1066
Van den schrijver
OVER HET MISBRUIKEN
VAN
BASTAARDWOORDEN
IN ONZE TAAL
DOOR
r>. int. koolkist f»z.
GENT
DRUKK. G. ANNOOT-BRAECKMAN, AD. HOSTE, OPV1
GALGENBERG, 23
1900
F 22







|V]HJ'
OVER HET NISI!l:l lkE\ VAN BASTAARDWOORDEN in onze Taal.
Dit onderwerp werd door mij besproken in de le afdeeling van het Taal- en Letterkundig Congres, gehouden te Gent 28", 29" en 30" Augustus 1899.
Hoewel het gesprokene in de Handelingen van dit Congres zal worden opgenomen, meende ik dat dit onderwerp van genoegzaam belang is om in wijderen kring dan dien van de congresleden te worden behandeld, ook omdat de strijd, minstens zoo oud als de Taal- en Letterkundige congressen, nog ver van volstreden is. Wat ik te Gent zeide, laat ik hier volgen.
« Elke beschaafde taal heeft, bij verschillende gelegenheden, een aantal vreemde woorden aan andere talen ontleend. Nieuwe handelsbetrekkingen, kortere of langere overheersching door een vreemd vorst en tijdelijk verlies van onafhankelijkheid, het opnemen van vreemdelingen, geheele huurbenden in de legers, deze en dergelijke oorzaken brachten indringers in de taal, indringers, niet altijd gemakkelijk te vervangen.
Die vreemde woorden kan men gevoeglijk in drie klassen verdeelen :



1° de zoodanige, die geheel Nederlandsch geworden zijn;
2» de woorden, die geheel vreemd bleven;
3" de woorden, tusschen deze twee soorten vallende, de eigenlijk gezegde bastaardwoorden. _ . .
Over de spelling dezer woorden zal ik niet uitweiden. Dr. L. A. te Winkel heeft, in zijne Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsclie taal, de oude en nieuwe richting in de spelling besproken en op mijns inziens goede gronden, voor de eerste partij gekozen.
Wanneer een spreker op uwe Congressen met een of ander onderwerp optreedt, hebt ge recht te vragen, of zulk onderwerp belangrijk genoeg is, om eenige oogenblikken uwe aandacht te vragen en dat geldt vooral, als zoodanig onderwerp herhaaldelijk in uwe vergaderingen besproken werd. Besproken, dat geel ik gaarne toe, maar afdoende besproken, zoodat ik zou kunnen getuigen dat na de behandeling in Noord en Zuid een strijd tegen de bastaardwoorden werd aangebonden, een strijd die eindigde met het tot over de grenzen jagen van die vreemde indringers en tot een algemeen in dienst stellen van passende plaatsvervangers, dat kan ik niet toegeven.
Niet lang geleden las ik bij een onzer schrijvers de
beschuldiging:
Het baat niet, of er op bijna elk taalcongres op de bastaara-
woorden wordt gescholden.
Die beschuldiging, Mevrouwen en Mijne Heeren, deed mij innig leed; ik nam den toegeworpen handschoen op; ik vroeg mij zelfs niet af, of ik wel de bevoegde persoon was om die beschuldiging te wraken; ik koesterde de hoop, dat een zwak inleider, wanneer zijne bedoeling edel 'was, in deze vergadering licht krachtige helpers zoude vinden.
De reden van mijn optreden is u nu bekend en dus ga ik, zonder verdere inleiding, tot het door mij gekozen
onderwerp over.
In het Rijksarchief te 'sGravenhage vond ik een koninklijk besluit van 12 April 1809.



De koning was Lodewijk Napoleon, dus de vreemdeling op Nèerlands troon. Dat besluit vond ik om den inhoud zoo merkwaardig, dat ik er afschrift van verzocht en daar het wellicht bij velen uwer onbekend is, laat ik het hier in zijn geheel volgen.
Besluit N. 24, van 12 April 1809.
« Verlangende dat de flollandsche taal, welke in rijkdom en schoonheid bijna voor geen andere behoeft te zwichten, zooveel mogelijk worde gezuiverd van de menigte bastaardwoorden, welke in dezelve zijn geslopen en door even krachtige en volle Hollandsche uitdrukkingen kunnen worden vervangen, en dat men zicli vooral toelegge om in alle openbare en staatsstukken de onduitsche woorden te vermijden, immers voor zoover zulks behoudens de duidelijkheid uitvoerlijk zal worden bevonden, en zonder dat de taal door eene al te zeer overdreven kieschheid wordt verarmd, of woorden geweerd, welke van Holiandschen oorsprong zijn, door een langdurig gebruik het burgerrecht als het ware hebben gekregen, of niet volkomen door eene Hollandsche uitdrukking kunnen worden vervangen, gelasten wij de tweede klasse van ons Instituut, om alle de meer of min in zwang gaande bastaardwoorden, welker behoud niet raadzaam of noodzakelijk schijnt voll9dig, en in een alphabetische orde bijeen te zamelen en door gebruikelijke woorden te verklaren, terwijl wij tevens van haar een beredeneerde lijst verlaDgen van de meest gebruikelijke onduitsche woorden, welke om een der hiervoren bijgebrachte redenen haar's inziens zoude behooren behouden te worden en wel voornamelijk van dezulke, die in openbare en staatschriften het meest voorkomen.
Onze Minister van Binneulandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit.
Gegeven op het Loo den 12 van Grasmaand 1809.
w. g. LODEWIJK. „
Ik weet niet of dit staatsstuk van Lodewijk Napoleon



aan velen uwer bekend is, voor mij was het eene ware verrassing.
Reeds den 8" Mei daaraanvolgende, alzoo binnen eene maand, werd bij de tweede klasse van liet Koninklijk Instituut, naar aanleiding van dat besluit, een verslag uitgebracht door Mr. W. Bilderdijk. Dat verslag is ook nog onderteekend door M. Siegenbeek, P. Weiland, J. H. van der Palm en J. W. Bussingh.
01' er dus haast was bij dat werk?
Om de uitvoerigheid van dat verslag moet ik mij tot enkele uittreksels bepalen. Zij die met het geheel willen kennis maken, verwijs ik naar het archief voor Nederlandsche taalkunde, verzameld door Dr. A. de Jager, 4e deel, uitgegeven in 1853/54 door G. Portielje en zoon te Amsterdam.
Die Heeren zeggen in hun verslag onder anderen : c s' Konings oogmerk is niet anders dan de loffelijke bedoeling, eene zoo rijke, schoone, en zich zelf genoegzame taal, als onze moedertaal is, van den haar versmorenden overlast der bastaardwoorden te zuiveren, en aldus den sedert drie eeuwen zoo vruchteloos gekoesterden wensch onzer beste verstanden en blinkendste vernuften in vervulling te brengen. Wenschen wij ons zeiven geluk met een zoo verheven besluit, eenen kunsten letterkweekenden koning waardig ! Te reusachtig, te verbazend voor de vereenigde pogingen onzer bijzondere taalminnaren en Maatschappijen en dat den alles met een nieuw vuur bezielenden adem van eenen koning behoefde, om uitvoerbaar te worden ! »
En na nog meerdere vleiende woorden, aan Lodewijk gewijd, wordt de bedoeling van den Vorst dus weergegeven :
«I Zijne Majesteit wil :
« dat de duidelijkheid bewaard blijve;
« dat de taal niet verarmd worde door eene te zeer overdrevene kieschheid;
« dat niet geweerd worde, wat, hetzij van Hollandschen



oorsprong, hetzij door een welgevestigd gebruik het Hollandsch burgerrecht heeft verkregen;
« dat niet verbannen worde, wat door eene volmaakt Hollanrlsche uitdrukking niet volkomen zou kunnen vervangen worden. »
Om aan die opdracht te voldoen zouden twee woordenlijsten moeten worden samengesteld.
De eerste lijst moest bevatten de meer of min in zwang gaande bastaardwoorden, welker behoud niet raadzaam of noodzakelijk schijnt, zoo volledig mogelijk, met bijvoeging van de gebruikelijke Hollandsche woorden, die ze zouden vervangen.
De tweede lijst zou omvatten de meest gebruikelijke vreemde woorden welke of duidelijkheidshalve, of rijkheidshalve, of oorsprongshall <e, of burger rechtshalve of om het ontbreken van een goed verstaanbaren Hollandschen plaatsvervanger, zouden dienen behouden te blijven.
In enkele woorden : de eerste lijst moest opnemen alle verwerpelijke bastaardwoorden, de tweede lijst de te behouden bastaardwoorden of die daarvoor doorgaan.
Wat op de eerste lijst niet gevonden wordt, zal voor toegelaten, voor gewettigd, voor in den Hollandschen taalschat opgenomen gehouden worden. De stellers van staatsstukken zullen om een bedenkelijk woord te vermijden en door een Hollandsch woord te vervangen, de eerste lijst te raadplegen hebben; die lijst zal tot eene volledigheid gebracht moeten worden, die niets verders te verlangen overlaat. Zij zal de ballingen uit de Nederlandsche taal aanwijzen.
De tweede lijst zal verschillende afdeelingen moeten omvatten, zooals :
1° De woorden, die, hoewel bastaardwoorden zijnde, duidelijkheidshalve niet ontbeerd kunnen worden, vooral in de kunsten, wetenschappen, handelsstijl der kooplieden, enz.
Niet onaardig zijn de Nederlandsche woorden als voorbeeld gekozen voor eenige bastaardhandelswoorden, om



te bewijzen, dat men niet te spoedig moet zeggen : « dat bastaardwoord kunnen wij niet missen, er is geen Hollandsch woord, dat dezelfde beteekenis teruggeeft. » Ze zijn :
polis verzekeringsbrief
paspoort .... geleibrief cognossement. . . ladingbrief quitantie .... kwijtbrief kontrakt .... verdragbrief obligatie .... schuldbrief hypotheek .... verbandbrief.
1 )at telkens terugkeerende woord brief doet het gehoor echter niet aangenaam aan.
2° De woorden, die behouden dienen te worden ter oorzake van de belemmering, welke hunne verbanning noodwendig verwekken zou en om de schijnbare verarming, daaruit in de taal te ontstaan.
3° Woorden, in hunnen oorsprong Hollandsch, uit andere talen met eenige verandering, bv. in den uitgang, tot ons teruggekeerd. Als voorbeeld wordt aangehaald het woord rota, dat in oorspronkelijk Hollandsch rok heette, in het Fransch roe. Vervrouwelijkt in roch, roche, keerde het terug als rots en deed het oude woord rok geheel vergeten. Op gelijke wijze keerden terug de woorden koets (couche), toorts (torche) fatsoen, (facon), plaats (place), enz.
4° Woorden, die door een wel gevestigd gebruik het ontwijfelbaar burgerrecht verkregen hebben, zooals troon, kroon, Majesteit, tafel, partij, enz.
5° Woorden, die ten onrechte voor bastaard- of overgenomen woorden doorgaan, maar inderdaad Hollandsch van oorsprong zijn, zooals reyeeren, rest, wijn, troep, staal, enz.
Na aldus te hebben vermeld volgens welke gegevens de twee lijsten zouden moeten worden opgemaakt, zeggen die vijf Heeren nog, dat men vooral bedacht moet zijn, de afgekeurde woorden door zuiver Hollandsche en in liet Hollandsch gebruikte woorden te vervangen. Zoo bijv.



voor het Fransche woord pendant(') het Hollandsche weerga en niet het uit hetHoogduitsch overgenomen woord tegenhanger. Voor assistent, hoofdbediende, voor bassecour, werf of achterplaats, enz.
Men dient bij dit alles wel in het oog te houden, dat er woorden zijn, die aan geheel de beschaafde wereld behooren, woorden die een soort van eigen taal uitmaken en in alle talen zijn opgenomen en die het van algemeen belang is te behouden. Denken wij hierbij aan de benamingen voor de verschillende rangen in den krijgsdienst, of aan algemeen gebruikte woorden bij het Rechtswezen?
Als Heremans op het Congres te Rotterdam in 1865 vragend uitroept : « Zal er dan nooit iemand opstaan, die op het voetspoor van den Rotterdammer Huig de Groot, in onze pleitzalen zoowel als elders, al die vreemdelingen door echte Nederlanders zal durven vervangen? » dan waag ik het, met het oog op het bovengezegde, die vraag ontkennend te beantwoorden. Hoewel woorden als : contradictoir, interlocutoir, surséance, enz. voor het groote publiek niet verstaanbaar, vrees ik dat de Hollandsche plaatsvervangers dat evenmin zouden zijn.
Den 8" Mei 1809 werd dus door Mr. Willem Bilderdijk, naar aanleiding van Koning Lodewijks besluit, breedvoerig en duidelijk betoogd, dat er twee lijsten moesten worden samengesteld en de wijze waarop dit moest geschieden. Zoowel in het Rijksarchief als in de Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage heb ik te vergeefs naar die lijsten gezocht. Ik vermoed, dat ze nooit zijn opgemaakt, waarschijnlijk als gevolg van de inlijving van het koninkrijk der Nederlanden bij het Fransche Keizerrijk in het volgende jaar 1810.
En nu, na negentig jaar, moet ik nog vragen : bezit onze taal- en letterkunde zoodanige lijsten?
Den Noordnederlanders wil ik in herinnering brengen dat hier te Gent bij A. Siffer in 1895 het licht zag : « Bastaardwoordenboek, door Jan Broeckaert, werkend lid der Koninklijke Ylaamsche Academie. »
(1) In den zin : dat is een pendant van dit schilderstuk.



Dit hoogst verdienstelijk werk zou ik in handen wenschen van al onze wetgevers, maar vooral van onze dagbladschrijvers. Het is de eerste lijst, door Bilderdijk gevraagd. Het geeft plaatsvervangers voor bijna alle vreemde indringers. Het boek heeft eene voorrede, die men niet verzuimen moet te lezen. Uit een geschrift, uitgegeven in 1829 onder den naam : I'roeve legen de verbastering der Nederlandsche taal door beschaafde Nederlanders van een geboren Duitscher Kalckhoff, neemt Broeckaert o.a. den volgenden brief over :
« Wel Edele Heer en zeer geestimeerde Vriend!
Uit uwe zeer aangename missive van 30 passato zag ik met een extraordinair genoegen, dat UwEdl. op de groote reis zeer weinig fatigues en desastres, maar des te meer agrement gehad heeft en in goeden welstand geretourneerd is. Ook kan ik de groote blijdschap van uwen ouden Heer over uw gelukkig arrivement zeer wel penetreeren. Hoe gaarne had ik van uwe obligeante invitatie om uw reiscompagnon te zijn geprofiteerd. Dan helaas ! Mijne veelvuldige occupaties wilden zulks volstrekt niet permitteeren. Hierbij kwam nog dat de gansch niet favorable situatie van mijne oude lui mij aan huis enclaveerde. Papa was zeer rhumatiek en laboreerde aan het podegra; en Mama aan vapeurs en obstructies, somtijds gepaard met vehemente pijn en benauwdheid. Op dit moment bevinden beiden zich nog alzoo passabel, behalve dat de oude vrouw nog klaagt over weinig appetijt en slechte digestie en ook zeer sensibel is voor de penetrante lucht. »
Ge zult zeggen : zulke brieven schrijft men tegenwoordig in beschaafde kringen niet meer ! Maar zijt ge daarvan zeker?
Wij hebben onder de leden van dit Congres een onzer beste Noordnederlandsche schrijvers. In het dagblad de Telegraaf vergast hij des Zondags de vele lezers van dat blad op « Schetsen uit de republiek der letteren. » Ik heb voor mij het blad van 5 Augustus jl. In nog geen twee



kolommen druks vond ik de volgende bastaardwoorden; ik nam het woordenboek van Broeckaert in handen en plaatste er de Hollandsche vertaling achter.
Humoristisch geestig, luimig — effekt indruk,, uitwerksel
— psychologie zielleer — figuur beeld — comisch grappig — variaties veranderingen, afwisseling — relaties betrekking, kennissen — financiëele geldelijke — intieme innige, vertrouwde — geniaal schrander, vernuftig, scheppend
— fantazie verbeelding, droombeeld — logische met gezond verstand — type eigenaardig mensch — geincarneerde ingeboren — plasticiteit aanschouwelijkheid tafereel schouwspel —- naturalist natuurkenner — detail bijzaak, bijzonderheid - passie drift, hartstocht—tragisch droevig, rampzalig — chronische slepend, langdurig - prostitutie ontucht — egoïstische baat- of zelfzuchtig — fragment brok, stuk, gedeelte—visioen gezicht, afschildering—patriot vaderlander, landsvriend — moderne hedendaagsch. nieuwerwetsch—théorie leer, beschouwing — categorie klasse, slag, soort — kopiist, afschrijver— naties volksstam, volk
— melancholie zwaarmoedigheid, zwartgalligheid — inferno hel.
Ik laat die vertalingen voor rekening van Broeckaert, maar ge zult toch moeten bekennen, dat vele dier plaatsvervangers de bastaards van Dr.jan ten Brink konden verjagen. Wat kan dan toch wel de oorzaak zijn, dat één deieerste vereerders van Neerlands taal, één onzer gevierde Noordnederlandsche schrijvers, zooveel met die vreemdelingen opheeft? Ik zeg opheeft in plaats van coqueteert. Wij zullen dat gaarne uit eigen mond vernemen, nu Neerlands Regeering hem weder als vertegenwoordiger naar dit Congres deed opgaan.
De dagbladen van onzen tijd worden de groote taalbedervers genoemd, dit kan Dr. .Tan ten Brink niet onbekend zijn.
Nog iets anders!
Op het Congres te Rotterdam, in 1865, hoorde ik Dr. Heremans tegen de bastaardwoorden te velde trekken, krachtig gesteund door Yuylsteke, Hasebroek en Prof'. de Rijk.



Nog hoor ik : « Zal het dan altijd waar blijven dat iedereen, die het zou beproeven, om onze te recht om haren rijkdom hooggeroemde moedertaal, eigene woorden te leveren en de uitheemsche aterlingen te verbannen, noodzakelijk tegen den slenter en de algemeene onverschilligheid schipbreuk lijden moet ? Bij iedere algemeen gevoelde behoefte aan een woord, moesten mannen van gezag zorg dragen, dat bruikbare woorden, overeenkomstig met den aard onzer taal wierden samengesteld, om in de plaats der vreemdelingen te treden; anders is het te vreezen, dat deze of gene dagbladschrijver eene misgeboorte aan den dag brenge, waaraan de lezers allengskens gewoon worden en die eindelijk ook in de werken der beste schrijvers binnensluipt. »
Aan de leden van het Congres te Arnhem, 1893, breng ik hier in herinnering de geestdriftvolle rede tegen de sporttaal, van Dr. J. Fl. Cattie, uit Arnhem. Hij zeide o. a. :
« Als een langzaam, maar zeker werkend vergift kan de pers u eiken 'dag, elk uur druppelsgewijze, desnoods langs den weg der homoeöpathie, in verdunningen van één duizendste deel van een wichtje, vreemde voedingstoffen toevoeren, die op den duur zich in uwe weefsels, in uwe hersenen vastzetten en schromelijke verwarring kunnen teweegbrengen in uw denkvermogen. Maar dezelfde Koningin, welk een weldadigen invloed kan zij uitoefenen, als zij mede wil werken om op elk oogenblik van den dag, dat zij door hare bladen tot 11 spreekt, dit te doen in zuiver Nederlandsche woorden, in gekuischten stijl en sierlijken zinbouw ! Zoo zal de liefde voor het schoone en goede aangekweekt worden, zoo zullen overal langs de wegen, die zij voorbij trekt, gedenkteekenen worden opgericht van blijvende waarde voor het nageslacht. »
En hierna laat hij het nieuwste soort bastaardwoorden van het perfide — verschoon mij, als ik van Engeland wil spreken, komt mij steeds dat woord trouweloos op de lippen _ van Engelschen oorsprong, den Congresleden



hooren. Hij spreekt van race wedloop of wedren. Van match wedstrijd. Van traineeren oefenen. Yan rash vaart. Van handicap voorgift. Van scratch meet, enz. Dr. Gattie sloot zijne rede als volgt : < De taal is gansch het volk. Laten wij dit erfstuk onzer vaderen ongeschonden bewaren. Dat wij haar verrijken, naarmate wij zelf rijker worden in geest en gemoed, is onze plicht; maar laten wij ter liefde onzer schoone moedertaal, die in kracht en rijkdom, in buigzaamheid en zoetvloeienheid voor geen enkele behoeft onder te doen, haar niet verbasteren, noch verarmen door op te nemen indringers van vreemden bodem. » Met eene zekere voorliefde herinnerde ik u aan die bezielende woorden, te Arnhem gesproken. Als ik vreesde niet te uitvoerig te worden, zou ik ook van Prof. Nicolaas Beets spreken, die Dr. Gattie op echt grappige wijze van antwoord diende. Die er belang in stellen verwijs ik naar de Handelingen van dat Gongres.
Ook bij nieuwe bedrijven, gevolgen van uitvindingen in den vreemde, komen nieuwe indringers in de taal. Maar al te dikwijls komen zij erg misvormd en in die gedaante krijgen zij burgerrecht. Een sprekend voorbeeld van die misvorming geeft het taalkundig werk « Noord en Zuid » 3" jaargang, alhier (Gent) bij W. Rogghé verschenen. Het luidt :
« Telegraphie komt van tele = ver en graphein = schrijven. Telegraaf is dus de persoon die ver schrijft en men noemt dezen verkeerdelijk telegrafist. Immers bij geograaf, lithograaf, photograaf, stenograaf, bedoelen wij wel degelijk den persoon en niet het werktuig of instrument. Hoe willekeurig de beteekenis is, aan eenige van die woorden gegeven, blijkt uit:
biograaf de persoon,
telegraaf het werktuig,
autograaf het voortbrengsel,
waarin graaf op drieërlei wijze wordt toegepast.
Zoo zijn ook onze woorden locomotief en lokomobile woorden zonder zin. Het eenig passende woord, wanneer men er geen geschikt Nederlandsch voor weet te vinden, zou zijn lokomotor.



Bij bastaardwoorden, waarvoor een passend Nederlandsch gewaad moeilijk, zoo niet onmogelijk te vinden is, moet men den vorm, vooral den uitgang recht laten wedervaren.
Schrijvers over sterrekunde, scheikunde of natuurkunde zouden groote verwarring stichten, indien zij alle vreemde woorden in Nederlandsch gewaad zouden willen steken; evenwel zijn er vele dergelijke woorden, die men goed verstaanbaar in onze moedertaal kan uitdrukken.
Het is u allen bekend hoe angstvallig de geschiedschrijver Hooft er naar streefde, de bastaardwoorden in den ban te doen. Of hij niet te ver ging?
Voor registers gaf hij schriftwaranden.
» informatien » verneemschriften.
» advocaten » voorspraken.
» hasematten » moordkuilen.
» procureur-generaal » algemeen verzorger. » kantoor » ontvangtafel.
» controleur » tegenrolhouder.
» exceptien » weernissen.
» coquetterie » haanachtigheid.
» ingenieur » vernufteling.
In zulke uitersten te vervallen, kan niet worden aanbevolen.
Alle levende talen nemen woorden, uit andere talen ontleend, over. Onder deze treft men eraan, die dermate gewijzigd zijn, dat de taal, waaraan zij ontleend zijn. niet meer te herkennen is. Deze kunnen gevoeglijk van de lijst der bastaardwoorden worden geschrapt. Van het Fransche woord comptoir blijft in onshantoor al heel weinig over. Zoo ook van boulevard in ons bolwerk en andere.
Als men maar in geen uiterste vervalt. Zoo vond ik rookstokje voor sigaar, vernatuurlijhen voor natulariseeren.
Het huis waarin notarissen, huizen enz. in het openbaar veilen wordt in Noord-Nederland venduhuis genoemd. Wil men het bastaardwoord, waarom dan niet vendutiehuis, dat zuiverder de beteekenis aangeeft ?
In 's Gravenhage staat op zoodanig huis in de Nobel-



straat aldaar ventlue-huis. Men heeft waarschijnlijk gedacht: huis is in het Fransch maison, maison is vrouwelijk, dus vendue moet een e hebben.
Het volk, die eenvoudige, druk bezige menschen, de kleine burger- en werkliedenstand, heeft een afkeer van die vreemde woorden, die het niet verstaat. Vindt men onder hen personen, die, als blijk van meerdere beschaving, bastaardwoorden willen gebruiken, dan worden deze niet zelden nog meer verbasterd. Zoo vond ik als voorbeelden aangehaald :
« Hij heeft gesticulaties (voor congesties) in zijn hoofd. »
« Hij heeft vergeten zijn arrestatie (voor attestatie) mede te nemen. >
* Hij heeft de circulaire (voor cellulaire) gevangenis gezien. »
• Hij draagt een conversatiebril(voor conservatiebril).»
Op het Congres te Antwerpen hield uw groote redenaar
Mr. Jan Van Ryswyck een voordracht over: De beschaafde uitspraak onzer taal. Terloops haalde hij eenige veel gebruikte bastaardwoorden aan, en drukte vooral op het verkeerde gebruik, den verkeerden zin, die algemeen aan die woorden wordt gegeven. Ik herinner mij o. a. nog : Die persoon heeft een maintenee. Hij spreekt met een flux de bouche. In de Handelingen heeft de Heer Van Ryswyck (zeker omdat het eene afwijking op zijn onderwerp was), die bastaarden niet laten opnemen.
De waarheid van elke overtuiging berust op de klaarheid en juistheid der gedachte.
De klaarheid der gedachte is afhankelijk van de juistheid en duidelijkheid der taal.
Men zorge de duidelijkheid der taal te handhaven, ze van benevelende woordvormingen te zuiveren en men zal veel hebben toegebracht tot de klaarheid der gedachte.
Men moet dus het gebruik van inconsequente bastaardwoorden en vormen onverbiddelijk nalaten, wanneer dit mogelijk is. Men noemt wel eens Dr. J. A. Alberdingk Thym als een vriend van bastaardwoorden, maar ten



onrechte. Op liet Congres te Rotterdam, 1865zeide hij o. a:
« Ik verklaar mij een voorstander van de bastaardwoorden. Ik ben van meening, dat aan de vreemdelingen, die een bewijs van welwillendheid geven, met zich in uw land te vertoonen of zelfs, wat dikwijls gebeurt, door de landzaten worden ingeroepen — een welkom onthaal moet bereid worden; vooral wanneer die vreemdelingen zijn wakkere, krachtige of bevallige gasten, die u helpen in den kring, waarin gij u beweegt.
En nu vroeg hij hoe te vervangen bals —• concerten —■ irrigeeren — draineeren — debatten — locomotieven — waggons — subjectief - - objectief — polka —- quadrille -— comedie — debet en credit — congres — programma.
Maar hij zegt ten slotte :
Ik ben niet voor het gebruik van vreemde, van bastaardwoorden, zoodra deze even goed en daar komt het op aan, door Hollandsche woorden zouden kunnen vervangen worden, enz., pag. 129-135 der Handelingen, Congres Rotterdam, 1865.
Ik ga eindigen, omdat ik vrees reeds te lang aan het woord te zijn geweest en wensch te besluiten niet mijn punten van aanvang: het voorstel dervijt'Heeren om twee lijsten samen te stellen. Het bastaardwoordenboek van Jan Broeckaert gaf ons de eerste lijst. Wie zal de tweede geven"? Ik stel dus voor « dat het Congres zich wende tot de Nederlandsche Regeering, om alsnog uitvoering te geven aan het besluit van Lodewijk Napoleon van 12 April 1809 wat betreft het laten samenstellen van de tweede lijst, bevattende de te behouden bastaardwoorden of die daarvoor doorgaan — met duidelijke omschrijving van de beteekenis van die woorden.
Mocht, onverhoopt, het Congres zich niet kunnen vereenigen met dit voorstel, dan zou ik gaarne eene Commissie van voorbereiding zien benoemd, welke Commissie op het eerstvolgend Congres verslag van haar onderzoek zou hebben uit te brengen. »



En nu zullen de lezers van het bovenstaande vragen, tot welk besluit is men nu gekomen? Is ook op dit Congres van toepassing, de beschuldiging door u op bladz. 2. aangehaald luidende : « Het baat niet, of er op bijna elk taalcongres op de bastaardwoorden wordt gescholden. » Ik ga daarop antwoorden.
Door mij was daags te voren professor ten Brink verzocht bij mijn voordracht tegenwoordig te zijn, omdat zoo zeide ik, ik hem over het misbruik maken van bastaardwoorden zoude aanvallen, ongaarne zou ik dit in zijne afwezigheid hebben gedaan, en de professor was tegenwoordig. Nauwelijks had ik dan ook geëindigd of de hooggeleerde heer verkreeg het woord en ving met de volgende hatelijkheid aan :
« Nu de naam Kooien niet beroemd geworden is bij de behandeling van de wet op den persoonlijhen dienstplicht, wil spreker dien naam beroemd trachten te maken bij de behandeling van de bastaardwoorden. » Ik vond het verkieselijk op die woorden te zwijgen, ik had gemakkelijk den professor met gelijke munt kunnen betalen, al had ik slechts het puntdicht aangehaald tijdens het laatst Congres van Antwerpen op ZijnEd gemaakt en dat hem wel ter oore zal zijn gekomen.
De professor hield een lange rede, waarin hij voor zich het recht opeischte om bastaardwoorden te blijven gebruiken, waar ZEdhet verkoos te doen.
Dat ik onder de aanwezige congresleden tegen Dr. ten Brink verdedigers vond, ligt voor de hand. Het waren vooral onze Vlaamsche broeders A. C. van der Cruijsen van Antwerpen en de Heer de Smedt uit Brussel. Ook de voorzitter der afdeeling, Prof. Dr. Jan te Winkel liet zich niet onbetuigd en eindigde den woordenstrijd als volgt :
•< Ik heb den indruk gekregen, dat de groote meerderheid der « vergadering bereid is, om den strijd tegen de bastaard j woorden te aanvaarden. Den Heer Koolen mogen wij dank t zeggen voor de moeite, die hij zich gegeven heeft, om dien « strijd verder voort te zetten en de vergadering heeft hare « ingenomenheid daarmede betuigd. »



Het algemeen handelsblad van Amsterdam had een volijverigen verslaggever op het Congres. Deze gaf in het nummer 22,372 van 2 Sept., 1899, een uitvoerig verslag van deze vergadering. Hij zegt o. a. : « De Heer Koolen had zijn onderwerp breed opgezet en blijkbaar van het gebruik der bastaardwoorden eene diepgaande studie gemaakt. » Hij besluit zijn lezenswaardig artikel met de woorden : « De indruk der talrijke aanwezigen was, dat de strijders tegen het bastaardwoord in deze zaal het pleit zeker hadden gewonnen. »
Ten slotte. De Nederlandsche spectator Nr 36 van 9 September 1899 zegt van het Congres sprekende :
«Dat ziet men gelukkig in, er woedt een hevige strijd « tegen bastaardwoorden, die men weert met heilige j vreeze.
« Een bekend Noord-Nederlandsch hoogleeraar moest a het zich laten welgevallen, dat hij wordt overtuigd van een « meer dan betamelijk gebruik van geleende kleederen in « zijne wekelijksche berichten, uit de Republiek der let« teren. »
Mij dunkt dat ik over den uitslag dei' bespreking voldaan mag zijn. Jammer dat het den man trof, die nog wel op een Nederlandsch taal- en letterkundig Congres, onze Regeering vertegenwoordigde I
P. N. Koolen Pz.







.







■



*