HET LEERPLAN
DER OP TE RICHTEN NEDERLANDSCHINDISCHETECHNISCHEHOOGESCHOOL
Opmerkingen naar aanleiding van het ontwerp der Sub-Commissie, ingesteld door de Commissie van advies voor onderwijs van het Koninklijk Instituut voor Hooger Technisch Onderwijs in Nederlandsch-Indië
DOOR
Prof. Ir. J. KLOPPER.
Firma F. J. BELINFANTE voorheen A. D. SCHINKEL, 's-Gravenhage.



ujBj
£L.



ƒ2 m
HET LEERPLAN
DER OP TE RICHTEN NEDERLANDSCHINDISCHETECHNISCHEHOOGESCHOOL
Opmerkingen naar aanleiding van het ontwerp der Sub-Commissie, ingesteld door de Commissie van advies voor onderwijs van het Koninklijk Instituut voor Hooger Technisch Onderwijs in Nederlandsch-Indië
DOOR
Firma F. J. BELINFANTE voorheen A. D. SCHINKEL, 's-Gravenhage.
ƒ></ .
' R.UNIV.^ BIBLIOTHEEK
.LEIBEV
Prof. Ir. J. KLOPPER.







I.
Het leerplan der Indische Technische Hoogeschool en het verleenen van twee diploma's.
De ervaring aan de Technische Hoogeschool te Delft bevestigt, dat een gedeelte der studenten te veel moeite heeft met de studie en wel in den regel met die der theoretische vakken. Hoewel het programma voor Delft nadrukkelijk vermeldt, dat het bezit van het getuigschrift eindexamen H. B. S. alleen dan een waarborg voor genoegzame voorbereiding tot de studie aan de T. H. oplevert, als een goede aanleg voor "Wiskunde c. a. aanwezig is, komen toch steeds leerlingen aan, die mettertijd blijken met de studie te veel moeite te hebben, hetzij doordat ze niet geschikt zijn voor de bij het hooger onderwijs gevolgde werkwijze, hetzij doordat bij voortgezette studie de te behandelen problemen hun te moeilijk worden, hetzij doordat hun aanleg veranderde. Het is blijkens de algemeene ervaring niet wel doenlijk, dezulken bij het begin of bij een volgend tusschenexamen steeds te weren; ze sukkelen voort, telkens opnieuw zich aan een examen onderwerpende, zonder daarbij van werkelijken vooruitgang blijk te geven — en eindelijk slagende. De examinatoren weten ten slotte geen andere oplossing en reiken tegen hun zin het diploma uit. In Indië, waar de mislukten een grooter bezwaar voor de samenleving zullen zijn dan hier,- zal de zaak, als het leerplan wordt ingericht op denzelfden voet als te Delft, zeker hetzelfde verloop krijgen. Het in het Ontwerp-programma voorgestelde, om den studenten te verbieden meer dan een bepaald aantal malen zich aan een examen te onderwerpen, zal geen verbetering geven; te München, waar een zelfde bepaling bestond, werkte ze slecht, doordat ze er de examinatoren toe dreef, bij een laatst toegestane herhaling ook een onvoldoend



candidaat te laten slagen; men deinsde er voor terug, iemand een gekozen loopbaan voorgoed af te sluiten. Ook dit zal in Indië wel het gevolg worden, te eer, daar veel gesukkel in den regel bij de latere examens komt.
Het is duidelijk, dat een groote verbetering zou zijn verkregen als men gelegenheid had hen, die met de theorie te veel moeite hebben, na een minder theoretischen en toch afgeronden technischen cursus te loozen. Dit denkbeeld, door den beer Van Reigersberg Versluys in zijn nota verdedigd, heeft mijn volle instemming; het zij mij als onderwijs-man vergund dit hieronder nader toe te lichten.
De wis- en natuurkunde der propaedeuse zal, vereenvoudigd en vooral wat de natuurkunde betreft in geringer omvang dan te Delft, naar het mij voorkomt in het eerste jaar moeten blijven; als er gezorgd wordt dat de studie niet geheel vrij is — dit is het grootste bezwaar te Delft — meen ik dat alle studenten, zij het niet alle in dezelfde ruime mate, aan de exameneischen zullen kunnen voldoen.
De bereikte resultaten zijn een kostelijk gegeven voor den aanleg der leerlingen. De omvang van het onderwijs in deze vakken in het eerste jaar moet het mogelijk maken, reeds dadelijk ook de technische vakken flink in behandeling te nemen.
Wat deze laatste betreft, een groot deel van het onderwijs hierin is zuiver beschrij vend of behandelt vraagstukken, waarmee weinigen, die de technische studierichting hebben gekozen, moeite zullen hebben. Indien soms al een formule noodig is die nog niet kan worden afgeleid, bestaat er geen bezwaar tegen, deze zonder afleiding te geven met de toezegging, dat ze later zal worden bewezen of met de verwijzing naar een ander vak, waar ze zal worden behandeld.
Wil de docent niet hiermede volstaan, dan kan hij met succes den vorm der formule toelichten en aannemelijk maken; hiermee wordt tevens bereikt, dat de studenten zich er aan gewennen crifcisch te staan tegenover formules in het algemeen en tegenover uitkomsten van eigen werk in het bijzonder.
Vaak ook zal men er in slagen, met eenvoudige theoretische hulpmiddelen te komen tot een behandeling, die door haar eenvoud het inzicht in het vraagstuk verhoogt, gelijk een behan-



deling met behulp van theorieën, die den student niet geheel eigen zijn, dit inzicht gevoelig kan schaden. Men bedenke, dat de methodes, die voor den vakman de meest geschikte zijn, dit geenszins ook zijn voor den leerling en dat' het vaak een jagen op twee hazen is, als men er naar streeft de studenten èn vertrouwd te maken met een rekenwijze èn op de hoogte te brengen van de er mee bereikte uitkomsten van een probleem.
Moeilijke vraagstukken, waar niet een enkele formule bezwaar biedt, doch de geheele doorwerking grootere kennis van en bedrevenheid in wiskunde en mechanica vergt, kunnen, nadat ze in den algemeenen cursus zijn vermeld, veilig blijven rusten tot later. Men bereikt daarmede verschillende voordeelen. In de eerste plaats zal de cursus aan overzichtelijkheid winnen, als niet enkele onderdeelen door een moeilijke en tijdroovende theoretische behandeling de evenredigheid van het geheel schaden. Bovendien zal bij latere behandeling, wanneer de leerlingen eerst het overzicht van het geheele vak hebben gehad, de beteekenis van het op te lossen vraagstuk hun duidelijker zijn. Daarbij zullen zij mede beter het belang der uitkomst beseffen, waardoor het geenszins denkbeeldige gevaar wordt voorkomen, dat het meeste gewicht wordt gehecht aan de moeilijkheden, die moesten worden overwonnen om de uitkomst te verkrijgen, instede van aan die uitkomst zelf. Voorts zal de student, als hij eerst de constructies heeft leeren kennen zonder de geheele theorie er van, tegenover die constructies vrijer staan, dan wanneer hij ze reeds dadelijk ziet aangekleed met alle er bij te pas komende geleerdheid, die hem als hij deze niet onder de knie heeft met een zekeren schroom er tegenover vervult, en hem weerhoudt eventueel een werk op te zetten ook al is niet alles doorgerekend; alsof niet steeds de berekening pas aan de orde komt als de hoofdlijnen eerst vaststaan. Dan wordt bij latere behandeling de vruchtbaarheid hiervan uiteraard bevorderd door de rijpere ontwikkeling der studenten. En ten slotte zal, als aan deze behandeling de ervoor ongeschikte leerlingen niet meer deelnemen, zoodat de docent mag rekenen op de geschiktheid van al zijne toehoorders, dit aan het onderwijs zeer ten goede komen, want juist bij de moeilijke vraagstukken, die ook van den docent groote inspanning vorderen, wordt hij zeer hinderlijk



geremd door het vaak onbestrijdbaar besef, dat een deel van zijn gehoor niet mee kan.
Uit het bovenstaande kan worden afgeleid, dat hef voor de technische vakken niet alleen doenlijk, maar zelfs gewenscht is, van de theoretisch moeilijke deelen de behandeling uit te stellen tot tegen het eind der studie. Voor de theoretische vakken van de latere studiejaren, zooals Toegepaste Mechanica, Hydraulica, Landmeten en Waterpassen, geldt hetzelfde. Wat de Mechanica betreft, worde er op gewezen, dat van een zeer bekend Duitsch leerboek (Föppi.) de leergang reeds zoodanig is ingericht, en dat ik zelf bij den in bewerking zijnden tweeden druk van mijn leerboek doorloopend onderscheid de paragrafen, die bij eerste en min-diepe hoewel geenszins verbrokkelde behandeling noodig zijn en daarnaast die, welke bij uitvoeriger studie noodig zijn. Als men door een tusschentijdsch examen drang kan uitoefenen, dat de eerste leergang is bestudeerd voor de tweede begint, zal een dergelijke behandeling naar mijn overtuiging zeker uitstekende resultaten leveren. Voor de Hydraulica geldt, dat een eerste meer globale behandeling de studenten vrijer zal doen staan tegenover dit vak, dat door de ingewikkeldheid zijner formules zich geleerder voordoet dan het in zijn overgroote deel is.
Aannemende dat het mogelijk is, de candidaats- en ingenieursstudie op de aangegeven wijze te splitsen in twee deelen, een voor allen toegankelijk en een moeilijker theoretisch deel en dat eene dergelijke splitsing op zich zelf reeds groote voordeelen heeft, komt men thans ongezocht in de door den heer "Van Reigersberg Versluys gewenschte richting. Deze namelijk, dat men hen, die te veel moeite hebben met de theoretische studie, na het candidaats-examen de Maatschappij inzendt. Zij hebben,een vrijwel afgeronde studie achter den rug en zullen voor verschillende posities bruikbaar zijn; indien — wat waarschijnlijk is — eerst nog eenige praktijk noodig wordt geacht, kan die geëischt worden vóór hun indienststelling. Tot het laatste studiejaar, dat de ingenieurs vormt, worden ze niet toegelaten of behoeven ze niet te worden toegelaten; dit is bestemd voor de theoretisch meer begaafden. Men kan nu of de beslissing aan de studenten overlaten, öf ook eventueel den toegang tot het laatste studiejaar verbieden.



Dit besluit wordt dan genomen op grond van de gegevens, gedurende de propaedeutische en candidaats-studie verkregen. De angst voor een eventueele ongunstige beslissing zal minijverige studenten een prikkel zijn tot toewijding.
In dezen gedachtengang is de voor mij niet te beantwoorden vraag, of groote behoefte bestaat aan technici van minder breede opleiding dan ingenieurs, niet van de eerste orde. Niet om hen te vormen, bepleit ik een regeling als de boven aangegevene; bijna uitsluitend onderwijs-overwegingen nopen mij daartoe. Bij de eventueele indeeling der leerstof in den geest van het bovenstaande zal men echter op sommige punten gelegenheid hebben, met de belangen van bedoelde technici rekening te houden.
Zoo zal men b.v. de bespreking van groote scheepvaartwegen en havens, die van spoorwegtracés en dergelijke, naar het laatste jaar brengen, ook al zou de aard der problemen zich niet verzetten tegen een vroegere behandeling.
De voorgestelde regeling ontgaat het aan het denkbeeld van den heer Geri.ings klevende bezwaar, dat een dubbele opleiding ontstaat. Bovendien heeft ze het voordeel, dat ze bij eventueel niet voldoen zonder schokken kan worden opgeheven.
Het ontwerp-leerplan zou ook in zijn uren-indeeling naar het mij voorkomt nog eenige wijziging behoeven; echter ligt nadere uitwerking hiervan niet op mijn weg.
Delft, September 1918.



II.
Gewijzigd ontwerp-leerplan
(in 3 jaar afgerond geheel).
Om aan te toonen dat inderdaad het leerplan kan worden ingericht zoodanig, dat na drie jaren reeds een afgerond geheel is behandeld, heb ik na ontvangst van een daartoe strekkend verzoek de er voor in aanmerking komende vakken onderverdeeld en aangegeven welke onderdeelen in de opvolgende studiejaren zijn te plaatsen. Daarbij heb ik, waar aangenomen mocht worden, dat ongeveer dezelfde stof als te Delft zal worden behandeld, den voor de verschillende onderdeelen benoodigden tijd aan het programma van Delft ontleend, echter in den regel iets meer genomen, o. a, met het oog op het tijdverlies door het op zich zeil zeer nuttige respondeeren veroorzaakt. Van de Mechanica heb ik gemeend een half uur te mogen afnemen om dat te voegen bij de Hydraulica. Van Kennis en Onderzoek van Bouwstoffen is één uur afgezonderd voor Bestekken en Begrootingen.
Wiskunde: Overeenkomstig de bijlage tot het ontwerpleerplan: eerste jaar, 9 uur.
Natuurkunde: Ongeveer als te Delft; doch veel beknopter: Moleculaire werkingen, warmte, licht: eerste jaar, 2 uur.
Het absolute maatstelsel, magnetisme en electnciteit: tweede jaar, s 2 uur.
Scheikunde: Scheikunde der verfstoffen en der metselspecies; samenstelling van water en bodem; uitloging en bemesting door bevloeiïng; biologie van water en bodem: eerste jaar, 2 uur.
Bouwkunde: Onderdeelen van gebouwen: eerste jaar, 4 uur. Algemeene beginselen omtrent het ontwerpen van gebouwen; utiliteitsbouw; geschiedenis der bouwkunst: tweede jaar, 2.5 uur. Voortzetting: derde jaar, 1 uur.



Waterbouwkunde: Fundeeringen, beschoeiingen en bekleedingsmuren, sluizen, kanalen: tweede jaar, 3 uur.
Bevloeiïngen, rioleering en waterleidingen,, uitvoering van werken: derde jaar, 3 uur.
Voortzetting der bevloeiïngen, polders, havens en maritieme werken, benedenrivieren, mareografie en hydrografie: vierde jaar, 4 uur.
Wegen: Spoorwegen, tramwegen, gewone wegen: tweede jaar, 1 uur. Vervolg: derde jaar, 1 uur.
Emplacementen, beveiliging, buitengewone stelsels, exploitatie, tracés: vierde jaar, 2 uur.
Moeilijker theoretische berekeningen en beschouwingen; vierde jaar, 2 uug.
Mechanische technologie: technologie der groote cultures; technologie van het bouwvak: eerste jaar, 2 uur.
Kennis en Onderzoek van Bouwstoffen: Natuursteen, kunststeen: eerste jaar, 1 uur.
Bindmiddelen, hout, metalen: tweede jaar, 2 uur.
Voortzetting metalen, hulpmaterialen: derde jaar, 1 uur.
Bestekken en Begrootingen: derde jaar, 1 uur.
Mechanica: Theoretische mechanica. Eenvoudige vraagstukken: tweede jaar, 0.5 uur. Moeilijker vraagstukken: vierde jaar, 0.5 uur.
Toegepaste mechanica. Graphostatica, belastingen en oplegkrachten: tweede jaar, 2 uur.
Spanningsleer: Eenvoudige statisch-onbepaalde constructies: derde jaar, 2 uur.
Statisch-onbepaalde constructies; bijzondere onderwerpen: vierde jaar, 2 uur.
Hydraulica: Hydrostatica, strooming door buizen en kanalen, afvoer bij overlaten en sluizen: tweede jaar, 1 uur.
Invloed van stuwen, brugpijlers, sluismuren, enz., golfbewegingen; kracht, uitgeoefend door zich bewegende vloeistof: vierde jaar, 1 uur.
Werktuigbouwkunde: tweede jaar, 1 uur; derde jaar 1 uur.
Electrotechniek: tweede jaar, 0.5 uur; derdejaar, 1 uur.
Technische Hygiëne: derde jaar, 2 uur.



Landmeten en waterpassen: geodesie: instrumenten en opnemingen: tweede jaar, 1.5 uur; derde jaar, 1 uur.
Theorie der fouten, geodesie: vierde jaar, 1.5 uur. Administratief recht: derde jaar, 1 uur; vierdejaar,
1 uur.
Stadsaanleg: vierde jaar, 0.5 uur.
Bedrijfsleer, boekhouden, handelsrecht: derde jaar,
2 uur; vierde jaar, 2 uur.
Staathuishoudkunde: vierde jaar, 1.5 uur. Bovenstaande indeeling is uitteraard voor wijziging vatbaar;
voorzoover deze zich beperkt tot de eerste drie jaren, doet ze zelfs niets ter zake. De bedoeling is slechts aan te toonen, dat van de volledige studie een zoodanig deel voor het vierde studiejaar kan gereserveerd worden, dat het overblijvende een op zich zelf nuttig geheel vormt.
De tabel geeft een overzicht van de aantallen uren, voor de verschillende vakken in de opvolgende jaren uitgetrokken.
Delft, 7 October 1918.
J. KLOPPER.



Gewijzigd ontwerp-leerplan
(in 3 jaar een afgerond geheel).
STUDIEVAK. lejaar. 2?jaar. 3ejaar. 4ejaar. Totaal.
Wiskunde 9 — q
Natuurkunde 2 2 4
Scheikunde 2 — — 2
Bouwkunde 4 2.5 1 7.5
Waterbouwkunde .... — 3 3 4 10
Wegen _ 1 1 2 4
Bruggen — 1 3 2 6
Mechanische technologie . . 2 — — 2
Kennis en onderzoek van
bouwstoffen 1 2 1 — 4
Bestekken en begrootingen . — — -— — \
Teekenen ....... — — — 
Theoretische mechanica . . — 0.5 — 0.5 1
Toegepaste mechanica... — 2 2 2 6
Hydraulica — 1 — 1 2
Werktuigbouwkunde ... — 1 1 2
Electrotechniek — 0.5 1 1.5
Technische hygiëne. 2 2
Landmeten en waterpassen;
geodesie ....... — 1.5 1 1.5 4
Administratief recht ... — — 1 1 2
Stadsaanleg — — — 0.5 0.5
Bedrijfsleer, boekhouden, handelsrecht — — 2 2 4
Staathuishoudkunde ... — — — 15 15
20 18 20 1 18 ; 76