| 1836
G 39















1836
ONDER BESCHERMING
VAN
HARE MAJESTEIT DE KONINGIN.
GESCHIEDKUNDIGE TENTOONSTELLING VAN HET NEDERLAND-
<T SQ
SCHE ZEEWEZEN TE
'S-GRAVENHAGE 1900.
SOUS LE PATRONAGE *
DE
SA MAJESTÉ LA REINE.
EXPOSITION RÈTROSPECTIVE DE LA-MARINE HOLLANDAISE A LA HAYE 1900. + +







„ , Mr. J. E, HEERÊS
Beschermvrouw: HARE MAJESTEIT DE KONINGIN.
Eere-president: ZIJNE EXCELLENTIE DE MINISTER VAN MARINE.
COMMISSIELEDEN:
D. F. SCHEURLEER Voorzitter .... 's-Gravenhage.
Mr. S. VAN GIJN Onder-Voorzitter . . . Dordrecht.
Dr. H. J. DE DOMPIERRE DE CHAUFEPIÉ Directeur v/h Kon. Penningkabinet te 's-Gravenhage.
Penningmeester.
G. P. VAN HECKING COLENBRANDER Luitenant t/Zee ie Klasse, 's-Gravenhage.
Secretaris.
W. D. H. Baron VAN ASBECK .... Luitenant t/Zee ie Klasse, O.-Indië.
Prof. Dr. P. J. BLOK Leiden.
Prof. Mr. J. E. HEERES Delft.
R. POSTHUMUS MEIJJES Oud-Zeeofficier, 's-Gravenhage.
E. W. MOES Onder-Directeur van 's Rijks Prentenkabinet te Amsterdam.
F. E. Baron MULERT Luitenant t/Zee ie Klasse, Amsterdam.
C. F. VAN LINDEN TOL Oud-Gezagvoerder d. Kon. Paketvaart-M'J te Bussum.
M. G. WILDEMAN 's-Gravenhage. j



SLAG IN DE SONT 1658.



CORRESPONDEERENDE LEDEN.
jhr. mr. j. f. backer . Amsterdam, dr. f. h. g. van iterson Gouda. balveren Arnherrl.
jhr. w. six „ h. kikkert Vlaardingen. p. heijning Nijmegen.
r. w. p. de vries ... „ j. h. been Brielle. f. a. hoefer Hattem.
f. g. kramp „ n. mac leod Rijswijk. j. w. des tombe . . . .Utrecht.
a. mensing „ m. breen Goedereede. jhr. m. a. snoeck . . . Hintham.
g. d. bom hzn „ c. gijsberti hodenpijl Vrijenban. l. c. hezenmans . 's Hertogenbosch.
f. j. g. ten raa . . .'s-Gravenhage. mr.w. polman kruseman Middelburg, jhr. c. c. six Breda.
mr. j. de vries van j. a. frederiks .... „ a. sassen Helmond.
doesburgh Alkmaar. c. a. dominicus .... Vlissingen. a. j. flament Maastricht.
r. j. d. hartkamp . . . Enkhuizen. ch. w. vermeijs .... Zierikzee. f. j. stokhuizen .... Batavia.
a. e. zimmerman .... Hoorn. . j. p. wesselink .... Goes. j. hamelberg Cura^ao.
n. p. timmers den Helder, j. h. hennequin .... Sluis. max rooses Antwerpen.
j. brouwer „ jhr. m. van panhuijs . Veere. dr. maurits sabbe . . Brugge.
w. j. tuyn Edam. mr. p. c. j. a. boeles jr. Leeuwarden, mr. p. j. b. ruys de
g. j. honig . Zaandijk. mr. a. h. van kleffens Harlingen. perez Brussel.
mr. w. w. wichers d. de vries Dockum. dr. paul frédéricq . . Gent.
wierdsma. . . . . . Hilversum. s. haagsma Bozum. prof. dr. g. neumayer Hamburg.
h w. de joncheere . .Texel. g. t. roorda Terschelling, w. m. van haarst . . .Kopenhagen.
p. haverkorn van g. rinia van nauta . . Hindeloopen h. s. j. maas Londen.
rijsewijk Rotterdam. mr. j. a. feith Groningen, jozé rodriguez tru-
g. van rijn „ j. e. j. eijbergen .... Delfzijl. gillo Madrid.
w. martin Leiden. dr. m. e. houck . . . .Deventer. jules de schokalsky . St. Petersb.
w. a. p. f. l. rovers. . Delft. mr. w. e. j. baron van svante natt och dag. Stockholm.



SPOTPRENT OP DEN SLAG BIJ DUINS 1639.



EXPOSITION RÉTROSPECTIVE DE LA MARINE HOLLANDAISE.
La Haye, 15 Juillet — 15 Sept. 1900.
Eenige Nederlanders, belangstellend in de geschiedenis van hun land, hebben de handen ineen geslagen, om bij wijze van huldebetoon aan de groote mannen, die Nederland's naam als zeemogendheid hebben gevestigd, een beeld te geven van hetgeen door hen tot 1795 is tot stand gebracht, zoowel op het gebied van ontdekkingsreizen, handel en visscherij, als van krijgswezen. Besloten werd daartoe eene tentoonstelling te houden van portretten, afbeeldingen van zeeslagen, reisbeschrijvingen, kaarten, scheepsmodellen, gedenkpenningen, en persoonlijke herinneringen aan beroemde mannen, als autographen, wapens, eereteekens enz. enz.
Dit plan mocht aanstonds de levendige belangstelling van Hare Majesteit de Koningin verwerven. Hare Majesteit stelde een gedeelte van een der paleizen te 's-Gravenhage ter beschikking en liet hierin alle voorzorgsmaatregelen nemen, die voor de veiligheid van hetgeen tentoongesteld zal worden noodig werd geacht. Hare Majesteit verklaarde zich voorts bereid het Beschermvrouwschap der tentoonstelling te aanvaarden en gelastte een gedenkpenning te laten slaan, die
Désireux d'honorer la mémoire des grands hommes qui ont fait la réputation de leur pays comme puissance maritime, quelques Néerlandais ont uni leurs efforts pour faire revivre aux yeux de la postérité 1'oeuvre de ces illustres pionniers, aussi bien sur le terrain des voyages de découverte qu'en ce qui concerne le commerce, la pêche et 1'art de la guerre.
II fut décidé d'organiser une exposition de portraits, tableaux de batailles navales, descriptions de voyages, cartes, modèles de navires et médailles, ainsi que des autographes, armes, insignes et autres souvenirs personnels des fils de la Néerlande dont 1'histoire a enrégistré les noms.
Ce projet eut 1'heur d'obtenir dès 1'abord la vive approbation de sa Gracieuse Majesté, la Reine des PaysBas. Sa Majesté mit a notre disposition une aile de 1'un des palais de La Haye et ftt prendre toutes les mesures que nécessitait la préservation des objets k exposer. Sa Majesté a de plus consenti a accepter le patronage de cette exposition et a ordonné la frappe d'une médaille qui sera décernée aux propriétaires des plus remarquables envois,



de aemilia. het schip van tromp bij duins 1639.



aan de eigenaren der belangrijkste inzendingen zal worden uitgereikt.
Ten einde deze tentoonstelling zoo volledig mogelijk te maken, werden door sommige leden van het bestuur talrijke nasporingen gedaan, terwijl een zestigtal correspondeerende leden in verschillende steden hunne medewerking beloofden. De Nederlandsche openbare en particuliere verzamelingen werden achtereenvolgens bezocht en daarna werden onderzoekingsreizen in het buitenland ondernomen. De Minister van Buitenlandsche Zaken was zoo welwillend de Nederlandsche Gezanten en Consuls uittenoodigen bij die nasporingen de behulpzame hand te bieden. Van daar dat allerwege in buitenlandsche verzamelingen de meeste bereidwilligheid werd ontmoet.
Dat in Engeland, Denemarken, België, Zweden en Duitschland zooveel materiaal voor deze tentoonstelling werd aangetroffen behoeft geen verwondering te baren.
Waar is het land, dat over zee bereikbaar is en niet in verbinding heeft gestaan met Nederland? Waar is de haven, waar de driekleur niet heeft gewapperd ?
Waar is de zee, die geen Hollandsche koopvaarders droeg? Waar hebben zij hunne koopmansgoederen
Afin de rendre 1'exposition aussi compléte que póêsible, quelques membres du comité directeur ont fait de nombreuses recherches, tandis qu'une soixantaine de membres correspondants, établis dans différentes villes, nous ont assuré leur concours. Les collections publiques et privées du pays ont été explorées les unes après les autres, puis de nombreuses investigations eurent lieu a 1'étranger. Monsieur le Ministre des Affaires étrangères ayant eu 1'amabilité de prier nos ambassadeurs et consuls de prêter la main a ces recherches, il nous a ménagé par la 1'accueil le plus bienveillant auprès des collectionneurs étrangers. II ne faut point s'étonner si 1'Angleterre, le Danemark, la Belgique, la Suède et 1'Allemagne nous ont fourni nombre d'objets propres a figurer a notre exposition.
Oü trouver un pays bordé par la mer qui n'ait jamais été en relation avec la Néerlande? Quel port n'ajamais vu les trois couleurs de notre pavillon? Quelle est la mer que nos navires n'ont point sillonnée? Oü les navigateurs hollandais n'ont-ils jamais porté de marchandises?
lis faisaient le commerce avec la Chine et le Japon et ont fondé d'immenses colonies aux Indes orientales. lis se sont établis dans le Sud de 1'Afrique, ont créé la Nouvelle Hollande, envoyaient leurs colons dans 1'Amé-



SPOTPRENT OP DEN SLAG BIJ LA HOGUE.



niet gebracht en gehaald ?
Met China en Japan dreven zij handel. In Oost-Indië grondvestten zij reusachtige koloniën. Zij zetelden zich in het Zuiden van Afrika, zij stichtten Nieuw Nederland zij hadden volkplantingen in Zuid-Amerika Australië en in het hooge Noorden, aan de Witte Zee en in Groenland behoorden zij tot de eerste zeevaarders, die er zich aldaar vertoonden.
En in de Europeesche zeeën wemelde het van Nederlandsche schepen. Duizenden koopvaarders doorkliefden de;Oost zee, bezochten de Fransche en Spaansche havens en de Middellandsche zee, en duizenden visschersvaartuigen gingen jaarlijks uit naar de kusten van Groot Brittanje en Noorwegen.
Waar de handel zulk een vlucht had genomen, waar de betrekkingen met andere volken zoo veelvuldig waren geworden, konden botsingen niet uitblijven. Geschoold in een zwaren krijg met het groote en machtige Spanje hadden die kloeke zeelui besef verkregen van eigen kracht. Hun zelfvertrouwen was steeds gegroeid naar gelang zij er in slaagden meerdere moeilijkheden te overwinnen. Hunne machtige tegenstanders hadden zij ter neer geveld en uit hun klein landje knoopten zij betrekkingen aan met alle volken der aarde, zonden
rique du Sud, en Australië et dans les régions boréales; ils se montrèrent les premiers dans la Mer Blanche et sur les cötes du Groënland. Les marins hollandais fourmillaient dans les mers de 1'Europe; leurs navires marchands voguaient par milliers dans le Baltique, visitaient les ports de la France et de 1'Espagne, parcouraient la Méditerranée et les flottilles de pêcheurs partaient nombreuses pour la pêche annuelle sur les cötes de la Grande Bretagne et de la Norwège.
Un développement commercial aussi considérable, des relations suivies et multiples avec les autres peuples ne pouvaient manquer de susciter des difficultés, d amener des chocs. Aguerris par une lutte formidable contre la grande et puissante Espagne, ces hardis marins eurent 1'occasion d'apprécier leurforce. Leur confiance en eux-mêmes grandissait a mesure qu'ils réussisaient a surmonter de plus grandes difficultés. Ils avaient vaincu leurs puissants adversaires et leur petit pays, qui avait noué des relations avec tous les peuples de la terre, envoyait partout ses navires et fondait des colonies d'une étendue cent fois supérieure a celle de leur patrie. Ils étaient devenus les fournisseurs de 1'Europe, allaient chercher des denrées et les apportaient partout oü cela se pouvait.



GEZICHT OP BATAVIA 1650.



zij schepen uit, die volkplantingen stichten, van een omvang, honderden maal zoo groot als hun eigen vaderland. Als „vrachtvaarders van Europa" haalden en brachten zij hunne waren, overal waar doenlijk Naijver op zooveel voorspoed en schendingen van werkelijke of vermeende rechten waren onvermijdelijk. En die oude Hollanders, vol gevoel van eigen macht, waren er de menschen niet naar om zich door anderen de wet te laten voorschrijven. Van daar dat telkens en telkens de wapenen moesten worden opgevat. Hebben de Hollandsche koopvaarders alle zeeën doorkruist, hunne oorlogsschepen niet minder. In Oost- en West, in Noord en Zuid, zoowel aan de verst afgelegene kusten, als in de Noord zee, Oost zee en Middellandsche zee hebben de Nederlandsche Admiralen fier hun plicht gedaan.
En welke zware offers die oorlogen kostten, staat te lezen in de levensgeschiedenissen dier vlootvoogden en scheepsbevelhebbers.
Heemskerk bleef bij Gibraltar, Piet Hein sneuvelde tegen de Duinkerkers. Te Livorno viel Van Galen, de overwinning in de Sont werd behaald ten koste van Pieter Florisz en Witte de With.
Zeven leden van het geslacht Evertsen vielen als
Leur prospérité excita 1'envie et, parfois, ils ne purent éviter de froisser des droits réels ou supposés. Et ces anciens fils de la Néerlande, conscients de leur force, n'étaient pas hommes a se laisser faire la loi par quiconque. C'est pourquoi il leur fallait a toute heure recourir aux armes. Si les navigateurs néerlandais parcouraient toutes les mers, nos navires de guerre faisaient de même. De 1'Est a 1'Ouest, du Sud au Nord, sur les cötes lointaines, aussi bien que dans la mer du Nord, la Baltique et la Méditerranée, les amiraux néerlandais ont fièrement fait leur devoir.
L'histoire de ces amiraux, de ces chefs de la marine militaire est la pour nous faire connaitre les lourds sacrifices qu'ont exigés ces guerres.
Heemskerk fut tué a Gibraltar, Piet Hein tomba devant Dunkerque; a Livourne c'était Van Galen et la victoire de la Sonde nous coütait Pieter Florisz et Witte de With. Les Evertsens ont vu sept des leurs, amiraux et capitaines, tomber k leur poste de combat.
Tromp tomba a Ter Heyde, Van Gent a Solebay, Kortenaer et Wassenaer a Lowestoff, De Vries prés de Schooneveld, de Liefde prés de Kijkduin.
De Ruyter périt en face de 1'Etna.



SLAG BIJ KIJKDUIN, 21 AUGUSTUS 1673.



vlootvoogden of scheepskapiteins.
Tromp bleef te Ter Heide, van Gent te Solebay. Kortenaer en Wassenaer te Lowestoff, De Vries bij Schooneveld, De Liefde bij Kijkduin.
In het gezicht van den Etna viel De Ruyter.
Weinige volken kunnen op zulk een roemruchtigen heldenstoet bogen.
Doch, het waren niet alleen krijgslieden, die Nederland voortbracht. Het bezat ook de kunstenaars, die al die heldenfeiten met het penseel, de pen, de graveernaald wisten te vereeuwigen, op eene wijze, die de algemeene bewondering zal blijven wekken, zoolang er gevoel voor kunst zal bestaan.
Naast die krijgers had Nederland zijn Rembrandt, Hals, Van der Helst, Lievens, Maes en Hoogstraten, wier portretwerken om strijd door alle verzamelaren gezocht worden. Door hun doeken bezitten wij onovertreffelijke beeltenissen van die vele, vele mannen die hun leven aan Neêrlands vrijheid en grootheid opofferden.
En naast die portretschilders waren er kunstenaars, die de daden ter zee tot onderwerp hunner schilderijen kozen. Uit de lange reeks hunner namen worden hier slechts genoemd: Vroom, De Vlieger, Porcellis,
Bien peu de peuples peuvent se glorifier de posséder une aussi glorieuse lignée de héros.
La Néerlande, cependant, n'a point produit que des guerriers. Elle a eu ses artistes qui, de leur pinceau, de leur plume ou de leur burin ont su immortaliser ces exploits de fac^on a renouveler sans cesse 1 admiration universelle, a éveiller le sentiment artistique.
A cöté de ces guerriers, la Néerlande a produit les Rembrandt, les Hals, les Van der Helst, les Lievens, les Maes et les Hoogstraten dont les collectionneurs se disputent les portraits. Leurs toiles nous ont conservé les traits de tous ces grands hommes qui sacrifièrent leur vie a la liberté et la grandeur de la Néerlande.
Nombreux aussi sont les peintres qui reproduisirent en de beaux tableaux leurs exploits maritimes. Nous nous bornerons a citer les noms De Vroom, De Vlieger, Porcellis, Willaert, Bakhuysen et les Van de Velde.
Les graveurs n'eurent pas moins de gloire. Nous leur devons une collection de portraits d amiraux telle que n'en possède aucun peuple. Nulle oeuvre n est plus remarquable, sérieuse et belle que les portraits burinés par De Passé, Goltzius, Visscher, de Gheijn, Hondius, Blooteling et Houbraken. Et nous ne devons pas seulement a ces graveurs des portraits et nombre de trés







Willaerts, Bakhuijsen, de Van de Velde's.
Niet minder beroemd waren de plaatsnijders. Aan hen is men een reeks admiraalsportretten verschuldigd, zooals niet één volk vermag aan te wijzen. Voornamer, ernstiger en fraaier werk dan de portretten door De Passé, Goltzius, Visscher, De Gheyn, Hondius, Blooteling, Houbraken bestaat er niet.
En het zijn niet alleen die portretten en een overgroot aantal hoogst belangrijke historie-prenten en gezichten op havenplaatsen, die wij aan die plaatsnijders te danken hebben.
Hun kunst werd door de cartografen toegepast en het is dien ten gevolge dat de kaartwerken van den Amsterdammer Blaeu nog heden als onovertroffen uitgaven beschouwd worden, niet alleen in Nederland maar ook in andere landen.
Ook de medailleerkunst heeft zich ten opzichte der zeehelden en hunne verrichtingen niet onbetuigd gelaten. Een aanzienlijk getal der fraaiste gedenkpenningen, die ooit in Europa geslagen werden, hebben hun ontstaan aan de billijke vereering der groote Nederlandsche zeelieden en hunne wapenfeiten te danken.
Al dergelijke voortbrengselen van schilder-, graveer-, druk- en medailleerkunst zullen op de Geschied-
intéressantes reproductions historiques et vues de ports de mer; leur art fut mis a profit par les cartographes et de la vient que les cartes de 1'Amsterdamois Blaeu passent aujourd'hui encore pour supérieures, nonseulement en Hollande, mais aussi dans les autrespays.
Les médailleurs ont de même leur part dans 1'illustration de nos héros maritimes et de leurs exploits. Un nombre considérable des plus belles médailles commémoratives qui jamais furent frappées en Europe, sont dues a la juste glorification des grands navigateurs hollandais et de leurs hauts faits.
L'exposition historique qui aura lieu a La Haye en 1900, comprendra tous ces divers produits de la peinture, la gravure, rimprimerie et le 1'art du médailleur.
De plus on s'occupe de réunir des objets ayant appartenus a des personnages célébres, des batons de commandant, des armes, des coupes, des médaillons, des insignes qui leur furent décernés a titre honorifique, des autographes et autres souvenirs personnels.
Les dessins d'anciens batiments de guerre et de navires célébres, les instruments propres a 1'art nautique et les armes ne feront point défaut, pas plus que les descriptions éminemment intéressantes et contemporaines de voyages de découverte au Pöle Nord, le long



kundige Tentoonstelling in 1900 te 's-Gravenhage bijeengebracht worden.
Bovendien worden verzameld relikwieën van beroemde personen als commando-staven, wapens, be¬
kers, schotels, eereteekens, hun geschonken, autogra-
phen, enz. enz.
Evenmin zullen ontbreken oude scheepsmodellen, afbeeldingen van beroemde schepen, zeevaartkundige
intrumenten, wapens en de hoogst belangrijke gelijktijdige beschrijvingen van de beroemde ontdekkingstochten in de Poolstreken, in Amerika, Oost-Indië, China, Japan en Australië, vol allermerkwaardigste
prent-verbeeldingen.
In eene afzonderlijke af deeling worden zoo veel rlnenliik biieeneebracht voorwerpen ter opluistering
van de geschiedenis der Nederlandsche zeevisscherij. tt 1 t ïr oen iran Hp nrinciDaelste
.tiet spreeKl van ral uat ■ "*• — r-- i
Mijnen der Vereenichde Nederlandenzooals de
Staten-Generaal dit bedrijf eens noemden, op aeze tentoonstelling niet over het hoofd mocht worden gezien.
Indien de Tentoonstelling een batig saldo mocht afwerpen, zal dit ten goede komen aan de Prins Hendrik
. _ ,.ii 1 i irnnr oilHf 7PP-
Stichting, net oeKenue lucviuuuo^u 
lieden te Egmond aan Zee.
des cötes de 1'Amérique, aux Indes Orientales, en Chine, au Japon, en Australië, et qu'ennchissent de remarquables illustrations.
L'histoire de la pêche aura sa section a part ou 1'on esposera tous les engins que 1'on aura réussi a se procurer. II va de soi que 1'une des „mines" principales des Provinces Unies, aussi que les Etats Généraux qualifièrent un jour la pêche, ne saurait faire défaut dans une exposition rétrospective de la marine.
Le bénéfke éventuel qu'on pourra retirer de cette exposition sera affecté a la fondation qui porte le nom du Prince Henri, 1'asile bien connu des vieux marins,
a Egmond-sur-mer.







Drukker-y Mouton & Co., Den Haag.