TYP. — P. A. GBURTS. — NIJMEGFN.



HOOFDSTUK I.
DE HEILIGE VADERS.
Niet ver van den ouden straatweg, aangelegd door de Romeinen, in de richting van het kleine bosch, lag het huisje van den glasschilder Anton. Welk een wonderlijk gebouw! Lage muren, waarover een met mos overgroeid strooien dak; de deur echter versierd met fraaie steenen pilaren; deze waren omslingerd door kunstig gemetselde druiven-en wingerdbladeren. Het waren de overblijfselen van een oud kasteel, dat eens van trotsche hoogte nederzag in het vriendelijke, breede dal van do stad Saintes, in het zuiden van Frankrijk gelegen.
De laatste stralen der ondergaande zon vielen door de kleine ramen der hut en wierpen een schitterend licht op do veelkleurige geschilderde glazen, die de kunstlievende bezitter tusschen de oude vooruitspringende planken ingevoegd had.
Achter in den donkersten hoek van de kamer stond het bed. De gordijnen waren weggeschoven, en een rossige gloed vièl op de bleeke wangen der stervende huisvrouw.
„Anton," zeide zij, „ik gevoel het wel, het einde komt; kan Bernard ook naar het klooster gaan om een priester te halen?"
„Ik zal hem roepen, hij speelt buiten met zijn hagedissen."
Een bruine kroeskop kwam onhoorbaar de kamer binnen. „Wat moet ik doen, vadertje? Verbeeld u eens, dat kleine, aardige grijze hagedisje, dat zoo lang al niet wilde eten, heeft me daar net zoo een vlieg van de vingers weggekaapt "
„Vergeet nu eens uw hagedisjes, Bernard. Moeder gelooft dat haar laatste uur nadert, en" — voegde hij er zacht bij — „als ik hare oogen aanzie, die nu reeds stralen van hemelschen glans, zoo vrees ik ook dat zij niet lang meer met ons op deze aarde zal wonen. Ga dus naar het klooster in de laagte en zeg den broeder portier dat ik den weleerwaarden heer abt eerbiedig verzoek een priester te zenden, om uwe moeder de heilige middelen toe te dienen en haar te zalven voor haar dood. Kunt ge het onthouden of zal ik het op een papiertje schrijven ?"
„Dat, behoeft niet, vader, maar zal ik nog niet eerst even naar den apotheker gaan? Misschien kan hij een poeder of een drankje geven, dat moeder niet hoeft te sterven."
„Laat dat maar, mijn zoon," fluisterde de zieke, „mij kan geen drankje meer helpen."
De jongen ging heen. De oude olmen op de helling van den heuvel prijkten in rooden gloed en het dal, gehuld in lichten neveldamp, lag voor hem als een golvende zee van gekleurd licht. De zon zonk weg in de zee.
Bewonderend zag hij op dit prachtig tooneel neêr en een gevoel van ontzag ging door zijn kinderlijke ziel. Een oogenblik slechts stond hij stil, overweldigd door den heerlijken aanblik. „Hoe schoon is deze plaats," zeide hij zacht. Toen liep hij zoo vlug als zijn voeten hem dragen konden langs de welbekende voetpaden den berg af. Spoedig had hij de oude Romeinsche brug bereikt, welke langs hooggebouwde bogen over de rivier lag. Hij liep kris en kras door nauwe, kromme straatjes, tot hii voor het poortje van het klooster stond.



Hij klopte met den zwaren ijzeren ring op den knop en klopte weder,. tot het wijd en zijd weerklonk. Er verliep een geruime tijd, toen vernam hij voetstappen en hevig gevloek. Door het kleine getraliede s venster keek het opgeblazen gezicht van den portier naar buiten.
Bernard bracht zijne boodschap over.
Zonder een woord te zeggen schoof de kloosterbroeder het schuiöuik: weder voor de opening, en de arme jongen, die niet wist of hij al dan i niet begrepen was, bleef mismoedig voor de gesloten poort staan.
Het werd reeds donker in de straat, en nog steeds stond hij op zijn i post. Eindelijk waagde hij het nogmaals te kloppen en harder dan de i eerste maal, maar niemand kwam.
Hij was maar liever weggeloopen, want onrein gezang en woest onzinnig lachen drong over de open plaats tot hem door.
„Zouden deze drinkebroers mijn lief moedertje, dat stervende is, de i hemelpoorten kunnen ontsluiten?" dacht hij. Maar hem was het bevel gegeven, en gehoorzaam als altijd zou hij dat uitvoeren.
Terwijl hij nog besluiteloos stond, zag hem eene vrouw, die daar tegenover een winkeltje hield. Zij kende hem wel, daar hij af en toe kleine inkoopen bij haar deed.
Toen zij vernam dat zijne moeder stervende was en de heilige sacramenten begeerde, trok zij hem haar huis binnen, om hem de stellige verzekering te geven, dat hij voor zijne moeder vandaag zeker geen priester uit het klooster te verwachten had. Het was vandaag namelijk vijftig jaar geleden dat de broeder bottelier zijn gelofte deed.
„Meent gij dat op zulk een feestdag na zonsondergang éen der broeders nog zoo vast op de beenen staat, dat hij met u den berg bestijgen kan? Geen denken aan! Maar ik weet wat anders voor u; een middel dat reeds menigeen, die net zoo ver heen was als gij zegt dat uwe moeder nu is, geholpen heeft. Wie weet of het bij haar ook niet nog een goede uitwerking heeft. Gemakkelijk te bekomen is het waarlijk niet. Maar, lieve hemel, wat doet men al niet voor een zoo door en door brave vrouw. Geloof mij, Bernard, ik ken de wereld van binnen en van buiten, maar zulk eene vrouw als uwe moeder bestaat er geen tweede binnen twintig mijlen in den omtrek. En wat de heiligheid betreft, die kan zjj vol vertrouwen, zonder de geheele broederschap aan de overzij, verkrijgen. Ik wil zoowaar niets zeggen, maar men heeft ook zijne oogen."
Toen nam zij de weinige waren, die zij buiten haar winkel uitgestald had, in huis, deed de deur dicht, de eene helft van onderen, de andere helft van boven sluitend, sloeg zich een doek over het hoofd en de schouders en spoedde zich, den knaap bij de hand houdend, door de hobbelige vuile straten naar de kerk van den heiligen Eutropius. Dit gebouw had twee deuren, éen voor en éen achter. Rondom bevond zich een oud en reeds lang ongebruikt kerkhof.
In de schaduw van een vlierboomenboschje lag achter een hoog, kunstig gesmeed ijzeren hek — hetwelk de duivel zelf heette vervaardigd te hebben — een half vergane grafsteen. Als men van dezen steen een weinig afkrabde en het gruis, gemengd in witten wijn, den kranke te drinken gaf, moest de hevigste koorts wijken. Men durfde voor 't afkrabben geen ijzer gebruiken, maar moest het met de nagels van de vingers doen. De koster hield het hek zorgvuldig gesloten en stak niet



eer den sleutel in het gat, of hij moest een zwaar geldstuk in zijne hand voelen. Hoewel hij zich altijd zeer armoedig kleedde, wist men toch te vertellen dat hij reeds een grooten zak dukaten opgespaard had.
Naar deze plaats dus richtte de koopvrouw hare schreden. De kerk lag in de voorstad en de stadspoort was reeds gesloten. Maar de torenwachter was een vriend van haar. Reeds menig doopmaal had zij daarboven in den toren helpen gereedmaken en de acht kinderen van den wachter waren door haar ten doop gehouden.
Daarom deed deze gaarne alsof hij niets zag en liet hen beiden ongehinderd voorbjjgaan.
„Jongen, ben je ook angstig? Weet wel, zal het poeder helpen, dan mag op het oude kerkhof geen woord en geen schreeuw gehoord worden. Anders ontwaken de arme zielen en verdelgen den rustverstoorder."
„Ik bang zijn ? Vrouw Brissot, gij kent Bernard van meester Anton slecht. En als het voor mijn lief moedertje is, zoo mogen voor mijn part al die arme zielen om mij heen dansen; ik ben er net zoomin bang voor als voor vleêrmuizen. Daarenboven wil het er bij mij nooit goed in, dat de dooden allen tezamen en ieder alleen zooveel duizenden jaren in het vuur moeten branden. Dat zou toch heelemaal niet goed van den lieven God zijn, als Hjj mijn moedertje zoo wilde plagen. Luister, ik heb eens op een stukje perkament, dat ik vond, gelezen dat zij, die in oprechtheid gewandeld hebben, hiernamaals vrede zullen vinden. Maar een vagevuur is toch geen vrede?"
Vol angst sloeg de vrouw een kruis. „Jongen, om aller heiligen wil, zwijg toch! Als iemand eens hooren mocht dat gij niet aan het vagevuur gelooft. Ze konden u wel eens met levenden lijve in een bed leggen, dat u te heet zou worden. Men moet zulke dingen niet napluizen, dat voert naar ketterij, en met ketters kan men dezer dagen niet te voorzichtig zijn. En het is ook waarlijk wel noodig, het kon anders met onze allerheiligste kerk wel eens spoedig gedaan zijn."
„Maar, lieve vrouw Brissot, staat de kerk dan zoo wankel?" —
Met het afgekrabde steengruis in den zak holde Bernard nu zoo vlug hij kon den berg op. Hij vond zijne moeder nog onveranderd toen hij de hut binnentrad. Hij wenkte zijn vader terzijde en vertelde hem zijn wedervaren. Er waren nog wel eenige kruiken roode wijn voorhanden, zelf geperst uit de druiven waarmede de olmenstammen omslingerd waren, maar witte wijn was er niet.
„Als het poeder dan zoon wonderkracht heeft," zeide Bernard, „kan men ook wel rooden wijn gebruiken." Het drankje werd gemengd, driemaal sloeg Anton het kruis er over, nam het kleine houten crucifix van den wand, hield het de kranke voor de lippen om het te kussen, en liet haar toen het geneesmiddel opslurpen. Maar geholpen heeft het niet. Van uit het dal weerklonk het Ave Maria van den ouden toren van St. Peter, die door Karei den Groote gebouwd was; vader en zoon vouwden eerbiedig de handen en baden een „Onze Yader" en den engelengroet. De kranke slaakte een diepen zwaren zucht, en daarna werd alles stil. Lang luisterden zij, maar het bleef stil, geheel stil. Een heilige stilte.
„God moge hare ziel in zaligheid opnemen," zeide de meester, opende een raam om haar scheidende ziel te laten ontvlieden, drukte zijne vrouw de oogen toe en bracht den vermoeiden knaap naar bed. Daarna
ÉBÉÉÉÉliillHiiÉiliikilÉiiÉiÉyUAdyiiyiyéiii^HM



„En wat moet er met dat bakje gebeuren, dat gij daar hebt staan?"
„Ach, mijn lieve hemel; ja, dat kan nu eenmaal niet anders. Bij den heiligen Eustachius, alleen om mij eens goed te plagen heeft hij reeds een menigte "schotels gebroken, daarom laat ik hem nu uit een houten bakje eten. Dat kan toch niet breken als hij het vallen laat. Dikwijls denk ik dat hij het onmogelijk lang meer maken kan, maar ik zeg u, hij is zoo taai als twintig katten."
„Woont gij hier alleen in de hut met den ouden man?"
„Ik, mijn Suze en mijn Doris wonen hier alleen, tenminste als men dat zoo noemen wil. In eene herberg heeft men .altijd wat anders; nu is men alleen en. dan weêr met velen."
„Houdt gij hier eene herberg? Maar wie ter wereld zal hier komen, zoo ver van alle verkeerswegen af?"
\ Zij lachte schor. „Dat hangt er van af. Menigeen bevalt het beter daar, waar men hem niet als in een glazen huis van alle kanten bekijken kan. En wat de sterrenkijkers betreft, die hebben allen dezelfde eigenaardigheid, dat zij gaarne eenzame hoogfen beklimmen, waar hen niemand storen kan. Zoo bijvoorbeeld in het klooster woont menige vrome vader, die wat graag hier aankomt en zich in de schoone sterren verdiept."
Bernard kookte van heilige verontwaardiging. Dus die gewetenlooze huishoudster had de woning zijner godvruchtige ouders tot een gemeene kroeg verlaagd. Op de dierbare plek waar hij zijn gelukkige jeugd doorbracht, waar zijne moeder onder het vesperklokgelui haar laatsten adem uitblies, had de duivel zijn tent opgeslagen; en zoo'n schijnheiligen pater, wien de weg te steil was als hij zijn plicht moest vervullen, was het nu niet te veel om daarboven een hel van ongerechtigheid te komen stichten.
HOOFDSTUK Y.
DE SCHAAL.
Met de hulp van het gerecht was het Bernard gelukt de ontwijde woning te zuiveren, tot groote ergernis echter van de vrome vaders in het klooster. De vervallen werkplaats werd weder in eere hersteld; voor het huis legde Bernard een aardig tuintje aan; iets verder, aan den voet van een kleinen heuvel in het frissche bosch, was een moerassige plaats, waar de grond ook zelfs in den heetsten zomer niet opdroogde. Bernard groef en groef, totdat hij de verborgen bron, die hij vermoedde dat zich daar bevond, ontdekte; hij omringde en overdekte die met groote steenen en leidde het water zóo, dat het zijn tuintje kon besproeien.
Wilde hij echter zjjn gebrekkigen vader behoorlijk verplegen en met zijn handwerk voor beiden het brood verdienen, dan kon hij niet tegelijk voor kok spelen, hoewel hij dat ook uitmuntend verstond. Zoo zag hij dan om naar een hulpe tegenover hem en vond spoedig een aardig meisje, dat in den geheelen omtrek zeer geacht was. Zij was huiselijk en vlijtig. Lezen en schrijven had zij echter al even weinig geleerd als duizend andere meisjes van haar stand.
Huisraad had Bernard vanzelf reeds. En met het uitzet van het meisje werd het noodige ontbrekende aangevuld. Zonder veel vertoon werd de bruiloft gehouden; de voornaamste gast was de apotheker uit de stad, bij wien Bernard als jongen dikwijls voor tüdveidiiliiJjLJmiÜailQcaAflam



Aan net oordeel van den dokter hechtte hij weinig waarde. Hij wist slechts al te goed hoe treurig het met hun wetenschap gesteld was Liever wilde hij het zelf onderzoeken.
Hij stuurde Catharina het bosch in, onder voorwendsel dat zij na dezen dubbelen schrik noodzakelijk een poos in de buitenlucht moest.
nam ,hlJ het eerst gestorven kind met zich in de werkplaats greep een scherp mes en opende het lijkje. Hij behoefde niet lang te zoeken. Een groot aantal wormen vond hij in de maag van het kind. ü,u dezelfde bevinding had hij bij het andere.
„Zoo, nu weet ik wie de heks is.''
Hjj wikkelde de kleine lijkjes in, sloot de deur af en ging Catharina
r» ir ue ng6n zoeken. Spoedig had hij hen gevonden. „Hoe gaat het. Hebt gij aan dezen niets bemerkt?"
„Niet veel; maar toch bevalt mij de oudste niet goed. Zie maar eens hoe spoedig zyn kleur verandert."
Zjj gingen terug in de hut. Er waren huismiddeltjes voorhanden, en spoedig bleek dat ook dit kind in groot gevaar geweest was; het aangewende middel echter redde het 't leven. Het vlugge onderzoek had aan toch goede vruchten gedragen.
Toch vertelde Bernard eerst 11a de begrafenis van zijn beide kinderen, en onder het strengste verbod het verder te zeggen, zijn vrouw, langs welken weg het hem gelukt was den anderen het leven te redden. Hij wist wel wat opzien en gepraat het geven zou, als het bekend werd dat hij eigenhandig de operatie gedaan had. Zulke onderzoekingen worden toenmaals door bijna iedereen voor een doodzonde gehouden.
HOOFDSTUK IX.
ZACHTE LENTELUCHT.
•vi zjj'n ambachtsreis reeds had Bernard overal gehoord en gezien dat in de kerk een nieuwe richtirfg was ontstaan. Yan de kansels werd' het gepredikt, in schouwburgen werd het opgevoerd, in tallooze prenten werd het. voor oogen gesteld, in de herbergen werd er over getwist 10e het leven der kerk moest gezuiverd worden en hoe noodzakelijk het was dat hoofd en leden der kerk werden veranderd. Ook had hij hier en daar iets vernomen, dat hem geleek op lentekoeltjes en het gezang der nachtegalen; 0p de straten hoorde hij door het volk en de rondtrekkende knapen de nieuwe liederen van het oude, liefelijke Evangelie; ook had hij reeds menig moedig belijder van het evangelisch seloot persoonlijk Ieeren kennen.
Sedert eemge jaren was ook naar zijn vaderland een lentekoeltje overgewaaid, en Bernard verheugde zich te zien hoe spoedig een aantal elders van het zuivere Evangelie zich hadden verbonden, bij wie hij zich kon aansluiten. Daarbij was hij er vast van overtuigd, dat de heilige vader in Rome er zich over verheugen zou, als hij van de zaak afwist.
<Jok nu in zijne smart ondervond hjj eenigen troost in het verkeer met deze vrienden.
Zij moesten echter nog als dieven en bij nacht door de straten sluipen.
^^^^^°^ral^e^uiwiie^He^a^ooi^elei^ei^iitgemaakte



de oven een ontzettende hitte, en Bernard kon nu hopen dat den tweeden keer zijne moeite beloond zou worden. Hij moest nu toch zekerheid verkrijgen of hij instaat was aan zjjne uitvinding waarde te geven. Dus voortgaan, voortgaan tot eiken prijs. Als het smeersel niet geheel en al vloeibaar werd, zoo was al het vaatwerk, dat hij gereed gemaakt had, bedorven en stond hij weder voor een gesloten poort. Gelijk een stuurman zijn roer blijft vasthouden bij het opbruisen der golven, gelijk deze volhoudt totdat het schip gered — of vergaan is, zoo zou ook hij bij zijn oven volhouden. Nu of nooit.
Daar zat hij dan buiten in de open lucht, onder een dak van takken, terwijl de wolken over hem heenjoegen. Een hevige storm was losgebroken. De regen stroomde op hem neêr. Hij was slechts weinig beschut door den zak, dien hij zich over het hoofd gebonden had, en dien hij af en toe bij den heeten muur droogde. De natte stukken hout sisten als hij ze in den gloeienden onverzadigbaren oven wierp. Een hevige bliksemstraal doorkliefde de lucht, gevolgd door een vreeselijken slag; krakend en splinterend viel de dichtstbijstaande olm op den grond.
Het was reeds nacht; verder en verder dreef het onweêr af, maar steeds stroomde de regen neder. Aan rusten viel niet te denken. De reusachtige gloed moest in zijn volle kracht gehouden worden. Zoo ging het voort, van dag op nacht en nacht op dag. Nauwelijks gunde hij zich den tijd het noodige voedsel, dat Catharina hem bracht, te nuttigen. Maar in den oven bewoog zich nog maar steeds niets. Zou ook deze laatste hoop hem bedriegen? Zou hij toch zijn werk moeten opgeven, nu hij zoo dicht bij zijn doel was? Kleiner en kleiner werd de hoog opgestapelde houthoop. Met zijn bijl en zaag had hij den door den bliksem getroffen olm klein gemaakt. In de takken vond hij een onbeschadigd vogelnestje met vier jongen. Voorzichtig verborg hij ze in een vlierstruik. „Heeft God u bewaard in het onweder, dan zal Hij ook mij niet vergeten." Dikwijls als Catharina hem het eten bracht, had zij hem gesmeekt dat hij toch eindelijk zijn nuttelooze pogingen zou opgeven. „Wat heb ik er aan, en wat hebben mijne kinderen er aan, als gy u te gronde richt?" En waarlijk, wie hem aanzag, met zijn ingevallen, verhit gelaat, die holle oogen, met donkere kringen omzoomd, dat geheele lichaam trillend als van de koorts, die moest het ergste vreezen.
In vier nachten was de slaap niet in zijn oogen gekomen; nu brak de vijfde aan — hij bekommerde er zich niet om, dat hij over alle leden beefde, dat zijn brandende oogleden hem pijn deden; hij bekommerde zich slechts om een ding: zijn houtvoorraad was bijna uitgeput. Nog een enkel blokje, en alles was op. De olm, dien de bliksem hem had toegeworpen, was reeds verbrand. Middernacht was reeds voorbij. Een hevige vermoeienis overmande hem. Even slechts was hij ingedommeld, toen hij zich zacht bij den naam hoorde roepen.
Hij stond op en luisterde. Weder hoorde hij het angstig en fluisterend geroep. Bernard vroeg wie er was. Uit het boschje trad een hooge gestalte tevoorschijn, het hoofd bedekt met een kap. „Ik ben het, de predikant Robin."
Ontsteld hief Bernard zich op, maar zijne knieën knikten van zwakte, hij moest, weer gaan zitten.
gii hior? Ziit gij vrijgesproken, of heeft de



AMSTERDAM, BOEKHANDEL VH. HÖVEKER & WORMSER,PRETORIA.















MEESTER BERNARD.
EEN VERHAAL
UIT DEM TIJD DER HUGENOTEN.
BOEKHANDEL
AMSTERDAM. voorheen PRETORIA.
HÖVEKER & WORMSER.



Heldere zonneschijn beloofde een heerlijken Meimorgen, ken zoel en zacht zomerkoeltje ruisclite door de takken der schaduwrijke olmen, en de «rashalmen (schitterden als bezaaid met duizenden ronde diamantjes. De leeuwerik deed zijn lied hooren, en uit het dichtst van het naburig kastanjebosch riep onvermoeid de koekoek.
Besluiteloos en onrustig liep Bernard door den tuin. Al zijne schelpen en slakkenhuisjes, die hij beneden aan het strand verzameld had; de ammonshoren, dien hij in de steengroeve gevonden had; zelfs zijne: lievelingen de hagedissen en salamanders, hadden heden in t geheel geen bekoring voor hem; het was hem of alles om hem heen een andere, vreemde wereld geworden was. Het eten, dat vader gekookt had, lieten
beiden onaangeroerd.
Teo-en den avond, toen een frissche wind door de boomen blies, kwam de priester op een muilezel aanrijden. Het dier werd door een koorknaap aan den teugel geleid. Daarachter volgde de drijver, gewapend met een dikken knuppel, waarvan hij gebruik maakte als het noodig was en ook wel zonder dat. De pater veegde zich het zweet van het voorhoofd en schold op den heeten dag en het steile bergpad.
Toen hij vernam dat de vrouw nog des avonds gestorven was, begon hij eerst duchtig te schelden en te razen.,
Kunt ge dan niet wat bijtijds om een priester zenden. Maar neen, daar wacht me dat gespuis tot iemand in zijn doodsstrijd ligt en dan moet hals over kop de priester komen, alsof wij een van allen van ijzer zijn'en geen rustuur noodig hebben na de vermoeienis en de hitte van dén dag. Er kan nu natuurlijk in 't geheel geen sprake meer zijn van een kerkelijke begrafenis. Gij kunt het lijk stoppen in den hoewaar de zelfmoordenaars liggen, gewijde aarde krijgt ge niet Ziezoo, en-betaal me nu maar de schatting en voorzie mij ook van wat drinken. Het is een duivelsch eind hier naar boven toe,^ je kunt hals en beenen breken, en daarbij nog zulk een hondswarmte!
HOOFDSTUK II.
DE ZOUTOOGST.
Bernard was heden wat vlugger dan anders van school teruggekeerd.
Het was een warme dag. Zijn gezicht gloeide van het vlugge 'oopen en zijn vroolijken ijver. „Vadertje, ik mag, hè? Niet waar, ik mag toch. Nu wat is er, daar zooveel haast bij is ? Is er ergens brand.
* Dat niet, maar het zout inhalen is vandaag weêr vroeg begonnen en buurman Alfons vroeg mij of ik hem weder wilde helpen. Ik mag wel, niet w&ftr?"
Hij was maar 't liefst dadelijk weêr weggehold, zonder aan eten te denken, x* " nni^A rln mnael'Pr ' nltiiH vrooliik van t een op t ander.
-INU, Illctill, aciuc 5 v - o , TVT
Als buurman Alfons je gebruiken kan, heb ik daar niets op tegen.J aar
11 • i. to mof vfivf.rnnwftH.
wees niet zoo n waagnais ; je weei, syu vu» io 
at v»;ï ryïnV» +-iirl Viontan leDel af te wasscnen, en
nauwen KS "uiiuo HIJ fivu ly» . i .... ,
weg was hij. Het was nu ook wel zoo aardig in het vroolijke geweme
"nt j~ non oon ïaarmarkt.
van menschen, booten en ])aaraen. ixetjm ue u.umC j— - 7
. , , •• „..i. var» opn narin<?vaniTSt te-
rifin inhfi vau een wnnouiisu uw uoui i v 0
dan hebt in1



van den jaarlijkschen zoutoogst. Mijlen in den omtrek strekten zich de zoutvelden uit aan het strand. In de effen vastgestampte kuilen was na de eb het daarin gestroomde water verdampt; het zout dat achterbleef was er uitgenomen en in lange rijen langs het strand gelegd. Smalle greppels waardoor het water kon stroomen, en breedere die bevaarbaar waren, doorsneden het strand.
Een echt doolhof van greppels en groeven, van dammen en voetpaadjes, met hier en daar een smalle plank als brug.
Het zout werd in zakken geladen, welke op de ruggen der paarden gelegd en zoo naar de bootjes gebracht werden. Daar werd het paard afgeladeD, de jongens sprongen er op, en in galop giDg het terug naar de laadplaats.
De jongens hadden geen echt Fransch bloed in de aderen gehad, als zij niet onder 't werk allerlei dwaze waaghalzerijen uitgehaald en wedrennen gehouden hadden. Bernard had met een paar jongens van zjjn leeftijd een weddenschap aangegaan, wie op dien dag de meeste vrachten van de laadplaats naar de schuitjes zou brengen. Hij was hun al twee ritten vooruit; daar zag hij aan den anderen kant van een breede greppel een prachtige schelp; zoo'n mooie had hij nog nooit gezien. Onmogelijk kon hij die zoo maar laten liggen. Hij liet zijn paard stilhouden, zeide het vriendelijk dat het moest blijven staan, ontdeed zich van zijn kleêren en sprong in het water. Vol vreugde hield hij zijn zeldzame vondst in de handen. Onderwijl kwam een van zijn kameraden, een klein, nijdig kereltje, te paard er langs. Hij zag dat hij met Bernards afwezigheid zijn voordeel kon doen en wierp diens zak van den rug van het paard in het water.
Verschrikt door den plotselingen plomp sprong het beest opzij, maar bleef staan; zijn eigen paard echter steigerde, viel voorover, sprong plotseling weêr op en rende weg. Daar lag de ruiter met een bloedende hoofdwond aan den rand van den kuil; het zand begon weg te zakken, en de bloedende knaap, die wel niet in zwijm was gevallen, maar toch geen kracht had zich op te werken, zakte meê. Bernard had alles gezien; in een oogenblik was hij er naar toe gezwommen; hij scheurde de mouwen van zijn hemd af om de wond te verbinden. Daarna hielp hij met inspanning van al zijne krachten den jongen op de been. Met de linkerhand de teugels van het paard vasthoudend en met zijn rechter den jongen ondersteunend, ging hij op de naaste visschershut af, waar hij de verpleging van den knaap aan een oud vrouwtje overdroeg.
Zij wiesch zjjne wond uit, goot hem wat rooden wijn in de keel, en strompelde toen naar eene buurvrouw, die allerlei geneeskrachtige kruiden placht te verzamelen en de meeste ziekten en wonden meende te kunnen genezen. Stil en bleek lag de zieke met gesloten oogen op het stroobed neêr. Bernard wilde weêr aan zijn werk gaan, maar toen hij zich nog eens omkeerde en den jongen aanzag, bemerkte hij dat diens lippen zich bewogen, als wilde hij iets zeggen. Hij knielde naast hem op den grond, vatte hem bij de hand en hield het oor bij zijn mond. „Vergeef mij, Bernard," hoorde hij fluisteren. „O ja, van ganscher harte." „Bid een Ave Maria voor het heil mijner ziel." Bernard bad. Nog nooit in zijn leven had bij met zooveel ernst gebeden.
Hij kuste den knaap op het voorhoofd en sloeg een kruis. Do visschersvrouw kwam terug met de buurvrouw.
__aHéJ_kijk eens wat een rare biechtvader," riep het praatzieke oudje.



Bernard stond op, en eerst nu dacht hij er aan dat hij haast geen kleêren aan had. Snel sprong hij te paard en reed naar de ongeluksplek, waar zijn kleêren en zijn schelp lagen en zijn zak met zout te water was gevallen, 't Begon te schemeren, menschen en paarden sloegen den weg naar huis in en reeds verspreidde zich een dunne nevel over het strand; Bernard moest voortmaken, wilde hij nog ongedeerd uit dit greppeldoolhof komen. Zijne weddenschap was hij natuurlijk al lang vergeten.
Telkens kwam hem het woord van het vrouwtje in de gedachte: „Een rare biechtvader." Ja, hij had geen priesterkleed, hy had niet eens zijn eigen schamele kleeding aan, toen hij zijn stervenden vriend het „Ave" voorbad. Maar was het ook geen heilige plicht, dien hij volbracht had ? Hij dacht aan het sterfbed zijner moeder en aan den biechtvader uit het klooster. „Ziet God op den mantel of op het hart?" vroeg hij zich af, zonder te merken dat hij met zulke gedachten weêr op kettersche dwaalwegen kwam. Voor hij het hutje bereikt had was het geheel duister geworden. De nevel werd steeds dikker.
Daar zag hij een licht, dat hem tegemoet kwam. Bij den rossen gloed van houtfakkels bemerkte hij een zwarte baar, door twee mannen gedragen. Bernard voelde iets van de majesteit des doods en sprong van het paard; zacht vroeg hij den fakkeldrager hoe het met den knaap ging. „Die lijdt niet meer," was het antwoord.
Dus toch gestorven!
Bedroefd alsof hij zijn eigen lieven vriend verloren had, sloop hij verder, het paard meêtrekkende. Hij bracht het bij den eigenaar en ging langzaam naar huis. Het brood, dat zijn vader voor hem had klaargezet, roerde hij niet aan. Spoedig ging hij naar bed, trok het dek over zijn hoofd en weende bitter. De arme, gestorven jongen was niet bepaald zijn vriend geweest, want hij had een hatelijk, twistziek karakter. Bernard was al lang van plan geweest hem eens een flink pak slaag te geven, maar toen de stervende met bevende lippen smeekte: „Vergeef mij," was al zijn wrok verdwenen en onder het bidden waren zij vertrouwde vrienden geworden. „Het moet toch heerljjk zijn priester te wezen," dacht hij. Zoo sliep hij ten slotte in, vermoeid door den arbeid en door zijn verdriet.
HOOFDSTUK III.
OP AMBACHTSREIS.
Het zout was al lang ingezameld. Berg en dal lagen in een vochtigen, somberen nevel en fijne droppels doorweekten alles. Zwaar en bewegingloos hingen de gele bladeren, voor zoover de herfstwind ze nog niet had afgeschud, aan de dikke olmen. In dezen onaangenamen tijd, die den winter voorafgaat, met zijn lange avonden, was Bernard bezig uit het hoofd eene teekening te maken van het strand in den tijd toen het zout werd ingezameld. Verscheidene malen reeds had hjj sommige stukken op papier weergegeven, om eens te beproeven in hoever hij dat doolhof nog kende, en als hij zich iets niet goed meer kon herinneren, ging hij den volgenden dag naar het strand om zijne kennis te vermeerderen.
Nadat het hem verscheidene keeren mislukt was, waande hij zich



hem boven verwachting, ofschoon hij nog nooit eene landkaart gezien had, en nu kreeg hij er lust in, op dezelfde manier ook eens een plan van de stad te maken, met haar straten en groote gebouwen. Dat was moeilijker, want op het strand liepen alle dijken en greppels even recht, maar van de straatjes in de stad was het eene nog krommer dan het andere, en hij moest meer dan eens naar beneden vóór alle huizen en straatjes op de juiste plaats waren. Maar wat hjj eens begonnen had, moest hij ook afmaken, het kostte wat het wilde. Zelfs in bed ging, hetzij hij waakte of droomde, zjjn plan hem niet uit de gedachten, en als hij de juiste richting van een steegje meende gevonden te hebben, sprong hij uit bed, liep naar den haard, stak een toorts aan en verbeterde bij dat licht zijne teekening.
Voorts hielp hij zijn vader bij zijn werk en bij het klaarmaken van het eten ; ook moest er telkens hout gehakt worden.
Toen echter het voorjaar kwam kon de jongen niet langer thuis blijven, en op een goeden dag vertelde hij zijn vader dat hij een onweerstaanbaar verlangen voelde om de wereld te zien. „Wat bedenk je, Bernard; je bent nog geen zestien jaar, en wil je nu al de wijde wereld in? Het is wel waar dat je nu reeds geleerd hebt wat nauwelijks een op de honderd weet; je kunt al lezen en schrijven, rekenen en teekenen, en ook je handwerk versta je beter dan menige andere leerjongen, die aan zijn proefstuk bezig is. Maar zoo piepjong laat ik je niet in den vreemde trekken." Bernard moest buigen voor den wil van zijn vader, maar lang hield hij het zoo toch niet uit, en toen het weer lente werd, liet de vader hem met een bezwaard hart gaan. Uit een stevigen boomtak had Bernard zich een aardigen wandelstok weten te snijden. Vooral aan den knop was veel moeite besteed en wie meester Anton kende, had gemakkelijk zijn beeltenis er in herkend.
De oude ransel, waarmeê jaren geleden de vader de reis had gemaakt, leefde nog; deze werd wat schoongemaakt en opgeknapt. De noodige kleedingstukken had Bernard zich laten vervaardigen voor het geld dat hij in den zomer verdiend had. Het geld dat hij overhield naaide hij in een zakje; het kon hem tepas komen als hij soms op reis ziek werd in het vreemde land. Wat had hij al lang verlangd naar zijne reis en hoe ongeduldig had hij de lente afgewacht! Zijn wandelstok zag hem zoo vreemd aan, als wilde die vragen: Wanneer mag ik nu eens eindelijk dien donkeren hoek uit? Maar Bernard had er nog nooit aan gedacht dat hem het afscheid zoo erg, erg zwaar zou vallen.
Den laatsten avond bezocht hij nog eens alle hoeken van het huis en den stal; 't liefst had hij zijn konijntjes maar in den ransel gepakt. Vroeg in den morgen ging hij op weg. Tot aan den voet van den berg ging zijn vader met hem meê. Zwijgend gingen zij naast elkaêr voort tot de brug. Hier bleef de oude man staan.
„Zoo, nu ga ik terug; eens moeten wij toch scheiden. Uw heilige -schutsengel behoede u op al uwe wegen!
Werk flink, en mocht ge ooit hooger komen in uwe kunst dan iemand vóór u, veracht dan uw ouden vader niet!"
Hij omarmde en kuste hem, keerde om en zonder omzien sloeg hij den weg naar huis in.
heiden het scheiden het zwaarste viel?



De ster van den ouden man daalde en den zoon begroette het ochtendkrieken. O reizen, o reizen, hartstocht der jonge mannen!
HOOFDSTUK IV.
DE TEHUISKOMST, MAAR GEEN VROOLIJKE.
Twaalf jaren waren verloopen. Uit den vluggen jongen was een stevige man gegroeid. Het ernstige gezicht werd versierd door een vollen zwarten baard, en menigeen, die hem aanzag, sloeg voor zijn helderen, doordringenden blik de öogen neder. Vele landen was hij doorgetrokken, en hij had meer gezien dan menig ander, want zijn oog bleef niet op de oppervlakte rusten.
Slechts zelden had hij gelegenheid gevonden boodschappen naar huis te sturen. Nog moeilijker was het naar hem, den omzwerver in den vreemde, brieven te verzenden. Zoo had hij dus in geen jaren bericht uit zijn vaderland gehad. Het laatste wat hij vernomen had was, dat zijn vader ziek geweest maar weder hersteld was en eene huishoudster in huis genomen had.
Het klopte onstuimig in hem van bange verwachting, toen hij het steile voetpad besteeg. Zou de hut nog staan? Zou vader nog leven, ea zou hij hem herkennen?
Eindelijk was hij bij de laatste kromming van den weg. Daar, verscholen onder de olmen, stond nog het met stroo bedekte hutje, zooals hij het verlaten had. Het leek hem echter kleiner dan hij zich herinnerde.
Op eene bank naast de huisdeur zat de oude man. Bernard trad nader, groette eerbiedig en vroeg, zooals de gewoonte is, om werk. Geen antwoord. Hij vroeg weder. Geen antwoord. Eerst toen hij hem voor de derde maal en harder aansprak, hief de grijsaard zijn hoofd op, staarde met wezenlooze oogen den aangekomene aan en murmelde eenige onverstaanbare woorden.
Verschrikt week Bernard terug. Zou hij zijn verstand verloren hebben ?
Hij herstelde zich, ging naast zijn vader op de bank zitten, greep zijne hand, kuste die teeder en riep hem in 't oor: „Meester, ik moet u de groete overbrengen van uw zoon."
„Zoo, heb ik dan een zoon?"
„Ja zeker, uw Bernard, die in den vreemde ging. Hij laat u zeer hartelijk groeten en hoopt spoedig tehuis te komen.'
„Zoo, is mijn zoon in den vreemde? Mijn hoofd wordt toch zoo slecht, ik kan het niet meer onthouden." Toen legde hij vertrouwelijk zijn arm om Bernards hals en fluisterde hem in 'toor: „Hebt ge mij wat brood meegebracht? Maar zij mag het niet weten, anders slaat ze mij.'
„Wie slaat u, meester Anton ?"
„Wie mij slaat? Wel, wie zou dat zijn; zjj doet het. Maar niets zeggen, niets zeggen!"
Daarbij keek hij met schuwen blik naar de deur.
Bernard sidderde, hij zag wel dat zijns vaders verstand beneveld was en tranen sprongen hem in de oogen. „Mijn God, in wiens handen mag de arme man gevallen zijn!"
In zijn tasch had hij nog eenige overblijfselsen van zijn laatsten maaltijd en in zijn tinnen flesch nog wat wijn. Dien goot hij in den kroes en raib-ta Viom nnrlp Arpt-icr oTfipn deze er naar: voor hii het echter



waagde den beker aan de lippen te zetten, keek hij nog een paar maal angstig om zich heen, dronk toen achter elkaêr den kroes ledig en begon aan de stukjes brood.
„Vadertje," begon de zoon weder, „kent gij uw Bernard dan niet meer? Ik ben het, ik zelf."
Lang, zonder eenige ontroering keek de oude hem aan.
Eindelijk scheen zijn geest iets helderder te worden. Zijne oogen werden vochtig. „Zeg mij nog eens hoe gij heet."
„Bernard heet ik; ja, ik ben lang weggebleven en heb overal in de wereld rondgezworven; maar nu blijf ik voorgoed hier, vadertje." Hij nam een struikje wilde rozen van zijn hoed.
„Kijk eens, dat heb ik in 't voorbijgaan voor u geplukt. Daar beneden op het kerkhof, waar mijn lieve moeder begraven ligt, uw zalige Marianne."
„Marianne," zeide de oude, rja, zoo heet zij. Marianne, ja, die ken ik wel;" -en hij lachte zoo vroolijk dat het Bernard door alles heen ging.
„Gij hebt dus de ontslapene nog niet vergeten?"
„Wat praat ge nu dom! Mijne Marianne is volstrekt niet dood. Hoor eens," voegde hij er fluisterend bij, „midden in den nacht, als allen weg zijn, komt zij telkens, maar het moet volle maan zijn. Gisteren was zij er ook weer, en misschien komt zij van nacht nog eens. Maar het is volstrekt niet waar wat de priester zegt; zij ziet er in 't geheel niet zwart uit, en steunt en jammert ook niet."
„Hoe ziet zij er dan uit?"
„Dikwijls heeft zij een zilveren kleed aan en somtijds een gouden. Als zij komt, ziet zij mij altijd even lief en vriendelijk aan, en zij heeft mij ook reeds verteid hoe mooi het is in het paradijs."
Hij lachte weêr en viel toen weder in zijn vorige versuftheid terug, zonder dat het Bernard gelukte nog eenig antwoord uit hem te krijgen. Men kon het den krom gebogen man niet aanzien, welk een krachtige figuur hij geweest was toen hij nog zijn volle verstand had.
Terwijl Bernard hem vol smart en verbazing aanzag, kwam eene vrouw de deur uit, die eenige brokjes van een koek in haar boezelaar droeg. Zij schrok toen zij den vreemdeling bemerkte, die zoo deelnemend naast den waanzinnige zat. Zij schudde haar schort uit in een houten bakje, dat op het gras stond, en vroeg met stuitende vriendelijkheid wat hij verlangde.
„Ik had den ouden man de groete over te brengen van zijn zoon, die in den vreemde ging, en had hem nog allerlei te vertellen ; maar het schijnt dat hij vandaag erg moede is. Is hij dat dikwijls?"
„Hij moede? O ja, dat zal wel. Hij huichelt het maar, dan hoeft hij niet te werken. Lieve tijd, gij kunt niet gelooven wat een plaag me dat mensch is. Honderdmaal op een dag kan ik hem zeggen dat hij me wat hout stuk hakt om het vuur aan te maken. Maar denkt ge dat hij het doet? Hij blijft maar op zijn bank luieren, met zijn afkeerwekkend gezicht, dat de vreemdelingen afschrikt, en doet of hij ooren noch handen heeft. Neen, wat die man me al niet geërgerd heeft. Den lieven langen dag heb je dat geplaag van hem; en 's nachts geeft hij me ook geen rust, dan begint hij op zijn kamer heen en weêr te loopen en babbelt allerlei onsamenhangende woorden. Van mijn leven laat ik mij niet meer zoo'n krankzinnige op den hals schuiven, al beloofde men mij het dubbele _gald_Mfin is voor zulke luilakken eigenlijk veel te goed."



geholpen had en die altijd veel schik had gehad in den vroolijken knaap.
Reeds toen had hij moeten beloven dat hij hem eenmaal op zijn bruiloft zou noodigen, en Bernard rekende het zich een plicht, nu het zoover was, zijne belofte na te komen.
Nu was het zaak de verloopen klanten van zijn vader weder op te zoeken en er nieuwe bij te winnen. Dat dit nu juist niet gemakkelijk was wist Bernard zeer goed. Op zijne rondreis had hij zich ten volle kunnen overtuigen dat de tijden voor de glasschilderij, die toch reeds niet glansrijk waren, steeds bedroevender en donkerder werden. Daarom was hij ook besloten een ander handwerk er bij aan te grijpen en slechts als noodhulp bij tusschenpoozen het vak zijns vaders voort te zetten.
„Ik moet iets uitvinden," zeide hij tot zijne vrouw, „ik weet alleen nog niet wat."
„Laat dat nu liever," antwoordde zij. „Den steen der wijzen vindt gjj toch net zoomin als de anderen "
„Dat wil ik ook niet; denkt gij soms dat ik buiten in de wereld niet gekken genoeg gezien heb, die het onmogelijke mogelijk willen maken? Menigeen is met zulke hersenschimmen tot den bedelstaf geraakt, zoo niet aan de galg of het rad. Wie is nu ook zoo dom om koper in goud te willen veranderen? En gesteld dat dit mogelijk ware, dan zou er ook spoedig zoo'n overvloed van goud op de wereld zijn, dat het ook geen waarde meer had, zooals nu het koper. Neen, lief vrouwtje, zoo mag ik mijzelf en andere menschen niet bedriegen. Geloof mij, als Bernard iets uitvindt, dan zal het iets verstandigs zijn."
Schertsend spraken zjj zoo met elkaêr, terwjjl zij zich de gesmoorde kastanjes, eene vrucht die overvloedig in 't naburige bosch groeide, van de houten schotels best lieten smaken. Menigen goeden schotel, dien Catharina nog niet kende, had Bernard onthouden en hij rekende uit, dat zij beiden nog wel honderd dagen achtereen kastanjes konden eten en dat het dan toch nog telkenmale een ander gerecht zou zijn.
Eens op een dag kwam Bernard van de jaarmarkt tehuis. Hij had eenige stukken kunnen verkoopen en bracht een rond en flink ingepakt voorwerp onder den arm meê naar huis, dat hij zorgvuldig en geheimzinnig in de kast zette. Hij zag er zeer vroolijk uit, evenals toen hij zjjne tweelingen voor den doop aangaf.
„Catharina?;" zeide hij, „van nu af weet ik wat ik zal uitvinden. Ik heb het op de markt bij een vreemden handelsman gevonden."
„Wel, als gij het reeds gevonden hebt, zoo behoeft gij het toch nog zelf niet eerst uit te vinden?"
„Eigenlijk niet. Maar hoe men het maakt, weet tot nog toe geen mensch in geheel Frankrijk; en wie dat ding daar gemaakt heeft" zal zich wel wachten om zijn geheim te verraden."
Hij haalde het pak tevoorschijn, wikkelde het papier er af en hield een mooi beschilderde, kunstige aarden schaal in de hand.
„Een zeldzaam stuk! Uit Italië heeft de koopman het meêgebracht. Het kost ook een aardig sommetje. Maar als ik kan ontdekken hoe zoo iets gemaakt wordt, dan is het met armoelijden bij ons gedaan en behoeft Frankrijk zich niet meer voor andere landen te schamen, waar de men¬
schen wat eerder verstandig geworden zijn. Tot nu toe zijn zonder twijfel de Italianen de eenigen in geheel Europa, die zulke dingen kunnen maken.



Gehoord heb ik wel eens dat de Neurenbergers het ook kunnen, maar zeker weet ik daar niets van. Hoe zoudt gij het vinden, lieve Catharina, als uw Bernard eens de eerste was die in Frankrijk zulk en kunst uitvond ?'
Zij liet haar spinnewiel, dat tot nu toe onophoudelijk gesnord had, stilstaan en bekeek het prachtstuk aan alle kanten. Maar Bernard gaf het niet uit zijne handen.
„Ja, ik wil graag gelooven, als éen het kan uitvinden, zijt gij het. Maar als het nu toch eens niet gelukt? Dan, vrees ik, zijn tijd en geld verloren en wordt gij een dwaas, net als de anderen. Ik geloof dat het vrijwel het beste is als gij u houdt aan het spreekwoord: „Schoenmaker, blijf bij uw leest!" Het glasschilderen hebt gij geleerd, en al worden wij er nu wel niet rijk bij, zoo brengt het toch zooveel op als wij voor ons dagelijksch brood noodig hebben 5 en mocht het ons daaraan gaan ontbreken, welnu, dan schildert gij portretten, dat geeft ook nog een aardig sommetje; gij hebt mij toch zelt verteld dat ge daarmee overal bijval vondt, reeds in uw kinderjaren. Dus, Bernard, ge haalt u toch geen grillen in het hoofd? —Maar wat ik zeggen wilde, gij hebt mijn halsdoek nog niet uitgepakt, dien gij mij met de jaarmarkt beloofd hadt."
„Uw halsdoek? Och ja, dat is waar. Maar vergeef mij, lief vrouwtje, ik "heb hem geheel vergeten; het is voor het eerst van mijn leven dat mij zoo iets overkomt. En waarlijk, nu had ik er toch ook geen meer kunnen koopen, de schaal heeft alles verslonden. Een geheel uur heb ik met dien stijfhoofdigen koopman staan handelen, tot hij mij eindelijk de schaal liet voor het geld dat ik nog in mijn buidel had. Maar als ik maar eerst klaar ben met mijne ontdekking, dan zult gij een halsdoek hebben, zoo mooi als zelfs de vrouw van den burgemeester niet draagt."
Hij gaf haar een hartelijken kus.
Zij was toch wel wat ontstemd.
„Zoo'n eenvoudige aardige doek was mij toch eigenlijk veel liever geweest dan zoo'n kostbare, waarop ik misschien mijn geheele leven wachten kan. Ik heb er toch half en half spijt van dat ik niet, zooals ik eerst van plan was, meê naar de markt ben gegaan. Dan hadt gij niet al uw geld aan die schaal verspild, die wij toch ook waarlijk niet noodig hebben. Maar gebeurd is gebeurd. Beloof mij alleen dat gy blijven zult wat gij nu zijt. Wie weet of wij zelfs wel gelukkig zouden zijn als wij rijk werden. ' Om rijk te worden is het mij in 't minst niet te doen. Daar moest o-ij" mij toch voor kennen. Maar met het glasschilderen gaat het nu eenmaal achteruit, en de schrik slaat mij om het hart als ik denk waar het op uit moet loopen als dat zoo voortgaat. Denk aan onze tweelingen. En dat is het niet alleen. Kijk eens hier, daar beneden in de stad wonen honderden, die hun leven doorbrengen in hun vuile, dompige straten; zij hebben misschien nog nooit Gods zon zien op-of ondergaan, hebben nog nooit den berg beklommen, die op hen nederziet, en hebben ook niet ondervonden hoe een Christenmensch zich in de vrije natuur gevoelt. Lastdieren ziju het, tevreden als zij Blechts voedsel hebben. In mij echter leeft iets, dat mij uit de gewone sleur, waarin allen leven, uitdrijft. Het laat mij geen rust, ik moet nieuwe, hoogere paden zoeken. Het bevalt mij ook niet zooals de geleerden het aanleggen. Die snuffelen maar rond in hun oude Latijnsche boeken; de een praat den ander



hetzelfde lied gezongen hebben, zoo is het ook onfeilbaar het rechte. Van mijne jeugd af, en vooral in mijne zwerfjaren, heb ik geleerd uit eigen oogen te zien, en ik geloof dat God mij oogen en verstand gegeven heeft om die te gebruiken. En waarom heeft Hij het zoo beschikt dat ik zooveel heb kunnen leeren wat anderen van mijn stempel niet geleerd hebben? Moet dat maar tevergeefs geweest zijn? Die 'jeken loopen in het dal uit omdat zij moeten, en de boomen strekken zich naar boven uit omdat zij moeten, en het is met mij niet anders gesteld: ik wil iets uitvinden omdat ik iets uitvinden moet."
„Nu, ik zal u verder niets in den weg leggen, maar ik ben er toch niet gerust over. "Wie weet of het niet eene verzoeking van den booze is, terwijl gij denkt dat het Gods wil is!"
Bernard bracht het gesprek op iets anders. Hij zag het wel, hoe lief zij hem ook mocht hebben, de huishoudelijke vrouw vermocht niet de hooge vlucht zijner gedachten te vatten.
Zwijgend ging zij naar de aangrerizende kamer, waar twee kinderstemmetjes wedijverden in klagelijk geschrei.
Terwijl zij met moederlijke zorg de kleinen tot kalmte bracht, nam Bernard de blinkende schaal weder in de hand en bekeek haar met uitvorschenden blik. „Ach, kondt gij maar spreken! Het geluk mijner kinderen ligt verborgen in het geheim van uw glazuur!"
Bevend plaatste hij de schaal voor zich op den rand van den breeden schoorsteen, en pookte nog eens flink het vuur op.
Plotseling hief de oude meester, die gewoonlijk stil voor zich uit zat te staren, zich uit zijn hoogen leuningstoel op, greep met beide handen de schaal en hield haar in de hoogte, zoodat de roode vuurgloed zich in verschillende bochten er op afspiegelde.
Bernard keek angstig naar zijn kostbaren schat; als de bevende handen van den oude hem eens lieten vallen! Toch durfde hij hem niet van zijn vader afnemen. Deze staarde op de schitterende bochten als op een bovenaardsche heerlijkheid.
„Ja, ik zie u, Marianne, ik ken u onder duizenden. Zie, hoe zij dansen en zweven, alle kleederen omzoomd met schitterend goud! Daar is zij vveêr, — zij wenkt mij met haar lieve heldere oogen. — Ik kom, Marianne, ik kom — wilt gij verder gaan? O, wacht toch even — ik kom dadelijk."
De gebogen gestalte richtte zich op; daar stond hij in zijn volle lengte, de stralende oogen nog steeds gericht op de in de^ hoogte gehouden schaal. Een oogenblik stond hij onbewegelijk als een standbeeld, toen plotseling de schaal hem ontviel. Bernard sprong van zijn stoel op en ving den gestorven grijsaard in zijne armen op. Rondom'hem lagen de scherven van de aarden schaal.
HOOFDSTUK VI.
HET WIT1E GLAZUUR.
Vol smart over den vader, dien hij ook in de dagen van zijn geestelijke krankheid steeds een eerbiedige kinderliefde had toegedragen, overzag Bernard het verlies van zijn kleinood. Dit was geheel vernield, maar zijn moed en hoop bleven hem bij.
ïerwill illl Gr over Tl fl f 1 a. f' h t WA KP.n WAO* mi mnoaf inalcian r»rv* V>£kf



doel van zijn streven te bereiken, werd net nem auiaenjK aat ae grondslag voor het kunstaardewerk, zooals hij het zich voorstelde, lag in het witte glazuur. Gelijk in bijna geheel Europa, zoo wist men ook in Frankrijk nog niets van aardewerk af. Glazuur kende men niet, men had slechts roode potten, ongeveer in den geest als thans onze bloempotten zijn. Dat men vernissen kon, daarvan had Bernard door zijne schaal het bewijs in handen. Hij wist dus heel zeker dat hij maar niet een hersenschim navolgde. Hij zou er dus de proef van nemen.
Of hij niet aan Catharina's raad gehoor zou gegeven hebben, als hij vooruit geweten had hoe lang en steil de weg zou zijn, dien hij te gaan had, zonder van de uitkomst zeker te zijn? Hij was zich bewust dat hij voortdurend in 't duister rondtastte. De scheikunde gaf over 't algemeen nog geen wetenschap daaromtrent. Alleen met goeden moed bezield begon Bernard.
„Wat een ander gevonden heeft kan ik ook vinden," zeide hij bij zichzelf.
Hij kocht bij den pottenbakker in de buurt een aantal potten, brak ze stuk en bestreek de enkele scherven met allerlei stoffen tot poeder gemaakt; of een van die mengsels goed was en welk het best zijn zou, dat moest de uitkomst leeren.
De besmeerde scherven laadde hij op een kruiwagen en bracht ze weder aan den pottenbakker; deze moest ze nog eens in zijn oven leggen, zoodat do laag zou smelten en als glazuur op het leem zou blijven kleven.
De stukken werden er uitgenomen, maar van glazuur was niets te zien. „Ik moet andere stoffen kiezen," dacht Bernard. Hij kocht nieuwe potten, nam ze meê naar huis en begon zijn werk van voren af aan, nu echter met andere grondstoffen en anders vermengd. Weder bracht hij zijn waar bij den pottenbakker.
Deze ontving hem glimlachend. Een beteren klant kon hjj zich niet wenschen dan de ondernemende glasschilder was, die potten kocht om ze meteen stuk te slaan. Als anders in een huishouden een schoteltje of pot gebroken wordt, is er een groot lawaai; de vrouw des huizes is boos, de dienstmaagd laat haar hoofd hangen en er is een breuk gekomen in den huiselijken vrede, die nauwelijks eerder geheeld is dan de scheur in den pot, die armoedig met ijzerdraadjes wordt gekramd.
Maar dat iemand fonkelnieuw aardewerk zoo maar roekeloos bij dozijnen vernielt, dat is nog nooit voorgekomen zoolang er pottenbakkers op de wereld zijn.
„Alle goede dingen bestaan uit drie,' zeide Bernard, „en den volgenden keer zal het mij zeker gelukken."
Maar den derden keer ging het ook niet beter en den vierden en vijfden keer evenmin. Elke mislukte poging prikkelde Bernard tot nieuwe inspanning. „Als ik alle stoffen geprobeerd heb die niet deugen, dan moet ik te zekerder eindelijk die éene vinden, die de goede is." Zoo troostte zich de moede reiziger, die nog maar steeds niet. het einddoel zijner reize zag dagen. „De eens afgelegde weg is en blijft afgelegd, en hoe verder ik ga, des te dichter kom ik bij het doel." Ja zeker, als de wandelaar den rechten weg had ingeslagen! Bernard twijfelde daaraan in het minst niet, en toch was hij op den verkeerden. Twee geheele jaren bracht hij met vergeefsche pogingen door. Vol blijde hoop bracht hij telkens nieuwe waren in huis en hooger, steeds hooger hoopte de schervenhoop zich op voor de deur_van_den_gelukkigei^j>otte^











net was dij uezen reeus lang eon uitgemaakte zaak, dat het bij Bernard in zijn bovenverdieping niet pluis was; maar wat ging hem dat aan? Zulke goede klanten moest men zien te behouden, hun moed inspreken, — en achter zijn rug maakte hij zich met zijne vrienden vroolijk over dien dwaas!
Het was op die wijze ook inderdaad onmogeljjk liet gezochte te vinden. En al was Bernard zoo ook nog honderd jaren voortgegaan en al had hij alle stoften der wereld en alle mogelijke mengsels geprobeerd, hij kon het doel niet bereiken; eenvoudig daarom niet, omdat de hitte veel te gering was in den gebrekkigen oven van den pottenbakker. Eindelijk gaf hij het op. Maar als Catharina zich nu met de hoop vleide dat haaiman eindelijk tot inzicht was gekomen dat hij niet voor uitvinder in de wieg was gelegd, dan had zij het toch mis. Ontmoedigd was Bernard er niet door. Hij zou slechts een poosje wachten, om zijne huishouding, die in zeer armoedigen staat gekomen was, er weêr wat bovenop te helpen. Zijne vrouw moest een verwonderlijk talent van sparen en uitgeven hebben; want in deze twee jaren had Bernard wel met elke lading meer geld verbruikt, maar thuisgebracht had hij nooit iets anders dan den leêgen zak. Zijn gezin was echter vermeerderd. Bij de tweelingen was een meisje gekomen, toen een jongen en nog weêr een, die ook al ge?n geld meêbrachten. >
De goede vrouw zal wel menig bitter woord, dat zij op de tong had ingeslikt hebben als zij haar man, moede van den langen weg, za<* aankomen met zijn zak en hij op de vraag: „Hebt gij het nu?" steeds met hetzelfde treurige: „Nog niet" moest antwoorden.
Wel wies het vlas dat zij spon op hun eigen grond en bood het bosch hun in den zomertijd menigen maaltijd; maar veel moest toch voor geld verkregen worden, en hoe konden zij daaraan komen?
Het leek wel of Bernard uit louter eigenzinnigheid het welzijn van z|jn gezin uit het oog verloren had. En toch had hij vrouw en kinderen niet minder lief dan eens vader en moeder.
HOOFDSTUK VII.
ek komt geld in htjis.
Het zout verzamelen was een zeer winstgevende bron van belasting waarvan de regeering goed gebruik wist te maken.
Zij zond eene commissie naar Saintes, met de opdracht de geheele zoutvlakte opnieuw op te meten. Want niet ten onrechte werd er vermoed dat deze sedert de" laatste opname zich aanmerkelijk had uitgebreid. Voor Bernard bracht deze opmeting een zeer welkome bezigheid mede. Toevallig was der commissie ter oore gekomen dat hij een man was i die de zoutvlakte beter kende dan iemand anders en reeds als knaap i eon kaart er van had aangelegd. Zij hing nog aan den muur in zijne hut, en toen een der heeren hem opzocht en met hem in gesprek raakte, bemerkte hij spoedig dat hij den rechten man voor had en geen geschikter hulp dan Bernard kon verlangen. Het was niet moeilijk eene overeenkomst te treffen en Bernard was buiten zichzelf van vreugde over de onverwachte verdienste, die hij kreeg, en over de lang ge> wenschte gelegenheid om zijne kennis te vermeerderen en zijn schelpen\ verzameling aan te vullen.



Nu waren zij uit de moeite geholpen.
Het werd ook hoog tijd dat er weder geld in huis kwam ; want de
nood was hoog gestegen.
Menif stuk huisraad was reeds naar het pandjeshuis gebracht; het geduld "van den schuldeischer raakte op, daar toch algemeen bekend was dat de pogingen om het glazuur uit te vinden steeds mislukten.
Menige dag ging voorbij, dat Catharina geen woord sprak, en voor Bernard was° de toekomst donkerder dan ooit. Zoo begroette hij zijne aanstelling als landmeter als een geschenk Gods, als eene redding, daar
hij den ondergang nabij was. ^
Met zijn geheele ziel was hij bij zijn arbeid. Opmeten en teekenen en inmiddels in het zand wroeten naar zeldzame schelpen en versteenmireu en het getij aan het strand waarnemen, wat kon hij mooiers bedenken? En hij werd rijk beloond voor het werk, dat hij vroeger reeds uit enkel liefhebberij gedaan had.
Deze tijd was een liefelijke oase op den langen weg in de woestijn.
Ook Catharina leefde weêr. op. _
Nu kon zij weêr wat meer afwisseling in de maaltijden maken en konden de kleêren. die reeds honderdmaal waren opgelapt en toch eiken dag weêr nieuwe kwalen vertoonden, door nieuwe vervangen worden.
Och, als het zoo eens altijd mocht blijven!
Als de kinderen allen naar bed gebracht waren, en de beide luidjes vertrouwelijk naast elkander bij den haard zaten, zij het spinnewiel liet snorren en hij allerlei zeldzame vondsten van het strand liet zien ot van zijne zwerftochten vertelde; als zij hem vroolijk verhaalde hoe de jonaste vorderingen maakte in het spreken en loopen, en hoe hun dochtertje Margo reeds zoo flink tegen de plagerijen van haar broers was opgewassen, dan leek het of er nooit meer een schaduw vallen kon op den zonnigen vrede van dit huiselijk geluk.
Bernard sprak met geen woord meer over zijn hartewensch. ün toen was zijn vrouwtje nog niet zoo geheel zeker dat hij zijn ongelukkig plan had opgegeven. Eenige woorden, die hij dikwijls 's nachts in den slaap sprak, verrieden haar hoe zijn geest nog altijd met die verlangde glazuren bezig was. Dikwijls nam zij zich voor hem dringend te smeeken dat hij haar beloven zou voorgoed die proefnemingen op te geven Hoe meer het einde naderde van de opmetingen, des te angstiger werd zij. Maar hoe dikwijls zij zich ook vermande en reeds in stilte een begin bedacht om haar verzoek te doen, telkens begaf haar de moed en zij
hield haar zorgen voor zich.
Dat zij reden had om te vreezen, zou spoedig openbaar worden.
HOOFDSTUK VIII.
EEN DROEVIGE VREUGDEDAG.
Nauwelijks had de commissie haar taak volbracht en had Bernard zijn laatste loon ontvangen, nauwelijks had hij den beloofden halsdoek voor zijn geduldige vrouw gekocht, of hij begon weder met zijne pogingen
om het witte glazuur te maken.
Het eerste wat hij deed, was zes en dertig groote aarden potten koopen, welke hii aan stukken brak en met nieuwe stoffen_bestreek. 



üjii aitmaai scnenen zijne pogingen beter te gelukken.
Wel werd het witte vernis niet tevoorschijn gebracht, maar ditmaal was hij toch zeer verheugd dat er onder de vele scherven tenminste eenige waren waarop het smeersel begon te smelten. Daarmeê was toch het bewijs verkregen, dat er mogelijkheid bestond zijn doel te bereiken.
Tevens kwam hij tot de ontdekking, dat niet zoozeer zijne stoffen als wel de onvoldoende hitte in den oven van den pottenbakker oorzaak was van zijn vorige mislukte pogingen. Hij besloot dus zijn proefstukken met meer daarheen te brengen, maar naar eene glasblazerij. Daar was de hitte aanmerkelijk grooter, dus daar moest dan ook alles smelten. Hij had driehonderd schalen. Deze nummerde hij; twee of op zijn hoogst drie werden met hetzelfde mengsel bestreken, en alles werd op het zorgvuldigst opgeschreven.
De schalen werden in den oven gelegd. Maar wat hij zoo zeker verwacht had, gebeurde ook nu weêr niet. Onvermoeid stapte hij maar heen en weer van zijn huis naar de glasblazerij.
Eindelijk besloot hij nog een laatste, allerlaatste proef te zullen nemen. Mislukte ook deze, dan zou hij gelooven wat zijn vrouw zeide dat het eene inbeelding van hem was te denken dat God hem troepen had om iets uit te vinden. r
Hij kocht een nog grooter aantal schalen, en een nog grooter hoeveelheid van de verschillendste grondstoffen dan ooit tevoren. Niet minder dan driehonderd mengsels bereidde hij, weder werd alles nauwkeurig opgeschreven, en zoo ging hij met een kloppend hart naar de glasblazerij. Een werkman werd gehuurd om hem te helpen de zware vracht er naar toe te brengen.
Zou het de gang naar geluk of naar de vernietiging van zijne hoop zijn ?
De scherven lagen in den oven. Met onafgewenden blik zat Bernard bij de opening. Een uur verliep, langzaam evenzoo het tweede Hij week met van zijne plaats. Het zweet liep hem bij stroomen langs het gezicht. \A as het door de hevige hitte of was het angstzweet ? De oogen brandden hem als gloeiende kolen. Elke minuut nam zijn angst toe. Het vierde uur was verloopen, het was of zwarte gedaanten hem voor de oogen dansten en of hoongelach hem in de ooren klonk; maarwat is dat daar binnen? Werkelijk geloofde hij eindelijk te bemerken, dat het smeersel op een enkele scherf zich bewoog en als een gloeiende orei verliep. Over al zijn leden bevend van aandoening, haalde hij met een tang het stuk uit de hitte en wachtte tot het wat bekoelde. Én zie in schitterend wit glad en blank lag zijn geslaagde proef voor hem! Hij had het wel willen kussen, dat kleine heete ding.
"Ik. u®buhe!' 'k, heb nhet!." Groote tranen rolden uit zijn brandende i oogen; h^j beet zich op de lippen om zijn hevige aandoening meester te worden 1 oen zat hij stil met gevouwen handen, en onophoudelijk drup] pelden hem de tranen over de wangen. „Heer, mijn God, Gij hebt mijn ■smeeken gehoord en mijn volharden gezegend. U alleen zij de eer!"'
En nu naar huis! Op een draf ging hij den weg terug, over plassen en steenen heenspringend. Naar huis, naar haar, nu moet zij hem gelooven „Ik heb het, ik heb het!" riep hij eiken arbeider, dien hij op ' den akk1er z'd%> tpe. Zij kenden hem allen, en hadden wel honderdmaal ■ gevraagd: „ISu Bernard, hebt gij nou- het doel niet: hPrn;i,-+9" 



Nog een halve mijl was hij van huis at, maar zijne Kracnten oegaven hem. Kene bezwijming nabij werd hij door twee houthakkers gevonden. Zij haalden water voor hem, besprengden zijn hoofd en hals en gaven hém uit een leêren zak wat te drinken. Spoedig was hij weêr zoover hersteld dat hij zich sterk genoeg voelde het laatste eind naar huis verder af te leggen. Hij dacht aan Catharina. „O, wat zal zij biij zijn als zij nu ziet en met haar handen voelen kan dat ik mijn zoo vurig begeerd glazuur heb gevonden!"
Hij voelde zich als nieuw geboren.
„Ik heb het!" riep hij reeds uit de verte. „Ik heb het!" en hg stormde de hut binnen.
Maar wat is dat? Catharina wenkt hem toe om stil te zijn.
Bleek en treurig staat zij daar, met het kleinste kind in de armen.
„God zij gedankt dat gij 'komt. Hier, neem gij het eens, ik kan het
niet langer aanzien." ^ ,, ,
Het arme schepseltje lag in een hevige stuip. De oogjes rolden zoo heen en weêr, dat men slechts het wit zag. Het geheele lichaampje trilde en kromp ineen. Opeens werd het rustig, het lachte hun vriendelijk toe, toen plotseling een schelle, doordringende kreet, het boog het hoofdje opzij en het lijden was gedaan.
O dat was vreeselijk. Deze smart temidden van zijne vreugde „Voorwaar Gij zijt een ondoorgrondelijk God, Gij God van Israël. O, waarom hebt Gij ons dit aangedaan r1"
Het kind was wel al eenige dagen bij tusschenpoozen onrustig geweest,
maar het was ook spoedig weêr lustig, zoodat de moeder zich er niet angstig over maakte; tegen den namiddag echter, toen bernard in de glasblazerij was, waren de stuiptrekkingen begonnen, die met tusschenpoozen aanhielden, totdat plotseling de dood er een einde aan maakte.
-Het kind moet behekst geworden zijn," zeide Catharina, „en ik verzin al, wie zich in de laatste dagen met het kind kan beziggehouden hebben.
Bernard antwoordde niets. .. , . ,
In dit uur van bitter lijden kon hij niet met zijne vrouw twisten; toch bedroefde het hem dat zij even bijgeloovig was als al de anderen. Gewoon alle dingen tot op den grond toe na te gaan en zich door eigen onderzoek te overtuigen, zonder zich door de meening en het onverstandig gepraat der menschen op een dwaalspoor te laten brengen, besloot hij ook de oorzaak van den dood van zijn kind uit te vorschen. Heden echter was hij voor alles te moede en te treurig.
In hevige ontroering legde hij zich buiten in het gras neder onder
het schaduwrijke dak der olmen.
Hij had reeds eenige uren geslapen, toen hij in huis leven hooide.
Tegelijkertijd liep Catharina naar buiten en riep:
„Bernard, Bernard!"
„Wat is er, wat scheelt u?"
Zonder antwoord vloog zij in huis terug. Hij haar achterna.
Daar lag ook het tweede kind geheel verstijfd; nog even rochelde het, en ook zijn hartje had opgehouden te kloppen.
Nu had de 'arme vader geen rust meer. Hij moest de oorzaak opsporen. Kon ook niet in het volgend oogenblik de dood naar zijn andere kindprpn de hand uitstrekken? 



nog veel schandelijker dingen van hen verteld; wel een bewi]S met welke schaamtelooze gedachten zich de verbeelding wilde bezighouden.
Bernard zelf werd bovendien nog beschouwd als een bijzonder vloekwaard!- zondaar. Waartoe konden die geheime tochten anders dienen dan om valsch geld te munten en tooverij te bedrijven.
Zelfs^eenige^priest^nj sloten zich aan. Ouder dezen bevond zich éen, Matthieu genaamd; deze had een zeer losbandig leven geleid en was zelfs bij zijn ambtsbroeders eenigszins in een slechten naam gek°™e"Zijn berouw scheen echter zoo oprecht dat Bernard het voor Christenplicht hield hem niet, zooals de anderen aanrieden, af te wijzen, maar zich zijner tnet bijzondere liefde aan te trekken. Ook hem kostte het eenigen J strijd. De zonden van de vervlogen jaren waren hem a s hot ware op het aangezicht gegrift. Maar Bernard bedwong zic^ Is
Christus tot de tollenaars gegaan, zoo wil ik mij »iet te aC'
om een verliederlijkt priester, die berouw heeft, terecht te helpen, fan "el niet in zijn hart lezen ni„«r wie «.1 in een zond.ar „rtron.en stellen, als wij het niet doen?"
HOOFDSTUK X.
OPROER.
De verrassend gunstige uitslag van de opmeting der zoutvlakten verlokte de regeering een zwaarder belasting te heffen. Met groote gestiengheid werd de verhoogde belasting afgeperst. Van jaar tot jaar werd het ïolk meer verb tterd. Daar men wel wist wat zwelgerijen er dagelijks plaats vodden aan het koninklijk hof; hoe daar in overmoe^ verbrast werd wat de onderdanen met moeite moesten uitzuinigen, zoo wer . , ook zij, die anders, zelfs waar het hun opofferingen kostte steeds ber waren der overheid onderdanig te zijn, met wrevel vervuld
De brandstof was reeds zóo opgehoopt en zoo algemeen was de der verdrukten, dat slechts een onbedachtzaam woord van een der belasUng inner» oorzaak was dat het vuur van het oproer in helle vla™meii mtb . De beambten achtten zich voldoende beschermd door hun k°nmk'«k®"
MeS rs s;t - - et:
dan zou aan de anderen genade bewezen worden. ,j hgt
pa.rd en sloegen hem drad Da.™ rtnj' « '»ekt zont, bloed.uiger 1"
d?e"'IUiiü «ertoefde, van hoorde, geraakte hij buiten zichzelf van woede. ij zon ee ,
waarin hij het strengste onderzoek beval die er
De schuldigen moesten opgenauge.. ».



moest tusscnen vier paarden gebonden en in stukken gescheurd worden.
Met een sterke legermacht rukte hertog Montroorency Bordeaux binnen om wraak te oefenen over den dood van den officier. Honderd veroordeelden werden ter dood gebracht. Het gerechtshof, dat reeds zoo menig bloedig vonnis had uitgevoerd, werd voorloopig wegens zijn nalatigheid opgeheveld
Daarna werden de voornaamste mannen der stad gedwongen, met hunne nagels het lijk van den vermoorden officier, dat onder den grond gestopt was, op te graven; met hun opengereten, nog bloedende handen moesten zij het in ontbinding verkeerende lijk op een wagen voor het huis van den hertog brengen. Daar dwong men hen onder zijne vensters op de knieën om genade te smeeken. Daarop beval men hun het lijk eigenhandig naar de kathedraal te dragen en in het koor te begraven. Daarenboven werd hun nog een boete van tienduizend gouden thalers opgelegd.
Wellicht zou de onwil van het volk over de hooge zoutbelasting niet zulk een hooge mate bereikt hebben, als de lasten, die zij daarenboven te dragen hadden, hen niet reeds zoo drukten.
De uitzuigerij der bisschoppen en priesters was groot. De hebzucht en genotzucht stegen tot in het onmatige. En het slimste van alles was de handel in ambten. Zonder te letten op den ouderdom of de degelijkheid van den sollicitant, werden winstgevende posten verkocht. Onmondige knapen konden in het bezit van hooge kerkambten komen, als het koopgeld maar hoog genoeg was, en ook niet verzuimd werd op de i echte plaats iemand de hand te stoppen. Hoe hooger de koopprijs was, des te listiger en sluwer moest de ambtsdrager zijn, om zijn leegen buidel weêr te vullen en zich verdere rijkdommen te verschaffen.
Zoo werd ook in andere ambten deze handel ingevoerd. Ook de wonderdadige beelden moesten bij dezen schandelijken winsthandel meêhelpen Met duizenden middelen en kunstgrepen werd den menschen het geld uit den zak geklopt.
En in behagelijke zwelgerijen werden dan door de ongeestelijke geestelijkheid de vette inkomsten harer listigheid verbrast.
In welk een geheel ander licht stonden dan de gereformeerde predikers. Hun reine levenswijze stak bij den zondenlust der priesterschap af als de dag bij den nacht.
HOOFDSTUK XI.
DE VUURGLOED.
Bernards eerste gedachte was nu hoe hij van zijne uitvinding voordeel kon trekken. Hoewel zijn proef nu gelukt was, kon hij toch den eersten tijd nog geen geld daarmee verkrijgen. Allereerst moest hij nu eene werkplaats hebben, waar hij zij n verkoopbare waar zelf kon vervaardigen. Hij had reeds genoeg van de lange tochten naar de ver afgelegen bakkerijen.
En wilde hij eenmaal er een bestaan in vinden, dan moest hij ook natuurlijk zijn eigen pottenbakker en stoker worden. Ten eerste wilde hij zich dan dicht bij zijne hut een goeden oven bouwen. Om geld uit te sparen nam hij voorloopig geen hulp aan, maar deed alles met zijn eigen handen. Hij groef het leem en droeg het op zijn schouders mede; daarna vormde hij de steenen voor den bouw. Hij nam kalksteen,



vermengde het met zand, en metselde met deze kalk oen oven. un was bij zoo onvolkomen middelen een eindelooze, zware arbeid.
Toen eindelijk de oven klaar was, begon-hij weder leem te kneden, en daarvan maakte hij een aantal borden en schalen; zeven maanden verliepen er eer de oven gereed was, en het bereiden van zijn vaatwer
nam meer dan een maand in beslag. .
Naar het weêr kon hij niet vragen. Brandde de zon in verzengenden gloed op hem, of viel de regen in stroomen neêr, daar bekommerde hg zich niet om. Yan het hoofd tot de voeten met leem bespat, viel hl) dikwijls in 't midden van den nacht op zijn bed neêr, met meer instaat zich uit te kleeden. En met het krieken van den dag stond huweer buten. Nu kocht hij weêr allerlei grondstoffen, doch met enkel die, welke ij volgens zijn aanteekeiiing gebruikt had toen hij voor t eerst e wi e glazuur had verkregen, maar nu zou de eerste brand hem ver ere op lossing geven over de samenstelling van gekleurde glazuren. _
Tin! lood, ijzer, antimonium, koper, zand, bruinsteen en wie weet wat meer, kocht hij, en nu moest dat alles afzonderlijk fijn gestooten en gemalen worden.' Zijn maalsteen was zoo zwaar, dat een sterk man slechts met inspanning van alle krachten hem van zijn plaats opwoog. Aan dezen arbeid wijdde hij zich geheel. Vier vol e weken ^acht hy door met het malen, afwegen en vermengen der stoffen en het weder malen der bereide vermengingen. Toen eerst kon hij den oven aanmaken.
Terwijl Bernard zoo geheel scheen op te gaan 111 zijne aangelegenheden, dwaalden zijne gedachten toch dikwijls af naar de stad.
De strenge wetten, tegen de ketters door het hof uitgevaardigd, ^onnen ook hier hun verontrustende werking te doen gevoelen. ° Er had zich nog wel geen geordende gemeente gevestigd ; maar een
prediker, Robin genaamd, was met eenige vrienden reeds sedert maanden
bezig den hongerigen het brood des Evangelies toe te reiden.
held. die het in het begin niet de moeite waard vond zich om die paar
vreemdelingen, die toch arme geringe menschen waren en dus onmo0eigK veel volgelingen zouden vinden, te bekommeren, was toch wat meer oplettend geworden. En Bernard, die tot de trouwste toehoorders van llobin behoorde, had vernomen dat deze met zijne vnenden plotseling
was gevangen genomen, en dat zij een pijnlijk verhoor hadden onder aan
Hij was ongerust over het leven dier mannen, en vooral Robin zelt was hem in korten tijd een dierbare vriend geworden, van wien hij nog; vee hoopte te leeren. Sedert een week had hij nu geen bericht ontvan0en. Deze zorg over hem drukte hem nog meer dan zijn eigen nood.
En toch had hij weêr nieuwe teleurstelling ondervonden. Dag en nacht
had hij zijn oven' gestookt; doch het scheen dat of^de mriehtmg,^ hitte niet geheel doelmatig was; in elk geval, bi) de proef die hg nam werd het mengsel niet vloeibaar en zijn geheele proef was ra'slukt;
Zijn geld was echter opgebruikt, en als hij nieuwe scheikundige stollen
wilde koopen, moest het op borg geschieden.
E11 toch wilde hij niet gaarne zijn oven koud laten worden. Hg stookte dus voort, en had nieuwen dubbelen arbeid, daar tegelgkertgd de nieuw gekochte grondstoffen fijngestooten en tot poeder gemalen moesten worden
Ook moest aan den oven eene verbetering worden aangebracht
' ' —



almachtige God u zijn heiligen engel gezonden en de deuren van den kerker voor u ontsloten?''
Robin smeekte eerst om een slok water. Bernard kreeg zijn houten beker.
„Hier is nog wel wat, maar onder aan de beek is frisscher. Kom, we zullen samen gaan. Wacht even, eerst nog een paar blokjes in den oven. Zoo zal het wel gaan." Arm in arm gingen de beide mannen de paar treden af naar het tuintje beneden en laafden zich aan de heldere beek.
„Ja, ik ben uit de kaken des doods gered,'' begon Robin. „Maar kom, laat ons voor de gevangen broeders bidden."
Zij knielden neder. Broeder Robin dankte God voor zijn redding, en smeekte Hem dat Hij de anderen ook wilde bevrijden, of hun de genade schenken wilde, dat zij met alle vrijmoedigheid den Heere Christus mochten belijden.
Daarop namen zij beiden plaats bij den brandenden oven. Robin vertelde op hoe wonderbare wijze God het hem mogelijk gemaakt had den naderenden dood te ontkomen.
„Gij weet dat ik en de andere broeders eens tot het klooster te Bordeaux behoorden. Wij wisten dus precies hoe het er binnen zulke muren uitziet. De misbruiken, waartegen wij nu getuigen, hebben wij niet alleen dag aan dag meê moeten aanzien, maar ook hebben wij — God vergeve het ons — in onze blindheid er aan deelgenomen. Deze dingen waren ook zóo bekend, dat wij niet anders mededeelen konden dan wat elk kind reeds wist. Daarom viel men ons in het begin niet lastig, en op het eiland aan den overkant hadden wij dagelijks grooter toeloop.
Zelfs menig priester riep ons dikwijls toe: „Zoo is het, zoo is het!" Dat ging zoo lang goed, tot de jonge bisschop van de zaak hoorde. Gij weet, hij is bijna nooit bij zijne gemeente. Hij kan een weelderiger leven leiden te Parijs aan het koninklijke hof. Nu moet op de een of andere manier daar bekend geworden zijn dat onze arbeid zeer veel vorderingen maakte. Aan tafel werd er over gesproken, en een der hovelingen, een boosaardig man, vroeg luid, opdat de koning het maar hooren zou: „Ei, heer bisschop, is het werkelijk waar, dat in uw schaapsstal de besmettelijke ziekte uitgebroken is? De eilanden en zelfs de halve stad moeten Luthersch geworden zijn?" Dat was de oorzaak dat de bisschop, die bezorgd werd voor zijn plaats, er zich mede bemoeide. Om de verdenking alsof hij heimelijk de ketterij begunstigde van zich te werpen, gaf hij den aanklager de opdracht en volmacht zich ten spoedigste naar zijn parochie te begeven en het kwaad met wortel en tak uit te roeien. Aan geld liet men het niet ontbreken, en deze maatregel was het bloedgerecht te Bordeaux bijzonder welkom.
Zoo werden mijne broeders en ik op zekeren dag gevangen genomen en naar Saintes gesleept. De rechters veroorloofden zich, nog vóór wij verhoord waren, een gruwelijke scherts met ons.
Drie van ons werden opgetuigd als paarden, op handen en voeten moesten wij loopen met een groen zadeldek op onzen rug. Een ijzeren kogel, waaraan de leidsels bevestigd waren, werd ons in den mond gestopt, en zoo ging het door verscheidene straten, totdat wij bij het schavot aanlandden. Wij hoopten te mogen sterven. Maar men spaarde ons voor nieuwe plagerijen en bracht ons naar den kerker terug. Gij k," """■ "" ""b-"' Ji<J" ""



bisschop heenloopt? Mij werd aangekondigd, dat ik ais ue aanvoeiuet van dezen ketterschen troep onder de vreeselijkste martelingen langzaam op de markt zou ter dood gebracht worden, tot een ontzettend voorbeeld voor het geheele volk Ik beval mijne ziel in Gods handen; aan ontvluchten viel toch niet te denken.
De deur was met balken en grendels verzekerd, en een wacht was er voor geplaatst. Daar vond ik echter in het half verrotte stroo, dat mijn bed moest voorstellen, iets puntigs. Het was een stuk van een vijl, dat een dief, die daar vroeger reeds ingekerkerd was geweest, waarschijnlijk had laten liggen. Die vijl heeft God u gegeven, zeide ik tot mijzelf. En ik begon eerst de ketenen aan mijne voeten door te vijlen en, toen die afvielen, een ijzeren staaf aan het venster. Met die ijzeren staaf beproefde ik den muur te doorboren, wat na veel moeite en arbeid mij ook gelukte. De deurwachter van den bisschop moet echter het gedruisch gehoord hebben. De grootste stukken steen kon ik wel alle naar binnen trekken, maar kleinere stukjes en kalk vielen toch met eenig gerucht naar beneden. Ik hoorde dan ook hoe de portier opensloot en eenige malen door den hof heen en weêr ging, maar hij heeft niets gemerkt en ging weêr naar zijn kamer terug. En dat heb ik aan den dorst van de hovelingen des bisschops te danken."
„Hoe dat zoo?"
„Wel, heel eenvoudig. Het gat, dat ik in den muur maakte, werd bedekt door ledige wijnvaten, die een huis hoog opgestapeld lagen tegen don kerkermuur aan, in den hof van den bisschop.'
„Nu ja, dat kennen wij." Bernard wierp weder eenige blokjes hout in de vlammen, keek even naar zijn schalen, zuchtte diep, en vroeg broeder Robin hem verder te vertellen.
„Ik heb het dus aan die wijntonnen te danken, dat de portier niets gemerkt heeft. En zij hielpen mij ook om uit de gevangenis te komen. Hoe had ik uit mijn hoog gelegen cel naar beneden kunnen komen? Zóo- was mij echter een trap gebouwd. Vlug klauterde ik van ton op ton, en kwam ongedeerd beneden in den hot aan. Hier dreigde echter nieuw gevaar. Ik wist dat een paar groote wolfshonden den hof bewaakten. Het eenige wat ik hun voorwerpen kon, was een paar stukjes steenhard brood, die ik van mijn avondeten had overgehouden en in den zak gestopt had omdat ik het niet bijten kon. En God gaf de genade, dat de honden gretig op de brokken afkwamen. Geen geblaf werd gehoord. Ik klauterde nu over den hofmuur langs een schoorsteen op het dak van een eenvoudige wevershut, en vandaar verder op de straat.
Nu was ik vrij, en toch weêr in nieuwe verlegenheid. De stadspoorten waren gesloten. Waar kon ik nu naar toe vluchten, en waar mij verbergen? Vroeger was ik nooit in de stad geweest; ik kende dus niet éen°huis of straat. Daar viel mij opeens in, dat ik op het medicijn, dat ik in de gevangenis gekregen had toen ik ziek was en ik in geen geval mocht sterven en zoo aan de openbare marteling ontkomen, den naam van een apotheker gelezen had. Waar hjj echter woonde, daar had ik in 't minst geen vermoeden van. Maar ik had nu toch tenminste een naam, dien ik noemen kon.
Op goed geluk ging ik dus de straat in en klopte aan de eerste huis-
^ Legrand .„„„ie."



„Was er niet op den deurring van dat huis een leeuwenkop?"
„Ja, ongetwijfeld."
„En voor de deur een trap met zes treden?"
„Zeker."
„Nu, dan heeft God u weder bijzonder bewaard. In dat huis woont toch dezelfde man die u bij den bisschop aangeklaagd heeft. Gij hebt dus aan de deur van uw ergsten doodvijand aangeklopt."
„Niemand hoorde mijn kloppen. Ik ging verder van deur tot deur, en als er zich een hoofd buiten het venster vertoonde, vroeg ik, alsof ik een dringende zaak had: „Woont hier niet de apotheker Legrand?" Zoo werd mij de weg gewezen van straat tot straat, totdat ik den apotheker vond. Er was nog licht op. Ik smeekte hem mij spoedig te helpen, mijne zaak had groote haast, het ging om de redding van een menschenleven.
De man moet mij herkend hebben. Want zoodra hij mij aanzag, gaf hij mij door een teeken te verstaan dat ik zwijgen moest, en trok mij vlug in huis. Daarna bracht hij mij door eene achterdeur van zijn huis in een kleinen hof. Daar was een hoenderhok aan den muur gebouwd. Zooals ik naderhand bemerkte, was het de ringmuur, die de stad omsluit. Een oogenblik liet hij mij wachten en ijlde naar huis terug. Spoedig kwam hij weêr, duwde mij een goudstuk in de tasch, hulde mij in deze monnikspij, en toen ik hem danken wilde, hield hij mij den mond toe. Daarop hielp hij mjj op het dak van het hoenderhok. Toen was het niet moeilijk meer verder op den muur te klimmen.-ïoen ik boven zat, strekte ik zegenend mijne handen over den vriendelijken redder uit — mijn biddend hart heeft hem vurig gezegend, — ik waagde den sprong in de donkere diepte, en bevond mij in het vrije veld. Op de knieën dankte ik mijn God, en toch ben ik niet geheel zeker of ik er goed aan deed te ontvluchten. Moeten de broeders sterven en ik mijn leven redden? Staat er niet geschreven: „Die zjjn leven behouden wil, die zal het verliezen"? Zie, broeder, daarom ben ik bij u gekomen en ben besloten mij aan uw raad te onderwerpen. Acht gij het voor zonde, als ik vlucht, zeg het mij onverholen, en ik ben bereid, zooals ik ben, naar mijn kerker terug te keeren."
„God heeft u vrijgemaakt," zeide Bernard. „Wil Hij dat gij den marteldood sterft, zoo zal Hij u wel vinden. Voor heden is echter nog uw spreuk: „Ik moet werken zoolang het dag is, eens komt de nacht, waarin niemand meer werken kan." Gjj moet verder vluchten, niet omdat uw arme leven dan een paar jaar langer zal duren, maar om op een andere plaats het werk, dat God u op de hand stelt, uit te voeren. Zoo heeft Hij eens den apostel Petrus gered, en Paulus desgelijks. Yerder kan ik u niets geven, want ik bezit zelf geen cent meer. God zij met u en met onze broeders! En met onze arme, verdoolde kerk." Bernard gaf den vluchteling nog eenige inlichtingen over den weg, dien hij nemen moest om zjjn vervolgers te ontkomen. Daarna kusten zij elkander; Robin verdween in het donkere bosch, en Bernard keerde weder naar zijn oven. De zesde morgen brak aan, en daar gingen de laatste stukken hout in de onverzadigbare opening.



HOOFDSTUK XII.
NOG HEETEKE GLOED.
Maar in den oven vertoonde zich nog geen beweging. Voor het huis stond een houten bank. Eén ruk, en na korte oogenblikken was ook deze tot asch vergaan. Maar geen glazuur was te zien. Weder neemt hij de bijl ter hand. Met een paar duchtige slagen hakt hij de haag van den tuin om en paal na paal wordt door de vlammen verslonden; maar tevergeefs.
„Zou God met mij gespeeld hebben, toen Hij mij na jarenlangen arbeid het witte glazuur deed vinden? Was het dan geen verhooring op mijn gebed, maar een verzoeking van den duivel J Is het waanzin, dat ik nog blijf hopen, of is het vertrouwen op God? Heer, mijn God, zend uwen knecht een teeken, zoodat hij weet wat hij doen moet! Maar neen, ik wil geen teeken begeeren. Kan het, zoo zal het mij ook gelukken; maar kan het nooit, zoo zal het mij ook nooit gelukken. Dit teeken zal het natuurljjkste zijn."
Hij ging de hut binnen, en nam de oude eikenhouten tafel. Vader en grootvader hadden hunne namen en menigen gewichtigen gedenkdag er in uitgesneden, het blad was om zoo te zeggen de familiekroniek van het huis; maar Bernard had al deze inscripties reeds vroeger zorgvuldig voor zich opgeschreven. Nu werd dat merkwaardige stuk door het vuur verslonden. Daarop nam hij de kleederen uit de kast. Ook deze was een oud erfstuk; een paar flinke houwen met de bijl, en de overblijfsels lagen in het vuur. Maar nog werd het smeersel niet vloeibaar.
Nu nog het laatste middel. De vloer der woonkamèr, het eenige vertrek met planken vloer in de geheele hut, werd opgebroken.
Met stomme ontzetting sloeg Catharina dat werk der verwoesting gade. Eerst verlamde de schrik haar tong, toen begon zij hard te schreien, rukte hare kinderen uit hun bedjes en rende met den uitroep: „Hij is gek, hij is gek!" den berg af naar de stad toe.
Dat was als een messteek in Bernards hart. Een oogenblik stond hij bewegingloos in hevigen strijd met zichzelf.
Daarna sleepte hij de planken naar den oven, hakte ze in stukken en wierp ze in het vuur. Nu was ook het laatste overblijfsel in den oven.
Daar zat hij bij het Btookgat, en hield zijn hoofd krampachtig met beide handen vast, niet instaat om te denken.
Hij durfde niet meer in den oven zien. Lang bleef hij zoo zitten, eindelijk beproefde hij te bidden. „Heer, indien Gij wilt, Gij kunt mij helpen. En wilt Gij niet, zoo laat mij stille worden. Niet zooals ik wil, maar zooals Gij wilt." Nu had hij alles, zijn geheele toekomst in Gods handen gesteld.
De rechterhand hield het luik van het kijkgat vast — nog aarzelde hij. Nog wierp hij een smeekenden blik naar boven. Met een krachtigen ruk schoof hij het luikje weg en keek naar binnen. En wat zag hij? Het schemerde hem voor de oogen. Maar neen, het was geen misleiding, daar achter smelt het, en ook rechts, en nu ook links — op alle schalen waren de verven vloeibaar geworden.
„Gij hebt mij dus niet verlaten, het was dus toch geen waanzin! Het was dus geen dwaalgeest, die mij uitdreef om vol te houden tot het einde toe !"
Natuurlijk kon niet zoo dadelijk de inhoud van den oven er uitgenomen worden. Eerst moesten de gloeiende kolen uitdooven, en moest de



oven wat afkoelen, dan eerst kon hij er aan denken hem te ontruimen.
Hij stond op om wat te gaan rusten. Nu eerst gevoelde hij hoe hevig zijne ontroering was. Hij mocht wellicht eenige uren geslapen hebben, toen hij uit een benauwden droom ontwaakte. Het was hem alsof de laatste dag was aangebroken. De Rechter der geheele wereld verscheen op de wolken. Diep onder zijn zetel brandde het eeuwige vuur en hem, Bernard, werd bevolen te zorgen dat het vuur niet uitdoofde. Hij zag hoe het paleis van den bisschop en de gevangenis, het raadhuis en de kathedraal in den gapenden vuurpoel nederstortten. Straat na straat van de stad stortte hen na en zelfs de rivier werd een gloeiende massa gelijk, die in wilde bochten in de diepte zich verloor. Krakend verzonk het grijze klooster, hij hoorde het gekerm der monniken en het jammeren der rechters en ambtslieden. Groote volksdrommen renden naar de poorten om de woede van het vuur te ontkomen. Maar ook de steenen ontgloeiden, zoodat geen ontkomen meer mogelijk was.
Zal dan niemand erbarming vinden voor den toornenden Rechter? vroeg hij zich af.
En opeens verhief zich temidden van den vuurgloed een vierhoekige plaats, waarop twee mannen in witte kleederen stonden, en hij hoorde hun loflied: „Wij hebben een God, die uithelpt, en de Heere Heere is het, die van den dood redt."
Zoo levendig had hij gedroomd, dat hij na het ontwaken eerst volstrekt geen be=ef had van hetgeen er om hem heen was, maar nog steeds het ontzettende droomgezicht voor oogen had.
Hij wreef zich de oogen uit en zag de eeuzame hut rond. Nu eerst herinnerde hij zich wat er voorgevallen was voor dien vreeselijken nacht. Hij ging de hut uit, om te zien of zijne vrouw nog niet terugkeerde. Daar zag hij een rookkolom, die uit de stad opsteeg, en toen hij er oplettender naar keek, zeide hij: „Dat kan niet zijn van een huis, dat in brand staat,' want daar is toch de markt. Zou toch ten laatste —ja waarlijk, het kan niet anders zijn dan de rook van een brandstapel. Heere God, vergeef hun, zij weten niet wat zij doen!" En toen hij verwilderd van schrik en smart stond toe te zien, kwam zijne vrouw het voetpad op, gevolgd door eenige mannen, waaronder hij spoedig den apotheker Legrand herkende, van wien hij gewoon was zijne verfstoffen te koopen.
Bezorgd, maar vriendelijk ging hij hen tegemoet en vroeg wat er beneden in de stad voorviel. De mannen waren verbaasd Bernard zoo kalm te vinden. Volgens de jammerklachten der vrouw dachten zij een razende te vinden, dien zij binden moesten, om te voorkomen dat hij in zijn woede een ongeluk beging.
Hij vroeg den mannen plaats te nemen op zijn bank — daar viel hem eerst weêr in dat die verbrand was, en dat er in het geheele huis geen stoel of bank meer voorhanden was.
Er bleef niets over dan zich op het gras neder te zetten, en nu hoorde hij dat zoo juist de beide vrienden van Robin verbrand waren geworden; op het hoofd van Robin was een prijs van vijftig gouden thalers gesteld. Bernard noch de apotheker durfden iets zeggen van hetgeen zij van zijn nachtelijke vlucht afwisten.
„Lieve vrouw," zeide de laatste, „het lijkt mij toe, dat gij nu geen angst meer behoeft te hebben. Uw man ziet er alleen wat overwerkt^



uit en een vriendelijke verpleging zal hem goed doen. En het huis staat ook nog, zooals ik zie. Volgens uw bericht dacht ik hier een heele verwoesting te vinden. En Bernard, nu moogt ge ons wel eens vertellen of de oven zjjn plicht gedaan heeft."
Bernard bracht de mannen naar den oven en liet hen door het kijkgat naar binnen zien.
„Zoo waar, daar binnen vonkelt het als zuiver elpenbeen. Het is u dus toch gehikt ?"
„Of de schalen te gebruiken zijn weet ik zelf nog niet. Maar zooveel is nu wel te zien, dat ik tenminste vasten grond onder de voeten heb. Als ik bedenk wat ik in deze acht maanden heb doorgemaakt, ben ik mijzelf een wonder dat ik nog leef. Gij kunt mij gelooven, in geen vier weken is er een droog hemd aan mijn lijf gekomen, en al mijn leden gloeien en trekken mij alsof alles uit elkaêr zal springen."
HOOFDSTUK XIII.
HET DOEL BEREIKT.
Den volgenden dag opende Bernard zijn oven en haalde de schalen er uit. Ook dit was nog een heet werk. Het was in de kleine ruimte om te stikken, en de schalen waren nog zoo heet, dat hij ze slechts met dikke handschoenen kon aanpakken.
Toen hield hij monstering. Een groot aantal was gebarsten. Op de meeste was asch gevallen toen het glazuur nog heet was; maar het glazuur zelf was gelukt, en wel zoo goed als Bernard maar wenschen kon. Uit de weinige onbeschadigde stukken zocht hij het mooiste uit, bracht het zijne Catharina en zeide: „Dit zal het uwe zijn, het is mijn eersteling."
Zij kon zich echter nog niet ten volle verheugen. Zij was nog niet geheel van haar schrik bekomen. Ook zag haar de ledige hut zeer troosteloos aan, zoodat zij niets kon antwoorden.
Eerst toen een buurvrouw haar kwam bezoeken en op het gezicht der verwoesting Bernard flink onder handen begon te nemen, hield zij dapper de eer van haar man op, en terwijl zij hem tegenover de vreemde verdedigde, kwam er een gevoel van trots in haar op, zoo'n knappen man te bezitten.
Voortaan beschouwde zij de witte schaal als een kostbaren schat; het was toch ook een streelend gevoel iets te bezitten wat vóór haar man nog niemand in geheel Frankrijk had kunnen vervaardigen.
„Kinderen," zeide Bernard bij het avondeten, „morgen houden wij een feestdag. Ik geloof dat het eerlijk verdiend is. Legt uw Zondagsche kleederen klaar en overlegt maar eens waar wij den dag het best kunnen doorbrengen, in het bosch, in de stad of op de zee. Maar eerst moet ge mij nu duchtig laten uitslapen, ik ben erg moe."
Het was hun allen bij deze woorden temoede, alsof vader na een lange, lange reis eindelijk tehuis gekomen was. Hij was hun bijna in de laatste maanden een vreemde geworden, en in langen tijd hadden zij hem niet zoo vroolijk en opgewekt gezien.
Reeds lang lag hij in diepen slaap, toen de kinderen in hun bedjes nog steeds plannen voor den komenden feestdag maakten Margo vond, vader moest het paard van den buurman leenen en het laten inspannen om een bezoek bij haar peettante in het jagershuis te brengen. De



grootsten maakten veel liever een boottochtje naar de eilanden. Zij konden het niet eens worden, maar allen waren vol vreugd en verwachting.
Nauwelijks was de morgen aangebroken, of het jonge volkje was reeds ter been.
Vlugger dan anders werd het noodige werk in den stal of in huis verricht. Moeder pakte proviand in, en ieder was verlangend te weten aan welken voorslag vader de voorkeur zou geven.
Deze sliep echter door. De jongens konden maar niet begrijpen, dat zij hem niet wekken mochten, maar Catharina bleef vast op haar stuk en hield hem trouw in bescherming.
„Hij heeft lang genoeg gewaakt, laat hem nu rusten."
De morgensoep werd opgedaan. Margo sprak het gebed uit. Uur na uur verliep. De kinderen waren niet te houden en haalden uit louter ongeduld allerlei kattenkwaad uit. Toen echter ook het middageten opgebracht werd en de vader nog maar niet ontwaakte, en toen Catharina gebood voor heden de Zondagsche kleêren weer uit te trekken, daar het nu toch te laat werd voor een uitstapje, vielen er heete tranen.
De moeder troostte hen met den volgenden dag. Maar de vader ontwaakte niet. Catharina werd angstig; telkens ging zij naar de kamerdeur, om te hooren of hij werkelijk nog leefde. Maar een rustig, krachtig snurken overtuigde haar dat er geen reden was zich bezorgd te maken. Af en toe goot zij den slapende een lepel wijn in den mond. Gretig slurpte hij dien op, draaide zich om op de andere zijde, en snurkte weder met nieuwen moed voort.
Zoo verliep ook de tweede dag. Eerst op den derden morgen ontwaakte hij, toen Catharina met de kinderen een zomerlied aanhief, terwijl de ketel met soep boven het vuur hing.
Verwonderd wreef hij de oogen uit en vroeg waarom zij toch allen zoo vroeg waren opgestaan. Er konden toch maar een paar uur verloopen zijn sedert hij zich te slapen had gelegd.
Nu was het jonge volkje echter niet meer te houden. Met luid gejubel vlogen zij allen de kamer in. „Niet waar, vadertje, wij gaan naar het eiland Allevert varen?"
„Vader, mag.ik naar buurman Alfons gaan, en vragen of hij ons zijn vos leent?"
Een flinke maaltijd gaf den vader nieuwe kracht, en met ee^- van geluk stralend gelaat stond hij temidden der zijnen iu de ledig' hut. Daarna gingen allen naar beneden naar het strand. Spoedig was een bootsman gevonden, die gewillig was het vroolijke gezelschap o; de spiegelende zee rond te varen.
HOOFDSTUK XIV.
DE PROEF WOEDT VOORTGEZET.
Bernard had van voren af aan, gelijk het A.B.C. der kunst, nauwkeurig het witte glazuur, zoo goed hij kon onderzocht. Gelukten deze schalen, dan konden ook de gekleurde gelukken. Daar echter zijn eigenhandig gebouwde oven in vele opzichten niet geheel voldeed, en vooral ook veel te veel hout verslond aleer de vereischte hitte verkregen was, zoo zette Bernard zich, zoodra hij eenige dagen rust genomen had, aan











het werk om een beteren te bouwen. Om echter het materiaal, dat hij voor den eersten oven gebruikt had, weder te kunnen gebruiken, wilde hij dezen afbreken. Dit was echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. Want in de ontzaglijke aanhoudende hitte was het metselwerk geheel verglaasd. Het geheele gewelf stond daar als uit een stuk gegoten, en het kostte zwaren arbeid de harde steenen uit elkander te breken. Spoedig waren zijne handen dan ook vol schrammen en wonden. Hij moest ze verbinden en dik met doeken omwinden, wilde hij zijn soepschotel vast kunnen houden.
Had hij kunnen vermoeden welk een moeite het kostte, hij had veel beter gedaan met zich andere steenen te vormen. Nu hij echter begonnen was, wilde hij het ook afmaken. Dat was nu eenmaal zoo zijn gewoonte. Bij het bouwen van den nieuwen oven was hij vooral daarop bedacht, dat hij meer nut van het vuur trok en er niet zooveel warmte, die den oven ten goede kon komen, door de buitenmuren naar buiten straalde. Ook bedacht hij een middel, dat de schalen niet meer beschadigd konden worden door de neervallende asch. Het springen zocht hij te voorkomen door alle schalen in een grootere aarden schaal te plaatsen, die als hoed en mantel diende. De verhitting en latere afkoeling werden daardoor meer gelijkmatig.
Nu was hij niet tevreden meer met het vervaardigen van effen schalen. Hij vormde allerlei schotels en borden met figuren, getrouw naar de natuur nagebootst, er op, zooals groote medaillons met figuren op de halve grootte. Zijn lievelingen uit het planten- en dierenrijk moesten daarvoor dienen en de schotels versieren.
De beschildering werd zóo, dat volgens zijn berekening en vermoeden deze figuren en ook hunne kleuren verrassend gelijkend uit den oven zouden tevoorschijn komen.
En zie, het gelukte hem. Voor het eerst, zoolang hij aan zijne uitvinding werkte, was er iets voortgebracht dat verkoopbaar was. Wel is waar was er nog een fout: het korrelige van de klei was met het branden naar de oppervlakte gekomen, en zoo was het anders zoo goed gelukte glazuur ontsierd door ontelbare scherpe vooruitstekende puntjes, waaraan men zich bij het afwasschen licht de hand kon bezeeren. Toch kwamen er reeds liefhebbers voor zijne waar. Het was niet alleen iets nieuws, nog nooit gezien, maar ook werkelijk iets schoons, iets kunstigs. Het getal liefhebbers nam toe, en Bernard kon, als hij zijne waar wilde verkoopen, hoewel hem nog geen gouden oogst toelachte, toch reeds een aardig sommetje verzamelen.
Hoe streelend zou het zijn, na zoo ontzaglijke moeite, na alle teleurstellingen en huiselijke verdrietelijkheden, eindelijk de eerste klinkende belooning van zijn streven in de hand te houden! En hoe dringend noodig was het, dat er in zijn verwoeste huishouding eens wat geld kwam.
Ook Catharina had wel eene bemoediging noodig. Al had Bernard zoo nu en dan het allernoodigste huisraad weêr ingekocht, wel niet sierlijk, maar van ruw hout; en al was zijne vrouw begonnen aan zijne kunst te gelooven; toch was het haar niet kwalijk te nemen, als zij met stille tranen den kookketel met zijn mageren inhoud van den haak nam, of ook den vriendelijken groet van Bernard slechts koel en vluchtig beantwoordde. Op haar rustte toch de zorg voor de geheele huishouding, en
de kinderschaar was weêr met een zusje vermeerderd.
3



„Het is maar goed," zeide Catharina dikwijls tot de kleine, „dat ge toen nog niet geboren waart; hij had u anders de wieg onder het lijf weggehaald en haar in zijn guizigen oven geworpen."
Toch kon Bernard er nog niet toe besluiten zijn gekleurde waar te verkoopen. Men moest meester Bernard niet het verwijt kunnen maken dat hij beschadigde dingen leverde. Dat doet geen flink meester, hij moge schoenmaker zijn, of slotenmaker, of schilder. Daarom vernielde hij weder zijn werk, zonder te weten waarvan hij zijn schulden kon betalen. Hij gaf den moed niet op. De volgende brand moest hem volkomen voldoening geven, als hij slechts wist hoe de fout te voorkomen.
In vol vertrouwen op zijn welslagen waagde Bernard het iemand aan te stellen, die voor hem de schalen vormde. Hij kon niet vergen dat deze aan zijne tafel meêat. Zoo schralen kost, als hijzelf nuttigde, kon hij een vreemde niet voorzetten. Daarom liet hij hem in het logement eten — op borg. Dat duurde zoo een half jaar. Maar toen maakte de waard zwarigheden,' wat Bernard hem niet kwalijk kon nemen. Hij moest dus zijn knecht ontslaan. Heel graag had hij hem nog langer gehouden, hij kon dan des te vlugger aan het branden gaan en kreeg ook eerder geld, en dat geld moest hij ook weêr gebruiken om hem zijn loon te betalen. Zoo echter wist hij geen raad, en er bleef hem niets anders over dan zijn eigen beste kleederen tot pand te geven. Maar nog een zware zorg drukte op hem. De schalen waren gevormd ; doch nu ontbraken hem de grondstoffen tot beschildering. Wat hielp hem zjjn geheele kunst, als hij geen geld had om zich de noodige hulpmiddelen te verschaffen?
Door den nood gedwongen, moest hij dus weêr zijn oude handwerk, het glasschilderen, ter hand nemen. Hoe schraal de verdienste ook was, iets was toch altijd beter dan niets. Zou gauw hij er weder wat bovenop was en een klein sommetje had overlegd, men kon wel zeggen uit zijn eigen mond gespaard had, verschafte hij zich de noodige stoffen en begon van voren af aan het stampen, schilderen en vermengen. De brand gelukte. En nu ging het met reuzenschreden voorwaarts. Elke uitkomst spoorde tot nog grootere volkomenheid aan. Het was geen handwerk meer, maar werkelijk iets kunstigs, en aan navraag ontbrak het niet. Elk stuk op zichzelt was eene aanbeveling; hij werd met een scheppingslust bezield, die steeds nieuwe schoonheid aan zijn werk schonk. En niet een stuk, dat zijn hand leverde, was aan het andere gelijk. Elk stuk op zichzelf was een kunstwerk.
Spoedig werd zijn werk zoo vermaard, dat ook vorsten er van hoorden.
Het oproer, dat tengevolge van de zoutbelasting losbrak, had voor Bernard toevallig een zeer gunstig gevolg.
De hertog Montmorency hoorde namelijk van de zeldzame bekwaamheden van den pottenbakker Bernard; en de bewijzen van zijn kunst, welke hij bij een bezoek te Saintes te zien kreeg, wekten zóo zijne bewondering op, dat hij den meester bij zich ontbood. Na een lang onderhoud kwam hij tot de overtuiging, dat hjj met een man van zeer buitengewone bekwaamheden te doen had, die ten volle verdiende dat men hem met raad en daad voorthielp. Niet lang daarna ontving Bernard door een stadsdienaar een schrijven van den magistraat, waarin hem bericht werd, dat de stad gewillig was hem kosteloos een der ronde torens aan den stadsmuur af te staan, opdat hij daar naar eigen smaak en goedvinden zich een werkplaats kon inrichten. De stad rekende het



zich eene eer, zulk een bekwaam meester eene gunst te kunnen verleenen.
Tevens werd uit naam van den hertog hem medegedeeld, dat deze bereid was de geheele kosten der inrichting op zich te nemen, en wel met inbegrip van den bakoven.
De toren, welken Bernard terstond in oogenschouw nam, waar zeer ruim, en hij aarzelde dan ook niet van de aangeboden weldaad gebruik te makeo. Hij richtte zich een werkplaats in, waar hij naar hartelust met een grooter aantal knechts werken kon. De ouderlijke woning op de hoogte onder de olmen hield hij er by; toch konden zy met een weinig overleg ook allen op den toren wonen. Van nu af was Bernard van de zorgen voor het dagelijksch brood voorgoed ontheven. Een ander zou van alle voordeelen partij hebben weten te trekken en zich rijkdommen verzameld hebben. Maar daarvoor was Bernard niet de rechte man. Twee dingen verhinderden hem een rijk man te worden; ten eerste zijn kunstenaarstrots, die hem niet toeliet met opoffering van de zucht naar volkomenheid, den kunstenaar zoo eigen, duizenden herhalingen te maken van de dingen die het meest aftrek vonden; en ten tweede zjjne barmhartigheid, die hem het zijne deed beschouwen als behoorde het mede zijn behoeftigen broederen.
Een zeer eervolle opdracht ontving hij van zijn begunstiger Montmorency.
Het was te dien tijde zeer in gebruik de tuinen met kunstige grotten te versieren. Bernard had echter over den aanleg van tuinen zijn eigen gedachte. De gebruikelijke aanleg was hem te stijf en te zeer in strijd met de natuur. Het sprak toen als vanzelf dat een tuin niet anders kon liggen dan geheel vlak. Ook op dit gebied wenschte Bernard een nieuwen weg te openen Hij ontwierp een plan van een tuin, die aan de helling van een berg gelegen frisch water ontving van een beek, die daar heengeleid was. Kunst en natuur moesten onmerkbaar in elkander overgaan. En wat de kunst er bij moest voegen, zou tenminste zijn oorspronkelijk model vinden in de natuur. Deze gedachten wendde hij nu ook aan bij de grot, welke Montmorency hem bestelde in zijn park te bouwen. Voor den geheelen bouw dacht hij zich te bedienen van harde gebrande kleiaard.
Op de over elkander gestapelde rotsblokken, waartusschen het water nederruischte, moest allerlei gedierte, zooals het kruipt en klautert, aangebracht worden, en dit alles hoopte hij zoo juist gelijkend na te beelden, dat het van de natuur niet te onderscheiden was. Het was een grootsch werk, dat meester Bernard zich voorstelde te volvoeren.
HOOFDSTUK XV.
„EN HET ANDERE DEEL VIEL IN DE GOEDE AARDE."
Een pijnlijke storing kwam echter temidden van dezen arbeid hem verhinderen voort te gaan. Wel stond hij bij de voornaamsten der stad in groot aanzien. Maar hij had een geheimen vijand, die reeds lang op de gelegenheid geloerd had hem te verderven. Die haat was ontstaan doordat Bernard, oprecht en onbevreesd als hij was, eens een oud profetenwoord op den tegenwoordigen tijd had toegepast, dat lang niet aangenaam klonk in de ooren van menig opziener der kerk. Het was de bestraffing van Ezechiël aan de ontrouwe herders, die zichzelven



vetmestten, inplaats van de kudde te weiden. Zeker was zijn vijand niet de eenige op wien dat woord paste, maar niet geheel zonder reden gevoelde hij zich persoonlijk beleedigd en hij kon het Bernard niet vergeven.
Nu had Bernard er volstrekt geen geheim van gemaakt, dat hij het op vele punten eens was met de kerkverbetering waarop de afgezanten van Genève aandrongen. Er was namelijk in den tijd toen Bernard nog in zeer kommervolle omstandigheden verkeerde, een boekdrukker, genaamd Philibert, in de streek gekomen. Deze was van Genève uit, waar Calvijn de kerkhervorming begonnen was, het schoone Frankrijk doorgetrokken om het Woord Gods, dat bijna vergeten was, te verkondigen. De boeken, welke hij te koop bood, drukte hij zelf. Het waren eenige boeken der Profeten, de Psalmen en de Evangeliën. Door de prediking van Calvijn was hij voor de zaak van het Evangelie gewonnen. Spoedig werd hij als ketter gevangengenomen, en had alle reden voor zijn leven te vreezen. Hiervoor zwichtte hij, en liet zich in zijn zwakheid bewegen zijn geloof af te zweren.
Daarmeê verkreeg hij wel zijn verlossing uit keten en kerker, maar zijn geweten was vol onrust.
„Gij zijt een verrader, hebt de waarheid verloochend en uw Iïeere Christus verkocht. Weet gij niet, dat wie zijn leven zal willen behouden, het zal verliezen ?" Zulke berouwvolle gedachten kwelden hem dag en nacht, totdat hij tot inkeer kwam en de waarheid beleed, die hij verloochend had. Nu wilde iiij des te vrijmoediger en niet alleen met woorden, maar met zijn gansche leven bewijzen dat zijn ontrouw hem van harte leed was.
Hij begon opnieuw zijn rondtrekken, predikte het Evangelie en verkocht zijn boeken. Het reizen viel hem moeilijk, want hij was slecht ter been. Menige medelijdende herbergier bood hem een paard aan. opdat hij des te gemakkelijker een eind weegs voort mocht komen. Hij sloeg het steeds van de hand en bleef daarbij: „Ik ben het niet waard, omdat ik mijn Heere verloochend heb." Zoo wandelde hij verder, steunende op zijn stok. Een begeleider hielp hem zijne waar dragen.
Deze Philibert dan kwam ook in de streek der zoutvelden. Op een boerenhofstede dicht bij de stad vond hij een onderkomen bij een arm handswerkman, die hem wat stroo uitschudde, dat voor slaapplaats moest dienen Van hem hoorde hij eens, dat de vrouw van een buurman voor eenige weken het leven aan een jongetje had geschonken, en dat zij het graag wilde gedoopt hebben. Daar zij echter het doopgeld niet betalen kon, wilde de priester het kind ook niet doopen.
„Welnu, als het dat is," zeide Philibert, „dan is dit een geval van nood, en naar de leerstellingen der kerk kan ieder mensch in geval van nood doopen, en is het dus even goed als wanneer een gewijd priester
het doet met gewijd water."
Hij ging heen en doopte het kindje. Dat gaf een geweldige opschudding.
De overheid bracht beklag in bij den bisschop, en deze beval dat men den booswicht onmiddellijk zou vervolgen. Het was een wonderlijkejacht. Een gendarme, hoog te paard gezeten, en achter hem aan de dienaren van den bisschop, die zulk een gevalletje zeer aardig vonden; de keukenmeid nam haar braadspit ter hand, de kuiper volgde met schootsvel en hamer, en een geheele troep straatjongens, wild huilend, evenais de jachthonden van den bisschop als hij op de zwijnenjacht ging, rende achteraan. Zoo ijlde de stoet de straten door, den man achterna, die,



onbevreesd en rustig, met zijn stok in de hand, langzaam schrede voor schrede zijn weg vervolgde. Spoedig hadden zij hem ingehaald. De handen werden hem op den rug gebonden; maar daar hij zich nu niet meer stennen kon, moesten zij hem leiden. Onder stompen en slagen ging het verder; half loopend, half gesleept, ging de gebondene zijn weg, toen Bernard den stoet tegenkwam.
Reeds menig keer had hij hem hooren prediken, en steeds was zijn hart er wonderbaar door getroffen. Sedert den dood zijner moeder had hij steeds een afkeer van de priesters gehad.
De brandstapels, waarop de beide vrienden van Robin verbrand waren geworden, hadden we! een tijdlang de aanhangers van het Evangelie verschrikt en verstrooid, maar het verlangen naar het brood des levens en de begeerte naar eene vernieuwing der kerk waren daarom niet verdwenen.
De prediking van den boekdrukker werd oorzaak dat Bernard zich een Evangelieboek kocht. Des Zondags zette hij zich dikwijls in het bosch in de schaduw op het mos neder, haalde zijn boek uit den zak, en begon het eene hoofdstuk na het andere van buiten te leeren. Met het herhalen van het geleerde kortte hij zich den tijd op den langen weg
En nu zag hij den trouwen getuige gebonden meevoeren naar het gerecht.
Zou de man stervan, die in zulk een lichtzinnigen tijd, waarin raadsheeren en geestelijken wedijverden in het overtreden der goddelijke geboden, een onbesproken leven leidde?
Zou deze belijder der waarheid opgeruimd worden als een misdadiger ? Het gevaar scheen groot genoeg, want Philibert werd in de gevangenis voor groote misdadigers gebracht, en hij, achter wien eenmaal deze kerkerdeuren zich sloten, was zoo goed als terechtgesteld.
Alleen Bernard gaf hem nog niet geheel verloren. Hij waagde het en ging achtereenvolgens naar zes der invloedrijkste rechters, wien hy verhaalde van den heiligen wandel van dezen man; en als hij eenmaal in vuur geraakte, vergat hij alle gevaar en sprak met een warmte, dat zelfs de heeren van het gerecht medelijden met den gevangene begonnen te gevoelen en zich achter het bevel van den bisschop verscholen.
„Wien hebt gij gevangengenomen?" vroeg Bernard. „Een lasteraar en een gevaarlijken dief? Ik zeg u, hij is den heiligen profeten gelijk of een engel uit den hemel, dien Uod zelf ons toezendt, om ons in dezen laatsten boozen tijd te waarschuwen, opdat zijn toorn niet ontbrande over de zonden onzer stad. Zeg zelf of deze gruwel niet ten hemel schreit?" Vriendelijk, met voornaam glimlachen hoorden de rechters hem aan, de een na den ander beloofde hem te zullen doen wat in zijn macht was om Philibert van den dood te bevrijden.
Ja, als zij zich alleen, zonder getuigen in hun bijzonder vertrek bevonden, moesten zij allen de waarheid toestemmen. Maar in den raad, als het gold iets op te offeren of te wagen voor waarheid en recht, was de een zoo laf als de ander. Zij verschansten zich achter de inzettingen van de wet, wieschen hunne handen in het waschbekken van Pilatus. maar gaven den gevangen ketter aan het bloedgericht in Bordeau over, Onder een sterk geleide werd hij daarheen gebracht, na een kort verhoor veroordeeld, en aan de galg stierf hij den marteldood. Zoo was dan de kleine gemeente, welke de onverschrokken Philibert om het Evangelie verzameld had, van haar herder beroofd. Wie zou zich harer nu ontfermen?



De bisschop hoopte wel flat de schapen zich zouden verstrooien nu hij den herder verslagen had, maar hij had zich toch misrekend. Reeds te diep had het Evangelie wortel geschoten. Nog in de dagen toen Philibert in de gevangenis zijn vonnis afwachtte, kon men des middernachts hier en daar eenige mannen, allen tot den handwerksstand behoorende, door de straten zien sluipen. Het waren ongeleerde, eenvoudige menschen. En die hen samenriep was niemand anders dan Bernard. Op zijn raad waren zij overeengekomen om volgens het Schriftwoord : „Dient eikander, een iegelijk met de gave, die hij ontvangen heeft," bij afwisseling elkaêr te onderrichten en op te bouwen. Daar zij niet gewoon waren voor de vuist te spreken, schreven zij tehuis hun voordracht op en lazen die bij de nachtelijke samenkomst voor. Dit geschiedde op een verborgen plekje, in de werkplaats van een lap werker. Van buiten af beschouwd was het een zeer treurig bestaan, dat deze kleine gemeente in het verborgen leidde. Maar de man die voor een aardsche uitvinding twee jaren lang doorzette zonder het geringste resultaat te zien, liet zich ook niet afschrikken door de kommervolle omstandigheden, waaronder hun gemeente gebukt ging. Als de vraag soms geopperd werd, of men deze bijeenkomsten niet liever zou nalaten tot betere tijden aanbraken, verhief Bernard zich, keek met vriendelijken ernst den kleinen kring rond en vroeg: „Broeders, wat zullen wij zijn, huurlingen of trouwe knechten? "Wie van u wil wegblijven, die doe het; zoolang echter no0, een enkele van u allen zich hierheen begeeft, zal Bernard hier ook te "vinden zijn. Hoe zegt de profeet: „Welnu, ik wil zijns niet meer gedenken en niet meer in zijn naam prediken. Maar het werd in mijn hart als een brandend vuur." Denkt gij dat onze vijanden niets van onze bijeenkomsten bemerken? En toch heeft de Heer hun den muil toegesloten, evenals eens zijn engel den leeuwen in den kuil, waarin Daniël neergelaten was. Zou alles tevergeefs zijn? Merkt gij dan niet dat
de Heer met ons is? Neen, wee ons indien wij het zaad zouden verstikken.
Eindelijk viel der kleine trouwe kudde de vreugde ten deel, dat zij weder een herder kreeg. Wel is waar was het spreekwoord: rSchraalhans is keukenmeester," zeer toepasselijk op hem. Dikwijls, als het tijd van eten was, moest de goede man uit gebrek aan een tafellaken een schoon hemd over zijn tafel spreiden, en was daarop niets anders te zien dan een kleine hoeveelheid vruchten en een beker water; want de weinige mannen, die tot de gemeente behoorden, waren allen zelf arm, en Bernard wist in dien tijd alleen maar wat uitgeven was; van inkomen was geen sprake. Maar ér was weder leven in het mosterdzaadje. In alle stilte wies de gemeente zoowel in aantal als in kennis en vertrouwen. Steeds strenger werden de wetten tegen de ketters, en steeds inniger werd do begeerte van het volk naar het zuivere Evangelie.
Maar spoedig mengden zich ook recht aardsche wenschen er onder Hoezeer deze ook tot hun recht mogen komen, toch is het niet goed het tijdelijke met het eeuwige te vermengen. Bernard streefde er dus met volle recht naar, tenminste in de gemeente streng het geestelijke van het aardsche af te zonderen. Toch kon hij niet verhinderen dat enkele dubbelzinnige Christenen zich aansloten. _
Het was daarom niet te verwonderen dat menigeen weder afvallig
werd, ja dat zelfs de smart zich verraden te zien aen urueueie.i



gespaard bleef. Zes der vijanden verbonden zich tot een nachtelijken overval. Op een vastgesteld uur was de gemeente op een avond weder bijeengekomen in de werkplaats van den schoenmaker. Deuren en vensters waren zorgvuldig gesloten en slechts hij werd binnengelaten, die door een bepaalde wijze van kloppen zich als een medelid kennen deed.
Het lampje, dat aan den zolder hing, was door een overhangend lederen scherm bedekt, zoodat alleen het licht viel op de bladen die zouden voorgelezen worden, maar geen lichtstraal door de reten naar buiten kon dringen.
De vijanden hadden de overheid met hun plan, dat zij een aanslag wilden wagen om de ketters te vangen, niet bekendgemaakt; zij wilden den roem en het loon van hun vangst voor zich alleen winnen.
Om echter in geval van tegenstand ontrefbaar te zijn, wilden de booswichten zich door een toovermiddel onschadelijk maken. De dertien verschillende soorten wortel, welke noodig waren voor de bereiding er van, waren reeds verzameld. Maar nu ontbrak, nog eenhoornvet, en dat moest bij den apotheker gekocht worden.
Een der mannen trad binnen.
„Mijnheer apotheker, mijn vrouw heeft de jicht in haar linkerarm; kunt gij mij niet wat eenhoornvet geven ? Dat zal haar misschien helpen."
„Dat ken ik, dat ken ik," zeide de apotheker schalks lachend. „Reeds menig soldaat is bij mij geweest en heeft dat vet gekocht in de hoop dat het hem kon behoeden. Wilt gij daarvan hebben en kunt gij betalen wat het kost, welnu, dan is het mij goed. Maar zonder poeder zal het u weinig helpen, tenminste als het niet voor uwe vrouw moet dienen, maar voor uzelf."
De man krabde zich achter het oor en sprak toen: „Nu, als dat zoo is, geef mij dan ook wat poeder. Maar kan ik er zeker van zijn dat het werkt?"
„Zeer zeker, daar kunt ge op vertrouwen." Dus gaf hij hem beide het vet en het poeder. „Maar neem u in acht! Niet voor gij er op lostrekt moet ge het doosje opendoen ; dan krachtig er aan geroken, en alles zal goed gaan."
De man betaalde en ging zijn vrienden opzoeken. De fijngestooten wortelen werden met het vet gemengd, en hoofd, handen en borst daarmede ingewreven.
Verscholen achter een houthoop, lag de bende daar gewapend op de loer totdat de meesten der broeders éen voor éen waren binnengetreden. Daarna gingen zij achter de deur staan, het doosje met poeder ging van neus tot neus. Toen klopte de verrader op de hem bekende wijze aan de deur; de grendel werd weggeschoven en juist wilden de mannen binnenstormen, toen zij een scherp geprikkel tusschen de oogen voelden, —zij niesden en niesden, steeds luider, steeds gekker, totdat dikke tranen hun langs de wangen rolden. Niet instaat om te spreken of te handelen, stonden zij in de geopende deur — het niezen wilde maar niet ophouden.
Toen kwam Bernard naar voren: „Hartelijk dank, lieve vrienden, voor deze mooie muziek; en nu goeden nacht samen!" Meteen schoof hij de voorsten de deur uit en sloot deze weder goed.
De vijand, eerst woedend over deze onverwachte werking van het poeder, moest toch ten slotte zelf er om lachen en hun bleef niets over dan naar huis terug te keeren. De lust tot een overval was hun voorgoed



Nog meer dan door het toenemen der gemeente teekende zich de invloed der geheele beweging bij de meerderheid van het volk. Men wilde zich bij de godsdienstoefeningen niet meer tevreden stellen met de groote woorden en het gezang der priesters en koorknapen, met wierook en prachtige kleederen. Velen smeekten den priesters: „Laat ons ook de mooie gebeden hooren zooals de Gereformeerden ze hebben! Waarom leest gij de gebeden in de Latijnsche taal, zoodat het volk niets verstaat van hetgeen gij spreekt? Wij willen, dat bij de godsdienstoefeningen Fransch gesproken wordt."
Hoewel de kerk er verre van was al deze wenschen na te komen, zoo gebeurde het toch hier en daar, dat een priester zich heimelijk tot een der predikanten wendde en hem verzocht de gebeden te willen laten afschrijven, die bij hen in gebruik waren.
Het volk vergeleek ook het leven der priesters met dat der predikers. Het hielp niets dat de kerkzeide: „Wat gaat u de wandel der geestelijken aan? Weest gehoorzaam aan hetgeen zij u leeren." Zeer vrijmoedig zeide men den priesters, wat men van hun zedeloos leven dacht. Datgene waarover men lang in stilte zich geërgerd en gemord had, wat reeds in spotliederen en spotbeelden was ter sprake gebracht, werd nu in 't openbaar besproken. De overheid zelf wist niet waar zich aan te houden. Naar de wind woei, ging zij met dezen of genen mee.
Verscheiden groote partijen streden om den voorrang, en aan de tegenstrijdige bevelen was duidelijk merkbaar, welke partij dat oogenbhk weder den meesten invloed op den koning uitoefende. Niet zelden werd heimelijk door de overheid gewenscht en geëischt, wat zij in 't openbaar veroordeelde en bestrafte. En evenals bij eiken golfslag aan het strand het water een weinig terugwijkt, om echter bij een volgenden ver de vorige grens te overschrijden, zoo won trots alle stijgen en dalen de Reformatie toch eiken dag meer voet. Reeds durfden de mannen het wagen inplaats van 's middernachts overdag samen te komen. Zij behoefden zich niet langer met het afgelegen kamertje van den schoenmaker tevreden te stellen; openlijk durfden zij nu in grootere vertrekken en op vrije plaatsen te vergaderen. Ja, het kwam zelfs zoover, dat hun een groote stadskerk werd afgestaan.
Wie zich bij de gemeente aansloot, verplichtte zich tevens een streng godvruchtig leven te leiden en alle genoegens te vermijden, die volgens vroegere ondervinding een zondig karakter hadden of tot zonde konden leiden. " Zelfs de magistraat kon zich niet langer aan de zaak onttrekken. Gelijk een geweldige golfslag alles meevoert, zoo werden ook velen, die in hun hart nog tegenstreefden, door de kracht der Hervorming overgehaald mede te helpen. Niemand dwong hen, maar zij vermochten niet tegen den stroom op te zwemmen. Voor allen werd een strengere Zondagsviering ingevoerd. Het woeste gedrag der jeugd werd beteugeld. En dikwijls bekrachtigden de wetten van den magistraat slechts, wat reeds vanzelf als gewoonte burgerrecht had verkregen. Zondagsmiddags kon men in de tuinen en op de velden rijen jongedochters arm in arm zien wandelen, zich oefenende in het psalmzingen. Wel ontbrak het ook niet aan beschimpingen. Het heette, dat ieder den psalm op een andere
wiis zone*, zoodat het eruwelilk verward Klonk', ivien nau nog geen iiua-



zong psalmen op alle mogelijke wijzen. Zóo algemeen werd toen het psalmzingen in Frankrijk, dat zelfs de koning, Hendrik II, den bekenden psalm: „Gelijk een liert schreeuwt naar de waterstroomen, alzoo schreeuwt mijne ziel tot U, o God," het liefst zong op de wijs van een vroolijk jagersliedje.
Een diep ingrijpenden maatregel dorst de magistraat nemen ten opzichte van het leven in de logementen. Slechts vreemden mochten in een logement verblijf houden. Als een waard een inwoner een drank voorzette, bekwam hij straf.
Dat zulke grenzen konden bepaald worden en ook werden geëerbiedigd, toont niet alleen aan op hoe gestrenge wijze men hervormde, maar laat ook eenigszins vermoeden tot welk een zedelijke laagheid en tevens tuchteloosheid en twist het volk in de vroegere vrijheid verzonken was.
Meer van waarde nog dan deze uiterste wetten, die toch niet lang konden gehandhaafd worden, waren de bemoeiingen voor het onderwijs en de opvoeding der kinderen. Hier zag het er vroeger zeer treurig meê uit. Het verzuim was ongelooflijk. Maar nu werd de woeste heide in een lieflijken tuin herschapen. Was het vroeger een voorrecht van meergegoeden en voornamen lezen en schrjjven te leeren, zoo verrezen nu overal als door een tooverslag scholen, ook voor de armste kinderen uit het volk. Het omzwerven van de jeugd tot laat in den nacht werd verboden en de gansche stad bekwam een eerbaar aanzien, daar er Christelijke tucht en orde woonden. Bernard was bovenal verheugd over dezen gunstigen voortgang der zaak. Wie had kunnen denken, dat de Hervorming zoo vlug en gemakkelijk zou doorbreken? Toch liet hij zich door dezen stand van zaken niet misleiden. Hij vermoedde wel, dat op den vloed ook weder de eb zou volgen. Ja, in een tijd waarin alles uitwendig op zijn schoonst geregeld was, kon hij in den nauweren kring der broeders met grooten ernst spreken over de stormen, die het scheepje van Christus zou te doorstaan hebben.
„In de Schrift," zeide hij, „staat duidelijk geschreven, dat de volgelingen des Heeren door veel moeite moeten gelouterd worden. De vervolging der kerk zal niet uitblijven, en wij allen moeten naar het Woord des Heeren er ons op voorbereiden, dat wij om zijns Naams wille gegeeseld en gedood zullen worden."
Hij verheugde zich er bijna in, ook zelf eenmaal den marteldood te mogen sterven. Maar zijn verstand weerhield hem om door onbezonnen dingen den vijand te tergen. Had niet Calvijn zelf dringend van alle geweld plegen afgeraden?
HOOFDSTUK XYI.
ONKRUID IN HET KORENVELD.
Bernards stem was geldig in den raad der verstandigen. Als het ergens gold eene zwarigheid met beleid te overwinnen, werd hem om raad gevraagd. Zonder een bijzonder ambt te bezitten of een titel te voeren of er naar te verlangen, sprak het als vanzelf, dat men naar zjjn woord luisterde als naar het woord eens profeten.
Maar er waren ook ongeduldigen bij, die niet wachten konden totdat het koren rijp was, maar met dwaze overijling oogsten wilden eer het



De bedachtzaamheid werd uitgemaakt voor dubbelzinnigheid, en zelfs Bernard moest het verwijt hooren, dat hij zich keerde naar de wind woei. Zijne liefde tot de kunst werd door de twistzoekers gehouden voor afgoderij, waarvan hij zich niet wilde losmaken. Steeds luider, steeds wilder klonken de stemmen van deze oproermakers. Tevergeefs waarschuwde Bernard tegen de stem des oproers. Zij geloofden geroepen te zijn aan den afgodendienst in de stad een einde te moeten maken. Het was enkel huichelarij, het Evangelie in de kerken ingang te doen vinden en de afgodsbeelden daarin nog te laten staan.
Natuurlijk vond bij de groote menigte zulk een handtastelijke bekeering grooter bijval dan wanneer het heette: Bekeert uw hart en uw leven. Er op te slaan is altijd gemakkelijker dan stil te zijn. Om beelden van den muur te rukken — daar behoeft men geen nieuw mensch voor te worden.
Een woest drijven nam dus de overhand, dat niets meer gemeen had met de Hervorming dan den schijn en den naam.
Het was op een Zondagmorgen, dat een huilende menigte door de straten stormde; zij wilden geen prediking meer hooren in eene kerk waar nog de afgoden stonden. Bij het voorttrekken werd de bende steeds grooter. „Weg met de afgoden!" was de eisch; en met woest getier drong de menigte naar de kerk, die den hervormers voor hunne godsdienstoefeningen was toegestaan.
En nu begon de verwoesting. Wat maar af te rukken was, werd onder hoongelach naar buiten geworpen; een troep opgeschoten jongens belflom de orgeltrap. De pijpen werden er uit getrokken, en gelijk op een kermis op kindertrompetjes en fluitjes, zoo was het nu een gefluit en getoeter op de losgerukte tinnen en houten pjjpen in het kerkgebouw en spoedig ook buiten op de straten. Bernard deed wat hij kon, om met eenige aanzienlijke burgers der stad de menigte tot bezinning te brengen. Maar bij het onophoudelijk fluiten en ioelen was het geheel onmogelijk zich verstaanbaar te maken. „Weg met de afgoden! Weg met de afgoden!" brulde het zonder ophouden.
Terwijl in de geheele kerk alles kort en klein geslagen werd wat maar op een beeld of kruis geleek, ja zelfs de predikstoelen vernield werden, begon van buiten een bombardement tegen de ruiten. De tralies waren spoedig losgerukt en nu hagelde het daar binnen op de verwoesters steenen en glasscherven. De verwarring nam toe; met afgerukte stukken hout van de banken wierpen de bekogelden zich op hun aanvallers en talrijke dooden en gewonden bleven achter, toen de menigte op den roep: rNaar de kathedraal!" aftrok, om daar het schandaal te herhalen.
In de kathedraal werd juist de mis gelezen. Gekleed in een rood brocaten gewaad stond de bisschop bij het hoogaltaar; achter hem knielden de koorknapen-, drie rechts en drie links, in rood en wit gekleed.
Juist wilde hij het hostiekastje met het „allerheiligste", de-gewijde hostie, ontsluiten, toen de voorste knapen van de wilde menigte naar binnen stormden.
Een oogenblik stonden zij stil, het was of de plechtige aanblik der aandachtige schare en de dienstdoende priester hen tot bezinning zouden brengen. Maar achter hen drongen de anderen op, en „Weg met de afgoden!" klonk het ook hier door het kerkgebouw. De bisschop kon nog vlnp met de heiliee din<ren in de sacristie vluchten, waarvan de met



Maar hij kon niet verhinderen, dat de verwoesting van het prachtige gebouw spoedig een aanvang nam. Toen de verzamelde schare gewaar werd wat het lawaai te beduiden had, en zich van den eersten verlammenden schrik hersteld had, stelden zij zich krachtig teweer om hunne beelden te verdedigen. Een onbeschrijfelijk tumult ontstond. De kathedraal was reeds tot op de laatste plaats toe bezet en kon dus de menigte, die maar steeds in de portalen opdrong, niet bevatten.
Dezen wilden er uit, anderen stormden naar binnen; hier en daar klonken gillende angstkreten van hen, die gevaar liepen doodgedrukt te worden. Honderden stonden weerloos op elkaêr gepakt, zonder de armen vrij te kunnen maken. De stoelen werden splinterend in elkaêr gedrukt. Het was een tumult alsof de geheele hel losgebroken was.
De overheid, die dadelijk op het raadhuis samengekomen was toen het oproer losbrak, wist niet wat "ïe doen. Die paar stadsdienaars waren natuurlijk niet bij machte de menigte uit elkaêr te drijven. Zoo hield de storm tot den avond aan. Langzamerhand ging toen de menigte uiteen. Maar in de herbergen duurde de strijd tot laat na middernacht voort.
Terwijl nog een woest getier de straten en kerken der stad vervulde, zat Bernard in heilige Sabbathsrust temidden van zijn gezin. Hij had een hoofdstuk uit den Profeet Jesaja gelezen, en nu verhieven de stemmen zich tot een plechtig psalmgezang. De kamerdeur stond half aan. Catharina lag reeds sedert maanden doodelijk zwak te bed. Haar krachten waren opgeteerd in angst en zorg, in nachtwaken en hongerlijden. Zij was niet ziek en niet gezond, maar moede, doodmoede. Ook was zij in zorg over het zieleheil van haar man. Wel is waar deed het haar goed als zij uit zijn mond een vertroostend Bijbelwoord hoorde, maar zij kon niet begrijpen, dat geringe handwerkslieden het dorsten wagen de kerk te verbeteren. Dat, dacht zij, moeten toch de bisschoppen en heeren beter kunnen doen dan wij, arme menschen; het is tot nog toe goed gegaan, dus waarom zou het zoo in het vervolg niet blijven?
„Gij moet u niet wagen aan hetgeen uw ambt niet is," zeide zij dikwijls tot haar man, als deze vol hoop haar vertelde van de overwinning, die het Evangelie behaalde. „Doe wat ge wilt, maar laat mij in het oude geloof sterven."
Het deed Bernard pijn te weten, dat in hetgeen zijn ziel het dierbaarst was zijne vrouw niet met hem overeenstemde, maar hij zag wel in, dat hij deze doodmoede niet kon overtuigen. Daarom vermeed hij het verder met zijne vrouw over de Hervorming te spreken. Ook had hij vóór eenige dagen met een bezwaard hart een priester bij haar gehaald, voor wien zij haar laatste biecht wilde doen.
Nu lag zij daar met den half afgebeden rozenkrans in de magere vingers, zonder klacht, zonder pijn. Toen Bernard, nadat zij het lied gezongen hadden, bij het bed trad, was het zwakke licht zachtkens uitgedoofd.
Door den beeldenstorm was aan beide zijden de hartstocht ontvlamd. Tot nog toe hadden er tenminste bij de groote massa van het volk geen ernstige wrijvingen plaats gevonden. Men liet ieder de vrijheid te gelooven wat men wilde. Daarin waren het allen eens, dat de kerk wel gezuiverd mocht worden van de hebzucht en lichtzinnigheid. Ook zij, die heel gaarne liet verleidend voorbeeld van hun geestelijke leidsmannen navolgden en elk gewin, al was het ook op nog zoo onrechtvaardige wijze verkregen,



zonder gewetenswroeging rustig in den zak staken, ook zij veroordeelden de toenemende verdorvenheid, van welke zij bevrijd wilden worden, zoodra er van hooger hand een aanvang meê werd gemaakt. De bedriegerijen, welke de priesters zich veroorloofden met de wonderdoende beelden, waren een publiek geheim, waarover een ieder zich vroolijk maakte. Maar nu het tot een gewelddadige storing der mis, tot een berooving der kerksieraden en tot bloedige opstootjes gekomen was, nu ontvlamde de partijhaat. Uitdagende scheldnamen riep men elkaêr na. Vechtpartijen, in herbergen en op de straten waren aan de orde van den dag. Een zware onweerswolk hing over de geheele stad. Elk nietig voorval kon tot een algemeenen opstand leiden. Beide partijen konden elkaêr aan sterkte meten.
Eiken dag kon men zich door eene wandeling over een der groote pleinen overtuigen, hoe oproerig de inwoners geworden waren. Groote troepen opgeschoten jongens stonden daar als op post. Dezen hielden het met de paapschen, anderen met de hervormers. Genen droegen blauwe onderscheidingsteekenen op een arm of op de muts, dezen witte. Moest men op dezen tijd op die plaats zijn, dan kon men een grooten omweg maken, want verscheidene straten waren geregeld versperd door deze jongens, die eerst met hoonende woorden elkaêr beschimpten; maar spoedig werd de strijd heviger en stormden zij- met steenen en wapenen van allerlei soort op elkander in. De meesten hadden sterke houten degens, verscheidenen ook blanke wapenen, jachtspietsen, degens; weer anderen gebruikten gevaarlijke slingers. De woede werd met den dag heviger. Niemand waagde het ze tegen te gaan. Vele ouders hadden hunne kinderen niet aan gehoorzaamheid gewend, en de overheid hield de oogen gesloten en wilde van de gruwelijke verwarring niets zien. Men zocht elkaêr te overtreffen in hevig vloeken en vreeselijke godslasteringen. Maandenlang vermeed Bernard het, als hij niet door zijn beroep genoodzaakt werd of de gemeente, die hier en daar in kleine groepen in de huizen samenkwam, moest bezoeken, op straat te gaan. Het was hem te stuitend, de verwildering der kinderen mede aan te zien en hun sehaamtelooze woorden aan te hooren. Het kwam uit, dat slechts weinige leden, en die zich slechts vormelijk als lid der gemeente hadden laten inschrijven, aan de verwoesting der kerken hadden deelgenomen. Dezen werden geschrapt. Men erkende ook volmondig, dat dien dag de zaak der Hervorming een zware nederlaag had geleden.
Zonder verder onderzoek zou de vijand nu heel gemakkelijk het gebeurde schandaal op rekening der Hervorming schrijven. Maar des te nauwgezetter zouden de leden der gemeente nu ook tucht uitoefenen over hunne medeleden. Er mocht gebeuren wat er wilde, de gemeente zou dan tenminste voor God en haar eigen geweten rein staan.
De aangesloten monnik, tegen wiens opname Bernard zich eerst verzet had, gaf hem nu weer in stilte veel nieuwe zorg. De uitdrukking van zijn oog beviel hem niet goed, en toch had hij geen gegronde reden om hem te wantrouwen. Maar hij kon toch de gedachte niet van zich zetten, dat zijne houding anders was dan vroeger. Zoo dikwijls hij hem ontmoette, maakte eene beklemming zich van hem meester.
Eenigen der oudste gemeenteleden nam hij in vertrouwen, maar niemand wist iets ten kwade van hem te zeggen, hoewel ook hun de verandering in de uitdrukking van zijn gelaat opgevallen was. Zij besloten



waakzaam te zjjn en elkander te waarschuwen in geval een hunner iets bijzonders mocht bemerken.
Bernard echter nam zich voor eens onder vier oogen met hem te spreken, opdat hij door broederlijke handreiking weder terecht mocht komen, in geval zijn geweten door nieuwe zonden bezwaard was.
Dit gebeurde. Maar de heftige wijze waarop Matthieu de liefderijke woorden van Bernard beantwoordde, bevestigde zijn vermoeden dat de man niet meer te vertrouwen was.
Voorshands bleef dus niets anders over dan hem geduldig te dragen en het verder aan God over te laten. Eenige weken daarna, toen Bernard op een avond thuis kwam, viel het hem op, dat geen der kinderen hem tegemoet liep. De grootsten konden nog wel in het bosch bij de koeien zijn, maar waarom vertoonde zich dan geen der kleintjes?
De huisdeur vond hij gesloten. Op zijn kloppen en roepen opende Margot. Toen hij naar binnen gegaan was en de kinderen gegroet had, nam zij hem terzijde en vertelde hem, dat zij Matthieu reeds eenige keeren had gezien en dat hij in de buurt van het huisje had rondgezworven als een, die de gelegenheid tot diefstal afwacht. Heden echter had hij zich achter in het tuintje verstopt, toen zij voor den Zondag een tuil herfstasters wilde plukken, en zich met stuitende onbescheidenheid bij haar opgedrongen. Zij had zich niet anders kunnen verweren dan door vlug een stok te grijpen en daarmeê op hem los te slaan. Dat aandenken, dacht zij, zal hij nog wel een heel poosje met zich omdragen, want hij bloedde herig toen hij op de vlucht ging. „Hier, kijk, het geheele pad ligt met bloed, en de stok is afgebroken. Ik heb dien op tafel achter in de kamer gelegd. God vergeve het mij als ik gezondigd
heb, maar ik wist geen ander middel om den schoft van mij af te houden 
en als hij het weer mocht wagen, wie weet of ik het niet weer doe."
„Kan dan de kat het muisje niet laten!" zeide Bernard.
Het deed hem werkelijk leed voor den man die, eens gered, weder in het moeras terugzonk. En toch was hij blij, dat er eindelijk licht in deze zaak gekomen was. In de gemeente vertoonde Matthieu zich van dat oogenblik af niet weder.
Nog eenmaal ontmoette Bernard hem op straat, daarna verdween hij; het heette dat hij naar Parijs gegaan was.
HOOFDSTUK XVII.
ON WED EK.
De lucht werd steeds onheilspellender. Een ieder vermoedde dat men zware tijden tegenging. Hier en daar hoorde men van strenge edicten, die tegen de ketters waren uitgevaardigd. Dat was het weerlichten. Plotseling echter kwam er een bliksemstraal, zoo schel en vernielend, dat menigeen het hart beefde.
In verzengenden gloed brandde de zon op de pleistersteenen. Wie niet noodzakelijk uit moest, verliet het huis niet voor de koelte van den avond kwam. Geen windje woei er. Het oproer scheen vergeten te zijn. Het eenige onderwerp van gesprek voor de meisjes aan de stadspompen was de ongewone verzengende hitte. En zij hadden tijd genoeg zich daarover te onderhouden, want langzaam en traag liepen de dunne



waterstraaltjes uit de beide pijpen; de derde druppelde nauwelijks nog. Daar weerklonk plotseling dè stadsklok schril en lang. „Waar is de brand?" vroegen de menschen verschrikt door de ramen. Niemand wist het. Maar bij de oostelijke poort hoorde men geraas. Spoedig kwam het nader. Een edelman, omgeven door eenige priesters, ging met den getrokken degen in de vuist den stoet vooraf. Een gewapende menigte volgde.
Waar° zijn die duivels?" schreeuwde de aanvoerder. „Weg met de duivels de ketters!" brulde de menigte. De edelman zwaaide met zijn degen in de lucht, als wilde hij dien zijn tegenstander in de keel stooten. Een koopman uit Parijs kwam toevallig den stoet tegen. Eén uit den troep riep: „Houdt hem; dien ken ik, hij heeft geld als water!'' en reeds had hij met de lans een steek door zijn schouder ontvangen. Zij scheurden hém de kleeren van het lijf en sleepten hem voort tot hij geheel buiten kennis was; daarna lieten zij hem in een goot liggen. Dat was een begin van de wreedheid. En verder stormde de moordenaarsbende. Een "der priesters had slechts op een huisdeur te wijzen, of zij werd reeds met bijlen ingeslagen. De mannen stortten zich in het huis als een bende dolle honden, en dan begon het moorden en plunderen. Werd er wijn gevonden dan werd het vat op straat gerold; daar begon dan onder woest gelach een gruwelijk gezuip, totdat de priesters bevolen verder te gaan, omdat er nog veel meer werk te doen was.
Dan trapten zij het vat in elkander en onder onzinnig gejoel trokken zij naar een ander huis.
Ongehoorde godslasteringen werden in de dronkenschap gehoord. Ook bestormden de woestelingen de gevangenis, om daar aan weerloozen hun moed te toonen. Zij gingen van kerker tot kerker, van cel tot cel. En onder het geroep: „De Heer helpe u! De Heer zegene u!" sloegen zij met stokken op de gevangenen in.
HOOFDSTUK XVIII.
GEVAAR EN REDDING.
Deze vreeselijke tijd duurde twee volle maanden. Bernard dorst het onder zulke omstandigheden niet wagen zijn toren te verlaten. Dat, hij nog ongedeerd was gebleven, had hij te danken aan den vrijbrief, dien de hertog van Montmorency hem gegeven had. Maar het duurde niet lang of ook deze bescherming werd hem ontnomen. Bernard werd beschuldigd van ketterij en in de gevangenis gebracht. De aanklacht ging uit vau den priester, welke hij eens het woord van den profeet Ezechiël over de ontrouwe herders onder de aandacht had gebracht.
De stadsraad was zeer geneigd hem spoedig uit den weg te ruimen. Het was toch genoeg bekend dat meester Bernard het meest invloedrijke en degelijkste lid der hervormde gemeente was; hij zelf had er ook geen geheim van gemaakt wat hij geloofde en niet geloofde, wat hij voor geoorloofd of als zonde achtte. Als zij hem dooden wilden, was het 't veiligst hem aan het bloedgericht te Bordeau over te leveren, vanwaar hij in geen beroep meer kon komen.
Daar te verwachten was dat een deel der burgerij den algemeen geachten man met geweld zou willen bevrijden, werd de uitlevering reeds in den volgenden nacht volvoerd. Bernard scheen verloren. Hij was ook



iunuBi twyiui «tan ub gaig or op uen oranastapei geKomen, ais niet een trouwe vriend in de grootste haast Montmorency er van verwittigd had. Maar ook deze was machteloos iets tegen het almachtige gerecht te Bordeau uit te richten. Nog slechts een weg was er om hem uit den muil van den wolf te rukken: als hij koninklijk beambte werd. De hertog zou niets onbeproefd laten. Aan den ketter lag hem wel is waar niets gelegen. Maar het had hem toch leed gedaan om den kunstenaar. Bernard had toch een reusachtig werk voor hem ondernomen, dat pas half klaar was. Zou dit dan maar onvoltooid blijven? Als Bernard dood was, zou er in geheel Frankrijk geen tweede te vinden zijn, die instaat was het af te maken.
Montmorency wendde zich tot de koningin Catharina van Medicis. Hjj vertelde haar van het ongewone talent van den kuntenaar en van zijne uitvindingen, die niet alleen zijn vaderstad, maar het geheelo koninkrijk tot roem strekten. Hij dorst echter niet verzwijgen, dat Bernard zonder twijfel, zooals niet zelden bij kunstenaars het geval is, allerlei vreemde denkbeelden zich in het hoofd had gehaald e\i niet geheel zonder grond van ketterij verdacht werd.
De koningin, die van huis uit de kunst toegedaan was, liet zich bewegen Bernard zonder uitstel tot koninklijk pottenbakker te benoemen. Daardoor werd hij evenals alle koninklijke beambten aan de macht van het vreeseljjk gericht te Bordeau onttrokken.
De rechters kookten van woede, dat deze buit hun uit de klauwen was gerukt, maar zij moesten hem vrijlaten.
Zoo keerde hij ongedeerd in zijne vaderstad terug. In zijn toren zag het er echter treurig uit. Deuren en vensters waren stukgeslagen, zijne teekeningen lagen verscheurd op den grond. Menig model, met moeite vervaardigd, menig half voltooid kunstwerk was vernield ; het gereedschap was onbruikbaar gemaakt, zoodat er weken verliepen eer hij weder met zijn werk kon beginnen.
En toch, hoe gering leek deze schade in vergelijking met de verwoesting die tegelijkertijd in de stad was aangericht. De halve stad was verwoest. Duizenden waren gevlucht met achterlating van al hun have. Anderen, waaronder ook de beste vrienden van Bernard, waren op straat bij het oproer opgehangen of op andere wijze gedood. De kerken waren verwoest; de prachtige gebouwen uit oude tijden, schoone gedenkteekenen uit lang vervlogen dagen, waren ruïnes geworden. Dat hij dat beleven moest! Een nameloos wee greep hem aan als hij er aan dacht, wat nu van de arme verdrukte gemeente moest worden. Hij had het wel is waar vermoed, hij had het naar de Schrift niet anders verwacht; maar nu het onweer losgebroken was en zonder keus vriend en vijand had weggeraapt, nu werd het hem toch bang om het hart. En toch werd hij niet moedeloos. Spoedig na zijne bevrijding gaf hij een boek uit, dat hjj uit dank voor zijne redding aan de koningin en den hertog Montmorency opdroeg. In de opdacht kwam hij er openljjk voor uit tot de Hugenoten t§ behooren. Ook zocht hij zijne geloofsgenooten op — ach, naar hoevelen vroeg hij tevergeefs! — om zoo mogelijk de verschrikte kudde weder te verzamelen. Maar nog waren de broeders zoo door den schrik bevangen, dat zij zich niet zoo spoedig lieten bewegen weder godsdienstoefeningen te houden. Op de velden was het psalmgezang



verstomd, alle leven scheen verstorven. Wat Bernard deels zelf had gezien, deels door de overgeblevenen had vernomen, was zulk een overloopende maat van schandelijkheden, dat hij nog in zijn ouderdom zeide. „Als gij mede die gruwelen hadt aangezien, uwe haren waren te berge gerezen door den ontzettenden angst in de macht van die duivelachtige menschen te geraken. Toen leerde ik eerst verstaan waarom eens koning David liever de pest verkoos dan in de handen der menschen te vallen."
Koning Frans II van Frankrijk was gestorven en Karei IX, nog een kind, besteeg den troon. Wel is waar was hij op zijn dertiende jaar mondig verklaard, maar toch voerde in werkelijkheid zijne moeder den schepter. Op een groote rondreis door het land stelde zij haar zoon aan het volk voor. Bij deze gelegenheid kwam zij ook naar Saintes, zij herinnerde zich dadelijk haar koninklijken pottenbakker en vereerde hem met een bezoek in zijn werkplaats. Zijn ongekunsteld gedrag, zijn vorstelijke gestalte en levendig oog bevielen haar. Nadat zij de stukken, die in bewerking waren, had gezien en hem had laten verklaren hoe alles vervaardigd werd, deed zij hem het voorstel naar Parijs over te komen, waar zij zich een eigen slot, de Tuileriën genaamd, liet bouwen. Op den bouwgrond bevonden zich toen reeds eenige steenovens, naar welke het slot dan ook zijn naam behouden heeft. (Tuileriën beteekent steenbakkerij).
Bernard vroeg eenigen tijd om zich te bedenken.
Hoewel velen zijner lieve vrienden hem in den storm der tijden waren ontrukt en hij zich dikwijls erg eenzaam gevoelde, zoo kostte het hem toch zwaren strijd zich los te rukken van de stad, waar hij zooveel zonnige en nog meer donkere dagen beleefd had. Er woonden toch nog deelgenooten van zijn geloof, wier broederlijke gemeenschap hem zoo dikwijls tot troost was geweest. Mocht hij die verlaten.'' Zou hij in de hoofdstad, aan het hof, waar de gruwelijke wetten tegen de kettersche Hugenoten uitgevaardigd werden, ook in zijn geloof kunnen voortleven en daar aansluiting en gelijkgezinden kunnen vinden ? len slotte overwon hij zijne bedenkingen en stemde toe. Maar een deel van zijn hart bleef toch achter, toen hij zijn goed oplaadde en wegging. Voor de paarden aangespannen werden, deed hij nog een laatsten gang naar het kerkhof, waar hij in den loop der jaren nog verscheidene zijner kinderen had heengebracht. Op elk der graven legde hij een frisschen krans. Zwaar viel hem het afscheid. .
En nog iets anders kon hij ook niet meenemen. Zijn vaderlijk huis met alles wat zich daar omheen of nog daarin bevond. Ook zijn Margot, zijn dochter, bleef in het huis; hij had haar aan een flink gezel ten huwelijk gegeven. Zijne eerstgeborenen, de tweelingen, gingen met vader naar 1'arijs.
In een der tuinen, die bij het nieuwe slot behoorden, richtte hij zijne werkplaats- in. Grootsche werken werden hem door de koningin tot versiering van haar slottuin opgedragen Het omvangrijkste werk was de bouw van vier bruggen en een rotsachtige grot, alles van gebrande klei. Daarbij was het hem veroorloofd van andere kunstvrienden bestellingen aan te nemen Het kwam hem zeer tepas dat zijn beide zonen, Mathurin en Nicolaas, hem reeds zoo krachtigen steun verleenden Ook vond hij tijd zijne natuuronderzoekingen voort te zetten, en menig zeldzaam stuk kon hij aan zijne verzameling toevoegen.



HOOFDSTUK XIX.
WELWILLENDHEID OF ARGLIST?
De kunstwerken voor den tuin der Tuileriën waren aangebracht en door de koningin in oogenschouw genomen. Alles viel zeer in haar smaak en zij verzocht den meester zijne rekening in te leveren; hij kon dit zonder uitstel doen, want zij begreep wel dat hij het geld noodig kon hebben.
Bernard wilde haar voor hare welwillendheid dankzeggen; zij wenkte hem echter te zwijgen en verwijderde zich vlugger dan anders hare gewoonte was, wanneer zij een voltooid werk kwam bezichtigen. De meester was wel wat teleurgesteld, dat hij zoo kort werd afgescheept en dat het reuzenwerk, waarop hij met recht trotsch mocht zijn, zoo weinig opmerkzaamheid vond.
Overigens was het hem niet onwelkom weder wat geld in zijn leegen zak te krijgen. In den laatsten tijd werd er meer en meer door arme geloofsgenooten een beroep op zijn vrijgevigheid gedaan. Hij gehoorzaamde dus aan het bevel van zijne gebiedster en leverde terstond zijne rekening bij haar rentmeester in.
„Neen," zeide hij tot zijn zoon, toen deze terugkwam; „ik begrijp het niet. Wat eigenaardige trek was dat toch in haar gezicht? Zij sprak zoo welwillend en minzaam als ooit, en toch gebeurde het meer dan eens, als mijn oog haar blik ontmoette, dat een flikkering over haar gezicht vloog en ik mij onwillekeurig moest afvragen: waar ter wereld heb ik zulk een uitdrukking van het oog reeds meer gezien? Nu valt het mij in, het is eigenlijk belachelijk, dat nu die geschiedenis mij in de gedachte komt. Het was in Straatsburg, toen ik nog op mijn ambachtsreis was. Er werd juist jaarmarkt gehouden, en allerlei bezienswaardigheden waren opgesteld; onder meer was er een kraam waar een ijzeren kooi in stond, en in die kooi was een tijger opgesloten. In de donkere ruimte fonkelden die kattenoogen als groen vuur, en op den tijd dat hij gevoederd werd, kwam de knecht van den rondtrekkenden man met een stuk versch vleesch, nog druipend van bloed, nader. Hij hield het voor de ijzeren staven en trok het weer terug, en zoo verscheidene keeren achtereen, om het dier te plagen. De toeschouwers vermaakten zich met het aan te zien, hoe het dier met wilde sprongen op het traliewerk toeschoot. Daar klonk opeens een hevige gil. Het beest had het stuk vleesch gepakt en met een beet den onvoorzichtigen man de hand afgescheurd. De oogen van het dier flikkerden van louter bloeddorstigheid en moordlust; onwillekeurig drong de menigte van schrik terug.
Vreemd toch, dat juist deze vreeselijke gebeurtenis, waaraan ik in jaren niet gedacht heb, nu plotseling mij voor oogen staat, nadat ik de koningin aanzag. Het is werkelijk te mal! Zij sprak zoo minzaam en vriendelijk toen zij mij beval mijne rekening in te leveren; en toch, God weet hoe het komt, staat die huiveringwekkende gebeurtenis zoo levendig en frisch mij voor oogen, als ware zij gisteren geschied.
Eigenlijk verbaast het mij, dat zij- nu zoo'n haast maakt met de betaling. Deze huwelijksfeesten aan het hof moeten toch ook in haar beurs een geweldig gat geslagen hebben. Wat zal niet alleen reeds de opschik



„Ja, dat feest!" antwoordde de zoon. „Hoe dat toch eindigen zal r Verbeeld u, vader, toen ik voor een poosje langs de keuken van het slot kwam, sprak mij de oude kok aan. Gij weet wel, hij is een babbelaar, zooals er geen tweede aan het geheele hof leeft. Maar als er iets waar is van hetgeen hij mij haastig toefluisterde, dan kan het een slecht voorteeken zyn voor het verloop van dit bruiloftsfeest. Hij had het van den loopjongen gehoord, zeide hij, en deze moet er zelf bij geweest zijn. Nu de admiraal Coligny rijdt van het slot naar zijn logement. Plotseling knalt een schot, en do admiraal wordt met verbrijzelde hand naar zijn
* 1 i 11
huis georacnr.
„En is de moordenaar gevat?"
Dat is het juist. Wel heeft de admiraal zelf het venster aangewezen vanwaar hij den rook zag komen, en dadelijk drong het volk in het huis om den dader te grijpen. Maar vóór de menigte alle gesloten deuren had ingetrapt en de kamer gevonden, was de kerel ontvlucht, en men mompelt van allerlei, zegt de kok, omtrent wie hem bij de vlucht geholpen heeft. Ik zeg u, vader, er broeit wat."
„Wij zijn onder de bescherming des Allerhoogsten."
Mathurin zweeg. Na een poosje begon hij weer: „Vader, de zaak lijkt mij toch niet richtig. Gij kent toch wel Eva, de dochter van Frans deu steenhouwer, hierover? Gij zelf preest laatst haar flinke gestalte en eenvoudig gedrag — en 'ik dacht, zij zou u later niet onwelkom als schoondochter zijn; maar verbeeld u, vroeger, als ik er langs kwam, groette zij vriendelijk, en nu draait zij haar hoofd om zonder mijn groet te beantwoorden. Eerst dacht ik: dat is toeval, zij heeft mij in de schaduw van de oprijpoort niet herkend. Maar toen ik na een poosje omkeek, stond een ander meisje bij haar en ik zag juist hoe deze met de hand een beweging om den hals maakte, als wilde zij zeggen: zijn hoofd staat ook niet Jang meer op de schouders." * «
Meester Bernard beproefde zijn zoon zijne bezorgdheid uit het hoofd te praten Maar hij had reeds zooveel schrikperiodes beleefd, dat hij sinds lang geleerd had de menschen niet te vertrouwen en zich met door een vriendelijke windstilte in slaap te laten wiegen. Zijn vertrouwen
was op beter grond gevestigd.
Overigens was de mededeeling van den kok ditmaal geen loos alaim,
maar vreeselijke waarheid.
De jonge koning, ongerust over den moordaanslag, die op een der aanzienlijkste gasten van het hof en zoo dicht bij zijn slot gepleegd was, had het strengste onderzoek bevolen. Desniettegenstaande gelukte net niet den dader te ontdekken of medeplichtigen te vinden. Aan verdenking ontbrak het niet, maar bewijzen ontbraken; of wilde men die niet zien. Ook vermoedde de koning niet, waarom zijne moeder, toen het bericht van den moordaanslag op den aanvoerder der Hugenoten aan den maaltijd hem werd gebracht en besproken, in de grootste kalmte, als was er iets zeer alledaagsch bericht, opstond en zich in haar vertrekken terugtrok.
De straten van Parijs waren in nachtelijk duister gehuld. Hier en daar 7iin 7.wakke licht od het plaveisel. Door de stilte
VV1C1U CC11 uiivicviiij'jv "U" - 1 * , 1 1
weerklonken de kletterende voetstappen van de wachten, die in versterkte
i ï . .. t:> itaai» Vin <ziin smannlants
sretalen naar de poorten opruKten. Deruaiu uau, --rr—
^ v, aaI- aan Ho QThPld PI'Cl l



noodige aanwijzingen voor den nacht gegeven. Eenzaam zat hy nu op zijn krukje in de werkplaats over zijn psalmboek gebogen, toen een klein mannetje, in wien hij den hofnar van de koningin-moeder herkende, zachtjes door de deur sloop en in allerlei gekke sprongen naar hem toe kwam. Een weinig ontstemd over de storing van zijn avondgodsdienstoefening wilde hij den nar zeggen zijne gekheid op gelegener tijd te verkoopen. Deze echter legde zijn vinger op den mond, haalde een verzegeld briefje uit zijn tasch en was in een oogwenk verdwenen. Bij het schijnsel der lamp verbrak Bernard den omslag, op het zegel was geen aanduiding te zien. Op het kleine briefje was niets te lezen dan de woorden: „Terstond de stad verlaten!" Een onderteekening was er niet bij en het schrift scheen met opzet zóo verdraaid, dat de hand niet te herkennen was. Maar bij nauwkeuriger onderzoek meende Bernard aan eenige letters, bijvoorbeeld aan een v te bemerken, dat haast niemand anders dan de koningin het briefje kon geschreven hebben. Besluiteloos, of hij dit geheimzinnige bevel opvolgen moest ot niet, legde hij het papier in zijn boek en las zijn Psalm ten einde, in stilte God smeekend om licht en bescherming. Weder en weder bekeek hij het briefje. Als de koningin het hem beval, waarom zette zij dan haar handteekening er niet onder? Tevergeefs zocht hij dit raadsel op te lossen. Eindelijk vouwde hij het papier weer toe en verborg het in den zak van zijn jas. Nu werd hij eerst gewaar dat de dwerg nog een tweede, dik pak in zijn jaszak had laten glijden; hij opende het en vond het verschuldigd bedrag in goudstukken van de rekening, die hij dien morgen had ingeleverd.
Dus toch van de koningin. En toen hij er over nadacht wat dit alles te beduiden had, kwam de geschiedenis van den dierentemmer met zijn tijger hem weer voor de aandacht. Een vreeselijk vermoeden kwam in zijn ziel op. Maar wat te doen? Als men iets kwaads tegen hem in het schild voerde, zou hij zich door een overhaaste vlucht kunnen redden. Maar kon deze geheimzinnige aanwijzing niet evengoed een valstrik zijn, die hem gesteld was om hem aan de bescherming van het koninklijk huis te onttrekken? Wat dan, als daar buiten de poort op hem geloerd werd ?
Hij had er nooit aan getwyfeld dat hij vijanden had, vol haat tegen hem, die begeerig op eene gelegenheid wachtten om hem, den ketter, te verderven. Zou de brief dan toch niet van de koningin zijn? 01 had zij zich door zijne vijanden laten overhalen om hare hand van hem af te trekken en haar gunst te veranderen in arglist en vijandschap?
Een namelooze angst overviel hem. Een gewissen dood zou hij met kalme schreden zijn tegengegaan, zelfs eene veroordeeling tot den brandstapel zou hem niet doen verbleeken. Maar deze onzekerheid ? \\ as het vriendschap of boosheid, wat dit verontrustende briefje verborgen hield? En dan de noodzakelijkheid v,an een overhaaste scheiding. Krampachtig beefden zijne handen en een koude rilling voer hem door de leden.
„Wel, schaam u wat, oude jongen," sprak hij luid tot zichzelf; „waar is nu uw vertrouwen op God?" En toch sidderden zijne leden, terwijl de geest zich trachtte te sterken in een opzien tot den Heer.
Daar viel zijn oog op het laatste, pas voltooide stuk van zijn kunstenaarshand, dat in een nis voor den laatsten brand stond (e drogen. Het was een ovaal ronde vruchtenschaal. Twee gekronkelde slangen vormden het handvat. Op den gladden kant had hij afgebeeld hoe de



engel des Heeren Jozef in een droom verscheen en hem het bevel gaf: „Neem het kindeke en zijne moeder tot u en vlucht naar Egypteland."
Met zeer bijzondere zorg had hij dit werk uitgevoerd. De slapende Maria had hij de gelaatstrekken zijner Catharina gegeven, zooals hij haar eens geschilderd had in de eerste jaren van hun gemeenschappelijk geluk. En het lieve knaapje aan hare borst, ja, dat was zijn oudste, nu zijn flinke steun bij het werk. Hoeveel zorg en vreugde had hij niet reeds doorgemaakt in de dagen die verliepen tusschen de voltooiing van zijn laatste werk en den tijd toen hij dit geschilderd had! Hij greep de schaal, verdrietig dat hij het hevig beven niet meester kon worden, plaatste haar voor zich op tafel en bekeek haar lang. Als werd in een vlugge, volledige volgorde zijn geheele levensloop voor hem ontrold, zoo levendig kwam beeld na beeld in zijne herinnering op. De tochten naar den glasoven, zijne inspanning en hoop als hij den molensteen voortrolde, het heerlijk oogenblik toen hij de eerste wit verglaasde scherven naar huis bracht, de smart over zijn ontslapen kinderen, de middernachtelijke samenkomsten in de hut van den schoenmaker, het bezoek van den voortvluchtigen Robin, alles, alles, ging zijn geest voorbij, en dat duidelijker dan ooit. Ongemerkt rolden een paar groote, heete tranen over zijn vermagerde wangen, tranen van dank. „Heer, ik ben te gering voor al die barmhartigheid en trouw, die Gij aan uw knecht bewezen hebt!"
Zoo zat hij dan, verzonken in de herinnering aan vervlogen dagen, de handen gevouwen op de knieën. Hij bemerkte niet hoe de pit van zijn lampje verkoolde en een wolk van walm zich door zijn werkplaats verspreidde, totdat eindelijk, toen de olie op was, de vlam met een schel licht plotseling nog eenmaal opflikkerde. Hij herstelde zich, en weer werd zijn oog getroffen door de figuren op de beschilderde schaal. In zijn oor echter klonk het duidelijk: „Vlucht in Egypteland, vlucht in Egypteland!"
„In Gods naam dan, ik ga." Vlug stond hij op van zijn zitplaats, wekte de zijnen, die zich reeds ter ruste hadden begeven, en verliet met hen huis en stad, zonder te weten waarom en waarheen. Aan de poort wilde de wacht bezwaar maken, maar toen hij zijn mantel opensloeg en de gouden halsketen zichtbaar werd, die hem als hofbeambte gegeven was, en hij een der goudstukken, welke hij dien avond gekregen had, in de hand van den wacht liet glijden, werden de mannen doorgelaten. Voorzichtigheidshalve scheidden zij van elkaêr en gingen ieder op verschillende wegen in den vreemde een duistere, onzekere toekomst tegemoet.
HOOFDSTUK XX.
DE BLOEDBRUILOFT.
Terwijl Bernard nog bij zijn lampje zat, waren in de slaapkamer van den jongen koning de grooten van het rijk bijeen, om de volvoering van een helsch werk te bespreken.
Reeds dien middag had de koningin in den verzamelden Staatsraad doorgezet, dat de vermoording van de in Parijs samengestroomde Hugenoten besloten werd. Lang had haar koninklijke zoon geaarzeld zijne toestemming te geven. Hoewel niet al te nauwgezet van geweten, scheen het hem toch een gruwel op zulk een ongehoorde wijze de gastvrijheid te schenden. Tevergeefs dreigde de koningin hem, in het vervolg de



geheele zwaarte der regeeringszorgen 0p hem te laden. Eerst toen men hem voorloog, dat de Hugenoten het op zijn eigen leven gemunt hadden, en dat alles verloren was als hij niet nog in den volgenden nacht zijn vijanden den pas afsneed en tenminste de aanvoerders van de samenzweerders onschadelijk maakte, eerst toen vatte de vonk vlam. Een wild dier gelijk sprong hij van zijn zetel op, de oogen rolden hem van waanzinnige woede door het hoofd, het schuim stond op de bleeke lippen — hij wilde spreken, maar de stem begaf hem. Eindelijk perste hij de woorden uit: „Doodt ze dan allen!"
De koningin had meer bereikt dan zij had durven hopen.
En nu werden aan het bed des konings de rollen voor het bloedig schouwspel verdeeld. Bij het aanbreken van den dageraad zou de klok van het gerechtshof aan de moordenaars het teeken tot het begin deislachting geven. Geen slaap kwam in de oogen der koningin. Zij was buiten zichzelf van vreugde, het snel beraamde plan reeds zoo spoedig tot uitvoering te zien komen. Nog éen zorg drukte haar: de koning mocht in het laatste beslissende oogenblik nog eens berouw van zijn woord krijgen. Nog voor het afgesproken uur stond zij dus op van haar legerstede en begaf zich naar het slaapvertrek van haar zoon. Ook hij was reeds opgestaan en zat aangekleed op zijn bed met droevige oogen voor zich uit te staren.
„Ik weet toch niet," — begon hij, toen zijne moeder binnentrad. Zonder het eind van den zin af te wachten, keerde zij zich om en vertrok. Terstond daarop weerklonken, niet van het gerechtshof, maar van den toren der dichter in de buurt gelegen kerk, de scherpe tonen van de stormklok. De stormklok tot den grooten moord, de doodsklok voor meer dan dertigduizend Hugenoten, die verraderlijk geslacht werden. Bij het licht der fakkels begon het moorden, dat dag en nacht voortduurde. En de hofdames der koningin schepten er een bijzonder genoegen in door de met bloed overstroomde straten te wandelen. Een woest gelach weerklonk, als zij onder de verslagenen hier en daar een der voorname gasten herkenden, met wie zij op de bruiloft gedanst hadden.
Met ontzetting vernam Bernard in vreemden lande het bericht van de vreeselijke bloedschuld, waarmede het koningshuis zich bevlekt had. Toen hij echter hoorde, dat de heilige vader in Rome zelfs dankstonden afkondigen en een jubeljaar uitschrijven liet voor deze heerlijke overwinning der alleenzaligmakende kerk, werd hij er huiverig van. Tot nog toe had hij zich steeds met de hoop gevleid, dat het in de kerk slechts de priesters en bisschoppen waren, die in handel en wandel tegen de geboden Gods ingingen; de paus zelf had er zelfs geen flauw besef van, hoe de opzieners zich gedroegen; anders zou hij met alle macht, die hem ten dienste stond, deze schandelijkheden uitroeien. Eens toch zou de paus aan de geheele wereld bekendmaken, dat hij vast besloten was de kerk door en door te vernieuwen. Zoo had hij gehoopt. Nu eerst werd hem duidelijk, wat hij in droevige oogenblikken reeds vermoed had, maar als lasterlijke gedachte zich steeds weer uit het hoofd had verbannen; dat de kerk niet slechts aan het lichaam, maar ook aan het hoofd ziek was.
Hij ging naar het vorstendom Sedan. De vorst van dit landje, die met een dochter van den hertog van Montmorency gehuwd was, had



hier een toevluchtsoord geopend voor de verjaagde aanhangers der Hervorming. Een menigte vluchtelingen, waaronder een groot aantal aanzienlijke geleerden, hadden in de wel versterkte stad van het land eene vrijstad gevonden. Voor Bernard was het verkeer met deze mannen een zeldzame verkwikking. En hun was het een vreugde de verstandige opmerkingen van dezen leek te vernemen, die zonder Latijn geleerd te hebben nochtans een geleerdheid aan den dag legde, die algemeen verbazing wekte. Hij bleef in Sedan tot den vroegen dood van den dapperen vorst. Daarna trok hij verder, gelijk eens als gezel, nu als voortvluchtige, met den ransel op den rug door de Ardennen naar het Rijndal, door veel Duitsche landen en landjes tot in Mansfeld, en toen terug na,ar Vlaanderen. Hij gebruikte den ongewenschten vrijen tijd hoofdzakelijk om zich een veelomvattende kennis van allerlei steensoorten eigen te maken. Waar hij maar een steengroeve vond, klopte hij met zijn hamertje wat af, en borg het in zijn tasch. Het reizen werd op die wijze wel erg vermoeiend, want overal heen moest hij zijn schatten meedragen.
Eindelijk, drie jaren na den Bartholomeüsnacht, kon hij het wagen naar Parijs terug te keeren. Karei IX was gestorven en de vreeselijke moord was in vergetelheid geraakt. Er was vrede gesloten en vrijheid van godsdienst was toegestaan. Bernard nam zijn gewone werk weder op.
Eens op een morgen zat Bernard aan zijn werktafel en vormde een armblaker, terwijl zijne zoons de verlaten ovens weder in werking brachten. Daar werd door een kamerheer het bezoek der koningin-moeder aangemeld. Even daarna trad zij zelf de werkplaats binnen. Hoezeer was die vrouw in die drie jaren veranderd! De verschrikkingen van een boos geweten hadden in 't minst geen uitwerking op haar gelaat uitgeoefend; integendeel, zij zag er veel bloeiender en vroolijker uit dan tevoren. Gelijk een kranke, die van een langdurig ziekbed hersteld nu met dubbele vreugde het nieuwe leven geniet, zoo scheen de koningin door het verslaan harer tegenstanders van een drukkende zorg bevrijd te zijn en zich raet het grootste welbehagen in de vruchten van haar bloedige overwinning te verlustigen. Zelfs den vroegen dood van haar zoon trok zij zich niet erg aan. Dat hij aan de gevolgen zijner uitspattingen gestorven was, kon een vorstin uit het overspelig huis der Medicis niet zwaar drukken.
In elk geval zouden tegen het „heilig besluit" — zoo noemde zij de gruwelijke beslissing van haar zoon, toen de beangstigde eindelijk in het moordplan toestemde; „een heilig besluit voor het welzijn van 1 rankrijk en de alleenzaligmakende kerk" — nog veel grootere zonden dan de zijne kunnen opwegen, zoo dacht de koningin. . ..
Vriendelijke zonneschijn lag op haar gevuld gelaat, toen zij bij den meester binnentrad. Zij prees zijn vlijt en sprak de hoop uit, dat het door haar bestelde werk, na zoo lange stoornis, nu toch wel spoedig zijn voltooiing zou naderen.
Bij het afscheid reikte zij hem haar hand om te kussen. Bernaid dankte haar voor den reddenden wenk waarmede zij hem eens aan het gewis verderf had onttrokken, en toch — de woorden kwamen hem met moeite uit de keel. Het gruwde hem deze hand aan te raken, welke alle stroomen der aarde niet rein konden wasschen van de ontzettende schuld.



HOOFDSTUK XXI.
HET TOPPUNT BEREIKT.
Het was de laatste keer dat hij haar zag. Bijgeloovig als zij was, had kort na den Bartholomeüs-nacht een onbeduidend voorval, dat zij als een kwaad voorteeken beschouwde, had er toe gebracht de Tuileriën te verlaten, terwijl zij toch bevel gaf het slot te voltooien. Ofschoon Bernard bij haar in dienst bleef, liet hij toch meer dan vroeger het werk aan zijn zoons over. Hij was niet meer met zijn hart bij het werk. Na al den schrik, dien hij beleefd en den gruwel, dien hij gezien had, kwam zijn werk hem lang zoo schoon niet meer voor. Hij wilde nuttiger arbeid verrichten. Hjj dacht aan het woord, dat men het licht niet onder een korenmaat maar op een kandelaar moet zetten, opdat het over ieder die in het huis is moge schijnen. En dat woord wou hij ook op zijn dagelijksch leven toepassen. Niemand had vóór hem met zooveel volharding en zooveel zaakkennis den aardbodem doorwroet en van zijn kennis zouden ook anderen de vruchten plukken.
Meermalen had hij daartoe reeds de pen ter hand genomen, en nu wilde hij ook de gave van het mondelinge woord daartoe dienstbaar maken. Hij liet door aanplakbilletten bekendmaken, dat hij voornemens was een reeks van natuurwetenschappelijke voordrachten te houden. Dit bericht verwekte geen kleine opschudding. Zijn naam was beroemd geworden als die van een schepper van kunstig werk. Ook hadden zijne geschriften wijd en zijd aandachtige lezers gevonden, die het hem in hun binnenkamer niet kwalijk namen dat hij geen gestudeerd mensch was; maar dat zoo'n eenvoudig man, dat die Tuileriën Bernard, het dorst wagen openbare redevoeringen te gaan houden en de geleerden letterlijk uitdaagde hem te weerleggen als hij zich vergist had, dat vonden de meesten wel wat kras. Maar Bernard liet zich niet uit het veld slaan. Hij was zoo zeker van zijn zaak, dat hij beloofde ieder, die hem op goede gronden weerleggen zou, vierdubbelen entreeprijs uit te betalen. Daar hij zijn parelen niet voor de zwijnen wilde werpen, en met het oog op de kleine beschikbare ruimte geen toehoorders wilde hebben die enkel uit nieuwsgierigheid kwamen, hief hij een hoog entreegeld, nameljjk een gouden daalder. De opkomst was boven verwachting. De toehoorders waren mannen uit de voornaamste en de geleerdste kringen. Vorsten en professoren zaten aan zijne voeten. Niemand waagde het den handschoen, hun toegeworpen, op te nemen. Een schat van nieuwe waarnemingen, en gevolgtrekkingen daaruit gemaakt, werd het uitgelezen gehoor voorgelegd. Een menigte grondstellingen, tot nu toe voor onfeilbaar gehouden, wierp hij als ouden rommel omver. Toen ter tijd toch gold als de hoogste waarheid niet datgene wat men zag, maar wat de eene geleerde den anderen napraatte, omdat het ook in oude boeken geschreven stond. Hoe schitterend zijne opvattingen en hoe helder en scherpzinnig zijne gedachten ook waren, men hoorde hem wel aan, bewonderde hem, bestreed hem soms, maar de oude poespas van die geleerden bleef in niet minder hooge eere. Trots al zijn wetenschap en kennis, in weerwil van den grooten toeloop en bijval, bleef Bernards stem als die eens roependen in de woestijn. Ja, eeuwen zijn verloopen



wetenschap erkend werd. Tegelijkertijd opende hij een tentoonstelling van de schatten, die hij op zijn lange reizen door zoovele landen bijeengezameld had, tot aanschouwelijk onderwijs bij zijne voordrachten.
HOOFDSTUK XXII.
EIND GOED, AL GOED.
Hoewel hij zoo oprecht was, ging hij toch steeds ongedeerd de Tuileriën uit en in. Maar het monster, dat Frankrijk verscheurd, het beste bloed uitgezogen, de vrienden der waarheid bij duizenden gemarteld en vermoord had, was niet dood. De vijanden mochten sterven, de vijandschap stierf niet. Er leefde nog een, die sinds lange jaren een woesten haat tegen Bernard voedde, die hem beloerde als een roofvogel de arme duive; en wat hij zoo dikwijls vergeefs had beproefd zou hem eindelijk gelukken. Een aanklacht tegen Bernard wegens vervloekte ketterij en verleiding werd ingediend en ontvankelijk verklaard. Hij had het allerheiligste gehoond, toen de priester Matthieu dat naar een stervendé bracht om diens ziel daarmede te verkwikken. Bernard, zoo vaak als uit de klauwen des doods gered, werd als hoogbejaard grijsaard in de Bastille geworpen, die vreeselijke gevangenis, waar zoo menige lastige mond reeds tot zwijgen was gebracht.
De koning Hendrik III, die te zwak was om van zijn recht, de ambtenaren van zijn hof aan het gerecht te onttrekken, gebruik te maken, hield er van zoo nu en dan de gevangenis te bezoeken. Zoo trad hij op zekeren dag de cel van meester Bernard binnen. Gaarne had hij den kunstenaar, wiens werken zijn hof tot roem hadden verstrekt, gespaard; maar hij dorst niet, en nu zou hij een ketter tot inkeer brengen. Met vriendelijke woorden drong hij er op aan, dat Bernard zijn dwaalgeloof toch zou laten varen. Ze zouden het hem zoo makkelijk mogelijk maken. Daar verhief de grijsaard zich langzaam. De eerbiedwaardige gestalte scheen nog ianger te worden. Met vasten, kalmen blik zag hij den koning in de oogen.
„Sire," zeide hij, „ik heb in mijn lange leven veel geleerd, maar dit éene heb ik niet geleerd: de kunst van huichelen. Ik bid God, dat het uwe Majesteit eens gegeven mag zijn zóo te sterven als de oude Tuileriën Bernard." De koning zweeg en ging verder; hij hoorde niet graag van sterven spreken.
Den volgenden morgen, toen de beulen binnentraden in Bernards cel om den trouwen getuige naar het schavot te voeren, vonden zij hem op de knieën met gevouwen handen — zijne ziel was in het lichaam niet meer. Slechts de helsche vreugde was zijn vijanden beschoren, dat ziju lichaam met andere offers van hun geloofshaat tot asch werd verbrand.
Lang na zijn dood hebben geleerden van den eersten rang de beteekenis van dien man erkend. Er was slechts een stem die verachtelijk van hem sprak, die van den Franschen dichter Yoltaire, die er den spot meê dreef dat Bernard beweerd en bewezen had dat de versteeningen, die hij vond, vroeger dieren waren. Dat wist zoo'n beroemde dichter toch beter dan zoo'n arme ongeleerde pottenbakker. Maar dat neemt
niet weg dat twee en een halve eeuw na den dood van meester Bernard
een standbeeld door ziine medeburgers voor hem werd oc
m







■