■



'T WITTE HUISKE







1
T WITTE HUISKE
DOOR
ATTIE NIEBOER
TWEEDE GOEDKOOPE UITGAVE
BAARN — J. F. VAN DE VEN Mn







VERKLARING DER LEESTEEKENS.
— = verlenging der natuurlijke uitspraak van klinkers en tweeklanken.
(ëê = ee in „meer"!)
a, u = verkorting der natuurlijke uitspraak van klinkers en tweeklanken.
a en ö = uitspraak als in het Duitsch.
De medeklinkers worden weinig gemarkeerd en achter in de keel uitgesproken.







INHOUD.
Bladz.
't Witte huiske 1
Wimke 77
't Vrimde spul 103
Op 't ijs 141
De bolderwagen 166







'T WITTE HUISKE.
't Lag er heel alleen aan den kronkelenden, groenen
achterweg, ver van 't dorp en van alle levende wezens.
't Bemoste rieten dak als een mutsje erover getrokken,
keek het aan den voorkant, met de twee raampjes aan
weerszijde van de deur, als een halverwege in de aarde
verzonken gezicht, over de kale weiden in de einde-
looze verte, waar slechts een enkel spits toornpuntje
opstak uit 't blauwe streepje tusschen aarde en lucht.
Links, onder den hoogen noteboom, stond het héél
kleine huisje, waar de varkens in woonden, die al 't
gras in de rondte hadden platgetrapt en stuk gewoeld
tot een grooten zwarten modderpoel; en rechts, ergens
achter de dichtbegroeide, donkere passen, waar hier en
daar de breede kruin van een appelboom bovenuit stak,
lag het dorp, waarheen Leneke en Bart, iederen dag,
met den griffelkoker in de hand en 't twaalfuurtje over
den schouder, naar school trokken.
Van verre gezien, van af den landweg, die alleen te
kennen was door een wagen of kar, die er zoo nu en
dan als een zwart stipje traag over de wijde vlakte 't Witte Huiske. 1 j



kroop, stond 't witte huiske er met zijn net afgerond boompje, nietig en klein, als vergeten speelgoed op den effen groenen vloer, 't Lag er zoo onbereikbaar ver midden in 't land, zoo buiten den bekenden kring van menschen en dingen, die bij 't dorp behoorden, dat niemand er ooit aan dacht, wie daar eigenlijk woonden, of hoe ze er leefden.
Zoo waren 't ronde, blozende meiske met 't blonde vlechtje en 't jongentje in zijn wijde poefbroekje met de pet achter op 't hoofd, die daar iederen morgen naast elkaar zoo dapper door weer en wind naar school trokken, in 't dorp „de kinderen van 't witte huiske", zonder meer.
't Gevlochten hengselmandje, waar de grijze en bruine zakjes van de Zaterdagsche boodschappen onder de deksels kwamen uitkijken, schommelend tusschen zich inhoudend, zochten ze de schoone plekjes van 't glibberig pad en sprongen met lichten voet over de diepe plassen, blij, dat de eindelooze dagen van stilzitten, nu weer voorbij waren en de lange rij van prettige dingen nu zou ten uitvoer worden gebracht, die de heele week door waren uitgedacht en overlegd.
Leneke ging de boodschappen naar binnen brengen en de overgehouden centen vóórtellen en Bart zocht de wapens bij elkaar. — De katapult onder de blouse, 't mes aan den riem en een stuk of wat „stinkstökskes" uit 't koperen doosje in de keuken geratst en dan
naar de passen !...
Langzaam gingen ze achter elkaar, netjes over 't paadje langs de sloot, met kluitjes modder een paar



eenden voor zich uit drijvend, die ijverig met hun mooie gele pootjes door 't water roeiden. Maar dan in eens bleven ze stil staan. Een eind verder, hoog boven den grond, stond roerloos een groote witte vogel. Leneke wist zoo gauw niet wat 't was, maar Bart klapte in de handen, dat de eenden snaterend opvlogen, en
hief zijn krijgsgeschreeuw aan. — Hatjooo 'n
uiver, 'n uiver 1 
Ze stormden beiden als bezeten vooruit, door 't natte gras. Bart verloor een klomp en dan schopte hij den anderen ook uit en gooide hem naar den ooievaar, die statig omhoog rees.
— Hatjooo.... Leneke 'k hè 'm haors gerakt!
Met dolle sprongen renden ze maar aldoor en schreeuwden naar den grooten vogel, die met zijn lange beenen achter zich aan, steeds hooger steeg en eindelijk op breede wieken zich liet heendrijven en achter de passen verdween. Aan den ingang stonden ze even te hijgen met bonzend hart en gloeiende wangen, maar 't was zoo weer over en Bart trok Leneke bij haar vlecht, kroop over 't hek en buitelde aan den anderen kant een paar maal over den kop en 't ging weer verder op onderzoekingstochten.
Ze waren nu midden in 't dichte woud. — Gebukt, achter elkaar voortloopend hield Leneke Bart stevig bij zijn kiel vast, terwijl hij, met één hand voor de oogen, en met de andere de takken wegduwend, zich een weg baande tusschen de dichte elzestruiken. Taaie stengels van braamstruiken en vreemde planten slingerden zich daar tusschen en er was niets meer te zien dan takken,



die hun om 't hoofd zwiepten en groen, overal om hen heen. Boven 't hoofd kwamen plekjes blauw er tusschen door en er scheen een vreemd gedempt, groenachtig licht.
Als de takken terugsloegen, regende 't neer in dikke droppels in den nek en op 't hoofd, en ze schaterden 't uit van plezier, wanneer de natte bladeren hun langs de gloeiende wangen veegden.... Er kwam geen eind aan; 't schemerde voor de oogen van al die takkenen 't groen en Leneke werd er benauwd van.
— Wit-te de wèg nog wè', Bart?
— We zijn d'r dêrek; 'k zie 't a' schiemere!
De bladeren sloegen ritselend tegen elkaar en nu stonden ze ineens weer in 't volle zonlicht, dat hun fel in de oogen scheen. Ze sloegen elkaar de droppels van de kleeren en keken rond.
Op een open plek stond een groote appelboom met knoestige armen en dikgezwollen knoppen, maar rondom heen was 't een dikke haag van groen.
— 'k Zij hier nog nooit gewest! zei Bart, 'k doch da' ve al haors bij 't spoor weure! —
Hij had de klompen al uit en begon zich tegen den boom op te werken, maar de stam was dik en er zaten gevaarlijke punten en knoesten aan.
— Gêê' m'n is 'n gatje!
Leneke ging op de hurken zitten en duwde hem met den schouder omhoog. Nu was hij in een oogenblik hoog bovenin en aan alle kanten lag de wereld bloot voor 't oog, zonder einde. Hij liet een krijschend gejuich hooren en gleed weer naar beneden tot aan den stam:



— K6' vort Leneke, klim t'r in, ge kunt mêrakels wijd overal hen kijke, wis bijkans naor Amsterdam!
Hij haakte de beenen achter een tak en boog 't lijf voorover en zoo trok hij haar op tegen den stam.
Bovenin was een prachtige mik, en daar zaten ze nu, ieder op een tak, met de armen om elkaar heen zich vasthoudend.
As ze mar nie meine, da' ve'n paor sprauwe zijn en ons d'r uit schieten! zei Bart.
Hun lachen klonk helder over de passen en ze sloegen elkaar op de armen van louter plezier, dat ze daar zoo heerlijk frisch en vrij, hoog boven in de lucht zaten.
Vóór hen lagen de weilanden uitgespreid als een breed, groen kleed, van allemaal vierkante lapjes, door de sloten met de zwarte hekkentjes in 't midden, als met mooie blauwe lintjes aan elkaar gegespt.
Links was 't dorp; de huizen als bonte steentjes op een hoopje gelegd om 't stompe kerkje, met hier en daar groepjes boomen, als kleine plantjes erover gegroeid. Daar boven lag de lucht effen donkerblauw, zonder vlekje of wolkje, waar ze ook keken. En boven 't hoofd en den rug was 't een zee van licht, dat overal op neergegoten werd, over de huizen in de verte en 't dampende gras en den golvenden bodem van jonge blaren aan hun voeten. En overal schitterden ontelbare kleine sterretjes, en 't blonk alles zoo Zaterdags móói gewasschen en gepoetst, als ze 't nog nooit eerder hadden gezien.
Daor hed-de 'thuis van ons! riep Leneke, en Vad is aon 't hakke bij d'n houtmijt! 



Ze zagen heel duidelijk de groote bijl op en neer gaan, dat 't ijzer blonk in den zonneschijn. Bart zwaaide de pet hoog in de lucht en krijschte en riep, tot hij er schor van werd, maar de bijl bleef rustig zijn boog beschrijven en vader keek niet op.
Met de hand boven de oogen gingen ze nu den geheelen gezichteinder langs, waar al die bekende dingen nu zoo vreemd leken, daar van boven af gezien.
— Kèk daor hed-de 't spoor en 't wachthuiske gunt-e-wijd!
— En die vrimde tóórn mit da' ronde dingske d r op; die hè'k nog nooit gezien, die is zeker van Aorem?
— Van Aorem.... zij-de gek djern,da'swelzeuvenure wijd; daor lupt 't spoor hin;.... die zal wè' van Els' zijn....
— Mar nou gaon ve d'r uit, want um kwart over viere kumt ' r 'n spoor veurbij, en da' zal 't wel haórs zijn! — Ze lieten zich den boom uitglijden en nu ging 't weer door de struiken.
Als een hooge zandige weg, zonder einde, liep de spoorlijn daar midden door de passen, de rails als streepjes langs een liniaal daarover getrokken, altijd dichter naar elkaar toe, zonder elkaar ooit te raken, en aan weerskanten stonden paaltjes erlangs, hoe langer hoe dichter en kleiner, tot 't alles ineensmolt in een schemering van wit licht.
Bart hield zijn oor aan den paal:
— Hêürt 'm is sóêze 1 mar ge kunt 'r niks van
verstaon, wat da' se têge mekaore zégel 
— 'k Geleuf dat 'r een aonkumt, zei Leneke, hed-de gin cent bij oe, da zü've 'm d'r onder legge!



Bart haalde zijn knoopenzakje onder den kiel uit: — 'k Hè' t'r nog wel een, maar a've 'm nie mer terug-
vijnde, dan motte gij de helft betaole en as ie mar
nie kepot geet, da' zou nog zund zijn!
— Leg die soldaoteknoop d'r dan mar onder!
— Neeje da's nog veul jammerder, lao' ve d'r dan mar 'n bokseknoop onder legge!....
Maar er was zoo toch geen aardigheid aan; die zou toch stuk gaan en Bart ging den cent op het ijzer leggen, 't Zwarte stipje in de verte groeide steeds aan en Leneke riep Bart om terug te komen, maar hij hield zich groot en trok bedaard met zijn klomp een streepje in 't zand om de plaats terug te kennen. De trein kwam steeds nader; 't dreunde over de rails en uit 't zwarte pijpje puften witte rookpluimpjes omhoog.
Leneke trok hem angstig bij zijn kiel en ze liepen hard terug naar 't gras en bleven ingespannen kijken naar de plaats waar de cent lag.
— As 't spoor d'r mar nie' van uitglijdt! zei Leneke, maar 't groote zwarte gevaarte ging er al over, met daverend geraas in een dichte wolk van rook en ze zag niets meer. Bart schreeuwde en gooide de pet in de hoogte en 't was voorbij, voor ze 't gedacht hadden en er was niets meer te zien dan een kleiner wordend, zwart vierkantje, met een langen witten sluier er achteraan.
De rook trok langzaam weg en bleef in dunne wazige wolkjes hangen boven 't groen van de struiken. Ze vlogen er nu beiden opaf en zochten overal in de rondte, maar de cent was niet te vinden.



— Daor hedde 't nou al, 'k had 'r krek nog wel 'n züürbal veur wille koope en nou is ie eweg! jammerde Bart. Ze zochten aldoor, maar hij bleef weg en een gevoel van groote spijt over de begane dwaasheid kwam de vreugde verstoren. Op eens stiet Leneke een vreugdekreet uit — 'k Hè 'm gevonden!.... en hij 's zóö plat as 'n pampierke!....
Aan alle kanten bekeken ze den vreemden grooten cent, die nog warm was van 't reusachtig monster, dat daarover was gegaan en ineens kwam 't plezier weer terug.
— Hed-de nie gezien of dat 'r minschen in zeute, vroeg Leneke; 'k kon de ooge haörs nie ope hauwe!
— 'k Hè niks gezien as die zwarte kjerl veurop, zei Bart, zoveul as d'n koetsier za 'k mar zége, mar
vorders niks Jong jong wa' bokste-'n-ie d'r over
heer!.... 't Zijn anders mooie dinger.... v'lee jaor zij 'k mè Vad mee naor 't Stesion gewest, toe ie naor Nimwege gonk, en toe hè 'k d'r een gezien toe ie stilstond: allemaol mè freweele banke van binne, krek zo'n klein kamertje, mè merakels mooie spulle weure d'r bij. Mar dieje van Vad was 'n lilleke, mè houtere banke, krek as op school.... 't Kan me niet schèle, mar a'k cente zat verdien, dan gaoj 'k ok is 'n keer mit 't spoor en xian meug-de gij mee!....
Ze liepen zwijgend verder langs de lijn, met de armen over eikaars schouders en zagen zich daar naast elkaar in zoo'n mooi kamertje zitten en hoe ze snel als de bliksem langs de passen en door de weilanden snorden.
De lange gele weg lag daar nu weer rustig en ver-



laten in den zonneschijn en de trein was ver weg, met al die rijke menschen, naar de vreemde, onzichtbare stad, die ze naderhand zouden zien als ze groot waren. Een zacht windje blies ritselend de druppels van de bladeren en overal uit 't dichte groen klonk 't gefluit en gekweel van de vogels.
Bart hield Leneke terug: — Hauw suut!... daor zit 'r een, daor gunt, boven op da' takske! Hij haalde de katapult uit zijn kiel, zocht een steentje en legde aan — 't Bromde door de lucht en 't vogeltje vloog op.
Hij had ons in de smieze, anders was ie d'r gewest!... Kèk zie-de da' zalfpotje, daor aon die paol... d'n linksche !....
Hij mikte lang, maar de steen ketste tegen 't hout... dan nog een; die vloog tegen de draden, die trillend heen en weer gingen.
Leneke werd bang:
Pas toch op jong, da' kunne ze heure as ie tege
de draoje kumt en dan zij-de d'r bij! maar Bart
luisterde niet. Nu vloog er een tegen het potje. Rinkelend viel een wit stuk naar beneden. Ze keken met ingehouden adem naar boven en dan vlogen ze weg en verdwenen in de passen.
Leneke kon niet meekomen, ze voelde de beenen onder zich trillen.... Straks kwam de man van 't spoor en Bart was weg....
— Bart! waor zij-de? schreeuwde ze benauwd.
Hauw toch de moei djern!.... schrèk nie zoo!.... Hij stond vlak bij, achter een dichten struik en keek angstig naar den kant van waar ze gekomen waren.



Ze wachtten nog een poosje, ineengedoken naast elkaar, maar er kwam niemand.
— Hij was mooi gerakt! fluisterde Bart, ze hebben 't nie geheurd.... kó' vort, nou gaon ve naor de willige! 
In een lange rij stonden de knotwilgen daar langs den rand van de breede sloot en spiegelden in 't water hun doode, knoestige stammen, die vreemd afstaken bij 't jonge leven van den bos van ranke sappige takjes, met zijige, teergroene blaadjes, die daar bovenop heen en weer wiegelden.
Bart sprong in de hoogte en wist een tak te grijpen. Met vereende krachten rukten ze hem af en dan gingen ze in 't gras zitten met den rug tegen een stam en Bart sneed er een mooi sappig stuk af, kerfde er een ring omheen en klopte zachtjes met 't heft van het mes, tot de groene huid losliet en 't blanke kleverige hout bloot lag. Dan maakte hij er een gaatje in, sneed er een mondstuk aan en 't fluitje was klaar. — 't Klonk prachtig en ver door de lucht, dat ze 't thuis haast zouden kunnen hooren, en Leneke moest 't ook probeeren. Er werd er "nu nog een gemaakt, en dan stonden ze op en merkten, dat ze honger begonnen te krijgen.
Bart hield zich aan een stam vast en trachtte met de andere hand water te scheppen uit de sloot, maar de wal was te hoog. Hij lei zich nu op den buik en Leneke ging hem op de beenen zitten, dat hij niet zou uitglijden. Hij haalde de pet een paar malen heen en weer om 't eendenkroos weg te krijgen, dook haar



onder en haalde ze op, vol heerlijk koud water, dat in een dun straaltje in 't midden er doorsijpelde. Ze staken om de beurten 't gezicht erin en slurpten met lange trekken.
— 't Is nog veul lekkerder as uit den put! vond Leneke.
Bart sloeg het water uit de pet, dat 't Leneke in 't gezicht spatte en dan sprongen en liepen ze, lachend en roepend, achter elkaar aan langs de sloot naar huis.
Meteen, dat ze over een greppel sprongen, vloog vlak voor hunne voeten een groote vogel met klapperend geluid omhoog. Ze stonden verschrikt stil en dan vloog er nog een weg, van denzelfden kant.
— Daor gunt vlak bij dien elzepol kwam-tie van
daon! Ze waren er al bij en kropen zoekend op
de knieën door 't gras.
— 'N nes', 'n nes'! juichte Leneke.
In een warm holletje blonken een heele boel ronde glanzende eieren, door de grassprietjes, die er losjes over lagen. Ze grabbelden ze met zenuwachtige vingers er uit en legden ze naast zich neer.
— Eén, twéé a' wer één en nóg één 
en daor zit 'r nog een .... 't hield niet op. Ze dansten rond van plezier over dien onverwachten vondst en dan gingen ze in 't gras liggen om ze van dichterbij te bezien. Ze waren haast zoo groot als kleine kipeieren, mooi dofgroen, met donkere vlekjes.
— Krek pSóscheiere! vond Bart.
— Messchien zijn ze wel van d'n uiver! zei Leneke.



— Bel nee djern, 'n uiver is grutter as 'n kiep en deze zijn nog gin-ins zo gróót as 'n kiepèi!
— Hedde gij de vogels nie gezien; ze weure zo gauw 'eweg en 'k had 'r in's geheel gin èrg in!
— 'k Doch ers', dat 't 'n bruine ent was, krek zoo zag tie d'r uit en wa'n spiktaokel mieke ze!....
Bart peuterde met een stokje een gaatje in een van de eieren en liet er een klein straaltje uitloopen.
— Hij 1 s varsch!
Ze zogen er ieder een uit en dan deden ze gras in Leneke's bovenrok en legden de eitjes voorzichtig erin.
En nu naar huis, want 't was ongemerkt laat geworden en de zon lag diep weggezonken achter de passen en scheen met rooden gloed door 't gebladerte De vogeltjes waren stil geworden, hier en daar sprong er nog een enkele ritselend van tak tot tak om nog een vliegje te verrassen, maar de meesten zaten al warm in hun mooie, kunstige nestjes, die daar verscholen lagen in 't dichte groen, waartusschen de duisternis en de mist begonnen op te trekken en de lijnen en vormen der dingen wegvaagden tot een ondoordringbare grauwe schemering.
Leneke liep voorop, de tippen van de rok krampachtig tegen zich aan gedrukt en Bart kwam met de handen in den zak achteraan en schopte met den klomp tegen de knotwilgen.
Opeens hoorde ze hem niet meer achter zich. Ze keek om maar hij was weg, als door de aarde verzwolgen. Ze keek achter de wilgenstammen en riep, maar er kwam geen antwoord. En de passen lagen daar



zoo angstwekkend stil en roerloos, als een donker geheimzinnig woud, met allerlei verschrikkelijke, onzichtbare monsters erin, die op haar loerden Misschien
was Bart daar ook al door meegesleept, en weggevoerd in 't zwarte binnenste ervan ....
Een koude rilling voer haar over den hals en langs den rug, en ze wilde vluchten naar de wei, die daar lichtend in de verte lag, maar ze was als verlamd.
— Bart!.... Bart.... kom dan toch!
Maar 't bleef ijzig stil en alleen de wilgenblaren boven haar lispelden zachtjes. De angst kneep haar de keel toe. Ze liep een paar passen vooruit, maar dan ritselde er een eind verder iets in de takken en ze dorst niet meer. Ze leunde zich tegen een boom en snikte onstuimig 
Opeens klonk een vroolijk lachen door de lucht en Bart sprong te voorschijn van achter een struik.
— Hèè.... Leneke wa' zij-de gij bang, 't is nog schand veur zöö'n grööte djern 
Hij trachtte haar de hand voor de oogen weg te nemen, maar ze bleef onbedaarlijk doorschreien en trilde over haar geheele lichaam. Hij voelde de warme tranen langs zijn hand rollen en dan kreeg hij ineens een vreeselijke spijt, dat hij haar zoo'n verdriet had gedaan en aaide haar over de haren:
— Suut nou mar Leneke suut nou mar.... 'k
zal 't nooit wer doen! Hij kuste haar zachtjes op de natte wangetjes en ze voelde den vreeselijken angst nu langzaam wegtrekken, nu Bart er weer was.
— 'k Was zo bang, dat 'r 'n lillik beest uit zou



komme en 't was zóó akelik stil! Maar Bart spuwde
zich in de hand. — D'r zitte d'r gin één.... en as d'r een kumt, dan slao *k 'm met de klomp veur de hjerne, dat de róók d'r afvliegt!
Leneke lachte van plezier, dat 't gevaar nu weer voorbij was en ze liepen dicht naast elkaar voort naar huis. Nu waren ze weer bij 't hek en de donkere griezelige passen uit en gingen door de wei, waar 't licht was en ze rondom zich heen konden kijken.
Over 't gras hingen lange sneeuwwitte wolken, vlak boven den grond en in de verte lagen roode en gouden vlokjes in rijtjes boven elkaar, tot hoog in de lucht.
Ze stapten flink door en nu dook het dak van 't witte huiske op uit den nevel en dan de houtmijt.... en de noteboom.... en aan de achterdeur zagen ze moeder al die naar hen stond uit te kijken.
— Foei, foei is dat uitblijve; 't is al bijkans zeuven uur! 
Maar Leneke rende al naar binnen om de eieren uit te pakken.
— Moed', kum is hier, kijk is gauw, nëge vrimde
èieren en twee hè've d'r al op; en ik hè se 't erst
gevonde!—
Bart trok vader bij de mouw naar binnen, om te kijken wat 't er voor waren. Hij nam ze een voor een in de hand en veegde er over met de slip van de jas en de kinderen stonden met open mond naar hem te kijken.
— Pëtrijze zijn 't! klonk 't eindelijk langzaam. Maar ze hadden daar nooit van gehoord en herhaalden den



naam gedurig om 't Maandag op school te kunnen vertellen.
De boterhammen lagen gesmeerd en nu moesten de eieren worden weggelegd, tot na 't eten. — Ze sloten de oogen en baden, maar Bart loerde langs zijn pet, of de eieren niet van den schoorsteenmantel konden rollen. Ze praatten zonder ophouden door en vroegen van de patrijzen en of ze niet konden worden uitgebroeid onder een kip. Vader antwoordde met langzame hoofdbewegingen of met een enkel woord en nu ze een paar happen op hadden, kregen ze honger en propten de dikke sneden roggebrood haastig naar binnen en dachten aan alles wat er nog te doen viel.
Toen 't eten gedaan was gingen ze met vader naar de deel en beurden 't deksel op van 't oude konijnenhok, waar de broedsche kip in zat. Die ging geweldig te keer en pikte van zich af, maar vader had hem al gauw bij de keel en lei met de andere hand twee patrijseieren er onder.
Dan moest moeder een kom geven en ze pikten met een stopnaald aan beide einden een gaatje in de overgebleven eieren en bliezen zich de wangen bol, tot ze allemaal leeg waren. Nu werden ze aan een draad geregen en boven 't spiegeltje in 't opkamertje gehangen, en dan was 't al tijd om naar bed te gaan.
Maar ze lagen nog lang te fluisteren over de gebeurtenissen van vandaag en wat ze morgen zouden doen.
— As ze nouw uitkomme, die dinger, hoe hiete ze ok wer?.... overlei Bart, dan zü've ze motte kortwieke, veur da'se vlug zijn! 



— As d'n kloek ze mar nie kepot makt!— zei Leneke. Of as t'r nou mar één uitkumt, veur wie is ie dan? 
— Dan vat ik 'm en dan kunde gij de eieren allemaol allinnig hauwe! —
— Neeje da duu 'k nie; lao've'm dan mar same hauwe en de èiere ok! 
— En dan gaon ve'm temme en meschien dat ie wè fluit ok! —
Maar Leneke had zich al omgekeerd en hoorde niet meer.
Bart ging den heelen dag nu weer langs en als hij bij 't kapotte potje kwam, werd hij onrustig en bedacht, dat er misschien morgen wel iemand van 't spoor kon komen, of de veldwachter. — Hij soesde half in slaap en voelde zich moe en verdrietig, want morgen moesten ze al weer vroeg op en dan weer op school zitten.... maar dan opeens schoot 't hem te binnen, dat 't morgen Zondag was en den heelen dag niets te doen dan weer allemaal prettige dingen. Hij klapte met de tong van plezier bij 't idee en trok het laken over 't hoofd en dan keerde hij zich ook om en sliep.
Toen ze den volgenden morgen wakker werden scheen de zon al in breede strepen door de reten van de luiken.
Een lichtstraaltje speelde over 't kransje eieren en 't was nu nog veel mooier dan gisterenavond.
Ze kropen vlug de bedstee uit en wreven zich den slaap uit de oogen. Bart schoof het raam op en deed den grendel van de luiken.
Overal was 't een schittering van goud en groen, waar



de oogen zich wendden en Leneke kon 't zich niet denken, dat 't hetzelfde geheimzinnige woud was van gisteren, die lange haag van frissche struiken, die daar zoo vroolijk glanzend in de morgenzon tegen de lucht stond afgeteekend. Ze schoten nu gauw de Zondagsche kleeren aan, die netjes over een stoel klaar lagen en gingen naar de keuken, waar vader bezig was 't scheermes aan te zetten en moeder, in haar onderlijfje, druk rondliep om al 't noodige te bezorgen, voor ze naar de kerk ging.
Ze aten hun boterham en keken onderwijl naar vader, die er zoo gek uitzag met zijn besneeuwd gezicht, dat hij in allerlei rare grimassen vertrok, terwijl 't griezelige blinkende mes er zonder snijden overheen kraste.
Moeder ging zich aankleeden en nu kwam ze terug als een vreemde dame, heel deftig in 't zwart, met 't schoudermanteltje en 't kapothoedje, waar overal trosjes van kraaltjes aan ritselden. Leneke kreeg 't kerkboek van den hoek van den schoorsteenmantel en ze brachten moeder weg tot aan 't hek van 't uitweggetje.
Ze wuifden haar nog een tijdlang achterna en dan keerden ze terug naar vader, die bezig was de laarzen aan te trekken. Leneke veegde hem langs de ongewoon blanke wangen om te voelen of ze nu heelemaal niet meer prikten en dan nam hij hen ieder aan een hand en ze gingen de gewone Zondagsche ronde doen.
Eerst bekeken ze de bloemen voor 't huis, aan weerszijden van 't mooi geharkte paadje, met de maagdepalmen er langs en dan gingen ze achter, naar de erwtenrijen, waar hier en daar al jonge bloesempjes als witte
't Witte Huiske. 2



kapelletjes tusschen 't brooze groen zaten. De kleine langwerpige bedjes van wortelengroen en latu lagen er door smalle zwarte paadjes gescheiden, als mollige lichtgroene kleedjes naast elkaar en vader bukte zich nu en dan om een pol onkruid uit te trekken of een steentje weg te rapen en dan trokken ze verder, over 't vondertje, de wei door, naar de boomgaarden terzijde van de passen.
— Is dat allemaal nog van ou vad ? en ditte 
en die kjersebongerd.... en daor gunt da' lapke kleever ? vroegen ze telkens wanneer ze weer een hek door kwamen.
— 't ls allemaol van d'n heer, wis gunt-e-wijd bij da' klochje l) peppeleboome! zei vader. Ze wisten 't ook eigenlijk wel, dat 't niet van vader was, maar van een vreemden heer, die heel ver weg ergens in een stad woonde en ééns in 't jaar kwam kijken, maar vader had er toch alles te bestieren en te bezorgen en alle andere menschen, die land hadden, woonden er ook op.
Leneke en Bart praatten zonder ophouden en deden duizend vragen. Telkens was er weer wat nieuws te zien: een buizerd, die hoog uit de lucht neerschoot
en een muschje najoeg een veldmuis, die tusschen
't gras doorschoot een vreemd bloemetje aan den
kant van een sloot, of in de verte een vlieger boven het dorp. Maar vader merkte niets van dat alles en ze moesten 't soms vier, vijf keer vragen en aan zijn jas
') klochje = groepje.



trekken, voor ze antwoord kregen. Hij keek star voor zich uit en bleef lang achtereen stilstaan bij een heel gewonen boom of een hek, waar niets moois aan was te zien, en dacht over dingen, die niemand kon vermoeden. Maar ze waren daar al zoolang aan gewoon, die lippen altijd zoo vast op elkaar geklemd te zien, in 't strakke gezicht, dat ze ongestoord hun gang gingen en als jonge hondjes om hem heen sprongen, nu eens achterbleven om een bloemetje te plukken voor den ruiker en dan weer als uitgelaten vooruit renden een kapelletje of een ander beest achterna, of ook wel, enkel omdat 't hun jeukte in de beenen, van louter sterkte en levenslust.
Tegen dat de zon al hoog, midden in de lucht stond en 't ongewoon warm was geworden voor den tijd van 't jaar, keerden ze weer naar huis, waar de borden al op tafel stonden en moeder boven den gootsteen 't dampend water afgoot uit den grooten ijzeren pot.
Na 't eten mochten ze samen naar 't dorp, waar ze vertelden van de vreemde eieren en lekkers ging«n koopen voor den platgereden cent en dan trokken ze met een heelen troep naar 't bosch om boom-verstoppertje te spelen en als 't goed aan den gang was, begon 't al weer te luiden voor de avondkerk en was 't hoog tijd om naar huis te gaan.
Met de schemering gingen ze vóór op de bank zitten en vader haalde de harmonica van de bedsteeplank, trok de balgen blazend uit elkaar en begon te spelen. De kinderen hielden de hand bij moeder op schoot en zaten stil te luisteren.



De dingen rondom hen trokken weg in de opkomende duisternis, en 't was of ze daar niet meer gewoon op de bank voor 't huis zaten, maar ergens in een wondere tooverwereld. 't Was zoo mooi, zoo prachtig mooi, die langgerekte tonen, die daar in den avond wegzweefden; en toch hadden ze kunnen schreien tegelijk, van verdriet en van een naar, wee gevoel in den buik.
Aan den eenen kant van de harmonika knorde het zacht, met droevig geluid en uit den anderen kant, waar de glanzende rijen koperen knopjes zaten, kwam een zwerm van hooge, neuzige klankjes, die dansten en warrelden door elkaar. Dan opeens werd 't een gewoon wijsje van school, of zooals ze in de kerk zongen. Moeder neuriede zachtjes mee en dan begon Bart en dan Leneke en ze zongen al harder en als op 't laatst vader met zijn zware bromstem er ook bij kwam, klonk 't zoo vol en zoo treurig, daar over de eenzame velden, dat ze de tranen er van in de oogen kregen.
Ineens was 't dan uit en in de vreemde stilte, die er op volgde, bleef de naklank van hun eigen stem ze nog dwaas in de ooren tuiten.
Ze hoestten en spuwden om 't rare gevoel uit de keel weg te krijgen; vader schoof de harmonika weer in elkaar en ze moesten naar binnen.
Tegelijk was ook 't heele gevoel van den Zondag weg en als een nare zekerheid stond de nieuwe week van trieste werkdagen weer voor hen.
lederen morgen was het weer dezelfde lange weg, dien ze half slapend naast elkaar ten einde moesten loopen en de bekraste schoolbanken en overbekende



dingen en gezichten, die ze vooruit wisten weer te zullen zien, lagen daar als zoo'n eindelooze tijd van verdriet en verveling vóór hen, dat het leek of 't nu voorgoed uit was en er nooit meer iets plezierigs kon gebeuren.
Maar wanneer ze 's avonds op bed den dag na gingen, dan was de schooltijd niet meer dan een herinnering aan iets onaangenaams, dat vroeger een keer gebeurd was en ze hunkerden al naar de speeluren van morgen om alles ten uitvoer te brengen, waarvoor vandaag de tijd te kort was geweest. En zoo ging de zomer voorbij en de herfst, en 't was één lange dag, die achter hen lag.
leder jaargetijde bracht weer zijn eigen spelen en bezigheden mee.
— Tegen Paschen vuurtjes stoken en vogeleieren uithalen; dan, al gauw, werden de wegen mooi om te hoepelen en sneden ze pinkels van het erwtenhout en als 't te warm werd, was 't het best om languit in 't gras te liggen, met een nat koolblad onder den hoed. Dan kwam de hooitijd en trokken ze naar 't land om mee te helpen opladen en weer later gingen ze aren lezen en lieten vliegers op.
In den winter, als er ijs was, of sneeuw, dan was er zooveel plezier, dat ze er 's avonds haast niet van konden slapen, maar wanneer de wegen blank stonden van de plassen en de wind over de kale weiden joeg, dan zaten ze de lange avonden opgesloten in huis en zocht ieder er zijn bezigheid. Bart timmerde vogelkooitjes of knutselde een zeilscheepje van een ouden



klomp en Leneke hielp moeder kousen stoppen of las verhaaltjes uit 't boek, dat ze van den meester had meegekregen. Vader zat stilzwijgend zijn pijpje te rooken bij de potkachel en peinsde over onbekende dingen, of zat te luisteren naar moeder, die uren lang kon vertellen over haar tijd, toen ze nog jong was, en over de familie, 't Keerde wel meestal terug op dezelfde verhalen, maar ze hoorden 't toch allemaal graag weer opnieuw; van grootvader, die kommies was geweest in een groot dorp en hoe ze daar in een eigen huis hadden gewoond, met een aparte kamer, alleen maar om in te zitten, en een vast kleed in de voorkamer. En hoe de deftige menschen bij hun aan huis waren gekomen: de onderwijzer en de veearts, die verkeering had gehad met tante Antje, de moeder van Leneke.
Maar Leneke kon dat nooit goed begrijpen, dat ze een kind was van die vreemde tante en moeder moest het haar uitleggen.
— Tante Antje, za'k mar zége, da'was ouw möëder en de zuster van mijn. En toe stierf d'n veearts, nog veur da' gij d'r weurt, aon de vliegende terring en toe, 'n verreljaor laoter, kwam-de gij en toe 's ouw moeder da' was dan zoveul as tante Antje ok al
kort daorop gesturreve! En toen zei 'k tëge vaoder 
'k zeg: wij hebben toch nie veul vróölikheid, laö've da' djernje d'r mar bij vatte, da 's 'n goeie speulkameraod veur Bartje!... . Mar Bartje most 'r in 't begin nie veul van hebbe, dat 'r zo'n vremde schrèkert bij kwam; hij schupte van 'm af, a' gij aon zijn spulle kwam, wit-te 't nog wè Bart? ....



Maar Bart herinnerde zich niets daar van; Leneke en hij waren altijd broertje en zusje geweest en „vad' was vad' en möêd' was moed' en tante Antje en die vremde meneer, dat had alles niets met Leneke te maken en 't waren alleen maar vertelseltjes van moeder; en 't beste bewijs was, dat die veearts al dood was voor dat Leneke geboren was en dus kon 't nooit haar vader geweest zijn.
Leneke was er eigenlijk wel een beetje trotsch op, dat ze zooveel deftiger was dan Bart, maar den volgenden dag was 't al weer vergeten en werd 't een verhaaltje, dat ze vroeger eens in een boek had gelezen.
Met 't praten en knutselen waren de avonden zoo voorbij en buiten stonden de boomen en planten al weer in den knop en kwamen de frissche spruiten uit de zwarte aarde kijken.
Op een middag, toen Bart uit school kwam vond hij vader druk bezig op 't deeltje aan 't timmeren bij 't hok van de zeug.
— Hè-de d'r 'n nijë bijgekoch'?
— Neeje, daor zulde gij vortaon motte slape! zei vader.
Bart dacht eerst dat 't maar gekheid was, maar
vader keek heel gewoon, of 'tiets was, dat van zelf sprak.
— En waorum da'? vroeg hij weer.
— Aldurrum!.... maar Bart was daarmee niet tevreden en ging Leneke erover raadplegen.
Die wist 't ook niet te verklaren: — Vechte doen ve nooit mè mekaore en de bedstèi is gróót zat!
— Niks as flauwe kul! vond Bart en ik duuj 't nie! —



Ze gingen nu naar moeder om te vragen of 't waar was en waarvoor 't diende.
— 't Is vuls te kijnderachtig veur zo'n goffert van 'n jong as gij, urn daor bij 'n djern te slape, da' stee' zoo meisjesèchtig en as de andere jongens 't wieste dan zauwe ze oe uitlache!
'k Kan me nie' schèle, zei Bart, 'k zal d'r nie in slaopen in zo'n keujeshok!
— Foei jong, wa' duu'de nou toch wer lillik! 
Vad' zal t'r 'n aorig kamerke van make, mè 'n deur d'r in en dan krijg-de 't ijsdere ledekant en dan kun-de d'r printen tege de muur plekke, en dan za 'k Maöndag 'n nij spiegelke veur oe koope en dan zul-de is kijke hoe mooi dat 't wordt!
Maar ze besloten vast, dat 't niet zou gebeuren en keken er niet meer naar om. Den volgenden dag was t klaar en den heelen avond zaten ze zenuwachtig te wachten hoe 't af zou loopen.
Toen 't tijd werd om naar bed te gaan, zeiden ze vader en moeder goeden nacht en Bart volgde Leneke naar 't opkamertje.
— Wach' nog mar efkes, dan za'k oe bijluchte! zei moeder, gij kunt van de nach' op oew eige kamerke sloape; 't is vjerrig! J)
Bart bleef onbewegelijk, met bleek gezicht staan wachten, maar toen moeder terugkwam wilde hij niet mee en stootte haar van zich af, als ze hem met vriendelijke woorden trachtte over te halen.
') vjerrig = klaar (fertig).



Vader stond op:
— Wacht mar is menneke, we zullen oe die kunste
wel is afleere! Er was geen spotten mee en Bart
liet zich gedwee meenemen.
Moeder hielp hem bij 't uitkleeden en wees hem hoe alles er netjes in orde was en hoe gezellig het kamertje er uitzag, maar hij keek niet op en liet maar met zich heen-doen. Ze dekte hem toe en kuste hem op 't voorhoofd, maar hij keerde zich norsch af en sloot de oogen.... Dan ging 't lichtje weg en hij lag er alleen, in den zwarten nacht. Hij rilde onder de koude dekens en sperde de oogen wijd open maar geen glimpje licht was er te zien. De tranen zaten hem hoog in de keel, maar hij slikte heftig en hield zich flink.
In de verte hoorde hij 't dof gemurmel van moeder's stem, die iets aan 't vertellen was. 't Hield op en dan klonken er stappen door de keuken; de deur werd
hard dicht getrokken, nog wat vage geluiden en
't was stil, doodstil in huis.
Hij dorst zich niet te verroeren uit angst, dat 't ritselen van 't laken hem zou beletten het te hooren aankomen, wanneer er iets zou gebeuren. Een sterke geur van versch gezaagd hout hing in het kamertje, en nu liep 't hem als een ijskoude rilling over den rug bij 't idee, dat hij daar lag in een doodkist, levend begraven. 't Angstzweet brak hem uit, hij sloeg het dek van zich af en richtte zich overeind. Hij had het willen uitschreeuwen van angst, maar was bang zijn eigen geluid daar te hooren in die gruwelijke zwarte stilte. Dan opeens klonk een dof gebons tegen 't houten beschot, vlak



bij zijn oor en dan volgde een wrijvend geluid en zwak gekreun. Bart sprong in doodsangst uit het bed en stond rillend op den kouden vloer. Maar nu hoorde hij het hooge gegil van een biggetje, en hij begreep, dat 't de zeug was geweest. Hij wilde er weer instappen, maar dan opeens stond 't hem voor den geest, hoe Leneke daar nu lekker in de warme bedstee lag te slapen en hij voelde bitter de wreedheid van de onverdiende strat, dat hij daar alleen in de kou moest liggen, te midden van al die geheimzinnige geluiden en dan sloop hij tastend door de duisternis naar de keuken.
De deur stond open en hij gleed zonder stooten tusschen al die dingen door, die hij daar, zonder ze te zien, wist staan, ging de trapjes op van 't opkamertje en maakte zachtjes de deur los.
Hij stond nu voor de bedstee en ging met zijn hand over 't dek, tot hij haar warm gezichtje aanraakte.
— Leneke Leneke nie schrauwe ; ik zij 't!
Ze draaide zich kreunend om en begreep niet wat
er gaande was; maar dan voelde ze de koude plek op haar gezicht en ze hoorde Bart staan klappertanden.
— Gauw d'r in jong foei wa' zij-de koud 
zij-de d'r stillekes uitgekomme?
Bart kroop huiverend in 't mollige nestje en drukte zich dicht tegen haar warme lichaam. Hij begon nu langzamerhand weer bij te komen en dan sloegen ze als altijd de armen weer om eikaars hals en hij vertelde van 't verschrikkelijke kamertje.
— 'k Zij nie bang.... da' wit-te ok wè'; mar daór



zouw 'n grööte kjerl 't nog nie kunne uithauwe, zoo as 't daor spoekt!
Ze rilden er nog van bij 't idee, maar dan kwam langzamerhand een heerlijk gevoel van behagelijke warmte over hen en ze sliepen in, met 't rustige bewustzijn van veilig daar weer bij elkaar te liggen, in de groote, oude bedsteê. —
In den vroegen morgen, toen Bart wakker werd, zweefde er een vaag gevoel van iets heel akeligs door zijn slaperig hoofd. Hij rekte zijn stijven arm uit en trok 't deken wat vaster om zich heen om te zien of 't soms daarvan kon komen; maar de drukkende benauwdheid bleef.
Naast hem lag Leneke nog gerust te slapen; de lippen half geopend, zoodat de vochtig-witte tandjes er door blonken en 't blonde kroeshaar in een dichten bos om haar heen. Hij voelde, dat 't nog vroeg moest zijn en dan ging hij op den kant liggen om weer in te slapen. Maar nu stond 't ineens helder voor zijn oogen wat er gebeurd was en hoe boos vader zou zijn als hij 't merkte.
Op 't deeltje hoorde hij het geluid van klompen en nu werd hij vreeselijk bang en maakte Leneke wakker om samen te overleggen 
Ze luisterden:
— 'k Geleuf da' moed' 't is..,. gaot 'r mar gauw uit en dan mot-te 't eiges mar vertelle en vraoge of da'se 't nie aon vad wil zége, want anders krijg-de op de rug!
Bart kroop zachtjes uit de bedsteê, maar meteen



kraakten de trapjes en vader stond met een vergramd gezicht in de deur.
— Ha'k 't nie gedoch! Blaag van 'n jong 
hiér zèg 'k oe!....
Hij greep hem ruw bij den arm en sleurde hem mee naar een stoel. Dan lei hij hem over de knie, stroopte 't broekje af en sloeg hem ongenadig op de bloote billen.
Leneke lag met de handen voor de oogen te rillen op bed en telkens wanneer de groote eeltige hand met een harden slag neerkletste, was 't of ze zelf de pijn voelde. En 't moest verschrikkelijk zeer doen, want Bart schreeuwde en krijschte of hij vermoord werd.
— Oëwe Oëwe vad 'k zal 't nooit
weer doen, — oewe .... Moed hij mak me këpot!....
't Was niet om aan te hooren en vader bleef maar doorslaan. Moeder kwam binnenloopen en droogde Bart zijn gezicht af met de schort en dan ging ze de kleertjes voor hem halen uit 't kamertje.
Leneke was 't bed uitgekomen en streelde en kuste hem op zijn rood behuild gezicht en noemde alle lieve naampjes, die ze wist.
Hij zat nog een tijd na te snikken van de pijn en om de schande en dan moesten ze gauw ontbijten en naar school.
's Middags keek Bart van terzijde naar vader, om te zien of hij geen berouw had, dat hij hem zoo mishandeld had, maar zijn gezicht stond strak en effen als altijd en hij zei niets.



— 't Is 'n lillike beul, fluisterde hij tegen Leneke; hij het 'r gin ins spijt van!
Hij voelde, dat hij nu voor altijd een hekel aan vader zou hebben, maar met den loop van den tijd raakte 't vergeten en werd 't alles weer gewoon.
't Was eerst nog wel erg griezelig, daar alleen in dat kamertje, maar hij leerde al gauw die geluiden onderscheiden en wist, waar ze vandaan kwamen, en 't was nu of hij altijd daar alleen had geslapen en 't zou vreemd zijn en lastig om met z'n tweeën in één bed te moeten liggen. —
Ze waren nu van school af en merkten 't nauwelijks, dat alles zoo heel anders was geloopen dan ze 't zich hadden voorgesteld. — 't Zou dan een feest en plezier zonder einde zijn, hadden ze vroeger gedacht: heele dagen rondzwerven door de natuur en niets doen dan spelen, van 's morgens vroeg tot 's avonds laat.
Maar Leneke had moeder moeten helpen in de huishouding en Bart was al heel gauw daarna in de leer gedaan bij den timmerman in 't dorp en moest 's morgens vroeg, voor dag en voor dauw, er al op uit. Ze hadden zelf ook heel goed begrepen, dat 't zoo moest zijn, want alle andere kinderen, waarmee ze op school hadden gezeten, hadden nu ook hun vast werk en 't was prettig nergens over te hoeven tobben of denken en maar de vaste sleur te volgen van 't werk, dat iederen morgen netjes afgebakend vóór hen lag. De spelletjes van vroeger vonden ze nu ook te kinderachtig en ongemerkt waren er ook weer andere genoegens voor in de plaats gekomen.



Zondags liepen ze nog wel eens te dwalen door de passen, maar meestal bleven ze thuis en zaten in 't kleine kamertje te lezen uit de boeken, die Bart meebracht uit 't dorp. Hij was nu ook lid geworden van de reciteervereeniging en dan oefende hij zich in 't voordragen en Leneke moest zeggen hoe 't het beste was. 't Liefst lazen ze boeken over prinsessen en ridders en ieder koos er zich een uit, die ze 't liefst zouden willen zijn en dan overlegden ze, wat zij zouden hebben gedaan.
Leneke kwam maar zelden meer in 't dorp, behalve voor boodschappen of voor de catechisatie en zoo leefde ze daar heel afgezonderd in 't witte huiske; overdag was Leneke met moeder druk in de weer voor de huishouding, en 's avonds en in haar droomen als een mooi prinsesje, te midden van koningskinderen en edele ridders. —
Tegen den zomer, als hij al vroeg op 't werk moest zijn, werd het heen en weer trekken voor Bart te bezwaarlijk en zoo bleef hij door de week in de kost in 't dorp en kwam alleen van Zaterdagavond tot Maandagmorgen thuis.
't Was wel triest eerst, die lange avonden voor Leneke, met moeder, die altijd verhalen deed en vader, die aldoor maar somber voor zich uit zat te kijken, maar de Zondag lag nu, meer nog dan ooit, als een heerlijke feestdag in 't vooruitzicht, waar ze deheele week door naar verlangde en alle prettige dingen voor werden uitgesteld.
De herfst had zijn bestaan gerekt, lang over den



gewonen tijd, met druilige mistige dagen en dan, onverwacht op een morgen, waren de ruiten met witte glinsterende varens en bloemen beschilderd en lag 't water met een dik ijsvlies overtrokken.
Moeder liep te tobben, dat Bart Zaterdag in zijn dunne jasje erdoor zou moeten.
— Ge most 'r van de middag mar is efkes hen Leneke, dan konde'm d'n overjas aonrijke' en dan za'k d'r medeen 'n stukske van de balkenbrij bij in doen; dan motte mar zége, dat ie aon de vrouw vraogt um 't efkes veur 'm op te bakke!
Leneke trok 't beste manteltje aan en moeder zocht het mutsje voor haar uit 't cabinet en dan ging ze met 't pak onder den arm naar 't dorp.
Bij den barbier kocht ze een dubbeltje sigaren van de zes, voor 't geld, dat ze bijeen had gespaard met den wekelijkschen cent en verborg het zakje tusschen de vouwen van de overjas. Ze liep 't dorp door, langs de school, waar ze zooveel lange uren hadden moeten zitten en nu was ze bij den timmerman en ging ze langs 't lage afdak, waar de witte planken en balken netjes opeengestapeld lagen en de wind overal kleine houtkrulletjes deed voorthuppelen over den harden grond en dan lichtte ze de klink op en trad de werkplaats binnen.
De grond was er bezaaid met witte spaanders en mollig zaagsel en er hing een scherpe geur van hout en van de lijm, die op de gloeiende potkachel stond te pruttelen. Overal klonk 't gezellige geluid van 't ijzer, dat lekker door 't weeke hout ging en ze zag er Bart



Hij zag haar weer, hoe ze met de tranen in de oogen was weggegaan, en dan had hij 't liefst dadelijk naar huis willen gaan en 't alles weer goed maken. Maar de week was nog lang.
Wanneer de anderen hem weer plaagden met 't dikke krullekopje, dan liet hij ze bedaard hun gang gaan en innerlijk was hij er trotsch op, dat ze haar allemaal zoo aardig vonden, want 't was toch zijn Leneke en van niemand anders.
Toen ze elkaar Zaterdags terugzagen waren ze beiden gedwongen en onrustig en als vanzelf gingen ze dadelijk naar Bart's kamertje. Maar er bleef iets vreemds tusschen hen en ze praatten over heel andere dingen en wisten niet hoe er over te beginnen.
— En hed-de de sëgaore gevonde? vroeg Leneke eindelijk verlegen.
Maar Bart lette er niet op en begon nu te brommen over moeder en dat ze hem allemaal hadden uitgelachen. Dan zag hij opeens hoe droef Leneke zat te kijken en plotseling sloeg hij de armen om haar heen en kuste haar op de zachte wangetjes.
— 'k Kon d'r toch ok niks aon doen 1 snikte Leneke zachtjes. Maar Bart aaide haar troostend over 't haar. — Ze weure toch zoo lekker Leneke; 'k hè' t'r nog nooit zulke goeie gerookt! 't Weure d'r zêkes wel van de vijf?
't Was nu alles weer goed en ze gaven elkaar telkens weer opnieuw kusjes en hadden 't nog nooit eerder gemerkt, dat dat zoo heerlijk was en dat ze zóóveel van elkaar hielden. — 't Was Leneke of er een groot
't Witte Huiske. 3



geluk gebeurd was, zoo blij voelde ze zich. Ze praatte en lachte den heelen dag en den volgenden morgen toen ze opstond, was 't zelfde heerlijke gevoel er al weer en liep ze te zingen door 't huis, van louter pleizier.
In den loop van de week kwam moeder toevallig te spreken over Bart, dat 't al zoo'n flinke kerel werd, dat 't een lust was om hem te zien. Leneke voelde opeens het bloed heftig naar 't gezicht golven zonder dat ze zelf wist waarom.
En later, als alleen zijn naam genoemd werd, kreeg ze weer een kleur, enkel omdat ze zich daarover schaamde. —
De winter duurde voort en de lange avonden in de week zat Leneke zonder opkijken, met de vingers in de ooren en verslond de boeken, die Bart iedere week voor haar meebracht. De hoofdpersoon zag er dan niet uit, zooals het in 't boek stond, maar 't was altijd Bart, dien ze in haar verbeelding voor zich zag, nu eens in een ijzeren maliënkolder, met den helm fier op 't hoofd en 't flikkerend zwaard in de hand, en dan weer als deftige heer, of ook gewoon als een jongen, net zooals het in 't boek voorkwam. En zij was dan 't meisje, waar hij later mee ging trouwen en als 't niet zoo gebeurde dan bedacht ze er zelf een vervolg aan, tot 't altijd weer goed afliep.
Op 't kamertje, wanneer ze over de boeken spraken of op de lange wandelingen, die ze 's Zondags maakten, praatten ze er nu ook dikwijls over, hoe ze later met elkaar zouden trouwen, wanneer ze groot waren en



— Minsch, minsch, wa' zie-de gullie d'r nou heerechtig uit; 'k zauw oe haörs nie' mêêr kenne!
Bart ging 't boek halen en Leneke kreeg een paar pepermuntjes mee uit 't zilveren doosje en dan gingen ze op weg.
Maar nu hoorden ze roepen achter zich en 't was moeder, die kwam aanloopen met een pak onder den arm.
— Bart 't keuje ge hè' 't keuje vergëte en
daor hè 'k nou nog wel zöö blujïg op zitte wèrke! Ze liepen nu haastig voort en kwamen in 't dorp.
In de breede lichtvlek, die uit de hooge schoolramen over de straat scheen, stonden een stuk of wat jongens hun pijp te rooken, voor ze naar binnen gingen en een paar kleine kinderen heschen elkaar op, om door de vensters naar binnen te kunnen kijken.
In 't voorportaal stonden de jongens en meisjes, allemaal op z'n Zondags, in groepjes met elkaar te praten en de knoppen langs den muur hingen vol met mooie hoedjes en manteltjes.
Leneke zag er al de bekende gezichten weer van vroeger en verwonderde zich, dat al die stevige ronde jonge deerns, met opgestoken haar en frissche bloesjes, die daar stonden te lachen en te stoeien met de opgeschoten jongens, dezelfden waren als die spichtige verhavende kinderen, waarmee ze vroeger op de schoolbanken had gezeten.
Ze keken door de glazen deur in het helverlichte lokaal, waar de familie van den meester en hier en daar enkelen van de deftige menschen uit het dorp al plaats hadden



genomen. Op de hooge verbouwing aan 't eind liepen een paar van de bestuursleden ijverig heen en weer en in de zaal sleepten anderen met banken en tafeltjes; en dan kwam er een naar 't portaal geloopen en verzocht hen om allemaal binnen te komen.
Ze duwden elkaar verlegen, giegelend vooruit, om niet de eerste te hoeven zijn en dan ontstond er een geschuifel en gestommel met stoelen en tafeltjes en ieder zocht er zijn clubje op, waar hij 't liefst bij wou zitten. Nu stond de meester op en tikte met de liniaal op 't tafeltje, waar de bestuursleden met ernstige gezichten omheen zaten; een enkele jongen liep haastig nog over naar een ander groepje waar 't pleizieriger scheen te zullen worden en dan verstomde 't gemurmel en gefluister en 't was stil.
Met hooge, galmende stem begon hij te spreken over den man, waarnaar de vereeniging genoemd was en alles wat er in 't afgeloopen jaar was gebeurd; maar 't werd al gauw erg vervelend en er was niemand meer die er naar luisterde. De jongens bladerden heimelijk in 't boek waar hun voordracht in stond en prevelden zenuwachtig voor zich heen en de meisjes zaten zachtjes ondereen te fluisteren over eikaars kleeren en keken naar 't vreemde uitzicht van de klas.
Aan 't einde boven de planken was in sierlijke kronkels een groote vlag gespijkerd en daaronder tegen den witten muur hingen de portretten van de koninginnen, met dennetakjes er omheen, waar roode en blauwe rozetjes in staken. Aan den eenen kant stond de lessenaar van den meester, met een glas water op een stoel



er naast en aan den anderen kant was een groot gordijn gespannen. Telkens kwam daar een been of't achterste van een broek uitkijken en dan ging er een onderdrukt gelach door de rijen.
Onderwijl bleef de meester maar aldoor voortspreken, zoo maar, zonder een papier voor zich te hebben en niemand, die 't begreep waar hij 't vandaan haalde en hoe hij al die zinnen zoo kunstig achter elkaar zette.
Hij stond daar waardig met zijn grijze bakkebaarden en 't lange bleeke gezicht, net zoo als vroeger voor de klas en 't was of hij eeuwig daar zoo zou blijven staan praten en 't feest nooit beginnen zou. Eindelijk was 't uit en er ging een zucht op van verademing. Dan las hij een psalm voor en ze begonnen te zingen en 't was of ze allen weer schoolkinderen waren geworden en of de les nu zoo dadelijk zou aanvangen.
Maar nu stond Evert van den radmaker op, hoestte een paar maal dronk 't glas water leeg en begon met zware stem een gedicht voor te dragen. Evert was al jaren lang onder-president en hij zorgde er altijd voor, dat de jongeren er niet te veel gekheid van maakten. — — Luim mag t'r zijn, mar ze motte gin kunsten ophange; en ernst mot 'r ok zijn!....
't Was nu ook weer heel treurig; van een jongetje, dat eenzaam door de koude liep en 't huis niet kon vinden. Aan 't eind ging hij dood en Leneke voelde de tranen in de oogen komen als ze er aan dacht, wanneer Bart 't eens zou zijn geweest, die daar zoo hulpeloos rond liep, te dwalen en achterin de zaal zat een klein meisje hardop te snikken.



Klein Wimke was nu aan de beurt, met een stuk proza uit de vaderlandsche geschiedenis. Hij las 't alles gauw voor, met een hooge ruzieachtige stem en veegde telkens nijdig met zijn rechterarm over den lessenaar, 't Stuk was oneindig lang en er kwam heelemaal geen grappigs in voor, of akeligs. Achter in de zaal begonnen ze te schuifelen en te roepen:
— 't Is veuls te lang! 
— Schèi t'r mar uit Wimke!
— 'k Zal d'r wel 'n deil bladzijje van overslaon! riep hij terug en begon een eind verder weer door te lezen. Maar er kwam maar steeds geen eind aan en dan tikte de meester en gaf 't woord aan Bart Hendriks.
't Klonk zoo vreemd, die naam er achter, dien nooit iemand er bij noemde, dat Leneke 't zoo gauw niet begreep, maar nu zag ze hem met bleek gezicht opstaan en naar den lessenaar gaan.
Hij voelde alles om zich heen draaien en zag niets meer, dan al die beenen van jongens en meisjes, die overal naast de stoelen en onder de tafeltjes uitstaken en hem zouden laten vallen ten aanzien van iedereen. Maar nu stond hij al achter den lessenaar en begon met zwakke trillende stem voor te lezen.
Leneke hield den adem in. Als hij eens zou blijven steken! of flauw • vallen! 
— Harder lezen! riep de meester.
— Toe mar Bartje! zei Jan van den timmerman, die vooraan zat en dan herhaalden ze 't overal. — Toe mar Bartje toe mar Bartje!



Hij wilde weer beginnen maar opeens sloeg zijn stem over en hij schoot in een helderen lach.
Iedereen lachte mee en als 't eindelijk bedaard was, las hij kalm verder met zijn prettig geluid van jongen man.
— Ge hè 't merakels goed gedaon! zei Leneke, 't
was veul mooier as van Wimke! 
Nu trad Pietje van Hent naar voren en overal klonk al gelach, nog vóór dat hij begon.
Hij krabde zich door de lange gele haren, boog 't gezicht over zijn boek en dan gooide hij 't hoofd achterover en keek triomfantelijk rond: „De doodsklok!".... Iedereen zat te schudden van 't lachen. Pietje, die anders altijd zulke komieke stukken had, zou nu zoo'n ernstige voordracht houden,.... 't was niet om te gelooven!— Geen mensch wist, waar'tover ging, maar hij zette zoo'n vreeselijk gek ernstig gezicht, dat 't plezier niet op hield....
t Feest was nu in eens in vollen gang, en nu gingen een paar van de meisjes rond met melkchocola en warmen wijn en overal kwamen de tongen los en riepen ze elkaar gekheid toe. Onderwijl werd er een hok gemaakt op de planken; 't gordijn ging bolderend heen en weer en daarachter klonk gelach en gestommel en werden papieren maskers uitgestoken en de kop van 't varken.
Het doek werd opgehaald en nu verscheen langzaam, van onderen op een tafel met een flesch en een paar glaasjes er op, waar omheen twee veekoopers in blauwe kielen met een boer zaten te onderhandelen; alledrie



zilveren tressen in 't zijden haar en over haar gesloten oogen en bij den mond lagen zachtbelijnde, matte schaduwen.... Dan nam hij haar wangen tusschen zijn beide handen, en boog zich over haar neer en kuste haar, op den warmen, zachten mond.
Als Leneke ontwaakte, lag de feestavond als een heerlijke, wondere droom in haar herinnering en 't leek haar of 't nog voortduurde nu en of 't gewone leven nooit weer terug zou komen. Maar toen ze goed wakker was en alles weer werkelijkheid werd, ging 't bewustzijn van 't gebeurde haar als een vlijmende pijn door 't hart en ze verborg 't blozende gezicht in het kussen en weende.
Ze voelde dat 't kwaad nooit meer te herstellen zou zijn en hoe ze nu even slecht was, als Drika, die op den steenoven werkte en die andere meiden, waar ze vroeger ternauwernood fluisterend met de vriendinnetjes over had durven spreken, ledereen zou 't haar aan 't gezicht kunnen zien hoe slecht ze was, en als ze in 't dorp kwam, zouden ze haar naroepen .... en moeder en vader; ze zou hun nooit meer onder de oogen durven komen.... ze kón 't niet langer uithouden, alleen met die kwellende gedachten en nu kleedde ze zich aan, om het aan moeder te gaan zeggen en haar om vergiffenis te vragen. Maar moeder was druk aan 't werk en bromde dat ze zoo laat op was en dan dacht Leneke opeens aan Bart en hoe boos vader zou zijn en ze besloot te wachten tot den volgenden Zaterdag, wanneer Bart weer thuiskwam. — Ze werkte nu



hard van 's morgens tot 's avonds, om vrij te zijn van 't pijnigende denkbeeld en wanneer ze er op bed over lag te peinzen, dan werd 't soms alles, of 't maar een droom was geweest en lachte ze er om, dat ze zich zoo noodeloos daarmee kwelde, of ook wel troostte ze zich er mee, dat 't later misschien nog wel weer vergeten zou worden, als een fout, die ze als kleine
kinderen hadden begaan Bart zou zeggen, dat 't
niet zoo heel erg was, omdat ze nu toch nooit meer zoo slecht zouden zijn en langzamerhand ging 't dan uit 't geheugen en werden ze weer dezelfde Bart en Leneke van vroeger.
Maar toen hij Zaterdags thuiskwam, vroeg hij alleen maar of moeder er niet naar gevraagd had, waarom ze zoo laat waren thuis gekomen en toen hij hoorde, dat ze er niets van gezegd had, zei hij dat 't dan alles in orde was en lachte haar erom uit, dat ze 't aan
moeder had willen vertellen 
Drika en die anderen, dat was heel wat anders, dat waren slechte meiden, die vandaag met den eenen en morgen met den ander liepen, maar zij waren van elkaar en van niemand anders. En Leneke begreep nu zelf niet meer waarom ze 't zoo slecht had gevonden en nu zag ze hem weer, zooals ze hem tóén gezien had, den flinken stevigen jongen met zijn blozende wangen en heldere open oogen en ze legde haar arm om zijn hals en trok zijn hoofd naar zich toe. —
't Was nu volop lente en 't witte huiske stond er onveranderlijk, blinkend wit in de schitterende zon, te midden van 't frissche groen der weiden.
't Witte Huiske. 4



Vóór, bij 't hekkentje, waren nieuwe loten opgewassen uit den ouden struik pioenrozen; de noteboom stond omringd van den scherpen geur der uitbottende knoppen en achter 't huis lagen de lichtgroene bedjes met groenten netjes naast elkaar, alsof 't nog dezelfde waren van verleden jaar.
Moeder was als altijd druk in haar bezigheden en vader liep eenzaam rond over de uitgestrekte weilanden en door de boomgaarden, bracht de hekkens in orde en timmerde omheiningen om de jonge boomen, of zat in gepeins verzonken in zijn hoekje zijn pijp te rooken.
Zooals vroeger de dagen naar de speeluren, rekenden Bart en Leneke den tijd nu af naar de Zondagen, wanneer ze vrij door de passen konden dwalen, of 's avonds in 't schemerdonker zaten te praten en hun plannen maakten. —
Ongemerkt ging de tijd voorbij. De malsche groene stengels werden lichtbruine takjes aan de struiken, de weiden lagen dicht bezaaid met witte en gele bloempjes, en in de verte liepen de keerders schreeuwend door de boomgaarden en sloegen hun rammelende potdeksels tegen elkaar om de vogels te verjagen, die in groote zwermen neerstreken op de boomen, waar 't sappige roode vleesch van de kersen verlokkend tusschen de donkere bladeren doorscheen. En geleidelijk en onmerkbaar, als de bloemen en 't gras in de weide uit 't kleine kiempje waren opgegroeid, zoo waren Bart en Leneke geworden tot twee jonge, bloeiende menschen en leefden er onbezorgd 't leven der vrije natuur rondom hen. Door de week werkte ieder aan zijn



eigen bezigheden en wanneer ze zich 's avonds op bed legden, sliepen ze in met 't voldaan gevoel de dagtaak weer achter zich te hebben en 't bewustzijn van de dagen van onverstoorbaar geluk vóór zich, wanneer ze weer bij elkaar waren in de innigheid van hun aparte wereldje, rondom 't eenzame witte huiske in 't groene veld.
Dan opeens ontstond het bewustzijn, dat er uit hen een nieuw wezen was ontkiemd, dat groot zou worden en bij hen zou hooren, als een deel van hun eigen leven. Al wat daarin gebeurd was, hadden ze samen overlegd en ze kenden er alle plekjes en alle dingen, als kinderen hun tuintje, dat ze zelf hebben bewerkt, en verzorgd en die weten hoe ieder kruidje en ieder bloempje er is gewassen en groot geworden en nu onverwacht op een morgen den knop van een vreemde plant uit de aarde zien kijken; en ze wachtten af met een mengeling van nieuwsgierige vrees en onbewusten trots, hoe 't zou groeien en wat er uit voort zou komen, 't Was zoo geheel en al buiten hun overleg gekomen, zoo zonder dat er iets ongewoons was geschied, dat 't hun geheel anders toeleek, dan wanneer ze 't van anderen zouden hebben gehoord. Bovendien was 't alles zoo vaag en ongeloofelijk, dat ze er zich niet in konden denken en 't idee telkens weer van zich afzetten, als iets dat al te dwaas was.
Onderwijl gingen de dagen voorbij en dan plotseling, op een avond als Leneke zich ontkleedde, zag ze 't duidelijk hoe ze vrouw was geworden en voelde ze 't, als een niet meer te veranderen werkelijkheid, dat ze



moeder zou worden. Met bonzend hart lag ze er over te denken en alle gebeurtenissen, die er uit zouden ontstaan, werden nu verschrikkelijke, dreigende dingen, met vasten vorm, die langzaam en onafwendbaar op haar afkwamen en 't heele leven en al 't geluk onherroepelijk zouden vernielen. Ze zag vader met 't zelfde bleeke, vergramde gezicht, als dien keer, toen Bart uit 't kamertje was weggeloopen, hoe hij met de vuisten op haar los sloeg .... en moeder, die zat te schreien van verdriet.... en de menschen in 't dorp, hoe ze onder
elkaar over het schandaal stonden te praten en
dan warde 't alles door elkaar en 't werd overal om haar heen stikdonkere nacht en nergens een lichtstraaltje van hoop of uitkomst, dat tot haar doordrong.
In angstige spanning wachtte ze nu tot Bart thuiskwam en als ze 't snikkend aan hem vertelde, en hoe 't nu zeker zou gebeuren, dan drong 't besef opeens ook tot hem door en hij bleef bleek en somber voor zich uit staren en ze wisten niet wat te doen of te zeggen.
Zondags gingen ze naar de passen, waar niemand hen kon hooren of zien en zaten urenlang op 't hek naast elkaar en overlegden.
Maar 't was alles tevergeefs; telkens meenden ze er wat op gevonden te hebben, maar als ze't dan gingen uitwerken, bleek 't weer even dwaas en onmogelijk te zijn als al 't ander en nu zaten ze zwijgend, met de handen onder 't hoofd en staarden voor zich uit.
De zon scheen vroolijk over 't gebladerte en overal zongen de vogels en vlogen dartel elkaar na in de blauwe lucht, maar ze zagen 't niet en 't leek hun alles



nu zoo anders, zoo eenzaam en zoo treurig en ze wisten dat 't nu uit was, voor altijd, dat ze 't nooit meer zoo zouden zien als vroeger —
Maar eindelijk meende Bart er iets op gevonden te hebben. In een dorp in de buurt woonde tante Jaantje, de zuster van vader, die daar getrouwd was met een winkelier. Lang geleden hadden ze haar eens gezien, toen ze met haar dochtertje bij hen op visite was gekomen. Ze was toen zoo lief geweest, en had een grooten zak met lekkers meegebracht.
Leneke zou er heengaan en 't alles vertellen en dan zou Bart daar werk zoeken en gingen ze trouwen, en dan later zouden ze weer terugkomen en 't was dan alles al zoo lang geleden, dat niemand er meer over zou spreken.
't Leek nu zoo eenvoudig en ze verwonderden zich, dat ze er niet eerder aan hadden gedacht. Ze voelden nu opeens de benauwdheid en de onoverkomelijke ellende wijken en liepen druk pratende naar huis. 't Was nu nog alleen hoe Leneke een heelen dag weg zou blijven, zonder dat ze zich thuis ongerust zouden maken. — Leneke bedacht zich, dat Geertje laatst niet op de catechisatie had hoeven komen, omdat de dominee haar gevraagd had om op de kinderen te passen, daar hij met zijn vrouw een dag naar de stad moest. Ze zouden nu aan moeder zeggen, dat Bart de boodschap had meegekregen of ze kon komen en niemand zou er navraag naar doen. —
Den volgenden morgen ging Leneke op weg, want 't was beter om niet te wachten, omdat 't misschien



wel heel gauw zou kunnen komen en dan zou 't te laat zijn. — Ze liep eerst een eind door de velden, om 't dorp niet door te hoeven gaan en dan volgde ze den langen straatweg en stelde zich onderwijl voor, hoe 't in zijn werk zou gaan en hoe ze 't alles zou zeggen.
Ze zag 't vooruit al, hoe tante Jaantje, met een helderen boezelaar voor, achter de toonbank stond en boter afwoog voor een klant, of koffieboonen stond te malen 
Ze lachte haar vriendelijk toe en schudde haar de hand.
— Wel, wel, daor duu-de nou is goed aon, um is 'n keer hier te komme .... en wa'n grööte djern'zij-de geworde !— en hoe geet 't mè'Bart en mè' vaoder en moeder 
Dan kwam Jetje om de deur kijken, en dat was nu ook al een groot meisje geworden, met vriendelijke, blauwe oogen.... ze herkenden elkaar dadelijk en gingen vast naar binnen, waar de tafel al gedekt stond voor 't eten en als tante den klant had geholpen, kwam ze er ook bij en nu moest ze van alles vertellen — van haar zelf en van thuis en van 't jaarfeest van de
reciteervereeniging Na 't eten ging ze dan met
Jetje 't dorp kijken en 's avonds, als 't begon te schemeren, dan zou ze tante even apart nemen.
— Tante Jaantje 'k ha' nog'n bodschap van moeder, maar 'k zouw 't oe liever allinnig zége! 
Ze gingen dan samen naar 't achterkamertje en nu vertelde ze met horten en stooten het geheim en hoe 't alles zoo vanzelf was gekomen, zonder dat ze er wat



in. De weg maakte een bocht en dan kwam ze ineens in een soort dorpstraat, met twee rijen naakte huisjes, met hoekige daken, langs den kant, die dwars en scheef door elkaar stonden. Ze liep aarzelend een eind verder, maar dan werden de huizen al weer minder en zag ze de kale velden, die zich daarachter uitstrekten.
Voor een klein hutje zat een oud manneke in de zon en rookte er zijn pijpje. Ze vroeg hem of dit 't dorp was, dat ze zocht en waar de winkel was van tante Jaantje. Hij keek haar verdwaasd aan en murmelde onverstaanbare klanken; dan nam hij de pijp uit den mond en spoog een breeden straal tabakssap uit op den grond, veegde met den rug van zijn hand het bruine vocht weg, dat hem langs de kin droop en rookte verder.
Uit het donkere hol achter de half openstaande deur kwam een mager meisje met een vuile, gescheurde jurk aan en legde haar uit, dat ze er al voorbij was. Nu herinnerde Leneke zich een klein winkeltje te zijn voorbijgegaan, dat kaal, zonder boom of struik, een heel eind vooruitgeschoven op den weg stond en een bedrukt gevoel van teleurstelling kwam over haar. Ze had 't alles zoo anders gezien in haar verbeelding; en nu zou ze daar moeten leven, te midden van al die schamele hutten, ver van de vrije, frissche lucht en de groene velden.
De lust bekroop haar om maar weer dadelijk terug te keeren, maar dan bedacht ze opeens waarvoor ze was gekomen en ging 't winkeltje binnen.
Voor 't venster stonden op een plank een paar



flesschen met drop en gekleurd suikergoed en om de groote vierkante biscuittrommel lagen verschrompelde citroenen en een stuk of wat sinaasappelen.
't Kleine belletje boven de deur ging nijdig rinkelend over; de veer trilde nog wat na, met zoemend metaalgeluid en dan werd 't stil. 't Huis lag als uitgestorven en er kwam niemand.
Leneke keek rond. Op de vervelooze toonbank stond een half geopende bus met gebrande stroop en een weegschaal met een paar gewichtjes. Aan den eenen kant op 't geelkoperen schaaltje lagen een paar steentjes en een stukje lood en aan den anderen kant hing aan dunne kettinkjes een breed bakje, met een vuil stukje zeildoek erover. Daarboven hingen, aan touwtjes geregen, driehoekige en vierkante grijze zakjes en er achter stond de groote winkelkast met kruidenierswaren. Onderaan, in den diepen bak, stak een groote houten schep in 't..?/itte meel en daarnaast lagen hoopen korrelige rijst en grauw hennepzaad en mooie glanzende boontjes, door blauwgeverfde tusschenschotten van elkaar gescheiden. Daarboven, onzichtbaar in de gele laadjes, waren de fijnere waren en Leneke las verstrooid de namen, die er met vette, zwarte letters opgeschilderd stonden en liet, ritselend tusschen de vingers, de gedroogde erwten doorglijden, die in een zak naast de toonbank stonden.
Eindelijk klonk er een gestommel in de donkerte aan 't eind van den gang en ze hoorde langzame stappen, die dichterbij kwamen. Dan verscheen er een groote vrouw, met fletsbleek vooroverhangend hoofd en een



en vaoder, as ie 't heurt, dan slaot ie oe këpöt 
Ze zag 't nu ineens voor zich, al de ellende, die er van zou komen en dan werd ze driftig en sloeg haar met de vlakke hand in 't gezicht en op den rug. Maar Leneke keerde zich niet af en 't deed haar goed de slagen te voelen branden op de wangen, want ze wist, dat moeder het met tegenzin deed en alleen maar omdat het zoo moest en omdat vader 't anders nog erger zou doen.
Moeder wond zich hoe langer hoe meer op en nu
lag ze zelf te snikken op den rand van de bedstee 
En nu, voor 't eerst, voelde Leneke een wezenlijk berouw, nu ze zag, dat moeder er zoo ellendig van was.... moeder, die altijd zoo goed voor haar was geweest. Ze trok haar hand naar zich toe.
— Mak me mar këpot moed ; ik dug toch niks ! 
Maar nu hoorden ze de kamerdeur opengaan en angstig bedwongen ze 't snikken, dat vader 't niet zou hooren. Moeder was wanhopig en dorst niet naar de keuken te gaan, om het te vertellen. — Wa'
mo'k nou zége wa' mo'k nou zége en waor
mot-te nou hen?.... Och kijnd wa' hed-de toch gedaon 1 
Ze jammerde maar aldoor, met't gezicht in de dekens en Leneke lag te rillen en zag in haar verbeelding vader binnenkomen en hoe hij haar zou vermoorden.
't Werd langzamerhand donker in 't kamertje en moeder droogde de tranen af en ging naar de keuken.
Leneke lag met ingehouden adem te luisteren, maar ze hoorde vader geen enkel woord zeggen en dan



— Mooi, dat is dus afgesproken en dan kom ik haar morgen halen!
Ze meende de stem van den dominé te herkennen en dacht erover, waarvoor hij haar wel zou kunnen afhalen; maar 't was haar ook al onverschillig, wat er met haar zou gebeuren en ze bleef verder zitten suffen en luisterde naar de geluiden in de keuken.
Den volgenden dag lei moeder haar Zondagsche kleeren gereed en zei haar, dat ze die moest aantrekken en dan kwam 's middags de dominé om haar weg te brengen.
Zijn gezicht stond ernstig en strak, als hij bij haar kwam; hij zette zich tegenover haar en sprak er over hoe'n verdriet 't hem deed, dat hij zulke slechte dingen van haar had moeten hooren. — 't Was altijd een braaf meisje geweest, had iedereen gedacht, en nu was ze
een schande geworden voor 't heele dorp en haar
arme moeder; ze zag er zoo afgevallen en ziek uit van
't verdriet! Maar dan eindelijk zei hij, dat de troost
nog overbleef, dat ze het door een godvruchtig leven nog zou kunnen beteren, want dat er vergiffenis was voor hen, die waarachtig berouw gevoelen over hun zonden en hij vouwde nu de handen en bad, dat het haar mocht worden vergeven.
Leneke had aandachtig zitten luisteren, maar ze hoorde alleen 't geluid van de stem, die daar zoo wonderlijk klonk in 't kleine kamertje en zoo heel anders dan Zondags in de kerk, of op de catechisatie. Ze trachtte zich er in te denken hoe slecht ze was en berouw er over te gevoelen. Maar 't was haar, of dat alles over



aan de leidsels zat te trekken en naar den knikkenden kop van 't paard, waar de manen verwaaid omheen dansten. — Nu hielden ze stil en stapten uit. De koetsier tikte aan zijn pet, keek nog eens onderzoekend naar Leneke, glimlachte in zichzelf en dan liet hij 't paard keeren en 't wagentje verdween langzaam achter de hoornen. De dominé ging kaartjes koopen en dan zaten ze zwijgend te wachten in 't kleine hokje, tot de trein in t zicht kwam. Met donderend geraas kwam hij nader, alsof 't onmogelijk zou zijn, dat hij ooit tot staan zou komen; maar dan piepte en kraakte 't overal in zijn ijzeren ledematen en hij stond rillend te snuiven en te stampen, als een verschrikt paard, dat met ijzeren greep bij den teugel gehouden wordt. Leneke had graag al die raderen en ijzeren stangen van dichtbij willen bekijken, nu 't groote monster daar zoo vlak voor haar stond, dat ze alleen maar kende, zooals t, snel als een gedachte, in een wolk van rook en stof door de velden joeg. Maar de conducteurs liepen gehaast langs de wagens en schreeuwden onverstaanbaar den naam van de halte. Een paar deuren werden er opengegooid en ze moesten nu vlug instappen. De chef blies op zijn fluitje, de deuren bonsden weer dicht, t kraakte in het hout en 't ijzer knarste en dan begon er langzamerhand beweging in te komen, tot 't eindelijk een gelijkmatig gestamp werd onder de voeten en buiten de dingen onkenbaar vlug voorbij de vensters joegen.
t Doortintelde Leneke als een vreemd genot, daar nu gemakkelijk tegen 't raampje geleund, in 't aardig



kamertje te zitten, net als de rijke menschen uit de stad, die Bart en zij zoo dikwijls hadden benijd en ze voelde zich trotsch, dat ze er nu zelf zoo deftig en voornaam naast den dominé zat. Snel achter elkaar doken buiten de palen met de witte potjes op, van onder 't venster. De draden klommen al hooger, tot vlak bij den rand en dan verzonken ze plotseling, bij een volgenden paal, weer in de diepte en 't spel begon overnieuw.
Leneke herkende de breede sloot, waarop ze 's winters wel eens had schaatsen gereden en ze zag in de verte de boomgaarden, waar 't witte huiske tusschen de stammen doorschemerde. Een groot verlangen kwam in haar op om daar weer rustig te leven, tusschen al die bekende dingen en 't was haar onverschillig in den trein te zitten, nu Bart er niet bij was. Hij zou nu ook niet meer thuis mogen komen en 't zou er alles verlaten liggen, 't kamertje en de passen, en heel die kleine wereld, waar ze samen in groot waren geworden en waar 't overal leven en vroolijkheid was geweest, van hun spelen en van 't geluid hunner stemmen. En misschien was Bart nu ook wel opgesloten, of had vader hem vreeselijk geslagen! Ze wilde 'taan den dominé vragen om zekerheid te hebben, maar hij zat druk te praten met een oud vrouwke tegenover hem en ze zou 't toch ook niet durven er met hem over te spreken.
Nu waren ze bij de passen. De sloot met de wilgen er langs.... de lange rijen van dichte elzestruiken .... in een oogwenk was 't alles voorbij en nu



waren ze al bij de open plaats, waar ze samen zoo dikwijls hadden gezeten en naar den trein gekeken.
Leneke schrok op; daar ginds, onder aan de lijn stond een man 1.... Ze kreeg een kleur van plezier en drukte 't gezicht tegen 't koude glas, om beter te zien. — 't Was Bart.... Hij had gehoord, wanneer ze zou gaan en nu kwam hij haar voor 't laatst nog
toewuiven 
Nu waren ze er vlak bij en ze wilde opstaan en wat roepen, misschien zou hij 't verstaan . •.. Maar dan zag ze, dat 't een baanwerker was, die, op zijn spade geleund, stond te kijken en haar lachend toeknikte. Ze vlogen er voorbij en nu lag 't alles achter haar, als de herinnering aan een wonderschoon sprookje, van twee kinderen, die spelend waren gegaan door de zonnige velden en bloempjes plukten langs 't water en niet wisten, dat 't zoo diep was en zoo koud. Nieuwe landerijen trokken aan haar oog voorbij en
dorpen, waar menschen woonden, die ze niet kende 
en 't nieuwe leven lag daarachter, onkenbaar in de nevelige verte .... 't leven der groote menschen, die ernstig kijken en, zooals vader, moesten tobben over dingen, waar een ander niet naar vroeg en niet van wist. — De trein hield nu stil en ze stapten uit aan een groot station, waar 't vol was mef menschen, die anderen afhaalden of wegbrachten en druk lachten en praatten en elkaar toeriepen, als de trein weer in beweging ging.
Leneke stond daar angstig en alleen tusschen al die vreemde menschen en wachtte bp den dominé, die op een deftigen heer afgegaan was en met hem stond te



leven lag er open en frisch voor haar, als de bedauwde velden, op een zonnigen Lentemorgen, wanneer ze opstond en uit het venster keek.
Maar van beneden klonk gedempt het geschreeuw van een klein kind en naast haar, achter het beschot hoorde ze 't gesnurk van de meiden....
— 't Was maar een dwaze voorstelling; en 't leven was vertrapt en verknoeid, voor goed!
Ze zag moeder, met 't hoofd in de dekens, liggen schreien... en de dominé en de directrice en alle menschen stonden daar vóór haar en schudden ernstig 't hoofd: — 't Was slecht, Leneke; 't was heel slecht! — Ze keerde zich om en snikte onbedaarlijk! 
Dan werd de deur zachtjes opengemaakt en de bleeke juffrouw met den grooten neus, kwam in haar nachtjapon, met het lampje in de hand, naar binnen. Ze streek haar over 't brandende voorhoofd:
— Arm kindje; heb je zoo'n verdriet! willen we
samen eens bidden aan Onzen-lieven-Heer, dat hij 't je mag vergeven ! 
Ze sprak zachtjes een eenvoudig gebedje uit en 't deed Leneke goed, dat die juffrouw, die er zoo boos uit had gezien, zoo lief voor haar was en ze werd kalm.
De juffrouw stopte de dekens toe en drukte haar een kus op het voorhoofd.
— En probeer nu maar wat te slapen, want 't is al laat!.... en dan hoorde ze haar nog bij zichzelf mompelen : — Zoo'n gemeene kerel; 'k zou wel eens willen weten of hij nu nog geen berouw zou voelen, als hij 't arme kind daar zoo zag liggen! 



De deur ging weer dicht en Leneke veegde over het koude plekje op haar voorhoofd, waar de juffrouw haar neus tegenaan gedrukt had en dacht er verward over na, wat ze wel kon hebben bedoeld met dien slechten kerel, waar ze van had gesproken.
Dan ging ze na wat de juffrouw haar had gezegd, van het werk, dat ze zou moeten doen en ze herhaalde bij zichzelf:
Lena-twéé ... Lena-twéé !... om eraan te wennen voor morgen....
Maar nu opeens zag ze Bart voor zich; met zijn trouwe, open oogen keek hij haar aan en knikte haar bemoedigend toe.... dan kwam er een glimlach om haar lippen en ze sliep in.



— Hè toe, duu 't nou mar, dan zij-de 'n beste! zeurden de jongens door.
Wimke gooide den lucifer weg en vervolgens het eindje sigaar en dan trok hij met onvaste hand een van de jongens naar zich toe.
— Gij zijt Pietje van d'n bok
En 'k stop oe in het keujeshok!
— Hu! schreeuwde de bengel, dan motte me ers' vatte! en hij sprong met zijn klompen in een plas, dat 't vuile water naar alle kanten rondspatte.
— En ikke dan? vroeg de tweede.
— Gij gij hiet gij hiet:
Jantje met de spillebeen'
En gao nou as-te-blief mar heen!....
De jongens gierden 't uit van de pret; uit de vervallen, met riet bedekte hutten langs den weg, kwamen nog meer kleuters aanzetten en schreeuwden al uit de verte :
— Winke hoe hiet ik? en vroegen aan de andere wat hij gezegd had.
Een lange, magere, witharige jongen, de oogen diep liggend in 't smalle bleeke gezicht, trok Wimke aan de jas:
— Ge hè 'tmijn nog nie' gezeid! maar Wimke was al lang weer in gepeinzen verzonken en merkte niets van de joelende kinderen om hem heen.
Doelloos liep hij voort, met werktuigelijk stappen van zijn beenen, langs den weg, waarvan hij elke buiging en iedere oneffenheid kende en staarde voor zich uit, zonder iets te zien dan modder, kleverige, bruingrijze modder en goore waterplassen, overal.
Heel vanzelf kwamen uit zijn ouden, versleten kop



De zon had zich diep in grauwe wolkensluiers gehuld en zonk langzaam weg achter het stompe kerktorentje, waar een paar kraaien, met den kop onder de verregende veeren, in een hoekje van de smalle raampjes wegdoken, 't Verroeste windhaantje draaide piepend rond op den guren oostenwind, die groote regendroppels opving uit de wolken en ze neerkletste tegen de kapotte ruitjes van de lage huisjes, die ordeloos verspreid stonden langs den verlaten weg.
Met tragen stap liep Wimke door den regen en de modder, maar aldoor, langs al die huisjes en tuintjes, die hij daar al zoo eeuwig had zien staan, onveranderd in hun armoedige oudheid, dat 't voor hem vage beelden waren geworden van dingen zonder beteekenis of leven, als de boomen langs den weg, die hij niet meer uit elkaar kende en niet meer zag.
Als kleine jongen, toen hij nog op school ging, toen had hij ze gekend en de menschen, die erin woonden, allemaal; toen was er leven geweest en waren er
jongens en meisjes, waar hij mee speelde en
moeders, die de deur uitkwamen om hen uit te schelden, wanneer ze wat kwaads deden en mannen, die naar hun werk gingen. Maar nu waren ze ingesoesd,gestorven,
net als zijn kop O! al zoo lang, zoo heel lang,
dat hij niet meer wist, wanneer 't begonnen was.
Ginder, daar achter die populieren, die, met het zwarte vlekje van een kraaien- of ekstersnest in het midden, als uitgerafelde pauweveertjes op een rijtje naast elkaar, tegen de lucht stonden, lag de hofstee, waar hij gewoond had, met moeder en vader en Pietje.



verdulleme! en 'n zuiplap, krek as vaoder en grut-
vaoder! hadden ze gezegd.
Maar 't was gelogen! 'n Heel enkelen keer had hij er wel eens een te veel gehad, maar als die keer, dat hij den sergeant van de wacht had geslagen, er niet bij was geweest, dan zou geen mensch ervan hebben gesproken.
— D'n Judas! altijd had hij hem gesard en er
mee geplaagd, dat hij geen Hollandsch sprak, zooals
de jongens uit de stad.
— Hèch-t'-m kjerl, wa' sloeg 'k 'm veur d'n kop 
mar hij had 't verdiend!
Vader was in den tusschentijd gestorven en niemand wilde nu met hem te doen hebben, nu hij in de gevangenis had gezeten en geen cent meer had. Want alles was verkocht en er was nog net genoeg overgeschoten, dat moeder en Pietje ervan konden leven bij Tante Derkje.
Toen hij Anneke voor 't eerst weer gezien had, waren ze allebei bleek geworden, en ze had net gedaan of ze hem niet kende. Maar 's avonds had hij haar gevonden op dezelfde plaats, waar ze vroeger zoo dikwijls hadden staan praten, bij 't hekken achter 't erf. En toen ze van elkaar afscheid hadden genomen, toen was 't alles weer goed en met den tijd zou 't net zoo worden als ze zich hadden voorgesteld.
Nooit zou hij meer een droppel drinken, maar hard
werken en goed oppassen —
De vader van Anneke kon er dan ook niets meer op tegen hebben en als hij genoeg had overgespaard,



gingen ze trouwen— en dan langzamerhand kwam hij er weer bovenop en kon hij stuksgewijze het vroegere
eigendom misschien weer terugkoopen 
Toen was hij begonnen zoo'n beetje te handelen in varkens en was in den kost gegaan bij gewone arbeidersmenschen. Niemand had hem ooit in de kroeg gezien en de menschen begonnen hem weer te groeten. De zaken waren goed gegaan en Wimke borg de winst zorgvuldig weg in 't sigarenkistje onder de bedstee. — Drie lepkes van tien weure d'r in; in 'n paor wéke.... 't was schouw ') zo gauw a'k ze bij mekaore had.... a' ge mar verstand hè' van keujes.... mar' da' hebbe
ze nie; en dan mot-te nie handele! 
*s Avonds om zes uur kuierde hij al met de handen op den rug, heen en weer op den veldweg en wachtte op Anneke. Als 't half zeven sloeg op den toren, zorgde hij ervoor, den tegenovergestelden kant uit te loopen, als vanwaar zij moest komen. Dan hoorde hij, hoe ze zachtjes, over 't gras langs den kant van den weg, achter hem op kwam en dan voelde hij opeens haar zacht handje in zijn nek: — Nie schrikke Wimke; ik zij 't!....
Dan liepen ze samen langzaam heen en weer en praatten over de zaken, en hoe ze nu binnenkort er met vader over zouden beginnen, 't Volgende jaar was de pacht om van Geurt Wouters en die wilde er toch uit en zij zouden er dan in komen, en als ze 't zoo bepraatten ging 't alles zoo vanzelf, dat 'ze dikwijls meenden al bijna zoover te zijn.
') Schouw = verbazend (D. Schau!)



Anneke ruw bij den arm had gegrepen en leelijke dingen tegen haar zei. Want hij zag zich weer, hoe hij tusschen de soldaten in werd weggebracht, toen dien keer, toen hij geslagen had, geslagen zonder denken, zonder iets te zien, dan de roode schemers
voor zijn oogen Zoo had hij er nog gestaan toen
'talles weer stil was geworden om hem heen; maar dan opeens was de razernij in hem opgebruist, had hij gevloekt en gestampt op den grond, dat hij daar als een lafaard was blijven staan zonder iets te doen of te zeggen.
— Hier smerlap; doodslaon za'k oe, al da'k d'r ok tien jaor veur in de kas' mot zitte!....
Wimke zwaaide met de gebalde vuisten en schreeuwde zijn gramschap uit in de avondstilte, nu hij dien trotschen boer weer in zijn gedachten voor zich zag en hoe hij Anneke, bleek en met trillende lippen, voor zich uit had gestooten, naar huis 
Maar dan zonk het voorval plotseling weer weg in den grauwen nevel voor zijn oogen en hij liep loom
verder Later op den avond hadden ze hem bij Hent
aan de brug eruit gegooid, stom bezopen, als een
beest Maar toen was 't nog niet begonnen; de
vader van Anneke zou geen gelijk krijgen Nooit! 
van z'n léve nie! En zoo was hij een week thuis
gebleven, al had 't in hem gebrand en gewoeld, om
te zuipen aldoor maar zuipen, tot hij niets meer
wist, tot 't hem niet meer door 't hoofd zou zagen, dat 't toch niet meer hielp, of hij al goed oppaste. De schande voor de menschen was toch niet weg te



maken en Anneke zou hij toch nooit krijgen. Maar toen hij een tijd later hoorde, dat Anneke naar de stad was gestuurd om te dienen, toen was 't uit geweest en had hij zich maar laten gaan en doorgeleefd zonder denken, als een beest, dronken, van 's morgens vroeg tot 's avonds laat, wanneer hij, zonder bewustzijn, ergens de deur werd uitgegooid, of neerviel langs den weg. In 't eerst was het bij tijden nog wel eens teruggekomen, het leven en de helderheid in zijn hoofd. Dan had hij soms liggen schreien als een kind, dat hij 'talles weer zoo jammerlijk verknoeid had; dan zocht hij werk en maakte weer plannen. Maar 't gaf niets; Anneke zou hij toch nooit weer zien, en in zijn keel en van binnen in 't ingewand schrijnde de dorst als een brandend vuur; en hij dronk weer verder, 't Geld uit het sigarenkistje.... de horlogeketting, dien hij van Anneke had gekregen, alles had hij verzopen, tot ze hem op 't laatst hadden uitbesteed bij den vilder, een ruwen vent, die hem niet half genoeg te eten gaf en hem maar liet rondloopen als een
smerigen, verdierlijkten kerel zoo was hij Wimke
Luts geworden, dien de straatjongens nariepen en met steenen gooiden, wanneer hij geen versje voor hen wilde maken 
Van uit de verte klinkt het gehotsel van een karretje en 't sjokken van het paard, dat moe de hoeven over de grint sleept en ze zwaar neerplast in de lange vuile poelen 



Waar de streep van de kale wilgenstompen wegdoezelt in grauwe duisternis, komt langzaam een rossig lichtje naderbij en werpt dansende lichtvlekken op den natglimmenden rug en de manen van 't dampende paard.
Met een ruk haalt de voerman de slappe teugels in en schreeuwt vloekend iets tegen Wimke, die uit zijn droomen opschrikt en naar den kant van den weg sukkelt.—
Al lang moest hij zoo geloopen hebben, altijd maar verder, zonder te weten waarheen, door den eindeloozen regen, die zijn kleeren doorweekte en den rand van de pet klam en warm op 't voorhoofd vastplakte.
Heel, heel enkel kwam 't weer terug de herinnering van al die dingen, die geleefd hadden en van dien Wimke, die hijzelf geweest was, en die toch een vreemde voor hem was nu — iemand, dien hij vroeger goed gekend en waar hij veel van gehouden had, omdat hij gedacht had en geleefd en niet dood was geweest, zooals alles en iedereen nu was, net als hijzelf.
En nu waren al die dingen weer aan 't wegvloeien en kwam dat wollige gevoel weer terug en vulde zijn hoofd op, tot 't hem voorkwam, dat 't heel groot werd,
veel grooter dan van andere menschen en zwaar 
zoo verschrikkelijk zwaar!....
Hij beurde 't hoofd op en keek om zich heen en trachtte te begrijpen waar hij was. — Links lag de dijk, als een groote zwarte berg, die hem aan alle
kanten insloot en hem ging verstikken hij moest
eruit, uit die duisternis en dien regen, die maar aldoor zoo geheimzinnig neertikte op zijn natte pet en zijn kleeren 



Langzaam, met onzekere stappen, sloeg Wïmke een smal voetpaadje in, dat schuin naar boven leidde, den dijk op. Plotseling gleed hij uit over de glibberige modder en schoot een eind naar beneden, in 't natte gras. Vloekend sloeg hij de nagels in de modder en trok zich hijgend weer op, maar dan gleed hij weer
uit eindelijk was hij boven, buiten adem, doornat
en vol vuil....
Als een groot meer lag de buiten haar oevers getreden rivier aan zijn voeten.
Heel ver, rechts, teekende de opkomende maan, een zwakke, doodsche lichtstreep op de regenwolken en wierp zwarte, deinende schaduwen over de kleine golfjes,
die zachtjes tegen den dijk spoelden Als een
groote arke lag, recht vooruit, de steenoven in die doodenzee, waar de knotwilgen hun knoestige koppen bovenuit staken, als grijnzende hoofden van verdronken menschen, met groote bossen dun, stijl haar op de kruin.
Door den regen flikkerde links het groene seinlichtje van de veerpont, als een smaragdsteentje op 't zwarte fluweel van 't donkere land daarachter, en aan den overkant bij de losplaats van de boot, ging zoekend een lantaarn heen en weer, in gele, kronkelende lichtlijntjes.
Als verre noodkreten klonk 't roepen van den veerman tegen een laten voetganger, aan de andere zijde, die
overgezet wilde worden dan 't rinkelen van den
ketting, die losgemaakt werd en toen was er geen geluid meer, dan 't zachte ruischen van den regen en 't klutsen der golfjes, onder tegen den dijk.



Wimke had zich aan den waterkant neergezet en zocht in zijn groot, leeg hoofd naar al die beelden van straks, die nu weer waren weggetrokken, achter dikken mist en donkerte.
Maar ze wilden niet terugkomen, ze waren weg voor altijd en er bleef niets over dan Wimke Luts; Wimke Luts, die altijd zat was, en die niets meer wist, dan rijmpjes voor de kleine jongens, die hem nog najouwden op den koop toe. Wimke Luts, die nergens voor deugde, dan om, net als een klein kind, boodschappen te doen voor 'n dubbeltje, waar hij er dan weer twee voor kon pakken. Maar hij zou ze wel!
— Ros zullen ze hebbe; allemaol! en mè name
dien lupert,*) die me de pet van de kop het geslage!
Dan dacht hij opeens weer aan 't aardige deerntje, dat hij gekust had, of hij niet, maar die andere, 't Was
zoo mooi geweest zoo prachtig mooi! maar nu
was 't weg. Hij schreide zachtjes, dat het alles nu weer
voorbij was; 't was zoo jammer en nu was er
niets meer over, dan die Wimke, die zuiplap, waar hij eigenlijk zoo'n hekel aan had. — Allemaal hadden ze hekel aan hem; hijzelf en Jan-d'n-vilder en de veldwachter en iedereen.
— Verzuipe moste z'm d'n onnutte kjerl hier
in 'twaoter! dan waren ze hem kwijt; en dan zouden de menschen misschien wel spijt hebben, dat hij zich verdronken had, omdat ze zoo slecht voor hem waren geweest, maar dat kon hem niet schelen! 
l) Lupert = gluiperd.



bruine tapkast, waar hij een fleschje uit kreeg, met een sigarenlintje erom, ter onderscheiding van dat, waar de brandewijn in was.
— Wou-de dan bij de blauwe knoop gaon Wimke ?
— Neeje, daór zulle ze mijn van z'n léve nie' bij hebbe, mar 'k schèi d'r toch mee uit, mét 'tprüve, ik kan d'r nie' mer tëge!
De voerman sloeg zich op de knieën van 't lachen; die Wimke, die kon toch soms zoo komiek zijn.
— Gij d'r nie mêêr tëge kunne; da' kan 'k geleuve!.... k Geleuf, da' gij d'r wel 'n pjerdsemmer vol op zou kunne! 
'tWerd nu hoe langer hoe plezieriger; 't water in de groote ketel op de kachel was aan 't zingen geraakt en begon kleine pluimpjes rook uit te stooten.
Geurt had een goeie bui van avond en haalde vier glazen voor een cognak-grokje, om eens lekker warm te worden van binnen.
Buiten kletste de regen tegen de luiken en stond de hit ongeduldig met de hoeven in 't zand te krabben. Een dikke wolk van tabaksrook hing onder de zolderbalken en vulde de donkere hoeken, achter in de gelagkamer, waar 't biljart stond. Wimke zat voorovergebogen, met het lepeltje in de suiker te roeren en snoof begeerig den scherpen cognacdamp op, die boven het glas opkronkelde en hem in zijn neus kriewelde. De drie anderen zaten wijdbeens, met de handen in den zak, om de kachel en praatten over 't slechte weer en over den ruin van Djerk-van-den-heuvel, die toch zo schandaolig goeiekoop gewist weur!
't Witte Huiske. '



Die stemmen klonken daar zoo lang-galmend in de holle gelagkamer, soms een alleen, een heelen tijd achtereen, op denzelfden toon en dan plotseling door elkaar, als van veel menschen; en dan was het weer stil en hoorde men het tikken van de regendroppels tegen de luiken en het plassen van het water, dat door een lek in de
dakgoot buiten op de steenen liep 
Hoe langer hoe verder klonken al die geluiden en
smolten ineen tot een eentonig gebrom en de
tabakswolken werden dikker en zwolgen alles op, de
menschen en de kachel en de geluiden 
Toen Wimke wakker werd, stond Geurt bij hemen schudde hem bij den arm en zei, dat hij nu maar eens naar huis moest gaan, want 't was nu al bijna tien uur en de voerman was al weg: — Wach mar efkes, dan za'k de jong van me roepe,datie 'neind weegs mitoe meegeet, want 't is vremd a' ge ers' wer uit 't lich' zijt!
Maar Wimke zei, dat ie 't eiges wè' vijnde zauw en strompelde naar buiten.
Geurt trok de deur dicht en schoof de grendels er voor en nu stond Wimke weer alleen in de gure avondlucht en sukkelde den afweg op, bij 't licht, dat door de hartvormige gaten in 't luik naar buiten drong.
Binnen in de kroeg werd de lamp uitgedraaid en nu was alles donker. Alleen ver weg, hoog in de lucht, hing 't bleeke schijnsel van de maan achter een zwarte wolk en omzilverde de bogen van de spoorbrug en de zeilen van een schip, dat als een spookachtige nachtvlinder met uitgespreide vleugels over de eindelooze watervlakte zweefde.



Breed en donker lag de dijk, als de rug van een reusachtig slangenmonster, gekronkeld langs 't zwartblinkende water. De wind joeg er wild overheen, suisde langs de telegraafpalen en speelde flapperend met de jas van Wimke, die met de pet diep in de oogen, langzaam voortging door de modder. Met vlagen sloegen dikke regendruppels hem in 't gloeiende gezicht en dropen neer langs den hals en telkens pakten onzichtbare handen hem in de borst en op zij, en duwden hem naar den kant van den dijk. Maar met een ruk ging hij er tegenin en weer naar 't midden van den weg en hij had er pleizier in er zoo tegen te moeten vechten, want hij voelde zich sterk, als een jonge kerel.
Hij was trotsch op zichzelf, dat hij al die suffigheid uit zijn hoofd verjaagd had en 't stond hem onduidelijk voor den geest, dat hij iets verstandigs had gedaan.
— Göèd gedaon Wimke.... göèd opgepast!.... en mèrege, dan zü'-ve mekaore wer is in de hand slaon, ikken en Teunis; dartien en 'n half zal-tie d'r veur hebbe, veur de jonge keujes, en gin dubbeltje meer,.... gin dubbeltje!
— En as ze me dan wer 's wa' prizzentiere, um me zat te make en dan te bedondere, zooas toe mit dien zoeg, dan zèg 'k:
— Gif mijn mar 'n glöske kwas' juffrouw, zeg 'k
dan! Och minsch, och minsch, wa' zulle ze dan
vrimd kijke och minsch, och minsch! 
Schor klonk zijn lachen weg in de duisternis even stond hij stil en dan liep hij weer met een vaartje vooruit.



De zwarte wolk voor de maan was weggedreven en mengde zich met andere wolkjes en met het zwartblauw van den hemel, dat hier en daar doorkwam, 't Had opgehouden te regenen en een ijl, wit licht viel neer op het water en het torentje aan den overkant, op de kleine groepjes van boomen en huisjes, die verspreid lagen over 't kale vlakke land, en op de zwarte, gebogen gedaante, die met onvasten tred zich tegen den wind vooruitwerkte. Met heesche stem galmde hij een oud straatliedje uit, en de wind verwoei de tonen en er was niemand, die 't hoorde, dat Wimke Luts weer leefde en dat hij schik had, omdat hij weer leefde en niet meer zou pruven.... nooit meer!
Van uit de wijde, zwarte vlakte kwam suizend een dolle windvlaag aanjagen en rammelde aan de luiken, dat de menschen huiverig onder de dekens kropen, sloeg 't lisch plat in de slooten, wipte over den dijk en rukte verraderlijk Wimke's pet van 't hoofd en gooide ze neer in 't zwarte water.
— Bè verstomd, da's nou d'n twidde keer! 
Daarginds, bij die paaltjes, die even boven 't water
uitstaken, lag ze te wiebelen op de klutsende golfjes!
Wimke daalde voorzichtig de helling af en plonsde met zijn hooge laarzen voetje voor voetje er heen 
Nu was hij er vlak bij ; hij steunde zich, voorovergebogen, op een van de paaltjes en strekte den arm uit naar 't ronde, zwarte vlekje, dat deinend op en neer dobberde.
— Daor hè'-v'-oe, jungske ! 



Maar 't wrakke hout brak krakend stuk en met een zwakken, schorren kreet schoot hij voorover.... weg in 't koude water.
Even was 't een onrustige opspettering van metaalglanzende krulgolfjes, met zilversprankelende schuimbaarden, een breede opstuwing van zwart water naar beide kanten en dan sloot de donkere kuil zich weer dicht en de glimmende goltkammen gleden angstig weg van de vreemde woeling, daaronder in de diepte; in grooter wordende bogen, ver weg over de wijde watervlakte en tegen de helling van den dijk, waar ze klotsend en bruisend terugvielen.
Overal drong het koude water naar binnen, in den neus, in de ooren en in den mond; en 't werd zoo benauwd,.... zoo vreeselijk benauwd !.... En nu kwam die leelijke jongen er weer, die hem de pet afgeslagen had, en stompte hem op 't hoofd en op de borst, dat 't alles bonsde en dreunde. En dan greep hij hem bij den keel en schreeuwde hem vlak bij 't oor: — Wimke Luts die is wer zat,
Die het te veul gepruuf' gehad!....
Maar Wimke sloeg en schopte van zich af en nu zag hij 't lieve deerntje naar zich toe komen, waar hij zoo lang naar gezocht had; ze reikte hem de hand en hij greep die krampachtig vast en trok zich op naar boven tot hij weer steun onder zich voelde.
't Borrelde en roerde in 't water en aan den kant, bij de paaltjes van het halfverdronken hek, dook 't hoofd op van Wimke, de druipende haren vastgeplakt om zijn verwrongen gezicht.



partij was direct, van 't begin af aan al verloren geweest, door een dommen zet; de tweede had verschrikkelijk lang, wel haast een uur, geduurd en was eindelijk met veel moeite „remise" geworden en nu de derde stond 't er ook al slecht voor.
Voortdurend klonk uit de dichte wolken, waarin Steven zich gehuld had, de zware langzame stem: „Schak d'n Koning!"
Jefkes pantoffel ging onstuimig heen en weer. 't Gezicht was hoe langer hoe kleiner geworden. Langs de slapen liep een dichte bundel groeven; de kin had zich opgetrokken en de wenkbrauwen waren diep neergehaald, tot 't alles was saamgeschrompeld tot een armzaligen overwinterden reinette-appel. Op 't tweede voorhoofd parelden kleine, zilveren druppeltjes en zijn hand ging onrustig zoekend over de stukken. Als in een koortsigen droom praatte hij voortdurend voor zich heen, in korte, haastige zinnen, die hij langzaam, met gewichtigen nadruk alles herzegde:
— Da's 'n kwaod geval!
— Dat is .... 'n kwaod geval!
— Neeje menneke zoo mekkelik zul d'm nie hebbe!.... Zóó mekkelik zult ge 'm niet hebbe!
Jefke had in een hoekje zijn koning met de overgebleven stukken verschanst, maar met onverstoorbaar geduld bleef Steven hem achtervolgen en richtte steeds weer nieuwe batterijen op het bedreigde punt.
Margriet had de kopjes weer volgeschonken en schoof den stoel naar den kant van de spelers, waar ze langs Jefke's schouder het spel volgde.



In den loop der lange jaren, dat ze daar zwijgend had zitten toekijken, had ze langzamerhand de beteekenis van al die poppetjes, die daar zoo schijnbaar slordig over 't bord verspreid stonden, weten te ontwarren.
Had Jefke een „valstrik" voorbereid, dan hield ze met hem den adem in, tot Steven gezet had. Liep hij er in, dan gaf ze Jefke terluiks een stomp in de zij van verstandhouding en gingen de zaken slecht, dan trachtte ze Steven af te leiden door over andere dingen te praten. Maar nog veel meer dan uit den stand der stukken, wist ze uit het gezicht en het doen der spelers op te maken hoe het stond.
Op 't oogenblik zag ze wel, dat Jefke er slecht voor stond, maar uit zijn oogen las ze, dat hij op iets groots zon.
— Hij het oe nog lang nie, aldat ie lastig is van d'n avond! 
— Toe mar Jefke, ge mot 'm eiges is aon 't vesje vule, ge laot hum mar aldeur aon de gang!
Maar Jefke luisterde niet. Op den linkerelleboog geleund hief hij zich op zijn knie omhoog en loerde, met 't hoofd vlak boven de stukken, spiedend naar alle kanten. Daar ginds stond de koning van Steven, brutaal of er geen vijand bestond, zonder eenige andere beschutting dan 't paard er voor; rechts een pion en links een veld verder nog een pion.
Eén zet: 't fort bijtrekken schaak op de onderste lijn; en dan met den raadsheer mat!
't Was zoo mooi overdacht zoo absoluut zeker ...



hij zag de stukken er al staan, en hoorde zichzelf
het „mat" zeggen. Alléén de vijand liet hem geen
tijd aldoor weer kwamen er nieuwe aanvallen, en
't fort kon onmogelijk weg.
Maar nu ging Steven er eerst nog een paard bij halen; dat duurde nog een paar zetten en nu moest het gebeuren — er op of er onder! 
Met bevende vingers pakte Jefke het fort en hield het in de gesloten vuist naast 't bord om zijn trillen te verbergen.
— D'r is nog gin gevaor nog géén ge 
vaör!"
Dan, in eens, zette hij 't neer, een eind te ver en haalde 't dan schijnbaar achteloos terug op de juiste plaats.
— Kom vort; lao 'k 'm dan ok mar daór zette; 't kumt 'r ok a nie veul op aon.... nie veul!
Hij drukte de wijsvinger vast op het stuk en keek er om heen naar alle kanten of er geen gevaar was.
— As hij daör kumt, dan kumt dieje daör en dan
dan kump ie daor; en dan kump ie daör en dan
kumt hij daor en dan zijde gij hum kwijt 
veuruit mar 't is goed!....
In de kamer hing een benauwde stilte, 't Was stikkend heet en Jefke peuterde zenuwachtig zijn bovenste broeksknoopen los.
Buiten had de wind zich gelegd en in de kamer was niets te hooren dan 't tikken van de klok en 't pruttelen van de koffie op de kachel.
Margriet had de bedoeling doorzien en trok 't hoofd in de schaduw terug om zich niet te verraden; onder-



wijl angstig naar Steven kijkend, die roerloos daar achterover in zijn leunstoel zat en geen oog verpinkte.
Jefke keek op of er geen beweging zou komen in den grooten zwijgenden kerel, maar de stilte duurde voort, en 't wachten werd een eeuwigheid.
— Ge mos 't nou mar is gauw mè me gedaon make Stëve, dan kö've d'r nog 'n nije beginne! 
Steven verroerde niet, maar in den pijpekop onder tafel begon 't te reutelen en te blazen en langs de kleeren en door den baard steeg de rook in dikke kolommen naar boven en trok in lange slierten en draaiende kronkels naar de lamp. Dan op eens hield het op. — Door de rook kwam langzaam de witte pijpesteel, waar aan 't eind een bruin druppeltje tabakssap hing, naar beneden en duwde met zachte stootjes de koningin naar een volgend vierkantje. Nauwelijks stond ze daar of Jefke blies den lang ingehouden adem uit: „Ge hè 'm losgelaote !....
De pijpesteel rees langzaam weer naar boven.
Jefke plantte met vaste hand 't fort neer, aan den overkant van 't bord:
— Schak d'n koning! 
De koning werd langzaam vooruitgeschoven.
— „En nou hè 'k oe vadje! juichte Jefke en met een zwaai haalde hij den raadsheer bij:
— Schak en mat!
Steven hief zich een paar centimeter op, lei de pijp neer en met onnatuurlijk vaste hand zette hij den pion rechts, twee velden vooruit.
Jefke liet de hand op de knie zinken; de onderlip
't Witte Huiske. 8



viel slap neer en 't voorhoofd rimpelde naar boven; Margriet sloeg de handen verbaasd in elkaar en zoo staarden ze beiden, ontzet en vervaard, naar Steven, die den nek stijf tegen de leuning, met vastgesloten mond, voor zich uit naar 't spel bleef kijken, als of er niets gebeurd was.
— Maar Stève.... minsch; wa'duu-de daör nouw ? Ge schuif 'm d'r twéé hökskes veuruit!
En wa' zauw da'! vroeg Steven kalm.
— Wat da zauw— wat da' zauw? Ge lijk wè gék; twee veuruit; da' meug-de allinnig bij d'n èrsten zet, da' wit-te toch ok krek zóó goed as ik!
— Da' meug-de mè allemaol veur d'n ersten keer, twee in ins veuruit; 'k hè 't giestere nog in 't boek gelêze!
Jefke sprong op 
— Ge zij stapelierend... in 't boek... in wa' feur boek ?
— In 't schaakboek, da' 'k thuis heb!
Margriet vond dat de grap nu te ver ging:
— Kom nou Stêve, zij nou nie zoo kijnderachtig, um ons wijs te make, dat 'n spul in 'n boek kan staon.
— Ge kunt 't eiges bij me komme kijke, 't steet 'r zuiver waor in!"
Maar Jefke wond zich hoe langer hoe meer op. Met nijdige oogen ging hij voor den grooten, roerloozen Steven staan en schermde dreigend, met den zwarten koning in de hand, voor zijn gezicht heen en weer.
— Wou-de gij mijn hier wa' kommen vertelle, van
hoe dat 'r gespuid mo' worde? Ikke, die al speule
kon as d'n beste, toe gij nog mar zo'n snotneus weurt!



Nèèje m'n kjerle, ge zijt bang um 't kieske segaore te verspeule en daorum mot-te nou zukke vrimde kunste bedenke dèr dan !....
— Zeuvetien um dartien steet 't! antwoordde Steven, en een reemie; en gij het 'r dartien!
Hij trok bedaard zijn jas aan en stroopte de pet over de ooren. Bij de deur keerde hij zich om en zei:
— Spul is spul en gij hè 'tverlore! Gegroet! —
's Middags met 't koffieuurtje, en 's avonds om de kachel in 't café van d'n ouwen Jan, overal werd 't geval besproken en becritiseerd. De meesten waren „véür Jefke", omdat hij de eerste was, die't spel kende en omdat het onmogelijk was, dat een spel in een boek kon staan; maar er waren er ook, die bij Steven aan huis zelf het boek gezien hadden, waarin prentjes met vierkante hokjes stonden, met poppetjes er op, net als 't schaakspel, en die zeiden: — Spul is spul; en as 't 'r in steet dan steet 't d'r in; en wat d'r gedrukt is da' hè véül mêêr te beteikene, as Jefke mè' z'n vrind d'n domenie d'r bij!
Onderwijl dribbelde Jefke zenuwachtig den heelen dag heen en weer, van den een naar den ander, om 't gebeurde aan iedereen te verklaren, of zat treurig ineengeschrompeld bij de kachel naar Bruno te staren.
Steven zat zwijgender dan ooit, met 't schaakbord en 't boek vóór zich, te spelen en rookte, dat zijn moeder 't bijna in de kamer niet meer kon uithouden. Tegen zeven uur werd hij onrustig, liep met groote stappen heen en weer en ging dan plotseling 't dorp in. Bij Jefkes huis bleef hij even stilstaan en keek naar



Het eten was opgeruimd en Jefke schoof den leunstoel bij 't vuur om zijn dutje te doen. Hij strekte de voeten uit tegen 't onderstuk van de kachel, spreidde den grooten rooden zakdoek uit over zijn hoofd en de gedachten doezelden weg. De wind fluisterde zachtjes in den schoorsteen, Bruno lag te snorken en de breinaalden van Margriet, gleden zacht-knisterend over elkaar.
De lekkere warmte trok op langs Jefkes beenen en de vredige rust en gezelligheid van vroeger keerde weer 
— De pijpen lagen klaar 'en straks kwam Steven en gingen ze verder spelen voor 't konkoers. 't Was nu zijn beurt om te beginnen. Hij overwoog het plan om nog eens een andere opening te beginnen dan de gewone, 't Was gewaagd, nu 't er om ging, maar hij voelde zich sterk van avond en hij zag al hoe Steven aan 't knoeien raakte, door de verrassing van 't nieuwe en hoe hij hem met forsche aanvallen in een
hoek dreef: „Schak d'n koning.... a' wir: schakt 'm !* 
Nu dreunde de eerste slag van den toren. Jefke schrok op en wilde de sloffen aanschieten om op te staan. Dan opeens ging alles als een bliksem door zijn gedachten — de vreemde zet uit het boek en de ruzie en de eindelooze verveling en triestheid die er
op gevolgd was 't was uit uit! 
Maar nu klonken er zware voetstappen over de grint; de klink van 't gootdeurtje werd opgelicht; Margriet ging naar gewoonte de deur open zetten en 't was Steven, die binnentrad, 't gezicht kalm en gewoon als altijd.



't Werd nu een heusch feest; Jefke schonk maar al door in, en Steven begon te praten en te vertellen van den tijd, toen hij „bij 't peerdevolk in Aorum lag." Margriet vulde haar glaasje tot de helft met suiker, die ze er met den vinger uitveegde en aflikte en lachte onbedaarlijk om alles wat er gezegd werd.
Toen Steven eindelijk om half elf naar huis ging, hield Jefke 't leege fleschje tegen licht en zei:
— 't Is mërakel; gin dröpke d'r mir in; mar 'k hè t'r gin spijt van, 'k hè nog meer schik gehad as mit de bruilof van Antje-van-tante-Koos, wi' da' wè geleuve! 
Alle dingen hernamen van nu af weer hunnen geregelden loop en de droeve tijd van de ruzie verflauwde tot een vage herinnering aan een onverklaarbare dwaasheid, waar 't beter was niet aan te denken.
lederen morgen, wanneer Jefke wakker werd, lag de dag vóór hem, als een gelijkelijk verdeelde taak van belangrijke bezigheden, die hij als ordelijk mensch en goed burger had te volvoeren. — Na 't ontbijt de kippen voeren en de tortelduif, vóór in de gang, frisch water geven, of 't bakje met hennepzaad vullen, en dan tot de koffie „'t Nieuws" lezen „de polletiek naokijken" zooals hij 't noemde. — 's Middags ging hij „'n ureke uitlochte."
Al die lange jaren, dat hij daar gewoond had, waren 't steeds de zelfde ronden, die elkaar afwisselden. Den eenen dag de Bakkerstraat door en langs de school terug en den volgenden dag bij Pietje over 't vondertje, langs de achterstraat en zoo naar huis. 't Waren steeds



dezelfde menschen, die hij tegen kwam en de huizen stonden onveranderd op hun plaats en toch was er altijd weer wat nieuws te zien. — Nu eens was 't de smid, die een schuurtje naast de werkplaats timmerde, of de bakker, die een lading brandhout had gekregen; dan weer werd er een huis wat opgeverfd of had de koperslager een nieuwe fiets voor 't venster staan. Jefke interesseerde zich voor alles en wist overal een verstandig woord over mee te praten en iedereen kende 't oude verrimpelde menneke, in zijn dikke, korte jekkertje, met 't groenachtige, ronde hoedje op de ooren, dat daar eiken dag met kleine dribbelpasjes voorbij kwam en overal bij stilstond te kijken.
Als hij thuis kwam werd al 't geen hij gezien en gehoord had nog eens met Margriet behandeld en dan was er nog net vóór 't avondeten een uurtje voor de geldzaken en was 't ongemerkt half zeven en tijd om de stukken klaar te zetten.
Van den vreemden zet en van 't boek werd geen woord meer gerept en 't leven ging voort in ongestoorde tevredenheid en geluk. Steven en Jefke hadden beiden leeren inzien hoe weinig waarde 't bestaan had zonder 't schaken en in hun streven om alle nietigheden te voorkomen, die het groote geluk zouden kunnen verstoren, werd de vriendschap al grooter en hechter. Onderwijl kwamen er weinig gewonnen of verloren partijen meer in 't boekje want wanneer Jefke de eerste partij had verloren was het steeds: — Lao've van d'n avend mar wir gewone speule want 'k het te kop d'r nie bij!
Steven vond 't best, want hij begreep, dat wanneer één



van beiden 't konkoers zou winnen, 't voor den ander een groot verdriet zou zijn, dat afbreuk moest doen aan de goede harmonie.
't Werd winter. De vorst had de wegen schoongevaagd en de waterspiegel lag effen te blinken in 't kille zonlicht, roerloos nu onder den ijzigen adem van den wind. Jongens en meisjes trokken met de schaatsen over de schouders naar 't ondergeloopen land en iedereen ging haastig zijn weg, 't paarse gezicht diep weggedoken in muts en kleeren. Margriet haalde 't kaalgevreten bontmutsje van den zolder en bond Jefke een dikke wollen das om den hals, wanneer hij 's avonds er door moest.
— Jong, jong, 'k zauw d'r toch mar in blijve, de tand' zauwen oe op mekaore vrieze, zóó koud is 't!
Maar Jefke voelde zich sterk en opgeruimd:
Veur 't spul!... veur 't spul zauw 'k wel drie ure d'r deur loope, al weur 't nog tien maol zoo koud!
't Bleef vriezen en dan, op eens, op een morgen lag 't heele dorp toegedekt met een zilverkleed van sneeuw.
— 't Smerrige grèj, bromde Jefke, 't zal kwaod zijn bij Steven over 't brugske; ge zauwd de botte kepot valle!" Maar 's middags draaide de wind naar 't Westen en een luwe regen sloeg neer en dooide in een ommezien sneeuw en ijs weg, tot 't alles weer het gewone aanzien had, van huizen met vuile druipende daken, natglimmende, naakte boomtakken en zwartgrauwe modderwegen, met diepe karsporen vol bruinachtig water.
En altijd, door weer en wind, ging Steven naar Jefke



't zou wat te zégge zijn, a'ge ziek wir, dan kö'-ve nie mer speule!
— 'k Hè nog nóóit wa' gemankierd! zei Steven, 't is mar een bietje verkauwendigheid en 't hè niks te beteikene!
Maar den volgenden dag hoestte hij verschrikkelijk en toen hij opstond draaide 't alles om hem heen en moest hij weer gaan liggen.
— 'k Zal Jan naor d'n dokter sture! zei zijn moeder, maar Steven was bang, dat hij dan niet zou mogen spelen en wilde er niets van hooren.
— Ge duuj' 't niet; de minsch zauw t'r um motte lache, um zo'n bietje verkauwendigheid en dan zo'n goffert van 'r kjerl as ik zij!
's Avonds toen Jefke kwam, was Steven er niet in te houden; hij moest en zou spelen. Hij zat stijl als altijd in de stoel, maar gedurig werd hij doodsbleek en moest de oogen sluiten en dan weer zwollen hem de aderen op 't voorhoofd en schokte het groote, sterke lichaam van 't harde, droge hoesten.
Het ging niet en hij moest 't bed weer in. 't Schaakbord werd meegenomen naar het opkamertje en op een stoel bij t ledikant gezet en zoo speelden ze verder, Steven op den rechterarm geleund in de kussens en Jefke, voorover gebogen, met de ellebogen op de knieën en 't hoofd in de handen, 't Was vreemd in 't begin, maar al gauw was het gewend en als de benauwde hoestbuien voorbij waren, was 't of er niets veranderd was en of ze altijd daar zoo aan 't bed hadden zitten te spelen. Maar Steven vergistte zich herhaaldelijk en



ze speelden nu steeds voor 't konkoers — „want anders kumt 't nóóit uit!" vond Jefke.
Steven begon er hoe langer hoe slechter uit te zien en den heelen dag klonk de benauwde holle hoest uit 't opkamertje.
Zijn moeder bad en smeekte hem om den dokter toch te laten komen, maar Steven bleef koppig weigeren :
— 't Hè niks te beteikene; ze blijve van mijn af en as ie toch kumt zèg 'k gin woord tegen 'm!
Jefke vond ook, dat 't maar onnoodige bezorgdheid was — zooas die vrullie altijd hebbe; 't zal van eiges wè' betere!
Maar op een middag, toen Steven wakker werd, was 't of zijn borst in elkaar gedrukt werd. Hij gooide wild de dekens van zich af en op eens golfde een breede gulp bloed uit zijn mond en kleurde de lakens rood. Moeder liep jammerend en huilend door 't huis: — Och Heer daor hè-de 't nou al; 't èreme kijnd !.... nou 's d'r niks mir aon te doen; en hoe duk hé' 'k oe nie gewaorschouwd! 
Maar dan op eens wond ze zich op: — Van da' vervluukte spul kumt 't; daor het ie z'n eige mee
kepot gemakt en nou zal 't uit zijn en geet 't
de kachel in! 
Maar Steven richtte zich doodsbleek overeind en maakte zóó'n angstig afwerend gebaar, dat ze bleef zitten en weer begon te klagen en te huilen.
De dokter kwam binnen en als hij den zieke onderzocht had, begon hij te vloeken en op te spelen.



— Eerst wachtten ze tot een mensch half dood was en dan kwamen de ezels hem halen!
Maar Steven bleef roerloos liggen en dan eindelijk
vroeg hij met zachte stem — Enne! zauw 't hin-
dere, a'k 's aoves 'n paor pötjes speul twee of
drie bevêürbêêld?....
De dokter begreep eerst niet en dan keek hij met verbazing naar den grooten kerel, die met angstige oogen het vonnis van zijn lippen trachtte te lezen.
— Als je over veertien dagen dood wilt zijn, dan speel maar op!
Steven klemde zijn lippen op elkaar en zweeg.
Tegen den avond, vóór den gewonen tijd, kwam Jefke, die 't al in het dorp had gehoord. Hij was bleek en ontdaan en vroeg herhaaldelijk weer 't zelfde. Zoodra vrouw Vermeer even de kamer uit was schoof hij den stoel dichter bij 't bed en vroeg fluisterend:
— En vijnd ie 't goed? 
Steven schudde treurig het hoofd en Jefke bleef verslagen zitten kijken, 't voorhoofd in diepe rimpels getrokken en de handen slap langs 't lijf.
Hij kwam nu iederen avond terug en vertelde Steven van de dingen, die hij in 't dorp gehoord had; en dan, als van zelf, kwam 't gesprek altijd weer op het spel. Ze diepten uit hun geheugen mooie zetten op, die ze vroeger hadden gedaan en beredeneerden hoe 't gekomen was, dat de partij toch was verloren, of wat voor nieuws ze zouden beginnen, wanneer Steven weer beter was, en zoo ging de avond ongemerkt voorbij en voelden ze 't gemis minder, van de stukken niet voor zich te hebben staan.
't Witte Huiske. 9



Op een avond moest vrouw Vermeer in 't dorp zijn en ze waren alleen in huis. — Ze voelden zich allebei onrustig en dorsten elkaar niet aan te kijken. Eindelijk kon Steven de verleiding niet weerstaan.
— A've 't is prambierde!? 
— Jong zauw de d'r nie van lije? zei Jefke bedenkelijk, maar meteen stond hij al op en ging 't bord en de stukken halen.
Steven richtte zich met koorts-glinsterende oogen half overeind, 't Genot doortintelde hen beiden toen ze de stukken in de vingers voelden en de hand de oude bewegingen van de eerste zetten maakte.
t Geet bès ! zei Steven, maar na een paar minuten kreeg hij opeens een verschrikkelijken aanval van benauwdheid, 't Hoofd zonk slap in de kussens terug en dan bleef hij uitgeput liggen, de oogleden moe-gesloten in de ingezonken kassen. Jefke borg de stukken haastig weg en dan zat hij lang, zwijgend te kijken naar den zieken Steven, die er nu zoo droevig-vreemd uitzag. Eindelijk opende hij de oogen weer: — 't Is niks wêêrd, 'k zij nog te slap, mar over 'n pöske zal 't wè' wir gaon!.... Ge mos 't mar is mit d'n nijen ondermeester prambiere, die mot verbaösd goed speule!
Maar Jefke zette 't idee nijdig van zich af.
Nooit van z'n lëve nie!.... Neeje Steve.... zo'n slechte minsch zij 'k nou ok nie, da'k mit 'n vrimde
zouw gaon speule, nou gij op bed leit! en dan
nog wel mè zo'n jungske; wa' zauwt die d'r nou van kunne! 
Steven kreeg een kleur van voldaanheid en dan op



eens wilde hij Jefke bewijzen, dat hij 't wist te waardeeren.
— Wil-de 't boek is mee naor huis hebbe? 'k zij nou toch te muuj urn d'r uit te leze!
Jefke schrok er van; al lang had hij er naar gehunkerd om dat vreemde boek eens te zien, maar hij schaamde zich om er naar te vragen en wilde de herinnering aan de ruzie niet weer opwekken. — Steven legde hem nu uit, wat al de figuurtjes beteekenden en de namen van al de vakjes en nu was er weer een onuitputtelijk onderwerp méér, bijna even mooi als 't spelen zelf.
Maar Steven ging hard achteruit; 't praten werd hem moeielijk en zoo zat Jefke stil aan 't bed en zeiden ze elkaar met karige woorden hun gedachten en wachtten tot 't beter zou worden en ze weer opnieuw tegenover elkaar zouden zitten, met 't spel vóór zich, in dichte wolken tabaksrook.
Dan opeens viel de slag. — Te onverwacht en te verpletterend om 't duidelijk te begrijpen en te omvatten.
Op een namiddag werd Jefke geroepen om oogenblikkelijk te komen. Steven had weer opnieuw een bloedspuwing gekregen en de groote krachtige kerel van vroeger lag daar nu onkenbaar uitgemergeld en voelde den dood komen. Jefke had de magere hand in de zijne genomen en huilde onbedaarlijk, als een klein kind.
— 'k Geleuf da'-ve nie veul potjes mir mè mekaore zulle speule, zei Steven eindelijk met vreemd fokkende stem. Ge mos' 't spul en 't boek mar mee naor huis neme, 't hè niks noodig dan 'n andere minsch d'r aonkumt.



Een nieuwe aanval doorschokte 't uitgeteerde lichaam en dan bleef hij weer roerloos liggen en Jefke zat te denken over 't boek en of 't wel ooit te leeren zou zijn om de spellen die daar in stonden na te spelen, zooals Steven dat kon. —
De begrafenis was afgeloopen en Jefke keerde mistroostig van 't kerkhof terug, de geleende rouwhoed diep over 't verouderde, doorgroefde gezicht getrokken en de oogen starend voor zich uit op den grond gericht. Overal in het dorp was er druk over Stevens dood gepraat en zelfs op 't kerkhof hadden ze onder elkaar hun verontwaardiging uitgesproken. — Zo'n grööte stérke kjerl, had z'n eige toch mit
da' lillike spul verrinneweerd! 't Was zund en
jammer; en da' z'n moeder de klungels nie op de mes'vSölt gegooid had, begreep geen mensch. — Altij' mar mit de kop over die pöppekes had ie geleuge en
mar geprakkezierd 't Was goddelöös en nog veul
kwaojer as kaorte En Jefke zauw 't ok nie' lang
mir uithauwe 't was mar 'n hanje-vol mir, zoo
had ie d'r al mee gelëje! 
Maar al die praatjes waren aan Jefke voorbijgegaan en hij merkte de half-medelijdende half-afkeurende blikken niet, waarmee iedereen hem aankeek, maar liep versuft voort en dacht terug aan de lange dagen van verveling, toen ze ruzie hadden gehad en hoe al die ellende nu weer overnieuw zou beginnen.
Hij zat nu heele dagen met de handen in de ooren over 't schaakboek gebogen en dan haalde hij 't bord er bij en trachtte de stukken op te zetten, zooals ze



op de figuren stonden, maar zijn oogen werden moe van 't zoeken naar de hokjes en de stukken kwamen ordeloos door elkaar te staan, zonder dat 't op een spel geleek. Hij werd er moedeloos onder en Margriet zette den bril op en hielp mee uittellen. Toen eindelijk, na heel lang getob, de stukken goed stonden, zou Margriet voor zwart zetten en Jefke voor wit. Maar 't begon dadelijk in 't begin al verkeerd, met allerlei vreemde zetten. — 't Dug niks! zei Jefke, d'n witte spuit hèèlemaol verkeerd, en ik duuj 't zoo nie, anders verliest ie 't pjèrd.
Hij zette het stuk op een andere plaats en deed voor Margriet den zet uit het boek, maar nu liep alles in 't honderd. De aardigheid was er af.
— 'k Wed da' gij 't nog béter kunt; zG-ve 't is prambiere?
Maar Margriet schaamde zich van wegen 't complimentje.
— Foei jong, schèj toch uit; ik kan d'r ommers in 's geheel niks van en dan veur 'n vrouw-minsch as ik; 'k zauw de straot nie' meer op durve, as de minschen 't wieste!
Jefke bleef aandringen, maar Margriet werd er angstig van en liep weg om naar 't eten te gaan kijken.
Dan plotseling, schoot 't hem te binnen hoe Steven indertijd er van gesproken had, dat de nieuwe meester het spel ook kende. Dat was een idee! Jefke stond op en liep onrustig 't kamertje op en neer. 't Zou nu geen verraad meer zijn, nu Steven dood was, en 't was wel 'n vrimde; heelemaol boven uit Gronninge



kwam-tie heer;*) mar 't was altij' béter wat as niks! 't Besluit stond nu vast. Hij trok de jas aan en ging naar de menschen, waar de meester in den kost was. — Een klein jongetje liep voor 't huis te spelen. Jefke wenkte hem geheimzinnig en lei hem de hand op den schouder. — Is d'n riije mééster d'r in? .... 't jongentje knikte en wees naar boven, waar langgerekte klaagtonen van een orgeltje weerklonken.
— Dan motte gij strak, as ie uitgespuld het
heur! is naor 'm toegaon en dan motte zége:
komplemente van Jefke-van-de-Kjèrk, mot-te zége: en of dat d'n mééster d'r gin ëdee in het um van d'n aovend um zeuven ure 'n potje te komme schake
en nie vergète heur! 
Hij ging nu haastig naar huis toe en overlegde met Margriet, wat er gedaan moest worden om dien vreemden heer naar behooren te ontvangen.
— Ge hè nog wel 'n paor segaore van de zés in 't builje, mar hij rok' meschien veul en dan moste ve d'r mar 'n stuk of wat van de vijf vatte; want 'k hè'm lest gezien en 't is 'n deftige minsch, mè 'n hooge boord had ie um de nek. En dan raoj ik, da'k mar 'n half fleschke bier haol en dan motte gij mar zége asda' ge las' van de maag het en mar nie drinke, want anders zal 't meschien nie genoeg zijn .... Këjak is te duur, mè 'name as ie nou dukker kumt, en 't is
lillik grèj ok; wit-te nog wè' dieje keer mè Stêve? 
foei, foei wa' hè ve toe 'n schik gehad!
*) Heer=vandaan.



Ze kregen beiden de tranen ik de oogen, bij de herinnering; maar 't konden nu toch ook weer prettige avonden worden.
Jefke bedacht al vooruit hoe 't zou gaan. — Eerst zou 't 'n beetje vreemd zijn, maar al gauw werd het gewoon den meester daar op de plaats van Steven te zien zitten, en dan was 't weer de felle strijd van vroeger, met altijd weer nieuwe potjes en nieuw genot, 't Zou eerst natuurlijk wel wat tobben zijn en hier en daar wat te wijzen, „want 't was nog mar zoo'n jungske," maar Steven had 't ook al gauw geleerd en dan zou hij hem er zoo nu en dan eens een laten winnen om
den moed er in te houden en dan later zouden
ze weer een nieuw „konkoers" beginnen en de meester zou 't verliezen 
Jefke schrok op; 't sloeg zeven uur. Maar de meester kwam niet.
— 'k Hè t'r 'n hèkel aon, as de minsche niet op
tijd zijn bij Steven en mijn is 't gin één keer
gebeurd!
— Da's wir 'n heel ander soort minsche mot-te rêkene! zei Margriet, die hebbe duk allerlei dinger aon de kop, da' ze 't vergète!
Maar Jefke werd ongeduldig en ging op z'n eentje aan 't zetten.
— A'k de vingers mar wer is 'n bietje los heb, dan zü-ve 't da' menneke wel is aon de boks zette ! 
Om kwart voor achten werd er gebeld. Jefke keek verwonderd op.
„Da' doen die stadsminschen allemaol! zei Margriet.



'k Zal 'm medeen mar zége, dat ie in 't vervolg achterurn lupt, want da's vuls te lastig! —
Hij zat nu in de groote stoel van Steven, en Jefke en Margriet luisterden verlegen naar 't vreemde heertje, met zijn mager, bleek jongensgezicht, dat daar zoo op zijn gemak zat te redeneeren. Hij sprak de woorden wonderlijk uit, zooals ze 't nog nooit hadden gehoord en praatte haastig aan éénen door over zichzelf en liet den anderen geen tijd om wat te zeggen.
Jefke had de stukken al eens verzet en schuchter gezegd: Wi'-ve mekaore dan mar is prambiere! maar hij scheen 't niet te merken en zat te vertellen, dat theorie de eenige manier was om te leeren schaken.
— Da' hè 'k ok! zei Jefke trotsch, die begreep, dat hij 't boek bedoelde.
Hij haalde het boek uit de kast. — In 't erst was t nie zoo èrg mekkelik, mar nou hè 'k d'r nog a' veul uit gestëdierd en nou geet 't bès'!
Maar de meester schoof 't boek minachtend weg: O ja, dat ken ik wel, maar 't is niets waard, niet systhematisch; k zal 't mijne wel eens voor u mee brengen, 't Is in 't Duitsch, maar dat hindert zeker niet?.... Jefke werd rood. — 'k Hè 't vroeger bès' gekunne, toe 'k nog in de zake deej, mar 'k zal 't nou wel 'n bietje vergëte zijn!
Maar de meester trok 't bord naar zich toe en ze begonnen te spelen.
Jefke zat onnatuurlijk recht op zijn stoel en staarde met ingespannen aandacht naar 't spel. De meester hield de sigaar losjes tusschen de lippen en praatte



onderwijl met Margriet. Als hij aan de beurt was keek hij even naar de stukken en zette. Jefke sprak weinig en dacht lang na over iederen zet. Hij zou 't dat kereltje wel eens afleeren om daar maar zoo onverschillig bij te zitten, of 't zoo maar van zelf ging.
Heimelijk had hij een sterken aanval op den koning voorbereid en op eens klonk 't triomfantelijk uit zijn mond: — Schak d'n koning!
De meester hield nu op met praten en ging met de handen onder 't hoofd bedaard den toestand bekijken. Een voor een moesten de stukken van Jefke weer terug en dan kwamen de vijandelijke troepen langzaam en onafwendbaar op hem af. Margriet zag dat 't mis ging. Het been werd op den stoel getrokken, de pantoffel bengelde onstuimig heen en weer en gedurig klonk het:
— Da 's 'n kwaod geval! Dat is 'n kwaöd —
ge val! 
— 'k Zal 't maar eens eventjes uitmaken! zei de meester, dan kunnen we een nieuwe beginnen!
't Was nu in enkele oogenblikken gedaan en de meester begon 't nieuwe spel al dadelijk met heel vreemde zetten.
— Dat is nu 't beroemde konings-gambiet! zei hij, U kent het zeker wel? Maar Jefke maakte zich kwaad.
— Ik veur mijn hè niks mè al die vrimdigheej's aon
de pet! Steven en ik hebbe nooit niks gin gëmie-
ten, of hoe dat die dinger hiete, gedaon en we hadde toch merakels mooie potjes! Is 't nie waor Margriet?
en m'n vrind d'n domenie zèi ok altij': —Ge mot mit



't schake gin vrimde kunste ophange, mar ge mot speule zoo as 't hêürt, zeit ie!....
't Was nu net of de meester 't er om ging doen om het te verliezen; hij deed de gekste zetten en gaf de stukken maar voor 't grijpen, die Jefke nijdig weg nam en op een rijtje naast zich zette. Onderwijl zat de meester met de vingers op de tafel te trommelen en lachte valsch in zich zelf.
Margriet zag met verwondering hoe hij telkens weer stukken verloor en gaf Je>fke bemoedigende oogknipjes.
Maar op eens begon de meester schaak te geven en in een paar zetten was 't mat.
— Da's verraojlik! zei Jefke; da's gin spul en zoo duuj ik 't nie mer!
Goed, goed! suste de meester, dan zullen we weer gewoon spelen. Maar 't hielp niets en 't eene spel na 't andere ging verloren.
Margriet schonk een glas bier in en trachtte den meester door praten af te leiden, maar hij lag daar lui en makkelijk in den leunstoel, met de sigaar tusschen de vingers en praatte en lachte en deed onderwijl achteloos zijn zetten en won toch.
jefke wilde t niet opgeven en begon telkens weer overnieuw, maar nu was 't al het achtste spel en hij had er nog geen een gewonnen.
De aardigheid was er nu af. Hij veegde 't zweet van 't gelaat en stond op om de stukken bij elkaar te zoeken.
— Lao've d'r mar uitschèje, want ik hè' te kop t'r nie bij, da' zul-de wè gemérkt hebbe! 'k Hè te veul



geldzaken aon de hand.... alhoewel da' gullie soort minsche daor wel nie veul mee te make zult hebben! zei hij venijnig.
Toen de meester weg was barstte hij los.
— Da's ins, mar nóóit meer! 'k Hè nog nooit zo'n akelik jonk gezien. Hè-de ooit van z'n léve zo'n Judas-achtige manier van speule gezien?.... En hij kan t'r niks van! A'k m'n eige nie zoo vernink vuil *) gemakt had op 't lest, dan had ie d'r gin één mir gewonne! En wa'n taól sprekt ie; 't is hSörs nie aon te heure!
— En al de segaore het ie opgerookt 't astrantige jonk! zei Margriet. Mar 't is al bijkans tien ure en mak oe eige nou mar nie' overstuur en gao nou mar nar bed toe!
Jefke kleedde zich uit en de kwaadheid trok langzamerhand weg.
Margriet blies de lamp uit, zette 't nachtlichtje naast de bedstee en slofte dan de krakende trap op, naar boven. —
Nu was 't doodstil in 't kamertje en Jefke lag moe op den rug en staarde naar den flauwen schijn van 't nachtlichtje, die door 't roodgebloemde gordijn van de bedstee drong, 't Schijnsel vloeide uit tot een verre, matte lichtvlek en de herinnering trok er in scherpe belijning de beelden van vroeger op samen, die daar opgelost zweefden in de duisternis....
Daar zaten ze; warm en gezellig, door dikke rook-
*) Vernink vuil = venijnig kwaad.



wolken omhuld, met 't schaakbord tusschen zich in — vaag op den achtergrond, in 't halfdonker, de witte
gordijntjes van 't venster, met de geraniums er voor 
Jefke met 't been onder zich opgetrokken over 't schaakbord geleund en Steven, de groote, baardige Steven, stijf achterover in den leunstoel, 't gezicht in de onveranderlijke ernstige plooi. Er was een gewichtige zet op handen en 't ging nu beslist worden.
De rook pufte heftig onder de tafel uit, en dan hield 't op en duwde 't mondstuk van de pijp met langzame schokjes een pion vooruit....
Maar nu in eens flikkerde het in 't beeld en op Stevens plaats zat valsch-lachend de schoolmeester, met de
beenen over elkaar en Jefke verloor en verloor 
altijd weer opnieuw 
Dan zuchtte hij en langs de diepe rimpels van 't verouderde kindergezichtje liepen heete tranen en rolden neer op 't kussen:
— 't Is niks gedaon.... niks gedaon!....



O? 'T IJS.
Nog vóór hij den laatsten hap eten door de keel had, schoof Jantje 't bord van zich af, bond zich haastig de grijze das met een knoop achter om den hals en stroopte de muts over de ooren. Dan kreeg hij de schaatsen van achter de kachel en gooide ze aan weerszijden over de schouders en nu was hij opeens uit de warmte en stond midden in de frissche winterlucht, die hem van alle kanten door de kleeren drong. Hij stak de handen in de broekzakken en liep op een sukkeldrafje opzij langs het huis, naar het uitweggetje, al fluitend tusschen zijn bibberende lippen, van plezier over 't onverwachte, groote geluk, dat daar zoo opeens uit den hemel was gekomen.
Onvoorziens, zonder dat iemand eraan had gedacht, of tijd had gehad er zich vooruit op te verheugen, was heel de wereld als door een tooverslag veranderd. Eergisteren, tegen den namiddag, was plotseling de regen opgehouden; 't werd kouder en kleine vlokjes sneeuw daalden neer uit de dikke grijze lucht.
— Mèrege zitte' ve tot aon de kop toe in de sneeuw!
141



had vader voorspeld, maar 't was al gauw weer opgehouden. 's Nachts gierde de koude wind om de huizen en den volgenden morgen lag alles verstijfd en bevroren en nu waren ze ineens in 't hartje van den winter.
Jantje had alle dingen nog zoo duidelijk voor de oogen, zooals ze daar, vuil en glibberig-nat, maandenlang hadden gestaan in den eindeloos neerdruppelende regen, dat hij ze nu haast niet meer herkende en 't een mooi plaatje leek uit een kerstvertelling, 't zilverbepoeierde gras en die huisjes met hun witglinsterende daken en keurige rijtjes kristalkegels eraan, waar met blauwigen goudglans de middagzon in flonkerde.
De wegen alleen lagen effen donkergrijs, scherp afgeteekend, tusschen 't wit, alsof er geen vlokje sneeuw op neergevallen was en de wind joeg er het stof nu en dan in kleine dunne wolkjes omhoog. Tusschen de diepe karsporen van den hardgevroren uitweg lag 't ijs als plaatjes melkwit porcelein, die lekker knapten en kraakten, wanneer Jantje er den voet op zette en hier en daar spoot het vuilbruine water in gulpjes er onderuit.
Achter 't huis van den buurman was de vrouw bezig 't waschgoed binnen te halen, dat tot geelwitte koeken vastgebakken lag op 't gras van het bleekje. De hemden waren groote, geelwitte vogelverschrikkers geworden, met wijd uitgespreide armen; en overal waren op 't gras donkere afdrukken zichtbaar, met duidelijken vorm van broeken en kousen, of wat er gelegen had.
Hij kwam nu aan den straatweg en rechts vooruit, achter de diepe sloot, zag hij de hoofden der schaat-



senrijdende kinderen voorbij den wit besneeuwden berm bewegen, terwijl de warme adem als lichtgrijze rookwolkjes in de koude lucht wegkringelde. Hij herkende er den vreemd gevormden hoed van Jetje en de hoog vooruitgestoken rechterhand van Pimmelke en de zwaaiende armen van Kees en nu was hij bij 't vondertje en deed de bontgekleurde bandjes uit den knoop. Hij sloeg de handen kloppend onder tegen de schouders, tot ze tintelden en dan ging hij op de knie liggen en bond de schaatsen aan de voeten.
't Broertje van Jetje scharrelde op heele kleine schaatsjes achter een keukenstoel; telkens viel het op de knieën en trok zich hijgend van inspanning met de verkleumde handjes weer bij de sporten overeind. Een paar anderen hadden slibberbaantjes gemaakt en slierden met uitgespreide armen van den eenen kant van de sloot naar den anderen. Maar die kinderen waren nog maar zoo klein en 't aankijken niet waard en Jan reed er trotsch tusschendoor naar de grooteren, die aan 't andere einde bij elkaar stonden.
Ze waren er nu weer, al dezelfden van gisteren: Jan en Pimmelke en Kees en Aorië en Driekske; en schele Jetje, die daar vreemd tusschen in stond, met haar lange rokken en wel tweemaal zoo groot was als de anderen.
Zij en Jan waren de beste rijders, en waar ze voorbij kwamen, gingen de anderen aan den kant in 't lisch staan om ze door te laten. Jan nam flinke slagen en zwaaide de beide armen bij iederen streek van den eenen kant naar den anderen. — Jetje schoot telkens, met een afzetje van 't linkerbeen, een heel



eind op 't rechter vooruit; op 't andere ging het niet, maar ze kende een toer, dien Jan niet kon nadoen en geen van allen. — Aan 't eind van de baan zette ze de beenen bij elkaar en dan opeens, zonder dat iemand kon zien, hoe 't ging, was ze met een sierlijken zwaai omgedraaid, gleed nog een klein eindje door en stond dan plotseling stil. Jan had 't al dikwijls geprobeerd, wanneer hij aan 't eind aankwam, en niemand er naar keek, maar hij viel telkens; 't was niet te leeren.
— Gullie mot is têge mekaore rèje! zei Driekske, maar Jan schudde 't hoofd:
— 't Hè 'niks van noode; 'k denk da've allebèi krek êve' hard rèje; wa gij Jetje?
— Ko' vort jonges; naor 't gunne eind! riepen de anderen. Veuruit met de geit! Toe Jan, gij veurop!
Hij lei de hand op den rug en dan kwamen Jetje en de anderen er achter; ze grepen elkaar bij de das en bij de kleeren en dan ging er op: één... twéé... drie!... een verward gescharrel en uitslaan van beenen.
Pimmelke was bezig met zijn schaatsen, die altijd loszaten en deed wanhopige pogingen om hen in te halen, maar 't ging nu steeds harder:
— Gelijk uitslaon jonges ! riep Jan; links, rech's 
links, rech's !....
Ze struikelden over de vastgevroren biezen, duwden en trokken elkaar hortend en stootend vooruit en schreeuwden om 't hardst:
— È' jong; ge trek' me de kêêl dich! 
— Lig toch niet te daüwe Aorië! 



— 't Is nie waor; da' duuj ik nie, da'duu'Kees! 
Ze waren nu op streek en Jetje begon te zingen op
de maat:
— En veuruit mèt de kluit naar d'n oliekoekekraam, Al waor de mooie meisjes staan!...
en dan zongen ze allemaal mee. Met klepperende klompen liepen een paar kinderen over straat met hen mee en trachtten hen bij te houden en Jan keek triomfantelijk naar „d'n ouwen Ötje", 't petroleumkereltje, die er met zijn rammelend wagentje voorbijkwam.
Ze waren nu bijna aan 't eind en Jan kommandeerde „stoppen!" De kleintjes, die aan 't slibberen waren, vluchtten haastig naar de kanten; 't ijzer van de schaatsen kraste diepe sporen in het ijs en ze vielen neer, met de handen in de koude sneeuw van den berm en rolden schreeuwend en lachend over elkaar. Alleen Jetje zwierde met prachtigen draai om en stond dan pal stil, en keek verlegen, met haar schele oogen naar boven gedraaid, in de lucht. Ze stonden met roode gezichten te hijgen en in de koude handen te blazen en lachten om Pimmelke, die op één schaats kwam aanstrompelen en als hij vlak bij was, met een bons op zijn achterste viel.
Over den weg kwam, stootend en ratelend, een kar met gruis en ze keken naar den voerman, dien ze haast niet konden herkennen, zooals hij daar, vreemd-deftig, ernaast liep, met wollen wanten aan de handen en 't hoofd achterover, om onder den rand van zijn groote bontmuts uit te kunnen kijken.
Om den draai van den weg zagen ze een paar
't Witte Huiske. 10



groote jongens aankomen, met de pijp in den mond en de handen in de broekzakken. Bij de sloot stonden ze stil en dan kwamen ze op 't ijs en slibberden met hun groote klompen er overheen. —
De kleintjes gingen angstig opzij, want „Hent 't keuje" was erbij, een leelijke kerel, die iedereen altijd plaagde.
— We zullen 't is 'n bietje taoi vêür oe make jongens! riep hij met een valsche grijns, dan kun-de op 't pampiere zoldertje rèje!... Da' geet toch zoo mööi!...
De kerels legden de handen op eikaars schouders en liepen er stampend overheen, van 't eene einde naar 't andere, dat 't ijs piepte en kraakte en zichtbaar onder hen boog. Maar 't wilde nog niet gauw genoeg stuk gaan en nu gingen ze er op staan dansen en springen en liepen hand aan hand over en weer.
De kinderen waren angstig op den kant gevlucht, en moesten 't aanzien, dat hun prachtige ijsbaan nu heelemaal stukgetrapt en vernield werd.
Jan stond er met bleek gezicht bij te kijken en balde de vuisten.
— Schèj t'r dan toch uit, ge makt de heele
baon këpot!...
— Lillik keuje! riep Jetje en nu begonnen ze allemaal en bedachten alle scheldwoorden, die ze wisten, maar de kerels hadden er hun plezier van en liepen maar aldoor, tot 't overal vol barsten en gaten lag en 't water er overheen stroomde.
— 'k Wou da' ge d'r wis aon de kop toe inviel! riep Jan, en telkens wanneer er een schol onder hun



voeten wegzakte, dan popelde hun 't hart bij 't idee, dat ze erin mochten vallen. Ze zagen het duidelijk gebeuren, hoe die twee leelijke kerels daar in de diepte van 't koude water verdwenen en om hulp schreeuwden; en geen mensch zou hen helpen om er weer uit te komen en ze moesten als hun eerlijk verdiende straf verdrinken.
Maar 't ijs brak achter hen af en 't water spatte omhoog en toch stonden ze telkens weer behouden aan den overkant en schaterden van plezier, dat 't zoo weinig gescheeld had. Dan opeens, net als Hent weer aan den kant was, schoot zijn eene been weg; 't plonsde in 't water en hij trok den voet druipend eruit. De kinderen krijschten en juichten van plezier en de andere jongen stond mee te schateren van 't lachen. Hent schudde 't water uit zijn klomp en nu sprongen ze over de sloot en gingen verder naar 't dorp.
't Grootste gedeelte van het ijs lag er nu overstroomd met vuil-riekend water en alleen aan 't einde was nog een stukje heel gebleven.
De dappersten gingen er daarop, maar ze reden elkaar in den weg en 't kraakte en boog er zoo vreeselijk, dat de anderen niet durfden.
— 't Gêêf niks jonges; 'k raoj, da'-ve 't 'n eind wijjer, nëve de bongerd op, mar is prambiere! stelde Jan voor. Ze haalden den stoel, die midden in 't water stond, met een tak naar zich toe en dan trokken ze met onvaste schreden op hun schaatsen over 't land verder, als een troep waggelende eendjes achter elkaar, 't Ijs lag er glad en onberoerd, als een lange blin-



kende spiegel, zoover ze konden zien. Ze hielden elkaar hand aan hand in een lange rij vast en Keesje moest 't het eerst probeeren, omdat hij de lichtste was.
Hij stampte erop met 't achtereind van zijn schaats, dat de blinkende schilfers eraf vlogen en dan ging hij aarzelend, voetje voor voetje, verder en keek angstig vóór zich naar beneden, waar 't water koud en donker onder hem lag, alsof 't maar een dun glazen vliesje was, waar hij over reed. Een eind verder begon 't opeens te kraken en hij keerde weerom, maar de anderen waren nu ook op 't ijs gekomen, en nu was 't er zóó vol dunne witte krasjes en dan was meteen 't gevoel van angst voorbij en reden ze onbezorgd heen en weer langs den boomgaard.
Maar 't begon Jan te vervelen, zich daar den heelen tijd half dood te moeten trekken, vóór aan den slinger van scharrelende en krabbelende kinderen, waar er toch niemand 't kon zien en hij stapte over 't schuins afloopende hekkentje, aan 't einde bij de doornenhaag en reed verder het veld in.
Aan alle kanten lag 't bouwland zonder boom of struikje, wit en vlak als een laken wijd uitgespreid voor zijn oogen. Aan den tegengestelden kant, vanwaar de wind was gekomen, stonden de droge, hardbevroren aardkluiten als driehoekige en vierkante, grijze vlekjes erop afgeteekend en de sloot en 't zwart van de lange rechte haag waren als boordels daaromheen gezet.
Achter hem lag 't dorp, waar de groepjes boomen en struiken als donkere takkenbosjes tegen het wit afstaken, en de lage huisjes met hun besneeuwde daken,



die wegvloeiden in de blanke wolkstreep langs den horizont, stonden als grauwe en vaalroode muurbrokken, met gapende deuren en vensters daartusschen. Alle dingen lagen dood en verstijfd van de koude en op de aarde, noch in de lucht, was er iets, dat zich bewoog dan een paar uitgehongerde kraaien, die over de sneeuw rondwandelden, in de hoop, hier of daar nog een graantje tusschen den mest te vinden, en Jantje, die daar, als een ijverig insectje met spartelende ledematen, over de lange eenzame sloot voortbewoog.
Eindelijk werd hij moe en zette zich neer in 't spichtige gele gras, dat aan den kant van de sloot boven de sneeuw uitstak.
't Was doodstil in 't rond, maar nu en dan kwamen van verre geluiden, zwak en ongewoon-duidelijk, door de ijle lucht.
Bij een van de huisjes blafte een hond; achter
langs den veldweg, ging piepend en rommelend een
kruiwagen over den hard bevroren grond en dan
opeens meende hij flauw van den kant van den boomgaard, zijn naam te hooren roepen Hij luisterde: 't Was Arie of Keesje, die hem wilden hebben om vóór te rijden, maar hij voelde 't steken in zijn kuiten van moeheid en de schaatsbanden trokken pijnlijk over zijn verkleumde voeten. Hij bond ze wat losser en liet ze roepen ; ze mochten zien dat ze 't zelf klaarspeelden ! 
Als hij 't hoofd ophief, zag hij in de verte een heel, heel klein manneke aankomen over de sneeuw, 't Werd grooter en nu herkende hij Geurt van Antje, die met



de schaatsen in de hand op hem afkwam en hem uit de verte iets toeriep. —
— Tjéé ! Jan ! wa' zitte gij daor allinnig in
de snêêuw ?.
Kö' vort, bijnd de schartsen onderuit en gao mee naor
de kom! wa' hedde daor nou aon, um op zo'n
sloot te klungele?....
't Ging Jan als een schok door het lichaam en hij kleurde bij 't idee van het heerlijk vooruitzicht, dat daar opeens voor hem geopend werd, en dat hij al zoo dikwijls heimelijk zich had voorgesteld. Maar 't was nooit meer geworden dan een vaag verlangen naar iets onbereikbaars, iets wat heel veel later pas zou kunnen gebeuren, als: 't Mee mogen gaan met vader naar de markt, of lid te mogen worden van de muziekvereeniging.
En nu zei Geurt het als iets heel gewoons en hij hoefde maar mee te gaan .... Maar 't was onmogelijk; 't zou wat zijn, als vader het hoorde! en hij schudde 't hoofd: — 't Mag nie; vad wil 't nie' hebbe! 
— Ze hoeven 't ummers niet te wete! bleef Geurt aandringen: A'ge nou gauw vortmakt, dan zij-de over 'n ureke a' wer wêêrum en dan zèg-de mar, da' ge 'n heel eind wijd 't veld in gewest zijt! 
— En d'r zijn d'r wel op, die nog veul kleiner zijn as gij!....
Jan bleef twijfelen, maar als hij zag, dat Geurt weg wilde gaan, dan was 't in eens besloten: 't moest gebeuren! — Hij bond gauw de schaatsen los en nu staken ze 't bouwland over en sprongen van de eene kluit naar de andere.



Geurt vertelde onderwijl, hoe plezierig 't er was. — Overal mooi ijs, zonder biezen erin—en soms kwam er een draaiorgel.... en alle deftige menschen reden er.... en zoo waren ze ongemerkt al op den veldweg gekomen.
Ze staken de breede laan over en gingen rechtaan op 't dichte bosch voor hen, dwars door het glanzend witte weiland, waar de molshoopen als zwarte moesjes op afgeteekend stonden. Rechts lag 't molentje, aan één kant wit besneeuwd en stak de vier bevroren armen wijd-uit in de lucht; en midden in de wei stond, op hooge staken, de groote duiventil, met 't aardige koepeldakje en de zwarte gaatjes, waarachter de duiven diep zaten weggekropen in hun warme hokjes. Ze gleden de sloot over en gingen 't rozenlaantje door, waar nu de struiken dor en naakt in de sneeuw stonden en dan hoorden ze 't heldere geklank van ijzer en nu zagen ze vóór zich, de smidse met de hooge boomen er omheen en 't kleine hoefstalletjes ernaast.
In 't warme, halfduistere hol, achter de kleine ruitjes, speelde de vuurgloed in vlammende tinten over 't gebaarde gezicht van den smid en zijn knecht, die daar als baarlijke duivels hun groote hamers in de sterke armen zwaaiden, dat de vonken, als vuurwerk in 't rond spatten.
De jongens waren nu in de laan, midden in 't bosch gekomen, waar 't donker was van de groote breede sparren, die er in dichte rij aan weerskanten omheen stonden en dan plotseling, om den hoek, lag 't machtige witte kasteel vóór hen.



t Breede grasperk daarvóór, liep in een langzame glooiing af, tot beneden aan den grooten, ronden vijver, waar aan beide kanten de gracht in uitliep, die als een dikke, grauwe slang, met opgezwollen krop, tusschen 't zwarte geboomte en de struiken gekronkeld lag, in een grooten boog, tot achter het kasteel.
De menschen zwierden daar twee aan twee, of enkel, of in kleine trosjes over heen, de vormen duidelijk afgeteekend tegen 't wit, en 't leek Jan, of 't allemaal zwartje miertjes waren, opgeschept op een stuk wit papier, waar ze onrustig op heen en weer en door elkander krioelden en er niet af konden.
Ze gingen de hooge brug voorbij, met de dikke ijzeren kettingen en de twee vreemde steenen monsters ervoor, half vrouw, half beest, die nu toegedekt zaten in houten huisjes en dan bonden ze de schaatsen aan, onder bij de drie hooge populieren, waar overal fietsen stonden en lagen met jassen en mantels erover gegooid. Kreupele Heintje stond er met zijn wonderlijk, van een kistje en twee fietswielen kunstig gefabriceerd, wagentje, vol sinaasappelen en olienootjes en 't ijs lag er rondomheen bezaaid met schillen en papiertjes, die t er gevaarlijk maakten om uit te glijden. Maar verderop was t overal blank en glad, als een marmeren vloer en een weelde van ijs en ruimte, naar alle kanten.
Jan hield zich dicht bij Geurt en voelde zich klein en verlaten op die uitgestrekte ijsvlakte, met de groote kerels erop, die pijlsnel, met lange streken voorbijschoten, dat de wind hem tegen de ooren flapte. Van boven van den wal af had 't geleken of ze haast niet



vooruit kwamen en hij had 't zich heimelijk voorgesteld, hoe iedereen naar hem zou kijken en hoe ze elkaar zouden vragen, wie die kleine jongen was, die zoo hard reed, dat hij de grooteren zelfs achter zich liet; en nu vlogen ze met de handen op den rug langs hem heen en er was niemand, die op hem lette. Maar aan 't eind stonden Koos en Johan van den bakker en nog andere jongens, die hij kende en ze hadden er schik in, dat er nu weer een nieuwe bij was.
— We zijn nou 'n aorig klochje jongens bij mekaor, nou gaon-ve strak krijgertje speulen op d'n huisgrach'! 
Temidden van het troepje jongens, dat zich aan de beide uiteinden van den vijver telkens weer vormde, voelde Jan 't vreemde en de onrust langzaam wegtrekken en hij herkreeg 't prettige gevoel, van een van de beste rijders te zijn onder zijns gelijken en nu keek hij bedaard rond naar de menschen, hoe ze reden en wie hij er van kende, en of er geen bij was, die 't thuis zou kunnen verklappen.
Ze waren er allemaal op z'n Zondags, in zwarte kleeren en met schoenen aan, en 't scheen of niemand had te werken, en 't feest was, zoolang het ijs er lag.
Heel gewone menschen, waar anders niemand ooit naar omkeek, waren nu plotseling personen van beteekenis geworden, waar de anderen zich gevleid voelden, wanneer ze er mee mochten praten en die nagekeken werden tot 't eind van de baan.
Zoo was er het groentenboereke, die met de handen in de zij, zich telkens met 't eene been een afzetje



gevend, op 't andere in sierlijke krullen van den eenen kant naar den anderen zwierde; en de zoon van den smid, die als een pijl uit den boog wegschoot, en heel alleen, om meer ruimte te hebben, langs den buitenkant van den vijver zonder uitrusten, rondreed. Andere, voorname, menschen daarentegen, zooals de zoon van den dominé, die anders met opgeheven hoofd door het dorp ging, scharrelden onopgemerkt op een rustig plekje met houterige streekjes, heen en weertusschen de kleine kinderen.
De meisjes stonden met paars-roode wangen en den hoed scheef op 't verwaaide haar, in groepjes met elkaar te praten en te giegelen en keken terzijde uit om te zien of er geen jongen kwam om met hen naar den anderen kant te rijden. Nu en dan, wanneer er veel tegelijk aan een kant bijeen stonden, maakten ze een grooten slinger van jongens en meisjes en dan ging het, met gelijk uitstrekken van al die beenen, beurtelings naar rechts en links, tsjoek.... tsjoek.... erover, dat 't geluid hol weerkaatste tegen de muren van 't kasteel en den boschrand. De kinderen krabbelden er achteraan en weerden zich uit alle macht om ze bij te houden en aan 't eind hielden ze elkaar allemaal met languitgerekte armen vast om den slinger niet te verbreken. Maar de vaart was te groot, sommigen vlogen ver door, met de beenen naast elkaar, of slierden, klein ineengedoken, op de hurken verder; anderen pakten 't meisje vóór hen om 't middel en draaiden ze in de rondte en 't was een roepen en lachen, dat 't blij schalde door de ijle lucht.



Wanneer ze er even hadden gestaan, kwam Toon, de baanveger, die heel den middag met den bezem over den schouder heen en weer liep om centen te vragen:
— Denk as-te-blief is um de baonvêger!.... Maar de meesten reden schijnbaar toevallig net weer weg, om niet te hoeven geven en om de vuile lucht, die, overal waar hij stond of ging, als een wolk om hem heen hing. Jantje trok den neus op:
— Wan smerrige kjerl! 
— 'k Wil 't wè geleuve, zei Koos, d'n heelen
winter duut ie gin schoon grèi aon! 'k Kan t'r
niet tège, 't is vuls te koud," zei ie lest, „en 't kost mar cente!" 
— Pas op daor hedde-n-'m en a'ge niks gift, dan smijt ie oe d'n bêzem tussche de been'!....
— En nou d'n huisgracht op jonges! 
Ze reden onder de hooge brug door, over de breede gracht, waar langs den kant de takken van statige beuken en dichte struiken overheen hingen en 't ijs doorzichtig was als helder glas, met halverwege versteven, witte luchtbelletjes erin.
De zon was laag achter 't geboomte gezonken en volgde met hen mee, in gelijkmatige afwisseling van schaduwstrepen, waar ze wegdook achter de breede stammen, en van vurige gouden lichtbundels, die hun de oogen verblindden. De gracht werd smaller en nu waren ze van alle kanten door heesters en boomen omgeven en moesten gehurkt of op hun buik onder lage bruggetjes door kruipen, die met dichte slingers klimop waren begroeid.



En dan opeens zagen ze het, wit, door de boomen schemeren en waren ze op 't vijvertje aan den achterkant van het kasteel. Er waren daar alleen maar een paar kinderen, en 't ijs behoorde nu heelemaal aan hen.
Vooraan was een groote bijt gehakt, en daar zwommen vreemde, bontkleurige eenden in rond, of zaten er op de ijsblokken, die als dikke stukken lekkere borstplaat, er rondom heen lagen. Als een aartsvader in hun midden zat een groote, grijze gans, met sleepende vleugels en afgezakt achterste, die heftig begon te snateren, wanneer ze er dichterbij kwamen. Een klein eendje zat te bibberen met 't waaiervormige staartje en hield den kop vreemd verdraaid achter in de veeren op den rug, maar de anderen zwommen vroolijk rond in t zwarte, koud-blinkende water en niemand kon t begrijpen, dat ze het daarin uit konden houden.
De jongens stonden met plezier daar naar te kijken en naar de aardige, drietakkige indrukken, die de eenden in de sneeuw hadden gemaakt, zoodat 't precies te zien was hoe ze waren geloopen; maar dan hoorden ze een hond blaffen en ze reden gauw een eind er vandaan.
In de verte zagen ze den baron aankomen. — 't Hoofd achterover in den mooien dikken pelskraag, ging hij, zonder omkijken, over 't bruggetje en de kinderen volgden hem met de oogen, tot hij verdwenen was in 't groote geheimzinnige paleis, waar nooit een gewoon mensch over den drempel kwam en 't vol was van onbekende pracht en heerlijkheden, waar niemand zich zelfs maar een voorstelling van kon maken. Ze reden nu onder langs de machtige, schuins afloopende



muren en loerden door de getraliede vensters, waarachter onkenbare dingen in 't spookachtige halfduister stonden en dan kregen ze opeens een heerlijken geur in den neus en ze zagen den warmen gezelligen gloed van den grooten fornuisoven in de keuken, waar meiden, met heldere mutsjes op, ijverig heen en weer liepen met rammelende borden en messen, en dampende schotels met allerlei vreemde spijzen op tafel stonden. De jongens bleven daar als geboeid voor de tralies staan kijken en wezen elkaar wat ze er zagen, maar dan kwam er opeens een knecht met gouden knoopen naar 't raam en ze maakten, dat ze wegkwamen.
— Aon gunne kant in da' huukske ligt de boot," zei Johan, da's 'n mooie stèi *) veur honk, dan kun've medeen 'n bietje uitruste!
Maar als ze den hoek om kwamen, zagen ze, met den rug naar hen toe, een jongen en een meisje, die dicht aaneengedrukt met de armen om elkaar heen, op den rand van 't vastgevroren bootje zaten.
— 'k Geleuf, dat die 't ok lillik koud hebbe, zei Jantje, da' se zöö dich' neve mekaore kruipe! 
Maar Geurt, waar groote zusters aan huis waren, wist 't wel beter:
Zij-de gek jong, die zitte te vrèje, mar 'k zal ze
d'r wel afkrijge! 
Hij reed weg en de anderen bleven naar de ruggen van die twee staan kijken, die zich zoo stijf tegen elkaar gedrukt hielden en verwonderden zich er over,
*) stèi = plaats.



wat daar wel voor prettigs aan kon zijn, om zoo onbeweeglijk in de kou te zitten; en aan 't heele vrijen, of al die andere dingen, waar groote menschen zich mee vermaakten — zooals 't tabakpruimen of 't lezen uit de krant.
Geurt kwam nu terug met een dik stuk ijs in de hand.
— Op zij jonges, daor geet ie! d'rrr af
gullie! 
't Stuk slierde over 't ijs en vloog met een slag uit elkaar tegen het schuitje, dat 't paartje elkaar verschrikt losliet en de kerel vloekend op stond om hen te krijgen.
De jongens gierden en schaterden van de pret en stoven weg naar alle kanten. — De koude stilte en de onbewuste angst voor die statige, hooge muren was nu ineens verbroken en ze vervulden de lucht met hun geroep en gelach, dat het galmend weerklonk uit de hoeken en nissen van 't kasteel.
De jongen en het meisje reden weg en de kinderen vielen nu aan op het schuitje, keken onder de banken en trokken aan den ketting en de vastgevroren roeispanen en dan maakten ze uit, wie het 't eerst zou zijn met 't krijgertje.
't Was nu een gescharrel en een druk gejaag naar alle kanten over 't ijs. Roepend en schreeuwend glipten ze elkaar weg onder de handen, doken ineen, en vluchtten op 't gras langs den kant, en niemand merkte 't, dat de zon hoe langer hoe dieper zonk en 't laatste sikkeltje van de groote roode schijf nu eindelijk ook verdween achter den ondersten rand van 't verduisterende bosch.



Het licht bleef daarachter hangen in bonte kleurschakeeringen van bloedrood en goud, waar de voorste boomstammen als dichte, rechte inktstrepen tegen afgeteekend stonden en verderop was 't een dichte warreling van lijntjes en krabbeltjes op 't effen rozenrood van den avondhemel.
In onmerkbaren overgang veranderden en verflauwden al die kleuren en drenkten met wazige, zachte tinten van mat-brons en teer purper en roze, het wit satijn van de besneeuwde weiden, 't Hooge kasteel werd een grauw, dreigend gevaarte, vol akelige geheimzinnigheid achter de donkere vensters en de kinderen werden bang voor hun eigen oneerbiedige luidruchtigheid en reden haastig en zonder spreken tusschen het donkere geboomte door, terug naar de kom. —
De andere kinderen en de meisjes waren al naar huis en 't was er nu vol groote kerels, die na 't werk nog wat kwamen rijden en hun als zwarte schimmen voorbijschoten. Anderen stonden aan den kant te kijken, of slierden op hun klompen over 't ijs. Maar zoo gauw was er niet een midden op, of de schaatsenrijders kwamen van alle kanten op hem af en zongen:
— Klompeboeren in de geut,
Schartserèjers böve! 
Meteen waren de anderen, die aan den wal hadden gestaan, er ook bij, onder het geschreeuw van:
— Ijsberen in de geut,
Klompeboere böve! 
't Werd een warrelende klomp van zwarte gedaanten en de vuistslagen klonken dofbonzend op den rug,



onder 't gelach en geroep van hun ruwe stemmen. — De jongens werden benauwd en reden naar den kant, maar verderop was er weer een klompenboer op 't ijs gekomen en de schaatsenrijders schoten er van alle kanten opaf. Jantje trachtte er haastig tusschendoor te scharrelen, maar een groote kerel reed tegen hem aan en haakte met zijn schaats en ze vielen beiden om en gleden een eind over het ijs.
De kerel stond vloekend op, pakte hem bij den kraag en reed met hem naar den wal; dan zette hij hem neer en gaf hem een paar fiksche slagen met de vlakke hand voor zijn broek.
— Veuruit; en nou naor huis toe, zukke kleine blagen as gij heuren op de sloot; daor lup-te de minsche nie' in de wèg!....
De andere jongens waren er nu ook bijgekomen en vroegen medelijdend, of hij erg had geslagen en of 't zeer deed, maar Jantje z'n stem was verstikt van de tranen en hij snikte luid met de handen voor de oogen.
't Bedaarde eindelijk en dan trokken ze de schaatsen uit en gingen zwijgend langs denzelfden weg, dien ze waren gekomen, door den schemeravond naar huis.
De smidse lag nu donker en koud en overal in 't doffe wit van de besneeuwde vlakte om hen heen, gaapten griezelige holen en spelonken, waar de roetzwarte duisternis zich had opgehoopt, onder aan den slootberm en bij de heesters en struiken langs den weg. — Met het licht was 't laatste vleugje warmte en leven van de aarde verdwenen en er was niets dan



koude, grimmige, snijdende koude, die 't lichaam versteef en hun de tranen uit de oogen perste.
De jongens liepen, met hun verkleumde handen onder den broekband, of tegen de ooren, op een stijf sukkeldrafje achter elkaar en snoven en wischten met de mouw langs den kouden neus, waar de druppels zonder ophouden uit neerliepen. Jantje hinkte er moeielijk op zijn pijnlijke, versteven voeten achteraan en luisterde naar 't kletteren van de schaatsen en 't kraken en klakken van de schoenen op den harden bodem. Nu en dan schokte er nog een snik naarboven in zijn keel, maar 't was meer vanzelf, en 't leelijk voorval met dien boozen kerel was al haast weer vergeten en opzij geschoven, door de herinnering aan al 't plezier en 't gewicht van op de kom te hebben gereden. In zijn verbeelding zaS hij Jetje en Pimmelke en al de anderen al om zich heen en hoe ze met jaloersche oogen naar hem luisterden, als hij al 't heerlijks vertelde.
Dan zag hij opeens, hoe ongemerkt het donker van den avond over alle dingen was gekomen en de lichtjes van de huizen in 't dorp al waren ontstoken en hij klappertandde bij 't idee van de straf:
— 'k Zal lillik op 't wammes krijge!...
Maar hij was te moe en te suf om 't zich voor te stellen hoe 't af zou loopen en dacht er alleen maar over, of hij den tijd zou hebben zich eerst nog wat te ontdooien; 't zou anders zoo zeer doen!
Hij sloeg nu 't uitweggetje in en dan sloop hij zachtjes naar binnen en kroop huiverend achter de kachel. Moeder was op 't deeltje bezig de varkens te voeren
't Witte Huiske. 11



en kleine Marietje zat met den vinger in den mond naar hem te kijken, in angstig voorgevoelen van wat er zou komen.
— Ge zijt 'n stoute jong en moed' is vuil op oe.... en ge krijg' ros! 
Maar 't kon hem niet veel meer schelen nu, en hij dacht alleen aan die heerlijke warmte, die hem langs 't lichaam streek en de bevroren vingers ontspande.
Als moeder binnen kwam, kreeg hij een paar ferme klappen om de ooren:
— Ondeugende stinkert van 'n jong 'k hè'twè'
gehêürd da' ge op de kom zij' gewist A' ge nog
ins 't hart het, dan za 'k 't aon vaoder zége, en dan mot-te 't eiges mar wëte en nou veuruit; gauw ëte!...
Jantje schreeuwde en griende een beetje, maar 't was eigenlijk meer, omdat moeder anders zou denken, dat 't niet hard genoeg was geweest en dan zat hij lui en tevreden, dat 't zoo af was geloopen, met den rug naar de kachel, aan tafel en slurpte van de heerlijke, dampende koffie en beet groote stukken uit de dubbele boterham; en smaken dat 't deed! 
Den volgenden dag was 't al weer winter en als Jantje op de sloot kwam, lagen de gaten in 't ijs dichtgevroren en precies dezelfde kinderen reden er weer heen en weer, als gisteren, met dezelfde kleeren en roode neuzen, en scharrelden met zwaaiende armen en struikelden over het lisch en het vastgevroren eendenkroos.
Hij hoorde hen van verre al lachen en schreeuwen



van plezier, want Keesje had een prikslee meegebracht en Jetje zat daarop, wijdbeens achterover en de jongens trokken en duwden eraan, onder groot geschreeuw. Als ze Jan zagen komen, hielden ze stil en vroegen, waarom hij gisteren zoo vroeg was weggegaan.
— 'k Zij is 'n keer op de kom gaon rèje! zei Jan losjes, of 't de gewoonste zaak van de wereld was.
De anderen keken met verbazing en ontzag naar hem op en hij moest nu alles vertellen, hoe 't er toeging en of er waren geweest, die harder konden rijden dan hij.
En waorum gao-de d'r van de middag nou nie hên? vroeg Jetje.
— 'k Hè van de middag nie veul tijd; 'k mot vad helpe mè 'n nije kiepekooi te timmeren! loog hij zonder te overleggen, maar dan bedacht hij meteen hoe lastig 't zou zijn, telkens weer een nieuw voorwendsel uit te vinden en hij hoopte heimelijk, dat 't nu maar gauw zou gaan dooien, 't Mooie was er nu toch af.
In zijn gedachten lag die groote, witte ijsvlakte weer voor zijn oogen, met al die vroolijke troepjes menschen en 't prachtige, deftige kasteel, dat anders zoo trotsch en zoo ver over 't water lag, vlak bij, als een eigen huis.... en de kronkelende gracht met de overhangende struiken en de begroeide bruggetjes erover en 't
aardige bootje en de vreemde eenden 
Hij ging 't alles nog eens na, en 't was als de herinnering aan een feestdag met louter plezier van 't begin tot 't einde. Als hij dan bij den afloop kwam, sloeg hij dat over, als iets wat er niet bij hoorde en waar niet aan gedacht



mocht worden, om 't andere niet te bederven en
dan was hij ineens weer op 't slootje .... 't akelige, smalle ding, vol riet, dat daar triest en vervelend midden door de kale velden liep. En de kinderen daarop, altijd
dezelfde ze verveelden hem met hun langzaam
gekrabbel En Jetje met haar trotsche omzwieren 
't was niets;.... op de kom kon iedereen het. En nu nog dat kinderachtige priksleetje erbij, dat den heelen
doorgang versperde en 't ijs vernielde, hij had ze
er allemaal af willen smijten; allemaal!
Met heftige armzwaaien reed hij woest naar 't eind, dat de kinderen verschrikt opzij gingen en nu stond hij stil bij 't vondertje en keek lusteloos over den verlaten straatweg.
Op den hoek, waar de sloot zich van de straat afboog en rechtuit 't veld inliep, stond een heel, heel klein kereltje, 't Hooge grijze pluimmutsje boven het magere, bleeke oude-mannetjes-gezicht, had het daar, zoolang ze er waren, 't kleine stukje van den weg heen en weer geslenterd en keek met verwaterde oogen en 't neusje paars van de kou, naar 't rijden en 't drukke spel van de kinderen op 't ijs.
't Was ergens een kind uit een van de hutjes, buiten 't dorp en niemand kende het, of lette er op, dat het telkens weifelend een eindje 't gras opliep en blijkbaar in zichzelf iets overlegde.
De kinderen waren weer aan 't andere einde van de sloot en 't manneke klouterde nu behoedzaam naar beneden, tot onderaan den berm. Dan keerde het zich om op de knieën en klopte voorzichtig met



de punt van zijn klomp op 't ijs. Maar de losse, witte ijsschilfers aan den kant kraakten stuk en hij trok angstig zijn been terug en ging 't verderop probeeren.
Hij stond nu op de sloot en keek tevreden rond en schuifelde langzaam, voetje voor voetje, op zijn klompjes, naar 't midden. Maar Jantje had 't gezien; dat gewurm begon hem te vervelen en hij reed er nijdig op af.
— Alloo gij snotneus!
Klompeboeren in de geut;
Schartserèjers bove! 
't Kind wilde angstig vluchten maar het viel languit op 't gladde ijs en Jantje greep het bij zijn kleertjes en duwde het tegen 't besneeuwde gras op naar boven.
t Stond daar met diep-droevig gezicht en den vinger in den mond nog even te kijken en dan trok 't het gezicht in rimpels en liep schreiend weg.
Jantje ging met stevige slagen naar het eind, stak bij 't hek het land over en reed verder, zonder te luisteren naar de anderen, die hem riepen om vóór te rijden aan den slinger. Hij reed maar aldoor, zonder omkijken of uit te rusten, tot hij alleen was in de koude stilte van het doode winterland om hem heen en dan zette hij zich neer in de sneeuw en keek verlangend naar de zwarte lijn van het bosch in de verte, waarachter 't groote, mooie kasteel lag en Geurt en de anderen nu weer lustig rondreden over de breede baan, of krijgertje speelden bij "t vastgevroren bootje.



DE BOLDERWAGEN. *)
Heel den morgen zaten Hent en Heintje daar zwijgend naast elkaar, met opgetrokken ruggen en voorovergebogen hoofden, als vastgegroeid op de hooge krukken, ieder op zijn plaats, in de breede lichtstreep, die van boven over den rand van 't blauwgeverfde horretje neerscheen op de werktafel.
Nu en dan beurde een van beiden het hoofd op en vroeg den ander iets met een enkel woord of gebaar, of ging zoekend met de hand door den rommel van vreemde werktuigjes en veeren en raadjes, vóór zich; en dan zaten ze weer, elk in zijn eigen gedachten verzonken en peuterden en wroetten met tangen en ijzertjes in 't kunstige samenstelsel van 't een of andere uurwerk.
Achter hen, tegen den muur en in de hooge glazen kast, hingen en stonden, dicht tegen elkaar, groote en kleine klokken van allerlei fatsoen en 't was er een zacht getik en gehamer, een aparte wereld van heel
*) Uitvinding en rijmpje zijn historisch en dateeren van voor c.a. 30 j. uit een klein dorpje in de Betuwe.
166



kleine wezentjes, die daar ijverig werkten aan onzichtbare dingen, ieder in zijn eigen huisje.
Met deftig, afgemeten heen en weergaan van de geelglanzende slingerschijf, overstemde 't kalme, ernstige tiktak van de groote Friesche klok in den hoek, het drukke gedoe, van de andere hangklokken, die hakkelend elkaar achterna liepen; en daartusschen ging 't zenuwachtige gerikketik van de wekkerklokjes en 't hooge, fluisterende gekriek van de horloges op de werktafel.
Dan opeens begon het te brommen en te soezen in een van de houten huisjes, als van een machine, die in gang wordt gezet, en hooge, luidruchtige metaalslagen verbraken de effen kalmte 
Wat later begon er weer een, met nadreunend geluid, als van een uitklinkende torenklok, en dan viel de penduie in met heldere zilvertonen en overal werd het nu een gehamer en geklank en getingel, met zwevende nageluiden van trillende veeren, tot het opeens uit was en het nijvere getiktak de kamer weer vulde, met rustige gezelligheid.
Onderwijl werkten de beide mannen onafgebroken voort, ternauwernood bewust van eikaars aanwezigheid en keken zoo nu en dan op, van onder hun neergetrokken wenkbrauwen, wanneer het rammelen van een wagen of 't klompengeklots van een enkelen voorbijganger de morgenstilte van de dorpsstraat verstoorde.
De weg, met wat er op was en de sloot en het bouwland aan den overkant, waren met dichte maaslijnen overtrokken, met vaagomlijnde omtrekken, als



dingen in een vliegenkast en daarboven, over het horretje, blonk onveranderlijk tusschen de vensterlijsten het nette, kleurige schilderijtje, van groene weiden in de verte, met links de smalle houten Lingebrug en rechts de boerderij van Weertjes, half verscholen in 't geboomte, met de stomphoekige hooiberg ernaast. — Wanneer 't groote uurwerk in de lucht den schaduwwijzer van 't middelste vensterschot over de werktafel gedraaid had, tot dicht bij het spijkerkopje in het midden, dan werden de handen van de werkers trager en deden voort met loome bewegingen aan den arbeid, waaraan ze bezig waren.
Uit gemakkelijkheid, om niet het horloge uit den zak te hoeven halen, of om te kijken naar de ronde zwarte klok achter hen, de eenige, die gelijk ging, was 't voortbewegen van die schaduwlijn langs de gaatjes en kerfjes in de werkbank, hun een vertrouwbaar uurwerk geworden, waarnaar ze den tijd, op enkele minuten nauwkeurig, wisten af te schatten.
Als de streep bij 't spijkerkopje was gekomen, hoorden ze de voetstappen van moeder, die schuifelend door de gang naderbij kwamen en in hun gedachten roken
ze al den lekkeren geur van de koffie; dan kraakten
de treden van 't kleine trapje en ze zagen zonder opkijken van terzijde de hand, die 't kopje naast hen neerzette:
— Asteblief Hent! Asteblief Heintje!
Ze knikten even met het hoofd en als ze de deur weer hoorden dichtgaan, legden ze de gereedschappen neer en zaten nu, met de beenen opgetrokken op de stoelsport en bliezen den warmen wasem voor zich uit,



die opkronkelde boven het kommetje tusschen de beide handholten. Met kleine teugjes slurpten ze de koffie naar binnen en dan stopten ze een pijp en praatten met lijzige stem over verschillende onderwerpen. Ze gingen na wat voor werk er nog te doen was en wie er 's middags zijn horloge zou komen halen en dan werkten ze nog wat door tot het etenstijd was.
Vader trok het kapotte handvat uit de deur; ze sloften achter elkaar op de zwart-trijpen pantoffels de gang door en de dingen op de werktafel lagen nu stil in de luie middagrust van het kamertje, waar de zon warm en gezellig naar binnen scheen en overal kleine gouden en zilveren vuurtjes stookte op het metaal en het glas van de klokken en horloges.
Maar langs den muur, in de klokkenhuisjes, bleef het leven voortduren en de onzichtbare wezentjes daarachter werkten rusteloos voort en tikten en klopten onnoembaar kleine deeltjes af van de onmetelijkheid des tijds. De wijzers gingen hun tragen rondegang langs cijfers en streepjes en de minuten kropen voorbij in ongestoorde eentonigheid 
Dan werd opeens het handvat weer door het gat gestoken en Hent en Heintje kwamen binnen en zetten zich, lui van het eten, gemakkelijk op de kruk en puften rookkringetjes uit de tabakspijpen voor zich uit. — Maar nu zagen ze door het horretje een man langs het raam gaan; ze namen het werk op, dat ze hadden laten liggen en waren al weer druk bezig wanneer de deur openging. — En niemand kon zich 't kamertje van den horlogemaker anders voorstellen,



dan met die twee voorovergebogen, net-eendere, leergele koppen naar het licht gekeerd, beiden met de pijp in den barsch neergetrokken, linker mondhoek en 't rosbruine haar naar denzelfden kant gestreken, zooals ze daar, strak voor zich uit, zaten te turen naar 't gepeuter van hun vingers.
— Janse! groette Hent, zonder opkijken; en
dieper in de kamer kwam 't zelfde geluid van Heintje en dan bleven ze weer stil doorwerken en letten verder niet op den boerenarbeider, die bedremmeld bij de deur bleef staan en vol ontzag naar 't kunstig werk in die kleine radertjes en veertjes bleef staan kijken. Dan stopte hij zijn pijp uit de groote, gevlochte mand met krultabak, die Hent zwijgend naar hem toeschoof en ging zitten rooken op de lage bank naast den muur.
— 'k Kwam is kijke of da' ge 'm vjerrig het? vroeg hij eindelijk.
Hent zette bedaard een nieuw ronseltje in het horloge waar hij mee bezig was en dan bewoog hij 't hoofd een paar centimeter naar den kant van Heintje:
— Hedde-gij Janse gemakt?
Heintje schudde het hoofd.
— Dan zal-tie d'r nog wel ligge Janse 1 
Hij scharrelde langzaam met de hand tusschen de massa zilveren en nikkelen horloges, die over de heele tafel verspreid lagen en verschoof ze een eindje met den wijsvinger, terwijl hij den naam ervan noemde:
— Djerk Geurts,.... Evert,.... Töön de smid, meneer de pastoor.... Aörië .... Arnd-van-de-mulder en hier is Janse!



Van al de menschen uit het dorp kende hij de horloges, door 't uitzien of door een eigenaardigheid van den bezitter. — Bij den bakker was 't het meel, dat overal tusschen zat; bij den smid zag hij het aan het zwarte stof; dat van den ouden schoolmeester herkende hij door de snuif die hem in den neus kriebelde; de kastelein van „Het zwarte paard" had er een gummiringetje
van een bierflesch bovenaan gedaan en zoo had
ieder zijn kenmerk en hij wist precies, wat ze waard waren en wat voor kwalen ze steeds hadden.
Hij maakte het horloge open en bekeek het aan alle kanten.
— Niks mee te beginne! — Veerkepot! wijzer
af de kast los en de wijzerplaot ok al nie mooi
meer! d'r dug' nie' veul mer van;'k zauw d'r mar
is 'n nijje vatte Janse!
De arbeider keek beschaamd naar het groote, nikkelen horloge, dat daar nu al maanden lang als een oud, versleten klungel op de werktafel had liggen slingeren en stond op het punt om te vragen, waarom hij 't hem dan niet eerder had gezegd, dat 't niet meer te maken was; hij had dan niet iederen week dien grooten omweg ervoor hoeven maken. Maar dan bedacht hij, dat Hent er nooit iets voor rekende, wanneer 't voor een armen drommel was en 't zou het spaargeld van maanden zijn, wanneer hij er een nieuw moest koopen:
— Ge hè 'wel gelijk Hent! 't is 'n ouwe knol,
mar prambier 't nog mar is, of da' ge 'm nie wêêr zo'n bietje kunt opkallefaotere ; 'k hè t'r oud-zwak op, umdat ie nog van vaoder is! 



Over den steenen vloer van het gangetje klonk het geschuifel van klompen, die werden uitgedaan en er kwamen nu telkens weer nieuwe bezoekers — arbeiders, die weer naar 't werk gingen en anderen, die er toevallig langs moesten, of zin hadden een uurtje te praten. Op de lange bank zat het nu vol rookende kerels, met de handen in den zak en wijd uitgespreide beenen, de teenen opgekrompen in hun harde, grijssajetten kousen en 't was er een gezellig gepraat van langzame, uithalende stemmen van menschen, die lui hun vrije uurtje na het eten genieten.
Sommigen kwamen maar even, als uit gewoonte, vragen of 't horloge klaar was, stopten een pijp uit de onuitputtelijke tabaksmand en gingen dan weer weg; maar wie er maar eenigszins den tijd voor had, bleef eerst nog een beetje op de bank zitten praten, of hurkte zich met den rug tegen de deur totdat er weer een plaats vrijkwam, 't Was maar zelden, dat er een met het horloge op zak wegging en de anderen grinnikten van plezier, wanneer er zich iemand kwaad over maakte, dat hij er weer tevergeefs om moest vragen. Maar meestal lachten ze zelf mee, om het ernstige gezicht, waarmee Hent beloofde, dat 't morgen klaar zou zijn en voor de meesten was 't maar een reden geworden om de pijp te komen stoppen en een praatje te maken in 't gezellige kamertje met al die tiktakkende uurwerken langs den kant.
Hent hoorde al die gesprekken achter zijn rug en mengde er zich zoo nu en dan met een paar woorden in, of besliste met een kort gezegde het een of andere



punt, waar ze 't niet over eens konden worden. En als Hent 't zoo zei, dan was 't zoo en viel er niet verder over te redekavelen, want Hent was iemand, die nooit iets beweerde, zonder 't eerst in zichzelf wèl overlegd en beredeneerd te hebben: „'n minsch, die vêür burgemêêster of nëtaoris ha' motte stëdeere!" 
— 't Is of ie de minsche dwars deur de kop hen kijkt! werd er dikwijls van hem gezegd, zóó precies wist hij van iedereen de zwakke zijden van hun karakter en al de innerlijke gedachten, die ze zorgvuldig voor de wereld meenden te verbergen. Behalve uit de gesprekken wist Hent dat op te maken uit verschillende kleinigheden — de manier waarop ze probeerden om de reperatie's niet te hoeven betalen; de voorwendsels, waaronder ze een pijp tabak kwamen halen en allerlei schijnbaar onbeduidende dingen, waar nooit iemand anders op zou hebben gelet.
De tabak vooral was een zeker kenteeken.
— Hoe mëër cente da' se hebbe, hoe mëër da' se t'r op aönlegge! zei hij dikwijls tegen Heintje, wanneer ze weer alleen waren. — Daor hed-de nou Weertjes; 't erste daor tie nao kijkt as ie binnekumt, da's de tëbakspot;
en dan vriemelt ie de pijp al hen en weer in de boks: 
,,'k Zal 'm medeen nog mar wêêr is vuile Sanders, ge
het toch zukke mërakels lekkere tëbak!" zeit ie
dan mè z'n flëmerige stem. — Jaowel m'n jungske, da' witte gij ok wè, waor da'k die koop!
En dan Hanje van Mie! die praöt mar aldeur
over allemaol andere dinger; en dan, zoo onder de hand wëg, slupt ie de bèn naor 'm toe en vat 'r 'n



hènjevol uit en dan dërek wêêr de deur uit: „Hentje die mérkt 'r toch niks van, as ie daor mit die spullekes zit te knooie!" — Neeje, dan Aorië en Janse en 't grutste deil van de gewone èrebeiersminsche: altijd ers vragen, of wachte totda' ge 't ze aonreikt! —
Maar Hent maakte er zich nooit kwaad om en hij verkneukelde zich heimelijk in 't idee van schijnbaar te worden bedot en onderwijl de werkelijke bedoeling van hun manier van doen te doorgronden en de oppervlakkigheid van hun verstand bloot te zien liggen onder de geleerde woorden en den wijzen toon van hun gesprekken. Want onder hun doorzichtige listigheid en de dingen, die ze elkaar met gewichtig gezicht voorredeneerden, zonder er zelf aan te gelooven, zag hij den eerlijken éénvoud van hun ziel en de trouw waarmee ze elkaar aanhingen en de groote bewondering, die ze voelden voor het kunstige van zijn werk en de helderheid van zijn oordeel.
Dat schaftuurtje was voor hem het glanspunt geworden van den dag; de behandeling van alle belangrijke dingen, die hij opmerkte of overdacht gedurende den loop van den dag, stelde hij er voor uit en hij voelde er zich behagelijk en tevreden onder al die oude bekende gezichten en wei-bewust van hun hoogachting en bewondering, als een dominé te midden van zijn gemeente.
Alleen Arnt van den mulder kon hij niet uitstaan. Wanneer Hent hem langs 't raam zag komen, kneep hij de lippen nog wat vaster op elkaar, trok de wenkbrauwen dieper over de oogen en zat dan, zonder



een woord te spreken, over het werk gebogen, tot hij weg was gegaan.
Hij was nu net weer binnen gekomen en zonder naar hem te kijke, zag Hent hem op zij van zich, gehurkt tegen de deur zitten en hij loerde in zijn binnenste gretig op al het leelijks en slechts, dat hij maar in 't praten en doen van dien grooten, onverschilligen kerel kon vinden. — De pet scheef op het hoofd, zat hij daar tot aan de schouders in de schaduw van de werktafel en daar boven, in 't helle zonlicht, stond zijn lang kaalgeschoren gezicht, met de spottende, brutale oogen en den grooten openhangenden mond, waarvan de hooge lijmerige stem uitging in langerekte woorden, die al de andere geluiden in de kamer overschreeuwden. De andere kerels luisterden met aandacht naar alles wat hij zei en schudden van 't lachen om de dwaze gezegden en geestige vertelsels van Arnt, die daar, met de groote, behaarde handen op zijn breed-opgetrokken knieën, op zijn gemak zat te praten, alsof hij thuis was.
— Lao'k nog is 'n klun'je vatte! wendde hij zich tot Hent, terwijl hij de pijp uit zijn zak haalde. Hent reikte hem zwijgend de mand toe en Arnt werkte een groote handvol tabak achter de kiezen, totdat aan den eenen kant, de wang als een dik vleeschgezwel uitgepuild stond en dan stopte hij de pijp vol met een ruigen kop van bruine afhangende tabakskrulletjes en streek een lucifer aan langs zijn broek.
— Vat 'r nog 'n bietje bij; onder de pet bevêürbêêld of in de klomp! — zei Hent schamper in zijn binnenste 



Bij alles wat Arnt deed of zei, had Hent dadelijk een fijn, geestig of bijtend gezegde klaar, maar 't bleef onuitgesproken in zijn keel hangen en uiterlijk bleef hij met hetzelfde strakke gezicht zitten doorwerken, als zag of hoorde hij niets van wat er om hem voorviel.
Arnt merkte er niets van en bleef voortgaan zijn aardigheden te vertellen met vreemde keelstem, vanwege de groote pruim tabak en spuwde tusschen de tanden door voor zich uit op den grond, in plaats van tegen het kacheltje, zooals ieder fatsoenlijk mensch dat deed. Telkens wanneer Hent het hoorde, ging hem een rilling van kwaadheid over den rug:
— A'k ou weur zauw 'k têge de zolder aon spiertse; of gunt tëge de kast, da's nog veul mooier! 
Maar wat hem het meeste ergerde waren de ruwe en goddelooze woorden, die Arnt telkens gebruikte en hij voelde het instinktmatig, dat hij het was geweest, die aan de anderen had geleerd, hoe ze zeker konden zijn het horloge gauw terug te krijgen.
't Was of hij 't hem hoorde zeggen:
— Hedde gullie, zo'n moeite um 'twèrk van 'm gedaon te krijge Ik nooit!.... As 't me begint te vervêle, dan zeg 'k mar: „Bè vrrr!... Hent, gij makt dat 'n vroom minsch zou vluke!.... en dan het ie 't allozie al hciörs in de hand um 't te make.
— Foei, foei, foei jong sprêêk toch nie' zo'n lillike
taol! zeit ie dan, En dan mot-te 'm is zien grille!
Maar 't waren er maar enkelen, die slecht genoeg waren om er gebruik van te maken en Hent wist, dat ze er zich achter zijn rug over amuseerden, maar hij



liep er toch telkens weer in en zorgde er voor, dat 't werk den volgenden dag klaar was, want 't was hem een gruwel om zulke lasterlijke woorden te moeten hooren.
De meeste bezoekers waren onderwijl weggegaan en Arnt zat nu op de bank met nog een ander te praten. Eindelijk stond hij op. Hij rekte zich geeuwend uit en bleef achter Hent staan kijken, die uiterlijk onverstoorbaar kalm doorwerkte.
— Och, och wa'n prutswèrk is dat toch!...
— Da' weur nou eigelik veul beter veur de vrullie; ik zauw d'r teminste niks van motte hebbe! 
— Daor zauw-de gij ok vuls te stom veur zijn! zei Hent nijdig.
— 't Is zo'n onnut geknooi vijnd 'k, vervolgde Arnt, alsof hij niets gehoord had. — D'n boer of d'n bakker of d'n mulder; as tie d'r nie weure, dan hadden de minsche niks te vrète; mar al dat 'r nou gin één allozie of klok meer weur, dan zauw 't van eiges toch wè' vule, wanneer dat 't schofttijd wier, of dat 't tijd was um naor bed te gaon.
— Wa' duu-de 'r dan mit de kop bij! snauwde Hent, bleek van kwaadheid. Gij het ok altij' wat te vertelle!....
— Ja, a'ge nou vuil *) wordt, dan zü-'ve mar nie wijjer praote! Gegroet! 
Hent werkte zonder opkijken door, maar de gereedschappen trilden in zijn vingers en de pijp bibberde op en neer tusschen zijn tanden, 't Was gezegd zonder te denken — overgeloopen uit de lang opgekropte
*) V uil - kwaad.
't Witte Huiske. 12



ergernis in zijn binnenste en hij schaamde er zich voor, dat hij zich niet had beheerscht en voelde zich tegelijkertijd verlucht en blij, dat hij dien gehaten kerel nu in 't vervolg niet meer zou zien.
Hij keek tersluiks opzij, of Heintje er niets van zou zeggen, maar die werkte door, zonder dat er een spier van zijn gezicht vertrok, alsof hij 't zelfs niet gehoord had. — Wat er ook gezegd werd, of wat er ook gebeurde, zoolang ze niet alleen waren, mengde Heintje er zich nooit met een woord in en de menschen waren er al zoo aan gewoon geworden hem daar zwijgend, met neergeslagen oogen, over het werk te zien zitten, dat ze er op 't laatst niet meer de voorstelling van hadden, als van een levend mensch, maar als van een van de dingen, die bij 't uitzicht van het kamertje hoorden, een stoel of een tafel, die ze niet meer opmerkten. Maar Hent voelde onbewust een groote achting voor die stilzwijgendheid en de opmerkingsgave en 't diepe verstand, dat hij daaronder verborgen wist.
Als de laatste man weg was, schoven ze de kruk een eind achteruit en praatten over alles wat ze hadden hooren bespreken en behandelden ieders karakter en dan kwamen ze op 't voorval met Arnt:
— D'n minsch is nou êênmaol nie wijzer; ge had 'm mar motte laote praote! zei Heintje.
Maar Hent maakte zich weer kwaad, wanneer hij er aan dacht:
— Onnut geknooi! Mè' mêêlzakke' sleupe, da'
kantie en anders niks! 
Afijn hè' mar is 'n bietje geduld, dan zü've nog is



kijke! voegde hij er geheimzinnig aan toe en stond op om naar de werkplaats te gaan.
Heintje hoorde hem de gang door sloffen en de deur van het deeltje achter zich dichttrekken en dan stond hij op, rekte de armen en beenen en ging op de kruk van vader zitten en tuurde naar het eeuwig onveranderlijke uitzicht boven het horretje en naar de doode straat. Met lange tusschenpoozen kwam er een mensch of kind voorbij en in de stilte van het kamertje ging, luider nu, het rustelooze getik van de klokken.
Dan opeens stond er een stil en hij luisterde even naar het gestorven geluid, waarvan hij nu pas den klank hoorde in de ontstane leegheid — als 't leven van een onopgemerkt schepseltje, dat even iemand voor den geest komt, door 't niet meer zijn; en dan vlood het ongemerkt weg in de regelmaat van de anderen, die rustig daarover gingen en kalm hun eigen werk afdeden, in den onveranderden levensgang.
Met de hand onder het hoofd bleef Heintje een tijd zoo zitten soezen en dan dwaalden zijn oogen onwillekeurig af naar de courant, die uitgespreid op de werktafel lag, met horlogeglaasjes en kleine instrumentjes overdekt.
lederen Maandag haalde moeder het verhavende, vies geworden blad weg en lei er het nieuwe exemplaar van „de Betuwe" voor in de plaats en heel de week door lazen en herlazen ze al wat daarin gedrukt stond. Hent 's morgens onder het werk door en Heintje 's middags, wanneer vader achter in de werkplaats bezig was. De eerste dagen van de week bleven al



die dingen nieuw; gebeurtenissen van meer of minder gewicht, die allemaal een heele reeks van overpeinzingen en beschouwingen met zich meebrachten, iederen keer dat ze ze weer lazen. — Eerst de ingezonden stukken — lange opstellen over landbouwzaken, met vreemde namen van kunstmestsoorten erin; nijdige protesten van schoolmeesters over de salarissen, of ingewikkelde stukken met deftige woorden, waarvan 't niet duidelijk was waar het over ging en andere weer met duistere toespelingen op persoonlijke twisten, die alleen voor ingewijden begrijpelijk waren. Soms kwamen er stukken in voor in het Betuwsch, precies zooals ze het spraken. „Een afgeluisterd gesprek" of „Samenspraak tusschen Hent en Teunis" en die las vader dan voor, 's middags, wanneer er menschen waren en dan spraken ze er urenlang over, wie 't kon geschreven hebben en wie er mee bedoeld waren. Daar genoten ze de heele week van en zaten innerlijk te lachen en met het hoofd te schudden, telkens wanneer ze 't weer lazen.
— Hij 's toch mar fijn van de klep! 
— Nou, nou, de poldermeesters die hebbe veur erst mar wir zat! 
Maar 't belangrijkste was toch steeds het „Betuwsch Nieuws."
Met één oogopslag hadden ze den naam van hun dorp uit de lange reeks van andere plaatsen uitgezocht, en overzagen al de gebeurtenissen van de week, die daar nu, in enkele regels samengevat, achter elkaar stonden opgesomd, als naakte feiten, ontdaan van al



de gesprekken en verhandelingen, die heele tijden daarvóór en daarna er over gehouden waren.
Heintje wist ze uit het hoofd op te zeggen met dezelfde woorden en in dezelfde volgorde als ze daar stonden.
— De vermelding van het gouden bruiloftsfeest van
onzen dorpsgenoot Tersteeg en zijn echtgenoote en
's avonds de verlichting met lampions en de fanfare van de muziek. Hij had zelf meegespeeld en nu zag hij weer hoe ze daar, met de muziekinstrumenten onder den arm, dicht opeengepakt in 't kleine kamertje stonden en de glazen aanklonken met het bruidspaar, dat van aandoening stond te huilen, en hij voelde het als een eer, dat het nu in de krant stond, leesbaar voor iedereen, dat ze zoo goed hadden gespeeld.
Dan van „'t keujesboereke", die met de kar en al in de sloot was gereden .... door de duisternis misleid!....
Jawel; kun-de begrijpe! gepruufd had ie, mar da'
wille ze nou nie' zo duidelijk in de krant zette! 
Dan volgden er nog wat kleine berichtjes — hoeveel geld er voor de Rijkspostspaarbank was ingelegd, en dat 't water uit de schoolpomp ter onderzoeking zou worden opgestuurd; welke dominé er zou optreden, en eindelijk de prijzen, die voor de aardappels waren gemaakt.
Heintje had de knieën op de kruk getrokken en lag, op de ellebogen geleund, over de werktafel gebogen en spelde de zinnen uit, over al die dingen, die hij al zoolang wist, maar die hem steeds weer zoo anders en van veel grooter beteekenis voorkwamen, nu ze daar gedrukt stonden.



Hij ging nu de berichten van de andere dorpen na, die kinderachtig en onbeduidend leken, bij die van hun eigen dorp.
Maar nu hoorde hij de buitendeur opengaan en hij liet snel de beenen onder de bank glijden en zat nu weer met ernstig, verdiept gezicht in een horloge te peuteren, alsof hij zich nooit verroerd had uit zijn vaste houding.
Een klein meisje kwam binnen, met een doosje in de hand en bleef verlegen staan wachten. — Zoo gauw Heintje 's middags de plaats in had genomen van vader, was hij op eens Hent-eiges geworden; praatte met dezelfde gewichtige, sleepende kraakstem een paar vriendelijke woorden met de klanten en haalde met langzame armbeweging het te repareeren voorwerp naar zich toe, om te zien wat eraan gedaan moest worden.
— Lao' mar is kijke, wat da' ge daor veur mööïs in hèt!...
Hij maakte het doosje open en haalde er een speelgoed-
locomotiefje uit:
— Nou, nou da's aorigheid!.... en nou wil-tie
zekers nie mer loope? 't Is göëd heur; da'zü-'ve
wel is veur oe make! 
Maar 't kind bleef nog wat staan treuzelen, en dan opeens zei het gauw achter elkaar:
— En moed' zei, wanneer da 'k 't wêêr kon haole? 
— Wanneer wou-de 't gehad hebbe ? vroeg Heintje. — Mèrege!
— Nou da's goed, dan kum-de gij mèrege nog mar wer is kijke!...



Het kind ging de deur uit en Heintje keerde den anderen kant van de courant boven, lei er hier en daar een glaasje of ander dingetje op en begon weer te lezen.
— De tramkwestie. — Jarenlang, zoolang als hij zich kon herinneren, hadden daar stukken over in de courant gestaan. Daar was over gepraat en over geschreven en ruzie gemaakt, maar verder was 't ook nooit gekomen.
In zijn verbeelding had Heintje 't al gezien, hoe daar midden door het dorp, iederen dag, stoomend en snuivend de logge, zwarte locomotief, met de lange wagens erachter, voorbij zou komen, 't Zou zoo voornaam hebben gestaan! En met een feestdag had hij zoo maar in een middag heen en weer kunnen
gaan naar de stad! en dan tegenover de andere
dorpen; wat zouden ze jaloersch zijn geweest! 
Maar hij sloeg het stuk over zonder het te lezen, uit angst, dat er in zou staan, dat 't nu alles in orde was; want hij wist nu, dat de tram tóch niet door hun dorp zou gaan, wanneer er al ooit een zou komen.
Hij liet nu zijn oogen gaan over de lange reeksen van advertentie's. — Doodsberichten met dikke, zwarte lijstjes erom; aankondigingen van lezingen en uitvoeringen van verschillende vereenigingen; en dan de rechterhelft van het blad, vol met woorden van allerlei lettergrootte, met zwarte prentjes van paarden en koeien en huizen en andere dingen er tusschen en handen met opgestoken wijsvingers er vóór; en in dien warboel van letters, groote, vetgedrukte woorden, die de anderen



opzij schoven en zich aanmatigend opdrongen in de oogen. Heintje ging de kolommen langs, met langzaam bewegen van de oogen van boven naar beneden. Overal erboven „Te koop" of „Wordt gevraagd" en dan verderop daaronder: — Melkmeid Bouwknecht.... Aardappelen.... Een drachtige zeug.... Twee zware gelten.... Een partij voerbieten.... Dorschmachine... Opruiming... Hoestpastilles.... Stamboek, hengst Mazeppa.... Houtverkooping.... Een huis met erf en bouwland .... Een verschgekalfde koe .... Al die dingen leefden een ondenkbaar oogenblik op in zijn hersens en Heintje zag ze daar duidelijk voor zich staan, als levende wezens, ieder in een bepaalden vorm en houding.
— De dikke melkmeid, met de roode armen bloot uit de opgestroopte mouwen en den blinkenden emmer in de hand; de bouwknecht met de hand aan den ploeg, langzaam over den akker stappende en dan al die ronde, vetgemeste varkens; en de koeien met hun slaperige oogen, en de schichtige paarden, in dansend wiegen op de ranke pooten en al die andere dingen.
Ze trokken in bonte groepen aan hem voorbij en hij hield de hand een oogenblik voor het gezicht om het geschemer voor zijn oogen niet meer te zien. —
Maar nu op eens merkte hij, dat 't onder de hand laat geworden was en de versmalde lichtkolom schuin door 't raam scheen en over het blinkende nikkel van de wekkerklokjes in de glazen kast speelde. Hij haalde loom het locomotiefje naar zich toe en draaide met verstrooiden blik aan de raadjes en dan zette hij 't



weer weg en lei de hand op de advertentie van de hoestpastilles, die hem een schor gevoel in de keel veroorzaakte, telkens wanneer hij ze, zonder het te willen, weer van 't begin tot het eind overlas, en staarde voor zich uit door het horretje naar een arbeider, die in de verte op het bouwland aan 't spitten was.
Achter in de werkplaats hoorde hij het kloppen van een hamer en nu zag hij in zijn gedachten vader daar staan werken aan zijn vreemde machines, achter in den donkeren hoek bij de schaafbank.
Een gevoel van spijtigheid kwam in hem op, wanneer hij eraan dacht, dat hij daar altijd buiten werd gehouden en heel den namiddag zoek moest brengen met die vervelende klokken en horloges, in plaats van mee te mogen helpen in de werkplaats. Want hij wist wel, dat 't niet de reparatie van het enkele stuk speelgoed, of 't lijmen van een portretlijstje of een harmonica was, waar vader iederen middag zoo druk aan werkte.
Wanneer hij er soms moest zijn om iets te vragen, dan hoorde hij hoe er een stoel voor de deur werd weggetrokken, en zag hij vader haastig iets op zij schuiven of wegbergen in de gereedschapkist, boven de schaafbank, maar hij deed, alsof hij daar niets van merkte, alsof hij geloofde, dat 't de gewone reperaties waren, waar hij mee bezig was.
Heel enkel, na verloop van lange tijden, kwam er eens wat te voorschijn uit de werkplaats: een boerenwagen, heelemaal uit snijwerk van sigarenkistjes gemaakt, die nu te pronk stond in t opkamertje, een duivenkooi, precies zou gebouwd als hun eigen huis,



met ramen en deuren erin, en toen nog eens een molentje, dat aan 't draaien ging, wanneer 't op de kachel werd gezet, en dat was alles. Maar behalve dat, stonden er half afgemaakte dingen — vreemde instrumenten van blikken bussen en cylindertjes met zuigers, ijzeren en houten geraamtes met raderwerk en veeren en allerlei andere dingen, waarvan het doel niet te erkennen was en waar nooit iemand aan mocht raken.
Zoo dikwijls al, had hij 't zich voorgesteld, dat vader daar op een goeien dag binnen zou komen, om hem om raad te vragen, maar altijd bleef hij daar maar op zijn eentje van alles probeeren, zonder dat er ooit iets klaar kwam. Dat was overal zoo mee. — Van alles beginnen, maar zoo gauw 't niet wilde vlotten, 't weer laten liggen en wat nieuws probeeren.
En Heintje wist van zichzelf, dat hij niet zou rusten voor 't klaar was, wanneer hij eens iets overlegd had. Zelf had hij al zooveel dingen uitgevonden! Sommige stonden al netjes afgewerkt, klaar in zijn hoofd — een klok, die tegelijkertijd de dagen van de week aangaf en dan een horloge, waar op een bepaalden tijd een knopje uitkwam, dat iemand tegen het lichaam aandrukte, om hem aan 't een of ander te herinneren. En dan waren er nog verschillende dingen, waar hij nog aan bezig was om ze verder uit te werken.
Hij hoefde de hand maar voor het voorhoofd te houden en meteen kwam het daar, zoo maar vanzelf, voor hem te staan en 't was of 't, met het tikken van de uurwerken, hem werd toegefluisterd, hoe 't alles in elkaar moest worden gezet.



Hij was nu al een paar middagen bezig aan een grooten wekker, die vastzat aan een bed en waarbij, tegelijk met het afloopen van het slagwerk, het hoofdeinde, met een schok, een eind naar beneden zakte, 't Was erg lastig, vooral om de gewichten zwaar genoeg te maken, dat ze den hefboom onder het bed zouden kunnen wegschuiven, maar langzamerhand zette hij al de deelen in elkaar tot een kunstig samenstel, waarvan de onderlinge werking en uiterlijke vormen zich voor zijn oogen opbouwden en hij lachte innerlijk bij het idee, zooals hij vader daar 's morgens vroeg in het bed zag liggen en hoe dan plotseling dat slapende hoofd, met den open mond en de blauwe pluimmuts over de ooren, onder groot geratel van den wekker, een eind naar beneden zakte. —
Onderwijl, dat Heintje zich daar dat alles zoo voor den geest haalde, was de zon weggegleden langs den zijmuur van het huis en aan weerszijde van het raam begonnen de hoeken zich te vullen met donkerte en de omtrekken van de dingen op de werktafel smolten halverwege weg in de langgerekte schaduwen daarachter.
Als glimmende waterdruppels lagen de vlakke nulletjes in 't midden van de horlogeglaasjes, en overal, tusschen de donkere instrumentjes, blonken, als groote geldstukken, de mat-zilveren horlogeschijven, met hier en daar de dikke gekronkelde kettingen, als geschubde slangetjes eraan.
Nog steeds zat Heintje daar roerloos, met de eene hand uitgespreid op de courant en de andere in den zak en staarde naar het wordende kunstwerk in zijn hoofd, zonder te zien hoe buiten de kleuren ver-



duisterden en verzwakten en vóór hem de dingen op de werktafel vervloeiden tot een grauwen warboel van onkenbare, zwarte en dof-blinkende voorwerpen. In het gedempte schemerlicht, dat over het horretje scheen, waren de kleuren van het haar en van zijn gezicht dooreengemengd, tot een vale, grijs-bruine tint, met zwarte lijnen bij den mond en onder de oogkassen, en zooals hij daar bewegingloos zat, scheen hij een mummie — gestorven en verstijfd in de haastige overijling, waarmee de tijd afgewerkt werd, door al die tikkende uurwerken om hem heen in de duisternis. —
Maar nu kwam er leven in de donkere gestalte. Met wrijvend geluid ging er een dun phosphorlijntje over de zwarte mouw en dan brandde er in de duisternis zacht-sputterend een klein, blauwig-geel vlammetje op, waar dunne, witte rookspiraaltjes uit opstegen.
Op de werktafel ging de hand zoekend over de donkere voorwerpen en dan opeens groeide het lichtje van den lucifer aan tot een geel-rood vlamtongetje en rondomheen in het kamertje leefden de dingen op uit de schemering, met rossig vuurschijnsel en trillend opduikende vlam-reflexen, die schichtig weggleden over 't metaal en het glas van de uurwerken. Heintje klopte zachtjes de asch van de tabak af en dan opeens stond zijn gezicht scherp afgeteekend in den warmen lichtgloed achter de holten van zijn handpalmen, en over de zolderbalken ging de monsterachtige schaduwkop op en neer, tegelijk met het puffend inzuigen en uitblazen van de wangen.
Dan plotseling viel alles weer terug in de duisternis,



zwarter en dieper dan te voren. Als een klein glimwormpje lag, even nog, het luciferseindje na te gloeien en met regelmatige tusschenpoozen lichtte er een flauwe vuurglimp op boven den kop van de pijp.
Buiten klotsten klompen over den weg en langs het raam gingen zwarte schimmen van mannen, die van het werk terugkwamen en op een van de klokken
begon het te slaan met hellen, rinkelenden toon 
zes keer.
Heintje schrok op uit zijn mijmering en tegelijk ging hem de onaangename gedachte weer door 't hoofd, dat hij toch geen tijd en geen geld had om al die kunstige machines is werkelijkheid te maken, die hij al kant en klaar in zijn hoofd had staan.
Hij luisterde wrevelig naar de geluiden; die van uit de werkplaats kwamen en dan ging hij de blinden sluiten, stak de lamp aan en werkte voort aan het horloge, waarmee hij was begonnen. Na een poosje hoorde hij het doffe stompen van moeder tegen den muur om te komen avondeten; in de werkplaats werd er gestommeld en de deur ging open en weer dicht en nu slofte vader de gang door en kwam nog even het kamertje binnen. Hier en daar trok hij een afgeloopen klokgewicht omhoog en dan bleef hij, zonder praten, verstrooid naar het werk staan kijken, tot Heintje het horloge dichtknapte en wegborg bij de overigen, die klaar waren. Dan gingen ze samen de deur uit.
De gebogen hand beschuttend over de walmende lamp houdende, daalde Heintje voorzichtig de krakende



treden af. Vader trok de deur dicht en stak den knop in de jaszak en nu lag het kamertje weer in de kalme rust van onveranderlijke geluiden, heel den langen zwarten nacht.
En overal, onzichtbaar in die diepte van zwartheid, ging het nijvere getik der klokken, telkens na lange tusschenpoozen onderbroken door de luide slagen, waarmee ze zelfbewust de voleindigde uren verkondden — als het rusteloos werken en het ijdele dadengewicht van het leven der menschen, hopeloos klein en verloren in de ondoorgrondelijkheid van den eeuwigen tijd. —
Den volgenden morgen, lang nadat het licht van buiten door de reten het kamertje was binnengedrongen en de duisternis met goudglanzende banen had doorgedeeld, werden opeens de luiken opengegooid en stroomde, breed, de morgenklaarte naar binnen.
De deur werd opengemaakt; Hent en Heintje zetten zich ieder op hun oude plaats en nu had meteen het kamertje het rustig-gezellige, dagelijksche uitzicht hernomen, met de twee kalme, in zichzelf gekeerde werkers, die daar eeuwig schenen te hebben gezeten, de tanige, ernstig-gefronste hoofden voorovergebogen, knutselend en scharrelend in den blinkenden warboel van horloges en instrumentjes, vóór hen. —
Gelijkmatig en ordelijk verliepen zoo de dagen, de een als de andere, met een opleven van de trage gesprekken en 't eentonig denken, tot gewichtige beschouwingen over oude, lang overpeinsde en nieuwe, pasgehoorde belangrijke dingen, 's middags bij de samen-



komsten in het schaftuur en 't verwerken der geheimgehouden gedachten, wanneer ze, ieder op zijn eentje, bezig waren met de uitvindingen.
Door 't jarenlang uit elkaar nemen en weer in elkaar zetten van het kunstige samenstel der uurwerken en 't zoeken naar de gebreken en fouten van 't speelgoed en de harmonica's en andere dingen, die bij hen gebracht werden, wanneer niemand in 't dorp er weg mee wist, hadden ze langzamerhand een heel anderen kijk op alles gekregen dan de gewone menschen, die slechts 't uiterlijk ervan zagen, als plaatjes voor hun oogen, zonder te begrijpen of er zich om te bekommeren, wat voor geheimzinnige krachten daarachter verscholen lagen.
Hent was vroeger op de avondschool geweest en hij had het later weer uitgelegd aan Heintje, bij het leeren van het vak. — Overal zat kracht achter; 't kwam zoo maar niet vanzelf, dat de slinger van een klok telkens van het hoogste punt weer terugkwam, of 't naar beneden dalen van de gewichten; maar dat was de zwaartekracht, die overal op lag te loeren, onverschillig of 't klein was of groot; en zoo gauw was er iets niet genoeg ondersteund, dan strekte ze de onzichtbare armen er naar uit en trok het naar beneden. Bij de veeren was het weer de spankracht, die daarin zat te wringen en te drukken om ruimte om zich heen te hebben en daardoor het raderwerk weer in beweging bracht en zoo was 't met alles.
En in hun voorstelling waren al die krachten levende wezens voor hen geworden, geduldige lastdieren, die zich overal voor lieten spannen en van 's morgens vroeg tot



's avonds laat zonnen ze er over, om ze te gebruiken voor alle mogelijke doeleinden,
's Zondags, wanneer Hent met afgezakte schouders voor het kerkorgel zat en de stijve vingers langzaam over de toetsen liet kruipen, dan zag hij daar niet, zooals de andere kerels, die met gapenden mond en domme gezichten achter hem zaten te kijken, alleen maar blinkende pijpen met gaatjes en zwarte en witte staafjes, maar dan gingen zijn oogen daar overal dwars doorheen en hij zag er den heelen bouw van het houtwerk en volgde den wind, zooals die door de pijpen stroomde en 't lag er alles duidelijk en goed-begrepen voor zijn blik, alsof hij het in de werkplaats had staan en het stuk voor stuk in elkaar zette.
Daarachter, in 't halfdonker, perste Heintje met langzame trappen de lucht in den balg en 't was hem of daar een hardnekkig, klein duiveltje in zat, dat hij telkens den kop naar beneden drukte en dat steeds weer, onvermoeid zich oprichtte; en dan peinsde hij erover, of hij hem niet zou kunnen gebruiken voor 't wekkerbed, of voor een van de andere uitvindingen.
En zoo was 't overal mee en ze zagen van elkaar onder de gefronste wenkbrauwen het diepe vorschen en speuren in het binnenste der dingen, maar ze hielden het vastversloten achter de samengeklemde lippen en repten er geen van beiden een woord van. — Maar nu in den laatsten tijd liep Hent blijkbaar onrustig met iets rond, dat hij wilde zeggen, maar dat er niet uit wilde.
's Morgens onder het werk keerde hij zich soms



halverwege naar Heintje en opende den mond, met ingehouden adem, maar dan meteen scheen hij zich weer te bedenken en blies de lucht zachtjes uit, of deed alsof hij moest hoesten, 's Middags was 't in de werkplaats een gehamer en geklop, als in een smederij en dan hield het opeens op en kwam Hent bezweet en ongedurig het kamertje binnenloopen; maar dan veinsde hij iets te zoeken, of deed de een of andere onnoodige vraag en ging dadelijk weer weg. Heintje merkte dat vreemde doen wel, maar er was geen spier van zijn gezicht, die het verraadde en hij wachtte met een geheim gevoel van leedvermaak, uiterlijk bedaard, af, waar dat op uit zou loopen.
Dan op een avond zag hij vader in 't donker thuis komen met groote, ronde dingen onder een paar baaizakken op den kruiwagen en den volgenden morgen ging Hent al vóór den middag naar de werkplaats en klonk er een oorverdoovend gehamer en dan weer een vreemd, rollend geluid, en dan was 't een heelen tijd doodstil. — Dan weer het lawaai en weer een poos stilte; en nu kwam Hent binnen, met zwarte vegen over het nat-bezweette voorhoofd, de vuile handen met uitgespreide vingers van zich afhoudend.
Hij schraapte verlegen de keel en kwam dicht bij Heintje staan en dan stak hij den wijsvinger geheimzinnig in de hoogte:
— Ge mot is efkes mè me meekomme, dan za-'k oe is wa' laote kijke; maor ge mot me eerlijk, zuiver waor belove, da'ge d'r nooit mè' gin minsch over zult
praote Mè' gin minsch! heur-de!
't Witte Huiske. 13



Heintje lei het werk neer en volgde vader naar de werkplaats. Daar was alles aan den kant gezet en in 't midden stond een ding als 't onderstel van een handkar op twee hooge, smalle wielen.
— Wa's da' veur 'n ding, vroeg Heintje, mot da' 'n melkwage worde?
— Och jong !..., 'n melkwage ; da' kun-de nou toch ok wè' zien, dat da' gin melkwagen is! zei Hent geërgerd.
— Neeje; da's nou zooveul as 'n mësien, die van eiges lupt, mè' niks, gin pjerd of gin hond, d'r veur!
Hij ging er naar toe en drukte met de hand een van de beide U-vormige uitbuigingen van de as naar beneden en rolde zoo den wagen een eindje voort:
— Kèk, zie-de hier die dinger? Da' zijn nou de treejspijle za'k mar zége en a'ge daor nou op douwt, dan geet ie veuruit! legde hij uit, met zenuwachtig vlug gepraat alles aanwijzend. — En hier, daor komme nou de banke bovenop, daor op die houtere latte,
zie-de mar die hè 'k nog nie klaor en dan 't stuur,
da wêê 'k nog nie' zo krek hoe da'k dat 'r aon zal make en nou doch 'k, a've t' samen is overlèië!
Maar Heintje schuurde met verstrooid gezicht het eene been tegen het andere en keek teleurgesteld naar die lompe machine, waarvan hij het doel niet kon doorgronden.
— En mot-te daor dan achter loope en dan d'r tegenaon schuppen of douwe; of hoe mot dat dan ? vroeg hij eindelijk weer.
— Och jong, gij begrèpt nou toch ok nóóit niks!



zei Hent nijdig. — Hier, daor gund ligge nog 'n paor raoj' en die motte daor veur aon, net krek as 'n gewone wage en dan hier, 'n klein stukske achteruit, boven die trapdinger, daor komme dan twee bankskes één veur ou en één veur mijn, en dan treje we ze ielk veur zet naor beneje en dan geet ie van eiges veuruit!
Heintje bleef in gedachten verzonken. — Een wagen, die heelemaal vanzelf liep, zonder dat er een mensch of beest aan trok of duwde, 't was haast niet te begrijpen; maar dan drukte hij op een van de trappers en de machine rolde een eindje verder 
Ja, en als ze daar dan boven zaten en ieder om de beurt maar bleven doortrappen, dan moest het toch wel aan den gang blijven.
Hij kleurde van schaamte bij het idee aan het wekkerbed of het drukhorloge; 't was allemaal niets; — dingen, die toch nooit iemand zou koopen. Maar een wagen, die vanzelf liep!— 't Was iets heel nieuws, een uitvinding van belang, waar iedereen van zou spreken.
Heintje keek vol ontzag naar vader, die met gefronst gezicht bij de machine stond en met den duimstok lijnen door de lucht trok, op de plaats waar het vóórstel zou komen.
— 't Is schouw 't is schouw! mompelde hij in
zichzelf. Hoe hèd-de 't bij mekaore geprakkezierd! ?
Hent stak den duimstok weer in den zak en bleef op een afstandje met bewonderende blikken naar zijn uitvinding staan kijken.
— Ge zauw 't haors nie' geleuve, mar 't is toch



zuiver waor! 'k Zij altijd al zo'n bietje aon 't uitvijnde
gewest; mar 't is 'n moeljik wérk!
Gedurig meinde-n-ik al, da'k d'n een of andere mësien nou is veur goed in mekaore had, mar dan dog d'r dit wêêr nie van en dan da wêêr nie' en dan
ha 'k d'r ok a' wêêr zat van 'k Zal ze oe mè' 'n
keer wel is laote kijke! Mar nou veur 'n pöske,
toe 'k naor de kjèrk mos, urn de klok in order te make, toe was 'k daor krek bij 't brandspuithuiske, en toe zit Pietje Verduin mit de kar mè steen' vas' in
de modder 'n eindweegs de grune wèg in; — 'n
paor kjerls weure d'r aon 't douwe en Pietje bij de speke van 't rad —
Nou en toe de kleine jong van 'm, die lag boven op de steen' en hong mit de kop umlêëg en zoo holp ie mee trekken aon de speke.... Eén, twee— één,
twee! en huup-sik daor gonk-tie wer veuruit! —
En toe ha 'k 't op ins vêür de kop staon!— 'k Doch: „Jungske, a' gij nou is wa' meer murf ien de botte
had en dan mar altijd aon de speke dauwe; dan
had-de insgeheel gin pjerd mêêr van noode! —
't Was eigelik vrimd, da 'k da' zoo doch', want 't was toch mar 'n kleine jong!.... Nou en toe'k da'nou één keer in de kop ha', toe hè 'k daor mar aldeur over loope te prakkeziere — Ers ha 'k gedoch' um d'r 'n handvat aon de raoj te make, krek as bij 'n koffiemeule za'k mar zége, en dan mar draaie! Mar dan zou-de d'r toch ok al verbaösd slech'bij kunne komme— En toe prakezierde ik d'r wêêr bij' um 't mit de been' te doen, umda' ge daor toch ok a' wêêr nie zo' gauw muuj



wordt en zoo hè 'k op 't lest veur mekaore gekrêge!
Ongewoon druk, met de armen en met het lichaam al de bewegingen meemakende, stond Hent in één adem door te vertellen, al wat hij nu zoo lang diep verborgen had gehouden in zijn binnenste en dan zweeg hij ineens weer stil en klemde de lippen op elkaar, ontevreden op zichzelf, dat hij zoo opgewonden had staan praten en de kalme zelfbeheersching voor een oogenblik had laten varen.
Maar Heintje had onderwijl nog een rad erbij gehaald en overlegde of 't niet zou gaan met drie raderen; 't zou dan veel gemakkelijker te besturen zijn. Alleen was het moeielijk om het dan draaibaar te verbinden met het achterstuk en Hent vond, dat het zoo onmogelijk goed zou kunnen gaan: 'n Wagen of 'n kar met drie raoj; hed-de daor nou öóit van geheurd!... Nóu dan !...
Maar Heintje had dat nu eenmaal in zijn hoofd zitten en peinsde er den heelen dag over, om er iets op te vinden en 's avonds, toen hij op bed lag, zag hij 't ineens voor zich staan, hoe 't moest zijn. — Een ijzere vork aan de as van het voorrad en om den steel ervan een ring en die weer met stangen verbinden aan het achterste gedeelte, 't Was gevonden; en nu zou vader zien, dat hij toch nog niet zoo dom was en als 't klaar was, dan zou hem ook een gedeelte van de eer toekomen.
Hij sprong het bed uit en wilde meteen naar vader toe, om het te gaan zeggen, maar dan bedacht hij zich, dat 't veel verstandiger en flinker zou staan, om 't met een



effen gezicht morgen met een paar woorden uit te duiden, alsof 't maar iets heel eenvoudigs was. —
Den volgenden dag waren Hent en Heintje, als bij afspraak, al vroeg uit het bed en dadelijk na het ontbijt gingen ze naar de werkplaats en overlegden het geval met grooten omhaal van woorden en dan spijkerden ze het voorloopig met houten in elkaar, om te probeeren hoe 't het beste zou zijn.
Heintje voelde er zich eerst niet op zijn gemak, in 't gele schemerlicht van de werkplaats met al die heel andere dingen om zich heen en 't gaf hem een vreemde gewaarwording van leegte, niet meer achter de tafel te zitten, met het werk en de gereedschappen vóór zich en onder het bereik van zijn handen. Maar geleidelijk, onder het heen en weer loopen en 't zoeken naar de overal verspreide gereedschappen, kwamen alle dingen om hem heen vast te staan in zijn voorstelling en wist hij, vóór 't opslaan van de oogen, het verschillende uitzicht naar alle kanten en de half zichtbare, half te raden vormen der voorwerpen in het vreemde, gedempte licht, dat, teruggekaatst van den muur van het schuurtje achter het huis, naar binnen scheen door de kleine, stoffige ruitjes.
Links bij de deur stond het half uit elkaar genomen orgeltje, met de vierkante pijpen te hoop gegooid ernaast, als gewone stukken hout, waarvan 't niet te begrijpen was, hoe daar ooit muziek uit zou kunnen komen; en dan verderop was 't een verwarde rommel van kisten en planken en tuingereedschappen en daarboven aan den muur hing een scheef uitelkaar gezakte



harmonica en in den hoek de spanzaag, het staal opblinkend uit het duister.
Terzijde van het raam was de schaafbank, volgeladen met stukken hout en ijzer, blikken bussen en flesschen en allerlei zonderlinge onderdeelen van de uitvindingen, en daarboven de gereedschappenbak met een stuk zwezerik aan een touwtje ernaast voor 't smeren van de zaag. Langs den anderen muur hing de ladder en daaronder stonden tonnen en vaten met ingemaakte groenten met steenen erop en de wit besmeerde kalkemmer; en in 't midden op de open plek waren Hent en Heintje ijverig in de weer. —
Met roode, ingespannen gezichten stonden ze in de hemdsmouwen over de machine gebogen en zaagden en hamerden en duwden en trokken, dat 't zweet hun in dikke druppels van het voorhoofd liep. En dan weer zaten ze gehurkt neer, met afhangende pantoffelhakken en praatten, zonder naar elkaar te luisteren, met hooge kraakstem dooreen, terwijl ze hun plannen met spijkerkrassen vóór zich op den leemen vloer verduidelijkten.
Moeder had de koffie voor hen binnengebracht, maar ze lieten die koud staan worden op de schaafbank en werkten voort zonder opkijken.
De tijd en de klokken en de horloges en alles wat er bestond buiten de werkplaats, 't was vergeten en verkleind in hun herinnering tot onnoozele beuzelarij, in vergelijk met de uitvinding, die als zichtbare en tastbare verwerkelijking van hun lang verborgen genie, zich opbouwde onder hun handen en weldra de heele wereld in verbazing zou brengen.



Maar moeder had al tweemaal geroepen om te komen eten en nu trokken ze haastig de jas aan en gingen naar binnen. —
Na 't eten zaten ze weer vóór, op hun gewone plaats, ijverig knutselend aan de horloges, maar zoo gauw was de laatste bezoeker niet de deur uit, of ze legden het werk er bij neer en hervatten hun bezigheid in de werkplaats.
Hoe verder ze kwamen, hoe belangwekkender het werd en ze gunden zich nauwelijks den tijd, om te eten, om maar weer gauw aan het werk te kunnen gaan. 's Avonds konden ze het niet meer uithouden, stil en werkeloos in de keuken te zitten, maar lieten moeder onder een voorwendsel alleen en timmerden en hamerden verder, bij het flauwe schijnsel van de lamp, dat de voorbijgangers op straat verwonderd bleven stilstaan en zich afvroegen wat er nog zoo laat wel te doen mocht zijn bij den horlogemaker.
Wanneer Hent en Heintje eindelijk doodop, met gloeiende slapen en afgebeulde ledematen op bed lagen, dan soesden de hamerslagen hun nog na in de ooren, en ze staarden met wijd opengespalkte oogen in de duisternis en beeldden zich de toekomst uit, zooals die zou worden, wanneer de uitvinding klaar was.
— Eerst gingen ze rondtoeren in de plaats zelf en dan verderop, naar de omliggende dorpen en naar de stad en overal waar ze voorbij kwamen, bleven de menschen hen vol verbazing en ontzetting na staan kijken, zooals ze daar, zonder dier of mensch ervoor,



met hun wagen over de straat joegen al maar
harder, karren en rijtuigen voorbij, als een spookwagen, door onzichtbare krachten gedreven.
Dan kwam de advertentie in „de Betuwe." — Te verkrijgen alhier bij H. en H. Sanders een vanzelf loopende wagen; te bezichtigen des middags tusschen één en vier uur. —
En nu kwamen van overal menschen en ze moesten, telkens weer opnieuw, hun kunstwerk vertoonen en laten kijken, hoe het ging.
Iedereen zou er een willen hebben; eerst de deftige menschen uit het dorp — de dokter en de zoon van den burgemeester en de mijnheer van het postkantoor... Die moesten er flink voor betalen, vijftig gulden op
z'n minst maar dan later zouden ze de prijzen
verminderen, dat de burgers ze ook konden koopen.
De slager en de bakker zouden er hun waren mee rondbrengen en overal in 't dorp kwam men trapmachines tegen. Van buitenaf kwamen nu ook bestellingen en ze moesten nu een groote werkplaats erbij laten bouwen en deden zelf niets meer, dan maar rondloopen in het Zondagsche pak om het toezicht erover te houden.
In de krant werd in een ingezonden stuk hulde gebracht aan de uitvinders, en ze zagen het in hun verbeelding al onder „Betuwsch nieuws" staan. —
— De trapmachine —
De vermaarde uitvinding van onze dorpsgenooten
H. Sanders en zoon 
Arnt van den mulder zou geen rust of duur meer hebben, van afgunst en nijd; en wanneer hij dan einde-



lijk zijn trots zou hebben overwonnen en bij hen zou komen om er een te bestellen, dan zou Hent zeggen: — 'k Doch' da' gij niks van da' onnut geknooi zouwt motte hebbe!.... meer niets. —
De trapmachine was nu zoo goed als klaar en telkens, vóórdat ze er weer aan begonnen, stonden Hent en Heintje er langen tijd met voldoening naar te kijken — 't zat fijn in elkaar!
Boven de trappers, tusschen de twee achterwielen de beide bankjes, netjes afgewerkt met een laag leuninkje in den rug en op de hoogte der armen, met een dwarslat aan het eind, de houten stuurboom, verbonden aan de vork van het voorwiel, 't Was zoo eenvoudig eigenlijk, nu 't klaar was, dat het een wonder leek, dat nog nooit iemand eerder op het idee was gekomen.
Eindelijk was alles in orde en Heintje ging moeder halen om te komen kijken.
Vader legde het haar uit, hoe de machine in elkaar zat, en dan zette ze de handen in de zij en schudde het hoofd.
— Foei minsch, hoe krijg-de 't in de kop! en
motte gullie daor nou allebèi nëve mekaoren op zitte te foepere? Da' gêêft ommers niks, 'k wed da' ge d'r
in de tijd van 'n oogenblik deur ligt! Pas mar
op da' ge de been' nie brêêkt!
Maar de mannen haalden minachtend de schouders op en 's avonds, als de menschen in de buurt naar bed waren, haalden ze ongezien de machine de straat op en duwden haar naar het stille achterweggetje.
Ze zetten zich naast elkaar op de bankjes.



— En nou veuruit! De mijne steet bove; dus ik
ers' en dan gij! Hent beet de tanden op elkaar en
duwde de trapper met beide voeten naar beneden en de machine zette zich langzaam en krakend in beweging. Maar meteen bonkten ze met de schouders tegen elkaar.
— Toe nou jong, nou gij; ik hè 'm al umlêêg! Maar Heintje deed vergeefsche pogingen om weer rechtte komen.
— 't Gif niks, vad', ge hè 'm heelemaol scheif getrooie!
Ze stapten eraf en trachtten de wielen weer recht
te trekken, maar de as was bij de beide trappen doorgebogen tot bijna op den grond en ze moesten de in elkaar gezakte machine naar huis dragen.
— Afijn!.... in ins heelemaol in order, da, hoef'ok nie! zei Hent, maar innerlijk was plotseling als een knellende benauwdheid de twijfel in hem opgekomen of 't ooit wel heelemaal goed zou worden.
En dan nóg; al ging het, wie zou er dan ooit op zoo'n vreemde wagen willen zitten, met drie wielen, ten spot van alle menschen! — 't Leek hem nu ineens zoo dwaas en onmogelijk en hij was blij er met geen
mensch over te hebben gesproken Maar toch, het
idee was goed en 't zou jammer zijn alles voor niets te hebben gedaan, nu ze eenmaal al zoo ver waren.
Als er maar eens iemand was aan wien hij het kon laten zien; een geleerd mensch, die uit boeken had
gestudeerd! maar waar zou hij ooit zoo iemand
vinden !....
Maar nu op eens schoot het hem te binnen, dat er in de stad zulke menschen woonden, die de spoortreinen en andere machines maakten! —



Den volgenden dag stuurde Hent een briefkaart naar de courant met de vraag waar er iemand woonde, die verstand had van uitvindingen en nu voelde hij zich weer gerust en overlegde verder met Heintje hoe de fout te verhelpen zou zijn. Hoe ze 't ook bekeken, de as scheen nooit sterk genoeg gemaakt te kunnen worden om twee menschen te dragen en er zat niets anders op, dan er in 't midden nog een wiel tusschen in te zetten.
Met frisschen moed togen ze weer aan het werk en aan het eind van de week hadden ze het wiel tusschen de beide bankjes eraan en nu was 't zoo sterk: — dat 'r wel haörs 'n koei op zauw kunne zitte! zei Hent.
Maar nu was er alwéér een nieuwe moeielijkheid: alle menschen zouden kunnen zien hoe de machine gemaakt was en dan zou misschien een ander hun vóór zijn en ze de eer en het voordeel ontnemen.
— 'k Raoj, da' ve d'r mar 'n kiest um hen spijkere; dan meine ze dat 't'n hondekar is! vond Heintje.
't Was wel jammer, dat ze er dan zoo weinig eer mee in zouden leggen onderweg, maar 't zou noodig zijn:
— Want d'r lupt veul kwaod volk in de stad! zei Hent. En 't is 'n mërakel, hoe dat die minsche duk' verstand hebbe van dinger, daor se bij ons niks van af wëte! —
Zaterdags, toen de krant kwam, scheurde Hent met zenuwachtige vingers het bandje eraf en spreidde het blad voor zich uit op de tafel. Ze gingen haastig de kolommen na, tot ze bij „correspondentie" kwamen en daar stond het: De Heer Terwindt, ingenieur, zou u misschien inlichtingen kunnen verstrekken! 



Ze lazen het wel tienmaal over en stelden zich voor hoe die mijnheer er uit zou zien, en wat hij er van zou zeggen en ze voelden zich trots en plotseling ver verheven boven de andere dorpsmenschen, nu ze in de stad een bespreking zouden hebben met een geleerden heer, over zulke gewichtige aangelegenheden.
De volgende week begonnen ze de machine aan alle kanten met planken te omtimmeren, tot alleen nog de stuurboom er bovenuit kwam en achter de beide bankjes en de buitenste wielen. Onderaan spijkerden ze er rondom heen strooken zakkenlinnen en 't leek nu een vreemdsoortige, breede bokkenwagen, of een groote kist, die laag bij den grond op wielen voortrolde.
En nu eindelijk stond de machine netjes geel geverfd, met — H. & H. S. — in groote drukletters aan een der zijkanten erop, kant en klaar in de werkplaats en Hent en Heintje liepen doelloos heen en weer van het kamertje naar de werkplaats met het zenuwachtige, halfvoldane gevoel van kinderen, op St. Nicolaasavond, wanneer de presentjes al zijn ingepakt en die nu loopen te wachten, tot de pret zal beginnen.
Ze zetten zich aan de werktafel en begonnen een paar horloges te repareeren om degenen die 't ergste opspeelden tevreden te stellen, want de menschen maakten zich nu hèüsch kwaad en vloekten, dat 't niet om aan te hooren was, wanneer ze eiken middag weer tevergeefs kwamen. Maar 't wilde niet vlotten en telkens zagen ze weer vóór zich den mooien, blinkenden wagen en ze roken in hun gedachten met wellust den



prikkelenden verfgeur van het splinternieuwe, kunstige voertuig, dat ze stuk voor stuk hadden opgebouwd, met het schrandere overleg van hun verstand en de noeste vlijt van wekenlangen arbeid.
Hent schoof het horloge een eind van zich af:
— 't Is toch 'n mööi wérk, dat uitvinde; 'k dink da'k op den duur 't heele geklungel mit die horlozies afschaft! En d'r zit toch nie' veul aon ok nie!....
Ze rekenden samen uit wat de trapmachine op zou leveren:
— Lao've nou zégge vijftig gulde veur 't stuk, en dan geet 't nou veul gauwer, motte rèkene, nou da'
ve 't een keer kunne Nou da's beveurbêêld dartig
gulde verdiend, en dan beveurbêêld drie in de maönd da's al haörs hónderd gulde!.... 'k Zeg mar 't is 'n aorig tëbaksduitje, en dan vur zo'n plezïêrig wérk! Wa' gij!?....
En dan hè 'k al is gedoch, a' ve dan laoterjanvan de smid d'r is bij viete; da 's 'n aonvattelikke jong en dan kö-'ve d'r zo'n klein oventje bij laote make, en dan kö-'ve 't allemaol eiges af en hè' ve gin minsch van noode! 
Het werk en alles om hen heen waren ze al weer vergeten en ze leefden nu in de toekomst, wanneer er een groote fabriek zou staan op de plaats van het huis, en ze beroemd zouden zijn door het heele land.
Onwillekeurig waren ze opgestaan en gingen weer naar de werkplaats. De verf was zoo goed als droog en nu klommen ze met behulp van een stoel voorzichtig op de bankjes en reden langzaam vooruit en achteruit



over de deel, tot het donker werd en morgen dan
zou 't erover gaan: „dat de vónke d'r afvliege!" —
's Anderendaags heel in de vroegte, toen de huizen, nat van den mist, met gesloten vensteroogen nog nadommelden in de morgenschemering van het stille dorp, was het bij den horlogemaker al druk van inwendige geluiden en ongewone beweging.
Achter schemerde er licht door de vensterluiken van de keuken en daarbinnen knetterde het vuur in de fornuiskachel en stond moeder met slaperige oogen, het jak loshangend boven den blauw-wollen onderrok, water te pompen in den koperen ketel om koffie te zetten.
Hent stond in zijn overhemd voor het spiegeltje, met zenuwachtige vingers te peuteren om het halfhemdje dicht te krijgen en van boven klonk een dof stampen op den vloer, van Heintje, die bezig was zijn voeten in de schoenen te werken.
— Möëder hèd-de de pëtines veur mijn al opgezoch' ? vroeg Hent. 'k Mot 'r nog 'n paor beste hebbe van veur 'n jaor of vier, toe mit de begraffenis van Oome Djèrk! 
Heintje was onderwijl binnen gekomen en de mannen zetten zich aan tafel en aten zwijgend, en met verstrooiden blik van de dikke boterhammen, met kaas ertusschen, die moeder voor hen had klaar gelegd. Maar ze voelden zich flauw en misselijk van het ongewoon vroege uur en door de gewichtigheid van den dag, die voor hen lag, en Hent liet het brood na een paar happen liggen en ging kijken wat moeder moest hebben, die boven aan de trap stond te roepen:
— Daor hè-de 't nou al, gij mit oew eigewijzigheid,



da' ge altijd mar op die auwe sloffe vortlupt 'k
kan de pëtines onmeugelijk vijnde!
Maar Hent voelde zich opgelucht door het idee, dat hij nu die akelige, knellende schoenen niet zou hoeven aan te doen en liet moeder jammeren, dat 't nog schande was voor dien vreemden heer.
Hij ging naar de werkplaats en spijkerde aan den binnenkant van de machine nog een paar planken vast, om 't een en ander op te leggen en dan riep hij Heintje en rolden ze samen voorzichtig den wagen het achterdeurtje uit, tot opzij van het huis.
Maar er was nu nog van alles te doen voor ze klaar waren; Hent zocht een paar zakken bij elkaar om op de bankjes te leggen, en Heintje ging een kippenveer zoeken, voor de olie, om onderweg de assen te smeeren. Achter bij het kippenhok vandaan klonk een angstig gekakel en dan het benauwde geschreeuw van een kip en kort daarna kwam Heintje terug met een mooie witte kippeveer, waarvan de schacht nog blauw was, met een klein bloedvlekje aan de punt:
— 'k Hè t'r mar een uitgeplokke, want d'r lag d'r gin een goeie meer op de grond!
Maar nu hoorden ze de stem van een arbeider, die verwonderd over de heg keek, om te zien, wat er zoo vroeg al te doen was bij Sanders.
— Mèrege same! Zij-de nou al aon 't kiepe
slachte Hent?
Dan zag hij opeens den zonderlingen wagen en nu liep hij de heg om en kwam den tuin in om het rare ding van dichterbij te bekijken.



— Wa' hed-de daór nou veur 'n vrimde poppekas' gemakt? vroeg hij vol verwondering.
Hent overlegde een oogenblik of hij het zou verzwijgen, maar de verleiding om de stomme verbazing te zien en de wel verdiende bewondering te hooren, was te groot. En bovendien was er toch niets te vreezen, dat iemand in het dorp er wat van zou begrijpen, ook al zagen ze het! Hij wees met den duim opzij uit naar de machine en zei trotsch:
— Da's t'r een die van eiges lupt; gin pjerd d'r
veur of gin hond niks! Die hebben ikke-n-en
Heintje zoo mar is in mekaore geprakkezierd!
De arbeider keek hem wantrouwend aan en lachte verlegen; maar ze moesten niet denken, dat ze hem
er zóó gauw tusschen konden nemen; — Zekers! 
Da' wi'k bes' geleuve a'ge 'm boven aon d'n dijk zet!
— Neeje! Hierzoo; midden op de straot! 
zei Hent, nadrukkelijk tegen het hout van den wagen kloppend Afijn hè mar is 'n bietje geduld!
De arbeider verschoof zijn tabakspruim met de tong naar den anderen mondhoek, stak de handen in den zak en bleef staan afwachten, wat er zou gaan gebeuren.
Moeder kwam nu naar buiten met twee pakjes boterhammen en een fleschje melk. Ze legden het allemaal neer op de plank bij het oliefleschje en het tabakszakje en nu duwden ze den wagen, over het paadje langs het huis, naar de straat.
Onder dat alles was het dag geworden en van overal uit den mist kwamen menschen, die met de spade over den schouder naar het land togen.
't Witte Huiske. 14



Wanneer ze het groepje menschen met den vreemden wagen in hun midden, daar voor het huis van den horlogemaker zagen staan, kwamen ze er nieuwsgierig op af, bekeken het rare ding van alle kanten en vroegen verwonderd waar die vreemde machine voor dienen moest.
Maar Hent en Heintje hadden zich al op hun zitplaatsen geheschen en staarden, met de lippen op elkaar geklemd en het gezicht bleek van zenuwachtigheid, voor zich uit, zonder te letten op de menschen om hen heen.
— En mak oe eige nou mar niet overstuur en rij de sloot mar nie in! maande moeder nog, maar ze hoorden niets meer en omklemden krampachtig met hun hafiden de dwarslat van den stuwboom, en nu ging het:
Eén twéé véüruit!....
De beide mannen duwden met woeste kracht de voeten neer op te trappers. De wagen schudde; het kraakte en knarste in de houten kast en Heintje werd een eind in de hoogte geheven en smakte hard neer met zijn achterste op het bankje.
Er ging een schaterend gelach op onder de omstanders.
— Stommen ezel van 'n jong! schold Hent, rood van kwaadheid. Kun-de nie wachte totdat ik uitgetrooje heb; ge duu' krek of da' ge d'r nog nooit op gezeute het! 
— Alloo nog ins geprambierd, en nou ielk veurzet!
Ze lieten nu een hand los van het stuur en hielden zich met de andere hand onder het bankje vast, om zich beter te kunnen afzetten. Hent kommandeerde:



— Ik gij ik gij! en nu kwam de
wagen langzaam in beweging.
De menschen weken uit elkaar en gaapten, stom van verbazing, met de oogen wijd opengesperd, naar die vreemde machine, die daar heel vanzelf, kalm en statig, met de twee mannen erop, wegreed. Maar dan opeens proesten ze het uit en lachten luidkeels, met vèr-open mond, om het gekke van de vertooning.
Ze schreeuwden en wenkten tegen de andere menschen, verderop, om hen opmerkzaam te maken op 't zonderlinge span, dat in aantocht was en riepen allerlei dwaze opmerkingen tegen Hent en Heintje, die, naast elkaar, met beurtelings opwippende ruggen, zonder omkijken verder reden, den langen rechten dorpsweg uit.
Uit de huizen in de buurt kwamen, aangetrokken door het rumoer, vrouwen in hun nachtjak aan de deur kijken en achter de gordijnen, met den neus tegen de ruiten, verschenen loerende koppen van halfaangekleede kinderen — Hent en Heintje in 't Zondagsche pak, boven op een groote, vreemde hondenwagen ; zóó iets raars was er in lang niet te zien geweest.
Voor het huis van den horlogemaker bleven de menschen in groepjes na staan praten en vertelden aan de anderen, dat ze 't zelf gezien hadden, hoe er in 't geheel geen honden onder liepen en moeder legde uit hoe het in elkaar zat, voorzoover ze het had begrepen, en dan vervolgden de arbeiders hoofdschuddend hun weg: — 't Is verbaösd, hoe da' se 't in de kop gekrëge hebbe!....



,,'t ls 'n mërakel en ge zauwd 't nie geleuve a'ge 't
eiges nie gezien hadt! "
Onderwijl zaten Hent en Heintje ijverig door te trappen, den mond breed naar beneden getrokken om den zelfvoldanen lach te verbergen, dien het innerlijke plezier en de trots over de algemeene opmerkzaamheid hun naar het gelaat dreef.
Met gelijkmatige schokken schoten ze vooruit en Hent telde voort, zonder bewegen van de lippen:
— hhh-Ik !.... gij.... hhh-Ik! gij!....
Ze waren nu buiten het dorp gekomen en reden over den stillen landweg, langs vruchtbare bouwlanden en uitgestrekte malsch-groene weiden, met wazige miststrepen in de verte, en daarover lag de lucht frisch en blij in den helderen lentemorgen en schitterde het zonlicht in trillende goudflonkertjes over het bedauwde gras en de uitbottende bladerknoppen der boomen.
En overal om hen heen kweelden en tjilpden de vogels en vlogen hoog op in den blauwen hemel en het was Heintje of ze plotseling in een ander leven waren gekomen, vol blijheid en vroolijke toekomst, met de stoffige, muffe werkkamer en het eentonige gepeuter in de uurwerken, ver achter zich, als de versufte herinnering aan een lang geleden, vervelenden tijd.
De weg maakte een kromming en ze reden nu heel langzaam en duwden den stuurboom zoetjesaan van zich af. — Het kraakte en piepte een beetje en ze hielden den adem in, onderwijl zachtjes doortrappende, maar het ging prachtig en de wagen zeilde in een



grooten boog om, tot hij weer in 't midden was, op het rechte eind.
Ze kwamen nu langs boomgaarden, waar hier en daar al een vroege pruimenboom den grooten tuil van sneeuwwitte bloesempjes uitstak tusschen het doffe geelgroen van de ontbottende bladeren en halfverscholen daarachter, zagen ze den achterkant van witte en roodsteenen hofsteedjes, waar, zwart, de boogvormige deeldeur in gaapte, met bruingeteerde, scheefgezakte schuurtjes en gele, ruigkoppige hooimijten daarnaast.
Hier en daar was er een arbeider bezig op het land, of ontmoetten ze een eenzamen voorbijganger — een boer, die naar het gewas ging kijken; een knecht, die traag voortslungelde naast de hooggeladen mestkar, of een koopman, die met zijn zwaren linnen zak, aan den stok over den rug, de boerenplaatsen afliep. — Een enkele bleef verwonderd den vreemden wagen staan nakijken of riep hun een spottend woord toe, maar de meesten gingen onverschillig door en letten verder niet op de zonderlinge hondenkar, met de twee gelijk uitziende mannen erop.
Langzamerhand waren ze nu gewend geraakt aan de vreemde beweging en ze trapten rustig door, zonder te praten en dachten aan geen moeheid of ophouden. Maar hoe langer hoe hooger klom de zon aan den hemel en de luwe lentewarmte steeg op uit den dampenden grond. Ze voelden het zweet uitbreken over het geheele lichaam en van onder de pet uit rolden dikke druppels neer over het gezicht.
— 'k Raoj da'-ve mar is 'n pöske uitruste! zei Hent.



Ze lieten den wagen langzaam uitloopen in het gras langs den kant van den weg en dan wipten ze, met de handen onder de dijen, de beenen in de hoogte over het rad en stonden in één sprong op den grond. Ze rekten zich de ledematen en stampten met de voeten, om het vreemde, trillende gevoel te verdrijven en Heintje ging nu de pakjes met brood losmaken, onderwijl dat Hent met de kippenveer geel-druipende olie tusschen de assen smeerde.
Dan beurden ze de jaspanden op en gingen op den uitgespreiden zakdoek in het gras zitten met den rug tegen den wagen en beten groote stukken uit de dubbele boterham. Om beurten reikten ze elkaar de melkflesch en dronken er uit met lange, kloekende teugen. En nu kwam de lust weer tot praten en ze lachten met vollen mond, wanneer ze zich de verbaasde gezichten weer voorstelden van de menschen uit het dorp, van morgen, toen ze weggingen.
— Och, och! — Hed-de Keesje van Wiel wè' gezien ? Die stond midden op den weg stil, toe ie ons zag, en de moei had ie 'n eind los, da-ge 'm haors deur de kèël hen kon kijke!
— En Geurt! die sting mar te roepe: Wa'hè-de
gullie daór nou veur 'n vrimde hondekar? Zö 'ne hè 'k d'r van m'n leve nou nog gin gezien! 
Dan kwam het gesprek weer op het geld, dat ze ermee zouden verdienen en Hent overlei het geval, wat ze zouden vragen, wanneer die heer uit de stad den wagen soms zou willen koopen.
Maar Heintje voorzag, dat er dan niets van de fabriek



zou komen en dat hij dan toch weer horloges zou moeten maken; hij nam de boterham, waarvan hij net een stuk af wou bijten weer uit den mond:
— Ge mot 't nie doen ! Ge mot 't nie doen ! 
Als die kjerls oe bedondere kunne, dan doen ze 't. En al da' ge nou nog is 'n hoop cente d'r veur zouwd krijgen in ins, wa' hed-de dan nog; dan is 't toch veul plezieriger um eiges 'n fëbriek te hebbe, en da's ok veul mekkeliker ok, dan hèd-de alle spulle bij mekaore
a' ge nou wer is wa' nij's uit wil vijnde 1 
Ze schudden zich de broodkruimels in den mond en gooiden het papier achter zich weg en nu bleven ze in behagelijke luiheid zwijgend voor zich uit zitten staren en verdiepten zich ieder in zijn eigen gedachten.
Na een poos stond Hent op en liep om den wagen heen, alle deelen betastende en bekijkende met streelenden, zelfgenoegzamen blik: — Zauw 't 'n Zaoterdag al in „de Betuwe" kunne staon? vroeg hij eindelijk. Heintje haalde schijnbaar onverschillig de schouders
op: — 't Zou kunne gebeure! Kèk! daor
gunt-e-wijd kumt Drieske d'n voerman aon geleuf 'k! ging hij voort, met een hoofdbeweging in de verte wijzend, waar tusschen de beide boomenrijen een huifkarretje zichtbaar werd.
Het kwam nader en ze zagen nu duidelijk het bruine, langharige hitje, dat met potsierlijke zwembeweging, de hoeven zijdelings van zich uitgooide; en daarachter, in het witte schaduwlicht van de huif, het blozendronde, altijd-lachende gezicht van Drieske, te midden van zijn pakjes en veelsoortige dingen, die hij naar



de stad moest brengen. Als hij vlak bij hen was, hield hij den hit in en keek nieuwsgierig naar de trapmachine.
— Gao-de gullie ok a' mit de wage naor de stad; ge mó' me toch gin konkerensie aondoen? vroeg hij lachend.
— Neeje!... Makoeeigemarniebezorgd! zei Hent. Wij gaon mar is zo'n bietje veur plezier toere mit de hondekar.
— De hondekar? zei Drieske verwonderd. Enwaor hed-de de hond' dan ?
— Die loope d'r onder natüürlik! zei Hent.
Hij vertrok het gezicht aan den eenen kant tot een listigen grijns en knipte Heintje een oogje toe. Dan schopte hij met de punt van zijn pantoffel tegen het hout en Heintje duwde ongemerkt den wagen een eindje vooruit.
— Alloo Fik! we zullen mar wir is 'n eind
wijjer gaon!
Ze heschen zich op de bankjes en Drieske rukte aan de teugels en nu ging het weer verder, achter elkaar over den weg. — Voorop, gelijkmatig bij iederen stap den kop opheffend, het hitje met het dansende wagentje achter zich; en dan de trapmachine, met de beide mannen, hoog en statig er achterop.
De hooge zijden pet rechtstandig boven den geelbruinen, naar binnen gekrulden haarrand en de nauwe zwarte jas strak gespannen over de uitstekende schouderbladen, gingen hun ruggen beurtelings op en neer met de houterige beweging van automatische poppetjes.
Het voermannetje rukte aan de teugels en smakte met de tong en 't ging nu al harder, dat de dingen



achter in het wagentje rammelend door elkaar hotsten. Maar Hent en Heintje hielden hem bij, met nijdige duwen op de trappers, de tanden vast op elkaar gebeten.
Drieske stak zijn hoofd achterom buiten de huif en riep hun onverstaanbaar iets toe, en dan hoorden ze hem met het wilgentakje op de heupen van den hit kletsen en 't wagentje schoot vooruit met woeste rukken.
Hent en Heintje trapten als bezetenen, half opstaande nu bij iederen duw. De aderen zwollen hun in den purperrooden nek en ze bonkten hijgend neer op het bankje.
Ze zagen niets meer, dan het flodderende linnen vóór zich, opgebonden om den huifhoepel; als een oude-wijvenhoofddoek, van onderen samengerold tot een wrong, die tegen den achterkant van het karretje klopte.
Maar de afstand werd steeds grooter— ze strekten de beenen en rekten de spieren en dan opeens maakte de huif voor hen een draai naar links: ze zagen vlak voor zich de lucht, met de boomen ertegen, en de
sloot ze schreeuwden elkaar toe, rukten en wrongen
aan het stuur maar 't was al te laat en de wagen
vloog schuins vooruit, klom op tegen een boom en bleef met een doffen krak stilstaan, en nu lagen ze half over elkaar, met de beenen omhoog in het gat van den wagen, het hoofd achterover in het gras.
Ze scharrelden zich op handen en voeten overeind en betastten zich het lichaam. Heintje raapte zijn pet op en Hent liep hinkend rond te zoeken naar een van zijn pantoffels. Hij bukte zich om ze op te rapen en



nu werd er een groote witte driehoek zichtbaar, die gaapte onder het zwarte zitvlak van zijn broek.
— Ge het de boks geschêürd vad! En lillik
ok! riep Heintje.
Hent trok met verschrikt gezicht de jas bij elkaar en trachtte, met omgedraaid bovenlijf zich van achteren te bekijken, maar 't zat te laag, en nu ging hij er met den wijsvinger in rond, om de grootte ervan te schatten.
— Jong> j°ng, da's èrg! nou zul-de möëder is
heure! zei hij benauwd, maar meteen viel zijn oog op den wagen, die hulpeloos, met den stuurboom en het voorwiel in de lucht, tegen den boom was blijven staan en hij liep er haastig op af, met een wee gevoel van angst, dat er misschien iets aan stuk zou zijn.
— 'k Zij d'r bang veur; 'k zij d'r bang veur!
zei hij bedenkelijk.
Ze trokken den wagen neer, duwden hem naar het midden van den weg en bekeken hem van alle kanten.
Vóór was het hout een beetje geschaafd, maar verder was er niets aan te bespeuren. Met pijnlijke bewegingen stapten ze weer op en duwden, en langzaam ging het weer vooruit.
Ze haalden den adem diep op van verluchting en keken elkaar aan met gelukkig gezicht.
— Niks këpot as 't lampeglas! schertste Hent,
en da' kan gestoldierd worde !....
't Ging nu welgemoed weer verder en ze hielden achteloos de eene hand los, en, zonder te letten op het stuur, keken ze opzettelijk overal rond om zich



heen, om elkaar te toonen, dat ze er nu volkomen mee vertrouwd waren. —
Met nauw merkbare verandering van het eentonige, vlakkelandsche uitzicht, gleden de boomgaarden en de weiden en de donkerbruine, met groen doorzaaide akkers kalm en langzaam aan hun oog voorbij en 't zachte gerommel van den wagen over den weg, ging, verloren en klein, door de groote, vredige rust van de morgenstilte, die ver-omheen over de velden lag.
Vóór hen lag de grijze, met groen omzoomde weg en aan den overkant van de sloot stonden lange overhellende rijen knotwilgen, in peinzende beschouwing voor zich neerstarende in het hemelblauw van het water terwijl het koele windje hun dartel door de waardige kruinen streek en 't harde groen met teergrijze bladerspitjes doorsprankelde.
Nu, om den hoek, lag plotseling vóór hen de begroeide rivierdijk, schuins opplooiend in het groene weidekleed, de paaltjes van het hek erboven, scherp afgeteekend, als spijkertjes tegen het blauw van de lucht.
Ze stegen af en duwden den wagen de helling op en nu reden ze daar hoog in de lucht en zagen beneden zich de breede kronkelende rivier en de kleine, bonte vlekjes van boomen-groepjes en huizen, hier en daar verspreid over de breede, groene vlakte.
— En daor hed-de nou de stad! zei Hent rechtswijzend naar een paar kerktorens, die opschoten in de lucht, boven een groepje roode en blauwe daken, zonder orde of regelmaat bij elkaar geschoold.
Ze waren er nu meteen, maar als ze de eerste



huizen bereikt hadden, die met hun scheef afloopende fundamenten halfverwege in de helling van den dijk geduwd schenen, dan voelden ze opeens de vrees in zich opkomen, voor de drukte van de stad en al die vreemde menschen, die hen van uit die dichtaaneengeschaarde huizen zouden naloeren.
Nu waren ze bij den afweg, die met een boog, recht het stadje invoerde en ze stegen weer af en duwden den wagen door de stille straat; Heintje erachter, en Hent vóór ernaast, met de eene hand het stuur vasthoudende.
— Witte gij waor dat dien heer woont? vroeg Heintje. Hent knikte met het hoofd en sloeg op goed geluk af een straat in om niet naar den weg te hoeven vragen, 't Werd hier al drukker, en ze moesten telkens uitwijken wanneer ze een kar of een wagen tegenkwamen in het nauwe straatje. De menschen keken lachend om naar den wonderlijken wagen, met de over den grond sleepende linnen strook er onder omheen, en de twee Zondagsche dorpsmenschen er naast.
Een gebogen, oud manneke bleef stilstaan op het trottoir, de bevende handen op zijn stok geleund en staarde hen na met gramstorig gezicht, totdat ze den hoek van de straat om waren; dan schudde hij diepzinnig zijn hoofd, mummelde iets in zichzelf en strompelde weer verder.
Een paar brutale meiden, die gearmd liepen te slenteren, vroegen of ze mee mochten rijden en nu en dan riep een opgeschoten jongen ze wat na, maar de kinderen waren nog op school en Hent en Heintje



liepen verder ongehinderd door, met strak-gesloten mond en de oogen star voor zich uit gericht. Maar nu waren ze al op het tweede kruispunt van de straat en Hent keek weifelend om zich heen.
— Vraog 't nou mar efkes vad! zei Hentje, anders komme-ve d'r nooit!
— Moeide gij oe eige d'r nou mar nie' mee! zei Hent, zenuwachtig met de hand heen en weer schuddende, maar hij begreep nu toch ook, dat het noodig zou zijn iemand naar den weg te vragen.
Net stak er een deftig heer de straat over, met een groote portefeuille onder den arm en Hent nam een kort besluit, stapte er met een bleek gezicht op af en tikte aan de pet.
— Goeie mèrege m'nheer! 
De heer knikte verstrooid even met het hoofd, maar dan groette hij met een handwuiven een kennis, die van den anderen kant kwam en hij liep door zonder om te kijken naar Hent, die vuurrood en bedremmeld stond te twijfelen of hij hem nog na zou loopen of niet.
Maar achter hem ratelde een wagen en de koetsier knalde met zijn zweep:
— Kijk uit je kop stomme boer en sta daar niet te gapen, midden op den weg!
Hent sprong verschrikt opzij en kwam bleek en ontdaan bij Heintje terug, die tegen den wagen geleund stond te wachten.
Er waren een paar menschen omheen komen staan en uit de verte zagen ze een politieagent aankomen



en nu duwden ze gauw den wagen, een van de zijstraten in en overlegden wat nu te doen.
— En ik düüj 't nie mer!.... zei Hent kwaad, 't Is 'n akelig slag van minsche; da' volk uit de stad! Maar Heintje was al op een man afgegaan, met een band om de pet, die bezig was het vuil van de straat op te scheppen in een kruiwagen.
Hent zag hem staan redeneeren tegen Heintje, met drukke gebaren van zijn armen en hoe ze zamen opliepen tot den hoek van de straat. De man duidde hem met de schop de richting aan en maakte met de punt van zijn klomp een draaibeweging naar links en nu kwam Heintje weer terug:
— 't Is heelemaol gunte-wijd, efkes buite de stad en we motte d'n eigeste kant wêêr wêrum!
Ze gingen nu weer denzelfden weg terug en keken schuw om zich heen, of de menschen het niet aan hen zouden merken, dat ze voor niets hadden geloopen en het gek zouden vinden, dat ze daar nu alweer voorbij kwamen.
Aan het eind van de straat moesten ze nog een keer vragen, omdat Heintje het niet had willen laten blijken tegenover den arbeider, dat hij het niet heelemaal had begrepen.... en nu eindelijk waren ze er.
— Nou, nou! zei Hent, hij het de spulleke's
mooi in order, heur!....
Ze keken vol ontzag naar het groote heerenhuis, met de blinkende spiegelruiten en duwden den wagen over de ritselende keisteenen den tuin in.
Dan trok Hent aan de bel en ze wachtten met luid bonzend hart. —



De deur ging open en een aardig dienstmeisje, met het kleine witte mutsje coquet op het donkere kroeshaar, keek verwonderd en ondeugend lachend naar de beide zwartgekleede dorpsmenschen, met hun hooge zijden pet boven het gladgeschoren gezicht.
— Is m'nheer d'n inzejeur thuis? vroeg Hent.
— Nee m'nheer komt eerst om twaalf uur thuis; maar kan ik de boodschap soms ook doen ?
Hent lachte medelijdend — Nèèje m'n djernje da' kunde gij nie! 
Afijn dan zü-ve um 'n uur of twaölf mar wer is komme heure!
Maar nu kwam er, wild, een jongen van achter uit de gang rennen, duwde de meid een eind de stoep op en sprong tusschen Hent en Heintje door op het grintpad:
— Hè Marie kijk is, wat hebben die menschen daar een rare bokkenwagen!
— Nee jongeheer da's gêên bokkenwage! zei Hent met een vriendelijke stem : Da's zooveul as 'n nij soort
hondewage ! Maar je mot oppasse, as da' je d'r niet
te dich' nevenop loopt, want 't is 'n kwaod soort hond' die t'r onderzitte!
Ze haalden nu den wagen dichterbij en zetten hem opzij van het huis.
Hent gaf Heintje een heimelijken wenk en dan boog hij zich voorover en stak de hand door de opening bij de bankjes, en deed net, alsof hij iets aan het tuig van de honden verschikte.
— Koest Bruno! — Nou kun-de is'n ureke uit-



ruste! Maar achter hem barstte de jongen uit in
een schaterlach:
O, Mane! Marie!.... riep hij, zich op de een slaande van plezier. — Hij heeft een groot gat m z'n broek!.... kijk; je kunt het wit d'r doorheen zien! Marie proestte het uit, als ze Hent
zag, die zich vuurrood overeind richtte en niet wist wat hij voor een gezicht moest zetten.
— Wil ik het gauw evetjes met een paar steken bij mekaar halen ? vroeg ze vriendelijk, wanneer ze eindelijk weer wat tot bedaren was gekomen.
Maar nu vloog Heintje ook het bloed naar het hoofd en Hent trok barsch de mondhoeken naar beneden.
— Das gin wérk, da' jou zou passé, juffertje! zei hij verontwaardigd en dan ging hij met Heintje de straat op.
Foei, foei, wa'n astrantig vrömmes! zei Hent, als hij het hek achter zich hoorde dichtvallen. — Ze zouw 'tsekuur gedaon hebbe!.... 't Is toch bedroevelik veur zöö'n jonge djern!
Hent lei de handen over elkaar achter den rug, op de plaats, waar de scheur zat en ze kuierden nu langzaam, naast elkaar, de straat uit.
-As 't mar dreug blijft! zei Heintje bedenkelijk met het hoofd naar boven duidende, waar kleine lichtgrijze wolkjes over de blauwe luchtstreep dreven tusschen de beide huizenrijen.
Onder het voortloopen dachten ze er over, wat een ellende het zou zijn dien langen weg naar huis te moeten trappen, wanneer het ging regenen en de wegen



vuil werden, en nu voelden ze opeens hoe ze stijf waren in den rug en hoe de kuitspieren pijnlijk trokken bij iederen stap, dien ze deden en ze kregen een sterke behoefte naar rust.
Aan een klein, stil pleintje, niet ver van den afweg naar den dijk was een eenvoudige herberg, waar de boeren afstapten, wanneer ze naar de markt gingen. Ze traden daar binnen en zetten zich ieder aan een kant van het tafeltje voor het raam. —
Van achter uit de gang klonk het rustige geluid van een karnmolen en het langgetrokken gezang van een vrouwestem, op de maat van het stampen.
Er hing een laffe, zuurzoete geur van bier en sterken drank en behalve Hent en Heintje was er niemand in de groote, holle gelagkamer, dan de waardin en een handelsreiziger, die met zijn wasleeren pakken naast zich op den grond, onzichtbaar achter de wijd opengevouwen courant, zat te lezen. — Nu en dan ritselde het blad, wanneer hij de eene hand losliet om van zijn borreltje te drinken, en verder was er geen ander geluid, dan het eentonige tik-tak van de groote Friesche klok naast de tapkast.
De dikke herbergierster stond langzaam op, om de koffie en de broodjes te gaan halen, die Hent besteld had en dan kwam ze, met den buik over het tafeltje geleund, nog een poosje met de beide mannen staan praten, over menschen en voorvallen uit haar geboorteplaats, een dorp niet ver van het hunne, waar ze dikwijls geweest waren.
Ze voelden zich ineens heelemaal op hun gemak,
'1 Witte Huiske. 15



nu ze hun eigen taal hoorden praten, en het leek hun of het alles al heel lang en heel ver achter hen lag, die morgen dat ze waren vertrokken en het dorp en het heele leven thuis.
Ze aten smakkend hun brood en slurpten van de koffie en tuurden onderwijl naar de straat, veilig en ongezien als ze daar zaten achter het horretje, net als in hun kamertje thuis.
Aan de lamp of ergens anders rammelde een los stukje blik, telkens wanneer er dreunend een wagen voorbijreed, over de groote ronde keisteenen — en dan was het langen tijd weer stil op straat, met een enkelen rustigen voorbijganger; en die heele drukte in de stad had ook al niet veel meer te beteekenen, dan bij hen, vond Heintje.
Na een poosje stond Hent op en fluisterde geheimzinnig met de waardin. Dan verdween hij in het achterkamertje en even later werd er met het geluid van ritselende knoopen iets om de deur gestoken. De herbergierster nam het ongemerkt mee en ging er aan zitten werken in het halfdonker achter de toonbank, met regelmatig ophalen van de hand boven haar schort. Dan rolde ze het ding op en duwde het om de deur van het achterkamertje en even daarna kwam Hent weer te voorschijn met opgeruimd gelaat.
— 't Is in order! fluisterde hij tegen Heintje. Maar nu zag hij op de klok, dat het bij twaalven was en ze betaalden nu vlug de vertering en gingen weer op weg.
Hent liep een tabakswinkel binnen en dan wandelden ze verder, als echte heeren, met een sigaar in den mond



en inwendig trots, dat ze er nu al niets meer om gaven, wanneer de menschen hen aankeken en dat ze iedereen vrij in de oogen dorsten te zien.
Maar nu ze weer voor het groote, deftige huis stonden, kwam plotseling over hen weer datzelfde gevoel van ontmoediging en vrees, dat die geleerde heer hen uit zou lachen, en dat de heele uitvinding misschien niets waard was.
Ze liepen voor het huis heen en sloegen den hoek
om; een heftige schrik ging hen als een schok door
de leden — de wagen was weg!
Maar verderop, in den tuin, hoorden ze praten en giegelen en ze liepen weifelend door, beschroomd over hun eigen vrijpostigheid en dan stonden ze plotseling verbaasd stil.
Met kleine schokjes kwam de wagen heel langzaam van achter een boschje heesters te voorschijn. — Marie en het zoontje van den ingenieur er bovenop.
Maar nu hadden ze hen bemerkt; de mannen zagen het zwart van een paar kousen, vooruitgestoken onder het gekreukel van witte rokken en gierend van het lachen vloog de meid weg, de keukendeur in 
Het jongentje bleef kalm zitten en riep hen al uit de verte toe:
— Hè! zèg wat flauw van jullie om te zeggen, dat het een hondenwagen was! 't Gaat vanzelf vooruit als je er tegen trapt. Marie en ik hebben er een
heel eind op gereden! Maar Hent ging kwaad op
hem af:
— 'k Mot je verzoeke um d'r sëbiet uit te gaon



jongeheer; a' ge 't kepot treijt, dan kunne-ve d'r nie mêêr op thuiskomme!
Vóór het huis hoorden ze een hond blaffen en nu kwam er een zwarte, halfgeschoren poedel met dolle sprongen door de steenen op hen af, sprong uitgelaten op tegen Hent's mooie, zwarte jas en rende verder den tuin in.
De jongen liet zich van den wagen glijden:
— Daar heb je pa!.... riep hij en dan kwam hij even daarna druk pratende en wijzende weer terug met een flink gebouwden, jonguitzienden heer, met afhangenden, blonden knevel en scherpflikkerende oogen achter zijn lorgnet. Hij keek verwonderd-vragend naar den wagen en dan weer naar de beide zwartgekleede mannen met hun geelbruin haar, die verlegen met de pet in de hand stonden te draaien 
— We hadden 'm mar is meegebroch,' m'nheer d'n
inzejeur, zei Hent eindelijk. Zie je, ik doch'! 
alsdat zie je ! — maar hij bleef stotterend in zijn
woorden steken en nu voelde hij 't bloed weer naar zijn hoofd golven.
Hij kneep de vuisten samen en trachtte het terug te dringen.
— 'k Hè lach aon d'n heele kjerl! bromde hij in zijn binnenste, om zich moed te geven, maar de warmte bruiste op naar zijn nek, naar zijn slapen en hij stond daar nu sprakeloos en vuurrood als een kleine jongen, die op iets kwaads wordt betrapt.
Maar de ingenieur scheen daar niets van te merken. Hij was naar den wagen toegegaan en bekeek hem



van binnen door de opening bij de bankjes en duwde hem een eindje vooruit.
Zijn zoontje was er weer opgeklommen en riep Heintje toe, om er bij te komen en ze reden nu een eindje vooruit over het grintpad.
De ingenieur beet zich op zijn snor om zijn lachen te verbergen maar dan ging hij weer naar den wagen toe en beurde hem een eindje op, om hem van onderen te bezien.
— 't Is toch verduiveld aardig verzonnen! zei hij eindelijk. — En hebben jelui dat heelemaal alleen uitgevoerd ?
— Heelelemaol allêênig, mè z'n tweeën! zei Hent. Ikken en Heintje, de jong van me! 
Onderwijl was de poedel weer teruggekomen van achter uit den tuin. Hij snuffelde wat rond aan de linnen strook van den wagen en dan beurde hij het achterbeen op, en ging met opgerichten kop zijns weegs. — Hent rilde van kwaadheid en over het gezicht van den ingenieur gleed weer datzelfde hatelijke spotlachje.
— En nu wou jullie me dat zeker eens laten zien? vroeg hij eindelijk.
— Och 'k ha' mar is wille heure, of da' j' meint,
dat ie goed is, en wa' dat ie weerd zou zijn! zei Hent lusteloos.
De ingenieur overlegde een oogenblik en dan zei hij met vriendelijk medelijden:
— Ja! ziet u; 't is wezenlijk heel vindingrijk uitgedacht! maar om u de waarheid te zeggen: ik
vrees, dat het in de praktijk zou blijken een beetje



te vermoeiend te zijn voor de meeste menschen 
U begrijpt; met die drie wielen achteraan, daar gaat
heel wat arbeid mee verloren! 
En toch zou de machine wezenlijk niet zonder waarde zijn, wanneer u ze een jaartje eerder had uitgevonden; want ik heb net voor eenigen tijd den prospectus gekregen van een soortgelijke uitvinding, die een beetje eenvoudiger is en in het buitenland al heel wat
opgang schijnt te maken! Als u eens eventjes
wilt wachten! 
Hij ging naar binnen en Hent steunde zich flauw en duizelig tegen den wagen en luisterde naar de vreemde suizing in zijn ooren, zonder iets te zien, van de dingen en menschen om hem heen.
Heintje draaide onrustig heen en weer, met het hoofd half afgewend van den kant van het huis, waarMarie op een afstandje naar hen stond te kijken en luisterde nauwelijks naar het gesprek van de beide andere mannen, lederen keer gingen zijn blikken naar het aardige deerntje, zooals ze daar stond in de frissche blauwe jurk met haar blozende wangen en het ondeugende lachje op haar gezicht.
— Krek of da' ze wa' van me hebbe mot! dacht hij in zichzelf, wanneer hij haar oogen ontmoette, en 't gaf hem een wonderlijk gevoel — onrustig en plezierig tegelijk... Maar kijken moest hij; telkens weer opnieuw.
De ingenieur kwam nu terug met een boekje en las er hun een paar zinnen uit voor en dan liet hij hun een plaatje zien, van een mannetje met een vreemde



pet op het hoofd, die boven op een groot wiel zat, met een klein wieltje er achter.
— Ze noemen het velocipède! zei de ingenieur. En u ziet, daar is maar één berijder voor noodig en er zijn maar twee wielen aan, met een bankje erboven en aan weerszijden trappers; dat maakt de machine natuurlijk veel lichter en veel eenvoudiger! —
Hent hoorde toe zonder te begrijpen, versuft en
verslagen met dat eene idee, dat hem treiterend
en hoonend door het hoofd maalde:
— D'r dug' niks van! d'r dug niks van!
Als in een roes zag hij hoe de ingenieur op zijn
horloge keek hoe hij met bevende vingers een
sigaar nam uit de aangeboden koker— Ze duwden den wagen den tuin door, over de knarsende keisteenen en nu stonden ze weer op den weg.
De meid riep hun lachend en wuivend goede reis na; Heintje keerde zich nog even om en dan gingen ze weer trekkend en duwend door de nauwe straat, tusschen de sombere huizenrij, vaal en zonder schaduw onder
de grijze regenlucht en daarachter al die vensters,
daar lachten de menschen hen spottend na: „'t Dug niks Hent; gao mar naor huis toe!" 
Een stuk of wat brutale schooljongens volgden een eind met hen mee en jouwden hen na en een steen ketste met een slag tegen het hout van den wagen. Hent grolde kwaad achterom met gebalde vuist en dan gingen ze weer verder. Ze duwden den wagen den dijk op en stapten in.
Maar nu barstte zijn ingehouden toorn los. Hent greep



de gekregen sigaar uit zijn jaszak en gooide ze ver weg, de helling af:
— Veuruit 'r mee! 'k Hé van ou gin segaore
noodig, die kan 'k eiges wè' koope!— Hij tikte nijdig met de vingertoppen op zijn voorhoofd:
— Hiér, daor mankiert 't 'm, hij mè' z'n viezelepee! —
Op twéé wiele Laot hum d'r mar op gaon zitte,
dan zal-tie is kijke hoe gauw dat ie de been' in de
högte stêkt! 'k Doch ers dat ie me d'r tussche wou
hebbe! mar dan zouw-tie 't toch nie op 'n plaotje
gedrukt hebbe!
— 't Is toch haors niet te geleuve, dat 'r zukke stomme
minschen op de wereld zijn; en da' nog wel in
de stad!
Hij lachte hoonend en dan verviel hij plotseling in een versuft stilzwijgen en ze trapten verder, met moede, pijnlijke beenen. —
Boven hen trok de lucht samen tot zwarte wolken en 't zonnige landschap van 's morgens lag nu in nare, grijze eentonigheid om hen heen.
Koude windvlagen joegen hun om de ooren en zweepten de takken van de boomen heen en weer. Ze waren nu den dijk weer afgegaan en zagen den langen grijzen weg vóór zich, eenzaam, midden door de weiden, zonder huis of mensch. De pijn inde beenen voelden ze nu niet meer en ze reden voort, met werktuigelijk neerduwen van de trappers, telkens wanneer ze ze voelden opkomen onder hun voeten.
Maar al zwarter werden de wolken en het water lag donker-blinkend in de sloten. Vóór zich zagen ze, hoe de



regen neerstriemde uit den looden hemel en de boomen en het weiland aan den horizon met een zilvergrijs waas omsluierde.
En nu hoorden ze van verre de bui op hen af
komen al nader, onzichtbaar, uit de dreigende
wolkgevaarten boven hen, kwam het aansuizen, geheimzinnig — als wiekslagen van groote vogels in den nacht.
Dof sloegen dikke druppels neer op hun hoofd 
op den wagen; spatten uiteen vóór hen op den
weg en bleven als zwarte vlekjes liggen op het grijze stof. En dan meer, steeds meer... in dichte drommen vielen ze.... neerkletterend, zich verlengend tot blinkende schichten, die schuin door de lucht kliefden.
De mannen sloegen den kraag op en zetten het hoofd er tegen in, hard doortrappend, met kwade duwen. Maar het werd steeds erger; de wind blies vlak vóór tegen den wagen en ze kwamen niet meer vooruit.
Ze stapten haastig van den wagen en schuilden ieder achter den stam van een hoogen populier. Boven hen vielen de druppels nijdig tikkend op de takken en de jonge bladeren, en om hen heen gutste het water neer, zonder ophouden en stroomde in schuimende beekjes naar het gras van den slootkant.
Ze voelden het nat loopen langs den nek, en rillend stonden ze met de handen opgetrokken in de mouwen, in elkaar gekrompen tegen den boomstam en staarden somber voor zich uit in den neerstroomenden regen. Nu en dan stak een van beiden het hoofd om den boom en keek, zonder hoop, naar de grijze lucht.



Eindelijk begon het wat minder te worden en nu beurden ze den wagen een eindje op, om het water van de bankjes te laten loopen en dan gingen ze weer verder. Maar het zand knarste tusschen de assen en het was of de wielen met sterke handen werden vastgehouden.
Ze wilden het oliefleschje krijgen om te smeren, maar dan merkten ze dat ze het 's morgens bij den
val, moesten hebben verloren Ze stapten af en
duwden den piependen wagen voort door de plassen. Het vuile sop spoot hun op langs de broekspijpen en over Heintje's mooi gepoetste schoenen; en moeielijk slofte Hent op zijn drijfnatte pantoffels door het water en het slik.
Eindelijk konden ze niet meer en ze zetten zich mistroostig op den wagen en zaten zwijgend en moe in elkaar gezakt, in den naargeestig neervallenden motregen.
De vroege avondschemering verdonkerde het uitzicht om hen heen tot een somber-grauwen nevel en daarachter lag het dorp en hun warme huisje, onbereikbaar ver, als de herinnering aan een voor goed verloren geluk van rust en vrede.
Maar ze moesten weer verder en met langzame schokken sukkelde de wagen kreunend en knarsend door de modder 
Dan eindelijk kwamen ze weer in het gehucht, niet ver van hun dorp, waar ze de huizen kenden en wisten, wie er in woonden en ze trapten door, met een flauwe opleving van hun uitgeputte kracht.



Maar hoe langer hoe zwaarder begon de wagen te loopen, en ze merkten nu, dat de as bij een van de trappers naar binnen was gebogen en dat het scheefstaande wiel langs het hout schaafde. Ze moesten er weer af en zoo kwamen ze eindelijk met schemerdonker het dorp binnen; bleek van vermoeienis, met gebogen hoofd, achter den rommelenden, vuil bespatten wagen.
— Daor hed-de ze mit d'n bolderwage !.... en ze loope d'r nëve; hij 's kats këpot! riep een jongen op straat, als hij ze zag aankomen en liep op een draf weg om het thuis te gaan vertellen.
Bij een van de huizen werd een raam opgeschoven en hier en daar uit de trieste, natte schemering om zich heen hoorden ze menschen, die hen toeriepen en vroegen wat er aan mankeerde; maar Hent en Heintje gingen zonder opkijken voort en antwoordden niet.
Ze reden den wagen naast het huis en dan lieten ze zich trillend van overspanning in de keuken op een stoel neervallen en werkten met moeite een paar happen van het eten naar binnen, dat moeder voor hen had bewaard. Boven gekomen, gooiden ze de smerige, natte kleeren van [zich en kropen koortsrillend onder de dekens, met geradbraakte ledematen, het schreien nabij van ellendigheid en vermoeienis. —
Den volgenden dag waren de wegen weer schoongewaaid en de zon scheen vroolijk naar binnen in het kamertje van den horlogemaker.
Hent en Heintje zaten als altijd weer op hun kruk achter de werktafel en scharrelden hopeloos in den



ondoorkomelijken rommel van oude horloges, die langzamerhand de tafel overdekt had. Hent had een grooten rooden zakdoek om den hals gewonden voor de keelpijn en gedurig rekte hij met een pijnlijk gezicht zijn stijven rug. In zijn binnenste voelde hij, zonder ophouden, het schrijnen van zijn verdriet, als van een wonde, waar hij niet aan dorst raken of over te denken, uit angst van de pijn nog te verergeren.
Telkens wanneer er iemand voorbijkwam op de straat, ging er een zenuwachtige rilling door zijn lichaam en hij gluurde schuw, van onder zijn wenkbrauwen, door het horretje, naar de menschen, die met een halfverbeten glimlach zich in 't voorbijgaan omdraaiden en dan weer recht voor zich uit keken. — Nu hoorde hij het geluid van iemand die de klompen opvallend zwaar neerklepperde, als dorschvlegels op een leemen vloer en als hij opkeek, zag hij in het valsch-grijnslachende gezicht van Arnt, die nieuwsgierig naar binnen loerde en hen met een overdreven vriendschappelijken armzwaai toewuifde.
Hent keek den grooten kerel na met een kwaadaardige uitdrukking op zijn gezicht en dan staarde hij droevig voor zich uit naar buiten. —
Maar nu op eens schokte hij overeind en bleef doodsbleek, met wijd-geopende oogen, en ingehouden adem,
in de verte turen Daar vóór hem op het landschapje
in de verte, waarvan de vorm en de kleuren zich tot een onveranderlijk beeld hadden vastgezet in zijn voorstelling, gedurende al die jaren, dat hij daarachter het



venster had gezeten, daar stond eensklaps een vlek op geteekend, vreemd en vierkant tegen het blauw van de lucht, heel boven op den stompen spits van den hooiberg.
Hent opende den mond om iets te zeggen, maar geen geluid kwam er over zijn lippen en zoo bleef hij maar aldoor voor zich uitstaren.
— Heintje! klonk het eindelijk met vreemd,
heesch geluid.
Heintje keek naar vader en dan naar het vreemde ding in de verte en dan boog hij zich weer over zijn werk.
— 'k Had 't al eer gezien! zei hij eindelijk.
— Is ie 't ? vroeg vader benauwd.
— Hij is 't! 
Hent steunde het hoofd op zijn handen en staarde gebroken en versuft, met doffe oogen voor zich neer.
In de verte hoorde hij het gelach en gejoel van kinderen die uit school kwamen en hoog daar tusschen door klonk het drenzerig gezang van een eentonig, eigengemaakt deuntje, afdalend tot een langgerekt gejouw aan het eind van iederen regel.
t Kwam al nader en nu kon hij de woorden onderscheiden. Daar begonnen ze weer overnieuw, vlak onder zijn raam:
— Hent Sanders met z'n bolderwa-ha-ge,
Die hebben ze d'n hooiberg opgeja-ha-ge!....
Dan liepen ze gierend en lachend hard weg en verderop klonk het nu, zachter wordend, met langzame, treiterende uithalen 



Hent was roerloos blijven zitten, als verstijfd in dezelfde houding.
Even was het bloed Heintje naar het hoofd gestegen, maar nu keek hij weer met zijn gewoon ernstig gezicht voor zich neer en peuterde werktuigelijk in het werk van een horloge.
Maar in zijn binnenste joegen de gedachten vreemd en wild door elkaar, steeds weer terugkeerende op die eene voorstelling, die hem rust noch duur liet.
— Overal zag hij ze, die duivelsche meid met haar lachende oogen en het helderwitte mutsje op de
ondeugende, zwarte krulletjes: zooals ze daar in
de deur had gestaan, toen ze hun openmaakte 
dan weer, zooals ze bovenop den bolderwagen zat, of vlug eraf springend en schaterend van 't lachen wegliep naar de keuken. —
Duidelijk stond ze daar vóór hem; de zachtgeronde lijnen van haar lenig, jong lichaam scherp afgetee-
kend tegen de lucht 't Maakte hem verlegen en
ongedurig, den heelen tijd dat beeld voor zich te hebben van die vreemde stadsmeid, die hij niet kende en die hem niets kon schelen; hij zou nu aan iets anders denken! Maar 't hielp wat, of hij al over zijn oogen wreef!.... of hij zich al dwong tot de voorstelling van het uitzien van moeder, of van iemand anders in het dorp; altijd weer veranderden de trekken en de gestalte, tot het weer Marie was. —
Marie, zooals ze naar hem stond te kijken, toen vader met den ingenieur aan 't praten was— Marie, hen nawuivende bij het hek .... overal zag hij haar



tusschen het bewegen van zijn vingers, terwijl hij werkte aan het horloge; vóór zich op tafel, of wanneer hij opkeek uit 't raam; 't was om razend te worden.
De heele bolderwagen en de uitvindingen en 't geklets van de menschen, 't kon hem allemaal geen steek meer schelen; al zijn gedachten werden opgeslorpt en omgewerkt, door die raadselachtige, nieuwe gewaarwording, die hij in zich voelde aangroeien tot een onverklaarbare, kwellende onrust. In hem kriewelde het, en onweerstaanbaar bekroop hem de vreemde drang, om iets héél geks te doen. Hij stelde het zich voor, hoe hij opeens op zou staan, de kruk achter zich uit schoppen en dan:
— Véüruit mit de klungels! Eerst de horloges, een voor een door de ruiten, dat de scherven, over de straat rinkelden ;... dan de klokken met hun eeuwig getik, allemaal voor den grond en in elkaar getrapt, tot er geen stuk meer van heel was, en dan, onverschillig fluitend, met de handen in den zak, naar buiten, in de frissche lentelucht! 
Maar uiterlijk werkte hij rustig door, en 's middags met het schaftuur, toen de menschen kwamen, zaten Hent en Heintje, een beetje bleeker dan anders, maar kalm en ernstig als altijd, met ondoorgrondelijk gezicht aan hun bezigheid, te midden van het rustelooze getiktak der geheimzinnige wezentjes, die er werkten, ieder voor zich, in de verborgenheid hunner huisjes.























in zijn hemdsmouwen aan 't schaven, temidden van een berg van mooie witte en gele krullen.
Leneke lei 't pak op de schaafbank:
— Komplemente van moeder en hier was de overjas van oe, en ze het 'r 'n stukske brij in gedaon; dan zauw-de mar aon de vrouw vraoge, of die 't veur oe bakke wil 1
De knechts hielden op met 't werken en keken met welgevallen naar 't meiske met de frissche blozende wangen en 't aardige mutsje op de blonde krullen en maakten gekheid onder elkaar.
Bart was vuurrood geworden en nu werd Leneke plotseling ook verlegen en maakte beweging om weer weg te gaan.
— 't Had anders niks noodig! zei hij norsch; leg 't daor mar op de grond!
Leneke kreeg de tranen in de oogen; ze nam het pakje en lei het in een hoek op de krullen en dan ging ze haastig de deur uit.
— Nou, nou Bart, da's 'n aorig dingske; da's zëkes 't djernje van oe? plaagde een van de knechts.
Een ander ging op 't pakje af om 't open te maken:
— 'k Raoj da' ve de brij mar vas' gaon bakke!
Maar Bart gooide hem driftig een stuk hout naar
't hoofd en dan werkte hij zonder spreken voort.
's Avonds, toen hij het zakje met sigaren vond, kreeg hij opeens een vreeselijk berouw, dat hij zoo leelijk had gedaan tegen Leneke. Die kon er toch eigenlijk ook niets aan doen, dat moeder hem zoo kinderachtig behandelde.



Bart rekende uit wanneer hij soldaat zou moeten worden en hoe hij dan genoeg zou verdienen wanneer hij terugkwam, en wat ze dan allemaal zouden doen.
Vader en moeder en 't witte huiske en alles om hen heen was zoo onveranderd gebleven en al die andere gedachten en 't nieuwe inzicht in de dingen waren zoo vanzelf gekomen, dat ze 't nauwelijks hadden gemerkt van elkaar, dat ze grooter werden en dat ze niet meer dezelfde Leneke en Bart waren, die samen hand in hand naar school gingen en krijgertje speelden in de wei.
't Liep naar het voorjaar en 't zou gauw 't jaarfeest zijn van de reciteervereeniging en nu was er plotseling zooveel te beredderen, dat alle andere plannen en dingen er door werden vergeten.
Bart had na lang beraad een vers gekozen om voor te dragen en dan zou hij nog meedoen in een samenspraak, die er tusschendoor zou worden opgevoerd en waarin hij moest spelen voor varken.
Leneke mocht mee en was nu iederen avond bezig met 't maken van de mooie kleeren, die ze aan zou trekken, terwijl moeder van een paar baalzakken een varken trachtte te maken. Eindelijk was 't alles klaar en tegen den middag kwam Bart om 't Zondagsche pak aan te trekken en Leneke af te halen.
Ze goten haastig de gloeiend heete koffie naar binnen en als moeder Bart daar, zooals een heusche mijnheer, netjes in 't zwart, met 't witte boordje om den hals naast Leneke zag staan, die een pas ontloken bloem leek in haar mooie lichte bloesje, sloeg ze de handen te zamen.



met helroode maskers voor 't gezicht, waar vreemde baarden en knevels aan vastgeplakt zaten.
— Oewe— da's Heintje-de-knikker, dieje mit die kokkert van 'n neus! riep er een.
— 't Is nie' waor jong; 't is Hanje vjfh d'n mulder kèk mar hij het 't mëël nog aan de schoen' zittel....
— Stilte!— riep de meester en nu begon 't.
De veekoopers waren twee verkleedde studenten, die den boer er tusschen wilden nemen. Ze werden 't eindelijk over den koop eens, maar dan vonden ze dadelijk al, dat 't varken vreemd deed en maakten de voorwaarde, dat wanneer 't bleek behekst te zijn, zij het weer terug mochten geven en de boer een flesch beste brandewijn moest geven voor de moeite, 's Avonds in 't schemerdonker trok een van hen een nagemaakte varkenshuid aan en ging in 't hok liggen en als dan de ander 't kwam halen begon het varken allerlei vreemde dingen te doen; trok den boer de pet van 't hoofd en danste met hem rond en dan had hij 't verloren en moest den brandewijn betalen. Er werd rondgefiuisterd, dat de meester 't zelf gemaakt had en de spelers hoefden geen deftig Hollandsch te praten, zoodat 't alles zoo natuurlijk ging of 't heusch zoo gebeurd was 
De spelers schreeuwden zich heesch om boven 't gejoel en 't gelach in de zaal uit te komen en zwaaiden met de armen en sloegen elkaar in de hand, dat 't kletste.
Opeens gleed bij een heftige beweging het masker naar beneden van een van de veekoopers en dan ging er een gejuich op onder de toeschouwers.
— Zie-de wel 't is Hanje!



— Tjéé Hanjéé ge verlies 't bombakkes
jong! 
Drikus de schilder kwam van achter 't scherm bij de kachel en hielp het masker weer voor te binden maar Hanje riep, dat hij er uitscheed, wanneer ze niet ophielden met 't schreeuwen. Hij was er nu heelemaal uit en wist niet meer waar hij gebleven was. Drikus stond met 't schrift in de hand 't hem voor te fluisteren, maar hij was zoo in de war, dat hij 't niet verstond.
— Mééster! Drikus zit veur te zége! riep een stem achter uit de zaal en 't gelach begon overnieuw. Onderwijl zat Bart, die voor 't wezenlijke varken moest spelen in 't hok te knorren, en wreef zich tegen de planken en dan stak hij den raren snuit er bovenuit en wenkte heimelijk tegen Leneke, dat ze de tranen in de oogen had van het lachen.
De studenten kwamen hem er nu uithalen, en sleurden hem onder een ijselijk gegil heen en weer, dat hooren en zien verging en Leneke zich 't hart vasthield, dat ze hem werkelijk pijn zouden doen. Dan kroop een van hen in 't hok en de ander ging den boer halen en nu werd 't zoo dwaas en 't gebrul en gelach in de zaal zoo luid, dat er geen woord meer van te verstaan was. Fritske, die nu de varkenshuid aan had, danste als een bezetene met den boer in 't rond en zijn vader, 't ronde blozende voermanneke met de ringetjes in de ooren, die achter in de zaal bij de ouderen zat, was uitgelaten van plezier, dat zijn zoon 't zoo mooi deed en klom boven op de bank en vuurde hem aan.



— Goed zoo Fritske! .... goed zoo Fritske!....
Toen 't uit was ging er een donderend geschreeuw
op en nu was 't pauze.
Er werden sigaren gepresenteerd voor de jongens en koekjes voor de meisjes en ze drongen dichter bij elkaar om de tafel en overal klonk vroolijk gelach en gepraat en schitterden de oogen van 't plezier.
Zoo nu en dan verlieten jongens en meisjes paarsgewijze de zaal, om buiten frissche lucht te scheppen en een eind 't weggetje uit te wandelen achter de school, waar 't donker was. Jan stond in de deur tegen Bart te wenken om bij hem te komen en dan gingen ze met nog een paar jongens naar de laagste klas, waar de banken in rijen op elkaar gestapeld stonden en in 't schemerdonker lichte plekken schemerden van de bloesjes der meisjes, die er halfluid met jongens zaten te praten en gesmoord giegelden wanneer ze hen wilde kussen.
— Duu-de ok mee Bart? vroeg Jan, we legge de man 'n dubbeltje bij mekaore en dan lao've 'n half fleschke haole, want da' zoere grèi van die wijn, daor zou-de pijn in den buik van krijge! 
Jan ging naar de zaal en stak er ongemerkt een wijnglas in den zak en een van de andere jongens kwam terug met jenever en ze dronken om de beurt een slok. Ze smakten met de lippen en spuwden op den vloer, maar Bart was er niet aan gewoon en 't brandde hem in de ingewanden.
— Ikke nie méér, 'k heb al zoo veul wijn op!
Maar Jan schonk 't glas weer vol:



— Kö vort, nie kijnderechtig zijn; ge hè' nog wel zo'n aorig djernje en dan motte ok kunne pruven ok!....
Leneke zat binnen onrustig uit te kijken, waar Bart zoo lang bleef, 't Geroezemoes van de stemmen in de hooge, volgerookte ruimte en al die druk-lachende menschen om haar heen, 't was zoo ongewoon en zoo vreemd, dat ze er stil van werd en stillekes voor zich heen zat te kijken. De andere meisjes bemoeiden zich nu ook niet meer met haar, omdat ze niet mee kon doen en nu Bart maar steeds wegbleef stond ze op en ging naar 't voorportaal. Hij stond daar luidruchtig te praten tusschen een troepje jongens en als hij haar zag, kwam hij opgewonden naar haar toe, sloeg den arm om haar middel en wilde haarkussen. Maar Leneke maakte zich los: — Neeje Bart!... laöt 't dan toch ... duu nou nie zoo gek ... lao've maar 'n eind gaon kuiere!
De jongens stonden te lachen en Bart liep boos weg. Binnen werd er getikt en iedereen zocht nu zijn plaats weer op. —
De meester hield nu zelf een voordracht en allen zaten stil te luisteren.
Dan kwamen er steeds weer anderen, maar de menschen hadden er nu genoeg van en begonnen druk onder elkaar te praten en niemand lette er meer op den spreker.
De meisjes zaten met vuurrood gezicht en den zakdoek voor den mond, te proesten van 't lachen om de aardigheden, die de jongens, achter hen, ze in 't



oor fluisterden. Overal werden de wijnschenksters gewenkt en bij de rokken getrokken om de glazen te vullen en de tabakswolken stroomden in dikke kolommen door de hooge valraampjes naar buiten.
Bart zat met een dikke tong onzin te vertellen tegen een aardig donker meisje tegenover hem, dat stikte van 't lachen, omdat hij zoo dwaas deed. Hij wilde haar bij den arm grijpen, maar ze trok zich terug en 't wijnglas viel met een smak op den grond.
De meester sloeg nijdig met de liniaal op de tafel en nu bleef hij suf voor zich uit zitten staren.
Dan opeens zag hij hoe Leneke met afgetrokken gezicht stil naast hem zat en hij aaide haar zacht over de handen. — Hè-de gin schik m'n djernje? Hier, vat aon, drink is 'n bietje wijn!
Hij was nu erg lief en schoof dicht naar haar toe en ze dronken samen uit 't zelfde glas. Hij wenkte om 't glas weer te vullen, maar de schenkster wilde niet meer geven en nu schonk hij over uit de glazen van de andere meisjes.
't Liep nu ten einde; de kleine kinderen waren achter in de zaal naar moeder gegaan en leunden met de oogjes toe tegen haar schouder, terwijl de meester het afscheidswoord sprak. Dan zongen ze nog een psalm en nu stonden allen op, rekten de stramme ledematen en de stroom van menschen ging voetje voor voetje de deur uit, naar 't voorportaal, 't Was daar een zoeken naar jassen en hoeden en mantels, en dan trokken ze druk pratend, in kleine clubjes of paarsgewijze naar huis.



Leneke en Bart liepen met een troepje kennissen de lange dorpstraat door. Telkens gingen er weer van af; even was het een rumoer van vroolijke jongensen meisjesstemmen, die elkaar goeden nacht wenschten en lachend nog 't een of ander nariepen en dan gingen de anderen, stiller geworden, verder tusschen de donkere huizenrijen.
De laatste keerde nu zijn huis in .... de deur sloeg dicht, ze hoorden den sleutel in 't slot knarsen en nu liepen ze alleen verder over den eenzamen weg.
De maan dreef hoog in de lucht, in een breede zee van matzilver licht, op donzige witte golfjes, die in een wijden kring rondomheen verdonkerden en wegvloeiden in den effen zwarten nacht. Een enkel straaltje glom door 't venster van een onzichtbaar huisje, ergens midden in 't land en laag boven den grond blonken roerloos hier en daar bleeke sterretjes, als verre lichtbakens van onbekende kust. Onbewust hadden ze hun gang vertraagd en ze liepen zwijgend naast elkaar en luisterden naar 't geluid van hun gelijke stappen over 't grint, die vreemd-wakker klonken te midden van al de slapende dingen om hen heen.
Het rare soezende gevoel in 't hoofd was weggevaagd door de frissche lucht en 't was er zoo heerlijk in dien eersten mooien lenteavond, dat 't jammer zou zijn nu op bed te moeten liggen. Ze sloegen 't kleine voetpaadje in naast de spoorlijn, om achterom, langs de passen, naar huis te gaan. Ze liepen langs den donkeren rand en stapten op 't gevoel over de greppels die ze er precies wisten te liggen en waarvan ze



de breedte kenden, door al die jaren, dat ze daar samen hadden rondgezworven, overdag en bij avond. Leneke had haar hand onder den arm van Bart geschoven en drukte zich loom en moe tegen hem aan en ze had kunnen schreien en wist niet waarom.
Ze zetten zich in 't gras en zaten stil met de handen in elkaar en droomden. —
Heel de wereld was ingeslapen, voor altijd, en er was niets meer dan zij tweeën. De menschen en thuis en al wat ze gekend hadden, 't bestond al lang niet meer en 't was maar een vage herinnering, die jongen en dat meisje, die daar vroeger hadden rondgedwaald door de passen. Nu waren ze twee zieltjes, die daar hoog in de lucht, vrij rondzweefden als vlindertjes, in 't reine witte licht, dat over de aarde lag. De velden en 't groen en de lucht 't was alles van hen alléén en enkel voor hun plezier en ze zouden nooit meer hoeven te werken of gewone dingen doen, zooals vroeger.
Beneden hen in 't zachte gras zat een forsche knaap met den rug tegen een boom en een jong meisje lag tegen zijn schouder en beiden hielden ze de oogen gesloten en sliepen.
Dan ritselde 't zachtjes door de struiken en de luwe adem der lente streek over hun voorhoofd en over de jonge takjes en groene knoppen en wekte 't leven, dat daarin was opgekiemd en rijp geworden, gedurende den langen slaap.
De jongen opende zijn oogen en zag neer op 't kind dat in zijn armen sluimerde Het maanlicht weefde



aan konden doen. Tante zou eerst erg ernstig kijken en zeggen, dat ze heel slecht was geweest, maar dan begon Leneke te schreien en nu kreeg ze medelijden en kuste haar op 't voorhoofd, en beloofde dat ze daar mocht blijven en dat ze den volgenden dag naar vader zou gaan en trachten zou 't alles weer in orde te maken.
Onderwijl dat Leneke dat alles zoo liep te overleggen, was ze ongemerkt verder gekomen en nu zag ze opeens, dat ze door een heel nieuwe streek liep, waar ze nog nooit eerder was geweest. Ze keek achter om. Heel in de verte lag het dorp, 't kerkje alleen was nog duidelijk te herkennen, maar de huizen scholen klein weg in 't groen en ze kende ze niet terug van dien kant, vanwaar ze ze anders nooit zag.
Ze voelde zich angstig en verlaten daar op dien vreemden weg en nu opeens stond 't haar voor den geest, dat ze van nu af aan in dat onbekende dorp zou wonen, tusschen allemaal menschen, die ze niet kende en dat vader en moeder er nu alleen zouden overblijven in 't witte huiske en ze de passen en de weiden en al die dingen, die haar zoo vast in 't hoofd gegrift stonden, in heel, heel langen tijd niet meer zou zien, misschien nooit meer. Ze voelde de tranen in haar oogen komen, maar ze wilde er nu niet aan denken, want ze moest flink zijn en gewoon doen, wanneer ze bij tante kwam.
't Werd nu meer bebouwd langs den weg; hier en daar lag een boomgaard en stond er een enkel hutje, met een smal paadje er naar toe, een eind het land



blauwe schort over den puntigen, vooruitstekenden buik, die, nieuwsgierig-onderzoekend, die onbekende klant van het hoofd tot de voeten opnam.
— En wa' moste gehad hebbe juffertje?
Leneke voelde zich van kleur verschieten en 't leek haar nu opeens zoo vreeselijk gek, dat ze daar, heelemaal zonder boodschap, bij die vreemde vrouw kwam, die er zoo heel anders uitzag, dan ze zich van vroeger meende te herinneren. Ze keerde zich af naar de toonbank om die fletse blauwe oogen niet meer te zien, die maar aldoor uitvorschend op haar gevestigd bleven, alsof ze haar het geheim van 't gezicht wilden lezen.
— Mag 'k asteblief 'n half ons züürtjes van oe!?
Tante Jaantje haalde de flesch van de plank en
stampte erin met 't groote kaasmes, om ze van 't glas los te krijgen.
— Ge zijt 'r géén hier uit de buurt geleuf'k? vroeg ze eindelijk.
Leneke stond op 't punt om te vertellen wie ze was; 't kon toch geen kwaad, want ze zou immers altijd nog kunnen zeggen, dat ze een boodschap voor vader had moeten doen en nu in 't voorbijgaan eens even aankwam, om de groeten te doen. Maar meteen voelde ze, dat ze er tóch nooit toe zou kunnen komen, om tegen die lange vrouw, met haar krommen rug en haar nieuwsgierige oogen, te praten over al die dingen, die ze zoo zorgvuldig in haar binnenste verborgen had gehouden en waar niemand wat van wist, behalve zijzelf en Bart.
Ze noemde een ander dorp, waar ze den naam van



kende, telde haastig de centen uit haar beursje en nu stond ze weer op straat.
Ze liep gejaagd door, met een angstig gevoel, of ze achtervolgd werd, tot ze weer buiten 't dorp was en na kon denken.
Bij iederen stap, dien ze weer dichter bij huis kwam, groeiden de onrust en 't bewustzijn, dat nu de laatste hoop op uitkomst vervlogen was en zag ze al die ellende, die nu onherroepelijk zou komen zoo duidelijk voor zich, alsof een onzichtbaar wezen daar met haar meeliep, en 't haar influisterde, hoe 't precies zou gebeuren.
't Was toch alles zoo mooi overlegd en 't had zoo eenvoudig geschenen !
En waarom zou 't ook niet zoo gegaan zijn, wanneer ze maar niet zoo kinderachtig was geweest en gezegd had wie ze was; 't andere zou dan wel van zelf gekomen
zijn Als ze dat alles zoo overlegde, kreeg ze
plotseling een gevoel van haat en verachting voor zich zelf, dat ze dien heelen tocht daar voor niets had gemaakt.
En wat zou ze aan Bart zeggen!.... Hij zou 't niet kunnen begrijpen, waarom ze tenminste niet had gezegd, wie ze was.... en hij had er op gerekend, dat 't alles nu goed zou afloopen ... Ze hield haar stap in en aarzelde, of ze terug zou keeren, maar dan zag ze tante's oogen weer nieuwsgierig op zich gericht en rook de benauwde, duffe lucht uit 't winkeltje en ze liep weer verder.
De zon was hoog aan den hemel gestegen en 't



open veld lag te blaken in de zengende zonnestralen, 't Gras langs den weg was grijs bestoven en in de heete trillende lucht dansten zwermen van heel kleine mugjes op en neer en volgden Leneke, waar ze ging.
Ze had een gevoel of ze in een groote zee van lauw water liep en herhaaldelijk veegde ze 't zweet af, dat in dikke druppels langs voorhoofd en wangen rolde. Haar stappen klonken dof over 't dikke stof en geen mensch was er te zien op den langen weg. — Die lag daar voor haar uit als een lange streep meel, witblinkend in de zon. 't Was Leneke of daar heel in de verte een man vooruit liep, met een zak op den rug en daar was een gat in en 't meel liep maar al door neer, in een lange kronkelende lijn over 't groen van de weiden. En hij liep.... en liep en zij moest hem inhalen, maar altijd bleef hij vóór en ze kwam niet nader.
't Bonsde in haar hoofd en een vreemde pijn trok haar door 't voorhoofd en de kaken. Ze wilde denken en trachten een uitweg te vinden, maar allerlei vreemde gedachten en voorstellingen warden in haar hoofd door elkaar. 'tWas haar nu of er een zwerm van booze geesten overal in haar en om haar heen zaten. Ze drukten haar op de schouders en wilden haar de keel dichtknijpen; anderen hingen haar loodzwaar aan de beenen en trokken haar 't ingewand stuk in de lendenen. En in de lucht gierden en floten ze en lachten haar honend in 't oor. Ze voelde de knieën onder zich knikken en liet zich machteloos neerzinken in 't gras langs den weg.



Ze wist niet hoe lang ze daar lag en zag niets en dacht aan niets, maar wachtte tot 't eindelijk wat wegtrok en dan ging ze weer verder, met moede beenen en ze voelde zich diep ongelukkig en had 't liefst dood willen zijn, om maar niet verder te hoeven loopen. Nu zag ze de kerk weer van 't dorp en als in een droom ging ze voort en sloeg 't weggetje in, door de weilanden en dan was ze weer thuis.
— Leneke, kijnd wa' zie-de gij d'r uit! riep
moeder, toen ze binnen kwam, ge zij' krek zo wit as 'n doek en de ooge staon oe zö vrimd in de kop; zij-de nie goed in order?
Leneke schudde met 't hoofd en ging recht door naar 't opkamertje en wierp zich onuitgekleed op bed. De rust en 't heerlijk gevoel, weer thuis te zijn, op haar eigen bed, ontspande de zenuwen en heftige snikken doorschokten het lichaam.
Moeder kwam bezorgd kijken, maar Leneke bleef maar doorschreien en ze kon geen woord uit haar krijgen. Eindelijk werd ze kalmer en nu, heel van zelf, zonder te overleggen hoe en waarom, vertelde ze alles.
Moeder zat versuft te luisteren en kon 't niet gelooven.
— 't Is niewaor Leneke; ge het de koor's en nou wit-te nie wa' ge zèg ! praöt toch nie' zo vrimd ... blijf nou mar ligge, dan is 't over 'n ureke a' wir veurbij!...
Maar Leneke bleef maar doorschreien en dan opeens begreep moeder, dat 't zoo was en barstte los.
— 't Is Godgeklaagd zo'n blaag van 'n djern 
Of da' ge m'n eige kijnd weurt, hè 'k vêür oe gezorgd en nou motte me te schand make veur alle minsche ....



klonk 't rammelen van de borden, die moeder klaar ging zetten voor 't avondeten.
't Werd weer stil en nu hoorde ze het dof gemompel van moeders stem, die iets vertelde....
Opeens klonk er een vreeselijke vloek en er volgde een daverende vuistslag op tafel; ze hoorde stoelen verschuiven en ze voelde 't ijskoud worden over haar rug en de ledematen lagen machteloos neer, als verstijfd.
Moeder jammerde en smeekte : — Ge zauwd 't kijnd veur altijd ongelukkig make !.... Dan hoorde ze vader vloekend heengaan en de buitendeur met een slag achter zich dichttrekken, en nu was 't stil. —
Dagen achtereen bleef ze nu opgesloten op 't kamertje en zat dof voor zich heen te staren, of lag, met de oogen wijd open, op bed. Een paar maal per dag kwam moeder en zette zwijgend haar eten op tafel, 't Was Leneke of ze daar opgesloten zat in een donkere gevangenis, voor heel haar leven en of ze nooit meer een mensch zou zien en daar zou blijven, tot ze eindelijk zou sterven van verdriet en ellende.
't Werd Zondag en ze zat angstig te wachten of ze Bart's stem niet zou hooren, maar 't bleef alles stil, zonder vjoolijke geluiden of klank van stemmen, alsof er een doode in huis was. — Tegen den middag hoorde ze op de keukendeur kloppen en er kwam iemand binnen. Ze praatten langen tijd binnensmonds met elkaar en nu en dan klonk een van de stemmen er bovenuit en verstond ze een enkel woord, maar dan werd 't weer een onverstaanbaar gemompel. Eindelijk stonden ze op, en hoorde ze zeggen:



iemand anders ging en ze zocht tevergeefs ernaar om zich te herinneren, wat ze eigenlijk voor kwaads had gedaan. Dan opeens begreep ze, dat ze nu voor altijd weg moest, misschien wel naar de gevangenis en moeder en Bart en 't witte huiske en de velden, ze zou ze nooit weerzien, maar altijd in een donkere kamer opgesloten moeten zitten en nu begon ze zachtjes te
weenen.
De dominé nam troostend haar hand in de zijne en sprak vriendelijke woorden tegen haar en dan moesten ze weg.
In de keuken zat moeder met de handen voor de oogen en Leneke zag, dat ze geschreid had en nu kreeg ze weer datzelfde gevoel van vreeselijk berouw, dat ze haar zooveel verdriet had gedaan en ze barstte opnieuw uit in tranen. Moeder stak haar de hand toe tot afscheid, maar dan opeens trok ze haar naar zich toe en kuste haar op de wangen. Ze zocht in 't laadje van de kast en drukte haar heimelijk een dubbeltje in de hand. — Daor mot-te mar pippermunjes veur koope, veur onder wëêgs, da's goed vêür de pijn in de buik!
Maar de dominé was al buiten en wachtte ongeduldig. Ze gingen nu over 't uitweggetje en Leneke dorst niet om zich heen, of achterom te kijken, om niet te gaan schreien. Op den landweg reed de herbergier uit 't dorp met het tentwagentje heen en weer; ze kropen er achter in en nu ging het naar 't station.
De wind was opgestoken en sloeg de zeiltjes klapperend heen en weer en Leneke zat stil in haar hoekje en keek naar den breeden, donkeren rug van den koetsier, die
't Witte Huiske. ®



praten. Ze keken gedurig naar haar om en dan namen ze den hoed af voor elkaar en de dominé kwam nu weer bij haar en zei, dat 't maar een kwartiertje gaans was, en dat ze dus maar zouden loopen.
Ze gingen door het stationsgebouw en over een plein, waar rijtuigen stonden te wachten en dan volgden ze de menschen, die weer naar huis gingen.
De wind bulderde door de hooge populieren en de menschen schreeuwden hard om elkaar te verstaan en hielden de hoeden tegen 't hoofd gedrukt, dat ze niet zouden afwaaien.
Ze kwamen nu in een breede straat, waar 't beschut was door de groote huizen, die er, dicht naast elkaar, langs beide kanten stonden en de dominé vertelde haar nu, dat ze in een groot huis zou komen, waar nog meer zulke meisjes waren als zij. Ze zou 't er heel goed hebben, en wanneer ze dan toonde, dat ze wezenlijk berouw had en haar leven wilde beteren, dan zou er later, wanneer 't voorbij was en ze weer kon werken, een goede dienst voor haar worden opgezocht en zou ze nog een deugdelijk mensch kunnen worden in de maatschappij.
Leneke hoorde 't gelaten aan, maar innerlijk voelde ze zich onverschillig voor alles wat er met haar gebeuren zou en keek»naar de menschen, die ze tegenkwamen en dacht erover, of ze nu later ook van iedereen zou weten, hoe ze heetten en wat ze deden, zooals in haar eigen dorp.
Een paar jonge mannen namen haar op van 't hoofd tot de voeten:



— Dat 's er een voor 't gesticht! hoorde ze een van hen zeggen en dan lachtten ze beiden en knipten een oogje tegen haar.
Ze waren de hoofdstraat nu uit en sloegen een klein zijweggetje in en dan stonden ze opeens voor een kale vlakte, waar eenzaam, in de verte een groepje huizen lag, aan 't eind van den rechten verlaten grintweg. Vooraan stond een groot, grijs gebouw, met lange rijen vensters boven elkaar en een hoogen steenen muur er omheen. Een meid, met een vreemd gevormd wit mutsje en een blauwkatoenen jurk, stond de stoep te schrobben. Als ze hen aan zag komen, zette ze den bezem neer en bleef nieuwsgierig naar hen staan kijken. Dan ging ze hun vóór, naar binnen en liet hen in een wachtkamertje, terzijde van de deur.
Er kwam een grijze dame binnen; de dominé en zij bogen voor elkaar en ze gaf Leneke vriendelijk de hand en zei, dat ze hoopte, dat er een braaf, oppassend meisje uit haar zou worden. Dan trok ze aan een bel, en onderwijl sprak ze op gedempten toon met den dominé.
— 't Is toch zonde; 't is niet veel meer dan een kind.... en wat ziet ze er nog onbedorven uit!.... Ze schudden beiden meewarig met het hoofd en nu kwam er een bleeke juffrouw binnen, met grooten neus en strenge oogen en moest ze afscheid nemen van den dominé.
Ze gingen door een lange gang en de juffrouw liet haar groote, holle zalen zien en legde haar uit, waar elk voor diende, en wat ze zou hebben te doen.



Meiden met precies dezelfde kleeren, als die ze voor 't huis had gezien, liepen af en aan en namen haar brutaal op terwijl ze onder elkaar fluisterden.
Overal hing een vreemde sterke lucht, zooals ze zich herinnerde vroeger te hebben geroken in de apotheek van den dokter, wanneer ze medicijnen had moeten halen; en achter een paar hooge schuifdeuren hoorde ze 't geschrei van kleine kinderen. Maar ze gingen daar niet heen en de juffrouw bracht haar naar een zaal, waar een troep meiden onder 't toezicht van een andere juffrouw zaten te naaien en te breien aan kindergoed. Al die hoofden draaiden zich om en de juffrouw kwam naar haar toe en zei, dat ze nog geen goed voor haar klaar hadden en dat ze nog maar een paar dagen in haar eigen kleeren moest loopen. Dan deed ze haar allerlei vragen en de meiden zaten te luisteren en spraken zachtjes met elkaar.
— Hoe heet je? vroeg ze.
— Leneke!
— Jawel, maar hoe nog meer?
— Vaoder hiet Hendriks, mar 'k geleuf da'k van m'n eige Tersteeg hiet!....
Er klonk een onderdrukt gegiegel, maar de juffrouw keerde zich boos om en zei, dat ze bij hun werk moesten blijven.
Leneke moest zeggen, wat ze daarmee bedoelde en de juffrouw schreef het op in een boekje.
— Goed, dus je heet Lena; maar nu is er hier nog een meisje, dat zoo heet en om dan niet in de war te raken, krijg je er een nummer bij je heet dus



Lena-twéé! En vertel nu eens hoe oud je bent!
'k Zij d'r in Mert vijftien gewest! zei Leneke schuchter.
De juffrouw schudde weer met het hoofd, net als de anderen hadden gedaan en dan gaf ze haar een paar kousen te stoppen en ze bleef stil zitten doorwerken, tot de bel klonk voor 't avondeten.
Ze gingen naar een groote zaal, waar een lange tafel in t midden klaar stond en Leneke zat daar vreemd en verdwaald, met haar zondagsche kleeren tusschen die lange rij meiden, in hun blauw katoenen jurken, 't Gegons van al die zacht-mompelende stemmen om haar heen soesde haar in de ooren en ze kreeg een gevoel of ze in slaap zou vallen, 't Werd nu stil en de directrice sprak een lang gebed uit. Aan 't einde verhief ze haar stem:
— En wil, o Heer, genadiglijk neerzien, op de
jeugdige zuster in ons midden, die bijna een kind nog, reeds afgedwaald is van het rechte pad en geef, dat ze door Uwe genade moge inkeeren tot zichzelven en sta haar bij in den moeielijken tijd, die vóór haar ligt.... En moge het voor de andere jonge moeders, die hier zijn, of die het weldra zullen worden, een spoorslag zijn, tot het besef te geraken van de groote verantwoording, die zij hebben tegenover hunne kinderen, om hen te leiden in Uwe wegen!....
Haar stem klonk zoo rein en zoo plechtig door de groote zaal en 't was Leneke, of ze door den grond zou zinken van schaamte, onder al die blikken, die ze voelde, dat heimelijk op haar waren gericht.



Naast zich hoorde ze zacht snikken en toen ze verwonderd opkeek, zag ze, dat 't een bleek meisje was, met ingezonken oogen, dat de handen krampachtig gevouwen hield op haar schoot en zich met moeite inhield, om niet in tranen uit te barsten.
Ze vielen nu allemaal aan op hun boterham en toen ze 't op hadden las een van de dames een hoofdstuk voor uit den bijbel. Dan werd er gedankt en ging er een naar het orgeltje, aan 't eind van de zaal.
Ze zongen een gezang en nu stonden ze op en ging er een gedeelte van de meiden weg.
De anderen ruimden 't tafelgoed op en daarna bleven ze zitten luisteren, naar een van de juffrouwen, die met eentonige stem voorlas uit een boek.
't Was nu tijd om te gaan slapen en ze trokken twee aan twee, in lange rij, naar boven. Naast Leneke ging een groote, donkere meid, met mooie oogen, die haar zachtjes allerlei vragen deed en vertelde, hoe 'tertoeging.
— Nou jij bent 'r óók vroeg bij— wou ie je niet trouwen ?.... die laatste van mijn, dat was ,,'n meneer"; daar mot je 't van hebben.... toe ie wist dat 't zoover was, kon je naar 'm zoeken— de smeerlap!
Maar Leneke was bang voor haar en ze liet haar
maar doorpraten — En morgen komt de dokter om
je te onderzoeken dan zul je 't hooren, wanneer je
d'r aan moet! 
— Mot je da' kind nou nog bang maken; 't is al erg genoeg voor 't schaap! hoorde Leneke zeggen en ze zag het bleeke meisje achter zich, dat had zitten schreien aan tafel.



De zwarte keerde zich om en riep haar een gemeen woord toe, maar de juffrouw had 't gehoord:
— Marie, je komt morgen niet in den tuin;'t is toch treurig, dat je je schandelijke gezegden nog niet eens kunt inhouden tegenover zoo'n kind!
Ze waren nu boven en ieder ging in een appart hokje en moest zich gauw uitkleeden. De juffrouw deed de deur op slot, en nu lag Leneke er alleen met haar gedachten.
Al die vreemde indrukken en de dingen, die ze dien dag gezien had, gingen haar door het hoofd, maar dan
dwaalden haar gedachten terug naar't witte huiske 
Ze woonden er rustig en gelukkig, als altijd, met z'n vieren en 't gesticht en al die verschrikkelijke
dagen vooraf, dat was maar een nare droom geweest 
's Avonds werkte ze met moeder aan de kleertjes voor 't kindje, dat nu binnenkort zou komen. Niemand vond daar iets vreemds in of verkeerds, want 't ging overal zoo en er zou nu gauw een aardig poppeke zijn om altijd mee te spelen en samen op te voeden, tot een lief kindje... 't Zou een meisje zijn, met dezelfde mooie oogen van Bart en 't blonde haar van Leneke.... Vader en moeder werden al oud en Bart was nu een volwassen man, die zijn eigen geld verdiende. En later kwam er nog een jongetje bij en dan trok hij samen, hand in hand met zijn zusje naar de passen, om vogelnestjes uit te halen en verstoppertje te spelen in 't groen, net zooals ze dat vroeger zelf hadden gedaan 
Leneke zag 't alles zoo gebeuren en 't mooie vredige



W I M K E.
Met een ruk sloeg Wimke de deur van „Nooit gedacht" achter zich dicht en bleef wezenloos voor" zich uitstaren in de grijze, natte lucht, die koud en triestig, in 't matte licht van de namiddagzon, over het dorp hing. Hij streek met de volle hand over 't barsch gefronste voorhoofd en de gele, neerhangende knevels, drukte de pet diep in de oogen en stapte de straat op. Met zijn hooge, vuile vetlaarzen plonsde hij zwaar door de bruine waterplassen van 't paardenpad midden op den weg en schoot nu en dan met een vaartje vooruit, of opzij, alsof iemand hem een duwtje in den rug had gegeven. Dan keek hij verontwaardigd om zich heen, vloekte tusschen de tanden en ging weer verder met strammen pas van oudgediende, midden door de modder.
Langs de heg van het kerkhof liepen een paar jongens te knikkeren, de een met een glazen bal, waar roode en blauwe slangetjes doorheen liepen en de ander met een grauw stuk bot, achter 't krekelhuisje gevonden en rondgeschuurd aan den portlander muur. Als er een misgooide, stiet de ander een korten, krijschenden
77



schreeuw uit, sprong haastig op zijn knikker af en begon, wijdbeens voorovergebogen, met de linkerhand op de knie geleund, te mikken.
Met een doffen tik sprong de glazen knikker op het bot af en huppelde, kleine bruine fonteintjes opspetterend, door de plassen, naar het vuile gras aan den overkant.
„Uitlegges!.... Onuitlegges!" schreeuwden ze bijna tegelijkertijd en schoten er opaf, vlak voorbij Wimke, die staroogend voortliep te soezen. Hij deinsde verschrikt opzij uit en bleef staan.
— Bè verdulleme! 
— Oêwe .... daor hed-de Wimke! schreeuwden de jongens.
— Wimke Luts, die is wer zat,
— Die het te veul gepruuf' gehad! 
Wimke dreigde met de vuist naar de jongens, maar dan kwam er opeens een goedige glimlach op zijn rood gezicht en hij stevende weer naar het modderpad, in 't midden van den weg: — Bliksemsche ape! 
Aarzelend kwamen de jongens dichterbij:
— Hoe hiet ik Wimke?....
— Wie bin ikke Wimke?
Wimke schudde met 't hoofd:
— Bliksemsche jonges!....
Hij stond stil en trachtte zijn uitgegaan, afgebeten stukje sigaar weer aan te steken.
— Toe nou Wimke, hoe hiet ik nou? 
— Neeje gullie hè mijn uitgescholde veur Luts;
da, steet oe gemein!



de gebeurtenissen en herinneringen, aan dien kerel van vroeger, hem voor de oogen, als slaperige, half-werkelijke dingen, afgezaagd en overbekend, door 't altijd weer bepraten en bekijken en doodelijk vervelend, doordat
ze hem eigenlijk niet aangingen Al lang was hij
dood en begraven en 't maakte hem moe en onplezierig, 't geleuter met den geest van dien vent, dien hij vroeger gekend had en die nu overal hem opwachtte en met hem meeging. Maar 't was niet te veranderen ; hij moest er naar luisteren en antwoorden, al maar door en hij praatte halfluid mee tusschen zijn gesloten tanden en ging met trillende handbewegingen langs de omtrekken der dingen, zooals ze daar in de lucht voor hem afgeteekend stonden.
Vroeger, toen hij nog een jonge kerel was, toen had
hij 't gekund : — Vjerse make ! uit de kunst heur !
Met verjaardagen of met feestjes hadden ze hem er altijd bij moeten hebben en toen Toon de smid getrouwd was, toen was hij bij hem gekomen en toen had hij gezeid:
— Wimke, ge het lest toch wêêr zo'n merakels mooi vjers gemakt mit 't jaorfeest van de jongelingsvereeniging, zou-de veur van d'n aovond niks vêür
me bij mekaore kunne prakkeziere ? Nou, en toe
had ie d'r toch een gemakt, da' vaoder Kats d'r niks bij weur, zei Mërie.
Op een mooi velletje papier had hij 't geschreven, met rozen en vergeet-mij-nietjes boven in 't hoekje en zoo had hij 't aan het bruidspaar gepresenteerd:
— Veur bruid en bruidegom,
Is 't dat ik dichten kom,



Gij zijt nu vast vereend 
Hoe gong 't nou ok wir wijjer? 
Maar 't was al weer weg en hij zocht tevergeefs onder den warboel van oude versufte gedachten, die hem door het hoofd soesden. — Pluksel of mêël hed-de
ien d'n kop, anders niks! 
— Da' kumt van 't pruve! had de dokter gezegd,
maar dat waren maar kletspraatjes.
_ Pruve; pruve; van die zes of zeuven op
d'n heelen dag!.... en Pietje-d'n-knol dan, die dronk er wel tien en die was al wel haast zeventig jaar en mankeerde niets!.... Wimke maakte een minachtend gebaar en spuwde verachtelijk op den grond.
Hij was nu aan het einde van de kerkstraat gekomen en sloeg 't smalle weggetje in, dat langs de dichte beukenhaag, met hier en daar verschrompelde bruine blaadjes er nog in, en verderop, langs 't weitje van Peterkens hofstede, naar 't midden van 't dorp leidde. Een streep valsch-wit licht scheen in schuine stralen van onder een grauwzwarte, regenzware wolk uit en speelde in groezelige tinten over de waterplassen.
Boven in een van de hooge iepenboomen in de verte, was een man bezig een tak af te hakken en Wimke keek er naar, met een vaag gevoel van niet-begrijpen, hoe de bijl geluidloos neerkwam op 't hout en de doffe klank pas tot hem doordrong, wanneer de man zijn armen alweer voor den volgenden slag had omhoog geheven.
Uit de verte klonk het geschreeuw van de jongens die hun spel hadden hervat, omdat Wimke toch maar 't Witte Huiske. ®



weer liep te soezen en alleen de magere, vlasharige jongen bleef nog steeds achter hem aan dwingen: Hè, toe nou Wimke, hoe hiet ik nou?
— Lilliken eierendief, hiette gij! snauwde Wimke hem toe; k hè 't lest wel gezien, hoe da' ge over 't hek van „d'n Ploeg" zijt gekrope um kiepèiere te striepse!
Even bleef de jongen bedremmeld met de armen langs t lijf, staan kijken, maar dan liep hij met een kwaadaardigen grijns achter hem om en gaf met de vlakke hand een klap tegen Wimke's pet, die een eind tollend door de lucht vloog, naar de helling van de sloot en dan langzaam naar beneden rolde, in 't vuile, met eendenkroos bedekte water.
Vervluukte snotneus! riep Wimke en liep den jongen na, die hoonlachend 't op een loopen zette, dwars over de wei, totdat hij achter den hoogen muur van het kerkhof verdween.
Vloekend en buiten adem, kwam Wimke na een poosje weer terug, de lange, spichtige, geelbruine haren door den wind tot een bosje op den kruin opgedreven, boven t purperroode hoofd. Met den eenen arm zich vasthoudend aan een knotwilg, waarvan koude waterdruppels neerregenden op zijn achterhoofd, boog hij zich kreunend voorover en haalde eindelijk de hooge, zwarte pet weer op, druipend van 't wateren vol kleverige, groene draden, die eraan bengelden. Hij sloeg ze een paar maal heen en weer, drukte ze dan vast, op 't gerimpelde voorhoofd en ging met langzamen, zwaren pas verder het dorp in.



Melkbeeste !... hadden ze gehad,... Wel twintig ... och jong, zukke mooie! en 'n deil bouwknech's; en al 't land d'r um heer en de wèies; alles van ons!.... alles van ons!
Toen hij ouder werd had hij mee moeten helpen op 't land en 's Maandag's was hij met vader mee gegaan naar de markt om den handel te leeren. Na afloop gingen ze naar 't veerhuis, waar hij een glaasje rood met suiker kreeg en Wimke zag 't duidelijk, hoe hij daar in een hoekje van de volgerookte gelagkamer zat, tusschen al die groote kerels, die luid door elkaar schreeuwden en vloekten en 't eene borreltje na 't andere naar binnen goten. En als ze dan naar huis gingen, dan knalde vader met de zweep en 't ging erover: „as de weerlich!"
En 's Zondags zaten ze op 't hekken bij den uitweg, met de beenen tusschen de spijlen, Jan-de-scheper en
hij en Anneke van „de Koekamp," die naast hun
hofstee lag, kwam er soms ook bij en dan luisterden ze naar de wonderlijke verhalen van Jan, over spookgeschiedenissen, die hij beleefd had, of andere dingen; altijd even mooi was het, maar 't liefst hoorden ze van de roovergeschiedenis.
Wimke's grootvader leefde toen nog en Jan was toen nog maar een kleine jongen 
Op een nacht werd er hard op de deur gebonsd en er stonden een troep leelijke kerels op 't erf, die binnengelaten wilden worden, om in 't hooi te slapen.
— A'ge nie' derekt opemakt, dan stêke-ve de heele boel in brand! hadden ze gezegd, maar grootvader



had net gedaan, of er een hoop arbeiders aan huis sliepen en allerlei namen geroepen.
— Djerk, 't bed uit en dan schiet ze mar mit de buks veur de kop!.... en gij Aorië, hier mit de hooi-
vörk! en dan had hij de ouderwetsche tinnen pot
onder 't bed uitgehaald en die van boven uit 't raam tusschen hen ingegooid, dat de deuken er later nog inzaten en de kerels waren vloekend en scheldend afgetrokken.
Wimke grinnikte van plezier als hij ze daar in zijn gedachten uitelkaar zag stuiven.
— 'n Beste minsch was 't, d'n-ouwe-Jan! en als
Wimke de een of andere moeielijkheid had, was hij altijd bij hem komen raadplegen....
Een tijdlang hadden ze daar rustig en tevreden geleefd, maar al gauw begon de ellende te komen. lederen dag kwam vader dronken thuis en klonken er in de keuken scheldende stemmen en 't geschrei van moeder en dan zocht Wimke zijn heil bij Jan in den hooiberg, om maar niets te hooren.
— 't Kumt van de overèrving! zei Jan. Ouw grutvaoder, die het 'r ok al 'n heel bietje deurgejage mit 't zuipe, wè' bijkans vijftig duzend gulde, zége ze; en de boerderij steet nou al zwaor onder de hiepeteek!.... en gij mot mar goed oppasse Wimke, da' ge van 't smerrige grèi afblijft!
Wimke maakte in zichzelf het plan om nooit van z'n leven een slokje te nemen, of 't moest dan zijn eens „'n zuut börlje" bij een visite, maar anders nog geen halfje! Dan zou hij later die vijftig duizend



gulden weer terugverdienen, die grootvader verzopen had en dan kocht hij den kersenboomgaard achter de wei terug, die vroeger ook van hen was geweest en mooie paarden zou hij erbij fokken voor den Franschman, dat 't op 't laatst de grootste boerderij uit den omtrek werd.
s' Avonds overlegde hij dat alles met Anneke, wanneer ze samen op 't hek zaten, of in 't schemerdonker heen en weer wandelden over den stillen landweg en heel van zelf, zonder dat ze er over hadden gesproken, was de zekerheid ontstaan, dat ze samen die plannen tot werkelijkheid zouden maken, later, wanneer ze groot waren en samen zouden getrouwd zijn 
Toen was hij er ingeloot en moest soldaat worden, ver weg in de stad. Anneke was half ziek geweest van verdriet.
— 't Arme kijnd! aldeur mar schrauwe, mar
schrauwe! dien laatsten avond, dat ze bij elkaar waren, en hij zelf ook; hij had 't toen pas gemerkt, hoe veel hij van haar was gaan houden.
Maar over een paar jaar zou hij terug zijn en dan gingen ze trouwen:
— En niewaor Wimke; ge zul nie pruve? Ins geheel nie!....
— Nooit in d'r eeuwigheid nie! had hij gezegd en hij wist, op dat oogenblik, dat hij het kon beloven — al was hij uit een familie van drinkers; voor hem had 't geen aantrekkingskracht, hij lustte het zelfs niet.
Twee jaar later was hij teruggekomen en toen hadden de menschen hem gemeden In de kas' gezeute



Dan weer liepen ze den groenen uitweg in en zaten urenlang naast elkaar in 't gras aan den kant van de sloot. Wimke had soms buien, dat hij lang achtereen, met gefronst gezicht, voor zich uit zat te staren en Anneke begreep het wel, dat hij weer prakkizeerde over de schande, dat hij in de gevangenis had gezeten en dat 't zoo moeilijk was om 't weer goed te maken. Maar dan vleide ze zich tegen hem aan en keek tusschen de half gesloten oogen naar hem op, met een glimlach om den mond, als van een slapend kind, dat droomt van mooie dingen.
Wimke wist wel, dat ze hem dan een beetje uitlachte, den grooten tobber, die maar in 't verleden en in de toekomst zat te wroeten en 't aardige meiske naast hem vergat, zijn lieve, kleine Anneke. Dan sloeg hij de armen om haar heen en kuste haar op den mond en op de oogen en in 't zachte warme halsje, kuste
haar, tot 't alles vergeten was Zoo hadden ze
eens op een avond naast elkaar gezeten, toen ze achter zich iemand hoorden aankomen, met driftige stappen; en toen ze onrustig waren opgestaan, was 't Anneke's vader, die voor hen stond. Wimke hoorde nog hoe hij 't hem in het gezicht had geschreeuwd:
— Lilleke zuipert.... a'ge nog ins 't hart het um aon mijn kijnd te komme, dan zul-de mè mijn te doen
hebbe! In de kas gezeute in de kas, onnutten
opvreter, die oe eige kepot zülpt, krek als oew vaoder!
Wimke voelde zich ijskoud worden en balde de vuisten samen, maar hij hield de tanden vast opeengeklemd en zei geen woord, zelfs niet toen de boer



Wimke kroop een eind langs de helling naar beneden en bleef zitten suffen, gehurkt, vlak aan 't water.
Zie! daar was 't nu alweer; nu was hij 't alweer vergeten en hij had toch zoo net zich iets voorgenomen, wat hij moest doen. — Langzaam ging hij met zijn hand heen en weer door 't water, dat hem tegen de laarzen aanspoelde.
't Was koud en rillend trok hij de hand terug: Verzuipe z'n eige verzuipe! had hij gewild.
En morgen zouden ze gedregd hebben, en hadden ze hem er uitgehaald, net zoo blauw en opgezwollen, als Drikus, die verleden jaar door 't ijs gezakt was. En dan had hij niet op het groote kerkhof mogen begraven worden, maar dan zouden ze hem op den
zandhoek hebben gestopt, waar 't spookte en de
dominé, wat zou die kwaad op hem geweest zijn; die had toch al niet veel met hem op, omdat hij nooit
in de kerk kwam, Afijn daor zou 'k nou ok lach
aon hebbe! Maar 't was toch verkeerd; en moeder zou zich half dood geschreid hebben, als ze 't
hoorde — En die het toch al zoveul mè' me te
tobbe gehad! Neeje Wimke, kom vort gin
kunste!
Hij scharrelde weer tegen den dijk op en stapte voort in de richting van het dorp.
De deur van een klein kroegje, halverwege onder aan den dijk, ging open en een helle streep van licht en warmte scheen over den weg. Een man, met de zweep over den schouder, kwam naar buiten, maakte het gebit los van het hitje, dat geduldig voor het



huifkarretje stond te wachten, en voerde het dikke sneden roggebrood uit de vlakke hand:
— Hé! Wimke, mot-te d'r nie' eentje hebbe
veur de kauw? Kom' t'r in jong! ^
In de gelagkamer zaten de herbergier en zijn zoon gezellig bij de kachel hun pijp te rooken, en achter, van uit de keuken, kwam de lekkere geur van kokende koffie naar binnen.
Wimke sloeg de klare met suiker in één slok naar binnen en warmde zich rillend van welbehagen, bij de gloeiende kachel, waarvan de weldoende warmte uitstraalde langs zijn natte koude kleeren.
Nu kon hij zich niet meer voorstellen, wat hem gemankeerd had; 't kwam sekuur, dat hij er van middag nog 'n paar extra gehad had van Sander, dan had hij wel eens meer zoo'n wonderlijk gevoel van treurigheid, maar nu was hij weer zoo frisch als hij zich in langen tijd niet gevoeld had.
— Verzuipe 1 zij-de gek jong; da' kun-de altij'
nog wel doen! Maar 't drinken moest uit zijn; voor
goed! Van avond nog eentje en dan zou hij morgen
naar de markt om varkens te koopen 
Wimke grabbelde in zijn broekzak en diepte er een dubbeltje en vier natte, kleverige centen uit op, die hij op een rijtje voor zich op 't tafeltje lei.
— Alloo Geurt, schink nog is in; ik traktier nog 'n
keer! 't Is wel nie krek gepast, mar ge mot mar
rèkene, dat 't vêör de leste keer is!
Geurt schudde de jeneverdroppels van 't presenteerblaadje, zette de glaasjes er op en slofte naar de hooge,



Hij werkte zich, langs 't hek, tot schouderhoogte uit het water, tegen de helling op naar boven en staarde, met ontzet opengesperde oogen, verwilderd over de onmetelijke, donkere watervlakte
Leefde hij, of was hij dood? Hij wist 't niet en
't kon hem ook niet schelen 't Was hem alles onverschillig, want hij was er nu toch weer eenzaam en alleen, in die vreemde wereld van zwarte, droeve dingen 
Anneke was weg, meegenomen door haar vader, en hij wist, dat 't zoo zijn moest, dat ze niet bij hem hoorde, bij den vuilen, verdierlijkten dronkaard, dien iedereen verafschuwde en die toch nooit beter kon worden 
Dan lieten zijn handen het hek los en hij zonk weer terug in de diepte.... 't plonsde zachtjes; even nog een lichte borreling, die opwoelde naar de oppervlakte .... en dan gleden, kalm, de golfjes er weer over, hun langen weg naar de groote zee.



'T VRIMDE SPUL.
't Was vandaag de beurt van Jefke. — Aan 't eene einde van de groote, vierkante tafel zat Margriet al achter 't blad, met het koffiegerei en aan 't andere einde stonden, parmantig, de zwarte en witte houten poppetjes tegenover elkaar, als twee rijen soldaatjes. Rechts van 't schaakbord, waar de groote rieten stoel voorSteven stond, lag een lange, bruingerookte goudsche pijp en links, naast het gebarsten tabakspotje van Jefke, de korte Duitsche, waar, in bonte kleuren, een kasteel op een hooge rots was opgeschilderd.
Jefke zat met opgetrokken beenen en uitgespreide vingers bij de fornuiskachel en luisterde naar den herfstwind, die met rukvlagen langs het venster joeg en den regen, die zonder ophouden neerratelde op de pannen.
Gedurig gingen zijn oogen zenuwachtig naar 't koekoekklokje, maar 't was nog steeds geen zeven uur en de slinger ging traag zijn heen- en weergang
en haastte zich niet.
't Was nu nog drie minuten en Jefke scharrelde zijn
sloffen aan de voeten.
103



— Hij 's laot van d'n avënd!
Margriet beurde 't hoofd langzaam op van de breikous en keek naar de klok:
— Mar jong, 't is ommers nog gin tijd en dan
mit da' smerrige weer, zauwt ie gelijk hebbe as ie ins geheel nie kwam!
Jefke schrok op en opende den mond om wat te zeggen, maar dan trok hij de lippen minachtend naar beneden en schoof t dwaze idee met een handgebaar van zich.
Op de toornklok sloeg 't zeven uur en nog dreunde de laatste slag na in 't kleine kamertje, toen op de goot voetstappen klonken van iemand, die in 't donker den weg zoekt. Margriet zette de deur los en een breede lichtstreep viel op de groote gedaante van Steven, die, druipnat in z'n dikke duffel, de kleppen van de pet over de ooren getrokken, naar binnen kwam.
Bruno, die met de pooten wijd-uitgestrekt, achter de gloeiende kachel had gelegen, werd wakker en rekte zich gapend de voorpooten, snuffelde aan de natte jas, die op een stoel te drogen werd gehangen en ging aan den anderen kant liggen, huiverend en .verdrietig over de koude lucht, die er zoo in eens was binnen gekomen.
Margriet liep nog wat na te tobben over 't slechte weer, maar de mannen luisterden al niet meer en stopten de pijp onderwijl, dat ze de eerste zetten deden.
Door 't altijddurende terugkeeren waren dat bewegingen geworden, die van zelf gingen; zonder te denken, evenals t klaarzetten der stukken, maar die nu eenmaal



noodig waren om 't spel aan den gang te krijgen. Soms had Jefke wel eens geprobeerd met wat anders te beginnen, maar hij was er altijd met de kous op den kop van thuis gekomen en 't was duidelijk gebleken, dat er maar een manier de goede was — eerst de pion voor den koning opschuiven; dan die voor de koningin en dan één voor één de stukken er uit halen en zoetjesaan vooruitrukken.
Onder de eerste tien zetten praatten ze met korte, afgetrokken woorden over gewone dingen, maar wanneer die voorbij waren, was de heele wereld en de kamer en Margriet en alles om hen heen vergeten en waren het twee groote veldheeren geworden, die, van af de hoogte, iedere beweging van het vijandelijke leger bespiedden en de troepen opstelden en ten aanval leidden.
Jefke trok zijn linkerbeen onder zich op den stoel en schommelde met zijn teenen de slof heen en weer, zoetjes, in gelijken rythmus met den slinger van 't uurwerk, wanneer 't goed ging en met krampachtige, nijdige rukken, wanneer er onraad dreigde.
De hooge, porceleinen staande lamp werd vlak bij 't bord geschoven, en vanaf 't hoofdeinde der tafel, waar Margriet in 't schemerdonker bleef zitten doorbreien, was er van de spelers niets meer te zien dan de vaalgeel belichtte koppen en de hardbelijnde vakjes met de stukken er op; al 't andere nevelde weg in de dikke tabakswolken, die opkronkelden uit de pijp of in breede stralen langs de mondhoeken werden uitgeblazen.
't Oud geworden kindergezichtje van Jefke rimpelde samen, naarmate 't spel ingewikkelder, de toestand



hachelijker werd. Tusschen de wenkbrauwen liepen twee groote inkervingen en daarboven, als harklijnen, in een grintpad, de evenwijdige strepen van 't voorhoofd, dat dwaas-geleerd plotseling overging in een tweede voorhoofd, blinkend wit, met blauwe adertjes, door twee geelgrijze haarzomen begrensd.
Steven zat daar tegenover als een kalme reus, een oergermaan met langen baard, de nek stijfrecht tegen den stoelrug geleund. Geen spier van zijn gelaat bewoog zich en alleen Margriet kon 't aan hem zien wanneer 't slecht ging, of wanneer hij in spanning was of de tegenstander den listigen toeleg zou bespeuren, dien hij had voorbereid.
Dan blies hij, lang achter elkaar, den rook door den pijpekop, dat het in dikke wolken, als van een brand, van onder de tafel opsteeg, terwijl zijn mondhoeken naar beneden en de ooren een klein eindje naar boven gingen.
Jaren, jaren lang hadden ze zoo, avond aan avond, tegenover elkaar gezeten, den eenen keer bij Steven, den anderen dag bij Jefke en op 't lange laatst was 't voor hen beiden een levensbehoefte geworden de vijf of zes „potjes" te spelen — iets als eten of slapen, maar veel hooger.
Jefke, die vroeger een winkeltje in manufacturen had gehad in een naburig dorp, had 't spel indertijd van een onderwijzer geleerd, die bij hem in de kost was. Dat was in Jefkes jongen tijd geweest en zóó heel, heel lang geleden, dat de schoolmeester een dominee was geworden, als hij er van sprak en 't verkoopen van sajet en pilowsche broeken: „toe 'k nog in zake



deej." Nu was hij rentenier en woonde met een nicht, die de huishouding voor hem deed, in 't kleine huisje naast de kerk, waar zijn vader vroeger koster was geweest en heette „Jefke van de kjèrk."
Hij had lang moeten zoeken voor hij een speelgenoot vond. Enkelen hadden 't geprobeerd, maar 't al gauw weer opgegeven, 't Was te lastig en 't duurde te lang.
— 't Dug' nie veur ons soort minsche! — meenden ze — 'n pötje heugen of domenieë; mar da vrimde spul!....
Toen Steven 'tzou gaan leeren schudde iedereen 't hoofd er over:
— Stëve; dien luië minsch, die niks uitvuurt as bij z'n moeder achter de kachel zit braaië.... kunde begrijpe!... A' ge nou 't zënie het, zoo as Jefke van
de kjèrk mar hij.... 't zal niks geve! Maar
Steven hield 't uit, met taai geduld en ongekenden ijver. Wanneer Jefke weg was zat hij alleen, uren lang, met 't schaakbord vóór zich op een stoel, en schoof de stukken vooruit met 't mondstuk van de pijp, haalde ze met zijn groote trage vingers weer terug en dacht listige plannen uit om Jefke den volgenden dag er in te laten loopen. En zoo had Jefke de vóórgift telkens moeten minderen; eerst was 't de koningin geweest, toen een fort, toen een paard of een raadsheer en eindelijk een paar pionnen en nu was 't al jaren, dat ze gelijk op speelden.
Als de menschen vroegen wie of de baas was, zei Jefke — „Och zie-de jong, wa' za'k oe zége; 'k hè 't uit de kunst geleerd van m'n vrind d'n domenie en daor



kan-t-ie natuurlijk nie tegenop; maar hij spuit al heel aorig, da mo'k zége en met tijje mo'k d'r wel is een verspeule, a'k te veul geldzaken aon de kop heb of zöö wat! —
Maar innerlijk voelde Jefke 't als een onafwendbaar kwaad, dat hij er onder ging, en dat 't niet hielp of hij al uren achtereen op bed „kwaoje zette" lag te bedenken, maar dat Steven toch weer telkens de grootste helft van de spelletjes won. 't Ellendigste was, dat het in 't dorp bekend begon te worden door 't gepraat van Steven's moeder. — Margriet was er voor een week of wat mee thuis gekomen.
— En ze zége da' Jefke 't zwaor te verdure het teges-
woordig, mit 't spul! ? had Antje van den winkel
tegen haar gezegd.
— Hoe zoo? hield Margriet zich verwonderd.
— Och, ik hè t'r ok gin verstand van, mar vrouw Vermeer was veur 'n poske hier, en die zèi da' Stève 't um tegeswoordig lillik aon de boks zette.... ge zauwd 't anders haörs nie geleuve, van zo'n dotserige minsch!
Jefke was er kapot van; er moest worden opgetreden en 't praatje den kop in worden gedrukt, vóór 't zich verder verspreidde.
Dien avond was 't de beurt van Steven. — Jefke won 't eerste spel en onder 't opzetten van de stukken wendde hij zich tot vrouw Vermeer: — De jonge
van oe spuit anders héél aorig tegeswoordig 
't zal wel zoowat vier um zes zijn dink 'k — dat ie d'r wint!
— Zes um vier meinde toch zekes! zei ze nijdig.



— Kom, kom nou, da's nou mar gekheid; zei Jefke, da' wit-te ok wè beter! 
Steven blies groote wolken uit zijn pijp, zette een pion zwaar op zijn plaats en zei:
— Um 'n rijksdaölder da' ge d'r meer as de helft verspuit?!
Jefke werd bleek; 't was nu er op of er onder.
— Um geld speule duuj 'k nie, da's goddeloos, mar a' ge d'r 'n kieske sëgaoren op wilt zette, dan is 't mijn goed af; al da' 'k oe waorschouw! —
Alles bonsde en gloeide in zijn slapen, toen Jefke dien avond met 't lantaarntje op straat stond en, voetje voor voetje, door de duisternis en modder naar huis strompelde. Duizelend joegen de gedachten hem door 't hoofd. Alles was op 't spel gezet — de roem van de beste schaakspeler te zijn, van uren in de rondte, of ,,'n kieske béste van de vijf" zou 't kosten en de schand ... de vreeselijke schand veur de minsche!...
De dagen, die nu volgden, doorleefde Jefke in zenuwachtige opgewondenheid. Er werd nergens anders meer over gesproken dan over 't konkoers. In 't notitieboekje, met 't élastiekje er om, waren, evenwijdig aan elkaar, vier inktlijntjes getrokken. Boven 't eerste stond „Ik" en boven 't tweede „Steven Vermeer", daaronder volgden de partijen „gewonne", verlore" of „reemie", met kruisjes gemerkt, wie of begonnen was. Wel tienmaal per dag haalde hij 't uit den zak en telde na. De eerste beide keeren was Steven al dadelijk vier partijen voorgekomen, maar nu ging 't ongeveer gelijk op.
Van avond was 't „hummele" met Jefke. De eerste



't licht, dat door de reten van het luik scheen. Dan liep hij langzaam nog eens het dorp rond en ging weer naar huis en zat den verderen avond, rechtstandig in zijn leunstoel, uit het boek te studeeren, met zijn grooten wijsvinger de regels volgend. —
In onnoemelijke triestheid en eentonigheid ging het dorp den langen winterslaap in. — Zonder plezier of gebeurtenis was St. Nicolaas alweer voorbijgegaan. De armzalige uitstallingen van bontgekleurd suikergoed bij den bakker en van dwaze maskers en in de stad afgedankt, blikken en houten klungelspeelgoed, waren weer opgeborgen tot 't volgende jaar en nog altijd werd 't geen winter.
't Regende aldoor en de wind dreef rottende bladeren en schuimende, blinkende luchtblaasjes over 't vuilbruine water der boordevolle sloten, waar vunzige dampen uit opstegen in de koude, nevelige lucht. De zware bietenkarren hadden de wegen onbegaanbaar gemaakt en niemand, die nog de deur uit kwam, wanneer 't niet hoefde.
Jefke zat uren lang voor 't venster en tuurde mistroostig tusschen de verlepte geraniums door naar buiten. Natglimmend in 't groezelig schemerlicht lag de weg daar verlaten, als een lange, braakliggende akkerstrook. — Om den hoek kwam een kar, zwaar beladen met baksteenen. Een oude, afgewerkte knol, de buik grijs van modderspatten, trok met rukken en stooten den wagen door de diepe karsporen. De voerman, met een baalzak over 't hoofd en de schouders, ging er naast en knalde met de zweep, wanneer 't paard scheen te zullen stilstaan. Nu kwam het bij een diepen



knik; de wagen kraakte en schokte op zij en 't stond stil. De voerman vloekte en rukte aan de teugels, maar 't paard bleef staan. Dan pakte hij de zweep bij 't boveneind en het dikke hout kletste dof neer op de magere schonken, 't Paard rukte schichtig met den kop, krabde met de voorpooten en dan, met een stoot kwam 't in beweging.
De voerman slungelde met de zweep onder den arm er naast en 't ging weer langzaam verder .... plats .... plats door 't water en de modder.
Margriet, die was komen kijken aan 't venster, ging weer terug aan haar werk op 't gootje en de verveling van 't niets doen en de onveranderlijkheid van alles om hem heen, zonder iets in 't vooruitzicht, zwol Jefke in de keel tot een groot verdriet, dat nooit meer voorbij zou gaan. Hij ging naar 't notehouten kastje naast de bedstee, ,,'t beroo" en scharrelde tusschen een stapeltje krantenuitknipsels en gele, becijferde papieren. Dan ging hij aan tafel zitten, zocht een paar bladen van „het Nieuws van den Dag" op, die Steven voor hem het laatst had meegebracht en begon aan „de geldzaken" te rekenen.
In een blauw schrift had hij sedert jaren, in lange lijsten, de koersen van enkele effecten genoteerd. In gedachten kocht hij die in en verkocht ze weer, wanneer er wat bij te verdienen viel. Wanneer Steven een blad mee had gebracht, dan viel hij er op aan en ging met zenuwachtig bevenden vinger de koersen na. — Die gekochte effecten waren op 't laatst werkelijkheid voor hem geworden en hij voelde 't met dezelfde emotie als een



groot-speculant, wanneer er plotseling een daling of rijzing was gekomen.
— De pazefieke zijn wer lillik umlêëg gegaon, 't zal me a' wer 'n gulden of vijftig schèlen; afijn, 't is nog mar goed, da 'k d'r nie veul van heb gevatte.... en de Kans-Citij's, daor ik t'r letst 'n deil van ingeslaoge
heb, staon ten minste wer wa' béter! 
Maar nu, den laatsten tijd, stond zijn hoofd er niet meer naar; de cijfers en al die wonderlijke namen schemerden hem voor de oogen en 't kwam hem kinderachtig voor, al dat rekenen en koopen, dat toch nooit kon gebeuren: „want 't kappetaol lag bij d'n nëtares, en die had 't alles sekuur veur 'm belegen in hiepeteeken en op 'tgemeint!
Hij sloot de papieren weer weg en keerde doelloos terug naar 't raam.
Op den. weg was nog steeds geen mensch of dier te bekennen en de schemering had al de dingen met dezelfde vuil-grauwe tint geverfd.
Uit het winkeltje van den bakker, aan den overkant van den weg, kwam een oud vrouwke, in een zwart schoudermanteltje gehuld. Met den arm hield ze een roggebrood vast tegen zich aangedrukt en tobde met haar groote parapluie tegen den wind.
Een paar arbeiders, huiverend in de dunne natte kleeren, met de handen diep in de broekzakken, keerden zwijgend naast elkaar van 't werk terug.
't Werd nu gauw-aan donker. In den winkel werd 't lampje boven de toonbank aangestoken en Margriet liep om 't huis om de blinden voor de ramen te doen.



Jefke zat in den grooten rieten stoel en keek toe, hoe Margriet met haar langzame, houterige bewegingen het gerei klaarzette voor 't avondeten.
Telkens en telkens kwamen al die herinneringen weer terug van de schaakavonden. — Hij zag Steven binnenkomen en hoorde zijn langzame zware stem over ,,'t vêurige pötje" praten en dan keek hij schuw naar 't bord, dat boven 't kastje aan een spijker hing en de stukken, die stoffig in 't sigarenkistje lagen. Maar hij wilde er niet aan denken, 't Was nu uit; voorgoed uit, en alle komende dagen lagen vóór hem als een hopelooze tijdverspilling niet waard om geleefd te worden.
Margriet keek zoo nu en dan naar hem op en schudde met 't hoofd. Ze had van alles geprobeerd om hem uit zijn doffe onverschilligheid op te wekken, maar niets hielp. — Van de lekkere grutjes, die ze gisteren expres voor hem gekookt had, had hij nauwelijks gegeten. De sigaren, die ze Zaterdagavond mee had gebracht, lagen nog net zoo in 't zakje op den schoorsteenmantel. Nu was er ook niets meer aan te doen! — Maar dan opeens kwam er een vastberaden trek op haar gezicht en ze stond op:
— Foei jong, wa' zit-te toch wer te suffe; 't is
nog schand! Nou; ge het tóch zekers nog gin
honger. Ik mot 'r nog efkes op uit; 'k zij over 'n
kërtiereke terug! 
Toen ze terugkwam zag ze er opgeruimd uit. Ze praatte druk over alle mogelijke dingen, maar Jefke bleef verstrooid voor zich uit zitten staren en beet met trage tanden in de boterham.



Jefke steunde zich op de tafel; 't hart bonsde hem en een wee gevoel van treurigheid en tè groote zaligheid kneep hem de keel dicht. Hij lei zijn vingers in de groote hand van Steven en dan op eens drong 't bewustzijn tot hem door van 't groote geluk, dat nu weergekeerd was. De tranen kwamen hem in de oogen en hij schudde de hand al maar door op en neer 
En nu zaten ze weer beiden op hun oude plaats en stopten de pijpen en verschoven de stukken, of 't nooit onderbroken was geweest, of daarvóór niet die eindelooze reeks van droeve dagen was voorafgegaan.
De pantoffel wiegelde langzaam en rustig heen en weer met 't tikken van de klok; de pijpen reutelden en Margriet roerde tikkend met 't lepeltje in 't kopje en zat tevreden te kijken naar de stukken, die geleidelijk vooruitrukten naar 't midden van het bord.
— 'k Raoj, da' ve d'r erst mar is 'n gewone speule; nie' veur 't konkoers!" zei Steven.
— 't Is bovenste bès!.... vond Jefke;.... dartien um zeuventien was 't geleuf ik, witte gij't nog? Steven knikte tevreden, 't Was nu in eens opgelost; de partij werd niet meegerekend en de wedstrijd ging door. Jefke praatte aan een stuk door, voor zich heen, met vleiënde gelukkige stem. 't Eerste potje was verloren, maar hij was er innerlijk blij om, begeerig als hij was om Steven in een goede stemming te zien.
Onder 't opzetten van de stukken kreeg hij in eens een idee:
— Is t'r niks mir in 't fleschke Margriet, 'k hè van d'n avend zjenie in 'n börlje— wa' gij Stëve?



Margriet haalde 't stoffige cognacfléschje uit 't kastje en schonk twee glaasjes half vol. Maar't was een geelbruin troebel vocht en 't rook slecht.
t Is verlêge, zei Jefke. Margriet en ik pruve nie veul haöl mar is 'n nij halfke bij Jan! 
— Veur mijn nie! protesteerde Steven; maar Jefke had een royale bui en haalde den langen gebreiden geldbuil uit den zak. Hij schoof de ringetjes er af en telde vier dubbeltjes neer op tafel: — 't Zal wè' genoeg zijn!"
Margriet kwam terug met 't halfke, nog schuddend van t lachen om d'n-ouwen-Jan, die gevraagd had of ze bruiloft ging houden.
— 't Zouw zöö vrimd nog nie zijn! plaagde Jefke, zouw 't gin goeie veur ou zijnStëve; gullie zijt allebèi nog al zo'n paor bedaorde minsche?
Jefke sloeg Margriet op de knie en lachte onbedaarlijk, met hikkend geluid en Steven's buik schudde zachtjes op en neer van inwendige pret, zonder dat zijn gelaat zich verplooide. Ze klonken de glaasjes tegen elkaar en de gezelligheid werd al grooter. De ongewone prikkel joeg hun het bloed naar 't hoofd en ze praatten en lachten vreemd-druk door elkaar. Jefke zette de stukken hard neer op t bord en deed geweldig domme zetten. „ k Zauw 't mar weer over doen," zei Steven inschikkelijk „anders zij-de t pjerd kwijt!" Maar Jefke wilde niet:
— Ik heb al vijf keere overgedaon en gij nog mar twi-maol! 't Hinder niks of da 'k d'r aon mot, dan schèje-ve d'r uit en zü've nog is 'n bietje klazjeniere en d'r nog 'n halfke vatte !



en Jefke naar Steven en zaten ze samen en schaakten „gewone potjes," en voor 't eeuwige konkoers.
De dagen begonnen te lengen en de boeren trokken naar t land om te zaaien, maar Steven bekommerde zich nergens om en studeerde uit 't boek, en Jefke maakte zijn dagelijksche wandelingen en 't leek of 't altijd zoo zou blijven, of 't onmogelijk was, dat nu iets nog dien vasten loop van 't leven zou kunnen veranderen.
Maar dan plotseling op een avond kwam Steven niet; t was al kwart over zeven en nog steeds bleef hij weg.
Eindelijk werd er op de deur geklopt, maar 't was de arbeider: Komplemente -van Steve Vermeer en as-dat ie de kauw op de bors' het en of da' gij eiges mar komme wou!
Jefke kleedde zich haastig aan en overdacht onderweg angstig hoe 't zijn zou, wanneer 't erger werd en ze niet meer zouden kunnen spelen.
Steven zat, met zijn groote dikke jas aan, bij de gloeiende kachel; zijn gezicht was effen en strak als altijd en 't schaakbord stond al klaar op tafel.
Maar Jefke zag, dat de pijp op den schoorsteen bleef liggen en dat was „'n kwaod veurteike."
Steven praatte ongewoon druk, en hij speelde beter dan ooit, maar gedurig zag Jefke hem zitten rillen, hoewel 't stikkend heet was in de kamer.
Van d'n avënd mot-te maar is goed aon de kemille en mar zóó heet, da' ge 't haors nie' deur de këêl kunt krijgen en dan d'r mar onder en mar zwëëte, zei Jefke, en dan zij-de mèrege a'wir d'n auwe; want