T825J















Comité H. B. S. Actie
BANDOENG. OO 
No. 1.
De Strijd voor een H. B. S.
(Geschiedkundig Overzicht)
Preanger-Bode, 29 Jan. 1913. e. v.







Strijd voor een H. B. S
(Geschiedkundig Overzicht.)
Naarmate het gewest der Preanger-Regentschappen door de in aantal en in uitgebreidheid steeds toenemende cultuurondernemingen in belangrijkheid wint en Bandoeng als de hoofdplaats van deze residentie in zielental met kolossale sprongen vooruitgaat, in diezelfde mate doet zich de behoefte gevoelen aan een eigen inrichting voor middelbaar onderwijs.
Bandoeng met zijn mooie centrale ligging, z'n prachtomgeving, z'n goddelijk klimaat, is nu eenmaal de aangewezen plaats om zich snel te ontwikkelen en alle teekenen wijzen er op, dat het zoo heel lang niet meer zal duren, of het vroeger zoo nietige binnenplaatsje heeft zich tot een Indische „Groszstadt" ontwikkeld.
We vinden er dan vrijwel alles wat het leven in de tropen aangenaam kan maken, als een zwaar "gemis wordt echter de afwezigheid van een H. B. S. gevoeld. Da „kleine luijden" onder onze medeburgers zijn verplicht—ook al zouden zij over andere bezwaren heen willen stappen—de opleiding hunner kinderen ontijdig af te breken ; noodgedwongen moeten zij zich tevreden stellen met het doen afloopen van den M. U.L. O. cursus, waar het H. B. S.-onderwijs in verband met de geestelijke capaciteiten van hun kroost, het meest gewenscht scheen. En de meer welgestelde inwoners van Bandoeng, voor wie het geldelijk bezwaar niet overwegend is, zien zich voor het alternatief gesteld öf hun kinderen te zenden naar een der heete kustplaatsen, waar zij de overbevolkte H.



B. S. 's nog overbevolkter zullen maken, öf hen te sturen naar het verre Holland met al de bezwaren daaraan verbonden. Immers er ontbreekt dan meermalen alle toezicht op de wetenschappelijke ontwikkeling, en in elk geval alle persoonlijke inwerking op de geestelijke en moreele opvoeding, juist op dien leeftijd, waarop de kinderen ouderlijk toezicht en ouderlijke leiding het meest van noode hebben.
Reeds ettelijke jaren geleden deed de behoefte aan een H.B.S. te Bandoeng zich gevoelen. Van verschillende zijden werden pogingen aangewend om tot de oprichting te komen, met name vermelden we de bemoeiingen van den heer M. C. Brandes, den pas afgetreden gedelegeerde van de Cultuurmaatschappij der Vorstenlanden. Ook in de oudere jaargangen der Preanger-Bode klinkt telkens de roep naar een inrichting van middelbaar onderwijs, telkens ziet men het denkbeeld van een gymnasium of burgerschool opduiken, om weer te verdwijnen en daarna krachtiger naar voren te treden, doch van een collectieve beweging was geen sprake; het is mij niet gebleken, dat vöör 1906 een bepaalde actie gevoerd werd, om bij de Regeering met klem aan te dringen op de vervulling van wat iedereen als het meest noodige voor de stad onzer inwoning beschouwde.
Pas na de instelling der Locale Raden zien we de eerste stappen gezet op het pad, dat tenslotte tot bereiking van het doel zal moeten leiden.
De eer hiervan komt toe aan onzen stadgenoot, den heer H. W. van Dalfsen, die als lid van den jongen Gemeenteraad, inde zitting van 5 September 1906 het vraagstuk ter sprake bracht. De heer van Dalfsen wees er op, dat het op den weg van den Raad lag, om zich tot de Regeering te wenden met het verzoek om te Bandoeng een H.B.S. op te richten. Immers was Bandoeng als 4de stad van Nederlandsch-Ind.ë ook de aangewezen plaats voor een 4de H. B. S.; uitvoerig besprak hjj de overbevolking der 3 bestaande inrichtingen voor middelbaar



onderwijs, alsmede de moeilijkheden, om steeds het noodige aantal leeraren uitgezonden te krijgen, omdat deze o.a. het vooruitzicht misten ooit in een koel klimaat een werkkring te zullen vinden.
De Raad v.ereenigde zich geheel met de zienswijze van den heer van Dalfsen en benoemde aanstonds eene commissie van drie leden, welke tot taak had een rekest aan den Gouverneur-Generaal op testellen, waarin de urgentie van een H. B. S. te' Bandoeng zou worden aangetoond. In deze commissie hadden zitting de heeren van Dalfsen, Mr. F. Sieuwerts en C. J. van Haastert.
Den 17den October 1906 kwam dit rekest; gereed, ik laat het in z'n gpheel als bijlage I volgen.
Wie verwa,cht mocht hebben, dat een spoedige beslissing ontvangen zou worden vergist zich. Der Indische Regeering te verwijten, dat zij over één-nacht-ijs gaat, is in het algemeen genomen onrechtvaardig', elke zaak, hoe onbelangrijk ook, eischt maandensoms jarenlange gezette overweging en studie. Hoe moest het dan wel gaan met een kwestie zoo gewichtig als de uitbreiding van het aantal Hoogere Burgerscholen, wier getal sedert 1878 constant gebleven was. Neen! de billijkheid gebiedt te erkennen, dat het ongeduld van den Raad, dat zich
na l'/j jaar wachtens reeds uitte, een weinig
misplaatst was.
Edoch de Gemeenteraad vond dat het nu lang genoeg was geweest, eene commis sie, waarin behalve de heeren van Dalfsen en Sieuwerts ook de heer L. van der Tas zitting had, stelde een raüpel-request op, dat den 31sten Maart 1908 in zee ging. Het bedoelde stuk is als bijlage II hierbij overgelegd.
Dagen, maanden, jaren vloden, zonder dat de Landvoogd der Gemeenteraad eenig bescheid gaf. Af een toe dron» sen B«rnchi
van Buitenzorg naar de Bandoengsche hoogvlakte, dat den burger moed gaf; men leefde hier in de zalige hoop, dat spoedig geiden voor een H. B. S. zouden worden



toegestaan. En zij die gelooven haasten niet, zoodat de Raad ditmaal kalm afwachtte, tot een gunstige beschikking z n werk met succes zou kronen. Helaas bleek bii de behandeling der Indische begrooting voor 1910, dat de kansen, dat de Raad zij ne wenschen" spoedig in vervulling zou zien komeD, zoo heel gunstig niet stonden.
De Europeesche Schoolcommissie achtte zich thans geroepen haar stem te laten hooren Een zeer uitvoerig request werd opgesteld (zie bijlage III), ditmaal gericht aan den Minister van Koloniën. Op verschillende plaatsen in de stad onzer inwoning werd het ter teekening gelegd. In Februari igiO werd het verzondeD, voorzien van 546 handtee keningen, een betrekkelijk klein aantal, in aanmerking genomen het groot aantal personen dat alleen te Bandoeng reeds belang
heeft bij verbeterde onderwijsinrichtingen,
gezwegen nog van de overige bewoners der Preanger-Regentschappen, die hierbij geïnteresseerd zijn. Persoonlijk is mij echter bekend, hoe weinig propaganda de voorlieden der beweging voor de goede zaak ma. • ten en hoe tal van Bandoengers van het bestaan van het rekest onkundig waren
Eenige maanden daarna trad de kwestie opnieuw naar voren. Naar aanleiding van eenige artikelen in P r e a n g e r-B o d van 25 en 28 December 1910, noodigde het bestuur der Bandoengsche Kiesvereeniging don heer S. A. Reitsma uit in een openbare vergadering zijn zienswijze nader uiteen te zetfen ilL geschiedde. Opde.Sde,, War. 1911 kwamen in de Logezaal een aantal belangstellenden bijeen, het resultaat was de oplichting van een zeer talrijke commissie, die zich zelf mocht aanvullen en uitbreiden en die zich zou splitsen in een aantal subcommissien, wie elk een bepaalde taak zou
worden toegewezen.
Door eenige dier subcommissies werd waardevol werk geleverd Met name maakten de kapitein van den Generalen Staf H. Bakker en d. heer J. B. KampMbour BCb verdienstelijk door het leveren eener critiek op de door den toecmaligen afgevaardigde



voor Sneek, den heer H. Colijn in de Tweede Kamerzitting van 16 November 1910 genoemde feiten en cijfers, terwijl de finantieele subcommissie mede iets tot stand bracht, dat gerust het licht mocht zien. Bijna was men met den geheelen arbeid, waarover de oud-Directeur der B. 0. W., de heer G. van Houten, de superintendentie had, gereed, toen alle hoop de bodem. werd ingeslagen door de missive van den lsten GouvernementsSecretaris, dd. 23 October 1911 No. 2417, waarbij den Gemeenteraad na vijf jaren wachtens, werd medegedeeld, dat en waarom de Regeering voorshands geen termen kon vinden het verzoek van den Raad in te willigen. (zie bijlage IV).
Geheel ocder den indruk dezer teleurstellende tijding, besloot de commissie haar taak als geëindigd te beschouwen en staakte zij haar verdere werkzaamheden, die zij toch als verloren moeite moest rekenen.
Een jaar verliep, zonder dat de oplossing van het vraagstuk een stap verder kwam.
In September 1912 gaf de Europeesche Schoolcommissie weder teekenen van leven. Bij haar schrijven van 11 September No. 127 richtte zij zich tot den Gouverneur-Generaal, met een hernieuwd verzoek de oprichting van een H. B. S. te Bandoeng in gunstige overweging te willen nemen. Zij wees op het belang, die het Departement van Oorlog hierbij zou hebben, als het legercommando naar onze veste zou zijn overgebracht. De aaLgevoerde motieven kan men in bijlage V terugvinden.
Onafhankelijk hiervan stelde de heer D. van Geuns, Voorzitter der Bandoengsche Kiesvereniging, pogingen in het werk verschillende vereenigingen in Bandoeng bij elkaar te brengen, teneinde door eene gezamenlijke krachtige actie de Indische en moederlandsche Regeering te laten zien, dat de geheeie Bandoengsche burgerij in al hare geledingen op het stichten e'ener H. B. S. aandrong.
Den 18den December 1912 had een cijeenkomst plaats, waarbij de volgende bolleges en vereenigingen zich lieten vertegen-



woordigen: le. Gemeenteraad van Bandoeng, 2e. Europeesche Schoolcommissie, 3e. Inlandsche Schoolcommissie, 4e. Europeesche Schoolcommissie te Tjimahi 5e. Bandoengsche Kiesvereeniging, 6e. Biijverkiesvereeniging, 7e. Indische Partij (Afdeeling Bandoeng), 8e. Loge Sint Jan, 9e. Boedi Oetomo (Afdeeling Bandoeng) 10e. Tiong Hwa Hwe Kwan (Afdeeling Bandoeng), 11e. Kaoetamaan Istri, 12e. Ned. Ind. Onderwijzersgenootschap (Afdeeling Bandoeng), 18e. Yereeniging Inlandsch Onderwijs (Afdeeling Bandoeng,) 14e. Bond van Oud-Onderofficieren (Afdeeling Bandoeng) en 15e. Yereeniging tot Nut van Bandoeng en Omstreken. De Gewestelijke Raad, die tusschen den oproep en de vergadering niet bijeengekomen was, zond daarom geen afgevaardigden; de voorzitter, de resident J. Oudemans. die wegens uitstedigheid verhinderd was aanwezig te zijn, liet zich echter vertegenwoordigen door het lid van den Gewestelijken Raad E. A. O. Yervooren, directeur der Société tranco-néérlandaise en gaf uiting aan zijne zeer gewaardeerde sympathie met het streven.
Al de aanwezige afgevaardigden betoogden de urgentie van uitbreiding van middelbaar onderwijs in Indië en waren er van overtuigd, dat te Bandoeng een H. B. b. moest komen. De actie werd in handen gesteld van een comité van 7 leden, n.1. de heeren J.B. Kampschuur, hoofd der school te Tiimahi,S. A. Reitsma, adjunct-afdeelingschef der S. S ,D. van Geuns, hoofd der Hollandsch-Chineesche School, J. H.C. Munter, majoor der Infanterie, F. J. A. J^euchenius, chef van het kadastraalbureau, E. F. E_Douwes Dekker, voorzitter der Indische rartLj, en Mevrouw Willij G. Berton, secretaresse van de Vereenigmg voor Yrouwenkies-
r Tn'de eerste bijenkomst van het comité werd de heer Kampschuur als voorzitter aangewezen, de heer Reitsma als secretaris, terwijl Mevrouw Berton het pe^^eesterschap op zich nam. De heer werd belast met de uitgifte der te publi ceeren vlugschriften.



Tot zoover de geschiedenis der pogiDgen van Bandoengs burgerij om de Regeering vau haar goed recht te overtuigen. De motieven, welke tegen de oprichting der Bandoengsche H.B.S. werden aangevoerd, zullen afzonderlijk beschouwd worden.
□ □ □ □
Bijlage I.
Aan
Zijne Excellentie den GouverneurGeneraal van Nederlandsch-Indië.
Excellentie !
In de jongste raadzitting werd besloten, dat de Gemeenteraad van Bandoeng zich zou wenden tot de regeering met het verzoek, om van Gouvernementswege te Bandoeng op te richten eene Hoogere Burgerschool, hetzij met 3- hetzij met 5-jarigen cursus, aan welk besluit bij dezen wordt voldaan.
De motieven, die den Gemeenteraad bij het doen van dat verzoek hebben geleid, zijn de volgende;
lTit de statistieken in de door den Directeur van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid welwillend te onzer beschikking gestelde verslagen over de laatste jaren aangaande het Middelbaar Onderwijs in Nederlandsch-Indië blijkt, dat het aantal leer iugen der 3 Hoogere Burgerscholen gestadig toeneemt ; in de laatste 10 jaren, van 1896 tot 1905 is dit aantal namelijk gestegen van 570 tot 770, dus met 200, ot met ruim 35 procent, vide het hierachter volgende staatje:
1*



Cursus 1896/97
97/98 98/99 99/1900 190C/01 01/02 02/03 03/04 04/J5
H.B.S.
Batavia 256 267 242 226 234 269 264 288 290
Semarar.g 139 167 198 201 210 231 231 240 268
Soerabsja 175 155 165 181 222 212 209 218 212
Totaal 570 589 605 j 608 666 712 704 746 770
Uit deze belangrijke toename van het aantal leerlingen biijkt, dat de behoefte aan Middelbaar Onderwijs in Indië, hoofdzakelijk voor Europeanen, gedurende die jaren zich steeds heeft uitgebreid, en het valt gemakkelijk in te zien dat het toenemen dier behoefte thans niet tot staan is gebracht, doch dat zij integendeel zal biijven klimmen.
Niet alleen dat het aantal Europeesche inwoners in Indië, wier kinderen zich zullen aanmelden voor Middelbaar Onderwijs, gestadig aangroeit, doch ook, en dit is o. i. mede een belangrijk punt, — steeds klemmender wordt de behoefte aan voortgezet onderwijs voor Inlanders en Vreemde Oosterlingen.
Als wij ons niet vergissen, ligt het in den geest der R°geering dat ook daaraan worde tegemoet gekomen, opdat het jongere geslacht der gegoede Inlanders en Chineezen zooveel mogelijk eene Hollandsche opvoeding ontvange.
De vraag of wij dit wenschelijk achten laten wij hier buiten beschouwing, doch nu met name de Chineezen in de behoefte aan Lager Onderwijs voor hunne kinderen op eigen kosten beginnen te voorzien, waarbij het Engelsch op den voorgrond staat, kan men zeker zijn dat zij, wanneer eerlang onze gelegenheden voor "Voortgezet Onderwijs te kort schieten, hunne telgen tot het verkrijgen daarvan naar het Buitenland zullen



zenden, wat ongetwijfeld uit een politiek oogpunt voor Holland, als koloniseerende Mogendheid, een nadeel zal zijn.
Da steeds toenemende behoefte aan Middelbaar Onderwijs voor Inlanders en Cnineezen wordt overigens geïllustreerd door het voigende staatje :
Ialandsche en Chineesche leerlingen:
II B.S.
Einde Einde Einde Einde Einde 1900 1901 1902 1903 1904
Inl.
Coin.
Inl.
Cbin.
Inl.
Chin.
Inl.
Cbin.
mi.
Cain.
Batavia 5 27283919 1
Semarang 7 2 12 4 14 1 19 3 19 5
Soerabaja 1—1—21213 5
Totalen 13 4 20 6 24 5 j 30 5 31 j 11
Niet-Europ.
leeilingen 17 26 29 35 42
Men ziet hieruit, dat het aantal niet-Europeesche leerlingen in 5 jaren van 17 tot 42, dus met 150 procent is toegenomen, terwijl de toename van het aantal leerlingen der verschillende landaarden te zamen, zooals boven aangetoond is, slechts 34 procent bedraagt, welke wanverhouding onzes inziens te denken geeft.
Hierbij dient in het oog te worden gehouden dat de gelegenheden voor Inlanders en Vreemde Oosterlingen om opgeleid te worden voor het admissie - examen eener H.B.S. thans nog uiterst beperkt zijn, zoodat feitelijk alleen niet-Europeesche kinderen begaafd met een zeer buitengewonen aanleg er, in weerwil van die zeer beperkte gelegenheid om er zich voor te bekwamen, in slagen om het bedoelde examen te doorstaan.
Zoodra het L^ger Onderwijs zoowel voor Inlanders als Chineezen uit den gegoeden stand op ruime schaal verkrijgbaar wordt gesteld, verbeterd en uitgebreid,—wat on-



danks alle daaraan verbonden bezwaren immers in de bedoeling ligt van het Ned. Indische Gouvernement,—z i het aantal Inlandsche en Chineesche candidaten voor het admissie-examen der Hoogere Burgerscholen zich in de eerstvolgende jaren o.i. op eene verbijsterende wijze vermenigvuldigen, nl. tot liet tien-, ja wellicht in eene verder verwijderde toekomst tot het honderdvoud van het tegenwoordige aantal.
Want wat beteekent eigenlijk pen getal van 42 kinderen van Inlanders en Vreemde Oosterlingen op eene bevolking die volgens de jongste volkstelling wel tot bij de 40 millioen zal zijn geklommei! Reeds naar de volkstelling van 1900 telde de Ialandsche bevolking circa 450 maal zooveel zielen als de Europeesche, terwijl het aantal Vreemde Oosterlingen in Neerlandsch-Indie toen reeds over de 570.000 bedroeg, of ruim 7 maal zooveel a!s dat der Europeanen.
Het zal, nu de Regeering de verstandelijke en zedelijke ontwikkeling der bevolking van den Archipel, in haar vaandel heelt geschreven, en aan die miliioenen de zegeningen der Westerscha beschaving wil brengen, toch zeker niet met haar plan overeenkomen, zich daarbij tot het doen van half werk te bepalen. En men zal den duizenden kinderen van gegoede Inlanders en Vreemde Oosterlingen, die na den eersten trap te hebben bestegen, zich ook eene trede verder willen opwerken, den toegang tot de Hoogere Burgerscholen wel moeilijk kunneu weigeren op grond dat er geene Middelbare scholen genoeg zijn!
Uit het vorenstaande volgt o. i. dat de Regeering eerlang door de omstandigheden wel zal worden gedwongen om het aantal Hoogere Burgerscholen uit te breiden.
Reeds nu zijn op de bestaande inrichtingen te Batavia, Semarang en Soerabaja, vooral de laagste 3 klassen, overbevolkt, hetgeen blijkt ait het feit dat men ze heeft moeten splitsen in parallelkla^sen.
Het schijnt ons onnoodig te toename dier splitsingen aan te toonen voor al de jaren waarvau de verslagen in ons bezit zijn; ge-



noeg zij het te vermelden, dat gedurende den cursus 1904/1905 het eerste .studiejaar van de Hoogere Burgerscholen te Batavia, Semarang en Soerabaja, respectievelijk 85, 55 en 65 leerlingen tellende, was verdeeld: te Batavia in 4 en te Seraarang en Soerabaja in 2 parallelklassen, — het tweede studiejaar, op de genoemde plaatsen resp. bestaande uit 71, 58 en 60 leerlingen was verdeeld in 3 paralleikla-isen, — Het derde studiejaar met resp. 47, 65 en 38 leerlingen in resp. 2, 3 en 2 paralleiklassen, terwijl het 5de studiejaar te Batavia (38 leerlingen bevattende) nog moest gesplitst worden in 2 parailelklassen.
Daar voor elke klasse een afzonderlijk lokaal en een afzonderlijke leeraar noodig is, mag men als zeker aannemen dat, wanneer in deze richting moet worden voortgegaan, de schoolgebouwen op al die 3 plaatsen en eveneens het aantal leeraren al spoedig eene belangrijke uitbreiding zullen dienen te ondergaan.
Maar om verschillende redenen zal het dan o. i. raadzaam zijn om niet de bestaande inrichtingen te vergrooten doch eerder tijdig te besluiten tot u tbreiding van het aantal scholen.
De vraagt rijst echter of wanneer de Regeering daartoe overgaat, zij de op te richten 4de Hoogere Burgerschool weer eene plaats zal aanwijzen op eender heete kustplaatsen dan wel of daartoe eene plaats in de koele bergstreken zal worden gekozen.
Het wil ons toeschijnen, Excellentie, dat het laatste voor de hand ligt. De hitte werkt neerdrukkend op den geest en belemmert in het algemeen eiken geestesarbeid, terwijl zij op den gezondheidstoestand zoowel van de leerlingen a!s van het leerarenpersoneel een ongunstigen invloed moet hebben.
Wij wyzen slechts op de alles behalve schitterende resultaten der eindexamens, bijvoorbeeld van het jaar 1904. toen te Batavia van de 29 candidaten slechts 16, teSemarang van de 16 slechts 10, teSoerabaija van de 26 candidaten slechts 14 slaagden, welke resultaten zeker voor een deel aan de



minder gunstige klimatologische omstandig, heden der kuststreken zijn toe te schrijven.. En a priori mag men aannemen dat onder het groote aantal leerlingen der lagere klassen die het niet tot het 5de studiejaar brachten, er velen zijn, die daarin door klimaatziekten werden verhinderd.
Wanneer men verder de o.i. hooge cijfers nagaat van de lessen, die er ten gevolge van ziekte der leeraren en hoofdzakelijk daardoor noodig geworden binnen- en buiteclandsche verloven en rechtstreeks veroorzaakte vacatures onder het leerarenpersoneel werden verzuimd, komt men gemakkelijk tot de conclusie dat scholen voor voortgezet onderwijs in het algemeen (en natuurlijk andere omstandigheden buiten beschouwing gelaten ) minder op hunne plaats zijn in de ongezonde kustplaatsen dan in de koelere bergstreek.
Om eenige cijfers aan te halen aangaande dergelijke verzuimen, diene dat volgens de meergemelde officieele verslagen in 1903 en 1904 aan de H.BS. te Batavia door leeraren werden verzuimd respectievelijk 1164 en 1100, aan die te Semarang resp. 1253 en 931, aan die te Soerabaja resp. 760 en 1029 lessen, cijfers die naar ons oordeel buitensporig hoog zijn te noemen.
Is de veiouderstelling gewaagd dat aan eene H.B.S. in het koelere bergklimaat dergelijke verzuimen veel minder zouden voorkomen ?
Meer dan genoeg redenen, naar het ons toeschijnt, voor de Regeering om wanneer zij er toe overgaat, een vieide H.B.S. op te richten, daartoe nu eens uit te kiezen een der plaatsen in het Binnenland van Java.
Er is echter nog een krachtig argument voor, pi. het volgende:
Wanneer een der leeraren bij het Middelbaar Onderwijs in Indië ongesteld wordt, is, nu er alleen op de warme kustplaatsen Hoogere Burgerscholen zijn, al spoedig een binnen- of buitenlandsch ver,of noodig, waartoe dan meestal gemakkelijk een geneeskundig certificaat is te verkrijgen, welke



verloven echter der Regeering schatten gelds kosten. Bestaan er ook Hoogere Burgerscholen in de bergstreken, dan zal in zoodanig geval een certificaat kunnen worden verleend voor overplaatsing naar een koel klimaat, desnoods (indien er geen vacature is) als vervanger of voor eene aldaar te creëeren parallelklasse, wat het aantal buiten- en binnenlandsche verloven aanmerkelijk zal doen verminderen en der schatkist ten goede komen.
Aangenomen alzoo dat voor eene eventueel op te richten vierde H. B. S. een koel klimaat zal worden gekozen, blijft nog de vraag welke plaats daarvoor in aanmerking komt, en naar onze bescheiden meening zal Bandoeng daartoe wel het eerst onder de aandacht dienen te vallen, al ware het alleen reeds daarom dat Bandoeng, voorzoover de Europeesche bevolking aangaat, de grootste plaats is in de bergstreek.
De uitkomsten der jongste volkstelling zijn nog niet gepubliceerd; volgens die van 1900 evenwel had Bandoeng eene Europeesche bevolking van 1522 zielen, terwijl van Java: Malang 1137, Magelang 1058, Blitar 592, Soekaboemi 569 Europeesche inwoners telde. Of de laatstgenoemde plaatsen sedert 1900 in bevolking zijn toegenomen is ons onbekend, met Bandoeng is dit echter, zooals bij de volkstelling van 1905 bleek, in zeer sterke mate het geval. Immers in 1905 bleek het aantal Europeesche inwoners van Bandoeng reeds gestegen tot 2190.
Ingeval te Bandoeng eene Hoogere Burgerschool wordt opgericht zal het baar naar onze overtuiging aan leerlingen niet ontbreken. In de eerste plaats is er veel kans dat een groot deel der leerlingen, die te Batavia, Semarang en Soerabaja ingeschreven doch van elders herkomstig zijn, naar Bandoeng zullen overgaan. Of althans, dat inde toekomst zoodanige leerlingen de H.B.S. te Bandoeng zullen bezoeken. De ouders zullen immers, als ze hun kroost toch naar eene andere plaats ter schole moeten zenden, vrij zeker daartoe een gezonde plaats verkiezen boven de ongezonde kuststreken.



In het hieronder volgend staatje vindt men de opgave van dergelijke leerlingen, wier ouders gevestigd zijn buiten de Afdeelingen Batavia, Semarang, en Soerabaja, looperde van 1891 tot 19U5;
H. B. S. te Batavia Semarang Soerabaija
Einde 1891 36 39 47
'92 43 39 47
'93 43 53 55
'94 52 55 63
" '95 65 51 59
„ '96 71 50 60
'97 92 64 55
„ '98 91 69 57
„ '99 79 77 67
„ 1900 77 86 88
'01 74 87 97
02 82 76 80
„ '03 81 77 ; 86
„ '04 | 91 100 ! 74
H-t aantal leerlingen der B igere Burgeischolen met 5-jarigen cursus uit.gezinnen, met gevestigd in de Afdeelingen Batavia, Semarang en Soerabaja, dat ulto. 1891 nog slechts 36+39+47=122 bedroeg,<was einde 1904 reeds gestegen tot 91 + 100+74=265 of meer dan het 1/3 van het totaal aantal leerlingeü.
Yerder wordt de H.B.S met 3-jarigen cursus, verbonden aan de Konirgin-Wilhel minaschool, op dit oogenblik bezocht door 40 leerlingen, afkomstig van plaatsen buiten Batavia en Meester-Cornelis, met welk cijfer wij gevoegelijk de zooeven vermelde 265 kunnen vermeerderen. Wij komen alzoo tot een totaalcijfer van 305 leelingen der Hoogere Burgerscholen op Java met 5- en met 3-jarigen cursus, afkomstig van plaatsen buiten Batavia (met Meester-Cornelis), Semarang en Soerabaja. Als Bandoeng eventueel hiervan sli chts 1/3 krijgt, zal het zijn H.B.S om die reden reeds met 101 leerlingen kunnen openen.
Hierbij is buiten beschouwing gelaten, dat naar bekend is, verscheidene ouders zich



speciaal met het oog op de opvoeding hunner kinderen in een der 3 groote kuststeden vestiglen. De hiermee bedoelde cUegorie van kinderen is natuuriijk onder de ir. Batavia, Semarang en Soerabaja gevestigde begrepen. Het lijdt echter geen twijfel of dergelijke gezinnen, die blijkbaar vrij zijn io de keuze hunner woonplaats, zullen, als zij ergens in de koelte evengoed terecht kunnen voor Middelbaar Onderwijs, al spoedig besluiten tot verhuizen.
Da mogelijkheid dat ouders, die hunne kinderen nu naar Europa sturen (eventueel zelf meegaan) ze eene Indische Hoogere Burgerschool zullen laten afioopen wanneer dit in een koel klimaat kan gebeuren (eD dan ook zelf, althans gedurende dien tijd, in Indie blijven) vermelden wij hier slechts pro memorie.
Verder zullen een zeker aantal jongelui te Bandoeng zelf, wier ouders door financieele redenen verhinderd worden ze naar een der . staande Hoogere Burgerscholen te zenden;'o5et getal der toekomstige Hoogere Burgerscholieren alhier komen vermeerderen.
Al neemt men aan dat a 11 e e n de Hoogere Burgerscholieren te Batavia (?an de HB. S. met 5-, en van die met 3 jarigen cursus, de iaatste verbonden aan deKoninginWilhelminaschoo!) afkomstig van bu te 1 B itavia en Mees'.er-Cornelies doch nagenoeg uits'uitend van West-Java, zich voor eene eventueel op te richten Hoogere Burgerschool te Bandoeng zullen aanmelden, dan komen wij toch reeds tot een cijfer van 81 -(-40 = 121, waarmee de school te Bandoeng zal kunnen beginnen.
Met grond mag alzoo worden verwacht dat eene H B.S. te Bandoeng reeds van den beginne af een voldoend aantal leerlingen zal hebben, — o.i. vooral wanneer het eene school wordt met 5-jirigen cursus. Het komt ons, — om eene gissing te wagen —, alle omstandigheden te zamen genomen, waarschijnlijk voor, dat zij al spoedig na de eventueele oprichting tusschen 80 en 120 leerlingen zal tellen, terwijl met verreweg



het grootste deel daarvan de overige Hoogere Burgerscholen op Java zullen worden ontlast.
Op grond van het hiervoor aangehaalde wendt de Gemeenteraad van Bandoeng z ch tot Uwe Excellentie met het eerbiedig verzoek om te Bandoeng te willen doen oprichten eene Hoogere Burgerschool met 5-jarigen, of ingeval daartegen overwegende bezwaren mochten bestaan, althans eene H.BS. met 3-jarigtn cursus, die eventueel ook; voor vrouwelijke leerlingen worde opengesteld, welk verzoek wij in Uwe goedgunstige overweging aanbevelen, overtuigd als wij zijn dat Uwe Excellentie door de inwilligicg daarvan zeer veel zal bijdragen tot den blcei en den vooruitgang der aan onze zorgen toevertrouwde gemeente. —
Bandoeng, 17 October 1906.
Nbmens den Gemeenteraad van Bandoeng.
De Voorzitter.
De Secretaris.
□ □ □ □



Bijlage II.
Aan
Zijne Exce lentie den GouverneurGeneraal van Nederlandsch-Indië.
Excellentie.
In de op 31 Maart jl. gehouden zitting van den Gemeenteraad werd opnieuw ter sprake gebracht het verzoekschrift dd 17 October 1908, dat door den Gemeenteraad bij Uwe Excellentie is ingediend, om de oprichting te vragen van eene Hoogere Burgerschool met 5- of met 3-jarigen cursus te Bacdoerg en werd er besloten om bedoeld verzoekschrift bij Uwe Excellentie in eeibiedige herinnering te brengen.
In het bedoelde verzoekschrift waren tal van argumenten voor die oprichting aangevoerd, waarvan het voornaamste was de gunstige invloed, die het oprichten eener Hoogf-re Burgerschool in een koel klimaat zou hebben, zoowel ten opzichte der studie als met het oog op den fiscus.
Ten opzichte der studie, omdat een koil klimaat in het algemeen beter geschikt maakt voor geestelijke iuspanning en het aantal der door leerlingen en leeraren verzuimde lesuren er zeker geringer zal zijn dan in de heete kuststreken.
Met het oog op den fiscus, wijl er eene vermindering van het aantal der aan de leerlingen en aan de leeraren te verleenen binnen- en buitenlandsche verloven van mag worden verwacht.
Op welke wijze overigens de behoefte aan middelbaar onderwijs in NederlandschInd ë toeneemt, zoowei voor kinderen van Europeanen als van Inlanders en Vreemde Oosterlingen, en hoe gestadig de Regeerirg



daardoor genoodzaakt-wordt tot u tbreiding, wat in den regel maar weer door vermeerdering van het aantal parallel-klassen gebeurt, werd in bedoeld verzoekschrift met behulp van statistieke gegevens aangetoond.
De vrees, dat zich voor eene H.B.S. te Bandoeng eventueel geen voldoend aantal leerlingen zou aanmelden, werd in het bovenbedoel! verzoekschrift op goede gronden tegengesproken. De Gemeenteraad kan hieraan nog toevoegen, dat bij de admissie, examens voor het Gymnasium Willem III in 1907 alleen uit de residentie PreangerRegentschappen (Bandoeng en Soekaboemi) werden toegelaten een gezamenlijk aantal van naar hij vermeent 24 leerlingen. Al nam men aan, dat alleen deze jongelui uit de Preanger zelf, zich voor de H.B.S. zouden hebben aangemeld, indien zoodanige H.B.S. in 1907 hadde bestaan, dan zou in het 1ste stuiiejaar reeds een voldoend aanaantal leerlingen hebben plaatsgenomen.
Maar het aantal ouders, die, op we'.ke plaats ook buiten de 3 hoofdplaatsen gevestigd, in het bestaan van eene H.B.S. in de koele bergstreek aanleiding zouden vinden om hunne kinderen derwaarts te zenden, inplaats van naar een der heete kuststeden met hun neerdrukkend klimaat, mag belangrijk grooter worden geacht. En het aantal leerlingen zou al dadelijk verhoogd dienen te worden met hen, wier ouders, te Bandoeng gevestigd, niet het kostgeld voor hunne kinderen op eene vreemde plaats kunnen betalen, doch hun zeker middelbaar onderwijs zouden laten geven ais dit te Bandoeng zelf kon geschieden.
Doch waartoe in herhalingen te vervallen. Er behoeft toch naar argumenten voor de oprichting eener H. B. S. te Bandoeng niet te worden gezocht. Het hoofdargument voor den Gemeenteraad te Bandoeng is echter het belang der aan zijne zorgen toevertrouwde gemeente, dat er zeker wel ia de 1ste plaats bij betrokken is en de raad vindt hierin aanleiding om zijn rekest van 17 October 1906 eerbiedig in herinnering te bren-



gen en er het eerbiedige, doch dringende verzoek aan toe te voegen, om voor het beoogde doel gelden te willen uittrekken op de begrooting voor het jaar 1909.
Bandoeng, den 13 April 1908.
Namens den Gemeenteraad van Bandoeng.
(w.g.) Kruisboom, Voorzitter.
(w.g.) Yerduyn Lunel, Secretaris. □ □ □ □
Bijlage III.
Aan
Zijne Excellentie den Minister, van Koloniën.
te
's Gravenhage.
Bandoeng, den Februari 1910.
Bij rekest, gedagteekend 17 October 1906, wendde de Gemeenteraad van Bandoeng zich tot Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal, met het verzoek te willen medewerken tot het oprichten van een Hoogere Burgerschool te Bandoeng.
In April 1908 wendde genoemde gemeenteraad zich opnieuw tot Zijn Excellentie teneinde dat verzoekschrift in herinnering te brengen en op het nemen van een gunstige beschikking aan te dringen.
Uit het verhandelde bij de vaststelling der Indische begrooting voor 1910 bleek, dat Uwe Excellentie, voorloopig althans meende zich te moeten bepalen tot de bevordering van het lager en meer uitgebreid lager onderwijs, vooral voor Inlanders en Chineezen, doch werd door Uwe Excellentie tijdens



de debatten de toezegging gedaan, de oprichting van meer Hoogere burgerscholen in overweging te zullen nemen.
In verband hiermede nemen ondergeteekendeu, meerendeels ingezetenen van Bandoeng en overigens bewoners van 't gewest de Preanger Regentschappen, de vrijheid zich tot Uwe Excellentie te wenden, teneinde nogmaals te wijzen op de noodzakelijkheid der uitbreiding van 't aantal Hoogere Burgerscholen in Nederlandsch-Indië en aan te toonen, dat de plaats hunner inwoning allereerst voor de oprichting eener dergelijke onderwijs-inrichting in aanmerking komt.
Terwijl zij zich veroorlooven hierbij afschriften over te leggen van genoemd rekest en van het schrijven van April 1908, wenschen zij in het kort den inhoud dier stukken te iresumeeren en daaraan nog een en ander toe te voegen.
Hier volge dan in de eerste plaats eene opgave van bet aantal leerlingen op de drie thans bestaande scholen van 1896 tot 1908.
. Sema- Sosra- T . ,
Jaargang. Batavia. rang_ b8ja lotaal.
1896/97 256 139 175 570
1897/98 267 167 155 589
1898/99 242 198 165 605
1899/1900 226 201 181 608
1900/01 234 210 222 666
1901/02 269 231 212 712
1902/03 264 281 209 704
1903/04 288 240 218 746
1904/05 290 268 212 770
1905/06 279 216 234 729
1906/07 282 217 264 763
1907/08 335 239 285 859
Het rekest van den Gemeenteraad ging niet verder dan tot 1904/1905. Het blijkt dat de behoefte qan midde.baar onderwijs sinds dien niet is verminderd, doch is toegenomen, zoo, dat 1907/1908, het laatste jaar



waarvan ons de gegevens ten dienste stonden, ten opzichte van 1896/1897 een vermeerdering aanwijst van bijna 51 pCt.
In genoemd verzoekschrift werd er tevens op gewezen, dat te verwachten is, dat de zucht naar meerdere ontwikkeling bij Inlanders en Chineezen zeker zou bijdragen tot een in de toekomst nog belangrijker toeneming van hen, die om middelbaar onderwijs vragen en werd daarom een staat overgelegd van het aantal Inlandsche en Chineesche leerlingen op 't einde van 1900 t/m 1904. Deze opgave worde, uitgebreid tot 1907 hierbij gereproduceerd.
Jaar. Batavia. Semarang. Soerabaia. Totaal.
1900 Id!- 5 7 1 1S' 17 Chin. 2 2 — 4j
1901 InL 7 12 1 20i 26 Chin. 2 4 — 6]
1902 ! " ' ?
Chin. 3 1 15)
1Qno Inl. 9 19 2 30)35
1908 Chin. 1 3 1 5j
1Qnj Inl. 9 19 3 311
Chin. 1 5 5 llf42
1Qn_ Inl. 10 21 5 36]
Chin. 2 6 7 löJSl
1Q._ Inl. 9 26 3 88|
Chin. 3 7 6 16/54
1907 lDL 10 23 49 37U
Chin. 8 14 6 28/65
In 8 jaren dus een vermeerdering aan-



wijzende van ruim 282 pCt. Voorzeker het totale aantal is ten opzichte van de geheele Inlandsche en Chineesche bevolking nog gering, wat hierdoor te verklaren is, dat tot dusver de gelegenheid voor hen om zich voor het admissieëxamen Hoogere Burgerschool te bekwamen, nog klein is.
Dat echter het streven naar verkrijging van meer ontwikkeling èn bij Inlanders èn bij Chineezen duidelijk merkbaar is, kan nu reeds blijken uit de resultaten verkregen met het geven van onderwijs in het Hollandsch aan de Inlandsche scholen le klasse en uit het groot aantal leerlingen, dat zich voor Hollandsch-Chineesche school hier heeft aangemeld, terwijl er ook op gewezen mag worden, dat op de Fröbelschool der Loge, waar aan een afdeeling voor Inlanders is verbonden, thans ruim 60 Inlandsche kinderen zijn.
Nu geven de Inlandsche scholen le klas en de Hollandsch-Chineesche scholen (de laatste zag alhier, sinds haar oprichting nu 6 maanden geleden haar aantal leerlingen van 48 tot ruim 100 stijgen) wel geen aansluiting met de Hoogere Burgerscholen, doch het medegedeelde in de vorige alinea wijst toch wel op de zucht neer meedere ontwikkeling in alle lagen der Inlandsche en Chineesche maatschappij en dan spreekt het wel van zelf, dat de meergegoeden, wenschende den oorsprong op de groote menigte te behouden, het aantal hunner op de Hoogere Burgerscholen in de naaste toekomst reeds sterk zal doen stijgen.
Wij nemen hier dan ook met volle instemming de volgende clausule uit het reeds meermalen aangehaalde gemeente-rekest over. „Het zal, nu de Regeering de verstandelijke en zedelijke ontwikkeling der bevolkjng van den Archipel in haar vaandel heeft geschreven en die millioenen de zegeningen der Westersche beschaving wil brengen, toch zeker niet met haar plan overeenkomen, zich daarbij tot het doen van half werk te bepalen. Men zal den duizenden kinderen van gegoede Inlanders en vreemde Oosterlingen, die, na den eersten trap te hebben



bestegen, zich ook: een trede verder willen opwerken, den toegang tot de Hoogere Burgerscholen wel moeilijk kunnen weigeren op grond, dat er geen middelbare scholen genoeg zijn."
Dat de behoefte aan middelbaar onderwijs voortdurend toeneemt en in de toekomst nog meer zal stijgen, behoeft ons inziens dan ook geen nader betoog en blijft de vraag alleen nog, hoe zal men daaraan tegemoet komen?
Uit het algemeen verslag van het Europeesch Middelbaar en Lager onderwijs in Nederlandsch-Indie over 1907 blijkt, dat de scholen te Batavia, Semarang en Soerabaia het volgende aantal parallel afdeelingen hadden.
School te le kl. 2e kl, 3e kl. 4e k 1.15e kl. Totaal
Batavia 6 3 2 3 2 16 Semr. 4 8 2 1 1 11 Soerab. 5 4 2 1 1 13
Zal men nu bij de vermeerdering der vraag naar Middelbaar onderwijs maar doorgaan met het vergrooten dier scholen, met het vermeerderen der parallel-atdeelingen?
Het komt ons voor, dat zulks niet wel mogelijk zal blijken; dat het niet in 't belang der leerlingen is en dat het verreweg verkieselijker is om tot de oprichting van meer scholen over te gaan. Stelt men zich dan de vraag: waar zal men die scholen stichten, dan mag zeker in de eerste plaats wel de stad onzer inwoning „Bandoeng" genoemd worden.
Binnenkort staat het garnizoen onzer woonplaats vermeerderd te worden en zal de overbrenging der pyrotechnische werkinrichting plaats vinden en is het dus zeer zeker, dat het aantal gezinnen, waarvan kinderen de Hoogere Burgerschool moeten bezoeken, belangrijk zal toenemen.



Voor hen allen ware dus reeds de oprichting van zoodanige school gerechtvaardigd.
Die inrichting zou echter niet alleen onze plaats en ons gewest ten goede komen, doch zeker en stellig ook hun, die thans kinderen naar de warme strandplaatsen moeten zenden, omdat, zij elders geen gelegenheid voor hun studie vinden.
Hieronder volgt eene opgave van het aantal kinderen van elders afkomstig dan uit het gewest waarin de school geplaatst is.
Plaats der 31 Deo. 1905 1906 1907 school.
Batavia 89 (51) 86 (53) 90 (52)
SemaraDg 73 (9) 74 (11) 71 (14)
Soerabaia 85 (48) 86 (58) 91 (47)
Bij voordacht is niet verder gegaan dan de opsomming der leerlingen uit andere gewesten, omdat verwacht mag worden, dat het voor slechts heel enkelen, die wel in het gewest wonen, waarin de school geplaatst is, doch niet op de plaats zelf, een voordeel zou kunnen zijn hun kinderen naar de hoofdplaats van 'n ander gewest te zenden.
Door buurtspoorwegen en tramwegen kunnen vele bezwaren voor hen uit den weg geruimd worden.
Uit voorgaanden staat blijkt dus, dat van de drie bestaande Hoogere burgerscholen 250 leerlingen evengoed elders de lessen kunnen volgen en als men dan de keuze heeft tusschen de drie warme niet gezonde kustplaatsen en Bandoeng met zijn koel en gezond klimaat (23001), dan is wel te verwachten dat vele ouders de voorkeur zullen geven aan de plaats onzer inwoning.
In dien zelfden staat zijn ook een reeks cijfers tusschen haakjes opgenomen. Men is daarbij uitgegaan van het denkbeeld, dat zoo als nu de toestand is, Batavia is aangewezen voor de leerlingen uit West, Sema-



rang voor die uit Midden-en Soerabaja voor die uit Oost-Java en dan geven de tusschen haakjes geplaatste cijfers 't aantal leerlingen aan alkomstig van Java en Madoera, niet behooiende tot het ressort der school en die atkomstig uit de buitenbezittingen en dan vindt men voor de drie scholen samen meer dan 100 leerlingen.
Neemt men nu verdei in aanmerking, dat vele gepensionneerden op de hoofdplaatsen of dicht in de buurt daarvan zich vestigen om hun kinderen de Hoogere Burgerschool te laten bezoeken, dan wel door huisvesting aan die leerlingen te verleenen hun inkomsten te vermeerderen, dan is het wel te verwachten, dat er onder hen ook velen gevonden zullen worden, die de voorkeur aan Bandoeng zuilen geven.
Een Hoogere Burgerschool in een bergklimaat zal dus zeker bijdragen tot het stuiten der vermeerdering van 't aantal leerlingen op de bestaande Hoogere Burgerscholen en onder de koele plaatsen, bijzonder geschikt voor de studie, kan Bandoeng dan wijzen op de grootste, in de naaste toekomst nog belangrijk te vermeerderen Europeesche bevolking.
In 't rekest van den Gemeenteraad werd er ook op gewezen, dat een Hoogere Burgerschool in een koel klimaat zeker niet zooveel te lijden zal hebben van overplaatsingen van 't onderwijzend personeel tengevolge van ziekte, terwijl eenmaal hier geplaatst, men niet zoo spoedig tot het vragen van buitenlandsch verlof zal overgaan uit vrees na terugkomst naar een der warme plaatsen gestuurd te worden.
Ondergeteekenden meenen onder beleefde verwijzing naar het rekest van den Gemeenteraad, voldoende betoogd te hebben, dat het aantal Hoogere burgerscholen in Nederlandsch-Indie dringend vermeerderd dient te worden en dat voor een nieuw op te richten school, Bandoeng in de eerste plaats in aanmerking komt.
Thans wenschen wij nog aan te wijzen, dat de op de te richten school er een moet ziin met vijfjarigen cursus.



Dankbaar erkennen de inwoners van Bandoeng, dat door de reorganisatie van den cursus van Meer Uitgebreid Lager Onderwijs alhier, welke nog dit jaar haar beslag zal krijgen, een groote verbetering zal worden gebracht in de gelegenheid tot opleiden van jongelieden voor verschillende betrekkingen, waartoe tot dusver een bezoek aan eenHoogere Burgerschool met driejarigen cursus noodig is.
Velen zijn zelfs van de meening, dat het een zegen zou zijn, als 't Middelbaar Onderwijs zoodanig gereorganiseerd kon worden, dat de Hoogere Burgerschool met driejarigen cuisus en de cursussen voor Meer Uitgebreid Lager Onderwijs aansloten aan de 4e en 5e klasse van de Hoogere Burgerschool, die opleiding verschaft voor de hoogescholen en de inrichtingen voor opleiding van officieren.
Had tot dusver de cursus voor Meer Uitgebreid Lager Onderwijs zeer weinig succes (thans zijn in de hoogste of tweede klasse alhier slechts 3 jongens en 5 meisjes), dit zal zeker anders worden, nu die cursus met een derde klasse wordt uitgebreid en het einddiploma tevens het radicaal zal worden voor verschillende betrekkingen.
Daarmede wordt een Hoogere Burgerschool met een driejarigen cursus als de afdeeling A der Koningin Wilhelmina schooi te Batavia voorioopig overbodig en het is zelfs de vraag, of het niet d9 voorkeur verdient kinderen, die dergelijke scholen bezoeken, liever onder leiding van onderwijzers dan van leeraren te laten.
Noch de Hoogere Burgerschool met driejarigen cursus, noch de cursus voor Meer Uitgebreid Lager Onderwijs geven echter aansluiting aan de hoogere klassen eener Hoogere Burgerschool met vijfjarigen cursus. De indeeling van de leerstof op die scholen is een andere. Men gaat op de Hoogere Burgerschool met 3 jarigen cursus in enkele vakken verder dan in de eerste drie klassen eener Hoogere Burgerschool met vijfjarigen cursus, waar aan de uitvoerigheid der be-



handeling der leerstof wordt opgeofferd. Zoo wordt weinig gedaan aan letterkunde, gaat men met algebra en meetkunde verder, neemt ook boekhouden in 't programma op.
Nu zal het een enkelen bijzonder ontwikkelden leerling wel mogelijk zijn om door privaatlessen van de 3e of hoogste klasse over te gaan naar de éde klasse, doch dit is uitzondering en een goede aansluiting wordt gemist. Nog meer is dit het geval met den cursus voor Meer Uitgebreid Lager Oiaderwijs.
Trouwens die cursus is bestemd voor een geheel andere categorie van leerlingen dan die geacht worden eeq Hoogere Burgerschool met 5 jarigen cursus te zullen bezoeken. Die cursusieerliDgen zullen in het algemeen zij zijn, die zich met lager onderwijs tevreden stellen om na afloop van den cursus in betrekking te gaan.
Wat wij hier dus noodig hebben naast den cursus voor Meer Uitgebreid Lager Onderwijs, is een Hoogere Burgerschool, die er geheel op ingericht is de leerlingen te bekwamen voor de Universiteit, de Technische Hoogeschool en voor de Militaire Academie.
Kon daarbij 't onderwijs zoo worden ingericht, dat ook gymnasiaal onderwijs wordt gegeven, dan zon daarmede tevens de eerste gelegenheid worden gegeven in N^derlandsch-Indie voor hen, die later als meester in de rechten, als doctor in de oude, nieuwe of Oostersche talen, als doctor in wis- en natuur- en sterrekunde, als doctor in de wijsbegeerte een middel van bestaan trachten te vinden.
Doch wij willen niet te veel opeens vragen, met een Hoogere Burgerschool met 5 jarigen cursus zou Bandoeng, zouden de Preanger Regentschappen reeds zeer geholpen zijn en zooals hierboven reeds is aangetoond, zouden vele ouders, die thans hun kinderen öf naar Nederland öf naar de warme kustplaatsen moeten zenden, de Hoogere Burgerschool te Bandoeng de voorkeur geven.
Voorzeker een opvoeding in een Westersche omgeving biedt vele voordeelen aan,



doch in de meeste gevallen wegen die niet op tegen 't nadeel, dat men nog jonge kinkeren moet onttrekken aan de ouderlijke leiding, om ze over te geven aan betaalde verzorgers.
Gaarne geven wij toe, dat de ouders in de binnenlanden van Java en de buitenbezittingen hun kinderen toch van zich af moeten zenden, doch zij houden meer contact met hun kroost, als deze in Indië blijven, dan wanneer zij naar Nederland gaan. Reeds voerde de Paketvaart Maatschappij vacantiekaarten in en niets belet der Regeering, deze regeling ook in te voeren op de Staatsspoorwegen.
Het zou werkelijk zoo moeilijk niet vallen met cijfers aan te toonen dat van hen, die na volbracht eindexamen in Indië, naar Nederland gingen, er een grooter percentage slaagt, dan van hen, die in Nederland de Hoogere Burgerschool bezochten en daar hun eindexamen aflegden, dikwijls na heel gesukkel, waardoor de lust om verder te studeeren, werd uitgedoofd.
Het kan niet genoeg herhaald worden: »Indië is een goed land en menigeen, die er zijn carrière vond, behoeft zich niet te beklagen, dat hij 't moederland verliet, doch voor Indische ouders is de opvoeding hunner kinderen een zaak, die een donkere schaduw werpt op hun bestaan".
Als dus die ouders een beroep doen op de machthebbenden in Nederland om in dien toestand verbetering te brengen, dan verschuile men zich niet achter de wenschelijkheid om slechts voetje voor voetje tot verbetering te geraken, telkens den tijd nemende om te zien of de gedane stap wel heelemaal geeft, wat men er van verwachtte.
Na al het voorgaande, hopen ondergeteekenden dat zij Uwe Excellentie zullen hebben overtuigd en bewogen tot het in het leven roepen van meer inrichtingen van middelbaar en kan het zijn ook van gymnasiaal onderwijs en dat van de plaatsen, die voor de stichting van een Hoogere Burgerschool met 5 jarigen cursus in aanmerking komen, Bandoeng vooraan staat.



Hunne belangen in de bijzondere opmerkzaamheid Uwer Excellentie aanbevelende, zullen zij zich veroorloven afschriften van dit rekest aan te bieden aan de beide Kamers der Statec-Generaal, aan Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal en aan den Directeur van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid.
't Welk doende enz. volgen 546 handteekeningen.
□ □ □ □
Bijlage IV.
Buitenzorg, den 23 October 1911.
Door den Gemeenteraad werd bij tot den Gouverneur-Generaal gericht adres van 17 October 1906 het verzoek gedaan over te gaan tot oprichting te Bandoeng van een Hoogere Burgerschool met 5 jarigen cursus, of' althans met 3 jarigen cursus, welk verzoek bij 's Raads missive van 13 April 1908 in herinnering werd gebracht.
Naar aanleiding daarvan heb ik de eer op last van Zijne Excellentie, den Raad mede te deelen, dat de Regeering deze aangelegenheid tot dusver in beraad heeft gehouden onder meer in verband met de oprichting van cursussen voor meer uitgebreid Lager Onderwijs; de daarmede verkregen resultaten hebben Haar thans tot de slotsom geleid, dat het voorshands onraadzaam moet worden geacht tot de oprichting eener Hoogere Burgerschool te Bandoeng over te gaan. —
De 1ste Gouvernements Secretaris, (w. g.) de Graeff.
□ □ □ □



Bijlag® V.
Bandoeng, 11 September 1912. Aan
Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indie.
Onze Commissie neemt de vrijheid eerbiedig het navolgende onder de aandacht van Uwe Excellentie te brengen.
Op onze jongste vergadering van 2 Septjl. maakte o.m. een punt van bespreking uit het zich aan de. lagere school aansluitend onderwijs, en zulks naar aanleiding van het op te richten gebouw voor het MU. L. Onderwijs.
Als van zelve kwam de waarde van dit onderwijs voor de Europeesche ingezetenen van Bandoeng ter sprake; en in verband met het geestelijke zoowel als het materieele niveau, waarop een zeer groot deel van die ingezetenen staat, moest onze Commissie tot haar leedwezen tot het besluit komen, dat, hoezeer ook deze meerdere onderwijsgelegenheid op prijs stellende voor den eigenlijken middenstand in deze streken, zij als ten eenenmale onvoldoende was te beschouwen voor hen, die hun kinderen middelbaar en hooger onderwijs wenschen te doen genieten.
Voor diegenen is de aanwezigheid van een Hoogere Burgerschool een onafwijsbare eisch.
Vinden die ingezetenen dat zoo zeer ge» wenschte onderwijs voor hun kinderen tot



nu toe nog te Batavia, behoeven zij hun kroost daarvoor dus niet naar Nederland te sturen, uit den aard der zaak stemt de mogelijkheid, om dat onderwijs wel in hun nabijheid doch op een warme kustplaats, aan hun kinderen te doen geven, slechts tot dankbaarheid, niet tot voldaanheid. Om de reeds meer dan eens ontvouwde redenen— het zij ons veroorloofd slechts aan te stippen: de voordeelen van het zooveel gunstiger klimaat, de groote vermindering van de geldelijke opofferingen voor de ouders, de meerdere mogelijkheid om op de opvoeding der kinderen zelf toezicht en invloed uit te oefenen — is en blijft het de vurige wensch van een groote groep ingezetenen, dat ook te Bandoeng een onderwijsinrichting als de genoemde moge verrijzen.
Op de in den aanvang genoemde schoolvergadering werd onder de oogen gezien de nieuwe fase waarin dit zoo belangrijke vraagstuk zou komen, nu de verplaatsing herwaarts van het Departement van Oorlog een feit is geworden.
Immers zullen er onder den ganschen staf van hoofd- en subalterne officieren die met het Departement verhuizen talrijke gezinnen zijn, die door leeftijd en stand aangenomen kunnen worden, kinderen te hebben. die middelbaar onderwijs behoeven.
Waar het onze Commissie ter oore kwam, dat vooral de lagere klassen der Bataviasche H. B. S. een gansch abnormale overbevolking hebben, daar meent zij, dat te meer reden bestaat, om te besluiten tot de oprichting eener middelbare onderwijsinrichting te Bandoeng, omdat de verhuizing der genoemde Landsdienaren er dan toe zoude medewerken om het leerlingental te Batavia tot een normaal peil terug te brengen.
Om al de bovenaangevoerde redenen vestigt onze Commissie reeds thans de aandacht van U. E. op dit vraagstuk, omdat het overbekend mag verondersteld worden, dat tusschen de machtiging tot oprichting en het gereed komen van een dergelijke inrichting minstens twee a drie jaar verloopen.



Resumeerende meende onze Commissie zich de vrijheid te mogen veroorloven Uwe Excellentie eerbiedig te verzoeken de oprichting van een H. B. school te Bandoeng in gunstige overweging te willen nemen, en, mocht Haar zulks geraden voorkomen, daarbij het gevoelen van Z. E. den Legercommandant in te winnen.
Namens de plaatselijke Europeesche Schoolcommissie:
De Voorzitter, (w.g.) J. Oudemans.
De Secretaris (w.g.) Maas Geesteranus.
□ □ □ □