inch (duim — 2'/2 cM); gallon (= 4 quarts = 8 pints = 4'/2 L).
GEWICHTEN: Ton (= 20 hundredweights (cwt) = 2240 pound avoir du pois = 1016 KG), pound (lb) (= 16 ounces = 0.45 KG).
DOUANE. + 3 deciliter sterke drank, en 274 hectogr. tabak of sigaren, mits gedeclareerd, zijn vrij van rechten. — Nadrukken van Engelsche boeken (Tauchnitz enz.) worden verbeurd verklaard. — Honden blijven in den regel 6 maanden in quarantaine; kunnen dus niet meêgenomen worden.
TIJDREKENING. Men rekent in Engeland volgens Greenwich-tijd. Horloges 20 minuten achteruitzetten!
VLAG. De Union-Jack (spr. uit: Joenion Dsjek, d. i. Bonds-Jan) is samengesteld uit de kruisen der beschermheiligen van de drie vereenigde koninkrijken, Engeland (St. George, rood met witten rand, staand, bovenop), Schotland (St. Andreas, wit, liggend) en Ierland (St. Patrick, rood met witten rand, liggend) op blauwen grond. — Vaak gebruikte zinnebeelden zijn voor: Engeland de roos, voor Schotland de distel, voor Ierland het klaverblad of de Davids-harp.



OVERZICHT
VAN DE GESCHIEDENIS VAN Engeland en van de Engelsche verbruikscoöperatie.
Ie tijdvak. (55 vóór—445 na Chr.) Romeinsche tijd.
He » (445—1066) Angel-Saksische tijd.
Eduard de Belijder, Koning (1042—1066) maakt Londen tot hoofdstad.
Ille tijdvak. (1066—1154) Normandische tijd.
IVe „ (1154—1399) Huis van Plantagenet.
Jan zonder Land, Koning (1199—1216) laat zich de Magna Charta (grondwet) afdwingen (1215).
Hendrik III, Koning (1216—1272) roept een Parlement (volksvertegenwoordiging), het eerste, de „moeder van alle parlementen" bijeen (1265).
Vde tijdvak. (1399 —1461) Huis van Lancaster.
Vle „ (1461-1485) „ „ York.
VHe „ (1485-1603) „ „ Tudor.
Elisabeth, Koningin (1558—1603); bloeitijd van handel en letterkunde (Shakespeare),



VlIIe tijdvak. (1603—1714) Huis van Stuart.
Karei II, Koning (1660—1685). Oorlogen met Holland. Tocht van de Ruyter naar Chatham (1667).
Willem III van Oranje, Koning-Stadhouder (1688—1702).
IXe tijdvak. (1714—heden) Huis van H anno ver.
George III, Koning (1760-1820). Fransche ' revolutie (1789). Overwinning op de Franschen van Nelson bij Trafalgar (1805) en van Wellington bij Waterloo (1815), waardoor de Engelsche overmacht ter zee voor goed verzekerd wordt. 
Opkomst en bloei van de door groot-kapitaal gedreven groot-industrie, gepaard met jammerlijke ellende onder de werklieden, die aan den druk van schraapzuchtige werkgevers eenerzijds, en van inhalige leveranciers anderzijds trachten te ontkomen, door vermeerdering van hunne inkomsten, in vak-, en vermindering van hunne uitgaven, in verbruiksvereenigingen na te streven. Zij worden daarin aanvankelijk voorgegaan door R. O wen (1771-1858), den „vader der coöperatie , die het eerst met kracht opkwam voor lotsverbetering der werklieden, maar, naast praktisch uitvoerbare maatregelen (opvoeding, fabriekswetgeving, 10-uren-dag), ook zeer onpraktische droombeelden (arbeidsnoten, cummunistische koloniën) predikte, en daarmeê dan ook ten slotte alleen bleef staan. — Onder de regeering van Koning George III, van: Victoria, Koningin (1837-1901) en vanEduard VII, Koning (1901-heden), valt de opkomst en bloei der Engelsche verbruikscoöperatie, in de geschiedenis waarvan men de volgende tijdvakken en hoofdgebeurtenissen kan onderscheiden, namelijk het:
le tijdvak (r'?r'?—1844), den vóórtijd, het tijdvak der mi§.



lukte proefnemingen in den coöp. kleinhandel. Eén van de oudstbekende verbruiksvereenigingen is de Govan old vietualli ng society, 1777 in Schotland opgericht, en eerst onlangs ontbonden. Deze en de meeste andere dergelijke vereenigingen hielden zich echter aanvankelijk nog aan de, in de kapitalistische naaml. vennootschap gebruikelijke winstverdeeling over het kapitaal. In het zoeken naar een billijker winstverdeeling, kwam men beurt om beurt tot winstverdeeling over de leden, geene winstverdeeling, en eindelijk, omstreeks 1813, tot winstverdeeling over het verbruik. Maar zelfs deze laatste werkwijze leidde niet tot het doel, dat eerst bereikt werd, toen in het:
2e tijdvak (1844—1864) de Rochdale (spr. uit: Rotsjdeel) equitab 1 e (rechtvaardige) pioniers-vereeniging, met 28 leden en ƒ 336 kapitaal werd opgericht, volgens het door C. Howarth uitgevonden stelsel van: verkoop tegen marktprijs a contant, winstverdeeling over het verbruik, gepaard met kapitaalvorming uit dividend en ander spaargeld der leden, loen eenmaal het succes van deze vereeniging met dit stelsel, door G. J. Holyoake (spr. uit: Holiook) in zijn beroemd boek: „Geschiedenis der Rochdale-pioniers, of Eigen hulp door het volk" (1857/8) meer algemeen bekend gemaakt was, liep alles verder als van een leien dakje. Er werden vele dergelijke vereenigingen in Engeland en Schotland opgericht, die, dank zij de propaganda der zoogen. Christelijke socialisten (o.a. Maurice, Hughes, (spr. uit: Joez) en vooral Neale (spr. uit: Niel), later secretaris van den Engelschen coöp. bond; zie blz. 12), in 1852, bij de eerste Engelsche coöperatie-wet wettelijke regeling verkregen. Deze loop van zaken leidde vanzelf tot het:
3e tijdvak (1864—1872), waarin de Engelsche coöp. groothandel (wholesale, spr. uit: hoolseel) te Manchester











werd opgericht. Deze begon met een fout: verkoop tegen kostprijs plus provisie, die hij echter binnen de eerste zes maanden na zijn oprichting herstelde door invoering van: verkoop tegen grossiersprijs, winstverdeeling over het verbruik, en kapitaalvorming uit dividend enz., zooals het Rochdale- of Howarth_stelsel dat dan ook voorschrijft. Van dat oogenblik af liep alles wederom als van een leien dak: eerst werden dépots opgericht in Ierland (1866), daarna in Schotland (1868), alwaar men echter in datzelfde jaar 1868 tot de stichting van een afzonderlijken groothandel, de Schotschewholesalete Glasgow overging, die in hoofdzaak evenals de Engelsche is ingericht, en sedert eendrachtig met zijn ouderen broeder samenwerkt. De hoofdmagazijnen ') van den Engelschen wholesale (die voortaan met zijn initialen CWS. zal worden aangeduid) te Manchester breidden zich allengs uit tot de reuzengebouwen, die thans in Balloon-, Garden- en Dantzic-street aldaar verrijzen, en een dépot werd gevestigd te Newcastle-on-Tyne in 1871, ten einde het Noorden van het land beter te kunnen bedienen. Dit voerde tot het:
4e tijdvak (1872—19??), het tijdvak, waarin wij nu leven, door de oprichting van de Bankafdeeling CWS., thans eene reusachtige instelling, die voor den coöp. groothandel doet, wat de winkel-spaarbanken voor den coöp. kleinhandel deden, nam. het in één hand bijeenbrengen, het organiseeren van de kapitaal-, naast de koopkracht der verbruikers. Terstond daarna, in 1873, werd overgegaan tot eigen productie in de Fabriek van beschuit enz. te Crumpsall (bij Manchester) en in de Schoenfabriek te Leicester, en vervolgens, in 1874, tot de oprichting van een dépöt te Londen, ten einde ook
') Personen en zaken, die men op de studiereis met eigen oogen zal kunnen zien, zijn in dit geschiedkundig overzicht met vette letter gedrukt.



het Zuiden van het land beter te kunnen bedienen. — Onder de verdere uitbreidingen, die sedert zonder ophouden plaats hadden, zijn de voornaamste:
opening van afdeelingen voor schoenen te Manchester (1872), voor kleedingartikelen, ibid (1873) voor verzekering, ibid (1873), voor meubilair, ibid (1876), voor thee, koffie en chocolade te Londen (1882, voor gezamenlijke rekening met den Schotschen wholesale), en voor drukwerk te Manchester (1895);
vestiging van dépots op vele plaatsen van binnen- en buitenland, zoo te: New-York (1876), Rouen (1879), Kopenhagen (1881), Hamburg (1884), Aarhus, Denem. (1891), Montreal, Canada (1894), Gothenburg, Zweden (1895), D e n i a, Spanje (1896), S y d n e y, Australië (1897), H e r n i n g en O den se, Denem. (1900) en Esbjerg, ibid (1905);
oprichting van fabrieken (na de twee hierboven genoemde te Crumpsall en te Leicester) van zeep te D u r h a m (1874, naar Irlam bij Manchester verplaatst in 1895), van schoenen te Heckmondwike (1880), van lakens te Batley (1887), van cacao en chocolade te Londen (1887, voor gezamenlijke rekening met den Schotschen wholesale, naar Luton verplaatst in 1902), van kleederen te Leeds (1890), van meel te Dunston (1891), van meubelen te Broughton bij Manchester (1893), van papier en drukwerk te Manchester (1895, verplaatst naar Longsight, niet ver daarvandaan in 1898), van spek te WestHl art lep ooi (1896), van verduurzaamde levensmiddelen te Middleton bij Manchester (1896), van eene groentenen vruchten-kweekerij (tevens sanatorium voor coöperatoren) in Roden (1896), van fabrieken van kleederen te Broughton bij Manchester (1897), van zuivelproducten te Banbury (1897), van flanel te Littleborough (1898), van tabak te Manchester (1898), van korsetten, ibid. (1898), van schoenen te Rushden (1900), van meel te Silvertown bij Londen (1900), van vetstoffen te Sydney, Australië (1901), van spek te Tralee (1901),











van drukwerk, kleederen en meubelen te Pelawon-Tyne (1902), van thee-plantages in Ceylon (1902, voor gezamenlijke rekening met den Schotschen wholesale)! van fabrieken van wollen goederen te Leicester (1903), van eene vruchten-kweekerij te Marden (1904), van fabrieken van boter te Brislington (1904), van borstelwerk te Huddersfield (1904), van geweven goederen te Bury (1905), van korsetten te Desborough (1905), van meel te Rochdale (1906), te Oldham (1906) en te Manchester (1906), van wollen goederen te Huthwaite (1908), van zeep te Silvertown bij Londen (1908), van ijzeren- te Keighley (1908), van metalente Dudley (1908) en van ti nnen goederen te Birtlev (1908); y
bevrachting van eigen stoomschepen, sinds 1876, waarvan er thans vier (New Pioneer, Fraternity, Dinah en' Briton) in geregelden dienst tusschen Garston—Rouen en Manchester—Rouen, heen en weêr varen;
uitgave van een maandblad sinds 1896, het „Wheatsheaf record" (spr. uit: Wietsjief rekkert, d. i. Korenschoofgedenkschrift, zoo geheeten naar het zegel CWS., dat een schoof met de leus: „Labor and wait", d.i. „Werk en wacht", vertoont) hetwelk thans in + 350.000 exemplaren onder ± 500 winkelvereenigingen verspreid wordt; benevens eindelijk nog van een zeer belangrijk Jaarboek (te zamen met den Schotschen wholesale) sinds 1885.
Dusdoende is de CWS., onder de bekwame leiding van zijn bestuur (J. F. W. Mitchell, voorzitter, 1874—1895, thans J. S h 11111 o, voorz.), te zamen met den Schotschen wholesale (W. Maxwell, voorz. 1882-1908, thans voorz. v. d. Internat, coöp. bond), in den tijd van eene halve eeuw tot één der grootste, zoo niet hèt grootste handelshuis van de geheele wereld opgegroeid, dat ten voorbeeld voor de Groothandels-vereenigingen in alle andere landen (ook voor onze Handelskamer te Rotterdam, sinds 1890) gestrekt heeft. De onderlinge samenwerking der verschillende



nationale Groothandels in bovengen. Internat, coöp. bond (opgericht 1895) zal waarschijnlijk binnenkort leiden tot het:
5e tijdvak (19??—19??), tot de oprichting namelijk van een Internationalen coöp. groothandel, waarvan het initiatief aan Dr. H. Müller te danken is, en waarover op het Internat, coöp. congres te Hamburg in Sept. a.s. nader beslist zal worden. Wanneer nu daarop nog ten slotte in het:
6e en laatste tijdvak (19??—????) de oprichting van eene Internationale coöp. bank, of althans van een bond van nationale coöp. banken of bankafdeelingen gevolgd is, dan is daarmeê de geleidelijke ontwikkeling der verbruikscoöperatie volgens het geniale Rochdale-, of liever Howarthstelsel afgeloopen, en de kroon op het geheel e, grootsche werk gezet. Zij kan dan immers beginnen met in de wereld-goederen-, maar tevens in de wereld-geld-markt, waar totdusver niet de meest belanghebbenden, nam. de verbruikers-klein-kapitalisten, maar de producenten-groot-kapitalisten het hoogste woord voeren, van haar kant een hartig woordje meê te spreken.
Naast de Wholesales, de beide groote handels- tevens geld-instellingen derhalve, der Britsche verbruikscoöperatie, werken sinds 1869 nog de Co-operative union (spr. uit: joenion, d.i. bond) te Manchester, waarvan E. Vansittart Neale, bovengenoemd van 1869—1891, en sedert tot heden J. C. Gray (spr. uit: Gree) de hoogstverdienstelijke secretarissen waren, — eene vereeniging van bijna alle Engelsche en Schotsche, en enkele Iersche coöperaties, die zich de beoefening en de propaganda der coöperatie, door het uitgeven van geschriften, door coöp. opvoeding (cursussen, examens enz.), en vooral door het organiseeren van jaarlijksche Coöp. congressen (sinds 1869) ten doel stelt — en sinds 1883 ook het Coöp. vrouwengilde, dat de







Midland Railway of England.
SCM/' v"*""" — 
<?tÖUTI«ORE \
rrSK V
Ta-JÜ~~ME* \ Cn
J • T" £
: ( ^EST TRolite
Y* roR
(OMFORTABLH TRAVE L
AND -i-
PlCTURESQOEScENERy
.* 7- 
ÏHELSINGBORG



Type of
Midland Railway Third Class Corridor Carriage containing Lavatory Compartment.
Type of Midland Railway Third Class Corridor Carriage containing Lavatory Compartment.











II







aan de Fabriek van gebreide goederen der CWS. Terug naar het station. Voortzetting der spoorreis. Terug naar Sutton-junction, over Cromford, de „wieg" der Engelsche katoenindustrie, waar R. Arkwright, de uitvinder van een verbeterde spinmachine, in 1771 zijn tweede, door water gedreven, katoen-spinnerij oprichtte, door een langen tunnel, over Ma11 ock-Bath, met warme bronnen, nogmaals door een langen tunnel, onder een der heuvels van de streek, die onder den naam van Derbyshirepeak bekend is, over Darley Dale, waar een 2000-jarige taxisboom staat, herhaaldelijk over de Derwent, door nog drie tunnels en door het schilderachtige dal van de Wye, een lange helling op, tot Peak Forest, waar de weg zijn hoogste punt (± 328 Meter) bereikt. Nu afwaarts, dooreen langen tunnel, langs een bergkegel van bijna 500 Meter, door het dal van de Goyt, ontsierd door fabrieken, over Tiviat Dale, een van de stations van Stockport, dan over een reusachtig viaduct over de Mersey, en naar het Londonroad-station van Manchester. Uitstappen. Hotel. Avondeten. — Manchester is de hoofdindustrieplaats van Engeland, het centrum der katoennijverheid, en tevens het bolwerk, het hoofdkwartier der Britsche coöperatie, aan de Irwell. Aan de overzijde der rivier ligt Salford, dat met Manchester één geheel uitmaakt, van
te zamen 888,545 inwoners, waaronder vele Duitschers. 
De stad heeft zijn naam gegeven aan de Manchesterschool, de economische en politieke partij, die 1839 den strijd voor afschaffing van graanrechten, voor vrijhandel, onbeperkte mededingingen niet-bemoeiïngmetbuitenlandsche aangelegenheden begon, en waarvan Cobden en Bright (spr. uit: Braait) de hoofdleiders waren. — In Manchester is, behalve de kantoren van CWS, van Co-op-union, en Co-op news, bovendien nog een Store gevestigd met (1908) 16.586 leden en £ 360,851 omzet. Voor het bezoeken van andere dan de coöp. bezienswaardigheden van de stad zal nauwelijks tijd overblijven.



Donderdag, 11 Augustus.
(Manchester, Crumpsall en Irlam).
Bezoek aan het Hoofdgebouw der CWS. Rit naar de Biscuitsfabriek te Crumpsall. Rit naar de Tabakfabriek in Pendleton. Middagmaal. Naar het station. Spoorreis naar Irlam, en naar de Zeepfabriek der CWS. Terug naar Manchester. Hotel. Avondeten.
Vrijdag, 12 Augustus.
(Manchester, Middleton, Longsight).
Vertrek naar Middleton. Bezoek aan de Conservenfabriek der CWS. Terug naar Manchester. Middagmaal. Rit naar Longsight. Bezoek aan de Drukkerij en papierfabriek der CWS. Terug naar Manchester. Hotel. Avondeten.
Zaterdag, 13 Augustus.
(Manchester, Broughton, Londen en terug naar Nederland).
Rit naar Broughton. Bezoek aan de Kleeding- en meubelfabriek enWasscherij der CWS. Middagmaal. Terug naar Londen (zie blz. 19—21) en naar Nederland (zie blz. 16—18). — Niet uiteengaan, alvorens met den Leider van het gezelschap het overgebleven reisgeld tegen teruggaaf der quitantie, te hebben afgerekend. — Ten slotte: „Welkom thuis!"
NB. Omtrent den prijs van ƒ100.—, die voor het beste verhaal van deze reis is uitgeloofd, zie men de eerstvolgende nummers van het „Maandblad voor de coöperatie van den N. C. B", die de noodige inlichtingen daarover zullen bevatten,



AANTEEKENINGEN.



AANTEEKENINGEN.



AANTEEKENINGEN.



AANTEEKENINGEN.



AANTEEKENINGEN.



AANTEEKENINGEN.



AANTEEKENINGEN.



































GIDS
VOOR DE DEELNEMERS AAN DE
STUDIEREIS
naar
ENGELAND
ONDER DE LEIDING VAN DEN
Nederl. Coöp. Bond
TE ONDERNEMEN
IN DE MAAND AUGUSTUS 1910
□ □ □ □
□ □ a □ □
□
•S-GRAVENHAGE, 1910.
Uitgegeven voor rekening v. d. Ned. Coöp. Bond.







']'!*
GIDS
VOOR DE DEELNEMERS AAN DE
Studiereis naar Engeland.
ONDER DE LEIDING VAN DEN
Nederl. Coöp. Bond
/ACAÏ'
TE ONDERNEMEN IN DE MAAND AUGUSTUS 1910.















INHOUD.
VOORWOORD.
Bladz.
Voorbereiding, Gids, Bagage, Reisgeld, Vertrek, Engelsche munt, maat en gewicht, Douane, Tijdrekening, Vlag, enz 3 5
OVERZICHT van de geschiedenis van Engeland
en van de Engelsche verbruikscoöperatie . . 6—13
Id. van den tegenwoordigen toestand . . . 14—15
BESCHRIJVING VAN DEN REISWEG. (Met kaart).
Nederland, Londen (Zaterdag, Zondag). . . 16—18
Londen (Zondag) 18 19
Londen, Silvertown (Maandag) 19
Londen, Luton, Leicester (Dinsdag) .... 19—20
Leicester, Huthwaite, Manchester (Woensdag) 20—21
Manchester (Donder- en Vrijdag) 22
Manchester, Londen, Nederland (Zaterdag) . 22
Reisverhaal-prijsvraag . 22















(^TFjQ VOOR DE DEELNEMERS AAN DE VJliJu STUDIEREIS NAAR ENGELAND,
AUGUSTUS 1910
VOORWOORD.
VOORBEREIDING. Wie zich thuis niet terdege op de reis voorbereidt, zal zich onderweg voelen „als een kat in een vreemd pakhuis". Onder: goed voorbereiden, is te verstaan. niet het van buiten leerenvan feiten en cijfers, maar het zich eigen maken van een goed overzicht over het geheel. — Deze „Gids" kan daartoe als inleiding dienen. Voor* diep er gaande studie wordt verwezen naar het kleine, maar eenigszins verouderde boekje „Acland & Jones, Working men co-operators" (1898), naar het uitvoeriger handboek „Industrial co-operation" (1907), beide in de Bibliotheek N. C. B., en naar het Jaarboekje N. C. B„ XX, blz. 85 vlgg.
GIDS. Dezen „Gids" niet thuis laten liggen, maar meê op reis nemen en steeds bij de hand houden, ten einde op de daartoe opengelaten ruimten aanteekeningen te kunnen inschrijven. Voorin gelieve men naam, höteladres en volgnummer (zie blz. 18 te noteeren.
BAGAGE. Een handkoffer of valies, dat niet te groot is, om in den spoorwagen te worden meêgenomen, kost geen vracht. Wie meer meêneemt, maakt zich de



reis lastiger en duurder. — Niet te vergeten: stevige, gemakkelijk zittende schoenen, liefst met dubbele zolen; en regenjas of parapluie.
REISGELD. Men steke minstens ƒ 70 (zeventig) bij zich, en koope daarvan op het station van vertrek, of, zoo ze daar niet te verkrijgen zijn, op het naaste groote station: een retourbillet naar Londen, en wel langs de route ('t zij via Vlissingen—Queenborough, (Mij. Zeeland), of via Rotterdam—Tilbury (Batavierlijn), of via Hoek van Holland—Harwich (Great-eastern Railway)), en naar het station (er zijn er in Londen verscheidene), die nader bekend worden gemaakt. — Het overige reisgeld wissel e men niet in Engelsch geld om, maar overhandige men zoodra mogelijk aan den Leider, tevens kashouder, van het gezelschap, die nader zal worden aangewezen (zie blz. 18), en zich met de omwisseling belast.
VERTREK. Dagen en uren van vertrek, reisgelegenheid, adressen van hotels, enz., worden nader aan de deelnemers bekend'gemaakt.
ENGELSCHE MUNT: Sovereign of pound (£) (goudstuk = / 12), halve sover. of pound (goudst. = ƒ6), crown (kroon, zilverst. = 5 shilling —f3), halve crown (zilverst. = 2'/2 shilling = ƒ1.50), florin (zilverst. = 2 shilling = ƒ1.20), shilling (s) (zilverst. = ƒ0.60), si x-pennystuk (zilverstuk == 6 pence = ƒ 0.30), th reepenny-stuk (zilverst. = 3 pence = ƒ 0.15), penny (d) (koperst. = ƒ0.05), halfpenny (spr. uit: heepennie, koperst. = '/2 penny = ƒ 0.0272) en farthing (koperst. = '/4 penny = +ƒ 0.01). Guinea is geen muntstuk, maar een woord ter aanduiding van: 21 shilling = 1 pond en 1 shilling = ƒ 12.60.
MATEN: Mile (mijl = 1760 yards = 1609 M), yard (= 3 feet — 9 dM), foot (voet = 12 inches = 3 dM),











vrouwen voor de coöperatie tracht te winnen. — Het erkende hoofd-orgaan van de coöp. beweging is het weekblad: de Co-op. news (d. i. nieuws), dat sinds 1870, eveneens te Manchester, uitgegeven wordt, en thans in bijna 100.000 exemplaren verschijnt, onder de leus: „In things essential, Unity; in things doubtful, Liberty; in all things, Charity", (d. i.: In hoofdzaken, éénheid; in bijzaken, vrijheid; in alle zaken, verdraagzaamheid), waarmeê het algemeen gehuldigde standpunt van strikte neutraliteit in staatkundige en godsdienstige aangelegenheden voor deze geheele wijdvertakte organisatie kernachtig is aangegeven.



OVERZICHT VAN DEN TEGENWOORDIGEN TOESTAND.
Coöp. verbruiksvereenigingen in het Vereenigd Koninkrijk.
Jaar Vereenigingen Leden . Kapitaal Reserve Omzet Winst
s 6 (Aand. + Spaarf.)
1908. 1.428 2.404.595 ƒ415144 476 Z23.649.960 ƒ837.399.336 ƒ129.276.060
Gemidd. — 1.684 p. ver. ƒ 173 p. lid | ƒ 10 p. lid. ƒ 348 p. lid j ƒ 54 p. lid
Engelsche Wholesale (Manchester).
Jaar Vereenigingen Leden .. Kapitaal Reserve Omzet Winst
(Aand. + bpaarf.)
1908. 1 139 1.845.415 ƒ51.937.308 ƒ 12.923.964 ƒ 298.834.104 ƒ 5.377.536
Gemidd. — 1.673 p. ver. ƒ 28 p. lid ƒ 7 p. lid ƒ 162 p. lid I ƒ 3 p. lid
Schotsche Wholesale (Glasgow).
Jaar Vereenigingen Leden . Kapitaal Reserve Omzet Winst
1908. 275 + 400.000 , ƒ 33.129.216*' f 6.345.600 ƒ 90.373.512 ƒ 3.399.552
I l
Gemidd. — 1.455 p. ver. ƒ83 p. lid ƒ16 p. lid ƒ 226 p. lid ƒ 8 p. lid



Ter vergelijking mogen de volgende Nederlandsche cijfers dienen, waarbij in aanmerking te nemen is, dat Engeland in 1901 ruim 32>/2 millioen, Schotland in 1901 bijna 4 V2 millioen, en Nederland in 1899 ruim 5 millioen inwoners had.
Coöp. verbruiksvereenigingen, deelgenooten van den Ned. coöp. bond.
Jaar Vereenigingen Leden I Reserve T On,Ze. ~ Wi„s.
1908- 56 42-309 | ƒ 658.651 ? / 7.271.263 ?
Gemidd. — 756 p. ver. ƒ 23 p. lid ? ƒ 175 p. lid ?
' J I
Nederlandsche Handelskamer (Rotterdam).
Jaar Vereenigingen I Leden j Reserye ~ 0mzet Wins.
1908/9 ^ 45-178 ƒ 59.694 j / 3-546 ƒ 2.088.233 ƒ13.467
Gemidd. _ 602 p. ver. ƒ1,32 p. lid ƒ0,08 p. lid ƒ46 p. lid ƒ 0,30 p. lid



BESCHRIJVING VAN DEN REISWEG.
Zaterdag, 6 Augustus.
(Reis naar Londen).
Vertrek van huis, met reisgeld, handkoffer (en parapluie of regenjas, zie blz. 3/4) en dezen Gids. — Reis, hetzij naar:
Vlissingen.
Door het station naar de boot der Mij. Zeeland, waar de equipage alle noodige inlichtingen verstrekt. Aankomst na ±7'/2 uur varens te Queenborough, aan den mond van Theems en Medway, waar steeds vele oorlogs- en andere schepen liggen. Door het station naar de Douane (zie blz. 5) en vervolgens naar den gereedstaanden sneltrein. Horloge verzetten! (zie blz. 5). Vlak bij ligt S h e e rness, waar één van de oudste coöp. bakkerijen (opger. 1816) nog bestaat. Langs schilderachtig landschap met kersenboomgaarden, door eenige tunnels, over Chatham (tot waar de Ruyter in 1667 de Medway opvoer) en Rochester met brug over de Medway, dan langs hop- en appelboomgaarden, over Bromley, door een langen tunnel onder het bekende Crystal palace, naar Hernehill-station, het eerste station van Londen, dan over de Theems naar St. Paul's-station, bij de Kathedraal, op vier na de grootste der aarde; vervolgens Ludgatehill-station, en eindelijk Holborn viaduct-station. Of: van Hernehill-station over de Theems (rechts het groote Parlementsgebouw) naar Victoria-station. Nader wordt bekend gemaakt in welk station men moet uitstappen, in welk hotel het reisgezelschap zijn intrek nemen zal, enz. (zie blz. 4).







Of naar:
Rotterdam.
Van het station naar de Boompjes, waar de boot der „Batavier"-lijn aanlegt. Hier retourbillet naar Londen nemen (zie blz. 4). De equipage verstrekt alle noodige inlichtingen. De boot vaart de drukke haven uit; rechts Schiedam, VI aar dingen, M a assl u i s, links de stompe toren van Brielle. Na Hoek van Holland, rechts, waar de booten der Harwichlijn (zie hieronder) liggen, de Noordzee in. Aankomst na ± 7'/2 uur varens te Tilbury aan den mond van de Theems, waar steeds vele oorlogsen andere schepen liggen, tegenover Gravesend. Door het station naar de Douane (zie blz. 5) en vervolgens naar den gereedstaanden sneltrein. Horloge verzetten! (zie blz. 5). Over Barking (aan de overzijde van de Theems ligt Woolwich met een grooten coöp. winkel; zie blz. 19), West Ham, waar de wereldstad begint (links ligt Silvertown; zie blz. 19), langs Lemanstreet, waar de magazijnen der C.W.S. liggen (zie blz. 19), naar Fenchurchstreet-station. Nader wordt bekend gemaakt in welk hotel het reisgezelschap zijn intrek zal nemen, enz. (zie blz. 4). •
Of naar:
Hoek van Holland (via Schiedam).
Door het station naar de boot der Great eastern mij, waar de equipage alle noodige inlichtingen verstrekt. Aankomst na + 6'/2 uur varens te Harwich-Parkestonquay, aan den mond van de Stour, waar gewoonlijk ook eenige oorlogsbodems liggen. Door het station naar de Douane (zie blz. §) en vervolgens naar den gereedstaanden sneltrein. Horloge verzetten! (zie blz. 5). Over Manningtree, Colchester, met het best bewaarde overblijfsel van een Romeinschen vestingmuur in Engeland, en Chelmsford, naar Londen, Liverpoolstreet-station. Nader



wordt bekend gemaakt, in welk hotel het reisgezelschap zijn intrek zal nemen enz. (zie blz. 4).
Na aankomst in het hotel: verzameling in de eetzaal aldaar, en appèl nominaal. Ieder deelnemer krijgt een volgnummer, dat hij verzocht wordt gedurende de reis zichtbaar te dragen, en ook op zijn bagagestukken aan te brengen. Benoeming van één of meer Leiders, tevens kashouders, aan wie men het veiligst doet zijn reisgeld, geheel of gedeeltelijk, tegen quitantie afted ragen. Men neme zich op reis in acht voor zakkenrollers (pickpockets) en andere oplichters, late zich liefst met onbekenden niet in, en richte zich, zoo noodig, bij voorkeur tot een politieagent, kenbaar aan het uniform met den helm. In geval van verdwalen (dat men voorkomt, door den Leider trouw te volgen) vrage men: „Where is the hotel . . . please?" (spr. uit: Weer is de hotel . . . plies?), waarvan naam en adres vóóraf in dezen „Gids" behoort te worden aangeteekend (zie blz. 3). Voetgangers houden rechts, rijtuigen links. Goed uitkijken bij het oversteken van de drukke straten, is de boodschap!
Zondag, 7 Augustus.
(Bezoek aan Londen).
Bezoeken aan eenige bezienswaardigheden van de reuzenstad, die (1901) 6.581.372 inwoners (dus meer dan heel Nederland) in 900.000 woningen telde, doch voor de verbruiks- (althans voor de Rochdale-) coöperatie, ondanks herhaalde pogingen om er haar inteburgeren, tot dusver onvruchtbaar terrein gebleven is. Wèl hebben de Intern, coöp. bond (Bloomsbury square) en de CWS. (Lemanstreet, zie blz. 19), hier hunne kantoren, en wèl trachten de stores (de uit Amerika overgenomen, in Engeland, wegens zijn kortheid, inheemsch geworden naam voor: „coöperatieve winkel- of verbruiksvereeniging"; men zegt ook: co-op. shop)











in de stad en in de voorsteden, door het uitzenden van filialen langzamerhand in de „coöperatieve Sahara", zooals men Londen wel genoemd heeft, door te dringen, maar, van de voorsteden als Woolwich en Stratford, waar stores met resp. 27.000 en 20.000 leden bestaan, afgezien, tieren in het hart der stad alleen vereenigingen van het zoogenaamde Civil service-type — een bastaardtype, half naaml. vennootschap, half coöperatie, met aandeelhouders, die de winst opstrijken, en leden die tegen eene jaarlijksche bijdrage het recht verkrijgen, om in de winkels tegen lagen (bijna kost-) prijs hunne benoodigdheden te koopen, zoodat voor hen sparen en kapitaalvorming wègvalt. De voornaamste van die vereenigingen zijn: de Army and Navy (Leger en vloot-) vereeniging, Victoriastreet, en de Civil service co-op. society, (Ambtenaren-winkelvereeniging, opger. 1864) Haymarket, de laatste met (1908) 74.057 leden en £ 1.663,418 omzet. Bovendien vindt men in Londen nog eenige onaanzienlijke productievereenigingen (van broodbakkers, boekbinders, ingenieurs, kleermakers, photographen, bouwers, schoenmakers en machineschrijvers) en de groote Agricultural and horticultural association (Land- en tuinbouw-vereeniging), met (1908) 3240 leden.
Maandag, 8 Augustus.
(Londen en Silvertown).
Bezoeken aan de Kantoren en magazijnen, en aan het „I heepaleis' der CWS., in de L e m a n- en G rovestreet, Middagmaal. Vertrek naar Silvertown; bezoek aan de Zeepfabriek. Terugkeer naar Londen. Hötel. Avondeten.
Dinsdag, 9 Augustus.
(Reis naar Luton en Leicester).
Vertrek naar St, Pancras-station, een van de mooiste stations van de wereld. Eerst bij Cricklewood komt



men uit de Londensche huizenzee in het open veld. Over St. Albans (zoo geheeten naar een Romeinsch soldaat, den eersten Christen-martelaar van het eiland) met een van de grootste en schoonste kerken van Engeland, naar Lu ton (spr. uit: Ljoeton) aan de Lea, met een bloeiende stroohoedenindustrie. Uitstappen voor het bezoek aan de Cacao- en chocoladefabriek CWS. Middagmaal. Terug naar het station. Voortzetting der spoorreis. Door een tunnel, langs heuvelachtig landschap, over Bedford, waar de beroemde Bunyan, schrijver van de „Pilgrims progress" leefde (1628— 1688), langs en zesmaal over de Ouse, dan langs de Ise, over Kettering, met een store van + 7600 leden en een vijftal bloeiende productie-vereenigingen, naar Leicester (spr. uit: Lester) aan de Soar, met + 211,000 inwoners, een centrum voor schoenen- en gebreide goederen-industrie, en voor de jacht. Uitstappen. Hotel. Avondeten. — De stad staat op de plaats van een Romeinsche vestiging, en is volgens overlevering gesticht door King Lear, de bekende figuur uit Shakespeare's drama van dien naam. In het midden een klokketoren van 1868, met de afbeeldingen van vier weldoeners der stad. De kerk St. Mary de Castro dagteekent van 1107, en ook de overblijfselen van het kasteel zijn uit den Normandischen tijd. De plaatselijke store is een voorbeeldige inrichting met (1908) 18.582 leden en éi 434,671 omzet.
Woensdag, 10 Augustus.
(Leicester, reis naar Huthwaite en Manchester).
Bezoek aan de Schoen- en laarzenfabriek CWS. Middagmaal. Terug naar het station. Voortzetting van de spoorreis. Langs heuvels, over de Soar en de Trent, door het Derwent-dal, over Derby aan de Derwent, met een bloeienden store van (1908) 22.661 leden met € 539,432 omzet, over de Derwent en het Derwent-kanaal, dan door heuvels, over Sutton-junction naar Huthwaite, Uitstappen. Bezoek











AANTEEKENINGEN.