VOORREDE.
De Schrijver, die zich sedert vele jaren hij voorkeur met de geregtelijke geneesleunde theoretisch en praktisch bezig hield, heeft bij de zamenstelling van dit handboekje , behalve andere werken, zw het bijzonder fleischmann's „ Anleitung zur Unter sucliung der Mensclien- und Thierleichname" en henke's en roose's Verhandelingen geraadpleegd, en op onderscheiden plaatsen opzettelijk sommige gezegden en uitdrukkingen woordelijk overgenomen. De beknoptheid van het boekje gedoogde overigens ni$t, over het opsporen



van de in de maag en ingewanden aanwezige oj vermoedelijke ver gif tin gen uit te wijden. Het onderzoek daarvan vereischt bovendien veel tijd en kan zonder medewerking van eenen praktischen Scheikundige niet wel ondernomen worden.
In § 1*2 is eene algemeene plaatsbeschrijving van de oppervlakte des menschelijken Ugchaams opgegeven. In het laatste opzigt zal dit handboekje den pohcie- en regterlijke ambtenaren zekerlijk hoogst welkom zijn, voornamelijk omdat zij het zijn, die de beschrijving van het lijk en de hoofdzakelijkste uitwendige verwondingen in het algemeen het eerst hebben na te gaan.
Voor het overige moeten in het visum repertum de latijnsche kunsttermen zoo veel mogelijk vermeden en eerst in de bijgevoegde schriftelijke memorie van toelichting nevens de Hollandsche benamingen ingelascht worden.



s *•
ALGEMEENE REGELEN BIJ GEREGTELIJKE LIJKSCHOUWINGEN.
De geregtelijk-geneeskundige lijkschouwingen dienen óf tot oplossing der vraag over de doodelijkheid van de den verstorvene toegebragte verwondingen, óf tot opheldering van den twijfel nopens de soort van dood eens gestorven of doodgevonden persoons.
Zoowel bij het geregtelijk onderzoek (lijkschouwing) als bij het opmaken van het Visum repertum en de memorie van toelichting (Parere) wordt èn naauwkeurige zaakkennis van alle uitwendige verhoudingen èn een planmatig en juist begrip van het te onderzoeken voorwerp vereischt. Bij het onderzoek van een lijk moet alzoo , ten einde tot een deugdelijk besluit te geraken nopens de doodelijkheid der verwonding, voor zoo ver deze uit de
1



ingewanden deels volgens derzelver natuurlijke , normale of abnormale gesteldheid, deels volgens derzelver verwondingen en beleedigingen onderzocht en beschreven worden. Men opene eerst die holte, waarin zich de voornaamste verwondingen bevinden.
A. Onderzoek der schedelholte.
1. Onderzoek der hersenpan (schedelbeenderen). Behoorlijke ligging van het hoofd op een blok — kruissnede — lospraepareeren der vier huidlappen — gesteldheid der galea aponeurotica. Bloedinfiltrati'én — builen. Pericranium. Impressiones. Fissurae et fracturae. Caries. Gesteldheid der pijlnaad. Aangeboren gebreken. Os frontis, parietale (dexter et sinister), occipitis , temporis (dexter et sinist.), suturae ct margines [frontalis, sagittalis, temporalis, occipitalis). Hersenpan [cranium), dik of dun, hard, broos, week, buigzaam. Kruiszaagsnede van het schedelgewelf — binnenste vlakte, beenuitwassen. Diploe met veel of weinig bloed en etter. Diepe of oppervlakkige groeven der klieren van Pacchioni.



2. Onderzoek van het harde hersenvlies [dura mater). Vergroeijing met den schedel
— of zich op sommige plaatsen bloed, etter, ichor, ongewone kleur, beensplinters bevinden ? Gebrek of overvulling aan bloed der vaten, vooral der arteria meningea. Openen van den sinus falciformis — verscheuring der vaten. Hoedanigheid en hoeveelheid van het bloed in de sinus (boezems).
— Het hersenvlies wordt langs de beide zijden van den sinus, vervolgens iedere helft naar beneden ingesneden en afgelegd.
3. Onderzoek van het spinneioebs- en weeke hersenvlies. Vergroeijing. Extravasaten van bloed, lymphe , etter, water, ontsteking. Fijner vaatnet(met bloed overvuld), hydatides.
4. De groote hersenen. — Het sikkelvormige verlengsel wordt omgeslagen. — Bouw en consistentie. De beide halfronden (hemisphaerae). Hardheid, weekheid, kleur, bloedrijkdom. Extravasaten. Gangraen. Wonden, ontsteking, ettering. Maat en gewigt van het waargenomen extravasaat. Bij kinderen is de mergachtige witte zelfstandigheid uit



den aard rooder. De zij deling sche of driehoornige (Ventriculi laterales s. tricornes). Hoeveelheid en kleur van het water. Extravasaat van bloed, etter. De vaatvlechten (plexus choroideï) (opgevuld, variceus), doorschijnend middelschot (septum pellucidum) , gestreepte ligchamen of hersenknoopsn (corpora striata s. ganglia eerelri), beddingen der gezigtszenuwen (thalami s. colliculi nervorum opticorum). (hydatides) De beide zijdelingsche kamers worden door verwijdering van dunne hersenlagen aan weerszijden van het eeltachtige ligchaam (trabs cerébri s. corpus callosum s. commissura maxima) en door het invoeren van het skalpel geopend. De derde kamer (ventriculus tertius). Vaatvlechten, pijnappelklier (glandula pinealis s. conarium), hersenzand. Men bereikt denzelve , wanneer het eeltachtige ligchaam, het middelschot en het gewelf (fornix) dwars doorgesneden en het laatste voor- en achterwaarts omgelegd wordt.
5. De kleine hersenen. Consistentie. Bouw. Kleur. Doorsnijden derzelve in verschillende



cbylbuis (ductus thoracicus) en watervaatklieren behoorlijk te kunnen onderzoeken , ligte men ten eerste de long uit de borstholte naar regt op en snijde den het middelvlies vormenden omslag der pleura volgens de long af; en overtuigt zich, of door eene uitwendige verwonding de tot het hart loopende zenuwen gewond , de ductus thoracicus gekwetst, spijsbrij uitgestort is ; of het middelrif ontstoken, beleedigd, ingewanden door hetzelve uitgezakt zijn. — Verwonding der nervi phrenici en van den oesophagus.
f. Eviscerereen der ingewanden der borstholte,, Zulks geschiedt alleen met dezelve, of men neemt het uitwendige gedeelte van den hals mede uit. In het eerste, gebruikelijker geval worden het aderen en de deelen, welke door het middelrif gaan , vooraf onderbonden.
2. Onderzoek van den hals en den nek. Wordt vooral vereischt, wanneer de dood door stikking en vergiftiging vermoed wordt. Het onderzoek der luchtpijp geschiedt daar-



door, dat men door eene loodregte snede van de kin tot aan het borstbeen en loodregt langs den onderkaakbeensrand dezelve ontbloot, de spieren en de schildklier ter zijde legt, het diepere extravasaat, het luchtgezwel , de breuk der kraakbeenderen naauwkeuriger onderzoekt, vervolgens het kanaal in de overlangsche rigting opensnijdt en het aangetroffen vreemde verwijdert; even zoo wordt de bij den strot aangetrokken slokdarm loodregt ingesneden. Toestand der bloedvaten , bijzonder van den hersen- of hoofdslagader , de strotader en de sleutelbeensaderen. — Larynx — glandula thyreoidea. Verwondingen dezer deelen.
3. Voor het onderzoek van het ruggemerg zijn wonden van den nek, welke meer aan het achterhoofd en het ruggemergskanaal uitloopen , van bijzonder gewigt , en in dit geval moet na behoorlijk onderzoek van den hals, het hoofd met den hals van den romp gescheiden en vervolgens het ruggemergskanaal met de grondvlakte van den schedel zijdelings doorgezaagd (niet met den



beitel geopend) worden. Toestand van het ruggemersgvlies, het ruggemerg, de beenderen en banden. Doordringende , dikwijls zeer kleine wonden met eene naald en derzelver gevolgen, bloedinfiltratie, ontsteking en ettering, beenbederf. Breuken en ontwrichtingen der wervelen (volkomen of onvolkomen) , verscheuring der banden , waterophooping in het ruggemergskanaal. Bij lijken van kinderen worden de ruggewervels opengesneden.
✓
§ 6.
ONDERZOEK VAN DE BUIKHOLTE.
Opening door twee gelijke onder den navel zich kruisende sneden, eene loodregte, zich van de hartkuil tot aan de schaambeensnede uitstrekkende en twee uit het midden der lendenstreek verloopende zijdelingsche sneden. Huid, vethuid, spierachtige en peesachtige buikbekleedsels, omslaan der vier huidlappen. Bij buikwaterzuchtigen



moet vóór de opening bet water ontlast worden. — Opvangen en wegen der uitloopende vloeistof. Het uitgestorte en in de buikholte overgeloopene kan zijn : drekstof, urine, bloed, etterachtige, melkachtige vloeistof. Onderzoek naar de bron van dezelve, den graad van rotting en der zich ontwikkelende abdominaal gas-soorten. Ligging der ingewanden en derzelver grootere of kleinere bloedgehalte. Normale of abnormale gesteldheid. Breuken (of dezelve beklemd, versch, oud, gangraeneus of vergroeid zijn). — De wonden zijn: of penetreerende öf niet penetreerende, gesneden , gehouwen, gestoten en geschoten. Verwonding der art. epigastrica (doodelijke bloeding), der witte lijn (ontsteking, ettergang). Kwetsingen en schuddingen van den onderbuik kunnen zonder belangrijke verschijnselen, ontsteking, breuken, uitzakkingen enz. veroorzaken en daardoor doo—
delijk worden.
Onderzoek van het buikvlies, ontsteking, ontbinding , vergroeijing. Net (kort, lang , vet, murw).
2



i. Organen der chylificatie en assimilatie.
a. De dunne darmen. Men laat dezelve van den twaalfvingerigen darm tot aan den blinden darm door den vinger loopen, en onderzoekt daarbij of dezelve bleek, bloedrijk, bruinrood, gangraeneus, vergroeid 9 met puisten en zweeren bezet of geheel ingeschoven en vernaauwd zijn. — Wormen. — Het darmscheil van dezelve met zijne melkvaten. Inhoud van den darm (ledig of gevuld). Onderzoek der darmvliezen (tunica villosa). Gedaante en rigting der darmwond.
b. De dikke darmen worden op dezelfde wijze onderzocht, wanneer het convoluut van den dunnen darm ter zijde geschoven is. Toestand van het klapvlies van den karteldarm. In den endeldarm , welks onderzoek eerst na dat vaii de overige ingewanden bewerkstelligd wordt, moet nagezien worden of dezelve dreksioffen bevat of niet, of dezelve verwond of overigens ziekelijk ontaard is. — Het wormsgewijs verlengsel. Banden van den kartel- en blinden



ventosa , ootryoiaes, carnosa, caicai ea , ncssi— mularis. Vormingsgebreken der vrucht. Monstrositeit. Misgeboorte. Deformiteiten.
Onderzoeh der nageboorte. Gewigt. Grootte. Of dezelve versch, rottig, ziekelijk, ontaard is. Twee navelstrengen in plaats van een. Ontbreken van den navelstreng, waar dezelve afgescheurd of afgesneden is ? Gesteldheid der eivliezen, öf enkelvoudig of dubbel. Mèmbrana decidua. Chorion. Amnios. Moederkoek (middellijn 6—7 duim.) Gewigt der geheele nageboorte (1—IJ pond, zelden 2—4 pond). Placenta succenturiata. Navelstreng 18—20 duim lengte, § duim dik. Wharton'sche gelei. Navelstrengader (varices). De beide navelstrengslagaderen (polsslag). Urachus. Knoopen en omstrengelingen van den navelstreng. Abnormale kortheid (6 duim), kleur en hoedanigheid van het vruchtwater (geel, groen), temperatuur (30° R). Hoeveelheid (1§ pond.) Hoeveelheid en hoedanigheid van het huidsmeer (slijm) (gewoonlijk aan de buigingsplaatsen der ledematen).



§ 8.
BIJZONDERE SCHOUWING VAN HET LIJK VAN PASGEBOREN KINDEREN.
1. Uitwendige schouwing.
Hoofd. Behaardheid. Gezwel met vochtgolving, fontanellen (groot, gesloten, ingezonken). Hoofdbeenderen (los, week , hard), sugillatiën. Voorhanden zijn van scheuren , breuken , bloedbuilen.
Gezigt. (Bruinrood, opgedreven , vol, vet, mager. Slijm in den mond en de neus, teruggeslagen tong, vreemde ligchamen.)
Hals. Indrukselen van vingers, streng. Overal bewegelijk bij ontwrichting.
Borst. Van voren geheel plat of door ademhaling gewelfd. Uitmeten van de middellijn des hoofds. Borsttepels vooruitstekend met eene hof omringd. Bloedonderloopingen aan den nek en het ruggemerg.
Onderluik. Gesteldheid des navelstrengs. Geslachtsdeelen. Balzak gezwollen . rood, rimpelig. Aangeboren breuken. Hydrocele.



Een of twee ballen. Clitoris, bovenmatige grootte van dezelve. Wonden. Kwetsingen. Ontsteking. Wankleurige vlekken. Passen des gevonden navelstrengs aan het overblijfsel des kinds. Onderzoek of dezelve afgesneden of afgescheurd, onderbonden of niet onderbonden is, of de vaten van denzelve met bloed opgevuld of ledig zijn. Anus, openstaande of meconium aan dezelve.
Ledematen. Frakturen. Ontwrichtingen. Gesteldheid der nagelen aan de vingeren en voeten (hard, week, dun, nog niet tot aan de toppen der vingeren reikende). Vastheid , lengte, dikte, ronding der spieren en beenderen.
2. Inwendige schouwing.
A. Holten des hoofds. Doorsnijding en scheiding van de huid. Schedelbeenderen. Indrukselen, breuken, splijtingen (men verwissele dezelve niet met eene sutuur). Steken , bijzonder in den omtrek der fontanellen , van het zeefbeen, in de ooren, in de slapen , in de oogholten. De opening van het schedelgewelf geschiedt derwyse, dat de



beenderen in de rondte met eene zeer fijne zaag ligt doorgesneden, vervolgens in de fontanellen van elkander gescheiden en bij iedere snede benedenwaarts omgebogen worden.
Hersenen. Weekheid. Het hersenwater is bij jonggeborenen van natuur roodachtig. Hoeveelheid en hoedanigheid van de in de vaten en boezems bevatte vloeistof. Bouw en gesteldheid der hersenen en van derzelver grondvlakte.
Mondholte. Vreemde ligchamen, schuim, bloed, Liquor, amnii meconium. Luchtblazen. Snede aan het toompje der tong. Sugillatiën naar binnen bij ontwrichting der halswervelen.
B. Borstholte. Ligging, gesteldheid en grootte van den thymus, der longen, van het hart. Omvang der longen, of dezelve klein en ingevallen aan de ruggewervelen liggen en slechts eene kleine ruimte innemen , dan of zij uitgebreid zijn, de borstholte uitvullen en de zijdelingsche gedeelten van het hartezakje bedekken ? — Uitstorting van



bloed of wei, buitenzijde der longen (rozenrood, los, wit, zwartrood, opgevuld met bloed, vast, rottend, blaauwachtig, wankleurig, verweekt, papachtig). Luchtblaasjes of blazen bij insnijden van de longcellen. Geheele of gedeeltelijke hoedanigheid der longen. Spekgezwellen. Buitengewoon groot hart, slagadergezwellen, borstwaterzucht. Etter. Vormingsgebreken. Hart (fletsch). Hartezakje. Eirond gat.
Longproeven.
De Hydrostatische berust op de grondstelling, dat de met lucht gevulde long als een ligter ligchaam in eene zwaardere vloeistof zwemt, de luchtledige als een zwaarder in eene ligtere naar beneden zinkt. Men onderzoekt aj de longen met het hart en neemt beide organen na onderbinding van alle vaten en der luchtpijp uit de borstholte, en legt ze in een ongeveer twee voeten hoog met zuiver koud water gevuld vat zacht op het midden des waters en let op, of zij en wel beiden of slechts één zwemt of zinkt, of dit laatste langzaam of spoe-



dig, geheel of slechts gedeeltelijk, volkomen tot op den bodem of niet geheel plaats heeft, b) Be longen zonder hart, hetwelk na onderbinding der longslagaderen en longaderen daarvan gescheiden wordt, c) Iedere long alleen, terwijl men beiden van elkander scheidt, om te zien of beiden zich op gelijke of verschillende wijze in het water verhouden, d) De afzonderlijke gedeelten van iedere in stukken gesneden long, waarbij gelet moet worden of bij het in stukken snijden lucht met een sissend knisterend geraas te voorschijn komt, of knobbels, slijm, weinig of geen bloed in de longen zijn. Vervolgens onderzoeke men het verhouden der afzonderlijke stukken tot het water, drukke dezelve daar onder uit en neme nu waar, of zich luchtbellen , fijne of groote daarbij ontwikkelen en of zij nog zwemmen of zinken ? 2. De Ploucquet'sche longenproef doelt op de daadzaak, dat het gewigt der longen van het door de ademhaling in dezelve indringend bloed verdubbeld en ook in verhouding tot dat van het overige ligchaam



vermeerderd is. Zij bestaat daarin, dat men de longen zonder het hart, vervolgens iedere long afzonderlijk weegt en het gewigt met dat van het reeds te voren gevonden des geheelen ligchaams vergelijkt. 3. De DanieVsche longenproef. De longen worden met het hart en daarna afzonderlijk door middel eener unster in een diep vat met water gedompeld , men lette er op, hoe ver het water daardoor stijgt, of onderzoeke het aan eene gelijkertijd ingedompelde met eene schaal voorziene glazen buis. Daar echter door lucht uitgespreide longen in het water niet naar beneden zinken, omdat zij relatief ligter zijn dan dit, moet aan dezelve eenig specifiek zwaarder ligchaam van bekend gewigt gehangen worden. Hierbij wordt namelijk aangenomen, dat longen, welke geademd hebben , aan omvang toenemen , dat zij echter daardoor aan gewigt in het water eenige onzen verliezen en het water daarentegen zoo veel wint, dat echter derzelver specifiek gewigt ongeveer twee oneen zwaarder is als van die, welke geademd hebben.



C. Buikholte. Ligging en gesteldheid der ingewanden , mogelijkheid van bestaande rotting. Bloedovervulling of bloedeloosheid der vaten , bijzonder der navelvaten , of deze open of gesloten zijn. Ook de lever, milt en maagklieren brengt men geheel of stuksgewijs in het water en let op of dezelve ook zwemmen of niet. Lever. Omvang. Gedaante. Veneuse buis (ductus venosus), (Is de in de lever gewoonlijke verdeeling der navelader in twee takken en de oorsprong van den navelslagader uit de bekkenslagaderen regelmatig of niet?)
Maag. Gesteldheid en hoeveelheid van den inhoud (witte , zwarte slijm , vruchtwater , melk, vergift). Ontsteking, brand.
Darmen. Onderzoek of het darmkanaal meconium of eenige andere bloedige of weiachtige vloeistof bevat. Atresia ani.
Pisblaas. Of en hoeveel urine in dezelve aanwezig is, of geheel ledig is? (Pisblaasproef, vermoeden dat eene ledige pisblaas op bereids geschiedde ademhaling wijst.)
Middelrif. De meer of mindere welving



van hetzelve, of namelijk de spier hoog naar boven in de borstholte reikt of reeds vlakker in de onderbuiksholte nedergedaald is.
§ 9.
REGELEN BIJ HET ONDERZOEK YAN VERGIFTIGDE PERSONEN.
De werking der vergiften op het menschelijke organisme is verschillend naar de eigenschappen van hetzelve. Hunne verdeeling in scherpe of bijtende, in verdoovende, in zamensnoerende of uitdroogende en in besmettelijke vergiften is nog de gebruikelijkste.
Tot de scherpe vergiften (corrosiva) behooren in het bijzonder de arsenik met derzelver praeparaten, de spiesglans, de kwikzilveroxyde en de geconcentreerde delfstoffelijke zuren; uit het plantenrijk hoofdzakelijk de ranonkel en Euphorbia-soorten, de vingerhoed, kleine laurier (kelderhals),



men in de lever, het hart, de longen sporen van gangraen.
De verdoovende vergiften [narcotica) stammen allen van het plantenrijk af en zijn voornamelijk Belladonna, Hyoscyamus , Cicuta , Aconitum , Strammonium , Opium , blaauwzuur, laurierkerswater. Zij werken inzonderheid op het zenuwstelsel. Gezigt opgedreven , rood . blaauw , verdraaid. De oogen half geopend , op de huid groote roode vlekken , evenals bij scharlakenkoorts. Maag en darmen sterk door lucht opgedreven, derzelver bloedvaten met vloeibaar bloed opgevuld. Maagmonding somwijlen vernaauwd , enkele plaatsen losser van weefsel, murw. De geheele bloedmassa is in den regel opgelost en vloeibaar. Lever en milt dikwijls in den toestand van rotting. Spoedige overgang van het lijk in rotting. Wanneer de plantaardige vergiften in zelfstandigheid gebruikt worden, vindt men dikwijls de sporen van het vergift nog in de maag en het darmkanaal.
De uitdroogende zamentrcMende vergiften



(<eccsiccantia) zijn van eenen delfstoffelijken oorsprong. Tot deze klasse behooren voornamelijk de loodoxyden , en ook de in te groote giften gegeven zamentrekkende geneesmiddelen aluin , vitriool , baryta enz. De onderbuik des lijks is meest naar binnen getrokken, bet ligchaam in den hoogsten graad vermagerd. Ontstoken, murwe en en zelfs brandige plaatsen in de maag en het darmkanaal, bier en daar ook vernaauvvingen en zamensnoeringen. Darmscheil , watervaten en klieren van bet darmscheil , van de alvleeschklier verhard, ontstoken, gezwollen, veretterd. Slechts bij groott giften en wanneer deze spoedig of op eenmaal bijgebragt worden vindt men nog sporen van het vergift in de maag en het darmkanaal.
De deelen , waarop de vergiften het allereerst aangebragt en waar alsdan derzeiver overblijfselen in het lijk gevonden worden, zijn meestal het keelgat, de maag en de darmen ; doch kunnen de mondholte ?
de neus, de ooren , de luchtpijp, de Ion-
3



baart zich door de algemeene kenteekenen van denzei ve, Verstikking van kleine kinderen in dekens en bedden.
§ li.
REGELEN BIJ HET ONDERZOEK VAN EENIGE BIJZONDERE DOODSOORTEN.
1. Bevriezing. Personen wier dood door onttrekking van warmte ontstaan is , zijn meest zieke, zwakkelijke voorwerpen , teedere kinderen , vooral jonggeborene (te vondeling gelegde kinderen). Bij de lijkopeningen vindt men de uitwendig gelegen onder de huid loopende bloedvaten met weinig bevrozen bloed gevuld , de inwendige vaten echter, vooral die der hersenen , zeer uitgezet, ook wel gesprongen, het bloed in de hersenholten uitgestort, alle ligchaamsdeelen stijf en de vloeistoffen allen bevrozen.
2. Hongerdood. Bij onderzoek van de wijze van dood door onthouding van voedsel komt het er op aan , of dezelve eene geheel
f



onafgebroken of eene allengs versterkte was, Bij de opening vindt men de lijken van zulke individuen in hoogen graad vermagerd , maag en darmkanaal veel naauwer dan gewoonlijk , ontstoken en de aderlijke vaten des onderbuiks met eene geringe hoeveelheid van ligt oplosbaar ontbonden bloed opgevuld.
3. Dood door bliksem en elelitrielie slagen. Hevige beweging (schudding) en zelfs beroering van den organischen bouw in het zenuwstelsel, waardoor de tot het leven onontbeerlijke leiding der zenuwwerkzaamheid op de overige stelsels onderbroken wordt. Sugillatiën , roode, geteekende , als takken verloopende streepen aan de ruggegraat en in andere deelen. Snelle overgang in ontbinding. Ongewone vloeibaarheid des bloeds. Verlamming der ledematen en spieren , zelfs bloeduitvloeijisng van mond en neus, zwart worden der huid, Phosphorieke of zwavelachtige reuk.
4. Dood door hevige, plotselijk opgewekte aandoeningen. Toorn , vreugde ,



schrik. — De oorzaak van den dood is waarschijnlijk eene zenuwverlamming ; doch bij hevige uitbarsting van toorn, den dood door middel van beroerte waargenomen. Men vond somwijlen in zulke lijken bersting van het hart. Onderzoek of er misschien ook aneurismen voorhanden waren.
5. Dood door verbranding. Dezelve volgt oogenblikkelijk door bijgekomen verstikking; by groote, uitgestrekte verbrandingen , of in lateren tijd door de gevolgen van gedeeltelijke verbrandingen (overmatige ettering , brand , uittering).
6. Bood door zelfontstelring en zelfverbranding des menschelijhen ligchaams. Wanneer zoodanige voorkomt, zoo treft dezelve gewoonlijk slechts bejaarde personen, voornamelijk van het vrouwelijke geslacht , die aan den drank verslaafd en daarbij zeer vet waren. Overmatig gebruikte wijngeestige dranken. Inwerking der elektriciteit op brandbare gassoorten in het celweefsel , zoo hevige verwoestigen des ligchaams , dat dikwyls slechts overblijfselen der le-



dematen en van den schedel gevonden worden.
7. Dood door zelfmoord. De doodsoorten door zelfmoord zijn zeer verschillende en kunnen altijd genoegzaam ontdekt worden , bijzonder wanneer dezelve niet eenvoudig , maar zamengesteld waren. Van den arts wordt echter altyd de minstens betrekkelijke beantwoording der vraag verlangd ; of een gewelddadig gedoodde door eigen wil of door anderen om het leven gebragt is? —Naauwkeurig onderzoek naar alle bijomstandigheden.
Bij geschoten wonden dient gelet te worden op de aan- of afwezigheid en hoedanigheid der brandkorst, de rigting van het schot. Ligging en rigting van het lig— chaam en geweer. Zwartzijn der vingers door kruid. — Schietwonden door het hoofd, borst , buik , verhemelte.
Bij gesneden wonden. Aantal en plaatselijke gesteldheid der wonden. Vermoeden van zelfmoord bij halswonden.
Gestoken wonden, rigting (van boven naar



beneden). Diepte. Gestoken wonden in de streek van het hart. Gesteldheid van het instrument in vergelijking met de wond, hetgeen ook bij gesneden en geschoten wonden (kogel) geschieden moet.
Gehouwen wonden bewijzen in ft algemeen meer verwonding door eene vreemde hand.
De dood door ophangen geeft meest grond tot het vermoeden van zelfmoord. Sporen van tegenweer — zelfmoord door ophangen in staande, zwevende , zittende, knielende houding. Bruinblaauwe en opgezwollen gesteldheid des aangezigts. — Overvulling der hersenen met bloed. Bloedonderlooping aan den strengsleuf van den hais. Afwezigheid van deze kenteekenen bewijst meer een ophangen des ligchaams na deri op andere wyze veroorzaakten dood, evenals breuken der halswervelen. Teekenen van voorafgegane worging en nagevolgde ophanging.
Vergiftigingen. Het vermoeden van zelfmoord wordt versterkt door eene zeer groote hoeveelheid van het gebruikte vergift (bö v.



C. De Ledematen.
1. Bovenste ledematen (extremitates superiores), Schouder (acromion). Okselholte (axilla), Okselgroeve (fovea axillaris). Opperarm (brachium). Elleboog (olecranon). Voorarm (antibrachium). Hand (manus). Rug der hand (dorsum). Holle hand (vola). Handwortel (carpus). Middelhand (metacarpws). Vingers (digiti). Duim (poilex). Wijsvinger (index). Middelste vinger (digüus medius). Ringvinger (digitus annulciris). Kleine vinger (digitus auricularis). De afzonderlijke leden heeten phalanges. Bovendien onderscheidt men aan de bovenste ledematen de buitenste of uitstrekzijde, de binnenste of buigzijde , de aan- en aftrekkende zijden.
2. Onderste ledematen, (extremitates inferiores). Dijbeen (femur). Knie (genu). Knieschijf (patella). Knieholte (fossa poplitaea). Been (crus). Scheenbeen (tïbia). Kuit (sura). De binnenste en buitenste enkel (malleolus internus et externus). Voet (pes). Voetwortel (tarsus). Middelvoet [metatarsus)t



Hiel {calx). Voetrug (dorsum). Voetzool (planta). De teenen (digiti pedis). Groote teen (halux). Leden (phalanges). Aan beide extremiteiten moeten nog vermeld worden de nagels (ungues). Hof (lunula). Aan de dij onderscheidt men de buitenste en binnenste, de voorste en achterste vlakte.











/ 1 /" •• '? •
. / ƒ c.
maatsch. / * *,,-ƒ " r ""
T. B. D.
geneesk
l±^k_ ijr _ geneeski]ndig
N°. !
' f' IANDBOBKJE
%/ av
ten dienste
! ' .
VAN
MED. DOCTOREN, HEELMEESTERS,
EN
REGTSGELEERDEN
BIJ
VERWONDINGEN,
LIJKSCHOUWINGEN, ENZ.
7
■
«
é
leeuwarden v. meur sin ge.
1852.'







GEREGTEUJK - GENEESKUNDIG
HANUBOKKJE
TEN DIENSTE
VAN
MED. DOCTOREN, HEELMEESTERS ,
EN
REGTSGELEERDEN
BIJ
VERWONDINGEN,
LIJKSCHOUWINGEN, ENZ.
^R*AH*Me«R£aHMMaBnBnns«aHBaMC3K£.< 'JfBfy
fW !\7.' V' f \1 \ \TCf' II VU BT Si
1i\r.fi.JijhL. V] \.\ïMjj.inij
I GENEESKUNST. J
LEEUWARDEN V, MEURSING E.
1852,







verschijnselen aan het doode ligchaam kan worden beoordeeld, ter gelijker tijd op de individueele natuurlijk gedaante, op de verschijnselen der door voorafgegane acute (haastige) en chronische (slepende) ziekten veranderde gedaante, op de door den dood en andere uitwendige toevallige omstandigheden veroorzaakte gedaanteveranderingen bijzonder gelet worden. De uitwendige en werktuigelijke voorwaarden of vereischten hiertoe zijn:
1. Eene zoo verlicht en ruim mogelijke plaats, het best onder den blooten hemel (rust, kunstmatige verlichting.)
2. Voorzigtig vervoeren van het lijk, in geval hetzelve ter schouwing van de eene plaats naar de andere overgebragt moet worden. (Vooraf bewerkstelligde pogingen om het leven op te wekken.)
3. Voorzigtig ontkleeden , wasschen des ligchaams, wanneer het noodig is, afscheeren der behaarde plaatsen.
4. Geschikte gereedschappen, toestellen, werktuigen en andere benoodigdheden (eenige



diepe vaten , kuipen , schotels, potten , zuiver koud en warm water, handdoeken, zelfstandigheden voor zoutzure berookingen, ingeval een reeds zeer rottend lijk onderzocht moet worden.) Tot een volledig schouwtoestel behooren volgens wildberg en mende : 1) eene Engelsche handzaag, 2) boogzagen , 3) kleine borstels, 4) eene lange en stomppuntige penneschacht, 5) een hevel, 6) een beitel; 7) eene gewone beenschaar, 9) en 10) eene regte en kromme schaar, 11) eene haartang, 12) eene ribbetang, 13) een hamer , 14) een scheermes, 15) enkele en dubbele haken, 16) stalen en zilveren sondes , 18) een mannen- en vrouwenkatheter, 19; regte en kromme blaasbalgen . 20) tot 24)bistouri, kraakbeenmessen, incisiemessen, skalpellen , lancetten , 25) eene kleine tinnen spuit, 26) een hoofdmeter, 27) koperen duimstok, 28) een zwaarte- en lengtemaat, 29) een balans met glazen schalen en volledig medicinaal- en civiel gewigt, 30) een maatglas, 31 een stuk rood gegloeid koper , 32) 2 tot 3 kromme naalden en gewascht
1*



garen, 33) eene goede, fijne spons, 34) vleschjes met geest van salmiak en azijn, 35) een mikroskoop of loupe , 36) eenige glazen met gesloten stoppen.
Alvorens men tot het bijzondere onderzoek overgaat, moeten vooraf nog opgegeven worden de plaats en de tijd , waar en wanneer men het lijk vond , of hetzelve gekleed of ongekleed , in de vrije lucht of bedekt was en waarmede, of het op den grond of in het water, in holen enz. lag. Warmtegraad, Tochtigheid of droogte, slechte of goede luchtgesteldheid der plaats, het jaargetijde en het weder. — Ten aanzien der kleedederen moet men op derzelver toestand letten , of zij gescheurd, doorstoken , verbrand of met bloed bevlekt, doornat, verschoven, of en welke voorwerpen in de zakken aanwezig zijn enz.
Na voleindigde schouwing moeten de voornaamste ligchaamsholten weder digtgenaaid worden.



§ 2.
ALGEMEENE SCHOUWING VAN DE UITWENDIGE VLAKTE DES LIJKS.
1. Bepaling der individualiteit. Geslacht, ouderdom , gelaatstrekken , toestand der tanden , ligchaamsgrootte.
2. Temperatuur des ligchaams. — Kilheid des doods. Teeken van werkelijken of schijndood. In het laatste geval moet de lijkopening uitgesteld worden.
3. Individueele ligchaamshouding. "Vermoedelijke spierkracht of zwakte. Borst goed of slecht gewelfd. Ligchaam , of bijzonder mager of vet? Hardheid of slapheid der huid , spieren, stijfheid en buigzaamheid der gewrichten.
4. Kleur en gesteldheid der huid. Doodelijke bleekheid. Opvallend wit aanzien, of de huid geel, blaauw, ontstoken is? Vlekken op dezelve — ware bloeduitstortingen. Geele , groenachtige , bruine plaatsen, ten gevolge van verrotting — doodvlekken — spo



ren van extravasaten. De doodvlekken moet men, om ze van bloeduitstortingen te onderscheiden , door insnijdingen in de huid onderzoeken; en in het algemeen moeten opgegeven worden de plaats, de grootte, de diepte, de graad van donkere kleur dier vlekken en of zij al dan niet boven de huid verheven zijn. — Bloedvlekken. — Aanwezige moedervlekken, wratten, likteekens , zweren , sporen van Spaansche vliegen , aderlatingen , koppen, ettersnoeren, fontanellen, bloedzuigers, brandijzers, moxae, garoubast, pokzalf. Acute en chronische huiduitslagen enz. Gesteldheid en kleur der haren, sterk, zwak hoofdhaar en aan de overige ligchaamsdeelen.
5. Teeltenen en graad van rotting. Wanneer het lijk reeds geheel in rotting overgegaan is, kan hetzelve geen voorwerp van geregtelijk-geneeskundig onderzoek meer zijn. Invloed van de wijze van dood, het jaargetijde, het weder en de plaats van oponthoud des lijks op den graad en de verschijnselen der rotting, lijklucht, kenteekenen en uitwerkselen der rotting door wankleurige,



loodgrijze en zwarte vlekken, opgezwollenheid , bijzonder van den buik, gesteldheid van de opperhuid, van het spiervleesch enz.
6. Be merlibare uitwendige verwondingen. Omvang, lengte, breedte, diepte. Gevolgen van dezelve, als daar zijn : bloedingen en uitscheidingen van onderscheiden aard , ontsteking , gezwel, ettering , koudvuur, beginnende genezing. Plaats en rigting der verwonding (loodregt, horizontaal, hoekig, dwars), vorm (rond , getand, open). Vreemde zelfstandigheden in de wonden (splinters , zand , glas enz.), soort van wond en kwetsing. Kneuzingen (met of zonder gezwel , ecchymose, extravasaat, met of zonder wond), afschaving der opperhuid (of zulks aan het levende of doode ligchaam geschied is). Gapende wonden (naauwkeurig onderzoek met den duimstok en de sonde), gescheurde wonden (volkomene verbrijzeling der weeke deelen), geschoten wonden (loop,o pening, kogel, hagel, prop , brandkorst) , schampschootswonden. Gestoken wonden{[ de bui-



tenste randen der wondlippen zijn dikwijls zeer klein en naar binnen omgekruld). Gehouwen en gesneden wonden (eenvoudige, zamengestelde, met of zonder verlies van zelfstandigheid of oppervlakkige), gebeten wonden (itodrukselen der tanden, alleen gekwetst of gescheurd), vaat- en zenuwwonden (slagaderen, aderen, hoofdstammen of takken) , kunstmatige ontblooting der slagaderen. Inbrengen eener sonde in derzelver kanaal tot aan de wond. Gewricht- en peeswonden (voorzigtig losmaken en aan de tegenovergestelde plaats kunstmatige opening der gewrichtsholten) Beenwonden en beenbreuken (versch , ongeheeld, verouderd, eenvoudig , zamengesteld , dwarsche, schuinsche , splinterbreuk, callusvorming). Ontwrichtingen (volkomen of onvolkomen), verscheuring der gewrichtsbanden (oud of nieuw). Verbrandingen , uitwendige beleediging door bijtmiddelen (zwavelzuur), onderscheiden der blazen van pemphygus enz. ontsteking, ettering, koudvuur (omvang). Kwetsingen door bevriezen (algemeen, plaatselijk).



§ 3.
GEDEELTELIJK ONDERZOEK VAN DE UITWENDIGE OPPERVLAKTE.
1. Hoofd. Afsnijden en afscheeren der haren. Haargroei. Onderzoek der schedelvorming volgens gall. Galea aponeurotica. (Gezwel, ontsteking, oedema(waterzuchtige-), emphysema (luchtopzwelling), extravasaat (bloeduitstorting) boven en onder het peesachtige schedeldeksel). Kwetsingen met en zonder wond. Gestoken, gehouwen en gesneden wonden (of dezelve alleen de uitwendige huid of ook de galea en het beenvlies betreffen), fracturen (beenbreuken), indrukselen. Aangezigt. Uitdrukkingen van hetzelve. Oogen, gesloten of open, uitpuilende , naar voren gedrongen, bindvlies rood, hoornvlies verheven of ingevallen , mat of glanzend, oogappel wijd of naauw. Mond , openstaande, naar beneden hangende, vast gesloten. Tong, ingebeten, tegen den strot omgeslagen, gezwollen. Lippen, wit,



bloedeloos, tandvleesch , ontstoken , rood, gezwollen. Zachte gehemelte, huig, amandelen , tanden , mond- en neusholte met bloed, slijm, schuim of andere vreemde ligchamen gevuld. Sporen van een' door de oogen of ooren binnengedrongen verborgen steek.
2. Hals. Gedaante van denzelve (uitgestrekt, kort 9 dik , scheef), krop , klierverhardingen, gezwel met bloeduitstortingen (sugillatie). Breuk van het strottenhoofd, het tongbeen. Gesneden wonden der luchtpijp , van den slokdarm, opzwelling der bloedvaten (arteria carotis , thyreoidea, vertebralis, venae jugulares, subclaviae). Sporen van eene op denzelve uitgeoefende drukking of koord. Gesteldheid van den striem. Ontwrichting der halswervelen.
3. Borst en rug. Bouw van den borst (smal, eng, gewelfd). Kromming der ruggegraad (scoliosis, lordosis, kyphosis), borstbeen (splijting , lengte , zwaardvormig kraakbeen). Breuk, ontwrichting der ribben, van het borstbeen, het sleutelbeen, het schou-



derblad, de ruggewervels. Opene, gapende wonden. Borsttepels. Gesteldheid der vrouwelijke borst (groot, ast , veerkrachtig , slap, met of zonder melk, met likteekens bedekt, scirrheus , verzworen). Tepel en hof (areola) der borst. Onderzoek van de streek onder de vrouwelijke borst, bijzonder van de linker, en bij het nederhangen derzelve. Okselholte. Rug (vet, mager, vlekken op denzelve). Emphysema.
4. Buik. Ziekelijke gedaanteveranderingen , breuken, uitzakkingen, waterzucht, ontwrichting en kromming der bekkenbeenderen en lendewervelen. Afwijking van de gewone kleur (groen). Buikbekleedselen, veerkrachtig of ingevallen en slap. Sporen van verwondingen in de Maasstreek. Anus (openstaande, uitvloeisel uit denzelve , vreemde ligchamen), varices. Voorafgegane (vroegere) of aanwezige zwangerschap. Op likteekens gelijkende plooijen of rimpels van de buikbekleedselen.
Mannelijke ge slacht sdeelen. Misvorming {hermaphrodismus, hypospaüia), behaardheid



(sterk, dun), gesteldheid der penis , van het scrotum — likteekens. Syphilitische zweren , bubones, hydrocele, sarcocele. Kleur van den balzak. Oprigting der penis. Vrouwelijke geslachtsdeelen, Aangeboren misvorming, buitengewoon groote schaamlippen , clitoris, gesloten maagdenvlies, dubbele schede — uitzakking der baarmoeder, uitvloeisel van slijm , etter , syphilitische zweren , scirrhus en carcinoma der baarmoedermond. Uitzetting der aderen van de schede. Aan- of afwezigheid van het maagdenvlies. Myrtenvormige heuveltjes, maagdelijke kleur, aanzien, engte, gevuldheid, hardheid, talrijke plooijen der uitwendige geslachtsdeelen. Stand en gesteldheid der baarmoedermond. Slapheid der lippen, van het schaambandje. Inscheuring van den bilnaad. Wijde oppervlakte der schede. Gekorven of rondachtige baarmoedermond. Versche inscheuring van het schaambandje, der baarmoedermond. Sporen van lochiën (kraamvloed), korte schedegedeelte. Verwondingen der geslachtsdeelen door geweld-



dadigen bijslaap. Sugillatiën. Gesteldheid van de onderbuikstreek (regio hypochondriaca dextra et sinistra , r. lumbalis dexira et sinistra, r. iliaca dextra et sinistra, r. inguinalis dextra et sinistra, r. epigastrica, r. umbilicalis, r. hypogastrica, r. pubis).
5. Extremiteiten (ledematen). Oude of versche ontwrichtingen. Beenbreuken. Slagadergezwellen — Varices. Zweren. Wonden, bijzonder aan den arm , den elleboog, de dije, de knieholte — losgescheurde met bloed onderloopene nagels. Bijzondere oplettendheid op wonden in de nabijheid der arteria brachialis, ulnaris, radialis , profunda femoris (poplitaea, tïbialis antiea et postica). — Diastases en epiphyses bij jongere personen.
§ 4.
ONDERZOEK YAN DE SCHEDELHOLTE
EN ANDERE HOLTEN DES HOOFDS.
Bij iedere lijkschouwing moeten volgens de wet de drie voornaamste (groote) lig— chaamsholten geopend en de toestand der



rigtingen. Schouwing van het begin van het ruggemergskanaal.
6. De grondvlakte der hersenen (basis cranii). De hersenen worden van derzelver vaten en zenuwen losgemaakt en aan het verlengde merg aan het achterhoofdsgat afgesneden — fractuur , scheur (rigting van dezelve), bloed en etter, extravasaat, caries, beenuitwassen.
B. Onderzoek der oogholte. Hetzelve wordt zoowel als dat van de overige organen voor de zintuigen het doelmatigst aan het afgesneden hoofd, derhalve na afloop van het onderzoek van den hals, bewerkstelligd. Ter ontdekking van verwondingen of ter vervolging van scheuren wordt de bovenste beenwand door zaag en beitel weggenomen. Bulbus oeul. Lamina cribrosa. Foramen centrale. Ductus nasalis s. canalis lacrymalis membranaceus. Verbeeningen. Extravasaten.
C. Oorholte. Bij het onderzoek wordt de zaag loodregt door het rotsachtige gedeelte van het slaapbeen gebragt. Cavitas tympani. Tuba Eustachii, Auris interna, Ca-



nales et ductus semicirculares. Aquaeductus, Meatus. Hoeveelheid van het aangetroffene extravasaat, etter enz. sporen van otorrhoea (oorvloed).
D. Neusholte. Bij het onderzoek wordt het hoofd loodregt van boven naar beneden of door de gezonde neusholte , of wanneer beiden verwond zijn , door de minst beleedigde doorgezaagd. Septum mobile — membrand Schneiderii — conchae — antrum Highmori. Polypen. Traanfistels.
E. Mondholte. Om het achterste en bovenste gedeelte en den bodem der mondholte te kunnen beschouwen, moet men de wangen aan weerszijden van den mondhoek uit naar achteren splijten. Gesteldheid der tanden (los , vast, carieus), der tong , der amandelen en kaakbeensklieren (verharding, scirrhus). Harde verhemelte. Wangholte. Huig. Strottenhoofd (vreemde ligchamen). Sporen van bijtende zelfstandigheden en zuren , even als verkoold door zwavelzuur of geel gekleurd door salpeterzuur.



§ 5.
ONDERZOEK DER BORSTHOLTE, VAN DEN HALS, DEN NEK EN HET RUGGEMERGSKANAAL.
1. De opening der borstholte van voren is gebruikelijker dan die van achteren en geschiedt aldus: 1. dat de huid van af het handvatsel des borstbeens tot aan het zwaardvormige kraakbeen, en van boven naar beneden zijwaarts doorgekliefd en tot ongeveer het begin van het beengedeelte der ribben losgemaakt wordt; 2. dat de spieren op de vlakte losgemaakt, 3. de sleutelbeenderen en de ribben doorgesneden worden en 4. het borstbeen opgeligt en voorzigtig naar boven of beneden omgeslagen wordt. (Yarieteiten volgens AUTENBIETH.)
a. Borstbeen. Deszelfs binnenste vlakte. Arteria mammaria interna. Na onderzoek der beenderen [caries, nekrosis, calli, fracturae) zwaardvormig verlengsel (kraakbeenig, verbeend) naar voren of naar ach-



teren gebogen enz. Thymus, kwetsing der sleutelbeens- en tusscbenribbige slagaderen (laesiones absolute lethales).
b. Pleura. Uitwendige vlakte (kleur, ontsteking, vergroeijing, ettering). Inwendige vlakte van het voorste middelvlies (mediastinum anterius) wonden.
c. Hart. Uitwendige vlakte. Kleur, ontsteking, verbeening, vergroeijing van het hartezakje met het hart. Hoeveelheid van het hydrops pericardii. Bloed en bloedwel , etterachtige lymphe. Ongewone droogte. Opening van het hartezakje. Deszelfs binnenste vlakte. Vorm en gesteldheid van het hart (slap, ruw, glad, vet). Ophooping of hoeveelheid van bloed in hetzelve en in de grootere stammen der bloedvaten. Kleur des bloeds. Polypeuse concrementen. Bloedovervulling der holle aders, uitzetting der aorta en longslagaderen, der kroonaderen. Aneurysma. Scheur, wonden, lik— teekens. Inwendige gesteldheid van het afgezonderde , afgewasschen en opengesneden hart, deszelfs weefsel enz, Hartekamers,



hartoor (zelfstandigheid, dik, dun, murw, bleek). Bloed (veel , weinig , gestold, vloeibaar), opgave van deszelfs hoeveelheid.
d. Longen. Uitwendige vlakte (naar achteren teruggedrongen, ineengekrompen, met de pleura vergroeid , los, week , vast, hard, op het gevoel kleverig), kleur, of dezelve blaauwachtig, grijs, bij kinderen roodachtig, wit, zeer vol van bloed zijn. Zelfstandigheid, hard, gehepatiseerd, brandig, zwartbruin , murw. Gestoken-, gekwetste-, gescheurde wonden. Inwendig onderzoek. Insnijdingen in de zelfstandigheid. Knoopen, etterzakken, schuim, water, etter, bloed in de cellen. Ontsteking der binnenste vlakte en der kleinere luchtpijptakken. Onderzoek der bronchiën. Waterproef, of de ontstoken vaste longgedeelten zinken. Onderzoek van de binnenste zijde der groote long- en hartvaten. Pulmo dexter et sinister.
e. Achterste middelvlies, Om de deelen van het cavum mediastinum posterius, als strot, dwalende zenuw, aorta, de ongepaarde ader (vena azyga s. sine pari), de



darm. — Mesorectum. — Yetglans der darmen. De onderzochte darmen kunnen ter betere beschouwing der overige organen voorloopig onderbonden en uit het ligchaam
genomen worden.
c. De maag. Of ledig of gevuld. Hoedanigheid en hoeveelheid van het contentum. Maagvliezen , of ontstoken % gangraeneus , gewond , welke vaten gekwetst, of verdigt, verhard öf de vliezen murw, ontveld, zwartachtig, geperforeerd ? Bij vermoedelijke vergiftiging kan de vooraf aan derzelver beide einden onderbonden maag voorzigtig uitgenomen worden. (Pylorus, cardia.)
d. De milt. Onnatuurlijk, vergroeid , groot, murw, ingekrompen, digt, verhard, gebarsten, veretterd, de vasa l)vevia varikeus.
e. De lever. Bouw, kleur, ligging, grootte (in deszelfs aanhechtingspunten), consistentie, bloedrijkdom, knoopen , verhardingen, hydatiden, abscessen, scheuren. Of er bersting , kwetsing plaats heeft gehad ? —
2*



Men moet denzelve m zijne zelfstandigheid op alle zijden onderzoeken. Aan de onderste vlakte verdienen het kleine net, de poortaderstam , de galblaas en hare buizen opmerking. Toestand der galblaas (vol, ledig)* grootte. Galsteenen. Sluiting en verbeening der galbuizen. Bersting.
f. Twaalfvingerige darm — Openen van dezelve. Gesteldheid der vliezen.
g. Alvleeschklier. Verharding, ettering, steenachtige concrementen. Grootte en consistentie (ductus Würsingianus) de buis der alvleeschklier.
h. Ductus thoracicus. Opsporing en vervolging van den ductus thoracicus (de verwonding is doodelijk en heeft uitstorting van deszelfs inhoud ten gevolge). (Hydrops chylosus.)
i. De kleinere melkvaten en klieren van het darmscheil. Toestand der vasa lactea. Beiden kunnen gelijktijdig met den dunnendarm en het darmscheil onderzocht worden.
2. Het stelsel der pisbereiding. De benedenwaarts het buikvlies liggende organen zjjn:



a. De nieren en bijnieren. Ligging, gedaante , grootte, kleur, structuur. Ontsteking. Verharding. Ettering. Steenachtige concrementen. Toestand van den vetrok. Opensnijden der nierzelfstandigheid en van het nierbekken.
b. Pisleiders. Verstopping door steenen. Vernaauwing. Verwijding. Verwondingen hebben pisuitstortingen ten gevolge.
c. Pisllaas. Ligging, bouw, hoedanigheid harer vliezen en mondingen. Openen van den voorsten wand om te zien, of derzelver binnenste vlakte ontstoken , verwijd, verdikt is. Gesteldheid van den hals der blaas. Varikositeit. Steenen. Hoeveelheid en hoedanigheid van den inhoud der blaas. Barsten. Wonden. Wanneer deze van buiten in haren achterwand binnengedrongen zijn, moet de blaas, ten einde de gelijktijdig mogelijke verwondingen der geslachtsdeelen en van den endeldarm nader op te sporen , nevens alle overige in het bekken gelegen deelen uit het ligchaam genomen worden.
3. Het stelsel der geslachtswerlituigen.



a. De mannelijke geslachtsdeelen. De ballen. Openen van den balzak, ontsteking, verharding, ettering. Ecchymose. Hydrocele. Yaricoeele, wonden, bijzonder kwetsing. Bijballen. Zaad- ofvaatkegels. Zaadvatenstreng. Hoe ver naar boven eene mogelijk bestaande ontaarding van denzelve zich in de buikholte uitstrekt? Zaadblaasjes, vol, ledig, groot, klein. Voorstanderklier. Verharding enz. Pisbuis. Stricturen — Caput gallinaginis. Liquor prostaticus. Fossa navicularis,
b. De vrouwelijke geslachtsdeelen. In vele gevallen is het noodig, óf het schaambeensgedeelte van het beenachtige bekken van voren open te zagen öf den uterus met de blaas en den endeldarm uit het bekken te nemen.
De baarmoeder in onbezwangerden toestand. Ligging. Grootte. Of dezelve uitgezakt, verwond, ontstoken, vergroeid, door scirrhus vergroot, door kanker verhard, of de zelfstandigheid hard, wit, vast is enz. Voorzigtig uitsnijden. Ronde, platte vorm. Driehoekige holte met naar binnen en naar



buiten bolvormige randen. Scheurtjes in den baarmoedermond. Overblijfsel van bloed en vliezen. Opgezwollenheid. Teekenen of het voorwerp reeds gebaard heeft of niet, hoe lang of eerst kort voor den dood? Verschilsoortige inhoud, bloed, water, zaad, vloeistof, etter, membrana Hunteri, ei, gedeelten van de moederkoek, polypen, mo~ lae, vreemdsoortige massa's. Sporen van verwondingen , van eene gewelddadige losmaking der nageboorte, vastgroeijing derzelve, keizersnede, ontsteking, ettering, koudvuur.
De baarmoeder in bezwangerden toestand. Ligging, grootte, hoogte, stand, verscheuring, doordringen van eenige vruchtdeelen. Verwonding. Na gemaakte opening moet de vrucht (bij pogingen om haar in het leven terug te brengen) in oogenschouw genomen worden, derzelver grootte, gewigt, teekenen van meerdere of mindere rijpheid. Graad en teeken van vergroeijing. Hoeveelheid en hoedanigheid van het vruchtwater. Ligging en gesteldheid van de moederkoek, gedeeltelijke afscheiding van dezelve of lig-



ging op den baarmoedermond. Toestand der eivliezen en van den navelstreng.
De eij er stokken, of dezelve opgezet of ingevallen, vergroot, ontstoken, gangraeneus, hydropisch zijn? Conceptio ovaria — lik— teekens (corpora lutea). De buizen van FaU lopius. Mogelijke vergroeijing met de naastgelegen deelen, opening in de buikholte. Verscheuring der \aten in plexu pampinifortui. De vrouwelijke borsten. De vereischte inwendige schouwing van dezelve moet gevoegelijk vóór de opening van den thorax geschieden.
4. Onderzoek der groote vaten en zenuwen van den onderbuik evenals ook van de beenachtige grondvlakte der buikholte. Meten van het bekken. Aneurysmen. — Ontsteking der zenuwen en gangliën. Onderzoek der aorta en vena cava en derzelver takken in het bekken. Verwondingen van dezelve. Wonden in de lenden- en heiligbeenstreek, breuken en ontwrichtingen der wervelen, van het staartbeen. Openzagen van hetzelve om de gesteldheid van het daarin liggende ruggemerg en van de zooge-



noemde cauda equina te kunnen onderzoeken.
5. Onderzoek van de holle vlakte van het middelrif. Pars tendinea.
§ 7.
ALGEMEENE REGELEN BIJ HET ONDERZOEK VAN DOODGEYONDEN PASGEBOREN KINDEREN.
Onderzoek van verschillende bijomstandigheden, tijd en plaats. Of het kind gekleed, ingebakerd , onder den blooten hemel , op de aarde , in het water , in welk jaargetijde en bij welk weder gevonden werd, of bemorsd , met meconium bedekt ? (Vernix caseosa.) Sporen en graad der rotting. Lijklucht, kleur, slapheid der huidbekleedselen, warmte, buigzaamheid, sugillatiën. Huid (waskleur , bloedeloos ; roodblaauw). Doodvlekken. Verwondingen (fijne steken). Om de volgende vragen der lijfstraffelijke regtspleging te beantwoorden, moet de al-



gemeene en bijzondere schouwing met de grootste naauwkeurigheid en zaakkennis ver-
rigt worden :
1. Is het kind eene voldragen, of ontijdige vrucht? (niet levensvatbare abortus of vitale vroeggeboorte.)
2. Kwam het kind dood ter wereld of leefde hetzelve nog na de geboorte?
3. Was de dood natuurlijk of gewelddadig?
4. Vond er met voorbedachten rade toegebragte geweldadigheid plaats of zijn de sporen der geleden verwonding het gevolg van de plaats gehad hebbende geboorte ? Lengte en zwaarte van het kind (meten met den duimstok, snoer, kromme passer van eenen draaijer, weegschaal).
Hierbij kan het volgende overzigt dienen : De vrucht tot de negende maand.
Geen uitgebogen neus, geene ooren, nog geene splijting der vingeren. De geslachtsdeelen kunnen nog niet onderscheiden worden. Met de negende tot de tiende week komen deze deelen duidelijker te voorschijn.



In de derde week week heeft de embryo ongeveer de grootte eener mier, in de tweede maand reeds die eener bij. De eerste sporen van hersenen en ruggemerg, hart, longen en in kraakbeenigen toestand zich bevindende beenderen vertoonen zich op het einde van de tweede maand.
De vrucht in de derde maand. Lengte 2§ duim. Merkbare extremiteiten. Nagelvorming. Ontstaan van het doorschijnend uitziende vleesch. De onderbuik vormt eene soort van navelbreuk. Verbeeningspunten op eenige plaatsen. Vooruitstekende ge~ slachtsdeelen. De clitoris kan gemakkelijk met den penis verwisseld worden. Eerste meconium.
De vrucht in de vierde maand,
Lengte 5 duim. Zwaarte 2 tot 4 oneen. Ronding der magere ledematen. Grootere duidelijkheid der afzonderlijke deelen.
De vrucht in de vijfde maand. Grootte 8 duim. Zwaarte 20—22 lood. Vorming van het scrotum en de schaamlippen. Lanugo, ontstaan van het haar en de wenkbraauwen.



De vrucht in de zesde maand.
Lengte 9—12 duim. Zwaarte 1 pond. Uitzigt frisch, rooder, meer geëvenredigd , minder rimpelig. Haren donkerder.
De vrucht in de zevende maand.
Lengte 14—15 duim. Zwaarte 3—4 pond. Het hoofd vormt bijna | des ligchaams. Nederstijgen der ballen.
De vrucht in de achtste maand.
Lengte 16—17 duim. Zwaarte 4—5 pond.
De kleinste diameter van het hoofd 2§—3 duim , de groote 3§—4 duim. Armen en voeten nog opvallend mager — lanugo — nagels nog vliezig. Mond groot. Oorlelletjes klein en dun. Fontanellen zeer groot en de wandbeenderen bewegelijk. Beginselen van tepels. Balzak zeer groot, minder gerimpeld. Dikwijls slechts één bal. Onderscheiden der fontanellen.
De vrucht in de negende maand.
Toename der proportie tot op de helft van de negende maand. Rijpheid in de laatste helft der negende maand. Lengte 19—20 duim, Zwaarte 7 pond en eenige looden ,



kleine diameter 3 J—3§ duim, grootte 4 J—4§ duim , breedte der schouders 4§ duim , van de heupen 4 duim. Groote ronding. Vetvorming. De naden nog over elkander schuifbaar , echter verbeening der fontanellen. Uitvallen van het wolhaar.
De vrucht in de tiende maand.
De in de laatste helft der negende maand beginnende rijpheid is in de tiende voleindigd. De achterste fontanel is bijna geheel verdwenen en zoo ver vergroeid, dat zij met twee vingertoppen bedekt kan worden. Uitsteken en hardheid der nagels. De borsten bevatten somwijlen eene melkachtige vloeistof. Scrotum belangrijk gerimpeld. Ballen in het scrotum afgedaald. Vrouwelijke geslachtsdeelen zeer vooruitstekend.
Maat en gewigt is dikwijls verschillend, mannelijke kinderen zijn zwaarder dan vrouwelijke , tweelingen gewoonlijk kleiner. Men vindt somwijlen vruchten van 12 en 16 pond, — Overrijpheid. Misvormingen van het ei en de vrucht. Molae zonder spoor eener vrucht (ontaard ei). Mola cruenta, aquosa,



lorkenzwam , tijdlooze (colchicum); uit het dierenrijk de Spaansche vliegen. De werking rigt zich naar den graad van vergiftiging , de hoeveelheid van hel vergift, de individualiteit, van den vergiftigde, naar den toestand der maag, of dezelve vol of ledig is enz. De verschijnselen bij de lijkopening zijn: keelgat ontstoken of open, ontveld , maag en darmkanaal hier en daar ontstoken en brandig , murw, droog, verzworen. De maagmondingen gewoonlijk sterk zamengesnoerd. De bekleedselen der maag en darmen , bijzonder van den dunnen darm, zeer verdikt, geplooid , hard en zonder slijm , darmen vernaauwd. De longen zwartachtig , blaauw gevlekt, het hart met zwartachtig vloeibaar bloed gevuld. Op de huid grootere miskleurige , violette en zwartachtige vlekken. Overblijfselen van het vergift in de ondermaag, in de darmen en in hunne bloederige en waterachtige vloeistof. Bij minder hevige graden der vergiftiging zijn de maag en het darmkanaal slechts in geringe mate ontstoken; menigvuldiger echter vindt



gen dergelijke ook bevatten, gelijk ook de endeldarm en de vrouwelijke geslachtsdeelen door klysteeren. Zelfs wonden, zweeren kunnen door bestrooijen met rattekruid vergiftigd worden. — Veranderingen aan deze deelen, die zich meest door ontsteking, ettering of brand uiten. Bij alle aan vergiftiging gestorvene moet voornamelijk de ontstoken toestand in den keel, de maag en darmen , de ontblooting van den inwendigen rok der maag, welke men somwijlen in de vloeistoffen , daarin, bevat, zwemmende vindt, de zamensnoeringen in de maag, het wormswijze verlengsel (waarin reeds rattekruid aangetroffen is geworden) , evenals longen, hart en bloedvaten naauwkeurig onderzocht worden. De in maag en darmen gevonden raauwe of toch nog niet geheel verteerde plantaardige zelfstandigheden, gelijk stukken van vergiftige wortels, paddestoelen, moeten volgens derzelver gedaante, kleur en reuk onderzocht en bewaard worden, om in vereischte gevallen zelfs proeven tot vergiftiging van dieren te kunnen ondernemen.



In het bijzonder moeten, om door de scheikundige onderzoeking het volkomen physische bewijs eener plaats gehad hebbende vergiftiging te erlangen, alle aan dit of dat deel merkbare verdachte zelfstandigheden zorgvuldig bewaard worden. Tot welk einde men den inhoud der maag in een zuiver vat ledige, de aan den strot, de maag, den twaalfvingerigen darm en aan andere deelen aanhangende poederachtige zelfstandigheid verzamele en zelfs den inwendigen rok der maag en darmen afschave. Bevindt zich ook geen spoor van zulk een poeder en vermoedt men slechts uit de voorafgegane toevallen en de pathologische in het lijk waargenomen verschijnselen eene vergiftiging door scherpe bijtende minerale vergiften , dan moet nogtans de inhoud van maag en darmen naauwkeurig onderzocht en scheikundig beproefd worden. Ook is het doelmatig , zoowel maag als darmkanaal, nadat men derzelver pathologischen toestand onderzocht heeft, uit het ligchaam te nemen. Maar niet alleen de inhoud dezer deelen ,



maar ook de stollen, welke de lijder zeer korten tijd voor zijn' dood uitgebraakt heeft, gelijk ook de nog in het ligchaam aanwezige spijzen en dranken en welke verdachte stoffen overigens ook nog in glazen, doozen en papieren enz. moeten ter onderzoek bewaard blijven. De geregtelijke schouwing bewaart alzoo meest de volgende massa's, welke zij ieder voor zich in schoone, zeker bewaarde glazen of aarden potten op de volgende wijze teekent: No. 1. Het in de maag en darmen aanwezige poeder. No. 2. De overige in dezelve bevatte vloeibare en vaste massa's. No. 3. Het door afschaven der inwendige vlakte verkregene. No. 4. Het uit de braakstoffen gezamelde. No. 5. Het van spijzen of welke andere stoffen overigens verdachte. Is het No. 1, 2, 3 te gering, dan worden No. 4 en 5 eerst onderzocht ; waar dit niet het geval is: de laatste alsdan ten slotte bij vergelijking.



§ 10.
REGELEN BIJ DE SCHOUWING VAN VERSTIKTE PERSONEN.
De onderzoekingen over de doodsoorten door berooving van lucht of stremming der ademhaling (verstikking) zijn zeer menigvuldig. De gewelddadige verstikking geschiedt: 1. door gestoorde verrigting der borst- en tus' schenribbige spieren (voortdurend kittelen t gedwongen loopen); 2. door belette toetreding der lucht in de ademhalingswerktuigen (verworgen). De vingers en teenen gekwetst. Het strottenhoofd is gesloten of open ; verhouding van het in maag en darmen aanwezige water. Onderzoek der verwondigen of dezelve bij den vrijwilligen val in 't war ter (verdrinken) of bij in 't water door stooten tegen palen, rotsen voortgedreven lijken of door beeten van visschen en kreeften of door uitwendig aangebragt geweld ontstaan zijn. (Roode blaauwachtige vlekken op de huid , ganzehuid, openstaande mond,



uitvloeijing van slijm uit de mond en neus. Vreemde ligchamen in dezelve. Beenbreuken, ontwrichtigen enz. Plaats , tijd, weder , temperatuur van het water.)
Bij verstikkigen door niet in te ademen gassoorten (kolendamp , koolslofzuurgas , waterstofgas in gesloten kelders , bronnen enz.) bespeurt men aan het lijk langdurende buigzaamheid en warmte, alsmede somwijlen een groen , zwart overtreksel in de luchtwegen en sporen of aanzien van eene ontsteking in de maag. Kwalijkriekend schuim uit neus en mond. Overvulling van bloed in de hersenvaten. — Hiertoe behoort nog de door overmaat der uitwaseming sterk riekende narkotische planten, bijzonder in den bloei- of nachttijd en bij gesloten kleine vertrekken veroorzaakten dood , evenals ook bij die van door mineraal-, bijzonder metaaldampen gevolgden. (Verstikking door arsenikdampen , ontsteking der luchtpijp.) Ook de dood door drukking bij instorten van huizen, bergwerken , nederrolien van lawinen geschiedt door verstikking en open-



onopgelost rattekruid, kwikzilver sublimaat). Zelfvergiftigingen door vergiftige planten zijn gewoonlijk onopzettelijk en uit onbekendheid of verwisseling geschied.
Verstilikingen door levensvijandige gassoorten geschieden meest toevallig uit onkunde. In het zeldzame geval, waar de verstikking door omslaan der tong volgde, schijnt de opzettelijke zelfmoord bevestigd. Aan een ligehaam , dat reeds onbezield op een met stikstof gevulde plaats gebragt is, ontbreken de kenteekenen van verstikking.
De dood door verdrinken in water. Sporen van eene andere en vroegere doodsoort. Gesteldheid der verwondingen. Aanwezigheid of ontbreken der zoogenaamde ganzenhuid. Ligging van het lijk in water enz,
Of een verpletterde, wiens ledematen door eenen val van eene aanzienlijke hoogte verbrijzeld, wiens ingewanden gebarsten zijn, of een door elektrieke schokken gedoodden, een zelfmoordenaar zij, moet evenals de dood door opzettelijk verhongeren uit andere dan geneeskundige bewijzen gestaafd



worden; hetzelfde geldt ten aanzien van den dood door verbloeding, b. v. 's nachts na eene kort te voren gedane aderlating.
Vermits de zelfmoord dikwijls afhangt van ligchamelijke ongesteldheid en zielelijden, moet bij de schouwing zorgvuldig gelet worden op de gesteldheid der inwendige organen en alle abnormiteit (vooral in de hersenen , vergroeijingen , water in de boezems en kamers enz.) naauwkeurig opgegeven worden.
§ 12.
ALGEMEENE PLAATSBESCHRIJVING
DES MENSCHELIJKEN LIGCHAAMS.
Bij bepaling der plaats en rigting der verwonding moeten bepaalde punten des lig— chaams tot rigtsnoer aangenomen worden , b. v. de openliggende wenkbraauwen, ooren aan het hoofd , de larynx , de borstspier, de halsgroef enz. , tot welk einde hier ten slotte eene algemeene plaatsbeschrijving



des menschelijken ligchaams bijgevoegd wordt. Het geheele menschelijke ligchaam bestaat uit eene voorste en achterste , uit eene linker en regter , uit eene bovenste en onderste helft, welke laatste derzelver grenzen in de streek van het middelrif heeft.
Het hoofd (caput).
ï. De schedel (cranium). Behaard gedeelte (pars capillata). Voorhoofd (sinciput). Achterhoofd (<occiput). Kruin (vertex). Slapen (tempora). Voorhoofdsstreek (regio frontalis). Driehoekige plaat (glabella). Oorstreek (regio auricularis). Oor (auricula). Uitwendige gehoorgang (meatus auris externus). Uitwendige en inwendige (binnen) zoom (helix, antihelix). Voorste- en tegenhoek (bok en tegenbok) (tragus, antitragus). Oorlelletje (lobulus auriculae).
2. Het gelaat (facies). De voorste en zijdelingsche gedeelten. Neusstreek, neus (nasus). Neuswortel, rug, spits, vleugels, gaten (meatus narium). Neuswand (septum). Beenachtig en kraakbeenig gedeelte. Mondstreek. Mond (05). Kin (mentum). Lippen



(labia). Oog streken. Oogen (oculi). Wenkbraauwen (,supercilia). Oogleden (palpebrae). Oogappel (bulbus). Binnenste en buitenste oogholte (canthus). Ooghaartjes (cilia). Wangstreek. Wangen (genae). Kakebeen (jbucca).
B. De stam. (truncus).
1. Hals (collum). Keelgroeve (jugulum). Adamsknobbel (pomum Adami). Nek (cervix). Kuiltje (nucha).
2. Borst (thorax). Voorste zijde (pectus). Rug (dorsum). De beide zijdelingsche streken. Borsten (mammae). Tepel (papilla). De borsthof (lunula, areola). Schouderbladen (scapulae). Schouderstreek (regio scapularis et intra-scapularis). Okselholten (fovea axiliaris). Ruggegraat (spina dor si.)
3. Onderbuik (abdomen).
a. Bovenbuikstreek (regio epigastrica).
Het middelste gedeelte onder het zwaardvormige verlengsel heet de hartkuil (scrobiculum cordis). Maagstreek. Regts en links in de streek der vijf onderste ribben liggen de hypochondriën (regio hypoehondriaca dextra et sinistra).



b. Middelbuikstreek (regio vnesogastrica). Het middelste gedeelte is de navelstreek (regio umbilicalis). Ter weerszijde bevindt zich de lendenstreek (regiones lumbales).
c. Onderbuikstreek (regio hypogastrica). Het zijdelingsche gedeelte vormt de heupstreken (regiones iliaeae). Het onderste gedeelte is het bekken (coxa pelvis). Schaambeenstreek {regio puMs). Ter weerszijde de liesstreken (regiones inguinales — mons veneris). Geslachtsdeelen (genitdlid) • Billen (nates). Achterbekken (anus). Bilnaad (perinaeum). De ligging der onderbuiksingewanden naar de uitwendige streken is de volgende: in de bovenbuikstreek tot in de linker regio infracostalis ligt de maag; in de regio mesogastrica, vooral in de navelstreek , ligt de dunne darm, in de beide heupstreken en in het ondergedeelte der bovenbuikstreek ligt de dikke darm; in de linker onderribbestreek de milt, in het regter bypochondrium de lever, in de lendenstreken de nieren en in het bekken, de pisblaas , de binnenste geslachtsdeelen en de endeldarm.



INHOUD.
Bladz.
§ 1. ALGEMEÈNE REGELEN BIJ GEREGTE-
LIJKE LIJKSCHOUWINGEN ...... 1.
§ 2. ALGEMEENE SCHOUWING VAN DE UITWENDIGE VLAKTE DES LIJKS 5.
§ 3. GEDEELTELIJK ONDERZOEK TAN DE
UITWENDIGE OPPERVLAKTE 9,
§ 4. ONDERZOEK VAN DE SCHEDELHOLTE
EN ANDERE HOLTEN DES HOOFDS . . 13.
§ 5. ONDERZOEK VAN DE BORSTHOLTE , DEN HALS 9 DEN NEK EN HET RUGGEMERGSKANAAL 19.
§ 6. ONDERZOEK VAN DE BUIKHOLTE . • . 24.
§ 7. ALGEMEENE REGELEN BIJ HET ONDERZOEK VAN DOODGEVONDEN PASGEBOREN KINDEREN ^3.
§ 8, BIJZONDERE SCHOUWING VAN HET LIJK
VAN PASGEBOREN KINDEREN . • ♦ • • 39®



INHOUD.
Biadi.
§ 9. REGELEN BIJ HET ONDERZOEK VAN
VERGIFTIGDE PERSONEN 
10. REGELEN BIJ HET ONDERZOEK. VAN
vo
GESTIKTE PERSONEN OD'
§ 11. REGELEN BIJ HET ONDERZOEK VAN
EENIGE BIJZONDERE DOODSOORTEN . 55. § 12. ALGESIEENE PLAATSBESCHRIJVING
DES MENSCHELIJKEN LIGCHAAMS . . 61,
K