DE VROUW
VAN DEN
WERKTUIGKUNDIGE
EEN VERHAAL TIJDENS HET REVEIL
DOOR
E. GERDES
AMSTERDAM — W. KIRCHNER



BOEK-, COURANT- EN STEENDRUKKERIJ G. J. THIEME, NIJMEGEN.



ONDER DEN BEUKEBOOM.
Er staat ergens in ons land een beukeboom. Een beukeboom zóó dik, dat twee mannen hem nauwelijks kunnen omspannen, en zóó hoog, dat men zijne uiterste twijgen en blaadjes ternauwernood kan zien.
_ 't Is een prachtige boom. Wijd heeft hij zijne onderste takken uitgebreid, en had hem het dichtbij staande onderhout en het kreupelboschje 't niet belet, dan zou hij ze nog verder hebben uitgespreid. Hoe gelijkmatig zijn zijne takken verdeeld! Als een schilder ze even nauwkeurig op 't doek had overgebracht, zooals ze zich aan hem vertoonden, zou men 't niet natuurlijk gevonden hebben. Hoe grillig de natuur soms takken en twijgen vormt, hier was zij schier meetkunstig te werk gegaan. Die breede takken schenen muzieklijnen te zijn, bedekt met blaadjes, als zoovele zangnoten, ten gemakke der zangvogels.
In welk jaargetijde men ook den boom aanschouwt, altijd is hij schoon en vol poëzie. In de lente breken zijne teedere blaadjes dooide bruine hulsels heen en wikkelen hem in een lichtgroen gewaad, terwijl de grond aan zijne voeten met duizenden witte schilfertjes bedekt is, die als zilver blinken, zoodra zij in aanraking komen met het zonlicht. Des zomers is hij in zijne volle heerlijkheid. Dan draagt hij een donkergroen kleed met roodbruinen weerglans, en ziet hij er zoo statig en deftig uit, dat men bijna den hoed voor hem zou afnemen, als voor een reus, die in zijn machtige armen een heirleger van levende wezens verbergt, — wezens, die er zich van bewust zijn, dat zij bij hem veiligheid en bescherming vinden. Komt de herfst, dan deelt hij gaarne uit van 'tgeen hij ontvangen heeft, en als de kinderen uit het stadje of van de naastbijgelegen woningen komen, om zijne vruchten te verzamelen en aan draadjes te rijgen, dan zou hij gaarne zijne takken schudden, om nog meer



te kunnen geven. Ook 's winters is het een lust, hem te zien. Wel is hem dan zijn groene dos ontvallen, maar hier en daar hangt nog tusschen de twijgen een tros donkerbruin gebladert, dat vreemde tonen voortbrengt, wanneer de wind er langs strijkt. Stout verheft hij zijne takken hoog in de lucht, en toch schijnt het, alsof hij ze uitstrekt, om daar hulp te zoeken tegen de koude en bedekking voor zijn naaktheid.
De grond aan zijne voeten is thans bijna kaal en slechts een paar spichtige grashalmpjes hebben zich in zijn nabijheid gewaagd. Niet ver van hem af vloeit langs het kreupelhout een beekje, welks oevers dicht begroeid en met bloemen als overladen zijn. Allerlei kleuren neemt het zacht voortstuwend water aan, al naardat de beuk zich ontwikkelt en er zijne schaduw overheen doet glijden: nu eens groen, dan bruin, soms bij zwart af. Nu eens spiegelen zich allerlei arabesken op de oppervlakte af; dan weer is het, alsof gnomen en kaboutermannetjes daarop hun spel drijven. En welk een gewemel en gewriemel is er over het beekje heen! Tal van vliegjes en muggen zweven dansende op en neder en worden wel eens de prooi van kleine vischjes, die er naar happen. Bijen en kevers gonzen langs de bloemen aan den oever, en hier en daar fladdert een vlinder, zich niet bekommerende over den eenzamen kikker, die op een groen blaadje nederhurkt en zijne wereld beschouwt.
Aan wien die beuk behoort, ik weet het niet j maar ik denk wel, dat het jonge meisje, dat er thans onder zit, het u zou kunnen zeggen. Nu echter moet gij het haar niet vragen. Zij heeft op dit oogenblik andere dingen te bedenken, dingen, ernstig op zichzelf, maar voor haar aangenaam, verrukkelijk. Dat jonge meisje telt hoogstens negentien zomers en ziet er zoo frisch en lieftallig uit, als de lente bij zonneschijn. Onder haar breedgeranden stroohoed komt het golvende blonde haar te voorschijn, en nog geen enkel wolkje van smart of kommer heeft haar blank voorhoofd beschaduwd, terwijl hare oogen zoo blauw zijn, alsof zich daarin een wolkenlooze hemel heeft afgespiegeld. Frisch zijn hare wangen, en op dit oogenblik donkerrood van den inwendigen gloed, die als met schokken op waarts^ stijgt. Hare kleeding is eenvoudig, landelijk, smaakvol, en zooals zij daar zit op de bank die rondom den beuk is aangebracht, met haar parasol in de eene en een brief in de andere hand, herkennen wij haar als de eenige dochter van den ontvanger uit het stadje, waarvan de beide kerktorens door het gebladert heen zichtbaar zijn.
Met opzet heeft zij dit plekje opgezocht, om zich hier ongestoord met hare gedachten bezig te houden. Het stadje, kalm en doodsch, zooals velen onzer Achterhoeksche stadjes zijn, was haar heden te woelig geweest, en daar zij wist, dat de bewoners geen bijzondere beminnaars van wandelen waren, en zij ook nu niet behoeft te



vreezen dat er kinderen zullen komen om hier te spelen, heeft zij deze stille plek uitgekozen, om eens geheel alleen te zijn.
En daarvoor had zij ook haar reden.
Dezen morgen had zij een brief ontvangen. Die^ brief was wel niet geheel onverwacht gekomen, maar eerst toen zij hem gelezen had, trilde zij van blijdschap, en moest zij hem nog eens overlezen, om zich te overtuigen, dat Frans Walton haar zijne liefde had beleden.
Geen wonder dus, dat zij nu het huis haars vaders en de stad is ontvlucht, om hier een poosje alleen te zijn onder den beuk, op dezelfde plek, waar zij hem voor het eerst heeft gezien. Nu moest zij immers dien ouden boom deelgenoot maken van hare blijdschap en — schoon fluisterende — hem vertellen, hoevele gelukkige uurtjes zij sedert de eerste kennismaking met hem, met haren Frans, heeft doorleefd. Zij moest het hem zeggen, dat er op aarde geen man is, dien zij zoo innig kon liefhebben als hem. Maar trouwens, die oude beuk wist het reeds lang. Hij was er immers getuige van geweest, hoe zij had gebloosd, toen Frans haar een vriendelijk woordje had toegefluisterd, en daar zijne takken tot over het nabijzijnd onderhout reikten, had hij het wel aanschouwd, hoe hare hand beefde, toen deze met de zijne in aanraking was gekomen.
De oude beuk wist meer dan zij vermoedde. Als hij het had kunnen verklappen, zou zij zich verwondèrd hebben, dat vele geheimen van haar hart reeds zoo algemeen bekend waren.
Zij had den brief ontvangen en gelezen, zonder dat haar vader of iemand anders in huis er iets van gemerkt had. Sedert een paar dagen was zij zeer onrustig geweest. Vatbaar als zij was voor de geringste indrukken, en luisterende naar 'tgeen in haar sprak, was het haar, alsof zij spoedig een blijde tijding zou vernemen. Had zij nu een kalme natuur bezeten, dan zou zij deze stil afgewacht hebben ; maar daartoe was zij te hartstochtelijk. Sloot zij de oogen, dan zag zij hem, wiens manlijk voorkomen en fijn gevormde gelaatstrekken haar geheel hadden betooverd. Zat zij voor de piano en speelde zij het lied, dat hem, zoo zij hoopte, bekoren kon, dan hoorde zij tusschen de tonen door zijne welluidende stem, en moest zij ophouden, om er naar te luisteren. Zij was zich zelve niet meer. Zij behoorde hem toe, die wel niet bij haar was, maar naar wien alles haar heen trok. Het ging haar als de trekvogels, die, wanneer hun tijd nadert, geen rust meer hebben en zich eerst gelukkig achten, wanneer zij het warme Zuiden hebben bereikt 1
Van tijd tot tijd sloop zij naar de zijkamer, om daar, op 't uur dat de postbode gewoonlijk kwam, over de gordijntjes heen te turen. Eindelijk werd de brief gebracht. Nu wist zij, dat Frans haar liefhad en dat zij hem spoedig als haar verloofde in hare armen zou sluiten.
Met haar vader had zij nog niet over den brief gesproken. Vreesde



?9. wellicht, dat de inhoud daarvan hem niet welkom zou zijn en hij zijne toestemming zou weigeren? Dit laatste nu wel niet zoo rechtstreeks; maar toch, zoo geheel gerust was zij niet. Immers, hem was wel eens een woord ontvallen, waaruit zij had moeten opmaken, dat de heer Herman Sanders zeer hoog bij hem stond aangeschreven, en dat hij het als een bijzondere eer voor zijn huis zou aanzien, zoo deze heer naar hare hand dong. Wat vooral veel daartoe bijdroeg, was, dat de heer Sanders een aanzienlijk vermogen bezat, waarover hij vrij kon beschikken, en eerstdaags zich zou aansluiten^ als lid der firma van een der meest geaccrediteerde handelshuizen in de hoofdstad. Nu kon zij niet ontkennen, dat Herman Sanders zeer veel had, wat het hart van een meisje kon bekoren. Hij was fijn beschaafd, bezat een nobel karakter, wist zich aangenaam uit te drukken, was zeer bescheiden, niet voortvarend, bleef zich steeds gelijk en behoorde tot eene familie, tot wier kring de meest achtenswaardige kooplieden geteld werden.
In menig opzicht stond Frans Walton bij hem achter. Deze droeg geen bekenden naam, kon niet bogen op voorname afkomst en bezat niet het minste fortuin. Wel was hij niet onbeschaafd, maar toch zoowel aan den vorm van uitdrukkingen en vooral aan zeer allerdaagsche zegswijzen kon men merken, dat zijn wieg niet in een patricische binnenkamer had geschommeld. Hij gevoelde zich in gezelschappen niet op zijn gemak, was niet vertrouwd met de binnen- en buitenlandsche politiek, het natuurschoon liet hem koud, muziek verveelde hem, en wanneer er een godsdienstig onderwerp op het tapijt kwam, zweeg hij. Slechts dan werd hij levendig en kon hij flink redeneeren, wanneer het onderhoud zijn vak betrof!
Dit alles wist Elise; maar zij was zoo door zijn welgevormd en mannelijk voorkomen betooverd, dat zij nergens een wolkje of vlekje zag oi wilde zien. ,'tZal wel veranderen," fluisterde zij zich toe. ,Hij is nog niet veei in de gelegenheid geweest iets schoons te hooren^ ofte zien. Zijn smaak moet nog veredeld worden. Wanneer hij eerst in beschaafde kringen verkeert, een schoon concert bijwoont, en wa' vooral gunstig op hem zal werken — een prachtige redevoering hoort van begaafde predikers in de hoofdstad, — dan j hij' We^ aanleeren, en wellicht niet meer noodig hebben, dat anderen hem ten voorbeeld worden gesteld. En wat mij betreft,
als ik het geluk smaak zijne vrouw te zijn, dan zal ik *
En nu ontwierp en koesterde zij allerlei plannen, die hem, zoo hij naar haar^ luisteren en haar volgen wilde, gewis ten goede zouden komen. Zij dacht andermaal aan haar vader. *
Wat zou hij haar zeggen, als zij met hem over Frans sprak ? iJ een vroegere gelegenheid had hij zich aldus over hem uitgelaten: (Mijnheer Walton, eerste werktuigkundige aan de fabriek der heeren



Prins & Co., is een bekwaam man en zal zijn brood wel verdienen.* 't Was eene loftuiting, zijn vak betreffende; meer niet, en dus voor haar niet voldoende. Toch voedde zij de hoop, dat zij van haar vader, als zij een gunstig oogenblikje zou kunnen waarnemen, wel de toestemming zou verkrijgen. Immers, van diens liefde hield zij zich verzekerd, en niet zelden was het gebeurd, dat, wanneer zij slechts aanhield, zij al zijne weifelingen en bedenkingen had overwonnen.
Bij eenig nadenken kwam het haar echter voor, het best te zijn, nog eenigen tijd te wachten, voordat zij er hem kennis van gaf. Frans had haar geschreven, dat hij zelf eerlang wilde komen om bij haar vader aanzoek te doen, en in dien tusschentijd wilde zij hem polsen.
Wat den brief betrof, zij had dien nog niet beantwoord. Dit kon ook nog niet; maar als Frans achter den beuk had gestaan of haar van tusschen het kreupelboschje bespied had, zou hij op haar van vreugde stralend gelaat het antwoord wel gelezen hebben.
En nu zat zij met den brief in de hand onder den boom, en al hare gedachten waren bij hem, dien zij liefhad.
Zonder dat zij iets gehoord had, ontstond er eenige beweging in de takjes van het kreupelhout. Die takjes, hangende over een smal voetpad, werden ter zijde gedrukt, en nu kwam er aan den tegenovergestelden oever van 't beekje, dat hier ter plaatse van een loopplank voorzien was, een jonge man te voorschijn, die den blik op Elise gericht hield. Hij wilde haar niet plotseling overvallen, maakte eenig geruisch met de takken, en ziende dat Elise hem bemerkt had, haastte hij zich naar de overzijde, groette beleefd en zeide:
„Duid het mij niet ten kwade, juffrouw Elise, dat ik u op dit eenzaam plekje kom storen. Ik was straks aan uw huis, en daar uw vader meende, dat gij herwaarts waart gegaan, ben ik zoo vrij geweest u hier op te zoeken, daar ik u iets belangrijks heb mede te deelen.'
Elise was in het eerst wel een weinig ontroerd door deze plotselinge komst, maar zij herstelde zich spoedig. Immers, zij had van Herman Sanders, die nu voor haar stond, niets te vreezen. Zij kenden elkander en hadden als kinderen onder dezen zelfden beukeboom gespeeld. Toch kon zij niet verhinderen, dat zich thans eenige verlegenheid van haar meester maakte, een verlegenheid, die ook zichtbaar was aan den verhoogden blos harer wangen.
Zij had zijn beleefden groet met een vriendelijke buiging beantwoord, 'tgeen Herman moed gaf, te vervolgen:
„Ik ben gisteravond in stad gekomen, om oom en tante Oker te bezoeken. U weet, zij zijn de eenige bloedverwanten die ik nog in deze wereld bezit en mij raad kunnen geven, zoowel in mijn voornemen om mij voorgoed in de hoofdstad te vestigen, als* — en hier zag hij haar ernstig aan — „in de teederste aangelegenheden mijns harten.*



. HiJ wachtte een oogenblik, als zocht hij naar een ander aan knoopingspunt. 't Scheen hem echter moeilijk te zijn dit te vinden, en 't ging hem voor het oogenblik als met sommige duiven, die, in plaats van rechtstreeks op haar til te vliegen, eerst wijde kringen maken, als wilden zij bespieden, hoe de ontvangst zou zijn.
„Oom wordt zwak,* begon hij opnieuw, „hij gaat zelden meer uit; maar ik hoor, dat uw vader hem een paar malen in de week een bezoek brengt.*
„O ja,* zei zij, nu op minder gedwongen toon, „de beide heeren spelen dan eene partij schaak. Vroeger ging ik wei eens met vader mede, maar.... *
Zij hield plotseling op.
Zij wilde niet zeggen, dat haar de tegenwoordigheid van mevrouw Oker niet aangenaam was, en de heer Sandors wilde haar niet vragen, waarom zij niet voortging met spreken. Hij wist, dat zij niet veel van zijne tante hield; maar het was hem onbekend, om welke reden Elise haar gezelschap meed. Had hij haar die reden gevraagd, 't zou voor Elise een groote moeilijkheid geweest zijn daarop het juiste antwoord te geven. Zij gevoelde niets voor die vrouw, die zoo koel, zoo afgemeten, zoo berekenend in hare houding en woorden, en daarbij zoo hooghartig was. Mevrouw Oker zag steeds op haar neer als een meerdere op een mindere, niet ter wille van rang of stand, maar omdat zij Elise niet begaafd genoeg achtte. Zij vond haar, in weerwil van haar streven naar iets hoogers, zeer oppervlakkig, en wanneer zij haar aansprak, geschiedde dit op den toon eener moederlijke vriendin, maar met de afgemetenheid eener stugge gouvernante, die de leerlingen naar hare hand wil zetten. Dit nu kon Elise niet verdragen, en vooral niet wanneer mevrouw Oker den naam van haar neef in 't gesprek mengde, dien zij als het ideaal voor elk vrouwelijk hart beschouwde. Misschien zou evenwel Elise met meer belangstelling geluisterd hebben, wanneer anderen het gesprek op Herman Sanders hadden gebracht. Zij kon nu eenmaal die vrouw niet uitstaan. Niet slechts bestond er bij haar geen sympathie voor mevrouw Oker, maar wel degelijk antipathie. Vanwaar deze haar oorsprong had genomen, kon zij niet zeggen. Er ligt ook in 't bezit van sympathie eu antipathie zooveel raadselachtigs, dat eerst dan zal worden opgelost kunnen worden, wanneer wij tot meerdere kennis van het functioneele zenuwleven gekomen zijn. Maar mogelijk zullen er danalsnog vele vragen onbeantwoord blijven, vooral wanneer wij niet gelooven, dat er een God is, die den mensch toerust met gaven en vermogens naar Zijn hoogen wil en de verhouding van menschen tot menschen bepaalt, 't Is ontegenzeglijk, dat wij ons aangetrokken gevoelen tot menschen, die bestemd schijnen te zijn een merkwaar-



digen ommekeer ten goede bij ons teweeg te brengen, terwijl wij ons afkeerig betoonen van hen, die als bij intuïtie ons doen gevoelen, dat hunne aanraking voor ons gevaarlijk wordt. Dit gevoel nu was bij Elise sterk aanwezig. Van 't eerste oogenblik af dat mevrouw Oker haar intrek in het stadje had genomen, had zij bij Elise eene soort van vrees, van afkeer verwekt, zonder dat Elise kon zeggen, dat er aanleiding toe bestond. Zij had dan ook in^ t eerst getracht dien afkeer te overwinnen, maar 't was haar niet gelukt. Die vrouw was in hare oogen voor haar, wat de slang voor de kolibrie is.
Herman had aan zijne tante zijn voornemen te kennen gegeven Elise's hand te vragen en van haar het antwoord ontvangen: „Elise is eene dweepster. Zij leeft steeds in een denkbeeldige wereld; maar onder verstandige leiding zal zij, bij veel liefs dat zij bezit, wel natuurlijker worden. Gij kunt haar vragen en zij zal u niet durven weigeren.'
Herman begreep niet de beteekenis van deze woorden. Toch lag er voor hem een aansporing in, zijn voornemen ten uitvoer te brengen. Met dat voornemen was hij dan ook herwaarts gekomen en stond thans, gelijk wij gezien hebben, tegenover het voorwerp zijner liefde.
„Wellicht," zeide hij, om haar te gemoet te komen, „zal 't gebeuren, dat u in nadere betrekking komt tot mijne tante. Het is God, die der menschen wegen samenbrengt, en tegen Zijne leiding^ moeten wij ons niet verzetten, 't Is dan ook geen bloot toeval, juffrouw Elise, dat wij zoo dikwijls, als kinderen reeds, onder ^ dezen beuk gespeeld hebben. Later zagen wij elkander wel minder, maar werden elkander toch niet vreemd; daarvan getuigen," voegde hij er eenigszins schertsend bij, „de albumblaadjes, die wij gewisseld hebben. Is het album, waarin ik iets voor u schreef, nog in uw bezit ?*
„O ja," antwoordde zij blozend.
„'t Was een versje uit mijn jongelingsjaren," ging hij voort, „uit den tijd mijner zoetste verwachtingen, die, naar ik hoop, thans verwezenlijkt zullen worden.... O Elise,3 vervolgde hij, een stap nader tredende, „mag ik hopen, dat ik nog altijd uw belangstelling waardig ben? Mag ik hopen, dat ge liefde voor mij gevoelt?"
Elise geraakte in niet geringe verlegenheid. Zij verborg het gelaat onder de schaduw van haar hoed en zocht naar een woord, dat hem, wien zij achting toedroeg, niet kon kwetsen.
Hij zag deze verlegenheid aan als een gunstig teeken, greep hare hand en zei:
„O Elise, zeg het mij: wordt mijn liefde door u beantwoord?"
Zij ontroerde een weinig, maar herstelde zich. Zij moest hem de



waarheid zeggen, hopende op zijn manlijk, ernstig karakter, dat hem in staat zou stellen de teleurstelling moedig te dragen.
Kalmer dan het van haar in dezen gemoedstoestand kon verwacht worden, gaf zij ten antwoord:
»Uw aanzoek, mijnheer Sanders, vereert mij zeer; maar vergun mij u te zeggen, dat mijn hart reeds een ander toebehoort, en al heb ik hem mijn besluit nog niet gezegd of geschreven, u zoudt toch zeker geen verdeeld hart willen bezitten."
,O neen!" riep hij uit. „Die mij liefheeft, moet geheel en alleen de mijne zijn."
„Zeer juist, en dat is nu niet mogelijk.'
„Het smart mij zeer,' hernam hij, het hoofd buigende, „dat ik deze teleurstelling moet ondervinden. Ik wil het u wel belijden, — waarom zou ik het verzwijgen ? — dat ik God gebeden heb u mij tot eene levensgezellin te geven. Dat gebed is niet verhoord: maar God zal er Zijne bedoeling mede hebben, en mij kracht schenken, in Zijn wil te berusten."
^ Een pijnlijk zwijgen volgde. Elise had medelijden met hem; maar zij kon en mocht hem geen woord tot aanmoediging zeggen. De vogels zongen in den boom en langs het beekje fladderden vroolijk de vlinders van de eene bloem tot de andere, soms spelende, dan^ weer elkander vervolgende. De kleine wezens wisten niet, wat er al in een menschenhart aan lief en leed, aan vreugde en smart verborgen^ ligt. In hunne wereld zal er nochtans ook wel iets plaats grijpen, dat op teleurstelling gelijkt; maar zij gaan er gemakkelijker overheen, zingen straks weer een lied of genieten het honingsap, en bekommeren zich niet over een diep voelend menschenhart.
_ Herman's blik viel op den brief, dien Elise nog steeds in de hand hield, en zich herinnerende, dat zij hem gezegd had, nog niet haar besluit kenbaar gemaakt te hebben aan den persoon, wien haar hart behoorde, begreep hij, dat die brief van zijn mededinger was. De kieschheid bewoog hem, niet naar den naam te vragen, schoon hij dien wel vermoedde, want mevrouw Oker had hem reeds toegefluisterd, dat er — naar haar oordeel althans dwaze — geruchten in omloop waren over een betrekking tusschen Elise en Frans Walton. Zijne tante wilde aan die geruchten geen geloof hechten en hij kon ze ook niet als waarheid aannemen. Het zou hem ook zeer verwonderen, indien Elise dezen jongen man de voorkeur gaf boven hem. 't Is waar, op het gedrag van Frans was niets aan te merken; maar hij was iemand, die minder in beschaafde kringen te huis behoorde en als ondergeschikte in eene fabriek beneden den kring stond, waarin Elise verkeerde.
Hij moest thans wel gelooven, dat die geruchten waarheid behelsden.



'tWerd echter tijd, die pijnlijke stilte af te breken.
„Laat mij u dan niet langer storen, juffrouw Elise,* zeide hij met eene stem, bevend van aandoening. „Ik zal mij verwijderen en nog heden deze stad verlaten — niet zonder kommer. Maar voordat ik heenga, druk ik mijn wensch uit, dat het u goed moge gaan. Hoewel diep gewond, zal ik uw vriend blijven. Kan ik uw liefde niet bezitten, ik zal u nooit vergeten, en hoop, dat de herinnering aan zoovele genoeglijke uren, te zamen doorleefd, u bij zal blijven. Vaarwel! God zegene u!"
Hij stak haar zijne hand toe; Elise kon ze niet weigeren.
Herman ging heen en zij zag hem tusschen het kreupelhout verdwijnen.
Neen, hij zou Elise nooit vergeten. Men wondt zich wel eens aan een doorn, wanneer men de roos naar zich toetrekt; maar daarom werpt men de bloem nog niet weg....
Roekoe! Roekoe! klonk het van boven uit den beukeboom.
Elise ontwaakte als uit een droom en zag opwaarts. Hoe diep ook tusschen het loof verscholen, bespeurde zij toch het duivenpaar, dat dicht bijeenzat.
„Ik dank u, lieve duif!" riep zij uit. „Ik dank u voor deze roepstem der liefde. Hoe gelukkig zijt gij! Verborgen in het dichte groen, ziet gij kalm neder op eene wereld met zoovele hartstochten, en waarin de mensch zoo zelden onverdeeld het hemelsche geschenk : de liefde, kan genieten. Gij hebt elkander, en mocht soms eene hand u willen storen, gij stijgt dan slechts hooger, tot alle gevaar geweken is. Ik wil uit uw voorbeeld iets leeren: hooger en hooger zij mijn streven, en allen, die beneden mij staan, zal ik trachten te bewegen mij te volgen."
Roekoe! Roekoe!
Zij wierp nog een knikje naar boven, vouwde haar briefje op, nam haar parasol en verliet het stille plekje.
En toch, stil was het niet om en in haar geweest: haar hart klopte eenigszins onstuimig. De gedachte aan de blijde dagen, die zij nu te gemoet zou gaan, bracht wel een blos van vreugde op hare wangen; maar toch, zij voelde ook iets van de 6mart, die Herman thans moest lijden.
Straks verdween zij tusschen het geboomte.
De oude beukeboom stond weder alleen. Hij was opnieuw getuige geweest van de ebbe en den vloed in het menschelijk leven: vreugde en smart.



II.
DE VERLOVING.
Ruim een week later treffen wij Elise aan ten huize van haar vader. De ontvanger zit in zijn zorgstoel en heeft zich verdiept in de „Oprechte Haarlemmer". Het buitenlandsche nieuws bevat voor hem weinig belangrijks. Wat het binnenland aangaat, daar kon het wel beter. Er heerschte ontevredenheid onder bijna alle standen over het dralen van koning Willem I, om toe te geven aan den wensch tot herziening van de Grondwet. Er werd door de pers ministerieele verantwoordelijkheid geëischt en een betere regeling der belasting. Het gerucht liep, dat de Koning niet de man was om zich, door welke partij dan ook, de wet te laten stellen, en men fluisterde elkander toe, dat hij liever kroon en schepter wilde neerleggen, dan aan deze eischen toe te geven.
De ontvanger las door. Het onderwerp boeide hem, vooral omdat van een en ander een rijzing of daling te wachten was van de fondsen, die hij in zijn bezit had.
Maar 't werd hem niet vergund, stil en met aandacht zijn lectuur voort te zetten. Telkens en telkens komt Elise op hem toe, drukt hem een kus op de wangen en fluistert hem iets in 't oor, dat hem nu wel niet geheel onverschillig laat, maar waarbij hij toch denkt: „Ik wou, dat zij mij nu met rust liet.*
Dit schijnt echter niet te kunnen.
Elise is zeer opgewonden en als in de wolken van vreugde.
Wat zij haar vader influisterde, had met de buitenlandsche politiek niets te maken. Wel een weinig met de binnenlandsche.
Elk jong meisje, dat bemint en bemind wordt, houdt er eeiie politiek op na. Trouwens een gansch bijzondere, die in zooverre met de politiek in het algemeen overeenkomt, dat zij ten doel heeft, anderen te verschalken.
En die kunst heeft Elise zich sinds de laatste acht dagen eigen gemaakt.
Zij heeft een gunstig oogenblik waargenomen om haar vader met het aanzoek van Frans bekend te maken, en ook niet verzwegen, hoe zij over hem dacht. Bijzonder verrast toonde haar vader zich niet over deze mededeeling. Hij had een flegmatieken aard en was niet gelukkiger, dan wanneer men hem met rust liet. En nu werd bij in zijn rust, althans in zijne verwachtingen, gestoord. Hij



zag de toekomst voor Elise een weinig donker in, wanneer zij zich aan Frans verbond, en kon niet begrijpen, dat zij niet aan Herman Sanders, een man van beschaving en fortuin, de voorkeur had gegeven.
Toen Elise hem nu overrompelde, wilde hij eenige bedenkingen maken, maar zij lei hare zachte vingers op zijn lippen en belette hem te pruttelen. En wat zou het hem baten, al degd hij het? Hij moest wel toegeven, want zij wist de teederste snaren in beweginS te brengen en hem door liefkoozing en vleierij tot toestemmen te dringen. Hij behield zich echter voor, later nog eens op zijne bedenkingen terug te komen, 'tgeen eigenlijk even dwaas was, als wanneer er door twee volken, die met elkander in oorlog waren, nog voorwaarden gesteld werden, nadat de vredesonderhandelingen ten einde waren gebracht. Eenmaal zijne toestemming gegeven hebbende — al ging 't ook niet van harte, — kon hij die bedenkingen wel terughouden, of ze opperen wanneer hij alleen was op zijn kantoor en in de kohieren tuurde.
Dat Elise opgewonden was, behoef ik u niet te verzekeren. Zij verwachtte haren Frans.
Wist zij nu maar het uur, wanneer hij zou komen! Dan zou zij allicht kalmer zijn geweest. Hij had wel den dag zijner komst bepaald, maar niet het uur. De reisgelegenheid naar het Achterhoeksche stadje liet veel te wenschen. Aan spoor of tram derwaarts werd nog niet gedacht.
Elise gunde zich geen rust. Als hem maar geen onheil onderweg overvalt! Wie weet, of hij heden wel aan de fabriek kan gemist worden! Zij wist niet, of zij lachen dan wel schreien, hopen of vreezen moest.
Zij kon niet tot zich zelve komen. Het handwerkje, waarmede zij zich wilde bezighouden, lag nu hier, dan daar. 't Werd opgenomen, om spoedig weer ter zijde te worden gelegd, vooral wanneer Elise zich voor den spiegel plaatste en zich de vraag deed: „Zou 't hem wel lief zijn, zoo ik hem in een eenvoudig morgengewaad ontvang? Zal ik nog haastig een andere japon aandoen en daarbij het blauwe dasje onder 't kraagje knoopen? Heeft hij niet gezegd, dat hij veel
van blauw houdt ? Maar neen, 't is beter, dat hij mij in mijn
morgen-toilet aantreft, geschikt voor huiselijke bezigheden. Dat zal een goeden indruk op hem maken."
Zeker, Elise, dat is ook zoo. Toilet behoort ook tot de vrouwelijke politiek.
Toen de pendule het middaguur aankondigde, schrikte zij. Dientje, de dienstmaagd, was daar straks teruggekomen met de boodschap, dat de omnibus gewoonlijk tegen tien uur aankwam en er geen andere reisgelegenheid bestond om hier te komen dan met dat voertuig.



Wat nu?
O, gewis was er een ongeluk gebeurd, de wagen omgevallen, de oude schimmel op hol gegaan, 't rijtuig in 't water gestort.... Elise hield zich de handen voor de oogen om niets meer te zien, en vloog in haar angst naar de huiskamer.
„Pa, hij is er nog niet!" fluisterde zij hem toe op angstigen toon.
„Kind, stel je toch gerust. De wagen zal wel komen, 't Gebeurt wel eens meer, dat hij een paar uren later komt. Ik denk evenwel, dat Frans ergens een rijtuig heeft genomen en je verrassen zal. Houd je kalm, mijn kind."
Door deze woorden werd zij dan weder een weinig bemoedigd, en hare armen om hem heen slaande, fluisterde zij haar vader
toe: ,0, wat is u toch goed! Maar ik wist ook wel, dat ge
mij uw toestemming niet zoudt weigeren. En hoe gelukkig zal ik zijn, als mijn Frans hier is"! Zou hij 't wel kunnen zien, dat ik gelukkig ben?"
De oude heer moest over deze vraag glimlachen. De liefde had haar tot een kind gemaakt, dat in zijn onnoozelheid allerlei vragen doet, die het zelf 't best kan beantwoorden. Maar Elise liet hem niet lang tijd. Bij elk geritsel vloog zij naar de kamerdeur, en wanneer de huisschel overging, verschool zij zich in een hoekje, maar telkens kwam zij teleurgesteld weer te voorschijn.
Haar vader moest zich naar het kantoor begeven en nu zette zij zich in de zijkamer, waar zij het uitzicht had op een plein. Zij schikte de gordijntjes terecht, zorgde dat de stoelen behoorlijk rondom de tafel stonden, wischte hier en daar een stofje weg en keek onderwijl wel duizendmaal over de gordijntjes heen, of hij nog niet zou komen.
Bedroog zij zich niet ? Daar kwam hij, en wel vlugger dan in zijn gewonen gang. Hoe knap zag hij er uit! Hoe manlijk was zijne houding 1 Hoe schoon zijn voorkomen! Zij moest hem nog even begluren, al had zij zich ook eerst voorgenomen met maagdelijke beschroomdheid zijne komst af te wachten. Maar dat plan kon zij niet volhouden. Liever wilde zij, wanneer hij de kamer was binnengetreden zonder haar te zien, schalks haar arm om
hem heen slaan, of zij wist zelve niet, hoe zij het aanleggen
zou, als hij kwam. Hare verbeelding was rijk en zij schiep zich allerlei tooneelen, die aan de behoefte van haar hart voldeden.
En nu, de verbeelding liep ten einde. De werkelijkheid trad daarvoor in de plaats: hij -was reeds dicht bij, trad de stoep op en schelde.
Waar nu heen? Zou zij naar de huiskamer teruggaan, en wanneer de dienstmaagd hem in de zijkamer gelaten haa, hem daar, wel met een innemend lachje, maar toch iet of wat bedeesd ontvangen ?



De kleine tracht nu het paard weer op de been te helpen, maar doet het zoo onhandig, dat het eerst links, dan rechts omslaat. Hierom wordt 't kind driftig en trappelt met de hakken zijner schoentjes hard op den grond. _ . ,
„Felix," zegt zijne moeder, „wees niet zoo luidruchtig. Zusje is niet al te wel. Zusje moet slapen."
„Paad stout!" geeft de kleine ten antwoord, „'t Valt om.
„Zet het dan weer zoetjes op," vermaande Elise. „Word ook zoo gauw niet boos." _ tt ....
„Stout paadl" ging Felix voort, terwijl hij met zijn vuistjes op den kop van 't paard sloeg.
„Maar al is het paard stout," hernam zijne moeder, „daarom behoeft gij het nog niet te wezen. Je weet, dat zusje niet wel is en je dus niet zoo'n leven moogt maken. Doe je het toch, dan ben je immers stout." v., , ,
Felix liet de onderlip hangen. Hij voelde, dat zijn moeder gelijk had.
„Ma," zeide hij een oogenblik later, „mag Fé naar Hanne?"
„Hanne heeft haar werk in de keuken," zeide zijne moeder. „Wat wou je er doen?"
„Kijken."
„En zoet zijn?"
„Ja, mama," antwoordde de kleine, die al opgestaan was en naar de deur trippelde. Elise hielp hem de deur te openen en... wip! vloog hij naar Hanne.
Elise was nu alleen met hare kleine Mina, zag nog eens naar buiten, werd andermaal teleurgesteld en hervatte haren arbeid.
't Kindje in de wieg scheen eindelijk den slaap gevat te hebben en Elise kon zich niet weerhouden even een blik op hare kleine te slaan. Behoedzaam tilde zij een tip van 't wiegekleed op en zag nu, dat het kind sliep. Maar 't was bleek en het borstje hijgde.
Elise had zich op de linkerknie neergelaten en bleef in deze houding luisteren naar de ademhaling, die haar scheen te bevredigen. Nu hief zij, een weinig bemoedigd, het hoofd op en zocht met haren blik een der gravures, die in een breede lijst aan den wand hing en de voorstelling gaf van eene moeder, bij de wieg van een krank kind gezeten, terwijl er een engel overheen zweeft, die het kind te hulp komt.
Misschien zou het beter geweest zijn, zoo Elise den blik veel hooger had gericht. Zij was de meening toegedaan, dat de bewaking en bescherming der kinderen aan den dienst van engelen is toevertrouwd. Maar zoo deze meening juist is, zou het dan niet doeltreffender geweest zijn, het oog te wenden naar de plaats, vanwaar die engelen gezonden zijn ? Men bereikt immer sneller zijn doel, wanneer men met den Koning kan spreken, dan met zijn gezant!



Elise staart op de schilderij. Zij heeft ze gekozen en daar doen ophangen. Dikwijls, vooral in bange stonden, bij ernstige ongesteldheid harer kinderen, vond zij troost in de beschouwing van dit in hare oogen, hemelsch beeld. Of die troost het hart kon bevredigen, wil ik nu niet beoordeelen; maar in elk geval, die schilderij getuigde toch van _ haren zin voor hoogere dingen en van haar geloof, dat er nog iets anders noodig is dan een bloot steunen op menschelijke hulp. r
. Elise heeft zich overtuigd, dat de kleine Mina minder onrustig is dan een uur te voren. Zij zet zich neer bij 't venster en neemt de naald weder op.
Maar toch, stil doorwerken kan zij niet.
Hare gedachten vliegen het land door, naar de werkplaats van haren man, naar den beukeboom, naar de ouderlijke woning, naar vrienden en vriendinnen, en naar de kennissen die zij in den laatsten tijd heeft gekregen. Nu en dan rust de naald, vooral wanneer er gewichtige gebeurtenissen uit haar leven voor haren geest oprijzen.
. Hare verloving was spoedig door het huwelijk gevolgd. Moeilijk viel haar het afscheid van 't ouderlijke huis; maar het vooruitzicht van een eigen haard verzoette veel. In haar eigen huis kon zij immers naar welgevallen ,schallen und walten». En zij zou het zoo geze lig inrichten, dat allen, die haar bezochten, in verrukking zouden komen. Haar vader had beloofd, haar spoedig een bezoek te brengen, en hij had ook woord gehouden. Maar zijn verblijf duurde slechts kort en was niet zeer aangenaam voor Elise's gevoel. Haar vader verveelde zich en verlangde weer naar zijne gewone werkzaamheden. Ware nu Frans in de gelegenheid geweest meer tijd aan zijn schoonvader te geven, wellicht zou dan de ontvanger zijn cijfers, aanslagbiljetten en kohieren een tijdlang vergeten hebben • maar Frans kon niet van de fabriek af, kwam slechts thuis om te eten en had ook des avonds nog zijn bezigheden. Doch al had Jb rans ook tijd gevonden om meer in de huiskamer te kunnen zijn dan zou toch haar vader weinig aan hem gehad hebben. Frans had geen behoefte aan gezellige gesprekken. Hij keek slechts voor zich heen, deed alsof hij luisterde, maar was met zijne gedachten elders. _ Alleen wanneer het gesprek kwam op machines, stoomwerktuigen en de nieuwste vindingen op dit gebied, werd hij levendig en sprak dan met zulk een vuur, dat zijne wangen begonnen te gloeien. Maar voor dingen, die geheel buiten zijn vak stonden, had hij niet het minste gevoel. Hij zag liever een fraai bewerkt scheprad dan een landschap van Koekkoek, en wanneer de ontvanger het nieuwe belastingstelsel prees of de politiek te berde bracht, dan haalde hij de schouders op.



Elise's vader was dan ook onvoldaan 'huiswaarts gekeerd, de innerlijke overtuiging medenemende, dat zijne dochter niet gelukkig kon wezen met een man, die zoo eenzijdig was als Frans.
Elise deelde hierin niet. Zij had haar man hartelijk lief, en al bekende zij ook, dat er een groot verschil tusschen hunne neigingen bestond, toch hoopte zij hem van lieverlede meer voor hare gevoelens en behoeften te kunnen winnen.
Toen zij pas getrouwd waren, dacht zij de vervulling harer wenschen te zullen verkrijgen. Men had haar zooveel schoons voorgespiegeld van een verblijf in de hoofdstad, met hare grootsche kerken, concerten, schouwburgen en uitspanningen. Eenige predikanten had zij reeds gehoord en met klimmende bewondering de prediking bijgewoond van professor Des Amorie van der Hoeven. Telkens kwam zij als opgetogen te huis.
„Frans," zei ze op zekeren Zaterdagavond, „morgen spreekt
roiessor van aer Jtioeven. loe, ga nu eens mee! Hij zal je eraald boeien."
„Ik verveel me in de kerk," was zijn antwoord.
„Ik hoor, dat hjj het vervolg zal behandelen van den verloren zoon."
„Dat is al een oude geschiedenis. Ik ken ze nog van de catechisatie."
„Maar hij weet die geschiedenis zoo schoon te verhalen en zulke treffende toepassingen te maken. Kom, Frans, ga mee; hij zal je wegsleepen. Ik heb nog nooit iemand zoo schoon hooren preeken. En dan zijn voordracht! Die is voortreffelijk.*
„Ik kan ze mij best voorstellen," zeide hij. „En wat de preek betreft, zoo je wilt, kun je er mij van vertellen, als je terugkomt. Maar dan," voegde hij er met een glimlach bij, „een weinig meer dan laatst, want toen wist je er maar weinig van."
Frans sprak waarheid.
Ze had schoone woorden gehoord. Prachtige volzinnen vloeiden van de lippen des sprekers; het eene beeld verdrong het andere, en alles werd zoo kunstmatig gedeclameerd, dat oog en oor te gelijk geboeid werden. En toch, wanneer eindelijk het Amen klonk, en de spanning, die de gemoederen beheerschte, had losgelaten, waren het louter klanken geweest, die slechts het oor, maar nimmer het hart van Elise hadden getroffen. Vandaar, dat zij zoo weinig kon mededeelen van 'tgeen zij gehoord had.
Een paar malen had Frans haar het genoegen gedaan, met haar een concert bij te wonen, dat de een of andere toonkunstenaar, meestal voor zijn benefiet, gaf. Destijds was de hoofdstad nog niet zoo vervnld met gelegenheden, althans niet voor het groote publiek, om muziekuitvoeringen te hooren, als tegenwoordig. De Fransche schouwburg werd slecht bezocht; de Duitsche opera's trokken weinig hoorders; men vond meer behagen in de „salons des



van expansie-stoomschuif te vervaardigen, en er is haast bij .... Ik moet aan 't werk."
En zonder een blik van teederheid op zijn kind te richten of Elise vluchtig te omhelzen, stormde hij de kamer uit en vloog naar boven.
Daar stond nu Elise. De teleurstelling was groot en onverwacht. Geen wonder, dat de tranen haar in de oogen schoten en zij zich op een stoel liet vallen, 't aangezicht met de handen bedekte en zich ongelukkig gevoelde. De vreugde, die zij zich had voorgesteld, was een snel verschietende ster gelijk geweest, die slechts duisternis achter zich laat. Hanne, die in de gang gebleven was en ^ meer gevoelde dan zij zeggen kon of wilde, had de teleurstelling harer mevrouw opgemerkt, en om haar een weinig tot bedaren te doen komen, was zij met den kleinen Felix naar de keuken gegaan, waar zij hem versjes en liedjes voorzong.
Elise was nu alleen. Zij hield nog de hand voor het gelaat en liet aan hare tranen den vrijen loop.
Misschien was 't kinderachtig van haar, zich aldus door zulk een kleinigheid te laten ontstemmen. Had zij niet moeten bedenken, dat haar man zich met ernstige 'studiën bezighield, studiën die bij zijn beroep behoorden en hun beider belang konden bevorderen? 't Is zoo, hij had wel een oogenblikje kunnen opofferen om zich met het kind bezig te houden en haar te danken voor de moeite en de verrassing. Zij zou dat lief van hem gevonden hebben. Maar hij gunde er zich geen tijd toe. De liefde moest hier wijken voor plichtsbetrachting.
Dat had zij moeten bedenken en een andere gelegenheid te baat nemen om hem te verrassen en te verblijden. Maar nu zij dit niet deed en zich geheel aan het gevoel der teleurstelling overgaf, welde er iets bitters op in haar hart. Hare liefde — misschien beter hare eigenliefde — was gekwetst, en gelijk de bloem, die door een harde hand wordt aangeraakt, op haar stengel neerzakt en tijd moet hebben om zich weer op te richten, kon ook zij in de eerste oogenblikken niet tot zich zelve komen.
Hare gedachten zweefden verre weg, naar het ouderlijk huis, naar den beukeboom, naar vrienden en bekenden en.... op eenmaal stond Herman voor haar geest. Zij deed geen pogingen om hem te doen verdwijnen; integendeel, hij bekoorde haar. Zij zag zijn vriendelijk ernstig oog, de fijn besneden trekken van zijn gelaat. Zij hoorde zijne bescheiden wijze van zicb uit te drukken, en erkende in hem den welopgevoeden man, die zich zoowel in aristocratische als burgerlijke kringen gemakkelijk bewegen kon. En dan nog, hij had iets bijzonders. Zijne woorden hadden iets gemoedelijks, iets dat het hart verhief en haar beter toeklonk dan de soms banale



uitingen van haar man .... Waar zou Herman thans zijn ? Zij had in geen vier jaren iets van hem gehoord en er ook niemand naar gevraagd. Was hij gelukkig? Was de wonde genezen, die zij hem, door haar voorkeur voor Frans, had toegebracht ? Had hij een vrouw gevonden,^ in wier armen hij al het leed dezer wereld kon vergeten en wier innige liefde hem gelukkig maakte? Zij wenschte die vrouw wel eens te zien. Zij verbeeldde zich, hoe deze, aan zijne zijde gezeten, alles genoot wat hier op aarde een liefhebbend hart kan aangeboden worden. Gewis spraken zij dikwijls samen over zooveel, waarnaar het hart dorst, naar een bestendig geluk en ongestoorden vrede. Zij zag hem, hoe hij luisterde naar haar, als zij hem iets van Beethoven voorspeelde, en hoe hij op zijn beurt haar iets mededeelde van 't schoone en treffende, dat hij uit een rede onthouden had. Zij drong zich tusschen die beiden in, zag eindelijk niemand dan hem en — was met hem alleen.
't Was de slang, die het paradijs haars harten was binnengeslopen. Ware zij op het oogenblik sterk genoeg geweest, zij zou niet toegegeven hebben aan die verleidelijke bekoring. Maar wie is daartoe altijd in staat? Wie kan dergelijken tooverbeelden beletten zich voor de oogen zijns geestes te plaatsen?
Eensklaps ontroerde zij.
Het beeld was verdwenen op 't zelfde oogenblik, dat er een stem van zelfverwijt hoorbaar werd. Het smartte haar, dat zij toegegeven had aan de bekoring en op het punt had gestaan zich omlaag te laten trekken. Neen, zij behoorde niet in de diepte der duistere machten. Naar boven! Daarheen, waar alles rein en heerlijk was! Te gelijk viel haar blik op de gravure, en den zwevenden engel ziende, breidde zij de handen naar hem uit, als om zijne bescherming te zoeken. Die engel toch was niet slechts voor haar kind, maar ook voor haar.
„Neen,* riep zij uit, de oogen hemelwaarts heffende, „ik ben de vrouw van Frans; ik heb hem lief en zal hem blijven liefhebben zoo lang, totdat wij elkander beter begrijpen, 't Is misschien mijne schuld, dat hij zoo weinig poëzie vindt in dergelijke huiselijke tooneeltjes. Ik wil trachten meer in zijn geest te dringen en meer belang te stellen in zijn werk. Dat behoort ook zoo. Wij moeten sympathie hebben voor elkanders taak. Wellicht, als hij ziet, dat ik tot zijne bezigheden kan afdalen, wordt hij gemoedelijker, spraakzamer en neemt meer deel in 'tgeen mij lief is.... Zou't niet goed zijn, als hij meer in gezelschappen verkeerde ? Ik heb wel eens van een gunstig oogenblik gebruik gemaakt en hem er op gewezen, hoe goed het voor hem, en ook voor mij, zou zijn, wanneer wij gezellige kringen bezochten; maar hij gaf er zijn weerzin van te kennen en deed mij gevoelen, dat gezelschappen te bezoeken en



te ontvangen uitgaven vereischte, die hij althans nu nog niet bestrijden kon. En groot ongelijk heeft hij niet. Zijn salaris ia niet zeer hoog, en indien ik mijn moederlijk erfdeel niet ontvangen had, zouden wij ons nog veel meer moeten behelpen. , 't Zal wel beter worden , heelt hij gezegd. „De heeren Prins & Co. zijn zeer tevreden met mij, en als ik hun deelgenoot word in de fabriek, zullen wij een mooier
huis betrekken, ons deftiger inrichten en dan kunt gij, zonder
te veel zorg, gezelschappen ontvangen*.... Ja, hij heeft gelijk. Hij is verstandiger dan ik. Ik zal trachten geduldiger te worden .... Toch wenschte ik maar, dat hij zich meer tot mij en ons zoontje getrokken gevoelde dan tot zijn werk. Ik zal echter mijn voornemen ten uitvoer brengen en hem van mijne zijde ook toonen, dat ik belang stel in 'tgeen hij doet." ,
Zij wischte de sporen van hare tranen weg, streek zich het naar glad, plaatste zich voor den spiegel, bracht heur halskraagje uit de verplooiing, liet een glimlach op hare wangen spelen en opende de deur, om naar boven, naar de werkplaats te gaan. Zij bleef even in de gang staan en luisterde, met het oor naar de keuken gericht, of zij de stem van haren Felix hoorde. Zij vernam slechts een der deuntjes, die Hanne den kleinen jongen voorzong, en zich voorstellende, hoe hij er naar luisterde, misschien met een lepel in de hand, ging zij de trap op.
Zachtjes opende zij de deur der werkkamer en zag Frans voorovergebogen op een groot vel papier met lijnen en teekeningen. Passer en potlood waren in beweging, en het scheen, dat hij zoo verdiept was in zijne berekeningen, dat hij haar niet had opgemerkt.
Maar hierin bedroog zij zich. Hij hief het hoofd op, en haar ziende, kwam er, geheel buiten hare verwachting, een glimlach op zijn gelaat.
„Kom je eens kijken, waaraan ik bezig ben? vroeg hij.
Zij knikte bevestigend met het hoofd, en haar arm om zijn hals slaande, wierp zij een blik op zijne teekening. Zij begreep er niets van.
„Wat beteekent dat?" vroeg zij op schertsenden toon.^.'t Lijkt wel een stukje kinderspeelgoed, een aapje op een stokje."
„Daar heeft het nu niemendal van!" riep hij op vroolijken toon uit. „Maar nu je eens bij mij komt en in mijn werk snuffelt, wil ik je" er wel wat van zeggen. Zie," vervolgde hij, met den passer op de teekening van een werktuig wijzende, „dat is een stoomschuif, die dient om den stoom af te sluiten. Vroeger maakte men die schuiven te breed, maar door het aanbrengen van deze platen,— zie je ze wel? — blijft de gemeenschap met den condensor — dien je hier ziet — voortduren, al heeft ook die met de stoomkast opgehouden. Een onzer voornaamste werktuigkundigen is bovendien nog op het denkbeeld gekomen, zulk een stoomschuif te vereenigen



met de eenvoudigheid van het gewoon cirkelvormig excentriek waardoor de bewegingen bij stoomwagens elkander sneller kunnen opvolgen. Begrijp je ?"
Elise lachte.
Hij begreep best waarom, en lachte mede.
„Ik zal tusschenbeide eens komen en een lesje bij je nemen," zeide zij.
„Doe dat. 't Zal mij verblijden, meer dan nu, want hoe graag ik je hier ook zie, thans heb ik al mijn tijd noodig.... Maar 't is waar ook. Daar straks schoot mij, juist toen ik een cirkel trok te binnen, hoe aardig Felix mij te gemoet trad. Ik wilde naar beneden komen om je voor deze verrassing te danken, en zou ^e^en jongen een oogenblik op mijn arm genomen hebben, — maar mijn werk dwingt mij, vrouw en kind te vergeten. Ik moet werken. Mijn eer is er mee gemoeid.... Dus je komt nu en dan eens hier?" vervolgde hij, een kus op hare wangen drukkende.
.Zeker, antwoordde zij.
Hij geleidde haar naar de deur en met een verlicht hart begaf zij zich naar de keuken, haalde haren Felix en ging met hem naar de huiskamer.
Ruim twee jaren waren sedert verloopen. Had zij haar wensch verkregen? Was Frans spraakzamer, gezelliger geworden? Had hij, nu zij hem hare belangstelling in zijn arbeid had betoond, een gewilliger oor geleend aan hare wenschen; met genoegen geluisterd, wanneer zij hem iets voorspeelde; haar 'trouw vergezeld naar de kerk of 't een of ander concert?
Neen.
Soms had hij zich laten overhalen, eigenlijk meesleepen, om eene godsdienstoefening bij te wonen of te luisteren naar een concert-uitvoering, maar al sprak hij het ook niet uit, toch kon zij op zijn gelaat duidelijk de sporen zien der verveling, die hij niet gepoogd had te overwinnen.
Maar al klaagde zij niet, de begeerte was er toch om een verandering te verkrijgen. Hoe echter deze te bewerken? Zou zij hem 's avonds, als de kinderen sliepen en zij beiden alleen waren, iets voorlezen? Bulwer's „De familie Beaufort" of een van Cooper's romans? Maartij hield immers niets van dergelijke werken. Wat dan ?
De liefde is vindingrijk en zij kwam nu op de gedachte, eenige bijzonderheden te verzamelen uit het leven van beroemde werktuigkundigen, zooals James Watt, George Stephenson en anderen, daarvan een opstel te maken en 'them voor te lezen, 't Sloeg immers op zijn vak en hij zou er gewis naar luisteren. Waarlijk, hare moeite werd rijkelijk beloond, te rijkelijk zelfs, want niet slechts dat hij luisterde, maar hij illustreerde ook hare schetsen door teekeningen



van machines en bruggen, door Watt en Stephenson vervaardigd.
'tWas maar jammer, dat zij er niet mee voort kon gaan. De geboorte van hun tweede kind, huiselijke bezigheden en allerlei zorgen verhinderden haar, dat werk voort te zetten.
Wat nu? ..
Misschien antwoordt gij: Elise verlangt te veel. Laat haar stil haar huiselijken arbeid verrichten en zich bezighouden met hare kinderen. Dat is hare roeping, hare taak, of, zoo men wil, de plicht, haar door God opgelegd. Dddrin moet zij haar genot zoeken. Wil zij zich eens op muziek vergasten, welnu, van tijd tot tijd zal zich daartoe de gelegenheid wel voordoen. In elk geval, zij heeft hare piano. Wil zij een bemoedigend, een stichtelijk woord hooren, de deuren van het huis Gods staan immers voor haar open, en zoo zij door huiselijke omstandigheden verhinderd wordt de kerk te bezoeken, wat zou haar beletten haar Bijbel te lezen, het psalmboek ter hand te nemen ? Zij moet haar ^ geluk en hare vreugde niet buitenshuis zoeken, maar in eigen kring.
Zeer goed. Maar vergeet niet, dat Elise haren man liefheeft. Zij wil met hem gelukkig zijn, en het ware geluk van echtelingen bestaat hierin, dat beiden één van zin zijn. Wordt dit gemist, dan moet dit aangevuld worden, 'tzij door den man of door de vrouw.
Gij beweert daarentegen, dat de vrouw den man niet dwingen kan. Zij kan zijn gemoed niet veranderen. Heeft bij geen orgaan voor het verhevene, voor het ideale, dat hart en zinnen kan streelen, — laat haar dan niet beproeven hem dit bij te brengen, 't Zou een Sisyphus-arbeid zijn, waarbij zij machteloos moet neerzinken. Laat haar liever geduldig wachten op verandering, 't Is al meer gebeurd, dat iemand, die, bij voorbeeld, geen oog had voor de schoonheid van den sterrenhemel, plotseling daarover in verrukking kwam en zich op de studie der sterrenkunde toelegde. Vanwaar deze plotselinge overgang, is moeilijk, zoo al niet onmogelijk te verklaren. Er zijn geleerden, die beweren, dat een onverwachte gebeurtenis op den geest des menschen zulk een indruk kan teweegbrengen, dat daardoor de band, die het een of ander orgaan besloten hield, losgemaakt wordt en dit dientengevolge tot ontwikkeling komt. En zoo dit waar is, zou het dan voor Elise niet beter zijn, zoo zij geduldig afwachtte, in plaats van vergeefs hem en zich zelve te kwellen? Wellicht wordt haar wensch spoedig vervuld.
Uitmuntend. Maar daarom behoeft Elise nog niet de handen in den schoot te leggen. Waarschijnlijk was de persoon, die zich later met ijver op de sterrenkunde toelegde, door een juist aangebracht woord of een duidelijke voorstelling daartoe opgewekt. Frans, zooals Elise beweert, beweegt zich in een lagere natuur. Is het nu niet loffelijk en noodig, dat zij tracht hem daaruit op te
De Vrouw van den Werktuigkundige. 8



heffen? Verplaats u in haar toestand, en gij zult moeten erkennen dat er verandering moet komen, zullen die beiden gelukkig zijn.
Hebt gij wel eens opgemerkt, dat, wanneer er zware wolken langs het zwerk dreven, plotseling het zonlicht te voorschijn kwam en de donkerheid verdreef? Gij verblijddet u. De zon zou al die wolken wel verdringen. Maar verblijd u niet al te zeer. Hebt rij ook wel opgelet, dat het licht, 'twelk de zon verspreidde, een geelachtige kleur had? Men noemt zulk een kleur valsch. Het licht komt niet rechtstreeks uit een zuivere atmosfeer. Er zijn nevelen, die den glans doen tanen. Wacht slechts, en gij zult zien, dat spoedig de lucht weer betrokken wordt en er stortbuien in aantocht zijn.
Zoo iets had thans plaats. Elise zag zich omgeven door donkere wolken en onverwacht brak er een lichtstraal door, dien zij aanzag als door hoogere beschikking gezonden.
Zou zij zich niet bedriegen?
Trouwens, zij kon ook niet weten, dat een booze macht die wolken voor een wijle had weggeschoven en dien lichtstraal te voorschijn gebracht.
Maar het was valsch licht.
Elise zat nog bij haar werktafeltje, zooals wij haar in 't begin van dit hoofdstuk aantroffen. Kleine Mina slaapt gerust. Felix is bij Hanne in de keuken. Zij hoort, dat de goede dienstmaagd hem wat voorzingt en de kleine jongen nu en dan den koffiemolen in beweging brengt.
Het middagmaal is reeds meer dan een uur gereed.
Kwam nu haar man slechts!
Zij ziet van haar naaiwerk op en werpt een blik door de ruiten.
Eindelijk — eindelijk komt hij.
Maar wat is dat?
Zij slaat hem vol verwondering gade en kan nauwelijks hare oogen vertrouwen. Gewoonlijk komt hij met langzame schreden huiswaarts, het hoofd gebogen, nog verdiept in zijn arbeid, waarvan hij zich niet kan losmaken. En nu? Hij loopt snel, houdt het oog op zijn huis gericht, zoekt het venster met zijn blik, het hoekje Jv.^ar steeds op dit uur zit, en haar gewaarwordende, verdubbelt hij zijne schreden en komt er een glans van vreugde op zijn gelaat. J
Daar moet iets bijzonders gebeurd zijn, dat dezen ommekeer heeft teweeggebracht, maar zij gunt zich geen tijd om er over te denken. Haastig en met haar liefsten lach wenkt zij hem lokkend en groetend toe, en snelt de kamer uit, om de deur voor hem te openen.



Elise kreeg een kleur van verontwaardiging.
Hoe grof heeft hij je behandeld! 't Is toch geen fijn beschaafd man, anders zou hij zulk een toon niet tegen je aangeslagen
hebben^ ^ ^ ze^erj» hernam Frans, „en ik was er boos over. Maar zulke heeren verbeelden zich nu eenmaal, omdat zij ge hebben, dat zij alles kunnen zeggen, wat zij willen. Machteloos als ik was, kon ik er weinig tegen inbrengen. Het ergerde mij wel zeer, binnenkort zoo'n vreemden snoeshaan in de werkplaats te zullen zien, maar ik moest mij er aan onderwerpen of. . •heengaan^ 'tWas moeilijk voor je," zei Elise. „Doch hoe is t afgeloopen? Verbeeld je, toen de heer Prins de zaak met de katrollen had afgehandeld, en wij overeengekomen waren, dat ik nwtg™'»™ Den Haag zou gaan, verzocht hij mij op het kantoor te komen, daar hii mii nog iets bijzonders had mede te deelen, en toen wij alleen waren, zeide hij mij ongeveer het volgende: „Ik heb nog eens over uw voorstel nagedacht om in het buitenland eenige fabrieken te bezoeken, ten einde op de hoogte te komen van de vervaardiging van sommige machines. Ook heb ik er met den heer Pénard, te Parijs, over gecorrespondeerd, en wij zijn overeengekomen, dat wii u in de gelegenheid zullen stellen Panjs te bezoeken en nog andere fabrieken in het buitenland." Mijn hart sprong op van vreugde, toen ik dat hoorde, want ik behoef je niet^ te verbergen, hoezeer ik er naar dorst, mijn kennis uit te breiden.
Frars kwam in vuur, maar Elise sloeg de oogen neer en er kwam een droevige trek op haar gelaat.
„Wat zal ik dan genieten 1" hernam hij.
*En ik?" vroeg Elise zuchtend.
De toon harer stem trof hem. Hij zag haar aan en bespeurde
nu een traan in haar oog. . , .
„Wat deert je ?" vroeg hij, niet zonder eenige verwondering, en
^Eiïse^d^een andere vraag verwacht. Immers, hij moest _het voelen, wat er op dit oogenblik in haar hart omging erl hoe, zij er met schrik aan dacht, verre van hem te zijn, dien zij liefhad. Dacht hii dan louter aan zich zelf en aan zijn werk? Dreven eerzucht en eigenliefde hem zoo ver, dat zij slechts een tweede of derde
plaats in zijn hart innam ? . , , . 
„O, ik weet het al," ging hij voort, „je denkt aan de scheiding en dat je dan zoo alleen zult wezen 1 Maar zoover is het nog niet. Je vervalt weer in je oude kwaal en zweeft in de toekomst. Wat deze zal baren, weten wij niet, en 't is dus dwaas, ons bekommerd
te maken vóór den tijd." n . ,.
Onder het spreken had hij, zonder dat hij er eenige bedoeling



mede had, de courant geopend, en er de oogen inslaande, ziet hij zijn naam, leest, krijgt een kleur en glimlacht.
,,De couranten weten toch altijd meer dan wij," zeide hii op schertsenden toon. „Zij stellen toekomstige dingen voor, alsof zij reeds_ gebeurd zijn. Lees eens, Elise!" ' J
Hij reikte haar de courant, en nu las zij het volgende:
„Wij vernemen, dat de heer F. Walton, een der voornaamste werktuigkundigen aan de fabriek der firma Prins & Co. alhier, naar het buitenland zal vertrekken, om daar grootè werken te verrichten, die hem opgedragen zijn. Tevens zal hij verschillende fabrieken bezoeken, om zich op de hoogte der wetenschap te houden. Verder vernemen wij, dat de heer VV aiton sJechts als deskundige uitgezonden wordt en aan de fabriek der hh. Prins & Co. verbonden blijft."
„Welk een lof voor je!" zei Elise, die bloosde van vreugde. " zal ,e courant bewaren ; onze kinderen moeten het later lezen hoe men hun vader weet te waardeeren."
„De menschen weten meer dan ik," zei Frans lachend.
„Maar t is immers nu zeker, dat je naar Frankrijk, en wie weet
voot hoekngT"ngaat^ U^' 6611 we'n'& verdrietig. „En dan,
„Het is best mogelijk, dat het er toe komen zal," zeide hij, „maar voegde hij er op troostenden toon bij, „wanneer, dat weet ik niet. tKan nog een heelen tijd duren."
„Hoe zoo?" J
„Je begrijpt toch wel, dat mijne plaats in de fabriek moet aangevuld worden. De heer Prins sprak dan ook van een remplaoant die mij gedurende mijne afwezigheid in de werkplaats zou vervangen " en^ reden te meer voor mij, om met zorg aan de toekomst te denken, zeide Elise. „De firma zal geen remplacant nemen voor een paar dagen of weken."
„Misschien niet," zeide hij. „Maar 't zal moeite kosten, den man te vinden, die mij vervangen kan."
, "Ze£..dat T°eu jufirouw Krimpen onlangs bij mij was, vertelde zij mij, dat haar broêr, die, zooals je weet, een fabriek in JtSelgie heeft, aanwaag had gedaan om een werktuigkundige, en dat er zich wel twintig hadden aangeboden. Houd je verzekerd, dat de heer Prins niet met je over een remp^ant zou gesproken hebben, ais hij er niet reeds een op 't oog had."
„Je ziet en rekent ook altijd zoo ver vooruit!" zei Frans. .Ik geloof niet, dat het reeds zoo ver is. De heer Prins zou het mij wel gezegd hebben, toen hij sprak over vergrooting van de fabriek en dat lis een geheel nieuwe werkplaats zou krijgen."



„Nu, wacht af en let op mijn woorden: morgen of overmorgen kom je mg mededeelen, dat de remp^ant reeds gevonden is, en dan ...
Er kwamen opnieuw tranen in haar oogen.
„Maar Elise," riep Frans uit, „hoe kun je je nu zoo bedroefd maken over iets, dat nog in de verte ligt en derhalve onzeker is? Maar gesteld eens, dat er voor mij een rempla^ant gevonden werd en de firma het noodig acht, in haar belang mij naar het buitenland te zenden, dan ligt daarin voor je toch meer reden van vreugde dan droefheid."
Elise zag hem vragend aan.
„Wel," ging hij voort, „het antwoord ligt voor de hand. Ik kom dan in een andere omgeving, zie dingen •— ook buiten mijn werkkring om, — die ik niet dagelijks onder de oogen krijg, en word daardoor wellicht opgewekt om mij meer te voegen naar uw begeerte."
„Wat bedoel je?" vroeg Elise.
„Mij dunkt, je moet raden, wat ik bedoel," antwoordde hij lachend. „Je wilt immers, dat ik smaak krijg voor alles, wat je de hoogere natuur belieft te noemen I Wie weet, als ik uit Parijs terugkom, of ik je dan niet al de aria's voorzing uit „Robert le Diable" enz. enz., of dat ik je eens verslag geef van een schoone rede, die ik gehoord heb. Misschien zelfs" — en hier werd zijn toon een weinig spottend, „grijp ik in een eenzaam uurtje naar een stichtelijk boek, of ga naar de kerk. Derhalve reden voor je, om de toekomst helder in te zien. Doch de hoofdzaak vergeet je geheel en al."
„En die is?"
„'t Spreekt immers vanzelf," was zijn antwoord, „dat, naarmate mijne kennis toeneemt, ik daardoor hooger zal stijgen en onze inkomsten vermeerderen zullen.... Let eens op, Elise, wij worden nog rijk. En als dat gebeurt, dan zul je alles hebben, wat je hart verlangt."
Het uitzicht, dat Frans haar geopend had, was wel in staat, hare droefheid een weinig te verminderen. Wel hechtte zij niet aan het bezit van veel geld — hoewel zij ook niet kon ontkennen, dat men zich daardoor veel kon verschaffen, wat aan de behoefte van onzen geest kan voldoen, — maar de gedachte, dat Frans op zijn reis in kringen zou komen, die hem met verhevener gedachten en uitzichten zouden bezielen, bemoedigde haar zeer, en in dat vooruitzicht wilde zij zich veel ontzeggen.
„Ik wenschte slechts te weten," zeide zij „hoe lang de afwezigheid zal duren. Ik ben dan zoo geheel alleen met de kinderen. Wanneer gij weg zijt en hun iets overkwam, dan wist ik geen raad."
„Maar waartoe is dan de dokter?" vroeg hij. „Je kunt hem immers elk oogenblik laten ontbieden. En heb je Hanne niet bij



_ , Juist, dat meen ik ook. Ik wist niet, wie u was; maar bij het uitgaan der kerk zag ik mevrouw Hulsting, die mij uw naam noemde.... Hoe bevalt het u in de hoofdstad ? Zeker een groot verschil met uw vroegere woonplaats.*
„Dat is het wel. Maar ik kan mij hier best schikken, vooral in den laatsten tijd. Er is hier veel goeds en schoons te hooren en te zien, doch tot mijn spijt kan ik er slechts weinig van genieten."
,U heeft kindertjes?* vroeg mevrouw, die de naaste oorzaak wel begreep.
_ „Ja, twee; en ik behoef u niet te zeggen, dat zij mij de handen binden en mij veel tijd en zorg kosten."
„Mevrouw Hulsting heeft mij wel eens van uwe kinderen verteld, vooral van uw zoontje, dat een allerliefst ventje moet wezen. Ik wou wel gaarne eens kennis met hem maken. Mag ik zoo vrij zijn, u een bezoek te brengen?"
Elise, levendig van gemoed als zij was, en niet weinig gestreeld door de vriendelijkheid, waarmede mevrouw haar toesprak, liet niet lang op het bevestigend antwoord wachten, en zei, dat het haar zeer zou verblijden, mevrouw te ontvangen. Juist wilde zij haar een en ander van hare kinderen vertellen, toen zij mevrouw Hulsting hoorde zeggen: „Daar zal mijn nicht, juffrouw Krimpen, zijn!"
Mevrouw stond op en opende de kamerdeur.
Juffrouw Krimpen werd zichtbaar, maar bleef nog een oogenblik, als uit verlegenheid, aan den ingang staan; kwam toen snel, met veel beweging, links en rechts buigende, naar de tafel, groette de dames met een vloed van woorden, waarvan de helft niet verstaan werd, knikte de beide heeren toe en nam de haar aangewezen plaats in naast mevrouw Prins, tegenover den heer Hulsting. Hare nicht had reeds een kopje thee voor haar ingeschonken en dit haar aangeboden, maar zij had nog zooveel te doen met haar toilet, dat zij van de aanbieding nog geen gebruik kon maken. Hoed en doek waren in de zijkamer gebleven,.... maar hare krullen hadden zeer geleden. En ongetwijfeld, juffrouw Krimpen had fraaie krullen, zacht als zijde en hoogblond van kleur. Die krullen kostten haar veel zorg, maar het waren ook hare lievelingen. Gedurig moest zij ze met de hand betasten of een weinig opheffen en schikken, vooral nu ze door 't rijden en hoedafzetten eenigzins in de verdrukking waren geweest. De hoeden uit haren tijd waren dan ook in den waren zin des woords hoofddeksels, meer dan de hedendaagsche mutsvormige voorwerpen, die slechts een deel van het hoofd bedekken en niet zooals toen het geheele hoofd en de ooren ingesloten houden. Geen wonder dus, dat de krullen van juffrouw Krimpen verdrukt en verschoven waren. Eindelijk hingen zij naar haar zin,



althans voorloopig; maar nu kwam hare kleeding aan de beurt en, ongegeneerd — bijna onmanierlijk — als zij was, begon zij daaraan te trekken en te plooien en te schikken. Hare dikke pofmouwen, die als dik gewatteerde blazen het bovendeel harer armen moesten opluisteren, waren plat geworden en hadden dus eene^ opschudding noodig. Maar hoe zij ook trok en schikte en plooide, hare kleeding behield toch iets slordigs, 'tgeen volgens neef Hulsting, die haar vaak plaagde, een aangeboren kwaal was.
Toen zij hiermede gereed was, kwam de réticule, in dien tijd algemeen „ridicule" geheeten, voor den dag — een groote, bruin fluweelen tasch, waarin de dames destijds hare kleine geriefelijkheden borgen, — en trok zij daaruit een soort van borduurwerkje, dat bruingeel geworden was door het langdurig gebruik.
En ^ nu zij ten laatste, niet zonder zuchten, onder het uiten van allerlei vreemde geluiden, en daarbij wonderlijke grimassen vertoonende, haar kopje thee aan de lippen brengt, vergunt zij ons, haar nader te beschouwen. Zij had iets bevalligs in haar gelaat, en al was zij ook over den schemerachtigen leeftijd heen, door sommige dames gevreesd, toch had zij nog iets zeer aantrekkelijks, 'tgeen echter bedorven werd door hare min of meer linksche manieren en vooral door sommige dwaze aanwensels. Ze had iets belachelijks in haar wezen, en wanneer zij de een of andere opmerking maakte, dikwijls met een schalkschen glimlach op de lippen, dan wist men niet terstond, of het scherts dan wel ernst, of het uit verlegenheid dan wel uit berekening voortsproot, hoewel 't laatste moeilijk te gelooven viel, daar zij zelden dacht voordat zij sprak, en alles ten beste gaf wat haar op de lippen zweefde.
Neef en nicht Hulsting waren met hare eigenaardigheden bekend, en zoo ze ook door mevrouw Prins en Elise dikwijls opgemerkt waren, lieten dezen zich er, fatsoenshalve, niet over uit, althans niet in den vorm waarop de heer Hulsting zijne nicht nu en dan toesprak en zich over haar vroolijk maakte, waarvoor hij dan op zijne beurt moest boeten, daar juffrouw Krimpen wel de kunst verstond, den bal terug te kaatsen.
„Maar Charlotte," zei mevrouw Hulsting, „hoe is het toch gekomen, dat het van avond zoo laat is geworden? Ik dacht heusch, dat je niet meer kwaamt."
«Och, nicht," antwoordde juffrouw Krimpen, die haar kopje neerzette en even hare krullen opwipte, „och, nicht, je weet niet, wat ik heb uitgestaan! Ik ben er nog van veraltereerd. Kun je 't mij niet aanzien?"
_ „Neen, je ziet er wel een beetje opgewonden uit, maar anders niet. Is er dan iets bijzonders voorgevallen?"
Juffrouw Krimpen behoorde tot die soort van dames, die gaarne
De Vrouw van den Werktuigkundige, 5



de aandacht op zich gevestigd zien. Een glimlach van welbehagen blonk op hare wangen, maar deze moest spoedig plaats maken voor een gelaatstrek, die bij een klaagtoon past.
„Of er wat bijzonders met mij is voorgevallen?" riep zij uit. „De Hemel verhoede, dat u zoo iets overkomt!"
Bij deze woorden zag zij de aanwezigen aan meteen blik, waarin te lezen stond, hoezeer zij er naar streefde, de opmerkzaamheid te trekken.
„Maar wat is er dan gebeurd?" vroegen verscheiden stemmen.
„Ik zal het u zeggen. Ik had den sleeper tegen kwart over zevenen besteld, en toen het tijd werd, stond ik met hoed en doek gereed, had mijn ridicule in de hand..."
„En je krullen in orde," viel neef haar in de rede.
„Had je ze maar zoo mooi!" zei ze een weinig snibbig, maar met lachend gezicht. „Nu ja, mijne krullen waren in orde, en ik wachtte en wachtte, maar het sleepkoetsje bleef uit. Het liep al naar acht uur, en toen stuurde ik de meid naar den sleeper. Zij kwam echter terug met de boodschap, dat er een ongeluk gebeurd en de knecht opgehouden was, maar dat het sleepkoetsje dadelijk zou komen.... Maar mijn geduld! Mijn geduld! Leefde mijn broer Daniël nog, hij zou er zich gewis over verwonderd hebben, dat ik 't zoo lang heb kunnen uithouden."
„Nu, wij bewonderen je immers!" spotte neef.
„Wel zoo! Misschien uit gebrek aan geduld. Och, och, die heeren! Niet waar, mevrouw Prins?"
Mevrouw Prins knikte minzaam, maar gaf geen antwoord.
„Ga voort, ga voort, nicht!" moedigde mevrouw Hulsting haar aan... „Nog een kopje thee?"
„Zeker," viel haar man in, „en neem er een bitterkoekje bij, tot belooning voor je geduld."
„Je moet nicht niet zoo plagen, Louis. Je hoort immers wel, dat ze heelemaal van streek is geraakt."
„O, 't is waar ook. Van dat sleepkoetsje! Is het eindelijk gekomen ?"
„Gelukkig! Ik ging er inzitten, en nu ging het, sjok, sjok, langzaam voort. Een eind weegs verder hield het koetsje stil. Ik wist niet, wat dat te beduiden had, stak zoo goed als 'tging mijn hoofd uit 't portier, om mijne krullen niet te bederven, en zag nu iemand die met den koetsier stond te praten. Uit de woorden, die ik opving, merkte ik, dat het een inspecteur van politie was, die hem vroeg naar een oude juffrouw, die door een beroerte overvallen en dadelijk dood gebleven was. Een paar oogenblikken later reden wij weder voort, maar eensklaps overviel mij een angstige gedachte. Ik riep den koetsier toe, stil te houden, en vroeg hem, wat er met die oude juffrouw gebeurd was. Hij deelde mij toen mede, dat hij



haar had moeten brengen naar het Fransche pad, ergens in de Jordaan, waar bijbellezingen werden gehouden. Onderweg daarheen had de juffrouw een beroerte gekregen, en voordat men haar hulp had kunnen verleenen, was zij overleden. Het lijk had hij toen naar hare woning vervoerd, vergezeld van een apotheker en een dokter, wier hulp hij had ingeroepen. Met dit alles was veel tijd verloren gegaan, en dat was dan ook de reden geweest, dat ik zoo lang had moeten wachten. Ik vroeg hem toen, of ik nu in hetzelfde sleepkoetsje zat, waarin de juffrouw daar straks gestorven was. En verbeeld je mijn schrik, toen hij dit bevestigde! Verbeeld je," herhaalde zij, de dames en heeren beurtelings aanziende, of zij wel acht op haar gaven, „daar zat ik nu op dezelfde bank, waar straks een lijk gelegen hadl Hoe ik nog hier gekomen ben, weet ik niet, maar ik werd er geheel door van streek gebracht."
„Kan ik u met wat eau de Cologne dienen?" vroeg mevrouw Prins medelijdend.
„Dank u. 'k Ben zelve voorzien."
Zij schoof hare réticule open en haalde er een flacon uit, waaruit zij eenig vocht op haar zakdoek stortte en dit aan den neus hield.
„Gevoelt ge u nu wat beter, nicht?"
_ „ 't Gaat nogal," was haar antwoord. „Maar ik verzeker je,'t was niet prettig voor me. Had ik nu maar iemand bij mij gehad, dan zou 't niets geweest zijn, maar" — en hier volgde een zucht — „ik ben ook altijd zoo alleen."
Neef Hulsting wist, wat deze zucht te beduiden had. Juffrouw Krimpen was ongehuwd en wel — tegen haar zin. Zij had een groot^ hart, waarin er voor meer dan één plaats was, die met haar de reis door dit leven wilde aanvaarden. Derhalve viel haar de keus zoo moeilijk. Zij was dan ook eigenlijk altijd aan het zoeken.
Een der dienstboden kwam binnen en haalde het theegoed weg. Vervolgens werd de tafel een weinig opgeruimd en voorzien van glazen en karaffen met wijn, benevens van een schotel met gebak en een trommel met beschuit. De waterketel werd vervangen door een, die gevuld was met chocolade, waarvan de geur zich door 't vertrek verspreidde.
Onderwijl een en ander werd gereedgezet, namen de beide heeren plaats aan een afzonderlijk tafeltje en bespraken de belangen der firma. De dames hadden nu 't rijk alleen, en er werd ook velerlei afgehandeld, totdat het gesprek weer kwam op de oude juffrouw, die zoo plotseling dood was gebleven.
„Heb ik 't goed van je verstaan, nicht," vroeg mevrouw Hulsting, „dat die juffrouw naar een bijbellezing ging?"
„Ja, dat zei althans de koetsier tot den inspecteur," was 't antwoord.



„Wat gebeurt er op zoo'n bijbellezing?"
„Ik weet het niet, maar ik denk, dat er over godsdienstige zaken zal gesproken worden. Als mijn broer Daniël nog leefde, die zou 't je zeker kunnen zeggen. Als ik 't mij goed herinner," ging zij voort, terwijl zij hare krullen weer ophief, die door de warmte slap werden, „dan heeft mijn broer mij eens gezegd, dat er zich in den tegenwoordigen tijd vrome kringetjes vormen, die met elkander psalmen zingen en een soort van preek aanhooren door iemand die zich evangelist noemt. Maar meer weet ik er niet van."
„Wat een dwaasheid 1" riep mevrouw Hulsting uit. „Er zijn immers kerken in overvloed, en als de menschen nog meer preeken willen hooren dan Zondags, dan kunnen ze nog een paar maal in de week daarvan genieten."
„Misschien hebben sommige menschen niet genoeg aan de kerk," zeide mevrouw Prins.
„Hoe meent u dat?" vroeg de gastvrouw.
„Het spreekwoord zegt: zooveel hoofden, zooveel zinnen. Nu kunnen er wel vele menschen zijn, die zich niet voldaan achten met 'tgeen er in de kerk gepreekt wordt, en andere gelegenheden opzoeken."
„Maar wat willen die menschen dan?" riep mevrouw Hulsting uit. „Mij dunkt, er kan niet beter gepreekt worden dan door mijn ouden goeden dominee, bij wien ik aangenomen ben en die nog altijd even krachtig spreekt en het zijn hoorders op 'thart drukt, dat wij deugdzaam moeten leven, den armen weldoen, ieder het zijne geven, God en zijn naaste liefhebben, en als wij zoo getrouw onze plichten vervullen, zal God ons wel in Zijn hemel brengen. Wat kan een mensch meer verlangen?"
„Dat zeg ik ook," zei juffrouw Krimpen, „hoewel mijn broer Daniël er anders over dacht. Men hoort tegenwoordig zulke rare dingen, waar ik niet bij kan, en er gaat bijna geen week om, dat ik niet in de Amsterdamsche Courant lees van heeren, die geen dominee zijn, en hier en daar gaan preeken.... Wacht ereis, ik herinner mij een paar namen, die u ook wel eens zult gehoord of gelezen hebben."
Met deze woorden wendde zij zich tot Elise, die echter de schouders optrok. Wel boeide het onderwerp van 't gesprek haar zeer, maar 't was haar nieuw, en een courant las zij zelden. Slechts éénmaal had zij haar buurman, den heer Gevers, hooren spreken van Groen van Prinsterer, Capadose, Da Costa, ds. De Liefde en nog een paar anderen, maar zij had er verder niet aan gedacht. Toen nu juffrouw Krimpen dezelfde namen noemde, herinnerde zij het zich en kon het nu bevestigen.
„Die heeren," ging juiffrouw Krimpen voort, „houden vergaderingen en bijeenkomsten, die druk bezocht worden."



de huishouding en de opvoeding harer kinderen, maar zij maakt een deel uit van den man. Te zamen moeten zij elkander en elkanders taak begrijpen. Ik geloof, dat God het zoo wil, en waar dat gebeurt, gaat het goed."
„Alweer die groote woordenI Heb je nog meer op je boekje? Zeg het dan maar achter elkaar; maar een beetje vlug, want ik heb geen tijd voor praatjes."
„ Je zoudt mij toch niet antwoorden, als ik je wat vroeg. Daarom zwijg ik maar liever en wacht af."
„En als ik je nu eens zei, dat ik geduldig naar je wou luisteren?"
„En mij ook antwoord geven?"
„Waarom niet?" vroeg hij ironisch. „Komaan," vervolgde hij, een stoel nemende, „ik zal er bij gaan zitten en hooren — en antwoorden .... Ziezoo, ga nu je gang maar!"
„Ik spreek alleen over dingen, die je voor mij verborgen houdt."
„En welke?"
„Gisteravond was ik, zooals je weet, bij de Hulstings, toen er brieven kwamen, door de post gebracht. Een van die brieven gleed over de tafel heen tot dicht bij mij en ik las je naam op 't adres."
„Is dat dan zooveel bijzonders?" vroeg hij, een poging doende om te schateren en hierdoor zijn innerlijke onrust te verbergen. „Er komen bij den administrateur dikwijls brieven voor mij of de firma."
„Zeer goed. Maar een van de gasten maakte twee opmerkingen, die mij bevreemdden."
„En welke is de eene?"
„Dat er op het adres stond: Privé."
Hij trok de wenkbrauwen samen. Die opmerking hinderde hem. Maar hij zocht zich uit de verlegenheid te redden.
„Ook al niets bijzonders! Dat woord „privé" geeft te kennen, dat Hulsting den brief niet mag openen. Er zijn zaken, die mij alleen aangaan en waarmede hij niet noodig heeft."
„Dat stem ik toe. Maar waarom komt die brief dan niet rechtstreeks naar ons huis? Waarom zulk een omweg?"
„Omdat... omdat.. .*
Hij stotterde en kon zoo gauw geen leugen verzinnen.
„Omdat... omdat... Och, dat weet ik zoo niet!"
„Maar dat dien je toch te weten, vooral als het brieven zijn, waaraan je gewicht hecht. Ik denk: 't zal zoo afgesproken zijn tusschen jou en je correspondent."
„Natuurlijk!"
„Maar waartoe dan de brief aan den heer Hulsting gezonden ?"
„Wat ben je nieuwsgierig!"
„Neen, belangstellend. En dan nog een vraag: van wie kwam



die brief? Ik zou je dit niet gevraagd hebben, zoo je mij niet hadt uitgenoodigd, met de belofte mij te zullen antwoorden."
„En waarom wou je 't weten?" vroeg hij, boos wordende.
«Dat is geen antwoord," zeide zij kalm. „Ik houd je aan je woord. Zeg mij: was die brief van mevrouw Oker, zooals gisteravond verzekerd werd?"
Hij verbleekte.
„Wie heeft dat verzekerd? Hulsting?"
„Neen, Hulsting niet. Hij deed zelfs moeite om gauw den brief te verbergen. Maar het doet er overigens niets toe, wie 't gezegd heeft. Antwoord mij slechts: was die brief van mevrouw Oker?"
Hij begreep nu, dat ontkennen hem niets zou baten, en betreurde het, dat hij maar niet heengegaan was. Thans zat hij tusschen duimschroeven.
„Nu ja, die brief was van die dame. Maar wat zou dat ? Kwetst het je majesteit, dat ik een brief van een dame ontvang? Begin je waarlijk nog jaloersch te worden?"
„Volstrekt niet; maar ik ben er bijna zeker van, dat je met die dame dingen verhandelt, die niet zuiver zijn en die je voor mij wilt verbergen."
„Hoe kom je op die gedachte?"
„Zeer eenvoudig. Je laat hare brieven niet aan 't kantoor en ook niet aan ons huis komen, maar bij den heer Hulsting bezorgen, die er niets mede te maken heeft, omdat het particuliere zaken zijn."
„En kan ik die niet hebben?"
„Waarom niet? Maar je particuliere zaken zijn ook de mijne. Evengoed als ik niets zal of mag doen buiten je medeweten, zou het afkeuring verdienen, als jij iets deedt, wat ik niet weten mocht, met uitzondering wellicht van kleine verrassingen bij feestelijke gelegenheden en raillerie. Maar tot dit laatste behoort die geheimhouding zeker niet..."
„Je galoppeert zoo door," riep hij uit, „dat ik je niet kan bijhouden. Je praat altijd van geheimen."
„En die heb je!" zei ze, thans beslist sprekende.
„Hoe weet je dat?"
„Omdat je bij 't ontbijt zoo onrustig waart. Je verwachttet dien brief, en toen je hem kreegt, verborg je hem steelswijze in je zak, terwijl je de andere brieven gingt lezen. Waarom verborg je dien brief, als je geen geheimen voor me hebt?"
„Hoor eens, Jeanne," zei hij bits, „ik heb in ons wetboek niet gelezen, dat de vrouw rechter van instructie over haar man moet zijn, en 't schijnt, alsof je die betrekking voor vrouwen wilt ingevoerd zien. 't Verwondert me, dat je nog geen pogingen gedaan hebt om die betrekking te krijgen!"



„Dat zijn altemaal uitvluchten, Evert! 't Zijn dingen, die je beter weet en niet te pas komen. Ik heb er nooit aan gedacht, mij boven je te verheffen, maar er steeds naar gestreefd, onzen goeden naam en onze eer te handhaven en te bevorderen, zooveel ik kon. Zoo lang wij dan ook getrouwd zijn, kleefde er niet de minste smet op onzen naam en werd ons huwelijksgeluk, op kleinigheden na, niet gestoord. Maar nu zie ik wolken opkomen en hoor ik hier en daar gefluister, dat mij verontrust."
„En welk dan ?"
„Ik wil het u liever niet zeggen, 't Zou dan den schijn hebben, alsof ik je verwijten deed."
„Maar ik sta er op," zeide hij. „Ik wil het weten."
Het is een merkwaardig verschijnsel, dat zij, die slinksche wegen bewandelen en dingen doen, die het daglicht niet kunnen verdragen, ze zeiven uitlokken, zoodra zij in 't nauw worden gebracht.
Mevrouw Prins zag hem ernstig aan.
Wilde zij hem dringen, van zijn eisch af te staan, of hem door haar blik, die tot in zijn binnenste doordrong, te kennen geven, dat zij meer wist dan hij vermoedde?
„Nu, als je liever zwijgen wilt, mij is 't goed. Heb je soms nog wat?"
„Neen, ik herinner je slechts aan den brief van mevrouw Oker."
„Ik zal hem lezen."
„Met mij?"
„Waarom?"
„Om mij gerust te stellen. Doe je 't niet, dan laat je mij in onzekerheid en dwingt mij tot wantrouwen. Ook voor je zelf zou 't beter zijn. Je eigen geweten zal dit bevestigen."
„Geweten! Geweten! Je schermt altijd met zulke groote woorden I"
„Ik scherm niet. Evert. Maar ik geloof, dat een goed geweten een der grootste schatten is op aarde. Doe je geweten geen geweld aan, anders maak je je zelf, mij en de kinderen ongelukkig."
Er kwam een traan in haar oog.
Hij sloeg de oogen neer. De stem zijns gewetens was nog niet versmoord. Maar die toegevendheid duurde kort. Speler als hij was, hoopte hij door een goeden slag uit deze netelige positie te geraken. Hij maakte zich driftig en deed alsof hij woedend werd.
„Ongelukkig maken!" riep hij uit. „En dat durf je mij zeggen?"
Bij deze woorden was hij opgesprongen en stond in een dreigende houding voor haar. Zelfs had hij een zijner vuisten gebald en hield haar die vlak voor 't gezicht.
Zij verroerde zich niet, en hoewel haar hart hevig klopte, bleef zij nochtans kalm.
„Ik heb je niets gedaan," zeide zij, „om zulk een dreiging te



verdienen. Ik heb'slechts gezegd, wat je weten wildet en waartoe een vrouw, de moeder van je kinderen, verplicht is."
Hij dacht een oogenblik na.
„Welnu," zeide hij, „ik zal den brief lezen en je dan zeggen, wat er in staat."
„Alles?"
„Alles."
„Is je dat ernst?'
„Ik meen het."
„Goed, laat ons dan samen den brief lezen."
„Neen, je moet mij tijd gunnen."
„Ik zou er niet zoo op aandringen, Evert, wanneer ik niet gekweld werd door een angstig voorgevoel, 't Is mij, als staan wij voor een afgrond, waarin je ons sleept."
„Voorgevoel! Alweer zoo'n groot woord! Dwazen, die er aan gelooven!" Bij deze woorden snelde hij naar de deur.
„Evert," riep zij hem na, „ga niet heen, voordat je je hart ontlast hebt. 't Is wellicht nog tijd!"
Maar hij hoorde 't niet meer en sloeg de deur achter zich toe.
Mevrouw Prins was teleurgesteld. Het smartte haar zeer, dat haar man geheimen voor haar had, en wel geheimen, die van geen beste soort waren. Zou zij er onderzoek naar doen? En zoo ja, bij wie? Bij de Hulstings ? Maar zou de heer Hulsting het niet zonderling vinden, dat zij hem vragen deed, die haar man 't best kon beantwoorden ? Misschien kende hij mevrouw Oker niet eens. Wie was toch die vrouw, aan wie zij niet zonder schrik kon denken ? Zou zij niet eens een visite maken bij mevrouw Walton, die haar kende en de verlangde inlichtingen zou kunnen geven ? Maar mevrouw Walton had geen woord gezegd, toen juffrouw Krimpen haar aanwees als de eenige in het gezelschap, die wist, wie mevrouw Oker was, en zou wellicht hare redenen hebben om te zwijgen.
Hoe meer zij nadacht, des te meer kwam zij er toe, aan haar beginsel getrouw te blijven: niet uit te vorschen. Alles wat zij moest weten, zou wel tot hare kennis worden gebracht, 't Was ook niet goed, familiezaken op de stoep te brengen.
Zwijgen dus en wachten, maar te gelijk acht geven op alles.
_ Een paar dagen later was zij alleen in hare huiskamer, toen de dienstbode kwam met verzoek om rapport op een inteekenlijst, die de boekverkooper had gezonden. Zij zag, dat de dienstbode op heete kolen stond, daar zij juist bezig was aan de bereiding van het middagmaal.
„Ga maar naar de keuken, Kaatje," zei ze; „ik zal er wel naar zoeken en ze brengen."



Zij zocht overal rond. Zij had de papieren dien morgen nog gezien en dus moesten ze nog in de kamer zijn. Maar haar zoeken was vergeefs. Toen schoot het haar te binnen, dat Prins ze in zijn schrijftafel geborgen had, en hoewel hij deze gewoonlijk sloot, wilde zij toch beproeven, of de cylinder ongesloten was. Zij trok — en de schrijftafel ging open.
„Dat gebeurt niet veel," zeide zij tot zich zelve. „Hij sluit anders alles zoo sekuur en zal 't nu vergeten hebben."
Zij snuffelde in alle laden en loketten, maar vond niet de gevraagde inteekenlijst. Maar wel zag zij in een der laden het zwarte notitieboekje liggen, dat Prins gewoonlijk bij zich droeg. Het zou haar vroeger niet in de gedachten zijn gekomen, in de schrijftafel te snuffelen; maar nu, waakzaam geworden, kon zij niet nalaten er een oog in te slaan. Zij opende haastig en met eenig gevoel van angst het boekje en zag tusschen een menigte cijfers en berekeningen, beursnotities en doorgehaalde regels, de volgende woorden staan, die vroeger voor haar apocrief zouden geweest zijn, maar nu duidelijk en niet zonder beteekenis waren:
„17® Mevr. O. verz. ƒ5000, quasi bouwonderneming.
20° Geen antw. nogm. dringend.
21® Hoeksma geprot. wiss. bet."
Meer stond er op die bladzijde niet, althans niet iets, dat zij ontcijferen kon; maar een paar bladzijden terugslaande, vond zij, onder velerlei dat zij niet begreep, nog het volgende:
„12e Berger. Contract gesl. aan Mevr. O. gezonden."
Op dit oogenblik hoorde zij Paul en Dirk naar boven komen. De kinderen kwamen uit school en waren vol levenslust en begeerte om mama te omhelzen. Mevrouw Prins echter sloot haastig de schrijftafel, daar hare jongens niet behoefden te weten, dat zij daarin gesnuffeld had.
„Paul," zeide zij tot den eerst binnenkomende, „ga eens gauw naar beneden en zeg aan den boekverkoopersjongen, dat hij van avond of morgen maar terug moet komen, want dat pa niet thuis is en ma niet weet, waar de inteekenlijst ligt."
De jongens hadden nu zooveel te vertellen van 'tgeen zij op school gehoord en op straat gezien hadden, dat hun moeder geen tijd overbleef om hare gedachten te verzamelen en de juiste beteekenis te raden van 'tgeen zij in het notitieboekje gelezen had. Zij zette het zich dus maar voorloopig uit 't hoofd en luisterde met moederlijke aandacht naar de verhalen harer jongens. Dirk, die stil van aard was, had maar dadelijk alles gezegd, wat hij wist, en kreeg zijn tol, om daarmede in de gang te spelen. Paul bleef bij zijn moeder.
„Ma," zeide hij, „hoe komt het toch, dat pa sedert een paar dagen boos op u is?"
De Vrouw van den Werktuigkundige. 6



„Vindt je dat?"
„Ja, ma. Als u iets vraagt aan pa, dan geeft pa geen antwoord en kijkt zoo knorrig. Hoe komt dat? Is pa ziek?"
„Neen, pa is niet ziek, maar pa heeft het zoo druk in de fabriek en met allerlei zaken. Soms doen de werklui niet alles zóó als pa 't hebben wil. Dat maakt hem dan verdrietig."
„Maar dat kunt u toch niet helpen! Ook op mij is pa boos."
„Dat denk ik niet."
„Zeker, pa is boos op mij. Luister maar, ma. Van morgen ging ik met Dirk naar school, en ma, u weet wel, dan moeten wij 't kantoor voorbij. Nu had mijnheer Walton mij gezegd, dat hij, vóór hij naar Parijs vertrok, mij een mooi potlood met een fijn puntje zou geven, en daar ik gehoord had, dat hij spoedig zou vertrekken, ging ik naar Pot en vroeg hem, waar mijnheer Walton was. Hij zei me: in de werkplaats. Nu rende ik er heen, en juist wilde ik daar binnengaan, toen ik pa hoorde zeggen: „Mag ik het genoegen hebben, mijnheer Walton, u den heer Mr. Berger voor te stellen, uw reisgenoot?" Ik bleef op den drempel staan, en toen pa mij zag, scheen pa boos te zijn, pakte mij bij den arm en joeg mij weg, zeggende: „Maak, dat je naar school komt 1 Je hebt niet noodig, hier te staan luisteren." En ma," voegde hij er met bedroefde stem bij, „ik kwam immers niet om te luisteren. Maar ik heb toch gezien, dat die Mr. Berger bij pa was. Hij had dezelfde oogen van den vos, ma. Heusch, ma!"
Dus weer iets, dat haar man verzwegen had. Walton zou een reisgenoot hebben. En die reisgenoot was de geheimzinnige Mr. Berger, die ook in betrekking stond tot mevrouw Oker.
'tWerd haar hoe langer hoe raadselachtiger. Goeds zag zij er niet in. Ware er iets goeds in geweest, dan zou haar man haar gewis alles in 't breede meegedeeld hebben; maar nu hij haar ook deze bijzonderheid verzwegen had, vertrouwde zij de zaak niet en beschouwde ze als een soort van komplot.
Maar tegen wien ?



vni.
KENNISMAKING.
Elise zit in de zijkamer voor het venster. Een boek ligt in 't kozijn, waarop een matte zonneschijn rust. Boven haar hoofd hangt, dicht bij 't venster, een kooitje, waarin een kanarie heen en weer huppelt en gedurig haar noodigend stemmetje laat hooren, zonder dat hare meesteresse opziet.
Midden in de kamer kruipt de kleine Mina rond, pakt nu en dan een kegeltje beet en hamert daarmede op den grond, gooit dit speelgoed weg, tast naar een ander, en als zij het heeft, kraait zij het uit van pret. Elise ziet nu en dan naar haar dochtertje om en lacht haar toe. Maar de wangen, waarop de glimlach speelt, zijn vochtig; er glinsteren tranen in haar oog.
Elise slaat een blik in 't boek, maar zij leest niet. Hare gedachten dwalen naar Parijs en zoeken Frans in de een of andere werkplaats. Hij heeft haar geschreven, dat hij van Parijs nog weinig heeft gezien en er ook den tijd niet voor kan missen, 't Is zeer druk in de werkplaatsen en in het atelier van den heer Pénard, een zeer voorkomend man, die bijzonder met hem ingenomen schijnt te zijn. Hij heeft een belangrijke verbetering gebracht aan een soort van centrifugaalpomp, waarover de heer Pénard uiterst voldaan was. Thans arbeidt hij aan een machine, die een wezenlijke verandering in het stoomwezen zal teweegbrengen, en die nu al zijn tijd kost.
Zijne brieven, die hij in de laatste drie maanden heeft geschreven, bepalen zich hoofdzakelijk bij zijn werk, en slechts het slot — een paar woorden — is aan haar en de kinderen gewijd, 't Doet haar leed, maar zij kan 't hem vergeven, wetende, hoe bij hem 'twerk boven alles gaat, en hij later — later — alles voor haar wil zijn.
O, kon zij slechts nu een uurtje bij hem zijn, om hem door hare tegenwoordigheid te verblijden! Zij wil gaarne in 't uiterste hoekje van de werkplaats gaan zitten, als zij hem soms mocht hinderen. Zij is er trotsch op, een man te bezitten, die naar roem streeft en zich gewis een verdienstelijken en eervollen naam zal verwerven. Maar... hoe jammer, dat hij met geen enkel woord spreekt over de hoogste belangen, waarop zij hem in hare brieven gewezen heeft. Hij schijnt dezelfde gebleven te zijn. Geen blijk van begeerte naarhoogere dingen. Hij blijft doof voor alle vermaningen om al wat heilig en



Goddelijk is in zich op te nemen. Rijk worden, roem en eer te behalen, dat is zijn streven.
Maar weet hij dan niet, dat al die rijkdom, en eer, en roem opgaan als in nevel, en dat alleen blijft, wat wij als ons eigendom in 't hart dragen ? Weet hij dan niet, dat de dood een einde maakt aan al de heerlijkheid des menschen? En dan? Wat dan, als hij in de eeuwigheid op niets anders kan wijzen dan op verbleekte grootheid ?
Zij dacht aan 'tafscheid. Hoe hing zij schreiende aan zijn hals en fluisterde hem toe, dat zij eiken dag tot God zou bidden, en dat zij ook de kinderen zou leeren hunne knietjes te buigen, opdat het hem goed zou gaan! Wel was hij bewogen, maar tot het laatste oogenblik weerde hij alles af, wat zij hem zoo diep in 't hart wilde prenten. „Elise," zeide hij, „kwel mij toch niet met godsdienst. Die berust louter op gevoel en verbeelding. Er is immers geen enkel feitelijk bewijs, dat er een God is. Gij kent Hem ook niet. Waartoe dan godsdienst? Ik acht godsdienst noodeloos. Welk een strijd en twist wordt er door veroorzaakt! Ga maar eens de geschiedenis van ons eigen land na: hoevele menschen zijn er niet vermoord, omdat zij anders meenden of geloofden dan wat de priesters leerden! In 't maatschappelijk leven deugt de godsdienst evenmin. Wanneer wij in een gezelligen kring bijeenzitten en ons met wetenschappelijke dingen bezighouden, genieten wij van 'tgeen de een den ander leert; maar nauwelijks komt de godsdienst ter sprake, of — terstond is de vrede gestoord. Spreek mij dus niet van godsdienst, maar laat mij stil voortwerken."
'tWas droevig voor Elise. Maar zij hield de hoop vast, dat zij samen nog eenmaal één van hart en één van zin zouden worden. Nu was zijne richting nog wel louter aardschgezind, maar 't zou veranderen. Daaraan hield zij zich vast.
• Op dit oogenblik gleed er een schaduw langs het kozijn, en opziende, zag zij den heer Gevers met zijne vrouw, die blijkbaar haar een bezoek wilden brengen, want zij groetten haar, hielden op de stoep stil en schelden aan.
Hanne was niet te huis; derhalve haaste Elise zich, de deur te openen. Zij verblijdde zich over dit bezoek. Mijnheer en juffrouw Gevers waren eenvoudige burgermenschen, maar hartelijk, liefhebbend, voorkomend, 'tgeen bij elk bezoek gebleken was.
„Wel," zeide zij, hen binnenlatende, „dat vind ik lief van u, mij ons te bezoeken."
Zij geleidde hen in de kamer en bood hun een stoel aan.
„Ja," begon Gevers, „ik zei een uur geleden tot mijne vrouw: „Kom, Bet, je moet er eens uitl Je hokt den heelen dag in huis; 't zal je goeddoen!" Nu, als een gehoorzame vrouw, die hare



roeping verstaat, heeft ze dan ook geen enkel woord tegengeprutteld, en toen we een uurtje rondgewandeld hadden en hier langskwamen, zei ik: „Wat dunkt je, Bet, zouden we mevrouw Walton niet eens gaan bezoeken? Nu haar man zoo ver weg is, heeft ze wel eens wat aanspraak noodig." En zoo zijn wij hier gekomen. Ik hoop maar, dat wij u geen moeite aandoen."
Elise verzekerde, dat hun bezoek haar zeer aangenaam was.
Juffrouw Gevers had dadelijk de kleine Mina in 't oog, en een appel uit haar zak halende, liet zij haar dien zien. 't Kind stak er wel de handjes naar uit, maar keek toch naar hare moeder.
„Neem 't maar, poesje!" zeide Elise.
't Kind nam den appel aan en wilde terstond haar mama er van laten proeven.
„Mamma! Happen!" zei ze.
Elise deed, alsof ze er een stukje afbijten wilde, en drukte 't kinderhandje terug.
„Wat ziet ze er lief uit!" zei juffrouw Gevers. „Ze is aangekomen, sedert ik haar 't laatst zag. En wat is uw Felix een aardig ventje! Is hij niet te huis ?"
^ „Neen, hij is met Hanne uit om boodschappen te doen. Maar hij zal wel spoedig terug zijn."
_ »Ik vind," zei de juffrouw, „dat hij precies op zijn pa lijkt. Als uit zijn gezicht gesneden I Niet waar, Gevers, zeg ik dat niet altijd ? En hebt u goede tijdingen van uw man?"
Elise vertelde haar een en ander, en verzweeg hare droefheid niet, namelijk, dat het misschien nog lang zou duren eerdat hij terugkwam.
„En hoe gaat het met uw kleine Eva?" vroeg zij.
„'t Gaat_ nogal. U weet: ze heeft geen sterk gestel en kan er soms zóó flets uitzien, dat ik begin ..
„Kom — kom — kom, vrouw!" viel Gevers haar in de rede. „Men moet niet zoo gauw angstig zijn. — Mijne vrouw is wat zenuwachtig, denkelijk van de kamerlucht, en ze trekt den heelen dag met onze kleine meid op."
„Ze is moeder, mijnheer," zeide Elise, „en moeders zien gewoonlijk scherper dan vaders."
_ »Zoo is het, mevrouw!" zei juffrouw Gevers. „Mijn goede man ziet alles alleen van de beste zijde, 't Is heerlijk, als men het doen mag. Maar wie kan een lied zingen met een hart vol angstige zorgen 1 Mevrouw weet, dat wij er al twee verloren hebben."
„Verloren — verloren, vrouw?" riep Gevers uit, op een toon alsof hij te huis was. „Verloren? Onze kinderen zijn niet verloren. Heeft de Heiland ze niet gezegend? Heeft Hij niet gezegd, dat hunner het Koninkrijk was ? Onze kinderen zijn in den hemel, en



wat daarbinnen is, is niet verloren. Zij genieten daar de heerlijkheid en worden van de engelen gediend."
Juffrouw Gevers trok zachtjes aan zijne mouw.
Elise zag dit wel, maar wist er de beteekenis niet van.
Ook zij meende, dat alle vroeg gestorven kinderen zalig werden. Waarin die zaligheid bestond, daarvan kon zij zich geen begrip vormen, maar dat de kleinen het in het land der eeuwige lente en eeuwige jeugd goed en heerlijk hadden, daarvan was zij in haar hart overtuigd. Zij waren zeker engeltjes geworden, die nu den troon van God omringden; engeltjes, zooals zij ze wel eens op eene schilderij van Rafaël had bewonderd. Wat echter de heer Gevers daar gezegd had, vond zij vreemd.
„Zei u niet," vroeg zij, zich tot Gevers wendende, „dat de engelen de kleine zalige kinderen dienen?"
„Ja, mevrouw. Gelooft u dat ook niet?"
„O," antwoordde Elise, „ik kan er met verrukking aandenken; maar ik wou er wel meer zekerheid van hebben."
„Wij hebben geen andere zekerheid — die dan ook de beste is, — dan 'tgeen het Woord van God ons daarvan zegt. De Heiland, wiens mond niet liegen kan, heeft ons verzekerd van de kleinen, „dat hunne engelen altijd zien het aangezicht Mijns Vaders, die in de hemelen is". En juist dat woord hunne is voor ons het bewijs, dat er engelen ten dienste der kinderen zijn."
„Ik vind het heerlijk, dit te gelooven!" riep Elise uit.
Hare oogen schitterden van opgetogenheid, 't Was haar zoo geheel nieuw, zoo verrassend.
„En daarmede tracht ik ook steeds mijne vrouw te bemoedigen," hernam Gevers. „Wij moeten onze sterkte, onze hoop, onze blijdschap van boven hebben en niet uit ons. Wij kunnen ons wel wat opdringen, maar dat heeft geen blijvende waarde, tenzij wij weten, dat het van boven komt, vanwaar alle goede gaven afdalen."
Juffrouw Gevers trok haar man weer bij de mouw, en toen Elise dit andermaal opmerkte en daarin een wenk zag om haar man tot heengaan aan te sporen, zeide juffrouw Gevers:
„O neen, mevrouw, dat is het niet. Gevers is altijd zoo opgewekt, zoo levendig, en daar ik bang ben, dat hij zich te veel zal opwinden, stoot ik hem maar eens eventjes aan. Ik deel geheel in zijne gevoelens en ga graag met hem mee; maar hij stijgt mij soms wat te hoog, zoodat ik mij aan hem vast moet houden. Ook gaat hij mij wel eens wat te ver, en dan is het mij, alsof wij samen in een bosch wandelen op een smal voetpad; waar ik hem ieder oogenblik moet waarschuwen zich niet aan de overhangende takken te stooten."
Elise moest glimlachen om deze vergelijking.



„En wat dacht u dan?" vroeg zij.
„Wel, ik wou toch zoo graag iets van het Reveil zien. Lezen kon ik genoeg, maar zien — zien, weet u, daar was het mijomte doen. Ik had gehoord, dat de mannen van 't Reveil bijbellezingen, oefeningen houden en er samenkomsten, bidstonden op nahouden, en nu wenschte ik daar eens bij te zijn, om te zien, wat dat Reveil eigenlijk was. Nu herinnerde ik mij, dat er op het Fransche Pad zulke bijeenkomsten plaats hadden, en daar ik er nog meer van wilde weten, vroeg ik mijne meid, die van alle markten thuis is. Als mijn broer Daniël nog leefde, zou hij zeker van haar gezegd hebben, dat zij even goed was als de courant. Nu, de meid kon mij dan ook op de hoogte brengen. Zij was naar zoo'n bijbellezing geweest en had daar ook den inspecteur gezien .... u weet wel, denzelfde, die de slee van de oude juffrouw liet stilstaan. Dat moedigde mij aan!"
Elise wist niet, of zij lachen dan wel zich verwonderen moest over de onnoozelheid van juffrouw Krimpen, die zich als met opzet wilde belachelijk maken.
„En is u er heengegaan?" vroeg zij.
„Zeker."
„En goed bevallen ?"
„Dat kan ik niet zeggen. Eigenlijk was er niets om te bevallen."
Elise kon haar lachen niet inhouden. Zij merkte opnieuw, dat de juffrouw er zich op toelei, woorden en toespelingen te gebruiken, die den lachlust moesten opwekken.
„Verbeeld u, mevrouw.... Och, neem het mij niet kwalijk, dat ik mijne krullen in orde breng," ging zij voort, zich voor den spiegel plaatsende en daarna weer op den stoel plaats nemende. „Verbeeld u! Ik kwam in een groote achterkamer, die propvol was met mannen en vrouwen, meestal kleine burgerluitjes, maar knapjes gekleed. In de vier hoeken brandden lampen, die verschrikkelijk walmden; ik kan niet zeggen, dat al die luchtjes aangenaam warep. Ongelukkig genoeg, had ik mijn eau de Cologne vergeten. Mijn broer Daniël, als hij nog leefde, zou zeggen: dat komt er van, als men alles wil zien! Ik hield mij echter goed en wachtte af, hoewel 't mij daar zeer benauwd werd. En raad eens, mevrouw, wie er vlak tegenover mij zat? Neen, dat raadt u nooit!... De inspecteur! Wel, dat gaf mij moed."
„Nog een kopje thee?" vroeg Elise, die deze vraag deed om zich goed te houden.
„Als 't blieft!... Nu, daar zat ik te wachten. Weldra kwam er een man, die zich achter een lessenaar plaatste, 't Was geen man en ook geen heer. Zoo'n soort bakker, spekslager of kruidenier, weet u. Maar hij zag er nogal fatsoenlijk uit en wist zich in zijn



spreken zeer goed voor te doen. Hij deelde mede, dat de evangelist, die dien avond moest optreden, plotseling ongesteld was geworden, en nu noodigde hij ons uit, een psalm te zingen. Dat die evangelist ongesteld was geworden, verwonderde mij niets. Wie weet, in hoevele benauwde kamers hij al gesproken had! Ik althans werd zoo akelig van al die luchtjes, dat alles om mij heen begon te draaien, en zeker ben ik bleek geworden, want... denk eens! — de inspectenr stond op, vroeg mij of ik niet wel was geworden, en bood aan, mij naar huis te brengen.... Wat zou ik doen? En wat zou u in mijn plaats gedaan hebben?*
Elise liet het haar maar liever zeggen.
„Ik stond half waggelende op, nam den arm van den inspecteur, en, op straat gekomen, voelde ik mij al veel beter... Maar, u begrijpt wel, ik zei hem dat niet."
„Neen, dat begrijp ik best!" zei Elise. „Hij heeft u ook zeker tot uw huis gebracht.'
_ „Juist, en toen ik hem vertelde, dat ik ging verhuizen, beloofde hij mij daarbij van dienst te zullen zijn. Dat was een uitkomst! Want u begrijpt wel, zoo'n eenzame juffrouw en verhuizen, dat is twee... Maar wat is die inspecteur een aangenaam man! Hij is, geloof ik, wel wat godsdienstig; maar dat zal niet hinderen."
Elise behoefde niet te vragen, waarin of waarin niet.
„Ik had hem graag gevraagd, of hij al getrouwd was," ging zij voort; „maar ik denk van neen."
„Dus u gaat verhuizen?" vroeg Elise.
„Ja, helaas! De Hulstings plagen er mij altijd mee en hebben 't uitgerekend, dat ik in drie jaren dertien malen verhuisd ben. Maar ik kan er niets aan doen. Doch de kamers, die ik nu gezien heb, bevallen mij best, en ik hoop daar lang te blijven, ten minste zoo lang als ik eenzaam ben. De kamers hebben 't uitzicht op winkels en kantoren. Toen de juffrouw, aan wie het huis behoort, mij de kamers liet zien, keek ik toevallig naar 't kantoor en zag verscheiden heeren in- en uitgaan. Een van die heeren had een zeer nobel voorkomen en maakte terstond indruk op mij. Ik vroeg de juffrouw, of zij dien heer kende, en dadelijk noemde zij mij zijn naam... Wacht eens, hoe was die ook weer? O, nu weet ik het al... Herman Sander."
Elise ontroerde, maar wist zich snel te bedwingen.,
„De juffrouw," vervolgde juffrouw Krimpen, „zei mij, dat die mijnheer een hoogst fatsoenlijk en achtenswaardig man was; hij deed groote zaken en was zeer rijk en godsdienstig. Ik liet haar maar doorpraten, want u weet wel: bij zulke kamerverhuursters staat de mond geen oogenblik stil. Ze weten ook alles. Ik keek maar naar dien heer, en toen zij mij vertelde, dat hij nog ongetrouwd was, dacht



ik bij mij zelve: „Hij ziet er net uit om een vrouw gelukkig te maken.'
„En zult u al spoedig verhuizen?" vroeg Elise, die een ander onderwerp wenschte.
„Ja, over veertien dagen," antwoordde zij, hare krullen betastende. „Niet prettig. Maar als mijn broer Daniël nog leefde, zou hij zeker zeggen: een mensch moet zich in alles weten te schikken. Ik ben dan ook van morgen al een beetje begonnen met in te pakken en mijn boeltje bijeen te scharrelen. U zoudt niet gelooven, hoeveel er nog uit alle hoeken te voorschijn komt. Van morgen was ik twee uren lang bezig met al mijn oude brieven in een trommel te bergen, en bij die gelegenheid vond ik nog een brief van mevrouw Oker, — u weet wel, dezelfde dame, wier brief op dien theeavond zoo'n kleine opschudding teweegbracht."
Elise liet niet merken, dat zij zich dat herinnerde.
„Die brief," ging juffrouw Krimpen voort, „was van haar, toen zij nog net zoo was als ik, namelijk ongehuwd, 't Spijt me wel, dat onze correspondentie afgebroken is, maar ik begrijp het best: als de dames getrouwd zijn, hebben ze andere dingen in 't hoofd. Ik hoor, dat mevrouw Oker 't plan heeft, een groote buitenlandsche reis te ondernemen. Nu, zij kan het doen; ze heeft geld genoeg. Maar als zij terug is, hoop ik haar in den Achterhoek te gaan opzoeken, liefst in gezelschap, want u weet, zoo alleen altijd te zijn, is niet gezellig. Mevrouw Hulsting zei me, dat u ook naar buiten gingt. Wanneer?"
„Dat is nog niet bepaald, denkelijk over veertien dagen. Ik verlang zeer mijn vader te zien. Hij wordt oud en sukkelt aan zijn been."
„En hebt u goede tijding van mijnheer Walton? Blijft hij lang weg?"
„Mijn man schrijft niet veel," antwoordde Elise; „hij heeft het zoo druk. En wanneer hij terugkomt, weet ik niet."
„'t Spijt neef Hulsting erg," zei de juffrouw, „dat mijnheer Walton niet meer aan de fabriek is. De remplagant moet niet zoo goed voldoen, zoodat de zaken er onder lijden. Dat dit neef ergert, begrijp ik wel: hij is nogal op de dubbeltjes gesteld. Nicht vertelde mij ook, dat mevrouw Prins ongesteld was, maar gelukkig niet ernstig."
Zoo praatte juffrouw Krimpen door, en zeker zou zij ook al het stadsnieuws te berde gebracht hebben, zoo zij daarin niet verhinderd was geworden. De kleine Mina liet zich hooren, en de juffrouw, die voor kindergeschreeuw bang was, wist niet, hoe spoedig zij hoed en doek zou opzetten en omdoen, hare krullen stijf drukken, de réticule aan den arm hangen en afscheid nemen.



gedachtig aan een uitdrukking in uw brief, dat wij hem moesten pousseeren, tgeen ik — 't spreekt vanzelf — in een gunstigen
ram< ,wees. £ 1hem OP hetgeen wij daartoe reeds gedaan hadden, en hoe zich thans de poorten van eer en roem voor hem hadden ontsloten, zoo hij bleef volharden bij zijn werk zooals in t begin, ik vermaande hem ernstig, terug te keeren, die gezelschappen met meer te bezoeken en zijn plicht te vervullen. In het eerst gat hij ook aan mijn raad gehoor; maar het duurde niet lang, of hij ging weer denzelfden weg op, die er toe leidt, ziin lichaam en geest geheel te verwoesten. Maar hij staat hier niet alleen Naar ik vernomen heb, is hier iemand, zekere mr. Berger, die zich geheel met hem bezighoudt. Wat die heer hier uitvoert, weet ik niet en gaat mij ook niet aan; maar zijn invloed op Walton deugt niet. Hij is voor hem een Mephistopheles en
heelt hem in bovengenoemde verdachte kringen geleid Maar
enhn, ik heb met mijnheer Berger niets te maken, en zoo u mii niet om inlichtingen gevraagd hadt, zou ik van dien heer gezwegen en u eenvoudig verzocht hebben, uw werktuigkundige terug te roepen, daar hg blijkbaar voor onze fabriek niet meer deugt, iets waarop ik reeds vroeger zinspeelde.... Tot zoover was ik gekomen, toen mij uw tweede brief gewerd, waarin u mij verzocht Walton niet los te laten en hem zoo mogelijk andermaal te pousseeren.
werd moeilijk voor mij; maar juist dezer dagen een schrijven van den heer Zilmanca, te Barcelona, ontvangen hebbende, waarin deze mn verzocht, hem een deskundige ter assistentie te zenden, dacht ik er aan, of zulk een verandering niet gunstig op Walton zou kunnen werken. Hij zou daar in een andere omgeving komen, en wel is waar gelegenheid vinden tot uitspatting, maar toch minder dan hier in onze wereldstad. Ik heb den heer Walton gepolst en hij heeft deze schikking goedgekeurd. Morgen reeds vertrekt hij naar Barcelona. Ik hoop het beste voor hem, want het zou te bejammeren zijn, zoo deze man voor de wetenschap verloren ging en zich zelf voor altijd ongelukkig maakte.'
Wij willen Elise eenige oogenb likken alleen laten met hare droefheid. Vrouwelijke smart heeft iets zoo hartverscheurends en tevens zooveel weemoedigs, dat de schildering daarvan niet onder het bereik der pen valt. Penseel en teekenstift schieten altijd te kort, wanneer zij zulke aandoening willen voorstellen, 't Penseel geeft te veel of te weinig, slechts het uitwendige; 't inwendige blijft onzichtbaar. Voor een dergelijke smart bestaat er geen pijnstillend middel, en daar zij niet stom kan blijven zonder doodelijk gevolg, zou de beste plaats voor haar zijn in de eenzaamheid, in een woestijn, waar geen echo haar verdubbelt, maar waar hare klacht opstijgt tot



Hem, die onze tranen telt en medelijden heeft met onze droefheid.
Zij had niet den moed, den brief andermaal te lezen, maar liet hem in haar schoot vallen, en de handen vouwende, riep zij uit:
,0 Frans, Frans 1 Heb ik d£t verdiend? Is ddt het loon voor al de liefde, die ik u bewees; voor de opoffering, die ik mij getroost; voor den smaad en de verguizing, die ik om uwentwil verdragen heb? Hoe heb ik steeds getracht u op te heffen, u met edele gevoelens te bezielen, u voor hoogere beginselen vatbaar te maken, — en nu, nu zijt ge zoo diep gevallen, zóó diep, dat ik mij niet bij machte gevoel u op te richten!... Maar kan het ook zijn, dat ik te veel van mij verwachtte ? Ik herinner mij in een der boekjes, die juffrouw Krimpen mij gaf, gelezen te hebben, dat alles wat de mensch op dit gebied in eigen kracht wil doen, teloorgaat. Anderen voor hooger leven te ontwikkelen zonder hulp van Boven, lijdt schipbreuk, is als een beekje, dat in 't zand uitloopt... En wie zou mij kunnen helpen ? Maar al boden zich ook duizenden handen aan om mij in dezen arbeid te steunen, hoe zouden zij zijn hart kunnen bereiken of zijn geest vernieuwen, zijn gemoed veredelen en hem uit de diepte des zondigen levens verlossen ?"
Hare gedachten dwaalden thans terug naar den heer Prins.
„Hoe laag van hem, mij zulk een brief te zenden! 't Is de handelwijze van een sluipmoordenaar, die zachtjes zijn slachtoffer nadert om het zeker te treffen. Hij moet er blijkbaar een doel mede hebben; anders zou hij mij op zulk een wijze niet met den val van Frans bekend gemaakt hebben. Hoe schandelijk! Hoe diep moet hij zelf gezonken zijn, om zoo weinig gevoel te hebben voor de smart eener vrouw 1"
Zij liet het hoofd op de borst zinken en barstte andermaal in tranen uit.
„Wat moet ik nu doen?" vroeg zij. „Moet ik maar stil berusten in 'tgeen mij opgelegd wordt? Maar mag ik dat doen? Is dan de liefde voor Frans geheel uitgebluscht? Is hij niet de vader mijner kinderen? Zouden zij mij er geen verwijt van maken, wanneer ik niets deed om hem te redden ?... Misschien is 't slechts een voorbijgaande hartstocht geweest en mogelijk leent hij thans het oor aan de stem der liefde, die liefde, die geen lust heeft in het kwade, maar in het reine en heilige 1"
Maar hoe zal zij dit doen ?
Zal zij naar Parijs gaan?
Maar daar is hij immers niet meer. En naar Spanje, daar kan zij hem niet volgen.
Zal zij aan hem schrijven ?
Maar zij weet zijn adres niet.
Een weinig nadenkende, komt zij tot het besluit, een brief te



richten aan den heer Pénard, die getoond heeft een hart te hebben voor Frans en een man van edele beginselen te zijn.
Zij zet zich neer om te schrijven.
Maar daar komt Felix uit de keuken en tuimelt, in zijn drift om naar mama te gaan, bijna over zijn zusje, dat op den grond zit en zich met poppen en speelgoed vermaakt.
„Ma!" roept hij uit, terwijl zijne wangen gloeien van opwinding. ,Ma, Hanne heeft mij een liedje geleerd. Zal ik het eens zingen?"
En zonder haar antwoord af te wachten, stelt hij zich in postuur, zet de beide handen in de heupen en wil beginnen.
„Neen, Fé, nu niet. Strakjes."
„Och, ma, eventjes maarl"
En hij zag haar zoo uitnoodigend, zoo verleidelijk aan, dat zij wel toegeven moest.
Hij begon:
„Klokje klinkt,
Vogel zingt,
Iedereen op zijne wijs.
Kind, ook gij Zing daarbij Tot des Heeren lof en prijs.
Bid en zing,
Want geen ding Gaat er zonder bidden goed.
Ieder kind,
Dat God mint,
Zingt Hem met een blij gemoed."
Hij zong het liedje zoo allerliefst, dat Elise hem naar zich toetrekken en kussen moest, 't Was een zonnestraaltje in haar bewolkten hemel. Zachtjes wischte zij de tranen weg.
„Ma huilen? Waarom?" vroeg Fé.
Ach, zij kon het hem niet zeggen.
„Ma huilt over Pa, die weg is!"
„Pa komt terug en brengt wat moois mee voor Fé en Mina."
,'t Is te hopen. Maar ga nu nog een beetje naar Hanne. Ma moet schrijven."
Fé gehoorzaamde, en onder 't zingen van de woorden:
„Want geen ding Gaat er zonder bidden goed,"
trippelde hij de kamer uit.



'èindigt, daar begint het geloof, gegrond op 't onbedrieglijke Woord van God. De Heiland heeft gezegd: „Ik ben de opstanding en het leven." Zoo wij dat woord geloovig aannemen, wordt ons veel — ik zou bijkans zeggen : alles — opgelost, wat er voor de meeste menschen raadselachtig is aan gene zijde des grafs. De gansche Schrift is er vol van, hoe wij zullen voortleven; maar als men al die woorden, ook die van den Heiland, bloot beschouwt en aanneemt als gevoelsuitdrukkingen, als mythische voorstellingen, als woorden die slechts ons gemoed vleien, dan.... Laat mij doorspreken," vervolgde hij, zijne vrouw aanziende, die hem weer aan den arm
stiet, dan baten zij ons weinig. Wij moeten gebruik maken
van den eenigen factor, dien God den mensch geschonken heeft, namelijk het geloof, een geloof, dat zich niet vasthoudt aan klanken, aan beelden of gevoel, maar aan feiten; met andere woorden: een geloof, dat op historischen bodem staat. Ieder, die gelooft, dat Jezus de Christus is, vindt in Hem alles, wat vrede kan geven aan het hart. Hij is gekomen om ons tot God te brengen. Maar versta dit wel: God is heilig, en wij, bedorven door de zonden, zijn dit niet. Wij zouden voor Zijn heilig oog niet kunnen bestaan. Maar nu heeft de Heiland alle onreinheid, die ons aankleefde, van ons afen op zich genomen. Dat werk heeft Hij volbracht aan het kruis. Geloof dit, en van dat oogenblik staat ge rein en heilig voor God. Dan vangt gij een nieuw leven aan. Dan zijt gij ééne plant met Hem geworden in de gelijkmaking Zijns doods. De oude mensch der zonde is dan met Hem begraven, en zoo zeker als Jezus opgestaan is uit de dooden, zullen ook wij opstaan uit het graf en eeuwig met Hem leven."
Elise zag hem aan met verwondering, met verrassing, 't Is waar, zij had dergelijke uitspraken meer gehoord en gelezen, maar ze altijd als beeldspraak beschouwd, als een soort van Christelijke poëzie, zonder werkelijkheid.
„Gelooft u dan waarlijk, dat de Heiland is opgestaan uit het graf?" vroeg zij. „Ik ben altijd van meening geweest, dat die opstanding slechts geestelijk moest verstaan worden en dat de apostelen dit ook zoo hebben opgevat. Evenwel wil ik bekennen, dat ik aan deze opvatting wel eens getwijfeld heb. Er ligt voor mij iets aantrekkelijks in, het als feit te gelooven, maar ik kan het mij niet verklaren."
„Dat komt, lieve mevrouw, omdat u den sleutel mist, die al het onbegrijpelijke kan ontsluiten. Niet alleen in het zoogenaamde bovennatuurlijke, maar zelfs in de dingen, die wij met onze oogen kunnen zien, ligt veel onbegrijpelijks. Hoe, bij voorbeeld, groeit een boom en brengt hij vruchten voort? Wij zien het met onze oogen; maar begrijpen wij het? Zoo is er ook veel in het leven



van den Heiland, dat gezien, maar door duizenden en duizenden niet begrepen is. Hij is een historisch persoon, dien wij zien leven, sterven, opstaan en ten hemel varen, volgens 'tgeen ons de apostelen op zoo roerend eenvoudige wijze beschreven hebben. Maar wij begrijpen er niets van, tenzij wij daarop den sleutel — het geloof — toepassen, en dat kunnen wij, zoodra ons hart behoefte heeft aan den Heiland. U hebt zooeven gezegd, dat er voor u iets aantrekkelijks in ligt, in de opstanding te gelooven. Die aantrekkelijkheid zou er niet zijn, zoo uw hart geen behoefte had aan verlossing, aan vrede. Dan wordt het ook minder moeilijk, te gelooven, dat de Heiland werkelijk, lichamelijk, uit het graf opgestaan, aan Zijne discipelen verschenen en ten hemel gevaren is. Ik houd mij overtuigd, dat met de toestemmende beantwoording der vraag: Is Jezus werkelijk uit het graf opgestaan? het hoogste, laat mij zeggen, het bovennatuurlijkste is bewezen. Is Hij uit het graf opgestaan, dan heeft Hij getoond sterker te zijn dan de dood, die Hem niet in de groeve kon houden; sterker dan al de groote mannen en helden, die vóór of na Hem ten grave zijn gedaald en wier gebeente nog in de graven rust."
«Vergun mij een vraag," zeide Elise, die door dit onderwerp zeer geboeid werd: „zijn er nog andere uitspraken dan die wij in de vier Evangeliën lezen betreffende de opstanding, — uitspraken, die als bewijzen kunnen dienen?"
„Deze vraag is niet gemakkelijk te beantwoorden. Er zijn slechts weinigen tegenwoordig geweest bij die opstanding. Slechts Zijne apostelen, de vrouwen en enkele vrienden hebben Christus daarna gezien. Nochtans hebben wij onwrikbare bewijzen, die voor een eerlijk en oprecht gemoed voldoende zijn. Ik zal u slechts één man noemen: Paulus. Hij was er niet bij, toen de Heiland opstond; zelfs geloofde hij niet in Hem, maar stond Hem tegen en vervolgde Zijne aanhangers. Maar de Heiland verscheen hem op den weg naar Damaskus en, bekeerd zijnde, begon hij een nauwkeurig onderzoek te doen bij de getuigen der opstanding. Dat onderzoek leidde hem tot de uitspraak: „Indien Christus niet opgewekt is, zoo is uw geloof tevergeefs, zoo zijt gij nog in uwe zonden." Ja, hij zegt nog sterker, „dat Christus is begraven, en dat Hij is opgewekt ten derden dage, naar de Schriften; en dat Hij is van Cefas gezien, daarna van de twaalven; daarna is Hij gezien van meer dan vijfhonderd broederen op eenmaal, van welke het meerder deel
nog overig is" En nu vraag ik u, lieve mevrouw, zou Paulus
zoo iets hebben durven schrijven, indien hij niet van de waarheid van het feit overtuigd ware geweest? Zou een man als hij geloof hebben kunnen slaan aan een verdichtsel? Zou zijn beroep op de destijds nog overgebleven vijfhonderd getuigen niet mislukt zijn,



zoo zich slechts één stem daartegen verklaard had? Zou hij dat beroep gedaan hebben, zoo die vijfhonderd getuigen nergens te vinden waren geweest?"
Zijne vrouw stiet hem weer zachtjes aan, maar hij liet zich niet door haar afleiden.
„Nu zijn er nog menschen," vervolgde hij, „die beweren, dat de opstanding van Jezus tegen de wet der natuur strijdt. Maar is het niet vreemd, dat diezelfde menschen nochtans gelooven in God? Is God dan niet de Schepper der natuur? Kan Hij haar niet beheerschen? Moet Hij zich onderwerpen aan 'tgeen de mensch goedgevonden heeft „hare wet" te noemen?"
Juffrouw Gevers was opgestaan. Zij vreesde, dat haar man zich te veel vermoeien zou.
„Wij moeten naar huis, Gevers," zeide zij, hem aan den arm stootende. „Onze kleine zal wakker zijn en ... de meid moet uit om boodschappen te doen."
't Was wel zeer prozaïsch, wat zij zeide, maar Gevers moest erkennen, dat zij gelijk had. Hij stond dan ook op en nam afscheid.
„Ik hoop, mevrouw," zeide hij, „dat ik niet te veel van u gevergd heb. 't Was uit louter belangstelling, dat ik u mijne gedachten heb medegedeeld."
Elise bedankte hem en zijne vrouw zeer voor hun bezoek, en beloofde, dat zij spoedig eens komen zou.
Elise had veel geleerd. Vele dingen, die vroeger nevelachtig waren, waren haar thans helderder geworden. Zij was vertroost en gevoelde zich minder gedrukt, 't Is waar, de dubbele smart, die zij te dragen had, woog nog zwaar; maar zij had nu helpers, die haar het dragen zeer verlichtten, medelijdende harten, die haar opbeurden, die haar wezen op een levenden Heiland. Het feit der opstanding was voor haar niet meer een mythe, maar werkelijkheid geworden, vooral toen zij nog eenige malen kalm en met aandacht de geschiedenis der opstanding had overgelezen. De gedachte trof haar, dat, evenals de Heiland lichamelijk was opgestaan en ten hemel gevaren, ook wij lichamelijk zullen verrijzen. Wij zullen dus niet als geesten in de lucht rondzweven, maar, daar wij niet opgehouden hebben menschen te zijn, in een menschelijk lichaam de heerlijkheid genieten. Wij zullen aan Hem, den Heiland, gelijk zijn in de opstanding, daar het God is, die volgens het woord der Schrift (Filipp. 3 vs. 21) „ons vernederd lichaam veranderen zal, opdat hetzelve gelijkvormig worde aan Zijn heerlijk lichaam-, naar de werking, waardoor Hij ook alle dingen zich zei ven kan onderwerpen."
Dit alles bemoedigde haar zeer. De donkere wolken kregen een lichten rand. De hoop, haren lieven Felix weder te zullen zien,



had nu een vasten grond. Er kwam zelfs iets, wat op blijdschap geleek, in het hart, dat rouw droeg over haren zoon.
En wat Frans betrof, zijn afwezigheid was thans ook veel minder smartelijk. Hoe ver hij ook afgedwaald was, hij zou — zoo hij nog leefde — wel zijn weg vinden tusschen de doornen en distelen des levens, en evenals zij ervaren, dat de Heiland een Goddelijk leven stort in het hart, dat naar Hem uitziet.
Hiermede troostte zij zich. Maar zij bleef daar niet bij. Het ging haar als de zeevaarders van vroegeren tijd, die, toen zij van verre de schemerende kust zagen van het land, werwaarts al hunne hoop was gericht, zich beijverden, steeds naderbij te komen.
Op zekeren avond kreeg zij zulk een verlangen, een bezoek te brengen aan de familie Gevers, dat zij dit niet bedwingen kon. Het was een stille herfstavond, en daar de kleine Mina sliep, meende zij dat bezoek niet te moeten uitstellen. Zij hoopte nog meer te weten te komen, nog meer licht te ontvangen. Nu had zij dit wel kunnen verkrijgen door haar gansche hart aan den Heiland te geven, maar zoo ver was zij nog niet, en daarom nam zij de toevlucht tot anderen, 't Was wel een omweg, maar die voor niemand, die zijn eigen hart kent, een raadsel is. Wij zoeken zoo vaak van verre, wat wij in onze nabijheid bezitten. Toch blijkt het soms, dat zulk een omweg de weg is. Immers, de eene mensch is voor den anderen, wat de schapen voor de vogels zijn. Wanneer schapen langs een smallen weg tusschen doornen geleid worden, blijven er van hun vacht vlokjes wol aan de spitse bladeren hangen, waarvan de vogels gebruik maken voor hunne nesten.
En Elise had deze vlokjes nog zeer noodig.
Zij besloot dan de familie Gevers te bezoeken, en wilde daardoor tevens hare belofte vervullen, 'tgeen zij zonder veel moeite kon doen, daar die familie dichtbij woonde.
Toen Elise bij de woning kwam, zag zij de dienstmaagd aan de huisdeur staan, en op hare vraag, of mijnheer en juffrouw Gevers te huis waren, werd haar geantwoord:
„Gaat u maar naar boven, mevrouw. Zij zijn te huis."
Elise beklom de lange trap. Op de bovenste trede bleef zij een oogenblik staan, getroffen als zij werd door de zacht klinkende tonen eener piano en van een tweestemmig lied.
Zij luisterde en vernam de volgende woorden:
Van boven moet het alles komen,
Wat leven wekt en leven voedt.
Van boven zijn de regenstroomen,
De morgendauw en zonnegloed.



En hooger nog dan dauw en regen Ontspringt de bron van eeuw'gen zegen.
Van boven moet het alles vlieten,
Wat lager opwelt, heeft geen kracht;
Wat hier bestendig op zal schieten,
Moet eerst van boven zijn gebracht.
Begiet uw bloemen, plant uw boomen,
De wasdom moet van boven komen.
Van boven dalen goede gaven,
Volmaakte giften naar beneên.
Ach, waarom in den grond gegraven?
Van boven komt het heil alleen!
Wat wroet ge in 's aardrijks ingewanden?
Daarboven zijn de milde handen.
Ach, boven moet het heerlijk wezen!
Want daar komt zooveel schoons vandaan.
Die uit het graf is opgerezen Is ons naar boven voorgegaan.
Daarheen dan hart en hand geheven!
Dddr is het volle, rijke leven!
Toen de laatste regel nog in hare ooren ruischte, werd zij in hare aandacht gestoord door de dienstbode, die de trap opkwam en haar aanmeldde.
Het vertrek, waarin Elise geleid werd, was slechts spaarzaam verlicht door een kleine lamp, die op de tafel brandde, en door een kaars, die op de piano stond en haar flikkerend licht op een muziekstuk liet vallen. De meubileering van de kamer was hoogst eenvoudig en toch lag er over alles iets vreedzaams en aangenaams. Gevers zat voor de piano en speelde. Zijne vrouw zat vlak bij hem, zong en hield zich onderwijl bezig met het mazen van een kous.
Gevers en zijne vrouw haastten zich, Elise te verwelkomen.
„Daar doet u ons een groot genoegen mee," begon de juffrouw. „Ik zei al tot mijn man: — niet waar, Gevers ? — ik hoop, dat mevrouw gauw eens komt. Ze zit alleen, 't Geeft haar nog een verzetje.... Maar u moet het voor lief nemen, zooals u het bij ons vindt."
Elise gaf haar te kennen, met hoeveel vreugde zij naar het zingen geluisterd had.
„Ik meende, dat u ook nu en dan zongt, als u aan de piano zit," zeide Gevers.



yen, dat Christus mij oprecht, hartelijk, innig bemint en mij in den hemel brengen zal, al stierf ik ook van nacht, dat is het eerste, wat in mij plaats vinden moet. Dat moet ik gelooven, om het even, of ik veel of weinig zonde gevoel, of ik nog nooit in den _ Bijbel gelezen heb, dan wel hem gansch van buiten ken, of ik in de kroeg dan wel in de kerk zit. Dat moet ik gelooven heden, terstond, zoodra de liefelijke boodschap maar in mijn ooren klinkt, dat God de wereld en dus ook mij alzoo heeft liefgehad. Dat moet ik gelooven, niet omdat er eenige vrome beweging in mijn ziel en eenige godsdienstige aandoening in mijn gevoel plaats vindt, en ook niet omdat ik een onberispelijken levenswandel leid of zelfs zeer rechtzinnig ben, maar omdat God het mij verzekert in.Zijn Woord, omdat de Heiland het mij laat verkondigen, dat Hij mij liefheeft. Ik moet met dat geloof terstond aanvangen, omdat de Heiland al mijne zonden verzoend heeft en mij voortaan zal beschermen als een, die zalig is gemaakt, als een, die met Jezus de heerlijkheid zal ingaan. Dit is nu wel een verwonderlijke zaak, die voor verstand en gevoel onmogelijk schijnt, maar dat is ook juist het kenmerk van het geloof, namelijk, dat het dingen aanschouwt, die niet gezien, en zaken tast, die niet gevoeld worden. Zoo heeft Sara geloofd, dat er leven uit haar voortkomen zou, ofschoon de moeder in haar reeds verstorven was. Zoo heeft Abraham tegen hope op hope geloofd, zijn lichaam niet aanmerkende, dat insgelijks reeds verstorven was. Zing vroolijk, gij onvruchtbare, en gij, die niet gebaard hebt, maak vroolijk geschal! Dat is de wondergalm, die uit de geloofsbazuin van allen, die in Jezus behouden zijn, weerklinkt. De geloovige staat op het water, en zie, hij wandelt. Hij hangt aan een kruis, en zie, hij zingt een paradijslied. Hij is met zonde bedekt, onrein van binnen en van buiten, naar de wet een gevloekte, den engelen een raadsel, den duivelen een mikpunt. En toch, te midden van dat alles staat hij daar, ziet met een glimlach der verrukking om zich heen, den heinel boven zich en de aarde onder zijne voeten, en hij juicht: Alles is het mijne! Waarom? Omdat hij van Christus is, en Christus is Gods. Christus is de zaligheid. Wie alzoo een Christen zijn wil, moet gelooven, dat hij door Christus zalig wordt en niet door iets, dat vóór of bij of nevens of na den Christus gekomen is, komt of komen zal. Te gelooven, dat men voor tijd en eeuwigheid het eigendom van Jezus is, dat is hetzelfde als lief te hebben al wat Hij lief heeft, te werken al wat Hij werkt, te bestrijden al wat Hij bestrijdt, zich te verblijden in al wat Hem verblijdt. Met andere woorden: te gelooven, dat men in Jezus zalig is, dat is terstond op te staan en met beslistheid zijne keuze voor zich zelf, voor God en de menschen uit te spreken, dat men nu voortaan Hem dienen en met Hem leven wil...



Hier hield Gevers een oogenblik stil, wellicht om zich nog eens goed te herinneren, hoeveel hij toenmaals van die prediking genoten had, een prediking, die een ganschen ommekeer bij hem ten gevolge had.
Elise was als in verrukking over zooveel schoone woorden en zulke heerlijke voorstelling. Maar zij kon alles nog niet vatten.
„Ik erken," zeide zij, „dat het een voorrecht is, dit tegelooven;
maar moeten wij dan niets doen om ons die zaligheid waardig
te maken?"
„Neen, mevrouw. Christus heeft alles gedaan. Hij heeft ons de zaligheid verworven en schenkt ze om niet. 'tEenige, wat wij dus te doen hebben, is, te gelooven.*
„Maar mij dunkt," zei Elise nadenkend, „er is toch vooraf eenige kennis en wetenschap noodig van onzen toestand en van de dingen Gods."
„Zeer zeker, maar eerst moet de mensch den Christus aannemen als zijn Zaligmaker; dan volgt de kennis, want in Hem, en niet in ons, zijn al de schatten der kennis en der wijsheid verborgen. Wij zouden dus vergeefsche moeite doen, wijs te worden tot zaligheid, zonder eerst Hem te hebben. En hebben wij Hem door 't geloof, dan deelt Hij ons uit Zijne schatkameren alles mede, wat wij noodig hebben."
„Vergeef het mij," zeide Elise, „zoo ik u in oprechtheid beken, dat mij dikwijls vrees voor God overvalt, daar ik belijden moet, dat mijn hart nog aan veel wereldsche dingen hangt en het nog niet rein is. Hoe kan ik dan — veronderstel, dat ik van nacht stierf — voor God verschijnen? Moet ik niet heilig wezen?"
„Gewis, mevrouw; maar begin eerst in Christus te gelooven, want Hij is u van God geworden tot rechtvaardigheid en heiligmaking en verlossing.'
Dit alles was voor Elise zeer vreemd. Begaafd als zij was met een zin voor hoogere dingen en voor alles wat edel en schoon is, had zij zich altijd verlustigd in de beschouwing van 't verhevene. Zij kon het derhalve niet vatten, dat 't omgekeerde plaats had bij God, die wel in menschen „een welbehagen" had, maar zeker toch alleen in hen, die rein en heilig leefden, of althans pogingen aanwendden om dit te doen. Zij zag het ook nog niet zoo terstond in, dat, wanneer dit laatste gebeurt, de voorbereidende werkzaamheden daartoe van God komen, zoodat alles, wat de mensch doet om tot de zaligheid te geraken, niet van hem, maar van God uitgaat.
„En blijft er dus voor mij niets te doen?" vroeg zij.
„Neen, mevrouw, niets anders dan te gelooven, wat God gedaan heeft. Denk eens aan de geschiedenis van den moordenaar, die met Jezus gekruisigd was. Wat kon die man doen, terwijl hij daar, den dood ter prooi, machteloos hing? Maar wat hij kon, deed hij. Hij



riep den Heiland te hulp, en dezelfde man, wien straks de verschrikkelijkste toestand te wachten stond, nam die hulp aan, geloofde den Heiland op Zijn woord, boog slechts het hoofd en - terstond was hij m het Paradijs overgebracht en behouden. Onderzoek de rift, mevrouw. Van allen, die daarin als geloovigen beschreven worden, zal het u duidelijk worden, dat zij niet zalig zijn geworden omdat zij iets deden, maar omdat zij geloofden. Neen, de mensch kan de zaligheid niet verdienen; zij is een gave der genade. Laat a\ 11 r een kleine gelijkenis ophelderen.
„Al wat God doet, draagt den koninklijken stempel, alles doet Jtlij op koninklijke wijze. Er was eens een arme vrouw, die voor de vensters eener koninklijke oranjerie stond, 't Was in het midden van den winter, en geen bloem zag men op het veld, ook geen vruchten aan de boomen. Maar in de broeikas hing een heerlijke tros druiven, die zich koesterde in de heldere stralen der winterzon en gevoed werd door kunstmatige warmte. De arme vrouw zag dien tros en begon te watertanden. Zij fluisterde tot zich zelve: „O, kon ik dien heerlijken tros krijgen voor mijn ziek kind!" Zij ging'naar huis, zette zich aan haar spinnewiel, en spon dag en nacht totdat zij ongeveer twee gulden bij elkander had. Nu ging zij naar des konings hovenier en bood hem die som aan voor den tros druiven • maar de hovenier ontving haar onvriendelijk en zei, dat zij niet terug mocht komen. Zij dacht bij zich zelve: „Dat zal zijn, omdat ik te weinig geld heb." Daarom keerde zij weder naar huis en zag haar vertrek eens rond, in de hoop iets te vinden, dat zij wel kon missen, om de som te vermeerderen.'t Was een strenge winter; nochtans meende zij, dat zij wel een paar weken zonder wollen deken zou kunnen slapen. Zij bracht de deken naar de bank van leening, kreeg er een daalder voor, en ging nu met het dubbele geld naar des konings tuin. De hovenier echter bejegende haar ruw, nam haar bij den arm en zette haar buiten de deur. • "P'' ge!?™rde ïuist °P een oogenblik, dat de dochter des konings m de nabijheid was, en toen zij de booze woorden van den tuinman en de klacht der arme vrouw hoorde, liep zij toe, om te vernemen, wat er gaande was. En toen de vrouw haar de geschiedenis had verteld, zei de edele prinses met een glimlach: „Lieve vrouw, gij verkeert in een groote dwaling. Mijn vader is geen koopman, maar een koning. ^ Het is hem niet te doen om te verkoopen, maar om te geven.' Hierop plukte zij den druiventros en stelde dien met een vriendelijk ^ woord de vrouw ter hand. Aldus verkreeg de vrouw als een vrije gift, wat het werken van vele dagen en nachten niet in staat was geweest haar te verschaffen."
De heer Gevers rustte een paar oogenblikken, zag Elise ernstig aan en hernam:



een paar vragen over de herkomst van den wissel en ging heen. Een half uur later kwam zij terug en trof haren man aan, wien zij mededeelde, wat er op de stoep was voorgevallen.
Hij verbleekte.
Hij had weer roekeloos gespeculeerd en verloren. Om zich te redden had hij den wissel afgegeven, in de hoop, dat mevrouw Oker, aan wie hij geschreven had, hem het geld vóór den vervaldag zou zenden, — maar het geld was niet gekomen.
„Stel je gerust, Jeanne," zeide hij, moeite doende zich goed te houden. „Die wissel zal wel spoedig betaald worden."
^Nu, dat gebeurde ook. 's Avonds kwam er weer een brief privé ten huize van den heer Hulsting en den volgenden dag werd de wissel voldaan.
_ Zij vond gelegenheid, hem hierover te spreken, en bad hem, zich niet meer in schulden te steken.
„Ik voorzie, Evert," zeide zij, „dat, wanneer je voortgaat met speculeeren en je aan roekelooze ondernemingen te wagen, het ellendig met ons zal afioopen."
„Wat bedoel je met dat ellendig?" vroeg hij op norschen toon.
„Dat je ons in opspraak brengt en schande op ons hoofd laadt. Wanneer een man niet voorspoedig is in zijn beroep of in zijn zaak en hij daardoor verliezen lijdt, dan kan dit het medelijden van anderen opwekken; maar wanneer hij met geld, dat hem niet toekomt, of dat hij op bedelachtige wijze heeft verkregen, zijn spel dryft en het verdobbelt, dan laadt die man schande op zijn hoofd en op dat van zijne vrouw en kinderen."
De heer Prins verbeet zich van innerlijke woede. Hij moest stilzwijgend erkennen, dat zij gelijk had, maar wilde haar het laatste woord niet laten.
„Met geld, dat mij niet toekomt?" riep hij uit.
„Zeker, 't Geld is van mevrouw Oker. Waarvoor zij je dat geld zendt, _ is mij nog niet duidelijk. Maar zuiver is die zaak niet. Zij moet in verbinding staan met afspraken, waarbij Walton en mr. Berger betrokken zijn, — afspraken, die ik nog niet ken, maar die — naar 't mij toeschijnt — den toets der eerlijkheid, mannelijkheid en rechtschapenheid niet kunnen doorstaan."
„Wat gebruik je weer groote woorden!" riep hij uit, daar hij anders niets wist te zeggen.
„Neen, _ Evert, 't zijn geen groote woorden, 't Is de waarheid, en zoo lang je mij onkundig laat van je gedrag, en van je verhouding tot die genoemde personen, heb ik reden om te denken, wat ik wil."
„Dat kan ik je niet beletten."
„Neen, maar "



Zij hield eensklaps op. Zij durfde het bijkans niet zeggen, wat haar op de tong lag.
„Maar ?" vroeg hij tartend.
Zij begon te beven en hield de hand voor de oogen.
,0 Evert," hernam zij snikkend, „ik vind in een huwelijk, dat gelukkig moest zijn door eensgezindheid in handel en wandel, niet3 treuriger, dan dat de een den ander wegens lichtzinnigheid, of hoe dan ook, verachten moet. Zulk een huwelijk is geen ^huwelijk meer. 't Is een breuk, waarbij huis en hart verloren gaan.
Hier werd het gesprek gestoord en de heer Prins ontsnapte. Personen van zijn karakter, licht bewogen als zij zijn, hebben de ooren nog niet gesloten voor de waarheid, maar zijn zoo verstrikt in de netten van den daemon die hen beheerscht, dat zij machteloos worden en in den stroom, die hen wegsleept, omkomen.
Wij keeren thans terug tot den avond, u daar straks beschreven, en vinden mevrouw Prins met hare kinderen bij (le theetafel, terwijl haar man zich schijnbaar met de courant bezighoudt.
Zij wist wel beter, dat hij niet las.
Zijn onrust verried hem. Het angstzweet druppelde hem langs de wangen.
Wij weten, wat hem kwelde. Mevrouw Oker zou hem nog éénmaal redden. Zij had hem veertien dagen bedenktijd verzocht. De laatste dag was aangebroken, en zoo heden het geld niet kwam, zou hij een verloren man zijn en de voorspelling zijner vrouw uitkomen, dat hij over zijn eigen hoofd en dat van vrouw en kinderen onuitwischbare schande had gebracht.
Toen hij pas haar brief had ontvangen, was hij vol goede hoop. Zij schreef wel kort, maar toch vertrouwelijk, en verzocht hem onder andere, Walton zijn congé te geven, daar 'tnu niet meer noodig was hem verder te pousseeren. Maar toen er tien dagen verliepen zonder dat hem de gewenschte hulp gewerd, begon zijn hoop te wankelen. De schuldeischers werden dringender en met veel moeite verkreeg hij uitstel tot heden. Heden dus moest het geld er
zijn, en zoo niet waarheen zou hij zich dan wenden ? Hij wist
geen raad meer. Geen enkele vriend wilde hem helpen, en 't scheen, dat de goede genius, op welken hij steeds vertrouwd had, van hem geweken was. Maar zulk een hersenschimmig wezen heeft ook wel iets beters te doen dan zich in te laten met een onverbeterlijk speler en een man van kwade praktijken !
In zijn angst wist hij niet, wat hij doen moest.
Daar werd er weer gescheld.
Hij sprong op, ging in de gang, luisterde — ja, daar was een brief gekomen.



Hij hoorde den brenger zeggen tot de dienstbode: .Compliment van den notaris en hier was een brief voor mijnheer Prins."
Dat was geen goed voorteeken.
Waarom had mevrouw Oker den brief niet rechtstreeks aan hem gezonden ? Waarom niet door tusschenkomst van den heer Hulsting, en waarom door den notaris ?
O, hij begreep het al. De hoop begon weer op te flikkeren. Mevrouw Oker had immers geschreven, dat zij hare financiën wilde regelen, en gewis — neen, het kon niet anders — had zij nu den notaris opgedragen, hem het verlangde geld te doen geworden.
Er kwam een lach op zijn vuurrood gelaat. De fletse blik der oogen verdween. O, hij zou gered worden, en dan.... dan zou hij triomfeeren over zijn vrouw en aan alle schuldeischers den mond stoppen.
Dit alles werd overlegd met de snelheid der gedachten, die een zonnestelsel doorvliegen. Een enkele oogopslag was voldoende om hem te overtuigen, dat zijn vrouw al zijne bewegingen bespiedde. Maar dat hinderde hem thans niet. Hij zou haar spoedig lachend aanzien en wel een uitvlucht vinden op hare bedenkingen.
Hij opende den brief en las na een korte inleiding de volgende woorden: „Na rijp beraad ben ik tot het besluit gekomen, aan uw verzoek niet te voldoen en voorts alle connectiën en correspondentiën met u af te breken."
De brief gleed hem uit de handen. Als een zinnelooze staarde hij een paar seconden voor zich uit, slaakte toen een kreet, die hartverscheurend was, zakte ineen en viel van zijn stoel op den grond.
Mevrouw Prins was opgesprongen en schoot met de beide kinderen haar man te hulp. Zij hielpen hem op een stoel, maar hij gaf geen ander levensteeken dan een krampachtig optrekken der gelaatsspieren.
Hij was door een beroerte getroffen, en voordat er nog geneeskundige hulp kon verschijnen, stonden zijne vrouw, kinderen en dienstboden voor een lijk.



XIII. L IJ D E N.
Eenige dagen vóór de gebeurtenissen, in het laatste gedeelte van het voorgaande hoofdstuk beschreven, ontving Elise het volgende briefje van den heer Prins: „Mevrouw, tot ons leedwezen zien wij ons verplicht, u te melden, dat onze firma, genoopt door berichten uit het buitenland, tot het besluit is gekomen, den heer Walton uit haar dienst te ontslaan. Een onzer correspondenten heeft op zich genomen, den heer Walton, die lijdende is, naar hier te geleiden."
De brief ontzonk aan hare handen, en de oogen vol tranen, staarde zij op de letteren, die haar deze treurige tijding gebracht hadden. Dat het niet goed stond met Frans, had zij wel gevreesd, maar dat het zóó ver met hem gekomen was, had zij nooit kunnen denken. Hoe diep was hij gezonken! En hoe zouden nu allen juichen, die voorspeld hadden, dat hun huwelijk ongelukkg zou zijn! 't Was een droevige gedachte, maar die voorbijging en wegzonk bij de smart, die zij om zijnentwil lijden moest.
Zij kon het in hare huiskamer niet uithouden. Zij moest alleen zijn. Zoo groot was hare smart, dat haar zelfs de tegenwoordigheid hinderde van haar kleine Mina, die, onbewust van 't onheil dat haar zoo nabij was gekomen, met hare pop speelde, liedjes zong, en telkens naar mama liep om haar aan te sporen mee te zingen.
Elise moest de eenzaamheid opzoeken en vluchtte naar de werkkamer van Frans, die thans ledig stond. Daar wilde zij haar hart uitstorten voor God, Hem haren nood klagen en van Hem kracht afsmeeken voor het kruis, dat zij thans moest dragen. De eenzaamheid is ook de beste plaats voor een ziel, die in God gelooft en door lijden getroffen wordt. Al wordt dan ook de smart niet dadelijk weggenomen, zij ontvangt dan toch de vertroosting, dat Hij bereid is haar last te helpen dragen. In de eenzaamheid leert zij, dat lijden noodig is. Lijden is een leidsman op den weg ten hemel, de leermeester in de school des ootmoeds en der afhankelijkheid.^ De sterren schijnen het helderst in den donkersten nacht; de druiven worden dan eerst beproefd, als zij geperst worden; specerijen verspreiden haar geur het krachtigst bij de kneuzing, en het goud blinkt schooner, als het gewreven wordt. Dat moest Elise leeren, zoo haar geloof vrucht zou dragen...



De eenzaamheid had haar goedgedaan. Wel waren de sporen der tranen nog zichtbaar, zij werden echter verhelderd door den glimlach der hemelsche blijdschap, die 't lijden verzacht en de olie is, welke de raderen der wilskracht vaardig maakt om den Heere ook te midden van alle beproevingen te volgen.
„Ik zoek mijn kracht bij U, mijn Heiland," zeide zij, „en al dreigt mij ook de duisternis, op U ziende, zal mijn weg klaarheid worden."
Zij begon thans te begrijpen, waarom Frans niet geschreven had. Hij was krank, zoo krank zelfs, dat hij de terugreis niet alleen kon ondernemen, maar geleide noodig had. Doch hij zou spoedig komen, en dan wilde zij hem verplegen met al de liefde, die zij nog voor hem gevoelde. Hij was wel zeer diep gezonken, maar toch niet zoo diep, dat hare armen hem niet zouden kunnen bereiken en weer opheffen. Zij trachtte alles te vergeten, wat hij misdaan had. De liefde hoopt alle dingen en verdraagt alle dingen. O, had zij hem slechts weer! Dan zou zij hem niet slechts verzorgen, maar hem ook spreken van de blijdschap, die zij thans genoot door het geloof in den Heiland, en wellicht, neen, zeker, zou zij nog eenmaal de vreugde smaken, dat hij met haar één van geest werd!
Hare woning was gereed om hem te ontvangen. Zij had de huiskamer versierd met bloemen, om hem daarmede te verblijden. Geen schaduw van droefheid mocht er aanwezig zijn. Frans moest zien, dat hij haar welkom was. Liet de vader in de gelijkenis van den verloren zoon niet een feestmaal aanrichten, toen de afgedwaalde huiswaarts keerde ?
Terstond na de tijding, dat Frans is aangekomen, spoedt zij zich met Mina naar het station, om hem te verwelkomen.
Maar welk een wederzien!
Wel had zij zich voorgesteld, dat hij zeer lijdende was, en dat de ziekte, die hem had aangetast, op zijn gelaat zichtbaar zou zijn; maar onwetend als zij was omtrent den aard zijner ongesteldheid, had zij niet verwacht hem in zulk een toestand weder te zien. Frans lag als een machtelooze op een rustbed. Hij was aan de geheele rechterzijde verlamd en ook zijn spraakvermogen had geleden, 't Was voor haar onbeschrijfelijk smartelijk, hem alzoo te ontmoeten. Na de eerste omhelzing knielde zij aan zijne zijde neer, lei haar zachte hand op zijn voorhoofd, streek de verwarde haren weg, sprak hem vriendelijk aan, fluisterde hem toe, hoe gelukkig zij was hem terug te hebben, noemde hem bij de liefste namen waaraan hij in vroeger dagen gewoon was,... maar hij lag als gevoelloos en bezat nauwelijks de macht haar de hand te drukken. Slechts stamelde hij bijna onhoorbaar:
.Elise!"



Een traan glijdt langs zijne wang.
Was die traan een uiting van berouw of van smartgevoel bij zulk een wederzien?
„Houd moed, Frans!" zeide zij. „De Heere is machtig, je weer op te richten."
Nu neemt ze de hand van de kleine Mina en leidt het kind naar haren vader. Zij heeft haar geleerd, wat zij hem zeggen moet. Maar 't kind is schroomvallig. Het kent den man niet, die daar hulpeloos neerligt, en slechts op herhaalde aansporing van haar mama lispelt ze zachtjes:
„Lieve pa."
De kranke wordt naar zijne woning overgebracht en in het voor hem gereedgemaakte bed gelegd, 't ls smartelijk voor hem. Zelfs de liefde, waarmede hij hier ontvangen wordt, is voor hem pijnlijk. Hij gevoelt, dat hij ze niet waardig is, en opnieuw glijdt hem een traan langs de wang.
De geneesheer wordt spoedig ontboden, maar kan weinig zeggen. Hij schudt bedenkelijk het hoofd, en als Elise bij hem aanhoudt haar niets te verzwijgen, geeft" hij te kennen, dat, hoewel er geen oogenblikkelijk levensgevaar aanwezig is, de toestand van den kranke echter geen hoop op herstel geeft. Misschien zullen er nog weken, zelfs maanden verloopen, dat hij zoo machteloos moet nederliggen; maar even mogelijk is het, dat de lijder, ten gevolge van zijn ontredderd zenuwgestel, plotseling bezwijkt.
Elise had deze verklaring kalm aangehoord. Zij dacht daarbij: wat bij de menschen onmogelijk is en wat kunst en wetenschap niet vermogen, is mogelijk bij God. De liefde hoopt en verwacht alle dingen.
En van dit oogenblik af neemt zij het vaste besluit: werkzaam te zijn tot heil van haren man.
Zij week dan ook geen uur van zijn sponde, verzorgde hem als een kind, dat de moederlijke hulp noodig heeft, en ontwikkelde een werkzaamheid en een geestkracht, waartoe zij zich eenige jaren te voren niet in staat zou hebben geacht. Maar hare kracht kwam van God, en Elise ondervond het, dat de liefde eener vrouw werkzamer is bij het ziekbed van haren man dan te midden van vermaken.
De geneesheer had haar gezegd, dat de lijder de meest mogelijke rust behoefde, en in de eerste dagen vermoeide zij hem dan ook niet met gesprekken. Maar toch, geheel zwijgen — zwijgen van 'tgeen zij voor hem noodiger achtte dan alle medicijn, — kon en mocht zij niet. De kabbelende beek kan haar gemurmel niet inhouden. Waar het hart vol van is, loopt de mond van over. Zij deelde hem mede, hoe zij tot het geloof in den levenden Heiland gekomen was. Zij had de draden harer illusiën vastgebonden aan



de feiten der verlossing, haar door Jezus aangebracht. Zij schilderde hem, met al den gloed harer hartstochtelijke liefde, welk een genot zij smaakte in de zekerheid, het eeuwige leven te bezitten. Zij zinspeelde daarbij met geen enkel woord op zijn ongeloof, op zijn afkeer van 'tgeen haar heilig en dierbaar geworden was. Zij sprak alleen van haar Heiland, van het waarachtige Licht, dat in de donkerste schuilhoeken van het hart dringt en vreugde wil brengen daar, waar nood en droefheid aanwezig zijn. Dit alles bracht zij hem in de teederste bewoordingen over, geloovende, dat, waar het geloof aan God uit het hart van den man is gescheurd, de vrouw het beste middel aanwendt om de wonde te heelen en het hart voor 't geloof te openen.
Of hij luisterde?
Gewis. Maar van instemming geen blijk. Slechts nu en dan drukte hij haar zacht de hand. Misschien had hij gedacht, eenig verwijt te hooren; maar geen woord daarvan kwam er over Elise's lippen. Dit trof hem meer dan al hare betuigingen van geloof. Elise geloofde echter niet slechts, zij had ook lief, en waar deze beide vereenigd zijn, wordt veel vergeven en niet verweten. Zijn handdruk echter moedigde haar aan, hoopvol vast te houden en te volharden. Aan wanhoop ruimde zij niet de minste plaats in. Wanhoop in 'thart van den geloovige achtte zij een gruwel te zijn, en zoo er slechts een schaduw daarvan in haar ontstond, wierp zij deze verre van zich, gelijk Paulus, de adder, die hem bijten wilde, in 'tvuur slingerde.
Meen echter niet, dat Elise niet leed. Haar lijden was groot, wellicht zwaarder dan dat van Frans; maar hoewel hare lippen wel eens trilden, zij had voor hem steeds een glimlach, de glimlach der hoop, die reeds de blijdschap der toekomst geniet. Het lijden dezer wereld gaat voorbij, en evenals de zon, in haar toppunt gekomen, geen schaduw meer afwerpt, zal er ook geen schaduw van lijden meer bestaan in de toekomst.
Haar lijden verminderde naarmate hare liefde verdubbelde. De kleine kring waarin zij leefde, was hare werk-, niet hare rustplaats. Met al de vindingrijkheid van een liefhebbend hart wist zij Frans op te beuren als zij een wolk op zijn voorhoofd zag, hem moed in te boezemen als hij zuchtte, en blijdschap op te wekken zoodra hij bedroefd scheen te zijn.
Een paar malen was hem de naam van zijn zoontje over de lippen gekomen, en hoewel Elise 't voornemen had gehad, van Felix te zwijgen, om hem niet het hart te breken, moest zij eindelijk toegeven aan zijn wensch. Zij zei hem de liedjes voor, die hij tot zelfs op zijn sterfbed gezongen had, en toen zij hem vertelde, dat hij, in de meening dat zijn vader was gekomen, zich opgericht en zijn



blik naar de deur gewend had, smolt hij weg in tranen, hield de linkerhand, waarin nog eenige kracht was overgebleven, voor het gelaat en stamelde, zij het dan ook gebrekkig:
„Ach, mijn jongen! Had ik je nog slechts éénmaal —éénmaal mogen zien!"
Zij had het hoofd tegen zijn borst gelegd en liet aan hare tranen den vrijen loop; maar toen zij deze woorden vernam, richtte zij zich op en riep hem toe: _
„Wat niet mogelijk is bij de menschen, is mogelijk bij God. Je zult onzen Felix nog eenmaal wederzien, Frans! Ons kind slaapt in vrede, en in den heerlijken opstandingsmorgen zullen wij met hem vereenigd worden, om nooit meer te scheiden."
Nu en dan zette zij Mina vlak naast hem of op de rustbank, 't Kindje was verlegen, maar wende zich toch aan hem, lachte hem toe, vertelde hem, hoe hare poppen heetten, en dat Hanne zoo'n mooi boezelaartje voor de Zondagsche pop gemaakt had, en dat zij ook een poppewiegje had met een dekentje van mama, en ... . o, zooveel had zij hem te vertellen. Hij werd niet moede naar haar te luisteren, en beloofde haar, als hij beter was, een. wagentje voor hare pop te maken.
Aldus beijverde Elise zich, hem te dienen. Zij deed dit met allen ootmoed. Ootmoed is ook de beste bewerker van een stug en weerbarstig hart. Ootmoed arbeidt zonder geruisch, lijdt zonder klagen, jubelt in tranen en zegeviert op de knieën.
En Frans zag dit alles.
De liefde, waarmede zij hem verpleegde, sprak luider tot hem dan eenig woord.
In den toestand waarin Elise thans verkeerde, vroeg zij weinig naar 'tgeen er buiten haar huis gebeurde. Het gerucht had zich bevestigd, dat de firma Prins & Co. spoedig na den dood van den eigenaar failliet verklaard en de fabriek gesloten was. Mevrouw Prins had met hare kinderen de stad verlaten, en den heer Hulsting, die zich bijtijds van de firma had losgemaakt, was het gelukt, een andere betrekking te krijgen.
Elise achtte het niet noodig, haar man hiermede bekend te maken. Trouwens, hij vroeg er ook niet naar. Misschien dacht hij er niet aan, daar zijn geestvermogens zeer verzwakt waren.
Onverwachts echter ontving zij de tijding, dat haar vader plotseling ernstig ongesteld was geworden. De haar bekende geneesheer schreef, dat er geen hoop was op herstel, en gaf te kennen, datzij zich moest haasten om overjte komen, zoo zij haar vader nog levend wilde aantreffen.
Maar kon Elise thans op reis gaan? Kon zij Frans, wiens leven aan een draad hing, nu verlaten?



Onmogelijk !
'tViel haar zeer hard. Zij zou haar vader nog gaarne vóór zijn heengaan bezocht hebben, maar zij kon haar hulpbehoevenden man niet aan de zorg van anderen toevertrouwen. De banden des bloeds, die haar aan haar vader verbonden, waren ook zwakker dan die, waarmede zij aan haar man was gehecht. Zij was de levensgezellin van haar echtgenoot en niet die haars vaders, en hoe lief zij hem had, zij moest hem schrijven, dat het haar onmogelijk was over te komen en hem de oogen toe te drukken.
Deze brief bereikte hem niet meer. Een paar uren nadat hij verzonden was, ontving zij de tijding, dat haar vader zijne rust was ingegaan.
Er kwamen thans moeilijke dagen voor haar, dagen van veel beslommeringen, en dikwijls was zij genoodzaakt, haar man, met wien zij bijna niets kon overleggen, uren achtereen alleen te laten, om deskundigen te raadplegen en de begrafenis en de nalatenschap haars vaders te regelen. Een goede hulp had zij hierbij in den heer Gevers, die door zijn betrekking aan 't stadhuis in staat was, haar al de noodige stukken te verschaffen, zoodat die regeling kon doorgaan. Na rijp overleg, gedeeltelijk ook met Frans, die met moeite de volmacht kon onderteekenen, besloot zij, den geheelen inboedel van haar vader te laten verkoopen, maar het huis nog te behouden, daar zij t nog niet met zich zelve eens was, hier te blijven of later naar hare
eooortepiaats terug te keeren en dan het ouderlijke huis te betrek-
0D. M&&T de inboedel moest, Vfirlrnp.lif-. WAr^ün "Wn i /mi wol
~ TIV/AUVS.U* iiu UVU <<ij IIC1
gaarne 't een of ander daarvan behouden hebben, dingen waaraan vele herinneringen uit hare jeugd verbonden waren; maar zij kon dat zoo moeilijk van hier uit besturen of beschrijven, en van lieverlede maakte zij er zich ook losser van. ,'tZijn aardsche dingen," fluisterde zij zich toe, „waaraan men zijn hart niet moet hechten, 't Is ballast, die ons maar in den weg staat."
't Was verkeerd van haar gedacht. In hare hartstochtelijke liefde voor het hemelsche, schatte zij al het aardsche te gering. Dat is niet goed. Alles wat God ons geeft, moet waarde hebben en waarde behouden in ons oog. Wij behoeven er evenwel ons hart niet aan te hechten, daar het dan moeilijk wordt, er van te scheiden, wanneer onze dagreis ten einde loopt.
De verkoop had dan ook plaats, en bij de regeling der geheele nalatenschap bleek het, dat de ontvanger in alles geheel overeenkomstig zijn^ ambt gehandeld had. Hij behoorde tot die soort van menechen, die meenen, dat het zaliger is, te ontvangen dan te geven, en door alzoo de bekende spreuk om te keeren en in toepassing te brengen, had hij een tamelijk groot vermogen bijeengebracht, groot genoeg voor Elise om er ruimschoots van te kunnen leven,



uitgekreten. Voor haar was daar geen plaats. Men zoekt geen levende bij de dooden.
Zij is dan nu druk bezig met in te pakken. Haar kleine Mina helpt haar getrouw en gedurig brengt zij met hare kleine handjes een en ander aan, dat mama in koffers en kisten moet bergen.
Onder 't inpakken valt er iets in Elise's handen, dat zij met bijzondere aandacht blijft beschouwen, 'tls haar album. Het heiligdommetje van een jeugdig meisje, vol zoete en aangename herinneringen.
Toen zij bij haar huwelijk het ouderlijk huis verliet, verzuimde zij het mede te nemen, en later dacht zij er niet ernstig genoeg aan, om het te laten ontbieden. Het bleef steeds in het oude hoekje liggen, werd vergeten, en eerst op den dag, toen de inboedel van den ontvanger werd verkocht, kwam het te voorschijn en vond een kooper, die het bewaarde tot nu ongeveer drie maanden geleden. Toen werd het haar aan huis bezorgd, waarschijnlijk door iemand, die onbekend wilde blijven; althans, er was geen briefje bij, en bij de afgifte ook geen groet of boodschap. Het adres was van dezelfde hand, die haar eenmaal had gewezen op de distelen en doornen des levens, en op de blijdschap, die een Christen zelfs onder veel lijden smaakt. Toen Elise het album opende, ter plaatse waar een lintje gelegd was, viel haar oog op het versje, dat Herman Sanders er indertijd ingeschreven had, en nu de handschriften vergelijkende, bleef het voor haar geen raadsel meer, wie haar vroeger die woorden geschreven en haar het album gezonden had.
Herman Sanders 1
Zij had hem de laatste maanden nu en dan gezien op bijeenkomsten, in zendingsvergaderingen, ook wel in de kerk; maar door kiesch gevoel geleid, hadden zij elkander nooit eenig woord toegesproken en was het slechts bij een stilzwijgende buiging gebleven. Een paar malen was het gebeurd, dat zij op een stoel had plaats genomen dicht bij de plek waar hij stond; maar bescheiden als hij was, had hij zich teruggetrokken, zoodat haar oog hem niet ontmoeten kon. Toch had zij hem herkend. Zij zou hem ook herkend hebben onder duizenden, aan dien ern3tigen en toch zoo beminnelijken blik zijner oogen, aan zijne min of meer aristocratische houding en aan geheel zijn wezen, dat achting en eerbied inboezemde.
Waarom had hij haar dat album gezonden?
Die vraag riep een blos op hare wangen te voorschijn. Zij kon niet ontkennen, dat zij steeds met belangstelling aan hem gedacht had en hem groote achting toedroeg. Dat hij dat album gekocht had om het haar te schenken, werd haar duidelijk; maar met welk doel? Wilde hij haar opnieuw herinneren aan de dagen toen zij nog samen in het bosch wandelden, en onderden beukeboom, in gezelschap van andere jongelingen en meisjes, speelden? Wilde
De VroQW yan den Werktuigkundige. 10
■ -i



hij andermaal hare genegenheid, hare liefde opwekken? Wilde hij haar door dit zoo zinrijk geschenk indachtig maken aan de woorden, die hij haar bij het afscheid onder den beukeboom gezegd had: dat hij haar vriend zou blijven en haar nooit vergeten zou?
Al deze vragen zweefden haar op de lippen, en met kloppend hart las zij nog eenmaal, ja meermalen, het versje over, dat zijne hand in het album had geschreven.
Maar... zij moest zich haasten.
Kleine Mina werd ongeduldig, en kon niet begrijpen, waarom mama niet voortging met pakken. Ook Hanne had reeds nu en dan om een hoekje gekeken, of mevrouw nog niet gereed was, want er werd bezoek verwacht en vóór dien tijd moest alles gereed zijn.
Juffrouw Krimpen hadk haar bezoek aangekondigd en zou thee komen drinken; maar ditmaal niet als de eenzame juffrouw. Sedert een half jaar getrouwd met den inspecteur, was zij dus ook van naam veranderd, en opdat ieder zou weten, dat haar wensch vervuld was, had zij op hare visitekaartjes doen drukken: „ Mevrouw C. Bousum, geboren Krimpen.*
Op het bepaalde uur kwam zij dan ook met haar man. Zij was dezelfde gebleven in hare beweeglijkheid en in haar spreken zonder nadenken. Evenals weleer had zij, voordat het haar gelukte op haar stoel plaats te nemen, zooveel te schikken en te plooien aan japon, doekjes en vooral aan hare krullen, dat Elise, hoezeer ook aan die manieren gewoon, toch moeite had om haar lach in te houden. Haar man maakte niet zooveel omslag. Hij was stiller van aard, bescheiden, een weinig stijf, ernstig, hoewel voorkomend en beleefd.
Elise had dadelijk opgemerkt, dat mevrouw Bousum een weinig hinkte, en daar haar dit vreemd voorkwam, vroeg zij, of haar iets aan den voet deerde.
„Maar mijn lieve mevrouw," riep de gevraagde uit, ,weet u dan niet, wat mij overkomen is? O, 't was een naar geval, 'k Zal het u vertellen. Als mijn broer Daniël nog leefde, zou hij zeker zeggen: 't Is niet om te vergeten."
„Een kopje thee? Met suiker en melk?' vroeg Elise onderwijl.
„Zeer gaarne. Bousum, je drinkt immers ook?... Maar met veel melk, mevrouw, en geen suiker; mijn man houdt er niet van. Ik des te meer. Waarvoor is anders de suiker? Doch om op mijn vertelling terug te komen. U moet weten, dat ik op een avond geheel alleen te huis was. Bousum moest een bestuursvergadering bijwonen van de Vrienden Israëls en onze meid had boodschappen te doen. Ik was dus alleen. Nu, dat alleenzitten kende ik nog van vroeger, zoodat het mij niet verveelde, te meer daar Bousum beloofd
had spoedig te huis te komen. Daar het al tegen tien uur liep 
Bousum, wil je niet nog wat melk hebben in de thee?.... Niet?



't Zou toch goed voor je wezen .... meende ik niet beter te kunnen doen dan mijne krullen in papillotten te zetten.... Bousum is zoo goed, zoo zorgzaam voor mij! Hij had een heel pak Haarlemsche Couranten voor mij klaargelegd.... 't Is er kostelijk papier voor. Als u ze soms noodig hebt. .. maar 't is waar ook, u draagt geen krullen ... Nu, ook goed. Ik zit dan stiltetjes op mijn stoel, heb al een paar krullen ingewikkeld .... daar opeens wordt er zoo hard aan de voordeur gescheld, dat ik er van opspring en van schrik al de couranten van
de tafel laat glijden Als mijn broer Daniël nog leefde, zou hij
zeker zeggen: Dat komt er van, als men zoo schrikachtig is. Maar mijn goede broer heeft nooit geweten, wat er in een vrouwenhart
kan omgaan. Dat zal u zeker met mij eens zijn, niet waar? 
Bousum, prikt je das je weer?.... U moet weten, mevrouw, dat Bousum zich die zwarte stropdassen niet kan afwennen. Die stropdassen zitten vol baleintjes en telkens dringt er zoo'n baleintje door den rand heen en prikt hem in den hals.... Is 't niet zoo, Bousum?"
De gewezen inspecteur wringt den wijsvinger tusschen hals en das en geeft te kennen, dat alles in orde is.
„Neen," vervolgde zij, „dat wist mijn broer niet, anders zou hij ook wel opgeschrikt zijn."
„Maar wat gebeurde er dan?" vroeg Elise.
„Wel, ik vlieg naar de deur, niet anders denkende dan dat er brand was. U weet wel, ik heb al eens een brand bijgewoond, en zoo'n schrik gaat je niet in de kleeren zitten. Ik heb de deur geopend en wil de trap afgaan, om te weten, wie daar gescheld heeft, maar bij ongeluk vergat ik het kleine afstapje, struikelde, viel en verzwikte daarbij mijn voet. Gelukkig hoorde ik, dat de meid thuis kwam, die mij mededeelde, dat er een straatjongen aan de bel had getrokken en lachend weggeloopen was. „Hij had een puistje gevangen!" zei ze. Maar ik was er het slachtoffer van en ben er veertien dagen mooi mee geweest. Al dien tijd moest ik met mijn voet op een kussen zitten. En toen eerst heb ik de waarde van een man leeren kennen.... Niet waar, Bousum ? Je hebt me trouw geholpen, en je wist al niet, waarmede je mij plezier kondt doen 
Bousum, heb je geen hoofdpijn? Wil ik je wat eau de Cologne geven?"
Bousum gaf te kennen, dat hij heel wel was, en schoof de réticule terug, die zij hem aanbood.
„En wat hoor ik!" ging zij voort, met het kopje thee nog aan de lippen. „U wilt naar buiten gaan?.... Toch niet alleen?"
Elise herinnerde haar, dat zij een dochtertje had.
„O, 'tis waar ook! 't Kind slaapt zeker."
Zoo iets vond zij ook maar 't beste; van kinderen hield zij nu eenmaal niet.
„En 'k neem onze trouwe Hanne ook mede," hernam Elise. „Ik heb



„Ja, precies als bij ons," zeide zijne vrouw, wie het moeite gekost had zoo lang het stilzwijgen te bewaren. „Bousum en ik zijn het ook in alle dingen eens. Wij gaan altijd naar dezelfde kerk, en als wij 's morgens opstaan, dan weten wij al, zonder dat wij een woord gezegd hebben, waar wij 's avonds heengaan. Ik ben wel niet zoo in den Bijbel thuis als hij, en als mijn broer Daniël nog leefde, zou hij zeggen: Dat hoeft ook niet, als je de hoofdzaak maar weet. Nu, de hoofdzaak weet ik, en wat ik te kort kom, vult Bousum aan. Niet waar, beste ? .. .. Trek je rechterboordje wat naar voren, 't zit wat scheef .... Maar vind je niet, dat we moesten opstappen ? Mevrouw heeft zeker nog veel te doen .... en ik weet, wat het is, te verhuizen."
Elise was beleefd genoeg om haar aan te sporen nog wat te blijven. Maar zij werd onrustig, en hoewel Bousum gaarne nog wat met Elise zou gesproken hebben, moest hij echter zwichten voor den drang zijner vrouw, die haar krullen reeds goed onder haar hoed had geschoven en zich verder gereedmaakte om te vertrekken.
„Nu, tot weerziens, mevrouw 1" zeide zij. ,Ik hoop u nog inden Achterhoek aan te treffen."
„'t Zal mij genoegen doen," was Elise's antwoord.
Een week daarna vinden wij Elise in het hotel aan den straatweg, dicht bij het stadje. Er waren voor het oogenblik slechts weinige bezoekers, 'tgeen haar zeer welkom was, vooral nu de heer Gevers, zijne vrouw en hun kind hare gasten waren.
Op zekeren dag zaten zij samen op de bank en genoten de verkwikkende schaduw van den beuk, welks takken tot over 't beekje reikten. 'tWas een heerlijke dag, een zoele, aangename lucht, en Gevers en zijne vrouw waren als in verrukking over de schoone natuur en het prachtig gezicht op al de verschillende schakeeringen van 't uitgestrekte bosch en het nabijstaande onderhout. Het beekje kabbelde rusteloos voort, en nog zelden had Elise de oevers zoo dicht met bloemen bezet gezien als thans.
„Ik zou wel wensclien," riep Gevers uit, wiens oogen schitterden van vreugde, „dat ik hier mijn piano had! Mij dunkt, een lied te midden van zulk een schoone natuur moet wonderbaar heerlijk klinken!"
Hij zou ook gaarne een lied gezongen hebben; maar zijn vrouw had hem beduid, dat dit niet ging, vooreerst omdat het geen gebruik was en opzien zou verwekken, maar ook omdat er zich nu en dan wandelaars langs den straatweg tusschen 't hotel en dit stille plekje vertoonden, voor wie het hinderlijk kon zijn.
,'t Is zoo jammer," zei Gevers, ,dat de geheele wereld nog niet zingt, hoewel zij er zoo dikwijls toe uitgenoodigd wordt. Riep David niet uit: „Gij gansche aarde, juich den Heerel Kom voor Zijn aanschijn met vroolijk gezang!" God wil, dat wij blijde zijn en



alle somberheid vaarwelzeggen. Boven ons, in den hemel der engelen, jubelt alles. Waarom kan dit dan ook niet op aarde geschieden? Ik heb wel eens gezien, dat, als de zon scheen, er dampen opwaarts trokken, die het zonlicht benevelden. Maar dan zei ik tot mij zelf: de zon is er toch, al zien wij haar niet. Die nevelen komen ook niet uit de zon, maar uit de aarde, waaruit blijkt, dat niet de zon, maar de aarde somber is, en dat de zon juist daarom de nevelen uit de aarde optrekt, opdat zij haar te warmer, te reiner en te vriendelijker zou doen worden. Die zon biedt ons dus hierin het beeld van God aan, die niets liever begeert, dan dat al Zijne schepselen van het onreine en sombere verlost worden en vroolijk juichen voor Zijn aangezicht."
Juffrouw Gevers stiet haar man even aan. Hij geraakte weder in geestvervoering en dan ging hij haar te ver.
Gevers liet zich echter door haar niet storen. Hij moest aan het gevoel, dat hem bezielde, lucht geven.
„Maar men kan toch niet altijd zoo blijmoedig gestemd zijn," meende Elise. „Er kunnen omstandigheden plaats vinden, die ons dringen tot schreien en niet tot juichen."
Gevers moest dit erkennen. In zijn opgewektheid had hij er op 't oogenblik niet aan gedacht, dat Elise weduwe was en haren doode betreurde. Zij sprak er wel zelden over; maar toch kon men nu en dan wel merken, dat zij met het afgelegde rouwkleed de gedachte aan Frans niet uit haar hart had gebannen. Bij vroegere gelegenheden had Gevers haar echter op het hart gedrukt, dat 't niet goed en ook niet nuttig was, met angst aan den toestand te denken waarin sommigen zijn heengegaan. Wij kunnen er niets meer aan veranderen. Er zijn verborgen dingen, waarin wij ons niet mogen verdiepen. Maar nochtans mogen wij de hoop, onze afgestorvenen in heerlijkheid weer te zien, niet laten varen, al is de grond voor die hoop ook nog zoo zwak. God ziet en weet meer dan wij, en Hij kan vergeven, ook als dit ons onmogelijk wordt.
„Ik erken met u," ging hij voort, „dat er tijden en omstandigheden in ons leven zijn, waarin het ons niet voegt te juichen, maar, om bij het beeld te blijven waarvan ik daar straks sprak: al de dingen, die ons belemmeren in onze blijdschap, zijn als de nevelen voor de zon. Zij behooren tot het aardsche, maar zij gaan voorbij. De zon evenwel blijft. Wanneer u dus het een of ander leed treft, moet ge dien nevel wegdenken, er u althans niet te lang mede bezighouden, maar er overheen zien. In zulke tijden is het 't best, rond te zien of ook anderen lijden, en alsdan te beproeven dat lijden te verzachten, 'tgeen voor een liefhebbend hart niet moeilijk kan vallen. Overal is er iets te heelen, te verbinden: overal is er genoeg, dat wij kunnen liefhebben. Wij hebben onze vrienden, aan wie wij onze liefde kunnen betuigen, en onze naasten verwach-



ten van ons geen somber gelaat, geen gesloten hand en geen benauwd hart. Wij zijn in de wereld om lief te hebben. Leven is liefhebben en liefhebben is het ware leven. Hoe meer wij liefhebben, des te heerlijker wordt het leven."
Juffrouw Gevers stiet haar man weer aan, maar hij gaf haar een wenk: bij had nog iets te zeggen. . t ..
.Misschien," vervolgde hij, „komt ons nu en dan plotse ing iemand in de gedachten, dien wij vroeger bedroefd hebben en nu weer blijde kunnen maken. Mogen wij het dan nalaten.
Elise zag hem aan. Hij had deze laatste woorden met bijzonderen nadruk gesproken, alsof ze alleen haar moesten gelden. Wat bedoelde hij ?
Zii wilde het hem vragen, maar juist kwam Hanne met Mina en de kleine Eva, die bloemen geplukt hadden en er juichend mee rondliepen.
Dergelijke gesprekken werden bijna eiken dag gevoerd, en Elise genoot er veel bij. Maar, helaas, spoedig brak het oogenblik aan, dat ze van hare gasten moest scheidon. Met leedwezen zag zij ze
„Hoe gelukkig zijn die menschen!" zeide zij, toen zij hen nastaarde. „En waarom mocht ik zoo gelukkig niet zijn?"
Staak uw klacht, Elise! De nevelen zullen wel optrekken. _
Zij was nu geheel alleen met Hanne en Mina. Wel waren er eemge
logeergasten gekomen; maar 't scheen, dat deze haar gezelschap
niet begeerden. ,. ,
Dit verdroot haar geenszins. Zij was immers hier gekomen om stilte te zoeken en de eenzaamheid te genieten, een eenzaamheid waarin zij trouwens niet alleen was. Zij bezat de gewisse belofte, dat Lrod met haar was. In Hem vond zij dan het beste gezelschap. Hij was een Vriend, die nimmer moede werd te vertroosten en op te beuren.
Op zekeren dag wandelt zij alleen in het bosch en dringt er diep in om een plek te bereiken, waar zij weet dat veel bloemen zijn. Onder het voortwandelen is zij op een smal pad gekomen, aan welks einde zich een weg kruist, die langs een veldweg naar het stadje leidt, en heeft zij ongeveer het midden van het boschpaa bereikt, toen zij ziet, dat er van de tegenovergestelde zijde een wandelaar aankomt, die hetzelfde pad betreedt. Nauwelijks heeft zij echter dien wandelaar gezien, of zij ontroert.
't Is Herman Sanders.
Wat zal zij doen?
Teruggaan ?
Maar dat zou onbeleefd zijn.
Haar hart klopt sneller dan gewoonlijk en zij durft de oogen niet opslaan,



Zij had zich niet vergist. 'tWas inderdaad Herman. Hij wist, dat zij hier vertoefde, had haar reeds meer dan eens gezien, maar steeds op eerbiedigen afstand, en met opzet de geliefkoosde plekjes vermeden die zij gewoonlijk bezocht.
Maar waartoe hield hij zich dan zoo terug?
Wenschte hij haar dan niet van meer nabij te zien? Verlangde hij niet met haar te spreken?
Gewis. Maar hij had geleerd te wachten, en wilde de gelegenheid niet vooruitloopen.
In gedachten verzonken, wandelde hij nu hier, dan daar rond, totdat hg, op het smalle pad gekomen, haar eensklaps gewaarwerd.
Een ander zou dit een toeval noemen, maar voor Herman bestond zoo iets niet. Hij hield zich vast overtuigd, dat alle dingen door God bestuurd worden.
Hij trad dan ook niet terug, maar wandelde langzaam voort, totdat hg voor haar stond. Hij groette haar en zeide:
«Het verblijdt mij, u hier te midden van de bosschen te zien; maar het bevreemdt mij geenszins, want zij waren eens de schouwplaats van uw kinderlijk geluk, met al de zoete herinneringen daaraan verbonden. Zij hebben u gewis aangetrokken.*
„O ja, antwoordde Elise, blozende en beschroomd.
Zij wist eigenlijk niet, wat zij meer zou zeggen. Toch liet zij er nog zacht op volgen:
„Maar ik vind zooveel veranderd!"
„Dat is het lot van alles, wat deze aarde oplevert, mevrouw," zeide bij. „Hier, op deze wereld, is er voor bestendigheid geen plaats. Die moeten wij zoeken daar, waar ook geen schaduw van verandering aanwezig is en dood noch verderf binnendringen. Daar zal het heerlijk zijn ! Gelooft u dat ook?"
Elise knikte toestemmend, maar bleef verlegen voor zich staren.
„Doch," ging hij voort, terwijl hij met haar het pad opwandelde^ "Ru .wïJ eenrt}aal een beweeglijke aarde bewonen en ook wij zeiven allerlei lotswisselingen ondergaan, moeten wij elke verandering van de lichtste zijde beschouwen, en gelooven, dat zij aldus door God voorbereid is. Ook de droevigste gebeurtenis in ons leven geschiedt niet zonder Zijn wil."
„Dat is zoo," zeide Elise, „maar het kost ons tranen, dit altijd te gelooven." J
„Zeer juist, maar als die tranen weggewischt zijn, blijft de blijdschap over. Wij hebben immers de belofte, dat de blijdschap niet van ons weggenomen zal worden. De Heere is met ons en verkwikt ons m onze droefheid."
Elise wischte een traan weg, die in hare oogen blonk. Zij erkende de waarheid zijner woorden.



Zij wandelden een poos zwijgend naast elkander voort, 't Viel beiden zeer moeilijk met spreken voort te gaan, en dat, terwijl zij elkander zooveel te zeggen hadden.
„Ik moet nog eens herhalen, wat ik daar straks zeide, mevrouw," begon Herman opnieuw. „Inderdaad, het verblijdde mij, u hier in het bosch te zien."
Hij drukte met opzet op deze laatste woorden, als om te kennen te geven, dat het eenzame bosch de geschiktste plaats is om elkander iets te zeggen, wat nog voor anderer oor verborgen moet blijven.
Elise voelde wel, wat hij bedoelde, en had er ook niets tegen, dat hij een zijpad insloeg, 'twelk nog dieper in 't bosch voerde.
„Een paar dagen geleden," hernam hij, „kwam ik hier en hoorde toen eerst van den hotelhouder, dat u hier logeerdet. Dit bericht trof mij, en ik wil niet ontkennen, dat ik hierin een bestiering zag van God, die mij op uw weg wilde leiden. Ik ben eigenlijk hier gekomen met het doel, iemand te verwelkomen."
„Verwacht u dan een vriend?" vroeg Elise.
„Neen, mevrouw. Mijn tante, mevrouw Oker, is op hare terugreis en schreef mij, dat het haar aangenaam zou zijn, mij bij hare komst te zien, en met dat doel ben ik herwaarts gekomen. Het spijt mij even wei niets, dat zij nog wat vertoeft."
Elise zweeg en sloeg de oogen neder.
Wij weten, dat zij geen sympathie koesterde voor Herman's tante, en ongetwijfeld zou deze niet opgewekt zijn geworden, zoo zij geweten had, dat mevrouw Oker de bewerkster van haar leed was. Ook Herman was het onbekend gebleven, hoewel hij wist, dat de beide dames elkander niet genegen waren, 't Zou hem echter zeer aangenaam zijn, eenige toenadering te kunnen bewerken.
„Ik acht het niet onmogelijk," vervolgde hij, „dat mijn tante vandaag of morgen komt, en heb daartoe mijne maatregelen genomen. Maar gesteld eens, dat ik met haar wandelde en wij elkander ontmoetten, zoudt u haar vriendelijk kunnen bejegenen?"
Elise had zich zelve deze vraag reeds gedaan. Hare antipathie was wel nog niet geheel geweken; maar zij had reeds een goede school doorgemaakt, en geleerd, dat er in een hart, dat God liefheeft, geen bitterheid en vijandschap mag wonen.
„'tZou mij wel eenigen strijd kosten," gaf zij ten antwoord, „maar ik zou mijn best doen, alles te vergeten."
„En zou dat genoeg zijn?" vroeg hij ernstig. „Vergeten en vergeven behooren bij elkander. Maar er zijn voorbeelden, dat dit op gedwongen wijze kan geschieden. Wij moeten al het onaangename, ons door anderen aangedaan, kunnen vergeten en vergeven op grond van de liefde, die wij onzen naasten verschuldigd zijn. Liefde wekt wederliefde. Zou het mijn tante niet treffen, zoo u haar de



hand reiktet? Ik weet het, zij heeft een ietwat koud gemoed; maar kan dat koude door onverschilligheid veranderd of weggenomen worden? Gewis niet. Dat vermag alleen de liefde te doen, die koestert en verwarmt."
Ongemerkt waren zij afgedwaald en stonden nu eensklaps onder de breede takken van den beukeboom.
Roekoe! Roekoe! klonk de stem der houtduif uit het dichte gebladerte. Wilde zij die beiden verwelkomen?
Die stem trof hen; zij werden daardoor herinnerd aan een vroeger oogenblik, toen zij ook onder dezen boom stonden, maar in een stemming des gemoeds, die zeer verschilde van de tegenwoordige.
Toen ging de eene een blijde toekomst te gemoet, en de ander verliet deze plaats met een verslagen hart.
Zij bleven staan voor de bank, niet wetende wat te doen, vreezende iets te zeggen, misschien hopende dat zij elkander zonder woorden zouden verstaan. Zij wilden, zij moesten scheiden, maar zij konden niet.
Wie zou de eerste zijn?
Van uit de verte klonken kinderstemmen en Elise maakte een beweging als om verder te gaan.
Herman bleef staan, wachtende en hopende.
Nog één oogenblik en zij zouden gescheiden zijn.
Dat oogenblik moest beslissen; want wie waarborgde hun, dat zij elkander in dezelfde stemming zouden terugzien?
Elise wilde reeds het smalle voetpad inslaan, dat haar naar den straatweg zou brengen, toen zij eensklaps bleef staan.
Wat er in haar hart omging, wie zal het beschrijven? Geloofde zij, dat God haar herwaarts geleid had, en dat zij nu voor een beslissend oogenblik stond?
Zij kon niet verder gaan.
Zij werd teruggetrokken, teruggetrokken tot den man, wien zij groote achting toedroeg en die hare liefde waardig was. Zijne hand had haar niet aangeraakt. Geen enkel woord was er over zijne lippen gekomen, om haar uit te noodigen, nog een weinig te blijven. Maar zij voelde, dat hij haar liefhad en dat er van zijn liefde een kracht uitging, die haar terughield. Zij wendde het hoofd naar hem en zag hem met teederheid aan.
En Herman?
Hij trad op haar toe, greep hare hand en zei slechts dit ééne woord:
„Elise!"
De kinderstemmen klonken nog dichter bij.
Hij moest zich haasten, zoo hij nog een paar oogenblikken met haar alleen wilde zijn.
,Elise," herhaalde hij, „moet ik u nog zeggen, wat mijn hart



voor u gevoelt? Mijne liefde voor u ia nog even oprecht als weleer. O, zeg het mij, wordt zij thans door u gedeeld?"
Zij drukte hem de hand. Spreken kon zij niet, maar zij boog het hoofd op zijn schouder en beefde van aandoening.
„O Elise!* riep hij uit. „Dit oogenblik vergoedt al de smart, die ik sedert jaren geleden heb. God zij geloofd!"
Hij omhelsde haar teederlijk en zij sloeg haar arm om hem heen en fluisterde hem toe:
,'t Is mij als een droom; maar ik gevoel, dat ik voor u bestemd ben.
„Elise," zeide hij, „herinner u, wat ik u jaren geleden onder dezen zelfden boom gezegd heb. Ik had God gebeden mij u tot vrouw te geven. Dat gebed werd toen niet verhoord en ik dank er God voor. Nu weet ik, waarom mijn wensch destijds niet mocht vervuld worden. Eerst moesten u de oogen geopend worden voor de volle liefde van God. Dat is nu geschied, wel langs een weg van beproeving en lijden, — maar toch heerlijk, niet waar, nu wij de uitkomst zien. En wanneer wij nu samen den Heiland dienen en in één geest elkander liefhebben, zal zeker onze verbintenis gelukkig zijn."
„Mamal Mama!" klonk de stem der kleine Mina, die uit het kreupelboschje te voorschijn kwam. „Waar is Mama?"
Daar zag zij hare moeder, sprong op haar toe en sloeg liefkoozend de armpjes om haar heen.
„Ik heb mama overal gezocht," ging zij voort.
„Mina," zei Elise, nog een weinig verlegen, „ga eens naar dien heer en geef hem een handje."
Mina keerde zich om. In de vreugde, hare moeder weer te hebben, had zij Herman niet eens gezien. Zij vestigde haar groote oogen op hem, als om te onderzoeken, of zij hem wel vertrouwen kon; maar toen zij zijn vriendelijken blik zag, weifelde zij niet lang en liep op hem toe.
Herman tilde haar op en drukte haar een kus op de bloeiende wangen.
Daar klonk de stem van Hanne, die Mina zocht.
„Tot weerziens, Elise," zei Herman, haar de hand drukkende. „Ik moet nu naar de stad. Misschien zijn er brieven gekomen, die mij het uur van de komst mijner tante berichten."
Het middagmaal was afgeloopen. Enkele gasten hadden zich naar het boscn begeven; maar Elise was door Mina naar den tuin getrokken, waar de kleine zich met hare speelgenooten vermaakte.
Elise zocht een schaduwrijk plekje en gaf zich over aan hare mijmeringen.
Eensklaps komt Hanne, die zich in huis had opgehouden^ op Elise toe en wil iets zeggen; maar zij is zoo ontsteld, dat zij bijna niet in staat is, een woord te spreken.



_ „Wat is het, Hanne?" vraagt zij, opspringende en angstig rondziende. Haar eerste gedachten waren op haar kind gericht, dat zij niet zoo dadelijk zag. Maar gelukkig, Mina was dicht bij haar.
,Wat is het, Hanne?" herhaalde zij.
,0, mevrouw," antwoordde Hanne, wier lichaam beefde, „er is op den straatweg een ongeluk gebeurd; maar wat het is, weet ik niet. 't Moet echter verschrikkelijk zijn. De knechts en de hotelhouder zijn er heen om te helpen. Ach, als er maar niemand bij omgekomen is!"
„Misschien zal 't zoo erg niet zijn," meende Elise, die, met Mina aan de hand, den tuin verliet en het hotel binnentrad. „Laat je een glas water geven, en blijf bij ons.'
Toen zij de gang inkwam, was daar alles in beweging. Gasten en dienstboden liepen door elkander en vroegen, wat er gebeurd was. Maar niemand kon een antwoord geven, totdat een der knechts terugkwam en haastig naar den stalknecht ging, wien hij opdroeg, terstond het karretje in te spannen en den geneesheer te halen.
Nu schaarden zich alle nieuwsgierigen om hem heen en luisterden naar zijn mededeeling, die echter slechts zeer onvolledig en haastig kon gegeven worden.
Een groote, ledige vrachtwagen was, op tien minuten afstands van ^ het hotel, op hol gegaan, misschien ten gevolge van een schrik der paarden, die door den dronken voerman niet tegengehouden konden worden. De wagen, die over den weg had geslingerd, was in botsing gekomen met een licht rijtuig, waarin een dame zat, die, van 't spoor komende, zich op weg bevond naar de stad. Zoo vreeselijk was die botsing geweest, dat het rijtuigje onderstboven geworpen en de koetsier van den bok geslingerd was. Gelukkig was hij er nog betrekkelijk goed afgekomen. Wat er van den vrachtwagen was geworden, wist hij niet; maar de voerman lag voor dood op den weg. Toen de knecht bij 't rijtuig was gekomen, zag hij, dat de koetsier bezig was de dame te helpen, maar niet vermocht dit alleen te doen. Daarop was de hotelhouder gekomen met een arbeider, en had nauwelijks de dame gezien, of hij had hem, den knecht, opgedragen, naar het hotel terug te gaan, om een geneesheer te ontbieden en kussens en dekens te halen.
Hiermede beladen, en gevolgd door sommige gasten, begaf hij zich weer ijlings naar de plaats des onheils. Elise bleef. Zij had genoeg te doen om Hanne tot bedaren te brengen en Mina in 't oog te houden. Zeer kalm was zij niet. Gedurig liep zij naar de voordeur en keek den weg op, in de verwachting, iets naders te zien. De knecht kende de dame niet; maar misschien zou de hotelhouder, die ginder aankwam, haar kunnen zeggen, wie de ongelukkige was. Hij rende haar echter haastig voorbij en droeg aan een dienstbode op, oogenblikkelijk de achterkamer gereed t,e



maken, om de dame te ontvangen, die herwaarts werd gedragen.
Volgens zijne beschrijving was de toestand dier dame allerbedroevendst en verkeerde zij in levensgevaar. Zij was met het aangezicht in de glasruit van het portier gevallen, en oogen, wangen en voorhoofd waren door de glasscherven opengereten, terwijl het bloed haar langs het gelaat sijpelde. Toen het rijtuig door het verschrikte paard voortgesleept werd, moest het portier zijn opengesprongen; althans de dame lag op den grond en een der wielen was haar over de borst gegaan. Hoogst waarschijniijk had zij hierdoor een inwendige kneuzing gekregen, daar er nu en dan bloed uit haar mond vloeide.
Daar kwamen de mannen aan, die haar langzaam voortdroegen. Zij lag bewegingloos op de kussens, en gaf geen ander teeken van leven dan een zacht gekreun. Men bracht haar naar de achterkamer en legde haar op een rustbank, terwijl een paar dienstboden zich beijverden om het bloed te stelpen en het aangezicht te wasschen, 'tgeen echter wegens de glasscherven zeer pijnlijk moest zijn, daar de ongelukkige thans luide begon te kermen.
Niet lang duurde het, of de geneesheer verscheen; toen hij haar onderzocht had, zette hij een zeer bedenkelijk gezicht en gaf te kennen, dat zij inderdaad in levensgevaar verkeerde.
Elise had zich teruggetrokken. Zij wilde den geneesheer niet storen ; maar toen de eerste opwinding een weinig voorbij was en zij vernomen had, in welk een toestand de dame zich bevond, waagde zij het, de kamer binnen te komen, om zoo mogelijk hulp te bieden en een woord van bemoediging te spreken.
Niemand was er op dat oogenblik in het vertrek dan de geneesheer, de hotelhouder en een dienstbode. Stil naderde Elise de rustbank, waarop de dame uitgestrekt lag, en hare hand ziende, die ter zijde was afgegleden, wilde zij deze grijpen, toen zij, den blik op de ongelukkige richtend, eensklaps verschrikt bleef staan en hevig ontroerde.
Zij had de dame herkend.
't Was mevrouw Oker.
Elise staarde haar eenige oogenblikken aan en was als verplet, Hoe misvormd was haar gelaat, dat, met tallooze wonden bedekt, afgrijselijk was om aan te zien! De oogen waren gesloten; de lippen, wellicht van pijn op elkander geklemd, bewogen zich niet. Zij lag daar als levenloos. Niets was er op het aangezicht te bespeuren, dat kon aantrekken, maar wel afstooten. De hoekige wangen hadden iets doodshoofdachtigs, en toch kreeg Elise den angstigen indruk, dat zich straks die oogen zouden openen, om nog een blik vol haat op haar te werpen.
Wat zou zij doen?



Zich. terugtrekken?
Wie zou 't haar euvel geduid hebben, zoo hare eerste beweging geweest ware, dit ontzettend tooneel te ontvlieden en terug te denken aan de dagen, toen zij van deze zelfde vrouw niet andera ondervond dan afkeer en haat?
Maar neen, Elise onderdrukte die eerste opwelling. Zij herinnerde zich het gesprek met Herman, en nu haar antipathie bestrijdende, vatte zij de machtelooze hand, drukte ze zacht, en zich over mevrouw Oker heen buigende, fluisterde zij haar op een toon van diep medelijden toe:
, Ach, mevrouw, hoezeer doet het mij leed, u in dezen toestand aan te treffen ! Zoo het u mogelijk is, zeg mij, wat ik voor u doen kan. Ik zal het doen met alle liefde..
Mevrouw Oker had het gehoord, spalkte de oogen open, deed moeite zich op te richten, en forsch hare hand terugtrekkend, riep zij op een toon, waaruit al de boosheid van haar hart sprak:
,Weg! Weg! Ik wil u niet zien! Weg! Ik... haat..."
Zij kon niet verder spreken. Een groote golf bloed stroomde uit haar mond, en voordat de geneesheer in staat was haar hulp te bieden, zeeg zij achterover en ... was een lijk.
Op ditzelfde oogenblik trad Herman Sanders de kamer binnen.
Drie maanden later werd het huwelijk tusschen Herman en Elise gesloten.
Of zij gelukkig waren?
Wie twijfelt er aan!
Herman vond in haar alles wat zijn hart kon begeeren, en Elise smaakte het voorrecht, een man te bezitten, die steeds door de nevelen heen zag naar het licht, dat hen nog zou beschijnen.
In een wereld, waarin alles wankelt, — heeft ergens een schrijver gezegd — behoeft men een vast punt, waarop men steunen kan. Dat punt is de huwelijkshaard; niet de ijzeren plaat, niet de steen, maar voor den man het hart eener vrouw die hem liefheeft, en voor de vrouw het hart van een man die in die liefde deelt. Waar man en vrouw geworteld en gegrond zijn in de liefde van God, daar zullen zij ongetwijfeld denzelfden weg hemelwaarts bewandelen, en zullen hun vrede en geluk eeuwig zijn.
EINDE.



INHOUD.
Bl&dz.
I. ONDER DEN BEUKEBOOM 5
II. DE VERLOVING 14
III. HUISELIJKE TOONEELTJES 22
IV. TWEE BEZOEKEN 35
V. EENE VERANDERING 50
VI. EEN THEEAVOND 59
VII. DE HEER PRINS EN ZIJN VROUW 73
VIII. KENNISMAKING 83
IX. IN ZORGEN 95
X. DOOD EN LEVEN 108
XI. DE WRAAK EENER VROUW 126
XII. HET UITEINDE VAN EEN SPELER 129
XIII. LIJDEN 137
XIV. VERKREGEN GELUK 144















i























DE VROUW VAN DEN WERKTUIGKUNDIGE







Er was geen tijd meer voor.
De dienstmaagd had de huisdeur geopend en hem binnengelaten. Zij wist zeer goed, dat juffrouw Elise zich in de zijkamer bevond, en t was dus ondeugend van haar, dat zij de deur wijd opende en Frans toeriep:
„Ga maar in de zijkamer, mijnheer; ik zal de juffrouw roepen."
Elise had zich haastig in den donkersten hoek verscholen. Zij trilde van aandoening en dikke tranen van vreugde beletten haar, hem te zien.
Maar hij zag haar.
Mijn lezer, wellicht behoort gij tot de gelukkigen, van wie de spreuk zegt: „Die eene vrouw heeft gevonden, heeft eene goede zaak gevonden. Is dit zoo, dan zult gij u nog wel met verrukking het oogenblik herinneren, toen gij haar, die gij liefhadt, voor t eerst als uw verloofde in de armen sloot, en behoeft gij dus geen getuige te zijn van 't geluk, dat Elise en Frans smaakten, toen zij elkander thans wederzagen.
Het best zai dan wel zijn, dat wij die twee gelukkigen eenige oogenblikken alleen laten. Zij zouden het ons toch niet vertellen, wat zij elkander toefluisterden, en hoe zij elkander dikwijls aanzagen, schreiden en lachten,^ zonder een woord te spreken, terwijl zij toch verstonden wat de lippen niet uitspraken. De liefde heeft een dubbele taal; die des harten is zeker de beste en welsprekendste. 13..^ ,,, uu^ tater trad de heer Franken de zijkamer binnen. Hij behoefde niet te vragen, of Elise zich gelukkig gevoelde. De vreugde deed hare oogen schitteren.
,Wel," zeide hij, meer gedwongen dan hartelijk, „ik zie, dat ik te laat ben gekomen, mijnheer Walton, om u mijn formeele toestemming te geven tot uwe verloving met mijne dochter. Ik wil hopen, dat gij te zamen gelukkig zijt en blijft."
Elise had deze min of meer koele begroeting gehoord, maar niet anders verwacht. Zij hoopte echter, dat haar vader nog eenmaal betere gedachten zou koesteren. Zij snelde op hem toe en kuste hem, terwijl Frans hem de hand bood, die hij aannam.
Frans had slechts drie dagen vrij. De werkzaamheden aan de iabriek gedoogden geen langere afwezigheid, en hij was rondborstig genoeg, te erkennen, dat zijn arbeid hem zeer ter harte ging. Hij had eene machine onder handen, die hem veel hoofdbreken kostte, en hij stelde er zijne eer in, die zoo goed en zoo spoedig mogelijk te kunnen afleveren. Elise was al blijde, dat zij ten minste drie dagen zijn bijzijn zou genieten, en zag over de scheiding heen naar ue toekomst, wanneer zij hem voor altijd zou bezitten.
De vrouw van den Werktuigkundige. 2



In dien tusschentijd moest zij hem aan vrienden en bekenden als haren verloofde voorstellen. Zij zag er wel wat tegen op; maar 't behoorde tot den goeden toon en 't was niet te vermijden, al voelde zij ook, dat hare keuze niet aan aller verwachting voldaan had. Er waren vele oude, en ook jonge juffrouwen, die elkander hadden toegefluisterd — en zulke fluisteringen blijven in een Achterhoeksch stadje geen geheim, — |dat zij niet begrijpen konden, hoe Elise hem had verkozen boven Herman Sanders.
„Hij is veel te min voor haar," meende de eene.
„En hoe stijf!* fluisterde een tweede.
„Die twee lijken wel wat op een boekverkoopers-speculatie!" zei een derde.
„Hoe zoo?"
„Wel, 't is een bundel poëzie en proza in één band."
„Ja, Elise is wat verheven, wat romantisch, en hij.... een weinig droog."
„Zij zal er spijt van hebben."
„En berouw ook. Zij zal onze gezellige kringen en kransjes missen, en wat kan hij, de man zonder fortuin, die alleen van zijn handenarbeid moet leven, haar anders aanbieden dan.... misschien een partijtje onder arbeiders en werklieden!"
„Zult gij haar ontvangen, als zij met hem een visite komt brengen ?*
„Ik weet het nog niet. Misschien wel."
„Ik ga gelukkig morgen de stad uit en zal dus niet de eer van een dergelijk bezoek genieten."
„Maar Elise was toch altijd uw beste vriendin! Zou het haar niet grieven, wanneer gij haar op deze wijze uit den weg gaat?'
„Wel mogelijk, maar 't is mijns inziens de zachtste wijze om haar te doen gevoelen, dat ik haar niet kan gelukwenschen."
„Je zult misschien nog wel van plan veranderen.... kom, kom, zoo'n visite is gauw voorbij, en men behoeft immers niets bijzonders te zeggen. Wat mij betreft, ik zal haar heel deftig en zelfs gratieus ontvangen."
„En ik ook — ik ook!"
Elise begreep, dat er aldus gefluisterd werd, en vele families hare komst zouden afwachten, een vriendelijke houding aannemen, maar achter haar rug toespelingen en aanmerkingen maken.
Deze fijne soort van huichelarij schijnt tot de samenleving te behooren, tengevolge van gemis aan of van het niet in praktijk brengen van oprechtheid, 't Is dan ook zeer moeilijk, altijd oprecht te wezen. Stel: ge zit in uw binnenkamer en ziet een uwer kennissen uw stoep opgaan, blijkbaar om u een bezoek te brengen. Maar ge houdt niet van hem. Wel kunt ge de deur voor hem niet gesloten houden,



maar gij ziet hem liever gaan dan komen. Hij is zoo vervelend, zoo alledaagsch! En hij blijft altijd zoo lang. Men kan hem niet wegkrijgen! Intusschen heeft de meid hem binnengelaten, en daar hij u aan het vensterraam zag, kunt gij hem geen belet geven en .... gij ontvangt hem met een allervriendelijksten glimlach.
„Zeer aangenaam, dat u mij eens komt bezoeken! Ik dacht al: zou mijnheer mij vergeten? Nu, ik verheug mij u te zien. Neem plaats .... En hoe maakt het uwe familie?"
Zoo iets eischt de burgerlijke beleefdheid. Maar iedereen voelt, hoe onwaar zulk eene soort van burgerlijke beleefdheid is. Hoe meer wij die bestrijden, des te meer kunnen wij er toe medewerken, dat dergelijke huichelarij uit de samenleving verdwijnt.
Elise kende deze praktijken. Zij leefde in eene maatschappij en binnen kringen, aan wier stilzwijgende overeenkomsten en gebruiken zij gewoon was.
Zij moest zich er dus in schikken. Wilde men haar niet hartelijk ontvangen, welnu, zij had aan de eischen voldaan.
De visites werden dan ook behoorlijk afgelegd en — vielen nogal mee.
Maar hoe met de familie Oker?
Zij had zich voorgenomen daar geen bezoek te brengen, niet slechts omdat zij voor mevrouw geen sympathie gevoelde, maar ook en vooral wegens het verongelukte aanzoek van Herman, waardoor zijne familie zich beleedigd moest achten. Zij oordeelde het dan ook zeer ongepast, daar zij, door er heen te gaan, de verbittering gewis nog grooter zou maken.
Dit besluit kwam haar vader te weten. Hij zag er ook wel iets onvoegzaams in, maar van zijn kant wilde hij alles vermijden om de vriendschappelijke betrekking, waarin hij tot den heer Oker stond, af te breken. Hij was er dan ook heengegaan, alsof er niets voorgevallen was.
„Elise," zei hij op koelen toon, „het zou mij zeer grieven, zoo gij met mijnheer Walton geen bezoek bracht bij de familie Oker. .... Zwijg maar, ik ken al uw tegenwerpingen en ook uw antipathie tegen mevrouw; maar ik geloof, dat mijnheer en mevrouw verstandige menschen zijn, die begrijpen zullen, dat zoo iets meer gebeurt, maar dat deswege de vriendschap niet behoeft afgebroken te worden. Ik houd het er voor, dat zij u verwachten .... Spreek mij niet tegen. Denk er aan, dat mijnheer Oker mijn vriend is en dat, zoo gij er niet heengaat, gij hunne deur ook voor mij gesloten hebt."
Elise begreep deze laatste woorden zeer goed. Wat zou er dan van 't schaakpartijtje worden, waarvan haar vader zoo'n liefhebber was?
„Ik zal er heengaan," zeide zij, „omdat u het verlangt.'
Haar bezoek had geen gunstig gevolg. Zij was er met Frans



heengegaan en ontving van de dienstmaagd de boodschap, dat de familie haar niet kon ontvangen.
't Was grievend, maar zij vond deze bejegening toch beter dan op speldeprikken onthaald te worden, en haar vader kon haar niet verwijten, dat hij de schaakpartij om harentwil had moeten opgeven. Zij was nu ook ten volle overtuigd, dat zij in mevrouw Oker een vijandin had gevonden, die hare indrukken wel in marmer, maar nooit in 't zand schreef.
Gelukkig voor Elise, dat ze zich voornam deze koele afwijzing te vergeten. En dit viel haar te gemakkelijker, nu zij in de tegenwoordigheid van haar Frans zooveel goeds en liefs genoot. In hare vreugde bouwde zij zich luchtkasteelen, en wanneer zij haar vader aantrof, gebogen over zijn arbeid, dan drukte zij een kus op zijn voorhoofd en fluisterde hem in 't oor:
„Als ik met Frans getrouwd ben, dan weet ik wel, wie spoedig bij ons komt. Hoe gezellig zal dat zijn! En lang zal 't immers niet duren, of de begeerte naar rust zal u drijven uwe betrekking neer te leggen en voorgoed bij ons te wonen. O, hoe heerlijk zou dat wezen! Ik stel het mij voor, hoe prettig u het bij ons zult vinden; vooral, 'tgeen ook mijn voornemen is, als ik u van alles kan omringen wat u lief is. Ik heb in mijne gedachten reeds alles gearrangeerd. Weet u, ik zal....*
„Houd toch op!" viel de oude heer haar glimlachend in de rede, en schoof haar arm van zijn hals af. „Houd toch op! Gij zijt nog altijd dezelfde haastige en voorbarige, die gij tien jaren geleden waart, toen ik u als kind daarover moest bestraffen. Denk toch niet zoo ver vooruit. Bepaal u bij het heden."
„Maar u komt toch immers bij ons?" vroeg zij een weinig neerslachtig.
„Wij zullen zien, wij zullen zien," antwoordde hij. „Komt tijd, komt raad."
En zou de oude beukeboom geen bezoek ontvangen?
Telkens en telkens was het reeds uitgesteld; maar op aandringen van Elise werd op den laatsten morgen van Frans' verblijf in de stad de wandeling naar de geliefkoosde plek ondernomen, en toen Elise met hem in de schaduw der breede takken gezeten was, was het haar, alsof de boom er nog nooit zoo heerlijk had uitgezien als thans. De houtduif liet haar gezellig roekoe hooren; de vogels zongen hun beste lied; de vlinders fladderden vroolijker dan ooit en het beekje murmelde zachtjes na, wat het gelukkige paar elkander toefluisterde.
Wat al herinneringen onder dezen boom!
„En weet je nog wel, Frans, den laatsten keer dat je hier wa3,



hoe ik een paar bloempjes wilde plukken en daarbij mij n^ voet uitgleed? Weet je 't nog, hoe je mij tegenhieldt en opvingt?"
Frans wist het wel, maar liet haar liever gpreken, en slechts nu en dan drukte hij haar vol verrukking aan zijn borst.
„En zie, juist op dezelfde plek waar je nuzit," ging zij voort, „las ik op den bewusten morgen je eersten brief. O Frans, ik kan je niet zeggen, hoe ik toen genoot."
Aldus keuvelde zij voort, totdat de tijd noopte deze plaats te verlaten. Lachend en schertsend volgde het jonge paar den weg tusschen het kreupelhout en weldra stond de beuk weer alleen.
Zou het altijd zoo blijven?
Gij, oude beuk, zult het ons later wel vertellen. Wanneer gij eenige jaren achtereen uw gewaad verwisseld hebt, wanneer de herfststormen van jaar tot jaar uwe takken hebben geschud en geknakt; wanneer er een klaagtoon ruischt door uwe verwelkte bladeren en gij zelf in kracht vermindert, — dan zult gij gewis andere tooneelen aanschouwen dan waarvan gij nu getuige waart. Het jnenschelijk leven biedt meer wisselvalligheden aan, dan waaraan gij onderhevig zijt. Gij hebt onder uw lommer geslachten zien komen, groeien en verdwijnen. Spelende kinderen dartelden om u heen; gij zaagt de verrukking en den gloed op de wangen van een jeugdig paar;
gij hoordet hun minnekoozen maar zult gij ook nog eens
aanschouwen, hoe en waardoor de harmonie van liefhebbende harten kan ontstemd worden; hoe de storm des levens de edelste verbindingen kan verbreken en een tranenvloed den blos der vreugde kan wegvagen ?
Wij zullen het afwachten.
Voorloopig zeggen wij u vaarwel. Groei en bloei maar voort, oude beuk, en wanneer uw teeder groen door den adem der lente bewogen wordt, denk er dan aan, dat 's levens lente niet altijd duurt, maar dat ook zij evenals uw dos spoedig bedekt wordt met donkerder kleuren en zomer- en herfsttijden te gemoet gaat, die breede schaduwen werpen op 's menschen levenspad.
Ons wachten thans tooneelen van den ernst des levens; van een leven, dat zich niet tevredenstelt met het bouwen van luchtkasteelen en het najagen van droomen, maar dat werkelijkheid verlangt en zich van de schaduwen wil losmaken door tot hooger licht door te dringen.



m.
HUISELIJKE TOONEELTJES.
Wij gaan vier jaren voorbij, en vinden Elise — thans mevrouw Walton — in hare huiskamer. Dicht bij het venster, dat 't uitzicht geeft op een achterwijk der stad, staat haar werktafeltje, dat
eopena is en waaruit zij van tijd tot tijd iets neemt ten gebruike ii het naaiwerk, 'twelk zii nnrW ImnHon Jiflpff "NTnnct rtu mrV
tafeltje staat een wieg, en nu en dan stoot zij er zachtjes aan, zoodra zich eenig geluid, soms ook wel gekreun, daaruit laat hooren.
Midden in het niet al te groote vertrek, vlak bij de tafel, zit een knaapje van ongeveer driejarigen leeftijd op den grond en speelt met een houten paardje. De kamer ziet er gezellig uit. Wel zijn de meubelen niet van de fijnste soort; maar zij harmonieeren toch met kleed en behangsel en getuigen van den goeden smaak der huisvrouw. Op alles rust het waas der bevalligheid; zelfs de schilderijen en gravures aan den wand bewijzen, dat zij, die ze daar heeft doen ophangen, zin voor het schoone en edele bezit.
De marmeren pendule, die op den schoorsteenmantel staat, wijst op ruim vier uur, en Elise heeft zich reeds een paar malen naar het venster gebogen, in de verwachting haren man te zien komen. De tafel is gedekt, en zoodra zij van verre haren Frans ziet, zal zij Hanne last geven het eten op te dragen.
Maar Frans komt nog niet.
«Hij kan zeker weer van zijn arbeid niet scheiden," fluistert zij bij zich zelve. „Ik vind het heerlijk, dat hij er zijne eer in stelt uitmuntende werktuigen te vervaardigen; maar hij gaat er te veel in.op en vergeet wel eens, dat wij ook rechten op hem hebben.... Hij is zoo weinig bij mij," ging zij voort, terwijl zij weer een stootje gaf aan de wieg, waarin de kleine Mina zich roerde. „Kon ik daarin maar eens verandering brengen!" zuchtte zij.
„Hup! Hup! Hup paad!' roept de kleine Felix, die op den grond zit en met zijn kleine vuistjes het houten paardje voortduwt.
't Paard, dat op gebrekkige wieltjes is voortgerold, staat nu zoo ver van 'tkind af, dat zijn handjes het niet kunnen grijpen.
_ «Paad, hier kom bij Fé!" roept de kleine, en daar het houten dier niet dadelijk gehoorzaamt, kruipt Felix er heen en geeft het klappen. Door deze aanraking valt het paard om.
„Paad stout! Paad stout!" roept het kind. „Paad staan blijvenI"



variétés", die eerst kort geleden hun intocht hadden gedaan. Elise had echter weinig behagen in dergelijke voorstellingen, zoomin als in den eigenlijken stadsschouwburg. Haar zin ging naar iets hoogers en verheffenders uit: zij dweepte met muziek.
„Hoe prachtig heeft Döhler gespeeld 1" zeide zij op een avond, toen zij met Frans te huis was gekomen. „Zijne vingers gleden over de toetsen, zonder dat men er oog op kon houden. Hoe schoon was zijn voordracht van „La plainte d'une mère"! Vond je dat niet?"
Frans wist het antwoord niet te vinden.
„Was het niet roerend?" ging zij voort. „Mij dunkt, elke toon drukte de klacht der moeder levendig uit. Ik ben er bewogen van geworden."
Haar man had zich wel niet verveeld zooals in de kerk, maar toch weinig van de uitvoering begrepen Hij had zich niet de moeite gegeven de gedachten van den componist te raden, veel minder ze te volgen, 't Eenige, wat zijn aandacht trok, was de telkens wederkeerende klaagtoon die 't geheele muziekstuk doorliep, en die hij wel aandoenlijk, maar toch onnatuurlijk vond. Ten slotte had hij zich in den geest binnen den salonvleugel verplaatst en zich verlustigd aan het mechanisme daarvan.
Evenzoo ging het hem, wanneer Elise zich voor hare piano plaatste.
„Frans," zeide zij, „zie, de boekverkooper heeft mij „Die Zauberflöte" ter bezichtiging toegezonden. Mag ik je eens iets van dat heerlijke gewrocht van Mozart doen hooren? Ik zal mijn best doen, al gaat het nog niet zoo vlug, als ik wensch."
En zonder zijn antwoord af te wachten begon zij, en speelde door, totdat zij eindelijk een oogenblik ophield en haren man, die achter haar stond, haastig toefluisterde:
„Hoor nu goed toe. Thans komt het schoone lied van de „Königin der Nacht":
„Zum Leiden bin ich auserkoren."
Zij speelde en genoot onuitsprekelijk in deze prachtige compositie.
En Frans?
„Die Königin der Nacht" had hem niet geroerd door haar lied. Daar het deksel van de piano omhoogstond, was het mechaniek voor hem zichtbaar geworden, en nu had hij zich beziggehouden met het spel der hamertjes, die de snaren deden trillen, na te gaan. Zou hij er niet iets op kunnen vinden om het mechanisme öf te vereenvoudigen, bi den toon sterker te doen worden?
En met deze gedachten vervuld, zette hij zich op een stoel, liet het hoofd op de vlakke hand rusten en verplaatste zich met piano en hamertjes en snaren in zijne werkplaats.
De laatste tonen waren weggesmolten, en toen Elise, in verruk-



king, zich omwendde en hem zoo stil zag zitten, hoopte zij bij hem meer zin en gevoel voor de edele muziek opgewekt te hebben. Zij wilde er hem over onderhouden, maar er kwam iets tusschenbeide, daar zij de kamer uit moest.
't Was maar goed, dat Elise hem niets had kunnen vragen. Zij, die in geestvervoering was, zou uit haren wolkenwagen gevallen zijn.
Dergelijke tooneeltjes konden ook niet uitblijven bij echtgenooten, wier behoeften zoozeer verschilden; maar toch, hun huwelijkshemel werd er niet al te zeer door bewolkt. De liefde had er niet onder
feleden, allerminst bij Elise. De liefde denkt ook geen kwaad, zij oopt en gelooft altijd het beste.
Zou Elise evenwel niet wenschen, dat sommige dingen anders werden en, bij voorbeeld, Frans meer tot hare gevoelens en neigingen overhelde? En als hij dat kon, mocht hij het ook wel doen. Hij had haar uit een zeer gezelligen kring overgebracht naar eene stad, waar zij bijna niets had dan zich zelve en haar allernaaste omgeving. Hoevele goede vrienden en vriendinnen had zij in 't landstadje achtergelaten, — en hier, in de hoofdstad, was er bijna niemand, met wien ze omgang had. Een paar malen was zij op de thee gevraagd bij mijnheer en mevrouw Hulsling en even zoovele keeren had zij hun bezoek ontvangen. Toen zij in deze afgelegen buurt kwam wonen, werden er wederzijdsche bezoeken afgelegd bij en door de naaste buren, maar die hadden geen verder
fevolg gehad. De eenige persoon, die nu en dan nog wel eens wam, was zekere heer Gevers, een stadsambtenaar, iemand uit de kleine burgerklasse, die zich echter zeer beschaafd wist uit te drukken. Elise kon niet ontkennen, dat zij hem gaarne zag. En waarom? Hij geleek sprekend op den apostel Johannes, wiens afbeelding in de binnenkamer hing, en daar zii eerbied koesterde voor dezen ziener, verblijdde het haar steeds, den heer Gevers te ontmoeten, 't Was maar jammer, dat Frans zijn omgang niet begeerde.
Behalve genoemde personen bezocht haar van tijd tot lijd juffrouw Charlotte Krimpen, die zij bij de familie Hulsting aangetroffen had. Nu en dan kwam ook de concierge van de fabriek, Pot genaamd, die 6f een boodschap óf een briefje bracht van Frans en dan bij Hanne in de keuken op antwoord wachtte. Andere personen zag Elise zelden in haar huis en op geen visites kon zij beter rekenen dan op die van den dokter.
Welk een verschil dus met vroeger, en dat voor een levenslustige, hooggestemde jonge vrouw als Elise!
Toch klaagde zij niet.
Frans was haar alles, en in zijn bijzijn, met den spelenden Felix aan hare voeten en de kleine Mina op den arm, genoot zij van 't oogenblik, 'twelk zij trachtte vast te houden.



Slechts éénmaal in die vier jaren was hare liefde aan 't wankelen geweest; slechts éénmaal, en dan nog wel gedurende een paar seconden.
Op zekeren middag verwachtte zij haren man. Hij had haar doen weten, dat er in zijn atelier aan de fabriek een kleine vertimmering moest plaats hebben en hij om die reden op ongewonen tijd te huis zou komen en daar zijn arbeid voortzetten. Nu wilde Elise hem eens bij zijn komst verrassen. De kleine Felix was juist ongeveer een jaar oud, had reeds een paar malen duidelijk „pappa" gezegd, en — wat 't verblijdendst voor hem moest zijn — het kind had dien morgen voor 't eerst op zijn voetjes gestaan —gestaan, zonder zich aan moeders jurk, hand of stoel vast te houden. Nog meer, hij had geloopen van de tafel naar de deur, had zich daar wel laten vallen, maar toen zij hem optilde, was hij opnieuw gaan loopen. 't Ging nog wel zeer waggelend en wankelend, en zij volgde zijne schreden met uitgebreide armen, om hem te hulp te schieten, maar toch, de kleine bereikte de deur of stoel of piano of tafel, zonder te vallen en zich te stooten. 't Was voor haar een kostelijk tooneeltje, de eerste schreden van haren lieveling na te gaan, en telkens lachte zij, wanneer Felix, tevreden over zijne pogingen, haar glimlachend aanzag. Dan nam zij hem op hare armen, kuste zijne blozende wangen en danste met hem de kamer rond.
Frans wist het nog niet, dat zijn zoon reeds zoo vlug op de voetjes was. Elise had er hem wel op voorbereid, en hij verheugde er zich over, maar zij dacht niet, dat het reeds zoo spoedig geschieden zou.
En nu wilde zij hem daarmede verrassen.
Hanne moest op den uitkijk staan, om haar te waarschuwen wanneer mijnheer kwam, en op een gegeven teeken zou zij zich midden in de kamer plaatsen. Zoodra dan de deur openging, zou zij Felix, dien zij vóór zich had staan en wiens blond kopje tot aan hare knieën reikte, loslaten. De kleine zou dan op zijn vader toeloopen en.... hoe zou hij dan verrast worden, als hij de eerste schreden van zijn zoontje zagl
Daar kwam Frans aan.
„Felix," fluisterde Elise den kleinen jongen toe, „daar komt pa. Loop nu naar de deur.... Zoo! Laat ma's hand los! Goed zoo! Daar is pa! Loop nu!"
De deur werd geopend en.... haastig kwam Frans binnen. Hij bleef wel een oogenblik, als verrast, staan, toen hij zijn balanceerend kind zag, maar hield er zich niet lang bij op, legde snel de hand slreelende op 't hoofd van den kleine en zei op een toon, die geen tegenspraak duldde:
„Elise, ik heb geen tijd. Ik moet naar boven en in mijne werkkamer teekenen en berekenen. Mij is opgedragen een nieuwe soort



Maar hij is haar voor geweest en omhelst haar hartelijk op hetzelfde oogenblik, dat Felix de gang inkomt en onder den uitroep: „Daar is pa!" zijns vaders knieën beetpakt.
IV.
TWEE BEZOEKEN.
De fabriek der heeren Prins & Co. bestond reeds sedert vele jaren. Opgericht door den vader van den tegenwoordigen eigenaar, had zij eerst met groote moeilijkheden te kampen gehad; maar door ijver en spaarzaamheid waren alle bezwaren overwonnen en kon de heer Evert Prins, als eenige zoon, haar geheel schuldvrij bij zijns vaders dood aanvaarden. Gedurende de eerste jaren dat hij zich aan 't hoofd der firma geplaatst zag, ging de fabriek ook goed vooruit, ^ vooral ten gevolge van de goede administratie, die den heer Louis Hulsting toevertrouwd was, en niet minder door de kunde en den ijver der werklieden, die reeds tijdens het leven van den vader aan de fabriek verbonden waren. Plotseling evenwel kwam en eene verslapping in den gang der zaken. Een der bekwaamste werktuigkundigen overleed en zijne plaats bleef langen tijd onvervuld. Er kwamen klachten over geleverde werktuigen en de bestellingen bleven uit. Ook het krediet begon te lijden en de glans van den goeden naam der firma geraakte aan het tanen. Waaraan dit te wijten was, scheen niet met juistheid bekend te zijn. Men mompelde allerlei. Binnenshuis werd er gefluisterd, dat de heer Prins op al te grooten voet leefde, koets en paarden hield, die best konden gemist worden, en zeer uithuizig was. In handelskringen, op de beurs en in sommige clubs ging het gerucht, dat hij een hartstochtelijk speler was, die zich niet vergenoegde met in onsolide fondsen te speculeeren en prolongatiën te sluiten, maar zelfs weken achtereen naar het buitenland vertrok om aan speelbanken zijn hartstocht bot te vieren. Op sommige tijden scheen hij goed bij kas te zijn en kon hij dan ook de loopende schulden der fabriek afbetalen j maar men schoof dit op rekening van goed gelukte speculaties of op ;t sluiten van geheime leeningen. Hoe het zij, de fabriek scheen zich nog staande te kunnen houden, vooral daar het den heer Prins gelukt was, den heer Frans Walton,



een zeer bekwaam werktuigkundige, aan zijne zaak te verbinden.
Vier weken vóór den dag waarop wij Frans Walton te huis zagen komen, beetgepakt als hij werd door zijn kleinen Felix, zien wij den heer Prins het kantoor verlaten en den weg nemen naar de Keizersgracht, waar de heer Verstout, een algemeen geacht notaris, woont. Hij heeft aan een der bedienden zijn kaartje afgegeven en is door dezen geleid naar het voor den notaris afgezonderd vertrek.
De heer Verstout is alleen, heeft den binnenkomende vluchtig begroet, hem een stoel gewezen, en verzocht een paar oogenblikken geduld te hebben, daar hij juist bezig is een brief te schrijven. Hij buigt zich dan ook over zijn schrijftafel en zet zijn arbeid voort.
Inmiddels werpt de heer Prins een blik door het vertrek. Waarheen hij ook ziet, overal papieren, bundels, liassen, akten, beschreven stukken en, hier en daar, blikken trommels, zeker van gewichtiger inhoud dan die bij de legermacht in gebruik. De notaris schijnt een zeer drukke praktijk te hebben. Hij belast zich dan ook niet slechts met het maken van testamenten en contracten, den koop en verkoop van huizen, landerijen en meubelen^ maar is ook de bewaarder en administrateur van aanzienlijke kapitalen, hem door renteniers, handelaren, landlieden en zelfs door personen uil de kleine burgerij toevertrouwd. Deze gelden weet hij op de^ voordeeligste wijze te beleggen, 'tzij door het aankoopen van binnenlandsche effecten of door het sluiten van hypotheek, en iemand, die een goeden naam bezit of eenigen deugdelijken waarborg kan geven en in plotselinge geldverlegenheid is gekomen, verlaat, zoo hij zijne hulp inroept, zelden onbevredigd en ongetroost het kantoor.
Dicht bij de plaats waar de heer Prins -zit, staat een tafeltje, ruim voorzien van bijeengebonden effecten: Russen, Oostenrijkers en Spanjaarden broederlijk vereenigd. Elk pak heeft op het midden een stevige strook papier, met een koord daaromheen bevestigd, en op een dezer strooken leest de heer Prins de volgende woorden: „Mevrouw de weduwe B. Oker, geboren Dornik."
De notaris heeft den brief ten einde gebracht, leest dien nog eens bedaard over, vouwt hem dicht en schrijft er het adres op, waarna hij aan een boven de schrijftafel hangend schelkoord trekt en den binnenkomenden bediende deu brief ter bezorging overgeeft.
Hij handelt als een man, die zijn tijd en zijne personen^ kent. Zou hij wel zooveel omslag gemaakt en niet eerst den brief ter zijde gelegd hebben, wanneer hij niet geweten had, dat zijn bezoeker op hem moest wachten en eenigszins van hem afhankelijk was?
De notaris keert zich langzaam op zijn stoel om en zegt nu op tamelijk welwillenden en beleefden toon:
,Ziezoo, mijnheer Prins, nu ben ik tot uw dienst. Wat was er van uw order?"



„Ik kom met U over geldzaken spreken," is het antwoord, .kopende door u aan eenig kapitaal geholpen te worden.
Hii zag bij deze woorden den notaris uitvorschend aan, als om op zijn gelaat te lezen, dat hem geen teleurstelling zou wachten. Maar de heer Verstout, aan dergelijke bespiedende blikken gewoon, liet noch goed-, noch afkeuring blijken. Zijn gelaat bleef strak, hoewel niet onvriendelijk, 't Was immers mogelijk, dat er voor hem wat te verdienen viel, en waartoe dan niet vriendelijk en
voorkomend te zijn? . . . .
-Eenig kapitaal," zeide hij. „Mag ik vragen: is dat kapitaal benoodigd voor de firma, voor de fabriek of voor u particulier? „Gedeeltelijk, of beter gezegd, voor beide."
_In hoeverre, als 't mij veroorloofd is te vragen? ^
„Ik ben van plan de fabriek te vergrooten. Er is veel werk,
maar wij missen ruimte."
„Goed," zei de notaris, „dat mag ik gaarne hooren. Dat geett moed voor de toekomst. Mij dunkt, wanneer de fabriek vooruitgaat, zooals ik vertrouw en ook sinds kort vernomen heb, en als er uitbreiding noodig is, zal daarvoor wel geld t.e vinden zijn, bij voorbeeld, bij wijze van aandeel te laten nemen in de zaak.
„Daartoe zal ik moeilijk kunnen besluiten, want ik kan dan niet de eigenaar blijven en wordt hoogstens directeur, 't Strookt ook niet met de bepalingen, door mijn vader bij testament gemaakt, dat de fabriek in 't bezit der familie moet blijven en niet in handen van aandeelhouders mag overgaan, tenzij bij versterf.
„Dan wordt het bedenkelijk," meende de notaris.
„Hoe zoo?" ,
„'t Zal dan moeite kosten, u het benoodigde geld voor het
bijbouwen te verschaffen." , .
„Dat zie ik niet in," zei de heer Prins, een weinig gevoelig; „wanneer de zaak slechts goed aan de geldschieters wordt voorgesteld en zij gewezen worden op den goeden gang der zaken in de laatste vier jaren, dan is er toch, mijns bedunkens, geen reden om te weigeren een kapitaal, bij voorbeeld van tien duizend gulden, voor te schieten. De geldschieters ontvangen immers goede rente._ „U hebt er een goed woord bijgevoegd," merkte de notaris aan, „namelijk, dat er uws bedunkens geen zwarigheid voor de geldschieters bestaat. Maar ik ken de heeren beter. Ze hechten weinig waarde aan voorstellingen; effecten, grondbezittingen, huizen en desnoods deugdelijke borgen geven hun meer zekerheid dan balansen en uitzichten op toekomstige welvaart, 't Spijt mij, dat ik het u zeggen moet, maar ik ken niemand, die bloot op den naam der firma een kapitaal zou voorschieten. De menschen zijn voorzichtig en worden hoe langer hoe wijzer."



t Was een teleurstelling voor den heer Prins ; maar hoe dikwijls bij, ook bij anderen, reeds het hoofd gestooten had, toch gaf hij de hoop niet op. Het ging hem als den man, die in een rivier tot aan den hals in 't water stond, dicht bij een boom met overhangende takken, welke^ hij slechts door een sprong kon bereiken.
Hij wilde dien sprong ook wagen.
«Aangenomen," zeide hij, „dat u geen kans ziet het geld bij anderen los te krijgen, zoudt u mij privatim dan den dienst niet willen bewijzen mij te helpen, zoowel voor den aanbouw der fabriek als voor mijn eigen persoon?"
,0 juist," gaf de notaris ten antwoord, „u hadt ook geld noodig voor u zelf." ° 6
„Ja, ook ongeveer tien duizend gulden."
«Te zamen dus twintig duizend gulden."
„Om u te dienen. Zoudt u mij die niet kunnen verschaffen ? U zoudt er mij een belangrijken dienst mede bewijzen."
De notaris zweeg. Hij wilde hem hierdoor uitlokken meer te zeggen, waarvan hij later voordeel zou kunnen trekken. Hij kende zijn man en — vertrouwde hem niet, daar hij wist, dat hij met een speler en een speculant te doen had.
„Ik ben er dringend om verlegen," ging de heer Prins voort, hopende door zijne voorstelling hem tot helpen te bewegen. „Ik heb verschelden prolongaties gesloten, en ongelukkig genoeg zijn juist die enecten de laatste dagen zoo naar den kelder gegaan, dat de makelaar surplus verlangt — en dat heb ik op 't oogenblik niet."
„Geen aangename ondervinding," meende de notaris, „en ook geen goed vooruitzicht, want die effecten — ik ken ze — bliiven nog steeds dalende "
„Maar ze moeten stijgen!" viel de heer Prins hem haastig inde rede. „Laat ons slechts een maand wachten, dan zullen zij gewis .we^ch' een nog hoogeren koers gekregen hebben."
„Welnu, zei de notaris zeer kalm, „wanneer u dat zoo zeker weet, wacht dan die stijging af."
„Als ik dat maar kon! Maar de makelaar wil nu surplus hebben, en zoo hij dit niet spoedig, bij voorbeeld in een dag of acht, krijgt, dan verkoopt hij de stukken en lijd ik een schade, die ik niet te boven kan komen."
„Maar kan de kas der fabriek u niet te hulp komen?" vroeg de notaris. 6
'tWas eigenlijk een ondeugende vraag, want hij wist immers, dat de kas der fabriek en de heer Prins één waren. Maar 't was ook bloot gevraagd om uit te lokken.
„Voor 't oogenblik niet," was het antwoord. „U weet, 'tging vroeger met de fabriek minder gunstig; doch nu gaat alles weer



vlot: de oude dingen zijn afgedaan en spoedig zal ik meer ruimte krijgen, een grond te meer om mij te helpen ter voorkoming van belangrijke schade. Bovendien...."
Hij zweeg plotseling, want 'tgeen hem thans op de lippen zweefde, zou hij gaarne verzwegen hebben. Maar de vrees, niet te zullen slagen, maakte hem gejaagd, zenuwachtig en onnadenkend.
„Bovendien...., wilde u zeggen," zei de notaris.
De heer Prins streek zich eens over het voorhoofd, dat klam begon te worden.
„Ik ben zoo dwaas geweest borg te blijven voor een aannemer te Rotterdam," antwoordde hij, ,en daar die man niet kan betalen, word ik er voor aangesproken.*
„Begrijpelijk!"
„Nu^is het geld wel niet weg," ging de heer Prins voort, „want de familie van dien aannemer is welvarend en zal er mij niet alleen voor laten zitten; maar dat helpt mij op het oogenblik niet. Ik verzoek u dus dringend, mij uw hulp te verleenen."
„Ik zou 't gaarne doen, waarde heer, maar ik heb geen geld los en weet ook niemand, — ik herhaal dit uitdrukkelijk — die u twintig duizend gulden zou willen leenen zonder voldoende zekerheid. Kunt u die geven?"
'tWas weer een ondeugende vraag, want als de heer Prins voldoende zekerheid had kunnen geven, behoefde hij hier immers niet langer op de pijnbank te zitten.
„Bij voorbeeld," ging de notaris voort, „door een hypotheek op uw huis, dat, zoover ik weet, nog onbezwaard is."
„'tGaat niet," zei de heer Prins. „Het huis is in 't bezit mijner vrouw...."
„O ja, 't is waar," viel de notaris hem in de rede. „U is met huwelijksvoorwaarden getrouwd. Maar, mij dunkt, daar is wel een mouw aan te passen; mevrouw zal u zeker gaarne te hulp willen komen."
De heer Prins kwam opnieuw in moeilijkheid. Hij wilde het voor ^ zijne vrouw niet weten, dat hij ongelukkig gespeculeerd had en zich van zijne borgstelling moest kwijten. 'tWas dwaas van hem, dit voor haar te willen verzwijgen, want 't moest toch eenmaal bekend worden en haar ter oore komen. Maar een man van zijn karakter houdt zich liever vast aan een stroohalm en aan hersenschimmen van ingebeelden voorspoed, dan schuld te bekennen. Hij wilde echter deze zijne zwakheid niet belijden en behielp zich met uitvluchten.
„Veroorloof mij u te zeggen," was zijn antwoord, „dat er omstandigheden en familiezaken kunnen bestaan..."
„...waarmede anderen zich niet hebben te bemoeien," viel de notaris hem in de rede.



„Zeer juist gezien," hernam de heer Prins. „Ik kan en wil de hulp van mijne vrouw en hare familie niet inroepen. Liever waagde ik het uiterste. Kon ik wachten,* voegde hij er haastig bij, om den notaris hierdoor tot hulp aan te sporen, „dan zou ik wellicht met eenige familieleden kunnen spreken; maar de meesten zijn op reis, en ik moet vóór hunne terugkomst geholpen zijn."
De notaris wist beter. Hij kende de familie, die wel geld bezat, maar geen vertrouwen in haar bloedverwant stelde, 't Was dus een leugenachtige voorstelling. Maar de heer Prins was niet bang voor een leugen, als dit hem helpen kon. Trouwens, als hij in nood verkeerde, zou hij zelfs Samuël te hulp geroepen hebben.
De heer Verstout trok de schouders op.
„Ik kan u niet helpen," zeide hij, en zich van een maatschappelgk jokkentje bedienende, voegde hij er bij: „hoe gaarne ik het ook deed."
„Maar anderen kunnen het toch zeker 1" riep de heer Prins op bijna wanhopigen toon uit. „Wanneer ik een blik werp op al die trommels, de bundels effecten en andere geldswaardige stukken hier in de kamer, dan zou ik durven vragen: is er onder de eigenaars van al die waarden niet één, tot wien ik mij met goed gevolg zou kunnen wenden? Bij voorbeeld," — en hier wees hij op het tafeltje, waarop, zooals wij weten, eenige pakketten lagen, beschreven met den naam van mevrouw Oker, — „zou deze dame mij niet kunnen helpen? Behooren haar die effecten?"
De notaris knikte toestemmend, maar vond de vraag onbescheiden.
„Vergeef het mij," zei de heer Prins, „maar bedenk, dat ik, om mijn naam te redden, naar alle hulpmiddelen moet uitzien. Ik verkeer dan ook op 't oogenblik in een toestand van opgewondenheid, die mij de grenzen der bescheidenheid doet te buiten gaan. Ik weet het: men vertrouwt u die gelden toe en een derde heeft er niet mede noodig; maar.... in mijn geval, ik bid u, waarde heer, trek toch niet de hand terug, die mij redden kan."
De heer Verstout begon bijna medelijden te krijgen met den wanhopigen man; maar hij moest voorzichtig zijn. Hij wilde zich niet gaarne branden aan een vuur, dat hij zou helpen stoken.
„Hoe zou ik u in dezen kunnen helpen?" vroeg hij op wel willenden toon.
„Door mij eenige inlichtingen omtrent haar persoon te verschaffen en of u mij kunt aanmoedigen, haar te bezoeken, liefst met een aanbeveling uwerzijds."
De notaris moest een oogenblik nadenken en zijn antwoord overwegen.
„Ik zal u zeggen, wat ik weet en denk," antwoordde hij. „Dan



staat het aan u, te oordeelen, welk gebruik u van mijne inlichtingen wilt maken. Mevrouw Oker is, zooals op de strook staat uit gedrukt, eene weduwe; haar echtgenoot is een paar jaren geleden gestorven. Van haar zelve bezat zij reeds eemg vermogen, dat vermeerderd werd met een gedeelte van de nalatenschap van den heer Oker. Bovendien heeft zij onlangs een zeer aanzienlijke erfenis gekregen, waarvan een gedeelte op het tafeltje ligt en ha daags zal toegezonden worden." ^
„Zij is dus een vermogende vrouw?
.Schatrijk.'
„En weldadig, niet gierig, maar behulpzaam /
„Dat is mij onbekend. U begrijpt, dat ik mij met haar doen en
laten niet bemoeien mag." # , , ,
„Maar u kent haar toch^zeker in zoover, dat u mij kunt at- 01
aanraden haar te bezoeken.*
De notaris trok weer de schouders op. . ,
De heer Prins liet hem echter niet los. Hij zat als op gloeiende
St66U6H* • j
„Zou zij gewillig zijn, iemand van mijn stond, die door een samenloop van omstandigheden tijdelijk in nood verkeert, te helpen
en geld te leenen?" .. , , •.
„Ik weet het niet," was 't antwoord. «Voor zoover mij bekend is, geeft zij haar geld slechts als hypotheek op huizen en landerijen: Maar 't is mogelijk, dat zij ook op andere wijze haar geld uitzet.*
„Dus zou ik het wagen haar te bezoekend
„Dit raad ik u af. Het zou voor u veel tijdverlies kunnen zijn. Veronderstel eens, dat mevrouw Oker op reis is, althans met bij uwe komst in de stad is. Dan zou 't moeilijk voor u worden, op
haar te wachten." , .. ,
„Dat is zoo. Ik zou haar dus kunnen schrijven en haar verzoeken mij te ontvangen?"
„Dat vind ik beter." ....
„Nu nog een vraag: Mag ik mij op u beroepen <
„Liever niet. Mevrouw Oker mag niet weten, dat ik met u over
hare geldzaken heb gesproken." .
„Maar vergun mij dan ten minste, dat ik uw naam in mijn
brief vermeld."
„In hoeverre?" , , ,
„Dat ik u ken als notaris en ook wel eens door uwe tusschen-
komst geld verkregen heb.'
„Ik moet u dit afraden. Immers, mevrouw Oker zou — en te recht — u zeggen of schrijven: „Wanneer de heer Verstout u meer dan eens geld heeft verstrekt, zie ik de noodzakelijkheid niet in,



dat ge u tot mij vervoegt.» Wilt u intusschen mijn naam gebruiken, zeg of schrijf haar dan eenvoudig, dat u mij kent."
De notaris wist wel, wat hij zei. Wanneer de heer Prins ziin naam noemde, dan zou mevrouw Oker ongetwijfeld inlichtingen vragen, en deze kon hij geven.
„Goed ' zei de heer Prins. , Ik dank u voor uwe inlichtingen." ga* hem de hand en ging heen.
Nog denzelfden dag schreef hij aan mevrouw Oker, gaf haar in
orte woorden zijn toestand te kennen en verzocht haar, hem toe te staan haar te bezoeken. Eenige dagen later ontving hij ten antwoord, dat zij de geheele week te huis was en hem zou afwachten.
uf'j iIn'••Zag i aIs een SunstiS teeken aan. Immers, zij wist nu het doel zijner komst, en zoo zij niet gezind was hem hare hulp te bieden, zou zij hem öf niet geantwoord, 5f hem geschreven nebben^ dat zij hem niet kon ontvangen.
En inderdaad, de kan3 stond ook schoon voor hem; de hulp zou hem geworden, maar op een wijze en op een voorwaarde, die hij allerminst verwacht had.
Mevrouw Oker zat in hare zijkamer. Sedert eenige weken had zij het rouwgewaad afgelegd en zag er in haar morgentoilet niet onbeva lig uit. Iwintig jaren jonger dan haar overleden echtgenoot,
on zij op veertigjarigen leeftijd nog voor een bevallige vrouw doorgaan. Zij had regelmatige trekken en bezat al de voorrechten, die beschaving, opvoeding en rijkdom aan vrouwen van haar stand kunnen verleenen. Zij verstond de kunst, op aangename wijze een gesprek te leiden, af te dalen tot de behoeften van anderen, of zich op de vleugelen der verbeelding boven het alledaagsche te vernetten. En dat alles zonder een schijn van gemaaktheid te vertoonen. \ an zenuwachtigheid geen spoor. Alleen werd haar koele blik nog kaler tegenover personen, voor wie zij geen sympathie gevoelde; terwijl haar oog begon te schitteren, zoodra zij een hart gevonden had, dat met het hare overeenstemde. Liefde was haar niet vreemd; maar zij kon ze omzetten in haat. Liefde was voor haar als een gedachte, die snel voorbijgaat; maar wanneer de haat door de een of andere gebeurtenis in haar opkwam, dan hield zii dien vast. J
Lit hare zijkamer kon zij het huis zien van den ontvanger, en wanneer zij er den^ blik heen richtte, dacht zij niet aan de aangename uren die zij er weleer had doorgebracht, maar wel aan de eene grief, haar door een^ der vroegere bewoonsters aangedaan, een grief, die eerst wrok bij haar had verwekt en daarna in haat was overgegaan.
Maar waarom dan geen andere zitplaats gekozen? Neen, dat



wilde zij niet. Zij wilde dat huis zien, gedurig zien. Zij wilde haar haat doen aangroeien; zij wilde zich verlustigen met het oog op de toekomst, wanneer zij zich zou kunnen wreken. Zij behoorde tot die zeldzame vrouwen, die nog eer kunnen vergeten dat zij lief hebben gehad, dan dat zij vermogen den eenmaal opgevatten haat uit haar hart te verbannen.
Ruim vier jaren had zij gewrokt, en eiken dag gehoopt, dat zij het middel zou vinden om haar, die haar beleedigd had en die zij haatte, niet slechts te vernederen, maar ook diep ongelukkig te maken. En dat middel scheen zij gevonden te hebben.
't Kwam ongedacht, onverwacht.
Toen zij den brief van den heer Prins ontving, was haar eerste beweging, dien ter zijde te leggen. Wat ging haar de heer Prins aan! Zij kende hem niet. Er waren wel meer fabrieken in het land, die vergroot moesten worden, maar wat had zij daarmede te maken ? Ook waren er menschen in overvloed, die plotseling in nood verkeerden en geholpen moesten worden. Maar men verleent zijne hulp slechts aan bekenden of personen in de naaste omgeving.
De brief werd dus ter zijde gelegd.
Maar toen zij weer den blik op het huis des ontvangers had gericht, zag zij in hare verbeelding door de muren en vensters heen de fabriek van de heeren Prins & Co., waarin Frans Walton werkzaam was. Frans Walton! De man, aan wien Elisede voorkeur had gegeven boven haar neef Herman! En nu drong haar oog door tot in de woning, waar Elise zat te midden van hare kinderen, en straks haren man verwachtte met een van vreugde stralend oog, en met een hart, dat van blijdschap sneller klopte. Langen tijd tuurde zij op deze voorstelling, en zij genoot. Maar 't was niet het genot, dat een liefhebbend gemoed smaakt bij het zien van anderer geluk. Een tijger weet ook, wat genot is, als hij van verre een eenzame hinde ziet, die, onbewust van 't gevaar waarin zij verkeert, vroolijk langs haar weg huppelt. Dat genot neemt toe, naarmate de afstand tusschen hem en haar vermindert, en zich tot den sprong gereedmakende, is het hem, alsof hij haar reeds in zijne klauwen heeft en haar bloed met wellust opzuigt.
Mevrouw Oker heeft den brief weer opgenomen, leest dien nog eens over, denkt na, en . .. haar plan is gereed.
Zij zal den tijger navolgen en den sprong doen.
Oogenblikkelijk schrijft zij aan den heer Verstout en verzoekt hem per omgaande om inlichtingen betreffende den persoon, die hare hulp heeft ingeroepen, waarbij zij hem de verzekering geeft, dat hij rekenen kan op hare geheimhouding. Het antwoord, aat zij ontving, was kort en kwam ongeveer hierop neder: „De door u bedoelde persoon is een man van veel aanleg, hoewel minder tot het goede;



een speculant, een speler, die echter meestal ongelukkig is in zijne ondernemingen; een man die, wanneer hij in nood verkeert, tot alles in staat is en zelfs de booze geesten zou oproepen om hem te hulp te komen."
„Welnu," zeide zij tot zich zelve, „dan is hij juist de man, dien ik zoek, en ik zal zijn booze geest wezen."
Zij zat thans op hem te wachten.
Daar kwam hij.
Haar blik rustte slechts een seconde op hem en zij kreeg de overtuiging, dat hij haar helpen zou de hinde te bespringen. Die onrust in zijn oog, die gejaagdheid in zijn voorkomen, die zenuwachtigheid in al zijn bewegingen, die afspiegeling van vrees en hoop op zijn gelaat, — zij kwamen haar te stade.
Na de eerste begroeting verzocht zij hem op beleefden toon, nog eens duidelijk zijn verzoek bekend te maken, waaraan hij op de voor hem gunstigste wijze voldeed.
Zij liet hem geheel uitspreken en gaf door gebaar noch woord eenige goed- of afkeuring te kennen. Dit viel hem tegen. Wel begreep hij, dat iemand, die tot een onbekend persoon komt met het verzoek hem twintig duizend gulden te leenen, zonder anderen waarborg dan zijn woord, niet met open armen zal ontvangen worden; maar toch, te rekenen naar hare toestemming om haar te bezoeken, had hij spoediger uitkomst verwacht. Haar stilzwijgen verontrustte hem, en vreezende, dat hare goede meening zou beginnen te dalen, ging hij voort met spreken, wees op den hernieuwden bloei der fabriek, en gaf de hoop te kennen, binnen betrekkelijk korten tijd in staat te zijn het kapitaal, dat zij hem zou willen toevertrouwen, met goede rente terug te geven.
Had hij eindelijk de juiste snaar aangeraakt?
'tScheen wel, want zij vroeg: „Kunt u mij ook zeggen, waaraan het te danken is, dat uw fabriek, die — volgens uw eigen woorden — vroeger achteruitging, thans bloeit?"
„Ik had den rechten persoon niet in de werkplaats. De vorige werktuigkundigen verstonden hun arbeid niet goed en gaven aanleiding tot klachten; maar sedert de heer Frans Walton in de machinekamer dirigeert, gaat alles naar wensch."
„Dus hij voldoet u?"
„Zeer, mevrouw."
„Is hij een genie?"
„In zijn vak, voorzeker. Hij is een man van inventie, volhardend in zijn arbeid, en stelt er zijn eer in, goed werk te leveren."
„Mij dunkt, zoo'n man moet gerespecteerd worden."
„Ja, mevrouw."
„En niet slechts gerespecteerd, maar men moet hem ook pousseeren."



„Mag ik vragen, mevrouw, wat u daaronder verstaat? Pousseeren
™ jDa'^is'^zoo,9*1 gaf' zij ten antwoord, terwijl er iets, dat op een glimlach geleek, hare wangen plooide. „Ik gebruik het woord in den zin van voortdrijven, voorthelpen, aanzetten, verheffen. In zijn o-eval bedoel ik al die beteekenissen te zamen. Een man van genie moet in de gelegenheid gesteld worden zijn talent ten toon te spreiden. Hij moet niet beziggehouden worden met t alledaagsche, met werktuigen te vervaardigen die hij eiken dag kan zien; neen, hij moet bekend worden met producten in zyn vak, door manne van geest uitgevonden en ten toon gesteld. Daardoor wordt hij opgewekt, en zoo hij, gelijk u zegt, iemand is van inventie, zal hq hierdoor aangespoord worden machines en wat dies meer zij mt te denken en te vervaardigen, die de andere'overtreffen. Watdunktu?
„Zeer juist gezien, mevrouw," antwoordde de heer Prins, die niet begreep, waartoe deze heenwijzing op Frans Walton moest strekken. Immers, hii kwam niet bij haar om over zijn werktuigkundige te spreken, maar hij verlangde van haar geldelijke hulp. t Kwam hem nu voor, alsof hij op de vraag naar eene beschrijving van het keizerlijk Pal.618 Petersburg tot antwoord kreeg, hoe een Groenlandsche hut er uitzag.
Welnu " vervolgde zij, „dan moet u hem pousseeren. U moet hem eenigen tijd kunnen missen, opdat hij eens de machinefabrieken in andere landen kan bezoeken. Staat u in verbinding, bij voorbeeld,
met fabrieken in Parijs?" t ~ n PAnnrfi
„Om u te dienen, mevrouw, en wel met de vermaarde firma renara,
aldaar. Wij leveren wederkeerig machines."
Dus zou Walton die fabriek kunnen bezoeken t .
"O ia wel, mevrouw," antwoordde hij, niet zonder verwondering over den zonderlingen loop, dien het gesprek genomen had.
„Er zijn zeker ook nog wel andere fabrieken in het buitenland, waar uw werktuigkundige iets zou kunnen zien en leeren
„Gewis, mevrouw." ^
.Kunt u er mij een noemen?" ,.
„Bij voorbeeld — bij voorbeeld,"# stamelde de heer Prins, die inderdaad in verwarring geraakte, „bij voorbeeld... de fabriek van den heer Zilmanca, te Barcelona."
"ja,Smevrouw; hoewel ik geloof, dat de laatste, gedeeltelijk althans, door werklieden van den heer Pénard gedreven wordt.
.Kent u den heer Pénard persoonlijk?" _
Neen, mevrouw, maar onze correspondentie is nogal veelvuldig en" ik ben hem zeer verplicht voor de goede hulp, die hij ons nu en dan bewijst. Daarom te meer speet het mij, dat ik hem onlangs niet van dienst kon zijn."



„In hoeverre?"
ié£ r"wWbnffi
frappeerde hem zoo, dat hij mij verzocht, Walton naar Parijs te zenden om hem nadere verklaring te geven. Hij wenschte zelfs, aat wij — om eens een gemeenzame uitdrukking te bezigen Walton aan hem zouden overdoen. Maar u begrijpt wel, mevrouw dat dit ons moeilijk, ja zelfs onmogelijk is." '
. " v' 18 onmogelijk!" riep mevrouw Oker uit. -Waar een wil is
En hebi °hem O"—.'*•«
„Nog niet, mevrouw."
kan^beschlkken." * ^ berichten' dat hlJ over den ^eer Walton
De heer Prins zag haar vol verbazing aan.
doen kan ïnevr0UW'" zeide hiJ' 'u beveelt miJ iets aan, dat ik niet
„En waarom niet?"
irfiWU14 2yai-n ^uist,-le inan •i?'.die mijne fabriek tot bloei heeft gebracht, en hn eigenlijk de spil is, waarom alles zich beweegt."
7n*^aar Cr ZU i We meer knaPPe Heden in ons land zijn! Zioudt u geen remplajant voor hem kunnen vinden?"
„Niet gemakkelijk, mevrouw."
pr wfnneer zij die u uit den nood wil redden, u verzoekt
er spoedig een te zoeken?
Dit was een lichtstraal voor Prins, die tot dusver in 't onzekere en duistere had rondgetast. Nu begon hij iets te begrijpen. „£eer zeker, mevrouw," antwoordde hij haastig.
„Welnu, zeide zij, „zend Walton naar Parijs. Doe hem niet over, maar houd hem tot nader order aan uwe fabriek verbonden.
^Pfeen schrijf den heer Pénard, dat Walton spoedig zal komen. Ik heb nu eenmaal in mijn hart voorgenomen een man jan genie te pousseeren, evenals ik bereid ben u te helpen, mits u mijn verlangen met tegenwerkt."
„In geenen deele - in geenen deele," antwoordde de heer Prins: Tif dachten u in alles ter wille te zijn."
W'JLb0°P echter'" }ernam ziJ- ^at u mij goed hebt begrepen: Walton gaat naar Parijs, maar blijft aan uw fabriek verbonden. Ik heb daar mijn redenen voor. Iemand dien men pousseeren wil, moet En M l °°! ver,hezen' 'tgeen het gevai zou kunnen worden, S6!" ,h®m aan fdekn.^eer Pénard overdeedt. Ik zou ook gaarne zien, dat hij m de fabriek zeer gerespecteerd en ook door u geëerd werd Een man van zijn bekwaamheid verdient dat. Hij molt ook in fatsoenlijke kringen verkeeren."



Mevrouw had gezegd, dat zij er hare redenen voor had. En die had zij ook. Haar zweefde een spreuk voor den geest: Hoe hooger iemand staat en hoe meer hij geëerd wordt, des te dieper zal zijn versmading zijn, wanneer zijn ondergang daar is.
Wat moest de heer Prins van die laatste woorden denken? Bestond er tusschen haar en Walton zekere — wellicht al te vertrouwelijke — verstandhouding? Wilde zij hem pousseeren, om hem nog bekwamer en harer daardoor nog waardiger te maken ? Hij kon niets anders denken, dan dat zij voor Walton liefde had opgevat. Maar wist zij dan niet, dat hij gehuwd was? Hem zweefde deze vraag reeds op de lippen, doch ... wat ging 't hem eigenlijk ook aan! Wilde mevrouw dien man pousseeren, goed, mits hij maar gered werd.
„Wij zijn dus nu reeds een eind op weg,* hernam zij, „en nu komen wij vanzelf op uw verzoek. De eene dienst is de andere waard. Het spreekt vanzelf, dat u dient geholpen te worden. De verbouwing en vergrooting der fabriek eischt veel geld en uwe particuliere zaken moeten tevens vereffend worden. Bovendien zal het zoeken en vinden van een geschikten remplagant tijd en geld kosten. Welnu, ik ben bereid u te helpen."
De heer Prins boog beleefd.
„Ik moet echter,* ging zij voort, „eenige bepalingen vaststellen ten opzichte van de uitbetaling der door u gewenschte som. Ik wil niet zeggen, dat die som mij te groot is; ook niet, dat het mij niet convenieert ze u te leen te geven; maar ik wil zekerheid hebben, en daar u mij geen andere kunt geven dan uw woord, is deze mij — vergeef het mij — geen waarborg genoeg en moet ik dus een borg hebben.'
„Maar dien zal ik niet kunnen vinden!' riep de heer Prins op een toon van teleurstelling uit.
„U behoeft hem ook niet te zoeken," ging zij voort. „Wij hebben er een, namelijk Walton. Hij is mijn borg. Versta mij nu goed. Ik begin met u te leen te geven tien duizend gulden, en zal u, zoo lang Walton te Parijs of in het buitenland, maar in uw dienst is,— ik druk hier zeer op — elke maand duizend gulden schenken, niet leenen."
'tWas wel voor den heer Prins een kleine teleurstelling, daar hij op twintig duizend gulden gerekend had; maar hij zou zich best kunnen redden, want de vergrooting der fabriek was geen dringend vereischte. Daarmede kon gewacht worden, en nu hem elke maand duizend gulden werden toegezegd, was hij meer dan gered. Hij nam dan ook dankbaar de voorwaarde aan.
„Mag ik u dan verzoeken," ging zij voort, „dit stuk eens in te zien en, wanneer u daarmede instemt, het te teekenen?"



Zij nam een der papieren, die op tafel lagen, en gaf hem dit. 't Was een soort van schuldbekentenis, duidelijk met voorwaarden omschreven. De heer Prins zag terstond, dat dit stuk niet van de hand was van mevrouw Oker, maar opgesteld door iemand, op de hoogte van dergelijke overeenkomsten.
„Ik verlang geenszins," hernam mevrouw Oker, „dat u dit stuk hier teekent. U kunt het medenemen en overwegen. Zoodra u mij bericht, dat u het stuk komt teekenen en dat de heer Walton vertrokken is, zal ik aan mijn verplichting voldoen en u de tien duizend gulden doen ter hand stellen, benevens duizend gulden elke maand die Walton buitenslands doorbrengt."
„Mij dunkt," zei de heer Prins, „uwe voorwaarden zijn voor mij zoozeer gewenscht en aannemelijk, dat ik best terstond kan teekenen.*
„Zooals u wilt; maar de betaling der tien duizend gulden volgt eerst, wanneer Walton op de voorwaarde die ik daar straks bepaalde, te Parijs aangekomen en in de fabriek van den heer Pénard werkzaam is."
„Zeer goed, mevrouw. Ik zal dan vanavond bij mijne tehuiskomst onmiddellijk den heer Pénard bericht geven van de komst van den heer Walton."
„Maar ik neem eens aan," zei mevrouw, „dat Walton geen lust heeft om naar Parijs te gaan."
„Stel u daaromtrent gerust, mevrouw," zei de heer Prins: „hij begeert zeer de fabriek te Parijs te zien en daar werkzaam te zijn aan de machine waarover ik u zooeven sprak. Bij hem gaat niets boven zijn arbeid, en ik geloof, dat hij er vrouw en kinderen om vergeten zou. Ik zal er dan ook voor zorgen, dat hij spoedig te Parijs komt."
„Goed, en daarna ontvangt u, na onderteekening van dit stuk,
de toegezegde tien duizend gulden te leen Is u bekend met
zekeren heer mr. Berger?"
„Neen, mevrouw."
-Hij is iemand, die met ernstige moeilijkheden — om het zachtste woord te gebruiken — heeft te worstelen gehad, maar door mij geprotegeerd wordt. Mr. Berger heeft dit stuk opgesteld en zal zich overmorgen ten uwent vervoegen, om het, door u geteekend, terug te ontvangen, waarna hij u terstond zal uitbetalen."
De heer Prins boog.
„Nu heb ik nog een en ander, waarover ik uw gedachten wensch te hooren. Zoudt u ook door middel van de pers, door de een of andere veelgelezen courant, niet bij wijze van advertentie, maar als binnenlandsch bericht, kunnen bekend maken, dat Walton zich naar Parijs heeft begeven? U kunt in dat bericht wijzen op zijne groote bekwaamheid en op den roem dien hij reeds in het buitenland



verworven heeft. Mij dunkt, dit zal hem tot eer zijn en uwe fabriek lijdt er geen schade door, wanneer u daarbij van een kundigen remplagant
spreekt. Misschien zou het nog beter zijn, zoo er reeds vóór zijn vertrek in de courant op gewezen werd; dat is nog meer lof voor hem. Ik heb gemeend, u dit te moeten voorstellen, en laat het voorts aan u over; maar bedenk, dat het mijn wensch is, hem in alles te pousseeren."
De heer Prins had er niets tegen en beloofde er werk van te zullen maken.
„Nu nog iets,* hernam zij; „ik wensch zeer, dat alles wat wij nu besproken hebben, geheel onder ons blijft. Niemand anders dan wij en mr. Berger behoeft er iets van te weten. Doch daar wij nu zeker in een drukke correspondentie zullen komen, is de vraag: hoe moet ik het adres aan u inrichten, _ opdat mijne brieven in geen andere handen vallen dan in de uwe en geen al te nieuwsgierig oog er een blik in kan werpen?'
Dezelfde vraag was ook reeds bij den heer Prins opgekomen. De brieven aan de firma of aan zijn persoon gericht, kwamen gewoonlijk óf aan t kantoor öf in handen van den heer Hulsting, die de vrijheid had ze te openen, tenzij er op 't adres vermeld stond, dat ze voor den heer Prins particulier bestemd waren. Nu had hij reden om den heer Hulsting geheel buiten deze zaak te laten, 't Is waar, hij kon aan mevrouw zijn adres opgeven en dan zou de post da brieven aan zijn ^ huis bezorgen; maar ook dit had zijne bezwaren. Veel liever zou hij zien, dat de brieven aan 't kantoor, dan aan zijn huis bezorgd werden, want de zaak moest voor zijne vrouw een geheim blijven. Al doorzag hij ook niet geheel het plan van mevrouw Oker, er was toch iets in, dat hem zeer verdacht voorkwam. Bovendien, hij had zich tegenover haar in een zeer moeilijke positie geplaatst. Zijn naam, zijn krediet berustte nu in hare handen : hij had zich feitelijk aan haar verkocht. En mocht dat zijne vrouw weten? 't Zou voor hem een hel in huis worden, zoo zij wist, op welke wijze hij dat geld verkregen had, waarbij nog kwam, dat zijn© vrouw niets wist van zijne schulden en van den nood waarin hij verkeerde. Hij wilde er haar ook geheel buiten houden.
„Ik weet goeden raad, mevrouw," antwoordde hij. „Met uw welnemen doe ik u den voorslag, de brieven, voor mij bestemd, te adresseeren ten huize van den heer L. Hulsting, met bijvoeging van het woord: privé. Ik zal dan den heer Hulsting waarschuwen en op deze wijze blijft alles onder ons."
Mevrouw Oker vond dit goed en teekende het adres in haar notitieboekje op.
Hiermede liep het gesprek af, en daar de heer Prins nog gelegenheid had denzelfden avond te huis te komen, nam hij dankbaar afscheid en vertrok.
De Vrouw van den Werktuigkundige. 4



Mevrouw Oker borg eerst de papieren, die op tafel lagen, in hare schrijftafel en zette zich daarna weder bij het venster. Haar blik rustte lang, zeer lang op het hui3 van den ontvanger. Er kwam een lach op haar gelaat en hare oogen begonnen te schitteren. Maar die glimlach geleek op een grijns en de glans harer oogen werd door een onheilig vuur te voorschijn geroepen. In hare gedachten verplaatste zij zich in de huiskamer van Elise.
„Ziezoo, juffertje," zei ze, „het eerste bedrijf is aan den gang, en nu zullen wij eens zien, wat er van uwe illusiën worden zal! Tk zal 't liefste wat gij bezit, zoo hoog mogelijk verheffen, om hem dan tot in de diepste diepte te vernederen. Uwe oogen zullen het aanschouwen, en als gij in wanhoop de handen wringt en op de puinhoopen staat van uw vervlogen geluk, dan zal ik gewroken zijn en mij verlustigen in uw ellende."
y.
EENE VERANDERING.
Wij keeren thans terug tot Frans, dien wij in 't voorlaatste hoofdstuk in zeer opgeruimde stemming te huis zagen komen, en herinneren u, dat die tehuiskomst plaat3 had ongeveer drie weken vóór de ontmoeting tusschen mevrouw Oker en den heer Prin3.
Hoe vergenoegd ziet Frans er nu uit! De vreugde schittert in zijne oogen. 't Is, alsof hij een ander man geworden is. Men zegt wel eens van menschen, die uit hunne gewone wijze van doen geraakt zijn: zij kennen zich zei ven niet meer. Misschien zou Frans hetzelfde betuigd hebben. Nog onlangs verkeerde hij als in den toestand van een man, die geheel op zich zelf slaat, geen oog en hart heeft voor 'tgeen anderen liefhebben, slechts denkt aan zich zelf en daarbij norsch en ontevreden is, — en nu is hij zoo opgeruimd en komt de zijnen met groote hartelijkheid te gemoet.
Elise staat een oogenblik als verbaasd.
Wat is er toch gebeurd, dat die groote en blijde verandering heeft bewerkt ? Heeft zich een band zijns geestes losgelaten, die een orgaan bekneld hield, dat nu met kracht kan werken ? En zoo ja, waardoor is dit geschied? Elise stond voor een raadsel en vele vragen had zij op de lippen, die zij terughield, om Frans niet te storen.



Felix hield nog steeds zijns vaders knieën omvat en zong en juichte in zijne kinderlijke vreugde.
„Wel zoo, ben jij daar ook?" riep Frans uit, die den kleine j jongen onder de armen grijpt, hem hoog opheft, hem een paar malen heen en weer draait en 't kind, dat schatert van pret, op zijne voetjes zet.
„En wat hoor ik! Kun je al zoo goed loopen? Kom, dat moet je nu eens toonen. Ik wil eens zien, hoe flink mijn kleine ventje al loopen kan. Kom, ga daar eens staan en loop dan naar mij toe."
Elise plaatste haar zoontje op korten afstand van zijn vader, die een gebukte houding had aangenomen, om Felix, wanneer hij mocht vallen, op te vangen. Maar dit laatste was niet noodig, Felix hield zich goed, waggelde wel een weinig, maar, gesteund door den blik en het aanmoedigende woord zijner moeder, liep hij voort en — daar bereikte hij de open armen zijns vaders. Frans drukte hem hartelijk aan zijne borst en overlaadde hem met kussen.
„En hoe is het nu met onze kleine Mina?" vroeg hij, terwijl hij, met Felix aan de hand, naar de wieg ging, waaruit een kinderhandje stak en zich een zacht stemmetje liet hooren.
„Ik geloof, dat zij beter is dan van morgen," antwoordde Elise, die 't wiegekleed opsloeg.
De kleine Mina was wakker. Hare kijkertjes waren helder, gingen van vader naar moeder en bleven ten slotte op de laatste gericht.
„Wat ziet ze er engelachtig uit!" zei Elise, die zich over de wieg had gebogen en haar kind beschouwde. „Vind je niet, Frans?"
Haar man was van dezelfde meening, en toen Elise de kleine uit de wieg had genomen, moest hij haar eventjes op den arm hebben, lachte haar vriendelijk toe, tikte haar een paar malen op de blozende wangetjes en gaf haar vervolgens aan zijne vrouw terug.
„Elise," zeide hij, „ik ga me gauw wat opknappen. Dan kom ik terug en moeten we gaan eten, niet waar?" En zich tot zijn zoontje wendende, voegde hij er lachend bij: „Fé heeft zeker honger?"
„Lekker — lekker !* antwoordt de kleine, die zijn lepel reeds gegrepen heeft en daarmede rondzwaait.
Frans ging de kamer uit. Elise verzorgde hare jongste, en Hanne, die reeds lang gewacht had, bracht het eten binnen.
Elise was in verrukking. In vele dagen had zij niet zooveel genoten, als in deze enkele minuten.
Er werd met het middagmaal een aanvang gemaakt. Felix zat in zijn hoogen kinderstoel, dicht bij pa, en hield zijn lepel gereed, wachtende, dat zijn bordje zou gevuld worden. Elise had Mina op haren schoot en, naar oud gebruik, vouwde zij de handen en sloot de oogen, als om te bidden. Wat zij bad, weet ik niet; maar ik geloof, dat zij meer dankte dan bad.



Onder het eten had zij duizend vragen op de lippen, die zij haren man wilde doen; maar zij moest ze terughouden. Hanne liep in en uit om schotels te brengen of te halen, en hoe trouw en goed zij ook was, voor haar moest toch immers verborgen blijven, wat Frans aan zijne vrouw gewis zou mededeelen.
Het middagmaal was afgeloopen. Hanne had den kleinen Felix, die zijn paardje onder den arm hield, naar bed gebracht en hem een liedje voorgezongen, zoo lang, tot hij was ingedommeld. Elise ontkleedde Mina, gaf haar het noodige en lei haar in de wieg. Frans was naar boven, naar zijne werkkamer, maar zou spoedig beneden komen.
De lamp brandde helder op de tafel, die nu voorzien was van al wat er Dy het theedrinken behoort, en de kamer zag er zoo gezellig, zoo uitnoodigend uit voor een gelukkigen, huiselijken avond, als in geen weken te voren.
Frans was teruggekomen.
Er lag een courant op tafel. Elise had ze nog niet gelezen en Frans zag ze zelden in. Zijne pijp, die hij wel eens rookte, wanneer hij 's avonds thuis kon blijven, stond onaangeroerd in een hoekje van den schoorsteenmantel; hij wilde niet rooken, om de kleine Mina niet te benauwen.
De beide echtgenooten zagen elkander aan, de een glimlachend, de ander vragend, uitlokkend.
„Ik zal je wel uit den droom helpen,* begon Frans, terwijl hij opstond en zijne vrouw omhelsde. „Immers, ik kan in je oogen lezen, hoezeer je brandt van verlangen om te weten waarom ik zoo opgewekt te huis ben gekomen. Is het niet zoo ? Nu, ik zal het je zeggen.'
Hij nam een stoel, schoof dezen dicht bij zijne vrouw en zeide:
„Ik was de laatste dagen verdrietig. Het werk wilde niet goed vlotten en ik had allerlei tegenspoed en ook tegenwerking.*
„Van welken kant kwam die tegenwerking?' vroeg zijne vrouw.
„Zoowel van den heer Evert Prins als van den heer Hulsting. Gij weet, die eerste bejegende mij nooit vriendelijk; hij liet mij altijd gevoelen, dat ik zijn mindere was, en er kwam wel eens botsing tusschen ons, daar hij zich verbeeldt meer van de werktuigkunde te weten dan ik. Nu is het waar, dat hij een zoogenaamde hoogere opleiding heeft genoten; maar moge hij ook al eenigszins bekend zijn met de theorie der dingen, van de praktijk weet hij bitter weinig. Bovendien, hij volgt nog steeds den ouden gang en is er de man niet naar, om iets nieuws of beters te bedenken en ten uitvoer te brengen. Wat den heer Hulsting betreft, met wien ik meestal op goeden voet sta, deze wordt altijd mijn tegenstander, zoodra hij vreest, dat de fabriek eenige schade kan lijden door



hetgeen ik als verbetering voorstel. Ik kan u dat alles niet zoo haarfijn uiteenzetten, want dan zou ik allerlei nesterijen moeten aanhalen, waarvan gij niet houdt en ook geen verstand hebt. Ik wil u slechts één zaak noemen, die onlangs is voorgevallen. Gij moet weten, dat wij van den minister van Marine de opdracht hadden ontvangen, een groote partij katrollen te leveren, waarvan hij er ons een als model had toegezonden. Toen ik die katrol in handen kreeg, meende ik daaraan een gebrek te bespeuren, of liever, ik geloofde er een verbetering aan te kunnen brengen, die bij 't gebruik zou blijken tijd en geld te besparen. Ik sprak er met den heer Prins over en ook met den administrateur. De heer Hulsting was tegen mijn plan tot verbetering. Hij zei: „Wij hebben niet te vragen, of die katrollen kunnen verbeterd worden, maar moeten ons houden aan het door den minister gezonden model. Wanneer wij hem een voorstel zouden doen om aan die katrollen eene wijziging of verandering te brengen, zou hij kunnen zeggen: , Bemoei u niet met mijne zaken. Gij weet immers niet, welk doel ik er mede heb. Maak de katrollen precies naar het model, of anders zal ik de leverantie daarvan opdragen aan een andere fabriek. Ja, de minister zou zelfs boos kunnen worden en ons voortaan niet meer begunstigen, 'tgeen zeer ten nadeele der firma zou zijn." De heer Hulsting bleef bij zijn gevoelen, en daar de heer Prins van dezelfde meening was, stond ik geheel alleen tegenover hen. Dit ergerde mij. Ik had reeds een teekening gemaakt van een in mijn oog verbeterde katrol, liet ze hun zien, maar al wisten zij er geen aanmerking op te maken, zij keurden ze toch af. De heer Prins beval dus, aat ik de katrollen zou maken geheel overeenkomstig het model van den minister. En... hiertoe kon ik maar niet^ besluiten. Mijn eergevoel kwam er tegen op, en ik dacht er aan, liever mijne betrekking neer te leggen, dan een werk met tegenzin te verrichten. Vele dagen verliepen, zonder dat ik naar de katrol omzag, toen de heer Hulsting mij op een morgen vroeg, hoe het met de katrollen stond ? Ik zei hem, dat ik er nog geen lust in had en er ook niet aan begonnen was. Hierover boos wordende, wilde^ hij mij nogmaals beduiden, dat ik geen recht had mijne meening door te drijven, toen de heer Prins in mijne werkplaats kwam, en tot verwondering zoowel van den heer Hulsting als mij, zijn wensch te kennen gaf, mijne teekening van de verbeterde katrol te zien. Ik toonde ze hem, en stel je mijne verbazing voor: hij droeg mij op, een paar katrollen volgens myne vinding te maken; dan wilde hij ze aan den minister opzenden met de noodige toelichting er bij. Verlangde de minister dan nog de katrollen volgens het oude model, dan zou daaraan gevolg gegeven worden. Gij kunt denken, Elise, dat ik toen dadelijk werk maakte van de katrol-



len, die spoedig gereed waren en naar Den Haag werden gezonden ter beoordeeling van den minister. Eenige dagen verliepen, en zie, gisteravond ontving de firma het bericht, dat de minister de verbetering zeer practisch vond en de bestelling verdubbelde."
„Welk een genoegdoening voor je!' zeide Elise, niet weinig verheugd.
„Wacht maar, er komt nog meer. Bij het schrijven uit Den Haag bevond zich ook een brief van den minister, die den vervaardiger van de verbeterde katrollen uitnoodigde tot een onderhoud met Zijne Excellentie."
„Een groote eer voor je!' riep Elise uit. „Gij gaat dus naar Den Haag om den minister te spreken. Waarover zou het zijn?"
„Denkelijk alleen over de katrollen. Misschien wil hij mij ook spreken over eene machine, die wij voor de Marine onder handen hebben. Naar ik vernomen heb, is de minister ook een dilettantwerktuigkundige en wil hij mij wellicht in zijn belang spreken. Het best is, dat ik stil afwacht, wat hij mij te zeggen heeft."
„En wanneer ga je naar Den Haag?"
„Morgenochtend. Ik hoop dan 's middags weer aan de fabriek te zijn. Er is nu bijzonder druk werk. Je weet niet half, hoe blijde ik ben!"
„En ik niet minder," zei Elise. „Wat zeggen nu de heeren Prins en Hulsting?"
„O, die zijn nu geheel op mijn hand. Wat er gebeurd is, weet ik niet, maar de heer Prins, die vroeger bokkig tegen mij was, is nu zoo vriendelijk en voorkomend jegens mij, dat ik er verbaasd van sta. Om je daarvan eens een bewijs te geven. Een paar weken geleden werd onze firma belast met de vervaardiging en levering van eene kokermachine met oscilleerende cylinders, voor een etablissement te Luik. Er was een beschrijving bijgevoegd, en toen de heer Prins mij deze liet zien, moest ik bekennen, dat mij die arbeid vreemd was. Ik had nog nooit een dergelijke machine onder de oogen gehad, en daar er niemand aan de fabriek was, die eenige nadere inlichtingen geven of hulp bieden kon, kwam de firma een weinig in verlegenheid. Ik zei toen den heer Prins, dat, wanneer hij mij in de gelegenheid wilde stellen naar het buitenland te gaan, waar dergelijke machines vervaardigd worden, ik weinig tijd zou behoeven om mij op de hoogte van zoodanig werk te stellen, en het dan wel op mij zou kunnen nemen de verlangde kokermachine te vervaardigen. Maar hij wees mijn voorstel af. Hij had mij geëngageerd, zeide hij op een mij zeer onaangenamen toon, als werktuigkundige aan zijne fabriek, en niet als reiziger. Kon ik dat werk niet maken, dan zou hij iemand uit Brussel of Parijs ontbieden, die mij wel zou bewijzen, dat ze daar knapper en bekwamer waren dan ik."



ie? Ik bid je, Elise, wees toch niet zoo bezorgd voor de toekomst."
„Maar je begrijpt toch wel, dat ik je liever bij me heb, wanneer er een van de kinderen ongesteld wordt. Je kunt me dan een bemoedigend woord toespreken."
„Kom — kom — kom," zeide hij op haastigen toon, „ t zal zoo'n vaart niet nemen. Bovendien, zoo geheel alleen zul je niet wezen. Je vader zal je wel eens bezoeken, of ook, je zoudt bij hem kunnen gaan logeeren met de kinderen, hoewel dit, ik erken het, bezwaren heeft. Ook zou ik niet gaarne zien, dat je daarheen gingt, omdat het licht kon gebeuren, dat ik onverwachts te huis moest komen, en dan zou ik het niet prettig vinden,Je niet te zien. En dan nog iets: je zult gezelschap genoeg hebben."
Elise zag hem verwonderd aan.
Gezelschap? Wat bedoelde hij daarmee? ,
„Ik heb nog vergeten je te zeggen, dat je morgen een uitnoodiging zult ontvangen van mijnheer en mevrouw Hulsting, om overmorgenavond bij hen thee te komen drinken en den avond te passeeren. Hoe vindt je dat?"
„Een weinig vreemd."
„Hoe zoo?" .. .
„Wel, er zijn maanden voorbijgegaan dat wij geen uitnoodiging daartoe ontvingen. En nu zoo opeens, en terwijl er zoovele plannen voor de toekomst gemaakt worden. Ik begrijp niet, hoe dat alles zoo treft."
„Och, het is heel eenvoudig. Je moet weten, toen ik op het punt stond mijne werkplaats te verlaten, herinnerde ik mij, dat ik een teekening moest medenemen. Ik zocht er overal naar, maar vond ze niet, totdat het uitkwam, dat de heer Hulsting ze naar zijn huis had meegenomen. En daar ik toch zijne woning voorbij moest om hierheen te gaan, begaf ik mij met hem naar huis, waar ik de teekening dan ook vond. Toen hij ze mij ter hand stelde, gaf hij mij te kennen, dat ik hem groot genoegen zou doen, overmorgenavond bij hem te komen. Hij verwachtte dan brieven uit het buitenland, die waarschijnlijk voor mij van gewicht zouden zijn. Mevrouw Hulsting had deze woorden gehoord, kwam op mij toe en zeide: „Dan zou ik het alleraardigst vinden, als mevrouw meekwam. Juffrouw Krimpen komt ook en wellicht zullen wij^ het genoegen hebben, mijnheer en mevrouw Prins bij ons te zien. Ik zei haar, dat ik het je zou voorstellen, waarop zij te kennen gaf, dat zij het niet bij een uitnoodiging uit de tweede hana zou laten, maar je morgen zelve zou komen inviteeren."
Elise wist niet, wat zij van dat alles denken moest. Welk een reek» van goede tijdingen! Welk een menigte plannen! En dat alles op één dag! Alles zoo geheel onverwacht!



Zij had dan ook veel te vragen, maar werd hierin verhinderd. De kleine Mina liet zich hooren, zij had eenige verzorging noodig en van dit oogenblik maakte Frans gebruik om naar zijn werkkamer
6 Elise was nu alleen met hare gedachten. Welk een verandering bij haar man! Hij was als omgekeerd, veel levendiger, belangstellender en hartelijker. Was dit alleen veroorzaakt door de bezieling voor zijn werk? En zoo ja, kon het dan nog niet eens gebeuren, dat de zin voor het schoone en verhevene, ons door kunst en wetenschap aangeboden, bij hem ontwikkeld werd? Nog meer: zoo hij eens met haar de overtuiging deelde, dat er een heilige, geheimzinnige wereld bestaat, die wij met onzen geest kunnen binnendringen, en waaruit ons krachten toestroomen, die ons gewis veredelen en
verheffen ? „ , ,
En wanneer dat gebeurde, wanneer zij te zamen zoo dachten, zoo streefden naar al wat schoon, goed en heilig was, dan gewis zou zij het toppunt van haar geluk bereikt hebben. _
Yoorloopig stelde zij zich tevreden met 'tgeen zij dezen avond vernomen had. Al waren er ook wolken in 't verschiet, zij hoopte, dat deze spoedig zouden verdwijnen en de zon des heils over haar zou opgaan.
VI.
EEN THEEAVOND.
Mijnheer en mevrouw Hulsting verwachtten hun gezelschap. De tafel stond gereed en was voorzien van alles, wat er voor een dergelijken theeavond noodig is. Daar het gas nog niet het doovekooltje had kunnen verdringen, was de fraaiste theestoof voor dien avond in gebruik genomen en had naast mevrouws stoel een plaats gekregen. De ketel zong zijn borrelend lied; de lamp, nog niet besmet met petroleum, maar gevuld met patentolie, verspreidde in 't vertrek een helder licht in weerwil van den grooten matglazen ballon, destijds in zwang. Tot meerdere opluistering brandden er nog eenige waskaarsen op den breeden schoorsteenmantel. De spiegels weerkaatsten een menigte voorwerpen; meubels, schilderijen, vazen en de pendule, benevens nog zoovele ornamenten en beeldjes, die,



door de dienstboden, belast met 't afstoffen en schoonhouden, als geheel overtollig en als sta-in-den-wegs beschouwd, toch slecht konden gemist worden in een fatsoenlijk huis. 't Zou de vrouwelijke ijdelheid schade doen en ... mevrouw Hulsting beweerde, dat een weinig ijdelheid den mensch goed staat.
Mevrouw zat dus bij de theestoof, hield een kantje, waaraan zij werkte, in de hand en zag nu en dan naar de tafel, of daarop nog . iets ontbrak, zette het lepeldoosje links en 't presenteertrommeltje rechts, en bleek ongeduldig te zijn.
De pendule sloeg halfacht.
„Ze komen laat, Louis,* zeide mevrouw. „Vindt je niet?"
Mijnheer Hulsting wandelde de kamer op en neer en dacht op 't oogenblik minder aan de gasten dan wel aan de post. Hij verwachtte brieven uit het buitenland, en zoo deze gunstig waren, zou de fabriek in bloei toenemen, 'tgeen ook voor hem voordeelig zou zijn.
De heer Hulsting had de vraag van zijne vrouw maar half verstaan.
t „Ja, hij komt laat,* antwoordde hij; „maar dat gebeurt wel meer. 't Kan best halfnegen worden, eer hij er is."
Mevrouw zag hem verwonderd aan.
„Wien bedoel je: mijnheer Prins of den heer Walton? Maar die zullen toch wel niet alleen komen.*
De heer Hulsting kwam tot zich zelf.
„Ik bedoelde de post," zeide hij, glimlachend over dat misverstand.
„Och, altijd die postl" riep zij op gemelijken toon uit. „Je weet toch wel, dat ik hier niet met de thee op de post zit te wachten, maar op onze gasten. Zij komen zeer laat, en als 't nog veel langer duurt, raakt het water van de kook."
„Je sprak van mijnheer Prins," zeide hij, „maar hij komt niet. Hij liet mij een paar uren geleden weten, dat hij verhindering had en een vergadering moest bijwonen. Ik denk, dat hij liever in zijn club zit te spelen," voegde hij er zachtjes bij. „Maar zijne vrouw zou stellig komen.'
„Dat is mij wel zoo lief. Wanneer mijnheer Prins met je samen is, dan hoort men niets anders dan van fabrieks- of beurszaken, wel zeer gewichtig voor heeren, maar op een theeavond voor de dames al heel ongezellig. Ik vind mevrouw Prins een zeer knappe, verstandige vrouw en daarbij den eenvoud zelf... Doch helder mij eens op: toen ik gisteren bij haar was en haar voor van avond uitnoodigde, vroeg zij mij wel twee malen, of mevrouw Walton ook kwam, en toen ik dit bevestigde, nam zij het dadelijk aan. Wat kan daarvan de reden zijn?"
De heer Hulsting haalde de schouders op.



„Ik denk," was zijn antwoord, „dat de dames elkander wel eens in de kerk of bij een concert ontmoet hebben, en dat mevrouw Prins nu de kennismaking wenscht voort te zetten."
„Maar dan had zij haar immers kunnen uitnoodigen of een visite brengen?"
„Dat heeft zijn bezwaren. Walton bekleedt een ondergeschikte betrekking aan de fabriek, waarvan haar man de chef is."
„En toch begeert zij nu met de Waltons samen te zijn! Ik zeg je, Louis, daar steekt wat achter."
Louis zag er niets achter zitten.
Och neen, veel bijzonders stak er niet achter. Mevrouw Prins had ook het artikel in de courant gelezen. Het deed haar genoegen, want 't getuigde ter eere van de fabriek; maar vreemd vond zij het, dat haar echtgenoot er haar niets van gezegd had. Nu was het waar, dat hij haar over 't geheel onkundig liet van 'tgeen er in de fabriek voorviel; ook sprak hij bijna nooit van zijn bijzondere belangen. In vroeger dagen had zij hem wel eens naar een en ander gevraagd, maar öf hij had haar een ontwijkend antwoord gegeven, öf — en dit gold vooral ten opzichte van zijn particuliere zaken — haar toegevoegd, dat zij zich met het huishouden en de kinderen, maar niet met het kantoor te bemoeien had. Soms echter week hij van dit beginsel af, maar dan was het steeds iets
foeds, dat hij haar had mede te deelen; een bijzonder fortuintje, at hem ten deel was gevallen, of een groote bestelling, waarmede de fabriek was bevoorrecht. Enkele malen had hij ook wel eens een klacht geuit, en vooral kon hij nijdig zijn op Walton, die steeds zijn eigen zin wilde volgen. Nog geen veertien dagen geleden had hij zeer over hem geklaagd in zake de katrollen voor de Marine. En nu vond zij het zoo vreemd, dat de couranten met allen lof over Walton en de fabriek schreven en hij zelf meer dan vroeger vriendelijk jegens hem was. Zelfs had hij haar zijn wensch te kennen gegeven, Walton en zijne vrouw op een avond te noodigen thee bij hen te drinken, en drong er nu zeer op aan, dat zij de invitatie van mevrouw Hulsting zou aannemen, omdat Walton ook op dat theepartijtje zou komen met Elise. „Wij moeten hem pousseeren," had hij gezegd.
Dit alles vond zij vreemd; maar het versterkte haar in haar voornemen om een afwachtende houding aan te nemen, 't Stond bij haar vast, dat al wat zij weten moest als vanzelf wel tot haar zou komen. En om die reden wilde zij ook aan den wensch van haar man voldoen, eenigszins geprikkeld als zij tevens was, om kennis te maken met mevrouw Walton, die zij wel eens in de kerk of bij een concert had gezien, en van wie zij gehoord had, dat zij een beschaafde en hooggestemde vrouw moest zijn.



De gastvrouw hoorde eenig gerucht en haastte zich naar de kamerdeur, om de binnenkomenden te ontvangen. De heer Hulsting liep op Frans toe, heette hem welkom en drukte hem hartelijk de hand, althans veel steviger dan vroeger. Mevrouw was niet minder hartelijk jegens Elise, vond dat ze er lief uitzag in haar lichtblauwe japon, en dat haar het kanten halskraagje zoo beelderig stond.
^ Frans kreeg een plaats rechts van mevrouw, en aan zijne rechterzijde zette zich de heer Hulsting, terwijl Elise den haar aangeboden stoel links van de gastvrouw innam.
„Ik moest eigenlijk knorren," begon mevrouw, die nu thee zette, „dat u zoo laat zijt gekomen."
,'t Spijt me wel, maar u begrijpt: mijn twee kinderen ...."
„Och, ja, 't is waar ook!" viel mevrouw haar in de rede. „Nu, dat verschoont u geheel. Wij hebben geen kinderen, en 't is zeker daardoor, dat wij niet aan die van anderen denken. Hoe maken zij hetWat zijn ze allerliefst! Vooral uw oudste is een snoeperig ventje. En wat is hij al wijs! Toen ik gisteren bij u was, trok hij mij naar de ^ wieg van zijn zusje, en toen de kleine — misschien omdat zij mij niet kende — wou beginnen te huilen, ging hij voor haar staan, hief den vinger tegen haar op en zei: „Zus moet zoet zijn en mag niet huilen, anders komt papa en begint te brommen." Men^ zou zeggen: vanwaar heeft hij die wijsheid! En uw kleinste, wat is dat een dotje!"
Elise zei, dat de kleine Mina niet al te wel was. Zij leed zeker aan de tandjes. Nu, daar wist mevrouw allerlei raad voor. Violenwortel hielp niet veel; 't best was: het kind een Goldberger ketting om den hals te hangen. Of, zoo zij het allerbeste wilde gebruiken, dan moest zij galvanisch geprepareerde kraaltjes om het linkerarmpje binden.
Elise glimlachte.
„Mijn man houdt niet van die dingen," zeide zij. „Hij beweert, dat men het tandenkrijgen van de kinderen aan de natuur moet overlaten."
„Och ja," zuchtte mevrouw, „die mannen! Zij zijn altijd zoo wijs en weten van het tandjeskrijgen toch niets. Laat me u daarvan iets vertellen."
Wij willen mevrouw in hare vertelling niet storen. Druk als zij was, vergat zij echter niet, dat hare gasten zeker naar een kopje thee verlangden, en onderwijl zij zich hiermede bezighoudt, luistert de heer Hulsting naar 'tgeen Frans hem van zijn bezoek bij den minister mededeelt. De minister had met de hem toegezonden model-katrollen de proef laten nemen, die bijzonder goed geslaagd was.
„Hij vroeg mij," zeide Frans, „of die verbetering soms naar



een Engelsch of Fransch model was genomen. Ik antwoordde hem, dat ik nooit te voren een dergelijke katrol had gezien, maar dat ze een werk van mijne berekening en vinding was. De minister gaf mij daarop zijne hoog© tevredenheid te kennen met dezen uitslag, en op zijn last werden my eenige modellen van kranen voorgelegd, waarover hij mijn oordeel wenschte te weten. Er was er een bij, namelijk een kraan volgens het stelsel van Babinet, die mijn opmerkzaamheid trok; maar ik waagde het niet, mijne goed- of afkeuring te kennen te geven, en verzocht den minister, mij inde gelegenheid te stellen ze op mijn gemak te onderzoeken. Daaraan zal voldaan worden. Ook sprak de minister nog breedvoerig over de machine, die wij voor de Marine onder handen hebben, en beloofde ons zijne medewerking."
„Die ons goed zal te stade komen," zeide de gastheer, terwijl hij zich vergenoegd de handen wreef.
De kamerdeur werd geopend en nu trad mevrouw Prins binnen. Men kon het haar, zoowel in houding als kleeding, terstond aanzien, dat zij een vrouw van stand was en een deftige opvoeding had genoten. Beleefd en toch waardig beantwoordde zij de begroeting der aanwezigen. De Engelsche gewoonte van ,shaking hands" — de hand geven — aan kennissen en personen, die men pas voor de tweede of derde maal ontmoet, was toen nog niet algemeen aangenomen. Dit voorrecht viel slechts aan bijzondere vrienden of intieme kennissen ten deel, terwijl men zich vergenoegde met tegenover elkander een statige buiging te maken. Dit wasdan ook de reden, waarom mevrouw Prins Elise de hand niet reikte. Zij boog echter zeer minzaam voor haar en nam ook naast haar plaats.
De thee werd rondgediend. De gesprekken der dames namen hun gewonen loop over het weer, de kleeding en huiselijke zaken, terwijl de beide heeren — mevrouw Hulsting had het wel voorspeld het druk hadden over de fabriek en de nieuwste uitvindingen op het gebied van het stoomwezen.
Onderwijl Elise haar kopje thee dronk, nam mevrouw Prins haar van ter zijde op, niet met een air van trotschheid of met den bespiedenden blik, waarmede wel eens op personen van minderen^ rang of stand wordt neergezien, — neen, er lag iets welgevalligs in het oog, dat op Elise gericht was. Het scheen ook, dat de beschouwing niet ongunstig uitviel, althans mevrouw Prins wendde zich tot haar met de vraag:
„Hebben wij elkander niet in de kerk gezien?"
„Ik meen van ja," antwoordde Elise, die door den minzamen toon dezer woorden opgewekt werd; „wanneer ik het mij goed herinner, was het in de Zuiderkerk en kwam ik naast u te zitten.



„Een bewijs voor 'tgeen ik zeide," merkte mevrouw Prins aan, „dat de menschen niet genoeg aan hunne kerk of hunne predikanten hebben. Ik kom wel eens bij eene vriendin, die veel smaak heeft voor stichtelijke lectuur, en wier zuster buiten hare kerk om naar zulke bijeenkomsten gaat, soms Zondagsavonds bij den heer Da Costa, op de Rozengracht."
„En wat gebeurt daar dan?" vroeg mevrouw Hulsting.
„Ik denk, dat er door den heer Da Costa uit den Bijbel wordt voorgelezen en daarna, zooals men het noemt, een goed woord gesproken. Er komen wel niet vele menschen bij hem, maar des te meer bij ds. De Liefde, die ergens in de Jordaan, op't Fransche pad, bijbellezingen houdt en Zondags in een gebouw op de Heerengracht preekt."
„O ja, daar sprak mijn broer Daniël ook van." Hij noemde dat gebouw Tecumhabita," zei juffrouw Krimpen.
„'t Zal wel zoo wezen," zei mevrouw Prins; „ik ben er nog nooit geweest. Mijne vriendin ook niet; zij heeft een soort van verlamming, die haar belet uit te gaan. Maar des te meer leest zij van alles wat er op godsdienstig gebied plaats heeft. Van haar vernam ik voor 't eerst, dat wij in den tijd van het Reveil leven, en dat de daar straks genoemde heeren hier te lande de mannen van 't Reveil zijn."
Het woord Reveil trof Elise.
„Wat beteekent dat woord Reveil?" vroeg zij. „Moet ik daarbij denken aan een ontwaken, aan opwekking?"
_ *Ik denk: aan 't laatste, en dan zal het in den zin, waarin het hier moet genomen worden, zooveel willen zeggen als geestelijke opwekking."
„Dat begrijp ik niet," zei de gastvrouw.
„Ik ook niet," voegde juffrouw Krimpen er bij, naar hare krullen tastende.
„Ja, 't spijt mij, dat ik er u niet veel van kan zeggen. Volgens mijne vriendin heerscht er in de kerk gebrek aan eenheid, wat de prediking betreft. Maar, gelijk ik zeide, ik weet er niet veel van.''
„Wat mij betreft, ik zal er mij buiten houden. Ik heb aan mijn goeden ouden dominee genoeg," zei de gastvrouw. „Ik kan maar niet begrijpen, waartoe al die dingen dienen! Pas hebben we dat rumoer met de Afgescheidenen gehad, en nu alweer wat anders, 't Zou toch veel beter zijn, als de menschen Zondags behoorlijk naar de kerk gingen."
„Ieder moet doen, wat hem 't best bevalt," zei mevrouw Prins. „Ik zie liever de dingen bedaard aan en wacht af, wat er gebeurt. Als ik er mee noodig had, zou ik er wel toe geroepen worden."



„'t Zijn nieuwigheden," zei mevrouw Hulsting, „en zooals 't altijd gaat: ze komen en verdwijnen."
„Maar laten toch iets achter," meende Elise. „Ik vind het heerlijk, als de menschen tot iets goeds en nuttigs opgewekt worden. Wij moeten ons verheffen boven het alledaagsche."
De heeren hadden weer hunne plaatsen bij de dames ingenomen.
De pendule sloeg negen uur.
Dit geluid trof den heer Hulsting. Hij wilde juist zijn glas wijn aan de lippen brengen en Frans uitnoodigen zijn voorbeeld te volgen, toen hij naar de pendule omzag.
„Reeds negen uur!" riep hij uit. „En nog geen post! 't Spijt mij zeer, vooral om u, mijnheer Walton, dat de post van avond zoo lang uitblijft, 't Is onbegrijpelijk! Ik had er zoo op gevlast, nu u juist hier zijt; want, gelijk iku onlangs zeide, ik verwacht hedenavond brieven uit het buitenland."
„Ze zullen ook wel komen, als zij afgezonden zijn," zei Frans, „'t Zal zoo'n haast niet hebben.'
„Maar ze zullen voor u van belang kunnen zijn. De heer Prins had nog eenige schikkingen te maken met den heer Pénard te Parijs, en den dag te bepalen van uwe komst aldaar.... Maar daar zal de post zijn."
Hij hoorde de huisschel overgaan en een paar minuten later bracht de dienstmaagd een pakje brieven en gedrukte stukken, die zij den heer des huizes overhandigde.
„Verontschuldigt mij, dames," zeide hij, „dat ik zoo vrij ben even de brieven in te zien."
De dames hadden het zoo druk met beschouwingen over de mode, dat zij nauwelijks zijne woorden hadden gehoord. De verontschuldiging was dan ook slechts voor den vorm, want zijn nieuwsgierigheid was zoo groot, dat hij, met de brieven onder het oog, niet zou gewacht hebben totdat de dames vertrokken waren.
Hij spreidde de brieven over de tafel uit en zocht er naar een, dien hij dan ook vond, opende en snel doorlas.
„Ziezoo," zeide hij, Frans vertrouwelijk op den schouder kloppende, „die zaak is in orde, en daar wij reeds zoogoed als klaar zijn met een rempla^ant, zal het niet zoo lang meer duren, dat ge naar Parijs vertrekt."
Elise hoorde deze woorden en verbleekte. Frans wreef zich vergenoegd de handen en wilde zijne vrouw iets zeggen, maar werd hierin verhinderd door een uitroep van juffrouw Krimpen, die — de lezer zal het zich herinneren — naast mevrouw Prins en tegenover den heer Hulsting gezeten was. Een der brieven was tot in hare nabijheid gegleden en zij kon zonder moeite het adres lezen. Onbedachtzaam als zij was, riep zij uit:



„Wel, wel, die hand ken ik!.... Zeker, ik bedrieg mij niet; 't is de hand van mevrouw Oker.... Wel, wel! Een brief van een jonge,
rijke weduwe voor den heer E. Prins voor uw man!" ging zij
voort, mevrouw Prins aanziende. „U mag wel oppassen, want ziet u wel, wat er boven 't adres geschreven staat ? Privé! De heer Prins heeft dus geheimpjes met mevrouw Oker. Wel, wel!"
De heer Hulsting had dadelijk, hoewel te laat, den brief gegrepen en in zijn zak gestoken, terwijl hij zijn nicht niet al te vriendelijk aanzag.
Mevrouw Prins, opmerkzaam geworden, had met een snellen blik ook deze bijvoeging op 't adres gezien; maar zij was een te beschaafde en voorzichtige vrouw, dan dat zij in het bijzijn van anderen hare meening — en hetgeen zij waarlijk dacht — zou te kennen geven.
„'tZal een brief zijn betreffende fabriekszaken," zeide zij op kalmen toon.
Geloofde zij, wat zij zeide?
Wij zullen het spoedig vernemen.
„Kent u mevrouw Oker?" vroeg zij aan juffrouw Krimpen.
„Ik heb haar slechts tweemaal gezien, en dat nog wel voordat zij getrouwd was. 't Is al lang geleden, maar wij hebben toch, hoewel slechts korten tijd, samen gecorrespondeerd, vooral tijdens het leven van mijn broer Daniël.... Maar als u precies weten wilt, wie die dame is, behoeft u niet lang te vragen. Mevrouw Walton is, vergis ik mij niet, uit dezelfde plaats, waar mevrouw Oker woont, en zal haar dus wel goed kennen."
Mevrouw Prins zag Elise aan.
Maar Elise bewaarde het stilzwijgen; zij wilde elke opheldering vermijden.
Nu was er door de onbescheidenheid van juffrouw Krimpen wel een kleine belemmering in den loop der gesprekken ontstaan, maar deze duurde niet lang. Mevrouw Hulsting, die in 't geheel geen kwaad dacht en zich maar aan haar goeden ouden dominee hield, vulde andermaal de kopjes en vroeg — waarschijnlijk om een afleiding te geven — aan mevrouw Prins, van wien zij hare chocolade kocht, en deze vraag bracht de dames als vanzelf op huishoudelijk terrein, waarover zoo lang werd gesproken, tot de dienstmaagd binnenkwam met de boodschap, dat het rijtuig van mevrouw Prins en de slee voor de juffrouw voor 't huis stonden.
Mevrouw Prins stond op en juffrouw Krimpen volgde haar voorbeeld.
„Moet u naar huis wandelen?" vroeg de eerste aan Elise.
„Ja, mevrouw, maar 'tis gelukkig niet ver."
„Toch ver genoeg op den laten avond. Vooral voor u, die zeker naar uwe kindertjes verlangt. Mag ik u en uw man een plaats in 'trijtuig aanbieden? 'tis maar een kleine omweg."



Elise was zeer erkentelijk voor dit aanbod, en Frans, die de uitnoodiging gehoord had, boog zich voor de vrouw van zijn chef en betuigde zijn dank voor hare welwillendheid.
De dames maakten zich gereed om te vertrekken.
De heer Hulsting had de brieven op den schoorsteenmantel gelegd, maar niet vergeten, dat zijn nicht hem een weinig in verlegenheid had gebracht.
Hij wilde zich daarover wreken.
„Nicht Charlotte," zeide hij tot haar, die voor den spiegel stond en hare krullen rangschikte, „moet je nu weer in dezelfde slee, waarin de oude juffrouw gelegen heeft ? Je zult er zeker van nacht van droomen."
„Ik hoop, dat 'teen andere is," was haar antwoord; „tenminste, toen ik van avond hier kwam, heb ik den koetsier gezegd, dat ik niet meer in dezelfde slee wilde zitten ... En droomen ? Och, toen mijn broer Daniël nog leefde, zei hij altijd: Droomen doen geen kwaad! Dat zal ik dan ook maar zeggen."
„Maar als je nu eens droomde, dat de oude juffrouw bij je kwam en je met holle stem toeriep: Ga met mij mee naar het Fransche pad ?"
„Louis, Louis!" viel zijne vrouw hem in de rede. „Je plaagt Charlotte te veel."
„In 't geheel niet; ik wensch haar het beste toe. En, nicht, heb je ons niet gezegd, dat, toen je hierheen reedt, een inspecteur de slee liet stilhouden?"
,Ja, 't was een knappe man. Ik kon hem duidelijk zien bij 'tlicht, dat uit een winkel viel."
„Nu, dan zal ik eens je profeet wezen. Let op, 't zal zoo heel lang niet meer duren, of die knappe inspecteur komt je af halen, en dan ga je van daar naar de trouwzaal."
Juffrouw Krimpen werd niet boos. Zij hield wel van dergelijke plagerijen. Mevrouw Hulsting echter maakte er een eind aan, nam haar arm en geleidde haar naar de deur.
De gasten namen afscheid, betuigden, dat zij een recht gezelligen avond hadden genoten, en Frans drukte den heer Hulsting hartelijk de hand.



VIL
DE HEER PRINS EN ZIJNE VROUW.
Den volgenden morgen zat mevrouw Prins met haar man en hunne twee zoontjes aan het ontbijt. Mijnheer Prins nam bijna geen deel aan de gesprekken, zag gedurig op zijn horloge en scheen het tegendeel van opgeruimd te zijn.
nWat komt de jongen weer laat!" riep hij op knorrigen toon uit.
„Welke jongen?" vroeg mevrouw.
„De jongen van de fabriek, het zoontje van Pot, den concierge, die eiken morgen naar Hulsting gaat om van daar de brieven te halen en ze mij te brengen. Ik kan niet begrijpen, waarom Hulsting niet zorgt, dat die jongen vroeger komt."
„Maar waarom laat je dan ook de brieven eerst bij mijnheer Hulsting brengen?"
„Hij is nu eenmaal administrateur, en daar het tijdens mijn vader het gebruik was, dat alle brieven naar 't kantoor en van daar bij den administrateur bezorgd werden, wil ik daar geen Verandering in brengen.... Maar daar zullen ze zijn!"
De dienstmaagd reikte den heer Prins eenige brieven over, en met een soort van zenuwachtige haast bezag hij van alle het adres, waarna hij er een uitnam en dien in zijn jaszak borg.
Mevrouw had alles van ter zijde gadegeslagen. Zij had gezien, dat de weggemoffelde brief dezelfde was, die juffrouw Krimpen den vorigen avond tot onbescheidenheid had verleid. Zij bewaarde echter het stilzwijgen en wilde, vooral in de tegenwoordigheid der kinderen, hem geen vragen doen, die hem misschien in verlegenheid zouden brengen.
De heer Prins liep vluchtig de brieven door en reikte een daarvan zijn vrouw toe met de woorden:
„Lees eens, Jeanne."
De brief was van een Nederlandsche maatschappij en behelsde een belangrijke bestelling van werktuigen, door de firma te leveren.
Het deed haar goed, dit te lezen.
„Nu, Jeanne," zeide hij, „je ziet dus, dat wij vooruitgaan! Verblijdt het je niet?"
„Zeker; 't gaat, schijnt het, beter dan vóór eenige weken. Maar... .*
Zij hield eensklaps op.
Waarom liet hij haar slechts dien éénen brief lezen en niet de anderen ?



Hij had geheimen voor haar, en toch wist zij meer, dan hij vermoedde dat zij weten kon. Door hare familie was zij er achter gekomen, dat hij grof speelde en in zijn club dikwijls belangrijke sommen verloor, veel te hoog voor een man, die zulk een wankelend inkomen had. Ook was het haar bekend, dat hij speculeerde, en zelfs was het gerucht verspreid, dat hij zich wegens schulden niet zou kunnen staande houden. Ze had echter geen geloof aan die geruchten gehecht, die ook bleken onwaar te zijn, want de fabriek was in vollen gang en haar bloei was eer toe- dan afgenomen. Toch bleven zij aanhouden, en er werd zelfs gemompeld, dat de instandhouding der fabriek alleen te danken was aan eene dame, die haren man aanzienlijke sommen had voorgeschoten.
Zij bleef echter aan hare afwachtende houding getrouw en sprak er met hem niet over. Eerst wilde zij de waarheid weten en dan handelen.
Een goed beginsel, maar dat ook te ver gedreven kan worden. De waarheid kan ons wel eens voorbijgaan, zonder dat wij haar kunnen vasthouden. Afwachten ontaardt licht in gemakzucht. Nu was dit laatste wel niet het geval bij mevrouw Prins. Integendeel, zij hield de oogen goed open; maar zij vreesde voorbarig te zijn en daardoor èn noodeloos te grieven èn tooneelen te voorschijn te roepen, die in het huiselijk leven moeten vermeden worden.
De heer Prins zag zijne vrouw aan, verwachtende het slot van haar antwoord.
Zij werd daarin echter verhinderd door Paul, een levendigen knaap van tien jaar. Hij had niet geluisterd naar 'tgeen zijne ouders te zamen spraken, maar zich met zijne gedachten beziggehouden, die hem noopten plotseling een vraag te doen.
„Pa," vroeg hij, terwijl hij in de eene hand zijn schoolboek en in de andere een stuk brood hield, „pa, vondt u dat niet een rare man, dien ik gistermorgen bij u in 'tkantoor bracht? Hij kwam hier aan huis, terwijl ik juist aan de deur stond, en vroeg naar u. Hij gaf mij ook een kaartje, waarop stond: Mr. P. Berger."
De heer Prins scheen niet tevreden te zijn over deze vraag; hij fronste het voorhoofd.
„Waarom vraag je dat?" vroeg hij op norschen toon.
„Wel, pa, u weet wel, u hebt mij met St.-Nicolaas een boek gegeven met platen en vol gekleurde beesten. Onder andere was er een vos in met... zoo'n grooten staart!"
Dit zeggende, breidde hij zijne armen wijd uit.
„Nu, zoo'n staart had toch die mijnheer niet!" zei zijn vader.
„Neen, pa, maar die leelijke vos loerde op een kip, die in een bosch rondliep, en nu sloop hij dat arme beest na. Als dan die kip omkeek, zag hij een anderen kant uit, zoo onschuldig, alsof hij de beste bedoelingen had."



„Maar nu begrijp ik niet, wat die vos met dien heer te maken heeft."
„Wel, pa, die mijnheer sloop zoo raar de gang binnen naar uw kantoor, en toen moest ik dadelijk aan den vos denken. Ik was heusch bang, dat hij kwaad wilde doen."
„Och, jongen, je droomt 1* zei de heer Prins. ,'tWas een heer, die mij over zaken kwam spreken.... Ik vind je een groote bemoeial. Steek liever je neus in je boeken, en zorg, dat je meester tevreden over je is.... Moet je niet naar school? 't Is tijd. Je broer Dirk is al klaar."
Paul zag zijne moeder aan, die hem een wenk gaf om stil heen te gaan.
Een kwartier later waren de beide jongens naar school.
Mijnheer Prins nam zijne brieven en wilde naar 't kantoor gaan, maar kon niet — hij werd vastgehouden.
Waardoor?
Ge zult u wel de geschiedenis herinneren, die in den Bijbel verhaald wordt, van de overspelige vrouw, die door de Schriftgeleerden en Farizeën tot den Heiland gebracht werd, om uit Zijn mond het oordeel over haar te vernemen, 't Verhaal zegt niet, dat de Heiland haar veroordeelde. Integendeel. Hij nam haar in Zijne bescherming tegenover beschuldigers, wier geweten allesbehalve onbevlekt was, en nam toen een houding aan, om hun gelegenheid te geven zich te verwijderen, waarvan zij dan ook gebruik maakten. Had Hij de oogen op hen gevestigd gehouden, dan zouden zij niet bij machte geweest zijn heen te gaan.
Ongeveer in dezelfde verhouding stond de heer Prins tegenover zijne vrouw. Zijn geweten was niet zuiver, en zoo zij zich nu maar met het een of ander dat op tafel lag had beziggehouden, zou hij zich wel verwijderd hebben en aan dezen pijnlijken toestand ontsnapt zijn.
Maar de blik zijner vrouw hield hem terug.
„Waarom kijk je me zoo aan?" vroeg hij. „Heb je mij nog wat bijzonders te zeggen?"
„Nu je het vraagt, Evert, wil ik je er wel op antwoorden. Ik vond het niet lief van je, dat je Paul zulk een boos antwoord gaaft. Hij is zoo'n beste jongen en meent het zoo goed. Hij had 't mij ook gezegd, dat hij bang was voor dien man."
„Ik kan niet verdragen, dat de kinderen hun neus overal insteken."
„Dat doen ze zeker niet. Zij zijn er ook nog te jong toe. Maar vind je het dan zoo kwaad, dat een jongen zijn oogen goed gebruikt en aan zijn ouders meedeelt, wat hij denkt ? Een kind heeft gewoonlijk een onbevooroordeelden blik."
„Derhalve geef je hem gelijk en vind je 't goed, dat hij dien mijnheer bij een vos vergelijkt?"



„Ik geef hem geen gelijk, Evert. Maar 't is best mogelijk, dat hij goed gezien heeft en de vergelijking juist is. En in dat geval ligt er, dunkt mij, een waarschuwing voor je in.'
„Dat is mij niet duidelijk. Ik kijk ook goed uit mijn oogen en heb de wenken van kinderen niet noodig. Zij moeten zich niet bemoeien met 'tgeen hun niet aangaat, allerminst met mijn kantoorzaken."
„Vindt je dat zóó goed? Je houdt mij ook altijd onkundig van 'tgeen er op je kantoor gebeurt, en slechts van tijd tot tijd deel je mij iets mede, dat mij verblijden kan. Nu is het waar, dat ik van werktuigen en het maken daarvan geen verstand bezit; maar er zullen toch wel eens gevallen voorkomen, waarin een goede raad van veel dienst kan zijn. En dan moet het u, naar mijn meening, niet onverschillig zijn, van wien die raad of wenk komt."
„Toch niet van vrouwen en kinderen ?" vroeg hij eenigszins spottend.
„Waarom niet? Een vrouw heeft ook haar verstand en oordeel van God gekregen. Zij denken meer na, dan gij vermoedt."
„Och, kom nu niet met God en zulke grooto woorden! Die haal je er altijd bij. Wanneer je me over 't een of ander wilt berispen, dan wordt je dadelijk godsdienstig, 't Zou me niet verwonderen, dat je eens vroom gingt worden en al die klaploopers van het Reveil volgen."
„Je weet best, Evert," zei ze kalm en met waardigheid, „dat ik mij niet hul in een vromen mantel. Wanneer ik van God spreek, dan doe ik dat, omdat ik geloof aan een Hooger Wezen, dat alles bestuurt, het goede beloont en het kwade straft. Ook houd ik het er voor, dat Hij eenmaal alles aan het licht zal brengen, wat in het verborgen is geschied."
„Nu begin je waarlijk nog te preeken! Een mooi ding! Waar bemoei je je toch mee?"
„Met niets, wat mij niet aangaat. Maar je haalt dingen aan, die noodeloos zijn. Ik zei doodeenvoudig, dat het onverstandig is, een vrouw geheel buiten de zaken te laten. Herinner je je nog wel, wat er twee jaren geleden met dien mijnheer aan den overkant is gebeurd? Zijne geldzaken waren niet orde, en toen zijne vrouw hem een raad gaf, volgde hij dien niet op en — 't einde daarvan was, dat hij bankroet ging. Later zeide hij: „Wanneer ik zoo wijs was geweest mijne vrouw niet buiten mijne zaken te houden, zou ik veel verder in de wereld gekomen zijn!" En dus...."
„Och," viel hij haar meesmuilend in de rede, „die geschiedenis heb je me al wel duizendmaal verteld en dient slechts om je op een voetstuk te plaatsen."
„In geenen deele, maar ik ben je vrouw en heb dus rechten. De vrouw is niet een dienstmaagd en bloot belast met de zorg voor



„Ja, mevrouw," ging de juffrouw voort, „zoo is hij eenmaal, en — dol op muziek als hij is, daar kunt ge u geen denkbeeld van maken ! Als hij maar een oogenblikje te huis is, dadelijk zit hij voor de piano, 't Is wel geen beste en zij is nog uit mijn ouderlijk huis afkomstig, doch hij tokkelt er maar dapper op los, en als er wat aan mankeert, repareert hij 't zelf. 't Spijt me, dat ik niet spelen kan, maar wij zingen toch te zamen. Alles doen wij samen, mevrouw.... Maar begrijp eens: nu wil bij eenige vrienden uitnoodigen op een muziekavondje, om dan een quartet uit te voeren."
„Toch niet op de piano!" riep Elise schertsend uit.
„O neen," zeide Gevers. „Ik speel ook een weinig violoncel, en daar ik drie vrienden heb, die van muziek houden, de een op de fluit en de beide anderen op de viool, kunnen we een heerlijk avondje hebben."
„En is u daartegen?" vroeg Elise.
„O, in 't geheel niet!" antwoordde de juffrouw. „Ik ben er zelfs blij om. 'tls een aangename ontspanning voor mijn man, die den ganschen dag op 't duffe stadhuis moet zitten. Ik wou maar, dat ik wat meer van de muziek wist. Ze is mij wat te hoog; ik kan er niet bij. Voor mijn man is 'talles! Maar hij zweeft dan ook altijd in de hoogte, zoodat ik, om hem te bezitten, hem gedurig naar de laagte moet trekken; maar toch gaan wij altijd samen, nu eens hoog, dan weer laag."
„Welk een gelukkig paar!" dacht Elise. „Hoe heerlijk voor man en vrouw, zoo één van geest te zijn!"
„U gaat zeker niet veel uit?" vroeg zij.
„Och neen, mevrouw. Mijn goede man dringt er wel altijd op aan, maar u begrijpt: ik heb alle dagen mijn handen vol met naaien en verstellen. Toch kan ik nog wel eens een avond uitbreken en dan ga ik met Gevers naar een voorlezing van Da Costa, De Liefde en anderen. Dat vinden wij heerlijk. Zij spreken zoo opwekkend, zoo leerzaam. Als mijn goede vader nog leefde, die zou zeker genieten. Hij heeft mij dikwijls verteld, dat er in zijn tijd niets van dien aard was, bijna niets anders dan voorlezingen in het „Nut", waarbij men in slaap viel."
Op dit oogenblik zag Elise Hanne terugkomen met Felix. Zij had onder het gesprek de kleine Mina op den schoot genomen. Het kind hield nog steeds den appel in hare twee handjes en bood hem hare moeder of juffrouw Gevers aan. De laatste vond dit toch zoo „snoezerig", dat ze de kleine opnam en met haar naar't venster ging.
„Wie komt daar?' vroeg zij, op Felix wijzende, die de stoep was opgekomen.
„Da! Dü!" riep Mina en lachte.
Hanne had den huissleutel en kwam binnen. Felix had een prent gekregen en stoof daarmede vroolijk de kamer in.



„Ma, kijk eensl Een groote prent! Een groot beest! Een olifant!"
Nu eerst merkte hij 't bezoek op en moest ieder een handje geven.
Mijnheer Gevers was opgestaan.
„'t Spijt me wel, mevrouw," zeide hij, „maar ik mag niet langer blijven. Ik moet nog een en ander nazien, voordat ik van avond aan mijn werk kan gaan."
„En ik," voegde juffrouw Gevers er bij, die de kleine Mina een dikken kus op de wangen drukte en haar aan Elise toereikte, „ik moet nog naar de keuken en verlang zeer naar Eva... Zullen wij het genoegen hebben, u spoedig eens bij ons te zien?"
„Zeer gaarne," antwoordde Elise; „maar zoo heel spoedig zal 't niet gebeuren. Ik heb het voornemen, een dag of veertien naar buiten te gaan met de kinderen; ik wenschte mijn vader eens te bezoeken."
„Wat zult u daar genieten!" riep de juffrouw uit. „Ik heb gehoord, dat 'tin den Achterhoek zoo heerlijk is."
„Dat is het," zei Elise. „U moest ook eens uw best doen, een paar dagen uit te breken en daarheen te gaan."
„Ach, lieve mevrouw, daar zal wel nooit iets van komen. Wilt u wel gelooven, dat ik nog nooit verder ben geweest dan tot Sloterdijk? En daar vond ik het al zoo mooi! Mijn goede man, die altijd zoo hoog vliegt," — dit zeggende, keek ze hem lachend van ter zijde aan, — „zegt, als ik soms spreek van uit de stad te gaan : „Wacht maar, tot je in den hemel komt; daar is 't nog veel heerlijker!"... Nu, ik zal er maar op wachten. Zooals ik hoop, komen wij er te zamen."
„Hoop je dat nog?" vroeg hij.
„Dat wil zeggen," verbeterde zij, Elise aanziende, „ik hoop er te gelijk met hem te komen. Wij behooren immers samen en bewandelen één weg."
Zij bukte zich thans tot Felix neer. De kleine jongen had den appel van zijn zus in 'toog gekregen en draaide nu om haar heen om een stukje.
„Wacht maar," zei ze tot hem, „als je met mama of Hanne bij me komt, dan zul je een grooten appel van me hebben, kijk... zoo groot!"
Felix sprong op van vreugde.
„Mama!" riep liij, zijne moeder bij de japon trekkende. „Mama! Mee... naar de juffrouw!"
Elise beduidde hem, dat hij nog wat moest wachten, en liet hare bezoekers de deur uit.
Nog lang bleef zij ze nastaren.
„Wat zijn dat lieve, gelukkige menschen!" fluisterde zij bij zichzelve. „Zoo hartelijk, zoo blijmoedig, zoo eensgezind 1 Een glans van blijdschap



ligt er op hun gelaat. Zij zijn zoo natuurlijk en eenvoudig. Er is niets bijzonders aan hen te zien, behalve die blijmoedige opslag van 'toog. En wat houden zij van muziek! En hoe vol verrukking spreken zij over de toekomstige heerlijkheid, en daarbij met zulk een zekerheid alsof zij die reeds bezitten! Hoe zijn ze toch daartoe gekomen? 'tls voor mij een raadsel. Maar zou dit onopgelost blijven ? Mag ik de hoop niet voeden, éénmaal den sleutel daartoe te vinden?"
Voor 't venster staande, zag zij eenige wolken, die langs den hemel dreven. Het trok haar aandacht, dat er hooge en lage wolken waren en dat de laatsten veel sneller voorbijdreven dan de eersten. Hierover nadenkende, herinnerde zij zich ergens gelezen te hebben, dat 't ook zoo met de aardsche en hemelsche dingen ging. 't Lagere gaat snel voorbij en verdwijnt; 't hoogere houdt langer stand. Aardsche lusten en begeerten zijn als morgennevels, maar wat van God komt en door ons gewenscht wordt, komt langzaam maar zeker en houdt hart en oog bezig.
Dienzelfden avond zat Elise alleen in de huiskamer. Felix sliep en Mina sluimerde in haar wiegje, dat reeds te klein voor haar begon te worden. Hanne had het theegoed binnengebracht, en Elise wilde juist thee zetten, toen zij het geratel hoorde van een rijtuig, dat dan ook voor hare woning stilhield.
Hanne had het ook gehoord en zich gehaast de deur te openen.
„Is mevrouw thuis?" klonk het in de gang.
Elise herkende terstond de stem van juffrouw Krimpen, die dan ook weldra binnentrad en door de vrouw des huizes werd verwelkomd.
„U zult zeker verbaasd zijn mij te zien," begon juffrouw Krimpen; „maar ik zal u spoedig de reden zeggen van mijn bezoek. Derangeer ik u?"
„Niet in 't minst," antwoordde Elise. „Uw bezoek is mij zelfs aangenaam. U ziet: ik ben alleen. Wilt u niet hoed en doek afdoen?"
„Ja — neen — ja — ziet u," antwoordde zij, terwijl zij zich naar den spiegel wendde en daarin keek, „mijne krullen lijden er altijd van ... Maar als u 't goedvindt, dan ..."
Nu ontdeed zij zich van doek en hoed en zette hare krullen een weinig vast.
Elise had een stoel voor haar bij de tafel gezet en bood haar die zitplaats aan. Maar het duurde geruimen tijd, eerdat de juffrouw goed en wel zat. Ongemanierd als zij was, tot in het komieke toe, nam zij links en rechts haar japon op en schudde die heen en weer, alsof dat kleedingstuk een bed was, dat opgemaakt moest worden; toen zij eindelijk plaats had genomen, schoof zij de réticule van haar arm af en lei deze op tafel.
„Een kopje thee?" vroeg Elise, water opgietende.



„Als ik u niet ontrief, gaarne, 'k Heb, wel is waar, thuis al een kopje gedronken, maar in de eenzaamheid smaakt het niet, en daarom, als 't u blieft."
„Suiker en melk?*
„Gewoon. Toen mijn broer Daniël nog leefde, zei hij, dat suiker overdaad was; maar nu ik zoo altijd alleen ben, verzoet ik er mijn eenzaamheid mee."
Zij had intusschen hare réticule geopend en er een paar boekjes uitgehaald.
„U zult u wel herinneren," zei ze, hare krullen opheffende, „dat, toen wij — 't is lang geleden — bij neef en nicht Hulsting samen thee dronken, 't gesprek kwam op het Reveil en er toen allerlei over heen en weer is gepraat. Maar nu begin ik er zoo langzaam achter te komen, zooals ik u straks nog duidelijker hoop te vertellen. Dezer dagen echter zond mij zeker iemand, — dien ik nog niet noemen mag," voegde zij er, een weinig blozende en de oogen neerslaande, bij, „deze boekjes. Ik heb ze doorgebladerd en er veel liefs in gevonden. Misschien kan ik u er mee dienen. Daarin wordt ook verteld, wat het Reveil beteekent. Ik kan dat zoo niet nazeggen, doch u moet het maar lezen. Wilt u?"
„O, heel gaarne. Maar mag ik ze wat lang houden? Ik ga denkelijk binnenkort naar buiten."
„Heel goed — heel goed, mevrouw. Als mijn broer Daniël nog leefde, zou hij zeggen: men moet niemand bij het lezen haasten, dan heeft hij er geen nut van. Nicht Hulsting gaf mij ook een boek mee op dien avond, toen ik dat ongeluk gehad heb. Herinnert ge u dat niet meer?"
„Neen, op 't oogenblik niet."
„Wel, mevrouw, op dien avond, toen ik bij neef en nicht Hulsting thee kwam drinken en ik gebracht werd met de slee, waarin die oude juffrouw een beroerte had gekregen. Mensch, ik ben er nog veraltereerd van, als ik er van spreek. En nooit — nooit — neen, nooit krijgt men mij weer in zoo'n kast. Hetzelfde wat er toen met die oude juffrouw gebeurde, mocht mij dan ook eens overkomen, en dan zou ik 't mij al mijn leven te verwijten hebben."
Elise had moeite om niet uit te barsten in lachen, daar juffrouw Krimpen iets zei, wat onmogelijk was. Maar de juffrouw wa3 dan ook weer in hare oude zonde vervallen: te spreken vóór te denken.
„Neen — nooit weer in zoo'n slee!" herhaalde zij. „Maar om op mijn ü propos terug te komen! U weet: ik ben altijd alleen — een eenzame juffrouw," ging zij voort, een zucht loozende, „en als men in de eenzaamheid zit, komt men wel eens op vreemde gedachten."
Elise bukte zich over den theeketel heen, om haar glimlach te verbergen.



Het plan van Elise, om haar vader te bezoeken, kwam tot uitvoering, en zij begaf zich met hare beide kindertjes en Hanne naar den Achterhoek. Maar de vreugde, die zij zich van dit uitstapje had voorgesteld, werd zeer getemperd. Gewoonlijk is dit het geval met genoegens, die men lang te voren beraamd heeft. Zij vallen meestal anders uit. Evenals in de natuur de ondergang van 't eene de wording is van 't andere, zoo ook ontwikkelen zich vaak toestanden, die onze verwachtingen onvervuld laten.
_ 't Was zoo stil ia 't stadje. Vroeger had dit haar niet gehinderd, toen zij nog in hare meisjesjaren was en van huis tot huis dartelde, in de bosschen rondwandelde en hare vriendinnen bezocht. En thans was alles zoo doodsch I
Nu zou die stilte haar echter welkom geweest zijn, als deze slechts natuurlijk geweest ware. Maar daar is eene stilte, die pijn doet en 't gemoed evenzeer drukt als de stilte, die op warme dagen een onweer voorafgaat.
Haar vader sprak weinig, onderhield zich wel eens met de kinderen, maar hij vroeg niet naar Frans. Dit smartte Elise, en te meer, daar hij zich nu en dan een woord liet ontvallen, dat haar onaangenaam was. Hij kon het niet verkroppen, dat zij de vrouw van Walton was geworden, waarvan 't gevolg was geweest, dat de meeste vrienden hun verkeer met hem, den ontvanger, hadden afgebroken. Hij mokte hierover, 'tgeen haar hinderde, want zij was de vrouw van Frans, had hem lief en zijne eer was de hare. Al zou ook de gansche stad hem over den schouder aanzien, zij zou hem blijven liefhebben met al de liefde van haar hart.
Aan een bezoek van vriendinnen viel thans niet te denken. Mevrouw Oker was wel afwezig, maar haar booze geest was achtergebleven. Evenals vuur rook verwekt, die de ons omringende voorwerpen verdonkert, zoo ook was het vuur van haat en wrok, door die booze vrouw aangestookt, achtervolgd geworden door de donkere schaduwen van smaad en laster.
Geen wonder derhalve, dat Elise's verblijf in het stadje slechts van korten duur kon zijn. Zij gevoelde er zich vreemd en verlangde naar huis.
Maar haar geliefden beukeboom moest zij toch nog eenmaal bezoeken. Slechts nog éénmaal en geheel alleen. Zij was er met beide kinderen reeds heen geweest, maar de bank was toen bezet, en zij kon zich niet aan hare droomerijen van weleer overgeven.
Thans echter trof zij het.
De bank was ledig en de beuk in volle pracht. Maar toch vond zij, dat zijne omgeving anders was geworden. Vroeger was dit plekje geheel van den weg afgesloten en zag men slechts door de openingen van het kreupelhout heen de beide torentjes van het



stadje, — thans echter had men een groot gedeelte van de in het rond groeiende struiken verwijderd en er een open plekje van gemaakt, vanwaar men een uitzicht had op een klein hotel, aan den straatweg gelegen. Dit hotel was 't uitspanningsoord der Achterhoekers geworden, en vele vreemdelingen gingen 's zomers derwaarts, om er eenige weken de Geldersche lucht te genieten.
Elise vond dat hotel wel fraai, maar zou liever gezien hebben, dat alles bij 't oude gebleven ware, zooals zij 't als meisje gekend had, want met al die veranderingen gingen ook de oude herinneringen verloren. De beuk had voor haar ook niet meer de verrukking van weleer: hij was somberder geworden, 't Scheen haar toe, dat het beekje niet meer zoo vroolijk voortkabbelde en dat de vlinders minder lustig rondfladderden.
Reizigers verhalen ons, dat zij in de oerwouden van Zuid-Amerika zóó afgetrokken konden worden, dat zij de duizenden stemmen der vogels niet hoorden. Zoo ging het Elise. De duif kirde en de vinkjes zongen hun fraaiste lied, maar zij vernam geen enkelen toon van deze vroolijke stemmen.
Zij was bedroefd, gedrukt, en gevoelde zich verlaten.
Naar huis! Naar huis!
Zou zij daar gelukkiger zijn?
IX. IN ZORGEN.
Iemand zeide eens tot zijn vriend, dien hij in bedrukte stemming aantrof: „Houd moed! Over veertien dagen is er veel veranderd."
Er ligt in deze uitspraak waarheid. Maar indien er in veertien dagen veel veranderd is, hoe dan, wanneer er twaalf maanden zijn verloopen? Zou dan niet bijna alles veranderd zijn? Ons leven toch gaat als een droom voorbij; eiken dag wisselen de tooneelen om ons heen, en ook die, waarin wij een hoofdrol te vervullen hebben.
Een jaar was voorbijgegaan, sinds wij Elise naar huis zagen terugkeeren. In dat jaar had zich haar gedachtenkring verwijd en en was zij van stap tot stap in een toestand geleid, dien zij vroeger onmogelijk zou geacht hebben.



Is zij in dat jaar gelukkiger geworden ? Blinkt de blos der blijdschap nu nog op haar gelaat?
Misschien zou zij u hierop antwoorden: „Onze ware blijdschap berust meer in een hooger dan in een persoonlijk geluk, en wordt niet verkregen, tenzij wij eerst afstand gedaan hebben van zeer veel, dat ons hart innam."
Kort na hare tehuiskomst ontving zij een brief van Frans, die haar niet bevredigde. Het was een antwoord op haar schrijven aan hem, een paar maanden geleden.
Zij had hem onder andere het volgende geschreven: „ .... En nu, lieve man, heb ik u het een en ander van onze kinderen, van onze huiselijke aangelegenheden en van enkele vrienden medegedeeld. Gij schrijft mij, dat gij het zoo ontzaglijk druk hebt; dat gij allerlei nieuwe dingen hebt uitgevonden, en dat gij altijd door, zelfs dikwijls des nachts, bezig zijt in uwe gedachten plannen uit te werken. Nu, ik vind dit op zich zelf uitnemend. Dit bewijst mij weder, welk een werkgraag, door en door ijverig, knap en bekwaam echtgenoot ik bezit. Toch is er iets in, dat mij bedroeft, ja dat mij dikwijls zielesmart veroorzaakt. Immers, uit alles blijkt, dat gij om niets u bekommert, voor volstrekt niets anders oog en hart hebt, dan voor de dingen dezer wereld, voor de goederen die deze vergankelijke aarde u aanbiedt. Daarvoor alleen arbeidt, zwoegt en slooft gij. Tot iets hoogers schijnen uwe gedachten nimmer op te klimmen. En toch, lieve man, daar is iets hoogers, iets oneindig hoogers dan al het schoonste te zamen, waarvoor ieder mensch leven kan en leven moet. Daar is een wereld, ver — ver verheven boven die, welke wij om ons heen aanschouwen, een geestelijke wereld, vol eeuwige schoonheid en heerlijkheid. Daar zijn goederen, waarmede vergeleken alle aardsche schatten van de allergeringste waarde zijn. En in die wereld kunnen wij leven; die goederen kunnen wij bezitten, als wij slechts herhaaldelijk en voortdurend onze gedachten losmaken van de lagere aardsche dingen, en ze opheffen naar boven, tot den Eeuwigen Geest, den alwijzen, almachtigen, liefdevollen Schepper aller dingen, die de rijke bron van alle schoonheid en goedheid, heerlijkheid en zaligheid is. Hem moeten wij zoeken; wij moeten er naar streven, Hem te leeren kennen zooals Hij is. Aan Hem moet ons hart zich vastklemmen. Hem moeten wij trachten te dienen, te gehoorzamen, te eeren en te verheerlijken in alle dingen. En als wij dat doen, als wij daarnaar ons uitstrekken, voortdurend meer, dan wordt ons leven zooveel beter, zooveel reiner, zooveel hooger, zooveel heerlijker. Ja, dan krijgen wij langzaam aan een heel ander leven, want in plaats van een bloot aardsch wordt het dan een hemelsch leven, in plaats van een aardsch geluk stroomt dan Goddelijk geluk ons gemoed



binnen, dat ons hier reeds een voorsmaak geeft van wat hiernamaals ons deel zal wezen. O lieve man, ik wenschte, dat ik u de oogen eens kon openen, om u te doen zien wat ik zelve daarvan zie; dat ik u kon doen genieten wat ik daarvan geniet. Dan.... eerst zouden wij gelukkig zijn te zamen."
De tweede brief, dien zij hem schreef, behelsde onder andere het volgende:
„ ,... Gij schrijft mij, dat gij weinig of niets begrijpt van de opwekking, die ik in mijn vorigen brief tot u richtte. Gij zegt, dat ge geen behoefte hebt om nog voor iets anders te leven dan waarvoor gij nu leeft; dat gij, als uw arbeid maar goed voortgaat, daarin gelukkig zijt en gij dan niets meer verlangt; dat gij trouwens ook niet zoudt weten, hoe gij dan eigenlijk dat hoogere leven zoudt moeten leiden.
„Ik wil u gaarne daarop antwoorden. Dat gij geen behoefte hebt aan iets hoogers dan dit aardsche leven, en dat gij gelukkig genoeg daarin zijt, — zie, dat kan ik bij geen mogelijkheid aannemen. Ik geloof, — lieve man, word niet boos, — dat gij in dezen u zelf een weinig bedriegt. Laat mij u eens mededeelen, wat ik onlangs in een leerrede hoorde uitspreken, een leerrede, die mij zeer gesticht heeft: „Ieder mensch is een schepsel Gods, en God heeft dit Zijn schepsel zoo gemaakt en het zulk een geest gegeven, het met zulk een aanleg toegerust, dat het zijn echte, ware, gelukkige leven slechts kan vinden in het leven met en voor Hem, in de gehoorzaamheid aan Zijne geboden, in de betrachting van de plichten die Hij het oplegt, en in de beoefening der deugden die Hij eischt. Gelijk ons lichaam niet gezond kan zijn zonder frissche lucht, zoo kan onze ziel niet gezond zijn zonder godsdienst. Dan moet zij kwijnen en derhalve het ware geluk missen. En hoewel het nu zeker waar is, dat een mensch, door zich stelselmatig van God verwijderd te houden, om zich geheel te verdiepen en zich als te begraven in de vergankelijke dingen van deze aarde, die behoefte aan het dienen van God in zich kan ten onder houden, zoodat hij er zelf niets van bemerkt, — daar zullen toch in zijn leven oogenblikken komen, waarin hij het ten duidelijkste gevoelt, hoe al het aardsche hem niet voldoet, maar hij aan hoogere en eeuwige dingen ten zeerste behoefte heeft."
„Denk eens over deze ernstige woorden na, lieve Frans, en zie eens, of gij ook die ervaring niet opgedaan hebt.
„Gij schrijft, dat gij niet zoudt weten, hoe gij dan eigenlijk dat hoogere leven zoudt moeten leiden. Ik heb u dit reeds met een enkel woord in mijn vorigen brief gezegd. Gaarne voeg ik er echter nog dit aan toe: Als een mensch in de een of andere wetenschap of kunst ervaren wil worden, dan volgt hij daarin de voorbeelden De Vrouw van den Werktuigkundige. 7



van mannen, die in die wetenschap of kunst hebben uitgeblonken. Welnu, niet anders is het in zake den godsdienst. Gij moet een voorbeeld volgen. En het beste en heerlijkste voorbeeld in dezen is onze Heiland, wiens geschiedenis de Bijbel ons verhaalt. Hij heeft op de meest schoone en op de beste wijze God gediend en het echt godsdienstige leven tot een schitterende werkelijkheid gebracht. Volg nu Zijn voorbeeld. Tracht uit den Bijbel te weten te komen, hoe Hij heeft geleefd, hoe Hij heeft gehandeld en gewandeld. Laat Zijn persoon, zoo vol liefde voor Zijn hemelschen Vaderen voorZijne medemenschen, steeds meer leven in uwe gedachten, en de maatstaf worden van uw denken en handelen. Zie, lieve man, als gij dat doet, dan zult gij hoe langer hoe meer oog krijgen voor de hoogere, hemelsche, Goddelijke dingen, en dan zult gij hoe langer hoe meer den lust en de kracht in u voelen ontwaken, om u daaraan te wijden. Ik ben vast overtuigd, dat mijn lieve man, die in de aardsche dingen zoo ijverig en knap is en zooveel kan, — als hij maar wilde, ook in het hoogere, in het godsdienstige leven het tot een schoone hoogte zou kunnen brengen en op zijn beurt een voorbeeld voor anderen zou worden."
Op dezen brief was het antwoord gevolgd, dat Elise bij hare tehuiskomst ontving. Maar het bevredigde haar geenszins. Hij ging op hare redeneeringen niet in, sprak met geen enkel woord over godsdienst en beschreef baar zijn arbeid aan de fabriek, 't Verblijdde hem echter, wat Elise van haar zelve en de kinderen had geschreven, en hij zou gaarne nu en dan zijn kleinen Felix eens zien en met hem spelen. „Maar," schreef hij — „dat kan later gebeuren. Nu mis ik er den tijd voor."
Elise verloor echter den moed niet; zij gaf de hoop niet op, hem nog eens tot andere gedachten te brengen Hare liefde zou zegepralen. Zij schreef hem elke week, maar — merkwaardig — zij ontving geen antwoord. Drie maanden verliepen zonder dat zij iets van hem vernam. Zij kon niet begrijpen, wat daarvan de reden was, en werd ongerust. Maar tot wien zou zij zich wenden? Tot de firma? Zou de heer Prins niet vreemd opzien, als zij hem naar haren man vroeg? Zou hij dan niet denken, dat er iets tusschen de beide echtgenooten bestond, 'twelk niet goed was?
Zij stond langen tijd in beraad, wat te doen; maar hare onrust nam toe, en zij besloot, aan den heer Prins inlichtingen te gaan vragen.
Zij begaf zich naar diens woning. De dienstmaagd verwittigde haar echter, dat mijnheer niet te huis was, en vroeg, of zij ook wellicht mevrouw wilde spreken.
Hierover stond Elise een paar oogenblikken in beraad. Mevrouw Prins had haar te kennen gegeven, haar eens een bezoek te zullen brengen, maar daaraan nog niet voldaan. Doch, hoewel dit haar hinderde, kon zij er zich toch overheen zetten, bedenkende, dat



mevrouw Prins door huiselijke bezigheden verhinderd was geworden of ongesteld was geweest. Wat haar echter nog weerhield, was de gedachte, dat mevrouw Prins niets van kantoorzaken afwist en zich niet met het personeel van de fabriek bemoeide. Maar wanneer zij zich niet tot mevrouw Prins wendde, tot wien dan?
De dienstbode stond te wachten.
„Dien mij maar bij mevrouw aan," zeide Elise.
Mevrouw Prins had hare reden om Elise te ontvangen. Zij behoorde tot die vrouwen, die, zuiver als goud, een afkeer hebben van alle onwaarheid. Zij zag niemand aan met een boos oog, maar was voorzichtig in haar omgang met anderen. Hare ontmoeting met Elise had haar vertrouwen in deze jonge wouw opgewekt, en daar zij hoe onbestemd dan ook — eenig verband zocht tusschen haar en de handelingen van haar man, mr. Berger en mevrouw Oker, hoopte zij, dat Ëlise's bezoek haar een en ander zou ophelderen. Van den heer Prins verwachtte zij geen inlichting meer; hij ontweek^ al hare vragen. Ook had hij geweigerd haar den bewusten brief te laten lezen. De heer Prins was niet de man om schuld te belijden; liever wikkelde hij zich in een weefsel van leugens en uitvluchten, dan — zooals hij 't noemde — te dulden, dat zijne vrouw zich met zijne zaken bemoeide. En toch, zij verlangde de geheele waarheid te weten, om dan gemeenschappelijk te handelen, en te redden wat nog te redden was.
Zij ontving Elise hoogst beleefd. Waarom ook niet? Elise bleef bij haar buiten alle verdenking, en zij achtte haar als een beschaafde, hoewel eenigszins te hoog gestemde vrouw.
Elise had tranen in de oogen.
Dit merkte mevrouw Prins op.
„Hoe! Tranen?" vroeg zij deelnemend. „Zijn uwe kinderen niet wel en is u daar ongerust over?"
„Mijne^ kinderen zijn gelukkig zeer wel," antwoordde Elise, „maar ik ben niet gerust over Walton."
„Hoe zoo?"
„Ik heb in eenige maanden geen brief van hem ontvangen."
„Misschien zal hij op reis zijn," zeide mevrouw troostend.
„Dan zou hij mij dat wel geschreven hebben, of althans kunnen schrijven."
„Och," zeide mevrouw Prins, „onze mannen zijn zoo geheel anders dan wij. Zij laten zich door hun werk en bedrijf geheel wegslepen, en vergeten, dat wij belangstellen in alles wat zij doen." J
„Dat is zoo. Maar ik kan mij toch niet het plotselinge stilzwijgen van Walton verklaren. Als hij maar niet ziek is! ... Weet u iets van hem? Misschien heeft mijnheer Prins u over hem gesproken."



„Mijn man spreekt zelden over zaken en personen, de fabriek betreffende... Maar waren de vroegere berichten goed?*
Elise vermoedde geenszins, dat in deze schijnbaar onschuldige en toch deelnemende vraag een kleine list verborgen lag. Immers, — zoo dacht mevrouw Prins — indien de vroegere berichten goed waren, konden deze menige bedenking wegnemen en den argwaan verminderen.
,0 ja,* antwoordde Elise. „Zooals ik u reeds zeide, schrijft mijn man niet veel, maar laat mij toch niet zonder tijding. Al zijne brieven vloeien over van beschrijvingen van zijn drukken arbeid. Nu is dat wel belangrijk voor mij, maar ik zou liever gezien hebben, dat hij mij 't een en ander had gemeld van zijn verkeer met vrienden of van 'tgeen hij schoons te Parijs had aangetroffen. Doch van dat alles geen woord, en wat het vreemdst is: hjj zwijgt eensklaps geheel."
„En hebt u geen kennissen of vrienden te Parijs, bij wie u eens — als terloops — zoudt kunnen informeeren?'
„Neen, ik ken niemand te Parijs."
„Maar heb ik dan niet gehoord, dat uw man daar een vriend had, die hem ook vergezeld heeft, toen bij derwaarts vertrok ? Heeft de heer Walton nooit iets over dien vriend geschreven?"
„Ik weet niet, mevrouw," antwoordde Elise, „dat de door u bedoelde persoon een vriend is van mijn man. Mij althans is hij geheel en al onbekend en slechts eens of tweemaal heeft Walton in zijne brieven zekeren mr. Berger genoemd. Dus zal die vriendschap zoo heel groot niet zijn, denk ik."
Mevrouw Prins was eenigszins teleurgesteld. Zij had gehoopt, op deze wijze iets meer licht te krijgen in de voor haar nog duistere zaken.
„Dan weet ik er niets anders op," zeide zij, „dan mijnheer Prins te vragen. Mij dunkt, hij moet weten, waarom uw man niet schrijft. Ik zal hem verzoeken onmiddellijk naar Parijs te schrijven, en hoop, dat het antwoord gunstig voor u uitvalt."
„Dank u voor uwe moeite," zeide Elise, opstaande.
Mevrouw Prins geleidde haar tot de deur.
„Arme vrouw!" zeide zij, haar naziende. „Zij heeft zoovele illusiën en zulke goede verwachtingen van haar man! Maar ik vrees, dat er een vijand is gekomen, die distelen en doornen zaait op haar levensweg."
Acht dagen later ontving Elise een brief van den heer Prins, waarin hij haar meldde, dat hij op verzoek van zijne vrouw naar Parijs geschreven en ingesloten brief van den heer Pénard, aldaar, ontvangen had. „Het doet mij leed," voegde hij er bij, „dat de



berichten omtrent den heer Walton niet gunstiger zijn; maar — zooals de heer Pénard zich uitdrukt — er is hoop, dat alles nog terecht zal komen."
De heer Pénard schreef, na een korte inleiding, aan de hh. Prins & Co. het volgende:
,.... Wij waren zeer verblijd, dat u ons den heer Walton hadt gezonden, en — zooals ik reeds meermalen schreef — wij vonden in hem juist den persoon, dien wij zochten. Hij heeft een werkzamen geest en een vindingrijk vernuft op het terrein, waarop wij ons bewegen. Soms stonden wij verbaasd over de snelheid, waarmede hij gebreken wist op te sporen en — wat nog beter was — te herstellen. Slechts een enkel voorbeeld. (Hier volgde de beschrijving van een Calorische machine van Ericson, die door Frans verbeterd was.) En zooals het met deze machine ging, gaat het met alles, wat hij onder 't oog en in handen krijgt. Hij is inderdaad een zeer bekwaam werktuigkundige, en wij beloofden ons voor de toekomst veel van hem. Maar zie, wat gebeurt! Eensklaps begon de werkkracht te dalen en zijn werklust te verminderen. In het eerst schreef ik dit toe aan een soort van sluipkoorts, die hem ongeveer een half jaar geleden gedurende een paar dagen het bed heeft doen houden; maar de geneesheer verzekerde mij, dat Walton geheel hersteld was en die ziekte geen spoor heeft nagelaten, dat ongunstig op hem zou kunnen werken. Ik kon dus geen verklaring vinden voor deze plotselinge verandering in het gedrag van uw werktuigkundige, tenzij ik aan een soort van geestverstoring moet gelooven, die wel eens plaats vindt bij personen van zulk een eenzijdige richting als Walton volgt. Immers, stil van aard als hij is, bezoekt hij nooit eenige plaats van vermaak. Concert en schouwburg worden door hem vermeden. Altijd, bijna nacht en dag, was hij bezig met zijn arbeid, waarmede hij ook veel geld heeft verdiend. Zoo was het nog een maand of drie geleden, en nu is daar plotseling een groote verandering in gekomen, een verandering, die ik moet toeschrijven aan een soort van geestverlamming, of doordat er door een of andere oorzaak een orgaan is opgewekt, dat vroeger sluimerde. Dit is niet zeldzaam bij menschen van stillen aard, die dan eensklaps een overmatige levendigheid krijgen, gezelschappen bezoeken, geen rust meer hebben in hun kanier, geen lust meer in hun arbeid en slechts naar de genietingen des levens vragen. En helaas, dit schijnt met Walton het geval te zijn. Hij begon met laat aan de fabriek te komen, en soms kwam hij in 't geheel niet, ging veel uit en bezocht clubs en gezelschappen, die den toets der zedelijkheid niet kunnen doorstaan. Ik maakte hem hierop opmerkzaam en waarschuwde hem vooral voor de dames der demi-monde, die in dergelijke gezelschappen worden aangetroffen. Ik sprak met hem als een vriend, en



„D& — dü!" riep de kleine Mina, die zich op hare voetjes verhief en naar moeder liep... „Dk! Mama!'
't Kind bood haar alles aan, wat zij had: een pop, een klosje en een schaapje, 't Wilde mama troosten. De kleine voelde, dat hare moeder ongelukkig was.
„Dank je, mijn schatje!" zei Elise. „Wees maar zoet en speel. Straks neemt Ma je op haar schoot."
De kleine verstond alles, 't Was een tevreden kindje. Zij zette zich weer op den grond en wiegde pop en schaap te zamen in slaap.
Elise wilde weer beginnen te schrijven. Maar zij kon den aanhef niet vinden. Het liedje van Fé ruischte haar nog in de ooren.
Zij lei de pen neer.
Ach, was zij ook nog slechts zoo'n kind als Fé, zoo lief, zoo onbezorgd, zeo geheel zonder smarte! Zij gevoelde zich bitter — bitter ongelukkig.
Zij nam de pen weer op, maar neen, 't ging niet. De woorden, die Fó daar straks gezongen had, weergalmden in haar hart:
,Want geen ding Gaat er er zonder bidden goed.*
Maar waarom vouwde zij dan niet de handen? Waarom zag zij niet op naar den hemel? Waarom bad zij niet? Dan zou het droevige werk gemakkelijker geworden zijn.
Neen, zij dacht op 't oogenblik niet aan de hemelsche hulp. Zij dacht alleen aan hare liefde, waardoor zij wellicht haren Frans zou kunnen redden.
Zij zette zich neer en schreef aan den heer Pénard het verzoek, haar het adres van Frans te zenden. Daarna vouwde zij den brief, dien de heer Prins haar ter lezing had gezonden, toe, schreef er geen woord bij en lei hem op tafel. Hanne kou hem bezorgen.
Op dit oogenblik werd er gescheld en kort daarop trad mevrouw Prins binnen. Als altijd kalm en deftig, gaf zij te kennen, dat zij eindelijk een half uurtje had kunnen vinden om Elise te bezoeken. Fijne opmerkster als zij was, had zij Elise's tranen en de brieven gezien, waarvan er een met het adres der firma beschreven was.
In welk verband stonden mevrouw Walton's tranen met deze brieven ?
Zij liet echter niet merken, dat zij zich deze vraag deed, en hield zich aan haar stelregel vast: „Al wat ik weten moet, zal tot mij komen."
Elise gevoelde zich in een moeilijken toestand.
Wat was de reden van dit bezoek?
Zij had aan mevrouw Prins hare ongerustheid over haren man te kennen gegeven, en daar mevrouw haar beloofd had, den heer Prins om inlichtingen te vragen, — inlichtingen, die ook gekomen



waren, kon zij niet anders denken dan dat mevrouw Prins met alles bekend was. Een dubbele smart voor haar.
„U ziet," zei mevrouw Prins, „dat ik woord gehouden heb. Ik kwam dan ook enkel, om u een weinig in uwe eenzaamheid te troosten. Aan mijne belofte heb ik voldaan en mijn man verzocht, naar Parijs te schrijven. Hebt u tijding ontvangen en is ze beter dan u dacht?"
Deze vraag schokte Elise zoo, dat zij eensklaps in tranen uitbarstte.
Nu begon mevrouw Prins te begrijpen, dat haar vermoeden juist was. Er waren vijanden, die het geluk dezer jonge vrouw wilden verwoesten. Maar wie waren zij? Was het mr. Berger? Was het mevrouw Oker? En stond haar man, de heer Prins, er ook mede in verbinding ? 't Zou schandelijk zijn !
»'t Spijt mij zeer," zeide zij, „dat mijne vraag u bedroefd heeft. Maar kom, laat niet zoo spoedig den moed zakken, 't Zal wel beter worden."
Elise vermocht geen antwoord te geven; zij moest eerst den loop laten aan hare tranen.
„Mama huilt!" riep de kleine Mina, die opstond en zich aan moeders knie vasthield. „Mama niet huilen! Kijk eens, een mooi schaapje!"
't Kind hield het schaapje zoo hoog, dat het bijkans moeders kin bereikte.
Elise nam de kleine op haar schoot en kuste haar hartstochtelijk.
Mevrouw Prins was bewogen. Ook zij wist, wat smart was, maar verstond de kunst, hare gevoelens te verbergen en hartstochten te onderdrukken.
„U begrijpt wel," zeide Elise, „dat ik verlangend was naar antwoord. Dat is gekomen, maar de brief van den heer Pénard heeft mij ontzettend geschokt. Ik wilde hem straks door de dienstmaagd aan manheer Prins laten brengen, maar... misschien wilt u wel zoo goed zijn en..."
„O zeker," viel mevrouw Prins haar in de rede.
„Ik heb er nog geen ouwel op gedaan," vervolgde Elise, „maar mijnheer zal 't wel niet kwalijk nemen, als ik u den brief zoo meegeef."
„Stel u gerust; ik zal alles goed bezorgen."
Daar kwam Felix binnen, en gewapend als hij was met zijn ouden koffiemolen, begon hij dadelijk te draaien en het hoogste lied uit te zingen.
'tWas een goede afleiding voor mevrouw Prins, die nu't gesprek bracht op de kinderen. Zij onderhield zich nog geruimen tijd met Felix en Mina, en maakte zich vervolgens gereed om te vertrekken.
„Ik hoop voor u 't beste," zeide zij. „Denk er aan, wat een dichter gezegd heeft: „Elke donkere wolk heeft haar lichten rand."



„Ik kan dien rand nog niet zien," zei Elise. „De wolk is zoo donker en het licht zoo ver."
,'tZal wel komen," zei mevrouw. „Wacht slechts stil af."
Zij nam afscheid en borg diep in haar zak den brief, die haar met vele dingen zou bekend maken.
Veertien dagen later ontving Elise antwoord van den heer Pénard. -Hij schreef haar, dat Walton zich bevond in de nabijheid van .Lerida, waar hem opgedragen was, een draaibrug te maken over een riviertje, met de Ebro in verbinding. Brieven, voor Walton bestemd en geadresseerd aan het huis Zilmauca, te Barcelona, zouden hunne bestemming zeker bereiken. Hij vond het echter vreemd, dat zij zich juist tot hem gewend had om inlichtingen, daar de tirma "rins & Co. toch ook met zijn adres moest bekend zijn.
Hoe weinig deze brief bevatte, 't was toch genoeg voor Elise, om terstond aan Frans te schrijven. Het kostte haar echter inspanning om kalm te blijven, en te beletten, dat hare tranen zich niet met de letters vermengden. Wat wij liefhebben, is altijd de bron van ons üjden. Zoo (xod den mensch geen liefde had ingeschapen, zou lijden ons vreemd gebleven zijn; maar hoeveel de liefde ook lijden moet, toch hoopt en verdraagt zij alle dingen. Haar doel is: al het lijden van deze aarde te verbannen, en - 't zal haar ook zeker gelukken.
üilise schreef geen woord over den heer Pénard, en liet niet merken, dat zij iets droevigs van hem had vernomen. Zoo goed zij kon — ofschoon 't haar moeite kostte — schreef zij op blijmoedigen toon, gaf haar verlangen te kennen, spoedig goede tijding van hem te ontvangen, en vertelde hem van hunne kinderen, die zich zeer lief begonnen te ontwikkelen en van wie zij veel vreugde genoot. Felix" ~ schreef ze - „speelt en zingt en babbelt den heelen dag. Gedurig vraagt hij mij: „Wanneer komt Pa?" en dan voegt hij er, met een zekerheid, die mij verbaast, bij: „Pa komt gauw en brengt wat moois mee." Kleine zus is ook allerliefst. Ik wou, lieve Frans, dat gij ze eens kondt zien. Ze is zoo'n aardig . u , krullokopje." Voorts deelde ze hem mede, dat haar vader ziekelijk was, niet meer uitging en het plan had opgevat, zijne betrekneer te leggen.^ Aan het slot van haar brief wekte zij hem op, zich met te veel in te spannen en zijn hart te openen voor de hemelsche dingen.
Week aan week schreef zij hem brieven van dergelijken inhoud : maar de eene week verliep na de andere, zonder dat de post haar zijn antwoord bracht. Zij wist niet, wat zij hiervan moest denken. Zou nij haar ontrouw geworden zijn? 'tls waar, te Parijs had hij zich op een dwaalspoor begeven; maar 't bewijs ontbrak, dat bij dien weg ook te Lerida vervolgde. Doch al ware dit zoo, toch zou zij



hem haar liefde bewijzen. Zij was geboren om hem lief te hebben. Een leven zonder liefde was voor haar iet3 onmogelijks, iets onnatuurlijks, een geschilderd vuur, dat niet verwarmt.
Wat te doen, nu zij geen antwoord ontving?
Aan den heer Pénard mocht zij niet meer schrijven, want deze zou haar öf naar het huis Zilmanca, 5f naar de firma Prins & Co. verwijzen. En hiervoor huiverde zij terug. Het moeilijkste voor haar was, dat zij niemand kon raadplegen. Immers, het verkeerde gedrag van Frans moest een geheim blijven, niemand mocht ooit te weten komen, dat er thans een smet op hem kleefde.
Ten einde raad, schreef zij aan haar vader; maar de raad, dien hij haar gaf, strookte geenszins met hare gedachten. .Onderwerp u" — schreef hij — „aan 'tgeen u opgelegd wordt, en troost er u mede, — zoo gij 't kunt — dat gij aan deze beproeving onschuldig zijt. Wacht de toekomst kalm af. Ze is wellicht beter, dan gij u voorstelt."
X.
DOOD EN LEVEN.
Er zijn sommige tijden in 's menschen leven, die doen denken aan stormachtige najaarsdagen. Nauwelijks zijn de donkere wolken voorbijgedreven, die op velden en wegen sporen van verwoesting hebben nagelaten, of daar naderen opnieuw duistere wolkgevaarten, die geruimen tijd blijven hangen, met andere vermeerderd worden en storm op storm doen losbarsten.
Nog hing boven Elise's hoofd de donkere wolk, waarvan zij — zooals zij aan mevrouw Prins betuigde — den lichtrand piet kon zien, en reeds kwamen daar andere wolken aanzetten, nog onheilspellender dan de eerste.
De kleine Felix was niet wel. Hij werd hangerig, had geen trek in 't eten, en 't paard, waarmede hij zoo gaarne speelde, stond onaangeroerd in een hoek. Elise dacht, dat 't slechts een voorbijgaande ongesteldheid zou zijn, en gaf hem een huismiddeltje; maar 't kind werd niet beter. Nam zij hem op haar schoot en vroeg zij, wat hem deerde, dan begon hij te schreien en zei: „Pa weg! Fé wil naar Pa — naar Pa!'
Deze woorden sneden Elise door de ziel; maar zij mocht hem



geen tranen doen zien, veeleer moest zij hem een glimlach toonen en hem troosten.
„Pa komt gauw," zeide zij. „Wees maar still
Maar Felix schudde het hoofd en zei op verdrietigen toon:
„Pa wil niet komen. Fê wil altijd huilen."
Had het kind heimwee naar zijn vader?
Misschien •
Er zijn voorbeelden te over, dat 't gemis van vader of moeder kwijning bij een kind veroorzaakte en, daar dit gemis niet aangevuld kon worden, den dood ten gevolge had.
Elise deed haar best, hem afleiding te geven. Zy vertelde hem kleine geschiedenisjes; maar hoe graag hij ze anders hoorde, thans scheen hij er geen lust in te hebben, en slechts wanneer zij hem iets vertelde van Frans, hoe knap Pa was en welke mooie dingen Pa kon maken, luisterde hij met beide ooren.
Op een avond, nadat hij twee dagen ongesteld was geweest, werd er aan de huisdeur gescheld, terwijl hij in zijn bedje lag. Zoodra hij dit hoorde, richtte hij zich op en luisterde naar Hanne's voetstappen. Elise kon den glans der hoop op zijne wangen zien. Straks echter verdween de glimlach, hij liet zich op het kussen vallen en riep op weemoedigen toon uit:
„Fé dacht, dat het Pa was!"
Hanne zette zich ook dikwijls bij hem neer en zong hem een liedje voor; maar hij had geen lust in 't zingen en wendde 't hoofd om.
't Geschiedde met de beste bedoelingen, dat Elise hem wilde opvroolijken; maar zij had zich ook moeten afvragen: „Voelt mijn kind iets van 'tgeen ik lijd?' Zoodra een kind in staat is, op te merken en na te denken over 'tgeen er in zijn omgeving plaats heeft, ontvangt het indrukken, die in 't jonge hart geprent blijven en zich later — soms geheel onverwacht — voor zijn geest vertoonen. Kinderen, die hunne ouders zien lijden, lijden veel meer dan wij denken, omdat zij de gave missen, hunne smart op gevoeglijke wijze bekend te maken. Zij kunnen hun medegevoel niet te kennen geven, worden verdrietig en laten het hoofd hangen. Er knaagt een worm in hun binnenste, en zij zijn gelijk aan bloemen, die geen zon genieten en zich niet kunnen ontwikkelen. Welke moeite men dan ook aanwendt om hen op te vroolijken, het baat niet; eerst moet de oorzaak weggenomen worden, zoo lang deze blijft bestaan, knaagt de worm door en tast eindelijk den levenswortel aan.
De kleine Felix werd niet beter, en toen zich koorts bij hem openbaarde, begon Elise ongerust te worden en ontbood den geneesheer, die echter geen bemoedigenden uitslag van zijn onderzoek kon geven.
„Uw kind is ziek — zeer ziek," zeide hij, „en 't behoeft volstrekte rust."



„Maar wat meent u, dat hem deert, dokter?"
„Datkan ik nog niet zeggen. Gevaar is ervoor 't oogenblik niet aanwezig, maar ik raad u dringend aan, hem met niets te vermoeien en hem niets te vertellen."
Hij schreef een recept, beval, dat men 't hoofd van den kleinen patiënt met koud water moest nat houden, en — hoopte 't beste.
Toen hii den volgenden dag terugkwam, vond hij den kleine niet beter. De koorts was heviger geworden. Er waren verschijnselen van hersenontsteking aanwezig.
Wat er thans in Elise's hart omging — wie zal 't beschrijven ? Dag en nacht zat zij bij hem en sloeg al zijne bewegingen gade — maar met angst. De wetenschap, dat zij niets kon doen om haar lieveling beter te maken, dat zij machteloos stond tegenover een ziekte, die zoo menig kind van 't oud'renhart heeft afgescheurd, was haar ondraaglijk. O, dat de Heiland nog leefde en op aarde rondwandelde! Zij zou met het kind op haar arm naar Hem heen snellen, en niet rusten, voordat Hij het de handen op het hoofd gelegd en het genezen had.
Soms scheen het haar toe, dat er om de lippen van haar kind een lachje kwam, en dan boog zij zich over hem heen, fluisterde hem eenige zoete woordjes in, die het echter niet verstond: 'tkind was zonder bewustzijn, kende zijn lieve moeder niet, hoewel haar naam tallooze malen over zijne lippen gleed.
De dood kwam zachtjes en zachtjes nader.
Midden in den nacht riep Felix:
„Hanne, zingen!"
Hanne, die ook bij hem waakte, zag Elise aan. Moest zij den wensch van den kleinen^ lijder vervullen? Misschien zou 'tgoed zijn, en zachtjes zong zij zijn gewoon avondliedje:
»'k_ Wil gaan slapen, 'k ben zoo moe,
Sluit nu bei mijn oogjes toe.
Heere, hoor mijn kinderbeê,
Wijk niet van mijn legerstee."
' Kind zal de woorden en de melodie van dit lied wel gehoord, maar niet verstaan hebben, 't Gaf er ook geen bewijs van. Zijne oogjes rolden wild in het hoofd, 't riep allerlei namen, lachte, schreide, zong en praatte alles door elkander.
De dokter had Hanne op 't hart gedrukt, mevrouw niet alleen te laten. De koorts werd dan ook zoo hevig, dat Elise het ijlende kind bijna niet meer houden kon. Felix wilde 't bed uit, tastte met de handjes nu hier dan daar, en werd zeer onrustig. Dit duurde een paar uren, toen hij een weinig bedaarde en 't hoofd stil op 't kussen liet liggen.



Elise hield zijn handje zachtjes vast.
Eensklaps richt zich de kleine op, en houdt oog en oor naar de deur gekeerd en luistert.
„Ma!* roept hij. „Ma!*
„Wat is het, mijn lieve jongen ?* vraagt Elise, die zich verblijdt, daar die stem haar de hoop geeft, dat zijn bewustzijn is teruggekeerd.
Hij geeft haar echter geen antwoord, maar ziet naar één punt en blijft luisteren.
„Ma !" roept hij andermaal. „Daar! — Daar! — Daar! Pa! — Pa komt!"
Hij houdt de oogen stijf op dat punt gericht. Een vriendelijke lach plooit zijne wangen.
Ziet hij iets ?
Wie zal 't zeggen !
Een oogenblik later raakt hij weer in verbijstering, praat alles door elkander en zingt.
Nog eenmaal vestigt hij den blik op zijne moeder, laat 't hoofd op de borst vallen en — de kleine lijder was zijn eeuwige rust ingegaan.
Zijn leven op aarde was kort geweest.
Toch had hij getoond, lief te hebben.
't Was hem gegaan als de bekende waterplant Valisneria, die, zoodra hare bloem zich opent, even boven de oppervlakte verschijnt, een zonnestraal opvangt en dan wegzinkt. Die bloem had voor haar vluchtig bestaan aan dien éénen zonnestraal genoeg.
Elise was op de knieën gezonken. Zij hield nog steeds 't handje van haar zoontje vast en haar hoofd rustte op zijn armpje. Tranen had zij niet meer; slechts deze klacht gleed van haar lippen: „O God, waarom ook dit nog!"
Gij kent de schoone gravure, voorstellende een jonge vrouw, die bij de neergelaten venstergordijnen staat, een tip daarvan oplicht en den weemoedigen blik gericht houdt op de personen, die haren doode grafwaarts brengen.
Welk een leegte in haar huis!
Zij hoort het vroolijke stemmetje niet meer van haar lieven Felix, ziet niet meer zijn vriendelijke oogen, kan hem niet meer aan haar hart drukken.... Hij is weg! Weg voor altijd!
Haar hart is verslagen, en toch.... zij moet nog een glimlach overhebben voor hare Mina, die haar gedurig aanstaart.
Het kind wil iets zeggen, maar 't ontbreekt haar aan woorden, 't Voelt met de moeder mede, maar 'tkent nog geen andere taal dan die der liefkoozingen.
Hoe verlaten is Elise thans!



Niemand heeft haar in de droevige dagen na Felix' heengaan bezocht, — niemand. Juffrouw Krimpen was wel aan haar huis geweest, doch had slechts een kaartje afgegeven. De familie Hulsting en mevrouw Prins hadden ook een kaartje van rouwbeklag gezonden, en van enkele bekenden waren brieven gekomen om hunne deelneming te betuigen. De heer Gevers was ongesteld, en zijne vrouw had eiken dag laten vragen, hoe 'tmet Felix was: zoodra haar man beter was, zouden zij samen komen. Ook van haar vader had zij een brief ontvangen; maar hij had zooveel over eigen lijden te klagen, dat er weinig vertroosting voor haar kon overschieten.
De eenige, die met haar kon schreien, was Hanne. Troosten kon die goede dienstmaagd niet. Zij zelve had troost noodig, want zij miste haar kleinen gezelschaphouder zoozeer en had nu niemand, wien zij liedjes kon voorzingen, dan Mina, die echter liever bij Ma was dan in de keuken.
Onder de brieven van rouwbeklag was er één, die haar bijzonder trof. 't Was eigenlijk geen brief, slechts een couvert, waarin een dun blaadje lag, dat de volgende regels behelsde:
„Indien God doornen op uw pad legt, spring er niet overheen; zoek u geen anderen weg, maar tracht Gods weg tusschen de doornen te vinden.
„Christus is de eenige, die ons de lichtzijde van het lijden leert kennen, omdat Hij de eenige is, die aan de ziel een Goddelijk leven instort, dat duizend smarten niet doen ondergaan, dat door beproeving nieuwe krachten ontvangt, en den dood leert verachten, omdat het vergunt Hem met blijde hoop aan te zien."
Zij las en herlas deze regels, niet slechts om den zin daarvan te verstaan en in zich op te nemen, maar ook, om te weten, wie de schrijver daarvan was. De hand kwam haar niet geheel onbekend voor, en er zweefde haar wel een naam voor den geest, maar zij durfde dien niet uitspreken. Zooveel was haar gewis, dat de schrijver bekend was met hare omstandigheden.
't Viel haar echter moeilijk, een weg tusschen de doornen te vinden. Hoe zou zij er tusschendoor komen zonder een betrouwbaren leidsman! 't Was misschien de bedoeling van den schrijver, haar op zulk een Leidsman te wijzen, op Christus. Maar hoe zou zij ooit met blijde hoop op Hem kunnen zien?
Van Frans hoorde zij niets. Al hare brieven bleven onbeantwoord. Hij was als dood voor haar. Toch geloofde zij, dat hij leefde en dat zij hem zou wederzien.
Te midden dezer smartelijke beproevingen ontving zij de boodschap, dat mijnheer en juffrouw Gevers gaarne wilden komen, zoo er geen belet was, en daar Elise zich tot dit eenvoudige echtpaar zeer



aangetrokken gevóelde, was hun komst haar bijzonder aangenaam. Zij betuigden haar nogmaals hun hartelijke deelneming. „Wij weten ook," zeide Gevers, „wat het is, een geliefd kind te verliezen; maar God heeft onze tranen gedroogd en onzen blik hemelwaarts gericht, waar wij allen zullen wederzien, die ons naar boven zijn voorgegaan. In ons leven is elke scheiding smartelijk, een afspiegeling van den dood; daarentegen is elk wederzien een voorsmaak van de opstanding. Het was smartelijk voor u, lieve mevrouw, toen het lijkje van uw kleinen Felix uit het huis werd weggedragen; maar er is een wederzien. Dat moge u vertroosten. 'tKind geniet nu de zaligheid, 't Was zoo'n aardig ventje! Ik hoor hem nog zingen:
,0 Heer, die in den hemel woont En in elk ned'rig hartje troont.
„Niet waar, dat is heerlijk! En hoe heerlijk zal het voor u zijn, hem in den hemel weder te zien!"
„Ja," riep Elise uit, „dat moet het zijn! Maar hoe zal dat wezen? Zal ik hem herkennen ? Zal hij veranderd zijn ? Zal hij mij herkennen? O, ik wilde dat zoo gaarne weten!"
„Niemand zal u daarop ooit eenig voldoend antwoord kunnen geven," hernam Gevers. „De wetenschap reikt niet verder dan tot aan het graf, en wat wij daar in dien grafkuil zien, is weinig bemoedigend en hoopgevend. De wetenschap mist den blik op de overzijde, waar alle vragen worden beantwoord en alle raadselen opgelost zijn. Nu is het waar, dat er in de meeste menschen een gevoel is, dat tot hen spreekt van een wederzien en hen vertroost met de hoop op een leven aan gene zijde des grafs. 't Is een godsdienstig gevoel, als ik het zoo eens noemen mag, dat men zelfs bij de heidensche volkeren terugvindt, die hun Walhalla of Elyseesche velden aanzagen als de plaats, waar zij hun dooden zouden wedervinden. Dat de Egyptenaren hunne dooden balsemden en koren en vruchten in hunne sarcophagen legden, bewijst genoeg, dat er bij hen een
gevoel van een leven na dit leven aanwezig was Maar gevoel
blijft gevoel. Gevoel kan ons nooit zekerheid zijn. Wij moeten gewis zijn van 'tgeen wij gevoelen, en dat... *
Zijne vrouw stiet hem zachtjes aan den arm; zij vreesde, dat hij zich te ver liet wegsleepen.
Gevers wist, wat dit beteekende, en zweeg een oogenblik; maar Elise verlangde meer te weten en zei:
„Ga als 't blieft voort, mijnheer. Al wat u zegt, is mij tot leering en maakt mijn belangstelling gaande."
„Ik wilde zeggen," hernam Gevers, „dat waar de wetenschap De Vrouw van den Werktuigkundige. 8



„Ja, dat is zoo. Ik deed het vroeger nogal veel. Maar in den laatsten tijd och, ik heb er nu zoo weinig lust in."
„Dat begrijp ik," zei Gevers. „Maar toch, voor iemand, wiens hart uitgaat naar God, moet het steeds een behoefte zijn, aan zijn gevoel lucht te geven door een lied. Ik las onlangs een dichtstuk, waarin beweerd werd, dat er voor iemand, wiens hart bezwaard is, die door angst wordt gekweld of door twijfelingen onrustig gemaakt, niets beter is, dan een lied aan te heffen. Zulk een lied dringt door de wolken heen en brengt hem van daar terug wat hem ontbreekt. Ik heb ook mijne tijden, dat ik door 't een of ander, dat mij hindert, gekweld word; maar als ik er de gelegenheid toe heb, zet ik mij dadelijk voor de piano en zing een lied. Dan verdwijnt spoedig de somberheid, evenals bij Saul, toen David hem iets op de harp voorspeelde. En gelukkig heb ik in mijne^vrouw een goede hulp. Zij is mijne trouwe medezangster. En zij zingt als een klok, niet waar, vrouw?"
De juffrouw werd verlegen en trok hem aan den arm.
„En ik dank God," vervolgde Gevers, „dat ik kan en mag zingen. Muziek en zang zijn gaven van God, en ik kan mij geen gelukkig mensch denken zonder een lied op de lippen, of zooals Paulus het uitdrukt, niet „psalmende in zijn hart". De mensch heeft er ook alle reden toe, vooral in dezen tijd, nu God zoo bijzonder door Zijn Geest werkt. Wij leven in een tijd van groote opwekking."
Elise zag hem vragend aan.
„U zult zeker wel eens hebben gehoord van het Reveil?"
Elise moest eens nadenken. Ja, zij had er van gehoord, maar jang geleden, op den theeavond bij de familie Hulsting. Wat zij ei van onthouden had, deelde zij nu mede.
,Ja, zoo is het," zeide Gevers. ,Maar 'tis niet genoeg, dat men weö,, dat er zoo iets in ons land en in onze kringen plaats heeft, men noet er ook belang in stellen en onderzoeken, wat deze opwekking ons ie zeggen heeft. Zoo iets toch geschiedt niet bij geval, even zoomii als in de dagen van het eerste Christelijke Pinksterfeest, toen diizenden vroegen: „Wat moeten wij doen?" Wanneer nu iemand die gelegenheid verzuimt, of het niet de moeite waard acht er onderzoek naar te doen, zou het kunnen gebeuren, dat zulk een opwekking voorbijging zonder dat hij er iets van genoot. In zulke tijden laat God zeggen: „Heden, zoo gij Mijne stem hoort, verhardt tw harte niet?" En dan klinkt alom het woord van den Heiland: „Bekeert u en gelooft het Evangelie." O, waarde mevrouw, dat wij bijzondere tijden beleven, kan ieder, die niet wijlens blind en doof is, zen en hooren. Honderden, die naar God niet vroegen, zijn door de irediking des Evangelies geloovig geworden en hebben vrede gevond>n voor hun hart. Sedert vele — vele jaren heeft



de gemeente van Christus geslapen ten gevolge van kerkelijke reglementen en instellingen, die het -werkzame leven des geloofs verhinderen. Maar nu heeft God de Christenen wakker geschud en mannen opgewekt die, zonder eenig kerkelijk verband, uitgaan om overal het Evangelie te prediken. Vereenigingen op het gebied van Zending en Evangelisatie zijn opgericht. Zondagsscholen en Christelijke zangvereenigingen vindt men thans in alle steden en bijna op alle dorpen. En zoo zou ik kunnen voortgaan met u te wijzen op hetgeen God in deze dagen doet. Wie weet, hoe kort deze opwekking duurt! Maar gelukkig de mensch, die aan hare roepstem gehoor geeft en zijn hart openzet, opdat er de zon der genade recht helder in kan schijnen. Wij althans, mijn vrouw en ik, hebben reden God te danken, die ons daartoe gebracht heeft. Laat mij u dat eens in korte woorden mededeelen, wanneer het u ten minste aangenaam is.'
Juffrouw Gevers stiet hem wel aan den arm, maar hij liet zich niet terughouden, vooral daar hij zag, dat Elise belangstelling toonde.
„Een jaar of drie geleden,* hernam Gevers, „waren wij nog, zooals vele onzer medemenschen, tamelijk onverschillig in godsdienstige zaken. Wij leefden stilletjes voort, gingen Zondags naar de kerk, maar waren al blij, als dominee het niet te lang maakte en wij dan bij dezen of genen vriend koffie konden drinken. In den Bijbel lazen wij hoogst zelden, en meest dan slechts, wanneer er een van ons ziek was geworden, meer uit vrees voor den dood dan uit liefde voor Gods Woord. Op zekeren dag vond ik een blaadje papier op mijn trap liggen. Ik raapte dit op. 'tWas een traktaatje, dat tot opschrift had: ,Weet gij, dat Jezusu liefheeft?" Ik beantwoordde deze vraag terstond met ja, evenals mijne vrouw toen ik het haar liet lezen. Maar toen ik een weinig doordacht, kwam ik tot een andere meening. Hóe kon Jezus mij liefhebben, daar ik mij zoo weinig om Hem bekommerde en hoogstens Zondigs aan Hem dacht ? Ik begon aldus te redeneeren: toen ik nog met Bet — mijne tegenwoordige vrouw — verkeerde, waren al mijn gedachten alleen op haar gevestigd. Was ik in een gezelschap, waarin zij zich niet bevond, dan werd ik verdrietig en ve'veelde mij. Eiken morgen stond ik een paar uren vroeger op, cm mijn werk spoediger af te krijgen, louter om het voorrecht te jenieten, des avonds een paar uren langer bij haar te kunnen zijn.
De juffrouw stiet hem weer aan den arm, maar Gever? liet zich niet storen en vervolgde:
„Ik had haar zielslief en zou mijn leven voor ha*r gegeven hebben, als dat noodig was geweest. Maar... zoo liefhad ik den Heiland immers niet. Integendeel, het verveelde mij, ^eel aan Hem te denken. Derhalve kwam ik tot de gevolgtrekking dat Hij ook mij niet kon liefhebben, want liefde eischt wederliefte. Naar mijn



overtuiging zou het beter geweest zijn, wanneer het opschrift geheeten had: „Hebt gij den Heiland lief?" Maar hiertegen verzette zich de inhoud van het blaadje, dat in stellige bewoordingen te kennen gaf, dat de Heiland niet tot ons komt met de vraag of wij Hem liefhebben, maar of wij weten, dat Hij ons liefheeft. Ik moet erkennen, dat die vraag ons in verlegenheid bracht, want één blik in de Evangeliën overtuigde ons reeds, dat Hij uit liefde tot ons is gekomen, voordat wij Hem nog konden liefhebben. Eenige dagen later moest ik op een kantoor zijn, om daar met een der heeren over een stadhuiszaak te spreken. De bedoelde persoon had het evenwel op dat oogenblik zeer druk en verzocht mij een paar minuten te wachten. Een der andere heeren van de firma bood mij een stoel en trad met mij in gesprek. Hij scheen een zeer ernstig man te zijn, maar had toch iets bijzonder vriendelijks in de oogen, dat mij geheel voor hem innam. Stel u echter mijn verwondering voor, toen hij mij in den loop van ons gesprek de vraag deed, of ik een Christen en zeker van mijn zaligheid was. Op het eerste gedeelte dier vraag meende ik bevestigend te kunnen antwoorden; maar welk mensch kon zeker zijn van zijn zaligheid? „Wel," gaf hij op bescheiden toon ten antwoord, „hebt gij dan nooit gelezen, wat Paulus schreef: „Uit genade zijt gij zalig geworden" ? De Christenen te Efeze waren dus reeds zalig, of beter gezegd: zeker van hunne zaligheid. En Paulus zelf geloofde immers vast en zeker, dat hij de eeuwige heerlijkheid zou beërven. Als Paulus het dus weten kon, waarom wij dan niet? Gij moet hierover eens nadenken." .... Weer een paar dagen later ontmoette mij diezelfde vriendelijke heer, wiens naam mij bekend was geworden, namelijk de heer Herman Sanders, een der leden van de firma."
Elise ontroerde een weinig, 'tgeen door Gevers niet opgemerkt werd. Hij hernam:
«Hij vroeg mij onder het voortwandelen, of ik reeds ds. J. de Liefde had gehoord. Ik moest dit ontkennen, en nu drukte hij mij op 't hart, dien leeraar eens te gaan hooren. Na verloop van een paar Zondagen begaf ik mij dan ook naar het gebouw „Tecum habita", waarin ds. De Liefde het Evangelie verkondigde. Ik trof daar een groote schare van hoorders aan en niet weinigen uit den aanzienlijken stand. Maar, mevrouw, zóó had ik nooit hooren prediken. Ik had wel eens een dominee gehoord, die een uur lang sprak zonder dat de naam van den Heiland over zijne lippen kwam, en als hij dien noemde, was het bijna zonder beteekenig, zooals bij voorbeeld een zeepbel, die aan een pijp hangt. Maar ds. De Liefde sprak over niets anders dan over de liefde en de uitsluitende algenoegzaamheid van Jezus. Ik herinner mij nog de volgende woorden: „Christus is de zaligheid. Te geloo-



„En nu, mevrouw, wat staat u anders te doen, dan die heerlijke druif, dat geschenk, aan te nemen; met andere woorden: te gelooven? Alsdan verkrijgt uw hart vrede en de sleutel is in uw bezit, waarmede al het wonderbare in de dingen Gods ontsloten kan worden. Door dat geloof ontvangt u tevens de kracht om al de moeilijkheden des levens te dragen, en al gaat ook uw weg door distelen en doornen, 't zal u niet zwaar vallen, maar u zult ervaren, dat het lijden dezer wereld u uwe blijdschap niet kan ontrooven, daar er dan Goddelijk leven in uwe ziel wordt uitgestort.'
De heer Gevers zag, dat Elise bewogen was, en om haar op te beuren, stelde hij voor, te zamen een lied te zingen. Zijne vrouw stak haastig een tweede kaars aan. Gevers liet de vingers over de toetsen glijden en samen zongen zij het bekende lied van De Liefde, naar een melodie van Malan, een der mannen van het Reveil:
Wie zal mij rooven
't Zalige lot,
Dat mij daarboven
Wacht bij mijn God?
Jezus, mijn Heer,
Kwam voor mij neer,
Kocht door Zijn bloed Mij 't hemelsch goed.
Wie is zoo machtig,
Die mij ontrooft,
Wat Hij waarachtig Mij heeft beloofd?
Toen Elise te huis kwam en nog eens over alles nadacht, begon het licht in hare ziel door te breken. De dood was wel haar huis binnengedrongen en had haar het liefste van het hart gescheurd, maar, God zij geloofd, zij was vertroost. Het leven, het eeuwige leven, was haar eigendom geworden. Zij gevoelde nu opeens een blijdschap, die zij te voren nooit gekend had. Het ging haar ongeveer als den kranke, die, uit het koude Noorden naar een zuidelijker klimaat overgebracht, om daar onder een koesterenden hemel, onder palmen en oranjeboomen, een zuivere en verkwikkende lucht te genieten, nu met blijde verrukking uitroept: „O, mij is het leven weergegeven 1"
Maar deze overgang van duisternis tot licht, van het kille Noorden der eigengerechtigheid tot het zoele Zuiden des herlevens, kostte haar strijd, voordat zij er toe komen kon alles prijs te geven wat zij tot dusver had gedacht, gevoeld en waarnaar zij had gestreefd, en de genadegave des eeuwigen levens aan te nemen.
Doch God was met haar. Hij bracht haar in kennis met



geloovige predikers en met mannen van 't Reveil, wier voorlezingen en bijeenkomsten zij bijwoonde, en — van toen af werd het steeds lichter in hare ziel en verbond zij zich door 't geloof aan haren Heiland, die haar nu boven alles dierbaar was.
• ff nu k°u en wilde zij ook met moed haar weg voortzetten te midden van al de moeilijkheden des levens. Zij had thans een staf, waarop zij leunen, een Gids, op wien zij betrouwen kon.
Hare eerste gedachte was nu ook: „Waar is Frans ? Ik zal hem opzoeken ; ik zal hem al de heerlijke dingen schrijven, die ik thans geniet, en wanneer hij zijn hart opent en de hand uitstrekt om dezelfde gave der genade te ontvangen, - dan, ja dan eerst zal ik onuitsprekelijk gelukkig zijn."
En terstond zette zij zich neer en schreef aan Frans.
XI.
DE WRAAK EENER VROUW.
Mevrouw Oker zat in dezelfde kamer, waarin wij haar in een vorig hoofdstuk hebben aangetroffen. Haar blik is even koel gebleven, zelfs killer geworden. Haar gelaat is vermagerd en heeft iets hoekigs gekregen. Hare schoonheid, die zoo menig man had bekoord, begon te verdwijnen en had plaats gemaakt voor een uitdrukking van wrevel en ontevredenheid. Geen wonder! Hartstochten laten hun indruk na en werpen een schaduw over geheel ons wezen. Hoe de mensch ook vermag zijn booze gedachten plannen en voornemens onder een min of meer schoonschijnend' gelaat te verbergen, — zij worden ten laatste toch zichtbaar in de vervorming van het aangezicht en in den blik der oogen. Gij wandelt in uw tuin en verblijdt u over een roos, die op het punt staat, zich prachtig te ontwikkelen. Morgen ziet gij haar weer, en nu treft het u, hoe de bloembladeren plotseling een andere kleur nebben aangenomen, verschrompeld zijn en er verflenst uitzien Gij vermoedt — en te recht - dat er een worm, 'tzij aan den wortel m den singel knaagt en het levensbeginsel heeft aangetast, zoodat de bloeiende roos al hare schoonheid heeft verloren. En in het hart van mevrouw Oker knaagde ook een worm, een worm



dien zij opgewekt en gekoesterd had. De haat, dien zij tegen Elise had opgevat, was de drijver geworden tot wraakzucht, en naarmate deze zich ontwikkelde, had zij ook de kenteekenen nagelaten en diepe groeven en booze trekken op het gelaat voortgebracht.
De dienstbode bracht twee brieven.
„Uit Spanje en uit de hoofdstad!" zeide zij, de adressen beschouwende. „De eene is zeker van mr. Berger; de andere van dien lastigen mijnheer Prins. Nu, ik wil eerst zien, wat mr. Berger mij te berichten heeft, 't Werd ook waarlijk tijd, dat hij mij iets deed hooren! Waarschijnlijk zal hij mij mededeelen, hoe het met Walton gesteld is en of hij zijn doel heeft bereikt"
Zij opende den brief. De eerste regels ging zij vluchtig door en sloeg een lange rij van cijfers en berekeningen over, totdat zij aan 'tgewenschte punt kwam. Nu las zij het volgende: „....Door den heer Prins privé zult u bericht hebben ontvangen, dat Walton, op raad van den heer Pénard, hier is gekomen, 't Spreekt vanzelf, dat ik hem onmiddellijk volgde, en hoewel hij mij — evenals vroeger te Parijs — aanvankelijk wantrouwde, gelukte het mij langzamerhand — vergeef mij dit woord — mij bij hem in te smokkelen, en kreeg ik hem spoedig weer geheel onder mijne leiding, 't Kostte mij echter veel, want 't scheen, dat hij willens was geworden een ander en beter leven, zooals hij het noemde, te beginnen. Blijkbaar had hij naar den raad van den heer Pénard geluisterd, die mijne plannen, waar hij kon, tegenwerkte. Maakte de heer Pénard het mij te lastig, dan droop ik af, wachtende op betere gelegenheid. Ook de brieven, die Walton van zijne vrouw ontving, hinderden mij zeer in mijn begonnen werk, en om daaraan een einde te maken, zorgde ik, dat hij dergelijke brieven niet meer in handen kreeg en zijn vrouw er ook geene van hem ontving. Maar dit was mij nog niet voldoende; ik moest beproeven hem van zijn arbeid af te trekken, door zijn geest in verwarring te brengen. Ik had meer dan eens gemerkt, vooral te Parijs, dat hij slecht bestand was tegen overvloedigen lof en hg alsdan geheel van streek raakte. Hierop bouwde ik mijne proefneming, waardoor ik hoopte hem de rest te kunnen geven. Door middel van de pers liet ik zijn lof — dien hij werkelijk ook verdiende — rondbazuinen en hij had den slag beet, liet het werk
varen, zocht gezelschappen op, in eén woord: binnen weinige weken was het bij hem weer 't vroolijke leven als te Parijs. Dit matte hem echter zoo af, dat hij een paar dagen geleden door een ziekte overvallen en aan de rechterzijde geheel verlamd werd. Nu ligt hij in het ziekenhuis, en de geneesheeren verklaren, dat hij onherstelbaar zal zijn. De vraag is nu: wat moet ik verder doen ? Ik stel u voor, mij spoedig antwoord te geven, te gelijk met een wissel, voor het geval dat ik hem naar huis zal moeten expedieeren,



't geen het best geschieden kan met behulp van een paar Duitsche werklieden uit de Rijnprovincie, die ik hier heb aangetroffen, en die gaarne weer naar hun woonplaats willen terugkeeren."
Toen mevrouw Oker aan het einde was gekomen, strekte zij de hand, waarmede zij den brief vasthield, op de tafel uit en zeide met een grimlach van leedvermaak:
«Ziezoo! Zoover zijn wij reeds! Maar 't is mij nog niet genoeg. Het slottafereel moet nog komen. Zijne vrouw moet haren man terug hebben; die twee behooren immers samen! En als hij dan tot haar is teruggekeerd, als een machtelooze de woning wordt binnengedragen; als zij de sporen der uitspatting op zijn gelaat en in
geheel zijn wezen zal waarnemen dan zal zij hem verachtelijk
van zich stooten en in haar wanhoop hare keus berouwen. Dan eerst zal ik voldaan zijn, als zij, die mij getrotseerd heeft, diep vernederd zal zijn. Dat is mijne wraak! En die zal zoet wezen, vooral wanneer ik haar nog eens zal wederzien als een beklagenswaardig voorwerp, als een vrouw, die geen andere heugenis heeft
dan van de ellende harer echtverbintenis Laat mij nu zorgen,
dat mr. Berger een wissel ontvangt, opdat hij Walton naar huis zal kunnen expedieeren.'
Toen zij hiermede gereed was, wierp zij een blik op den anderen brief, die nog ongeopend op tafel lag. Zij maakte het couvert los, en eenige regels gelezen hebbende, fluisterde zij bij zich zelve: „Die mijnheer Prins is lastig, en lastige menschen moeten op hun nummer gezet worden. Citroenen, die men gebruikt heeft, werpt men weg. Die man kwelt mij gedurig om geld, en hij heeft voor het pousseeren reeds zooveel gekregen! Notaris Verstout, aan wien ik schreef, berichtte mij, dat het zeer wrak met hem staat, ten gevolge van gewaagde ondernemingen en speculatiën. Maar het spreekt vanzelf, dat ik mijn geld niet in een bodemloozen put wil werpen. Hij heeft zijne diensten verricht en ik heb hem dus niet meer noodig, terwijl ik zeker ben, dat hij onze overeenkomst wel verzwijgen zal.... Neen, mijnheer Prins, lastige menschen van uw soort wijst men de deur.... Doch ik zal voorzichtig zijn en hem niet terstond de hoop ontnemen. Ik zal hem schrijven, dat hij een paar weken moet wachten, daar ik bezig ben mijne financiën in orde te brengen. Op die wijs stoot ik hem niet dadelijk voor 't hoofd en hij kan blijven hopen. Misschien gebeurt er dan in dien tijd iets, waardoor hij mijne hulp niet meer noodig heeft. In elk geval, ik zal hem opdragen, Walton zijn congé te geven en het bericht hiervan aan diens vrouw te doen geworden."



XII.
HET UITEINDE VAN EEN SPELER.
Ongeveer veertien dagen later zat, kort na het middagmaal, mevrouw Hulsting in hare kamer, en genoot — zooals zij 't noemde — een stil half-uurtje. Haar man was uit en zou vooreerst niet terugkomen. Hij scheen het zeer druk te hebben, zoowel voor particuliere zaken als voor de firma. Mevrouw Hulsting liet hem stil zijn gang gaan: zij wist, dat hij voorzichtig was en zorgde, dat niemand hem op de vingers kon tikken. Zelden of nooit sprak zij met hem over de zaken van 't kantoor, en hoewel hij haar onlangs had toegefluisterd, dat 't met den heer Prins niet te best stond, bekommerde zij er zich niet om. „Mijn man," zeide zij bij zich zelve, „weet best, wat hij doet, en past op de dubbeltjes. Hij zal er niet bij te kort komen."
Zij kon echter den slaap niet vatten. Hare gedachten dwaalden naar nicht Krimpen en zij moest glimlachen. Geen wonder ook! Zij had dien ochtend een briefje van haar ontvangen, met de mededeeling, dat zij morgen het genoegen hoopte te smaken, haar aanstaande te komen presenteeren.
Inderdaad, mevrouw Hulsting kon den glimlach niet terughouden.
„Zij heeft dan toch eindelijk een man gevonden 1" fluisterde zij bij zich zelve. „Nu, zij heeft er wel haar best voor gedaan. O, die natuur, die natuur! Wie kan haar weerstaan? Enfin, het zal mij verblijden, als zij gelukkig wordt en tot rust komt. Zij was den laatsten tijd zoo gejaagd, dat hare mooie krullen er gedurig door in de war raakten. Voor één ding ben ik echter een weinig bang: dat zij nog eens erg orthodox en een dweepster met het Reveil wordt. Maar verwonderen zou 't mij niet. Men hoort tegenwoordig ongeloofelijke dingen. Die godsdienstige beweging houdt aan en velen van mijne bekenden, die den eenen avond naar een bal en den anderen avond naar den schouwburg gingen, zitten nu geestelijke liederen te zingen. Het schijnt een godsdienstige ziekte te worden, die iedereen besmet. De lui aan de fabriek, zooals Pot en zijne vrouw, Zemel de bakker en anderen loopen om het hardst naar de bidstonden. De Hemel beware mij er voor! Ik houd mij aan mijn goeden dominee. Maar voor nicht Charlotte wordt die besmetting gevaarlijk. Ik weet niet, of zij al tot de vromen behoort, maar ik zou het wel denken, daar haar aanstaande die ziekte
De Vrouw van den Werktuigkundige. 9



onder de leden heeft. In elk geval, de godsdienst is haar ten goede gekomen. Zij heeft haar inspecteur op alle vrome vergaderingen en bijbellezingen vergezeld, en nu zij zich met hem verloofd heeft, is de voorspelling van mijn man toch uitgekomen... Hahaha! Ik moet nog lachen om de leuke wijze, waarop die verloving is tot stand gekomen; als zij het mij in hare onnoozelheid niet zelve verteld had, zou ik het nooit kunnen gelooven. „Begrijp eens, nicht," zeide zij, „je weet, ik was weer verhuisd. Tot mijn spijt, want de kamers tegenover het kantoor, waar ik eiken dag dien knappen heer in en uit zag komen, bevielen mij best; maar de zoon van de eigenares ging trouwen en zou nu zelf die kamers betrekken. Ik moest er toen weer op uit. Als mijn broer Daniël nog leefde, zou hij gewis gezegd hebben: Je verdient medelijden. En waarlijk, dat verdien ik wel, want nicht, 't is een gesjouw door die groote stad voor een eenzame juffrouw als ik ben. Doch gelukkig ben ik goed geslaagd, en dat wel door een toeval, of hoe zal ik het noemen? Ik had namelijk in een der oude boeken van mijn broer Daniël gelezen, dat, als men een doel voor oogen heeft, waar het hart heen trekt, men er dan maar zonder omwegen op af moet gaan. En nu begrijp je wel, nicht, waarheen ik getrokken werd. Lach mij niet uit, maar wat waar is, mag gezegd worden. Ik had al zoo dikwijls gewenscht in de nabijheid van het politie-bureau kamers te vinden. Dat zou mij groote gerustheid geven. Men is dan gewaarborgd tegen dieven, en als er brand mocht komen, is de hulp vlak bij ... En begrijp eens, nicht,... lach nu zoo niet!... nauwelijks ben ik in een buurt, of ik zie kamers te huur staan. En raad eens, waar?"
„Om haar te plagen, antwoordde ik: „Bij de komedie.*
„Wel, nicht," zei ze met verontwaardiging, „hoe kom je op die gedachte? Ik ben er sedert het geval met de oude juffrouw, die in de slee dood bleef, niet heen geweest. Ik ga tegenwoordig —"
„Naar bijbellezingen en vrome vergaderingen," viel ik haar lachend in de rede.
„En is dat dan niet goed? Als mijn broer Daniël nog leefde, zou hij zeggen: Godsdienst is nuttig, en een vrouw zonder godsdienst is als een klok zonder klank... Maar ik zal je zeggen, waar die kamers waren,... vlak tegenover het politie-bureau."
„En hoe bevalt het je daar?" vroeg ik.
„O, opperbest; maar 't spijt me, dat ik er niet kan blijven wonen. Ik moet alweer verhuizen."
„En waarom?" vroeg ik.
„Maar nicht, weet je dan niet, wat er gebeurd is?"
„Ik had de laatste acht dagen niets van haar gehoord, zoodat ik dan ook niet kon weten, dat er iets bijzonders met haar was voorgevallen.



„Wel, nicht," hernam zij, „begrijp eens, ik ga goed en wel naar bed en ben nauwelijks ingeslapen, of daar word ik gewekt door een geschreeuw van stemmen en een gestommel en geklauter langs de trap, terwijl ik duidelijk hoor roepen: „Brand! Brand !* Ik weet niet, hoe ik zoo gauw uit mijn bed ben gekomen. Ik greep 't eerste het beste kleedingstuk en hing mij dat om. Op 'tzelfde oogenblik wordt er hard op mijn kamerdeur geklopt. Ik doe open en — daar staat mijnheer Bousum, de inspecteur, die mij toeroept: „Haast u, juffrouw! Er is brand in het benedenhuis!" Van schrik en van alteratie — of hoe zal ik het noemen? — viel ik in zijn armen en riep: „Och, lieve mijnheer!" Wat ik meer gezegd heb, weet ik niet. Ik geloof, dat ik een soort van overval kreeg, en voelde slechts, dat hij mij zachtjes in zijn armen nam en naar de overzijde droeg... En pu begrijp je wel, nicht," ging zij voort, terwijl zij eenigszins bedeesd de oogen neersloeg, „nu begrijp je wel, wat er spoedig volgde. Hij vertelde mij, dat hij mij al sedert langen tijd in stilte had gadegeslagen en... lief had gekregen. En, nicht, wat zou ik toen doen ? Ik wou mij eerst nog een beetje goed houden en doen alsof ik verlegen was, maar dat kon ik niet. Ik sloeg mijn arm om zijn hals en... toen zijn wij verloofd. O, wat ben ik gelukkig! Bousum en ik zijn het in alles eens en hebben dezelfde godsdienstige gevoelens; misschien heeft hij er meer dan ik, maar dat hindert niet. Binnenkort wordt de verloving publiek en kom ik met hem bij je."
„En hoe is het met den brand afgeloopen?"
„Och, die beteekende niet veel. Maar ik kan toch op die kamers niet blijven. Ik ben er niet gerust. Mijn broer Daniël, als hij nog leefde, zou zeggen: Waar eenmaal brand is geweest, komt er een tweede bij."
„En nu je 't doel bereikt hebt," zei ik, een weinig ondeugend, „is 't ook niet meer noodig, dat je tegenover 't politie-bureau blijft wonen. Maar hoe het zij, ik hoop, dat je gelukkig met hem zult worden, 't Best is, dat je net zoo denkt als hij."
„Dat zeg ik met je, nicht; als dat niet plaats vindt, kan 't huwelijk niet gelukkig zijn. Ik denk hierbij aan de arme mevrouw Walton. Weet je niet, hoe het haar gaat? Ik heb haar na den dood van haar zoontje nog niet bezocht."
„Ik haalde de schouders op. Mijn man had mij nare dingen verteld van Walton, maar wilde niet nebben, dat ik er met anderen over sprak."
Mevrouw Hulsting hield nog steeds haar half-uurtje, maar de slaap kwam niet. Zij werd gestoord door de komst van de dienstbode, die haar kwam zeggen, dat de heer Prins in de zijkamer was en dringend mijnheer of mevrouw wenschte te spreken.



„"Verzoek mijnheer, hier te komen,* zei mevrouw Hulsting, die opstond om haar bezoeker te ontvangen.
De heer Prins kwam binnen en scheen zoo haastig en gejaagd te zijn, dat hij slechts even een korte buiging maakte en dadelijk zeide:
„Het spijt mij, mevrouw, van de meid gehoord te hebben, dat uw man niet te huis is. Ik heb hem reeds op 't kantoor gezocht, maar daar was hij niet. Weet u niet, waar mijnheer is?"
„Ja, hij zeide mij, dat hij naar 't Heerenlogement wilde gaan, waar een verkooping van huizen wordt gehouden. U weet, mijn man makelaart zoo onder de hand een weinig."
„Ja, dat weet ik, en niet tot zijn nadeel.... Maar misschien kunt u mij wel inlichtingen geven. Ik ben een brief wachtende, een brief niet voor de firma, maar privé. Mijnheer ontvangt dergelijke brieven voor mij.*
„Dat is zoo, maar zoover ik weet, is er heden voor u zulk een brief niet gekomen. Misschien van avond nog."
„Dat denk ik niet; de posttijd is veranderd.... 't Is ellendig!"
Hij zag op zijn horloge.
„'t Is nu bijna zes uur. Ik vrees, dat de post niet meer komt... Maar 't is óók mogelijk, dat de brief te mijnen huize is geadresseerd. Mocht er echter — men kan niet weten hoe, misschien door tusechenkomst van notaris Verstout — zulk een brief voor mij bij u komen, wees dan zoo vriendelijk, hem mij dadelijk te laten bezorgen."
„Terstond, mijnheer. Terstond zal ik het doen. Moet er ook iets bij gezegd worden?"
De heer Prins dacht een oogenblik na. Zijne vrouw was te huis.
„Mocht die brief komen," zeide hij, „laat dan de meid, die hem brengt, mij roepen ; dan zal ik hem aannemen."
Mevrouw Hulsting zei hierop niets, maar dacht des te meer. De heer Prins groette en ging heen.
Een uur later treffen wij den heer Prins aan in de huiskamer, aan de theetafel.
't Zag er daar zeer gezellig uit, en iemand, dien iet bijzonder met het gezin bekend en de huiskamer op dit oogenblik binnengetreden was, zou gewis een goed denkbeeld verkragen hebben van de stilte en den vrede, die er heerschten.
Maar het uitwendige bedriegt dikwijls het oog, dat slechts over de oppervlakte heen glijdt. De reiziger, die de prachtige wouden van Zuid-Amerika doortrekt en als betooverd wordt door den kleurengloed der orchideeën en vol verrukking staart op de heerlijke flora, die hem omgeeft, ziet niet de gevaarlijke giftslang, die, veelkleurig als zij is, zich verbergt tusschen de bladeren en bloemen en zich gereedhoudt om den wandelaar te bespringen.



De kalmte, die in de huiskamer heerschte, was slechts schijn. Er was een adder in het gras verborgen, die straks te voorschijn zou komen. . , A
De heer Prins zat tegenover zijn vrouw en had een courant in handen. Mevrouw schonk thee, hield zich met eenig fijn naaiwerk bezig en hielp nu en dan haren Paul, die niet goed met zijn huiswerk terecht kon. Dirk kleurde prenten.
Mevrouw gluurde van tijd tot tijd over haar naaiwerk heen naar haren man, en hoewel hij deed alsof hij las, kon zij het hem echter zeer goed aanzien, dat hij geen letter zag.
't Was niet warm in de kamer. Daarbuiten woei een felle herfstwind, die de vensters deed schudden, en toch scheen het, alsof haar man het zeer warm had, want nu en dan wischte hij met den zakdoek de droppels weg, die op zijn voorhoofd parelden. Telkens wanneer er eenig geruisch ontstond, of als hij de huisschel hoorde overgaan, wierp hij de courant weg, verliet de kamer, luisterde in de gang en .... kwam teleurgesteld terug.
Wat kwelde hem?
Mevrouw Prins had hem gaarne naar de oorzaak van zijn onrust gevraagd, maar zij zweeg, vooral om de tegenwoordigheid der kinderen, en behield zooveel mogelijk hare kalmte. Er lag in bare houding iets, dat op onderwerping geleek. Nu zijn er menschen, die zich altijd lijdzaam onderwerpen, meenende dat zij aan het noodlot, zooals zij het noemen, toch niet kunnen ontkomen. Zelfs is het mogelijk, dat zij er toe komen, te gelooven, dat hun het lijden door een hoogere macht wordt opgelegd, en het derhalve nuttelooze moeite zou zijn, daaraan weerstand te bieden, 't Is zoo, in vele opzichten is een zich lijdzaam onderwerpen aan smarten en beproevingen te prijzen; maar iemand, die de gevoelens deelt van mevrouw Prins, kan er toch niet gelukkig bij zijn, omdat hij het geloof mist, hetwelk hem doet opzien tot God met de bede om verlossing van dat lijden. Voor zulke menschen is lijden een dubbel kruis.
Mevrouw Prins wist meer dan haar man vermoedde. Zij wist, dat hij de hulp van mevrouw Oker had ingeroepen om hem uit geldelijken nood te redden, en dat hij nog steeds voortging met al zijn krediet aan haar te verpanden. Een maand geleden stond zij gereed om uit te gaan, en had nauwelijks de stoep betreden, toen er twee mannen kwamen, van wie zij den een herkende als een in de nabijheid wonend deurwaarder. Deze trad op haar toe en vroeg haar, of de heer Prins te huis was. Zij verwees hem naar het kantoor ; maar de deurwaarder gaf haar met zekere ironie te kennen, dat mijnheer daar niet te vinden was, en vertoonde haar een geprotesteerden wissel van een aanzienlijk bedrag. Zij kon niet anders doen dan hem andermaal naar het kantoor te verwijzen, deed hem



'tgeen haar, nu Frans ziek en buiten betrekking was, zeer te stade kwam. Zij aanvaardde deze nalatenschap dan ook met dankbaarheid. Maar had zij ze niet verkregen, of ware ze zoo gering geweest dat zij er niet van had kunnen bestaan, zij zou er geenszins bedroefd of verlegen om geworden zijn. Haar zou nooit iets ontbreken. Dat hield zij vast. 't Is wel zeer bedroevend voor een vrouw, een man te bezitten, die machteloos is om zijn brood te verdienen; maar zoo zij hem liefheeft als haar eigen, weet zij in beider behoeften te voorzien. Zij helpt hem dan door zich zelve.
Maanden waren er reeds voorbijgegaan sinds Frans huiswaarts was gekeerd, en nog altijd lag hij op 't ziekbed, bijna niet in staat zich op te richten. De geneesheer, die af en toe kwam en hem onderzocht, was van gevoelen, dat zijn einde spoedig daar zou zijn, en daar Elise dit ook inzag, beijverde zij zich des te meer, hem op te beuren, zijn geloof op te wekken en het te richten op den Heiland.
Zij had op zekeren dag lang met hem gesproken over Gods leiding met Zijne menschenkinderen. Hij had alles zwijgend aangehoord. Toch kon Elise merken, dat er iets in hem gaande was; althans, er kwam een trillende beweging op zijn gelaat en een diepe zucht ontvlood zijn borst. Maar meer dan ook niet. Zij kon ook bijna niet meer verwachten, daar zijn geestvermogens steeds zwakker waren geworden. Met onuitputtelijk geduld bleef zij hem verzorgen, fluisterde hem nu en dan een goed woord in, en toen zij zijne lippen zag bewegen, boog zij zich over hem heen om iets op te vangen; maar zij kon niets verstaan en.... zachtjes ontsliep hij.
Elise was weduwe geworden.
Haar huwelijk was niet gelukkig geweest. Wat zij weleer voor geluk had aangezien, was niets meer dan een zeepbel, die barstte, toen de samenhoudende kracht begon te verminderen. Er had nooit eenheid van geest tusschen haar en Frans bestaan; zij hadden nooit denzelfden weg bewandeld, en allerminst een weg, die tot God leidt.
Alle vrucht heeft een wortel, die soms diep in den grond ligt. Elise moest bij nauwkeurig onderzoek erkennen, dat zij bij hare keus van Frans niet geleid was geworden door de Goddelijke liefde. Indien deze ontbreekt, komen er geen edele vruchten, maar distelen en doornen te voorschijn.
De smart hierover moest zij nu dragen, hoewel zij daarbij niet zonder vertroosting was. Wat haar echter de meeste droefheid baarde, was, dat Frans tot zijn einde toe onverschillig was gebleven voor de hoogste belangen. Hoe geheel anders zou zijn leven geweest zijn, zoo hij geluisterd had naar haar opwekkend woord en de vermaning van dezen of genen vriend! Dan zou hij kracht ontvangen hebben in de ure der verzoeking, weerstand hebben geboden aan opkomende



hartstochten, en zoo hij ook bezweken ware, dan nog zou hij steun gevonden hebben, waaraan hij zich had kunnen oprichten.
O, het smartte haar zoo diep, hem op die wijze te hebben zien leven en sterven, en de eenige gedachte, waarmede zij zich zocht te troosten, was, dat Gods oordeel barmhartiger is dan dat der menschen.
XIV.
VERKREGEN GELUK.
Voor 't laatst brengen wij u in Elise's huiskamer, die er voor 't oogenblik een weinig ongezellig uitziet.
Twee jaren zijn er sedert den dood van Frans verloopen. Elise heeft het rouwgewaad afgelegd en is thans bezig eenige zaken in te pakken, die zij op reis meent noodig te hebben. Wel heeft zij nog niet het besluit opgevat, de hoofdstad voorgoed te verlaten; maar 't is toch haar plan, hare woning gedurende eenigen tijd te sluiten en naar buiten te gaan. Het ouderlijke huis stond ledig; maar zij zag er tegen op, dit bewoonbaar te maken. Liever wilde zij kamers huren in het hotel, in de nabijheid van het stadje, dicht bij de bosschen en vlak tegenover den beukeboom, die al hare geheimen kende en haar vertrouwen had genoten. Dddr, in de eenzaamheid, zou zij ook minder in aanraking komen met de bewoners van het stadje, dan wanneer zij het ouderlijke huis ging betrekken. Haar hart was daarin ook niet meer te huis. Daar waren geen vrienden, die met haar deelden in haar lot, noch die sympathie gevoelden voor de beginselen, welke zij thans voorstond. De menschen waren in dezelfde doodigheid en onverschilligheid gebleven als vóór ettelijke jaren. De geest van het Reveil was er niet doorgedrongen, en zoo er al onder de bewoners over de nieuwe richting op godsdienstig gebied gesproken werd, dan geschiedde dit meestal op een wijze, die den spotlust moest opwekken. Voor iemand als mevrouw Hulsting, die genoeg had aan haar goeden ouden dominee, was dat Achterhoeksche stadje een gewenscht verblijf. Het was daar zoo kalm, zoo stil; het geleek wel de kalmte en stilte van een kerkhof.
Maar voor Elise zou het er niet uit te houden zijn; tenzij zij het zou kunnen verdragen, als een nieuwlichter te worden gehoond en



in ^ geboorteplaats nog een en ander in orde te brengen, waarbij ik mijn Mina niet kan medenemen, zoodat zij dan zoo lang onder opzicht van Hanne kan blijven."
„En blijft u lang weg?"
.Ongeveer twee maanden."
_»Wel, dat treft! Bousum en ik zijn van plan, over een week op reis te gaan naar Zwitserland, en wij zullen dan ook een week of acht uitblijven, zoodat wij elkander daarna hier kunnen weerzien. Wij wilden wel vroeger thuis komen, maar dan is onze nieuwe woning nog niet gereed.... Lach maar niet, mevrouw! Ik ga alweer verhuizen.^ Bousum heeft een huis gekocht; maar daar zijn zoovele reparatiën aan te doen, dat ik zelfs vrees er niet eens over twee maanden in te kunnen.... Bousum, kom — zeg ereis wat! Je zit daar zoo stil! Deert je wat? .... En hoe aardig zou 'tzijn, als wij op onze terugreis elkander in den Achterhoek ontmoetten! Bousum, je moest eens in 't spoorboekje nazien, of dat kan. 'k Zou het dol prettig vinden ... Dan kon ik meteen eens mevrouw Oker bezoeken. Ik hoor, dat zij naar Italië is en daar eenige weken blijft. Maar over
twee maanden zal zij wel terug zijn Bousum, zou je niet
een beschuitje nemen? 'tSmaakt beter bij je thee zonder suiker."
Elise haastte zich, haar beschuittrommeltje te openen, maar Bousum bedankte.
Van lieverlede kreeg het gesprek een andere wending en kwam ten slotte neer op de familie Gevers, met wie Bousum bevriend was.
»Ik hoor," zeide hij tot Elise, „dat u Gevers met zijne vrouw en hun kind uitgenoodigd hebt u buiten te komen bezoeken."
„Ja, dat is zoo," antwoordde Elise. „Ik heb hun dat voorgesteld en er ook schikkingen met den hotelhouder voor getroffen gedurende de paar weken, dat zij mijn gast zullen zijn. Ik dacht: die goede menschen mochten wel eens een uitstapje nemen. 'tZal hun goeddoen, vooral juffrouw Gevers, die niet zoo heel sterk is."
„En denkt u, dat het zal lukken?"
»Ik hoop van ja. De heer Gevers doet moeite om een paar weken vrij te krijgen, en zal 't mij morgen laten weten, 't Zijn zulke lieve, hartelijke menschen."
„Ja, dat zijn zij wel!" zei mijnheer Bousum. „Ik ken ze reeds sedert vele jaren en weet mij nog goed den tijd te herinneren, toen het er in huis en hart anders uitzag. Zij hebben door het Evangelie geleerd elkander in God lief te hebben, en van dat oogenblik af werd hunne woning een paradijs en kwam er het nieuwe, hemelsche leven binnen. Man en vrouw zijn gelukkig, en hun geluk lacht en klinkt u reeds toe, voordat ge hun drempel hebt overschreden, God gave, dat er in alle huwelijken zulk een eensgezindheid, zulk een eenheid van geest gevonden werd! *