1434 I&andsche staatswetten.
SCHUURMAN'S-EDITIE N°. 7.
WET
van den 17 Augustus 1878, S. 127,
*JOT KEGELING VAN HET
LAGER ONDERWIJS
zooals die wet nader is gewijzigd
M UT
AANTEIi KENINGEN, BESLUITEN TER UITVOERING
EN
ALPHABETISCH REGISTER
DOOR
P. H. JORDENS
Hoofdcommies Ier Provinciale griffie van Overijssel
DERTIENDE DRUK
l) 10
ZWOLLE VV. K. ,l. TJEENK WILLINK l 90 1
ƒ 0.50.
Wijzigingen, sinds het verschijnen van dezen druk aangebracht, vindt men eventueel achter het register.







Bav WET M J
van den 17 Augustus 1878, S. 127,
TOT REGELING VAN HET
LAGER ONDERWIJS
zooals die wet nader is gewijzigd
MET
A ANTEEKEN INGrEN, BESLUITEN TE R UITVOERING
EN
ALPHABETISCH REGISTER
DOOR
P. H. J 0 R D E N S
Hoofdcommies ter Provinciale griffie van Overijssel
DïE TIENDE DRUK
ZWOLLE W. E. J. TJEENK WILLINK 1901







INHOUD.
Bladz.
Titel I. Algemeene bepalingen. Art. 1—15. 13 „ II. Van het openbaar onderwijs.
% 1. Van de scholen. Art 16—22 . 23 § 2 Van de onderwijzers.
Art. 23—42bis 29
§ 3. Van de kosten van het onderwijs. Art. 43—50 52
„ III. Van het bijzonder onderwijs.
Art. 51—§&bis 61
„ IV. Van de akten van bekwaamheid tot het geven van lager onderwijs,
Art. 55—66 68
„ V. Van het toezicht op liet lager
onderwijs. Art. 67—79 . . . 76 „ VI. Van bevordering van het schoolbezoek. Art. 80—82 81
„ VII. Overgangsbepalingen. Art. 83—93. 82
BIJLAGEN,
Besluiten ter uitvoering van de wet.
3 Augustus 1879, S. 148. Besluit, hou¬
dende bepalingen ter uitvoering van art 4 der wet van den 25 April 1879 {Staatsblad n°. 87) en art. 65 der wet van 17 Aug. 1878 (Staatsblad n°. 127). (Zooals dit besluit is gewijzigd) . . . 92 9 Augustus 1879, S. 149. Besluit, omtrent het afnemen der examens in de levende talen, waarvoor de programma's bij Koninklijk besluit van 3 Augustus 1879 {Staatsblad n°. 148) zijn vastgesteld . 96 8 Febitiari 1881, S. 26. Besluit, houdende bepalingen nopens de bijdragen voor pensioen en de pensioenen van onderwijzers en onderwijzeressen bij openbare lagere scholen 100
4 Mei 1883, S. 41. Besluit, waarbij, met
intrekking der Kon. besluiten van 1 Mei 1882 {Staatsblad n°. 59) en van 5 December 1882 {Staatsblad n°. 152), worden vastgesteld algemeene regelen omtrent den bouw en de inrichting van schoollokalen 108



24 October 1884, S. 219. Besluit, houdende bepalingen ter uitvoering van art. 65bis der bij de wet van 11 Juli 1884 (Staatsblad n°. 123), gewijzigde wet van 17 Augustus 1878 (Staatsbladn°. 127). (Zooats
dit besluit is gewijzigd.) 114
19 Februari 1890, S. 26. Besluit, ter uitvoering van artikel 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n". 175.) (Zooats
dit lesluit is aangevuld.) 118
3 April 1890, S. 34. Besluit, houdende voorschriften ter uitvoering van art. 12, 3de lid, sub 2°. der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175.) (Zooals dit besluit is gewijzigd.) 125
18 April 1890, S. 64. Besluit, houdende voorschriften ter uitvoering van artikel 24 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175). 129 29 Juni 1890, S. 97. Besluit , tot vaststelling der regelen voor de Rijksnormaallessen, bedoeld in art. 12 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n° 175.) (Zooals
dit besluit is geiojzigd.) 131
13 September 1890, S. 153. Besluit, ter uitvoering van art. 45 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175) . . . 139 13 October 1890. Besluit van den Minister van Binnenlaudsche Zaken, houdende vaststelling van modellen van de declaratiën enz., bedoeld in art. 7 van het besluit van 13 September 1890 (Staatsblad n°. 154) 145
17 December 1890, S. 180. Besluit, tot intrekking van de Koninklijke besluiten van 27 Maart 1885 (Staatsblad n°. 74), 2 April 1887 (Staatsblad n°. 47) en 19 Maart 1888 (Staatsblad n°. 51), en tot regeling van den omvang van het examen, bedoeld in art. 63 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n . 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 185), van de wijze van afnemen en van hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft 148



BI ad z.
17 December 1890, S. 181. Besluit, tot vaststelling van bepalingen voor het examen, bedoeld in art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooa!s die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in het vak, vermeld onder p in artikel 2 der eerstgenoemde wet. 154 17 December 1890, S 182. Besluit, tot vaststelling van een programma voor het examen, bedoeld in art 65bis, deiwet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in het vak, vermeld onder j in art. 2 der eerstgenoemde wet, tot regeling van de wijze van afneming en van hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft. (Zooals dit besluit
nader is gewijzigd 156
17 December 1890, S. 183. Besluit, tot intrekking van de Koninklijke besluiten van 3 Februari 1881 (Staatsblad n°. 25', 13 Augustus 1881 (Staatsblad n°. 149; en 18 Februari 1883 (Staatsblad n°. 23), en tot vaststelling van programma's voor het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid, bedoeld in art. 56, onder a, der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooaïs die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), alsmede tot regeling van de wijze van afneming en van hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft (Zooals dit besluit nader is gewijzigd) . . .159 17 December 1890, S. 184. Besluit, tot intrekking van de Koninklijke besluiten van 28 Mei 1879 (Staatsblad n'. 104) en 25 April 1882 (Staatsblad n°. 57), en tot regeling van de wijze, waarop wordt voorbereid en iDgesteld het vergelijkend onderzoek, bedoeld in art. 28 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December
1829 (Staatsblad n°. 175) 167
21 Mei 1891, S. 97. Besluit, tot herziening van de Regelen voor de Rijkskweekscholen voor de onderwijzers en onderwijzeressen, bedoeld in art. 24 der



Bladz.
wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals ilie laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175.) {.Zooals dit besluit
nader is gewijzigd) 172
27 Juni 1892, S. 164. Besluit, tot wijziging van bet Koninklijk besluit van 24 October 1884 {Staatsblad n°. 219) tot intrekking van het Kouinklijk besluit van 18 December 1886 (Staatsblad n°. 214 en tot vaststelling van programma's voor de examens, bedoeld in art. 65bis der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zooals die is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en sehoolouderwijs in de vakken, vermeld onder k en t in art. 2 der eerstgenoemde wet tot regeling van de wijze van afneming en van hetgeen verder tot deze examens betrekking heeft. {Zooals dit besluit nader is gewijzigd.) . . .182 26 Mei 1897, S. 161. Besluit, tot wijziging van het Koninklijk besluit van 3 Augustus 1879 {Staatsblad u°. 148) en tot vaststelling van bepalingen voor de examens, bedoeld in art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 28 December 1S96 (Staatsblad n°. 230), ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs iu de vakken, vermeld onder r en r bis in art. 2 der
eerstgenoemde wet 18'
18 December 1900, S. 210. Besluit, tot intrekking van het Koninklijk besluit van 31 December 1891 {Staatsllad n°. 254) en tot regeling van het ambtsgebied der inspecteurs, districts- en arronilissements-schoolopzieners en van de verdeeling hunner werkzaamheden, voor zoover die bun door de wet tot regeling van het lager onderwijs zijn op-
-i 192 gedragen 



Wet van 17 Augustus 1878, S 127.
Het ontwerp der wet met de Memorie van Toelichting is aan de Tvieede Kamer der StatenGeneraal aangeboden bij Koninklijke Boodschap van 2 Maart 1878. (Bijlagen Handelingen 1877/78, 130, bladz. 1- 20.)
Het voorloopig verslag der commissie van rapporteurs van 30 April 1878 is ie vinden in de Bijlagen Handelingen 130, bladz. 25—51.
Be Memorie van Beantwoording van het voorloopig verslag van 1 Juni 1878 met gewijzigd ontwerp. (Bijl. Handel. 130, bladz. 57—81.)
Eindverslag van de commissie van rapporteurs van 5 Juni 1878. (Bijl. Handel. 130, bladz. 81.)
Nota's tan wijzigingen. (Bijl. Handel. 130, bladz. 87, 93 en 95.)
De beraadslaging heeft plaats gehad op den 17, 18, 19, 20, 21, 24, 25, 26, 27, 28 Juni, 1, 2, 3, 4, 5, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 16, 17 en 18 Juli 1878. In laatstgenoemde zitting is het ontwerp aangenomen met 52 tegen 30 stemmen {zie bladz. 944 en volgende der Handelingen van de 2e Kamer der Staten-Generaal).
Het door de 2e Kamer der Staten-Generaal aangenomen wetsontwerp is bij de le Kamer der Staten-Generaal ingekomen den 30 Juli 1878 {bladz. 212 Handelingen).
Het voorloopig verslag der commissie van rapporteurs van 3 Augustus 1878 komt voor op bladz. 236, het eindverslag van 5 Augustus 1878, bevattende tevens de Memorie van Beantwoording, op bladz. 240.
De beraadslaging had plaats op 7 Augustus 1878, (Handelingen, bladz. 247) en werd in dezelfde zitting beëindigd door de aanneming van het ontwerp met 26 tegen 10 stemmen.



Wet van 27 Juli 1882, S. 117, betreffende wijziging der artt. 4 en 5.
Zie Bijl. Hand. 2e Kamer 1881/82, n°. 185, 1—8.
Hand. 2e Kamer 1881/82, bladz. 938, 1029, 1030, 1054, 1201—1209, 1212—1216.
Hand. V Kamer 1881/82, bladz. 216, 217, 219, 234, 237, 238, 247—251.
Wet van 3 Januari 1884, S. 2, betreffende wijziging van de beide eerste alinea's van art. 65.
Zie Bijl. Hand. 2e Kamer 1882/83, n». 103, 1—5, 1883/84, n°. 65, 1.
Hand. 2P Kamer 1883/84, bladz. 155—164.
Hand. le Kamer 1883/84, bladz. 20, 22, 31, 37.
Wet van 11 Juli 1884, S. 123, betreffende wijziging van art. 1 derde lid, 15 a en ƒ, 24 eerste, tweede en vijfde lid, 28 vijfde lid, 29#, 45, 49, 565, 60 voorlaatste lid, 61 c, 65 en 88 eerste lid, voorts vaststelling van de artikelen 42bis en 65bis.
Zie Bijl. Hand. 2e Kamer 1883/84, n°. 140, 1—8, n°. 161, 1—24.
Hand. 2« Kamer 1883/84, bladz. 1416—1418, 1420-1431, 1434-1446, 1448-1459, 1461-1475.
Hand. 1* Kamer 1883/84, bladz. 340—343, 357, 362—365.
Wet van 8 December 1889, S. 175, betreffende wijziging der artt. 2, 3, 8, 9, 12, 14, 15 hoofd en a en b, ]6, 19, 24, 26 derde lid, 28, 29by 32 tweede lid, 39, 4>2bis, 44A, 45, 46, 48, 56, 57b, 60, 61, 63 laatste lid, 64 hoofd, 65, 65bis, 73, 79 tweede lid, 85 laatste lid en 88. Nieuwe artikelen: b4>6is, 32bis en 6oter.
Zie Bijl. Hand. 2e Kamer 1888/89, n°. 89, 1—44; 1889/90, n°. 51, 1—3.
Hand. 2e Kamer 1888/89, bladz. 1291—1298, 1303-1343, 1346-1431, 1434-1457, 1465-1525, 1528-1629, 1632-1643; 1889/90, bladz. 42-63, 96, 97.
Hand. le Kamer 1889/90, bladz. 10—17, 33, en vero.



Wet van 9 Mei 1890, S. 78, betreft, wijziging van art. 42.
Wet van 13 September 1895, S. 159, betreffende toevoeging van eene zinsnede aan het 2e lid, sub c, van art. 54iw en invoeging van een nieuw lid tussehen het voorlaatste en laatste lid van dat artikel.
Zie Bijl. Hand. 2e Kamer 1894/95, n°. 92, 1—8.
Hand. id. 1894/95,bladz. 1278-1284,1286-1288.
Hand. le Kamer 1894/95, bladz. 341, 368—370, 375.
Wet van 28 December 1896, S. 230, betreffende wijziging of aanvulling der artt. 2, 15, 16, 4i2bis, 54bis, 65, Gbter, 66 en intrekking van het tweede lid van art. 6 der wet van 8 December 1889, S. 175 (Overgangsbepaling).
Zie Bijl. Hand. 2f' Kamer 1895/96, n°. 124, 1—7; 1896,97, n°. 10, 1, 2.
Hand. id, 1896/97, bladz. 59—78.
Hand. le Kamer 1896/97, bladz. 21, 35, 56, 58—60.
Wet van 7 Juli 1900, S. 111 (Leerplichtwet), betreffende wijziging van art. 17 en de intrekking van de artt. 80 en 81.
Zie Bijl. Hand. 2" Kamer 1897/98, n°. 160, 1—8; 1898/99, n°. 14, 1—14; 1899/1900 n°. 22, 1—29.
Handel, id. 1899/1900, bladz. 1005—1060, 1063—1083, 1085—1130, 1132—1217, 1220— 1329, 1356, ] 357.
Hand. 1' Kamer 1899/1900, bladz. 377—382, 389—396, 407—430.
Wet van 21 Juni 1901, S. 157 (Gezondheidswet), betreffende wijziging van de artt. 4 en 5.
Zie Bijl. Hand. 2e Kamer 1900/1901, n". 35, 1-7.
Hand. id. 1900/1901, bladz. 1194—1299,1262.
Hand. le Kamer 1900/1901, bladz. 380—382, 425, 480—482.



Wet van 24 Juni 1901, S. 187, betreffende wijziging der artt. 24 zesde lid, 26, 39, 41 tweede lid, 44 onder h, 45, 54bis, 57, 58, 59 vierde lid en 69 zesde lid. Voorts instelling van de artt. 26bis en 45bis.
Zie Bijl. Hand. 2e Kamer, 1900/1901, n°. 158, 1—24.
Hand. id. 1900/1901, bladz. 1604—1653, 1656—1673, 1675—1696, 1790.
Hand. le Kamer 1900/1901, bladz. 430 — 434, 511—516.
De wet van 17 Augustus 1878, S. 127, is in de oude spelling uitgevaardigd. Herhaaldelijk heeft de Regeering bij de wijzigingswetten, laatstelijk bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187, de nieuwe spelling gebezigd, wat ook het geval is met de meeste besluiten ter uitvoering van de wet genomen. Daarom is in deze uitgaaf ook de nieuwe spelling gevolgd.



VERKORTINGEN:
M v. T. Memorie van Toelichting, behoorende bij hel wetsontwerp.
M. v. B. Memorie van Beantwoording van het voorloopig verslag.
S. Staatsblad
C. V. Luttenberg's Chronologische Verzameling.
W.v.'tR. Weekblad van het Recht.







W E T
tot regeling van het
LAGER ONDERWIJS,
zooals deze laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.
(Het besluit van 10 September 1901, S. 208,
bevat de bekendmaking van den tekst dezer wet, zooals deze laatstelijk is gewijzigd bij de v)et van 24 Juni 1901, S. 187.)
Wij WILLEM III, bij de gratie GODS, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Groot-Hertog van Luxemburg, enz , enz., enz.
Allen, die deze zullen zien of hooren lezen, saluut! doen te weten:
Alzoo Wij in overweging genomen hebben, dat herziening der wet van 13 Augustus 1857 {Staatsblad n°. 103) noodzakelijk is:
Zoo is het, dat Wij, den Raad van State gehoord en met gemeen overleg der Staten-Generaal, hebben goedgevonden en verstaan, gelijk Wij goedvinden en verstaan bij deze:
TITEL I.
Algemeene bepalingen.
Art. 1. Lager onderwijs is huis- en schoolonderwijs.
Onderwijs, gegeven aan kinderen van ten hoogste drie gezinnen gezamenlijk in de woning van het hoofd van een dier gezinnen, is huisonderwijs.
Ieder ander onderwijs waaronder ook het onderwijs in armeninrichtingen, gods-, gast- en werkhuizen, gestichten van weldadigheid en andere
(Art. 1 en 2) Omtrent de rechtskundige kenmerken van huisonderwijs, vergelijke men het arrest van den Hoogen Raad van den 27 December 1875, W. v. 't R. 3946. (M. v. T.)



instellingen van openbaar nut gegeven, wordt voor de toepassing dezer wet als school-onderwijs beschouwd.
2. Onder lager onderwijs begrijpt deze wet het onderwijs in :
a. het lezen ;
b het schrijven ;
c. het rekenen ;
d. de beginselen der Nederlandsche taal;
e. die der vaderlandsche geschiedenis;
f. die der aardrijkskunde ;
g. die van de kennis der natuur ;
h. het zingen ;
i. de eerste oefeningen van het handteekenen; j. de vrije en orde-oefeningen der gymnastiek; k. de nuttige handwerken voor meisjes.
Aan lagere scholen kan bovendien onderwijs gegeven worden in :
l. de beginselen der Fransche taal;
m. die der Hoogduitsche taal;
n. die der Engelsche taal;
o. die der algemeene geschiedenis;
p. die der wiskunde ;
q. het handteekenen ;
r. de beginselen der landbouwkunde ;
r bis. die der tuinbouwkunde ; s. de gymnastiek;
t. de fraaie handwerken voor meisjes.
3. De lagere scholen opgericht en onderhouden door het Rijk of de gemeenten zijn openbare, de overige zijn bijzondere scholen.
Door waterschappeu of provinciën worden geene
(2) alinea 1. Zie betreffende het vak j, het tweede lid, laatste zinsnede van art. 16.
— alinea 2. litt. rbis is hier ingevoegd bij de wet van 28 December 1896, S. 230.
(3) alinea 3. Onder „bgzondere inrichtingen tot opleiding van onderwijzers", is ook te begrijpen de opleiding voor hoofden der scholen, bedoeld in art. 12, sub 2. (Antwoord Minister van Binnenl. Zaken op het voorl. verslag 2e Kamer, wijziging 1889.)
— „dan in de gevallen en onder de voorwaarden in deze wet genoemdBij de beraadslaging in de 2e Kamer (wyziging 1889) werd gevraagd om eenige nadere aanwijzing te geven van de



uitgaven ten behoeve van het lager ouderwijs gedaan.
Aan bijzondere scholen noch aan bijzondere inrichtingen tot opleiding van onderwijzers mogen vanwege de gemeente geldelijke bijdragen ofeenige andere ondersteuning middellijk of onmiddellijk worden toegekend, dan in de gevallen en onder de voorwaarden in deze wet genoemd.
4. Art. 5 der wet van 1 Juni 186o (Staatsblad n°. 58) is toepasselijk op alle lokalen, waarin lager schoolonderwijs gegeven wordt.
gevallen waarin het aan de gemeenten geoorloofd zou zijn cene bijzondere school te ondersteunen, nadat het betrekkelijk artikel, waarbij aan de bijzondere school vanwege de gemeente subsidie kon worden verleend, door de Regeering werd teruggenomen. De Minister van Biuuenlandsche Zaken autwoordde hierop, dat de bedoelde woorden in het ontwerp zijn opgenomen, niet alleen omdat in de overgangsbepalingen de gelegenheid is gelaten aan de gemeentebesturen om subsidie te geven aan de bijzondere scholen, maar omdat in" art. 82 gesproken wordt van het uitloven van openbare belooningen en eereblijken , om het getrouw schoolbezoek aan te moedigen, 't welk heeft gegolden voor het openbaar eu bijzonder onderwijs en dat men in 't vervolg niet wil verhinderen.
— Zie omtrent het oorspronkelijk 3de lid van dit artikel, artikel 7 van de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1889.
Subsidiën van wege de gemeente vóór het
in werking treden der wijzigingswet van 8 December 1889, S. 175, ten behoeve van bijzondere scholen toegekend, zijn, indien zij zijn verleend aan een onderwijzer met name genoemd, bij het overlijden van dien onderwijzer vervallen. Art. 3, derde lid, verbiedt zoodanig subsidie aan den opvolger van dien onderwijzer uit te keeren, aan wien het op nieuw zou moeten worden verleend. (Beslissing van den Min. van Binneulandsche Zaken, medegedeeld aan Ged. Staten bij missive van 4 September 1890, litt. A, afd. Onderwijs.)'
(4) alinea 1. Bij art. 38 der wet vau 21 Juni 1901, S. 157 (Gezondheidswet), van welke het tijdstip der inwerkingtreding nog moet worden bepaald, zijn de in art. 4, eerste lid, in cursieve letters vermelde woorden vervangen door de woorden: „ Artikel 4 der gezondheidswet" ■
Dat artikel lnidt:
Art. 4. 1. De leden en de buitengewone leden



Bij algemeenen maatregel van inwendig bestuur worden door Ons, zoowel in het belang van de gezondheid als van het onderwijs, algemeene maatregelen vastgesteld omtrent den bouw en de inrichting der lokalen, waarin openbaar lager schoolonderwijs gegeven wordt, alsmede om-
van den centralen gezondheidsraad zijn in het geheele Rijk, de inspecteurs en de leden van de ] gezondheidscommissiën zijn binnen hun ambtsgebied bevoegd, alle openbare gebouwen, alle scholen en andere tot het geven van onderwijs bestemde lokalen, kinderbewaarplaatsen, gestichten van liefdadigheid, weeshuizen, herbergen, logementen, slaapsteden, fabrieken, werkplaatseD, magazijnen, winkels, gevangenissen, ziekeninrichtingen, badhuizen en — voor zoover dit noodig is voor de handhaving van de wetten en verordeningen betreffende de volkshuisvesting — alle woningen binnen te treden ten einde zich zooveel mogelijk bekend te maken met den toestand en de inrichting dier gebouwen of woningen. Van deze bevoegdheid wordt op Zon- en algemeen erkende Christelijke feestdagen geen gebruik gemaakt.
2. Wanneer tot het in het eerste lid van dit artikel omschreven doeleinde eene woning moet worden binnengetreden tegen den wil van den bewoner, kan de aldaar bedoelde bevoegdheid slechts worden uitgeoefend op vertoon van eenen schriftelijken bijzonderen of algemeenen last van den kantonrechter of van den burgemeester en in bijzijn van den kantonrechter, den burgemeester, eenen wethouder der gemeente of eenen commissaris van politie.
3. Van dit binnentreden eu van de redenen die daartoe geleid hebben , wordt door dengene, die deze handeling heeft verricht, proces-verbaal opgemaakt en binnen tweemaal 24 uren aan den ingezetene, wiens woning is binnengetreden, in afschrift medegedeeld.
4. De in het tweede lid van dit artikel bedoelde last houdt in voor hoe langen tijd hij geldig is en mag niet tusschen zonsondergang en zonsopgang worden uitgevoerd, tenzij hij inhoudt, dat de uitvoering daarvan te allen tijde mag plaats hebben. De bepaliug, dat de uitvoering ten allen tijde mag plaats hebben, kan alleen in een bijzonderen last worden opgenomen.
— alinea 2. De algeineene regelen zijn uitgevaardigd laatstelijk bij besluit van 4 Mei 1883, S. 41, gewijzigd bij besluit van 30 Augustus 1884, S. 197. Het gewijzigd besluit is als bijlage .achter deze wet gevoegd.



trent het aantal kinderen dat daarin mag worden toegelaten, met bepaling of en in hoeverre deze regelen verbindend zijn voor de lokalen, waarin dcor gemeenten gesubsidieerd bijzonder lager schoolonderwijs wordt gegeven.
5. Geen lager schoolonderwijs wordt gegeven in lokalen , welke door den inspecteur van het geneeskundig Staatstoezicht zijn afgekeurd als schadelijk voor de gezondheid of van onvoldoende ruimte voor het aantal schoolgaande kinderen.
De inspecteur spreekt de afkeuring uit bij schriftelijke en met redenen omkleede verklaring en zendt daarvan afschrift aan Gedeputeerde Staten en tenzelfden dage aan het gemeentebestuur , aan den districtsschoolopziener en aan het hoofd der school. Gedeputeerde Staten gelasten burgemeester en wethouders der gemeente, waarin het lokaal ligt, deze verklaring af te kondigen binnen een door ben te bepalen termijn.
Bij Gedeputeerde Staten kunnen tegen de nitspraak van den inspecteur in hooger beroep komen :
a. de districts-schoolopziener;
b. het hoofd der school;
c. de eigenaar of bruiker van het lokaal;
d. de ouders of verzorgers van schoolgaande kinderen.
Het beroep moet worden ingesteld binnen dertig vrije dagen, te rekenen van den dag, waarop het afschrift der verklaring van den inspecteur op last van Gedeputeerde Staten door het gemeentebestuur is afgekondigd.
Gedeputeerde Staten geven aan elk der in be-
(5)i De in het 1ste, 2de, 3de, 4de, 8ste en 9de hd van dit artikel cursief vermelde woorden zijn vervangen door de woorden : door den hoofdinspecteur van cU volksgezondheiddoor„de hoofdinspecteur van de volksgezondheid" of door: „hoofdinspecteur», bij art. 38 der wet'van 21 Juni 1901, S. 157, van welke het tijdstip der inwerkingtreding nog moet worden bepaald.
®!'"ea 6' Slechts zij die partij in het gec mg bij Gedeputeerde Staten geweest zijn, kunnen toegelaten worden tot het hooger beroep bij den Koning. (M. v. B. 2* Kamer.)
Laqer Otiderw. , 13e dr. c»



roep gekomen belanghebbenden schriftelijk keunis van hunne beslissing.
Ieder die bij de beslissing partij geweest is, kan daartegen bij Ons in hooger beroep komen.
Dit moet ingesteld worden binnen dertig vrije dagen, te rekenen van den dag, waarop de kennisgeving van de beslissing van Gedeputeerde Staten den belaughebbende is toegezonden.
Hangende de termijnen van beroep en tot de eindbeslissing kan met het geven van onderwijs in het afgekeurd lokaal worden voortgegaan, ten ware de inspecteur van hei geneeskundig Staatstoezicht om dringende redenen, in zijne verklaring uitdrukkelijk te vermelden, anders mocht hebben bevolen.
Indien de inspecteur van het geneeskundig Staatstoezicht schriftelijk verklaart, dat het afgekeurde lokaal voldoende verbeterd is, of dat het aantal kinderen genoegzaam beperkt is, kan het onderwijs worden hervat.
6. Niemand mag lager onderwijs geven, die niet in het bezit is der bij deze wet gevorderde bewijzen van bekwaamheid en zedelijkheid.
Vreemdelingen behoeven bovendien Onze vergunning.
7. De bepalingen van het voorgaande artikel zijn niet toepasselijk op:
a. hen , die uitsluitend aan kinderen van één gezin lager huisonderwijs geven;
b. hen, die, van het geven van lager onderwijs geen beroep makende en zich zonder geldelijke belooning daartoe bereid verklarende, van Ons vergunning hebben verkregen tot het geven van zoodanig onderwijs.
Vrijgesteld van het bezit van een der bewijzen van bekwaamheid bij het voorgaande artikel bedoeld is hij, die voor het vak of de vakken, waarin hij onderwijs geeft, bevoegd is ingevolge het Koninklijk besluit van 2 Augustus 1815,
(6) Zie omtrent het geven van onderwijs aan volwassenen, door hem, die niet is in het bezit van eene volgens deze wet verkregen akte van bekwaamheid, het arrest van den lloogen Raad van 12 April 1898, W. v. 'T R. 7119, C. V. — Zie art. 42bis.



n°. 14, de wet van 2 Mei 1876 {Staatsblad n°. 102), of de wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad n°. 50).
8. Jongelieden van beiderlei kunne mogen in de school als kweekelingen worden toegelaten en aldaar behulpzaam zijn, mits zij:
a. hun vijftiende jaar ingetreden zijn en hun negentiende niet volbracht hebben, of de akte, bedoeld in art. 56 onder a, bezitten;
b. tot geene werkzaamheden in de school gebezigd worden dan de zoodanige, welke zij onder het toezicht en de leiding van een in hetzelfde schoolvertrek aanwezigen bevoegde verrichten; en
c. na drie maanden als kweekeling geplaatst te zijn geweest, in het bezit zijn vaneendoorden arrondissements-schoolopziener schriftelijk goedgekeurd bewijs, niet ouder dan een jaar en afgegeven en onderteekend door het hoofd der school, waarin zij tijdens de afgifte waren toegelaten, dat hun zedelijk gedrag en hunne vorderingen voldoende zijn.
Ingeval de arrondissements-schoolopziener zijne
(8) alinea 1, litt. c. De schriftelijke goedkeuring door den arrondissements-schoolopziener van het door het hoofd der school afgegeven bewijs behoort ongetwijfeld meer te wezen dan eene legalisatie. Zij zal beter waarborg opleveren dan de schriftelijke goedkeuring, die thans vóór de toelating wordt vereischt. De proef vau 3 maanden zal kunnen uitwijzen of de kweekeling zich werkelijk oefent en vorderingen maakt. De wijze waarop de schoolopziener zich de gegevens zal verschaffen tot de beoordeeling van het zedelijk gedrag en de vorderingen van den kweekeling zal vaak naar omstandigheden verschillen. Blijken dienaangaande algemeene voorschriften noodig, zoo kunnen deze door den Minister worden gegeven. (Antwoord Minister vau Binnenl. Zaken op het voorl. verslag 2e Kamer, wijziging 1889.)
— alinea 2. De kweekeling zal in geval van weigering van den arrondissements-schoolopziener om het door het hoofd afgegeven bewijs goed te keureu , in de school werkzaam kunnen blijven tot de districts-schoolopziener heeft beslist. (Als voren.)
— Zie art. 32bis.
2*



goedkeuring weigert, kan het hoofd der school binnen veertien dagen na de weigering de beslissing van den districts-schoolopziener inroepen. Deze beslist binnen eene maand.
Het hoofd der school geeft van de toelating van een kweekeling in zijne school minstens drie dagen te voren schriftelijk kennis aan den arrondissements-schoolopziener.
9. Hij, die in strijd met het voorschrift van art. 5 schoolonderwijs geeft in een afgekeurd lokaal, of die, als hoofd der school, in een vertrek meer leerlingen toelaat dan het naar de in art. 4 bedoelde regelen mag bevatten of daarin kweekelingen toelaat zonder de vereischte schriftelijke kennisgeving daaraan is voorgegaan of wel anders dan op den voet, bij het voorgaand artikel bepaald, wordt gestraft met eene geldboete van ten hoogste vijftig gulden.
Indien tijdens het plegen van de overtreding nog geen twee jaren zijn verloopen sedert eene vorige veroordeeling van den schuldige wegens gelijke overtreding onherroepelijk is geworden, wordt hij gestraft met geldboete van ten hoogste honderd gulden of met hechtenis van ten hoogste veertien dagen. Bij tweede of volgende herhalingen gepleegd telkens binnen twee jaren nadat de laatste veroordeeling wegens eerste of volgende herhalingen onherroepelijk geworden is, wordt hechtenis opgelegd van ten hoogste één jaar.
10. Behalve de gevallen, hierna vermeld, vervalt de bevoegdheid tot het geven van lager onderwijs voor hem, die bij eindvonnis is veroordeeld :
a. wegens misdaad ;
b. tot eene der straffen omschreven in art. 28 n°. 4 en 5 van het Wetboek van Strafrecht.
11. Hij, die de bevoegdheid tot het geven van lager onderwijs verloren heeft, kan haar niet
(10) Van den uitslag eener vervolging van een onderwijzer, behoort door de justitie kennis te worden gegeven aan den schoolopziener van het district waar de onderwijzer is gevestigd. (Missive van den Minister van Justitie van 6 Augustus 1881, C. V.)



terugbekomen, behalve in de gevallen, in artt. 29, 81 en 53 voorzien.
In deze gevallen kan zij hem door Ons worden teruggegeven.
12. Van Rijkswege worden kweekscholen en normaallessen tot opleiding van onderwijzers opgericht en onderhouden.
De inrichting wordt bij algemeenen maatregel van inwendig bestuur geregeld.
Ten behoeve van de opleiding van onderwijzers kan eene Rijksbijdrage worden verleend:
1°. aan gemeentelijke en aan bijzondere kweekscholen ;
2°. aan normaallessen en aan hoofden van scholen, voor elk der door hen opgeleide personen die de akte , bedoeld in art. 56 onder a hebben verkregen, volgens door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur te stellen regelen en voorwaarden.
Op de door het Rijk of de gemeenten opgerichte en onderhouden kweekscholen en normaallessen zijn het 1ste en 2de lid van art. 33 van toepassing. De bepalingen sub a en c van art. 8 en die
(12) alinea 1. In het voorloopig verslag 2e Kamer, wijziging 1889, werd opgemerkt dat de bepaling van dit lid, in verband met art. 13 beschouwd, eischt dat van Rijkswege ook kweekscholen voor onderwijzeressen worden opgericht. De Minister van Binnenlandsche Zaken antwoordde hierop dat terecht de onderstelling is geuit dat dit ontwerp, evenals de bestaande wet, de gelegenheid opent tot het oprichten van Rijkskweekscholen voor onderwijzeressen.
— alinea 2. Voor de kweekscholen is deze regeling laatstelijk geschied bij besluit van 21 Mei 1891 , S. 97 , gewijzigd bij besluit van 14 April 1898, S. 107, en voor de normaallessen bij besluit van 29 Juni 1890, S. 97, gewijzigd bij besluiten van 27 Juli 1896, S. 142 en 14 April 1898 , S. 108. Beide gewijzigde besluiten zijn als bijlage achter deze wet opgenomen.
— Zie ten aanzien van briefportvrijdom , betreffende de briefwisseling over dienstzaken der besturen van bijzondere kweekscholen en normaallessen, de aant. op art. 67.
— alinea 3, n°. 2. De hierbedoelde maatregel van bestuur is uitgevaardigd bij besluit van 3 April 1890, S. 34, gewijzigd bij besluit van 30 November 1895, S. 183, onder de bijlagen opgenomen.



van art. 9, voor zoover deze op de toelating van kweekelingen betrekking hebben , zijn niet van toepassing op de leerscholen, verbonden aan door Ons aangewezen kweekscholen.
13. Waar in deze wet van onderwijzers gesproken wordt, zijn hieronder onderwijzeressen begrepen , ten ware het tegendeel uitdrukkelijk bepaald zij.
14. Onverminderd het bepaalde in art. 5 en met uitzondering van de gevallen voorzien in art. 19, sub a, b, c, d en ƒ, kan van elk besluit, krachtens deze wet door Gedeputeerde Staten genomen, bij Ons in hooger beroep worden gekomen door ieder, die bij de vernietiging of verbetering van het besluit van Gedeputeerde Staten belang heeft.
Het hooger beroep moet worden ingesteld binnen dertig vrije dagen, te rekenen van den dag waarop het besluit openbaar gemaakt of den belanghebbende toegezonden is.
15. Deze wet is niet toepasselijk op:
a. hem, die uitsluitend in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 ouder h, i, k, q, r, rbis, en t, bijzonder onderwijs geeft;
ö. de scholen uitsluitend bestemd voor het
(14) Eene weigering tot afgifte van de verklaring bedoeld in art. 38 alinea 3, behoort niet tot de besluiten in dit artikel genoemd. (Besluit van 20 September 1898, n°. 25.)
(15) Zie art. 6 van de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1889.
— a en b. Met het vak rbis zijn deze litt. aangevuld bij de wet van 28 December 189G, S. 230.
— litt. c. „Bewaarscholen" kan men niet wel in de wet noemen, dewijl het rechtskundig criterium, van hetgeen men daarmede verstaat, ontbreekt. Daarom is getracht door eene omschrijving van hetgeen bedoeld wordt, de bepaling te verduidelijken. (M. v. T.)
— Op grond dat de bewaarscholen bij deze bepaling worden onderworpen aan art. 5 der wet, is bij besluiten van 23 Juli 1888, S. 97 en 8 Mei 1889, S. 61, beslist, dat de gemeenteraden niet bevoegd zijn bepalingen te maken omtrent de inrichting dezer scholen met betrekkiug tot ruimte en gezondheid.



onderwijs in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 onder h, i, j, ks q, ri r bis, s en t;
c. de scholen, waarin geene kinderen boven de zes jaren worden toegelaten en geen ander dan voorbereidend onderwijs gegeven wordt, behoudens dat ook deze scholen onderworpen zijn aan de bepalingen van art. 5 en 73 dezer wet;
d. militaire onderwijzers en het onderwijs, door hen gegeven aan militairen ;
e. de scholen voor doofstommen, blinden, spraakgebrekkigen en idioten;
f. de scholen in gevangenissen, bedelaarsgestichten of Rijkswerkinrichtingen en in Rijksopvoedingsgestichten , behoudens de bepalingen omtrent de bevoegdheid van hen, die lager onderwijs geven
TITEL H.
Van het openbaar onderwijs.
§ 1. Van de scholen.
16. In elke gemeente wordt voldoend lager onderwijs gegeven in een genoegzaam aantal scho-
(16) Het 2e lid geeft de nadere uitwerking van hetgeen door voldoend ouderwijs verstaan wordt. De uitbreiding moet bevolen kunnen worden, behalve door den gemeenteraad, door de Gedeputeerde Staten en door den Koning. De uitdrukkelijke vermelding, dat die behoefte eene genoegzame wezen moet, waarborgt tegen overdrijving, daar het besluit de redenen vermelden moet. (M. v. T.)
— De geest van dit artikel is volkomen dezelfde als die van het artikel der bestaande wet. Alleen is door de redactie de zaak in zooverre verduidelijkt dat het onderwijs voor elke gemeente, naar hare behoefte, voldoende zal moeten zijn. Dus daar, waar b. v. behoefte is aan herhalingsonderwijs of aan onderwijs in een of meer der facultatieve vakken in art. 2 vermeld, zal het zich hiertoe moeten uitstrekken. Met „genoegzaam aantal scholen" wordt bedoeld dat zekerheid gegeven worde, dat geen kind dat de openbare school wil bezoeken, van de gelegenheid daartoe verstokeu zij, zoodat men niet het oprichten van openbare scholen mag nalaten, omdat men berekent dat het bijzonder onderwijs in de behoeften zal voorzien. De bedoeling is dus, dat handelingen van bijzondere personen of vereenigingen niet door gemeentebesturen, Gedeputeerde Staten



len, welke voor alle kinderen zonder onderscheid van godsdienstige gezindheid toegankelijk zijn.
Het onderwijs omvat de vakken, in art. 2 vermeld onder a—k, en daar, waar genoegzame behoefte aan uitbreiding bestaat, een of meer of wel alle vakken, vermeld in dat artikel onder 1—t. Van de verplichting tot het geven van onderwijs in het vak, vermeld in artikel 2, onder j, kan door Gedeputeerde Staten, den districtsschoolopziener gehoord, telkens voor ten hoogste vijf jaren, vrijstelling worden verleend.
De in de school toegelaten kinderen zijn in elke klasse verplicht aan het onderwijs in alle de aldaar onderwezen vakken deel te nemen, met uitzondering van de vakken vermeld in art. 2 onder j en s.
Naburige gemeenten kunnen zich, met inachtneming van art. 121 der wet van 29 Juni 1851 {Staatsblad n°. 85), vereenigen tot het oprichten en in stand houden van gemeenschappelijke scholen of tot het vaststellen eener regeling omtrent de toelating van kinderen uit de eene gemeente op de scholen der andere.
17. Aan hen, die het gewoon lager onderwijs genoten hebben, wordt gelegenheid gegeven tot het genot van herhalingsonder wijs.
Het herhalingsonderwijs kan zich ook uitstrekken
of het Rijk, met de uitvoering dezer wet belast, als voorwendsel mogen genomen worden om de kosten aan het openbaar onderwijs te bezuinigen. (Redev. Min. v. B. Z. 2e Kamer.)
— alinea 1. Bij besluit van 10 April 1897 , S. 104, is, wegens strijd met de wet vernietigd een raadsbesluit, houdende o. a. vaststelling van noodklasseu, uitsluitend bestemd tot het tijdelijk geven van onderwijs aan kinderen, voor wie op de kostelooze school geen plaats is aan te wijzen.
— alinea 2. De laatste zinsnede is aan deze alinea toegevoegd bij de wet van 28 December 1896, S. 230.
(17) Dit artikel is aldus nader vastgesteld bij art. 34 der wet van 7 Juli 1900, S. 111.
De nos. 3, 4, 5 en 6 van het derde lid en het vierde lid, werden bij amendement voorgesteld dat door den Minister werd overgenomen.
De wijziging van art. 17 der wet tot regeling van het lager onderwijs, werd voorgesteld in



tot vakken , die niet begrepen zijn geweest in het genoten lager onderwijs.
De gemeenteraad regelt, na overleg met den districts-schoolopziener en na ingewonnen bericht van het hoofd of de hoofden der lagere scholen, den omvang van het herhalingsonderwijs eu de wijze waarop het zal worden gegeven, naar plaatselijke behoeften, met inachtneming der volgende voorschriften:
1°. dat het ten minste gedurende zes en negentig uren in het jaar moet worden gegeven;
2°. dat het inoet omvatten ten minste vier vakken van onderwijs, waaronder ten minste twee welke begrepen zijn onder het gewoon schoolonderwijs ;
3°. dat het zóó moet zijn ingericht, dat ouders, die hunne kinderen niet meer dan 96 uren herhalingsonderwijs in het jaar willen doen genieten,
verband met de invoering van het verplicht genieten van herhalingsonderwijs, geregeld bij het op art. 34 volgend oorspronkelijk art. 35, welk artikel, na zeer uitvoerige ^beraadslaging, werd verworpen.
Omtrent de invoering van het herhalingsonderwijs, overeeukomstig de voorschriften van art. 34, gaf de Minister, naar aanleiding der daartoe gedane vraag in de 2' Kamer, te kennen dat het van zelf spreekt dat die invoering geleidelijk moet plaats vinden. In art. 34 is uitdrukkelijk be paald, dat de artt. 18 en 19 der schoolwet in deze toepasselijk zijn. De meeste gemeentebesturen zullen wel uit eigen aandrang voldoen aan de hun opgelegde verplichting. Nalatige besturen zullen van Gedeputeerde Staten een aanschrijving ontvangen, en als er besturen zijn, die zich onwillig toonen, zal het hoogere bestuur tusschenbeiden moeten komen om hen te noodzaken aan hun verplichting te voldoen.
Blijkens de memorie van antwoord op het voorloopig verslag le Kamer, deelde de Minister mede dat hoewel de Regeering het ook betreurt dat het bijwonen van het herhalingsonderwijs niet verplicht is gesteld, het toch een groote stap in de goede richting zal zijn, dat niet alleen zooveel doenlijk, maar overal, voor zoover zich althans leerlingen aanmelden, herhalingsonderwijs zal moeten worden gegeven. „Thans — zegt de Minister — is ook betere regeling van het herhalingsonderwijs te verwachten. Ondergeteekende is het dan ook geheel eens met die leden, die



die kindeven een geregelden cursus kunnen doen tij wonen, zonder dat dit aantal uren wordt overschreden;
4". dat er, behoudens door Ons voor bepaalde gemeenten of gedeelten van gemeenten te verleenen tijdelijke vrijstelling, voor de meisjes, hetzij deze al dau niet te zamen met jongens aan de lessen deelnemen, gelegenheid moet zijn om buiten avonduren 96 uren in het jaar herhalingsonderwijs te genieten;
5°. dat voor het herhalingsonderwijs, buiten avonduren, niet meer dan twee halve dagen in de week mogen worden besteed;
6°. dat gedurende de uren, voor het herhalingsonderwijs aangewezen, in de daarvoor bestemde lokalen aan de klassen der gewone lagere school, welke in die lokalen worden onderwezen, geen gewoon lager onderwijs wordt gegeven.
Een lesuur, des namiddags te 5 uur of lateiaanvangende, wordt geacht tot de avonduren te behooren.
Artikel 18 en artikel 19, litt. b, zijn ten deze toepasselijk.
18. De besluiten van den gemeenteraad, betreffende het getal der scholen en de vakken, welke op de scholen zullen onderwezen worden, worden aan Gedeputeerde Staten medegedeeld. Zoo Gedeputeerde Staten het getal scholen of den omvang van het onderwijs onvoldoende
van oordeel zijn dat voortgezet onderwijs, waarin herhalingsonderwijs is begrepen, en dat met goed vakonderwijs in verband wordt gebracht, volstrekt noodig is. Het vroegere voorschrift, dat het herhalingsonderwijs zich uitsluitend moest bepalen tot vakken van het lager onderwijs, was een belemmerde beperking, die nu wordt opgeheven.
(18) De verplichting, den gemeenteraad bij dit artikel opgelegd, geldt alleen voor die besluiten, welke krachtens deze wet door den raad genomen worden. Indien de besluiten aangaande het getal der scholen en de vakken, aldaar te onderwijzen, onder de wet van 1857 vastgesteld, in overeenstemming zijn met de voorschriften der nieuwe wet, dan is de raad niet verplicht een nieuw besluit te nemen en aan Gedeputeerde Staten mede te deelen. (Missive van den Min. van Binnenl. Zaken van 21 December 1880, C. V.)



achten, bevelen zij, den inspecteur gehoord, vermeerdering
Gelijke vermeerdering kan, Gedeputeerde Staten gehoord, door Ons worden bevolen.
19. De besluiten van den gemeenteraad, betreffende:
a. de plaats, waar een schoollokaal zal zijn gevestigd;
b. de vermindering van het getal scholen of van den omvang van het onderwijs;
c. de vereeniging eener school met of hare vervanging door andere;
d. de sluiting eener school of de schorsing van het onderwijs aan eene school;
e. den leeftijd welken de kinderen moeten bereikt hebben vóór zij op de openbare school worden toegelaten, en van dien waarop zij die school moeten verlaten;
f. het verleenen van ontslag aan onderwijzers in de gevallen bedoeld in art. 29 onder b en c;
worden aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten onderworpen.
De artt. 196, 197, 198, 200, 201 en 202 der wet van 29 Junij 1851 (Staatsblad n°. 85) zijn ten deze toepasselijk.
20. Sluiting eener school voor bepaalden tijd kan door Gedeputeerde Staten bij een met redenen omkleed besluit worden bevolen.
Zij hooren in het geval van dit en het voorgaande artikel vooraf den inspecteur van het lager onderwijs.
Gelijke sluiting kan door Ons, Gedeputeerde Staten gehoord, worden bevolen.
21. De regeling van de schooltijden en van de
(19) Zie art. 14 en de aant. op art. 20.
— Eene verplichting tot vaststelling van den leeftijd wordt den gemeentebesturen niet opgelegd. (Antwoord Minister vau Binnenl. Zaken op het voorl. verslag 2P Kamer, wijziging 1889.)
(20) Het tweede lid van dit artikel is in algemeenen zin gesteld en ziet dan ook op a, b, ct e en f van art. 19. (Missive van den Minister van Binnenl. Zaken van 16 April 1890, litt. A, afd. O.)
(21) De regeling geschiedt door het hoofd



vacantiën, de vaststelling van het leerplan en van de bij het onderwijs te gebruiken boeken en de verdeeling der school in klassen geschieden door het hoofd der school en, zoo de regeling voor meerdere scholen gelijkelijk werkt, door de hoofden dier scholen gezamenlijk, onder goedkeuring van burgemeester en wethouders en van den districtsschoolopziener.
Bij verschil tusscheu burgemeester en wethouders en den districts-schoolopziener beslist Onze Minister, die met de uitvoering dezer wet belast is.
22. Bij de regeling der schooltijden wordt door het vrijgeven van uitdrukkelijk in de regeling genoemde uren gezorgd, dat de schoolgaande kinderen van de godsdienstleeraren godsdienstonderwijs kunnen genieten.
Onder voorwaarden door burgemeester eu wet-
der school, maar burgemeester en wethouders en de districts-schoolopziener treden als autoriteiten op en beslissen na gemeen overleg. (Redev. Min. v. B. Z., 2e Kamer.)
(22) Er kan op meer dan eene wijze aan dit voorschrift worden voldaan. Bijv. door het vrijgeven van een geheelen schooldag of door het aanwijzen van bepaalde uren, die tusschen de schooluren invallen. Overleg met kerkbesturen kan niet bevolen worden, daar de onbestemdheid der uitdrukking in de praktijk op tallooze moeielijkheden zou doen stuiten bij de uitvoering. De ouders moeten de godsdienstleeraren, van wie zij verlangen dat hunne kinderen onderricht in den godsdienst zullen krijgen, aanwijzen. Onder godsdienstleeraren worden alleen de zoodauige bedoeld die bij eene gevestigde kerkelijke gemeente zijn erkend. Daaronder kunnen dus ook catechiseermeesters, mits door de gemeente, waartoe zij behooreu, met het geven van godsdienstonderwijs belast, begrepen worden. Het is wenschelijk dat dit onderwijs gegeven worde in de schoollokalen, als het tusschen de gewone schooluren valt, en door burgemeester en wethouders, in overleg met den schoolopziener, of anders, bij verschil, door den Minister zijn de voorwaarden wel zoo te stellen dat bij goeden wil aan beide zijden het loffelijk denkbeeld van den wetgever van 1857 verwezenlijkt worden kan. (M. v. T.)
— Het bevorderen vau de gelegenheid tot het erlangen van godsdienstonderwijs geschiedt



houders in overleg met den districts-schoolopziener te bepalen, worden de schoollokalen, des noodig verwarmd en verlicht, voor dit godsdienstonderwijs beschikbaar gesteld.
Bij verschil is het laatste lid van het voorgaande artikel toepasselijk.
$ 2. Van de onderwijzers.
23. Aan het hoofd van elke school is een onderwijzer geplaatst, die den leeftijd van drie en twintig jaren moet volbracht hebben en den rang van hoofdonderwijzer bezit.
De waarneming van het bestuur eener school kan echter tijdelijk worden toevertrouwd aan een onderwijzer, die den gevorderden leeftijd of den rang van hoofdonderwijzer niet bezit, mits aan de school geen onderwijzer in het
het best door het vrijgeven voor dat onderwijs van uren tusschen de schooltijden. Het gemeentebestuur wijst die uren aan. Verplicht overleg met kerkbesturen wordt niet voorgeschreven. De vraag wie door godsdienstleerareii worden bedoeld, geeft de reden van twijfel niet aan. Bedoeld worden de geestelijken, bedienaars van den godsdienst, of godsdienstonderwijzers, welke door de kerkelijke gemeente of godsdienstige vereeniging, waartoe de ouders behooren, met het geven van godsdienstonderwijs zijn belast en mitsdien eene aanstelling hebben. Het is verder de bedoeling niet dat voor alle godsdienstleraren van eene en dezelfde kerkelijke gemeente, de schoollokalen moeten worden afgestaan. Het vrijgeveu der uren is de hoofdzaak. Een afstaan van schoollokalen op eene wijze, terecht ondoenlijk geacht, gebiedt het ontwerp niet. (M. v. B., 2e K.)
— Schoollokalen, voor zoover ze gemeenteeigendommen zijn, vallen onder de bepalingen der gemeentewet. Deze wet regelt alleen het verplicht gebruik van die lokalen voor het onderwijs , ook voor zooveel betreft het godsdienstonderwijs. Overigens laat deze wet, wat die lokalen betreft, de regelen der gemeentewet ongeschonden. (Redev. M. v. B. Z., 2e Kamer.)
(23, 24) In wetten en verordeningen wordt meermalen gesproken van het hoofd der school (vergelijk b. v. het arrest van den H. R. van 14 Mei 1877, W. v. 't R. 4133) en het is dus geraden in dit wetsontwerp te omschrijven hoe die uitdrukking moet worden toegepast. Dit



bezit van dien rang, ingevolge art. 24, verbonden zij. Zoodanige waarneming mag niet langer duren dan zes maanden.
24. Het hoofd der school wordt bijgestaan door ten minste één onderwijzer, zoodra het aantal schoolgaande kinderen meer dan veertig, door ten minste twee onderwijzers, zoodra het een en negentig bedraagt.
Voor elk vijf-en-vijftigtal schoolgaande kinderen boven de negentig wordt een onderwijzer meer vereischt.
Wanneer met inbegrip van het hoofd der school het aantal onderwijzers ingevolge de voorafgaande bepalingen van dit artikel aan de school verbonden meer dan vier bedraagt, moeten ten minste twee, wanneer het meer dan acht bedraagt, ten minste drie hunner den leeftijd van
schenkt tevens de welkome gelegenheid om de dubbelzinnigheid op te heffen dat door hoofdonderwijzer dan eens de bezitter wordt aangeduid van den hoofdouderwijzersrang , dau weder de onderwijzer, die aan het hoofd der school staat en de onwelluidende benaming hulponderwijzer door het eenvoudige onderwijzer te vervangen. (M. v. T.)
— De benaming hoofd der school drukt de betrekking, daardoor aangeduid, juist uit en heeft reeds in onze wetgeving het burgerrecht verkregen. Dat hij, die den hoofdonderwijzersrang bezit, ook hoofdonderwijzer heet, strookt met het gebruik. (M. v. B , 2e Kamer.)
— De hulponderwijzers in art. 20 der wet van 1857 bedoeld, zijn blijkens dat artikel aan het hoofd der school geplaatst. Zij zijn alzoo hoewel slechts de akte van hulponderwijzer bezittende, zoolang zij hunne tegenwoordige betrekking bekleeden , op eene lijn te stellen met hen, die de wet van 1878 hoofd der school noemt. (Missive van den Minister van Binuenlandsche Zaken van 8 Februari 1881, C. V.)
— Zie art. 88.
(24) Zie art. 5 van de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1889, en het gewijzigd art. 88.
— alinea 6. Deze alinea is aldus gewijzigd bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187. De wijziging vindt, volgens de toelichting van het wetsontwerp, haar grond in den meermalen uitgedrukten wensch om kinderen van schippers enz., die tijde-



drie en twintig jaren volbracht hebben en den rang van hoofdonderwijzer bezitten.
Onder de onderwijzers, in dit artikel bedoeld, worden zij, die uitsluitend in een of meer der vakken, genoemd in art. 2 , onder k—t, onderwijs geven, niet raedegerekend.
Op geene school mogen meer dan zeshonderd kinderen gelijktijdig worden toegelaten, tenzij hiertoe door Ons om bijzondere redenen vergunning wordt verleend.
Bij de toepassing van dit artikel wordt tot grondslag genomen het getal kinderen, die op den vijftienden dag der maand Januari van het loopende jaar als werkelijk schoolgaande bekend staan. Kinderen, die tijdelijk in de gemeente vertoeven, wonende in een tent, vaar- of voertuig, behoeven niet onder dat getal te worden opgenomen.
Waar die grondslag tengevolge van het tijdstip van oprichting der school niet kan worden vastgesteld, geldt het aantal kinderen dat op den laatsten dag der maand, volgende op die waarin de school geopend is, als werkelijk schoolgaande bekend staat.
25. Wanneer de school in verscheidene klassen verdeeld is, wordt het onderwijs in de laagste klassen bij voorkeur aan onderwijzeressen, dat in de hoogste klassen, behalve aan de scholen uitsluitend voor meisjes bestemd, bij voorkeur aan onderwijzers opgedragen.
lijk in de gemeente vertoeven den toegang tot de school gemakkelijker te maken, zonder dat er vrees behoeft te bestaan dat hunne tijdelijke toelating vermeerdering van onderwijzend personeel na zich zou sleepen. De wenschelijkheid der wijziging is door de Leerplichtwet grooter geworden nu art. 8 dier wet ook leerplicht heeft opgelegd voor kinderen die langer dan 28 dagen achtereen in eene gemeente verblijf houden.
— Bij de bepaling van den bijstand van het hoofd der school kan alleen rekening gehouden worden met het aantal schoolgaande kinderen op 15 Januari van het loopende jaar, niet met vermoedelijke vermeerdering of vermindering van dat aantal, zij het ook nog zoo kort na dien datum te verwachten. (Besluiten van 7 October 1892, n°. 36 en 12 October 1892, n°. 35.)



26. Aan eiken onderwijzer wordt eene vaste jaarwedde toegelegd. Die jaarwedde bedraagt ten minste:
1°. voor het hoofd eener school :
a. inet minder dan vijf dienstjaren, zevenhonderd vijftig gulden ;
b. met vijf en meer doch minder dan tien dienstjaren, achthonderd gulden ;
c. met tien en meer doch minder dan vijftien dienstjaren, achthonderd vijftig gulden ;
d. met vijftien en meer doch minder dan twintig dienstjaren negenhonderd gulden ;
e. met twintig en meer dienstjaren, negenhonderd vijftig gulden;
2°. voor elk der onderwijzers die het hoofd der school bijstaan :
a. met minder dan vijf dienstjaren, vijfhonderd gulden;
b. met vijf en meer doch minder dan tien dienstjaren , vijfhonderd vijftig gulden ;
c. met tien en meer doch minder dan vijftien dienstjaren, zeshonderd gulden ;
d. met vijftien en meer doch minder dan twintig dienstjaren, zeshonderd vijftig gulden;
e. met twintig en meer dienstjareu, zevenhonderd gulden;
3°. voor elk der onderwijzers, die het hoofd der school bijstaan en den rang van hoofdonder-
(26) Dit artikel is aldus nader vastgesteld bij bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.
— alinea 1, n°. 1 en 2. Naar aanleiding van de bij de beraadslaging over art. 26 gedane vraag of het niet voldoende zou zijn als door den gemeenteraad slechts voldaan wordt aan den eisch der wettelijke minima, is door den Minister ontkennend geantwoord :
„Ik geloof — zegt de Minister — dat het wenschelijk is, dat ik bij deze gelegenheid nog eens uitdrukkelijk doe uitkomen, dat de vaststelling van algemeene wettelijke minima in de verste verte niet de beteeken is heeft, alsof daardoor worden geregeld de salarissen van de openbare onderwijzers in Nederland. Men spreekt telkens in het debat van de nieuwe salaris-regeling voor de onderwijzers, maar het is eigenlijk een zeer onjuiste uitdrukking. Wat beteekent de vaststelling van minima bij de wet? Niet anders dan



wijzer bezitten, honderd gulden meer, en wanneer zij den leeftijd van drie en twintig jaren volbracht hebben en volgens artikel 24 moeteD aanwezig zijn in scholen met meer dan vier onderwijzers, tweehonderd gulden meer dan onder 2°. sub a
dit, dat zelfs in de allerkleinste, goedkoopste plaatsen in ons land, in plaatsen waar delevensstandaard het laagst is en waar het minst van den onderwijzer wordt gevorderd, de salarissen nooit lager mogen zijn dan de wettelijke minimabedragen, welke in de wet neergelegd ziju. Maar dit beteekent in de verste verte niet, dat men ook in grootere, duurdere plaatsen met die minima kan volstaan. Het hooger gezag behoort te waken, dat ook daar de salarissen naar billijkheid en zooals het belang van het onderwijs dit vordert, worden geregeld.
Ik zeide reeds dat men in het debat maar al te dikwijls doet voorkomen alsof regel zoude zijn de bij de wet vastgestelde minima. En ook om dat misverstand voor goed uit den weg te ruimen antwoord ik op de vraag: doet een gemeentebestuur niet genoeg als het zich houdt aan de wettelijk voorgeschreven minima? zoo beslist mogolijk: in zeer vele gevallen zullen die minima geheel onvoldoende zijn; ze zijn slechts geschreven voor die gemeenten, welke met de laagste salariseering kunnen volstaan; in andere gemeenten zullen en moeten veel hoogere salarissen aan de onderwijzers worden toegekend en als de gemeentebesturen in dit opzicht hun plicht verzuimen dan moet het hooger gezag — en daartoe strekt o. a. de bepaliDg vervat in het laatste lid van art. 26 — tusschenbeide kunnen komen."
— Bij de beraadslaging in de le Kamer heeft de Minister, met de meening dat de hoofden deischolen te weinig zullen krijgen in verhouding van hetgeen waarop de klassenonderwijzers aanspraak zullen kunnen maken, niet ingestemd en dit door voorbeelden aangetoond; voorts daaraan toegevoegd: „Men mag niet vergeten dat het zijn minima-traktementen en dat op de door den Staat vast te stellen regeling der salarissen de goedkeuring van Gedeputeerde Staten wordt vereischt. De minima in de wet gesteld, zijn minima in dien zin, dat zelfs in de kleinste gemeenten waar het leven het allergoedkoopst is, toch niet minder mag worden toegekend, doch overigens moeten Gedeputeerde Staten nagaan of, in verband met die minima, de salarissen, die de gemeenteraden feitelijk willen toekennen, billijk zijn, billijk met het oog op den bijzoi.deren toestand in elke gemeente. Het spreekt van zelf, dat een salaris,
Laffer Onderiv., 13e dr. 3



tot en met e bepaald. De aanspraak op de verhooging der jaarwedde met honderd gulden ontstaat voor onderwijzers, die bij hunne benoeming niet in het bezit zijn der akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzer, met den eersten dag van
dat voldoende wordt geacht voor de kleinste school en de kleinste gemeente, niet voldoende zal zijn voor onderwijzers in gemeenten, waar de werkzaamheden meer zijn en de levensstandaard hooger is. Eu het spreekt ook van zelf, dat Gedeputeerde Staten ook bij hun beslissing in aanmerking zullen nemen of het salaris der schoolhoofden wel in billijke verhouding zal staan tot dat der klasseonderwijzers."
— N°. 3. Het komt niet noodig voor eene bepaling betreffende het tijdstip waarop de verhoogingen wegens anciënniteit ingaan, in het artikel op te nemen Uit het niet vermelden van een tijdstip volgt, dat men heeft te rekenen met den werkelijken diensttijd van den dag af, waarop de onderwijzer voor het eerst als zoodanig in functie kwam. (Mem. van antwoord voorl. verslag 2e Kamer.)
— 5de lid. Het hoofd der school heeft geen wettelijk middel van beroep als hun door het gemeentebestuur eene ongeschikte woning tot verblijf is aangewezen. De bestekken tot het bouwen van nieuwe of het verbouwen van onderwijzerswoningen zijn ingevolge art. 50, tweede lid der wet, aan de goedkeuring van den districts-schoolopziener onderworpen. Is eene bestaande woning onvoldoende, dan is het de plicht der ambtenaren van het Rijksschooltoezicht daarop de aandacht der daarbij betrokken autoriteiten te vestigen. (Mem. van antwoord voorl. verslag le Kamer.)
7de lid. Bij de beraadslaging in de le Kamer
werd nopens dit lid, 't welk in de 2e Kamer bij amendement in het artikel is gevoegd, gevraagd welke beteekenis gehecht moet worden aan het woord „gehuwde3* onderwijzers. Men meende dat ook een weduwnaar als een gehuwd persoon moet worden beschouwd. Hoewel de Minister niet zeker verklaarde te weten wat de bedoeling is geweest van de voorstellers van het amendement, werd die meening door hem niet beaamd. „Overigens — zegt de Minister — ik heb mij volstrekt niet verwonderd, dat de voorstellers van het amendement de extra-vergoeding beperkt hebben tot de gehuwde onderwijzers en niet voorgesteld hebben ook de weduwnaars daarvan te laten profiteeren. Immers indien zij dien weg waren opgegaan, zouden zij in allerlei onderscheidingen hebben moeten komen. Bij het maken van dergelijke onderscheidin-



de maand volgende op die, waarin zij die akte verkrijgen.
Als diensttijd komt in aanmerking de tijd voor en na de invoering dezer wet doorgebracht in dienst zoowel aun openbare als aan bijzondere lagere scholen, waar het geldt het hoofd der school, als zoodanig, en waar het geldt een onderwijzer tot bijstand van het hoofd der school, in die hoedanigheid en als hoofd eener school.
Door Ons kan, Gedeputeerde Staten der provincie
gen zou uien ook gestuit hebben op administratieve moeilijkheden. Dit neemt echter niet weg, dat de gemeenteraden volkomen bevoegd zijn om de verordeningen zoo in te richten, dat de vergoeding blijft ook voor den onderwijzer die weduwnaar wordt, maar verplicht is men daartoe volgens de wet niet."
— voorlaatste lid. Bij de tegenwoordige regeling, waarbij een gemeentebestuur niet kan worden gedwongen tot herziening der jaarwedden over te gaan, is de vrees dat eenig gemeentebestuur, met het oog op de bepaling van het laatste lid van art. 26 .. allicht van elke herziening zal afzien, blijkens herhaalde opgedane ervaring, niet ongegrond. Het is daarom wenschelijk voor te schrijven, dat de goedkeuring der krachtens dit artikel te nemen raadsbesluiten niet langer dan tien jaren van kracht blijft. Het artikel is in dien zin aangevuld. Daarmede is dan uitgedrukt, dat de goedkeuring ten allen tijde kan worden ingetrokken, doch in geen geval langer werkt dan tien jaar. (Mem. van beantw. voorl. versl. 2e Kamer.)
Bij de beraadslaging in de 2e Kamer gaf de Minister nog te kennen dat het wenschelijk is, dat Gedeputeerde Staten op een eens gegeven goedkeuring kunneu terugkomen indien de omstandigheden dit eischen, anders zouden Gedeputeerde Staten onmachtig staan tegenover een onwilligen gemeenteraad die weigert een regeling, welke onvoldoende is geworden, te wijzigen.
Met betrekking tot de opmerking dat uit de redactie der bepaling niet te lezen is dat eene goedkeuring, zoo zij zonder tijdsbepaling is verleend, ook binnen de bedoelde tien jaren weer kan worden ingetrokken, al ligt dit wel in de bedoeling van de Regeering, antwoordde de Minister dat juist de uitdrukking „niet langer dan" is gebruikt om uit te maken, dat de goedkeuring ook tusschentijds kan worden ingetrokken.
Zie voorts art. 4 slot van de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1901.
3*



gehoord, voor elke provincie bepaald worden waar en tot welk bedrag de minima van jaarwedden voor de verschillende ouderwijzers aan de onderscheidene klassen van scholen hooger zijn zullen dan het bedrag hiervoren bepaald.
De bepalingen van dit artikel gelden niet voor de onderwijzers, uitsluitend belast met het onderwijs in een of meer der vakken, genoemd in artikel 2 onder h—t.
Het hoofd der school geniet behalve zijne jaarwedde vrije woning, zoo mogelijk met eenen tuin.
Ingeval hem geen vrije woning kan verschaft worden, ontvangt hij eene vergoeding voor huishuur ten bedrage van ten minste honderd vijftig gulden.
Elk der mannelijke onderwijzers, die het hoofd der school bijstaan, geniet, indien hij gehuwd is en den leeftijd van acht en twintig jaren bereikt heeft, eene tegemoetkoming in de huishuur ten bedrage van ten minste vijftig gulden.
Met inachtneming dezer voorschriften worden de jaarwedden der onderwijzers, de vergoeding voor huishuur voor de hoofden van scholen en de tegemoetkoming in de huishuur der gehuwde onderwijzers van acht en twintigjarigen leeftijd en daarboven door den gemeenteraad onder goedkeuring van Gedeputeerde Staten geregeld. Die goedkeuring blijft niet langer dan tien jaren van kracht.
In geval van hooger beroep bij Ons van het besluit van Gedeputeerde Staten, wordt bij Onze beslissing de vereischte regeling vastgesteld.
26bis. Boven en behalve de vaste jaarwedde, in artikel 26 bedoeld, geniet de onderwijzer, belast met het geven van herhalingsonderwijs, genoemd
(26bis) Dit artikel is hier ingelascht bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187. De memorie van toelichting teekent op dat artikel o. a. aan : „Aangezien de wet voor het herhalingsonderwijs een minimum getal uren heeft vastgesteld, moet ook voor het vaststellen van een minimum-belooning , eene vergoeding per lesuur tot grondslag strekken.
De vergoeding wordt wettelijk alleen geregeld voor de onderwijzers, die ingevolge art. 26 eene vaste jaarwedde genieten, omdat alleen voor hen gevaar bestaat, dat hun de verplichting tot het geven van herhalingsonderwijs zonder billijke, ja



in artikel 17, eene belooning van ten minste zestig cent per lesuur.
Met inachtneming van dit voorschrift worden de belooningen der onderwijzers voor het geven van herhalingsonderwijs door den gemeenteraad onder goedkeuring van Gedeputeerde Staten geregeld.
27. Om als onderwijzer benoemd te kunuen worden , wordt het bezit vereischt:
a. eener akte van bekwaamheid;
b. van een getuigschrift van zedelijk gedrag, afgegeven door den burgemeester der gemeente of de burgemeesters der gemeenten, waar hij, aan wien het wordt uitgereikt, in de twee laatste jaren gewoond heeft.
Bij weigering van een der burgemeesters kan het getuigschrift worden verleend door Onzen Commissaris in de provincie.
Met zoodanig getuigschrift wordt gelijk gesteld het getuigschrift van zedelijk gedrag, afgegeven door de bevoegde overheid buiten 3s lands onder welker gebied de bezitter in de twee laatste jaren heeft gewoond.
zelfs zonder eenige belooning werd opgelegd. Deze regeling is bovendien in den geest van art. 26, dat voor de bezoldiging van vakonderwijs evenmin voorschriften geeft.
Het voorgestelde bedrag van f 0.60 per lesuur komt als minimum-belooning in verband met het bedrag der jaarwedde volgens art. 26 billijk voor. Ook hier kan de wet slechts een minimum vaststellen. In iedere gemeente zal de belooning zijn te regelen met inachtneming der plaatselijke toestanden. Daarom wordt op de desbetreffende besluiten der gemeenteraden de goedkeuring van Gedeputeerde Staten vereischt."
(27) ct. Zie art. 42bis.
— b. Bij K. B. van 25 October 1880, n°. 21, C. V., is vrijstelling verleend van zegel- en registratierechten voor de getuigschriften van zedelijk gedrag, bedoeld bij de artt. 27, 51 en 59 en voor het bij art. 51 c bedoeld bewijs, mits daarop worde gesteld: „Vrij van zegel en van het recht van registratie ingevolge K. B. van den
25 Oct. 1880, n°. 21" en uit de getuigschriften de bestemming daarvan blijke. Volgens missive van den Minister van Binnenlandsche Zaken van
26 Mei 1899, C. V., is de registratie van het getuigschrift sub b bedoeld, in verband met de afgifte van dat genoemd iu art. 51 c, niet vereischt.



28. De onderwijzers, aan de gemeentescholen verbonden , worden door den gemeenteraad benoemd.
De benoeming van den onderwijzer, aan bet hoofd der school geplaatst, geschiedt uit eene voordracht van minstens drie bevoegden, opgemaakt door burgemeester en wethouders en den districts-schoolopziener.
Indien burgemeester en wethouders en de districts-schoolopziener niet tot overeenstemming kunnen geraken, gaat aan de benoeming een vergelijkend onderzoek naar de geschiktheid der candidaten vooraf.
Melden meer dan zes bevoegden zich voor het onderzoek aan, dan kunnen burgemeester en wethouders , in overeenstemming met den districtsschoolopziener , bepalen welke candidaten, mits niet minder dan zes, daaraan zullen worden onderworpen. Bij gemis aan overeenstemming omtrent de keuze der op te roepen personen, worden alle candidaten die zich hebben aangemeld tot het onderzoek toegelaten.
Ingeval de benoeming na voorafgaand vergelijkend onderzoek plaats heeft, wordt de voordracht , bestaande uit minstens drie bevoegden , door den districts-schoolopziener opgemaakt eu door dezen met een schriftelijk met redenen omkleed advies omtrent de voorgedragen candidaten aan den raad ingezonden.
Al wat verder het in dit artikel bedoeld onder-
(28) alinea 2. Bij besluiten van 18 Maart 1899, S. 80 en 19 Juli 1899, S. 163, zijn, als in strijd met de wet, besluiten vernietigd van gemeenteraden , houdende benoeming van een hoofd der school buiten de voordracht.
— alinea 6. De regeling heeft plaats gehad bij besluit van 17 December 1890, S. 184, ouder de bijlageu opgenomen.
— alinea 8. Bij besluit van 23 December 1895, S. 225, is vernietigd, wegens strijd met de wet, de benoeming van een onderwijzer uit eene voordracht, die slechts één naam behelsde, terwijl nog een ander bevoegde zich had aangemeld en door burgemeester en wethouders geen afdoende gronden werden aangevoerd, welke tegen diens plaatsing op de voordracht bezwaar moesten opleveren.



zoek betreft, wordt door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur geregeld.
In gemeenten, waar meer dan eene scbool bestaat, kan de onderwijzer, aan bet hoofd der eene geplaatst, aan het hoofd der andere worden gesteld zonder voordracht, indien de gemeenteraad na overleg met den districts-schoolopziener hiertoe besluit.
De benoeming van andere onderwijzers geschiedt uit eene voordracht van minstens drie bevoegden, opgemaakt door burgemeester en wethouders in overleg met den arrondissements-schoolopzienei, na ingewonnen bericht van het hoofd der school, waaraan de benoeming geschieden moet. Het bericht van het .hoofd der school en het schriftelijk met redenen omkleed advies van den arrondissements-schoolopziener worden aan den raad overgelegd.
De onderwijzers verbonden aan scholen, uitsluitend door het Rijk bekostigd, worden benoemd door ODzen Minister, die met de uitvoering dezer wet belast is.
29. Ontslag aan onderwijzers, aan gemeentescholen verbonden, wordt door den gemeenteraad verleend:
a. rechtstreeks overeenkomstig eigen verzoek met ingang van den dag , door den gemeenteraad te bepalen;
b. op voordracht van burgemeester en wethouders of van den districts-schoolopziener, indien het een onderwijzer betreft, aan het hoofd eener school geplaatst;
(29) De voordracht tot ontslag is geregeld overeenkomstig de voordracht bij benoeming.
Op eigen verzoek schijnt slechts eervol ontslag te kunnen worden verleend. Vraagt de onderwijzer zijn eervol ontslag en meent de gemeenteraad een niet eervol te moeten verleenen, zoo zal hij het v.rzoek moeten afwijzen en ambtshalve ontslaan. Een verzoek om eervol te beantwoorden met een niet eervol ontslag, ware toch iets anders toestaan dan gevraagd werd. Daarom wordt niet van op maar van overeenkomstig eigen verzoek gesproken. tM. v. T.)
— Zie art. 10 en 11.
— b, c. Zie art. 19f.



c. op voordracht van burgemeester en wethouders of van den arrondissements-schoolopziener, indien het een onderwijzer betreft, die niet aan het hoofd eener school is geplaatst.
Tn de twee laatste gevallen kan het ontslag niet-eervol worden verleend.
Door Gedeputeerde Staten kau worden verklaard , dat de niet-eervol ontslagen onderwijzer de bevoegdheid tot het geven van onderwijs heeft verloren.
Aan onderwijzers verbonden aan eene school, uitsluitend door het Rijk bekostigd, wordt, hetzij overeenkomstig eigen verzoek, hetzij ambtshalve, ontslag verleend door Onzen Minister, die met de uitvoering dezer wet belast is.
30. Een onderwijzer, aan eene gemeenteschool verbonden, kan op voorstel van den arrondissements-schoolopziener voor hoogstens eene maand door burgemeester en wethouders worden geschorst. Zij geven hiervan onmiddellijk kennis aan den gemeenteraad en aan den districts-schoolopziener met opgave van de redenen der schorsing.
De schorsing geschiedt zonder stilstand van jaarwedde.
Zij kan binnen den tijd, waarvoor zij is uitgesproken , door den gemeenteraad worden opgeheven.
31. Behalve op de wijze, in de twee voorgaande artikelen bepaald, kan de schorsing of het ontslag, doch in het laatste geval slechts niet-eervol, op voordracht van den districts-schoolopziener door Gedeputeerde Staten worden uitgesproken.
Op dergelijk ontslag is het voorlaatste lid van art. 29 toepasselijk.
32. In de tijdelijke waarneming der door schorsing, ontslag of ontstentenis aan eene gemeenteschool opengevallen plaats wordt door burgemeester en wethouders in overleg met den arrondissements-schoolopziener voorzien.
(30) laatste alinea. De geschorste moet het recht hebben zich, des geraden achtende, tot den gemeenteraad te wenden en van dezen ontheffing te vragen. (M. v. T.)
(32) Zie art. 32öis.



Indien in de vervulling, waar het betreft het hoofd der school, niet door den gemeenteraad is voorzien binnen zes maanden nadat de plaats is opengevallen, geschiedt zulks door Gedeputeerde Staten na voorafgaand vergelijkend onderzoek naar de geschiktheid der candidaten.
In geval van tijdelijke verhindering, kan op gelijke wijze als in het eerste lid van dit artikel is bepaald, in de waarneming worden voorzien.
De schorsing van onderwijzers, verbonden aan scholen, uitsluitend van Rijkswege bekostigd, en de voorziening in de tijdelijke waarneming van dergelijke scholen geschieden door Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast.
32bis. Wanneer in eene gemeenteschool jongelieden in het bezit der akte, bedoeld in art. 56, onder a, op den voet van art. 8 als kweekelingen zijn toegelaten, zijn deze bij schorsing, ontslag, onstentenis of tijdelijke verhindering van eenen onderwijzer in die school, op aanwijzing van het hoofd, bevoegden verplicht tot de waarneming der opengevallen plaats, hangende het overleg in het eerste lid van art. 32 voorgeschreven.
33. Het schoolonderwijs wordt ouder het aanleeren van gepaste en nuttige kundigheden dienstbaar gemaakt aan de ontwikkeling van de verstandelijke vermogens der kinderen en aan hunne opleiding tot alle Christelijke en maatschappelijke deugden.
De onderwijzer onthoudt zich van iets te leeren , te doen of toe te laten wat strijdig is met den eerbied verschuldigd aan de godsdienstige begrippen van andersdenkenden.
De onderwijzer, die zich in dit opzicht aan plichtverzuim schuldig maakt, kan door Ons voor hoogstens een jaar en bij herhaling der overtreding voor onbepaalden tijd in zijn bevoegdheid tot het geven van onderwijs aan eene openbare school geschorst worden.
Het geven van godsdienstonderwijs blijft aan de godsdienstleeraren overgelaten.
34-. Op bezwaarschriften tegen het in de school gebruik maken van bepaald aangewezen leerboeken wordt beslist door Onzen Minister, die met de uitvoering dezer wet is belast.



Zijne beslissing wordt in de Staatscourant openbaar gemaakt.
Den onderwijzer, die een aldus afgekeurd leerboek gebruikt, wordt door burgemeester en wethouders verboden hiermede voort te gaan.
In geval van ongehoorzaamheid wordt aan den onderwijzer een niet-eervol ontslag gegeven.
35. Het is den onderwijzers op strafte van ontslag verboden handel te drijven of eenige nering of beroep, behalve het geven van onderwijs, uit te oefenen.
36. Het is hun op gelijke straffe verboden ambten of bedieningen te bekleeden of te gedoogen, dat te hunnen huize handel of nering gedreven of eenig beroep uitgeoefend worde door de leden van hun gezin.
Zoowel van het eene als van het andere verbod
(35) Onderscheid te maken tusschen handeldrijven en nering doen of een beroep uitoefenen is niet doenlijk. Maar het ligt in den aard der zaak, dat het verbod strikt moet worden uitgelegd.
Correspondent van eene levensverzekeringsmaatschappij te zijn of correspondent of redacteur van een dagblad zal men niet als uitoefening van een beroep knunen aanmerken, als het bijzaak blijft en dus niet wegneemt dat de onderwijzer in gezonden zin gezegd kan worden voor zijn ambt te leven. (M. v. B., 2e Kamer.)
— Bij besluit van 20 Februari 1884, S. 33, is beslist dat de gemeenteraad, nu dit artikel uitdrukkelijk en zonder beperking het geven van onderwijs uitzondert, niet bevoegd is die uitzondering uit te breiden of te beperken.
In strijd met dat besluit is echter door den Minister van Binnenlandsche Zaken in 1888 te kennen gegeven dat de gemeenteraden bevoegd zijn bij de verordening te bepalen dat de openbare onderwijzers zich onthouden moeten van privaat-onderwijs te geven, daar het artikel den raad de bevoegdheid laat, in het belang van het onderwijs in de gemeente eene beperkende bepaling vast te stellen Bij missive van genoemden Minister van 7 Januari 1893, n°. 6901, is dat gevoelen nader bevestigd.
— Gedeputeerde Staten zijn niet bevoegd vrijstelling te verleenen van het in dit artikel vervat verbod. (Besluit van 11 Juli 1891 , C. V.)
(35—42) Zie art. 42bis.
(36) alinea 2. Naar 't gevoelen van den Mi-



kan vrijstelling worden verleend door Gedeputeerde Staten, den districtsschoolopziener gehoord.
Het ontslag, in dit en de twee voorgaande artikelen bedoeld, wordt verleend, hetzij dooiden gemeenteraad op voordracht van den districtsschoolopziener of van burgemeester en wethouders of van den arrondissements schoolopziener naar de onderscheidingen, in art. 29 onder b en c gemaakt, hetzij ingevolge art. 31 door Gedeputeerde Staten, hetzij aan scholen, uitsluitend door het Rijk bekostigd, door Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast.
37. Aan de onderwijzers wordt, in de gevallen bij art. 38 en onder de voorwaarden bij art. 41 en 42 dezer wet gesteld, pensioen verleend ten laste van het Rijk.
38. Recht op pensioen wordt verkregen door na volbrachten vijf en zestigjarigen leeftijd bekomen ontslag.
Pensioen kan insgelijks verleend worden aan een onderwijzer, die na tienjarigen diensttijd uit hoofde van ziels- of lichaamsgebreken voor de waarneming zijner betrekking ongeschikt is en op dien grond ontslag heeft bekomen.
Die ongeschiktheid wordt aangenomen op de verklaring van den districts-schoolopziener en van Gedeputeerde Staten.
Bij de berekening van het pensioen komen alleen in aanmerking diensten vóór of sedert het in werking treden dezer wet als onderwijzer aan eene openbare school ten behoeve van het lager onderwijs bewezen.
nister van Binnenl. Zaken behoeven de onderwijzers die krachtens art. 24 der wet van 13 Aug. 1857, S. 103, met goedkeuring van Gedeputeerde Staten, ambten of bedieningen bekleeden, niet opnieuw vrijstelling om met de waarneming hunner ambten of bedieningen voort te gaau. (Missive van 27 November 1880, C. V.)
(37) Bij besluit van 8 Februari 1881, S. 26, als bijlage achter deze wet gevoegd, zijn bepalingen vastgesteld nopens de bijdragen voor pensioen van onderwijzers en onderwijzeressen bij de openbare lagere scholen.
(38) alinea 3, zie de aant. op art. 14.



39. Aan den onderwijzer, hoofd eener school, die, ten gevolge van de opheffing der school, en aan den onderwijzer, die, wegens opheffing der school of wegens opheffiug zijner betrekking, wordt ontslagen en niet in de termen valt pensioen te genieten, wordt ten laste van het Rijk een wachtgeld verleend tot een bedrag van de helft der jaarwedde, die hij op het tijdstip van zijn ontslag genoot. Dit wachtgeld vervalt, wanneer het hoofd of de onderwijzer in de termen komt om pensioen te genieten, of zooveel vroeger als hij tot eene betrekking van Rijks-, provincie- of gemeentewege wordt benoemd, waarvan de bezoldiging met het bedrag van het wachtgeld gelijk staat of dit overtreft, of zoodanige betrekking, hem niet van Rijks-, provincie- of gemeentewege opgedragen, aanvaardt. Het wachtgeld wordt in geen geval langer uitgekeerd dan gedurende vijf jaren na den dag, waarop het ontslag ingaat, indien het hoofd of de onderwijzer op dien day den leeftijd van 45 jaren nog niet heeft bereikt. Bij de aanvaarding eener betrekking, niet van Rijks-, provincie- of gemeentewege opgedragen, waarvan de bezoldiging lager is dan het wachtgeld, wordt dit verminderd met het bedrag dier bezoldiging.
Behalve in het laatstgenoemde geval rekent de tijd, gedurende welken het wachtgeld wordt genoten, mede voor aanspraak op pensioen.
In de aan onderwijzers, geen hoofden van scholen,
(39) Dit artikel is aldus nader vastgesteld bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.
—^ 00? °P de mogelijkheid, dat door de wijziging der wet, met betrekking tot de verhoogde subsidie aan het bijzonder onderwijs, meer bijzondere scholen zullen verrijzen waarvan het gevolg kan zijn dat meer openbare onderwijzers worden ontslagen en wachtgeld ontvangen, is het door de Regeering gedane voorstel tot wijziging van dit artikel, nader bij amendement gewijzigd, waardoor in de tweede zinsnede de tijdsbepaling van vijf jaren gedurende welke het hoofd der school of de onderwijzer wachtgeld zou genieten, vervallen, en in de plaats er van is gesteld de voorlaatste zinsnede van het eerste lid van dit artikel.



te verleenen wachtgelden wordt door de gemeente de helft aan het Rijk vergoed.
40. Het pensioen beloopt voor elk jaar dienst een zestigste deel van de jaarwedde, die over de laatste twaalf maanden, aau het ontslag voorafgegaan , tot grondslag gediend heeft voor de bepaling der bijdrage, in het volgend artikel vermeld, doch mag nimmer het twee derde ge deelte dier jaarwedde te boven gaan.
41. Als bijdrage voor pensioen wordt door de onderwijzers jaarlijks betaalt twee ten honderd
(411 De vergoeding ter zake van het pensioen door de gemeenten aan het Rijk vervalt. Het is de bedoeling die terstond in werking te laten treden. (M. v. T.)
— Bij dit artikel is als grondslag van het pensioen, behalve de jaarwedde, ook genomen de waarde van het emolument, dat aan den onderwijzer, in den vorm van het genot van vrije woning en tuin, wordt toegekend en voor het geval hem geen vrije woning kan verschaft worden, van de billijke vergoeding die hij deswege ontvangt. Na is echter door het amendement op art. 26 bepaald, dat wanneer de onderwijzer van de gemeente zou kunnen krijgen eene woning, die hij niet betrekt, omdat hij eene kosterswoning of eene eigene woning bewoont, hij dan wegens het gemis van die woning geene vergoeding krijgt. In dit geval zal de grondslag voor zijn pensioen dus natuurlijk minder moeten wezen, dat is het noodwendig gevolg van het amendement. In dat geval doet de onderwijzer zelf vrijwillig afstand van zijn aanspraak op vrije woning en verkeert hij dus in hetzelfde geval als een onderwijzer, die afstand doet van een gedeelte van zijn traktement. (Reclev. Min. van Binnenl. Zaken, 2C Kamer, wet 1878.)
— alinea 2. Deze alinea is aldus gewijzigd bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187. De laatste zinsnede is het gevolg van een op art. 26 aangenomen amendement, waarbij de zevende alinea in dat artikel werd ingelascht.
— Bij het voorl. verslag 2" Kamer werd de wensch geuit, dat voor de vrije woning niet minder dan ƒ 150.— in rekening mag worden gebracht. Men vond dit billijk, waar de vergoeding voor huishuur ten minste die som zal bedragen.
Bij de memorie van beantwoording werd medegedeeld dat, wanneer aan dien wensch werd voldaan , daarvan het gevolg zou zijn, dat indien het genot, in verband met de plaatselijke toe-



van de jaarwedde aan hunne betrekking verbonden.
De jaarwedde wordt berekend met inbegrip van hetgeen de onderwijzer , aan het hoofd eener school geplaatst, op grond van artikel 26, vijfde lid, dezer wet geniet. Het bedrag dezer inkomsten wordt door Gedeputeerde Staten bepaald. De jaarwedde der mannelijke onderwijzers, bedoeld in het zevende lid van artikel 26, wordt berekend met inbegrip van de in die wetsbepaling vermelde tegemoetkoming.
De bijdrage komt ten voordeele van het Rijk en wordt door de zorg der gemeentebesturen geïnd en aan 's Rijks schatkist verantwoord.
42. De bepalingen van de artt. 8, 9 derde
standen, eene mindere waarde vertegenwoordigt, de onderwijzer meer voor pensioen zou hebben bij te dragen dan feitelijk verschuldigd is, waarom het niet geraden voorkwam eene dergelijke bepaling in de wet op te nemen.
(42) Dit artikel is aldus gewijzigd vastgesteld bij art. 40 der wet van 9 Mei 1890, S. 78. (Wet tot regeling van de pensioenen der burgerlijke ambtenaren.)
De toepasselijk verklaarde bepalingen luiden na de bij de wet van 9 April 1897, S. 85, daarin gebrachte wijzigingen:
Art. 8. Alle recht op pensioen gaat verloren voor hem, die behalve in de gevallen bij de artikelen 3, litt. ff, i en c, en 4 voorzien, ontslagen wordt op eigen verzoek, die bij rechterlijke uitspraak van zijn ambt wordt ontzet, of die uit hoofde van wangedrag, onzedelijkheid, verregaande achteloosheid of plichtverzuim uit zijne betrekking ontslagen wordt.
Art. 9, derde lid. Voor hem, die na om welke redenen ook ontslagen te zijn, later wordt herplaatst, zijn de diensten vóór het ontslag, en die, na de herplaatsing bewezen, gelijkelijk geldig.
Art. 12, derde lid Daarentegen wordt het genot van vrije woning, huisvesting en voeding, voor zooverre dit invloed heeft op het bedrag der inkomsten , als wedde of belooning aangemerkt.
Art. 18. De pensioenen worden verleend op aanvrage van of vanwege de belanghebbenden.
Die aanvrage moet, met overlegging van de voor de regeling van het pensioen benoodigde stukken , worden iugediend bij het Departement van Algemeen Bestuur, onder hetwelk de ambtenaar het laatst werkzaam is geweest.
Wanneer de aanvrage niet binnen één jaar na



lid, 12 derde lid, 18 tot en met 81 der wet
het tijdstip waarop het recht op pensioen verkregen werd, is ingediend, gaat het pensioen eerst in met het vierendeeljaars, volgende op dat waarin de aanvrage gedaan is. Is zij niet ingediend binnen vijf jaren na genoemd tijdstip, dan is alle recht op pensioen verbeurd.
Dezelfde regelen gelden voor aanvragen om verhooging van reeds toegekend pensioen en voor de overlegging der stukken tot staving van het recht op die verhooging dienende, met dien verstande dat de termijnen van een jaar en vijf jaren dan beginnen te loopen van den dag, waarop het pensioen is toegekend.
Pensioenen op grond van ziels- of lichaamsgebreken , toegekend aan de gewezen burgerlijke ambtenaren , bedoeld bij het laatste lid van artikel 3 dezer wet, gaan in op den dag waarop de aanvrage om pensioen bij het betrokken Departement van Algemeen Bestuur is ingekomen.
Art. 19. De pensioenen worden, op voordracht van het hoofd van het Departement van Algemeen Bestuur, onder hetwelk de ambtenaar het laatst werkzaam is geweest en met medewerking van den Minister van Financiën , toegekend bij Koninklijke besluiten , houdende vermelding van de gronden waarop ze verleend worden.
Van deze besluiten wordt in de Staatscourant opgave gedaan, voor zooveel betreft den naam van den gepensionneerde, het bedrag van het pensioen en de toepasselijke wetsbepaling.
Bij de indiening van de jaarlijksche begrooting van Staatsuitgaven worden aan de Staten-Generaal overgelegd lijsten van de sedert de indiening der vorige begrooting verleende en vervallen pensioenen.
Die lijsten wijzen aan:
a. de namen der gepensionneerden;
b. hun ouderdom, laatste dienstbetrekking en laatsten grondslag voor pensioen;
c. de oorzaak van het gegeven ontslag;
d. de artikelen der wet, krachtens welke het pensioen verleend is;
e. het bedrag van het pensioen.
Art. 20. De pensioenen worden in volle guldens verleend.
Onderdeelen van een gulden komen daarbij voor een gulden in berekening.
Zij gaan, behoudens de uitzonderingen in artikel 18 vermeld, in met den dag volgende op dien, waarop hetzij de wedde of belooning waarnaar zij berekend zijn, hetzij het wachtgeld of het pensioen dat zij vervangen, heeft opgehouden.
Behoudens het bepaalde bij artikel 24 worden zij uitbetaald tot het einde van het vierendeel-



betreffende de burgerlijke pensioenen, zijn op de pensioenen der onderwijzers van toepassing.
jaars, waarin zij door overlijden of om andere redenen vervallen.
Art. 21. De termijnen van een pensioen, welke niet zijn ingevorderd binnen écn jaar na den eersten dag der betaalbaarstelling, worden niet meer uitbetaald.
Is die invordering achterwege gebleven gedurende vijf achtereenvolgende jaren, dan is het pensioen vervallen. Bij Koninklijk besluit kunnen de belanghebbenden die dit mochten verzoeken , in het genot van hun vervallen pensioen hersteld worden.
Dat genot zal in het hierbedoeld geval ingaan met het vierendeeljaars, volgende op dat, waarin het verzoek gedaan is.
Art. 22. Hij, die is veroordeeld tot gevangenisstraf van drie maanden, tot hechtenis van drie maanden, tot plaatsing in eene Rijkswerkinrichting, of tot eenige zwaardere straf, mist gedurende den tijd, dat hij zijne straf ondergaat of zich door de vlucht aan de tenuitvoerlegging van het vonnis onttrekt, het genot van pensioen.
Wij behouden Ons voor, daartoe termen vindende , gedurende dien tijd over het pensioen van den veroordeelde ten behoeve van zijne vrouw, zijne minderjarige afstammelingen in de rechte linie of zijne bloedverwanten in de opgaande linie te beschikken.
Wij behouden Ons tevens voor, om, voor zoover van de bevoegdheid in het vorig lid bedoeld, geen gebruik is gemaakt, hem, die uit de gevangenis of werkinrichting is ontslagen, in het genot te stellen van eene uitkeering tot een bedrag, dat de helft van het jaarlijksch pensioen niet te boven gaat.
Art. 23. Het pensioen vervalt, wanneer de belanghebbende:
a. naturalisatie in een vreemd land of vreemden adeldom aanneemt;
b. buiten toestemming van deu Koning zich in vreemden krijgsdienst begeeft, ot een ordeteeken, titel, rang, waardigheid of openbare bediening aanneemt, welke door een vreemde Regeering is verleend of opgedragen.
Art. 24. Indien een burgerlijk gepensionneerde inkomsten of belooningen geniet uit de geldmiddelen van den Staat, van 's Rijks koloniën en bezittingen in andere werelddeelen of uit fondsen onder het beheer des Rijks geplaatst, in betrekkingen die ter begeving staan van het algemeen bestuur, dan wordt te dier zake, van den <lag af waarop dergelijke inkomsten of beloo-



ningen zijn ingegaan, eene korting op zijn pensioen toegepast.
Die korting bedraagt:
a. wegens eene bijkomende inkomst of belooning van minder dan zestienhonderd gulden:
25 ten honderd van de eerste J 600 dier inkomst of belooning ;
50 ten honderd van de volgende f 400;
75 ten honderd van het overige ;
b. wegens eene bijkomende inkomst of belooning van zestienhonderd gulden of hooger:
50 ten honderd van het geheele bedrag dier inkomst en belooning.
De korting wordt niet toegepast wanneer het vereenigd bedrag van pensioen en bijkomende inkomst of belooning de som van duizend gulden niet overtreft, en met zooveel verm nderd als noodig is om het vereenigd bedrag niet beneden die som te doen dalen.
Het burgerlijk pensioen wordt in zijn geheel gelijktijdig genoten met de soldij en de toelagen , verbonden aan de Militaire Willemsorde en aan de benoeming tot broeder der Orde van den Nederlandsehen Leeuw.
Art. 25. Indien een gepensionneerde, wiens pensioen uit de inkomsten van den Staat of uit die van zijne koloniën en bezittingen in andere werelddeelen wordt gekweten, herplaatst wordt in eene betrekking waaraan het uitzicht op burgerlijk pensioen verbonden is, dan wordt zijn pensioen, te dier zake, op den voet van het voorgaande artikel, behoudens de daarbij vermelde uitzonderingen, verminderd.
Bij latere aftreding wordt hij, behoudens het bepaalde bij de artikelen 22 en 23, in het volle genot vau zijn vroeger pensioen hersteld, en wordt hem daarenboven, voor zooverre hij daarop naar de regelen dezer wet aanspraak kan maken , een verder pensioen verleend, in evenredigheid van den grondslag en den duur der diensten, na de herplaatsing bekomen en bewezen, doch met dien verstande, dat het vereenigd bedrag der pensioenen de. som van drie duizend gulden en voor gewezen hoofden van Ministerieele Departementen die van vier duizend gulden niet kan overschrijden.
In de gevallen bedoeld bij artikel 8, litt. c en d, gelden, ten opzichte van het vereischte van tienjarigen dienst voor het verder pensioen alleen de jaren in de betrekking doorgebracht, waarin de gepensionneerde is herplaatst
Art. 26. Het bepaalde bij art. 24 is mede van toepassing op ambtenaren, die gelijktijdig meer dan eene burgerlijke of daarmede gelijkgestelde betrekking vervullen en uit eene daarvan ontslagen worden. Bij de regeling van het
Lager Onilerw., 13e dr. £



pensioen worden de grondslagen en de diensten der nog bekleed wordende betrekkingen niet in aanmerking genomen.
Bij latere aftreding uit de nog bekleed wordende betrekkingen wordt hun voor elke betrekking een afzonderlijk pensioen verleend, met dien verstande, dat het vtreenigd bedrag der pensioenen de som van drie duizend gulden niet kan overschrijden.
Vroeger in andere betrekkingen bewezen diensten komen in het geval bedoeld bij de eerste en tweede zinsnede van dit artikel, zoomede indien de belanghebbenden uit al de door hem waargenomen betrekkingen te gelijker tijd wordt ontslagen , in berekening bij de regeling van het pensioen wegens die betrekking waarin de hoogste pensioens-grondslag bekomen is.
In de gevallen, bedoeld bij artikel B, litt. c en d, gelden, ten opzichte van het vereischte van tienjarigen dienst, voor het pensioen alleen de jaren in de betrekking doorgebracht, ter zake waarvan dat pensioeu wordt verleend.
Art. 27. Er bestaat een pensioenraad voor de burgerlijke ambtenaren.
Hij is samengesteld uit vijf leden en wordt bijgestaan door een secretaris, die allen door Ons worden benoemd en ontslagen.
In geval van vacature doet de Raad Ons eene aanbevelingslijst van ten minste twee personen toekomen.
De voorzitter wordt uit de leden onmiddellijk door Ons benoemd. Hij treedt als zoodanig om de twee jaren af, doch is opuieuw benoembaar.
Aan den voorzitter en de leden wordt ter zake van hunne bemoeiingen eene som van negentienhonderd gulden per jaar toegelegd, waarvan door deu voorzitter driehonderd gulden en door elk der leden eenhonderd vijftig gulden als vaste toelage wordt genoten.
Na afloop van elk halljaar wordt de helft van het overschietende bedrag tusschen den voorzitter en de leden verdeeld naar gelang van het getal der vergaderingen door ieder hunner in dien tijd bijgewoond.
Deze toelagen en presentiegelden worden voor de helft uit 's Rijks kas gekweten; zij komen voor de andere helft als kosten van beheer ten laste van het fonds, bedoeld in art. 18 der wet van den 9den Mei 1890 (Staatsblad n°. 79).
De raad kan geen wettige zitting houden, wanneer niet ten minste drie leden tegenwoordig zijn.
De voorzitter heeft eene beslissende stem.
De verplichtingen van den Secretaris worden geregeld bij eene door den raad vast te stellen instructie.
Art. 28. De raad onderzoekt de aanvragen.



bedoeld bij artikel 18, en brengt zijn advies uit omtrent het daaraan te geven gevolg. Dat advies wordt medegedeeld aan den belanghebbende.
Indien het hoofd van het Departement van Algemeen Bestuur, waaronder de belanghebbende het laatst werkzaam is geweest, zich met het advies van den raad niet vereenigt, deelt hij zijn gevoelen over het ingevolge de wet toe te kennen pensioen schriftelijk aau den belanghebbende mede.
Indien deze binnen drie maanden na den dag waarop de bovenbedoelde mededeelingen gedaan zijn, het verlangen daartoe te kennen geeft, dan wordt over het advies het gevoelen ingewonnen van de afdeeling van den Raad van State, bedoeld bij het tweede lid van artikel 13 der wet van 21 December 1861 (Staatsblad n°. 129).
Wanneer ingevolge het bepaalde bij dit artikel het gevoelen van de afdeeling van den Raad van State, bedoeld bij het tweede lid van artikel 13 der wet van 21 December 1861 (iStaatsblad n°. 129), wordt ingewonnen, wordt de zaak behandeld op de wijze vastgesteld voor de behandeling van geschillen van bestuur.
Onverminderd het bepaalde in artikel 63 der wet van den 5den October 1841 (Staatsblad n°. 40) worden pensioenen , die zijn toegekend met inachtneming van de in dit artikel gestelde regelen, door de Algemeene Rekenkamer verevend tot de bedragen waarop zij zijn toegekend, tenzij , ingevolge het bepaalde bij de artikelen 22 tot en nut 26 dezer wet, een lager bedrag behoort te worden betaald of de betaling achterwege moet blijven.
Art. 29. De raad is bevoegd om van de Depai tementen van Algemeen Bestuur de vereischte inlichtingen te vrageu en doet aan het Departement van "Financiën de voorstellen , die hij in het belang eener goede regeling van het pensioenwezen noodig of nuttig acht. Hij geeft insgelijks de gevraagde inlichtingen aan de Departementen van Algemeen Bestuur.
Mede door den raad wordt toezicht gehouden op de inhouding der pensioensbijdragen.
De uitoefening van dit toezicht wordt door den Minister van Financiën in overleg met den raad geregeld.
Art. 30. De bepalingen der wet van den 24sten Januari 1815 (Staatsblad n°. 5), welke ook van kracht blijft voor de provincie Limburg, worden , zoowel wat de arresten nis wat de kortingen betreft, met opzicht tot de burgerlijke pensioenen gehandhaafd en toepasselijk verklaard.
Art. 31. De pensioenen zijn onvervreemdbaar.
De belanghebbende kan daarover op geenerlei
4*



\lbis. De artt. 6, 26, 27 litt. a en 35—42 gelden niet voor de onderwijzers aan openbare scholen , uitsluitend belast met liet onderwijs in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 onder h, i, k, q, r, r bis en t.
De artt. 26 en 35—42 gelden niet voor de onderwijzers aan openbare scholen die uitsluitend in een der vakken of in beide vakken vermeld in art. 2 onder j en s onderwijs geven, dan wel daarnevens mede onderwijs geven in een of meer der vakken, vermeld in art. 2, onder'h, i, k, q, r, r bis en t.
§ 3. Van de kosten van het onderwijs.
43. Elke gemeente voorziet in de kosten van
wijze beschikken, ook niet door verpanding of beleening. Indien hij last geeft om het pensioen voor hem te ontvangen, kan hij die lastgeving altijd herroepen. Alle hiermede strijdige overeenkomsten zijn nietig.
Deze bepalingen worden op het bewijs van inschrijving van het pensioen afgedrukt.
De voorschotten door gemeentebesturen, liefdadige of tot algemeen nut werkende instellingen, hetzij renteloos, hetzij tegen eene matige rente op de pensioeuen gegeven, tot zekerheid waarvan de bewijzen van inschrijving in het bezit van die lichamen worden gesteld, zijn niet onder de bij deze wet verboden beleeningen begrepeu, mits de voorwaarden, volgens welke die voorschotten verstrekt worden, zijn goedgekeurd door den Minister van Financiën.
Indien een gepensiouneerde in een gesticht of instelling van weldadigheid, door het openbaar gezag erkend, is opgenomen of, op welke wijze ook, door zoodanige instelling of door eene burgerlijke gemeente wordt verpleegd, wordt, zoolang dit geschiedt, zijn pensioen uitbetaald aan het bestuur van dat gesticht, die instelling of gemeente, hetwelk zich tot dat einde in het bezit zal stellen van het bewijs van inschrijving van het pensioen.
Indien het bedrag van het pensioen dat der verplegingskosten overtreft, wordt het verschil door het daarbij betrokken bestuur aan of ten behoeve van den gepensionneerde uitgekeerd.
(42bis.) Het vak r bis is bij de wet van 28 December 1896, S. 230, in dit artikel ingelascht.
— Zie art. 6 van de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1889.



haar lager onderwijs, voor zoover die niet komen ten luste van anderen of op andere wijze worden gevonden.
44. De kosten zijn:
a. de jaarwedden der onderwijzers;
1). de vergoeding aan onderwijzers, aan het hoofd van scholen staande, wegens gemis van vrije woning;
c. de toelagen en bijdragen tot opleiding van onderwijzers;
d. de uitgaven ten behoeve van het herhalingsonderwijs;
e. die voor het stichten en instandhouden of voor het huren der schoollokalen en onderwijzerswoningen ;
f. die voor het aanschaffen en onderhouden der schoolmeubelen en der schoolboeken, leermiddelen en schoolbehoeften;
g. die voor verlichting en verwarming en het schoonhouden der schoollokalen;
h. die van het plaatselijk schooltoezicht, daaronder begrepen de commissiën tot wering van schoolverzuim, en van het vergelijkend onderzoek;
i. die voor de schoolbibliotheken , belooningen en eereblijken.
45. Door het Rijk wordt over elk dienstjaar aan de gemeente eene bijdrage verleend:
1°. a. voor elk hoofd eener school van een-
(44) Onder litt. c zullen begrepen moeten worden alle uitgaven die de gemeente ten behoeve van de opleiding van onderwijzers doet, en dus ook de uitkeeringen ten behoeve van kweekelingen. (M. v. T.)
— litt. h. Litt. h is aldus gewijzigd bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.
— litt. i. De gemeenteraad is niet verplicht die schoolbibliotheken op te richten, maar de Minister onderstelt dat er zeer spoedig niet een gemeenteraad zal zijn , die niet de weinige gelden, hiertoe benoodigd, zal beschikbaarstellen. (Redev. Minister v. B. Z. 2e Kamer.)
(45) Dit artikel is aldus nader vastgesteld bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.
— 1 b. De verhoogde bijdrage voor eiken tot bijstand van het hoofd der school werkzamen onderwijzer, die den leeftijd van 23 jaren vervuld heeft en den rang van hoofdonderwijzer bezit,



honderd negen en negentig en minder leerlingen, driehonderd zestig gulden;
van tweehonderd tot en met driehonderd negen leerlingen , vierhonderd zestig gulden ;
van driehonderd tien tot en met vierhonderd negentien leerlingen, vijfhonderd zestig gulden;
van vierhonderd twintig en meer leerlingen , zeshonderd zestig gulden;
b. voor elk der onderwijzers, die het hoofd der school bijstaan, voor zoover die bijstand volgens artikel 24 verplicht is, tweehonderd zestig
voor zoover zoodanig onderwijzer bij art. 24 der wet wordt gevorderd, kan eerst verleend worden, wanneer ingevolge genoemd artikel met inbegrip van het hoofd der school meer dan vier onderwijzers aanwez'g zijn. (Besluiten van 9 , 15 en 16 Juli 1891.)'
— alinea 2. Met de uitdrukking „volle maanden" worden bedoeld tijdvakken van 30 dagen. (Antwoord Minister van Binnenl. Zaken op het voorl. verslag 2e Kamer, wijziging 1889.) Zie te dien aanzien o. a. het besluit van 13 Augustus 1891 , S. 159.
— Op de vraag bij het voorl. verslag 2e Kamer, wijziging 1889, gedaan, hoe de uitkeering zal geschieden, indien de waarneming van het bestuur eener school ingevolge het laatste lid van art. 23 is toevertrouwd aan een onderwijzer die aan de gestelde eischen niet voldoet, antwoordde de Minister dat als regel kan worden aangenomen dat de waarneming van het bestuur eener school, steeds zal worden opgedragen aan een onderwijzer aan die school werkzaam en waarvoor dus eene bijdrage genoten wordt; dat het daarom niet noodig is ook voor een waarnemend hoofd eener school eene bijdrage uit te keeren.
Bij besluit van 13 Augustus 1891, S. 159, o a. is echter overwogen dat uit de bovengenoemde inededeeling der regeering niet volgt en met het oog op de stellige bepalingen der wet niet zou kunnen volgen , dat voor het hoofd eener school geene bijdrage of wel geene bijdrage als zoodanig, zoude te berekenen zijn, indien deze betrekking slechts bij wijze van tijdelijke waarneming is vervuld, vermits in de wet, ten aanzien van den blijvenden of tijdelijken aard dier vervulling in verband met de toekenning der rijksbijdrage, niets wordt bepaald en derhalve ook voor een tijdelijk waarnemend hoofd eener school de regel geldt, dat de bijdrage berekend wordt naar het



g.ilden, doch voor elk dier onder «ijzers die den leeftijd van drie en twintig jaren volbracht hebben en den rang van hoofdonderwijzer bezitten, voor zoover zulks volgens artikel 24 gevorderd wordt, driehonderd zestig gulden ;
c. indien het aan de school verbonden onderwijzend personeel het minimum van onderwijzers, bij artikel 24 gesteld, overschrijdt:
voor scholen van driehonderd negen en minder leerlingen, tweehonderd zestig gulden voor één onderwijzer;
voor scholen van driehonderd tien en meer leerlingen, tweehonderd zestig gulden per onderwijzer voor ten hoogste twee onderwijzers ;
doch omvat het onderwijs behalve de vakken a—k teveus ten minste twee der vakken onder l, m, en n en het vak onder p van artikel 2 genoemd: voor scholen van negentig en minder leerlingen, driehonderd tien gulden voor één onderwijzer;
voor scholen van een en negentig tot en met
aantal volle maanden dat hij als zoodanig aan de school is werkzaam geweest.
2°. Onder de kosten van stichting van schoollokalen zijn ook begrepen die van aankoop van het terrein. (Antw. Min. van Binnenl. Zaken op het voorloopig versl. 2P Kamer, wijziging 1889.)
Indien eene gemeente in eigen beheer schoollokalen bouwt of verbouwt, heeft zij aanspraak op de Rijksbijdrage van 25 pCt. in de kosten. (Mem. van Antw. voorl. verslag 2e Kamer, wet 1901.)
alinea 5 en 6. Indien eene vacature van
hoofd gedureude meer dan zes en van een onderwijzer meer dan vier maanden open blijft en het gemeentebestuur niet bewijst bniten staat te zijn geweest tijdig in de vacature te voorzien, en die tijdvakken vau meer dan zes en vier maanden in twee dienstjaren vallen, zal, gelijk voor de bijzondere scholen, de aanspraak op de Rijksbijdrage verloren gaan over het jaar, waarin de vacature had behooren te zijn aangevuld. (Als voren.)
— De voorschriften, ter uitvoering der wet van 1889 , zijn gegeven bij besluit van 13 September 1890 , S. 154 , ea de modellen voor de declaratiën enz., naar aanleiding van art. 7 van dat besluit, zijn vastgesteld bij besluit van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 13 October 1890. De besluiten zijn onder de bijlagen opgenomen.



eenhonderd negen en negentig leerlingen, driehonderd tien gulden per onderwijzer voor ten hoogste twee onderwijzers;
voor scholen van tweehonderd en meer leerlingen, driehonderd tien galden per onderwijzer voor ten hoogste drie onderwijzers;
d. voor elk der mannelijke sub b en c bedoelde onderwijzers, mits zij gehuwd zijn en den leeftijd van acht en twintig jaren bereikt hebben, vijf en twintig gulden.
Indien een onderwijzer in den loop van het jaar wordt in dienst gesteld, ten gevolge van ontslag de school verlaat of overlijdt, wordt de bijdrage berekend naar den maatstaf sub a, b, c en d vermeld , in evenredigheid van het aantal volle maanden dat hij in dat jaar aan de school verbonden is geweest;
2°. vijf en twintig ten honderd van de kosten wegens het stichten, verbouwen ofaankoopen van schoollokalen voor zoo ver die niet komen ten laste van anderen of op andere wijze worden gevonden. Wordt voor het stichten van schoollokalen grond gebruikt, die eigendom der gemeente is, dan wordt de waarde van dien grond door drie deskundigen op kosten van de gemeente bepaald. Van die waarde wordt vijf en twintig ten honderd uitgekeerd, waarop aanspraak wordt verkregen in het jaar, waarin de schoollokalen voltooid worden opgeleverd.
Voor de sub 1°. vermelde bijdrage komen niet in aanmerkiug de scholen waarvan de opbrengst der schoolgelden eene inkomst oplevert van gemiddeld tachtig galden of meer per leerlingen per jaar.
Voor de berekening daarvan dient tot grondslag het aantal leerlingen, waarnaar volgens den maatstaf, in artikel 24 vermeld, het aantal onderwijzers geregeld wordt.
Voor de snb 1°. vermelde bijdrage komen mede niet iu aanmerking de scholen, waar bij vacature in het onderwijzend personeel tusschen het ontstaan daarvan en de aanvaarding zijner betrekking door den beuoemde een langere tijd verloopt dan : wat het hoofd der school betreft, van zes maanden , wat de overige onderwijzers betreft van vier maanden. Indien niet is voldaan aau den eisch, in het



voorgaande lid gesteld, kan door Ons voor een bepaalden tijd ontheffing worden verleend, indien het gemeentebestuur binnen dertig dagen na het tijdstip, waarop in de vacature had behooren te zijn voorzien, een daartoe strekkend verzoek aan Ons indient en Ons blijkt, dat het gemeentebestuur ondanks het aanbieden van eene behoorlijke jaarwedde niet bij machte is geweest de vacature binnen den gestelden tijd te vervullen.
Voorschriften omtrent de uitvoering dezer bepalingen worden door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur gegeven, met inachtneming van het beginsel, dat behoudens aanvulling of terugbetaling na afloop van het dienstjaar de uitkeering der bijdrage geschiedt:
a. bij voorschot:
die, sub 1°. a en b bedoeld, naar het aantal onderwijzers dat ingevolge het bepaalde bij de artikelen 23 en 24 aan de school moet verbonden zijn;
die, sub 1°. c en d bedoeld, voor zoover het aantal op 1 Januari van het dienstjaar aan de school verbonden onderwijzers voor de bijdrage in aanmerking komt;
b. die, sub 2°. bedoeld, in verband met de betalingstermijnen , of nadat de aanspraak is verkregen.
45bis. Door het Rijk wordt met inachtneming van het bepaalde in het tweede lid van dit artikel over elk dienstjaar aan de gemeente eene bijdrage verleend in de aan de onderwijzers uit te keeren belooning wegens het geven van herhalingsonderwijs van dertig cent per lesuur, mits:
1°. voor zooveel bedoeld onderwijs omvat vakken,
(45lis) Dit artikel is hier ingelascht bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.
— voorlaatste lid. Bij de beraadslaging over dit artikel in de 2e Kamer, heeft de Minister de volgende toelichting gegeven: Per school en per jaar. Onder school wordt hier verstaan niet de herhalingsschool, die de wet onder dien naam niet kent, maar de lagere school, waaruit de leerlingen voor het herhalingsonderwijs worden gerecruteerd. Nu is echter eene gemeente niet verplicht herhalingsonderwijs in te richten voor de leerlingen van elke school afzonderlijk. Zij kan de leerlingen van twee of meer scholen



waarvoor wettelijke akten van bekwaamheid verkrijgbaar zijn, dat onderwijs wordt gegeven door onderwijzers in het bezit dier akte; en
2°. voor zooveel het bedoeld onderwijs vakken omvat, waarvoor geen wettelijke akten van bekwaamheid zijn te verkrijgen, dat onderwijs wordt gegjeven door onderwijzers, die zijn benoemd,
combineeren. Zij kan voor elke school vergoeding krijgen voor een maximum aantal uren van 192, tenzij Gedeputeerde Staten binnen de grenzen deiwet nog in een hooger aantal hebben bewilligd, maar zijn drie scholen voor het herhalingsonderwijs gecombineerd, dan kan zij aanspraak maken op vergoeding voor een maximum van ten minste 3 X 192. Met deze mits natuurlijk, dat in elk geval alleen vergoeding wordt uitgekeerd voor lesuren die werkelijk worden gegeven.
Op de vraag: wanneer eene gemeente 15 inrichtingen voor herhalingsonderwijs sticht en daarvoor worden geleverd leerlingen van 150 verschillende scholen, krijgt die gemeente dan vergoeding voor 150 scholen of volgens den maatstaf van 15 inrichtingen? antwoordde de Minister: „Ik heb reeds gezegd: Als men de leerlingen van verschillende lagere scholen combineert, dan kan men aanspraak maken op vergoeding voor een maximum van lesuren voor die verschillende scholen te zamen te berekenen. Anders zou het keurslijf te eng worden. Als er dus in eene gemeente 150 lagere scholen zijn en slechts 15 inrichtingen of cursussen voor herhalingsonderwijs — een zoo groote combinatie zal zeker wel nooit voorkomen — dan heeft die gemeente aanspraak op een vergoeding voor een maximum-lesuren niet van 15 X 192, maar van 3 50 v 192. Natuurlijk, ik herhaal het, met deze beperking, dat alleen vergoeding zal worden gegeven voor werkelijk gegeven lesuren. Ik moet hier echter nog een opmerking maken. Er kunnen ook scholen zijn, scholen voor meer uitgebreid lager onderwijs, die in het geheel geen leerlingen voor het herhalingsonderwijs afleveren. Welnu, dergelijke scholen rekenen natuurlijk bij de berekening ook als men combineert en de leerlingen van verschillende scholen samenvoegt, niet mede, want voor eene school, die geen leerlingen geeft voor herhalingsonderwijs, kan natuurlijk op vergoeding voor herhalingsonderwijs geen aanspraak worden gemaakt." Het vorenstaande werd door den Minister, blijkens de memorie van antwoord op het voorl. verslag le Kamer, nog eens herhaald.
— De in het laatste lid genoemde algemeene maatregel van bestuur is bij het ter perse leggen dezer uitgaaf nog niet verschenen.



nadat daartoe machtiging is verkregen van den arrondissements-schoolopziener. "Wordt die machtiging geweigerd , dan is van de beslissing van den arrondissements schoolopziener beroep op den districts schoolopziener toegelaten.
De bij dit artikel bedoelde bijdrage wordt genoten voor een maximum van honderd twee en negentig lesuren per school en per jaar, tenzij door Gedeputeerde Staten, den inspecteur van het lager onderwijs gehoord, het aantal lesuren, dat voor eene Rijksbijdrage in aanmerking kan komen, op een hooger cijfer is vastgesteld. "Dit maximum mag het cijfer van driehonderd vieren tachtig lesuren per school en per jaar niet overschrijden.
Voorschriften omtrent de uitvoering dezer bepalingen worden door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur gegeven.
46. Ter tegemoetkoming in de kosten, welke voor rekening der gemeente blijven, wordt voor ieder schoolgaand kind, met uitzondering van bedeelden en van hen die, schoon niet bedeeld,
(46) eerste alinea Bij de verordening wordt bepaald, hoeveel minder dan het volle bedrag het schoolgeld voor minvermogenden zijn zal. (M. v. B., 2e Kamer.)
— Tot de kosten van het lager onderwijs, waarin de gemeente volgens art. 43 heeft te voorzien, voor zoover die niet komen ten laste van anderen of op andere wijze worden gevonden, behooren ingevolge art. 44, litt. d, de uitgaven van het herhalingsonderwijs, zoodat ook de voorschriften van art. 46 op het herhalingsonderwijs van toepassing zijn. (Beslissing van den Minister van Binnenlandsche Zaken , medegedeeld aan Gedeputeerde Staten bij missive van 16 April 1890, litt. A, afd. Onderwijs.)
— alinea 5. Dd laatste woorden „met dien verstande enz/' zijn aan deze alinea toegevoegd om duidelijk te doen uitkomen , dat, waar evenredig schoolgeld geheven wordt en daardoor de vrees bestaat, dat een te zwaar aaudeel der kosten op enkelen wordt gebracht , niettegenstaande die zoogenaamde evenredigheid, toch nooit voor eenig kind meer betaald zal worden dan het onderwijs van dat kind in werkelijkheid kost. (Redev. Min. van Binnenl. Zaken 2e Kamer, wijziging 1889.)



onvermogend zijn, een schoolgeld geheven van ten minste twintig cents per maand.
De minvermogenden worden, indien het schoolgeld voor ieder kind van dezelfde klasse gelijk is, slechts voor een gedeelte aan de heffing onderworpen.
Vrijstelling van verplichting tot het heffen van schoolgeld kan aan eene gemeente door Ons worden verleend bij een met redenen omkleed besluit, den Raad van State gehoord. Intrekking dezer vrijstelling geschiedt op dezelfde wijze.
Het invoeren, wijzigen of afschaffen van dit schoolgeld geschiedt met inachtneming van de artt. 232—236 der wet van 29 Juni 1851 {Staatsblad n°. 85), met dien verstande dat aan de verordening tot heffing Onze goedkeuring niet wordt onthouden dan bij een met redenen omkleed besluit, den Raad van State gehoord.
De invordering wordt geregeld door eene plaatselijke verordening overeenkomstig de bepalingen van de artt. 258—262 dier wet. Indien het schoolgeld, behalve voor zooveel betreft de gevallen in het 2de lid van dit artikel en in art. 48 vermeld, voor ieder kind van dezelfde klasse niet gelijk is, zijn daarop de artt. 264—266 dier wet, gelijk die gewijzigd is bij de wet van 28 Juni 3881 (Staatsblad n°. 102), mede van toepassing, met dien verstande dat het schoolgeld voor geen kind meer bedrage dan hetgeen voor het onderwijs van dat kind kan geacht worden voor rekening der gemeente te blijven.
47. Het gemeentebestuur bevordert zooveel mogelijk het schoolgaan van kinderen van bedeelden, onvermogenden en minvermogenden.
48. Tenzij bij eene regeling krachtens het laatste lid van art. 16 gemaakt, anders is be-
(47) In de vrije keuze der school mogen ouders nooit belemmerd worden. (M. v. B., 2e Kamer.)
(48) alinea 2. Op de vraag, gedaan bij het voorl. verslag le Kamer (wijziging 1889), of in het geval van deze alinea bet schoolgeld voor twee kinderen niet altijd ten minste tweemaal twintig cent per maand is, antwoordde de Minister van Binnenl. Zaken bij de mem. van beautw. dat het schoolgeld, verschuldigd voor twee kinderen, beneden veertig cent zal kunnen worden gesteld.



paald, bedraagt het schoolgeld voor de kinderen uit andere gemeenten niet meer dan dat voor de kinderen uit de heffende gemeente.
Voor twee of meer kinderen uit één gezin, gelijktijdig ter school gaande, kan het bedrag van het schoolgeld lager gesteld worden dan het > berekend voor ieder afzonderlijk , wezen zou.
49. Indien Wij, Gedeputeerde Staten gehoord, oordeelen dat eene gemeente, door de uitgaven tot eene behoorlijke inrichting van haar lager onderwijs vereischt, in verhouding tot hare middelen en andere uitgaven onbillijk zon worden bezwaard, kan haar uit 's Rijks kas tijdelijk subsidie verleend worden. Ons daartoe strekkend en met redenen omkleed besluit wordt, te gelijk met het advies van Gedeputeerde Staten , in de Staatscourant openbaar gemaakt.
50. De bestekken voor en de gunning van den bouw en verbouw vau scholen en onderwijzerswoningen, ter bekostiging waarvan aan de gemeenten overeenkomstig art. 49 uit 's Rijks kas tijdelijk subsidie wordt verleend, behoeven de goedkeuring van Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast; deze beslist, den districtsschoolopziener gehoord.
In alle overige gevallen worden de bestekken aan de goedkeuring van den districtsschoolopziener onderworpen. Ingeval deze bezwaar maakt zijne goedkeuring te verleenen, kan de beslissing van Onzen Minister , met de uitvoering dezer wet belast, worden ingeroepen.
TITEL III.
Van het bijzonder onderwijs.
51. Tot het geven vau bijzonder onderwijs wordt vereischt het bezit:
a. eener akte van bekwaamheid ;
b. van een gelijk getuigschrift, als in art. 27, litt. b, is vermeld en waarop het voorlaatste en het laatste lid van dat artikel toepasselijk zijn
c. vau een bewijs, dat deze beide stukken door
(51) Zie art. 15# en de aanteekening op art. 27b. — c. Zie de aant. op art. 27b en art. 54bis, n°. 4.



burgemeester eu wethouders der gemeente, waar het onderwijs zal gegeven worden, zijn gezien en in orde bevonden.
Burgemeester en wethouders geven hiervan den districtsschoolopziener bericht.
52. Omtrent de afgifte van het bewijs, vermeld iu litt. c van het voorgaand artikel, wordt uiterlijk binnen vier weken, te rekenen van den dag, waarop de aanvrage daartoe geschied is, door burgemeester en wethouders beslist.
Van die beslissing, of wanneer binnen dien termijn de beslissing aan den belanghebbende niet is kenbaar gemaakt, wordt beroep op Gedeputeerde Staten toegelaten.
Na afwijzing door Gedeputeerde Staten , of indien binnen den tijd van zes weken ua het ingesteld hooger beroep hunne beschikkiug aan den belanghebbende niet is kenbaar gemaakt, kan bij Ons in beroep worden gekomen.
53. De onderwijzer, die bij het geven van bijzonder school- of huisonderwijs leeringen verspreidt strijdig met de goede zeden of aansporende tot ongehoorzaamheid aan de wetten des lands, kan op voordracht van burgemeester en wethouders of van den districtsschoolopziener door Gedeputeerde Staten worden verklaard zijne bevoegdheid tot het geven vau onderwijs verloren te hebben.
Deze bepaling is ook toepasselijk op den onderwijzer, die zich aan een ergerlijk levensgedrag schuldig maakt.
54. De onderwijzer, die de lessen der school bestuurt, wordt geacht aan haar hoofd te staan.
Hij moet den leeftijd van drie en twintig jaren volbracht hebben en den rang van hoofdonderwijzer bezitten.
Van deze vereischteu wordt vrijstelling verleend in geval eener tijdelijke waarneming, mits het niet langer dure dan zes maauden, dat een onderwijzer, die den gevorderden leeftijd of den hoofdonderwijzersrang niet bezit, aan het hoofd der school staat.
(53) Zie de artt. 10 en 11. (54A Zie de aant. op art. 23.



Aau bijzondere lagere scholen kan onderwijs gegeven worden in dezelfde vakken als aan de openbare.
54bis. Door het Rijk wordt over elk dienstjaar aan de besturen der bijzondere lagere scholen eene bijdrage verleend volgens denzelfden maatstaf als bij artikel 45 sub 1°. aan de gemeente ten behoeve der openbare lagere school wordt toegekend , mits:
1°. de school staat ouder het bestunr van eene instelling of vereeniging, die rechtspersoonlijkheid bezit;
2°. het onderwijs de vakken omvat in artikel 2 vermeld onder a—i alsmede k, tenzij, wat dit laalste vak betreft, blijke dat de schoolgaande kinderen daarin elders voldoend onderwijs ontvangen ;
8°. dat onderwijs gegeven wordt gedurende ten minste twintig uren per week, waarvan ten hoogste
(54bis) Dit artikel is aldus nader vastgesteld bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.
— alinea 1. N°. 1. Voor de besturen van scholen, opgericht door vereenigingen wier statuten nog niet zijn goedgekeurd, kan de aanspraak op rijkssubsidie niet ingaan vóór den dag waarop de statuten zijn goedgekeurd. (Besluit van den 25 Juli 1891, S. 3 54.)
— Bij besluit van 17 Juni 1895, C. V., is beslist dat voor een bestaande school op eene andere vereeniging, dan die haar vroeger bestuurde, overgegaan, behoudens de beperkingen van het Koninklijk besluit tot uitvoering van art. 24 der wet, zooals het nader is gewijzigd, aanspraak kan worden gemaakt op de rijksbijdrage.
— N°. 3. Onder de hier genoemde lesureu mogen ook begrepen zijn eenige lesuren in een of meer der vakken genoemd onder litt. I—t van art. 2. (Beraadslaging 2e Kamer.)
— De bepaling omtrent het voorschrift dat aan de bijzondere gesubsidieerde scholen minstens 20 uren in de week onderwijs zal moeten worden gegeven , gaf bij de beraadslaging in de le Kamer aanleiding tot de vraag of die bepaling zóó moet worden uitgelegd, dat men kan volstaan met 20 lesuren per week, ook al zijn onder die lesuren begrepen lesseu b. v. in wiskunde of vreemde talen, dan wel gevorderd wordt dat 20 uur les wordt gegeven alleen in de vakken van gewoon



twee uren in het vak vermeld onder k van artikel 2, volgens een aan den arrondisseraents-schoolopziener medegedeelden en in een der school vertrekken op eene zichtbare plaats opgehangen rooster van lesuren, waarop tevens de feestdagen en vaeantietijden zijn vermeld;
4°. het aantal onderwijzers voldoet aan de voor de openbare scholen gestelde eischen in de artikelen 23 en 24, het derde lid uitgezonderd.
Voor die bijdrage komen niet in aanmerking de bijzondere scholen:
a. waarvan het aantal leerlingen boven zes jaren, dat als werkelijk schoolgaande bekend staat, berekend naar den maatstaf in artikel 24 vermeld, minder dan vijf en twintig bedraagt;
b. waarvan de opbrengst der schoolgelden eene inkomst oplevert van gemiddeld tachtig gulden of meer per leerling en per jaar;
c. wanneer bij vacature in het onderwijzend personeel tusschen het ontstaan daarvan en de aanvaarding zijner betrekking door den benoemde een langere tijd verloopt dan: wat betreft het hoofd der school van zes maanden, wat de overige onderwijzers betreft van vier maanden, behoudens
lager onderwijs. De Minister antwoordde hierop, dat hij zich aangesloten heeft bij de uitlegging in de andere Kamer door een lid aan het artikel gegeven, een uitlegging die hierop neerkomt, dat eene bijzondere school nog wel geacht kan worden aan de voorwaarden van art. 54bis te voldoen, ook al worden van de 20 lesuren per week enkele uren gewijd aan wiskunde of aan een vreemde taal, met die reserve intusschen, dat het onderwijs in vakken van meer uitgebreid lager onderwijs, indien niet meer dan 20 lesuren per week worden gegeven, dan ook tot enkele uren blijven beperkt, dat toch, ging men b. v. 10 uren van de 20 besteden aan vreemde talen, dan zou daardoor het karakter van de school geheel veranderen, dan zou het geen, ook voor de kinderen uit de lagere volksklasse, bruikbare gewone lagere school meer zijn en zou een dergelijke lagere school op subsidie geen aanspraak kunnen maken.
— N°. 4. Voor den aan de school verbonden onderwijzer die niet is in het bezit van het bewijs bedoeld bij art. 51 litt. c tot het geven van bijzonder onderwijs vereischt, kan geen



de bepaling van het voorlaatste lid van dit artikel;
d. waarvan blijkt, dat zij gehouden worden als winstgevend bedrijf.
Voor de berekening van het sub b vermelde wordt het voorschrift gevolgd dienaangaaude bij artikel 45 gegeven.
De besturen zijn gehouden aan Onzen Minister met de uitvoering dezer wet belast en aan Gedeputeerde Staten der provincie, waarin de school is gevestigd, alle inlichtingen te geven, verlangd met betrekking tot litt. a—d in dit artikel vermeld , en zulks op straffe van verval van aanspraak op de bijdrage.
Door het Rijk wordt over elk dienstjaar aan de besturen der bijzondere lagere scholen, die voor eene bijdrage krachtens het eerste lid van dit artikel in aauinerkiug komen, bovendien verleend:
A. eene bijdrage ter tegemoetkoming in de kosten om te voorzien in de behoefte aan school¬
lokalen voor scholen:
van 40 en minder leerlingen. . f 40.—
„ 41—90 leerlingen 65.50
„ 91—144 „ 117.50
, 145—199 „ 172.—
„ 200—254 „ 227.—
„ 255—309 „ 282.—
„ 310—364 „ 337.—
„ 365—419 „ 392.—
,, 420—474 „ 447.—
„ 475—529 „ 502.—
» 530 eu meer w 557.—
mits:
a. de lichamelijke inhoud van elk schoolvertrek bedraagt 3 M3. of meer voor iederen leerling, voor de berekening waarvan tot grondslag dient
aanspraak worden gemaakt op de rijksbijdrage. (Besluiten van 4 Juui 1891, 9 Juli 1891, 17 Juli 1891 enz.)
— B. Bij de beraadslaging van art. 54fo.y in de 2e Kamer, Werd de opmerking gemaakt, dat niet blijkt dat het herhalingsonderwijs van de bijzondere scholen, zal het op subsidie aanspraak maken, moet voldoen aan de eischen die aan het openbaar herhalingsonderwijs worden gesteld. De Minister antwoordde hierop: „Om subsidie Lager Onderw13e dr. 5



het aantal leerlingen, waarnaar volgens den maatstaf in artikel 24 vermeld het aantal onderwijzers geregeld wordt;
b. de school vertrekken voldoende en doelmatig verlicht zijn;
c. voldoende middelen tot verwarming en luchtverversching in elk school vertrek zijn aangebracht ;
d. bij elk schoolgebouw een voldoend aantal privaten is en zoo jongens ter school gaan bovendien een voldoend aantal waterplaatsen,
een en ander volgens de regelen door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur te geven;
B. eene bijdrage in de kosteu van het herhalingsonderwijs, volgens denzelfden maatstaf en op dezelfde voorwaarden als bij artikel 45bis aan de gemeente ten behoeve van dat ouderwijs wordt toegekend.
Jaarlijks in de maand Januari zendt het bestuur, dat op Rijksbijdragen krachtens dit artikel over het voorgaande jaar aanspraak maakt, zijne daartoe strekkende aanvrage aan de Gedeputeerde Staten van de provincie waarin de school is gevestigd.
Deze beslissen vóór 1 Mei daaraanvolgende, of de school voldoet aan de eischen en voorwaarden in dit artikel tot het verleenen der aangevraagde Rijksbijdragen gesteld, bepalen het bedrag dier Rijksbijdragen en deelen hun besluit onverwijld mede aan Onzen Minister met de uitvoering dezer
per lesuur te krijgen moet natuurlijk herhalingsonderwijs woiden gegeven in den geest van art. 3 7, want ander herhalingsonderwijs-kent de wet niet. Nu heeft wel is waar art. 17 alleen betrekking op gemeentelijk herhalingsonderwijs, maar waaide gemeente alleen subsidie kan krijgen voor onderwijs dat voldoet aan de eischen van art. 17 en in art. 54bis gezegd wordt dat het bijzonder onderwijs subsidie krijgt naar denzelfden maatstaf en onder dezelfde voorwaarden als het openbare, spreekt het van zelf, dat het hijzonder onderwijs ook geen subsidie zal krijgen voor herhalingsonderwijs , dat niet voldoet b v. aau den eifch, dat er onderwijs moet worden gegeven in vier vakken , waaronder twee van het lager onderwas. Bestond daaromtrent verschil, dan zou het in de wet nog duidelijker moeten worden



wet belast, alsmede aan den inspecteur van het lager onderwijs, in wiens ambtsgebied de school is gevestigd, en aan het bestuur dat de aanvrage deed.
Binnen dertig vrge dagen na de dagteekening van dat besluit kan daarvan bij Ons in beroep worden gekomen door Onzen Commissaris in de provincie en door den inspecteur en het bestuur, in het vorige lid bedoeld.
Het bedrag, waarop het bestuur aanspraak mocht kunnen maken, wordt alsdan bij Onze eindbeslissing vastgesteld.
"Wanneer een bestuur niet heeft voldaan aan
neergeschreven. Ik geloof echter niet dat verduidelijking noodig is."
— alinea 6. Bij besluit van 16 Juli 1891 is met handhaving van het besluit van Gedeputeerde Staten van Zuidholland, waarbij werd beslist dat eene aanvraag om de rijksbijdrage, na de maand Januari ingediend, geen punt van onderzoek kon uitmaken, het daartegen ingesteld beroep ongegrond verklaard.
^ voorlaatste alinea. De uitdrukking „behoorlijke jaarwedde" wordt door de Regeering steeds in dien zin opgevat, dat de jaarwedde, die uitgeloofd wordt, ongeveer moet overeenstemmen met die, welke genoten wordt door onderwijzers aan naast bijgelegen scholen. Het gevolg daarvan is geweest, dat in zeer enkele gevallen een aanvrage om ontheffing werd afgewezen, op grond dat de uitgeloofde jaarwedde niet voldoende werd geacht.
In de wet voor „behoorlijke jaarwedde" te lezen de „minimum-jaarwedde" ontmoet bedenking, omdat daardoor voor alle gemeenten des lands eenzelfde bedrag zou gelden, wat zeer zeker niet is overeen te brengen met de bedoeling, die aan het tot stand komen der wetsbepaling ten grondslag heeft gelegen. (Mem. van beantw. voorl verslag 2« Kamer, wet 1901.)
—- laatste alinea. De voorschriften, ter uitvoering der wet van 1889, zijn gegeven bij besluit van 19 Februari 1890, S. 26^ aangevuld bij besluit van 30 November 1895, S. 184, onder de bijlagen opgenomen.
Het bestuur eener school, dat aan de voorwaarden of aan deze voorschriften niet heeft voldaan, kan geen aanspraak op subsidie doen gelden zoodat, is eerst in November daaraan gevolg gegeven , die subsidie slechts over de maand December kan worden toegekend. (Besluit van 8 Augustus 1891.)
5*



de voorwaarde, vervat in het tweede lid, sub c, van dit artikel en het daarvan ten tijde dat de vacature had behooren te zijn aangevuld den arrondissements-schoolopziener in kennis gesteld heeft, kan van die voorwaarde door Ons ontheffing worden verleend, indien het in de maand Januari na afloop van het kalenderjaar een daartoe strekkend verzoek aan Ons indient, en Ons blijkt dat het ondanks het aanbieden van eene behoorlijke jaarwedde niet bij machte is geweest de vacature binnen den gestelden termijn te doen vervullen. Het beBtuur zendt alsdan de aanvrage, in het zesde lid van dit artikel bedoeld, binnen ééne maand na de dagteekening van Ons besluit aan Gedeputeerde Staten, die daarop binnen drie maanden beslissen.
Voorschriften omtrent de uitvoering van dit artikel worden door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur gegeven.
TITEL IV.
Van de akten van bekwaamheid tot het geven van lager onderwijs.
55. De bevoegdheid tot het geven van lager onderwijs wordt verkregen door het afleggen der in deze wet omschreven examens.
56. De akten van bekwaamheid zijn:
a. die, waarvan het bezit de bevoegdheid verleent tot het geven van huis- en schoolonderwijs in de vakken, vermeld in art. 2 onder a—i, en tevens bevoegdheid kan verleenen tot
(56) Zie art. 85 en art. 8 van de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1889.
Er is in de wet op het lager onderwijs
geen enkele bepaling op grond waarvan aan het bezit der akten van bekwaamheid, bedoeld onder t eg i, verkregen vóór het in werking treden der wijziging, in de akte-examens bij de wet van 1889 gebracht, de bevoegdheid zou kunnen worden ontleend tot het geven van huisof schoolonderwijs in het vak, vermeld onder j in art. 2 der wet.
Daaroui zijn in het laatste lid van art. 0 der wijzigingswet, zij die voor haar in werking treden de bovengenoemde akten hebben verkregen of in het bezit zijn der daarmede gelijk



het geven van huis en schoolonderwijs in een der vakken of in beide vakkeu, genoemd onder j en k in art. 2 der wet;
b. die, waarvan het bezit met den rang van hoofdonderwijzer de bevoegdheid verleent tot het geven van huis- en schoolonderwijs niet alleen in de vakken, vermeld in art. 2, onder a—i, maar ook in die, aldaar genoemd onder o en q, en tevens bevoegdheid kan verleenen tot het geven van huis- en schoolonderwijs in een der vakken of in beide vakken, genoemd onder/en £ in art. 2 der wet;
c. die, waarvan het bezit de bevoegdheid verleent tot het geven van huisonderwijs of tot het geven van huis- en schoolonderwijs in bepaalde vakken.
57. Ter verkrijging der akte, vermeld in artikel 56 onder <z, wordt vereischt:
a. de volbrachte leeftijd van achttien jaren;
b. het afleggen van een examen, waartoe ten minste eenmaal 'sjaars de gelegenheid wordt open¬
gestelde akten of toelatingen bij het afleggen van het in art. Qbbis vermelde examen van het vak/, vrijgesteld van het in art. 65ter daarvoor bepaalde examengeld. (Beslissing van den Minister van Binnenlandsche Zaken, medegedeeld aan Gedeputeerde Staten bij missive van 4 September 1890, litt. A, afd. onderwijs )
— litt. b. De bezitter der akte van bekwaamheid bedoeld in litt. b, is bevoegd tot het geven van onderwijs in de vakkeu, vermeld in art. 13 der wet van 2 Mei 1863, S. 50, (Wet tot regeling van het middelbaar onderwijs) onder ƒ—h, van de aldaar bedoelde scholen.
Gelijke bevoegdheid heeft de bezitster dier akte tot het geven van onderwijs aan middelbare scholen voor meisjes in de vakken, waarin het 3e lid van art. 78 der wet van 2 Mei 1863, S. 50, gelijke bevoegdheid geeft aan de bezitster der akte, vermeld in art. 45 der wet van 13 Aug. 1857, S 103 (lager onderwijs).
(Zie art. 3 en 7 der wet van 15 April 1879, S. 87.)
(57) Dit artikel is aldus nader vastgesteld bg de wet van 24 Juni 1901, S. 187.
— litt. b. Het programma van het examen is vastgesteld bij besluit van 17 December 1890, S. 183, gewijzigd brj besluit van 17 April 1899,



gesteld voor eene commissie, samengesteld uit een inspecteur van het lager onderwijs of een districts-schoolopziener als voorzitter en ten hoogste vijf in functie zijnde of gewezen districts- of arrondissements-schoolopzieners.
Het aantal dezer commissiën bedraagt ten minste negen. Onze Minister, die met de uitvoering dezer wet is belast, wijst de arrondissementen aan, waarvoor elke dier commissiën zitting houdt, benoemt de leden der commissiën en bepaalt den tijd waarop zij vergaderen.
De leden dezer commissiën genieten uit 's Rijks kas vacatie-gelden en vergoeding voor reis- en verblijf kosten.
58. De commissiën, genoemd in het voorgaande artikel onder b, houden zitting in een der arrondissementen, waarvoor zij aangewezen zijn. De bepaling der plaats geschiedt voor elke commissie door Onzen Minister, die met de uitvoering dezer wet is belast.
De tijd, gedurende welken de examens worden afgenomen, wordt door de inspecteurs van het lager onderwijs bij openbare aankondiging ter algemeene kennis gebracht.
De commissie kan zich door deskundigen doen bijstaan.
De examens, behalve die van onderwijzeressen, worden in het openbaar gehouden.
S. 108, waarbij tevens de wijze van afneming en van hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft, is geregeld.
Het besluit is als bijlage achter deze wet gevoegd.
— Personen, wier akte van bekwaamheid onder de wet van 13 Augustus 1857, S. 103, verkregen, of door commissiën, bedoeld in dit artikel, uitgereikt, in het ongereede zijn geraakt, kunnen zich ter verkrijging eener verklaring, die de akte vervangt, wenden tot den Minister van Binnenlandsche Zaken met duidelijke vermelding van het jaar, waarin de akte verkregen en de plaats waar het examen afgenomen is. (Missive van den Min. van Binnenl. Zaken van 26 Juli 1882, n°. 2920, afd. O.)
(58) Dit aitikel is aldus nader vastgesteld bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.



59. Hij, die zich aan het examen wenscht te onderwerpen, meldt zich tijdig aan bij den schoolopziener vao het district zijner woonplaats, of, komt hij van buiten 's lands, van de plaats, waar hij voornemens is zich te vestigen.
Hij legt daarbij een of meer getuigschriften over van zijn zedelijk gedrag en zijne geboorteakte.
De dag en de aats van het examen worden hem door den districts-schoolopziener bekend gemaakt.
Hij legt het examen af voor de commissie, welke is aangewezen voor het arrondissement zijner woonplaats of, komt hij van buitenslands, der plaats waar hij voornemens is zich te vestigen.
60. Het examen omvat:
goed lezen en schrijven;
de kennis der zinsontleding, der spelregels en de eerste gronden der Nederlandsche taal;
vaardigheid om zich, zoowel mondeling als schriftelijk, juist en gemakkelijk uit te drukken; de eerste oefeningen van het handteekenen; het rekenen , zoowel met geheele getallen als met gewone en tiendeelige breuken en kennis van de leer der evenredigheden en van het Nederlandsch stelsel van maten en gewichten;
de beginselen der aardrijkskunde, inzonderheid van Nederland en zijne overzeesche bezittingen; de grondtrekken der vaderlandsche geschiedenis; de begiuselen vau de kennis der natuur; de theorie van het zingen;
de beginselen van onderwijs en opvoeding. Aan allen , die hiertoe bij hunne aangifte het verlangeu hebben kenbaar gemaakt, wordt, nadat tot hunne toelating is besloten , de gelegenheid gegeven, bewijzen van bekwaamheid in de vrije en orde-oefeningen der gymnastiek, aan onderwijzeressen bovendien bewijzen van bedrevenheid in de nuttige handwerken voor meisjes te leveren. Aan ieder, die voldaan heeft, wordt eene akte
(59) Het laatste lid van dit artikel is aldus vastgesteld bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.
— Zie de aanteekening op art. 21b.
(60) Zie de aanteekening op art. 57b.



van bekwaamheid als onderwijzer kosteloos uitgereikt. Op de akte van bekwaamheid van hen, die bij het examen in de vrije en orde-oefeningen der gymnastiek of in de nuttige handwerken of in die beide vakken hebben voldaan, wordt daarvan aanteekening gedaan.
Van het examen in de eerste oefeningen van het handteekenen zijn vrijgesteld zij, die in het bezit zijn eener akte van bekwaamheid in het vak q volgens art. 65bis.
61. Ter verkrijging der akte, vermeld in art. 56 onder b, wordt vereischt:
a. het bezit der akte, vermeld in art. 56 onder a ;
b. het bewijs van minstens tweejarige werkzaamheid als onderwijzer of, na aflegging van het examen, vermeld in art. 56 onder at als kweekeling aan eene of meer openbare of bijzondere scholen van lager onderwijs of als onderwijzer aan eene of meer scholen voor doofstommen, blinden , spraakgebrekkigen of idioten, afgegeven door het hoofd of de hoofden dier scholen, of het bewijs afgegeven door den bestuurder eener door Ons aangewezen kweekschool voor onderwijzers, van gedurende twee jaren aan die school de lessen ter voorbereiding van dit examen na aflegging van het examen, vermeld in art. 56 onder a, te hebben gevolgd ;
c. het afleggen van een examen, loopende, behalve over de vakken, in art. 2 vermeld, onder a—g, over die, aldaar genoemd onder o en q, en over de methode van onderwijs en opvoeding voor eene der commissiën, in art. 62 bedoeld.
Van dit examen zijn , voor zooveel het vak q betreft, vrijgesteld zij , die in het bezit zijn eener akte van bekwaamheid in dit vak volgens art. 65bis.
62. Jaarlijks worden door Onzen Minister, me de uitvoering dezer wet belast, een of meer commissiën tot het afuemen der examens, in het voorgaand artikel bedoeld, benoemd en de tijd wanneer en de plaatsen waar zij hare zittingen zullen houden, tijdig aangewezen.
(61) laatste alinea. Zie het laatste lid van art. 85.



De voorzitters en leden dezer commissiën genieten uit 's Rijks kas vacatiegelden en vergoeding voor reis- en verblijfkosten.
De voorzitter der commissie brengt den tijd, gedurende welken de examens worden afgenomen, bij openbare aankondiging ter algemeene kennis.
De examens, behalve die van onderwijzeressen, worden in het openbaar gehouden.
63. Hij, die zich aan het examen wenscht te onderwerpen, meldt zich tijdig aan bij den voorzitter der commissie, voor welke hij wenscht te verschijnen, en legt daarbij over:
a. x^jne geboorte-akte;
b. een of meer getuigschriften van zedelijk gedrag;
c. zijne akte van bekwaamheid als onderwijzer, bedoeld in art. 56 onder a;
d. het bewijs, vermeld in art. 61 onder b.
De dag en de plaats van het examen worden
hem door den voorzitter bekend gemaakt.
De omvang van het examen, de wijze van afneming en wat verder tot dit examen betrekking heeft, worden door Ons bij algemeenen maatregel van inwendig bestuur geregeld.
Aan ieder, die voldaan heeft, wordt eene akte van bekwaamheid kosteloos uitgereikt.
De aanteekening, bedoeld in het voorlaatste )id van art. 60, wordt op de akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzer overgeschreven.
64-, Ter verkrijging eener akte, die de bevoegdheid verleent tot het geven van huisonderwijs in enkele vakken, vermeld in art. 2 onder a—g , wordt vereischt:
a. de volbrachte leeftijd van achttien jaren;
(63) litt b. Bij besluit van 12 Maart 1881, n°. 6, C. V., is vrijdom van zegel- en registratierechten verleend van deze getuigschriften, mits uit die stukken de bestemming daarvan blijke en daarop gesteld worde: „ Vrij van zegel en van het recht van registratie, ingevolge K. B. van den 12 Maart 1881, n°. 6."
— alinea 3. De regeling heeft plaats gehad bij besluit van 17 December 1890, S. 180, onder de bijlagen dezer wet opgenomen.
Zie voorts art. 9 van de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1889.



q. het afleggen van een examen in de vakken, waarvoor de bevoegdheid verlangd wordt, voor eene der eorami3siën, in art. 57 vermeld.
De bepalingen van artt. 58 en 59 zijn ten deze toepasselijk.
Aan ieder, die voldaan heeft, wordt kosteloos eene akte van bekwaamheid uitgereikt als huisonderwijzer , waarin de vakken, over welke het examen met goed gevolg is afgelegd, worden uitgedrukt.
65. Ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in een of meer der vakken, vermeld in art. 2, onder /, m, n, p, r, rbis en s, wordt vereischt:
a. het bezit der akte, vermeld in art. 56, ouder a;
b. het afleggen van een examen voor eene der commissiën , bedoeld in art. 69 der wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad n°. 50.j
Al wat verder de in dit artikel bedoelde examens betreft, wordt door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur geregeld.
65bis. Van tijd tot tijd wordt gelegenheid gegeven om door het afleggen van een examen voor bijzondere commissiën, daartoe benoemd door
(65) alinea 1. Met het vak rbis is deze alinea aangevuld bij de wet van 28 December 1896 , S. 230.
— laatste alinea. De regeling heeft plaats gehad, voor zooveel het examen in het vak p betreft, bij besluit van 17 December 1890, S. 181, en voor het overige bij besluit van 3 Augnstus 1879, S. 148, gewijzigd bij besluiten van 14 October 1884, S. 216, 24 October 1884, S. 219 en bij besluit van 26 Mei 1897, S. 161, gewijzigd bij besluit van 8 Juni 1900, S. 105. De zamenstelling van den werkkring der commissiën belast met het afnemen der examens in de Fransche, Engelsche en Hoogduitsche talen, waarvan de programma's bij het besluit van 3 Aug. 1879 , S. 148, zijn vastgesteld, ziju geregeld bij besluit van 9 Augustus 1879, S. 149. Deze besluiten zijn als bijlage achter deze wet gevoegd
Zie voorts art. 9 van de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1889.
(65foy) tweede alinea. Geregeld voor zooveel het examen in het vak q betreft, bij besluit van 24 October 1884, S. 219, laatstelijk gewijzigd bij besluit van 27 Juni 1892 , S. 164 ; voor zooveel



Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, eene akte van bekwaamheid te verkrijgen voor huis- en schoolonderwijs in een of meer der vakken, vermeld in art. 2 onder j> k, q en t.
Al wat de in dit artikel bedoelde examens betreft, wordt door Ons bij algemeenen maatregel van bestuur geregeld.
65Ier. Voor het afleggen der examens worden de navolgende sommen bij vooruitbetaling voldaan :
voor het examen, vermeld in art. 57, onder b, vijf gulden;
voor het examen, vermeld in art. 61, onder c, tien gulden;
voor het examen, vermeld in art. 64, onder b, loopende over één vak, twee gulden;
voor het examen, vermeld in art. 64, onder b, loopende over meer dan één vak, vier gulden;
voor het examen, vermeld in art. 65, onderb, in elk der vakken, genoemd onder l, m, n, p, r, r bis en s, in art. 2, vijf gulden;
voor het examen, vermeld in art. 65fo'«?, in elk der vakken, genoemd onder j en k, in art. 2, twee gulden;
voor het examen vermeld in art. 65bis, in elk der vakken, genoemd onder q en ty in art. 2, vijf gulden.
Deze gelden worden in 's Rijks schatkist gestort. 66. De akten van bekwaamheid, volgens de voorschriften dezer wet verkregen, gelden, wat de daaraan verbonden bevoegdheid betreft, voor
het vak j aangaat, bij besluit van 17 December 1890, S. 182, gewijzigd bij besluit van 27 Juni 1892, S. 165, en voor zooveel de vakken k en t betreffen, laatstelijk bij besluit van 27 Juni 1892, S. 164, gewijzigd bij besluit van 17 April 1899, S. 108. De gewijzigde besluiten zijn onder de bijlagen opgenomen.
(65bis en ter.) Zie artt. 6 en 9 van de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1889.
(65ter) alinea 1. Deze alinea is voor zooveel de zesde zinsnede betreft, aldus aangevuld bij de wet van 28 December 1896, S. 230.
(66) alinea 2. Deze alinea is aan dit artikel toegevoegd bij de wet van 28 December 1896, S. 230.



het geheele Rijk en zijne koloniën en bezittingen in andere werelddeelen.
De akten van bekwaamheid als onderwijzer en als hoofdonderwijzer, in Nederlaudsch-Indië afgegeven, — voor zooveel die zijn verkregen wegens het met goed gevolg afleggen van examens, afgenomen met gelijke eischen en, zooveel doenlijk volgens dezelfde regelen , als voor die examens in Nederland volgens deze wet zijn vastgesteld worden gelijkgesteld met de gelijksoortige akten, die in Nederland worden uitgereikt.
TITEL V.
Van het toezicht op het lager onderwijs.
67. Het toezicht over het lager onderwijs in het geheele Rijk is opgedragen aan Onzen Minister , die met de uitvoering dezer wet is belast.
Dat toezicht wordt onder zijne bevelen uitgeoefend door de inspecteurs . de districtsschoolopzieners en de arrondissements-schoolopzieners.
68. Het ambtsgebied van iederen inspecteur omvat een of meer provinciën, dat van iederen districts schoolopziener een der districten, waarin de provinciën door Ons worden verdeeld.
De inspecteurs en de districts-schoolopzieners
(67) Vrijstelling van briefport, voor de briefwisseling over ambtszaken met de verschillende autoriteiten, werd verleend bij besluit van 23 October L880, n°. 16 en 3 Januari 1881, n°. 10, C. V., en voor de briefwisseling over dienstzaken tusschen de besturen der bijzondere lagere scholen en de besturen der bijzondere kweekscholen en normaallessen ter opleiding van onderwijzers en onderwijzeressen ter eenre en de inspecteurs van het lager onderwijs, de districts- en arroudissements-schoolopzieners binnen hun ressort ter andere zijde; alsmede tusschen de besturen der bijzondere lagere scholen ter eenre eu de Commissarissen der Koningin en de Gedeputeerde Staten der provincie ter andere zijde, bij besluit van 11 April 1890, C. V.
(68 en 69) Het ambtsgebied der inspecteurs , districts- en arrondissements-schoolopzieners en de verdeeling hunner werkzaamheden zijn laatstelijk geregeld bij besluit van 18 December 1900 , S. 210, dat als bijlage achter deze wet is opgenomen.



worden door Ons benoemd, geschorst en ontslagen. Zij geuieleu, behalve eene vaste jaarwedde, vergoeding voor reis- en verblijfkosten
uit 's Rijks kas.
Zij bekleeden geene ambten of bedieningen zondei
Onze toestemming.
In geval van ziekte, afwezigheid, schorsing of ontstentenis wordt een inspecteur door een districtsschoolopziener, een districtsschoolopziener door een arrondissements-sehoolopziener
vervangen.
Onze Minister, met de uitvoering dezer wet belast, wijst den plaatsvervanger aan.
69. Elk schooldistrict wordt door ons verdeeld in minstens twee arrondissementen.
In ieder arrondissement is eeu arrondissementsschoolopziener.
Die schoolopzieners worden door Ons benoemd voor den tijd van zes jaren.
De aftredenden zijn weder benoembaar.
Zij kunnen ten allen tijde door Ons worden ontslagen.
Zij genieten, boven en behalve vergoeding voor reis- en verblijfkosten, eene toelage uit 's Rijks kas. Ter zake van het genot dier toelage heeft geene korting plaats op pensioen, uit de inkomsten van den Staat of uit die van zijne koloniën en bezittingen iu andere werelddeelen gekweten.
Zij staan den districts-schoolopziener ter zijde.
De verdeeling der werkzaamheden tusschen de districts- en arrondissements-schoolopzieners wordt door Ons geregeld.
70. Het plaatselijk toezicht wordt uitgeoefend door burgemeester en wethouders.
De gemeenteraad kan ter nadere verzekering van het plaatselijk toezicht eene commissie instellen, welke de bevoegdheden bezit, in de artt. 73 en 74 dezer wet omschreven.
Eene plaatselijke verordening regelt hare samenstelling en inrichting.
71. De leden der plaatselijke commissiën, de
(69) alinea 6. Deze alinea is aldus gewijzigd bij de wet van 24 Juni 1901, S. 187.



arrondissements-schoolopzieners, de districts-schoolopzieners en de inspecteurs leggen bij de aanvaarding hunner bediening den eed of de belofte af, dat zij hunne plichten getrouw en naar behooren zullen waarnemen.
De aflegging van den eed of van de belofte geschiedt door de leden der plaatselijke commissie in handen van den burgemeester en door den burgemeester, is deze zelf tot lid der commissie benoemd, in handen van den kantonrechter; door de arrondissements-schoolopzieners en de districts schoolopzieners in handen van Onzen Commissaris in de provincie; door de inspecteurs in handen van Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast.
Bij herbenoeming wordt de eed of belofte niet op nieuw afgelegd.
72. Behalve de ambtenaren, in art. 8, n°. 1—6, van het Wetboek van Strafvordering genoemd, zijn tot het opmaken van proces-verbaal van de overtredingen der wet en van andere verordeningen op het lager onderwijs bevoegd de leden van het college van burgemeester en wethouders, de voorzitters en leden der plaatselijke commissiën van toezicht, de arrondissements-schoolopzieners en de districts-schoolopzieners en de inspecteurs, ieder binuen de grenzen van zijn ambtsgebied.
73. Voor leden van het college van burgemeester en wethouders, voor de voorzitters en
(72) Oorspronkelijk was in dit artikel vermeld : art. 11, n°. 1—6, van het Wetboek van Strafvordering. Op grond van art. 2 der wet van 31 December 1887, S. 265, is daarvoor in de plaats gesteld: art. 8, n°. 1—6.
(73) Bij besluit van 22 December 1880, n°. 20, C. V., is vrijstelling van port verleend voor de briefwisseling over dienstzaken, welke gevoerd wordt tusschen burgemeester en wethouders ter eener en de onderwijzers en onderwijzeressen der openbare en bijzondere inrichtingen van lager onderwijs in dezelfde gemeente ter andere zijde.
— Oorspronkelijk bevatte dit artikel meerdere alinea's. Eeuige zijn vervallen in verband met de invoering van het Wetboek van Strafrecht. Zij betroffen óf strafbepalingen bij weigering



leden der plaatselijke commissiën van toezicht, voor de arrondissements-schoolopzieners, voor de districts schoolopzieners en voor de inspecteurs, ieder binnen de grenzen van zijn ambtsgebied, moeten alle scbolen, waar lager onderwijs wordt gegeven, zoo openbare als bijzondere, steeds toegankelijk zijn en op hunne aanvrage onverwijld worden geopend. De hoofden dier scholen en de overige onderwijzers zijn gehouden aan hen of aan Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, de verlangde inlichting omtrent de school en het onderwijs te geven. Zij zijn hiertoe verplicht in eiken vorm, waarin de inlichtingen gevraagd worden, hetzij schriftelijk, hetzij mondeling, en zoowel bij gelegenheid van het schoolbezoek, als op andere tijdstippen.
74. De plaatselijke commissiën honden een nauwkeurig toezicht op alle scholen in de gemeente, waar lager onderwijs gegeven wordt; bezoeken die ten minste twee malen 'sjaars, hetzij gezamenlijk, hetzij door commissiën uit haar midden; zorgen dat de verordeningen op het lager onderwijs stipt nageleefd worden; honden aanteekening van het onderwijzend personeel, van het getal leerlingen en van den staat van het onderwijs; doen jaarlijks vóór 1°. Maart aan den gemeenteraad een beredeneerd verslag van den toestand van het onderwijs in de gemeente en zenden daarvan afschrift aan den arrondissements-schoolopziener; deelen aan dezen de belangrijke veranderingen mede, die het schoolwezen heeft ondergaan; geven hem, den districts-schoolopziener en den provincialen inspecteur alle inlichtingen die deze verlangen; verleenen den onderwijzers, die hare voorlichting, hulp of medewerking vragen, bijstand en beijveren zich den bloei van het ouderwijs naar vermogen te behartigen.
75. De arrondissements-schoolopzieners zorgen voortdurend bekend te blijven met den toestand van het schoolwezen in hun arrondissement; be-
van het geven van inlichtingen enz., waarin is voorzien bij art. 184 van dat Wetboek, óf wel verzachtende omstandigheden.



zoeken twee malen 'sjaars alle daarbinnen gelegen scholen, waar lager onderwijs wordt gegeven, en houden van dat schoolbezoek nauwkeurig aauteekening; waken dat de verordeningen op het onderwijs stipt nageleefd worden; treden in overleg inet de plaatselijke schoolcoinmissiën en de gemeentebesturen; doen zoowel aan dezen als aan de districts-schoolopzieners de voorstellen die zij in het belang van het onderwijs achten; doen aan den districts-schoolopziener na verloop van elke drie maanden opgave van de door hen gedurende dat tijdvak bezochte scholen; geven hem kennis van al hetgeen hun bij het schoolbezoek belangrijk is voorgekomen en verstrekken hem alle inlichtingen die hij verlangt; behartigen de belangen der onderwijzers, bevorderen hunne bijeenkomsten en wonen die zooveel mogelijk bij.
76. De districts-schoolopzieners zorgen, zoo door schoolbezoek als door mondeling en schriftelijk overleg met de arrondissements-schoolopzieuers, plaatselijke commissiën en gemeentebesturen, voortdurend bekend te blijven met den toestand van het lager schoolwezen in huu district en de verbetering en den bloei daarvan te bevorderen; zij oefenen het hun opgedragen toezicht met nauwlettendheid uit en waken , dat de verordeningen op het lager onderwijs stipt worden nageleefd; zij doen aan den inspecteur de voorstellen, die zij in het belang van het onderwijs achten , en geven hem alle inlichtingen die hij verlangt.
Elk hunner doet jaarlijks vóór 1°. Mei een beredeneerd verslag van den toestand van het onderwijs in zijn district aan den inspecteur toekomen en zendt daarvan afschrift aan Gedeputeerde Staten der provincie.
77. De inspecteurs trachten, zoo door schoolbezoek als door mondeling en schriftelijk overleg met de districts-schoolopzieners en arrondissements-schoolopzieners, plaatselijke commissiën en gemeentebesturen, de verbetering en den bloei van het lager schoolwezen te bevorderen; zij lichten Onzen Minister, met de uitvoering dezer wet belast, voor omtrent alle onderwerpen, waarover hun oordeel gevraagd wordt; zij vervaardigen uit de jaarlijksche verslagen der districts-



schoolopzieners en nit hunne eigene aanteekeningen jaarlijks een beredeneerd verslag omtrent den toestand van het onderwijs in de provincie of provinciën en zenden dit vóór 1°. Juli aan 0nzen Minister voornoemd.
78. De inspecteurs, districts schoolopzieners en arrondissements-schoolopzieners hebben toegang tot de vergaderingen van alle plaatselijke commissiën binnen hun ambtsgebied en kunnen zoodanige vergaderingen beleggen.
In de vergadering hebben zij eene raadgevende stem.
79. Bij het ontbreken eener plaatselijke commissie kunnen burgemeester en wethouders, in overleg met den arrondissements-schoolopziener geschikte personen, buiten hun collegie gekozen| met het doen van schoolbezoek belasten.
Op zoodanige gecommitteerden is de eerste zinsnede van art. 73 toepasselijk.
TITEL VI.
Van bevordering van het schoolbezoek.
80, 81. (Vervallen. Wet van 7 Juli 1900 S. 111.)
82. De gemeenteraad kan, voor zooveel dit niet bij de wet is geschied, verbodsbepalingen omtrent het arbeiden van kinderen beneden de twaalf jaren vaststellen.
Door het uitloven van openbare belooningen en eereblijken kan het getrouwe schoolbezoek van wege het gemeentebestuur wordeu aangemoedigd.
Ten einde de aanspraak op die belooningen en eereblijken te kunnen beoordeelen, kan aan de hoofden der openbare en bijzondere scholen het invoeren van schoolboekjes, waarin van het schoolbezoek aanteekening gehouden wordt, bij plaatselijke verordening worden voorgeschreven.
|(f2) De hier bedoelde belooningen en eerebHl ken moeten evenzeer voor het getrouw bezoeken van bijzondere als van openbare scholen gegeven worden. (M. v. T.)
Lager Onderw., 31e dr. ^



TITEL VII
Overgangsbepalingen- (*) 83. Allen, die op het tijdstip, waarop deze
(*) De wetten van 1889 en 1901 bevatten de
volgende overgangsbepalingen :
}Vet van 1889 artt. 5—9.
Art. 5. De wijziging, bij deze wet gebracht in art. 45 der wet van 17 Augustus 1878 (~>taatsblad n°. 127), zoo ils dat artikel luidt volgens de wet van 11 Juli 1884 {Staatsblad n . 123), wordt voor het eerst toegepast op het dienstjaar 1891. .
Over de voorafgaande dienstjaren blijft artikei 45, zooals het thans luidt, van kracht, met dien verstande evenwel dat over het dienstjaar 1890 1°. in de kosten wegens het stichten, verbouwen of aankoopen van schoollokalen, eene Rijksbijdrage van vijf en twintig ten honderd zal worden uitgekeerd: 2 . de kosten wegens het stichten, verbouwen of aankoopen van onderwijzerswoningen en die wegens het aanschaffen van noodzakelijke schoolmenbelen voor eerste inrichting van nieuwe schoollokalen bij de vaststelling der Rijksvergoeding niet in aanmerking komen, ten ware de bestekken voor den bouw en verbouw van scholen en onderwijzerswomn<*en vóór 24 September 1889 aan de hij artikel 50 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals dat artikel luidt volgens de wet van 11 Juli 1884 (Staatsblad n°. 123), gevorderde goedkeuring zijn onderworpen, in welk geval dertig ten honderd van het bedrug dier kosten zal worden vergoed. (1)
Indien de bijdrage in de jaarwedden van onderwijzers, volgens het bij deze wet gewijzigd art 45 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), over eenig dienstjaar voor eene gemeente minder mocht bedragen dan de som der Rijksvergoeding in de kosten van het lager anderwijs, niet medegerekend die voor het stichten van schoollokalen en onderwijzerswoningen en het aanschaffen vau noodzakelijke schoolmenbelen bij eerste inrichting van nieuwe lokalen, waarop die gemeente krachtens evengenoemd wetsartikel, zooals dat luidt volgens de wet van 11 Juli 1884 (Staatsblad n . 123),
(1) Ter uitvoering van deze alinea zijn voorschriften gegeven hij besluit van 23 December 1889, b. 189. Dit besluit'is, als van tijdelijken aard, met onder de bijlagen opgenomen.



wet in werking treedt, wettig in betrekking
over 1889 aanspraak kan doen gelden, zal het Rijk aan zoodanige gemeente in plaats van de bijdrage in de jaarwedden van onderwijzers, hierboven vermeld, nitkeeren het bedrag, waarop zij, naar den regel van het aangehaald art. 45 der wetten van 1878/84, als Rijksvergoeding in de kosten van het lager onderwijs, niet medegerekend die voor het stichten van schoollokalen en onderwijzerswoningen en het aanschaffen van de noodzakelijke schoolmen beien bij eerste inrichting van nieuwe lokalen, over dat dienstjaar aanspraak zoude hebben gehad, doch in geen geval tot een hooger bedrag dan haar dienovereenkomstig over 1889 toekwam.
De nitkeering dezer vergoeding geschiedt met inachtneming van het gestelde maximum en behoudens aanvulling of terugbetaling, na vaststelling der gemcenterekeniDg, bij wijze van voorschot op den grondslag der goedgekeurde begrootingscij fers.
Zoodra over eenig dienstjaar de bepaling van het derde lid op eene gemeente niet behoeft toegepast te worden, houdt zij voor die gemeente op voor den vervolge te gelden.
Artikel 54bis wordt voor het eerst toegepast op het dienstjaar 1890, doch met dien verstande dat indien over dat jaar het aantal onderwijzers aan de school verbonden niet voldoet aan de eischen voor de openbare scholen gesteld in de artt. 23 en 24, het 3de lid uitgezonderd, de aanspraak op de Rijksbijdrage voor de aan die scholen verbonden onderwijzers daardoor niet verloren gaat. Over de jaren 1891 tot en met 1898 gaat wegens het niet voldoen aan het voorschrift van art. 54bis, sub 4°., de aanspraak op de Rijksbijdrage eerst dan verloren wanneer de bijzondere scholen ten aanzien van het onderwijzend personeel niet voldoen aan art. 23, of voor zoover art. 24 betreft, niet voldoen aan' de door Ons krachtens art. 88 der wet te geven voorschriften.
Met afwijking van het bepaalde bij het voorlaatste lid van art. 24, zooals dat artikel bij deze wet wordt gewijzigd, geldt, voor de bij het in werking treden dezer wet beslaande bijzondere lagere scholen die voor de Rijksbijdrage bedoeld bij art. 54bis in aanmerking komen, voor het jaar 1890, tot grondslag voor de toepassing van art. 24, het aantal kinderen dat op 31 December 1889 als werkelijk schoolgaande bekend stond.
Het aantal onderwijzers bij het in werking treden dezer wet aan de gemeentescholen ver-
6*



zijn als onderwijzers of kweekelingen, of als
bonden, mag niet worden verminderd, behoudens voor zoover het volgens het bij deze wet gewijzigd art. 24 gevorderd aantal is overschreden.
Voorschriften omtrent de uitvoering van dit artikel worden door Ons gegeven bij algemeenen maatregel van bestuur. (1)
Art. 6. Het bij deze wet bevolen onderwijs in het vak, genoemd in art. 1 onder/, wordt verplichtend op 1 Januari 1897. (2)
Zij, door wie vóór of op 1 September 1889 overeenkomstig art. 15a en art. 42bis der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zooals die is gewijzigd bij de wet van 11 Juli 1884 {Staatsblad n°. 123), onderwijs gegeven werd in het vak in art. 2 vermeld onder litt. s, kunnen met het geven van dat onderwijs voortgaan op den voet, waarop het door hen werd gegeven.
Zij, die vóór het in werking treden dezer wet, de akte, vermeld in art. 56 ouder a of b hebben verkregen of in het bezit zijn der daarmede gelijkgestelde akten of toelatingen, zijn bij het afleggen van het in art. 65bis vermelde examen in het vak j vrijgesteld van het in art. 65(er daarvoor bepaalde examengeld.
Art. 7. Subsidiën thans genoten krachtens art. 3, 3de lid, der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), kunnen nog na het tijdstip waarop deze wet in werking treedt doch tot geen hooger bedrag, noch op andere voorwaarden worden uitgekeerd. (3)
Andere subsidiën welke onder de werking deiwet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) door gemeenten zijn verleend , doch na het tijdstip waarop deze wet in werking treedt niet meer verleend kunnen worden, kunnen nog gedurende vijf jaren na dat tijdstip, doch tot geen hooger bedrag, noch op andere voorwaarden worden uitgekeerd
Art. 8. Onderwijzeressen , welke de akte, vermeld in art. 56, onder a der wet van 17 Augustus 1878 (<Staatsblad n°. 127), of die, vermeld ouder b van dat wetsartikel, vóór het in werking
(1) Zie de aant. op de tweede alinea van dit artikel.
(2) Het jaartal 1897 is in de plaats gesteld voor het jaartal 1893 bil de wet van 30 December 1892, S. 292, terwijl eene hierna volgende tweede alinea betreffende h t bij Koninklijk besluit verleenen van ontheffing van de verplichting tot het doen geven van onderwijs in het vak j, is vervallen bij de wet van 28 December 1896, S. 230.
(3) Eene krachtens art. 3 der wet van 1878 aan eene bijzondere school verleende subsidie vorvalt ingevolge art. 7 wanneer de school in andere handen overgaat. (Besluit van 27 October 1891, No. 40.)



voorzitters en ]eden van plaatselijke commissie
treden dezer wet hebben verkregen of in het bezit zijn der daarmede in art. 85 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) gelijkgestelde akten of toelatingen, behouden de bevoegdheid tot het geven van huis- en schoolonderwijs in het vak, genoemd onder k in art. 2 dier wet, binnen den kring waarin zij die bevoegdheid bezaten.
Allen die de akte, vermeld in art. 56, onder b, der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) vóór het. in werking treden dezer wet hebben verkregen uf in het bezit zijn der daarmede in art. 85 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) gelijkgestelde akten of toelatingen, behouden de bevoegdheid tot het geven van huis- en schoolonderwijs in het vak, genoemd onder p in art. 2 dier wet, binnen'den kring waarin zij die bevoegdheid bezaten.
De akte, vermeld ia art. 56, onder a, der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), vóór het in werking treden dezer wet verkregen,' geeft, tot het geven van buis- en schoolonderwijs in de eerste oefeningen van het handteekenen, gelijke bevoegdheid als de akte, vermeld in art. 56 , onder a , zooals dat artikel bij deze wet is gewijzigd.
Art. 9. De bestaande bepalingen omtrent de examens, ter verkrijging der akten van bekwaamheid, vermeld in art. 56 onder a en b, en omtrent de vergelijkende examens blijven gelden, totdat die onderwerpen overeenkomstig deze wet opnieuw zullen zijn geregeld, doch niet langer dan 1 Januari 1891 en met dien verstaude dat de voorschriften in art. 65ter met het tijdstip van het in werking treden dezer wet voor alle in dat artikel bedoelde examens van kracht zijn.
Wet van 1901 art. 4.
Art. 4. De artikelen 24, zesde lid, 26, eerste lid, sub 3°. eu het zesde en zevende lid, 41, tweede lid, 57, 58 en 59, vierde lid, der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. ] 27\ tot regeling van het lager onderwijs, gewijzigd bij de wetten van 27 Juli 1882 {Staatsblad n°. 117), 11 Juli 1884 {Staatsblad n°. 123), 15 April 1886 {Staatsblad n°. 64), 8 December 1889 {Staatsblad n". 175), 9 Mei 1890 (Staatsblad n°. 78), 30 December 1892 (Staatsblad n". 292), 13 September 1895 (Staatsblad n°. 159), 28 December 1896 (Staatsblad n°. 230) en 7 Juli 1900 (Staatsblad n°. 111), treden, zooals zij zijn vastgesteld bij deze wet, in werking op 1 Januari 1902; de artikelen 39 en 69,



behoeven geene herbenoeming of erkenning om hunne betrekking te blijven bekleeden.
zesde lid, zooals zij bij deze wet zijn vastgesteld, op 1 Juli 1901.
Artikel 26, eerste lid, treedt voor zooveel betreft het bepaalde sub 1°. en 2°., iu werking op 1 Januari 1902, doch indien de jaarwedde van hoofden van scholen of onderwijzers van bijstand, op die dagteekening aan openbare lagere scholen verbonden, meer dan een honderd vijftig galden lager is dan de som waarop krachtens die wetsbepalingen aanspraak kan worden gemaakt, wordt de jaarwedde verhoogd met ingang van 1 Januari 1902 met ten minste een honderd vijftig gulden en uiterlijk 1 Januari 1903 met het dan nog aan het wettelijk minimum ontbrekende bedrag.
De wijziging bij deze wet gebracht in artikel 4 5 wordt voor het eerst toegepast op het dienstjaar 1902.
Over de voorafgaande dienstjaren blijft artikel 45, zooals dat thans luidt, van kracht.
Indien de bijdrage voor onderwijzers volgens het bij deze wet gewijzigd artikel 45 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), over eenig dienstjaar voor eene gemeente minder mocht bedragen dan de som der Rijksvergoeding in de kosten van het lager onderwijs, niet medegerekend die voor het stichten van schoollokalen en onderwijzerswoningen en het aanschaften van noodzakelijke schoolmeubelen bij eerste inrichting van nieuwe lokalen, waarop die gemeente krachtens evengenoemd wetsartikel, zooals dat luidt volgens de wet van 11 Juli 1884 {Staatsblad n°. 123), over 1889 aanspraak kon doen gelden, zal het Rijk aan zoodanige gemeente in plaats van de bijdrage voor onderwijzers, hierboven vermeld, uitkeeren het bedrag, waarop zij, naar den regel van het aangehaald artikel 45 der wetten van 1R78/R4, als Ri'iks vergoed in ? in de kosten van
het lager onderwijs, niet medegerekend die voor het stichten van schoollokalen en onderwijzerswoningen en het aanschaffen van de noodzakelijke schoolmeubelen bij eerste inrichting van nieuwe lokalen, over dat dienstjaar aanspraak zouden hebben gehad, doch in geen geval tot een hooger bedrag dan haar dienovereenkomstig over 1889 toekwam.
De uit keering dezer vergoeding geschiedt met inachtneming van het gestelde maximum en behoudens aanvulling of terugbetaling, na vaststelling der gemeente-rekening, bij wijze van voorschot op den grondslag der goedgekeurde begrootingcijfers.
Zoodra over eenig dienstjaar de bepaling van het vijfde lid op eene gemeente niet behoeft toe-



84-, Tot 1°. Januari 1883 kunnen kweekelingen , op den voet der wet van 13 Augustus 1857 {Staatsblad n°. 103) worden aangenomen.
Ten behoeve van deze en van de kweekelingen, die er op het tijdstip van het in werking treden dezer wet zijn , blijven de bepalingen van laatstgenoemde wet toepasselijk tot 1°. Januari 1886.
De toelage voor genoemde kweekelingen, die aan openbare scholen zijn verbonden , worden in dat tijdvak tot geen minder bedrag geregeld dan waarop zij bij het in werking treden dezer wet waren vastgesteld. De toelageu der kweekelingen , die in het bij deze wet toegestaan overgangstijdperk aan openbare scholen worden geplaatst, worden door den gemeenteraad geregeld; zijn besluit wordt aan de goedkeuring van Gedeputeerde Staten onderworpen.
85. Gelijke bevoegdheid als de akte, vermeld in art. 56 dezer wet onder a, geeft die van hulponderwijzer en hulponderwijzeres na 1°. Janu-
gepast te worden, houdt zij voor die gemeente op voor den vervolge te gelden.
Art. 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, zooals dat artikel bij deze wet is gewijzigd , wordt voor het eerst toegepast op het diensljaar 1902, doch met dien verstande, dat de bijdrage bedoeld in het vijfde lid sub B voor het eerst wordt genoten van af 1 November 1902.
Over de voorafgaande dienstjaren blijft artikel 54bis, zooals dat thans luidt, van kracht.
De artikelen 2bbis en 45fo> treden in werking op 1 November 1902.
De termijn van tien jaren, bedoeld in de tweede zinsnede van het voorlaatste lid van artikel 26, begint voor alle op 1 Januari 1902 geldige verordeningen te loopen met dien dag. (1)
(85, 88.) Eerstgenoemd artikel is met de laatste alinea aangevuld en laatstgemeld artikel is aldus gewijzigd, bij de herziening in 1889.
Alle overige artikelen van den titel VII zijn overgangsbepalingen, in 1878 vastgesteld.
(1) Met het oog op de bestaande verordeningen tot regeling van de jaarwedden der onderwijzers, die wegens de bepalingen van dit wetsontwerp geene wijziging behoeven met 1 Januari 1902, is het noodig, een tijdstip te bepalen waarop de teimiin van tien jaren in art. 26, voorlaatste lid bedoeld, voor het eerst begint te loopen. (Mem. v. Antw. voorl. verslag 2e Kamer).



ari 1858 en de akte van algemeene toelating van den derden rang vóór dat tijdstip verkregen.
Gelijke bevoegdheid als de akte, vernield in art. 06 dezer wet onder b, geeft die van hoofdonderwijzer of hoofdonderwijzeres na 1°. Januarij 1858 en de akte van algemeene toelating van den eersten en tweeden rang vóór dat tijdstip verkregen.
Hetzelfde geldt van de akte als schoolhouderes, vóór 1°. Januari 1858 verkregen, doch alleen binnen de gemeente of provincie, waar zij is afgegeven
Zij, die in het bezit zijn eener akte van huisonderwijzer of huisonderwijzeres, na 1°. Januari 1858 verkregen voor het geheele Rijk, of voor 1°. Januari 1858 binnen de gemeente, behouden de bevoegdheid, welke zij op het tijdstip, waarop deze wet in werking treedt, bezitten.
De vóór dit tijdstip op de akten van bekwaamheid tot het geven van schoolonderwijs gestelde aanteekeningen wegens het met gunstig gevolg afgelegd examen in een of meer der vakken, vermeld onder k—p van art. 1 der wet van 13 Augustus 1857 (Staatsblad n°. 103), geven gelijke bevoegdheid met opzicht tot die vakken als de bijzondere akten, vermeld in art. 56 onder c.
De vrijstelling, bedoeld in de laatste zinsnede van art. 61, geldt ook voor hen, die in het bezit zijn eener akte van bekwaamheid of aanteekening voor het vak vermeld onder o van art. 1 der wet van 13 Augustus 1857 (Staatsblad n°. 103).
86. Alle op het tijdstip, waarop deze wet in werking treedt, dienstdoende openbare ouderwijzers en onderwijzeressen blijven , zoolang zij hunne betrekking bekleeden , in het genot eener jaarwedde, minstens gelijk aan die, welke op dat tijdstip aan hunne betrekking verbonden was, vermeerderd met de door hen genoten wisselende inkomsten. Ter bepaling van bet bedrag dezer inkomsten wordt tot grondslag genomen het gemiddeld cijfer van hetgeen in de laatste vijf
(86) laatste alinea. De hier bedoelde vergoedingen zijn het ^ in het pensioen aan het Rijk. (Zie daaromtrent de aanteekening op art. 41.)



jaren voorafgaande aan het jaar, waarin deze wet in werking treedt, of voor de onderwijzers of onderwijzeressen , die korter in dienst zijn geweest, over het kortere tijdvak, jaarlijks uit dien hoofde is genoten
De bij art. 29 der wet van 13 Augustus 1857 {Staatsblad n°. 103) bedoelde vergoedingen, die bij het in werking treden dezer wet nog over eenig aan dat tijdstip voorafgegaan tijdvak verschuldigd zijn of worden, blijven na dit tijdstip invorderbaar.
87. Bij den algemeen en maatregel van inwendig bestuur, bedoeld in art. 4 dezer wet, worden tevens de noodige voorschriften gegeven omtrent de lokalen, welke bij het in werking treden daarvan voor het geven van lager onderwijs in gebruik zijn.
88. De termijn tot het in werking brengen der voorschriften van art. 24 dezer wet toegestaan, eindigt voor de openbare school 1 Januari 1892.
De termijn tot het in werking brengen van de voorschriften van art. 23 dezer wet eindigt voor de bijzondere scholen die voor de Rijksbijdrage bedoeld bij art. 54bis in aanmerking komen op 1 Januari 1891, en die tot het in werking brengen der voorschriften van art. 24 der wet eindigt voor deze scholen op ] Januari 1899.
Voorschriften ter verzekering der geleidelijke uitvoering worden door Ons gegeven.
89. De bestaande bepalingen omtrent de examens en vergelijkende examens blijven gelden, tot dat die onderwerpen overeenkomstig deze wet op nieuw zijn geregeld, doch niet langer dan 1°. Januari 1883.
90. Thans genoten subsidiën, welke na het
(88) Zie de aanteekening op art. 85.
— alinea 3. Deze voorschriften zijn gegeven bij besluit van 18 April 1890, S. 64, die voor zooveel de bijzondere scholen betreft, tijdelijk werden aangevuld. Het besluit is onder de bijlagen opgenomen.
(89) Zie de aanteekening op art. 28, 63 en 65.
(90) Thans beteekent het oogenblik waarop de wet wordt vastgesteld. (Redev. Min. van B. Z., 2e Kamer.)
— Het artikel ziet alleen op de subsidiën die



tijdstip, waarop deze wet in werking treedt, niet meer voor het eerst zouden kunnen worden verleend, kunnen na dat tijdstip nog gedurende tien jaren, doch tot geen hooger bedrag, noch op andere voorwaarden, worden genoten.
91. Onderwijzers, niet in het bezit van den hoofdonderwijzersrang, die op het tijdstip waarop deze wet in werking treedt, uit kracht van de artt. 20 of 51 der wet van 13 Augustus 1857 {Staatsblad n°. 103), wettig aan het hoofd eener school staan, blijven bevoegd die betrekking waar te nemen.
92. De districts-schoolopzieners en de inspecteurs, die op het in art. 93 vermelde tijdstip in betrekking zijn, worden door het in werking treden dezer wet van rechtswege eervol ontslagen.
De inspecteurs, die op dat tijdstip den ouderdom van vijf en zestig jaren hebben bereikt, behouden levenslang hunne volle wedde als wachtgeld ; de inspecteurs die op dat tijdstip dien ouderdom niet hebben bereikt, hebben aanspraak op wachtgeld volgens de bepalingen van Ons besluit van 21 Juli 1869 {Staatsblad n°. 142).
93. Deze wet treedt in werking op een door Ons te bepalen tijdstip.
Behoudens de voorschriften van dezen titel vergenoten worden door de bijzondere scholen volgens de bepalingen der wet van 1857. (Redev. Min. van B. Z., 2e Kamer )
— Dit (uitkeeringen aan gemeenten tot bestrijding der jaarwedden van onderwijzers bij de lagere scholen) zijn uitkeeringen die niet vallen in de termen van dit artikel, maar geschieden uit 's Rijks schatkist. Wanueer zij steunen op een titel, zullen zij niet door deze wet vervallen, maar zooveel zij niet steunen op een titel, zullen zij wel vervallen omdat voortaan de uitkeeringen uit 's Rijks kas aan de gemeenten voor allen 30 pCt. zullen bedragen en wat de subsidie betreft zullen geregeld worden volgens art. 49; in dit laatste geval vervallen zij dadelijk bij de invoering der wet. (Redev. Min. van Binnenl. Zaken 2e Kamer.)
(93) alinea 1. Bij besluit van 5 Augustus 1880, S. 155 , bepaald op 1 November 1880.
— De wijziging in 1889 in de wet gebracht is in werking getreden op 1 Januari 1890.
— Zie betreffende de in werking treding van de



vallen met hare invoering de wet van 13 Augustus 1857 (.Staatsblad n°. 103) en alle andere het lager onderwijs betreffende algeuieene, provinciale en plaatselijke verordeningen, voor zoover zij met de voorschriften dezer wet in strijd zijn.
Lasten en bevelen, dat deze in het Staatsblad zal worden geplaatst, en dat alle Ministerieele Departementen, Autoriteiten, Colleges en Ambtenaren , wie zulks aangaat, aan de nauwkeurige uitvoering de hand zullen houden.
Gegeven op het Loo, den 17den Augustus 1878. {get.) WILLEM.
Be Minister van Binnenlandsche Zaken , (get.) Kappeyne.
{JJitgeg. 22 Aug. 1878.)
verschillende gewijzigde en nieuwe artikelen der wet van 1901, de noot onder titel VII „Overgangsbepalingen", wet 1901.



B IJ L A G E N.
Besluiten ter uitvoering: van de wet.
Besluit van den Zden Augustus 1879, S. 148, houdende bepalingen ter uitvoering van art. 4 der wet van 25 April 1879 (Staatsblad n°. 87) en art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127). {Zooals dit besluit is herzien bij besluiten van 14 October 1884, S. 216, 24 October 1884, S. 219, 24 April 1885, S. 112 en 26 Mei 1897, S. 161.)
Wij WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken, van 9 Juli 1879, litt. N, afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat de noodige bepalingen ter uitvoering van art. 4 der wet van 25 April 1879 {Staatsblad n°. 87) (1) en art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127) door Ons behooren te worden vastgesteld;
Den Raad van State gehoord (advies van den 29 Juli 1879, n°. 9);
Gelet op het nader rapport van Onzen voornoemden Minister, van 31 Juli 1879, litt. V, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan te bepalen:
1°. dat de examens, bedoeld in art. 4 der wet van 25 April 1879- {Staatsblad n°. 87) en in art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zullen worden afgenomen op gelijke wijze als de examens, bedoeld onder n°. 1 van Ons besluit van 2 Februari 1864 {Staatsblad n°. 8);
(1) Wet houdende aanvulling der wet van 2 Mei 1863, S. 50, tot regeling van het middelbaar onderwijs.



2°. dat bij het afnemen dier examens de programma's aan dit besluit gehecht, tot leiddraad zullen strekken;
3°. dat voor zooveel betreft het examen ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor het schoolonderwijs in de Fransche, Engelsche en Hoogduitsche talen, de programma's L, vastgesteld bij Onze besluiten van 2 Februari 1864 (Staatsblad n°. 8), en 11 October 1869 {Staatsblad n°. 186) vervallen; (1)
4°. dat dit besluit in werking treedt op het tijdstip, voor het in werking treden der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) door Ons te bepalen.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Het Loo, den 3den Augustus 1879.
{get.) WILLEM.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) Kappeyne.
(TJitgeg. 12 Aug. 1879.)
PROGRAMMA van het examen ter verkrijging eener akie van bekwaamheid A voor schoolonderwijs in de Fransche, Hoogduitsche of Engelsche taal, naar aanleiding van art. 4 der wet van 25 April 1879 (Staatsblad n°. 87). (2)
De vereischten zijn:
Grondige kennis van de verschillende onder-
(1) Dit nummer is aldus gewijzigd bij n°. 2 van het besluit van 14 October 1884, S. 216, terwijl bij n°. 3 van dat besluit is bepaald dat zij, die vóór 1884 de akte A, vermeld in art. 4 der wet van 25 April 1879 (Staatsblad n°. 87) hebben verkregen , bij het afleggen van een examen voor de akte B in dat wetsartikel bedoeld, vrijgesteld zijn van het onderzoek in de onderdeden , genoemd in alinea 1 en 2 van het programma voor laatstbedoelde akte.
(2) Dit programma is aldus nader vastgesteld bij besluit van 14 October 1884, S. 216.



deelen der spraakkunst vau de hedendaagsche taal.
Het maken van eene schriftelijke vertaling van een niet te gemakkelijk stuk proza uit het Nederlandsch in de vreemde taal. (Vreemdelingen die verklaren de Nederlandsche taal niet machtig te zijn, knnnen de vertaling vervangen door een opstel en eene paraphrase van een gedicht in de taal waarover het examen loopt.)
Vaardigheid in het spreken der taal; eene goede uitspraak.
Het gebruik van woordenboeken bij het examen is verboden.
PROGRAMMA van het examen,, ter verkrijging eener akte van bekwaamheid B voor schoolonderwijs in de Fransche, Hoogduitse he of Engelsche taal en letterkunde, naar aanleiding van art. 4 der wet van 25 April 1879 {Staatsblad n.° 87). (1)
De vereischten zijn:
Grondige keunis van de verschillende onderdeden der spraakkunst ook op historischen grondslag, vooral met het oog op de klankwetten , de leer der vormen en de etymologie. Kennis der stijlleer.
Het mondeling of schriftelijk vertalen van een niet te gemakkelijk stuk proza uit het Nederlandsch in de vreemde taal. (Vreemdelingen die verklaren de Nederlandsche taal niet machtig te zijn, kunnen de vertaling vervangen door een opstel en eene paraphrase van een gedicht in de taal waarover het examen loopt.)
Kennis van de geschiedenis der letterkunde, ook van haar verband met de geschiedenis van het volk.
Bekendheid met eenige der voornaamste letterkundige voortbrengselen, ook van den laatsten tijd.
Het maken van een opstel over een letterkundig onderwerp.
Vaardigheid in het spreken der taal; eene goede uitspraak.
(1) Dit programma is aldus nader vastgesteld bij besluit van 14 October 1884, S. 216.



Het gebruik van woordenboeken bij het examen is verboden.
PROGRAMMA van het examen ter verkrij-
Iging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de Fransche, lloogduitsche of Engelsche faal, naar aanleiding van art. 65 der wet tot regeling van het lager onderwijs. (1)
De vereischten zijn:
Kennis der taalregels, zoowel van de syntaxis als van de vormleer.
Het vertalen van een stuk in proza of poëzie uit de vreemde taal in het Nederlandsch.
Het vertalen van een gemakkelijk prozastnk nit het Nederlandsch in de vreemde taal.
Eenige vaardigheid in het spreken der taal; eene goede nitspraak.
Het gebruik van woordenboeken bij het examen is verboden.
PROGRA.MMA van het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de Fransche, Hoogduitsche of Engelsche taal, het handleekenen, de beginselen der landbouwkunde en de gymnastiek, naar aanleiding van art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127.)
A. Fransche, Hoogduitsche of Engelsche taal.
(Dit programma is vervangen door het hieraan voorafgaande, bij besluit van 14 October 1884, S. 216.)
B. Handteekenen.
(Dit programma is vervangen door dat vastgesteld bij besluit van 24 October 1884, S. 219.
C. Landbouwkunde. (2)
(1) Dit programma is aldus nader vastgesteld bij besluit van 14 October 1884, S. 216.
(2) Dit programma is ingetrokken en vervangen door dat vastgesteld bij besluit van 26 Mei 1897, S. 161, hierna opgenomen.



D. Gymnastiek. (1)
De vereischten zijn :
bekendheid in hoofdzaak met den bouw en de verrichtingen van het inenschelijk lichaam;
bekendheid meer in bijzonderheden met de beenderen en hunne verbindingen en met de meest belangrijke spieren , voornamelijk in verband met de meest gebruikelijke oefeningen in de gymnastiek ;
bekendheid in nuttige lichaamsoefeningen;
eenige bedrevenheid in het leiden van gymnastische oefeningen voor leerlingen van beiderlei sekse en van den leeftijd, waarop zij de school voor gewoon lager onderwijs plegen te bezoeken , inzonderheid van de navolgende oefeningen:
a. oefeningen, zonder toestelleD (zoogenaamde vrije en orde-oefeningen en gymnastische spelen);
b. oefeningen met stokken of staven, met halsters en met het (lange en korte) springtouw;
c. oefeningen met de evenwichtstoestellen, aan de horizontale ladder; aan de klimpalen en klimtouwen en in het hoog en ver springen;
bekendheid met de voorzorgen, bij het geven van gymnastiekonderwijs aan de bovengenoemde leerlingen in acht te nemen.
Voor vrouwelijke aspiranten bepaalt zich het examen tot die oefeuingen, welke geschikt kunnen worden geacht voor kinderen beneden den leeftijd van 8 jaren en voor meisjes boven dien leeftijd, die de school voor gewoon lager onderwijs bezoeken.
Besluit van den 9den Augustus 1879, S. 149, omtrent het afnemen der examens in de levende talen, waarvoor de programma's bij Koninklijk besluit van 3 Augustus 1879 {,Staatsblad n°. 148) zijn vastgesteld. Wij WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken, van 19 Juli 1879, litt. N , afdeeling Onderwijs;
(1) Dit programma is aldus nader vastgesteld bij het besluit van 24 April 1885, S. 112.



Overwegende dat het nuttig is voorschriften te geven omtrent de zamenstelling en den werkkring der commissiën, die worden belast met het afnemen der examens in de Frausche, Engelsche en Hoogduitsche talen, waarvoor de programma's bij Ons beslnit van 3 Augustus 1879 (Staatsblad n°. 148) zijn vastgesteld;
Den Raad van State gehoord (advies van den 5 Augustus 1879, n°. 4);
Gelet op het nader rapport van Onzen voornoemden Minister, van 6 Augustus 1879, litt. J, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan:
Art. 1. Tot het afnemen der examens in de Fransche, Engelsche en Hoogduitsche talen waarvoor de programma's zijn vastgesteld bij Ons besluit van 3 Augustus 1879 (Staatsblad n°. 148), worden door Onzen Minister, met de uitvoering der wetten tot regeling van het lager en middelbaar onderwijs belast, voor elke taal afzonderlijk telken jare een of meer commissiën benoemd.
2. Het getal der commissiën voor elke taal is zoodanig, dat niet meer dan honderd en vijftig candidaten door dezelfde commissie worden onderzocht. De verdeeling der werkzaamheden tusschen meerdere commissiën, zoo die er zijn, wordt door Onzen voornoemden Minister geregeld.
3. Tedere commissie bestaat uit ten minste vijf leden. Hun worden twee plaatsvervangers toegevoegd.
4. Onze voornoemde Minister wijst één van de leden der commissie tot voorzitter aan. De commissie benoemt een ander harer leden tot secretaris.
5. De voorzitter belegt vergaderingen zoo dikwijls hij het noodig acht en wijst de lokalen aan, waar de examens worden afgenomen.
6. Onze voornoemde Minister maakt telken jare door middel van de Nederlandsche Staatscourant het tijdstip bekend, waarop de verschillende commissiën hare werkzaamheden zullen aanvangen en den termijn binnen welken ieder die tot het afleggen van examens bij de commissie verlangt te worden toegelaten, zich schriftelijk bij hem zal kunnen aanmelden met overlegging der bij de wet
Lager Ondertc , 13e dr. 7



vereischte stukken en opgave welk examen hij wenscht te doen.
Voornoemde Minister zendt de bij hem ingekomen stukken aan den voorzitter van de commissie die met het afnemen van het examen belast is.
7. De secretaris der commissie geeft namens den voorzitter aan eiken candidaat kennis waar en wanneer hij tot het afleggen van examen moet verschijnen.
8. Schriftelijk werk wordt door de candidaten onder voortdurend toezicht gemaakt.
9. Het oordeel over de kennis der candidaten wordt voor ieder onderdeel van het examen uitgedrukt op zoodanige wijze als door de leden der commissie vooraf zal zijn overeengekomen.
Omtrent den nitslag van het examen wordt geene beslissing genomen dan in eene vergadering, waarin ten minste vier leden aan de stemming deelnemen. De beslissing wordt genomen bij meerderheid der uitgebrachte stemmen. Staking van stemmen geldt voor afwijzing.
10. De uitslag van het examen wordt dadelijk aan de candidaten medegedeeld; de toegekende acten van bekwaamheid worden zoo spoedig mogelijk uitgereikt.
11. Na afloop der zittingen van de commissie wordt het schriftelijk werk der candidaten met het over elk van de onderdeelen van het examen uitgesproken oordeel toegezonden aan den inspecteur van het middelbaar onderwijs of den
arrondissements schoolopziener, onder wiens ambtsgebied de candidaat woont
Het eerste geschiedt met het werk der candidaten , die examen hebben afgelegd krachtens de wet tot regeling van het middelbaar onderwijs, het laatste met dat van hen, die dit deden krachtens de wet tot regeling van het lager onderwijs.
12. Gedurende de eerste daaropvolgende drie maanden is ieder geëxamineerde bevoegd bij den in het vorig artikel bedoelden inspecteur of schoolopziener inzage te nemen vau zijn schriftelijk werk en van het over elk der onderdeelen van het examen uitgesproken oordeel. Na afloop van dezen termijn kan de inspecteur of schoolopziener het



schriftelijk werk en de verdere stukken vernietigen.
13. De commissiën tot het afnemen der examens, bedoeld in art. 1, houden twee voorloopige vergaderingen.
In de eerste voorloopige vergadering wordt onderzocht, of de stukken der candidaten, die verplicht zijn deze over te leggen. in orde zijn en bepaald hoe vele candidaten tegelijk zullen worden onderzocht en hoeveel tijd voor elk onderdeel van het examen beschikbaar zal worden gesteld.
In de tweede voorloopige vergadering stelt de commissie de opgaven vast voor het schriftelijk werk.
14. Onze voornoemde Minister wijst aan welke van de in art. 1 benoemde commissiën bevoegd zullen zijn tot het afnemen der examens, bedoeld in het laatste lid van art. 77 der wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad n°. 50).
Bij het afnemen van dergelijk examen kan de commissie zich door een of meer deskundigen doen bijstaan.
15. De commissiën zenden aan Onzen voornoemden Minister een proces-verbaal van hare zittingen, een naamlijst van de toegelaten candidaten en eene opgave van het getal der afgewezenen.
16. Dit besluit treedt iu werking op het tijdstip voor het in werking treden der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127) door Ons vast te stellen. (1)
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst, en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Het Loo, den 9den Augustus 1879.
iget.) AV I L L E M.
De Minister van Binnenlandsche Zaken> {get.) Kappeyne.
(TJitgeg. 15 Aug. 1879.)
(1) Vastgesteld op 1 November 1880.
7*



Besluit van den üsten Februari 1881, S. 26 ? houdende bepalingen nopens de bijdragen voor pensioen en de pensioenen van onderwijzers en onderwijzeressen bij openbare lagere scholen.
Wij WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onze Ministers van Financiën en van Binnenlandsche Zaken, van 29 December 1880, n°. 103, afdeeling Generale Thesaurie, en van 28 December 1880, litt. V, afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat tengevolge van de in werking treding (met 1 November 1880) van de wet van den I7den Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) de bij Onze besluiten van den 24sten Maart 1858 {Staatsblad n°. 14) en den 30sten Januari 1861 {Staatsblad n°. 6) vastgestelde bepalingen op de inning, verantwoording en. controle der bijdragen voor pensioen van onderwijzers bij openbare lagere scholen en nopens andere punten, de pensioenen dier onderwijzers betreffende, door eene nieuwe regeling moet worden vervangen;
Gezien de artt. 26, 29, 37, 40, 41, 42 en 86 der voormelde wet;
Den Raad van State gehoord (advies van den 25sten Januari 1881, n°. 6);
Gelet op het nader rapport van Onze voornoemde Ministers van Financiën , van den 3den Februari 1881, n°. 51, Generale Thesaurie, en van Binnenlandsche Zaken, van den 5den Februari 1881, n°. 432, afdeeling Onderwijs; Hebben goedgevonden en verstaan:
Art. 1. De grondslag, naar welken door onderwijzers en onderwijzeressen bij openbare lagere scholen voor pensioen is bij te dragen, bestaat uitsluitend uit het volle bedrag van ieders jaarwedde als zoodanig, verhoogd voor hen, die aan het hoofd eener school zijn geplaatst, met het bedrag van de door Gedeputeerde Staten der provincie bepaalde geldelijke waarde van het genot van vrije woning of vergoeding vau huishuur.
Het bedrag dier grondslagen wordt door Gedeputeerde Staten ter kennis van de gemeentebesturen en door deze ter kennis van de belanghebbenden gebracht.



2. De naar die grondslagen verschuldigde bijdragen voor pensioen worden voor een evenredig gedeelte bij de uitbetaling van eiken termijn op de jaarwedden der belanghebbenden ingehouden.
3. Het gezamenlijk bedrag der volgens art. 2 door elk gemeentebestuur gedane inhoudingen wordt na afloop van elk halfjaar, aangewezen op de begrootingsposten, uit welke de jaarwedden der betrokken onderwijzers en onderwijzeressen zijn gekweten en vervolgens bij een arrondissements betaalmeester gestort.
De quitantiën dier stortingen worden, met bijvoeging eener gespecificeerde aanduiding van de daarin begrepen bijdragen, aan Gedeputeerde Staten der provinciën ingezonden binnen eene maand na afloop van het halfjaar over hetwelk de inhoudingen zijn geschied. (1)
4. Vóór of op 1°. September en vóór of op 1°. Maart van elk jaar zenden Gedeputeerde Staten aan Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken lijsten in duplo tot aanwijzing, voor zooveel hunne provincie betreft, van de veranderingen, welke gedurende de met ultimo Juni en ultimo December bevorens geëindigde halfjaren in het personeel der onderwijzers en onderwijzeressen bij openbare lagere scholen en in het bedrag hunner grondslagen voor pensioen geschied zijn.
Deze lijsten worden ingericht naar het bij dit besluit gevoegde model A.
5. Gelijktijdig met de overmaking aan het Departement van Binnenlandsche Zaken van de lijsten voorgeschreven bij art. 4, zenden Gedeputeerde Staten de quitantiën bedoeld, bij art. 3, aan het Departement van Financiën, met bijvoeging van twee lijsten, waarvan een het bedrag
(1) Bij besluit van 22 Augustus 1881, n°. 40, is vrijstelling van zegelrecht verleend voor de bevelschriften meer dan ƒ 10 bedragende, door de gemeentebesturen af te geven wegens ingehouden bijdragen voor het pensioen van onderwijzers en onderwijzeressen onder voorwaarde, dat op die stukken worde aangeteekend: Vrij van zegel, ingevolge Koninklijk besluit van den 22 Augustus 1881, n°. 40.



aanwijst, door eiken belanghebbende bijgedragen, en de andere de quitantiën vermeldt, welke tot verantwoording dier bijdragen worden overgelegd.
Deze lijsten worden ingericht naar de bij dit besluit gevoegde modellen B en C.
De lijsten volgens model C worden in duplo ingezonden.
6. De controle der bij dit besluit bedoelde bijdragen voor pensioen blijft opgediagen aan den Raad van Toezicht op het pensioenfonds voor burgerlijke ambtenaren. (1)
7. Tot de uitoefening dier controle worden genoemden Raad ingezonden:
a. door het Departement van Binnenlandsche Zaken een exemplaar der lijsten, opgemaakt volgens model A;
b. door het Departement van Financiën de lijsten, opgemaakt volgens model B, vergezeld van de verklaring, dat het beloop van de daarin aangewezen bijdragen in 's Rijks kas is gestort.
8. De pensioenen, krachtens art. 37 der wet van den 17den Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) door Ons te verleenen, worden gebracht op de begrootingen voor het Departement van Binnenlandsche Zaken, bij het Departement van Financiën ingeschreven in het grootboek der pensioenen, verleend volgens art. 25 der wet van den lBden Augustus 1857 (Staatsblad n°. 103), en door de zorg van laatstgenoemd Departement op dezelfde wijze als de overige pensioenen, ten laste van den Staat uitbetaald.
Overgangsbepalingen.
9. De bij art. 4 van Ons besluit van den 24sten Maart 1858 (Staatsblad n°. 14) en art. 3 van Ons besluit van den 30sten Januari 1861 (Staatsblad n°. 6) bedoelde lijsten model B, alsmede de bij art. 7 van eerstgenoemd besluit vermelde lijsten model C, worden nog naar die modellen opgemaakt over het tijdvak van 1°. Juli tot en met ultimo October 1880 en overeenkomstig de bepalingen van eerstgenoemd besluit ingezonden.
(1) Thans: Pensioenraad voor de burgerlijke ambtenaren. (Wet van 9 Mei 1890, S. 78.)



De bij art. 4 van Ons tegenwoordig besluit bedoelde lijsten , modellen A en B, worden voor de eerste maal opgemaakt over het tijdvak van 1 November tot en met ultimo December 1880.
De stortingen, voorgeschreven bij art. 6 van Ons besluit van den 24sten Maart 1858 (Staatsblad n°. 14) en bij art. 3 van Ons tegenwoordig besluit, kunnen over de tijdvakken van 1 Juli tot en met ultimo October 1880 en van 1 November tot en met ultimo December 1880 door elk gemeentebestuur in één bedrag geschieden.
Op de vergoedingen, bedoeld bij het tweede lid van art. 86 der wet van den 17den Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), blijven de bepalingen van de artt. 11 en 12 van Ons besluit van den 24sten Maart 1858 (Staatsblad n . 14) toepasselijk.
10. Behoudens de bepalingen van het voorgaande artikel, worden Onze besluiten van den 24sten Maart 1858 (Staatsblad n°. 14) en den 30sten Januari 1861 (Staatsblad n". 6) ingetrokken.
11. Voor zooveel de bij dit besluit bedoelde bijdragen over het tijdvak van 1 November tot en met ultimo December 1880 naar een hoogeren grondslag geïnd en in 's Rijks kas overgebracht mochten zijn, dan volgens de daarvoor door Gedeputeerde Staten gemaakte bepalingen had behooren te geschieden, wordt het te veel gestorte bedrag met het verschuldigde over een la teren termijn verrekend of teruggegeven.
12. Dit besluit treedt in werking met den vijfden dag na dien zijner afkondiging.
Onze voornoemde Ministers zijn, ieder voor zooveel hem aangaat, belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk gelijktijdig in het Staatsblad en in de Staatscourant zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State en aan den Raad van Toezicht op het pensioenfonds voor burgerlijke ambtenaren.
's Gravenhage, den 8sten Februari 1881. {get.) WILLEM.
De Minister van Financiën, (gel.) Vissering. Be Min. ran IHnnmIandsche 7-aken, {get.) Six.
{JJitgeg. 22 Febr. 1881.)



model a
PROVINCIE
LIJST der gedurende het tvyeede halfjaar 18 voorgevallen veranderingen in het personeel der onderwijzers en onderwijzeressen aan openbare lagere scholen in bovenvermelde provincie en van het bedrag van de grondslagen, naar welke door hen voor pensioen wordt bijgedragen.
VROEGERE TOE-STAND. NIEUWE TOESTAND.
GESLACHT- 
• . inkomsten.
Grondslagen _ 5P 1 ydstip aan-
en Betrek- Stand- 'e Betrek- Stand-
der van Genot van Gezamenlijk mekkingen.
VOORNAMEN. king. plaats. q g . king. plaats. Jaarwedde. vnje woning of bedrag
bijdragen. <? ingang. vergoeding 0
voor huishuur. a^s grondslag, j * '
NOTA. Op deze lijsten worden eerst achtereenvolgende ingeschreven de aanstellingen van titularissen, die niet in vorige opgaven van dezelfde provincie waren aangeduid, en daarna de veranderingen in den toestand van vroeger opgegeven titularissen.
Voor de nieuw aangestelden behoeft, wat den vroegeren toestand betreft, alleen betrekking en standplaats te worden aangeduid en dit nog slechts ingeval zij uit eene andere provincie zijn overgeplaatst. De oorzaken van verandering worden aangeduid als volgt: Overlijden,
Ontslag,
Niet eervol ontslag,
Verplaatsing naar . . .
Bevordering,
Nieuwe aanstelling.
J | i I I \_ I 
Deugdelijk verklaard door ons Gedeputeerde Staten der provincie 
Te den 
Behoort bij Koninklijk besluit van 8 Februari 1881, n°. 23 (Staatsblad n°. 26).
Mij bekend,
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) Six.



MODEL B
PROVINCIE
LIJST van de over het eerst(L halfjaar 18 . . geïnde
tweede
bijdragen voor pensioen van de onderwijzers en onderwijzeressen aan de openbare lagere scholen in bovenvermelde provincie.
belang hebbenden.
betrekking. standplaats, j
grondslag
verantwoord
der
beloop.
b ij d rage.
Aanmerkingen.
I
Deugdelijk verklaard door ons Ged. Staten der provincie •
Te den 
Behoort bij Kouinklijk besluit van 8 Februari 1881, ^.^{Staatsblad n°. 26).
Mij bekend,
Be Minister van Binnenlandsehe Zaken, {(f t-) Six.
model C.
PROVINCIE
LIJST der quitantiën van in 'sRyks schatkist gedane
stortingen, wegens de over het eci8te halfjaar 18 . .
tweede
geïnde bijdragen voor pensioen van de onderwijzers en onderwijzeressen aan de openbare lage scholen in bovenvermelde provincie.
Kantoor van den betaalmeester.
Dagteekening. Nommer.
Bedrag.
Kantoor van den betaalmeester.
Dagteekening. Nommer.
Bedrag.
! P. Tr. |
I
...
Transp.
Aldus opgemaakt door ons Ged. Staten der provincie 
Te den 
Behoort bij Koninklijk besluit van 8 Februari 188], n°. 23 {Staatsblad n°. 20).
Mij bekend,
De Minister van Binnenlandsehe Zaken, {(/et.) Six.



Besluit van den kden Mei 1883, S. 41, waarbij, met intrekking der Kouinklijke besluiten van 1 Mei 1882 {Staatsblad n°. 59) en van 5 December 1882 {Staatsblad n°. 152), worden vastgesteld algerneene regelen omtrent den bouw en de inrichting vau schoollokalen.
Wij WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken, van 10 Februari 1883, afdeeling Onderwijs, n°. 115/3:
Overwegende, dat het wenschelijk is Ons besluit van 1 Mei 1882 {Staatsblad n°. 59) ter uitvoering van art. 4 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zooals het is gewijzigd bij Ons besluit vau 5 December 1882 {Staatsblad n°. 152) te herzien ;
Gezien de artt. 50 en 87 dier wet, alsmede art. 2 der wet van 25 April 1879 {Staatsblad n°. 87) en art. 1 der wet van 27 Juli 1882 {Staatsblad n°. 117);
Den Raad van State gehoord (advies van 20 Febraari 1883, n°. 15):
Gelet op de nadere rapporten van Onzen voornoemden Minister, van 24 Februari 1883, n°. 718, en van 26 April 1883, n°. 1591, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan vast te stellen de volgende „ Algerneene regelen omtrent den bouw en de inrichting van schoollokalen
§ 1. Van lokalen, te stichten of in gebruik te nemen voor openbaar lager onderwijs.
Art. 1. Bij het bestek voor den bouw eener school legt het gemeentebestuur aan den districtsschoolopziener over:
1°. een uittreksel uit de kadastrale kaart binnen een kring van 200 M. straal rondom het terrein aanwijzende het perceel met zijne naaste belendingen, zoomede de binnen dien kring gelegen inrichtingen, bedoeld bij de wet van 2 Juni 1875 {Staatsblad n°. 95);
2°. teekeningen van den platten grond, de doorsnede en het uitwendige op de schaal van 1 tot 100;
3°. eene begrooting van kosten.



Iii geval van verbouwing of uitbreiding eener school is de overlegging der sub 2". en 3°. omschreven stukken voldoende.
2. De nabijheid binnen den in art. 1 aangewezen kring van inrichtingen en plaatsen, nadeelig voor de gezondheid of belemmerend voor het ouderwijs wordt bij het stichten eener school zooveel doenlijk vermeden.
Laat het beschikbaar terrein dit toe, dan worden het schoolgebouw en de onderwijzerswoning, zoo deze daaraan verbonden is, opgericht, vrij van andere gebouwen.
3. Waar ophooging van het terrein, waarop het schoolgebouw wordt gesticht, vereischt wordt om het gebouw watervrij te maken, heeft die ophooging plaats tot ten minste 0.5 M. boven den hoogsten waterstand der omgeving.
4. Er is binnen's huis geen gemeenschap tusschen schoolgebouw en onderwijzerswoning.
5. Elk schoolvertrek wordt voor niet meer dan 100 leerlingen bestemd.
Vertrekken voor meer dan 50 leerlingen worden zoo ingericht, dat zij door eene afscheiding in twee doelmatige vertrekken kunnen worden verdeeld.
6. De vlakke inhoud van elk schoolvertrek bedraagt ten minste 0.8 M'. voor iederen leerling. De lichamelijke inhoud van elk schoolvertrek bedraagt ten minste 3.6 M'. voor iederen leerling.
De hoogte tnsschen den vloer en de zoldering bedraagt ten minste 4.5 M.
7. De afstand tusschen den werkmuur en de voorste bank is ten minste 1.3 M.; de overige gangpaden langs de muren of de afscheiding zijn ten minste 0.6 M. breed en de gangpaden tusschen de naast elkander geplaatste rijen banken hebben eene breedte van ten minste 0.4 M.
De afstand tusschen den werkmuur en de leuning der daarvan verst verwijderde banken is niet grooter dan 6.5 M.
8. De wanden van het schoolvertrek zijn licht en mat gekleurd.
De vlakken der schoolborden zijn mat.
9. Het schoolgebouw is in allen deele stevig en eenvoudig.
De buitenmuren hebben ten minste0.23 M. dikte.



10. De lichtramen worden zoo geplaatst en ingericht, dat het schoolvertrek voldoende en doelmatig verlicht zij en dat te sterk invallend licht worde getemperd.
Zij worden bij voorkeur geplaatst in den muur ter linkerzijde der leerlingen en nimmer in den werkmuur.
Het bovengedeelte der in de muren aangebrachte lichtramen moeten ten allen tijde gemakkelijk kunnen worden geopend.
11. Indien de vloer van het schoolvertrek niet geheel van hout is, behooren althans de vrije ruimte vóór den werkmuur met hout belegd en de zitbanken van voetplanken of latten voorzien te zijn.
12. De deuren van het schoolvertrek zijn niet in onmiddellijke gemeenschap met de buitenlucht.
De gangen en portalen zijn behoorlijk verlicht, ten minste 2 M. breed en niet langer dan 2.5 M.
13. De schoolbanken worden voorzien van een lendenleuning.
De schoolbanken hebben niet meer dan twee zitplaatsen.
Het tafelblad van een voldoend aantal der schoolbanken wordt ingericht voor de handwerken voor meisjes.
14. Bij elk schoolgebouw is een voldoend aantal privaten. Gebouwen, waar jongens ter school gaan, zijn bovendien van de noodige waterplaatsen voorzien.
Voor jongens en voor meisjes zijn afzonderlijke privaten ingericht.
Een getal privaten, overeenstemmende met het getal schoolvertrekken, wordt als voldoende beschouwd. Hetzelfde geldt voor de waterplaatsen. Alle privaten zijn voorzien van deuren.
Privaten en waterplaatsen, met het schoolvertrek gemeenschap hebbende, zijn daarvan gescheiden door voorportalen.
Er bestaat geen gemeenschap tusschen de privaten of de waterplaatsen onderling, noch tusschen de daarvoor geplaatste portalen, voor een jongensprivaat en de daaraangrenzende waterplaats mag een gemeenschappelijk portaal ingericht worden.



Privaten, waterplaatsen en voorportalen zijn behoorlijk verlicht en van voldoende middelen tot luchtverversching voorzien. De plaatsing der privaten en waterplaatsen moet zoodanig zijn, dat behoorlijk toezicht op gemakkelijke wijze te honden zij.
De diepte der portalen is minstens 1 M., de hoogte minstens 2.5 M. De diepte der privaten is minstens 1 M., de breedte minstens 0.8 M. De breedte der waterplaatsen is minstens 0.6 M.
15. Voldoende middelen tot verwarming en luchtverversching worden in elk schoolvertrek aangebracht. *
16. Het bergen van kleedereu in de schoolvertrekken is verboden.
Als bergplaatsen worden gebruikt gangen, portalen of daartoe ingerichte vertrekken, die behoorlijk verlicht en van luchtverversching zijn voorzien.
$ 2. Van lokalen, waar reeds openbaar lager onderwijs werd gegeven bij het in werking treden der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127.)
17. De vlakke inhoud van elk schoolvertrek bedraagt voor iederen leerling ten minste 0.65 M2., de lichamelijke inhoud ten minste 3 M3.
18. De lokalen worden vóór 1 Januari 1886 (1) in overeenstemming gebracht met de regelen, vastgesteld bij de artt. 4, 8, 10, 3de lid, 11, 13, lste en 3de lid, 14 en 15.
Art. 13, 2de lid, vindt toepassing zoodra de schoolbanken door nieuwe vervangen worden.
Van de regelen, vastgesteld bij de artt. 4 en 14, 4de en volgende alinea's kan de districtsschoolopziener ontheffing verleeuen.
§ 3. Van lokalen, te stichten of in gebruik te nemen voor openbaar middelbaar onderwijs.
19. Op deze lokalen zijn van toepassing de regelen, vastgesteld bij de artt. 2 tot en met 4, 6 tot en met 10, 12,13, lste en 2de lid, 14 en 15.
(1) De termijn is tot 1 Januari 1890 verlengd.
Besluit van 30 Augustus 1884, S. 197.



<§ 4. Van lokalen, waar reeds openbaar middelbaar
onderwijs werd gegeven bij het in werking treden der viet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127).
20. Op deze lokalen is art. 17 van toepassing. Zij worden vóór 1 Januari 1886 (1) in overeenstemming gebracht met de regelen, vastgesteld bij de artt. 4, 8, 10, 3de lid, 13, lste lid, 14 en 15;
Art. 13, 2de lid, vindt toepassing zoodra de schoolbanken door nieuwe worden vervangen.
Van de regelen, vastgesteld bij de artt. 4 en 14, 4de en volgende alinea's, kan de inspecteur van het middelbaar onderwijs ontheffing verleenen.
$ 5. Van lokalen, te stichten of in gebruik te nemen voor door gemeenten gesubsidieerd bizonder lager of voor bizonder middelbaar onderwijs.
21. De lichamelijke inhoud van elk schoolvertrek bedraagt ten minste 3 M3. voor iederen leerling.
De artt. 10, lste en laatste lid, 13, lste lid, en 15 zijn hier van toepassing.
j 6. Van lokalen, waarin reeds door gemeenten
gesubsidieerd bizonder lager of waarin bizonder ■middelbaar onderwijs werd gegeven bij het in werking treden der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127.)
22. De lichamelijke inhoud van elk schoolvertrek bedraagt ten minste 3 M3. voor iederen leerling.
De lokalen worden vóór 1 Januari 1886 (1) in overeenstemming gebracht met de bepaling van art. 15.
§ 7. Algemeene slotbepalingen.
23. Bij de toepassing der artikelen betreffende schoollokalen van middelbaar onderwijs treedt de inspecteur van het middelbaar onderwijs in de plaats van den districts-schoolopziener.
24. Op school vertrekken, uitsluitend bestemd voor onderwijs in de gymnastiek of voor labora-
(1) Zie de aanteekening op art. 18.



torium, zijn de artt. 5, 6, 7, 8, 10, 2de lid, 11, 12, en 13 niet van toepassing.
De artt. 5, 7, 8, lste lid, en 13 zijn niet van toepassing op schoolvertrekken uitsluitend bestemd voor teekenonderwijs.
25. Het hoofd der school laat in geen vertrek meer leerlingen toe dan het naar de regelen van dit besluit mag bevatten.
Ten aanzien van scholen, waar reeds onderwijs werd gegeven bij het in werking treden der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), geldt dit verbod met ingang van 1 Januari 1886. (1)
Het hoofd eener school, waarop art. 7 of art. 19 is toegepast, draagt zorg dat bij het gebruik van die school de afstanden, in art. 7 omschreven, steeds worden in acht genomen.
26. Op lokalen, gesticht of in gebruik geuomen na het in werking treden der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) en vóór het in werking treden van dit besluit, zijn de voorschriften in § 1, 3 en 5 van dit besluit van toepassing, voor zoover de daarin gestelde eischen reeds voorkwamen in Onze besluiten van 30 Augustus en 20 October 1880 {Staatsblad n°. 167 en 181).
De bouw en verbouw van scholen en onderwijzerswoningen , waarvoor de bestekken bij het in werking treden van dit besluit zijn goedgekeurd, kunnen overeenkomstig het bestek worden uitgevoerd.
27. Onze besluiten van 1 Mei 1882 {Staatsblad n°. 59) en van 5 December 1882 {Staatsblad n°. 152) worden ingetrokken.
28. Dit besluit treedt in werking op den vijfden dag na dien der dagteekening van het Staatsblad en van de Staatscourant, waarin het geplaatst is.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad en gelijktijdig in de Staatscourant zal worden geplaatst, en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Berg, den 4den Mei 1883.
{get.) WILLEM.
De Min. van Binnenl. Zaken, {get.) Heemskerk.
{TJitgeg. 12 Mei 1883.)
(1) Zie de aanteekening op art. 18.
Lager Ondertc., 13e dr. $



Besluit van den bisten October 1884, s. 219, houdende bepalingen ter uitvoering van art. 65bis der bij de wet van 11 Juli 1884 (Staatsblad n». 123) gewijzigde wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) tot regeling van liet lager onderwijs. (Zooals dit besluit laatstelijk is gewijzigd bij besluit van 27 Juni 1892, S. 164.)
Wij WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsthe Zaken, van 23 September 1884, n°. 3091/3, afdeeling Onderwijs;
Noodig oordeelende bepalingen vast te stelleu ter uitvoering van art. 65bis der wet vau 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 11 Juli 1884 (Staatsblad n". 123);
Den Raad van State gehoord i advies van den 7 October 1885, n°. 12);
Gelet op het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van 20 October 1884, n°. 3302, afdeeling onderwijs;
Hebbeu goedgevonden en verstaan: Art. 1—5. (1)
6. Het afnemen vau het examen ter verkrijging van eene akte van bekwaamheid voor huisen schoolonderwijs in het vak, onder q in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) genoemd, kan door Onzen Minister, die mtt de uitvoering der wetten op het lager en middelbaar onderwijs is belast, worden opgedragen aan eene der commissiën, bedoeld in art. 69 der wet van 2 Mei 1863 (Staatsblad n°. 50). Indien echter het getal der adspirauten dit noodzakelijk maakt, kan Onze voornoemde Minister telken jare eene of meer commissiën benoemen, uitsluitend met het afnemen van het in dit artikel bedoeld examen belast.
(1) üe artt. 1—5, bevattende bepalingen die betrekking hebben op de examens ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de vakken k en t van art. 2 der wet, zijn ingetrokken bij besluit van 27 Juni 1892, S. 164, waarbij tevens nieuwe bepalingen zijn vastgesteld.



De verdeeling der werkzaamheden tusschen meerdere commissiën, zoo die er zijn, wordt door Onzen voornoemden Minister geregeld.
7. Elke der commissiën, in de tweede zinsnede van het voorgaand artikel bedoeld, bestaat uit ten minste vier leden. Onze voornoemde Minister wijst een der leden als voorzitter aan.
Aan elke commissie kunnen twee plaatsvervangers worden toegevoegd.
8. Bij het afnemen van het examen, in art. 6 vermeld, zal als leiddraad strekken het programma B, aan dit besluit gehecht.
9. Onze voornoemde Minister maakt telken jare door middel van de Nederlandsche Staatscourant het tijdstip bekend, waarop de commissie of de commissiën, in art. 6 bedoeld, hare werkzaamheden zullen aanvangen, en den termijn binnen welken ieder, die tot het afleggen van examen bij die commissiën verlangt te worden toegelaten, zich schriftelijk bij hem zal kunnen aanmelden.
Voornoemde Minister zendt de bij hem ingekomen aanvragen aan den voorzitter van de commissie, die met het afnemen van het examen belast is.
De dag en de plaats van het examen worden door den voorzitter aan de adspiranten bekend gemaakt.
10. Het examen, in art. 6 bedoeld, wordt in het openbaar gehouden, behalve voor zoover de vrouwelijke adspiranten betreft. liet loopt voor ieder der adspiranten in ten minste drie dagen af.
1 1. Onze voornoemde Minister wijst de plaatsen aan, waar de bij dit besluit ingestelde commissiën hare zittingen zullen houden.
De lokalen, waar de examens worden afgenomen , wórden door den voorzitter van elke commissie aangewezen.
12. De voorzitter van elke der commissiën, in dit besluit bedoeld, roept de leden vóór den aanvang der examens bijeen ter plaatse, waar die zullen worden gehouden. In deze bijeenkomst wordt het plan voor de inrichting der examens vastgesteld.
8*



13. Het werk wordt door de geéxamineerden onder voortdurend toezicht gemaakt.
Zij, die zich aan eenig bedrog bij het examen schuldig maken , worden terstond afgewezen.
14. Het oordeel over de keuze en de bekwaamheid der geéxamineerden in elk vak wordt uitgedrukt door een der cijfers van 1 tot 6, aan welke de volgende beteekenis is te hechten:
6 zeer goed, 3 onvoldoende,
5 goed, 2 slecht,
4 voldoende, 1 zeer slecht.
15. Omtrent het toekennen der in het vorige artikel vernielde cijfers en den uitslag van het examen wordt bij meerderheid der uitgebrachte stemmen beslist. Staking van stemmen wordt geacht eene beslissing te zijn in den voor de geéxamineerden minst gunstigen zin.
16. De uitslag van het examen wordt dadelijk aan dc geéxamineerden, die zich ter plaatse bevinden, medegedeeld. De toegekende akten worden zoo spoedig doenlijk kosteloos uitgereikt.
17. Elke commissie zendt aan Onzen voornoemden Minister een proces-verbaal van hare zittingen, eene lijst, bevattende de namen en voornamen, de geboorte- en woonplaatsen en de dagteekeningen van geboorte der toegelaten geéxamineerden, benevens eene opgaaf van het getal der afgewezenen en van het getal dergenen, die zich tijdens het examen hebben teruggetrokken .
18. De voorzitters, de leden en de plaatsvervangende leden der commissiën , in art. 1 en in de tweede zinsnede van art. 6 bedoeld, genieten uit 's Rijks kas vacatiegelden, ten bedrage van zes gulden voor eiken dag, waarop zij het examen of een daartoe betrekkelijke vergadering der commissie bijwonen.
19. Het programma, naar aanleiding van art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), vastgesteld onder letter B bij Ons besluit van 3 Augustus 1879 {Staatsblad n°. 148), is vervallen.
20. Dit besluit treedt in werking op den vijfden dag na zijne afkondiging.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is



belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad en gelijktijdig in de Nederlandsche Staatscourant zal worden geplaatst, en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Berg, den 24sten Octobej 1884.
(ffet.) WILLE M.
Be Minister van Binnenlandsche Zaken , (get.) Heemskerk.
(TJitgeg. 4 'Nov. 1884.)
A. PROGRAMMA van de examens, ter verkrijging eener akte van bekwaamheid, voor huis- en schoolonderwijs in een of meer der vakken, onder k en t in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad u°. 127) genoemd naar aanleiding van art. 65bis van die wet, zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 11 Juli 1884 (,Staatsblad n°. 128).
De vereischten zijn:
I. Nuttige handwerken voor meisjes.
Juiste denkbeelden omtrent het geven van grondig, ook klassikaal, onderwijs in deze handwerken.
Bedrevenheid in breien, mazen, stoppen, naaien zoowel uit de hand als met eene naaimachine en knippen.
II. Fraaie handwerken voor meisjes.
Borduren, haken, breien, knoopen, guipure, kantsteken, het ontwerpen van patronen en het aangeven van de wijze, waarop eenige verschillende handwerken behooren te worden aangevangen en voltooid.
Behoort bij Koninklijk besluit van 24 October 1884, n°. 7 (Staatsblad n°. 219).
Mij bekend, l)e Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) Heemskerk.



B. PROGRAMMA van het examen, ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in het vak q, in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) genoemd, naar aanleiding van art. 65bis van die wet, zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 11 Juli 1884 (Staatsblad n°. 123).
De vereischten zijn:
Het behoorlijk vervaardigen van een geschaduwde teekening van eenvoudige voorwerpen en van een niet te samengesteld relief-ornament naar de natuur.
Kennis van de beginselen der perspectief.
Kennis van de eischen van klassikaal teekenonderwijs in het algemeen en van eene goede methode in het bijzonder.
Behoort bij Koninklijk besluit van 24 October 1884, n°. 7 (Staatsblad n°. 219).
Mij bekend, Be Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) Heemskerk.
Besluit van den Vèden Februari 1890, S. 26, ter uitvoering van artikel 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175). {Zooals dit besluit is aangevuld bij dat van 30 November 1895, S. 184.)
Wij WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken, van 24 Januari 1890, litt. A, afdeeling Algemeeue Zaken en Comptabiliteit en litt. A, afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat door Ons de noodige voor schriften moeten gegeven worden tot uitvoering van art. 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175);
Gelet op artikel 5 van laatstgenoemde wet;



Den Raad van State gehoord (advies van 11 Februari 1890, n°. 21);
Gezien het nader rapport vau Onzen voornoemden Minister, van 15 Februari 1890, n°. 898, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit en n°. 497, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan, te bepalen: Art. 1. Jaarlijks in de tweede helft der maand Januari zendt het bestuur der bijzondere lagere school, dat op de Rijksbijdrage, bedoeld bij art. 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs aanspraak maakt, aan den distriets- eo aan den arrondissements-schoolopziener in wier ambtsgebied de school gelegen is, eene opgave:
1°. van de namen, voornamen en ouderdom van de op den eersten dag dier maand aan de school verbonden onderwijzers bedoeld in art. 23 en 24 dier wet, met vermelding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten en tevens of zij aan andere scholen verbonden zijn;
2°. van het aantal kinderen dat op den vijftienden dag dier maand als werkelijk schoolgaande bekend stond, met vermelding van het aantal kinderen boven de zes jaren.
Bij opening der school in den loop van een jaar zendt het bsstuur aan den distriets- en aan den arrondissements-schoolopziener eene opgave: 1°. binnen tien dagen na die opening, van de namen, voornamen en ouderdom van de bij de opeuiug aau de school verbonden onderwijzers bedoeld in art. 23 en 24 der wet, met vermelding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten en tevens of zij aan andere scholen verbonden zijn;
2°. binnen tien dagen na den laatsten dag der maand volgende op die waarin de school geopend is, van het aantal kinderen dat op gemelden laatsten dag als werkelijk schoolgaande bekend stond, met vermelding van het aantal kinderen boven de zes jaren.
Van elke vacature en van elke verandering in het onderwijzend personeel, in het 1ste en 2de lid sub 1°. bedoeld , in den loop van het jaar voorkomende, doet het bestuur aan den distrietsen aan den arrondissements-schoolopziener mede-



deeling binnen tien dagen nadat zij is ontstaan.
De opgave in het 1ste lid bedoeld, wordt voor de eerste maal ingezonden in de maand Maart 1890 doch in stede van het aantal kinderen op 15 Januari 1890 wordt daarin vermeld het aantal kinderen dat op 31 December 1889 als werkelijk schoolgaande bekend stond, zoomede het aantal kinderen boven de zes jaren. (1)
2. Jaarlijks voor den aanvang van het schooljaar zendt het bestuur der bijzondere lagere school dat op de Rijksbijdrage, in art. 1 genoemd aanspraak maakt, aan den arrondissements-schoolopziener den rooster van lesuren ia tweevoud, voor dat schooljaar, waarop tevens de feestdagen en vacantietijden zijn vermeld.
Wordt aan de school geen onderwijs gegeven in het vak vermeld onder k van art. 2 der wet op het lager onderwijs , dan wordt op den rooster bovendien vermeld waar elders de schoolgaande kinderen voldoend onderwijs in dat vak ontvangen.
Bij opening der school in den loop van het schooljaar geschiedt de inzending van den ruoster van lesuren in tweevoud aan den arrondissementsschoolopziener ten minste tien dagen vóór die opening.
De rooster van lesuren wordt in zoodanigen vorm ingezonden dat hij tevens geschikt is om, opgeplakt, in een der school vertrekken te worden opgehangen.
De inzending van den rooster van lesuren geschiedt voor de eerste maal in de maand Maart 1890 voor het dan loopende schooljaar.
3. De arrondissements-schoolopziener zendt een exemplaar van den rooster, wanneer deze voldoet aan de eischen, gesteld in art. 54bis der wet op het lager onderwijs en art. 2 van dit
(1) De modellen voor de opgaven bedoeld in dit artikel en voor de aanvrage bedoeld in art. 6, zijn door den Minister van Binuenlandsche Zaken vastgesteld bij beschikking van 21 Februari 1890. Een exemplaar van die modellen met daarbij behoorende nota, is te verkrijgen bij den arrondissements-schoolopziener in wiens ambtsgebied de school is gevestigd.



besluit, binnen tien dagen na ontvangst terug aan het bestuur der school, na hem voor „gezien'' te hebben onderteekend, met vermelding van de dagteekening der onderteekening.
Het bestuur zendt een afschrift van den voor gezien geteekenden rooster aan den districtsschoolopziener.
Voldoet de rooster niet aan de zooeven bedoelde eischen, dan zendt de arrondissementsschoolopziener hem binnen denzelfden tijd ter wijziging aan het bestuur der school terug.
4. De arrondissements-schoolopziener zendt binnen tien dagen na afloop van elke maaud aan den districts-schoolopziener en aan den inspecteur van het lager onderwijs tot wier ambtsgebied het arrondissement behoort, eene opgave van de bijzondere lagere scholen wier rooster van lesuren in die maand voor „gezien" geteekend is teruggezonden, met vermelding van de dagteekening dier onderteekening en van de vakken waarin onderwijs wordt gegeven.
4bis. De arrondissements-schoolopziener doet binnen tien dagen na ontvangst ee'ner kennisgeving, bedoeld bij het voorlaatste lid van art. 54bis der wet tot regeling vau het lager onderwijs , zooals dat artikel is gewijzigd bij de wet van 13 September 1895 {Staatsblad n°. 159) daarvan mededeeling aan den districts-schoolopziener en aan den inspecteur van het lager onderwijs tot wier ambtsgebied het arrondissement behoort, zoo mede aan den Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs is belast.
Die mededeeling wordt zoodanig ingericht , dat blijke:
1°. de naam der instelling of vereeniging onder wier bestuur de school staat;
2°. de gemeente en de plaats in die gemeente waar de school staat;
3°. de dagteekening, waarop de vacature in het onderwijzend personeel is ontstaan, met aanduiding of die vacature geldt het hoofd deischool , dan wel een der overige onderwijzers;
4°. de dagteekening waarop van het schoolbestuur de kennisgeving is ontvangen dat niet



is voldaan aan de voorwaarde vervat in het 2de lid sub c van bovengenoemd wetsartikel. (1) 5. De districts-schoolopziener zendt jaarlijks in de maand Januari aan Onzen Minister die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs is belast, aan Gedeputeerde Staten in de provincie en aan den inspecteur van het lager onderwijs eene opgave van de bijzondere lagere scholen binnen zijn ambtsgebied, wier besturen in het voorafgaande jaar hebben voldaan aan de bij artikelen 1 en 2 van dit besluit gegeven voorschriften.
Die opgave wordt zoodanig ingericht dat blijke :
1°. de naam der instelling of vereeniging;
2°. de vakken waarin ouderwijs is gegeven, en zoo daaronder niet behoort het vak, vermeld onder k van art. 2 der wet, waar elders de schoolgaande kinderen daarin voldoende onderwijs hebben ontvangen ;
3°. of voldaan is aan het bepaalde bij art. 5kbis, sub 3, der wet tot regeling van het lager onderwijs ;
4°. het aantal kinderen dat op den vijftienden dag der maand Januari van het voorafgaande jaar en , wanneer de school in den loop van dat jaar is geopend, dat op den laatsten dag der maand volgende op die waarin de opening plaats had, als werkelijk schoolgaande bekend stond, met vermelding van het aantal kindereu boven de zes jaren;
5°. de namen en voornamen en ouderdom der onderwijzers, bedoeld bij de artt. 23 en 24 der wet tot regeling van het lager onderwijs in het voorafgaande aar aan de school verbonden geweest, met aanduiding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten , het tijdvak gedurende hetwelk zij werkzaam zijn geweest en tevens of zij aan andere scholen verbonden waren;
6°. of gebleken is dat de school als winstgevend bedrijf gehouden wordt.
De opgave in dit artikel bedoeld, wordt voor de eerste maal ingezonden in de maand Januari 1891 , doch in stede van het aantal leerlingen
(1) Dit artikel is hier ingevoegd bij besluit van 30 November 1895, S. 184.



op 15 Januari 1890 wordt daarin vermeld het aantal kinderen dat op 31 December 1889 als werkelijk schoolgaande bekend stond , zoomede het aantal kinderen boven de zes jaren.
6. De door het bestuur, dat op eene Rijksbijdrage , krachtens art. 54£w der wet tot regeling van het lager onderwijs aanspraak maakt, aan Gedeputeerde Staten overeenkomstig dat wetsartikel, jaarlijks in de maand Jannari te zenden aanvrage, moet bevatten:
1°. den naam der instelling of vereeniging die rechtspersoonlijkheid bezit en onder wier bestuur de school staat waarvoor de aanvrage geschiedt.
Is de instelling of vereeniging krachtens de wet van 22 April 18o5 (Staatsblad n . 32) bij Koninklijk besluit erkend, dan wordt nevens de dagteekening en het nummer van dat besluit vermeld de dagteekening en het nummer der Staatscourant waarin de goedgekeurde statuten dier instelling of vereeniging of wijziging of veranderingen daarin zijn openbaar gemaakt;
2°. de vakken waarin aan de school onderwijs is gegeven en indien daaronder niet behoort het vak vermeld onder h van art. 2 der wet, waar elders de schoolgaande kinderen daarin voldoend onderwijs hebben ontvangen en voorts de verklaring dat voldaan is aan het voorschrift van art. bkbis sub 3 ;
3°. het aantal kinderen dat op den vijftienden Januari van het voorafgaande jaar en , wanneer de school in den loop van dat jaar is geopend, dat op den laatsten dag der maand, volgende op die waarin de opening plaats had , als werkelijk schoolgaande bekend stond met vermelding van het aantal kinderen boven de ze6 jaren ;
4°. het bedrag van de opbrengst der schoolgelden in zijn geheel alsmede per leerling en per jaar;
5°. de namen en voornamen en ouderdom der onderwijzers bedoeld bij de artt. 23 en 24 der wet tot regeling van het lager onderwijs in het voorafgaande jaar aan de school verbonden geweest, met aanduiding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten, het tijdvak gedurende hetwelk zij in dat jaar aan de school werkzaam zijn geweest



en tevens of zij aan andere scholen verbonden waren, alsmede het bedrag waarop het bestuur meent voor elk dier onderwijzers en in het geheel aanspraak te kunnen maken;
6°. eene verklaring van het bestuur dat de school niet wordt gehouden als winstgevend bedrijf.
In de eerst in te zenden aanvrage, dat is die betreftende het jaar 1890, waarvan de inzending aan Gedeputeerde Staten in de provincie overeenkomstig art. 54bis der laatstgenoemde wet moet geschieden in de maand Januari 1891 , wordt voor scholen bij den aanvang van het dienstjaar 1890 bestaande, in afwijking van het bepaalde sub 3°. van dit artikel, vermeld het aantal kinderen dat op 31 December 1889 als werkelijk schoolgaande bekend stond, zoomede het aantal kinderen boven de zes jaren. (1)
7. Alvorens te beslissen of de school voldoet aan de bij de wet gestelde eischen en voorwaarden onderwerpen Gedeputeerde Staten de ingediende aanvrage aan een nauwkeurig onderzoek, treden, voor zooveel noodig, in overleg met het betrokken schooltoezicht en winnen bij het bestuur dat op eene Rijksbijdrage aanspraak maakt, al de inlichtingen in, die zij met betrekking tot de punten a—d in art. 54bis vermeld , noodig oordeelen.
Wanneer de door Gedeputeerde Staten genomen beslissing op andere gegevens berust dan die reeds verstrekt zijn door den betrokken districtsschoolopziener ingevolge art. 5, worden deze medegedeeld aan Onzen Minister die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs is belast, alsmede aan den inspecteur van het lager onderwijs, bij de kennisgeving van het besluit, bedoeld in art. 54bis, 6de lid.
8. Nadat de termijn van dertig vrije dagen, bij art. 54bis gesteld, is verstreken, zonder dat van de beslissing van Gedeputeerde Staten op de aanviage van het bestuur om eene Rijksbijdrage krachtens evengemeld wetsartikel bij Ons in beroep is gekomen , wordt door Onzen Minister met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs belast, de uitkeering bepaald van de
(1) Zie de aanteekening op art. 1.



som waarop het bestuur volgens die beslissing aanspraak heeft.
Hetzelfde heeft plaats bijaldien de beslissing van Gedeputeerde Staten bij Ons in beroep wordt gehandhaafd of bij Ons in beroep genomen besluit een Rijksbijdrage aan eene bijzondere lagere school wordt toegekend.
9. De opgaven en aanvrage in dit besluit vermeld, worden opgemaakt in den vorm door Onzen voornoemden Minister te bepalen.
10. Waar in dit besluit van onderwijzers gesproken wordt, zijn hieronder onderwijzeressen begrepen.
11. Dit besluit treedt in werking met den vijfden dag na de afkondiging.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad en gelijktijdig in de Staatscourant zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State en aan de Algemeene Rekenkamer.
Het Loo, den 19den Februari 1890.
(get.) WILLEM.
Be Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) Mackay.
(JJitgeg. 21 Febr. 1890.)
Besluit van den Zden April 1890, S. 34, houdende voorschriften ter uitvoering van art. 12, 3de lid, sub 2°. der wet tot regeling van het Jager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175). (Zooals dit besluit is gevïijzigd bij besluit van 30 November 1895, S. 183.)
Wij WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken, van 11 Februari 1890, n°. 469, afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat ter uitvoering van art. 12, 3de lid, sub 2°. der wet tot regeliug van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175), door Ons de regelen eu voorwaarden moeten worden



vastgesteld, volgens welke eene Rijksbijdrage kan worden verleend aan normaallessen eu aan hoofden van scholen, voor elk der door hen opgeleide personen , die de akte, bedoeld in art. 56 onderga:, hebben verkregen;
Den Raad van State gehoord (advies van den 11 Maart 1890, n°. 12);
Gezien het nader rapport van Onzen voornoemden Minister, van 29 Maart 1890, n°. 971, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan te bepalen :
Art. 1. Jaarlijks, in de maand December, wordt door Ons, tot een maximum van vijfhonderd gulden, het bedrag der Rijksbijdrage vastgesteld, dat aan gemeentelijk en aan bijzondere normaallessen en aan hoofden van scholen zal worden verleend voor elk der door hen in den loop van het daaropvolgende jaar ter opleiding tot onderwijzer aan te nemen personen, nadat deze de akte, bedoeld in art. 56 onder a der wet tot regeling van het lager onderwijs, zullen hebben verkregen.
Voor hen, die bij het in werking treden van dit besluit ter opleiding tot onderwijzer zijn en die in den loop van 1890 zullen worden aangenomen , wordt het bedrag der Rijksbijdrage door Ons vastgesteld vóór 1 Mei 1890.
Onze in dit artikel bedoelde besluiten worden in de Staatscourant openbaar gemaakt.
2. Om voor de Rijksbijdrage in aanmerking te komen wordt vereischt dat de personen die de akte van bekwaamheid als onderwijzer hebben verkregen :
1°. bij den aanvang der opleiding hun vijftiende jaar waren ingetreden;
2°. gedurende ten minste twee jaren onafgebroken zijn opgeleid;
3°. voor het geval de opleiding door het hoofd eener school geschiedt:
a. gedurende ten minste twee jaren onmiddellijk voorafgaande aan het afgelegd examen onafgebroken op den voet van artikel 8 der wet tot regeling van het lager onderwijs in de school als kweekelingen waren toegelaten; of
b. gedurende ten minste twee jaren onrnid-



dellijk voorafgaande aan het volbrcngeu van den negentienjarigen leeftijd , onafgebroken op den voet van artikel 8 der wet tot regeling van het lager onderwijs als kweekeling in de school waren toegelaten en het examen is afgelegd binnen dertien maanden daarna. De tijd, verloopen tusschen den dag, waarop de negentienjarige leeftijd werd volbracht en het afgelegd examen , komt voor de bepaling van het bedrag der Rijksbijdrage niet in aanmerking. (1)
3. De besturen van gemeenten die normaallessen doen geven, die van bijzondere normaallessen en de hoofden der scholen door wie een of meer personen ter verkrijging eeuer akte van bekwaamheid als onderwijzer worden opgeleid, en die voor het ontvangen eener Rijksbijdrage in aanmerking wenschen te komen, doen hiervan kennisgeving aan den arrondissements-schoolopziener vóór 1 Juli 1890 of binnen een maand nadat de lessen zijn aangevangen.
4. De kennisgeving in het vorige artikel bedoeld, gaat vergezeld van eene lijst, waarvan het model door Onzen Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs is belast, wordt vastgesteld, bevattende naam en voornaam van den persoon die wordt opgeleid, den datum en de plaats zijner geboorte en het tijdstip waarop hij tot de normaallessen of in de school als kweekeliug toegelaten, de lesseu heeft aangevangen, alsmede de tijdstippen waarop en de plaats waar de lessen worden gegeven.
Bij aanneming van nieuwe kweekelingen wordt genoemde lijst aan den arroudissements-schoolopziener gezonden binnen acht dagen na hunne toelating tot de lessen.
5. De arrondissements-schoolopziener, bij wien de lijsten bedoeld in art. 4 zijn ingekomeu , houdt toezicht over de lessen en doet daarvan jaarlijks in de maand Januari verslag aan Onzen voornoemden Minister, door tusschenkomst van den districts-schooiopziener.
6. Het bestuur der normaallessen en de hoofden
(1) Sub 3°. van dit artikel is aldus nader vastgesteld bij besluit van 30 November 1895, S. 183.



der scholen, door wie de opleiding heeft plaats gehad en die op een Rijksbijdrage aanspraak maken, zenden binnen veertien dagen nadat de opgeleide persoon de akte van bekwaamheid als onderwijzer heeft verkregen , aan den arrondissements-schoolopziener eene aanvrage tot uitkeering der bijdrage met bijvoeging der verkregen akte en van eene verklaring betreffende het tijdvak gedurende hetwelk de opleiding onafgebrokeu is geschied.
Binnen eene maand nadat de examens tot het verkrijgen der bedoelde akte zijn afgeloopen, zendt de arrondissements-schoolopziener , door tusschenkomst van den districts-schoolopziener, aan Onzen voornoemden Minister dc bij hem ingekomen aanvragen en bijlagen, vergezeld van een rapport omtrent de gedane aauvragen.
Onze voornoemde Minister stelt de som vast waarop het bestuur der normaallessen of het hoofd der school aanspraak heeft.
7. Indien blijkt dat de persoon, die in het bezit der akte van bekwaamheid gesteld is, achtereenvolgens aan verschillende gemeentelijke en bijzondere normaallessen in verschillende scholen van de daaraan verbonden hoofden of van verschillende hoofden in dezelfde school zijne opleiding heeft ontvangen, is Onze voornoemde Minister bevoegd de Rijksbijdrage te splitsen naar gelang van den tijd der opleiding.
8. Uitkeering van bijdragen op den voet van dit besluit geschiedt voor de eerste maal wegens akten, in den loop van 1892 verkregen.
9. Waar in dit besluit van onderwijzers gesproken wordt, zijn hieronder onderwijzeressen begrepen.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de nitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad vaD State en aan de Algemeene Rekenkamer.
Het Loo, den 3den April 1890.
{get.) WILLEM.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) de Savornin Lohman.
(TJitgeg. 9 April 1890.)



Besluit van den \%den April 1890, S. 64, houdende voorschriften ter uitvoering van artikel 24 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175). Wu WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 5 Maart 1890, n°. 824, afdeeling Onderwijs:
Overwegende, dat door Ons de noodige voorschriften moeten gegeven worden ter geleidelijke uitvoering van artikel 24 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (.Staatsblad n°. 175);
Gelet op de artikelen 54öis en 88 der genoemde wet;
Den Raad van State gehoord (advies van den 1 April 1890, n°. f2);
Gezien het nader rapport van Onzen voornoemden Minister, van 15 April 1890, n°. 1361, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan te bepalen:
§ 1. Van de openbare scholen.
Art. 1. Op 1 Januari 1891 behooren in dienst te zijn gesteld aan scholen met:
41—90 leerlingen . . . één onderwijzer.
—1^9 „ ... twee onderwijzers. 200—254 „ ... drie „
255—309 „ ... vier „
310—419 „ ... vijf en verder voor elk zeventigtal leerlingen boven de 419 een onderwijzer meer.
Onder deze onderwijzers zijn de hoofden van scholen niet begrepen.
Op 1 Januari 1892 behoort aan alle openbare lagere scholen het volle getal der bij het eerste en tweede lid van artikel 24 der wet tot regeling van het lager onderwijs gevorderde onderwijzers verbonden te zijn.
§ 2. Van de bijzondere scholen.
2. Aan de bijzondere lagere scholen, die voor de Rijksbijdrage bedoeld in art. 64-bis der wet tot regeling van het lager onderwijs in aanmerking Lat/er Onderw.t 13ö (Ir.



komen, wordt voor het aantal schoolgaande kinderen het aantal onderwijzers gevorderd in onderstaande tabel vermeld.
Gevorderd aantal onderwijzers op
Aantal 
leerlingen. T Jall. l jaD. 1 Jan. 1 Jan.
1894. 1895. 1897. 1899.
41—90 . . 1 1 1 1
91—144 . . 1 2 2 2
145—199 . . 2 2 3 8
200—254 . . 2 3 4 4
255—309 . . 3 3 4 5
310—364 . . 3 4 5 6
365—419 . . 4 5 6 7
420—474 . . 5 6 7 8
475—529 . . 6 7 8 9
Aan scholen met meer dan 529 leerlingen wordt op 1 Januari 1894 voor elk tachtigtal, op 1 Januari 1895 voor elk zeventigtal, op 1 Januari 1897 voor elk zestigtal en op 1 Januari 1899 voor elk vijf en vijftigtal leerlingen boven de 474 een onderwijzer meer vereischt.
Onder de onderwijzers in dit artikel bedoeld zijn de hoofden van scholen niet begrepen. (1)
3. Ons besluit van 3 October 1884 {Staatsblad n°. 207) wordt ingetrokken.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Het Loo, den 18den April 1890.
(ffet.) W I L L E M.
Be Minister van Binnenlandsche Zaken, (ffel.) de Savornin Lohman.
(Uitgeg. 22 Ayril 1890.)
(I) Dit besluit werd aangevuld voor zooveel de bijzondere scholen betreft, bij besluiten van 20 December 1893, S. 215, 24 December 1894, S. 238, 23 December 1895, S. 226, 28 December 1896, S, 231 en 24 December 1897, S. 265. Deze besluiten waren van tijdelijken aard en zijn thans vervallen.



Besluit van den 29 Juni 1890, S. 97, tot vaststelling der regelen voor de Rijksnormaallessen, bedoeld in art. 12 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175). (.Zooais dit besluit is gewijzigd bij besluiten van 27 Juli 1896, S. 142 en 14 ^r*7 1898 , S. 108.)
Wu WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onzen Miuister van Binnenlandsche Zaken, van 26 Maart 1890, n°. 5623 , afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat volgens art. >2 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), de inrichtingen der Rijksnormaallessen tot opleiding van onderwijzers en onderwijzeressen bij algemeenen maatregel van bestuur moet worden geregeld;
Den Raad van State gehoord (advies van den 22 April 1890, n°. 18);
Gezien het nader rapport van Oazen voornoemden Minister, van 25 Juni 1890, n°. 2203, afdeeling ouderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan :
1°. vast te stellen de Regelen voor de Rijksnormaallessen ter opleiding van onderwijzers en onderwijzeressen , zooals die bij dit besluit zijn gevoegd ;
2°. te bepalen, dat de sub 1°. bedoelde regelen van 1 September 1890 af van kracht zullen zijn.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Het Loo, den 29sten Juni 1890.
(get.) WILLEM.
De Minister ran Binnenlandsche Zaken, (get.) de Savounix Lohman.
t Uitgeg. 10 Juli 1890.)
REGELEN voor de Rijksnormaallessen ter opleiding van onderwijzers en onderwijzeressen.
§ 1. Algemeene bepalingen.
Art. 1. Van Rijkswege worden normaallessen
9*



gegeven voor de opleiding van onderwijzers en onderwijzeressen.
2. De cursus der normaallessen is vierjarig; in vier klassen, elk van één jaar, verdeeld.
Het schooljaar loopt van 1 April tot 31 Maart.
Zoo noodig wordt aan de normaalinrichting eene voorbereidende klasse toegevoegd.
3. De normaallessen zijn in twee rangen verdeeld, volgens aanwijzing door den Minister van Binnenlandsche Zaken.
Aan die van den tweeden rang wordt op den voet van de bij deze Regelen behoorende tabel der lesuren B, onderwijs gegeven in de vakken vermeld in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (iStaatsblad n°. 127), zooals dit artikel luidt na de daarin bij de wet van 8 December 1889 (iStaatsblad n°. 175) gebrachte wijzigingen onder a—j, en in de beginselen van onderwijs en opvoeding; waar vrouwelijke kweekelingen de lessen volgen tevens in het vak, genoemd onder k, in artikel 2 der wet.
Aan die van den eersteu rang op den voet van de tabel der lesuren A in dezelfde vakken benevens in dat, vermeld onder p, en in eene der drie levende talen, in dat artikel genoemd.
Bovendien wordt aan alle inrichtingen, waar de hiertoe noodige leerkrachten beschikbaar zijn, onderwijs gegeven in de gezondheidsleer, en wel voornamelijk de leer der middelen tot bestrijding van het alcoholisme. Het aantal ureu, gedurende welke, en de klasse, waarin dat onderwijs zal worden gegeven, worden voor iedere inrichting door voornoemden Minister bepaald.
Voornoemde Minister bepaalt tevens in hoeverre voor iedere norinaalinrichting afzonderlijk wijziging in de lesuren, voor de andere vakkeu in de bij dit besluit behoorende tabellen bestemd, kan worden toegestaan. (1)
4. Waar in deze regelen van onderwijzers gesproken wordt, zijn onderwijzeressen hieronder begrepen.
5. Tijd en duur der vacantiën worden, ouder
(1) Dit artikel is aldus gewqzigd bij besluit van 14 April 1898, S. 108.



goedkeuring van den districts-schoolopziener, bepaald door den directeur. Gezamenlijk duren de vacantiën, behoudens vergunning van Onzen voornoemden Minister, niet langer dan zes weken in het jaar.
§ 2. Van de directeur en de onderwijzers.
6. De onderwijzers worden door Onzen voornoemden Minister, den districts-schoolopziener gehoord, benoemd, geschorst en ontslagen. De districts-schoolopziener zendt zijn hiertoe betrekkelijk advies aan Onzen voornoemden Minister toe, nadat door hem de arroudissements schoolopziener is geraadpleegd. (2)
Zij genieten eene jaarlijksche Rijkstoelage waarvan het bedrag door Onzen voornoemden Minister wordt vastgesteld.
7. Een van de onderwijzers wordt, op de wijze in artikel 6, alinea 1, bedoeld, tot directeur benoemd.
Hij zorgt dat de lessen geregeld naar de voorschriften gegeven worden en is met het beheer belast, onder toezicht van den districts-schoolopziener, wien de arrondissements-schoolopziener daarbij zijne medewerking verleent.
De directeur zorgt in overleg met den arrondissements-schoolopziener, dat de kweekelingen der laatste twee jaren zooveel mogelijk gelegenheid hebben zich, met inachtneming van de voorschriften van artikel 8 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zooals dat artikel luidt na de daarin bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175) gebrachte wijzigingen, in het onderwijs te oefenen.
Onze voornoemde Minister wijst, op voordracht van den districts-schoolopziener, den onderwijzer aan die, bij afwezigheid of ontstentenis van den directeur, dezen vervangt.
8. De directeur geeft aan den inspecteur, den districts- en den arrondissements-schoolopziener alle verlangde inlichtingen, de normaallessen be-
(2) Dit lid is aldus nader vastgesteld bij besluit van 27 Juli 1896, S. 142.



treffende, en aan den districts-schoolopziener onmiddellijk kennis van alles wat voorziening vereischt.
9. De directeur houdt een register in triplo, waarin bij het einde van elk kwartaal eeue beoordeeling der kweekelingen ten opzichte van gedrag, vlijt en vorderingen bij de verschillende lessen gedurende dat tijdperk in cijfers wordt aangeteekend. Ée'n dezer registers is voor den districts-, één voor den arrondissements-schoolopziener bestemd. Vóór het einde van ieder kwartaal zenden deze hun register ter invulling aan den directeur.
De registers worden van Rijkswege verstrekt.
10. Vóór 15 April van elk jaar zendt de directeur aan den inspecteur een beredeneerd verslag omtrent den toestand der normaal-inrichting gedurende het afgeloopen schooljaar en geeft daarvan afschrift aan den districts- en aan den arrondissements-schoolopziener.
11. De directeur zorgt, indien daartoe zijne tusschenkomst ingeroepen wordt, voor eene goede huisvesting en verpleging der kweekelingen. Hij houdt toezicht op de kosthuizen en op het gedrag der kweekelingen, zoo in als buiten de lessen.
De onderwijzers zijn den directeur in het toezicht op de kweekelingen behulpzaam.
12. De onderwijzers volgen bij het onderwijs de voorschriften van den directeur. Zij verzuimen of verzetten geen lessen dan met zijne toestemming. In geval van ziekte geven zij hem daarvan kennis.
Voor afwezigheid gedurende één tot drie lesdagen behoeft een onderwijzer de toestemming van den directeur; voor afwezigheid gedurende vier tot zes lesdagen die van den districts-schoolopziener; voor langere afwezigheid die van Onzen voornoemden Minister. De directeur behoeft voor afwezigheid gedurende één tot zes dagen de toestemming van den districts-schoolopziener; voor langere afwezigheid die van Onzen voornoemden Minister.
In geval van ziekte geeft hij daarvan kennis aan den districts-schoolopziener.
1 3. Gedurende afwezigheid of ontstentenis van een onderwijzer nemen de overigen, volgens aanwijzing van den directeur, zooveel mogelijk de lessen waar.



14. Eene vergadering van directeur en onderwijzers heeft ten minste eenmaal 's jaar8 plaats en verder zoo dikwijls de directeur die noodig acht, of hij daartoe van ten minste twee onderwijzers een met redenen omkleed schriftelijk verzoek ontvangt.
In het laatste geval wordt de vergadering belegd binnen acht dagen nadat het verzoek is ingekomen. Van deze vergaderingen wordt tijdig kennis gegeven aan den districts- en aan den arrondissements-schoolopziener, met vermelding der zaken die te behandelen zijn.
De vergadering van directeur en onderwijzers benoemt bij den aanvang van het schooljaar een der leden tot secretaris gedurende dat tijdperk.
15. Jaarlijks in de maand Januari wordt in eene vergadering van directeur en onderwijzers het programma der lessen voor het volgende schooljaar opgemaakt en vóór 1 Februari door den directeur in duplo aan den districts-schoolopziener gezonden, die het, vergezeld van zijne op of aanmerkingen, vóór 15 Februari aan de goedkeuring van Onzen voornoemden Minister onderwerpt.
Dit programma vermeldt het aantal uren wekelijks voor elk vak bestemd, de namen van de onderwijzers die de lessen geven, de te gebruiken boeken en deu omvang van het onderwijs in de verschillende vakken in elke klasse.
De directeur zendt aan den districts- en aan den arrondisseicents-schoolopziener ieder een afschrift van het goedgekeurde programma.
16. De directeur is belast met de zorg voor de bibliotheek en de leermiddelen; hij maakt daarvan een catalogus en houdt die geregeld bij.
Geen aankoopen of bestellingen geschieden dan met voorkennis van den districts-schoolopziener.
§ 3. Van de kweekelingen.
17. Jaarlijks vóór 1 Maart wordt door den directeur, na oproeping in een of meer dagbladen, de gelegenheid tot inschrijving van nieuwe kweekelingen opengesteld.
18. Wie tot de normaallessen wenscht toegelaten te worden, moet op 1 April den leeftijd



van 14 jaar; voor de voorbereidende klasse den leeftijd van 12 jaar bereikt hebben.
Hij legt over:
1°. zijne geboorte-akte;
2°. een of meer getuigschriften, waaronder, zoo hij bij eene lagere school werkzaam is geweest, een getuigschrift van het hoofd dier school;
3°. eene verklaring van ouders of voogden, dat zij voornemens zijn hem voor het onderwijs bestemmen.
19. Op een door den districtsschoolopziener, in overleg met den directeur te bepalen dag, leggen de ingeschrevenen een examen af ten blijke dat zij het onderwijs met vrucht kunnen volgen.
Dit examen bepaalt zich tot de vakken a—i van art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (.Staatsblad n°. 127), zooals dat artikel luidt na de daarin bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175) gebrachte wijzigingen, en wordt ten overstaan van den districts-schoolopziener door directeur en onderwijzers afgenomen.
Zij besluiten bij volstrekte meerderheid wie als kweekeling zullen worden toegelaten. Staking van stemmen verhinder de toelating.
20. De toelating geschiedt in den regel bij het begin van den cursus.
Indien tusschentijds kweekelingen zich aanmelden, beslist de districts-schoolopziener, op voorstel van den directeur, of er redenen bestaan om, na afgelegd examen, van dien regel af te wijken.
21. Zij die, zonder het onderwijs aan de normaalinrichting te hebben bijgewoond, tot eene der hoogere klassen wenschen te worden toegelaten, leggen een examen af ten blijke dat zij in staat zijn het onderwijs in die klasse met vrucht te volgen.
De bepalingen van de artikelen 19 en 20 zijn ook op dit examen van toepassing.
22. Jaarlijks, bij het einde van den cursus, wordt in eene vergadering van directeur en onderwijzers bepaald welke kweekelingen tot eene hoogere klasse zullen overgaan. Het besluit wordt bij volstrekte meerderheid van stemmen genomen. Staking van stemmen verhindert den overgang.
23. Aan kweekelingen der' Rijksnormaallessen



kan in "bijzondere gevallen door Onzen voornoemden Minister eene jaarlijksche Rijkstoelage worden verleend, tot een door hem te bepalen bedrag. Boeken en leermiddelen kunnen hun kosteloos verstrekt worden.
24. Gevallen van ziekte uitgezonderd, mogen de kweekelingen, zonder toestemming van den directeur, geen lessen verzuimen. Van elke verhindering wegens ziekte wordt hem zoo spoedig mogelijk kennis gegeven. Een attest van den geneesheer moet worden overgelegd, indien de ziekte langer dan tien dagen duurt.
25. Hun die zich schuldig maken aan onbetamelijk gedrag, gebrek aan ijver, herhaald plichtverzuim , kan het bijwonen der lessen voor ten hoogste veertien dagen door den directeur worden ontzegd. Acht de directeur of een van de onderwijzers verwijdering voor langeren tijd of voor altijd noodzakelijk, dan wordt zoodanig voorstel in eene vergadering van directeur en onderwijzers behandeld en daarop een besluit genomen.
Dit met redenen te omkleeden besluit wordt door den directeur aan den districts-schoolopziener ter goedkeuring gezonden.
Eerst nadat deze verleend is kan het uitvoering erlangen.
Moet een kweekeling, die in het genot eener Rijkstoelage is, voor altijd verwijderd worden, dan wordt het besluit der vergadering door den districtsschoolopziener, vergezeld van zijn advies, aan de goedkeuring van Onzen Minister onderworpen.
§ 4. Van het toezicht.
26. Met het toezicht over de Rijksnormaallessen is de districts-schoolopziener belast, tot wiens ambtsgebied de inrichtingen behooren.
27. De inspecteur roept eenmaal 'sjaars de districts-schoolopzieners binnen den kring zijner inspectie bijeen , ter bespreking van de belangen der Rijksnormaallessen in hun ambtsgebied.
Behoort bij Koninklijk besluit van 29 Juni 1890, n°. 16 (Staatsblad n°. 97).
Mij bekend, De Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) dk Savornin Lohman.



TABEL A, bedoeld in artikel 3 dei Regelen, behoorende bij het Koninklijk besluit van 29 Juni ]890, n". 16 {Staatsblad n°. 97). {Zooals deze tabel is gewijzigd bij besluit van 14 April 1898, S. 108.)
VAKKEN.
Nederlaudsche taal, lezen en schrijven Vaderlandsche geschiedenis . .
Aardrijkskunde 
Rekenkunde 
Kennis der natuur 
Zang 
Handteekenen 
Gymnastiek 
Nuttige handwerken voor meisjes .
Fransche taal 
Wiskunde 
Paedagogiek 
Getal uren
Eerste klasse. Tweede klasse.
Derde klasse. Vierde klasse. Geheel getal lesuren
| 4 i 4 3 3 14
lil 2 2 6
2 2 1 1 6
2 12 2 2 8
2 | 2 2 2 6
1 I 1 lT 1 2
2 | 2 2:2 4
1 | 1 1 1 1 3
2 i 2 2 | 2 4 2:2 2 2 6
2 2 2 6
» ! „ j 2 ! 3 5
8 —j - 7 
11 13 15 16 70
Mij bekend,
De Minister van Binnenl. Zaken, {ffet.) de Savornin Lohman.
1 A B E L B, bedoeld in artikel 3 der Kegelen, behoorende bij het Koninklijk besluit van 29 Juni 1890, n". 16 {Staatsblad nü. 97). {Zooals deze tabel is gewijzigd bij besluit van 14 April 1898, S. 108.)
VAKKEN.
Nederlaudsche taal, lezen en schrijven. Vaderlandsche geschiedenis .
Aardrijkskunde 
Rekenkunde 
'Kennis der natuur 
Zang 
Handteekenen 
Gymnastiek 
Nuttige handwerken voor meisjes . Paedagogiek 
Getal uren
Eerste , klasse.' Tweede klasse. Derde klasse, j
Vierde klasse.|
Geheel > getal
4 4 3 3 14
112 2 6
2 2 11 6
2 ; 2 2 2 8
2 | 2 2 2 6
1 | 1 1 | l 2
2 | 2 2 | 2 4
1 1 1 1 2
2 2 2 2 4
. I . 2 3 5
8 6 
9 9 12 13 57
Mij bekend,
De Minister van Bmnenl. Zaken, (get.) de Savornin Lohman.



Besluit van den 13den September 1890, s. 154, ter uitvoering van art. 45 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175).
Wij WILLEM III, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken, van 7 Augustus 1890, n". 41603, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit;
Ovei wegende, dat door Ons voorschriften moeten gegeven worden tot uitvoering van art. 45 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175);
Gelet op art. 5 van laatstgenoemde wet; Den Raad van .State gehoord (advies van den 2 September 1890, n°. 29);
Gezien het nader rapport van Onzen voornoemden Minister, van 9 September 1890, n°. 4999, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit; Hebben goedgevonden en verstaan te bepalen : Art. 1. Jaarlijks in de eerste helft der maand Februari doen Gedeputeerde Staten aan Onzen Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs is belast, opgaaf: 1°. van het aantal kinderen dat op elk der lagere scholen der gemeenten in hunne provincie op den vijftienden dag der maand Januari van dat jaar als werkelijk schoolgaande bekendstond;
2°. van de vakken, waarin aan elk dier scholen onderwijs wordt gegeven;
3°. van het bedrag van het schoolgeld dat per jaar en per leerling geheven wordt voor iedere school afzonderlijk;
4°. vau het aantal onderwijzers, dat ingevolge het bepaalde bij de artt. 23 en 24 der wet, aan elke school moet verbonden zijn ;
5°. van het aantal onderwijzers aan elk der scholen op 1 Januari van dat jaar verbonden boven het minimum bij art. 24 der wet gesteld, voor zoover dat voor de Rijksbijdrage in aanmerking komt;
G . van de som die door het Rijk overeenkomstig art. 45 der wet verschuldigd is voor de



onderwijzers sub 4 en 5 bedoeld, per school en per gemeente.
Scholen, waarvoor het schoolgeld tachtig gulden of meer per leerling en per jaar bedraagt, worden in die opgaaf niet opgenomen.
Indien de bijdrage in de jaarwedden van onderwijzers, volgens het bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175), gewijzigd art. 45 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127) over eenig dienstjaar voor eene gemeente minder mocht bedragen dan de som der Rijksvergoeding in de kosten van het lager onderwijs, niet medegerekend die voor het stichten van schoollokalen en onderwijzerswoningen en het aanschaften van noodzakelijke schoolineubelen bij eerste inrichting van nieuwe lokalen, waarop die gemeente krachtens evengenoemd wetsartikel, zooals dat luidt volgens de wet van 11 Juli 1884 (Staatsblad n"°. 123) over 1889 aanspraak kon doen gelden, zenden Gedeputeerde Staten, in plaats van de bij het eerste lid van dit artikel bedoelde opgaaf, aan Onzen voornoemden Minister eene opgaaf van de door hen goedgekeurde sommen die op de begrooting van de gemeente voor het dan begonnen dienstjaar zijn uitgetrokken voor de kosten van het lager onderwijs, vermeld in art. 44 der wet onder letter a—d en ouder e voor zoover betreft het huren vau schoollokalen en onderwijzers woningen.
Deze opgaaf bevat tevens het cijfer van het Rijkssubsidie aan de gemeente, tot bestrijding van jaarwedden van onderwijzers bij de lagere scholen, toegekend vóór het in werking treden der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127).
Ten aanzien der gemeenten, bedoeld in het 3de lid van dit artikel, doen Gedeputeerde Staten opgaaf van de sommen, nader door hen goedgekeurd of krachtens art. 212 der wet van 29 Juni 1851 (<Staatsblad n°. 85) door hen op de gemeentebegrooting gebracht voor de kosten in dat lid omschreven, aan Onzen voornoemden Minister, binnen veertien dagen na de dagteekening van hun besluit.
Het derde lid van dit artikel is niet van toepassing wanneer de gemeente over eenig dienstjaar



de bijdrage in de jaarwedden van onderwijzers, volgens het bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175) gewijzigd art. 45 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) beeft genoten.
2. Onze voornoemde Minister stelt het voorschot vast waarop elke gemeente over een dienstjaar aanspraak heeft en doet daarvan mededeeling aan Gedeputeerde Staten.
Van dit voorschot wordt telken drie maanden na de vaststelling door het Rijk aan de gemeente een vierde gedeelte uitbetaald. (1)
3. Bij het verschijnen van een betalingstermijn ten laste van de gemeente voor de voldoening van de kosten van het stichten, verbouwen of aankoopen van schoollokalen en nadat bij de gemeente zal zijn ontvangen de declaratie ter invordering van het deswege verschuldigde, zendt het bestuur der gemeente aan Gedeputeerde Staten een declaratie in van hetgeen door het Rijk aan de gemeente verschuldigd is voor de vergoeding van 25 pCt. van het bedrag dier kosten.
Het gemeentebestuur voegt daarbij een gewaarmerkt afschrift van de declaratie van den aannemer van het stichten of verbouwen van het schoollokaal of van den verkooper van het schoollokaal of het daartoe bestemd terrein en voorziet dat stuk vooraf van eene verklaring ten blijke dat hetgeen de aannemer of verkooper te dier zake aan de gemeente in rekening brengt, door haar onvergolden en deugdelijk verschnldigd is.
Gedeputeerde Staten zenden de declaratie met hare bijlagen aan Onzen voornoemden Minister, voorzien van hunne daarop te stellen verklaring, ten blijke uit welke begrooting de gemeente de kosten, waarvan in die declaratie 25 pCt.
(I) Indien eene school in den loop van een jaar wordt geopend, laat art. 45 der onderwijswet niet toe, dat de bijdrage in de jaarweddeu van aan die school verbonden onderwijzers, bij voorschot geschiede, weshalve, in dat geval, de bijdrage eerst wordt uitgekeerd na vaststelling der gemeente-rekening. (Missive van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 13 October 1890, n°. 5165*, afd. A.Z.C.)



als vergoeding aan het Rijk wordt in rekening gebracht, te betalen zijn.
De betaling der declaratiëo geschiedt binnen vier weken nadat zij bij Onzen voornoemden Minister zullen zijn overgebracht en door dezen in orde zijn bevonden.
4. Jaarlijks in de maand Januari, zoodra de rekening over het voorlaatste jaar van elke gegemeente in hunne provincie is vastgesteld, doen Gedeputeerde Staten aan Onzen voornoemden Minister opgaaf:
1°. van bet aantal kinderen dat op elke deilagere scholen der gemeenten in hunne piovincie op den vijftienden dag der maand Jauaari van het voorlaatste jaar of, indien de school in den loop van dat jaar geopend is, op den laatsten dag der maand volgende op die der opening, als werkelijk schoolgaande bekend stond ;
2°. van de vakken , waarin aan elk dier scholen onderwijs werd gegeven ;
3°. van het bedrag van de opbrengst der schoolgelden per school alsmede per leerling en per jaar;
4°. van de namen en voornamen en ouderdom der onderwijzers, die ter voldoening aan de eischen in de artt. 23 en 24 der wet gesteld, en die boven het in laatstgemeld wetsartikel bepaalde minimum voor zoover laatstbedoelden voor eene Rijksbijdrage in aanmerking komen, in het voorlaatste jaar aan de school verbonden zijn geweest, met aanduiding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten en het tijdvak gedurende hetwelk zij in dat jaar aan de school werkzaam zijn geweest;
5°. van de som die door het Rijk overeenkomstig art. 45 der wet verschuldigd is voor eiken onderwijzer, per school en per gemeente;
6°. van de som die blijkens de vastgestelde rekening der gemeente door haar is uitgegeven voor het stichten, verbouwen en aankoopen van schoollokalen, het aandeel dat in die kosten ten laste van anderen is gekomen of op andere wijze is gevonden, het zuiver bedrag waarvan de Rijks vergoeding van 25 pCt. verschuldigd is en het bedrag dier vergoeding.
Scholen, waarvan de opbrengst der school-



gelden gemiddeld tachtig guldeu of meer per leerling en per jaar opleveren, worden in die opgave alleen opgenomen met betrekking tot de kosten sub 6°. vermeld.
Indien de bijdrage in de jaarwedden van onderwijzers volgens het bij de wet van 8 December 1889 (iStaatsblad n°. 175) gewijzigd art. 45 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) over eenig dienstjaar voor eene gemeente minder mocht bedragen dan de som der Rijks vergoeding in de kosten van het lager onderwijs, niet medegerekend die voor het stichten van schoollokalen en onderwijzerswoningen en het aanschaffen van noodzakelijke schoolmeubelen bij eerste inrichting van nieuwe lokalen, waarop die gemeente krachtens evengenoemd wetsartikel, zooals dat luidt volgens de wet van 11 Juli 1884 (Staatsblad n°. 123), over 1889 aanspraak kou doen gelden, zenden Gedeputeerde Staten, in plaats van de bij het eerste lid van dit artikel bedoelde opgaven, aan Onzen voornoemden Minister eene opgaaf van het bedrag der kosten die, blijkens de vastgestelde rekening over het voorlaatste jaar door die gemeente zijn gemaakt en naar den regel van art. 45, zooals dat luidt volgens laatstgenoemde wet, aanspraak geven op de Rijksvergoeding van 30 pCt.
Voor zooveel betreft gemeenten wier rekening op bovengenoemd tijdstip nog niet is vastgesteld, geschiedt de opgaaf in het eerste of wel die in het derde lid van dit artikel bedoeld, telkens binnen veertien dagen na vaststelling der rekening.
Het derde lid van dit artikel is niet van toepassiDg wanneer de gemeente over een dienstjaar de bijdrage in de jaarwedden van onderwijzers, volgens het bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175) gewijzigd art. 45 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), heeft genoteu.
5- Onze voornoemde Minister regelt het juiste cijfer van het bedrag, waarop elke gemeeute over dat dienstjaar aanspraak heeft als uitkeering, nadat de opgaaf, bedoeld in art. 4, bij hem zal zijn ontvangen.
Hij doet daarvan mededeeling aan Gedeputeerde Staten.



Het verschil tusschen het bedrag van de verschuldigde nitkeering en dat van het door de gemeente genotene, beiden tot eenzelfde dienstjaar betrekking hebbende, wordt, hetzij ten laste van een volgend dienstjaar aan de gemeente uitgekeerd, hetzij op het voorschot over een volgend dienstjaar verhaald, al naar gelang het genoemd verschil ten voordeele van de gemeente of van het Rijk is.
6. Jaarlijks onderzoekt Onze voornoemde Minister , voor zooveel betreft de in dit besluit bedoelde kosten, de verzamelstaten en bijlagen van eenige gemeente-rekeningen.
Hij zendt ze aan Gedeputeerde Staten terug met mededeeling van de opmerkingen waartoe zijn onderzoek heeft geleid en wijzigt, zoo noodig, het bedrag der uitkeering.
7. De opgaven in de artikelen 1 en 4 en de declaratiën in artikel 3 vermeld, worden opgemaakt in den vorm door Onzen Minister voorgeschreven. Die opgaven worden voor de eerste maal ingezonden over het dienstjaar 1891.
8. Waar dit besluit van onderwijzers spreekt, worden onderwijzeressen geacht evenzeer te zijn aangeduid.
9. Ons besluit van 3 October 1884 (Staatsblad n°. 206) blijft voor het dienstjaar 1889 en Ons besluit van 23 December 1889 {Staatsblad n°. 189) blijft voor het dienstjaar 1890 van kracht, doch met dien verstande, dat het verhaal van hetgeen de gemeente over die dienstjaren bij voorschot te veel mocht hebben genoten, zal plaats vinden op het voorschot dat krachtens art. 2 van Ons tegenwoordig besluit zal worden toegekend.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst, en waarvan afschrift zal worden gezonden aan Onzen Minister van Financiën, aan den Raad van State en aan de Algemeene Rekenkamer.
Het Loo, den 13den September 1890.
(get.) WILLEM.
De Minister van Binnenlaudsche Zaken, (get.) de SivoiiNiN Lobman.
(XJitgeg. 18 Sept. 1890.)



Besluit van den Minister van Binnenlandsche Zaken, van 13 October 1890, houdende vaststelling van modellen van declaratiën enz., bedoeld in art. 7 van het besluit van 13 September 1890 (Staatsblad n°. 154). De Minister van Binnenlandsche Zaken,
Gelet op art. 7 van Zijner Majesteits besluit van 13 September 1890 (Staatsblad n°. 154), Heeft goedgevonden:
te bepalen dat de opgaven in de artikelen 1 en 4 en de declaratiën in artikel 3 van dat besluit vermeld, moeten opgemaakt worden in den vorm, waarvan de modellen onder A—G bij deze beschikking zijn gevoegd (1) en in duplo ingezonden.
's Gravenhage, 13 October 1890.
{get.) de Savornin Lohman.
Model F.
Bij het opmaken van de declaratie en _ het daarbij behoorend afschrift (beide in dubbel in te zenden) is het gebruik van gezegeld papier voor één exemplaar van die stukken niet verplichtend , wanneer het bedrag niet hooger dan ƒ 10 is.
Declaratie van de gemeente 
van hetgeen het Rijk, overeenkomstig artikel 45, sub 2 der wet op het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175) aan haar verschuldigd is als vergoeding van 25 pCt. van het bedrag van den betalingstermijn der aannemingsom
de aannemingsom waarop
de aannemer rectt heeft v00r h(jt
stichten
verbouwen van een 8C"°ollokaal in die gemeente.
Blijkens bijgaand gewaarmerkt afschrift der
declaratie van 
is de gemeente aan dien aannemer wegens aannemingspeDningen ter voorschreven zake ver-
(1) De modellen A—E zijn hierna niet opgenomen, omdat zij niet genoegzaam van algemeen belang kunnen worden geacht.
Lager Onderto., ] 3e dr. -j Q



schnldigd ƒ , de rijksvergoeding van 25 pCt. bedraagt derhalve ƒ
De ondergeteekende verklaart deze declaratie te zijn deugdelijk en onvergolden tot een bedrag van (in schrijfletters).
189
Het bestuur der gemeente voornoemd,
Gedeputeerde Staten van de provincie ... verklaren :
1°. deze declaratie te hebben onderzocht en haar goed te keuren tot een bedrag van ... (in schrijfletters).
2°.. dat de kosten , waarvan in deze declaratie 25 pCt. als rijksvergoeding aan het Rijk wordt in rekening gebracht, ten laste van het dienstjaar der gemeentebegrooting moeten betaald
worden.
189
Gedeputeerde Staten voornoemd,
NB. Onder het afschrift der declaratie van den aannemer moet het gemeentebestuur de volgende verklaring stellen :
Het bestuur der gemeente . . . verklaart: 1°. dat bovenstaand afschrift geheel overeenstemt met de bij hem ingekomen declaratie van den aannemer ... en
2°. dat hetgeen die aannemer daarin wegens het
8tichtj" aan de gemeente in rekening brengt, verbouwen
door haar deugdelijk is verschuldigd en onvergolden.
189
Het gemeentebestuur voornoemd,
Behoort bij beschikking van den Minister van Binncnlandsche Zaken ran 13 October 1890, n°. 5165, afd. A.Z.C.
Mij bekend, De Secretaris-Gene raai, {gei.) Hubrecht.



Model G.
Bij het opmaken van de declaratie eii het daarbij behoorend afschrift (beide in dubbel in te zenden) is liet gebruik van gezegeld papier voor één exemplaar van die stukken niet verplichtend, wanneer het bedrag niet hooger is dan ƒ 10.
Declaratie van de gemeente 
van hetgeen het Rijk, overeenkomstig artikel 45, sub 2 der wet op het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175) aan haar verschuldigd is als vergoeding van 25 pCt. van het bedrag der koopsom , waarop de verkooper 
recht heeft wegens verkoop van
een schoollokaal 
een terrein voor het stichten van een schoollokaal in die gemeente.
Blijkens bijgaand gewaarmerkt afschrift der
declaratie van is de gemeente
aan den verkooper ter voorschreven zake verschuldigd ƒ
de rijksvergoeding van 25 pCt. bedraagt derhalve 
De ondergeteekende verklaart deze declaratie te zijn deugdelijk en onvergolden tot een bedrag van (in schrijfletters).
189
Het bestuur der gemeente voornoemd,
Gedeputeerde Staten van de provincie . . . verklaren :
1°. deze declaratie te hebben onderzocht en haar goed te keuren tot een bedrag van . . . (in schrijfletters).
2°. dat de kosten, waarvan in deze declaratie 25 pCt. als rijks vergoeding aan het Rijk wordt in rekening gebracht, ten laste van het dienstjaar . . . der gemeentebegrooting moeten betaald worden.
189
Gedeputeerde Staten voornoemd,
NB. Onder het afschrift der declaratie van den
10*



verkooper moet het gemeentebestuur de volgende verklaring stellen :
Het bestuur der gemeente . . . verklaart: 1°. dat bovenstaand afschrift geheel overeenstemd met de bij hem ingekomen declaratie van den verkooper .... en
2°. dat hetgeen daarin wegeus dien verkoop aan de gemeente in rekening wordt gebracht, door haar deugdelijk is verschuldigd en onvergolden.
189
Het gemeentebestuur voornoemd,
Behoort bij beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 18 October 1890 , n°. 5165, afd. A.Z.C.
Mij bekend, Be Secretaris-Jreneraal, {(jet.) Hubrecht.
Besluit van den \1den December 1890, S. 180, tot intrekking van de Koninklijke besluiten van 27 Maart 1885 (Staatsblad n°. 74), 2 April 1887 {Staatsblad n°. 47) en 19 Maart 1888 {Staatsblad n°. 51) en tot regeling van den omvang van het examen, bedoeld in art. 63 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175), van de wijze van afnemen en van hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft.
In naam van H. M. WILHELMINA, enz. Wij EMMA, enz.
Op de voordracht van den Minister van Binnenlandsche Zaken, van 80 October 1890, n°. 37803, afdeeliug Ouderwijs
Overwegende, dat het, na de wijziging van de wet tot regeling van het lager onderwijs van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 3 27) bij die van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175) , noodig is, de Koninklijke besluiten van 27 Maart 1885 {Staatsblad n°. 74), 2 April 1887 {Staatsblad n°. 47) en 19 Maart 1888 (Staatsblad n°. 51), ter uitvoering van art. 63 der eerstgenoemde wet, te herzien;



Den Raad van State gehoord (advies van den 18 November 1890, n°. 24);
Gelet op het nader rapport van voornoemden Minister van 13 December 1890, n". 4500, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan: Art. 1. Het getal der eommissiën, belast met het afnemen der examens ter verkrijging van de akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzer en hoofdonderwijzeres, bedraagt zooveel als de Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs belast is, telken jare naar bevind van zaken raadzaam zal oordeelen.
2. Elke commissie bestaat uit ten minste zeven leden. Hun kunnen zoo noodig zeven plaatsvervangers worden toegevoegd.
3. De voornoemde Minister wijst een der leden van de commissie tot voorzitter en een tot ondervoorzitter aan. De commissie benoemt een ander harer leden tot secretaris.
4. De voorzitter wijst de lokalen aan, waar de examens worden afgenomen.
5. De examens worden mondeling en schriftel ijk afgelegd.
De omvang der kennis, die in elk vak van de adspiranten kan worden gevorderd, is aangewezen bfl het programma aan dit besluit gehecht.
6. Het mondeling examen strekt zich uit tot al de in het programma vermelde vakken.
Het schriftelijk examen omvat de volgende vakken.
a. het schrijven;
b. de Nederlandsche taal;
c. het rekenen;
d. de methode van onderwijs en opvoeding.
7. Het examen loopt voor iederen adspirant binnen drie dagen ten einde.
Een dag is bestemd voor het schriftelijk werk, twee dagen worden aan het mondeling onderzoek en het handteekencn besteed. Het schrijven kan, zoo noodig, bij het mondeling gedeelte behandeld worden.
Het examen duurt op één dag voor ieder der adspiranten niet langer dan zeven uren.
Bij het mondeling onderzoek worden de adspi-



ranten afzonderlijk ondervraagd; het vangt aan ten minste 14 dagen na het schriftelijk examen.
8. De voorzitter van elke commissie roept de leden voor den aanvang der examens bijeen ter plaatse, waar ze zullen gehouden worden. De commissie verdeelt zich alsdan in sub-commissiën , welke ieder in het bijzonder belast worden met het onderzoek in één of meer verschillende vakken.
Voor ieder vak wordt een lid aangewezen als examinator; deze is belast met het nazien van het daarvoor verrichte schriftelijk werk en voorts nog een lid om dat schriftelijk werk mede na te zien en ook het mondeling examen bij te wonen. Dezelfde persoon kan met het examineeren iu meer dan één vak worden belast.
In de gemelde bijeenkomst wordt tevens het plan voor de inrichting der examens vastgesteld en worden de leden der commissie aaugewezen , wien het toezicht op het maken van het schriftelijk werk is opgedragen.
9. In dezelfde, of zoo noodig, in eene volgende bijeenkomst worden de opgaven voor het schriftelijk werk vastgesteld.
10. Het schriftelijk werk wordt door de adspiranten onder voortdurend toezicht gemaakt.
Het gebruik van hulpmiddelen is daarbij verboden.
Hun die zich aan eenig bedrog bij het examen schuldig maken, wordt terstond de verdere deelneming aan het examen ontzegd.
Het schriftelijk werk van iedere groep adspiranten moet nagezien zijn vóór den aanvang van het mondeling examen van die groep.
11. Aan het oordeel over de kennis der adspiranten neemt de geheele commissie deel, gehoord de sub-commissiën, die het examen hebben afgenomen.
Het oordeel wordt uitgedrukt door een der cijfers van 1 tot 10, aan welke de volgende beteekenis is te hechten :
10 uitmuntend; 5 twijfelachtig;
9 zeer goed; 4 onvoldoende;
8 goed; 3 zeer onvoldoende;
7 ruim voldoende; 2 gering;
6 voldoende; 1 zeer gering.
12. Omtrent den uitslag van het examen wordt



geene beslissing genomen in eene vergadering, waarin meer dan twee leden niet aan de stemming deelnemen.
De beslissing, zoowel omtrent de waardeering bij elk vak, als omtrent den uitslag van het examen, wordt bij meerderheid der uitgebrachte stemmen genomen. Staking van stemmen wordt geacht eene beslissing te zijn in den voor deu geëxamineerde minst gunstigen zin.
13. De uitslag van het examen wordt dadelijk aan de geëxamineerden medegedeeld ; de toegekende akten van bekwaamheid worden zoo spoedig mogelijk uitgereikt.
14. Zoowel de afgewezen adspiranten als zij , wier examen voldoende is geweest, ontvangen van de examen-commissie eene schriftelijke mededeeling van den uitslag van hun examen in elk vak.
Bovendien wordeu na afloop van het examen aan eiken adspirant, die dit verlangt, omtrent het door hem afgelegd examen mondeling inlichtingen gegeven.
Vóór den afloop van het geheele examen worden aan de adspiranten geenerlei inlichtingen omtrent den uitslag van het onderzoek in eenig vak verstrekt.
15. De commissiën zenden aan den voornoemden Minister een proces-verbaal van hare zittingen eene lijst, bevattende de namen en voornamen, de geboorte- en woonplaatsen en de dagteekeningen van geboorte der toegelaten geëxamineerden, benevens eene opgaaf van het getal der afgewezenen en van het getal dergenen, die zich tijdens het examen hebben teruggetrokken.
16. De voorzitters en leden der commissiën genieten, voor zooveel betreft de hun bij art. 62 der wet toegekende vacatiegelden, zes gulden voor eiken dag, waarop zij het examen of eene daartoe betrekkelijke vergadering der commissie bijwonen.
17. Dit besluit treedt in werking op 1 Januari 1891.
Met gelijke dagteekening worden de Koninklijke besluiten van 27 Maart 1885 {Staatsblad n°. 74), 2 April 1887 {Staatsblad n°. 47) en 19 Maart 1888 {Staatsblad n°. 51) ingetrokken.



De Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk in bet Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
's Gravenhage, den 17den December 3 890. (ff et.) EMMA.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (pet.) de Savornin Lohman.
(TJitgeg. 22 Dec. 1890.)
PROGRAMMA van het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid als hoofdonderwijzer en hoofdonderwijzeres.
De vereischten zijn:
1°. Het lezen.
Nauwkeurig en natuurlijk lezen met eene beschaafde uitspraak. De lezer moet daarbij blijken geven, dat hij het gelezene verstaat.
2°. Het schrijven.
Vaardigheid in het schrijven te beoordeelen
naar een schoonschrift en naar eene proeve op het schoolbord.
3°. De Nederlandsche taal.
a. Kennis van de beginselen der spraakkunst, en wel:
de leer van den zin, de onderscheiding der woordsoorten, de beteekenis en het gebruik der buigingsvormen; de hoofdzaken uit het gebied der woordvorming; de spelregels.
b. Eenige bekendheid met de voornaamste voortbrengselen der Nederlandsche letterkunde, vooral van lateren tijd.
c. Vaardigheid om zich juist en gemakkelijk uit te drukken.
Zij wordt beoordeeld naar de wijze, waarop de vragen, bij het mondeling examen gedaan, zijn beantwoord, en naar het gemaakte schriftelijk werk.
4°. Het rekenen.
Grondige kennis der theorie van het rekenen met inbegrip van de leer der evenredigheden van de evenredige afhankelijkheid der grootheden,



van de worteltrekking en van de reken- en meetkunstige reeksen.
Vaardigheid in het oplossen, zoowel uit het hoofd als schriftelijk, van rekenkunstige vraagstukken.
5°. Be aardrijkskunde.
Kennis van de hoofdzaken der natuurkuadige aardrijkskunde; eenige kennis van de wiskundige aardrijkskunde, waarbij het moet blijken, dat de adspiranten gebruik weten te maken van de aardglobe; algemeene kennis van de belangrijkste landen en volken der aarde en van Europa, Nederland en zijne bezittingen meer in he bijzonder.
6°. Be geschiedenis.
Eenige kennis van de volken der oudheid; bekendheid met de hoofdfeiten uit de geschiedenis der middeleeuwen en de nieuwe geschiedenis, nzonderheid met de voornaamste gebeurtenissen der 19de eeuw; kennis van de geschiedenis van on vaderland en zijne bezittingen.
7°. Be kennis der natuur.
Kennis van de beginselen der natuurkunde; van de samenstelling der dampkringslucht en van de eenvoudigste verbrandings-verschijnselen. Kennis van den bouw en de verrichtingen van het menschel ijk lichaam en van de beginselen der plant- en dierkunde.
8°. Het handt eekenen.
a. Bedrevenheid in het teekenen op papier van eene niet al te samengestelde vlak versiering naar eene plaat.
b. Bedrevenheid in het schetsen en schaduwen naar de natuur van een groep meetkunstige lichamen.
c. Kennis van de hoofdbeginselen der doorzichtkunde.
d. Kennis van een goeden leergang voor het teekenonderwijs in de lagere school.
9°. Be methode van onderwijs en opvoeding.
a. Duidelijke begrippen van de wijze, waarop het schoolonderwijs dienstbaar kan gemaakt worden aan de verstandelfjke en zedelijke vorming der leerlingen.



b. Kennis van de algemeene inrichting der lagere school, van de indeeling der klassen en van het klassikaal onderwijs.
c. Kennis van de algemeene onderwijskunde en van de meest gebruikte leerwijzen voor elk vak bij het lager onderwijs in het bijzonder.
d. Eenige kennis van de geschiedenis van de opvoeding en het onderwijs, vooral in ons vaderland en die van het Nederlandsch schoolwezen.
Behoort bij Koninklijk besluit van 17 December 1890 {Staatsblad n°. 180).
Mij bekend, Be Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) de Savojrnin Lohman.
Besluit van den 17den December 1890, S. 181, tot vaststelling van bepalingen voor het examen, bedoeld in artikel 65 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175), ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in het vak, vermeld onder p in artikel 2 der eerstgenoemde wet.
In naam van H. M. WILHELMINA, enz.
Wij EMMA, enz.
Op de voordracht van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 30 October 1890, n°. 33153, afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat het noodig is bepalingen vast te stellen voor het examen bedoeld in art. 65 der wet tot regeling van het lager onderwijs van
17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175), ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in het vak vermeld onder -p in artikel 2 der eerstgenoemde wet;
Den Raad van State gehoord (advies van den
18 November 1890, n°. 28);
Gelet op het nader rapport van den voornoemden Minister, van 12 December 1890, n°. 4501, afdeeling Onderwijs;



Hebben goedgevonden en verstaan te bepalen:
1°. dat bet examen, bedoeld in artikel 65 der wet tot regeling van het lager onderwijs ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huisen schoolonderwijs in het vak, genoemd onder p in art. 2 dier wet, mondeling en schriftelijk wordt afgelegd;
2°. dat bij het afnemen van dit examen het programma, aan dit besluit gehecht, tot leiddraad zal strekken;
3°. dat dit besluit in werking treedt op 1 Januari 1891.
De Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst , en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Gravenhage, den 17den December 1890. {get.) EMMA.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) de Savornin Lohman.
{TJitgeg. 22 Dec. 1890.)
PROGRAMMA van het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in het vak, vermeld onder p in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), naar aanleiding van art. 65 der eerstgenoemde wet.
De vereischten zijn :
a. Kennis van de vlakke meetkunde, de vlakke driehoeksmeting en de stereometrie.
b. Kennis van de lagere algebra tot en met de vierkantsvergelijkingen, alsmede van de rekenkunstige en meetkunstige reeksen en de logarithmen.
c. Vaardigheid in de oplossing van eenvoudige stel- en meetkundige vraagstukken.
Behoort bij Koninklijk besluit van 17 December 1890 {Staatsblad n°. 181).
Mij bekend, l>e Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) de Savornin Lohman.



Besluit van den 17den December 1890, S. 182, tot vaststelling van een programma voor het examen, bedoeld in art. 653^, der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in het vak, vermeld onder j in art. 2 der eerstgenoemde wet, tot regeling van de wijze van afneming en van hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft. (Zooals dit besluit is gewijzigd bij besluit van 27 Juni 1892, S. 165.)
In naam van H. M. WILHELMINA, enz.
Wij EMMA, enz.
Op de voordracht van den Minister van Binnenlandsche Zaken, van 30 October 1890, n°. 3779", afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat het ten gevolge van de aanvulling welke art. 65bis der wet tot regeling van het lager onderwijs van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175) heeft verkregen, noodig is, vast te stellen een programma voor het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid in het vak, vermeld onder y in art. 2 der eerstgenoemde wet, en te regelen de wijze van afneming en hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft;
Den Raad van State gehoord (advies van den 18 November 1890, n°. 26);
Gelet op het nader rapport van den voornoemden Minister, van 12 December 1890, n°. 4502, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan:
Art. 1. Het getal der commissiën, belast met het afnemen der examens ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in het vak, onder j in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), genoemd, bedraagt twee of zooveel meer als de Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs belast is, telken jaar naar bevind van zaken raadzaam zal oordeelen.



2. Elke commissie bestaat uit ten minste vijf leden, en wel ten minste drie mannelijke leden, van wie één tevens het voorzitterschap bekleedt, en twee vrouwelijke leden.
De commissie verdeelt zich in twee afdeelingen, eene voor het onderzoek van de mannelijke adspiranten, waarin de mannelijke leden zitting nemen , eene voor het onderzoek der vrouwelijke adspiranten, waarin de vrouwelijke leden zitting nemen ; de voorzitter heeft als lid en voorzitter in beide afdeelin^en zitting.
Aan de commissie kunnen worden toegevoegd twee mannelijke plaatsvervangende leden , van wie één kan worden aangewezen als plaatsvervanger van den voorzitter, en een vrouwelijk plaatsvervangend lid.(l)
3. Bij het afnemen van het examen zal als leiddraad strekken het programma, aau dit besluit gehecht.
4. De voornoemde Minister maakt door middel van de Nederlandsche Staatscourant het tijdstip bekend, waarop de werkzaamheden der commissiën zullen aanvangen en den termijn binnen welken ieder, die tot het afleggen van examen verlangt te worden toegelaten, zich schriftelijk kan aanmelden bij den voorzitter der commissie, voor welke hij verlangt te verschijnen.
De dag en de plaats van het examen worden door den voorzitter aan de adspiranten bekend gemaakt. (1)
5. Het examen wordt in het openbaar gehouden, behalve voor zooveel de vrouwelijke adspiranten betreft.
6. De voornoemde Minister wijst de plaatsen aan, waar de commissiën hare zittingen zullen houden.
De lokalen, waar de examens worden afgenomen , worden door den voorzitter van elke commissie aangewezen.
7. De voorzitter van elke der commissiën roept de leden vóór den aanvang der examens bijeen ter plaatse, waar die zullen worden gehouden.
In deze bijeenkomst wordt het plan voor de inrichting der examens vastgesteld.
(1) De artt. 2 en 4 zijn aldus gewijzigd vastgesteld bij besluit van 27 Juni 1892, S. 165.



8. Het oordeel over de bekwaamheid der geëxamineerd en wordt uitgedrukt door een der cijfers van 1 tot 10, aan welke de volgende beteekenis is te hechten:
9. Omtrent het toekennen der in het vorige artikel vermelde cijfers en den uitslag van het examen, wordt door iedere afdeeling eener commissie bij meerderheid van stemmen beslist.
10. De uitslag van het examen wordt dadelijk aan de geëxamineerden, die zich ter plaatse bevinden, medegedeeld.
De toegekende akten worden zoo spoedig doenlijk kosteloos uitgereikt.
11. Elke commissie zendt aan den voornoemden Minister een proces-verbaal van hare zittingen, eene lijst, bevattende de namen en voornamen, de geboorte- en woonplaatsen en de dagteekeningen van geboorte der toegelatene geëxamineerden, benevens eene opgaaf van het getal der afgewezenen , en van het getal dergenen, die zich tijdens het examen hebben teruggetrokken.
12. De voorzitters, de leden en de plaatsvervangende leden der commissiën genieten uit 's Rijks kas vacatiegelden, ten bedrage van zes gulden voor eiken dag, waarop zij het examen of eene daartoe betrekkelijke vergadering der commissie bijwonen. (1)
De Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
's Gravenhage, den I7den December 1890.
Be Minister van Binnenlandsche Zakeny (get.) de Savornin Lohman.
(üiigeg. 22 Dec. 1890.)
10 uitmuntend; 9 zeer goed; 8 goed;
7 ruim voldoende; 6 voldoende;
5 twijfelachtig; 4 onvoldoende;
3 zeer onvoldoende; 2 gering;
1 zeer gering.
{get.)
E M M A.
(1) Dit artikel is aldus gewijzigd vastgesteld bij besluit van 27 Juni 1892, S. 165.



PROGRAMMA van het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in het vak, vermeld onder j in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), naar aanleiding van art. 65bis der eerstgenoemde wet.
De vereischten zijn:
Eenige bedrevenheid in het doen uitvoeren van en de bekendheid met bewegingsspelen en de vrije en ordeoefeningen der gymnastiek zonder toestellen — stokken, halters en springtouwen hieronder niet begrepen — voor leerlingen van beiderlei sekse en van den leeftijd waarop zij de lagere school bezoeken.
Behoort bij Koninklijk besluit van 17 December 1890 (Staatsblad n°. I 82).
Mij bekend, De Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) de Savornin Lohman.
Besluit van den 17den December 1890, S. 183, tot intrekking van de Koninklijke besluiten van 3 Februari 1881 {Staatsblad n°. 25), 13 Augustus 1881 {Staatsblad n°. 149) en 18 Februari 1883 {Staatsblad n°. 23) en tot vaststelling van programma's voor het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid, bedoeld in art. 56, onder a, der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175), alsmede tot regeling van de wijze van afneming en van hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft. {Zooals dit besluit nader is gewijzigd.)
In naam van H. M. WILHELMINA, enz.
Wij EMMA, enz.
Op de voordracht van den Minister van Binnenlandsche Zaken, van 30 October 1890, n°. 32873 , afdeeling Onderwijs;



Overwegende, dat het na de wijziging van de wet tot regeling van het lager onderwijs van
17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), bij die van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), noodig is de Koninklijke besluiten van 3 Februari 1881 (Staatsblad n°. 25), 13 Augustus 1881 (Staatsblad n°. 149) en 18 Februari ^^{Staatsblad n°. 23), tot vaststelling van programma's voor het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid, bedoeld in art. 56, onder a der eerstgenoemde wet en tot regeling van de wijze van afneming en van hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft, te erzien ;
Den Raad van State gehoord (advies van den
18 November 1890, n°. 25);
Gelet op het nader rapport van voornoemden Minister, van 12 December 1890, n°. 4503, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan:
Art. 1. De commissie, benoemd volgens art. 57 der wet tot regeling van het lager onderwijs, kiest een harer leden tot secretaris. De voorzitter wijst de lokalen aan, waar de examens worden afgenomen.
2. De examens worden mondeling en schriftelijk afgelegd. De omvang der kennis, die in elk vak van de adspiranten kan worden gevorderd , is aangewezen bij de programma's A, B en C, aan dit besluit gehecht.
3. Het mondeling examen strekt zich uit tot al de in het programma vermelde vakken.
Het schriftelijk examen omvat de volgende vakken;
a. het schrijven;
b. de Nederlandsche taal;
c. het rekenen;
d. de aardrijkskunde;
e. de theorie van onderwijs en opvoeding.
4. Het examen loopt voor iederen ad spirant binnen twee dagen ten einde.
Voor hen, die het examen ter verkrijging der akte, bedoeld in art. 56, onder a, met goed gevolg hebben afgelegd en bij de aangifte voor het examen eene aanteekening hebben gevraagd voor de vrije en orde-oefeningen der gymnastiek



of voor de nuttige handwerken voor meisjes of voor deze beide vakken, wordt dat tijdvak met één dag verlengd.
De eerste dag is bestemd voor het schriftelijk werk; de tweede dag wordt aan het mondeling onderzoek en het handteekenen besteed. Het schrijven kan, zoo noodig, bij het mondeling gedeelte behandeld worden.
Het examen duurt op één dag voor ieder der adspiranten niet langer dan zeven uren.
Bij het mondeling onderzoek worden de adspiranteu afzonderlijk ondervraagd; het vangt aan ten minste 8 dagen na het schriftelijk examen.
5. De voorzitter van elke commissie roept de leden voor den aanvang der examens bijeen ter plaatse, waar zij zullen gehouden worden. De commissie bepaalt door welke deskundigen zij zich zal laten bijstaan, en hoe zij zich zal verdeelen om in de verschillende vakkeu te examineeren. Voor elk vak wordt een examiuator en een bijzitter aangewezen, die te zamen belast zijn met het nazien van het schriftelijk werk voor dat vak; één van beiden moet lid der commissie zijn.
Dezelfde persoon kan voor meer dan één vak worden aangewezen.
6. In eene volgende bijeenkomst, waartoe ook de deskundigen kunnen worden opgeroepen, worden de opgaven voor het schriftelijk werk door de commissie vastgesteld eu wordt het plan voor de inrichting van het examen geregeld.
7. Het schriftelijk werk wordt onder voortdurend toezicht gemaakt.
Het gebruik van hulpmiddelen is daarbij verboden.
Hun, die zich aan eenig bedrog schuldig maken, wordt terstond de verdere deelneming aan het examen ontzegd.
8. Aan het oordeel over de kennis der adspiranten neemt de geheele commissie deel, na voor zooveel noodig hen, die het examen hebben afgenomen, te hebben gehoord.
Het oordeel wordt uitgedrukt door een der
Lager Onderva., 13e dr. \ j



cijfers van 1 tot 10, aan welke (le volgende beteekenis is te hechten:
9. Zonder stemming worden afgewezen zij, die onvoldoende zijn bevonden in de Nederlandsche taal.
In alle andere gevallen heeft na beraadslaging eene stemming plaats.
Omtrent den uitslag van het examen wordt geene beslissing genomen in eene vergaderingt waarin meer dan één lid niet aan de stemming deelnemen. De beslissing, zoowel omtrent de waardeering bij elk vak als omtrent den uitslag van het examen, wordt bij meerderheid der uitgebrachte stemmen genomen.
Staking van stemmen wordt geacht eene beslissing te zijn in den voor den geëxamineerde minst gunstigen zin.
10. De uitslag van het examen wordt dadelijk aan de geëxami neerden medegedeeld, de toegekende akten van bekwaamheid worden zoo spoedig mogelijk uitgereikt.
11. Zoowel de afgewezen adspiranten als zij, wier examen voldoende is geweest, ontvangen van de examen-commissie eene schriftelijke mededeeling van den uitslag van hun examen in elk vak.
Bovendieu worden na afloop van het examen aan iederen adspirant, die dit verlangt, omtrent het door hem afgelegd examen mondeling inlichtingen gegeven.
Vóór den afloop van het geheel examen worden aan alle adspiranten geenerlei inlichtingen omtrent den uitslag van het onderzoek in eenig vak verstrekt.
12. De commissiën zenden zoodra mogelijk aan den voornoemden Minister een proces-verbaal van hare zittingen, eene naamlijst van de toegelaten geëxamineerden, waarvoor de modellen van Regeeringswege worden verstrekt, en eene opgave van het getal der afgewezenen en van het getal dergenen, die zich tijdens het examen hebben teruggetrokken.
10 uitmuntend; 9 zeer goed; 8 goed;
7 ruim voldoende; 6 voldoende;
5 twijfelachtig; 4 onvoldoende;
3 zeer onvoldoende; 2 gering;
1 zeer gering.



13. De deskundigen worden, voor zooveel betreft de vergoeding voor reis- en verblijfkosten, gerangschikt in de 3de klasse van artikel 2 van het Koninklijk besluit van 5 Januari 1884 (Staatsblad n°. 4). (1)
14. Dit besluit treedt in werking op 1 Januari 1891,
Met gelijke dagteekening worden de Koninklijke besluiten van 3 Februari 1881 (Staatsblad n°. 25), 13 Augustus 1881 {Staatsblad n°. 149) en 18 Februari 1883 (Staatsblad n°. 23) ingetrokken.
De Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
's Gravenhagc, den 17den December 1890. (get.) EMMA.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) de Savornin Lobman.
(Uitgeg. 22 Dec. 1890.)
A. PROGRAMMA van het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid als onderwijzer en ah onderwijzeres bedoeld in art. 56, onder a der wet tot regeling van het lager onderwijs.
De vereischten zijn:
1°. Nauwkeurig en natuurlijk lezen met eene beschaafde uitspraak. De adspiranten moeten daarbij blijken geven, dat zij het gelezene verstaau, en, naar aanleiding daarvan , met eenige gemakkelijkheid hunne gedachten kunnen uitdrukken.
2 ■ Vaardigheid in het schrijven, te beoordeelen naar een schoonschrift, groot, middelsoort en klein, het laatste zoowel met loopende als met staande hand, en naar eene proeve op het schoolbord.
3°. Kennis van de beginselen der spraakkunst en wel de hoofdzaken uit de leer van den zin, de onderscheiding der woordsoorten, de beteekenis' en het gebruik der buigingsvormen en spelregels, voor zoover noodig tot het zuiver schrijven; het
0) Dit besluit is gewijzigd bij besluit van 24 Februari 1898, S. 56.
11*



gebruik der leesteekens; eenige bekendheid met de vorming der woorden.
4°. Vaardigheid om zijne gedachten schriftelijk juist en gemakkelijk uit te drukken, blijkeude uit het schriftelijk werk.
5°. Kennis van de gronden der hoofdbewerkingen in de rekenkunde, zoowel met gewone en tiendeelige breuken als met geheele getallen; de evenredigheden; het Nederlandsche stelsel van maten en gewichten ; de berekening van de grootte en de vormveranderingen van eenvoudige vlakke figuren en de berekening van de inhouden der eenvoudigste lichamen.
Vaardigheid in het oplossen zoowel uit het hoofd als schriftelijk van eenvoudige rekenkunstige vraagstukken.
6°. Algemeene kennis van de oppervlakte der aarde en van de staat- en natuurkundige aardrijksbeschrijving van Europa; eene bekendheid met Nederland en zijne bezittingen, die meer tot in bijzonderheden afdaalt.
7°. Bekendheid met de gebeurtenissen van de geschiedenis des Vaderlands.
8°. Kennis van de eenvoudigste natuurkundige verschijnselen.
Eenige bekendheid met het organisme van het menschelijk lichaam, vooral ten opzichte van den bloedsomloop en de ademhaling, en met den bouw en het leven van de belangrijkste inlandsche dieren en planten.
9°, Kennis van het notenschrift, de maatverdeeling en de toonschalen, voor zoover die noodig is voor het schoolonderwijs in het zingen.
10°. Bedrevenheid in het teekenen op papier en in het schetsen op het zwart bord van eene eenvoudige vlak versiering naar eene plaat.
Bedrevenheid in het schetsen en schaduwen van eenig meetkunstig lichaam naar de natuur.
Bekendheid met de meest voorkomende perspectievische verschijnselen; begrip van projecties en doorsneden.
Keunis van een goeden leergang voor het eerste teekenonderwijs in de lagere school.
11°. Bekendheid met:
de inrichting van de lagere school en het klassikaal onderwijs;



de voornaamste leerwijzen voor de vakken, gegenoemd onder a, b en c van art. 2 der wet;
de geschiktste middelen tot handhaving vau orde en tucht;
de voornaamste bepalingen der tegenwoordige wetgeving op het lager onderwijs.
Behoort bij Koninklijk besluit van 17 December 1890 (Staatsblad n°. 183.)
Mij bekend, De Minister van Binnenlandsehe Zaken, {ffet.) de Savornin Lohman.
B. PROGRAMMA van liet examen ter verkrijging eener aanteekening, bevoegdheid verleenende tot het geven van huis- en schoolonderwijs in het vak, genoemd onder j, in art. 2 der wet tot regeling van het lager onderwijs.
De vereischten zijn:
Eenige bedrevenheid in het doen uitvoeren van en bekendheid met bewegingsspelen en de vrije en orde-oefeningen der gymnastiek, zonder toestellen — stokken, halters en springtouwen hieronder niet begrepen — voor leerlingen van beiderlei sekse en van den leeftijd, waarop zij de lagere school bezoeken.
Behoort bij Koninklijk besluit van 17 December 1890 {Staatsblad n°. 183).
Mij bekend, De Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) de Savorntn Lohman.
C. PROGRAMMA van het examen ter verkrijging eener aanteekening, bevoegdheid verleenende tot het geven van huis- en schoolonderwijs in het vak, genoemd onder k, in art. 2 der wet tot regeling van het lager onderwijs.
De vereischten zijn:
Bedrevenheid in:
het knippen :
a. knippen van sloop, zijzak, kin der- en vrouwenrok, mans-, vrouwen- en kiuderhemd,



mans-, vrouwen-, jongens- en meisjesbroek, kinderschortje, alle van een eenvoudig model;
b. naknippen van onderkleeding naar gegeven model;
het naaien:
a. uitvoeren der bewerkingen, voorkomende aan de bij het knippen genoemde voorwerpen :
b. inzetten van rechthoekige stukjes in effen, gestreepte, geruite en gebloemde katoenen, linnen en wollen stoffen;
c. maken van duidelijke, eenvoudige letters en cijfers met kruis- en stiksteek;
het breien:
a. breien van eene kous, ook met los voetblad, of sok en van een vrou wen borstrok;
b. inbreien van een hiel met kleinen hiel, van eene zool en van rechthoekige stukjes;
c. uit het hoofd breien van den gewonen patentsteek en van twee open werkjes en twee kantjes ter keuze van de adspirant;
het stoppen:
a. het stoppen van breiwerk;
b. stoppen van een gaatje in gewoon en gekeperd linnen, met linnen- en keperstop; en van eene rechte scheur, schuine insnijding en winkelhaak met linnenstop;
het mazen:
mazen van breiwerk met rechte en averechte steken, van opzet- en af kantsteken, minderingen en meerderingen, teen, grooten en kleinen hiel;
het teekenen op het bord:
eenvoudig teekenen op het bord, maar alleen van hetgeen strikt noodig is bij het klassikaal onderwijs in de nuttige handwerken voor meisjes aan leerlingen van eene lagere school.
Juiste denkbeelden omtrent het geven van grondig, ook klassikaal, onderwijs in de nuttige handwerken voor meisjes. (I)
(I) Dit programma is aldus uader vastgesteld bij besluit van 17 April 1899, S. 108.



Behoort bij Koninklijk besluit van 17 December 1890 (Staatsblad n°. 83).
Mij bekend , De Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) de Savornin Lohman.
Besluit van den 17den December 1890, S. 184, tot intrekking van de Koninklijke besluiten van 28 Mei 1879 {Staatsblad n°. 104) en 25 April 18b2 {Staatsblad n°. 57) en tot regeling van de wijze , waarop wordt voorbereid en ingesteld het vergelijkend onderzoek, bedoeld in art. 28 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175).
In naam van H. M. WILHELMINA, enz
Wij EMMA, enz.
Op de voordracht van den Minister van Binnenlandsche Zaken, van 30 October 1890, n°. 3781 3, afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat het na de wijziging van de wet tot regeling van het lager onderwijs van 17 Augustus 1878 (S'taatsblad n°. 127) bij die vau 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175) noodig is, met intrekking van de Koninklijke besluiten van 28 Mei 1879 (Staatsblad n°. 104) en 25 April 1882 (Staatsblad n°. 57), bij algemeenen maatregel van bestuur de wijze te regeleu, waarop het vergelijkend onderzoek, bedoeld in art. 28 der eerstgenoemde wet wordt voorbereid en ingesteld;
Den Raad van State gehoord (advies van den 18den November 1890, n°. 27);
Gelet op het nader rapport van voornoemden Minister, van 12 December 1890, n°. 4504, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan:
Art. 1. Bij het ontstaan van iedere vacature van hoofd der school, waarin niet wordt voorzien op de wijze, vermeld in het zevende lid van art. 28 der wet tot regeling van het lager onderwijs, kan eene oproeping worden gèdaan van be-



voegden, om zich als sollicitanten aan te melden; deze oproeping geschiedt door burgemeester en wethouders.
Beperkende voorwaarden in de oproeping kunnen alleen gesteld worden ten aanzien van leeftijd, diensttijd en vroegeren werkkring, en slechts dan wanneer daaromtrent tusschen burgemeester en wethouders en den districts-schoolopziener overeenstemming is verkregen.
De oproeping vermeldt in welke der leervakken, bedoeld in art. 2 der wet tot regeling van het lager onderwijs, onderwijs wordt gegeven, en binnen welken termijn de sollicitanten zich schriftelijk moeten aanmelden bij het gemeentebestuur met ' overlegging der stukkeu volgens de wet vereischt tot bewijs hunner bevoegdheid en verder voor zooveel noodig tot bewijs, dat zij voldoen aan de j in de oproeping gestelde eischen.
Terstond na het verstrijken van dien termijn zenden burgemeester en wethouders de ingekomen stukken aan den districts-schoolopziener.
2. De districts-schoolopziener zendt de lijst dergenen, die als sollicitanten kunnen worden aangemerkt, zoodra zij door hem is vastgesteld, aan burgemeester en wethouders.
Indien de lijst minder dan drie personen bevat, heeft eene herhaalde oproeping plaats, welke zich nu moet uitstrekken tot alle bevoegden.
Heeft de herhaalde oproeping geen gunstig gevolg, zoo kan een derde oproeping geschieden.
Indien ook na de derde oproeping zich minder dan drie personen aanmelden, wordt voortgegaan met de voorbereidende werkzaamheden om tot een voordracht te geraken.
3. De districts-schoolopziener treedt, nadat hij omtrent het gedrag, de practische geschiktheid ea den dienstijver der caudidaten inlichtingen heeft ingewonnen, in overleg met burgemeester en wethouders, ten einde tot de noodige overeenstemming betreffende het opmaken der voordracht te komen.
4. Komen burgemeester en wethouders eenerzijds en de districts-schoolopzieuer anderzijds niet tot de gevorderde overeenstemming, dan wordt het vergelijkend onderzoek, bedoeld bij het derde



lid van art. 28 der wet tot regeling van het lager onderwijs, ingesteld.
Daartoe wordt — indien nog geene oproeping heeft plaats gehad of alleen eene oproeping met beperkende voorwaarden — eene oproeping aan alle bevoegden gedaan. Hierop zijn van toepassing art. 1, derde en vierde lid, en art. 2.
5. De districts schoolopziener regelt het plan van het vergelijkend onderzoek en doet zich desgeraden achtende door deskundigen bijstaan. Deze deskundigen genieten, behalve reis- en verblijfkosten naar de derde klasse van het tarief, vastgesteld bij Koninklijk besluit van 5 Januari 1884 {Staatsblad n°. 4) (1), vacatiegelden ten bedrage van zes gulden per dag. Zij genieten wegeus het beoordeelen van het schriftelijk werk eene belooning van zes gulden per twintig candidaten.
Een gedeelte van twintig wordt voor twintig gerekend.
Deze kosten worden gerekend te behooren tot die, vermeld in art. 44 onder h, der wet tot regeling van het lager onderwijs.
6. Nadat met inachtneming der voorschriften, vervat in het vierde lid van art. 28 der wet tot regeling van het lager onderwijs, is vastgesteld, welke candidaten tot het vergelijkend onderzoek zullen worden toegelaten, bepaalt de districtsschoolopziener, na gehouden overleg, met burgemeester en wethouders, de dag en de plaats van dat onderzoek.
Burgemeester en wethouders zorgen voor een geschikt lokaal, op kosten van de gemeente en geven ten minste acht dagen van te voren aan ieder dergenen, die worden toegelaten, van den dag en de plaats van het onderzoek schriftelijk kennis.
7. Het vergelijkend onderzoek wordt niet gehouden in het openbaar.
Het kan worden bijgewoond door den inspecteur, binnen wiens ambtsgebied de te vervullen plaats behoort, den schoolopziener van het arrondissement, de leden der plaatselijke commissie, den burge-
(1) Gewijzigd bij besluit van 24 Februari 1898, S. 56.



meester, de wethouders, de leden van den raad en den secretaris der gemeente.
De districts-schoolopziener noodigt den inspecteur en den schoolopziener van het arrondissement uit, het vergelijkend onderzoek bij te wonen.
8. Het onderzoek geschiedt mondeling, of schriftelijk en mondeling.
Het schriftelijke strekt, om de candidaten zoowel uit het wetenschappelijke als uit het paedagogiscli oogpunt te leeren kennen in den aard en het gehalte hunner kundigheden en hunner verstandelijke ontwikkeling; het mondelinge, inzonderheid om hen te leeren kennen in hunne paedagogische bekwaamheid en hunne persoonlijkheid als onderwijzer.
9. De districts-schoolopziener kan, na raadpleging met de deskundigen en met goedkeuring van burgemeester en wethouders, bepalen , welke candidaten, na afloop van een gedeelte en wel bij voorkeur van het schriftelijk gedeelte van het onderzoek, niet verder aan het onderzoek zullen deelnemen, met dien verstande, dat het aantal over blij venden nimmer mag dalen beneden zes.
10. Van de uitkomsten van het onderzoek van eiken candidaat wordt door den districts-schoolopziener en de deskundigen,-' die hem bijstaan, voor ieder vak, waarover het onderzoek loopt, bijzondere aanteekening gehouden.
De wijze, waarop dit geschiedt, wordt door den districts-schoolopziener geregeld.
Na afloop van het onderzoek maakt hij, na het gevoelen der deskundigen te hebben ingewonnen met behulp van zijne en hunne aanteekeningen, de ranglijst op.
Op die ranglijst wordt elke candidaat gebracht, naarmate hij bij het onderzoek, in zijn geheel, boven anderen voldaan heeft.
11. Achten, na afloop van het onderzoek, burgemeester en wethouders en de districts-schoolopziener dit noodzakelijk, dan kan eene nieuwe oproeping plaats hebben.
12. Achten burgemeester en wethouders en de districts schoolopziener eene nieuwe oproeping niet noodzakelijk of komen zij daaromtrent niet tot overeenstemming, dan maakt de districts-school-



opziener eene voordracht op van ten minste drie personen, of zoo er slechts twee of een ouderzocht worden, van twee of een.
Hij brengt op die voordracht, voor zooverre zij meer dan één persoon bevat, degenen, die de eersten op de ranglijst staan.
13. De districtsschoolopziener zendt de voordracht aan den gemeenteraad, uiterlijk binnen veertien dagen na den afloop van het onderzoek.
Hij voegt daarbij een afschrift van de ranglijst en een met redenen omkleed advies omtrent de voorgedragen candidaten.
14. Neemt de, ten gevolge van een vergelijkend onderzoek, benoemde die benoeming niet aan, dan geven burgemeester en wethouders daarvan oumi Idellijk kennis aan den districts-schoolopziener, die de voordracht uit de op de ranglijst voorkomenden aanvult en daarvan binnen acht dagen inededeeling doet aan deu gemeenteraad.
Kan zoodanige aanvulling bij gebrek aan onderzochte candidateu niet plaats hebben, dan bepaalt zich de keuze van den gemeenteraad tot een der overige op de voordracht geplaatsten, tenzij de districts-schoolopziener een nieuwe oproeping noodig acht.
15. Geschillen, uit de toepassing van dit besluit oprijzende, worden onderworpen aan de beslissing van den Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het ouderwijs belast is.
16. Dit besluit treedt in werking op 1 Januari 1891.
Met gelijke dagteekening zijn de Koninklijke besluiten van 28 Mei 1879 (Staatsblad n°. 104) en 25 April 1882 {Staatsblad n°. 57) vervallen.
De Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
's Gravenhage, den 17den December 1890. ((/et.) EMMA.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) de Savornin Lobman.
(TJitgeg. 22 Dec. 1890.)



Besluit van den 2\sten Mei 1891, S. 97, tot herziening van de Regelen voor de Rijkskweekscholen voor de onderwijzers en onderwijzeressen , bedoeld in art. 24 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175).
In naam van H. M. WILHELMINA, enz.
Wij EMMA, enz.
Op de voordracht van den Minister van Binnenlandsche Zaken, van 2 April 1891, n°. 8423, afdeeling Ouderwijs;
Overwegende, dat het noodig is, de Regelen voor de Rijkskweekscholen voor de onderwijzers en onderwijzeressen, bedoeld in art. 24 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), vastgesteld bij Koninklijk besluit van 28 Mei 1879 {Staatsblad n°. 105), gewijzigd bij Koninklijk besluit van 16 September 1887 {Staatsblad n°. 163) te herzien;
Den Raad van State gehoord (advies van den 28 April 1891, n°. 21);
Gelet op het nader rapport van den voornoemden Minister, van 19 Mei 1891, n°. 1675, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaau:
1°. vast te stellen de Regelen voor de Rijkskweekscholen voor de ouderwijzers en onderwijzeressen, bedoeld in art. 24 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), laatstelijk gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 {Staatsblad n°. 175), zooals die bij dit besluit zijn gevoegd;
2°. te bepalen, dat de sub 1°. bedoelde Regelen van af 1 Juli 1891 van kracht zullen zijn, met uitzondering van de artikelen 5 , eerste lid, 7, vijfde lid, en 23, die op 1 Januari 1892 in werking treden;
3°. met ingang vau I Juli 1891 in te trekken de Regelen voor de Rijkskweekscholen voor de onderwijzers en onderwijzeressen, bedoeld in art. 24 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127), vastgesteld bij Koninklijk besluit van 28 Mei 1879 {Staatsblad n°. 105), gewijzigd bij Koninklijk besluit van 16 September 1887 {Staatsblad n°. 163), met uitzondering van de



artikelen 5, eerste lid, 7, vijfde lid, eu 23, die tot 1 Januari 1892 van kracht blijven, met dien verstande evenwel, dat de adspiranten die aan het in artikel 28 bedoelde examen in 1891 wenschen deel te nemen , op 1 April daaraan voorafgaande hun 15de jaar moeten zijn ingetreden.
De Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Het Loo, den 21 sten Mei 1891.
{get.) EMMA.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, {get.) de Savornin Lohman.
(TJitgeg. 27 Mei 1891.)
REGELEN voor de Rijkskweekscholen voor de onderwijzers en onderwijzeressen, bedoeld in art. 24 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175).
§ 1. Algemeene bepalingen.
Art. 1. Er zijn kweekscholen voor onderwijzers en voor onderwijzeressen.
2. De kweekscholen hebben een vierjarigen cursus en vier klassen.
In elke klasse zijn, zooveel mogelijk, twintig kweekelingen.
3. Bij iedere kweekschool is eene lagere school, leerschool genaamd, waar de kweekelingen zich in het onderwijzen kunnen oefenen.
Voor zoover daartoe de gelegenheid bestaat, kan de oefening, onder goedkeuring van den districts-schoolopziener, bovendien ook plaats hebben aan andere scholen, door den directeur of de directrice daarvoor aangewezen.
4. De mannelijke kweekelingen worden gehuisvest en verpleegd bij ingezetenen der gemeente waar de kweekschool gevestigd is; de vrouwelijke kweekelingen wonen zooveel mogelijk in het gebouw der kweekschool.



5. Het schooljaar vangt aan den eersten Maandag in Mei.
Er zijn jaarlijks drie vacantiën :
de eerste, van Woensdag vóór tot Maandag na de Paaschweek;
de tweede, gedurende de laatste zes weken vóór den eersten Maandag in September;
de derde, van 24 December tot 3 Januari.
§ 2. Van het onderwijzend personeel.
6. Aan het hoofd van elke kweekschool voor onderwijzers staat een directeur.
Aan het hoofd van elke kweekschool voor onderwijzeressen staat een directeur of eene directrice.
7. De directeur en de directrice houden toezicht op het gedrag der kweekelingen, zoo in als buiten de lessen.
Zij zorgen, dat de kweekelingen hunne godsdienstplichten getrouw nakomen en het godsdienstonderwijs bijwonen van de leeraren, welke de ouders of voogden daarvoor aanwijzen. Zij regelen een en ander voor die kweekelingen, wier ouders of voogden dit aan ben overlaten.
Zij zorgen, dat het onderwijs geregeld volgens de voorschriften gegeven wordt.
Zij verschaffen aan den Minister, met de uitvoering der wet op het lager onderwijs belast, aan den inspecteur, den districts- en den arrondissements-schoolopziener alle verlangde inlichtingen betreffende de kweekschool en geven aan den districts-schoolopziener onmiddellijk kennis van. alles wat voorziening vereischt.
Zij zenden vóór 1 Juli van elk jaar aan den districts-schoolopziener een beredeneerd verslag van den toestand van de kweekschool gedurende het afgeloopen schooljaar.
Zij geven bijtijds aan den districts-schoolopziener kennis van de te houden vergaderingen en examens.
Zij houden in duplo een register, waarin bij het begin der tweede vacantie en bij het einde van November en Maart eene beoordeeling der kweekelingeu ten opzichte van gedrag, vlijt en vorderingen bij de verschillende lessen wordt opgeteekend.



De beoordeeling wordt uitgedrukt door een der cijfers van 1 tot 10, aan welke de volgende beteekenis is te hechten;
Van deze twee registers is een bestemd voor den districtsschoolopziener.
Telkens voor het einde der vier maanden
zendt deze ziju register ter invulling terug. De directeur en de directrice zorgen voor eene
goede keuze van ingezetenen, bij wie de kweekelingen kunnen worden gehuisvest, en zien toe, dat de kweekelingen daar behoorlijk behandeld worden.
Indien eene directrice aan het hoofd staat van eene kweekschool voor onderwijzeressen, kan deze verplicht worden, in het gebouw der kweekschool te wonen, in welk geval haar tevens het toezicht op de huishouding kan worden opgedragen.
8. Aan elke kweekschool zijn, behalve de directeur of de directrice, ten minste vijf onderwijzers of onderwijzeressen.
9. De directeur, directrice, onderwijzers en onderwijzeressen der kweekscholen worden door Ons benoemd, geschorst en ontslagen. Zij genieten uit 's Rijks kas eene jaarwedde.
Zij bekleeden geen ambten of bedieningen, drijven geen handel, noch oefenen eenige nering of beroep uit, zonder Onze toestemming.
10. De voornoemde Minister wijst den onderwijzer aan, die, bij afwezigheid of ontstentenis van den directeur, dezen vervangt.
11. De ouderwijzers der kweekschool gedragen zich, als zoodanig, naar de voorschriften van den directeur, behoudens beroep op den voornoemden Minister.
Zij zijn verplicht, ook buiten de lesuren, den directeur in het toezicht op d-,' kweekelingen behulpzaam te zijn.
12. Voor eene afwezigheid van ée'n tot drie dagen, uitgezonderd in geval van ziekte, behoeft een onderwijzer de toestemming van den direc-
10 uitmuntend; 9 zeer goed;
8 goed ;
7 ruim voldoende ; 6 voldoende;
5 twijfelachtig; 4 onvoldoende;
3 zeer onvoldoende; 2 gering;
1 zeer gering.



teur; voor eene afwezigheid van vier tot zes dagen, die van den districts-schoolopziener; voor eene langere afwezigheid, die van voornoemden Minister.
De laatste twee bepalingen gelden ook voor den directeur.
13 Bij afwezigheid of ontstentenis van een onderwijzer nemen ile overige , volgens aanwijzing van den directeur , zooveel mogelijk de lessen waar.
14. Eene vergadering van directeur en onderwijzers heeft plaats, zoo dikwijls de directeur dit bepaalt of hiertoe door ten minste drie onderwijzers schriftelijk, met opgaaf van redenen , wordt uitgenoodigd.
15. De vergadering van directeur en onderwijzers benoemt voor elk schooljaar een der leden tot secretaris.
16. In de tweede helft der maand December van elk jaar wordt in eene vergadering van directeur en onderwijzers het programma voor het volgend schooljaar opgemaakt. De directeur zendt het vóór 15 Januari daaraanvolgende aan den districts-schoolopziener, die het, onder bijvoeging van zijne op- of aanmerkingen, vóór I Februari aau de goedkeuring van den voornoemden Minister onderwerpt.
Dit programma vermeldt het aantal uren wekelijks voor elk vak bestemd, de namen deionderwijzers voor elk vak in elke klasse, de te gebruiken boeken en den omvang van het onderwijs in de verschillende vakken in elke klasse.
De rooster van lesuren wordt door den directeur overeenkomstig het programma vastgesteld.
17. De zorg voor de leermiddelen is, ouder toezicht van den directeur, opgedragen aan den onderwijzer, die ze bij zijne lessen gebruikt.
Geene aankoopen of bestellingen geschieden dan door den directeur of met zijne toestemming.
18. Jaarlijks vóór 1 Mei wordt door den directeur eene begrooting van kosten der inrichting gedurende het volgend burgerlijk jaar opgemaakt en aan den districts-schoolopziener gezonden, die ze vóór 15 Mei, onder bijvoeging van zijne op- of aanmerkingen, aan de goedkeuringvan den voornoemden Minister onderwerpt.



19. De artt. 10 tot eu met 18 gelden ook voor het onderwijzend personeel eener kweekschool voor onderwijzeressen.
§ 3. Fan de kweekelingen.
20. Jaarlijks voor 1 Februari doet de directeur, door middel van de nieuwsbladen, eene oproeping van hen, die zich aan het toelatings-examen wenschen te onderwerpen, om bij den aanvang van het eerstvolgend schooljaar als kweekeling aan de kweekschool te kunnen worden geplaatst.
21. De adspiranten melden zich aan bij den directeur, met overlegging van hunne geboorteakte.
22. De adspiranten moeten op 1 April daaraanvolgende hun I Bde jaar ingetreden zijn en hun 16de jaar nog niet volbracht hebben.
Omtrent aanvragen voor plaatsing in boogere klassen wordt telkenmale afzonderlijk de beslissing gevraagd van den voornoemden Minister.
23. Het examen heeft plaats in de tweede helft der maand Maart.
24. Vóór den aanvang van het examen worden de mannelijke adspiranten gekeurd. Zij die blijken voor het onderwijs lichamelijk ongeschikt te zijn, worden niet tot het examen toegelaten.
25. Het examen wordt afgenomen door den directeur en de onderwijzers, volgens een door hen opgemaakt programma, dat, door tusschenkomst van den districts-schoolopziener, aan de goedkeuring van den voornoemden Minister wordt onderworpen.
26. Het in het voorgaand artikel bedoeld programma en de wijzigingen, daarin te brengen, worden ten minste zes maanden vóór den aanvang van het examen door plaatsing in de Nederlandsche Staatscourant ter kennis van belanghebbenden gebracht. (])
(1) Dit programma voor 1902 vastgesteld, eu opgenomen in de Staatscourant van den 29/30 September 1901, n°. 228, luidt als volgt:
„Programma van het in 1902 te houden examen tot toelating aan de Rijkskweekscholen voor onderwijzers en onderwijzeressen, bedoeld bij art. 25 der Regelen voor de Rijkskweekscholen, vastgesteld bij Kon. besluit van 21 Mei 1891 (Staatsblad n°. 97).
a. Nauwkeurig en natuurlek lezen van een
Lager Onderw., 13e dr.



27. Bedraagt het aantal dergenen, die aau liet examen voldaan liebben, meer dan twintig, dan worden door den directeur die twintig ter benoeming voorgedragen, welke de meeste blijken van bekwaamheid en aanleg gegeven hebben.
Bij gelijke bekwaamheid en aanleg genieten diegenen de voorkeur, die in de gemeente wonen, waar de kweekschool gevestigd is, of die, elders wonende, zelf in de kosten van huisvesting en verpleging voorzien.
niet te moeilijk stuk proza of poëzie. Hierbij zal gelet worden op eene zuivere uitspraak en het verstaan van het gelezene.
b. Het vervaardigen van een schoonschrift, middelgroot en klein, op papier met lijnen. Uit het schoonschrift en uit het andere schriftelijk werk moet blijken, dat de adspirant duidelijk, net en regelmatig schrijft.
c. Een begrip van het tientallig stelsel, van de hoofdbewerkingen met geheele en gebroken getallen, van de practisch bruikbare kenmerken van deelbaarheid, van het zoeken van den grootsten gemeenen deeler en van het kleinste gemeene veelvoud van geheele getallen. Kennis van het metrieke stelsel. Eenige kennis van vlakke figuren en van meetkundige lichamen, voor zooverre die door aanschouwing te verkrijgen is. Vaardigheid in het beredeneerd oplossen van eenvoudige vraagstukken, zoowel uit het hoofd als op schrift.
d. Ken nip van de hoofdzaken der spraakkunst en der redekundige ontleding, benevens eenige vaardigheid om zich zoowel mondeling als schriftelijk juist en gemakkelijk uit te drukken.
e. Kennis van de hoofdgebeurtenissen uit de geschiedenis des vaderlands.
f. Eenige kennis van de aardrijkskunde van Nederland, eene voorstelling van de kaart van Europa en van de ligging der werelddeelen.
g. Eenige kennis van inlandsche dieren en planten en van eenige eenvoudige natuurkundige verschijnselen.
h. Aanleg voor den zang.
i. Het teekenen van een eenvoudig vlak figuur.
Voor de Rijkskweekschool voor onderwijzeressen
bovendien:
j. Eenige vaardigheid in de nuttige handwerken : (1°. het breien eener kous; 2°. het naaien van een overhandschen naad, zoom, stik- en rolnaad, knoopsgat en vetergat; 3°. overmazen, aanmazen, het mazen van een gat met rechte steken; 4°. liet merken met gewone kruisjes, letters en cijfers)".



De kweekelingen worden benoemd door den voornoemden Minister.
28. De artikelen 20, 21, 22, 23, 25, 26 en 27 zijn ook van toepassing op kweekscholen voor onderwijzeressen.
De vrouwelijke kweekelingen leggen bij hare aanmelding, volgens art. 21, een getuigschrift van haar geneesheer over, waarbij deze verklaart, dat zij voor het onderwijs lichamelijk geschikt ziju.
De kosten, bedoeld in het tweede lid van art. 27, worden voor eene vrouwelijke interne kweekeling op f 300.— per jaar gesteld.
29. Aan elke kweekschool wordt onderwijs gegeven in:
1°. de vakken, vermeld in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127); laatstelijk gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (.Staatsblad n°. 175), onder a—j, l—q en s;
2°. de theorie van onderwijs en opvoeding;
3°. de gezondheidsleer, en wel voornamelijk de leer der middelen tot bestrijding van het alcoholisme. (1)
Aan de kweekscholen voor onderwijzers boven, dien in:
handenarbeid (Slöjd), landbouwkunde en het bespelen van de viool of de piano.
Aan de kweekscholen voor onderwijzeressen bovendien in :
de nuttige en fraaie handwerken en het bespelen van de piano.
30. De voornoemde Minister is bevoegd van het geven van onderwijs in een of ineer vakken in het voorgaand artikel vermeld onder t, m, n en r en van dat in handenarbeid tijdelijk vrijstelling te verleenen.
31. Boeken en leermiddelen worden aan de kweekelingen van Rijkswege kosteloos verstrekt.
Voor huisvesting en verpleging wordt van Rijkswege eene toelage verleend aan een door den voornoemden Minister te bepalen getal kweekelingen, die niet wonen in eene gemeente,
(1) Met sub 3°. is dit artikel aaugevuld bij oesluit van 14 April 1898, S. 107.
12*



waar eene Rijkskweekschool voor onderwijzers of onderwijzeressen gevestigd is.
Bij uitzondering kan de Minister gelijke toelage aan kweekelingen van bijzonderen aanleg verleenen, hoewel behoorende tot een gezin in de bedoelde gemeente wonende.
32. De kweekelingen gedragen zich, zoo in als buiten de lessen, naar de voorschriften van den directeur.
33. Acht de directeur de verwijdering van een kweekeling noodig, dan doet hij een daartoe strekkend voorstel in de vergadering van directeur en onderwijzers.
Het met redenen omkleed besluit der vergadering wordt door den directeur aan den districts-schoolopziener gezonden , die het, vergezeld van zijn advies, aan de goedkeuring van den voornoemden Minister onderwerpt.
34. Jaarlijks vóór het einde van het schooljaar wordt in eene vergadering van directeur en onderwijzers bepaald, wie tot eene hoogere klasse worden bevorderd.
35. De artikelen 31, 32, 33 en 34 zijn ook van toepassing op kweekscholen voor onderwijzeressen.
§ 4. Van de leerschool.
36. De leerschool bij eene Rijkskweekschool wordt vau Rijkswege opgericht en onderhouden.
37. De leerschool is eene gemengde school, waar onderwijs wordt gegeven ten minste in de vakken, vermeld in art. 2 der wet op het lager onderwijs onder a—k.
De regeling van de schooltijden en van de vacantiën , de bepaling van het tijdstip van aanneming van nieuwe leerlingen en van den leeftijd, welken de kinderen moeten bereikt hebben, voordat zij op de school worden toegelaten, de vaststelling van het leerplan en van de bij het onderwijs te gebruiken boeken, en de verdeeling der school in klassen, geschieden door het hoofd der school, in overleg met den directeur of de directrice der kweekschool, onder goedkeuring van den districts-schoolopziener.
Bij verschil van gevoelen tusschen den direc-



tenr of de directrice en het hoofd der leerschool, beslist de districts-schoolopziener.
Indien het hoofd der leerschool, de directeur of de directrice zich met die beslissing niet kan vereenigen, beslist de voornoemde Minister.
De rooster der lesuren voor de verschillende klassen wordt overeenkomstig het leerplan opgemaakt door het hoofd der leerschool.
38. De directeur of de directrice van de kweekschool heeft het toezicht op het onderwijs, aan de leerschool gegeven. Bij verschil van inzicht over de toepassing van het leerplan, beslist de districts-schoolopziener.
39. Het hoofd der leerschool zorgt, in overleg met den directeur of de directrice, dat de kweekelingen behoorlijk gelegenheid hebben zich te oefenen in het geven van onderwijs volgens eene methode, welke in hoofdzaak overeenstemt met die, welke in de kweekschool wordt ontwikkeld. Bij verschil hierover beslist de districts-schoolopziener.
Het hoofd der leerschool leidt zelf alle practische oefeningen of draagt dit aan het onderwijzend personeel der leerschool op, zorgt voor het houden van behoorlijke aanteekening omtrent gedrag en vorderingen der kweekelingen en brengt daaromtrent elke drie maanden verslag uit aan den directeur of de directrice.
Het hoofd der leerschool woont de vtrgadering, bedoeld in art. 14, bij, telkens wanneer de directeur of directrice hem daartoe schriftelijk uitnoodigt.
40. Artikel 12, eerste lid, geldt ook voor het hoofd der leerschool.
Het onderwijzend personeel der leerschool behoeft voor eene afwezigheid van één tot drie dagen, uitgezonderd in geval van ziekte, de toestemming van het hoofd der leerschool, voor eene afwezigheid van vier tot zes dagen, die van den districts-schoolopzier, voor eene langere afwezigheid, die van den voornoemden Minister.
Behoort bij Koninklijk besluit van 21 Mei 1891 (Staatsblad n°. 97).
Mij bekend, Be Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) de Savobnin Lohman.



Besluit van den Visten Juni 1892, S. 164, tot wijziging van het Koninklijk besluit van 24 October 1884 (Staatsblad n'. 219) tot intrekking van het Koninklijk besluit van 18 December 1886 (Staatsblad n°. 214) en tot vaststelling van programma's voor de examens, bedoeld in art. 65bis der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127) zooals die is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de vakkeu, vermeld onder k en t in art. 2 der eerstgenoemde wet, tot regeling van de wijze van afneming eu van hetgeen verder tot deze examens betrekking heeft.
In naam van H. M. WILHELMINA, enz.
Wij EMMA, enz.
Op de voordracht van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 7 Mei 1892, n°. 20463 , afdeeling O.;
Overwegende dat het wenschelijk is het Koninklijk besluit van 24 October 1884 (Staatsblad 219) gewijzigd bij Koninklijk besluit van 18 December 1886 (Staatsblad n°. 214) ter uitvoering van art. Qbbis der wet tot regeling van het lager onderwijs , te herzien voor zooveel betreft de bepalingen voor de examens ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de vakken vermeld onder k en t in art. 2 van genoemde wet;
Den Raad van State gehoord (advies van den
7 Juni 1892, n°. 12);
Gelet op het nader rapport van den voornoemden Minister van 23 Juni 1892, n°. 2714, afdeeling O.;
Hebben goedgevonden en verstaan :
Art. 1. Het getal der commissiën, belast met het afnemen der examens ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de vakken onder k en t in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) zooals die is gewijzigd bij de wet van
8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), genoemd, bedraagt voor ieder van die vakken een of zoo-



veel meer als de Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs belast is, telken jare naar bevind van zaken raadzaam zal oordeelen.
2. Elke commissie bestaat uit ten minste 4 leden: een voorzitter, tevens lid, en ten minste 3 vrouwelijke leden.
Aan iedere commissie kunnen een plaatsvervanger van den voorzitter en twee vrouwelijke plaatsvervangende leden worden toegevoegd.
3. Bij het afnemen dier examens zullen als leiddraad strekken de programma's aan dit besluit gehecht.
4. Om te worden toegelaten tot het examen in het vak onder k in art. 2 van voormelde wet genoemd, moeten de adspiranten op 31 Maart van het jaar, waarin het examen wordt gehouden, den 17-jarigen leeftijd volbracht hebben of volbrengen.
Om te worden toegelaten tot het examen in het vak onder t in dat wetsartikel genoemd, moeten de adspiranten op 31 Maart van het jaar, waarin het examen wordt gehouden, den 18-jarigen leeftijd volbracht hebben of volbrengen.
5. De voornoemde Minister maakt doormiddel van de Nederlanclsche Staatscourant het tijdstip bekend, waarop de werkzaamheden der commissiën zullen aanvangen en den termijn binnen welken ieder, die tot het afleggen van examen verlangt te worden toegelaten, zich schriftelijk kan aanmelden bij den voorzitter der commissie, voor welke zij verlangt te verschijnen.
De dag en de plaats van het examen worden door den voorzitter aan de adspiranten bekend gemaakt.
6. De examens worden niet in het openbaar gehouden. Die voor het vak, onder k in art. 2 van voorschreven wet genoemd, loopen voor ieder der adspiranten binnen één dag, die voor het vak, onder t in dat wetsartikel genoemd, voor ieder der adspiranten in twee dagen af.
7. De voornoemde Minister wijst de plaatsen aan, waar de commissiën hare zittingen zullen houden.
De lokalen, waar de examens worden afge-



nomen, worden door den voorzitter van elke commissie aangewezen.
8. De voorzitter van elke der commissiën roept de leden vóór den aanvang der examens bijeen ter plaatse, waar die zullen worden gehouden. In deze bijeenkomst wordt het plan voor de inrichting der examens vastgesteld.
9. Het werk wordt door de geëxamineerden onder voortdurend toezicht gemaakt.
Haar, die zich aan eenig bedrog bij het examen schuldig maken , wordt terstond de verdere deelneming aan het examen ontzegd.
10. Het oordeel over de kennis en de bekwaamheid der geëxamineerden in elk vak wordt uitgedrukt door een der cijfers 1 tot 10, aan welke de volgende beteekenis is te hechten:
10 uitmuntend, 5 twijfelachtig,
9 zeer goed, 4 onvoldoende,
8 goed, 3 zeer onvoldoende,
7 ruim voldoende, 2 gering,
6 voldoende, I zeer gering.
1 1. Omtrent het toekennen der in het vorige artikel vermelde cijfers en den uitslag van het examen, wordt bij meerderheid der uitgebrachte stemmen beslist. Slaking van stemmen wordt geacht eene beslissing te ziju in den voor de geëxamineerden minst gunstigen zin
12. De uitslag van het examen wordt dadelijk aan de geëxamineerden, die zich ter plaatse bevinden, medegedeeld. De toegekende akten worden zoo spoedig doenlijk kosteloos uitgereikt.
13. Elke commissie zendt aan den voornoemden Minister een proces-verbaal van hare zittingen, eene lijst, bevattende de namen eu voornamen, de geboorte- eu woonplaatsen en de dagteekeningen van geboorte der toegelatene geëxamineerden, benevens eene opgaaf van het getal der afgewezenen en van het getal dergeneu , die zich tijdens het examen hebben teruggetrokken.
14. De voorzitters, de leden en de plaatsvervangende leden der commissiën genieten uit 's Rijks kas vacatiegelden ten bedrage van zes gulden voor eiken dag, waarop zij het examen of een daartoe betrekkelijke vergadering der commissie bijwonen.



15. Dit besluit treedt in werking op 1 Januari 1893.
Met gelijke dagteekening worden ingetrokken :
1°. de bepalingen van het Koninklijk besluit van 24 October 1884 {Staatsblad n°. 219) voor zooveel die betrekking hebben op de examens ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de vakken , vermeld onder k en t in art. 2 der wet tot regeling van het lager onderwijs;
2°. het Koninklijk besluit van 18 December 1886 (Staatsblad n°. 214).
De Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Soestdijk, den 27sten Juni 1892.
(get.) EMMA.
Be Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) Tak van Poortvliet.
(üitgeg. 19 Juli 1892.)
PROGRAMM A'S van de examens ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in een of meer der vakken genoemd onder k en t in art. 2 der wet van 17 Augustus 1878 (<Staatsblad n°. 127), zooals die is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (,Staatsblad n°. 175), naar aanleiding van art. 65bis der eerstgenoemde wet.
i. nuttige handwerken voor meisjes.
De vereischten zijn :
Bedrevenheid in:
het knippen :
a. knippen van sloop, zijzak, kinder- en vrouwenrok, mans-, vrouwen- en kinderhemd, mans-, vrouwen-, jongens- en meisjesbroek, kinderschortje, alle van een eenvoudig model;
b. naknippen van onderkleeding naar gegeven model;
het naaien:
a. uitvoeren der bewerkingen, voorkomende aan de bij het knippen genoemde voorwerpen;



b. inzetten van rechthoekige stukjes in elfen, gestreepte, geruite en gebloemde katoenen, linnen en wollen stoffen;
c. maken van duidelijke, eenvoudige letters en cijfers met kruis- en stiksteek;
het breien:
a. breien van eene kous, ook met los voetblad, of sok en van een vrouwenborstrok;
b. inbreien van een hiel met kleinen hiel, van eene zool en van rechthoekige stukjes;
c. uit het hoofd breien van den gewonen patentsteek en van twee open werkjes en twee kantjes ter .keuze van de adspirant;
het stopjpen:
a. het stoppen van breiwerk;
b. stoppen van een gaatje in gewoon en gekeperd linnen, met linnen- en keperstop; en van eene rechte scheur, schuine insnijding en winkelhaak met linnen stop;
het mazen:
mazen van breiwerk met rechte en averechte steken , van opzet en af kantsteken, minderingen en meerderingen, teen , grooten en klei nen hiel; het teekenen op het bord:
eenvoudig teekeuen op het bord, maar alleen van hetgeen strikt noodig is bij het klassikaal onderwijs in de nuttige handwerken voor meisjes aan leerlingeu van eene lagere school.
Juiste denkbeelden omtrent het geven van grondig, ook klassikaal, onderwijs in de nuttige handwerken voor meisjes. (1)
II. FRAAIE HANDWERKEN VOOR MEISJES.
De vereischtcn zijn :
a. Juiste denkbeelden omtrent het geven van grondig, ook klassikaal, ouderwijs in de fraaie handwerken voor meisjes.
b. Bedrevenheid in borduren , haken , breien , kuoopen, guipure, kantsteken, Holbein en patroonteekenen.
(I) Dit programma is aldus nader vastgesteld bij besluit van 17 April 1899, S. 108.



c. Het aangeven van de wijze, waarop de verschillende handwerken worden aangevangen en voltooid.
Behoort bij het Koninklijk besluit van 27 Juni 1892 (Staatsblad n°. 164).
Mij bekend, Be Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) Tak van Poortvliet.
Besluit van den 2§ste7i Mei 1897 , S. 161, tot wijziging van het Koninklijk J besluit van 3 Augustus 1879 {Staatsblad n°. 148), en tot vaststelling van bepalingen voor de examens, bedoeld in art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 28 December 1896 (Staatsblad n°. 230), ter verkrijging vau akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de vakkeu vermeld onder r en r bis in art. 2 der eerstgenoemde wet.
In naam van H. M. WILHELMINA, enz.
Wij EMMA, enz.
Op de voordracht van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 28 April 1897, n°. 19313, afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat het noodig is, bepalingen vast te stellen voor het examen, bedoeld in art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 28 December 1896 (Staatsblad n°. 230), ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- eu schoolonderwijs in het vak, vermeld onder ;• bis in art. 2 der eerstgenoemde wet, en dat het wenschelijk is, de bepalingen te herzien, bij Koninklijk besluit van 3 Augustus 1879 (Staatsblad n°. 148) vastgesteld voor het examen, bedoeld in art. 65 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), ter verkrijging eener akte van bekwaamheid voor huis- eu schoolonderwijs in het vak, vermeld onder ;• in art. 2 dier wet;
Den Raad van State gehoord (advies van den 18 Mei 1897, n°. 29);
Gelet op het nader rapport van voornoemden Minister van 22 Mei 1897, n°. 3317, afd. Onderwijs;



Hebben goedgevonden en verstaau, te bepalen:
1°. dat de examens, bedoeld in art. 65 deiwet van 17 Augustus 1878 [Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 28 December 1896 [Staatsblad n°. 230), ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de vakken, genoemd onder r en r bis in art. 2 der eerstgenoemde wet, mondeling en schriftelijk worden afgelegd;
2°. dat bij het afnemen van deze examens de programma's aan dit besluit gehecht, tot leiddraad zullen strekken;
3°. dat het Koninklijk besluit van 3 Augustus 1879 [Staatsblad n°. 148), voor zoover dit de regeling van het examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid in de beginselen der landbouwkunde en de vaststelling van een programma voor dat examen betreft, wordt ingetrokken;
4°. dat dit besluit in werking treedt bij de in 1898 te houden examens ter verkrijging der sub 1°. genoemde akten.
De Minister van Binneulandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk iu het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Alt-Aussee, den 26sten Mei 1897.
[gei.) EMMA.
De Min. van Binnenl. Zaken, [get.) van Houten.
[Uitgeg. 5 Juni 1897.)
PROGRAMMA'S, van de examens ter verkrijging van akten van bekwaamheid voor huis- en schoolonderwijs in de vakken, vermeld onder r en r bis in art. 2 deiwet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127), zooals die laatstelijk is gewijzigd bij de wet van 28 December 1896 (Staatsblad n°. 230), naar aanleiding van art. 65 der eerstgenoemde wet.
i. de beginsklen der landbouwkunde.
De vereischten zijn:
Kennis van scheikunde, met name wat betreft
a. de anorganische:
bekendheid met de meest belangrijke grond-



stoffen en anorganische scheikundige verbindingen; met de omzettingeu die deze kunnen ondergaan ; met de vormingswijzen en de onderlinge werkingen van zuren, basen en zouten, waarbij eenige vaardigheid wordt geëischt in het gebruik van scheikundige formulen en vergelijkingen en de toepassing daarvan bij eenvoudige vraagstukken.
Van de candidaten wordt geëischt, dat zij het bewijs leveren zelf eenige eenvoudige proeven te hebben uitgevoerd:
b. de organische;
eenige kennis van de samenstelling en het karakter van enkele belangrijke groepen van stoffen , zooals koolwaterstoffen , alcoholen , aldehyden , zuren , vetten en bekendheid met de empirische samenstelling en de omzettingen van enkele stoffen die bij den plantengroei eene belangrijke rol spelen, zooals koolhydraten.
Kennis van natuurkunde.
Bekendheid met de grondbegrippen van de leer der beweging en der krachten en met die van arbeid en arbeidsvermogen ; met de algeineene eigenschappen van vaste stoffen, vloeistoffen en gassen; met de hoofdzaken uit de leer der zwaartekracht en der veerkracht; met de leer der warmte en enkele van hare toepassingen, ook op verschijnselen in den dampkring, waarvan de kennis voor den landbouw van belang is; met de leer van terugkaatsing, breking, ontleding en absorptie van het licht.
Van de candidaten wordt geëischt , dat zij blijk geven dagelijks voorkomende verschijnselen juist te hebben waargenomen en dat zij zelf eenvoudige proeven hebben uitgevoerd.
Kennis van dier- en plantkunde.
a. Dierkunde:
bekendheid met de hoofdgroepen uit het dierenrijk;
eenige kennis van den bouw en de levensverrichtingen van het lichaam der huisdieren.
b. Plantkunde :
kennis van de organen, waaruit de plant bestaat;
overzicht van den algemeenen bouw en de levensverrichtingen van de plant.
Hierbij zal als eisch gesteld worden, dat de



candidaten blijk geven de ontwikkeling van den groei te hebben gadegeslagen, hetzij in de natuur zelve, hetzij bij het opkweeken en dat zij vaardigheid bezitten in het determineeren van plantensoorten.
Bekendheid met eenige voor den landbouw nuttige en schadelijke dieren, en plantenziekten.
Hierbij zal van de candidaten geenszins eene uitgebreide kennis worden verlangd, maar wel dat zij blijk geven eenige dezer diersoorten en plantenziekten meer nauwkeurig te hebben nagegaan.
Bekendheid in hoofdzaken met de gesteldheid en de vorming van den bodem in Nederland, benevens kennis van de natuur• en scheikundige eigenschappen van den grond.
Bekendheid met de hoofdpunten van de leer der bemesting.
Stalmest, hulpmeststoffen, groene bemesting; doel van een bemestingsproefveld.
Bekendheid met de meest belangrijke methoden van grondbewerking en van grondverbetering, alsmede mei eenige der meest belangrijke werktuigen bij den landbouw in gebruik.
De candidaten zullen hierbij blijk moeten geven eenige eenvoudige werktuigen, ook in hunne onderdeelen, grondig te kenuen en tevens in staat te zijn mede te deelen, hoe zij behandeld en gesteld moeten worden. Van de meer samengestelde werktuigen wordt slechts eenige algemeene kennis vereischt.
Kennis der plantenteelt.
Kenmerken voor de beoordeeling van het zaaien pootgoed; zaaien; bewerking van den grond voor verschillende gewassen; verpleging van het gewas; oogsten; bewaren van den oogst (persvoeder); bekendheid met enkele botanische kenmerken der voornaamste gewassen van bouwland en grasland; eenige bijzonderheden omtrent de teelt van de voornaamste hier te lande geteelde gewassen.
Bekendheid in hoofdzaken met de leer der veeteelt.
Rund, paard, schaap, varken. Kenteekenen ter beoordeeling der eigenschappen. Rasbeschrijving. Veredeling door fokken in eigen ras of doorkruising. Kennis der voornaamste inlandsche rassen en van



eenige buitenlandsche voor zoover zij hier te lande voor de fokkerij worden gebezigd.
Veevoeding. Kennis van de voornaamste voedermiddelen, de toebereiding daarvan en de samenstelling van voederrantsoenen. (1)
Bekendheid met de hoofdzaken der zuivelbereiding.
Kennis van de samenstelling en van de physische eigenschappen der melk en van de invloeden, waarvan hoeveelheid en hoedanigheid afhankelijk zijn;
verschillende stelsels van afrooming en hunne beteekenis voor de practijk; het zuren vau melk en room , karnen en boterbereiding; hoofdzaken der kaasmakerij.
De candidaten zullen blijk moeten geven een duidelijk overzicht te bezitten van de wijze van zuivelbereiding in hunne omgeving.
II. DE BEGINSELEN DER TUINBOUWKUNDE.
De vereischten zijn:
Kennis van scheikunde en van natuurkunde, met name van die onderdeelen van beide wetenschappen , die voor den tuinbouw van belang moeten worden geacht.
Algemeene kennis vau den bouw en het leven der planten. Kennis van de voornaamste cultuurgewassen uit een botanisch oogpunt en vau hunne plaats in het systeem.
Bekendheid met eenige der voornaamste voor den tuinbouw nuttige en schadelijke dieren, en plantenziekten.
Bekendheid met de eigenschappen van den grond en de meest belangrijke methoden van grondbewerking en van grondverbetering; met de hoofdpunten van de leer der bemesting.
Bekendheid met de hoofdpunten van den eigenlijken tuinbouw voor zoover betreft:
a. warmoezerij:
de teelt van groenten in den vollen grond. Vervroegen ;
(1) Met deze alinea is het programma aangevuld bij besluit van 8 Juni 1900, S. 105, onder bepaling, dat de wijziging voor het eerst zal worden toegepast bij het in 1901 te houden examen.



b. vruchtenteelt:
aanleg en behandeling van den boomgaard en van den vruchtentuin. Kennis der meest aanbevelenswaardige vruchten-variëteiten. Vermenigvuldigen. Veredelen. Snoeien.
De candidaten moeten hierbij blijk geven met de uitvoering in de practijk vertrouwd te zijn;
c. Bloementeelt en boomteelt:
eenige kennis vau vaste planten, zaaiplanten en kamerplanten, benevens van sierheesters.
Behoort bij Koninklijk besluit van 26 Mei 1897 (Staatsblad n°. 161).
Mij bekend, Be Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) van Houten.
Besluit van den lSden December 1900, S. 210, tot intrekking van het Koninklijk besluit van 31 December 1891 {Staatsblad n°. 254) en tot regeling van het ambtsgebied der inspecteurs, districts- en arrondissementsschoolopzieners en van de verdeeling hunner werkzaamheden, voor zoover die hun door de wet tot regeling van het lager onderwijs zijn opgedragen.
Wij WILHELMJNA, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 14 November 1900, n°. 6779», afd. Onderwijs;
Overwegende, dat het wenschelijk is, met intrekking van het Koninklijk besluit van 31 December 1891 (Staatsblad n°. 254), de voorschriften, noodig tot uitvoering van de artikelen 68 en 69 der wet tot regeling van het lager onderwijs, op nieuw vast te stellen;
Den Raad van State gehoord (advies van den 4den December 1900, n°. 16);
Gelet op het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van 15 December 1900, n°.7306,
afd. Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan, te bepalen:



TITEL I.
VAN DU INDEELING DES RIJKS.
f 1. Van de inspectiën.
Art. 1. Het Rijk is voor het toezicht over het lager onderwijs verdeeld in drie inspectiën:
de eerste inspectie bevat de provinciën Noordbrabant, Gelderland en Limburg;
de tweede: de provinciën Zuidholland, Noordholland, Zeeland en Utrecht;
de derde: de provinciën Friesland, Overijssel, Groningen en Drenthe.
§ 2. Van de districten.
2. Het Kijk is voor het toezicht over het lager onderwijs verdeeld in zes en twintig districten.
3. De provincie Noordbrabant bevat de districten : 's Hertogenbosch , Breda, Tilburg en Eindhoven;
de provincie Gelderland, de districten Arnhem, Zutphen en Tiel;
de provincie Zuidholland, de districten 's Gravenhage, Rotterdam, Gouda en Dordrecht;
de provincie Noordholland, de districten Amsterdam, Haarlem en Alkmaar;
de provincie Zeeland, de districten Middelburg n Goes;
de provincie Utrecht, het district Utrecht; de provincie Friesland, de districten Leeuwarden en Heerenveen;
de provincie Overijssel, de districten Zwolle en Deventer;
de provincie Groningen, de districten Groningen en Winschoten;
de provincie Drenthe, het district Assen ; de provincie Limburg, de districten Maastricht en Roermond.
§ 3. Van de arrondissementen.
4. Het Rijk is voor het toezicht over het lager onderwijs verdeeld in honderd en zeven en twintig arrondissementen.
5. Het district 's Hertogenbosch, bevat de arrondisscmenten 's Hertogenbosch, Ossen Boxmeer;
Lager Onderto13e dr. | j



het district Breda, de arrondissementen Breda, Zevenbergen, Roosendaal en Bergen op Zoom;
het district Tilburg, de arrondissementen Tilburg, Heusden, "Waalwijk en Oirschot;
het district Eindhoven, de arrondissementen Eindhoven, Helmond en Veghel;
6. het district Arnhem bevat de arrondissementen Arnhem, Wageningen, Harderwijk, Apeldoorn en Rheden;
het district Zutyhen, de arrondissementen Zutphen, Groenlo, Doesburg en Doetinchem;
het district Tiel, de arrondissementen Tiel, Eist, Nijmegen , Zaltbommel en Geldermalsen.
7. Het district 's Gravenhage bevat de arrondissementen 's Gravenhage I, II en III, Delft, Leiden en Maassluis;
het district Rotterdam, de arrondissementen Rotterdam I, II, III en IV, Schiedam en Hillegersberg;
het district Gouda, de arrondissementen Gouda, Schoonhoven, Woerden en Alkemade;
het district Dordrecht, de arrondissementen Dordrecht, Oud-Beijerland, Gorinchem en Sommelsdijk.
8. Het district Amsterdam bevat de arrondissementen Amsterdam I, II, III. IV, V, VI en VII en Hilversum;
het district Haarlem, de arrondissementen Haarlem, Haarlemmermeer, Beverwijk, Purmerend en Zaandam ;
het district Alkmaar, de arrondissementen Alkmaar , Hoorn , Medemblik , Helder en Texel.
9. Het district Middelburg bevat de arrondissementen Middelburg, Vlissingen, Neuzen en Hulst;
het district Goes de arrondissementen Goes, Zierikzee en Tholen.
10. Het district Utrecht bevat de arrondissementen Utrecht I en II, Locnen , Amersfoort, Rhenen en IJsselstein.
11. Het district Leeuwarden bevat de arrondissementen Leeuwarden , Harlingen, Ferwerd , Ternaard, Dokkum en Bergum;
het district Heerenveen , de arrondissementen Heerenveen, Beetsterzwaag, Lemmer, Sneek, Bolsward , Weidum en Wolvega.



12. Het district Zwolle bevat de arrondissementen Zwolle, Raalte, Kampen , Ommen en Steen wijk ;
het district Deventer, de arrondissementen Deventer, Almelo, Enschedé, Hengelo en Oldenzaal.
13. Het district Groningen bevat de arrondissementen Groningen, Zuidhorn, Warffum, Onderdendam en Appingedam;
het district Winschoten, de arrondissementen Winschoten, Hoogezand, Slochteren, Veendam en Onstwedde.
14. Het district Assen bevat de arrondissementen Assen, Borger, Emmen , Dalen, Hoogeveen, Meppel en Vries.
15. Het district Maastricht bevat de arrondissementen Maastricht, Meerssen, Heerlen enSittard;
het district Roermo?id, de arrondissementen Roermond, Weert, Venlo en Gennep.
16. De tabel, bij dit besluit gevoegd, wijst de gemeenten en, voor zooveel de arrondissementen 's Gravenhage, Rotterdam, Amsterdam en Utrecht betreft, de gedeelten der gemeenten aan, die tot elk arrondissement behooren.
TITEL II.
VAN DE AMBTENAREN.
§ 1. Van de arrondissements-schoolopzieners.
17. De arrondissements-schoolopziener heeftzijne vaste woonplaats binnen het arrondissement, tenzij hem door Onzen Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs is belast, vergund wordt elders gevestigd te zijn.
18. De arrondissements-schoolopziener, die zich, behalve voor zijne ambtsbezigheden als schoolopziener, langer dan zeven dagen uit zijne woonplaats verwijdert, behoeft daartoe de vergunning van Onzen voornoemden Minister.
Onze voornoemde Minister kan, op voorstel van den districts-schoolopziener, een der andere arrondisseinents-schoolopzieners van het district met de tijdelijke waarneming van den dienst belasten.
19. Hij bezoekt meermalen 'sjaars de Rijksof gemeentelijke kweekscholen voor onderwijzers,
13*



normaallessen of andere instellingen tot opleiding van onderwijzers in het arrondissement en doet over ieder vierendeeljaars van zijne bevinding verslag aan den district-schoolopziener.
20. Van elk proces-verbaal ter zake van overtreding, door hem opgemaakt ingevolge art. 73 der wet tot regeling van het lager onderwijs, zendt hij binnen tweemaal vier en twintig uren afschrift aan den district-schoolopziener.
21. Hij bevordert de instelling van plaatselijke commissiën, overal waar dit ter verzekering van het plaatselijk toezicht nuttig is, en bewaart afschrift van de plaatselijke verordeningen , die de samenstelling en inrichting der in het arrondissement aanwezige commissiën regelen.
Hij woont de vergaderingen dier commissiën bij, zoo dikwijls zij dit verlangen, of hem ambtshalve geraden voorkomt en roept ze, zoo noodig, bijeen.
22. Door Ons wordt jaarlijks eene bepaalde som te zijner beschikking gesteld, bestemd, tot bekostiging eener bibliotheek, waarvan de onderwijzers, onder zijn toezicht, partij kunnen trekken hij de voortzetting hunner studiën en tot bestrijding van andere kleine uitgaven ter bevordering van het doel der onderwijzersbijeenkomsten.
De verantwoording dier som geschiedt op de wijze, door Onzen voornoemden Minister te bepalen.
23. De arrondissements-schoolopzieuer geeft rechtstreeks aan Onzen voornoemden Minister, aan Gedeputeerde Staten of aan den inspecteur van het lager onderwijs, alle inlichtingen, die van hem worden verlangd.
Hij zorgt, dat zijn archief steeds in een behoorlijken toestand is, en is verplicht het inspecteeren daarvan, door den inspecteur of den districtsschoolopziener, toe te laten.
§ 2. Van de districtsschoolopzieners.
24. De districts schoolopziener heeft zijne vaste woonplaats in de gemeente, waarnaar het district genoemd wordt, tenzij hem door On/,en voornoemden Minister vergund wordt, elders in het district gevestigd te zijn.
25. De districts-schoolopziener die zich, behalve



voor zijn ambtsbezigheden, langer dan zeven dagen uit zijne woonplaats verwijdert, behoeft daartoe de vergunning van Onzen voornoemden Minister.
26. Wordt een distriets-schoolopziener aangewezen , om een inspecteur te vervangen, dan blijft hij niettemin met de waarneming zijner betrekking belast.
27. Op den arrondissements-schoolopziener, die aangewezen wordt ter vervanging van den districtsschoolopziener, gaan, zoolang de vervanging duurt, alle diens bevoegdheden en verplichtingen over.
28. De districts-schoolopziener bezoekt iedere openbare en bijzondere school van lager onderwijs binnen zijn ambtsgebied, ten minste eenmaal in de drie jaren.
29. De districts-schoolopziener verzamelt de inlichtingen omtrent de onderscheidene scholenen het daar gegeven onderwijs, door hem gevraagd uit eigen beweging, volgens opdracht van den inspecteur, of op last van Onzen voornoemden Minister.
30. Hij houdt, ten minste eenmaal in de drie maanden en verder zoo dikwijls hij het noodig acht, eene bijeenkomst met de arrondissementsschoolopzieners in zijn district ter bespreking van de aan hen toevertrouwde belangen.
Hij roept hen daartoe, behalve in spoedeischende gevallen, ten minste drie dagen te voren bijeen.
De kosten dezer bijeenkomsten komen ten laste van het Rijk.
31. Zoo dikwijls krachtens de artt. 21, 22 en 50 der wet tot regeling van het lager onderwijs, de beslissing van Onzen voornoemden Minister wordt ingeroepen, zendt de distriets schoolopziener aan dezen de stukken, met eene beredeneerde toelichting. Zoodra 's Ministers beslissing hem is bericht, brengt hij die onmiddellijk ter kennis van belanghebbenden.
32. Telkens wanneer de districts-schoolopziener de vergadering eener plaatselijke commissie wil bijwonen of beleggen en hij de tegenwoordigheid van den arrondissements-schoolopziener wenschelijk acht, geeft hij dezen hiervan kennis, met uitnoodiging mede tegenwoordig te zijn.
33. Van elk proces-verbaal ter zake van overtreding, door hem opgemaakt ingevolge art. 73



der wet tot regeling van het lager onderwijs, zendt hij binnen tweemaal vier en twintig uren afschrift aan den inspecteur.
34. Bij de toepassing van de artt. 21, 22, 29, 31, 36 en 38 der wet tot regeling van het lager onderwijs, wint de districtsschoolopziener het gevoelen van den arrondissements-schoolopzienerin.
35. Hij geeft rechtstreeks aan Onzen voornoemden Minister en aan Gedeputeerde Staten alle inlichtingen, die van hem worden verlangd.
Hij zorgt, dat zijn archief steeds in een behoorlijken toestand is, en is verplicht het inspecteeren daarvan door den inspecteur toe te laten.
§ 3. Van de inspecteurs.
36. De inspecteur heeft zijne vaste woonplaats binnen zijn ambtsgebied, ter plaatse door Onzen voornoemden Minister te bepalen.
37. De inspecteur die zich, behalve voor zijne ambtsbezigheden , langer dan zeven dagen uit zijne woonplaats verwijdert, behoeft daartoe de vergunning van Onzen voornoemden Minister.
38. Op den districts-schoolopziener, die aangewezen wordt ter vervanging van den inspecteur, gaan, zoolang de vervanging duurt, alle diens bevoegdheden en verplichtingen over.
39. De inspecteur bezoekt de openbare en bijzondere scholen van lager onderwijs, de kweekscholen, normaallessen en andere inrichtingen ter opleiding van onderwijzers binnen zijn ambtsgebied, zoo dikwijls hij dit noodig acht.
40. Hij kan, acht hij dit noodig, bijeenkomen met de districts-schoolopzienurs van zijn ambtsgebied , ter bespreking van de aan hen toevertrouwde belangen.
Hij roept hen daartoe, behalve in spoedeischende gevallen, ten miDste drie dagen te voren bijeen. Hij kan ook arrondissements-schoolopzieners binnen zijn ambtsgebied tot het bijwonen van zoodanige bijeenkomsten uitnoodigen.
De kosten lezer bijeenkomsten komen ten laste van het Rijk
41. De inspecteurs worden ten minste eenmaal 's jaars door Onzen voornoemden Minister bijeengeroepen , ten einde onder zijne leiding de alge-



meene belangen van het lager onderwijs te overwegen.
42. De inspecteur geeft aan Gedeputeerde Staten der provincie rechtstreeks alle inlichtingen en voorlichting die zij van hem verlangen.
43. Telkeus wanneer de inspecteur de vergadering eener plaatselijke commissie wil bijwonen of beleggen, en hij de tegenwoordigheid van den arrondissements-schoolopziener weoschelijk acht, geeft hij dezen hiervan keunis, met uitnoodiging mede tegenwoordig te zijn.
44. De inspecteur houdt toezicht op de archieven der arrondissements- en districts-schoolopzieners. Hij is bevoegd het inspecteeren der archieven van de arrondissements-schoolopzieners aan de district-schoolopziener op te dragen.
45. Dit besluit treedt in werking op 1 April 1901.
Met gelijke dagteekeniug is het Koninklijk besluit van 31 December 1891 (Staatsblad n°. 254) vervallen.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
's Gravenhage, den 18den December 1900. {g et.) WILHELMINA.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, {ffet.) H. Goeman Borgesius.
{TJitgeg. 29 Dec. 1900.)
TABEL, bedoeld in art. 16, aanwijzende de gemeenten en gedeelten van gemeenten tot elk school-arrondissement behoorende.
District 's Hertogenbosch:
Het arrondissement 's Hertogenbosch omvat de gemeenten Berlicum, Bokhoven, Cromvoirt, Dungen (den), Engelen, Esch, Haaren, Helvoirt, 's Hertogenbosch, St. Michielsgestel, Rosmalen, V ught.
Het arrondissement Oss, de gemeenten Alem c. a., Berghem, Dennen c. a., Dieden c. a. ,



Empel c. a., Geffen, Heesch, Herpen, Huisseling c. a., Lith, Lithoijen, Megen c. a., Nuland, Oijen c. a., Oss, Ravenstein, Reek, Schayk.
Het arrondissement Boxmeer, de gemeenten Beers, Beugen c. a., Boxmeer, Cuyk c. a., Escharen, Gassel, Grave, Haps, Linden, Maashees c. a., Mille, a., Oeffeit, O ploo c. a., Sambeek, Velp, Vierlingsbeek, Wanroy, Zeeland.
District Breda :
Het arrondissement Breda omvat de gemeenten Breda, Chaam, Dongen, Ginneken c. a., Oosterhout, Princenhage, Rijsbergeu, Teteringen, Zuudert.
Het arrondissement Zevenbergen, de gemeenten Dinteloord c. a., Fijnaart c. a., Klundert, Made c. a., Terheijden, Willemstad, Zevenbergen, Zwaluwe, (Hooge- en Lage-).
Het arrrondissement Roosendaal, de gemeenten Etten c. a., Gastel (Oud- en Nieuw-), Hoeven c. a., Oudenbosch, Roosendaal c. a., Rucphen c. a., Standdaarbuiten.
Het arrondissement Bergen op Zoom, de gemeenten Bergen op Zoom, Halsteren, Huybergen, Ossendrecht, Putte, Steenbergen c. a., Vossemeer (Nieuw-), Woensdrecht, Wouw.
District Tilburg:
Het arrondissement Tilburg omvat de gemeenten Alphen c. a , Baarle-Nassau, Berkel, Gilze c. a., Goirle, Hilvarenbeek, Mierde (Hooge eu Lage-), Oisterwijk, Tilburg.
Het arrondissement Reusden, de gemeenten Almkerk, Audel, Drongelen c. a., Dussen c. a., Giessen, Hedikhuizen, Heesbeen c. a., Herpt, Heusden, Meeuwen c. a., Oudheusden, Rijswijk, Veen, Werken (de) c. a., Werkendam, Woudrichem, Wijk c. a.
Het arrondissement Waalwijk, de gemeenten Baardwijk, Besoijen, Capelle, Drunen, Geertruidenberg, 's Gravenmoer, Loon op Zand, Nieuwkuyk, Raamsdonk, Sprang, Udenhout, Vlijmen, VrijhoeveCapelle, Waalwijk, Waspik.
Het arrondissement Oirschot, de gemeenten Best, Bladel c. a., Boxtel, Diessen, Hoogeloon c. a., Liempde, Moergestel, Oirschot, Oost-, West- en Middelbeers, Reusel, Vessem c. a.



District Eindhoven:
Het arrondissement Eindhoven omvat de gemeenten Aalst, Bergeyk, Borkel c. a, Budel, Dommelen, Duizel c. a., Eersel, Eindhoven, Gestel c. a., Leende, Luyksgestel, Maarheeze, Oerle, Riethoven, Soerendonk c. a., Stratum, Strijp, Tongelre, Valkenswaard, Veldhoven c. a., Waalre, Westerhoven, Woensel, Zeelst, Zesgeh achten.
Het arrondissement Helmond, de gemeenten Aarle-Rixtel, Asten, Bakel c. a., Deurne c. a., Geldrop, Heeze, Helmond, Lierop, Lieshout, Mierlo, Nunen c. a., Someren, Stiphout, Vlierden.
Het arrondissement Veghel, de gemeenten Beek c. a., Boekei, Dinther, Erp, Gemert, Heeswijk, Nistelrode, St. Oedenrode, Schijndel, Son c. a., Uden, Veghel.
District Arnhem:
Het arrondissement Arnhem omvat de gemeente Arnhem.
Het arrondissement Wageningen, de gemeenten Barneveld, Doorwerth, Ede, Hoevelaken, Renknm, Scherpen zeel, Wageningen.
Het arrondissement Harderwijk, de gemeenten Doornspijk, El burg, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Nijkerk, Oldebroek, Putten.
Het arrondissement Apeldoorn, de gemeenten Apeldoorn, Epe, Heerde.
Het arrondissement Rheden, de gemeenten Brnmmen, Rheden, Rozendaal, Voorst.
District Zutptien:
Het arrondissement Zutphen, om vat de gemeenten Gorssel, Hengelo, Laren, Lochem, Runrlo, Steenderen, Vorden , Warnsveld, Zutphen.
Het arrondissement Groenlo, de gemeenten Aalten, Borcnlo, Eibergen, Groenlo, Lichtenvoorde, Neede, Winterswijk.
Het arrondissement Doesburg, de gemeenten Angerlo, Bergh, Didam, Doesburg, Duiven, Herwen c. a., Pannerden, Wehl, Westervoort, Zevenaar.
Het arrondissement Doetinchem, de gemeenten Dinxperlo, Doetinchem (Ambt), Doetinchem (Stad), Gendringen, Hummelo, Wisch, Zelhem.



District Kei:
Het arrondissement Tiel omvat de gemeenten Beusichem, Buren, Echteld, Est c. a., Lienden, Maurik, Ophemert, Tiel, Varik, "Waardenburg, Wadenoijen, TJzendoorn, Zoelen.
Het arrondissement Eist, de gemeenten Bemmel, Dodewaard, Eist, Gent, Hemmen, Heteren, Huissen, Kesteren, Valburg.
Het arrondissement Nijmegen, de gemeenten Balgoy, Groesbeek, Heumen, Millingen, Nijmegen, Overasselt, Ubbergen.
Het arrondissement Zaltbommel, de gemeenten Appeltern, Batenburg, Bergharen, Beuningen, Dreamel, Driel, Druten, Ewijk, Heerewaarden, Horssen, Hnrwenen, Rossum, Wamel, Wijchen, Zaltbommel.
Het arrondissement Geldermalsen, de gemeenten Ammerzoden, Beesd, Brakel, Buurmalsen, Culenborg, Deil, Gameren, Geldermalsen, Haaften, Hedel, Herwijnen, Kerkwijk, Nederhemert, Poederoijeu, Vuren, Zuilichem.
District 's Gravenhage:
Het grondgebied der gemeente 's Gravenhage is verdeeld in drie arrondissementen, 's Gravenhage I, II en III, door scheidslijnen, welke aldus loopen:
I. Van de zuidwestelijke grens der gemeente, waar de Loosduinsche Weg die grens snijdt, langs dien weg, door Westeinde, Groenmarkt, Gravenstraat, in rechte lijn tot het midden van het Buitenhof; van daar Noord westwaarts door Gevangenpoort, Kneuterdijk, Parkstraat, Alexanderstraat tot het midden van de Javastraat, vervolgens zuidwestwaarts langs Javastraat, Laan van Meerdervoort, Groot Hertoginnelaan tot het waterververschingskanaal en langs dit kanaal naar de Noordzee.
II. Van de zuidoostelijke grens der gemeente bij het Rijswijksche plein langs de noordoostzijde van de gracht langs het Zieken, langs den ZuidOost-Buitensingel, de noordoostzijde van de Nieuwe Haven, over de nieuwe Markt, door de Korte Houtstraat, over het Plein, door de poorten van het Binnenhof tot het midden van het Buitenhof



en verder zuidwestwaarts langs de grens van arrondissement I tot de zuidwestelijke grens der gemeente.
III. Van den mond van het water ver verschingskauaal langs de grens van arrondissement I tot het midden van het Buitenhof; van daar langs de grens van arrondissement II tot de zuidoostelijke grens der gemeente.
Tot het arrondissement 's Gravenhage III behoort mede de gemeente Wassenaar.
Het arrondissement Delft omvat de gemeenten Delft, Hof van Delft, Nootdorp, Pijnacker, Rijswijk, Schipluiden, Stompwijk, Veur, Voorburg, Voorschoten, Vrijenban.
Het arrondissement Leiden, de gemeenten Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest, Rijnsburg, Valkenburg, Zoeterwoude.
Het arrondissement Maassluis, de gemeenten 's Gravenzande, Lier (de), Loosdninen, Maasland, Maassluis, Monster, Naaldwijk, Rozenburg, Wateringen.
District Rotterdam.
Het grondgebied der gemeente Rotterdam is verdeeld in vier arrondissementen, Rotterdam I, II, III en IV, door scheidslijnen, welke aldus loopen:
I. Van de noordwestelijke grens der gemeente aan het einde van de Schiekade bij den Blommerdijkschen Weg, langs de Oost-Schiekade, het Hofplein en voorts langs de Delftsche Vaart, Spuiwater, het Spui, de Vlasmarkt tot het Steiger, langs de noord- en westzijde van de Steigergracht, verder door de Soetensteeg en Boy mansstraat, over het Van Hogendorpsplein en de Binnenwegsche brug, vervolgens door den Binnenweg naar de wetering van den Westersingel, midden door deze wetering, langs het westelijk stoomgemaal en door de Scheeptimmermanslaan naar de Maas bij den Veerdam en vervolgens langs de noordzijde van de Maas tot de westelijke grens der gemeente.
II. Van de westelijke grens der gemeente langs de grens van arrondissement I tot de Vlasmarkt, vervolgens langs het Steiger, over de Groote Markt, langs het West-Nieuwland, over het Beursplein



tot de Geldersche Kade bij de Visehsteeg, langs de Geldersche Kade en het Bolwerk tot de Maas en langs de noordzijde van de Maas tot de oostelijke grens der gemeente.
III. Van de noordwestelijke grens der gemeente aan het einde van de Sehiekade bij den Blommerdijkschen Weg, langs de Oost-Schiekade over het Hofplein naar het Couwenburchseiland, vervolgens langs het bosehje, den Goudschen Singel en Oost-Vestplein tot over de brug bij den Hoogen Boezem, langs de oostzijde van den Hoogen Boezem tot het Kralingsehe Verlaat, vervolgens langs de oostzijde van den Lagen Boezem tot de noordelijke grens der gemeente.
IV. Van de noordelijke grens der gemeente aan de oostzijde van den Lagen Boezem langs de grenzen van de arrondissementen III, I en II tot de oostelijke grens der gemeente.
Het arrondissement Schiedam omvat de gemeenten Barendrecht, Hoogvliet, Kethel, Overschie, Pernis, Poortugaal, Rhoon, Schiedam, Vlaardingen, Vlaardinger-Ambacht.
Het arrondissement HUlegersberg, de gemeenten Bergschenhoek, Berkel, Bleiswijk, Capellea/dIJssel, Heerjansdam, Hendrik-Ido-Ambacht, Hillegersberg, Krimpen a/d Lek, Krimpen a/d IJssel, Nieuwerkerk a/d IJssel, Ouderkerk a/d IJssel, Ridderkerk, Schiebroek, IJsselmonde.
District Gouda.
Het arrondissement Gouda omvat de gemeenten Gouda, Gouderak, Haastrecht, Hekendorp, Lange Ruige Weide, Moerkapelle, Moordrecht, Oudewater, Papekop, Reeuwijk, Stolwijk, Vlist, Waddinxveen, Zegwaard, Zevenhuizen, Zoetermeer.
Het arrondissement Schoonhoven, de gemeenten Alblas (Oud-), Alblasserdam, Ameide, Ammers (Groot-), Ammerstol, Bergambacht, Berkenwoude, Brandwijk, Everdingen, Goudriaan, Hagestein, Hei- en Boeicop, Langerak, Lekkerkerk, Lekkerland (Nieuw-), Lexmond, Nieuwpoort, Ottoland, Schoonhoven, Streefkerk, Tien hoven, Vianen.
Het arrondissement Woerden, de gemeenten Aarlanderveen, Alphen, Barwoutswaarder, Benthuizen, Bodegraven, Boskoop, Hazerswoude, Koude-



kerk, Nieuwkoop, Ondshoorn, Rietveld, Waarder, Woerden, Zwammerdam.
Het arrondissement Alkemade, de gemeenten Aar (ter), Alkemade, Hillegom , Leimuiden , Lisse , Nieuwveen, Noordwijk, Noordwykerhout,Rijnsaterwoude, Sa9senheim, Voorhout, Warmond, Woubrugge, Zevenhoven.
District Dordrecht :
Het arrondissement Dordrecht omvat de gemeenten Dordrecht, Dubbeldam, 's Gravendeel, Papendrecht, Sliedrecht, Zwijndrecht.
Het arrondissement Oud-Be ij er land , de gemeenten Abbenbroek, Beijerland (Nieuw-), Beijerland (Oud ), Beijerland (Zuid-), Geervliet, Goudswaard, Heen vliet, Heinenoord, Hekelingen, Klaaswaal, Maasdam, Mijnsheereoland, Numansdorp, Oudenhoorn, Piershil, Puttershoek, Spijkenisse, Strijen, Weslmaas, Zuidland.
Het arrondissement Gorinchem, de gemeenten Arkel, Asperen, Bleskensgraaf, Giessendam, GiessenNieuwkerk, Gorinchem, Hardinxveld, Heukelnm, Hoogblokland, Hooroaar, Kedichem, Leerbroek, Leerdam, Meerkerk, Molenaarsgraaf, Nieuwland, Noordeloos, Peursum, Schelluinen, Schoonrewoerd, Wijngaarden.
Het arrondissement Sommelsdijk, de gemeenten Bommel (den), Brielle, Dirksland, Goedereede, Hellevoetsluis , Helvoet (Nieuw-), Herkingen , Melissant, Middelharnis, Nieuwenhoorn, Ooltgensplaat, Oostvoorne, Ouddorp, Rockanje, Sommelsdijk, Stad aan H Haringvliet, Stellendam, Tonge (Nieuwe), Tonge (Oude), Vierpolders, Zwartewaal.
District Amsterdam:
Het grondgebied der gemeente Amsterdam is verdeeld in zeven arrondissementen, Amsterdam I, II, III, IV, V, VI en VII, door scheidslijnen, welke aldus loopen:
I. Van de Nieuwmarkt noordwaarts langs de oostzijde van de Geldersche Kade en den Oostelijken doorgang naar de noordzijde van het IJ , oostwaarts laDgs de zuidzijde van het gedeelte der gemeente benoorden het IJ, langs de west-



zijde van den Schellingwouderdijk tot liet Oosterkanaal , westwaarts langs de zuidzijde van het Spoorwegbassin, zuidwaarts tot de Nieuwe Vaart, westwaarts langs de zuidzijde van die vaart, langs de noordwestzijde van de Buitensingelgracht tot tegenover de Muidergracbt, noordwaarts langs de noordoostzijde van de Muidergracht en de zuidwestzijde van het Hortusplantsoen tot de Weesperstraat , noordwaarts langs de westzijde van het Jonas Daniël Meijerplein, oostwaarts langs de noord westzijde van de Lazarussteeg en het Markenplein , noordwaarts langs de zuidwestzijde van den Houtkoopersburgwal en de Snoekjesgracht, westwaarts langs de noordzijde van de Snoekjesgracht , noordwaarts langs de oostzijde van de St. Anthoniebreestraat en de Nieuwmarkt tot de Geldersche Kade.
II. Van de Nieuwe Prinsengracht langs de zuidelijke en oostelijke grens van arrondissement I, langs de oostelijke en zuidelijke grens der gemeente tot den Amstel, noordwaarts langs de oostzijde van den Amstel tot de Nieuwe Prinsengracht en langs de zuidzijde van die gracht tot de grens van arrondissement I.
III. Van de derde Schinkelstraat langs de westelijke grens der gemeente zuidwaarts, en oostwaarts langs de zuidelijke grens der gemeente, noordwaarts langs de grens van arrondissement II tot de Keizersgracht, langs de zuidzijde van die gracht tot de Vijzelstraat, langs de oostzijde van die straat, de Vijzelgracht en Nieuwe Vijzelstraat tot de Weteringschans, langs de noordzijde van de Weteringschans, de oostzijde van het "Weteringplantsoen , de noordoostzijde van de Stadhouderskade, de zijde van de Vossiusstraat, de oostzijde van de Van Baerlestraat, de zuidzijde van den Willemspark weg en den Koninginneweg, de westzijde van den Amstelveenschen weg en de zuidzijde van de derde Schinkelstraat tot de grens der gemeente.
IV. Van de Hugo de Groot-kade langs de westelijke grens der gemeente en de noordelijke grens van arrondissement III, langs de zuidzijde van de Keizersgracht tot de Leidschestraat, langs de oostzijde van die straat en het Leidscheplein



tot de Stadhouderskade, langs de westzijde van die kade en de Nassaukade tot de Hugo de Grootkade en de zuidzijde van die kade tot de grens der gemeente.
V. Langs de grenzen van de arrondissementen I, II, III, IV en VI.
VI. Van de Nassaukade, hoek De Clercqstraat, noordwaarts langs de westzijde van die kade tot de Brouwersgracht, langs de zuidzijde van die gracht, de westzijde van het Singel tot den Blauwburgwal, langs de zuidzijde van de Korte Korsjespoortsteeg, Korte Kolksteeg, Nieuwezijds Kolk, Kolksteeg, Oudebrugsteeg tot het Damrak, noordwaarts langs de oostzijde van het Damrak en de zuidzijde van de Prins Hendrikkade tot de grens van arrondissement I, langs die grens tot de St. Anthoniebreestraat, langs de zuidzijde van de Nieuwmarkt, de oostzijde van den Kloveniersburgwal tot de Nieuwe Hoogstraat, langs de zuidzijde van de Oude Hoogstraat, Oude Doelenstraat, Damstraat, Vijgendam, Dam, Paleisstraat, de westzijde van den Nieuwezijds Voorburgwal, de zuidzijde van de Raadhuisstraat, de westzijde van het Singel, de zuidzijde van de Gasthuismolensteeg, Hartenstraat, Reestraat, de westzijde van de Prinsengracht, de zuidzijde van de Elandstraat, de oostzijde van de Lijnbaansgracht en de zuidzijde van de Rozengracht tot de Nassaukade.
VII. Van het Noordzeekanaal langs de westelijke grens der gemeente, de noordelijke grenzen der arrondissementen IV, VI en I en langs de noordelijke grens der gemeente tot het Noordzeekanaal.
Het arrondissement Hilversum omvat de gemeenten Ankeveen , Blaricum, Bussum, Diemen, 's Graveland, Hilversum, Huizen, Kortenhoef, Laren, Muiden, Naarden, Nederhorst den Berg, Watergraafsmeer, Weesp.
District Haarlem:
Het arrondissement Haarlem omvat de gemeenten Bennebroek, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede c. a., Heemstede, Zandvoort.
Het arrondissement Haarlemmermeer, de gemeenten Aalsmeer, Amstel (Nieuwer-), Amstel



(Ouder-), Haarlemmermeer, Sloten Uithoorn, W eesperkarspel.
Het arrondissement Beverwijk, de gemeenten Akersloot, Beverwijk, Castricum, Egmond aan Zee, Egmond-binnen, Graft, Heemskerk, Krommenie, Limmen, Rijp (de), Scholen, Spaarndam, Uitgeest, Velsen, Wormerveer, Wijk aan Zee en Duin.
Het arrondissement Purmerend, de gemeenten Broek in Waterland, Buiksloot, Edam, Ilpeudam, Katwoude, Kwadijk, Landsmeer, Marken, Middelie, Monnikendam, Nieuwendam, P urmerend , Ransdorp, Warder.
Het arrondissement Zaandam , de gemeenten Assendelft, Beemster, Jisp, Koog a d Zaan, Oosthuizen, Oostzaan , "Westzaan , Wormer , Wijdewormer, Zaandam, Zaandijk
District Alkmaar :
Het arrondissement Alkmaar omvat de gemeenten Alkmaar, Bergen, Broek op Langendijk, Heerhugowaard, Heilo, Koedijk, Niedorp (Nieuwe), Niedorp (Oude), Oterleek, Oudkarspel, Oudorp, St. Pancras, Scharwoude (Noord-), Scharwoude (Zuid ), Schermer (Zuid- en Noord-), Schoorl, Warmenhuizen, Winkel.
Het arrondissement Hoorn, de gemeenten Avenhorn, Beets, Berkhout, Blokker, Hensbroek, Hoorn, Nibbixwoud, Obdam, Oudendijk, Schellinkhout, Schermerhorn, Spanbroek, Ursem, Venhuizen, Wognum, Wijdenes, Zwaag.
Het arrondissement Medemblik, de gemeenten Abbekerk , Andijk , Bovenkarspel, Enkhnizen , Grootebroek, H oogkarspel, Hoogwoud, Medemblik, Midwoud, Opmeer, Opperdoes, Sijbekarspel, Twisk, "Wervershoof, Westwoud.
Het arrondissement Helder, de gemeenten Anna Paulowna , Barsingerhorn , Callantsoog, Harenkarspel, Helder, St. Maarten, Petten, Schagen» Wieringen, Wieringerwaard, Zijpe.
Het arrondissement Texel, de gemeenten Terschelling, Texel, Urk, Vlieland.
District Middelburg :
Het arrondissement Middelburg omvat de gemeenten Aagtekerke, Arnemuiden, Biggekerke,



Domburg, Grijpskerke, Koudekerke, Meliskerke, Middelburg, Nieuw- en St. Joosland, St. Laurens, Oostkapelle, Ritthem, Serooskerke (Walcheren), Souburg (Oost- en West*), Veere, Vrouwenpolder, Westkapelle, Zoutelande.
Het arrondissement Vlissingen, de gemeenten Aardenburg, Breskens, Cadzand, Eede, Groede, St. Kruis, Nieuw vliet, Oostburg, Retranchement, Schoondijke, Sluis, Vlissingen, Zuidzande.
Het arrondissement Neuzen, de gemeenten Axel, Biervliet, Hoek, Hoofdplaat, Neuzen, Philippine, Waterland kerke, IJzendijke, Zaamslag.
Het arrondissement Hulst, de gemeenten Boschkapelle, Clinge, Graauw c. a., Hengstdijk, Hontenisse, Hulst, St. Janssteen, Koewacht, Ossenisse, Overslag, Sas van Gent, Stoppeldijk, Westdorpe, Zuiddorpe.
District Goes:
Het arrondissement Goes omvat de gemeenten Baarland, Borsselen, Driewegen, Ellewoutsdijk, Goes, 's Gravenpolder, 's Heer Abtskerke, 's Heer Arendskerke, 's Heerenhoek, Heinkenszand, Hoedekenskerke, Kapelle, Kattendijke, Kloetinge, Nisse, Oudelande, Ovezande, Schore, Wemeldinge, Wolphaartsdijk, Yerseke.
Het arrondissement Zierikzee, de gemeenten Brouwershaven, Bruinisse, Burgh, Dreischor, Duivendijke, Eikerzee, Ellemeet, Haamstede, Kerkwerve, Nieuwerkerk, Noordgouwe, Noordwelle, Oosterland, Ouwerkerk, Renesse, Serooskerke (Schouwen), Zierikzee, Zonnemaire.
Het arrondissement Tholen, de gemeenten St. Annaland, Colijnsplaat, Kats, Kortgene, Krabbendijke, Kruiniugen , St. Maartensdijk , St. Philipsland, Poortvliet, Rilland-Bath, Scherpenisse, Staven i sse, Tholen, Vossemeer (Oud-), Waarde, Wissekerke.
District Utrecht ;
Het grondgebied der gemeente Utrecht is verdeeld in twee arrondissementen. Utrecht I en II.
Het arrondissement I omvat het gedeelte der gemeente Utrecht, gelegen oostelijk van den Krommen Rijn, de Oude Gracht en de Vecht.
Lager Otulerw., ] 3e dr. \ fa



Het arrondissement II, het gedeelte der gemeente Utrecht, westelijk van genoemde grens; met de gemeenten Bildt (de), Bunnik, Zeist.
het arrondissement Loenen omvat de gemeenten Abcoude-Baambrugge, Abcoude-Proostdij, Breukelen-Nijenrode , Breukelen-St. Pieters , Loenen , Loenersloot, Loosdrecht, Maarssen, Maarsseveen, Mijdrecht, Nieuwkoop (Laag ), Nigtevecht, Ruwiel, Tienhoven, ViDkeveen, Vreeland, Wilnis, Zuilen.
Het arrondissement Amersfoort, de gemeenten Achttienhoven, Amersfoort, Baarn, Bunschoten, Eemnes, Hoogland, Leusden, Maartensdijk, Soest, Stoutenburg, Westbroek.
Het arrondissement Rhenen, de gemeenten Amerongen, Cothen, Doorn, Driebergen, Houten, Langbroek, Leersum, Maarn, Odijk, Renswoude, Rhenen, Rijsenburg, Schalkwijk, Tul en 't Waal, Veenendaal, Werkhoven, Wijk bij Duurstede, Woudenberg.
Het arrondissement IJsselstein, de gemeenten Benschop, Haarzuilens, Harmeien, Hoenkoop, Jaarsveld, Jutphaas, Kamerik, Kockengen, Linschoten, Lopik, Montfoort, Oudenrijn, Polsbroek, Snelrewaard , Veldhuizen , Vleuten , Vreeswijk , Willeskop, Willige-Langerak, IJsselstein, Zegveld.
Di > trict Leeuwarden:
Het arrondissement Leeuwarden omvat de gemeenten Leeuwarden, Leeuwarderadeel.
Het arrondissement Harlingen, de gemeenten Barradeel, Franeker, Franekeradeel, Harlingen.
Het arrondissement Verwerd, de gemeenten ■'t Bildt, Ferweradeel, Menaldumadeel.
Het arrondissement 1'ernaard, de gemeenten Ameland , Oostdongeradeel, Schiermonnikoog, W estdongeradeel.
Het arrondissement \]okkum, de gemeenten Dantumadeel, Dokkum, Kollumerland.
Het arrondissement Bergum, de gemeenten Achtkarspelen, Tietjerksteradeel.
District Heerenveen:
Het arrondissement Heerenveen omvat de gemeenten Afügwierden, Haskerland, Schoterland, Utingeradeel.



Het arrondissement Beetsterzwaag, de gemeenten Idaarderadeel, Opsterland, Smallingerland.
Het arrondissement Lemmer, de gemeenten Doniawerstal, Gaasterland, Hemeluiner-Oldephaert, Lemsterland, Sloten, Stavoren.
Het arrondissement Sneek, de gemeenten Sneek, Wijmbritseradeel, IJlst.
Het arrondissement Bolsivard, de gemeenten Bolsward, Hindeloopen, Wonseradeel, Workum.
Het arrondissement Weidum, de gemeenten Baarderadeel, Hennaarderadeel, Rauwerderhem.
Het arrondissement Wolvega, de gemeenten Ooststellingwerf, Weststelling werf.
District Zwolle:
Het arrondissement Zwolle omvat de gemeenten Zwolle, Zwollerkerspel.
Het arrondissement Raalte, de gemeenten Dalfsen, Heino, Nieuwleusen, Raalte, Staphorst, Wijhe.
Het arrondissement Kampen, de gemeenten Genemuiden, Grafhorst, Hasselt, Kampen, Kamperveen, Wilsum, IJs8elmuiden, Zalk c. a., Zwartsluis.
Het arrondissement Ommen, de gemeenten Avereest, Gramsbergen, Ham (den), Hardenberg (Ambt), Hardenberg (Stad), Ommen (Ambt), Ommen (Stad).
Het arrondissement Steenwij k, de gemeenten Blankenham, Blokzijl, Giethoorn, Kuinre, Oldemarkt, Steen wijk, Steen wij kerwold , Vollenhove (Ambt), Vollenhove (Stad), Wanneperveen.
District Deventer:
Het arrondissement Deventer omvat de gemeenten Bathmen, Deventer, Diepenveen, Holten, Olst.
Het arrondissement Almelo, de gemeenten Almelo (Ambt), Almelo (Stad), Hellendoorn, Vriezen veen, Wierden.
Het arrondissement Enschedé, de gemeenten Enschedé, Haaksbergen, Lonneker.
Het arrondissement Hengelo, de gemeenten Delden (Ambt), Delden (Stad), Diepenheim, Goor, Hengelo, Markelo, Rijssen.
14*



Het arrondissement Oldenzaal, de gemeenten Borne, Denekamp, Losser, Oldenzaal, Ootuiarsum, Tubbergen, Weerselo.
District Groningen:
Het arrondissement Groningen omvat de gemeenten Groningen, Haren.
Het arrondissement Zuidhorn, de gemeenten Grijpskerk, Grootegast, Hoogkerk, Leek, Mar urn, Oldekerk, Zuidhorn.
Het arrondissement Warffum , de gemeenteu Baflo, Eenrum, Kloosterburen, Leens, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, Warffum.
Het arrondissement Onderdendam, de gemeenten Adorp , Aduard , Bedum , Ezinge , Kantens , Middelstum, Oldehove, Ulrum, Winsum.
Het arrondissement Appi7tgedamy de gemeenten Appingedam, Bierum, Delfzijl, Loppersum, Stedum, 't Zandt.
District Winschoten :
Het arrondissement Winschoten omvat de gemeenten Beerta, Finsterwolde, Midwolda, Schans (Nieuwe), Scheemda, Winschoten.
Het arrondissement Hoogezand, de gemeenten Hoogezand, Noordbroek, Noorddijk, Sappemeer, Zuidbroek.
Het arrondissement Slochteren, de gemeenten Boer (ten), Nieuwolda, Slochteren, Termunten.
Het arrondissement Veendam, de gemeenten Meeden, Muutendam, Pekela, (Oude), Veendam, Wildervank.
Het arrondissement Onstwedde, de gemeenten Bellingwolde, Onstwedde, Pekela (Nieuwe), Vlagtwedde, Wedde.
District Assen :
Het arrondissement Assen omvat de gemeenten Assen, Beilen, Rolde, Smilde.
Het arrondissement Borger, de gemeenten Borger, Gasselte, Gieten, Odoorn.
Het arrondissement Emmen, de gemeenten Emmen, Schoonebeek.
Het arrondissement Dalen, de gemeenten



Coevordeu, Dalen, Oosterhesselen, Sleen, Westerbork, Zweelo.
Het arrondissement Hoogeveen, de gemeenten Dwingelo, Hoogeveen, Ruinen, Wijk (de), Zuidwolde.
Het arrondissement Meppel, de gemeenten Diever, Havelte, Meppel, Nijeveen, Ruinerwold, Vledder.
Het arrondissement Vries> de gemeenten Anlo, Eelde, Norg, Peize, Roden, Vries, Zuidlaren.
District Maastricht:
Het arrondissement Maastricht omvat de gemeenten Cadier c. a., Eysden, St. Geertruid, Gronsveld, Gulpen, Heer, Maastricht, Margraten, Mesch, Mheer, Noorbeek, St. Pieter, Rijckholdt, Slenaken, Vroenhoven (Oud-), Wittem.
Het arondissement Meerssen, de gemeenten Amby, Beek, Bemelen, Berg c. a., Borgharen, Bunde, Elsloo, Geulle, Houthem, Hulsberg, Itteren, Meerssen, Schimmert, Schin op Geulle, Stein, Ulestraten, Valkenburg, Valkenburg (Oud-), Wijlre.
Het arrondissement Heerlen, de gemeenten Amstenrade, Bocholtz, Brunssum, Eygelshoven, Heerlen, Hoensbroek, Kerkrade, Klimmen, Nieuwenhagen, Nuth, Schaesberg, Simpelveld, Ubach over Worms, Vaals, Voerendaal, Wijnansrade.
Het arrondissement Sittard, de gemeenten Bingelrade, Born, Broeksittard, Geleen, Grevenbicht, Jabeek, Limbricht, Merkelbeek, Munstergeleen, Nieuwstadt, Obbicht c. a., Oirsbeek, Roosteren, Schinneu, Schinveld, Sittard, Spanbeek, Susteren, Urmond.
District Roermond.
Het arrondissement Roermond omvat de gemeenten Buggenum, Echt, Haelen, Herten, Hom, Linne, Maasbracht, Maasniel, Melick c. a., Montfort, Neer, Nunhem, St. Odiliënberg, Ohé c. a., Posterholt, Roermond, Stevensweert, Swalmen, Vlodrop.
Het arrondissement Weert, de gemeenten Baexem, Beegden, Grathem, Heel c. a., Heythuizen, Hunsel, Ittervoort, Meijel, Nederweert, Neeritter, Roggel, Stramproij, Thorn, "Weert, Wessem.
Het arrondissement Venlo, de gemeenten Arcen



c. a., Beesel, Belfeld, Grubbenvorst, Helden, Horst, Kessel, Maasbree, Sevenum, Tegelen, Venlo.
Het arrondissement Gennep, de gemeenten Bergen, Broekhuizen, Gennep, Meerlo, Mook, Ottersum, Venray, Wanssum.
Behoort bij Koninklijk besluit van den 18den December 1900 (Staatsblad n°. 210).
Mij bekend, De Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) H. Goeman Borgesius.



ALPHABETISCH REGISTER.
De cijfers zijn de artikelen der wet.
Aardrijkskunde. Onderwijs in de — 2.
Afkeuring van schoollokalen. 5.
Afschaffing der vroegere wetten en verordenin geu. 93.
Akten van bekwaamheid als onderwijzer. 6. 27. Titel IV, artt. 55—66.
„ Vrijstelling van — 7.
„ tot het geven van bijzonder schoolonderwijs of van huisonderwijs. 51. „ gelden voor het geheele Rijk en zijne koloniën en bezittingen in andere werelddeelen. 66.
„ Gelijkstelling van — iu Ned. Indië afgegeven met gelijksoortige akten in Neder land uitgereikt. 66. ,
Algemeene bepalingen. Titel I, artt. 1—15.
Ambten of bedieningen. De onderwijzers bekleeden geene — tenzij aan hen vrijstelling is verleend van het verbod. 36. „ De inspecteurs en districts-schoolopzie-r ners bekleeden geene — dan met toestemming des Konings. 68.
Arrondissements-schoolopzieners. 28. 67. enz. 75. 78.
Bedeelden en onvermogenden betalen geen schoolgeld, minvermogenden voor een gedeelte. 46.
Bekostiging van de openbare scholen. 43.
Belooning voor herhalingsonder wijs. Zbbis.
Benoeming van onderwijzers aan openbare scholen. 28.
„ aan scholen die door het Rijk worden
bekostigd. 28.
„ van inspecteurs. 68. „ van districts-schoolopzieners. 68. „ van arrondissements-schoolopzieners. 69. „ plaatselijke schoolcommissiën. 70.
Beroep van beslissingen. 5. 14. 19. 26. 52. 54bis.



Besluiten van den gemeenteraad. Getal en omvang der scholen. 18. 19.
Bestekken voor den bouw en verbouw van scholen enz. 50.
Bevoegdheid tot het geven van lager onderwijs. 6. 7. „ Vervallenverklaring van die bevoegdheid. 10. 11.
Bevordering van het schoolbezoek. Titel VI, art. 82.
Bewijzen van bekwaamheid en zedelijkheid. 6. 51. 56. enz.
Bijdragen voor gemeente- en bijzondere kweekscholen voor onderwijzers enz. 12. „ door het Rijk in de kosten van onderwijs. 45. 45£»f.
Bijdrage voor pensioen, door de onderwijzers. 41. „ voor ieder schoolgaand kind in de kosten
van onderwijs. 46.
„ voor bijzondere scholen. 54bis.
Bijzonder onderwijs. 15. Titel III, art. 51—54bis.
Bijzondere scholen. 3. 51—54bis.
Boeken. Leer- 21.
Boeten en straffen. Onderwijs in afgekeurde lokalen. 9.
„ Schorsing, ontslag. 30. 81. 32. „ Vervallen van de bevoegdheid. 10. 11.
Brandstoffen voor de schoollokalen. 44.
Burgemeester en wethouders. Voordracht van hoofdonderwijzers en onderwijzers. 28. „ Bewijs dat zij de akte van bekwaamheid enz., van bijzondere onderwijzers gezien en in orde bevonden hebben. 51. 52. „ Voordracht tot het doen vervallen der bevoegdheid van bijzondere onderwijzers tot het geven van onderwijs. 53. „ Plaatselijk toezicht. 70.
„ Bevoegdheid, bij het ontbreken eener plaatselijke schoolcommissie, tot benoeming van gecommitteerden voor het bezoeken der scholen. 79.
Candidaten in de letteren en in de wis- en natuurkunde. 7.
Commissiën tot het afnemen van examens. 57. 62.78.
Districts-schoolopzieners. Toezicht. 5. 67. 76. „ beslissen bij weigering van den arrondisse-



ments-schoolopziener tot goedkeuring van een bewijs wegens toelating van een kweekeling op de scholen. 8.
Districts-schoolopzieners doen, met burgemeester en wethouders, eene voordracht tot benoeming van een onderwijzer, hoofd der school. 28.
„ Jaarwedde. 68.
„ hebben toegang tot de vergadering van de plaatselijke schoolcommissie en brengen daarin eene adviseerende stem uit. 78. „ Ontslag der bestaande — 92. „ Voorziening in de waarneming der betrekking. 68.
Doctoren in de letteren en in de wis- en natuurkunde. 7.
Eed voor de leden der plaatselijke schoolcommissie, de districts- en arrondissementsschoolopzieners en de inspecteurs. 71.
Eerbiediging van de godsdienstige begrippen van andersdenkenden. 33.
Eigenaar of bruiker van schoollokalen. Hooger beroep bij afkeuring van schoollokalen. 5.
Ergerlijk levensgedrag van een onderwijzer. Ontslag wegens — 53.
„ geeft grond om de bevoegdheid tot het geven van onderwijs vervallen te verklaren. 53.
Examen als onderwijzer. 55. 57. 60. 64.
Examens tot het verkrijgen van acten van bekwaamheid tot het geven van schooien huisonderwijs. 56. 57. 60. 64. „ kosten van de — 65ter.
Facultatief schoolonderwijs. 2 l—t.
Gemeenten. Subsidie aan bijzondere scholen enz. 3.
„ Vereeniging tot het oprichten enz. van
gemeenschappelijke scholen. )6. „ voorzien in de kosten van het onderwijs. 43. „ die de kosten te zwaar drukken kunnen door het Rijk tegemoet worden gekomen. 49.
Gemeentebestuur, bevordert het schoolgaan van kinderen van bedeelden, on- en minvermogenden. 47.



Gemeenteraad bepaalt het getal der openbare scholen. 18.
„ bepaalt de jaarwedden en toelagen aan de
onderwijzers enz. 26.
„ benoemt de onderwijzers. 28.
„ kan eene schoolcommissie benoemen. 70.
Geschiedenis. Onderwijs in de beginselen der — 2.
Getal openbare scholen. 18. 21. 70.
„ der onderwijzers als bijstand op de scholen. 24.
Getuigschrift van goed zedelijk gedrag, om tot onderwijzer benoemd te worden. 27. 51.
Gevangenen. Onderwijs aan — 15.
Gymnastiek. Onderwijs in de — 2. 15.
„ Bevoegdheid van Gedeputeerde Staten om vrijstelling te verleenen van de verplichting tot het geven van onderwijs in het vak j van art. 2. 16.
Godsdienst. Onderwijs in de — 22. 22.
„ Daarvoor kunnen de schoollokalen buiten de schooluren beschikbaar gesteld worden. 22.
Handel. De onderwijzers drijven geen — 35.
Herhalingsonderwijs. 17. 26 bis. 45 bis.
Handteekenen. Onderwijs in de eerste oefeningen van het — 2.
Handwerken voor meisjes. Onderwijs in — 2. 15. H oofd der school. 5. 23. 24. 43. 45. 46. 51. 68. 70. „ Bijstaud naar het getal leerlingen. 24.
Huishuur van onderwijzers. 26.
Huisonderwijs. 1.
Inspecteur van het geneeskundig staatstoezicht.
Afkeuring van schoollokalen. 5. Inspecteurs. 67. 68. 77.
Inwerkingtreding der wet. 93.
Jaarwedde van de onderwijzers. 26.
„ van de inspecteurs en districts-schoolopzieners. 68.
Kennis der natuur. Onderwijs in de beginselen van de — 2.
Kosten van onderwijs. 43—50.
„ voor het afleggen van examens. 65 ter.
Kundigheden waarover de examens ter verkrijging van akten van bekwaamheid loopen. 60. „ Kweekelingen. 8. 32bis.



Kweekscholen voor onderwijzers. 12.
Lager Onderwijs. Omschrijving. 2.
Landbouwkunde. Onderwijs in de beginselen der — 2.
Leden van het gezin der onderwijzers drijven geen handel, doen geen nering, noch oefenen eenig bedrijf uit. 86.
Leeftijd der kinderen voor toelating en ontslag der school. 19.
Leerboeken. 21. 34.
Leerplan. 21.
Levende talen. Zie Talen.
Lezen. Onderwijs in het — 2.
Licht, benoodigd voor de schoollokalen, kosten. 44.
Localen voor schoolonderwijs. 4. 5. 9.
Maatregelen van inwendig bestuur. Voorschriften ter uitvoering van — betreffende:
Schoollokalen. 4.
Rijks kweekschool voor onderwijzers. 12.
Vergelijkend examen bij de benoeming van onderwijzers aan het hoofd der scholen geplaatst. 28
Bijdragen door het Rijk in de kosten van het onderwijs aao gemeenten en besturen van bijzondere lagere scholen. 45. 45bis. 54 bis.
Omvang van het examen voor onderwijzers enz. 63.
Regeling van de examens bedoeld bij art. 65 en 65a.
Verdeeling van het Rijk en de provinciën voor het ambtsgebied der inspecteurs en der districtsschoolopzieners. 68.
Verdeeling der werkzaamheden tusschen de districts- en arrondissements-schoolopzieners. 69.
Uitvoering der voorschriften van artt. 24 en 26. 88.
Maximum van het getal kinderen op de scholen. 24.
Militaire onderwijzers. 15.
Misdaad. De veroordeelde wegens — verliest de de bevoegdheid tot het geven van lager onderwijs. 10.
Natuur. Onderwijs in de beginselen der kennis van de — 2.



Nederl. taal. Onderwijs in de beginselen der — 2.
Nering of beroep. De onderwijzers oefenen geen — uit. 35.
Normaallessen, van Rijkswege. 12.
Omvang van het onderwijs. 2. 23.
Onderwijs, uitsluitend aan de kinderen van drie gezinnen, in de woning van het hoofd van een dier gezinnen, is huisonderwijs. 1. „ door hen die daarvan geen beroep maken noch daarvoor geldelijke belooning ontvangen. 7.
„ in de wakken h, it j, k, q, r, s en t van
art. 2. 15. 4>'2öis.
„ aan militairen. 15.
„ in de gevangenissen enz. 15.
Onderwijzers aan de openbare scholen. 23—42bis.
Onderwijzeressen. Toepasselijkheid der wet op de — 13.
„ geven onderwijs in de laagste klassen. 25.
Ontslag van onderwijzers aan openbare scholen. 19. 29. 34. 35. 36.
Openbaar onderwijs. Titel II, artt. 16—50.
Openbare scholen. 3. 16—22.
Opleiding van onderwijzers en onderwijzeressen. 8.
Ouderdom van de onderwijzers. 24. 54.
„ van de onderwijzers om tot het afleggen van de examens te worden toegelaten. 57.
Ouders of verzorgers van schoolgaande kinderen kunnen in beroep komen tegen de uitspraak tot afkeuring van schoollocalen. 5.
Overgangsbepalingen. Titel VII. artt. 83—92.
Overtreding der wet enz. Bevoegdheid tot het constateeren. 72.
Overplaatsing van een onderwijzer aan het hoofd eener school geplaatst, naar eene andere school in dezelfde gemeente. 28.
Pensioen aan onderwijzers. 37—42.
Plaatselijke schoolcommissie. Kosten. 44.
„ Toezicht en werkkring. 70.72—74.77.79.
Provinciën mogen geen uitgaven voor onderwijs doen. 3.
„ Hij die zich wil doen examineeren legt het examen af in de provincie, waar hij woont, of, van buiten 's lands komende, zich zal vestigen. 59.



Rekenen. Onderwijs in het — 2.
Rijkskweekscholen ter opleiding van onderwijzers. 12.
Scholen. In elke gemeente een voldoend getal, toegankelijk voor alle kinderen zonder onderscheid van godsdienstige gezindheid. 16.
„ Bepalingen van het getal — 17.
Schoolbezoek door de toezichthebbenden. 74. 75. 76. 77.
„ Maatregelen ter bevordering van het — door de kinderen. Titel VI, art. 82.
Schoolgeld. Invoering, wijziging, afschaffing, invordering. 46. 48.
Schoolonderwijs. 1. 2. 4. 5.
Schoolopziener. Zie Districts- en Arondissements-
Schooltijden. Regeling. 21. 22.
Schorsing van onderwijzers aan openbare scholen. 30. 31. 32.
Schrijven. Onderwijs in het — 2.
Sluiting eener school. 19. 20.
Strekking van het onderwijs. 33.
Taal. (Ned.) onder wijs in de beginselen der — 2.
Talen. Onderwijs in de beginselen der kennis van de levende — 2.
Teekenen. Onderwijs in het — 2. 15.
Tijdelijke subsidie aan gemeenten. 49.
Tijdelijke waarneming van scholen. 32. 54.
Tijd voor het houden van examens. 58. 59.
Toegankelijkheid van de openbare scholen voor alle kinderen. 16.
„ van alle scholen voor de leden van het college van burgemeester en wethouders, der plaatselijke schoolcommissiën voor de districts- en arrondissementsschoolopzieners en voor de inspecteurs. 73.
Toelage enz. aan Arrond.-Schoolopzieners. 69.
Toezicht op het onderwijs. Titel V, artt. 67—79.
Tuin. Bij elke woning voor den hoofdonderwijzer zooveel mogelijk een — 26.
Tuinbouwkunde. Onderwijs in de beginselen der — 2.
Vacantiën. Regeling. 21.
Verbod om onderwijs te geven zonder de bij de wet gevorderde bewijzen. 6.



Verdeeling der schooldistricten. 62.
Vergelijkend onderzoek voorafgaande aan de benoeming van hoofdonderwijzers. 28.
Vergoeding en tegemoetkoming voor huishuur aan hoofden en onderwijzers. 26
Verplichting der onderwijzers om aan burgem.
en weth., plaatselijke schoolcommissie, den districts- en arrondissements-schoolopziener en den inspecteur inlichting te geven. 73.
Verplichte onderwijsvakken. 2. a—k.
Verslag van de plaatselijke schoolcommissiën aan den gemeenteraad. 74.
„ van de schoolopzieners. 75. „ „ „ inspecteurs. 77.
Verspreiding van leeringen, strijdig met de goede zeden of aansporende tot ongehoorzaamheid aan de wetten des lands. Ontslag wegens — 53.
„ Verlies van bevoegdheid tot het geven van onderwijs wegens — enz. 53.
Vervallen van de bevoegdheid tot het geven van lager onder wijs. 10.
Vervulling van opengevallen plaatsen als onderwijzers aan openbare scholen. 32. 32bis.
Voorbereidend onderwijs, kinderen beneden 6 jaren. 15.
Voordracht ter benoeming van onderwijzers. 28.
Vormleer. Onderwijs in de beginselen der — 2.
Vreemdelingen, behoeven, behalve bewijzen van bekwaamheid enz., 's Konings vergunning tot het geven van lager onderwijs. 6.
Vrouwelijke onderwijzeressen op de lagere scholen. 13. 25.
Wachtgeld aan ontslagen onderwijzers en aan hen wier school is opgeheven. 39.
Waterschappen mogen geene uitgaven voor onderwijs doen. 3.
Wiskunde. Onderwijs in de beginselen der — 2.
Woningen der onderwijzers. 26.
Zingen. Onderwijs in het — 2. 15.
Zittingen der commissie tot het afnemen van examens. 58.
-x-











AANVULLING
der
WET
tot regeling van het
LAGER ONDERWIJS.
Besluit van den 29sten October 1901, S. 219, tot wijziging van art. 13 van het Koninklijk besluit van 17 December 1890 (.'Staatsblad n°. 183), gewijzigd bij Koninklijk besluit van 17 April 1899 {Staatsblad n°. 108), waarbij zijn vastgesteld programma's voor het examen ter verkrijging eeuer akte van bekwaamheid, bedoeld in art 56, onder a, der wet op het lager onderwijj, en geregeld is de wijze van afneming en hetgeen verder tot dit examen betrekking heeft.
Wij WILHELMINA, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 4 September 1901, n°. 6457®, afdeeling Onderwijs;
Overwegende, dat het na de wijziging van de wet tot regeling van het lager onderwijs van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) bij die van 24 Juni 1901 (Staatsblad n°. 187) noodig is, het Koninklijk besluit vau 17 December 1890 (Staatsblad n°. 183), gewijzigd bij Koninklijk besluit van 17 April 1899 (Staatsblad n°. 108), tot vaststelling van programma's voor bet examen ter verkrijging eener akte van bekwaamheid, bedoeld in art. 56, onder a, der eerstgenoemde wet, zooals die is gewijzigd bij de wet van 8 December 1889 (Staatsblad n°. 175), alsmede tot regeling van de wijze van afneming en van hetgeen verder tot dit examen betrekking beeft, te herzien;
Den Raad van State gehoord, advies van den 8 October 1901, n°. 9;



Gelet op het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van 24 October 1901, n°. 7*196, afdeeling Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan, te bepalen:
Artikel 13 van het Koninklijk besluit van 17 December 1890 (Staatsblad n°. 183) wordt gelezen als volgt:
Art. 13. „De leden, voor zoover zij niet ter zake van het bekleeden eener Rijksbetrekking in het geuot zijn van eene wedde, toelage of andere belooning uit 's Rijks kas, genieten vacatie-gelden ten bedrage van zes gulden, de overige leden vacatie-gelden ten bedrage van vier gulden, voor eiken dag, waarop zij het examen, of eene daartoe betrekkelijke vergadering der commissie bij woneu.
De deskundigen genieten vacatie-gelden ten bedrage van zes gulden per dag".
Onze Minister van Binneulandsche Zaken is belast met de uitvoering vau dit besluit, hetwelk in het Staatsblad zal worden geplaatst, en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Het Loo, den 29sten October 1901.
(get.) W1LHELM1NA.
De Minister van Binneulandsche Zaken, (get.) Kvïpek.
(Vilgeg. 8 Nov. 1901.)
Besluit van den 30sten November 1901, S. 231, ter uitvoering van artikel 45 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 24 Juni 1901 (Staatsblad n°. 187).
Wij WILHELMINA, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binneulandsche Zaken van 3 October 1901 , n°. 8895/7243, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit/Onderwijs;
Overwegende, dat door Ons voorschriften moeten gegeven worden tot uitvoering van artikel 45 der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 24 Juni 1901 (Staatsblad n°. 187);



Gelet op artikel 4 van laatstgenoemde wet;
Den Raad van State gehoord (advies van 12 November 1901, n°. 25);
Gezien het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van 27 November 1901, n°. 10457/8589, afdeeftng Algemeene Zaken en Comptabiliteit/Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan, te bepalen:
Art. 1. Jaarlijks in de eerste helft der maand Februari doen Gedeputeerde Staten aan Onzen Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs is belast, opgaaf:
1 . van het aantal kinderen dat op elk der lagere scholen der gemeenten in hunne provincie op den vijftienden dag der maand Januari van dat jaar als werkelijk schoolgaande bekendstond;
2°. van de vakken, waarin aan elk dier scholen onderwijs wordt gegeven ;
3°. van het bedrag van het schoolgeld dat per jaar en per leerling geheven wordt voor iedere school afzonderlijk;
4°. van het aantal onderwijzers dat, ingevolge het bepaalde bij de artikelen 23 en 24 der wet, aan elke school moet verbonden zijn;
5°. van het aantal onderwijzers aan elk deischolen op 1 Januari van dat jaar verbonden boven het minimum bij artikel 24 der wet gesteld , voor zoover dat voor de Rijksbijdrage in aanmerking komt;
6 . van het aantal mannelijke onderwijzers tot bijstand van het hoofd, die op 1 Januari van dat jaar gehuwd waren en den leeftijd van acht en twintig jaren hebben bereikt, voor zoover dat aantal voor eene Rijksbijdrage in aanmerking komt;
( . van de som die door het Rijk overeenkomstig artikel 45 der wet verschuldigd is voor de onderwijzers sub 4, 5 en 6 bedoeld, per school en per gemeente;
Scholen, waarvoor het schoolgeld tachtig gulden of meer per leerling en per jaar bedraagt, worden in die opgaaf niet opgenomen.
Indien de bijdrage voor onderwijzers volgeus het bij de wet van 24 Juni 1901 [Staatsbladd°. 187) gewijzigde artikel 45 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127) over eenig dienstjaar



voor eene gemeente minder mocht bedragen dan de som der Rijks vergoeding in de kosten van het lager onderwijs, niet medegerekend die voor het stichten van schoollokalen en onderwijzerswoningen en het aanschaffen van noodzakelijke schoolmeubelen bij eerste inrichting van nieuwe lokalen, waarop die gemeente krachtens evengenoemd wetsartikel , zooals dat luidt volgens de wet van 11 Juli 1884 {Staatsblad n°. 128) over 1889 aanspraak kon doen gelden, zenden Gedeputeerde Staten, in plaats van de bij het eerste lid van dit artikel bedoelde opgaaf, aan Onzen voornoemden Minister eene opgaaf van de door hen goedgekeurde sommen die op de begrooting van de gemeente voor het dan begonnen dienstjaar zijn uitgetrokken voor de kosten van het lager onderwijs, vermeld in artikel 44 der wet onder letter a—d en onder e, voor zoover betreft het huren van schoollokalen eu onder wijzers woningen.
Deze opgaaf bevat tevens het cijfer van het Rijkssubsidie aan de gemeeente, tot bestrijding van jaarwedden van onderwijzers bij de lagere scholen, toegekend vóór het in werking treden der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127).
Ten aanzien der gemeenten, bedoeld in het 3de lid van dit artikel, doen Gedeputeerde Staten opgaaf van de sommen, nader door hen goedgekeurd of krachtens artikel 212 der wet van 29 Juni 1851 {Staatsblad n°. 85) door hen op de gemeentebegrooting gebracht voor de kosten in dat lid omschreven , aan Onzen voornoemden Minister, biunen veertien dagen na dagteekening van hun besluit.
Het derde lid van dit artikel is niet van toepassing wanneer de gemeente over eenig dienstjaar de bijdrage voor onderwijzers, volgens het bij de wet van 24 Juni 1901 {Staatsblad n°. 187) gewijzigd artikel 45 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127) heeft genoten.
2. Onze voornoemde Minister stelt het voorschot vast, waarop elke gemeente over een dienstjaar aanspraak heeft en doet daarvan mededeeling aan de Algemeene Rekenkamer en aan Gedeputeerde Staten.
Van dit voorschot wordt telken drie maanden



na de vaststelling door het Rijk aan de gemeente een vierde gedeelte uitbetaald.
3. Bij liet verschijnen van een betalingstermijn ten laste vaij de gemeente voor de voldoening van de kosten van het stichten, verbouwen of aankoopen van schoollokalen en nadat bij de gemeente zal zijn ontvangen de declaratie der invordering van het deswege verschuldigde, zendt het bestuur der gemeente aan Gedeputeerde Staten eene declaratie in van hetgeen door bet Rijk aan de gemeente verschuldigd is voor de vergoeding van 25 pCt. van liet bedrag dier kosten.
Het gemeentebestuur voegt daarbij een gewaarmerkt afschrift van de declaratie van den aannemer van het stichten of verbouwen van het schoollokaal of van den verkooper van het schoollokaal of het daartoe besterad terrein en voorziet dat stuk vooraf van eene verklaring ten blijke dat hetgeen de aannemer of verkooper te dier zake aan de gemeente in rekening brengt, deugdelijk verschuldigd is.
Gedeputeerde Staten zenden de declaratie met hare bijlagen aan Onzen voornoemden Minister, voorzien van hunne daarop te stellen verklaring, ten blijke uit welke begrooting der gemeente de kosten, waarvan in die declaratie 25 pCt. als vergoeding aan het Rijk wordt in rekening gebracht, te betalen zijn.
De betaling der declaratiën geschiedt binnen vier weken nadat zij bij Onzen voornoemden Minister zullen zijn overgebracht en door dezen in orde zijn bevonden.
4. Indien een gemeentebestuur besluit voor het stichten van schoollokalen grond te gebruiken, die reeds vóór het tijdstip, waarop tot de stichting wordt besloten, eigendom der gemeente was, zendt dat bestuur binnen eene maand nadat op het bestek, overeenkomstig artikel 50 der wet tot regeling van het lager onderwijs , voor den bouw de goedkeuring is verkregen, door tusschenkomst van Gedeputeerde Staten aan Onzen voornoemden Minister eene opgave:
1°. van de plaats waar het terrein gelegen is;
2". van de grootte van het terrein en de kadastrale aanwijzing;



3°. van de dagteekening waarop liet bestek voor den bouw is goedgekeurd, en
4°. van naam en voorDamen van den deskundige door het gemeentebestuur aangewezen voor het bepalen der waarde van den grond.
Onze voornoemde Minister benoemt, na ontvang van de in het vorig lid bedoelde opgave, een tweeden deskundige en doet daarvan , door tusschenkomst van Gedeputeerde Staten mededeeling, behalve aan den benoemde, ook aan het betrokken gemeentebestuur, dat den door hem benoemden deskundige daarmede in kennis stelt. Beide deskundigen benoemen daarop een derden.
Indien beide eerstgenoemde deskundigen omtrent het benoemen van een derden niet tot overeenstemming kunnen geraken, doen zij daarvan mededeeling aan het gemeentebestuur. Op aanvrage van dat bestuur wordt alsdan de derde deskundige door Gedeputeerde Staten beDoemd.
De drie deskundigen bepalen de waarde van den voor het stichten van het schoollokaal te gebruiken grond en zenden de akte van taxatie aan het gemeentebestuur.
Indien de drie deskundigen niet eenstemmig zijn in de bepaling van de waarde van den grond, in dier voege, dat er eene meerderheid en eene minderheid bestaat, dan wordt de waarde van den grond vastgesteld op het door de meerderheid getaxeerde bedrag, terwijl, indien ieder der drie deskundigen een verschillend cijfer aangeeft, de waarde bepaald wordt op het bedrag, dat noch het hoogste, noch het laagste is.
Wanneer de schoollokalen voltooid zijn opgeleverd, zendt het gemeentebestuur aan Gedeputeerde Staten eene declaratie van hetgeen door het Rijk aan de gemeente verschuldigd is voor de vergoeding van 25 pCt. in de bepaalde waarde van den grond en voegt daarbij een gewaarmerkt afschrift van de akte van taxatie der drie deskundigen, zoomede van de quitantie voor het betaalde taxatieloon.
Gedeputeerde Staten zenden de declaratie met hare bijlagen aan Onzen voornoemden Minister, voorzien van hunne verklaring van goedkeuring, waaruit tevens blijkt het jaar, waarin de schoollokalen voltooid zijn opgeleverd.



De betaling: der declaratiën geschiedt binnen vier weken, nadat zij bij Onzen voornoemden Minister zullen zijn overgebracht en door dezen in orde zijn bevonden.
Ts, in het geval bij dit artikel bedoeld, de goedkeuring op het bestek verleend vóór 1 Januari 1902 en worden de schoollokalen voltooid opgeleverd na 81 December 1901, dan geschiedt de opgave, in het eerste lid van dit artikel voorgeschreven, vóór 1 April 1902.
5. Jaarlijks in de maand Januari, zoodra de rekening over het voorlaatste jaar van elke gemeente in hunne provincie is vastgesteld, doen Gedeputeerde Staten aan Onzen voornoemden Minister opgaaf:
1°. van het aantal kinderen dat op elke der lagere scholen der gemeenten in hunne provincie op den vijftienden dag der maand Januari van het voorlaatste jaar, of indien de school in den loop van dat jaar geopend is, op den laatsten dag der maand volgende op die der opening, als werkelijk schoolgaande bekend stond;
2°. van de vakken, waarin aan elk dier scholen onderwijs werd gegeven;
3°. van het bedrag van de opbrengst der schoolgelden per school, alsmede per leerling en per jaar;
4°. van de namen en voornamen en dagteekening van geboorte der onderwijzers, die ter voldoening aan de eischen in de artikelen 23 en 24 der wet gesteld en die boven het in laatstgemeld wetsartikel bepaalde minimum voor zoover laatstbedoelden voor eene Rijksbijdrage in aanmerking komen, in het voorlaatste jaar aan de school verbonden zijn geweest, met aanduiding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten, het tijdvak gedurende hetwelk zij in dat jaar aan de school werkzaam zijn geweest en bovendien voor de mannelijke onderwijzers bedoeld in artikel 45 sub 1°. d der wet het tijdvak gedurende hetwelk zij in dat jaar in den echtelijken staat zijn verbonden geweest;
5°. van de som, die door het Rijk overeenkomstig artikel 45 der wet verschuldigd is voor eiken onderwijzer, per school en per gemeente;
6°. van de som die blijkens de vastgestelde



rekening der gemeente door haar is uitgegeven voor het stichten, verbouwen en aankoopen van schoollokalen, het aandeel dat in die kosten ten laste van anderen is gekomen of op andere wijze is gevonden, het zuiver bedrag waarvan de Rijksvergoeding van 25 pCt. verschuldigd is en het bedrag dier vergoeding;
7°. van het bedrag, waarop de waarde is bepaald van den grond, die, reeds eigendom der gemeente zijnde, gebruikt is geworden voor het stichten van schoollokalen, die in den loop van het voorlaatste jaar voltooid zijn opgeleverd, zoomede van het bedrag der Rijksvergoeding.
Scholen, waarvan de opbrengst der schoolgelden gemiddeld tachtig gulden of meer per leerling en per jaar opleveren, worden in die opgave alleen opgenomen met betrekking tot de kosten sub 6 en 7 vermeld.
Indien de bijdrage voor onderwijzers volgens het bij de wet van 24 Juni 1901 {Staatsblad n°. 187) gewijzigd artikel 45 der wet van 17 Augustus 1878 (Staatsblad n°. 127) over eenig dienstjaar voor eene gemeente minder mocht bedragen dan de som der Rijksvergoeding in de kosten van het lager onderwijs, niet medegerekend die voor het stichten van schoollokalen en onderwijzerswoningen en het aanschaffen van noodzakelijke schoolmeubelen bij eerste inrichting van nieuwe lokalen, waarop die gemeente krachtens evengenoemd wetsartikel, zooals dat luidt volgens de wet van 11 Juli 1884 (Staatsblad n°. 123) over 1889 aanspraak kon doen gelden, zenden Gedeputeerde Staten, in plaats van de bij het eerste lid van dit artikel bedoelde opgaven, aan Onzen voornoemden Minister eene opgaaf van het bedrag der kosten, die blijkens de vastgestelde rekening over het voorlaatste jaar door die gemeente zijn gemaakt en naar den regel van artikel 45, zooals dat luidt volgens laatstgenoemde wet, aanspraak geven op de Rijksvergoeding van 30 pCt.
Voor zooveel betreft gemeenten wier rekening op bovengenoemd tijdstip nog uiet is vastgesteld, geschiedt de opgaaf in het eerste of wel die in het derde lid van dit artikel bedoeld, telkens binnen veertien dagen na vaststelling der rekening.



Het derde lid van dit artikel is niet van toepassing wanneer de gemeente over een dienstjaar de bijdrage voor onderwijzers, volgens het bij de wet van 24 Juni 1901 {Staatsblad n°. 187) gewijzigd artikel 45 der wet van 17 Augustus 1878 {Staatsblad n°. 127) heeft genoten.
6. Onze voornoemde Minister regelt het juiste cijfer van het bedrag, waarop elke gemeente over dat dienstjaar aanspraak heeft als uitkeering, nadat de opgaaf bedoeld in artikel 5 bij hem zal zijn ontvangen.
Hij doet daarvan mededeeling aan de Algemeene Rekenkamer en aan Gedeputeerde Staten.
Het verschil tusschen het bedrag van de verschuldigde uitkeering en dat van het door de gemeente genotene, beiden tot eenzelfde dienstjaar betrekking hebbende, wordt, hetzij ten laste van een volgend dienstjaar aan de gemeente uitgekeerd, hetzij op het voorschot over een volgend dienstjaar verhaald , al naar gelang het genoemd verschil ten voordeele van de gemeente of van het Rijk is.
7. Jaarlijks onderzoekt Onze voornoemde Minister, voor zooveel betreft de in dit besluit bedoelde kosten, de verzamelstaten en bijlagen van eenige gemeenterekeningen.
Hij zendt ze aan Gedeputeerde Staten terug met mededeeling van de opmerkingen waartoe zijn onderzoek heeft geleid en wijzigt, zoo noodig, het bedrag der uitkeering.
8. De opgaven in de artikelen 1 en 5, de declaratiën in de artikelen 3 en 4 bedoeld, benevens de akte van taxatie in laatstgemeld artikel genoemd, worden opgemaakt in den vorm door Onzen Minister voorgeschreven. (1)
Die opgaven worden voor de eerste maal ingezonden over het dienstjaar 1902.
9. "Waar dit besluit niet uitdrukkelijk van mannelijke onderwijzers spreekt, worden met „onderwijzers" evenzeer „onderwijzeressen" bedoeld.
10. Het Koninklijk besluit van 13 September 1890 {Staatsblad n°. 154) blijft voor de dienst-
(1) Een en ander is voorgeschreven bij besluit van den Minister van Binnenlandsche Zaken van
20 December 1901, 11°. Afd. A. Z. C.



jaren 1900 en 1901 van kracht, doch met dien verstande, dat het verhaal van hetgeen de gemeente over die dienstjaren bij voorschot te veel mocht hebben genoten, zal plaats vinden op het voorschot, dat krachtens artikel 2 van Ons tegenwoordig beslnit zal worden toegekend.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan Onzen Minister van Financiën, aan den Raad van State en aan de Algemeene Rekenkamer.
Het Loo, den 30sten November 1901.
(get.) WILHELMINA.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) Kuyper.
(Uitgeg- 13 Dec. 1901.)
Besluit van den §den December 1901 , S. 287, ter uitvoering van de bepalingen, vastgesteld onder A in het vijfde lid van artikel 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, zooals die is gewijzigd bij de wet van 24 Juni 1901 (Staatsblad n°. 187).
Wij WILHELMINA, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 23 October 1901, n°. 8895'/7724, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit/Onderwijs:
Overwegende, dat ter uitvoering van de bepalingen, vastgesteld onder A in het vijfde lid van artikel 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, zooals die is gewijzigd bij de wet van 24 Juni 1901 (Staatsblad n°. 187) door Ons regelen behooren te worden vastgesteld ;
Den Raad van State gehoord, advies van 19 November 1901, n°. 22;
Gezien het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van 3 December 1901, n°. 10666/8732, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit/Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan, te bepalen:
Art. 1. Om aanspraak te maken op eene bij-



drage uit 's Rijks kas ter tegemoetkoming in de kosten om te voorzien in de behoefte aan schoollokalen voor eene bijzondere lagere school moet, onverminderd de eischen, gesteld in artikel 54sbis der wet tot regeling van het lager onderwijs voldaan zijn aan de regelen in de volgende artikelen vervat.
2. De lichtramen der school vertrekken behooren zoo geplaatst en ingericht te zijn, dat ieder vertrek voldoende en doelmatig verlicht wordt en dat te sterk invallend licht kan worden getemperd.
Het bovengedeelte der lichtramen moet te allen tijde gemakkelijk kunnen worden geopend.
3. Het getal privaten moet ten minste overeenstemmen met het getal school vertrekken.
Hetzelfde geldt voor de waterplaatsen, die aanwezig moeten zijn waar jongens ter school gaan.
De privaten moeten zoodanig geplaatst zijn, dat toezicht te allen tijde op gemakkelijke wijze kan worden uitgeoefend.
4. Voor schoolgebouwen, waarin vóór 1 Januari 1902 bijzonder lager onderwijs wordt gegeven, kan de districts-schoolopziener ontheffing verleenen van één of meer der eischen bij artikel 3 gesteld, indien het schoolbestuur een daartoe strekkende aanvrage aan dien ambtenaar indient vóór 1 Februari 1902.
De districts-schoolopziener beschikt op die aanvrage binnen eene maand na de ontvangst.
"Weigert de districts-schoolopziener de gevraagde ontheffing dan kan van die beschikking door het schoolbestuur binnen veertien dagen in beroep worden gekomen bij Onzen Minister, belast met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs.
Deze beslist, den inspecteur van het lager onderwijs gehoord, binnen eene maand na ontvangst van het beroep en brengt zijne beslissing ter kennis van het schoolbestuur, den inspecteur van het lager onderwijs en den districts-schoolopziener.
De op grond van dit artikel verleende ontheffing houdt op van kracht te zijn, zoodra de vóór 1 Januari 1902 in het gebouw gevestigde school de lokalen niet meer in gebruik heeft.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in



het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State.
Het Loo, den 6den December 1901.
{get.) WILHELMINA.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) Kuyper.
(Uitgeg. 13 Dec. 1901.)
Besluit van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 20 December 1901 , houdende vaststelling van modellen van declaratiën enz. bedoeld in art. 8 van het Koninklijk besluit van 30 November 1901 {Staatsblad n°. 231). De Minister van Binnenlandsche Zaken ,
Gelet op artikel 8 van het Koninklijk besluit van 30 November 1901 (Staatsblad n°. 231) ; Heeft goedgevonden:
te bepalen dat de opgaven, bedoeld in de artikelen 1 en 5, de declaratiën, bedoeld in de artikelen 3 en 4, benevens de akte van taxatie, bedoeld in artikel 4 van dat besluit moeten worden opgemaakt in den vorm, waarvan de modellen onder A—J bij deze beschikking zijn gevoegd (1) en in duplo ingezonden.
's Gravenhage den 20sten December 1901. {get.) Kuyper.
model F.
Bij het opmaken van de declaratie en het daarbij belioorend afschrift (beide in dubbel in te zenden) is het gebruik van gezegeld papier voor één exemplaar van die stukken niet verplichtend , wanneer het bedrag niet hooger is dan ƒ 10.—.
Declaratie van de gemeente 
van hetgeen het Rijk overeenkomstig artikel 45 sub 2 der wet op het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 24 Juni 1901
(1) De modellen A—E zijn hierna niet opgenomen, omdat zij slechts bestemd zijn voor de door Gedeputeerde Staten , ingevolge de artt. 1 en 5 van het besluit van 30 November 1901, S. 231, te verstrekken opgaven.



(Staatsblad n°. 187) aan haar verschuldigd is als vergoeding van 25 °/0 van het bedrag van den .... betalingstermijn der aauncmingsom waar0p
de aannemingsom de aannemer recht heeft voor het
st'cllte° van een schoollokaal in die gemeente, verbouwen
Blijkens bijgaand gewaarmerkt afschrift der
declaratie van 
is de gemeente aan dien aannemer wegens aannemingspenningen ter voorschreven zake verschuldigd f ... .
De rijksvergoeding van 25 °/0 bedraagt derhalve ƒ 
De ondergeteekende verklaart deze declaratie te zijn deugdelijk en onvergolden tot een bedrag
van 
(in letters).
den .... 19 .
Het Bestuur der gemeente voornoemd,
Gedeputeerde Staten van de provincie . . . verklaren:
1°. deze declaratie te hebben onderzocht en haar goed te keuren tot een bedrag van . . . (in letters);
2°. dat de kosten, waarvan in deze declaratie 25 °/0 als rijksvergoeding aan het Rijk wordt in rekening gebracht, ten laste van het dienstjaar .... der gemeentebegrooting moeten betaald worden.
den .... 19 .
Gedeputeerde Staten voornoemd,
NB. Onder het afschrift der declaratie van den aannemer moet het gemeentebestuur de volgende verklaring stellen:
Het bestuur der gemeente . . . verklaart: 1°. dat bovenstaand afschrift geheel overeenstemt met de bij hem ingekomen declaratie van den aannemer en
2°. dat hetgeen die aannemer daarin wegens het



stichten 2 . .
verbouwen aan de ?emeente m rekening brengt,
door haar deugdelijk is verschuldigd.
, den .... 19 .
Het Gemeentebestuur voornoemd,
Behoort bij beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 20 December 1901, no 108561 ,, A.Z.C.
a-Tö5ï-' afd" ~ÖT
Mij bekend, De Secretaris-Generaal, (get.) Dijckmeester.
model G.
Bij het opmaken van de declaratie en het daarbij behoorend afschrift (beide in dubbel in te zenden) is het gebruik van gezegeld papier voor één exemplaar van die stukken niet verplichtend , wanneer het bedrag niet hooger dan ƒ 10.— is.
Declaratie van de gemeente 
van hetgeen het Rijk overeenkomstig art. 45 sub 2 der wet op het lager onderwijs laatstelijk gewijzigd bij die van 24 Juni 1901 {Staatsblad n°. 187) aan haar verschuldigd is als vergoeding van 25 °/Q van het bedrag der koopsom, waarop de verkooper 
recht heeft wegens verkoop van
een schoollokaal 
een terrein voor het stichten van een schoollokaal in die gemeente.
Blijkens bijgaand gewaarmerkt afschrift der
declaratie van is
de gemeente aan den verkooper ter voorschreven zake verschuldigd ƒ .... de rijksvergoeding van 25 °/0 bedraagt derhalve f ... .
De ondergeteekende verklaart deze declaratie te zijn deugdelijk en onvergolden tot een bedrag
van (in letters).
, den . . . .19 .
Het Bestuur der gemeente voornoemd,
Gedeputeerde Staten van de provincie verklaren:
1°. deze declaratie te hebben onderzocht en haar



goed te keuren tot een bedrag van 
(in letters),
2°. dat de kosten , waarvan in deze declaratie 25 °/o a^s rijksvergoeding aan het Rijk wordt in rekening gebracht, ten laste van het dienstjaar . . . der gemeente-begrooting moeten betaald worden.
den .... 19 .
Gedeputeerde Staten voornoemd,
NB. Onder het afschrift der declaratie van den verkooper moet het gemeentebestuur de volgende verklaring stellen :
Het bestuur der gemeente 
verklaart:
1°. dat bovenstaand afschrift geheel overeenstemt met de bij hem ingekomen declaratie van
den verkooper en
2°. dat hetgeen daarin wegens dien verkoop aan de gemeente in rekening wordt gebracht door haar deugdelijk is verschuldigd.
den .... 19 .
Het Gemeentebestuur voornoemd,
Behoort bij beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken , van 20 December 1901 ,
„ 108551 ,, A.Z.C.
n " "8982 > afd" -OT
Mij bekend, De Secretaris-Generaal, (get.) Dijckmeester.
Model H.
Bij het opmaken van de declaratie en het daarbij behoorend afschrift der akte van taxatie (beide in dubbel in te zenden) is voor de declaratie gezegeld papier niet verplichtend, wanneer het bedrag niet hooger is dan ƒ10.—.
Een der gewaarmerkte afschriften der akte van taxatie moet steeds geschreven zijn op gezegeld papier.
Declaratie van de gemeente 
van hetgeen het Rijk overeenkomstig art. 45 sub 2 der wet op het lager onderwijs laatstelijk



gewijzigd bij die van 24 Juni 1901 (Staatsblad n°. 187) aan haar is verschuldigd als vergoeding van 25 °/Q in de waarde van den grond, gebruikt voor het stichten van een schoollokaal en die, vóór het tijdstip waarop tot die stichting werd besloten, reeds eigèndoui der gemeente was.
Blijkens bijgaand gewaarmerkt afschrift der akte van taxatie van de deskundigen belast met het bepalen der waarde van bovenbedoelden grond, is die waarde geschat op
De rijks vergoeding* van 25 % bedraagt derhalve f 
De ondergeteekende verklaart deze declaratie te zijn deugdelijk en onvergolden tot een bedrag van (in letters).
19 .
Het gemeentebestuur voornoemd,
Gedeputeerde Staten van de provincie . . .
verklaren:
1°. deze declaratie te hebben onderzocht en haar goed te keuren tot een bedrag van . . •
(in letters).
2°. dat de schoollokalen gebouwd op het in deze declaratie bedoelde terrein, in het jaar. voltooid zijn opgeleverd.
den 19
Gedeputeerde Staten voornoemd,
Behoort bij beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 20 December 1901,
o 108561 A Z.C.
11 • -8982-' afd" —a
Mij bekend, De Secretaris- Generaal, (get.) Dijckmeester.
model J.
AKTE VAN TAXATIE.
De oudergeteekenden:
1° {a) van
beroep en wonende te



als deskundige benoemd door
het bestuur der gemeente 
2° (a) van
beroep en wonende te
. . . . als deskundige benoemd door deo Minister van Binnenlandsche Zaken,
3° (a) van
beroep en wonende te
als deskundige benoemd door
(i5) voor bet
bepalen van de waarde van den grond gelegen in
de gemeente eigendom dier
gemeente zijnde en door het bestuur dier gemeente aangewezen tot het stichten van schoollokalen,
VERKLAREN:
dat het terrein, kadastraal bekend gemeente
Sectie . n°. . .
groot eene waarde heeft van
(<?) welke waarde
is toegekend rï°°T ^es^UD(^^peP gezamenlijk
bij meerderheid '
den .... IS
NB. Onder het afschrift der akte van taxatie (in te zenden in duplo waarvan één exemplaar op
a. Naam en voornamen.
b. Is de deskundige benoemd door beide anderen, in te vullen:
„de sub 1°. en 2°. genoemden".
Is hij door Gedeputeerde Staten benoemd, alsdan in te vullen :
„Gedeputeerde Staten der provincie .
. bij besluit van 
n°. . .
c. Bedrag in letters te vermelden.
d. Naar omstandigheden een van beide te schrappen , doch ingeval ieder der drie deskundigen tot een ander bedrag taxeert, dit vermelden als volgt:
„eene waarde heeft volgens eerstgenoemde
van 
„volgens den deskundige sub 2°. genoemd
van 
„en volgens den deskundige sub 3°. genoemd van



gezegeld papier) is door de gemeente de volgende verklaring te stellen:
„Voor eensluidend afschrift:
, den .... 19 .
Het Gemeentebestuur van 
Behoort bij beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 20 December 1901,
o 10855 • r, A.Z.C.
n '-«Tb, • afd' —
Mij bekend, De Secretaris-Generaal, {gel.) Dijckmeester.
Besluit van den 2\sten December 1901, S. 272, houdende regelen ter uitvoering van artikel 45bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 24 Juni 1901 (Staatsblad n°. 187).
"Wij WILHELMINA, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 2 November 1901 , n°. 99901/7945, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit/Onderwijs;
Overwegende, dat door Ons voorschriften moeten gegeven worden tot uitvoering van artikel 45bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij de wet van 24 Juni 1901 (.Staatsblad n°. 187);
Gelet op artikel 4 van laatstgenoemde wet;
Den Raad van State gehoord (advies van den 10 December 1901, n°. 16);
Gezien het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van den 19den December 1901, n°. 11209/9085, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit/Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan, te bepalen:
Art. 1. Binnen tien dagen na den aanvang van eenen cursus voor herhalingsonderwijs zendt het gemeentebestuur aan den districts- en aan den arrondissements-schoolopziener binnen wier ambtsgebied dat onderwijs gegeven wordt, eene opgave:
1°. van de plaats waar en van de vakken waarin herhalingsonderwijs wordt gegeven;



2°. van de namen en voornamen van de onderwijzers, met aanduiding van de vakken waarin en van de dagen en uren waarop door ieder hunner dat onderwijs wordt gegeven, zoomede van de akten van bekwaamheid, die zij bezitten. Voor onderwijzers, die onderwijs geven in vakken waarvoor geen wettelijke akten van bekwaamheid te verkrijgen zijn, wordt melding gemaakt van de machtiging tot toelating bedoeld in artikel 45bis, sub 2°. der wet tot regeling van het lager onderwijs.
Van elke verandering in de lesuren de vakken van onderwijs of het onderwijzend personeel, gedurende den cursus voorkomende , doet het gemeentebestuur binnen tien dagen, nadat die verandering eenen aanvang nam, mededeeling aan den districts- en aan den arrondissements-schoolopziener, met gelijke aanduiding, ten aanzien der nieuwe onder wijzers, omtrent hunne akten van bekwaamheid of omtrent de machtiging tot hunne toelating, bedoeld in art. 45bis, sub 2°. der wet tot regeling van het lager onderwijs, als hierboven sub 2°. is vermeld.
Binnen tien dagen na het tijdelijk staken of het eindigen van eiken cursus geeft het gemeentebestuur daarvan kennis aan den districts- en aan den arrondissements-schoolopziener.
De opgave in het eerste lid van dit artikel bedoeld, wordt voor de eerste maal ingezonden tusschen 1 en 10 November 1902.
2. De districtsschoolopziener houdt van de krachtens artikel 1 van dit besluit ontvangen opgaven aanteekening in een daarvoor bestemd register.
3. Jaarlijks in de maand Januari zendt het gemeentebestuur aan den districts-schoolopziener, binnen wiens ambtsgebied het herhalingsonderwijs is gegeven, eene opgave van de uren, waarop door ieder der verschillende onderwijzers in de onderscheidene vakken en in totaal in het afgeloopen kalenderjaar herhalingsonderwijs gegeven is.
De districts-schoolopziener onderzoekt die opgave, voorziet haar, na accoordbevinding, van eene verklaring, waaruit blijkt: 1°. of de opgave accoord is bevonden, en 2°. of voldaan is aan het bepaalde sub lü. en 2°. van artikel 45bis der wet tot rege-



ling van het lager onderwijs. Hij zendt dat stuk daarna, binnen veertien dagen, aan Gedeputeerde Staten der provincie, waarin de gemeente gelegen is.
De in het eerste lid van dit artikel bedoelde opgave wordt voor de eerste maal ingezonden in Januari 1903 over de maanden November en December van het dienstjaar 1902.
4. Jaarlijks in de maand April doen Gedeputeerde Staten aan Onzen Minister met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs belast, ten aanzien van elke gemeente over het afgeloopen dienstjaar opgaaf:
1°. van het aantal openbare lagere scholen bezocht door leerlingen, die na afloop van hun schooltijd voor berhalingsonderwijs in aanmerking komen;
2°. van het maximum aantal lesuren, hetwelk voor Rijksbijdrage in aanmerking komt, met aanduiding, of dit getal door Gedeputeerde Staten ingevolge het voorlaatste lid van artikel bhbis der wet tot regeling van het lager onderwijs is vastgesteld;
8°. van het aantal lesuren, gedurende hetwelk herhalingsonderwijs is gegeven ;
4°. of voldaan is aan het bepaalde bij artikel 45bis sub 1°. en 2°. der wet tot regeling van het lager onderwijs, en
5°. het bedrag, dat als Rijksbijdrage voor het geven van herhalingsonderwijs in aanmerking komt.
De in dit artikel bedoelde opgaaf wordt voor de eerste maal ingezonden in de maand April 1903 over de maanden November en December van het dienstjaar 1902.
5. Onze voornoemde Minister regelt het juiste • cijfer van het bedrag, waarop elke gemeente over
het voorafgaand dienstjaar als Rijksbijdrage voor het doen geven van herhalingsonderwijs aanspraak heeft, nadat de opgaaf bedoeld in artikel 4 van dit besluit bij hem zal zijn ontvangen.
Hij doet daarvan mededeeling aan de Algemeene Rekenkamer en aan Gedeputeerde Staten.
6. De opgaven in de artikelen 1 , 3 en 4 en verklaring in artikel 3 vermeld, worden opgemaakt in den vorm door Onzen voornoemden Minister voorgeschreven.



Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast inet de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State en aan de Algemeene Rekenkamer, 's Gravenhage, den 21sten December 1901.
(get.) WILHELMIN A.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (get.) Kuyper.
(TJitgeg. 8 Jan. 1902.)
Besluit van den '2\sten December 1901, S. 273, ter uitvoering van art. 54 bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij de wet van 24 Juni 1901 (Staatsblad n°. 187).
Wij WILHELMINA, enz.
Op de voordracht van Onzen Minister van Binnenlandsche Zaken van 12 November 1901, n°. 99907/8664, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit/Onderwijs;
Overwegende, dat door Ons de noodige voorschriften moeten worden gegeven tot uitvoering van artikel 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs, laatstelijk gewijzigd bij die van 24 Juni 1901 (staatsblad n°. 187);
Gelet op artikel 4 van laatstgenoemde wet;
Den Raad van State gehoord, advies van 10 December 1901, n°. 17;
Gezien het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van 19 December 1901 n°. 11210/9086, afdeeling Algemeene Zaken en Comptabiliteit,'Onderwijs;
Hebben goedgevonden en verstaan, te bepalen:
§ 1. Van de Rijksbijdrage voor de onderwijzers.
Art. 1. Jaarlijks in de tweede helft der maand Januari zendt het bestuur der bijzondere lagere school, dat op de Rijksbijdrage bedoeld bij het lste lid van artikel 54 bis der wet tot regeling van het lager onderwijs aanspraak maakt, aan



den districts- en aan den arrondissements-schoolopziener in wier ambtsgebied de school gelegen is, eene opgave :
1°. van de namen, voornamen en dagteekening van geboorte van de op den eersten dag dier maand aan de school verbonden onderwijzers, bedoeld in artikelen 23 en 24 dier wet, met vermelding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten, of zij aan andere scholen verbonden zijn en tevens ten aanzien van de mannelijke onderwijzers tot bijstand van het hoofd, die den leeftijd van acht en twintig jaren hebben bereikt, of zij gehuwd zijn;
2°. van het aantal kinderen, dat op den vijftienden dag dier maand als werkelijk schoolgaande bekend stond, met vermelding van het aantal kinderen boven de zes jaren.
Bij opening der school in den loop van een jaar zendt het bestuur aan den districts- en aan den arrondissements-schoolopziener eene opgave: 1°. binnen tien dagen na die opening, van de namen, voornamen en dagteekening van geboorte van de bij de opening aan de school verbonden onderwijzers, bedoeld in artikelen 23 en 24 der wet, met vermelding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten, of zij aan andere scholen verbonden zijn en tevens ten aanzien van de mannelijke onderwijzers tot bijstand van het hoofd, die den leeftijd van 28 jaren hebben bereikt, of zij gehuwd zijn;
2°. binnen tien dagen na den laatsten dag der maand volgende op die waarin de school is geopend, van het aantal kinderen, dat op gemelden laatsten dag als werkelijk schoolgaande bekend stond, met vermelding van het aantal kinderen boven de zes jaren.
Van elke vacature en van elke verandering in het onderwijzend personeel in het 1ste en 2de lid sub 1°. bedoeld, in den loop van het jaar voorkomende, doet het bestuur aan den districtsen aan den arrondissements-schoolopziener mededeeling binnen tien dagen, nadat zij is ontstaan* Indien in den loop van het jaar een mannelijk onderwijzer tot bijstand van het hoofd, den leeftijd van acht en twintig jaren bereikt heb-



bende, in het huwelijk treedt, of wanneer het huwelijk van zoodanigen onderwijzer ontbonden wordt, geschiedt daarvan eveneens binnen tien dagen, nadat het geval is ontstaan opgave aan den districtsen aan den arrondissements-schoolopziener.
De opgave in het 1ste lid van dit artikel bedoeld, wordt voor de eerste maal ingezonden in de tweede helft der maand Januari 1902.
2. De arrondissement-schoolopziener doet binnen tien dagen na ontvangst eener kennisgeving als bedoeld bij het voorlaatste lid van artikel 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs daarvan mededeeling aan den districts-schoolopziener en aan den inspecteur van het lager onderwijs tot wier ambtsgebied het arrondissement behoort, zoomede aan Onzen Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs is belast.
Die mededeeling wordt zoodanig ingericht, dat blijke:
1°. de naam der instelling of vereeniging onder wier bestuur de school staat;
2°. de gemeente en plaats in de gemeente waar de school staat;
3°. de dagteekening, waarop de vacature in het onderwijzend personeel is ontstaan, met aanduiding, of die vacature geldt het hoofd der school, dan wel een der overige onderwijzers;
4°. de dagteekening waarop van het schoolbestuur de kennisgeving is ontvangen , dat niet is voldaan aan de voorwaarde vervat in het 2de lid sub c van bovengenoemd wetsartikel.
3. Jaarlijks vóór den aanvang van het schooljaar zendt het bestuur der bijzondere lagere school, dat op de Rijksbijdrage in artikel 1 genoemd aanspraak maakt, aan den arrondissements-schoolopziener den rooster van lesuren in tweevoud, voor dat schooljaar, waarop tevens de feestdagen en vacantietijden zijn vermeld.
Wordt aan de school geen onderwijs gegeven in het vak vermeld onder k van artikel 2 der wet tot regeling van het lager onderwijs, dan wordt op den rooster bovendien vermeld, waar elders de schoolgaande kinderen voldoend onderwijs in dat vak ontvangen.



Bij opening der school in den loop van het schooljaar geschiedt de inzending van den rooster van lesuren in tweevoud aan den arrondissementsschoolopziener ten minste tien dagen voor die opening.
De rooster van lesuren wordt in zoodanigen vorm ingezonden, dat hij tevens geschikt is om, opgeplakt in een der schoolvertrekken te worden opgehangen.
4. De arrondissements-schoolopziener zendt een exemplaar van den rooster, wanneer deze voldoet aan de eischen, gesteld in artikel 5-ibis, 1ste lid der wet tot regeling van het lager onderwijs en artikel 8 van dit besluit, binnen tien dagen na ontvang terug aan het bestuur der school, na hem voor „gezien'' te hebben onderteekend, met vermelding van de dagteekening der onderteekening.
Het bestuur zendt een afschrift van den voor „gezien" geteekenden rooster aan den districtsschoolopziener.
Voldoet de rooster niet aan de zooeven bedoelde eischen, dan zendt de arrondissements-schoolopziener hem binnen denzelfden tijd ter wijziging aan het bestuur der school terug.
5. De arrondissements-schoolopziener zendt binnen tien dagen na afloop van elke maand aan den districts-schoolopziener en aan den inspecteur van het lager onderwijs tot wier ambtsgebied het arrondissement behoort, eene opgave van de bijzondere lagere scholen, wier rooster van lesuren in die maand voor „gezien" geteekend is teruggezonden, met vermelding van de dagteekening dier onderteekening en van de vakken waarin onderwijs wordt gegeven.
§ II. Van de Rijksbijdrage ter tegemoetkoming
in de kosten om te voorzien in de behoefte aan schoollokalen.
6. Jaarlijks in de tweede helft der maand Januari zendt het bestuur der bijzondere lagere school, dat op de Rijksbijdrage bedoeld bij artikel 54bis, vijfde lid, sub A der wet tot regeling van het lager onderwijs aanspraak maakt, aan den districtsschoolopziener in wiens ambtsgebied de school gelegen is, eene opgave:



1°. van het aantal leerlingen waarvoor elk schoolvertrek bestemd is, zoomede van den lichamelijken inhoud van dat schoolvertrek;
2°. van de wijze van verlichting;
3°. van de middelen tot verwarming en luchtverversching;
4°. van het aantal privaten en, zoo jongens ter school gaan . bovendien van het aantal waterplaatsen.
Bij opening der school in den loop van een jaar zendt het bestuur de in het eerste lid van dit artikel bedoelde opgave aan den districtsschoolopziener, binnen tien dagen na den laatsten dag der maand volgende op die waarin de school geopend is.
Binnen dertig dagen na de dagteekening van ontvang der in het eerste en tweede lid van dit artikel vermelde opgave zendt de districts-schoolopziener aan het bestuur der bijzondere lagere school en aan den inspecteur van het lager onderwijs binnen wiens ambtsgebied de school is gelegen eene verklaring of de schoollokalen al dan niet geacht worden te voldoen aan de bij artikel 54bis \ vijfde lid sub A onder la. a—cL der wet tot regeling van het lager onderwijs gestelde eischen en aan de door Ons met betrekking tot de schoollokalen, die het hier geldt, gegeven regelen.
Worden de schoollokalen door den districtsschoolopziener geacht niet te voldoen aan de eischen en regelen in het vorig lid bedoeld, dan worden de redenen daarvan in de verklaring uitgedrukt.
Indien daarna door het schoolbestuur alsnog het noodige wordt verricht, waardoor de lokalen in den loop des jaars aan die eischen en regelen komen te voldoen, doet het bestuur ten tijde dat zulks is geschied, onder bijvoeging eener nadere opgave als bedoeld in het eerste lid van dit artikel, daarvan mededeeling aan den districtsschoolopziener.
Ingeval het bestuur der school zich evenwel bezwaard acht met de uitspraak van den districtsschoolopziener, kan dat bestuur binnen tien dagen na de dagteekening der verklaring van den districtsschoolopziener het oordeel inroepen van den inspec-



teur van het lager ouderwijs binnen wieus ambtsgebied de school gelegen is, die binnen twintig dageu nadat zijn oordeel is gevraagd, zijne beslissing mededeelt aan het bestuur en aan den districts-schoolopziener.
Indien de inspecteur van het lager onderwijs van oordeel is, dat de schoollokalen niet aan de gestelde eischen en regelen voldoen, en door het bestuur vervolgens het noodige wordt verricht, waardoor de lokalen alsnog in den loop des jaars aan die eischen en régelen komen te voldoen, doet het bestuur, ten tijde dat zulks is geschied, onder bijvoeging eener nadere opgave als bedoeld in het eerste lid van dit artikel, daarvan mededeeling aan den districts-schoolopziener.
Binnen dertig dagen na de dagteekening van ontvang van de mededeeling en opgave in het vijfde of in het zevende lid van dit artikel bedoeld, zendt de districts-schoolopziener aan het bestuur en den inspecteur van het lager onderwijs de verklaring of de schoollokalen alsdan aan de gestelde eischen en regelen voldoen, met aanduiding van het tijdstip sedert wanneer.
Indien voor schoollokalen waarin voor 1 Januari 1902 bijzonder lager onderwijs wordt gegeven, ontheffing is verleend van een of meer der door Ons gestelde eischen met betrekking tot privaten en waterplaatsen wordt daarvan mededeeling gedaan in de in het eerste, vijfde eu zevende lid van dit artikel bedoelde opgave en verklaring.
De opgave, in het eerste lid van dit artikel bedoeld wordt voor de eerste maal ingezonden iu de tweede helft der maand Februari 1902.
^ III. Van de Rijksbijdrage in de kosten van het herhalingsondenoijs.
7. Binnen tien dagen na den aanvang van eeneu cursus voor herhalingsonder wijs zendt het bestuur der bijzondere lagere school, dat aanspraak maakt op de Rijksbijdrage bedoeld in artikel h4-bis, vijfde lid, sub B der wet tot regeling van het lager onderwijs aan den di9tricts- en aan den arrondissements-schoolopziener binnen wier ambtsgebied dat onderwijs gegeven wordt eene opgave:



1°. van den naam der Instelling of Vereeniging onder wier bestuur de school staat;
2°. van de gemeente en de plaats in die gemeente waar en van de vakken waarin herhalingsonder wijs wordt gegeven;
3°. van de namen en voornamen van de onderwijzers, met aanduiding van de vakken waarin, en van de dagen en uren waarop, door ieder hunner onderwijs wordt gegeven, zoomede van de akten van bekwaamheid die zij bezitten. Voor onderwijzers, die onderwijs geven in vakken waarvoor geen wettelijke akten van bekwaamheid verkrijgbaar zijn, wordt melding gemaakt van de machtiging tot toelating, bedoeld in artikel 45bis sub 2°. der wet tot regeling van het lager onderwijs.
Van elke verandering in de lesuren, in de vakken van onderwijs of in het onderwijzend personeel, gedurende den cursus voorkomende, doet het bestuur der school binnen tien dagen, nadat die verandering eenen aanvang nam, medeJeeling aan den districts en aan den arrondissements-schoolopziener, met gelijke aanduiding ten aanzien der nieuwe onderwijzers, omtrent hunne akten van bekwaamheid, of omtrent de machtiging tot hunne toelating bedoeld in artikel 45bis sub 2°. der wet tot regeling van het lager onderwijs, als hierboven sub 3°. is vermeld.
Binnen tien dagen na het tijdelijk staken of het eindigen van eiken cursus geeft het bestuur der school daarvan kennis aan den districts- en aan den arrondissements-scboolopziener.
De opgave in het eerste lid van dit artikel bedoeld, wordt voor de eerste maal ingezonden tusschen 1 en 10 November 1902.
8. De districts-schoolopziener houdt van de krachtens het vorige artikel ontvangen opgaven aanteekening in een daarvoor bestemd register.
9. Jaarlijks vóór of op den tienden dag der maand Januari zendt het bestuur der school aan den districts-schoolopziener, binnen wiens ambtsgebied het herhalingsonderwijs is gegeven eene opgave in tweevoud:
1°. van den naam der Instelling of Vereeniging onder wier bestuur de school staat;



2°. van de gemeente en de plaats in die gemeente, waar dat onderwijs is gegeven;
3°. van het aantal onder dat bestuur staande lagere scholen bezocht door leerlingen, die na afloop van hun schooltijd voor herhalingsonderwijs in aanmerking komen, gevestigd binnen dezelfde gemeente als de school waarvoor de opgave strekt, en tot grondslag dienende voor de berekening van het maximum aantal lesuren bedoeld in artikel 45iis der wet tot regeling van het lager onderwijs ;
4°. van de uren waarop door elk der verschillende onderwijzers in de onderscheidene vakken en in totaal in het afgeloopen kalenderjaar vanwege dat bestuur herhalingsonderwijs is gegeven.
De districts-schoolopziener onderzoekt die opgaven, voorziet haar, na accoordbevinding, van eene verklaring waaruit blijkt: 1°. of de opgave accoord is bevonden, en 2°. of voldaan is aan het bepaalde sub 1°. en 2". van artikel 45bis der wet tot regeling van het lager onderwijs.
Hij zendt vóór of op den twintigsten dag der maand Januari één exemplaar van de van zijne verklaring voorziene opgave aan het bestuur der school.
De in het eerste lid van dit artikel bedoelde opgave wordt voor de eerste maal ingezonden in Januari 1903 over de maanden November en December van het jaar 1902.
§ IV. Al ge me ene Voorschriften.
10. De districts-schoolopziener zendt jaarlijks in de maand Januari aan Onzen Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs is belast, aan Gedeputeerde Staten in de provincie en aan den inspecteur van het lager onderwijs eene opgave van de bijzondere lagere scholen binnen zijn ambtsgebied, wier besturen in het voorafgaande jaar hebben voldaan aan de bij artikelen 1 en 3 van dit besluit gegeven voorschriften.
Die opgave wordt zoodanig ingericht datblijke:
1°. de naam der instelling of vereeniging;
2°. de vakken waarin onderwijs is gegeven eu zoo daaronder niet behoort het vak vermeld onder k van artikel 2 der wet, maar elders de schoolgaande



kinderen daarin voldoend onderwijs hebben ontvangen ;
3°. of voldaau is aan liet bepaalde bij artikel 54>bis, eerste lid sub 3°. der wet tot regeling van het lager onderwijs;
4°. het aantal kinderen, dat op den vijftienden dag der maand Januari van het voorafgaande jaar , en wanneer de school in den loop van dat jaar is geopend, het aantal dat op den laatsten dag der maand volgende op die waarin de opening plaats had, als werkelijk schoolgaande bekend stond, met vermelding van het aantal kinderen boven de zes jaren;
5°. van de namen, voornamen en dagteekening van geboorte der onderwijzers, bedoeld in de artikelen 23 en 24 [der wet tot regeling van het lager onderwijs in het voorafgaande jaar aan de school verbonden geweest, met aanduiding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten, Let tijdvak gedurende hetwelk zij werkzaam zijn geweest, of zij aan audere scholen verbonden waren en bovendien ten aanzien van de mannelijke onderwijzers tot bijstand van het hoofd, zoo zij vóór of in den loop vau het voorafgaande jaar den leeftijd van acht en twintig jaren hebben bereikt, het tijdvak gedurende hetwelk zij in dat jaar in den echtelijken staat zijn verbonden geweest;
6°. of de schoollokalen in het afgeloopen jaar, met inachtneming van eventueel verleende ontheffing bedoeld in het voorlaatste lid van artikel 6 van dit besluit, hebben voldaan aan de eischen gesteld in het vijfde lid sub A onder a tot en met d van artikel 54bis der wet tot regeling van het lager onderwijs en aan de door Ons met betrekking tot de inrichting der schoollokalen, die het hier geldt, gestelde regelen, met vermelding, gedurende welk tijdvak;
7°. indien aau de school herhalingsonder wijs is gegeven:
a. het aantal der onder het bestuur der school in de gemeente gevestigde lagere scholen, dat naar het voorschrift van artikel 45bis der wet tot regeling van het lager onderwijs tot grondslag strekt voor de berekening van het maximum aantal lesuren;



b. het aantal lesuren gedurende lietwelk herhalingBonderwijs is gegeven;
•8». of gebleken is dat de school als winstgevend bedrijf gehouden wordt.
De opgave in dit artikel bedoeld wordt voor de eerste maal ingezonden in de maand Januari 1903.
11. De door het bestuur, dat op de Rijksbijdragen krachtens artikel 54é«der wet tot regeling van het lager onderwijs aanspraak maakt, aan Gedeputeerde Staten overeenkomstig dat wetsartikel jaarlijks in de maand Januari in te zenden aan vrage moet bevatten:
1°. den naam der instelling of vereeniging, die rechtspersoonlijkheid bezit en onder wier bestuur de school staat waarvoor de aanvrage geschiedt.
Is de instelling of vereeniging krachtens de wet van 22 April 1855 (Staatsbladn°. 32) bij Koninklijk besluit erkend, dan wordt nevens de dagteekening en het nummer van dat besluit vermeld de dagteekening en het nummer der Staatscourant, waarin de goedgekeurde statuten dier instelling of vereeniging, of wijziging of veranderingen daarin, zijn openbaar gemaakt;
2°. de vakken waarin aan de school onderwijs is gegeven en indien daaronder niet behoort het vak vermeld onder k van artikel 2 der wet, waar elders de schoolgaande kinderen daarin voldoend onderwijs hebben ontvangen en voorts de verklaring, dat voldaan is aan het voorschrift van artikel bibis, eerste lid sub 3;
3°. het aantal kinderen, dat op den vijftienden Januari van het voorafgaande jaar en, wanneer de school in den loop van dat jaar is geopend, het aantal dat op den laatsten dag der maand, volgende op die waarin de opening plaats had, als werkelijk schoolgaande bekend stond, met vermelding van het aantal kinderen boven de zes jaren;
4°. het bedrag van de opbrengst der schoolgelden in zijn geheel, alsmede per leerling en per jaar;
5°. de namen en voornamen en dagteekening van geboorte der onderwijzers bedoeld in de artikelen 23 en 24 der wet tot regeling van het lager onderwijs in het voorafgaande jaar aan de school verbonden geweest, met aanduiding van de akten van bekwaamheid die zij bezitten, het



tijdvak, gedurende hetwelk zij in dat jaar aan de school werkzaam zijn geweest, ot zij aan andere scholen verbonden waren en tevens ten aanzien van de mannelijke onderwijzers tot bijstand van het hoofdzoo zij vóór of in den loop van het voorafgaande jaar den leeftijd van acht en twintig jaren hebben bereikt, het tijdvak gedurende hetwelk zij in dat jaar in den echtelijken staat verbonden zijn geweest, alsmede het bedrag, waarop het bestuur meent voor eiken onderwijzer afzonderlijk en in het geheel aanspraak te kunnen maken.
6°. het bedrag waarop het bestuur meent aanspraak te kunnen maken als Rijksbijdrage ter tegemoetkoming in de kosten om te voorzien in de behoefte aan schoollokalen;
7°. het bedrag waarop het bestuur meent aanspraak te kunnen maken als bijdrage in de kosten van het in het afgeloopen jaar vanwege dat bestuur gegeven herhalingsonderwijs;
8°. het totaal bedrag der Rijksbijdragen, en
9°. eene verklaring van het bestuur, dat de school niet wordt gehouden als winstgevend bedrijf.
De aanvrage om Rijksbijdragen in dit artikel bedoeld, wordt voor de eerste maal ingezonden in de maand Januari 1903. De Rijksbijdrage voor gegeven herhalingsonderwijs wordt in die aanvrage opgenomen over de maanden November en December van het jaar 1902.
12. Alvorens te beslissen of de school voldoet aan de bij de wet gestelde eischen en voorwaarden en aan de door Ons met betrekking tot de lokalen gegeven regelen, onderwerpen Gedeputeerde Staten de ingediende aanvrage aan een nauwkeurig onderzoek, treden voor zooveel noodig in overleg met het betrokken schooltoezicht en winnen bij het bestuur, dat op de Rijksbijdragen aanspraak maakt, al de inlichtingen in, die zij met betrekking tot de punten a—d van het tweede lid van artikel 54bis vermeld, noodi# oordeelen.
Wanneer de door Gedeputeerde Staten genomen beslissing op andere gegevens berust, dan die reeds verstrekt zijn door den betrokken districtsschoolopziener ingevolge artikel 10 van dit besluit worden deze medegedeeld aan Onzen Minister, die met de uitvoering der wet tot regeling van



het lager onderwijs is belast, alsmede aan den inspecteur van het lager onderwijs, bij dekennisgeving van het besluit bedoeld in artikel d4bis,
zevende lid.
13. Nadat de termijn van dertig vrije dagen, bij artikel 54 bis gesteld, is verstreken, zonder dat van de beslissing van Gedeputeerde Staten op de aanvrage van het bestuur om Kijksbijdragen krachtens evengemeld wetsartikel bij Ons in beroep Is gekomen, wordt door Onzen Minister met de uitvoering der wet tot regeling van het lager onderwijs belast, de uitkeering bepaald van de som, waarop het bestuur volgens die beslissing
aanspraak heeft.
Hetzelfde heeft plaats, bijaldien de beslissing van Gedeputeerde Staten door Ous in beroep wordt gehandhaafd, of bij Ons in beroep genomen besluit Rijksbijdragen aan eene bijzondere lagere school worden toegekend.
14. De opgaven en aanvrage in dit besluit vermeld, worden opgemaakt in den vorm, door Onzen voornoemden Minister te bepalen. (1)
15. Waar dit besluit niet uitdrukkelijk van mannelijke onderwijzers spreekt, worden met „onderwijzers" evenzeer onderwijzeressen bedoeld.
16. De Koninklijke besluiten van 19 Tebruari 1890 (Staatsblad n". 26) en van 30 November 1895 (Staatsblad n°. 184) blijven voor het dienstjaar 1901 van kracht.
Onze Minister van Binnenlandsche Zaken is belast met de uitvoering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden gezonden aan den Raad van State en aan de Algemeene Rekenkamer, 's Gravenhage, den 21sten December 1901.
(get.) WILHELMINA.
De Minister van Binnenlandsche Zaken, (,get.) Kuyper.
(üitgeg. 28 Dec. 1901.)
(1) Een en ander is vastgesteld als modellen \—O, met nota van toelichting, bij beschikking van den Minister van Binnenlandsche Zaken van
11575* i-i A Z.C. 31 December 1901, n . - <^„7 - a^- q







In deze serie zijn verschenen :
1. Grondwet, 10" druk, i900 / 0 50
2. Wet op het Kiesrecht, 4n druk, 1901 ' „ 0 50
3. Provinciale wet, 7C druk, 1897 . . " 0 25
4. GemWSé'wet, 13* druk, 1899 . . . . " 0.50
5. Wet Nederlandsoh-Indië, enz., 3e dr. 1897. * 0 75
6. Wet Armbestuur, 8' druk, 1899 . . . ° 0.25
7. Wet Lager Onderwijs, 13" druk, 1901 . " 0.50
8. Wet Middelbaar Onderwijs, 7e dr., 1896. „ 0 50
9. Wet Hooger Onderwijs, 4e druk, 1898. ° 0.50
10. Wet Gebouwde Eigendommen, 1897. . I 0^25
11. Wet Nationale Militie, 8e druk, 1898 . ° 0.50
12. Wet op de Schutterijen, 9" druk, 1899. " 0.50
13. Wet Inkwartieringen, 6" druk, 1901 . I 0.25
14. Wet Maten, Gewigten, enz., 6edr., 1901 ° 0.50
15. Wet Jairt en Visscherij, 8e druk, 1898. ,, 0.25
16. Wet Afkoopb. der Tienden, 4e dr', 1899. ° 0.25
17. Wetten Burg Pensioenen, enz. 3* dr.,1900. 0.25
18. Wet op het Zegel, 11' druk, 1901 . . " 0*25
19. Wet Grondbelasting, 4" druk, 1900 . . ° 0.25
20. Wet Collegien van Zetters, 5» druk, 1901. " 0.25
21. Wet recht van Successie, 10» druk, 1901. * 0.50
22. Wet Brievenposterij, 2' druk, 1900 . . * 0.50
23. Wet omtrent den Waarborg, 6C dr., 1901. * 0.25
24. Wet Onteigening, 6* druk, 1899 l 0.25
25. Geneeskundige Wetten, 6' druk, 1896 . * 0 50 2fi. Wet Besmettelijke Ziekten, 7" dr. 1901. ° 0.25 27. Wet Veeiirtsenijk. Staatstoez., 5'dr., 1896. " 0^50 28 Wet op de Hondsdolheid, 4' druk. 1901. 0.15
29. Wet Begraafplaatsen, 6' druk. 1901. . I 0^25
30. Wet Oprichten v. Inrichtingen, 6'dr., 1901. 0.25
31. Wet Stoointoei-tellen, 2' druk, 1900. . „ '0.25
32. Met Spoorwegen, 5E druk, 1901 . q qq
33. Wet Kamers van arbeid, 2* druk, 1901. „ 0 25
34. Wet Personcele belasting, 3' dr., 1900. * 0.25
35. Regiem. Rijkskanalen enz., 3e dr., 1899. 0 50 •i6. \\ et Ongel). Eigendommen, 4' dr , 1901. „ 0.25 37. Wet Notarisambt, 4" druk, 1901 . . * 0 25 38 Met Waterschapsbesturen, 3'1 dr., 1899. „ 0.25 39. A\et middelen van vervoer, 3" dr., 1896. „ 0.15 ■10. Wet bescherm, diersoorten, 31" dr , 1897. „ 0.15
41. A\et kleiuh. Sterkeu drank, 8'dr., 1901. „ 0.25
42. Wet Coöperatieve Vereenieingen, 1899 0 25 4 3. Wet Postpakketten, 5( druk, 1900 . . „ 0.25 44. Reis- en Verblijfkosten, 3" druk, 1898 . 0 25 15. Zeevisscherijen, 3f druk, 1901. . . 0 25 4 6. Wet Krankzinnigen, 3e druk, 1898 . . I 0.25
47. labrieks- en handelsmerken, 2"dr.,1901. „ 0.25
48. Wet Bevolkingsregisters, 3" druk, 1898. I 0 25
49. Wet overmatigen arbeid, 8' ilruk, 1897. „ 0 25
50. Wet op dcu Boterhandel, 1900 '. . 0 15
51. Wet dragen van Wapenen, 3P dr., 1900. 0.15
52. Wet Locaalspoorwegen, 2' druk, 1896 . „ 0.50
53. \\ et Vermogensbelasting, 1894 . 0.25
54. Wet Bedrijfsbelasting, 1893 0.50
55. Wet Faillisseineut, 3' druk, 1901 . . " 0.25
56. Wet Invoerrechten, 1895 „ 0.25
57. Wet op de veiligheid, 2' druk, 1899 . " 0 25
58. Besluiten grenzen van gemeenten, 1897. „ 0.25
59. A\ct financieele verhouding, 1897. . . „ 0.25
60. Wet op den Leerplicht, 2e druk, 1901 . „ 0.25
61. Ongevallenwet, 1901 0.50
Bovenstaande wetten, te zamen in portefeuille met linten en vergulden rugtitel of in étui j 19.75.