1 1137^ ? BEKNOPTE GIDS <\ VOOR Apeldoorn, Het Loo en Omstreken. MET 14 PLAATJES en 2 KAARTEN. TYP. GAARLANDT & VAN LOOY, AMSTERDAM. W. VAN TWÖIVER. Complete Meubileering. BEHANGER IJ. — STOFFEERDERIJ. DEVENTERWEG b. d. Dorpsstraat. Salon, Huiskamer, Slaapkamer en Serreameublementen, Hotel- en Kantoormeubileering. TAPIJTEN, GORDIJNEN, Linoleum en Zeilen enz. VERHUIZINGEN. Uitgave van A.F.VÜll WuTUUfCIl. Dorpstraat Telephoon M. R. GREVENSTUK, Fotografieartikelen. (Donkere kamer disponibel). * APELDOORN. * A. F. VAN WIERINGEN, DORPSTRAAT A 542, O APELDOORN. GROOTE SORTEERING Geïllustreerde Briefkaarten waarbij 75 soorten uit de hand gekleurde. QC Het Nieuws van den Dag van 15 Febr. 1902, zegt: In den algemeenen Boek-, Muziek- en Kunsthandel van A. F. van Wieringen te Apeldoorn zijn verschenen 50 verschillende briefkaarten van het Loo en Apeldoorn. Het zijn zoogenaamde „Aquarelbriefkaarten", alle uit de hand gekleurd. Blijkens de exemplaren, die wij zagen, zijn deze prentkaarten fraai en met zorg bewerkt. DORPSTRAAT 151 over het Marktplein. Boek= en Kunsthandel, Telephoon 114. ALG E/A E E N E Boel^-, Muziek en Kunsthandel. A. F. VAN WIERINGEN, Dorpstraat A 542. Intercomm. Telephoon 114. fioofdagentschap „De JNieuwe Courant". LEESBIBLIOTHEEK EN LEESINRICHT1NG VAN Binnen- en Buitenlandsche Tijdschriften. LEVERING VAN DRUK- EN BINDWERK. jVlagazijn Van Kantoor- en Schrijfbehoeften. SCHILDERIJEN, Etsen, Gravures en Photografiën. Inrichting voor het van vlekken zuiveren van Kaarten en platen. Encadrementen in alle Stijlen. Plaatsing van Advertentiën in alle Couranten, legen denzelfden prijs als bij de Uitgevers. sm~ Aquarel Albums van Apeldoorn fl.50. I O-** BEKNOPTE Geïllustreerde Gids VAN APELDOORN, HET LOO en omstreken. NID2EL. LET'TEBE. LilLSN. APELDOORN, A. F. VAN WIERINGEN. HERMANN DIEKMANN, TOPOGRAAF, appi nnftDN jjelast zich met het opmeten en in kaart brengen van terreinen, van villa's met parken, uitzetten van wegen, copieeren van teekeningen, ontwerpen en teekenen van oorkonden en wapens, en verder tot het vervaardigen van penteekeningen op elk gebied. Door Heel JVederland te ontbieden Voor het malfen Van Kaarten Voor Wandelgidsen. JJanbevetend, HERMANN DIEKMANN. §ep. Topograaf v. d. §enerater} Staf in J/, Ö.-J. Vervaardiger van de bij dezen Qids behoorende Kaarten enz. enz. VOORBERICHT. Daar de Gids voor Apeldoorn uitverkocht was en deze niet zou herdrukt worden, besloten ondergeteekenden, om in een dringende behoefte te voorzien, dezen beknopten geillustreerden Gids samen te stellen. Ze hebben er naar gestreefd, zoo beknopt en tevens zoo practisch mogelijk te zijn. Het ligt in den aard der zaak, dat, daar niets volmaakt is, ook deze Gids daarop geen aanspraak mag maken. Voor welwillende op- en aanmerkingen, teneinde bij een eventueele tweede oplage daarmee voordeel te doen, houden zich dan ook ten zeerste aanbevolen Sch-ijver en Uitgever. i (/icrhhsnrliil N a nti iniic" ' ix»iuiuim*i ),i i«|^iuiiud • SPECIALITEIT in ZEE- EN RIVIEftVISCH. GEROOKTE EN GECONSERVEERDE VISCHWAREN, COMESTIBLES, OESTERS enz- E. HOOGENDIJK, Korenstraat 166, Apeldoorn. Telegram-Adres: „NEPTUNUS" lnterc. Telefoon 121. Van ouds het beste en voordeeliqste adres. Verzending door 't geheele land. J. W. YAN POORTVLIET, Firma Wed. A J. Berends. Wasscherij „DE ORDERMOLEN", APELDOORN. Deze door de Natuur meest begunstigde Inrichting blijft zich voortdurend aanbevelen tot het in orde brengen van alle WASSCHEN. Door de doeltreffende inrichting, helder en overvloedig stroomend Bronwater kan aan aller verlangen voldaan worden. Men neme de proef. "Wa L — — 1 Voor belangstellenden toegankelijk. Enkele historische aanteekeningen over de Veluwe, Apeldoorn en het Loo. De oudste bewoners van deze streken waren waarschijnlijk Celten. In de derde eeuw woonden hier de Angelen en Saksen. Het Engelanderholt (onder Beekbergen), een oude rechtplaats, herinnert nog aan die Angelen. Later werden de Angelen en Saksen verdrongen door de Franken. Wanneer men een kaart van Nederland ten tijde van Karei den Groote raadpleegt, dan vindt men daarop in deze streken enkele zoogenaamde »villa's«, n.1.; Appoldro, Lona (Loenen), Vasna (Vaassen), Utiloch (Uddel) met de Hunenschans en Huilpa (Wilp). Reeds vroeg werd hier het Christendom gepredikt; door Liafwin en Marchelmus werden de bewoners der Veluwe bekeerd; de eerste stichtte zelfs kerken te Daventre en Huilpa. Omstreeks het jaar iooo mag men aannemen, dat het dorp Apeldoorn bestond; hoofdpunten waren het Ridbroek en de Moriaan, verbonden door een weg, die waarschijnlijk de Grift volgde (om het water). Het Ridbroek (Ridderbroek) werd de zetel van het adellijke geslacht der Heeren van Apeldoorn; Apeldoorn voert nog hun wapen, n.1.: een arend van keel (rood), op een schild van goud zijn vleugels uitbreidende; de bek is van azuur (blauw), terwijl hij op zijn borst een horizontalen sleutel van zilver draagt. Het kasteel het Ridbroek verbrandde in 1667. Ongeveer op de plaats, waar het stond, is later een boerderij gebouwd (aan den weg naaide dameskostschool Clarenbeek). De toestand van den Veluwschen boer was in de middeleeuwen allerongunstigst: de lijfeigenschap bloeide hier sterker dan elders, zoodat de bewoners, een sterk gespierd, door den veldarbeid gehard volk, in de 14de eeuw de vrijheid zelfs niet bij naam kenden. In de woelingen dier eeuw tusschen de Heeckerens en Bronkhorsten, de eersten onder Reinald, de laatsten onder zijn broeder Eduard, werd door Reinald het ruwe landvolk van de Veluwe in 1354 geheel vrij verklaard. Met woede wierp het zich op de adellijke kasteelen en koelde zijn zoo lang opgekropten haat aan de eigendommen van den adel, totdat het den Heer van Bronkhorst gelukte, hen bij Loenen, aan den voet van den naar hen zoo genoemden »Vrijenberg« te verslaan. In den strijd tusschen de Hertogen van Gelderland en de Bisschoppen van Utrecht werd in de 15e en 16e eeuw de Veluwe herhaalde malen zoogenaamd platgebrand. Bij de Hervorming werd «Luthers leer« betrekkelijk spoedig verbreid en nog spoediger door die van Calvijn verdrongen. Reeds in 1581 moesten de Katholieken afstand doen van de Kerk aan de Hervormers; zij hielden nu voortaan hun dienst in een Kapel, die stond aan de Dorpsstraat schuin tegenover de tegenwoordige Kapelstraat. In 1598 verbrandde de kerk en bij die gelegenheid ging het kerkelijk archief verloren, zoodat van de oudere geschiedenis van Apeldoorn niet veel met zekerheid kan bericht worden. Een belangrijk tijdperk voor Apeldoorn is de aanvang der 17e eeuw. toen Marten Orges met zijn papiermolen (1621) een tak van industrie hier bracht, die gedurende twee en een halve eeuw de belangrijkste bron van bestaan voor de geheele gemeente was. Een ander feit van hoog gewicht in de eeuw is de bouw van het jachtslot «het Loo« in 1688, waardoor de Stadhouders zich een verblijf in Apeldoorn stichtten, dat voor den bloei dezer plaats van meer dan gewone beteekenis was. Het »Oude Loo«, vroeger een kasteel met vier torens, een ruim binnenplein, een breede gracht en deftige brug bestond reeds lang. Oorspronkelijk was de Erve het Loe een hoorig goed, voor 1439 toebehoorende aan Gerrit Noetboom van Harderwijk en Johannes Collert. Achtereenvolgens ging het over aan de geslachten Talhout, Rijswijck, Bentinck, van Arnhem, Varick, Voorst, Isendoorn, Stepradt en Dorninck, tot het een prinselijk jachthuis en eindelijk een koninklijk lustslot werd. Prins Willem III kocht het, doch daar het niet geschikt was als verblijfplaats van het hof, besloot hij een nieuw en grooter gebouw te stichten. Dat gebeurde, en in twee jaar (zie boven) was het nieuwe paleis gereed; uitwendig heel eenvoudig, waren de zalen en vertrekken kostbaar en kunstrijk versierd. De aanleg van den tuin was ontworpen door Le Notre, die ook de tuinen aanlegde te Versailles. Van dien aanleg, alsmede van de vele marmeren beelden, vazen en fonteinen is nu niets meer te bespeuren. Om de fonteinen te voeden, werd een waterleiding van Assel aangelegd; op de vele in de vorige eeuw opgegraven pijpen kon men lezen : »William Rex«. Achtereenvolgens vertoefden de verschillende Stadhouders op het Loo en werd de bezitting belangrijk uitgebreid. Toen in 1795 de Franschen hier kwamen, had het paleis veel van hun moedwil te lijden: l) Stadhouder Willem III was tevens Koning van Engeland. het werd ingericht tot magazijn en stal, terwijl veel kostbaarheden werden vernield of naar Parijs gezonden. In 1809 kreeg het een nieuwen bewoner n.1. koning Lodewijk. Aan hem danken wij den straatweg Deventer—Utrecht, voor het verkeer van groote waarde, en het zoogenaamde »Spinfonds« : een gift van f 100.OOO, die hij aan het kerspel Apeldoorn schonk en uit welks renten de kosten moesten bestreden worden voor werkverschaffing en onderwijs. Na de inlijving in 1810 verbleef Napoleon hier ook nog even. Koning Willem I vertoefde veel op het Loo en zoo kwam hij er toe in 1840 aan de Hervormde Gemeente een kerk te schenken, die gebouwd werd op de helft tusschen Apeldoorn en het Loo. (Van de oude kerk op het marktplein was in Febr. 1819 de toren afgebrand,) De kerk van Willem I brandde evenwel in Maart 1890 af, maar op dezelfde plaats verrees weldra een nieuwe. In 1827 begon men met het graven van het kanaal naar Hattem, dat eerst voorzien was van houten sluizen, die later door steenen zijn vervangen. Van veel belang was dit kanaal voor de papierindustrie; in 1858 begon men, met het door te trekken naar Dieren. Wat ook vooral veel heeft bijgedragen en nog steeds bijdraagt tot den bloei van Apeldoorn was de aansluiting aan het Spoorwegnet in 1876 (Oosterspoor) en de aanleg der Locaalspoorvvegen in drie richtingen in 1887. Het aantal inwoners is in de laatste veertig jaar meer dan verdubbeld. Telde Apeldoorn in 1860 ongeveer 12000 zielen, het is nu een gemeente van bijna 28000. Apeldoorn als tijdelijke of als vaste verblijfplaats. Het is geen wonder, dat velen, door de schoonheid der natuur aangelokt, Apeldoorn kiezen als het doel hunner uitstapjes of zich er voorgoed komen vestigen. Apeldoorn met zijn schoone boschrijke omgeving, zijn hoog en laag met prachtige vergezichten, is geheel een nieuwe, moderne plaats, zich nog- steeds naar alle zijden uitbreidende. Waar men ook wandelt, overal ziet men nieuwe gebouwen verrijzen, terwijl de oudere door vertimmering en zorgvuldig onderhoud zich zoo goed mogelijk trachten voor te doen, En wat zoo plezierig is, Apeldoorn is ruim gebouwd; behalve in de Dorpsstraat en een paar harer zijstraten vindt men nergens de huizen aaneensluitend, maar zijn ze omgeven door een vrij stukje grond, dat door de meesten als tuin gebruikt wordt. Natuurlijk is die ruime aanleg zeer bevorderlijk voor de gezondheid. Ook de ligging der plaats in haar geheel is in alle opzichten gezond. Die ligging is hoog en droog, de lucht zuiver en versterkend. De grond is er niet moerassig, zoodat malaria een hier niet voorkomende ziekte is; op enkele plaatsen is een veenlaag in den bodem oorzaak van slecht drinkwater; in het gebrek hieraan voorziet echter sedert 1894 de waterleiding. Besmettelijke ziekten, die in groote centra van bevolking zulke schrikbarende afmetingen kunnen aannemen, kwamen hier slechts sporadisch voor. Zeer vele lijders aan bloedarmoede, malaria en zenuwzwakte, zeer velen, die een zwakke borst hadden, vonden hier genezing in de uitgestrekte dennenbosschen, de frissche lucht en de kalme, rustige omgeving. Apeldoorn is ontegenzeggelijk een der gezondste plaatsen van Nederland; het sterftecijfer is zeer gering. Op geneeskundig gebied mag het zich verheugen in het bezit van uitstekende doctoren, terwijl men er aantreft een sanatorium voor zenuwlijders, een voor lijders aan bloedarmoede en malaria en een inrichting voor massage en heilgymnastiek. — (Paschlaan). In de twee badhuizen kan men voor geringen prijs een bad nemen, terwijl bij het eene 's zomers gelegenheid is om te zwemmen. Wat het onderwijs aangaat, kan Apeldoorn zelfs den meesteischende tevreden stellen. Behalve de vele openbare en bijzondere scholen voor gewoon en meer uitgebreid lager onderwijs heeft men er een normaalschool A, de Rijkskweekschool voor onderwijzeressen met daaraan verbonden leerschool, jonge heeren- en jonge dames-instituten en een gemeentelijke Hoogere Burgerschool, ook toegankelijk voor meisjes. (Schoolgeld ƒ6o). Voor het onderwijs aan toekomstige ambachtslieden is gezorgd door de stichting van de Vakschool. Op het gebied van publieke vermakelijkheden behoeft Apeldoorn ook niet achter te staan, In Tivoli worden door Amsterdamsche, Rotterdamsche of plaatselijke tooneelgezelschappen in de wintermaanden tooneelvoorstellingen gegeven, de plaatselijke Harmonie of corpsen van buiten voorzien ons van instrumentale muziek, een afdeeling van Toonkunst brengt nu en dan meesterwerken ten gehoore, terwijl men zich kan aansluiten bij de verschillende mannenkoren of gemengde zangvereenigingen. De sociëteiten bieden ruimschoots gelegenheid tot ontspanning, terwijl 's zomers muziekuitvoeringen worden gegeven in het Oranjepark, de daaraan liggende Societeit en in Tivoli. Sport is hier goed vertegenwoordigd: tennis-, ijs-, wieier-, cricket-, football-, gymnastiek-, kegel-, en schietclubs verschaffen aan duizenden genoegen. Voor fietsers vooral is Apeldoorn met zijn goed onderhouden straat- en grindwegen in den zomer een Eldorado. Hotels en Pensions zijn er legio en voor iederen stand, (Zie rubriek Pensions) en om van de wandeling wat uit te rusten vindt men overal net ingerichte Café's (Zie rubriek Hotels en Café's) voor ruime en smalle beurzen. Wilt Ge in plaats van fietsen of wandelen liever een rijtoer maken, verschillende Stalhouderijen (zie rubriek stalhouders) voorzien U van een rijtuig met één of twee paarden, waarmede Ge voor billijken prijs Apeldoorn en zijn schoone omstreken kunt gaan bezichtigen. Wie gebruik wil maken van de Telephoon. locaal, intercommunaal en internationaal, kan dat doen in het Telephoon-bureau (Gemeentehuis), in het Postkantoor (Deventerstraatweg), terwijl er ook publieke spreekcellen zijn in de Stations Apeldoorn en Het Loo. Wandelingen door Apeldoorn en op Het Loo. We vangen onze wandeling aan bij het Station Apeldoorn van de Oostersooor. Als we het Station verlaten hebben, kunnen we twee groote wegen inslaan, n.1. de Stationsstraat en den Arnhemschen Straatweg, iets o 7 verder de Dorpsstraat geheeten. Op den hoek bij den lommerrijken tuin van het Hotel Apeldoorn, (eigenaar Burgerhout) is door de goede zorgen der Vereeniging tot Veraangenaming van het Verblijf een handwijzer geplaatst. (Zeer vele dier handwijzers, alsook vele doelmatige banken van de V. V. V. zullen we nog' ontmoeten.) We volgen nu den Arnhemschen Straatweg (de Tram, 7,5 cent per sectie, gaat daar ook langs) en zouden, wanneer we rechtuit liepen in de Kalverstraat terecht komen, waarin zich de Batikinrichting bevindt van Mevrouw Wegerif-Gravenstein. Het dorp verder ingaande zien we al gauw 2 't Gemeentehuis. rechts de Katholieke kerk, gebouwd in 1896 en verbouwd in 1902. Langs het Hotel Zeelandia, (eigenaar Bergervoet,) loopen we voorbij de Hofstraat, waarin het Badhuis. We passeeren de Kostersbrug, waar de Grift onderdoor stroomt en komen nu in de Dorpsstraat. Rechts in de Beekstraat is het gebouw van het Leger des Heils. Even voorbij de Mariastraat, waarin School N°. 2, is het Marktplein, dat zich uitstrekt tot aan de Stationsstraat en waarvan het deel, dat we nu voor ons zien, gewoonlijk het Oude Marktplein wordt genoemd in tegenstelling van het Nieuwe, dat achter het Gemeentehuis ligt. Het oude Gemeentehuis, dat te klein geworden bleek, werd in 1898 naar de plannen van den Gemeente-architect den Heer De Zeeuw, verbouwd. Het gebouw zelf, in gemoderniseerd Oud-Hollandschen stijl opgetrokken, prijkt met een torentje in streng Oud-Hollandschen stijl. Het inwendige voldoet geheel aan de eischen des tijds; in de ruime vestibule ziet men een gedenksteen van de verbouwing en een wit marmeren gedenksteen met de buste en reliet van den Admiraal Van Kinsbergen, uit de in 1842 afgebroken kerk hier naar toe overgebracht. De inscriptie vermeldt de kwaliteiten, den leeftijd en den sterfdag van den Admiraal. Vooral bezienswaardig is de in Oud-Hollandschen stijl ingerichte Raadzaal met prachtigen schoorsteen. Aan de wanden prijken de portretten van Z. M. Willem III en H. M. Koningin Emma (crayonteekening van den Heer Mali), een portret van H. M. Koningin Wilhelmina (photografie Kerkmeijer), een afbeelding in tegels van Apeldoorn vóór 1840 en afbeeldingen van het Oude en Nieuwe Marktplein met het Oude Raadhuis. In de kroonlijst ziet men de geschilderde wapens van Nassau, Oranje, Nederland, Waldeck-Pyrmont, Apeldoorn en de provinciën. Verder 17 tegel-tableaux, voorstellende gezichten uit Apeldoorn en omstreken. Merkwaardig zijn ook de ramen van gebrand glas met portret van H. M. Koningin Wilhelmina, in de achterzijde voor de trap. In een der bovenkamers berust het archief, terwijl naast den hoofdingang het Politiebureau gevestigd is. In den voorgevel zijn behalve het wapen van Apeldoorn nog vier koppen, alles in zandsteen gebeiteld, voorstellende Landbouw, Koophandel, Kunst en Wetenschap. Het oude Marktplein wordt 's Maandags als groentemarkt gebruikt, terwijl op het nieuwe de markt gehouden wordt voor andere artikelen en de veemarkt. Ook treft men er een boteren een vischmarkt aan, beide overdekt. Bij het Gemeentehuis staat het Café Central (eigenaar Bruins) restaurant waarbij een zaal voor uitvoeringen en verkoopingen; tegenover de Vischmarkt is het Café De Poort van Kleef (eigenaar T. Mouw) met een kegelbaan. Langs genoemd Café voortgaande, staan we weldra bij het Post- en Telegraafkantoor, een gebouw, dat zich niet beroemen mag op uiterlijk schoon. We slaan nu links af en bereiken spoedig de Dorpsstraat weer om onze wande- Dorpsstraat. ling naar Het Loo voort te zetten. Langs den den Boek- en Kunsthandel van A. F. van Wieringen (Aquarel-albums en geïllustreerde briefkaarten van Apeldoorn) en de Kinsbergenstraat, waarin de Christelijke School voor M. U. L. O. komen we aan het vroolijk gelegen, uitstekend ingericht »Hotel Van der Burg", voorheen Hotel Schimmel tevens Café-Restaurant (eigenaar A. C. Arnd, zie advertentie), geheel nieuw herbouwd volgens de eischen des tijds (40 K.) Tuin, Veranda's, waarin de Apeldoornsche Burgersocieteit is gevestigd. Iets verderop is links de Nieuwstraat. Op den hoek staat een handwijzer, die ons wijst naar het Badhuis aan den Badhuisweg. Men kan hier binnen- en buitenbaden nemen; de Zweminrichting bestaat uit een ondiep bassin voor de beginners en een diep voor hen, die het zwemmen verstaan ; de Dorpsbeek voorziet de bassins van helder, stroomend water. Eenige passen de Nieuwstraat in staan School n°. 1, vroeger het Instituut Kinsbergen, waarin de Normaalschool A. is gevestigd en Tivoli café restaurant (eigenaar Oosthout) met zijn verschillende zalen, waarin 's winters voorstellingen worden gegeven en waar de Burgersocieteit Tivoli is gevestigd. In den lommerrijken tuin er achter, waarin ook een kegelbaan is, geeft men 's zomers concerten. Hier kan men verpoozen of teruggaande de Loolaan bereiken. Aan het begin is de Parkweg, waaraan de Luthersche Kerk. De Loolaan met haar statig geboomte is een van de meest bezochte wandelplaatsen van Apeldoorn. Verderop heeft men de sierlijke Hervormde Kerk, in 1892 gebouwd; vlak er tegenover is de grindweg naar Hoog Soeren langs de Oude Begraafplaats; bij de kerk staat ook een wachthuisje voor de Tram; hier eindigt de ie en begint de 2de sectie. Daar, waar de Piet Joubertstraat in de Loolaan uitkomt, staat de Gereformeerde Kerk A en schuin er tegenover het Pension Boschrust, Sanatorium voor Zenuwlijders, van Dr. Spaink. Verder heeft men links de »School van Z. M. Willem III en H. M. Koningin Emma ', in den volksmond de Koningsschool geheeten. Paleislaan met Gedenknaald. Tegenover de Boschweg is het Café en Pension Loolaan, (eigenaar Dijkman), zeer goed gelegen, om eens even te rusten. Op het eind der Loolaan is het Hotel en Café »De Nieuwe Kroon", (eigenaar Bloemink) het aantrekkingspunt vooral in den zomer voor inwoners en vreemdelingen. Hier kunnen we drie wegen inslaan; links gaat de Amersfoortsche Straatweg het Soerensche Bosch in, rechtuit de Paleislaan met aan het einde het Paleis en rechts de Waldeck Pyrmont Laan. Juist op den viersprong staat de 17 M. hooge Station /.Het Loo". hardsteenen Gedenknaald, gesticht door de ingezetenen der gemeente Apeldoorn als een dankbare hulde aan de Doorluchtige Ouders van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina en aan H. M. aangeboden bij gelegenheid van H. D. Huwelijk met Z. H. Hendrik Hertog van Mecklenburg op den yen Februari 1901. Aan de dorpszijde staan de afbeeldsels van Z. M. Koning Willem III en H. M. Koningin Emma, terwijl aan de paleiszijde het Nederlandsche wapen voorkomt met het bijschrift: Onthuld door H. M. Koningin Wilhelmina op den 9 Maart 1901. De Tram langs de Waldeck-Pyrmont Laan volgende, komen we aan den overweg over de Locaalspoor; in een der bovenzalen van het Station Het Loo is het museum ■■>Felua« gevestigd, waarin men verschillende oudheden van de Veluwe kan bezichtigen (voor leden van de oudheidkundige vereeniging »Felua« en hunne huisgenooten te bezichtigen na aanvrage aan den Directeur D. C. L. Neelmeyer.) Bij het Café het Posthuis den hoek omslaande, vertoont zich aan ons oog het aangenaam gelegen i« rang Hotel »De Keizerskroon*, (eigenaar Röge zie advertentie), naar de eischen des tijds ingericht, waar men onder de veranda of in den daar tegenover liggenden tuin uitstekend zitten kan. Even voorbij het Hotel, schuin tegenover school N°. 3, is voor vreemdelingen de toegang tot het Koninklijk Park. De volgende wandeling, waarop we de Parken van Apeldoorn zullen bezien, beginnen we weer bij het Station en slaan nu vlak voor het Station de Stationsstraat in. Gingen we dadelijk rechtsaf, Café uNeufo. van W. J. Vierdag (zie advertentie) dan zouden we in het Sophiapark komen, met enkele gebouwen van grillige bouworde; we gaan evenwel rechtuit, passeeren de Katholieke kerk aan de achterzijde en zien dan rechts de Vakschool voor toekomstige ambachtslieden. Langs de fabriek van de bekende Neelmeijers Inkt en langs school N°. 12 komen we weldra weer over de Grift aan het Oranjepark. Nieuwe Marktplein; op het eind hiervan is het Kantongerecht, aan de Zuidzijde de Melkinrichting. Waar de Deventerstraatweg de Stationsstraat kruist, verliest de laatste haar naam en heet dan verder de Regentesselaan. Linksom slaande en langs het Inspectiebureau van de H. IJ. S. M. en de Kazenie der Koninklijke Maréchaussee loopende zijn we weldra weer bij het Postkantoor; vlak daartegenover is de Kerklaan, met op den hoek het hotel De Oranjeboom, die ons in een paar minuten langs de Societeit naar het Oranjepark voert. Deze laan willen we evenwel niet volgen, ook niet de straks genoemde Regentesselaan; die brengt ons anders ook in het Oranjepark en wel langs de Paschlaan, waarin de Synagoge en inrichting voor massage en heilgymnastiek, voorbij het gebouw van den Protestantenbond. We keeren liever terug en gaan den Deventerstraatweg op tot bij het hotel De Moriaan (eigenaar Buwalda). Vlak daartegenover is de schaduwrijke Vijverlaan; die slaan we in en wandelen dan langs de Leerschool en de daarnaast staande Rijkskweekschool voor Onderwijzeressen naar de Hoogere Burgerschool »Prins Hendrik der Nederlanden«, in 1877 door de gemeente opgericht. Aan het Prins Hendrikplein ervoor heeft men het Herstellingsoord (Ingeborg) van de Dames Van Leeuwen en Vos. Het plein langs gaande zijn we weldra in het Oranjepark, een park, dat ieder moet treffen door zijn prachtigen aanleg. Oorspronkelijk het landgoed »De Pasch« werd het in 1874 door den Heer Van der Houwen van Oordt aangelegd en steeds door verfraaid. De mooie boomgroepen, de vele bloemperken, de vijver in het midden met de daaraan gelegen muziektempel, alles doet het oog alleraangenaamst Wilhelminapark. aan en noodigt ons uit er een poos te vertoeven. Later werd het Park aan de gemeente geschonken; uit dankbaarheid aan den Heer Van Oordt werd in 1892 een monumentale bank opgericht met het opschrift: »Ter herinnering aan den Stichter van het Oranjepark H. C. van der Houven van Oordt opgedragen door de Vereeniging tot veraangenaming vanhetverblijf.« Om nu in het nieuwere Wilhelminapark te komen nemen we onzen weg langs het Hotel »Oranjepark« (eigenaar Waal) en zijn er dan langs de bloemisterij van Victor in een paar minuten. Het Wilhelminapark, eerst het landgoed «Maria's lust« is grootsch aangelegd. Met zijn breede rij- en wandelwegen, zijn mooie vijvers en bloemperken, het lommerrijke geboomte, het bosch in het achterste gedeelte en zijn deftige villa's is het een der mooiste wandelplaatsen van Apeldoorn. Men vindt hier ook het Sportterrein, waarop het op niet schooldagen altijd een gezellige drukte is, en het feesttei-rein, waarop 31 Augustus het kinderfeest wordt gehouden ter viering van den verjaardag van H. M. de Koningin. Aan de Mr. Van Hasselt-laan is de Villa Catharina, Gezondheidsoord voor kinderen, van de Dames Meulenaarsgraf en Saalbach. Verlaten we het park door de Emmalaau, dan komen we kort langs het Instituut Donck (Mariannelaan) in het zoogenaame Emmapark, dat geheel door groote villa's is ingenomen, waaronder enkele in den modernen stijl. Op den hoek der Emmalaan staat het Pension Charma en als we dat gepasseerd zijn, komen we uit op den Zzvolschen Weg; dien volgende langs het Weeshuis zouden we op het Loo aan den Locaal-Spoorweg uitkomen; we kunnen dien evenwel gauwer bereiken en wel langs den Looschen Weg langs de ie Christelijke School, die ons brengt tot vlak bij het Station Het Loo. Het Paleis. Ongeveer in het verlengde der Loolaan heeft men de Paleislaan, aan beide zijden met twee rijen statige beuken beplant. Aan het einde dezer laan staat het Paleis, een groot gebouw, welks beide ver vooruitspringende vleugels het ruime, in den zomer met bloemen en planten bezette bassecour omsluiten. Gelijk met het zware ijzeren hek voor het bassecour sluiten zich rechts en links gebouwen aan, overschaduwd door eeuwenoude eiken, waarvan sommige de respectabele doorsnede van ruim een Meter hebben. Men kan niet zeggen, dat het Paleis indruk maakt, of het mocht door zijn grootte zijn; ook de witgepleisterde muren doen vooral in den zomer bij feilen zonneschijn onaangenaam aan. Wanneer het Hof niet op het Loo is, wordt er gelegenheid gegeven een gedeelte van het Paleis 't Loo. Paleis te bezichtigen. Daartoe sla men, het groote hek inkomende, rechtsaf en vervoege zich bij den concierge. De bezichtiging kost een kwartje per persoon; zijn er meer dan drie personen, dan wordt de prijs eenigszins verminderd. De hoofdingang van het gebouw is langs een breeden hardsteenen trap; de geleider leidt de bezoekers echter het Paleis binnen door een deur rechts van den hoofdingang. Vandaar uit zullen we dus ook onze kleine beschrijving aanvangen. In den gang hangt een teekening van Van Dokkum, voorstellende het zilveren pièce de milieu, een geschenk van de stad Amsterdam ter gelegenheid van het huwelijk van H. M. de Koningin met Z. H. Hertog Hendrik van Mecklenburg. Verder een schilderij van Pelgrim : een bezoek van Koning Willem III aan Ned. Mettray op 5 Febr. 1853. Uit den gang komende treedt men de kleine eetzaal binnen met mooi gebeeldhouwd, in Zwitserland aangekocht buftet; de portretten van Stadhouder Willem de Derde en zijn gemalin en een prachtige klok van Martinot. Deze zaal werd vroeger als rechtzaal gebruikt; achterin is nog de zware balustrade en het alziend oog. Uit de kleine eetzaal komt men in het o?itvangsalon met verscheidene kleinere en grootere schilderijen ; o. a. hangt er een van Sadée; Allerheiligen op het kerkhof Père la Chaise en van Van Borselen: Gezicht op Hoog Soeren. Hier staat ook het huwelijksgeschenk van Arti en Amicitiae, n.1. een kast met aquarallen. We komen nu in de vestibule met een mooi uitzicht over het voorplein en Paleislaan. Wie de vestibule vroeger gekend heeft, zal zich verbazen over de groote verandering en tevens verfraaiing, die zij in den laatsten tijd onder leiding van den schilder Fabri ondergaan heeft. Gezichten op het Paleis, zooals het vroeger was, bedekken de wanden, een kostbaar Perzisch kleed ligt op den vloer, men ziet er een prachtige jardinière en het huwelijkgeschenk van het Utrechtsche Damescomité, namelijk een staande klok. Aan de vestibule grenst het zoogenaamde Groot Hertoginnenkwartier, waarin de beroemde schilderij van Israëls: De kinderen der Zee. De dames kunnen er haar hart ophalen aan fijn, kunstig naaldwerk en wie van iets vreemds en kostbaars houdt, kan een oogenblik wijden aan de beschouwing van een pendule met carillon, (van Viger te Parijs), waarvan de waarde haast niet te schatten is. Door het Ti'appenhuis, dat door zijn beeldhouw- en schilderwerk tot een der mooiste gedeelten van het Paleis is gemaakt, zooniet het mooiste, betreden we de Audiëntiezaal met wandbeschilderingen van Gerard de la Risée en plafondschilderingen van Van der Werff. In dit vertrek is trouw de stijl bewaard, waarin het Paleis werd gebouwd. Ter zijde van de 3 Audiëntiezaal is het Receptiesalon, waarin ons treffen het portret van de gemalin van Stadhouder Willem III, schilderijen van Immerzeel, gezichten uit den omtrek voorstellende, een schilderij van den slag op de Zuiderzee, een klein paneeltje van Bosboom (synagoge) en een prachtige spiegel van Venetiaansch glas. In een der salons ernaast staat een kostbare pendule van Saksisch porcelein, een huwelijksgeschenk van den Keizer van Duitschland. De Groote Eetzaal, waarin we nu komen, een lange smalle zaal, prijkt met de portretten van eenige prinsen uit het Huis van Oranje. We worden nu geleid naar de Kapel,-waarin nu en dan voor het Hof en invité's godsdienstoefeningen worden gehouden. Zij prijkt met ramen van gebrand glas met verschillende spreuken, een huwelijksgeschenk van het Personeel van het Paleis. Het geheel geeft een rustigen, kalmen indruk. Vanhier gaat het naar de nette Schouwburgzaal, met schilderwerk versierd door Stortenbeker en Van Hove. Ernaast is het Salon de foyer, nu geheel ingericht als Wapenzaal. Aan de wanden en in een groote glazen kast zijn op smaakvolle wijze de wapens van verschillende volken en uit verschillende tijden gerangschikt. Er zijn zeer kostbare bij; van sommige schittert de greep van diamanten. Zoo is het ook met de zoogenaamde Riouwboompjes. Aan de wanden der zaal prijken de vaandels en banieren van de verschillende eerewachten, die dienst deden bij den intocht van Z. M. Koning Willem III of H. M. Koningin Wilhelmina; men ziet er dus ook het mooie vaandel der Apeldoornsche eerewacht, die dienst deed bij den feestelijken intocht van H. M. de Koningin alhier. Het Koninklijk Park. Daar we uit het Paleis niet dadelijk in het Park kunnen komen, wandelen we naar het Hotel Röge en betreden iets verder links het laantje, dat naar de tuinmanswoning leidt. Voor vreemdelingen is daar de ingang van het Park. Ingezetenen van Apeldoorn kunnen elk jaar vóór i Februari aan het Intendance-bureau toegangsbewijzen tot het Park krijgen. Met een kaart van f I is de wandeling in het Park vergund alleen 's Zondags, met een van ƒ 2 daarenboven 's Woensdags, van 9 uur 's morgens tot 7 uur 's avonds, wanneer H. M. de Koningin en Z. K. Hoogheid de Prins der Nederlanden niet op het Loo vertoeven. De ingang en de uitgang is uitsluitend aan het groote hek bij de stallen. Kinderen beneden den leeftijd van 15 jaar hebben zonder behoorlijk geleide geen toegang. Het medenemen in het Park van honden en kinderwagens is verboden. De bloemisterij en de moestijn zijn van den vrijen toegang uitgesloten. De Parkkaart moet bij den ingang aan den dienstdoenden parkwachter worden vertoond. Voor vreemdelingen is, zooals ik boven reeds zei, de ingapg bij de tuinmanswoning. De tuinman geeft een geleider mee en nu gaan we het Park in. Het Koninklijk Park, ruim 300 H.A. groot, is een der schoonste van Europa. Men ziet er grootsche boschpartijen en schilderachtige boomgroepen, afwisselend met smaakvol aangelegde, De Faam. Kon. Park. frissche, breede grasperken, vriendelijk murmelende beekjes, klaterende watervallen vormend waar ze uitstroomen in helder blinkende uitgestrekte vijvers, fraaie bloemperken in rijke schakeering, sierlijke koepels en tenten, en allerliefste schaduwrijke plekjes, die uitnoodigen om te verpoozen en rustig al het schoone te genieten. De wandeling door het Park gaat nu langs de woning van den Chef-bloemist (gebouwd, waar vroeger de boerderij van Prinses Marianne stond) langs den prachtigen bloemtuin met zijn reusachtige, rijk voorziene kassen en dan komen we weldra aan een groot grasperk met hier en daar schoone boomgroepen. Zuidwaarts heeft men hier een mooi gezicht op het Paleis. Aan genoemd grasperk staat te midden van rozen het beeld y>de Faam". Dit fraaie door Lacomblé vervaardigde marmeren beeld op hardsteenen voetstuk werd Z. M. Willem III aangeboden door de Nederlandsche vrouwen als bewijs van hulde voor wat hij deed om den nood te leenigen van hen, die zooveel geleden hadden door den watersnood in de Betuwe in het begin van 1861. Langs den voormaligen eendenvijver voortgaande naar den »Prinsessekoepei'' passeert men het dicht met klimop bewassen overblijfsel van een kolossalen honderdjarigen zilverspar met aan den voet een middellijn van ruim anderhalven meter. De Prinsessekoepei is heel aardig tusschen het geboomte gelegen met een tuintje ervoor, waarin een druivenserre. De weg voert nu naar het Oude Loo. Zooals reeds in de historische aanteekeningen vermeld werd, is het Oude Loo niet meer het trotsche ridderkasteel van weleer. De breede gracht, waardoor het vroeger omringd werd, werd op Last van Koning Lodewijk Napoleon gedempt. Toch geeft het met zijn torens, zijn poort, zijn bronzen leeuwen en met klimop en slingerplanten bewassen muren nog den indruk van Het Oude Loo. een middeleeuwsch ridderslot. Het is voor het publiek niet van binnen te bezichtigen; trouwens het bevat ook niet veel, dat bezienswaardig is. Boven een der deuren staan de naam en het wapen van Maarten van Rossem met het jaartal 1538. Volgens Nijhoff bracht de geduchte veldoverste na I 544 geruimen tijd op zijn huizen het Oude Loo en den Kannenburg bij Vaassen door. In de nabijheid van het Oude Loo staat de hardsteenen zuil, het huldeblijk, aangeboden aan H. M. bij H. D. huwelijk door de leerlingen der Hoogere Burgerscholen in Nederland, in Augustus 1901 onthuld. Langs een aardig, beschaduwd voetpaadje gaat men van het Oude Loo naar den Kleinen Vijver, ook wel Hooge Vijver genoemd, op welks oppervlak tal van eenden en statige zwanen rondzwemmen, en waar ons dadelijk de waterval treft. Hier is het aantrekkelijk punt voor de wandelaars; achter den waterval is een soort koepeltje, waarin men zitten kan en waaruit men den waterval als een ondoorzichtigen sluier ziet. Bovenover loopt een breede wandelweg, waaraan een groote familiebank geplaatst is, vanwaar men een prachtig gezicht heeft op den vijver en het tegenover ons liggende bosch. De vijver wordt gevoed door de Oude en de Nieuwe Sprengen. De eerste, meerendeels verdroogd, voeren niet veel water meer aan. Het is ten zeerste aan te bevelen voor hen, die eens een echt stuk natuur willen zien, de oude sprengen te bezoeken. De nieuwe liggen veel noordelijker aan de de andere zijde van de lange, breede Groenewoudsche laan] daar zij wat veraf liggen, wor- den ze minder door de wandelaars bezocht, wat om de schoone natuur jammer is. Geheel afgezonderd ligt de Witte Spreng tusschen den Willemstempel en de Koningslaan. Heerlijk is het, op een warmen zomerdag aan de kop in de koele schaduw een poos te verblijven. Als een spin in haar web, staat te midden van een warnet van lanen, paden en paadjes de Willemstempel, geheel van dennenstammetjes opgetrokken en van binnen met mos bekleed. Er is in het oostelijk deel van het Park nog een vijver en wel de Groote Vijver, ook wel Nieuwe Vijver genoemd. Deze ontvangt deels zijn water uit den Kleinen Vijver, deels uit opzettelijk daarvoor gegraven sprengen. Hij bestaat uit twee gedeelten; het westelijke, waaraan de Oude en Nieuwe Badtent staan, is iets hooger dan het oostelijke deel. Langs een breeden val stroomt het water onder de brug tusschen beide gedeelten door. Van deze brug heeft men een verrukkelijk uitzicht over het hoogere gedeelte met het omringende bosch en den waterval, gevormd daar, waar de beek uit den kleinen vijver zich in den grooten ontlast. Als men den hoofdtoegang tot het Park, links van het Paleis, binnentreedt, heeft men recht voor zich de breede rechte Koningsallée, die op den Amersfoortschen Straatweg uitkomt aan deze allee is het hertenkamp en de jagerswoning. Bij het Paleis aan de westzijde staan in den zomer aan de Oranjelaan tal van schoone oranjeboomen, waarbij er, naar men zegt, zelfs zijn van eeuwenoud. Het gedeelte van het Park ten zuiden, dus links van de Koningsallée, wordt niet veel bezocht; toch heeft men ook daar wel aardige plekjes. Wie in Apeldoorn komt, moet vooral niet verzuimen het Park te bezoeken, hetzij door bemiddeling van familie of kennissen Apeldoornsche ingezetenen, hetzij dan onder geleide van een tuinknecht. Niemand zal zich het bezoek beklagen. ') *) Wie wat meer van het Park wil weten, kunnen we ten zeerste ter lezing aanbevelen: In Oranjes Lusthof. Wandelingen in het Koninklijk Park van het Loo door J. W. H. Cordes. (Uitgave: Firma T. D. H. Pull, Apeldoorn). Mede bij uitgever dezes verkrijgbaar. n Tochtjes naar buiten. (Zie Wandelkaart.) Een van de tochtjes naar buiten, die het meest gedaan worden, is naar Hoog Soeren. We kiezen als punt van aanvang den Amersfoortschen Straatweg bij de gedenknaald op het eind der Loolaan. We hebben dan links het 60 H.A. groote wandelpark van het landgoed »Berg en Bosch" (waarover later) en passeeren links het PensionCafé-Restaurant Berg en Bosch en de Prise d'eau voor de waterleiding. Vlak hiervoor, bij kilometerpaal 36, gaat rechts een weg het bosch in naar het fort Java, een geliefkoosd speelterrein voor de jeugd. Even voorbij de prise deau heeft men het Hotel-Pension-Café-Restaurant het Pavilloen, met een grooten tuin voor en verschillende schommels, wippen, enz. achter. Iets verder dan paal 35 is links een voetpad, dat (een handwijzer zegt het) ons na enkele minuten brengt aan het hoog-reservoir van de waterleiding en het Waltersbergje, waarop een koepel met banken en een hardsteenen oriën- - teertafel zijn geplaatst. Hier heeft men een prachtig gezicht over Apeldoorn en omstreken ; heel ver aan den horizon ziet men de torens van Zutphen en Deventer. Langs denzelfden weg dient men naar den straatweg terug te keeren, anders komt men op verboden terrein. Verderop, daar waar de straatweg iets draait en de omrastering ophoudt, heeft men links bij paal 34 een voetpad. Waltersbergje. Hierlangs heeft men een mooie wandeling door het bosch naar Soeren; men komt dan bij de school aan den Soerenschen grindweg uit. Bij het zwarte boi-d komt de Koningsweg uit het Park in den straatweg en even voorbij paal 33 heeft men rechts den goed onderhouden grindweg naai- Elspeet. Van dezen weg, waarop men mooie vergezichten heeft, gaat, waar de Spaansche Kappen zijn, rechts een weg door de buurtschap Wiesse/, achterom het Park heen, die ons op den Vaassenschen weg en zoo op het Loo terugbrengt. De rijtoer over Wiessel, (om het te wande- De Echoput. len is het te ver,) wordt vooral aanbevolen eens te doen tegen het vallen van den avond, (zie rubriek Stalhouders.) Wij zetten onzen tocht voort langs den straatweg en bereiken weldra den voormaligen tol met den Echoput. Deze put, met zijn wonderlijk mooie echo, is te bezichtigen; hij is op last van Koning Lodewijk gegraven, vooral ten dienste der in den omtrek kampeerende troepen en heeft de ontzaglijke diepte van 232 voet. Bij den tol gaat links een grindweg naar Hoog Soeren van 1,5 K.M. ongeveer. Vlak bij Soeren heeft men van dezen weg een mooi gezicht op het gehucht en op de met rogge, boekweit, enz. bezette heuvels, die zich in de verte voordoen als een reusachtig dambord. Aardhuis. Amersfoortsehe straatweg. Zet men den tocht van den tol af langs den straatweg voort, dan ziet men bij paal 31 dat rechts een grindweg- zich van den straat- O O weg afscheidt. Deze grindweg brengt ons in een kwartier aan het Koninklijk Chalet het Aardhuis, dat Z. M. Willem III in 1861 liet bouwen. Van het balcon heeft men een prachtig vergezicht op het kamp van Milligen en op Meerveld. Bij het Aardhuis is ook een put van ruim 70 M. diep, maar zonder echo. De omgeving van het Aardhuis behoort tot de mooiste gedeelten, die men in ae buurt van Hoog Soeren kan bezoeken. De grindweg, die zich een eind van het Aardhuis, daar, waar de omrastering ophoudt, in tweeën splitst, voert ons links naar het Uddelei-meer, rechts naar de buurtschap Uddel. Van het Uddelermeer (bijna 3 uur van Apeldoorn af) moet men zich niet te groote voorstelling maken; 't is eenvoudig een groote plas water in de hei, zonder meer. Men kent het ontstaan van het meer en de daaraan gelegen Huneschans niet; de »heks" is een schepping van Oltmans; ook dat het onpeilbaar diep is, is gebleken onwaar te zijn. In de buurt van het meer is op een boerderij gelegenheid, iets te gebruiken. Langs een weg over Milligen kan men langs den Amersfoortschen Straatweg weer terugkeeren. Daar, waar (zie boven) de grindweg naar het Aardhuis rechts uit den straatweg verloopt, gaan we den laatsten in de richting van Milligen zoover op, tot we links bij de omrastering een wegje aantreffen, dat aan de eene zijde met zware beuken bezet is. De derde van den weg af is de zoogenaamde fonteinboom, een boom, die een uitholling heeft, waarin volgens sommigen winter en zomer water staat, en als drinkplaats dient voor de herten. Een eind verder gaat links een weg naar den Dassenberg, die, wel een bezoek waard is om het schoone vergezicht, dat men er heeft. (Ook van het Aardhuis uit kan men gemakkelijk den Dassenberg bereiken). Een zandweg, met een fiets moeilijk te berijden, voert ons in korten tijd naar de uitspanning Eik-en-Dal, eigenaar R. K. de Roos, Hotel-Pension-Café-Restaurant, (zie advertentie), een uitstekende gelegenheid, om in de schaduw van het geboomte, onder de veranda's, »onder de paraplus of in een der koepeltjes eens wat te verpoozen. Men behoeft, vooral in den zomer, niet bang te zijn, dat het er eenzaam is: 's Zondags zijn een veertigtal rijtuigen op eens geen zeldzaamheid. Aan beide zijden van het gebouw is een hertenweide, opzettelijk door den Prins aangelegd, waar de herten kunnen komen grazen. Een paar minuten van de uitspanning af heeft men in zuidelijke richting de Pomphui, een gemakkelijk te beklimmen, met eiken en beuken bezette heuvel, vanwaar men een mooi vergezicht heeft. Hier liet Z. M. Willem III ten behoeve van Koningin Sophia de »Koningintie- bankt, plaatsen. Aan den voet van den heuvel is een klein vijvertje en daarlangs een voetpad, dat ons in weinige minuten naar een hoog gedeelte van de heide voert. Van Hoog Soeren leidt een grindweg langs de nieuwe begraafplaats en het Oude Mannenen Vrouwen-huis naar de Loolaan bij de Hervormde kerk. Pomphui, Hoog Soeren. Wie een wandeling naar Hoog Soeren te ver is en die toch van de heerlijke dennenlucht wil genieten, vindt daartoe gelegenheid in het tusschen de Locaalspoor en den Amersfoortschen Straatweg gelegen 60 H.A. groote Wandelpark, dat door den Heer Wils welwillend ter beschikking van het publiek is gesteld. Van de Loolaan uit is het gemakkelijk langs den Boschweg te bereiken. Voor hen, die in de buurt van het dorp eens sprengen willen zien, is het aan te bevelen, als het niet te zonnig is, een wandeling te maken langs het Badhuis aan den Badhuisweg en dan de beek, die de bassins voedt, langs het ziekenhuis te volgen tot aan haar oorsprong. Men kan dan langs den Asseltschen weg en de Korenstraat weer in de Dorpsstraat terugkeeren. Ook zou men, als men niet tegen een goede wandeling opziet, van de sprengen uit, Orden nog eens kunnen doorloopen en dan langs de Brinklaan teruggaan. De Brinklaan begint dicht bij de Kostersbrug aan de Dorpsstraat. Deze volgende komt men dicht bij de Locaalspoor aan een punt, waar een weg rechtsaf gaat langs de Dameskostschool ï»Claretibeek*. en zoo verder naar Orden met het Berghuis. Vervolgt men den weg, die Locaal- en Oosterspoor snijdt, dan is men weldra op de Eendracht, met de machinefabriek van Landaal en de groote papierfabriek van de Firma van Gelder Zonen. Even aan dezen kant der fabriek gaat een weg links naar den Arnhemschen Straatweg. Houdt men den grindweg langs de fabriek, dan ziet men. nog voor men aan de buurtschap Ugchelen komt, rechts een handwijzer. 4 Wie mooie sprengen wil zien en rustige plekjes zoekt, om uit te rusten, moet niet verzuimen het pad bij den handwijzer eens in te slaan. Langs Ugchelen voert de weg naar Hoetiderloo met het bekende Doorgangshuis. Bij de school te Ugchelen gaat een grindweg links naar Beekbergen. Wil men van Apeldoorn het oosten eens in, dan neemt men den Deventer straatweg, beginnende aan de Dorpsstraat en volgt dien over het Kanaal langs het groote Pension Welgelegen, met zijn zoo goed gekozen naam en langs Veldzicht tot bij den voormaligen tol. Daar splitst zich de weg; links de Deventerstraatweg langs het mooi gelegen landgoed Hohenheim, Teuge en Twelloo naar Deventer, en rechtuit de Zutfensche Straatweg langs Voorst naar Zutfen. Aan dezen straatweg vindt men, ongeveer drie kwartier van Apeldoorn, rechts een handwijzer naar de Ericastichting, zooals men weet, een stichting van den Oranjebond van Orde, hierin financieel gesteund door de Kwartgulden-Vereeniging voor Heideontginning. Aan te bevelen zijn ook tochtjes naar de buurt van Twelloo en Voorst met het kasteel Nijenbeek, de Gietelsche brouwerij en de Zutfenboer. We zullen nu tot besluit nog eens een uitstapje maken naar het Zuidelijk deel der gemeente. Gaat men b.v. van het station uit langs den Arnhemschen Straatweg de Oosterspoor over, dan komt men langs het Katholieke en het Israëlitische Kerkhof aan het Hattemsche veld en het Hofveld, het eerste rechts, het andere links van den straatweg gelegen, te zamen den naam dragende van Bescheiden Heidegeluk, beide stichtingen van den Oranjebond van Orde. Vroeger barre heide, ziet men nu hier en daar bij de arbeiderswoningen een hoekje veld- of tuingewassen. Het Vergaderhuis, tiOns Huist., is van eenigszins grooteren omvang dan de andere woningen. In Ons Huis krijgen de meisjes naai- en breilessen, terwijl op andere avonden de jongens nuttig en aangenaam worden beziggehouden; overdag, als de ouders op het land bezig zijn, dient Ons Huis als bewaarplaats voor de kleine kinderen. Enkele minuten voorbij de stichting is het ■»Museum Vaal«, een café, waarin voorwerpen uit dieren-, planten- en delfstoffenrijk tentoongesteld zijn; in den tuin kunnen de kinderen zich vermaken met schommelen, wippen, enz. (zie advertentie). Iets verder dan Vaal staat links een handwijzer ; hiervandaan leidt een aardig voetpaadje langs de beken; in een kwartier brengt dit ons aan de halte Zwanenspreng van de Locaalspoor met vlak daarbij de inrichting voor kunstmatige vischteelt. Langs het Kanaal kan men hier naar Apeldoorn terugkeeren. Ruim een uur van Apeldoorn af ligt Beek- bergen, dat waarschijnlijk zijn naam verschuldigd is aan de vele beken, die hier tusschen de heuvels en bergen doorvloeiden. Engeland, een buurt tusschen Beekbergen en Ugchelen, herinnert nog aan de oudste bewoners der Veluwe. Bij Beekbergen is de bedelaarskolonie »// id. met 2 paarden ƒ6.—. Een rijtuig met 2 paarden naar Loenen en over Oosterhuizen langs den Zutphensche Straatweg met 2 uur oponthoud ƒ 9.—. Een rijtuig met 2 paarden naar de Loenen over Woeste-Hoeve terug met 2 uur oponthoud ƒ 10.—. Een rijtuig met 1 paard naar Loenen, Waterval en terug over Ugchelen ƒ4.50, id. met 2 paarden ƒ8.—. Een rijtuig met 2 paarden over Dieren, Brummen en terug over Voorst ƒ13.— . Een rijtuig met twee paarden naar Velp en Arnhem en terug over de Woeste-Hoeve /l6— Een rijtuig met 1 paard naar 't kasteel Nijenbeek onder Voorst over de »Zutphenboer« en Twello met 2 uur oponthoud ƒ 5.50, idem met 2 paarden ƒ10.—. idem over Deventer terug ƒ 11.—. Een rijtuig met 1 paard naar Epe met 2 uur oponthoud ƒ 5.—, id. met 2 paarden ƒ9.—. Een rijtuig met 1 paard over den Anklaar langs den Veg naar Twello terug ƒ4.50, id. met 2 paarden ƒ8.—. Een rijtuig met 1 paard naar Twello en terug met 1 uur oponthoud ƒ 3.50, id. met 2 paarden ƒ8.- Een rijtuig met 2 paarden naar Vaassen over Terwolde en Deventer terug ƒ11.—. Een rijtuig met 1 paard naar Vaassen en terug met 1 uur oponthoud ƒ3.—, id. met 2 paarden ƒ5-—- Een rijtuig met 1 paard naar Arnhem ƒ 7.—, idem met 2 paarden ƒ 12.—. Een rijtuig met 1 paard naar Zutphen, met 2 uur oponthoud ƒ5.50, id. met 2 paarden ƒ 10.—. Een rijtuig met 1 paard naar Hoenderloo met 2 uur oponthoud ƒ4.50, id. met 2 paarden ƒ8.-. Een rijtuig met 1 paard naar Nunspeet ƒ7.—, idem met 2 paarden ƒ13.—. Een rijtuig met 1 paard naar Elspeet ƒ4.50, idem met 2 paarden ƒ8.—. Toeren met 1 paard per uur ƒ1.50, id. met 2 paarden per uur ƒ2.50. Voor onderstaande rijtoeren vóór 12 uur 's namiddags terug in Apeldoorn of na 6 uur 's namiddags uit Apeldoorn wordt verminderd tarief toegepast. Naar Hoog-Soeren met 1 paard ƒ 3.— met 2 paarden ƒ 5.—. Naar het Wiesselsche Bosch met 1 paard ƒ2.50, met 2 paarden ƒ4.50. Naar den Dassenberg met 1 paard ƒ4.—, met 2 paarden ƒ7.—. Naar Ugchelen-Beekbergen met t paard ƒ2.50, met 2 paarden ƒ4.50. Onder bovenstaande prijzen zijn alle kosten begrepen, behalve de fooi voor den koetsier. Rijwielhandel en reparatie. Gebr. Noteboom (voorheen E. H. Rietberg), Dorpstraat AA 294. Gebr. Versteeg, Loolaan A 589. Telephoon 25. Bijzondere Inrichtingen. Inrichting voor Geneeskundige Gym= nastiek, Orthopadie en Massage. Paschlaan AA 377. Directeur J. Straatman, Leeraar (m. o.) R. H. B. Sch. Geopend voor dames, heeren, meisjes en jongens, 's morgens 7 uur tot 's namiddags 6 uur. De Directeur is te spreken alle werkdagen voorm. 7.30—8.30 en nam. 1—2 uur. Villa Catharina. Mr. van Hasseltlaan, Wilhelminapark. Gezondheidsoord voor kinderen tijdelijk en doorloopend. Billijke condities, uitstekende referenties. Dames E. van Meulenaarsgraf, G. C. E. Saalbach. Ged. Witte Kruis. Villa Ingeborg. Vijverlaan hoek Prins Hendrikplein. Herstellingsoord voor malaria, bloedarmoede en zenuwzwakte. Zusters Cornelia van Leeuwen, Frieda Vos. Gedipl. Haagsche Comité. Batikateliers Arts and Crafts uit Den Haag, onder Directie van Mevr. A. Wegerif— Gravestein. In deze ateliers wordt het oude Javaansche batik procédé toegepast op modern decoratief gebied, als meubelbekleedingen, gordijnen, tafelkleeden etc. Terwijl alle soorten stoffen daartoe gebezigd worden. HOTEL „ORANJEPARK" Regentesselaan AA 373, APELDOORN. ftotel. — Pension. — Restaurant. Interc. Telephoon 144. Gelegen in 't mooiste gedeelte van 't Oranjepark, beveelt zich bij uitstek aan voor families. 6roote tutn. Ruime eetkamers met verandah. Luchtige slaapkamers. VrooUjhe gezelschapskamers. CAFÉ „LAMARK." Musenm. Amhemsche Straatweg C 387. 20 minuten van het station. Zijn te bezichtigen opgezette Vogels, VierVoetige dieren, delfstoffen euz. LOMMERRIJKE TUIN waarin schommels, wippen enz. CONSUMPTIE BILLIJK. Jf.Jj. gelegenheid tot het oogetter] verrj vogels er] zoogdieren. HOTELS. ai Logies „ . . v en Diner Eigenaar. Gelegen. S ontbijt vanaf Opmerkingen. fcS vanaf TT„. _ , _ . _ , Pension ƒ 4.— per persoon Hotel van der Burg. A. C. Arnd. Dorpstraat. 40 ƒ 2.— ƒ1.25 tot p.dag.Tu in en veranda's. rr , ttAI i .. i , ,r, ... . , / Het geheele jaar geopend. Het Hotel ligt aan de Tramlijn in het centrum van Apeldoorn, op 1» minuten afstand van het station en 2 minuten van de welbekende Loolaan, welke rechtstreeks naar het Koninklijk Paleisen de Soerensche bosschen leidt. Zeclandia. G. Bergervoet. Dorpstr. C C 355. ƒ 1.50 ƒ 1.—en Ruime kamers. Goede con- vr. „ . , hooger. sumptie. Billijke prijzen. Nieuwe Kroon. W. Bloemink. Loolaan. Hotel en Café-Restau- E.J. Bruins & Co. Marktplein o. h. gerenom- Zalen voor Partijen en vcr- rant „Central . Gemeentehuis. 8 „ 1.50 meerde gaderingen disponibel. _ keuken. Hótel Apeldoorn. G. C. Burgerhout. Stationsplein. 18 „ 1.75 / 1.50 Table d'Hóte 51/» uur. Ue Moriaan. N. Buwalda. Deventerweg. 25 „ 1.75 „ 1.50 Stalhouder. Groote tuin. Hotel en Pension B. Dijkman. Loolaan. „ 1.25 „ 1.50 HAtel Oranjepark. W. M. Waal. Regentesselaan Badkamer. Bibliotheek. A A 343. 12 // 2.25 1.75 Gezelschapszaal. Leeszaal. Atirio 1902. F)ötel nDe Keizerskroon". HET LOO bij APELDOORN. Eerst Familienhólel en Pension. Gelegen in de onmiddellijke nabijheid van het Koninklijk Paleis en Park, het station Het Loo van den Locaalspoorweg Dieren—Hattem—Zwolle, de Soerensche en andere omliggende bosschen, naar welke bosschen volgens tarief, rijtoeren zijn te maken. Tram, uitgaande van het Hotel, naar het Station Apeldoorn. Rijtuigen en Paarden aan het Hotel verkrijgbaar. Volledig Pension, billijke prijzen. Uitstekende gelegenheid tot het geven van Diners en groote Buitenpartijen. Aanbevelend, J. H. RÖGE, Eigenaar. fttttio 1689. Pensions te Apeldoorn. NAAM. I Eigenaar. Gelegen. Dijkstra. Mevr. Wed. Dijkstra-Kuperus. Boscliweg. Gelria. Dames van Eerden en Wenting. Zwolsche weg Aurora. Mej. P. Gericke. Mariannalaan. Buitenzorg. W. den Haan. Sophiapark. * Cornelia. M. F. Jansen-Slijper. Asseltsche weg 479. H. J. Hoekstra. Zwolsclie weg A 70. van Marle. Mevr. van Marle. Dorpstraat. Charma. D. R. Reitsma. Regentesselaan hoek I Mon Repos. G. van Rooijen. Loolaan 943. Welgelegen. D. Scheuter. Deventerstraatweg. logeerkamers, eet-en conversatiezaal.Schaduwrijke voortuin m. vijver, Sieverdink. J. W. Sieverdink, Cuisinier. Boscliweg 928. Mej. Sjoenis. Loolaan 20 A. Quisisana. Mej. V. A. Snoek. v. d. Houven v. Oordt- _ laan (Oranjepark). V;ato- Mevr. Willing-Kilp. Kastanjelaan. Dikema. Mej. Dikema. Oranjepark. Helder. Mevr. Helder-Melchior. Piet Joubortstr. 431. b. d. Loolaan. G. H. Camphuis, Cuisinier. Loolaan A 575. 1 ension. v. d. Ramhorst de Brouwer. Zwolsche weg. \ illa Rosa. Mevr. Wed. A. E. Middelkoop. Deventerweg. Prisia. Mevr. Hoekstra-van Reisen. Zwolsche weg. Pavillioen. P. Fonkert. Amersf. Str.weg. CAFÉ 1 »De Poort van n?le?£' T. Mouw. N. Marktplein A 856. //iivoli . J. C. Oosthout. Nieuwstraat. Pensionsprijs. Opmerkingen. ƒ2.— tot ƒ 3.50 Onmiddellijk bij Bosch en Tram. // 2.50 // g 3.50 Tevens familie-pension. ^ billijk. Zomer- en winterverblijf. /i-sop-^gp.pers. Kinderen ben. 10 j. halve prijs, aparte bediening. ƒ 2.50 a ƒ3.— Mooie tuin. Emmalaan. Prachtige ligging, riant uitzicht. ƒ3. tot ƒ4.— Stalling voor équipage. | // 3.— „ „ 3.50 Annex wandelbosch groot ± 51/2 Hectare, 24 min. van Station, Post- en Telegraafkantoor en publieke parken. ƒ 3.— a ƒ 3.50 Direct bij bosschen, Loolaan en Koninkl. Park. J 2.50. » 3.—. Schoonste gedeelte in het Centrum. vanaf ƒ2.50. Vrije zitk. met gebr. serre en tuin. Groote tuin. Lommerrijke tuin. Groote tuin. Met tuin. Zeer griote tuin. vanaf ƒ2.50. In 't midden der bosschen, Tel. 104. RESTAURANT. ; Groote tuin. Kegelbaan. Gelegenheid v. partijen enz. diverse zalen. Groote tuin, kegelbaan enz. Zie ommezijde. bRUNO TIDEMAN Bureau Woninggids Dorpstraat AA 535. Ltd der Vereentging Kantoren van vaste goederen tn Nederland. ALPHABETISCH REGISTER. Aardhuis, bladz. 46. Afstandswijzer zie 71. Amersfoortsche Str.w. 24, 42. Appoldro 7. Arnhemsche Str.w. 17, 49, 51. Asseltsche Weg 49. Badhuis 19, 22, 49. Badhuisweg 22, 49. Batikinrichting 17, 58. Bedelaarskolonie 52. Beekbergen 7, 50, 52. Beekstraat 19. Berghuis 49. Boekh. Van Wieringen 21. Boschrust 23. Boschweg 49. Brinklaan 49. Café Central 20, 60. „ Loolaan 23, 60. „ Neuf 25. „ Poort van Kleef 20, 62. „ Tivoli 62. Clarenbeek 8, 49. Dassenberg 47. Deventer Straatweg 27, 50. Dorpsstraat 19, 49. Echoput 44. Eendracht 49. Eerbeek 52. Eik-en-Dal 47. Emmalaan 29. Emmapark 29. Engelanderholt 7. Ericastichting 50. Faam 37. Feestterrein, bladz. 29. Felua (museum) 25. Fonteinboom 47. Fort Java 42. Gedenkbeeld 24, 42. Gemeentehuis 19. Gezondheidsoord (voor kinderen) 29, 58. Hattemsche Veld 51. Heilgymnastiek 14, 27, 58. Hersteloord Ingeborg 27, 58. Hervormde Kerk 22, Hoenderloo 50. Hofveld 51. Hofstraat 19. Hohenheim 50. Hoogeland 52. Hoogere Burgerschool 15, 27. Hoog Soeren 45. Hotel Apeldoorn 17, 60. „ Van der Burg 21,60, 72. „ Central 20, 60. „ Eik-en-Dal. „ De Keizerskroon 25,61. „ De nieuwe Kroon 23,60. n De Moriaan 8, 27, 60. „ Oranjepark 29, 59. „ Zeelandia 19, 60. Huneschans 7. Inktfabriek 26. Inspectiebureau 26. Instituut Donck 29. Israëlietisch Kerkhof 51. Kal verstraat 17. Kanaal 50, 51. Kantongerecht, bladz. 26, Kazerne 26. Katholieke kerk 19. Katholieke kerkhof 51. Koninginnebank 48. Koningsschool 23. Koninklijk Paleis 30. Koninklijk Park 35, 70. Kostersbrug 49. Leerschool 7. Leger des Heils 19. Locaalspoor 49. Loenen 52. Loolaan 22. Loosche Weg 30. Machinefabriek 49. Mariastraat 19. Marktplein 19. Massage 14, 27. Melkinrichting 26. Milligen 46. Monumentale bank 29. Mr. van Hasseltlaan 29. Museum Vaal 51, 59. Nieuwstraat 22. Nieuwe marktplein 26. Normaalschool 22. Onderwijs 14. Ons Huis 51. Oranjepark 27. Orden 49. Oude Loo 9, 37. Oude Marktplein 19. Paleislaan 24. Papierfabriek 49. Paschlaan 14, 27. Pavilloen 42. Pensions 62—63. Piet Joubertstraat 23. Pomphui 47. Post- en Telegraafkantoor 21. Prins Hendrikplein 27. Prise d'eau, bladz. 42. Protestantenbond 27. Regentesselaan 26. Ridbroek 8. Rijkskweekschool 27. Rijwielhandel 57. Synagoge 27. Sophiapark 25. Sport 15. Sportterrein 29. Spaansche Kappen 44. Stalhouders 53—55. Station Apeldoorn 17. Stationsstraat 25. Station Het Loo 25, 30. Telephoon 16. Tivoli 22. Toegang Park 25. Ugchelen 49, 50. Uddel 7, 46. Uddelermeer 46. Vakschool 15, 26. Veldhuizer Spreng 52. Veldzicht 50. Vrijenberg 8. Vijverlaan 27. j Waldeck-Pyrmont-laan 25. Waltersbergje 42. Wandelpark 42, 49. Waterleiding 14. Waterval (Loenen) 52. | Weeshuis 30. Wegwijzer Kon. Park 70. I Welgelegen 50. Wiessel 44. Wilhelminapark 29. Zutfensche Straatweg 50. Zwanenspreng 51. Zwarte bord 43. ! Zweminrichting 22. Zwolsche weg 30. WEGWIJZER van de Kaart van het Koninklijk Park. (Zie achter in de Gids). No. 1. Bijlantrust. No. 19. Moestuin. „ 2. De Paraplui. „ 19a. Woning Tuinbaas. „ 3. Louise Tempel. „ 20. Valkenberg. „ 4. Bigotsberg. „ 21. Ijskelder. „ 5. Steenentrapjes „ 22. Het Weidje. „ 6. Willemstempel. „ 23. Klein Loo, woning van den Intendant. „ 7. Waterval. „ 24. Konings Kruis. „ 8. Hooge Vijver. „ 9. Boerderij. A. De nieuwe Sprengen. „ 10. Schietbaan. B. De oude Sprengen. „ 11. Badtent. C. Toren Laan. „ 12. Nieuwe Vijver. D. Groenewoudsche Laan. „ 13. Nieuwe Badtent. E. Gedenknaald Leerlingen H. B. S. „ 14. Koninginne Eiland. „ 15. Bloementuin met KLEUREN: Rozenberg. Grond — zwart. „ 16. De Faam. ' Bosch — groen. „ 17. Chalet. Straat- en grintwegen — rood. „ 18. Oude Loo. Schoenenmagazijn H. ELFRINK, LPELDOORN, mstraat d. tl. ELFRINK, APELDOORN, Korenstraat 163. . Ae\£c cv wwk -fc€r e\V-e fsi *>**«. Reparatiên spoedig, net en billijk. Inrichting voor gebrekkige voeten. u/ 1 \iiE7sn a n > vv - j• 1 mnd/nuj Stationsplein, hoek Sophiapark, APELDOORN. Interc. Telephoon 40. ? Isobarometnscbe Bïerbottelanj. / fabriek van JVKnerale CHateren. ( HANDEL IN WIJNEN ENZ. > v Filiaal der Stoomzuivelfabriek Emstermate. HOFLEVERANCIER. ) Wed. Klinkenberg-Wiggers. HET BESTE EN GOEDKOOPSTE ADRES VOOR Sigaren, Tabak, Thee, Koffie en Cacao. iDoiEsiF'STiEa^^rr ^ 531 H. 3EIJMAN, KORENSTRAAT, APELDOORN. Opgericht 1831. Telephoon No. 55. HANDEL IN Koloniale- en Grutterswaren. Koffie en Thee. SPECIALITEIT IN GULDENS THEE. COMESTIBLES. Diverse soorten JBiscuifs. JVafuur- ei\ Jloomboter. Jiaas. (granen en Voederartikelcn. Prijscouranten op aanvrage gaarne ten dienste. J. W. van der meij, Rofleverancier, APELDOORN. Magazijn van Goud=, Zilverwerken, Horlogiën en Juweelen. Reparatiën worden spoedig en solide geleverd. Magazijn „Randerodc." VAN KINSBERGENSTRAAT. Htclier van JVIantcls en Costumes. SPECIAAL ADRES VOOR TRICOTGOEDEREN, patnes-, jteeren-, en KinderHousen en solfóen. PRIMA SCHOOLKOUSEN. Pa$3cmcntcric3, Broderic$. STOOM-TABAKSFABRIEK. TACONIS & WIJNVELDT, opv. van E. C. NINABER & ZOON, APELDOORN, Kanaal b/d. Sluis. Rookt uitsluitend deze tabakken, zij munten uit door fijne geur, beste brand en lichte qualiteit. Bij den uitgever dezes is mede verschenen; Een Afstandswijzer in Kilometers, voor fietsrijders in de omstreken van Apeldoorn. PRIJS ƒ0.10. Voor de bezitters Van deze Gids ƒ 0.05. HOTEL v.d.BURG voorheen Hotel SCHIMMEL. CAFÉ-RESTAURANT. Geheel nieuw herbouwd en ingericht volgens de eischen des tijds. 40 Kamers, groote en kleine Zalen, Tuin, Veranda's. Speciale Remise voor Auto's en Rijwielen. BONDS=HO TEL. Gelegen aan de tramlijn van het station naar Het Loo, (10 min'uten van het station en 2 minuten van de welbekende Loolaan). Kaart van de omstreken van Apeldoojven hetLoo. henevens het Koninklijk Park. Voor het Dorp Apeldoorn. z,oe Weyenhaart. Uitgave vanA.F. van Wier mg en. Apeldoorn/. Dorpstraat, A 542. Boek en Kunsthandel Leesbibliotheek. Telephoón N?114. JHötel, (?afé, R^estaurarit EIK-EN-DAL. HOOGSOEREN by Apeldoorn. Gelegen te midden der Hoogsoerensche dennen- en beukenbosschen. Mooie vergezichten van uit het hotel over de omringende heuvels en heidevelden, van alle kanten ruim uitzicht op de hertenweiden. Een der prachtigste uitstapjes van Apeldoorn uit. Steeds ingericht tot het ontvangen van kleine en groote gezelschappen. Déjeuner en diner altijd te krijgen. Vooruitbestelling gewenscht. Ruime EogecrHamcrs met BalKott met prachtig uitzicht op den omtrek. Aanbevelend, R. K. DE ROOS, Eigenaar. Vraag uwen Boekhandelaar NEELMEIJE R'S INKTEN, GOM, ZEGELLAK. Het zijn Nederlandsche fabrikaten, welke in elk opzicht voldoen. NEELMEIJER & Co., Hofleveranciers, Apeldoorn.