DIENEN en WACHTEN. \
EEN WOORD GEWIJD AAN DE NAGEDACHTENIS
VAN
OTTO STOCKMAYER.



t</3L <?/
/s 
H. J. Couvée.
—



"1
Dienen en Wachten.
EEN WOORD GEWIJD AAN DE NAGEDACHTENIS
VAN
OTTO STOCKMAYER.
Vrij naar het Hoogduitsch van L. Wittekindt en A. Roth.
NIET IN DEN HANDEL. Beerberoeï»
AUG. 1918.
I



_



Zijn Levensloop.
Otto Stockmayer werd den 21en October 1838 te Aaien in Wurtemberg geboren. Zijne ouders waren Gustaaf Stockmayer en Charlotte Landauer. Zijn vader was opperbaljuw en vervulde nauwgezet'en trouw zijn ambt. Stockmayer heeft altijd voor zijn vader een diepe liefde en hooge vereering gehad, en erkende vaak, dat hij aan zijn vader het beste in zijn leven te danken had, want de nauwgezette, strenge opvoeding van zijn vader was een voorbereiding voor zijn arbeid geweest. Nadat hij zijne voorbereidende studiën had geëindigd, studeerde hij in Tiibingen in de theologie. Daarna kreeg hij eene betrekking als huisleeraar in Fransch-Zwitserland, in een geloovig gezin, waar hij tenslotte ook bekeerd werd. Op zijne reis erheen, bezocht hij te Mannedorf Dorothea Trudel, die hem de handen oplegde en hem zegende, als zijnde bestemd voor den arbeid in den dienst van God. Ondanks den diepen indruk, dien hij vandaar meenam, bleef zijn hart echter nog onbekeerd.
Ten huize van de dame, wier kinderen hij moest onderwijzen, kreeg hij nieuwe indrukken; ééns doordat hij een man ontmoette, waarop hij met geringschatting neerzag, doch die een ernstig Christen was, zijn Bijbel trouw las en niet voor zichzelf, doch voor God en anderen leefde, terwijl hij, Stockmayer, ondanks al zijn grootsche plannen alleen voor zichzelf leefde. Dat was de eerste lichtstraal, die van de heerlijkheid van een leven in navolging van het Lam Gods op zijn



pad viel, placht hij te zeggen. Toen zijn tijd om was en hij .van de vrouw des huizes afscheid moest nemen, keek deze hem met een blik vol liefde en droefheid aan en zeide: „Mijnheer Stockmayer, ik ben bezorgd over U, als ik mij afvraag, wat er nog van U zal worden!" Dat ontroerde hem tot in de ziel en hij dacht bij zich zelf: „U weet niet, hoeveel reden U voor die bezorgdheid hebt". Hij ging naar zijne kamer, keerde tot zichzelf in, nam zijn leven, brak het, zooals men een stok in stukken breekt en wierp het zoo aan Gods voeten neer, met de woorden: „Daar hebt Gij mijn leven; doe met mij, wat Gij wilt". Met al de beslistheid, die in hem was, gaf hij zijn leven en zijn hart aan God. Dat was zijne bekeering, de algeheele overgave van zijn wil aan God!
De bekeering in Fransch-Zwitserland wekte in hem de begeerte om den Heer te mogen dienen in'de kerk van dit land. En dat kon hij, omdat hij de Fransche taal volkomen meester was. Van 1862 tot 1866 was hij predikant bij de Vrije Gemeente van Tavannes. In het jaar 1866 werd hij in Morges ingezegend voor den dienst in de Vrije Kerk van Fransch-Zwitserland en werkte daarop zeer gezegend als evangelist van het „Oratoire" te Genève. Hier trouwde hij in 1871 op den 24sten Januari met Henriette Marie Glardon. Van 1872 tot 1875 stond hij als dominee van de Vrije Gemeente te Auberson bij Ste. Croix. Daar werden zijne beide kinderen Samuel en Elisabeth geboren.
In het jaar 1874 kreeg hij eene uitnoodiging om de bijeenkomsten te Oxford in Engeland bij te wonen. Hij gaf hieraan gevolg met zijne vrouw, daar hij verlangde naar een geestelijken doop. Doch hij ontving op deze heiligings-bijeenkomsten niet datgene, wat hij ervan verwacht had, maar wel iets dat voor de ontwikkeling van heel zijn leven beslissend was. De Heer opende hem daar de oogen, voor de mogelijkheid van



een leven van onbegrensd vertrouwen in den Zoon Gods, als zijne Heiligmaking. Toen men hem vroeg zijn getuigenis te willen afleggen, besteeg hij den kansel en sprak in eenvoudig geloof, en diep ontroerd, slechts deze woorden: „Heer, U vertrouw ik!" Deze woorden, uitgesproken met innige overtuiging, in de kracht des Heiligen Geestes, gaven den grijzen Boardman aanleiding hem onder den kansel in de armen te sluiten! Van af dien tijd droeg zijn leven het karakter van algeheele overgave aan Jezus Christus. De Heer heeft zijne macht op bijzondere wijze in Zijn knecht geopenbaard, niet slechts door zijn karakter te vormen, maar ook door hem te gebruiken om de waarheden, die in Oxford opnieuw op den voorgrond waren getreden, in de kracht des Heiligen Geestes in alle landen te verkondigen. Zijn getuigenis, te zamen met zijn geheiligd leven, werkten geweldig, en er rustte een wonderlijke zegen op zijne prediking.
In het jaar 1875 trok Stockmayer met zijn gezin naar Peseux bij Neuchatel. Daar begon hij kranken en lijdenden, naar lichaam en ziel, in zijn huis op te nemen en hij deed dit, geleid door de gedachte en ervaring, dat God eerder tot de zielen nadert, als zij een tijdlang onder den onmiddelijken invloed van het woord Gods en trouwe herderlijke zorg staan. Toen de Heer zijne pogingen zichtbaar zegende, zag hij in het aanbod van Majoor Brunnschweiler om het hem toebehoorende slot te Hauptwil, voor de zieken te gebruiken, een vingerwijzing Gods, en in den laten herfst van het jaar 1879 verhuisde hij met zijn gezin naar het slot Hauptwil, dat tot aan zijnen dood de meer beperkte plaats zijner werkzaamheden bleef.
Wat God door zijn dienst in het Slot voor velen, naar lichaam en ziel beiden heeft gedaan, kan hier niet worden gezegd en zou ook niet zijn in den geest van den overledene.



Op de laatste Berner-Alliantie-Conferentie in Januari 1917 vatte hij koude. Zijne krachten wilden maar niet terugkeeren en een tijd van groote zwakte trad in, waarin zijn geloof hem staande hield. Toen er nu ten slotte nog een ingewandsziekte bij kwam, waren de laatste krachten spoedig opgebruikt. Ziende op Zijnen Heer en Hem vertrouwend tot aan zijn laatsten ademtocht, overleed hij met woorden van lof en dank op de lippen op den 12den April 's middags om half zes. Zijn heengaan sprak van diepen vrede!
Zijn Persoonlijkheid.
„De persoon van Stockmayer wordt mij meer onaantastbaar, naarmate ik mij meer in hem verdiep" zeide de eene broeder tot den anderen, kort nadat deze man Gods was heengegaan.
Er zijn beelden, die vervagen, als men er langer op tuurt, maar er zijn ook beelden, waarvan men de wonderbare schoonheid en eigenlijke waarde pas ziet, als men zich er langer — heel lang in verdiept. En dat zijn de meesterwerken van groote kunstenaars.
Er zijn menschen, die, zoodra men hen ontmoet, of gedurende den eersten tijd dat men met hen samen is, een bijna overweldigenden invloed op iemand uitoefenen, maar die heldere kleuren verbleeken, men komt, bij het dieper-ingaan in hun leven op vale tinten, op woeste gronden en men keert zich ten slotte bijna teleurgesteld van hen af.
Bij Stockmayer was juist het tegendeel het geval. Hij ging zoo heel stil het leven door. Niemand heeft minder van zich zeiven gedacht dan hij. En in het drukke leven, dat wij nu leiden, gaan wij zoo vaak



dergelijke stille persoonlijkheden voorbij, zonder de geheele diepte van hun wezen te begrijpen. Slechts voor hem, die zich vol liefde in zulk een leven indenkt, zijn de gouden draden zichtbaar, die op den bodem van dit eigenaardig karakter schitteren.
Wat en wie hij was, zag men altijd pas aan dat wat er van hem uitging. Dr. Langmesser heeft dat bij de begrafenisplechtigheid op deze wijze uitgedrukt: „Hij had macht, macht van Boven. Zoo vaafc ik hem hoorde spreken, den laatsten maal nog te Bern, kreeg ik den indruk: Hij heeft macht van Boven."
Wie met hem samenkwam — of zich biddend in zijne geschriften verdiepte, merkte later op de eene of andere wijze — in het leven — in verleidingen — in zijn werk — dat hij door hem iets had ontvangen, dat hij door hem gezegend was met nieuwe Geestestoevoer, met zalving en kracht uit de Hoogere wereld.
Er is niets in 't oogvallends door Stockmayer gedaan, wat men in zijne levensgeschiedenis kan verhalen. Zijne beteekenis berust ook niet op zijne leer men kan niet zeggen dat hij als leeraar een baanbreker is geweest. In een artikel na zijn dood werd op hem het woord van een vriend van Goethe toepasselijk geacht: „Wat gij geleefd hebt, is grooter dan wat ge geleerd hebt."
En daarin vinden wij het geheim van de eigenaardige vruchtbaarheid en beteekenis van zijn leven: in zijne persoonlijkheid, in de wonderbare wording van zijn karakter, in den inhoud, die hij aan zijn leven heeft weten te geven.
De wijze, waarop die man zijn leven heeft gevormd, wordt, hoe meer men er zich in verdiept, tot een wonder, waarvoor men in aanbidding nederknielt, en waarin men de scheppingskracht van den grooten Formeerder, van den Heiligen Geest bewondert. En bij een dieper ingaan op deze persoonlijkheid is het, alsof men haar



onmogelijk zou kunnen weergeven, ja bij het schrijven van deze korte karakterschets hadden wij zelfs vaak het gevoel alsof wij de pen maar moesten neerleggen, daar het werkelijk onmogelijk zijn zou om de overweldigende overvloed van goddelijke gedachten, die zich in dit leven openbaarden in woorden en in zinnen te beschrijven. En het is ons als moesten wij van hem zeggen wat een dichter eens van eene andere persoonlijkheid heeft getuigd:
Wij zagen eindeloos veel zegen U verspreiden;
Hoe groot gij waart, — geen mensch die het bedacht.
* *
*
Het is van het grootste gewicht dat men bij een levensbericht van eene dergelijke persoonlijkheid zich niet-verdiept in kleinigheden, al zijn deze dan ook nog van zoo groote waarde, maar dat men een geheel tracht weer te geven. Wij moeten het leven van Stockmayer daar grijpen waar het het diepste is.
En waar is dat? In de werkelijk grootsche en origineele levensvorming, en in den nieuwen opbouw van zijn leven; alleen volgens Goddelijk gezichtspunt, nadat hij het eerst volkomen had verbroken. Hij was een onderzoeker van de Heiligen Schrift, zooals weinigen. Hij had zijn Bijbel zóó lang voor zichzelf gelezen, totdat hij begreep wat deze van hem wilde, en het hem tevens duidelijk was dat de wijze, waarop zich het godsdienstig leven gewoonlijk uit, en die hij algemeen zag toegepast — en die voor goed gehouden wordt, voor hem niet meer toonaangevend was; maar dat de lijnen, die hij daarin zag, de „centraallijnen" zooals hij ze noemde, voor hem, voor zijn innerlijk wezen en voor den opbouw zijner geestelijke persoonlijkheid, den doorslag moesten geven. Van diepe
\



beteekenis zijn daarom de volgende woorden van hem, die wij in een zijner geschriften hebben gevonden:
„Wij moeten trouw zijn, ieder in datgene wat hij heeft gekregen. Zooals de Kerk in de Middeleeuwen zuchtte, en de Katholieken onder de heerschappij der priesters staan, zoodat zij niet eens met eigen oogen hun Bijbel mogen lezen, heerscht nog heden op alle gebied en in alle vertakkingen der Evangelische Christenheid het Katholieke principe: „Geloof, wat de gemeenschap gelooft". Elke tak van de zoogenaamde Evangelische Christenheid heeft zoo zijne eigene opvatting van den Bijbel en de enkeling voelt zich verplicht en wordt er toe genoodzaakt om te blijven bij de opvattingen, waarin hij is opgevoed, terwijl de Hervorming juist het grondbeginsel meer naar voren heeft gebracht, dat God menschen van ons wil maken, die ieder voor zich, in persoonlijke betrekking tot Christus staan en, door Zijn Geest verlicht, hun Bijbel lezen; waar ieder zóó met Christus in aanraking komt, dat hij gaarne van den geringste Zijner broeders leert, maar toch het recht en de volmacht behoudt, om zich door den Heer Zeiven den Bijbel te laten openen, evenals de Emmaüsgangers vóór het Pinksterfeest.
Juist door deze algeheele concentratie op de Heilige Schrift en de aan die Schrift verbondene werkzaamheid van den Heiligen Geest werd dat in zijn leven bereikt, wat er de diepste beteekenis van uitmaakte: dat hij als discipel, die aan Jezus' borst lag, eene nieuwe wereld in zich liet opengaan.
En dit getuigenis hebben allen, die hem werkelijk begrepen hebben, van hem gegeven. Een man, wiens naam in de theologische wereld van Duitschland een klank had zooals geen andere, heeft tot aan het einde zijner levensdagen met de oogen van een onderzoeker de ontwikkeling van Stockmayer gadegeslagen, en Pastor Ernst Lohmann schreef na Stockmayer's



overlijden, dat een van onze meest bekende moderne theologen eens van hem had gezegd: „In Stockmayer zien wij belichaamd wat Apostolisch Christendom is".
Wat deze reorganiseering, deze koninklijke vrije levensvorming beteekent in een tijd, dat de gemeente des Heeren op duizenderlei wijze wordt beïnvloed door menschelijke verhoudingen, op allerlei wijze verzwakt doordien zij afhankelijk is van stroomingen des tijds en nationale, kerkelijk-politieke, en sociale questies, die den blik voor het in het oog te houden doel verduisteren, en elke werkelijk-geestelijke en goddelijke ontwikkeling in de gemeente storen, tegenhouden en onmogelijk maken — is moeilijk te zeggen.
Als men gewend was geraakt aan het algemeen lage peil der Christenheid, dan was het in den eersten tijd bijna ongelooflijk om te zien hoe hij zoo vast en zeker, en zonder zich door iets te laten beïnvloeden, zijn weg ging waarop hij den wil Gods met groote nauwgezetheid trachtte te volbrengen.
„Wij moeten niet opgaan in ons geslacht, of in de toestanden van het heden — anders lijdt onze innerlijke mensch gebrek" zeide hij eens. Hij heeft Hebr. 13 : 13 nageleefd: „Zoo laat ons tot Hem uitgaan buiten de legerplaats, Zijne smaadheid dragende". Hij is een vreemdeling geweest en gebleven op aarde, een Exodus-mensch. In dezen zin, maar ook in geen andere, was hij een Separatist.
Men zou misschien kunnen aanvoeren, dat deze opvatting eenzijdig is, en dat men daardoor in een soort koude, en van de wereld vervreemde heiliging komt zonder een „licht" of een „zout" voor zijne omgeving te zijn, ja zelfs dat men daardoor in de vrije ontplooiïng van de algemeene christelijke Liefde wordt beperkt. Maar dan mag worden gezegd: dat juist Stockmayer in zijn leven het bewijs heeft geleverd dat, als het



leven zulk een hooge vlucht neemt, men het vruchtbaarst en het zelfopofferendst is in het dienen en liefhebben, en daardoor aan de omgeving, de huisgenooten en het volk niet wordt te kort gedaan, maar integendeel dezen er het meest bij winnen. Laten wij hier slechts melding maken van het getuigenis van den predikant van het dorp Hauptwil bij gelegenheid van den lijkdienst op den begrafenisdag van Stockmayer: „Het heeft mij altijd zoo gesterkt te weten hoe priesterlijk hij opkwam voor de geheele gemeente — en daar waar een man priesterlijk voor God staat, daar is hij een zegen voor zijne geheele omgeving. Hoe vriendelijk heeft deze man onder ons geleefd en bij elke gelegenheid zijn warme deelneming getoond. Zelden is een lid onzer gemeente naar zijn laatste rustplaats gebracht, aan wie de overledene niet de laatste eer bewees en hoevelen hebben bij hem ook in materieele zaken niet een open hart en een geopende hand gevonden".
En nu — hoe zeer het ons in verbazing brengt dat hij zijn leven zoo geheel en al op een nieuwe grondslag inrichtte en zoo aangrijpend, ernstig er op bedacht was eenig en alleen Gods wil in al zijn doen en werken te vervullen, het grijpt ons nog veel meer aan te zien, hoe hij dat deed. Voor wie een klein weinigje met deze dingen op de hoogte is, weet ook dat er op dezen weg van nieuwgeboren leven de grootste gevaren en verleidingen voorkomen. Iemand heeft eens gezegd: Voor elke trap van geestelijke rijpheid heeft de vijand zijne bijzondere valstrikken en verleidingen, en wij zouden er aan toe kunnen voegen, dat, hoe hooger de trap is, des te gevaarlijker en verlokkender de verzoeking wordt, omdat zij fijner en meer verborgen is.
De Noorsche dichter Ibsen heeft in zijn drama „Brand" de ontwikkeling geschilderd van een mensch die zulk eene reorganiseering volgens Goddelijke ge-



zichtspunten in zijn leven wilde volbrengen. Hij teekent ons een jeugdigen predikant, een edel mensch, met een werkelijk edele ziel. Een man bij wien een hoogstaand zedelijk bewustzijn, ijzeren wilskracht en taai geduld zich vereenigden met een groot idealisme en die slechts door deze ééne gedachte bezield was: in zijn hart en in zijne gemeente het Godsrijk te stichten. Hij had genoeg van het algemeen heerschend Christendom waar de zeden en de traditie de hoogste wet zijn, waar men angstig terugschrikt voor de uiterste consequenties en zich tevreden stelt met den leugen van halfheid. Hij gaf veel — neen hij gaf alles; zijn offervaardigheid was de grondtrek van zijn godsdienst; hij gaf zijn levensgeluk — zijn huiselijk geluk — het dierbaarste wat hij had. Hij streed ten bloede toe tegen de lage en volstrekt-aardsclie gemakkelijke levensopvatting, die hij overal vond, maar ten slotte ging al dat edele en hooge ten onder in fanatisme en radicalisme, en het einde was een namelooze ellende, waarin hij zich zeiven en allen, die hem volgden, medesleepte.
De ontwikkeling van Stockmayer scheen zeer op die van dezen man te gelijken, maar was toch anders — heel anders — en had er eigenlijk niets mede gemeen. Brand tracht het tot eene zekere hoogte te brengen, maar ten slotte is de hoogmoed toch de drijfkracht in zijn leven. Hij wil iets uit zich zeiven maken.
Het is ten slotte niets dan de geheele moderne richting van de cultuur van het Ik, van het groot — altijd grooter-willen-zijn.
Hoe geheel anders ging het in het leven van Stockmayer! Door dat leven liep altijd de lijn: God voedt ons niet op tot wonderkinderen, maar tot een niets. Er is zeker niemand, die minder van zich zelf heeft gedacht dan Stockmayer. De grondtrek van zijn wezen was en bleef diepe ootmoed en zelfverloochening. Hoe vaak heeft hij niet gezegd: Otto



Stockmayer gaat mij niets aan! Het zij ons vergund om hier te herinneren aan iets, dat op zich zelf beschouwd een kleinigheid was, maar voor een menschenkenner eene gebeurtenis van groote beteekenis en een bewijs voor het bovenstaande.
De neef van Samuel Zeiler uit Mannedorf vertelde bij de begrafenisplechtigheid het volgende: „Pastor Stockmayer bracht eens een bezoek aan Mannedorf en mijn oom verzocht hem te willen spreken; maar hij was moede van de reis, en zeide dat hij het liever niet deed. Mijn oom drong echter aan en zeide: Laten wij 't dan verdeelen — gij wat en ik wat. Zoo geschiedde het dan ook. Pastor Stockmayer begon en sprak op zijne eigenaardige kostelijke wijze. Plotseling werd het stil. Mijn oom dacht dat het eene pauze was, zooals dit vaak zijne gewoonte was, maar de pauze werd steeds langer. Eindelijk wendde hij zich tot mijn oom en zeide: „Laten wij een lied zingen. Ik heb den draad verloren." Hij had het zoo goed kunnen verbergen, doch in dezen grootsten ootmoed bekende hij het voor de geheele vergadering; mijn oom heeft vaak gezegd dat hij hem van dien dag af om zijn grooten ootmoed nog liever had.
Ja, wat is dat groot, om vrij te zijn van alle ijdelheid. Het was hem nooit te doen om toejuichingen van menschen. Er was absoluut geen berekenen van effect of routine in zijn optreden. Die man, die als maar weinigen de gave van spreken had, vermeed angstvallig in zijne toespraken alle effect. Hij gaf slechts wat hij had en al het opgeschroefde en kunstmatige bleef h^rn vreemd.
Pfarrer Waissmann uit het zendingshuis in Bazel zeide bij de begrafenisplechtigheid: „Wat zulk een ongewonen indruk op ons maakte, was zeker wel, dat hij in alles door en door echt was. Het is altijd



pijnlijk als men zoo vaak van zeker soort menschen wat moet aftrekken. Bij hem behoefde men dat nooit te doen".
Een theoloog uit Würtemberg zeidevanhem: „Niet alleen de hoofdaderen, doch ook de fijne vertakkingen in 't leven zijn bij hem echt". Het was hem altijd alleen te doen om den verborgen mensch des harten, om hun wandel voor Gods aangezicht. Hij herinnerde er vaak aan, dat „God lust heeft tot waarheid in 't binnenste", zooals dit ook in Psalm 51 : 8 te vinden is. Eens zeide hij: Als ge wenscht te schijnen, wat gij niet zijt en een indruk te geven, die met uw innerlijk zijn niet overeenstemt; als gij door eene beweging, een glimlach of een handdruk bij anderen wilt schijnen wat gij niet zijt, en verbergen wat gij in werkelijkheid wel zijt, dan bestaat er gevaar voor phariseesche gerechtigheid. Dat is juist het tegenovergestelde van datgene wat de Heer van de Zijnen verwacht. „De God des Vredes zelf heilige u geheel en al, en uw geheel oprechte geest worde onberispelijk bewaard in de toekomst onzes Heeren Jezus Christus".
Juist deze eigenschappen van ootmoed, oprechtheid en zelfverloochening drukken het stempel op de vernieuwing, die in zijn leven had plaats gevonden, zoodat men begrijpt en voelt dat het een werk Gods — een geestelijk werk was, met al de daaruit voortvloeiende karaktertrekken, zoo als hij die in zijne toespraken en geschriften zoo wonderschoon heeft beschreven.
Het is na al wat reeds gezegd is, dus geen wonder, dat heel zijne persoonlijkheid een eigenaardig stempel droeg van doorwerkende kracht. Wie een blik kreeg op zijn leven, voelde onder pijnlijke verootmoediging dat het eigen leven verbeterd moest worden, en tegelijk eene groote vreugde en verkwikking omdat men iemand, zóó zeer gelijkend op Jezus Christus



had ontmoet. Het was eene genade om met hem samen te mogen zijn, en hoe meer men zich in zijn karakter verdiepte, hoe meer men bij hem de vrucht des Geestes ontdekte: liefde, blijdschap, vrede, lankmoedigheid, goedertierenheid, goedheid, geloof, zachtmoedigheid, matigheid.
Het gebeurt, dat men, als men lang met een-endezelfde persoon te zamen is, men haar ook van „een anderen kant" leert kennen; bij hem zag men altijd maar één kant. Allen, die op het slot Hauptwil langen tijd met hem samen geweest zijn, hebben dit betuigd.
Dat hij deze verandering van zijn leven zoo zuiver kon doen geschieden, zonder dat de duivel daarbij vat op hem kon krijgen, heeft dezen zeer geprikkeld. Hij heeft getracht zich te wreken, en hem in 't aangezicht geslagen waar hij maar kon! Groot en bitter leed deed hij over hem komen in zijn huiselijk leven — waarover wij hier niet verder spreken kunnen, daar hij er ook nooit over gesproken heeft. En ook in andere dingen ging het met veel strijd gepaard.-
Het is duidelijk dat slechts een geloofsleven als het zijne, dat op zoo zuivere fundamenten berustte en zoo krachtig ontwikkeld was, zulk eene proef doorstaan kon. In de eerste Andacht, die hij in zijn huis hield, nadat zijn eenige zoon onder diep tragische omstandigheden was gestorven, liet hij een lied zingen, dat getuigde van onbegrensd vertrouwen in Gods leidingen.
Altijd wenschte hij dat boven zijn leven, evenals boven dat van den Heer Jezus mocht staan: Hij heeft God vertrouwd. Dit is dan ook de tekst van de lijkrede geweest. En hier komen wij tot het diepste in zijn leven; niet zonder de grootste ontroering kunnen wij daarover nadenken.
„Ik vertrouw U, Heere Jezus!" Dat bleef tot aan



zijn laatste uur zijn leuze. Het besluit: „Ik wil mijnen Heiland vertrouwen" heeft nooit iets van zijne vastheid verloren. Hij vatte het woord: „Vertrouwen" zoo diep en zoo veelomvattend op, als dit slechts mogelijk is. Het beteekende bij hem dat hij zoo'n diepen blik in het hart van Jezus had geslagen, dat Hij alles voor hem was geworden. Het heeft hem oneindig zalig gemaakt. Hij putte alles uit de volheid van Christus en verdiepte zich in Jezus met heel zijn ziel. Hij wist niets meer, hij had niets meer, hij zocht Hem als een hulpeloos kind, vertrouwde op Hem voor al wat hij noodig had, in de vaste overtuiging, dat Hij hem nooit verlaten zou.
Het is voor ons waarlijk eene verlichting en een weldaad, dat dit vertrouwen zich bij hem mettertijd steeds meer ontwikkelde, dat ook bij hem pas door de oefening van het geloofsoog, vastheid in 't gelooven kwam. Hij zeide eens: „Er is een tijd in mijn leven geweest — dat was na Oxford — dat het mij een bijna pijnlijke inspanning was, om bij het beoefenen van mijn geloof den Heer niet uit het oog te verliezen, en dan bad ik: „Heer bewaar Gij mijn vertrouwen. Langzamerhand werd „vertrouwen" echter als de ademtocht mijner ziel! „Wie in de duisternis wandelt en geen licht heeft, dat hij betrouwe op den Naam des Heeren en steune op zijnen God". Door zulke donkere diepten gaande, komt men ten slotte
op steeds zuiverder geloofsbodem te staan.
* *
*
Het ligt voor de hand, dat zulk eene persoonlijkheid in wier natuurlijk-wezen God reeds zooveel grootheid van karakter had neergelegd, die Hij met zoo buitengewone geestelijke gaven had toegerust, en die zich na zijne bekeering zonder eenig voorbehoud aan God overgaf, terwijl slechts deze eene gedachte zijne



ziel vervulde: „Ik wil geheel voor God leven; slechts voor Hem bestaan" — dat aan zulk eene persoonlijkheid ook eene geheel eigenaardige, beteekenisvolle en geconcentreerde levenstaak toegewezen werd. Hij werd een vat, bekwaam tot gebruik des Heeren en tot alle goed werk toebereid. (2 Tim. 2 : 21). Evenals zijn leven was ook zijn levenstaak gericht op de eeuwigheid.
In al zijn arbeid heette het: „waar Hij mij ook heen wil zenden, daar sta ik Hem ter beschikking — Hem heb ik mijn leven toegewijd", dat was de inhoud van zijn geheelen arbeid. Nooit was een kerk, een zendingsorganisatie, of welke arbeid ook in het Rijk Gods, ook niet de gemeenschaps- en heiligingsbeweging, bij hem het doel zelf. Hij heeft daaromtrent eens gezegd: „ik heb alles aan Christus gegeven en daarom kan Hij mij gebruiken voor wien of wat Hij wil. Hem behoor ik toe, Hij stierf voor mij, Hij leeft voor mij, Hij moet mij geheel en al bezitten en Zijn recht op mij met niemand deelen. Hij kan mijne kracht, mijnen tijd, mijne liefde gebruiken voor welk lid van het lichaam, voor welken dienst in eene zondige wereld Hij dat wil. Noch het voorwerp, noch het tijdstip van mijn dienst is mijn keuze — doch de zijne".
In deze stemming heeft hij zijn langen arbeidstijd doorleefd. Of hij nu voor duizenden op eene groote Conferentie sprak, hetzij hij geroepen werd het Evangelie te brengen in Indië, China of Amerika, of dat hij voor een paar menschen in zijn eigen huis een Andacht leidde, het was voor hem alles van evenveel gewicht. In zijne voorbeeldige trouw was hij steeds bereid zichzelf te geven ook voor werk, dat hij van anderen nooit zou hebben willen vragen. Hij heeft zichzelf in vollen ernst ten offer willen brengen, zoodat het hem ook volstrekt niet afschrikte als een opdracht op zich zelf van weinig beteekenis scheen,



of hem groote ontberingen oplegde. Om een eenig mensch, licht uit het Evangelie te brengen, liep hij uren lang door de diepe sneeuw; met een, nu reeds lang overleden dienaar Gods, reisde hij weken achtereen door de armste streken van Oost-Pruisen, leefde daar op de meest primitieve wijze en voedde zich met niets anders dan haring en aardappelen. In dekens gehuld reisde hij doodziek naar Duitschland, omdat men hem daar bij een bijeenkomst voor den arbeid in het Godsrijk noodig had. En hij deed dit alles zoo gewoon en vond het zoo van zelf sprekend, dat hij er nooit met een enkel woord over sprak, wat het hem gekost had. En als hij onder de menschen kwam, wat bracht hij hun dan niet mede! Hij had macht de Schriften te openen en de harten brandende te maken.
Omdat hij zooveel in de stilte leefde, was al wat hij zeide van bijzonder gewicht. Hij sprak met Goddelijke macht als een door Hem gezondene. Zijn onderwijs was een opdracht, men hoorde er de stem van den Heer, van het Hoofd van de Gemeente in; men voelde: „nu is het ernst!" Het ging iemand als een zwaard door de ziel, men voelde zich tot in het diepst van zijn wezen ontdekt, men zag zich zeiven staan in een leven van halfheid en ijdelheid, verzwakt door onwaardige gewoonten, bezoedeld door allerlei, dat men zonder eenig verzet duldde. En toch men gevoelde het, geen harde en veeleischende wet verhief zich hier tegenover ons, maar de Hoogepriester was het, die ons tegemoet kwam met licht en barmhartigheid en genezing.
Misschien was zijn arbeid als zielszorger van nog meer beteekenis dan zijn dienst in de openbare verkondiging van Gods woord. Hij bezat den sleutel tot de meest gecompliceerde menschenharten. Door alles wat hij zelf doorgemaakt en persoonlijk geleerd had, was hij in staat in de meest verwarde en inge-



wikkelde toestanden verstandige hulp te bieden en raad te geven. Hij zag de nooden der zielen, die hem geopenbaard werden in hun dieperen samenhang en wist ze terug te leiden tot hun oorsprong! De man die zelf zulk een teer gemoed had, en die door de tegenstrijdigheden in zijne eigene natuur zooveel geleden had, kon, aan de hand van het Evangelie, op verrassende wijze licht doen vallen op karaktertrekken, moeilijkheden in het gemoedsleven enz. Hij wist inderdaad met den moede een woord ter rechter tijd te spreken. Groot, zeer groot is het getal dergenen, die hij door zijne zielszorg uit eene volslagen verwarring des geestes teruggebracht heeft tot een gezegend leven en vruchtbaren arbeid.
De arbeid op slot Hauptwil beschouwde hij in de eerste plaats als zielszorg. Hauptwil werd een toevluchtsoord voor allerlei vermoeiden en zieken, en voor allen, die op bijzondere wijze onder de macht des duivels gekomen waren.
Men heeft wel eens gezegd, dat een Christendom, zooals hij dat verkondigde, slechts voor geestelijk bevoorrechten, voor buitengewone menschen was, maar dat het voor eenvoudige menschen bijv. voor een dienstmeisje, voor een fabrieksarbeider enz. niet geschikt was. Dit oordeel kan men echter slechts vormen, door algeheele miskenning van zijn leven en van zijn getuigenis. Hij heeft nooit de wet gepredikt, doch alles tot het geloof teruggebracht. Hij had ook geen bijzonder heiligingssysteem, maar bracht slechts het evangelie, maar dan ook het volle evangelie! De grootste rijpheid sluit de grootste eenvoud in. Dat openbaarde zich op verrassende wijze bij Stockmayer. Hoe hij het dagelijksch leven beschouwde in zijn samenhang, welke oplossing hij uit het woord Gods voor vragen uit het dagelijksch leven, voor zijn beroep, voor zijn dagelijksch brood enz. vond, daarvan



getuigt op bijzondere wijze een gedeelte uit een bijna volkomen vergeten boek van hem („Het ongeloof van Israël") een boek, dat eigenlijk een van de kostbaarste is, die hij ons heeft nagelaten. Dat gedeelte luidt: Het tweede, dat in het wonder van het Manna ligt, vinden wij in Exodus 16 : 18: „Doch als zij het met den gomer maten, zoo had degene, die veel verzameld had, niets over, en dien, die weinig verzameld had, ontbrak niet; een iegelijk verzamelde zooveel als hij eten mocht". Dat is een woord van diepe, groote beteekenis. Het ligt niet in het verzamelen of het ophoopen van voorraden van aardsche en geestelijke goederen, niet aan het vroeg opstaan en laat naar bed gaan, niet aan het zorgen en organiseeren; God geeft ieder, wat en zooveel als hij noodig heeft, dezen weinig, genen veel. Het is het allerdwaaste dat men doen kan, om anderen te benijden, die huizen bouwen, vermogens verzamelen, en schatten van wetenschap en kennis vergaderen. Ga gij eenvoudig uws weegs, arbeid, als het tijd is om te arbeiden, en rust als het tijd is om te rusten. Als God u in den weg komt, zoodat gij niet kunt volvoeren, wat ge zoo gaarne gewild hadt, geef dan de zaak in Gods hand, en ge zult aan het einde van den dag, van de week of van het jaar zien, dat God u juist heeft gegeven wat ge noodig hadt, niets meer en niets minder. De menschen, die nooit genoeg hebben, nooit kunnen stilstaan, en steeds veeleischender het eene genot na het andere najagen, hebben ten slotte toch niets meer dan gij in uw dakkamertje, of waar uw plaats ook zijn moge. Gij hebt misschien maar weinige oogenblikken tusschen uw dagelijksch werk door, voor het Bijbellezen, terwijl anderen er uren lang aan kunnen besteden; ten slotte hebben zij ook niet meer gekregen, dan uw God u geeft. Kunnen anderen badplaatsen bezoeken, naar een warm klimaat gaan, berglucht inademen, en zich zelf



ontzien — voor u blijft Golgotha — daar vandaan ontvangt uw lichaam, dat gij aan den Heiland hebt overgegeven, berglucht, en opstandings- en levenskracht zooveel gij noodig hebt, en gij hebt het ten slotte nog veel beter dan de anderen.
Er zijn rijkbegaafde naturen, en rijkgezegende levenswegen, en er zijn minder begaafde naturen, eenvoudige lieden, die stil hun gang gaan. Zij komen allen tot hetzelfde doel, de rijken evengoed als de armen, de kleinen evengoed als de grooten, de zwakken evengoed als de sterken.
„Zalig de armen van geest!" „Ik dank u Vader" zeide Jezus (Matth. 11 : 25) dat Gij deze dingen voor de wijzen en verstandigen verborgen hebt, en hebt dezelve den kinderkens geopenbaard". Den „kinderen" is nooit te kort gedaan; de groote God komt sneller en gemakkelijker in de gedachtenwereld en de opvattingen der eenvoudigen, dan wanneer Hij zich door het stof der menschelijke geleerdheid, grootschheid en hoogheid eenen weg moet banen. De menschen, waartegen men zoo hoog heeft opgezien, zijn aan den avond van hun leven, als zij berekenen wat zij aan geluk, genot en winst verkregen hebben, geen haar rijker dan de armen, leder heeft zijn deel van zonneschijn, beproeving, arbeid en verdriet.
* *
*
Wij kunnen de levenstaak van Stockmayer niet volkomen begrijpen, als wij niet een blik slaan in den tijd, toen hij zijn opdracht ten uitvoer bracht. Ook bij hem ging het woord in vervulling, dat onze Heer eens van zichzelven heeft gezegd: „Ik moet werken, zoo lang het dag is; de nacht komt, dat niemand werken kan". Het was een zeer wonderlijke tijd, toen het



zijn „werkdag" was. Een van die tijden, dat overal de Geest Gods werkt en nieuw leven schept. Opwekkingen in alle Protestantsche landen der wereld, en herleving der zendingsgedachte, verbonden met de overwinning van het Evangelie in de duisterste heidenlanden. En bij de Christenheid een dieper begrijpen van het geroepen-zijn der gemeente van Christus tot heerlijkheid. Men begon in breede kringen van geloovigen zijnen Bijbel opnieuw te bestudeeren en beter te begrijpen. Er ging een zalige vreugde door de rijen der Kinderen Gods toen de waarheid tot hen doordrong, dat in de geloofsverbintenis met Christus niet slechts vergeving der zonden maar ook een overwinnende en bewarende kracht ligt; dat het mogelijk is — afgestorven aan de zonde voor God te leven, in Christus Jezus, onzen Heer. Een groote kring van gezegende getuigen Gods verkondigde met nieuwe kracht het Evangelie der verlossing, waarin nu duidelijker dan ooit de blijde toon der overwinning vernomen werd. Wonderbare werken vol geloof en liefde geschiedden overal.
In den kring der Godsgetuigen in dat gezegende jaar, neemt Stockmayer een eigenaardige en in 'toogvallende plaats in. Hij heeft de zoogenaamde heiligingsbeweging uit haar eenzijdigheid en oppervlakkigheid gelicht, doordat hij vooral den nadruk legde op de noodzakelijkheid van door God te worden opgevoed, — en op den eisch die aan Gods kinderen gesteld wordt: verlost, niet om het zich aangenaam te maken, en een kleinen tijd blijde te zijn in bijzondere genade-ervaringen, maar verlost en bekeerd om te dienen en te verwachten (I Thess. 1 : 9 en 10); en om ernst te maken met de algeheele verandering onzer persoonlijkheid en de vorming van het karakter: Een iegelijk, die deze hoop op Hem heeft, die reinigt zichzelven, gelijk Hij rein is!"



Een wonderbare kracht doorstroomde de geheele beweging. Gelijk een vonk in dor hout, zoo viel deze goddelijke gedachte in veler hart en deed het in hoop en liefde ontvlammen. Het was als vielen ons de schellen van de oogen; het was licht geworden in ons leven; en bij dat licht zagen wij met nieuwen glans overtogen, Gods heilgedachten, Gods leidingen, Gods wil ook in ons leven, — en in aanbidding knielden wij neer. •
* *
*
Stockmayer's leer droeg een overwegend prophetisch karakter, volkomen in overeenstemming met zijne persoonlijkheid. Het opwekkende en origineele trad gedurig naar voren. Gelijk een mijnwerker steeg hij af in ongekende diepten van Gods kennis, en bracht daaruit mede wonderbare eeuwigheidsschatten, heilige gedachten, lichtend goud gelijk. „Ruw goud" zou men kunnen zeggen, dat de laatste bewerking nog moest ondergaan. Niemand was gewilliger dan hij om dit te laten geschieden met hetgeen hij der Gemeente bood. Hij had de Gemeente noodig; daarom heeft hij haar critiek altijd gezocht, en was dankbaar als zij hem ten deel viel. Daarom was het hem van den beginne af tot een vaststaand principe geworden dat: alles wat van de broeders scheidt, niet door God is gegeven.
Het ergste wat zulken koningen in het rijk des geestes kan overkomen, is, dat Op een critiek oogenblik hun arbeid niet als een geheel wordt beoordeeld, niet volgens den rijkdom der schoone gedachten, die hij ons brengt, maar alleen naar datgene wat uit hunne leer kan genomen worden als kiem eener verkeerde, verwarrende, onnuchtere beweging. Als men



diegenen, die in de gedachtenwereld van het Godsrijk baanbrekers geweest zijn, alleen in dit negatieve licht beschouwt, dan krijgen in hunne beoordeeling natuurlijk die menschen gelijk, die tegenover allen arbeid van die worstelende, scheppende geesten reeds van af den beginne hunne bedenkingen hebben, omdat zij in hunne eigen geestelijke wereld zoo volkomen vastzitten, dat zij voor nieuwe gedachten geen plaats meer hebben.
In dien strijd kan men twee wegen inslaan: öf men legt het overwicht aan geest- en redenaarstalenten in de weegschaal, maakt op handige wijze gebruik van de kwetsbare plekken van den tegenstander en tracht hem uit 't veld te slaan, terwijl men tegelijkertijd een steeds breederen kring van aanhangers om zich heen verzamelt, of men laat aan den anderen den voorrang, is stil en wacht op God, en laat het aan Hem over op Zijn tijd en wijze door te werken.
De eerste weg is de menschelijke, de tweede de goddelijke.
Wij behoeven niet te vragen welken weg Stockmayer ging; hij, die ons altijd op zoo aangrijpende wijze op den weg van het Lam, heeft gewezen: Wie zijn leven zal willen behouden, die zal hetzelve verliezen, maar zoowie zijn leven verliezen zal om mijnentwil, die zal hetzelve vinden — hij ging in de eenzaamheid van zijn huis in het afgelegen Zwitsersche dorpje. Stiller en stiller werd het om hem heen. De kring zijner vrienden werd kleiner, verscheidenen stierven, en anderen begrepen zijn boodschap niet. Zijn levenstaak was vervuld. Wachtend op den Heer legde hij aan Zijne voeten het werk zijns levens neer in de verzekerdheid, dat God, ook door 't geringe overblijfsel van gezegende tijden heen, Zijne Gemeente voert tot den grooten dag van Jezus Christus. De laatste zegen, welke hij der gemeente meegaf, was



deze, dat hij haar in zijn leven toonde, hoe de diepste trek van het goddelijke en geestelijke leven daarin bestaat, ten allen tijde bereid te zijn te sterven en af te treden!
O, dat dit inzicht ook bij ons meer ingang vond! bij ons waar ieder er dikwijls zoo op uit is zichzelf te handhaven; waar een bonte mengeling van meeningen, richtingen, organisaties aan ieder die 't zien kan, duidelijk toont, hoe wij daardoor in verkeerde banen geraakt zijn, dat wij de diepere eenheid in den Geest hebben verloren.
Hoe arm wordt men als men zichzelf wil handhaven! Hoe rijk als men den anderen weg bewandelt. Welk
een schat van goddelijken zegen ontvangt men dan niet!
* *
*
Als wij zoo de geheele persoonlijkheid van Stockmayer in 'toog vatten, wil het ons voorkomen als had de Heer de gemeente nog eens, voordat de laatste strijd komt, waarin een leger van tot nu toe ongekende verleidingen op ons zal aanstormen, een prophetische gestalte getoond, een mensch, die aan zijn leven een goddelijken inhoud gegeven heeft. God heeft ons in hem aanschouwelijk onderwijs gegeven, opdat wij, in de toenemende verwarring van onzen tijd, ook op godsdienstig gebied, weten zullen wat een werk Gods, een werk des Geestes is, en opdat de gemeente, als men wankelen zou door den te sterken druk der verleiding in het laatste der dagen, zich altijd weer van haar doel bewust en sterk worde. Stockmayer heeft eens zelf gezegd: „De grootste reiniging wordt daardoor verkregen, dat wij broeders ontmoeten, die in het Licht wandelen. Ik kan nooit, en gij kunt nooit een broeder of een zuster ontmoeten, die in het Licht wandelt en



het wezen van het Lam vertoont, zonder bestraft te worden als ge nog iets van het leven van het eigen IK in u hebt".
„Volgt hun geloof na, aanschouwende de uitkomst van hunnen wandel", zegt de Schrift. Wij zouden tevergeefs trachten zijn levensloop te willen navolgen. Wij bezitten zijn natuurlijken aanleg niet, zijn niet tot zijn levenstaak geroepen, hebben daardoor niet zijne ervaringen en worden niet zooals hij geleid, maar hierin willen wij op hem gelijken: „Ik wil mijnen Heiland vertrouwen. Ik wil voor Hem leven! Ik wil Hem gelijken!"
Het was altijd zijn wensch de wederkomst des Heeren nog hier op aarde te beleven. Nu heeft hij toch den dood moeten sterven. Is dat nu een bewijs dat hij zich vergist heeft? Wij mogen dat, Gode zij dank, anders beschouwen. Ook een Jochebed, die in de gemeente van Israël het geloof aan de bevrijding uit de vreeselijke verdrukking van Egypte het eerst hooghield, doordat zij haar kind Mo zes verborg, moest sterven, eer het uur der bevrijding geslagen had. Maar spoedig daarop trok haar volk, dat zij om zoo te zeggen door haar geloof die hoop had bij gebracht, met lofgezang uit het diensthuis. En al zegt ons nu het graf van Stockmayer op het stille kerkhof in Hauptwil, dat de dood nog niet is overwonnen, dan zien wij met des te grooter verlangen uit naar het uur waarop de laatste vijand teniet zal zijn gedaan en de Heer de hoop Zijner gemeente, die Zijn trouwe dienaar bij ons opnieuw heeft doen ontwaken, vervult: „Tot dat Hij komt".



Zijn Opdracht.
De man, die op geheel eenige wijze zijn leven inrichtte naar dit grondbeginsel: „U vertrouw ik, Heer Jezus" en die, evenals een profeet geheel voor God op de wereld was, werd door God uitverkoren om eene bijzondere goddelijke opdracht voor zijne gemeente op aarde te ontvangen. Deze had de volmaking der gemeente tot doel.
Wat was de inhoud van zijn boodschap?
Laten wij slechts de kenmerkende punten doen uitkomen:
1. Hij verkondigde met groote zekerheid de verlossing door het bloed van Jezus Christus en dat wel in haren vollen omvang. „Aan de zonde moet de oorlog verklaard worden" zeide hij, opdat Jezus weder een volk hebbe, waarover Hij beschikken kan, een volk, dat Zijne deugden verkondigt en Hem aan de wereld openbaart. Jezus Christus moet weder Zijne gemeente hebben, eene gemeente, die door hare eenheid getuigenis aflegt, dat Hij „door den Vader gezonden, in de wereld is gekomen." Hij heeft haar sedert Pinksteren altijd gehad en Zijn geest zal niet rusten, tot Hij haar in heerlijkheid heeft, zonder vlek of rimpel op den dag Zijner openbaring. Zijn getuigenis van de verlossing door het bloed van Jezus Christus was het verlossende woord voor allen, welke onder de wet leefden en in waarheid moesten bekennen: „Ik ellendig mensch! wie zal mij verlossen uit het lichaam dezes doods?"
De boodschap van de verlossing door het bloed van Jezus was het machtige getuigenis van zonde en



genade. Hij ontdekte de ontzettende diepten van zonde en van ons zondig bestaan, maar wees ook op de almacht der genade, die volkomen redden kan. Onder genade verstond hij, volgens den Bijbel, de onverdiende liefde Gods, zooals zij door het werk van den Zoon en de werking van den Heiligen Geest in het leven en de verhoudingen van den zondaar ingrijpt. De genade brengt ons niet slechts de vergeving van zonden; zij is ook eene macht, die het leven van Christus in ons doet wassen. „Om in den waren en den volsten zin onder de genade te leven" zegt hij, „is het niet voldoende het verzoeningswerk van Christus door den Heiligen Geest te hebben begrepen en van de vergeving zijner zonden en het kindschap Gods verzekerd te zijn; daar behoort óók toe, dat wij ons van nu af aan, in volle gehoorzaamheid aan de tucht des Geestes overgeven, hem onbeperkt over ons laten regeeren en de volheid van Zijn werking in ons laten bevestigen. Daartoe is het noodig dat wij in Jezus blijven.
Deze macht der genade was hem geopenbaard in het kruis van Christus, in Zijn offerdood, in Zijn voor ons vergoten bloed, als het bloed der verzoening. Daarvan sprak en getuigde hij in betooning des Geestes en der kracht. Door den dood van Zijnen Zoon heeft God over al onze vijanden gezegepraald, over de macht der zonde en des vleesches, over al de machten van ons bloed en onze zondige gewoonten, over het menschenhart en alle eigen leven, over alle macht van den satan, ja over de geheele wereld. Toen in het lichaam van Christus de banden verbroken werden en Hij den geest gaf en riep: „Het is volbracht!" toen scheurden ook de banden, die ons aan ons vleesch bonden, en werden wij en de heele menschheid, waarvan Christus de kiem in zich droeg, mee gekruisigd en mee begraven, en toen Hij opvoer, werden



wij met Hem in den hemel gezet. „De Heer, zeide Stockmayer wascht al het zondige slijk van onzen hoogmoed en eigenwaan af door Zijn bloed en maakt ons tot een buit en loon Zijner smarten, die Hij door graf, dood en opstanding heen, meevoert tot aan Zijn Troon! Verlost door Zijn bloed, hebben wij vrijen toegang tot den troon der genade. Door Zijne wonden zijn wij genezen van alle wonden". Zooals weinigen verstond hij het, de zalige verlossing in het bloed van Jezus Christus op aangrijpende wijze te verkondigen. In die verlossing lag voor hem het „met Christus gestorven zijn, met Hem opgestaan zijn, met Hem verheerlijkt zijn". Aan dat alles hebben wij deel door het geloof.
Het bijzondere, en voor velen nieuwe, in zijn boodschap van de verlossing door het bloed van Jezus was, dat hij uit de Heilige Schrift aantoonde dat de zonde geen plaats en geen recht van bestaan meer heeft in het leven der geloovigen. „Nergens', zeide hij, „vinden wij in de Schrift eenige aanduiding dat bij een kind van God het vleesch voortdurend aan 't woord mag komen. In Galaten 5 : 24 staat het uitdrukkelijk: „Maar die van Christus zijn, hebben het vleesch gekruist met de bewegingen en begeerlijkheden." De woorden uit de Heilige Schrift, die aan het kind van God heiligheid, reinheid en volmaaktheid beloven — ja zelfs gebieden — moeten weer hun volle beteekenis voor ons verkrijgen. In den dood van Christus is onze dood mede inbegrepen en deze dood sluit scheiding van de zonde en de wereld en daarna opstanding tot een nieuw leven in zich. Ons lichaam behoort niet langer ons, maar Christus. Wij hebben nu nog slechts zooveel recht van bestaan als onze leden den opgestanen Heiland in de kracht Zijner opstanding dienen. Een die met Christus gestorven is, kan noch wegens de zonde van het verleden worden aangeklaagd, noch in



het heden door de zonde worden beheerscht" Met gloed en overtuiging verkondigde Stockmayer de mogelijkheid van alle zonden bevrijd te worden. In het bloed van Jezus is niet slechts vergeving, maar ook bevrijding van de zonden. Hij stelde den eisch geheel en voor altijd met de zonde te breken in de kracht van het bloed en den geest van Christus, steunend op Zijn woord, en wekte de Kinderen Gods op om weer te gelooven aan de mogelijkheid van een overwinningsleven en een Gode welgevalligen wandel. „Eén zijde van het verlossingswerk van Christus", zeide hij, „hebben zij begrepen en zich geloovig toegeëigend: zij zijn zeker van de vergeving hunner zonden en zich bewust een kind van God te zijn; maar de andere zijde is nog verborgen. Zij hebben nog niet erkend, dat door den kruisdood van Jezus hun oude mensch is gekruisigd, 't lichaam der zonde veroordeeld en teniet gedaan. (Rom. 8 : 2—4 en 6 :6). Zij hebben nog niet erkend en kunnen nog niet gelooven, dat zij door het offer van Jezus werkelijk volkomen en voor altijd van alle dienstbaarheid en gebondenheid bevrijd zijn en wederom waarachtig geheiligd zijn en Gode toebehooren en dat Jezus Zijne en hunne vijanden heeft overwonnen en hun alle macht over de Zijnen heeft ontnomen."
2. Heiliging door het geloof was een hoofdgedachte in Stockmayers boodschap aan de gemeente des Heeren. Hier bewandelde hij een nieuwen weg doordat hij de heiliging in verband met de wederkomst des Heeren heeft gebracht, wat de andere vertegenwoordigers der Oxford-beweging niet hadden gedaan.
Op de vraag: waartoe de heiliging, nadat wij door het geloof in Jezus Christus rechtvaardig en zalig zijn geworden? antwoordde hij: ,a!s toebereiding voor dc wederkomst van Christus", Gerechtvaardigd door het geloof en uit genade levende, was hem de heiliging



een hervormende kracht, een toebereiding om deel te kunnen hebben aan de heerlijkheid van den dag van Jezus Christus.
"Toen ik in 1895 Stockmayer voor 'teerst zag op een Bijbelcursus te Frankfort a/M. en hem over heiliging door het geloof hoorde spreken, ontving ik den diepen indruk, dat hij werkelijk een geheiligde persoonlijkheid was. Zijn geheiligd wezen had voor mij eene wonderbare aantrekkingskracht, daar zij met ootmoed en liefde was verbonden. Zijn getuigenis pakte mij en werd mij tot een heerlijke, een zalige boodschap. Voor het eerst verstond ik de heiligmaking door het geloof. Zooals 't mij gegaan is, ging het velen onder Stockmayer's prediking. Voor allen, voor wien 't geheiligd zijn een behoefte geworden was en die zich tevergeefs afmatten in een knechtelijke heiligheid volgens de wet, om ten slotte te eindigen in vertwijfeling over hare mogelijkheid, voor hen was de boodschap van Stockmayer over de heiliging een helder licht, dat door de duisternis van hun leven heenbrak en hunne ziel met blijdschap vervulde. Het was een boodschap vol genade, die hun daar tegemoet kwam en hun diepste behoeften bevredigde. Het heette niet meer: „gij zult, gij moet heilig zijn", maar, „gij kunt, gij moogt heilig zijn." Het heette niet: „Gij moet u inspannen en vermoeien om heilig te worden", maar gij zijt heilig, als gij rechtvaardig geworden zijt door het geloof." Zijn boodschap was tegelijkertijd eene opwekking voor vele geloovigen, die in hun eigen leven weer tot het vleesch, tot de zonde en de wereld teruggevallen waren, om de mogelijkheid van een geheiligd leven weer aan te grijpen. Zoo heeft zijne boodschap van de heiligmaking door het geloof vele harten weer doen ontbranden en menige ziel tot rust gebracht.
Door de Heilige Schrift toonde Stockmayer aan, dat heiligmaking niet een toestand is, maar een nieuwe



verhouding tot God, ons door het offer van Christus verworven, en wel een verhouding, die zich daardoor kenmerkt, dat zij ons gansche innerlijke en uiterlijke leven doortrekt en verandert. Zij is de voortgezette consequentie van onze verhouding tot God, zooals wij die bij onze bekeering hebben ingenomen, en uit het Woord Gods door den Heiligen Geest hebben ingezien. Wij hebben God de macht over ons gegeven en het vonnis des doods over ons zelf onderteekend; in dit oordeel hebben wij echter ook erkend de vernietiging van het handschrift, dat tegen ons getuigde, en dat aan het kruis genageld werd, en op dien grond zijn wij in eene nieuwe verhouding tot God komen te staan.
Evenals de rechtvaardigmaking, berust volgens Stockmayer ook de heiligmaking op het offer van Jezus Christus. „Het bloed des Lams" zeide hij, „heeft ons vrijgemaakt voor God, heeft ons geheiligd en dat wel voor goed. Het Lam Gods, dat voor ons geslacht is, is onze heiligmaking. De grond, waarop men een nieuw leven kan opbouwen, is het aan het kruis volbrachte verzoeningsoffer. Het offer van Christus is van ons onafhankelijk. Wij moeten het wagen ons te houden aan datgene wat tusschen den Vader en den Zoon is geschied. Diegenen, die het hebben gewaagd te vertrouwen op de door Christus volbrachte gerechtigheid, zijn van stonde af aan geheiligd. Zij waren al eerder gerechtvaardigd, doch hadden dit niet erkend.
Door het éénmaal voor allen gebrachte offer van Christus zijn- wij geheiligd geworden en zijn geheiligden". Zoo staat er ook in Hebr. 10 : 10: „In welken wil wij geheiligd zijn door de offerande des lichaams van Jezus Christus éénmaal geschied". Door datgene, wat Christus voor ons aan het kruis heeft volbracht, zijn wij voor God geheiligd en behooren Hem toe.



Alles wat God voor Zich in beslag neemt, al wat weer tot God komt, is daardoor heilig, het behoort God toe, het is voor God, daar alles wat God toebehoort, alles wat weer in Gods handen wordt teruggebracht, en waarover Hij weer de beschikking heeft, heilig is."
Zoo heeft Stockmayer de heiligmaking op kostelijke wijze verklaard en ze ons dierbaar en tot iets heerlijks gemaakt, doordat hij haar teekent als een toestand van geheiligd zijn, waar wij niets af kunnen doen, en ook niets bij kunnen voegen, en die nu éénmaal is gegeven als fondament en uitgangspunt van alle ware en practische heiligmaking, waarin wij trapsgewijze vorderen. (11 Cor. 7:1). Deze toestand van geheiligd-zijn is geen andere dan die welke de apostel P au lus in Rom. 6 : 11 aldus beschrijft: „dat gij wel der zonde dood maar Gode levende zijt in Christus Jezus, onzen Heere." Het komt er slechts op aan, dat wij eens voor altijd in deze verhouding komen te staan. Dit geschiedt door het geloof in Jezus Christus, den gekruisigde en opgestane, door welbewuste overgave aan Hem, door eene daad van gehoorzaamheid. Daarom spreken wij van: heiligmaking door het geloof. Door het geloof ben ik met Christus gekruisigd, verlost van smadelijke dienstbaarheid en heilig voor den Heer door het offer van Zijn lichaam. Daarom worden alle geloovigen in het Nieuwe Testament „Heiligen" genoemd, omdat God ze tot geheiligden heeft gemaakt door het volbrachte werk van Christus, hoe onvolmaakt zij ook nog in zichzelf zijn mochten. De Corinthiërs worden bijvoorbeeld heiligen genoemd en toch weten wij, hoeveel er nog bij hen te heiligen was. Zij waren geheiligden, niet in den zin dat de praktische heiligmaking aireede bij hen in alle deelen was doorgevoerd, maar zij waren het zooals andere Kinderen Gods het zijn, die het gewaagd hebben de



vergeving der zonden aan te nemen, onafhankelijk van datgene wat zij aan zichzelven bespeuren, terwijl zij zich alleen verlaten op hetgeen God heeft gedaan
door het Lam.
„Is de toestand van geheiligd-zijn aangenomen" zegt Stockmayer verder, dan is zij het fundament van de heiligmaking geworden, een standpunt dat wij ons niet weer mogen laten ontnemen, maar dat wij veeleer practisch in heel ons leven, zoowel uiterlijk als innerlijk hebben door te voeren. Dit is de nieuwe taak met eene nieuwe verantwoordelijkheid, dit is de arbeid der heiligmaking, de vernieuwing des levens naar het beeld van Jezus Christus. Dag bij dag hebben wij deze houding als „geheiligden", der zonde afgestorvenen en Gode levenden te bevestigen, waartoe de Heilige Geest in ons het willen en het volbrengen schept. Hij werkt in ons wat wij zijn geroepen te volbrengen. Nooit hebben wij iets te doen wat niet door den Heiligen Geest in ons en door ons wordt gewerkt. Wij zijn dus in de practijk des levens niet aangewezen op eigen kunnen, maar op het werken van den Heiligen Geest. Doch slechts zoolang wij in den Gekruisigde onze nieuwe plaats, waarin Zijn offer ons heeft gebracht, behouden, heeft de Geest de vrijheid om naar zijn welgevallen te werken. Hebt gij dit erkend, en is uwe ervaring toch nog dat gij te kort schiet, dan ligt dit aan uwe gebrekkig aangrijpen van wat Christus is en wat Hij gedaan heeft; en ook hieraan dat in uw leven van heiligmaking nog altijd eigen arbeid en eigen inspanning een plaats neemt.
In het volharden in deze nieuwe houding, dat wil zeggen in de practische heiligmaking legt Stockmayer den nadruk op twee dingen: ten eerste op de reiniging en dan op de vernieuwing des levens naar het beeld van Christus als de arbeid van den Heiligen Geest in ons. Stap bij stap brengt de Heilige Geest, in de reini-



ging het „afgestorven zijn aan de zonde", en in de vernieuwing des levens het „voor God leven" tot stand. Met betrekking tot de reiniging zeide hij: „Zijn er onder ons zielen, die dorsten naar heiligmaking, die zich afvragen waaraan het ligt, dat zij nog niet verder zijn gekomen, die mogen het weten, dat een algeheele heiligmaking niet in één dag tot stand komt; hier is 't geduld en geloof der heiligen. Het kan ook daaraan liggen, dat het den duivel nog altijd gelukt iets aan de verlossende en heiligende kracht van Jezus' bloed en van het geduld en de liefde des heiligen geestes te omsluieren. De val gaat diep; het kan vaak lang duren eer een duurgekocht menschenkind niets meer zoekt tot eigen roem en eigen bevrediging — doch dat beteekent ook: tot zijne eigen schade en achteruitgang. Breng alles wat ge als besmetting van het vleesch of uwen geest aan u zelf ontdekt, tot Jezus, zelfs al was het de meest vage schaduw van een ongoddelijk, doch nog niet eens geformuleerde gedachte; laat u telkens weer reinigen. Hoe menige gewezen dronkaard heeft reeds mogen getuigen dat hij zelfs van iedere lust tot drinken bevrijd is geworden, zou de Heer dan ook u niet kunnen verlossen van uw lust, uw aanleg, uw neiging, die nog altijd uw volkomen heiligmaking in den weg staat? Laat ons niet blijven staan, geen grenzen stellen aan onzen God en Zijne genade, laat ons voortvaren met de heiligmaking in de vreeze Gods. Hoe lang? Wanneer is de heiligmaking voltooid? Daarop had Stockmayer slechts dit eene antwoord: „tot wij den beelde des Zoons gelijkvormig zijn geworden" (Rom. 8 : 29). Men heeft slechts Jezus plaats te geven, om Hem toe te laten, gestalte in ons te verkrijgen tot volkomen wasdom toe — dat is heiligmaking".
Als middelpunt van de praktische heiligmaking stelde Stockmayer de vernieuwing onzes levens naar het beeld



van het leven van Jezus Christus, het leven voor God. Dit vond bij hem zijn hoogtepunt in het leven van het Lam. „Wij zijn geroepen" zeide hij, naar het beeld van het Lam in gedaante veranderd te worden van heerlijkheid tot heerlijkheid (II Cor. 3 : 18). Al hebben wij geen authenthiek beeld van onzen Heiland uit den tijd Zijner omwandeling op aarde, zoo wordt ons toch in de evangelieën Zijn beeld voor oogen gesteld. Het heerlijkste beeld dat wij van Hem hebben is toch ongetwijfeld Zijn gedaante als Lam. Dit beeld komt telkens voor in de gansche Heilige Schrift.
Onder dekking van het bloed van het Paaschlam kon Israël uit Egypte uittrekken. Johannes de Dooper heeft van Jezus getuigd: „Zie het Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt." Hij heeft den blik zijner jongeren van zijne eigene persoon afgeleid om die op Jezus te vestigen, die hen maken kon tot navolgers van het Lam, nadat Hi] hun Zijn vleesch te eten en Zijn bloed te drinken had gegeven. Het zijn Lammeren, die in levensgemeenschap met het Gods-Lam het Evangelie in eene wereld vol leeuwen hebben uitgedragen. Het middel, dat de Vader heeft uitgedacht om leeuwen tot lammeren te maken, bestaat hierin, dat Hij den jongeren het Bloed van het geslachte Lam te drinken geeft. Dit bloed deelt zich mede aan hunne natuur en herschept hen. De eene trek na den andere van het oude leven maakt plaats voor een karaktertrek van Christus. „Hij, die ons geroepen heeft den beelde des Lams gelijkvormig te zijn" (Rom. 8 :29) zal het ook doen. Hij neemt ons innerlijk en uiterlijk leven, al het schijnbaar verwarde, waarmede wij ons te vergeefs hebben afgetobt, in Zijne hand en bedient zich daarvan bij onze herschepping. Op aangrijpende wijze schildert hij het leven van het Lam als een leven van ootmoed, zachtmoedigheid, geduld en verdragende, opofferende, en alles overwinnende liefde. „Zoo wie Zijn leven zal



willen behouden, die zal hetzelve verliezen; maar zoo wie zijn leven verliezen zal om Mijnentwil, die zal het zelve vinden" (Math. 16 : 25) dat was een van zijn uitgangspunten. En wat wilde hij met deze boodschap? De toebereiding van de gemeente des Heeren opdat zij rijpe tot eene gemeente van overwinnaars op den dag van Jezus Christus. En wat was hem het geheim ter overwinning? Hij zegt: „Wilt gij een overwinnaar zijn, laat u dan vernieuwen naar den aard en de natuur van het Lam. Slechts hij, die door den aard van het Lam wordt overwonnen, kan op zijn beurt overwinnen. In Zijne heerlijkheid kan de Heer slechts met diegenen verbonden worden, die in dit leven zich met Hem als 't Lam lieten verbinden en Hem in Zijn knechtsgestalte gelijk wilden worden.
Onbeschrijflijk schoon, versterkend en bemoedigend sprak Stockmayer over het geloof en den geloofsweg, over het geloof zonder gevoel, over het gelooven zonder meer. Hoe onverbiddelijk streng kon hij echter ook alle ongeloof bestraffen, dat hem tegen kwam, openlijk of bedekt! Hoe verstond hij het om door de Schrift God en den Heiland te verheerlijken, om ons uit alle ongeloof en wantrouwen op te heffen en ons te brengen tot een leven van geloof en vertrouwen, doordien wij het woord uit de Schrift in Hebr. 2 : 13 „Ik zal mijn betrouwen op Hem stellen" tot ons levensmotto maken! „De Heer" zeide hij, „verlangt verder niets, dan dat wij in onze machteloosheid en ons bankroet tegenover Hem voor elke taak en elke plicht niets in ons, doch alles bij Hem zoeken; dat wij niet zelf de bron willen zijn, maar God tot de eenige bron maken, waaruit wij putten, en dat wij er ons in schikken steeds armer in ons zeiven te worden, om genoodzaakt te zijn bij elke taak ons vertrouwen in God te versterken en ons te oefenen in de waarheid: „Heer, Gij kunt niets van mij eischen, wat Gij



niet ook in mij werkt!" Zoo wordt de Heer geëerd en zoo worden wij gebracht tot de erkenning van onze ellende en nietigheid. Dat is -geloof, dat is Godsvertrouwen. Dat beteekent: niets bij ons zeiven maar alles bij den Heer zoeken. Voor hem was het geloof, waardoor de praktische heiligmaking in ons leven wordt verwezenlijkt, niets anders dan een ononderbroken doorgevoerde vertrouwenspositie tegenover den Heer, waarin men niet met zich zeiven, doch met Hem rekent en Hem onvoorwaardelijk gehoorzaamt, waarin men met geen andere wet rekent, als met de wet des Geestes en des Levens, die ons vrij maakt van de wet der zonde en des doods. ,Wij behooren" zegt hij, „dag in dag uit, jaar in jaar uit, ons in dit vertrouwen te oefenen. Dat is de voorbereiding tot de heerlijkheid, dat is alles wat de Heer van ons verlangt, opdat wij de heiligmaking voleindigen. Hij verwacht van ons dat wij Hem vertrouwen en in alles op Hem rekenen en niet op ons zeiven. Dat reinigt tot in de diepste diepte, tot in de wortels van ons wezen, dan wordt de mensch steeds kleiner, en krijgt God meer plaats, dan komen de draden van ons bestaan uit onze handen in Gods handen, dan worden wij minder opdat de Heer kan wassen. En dan gaat hij voort: „O, wat kan een kind zijn vader blijdschap veroorzaken door op hem te steunen en te vertrouwen, dat vader het wel zal bewaren! Dat verlangt en verwacht God. Zoo ik niet had geloofd, dat ik het goede des Heeren zoude zien in het land der levenden, ik ware vergaan. Steeds moet het heeten: Heer, ik vertrouw op U en als ik niets zie, als alles donker is, zoo vertrouw ik op Jehova, op de trouw van mijnen Vader. „Al 'ging ik ook in een dal der schaduw des doods, ik zoude geen kwaad vreezen, niet omdat ik een held
ben neen, Gij zijt bij. „Gij draagt het kind als
het niet meer gaan kan". Het was eene heerlijke



boodschap, die Stockmayer ons bracht, de heiligmaking door het geloof, die ten doel had, ons op te doen wassen tot mannen in Christus, tot Geestes-menschen, en als zoodanig tot volmaking te doen komen in de toekomst onzes Heeren Jezus Christus.
3. De hoofdgedachte van zijn boodschap was de wederkomst des Heeren, die hij op geheel eenige wijze weer op den voorgrond stelde. Hij sprak en getuigde ervan op zulk eene wijze, dat voor velen deze waarheid weer ging leven zoodat deze hun lief werd en tot een voorwerp van groot verlangen. De waarheid van de wederkomst van Jezus Christus was het talent dat God Zijn dienstknecht op bijzondere wijze had toevertrouwd en waarmede hij trouw gehandeld heeft. Hij heeft haar afgeleid uit de heiligmaking door het geloof. „Een bijbelsch doorgevoerde heiligmaking" zeide hij, „brengt ons tot een wachten op de wederkomst des Heeren en hangt onverbreekbaar met deze verwachting samen. Slechts hij die deze hoop, die nieuw licht op het gansche leven werpt, heeft, reinigt zich, gelijk Hij rein is" (1 Joh. 3 : 3). Los van deze hoop, blijft de heiligmaking stumperig werk, eene misgeboorte.
Hij deelde met Paulus de opvatting van de organische verbinding die tusschen Christus en Zijne gemeente bestaat, tusschen Hem, het Hoofd en de leden van Zijn lichaam. Als de gemeente één is met haar Hoofd, dan is, als Hij verheerlijkt is, zij ook met Hem verheerlijkt. De hooge plaats van Jezus Christus moet daarom noodzakelijk ook het erfdeel van de geloovigen, — van de gemeente worden. Dit erfdeel valt der gemeente, den geloovigen ten deel, als de Heer in Zijne heerlijkheid komt. Op die organische verbinding van Christus met Zijne gemeente bouwde Stockmayer zijn boodschap van de wederkomst des Heeren en verbond haar met de heiligmaking door het geloof.



In zijne boodschap legde Stockmayer er vooral den nadruk op welke positie wij als bekeerden en wedergeborenen bij de komst des Heeren hebben in te nemen. Hij verwijst naar I Thess. 1 : 9 en 10, dat men bekeerd is, ten eerste, om den levenden en waarachtigen God te dienen" en ten tweede „om Zijnen Zoon uit de hemelen te verwachten". Wij dienen God, als wij leven als dezulken die van de wereld en zich zelf verlost zijn en daarom elk oogenblik te Zijner beschikking staan en wij verwachten als wij hopen — niet op „zalig worden na den dood" maar op de persoonlijke wederkomst des Heeren. „Zoolang een leven nog niet gedragen wordt en verlicht is door deze hoop" zegt hij, „behouden geloof en liefde iets gebrekkigs". „Dienen en verwachten" kenmerkte het leven van Stockmayer. Hij nam tegenover de komst des Heeren dezelfde houding aan als Paulus, en die wij, als bekeerden, hebben aan te nemen. Zijn verwachten was niet een vooruitberekenen van het tijdstip van de wederkomst des Heeren maar veel meer een innerlijke houding van een trouwen dienaar wiens heele leven één wachten is op de komst van zijnen Heer, die niet zegt: „mijn Heer komt nog in lang niet", maar er rekening mee houdt, dat zijn Heer komt en daarom ten allen tijde bereid is. Deze innerlijke verhouding tot Hem eischte Hij van alle geloovigen. De wederkomst des Heeren was bij hem geen tijd- of berekeningsvraagstuk „want" zegt hij nadrukkelijk, „de komst des Heeren is plotseling en kan niet van te voren berekend worden". De wederkomst des Heeren was bij hem een zaak des geloofs en stond daarom in 't teeken der heiligmaking. Het zwaartepunt van het geheele vraagstuk over de wederkomst des Heeren was steeds het ethische (zedelijke) moment; d.w.z. aan de hand van de Heilige Schrift toont hij aan hoe de komst des Heeren ten allen tijde de hoop en verwachting der Kinderen Gods



geweest is, en vervolgt: „Een iegelijk, die deze hoop op Hem heeft, die reinige zich zelf, (I Joh. 3 : 3) voleindigende de heiligmaking in de vreeze Gods (11 Cor. 7 : 1) en zij versterken hunne harten (Jac. 5 : 8) tot de lijdzaamheid en geloof der heiligen. (Openb. 13 : 10). Zulk een hoopvol verwachtend uitzien naar Christus' komst doet ons eeuwigheidslucht inademen, richt ons op, bij alles dat 't evenwicht zou doen verliezen, en sterkt tot onvermoeide trouw in de dagelijksche levenstaak — doch bewaart echter ook voor zelfzuchtig en wekelijk verlangen naar den hemel.
Als eerste gevolg van de wederkomst des Heeren verkondigde Stockmayer de verlossing van het lichaam bij de opname. Evenals de apostel Paulus beschouwde hij de komst des Heeren meer van uit het gezichtspunt der verlossing dan van het gericht. „Heft uwe hoofden opwaarts, omdat uwe verlossing nabij is!" zeide de Heiland tot Zijne jongeren, sprekende over Zijne wederkomst. Verlossing van het lichaam, overwinning van den dood verkondigde hij als een genade die ons als verlosten door de komst des Heeren te wachten staat. Doch slechts voor hen openbaart die genade zich, bij wie de heilige Geest ruimte van beweging heeft, die op grond van hun rechtvaardigmaking zich door Gods Geest laten heiligen en zich naar het beeld van Christus laten veranderen. Door de Heilige Schrift en den Heiligen Geest overtuigde hij de geloovigen, dat zij als Kinderen Gods hadden te wachten op de verlossing, niet uit het lichaam, maar van het lichaam, op de aanneming tot Kinderen (Rom. 8 : 23) op de komende zaligheid; dat de Heer Jezus verschijnt om hun vernederd lichaam te veranderen, opdat hetzelve gelijkvormig worde aan Zijn heerlijk lichaam en dat zij dus eindelijk den toestand, waarnaar hun innerlijkste wezen uitgaat, verkrijgen, doordat zij een geestelijk lichaam deelachtig worden, dat de



dood niet meer kan aantasten. „Gelukkig degenen", zegt hij, „voor wie de zonde geen macht meer heeft, omdat zij niet meer onder de wet zijn, en voor wie de dood zijn prikkel heeft verloren (I Cor. 15 : 56); maar daarmede is de dood nog niet verslonden tot overwinning (I Cor. 15 : 54). Dit woord komt pas in vervulling als het sterfelijke onsterfelijkheid zal aandoen en het verderflijke onverderfelijkheid". Dan breekt, volgens zijne meening, een nieuwe tijd aan en voor de gansche kreatuur, die door onze schuld in barensnood ligt en uitziet naar de openbaring der kinderen Gods gaat de ster der hope op en breekt 't Rijk van Jezus Christus met zijn licht- en levenskrachten door. Met kracht drong hij er bij de geloovigen op aan bereid te zijn voor de volmaakte verlossing bij de komst des Heeren, als zij Hem zien zullen gelijk Hij is. „Dat" zeide hij, „verwacht de Heer van ons, en dat is het geheele Evangelie: „De God des vredes zelf heilige u geheel en al en uw geheel oprechte geest en ziel en lichaam worde onberispelijke bewaard" voor het oogenblik dat de Heer verschijnt en Zijne uitverkorenen opneemt en tot Zich neemt in heerlijkheid".
Deze zijne boodschap gold niet slechts enkele -geloovigen maar de gansche gemeente des Heeren, die God heeft geroepen tot Zijn Rijk en Zijne heerlijkheid. Hij omvatte met zijne diepe liefde de geheele gemeente des Heeren en wenschte, dat deze in haar geheel groeien mocht en rijpen tot hare volmaking en verheerlijking op den dag van Jezus Christus, dat in haar Zijne overwinning over zonde en dood, duivel en hel openbaar mocht worden; dat zij tot heerschappij met Hem mocht verheven worden en met Hem gezet op den Troon. Maar met een helderen blik zag hij de ontwikkeling der gemeente van Pinksteren af tot op heden toe, en begreep dat zij door ongeloof en ongehoorzaamheid niet diegene geworden was, die zij zijn



moest en waartoe zij als geheel bestemd was. Hij zocht naar eenen weg om haar te dienen en te helpen, om haar vooruit te brengen. Hij zag hem daarin, dat, al was de gemeente als geheel ook niet bereid, er toch wel eenigen — hetzij velen, hetzij weinigen — in haar midden zouden zijn, die de heiligmaking van hun leven wilden volvoeren en wachten op de verlossing van hun lichaam en de aanneming-tot-Zonen. Dezen duidde hij aan als overwinnaars. Voor deze gedachten vond hij aanknoopingspunten in de Heilige Schrift en in de kerkgeschiedenis. Deze overwinnaars zouden uitverkorenen zijn, in dien zin, dat zij voor de overige gemeente tot een licht en een zout zouden worden, eene voortdurende opwekking tot hun hemelsche roeping. Zoo wilde hij zijn woord aangaande de gemeente der eerstgeborenen zien opgevat.
In zijn boodschap over de opname der gemeente legde hij allen nadruk op den zedelijken kant ervan. Het was er hem niet om te doen een nieuwe theorie over de opname der gemeente naar voren te brengen, maar wel legde hij er allen nadruk op, dat de gedachte der opname aan onzen wil eischen stelt; n.1.: welke de toestand en gemoedsstemming der gemeente moet zijn, als zij bij de wederkomst van onzen Heer Jezus Christus opgenomen zal worden, ten einde als zijne Bruid met Hem bruiloft te houden.
„De Heer" zegt hij, „staat op den voorgrond en vervolgt Zijn werk bij hen, die nu alleen op Hem zijn aangewezen, onder gevaren van rechts en van links, die echter niet vreezen, daar hij overal met hen henen gaat; die uit smartelijk ervaren van eigen verleden tot een gezond leven met God opgroeien, zoodat hij zoover in hen gestalte krijgt, dat Hij alles vernietigen kan wat nog tot de onreine gevallene Adamsnatuur behoort, zoover dat de heiligmaking uitloopt op de geheele reiniging van zin en leven, op de verlossing des



lichaams". Van de ware, levende leden van Christus zegt hij: „zij hebben leven van Boven in zich en behooren niet meer aan de aarde; zij hebben hier beneden niets meer te zoeken, en niets meer te verwachten; hun verwachten ziet op de komst des Heeren; zij hebben hunne aardsche lusten, en het vleesch met Zijne begeerlijkheden gekruisigd met Hem, en zijn vrijgekocht door het bloed van Christus". Dan gaat hij voort: rDaardoor dat de Heer Jezus alles voor ons wordt, en wij tegenover Hem een hulpeloos kind zijn, daardoor worden wij mannelijk, onafhankelijk van welke macht ook, onafhankelijk van de autoriteit van menschen en van toestanden. Niets kan mij meer verlokken, niets kan mij meer angst aanjagen, als Christus Zijn heerschappij over mij heeft verwezenlijkt. Voor zoover het bloed mij heeft gereinigd en de Geest mij heeft kunnen zalven, ben ik veilig, en word ik onafhankelijk, dat wil zeggen onafhankelijk in zoover als ik in de afhankelijkheid van Hem in alle omstandigheden van mijn leven gebleven ben. En daarom moet de laatste rest van het eigen-leven ten grave dalen — dat gaat niet op eenmaal, maar het is de moeite wel waard hierin trouw te blijven! Slechts Hij! Dat is hèt ware standpunt des geloofs. Niet denken dat wij iets zouden kunnen volbrengen, en ons zeiven zouden kunnen heiligen en reinigen, maar: „Heer, ik laat U niet gaan, totdat Gij ook in dit gebied van mijn geestelijk en lichamelijk leven heerscht en er niets meer in mij is, dat U niet de eer geeft, als Heer der Heerlijkheid. Dat zijn diegenen, welke door den Heiligen Geest Jezus Christus tegemoet worden gevoerd op den dag Zijner wederkomst, de overwinnaars, die aan Christus gelijk geworden zijn, manlijk en krachtig, juist daardoor, dat zij de houding van afhankelijkheid tot in het uiterst hebben doorgevoerd.
Ware mannelijkheid bestond voor hem in een leven,



vrij van het eigen ik, een leven in den Geest d.w.z. leven van opofferende, dienende liefde, een leven in navolging van Jezus. „Van het hoofd", zeide hij, „stroomt de liefde in de leden; elk lid ontvangt zijn deel aan deze wet des geestes en des levens tot zijn geestelijken opbouw. In het organisme der gemeente kende hij slechts één wet, de wet van Christus, de wet der liefde. „Daar is geen ijverzucht of traagheid" zeide hij, „want in één geest werken alle leden mede om één doel te bereiken: n.1. om den wil van het Hoofd ten uitvoer te brengen. Smaad en schande over ons, als wij slechts liefhebben, waar men het met ons eens is, en blijven hangen aan dat wat ons past! Het geheim van de liefde is: Niemand meer kennen naar het vleesch" (II Cor. 5 : 16). Daartoe echter moet gij dicht bij den haard der eeuwige liefde wonen. Laat gij u verkoelen door de liefdeloosheid van een' broeder of eene zuster, waardoor zullen zij dan warm worden? Goddelijke liefde hangt daarvan niet af of zij beantwoord wordt, zij triomfeert over al wat verkoelt en kwetst. „Niemand heeft meerder liefde dan deze, dat hij zijn leven zette voor zijne vrienden" (Joh. 15 : 13). Als hij in eenig opzicht volmaaktheid gewenscht heeft, dan was het in de liefde. Dat zijn voor hem de mannelijken, de overwinnaars in de gemeente: de Geestes-menschen, die volmaakt zijn in de liefde. „De waarheid betrachtende in de liefde, laat ons opwassen in Hem, Die het hoofd is, namelijk Christus" (Efeze 4 : 15) dat was een hoofdpunt van zijne boodschap van de voorbereiding voor den grooten Dag van Jezus Christus. Om de gemeente op te wekken tot een houding des wachtens, placht hij te zeggen dat de Heer op haar wachtte. „Hoe kan" zeide hij, „er sprake zijn van eene wederkomst des Heeren, zoolang er geene gemeente is, die op Hem wacht, zoolang de gemeente zich niet toe-



bereidt en heiligt, doch slaapt. Hij zal haar toch voorzeker niet met geweld wekken, maar wachten „totdat het haar luste" te ontwaken (Hoogl. 2 : 7). Het was de diepe liefde, die hem met alle leden der gemeente des Heeren verbond, die hem zoo deed spreken. En hij mocht zoo spreken, door de organische verbinding, die er bestaat tusschen het hoofd en de leden. Het wachten is wederkeerig, evenals in de verhouding van bruidegom en bruid. De boodschap, dat de Heer op de gemeente wacht, moest haar tot een machtige drijfveer worden om zich bereid te houden en den Heer te verwachten.
* *
*
Wij laten hierbij nu nog volgen twee toespraken door Stockmayer uitgesproken in den vollen tijd zijner werkzaamheid.
I. De Lamsgestalte van Christus.
Rom. 8 : 28—30. Wij weten dat dengenen, die God liefhebben, alle dingen medewerken ten goede, namelijk dengenen, die naar zijn voornemen geroepen zijn. Want, die Hij te voren gekend heeft, die heeft Hij ook te voren verordineerd den beelde Zijns Zoons gelijkvormig te zijn, opdat Hij de eerstgeborene zij onder vele broederen. En die Hij te voren verordineerd heeft, dezen heeft Hij ook geroepen, en die Hij geroepen heeft dezen heeft Hij ook gerechtvaardigd, en die Hij gerechtvaardigd heeft, heeft Hij ook verheerlijkt.
Ik zou gaarne, voor ik tot het bespreken van onzen tekst overga, vóór alles daarop opmerkzaam willen maken, wat uit dezen tekst zeer duidelijk blijkt: ten



eerste, dat zij, die Qod liefhebben en die naar Zijn voornemen geroepen zijn dezelfde menschen zijn, en ten tweede, dat die geroepenen tot iets zeer bepaalds zijn geroepen. Hij heeft ons verordineerd den beelde Zijns Zoons gelijkvorming te zijn. God heeft dus met hen een bepaald doel voor oogen. Sta mij toe hier iets bij te voegen en dat te onderstreepen — ik heb het er niet ingelegd — God heeft Zich met dezen een doel gesteld, want wij hadden ons nooit zulk een doel mogen stellen, niet waar? Nooit zou een zondaar — ook geen vrijgekochte zondaar — zooiets in zijn gezichtskring hebben durven laten opkomen! God heeft het gedaan in Zijn eeuwige genade. God weet wat Hij doet; en wij hebben slechts het aangezicht te bedekken en uit dit eene wonderbare, dat wellicht menigeen onder ons dezen namiddag voor 't eerst tegemoet treedt, uit dit eene, dat God een doel met ons heeft — en welk doel! — kracht te putten, en vreugde en gehoorzaamheid, met onze plannen eens voor altijd op den achtergrond te blijven en die te laten vallen van 't oogenblik af aan dat wij uit de Schrift ons hooren toeroepen: „God heeft zich met mij en met u een doel voor oogen gesteld."
O, hoe menigvuldig zijn de oogmerken der menschen en hoe menigvuldig zijn de wegen, die de menschen inslaan om hun doel te bereiken, en welke offers kost het niet voor ons zelf en vaak voor anderen. Hoevelen offeren wij niet op, wreed, laag, gemeen, zonder eenige verschooning of eerbied voor anderen, om maar tot ons doel te geraken! O, al die oogmerken, die ons en anderen zoo duur te staan zijn gekomen en die telkens weer een nieuwe gedaante aannemen, totdat eindelijk een mensch door God verbroken wordt en over een mislukte loopbaan en bedrogen verwachtingen treurt. En welk een heerlijke rust geeft het, een rust, die niet uit het aardsche stamt, maar voortspruit uit Gods eeuwi-



gen genade-raad, dan te hooren: „Qod heeft zich een doel met ons gesteld!"
Lieve vrienden, dan wordt de vraag wie degenen zijn die God liefhebben ook weer zoo heel eenvoudig, 't Is een zeldzaam aanmatigende bewering te zeggen: „Ik heb God lief", en dan niet zijn eigen oogmerken alle te willen doen verzinken in 't niet, als men uit het Woord Gods het wonderbare hoort: Mijn God heeft zich om Zijnentwil en om Zijns Zoons wil — want om God gaat het hier — God heeft zich met mij, met ons een doel gesteld! Welk een zegen, welk een rust op Gods doel in te gaan, en dan? En dan? Al de angst en de benauwdheid des harten of men hier beneden en in de eeuwigheid zijn doel wel zal bereiken — o, hoe houdt dat alles op eenmaal op! Misschien ook wel niet opeens, maar langzamerhand, dan steeds klaarder, steeds helderder, heerlijker, zooals 't morgenlicht aan de kim verrijst: Het is God die 't doel gekozen heeft! Is Hij het dan moet Hij ook weten hoe Hij met mij dat doel bereikt. Menschen kunnen zich in mij bedriegen, ik kan mij in mij zelf bedriegen, maar God kan zich niet misrekenen. En dan voortaan slechts één doel in 'toog hebben: niet de voldoening van mijn eerzucht: ik wil het verder brengen dan anderen, ik wil een graad van volmaaktheid, van heiligheid bereiken, zooals geen ander; maar staande op geheel nieuwen bodem te leeren zeggen: Het gaat om mijn leven, niet meer om mijn eigen doeleinden, maar slechts om één ding en dat legt geheel beslag op mij, mijn hart behoort mijnen God, dat is een gloed, die Hij heeft ontstoken, en uit liefde tot God wil ik mij aan Zijne zijde scharen, want Hij moet ons aan Zijne zijde hebben. Wij zijn geen machines, wij moeten weten welk doel God zich gesteld heeft en moeten er met geheel ons hart bij zijn, zoodat Hij tot Zijn doel kan geraken.



Allereerst nog een woord over het doel. Als wij in Gods Woord als in een spiegel onze eigene schande hebben aanschouwd, en daartegenover de heerlijkheid van Jezus Christus, dan is daar één beeld, dat in de Heilige Schrift bijzonder naar voren treedt en boven alle andere uitstraalt: het is de gestalte, die ons van uit profetische hoogte in Jes. 53 tegemoet treedt: het beeld van het geslachte Lam.
Komen wij dan uit het Oude Testament op den drempel van het Nieuwe, dan kunnen wij het geheele getuigenis van den Voorlooper en baanbreker weergeven in deze gedachte: Zie het Lam Gods dat de zonde der wereld wegneemt.
Deze gestalte hebben de discipelen nooit in zich op willen nemen en op den berg der verheerlijking moesten Mozes en Elia den Heer versterken in Zijn besluit om den weg van het Lam ten einde toe te vervolgen. In de brieven van Petrus en dien aan de Hebreeën wordt de Heerlijkheid des Heeren als van het Lam, dat geslacht is, ons telkens voor oogen gesteld: Welk een tegenspreken heeft Hij van zondaren verdragen; „die, als Hij gescholden werd, niet wederschold; en, als hij leed niet dreigde". Ook voor ons strekt deze weg zich uit: „Want om Uwentwil worden wij gedood; wij zij geacht als schapen ter slachting". Gaan onze oogen hiervoor open, dan wordt Christus in ons de hope der heerlijkheid.
Welk boek is dan het boek der heerlijkheid? Dat is de Openbaring van Johannes. En welke is de gestalte, die door de hoofdstukken van deze Openbaring heenstraalt in de eeuwigheid der eeuwigheden, in komende moeilijkheden, in uren, dat het heelal den adem inhoudt, omdat niemand het verzegelde boek uit de hand des Almachtigen mag nemen en openen? Dan is het het Geslachte Lam, dat het boek neemt, en de zegelen verbreekt en 't gansche heelal valt aan-



biddend neer. Dat is niet slechts op deze eene plaats. De gestalte van het Lam Gods vinden wij door heel de Openbaring heen.
Maar laten wij de zaak eens praktisch beschouwen als het er nu om gaat hoe wij het wezen van het Lam tot het onze maken, hoe wij, trotsche, weerbarstige leeuwen, de lammeren-natuur aannemen; bij ons, waar ieder gelijk wil hebben, ook reeds de kinderen op school, en de gymnasiasten, om van de studenten en officieren maar heelemaal niet te spreken, want daar geldt de wet: Laat u niets gezeggen! De wet tusschen de naties, die weerbarstige leeuwen-wet, waar ieder verachtelijk is, die niet terug scheldt! Op welk een trap staat toch onze hedendaagsche samenleving! Een officier, die alles verdraagt, zonder den mond open te doen, kan het in zijn regiment niet meer houden, hij kan niet meer bestaan. En de Staten vermoeden daar niets van; dat zijn geheimen der onzichtbare wereld, dat het Christendom — niet het moderne — maar het bijbelsche — 't karakter van het Lam draagt.
Ik vraag u: Hoe kunt gij weten dat gij bestemd zijt om u te laten vervormen tot een Lam, naar het beeld van uwen Heiland, Die den mond niet opendeed? Op een zeer eenvoudige wijze. God brengt u niet met dwang uit uw eigenzinnige leeuwen-natuur, die altijd gelijk wil hebben, en niets kan verdragen, en die, zoo gij niet zijt wedergeboren, geen oog heeft voor de heerlijkheid van het leven van 't Lam. Het gaat niet buiten uw wil om. God dwingt niemand in Zijn hemel te komen.
Het leven van het Lam is ongetwijfeld voor den natuurlijken mensch niet aantrekkelijk, maar als gij er toe zijt geroepen, dan zal er in uw leven een oogenblik komen, dat God u met het Lam te zamen brengt, dat er te midden van allerlei indrukken en beelden, die gij uit het Woord Gods hebt, langzamer-



hand één enkel beeld, één enkele gestalte u tegenstraalt, en zich steeds helderder voor uw ontroerden blik vertoont: een lam, dat op het altaar geleid en geslacht wordt. En er is zeker niemand onder ons, die niet eerst eenen tijd heeft gehad, dat hij zeide: „Weg met Hem!" want deze gestalte stak zoo aangrijpend af bij wat wij ons ten doel stelden, bij onze verbeelding — bij onze eigenzinnigheid bij onze gevallen natuur. Dan wijst het zich uit, of er in u iets sluimert, of God in u iets heeft neergelegd, wat Hij te Zijner tijd opwekt — men kan dat noemen zooals men wil, iets dat er nooit is geweest, en op eenmaal ontwaakt, dat, terwijl gij tot nu toe het aangezicht van dezen met smaad bedekten Nazarener hebt afgewend, nu een zeker gevoel van schande en berouw door uwe ziel doet gaan, een gevoel van boetedoening en een vermoeden, dat dit de leeuw uit Juda is, dat daar uw kracht ligt — geheel anders dan de uwe, en ge eene stem verneemt: Zie o dochter op Hem, die om uwe liefde vraagt! Blijf niet staan bij den eersten indruk: Weg met Hem! Laat het toe, dat, terwijl gij deze gestalte helder voor oogen hebt, de staf worde gebroken over al wat gij tot nog toe waart, en al wat gij tot nog toe beoogdet. Heb den moed om die gestalte, wier trekken gij nog slechts flauw kunt onderscheiden, meer nabij te komen. Misschien is het eerst slechts een vermoeden, maar langzamerhand wordt het tot eene zekerheid: Hij is het — Hij alleen kan mij redden van mijn gevallene zondige natuur, van alle oogmerken, die ik tot nu toe had, van mijn natuurlijken aard, van mijn karakter. Hij is het waard, dat men hem navolgt. Wie kan dat? Het Lam is een baanbreker geweest, een baanbreker voor allen, die zich niet laten afschrikken, en voor hen die door God van den beginne af zijn verordineerd den beelde des Zoons gelijkvormig te worden. Hen helpt Hij dan, en geeft hun de genade



om niet bij dien eersten indruk van afschuw en haat te blijven stilstaan, maar plaats te maken voor den Heiligen Geest, zoodat Hij nader, steeds nader kan treden, totdat deze gestalte hun te machtig is geworden en bij hen het heilige besluit opkomt: . „Ik wil ook een lam worden; Hij zal mij tot loon Zijner smarten ' hebben — God zal ook bij mij woning maken, ik wil mij aan Zijne zijde scharen; ik heb God lief, en ik wil Hem liefhebben. God helpe mij daartoe dat ik van mijn natuurlijken aard verlost worde; met al mijn inspanning val ik slechts dieper terug in mijn oude wezen. Maar wat ons aantrekt in de gestalte van onzen gekruisigden Verlosser, dat is „Heilig Zaad", en dat ontkiemt bij hen, die God bestemd heeft, om de broeders van den Eerstgeborene te worden, op den weg, dien Hij hun is voorgegaan. Want er is geen andere weg. Was daar geen andere weg voor onze verlossing en verzoening, zoo bestaat er geen andere weg, waarop wij als verzoenden met God, veranderd worden naar Jezus' beeld. Dat is zaligheid. Christus in ons de hoop der heerlijkheid.
Laten wij nu een stap verder gaan met dezen wonderbaren tekst. Als dat zoo is — en ik kan het niet anders inzien, — wat beteekenen dan de woorden die wij elkander zoo vaak in 't leven hebben toegeroepen — misschien bij 't geopende graf elkander toeroepen — ik bedoel deze woorden: „Dengenen, die God liefhebben, werken alle dingen mede ten goede — wat beteekenen deze woorden op zich zelf en in hun verband? Want het komt er zeer op aan bij alle gebruik, dat wij de woorden ook in hun samenhang nemen. Wat beteekenen die woorden nu op zichzelf: „alle dingen werken mede ten goede"? Dat is nu heel duidelijk. Er is voor mij nog slechts het goede, niet iets beters, niet het beste, maar het absoluut goede, het doel, dat God zich met mij heeft gesteld: dat ik



een lam word; en nu op eens komt er licht op mijn levensweg, in mijn huishouden, in mijn huwelijk, in mijn sociale positie, in mijn positie als gemeentelid, al zijn er ook velen, die mij een hinderpaal schenen en waren bij het beoogen van mijn doel, ook van mijn geestelijk doel, zoolang ik geen helder begrip had van de werkelijk geestelijke oogmerken; en werkelijk geestelijk kan men slechts dat doel noemen, dat God ons gesteld heeft, om naar de gelijkenis van het Lam te worden vervormd. Ik kan nooit een lam worden zonder voortdurend ervaringen op te doen, die met mijn leeuwen-natuur en mijn trots en mijn gerechtigheid in strijd zijn en deze dingen in het hart raken. Tot nu toe heb ik misschien mijn eigen leven gezocht en mijn eer en mijn naam, en dacht: „Ik wil hier beneden ook mijne plaats hebben, ik laat mij niet op zij zetten, ik heb ook een recht om God te dienen; niemand heeft op mijn arbeidsveld te komen, mijn God heeft mij deze zielen toevertrouwd — wie zal ze mij ontnemen? Hier beneden is nu heelemaal niets meer in orde" en nog veel meer klaagde ik, (zooals wij het ook reeds uit Jacobs mond hoorden: mijn recht gaat aan mijn God voorbij) ik kan mijn doel niet najagen, natuurlijk niet, daar ieder zijn eigen doel heeft. Dan wordt er door uw werkelijke en vermeende rechten en rechtsaanspraken, waarop gij zoo strak gestaan hebt, een streep gehaald; anderen laten hun rechten gelden — ge wilt u niet terugtrekken, dat doet stof opwaaien en verstikt u — en dat openbaart zich zelfs in de diakonessenhuizen en zendingshuizen. Niet voor niets heeft f'aulus er openlijk met de Philippenzen over moeten spreken, dat twee vrouwen, die misschien zooals geen anderen de strijd voor het evangelie opnamen, elkander toch niet begrepen.
O, door hoe menige school moet meer dan een evangelist gaan, totdat hij geen broodnijd en geen jaloersch-



heid meer kent op de andere arbeiders in Gods Koninkrijk, die de Heer tot een zegen doet zijn. O, welk een moeras schuilt er in onze natuur! Daarvan worden wij niet op eenmaal verlost, daartoe toont de Heilige Geest ons licht en stralend de gestalte van Jezus als het Lam. Hij had ook Zijn arbeidsveld en het uur kwam, dat Hij niet meer kon arbeiden, — evenmin als Johannes de Dooper; dat Hij niet meer genezend kon omwandelen, dat Hij sterven moest als Lam, en juist daardoor dat de tarwekorrel in de aarde zonk, kon zij eeuwige vrucht voortbrengen, want de genezenen konden allen weer ziek worden en de opgewekten moesten allen weer sterven.
O, welk een nieuwen horizont opent dit voor hen, die geheel tevergeefs arbeiden en die nu weten: „Broeder, gij kunt mij alle arbeid afnemen; gemeente, gij kunt mij op zij zetten — gij doet dit niet — achter dit alles schuilt de hand van den grooten Meester. Het is een kunstenaarshand, die aan mij werkt, opdat zich langzamerhand de trekken van het Lam zouden openbaren bij ons, die God meer liefhebben, dan het eigen leven. Van hoeveel beteekenis is het als dat beeld steeds levendiger voor ons wordt, en door alle weeën der verootmoediging, zelfverloochening en miskenning heen het verlangen in ons rijpt meer gelijkvormig te worden aan Hem, wiens Lamsgestalte steeds aantrekkelijker voor ons geworden is. Dan zien wij, dat de anderen slechts werktuigen in Gods hand waren; en ieder mee heeft moeten helpen ons tot lammeren te vormen.
Begeert gij dat ook? Dochter, vergeet uw volk en uws vaders huis (Ps. 45) en uw aard en uwe oude opvattingen en wat gij tot op heden waart; het Lam dingt naar uw hand. Hij wil, dat gij Hem zult volgen omdat de Vader tot Hem heeft gezegd: „Daar is eene ziel, die ik U schenken wil." En dan vergeten wij de



weeën en de smarten, en zien wat God bedoelde; wij leeren, misschien langzaam, maar wij leeren dan toch ons zeiven terzijde te laten stellen, opdat Gods gedachten in ons tot uitdrukking komen, en wij genezen en gezond terug worden gebracht van den diepen val, waar wij in liet en leed, werken en rusten tenslotte toch slechts ons zeiven hadden gezocht, en in het aardsche evenals in het geestelijke zeiven het tot een hoogte hadden willen brengen. En nu komen wij tot rust daardoor, dat wij willen, dat God Zijn doel bereike, en Zich daartoe van alle middelen bediene. Hij gebruikt slechts die, welke noodig zijn, en mengt nooit onnoodig een bitteren druppel in den beker van den mensch, en laat ons nooit onnoodig en doelloos lijden. Waar het voor het natuurlijk oog alles even verward is, daar ontplooit zich eene welbewuste, een wonderbare orde vanaf het oogenblik dat het ons duidelijk is: Gij moet een lam worden, dat leert zwijgen, en in zijn zwijgen niet meer hoogmoedig is; gij moet in de leer gaan bij dien Eenen, bij Wien zachtmoedigheid en ootmoed echt waren. Bij Hem leert gij iets waarachtigs. Dan zijt gij bevrijd van alle namaak en karikatuur. Wat Hij maakt is echt, wat wij doen, is maar valsche munt. God beware er ons voor, dat wij geestelijk iets tot stand zouden willen brengen!
Hiermede zien wij ons een wijde poort op het gebied van de liefde ontsloten. O, hoe zalig wordt het dan lief te hebben, óók zijne vijanden, óók hen die onaardig en zonder consideratie met ons omgaan, als wij bij het licht van Gods Woord en Zijn hooge bedoeling kennende, in allen slechts medearbeiders zien van den grooten Beeldhouwer; menschen, die ook een slag met den beitel doen moeten, opdat een stuk van onzen Adam verwijderd worde, en plaats make voor een karaktertrek van het Lam. Medewerken moeten zij allen, juist zooals de grootste schanddaad der men-



schen ten slotte niets anders was dan de vervulling van den hoogsten goddelijken liefderaad in de kruisiging van Christus. Israël had Hem overgeleverd in de handen der heidenen; maar achter die handen der goddelooze joden, der ontrouwe Jongeren, die niet in staat waren met Hem den weg van het Lam te gaan, stond goddelijke voorzienigheid en goddelijke genade. Hoe vaak doen anderen ons zeer, zonder het te weten of te willen! En nu te mogen zeggen tot ons zeiven: Wat er voor smart door onze ziel gaat, wat door onvriendelijkheid of onrechtvaardigheid van anderen of door moeilijkheden op onzen weg komt, dat is alles door God zoo verordineerd tot onzen ontwikkelingsgang, en er is niets wat Hij niet noodig had en voor noodig hield om ons een stuk verder te brengen, en ons meer gelijkvormig te maken aan het beeld van het Lam; o, hoe heerlijk is die éénheid in het doel! Hoe vereenvoudigt dat den blik voor de ervaringen, zelfs voor de pijnlijkste! Aan alles is de prikkel ontnomen, zoodra wij den moed hebben om Jezus te vertrouwen, God lief te hebben, en dit eene in 'toog te houden: het gaat de volmaking tegemoet: dan heeft de Heer telkens weer een medearbeider, een leed, een beleediging, waar anders gevaar bestond, dat zelfbevrediging zou intreden. Maar alles heeft toch zijn maat en zijne grenzen, en is zoo afgemeten, dat wij het kunnen verdragen en niet moedeloos worden, en wij met nieuwe blijdschap ons door eene zoo heilige en teedere hand, die barmhartig is in zoo schijnbare onbarmhartigheid, het doel nader te laten brengen.
Omdat het bij den Heer vaststond als Lam onder Zijne jongeren te verkeeren, kon Hij hen verdragen. De Heilige Geest heeft 't woord voor ons bewaard: „Hoe lang zal ik ulieden nog verdragen?" Niet slechts een Petrus met zijn stormachtig naar voren dringen, doch ook een Judas. En niet slechts de man, die



tegen Hem de verzenen had opgeheven, deed Hem moeite aan, maar alle discipelen. Hoe lang zal ik U nog verdragen? Maar Hij heeft hen gedragen tot daarboven in de paaschzaal aan den vooravond van Zijn lijden, Hij heeft hen liefgehad tot aan het einde toe. Zijne liefde is nooit verminderd. Hij had Zich Zijnen God ter beschikking gesteld, en alles, wat Hem van leed toevloeide, was voor Hem de weg tot de vervulling van Zijn taak, en leerschool voor Golgotha, en daardoor kon Hij Zijne jongeren ook lessen in liefde en ootmoed geven b.v. toen zij nog bij het avondmaal erover oneens waren, wie de meeste was; en zoo kon Hij ook de voeten wasschen van een Judas, een laatste beroep op dit verharde hart! Hij heeft hem niet buitengeworpen; maar verdragen tot 't einde toe. Toen hij heenging, kon Jezus dit groote woord spreken: „Nu is de Zoon des menschen verheerlijkt, en God is verheerlijkt in Hem".
Nooit iets ontloopen, nooit iets uit den weg ruimen, wat God als oefening er heeft ingelegd, anders wordt Gods werk in u belemmerd, verliest gij Gods doel uit 't oog, en valt ge weer terng in uw oude natuur. Alles wat komt is noodig. Zóó heeft Jezus de Zijnen liefgehad tot aan het einde. In de erkenning van dit groote doel, dat allen, vriend, vijand, vrouw en kind en man, medearbeiders zijn, van verre en van nabij, om ons te veranderen naar Jezus' beeld, ligt het geheim trouw te blijven in de liefde, het geheim voor den opbouw van het lichaam van Christus, dat men de menschen niet meer kiest, die men liefheeft, omdat zij ons sympathiek zijn, — die deugen ons wel het allerminste; — ook de pijnlijke ervaringen opgedaan in den omgang met medechristenen worden door God dienstbaar gemaakt aan onze opvoeding.
En nu nog een paar woorden over II Cor. 3 : 18. Deze plaats wordt op verschillende manieren vertaald,



maar het woord „spiegel" is in het oorspronkelijke zeer beslist. Nu blijft nog slechts de vraag — en dat ligt in beide gevallen aan den samenhang — of wij vertalen: „als in een spiegel aanschouwende" of „weerkaatsende als een spiegel." Als Mozes niet veertig dagen de heerlijkheid des Heeren had aanschouwd, had hij ze later niet kunnen weerkaatsen. De spiegel, waarin wij zien, is het woord Gods, en deze spiegel weerkaatst voor ons een dubbel beeld — ons beeld — en het beeld van Christus — onze laagheid, onze vermeende hoogheid, onze hoogmoed, onze ongerechtigheid, ons hard-zijn tegen anderen, en Zijn zachtheid, Zijn ootmoed, Zijn zachtmoedigheid; en als wij die twee beelden naast elkander in Gods woord vinden, en steeds beter inzien, wat wij zijn in Gods oogen, en wat de Heer is, ligt daarin alleen al een geheim van reiniging en verandering. Wie eenmaal den weg weet, kan geen nieuwe laagheid bij zichzelven ontdekken en nieuwe heerlijkheid bij Jezus, zonder daarmede te gaan naar de bron, waar vergeving, reiniging, verlossing en genezing te vinden is. „Door Zijn striemen zijt gij genezen" zegt Petrus. En dan is er nog een tekst in Jacobus I, een wonderbare tekst, waar ook sprake is van een spiegel, en den man, die zich zelf bemerkt, en terstond vergeet, hoedanig hij was. In gewone omstandigheden zal een eenigzins fatsoenlijk mensch, wanneer hij voor den spiegel staande een vlek op zijn gelaat ontdekt, ongetwijfeld niet vergeten hoedanig beeld hij aanschouwde; dat doet hij pas wanneer hij al 't mogelijke gedaan heeft om de vlek te verwijderen. Slechts dan wanneer hij tot de overtuiging komt, dat hetgeen hij gezien heeft door geen middel kan worden weggenomen, berust hij er in. Menig Christen, die tevergeefs getracht had zichzelf te reinigen, legde zich ten slotte bij zijn toestand neer, en vergat hoedanig hij eigenlijk was. Hij verheugde er zich in geen last meer te hebben van



datgene wat hem vroeger aanklaagde, doch vergat, dat anderen zich nog steeds aan hem stootten. Maar er zijn ook anderen, die in plaats van weg te gaan van den spiegel, blijven staan voor den spiegel, voor het Woord Gods, totdat zij door den Heiligen Geest een blik krijgen op de volmaakte wet der vrijheid in de goddelijke, eindeloos reinigende, verlossende en genezende kracht van het bloed van Christus. Zij bemerken dan, dat zij zich tevergeefs hebben moeten plagen, opdat er plaats zou komen voor den Heer en Zijn bloed. Als wij dan niet meer zelf strijden, maar het brengen onder de macht van het Bloed, dan komen er veranderingen, tot zelfs in ons karakter, tot in ons bloed en temperament, tot in onze fantasie. Verlossing bereikt haar doel, wanneer wij niet meer ons eigen oogmerk, maar het goddelijke najagen: n.1. Christus gelijkvormig te worden.
God geve ons de genade, dat wij met dezen nieuwen kijk op de heerlijkheid van het Lam, die de heerlijkheid aller heerlijkheden overtreft — met nieuwe blijdschap in den spiegel van het goddelijke woord schouwen. Achter al het pijnlijke, dat het in ons blootlegt, staat de heerlijkheid van het karakter van Christus; en wat de Geest ons aan heerlijkheid ontvouwt, daarin toont Hij ons tegelijkertijd een nieuw gedeelte van het doel, dat door ons bereikt moet worden. Daar willen wij leeren meer dan ooit stil te worden; het is de moeite waard, want het gaat er om, dat Hij met ons Zijn doel bereike, dat ons leven ten slotte geen mislukking worde,
maar Zijn werk, tot lof Zijner groote genade. Amen.
* *
*
Het was een onvergetelijk uur, waarin deze dierbare man Gods ons het beste gaf wat hij had. De ernst van de eeuwigheid lag over de groote samenkomst.



Geen geluid werd vernomen tusschen de dichte rijen der menschen. De mannen op het platform zaten met gebogen hoofd, heel de bijeenkomst boog zich diep voor den onzichtbaren Heer, Die zoo nabij was om Zijn volk te verbreken, te reinigen, te genezen, en te brengen in eene wonderbare gemeenschap met Zich zeiven. Niemand lette er op dat de tijd verstreek. Het werd donkerder en donkerder in de groote zaal. De schaduwen van de avondschemering breidden zich uit over het groote, heilige zwijgen der menschenmenigte. En toen eindelijk hield de spreker op.
Seelisch of Geestelijk. *)
Eene gezonde bijbelsche wasdom, een groeien en opwassen tot een volkomen man, tot de mate der grootte van de volheid van Christus (Eph. 4 : 13) is mij niét denkbaar zonder 't juiste licht over 't onderscheid tusschen seelisch en geestelijk. Ik wil in dit verband eerst wijzen op Hebr. 4, volgens welke het scheppende woord, waardoor de wereld is geschapen, en waardoor elk geestelijk leven geschapen, in 't aanzijn geroepen wordt, een criticus is — volgens den
*) Wij laten hier 't woord „seelisch" staan, daar 't juiste woord daarvoor in 't Hollandsch ontbreekt, en willen het liever in een noot omschrijven. Onder seelisch verstaat Stockmayef 't gebied van onze aandoeningen, gevoelens, stemmingen, dat tot 't fijnere deel van onzen persoon kan behooren, waarop ook de dingen uit de geestelijke wereld een zekeren indruk kunnen maken. Maar dit gebied moet scherp onderscheiden worden van dat werk der herschepping, dat een nieuw levensbeginsel in ons brengt, terwijl Stockmayer het seelische leven altijd nog aanmerkt als een verfijnde uiting van ons natuurlijk leven.



oorspronkelijker! tekst, — een rechter (richten is scheiden) die richtend en snijdend doordringt; een macht, die ziel en geest scheidt — en ik wijs daar op, omdat de natuurlijke Schepping en de geestelijke Schepping zich volgens dezelfde wetten en langs dezelfde lijnen ontwikkelen; de drie eerste scheppingsdagen werden door den almachtigen God gebruikt om scheiding te maken. Voordat er gras op de aarde kon ontspruiten moest er een scheidingsproces, dat drie dagen duurde, plaats hebben, tusschen het licht en de duisternis, tusschen de wateren, die boven het uitspansel zijn, en de wateren, die onder het uitspansel zijn; scheiding op de aarde zelve, die een halfvloeibare massa was, tusschen de aarde en de wateren. Toen pas kon er gras groeien, en al wat er op volgde.
Laat ons eerst een blik werpen op I Cor. 15. De eerste mensch Adam is geworden tot een levende ziel, de tweede Adam tot een levend makenden geest. Adam was niet bestemd slechts eene levende ziel te blijven, hij was geschapen naar Gods beeld en had in zich den aanleg, die bij den tweeden Adam tot volle ontplooiïng is gekomen — om een levendmakende geest te worden. „Die in Mij gelooft, stroomen des levenden waters zullen uit zijn binnenste vloeien". Adam zou den eersten stap gedaan hebben om een levendmakende geest te worden, een wezen, van wien leven uitgaat en uitgaan kan, indien hij de eerste proef der gehoorzaamheid had doorstaan. Want er kan van het geschapene slechts leven uitgaan, voor zoover het zich houdt aan den Schepper; en de mensch was geschapen voor God, om in levensgemeenschap met God te treden, te blijven en te groeien door telkens nieuwe bewijzen van gehoorzaamheid en van vertrouwen te geven in de liefde van God, die Adam in een wonderbare schepping tot Koning had gesteld, en haar aan hem had toevertrouwd als Zijn vazal.



Adam zou een middelpunt van alle leven zijn geworden, indien hij was ingegaan op dien weg van onbegrensd vertrouwen jegens Zijn Schepper, die hem niet geformeerd had, opdat hij zich zou losrukken en daardoor tot verderfelijkheid komen. Verderfelijkheid — de kiem van den dood is ingetreden vanaf het oogenblik dat de vazal zijnen Heer de gehoorzaamheid weigerde, vanaf het oogenblik, dat hij wantrouwend werd, en zich door de slang een duivelschen weg toonen liet. Wat door den eersten Adam verloren is gegaan heeft de tweede Adam ons weer teruggebracht. In Hem heeft Qod den normalen mensch gevonden, op wien alles wachtte en van wien een Pilatus profeteerend sprak: „Ziet den mensch!" Niet een mensch, maar den mensch, die beantwoordde aan Gods geslacht. En hoe was die mensch? Wat was hier bij Zijne omwandeling op aarde Zijn ware Brood? En hoe is Hij geworden tot een levendmakenden geest, door wien wij tot 'tleven komen? Doordien Zijn leven beheerscht werd door 't woord van Hebr. 2 : 13. „Ik zal mijn betrouwen op Hem stellen", een Oud-Testamentisch woord, dat op Christus duidde. Hij heeft Zijnen God vertrouwd; dat moesten zelfs de spotters bij het kruis getuigen. In dat onbepaald Godsvertrouwen is Hij van kind af aan gebleven. Zoo is Hij geworden tot een levendmakenden Geest — en zoo zou de eerste Adam het geworden zijn — Hem vertrouwend en Zich houdend aan Zijn Woord. Zoo is Jezus de vervulling van de Schrift geworden, de Eene wiens oor altijd geopend was voor de stem van den Vader; die slechts voor God bestond.
Dat heeft Hij alles doorgemaakt om nu voor ons levensbeginsel, bron en middelpunt, leven scheppende geest te worden, doordat wij door Zijne verlossing vrij gekocht van de zonde aan Zijne hand de levensrichting volgen, die Hij, vanaf Zijn kindsheid tot aan Zijn dood



aan het Kruis, gevolgd heeft. Wij willen dan ook in 't geheel niet spreken over Christus in ons en het inwonen van den Geest, zoolang wij ons niet klaar bewust zijn, dat wij als uit God geborenen, macht hebben Hem te vertrouwen, zooals Hij Zijnen God heeft vertrouwd, en door Hem weer komen in de rechte verhouding. Hij stierf voor mij, Hij is de verzoening voor mijne zonden. Dat is niet het doel, dat is het fundament, opdat ik, die voor mij zeiven geleefd heb, nu macht ontvang om voor Hem te leven. Alle andere bestaan is niet waard, leven genoemd te worden. Hij is het middelpunt van mijn leven geworden, al wordt mij dat eerst langzamerhand duidelijk. Wij hebben in 't vertrouwen op Hem ook de kracht om voor Hem te leven. Daarmede heeft de Heilige Geest Zijn werk in ons begonnen. Vóórdat Hij in ons woning kon maken, heeft Hij de wereld overtuigd, van de meest vervloekte van alle zonden, van de zonde van het ongeloof. Tot deze afschuwelijke zonde behoort elke twijfelende houding tegenover het werk van Christus; en 't zich verdiepen in het eigen ik en het eigen geloof behoort tot het seelische. De Heilige Geest verheerlijkt Christus in de eerste plaats daardoor, dat Hij die wereld straft omdat zij tegenover Hem, Dien God heeft gezonden om de menschheid weder terug te brengen van haren zondeval, eene twijfelende houding heeft kunnen aannemen. Gelooven is de houding van het hulpbehoevende kind dat niets in zich zelf zoekt, maar vertrouwt. Het volle vertrouwen begint pas, als wij van ons onvermogen geheel zijn overtuigd. O, dat vermengen! Hoevelen zijn er niet bezig met hun geloof! Hoe zou 't zijn wanneer een heiden binnentrad? zou die niet verbaasd zeggen: „de Christenen brengen ons de tijding van een geloofwaardigen Christus en zeiven vertrouwen zij Hem slechts ten deele en stellen



nog vertrouwen in zich zeiven". De heiden zou dan niet weten aan wat zich te houden.
En nu een stap nader wat betreft 't verschil tusschen seelisch en geestelijk. „Tusschen Christus voor ons en Christus in ons staat: Wij voor Christus. Hij stierf voor ons opdat wij voor Hem zouden zijn, slechts voor Hem. En de Heilige Geest kan in ons slechts wonen, als in Zijn tempel, zoolang wij op dezen weg staan en dezen weg bewandelen. Wij behooren ons zeiven niet meer toe en geen macht van 't vleesch en geen omstandigheden kunnen ons dwingen voor ons zeiven te leven. Hij heeft ons gekocht voor Zichzelven. Dat maakt de verhouding geestelijk. Dan wordt de Heilige Geest de leidsman. Hij heeft ons verlost om te dienen. Dat zijn Zijne eerstgeborenen: Eene schare, die er slechts is voor het Hoofd en waar elk lid het Hoofd gehoorzaamt, en daardoor de anderen dient in heiligen ootmoed, en het als een voorrecht beschouwt in de kracht van het leven van Christus eiken dag aan zichzelf te kunnen afsterven en te leven voor Hem en Zijn dienst.
Wij komen nu tot 't punt waar 't verschil tusschen seelisch en geestelijk ons duidelijk gaat worden. Als toelichting nemen wij hierbij Rom. 14 : 17—19: 't Koninkrijk Gods is geen spijs en drank, maar rechtvaardigheid en vrede, en blijdschap door den Heiligen Geest, en dan volgt in vers 18: Want die Christus in deze dingen dient, is Gode welbehagelijk. Wie op dat woord „want" let en den samenhang erkent, dien wordt het duidelijk, dat in dit 18de vers de apostel ons aantoont wat rechtvaardigheid, vrede en blijdschap als vruchten des Geestes kenmerkt, in tegenstelling met de uitingen van het seelische leven. Er bestaat ook seelische rechtvaardigheid, seelische vrede, seelische blijdschap, en waarin moeten wij dan het onderscheid zien? Rechtvaardigheid, vrede en blijdschap doen zich kennen als vruchten des Heiligen Geestes wanneer



Christus in het middelpunt staat: Want wie in deze dingen Christus dient, bij hem is vrede en vreugde — deze blijdschap is in den Heiligen Geest. Wie echter daarin zichzelf behaagt en zichzelven zoekt — en hoe menigeen deed dat reeds — diens vreugde draagt daardoor reeds in zich een kiem van verderf en brengt geen vrucht voort voor anderen. Alles wat in den Heiligen Geest is, heeft Christus tot doe] en oogmerk en niet ons zeiven en dit is de wet, waarmede onze Heer en Meester Jezus Christus zijne jongeren tegemoet trad in het uur dat Hij hen tot Zijne discipelen maakte, en waaraan Hij hen steeds opnieuw herinnert: „Zoo iemand achter mij wil komen, die verloochene zich zeiven". Wie zijne ziel liefheeft, diens leven houdt op geestelijk te zijn. Wie zijne ziel verzorgt, ontneemt haar aan de verzorging van den Heiligen Geest. „Wie zijn leven liefheeft, zal het verliezen" dat geldt voor alle trappen van het Christendom, zoodat men in zijn geestelijken rijkdom niet meer zichzelf behaagt, anders verliezen wij den vrede en onze eigene persoon treedt op den voorgrond. Alles uit Hem, alles tot Hem! Wie in deze dingen Christus dient, nader tot Christus komt, zich niet verheft op de geestelijke zegeningen, waarmede God hem tegenkomt, maar daarmede woekert tot eer van God en der gemeente (Rom. 14 : 19 najagende, wat tot den vrede en de stichting onder elkander dient); wie de geestelijke goederen, hem van God geschonken, aan Christus wijdt, die blijft in de banen van den Heiligen Geest, die blijft in Christus, van hem g,aat leven uit en wordt 't seelische beheerscht. Paulus behandelt dat meer bijzonder in Hoofdstuk 15. „Wij die sterk zijn", willen ons niet beroemen op onze sterkte en dat wij de volheid van Christus meer deelachtig zijn geworden. Waaraan zal het blijken, dat wij in den Heiligen Geest zijn? Daarin, dat wij een teer hart hebben voor zwakken. Een werkelijk op-



wassen in Christus, zal altijd hieraan kenbaar zijn, dat wij de zwakken, de achterblijvers, niet van uit de hoogte, maar in den geest van Jezus tegemoet komen en hunne zwakheden verdragen, zooals wij dit vroeger nooit konden. Anders zijn wij den Heer niet nader gekomen, anders is er geen Geesteskracht in ons* Geesteskracht beteekent afdalen. Wij hebben zooveel van den Geest, als wij ootmoed en liefde en waardeering voor anderen hebben. „Wij die sterk zijn, zijn schuldig de zwakheden der onsterken te dragen en niet ons zeiven te behagen. Dat dan een iegelijk van ons zijnen naaste behage ten goede, tot stichting." (Rom. 15 : 1, 2) Niet ons zeiven behagen! Men kan zichzelven behagen in Zijn vrede, Zijn liefde, Zijn blijdschap, Zijn rechtvaardigheid. „Christus heeft zich zeiven niet behaagd". Hij leefde om God te behagen en dat doet Hij allen deelachtig worden in wien Zijn Geest woont. Dan laat het seelische zich niet meer gelden, dan zoeken wij Christus en wat den broederen dient, dan bewegen wij ons meer en meer in de lijnen, die zich uit Gods Woord voor onze oogen ontvouwen; wij treden dan telkens meer uit 't onvruchtbare seelische Christendom. Steeds helderder wordt 't ons dat wij geheiligden zijn, die voor God op deze wereld zijn en dat al, wat Hij ons schenkt, Hem toebehoort; houden wij het voor ons zeiven, dan verliest het Zijne heerlijkheid, en vergaat het. Dan dient het niet meer tot den opbouw van het lichaam van Christus.
Ik wil nog een anderen tekst op dit gebied aanhalen: een woord van den Heer tot Zijne jongeren in Lucas 10. Toen zij thuiskwamen, vol van hunne eerste zendingsreis, zich van geen kwaad bewust en met den Heer spraken, — wel hem, die dit ook zoo doet, als hij thuiskomt, — vertelden zij Hem de groote dingen; „Heer, ook de duivelen zijn ons onderworpen in Uwen Naam"! Dat „in Uwen Naam", dat komt zoo achteraanhinken.



De Heer laat die woorden weg, Hij geeft hunne woorden weer, terwijl Hij het: „in Uw naam" weglaat. Dat de geesten hun onderworpen zijn, dat heeft hen met vreugde vervuld. Dat was seelische blijdschap, omdat zij gebruikt zijn. O, Gode zij dank, dat wij een heilig Oog hebben, dat over ons waakt in tijden dat het Geestelijke en het seelische nog dooreen gemengd zijn, dat scheiding maakt tusschen 't geen blijft en dat wat vergankelijk is! Dan zegt de Heer: Wat gij doet, dat hebt Gij voor Mij gedaan, en wat Ik doe, dat doe Ik voor den Vader. Christus en de Heilige Geest kunnen niet in ons wonen, tenzij onze horizont zich meer en meer opent voor den Vader. Eenmaal zal ook de Zoon den Vader onderworpen zijn, opdat God alles zij in allen. Daarvoor wil de Heer ons de oogen openen en daarop wijst de Heilige Geest door alles heen. Een stukje vergezicht kan ons helpen. Gij arbeidt voor mij, zegt Christus en ik arbeid voor den Vader. „Verblijdt u niet daarin dat u de geesten onderworpen zijn". Dat brengt er een valschen toon in — maar daarin, dat gij een vaderland hebt daarboven in het huis mijns Vaders, daar deelt gij eenmaal in mijne heerlijkheid; al uw dienen moet u daarvoor voorbereiden, niet U weer terugvoeren in Uw eigen leven, want daaraan knaagt de worm en brengt er dadelijk verderf in.
De Heer moge naar den rijkdom Zijner heerlijkheid daartoe ook deze bijeenkomsten gebruiken om scheiding te maken tusschen ons geestelijk en seelisch leven en ons uitzicht te geven op 't rijk der waarheid, der liefde, der eenvoudigheid en nederigheid; een blik op dat geestelijk Vaderland, waarin de Heer hier op aarde zich heeft bewogen en waarin wij steeds meer moeten opwassen, zoodat wij, eenmaal geworteld in den bodem der genade, uit deze onze kracht putten. Hebben wij een blik mogen slaan in de gedachten des Heeren,



dan erkennen wij iederen dag dieper onze eigene onmacht en verdorvenheid; echter niet zoo, dat wij daarbij blijven staan, en ons bezighouden met onze eigene verkeerdheid en ons eigen geloof, maar zoo, dat wij leeren opzien tot de koperen slang (Num. 21 : 8) niet vragende: Hoe zullen wij daarmee aan? Wij staan den Geest in den weg, als wij niet eenvoudig gehoorzamen. Wij gehoorzamen aan de wetten van onze nieuwe schepping, als wij zien op Christus. Door het geloof worden wij geoefend en de Geest Gods vindt in ons Zijn rust naar mate Christus, Zijne persoon, Zijn werk, Zijn bloed, Zijn woord onze horizont inneemt. Want dat is het werk van den Heiligen Geest om Christus te verheerlijken en Hem ons alleen voor oogen te stellen voor tijd en eeuwigheid. Amen.
Zijn laatste dienst in Duitschland.
Het was in de maand Juli van het jaar 1916 dat wij Stockmayer nog eenmaal in ons midden hadden. Van bijzondere beteekenis was mij een woord dat hij toen nog sprak naar aanleiding van de eerste verzen van Rom 8: Paulus spreekt in het begin van dit hoofdstuk van de wet des geestes des levens in Christus Jezus, en de wet der zonde en des doods. Het woord „wet" duidt op een bindende macht waaraan niemand zich onttrekken kan. Mijn vader was opperbaljuw in Würtemberg, en van kinds af aan, hebben wij geleerd onbepaald te gehoorzamen; van tegenspreken was bij ons geen sprake.
De wet des Geestes des levens .... zou er ook voor den mensch een grooter eer bestaan dan een wezen te mogen zijn, waarover God volkomen beschikken kan, en die los gemaakt is van de bindende



macht der gewoonten, van allen menschlijken, slaafschen, tyrannischen invloed, en van wat daar meer is dat ons gevangen houdt? Waarlijk vrij, is slechts hij, die door den Zoon is vrijgemaakt; en Hij maakt ons vrij door ons in een nieuw verband te brengen, en te maken tot leden van Zijn lichaam, van dat lichaam dat de Heilige Geest bezig is Hem op te bouwen, nadat Hij Zijn menschelijk lichaam, dat Hij had aangenomen aan het vloekhout heeft geofferd, opdat wij niet meer gebonden zouden zijn door de hartstochten onzer oude zondige natuur, maar verheven zouden worden tot werktuigen des Heiligen Qeestes.
Gelijk de leden van mijn lichaam, — de tong waarvan ik mij bedien om tot U te spreken — mijnen wil gehoorzamen, zoo gehoorzamen wij, kinderen des Geestes, Gode geheiligden, met alles wat wij zijn en hebben, onzen God en het woord onzes Gods en wanneer ons vleesch, onze oude natuur, op welke wijze ook zich verzet, en ons niet in de volle vrijheid van het kindschap Gods wil laten staan, dan doen wij een beroep op het offer van Golgotha; door het bloed des Zoons van God, vrijgekocht uit de macht des Satans en des vleesches, uit de macht van onze eigene natuur van onze oude Adam's natuur, van den invloed onzer medemenschen, van onze zondige gewoonten in ons denken, ons najagen, ons voelen, ons doen, ons laten!
Wien de Zoon vrij maakt, die is waarlijk vrij, en deze samenkomsten zijn bevrijdings-samenkomsten, waarin wij, hand in hand staande, onze hand leggende in die van onzen broeder en zuster, ons op Gods altaar willen leggen, opdat Hij onze leden, onze levens heilige en opdat Hij ons met Christus als met ons Hoofd verbinde, en ons in een nieuw levenselement verplantte, en dat wel op zoodanige wijze dat gelijk mijne handen, mijn mond, mijne lippen zich onwillekeurig bewegen en onbewust mijnen wil gehoorzamen, zij nu voortaan



gehoorzamende aan de nieuwe wet die mijn innerlijk leven beheerscht, den Heer ter beschikking staan om voor den geringsten mijner broeders of zusters gebruikt te worden; ik herhaal nog eens, mijnen Heer ter beschikking staande, en waar Hij het mij opdraagt, ook U met vreugde de voeten wasschende. Het bloed van Jezus Christus reinigt mij van alle zonden. Het bloed van Christus wascht en bevrijdt. In Openb. 1 : 5 staat: Die ons gewasschen heeft in Zijn bloed; sommige handschriften hebben hier het woord , losgemaakt". In ieder geval is hier sprake van een grondigen arbeid. Wanneer wij dieper verbonden zijn met ons Hoofd, dan wascht Zijn bloed ons, dan verlost het ons van ieder verband met ons vroegere, oude leven, dan zijn wij op een nieuwen bodem geplaatst, dan is er een nieuw levenselement in ons gekomen; verbonden met anderen, van ganscher harte voor anderen plaatsmakend, zijn wij voortaan bereid op den achtergrond te treden, echter geen stap wijkend waar het geldt, ons Hoofd te dienen en met elkaar den vollen wasdom te verkrijgen, tot op den dag van Jezus Christus!
Onvergetelijk is ons de ure, waarin Stockmayer zijn laatste getuigenis aflegde. Het avondmaal werd daarna gevierd, waarna hij nog tot slot zeide: „En zoo komen wij elkander nader, — en het Hoofd en de voltooiing nader, totdat Hij komt.
Wij zagen hem toen voor de laatste maal. En als wij hem terug zullen zien, dan zullen wij daarboven met hem en de groote gemeente der verlosten, het Avondmaal des Lams vieren!



Voor lichamelijke nooden en zwakheden.
In Romeinen 8 : 11 is ons gezegd dat de Heer reeds onze sterfelijke lichamen levend maakt door Zijnen geest d.w.z. door hun van Zijn leven mee te deelen. Waar geen gezonde levenswijze, zelfs niet het beste dieet ons lichaam in een goeden staat houden kan, kan de geest van Christus, als Hij in de menschen woont, ook aan het lichaam krachten verleenen, die niet uit de natuur zijn, maar uit het heiligdom komen. Dat hebben reeds vele kinderen Gods ervaren, naar het voorbeeld van den Heiland, die ook eens moede en hongerig bij de bron nederzat, en dien de jongeren na zijn lang gesprek met de Samaritaansche vrouw zoo gesterkt, terugvonden. Jezus kon in waarheid zeggen: „Mijne spijs is dat ik doe den wil desgenen, die mij gezonden heeft." Velen onder ons zullen voorzeker dezelfde ervaringen hebben opgedaan. Zij hebben geene kracht en toch wachtte hen eene taak, die geen uitstel lijden kon. Zij hebben evenals in zijn tijd Abraham, niet gezien op hun sterfelijk lichaam, maar zijn voorwaarts gegaan met een blik vol geloof op Hem, Die het lichaam kan sterken, opdat het niet ineenzinke. Als de geloovige Christen wandelt als ware hij de woonstede van den Heiligen Geest en zich stelt onder zijne tucht en leiding in het diepe bewustzijn van eigen onvermogen en machteloosheid, maar met een duidelijk begrip welke de wil Gods is en welke de taak, die Hem gesteld is, dan heeft hij vasten .grond onder de voeten. De dienstknecht kan er op rekenen dat zijn meester, als Hij een dienst van hem verlangt, ook het vermogen en de lichamelijke kracht er voor, aan hem schenkt. De geest Gods doordringt alles, ook onze sterfelijke lichamen. Hij



legt iets van Zijn vuur op de natuurlijke tong en geeft den moeden nieuwe kracht en weet hen op heerlijke wijze te sterken daar waar sterke jonge mannen van vermoeienis zouden neerzinken.
En zelfs als het lichaam is verbroken door schandelijke zonde, of door onverstandigen arbeid, dan nog erbarmt Hij zich over die gebrokene vaten. Hij maakt hen tot Zijn tempel, sterkt hen en verleent hun nieuwe veerkracht. Dat zijn heilige dingen en wel hem, die daarvan iets heeft ervaren, die, aan het einde zijner lichamelijke krachten gekomen en niet meer uit den voorraad van natuurlijke krachten kunnende putten, kon nemen met volle handen uit de volheid, die ons
allen ter beschikking staat.
* *
*
Wanneer gij bij alle lichamelijke zwakheid en gebondenheid slechts vrij zijt om voor den Heer te leven, en als gij maar door alle drijfveeren der natuurlijke liefde en van uw eigen ijver heen, leert onderscheiden wat uw God wil dat gij doen zult, en gij daarin dan ook op Hem vertrouwt om uw leven en kracht te vernieuwen als uw medicijnmeester, dan zult gij altijd weer ervaren, dat Gods kracht in onze zwakheid wordt volbracht. Denk niet dat Hij u een bewuste, een tastbare voorraad aan kracht, een speciale toerusting mee moet geven; volg gij slechts uw Meester na en eer Hem door uw geloof; in de woestijn — op den weg waar niets is dan het geloof alleen, zult gij Hem ontmoeten. Het is een weg, die ons altijd hooger op en altijd dieper omlaag voert. Bij de verlosten, die in den Geest wandelen, moeten juist de lichamelijke nooden er toe dienen om hen te leeren roepen: „Kom Heere Jezus!"



De krachten des doods huizen in ons lichaam, in onze hersens, in ons bloed, in onze zenuwen. Zoolang echter uw tijd hier beneden niet is vervuld, zoolang gij Jezus stap voor stap volgt, vertrouwend en wachtend op uwen God, zoolang houdt Hij Zijne hand over u, zoodat Zijn leven altijd weer in u overwint, zoodat Zijn Geest en het licht en de kracht van Zijn woord altijd weer bij U doorbreken. Ge behoeft dan ook niet meer met lichamelijke en medische ervaringen te rekenen. In het heiligdom was het manna bewaard voor bederf. Ook uw toevluchtsoord is het heiligdom; daar komt gij uw kracht, uw leven en gezondheid vernieuwen.
Voor moelijke tijden.
Gij klaagt, kind van God, dat uw levensweg moeilijk, zwaar en drukkend is. 't Kan zijn, dat gij voor een tijd door de woestijn geleid wordt, evenals het volk Israël op den weg naar Kanaan door de woestijn moest trekken. Daar, op dien weg, waarvoor gij terugschrikt, in de streek, in de taak, in de opoffering, waarboven de duivel zijn „onmogelijk!", heeft geschreven wacht u de heerlijkheid. Laat u door den duivel niet verleiden om God te verloochenen, vrees niet! Uit u, het kind uit Egypte, maakt de Heer een zoon, een dochter van de woestijn, een volgeling van het Lam. Hij zal U te drinken geven uit den eeuwigen rotssteen, dien slechts zij kennen, die geleerd hebben dag bij dag, en stap voor stap uit geloof te leven. Pelgrims, die met de woestijn vertrouwd zijn, die bij alle krommingen van den weg, altijd naar het Jeruzalem daar Boven opzien, kan God ook door dalen des doods voeren, voorbij



rotsen, die geen water geven, en door een dorre woestenij, waar noch palmboomen, noch bronnen te vinden zijn. Zij trekken voorwaarts en op het juiste oogenblik is water en brood, kracht en blijdschap daar. Wel worden zij van het een na het andere beroofd, wel moeten zij het een na het ander overgeven; zij worden tot in 't diepst van hun bestaan aangetast; maar hoe dieper zij de woestijn ingaan, hoe wijder zich de hemel voor hen opent. De hemel opent zich voor allen, die noch letten op wat er in hen gebeurt, noch hierop, dat zij zonder verkwikking of broederlijke hulp moeten gaan.
Dat zijn de zonen der woestijn, de erfgenamen der heerlijkheid! Zij bewaren in hun hart wat God hun heeft getoond en klagen nooit meer. Dat kon het volk van het oude verbond niet. Israël had nog niet het aan het kruis verbroken lichaam van Christus, het had nog geen Pinkstergeest. Wat in de ervaringen van de kinderen Israëls is vastgelegd, is geschied om ons tot een voorbeeld te zijn. Omdat wij den Christus hebben, Die Israël op zijn weg door de woestijn heeft geleid, die echter door hen niet gekend noch begrepen werd, kunnen wij met vasten tred gaan, daar waar Israël struikelde, en kunnen wij ingaan tot al den rijkdom en al het licht, die God in de ervaringen van een tocht door de woestijn voor ons heeft neergelegd.
* *
*
Mijn God, ik ben in uw hand! Gij kunt mij noch aan mijne eigene natuur noch aan den wil der menschen prijsgeven. Gij geeft mij noch aan het weer, noch aan het klimaat, noch aan de politieke toestanden van een land over, ook niet aan de in mijn stad of



dorp heerschende toestanden. Ik ben in uwe hand, mijn God en zonder Uw wil kan mij niets overkomen.
De Heer laat nooit zijn oordeelen gaan over de wereld, de volkeren, steden, families, zonder daarbij op de meest trouwe wijze te zorgen voor diegenen, die Hem gehoorzamen, die het Beest niet aanbidden en het merkteeken van het Beest ook niet op hun voorhoofd hebben. Naast elk Egypte staat een Gosen,
totdat de storm weer voorbij is.
* *
*
Heer, kom, kom! Alles wacht op U! Kom om de teugels van de wereldheerschappij in Uwe koninklijke hand te nemen, welke den regeerenden hoe langer hoe meer uit de handen vallen. Kom, om over de steeds meer wanhopige verwording der volkeren uw scepter uit te breiden. Het fluisterend zuchten en verlangen in de schepping, het fluisteren der slachtoffers der zonde, het fluisteren in de duistere plaatsen der aarde getuigt van een verlangen naar U, o Heere Jezus! Heer, ik dank U, indien Gij mij vergund hebt ook slechts één zondaar te helpen en te leeren wachten op uwe toekomst!"







m
l