1 Boekbinderij •
kloosterman
TEL. 2341 62 - A'DAM











1059
LODE BAEKELMANS
MENSCHEN
GUST JANSSENS, ANTWERPEN MCMXVII
G.35J















MENSCHEN



Zes honderd exemplaren werden gedrukt op de persen van Gust Janssens, te Antwerpen, in 1917.
Dit is nummer 234
Van denzelfden schrijver verschenen:
«Uit grauwe nevels», schetsen, 1901.
«Marieken van Nijmegen», roman, 1901.
«De Waard uit «De Bloeiende Eglantier», roman, 1903.
«De Doolaar en de weidsche stad», roman, 1904.
«Havenlichtjes», novellen, 1905.
«Wat moeder zong», kindervertellingen, 1905.
«De Zonnekloppers», novellen, 1906.
«Dwaze tronies», vertellingen, 1907.
«Sinjoorkens», schetsen, 1910.
«Havenvolk en Sinjoren», bloemlezing, 1910.
«W. G. van Focquebroch», een studie, 1911.
«Tille», roman, 1912.
In samenwerking met V. de Meyere :
«Het boek der Rabauwen», bijdragen tot de studie van het volksleven der 16e en 17e eeuwen. 1914.



ltïs<i
LODE BAEKELMANS
MENSCHEN
GUST JANSSENS, ANTWERPEN MGMXVII



MAATSCH.
nederl. lettenk, leiden



'IN HOLLAND STAAT EEN HUIS







In den killigen sterrennacht daverde maar steeds de grond onder het zwaar gebonk der kanonnen.
Doodaf van vei'moeidheid zat een troepje vluchtelingen, onder beschutting van een open wagenkot te staren naar den laaienden vuurgloed boven de stad.
Uit den Polder klonkt het rumoer der vluchtende menschen, het gehinnik der paarden, het geloei der koeien.
Vruchteloos had het troepje, door toevalligheid bijeen, een schuilplaats gezocht voor den nacht. Waar men ook aanklopte was alles bezet, tot men eindelijk in de schemering, in dit verlaten wagenhuis was beland. De voorraad werd bijeengebracht, de vrouwen sneden boterhammen. Een jongen had hout gesprokkeld en een vuurtje aangelegd, waarop in een blikken pannetje een soort koffie gebrouwen werd. Men at en dronk, en terwijl men in de wegsmeulende, soms opflikkerende assche staarde, bespraken de mannen de oorlogskansen en de ramp die hun stad trof. De vrouwen zwegen vol kommer, nadat de kinderen in meegesleurde dekens tusschen pakken en valiezen waren slapen gelegd. Een ziek kind schreide, een moeder wiegde haar zuigeling op den schoot.
Vooraan zat een vrouw op een reiszak, het hoofd in de handen. Naast haar op den grond rookte een man zijn pijp en keek voor zich uit. Over de velden slierde



de mist en vervaagde de glans der links en rechts ontstoken vuurkens. Aan den herfsthemel twinkelden klare sterren.
Moe van ontzenuwing, onrust en meedoolen in de menigte, dutte de rest van het gezelschap in om wanhopig op te schrikken bij eiken slag, waardoor hun blikken getroffen werden door de brandende stad.
Toen zag de man dat de vrouw ellendig te schreien zat. Hij schoof nader en sprak vage troostwoorden.
— Ik ben zoo ongelukkig, nokte zij.
— Och alleman, Madame!
— Wat moet ik gaan aanvangen als mijn spaargeld op is?
— Laat ons maar niet aan den' dag van morgen denken, wat ons te wachten staat weet niemand.
— Gij zijt een man ...maar ik ben een vrouw die alleen staat.
— En uw man dan?
— Och ik weet niet waar hij gebleven is... Hij was • zoo bang... Woensdag zei hij zoo: Marie, zei hij, ik
trek er van door, ga mee, anders ga ik alleen. Ik dacht dat het truut was... Ga maar, zei ik, ik blijf in den winkel... d'affaire moet toch opgepast worden... Ik vaag mijn botten aan d'affaire, zei hij, ga mee want 't gaat hier stinken, straks beginnen ze te bombardeeren en wie weet wat ons te wachten staat... Maar ik wou niet. Toen hebben wij de centen verdeeld, elk de helft, en hij is vertrokken.
— Maar ge zult hem wel vinden. Een mensch loopt in geen zak...
— Was ik maar niet zoo koppig geweest... 't was wel een bangerik maar hij had toch gelijk te gaan loopen!
— Wie kon dat voorzien? Ik wou ook niet weg...



Mijn vrouw en mijn kind, een baasken van veertien jaar, hebben mij op de knieën gesmeekt om mee te gaan, maar ik wou blijven. Ik had zakken zand op de kelderopeningen gelegd, water geplaatst overal waar ik een emmer zetten kon, juist zooals het voorgeschreven was;.. Ik bleef de menschen inzeepen, tot Donderdag morgen... De menschen wilden nog geschoren zijn voor hun vertrek! Maar toen kwamen geburen, toen kwam een agent, toen kwamen mannen van den ijzerenweg, en allen riepen mij toe toch te vluchten... En toen ik al die menschen loopen zag, ben ik ook gaan loopen en 'k ben niet eens zeker de huisdeur te hebben gesloten... Maar 't brandt nu toch!
— En hebt ge dan niets meegenomen ?
— Ja, een paar scheermessen, en mijn tabak, en mijn centen natuurlijk.
— Ik heb een valies met eten gevuld, een halve bol kaas, een brood en sardienen en chocolade.
— Toe maar, dan zullen wij van honger nog niet omkomen!
— Hebt ge soms honger?
— Neen, dank u, dorst wel... 't was maar bij manier van spreken.
— Anders...
De vrouw voelde zich getroost door het praten.
— 't Doet toch leelijk, meende zij, ik heb hooren zeggen dat het Zuid plat ligt.
— Er is een bom op Stuyvenberggasthuis gevallen, en toen ik dat vernam was ik maar blij weg te zijn... 't Is gedaan met Antwerpen.
— De toren staat er nog!... Wie had zoo iets kunnen droomen?
—- 't Is oorlog, wijsgeerde de coiffeur, ik beklaag de menschen die ginder gebleven zijn.



— Nu is er toch niemand meer in de stad!
— Ge kunt niet weten, maar ik die niet bang van natuur ben zal toch blij zijn over de grens te zijn.
— Ik ook, Mijnheer.
Eensklaps werd het nachtrumoer geweldiger. Op den straatweg klonken de stemmen angstig-luidruchtig, tot boven het geloei van het vee een waarschuwing ging om zich te redden.
— Och God toch, jammerde de vrouw met den zuigeling.
— We moeten vluchten, Madame, betoogde de coiffeur, maar ik zal uw valies dragen.
Stram van zitten richtte Marie zich op, dankte voor de voorkomendheid.
— De menschen moeten elkaar nu helpen, weerde de coiffeur af.
Zonder zich verder om het gezelschap te bekommeren trokken beiden den straatweg op, strompelden voort door het gedrang in den nacht.. Zij hoorden stemmen, maar zagen slechts schimmen van beesten en menschen.
De overspanning hield hen recht en zij hunkerden naar den dag. Soms struikelden zij over een uitstekenden kei of een boomstronk, maar verduldig togen zij voort.
— Ginder verre zie ik een lichtje branden, zei Marie.
— Als het een estaminet is dan gaan wij er eentje pakken.
In het kroegje aan den weg zaten vluchtelingen, of lagen in stroo op den grond. De waard stond achter den toog.
— Twee pinten.
— 'k Heb geen bier meer!...



— Wat dan? Melk? Koffie?...
— Slechts water en Balsera... 't Is alles op, Mijnheer.
— Dan zullen wij maar een borreltje Balsem gebruiken... Zit neer, Madame, hier op de tafel.
De coiffeur zat op de valies en leunde tegen den toog, een tweede Balsem gaf hem nog een weeër gevoel van dorst terwijl hij, half ingedommeld, het tiktakken hoorde der huisklok en het geronk der slapers. Maar spoedig klonk weer het alarm buiten en joeg de angstige menschen recht. Zij sjokten voort langs de baan met drogen mond en angstig hart.
Voor hen liep een familie met volwassen dochters, die onder elkaar kibbelden over verloren zijden regenschermen met zilveren krukken, ergens in een gracht gevallen.
De morgen kwam in de lucht met leepen glans en zonlicht dat vocht tegen den dauw. Voor de eerste maal bekeek de coiffeur zijn gezellin, zoo wisselvallig op zijn levenspad geplaatst. Zij was een frissche blondine met blauw-onschuldige oogen. Een deftige vrouw, bedacht hij, wie laat nu toch zoo'n jonge vrouw alleen achter in een belegerde stad. Haar zwart kostuum, mogelijk haar trouwkleed, zit haar goed aan het lijf, en zij draagt reeds een aardigen winterhoed. Schoon zijn toch onze Antwerpsche vrouwen, oordeelde de coiffeur; en wat flink postuur!
Marie, ietwat gegeneerd onder zijn blik, keek nu ook haar begeleider aan. Een ferme vent met fraaie snor, meende zij, een ordentelijk man, een echte Mijnheer.
— Mijn haar zal wel in de war zijn, opperde zij.
— Och dat kan nog al gaan, en daarbij wie let daar nu op.



— De menschen zien er allemaal verbalemond uit.
— Ja, precies zoo grauw alsof zij in dagen niet gewasschen zijn.
— Van het stof en de verbauwereerdheid!
Lustig brak de zon door. Het licht straalde warm over het groen en de trekkende menigte. In de verte lag het dorp.
— Kom langs hier, Madame, wij zijn te Cappellen en nu zullen wij probeeren een rijtuig te vinden. Wij moeten vooral uit het volk en het gedrang geraken.
— Wat een geluk dat ik u getroffen heb, prees Marie, ik zou verloren loopen.
— Gij zijt ook nog zoo jong, Madame.
— Toch vijf-en-twintig!
— Och ik zes-en-dertig!
— Dat zou men niet zeggen.
— Och oud ben ik wel niet... Maar hebt ge geen familie?
— Ja, een broer en een zuster, maar die zijn met hun eigen huishouden reeds lang vertrokken. Ik, met mijn witgoedwinkel kon niet weg; mijn-man was klerk in een assurantiebureau.
Over de statie in een herberg, konden zij een kop koffie bemachtigen en terwijl zij slurpten, hoorden zij den stationschef vertellen, dat er nog zooveel treinen mogelijk naar Holland zouden vertrekken. Verder dan Eeckeren konden zij zich niet wagen, maar het personeel deed zijn best om de vluchtelingen te helpen... De coiffeur pinkte vol verstandhouding en Marie begreep den geheimzinnigen wenk. Weldra stonden zij op het perron tusschen de onrustige reikhalzende menigte.
— Als we daar mogen in gelukken!
— Goed oppassen en mi,] volgen. Eens over de grens



is alles voorbij... Maar hier staat volk voor zes treinen.
Uren vergingen. Lange treinen, die van Eeckeren kwamen, stopten,en telkens werden nog menschen opgeperst in de overvolle wagens. Boven op de wagons hurkten mannen en lagen fietsen. Op den tender zaten havelooze kinderen. Geroep, krakeel, geschrei van kinderen en geblaf van honden werd slechts afgebroken door het sein der stoomfluit. Tegen middag waren zij door het gedrang in de eerste rei der ongeduldigen geraakt, maar heel achteraf waar de kans gering was.
De coiffeur zweette van opwinding en inspanning, schreeuwde mee zonder reden. Marie hield zich dicht bij» hem, onder bescherming van den man. Ditmaal stopte een nieuwe trein wat achteraf, en voor zij het wisten zaten beiden in een tweede-klasse wagen waar plaatsen onbezet gebleven waren. Achter hen stormden mannen en vrouwen met kinderen binnen, zochten plaats in de gangen, tusschen de beenen der zitters. Eindeloos lang nog bleef de trein wachten op wat niemand wist, toen gilde de stoomfluit en men riep hoera. Traagjes ging het naar het Noorden, telkens werd gestopt, keek men uit de raampjes naar de pinnekensdraadversperringen en de gerooide dennenbosschen, — waar nog slechts puntige stokken uit den grond staken. \
Men hoorde nu haast geen geschut meer. En al deze forten die niet gewerkt hebben en de pinnekensdraad, overwoog de coiffeur, ze hadden langs hier moeten komen. De zon in rossen nabloei op de heide gaf een gevoel van rustige eenzaamheid. Zij waren haast in veiligheid, en dan zou men zien. Na stilstand te Calmpthout bommelde de trein weer door tot Esschen. Marie trakteerde onderweg op chocolade, brood en appelen,



en morgen brak toch een nieuwe dag aan met ander gebeuren en verschen kommer.
Piet laveerde van het eene groepje naar het andere als een goed tooneelmeester van dit feest.
Lona zat preutsch tusschen blonde landgenooten, die luidruchtig kletsten en de invallen meezongen door een hunner op de piano ingeleid. Telkens dronken zij schuimende pinten Muenchener.
Minneken en Madame hielden de opgewektheid aan gang bij wat pas afgemonsterde kameraden, een paar Scandinaven, een Fin, een Amerikaansche neger en een bruine Italjaan.
Missken liet haar «drink» in den steek door een dikbuikig oud kapiteintje betaald, en kwam er een nieuwe naast mij proeven. De gedoogzame Engelschman rookte ondertusschen een pijpje navy cut en proefde zijn Scotch whiskey.
Soms wanneer de hotelschei geklonken had, kwam de meid Madame iets in het oor fluisteren. Dan zei de waardin het nummer der beschikbare kamer, de meid verdween, en geen gast bekommerde zich om de stoornis.
Het kapiteintje kwam, toen zijn glas leeg was en hij een nieuw besteld had, naast mij zitten en begon een gesprek. Hij had wel gemerkt dat ik er zat als een indringer en begon nu Antwerpen te prijzen als een prettige stad. Ik moest de Christmas ale van zijn land op zijn gezondheid drinken. De opgetuigde driemaster onder den glazen stulp in het buffet, de papieren vlaggetjes van alle landen die in krans langs het loofwerk van den spiegel hingen, gaven hem gelegenheid om over schepen en havens te praten. Elke vlag was hem bekend voor zoover zij op den oceaan ontmoet werd, en dat bracht hem op seinvlaggen, op de taal der



schepen wanneer zij elkaar mochten begroeten. Nu hij praten kon, smaakte zijn whisky beter. Mild zette hij mij aan om hem bescheid te doen, wat Missken in mijn plaats deed. Even vroeg hij wantrouwend of ik soms een afschaffer, een «teetotaller» was. Hij was evenmin een «toss-pot», maar Christmas mocht een mensch toch wel vieren. Moedermensch alleen op de wereld,was hij niemand rekenschap verschuldigd.
De schamele vreugde zong en kloeg om mij heen. Ik was als een, ver van huis en even eenzaam midden der zeelieden. De heimwee-volle ziel der rustelooze havenstad had mij hier gelokt. Hoe ver was ik nu verwijderd van het dagelijksche bekende leven! Het uitheemsche was mij lief, en bestookte mij met onuitgesproken verlangen naar de wijde wereld.
Deze omgeving voldeed in zijn uiterlijke vreemdheid aan mijn eigen lust, aan mijn bitteren zin voor het exotieke dat schepen en schepelingen steeds in mij hadden gewekt.
De Duitsche zeelieden zongen in koor: «Freut' euch des Lebens!» De afgemonsterde bemanning lalde mee.
Piet Roos sneed de plum-pudding aan den toog,pinkte gemoedelijk tot de gasten, en was zoo inschikkelijk van humeur dat hij een bloemenmeisje toeliet te leuren. Het kapiteintje kocht al de bloemen voor de dames, die op hun beurt mild waren en elk slechts een tuiltje kozen, zoodat het meisje weer elders venten kon.
De eenarmige oestervent stond bij den Amerikaanschen neger. Zijn wit schort scheen nu nog blanker, handig dreef zijn hand de oesters tegen het mes dat aan het linkerstuk bovenarm met riempjes vastzat. Het ging naar middernacht. Madame schonk de punch-



glazen vol, want Piet Roos trakteerde jaarlijks zijn toevallige klanten op heete punch.
— Mistletoe and holly!... Plumpudding and punch!... What a pretty Christmaseve, sir! Zoo overwoog het kapiteintje zalig.
Lona stak de kaarsjes aan, een breed - gebouwde Duitscher hielp haar, een blonde jongen met wijd-open gesneden kraag die zijn sterke borst bloot liet.
Spranklend kerstvuur schitterde met weifelende knetteringen, de lichtjes blonken op de zilverschilfers, op de veelkleurig - glazen prutsen, op zilver, goud en rood in het hardgroene denneboompje. Het rook plots feestelijk naar dennenaalden, kaarsvet en punch. Het was de heilige nacht.
Lona stond met diepe kinderoogen in het licht te staren. Haar lange, zijige wimpers trilden, en haar gelaat kreeg een zachten glans. Haar gezel, de blonde reus, keek haar droomend aan. In afwachting woog even de stilte. Toen ging de deur open en traden de drie koningen binnen. Een oud bootsmanneken met visschersbaard en gouden ringetjes in de ooren, een kleine bijbelleurder-in-het-zwart met purperen neus, een haveloos matroosken met een groene papegaai in een houten kooi. De loriassen traden tot voor den toog.
De klok sloeg. Buiten steeg het nachtrumoer plots op als een kerstzang, een Christmascarol van menschenlawaai, muziekgeschal, stoomgebrom en gegil van schepen.
— Happy Christmas!
— Froeliche Weihnachten!
Een zong:
— Stille Nacht, heilige Nacht!
Alles schlaeft, einsam wacht...
Maar het bootsmanneken trad naar voren, nam zijn



muts af en zijn kale knikker blonk. Zijn stem klonk plechtig, beefde eenigszins van aandoening: — God bless the people over the whole world! Dan hebben al de menschen in de schenkkamer elkaar toegedronken en vergeten dat zij zwervers waren en elkander zoo vreemd.
Toen ik buiten kwam stonden de sterren hoog op het hemelveld. De wind joeg de straten droog tot glibberige ij spaden. — En overal ontmoette ik vroolijke nachtraven, die opgewekt waren door licht en drank en door wat vroomheid.
Dat is nu lang geleden!...







deeld, werken in den loop van den dag en 's avonds leven. Maar wanneer hij niets rook was hij toch in de zaligste stemming! De wormstekige trap kraakte dan onder zijn gestommel, zijn deur vloog met een smak open, hij tuimelde twee binnentrapjes af, sloeg met een zwaai zijn waschgerei op den vloer. Sinds lang had de hospita de porceleinen waterkan vervangen door geëmailleerd goed dat de zichtbare sporen droeg van Nonkel Piet's geweld.
's Zondags had hij altijd een uitstapje achtei een vaandel of een fanfare, of achter beiden te gelijk. Het was een leutig inhalen van den rustdag. De joelende muziek deed zijn sinjorenhart deugd. Hij dribbelde met korte pasjes voort en floot het airken mee. Zijn zwart Zondagspak gaf hem een heerenuitzicht, en hij genoot als een heer van zijn sigaar, van zijn pintjes en borreltjes. Hij vergat soms zijn maaltijden in druk gebabbel aan den toog, en 's avonds hield hij de slaperige waardinnen aan den praat, wanneer er geen plakkers meer waren om zijn steeds overvol gemoed bij uit te storten.
's Maandags werkte Nonkel Piet maar een halven dag. In den namiddag ging hij zijn zuster bezoeken, dronk in haar keuken koffie,en trakteerde de kinderen op lustige vertelsels en mislukte zoetigheid, misvormd suikergoed of aangebrande bollen, 's Avonds rookte hij de goudsche pijp en speelde vogelpik in het stamlokaal van «De verschrikkelijke Pijl», tot het hem voor de oogen begon te schemeren.
Daarna kwamen kalme werkdagen. Hij rookte zijn pijp en dronk slechts een matig glas op de vergaderingen der talrijke kringen, waar hij «op straf van boet» verplicht was aanwezig te zijn. Met ijver en waardigheid nam hij zijn burgerplichten waar. Met een diepe



basstem kon hij het woord vragen op de bijeenkomsten, beriep zich steeds op de reglementen waarvan hi,i de menigvuldige artikelen kende tot in de minste schakeering van alle mogelijke verklaringén. Natuurlijk ook werd zijn ondervinding op prijs gesteld en zetelde hij als voorlichter in menig bestuur.
Nadat hij 's Zaterdags zijn weekloon ontvangen had, stelde hij zich onder de handen van den barbier.Frisch geschoren, na een bezoek aan zijn tabakswinkel, rekende hij af met zijn hospita, de bazin uit den groenselwinkel, en bezocht na het avondmaal de maatschappij-lokalen.
Zoo sleet Nonkel Piet de zoete dagen waarmede zijn levensbaan geplaveid was. Wanneer een nieuwe vereeniging gesticht werd, wanneer een herbergier van brouwerij veranderde werd hij geraadpleegd.
Oogenschijnlijk liet hem de waardeering onverschillig, maar het was zijn inwendig geluk, de zenuw van zijn leven. In de late uurkens, wanneer Nonkel Piet ergens aan een toog plakte, gebeurde het wel eens dat hij, in een vlaag van vertrouwelijkheid, in zijn binnenste liet lezen.
— Nonkel Piet, getuigde hij dan, Nonkel Piet is de fijnste garstenproever van de wijk, ja misschien wel van de stad!... En in de maatschappijen kunnen zij hem niet missen!... Van zijn zestiende jaar heeft hij er helpen stichten en helpen recht houden ook!... Maatschappijen voor nut en vermaak, fanfares en harmonies, tooneel- en letterkundige maatschappijen en mutualiteiten, strijdersbonden, sportkringen, bonden tot beoefening van vogelpik en tonspel, het lijnvisschen en de gymnastiek... alles heb ik gesteund in de mate mijner krachten, vulde hij bescheiden aan, alleen de wa-



terdrinkers heb ik nooit willen helpen in hun misdadig werk tegen de herbergiers.
Werd hij nog vertrouwelijker na een beetje aanmoediging van den toevalligen toehoorder, dan liet hij er op volgen:
— En als ze Nonkel Piet naar het Kiel zullen voeren, zullen er minstens zes muziekkorpsen achter zijn kist marcheeren, en kronen en redevoeringen zullen niet ontbreken.
Nonkel Piet die zijn levensloop en zijn einde meende afgeteekend te weten, werd ruw geschokt door den oorlog... Het vergaderen vond nu geen liefhebbers meer, stamgasten verdwenen van de tafels waaraan zij zoo menig gezellig uur hadden doorgebracht, de borreltjes moesten gesmokkeld worden, het bier verloor zijn pittigen smaak. De fanfares lieten hun instrumenten rusten, de conversatie van Nonkel Piet verloor zijn belang voor de menschen.
Hij had geleden onder het bombardement! De bange uren gesleten voor zijn oven in de suikerbakkerij, ondanks zijn troost in de flesch, hadden hem geknakt... Zijn decoratie van «Antwerpen getrouw» had hem niet kunnen doen opfleuren.
Nonkel Piet verkwijnde zichtbaar.
Na lange avonden, die hij thuis of in een achterkamer van een kroeg met een paar andere verloren schapen doorbracht, waren eindeloos langwijlig en ook troosteloos vervelend. Bitter voelde hij het gebrek aan een broksken muziek of een vroolijke stapmarsch, aan een gezellige ruzie ter vergadering waar hij met diepe basstem zeggen kon: «Mijnheer de Voorzitter, — ik vraag het woord!» Het licht dat zijn glas bescheen was thans gedoofd, en de jenever, in t geniept geproefd, had geur noch smaak.



Zijn oogen verloren hun glans, zijn snaaksheid verging in wrevel, zijn opgewektheid in gezeur.
Uren lang kon hij sprakeloos in gezelschap zitten... Nonkel Piet treurt, oordeelden de kennissen. Wanneer hij opstond dronk hij ontstemd zijn glas leeg en ging zuchtend weg. Maar over zijn kommer sprak hij geen woord.
Toen de lente in de lucht kwam en de blauwe hemel de gezichten der menschen deed opklaren, kloeg Nonkel Piet van maagpijn en hoestte. Nauwelijks broeide de zon op het groen van lei en park of de steunpilaar der harmonies moest te bed blijven. Enkele dagen later lag hij in het gasthuis, een schaduw van wat hij geweest was, een bleek en zacht schepsel, geteekend voor de lange reis.
Over hem was een groote treurnis gekomen. In zich zelf gekeerd lag hij te soezen en te peinzen, gedwee tegenover de zuster, uiterlijk norsch. Triestig was zijn hart in het besef dat nooit de dingen gebeuren zooals men ze gedroomd heeft.
Door zijn zuster, die hem regelmatig bezoek bracht, werd de voorzitter van «De verschrikkelijke Pijl» verwittigd. In een opflikkering van oude kameraadschap en sociëteitsleven ging deze een paar collegas van andere maatschappijen raadplegen. Zij besloten Nonkel Piet namens hun kringen bloemen en versnaperingen te brengen en hem spoedige beterschap te gaan wenschen.
Het was een plechtig moment voor Nonkel Piet. Hij luisterde met gespannen aandacht naar den woordvoerder, snoof den bloemengeur op, vergat even de gasthuisomgeving. Iets van den vroegeren glans kwam in zijn oogen. Maar zijn stem ontbrak het oud geluid, de ontroering neep hem de keel dicht, en met tranen in



de oogen fluisterde hij slechts: Dank! Dank voor de eer!...
Plots, zonder dat hij er zich rekenschap van gaf, stamelde hij:
— Ik heb zoo liggen dubben,... ik heb er maanden op gedacht... Nonkel Piet is naar de vaantjes... 't is er mee gedaan... maar dat is niks... 't is maar dat er geen fanfares achter mijn lijk zullen gaan... Van mijn schoon begrafenis komt niks... Daar had ik heel mijn leven voor gewerkt!... En nu zonder muziek begraven worden!
En ellendig, overmeesterd door zijn groot verdriet, verborg hij snikkend zijn hoofd in het kussen.



DE VRIENDSCHAP



.



De vriendschap der menschen is doorgaans een chronisch geworden misverstand.
Marginalia. Dirk Coster.
Het kantoor der verzekeringsmaatschappij,een groote glazen hal, werd door de klerken verlaten op klokslag twaalf.
Alleen de twee kassiers tegenover elkaar gezeten aan een hoogen lessenaar, achter een glazen beschot voor de open brandkast, rekenden nog ijverig door.
Janssens was een schrale, lange vent, en Peeters, een ineengedrongen, dik manneken... Sinds drie en dertig jaar waren zij in dienst, en op een paar dagen na, dat Janssens later gekomen was, hadden zij tegenover elkaar gezeten als trouwe werkmakkers en vrienden. Samen waren zij opgegroeid van dwaze bureeljongens, die brieven en polissen mochten behandelen aan de kopieerpers, tot klerkjes van niksmendal, die 's Zondags met hun liefjes naar de Gitschotel of de Dikke Mee wandelden. Met meer durf dan geld waren zij getrouwd met de zondagsche vriendinnen, en de vrouwen werden haast even onafscheidbaar als Janssens en Peeters zelf. Met de klimmende huishoudelijke zorgen en beslommeringen, verbeterde hun betrekking en won-



nen zij in hun werkkring het aanzien van oude bedienden.
Het beheer der maatschappij zelf kon de twee vrienden niet scheiden, en wanneer de betrekking van kassier te begeven was, werden zij beiden, met gelijke rechten, benoemd. Hun vijf-en-twintigjarige indiensttreding werd gelijktijdig gevierd; zooals altijd hielden zij gelijken tred in het leven. Castor en Pollux woonden in dezelfde straat te Berchem, hadden elk twee kinderen, hielden een hond van dezelfde soort en duiven die in de vlucht niet te onderscheiden waren... Slechts de politiek had onderscheid gekweekt in hun geest, Peeters, de uiterlijk dikke materialist, deed zeer vroom en ging geregeld naar de kerk, terwijl Janssens, die een asceet geleek, een pietluttig ongeloovige was... Zij kenden hun wederzij dsche levensopvatting, maar spraken er nooit over dan in vollen kiesstrijd... Doch wanneer zij niet samen waren en tegenover vreemden stonden weerden zij zich geweldig en scherp. Janssens bezocht met Peeters dezelfde estaminets, angstvallig gekozen tusschen de neutrale gelegenheden waar het beste bier getapt werd.
Zij kenden eiken rimpel van eikaars gelaat, elk plooiken van eikaars ziel.
Zoo zaten zij 's middags op 7 October 1914 aan hun lessenaar. Peeters staakte zijn werk, streelde zijn aschgrauwe snor en keek naar de moedervlek, die het gerimpeld haarlooze gelaat van Janssens ontsierde... Onwillekeurig legde nu deze ook zijn pen neer en speurde met zijn grijze oogen in de blauwe kijkers van zijn vriend.
Er drukte iets en zij weifelden.
De bekende klok tiktakte in de stilte. Zij dachten



hun wederzij dsche inzichten te raden, zonder overbodige woorden te spreken. Toen vroeg Peeters:
— Wat gaan wij doen?
— Ja, wat gaan wij doen...
— Blijven wij of gaan wij weg?...
— Iedereen vlucht, oordeelde Janssens ontwijkend.
— Maar wat doen wij ?
— De kinderen zullen zeker vertrekken en ik heb mijn vrouw aangezet om mee te gaan.
— Ik ook...
— Ik zou wel willen blijven, oordeelde Peeters; wij kunnen niet gemist worden.
— Tk bliif. besloot Janssens.
— Ik natuurlijk ook, verzekerde Peeters flauwtjes.
Zij stapten van hun kantoorkruk, gingen peinzend
naar de waschkraan en de kleerkast, wandelden samen op, Peeters met danspasjes naast den langbeenigen Janssens... Zij spraken geen woord meer, luisterden naar het zware kanongebonk... Wanneer menschen jaren lang vertrouwelijken omgang hebben, kunnen zij wel zonder hinder zwijgen.
Verstrooid namen zij afscheid voor de deur van Peeters.
— Smakelijk, tot straks!
— Tot straks, smakelijk!
Na zijn noenmaal probeerde Janssens zijn dagelij ksch uiltje te vangen in een zetel der voorkamer. Hij kon niet insluimeren, hoorde het gestommel van zijn vrouw in de keuken en de klank van gewasschen borden die neergezet werden.
Hij ging voor het raam staan kijken in de rustige zonnige straat. De huizen aan de overzijde leken wei leeg met hun gesloten luiken. Plots ging er een schok door zijn lichaam, hij staarde verbluft en met heesche



stem riep hij zijn vrouw... Aan de overzijde sloot Peeters zorgvuldig de woning, terwijl zijn vrouw en kinderen, met pak en zak beladen, stilaan voortschreden.
Toen zij achter den hoek verdwenen waren, zei Janssens wonderbaar kalm en op een toon die geen tegenspraak duldde:
— Vrouw, ge vertrekt zoohaast mogelijk met de kinderen... ik blijf bij de kas.
Hij bracht haar naar het station, gaf zijn zoon de laatste aanbevelingen, verliet hen midden van het vreeselijk gedrang en tumult, om naar zijn kantoor te gaan.
Daar zat Janssens voor de eerste maal sinds drieen-dertig jaar alleen... Van het talrijk personeel bleef nog een klerk en twee, oude kantoorknechten. Het was zeldzaam ongewoon en vreemd.
Rond vijf uur kwam de Bestuurder nog eens haastig aanloopen. Hij zag de leege hal, dan de open brandkasten met hun bewaker.
— Janssens... ik dacht-het wel... ik ga u een volmacht schrijven... gij vervangt mij...
— Ik blijf op mijn post, mijnheer de Directeur, en ik zal hier blijven dag en nacht tot alles voorbij is.
— Wij zullen het nooit vergeten, beloofde de Bestuurder.
En Janssens bleef met de twee oude bureelknechten, want de klerk was Donderdags ook op de vlucht geslagen.
Zij hadden beddegoed aangesleurd in de kelders, al wat zij gevonden hadden in de portierswoning, hun provisie thuis afgehaald en jongmanshuishouden gespeeld... Janssens was opgewekt en vinnig gebleven in de langwijlige, griezelige uren van het bombardement. Menschen die niet meer vluchten konden had



hij geherbergd in de kelders van het gebouw der verzekeringsmaatschappij, zijn omgeving had hij goed gesteund en opgemonterd. Nu en dan, uit pure snoeverij, was hij boven in het gebouw gaan wandelen, zijn brandkasten gaan bekijken, en boven door het zoldervenstertje gaan luisteren naar het bommengesis en -gedreun, de branden gaan tellen die tegen de lucht opvlamden.
Slechts een verloren bom had enkele ruiten stuk geslagen wanneer zij een gat boorde naast het voetpad in de straat. Janssens meldde met groote voldoening aan zijn Bestuurder, zoohaast de stad overgegeven was en hij een kantoorknecht over de grens zenden kon, dat de gebouwen en den inboedel onbeschadigd waren. Tevens schreef hij aan zijn familie om hen aan te zetten direct terug te keeren.
De grijze herfstdagen wogen niet op zijn humeur, hij voelde zich zoo vrij en zoo zeker van zijn stuk... Hij verbeeldde zich het verbazend druk te hebben,overschouwde het leege kantoor waar hij nu alleen allerlei dingen nasnuffelde en in orde bracht...
Niet langer drukte de vriendenblik van Peeters op hem, hij dacht haast niet aan zijn kameraad, nu zulke verrassende gebeurtenissen zijn dagen vulden. Eiken dag deed hij een wandeling door een andere stadswijk, teekende de getroffen huizen op om later weer te kunnen nagaan of de vernielde panden ooit door hun maatschappij verzekerd waren geweest. Zoo kon men direct staten opmaken van risicos die afgeloopen waren.
Janssens had zijn eigen woning ongedeerd gevonden. In afwachting dat zijn gezin zou terugkeeren en de huisbewaarder zijn betrekking zou kunnen waarnemen, sliep hij in de portierswoning en liet zich de



eigenaardige keukenprobeersels smaken, die de oude kantoorknechten beurtelings opdischten. — 's Avonds dronken zij een borreltje en speelden gezellig kaart.
Een vacantiegevoel overmeesterde den getrouwen kassier.De. straat gaf hem nieuwe indrukken,hij volgde het langzaam terugkeerend leven, liep op ongewone uren weg om een verzonnen boodschap te verrichten, bezocht andere koffiehuizen. Zijn gesprekken liepen over nieuwe onderwerpen, het leven bood versche zorgen en andere uitzichten, zijn toekomst was niet meer afgesloten.
De brief van den Bestuurder, waarin er hulde gebracht werd aan zijn gedrag, hield de belofte in eener nieuwe bevordering... In zijn oogen won hij aan gewicht en beteekenis.
Eindelijk, begin November, keerde zijn gezin weer. Nu kwam er weer wat evenwicht in zijn dagelijksch leven... De portier had zijn dienst hernomen, de klerken kwamen de een voor, de andere na, aan hun lessenaars terug.
Janssens was de onmiskenbare leider, de trouwe, die zijn post niet verlaten had.
Niemand wist .waar Peeters verzeild was. Een beweerde hem ontmoet te hebben te Amsterdam, een ander verzekerde dat hij naar Engeland was overgestoken.
In de maand Januari hernam het postverkeer. Een der eerste uitdeelingen bracht een doodskaart.
Aandachtig, woord voor woord, las Janssens'- het doodsbericht van zijn vriend Peeters, zei dan met kalm en onbewogen gelaat tot de bedienden:
— Mijnheeren, onze collega Peeters, overleed te Groningen, op 26 October 1.1. na een korte en pijnlijke ziekte.



Hij stak het zwart - omlijste doodsbericht in zijn binnenzak, deed een ferme haal aan zijn sigaar, kleedde zich en liep de straat op.
Janssens voelde zich verbazend opgewekt. Hij dacht aan de jarenlange, voorbeeldige vriendschap, en wist klaar dat hij zich verlicht voelde, nu Peeters uit de baan geruimd werd door den dood. De toevalligheid en de levensomstandigheden hadden hen samengekoppeld, en wat voor vriendschap gehouden werd was enkel het onderling wantrouwen. Zij hadden elkaar beloerd, drie-en-dertig jaar lang, zonder zich rekenschap te geven dat zij enkel wilden beletten elkaar voor te springen in het bestaan.
— Vriendschap moet iets anders zijn, peinsde Janssens, verrukt in het besef dat de blauwe oogen van Peeters niet langer zouden peilen in zijn ziel. Maar hij heeft toch niet geweten wat ik in mij had, mijmerde hij voort, zoomin als ik wist wat in zijn binnenste verborgen zat. Een mensch kent zich zelf niet, en nog minder zijn vriend. En ik overleef hem, jubelde hij nog daarbij, en sloeg van plezier zijn regenscherm tegen het voetpad. , Janssens was alleen en gelukkig!...







WINTERVUUR



selaar, de vrouw die mij het. liefst is geweest en waaraan ik nog terugdenk, heb ik niet met geld gewonnen! 't Was uit puur verliefdheid... Gij hebt ze ook gekend, liet hij er zacht op volgen.
Weer zwegen zij en keken naar het Venusbeeld. Het wispelturig vogeltje was nu weggevlogen.
— Het was Katrientje, fluisterde de wisselaar.
— Katrientje, mijn buffet juffer?...
— Ja!...
De acteur gierlachte van zenuwachtige opwinding.
— Lach maar, hield de geldman vol, zij was een prachtig meisken... Ik beef nog van ontroering wanneer ik aan haar denk... En zij zag mij zoo gaarne.
De acteur was recht gesprongen,zijn oogen pinkten en hij zag rood van overspanning. Zijn lachen stokte in een kreunen...
— Gij liegt, kreet hij.
— Waarom zou ik liegen?... Zij is, och arme, lang dood en begraven... en 't is mijn schoonste herinnering.
— Mij had zij lief, mij alleen! beet de acteur hem woédend toe, in mijn armen heeft zij gelegen en mij gezworen dat zij mij alleen lief had!...
Nu sprong de magere geldman recht, bleek en ontdaan.
— Zoo'n comediant, siste hij.
— Zwijg! Zwijg! Of ik vermoord u!... Ik zeg u dat Katrientje de mijne was!
De herbergier had een oogenblik het hoofd in de handen geborgen. Het verleden was hem levendig voor den geest gekomen. Hij zag het Venusbeeld in haar onveranderlijke schoonheid en de goedlachsche uitdrukking kwam weer op zijn gelaat. Voor hem stonden dreigend en grimmig de twee kameraden als vuri-



ge jongens. Een seconde en hun oude vuisten zouden treffen.
— Och kom, zei de herbergier, is dat nu ernstig... Twee oude mannen die de wereld kennen zouden vechten voor iets dat al zoolang voorbij is!... Daarbij, ik mag het nu wel bekennen... Katrientje was veel beter en wijzer... Katrientje sliep regelmatig in mijn bed!...
Met een slag was het wintervuur gedoofd. De twee medevrijers verloren plots alle kleur, waren weer twee oude mannekens die op hun wandelstok steunden. Zij hernamen hun vorige plaats op de bank en suften terwijl zij aan hun pijpje lurkten.
— Kom, zei de herbergier een tijdje later, begaan door hun ontgoocheling, laat ons niet treuren... Het was een pront meisken dat de mannen gaarne zag... en wij waren mannen... Kom, ik trakteer met een borreltje.
Werktuiglijk stapten zij het herfstlaantje door, onder de neerritselende bladeren, drie oude mannekens in 't blauw.



■



ALLERZIELEN







In de keuken van het knus-gezellig huisje der Zwartzustersstraat zat de bedaagde loods genoeglijk te rooken.
Vertongen was een zwaarlijvig man met grijze oogen en peper-en-zout snor. Zijn uiterlijk van smulpaap, joviaal en fleurig-rood, liet niet vermoeden wat een reine fantast hij was.
Heel den namiddag had hij met zijn vrouw gewaakt op het wafelbeslag, het zien gisten en rijzen. Dan was de familie gekomen, om te eten. Zoo vierde Vertongen «Allerzielen». Het rumoerig troepje zat in de voorkamer feestelijk bijeen, maar hem was het te druk geworden en hij had toevlucht gezocht in de keuken waar nog de smakelijke baklucht hing.
Op een schotel prijkten de laatste geel-gouden wafels. De gaslamp zoog, lange slierten rook walmden uit de goudsche pijp, nu en dan klonk gelach of een luide stem.
De witte tegelmuren weerkaatsten het licht dat schitterde op de koperen handvatsels der ovens... De hangklok tiktakte rusteloos.
Toen het vertrek vol rook hing opende Vertongen het ïaam. Een scherpe vrieslucht sloeg hem in het gelaakt. Hij stond voor de traliën die het venster langs buiten afsloten van den Calvarieberg. Hoog rezen de muien der Predikheerenkerk, en in de duisternis sche-



biandende zon ontwaakte ik op den oever van China. De neger lag naast mij te ronken. Van den kapitein of den kok heb ik niets meer gehoord.
Voor mijn voeten was een klein kistje aangespoeld. \\ ij braken het open en vonden er voor twee duizend frank aan goud in. Maar goud konden wij niet eten en wij waren flauw van het vasten. De zwarte vond echter rauwe mosselen en nooit heeft mij iets beter gesmaakt dan Chineesche mosselen. Toen het avond werd verscholen wij ons in een spelonk. In de hoop dat een voorbijvarend schip ons zou oppikken bleven wij op dezelfde plaats, aten mosselen en vogels die de neger in stroppen wist te vangen.
Geen schip kwam voorbij en onze hoop verging. De zwarte die zag hoe triestig ik werd, stelde toen voor om maar te probeeren een stad te bereiken en zoo per ijzeren weg naar huis te gaan.
Dagen en weken trokken wij door woeste streken, door bosschen en woestijnen... De neger kon zoo vlug loopen als de konijnen, wierp zich languit op hen neer en ving zoo de beestjes die ons in het leven moesten houden. Wij maakten een vuurken van doode takken en roosterden het vleesch... Hadden wij dan nog maar een pijp kunnen smoren, dan waren wij zeer gelukkig geweest, maar wij hadden geen tabak bij.
Ons iiaai was zoo lang als dat van de Chineezen; het haar groeit danig gemakkelijk in dat land. Wij hadden geen kam en veel last om het in een fatsoenlijken staart te vlechten.
Eindelijk, tegen het einde van den zomer, kwamen wij aan de eerste hoeve. Met veel moeite en dank aan het goud kregen wij gelegenheid om ons eens te wasschen, op een bed te slapen en menschelijk te eten... Ik kocht Chineesche kleederen in het dorp en wij ble-



ven er logeeren om op ons verhaal te komen en wat van de landstaal te leeren.
Ik had kennis gekregen met een aardig Chineesch meisken, de dochter van den burgemeester, en ik zou met haar getrouwd zijn, ingeval haar kleine misvormde voeten mij niet hadden tegengestoken.
Toen besloot ik maar op weg naar Peking te gaan. Ik nam afscheid van den neger die intusschen verliefd was geworden op de dochter van den veldwachter, beloofde hem te schrijven, en trok verder, nadat wij samen het goud verdeeld hadden.
Te Peking kwam ik aan op Allerheiligen, toen de stad in feest was, omdat de Keizer zijn ommegang hield. De menschen die daar heel geloovig zijn, stroomden uit de kerken maar gaven geen aandacht op mij, zoo Chineesch zag ik er uit... Het is een schoone stad met veel gebouwen maar zonder Reinigingsdienst.
Toen ik gedjingel en getrommel hoorde begreep ik dat de Keizer voorbij ging komen en ik wou hem nu ook eens zien... Het volk stond op de voetpaden en zag naar de maagdekens die bloemen strooiden voor den stoet. Dan kwamen ruiters met pieken gevolgd door soldaten met geweren. Hierop volgden klein mannekens in geelzijden rokken, precies meisjes. Zij zwaaiden wierookpotten zooals de missedieners doen... Een Chineesch muziekkorps speelde kerkmuziek, en al de menschen vielen op de knieën en bogen het hoofd ter aarde.
Ik deed als zij, maar loerde met een oog naar den Keizer. Hij werd gedragen op een troon onder een baldakijn door achttien dragers. Zijn kostuum was van witte zijde, beladen met goud en diamanten. Op zijn hoofd had hij een rood, Turksch potsken.
Plots zag ik een der dragers angstig rondzien, de



ik eens doorbladerd, al het kwaad dat over de vrouwen te zeggen valt staat er in. Maar ik wist het bijna allemaal...
— En wat is uw meening over de vrouw, Sus ?
— Wat zal ik zeggen, zei hij peinzend, terwijl hij zijn naald liet rusten en naar het verschrompeld geraniumplantje keek dat voor het raam stond, er zijn ook goede vrouwen... Ik heb er een gekend, een uit de duizend...
— De uwe, Sus?
— Over mijn vrouw spreek ik niet, klonk het waardig, de mijne is een parel ,liet hij er aarzelend op volgen,maar die andere was een uit de duizend.Het was de vrouw van mijn vriend Tist, een kleermaker die zijn stiel verstond. Tist was een mager, plezant ventje, dat altijd vroolijk floot en zong terwijl hij op zijn tafel zat. Het was mijn beste vriend. Wij gingen steeds samen uit, 's Zondags en 's Maandags. Zijn vrouw Siska was altijd van hetzelfde humeur. Wat Tist deed was welgedaan. Nooit grolde zij wanneer hij laat plakken bleef, zij had geen hekel aan zijn duiven en zijn vrienden, zij vroeg nooit om mee te gaan wandelen, lameerde niet bij de geburen. Zij kon goed koken, was zeer zuinig, haar huishouden was kraakproper. Nooit heb ik haar weten de waarheid verdraaien dan wanneer het was om haar man te dienen. Siska was een vrouw uit de duizend.
Sus verschoof zijn stalen bril tot op het puntje van zijn neus, gluurde mij aan over de glazen.
— Tist was anders een rare kwast, een zeer brave vent, maar 'n rare... men moest hem kennen. Hij sprak zijn Fransch zoo goed als zijn Vlaamsch. Dat had hij te Parijs geleerd. Als wij op scheut waren spraken wij wel samen Fransch, ik heb het te Luik geleerd, zooals



ge weet!... Maar mijn Fransch is wat meer Waalsch... Toen Tist Fransch ging leeren heb ik zijn vrouw pas goed kunnen waardeeren. Het is al lang geleden maar vergeten zal ik het niet. Kom, ik zal een pijp stoppen en u dat eens eerst vertellen.
Op een Verloren Maandag ging ik Tist 's morgens vroeg halen om samen onze lokalen af te doen, en de nieuwjaarsgiften op de gezondheid der bazinnen uit te drinken. Hij stond op zijn Zondags gekleed in de keuken en gaf een klontje suiker aan den kanarievogel toen ik binnen kwam. Zijn vrouw hield een kruidenierswinkeltje op den Driesch en was bezig met klanten te bedienen.
Wij stonden een oogenblik voor het vogelkotje te geeloogen, maar het beest wou niet zingen. In het uitgaan vroeg Siska:
— Wanneer komt ge terug, Tist ?
— Om koffie te drinken, zei Tist.
En wij gingen. Wij waren nog jong en levenslustig Mijn tweede dochter was toen drie maanden en zijn oudste zoon, zijn eenig kind in dien tijd, drie jaren. Wij kenden al de Antwerpsche estaminets en de herbergen die wij niet kenden, bezochten wij op Verloren-Maandag om ze te leeren kennen. Kregen wij honger dan aten wij, en hoe langer wij dronken hoe meer dorst wij kregen. Hier speelden wij een partij ken kaart, ginder biljart of vogelpik, trakteerden om beurten na elke traktatie van de estaminetbazen. Wij waren goedgezind en dachten aan geen werken of dagelij ksche zorgen. Het werd middag. Het werd koffietijd, het werd avond,maar noch Tist noch ik spraken van naar huis te gaan.\\ ij hadden plezier in de Verloren-Maandag-vierdeis die door de straten zwijmelden, hielden ons zoo goed mogelijk recht en verzeilden ten slotte in «De



Welkom», waar wij over politiek begonnen te kijven. Politiek is een gevaarlijk ding, als men daarmede begint komt er geen einde aan. De dagelijksche klanten bleven ruzie maken tot 's morgens vroeg, tot zij vaak kregen of aan hun vrouw dachten. Het moet er bij velen leelijk gestoven hebben, want de vrouwen begrijpen niet dat wij een heelen nacht over politiek kunnen discuteeren. Mijn vrouw althans, die heel inschikkelijk is, kan zoo'n politieke vergaderingen niet verdragen.
De lantaarns waren al uitgedraaid toen wij op straat kwamen. De vrienden trokken rechts en. links, alleen Dree, een sigarenmaker, liet ons niet los en herhaalde maar steeds zijn lof over den «Sigarenmakersbond».
— Waar gaan wij heen, vroeg ik, om een einde te stellen aan het gezaag van den Dree.
— Wij zullen zien waar nog iets open is, zei Dree, dan kunnen wij voortgaan over den bond.
— Ik ga naar Parijs, zei Tist besloten, ik ben het hier beu!
— Kom dan, naar Parijs, antwoordde ik, in de meening dat het truut was, en wij trokken naar de statie.
— Dree, schei nu uit, sprak Tist, gij hebt het mij beu gemaakt, ik ga naar Parijs om er niks meer van te hooren.
Dree zweeg onthutst en ik voelde mij te vermoeid om nog iets te zeggen. De dag kwam in de lucht toen wij aan de statie kwamen.
— Brengt mij naar den trein, zei Tist.
— De grap heeft nu lang genoeg geduurd, oordeelde ik, laat ons nu maar gaan slapen... Wij moeten geen bedsermoon meer vreezen.
— Neen, zei Tist, ik ga naar Parijs.
Hij stapte regelrecht, dat is te zeggen, hij waggelde



een beetje zooals wij, naar het winket en kwam met een kaartje terug. Wij konden onze oogen niet gelooven, namen een kaartje van vijf cents en volgden hem. Er stond een trein klaar om te vertrekken. Tist kroop er in, gaf ons de hand door het raampje.
— Vaartwel, vrienden, zei hij... Sus, doe de complimenten aan mijn vrouw en zeg dat ik naar Parijs ben... Dree, jongen, ik ben niet kwaad zulle, al hebt ge mij verjaagd.
Wij waren beiden plots nuchter geworden toen de trein wegreed en wij Tist nog in de verte met zijn hoed zagen zwaaien. Ik nam Dree mee naar huis om koffie te drinken. Hij sprak niet meer van den bond en ik heb hem er nooit meer hooren over spreken... Mijn vrouw zag zuur en schuddebolde toen ik haar vertelde dat Tist naar Parijs vertrokken was.
— Zattemansstreken, zei ze mjsprijzend, maar voegde er toch bij dat wij de vrouw van Tist moesten verwittigen.
Het was geen aangename boodschap !Met lamme beenen slenterden wij naar het winkeltje op den Driesch. Siska stond achter haar toog. Ze zag niet eens verwonderd.
— Het is mijn schuld, jammerde Dree, met over den bond te zeeveren.
— Wat? vroeg Siska.
— Tist is naar Parijs vertrokken, fluisterde ik.
— Naar Parijs?
— Ja, naar Parijs.
— Hij wou al lang Fransch leeren, vergoelijkte de engelachtige vrouw.
— Ik moest de complimenten doen. Maar nu vraag ik mij af of hij wel geld had voor de reis.
— Ik geloof het niet, zei Siska, niet genoeg om lang



■



DE FAAM GAAT !...







Lowieke Vereist stond zich te scheren voor zijn spiegeltje ,waarin de zomerzon soms, bij het hoofdwenden, schitterde.
De vier-en-veertigjarige kuipersknecht was een kinderloos weduwnaar, die bij het gezin van een nachtwaker in den kost was en er een bovenkamer in huur had.
Hij was gekend als een ijverig werkman, een beetje norsch en teruggetrokken van karakter, doch zeer eerlijk en onbesproken. Kuiper Vereist werd te Merxem geboren en bleef in zijn gemeente wonen... Nooit had hij den droom gekoesterd verder te wandelen dan naar Antwerpen en de omliggende dorpen... De uitoefening van zijn beroep in zijn gemeente, gaf hem volledige, aardsche bevrediging.
De plagende zon verwekte op dien Woensdagochtend een ongehoord verlangen bij Lowieke, een lust om te wandalen, te genieten van licht en leven. Hij had nog nooit vacantie genomen, nooit verlet buiten zijn huwelijksdag en toen zijn vrouw begraven werd.
Zijn gelaat vertoonde reeds diepe rimpels rond den neus en zakken onder de oogen, zijn haar moest al met zorg worden neergestreken om kale plekken te verbergen.
Peinzend bekeek hij in den spiegel zijn steenrood, lichtjes met sproeten bevlekt gezicht, streek over zijn



stoppelige, rosse snor. Hij overwoog, ging door zijn venster kijken naar de blauwe lucht en de zon die broeide op de groene velden.
Reeds tweemaal had de vrouw van den nachtwaker op de kamerdeur geklopt; nu sloeg het zeven uur op de kerktoren en Lowieke haastte zich nog niet.
Hij frutselde in een schuif, vond zijn spaarboekje, en tuurde lang op de cijfers.
Dan knikte hij voldaan en begon zijne beste kleederen voor de pinnen te halen.
Een uur later kwam hij aan de koffietafel. De nachtwaker was juist klaar om te gaan slapen, hij rookte nog een pijp en zeurde tegen zijn hond.
Verbaasd bezag hij Lowieke.
— Moet gij getuige zijn of moet gij naar een begrafenis gaan ? vroeg hij.
— Neen!
— Lowieke heeft waarachtig zijn trouwkostuum aan, zei de vrouw, en dat in het midden der week.
— Gaat ge op reis!
— Neen!
— Werkt ge vandaag niet ?
— Neen!
Vereist gaf geen uitleg, at stilzwijgend zonder te letten op de nieuwsgierige verwondering der echtelingen.
— Ik kom niet eten, verwittigde Lowieke, terwijl hij zijn wandelstok nam en naar de deur ging, ik kom misschien ook niet slapen.
— Moet ge naar den notaris voor een erfenis, probeerde de nachtwaker te gekscheren, maar Vereist gaf geen adem of gebaarde niet eens verstaan te hebben.
Bij ingeving snelden man en vrouw naar het raam, om hem na te zien in de straat.



— Hij wandelt, zei de vrouw.
— Hij doet zoo raar, zei de man.
— Hij gaat den sigarenwinkel binnen, getuigde weelde vrouw.
— Hij smoort een sigaar met een bandje aan, waarachtig met een bandje, stelde de nachtwaker verbluft vast.
— En dat in 't midden van de week.
— Hij smoort nooit anders dan een pijp! Wat mag dat beteekenen?
— Hij is zeker zot geworden, oordeelde de vrouw.
— Misschien moet hij toch naar een notaris, mensch, en dat zoo'n vent daar niks meer over zegt.
Zij bekeken elkander onthutst en allerlei veronderstellingen doken op.
— Ik ga slapen, besloot de man ten slotte.
Zoohaast zij haar echtgenoot hoorde snurken, ging
de vrouw haar boordevol gemoed uitstorten bij de kruldenierster.
— 'n Mensch komt toch wat tegen in de wereld, Madam, daar komt Lowieke in zijn trouwkostuum beneden, zegt dat hij niet komt eten of slapen, smoort een sigaar met een bandje en geeft geen uitleg. Misschien is hij wel zot geworden.
— Zou hij niet hertrouwen, opperde de winkelierster.
— Dat zou ik geweten hebben... neen... Misschien is hij voor een erfenis naar den notaris.
— Heeft hij soms het groot lot niet gewonnen?... Het is trekking geweest te Antwerpen.
— Ik weet niet...
— Gij kunt nooit weten!
— Dan is het reeds in zijn bovenkamer geslagen, — geen woord zeggen van zijn geluk... Geld doet de men-



schen direct veranderen... dan kennen ze hun vrienden niet meer.
— Zoo is 't! knikte de kruidenierster meewarig.
Zoohaast er nieuwe klanten uit de buurt kwamen, vertelde de winkelierster het zonderling geval van Lowieke Vereist, die het groot lot gewonnen had en zijn vrienden niet meer wou kennen. Het nieuwsje ging rond van huis tot huis. 's Middags wisten de mannen heit, die het voortvertelden in de fabrieken en op de werkplaatsen, 's Avonds werd het gerucht verspreid in al de kroegen en estaminets waar, tusschen pot en pint, het gelukkig Lowieke Vereist geprezen en beklad werd. In de deftige herbergen, waar de heeren van het gemeentehuis, de rijke ingezetenen en de burgers elkaar ontmoeten konden,werd gemeesmuild over de parten van het blind toeval, die een kuiper plots tot een rentenier hadden gemaakt De meester-kuiper, in wiens zaak Vereist reeds jaren werkzaam was, bevestigde dat Lowieke zonder verwittiging was weggebleven, mopperde over de ondankbaarheid van den werkman,vreesde dat, vermits het geld een goeden meester noodig heeft, de centen mogelijk spoedig zouden verteerd zijn. Het was wel meer gebeurd, dat een deftig werkman een boemelheer werd, wanneer hij dacht dat een fortuintje onuitputtelijk was.
Maar Lowieke was spoorloos verdwenen. In Merxem, waar hij de held van den dag was, oordeelde men dat de nachtwaker en zijn vrouw wel meer van de zaak afwisten. Beiden, gevleid door de belangstelling, knikten bedenkelijk en knipoogden sluw, zonder een woordje te zeggen. Innerlijk waren zij woedend.
Een week ging voorbij in ij del gewauwel, in veronderstellingen, met looze geruchten. Een vrouw had hem op de Meir ontmoet in gezelschap van een fijnen,



ouden heer. Lowieke droeg een hoogen hoed en had zijn snor laten wegscheren. De doodskistenmaker had hem uit de bank zien komen met een portefeuille onder den arm en een grijs hoedje op het hoofd. De kommissaris had hem meenen te herkennen in de buurt van het gerechtshof. De meester-kuiper kende iemand, die hem ijselijk bedronken had gezien in een bar aan het station, in lustig en lichtzinnig vrouwengezelschap,waaraan hij champagne trakteerde.
Lowieke Vereist werd benijd en beklaagd, geoordeeld en veroordeeld. De arbeiders hadden gaarne in zijn plaats in de weelde gebaad, ongehuwde meisjes en weduwen jammerden over het verderf waarin zijn geld werd opgemaakt, zijn patroon achtte rijkdom onheilzaam voor den werkman, en de pastoor had strenge woorden voor den verbrasser.
De trambedienden brachten intusschen 't nieuws in de stad. Het wonder geval van den kuipersgast die het groot lot gewonnen had werd rondverteld en opgevangen door de dagbladreporters.
Het eerste bericht in de pers droeg als titel: «Het groot lot te Merxem!» In een eerzaam gezin, met zeven kinderen, schreef de journalist, is, dank aan de spaarzaamheid, plots welstand gekomen. De vader is kuipersknecht en de moeder gaat uit wasschen. De menschen hadden een stadslot weten te sparen dat nu in de trekking de hoogste premie van 150.000 frs won.
Merxem las met verwondering dat bericht op het oogenblik dat men Lowieke in open auto meende gezien te hebben niet ver van het Zuiderstation.
Het tweede verhaal verscheen een dag later : «Het onheilbrengend fortuin!» Een arme kuiper die met zijn zieke vrouw en drie kinderen in een werkmanshuisje te Merxem woont, moest zijn laatste penningen aan-



spreken. Tot zijn niet geringe verbazing vernam hij van den wisselagent, dat het lot sinds lang uitgetrokken was met een hoofdpremie van 100.000 frs. De man is van blijdschap plots stapelzot geworden.
De derde dag gaf het eerste blad een nieuwe lezing, onder den titel: «Een welingelicht confrater». Wij hebben onze talrijke lezers gemeld, schreef de reporter, dat een kuipersgast uit Merxem, het groot lot gewonnen heeft. Een welingelicht confrater meldt dat de man, die een zieke vrouw en twee kinderen heeft, van blijdschap zinneloos is geworden. De hondsdagen spelen den welingelichten (?) confrater leelijke parten... De kuipersknecht is niet getrouwd, heeft geen kinderen en is niet zinneloos.
Het antwoord bleef niet uit. Onze lezers, betoogde de persman, zijn veel te deftig en te verstandig, om regelmatig het onzinnig proza te lezen van een onzer confraters,dien wij de eer niet zullen aandoen te noemen. De man, die voortdurend onze kolommen plundert, en oudbakken nieuws aan zijn lezers voorschotelt, verwijt ons slecht ingelicht te zijn over den gelukkigen winner van het groot lot te Merxem. Uit betrouwbare inlichtingen blijkt inderdaad dat de man ongehuwd is en geen kinderen heeft, maar dat hij weduwnaar is, vergeet de penneknecht te melden. Dat de winner niet stapelzot is geworden, zooals hij verzekert valt nog te bewijzen. De man is spoorloos verdwenen, zoohaast hij het nieuws vernomen heeft.
Weldra schreef het ander blad: — «Geheimzinnige verdwijning». De winner van het groot lot te Merxem, is spoorloos verdwenen. De politie zoekt hem ijverig op. Wij houden onze lezers op de hoogte van het onderzoek.
De vijand antwoordde triomfantelijk: «Zij zwijgen



dat zij zweeten». Het blad dat zijn lezers zoo goed weet in te lichten, meldt nu ook dat de kuipersknecht uit Merxem verdwenen is. Wij weten nog meer van de zaak, maar mogen het onderzoek van het gerecht niet belemmeren. Een bijzonder reporter is door ons gelast met een eigen onderzoek naar het geval. Wie weet wat er achter schuilt. De vreemdste geruchten doen de ronde.
In den loop van de derde week, toen de belangstelling te Merxem begon te verflauwen, opende een klein, eenoogig reporterken, zijn onderzoek in de gemeente. Het was komkommertijden het mager manneken met blond vlasbaardje had kans heel wat te mogen schrijven, zonder te moeten vreezen dat de hoofdredacteur al te veel zou schrappen.
Hij verzamelde stelselmatig al de herbergpraatjes, ondervroeg de kommissaris die niets wist, bezocht de halve gemeente, landde bij den meester-kuiper aan, wiens wijn hij lang proefde zonder resultaat, hoorde driemaal het verhaal van de kruidenierster, en viermaal dat van den nachtwaker en zijn vrouw. Een onderzoek in de kamer van den kuiper, een bezichtigen van zijn kleerkast had blijkbaar geen uitslag.
Toen besloot de hoofdredacteur zelf de zaak, waar de eer van het blad mee gemoeid was, in handen te nemen.
Op den een-en-twintigsten dag na het vertrek van Lowieke Vereist, zat deze wijze man neuspeuterend bij het echtpaar in de avondschemering.
Het was een wanhopig geval. De vrouw schuddebolde, de nachtwaker bevestigde nu voor de zooveelste maal, dat het wat te zeggen is in de wereld, en de hoofdredacteur van het best ingelichte blad, had zijn praatlust verloren. De man wou juist zijn notaboekje







SINTERKLAAS







Het rosse verpleegstertje zat in de warm-gezellige huiskamer bij het open vuurtje. Het gedempte licht lei een schaduw over het fleurig, met sproeten bespikkeld gezichtje dat met gouden kroezelhaartjes aan de slapen en het wipneusje iets kinderlijks vertoonde... Verflauwde het gesprek dan kwam er als een masker over haar gelaat, iets ouwelijks en hard, iets van de zorg die de menschen teekent welke ellende en dood hebben gezien.
Buiten joeg een geweldige windvlaag... De vriendin en haar man bekeken elkaar en dachten aan den guren avond. Straks zou het bezoekstertje naar de verre buurt moeten opstappen, waar het triestig gasthuis stond met zijn hooge zalen en lange gangen.
— Ik heb toch nooit begrepen, Anna, zei de vriendin, waarom gij juist dit beroep gekozen hebt.
— Het is toch zoo weinig in overeenstemming met uw opgewekt humeur, beweerde de man.
— Och!
Anna keek in het vuur terwijl zij haar theekopje ledigde.
— Hebt ge nog geen lust gevoeld het op te geven, iets anders aan te vatten, vroeg de huisvrouw.
— Neen... Wat zou ik daarbij beginnen... Ik wil mijn eigen kost verdienen... Toen ik pas in dienst was viel het mij soms wel hard, vooral wanneer ik niet in-



slapen kon van vermoeienis. Maar dat went wel!... Na den dood van Mama viel ons inkomen weg, zij had een klein pensioen... Ik was er op voorbereid, en had, in het vooruitzicht van eens alleen te staan, een cursus van ziekenverpleging gevolgd... Het viel erg zwaar, het leven is soms ellendig en hard... Na twee jaar lijkt het mij nu wel of ik heel oud geworden ben... ziekte, dood en menschelijke treurigheid hebben mij leeren berusten en doen begrijpen hoe betrekkelijk gelukkig ik ben...
— Waarom hebt ge Henri niet genomen?...
— Ja, waarom ! Ik had hem niet lief, waarschijnlijk... Daarbij meende ik, onwetend kind, roeping te voelen om anderen te helpen en te troosten.
— Uw opgewekte levenslust moet aanstekelijk zijn, liet zich de man ontvallen, terwijl hij den sigarenrook nastaarde.
— Ik durf het wel bekennen aan u beiden... er is iets in mij veranderd. Mijn natuurlijke opgewektheid ben ik lang kwijt, en wanneer ik alleen ben voel ik mij zoo eenzaam en mistroostig... Doch tusschen de menschen toon ik mij anders. Onweerstaanbaar ben ik dan gedreven zorgeloos en opgewekt te doen. Zoo hielp ik velen over 't ergste heen, terwijl de triestigheid mijn ziel verteert.
— Gij moet er uit, meende de man.
Gij zijt nog te jong om alles zoo wanhopig donker in te zien, fluisterde de vriendin, er is zon, er is ook liefde.
— Ik weet het!... Ik houd ook van licht en bloemen, van kinderen en vroolijkheid. Wat gij van ziekte en kommer, van honger en zedelijke laagheid vermoeden kunt, aanschouw ik dagelijks met eigen oogen... Dat laat niet meer los... Het gevoelige van uw natuur gaat



er onder kapot, men wordt sterk ten koste van zijn teederste aandoeningen en zijn schoonste illusies. Het is wreed te weten hoe leelijk en zwak het menschenhart is, hoe fel het schoone menschenlijf kan geteisterd worden... Ik weet wel dat gij beiden oordeelen moet dat ik overdrijf door de ergerlijke ellende die mij omringt... Ik zie de rotte plekken in al hun naaktheid... en ik ben toch ook maar een jong meisje, nauwlijks aan mijzelf overgelaten.
— Ge moet er uit, hield de man vol.
— Neen, want ik ben gelukkig, gelukkig te weten mijn eigen bestaan te winnen en nuttig te zijn aan anderen. Verleden jaar heb ik dat leeren beseffen. De geschiedenis is nu lang voorbij, en ik kan er over spreken zonder onbescheidenheid. Het is soms vreeselijk als meisje alleen te staan!
Zij was zoo'n tenger popje, zeer inschikkelijk en stil... Haar korenblond haar omlijstte haar teer en smal gezicht je,en met haar lichtgrijze oogen staarde zij geduldig door het venster naar den grauwen winterhemel. Zij leek een onschuldig en verwonderd kind.
Ik wist dat zij zeer zwak was, langzaam bekwam van de gevolgen van een miskraam. Nooit ontviel haar een woord dat mij nader tot haar had kunnen brengen. De oogen, zoo klaar en onschuldig, hielden mij op afstand. Dankbaar knikte zij voor mijn zoo plichtmatige troostwoorden... Reeds lang had ik verleerd een gevallen meisje anders te beschouwen dan een ongelukkige zuster die zeer te beklagen was. Conventioneele moraal was mij vreemd geworden.
Bezoek kreeg zij weinig, 's Zondags kwam haar vader, een grijs mannetje met witte bakkebaarden, een kleermaker die naar de borreltjes rook en sprakeloos



bij haar bed stond. Soms kwam haar zuster met haar driejarig zoontje... De zusters spraken over het woelige kind, immer over het kind. Ik hoorde het telkens wanneer ik voorbij liep. De andere zuster keek een beetje sullig vanwege haar doofheid, en zij was het toonbeeld van schamele fatsoenlijkheid.
Haar minnaar heb ik nooit gezien... Zij sprak niet over hem met vader of zuster... Opvallend was het verschil tusschen haar en haar familie in manieren en spreken. Zij scheen beschaafder en fijner. Haar beroep was gouvernante, dat wist ik.
Op Sinterklaasavond had ik dienst in de zaal. Het schemerde reeds toen ik binnen kwam.Ik maakte mijn ronde en hoe dichter ik bij het bed der kleine gouvernante kwam hoe duidelijker ik hoorde snikken.
Het hoofd in haar oorkussen gedrukt weende zij.
— Joanna, zeide ik, en noemde voor het eerst haar naam.
Langzaam wendde zij het hoofd om en keek mij aan met schuwe, betraande oogen. Zij was zoo jammerlijk triestig en geslagen dat zij mij niet scheen te herkennen.
— Joanna, zei ik zacht.
Tl, 1 1,™ „4- 1 ~ 41, 1 
I\ t I I /A Ml .t-ril Mdt-! /, . \ Jt-* ZA M I «III —
gelukkig.
— Kom, kom! De dokter beweert dat ge zoo goed vooruit gaat...
— Wat baat het mij, zuster Anna... ge weet niet wat mij overkwam... Mijn gezondheid, wat geef ik om mijn gezondheid !... Niemand kan mij helpen, niemand !...
— Joanna, niet wanhopen!
— Zuster Anna, hij heeft me afgeschreven! Nu...



nu ik pas aan genezing mag denken!... O, dat krapuul! Lees zijn briefje...
Ik streek het verfrommeld papierken uit en las het korte, Fransche briefje. De man, die zijn naam niet eens durfde neerschrijven, had den treurigen moed zijn meisje geluk te wenschen met haar genezing... Het was voor beiden beter dat hun verhouding een einde nam. Ingesloten stuurde hij haar nog twintig mark, meer kon hij niet doen... In dezen tijd moest elkeen maar voor zichzelf zorgen en mocht zij verder niet op hem rekenen.
De snoode lafheid van den man deed me walgen. Ik had geen troostwoorden meer, streek haar zachtjes over het voorhoofd.
— Arme Joanna!...
Toen vertrouwde zij mij met hortende, verwarde zinnen de banale historie. Zij werd verleid door een advokatenzoontje in wiens vaders huis zij gouvernante was.
In den beginne had zij hem afgewezen, maar het was een knappe jongen met fijne handen... Zijne sierlijke handen en zijn schoone beloften hadden haar ten slotte doen aarzelen en toegeven. Het was zoo heerlijk bemind te worden in een rij kemansomgeving. Er was zooveel verdoken gelegenheid voor het eenzaam meisj e om te genieten. Zij kreeg geschenkjes en snoeperij... roemende liefdewoordjes en kussen... Het was telkens een angstvol oogenblik van vreugde wanneer hij des avonds aan de deur van haar slaapvertrek kwam aankloppen.
Wanneer de bedienden begonnen te praten en haar soms onbeschaamde toespelingen gunden, had zij ontslag gevraagd. Een gemeubelde kamer had hij voor



haai' gehuurd en zij was zijn bijzit geworden. Eens en voor goed had hij verklaard haar niet te kunnen trouwen, terwille van zijn familie. Dat wist zij, dat aanvaardde zij, daarin zou zij berusten... Zij had hem lief en daarbij genoot zij ook van wat meer weelde... Als kind hunkerde zij naar weelde; de dochter van den armen kleermaker was bevreesd voor de bedekte armoede die zij thuis gekend had. Een fijne man had zij zich gedroomd, schoone kleederen, hoteleten en vertoon in kinema en koffiehuis.
Noch vader noch zuster hadden precies haar leven gekend, zij gisten wel, maar vielen het jongste, tengere troetelkindje niet lastig met vragen en verwijten.
Maanden lang genoot zij zonder achterdocht van 's levens uiterlijk en van haar minnaar. Een ruzie werd weer bijgelegd na enkele dagen. Hij kwam haar weer opeischen in een bar waarvan zij de houdster had lèeren kennen. Want in deze soort café's had hij haar het meest geleid. Door hem verlaten had zij ook daar haar toevlucht gezocht en zich als buffetmeisje verhuurd.
Een nieuwe gelukkige lente was aangebroken. Weer ontving zij geschenkjes en schoone kleederen, ging wandelen en vond genot.
Plots was het anders geworden nadat zij hem gezegd had dat zij moeder ging worden. Hij werd koud in zijn omgang, bleef vaak weg, voerde haar niet meer naar kinemazaal of bar.
Zij begreep, deed alles om hem te behouden, zag haar liefde en haar welstand haar ontglippen... Het kind was haar op voorhand een onheil.
Zij had het opgeofferd, Zwak van gestel was het haar door haar buitensporig leven gemakkelijk tot een miskraam gekomen.
Uitgeput ging zij op raad van den dokter naar het



terorden laat men de geestelijken vrij... de missionnai'issen dragen gewoonlijk een baard... Acteurs laten zich scheren evenals Engelschen en Amerikanen... De Germaansche volkeren dragen nog wel een baard.
— Maar niemand kan verplicht worden zijn baard te laten scheren, vergewiste zich de Burger.
— Niemand, verklaart de Schoolmeester plechtig, Larousse is daarover uitdrukkelijk in zijn verklaring. Toch zijn er omstandigheden die, evenals in menige andere zaak, de vrijheid belemmeren... Zoo dragen de lakeien geen baard...
— Maar de hondenslager van Sint Jacobskerk wel, viel de Overste in.
Hij was een weinig jaloersch op den Schoolmeester die zoo lang aan het woord was, brandde van ongeduld om ook eens wat te kunnen zeggen.
— Ik heb juist zoo'n belangwekkende zaak in behandeling... Het is reeds een flink dossier geworden, verklaarde hij met zedige genoeglijkheid.
— Over het recht een baard te dragen, vroeg de Burger.
— Ja! En hier moet ik tot mijn spijt mijn zeer geleerden vriend tegenspreken en verzekeren dat de vrijheid een baard te dragen niet zoo onbeperkt is als hij ons wel wil doen gelooven.
— Ik laat niet toe aan Larousse te twijfelen, protesteerde de Schoolmeester.
— Neen, zeker niet, steunde de Burger.
— Mijn zeer drukke bezigheden, hield de Overste der Buitenissigheden vol, zonder acht te geven op het protest, en de oogen gevestigd op het Raadslid, mijn zeer drukke bezigheden hebben mij tot hiertoe belet een principieele beslissing uit te lokken... Het moet nochtans geschieden, want op een voorgaande kan men



zich beroepen! Het zal een prachtig dossier worden, dat men later op het Archief zal kunnen raadplegen om weer de geschiedenis te schrijven van de zeden onzer eeuw. Er bestaan te ernstige bezwaren om de vrijheid een baard te dragen niet te beperken!... Vrijheid is geen bandeloosheid... Te groote vrijheid leidt tot ongeregeldheid, tot revolutionnaire toestanden, — oordeelde hij zegevierend.
Het Raadslid knikte en de Schoolmeester eveneens, de Burger zat stil van verbijstering.
— Het geldt hier een man die een voorrecht verzoekt.
— Geen voorrechten, wees de Schoolmeester af.
— Hij vraagt om opgenomen te worden in het Oudemannenhuis en, niet tevreden met deze gunst te verzoeken, verstout hij zich nog eens te vragen om zijn baard te mogen blijven dragen, een lange, witte baard, denk eens na.
— Ik ken hem, bekende nu de Burger, hij is een fatsoenlijk man en 'k heb hem zelf aanbevolen.
— Dat bleek mij uit een stuk in het dossier aanwezig,misprees de Overste,ik begreep wel uw belangstelling in dit onderwerp over den baard... Gij hebt o. m. verklaard dat hij «een zeer zindelijk man is en zijn baard goed verzorgt...» Dat zou er nog moeten aan mankeeren! Maar wat zet u aan om zoo tegen wet en reglement in te gaan ?
— De arme man houdt van zijn baard als van het licht zijner oogappels, bracht de ontstemde Burger er tegen in.
— Wat heeft zoo'n man te wenschen en te willen, die een beroep op de weldadigheid doet ?
— Hij heeft altijd zijn baard gedragen.
— Een schoon argument! Hij kan nu eens verande-



ïGii. liet 1 eglement laat het niet toe! Die oude mannekens zijn gewoonlijk koppig... Wij staan het echter niet toe... Het advies der bevoegde ambtenaren was eensluidend: Onmogelijk! Waar zou het ons heenleiden ! Alleman moet geschoren zijn in het gesticht, dat eischt de properheid, de gezondheid, de tucht! Ja, de tucht!... En gij steunt zoo iemand in zijn gril om anders te zijn dan zijn kameraden, om opstand te maken tegen het reglement nog voor hij opgenomen is!
— Is het reglement formeel, vroeg de Schoolmeester.
— Zeer formeel! Het gesticht, al de gestichten zijn ontegensprekelijk modelinrichtingen in dezen tijd geworden. De weesjongens zijn geen lijkdragers meer.
— Neen, erkende de Schoolmeester, dat menschenonteerend schouwspel behoort tot het verleden.
— Maar wat heeft dat met den baard van den sukkelaar te maken, viel nu de Bruger verontwaardigd uit, hij heeft niets anders op de wereld waaraan hij gehecht is... Deze kleinigheid voor u zou hem gelukkig maken!...
— Kleinigheid! Gij noemt dat een kleinigheid! Een baard van een profeet!...
— Het moet u, die zelf een baard draagt, toch verstaanbaar zijn, dat hij er aan gehecht is!... Hij zou zich zelf niet meer herkennen, ja, hij zou een vreemde zijn in zijn eigen oogen... En zijn hand die gewoon is zijn baard te streelen!
— Vergelijk mij niet met uw beschermeling... Maar denk aan het reglement, riep onheilspellend de Overste.
— Och, het reglement! misprees schouderophalend de Burger.
Nu liep de maat over.



— Mijnheer! kreet de Overste verbolgen.
— Mijnheer-! jammerde de Schoolmeester ontzet.
Mijnheer! schreeuwde 't doove Raadslid ter goeder trouw mee en knikte daarbij met voornaamheid.
Het waren drie mokerslagen.
— Mijnheeren, fluisterde de Burger hulpeloos, bang, onder de verontwaardiging van zijn heiligschennis, zoo heb ik het niet gemeend.
Hij kroop terug in zijn schelp, suiloorig keek hij rond, zeer onder den indruk der dreigende stemmen, overbluft door de samenspanning van het gezag.
Nu geeuwde de garcon voor de derde maal, ditmaal zeer ongegeneerd, wijl het sluitingsuur geslagen had.



I
JUST1TIA



Stouwer uit het Klaverstraatje. Haast nooit dwaalden die kippen zoo ver af.
Plots schrok ik op. Een hond sprong rond in een kring van stuivende pluimen en jammerend gekakel.
Een hen lag voor dood op de keien en de moordenaar likkebaarde. De haan en zijn bende vluchtte trippelpootend, de haan met klapperende vleugels voorop. De doghond luisterde niet naar het dringend gefluit van zijn meester... Onthutst en zuur keek de man.
Het ging alles zoo vlug dat ik het nauwelijks volgen kon. De Hondenbaas was pas tot aan de poort der rijstpelderij, toen hij ingehaald werd door den verbolgen Stouwer.
De mannen keken nijdig, elk woord brouwde meer kwaad en de ruzie steeg zonder uitkomst, terwijl de witte doghond rustigjes naast zijn grijs - gespikkeld slachtoffer zat. Eindelijk geeuwde het grimmig beest, pakte de kip beet en sleurde haar voor de voetén van zijn meester, die haar opraapte en glad streek.
— Gij zult betalen, dreigde de Stouwer; een kieken dat alle dagen legt... drij frank.
Drij frank voor zoo'n ëoepkieken, misprees de
Hondenbaas, ik geef 'n frank vijf-en-zeventig en geen duit meer!
— Drij frank zult ge leggen... Ge moet uw hond maar bijhouden!
— 'n Frank vijf-en-zeventig! Meer is ze niet waard! Het is vel over de beenen en meer pluimen dan vleesch!
— Het is mijn beste legster!
— Dan beteekent heel uw kot niet veel! 't Is effenaf bedriegerij.
— Maar toch zult ge betalen!
— Nog liever trek ik 't voor den «juge».



— Betalen zult ge toch... Ik had het wel in de gaten dat ge gaarne schampavie zoudt hebben gespeeld.
— Ik betaal 'n frank vijf-en-zeventig en begeer uw kieken niet ...gij kunt het opstoven, en uw tanden breken op de oude karkas!...
— Ik begeer het kieken ook niet!... Het zou mij niet meer smaken nu uw smerige hond het heeft doodgebeten ... Drij frank betalen en het kieken is voor u.
Agent-nummer-zeventien kwam juist aangekuierd... Waardig luisterde hij naar de twee mannen, knikte wanneer de Hondenbaas wat zei, en ook wanneer de Stouwer hem tegensprak. Een half üur lang probeerde hij beide partijen tot overeenkomst te brengen, maar te vergeefs. Toen krabde hij verlegen achter zijn oor, peinsde lang na.
— Gij moet drij frank hebben, vroeg hij aan den Stouwer, en gij wilt absoluut uw kieken niet terug?
— Zoo is 't.
— En gij wilt een frank vijf-en-zeventig geven en gij wilt het kieken evenmin, vroeg hij aan den Hondenbaas.
— Natuurlijk!
— Geef mij uw frank vijf-en-zeventig en het kieken, zei Agent-nummer-zeventien.
Hij nam de kip onder den arm en betastte haar even, onderzocht vluchtig den rooden kam. Dan ontving hij het geld.
— Maar, aarzelde de Stouwer, ik...
— Geen maar, wacht een oogenblik.
Hij haalde zijn geldbeurs uit den zak, grabbelde een frank vijf-en-twintig bijeen en gaf de drie frank aan den Stouwer.
— Nu is de zaak in orde, zeide hij voldaan en loos, nu heeft elk zijn goesting... de heeren kunnen gaan.



— Zwanzer!...
— Sailor ?
— Yes, miss Ida!
Zij schonk zich een likeurtje en kwam naast den zeeman zitten, zonder plichtplegingen, daar het zoo hoorde.
— Een lange reis gehad ?
— Yes!
— Pas afgemonsterd?
— Yes!
— Hoe heet ge, darling?
— Melchior!
— Hoe komt ge zoo te samen ?
— Vriend ontmoet in een taveerne... samen gewandeld!
— Prosit!
— Prosit!
De Dichter staarde droomend naar de Chineesche waaiers aan den wand, zag dan zijn stoere kennis onhandig het hof maken aan het opgewekte deerntje.
Brommend verscheen Balthazar, de Armenische tapijtenkoopman, smeet achteloos zijn pakje neer, bestelde een glas limonade terwijl hij een stoel dicht bi.] het kacheltje schoof. Hij bibberde in zijn dikken winterjas, schoof zijn Turksch potsken in den nek, krabde in de gitzwarte haren.
Zijn donkere oogen flikkerden in het tanige, beenderige gelaat.
— Slecht weer, zuchtte hij, no people... no business.
Hij deed geen moeite om zijn tapijtjes aan te prijzen. Zij lagen naast hem, veelkleurige figuurtjes op grauwen grond waar overal gouddraad doorheen liep. Kouwelijk streek hij over zijn met blauwe lappen om-



«
wonden kuiten die uit zijn wijnroode, korte Turkenbroek staken.
— Het is koud weer, beweerde de Fin.
— Zeer slecht weer, stemde de Armeniër in, no business...
Ida neuriede een luchthartig Fransch liedje.
Toen kwam Paula, de dikke blonde waardin, uit het opkamertj e.
— Abend, jongens, riep zij op het trapje.
— Abend, Paula!...
— O, daar is Gaspard, de dichter!... Lieve God, wat zijt ge lang weggebleven... En Balthazar zit daar zoo rustig...
— No business...
— Neen, kein Geschaefte!... Sneeuwt het nog?
— Neen, Paula, maar de straten zijn maagdelijk wit...
— Och wat... maagdelijk...
— Ik stel u mijn vriend Melchior voor, de grootste dichter van Finland; ik leerde hem kennen in verdacht gezelschap rond acht uur drie-en-twintig aan de Koolvliet !
— Schwaermer!...
— Zoo zijn de dichters nu eenmaal, hoogvereerde Paula!... Zouden wij nu geen gezellige punch drinken in de achterkamer...
— Punch, yes, punch, steunde de Fin.
— Dat kan heden niet, zei Paula beslist.
— Neen, in de achterkamer niet, verzekerde ook Ida.
— Het is er zoo gemoedelijk, drong de Dichter aan.
— Het kan beslist niet...
— Waarom niet?...
— Er is een kind geboren, fluisterde Paula, een engel van een kind.



— Daar in de kamer, vroeg de Fin.
— Ja!...
— Een kind, aarzelde de Dichter, een kind ? Van wie is dat kind?
— Van mijn zuster Maria... zij ligt op de kanapee, en het wiegje staat naast haar.
— Het is een flinke jongen, glunderde Ida, Paula en ik hebben alles gedaan... zonder dokter of vroedvrouw.
— Nu slapen zij, vertelde Paula, mild en moederlijk, mijn arm zusje... nog zoo jong en reeds in de zorgen... had ik maar dat kind...
— Of ik, zei Ida, maar zij is zelf haast nog een kind!
— Toen ze mij schreef was ze radeloos. De ouders mochten het niet weten, zij zijn zoo «solide», weten niet dat ik hier een «Geschaeft» heb... Zij denken dat ik gouvernante ben. Ik verzocht haar mij te komen bezoeken... Wanneer zij hier was heb ik moeder gemeld dat Maria maar wat moest blijven om mij te vervangen, daar ik, na een erge ziekte, rust en opbeuring noodig had. Maria's verloofde dient in het leger... zij zullen spoedig trouwen zoohaast hij vrij komt en dan alles kunnen bekennen... Het kindje blijft hier, maar zij zal spoedig weer vertrekken... Het kindje zal ik buiten besteden!...
— Een roman, lachte de Dichter verteederd.
— Geen roman, ontkende Paula, het alledaagsche leven...
— Maria is een onschuldig kind, droomde Ida.
— Het is een jongen, herhaalde Paula weer, hij lijkt goed op zijn vader, naar het portret te oordeelen.
— Mogen wij het kind eens zien? vroeg de Fin bedeesd.
— Och kom! ...



— Wel ja, Paula, laat ons het kind eens zien, verzocht ook de Dichter.
— Maar ze slapen!...
— Wij zullen zeer stil zijn... slechts even kijken, drong de Dichter aan.
— Komt dan, aarzelde Paula, maar vergeet niet dat er een kind geboren werd.
Zij gingen naar de achterkamer over de trapjes... Paula en Ida voorop, de zware Fin en de slanke Dichter achteraan.
Een lampje straalde onder de papieren kap, en schaduw zat in de hoeken.Op een kanapee lag de jonge moe der, bleek in een tooi van losse, blonde haren... Naast haar stond het wissen wiegje waarin de boorling lag, een rose geheimzinnigheid midden van blank linnen... Zij hielden den adem in en keken naar de moeder en naar het kind.
Op de tafel, in een wijnglas, bloeide een roos. De roos van Jericho, peinsde de Dichter.
Onbehouwen en hulpeloos stond de Fin en futselde in zijn zak. De vrouwen keken plechtig en zeer zacht, er straalde iets wonderbaars uit hun oogen... De Dichter voelde zich week van diepe ontroering, en al de uiterlijkheid viel weg voor het heilig levenswonder.
Hij lei zijn takje mimosa en zijn tuitje viooltjes in •de wieg, stapte terug in de schaduw. Schroomvallig trad dan de Fin vooruit en liet een blinkend, gouden pond neerglijden naast de bloemen.
Schuchter stond de tanige Armeniër in het deurgat, sloop tot aan de' wieg en schonk een lapje, een ?cl<doek groot, een kleurig ding.
Een oogenblik stonden zij te treuzelen... Geen woord werd gesproken, maar in de stilte had elk zijn eigen, edele stemming.



OUDEJAARSAVOND







Moet ge nu niet naar den Commissaris gaan ?
— Ja, dat is ook waar, ik was het tenminste van zins... Ik zou het wel kunnen uitstellen!
— Nooit iets uitstellen, raadde de Waker.
— Ik ga dan maar, aarzelde Marmot, tot straks dan waarschijnlijk.
Hij stond recht, zuchtte, knikte het pak kleeren toe, stak nog even zijn handen boven de witgloeiende kolen en ging.
De wind huilde in de eenzame straten, de lantaarnlichten schemerden en vlamden weer op. In de verte bleef het groene signaal voor de voerlieden naast den kiezelhoop.
Marmot liep huiverig, dicht naast de muren. Een losgerukt stuk zink dat hem voor de voeten neerplofte, deed hem opschrikken uit zijn tweestrijd. Hij had zoo losjes gelogen om vertrouwen in te boezemen. Zou hij naar den Commissaris gaan uit eigen beweging ? Liever maar wat ronddolen en dan terugkeeren bij het vuur. Aan den Waker kon hij zeggen dat de Commissaris afwezig was. Hoogstraeten trok hem niet aan, en morgen zou het geluk hem beter dienen dan heden, hij zou dan wel eene korst brood vinden en een dak... Als hij nu toch maar eens ging nieuwjaar wenschen? Wat riskeerde hij ? Geborgen kreeg hij volop eten..
Marmot stond voor het policiebureel.Ik zal het maar wagen, besloot hij en stapte binnen in het verlicht lokaal. Hij stak zijn handen over de kachel, en keek naar een agent die een uiltje ving.
— Wel, Marmot, wat komt gij doen? vroeg de Inspecteur die zijn pen neerlei en hem met verwondering opnam.
— Ja, Inspecteur, glimlachte de Zwerver, het is de



eerste maai dat ik hier kom zonder agent en dat verrast u! ..
Wat komt ge doen? drong de Inspecteur scherper aan.
— Ik moet Mijnheer c'e Commissaris spreken!...
— Dat kan niet... Het is reeds elf uur... en daarbij...
Het moet... Ik heb hem iets zeer particuliers te
zeggen'...
De Inspecteur keek sip, confereerde met den OnderCommissaris die nog eens persoonlijk de Marmot ondervroeg, dan zelf zijn chef ging spreken.
Eindelijk werd hij in het kabinet toegelaten.
Er brandde een lekker vuurtje en het was licht in de kamer. De Commissaris en de Zwerver monsterden elkaar.
Marmot stond in zijn haveloozen soldatenmantel,zijn hoedje in de hand, voor den lessenaar. Achterover geleund in zijn zetel, blies de man der wet rookwolken op uit zijn meerschuimen pijp... Zijn blozend gelaat en zijn blauwe oogen waren joviaai, maar zijn snor gaf hem een barsch uitzicht. Het milde in hem overwon.
— Ga zitten, verzocht hij, gij wenscht mij absoluut te spreken?
— Ja, Mijnheer de Commissaris.
— Zoo, het moet wel belangrijk zijn om mij nu te storen... Het is oudejaarsavond en 'k heb een familiefeestje...
Dat spreekt, Mijnheer de Commissaris, maar ik ben een uwer beste klanten.
Ja, een-en-tachtig keeren veroordeeld voor landlooperij!
Mijnheer de Commissaris, vier-en-zeventig keeien slechts, en dan die zaak met die meid!...



— Ja, lachte de Commissaris hartelijk, toen ge de huisdeur had opengevonden en zonder complimenten in het bed van de meid waart gaan slapen!...
— Ik was toch zoo moe, Mijnheer de Commissaris.
— En dan, Marmot, herinnerde de Commissaris,toen gij Marjan in een gaarkeuken te dineeren hadt verzocht, en geen rooden duit in uw zak hadt!
— Mijnheer de Commissaris heeft een goed geheugen, maar Marjan was zoon sukkel, en ik had zoo'n compassie toen zij kloeg van honger... Het is zoo erg honger te lijden.
— Ja, dat kan wel zijn, gaf de Commissaris ernstig toe, maar vertel me nu eens waarom gij gekomen zijt... Het moet iets particuliere zijn!
— Ja, Mijnheer de Commissaris, hoe zal ik het u zeggen?... Gewoonlijk ben ik des winters niet in de stad... Nu dacht ik zoo... ik ben de beste klant van den Commissaris en ik ken mijn wereld!... Het is hier lekker warm, Mijnheer de Commissaris...
— Ter zake!...
— Het is mij niet bijzonder meegevallen in de laatste dagen...
— En nu komt ge vragen om naar Hoogstraeten te worden gezonden?
— Neen, Mijnheer de Commissaris, ik wil eens den winter in de stad doorbrengen, maar nu dacht ik dat het mijn plicht was...
— Wat!...
— U een gelukkig nieuwjaar te komen wenschen.
De Commissaris liet zijn pijp neerzakken van verba-
zing.Zoo iets was hem nog nooit overkomen.De Zwerver gaapte hem 'n beetje angstig aan... Dan sloeg de rechterhand van den man der wet op den lessenaar, zijn gezicht ontspande zich en hij brulde het uit van



plezier. Zijn gelach klonk zoo geweldig dat de OnderCommissaris en de Inspecteur ongevraagd binnen kwamen.
— Och, die Marmot, verklaarde hij met tranen van vroolijkheid in de oogen, hij komt mij nieuwjaar wenschen.
— En u ook, Mijnheer de Onder - Commissaris en Mijnheer de Inspecteur, een gelukkig nieuwjaar, —wenschte Marmot sluw-eerbiedig, ge zljt allen zoo'n brave menschen dat ge de Marmot wel een nieuwjaarken zult geven.
— Wel zeker, Marmot, beloofde gulweg de Chef.
— 't Is tijd, bekende de Zwerver, zie mijn schoenen eens, zij gapen van honger, precies als ik.
— Wacht eens, ik heb nog een paar schoenen staan, als ze maar niet te klein zijn.
— Ik heb klein voetjes, mijnheer de Commissaris, en daarbij, alles past mij...
De Commissaris haalde een paar sokken en de schoenen, gaf nog een tweefrankstuk en een sigaar. De Onder-Commissaris edelmoedig door het voorbeeld, gaf een frank en de Inspecteur bracht een paar boterhammen. De sokken en schoenen pasten... Met de oude schoeisels onder den arm ging hij heen.
— Goeden avond, Heeren, en tot het volgende jaar als ik in de stad ben!
— Goeden avond, Marmot.
Buiten wierp de Zwerver zijn afgedragen schoenen weg, stak regelrecht de straat over naar het kroegje «De Zoete Inval». Hij bestelde een borrel, liet een kapper jenever schenken in zijn koffiebusje en betaalde met den zilveren frank, kocht dan nog maar een glaasje.
Kauwend trok hij terug naar het vuur, voelde geen



Proloog van een niet geschreven boek.
1907.
Sinds de oude waard in zijn bierkelder, waar hij vaten ontsteken ging, aan een hartaderbreuk bezweek, vloeide er reeds veel water door de Schelde naar de zee...
De vreemde nachtraven eenzelvige drinkebroers, ongetrooste droomers, rustelooze zielen, zwaarmoedige avontuurzoekers, lichtzinnige jongelingen, artiesten en schamele journaliesten, tafelschuimers en valschspelers, uitvinders en globe-trotters, verloren zoontjes van renteniers en luidjes die zochten naar iets, vooral daar waar zij het niet verloren hadden; heel het gezelschap der trouwe of toevallige steunpilaren van de estaminet «De Eenoogige Kapucien», al de zonderlinge loriassen, sinjoren en vreemdelingen, wier levenservaring of pocherij voor alles raad wist behalve voor den dood, de nachtelijke bierdrinkers hebben sinds lang hun matten opgerold in de oude heiberg, zijn nu verdoold en verzeild in het leven, of volgden den scharminkeligen spitsboef met de zeis, die hen noodde voor de lange réis, waarvan niemand vertellen kan.
Wellicht herdenkt een eenzame nu en dan de gezellige nachten, ziet in zijn verbeelding den handel en



wandel der gasten, der twee diensterkens en van den waard onder de lage, bruin berookte zoldering der schenkkamer, hoort het stemgegons der kaartspelers, den doffen bons der biljartbollen, den drogen slag der teerlingen of dominosteenen. En al peinst de man dan onwillekeurig dat ook in de herinnering aan goede uren iets wrangs verborgen ligt, waar een lange reeks avonden versmelten tot enkelen, hij bewaart toch voorzeker den fijnen nasmaak der gedachten aan zwoele zomernachten, aan bijtende vriesluchten, aan killige regenbuien, aan mistige maanlichten, aan lichtende herfststerren-hemels. Hoe ij del alle dingen zijn, toch geeft ons de broze herinnering de teederste aandoeningen.
Vele seizoenen lang kwamen zij in «De Eenoogige Kapucien» bijeen, uit louter vrees voor de afzondering die elk hunner te zwaar woog. Denk eens de marteling, alleen te zijn met eigen ziel of geweten, met eigen beslommering of verlangen... Neen, de uitzonderlijke klanten, die de geheimzinnigheid van nacht en duisternis vereerden, kenden den rustigen slaap der brave burgers niet' Wanneer zij moede waren te spelen of te dobbelen, konden zij uren lang onbeweeglijk zitten luisteren naar de varende geruchten, naar den wind die het uithangbord deed krijschen in de verroeste hengsels, naar eenzaam verklinkende stappen in de straat,naar neerpletsenden regen,naar den lek der bierpomp,naar glazengeplons in den spoelbak, naar de tiktakkende, oude huisklok, die om het kwartier sloeg met gebroken metaalgeluid. Terwijl de twee diensterkens, een blonde en een zwarte, slaperig achter den toog stonden te koekeloeren, zat de grijze waard, — een rare vent met patriarch baard en glansenden, kalen knikker —, geniepig te staren naar de zwijgende



sinjeurs om telkens aan de meiden teeken te geven wanneer de glazen leeg waren. Zij rookten bedaard hun lange, goudsche pijpen en keken de blauwe, opgrauwende wolkjes na. In de bruine duiveloogjes van den waard schitterde bij wijlen een aardige gloed. Hij was een menschenkenner, een vreemd man, een kwistenbiebelig wijsgeer. Niemand kende zijn verleden... Hij was weduwnaar, zei hij, kwam van God weet waar, had de aarde rond op schobberdebonk geweest, kende de wereld, de menschen en vele drijfveeren van het leven. Zijn vreemdheid was de aantrekkelijke zieletroost van het looze broederschap der nachtraven... Zag hijzijn bloedjes zoo stil en teruggetrokken zitten in de vermemelde zetels aan de witgeschuurde, ronde tafels, dan schraapte hem iets in de keel, dan roerde hij met de wit-steenen luciferspotten. Hoe later het werd hoe spotlustiger zijn oogen fonkelden, en verlengde zich de drukkende stemming tot na middernacht, dan begon hij zelf luidruchtig te vertellen, verhaalde splinternieuwe schandnieuwsjes uit de stad, gaf paradoxen ten beste, putte in zijn rijke ondervinding, vond pittige moppen of verzon maar wat. Telkens kon hij de gezichten doen opklaren, het jammervol nadenken weren, in «De Eenoogige Kapucien» de wereldsche leutigheid wekken, waartoe de diensterkens wel rap en ruig hielpen. Nieuwe pijpen werden ontstoken, de glazen gevuld en het leven flakkerde weer op in de gasten. In een smoorwaas zagen zij de fantastisch, wiebelende vliegvisschen met touwkens grillig aan de balken opgehangen, de scherpgebekte albatroskoppen aan de wanden tusschen de oude, verkleurde prenten in vuilgouden lijsten, afbeeldingen uit Dr Faustius' leven, uit het leven van iemand die eens zijn ziel aan den duivel had verkocht. Een schildpad kroop traagjes over



den houten vloer, en een zwarte spits, met oogen troebel van ouderdom, lag te loeren en te waken op de mat aan den ingang. Achter den toog met zinken beslag waren de schabben met veelkleurige f'lesschen en glazen bezet. Tusschen de vensters, met neergelaten rolgordijnen, hingen reklamen, plakkaten voor jenever en fijne specialiteiten. Een stelde een oud, gladgeschoren, vet-glimlachend, fleurig-onnoozel ventje voor, in een hand hield het de kruik, in de andere den roomer, symbool veler gelukzaligheid. Links van den toog, — weerszijden van den almanak, die men nooit bijtijds de blaadjes aftrok, hingen twee waarschuwingen in zilveren letters op zwarten grond: «Mensch aerger dich nicht» en «Man borgt am SOsten Februar!» Deze rare machtspreuken werden er eens door een lang vergeten, Hamburgsch buffetmeisje opgehangen, en haar dwaze luim bleef aan den wand. De buien van eenzelvigheid waren dus nooit van langen duur. Gemeenlijk ook had de nachtploeg praats genoeg. Over alle mogelijke dingen werd gewauweld, heel de stad reed op de tong der grage nachtwijsgeeren, gewichtige vraagstukken van binnen- en buitenlandsche politiek, sociale verhoudingen werden er menigmaal en in uiteenloopenden zin opgelost, geregeld, bedisseld, of in heftigen woordenstrijd enkel gewikt en gewogen. Ondanks al het licht dat van deze menigvuldige vergaderingen uitstraalde, was er wel niemand zoo onnoozel zich door deze bespiegelingen zoomin als door het leven zelf te laten bedonderen. 't Is alles toch zoo betrekkelijk, en tusschen droom van nachtelijk gezwets en werkelijkheid van dagelijksch bestaan ligt immers het land van praatjes voor de vaak, waar de vogels purperen cravaten dragen! Was er soms één die een stokpaardje gevonden had, keer op keer tatewaalde over zijn eigen, naakte



waarheid, dan amuseerden zich de luistervinken als vliegen op een pekton. Maar (Je diensterkens wisten dan wel raad, haalden den zageman voor de pinnen, hingen hem in 't zicht van den kwibus aan den toog. Het schel gekleurd kaboutei ken-met-een-zaag, symbool van den zaniker, waarvan men nu wel veelsoortige exemplaren in de museums van folklore moet vinden, begon seffens te wiewouteren. Wanneer de sullige redenaar den zageman zag,wist hij hoe laat het was, liet zijn betoog in den steek om een versche pijp te stoppen.
Menigmaal wanneer ik geen vrede vond in mijn eigen gepeins, rust noch duur had in de brakke, wispelturige jeugdweelde, zocht ik afleiding in het gezelschap van «De Eenoogige Kapucien». Een zerp genot smaakte ik in den gastvrijen kring, waar men zei : hoe meer zielen, hoe meer vreugd. Na lange avondwandelingen door de geliefde nachtstad, gemelijk of glunder gestemd, landde ik toch immer aan in het nauwe kronkelstraatje met de oude trapgevelkens. Overouds werd deze steeg misleidend Jeruzalemstraat gedoopt, naam die onwaarschijnlijke en zeldzame beschouwingen in me opwekte. Halverwege stond er de taveerne met verlichte vensters. Een roode lantaarn stak boven de deur, een matglansend vuurbaken boven de voorts schamel-verlichte, hobbelige wegenis. In de schaduw onder het lokkend, rood gegloei hing het geschilderd uithangbord.
Hoe langer ik herdenk, hoe meer herinneringen te voorschijn treden, 't Is alsof ik verroeste sloten open van een huis dat lang gesloten bleef, en waarin een rommel van oude dingen bewaard werd. Tusschen de eens versmaadde voorwerpen ontdek ik verrukkelijke en waardevolle kleinooden, ja, rijke juweelen. Hoe was



ik zoo roekeloos en dwaas dit mooi bezit te vergeten! Nu lijkt het alles wel een erf gift me door een verre oom, een bloedverwant van over zee nagelaten, die eens, zuinig als de voorzienigheid, schatten en rariteiten verzamelde en ophoopte, om er mij mee te bedeelen. Schamper toeval! Ik zelf bouwde de voorraadschuur waaruit ik putten ga. Hoe kon ik de wondere nachten vergeten en de nachtraven, in den rustigen tijd na de dagen toen ik mijn wilde haren verloor, schrammen en builen opliep in het leven en krachten verspilde of mogelijk mij sterkte in onbezonnen daden of schijnbaar nuttelooze pogingen.
Ja, ik merk het thans, 't was telkens de triestige morgen die me lang nadien beklemde en ontnuchterde. Zoo'n leege stemming had ik immer wanneer ik keerde van een feest, en de feestroes, eens op straat, onder open lucht, steeds tot lusteloosheid verzuurde. Liefst vergat ik dan maar gauw de opgejaagde vreugdmomenten, liet het al in herinnering beschimmelen. Nu ik het fijn bedenk en napluis in de snel vervaagde geheugenissen, dan is het vast de schuld der leepe, schemerende morgenuren, wanneer wij een beetje vaal bleek, rillend in den frisschen uchtend, plots vereenzaamd en vervreemd van elkaar, elk onzen eigen weg gingen in den doolhof van straten! Niets heeft me ooit wreveliger gestemd dan op den verlaten weg naar huis een arbeider te ontmoeten, die naar zijn werk toog; ik gebaarde telkens hem niet te merken, drentelde wat haastiger voort, begluurde hem tersluiks, alsof ik iets in zijn oogen had kunnen lezen. Nooit had ik dat naar gevoel wanneer ik een politieagent, een nachtwaker of ander nachtvolk op mijn weg trof. Zij waren veel - begrijpende en vergevensgezinde vertrouwelingen, medeplichtigen. Andermaal was het de spotla-



chende maan die me nalonkte, maar het dubbel garsten en het overtollige rooken verdreven de literaire bevliegingen, die vaak de maneschijn aanbrengt... In het guur seizoen met zijn lange nachten werd ik soms verrast door stuivende sneeuwjachten, en ik liep dan over het witte donstapijt als verloren. Maar helder klonken mijn stappen in de vriesnachten, en in jolige opgewektheid fantaseerde ik op de motieven van den avond, en hoe doller de wind voer en hoe klaarder de sterren stonden, hoe schotscher en ongewoner de droomen werden. Regen was wel de ergste ellende. Een miezerige motregen kon zoo treiterig zijn klammen adem in het gelaat jagen en de wegenis glibberig maken. Een neervlagende wolkenbreuk, waaronder men geen hond zou voortgejaagd hebben, dreef u terug onder de beschutting eener deur, en gebeurde het iemand zoo te treuzelen, dan zag hij de roode lantaarn uitdraaien, de deur sluiten en het werd donker in «De Eenoogige Kapucien». Och dat huiswaarts keeren was de pest. Hierdoor werd mijn plezier bedorven dat ik smaken mocht in het gezelschap der nachtraven. Ik staakte plots mijn bezoeken, overtuigde mijzelf meer vreugde te rapen met voor dood te liggen ronken in mijn bed, vermeed de buurt, volgde niet eens de lijkbaar van den waard. Toen de man in de vastgeschroefde kist geborgen lag onder vier voet aarde op het kerkhof, was ook het nachtelijk huishouden van den dwazen aartsvader aan de vier windstreken verspreid. Na korten tijd vergat ik de maten en hun vertelsels.
Schooner levend door de herinnering werden heden, in een mistig-wazigen herfstdag, terwijl ik wandelde langs een breede baan onder eikenboomen, uit wier kruinen de verijzermaalde bladeren neerdwarrelden, de'lang vergeten nachten in mijn geheugen gewekt...



Overal rapen de kinderen eikels langs den weg, die ritselend neerkogelen en verloren rollen in kant en in struikgewas en tusschen de bladeren op de baan. Als zij, raap ik versukkelde dingen samen,herleef de nachten van weleer, en wat ik verzamel zijn wondere vruchten der duisternis,nachtvertelsels verhaald aan de biertafel en wel nooit bestemd om geschreven te worden.
En ter nagedachtenis, uit louter dankbaarheid aan de kwibussen en hun nachtfeesten, en in herdenken aan den waard, probeer ik mij te herinneren, zoo getrouw mogelijk, wat in «De Eenoogige Kapucien» werd opgedischt, en dit zonder me te bekommeren of het werkelijkheid was of beuzeling. Daarbij is vernuftig verzinsel immers even welkom als tastbare wezenlijkheid? Bij wie nauw ziet is de liefde klein!...



INHOUD
1. In Holland staat een Kuis 5
2. York Hotel 21
3. Nonkel Piet 31
4. Vriendschap 39
5. Wintervuur 49
6. Allerzielen 59
7. De voorbeeldige Siska 71
8. De Vrouwenhater 81
9. De faam gaat ! 91
10. Het Balkonnetje 103
11. Sinterklaas 113
12. De Baard van den Profeet 123
13. Justicia 133
14. Kerstavond 143
15. Oudejaarsavond * 153
16. De Eenoogige Kapucien . " 167































U--
waarna hij een nieuwe pijp opstak, en een vent in het oog hield die voor zich zelf lange redenaties hield en den barmhartigen Samaritaan uithing door zich te laven aan een cognacflesch.
Esschen werd een lange pleisterplaats, maar niemand waagde het zijn hoekje te verlaten, want buiten loerden anderen begeerig zoolang de trein stilstond, maar toen hij eindelijk traagjes voortschoof wuifde men met zakdoeken, riep woorden van afscheid.
In spanning verdrong men zich aan de raampjes... Ginds lag de grens, waarachter men veilig zou zijn... Allen waren ontroerd, sommigen weenden, en niemand sprak een woord.
Toen zagen zij een Hollandsche vlag wapperen, en de bewolkte herfstlucht werd al milder en blauwer... Voor men bewust was van het heerlijk veiligheidsgevoel stond de trein te Rozendael stil.
De coiffeur trok, op de hielen gevolgd door Marie, over de spoorstaven naar den uitgang. Zij zagen de drukte van zoekende menschen die hun taal spraken en elkaar toeschreeuwden met eigen luidruchtigheid... Hulpvaardige soldaten droegen kinderen en gepak.
Op het plein voor het station, waar men houten schuilplaatsen optimmerde, midden van de vreemde kermisdrukte, hield het koppel raad. Zij hadden reeds gehoord dat hier geen onderkomen te vinden was, dat de vluchtelingen dieper het land in werden vervoerd... Maar te ver zouden zij niet gaan, voorloopig dicht bij de grens blijven en afwachten. In de omliggende dorpen moest men gemakkelijker en goedkooper terecht komen. In een koffiehuis vonden zij plaats, aten een biefstuk met gebakken aardappelen, dronken een kop koffie, en elk betaalde zijn gelag. Het was laat in den namiddag, toen zij, op aanraden van den waard, naar



het station van den stoomtram naar Bergen-op-Zoom gingen. Een gedienstig conducteur noemde een dorp waar nog een weinig vluchtelingen waren, liet hen instappen bij twee bejaarde vrouwen die daar ook nachtverblijf hoopten te vinden.
Terwijl de puffende stoomtram in den valavond dooiden Polder trok, peinsden zij aan hun geluk zoo goed ontkomen te zijn. Onder het druilend lamplicht zaten voor hen de twee vrouwen en prevelden gebeden. Na een tocht van een uur waren zij ter bestemming.
Zij stonden met hun vieren in een dorpsstraat, en keken hulpeloos het treintje na, dat toetend afreed.
Maar een vriendelij k-zalvende stem sprak hen toe met woorden van troost en opbeuring. Geen moed verliezen. God zorgt voor zijn kinderen, ze moesten maar meegaan, uitrusten, en morgen kwam een nieuwe dag en bracht ook wel uitkomst.
De vier vluchtelingen gingen met den geestelijke door de eenzame straat, weifelend verlicht door lantaarns en winkelkasten. Zij stonden weldra op het wit en blauw plaveisel van den huisgang der pastorie, volgden den pastoor in de huiskamer. Eten wou men niet meer, maar een kop thee moest men drinken en dan maar vlug naar bed! Denk eens na, de menschen hadden den vorigen nacht in open veld doorgebracht.
De pastoor ging zijn gasten voor op het zachte traptapijt. Op het portaal stond hij stil, wenschte goedennacht. trok een deur open.
Gaat u beiden alvast hier maar binnen, zei hij tot Marie en den coiffeur, en voor zij tot bezinning kwamen was de deur achter hen gesloten.
's Anderendaags verschenen zij de laatsten aan de koffietafel. Vroolijk verwelkomde hen de argelooze pastoor.



— Goed geslapen Mevrouwtje?
— Ja, Mijnheer Pastoor, antwoordde Marie schuwschuchter en kleurde.
— En mag ik nu uw naam weten, wendde de geestelijke zich tot den coiffeur.
— André Janssens, coiffeur te Antwerpen.
— Dus, Mijnheer en Juffrouw Janssens, het is me zeer aangenaam u beiden, naar Christen plicht, de gastvrijheid te mogen aanbieden. En dit zijn uw stadgenooten, de dames Peeters.
Marie hield de oogen strak op den koffiepot gevestigd, André blikte onverholen het gezelschap aan, de kerksche dames en den goedigen dikken pastoor wiens vriendelij k-grij ze oogen achter de brilglazen fonkelden. De coiffeur achtte zich geen pilaarbijter, maar hij meende zijn wereld te kennen en hield gezellig het gesprek aan gang. Na het ontbijt ging de pastoor aan zijn bezigheid, de dames togen naar de kerk en het koppel moest mee. Doch André wou de gastvrijheid niet misbruiken, wel nachtverblijf en ontbijt aanvaarden, maar in het dorp eten. Zoo kreeg men vrijheid van beweging, kon wandelen en pintjens drinken en was hij met Marie alleen. Buiten de dorpsstraat was het overal Polder, waarover de blauwe lucht een wijden koepel hing. Verspreid lagen de boerderijen achter een paar boomen, het vee stond in de weiden en over den dijkweg voerde de wandeling. Beneden liep een vaart. In de vlakte klonk hondengeblaf en gefluit van stoomtrams.
— Buiten is het schoon, meende Marie.
— Ja, maar ik zou het er toch niet kunnen gewennen.
— Och!...



— Ik zeg niet dat het me hier niet meegevallen is, complimenteerde André.
— Och... Dat had ik nooit verwacht!
— Ik ook niet!... Maar wat wordt hier toch beet aangevoerd in karren en schuiten... dat gaat allemaal naar de fabriek waar men er suiker van maakt!
Zij aten in de dorpsherberg waar de enkele landgenooten samenkwamen; dronken met hen pintjes en borreltjes, gingen de aankomst van de trams afwachten, die telkens nieuwe vluchtelingen aanvoerden ; lazen in de kranten over den val van Antwerpen en de menschenstroom die in Holland onderdak had gezocht. Toen het donker was keerden zij naar de pastorie. In de verte lag de suikerfabriek, een donkere blok met lichtoogen en zwaarstampend machinegedommel. In de stilte meenden zij ook nog het dof kanongedreun te hooren.
Maar in de verlichte huiskamer dampte de thee op het gezellig lichtje. André vertelde van de vlucht, de dames van de uittocht langs Merxem, die hen had aangezet om mee te trekken. De pastoor troostte, ried hen aan maar niet spoedig weer te keeren voor men zekerheid had over den toestand.
Den volgenden dag ging men naar de dankmis, waar de geestelijke een roerende preek hield over het ongelukkig lot der menschen die huis en haard hadden moeten ontvluchten, en de parochianen aanzette om milddadig te helpen. Marie weende van aandoening.
s Middags aten zij op aandringen van den pastoor in de pastorie, gingen naar het lof, speelden 's avonds lotto met den pastoor en de meid.
Nog vijf dagen lang gingen zij wandelen onder de boomen op den dijkweg, kijkend naar schippers en beetlosseis, zochten zij troost in de herberg waar de



vreemdste geruchten liepen en waar Holland geprezen werd, lazen kranten en keerden 's avonds naar het gastvrij huis tegen de kerk.
's Zaterdags zochten zij weer vol belangstelling, achter een borreltje, tusschen de namen van menschen die een oproep deden in de krant. *
André verschrok.
— Zie eens, Marie!...
Marie las, zat daarna een oogenblik te dubben.
— Dan zal ik naar Amsterdam moeten gaan...
— Ja, ge kunt uw vrouw en uw kind niet alleen laten.
— Maar gij dan?...
— Och ik ? Ik ga maar terug, de winkels moeten nu toch geopend worden, ik bedank u... zei ze gelaten...
— Och Marie!... Laat ons dan nog maar iets lekkers drinken op het afscheid...
— Ja, misschien zien wij elkander nooit meer terug, 't was zoo'n toevalligheid.
Maar het «lekkere» smaakte niet, elk had zijn eigen beslommeringen, zijn persoonlijke bekommernissen en vooruitzichten. Op de namiddagwandeling woog zwijgen en ongeduldige verveling. Vruchteloos poogde de pastoor hen te overreden nog te blijven, halsstarrig hielden zij vol dat zij heimwee hadden, en weerkeerden.
Vroeg gingen zij te bed, want het zou weer vroeg dag zijn. Na vluchtig ontbijt en dankend afscheid stonden zij 's morgens aan de tramhalt te wachten tot twee lichtoogen verschenen. Bij het dagen van den morgen waren zij te Rozendael, trokken de stad door naar het station. Elk nam .zijn kaartje, André voor Amsterdam en Marie voor Esschen, waarna zij in af-



wachting koffie gingen drinken aan het buffet der wachtzaal.
Daarna bracht André haar naar den trein, gaf haar de hand.
— Vaarwel, Marie!
— Vaarwel, André!
Zij zat bij het raampje en keek over het leege perron. Hij aarzelde even, stapte toen weg om zijn wagen op te zoeken.
Toen André weg was, weende Marie.
Tien minuten later reed de eerste trein terug naar het vaderland.







YORK-HOTEL







In den avond heb ik gekuierd door het oude Schipperskwartier, door verlaten en eenzame straten.
Landerig voelde ik mij in de klamme stuifregenbui en in de joelende, rukkende windvlaag, die telkens de lantaarnlichtjes deed weifelen. Ik was alleen en gedrukt, en gemelijk woog mij de stilte.
Met opgezetten kraag, de handen in de zakken, liep ik. Even stond ik voor een kroegje, waar een handorgeltje lamenadig kreunde. Het was roerend-triestig.... Aan welke arme zielen beantwoordde dat gekreun daarbinnen ?
Mijn hand tastte naar den deurknop, doch ik liet de kruk weer los en ging verder. Jaren geleden had ik niet kunnen weerstaan, te zeer gedreven tot de menschen en tot het naspeuren in hun verborgen leven. Nu ik meer van hun drijfveeren ken en weet dat wij elkaar zoo weinig kannen helpen, nu ga ik voorbij, zonder glimlach of schamel troostwoord te bieden.
Maar de muziek riep teeder-droef wat oude herinneringen op naast schimmen van hen die ik vroeger ontmoeten mocht.
Hier op de Koolvliet stond eens een oude taveerne, waar ik wondere avonden beleefd heb. Hier trof ik voorbijgangers in mijn leven, zat er met hen te praten en te drinken.
In het York-Hotel hing een uitheemsche atmosfeer.



Alles herinnerde aan de wijde wereld, aan de zee. aan verre landen en volken. Er logeerden steeds kapiteins, stuurlui en machinisten,met of zonder vrouw.De diensterkens schonken er Engelsche en Duitsche bieren, Hollandsche jenever, Schotsche whiskey, Spaansche wijn en Kummel.
De waard was een Hollander,die zijn klanten eeuwig verwelkomde met de lustige verzekering dat hij nog wel te pas was: Piet Roos lebt noch! Zijn steenroode dronkemanstronie glom vettig, hij had een zwaar afhangende snor en kortgeknipte haren. Op zijn welgedanen buik bengelde een gouden horlogieketting. Met schorre stem babbelde hij zijn mengelmoes van Waterduitsch, Havenengelsch en Rotterdamsch-Vlaamsch.
De waardin, kort van gestalte en pappig uitgezet, stond haar echtgenoot getrouw bij in het prositdrinken. Haar tinnen beker, gevuld met stout of ale, stond steeds onder het bereik van haar hand om te toosten. Zij sprak met iedereen Engelsch, behalve met de meid, die, evenals Madame, te Boom geboren werd.
De diensterkens deden zelden rumoerig, want in de schenkkamer was een fatsoenlijke rustigheid steeds regel.
Lona, een lange Duitsche met bruine oogen in het blozend gelaat, liep rustig en teruggetrokken rond... Wanneer zij zich onbespied dacht, stond zij voor een spiegel en herschikte haar bruin kroezelhaar. Dan verloor zij iets van haar voorname geslotenheid, en kreeg een kinderlijken trek om den mond.
Minneken was een aschblonde Vlaamsche met teere violettenoogen. Het mollig meisken dronk geweldig om haar treurige jeugd te vergeten, zooals zij, in gemakkelijke vertrouwelijkheid, in den laten avond aan de bezoekers vertelde.



Missken was een kleine, zwartharige Engelsche. Donker-fonkelende oogen zaten boven de scherpe jukbeenderen, en haar wipneusje was rood als dat van een clown. Zij neuriede bestending en had als vaste inleiding tot elk gesprek steeds het verzoek om een «drink».
Piet Roos «lebt» niet meer, Madame, Minneken en Missken zijn verdwenen, en Lona, aan den boemel geraakt met een Congo-gast, is in verlatenheid weggezakt en allerellendigst in het gasthuis geëindigd.
Van hun leven, van hun verlangen heeft geen voorbijganger iets meer dan wat uiterlijk spel gekend. En ook ik was slechts een voorbijganger, die nu, zeldzaam toeval, aan hen terugdenk.
Maar in dezen avond herleven de schimmen als in een grillig nachtgezicht. Ik erken gang en gebaar, blik en woord, 't Is op een Kerstavond geweest, toen ik hier voor de laatste maal wat gezelligheid zocht, wat afleiding voor jonge ontstemming.
Er zat in het York-Hotel een vreemd gezelschap bijeen. Het heldere gaslicht weerkaatste in de spiegels,belichtte de reclamebiljetten der stoomvaartmaatschappijen aan den wand, fonkelde in het glaswerk achter het buffet, kleurde de groene naalden van den kerstboom, die bestrooid lag met zilverschilfers en getooid was met kaarsjes en glinsterend snuisterwerk. Aan luster en spiegel hingen scherpe hulsttakjes met roode bessen, waartusschen de mat-bleeke parels van den marentak een weeken weerschijn gaven.
De schenkkamer bood een geheimzinnige aantrekkingskracht voor de zwervers van de zee en het leven, die er een oogenblik verpoozing zochten. Niemand was hier veeleischend! Wat deze uren brachten was goed,



NONKEL PIET







•» l fc
Nonkel Piet was een fleurige bult die met een schuinschen bochel op zijn hoogen rug pronkte.In zijn vinnigen havikskop flikkerden beweeglijke, donkere oogen. De bruine snor hing slap over zijn zware boven-
lir* WQQV/^nnV Vlil v»rvl^ri/->V» rvn'orvm'^rrrtvi/] 1,, 
«iij xivK iivi ovu -uiiopi ij ACI1U Lil L
van een die in de wereld steeds de tegenpartij kiest.
Maar schijn bedriegt!... Hij was een zeer goedige vent wiens radde tong gespraakzaam uiting gaf aan zijn opgewekt humeur en zijn listige snaaksheid.
Jaloersch had hij op zijn vrijheid gewaakt... Geen vrouw had hem kunnen verleiden, want hij was bedorven door de zoetigheid van zijn stiel. Nonkel Piet was namelijk suikerbakker van beroep en stond bekend tusschen zijn vakgenooten als een fijnen schepper van grillig en kleurig suikergoed. Buiten zijn vak hield hij slechts hartstochelijk van herbergnat en vergaderingen. Om de lieve vrijheid te kunnen genieten, als liefhebber van drank en maatschappij, wou hij enkel bij bazen dienen, die hem toelieten buitenshuis te wonen.
Sinds jaren had hij zijn kamer op het tweede verdiep van een oud-wrakkig huis der Onze-Lieve-Vrouwestraat. Van Dinsdags tot Vrijdags leefde hij sober; dan rook hij bij zijn thuiskomst den flauwen geur van verslensende groenten uit het winkeltje beneden. Zaterdag, Zondag en Maandag had hij zijn volle ladintr
pn mnV Hl! niofa 7 t\r\ nroo ✓l/-» «rnAlr 4- 1 • 
n.1^ ukj. «jw vvcio lac vv cc tv ui Lilluil ItJIlU lllg-e-







Het najaar bloeide over de Warande... Op een bank in de zon koesterden zich drie oude mannekens in blauw uniformpakjes. Zij zaten te suffen en te labberen aan hun pijp.
Het was zoo heerlijk lekker!... Overal weelde van lichtende middagzon... Omhoog, boven de boomen, hing de lucht doorzichtig blauw... Kruinen en struiken toonden tusschen het groen een versmeltenden glans van ros en rood, van bruin en goud. De grond was bedekt met een bladerentapijt.
De drie grijsaards hadden een zeer afwijkend voorkomen. Een met doorgroefd, gladgeschoren gelaat, — mocht als baszanger jarenlang triomfen vieren. Naast hem zat een dikzak met joviaal-goedlachsche inschikkelijkheid op de tronie, ontwikkeld door zijn herbergierspraktijk. Links, met sluwe blikken in het scherplang aangezicht, pluisde de voormalige wisselagent aan zijn kin.
Zij hadden elkaar gekend in den schoon en tijd toen zij gulzig genoten van het leven. De acteur en de wisselagent waren stamgasten van de lustige taveerne door den dikzak gehouden in de buurt van de Fransche Opera. Maar de troef verdween uit het spel, en de vroolijke kameraden verloren elkaar uit het oog. De wisselagent ging op de flesch en verdween ; de acteur reisde van stad tot stad, zong ten slotte in minde-



re gelegenheden, levende avontuurlijk en zorgeloos... Met de jaren nam het vertier af in de taveerne, en toen de waard als weduwnaar volslagen afhankelijk werd van meid en dienstertje, ging de zaak den dieperik in.
Afgetakeld en alleen, was de uitkomst het oudmannenhuis. Eerst kwam de acteur in veilige haven, toen de wisselaar en ten slotte de herbergier... De drie levenswrakken herkenden elkaar en vonden afleiding in hun herinneringen aan het verleden.
In gezelschap wandelden zij door straat en park, snoepten borreltjes in kleine kroegen, wanneer een van hen van een familielid wat centen had losgemaakt. Zij brachten onderling opluchting in het vereenzaamd leven. Directe verwanten hadden zij niet en de vrienden uit de dagen van voorspoed waren dood of gebaarden hen nooit ontmoet te hebben.
Maar nu het leven in hen uitgeraasd was en zij de menschen zoo goed kenden, schikten zij zich naar de omstandigheden of beoordeelden wijsgeerig de menschelijke ijdelheid en tekortkoming. Verlangen was dood en de fierheid afgestompt. Wanneer zij hun pijp konden rooken in de zon of bij de kachel, op tijd te eten kregen, dan waren zij tevreden. Borreltjes en sigaren waren de buitenkansjes die men met nederige slimheid wist los te maken van een verre neef of een goedhartige dwaas, die zij toevallig ontmoeten mochten. Telkens, wanneer een ander oudje begraven werd, kwam er een schaduw over hun zorgeloosheid... Wanhopig klampten zij zich vast aan het betrekkelijk geluk van hun ouden dag.
De acteur keek belangstellend, met kinderlijk-blau- ■ we oogen, naar de zoemende bijen boven het bloemenbed aan den overkant van den weg. Een vleugje kunst-



gevoel restte nog in den gewezen zanger en hij was gevoelig voor de stemmige najaarskleuren. De'bijen genieten er ook maar van als zij kans zien, peinsde hij. Toen herhaalde hij zijn overweging luidop.
— • Ja, zoo hebben wij het ook gedaan, bekende de hei bergier.
— Was het maar te herbeginnen, zuchtte de wisselagent.
— Ik verlang niet te herbeginnen, beweerde de acteur, eens is genoeg... het is niet altijd plezierig.
— En misschien eindigden wij toch weer in het geslicht, troostte de herbergier.
Zwijgend keek het trio nu naar het bloemenperk. De oogen van den wisselagent dwaalden van het bijengewemel naar het mat-blanke Venusbeeld, dat dieper op den achtergrond uit het groene grasveld oprees. De herbergier luisterde verstrooid naar de verre stadsgeruchten en zag een snuffelende hond speuren langs de boomen.
— De wereld is toch klein, zei de acteur, wie had toch ooit kunnen vermoeden dat wij in onzen ouden dag samen zouden zitten in de Warande.
— Och, gij zijt 'n droomer... 'n artist, smaalde de wisselaar.
— De kunst is de zon van het leven, verweerde zich de acteur.
— Och kom!...
— Al de rest kan niet opwegen tegen de kunstemoties.
De herbergier zei maar niets... Het was nutteloos werk hen te sussen, wanneer zij hun stokpaardje gevonden hadden en aan 't kibbelen gingen. De artist en de geldman bleven getrouw aan het levensinzicht dat zij hadden gediend. De wisselagent had slechts eerbied



voor den machtigen hefboom van geld en aanzien. De acteur minachtte het bezit, oordeelde dat er hooger genot bestond. De herbergier weifelde tusschen beide opvattingen, misschien uit louter gewoonte van de klanten in te volgen.
— Kunst is zoo wat droomerij, hield de geldman vol, artisten brengen niks bij in de maatschappij.
— Ge zijt, ge zijt een «bourgeois», schold de acteur.
Hij beefde van ergernis, zocht een afdoend argument, klopte de asch uit zijn houten pijp.
— Wij, geldmannen, positieve menschen, onderhouden de artisten ...een beetje poëzie past zoo bij de weelde, sarde de wisselagent opgewekt.
— God, wat droogstoppel, jammerde de acteur, gelukkig denkt iedereen niet zooals gij... Ge moet een juichende zaal aan uw voeten gekend hebben, zooals ik, om beter te weten!... In de dagen toen ik bij stem was en gebisseerd werd, toen ik ook bloemen en geschenken kreeg, toen heb ik geleerd dat de kunst het hoogste is...
— Ja, die dagen zijn voorbij, probeerde de herbergier af te leiden, toen waren wij nog ferme jongens die de vrouwen konden bekoren.
— De vrouwen, mijmerde de acteur.
— De vrouwen, hijgde de wisselagent.
— Waar mogen zij verzeild zijn, wierp de herbergier op.
— Vreemd toch, fluisterde de acteur als voor zich zelf, het scheen telkens voor eeuwig en voor altijd... het leven zonder haar was ondenkbaar, en toen het uitwas ging elk zijn weg, onverschillig of afkeerig... Wanneer de liefderoes verdwijnt staat men vreemder tegenover de geliefde dan tegenover onbekenden!...
— Liefderoes! Dat is weer een van die groote ar-



tistenwoorden... Ik heb haast altijd eerlijk betaald voor het lonken en lokken der vrouw.
— Ik werd bemind, ik kocht geen liefde, treiterde de acteur.
— Ja, de vrouwen zijn zoo dwaas! Acteurs beminnen zij, maar met ons trouwen zij, omdat zij van zang en maneschijn niet kunnen leven, hield de geldman vol.
— Liefde koopt men niet, herhaalde de acteur.
Geld is ons aller meester... Haast alle vrouwen
bezwijken voor de verleiding van het geld.
— Dat is gelogen, kreunde de idealist.
— Dat vind ik cynisch, keurde de herbergier af.
De wisselagent haalde de schouders op, staarde onwillekeurig met de anderen naar het pleisteren Venusbeeld. Een tjilpend vogeltje zat op de linkerborst. Op het grasplein zegen gouden vlekken neer, de rijzende bladeren van de herfst. De acteur voelde de weemoedige schoonheid van het sterfseizoen.
Van al wat men zich herinneren kan is de vrouw toch het allerschoonste, zei hij verteederd.
— Ja, beaamden de kameraden.
Ik heb in een kisje al de portretten bewaard... de brieven heb ik verbrand, lang voor ik in het gesticht kwam... zij mochten eens in verkeerde handen vallen.
t Zou wat geven! De dwaasheid van oude wijven, spotte de wisselagent. Waarschijnlijk liggen de meesten lang op het kerkhof.
Soms betreur ik het, ging de acteur voort zonder acht te geven op de onderbreking, het zou nu een troost zijn de brieven te herlezen. Soms bezie ik maar lang de veigane portretten tot ik er triestig door word. Maar een was toch de schoonste, de meest geliefde, een die gij beiden hebt gekend!...
Gelooft mij, of gelooft mij niet, aarzelde de wis-



nen de ramen helverlichte en kleurige schilderijen. Beneden stonden, weggedoken in de duisternis, de schaduwen der beelden van heiligen en engelen op den Calvarieberg. Gedempt zong het plechtig orgel in het zielenoctaaf. -
Vertongen luisterde en keek tot de koele avondlucht
hem rillen deed. Dan sloot hij het venster, ging weer in zijn leunstoel zitten, maar hij kon zijn gezellige rust niet meer vinden. Zijn pijp doofde uit en hij
droomde met open oogen.
Hij zag zijn jeugd voor hem opstaan... Als kind nog, na moeders dood, liet zijn vader hem als scheepsjongen vertrekken op lange omvaart. Zijn broeders waren hem voorgegaan in de harde zeemansleerschool. Als jongen vertrokken keerde hij als volslagen matroos terug op het oogenblik dat vader ziek lag. Door een toeval werd hij aangenomen als loodsleerling en bleef hij aan wal. Hij wou vader de oogen sluiten. Zijn drie broeders zwierven op den oceaan wanneer hij, moedei zielig alleen, de lijkkist volgde. Jan keerde nooit weer, de twee anderen waren ook loodsen geworden. Zes-en-deitig jaar loodste hij schepen binnen en buiten de haven in winter- en zomerseizoen, toog van Antwerpen naai Vlissingen en andersom.Hij kende al de passen en veranderlijkheden der rivier, was bekend als een opgewekt, doch bepaald vertrouwbaar loods. Het berst je in zijn degelijkheid begon maar, wanneer de geboren fantast aan 't vertellen ging. Wat wondere verbeelding bezat de man die amper lezen en schrijven kon! Wat tegenstelling met zijn dagelijksch leven, het gulzigvette leven van een die ruim zijn kost verdient.
Terwijl hij zoo zat te peinzen, verzon hij nooit-geleefde avonturen die bezieling kregen en werkelijkheid



werden in zijn geest. Niet langer kon hij stil zitten, liep den gang door, den trap op naar de slaapkamer.
Hel licht sloeg hem tegen. In een porceleinen kom, in zand geplant, stonden er kaarsen te branden ter nagedachtenis van overleden familieleden. De kamer was bezwaard door den vetten walm.
Vertongen keek naar de lichtjes. Er waren er voor de ouders, voor den nooit weergekeerden broeder, voor twee vroeg verloren kinderen, voor een onlangs verdronken loods, voor verre familieleden.
De vlammetjes pinkten en knapperden. De loods, die gemeenlijk een beetje den vrijdenker uithing, kende dit jaarlijks verborgen doen van zijn vrouw. Het gold de zieltjens in het vagevuur.
Onwillekeurig was hij toch geroerd. Hij zag de weifelende schaduwen aarzelen rond de schittering, dacht aan de afgestorvenen. De kaarsenreuk maakte iemand beroerd, oordeelde Vertongen, schoot zijn jas aan en nam zijn gloednieuwe dienstklak met gouden biesjes uit de kleerkast.
Beneden, na vluchtig afscheid, liep hij de straat op. Vurig glansden de herfststerren aan den hemel en de koude prikkelde vinnig. Hij stapte de stille straat door naar de aloude herberg «De Koei».
Rond de leugen taf el zaten Wouters, de beenhouwer, Lekens, de stouwer, Mathyssens, de smid, en de waard zelf stilzwijgend te rooken. Met Vertongen was het gezelschap der fantasten volledig.
t Is koud, zei Vertongen, om iets te zeggen, terwijl hij zijn garsten proefde en zijn doorrookte pijp vulde
— Het vleesch bevriest in mijn winkel, overdreef Wouters.
— Er drijft ijs op de rivier, loog Lekens.



— Het ijzer is niet meer gloeiend te krijgen, kloeg de smid zonder blozen.
Vertongen gevoelde zich geprikkeld... Hij zag de onbewogen gezichten der herbergvrienden, zocht de gelegenheid om hen te overtroeven. Het zou een prettige avond worden wanneer de kameraden zoo goed gestemd waren om het vernuftig spel van verbeelding te genieten.
— Het is nu juist acht-en-dertig jaar geleden, zei hij gewichtig, na het smakkend uitstoomen van een rookgülp, dat ik, ik zal het nooit vergeten, met den Keizer van China gedineerd heb.
— Ja, 'n mensch beleeft zoo wat, moedigde de herbergier aan.
— Dat hebt ge ons nooit verteld, kloeg de stouwer.
—Och, ik denk er nu aan omdat het juist weer Allerzielen is, ging de loods onachtzaam en diepzinnig peinzend voort, het is een van mijn talrijke avonturen waarover'boeken zouden te schrijven zijn... Maar ik heb geen goesting en geen tijd om boeken te schrijven.
— Ik wist niet dat gij in China waart geweest, bewonderde Wouters.
— Hij heeft nog Chineesche teljoorkens thuis, zei de smid.
— Ja, maar de meesten zijn gebroken toen de kinderen klein waren, verklaarde Vertongen, ik ben niet alleen in China geweest, maar ik ben maandenlang, ja, maandenlang Chinees geweest!...
— 'n Mensch moet veel doen om zijn brood te verdienen, zuchtte de herbergier.
— 't Was in het begin van 1866 toen ik als lichtmatroos gemonsterd had op den driemaster «Bella Dolores». -— Een verschrikkelijke reis op een ongelukkig



schip! In de Noordzee begon reeds de tegenslag, een geweldige storm sloeg twee man overboord. We liepen Plymouth" binnen om een zeil te vernieuwen en bootsvolk aan te werven. Er warefi geen matrozen te krijgen en zoo werd ik als matroos genomen en een jongen als lichtmatroos gemonsterd... Bij het uitvaren kwam nog een neger aan boord, een reus van een vent die slechts gebroken Engelsch sprak... Op weg naar de Kaap vielen we van het een orkaan in het ander. De haaien zwommen onafgebroken achter de «Bella Dolores» aan, wat ik als een zeer slecht teeken beschouwde. De Spaansche stuurman werd dan kwaadzot en riep maar altijd dat hij zijn schoonmoeder verloren had. Hij sprong ook over boord om haar te zoeken bij de haaien!... De kapitein riep mij in de kajuit, en be' noemde mij in de plaats. Nu kreeg ik den hekel van de mannen op den hals. Alleen de neger was mijt vriend. In Kaapstad werd ik aangesproken door een Oostendenaar die me voorstelde met hem naar de goudvelden te gaan. Had ik zijn raad gevolgd dan was ik nu millionair. Maar ik wou den kapitein niet in den steek laten, passeerde met de gauwte mijn stuurmansexaam en bleef aan boord. Toen wij weer onder zeil waren vertrouwde mij de kapitein dat wij een lading goud aan boord hadden voor de bank van Japan, benevens munitie voor het leger. Hij had geen goed oog in de nieuwe manschappen door den shippingmaster bezopen aan boord afgeleverd. Zij hadden echte schurkentronies.
— Ik zal een oog in 't zeil houden, kapitein, beloofde ik.
— All right, zei de oude.
— Daar de windstilte onze reis zeer bemoeilijkte, werden de rantsoenen verminderd.



Er kwam gemor. De neger waarschuwde mij dat het volk de koppen bijeenstak en niets goeds in den zin had... In een schoonen zomernacht zag ik er een uit het luik sluipen. Ik deed alsof ik niets gemerkt had, maar zoohaast de kapitein mij kwam aflossen, verwittigde ik hem. Wij waren op onze hoede en steeds gewapend. Ook de neger en de kok, die op onze hand waren, hadden geladen pistolen.
Alles scheen kalm te verloopen... Doch eens in de Chineesche wateren werden zij stoutmoediger en dreigender. Op een morgen werd ik gewekt door groot lawaai. Ik snelde aan dek en zag de kapitein met de kok en de neger omringd van de manschappen. Een voerde het woord. Ik begreep dat het nu gebeuren ging. De magere Italiaan, die ik betrapt had toen hij uit het luik kroop, haalde stillekens zijn mes uit de scheede... Maar vooraleer hij een beweging kon maken had ik hem neergeschoten. Zij waren zoodanig gepakt en verslagen dat zij allemaal overboord sprongen en natuurlijk verzopen.
Nu waren wij verlost, maar moesten met ons vieren al het werk verrichten. De oude bedankte mij dat ik hem het leven had gered. Hij had tranen in de oogen.
— Als wij goed weer houden, zei hij, dan zullen wij ons wel redden.
— Maar een orkaan stak des nachts op.De wind blies uit alle hoeken. Het schip stampte en kraakte, de zeilen scheurden en een deel der kombuis sloeg weg. Het duurde drie dagen en drie nachten, en hoe wij het zonder eten of drinken volgehouden hebben begrijp ik nog niet.
Tegen het aanbreken van den morgen verging de «Bella Dolores». Ik klampte mij aan een wrakhout vast en wist niet meer of ik leefde of dood was. Onder de



diaagstoel loslaten en zijn handen aan den buik brengen, een oogenblik aarzelen en dan wegloopen naar den hoek van de straat.
De stoet stond stil, want als er een drager mankeert kan de Keizer niet voort. Volgens de wet moeten er altijd achttien dragers zijn. De Keizer was woedend, gaf een bevel aan een generaal te paard. Deze trok zijn zwaai d en reed naar den hoek waar de drager zich had neergezet om zich van zijn buikkrampen te ontlasten. Met een slag sloeg hij hem het hoofd van de romp.
Toen keek hij rond tusschen het volk om een nieuwen drager te zoeken. Zijn blik viel op mij, ik was een struische vent, en hij gaf mij een wenk.
Zoo heb ik den Keizer van China helpen dragen.
In het paleis, zoo groot dat men er gemakkelijk in verloren liep, werd mij van Keizerstafel te eten gegeven. Rare kost! Miereneieren, zwaluwnestjes, goudvisschen, vreemde zoetigheid en champagne... Ik kreeg een splinternieuw kleed van groene zijde en moest daarna voor den Keizer verschijnen, die mij bedankte dat ik hem uit de verlegenheid had gered.
Zijne Majesteit was zeer verwonderd te vernemen dat ik een vreemdeling was. Hij vroeg mij naar mijn avonturen die ik in t lang en in 't breed vertellen moest. Hij feliciteerde mij zoo vloeiend Chineesch te spreken, bood mij de groote naturalisatie aan en stelde mij voor generaal te worden in zijn leger. Ik bedankte hem,daar ik vermoedde dat generaals ook moeten vechten en verklaarde dat ik verkoos naar mijn vaderland terug te keeren. Hij prees mijn goed inzicht en was danig vriendelijk. Nogmaals probeerde hij mij te weerhouden met mij het oppertoezicht aan te bieden van zijn olifanten en paarden. Ik liet mij niet omklappen.
s Avonds moest ik met hem soupeeren, een fijne



menu, maar zoo anders gereed gemaakt! Wij begonnen met het nagerecht en eindigden met de soep. Nadat wij lekker gedronken hadden zei de Keizer vertrouwelijk:
— Vertongen, jongen, spijtig dat ge weg gaat, ge zijt 'n duivelsch aardige vent.
's Morgens toen ik klaar was pm te vertrekken kwam de hofmeester bij mij en schonk mij namens zijnen meester een collectie porceieinen teljoorkens en postzegels, zei dat de hofkoets mij naar de statie zou brengen en overhandigde mij het reisgeld. Maar de enveloppe was opengebroken en ik heb altijd gedacht dat de hofmeester er wat heeft uitgehaald.
Wanneer ik uit den trein stapte, lag er juist een schip klaar om naar Londen te vertrekken. Van den kapitein kocht ik andere kleederen, verkocht mijn Chineesch kostuum en liet mijn haarvlecht afsnijden. Zoo kwam ik weer tusschen de menschen... Soms heb ik nog spijt dat ik geen Chinees gebleven ben!...
— En de neger? vroeg de stouwer met belangstelling.
— Hij heeft me nog dikwijls geschreven... hij is zelfs burgemeester geworden van zijn dorp... maar nu is het lang geleden dat hij nog teeken van leven gaf... ik denk dat hij dood is...
— En spreekt ge nog Chineesch, Vertongen?
— Och, dat verleert men na zooveel jaren...
Vertongen schokschouderde, blikte de opgejaagde
rookwolken na, bestelde dan een versch glas en dacht aan geurige wafels en aan pinkende Allerzielenkaarsjes.



de voorbeeldige siska







Sus Segers zat aan zijn naairaam. Zijn handen gingen vlijtig, dreven de naald door de vellen.
Het was stil in het atelier van den ouden boekbinder. Een ploegje kleverige najaarsvliegen huisde rond den zuurriekenden stijfselpot, kropen over het grijze stekelhaar van Slis, verwijlden óp zijn gelaat en in zijn baardje.
Nu en dan joeg hij zijn pruim van rechts naar links, werd wrevelig onder hun gesar en sloeg met een stukje karton om hen te verdrijven.
In de pers stonden boeken, voor het snijmachien lagen papiersnippertjes, op de tafel was ordeloos dooreengesmeten leder en papier.
Voor de derde maal vroeg ik aan mijn ouden vriend wanneer hij dacht mijn boek te binden.
— Als dit gedaan is!
Sus deed nooit twee werkjes gelijktijdig, onderbrak nooit iets om wat anders aan te vatten en in zijn boekbinderskoppigheid deed hij altijd zooals het hem geschikt voprkwam.
— Wat hebt ge onder handen, Sus?
— Spreekwoorden over de vrouwen van De Cock!
— Zoo.
— Ge weet, ging hij gespraakzaam voort, ik lees nooit een boek... hoe meer men leest hoe dommer men wordt... ik bind slechts boeken. Maar dees boek heb



weg te blijven en om goed Fransch te leeren... Dat is spijtig voor Tist, want men heeft niet alle dagen zoo'n gelegenheid.
Op dat oogenblik kwam er een vrouw zeep halen, en wij profiteerden er van om afscheid te nemen.
Ik was de volgende dagen niets op mijn gemak, ik dacht dikwijls aan Tist en aan Siska. Gaarne had ik eens naar den Driesch gaan hooren om nieuws, maar ik durfde niet.
Veertien dagen na het vertrek van Tist bracht de briefdrager mij een brief uit Parijs. Gij kunt denken hoe blij ik was iets van mijn goeden vriend te vernemen.
Hij was nuchter aangekomen met slechts twaalf frank op zak. Het was niet gemakkelijk gegaan om zich te redden. Hij verstond geen gebenedijd woord van wat de Parij zenaars taterden, had met gebarentaal eten en slapen moeten vragen in een klein logement Uitgerust was hij gaan wandelen langs de straten en leien. Op een bank in een hofje, had hij mistroostig nagedacht over zijn dwaasheid. Naast hem zat een man, zijn pijp rookend zonder zich om hem te bekommeren. Hij zag er zoo vriendelijk uit en zoo vertrouwbaar dat Tist hem gaarne zijn nood geklaagd had. Maar het Fransch! Toen vloekte hij nijdig in zijn moedertaal. Ge hadt den vent moeten zien lachen! Tot de verbazing van Tist "schoof hij naast hem, stak vol blijdschap de hand uit en zei:
— Ge zijt ook een Sinjoor!
Tist stortte zijn hart uit en de stadgenoot hielp hem uit den nood, nam hem mee naar zijn kamer in den faubourg St. Antoine waar veel Vlamingen woonden. Nu had hij werk gekregen van zijn vriend. Hij leerde Fransch, zou zijn schuld aan zijn kameraad effen wer-



ken. De vriend was een trouwe ziel, een schoenmaker die zich te Parijs in zijn stiel was komen bekwamen. Parijs was een wonderbare, groote stad, een droom, iets dat men moest gezien hebben om te kunnen meespreken over de wereld. Tist verzocht mij de groeten over te maken aan zijn vrouw en den Dree.
Ik snelde naar Siska om haar den brief te toonen. Zij las zeer kalm en zei terwijl zij het papier toevouwde :
— God zij gedankt dat Tist het zoo goed getroffen heeft!
Siska, sprak ik, Siska, zou het niet goed zijn geld te zenden aan Tist om weer te keeren.
Zij bezag mij verbaasd, antwoordde dan heel beslist:
— Maar Sus toch! Bijlange niet... Het zou zonde zijn hem in zijn studie te storen!... Misschien zou hij het kwalijk nemen... laat hem gerust Fransch leeren.
Siska was een vrouw uit de duizend. Ik heb haar oprecht bewonderd.
Zes maanden later kreeg ik een postkaart van Tist, ditmaal in het Fransch geschreven. Het waren simpel de complimenten aan de vrienden en aan Siska. Hij was zijn Vlaamsch haast vergeten, schreef hij, het ging hem goed, maar eens overhouden om eens naar Antwerpen te komen dat ging niet. Er viel niet te spaïen in een stad als Parijs. Siska begreep volkomen het schrijven van Tist.
Nu hij de taal kent moet hij de menschen leeren kennen, bedacht zij, en sparen en de wereld zien past niet te samen. Ik hoop maar dat hij niet al zijn Vlaamsch verleert want dan versta ik hem niet als hij terugkomt.
Tweemaal, telkens met Nieuwjaar, kreeg ik nog een kaartje met de groeten aan de vrienden en de vrouw.



Eindelijk, onverwachts, na een afwezigheid van twee jaar en zes weken, kwam Tist terug. Hij had niemand verwittigd en nooit heeft hij verteld waarom hij teruggekomen was. Maar 's avonds, in «De Welkom» vertelde hij ons zijn thuiskomst. In de schemering kwam hij door den winkel in de keuken, waar zijn vrouw kousen zat te stoppen.
— Is de koffie klaar? vroeg Tist.
En Siska antwoordde witjes maar doodgewoon:
— Het water kookt al lang!



DE VROUWENHATER







De duisternis der straten en het boos toeval van een motregen joegen Mijnheer Duyvenstaert voor de eerste maal van zijn leven in een kinemazaal om er verpoozing te zoeken.
Mijnheer Duyvenstaert was een zeer devoot en erg verlegen mensch. Als sluw bouwmeester - aannemer had hij fortuin vergaard, en daarbij, naar beste overtuiging, steeds geijverd voor openbare kuischheid en fatsoen.
De zedelijke, rijke jonggezel was klein en mager, sloop steeds rond in zwarte redingote en te hoog opgestroopte broek, droeg altijd een gouden bril en streek gewoonlijk peinzend over zijn baardelooze kin. Zijn gelaat, bruin van tint, vertoonde de eerste rimpels van den veertigjarige, en in zijn kortgeknipte snor en zijn sluike zwarte haren kwamen de eerste zilveren draadjes lichten.
Hij nam zijn bolhoed af, toen hij het zwaar-lfuweelen gordijn opende en in het donker stond. De lucht bezwaarde hem, voor zijn oogen lag diepe schaduw waarachter het schimmig filmenspel klaarde.
Aarzelend trad hij vooruit, benauwd en onzeker. Hij schrok. Een stem lispelde en een man liep voor hem uit om hem den weg te wijzen. Gedwee volgde hij den gargon voorbij donkere groepjes menschen... Pianospel



klonk. Hard klepte een zetel neer, waarna een fluisterstem hem vroeg wat hij drinken wou.
Nauwelijks gezeten en voorzien van een limonade, kwam een rijzige dame naast hem zitten, gevolgd door een sterk geparfumeerde kleinere vrouw die aan zijn rechterkant plaats nam.
Het werd Mijnheer Duyvenstaert zeldzaam te moede in het donker. Hij voelde zich vreemd beklemd, kon in zijn verwarring zijn zinnen niet vestigen op het schimmenspel.
Bewoog hij zijn linkerarm, dan kwam hij in aanraking met de rijzige dame, en wanneer hij eventjes aan zijn glas wou proeven scheen het hem toe dat de kleine gehandschoende hand van zijn rechterbuurvrouw lichtjes op zijn hand had gerust. En de vrouwengeur steeg rond hem, de scherpe parfum der kleine en de milde violenreuk der groote.
Mijnheer Duyvenstaert was de kluts kwijt, hij voelde zijn hart sneller kloppen, het bloed hem naar het hoofd stijgen. Opstaan en de onrustige opwekking ontloopen wou hij, maar een opwindende bekoring verlamde hem in zijn zetel.
Eindelijk schitterde het licht door de lange zaal, het orkest speelde een lustig wijsje, en de menschenstemmen roezemoesden. Zijn hoofd gloeide, hij had dorst, dronk gulzig en keek heimelijk rond.
De rijzige dame droeg een zwarten reuzenhoed met witte pluimen. De diepuitgesneden, roomkleurig - kanten jurk liet het blanke, levende vleesch bloot. Haar weelderig lijf zat bekneld en afgeteekend in haar kleederen. Terwijl Mijnheer Duyvenstaert haar rijken boezem bekeek, drongen haar grijze blikken even in zijn oogen. Haar gezicht was fleurig en frisch onder het blonde haar.



Nu keek hij naar rechts en zijn troebele verbluffing nam nog toe. Zij was een magere, jongensachtige verschijning, die met gekruiste beenen naast hem zat... Een bloedroode,loshangende blouse piepte uit den grijzen manteljas.Haar hals was bruin.Op haar hoofd had zij een fluweelen pastoorshoedje en haar gelaat was bedekt met een bruin vooltje, waarop vreemde insectenbeeldjes vlekten. Achter het vool loerden twee koolzwarte oogen en kleurden roode, open lippen en glinsterende tanden.
Het licht flapte weer uit tot voldoening van Mijnheer Duyvenstaert. Hij poogde nu het filmenspel te volgen, maar de vrouwengeur ontstelde hem te zeer en de grijze vraagoogen en de duistere gloeioogen vervolgden hem. Vooral die donkere loeroogen uit hun geschilderde holen waren als spinnen in hun web.
Mijnheer Duyvenstaert voelde zich door zondige geWaarwordingen overstelpt... In jaren was hem zoo iets niet meer gebeurd. En het beschamend avontuur uit zijn jeugd dat in hem de begeerte had gedood en zijn vrouwenhaat opgewekt, kwam hem weer voor den benevelden geest.
Het grillig spel op het doek zat hij aan te gapen... Het pianogetokkel spon een droom rond hem. In het duister glommen eenige roode lampjes.
Als academieleerling in de klas van bouwkunde, in den omgang met kameraden, kwam in hem het eerste zondig verlangen naar de vrouw.
Hem kozen de jongens steeds uit om vertrouwelijke, geheimzinnige mededeelingen te doen. Zij hadden- het over de klas van het levend model, waar naar het naakte werd geteekend.
Het naakte kreeg een vreeselijke aantrekking voor Duyvenstaert. Het vervolgde hem dag en nacht, en tel-



kens begonnen de jongens opnieuw met hun opwindend verhaal.
Zekeren dag kwam het ergste en tevens de ontgoocheling.
— Duyvenstaert, nu kunt ge ze zien, fluisterde een schilder, kom.
En Duyvenstaert ging mee. De deur van een atelier stond op een kier. Stillekens slopen zij binnen, de schilder, Duyvenstaert en drie medeplichtigen.
Een tochtscherm was opgesteld voor de deur.
— Kruip gij nu maar op mijn schouders, fluisterde de schilder, en loer maar goed. Seffens zullen wij dan zien.
Zijn handen klampten vast boven het tochtscherm, zijn oogen gingen spiedend door het atelier en hij zag het model!... Een oogenblik slechts, want onder hem weken de schouders weg, het scherm wankelde... Hij hoorde een gegichel en gestommel en een vrouwenstem gilde. Toen sloeg hij voorover in een wolk van stof... Even bleef hij liggen, verdoofd door den slag en den schrik, vloog dan jammerend recht en vluchtte de gangen der Academie door de straat op.
Daar stonden de bengels te gieren van plezier. Hij weende van ergernis en thuis, voor den spiegel, zag hij zijn gelaat als besmeurd met slijk door stof en tranen.
Van dien dag af was Duyvenstaert de vrouw gaan haten.
De herinnering was een heilzame les,nu de toevalligheid hem zoo vreemd geplaatst had in de kinemazaal, midden van de vrouwelijke verleiding.
Schuw trok hij zijn rechterarm van de leuning weg, waar hij weer een zachte aanvoeling meende gewaar te worden. Gelukkig kwam het licht en joeg een schelle, verblindende witheid door de zaal. Hij duifde niet



meer kijken naar den uitdagenden boezem, noch naar de donker-vochtige oogen achter het vool.
De garcon deed hem opschrikken.
— Trois, Monsieur ?
Hij wou neen zeggen en knikte ja. Meer drinkgeld dan hij ooit zinnens geweest was af te staan, schonk hij.
Het witte licht verging in gloedrood, dat de gezichten verdonkeren deed. Hij voelde het been der rijzige tegen hem aandrukken, zag de oogen der andere dieper glansen terwijl zij een dank je lispelde.
Dan kwam weer het angstige duister met roode lichtpunten, met schaduwen van menschen en pianogetokkel.
Klam zweet brak hem uit. Wat onheil hing hem boven het hoofd.Hij voelde streelende handen op zijn handen, die hij krampachtig op de leuningen geklemd hield.
— Ik houd veel van liefdetooneelen, vertrouwde de rijzige met sentimenteele weekhartigheid.
Haar boezem raakte haast zijn wang terwijl hij terzijde boog. Hij zei geen woord.
— In 't donker zoo zitten en aan liefde denken, fluisterde zij opnieuw, ik ben zoo alleen en verlang naar een serieusen man.
— Chéri, lispelde de andere, ga met mij zoo de comedie u verveelt!...
— Houdt ge niet van een flinke vrouw ?
— Ik schijn wel mager, maar een vrouw met zenuwen is te verkiezen boven een dikke...
Droomde hij of was het werkelijkheid? De vrouwen zaten voor zich uit te staren naar het doek. Zij keken zoo onafgewend aandachtig dat hij twijfelde. Maar de



arm der magere en het been der rijzige voelde hij permentelijk.
Het was niet om langer uit te houden in de helsche bekoring. Met een ruk joeg hij recht, wrong sprakeloos voorbij de poezelige gezellin, de pluimen van haar hoed streelden nog zijn wang, en hij strompelde weg door het donker.
Een onderdrukt gegichel vervolgde hem terwijl hij rillend en ontdaan, door de zaal vluchtte.
In wat poel van verderf had hij zich begeven!... Hij had een oprisping van weerzin terwijl hij het gordijn achter zich liet neervallen en in den helderen gang stond, blij ontkomen te zijn aan onbekende gevaren.
Een oogenblik stond hij te denken over het avontuur. Nooit was hij zoo dicht aan den rand van den afgrond geweest, nooit was hij zoo door de slechtheid benaderd en haast bezweken voor de verleiding.
— Chéri, fluisterde de magere, die hem gevolgd was en nu naast hem stond, mijn vriendin begreep het ook dat ik uw voorkeur had. Kom!...
Ontzet week Mijnheer Duyvenstaert tot op den drempel van den kinema.
— Waarheen? vroeg hij heesch.
— Wel, naar het hotel!...
Dat enkel woord redde hem van het kwaad.
Wacht, zei hij, en zocht koortsig in zijn binnenzak, haalde een roode en een gele kaart te vooischijn, vermeed haar lokkende blikken te ontmoeten, teiwijl hij de kaarten overhandigde.
— Voila!...
En, alsof de duivel hem op de hielen zat, liep hij de donkere straat in om te ontkomen aan de diepe glansoogen.
Onthutst keek de vrouw, verbaasd om het gekke be-



drijf, las toen onwillekeurig. Op de gele kaart stond gedrukt : Wetten! Wetten! tot het bestrijden der ontucht! — Op de roode: de koppel- of rendez-voushuizen zijn de kuilen der ontucht.
— Wat vreemde snaak! dacht zij, hij is zeker zot. Zij lachte hartelijk, keerde terug, trok het gordijn open, en zag de zaal in een schitterenden lichtstroom baden.



wegbergen, toen de winkelierster, bleek en ontdaan, binnen stormde en neerzeeg op een stoel.
— Lowieke, hijgde zij...
— Awel?...
— Lowieke... Lowieke Vereist komt naar huis.
— Wat?...
— Aan den hoek feliciteeren hem de mannen, maar hij zegt niks, haalt de schouders op!...
De journalist zegepraalde... De straat kwam vol rumoer en de deur ging open.
— Dag, Lowieke, groette het gezelschap nederig.
— Dag allemaal, zei Vereist, en keek wantrouwend en verwonderd rond.
— Mijnheer Vereist, sprak de vreemdeling, mag ik me voorstellen... Ik ben de hoofdredacteur van «Het Nieuws van Antwerpen». Mogelijk kent ge mij ?
— Ik lees nooit gazetten, zei Vereist zoo norsch mogelijk.
— Origineel, zeer origineel, mijnheer Vereist ! Dan weet gij niet dat er de laatste dagen, dat is te zeggen, sinds uw-verdwijning, uw geheimzinnige verdwijning mag ik wel zeggen, veel over uw geval geschreven is ?
— Neen!
— Mag ik u geluk wenschen!
— Waarmee?
— Met uw geluk! Met het groot lot natuurlijk !... Het mag wel dat een nederig werkman ook eens het geluk te beurt valt...
— Wat geluk?...
— Origineel!... Wel, het geluk van het groot lot te winnen!
— Het groot lot ? Ik heb geen loten!
— Toe! toe! Beken het maar dat ge rijk zijt, iedereen weet het!



— Ik rijk?...
— Natuurlijk.
— Mijn eens zijn op!
— Uwe fortuin is verteerd op een-en-twintig dagen... Maak dat aan de ganzen wijs...
— Mijn fortuin? Ik geloof dat ge verdomme zot zijt! Mijn eens zijn op!...
— Hoeveel was het, zonder onbescheiden te zijn?
— G'hebt er eigenlijk geen affaire mee! Maar enfin, het was juist 312 frs, die ik gespaard had... Ik heb Brussel gezien en Gent en de Zee, en het Walenland...
— Drie honderd en twaalf franken, en ge zoudt niet meer werken! Komaan!
— Wie zegt dat?...
— Wel iedereen!
— Ik ga morgen opnieuw naar mijn baas hooren!... Ik heb ook eens vacantie genomen...
Op dat oogenblik speelde buiten, in den zoelen zomeravond, de harmonie, die juist dien avond repetitie had, het «Waar kan men beter zijn!» De harmonie bracht een serenade aan den gelukkigen winner van het groot lot, waardoor de gemeente de eer was te beurt gevallen, dagen lang in de pers te worden aangewezen als de woonplaats van een niet alledaagsch man.







HET BALKONNETJE







De jongen en het meisje wandelden in den stillen herfstmorgen door het verlaten Nachtegalenpark.
Als jonge verliefden hadden zij de wereld vergeten nu zij gearmd, dicht tegen elkaar aangedrongen, langs de eenzame paden slenterden. De grasvelden waren vaalgroen, en doode bladeren dwarrelden op de wegen en perken. Maar de zon scheen licht en de hemel was teer-wazig blauw.
Er waren geen menschen buiten de wachters, er was geen geluid buiten het gerucht der vogels en het suizelen van den wind.
Zij stonden stil bij een bed chrysanthemen, bekeken lang de bloemen. Het wit versmolt er met het gevlamde en het malve.
— Ik ben zoo gelukkig, fluisterde het meisje.
Haar oogen zochten zijn oogen, en er was één schittering in haar donker-bruine en zijn grijs-blauwe blikken.
Weer gingen zij voort, lenig en opgewekt. Zij waren vol van hun aanhankelijke liefde en hun jonge hartstocht, en het aanschijn der dingen was er door vernieuwd. Een vijverkom met statige zwanen, kwieke zwarte merels met gele snavels, wapperende bladeren aan kale takken, een beuk met rood-fonkelende kruin vestigden afwisselend hun bewondering.
De jongen was blond, het meisje had kroezelig bruin



haar. Zijn grijze overjas stak af tegen haar bordeauxkleurig manteltje. Telkens wanneer zij terzijde zag, bespiedde hij haar slank figuurtje. Onder den breedgeranden hoed met witte wiebelpluim zat het matblanke gezichtje beschaduwd, de kin half verborgen in een grijs bontje. De voetvi'ije rok liet de glanzend zwarte laarsjes op hooge hakken zichtbaar.
Ontmoette hij haar blikken dan zei hij iets doodgewoons en keek voor zich uit... Dan was het haar beurt om hem aan te zien. Onhandig streelde hij zijn blonde snor, zijn gelaat was frisch-blozend. Zijn dikke lippen lieten de tanden bloot, zijn neus was scherp en zijn kin hoekig. Durf en wilskracht vermeende zij in hem te weten op hetzelfde oogenblik toen zij oordeelde dat zijn blauwzijden dasje hem zoo goed stond.
Zij is lief en vrouwelijk gevoelig, dacht de jongen, ik wou dat ik haar nu kussen kon. En wijl er geen mensch op het pad was, zoende hij haar vluchtig op het kroezelhaar tegen haar oor.
— Foei, zei het meisje, er moesten eens menschen
komen.
Er zijn nu geen menschen, verontschuldigde hij
zich.
— Zie de pauwen, de schoone pauwen!
Zij kwamen aangedribbeld als gewenschte afleiding, acht'pauwen. Vijf bruin-grijze wijfjes met een winterjong dicht bij de moeder, en twee mannetjes met gesloten staart. Zij liepen zoo tam en rustig.
De mannekens zijn het schoonst, plaagde hij.
— Ja, gaf zij toe, ja, dat groen en goud, dat blauw
en zwart. .
— Alles is schoon in de natuur, beweerde de jongen, met ingehouden jubel, maar de menschen weten er met van te genieten,



— Daarom is èr ook geen mensch in het park. Daarom zijn wij alleen.
— Heerlijk, zoo alleen loopen, lieve!
— Een jaar reeds kennen wij elkander...
— Ja, een jaar... en 't schijnt mij slechts een uur... en toch duurt het zoo lang na het afscheid tot een volgende ontmoeting.
— Geduld, vriend!
— Wat zal het heerlijk zijn te leven, wanneer wij, getrouwd, niet telkens weer afscheid zullen moeten nemen.
Een prachtige den rees voor hen op, een den met immergroene, donkere naalden.
— Het zal een eeuwig feest zijn, lispelde zij met beschaamden glimlach.
— Onze liefde zal zijn als dezen denneboom immer groen, immer levend.
Zij zoenden elkaar in plotse opwelling, vol betrouwen in het onvergankelijke van hun gevoel.
Geen veegje schimde aan de strakke lucht, de zon schitterde en de denneboom stond roerloos-stevig in den grond geplant.
— Wij trouwen zoohaast mogelijk, mijn meisje, bij het aanbreken der lente, als de boomen bloesem dragen.
— Ja, dan is de rouw om vader voorbij... maar moeder vindt dat ik nog zoo jong ben... negentien...
— Och kom... Wij moeten onze jeugd genieten... en ik ben nu zoo alleen sinds mijn grootouders stierven... Zij waren m'n eenige familie...
— Hebt ge dan geen herinnering aan uw ouders, lieve?
— Ik was nog zoo jong toen zij begraven werden, een kind vergeet zoo gemakkelijk... Mijn grootouders



hebben mij opgevoed, hebben voor mij geleefd in liefdevolle eensgezindheid.
— Zij hadden elkander zeer lief?
— Ja, zeer lief, zeer lief! Zij waren een toonbeeld van huwelijkstrouw en gehechtheid aan de keuze hunner jeugd. En toch...
— Wat?...
— Niets, mijn meisje, ik denk met dankbaarheid aan de oude menschen die mij tot mijn vier-en-twintigste jaar vertroetelden, en gezorgd hebben dat ik onbezorgd leven kan!
— Maar?
— Ik kan nu schilderen zonder te denken aan den verkoop!
— Maar ge verzwijgt iets, mijn lieve„
— Het heeft geen zin wat ik verzweeg. Het is als een vlek schaduw naast het stralen der zon. Van de schaduw spreken wij niet... Daarbij waren de menschen dan zoo oud.
— Vertel, lieve, vertel mij alles.
— Waarom ? Onze liefde is eeuwig, heeft geen schaduw te duchten... en 't was pas in den laatsten tijd, wanneer de menschen reeds naar het einde gingen en niet meer dezelfde waren van vroeger.
— Vertel!
— Oude menschen zijn soms grillig, hebben soms vreemde nukken en invallen, blijven halsstarrig vasthouden aan een kleinigheid, ingenomen met een beuzelachtig ding vergeten zij...
— Vertel!
— Luister, mijn lieveling, het is zoo onbeduidend, het is haast om te glimlachen. Toch is het voor mij een droeve herinnering. Het kwam pas in de laatste maanden voor den oorlog. Sinds ik mijn eigen weg ging hadden mijn grootouders nog enkel de huishoudelijke aan-



gelegenheden om hun dagen te vullen. Bonmama zat onafgebroken Melanie op de hielen, de meid die reeds, toen ik een kind was, met toewijding haar werk deed. Het wantrouwen van Bonmama was nooit verminderd, doch Melanie kende het klappen van de zweep en ging haar gang. Op tijd en stond preutelde zij tegen en bedreigde heen te gaan. Alles bleef steeds zooals ik het immer gekend had... Bonmama had werk met winkelier, brouwer, beenhouwer en waschvrouw,droeg steeds een stofdoek in haar zak en viel 's avonds in slaap bij het lezen van het stadsnieuws. Bonpapa knutselde* aan sloten, timmerde en verfde vogelkooien en overbodige dingen. Hij verzorgde zijn distelvinken en kanaries, rommelde in zijn wijnkelder, ging wandelen met zijn hond en las en herlas Victor Hugo en Dumas père. En de jaren brachten geen verandering in de gewoonten, in de prettige verstandhouding tusschen man en vrouw. Het was, alsof door elkaar beter te kennen na jaren gelijkmatigen levensomgang, de twee oudjes nog nauwer aan elkaar gehecht waren, en zij wederzijdsche zwakheden vergoelijkten. Met verteedering spraken zij van hun jeugd, van hun samen leven en samen lijden. Het leven was schoon geweest, ondanks het vroeg verlies van hun eenige dochter, omdat hun liefde sterk was die alles hielp dragen. Het waren schoone, inschikkelijke, edelmoedige menschen. Hun grijze haren waren nooit een beletsel om elkaar hartelijk en warm te kussen. Elk deed zijn eigen zin, maar nooit was dit verlangen tegenstrijdig met het inzicht van de andere.
Zekeren dag sprak Bonpapa met een monkelend-wijs gezicht aan tafel:
— Ge moet het maar vinden! Ik heb het gevonden...
— Wat, vroeg zijn vrouw?
We gaan een balkon aan het huis laten bouwen...



— Een balkon?...
— Ja, een balkon... Ik heb het onderzocht, het kan gemakkelijk en met weinig kosten. In den zomer zetten wij er bloemen en zitten er 's avonds...
— Ik wil geen balkon, zei Bonmama, wij wonen nu twee-en-veertig jaar in ons huis... Wij zijn nu te oud om nog veranderingen te doen.
Verbluft keek Bonpapa haar aan... Nog nooit had zijn vrouw anders gedacht dan hij; nog nooit had hij iets verzonnen, waarop zij niet gepeinsd had.
Ik was verwonderd.'s Anderdaags herbegon Bonpapa over zijn plan. Bonmama herhaalde kort en bondig dat zij van de zaak niets weten wou...
Het werd een dagelijksch gezeur.Pijnlijk was het de twee oude menschen over het denkbeeldig balkonnetje te hooren kibbelen. Bonpapa vond eigenaardige argumenten om zijn voorstel te verdedigen, — Bonmama zocht wondere omwegen om het plan te kleineeren... Een listige sluwheid legden beiden aan den dag, een dwaze hartstocht in het elkaar bestrijden. Beiden probeerden Melanie en mij te winnen als bondgenoot, — maar de meid noch ik hadden lust om partij te kiezen.
Het geschil duurde weken en maanden. En bittere woorden verdeelden dieper en dieper.
Is de liefde zoo broos, fluisterde het meisje onthutst.
— Onze liefde is eeuwig, verzekerde de jongen zonder aarzelen, wij zullen nooit kleinzielig kibbelen.
— Neen, Goddank!...
Toen er dagen voorbij gingen dat beiden stom liepen, meende ik te moeten tusschenbeiden treden.Zekeren dag lag Bonmama te bed, ziek, na harde woorden en ontroering. Zij weende en kreunde zachtjes toen ik haar den raad gaf toch toe te geven. Zij moest maar



verstandig zijn en aan het droef gekibbel een einde stellen.
— Ik zal het doen, kind, beloofde zij, maar het kost mij zooveel... zooveel te moeten onderdoen.
Bonpapa was in de wolken. De zure oogenblikken waren vergeten, — hij lachte vriendelijk, vertelde kinderlij k-blij van zijn plan, kuste vol verteedering zijn vrouw. Een metser kwam, een timmerman, een loodgieter volgden. Er werd gemeten en gepraat, maar Bonmama bemoeide er zich niet mee.
Eindelijk werd het balkonnetje voor het middenraam uitgebouwd. Het raam werd door een deur vervangen.Nauwelijks was het zink gelegd, de ijzeren hekjes geplaatst, en de schilder was nog bezig de gemeniede staafjes zwart te verwen, toen de oorlog uitbrak.
Aan 't balkonnetje dacht niemand meer... De oudjes waren ziek van zenuwachtige opwinding, zoodat ik verplicht was met hen naar Holland te vertrekken. Ge weet het, lieve... daar stierven beiden... Eerst Bonpapa, en veertien dagen later Bonmama, die hem niet overleven kon. Zij waren zoo aan elkander gehecht... en ik heb nooit begrepen hoe het mogelijk was dat zij, die elkaar zoo lief hadden, zoo pijnlijk verdeeld hadden kunnen zijn over... een balkonnetje.
En toen ik terug thuis kwam met Melanie, vonden wij het balkonnetje weggeslagen door een kanonbal!
— Helaas, wat treurige geschiedenis, zuchtte het meisje.
— Maar onze liefde zal eeuwig zijn, leven als het groen der denneboomen in herfst en winter, troostte de jongen zonder aarzelen. Wij zijn niet zooals de andere menschen die soms vergeten... wij vergeten nooit.
— O neen, niet waar, ik heb u zoo lief!...
En zij zoenden elkaar op den mond, ondanks den wachter die in de verte lusteloos kwam aanslenteren.



hospitaal om op te knappen. De zorgen ontbraken het eenzame meisje op de gemeubelde kamer. Hij had afscheid genomen onder de belofte haar te schrijven, — want bezoeken kon hij haar niet meer uit vrees voor opspraak. En nu was zijn brief gekomen, zijn laatste brief. Hij had genoeg van zijn bijzit en zond haar een p.ilmoes.
Samen hebben wij geweend, geweend als twee arme kinderen, het bij zitje en ik. Een eenzaam meisje begrijpt een ander eenzaam meisje. Dat was mijn Sinterklaasavond van verleden jaar.
Een maand later is Joanna vertrokken... 'k Heb het tengere meisje de poort uitgeleid. Zij kon een betrekking krijgen te Rotterdam en zou spoedig komen afscheid nemen zoohaast zij haar reispas verkregen had.
Enkele dagen later had ik verlof... Op mijn wandeling ontmoette ik Joanna in gezelschap van een jongen man. Zij gebaarde mij niet te herkennen, ging ook voorbij zonder groeten. Alleen de blos op haar gelaat had verraden dat zij mij wel gezien had. Zij was weer in bezit genomen door den man.
— Dat soort meisjes, begon de huisvrouw.
— !t Is het leven, wijsgeerde de echtgenoot.
— Oordeel noch veroordeel, onderbrak het verpleegstertje... Joanna is een arm meisje... Toen heb ik besef gekregen van mijn betrekkelijk geluk... Wie niet is als zij had kunnen zijn als Joanna... Maar nu is het tijd om op te stappen, want ik wil te voet loopen.
— Maar het stormt buiten!...
— Dat hindert niet, dat frischt op!... Krijg ik mijn mantel?...
Het verpleegstertje keek nog eens naar het lustig, open vuur, rilde even in de koude kleederen en ging de kamer uit...



— Tot weerziens!...
De man staarde nu in het vuur, hoorde zijn vrouw in den gang praten met haar vriendin, dan de deur toeslaan.
Hij wierp zijn uitgedoofd sigareneindje op de gloeiende kolen en zag het verteren.



DE BAARD VAN DEN PROFEET







De Koster.
Ja, als men niet was ambtenaar.., De Schoolmeester. En vastgeklemd en ingesnoerd In alles wat zijn stand betaamt!
De Koster.
Ja, als men durfde naar den duivel Te jagen al die boekenpraat!
De Schoolmeester.
En dan niet zoo verstandig zijn,
Maar durven voelen, beste koster !
De Koster.
Vriend, niemand ziet ons... laat ons voelen f...
« Brand », 5e bediijf. H. Ibsen.
Het viertal kaartspelers had juist het spel gestaakt. Stil zaten zij nu te dampen aan de doorrookte, goudsche pijpen.
Een keek naar de donkerbruine zoldering, de tweede staarde simpel de ij dele rookwolken na, de derde liet achteloos het spel kaarten tusschen de vingers glippen, de vierde zag verstrooid naar den hartenboer van het kaartentapijtje op de tafel.
Het was laat in den avond. Niemand was bijzonder tevreden of zeer ontstemd, want men had effen gespeeld.
In de herberg waren zij de laatste klanten. Het gas-



licht scheen niet helder, de waardin zat te knikkebollen achter den toog, de gar§on had reeds eenmaal luidop gegeeuwd.
De eerste was een bedaagd, mager man met grijze bakkebaarden. Hij leek argeloos en inschikkelijk. Een beetje verwondering lag in zijn oogen want hij was doof... De doofheid was hem een edel gebrek dat zeer nuttig hielp in zijn leven. Als rentenier voorkwam hij hiermee aanslagen op zijn beurs, en als raadslid kon hij zonder bezwaar meeknikken met de meerderheid.
De tweede was een schraal schoolmeester met een geitenbaardje, een sluw en pedant man. Hij hield het doove raadslid tot vriend in de hoop dat deze toch eenmaal zijn aanspraken zou verstaan om een sport hooger te klimmen in de maatschappij. In verkiezingstijd hield hij voordrachten en dineerde dikwijls ten huize van zijn goeden vriend. Men rekende hem tot de wakkere strijders, en hij zelf herinnerde menigmaal aan zijn dertig dienstjaren in de politiek der gemeente.
De derde was een zwierig, fleurig heer, wiens oogen verborgen zaten achter de groote glazen van een schildpadden bril... Zijn taankleurig gezicht, omlijst door een zwarten baard, stond strak van voornamen ernst. Hij was overste van de afdeeling buitenissigheden.
De vierde was een burger, een zeepzieder, een belastingschuldige. De zwaarlijvige man had klare, openhartige oogen en een neerhangende, bruine snor.
De grillige toevalligheid had dit klaverblad van vieren samengesteld. De kaarttafel had hen vereenigd.
De burger sloeg de oogen op van den hartenboer naar den baard van den overste der buitenissigheden. Onder een zenuwtrek brak hij den langen steel zijnei steenen pijp en wierp de stukken op den vloer.



In de belangstelling der drie heeren lag onvoorwaardelijk afkeuring.
— Wat beteekent dat? vroeg de Overste.
— 't Is de schuld van uw baard, zei de Burger met eenige scherpte.
— Mijn baard?
—- Ja.
— Dat is sterk, mompelde de Overste bevreemd.
— Mag, ja of neen, iedereen een baard dragen?
— De vrouwen niet, lachte de Overste flauwtjes.
— Het dragen van den baard, onderbrak de Schoolmeester met waanwijze zekerheid, is heden ten dage vrij voor iedereen.
— Zoo?...
— Ja, de encyclopaedie Larousse bevestigt het ten stelligste!...
— Zoo!...
— Er is geen twijfel wanneer het in den Larousse gedrukt staat!
Het Raadslid knikte goedkeurend... De Overste streek over zijn baard, bedremmeld door den zonderlingen aanval. De Burger bedacht nieuwe vragen, maaide Schoolmeester, die de kans klaar zag, begon zijn wetenschap ten toon te stellen.
— Al de rassen over den aardbodem verspreid, verklaarde hij na een haal aan zijn pijp, zijn min of meer van baard voorzien. Het gele ras is het minst bedacht door de Natuur, de negers hebben meestal kroezelige haren, en het blanke ras in zijn superioriteit toont ook, onder oogpunt van baard, het best bedeeld te zijn.
— Ja, ja, bevestigde de Overste, en het Raadslid knikte.
— In de oudheid liet men zijn baard groeien, oreerde de Schoolmeester, zoo de Chaldeërs, de Assyriërs,



de Joden, de Indische wijsgeeren!... De haren die de kin bedekken werden met grooter zorg onderhouden, want zij waren het zinnebeeld der wijsheid.Bij de Turken gold het verlies van den baard als een teeken van dienstbaarheid... De Grieken hebben lang baard gedragen tot onder Alexander de Groote,en de Romeinen lieten zich pas scheren rond het jaar 454 der Romeinsche tijdrekening, leert ons Plinius.
De redenaar voelde zich behaaglijk onder de verbazing van den Burger en de instemming van het Raadslid en den Overste. Hij genoot van zijn kennis, blikte mild naar zijn dooven vriend op, die uit louter gewoonte, opgewekt en goedsmoeds knikte. De garcon geeuwde voor de tweede maal.
— De Noordervolken waren nooit zoo onbestendig in hun vereering voor het sieraad des mans! In het Oosten bracht Peter de Groote zijn troon in gevaar, toen hij de Russen wou verplichten zich te laten scheren... Met Hlodwig kwam de baard weer opnieuw in eere, maar de mode bleef niet duren. Toch was de baard lang het kenteeken van den vrijen man. Paus Leo III, in 795, liet zich scheren en zijn voorbeeld werd gevolgd door de geestelijken. De strijd werd voortgezet, tot men den baard veroordeelde, op het einde der zeventiende eeuw. Frans I, koning van Frankrijk, had een belasting gesteld op het dragen van den baafd dooide priesters... Het scheermes deed zijn werk onder de Fransche Republiek en later... Pas na 1830 kwam de vrijheid om naar goeddunken een baard te dragen.
— De barbiers zullen wel de vijanden van den baard geweest zijn, opperde de Burger inschikkelijk, om iets te zeggen.
— De priesters dragen nog meestal geen baard, vervolgde de Schoolmeester zijn betoog, in sommige kloos-







Wanneer ik aan de gerechtigheid denk, staat mij nooit de geblinddoekte godin Themis met haar zwaard en haar overhellende weegschaal voor den geest.
Onwillekeurig, jeugdherinneringen zijn zoo onuitwischbaar, peins ik dan aan Agent-nummer-zeventien! In mijn kinderjaren was hij voor mij de wijze rechter en bleef ook daarna het symbool der gerechtigheid.
In dien tijd droegen de agenten geen helm, en de kepi van Agent-nummer-zeventien stond scheef en ineengezakt op zijn stekelige, grijzende haren. Zijn borstelige wenkbrauwen en zijn zwaar, neerhangende snor op zijn doorrimpeld gelaat, gaven hem een barsch uitzicht. Klein van gestalte, mager en vlug, was hij volstrekt geen indrukwekkende figuur in zijn stoffig, te ruim pak. Zijn sabel leek te groot voor hem en zijn broek steeds te kort! Maar zijn blauwe oogen, zijn goedige oogen keken immer vroolijk en vriendelijk,ook wanneer hij boos was. Hij heette Niemandsverdriet... Zijn naam heb ik me verbeeld of heeft iemand me genoemd, precies weet ik het niet.
Ik was een kleine ongeluksvogel die alle kinderziekten getrouw opdeed. Toen ik zeven jaar oud was en de kamer moest houden, lijdend aan roodvonk, leerde ik hem kennen. Dagelijks zat ik voor het raam en zag het lossen na van rijstschepen. Hoe meer balen zich opstapelden onder de hangars, hoe hooger de scheeps-



rompen stegen in het Oude Dok. De natiewagens met hun prachtpaarden haalden de vrachten af, de kalanders zwermden in de straat en kleefden aan de ruiten, de machines der rijstpelderij naast onze woning dommelden, en ik genoot heerlijk van de bedrijvigheid.
Een voerman, een blonde, blozende vent, had mijn voorliefde. Geen zweep had hij.om zijn koppel schimmels te regeeren, maar zoete woorden en streelende handen.Ik wenschte toen niets liever dan evenals hij een vtferman te worden, en zoo mijn paarden te bedwingen. Een tweede, een norsche, rosse klant, vloekte integendeel en zweepte onbarmhartig.
Zekeren dag joeg hij zijn zweep kletsend over de schimmels die zijn weg schenen te versperren. In een oogwenk was hij zijn zweep kwijt en mijn blonde held ranselde den wreeden man... Het werkvolk stond lachend te kijken naar de vechters, maar niemand dacht er aan tusschen beiden te treden. Plots verscheen Niemandsverdriet. Hij raapte kalm de zweep op, zei iets, sleurde de rosse recht die zijn bloedneus probeerde te stelpen.
Agent-nummer-zeventien haalde geen proces-verbaalboekje te voorschijn, wees elk naar zijn wagen, brak de zweep stuk en wierp ze op een vuilnishoop, waar verschrikte musschen uit opvlogen. Hij wachtte tot de wagens afreden, haalde toen de schouders op en slenterde verder.
Voortaan bewonderde ik hem en vreesde hem tevens, want zijn goedige oogen had ik nog niet gezien.
Nooit zag ik hem houtsprokkelaars lastig vallen,nimmer de zuinige opruimers aanspreken die de restantjes steenkool op de kaai of de wagons hadden opgekeerd. Hij zag hen niet, zat hen niet na of verplichtte hen



niet de zakken om te kappen. Ook die arme sloebers en kaaidiefjes kenden Agent-nummer-zeventien.
In den suikertijd of wanneer de krenten en appelsienen gelost werden, kwamen de kapoenen^van heinde en ver aanzetten om zich te approviandeeren... Gadderkens uit het Schipperskwartier hadden er slag van om met éen messteek een kanaster te laten bloeden, een kwetsbare plek te vinden in de vaten of een kist toe te takelen.
Niemandsverdriet wist altijd de schuldigen uit den hoop te pikken, hield hem lang bij de ooren vast, verplichtte hem het schouwspel te genieten hoe de anderen ongehinderd mochten profiteeren van zijn schelmstuk. Wat op den grond lag had ook geen eigenaar, oordeelde voorzeker Agent-nummer-zeventien. Kwamen het water in den mond en de tranen in de oogen van de reut, dan kreeg hij een trap voor de broek en mocht zich uit de voeten maken.
Onder zijn welwillend oog heb ik ook gegeten aan bittere cacaoboonen, eenvoudig omdat de andere pagadders het zoo smakelijk vonden, maar die mij deden walgen.
Een vage grond voorbij de groote Dokstraat, waar ankers en kettingen lagen te roesten, was ons jachtveld. Een stukje vleesch aan een speld, de speld aan een koord, hengelden wij naar ratten. Vol belangstelling kon Agent-nummer-zeventien uren lang staan zien, lachte bij het zegegeroep der knapen zoohaast zij beet hadden. Maar wanneer zij met hun griezelige vangst de meisjes lastig vielen, die met angstige oogen en schuwhartig het spel gadesloegen, dan trad hij op met al zijn zedelijk overwicht. De grauwe beestjes werden in beslag genomen, onder zijn toezicht bij de



staarten gevat en in 't water geworpen, de bende daarna uiteengedreven.
Ook tegenover mij trad hij eenmaal op.
Na de ontploffing van het kardoezenfabriek Corvilain bleef er geen ruit in onze buurt gaaf. In de gehavende omgeving vonden wij een nieuw vermaak in het verder vernietigen der kapotte glazen. Een maatje en ik waren eens verdiept in onze aardige liefhebberij, toen wij opgeschrikt werden door een flinke oorveeg. Het waren ruiten van mijn ouderlijke woning, maar ik voelde mij schuldig toen ik Agent-nummer-zeventien erkende. Mijn vriendje bleef de rest van den dag onvindbaar. Het was een Waalsch jongentje dat mij 's anderdaags in zijn vreemd taaltje verzekerde dat «zij een kwade agent was», wat ik niet kon toegeven.
Een moord heb ik hem zien verhinderen door zijn onverstoorbaar, kalm optreden. Hij zat te eten voor het raam der eetzaal in de Gaarkeuken. Zijn sabel en zijn kepi hingen aan een kapstok naast hem. Onder zijn oogen was het van krakeel tot handgemeen gekomen op het voetpad voor het venster. Hij liet maar begaan, at bedaard voort, loerde soms verstrooid naar de twee buildragers. Hij hoorde hun zware schoenen botsen tegen den muur, zag de bebloede hoofden telkens opdringen, — maar bleef rustig zitten. De toeschouwers riepen op de politie, de vechtende loriassen, die haast even sterk waren, verlangden naar tusschenkomst, maar waagden het niet eerst toe te geven. Eindelijk, mijn hart was geen boontje meer groot, verschoof hij zijn stoel, haalde traagjes zijn wapen van den kapstok, schoof zijn kepi scheef, streek onachtzaam over zijn snor, en ging voetje voor voetje naar de deur.
— Nu is het tijd, zei hij.



Op den drempel bleef hij zegevierend staan. De onverlaten hadden het juist opgegeven en trokken af, een links, de ander rechts.
— Ha, hoorde ik Agent-nummer-zeventien met voldoening zeggen, of zou onze tenue dan voor niets meer dienen!
Hij kende al de zwervers die 's winters op het kasteel zaten en tegen de lente uit Hoogstraeten kwamen om aan de dokken te kuieren, kleinigheden te zoeken, in de zon te liggen en 's nachts onder den blooten hemel te slapen. Menigmaal heb ik hem gezellig weten keuvelen met de onverbeterlijke renteniers die, achter ons huis, in 't Klaverstraatje op loopplanken of in kraanbakken huisden. Alles wist hij, hun naam en toenaam, hun kleine tekortkomingen uit het verleden, hun veroordeelingen. Maar hij was mild en toegevend voor de zonnekloppers,sprak vertrouwelijk met allen,en zoolang zij ongevaarlijk waren zag hij kleine afwijkingen door de vingers. Maakten zij het te bont, dan borg hij ze op om ze onschadelijk te maken, hoe ongaarne hij ook proces-verbaal opstelde.
Het merkwaardigste geval, waarin zijn rechterlijk talent mocht blijken, was wel de zaak der doodgebeten kip.
In mijn jeugd mochten de kippen nog vrij rondloopen aan de haven... De fiere haan ging voorop en het gebeurde weieens dat twee hanen elkaar op den weg tegenkwamen en slag leverden in een kring van kakelende, verontruste hennen. Eten was er anders volop voor allen, maar de mannetjes vochten uit louter ijverzucht en voor haneneer.
Op een Zaterdagnamiddag, na schooltijd, zat ik te touteren op een dissel en keek de kippen na van den



Uit zijn borstzak haalde bij een stuk papier te voorschijn, wikkelde de doode kip er in, stak het pakje onder den arm, en wandelde weg na vergenoegd geknikt te hebben tot de onbuigzame tegenstanders die dit vergelijk niet verwacht hadden.
De witte doghond kreeg een stamp van zijn meestelen liep jankend voort.
Zoo komt het dat de waardige Agent-nummer-zeventien, Niemandsverdriet heette hij, in mijn geest het symbool is der gerechtigheid.



KERSTAVOND







Ende in het huys gekomen zynde vonden sy het kindeken met Maria syne moeder : ende neder vallende hebben sy het selve aengebeden Ende hare schatten open gedaen hebbende, brachten sy hem geschenken, gout, ende wieroock, ende myrrhe.
Evangelium Matthei. Cap. II. - 10.
Het had opgehouden te sneeuwen, en de straten lagen spierwit te glinsteren onder den opgeklaarden hemel vol sterren rond de lichtende maan.
Een bijtende wind joeg het schitterend stuifzand op, floot door het telefoonnet, blies over de glansdaken... Er was geen ander gerucht in den vreemden avond.
Twee mannen liepen eenzaam rond. Zij hadden elkaar in de kroeg ontmoet, de Finsche zeeman en de jonge Dichter. De Fin, een zware kerel, liep met deinenden zeemansgang naast het kwiek, blond avontuurlijk jongmensch. Een kerstdronk en een mondvol haven-Engelsch had hen saamgebracht. Het was gezelliger samen te zwerven in het Schipperskwartier, al waren de woorden schamel en onvolkomen.
In de Paulusstraat stonden zij stil voor de deur ee-



ner taveerne. Op het raam lazen zij het uithangbord: «Troeadéro». — Het sloeg elf uur op den toren.
— Hier? vroeg de Fin.
— Aardige meisjes, zei de Dichter.
De «Troeadéro» herinnerde niet aan het weidsch paleis! Tegen den straathoek opgetrokken, was het huis doodgebouwd tegen den achterkant van het politiebureel... De taveerne was een voorschoot groot, een toog en twee tafels met acht stoelen lieten amper plaats voor de klanten. Het kacheltje ronkte en het gaslicht scheen vroolijk. De Dichter lei een takje mimosa en een tuiltje viooltjes op het wit marmeren tafelblad. De bloemen had hij in den vooravond gekocht van een bloemenmeisje met zachte oogen. De Fin stak een donkere sigaar op en bestelde twee glazen stout aan het verfomfaaid dienstertje in roode blouse...
Opgewekt stond de bruinharige Ida achter de schenktafel en zei onbenullige en vriendelijke dingen. Zij sprak Engelsch, doorspekt met Brusselsche grappigheid.
— Een schoone Kerstavond, zei ze, er is geen mensch op straat... Slecht voor de zaken...
— Och, wat, antwoordde de Fin.
— Het is heerlijk buiten, meende de Dichter, een heerlijk witte kerstnacht; de stad is stil, vol wit en zilverlicht.
— Ja, knikte de Fin, die geen woord verstaan had, want nu sprak de Dichter Vlaamsch.
— Met wat curieuze vent zijt ge nu op gang, vroeg Ida.
— Een dichter van de Finsche meren... een groot man uit het Noorden!
— Bah! Poëten hebben geen eens, minachtte Ida.
— Beleedig ons niet, begeerlijke vrouw!



De roode knuistjes en het gezichtje van den boorling, de sluimerende moeder bekoorden hun blikken.
Dan gingen zij op de teenen terug, Balthazar, de Armenische tapijtenkoopman, Melchior, de Finsche matroos,' Gaspard, de jonge Dichter, Paula, de dikke waardin der haventaveerne, en Ida, het Brusselsch dienstertje.
Zij hernamen hun plaats, de Armeniër aan de kachel, het drietal aan de tafel, de waardin achter den tong. Sprakeloos bleven zij, de Fin lurkte aan zijn sigaar, de Dichter aan zijn pijp, de Armeniër aan zijn sigaret . Ida proefde haar likeurtje en Paula streek het poederkwastje over haar bol gezicht.
Plots zong de haven. De stoomers brulden en toeterden, een vreemde muziek van blikken rumoer, harmonicaspel en stemmen klonken uit de stilte.
— Happy Christmas!...
Paula had een flesch ontkurkt, schonk een soort schuimwijn in de bekers.
— Op den jongen, toostte de Fin.
— Op de moeder, zei de Armeniër.
In een teug werd het glas geledigd.
— Nu gaan wij, besloot de Dichter.
Balthazar knoopte zijn jas dicht en nam zijn tapijten weer op. Melchior stak een nieuwe sigaar aan, wijl de Dichter reeds de deur geopend had.
Buiten ging elk zijn eigen weg na een kort good-bye.
Zij trokken in verschillende richtingen over den sneeuw, door den scherpen wind, onder het maanlicht dat neerzeefde uit den klaren sterrenhemel.
De Dichter kuierde traagjes door het blauwig wit dat glinsterend allerwegen gespreid lag. Hij voelde geen koude, geen vlijmen van den wind, zag alles rein



en blank overgoten door zilverlicht. Hij dacht aan het kindje dat geboren werd in de achterkamer van de taveerne, aan de onschuldige moeder, aan de glanzende vrouwenoogen en aan de vreemden en hun ingetogen hulde aan het leven.



In de opgebroken straat lagen hoopen kasseien en kiezel.
Toen de Zwerver voor de derde maal, aangetrokken door den gloeienden brasero, voorbij den platgeloopen kiezel drentelde, waren de spelende kinderen verdwenen.
Nu zou hij zich ongehinderd kunnen warmen... Hij rilde in zijn langen soldatenmantel, hield met een hand zijn slap hoedje vast voor het geweldig stooten van den rukkenden stormwind.
Voor het vlammend vuur, onder een huisje van dwarsliggers en stutbalken, zat dik in kleederen gepakt de Waker.
Hij zat genoeglijk te soezen. Voor hem lag het gereedschap en de ijzeren staven. In de verte pinkte waarschuwend de groene lantaarn.
Plots stond de Zwerver voor hem en hield de verkleumde handen boven het vuur.
De Waker loerde nijdig naar den zoo vrijpostigen schooier, die zonder belet te vragen zich aan zijn open haard kwam warmen.Hij gromde,zoog vinnig aan zijn baardbranderken, trok zijn saaien sjerp vaster rond hals en kin, zijn pet met oorkleppen nog dieper op zijn voorhoofd. Zijn ongeduld klonk in zijn klompengetrappel.
Maar de Zwerver scheen de ontstemming niet te



merken. Hij zag het stuk gelaat uit het pak kleeren opsteken, twee donkere oogen, fletsche wangen en een afgebeten, grijze snor. Hij schoof een omgekantelde kruiwagen bij, zette zich en stak behaaglijk de doorgeloopen schoenen, die zijn bloote voeten lieten zien, naar de warme assche uit.
Konden de werklieden hem niet meer verdringen, toch bleef de Waker hem vijandig aankijken. Onzeker plukte hij aan zijn grijzen stoppelbaard, wreef over de rimpels van zijn mager gezicht, zag toen met zijn kinderlijke, grijze oogen den Waker vlak in het gezicht.
— Smerig weer, Waker!...
Uit het pak kleeren kwam geen geluid.
— Een storm om geen hond door te jagen!
De Waker haalde zijn schoofzak voor de pinnen en begon stilzwijgend een boterham te eten.
— Smakelijk, zei de Zwerver.
— Dank u, antwoordde de ongezellige Waker, maar wat doet gij hier aan mijn vuur?
— Ik warm mij!...
—- Zoo! Ga u maar liever thuis warmen!
— Ik ben overal thuis, verzekerde de Landlooper zeer vredelievend.
— Ik houd niet van gezelschap, vooral niet van volk van uw soort, wees de Waker af.
— De nacht is anders lang, meende de inschikkelijke Zwerver, en met een praatje te voeren vergaat de tijd.
— Ik houd niet van praatjes met onbekenden.
— Ik wel!... Maar ik kan u wel zeggen wie ik ben, ik ben Marmot!...
— Marmot?...
— Ja, Marmot... de politie kent mij wel... Ik heb



^ nooit iemand kwaad gedaan... maar voor het werk ben ik niet in de wieg gelegd... Gewoonlijk slaap ik tusschen de houtstapels aan de dokken, maar nu is het te koud!...
— Maar het is mijn vuur...
— Gij verliest er niets bij dat ik er ook van profiteer... Ik zal u straks een gelukkig nieuwjaar wenschen... En wij zullen praten!
— Ik ben liever alleen!
Och, ik zal niet lang blijven... ik moet nog nieuwjaar gaan wenschen aan den Commissaris!
— Gij, och kom!
— Ja ik, hield de Zwerver gebelgd vol.
Het kwam zoo plots bij hem op, terwijl hij gretig naar het brood keek.
— Wees nu geen loebas, Waker, wij zijn toch beiden maar arme sloebers; geef mij liever een stuksken boterham... Ik heb vandaag niets te bikken gehad.
— Wat nog meer?
— Een slok warme koffie.
— Toe maar, en nog eens op den koop toe, zeker?
-—: Neen! Een stuk brood en wat koffie... straks
wensch ik u nieuwjaar en trakteer ik met een borrel.
— En ge zijt platzak!
— Straks zal ik eens hebben... Hebt ge dan nooit van die mirakels gehoord... van bedelaars die eigenlijk rijk waren?
— Gij zijt zeker een van die rijke bedelaars, spotte de Waker.
— Neen, ik ben altijd een schooier geweest, maar ik heb er een gekend.
— Zoo!...
— Ja! Hij logeerde ook altijd op het Schelleken, sliep in de gele doodskist naast mij... Hij bedelde aan



de Bank... stond jaren op dezelfde plaats en toen hij stierf liet hij duizenden na.
— Gij kunt goed liegen, lachte de Waker nu beter gestemd.
— Het is geen leugen, Waker, zijn geld stond op de Bank.
— Daar, eet een stuk boterham en drink.
— Dank!...
— Gij zijt 'n vieze breugel!
— Toch is het de waarheid, beweerde de Zwerver, terwijl hij gulzig het brood verslond, ik heb ook een rentenierster gekend die voor haar plezier bedelde.
— Toe maar... Waarom zit ge niet op 't kasteel?
— Och, ik had geen goesting om naar Hoogstraeten te gaan... ik wou den winter in de stad doorbrengen... ik ben voor afwisseling.
De Waker had zijn baardbranderken weer opgestoken en zat te staren in het vuur. Zijn gezel snorde weggeworpen papieren bijeen, trok zijn kapotte schoenen uit, wikkelde zijn voeten in de verfrommelde gazetten en trok zijn schoeisels weer aan. Hij schoof nog wat dichter bij den brasero, want de wind joeg ijzig langs zijn onbeschutte rechterzijde.
— Marmot!
— Waker?
— Is dat waar van die rijke bedelares?
— Zoo waar als ik leef.
— Ik kan het niet gelooven... Voor uw plezier armoede lijden!... Ik verdomde het waker te spelen als ik eens had.
— Ik ook! Maar goesting is koop!... Men leert zoo'n vreemde dingen in het leven... Daar hebt ge Luizenbaard gehad die 's zomers met haarspelden leurde en 's winters vastte!



— Vastte hij?...
— Luizenbaard kroop dan in een schuur tusschen het hooi en sliep, sliep een maand of twee... Van den boer kreeg hij wat te drinken, kwam vermagerd te voorschijn en trok weer voort.
— Dat is goedkoop leven!
— Maar hij heeft het niet kunnen volhouden... Hij is gestorven een paar winters geleden... Luizenbaard kon het te Hoogstraeten nooit uithouden, hij hield te veel van zijn vrijheid.
— Heette hij Luizenbaard?
— Hij had geen naam... was nergens opgeschreven... noemde zoo maar een naam, en werd dan veroordeeld voor het opgeven van een valschen naam!
— Hoe kan dat, Marmot? .
— Weet ik het, hij was ongelukkig geboren en ketellappers hadden hem grootgebracht. Maar hij had geen naam! Maar naam of geen naam, werken of niet werken, wij moeten toch allemaal sterven.
— Ik heb altijd gewerkt, Marmot, tot ik niet meer deugde als kasseier en het postje van waker kreeg.
— Een goed postje, troostte de Zwerver.
Ja! Maar triestig zoo in den nacht moedermensch alleen zitten koekeloeren!...
— Ge hebt toch een lekker vuurken!...
Ja, thuis zou ik het niet hebben, — mijn vrouw is dood en in mijn logement wordt niet te veel gestookt. Ik ben altijd alleen, ook in den dag wanneer ik niet slaap.
Waarom hebt ge mij dan willen wegjagen van uw vuur ?
Och, Marmot, men kan alleman zoo maar niet vertrouwen.
Dat is waar, zei Marmot gevleid.



wind meer en kende geen koude. Het mocht nu gieren en stormen. Zijn boterhammen waren verorberd toen hij het groen licht weerzag.
— Hier ben ik, zei hij tot den Waker, terwijl hij zijn plaatsje op den kruiwagen innam.
— Ge zijt lang weggebleven, antwoordde de Waker, die juist kolen op het vuur deed.
— De Commissaris was blij mij te zien, en wij hebben samen zitten babbelen in zijn kabinet... het was er lekker warm...
— Gij hebt sjieke kennissen, wantrouwde de Waker.
— Ja, wij arme duivels hebben nog al dikwijls met die menschen omgang.
— Wonder dat hij u niet gehouden heeft, spotte de stem uit het pak kleeren en trappelde weer ongeduldig met de klompen.
— Er was geen reden om mij te houden, blufte de Zwerver, Marmot heeft niets op den lever en ging maar nieuwj aar wenschen!...
— Is dat de waarheid, Marmot?...
— Ik zweer het u... Daarbij, luister maar... dat is mijn nieuwjaarsgift.
Het geld rinkelde in zijn zak. — Toen dacht hij aan zijn sigaar, stak een reepje papier tegen de kolen om
vuur te krijgen.
— Dat is een tweede bewijs, sprak hij vergenoegd, en hier is een derde... drink maar een fermen slok... Heb ik geen woord gehouden?...
— Ja, smakte de Waker, dat is een lekkere borrel...
Geen honger meer?...
— Neen, maar ik wil wel een beetje warme koffie!
— Hier, Marmot...
— Ik blijf bij u aan het vuur van het een jaar in het ander!... Tot morgen vroeg.



— Het is toch een goede Commissaris, oordeelde de Waker verteederd.
— Ja, hij kan er door, gaf de Zwerver hooghartig toe, maar vergeet niet dat zonder ons zij er niet zouden zijn.
— Dat is waar, Marmot, zei de Waker onthust, en zag met bewondering naar zijn gezel die behaaglijk zijn sigaar rookte, en de brasero haast tusschen de knieën had.
Zij staroogden in het vuur, zagen de speelsche vlammetjes kronkelen en uitslaan, grillig rekken en krimpen.
De schuwheid was van den schooier weg... Marmot was warm en vol zelfvertrouwen. De Waker kon niet meer kniezen noch hem het vuur betwisten.
Toen sloeg het twaalf uur. Uit de straten en stegen steeg het nieuwjaarsrumoer. Licht scheen achter de neergelaten rolgordijnen. De wind voer loeiend en woest, bracht vage muziekgeluiden mee.
— Een gelukkig nieuwjaar, Waker!
— Een gelukkig nieuwjaar, Marmot!
Zij dronken tot het koffiebus je leeg was, spraken geen woord meer, maar keken naar de gloeiende kolen tot hun oogleden zwaar werden en zij insliepen bij het knapperend vuur.
Wanneer de morgen schemerde ontwaakte Marmot. Hij was stijf van op den kruiwagen te zitten. De brasero was haast uitgebrand. — Het pak kleeren bewoog zich niet.
De Zwerver nam zijn koffiebus je en trok de stad in... De wind was gaan liggen, maar toch beefde hij van koude in zijn gehavenden, blauwen soldatenmantel.







DE EENOOGIGE KAPUCIEN



-