2438
1785—1910.
jffrmi.Ki M-hfnavK en ^Rkogüamma der feesten
TER GELEGENHEID VAN HET
125-JARIG BESTAAN
VAN HET GENOOTSCHAP
„Mathesis Scientiaram Genitrix" te Leiden,
DOOR OUD-LEERLINGEN EN LEERLINGEN.
Hoosrere Burgerschool tevens de School van het Genootschap „Mathesis Scieiitiarmii Genitrix".



LEIDEN
HHHHHIII
I Uöd 202 5
0'
1%Ö J>.
Eleetrieiteit- en Gas-Maatschappij
.. DE VR1ES.& STEVENS
Oude Singel 196-198, LEIDEN.
TELEFOONNCinAER 116.
Aïdeeling Electriciteit.
Licht« en Krachtinstallaties, Aotoren, Bliksemafleiders, Schelleidingen, enz.
Mfdeeling Gas. Water en Stoom.
Gas-, Water- en iStoomleidingen, Baden, Closets, Komforen, Ornamenten, enz. CENTRALE VERWARMINGEN. □ □ □
VERTEGENWOORDIGERS VOOR LEIDEN VAN:
Osram en Volt Metaaldraadlampen. Sanitaire stofferende \?loerolie„Astra"
der Chem. fabriek ,,'t Gooi" te Hilversum.
Ketelwaterreinigingstoestellen
van HANS REISERT, G. m. b. H. te Keolen.
□-
/R. UNIv
BIBLIOTHEEK'



Gebr*?. K^uyt,
flieutue Rijn 61 Intere. Telef. 76
bEIDEN.
Idzenuaaren, Bouuuantikelen.
fllleenuenkoopeps van
IRIS DRKPflPIER
Iris Dakpapier uiordt gelegd als Hsphaltpapier, gespijkerd met Msphaltnagels en de naden bestre-« ken met IRIS-K'eefstof.
IS REUKSLtQOS.
Behoeft niet geteerd t« tiiorden.
Kan in alle kleuren geschilderd ulofden.
Oesehikt voor dekking van alle daken, ook zeer steile, zonder gevaar voor afloopen. Voor vlakke daken ouordt een bijzondere Kleefstof gebruikt. Prijs dezelfde.
Bevat noch teer noeh pek.
Isoleer middel voor vochtige muren.
Rollenlengte 20 JV1. Rollenbreedte 50 cJVI.
Prijs ongeveer 60 cent per M2Kleefstof 40 cent p. K-G. in v«n i, 3. s ? k.g.
Korting bij grootere afnamen.
fllleen verkrijgbaar bij volle rollen. Attesten en monsters op aanvrage.



□ a
HOTEL RIJNLAND.
Café-Restaurant. Steenstraat 37. - LEIDEN.
□i
Interc. Telefoon 388.
Restaurant deu geheelen dag.
Van 5 tot 7 uur diners a f 1. — en liooyer.
Logies en ontbijt a f 1.75. Vijf minuten van liet station aan den tram. Commissionair aan de treinen.
Technisch Bureau
„VAN DUUREN"
is het goedkoopste adres van
Gereedschappen.
SPECIALITEIT in ZUIVERE Olie en Vet.
Motorcilinderolie . . . 20 en 21 ct. i
Machineolie 19 en 15 ,, Liter.
Blanke Cilinderolie . . HO en 2-1 „ L Zwarte „ ..IS en 15
Consistentvet ÜS en 24 ct. - Talk 55 ct. Poetskatoen 50 ct. p. K.G.
Bij grootere afname belangrijke korting.
Verpakkingsstoffen voor alle doeleinden. Neemt een proef met mijne onovertroffen ijzerzagen.
LEIDEN, MARE 40.
=□



LEIDEN, September 1910.
L. S.
De feestcommissie uit de oud-leerlingen en leerlingen van hei Genootschap „Mathesis Scientiarum Genitrix" ter herdenking van het 125-jarig bestaan van voornoemd Genootschap heeft het genoegen TJ hierbij aan te bieden de officiëele jubileumuitgave.
Moge dit boel-je er toe bijdragen de feestelijke herdenking nog lang in aangename herinnering te doen blijven.
Aan allen die hebben medegewerkt aan de totstandkoming ervan onzen loelgemeenden dank!
DE FEESTCOMMISSIE.



■m
(jSesüiur van /iet {3('nootschap ^Jlïathesis 'Efcienüarum ÏJenitrix.
Dr. C. A. Crommelin, Voorzitter.
Prof'. Dr. J. P. Kuenen, Onder-Voorzitter.
M. van Wamelen, le Secretaris.
Prof. Dr. J. M. van Bemmelen, 2e Secretaris.
Mejuffr. A. E. Groli., Penningmeesteres.
P. Hoogenboom, C. I.
J. van Dam.
B. J. H. Haitink.
N. W. van Doesburgh.
G. L. Driessen.
L. van der Laan.



0-
GEORGE VAN DER WERF.
i-IrMjfefeMiHitel'H ( :fc-fafr»rM;MyMr«rMrfr
IMPRESSARIO. - AMSTERDAM.
» IstfÖlPi ^ 'WHWFFwiWi!
N.Z. VOORBURGWAL 248.
Levering van GROOTE en KLEINE Variété- en Tooneelgezelschappen, voor ALLE gelegenheden. Orkesten, Dameskapellen, Bioscoop, enz. enz.
Aanbevelend.
rtP
i * jj J. MERS1E BRUIJN& C2., 8
|S 3
$ Wijnhandelaren, $
¥. %
K'
LiEIDEfl. »
W Nieutue Riin 80—81. )4
v( Telephoon 232. }f
ü * ft.
H3



□ 
Firma J. F. QUBBI,
Schoorsteenveger,: 
= Rookverdrijver
Metselaar.
Aalmarkt 4. - - - - - LEIDEN
33
Q. DE VINK,
— Oud=leerling van M. S. Q —
= Steenhouwer. 
Speciaal Grafzerken, Kruizen, = Monumenten, Schoorsteenmantels.
-0



P. DIKSHOORN.
\ an 1 October 1865—1 October 1866 tijdelijk benoemd tot Leeraar aan M. S. G\, daarna vast aangesteld en vanaf 1 Januari 1874— 1 October 1874 tijdelijk Directeur, daarna vast aangesteld.
De lieer Dikshoorn is alzoo met 1 October a. s. vijf-en-veertig jaar aan M. S. G-. verbonden
I 



Directeur eu Leeraren aan de Scholen van het Genootschap M. S. G.
P. Dikshoorn. Directeur.
C. L. Van den Berg, AViskunde.
L. Vermaas, Ned. Taal en Rekenk.
J. Verwey de Winter, Wiskunde.
J. G. Enders, Schoonschrijven, Dupuis en Let-
terteekenen.
P. J. Niesten, Ornament-teekenen.
A. M. Biegman, Ornamentteek. Pract. Perspectief
en Boetseeren.
G. Van Driel, Bouwkunde.
W. Fontein, Bouwkunde.
H. H. Verhulst, Bouwkunde.
A. A. Schreuder. Bouwkunde.
H. De Vries, Machineteekenen.
W. C. Lafeber, Bouwkunde.
H. T. Van Urk, Geschiedenis en Rekenk.
J. J. Van Tertholen, Aardrijksk., Wiskunde.
Dr. J. C. Schalkwijk, Electriciteitsleer en Natuurkunde. H. D. Wassink, Handteekenen.
AV. C. A. Ridderhof, Ornamentteek., Besclir. Meetk. en
Perspect.
D. C. Schuit, Ned. Taal en Rekenk. W. J. Jong, AViskunde.
H. H. Elirenburg, Electrot. teekenen. Dr. C. Dorsman, AVerkt. Constructieleer, en Pract.
oefeningen.
Docts. H. Filippo Jzn., Scheik., Natuurk., Technologie.
H. A. Blom, Electrotechniek.
L. L. C. H. Jonkergouw, AVaterbouwkunde.
Docts. S. AV. A7isser, AVerktuigkunde.
H. Van Batenburg, Ornament teekenen.
M. A. Van Heuven, Ornamentteekenen.



□ □
Fotografisch Atelier
H. JONKER & ZOON,
LEIDEN, 
Apothekersdijk 7-8, Interc. Telefoon 368.
■ ■
□ 
■ ■
Speciaal adres voor Architectonische Opnamen.
Intérieurs, Gebouwen, Grondwerken, etc. GROEPEN en PORTRETTEN
in de meest Moderne Uitvoering.
Magazijn van Foto-Artikelen.
g —g
Smederij.
Hanleg van Gas-, Glater- en Stoomleïduig.
Cbr. Langezaal,
Nieuwe Rijn o3,Cclcfoon lnt<:rc-684 Leiden.
Vertegenwoordiger der:
]V.V. Zeeb. Bureau v.b. J. Roosen, ftaarlem, voor Licbt= en Kracbtinstallatiën.
Leveren en Verburen
)Vïotoren en Complete Drijfwerken.
□ 



ÖX \>an Dam & C°
Groot- en Kleinhandel
in
JJUc (glassoorten.
Kantoor: Kort Rapenburg ]Vo. 9,
Leiden.
Binnenkort groote uitbreiding onzer magazijnen en verplaatsing Kantoor.
□:
J. L. P. VAN DER KAAY,
BREESTRAAT 103.
SIGAREN-MAGAZIJN.
VESCHILLENDE SOORTEN VAN EERSTE FABRIKANTEN.
Alleenverkoop van WEIIMTHAL'S Sigaren voor Leiden en Omstreken.



Cfeestcommissie uil de (hul-leerlingen van .7/1
O. S. Knottneèus, Voorzitter.
P. J, Niesten, 2e Voorzitter.
H. H. Yekhülst, Secretaris.
J. A. Verhoog, 2e Secretaris.
J. Koene, Penningmeester.
A. A. Schreuder, 2e Penningmeester.
H. A. Blom.
D. yan Lith.
H. J. Planjer.
(jommissie van CBij stand.
W. Lezwijn. D. H. Terburgh.
H. Brouwer. P. Ligtvoet.
AV. J. WoESTEXBURG.
(jommissie uit de leerlingen van <jïï. y.-§.
A. J. M. Wagemans, Voorzitter.
C. J. G. E. Fraikin, Vice- Voorzitter.
J. D. Noest, le Secretaris.
L. AV. F. Keulemans, 2e Secretaris.
A. Hakkert, le Penningmeester.
C. v. d. AVilden, 2e Penningmeester.
A. J. Bavelaar.
C. F. J. Hollants.
N. L. Verhoog.
H. Th. yan der Starre.
A. L. Verhoog J.Azn.
Conimissie van Bijstand.
AV. Hess. G. Schurink.
AV. de Rooij. B. J. yan de StJGCHEL.



MATHESIS-LIED *)
te zingen ter gelegenheid van het 125-jarig Bestaan \?an het Genootschap:
„Mathesis Scientiarum Genitrix" te Leiden.
Sluit aanéén, Mathesianen!
Doet daar dav'ren, als om strijd,
Macht van jubel rond de vanen
Aan „Mathesis"' roem gewijd!!
Stijge 't vrij uit hart en longen
't Lovend lied, vol kleur en klank,
Zij 't „Mathesis" toegezongen,
Als een blijk van diepsten dank!!
Zij 't „Mathesis" toegezongen, Als een blijk van diepsten dank!!
*) Melodie: „das Rheinlied".



Ja, ons liecl klink' kloek en krachtig!
Onze zang zij het symbool Van den eerbied, dien w'eendrachtig
Voeden voor de acht'bre „School"!!
Blijv' Zij Kunst aan Kennis paren,
Nu Zij schitt'rend aan den trans,
Honderd vijf-en-twintig; jaren Na zich liet, vol gloed en glans!!
Honderd vijf-en-twintig jaren Hield ze stand, vól gloed en glans!!
Blijv' die glans Haar eeuwig sieren,
Tot in 't verste nageslacht!!
Moog' de School steeds hoogtij vieren,
Zij!, die zóóveel zegen bracht!!
Laat dan al, wat angst en vrees is,
Ons voorbijgaan .... wij staan fiks Rond het zegenend „Mathesis Scientiaruin Genitrix"!!
Leve ons éénig Leidsch „Mathesis Scieutiarum Genitrix"!!
JAN DE QUACK, Architect.
Fecit.
Den Haag, 8 Augustus 1910.



Steenhouuuemj
van
Jhc OSSEVOORT.
Hardsteen, Zandsteen, JVIaFmer en Beeldhoucuuuerken.
Specialiteit in Grafmonumenten JVIa rmeren Schoorsteenmantels.
MORSCHWEG 42,
Woonplaats: HflARL>EJVI]VlERSTRflflT 58, LiElDEJM.
TEbEPHOON )So. 420.
□ a
INTERC. TELEFOON 439
F VAN DORP
HAARLEMMERSTRAAT 5 - LEIDEN.
Verfwaren-
— Chemicaliën= Koolteerproducten. =
Specialiteit in bereide Verfwaren, uit zuivere grondstoffen vervaardigd.



□
programma der feester»
door de Oud-Leerlingen gegeven
ter gelegenheid van het 12 5-7arig Bestaan
van het Genootschap
„jVïatbests Srïentiarum Genitrix."
JMaandag 19 September 1910.
Rcutrï op „Zomerzorg"
vanaf 11 uur.
JYIatmée jVIusicalc op „Zomerzorg"
van 12 i'/2 uur
te geven door het
8taf muziekkorps van het 4e Regiment Infanterie. Directeur: de Beer 5Ü. van 6rp.
programma.
lo. 1. Marche dn Régiment de Sambre et
Meuse Rauski.
„ 2. Ouverture „Ein Morgen, ein Mittag,
ein Abend in Wien" von Suppé.
„ 3. „Salut d' Amour" . Elgar.
„ 4. Fantasie van de Operette „Les
Saltimbanques" Ganne.
„ 5. „Tout-Paris" Valse Waldteufel
„ 6. Cortège Carnavalesque Blémant.
„ 7. Potpourri van de Operette „Der
Graf von Luxemburg" .... Fall.
„ 8. „Prinz "Wilhelm" Marsch .... Teike.



te i'/2 uur:
Optocht van Oud-Leerlingen
met muziek van bovengenoemd korps langs
Stationsweg, Steenstraat, Prinsessekade, Rapenburg, Steenschuur, Breestraat naar de Stadsgehoorzaal. De leerlingen van M. S. G. sluiten zich bij den Optocht aan.
Behalve de begroeting in de Stadszaal, zal aldaar het blijvend aandenken van de Oud-leerlingen, met een toespraak van den \ oorzitter, het Bestuur worden overhandigd.
'Ce 3^2 uur:
Optocht
vanaf de Stadszaal langs Breestraat, Hoogewoerd, 1 lantsoen naar „Musis Sacrum , (welwillend door het Bestuur \ oor de twee feestdagen afgestaan).
Van 4 6 uur:
Concert in den tuin van „jVIusis Sacrum" )
(loor het
6tafmuziekkorps van het 4e Regiment Infanterie. Directeur: de ficer Cö. van 6rp.
programma.
No. 1. „Hymenee" Grande Marche Nuptiale Alliek.
2. Ouverture „Marinarella , • £ ucnt.
3. Ungarische Tanz No. I Brahms.
4. „Gold und Silber" Walzer . . . Léhar.
5. Potpourri van de Operette „Die
Dollar Prinzessin" Fall.
6. „Toboggan" rémaux.
7. Fantasie van de Opera „Carinen" . Bizet-Coenen.
8. Maskerade Marsch (1910) . . . • van Erp.
*) De dames der Oud-Leerlingen, de leden van „Musis Sacrum en genoodigdeii hebben vrijen toegang tot dit Concert.
Vervolg zie blz. 19. □
16



□ 
■ ■
Donkersteeg 8, Leiden,
TELEFOON 267.
H.VAN ROMBURGH
IJZERHANDEL AAR.
Gereedschappen
IJzer* en Koperwaren.
Meubellijsten. Geëmailleerde Naamplaten.
■ ■
E
10
IMMEEFABRIEK „DE TWEE SLEUTELS" 1
UITERSTEGRACHT 103 — 105 — 107,
Loonzagerij en Schaverij.
MACHINALE HOUTBEWERKING, met en zonder levering van Hout.
Handel in Lijstwerk, Koplatten en Architraven.
Ruime gelegenheid voor H.H. Aannemers en Timmerlieden tot het afschrijven en in elkaar maken van hun Timmerwerk.
Aanbevelend,
Firma Yan den Ende & Alberts,



M. Langezaal & Zoon,
FABRIEK EN MAGAZIJN VAN IJZERWAREN.
HANDEL IN RIJWIELEN.
AANLEG voor GAS-, WATER- en STOOM LEI Dl NG. KACHELS, HAARDEN.
"0
OPGERICHT 1844.
HOOIGRACHT 1 TELEFOON *
110.
Q=
: H. DE VRIES Jr.,
ZOETERWOUDE bij LEIDEN. ■ Hooge Rijndijk H. 192. ■
■ Interc. Telefoon No. 693.
■
■ Groote voorraad van Bouwmaterialen.
01
A. BERNARD,
LOOD- EN ZINK WERKER, m s m m m AANLEG VAN DUINWATERLEIDING ■ ■ ■ ■ MASTIEK DAKBEDEKKING.
GARENMARKT 23. LEIDEN. cp 
TELEFOON No. 845.
b
=0
01
=0
P. J. Verhoog, Firma A. Verhoog Jzn.,
TIMMERMAN EN METSELAAR.
anno 1870. OUDE VEST 109b, LEIDEN, anno 1010.
WERKPLAATSEN: HOEK VOLDERSGRACHT No. 1. Telephoon No. 884.
AGENTSCHAP GLASVERZEKERING.
-□



'Cc 6 uur:
Benvoudige huishoudelijke maaltijd
in „tn den Vergulden X3urh'\
den van elders gekomen Oud-Leerlingen, door de Commissie aangeboden. 
's avonds te 8'/4 uur:
feestavond tn de groote zaai der Stadsgehoorzaal
door het
Variétégezelschap
onder leiding van den heer 6eorge van der ïüerf, ïmpressarto, Hmsterdam.
PROGRAMMA.
1. Marsch.
2. Ouverture.
3. FEESTLIED, te zingen door een koor van Jonge Dames.
4. Miss Betty Gray, English. Song and Dance.
5. The Muraldos Brothers, Oomic Juggling act.
6. Duo Wesselius. Enorm succès „Flora", Amsterdam.
7. Sorata Melachini! De man met de geheimzinnige
handen.
8. Orkest.
9. Maupie Staal! De veelzijdige humorist in zijn réper¬
toire, o. a. „Rotterdamsch Straattype !"
10. Charlton and Miss Marion! De beroemde excentriciteiten op muzikaal terrein.
P3S J£F==Eg]
pn pauze. ^
z. o. z.
□
19



11. Orkest.
12. Marie van Brinkom. De gevierde Holl. Soubrette.
13. Mrs. Conradie and Partner, Excentriek Manipulatoren.
14. Maupie Staal! In zijn hoogst komisch répertoire.
15. Orkest.
16. Duo Wesselius! Het élégant duet in hun répertoire.
17. Miss Lilly?!?!? Het telepathisch Phénomeen.
Verbluffend ! — Origineel!
18. Duo Van der Werf-Busquet! In de hoogst Komische
Operette: ,,Uit liefde voor de Kunst!"
19. Galop finale!
Orkest onder leiding: van den Heer J. DE LEEUWE.
Met het oog op den tijd, zoo noodig wijziging voorbehouden.
Na afloop van het programma van het Gezelschap George van der Werf
Gelegenheid tot dansen.
Volgorde der dansen:
1. Polonaise Polka.
2 QJals.
3. Kruispolka
4 Cucia
5. Duitscbe Polka
6. lüals
7. Pas de quatre 8 ïïlazurka
9. finale.
Vervolg zie blz. 23. B



J. KOENE, ü
•J 14
♦i PLANTSOEN lil. — LEIDEN. Ü
H Restaurateur van Schilderstukken, j|
$ Antiek Porcelein, enz. $
W Schoonmaken van Platen. $
^ „ *
èi AiQieten in mps van Kunstvoor-
¥ n
% werpen. ft
^ £



□-
RUIME KEUZE
IN
Horloges, Pendules, Regulateurs, Wekkers.
Stijlklokken in diverse modellen.
H. G. VERHULST, Horloger,
voorheen W. G. DE GRAAF,
HAARLEMMERSTRAAT 84
Reparatiën worden spoedig, netjes en uiterst billijk uitgevoerd.
Opwinden bij Abonnement.
li q»
Electrische Timmerfabriek.
ZAGERIJ. r1? SCHAVERIJ.
UTRECHTSCHE VEER 27, LEIDEN.
□ 
Levert en bewerkt alle voorkomende Timmerwerken Lijsten en Architraven.
Aanbevelend,
P. J. van der Waals.



Dinsdag zo September.
Ce 11V2 uur:
Boottocht met muziek
en lunch aan boord,
over de Brasemer- en Kagermeeren. (Ligplaats der boot van de Maatschappij „de Volharding" aan de Steenstraat). Terugkomst te 31/, uur aan het Utrechtsche Veer.
jVIenu.
Vleescbnat in koppen. Garnalenpasteitjes.
Koude Ossenhaas met verschillende Groenten. Brood, Boter,
Kaas en Beschuit.
Ce 4 uur:
Concert in den tuin van „)Vïusi6 Sacrum"*)
welwillend aangeboden door
het Leidscb JMuziekgezelscbap „Orpbeus". Directeur: de fjcer X Vink.
*) De dames der Oud-Leerlingen, de leden van „Musis Sacrum" en van „Orpheus" en genoodigden hebben vrijen toegang tot dit Concert.
iz. O. z.
□
23



programma.
No. 1. Kroningsmarsch uit de Opera „Le
Prophéte" Meijerbeer.
„ 2. Ouverture „Leichte Cavallerie" . . von Suppé.
„ 3. „La Zwanzinette" Fremaux.
„ 4. „Aux Pyrenées" Valse Busque . . Wittmann.
pauze. 
„ 5. Ouverture van de Opéra „Iphigenia
in Aulis" von Glück.
„ 6. Hongaarsche dans no. 6 . . . . Brahms.
„ 7. „Terpsichore" Ballet L. G-anne.
„ 8. Garde Grenadier, Marsch .... Ejlenberg.
Cc 6'/2 uur:
Gemeenschappelijke jVïaaltijd
van Oud-Leerlingen met Gasten
in den foyer der Stadsgehoorzaal.
Vervolg zie blz. 27.



Ul-
STICHTSCHE
Gh ASHANDEü,
UTRECHT - AMSTERDAM - LEIDEN.
Groothandel in Spiegel- en Vensterglas. StoomglassUjperij.
Naamborden. O Gevel-, Grafplaten enz,.,
van Marmerglas in alle kleuren. Glasetserij. O 0 Glas verzilvering.
Glas in lood en koper.
Speciale inrichting- tot liet vervaardigen van Mora-glas en Standers.
b m
NI „MAATSCHAPPIJ 1TSBLIATEBIALBH"
voorheen REIJNDERS & STRICKEH, LEIDERDORP.
Schelpkalkfabriek en
Handel in Bouwmaterialen.
Intercommunaal telefoonnummer Leiden ÏOIO.



N. V. WERNINK's BËTONFABRIEK,
LEIDEN,
INTERC. TELEFOON 386.
GEWAPEND BETON
In de Gemeente Leiden werden o. a. uitgevoerd:
Rijksgebouwen van Onderwijs. (Museum Nat. Hist.Herbarium, enz. Meer dan 10.000 M2. vloer).
Fabriek Firma P. Clos & Leembruggen, geheel in Gewapend Beton met plm. 4500 M2. vloer.
Fabrieksgebouw K. Blans.
Leidsche Zoutkeet, reservoir inhoud 600.000 liter. Afdek-
.
king zoutpannen en vloeren voor belastingen van 1500 K.G. per M2.
Stoomwasscherij Firma Diebeu & Van der Zon, reservoir inhoud 60.000 liter.
Vloereu Gemeente-Scholen Zuidsingel, Decimastraat, Haverstraat.
Vloeren Christelijke School Maresingel.
Rioolo verwulviug Langebrug.
Stampbetonfuudeering en Gewapend Betou vloereu Stedelijke Lichtfabrieken.
RIOLEERING.
Grootste voorraden Rioolbuizen in alle afmetingen
en op streugsten keur.
Cement ijzeren Beerputten, Gem. Model Leiden. Putten, Ringen, Kolken, enz. enz.
EERSTE NEDERLANDSCHE BETONFABRIEK MET ELECTR. PNEUMATISCHE STAMPERIJ.



FEESTAVOND
aangeboden door de Leerlingen vanMathesisScientiarumGenitrix
in de Stads-Gehoorzaal op WOENSDAG 21 SEPTEMBER a.s. des avonds te 8 uren.
No.
PROGRAMMA.
1. In Zigeunerlager „Marset." Osheit.
2. Ouverture „Berlin wie es weint und lacht". Conradi.
3. Opening door den Voorzitter.
4. Feestlied.
5. Graaf von Luxembourg, „Valse" . . . Léhar.
6. FEEST REVUE in 2 bedrijven door J. DE QUACK, Architect te 's-Gravenhage.
Personen in de Revue.
Jan Haak vertegenwoordigende de Architectuur.
Piet Drevel
Fkits Doezelaar Willem Klei Klaas Cijfer Arie Proef Guus Kamrad Nol Wet Daan Stroom
het Ambacht.
., Handtekenen.
,, Boetseeren.
de Wiskunde.
„ Natuur- en Scheikunde.
„ Werktuigkunde.
„ Staathuishoudkunde.
„ Electrotechniek-
Cl ara Ernst Kleio.
META ScHOONHKID Euterpe.
jans Sonnet Polyhymnia.
Jo Voordracht Erato.
Jetje Tube Urania.
Kketje Zang Melpomene.
Anna Wals .... Terpsichore.
Tilly Jool Thalia.
Mies Viool Caliope
Mevr. Haak.
Dienstbode.
Agent.
Soldaat.
Matroos.
Melkboer
Groentenboer.
Peuëraar.
Studenten.
Straatjongens.
PAUZE.
□-



No. 7. Ein Tag in Wien, Marsch „ 8. Plastische Standen Laokoongioep.
Discuswerper.
Uit Nero's tijdperk Hector met liet lijk van Achillks
. . . öchiler.
Dood van Socrates.
Twist.
Vrede
Maagdenroot'. De zucht naar Goud
9. Dirk en Aal aan 't Potverteren of Geeft 'm de ruimte. (Voordracht)
( a. La Bous Bous Mee.... Borel Clerq.
10
( b. Zwansinette Meraüx.
11. Een brutale Schooljongen. (Voordracht).
12. Altijd in z'n eentje. (Voordracht).
13. By the Swane River Meiddelson.
U. TABLEAU VIVANT (Hulde aan M. S. G.). 15. Finale.
GELEGENHEID TOT DANSEN.
ra
VOLGORDE DER DANSEN.
1. Polon aise (Polka).
2. Valse.
3. Kreuz-Polka. (Honneur aux Dames).
4. Valse Espagnole.
5. Pas de Quatre.
6. Valse.
PAUZE.
7. Valse.
8. Tyro'üenne.
9. Lucia-Valse.
10. Wa's Finale.
11. )
12. \
Extra



-0
A. VERSTRAATEN,
Behanger, Stoffeerder en Matrassenmaker,
Utrechtsche Veer 22, Leiden.
HANDEL in Gordijnstoffen, Tapijten, Linoleums, Moquetten en Behangselpapieren.
:a
Rembrandt Teekenpapier Holl. Fabrikaat
5 ets. per vel, 5ö ets. per 12 vel.
Hollandia Passerdoozen
in verschillende grootte vanaf f S.Ï5.
Teekendoozen, Driehoeken, Teekenhaken, Portefeuilles, Teekenplanken. Doozen Tuben Waterverf
van af 8 O ets.
Teekenpapier aan rollen
20—30 en <»)► ets. per Meter.
Oost-lnd. Inkt
le kwal. van af ets. p. fleschje.
W. Matveld, in Teekenbehoeften.
Pritisessekade 2.
□-



J. A. VAN DIJK.
In de 79ste Algemeene Vergadering, September 1864, werd de Heer van Dijk tot bestuurslid gekozen; gedurende een jaar, 1869, was hij ook op vereerend verzoek zijner.medebestuurders waarnemend Directeur.
De Heer van Dijk is viermalen Voorzitter geweest n.1. 1875. 1885, 1886 en 1888 en was als zoodanig de Feestredenaar bij het Eeuwfeest van M. S. G. in 1885.
Van 1870—1902, dus twee en dertig jaar, de bestendige Voorzitter der Schoolcommissie van M. S. G. en zooals Prof. van Bemmelen het in 1905 zoo eigenaardig uitdrukte, steeds als opperstuurman aan het roer van M. S. G. om het onderwijs in goede banen te leiden en te houden.
In April 1891 toen hij 25 jaar Lid van het Bestuur was geweest op voorstel van Prot. van Bemmelen, benoemd tot het Lidmaatschap van Verdiensten.
Overleden te Amsterdam den lsten October 1908.
— □
80



Gebroeders Van Hoeken,
■■■■ Stoom-Houtzagerii en SchaVerij „De Rijn" ■■■■
Kantoor: HaVeokade 7, LEIDEN.
Inierc. Telefoon No. 4-74.
HANDEL IN ALLE SOORTEN Binnen- en Buitenlandsohe Gezaagde en Beschaafde
HOUTWAREN.
ii =9
J. VAN WIJK,
WERKTUIGKUNDIGE.
LEVENDAAL i56-,58 . LE|DEN
Intercommunaal Telefoon No. 883
FABRIEK EN HERSTELPLAATS VAN
Stoom= en andere Werktuigen, Motoren en Drijfwerken, Koper= en Metaalgieterij.



PROF. DR. J. M. VAN BEMMELEN.
In de 94ste Algemeene Vergadering den 254'1311 September 1879 tot Bestuurslid van M. S. G-. gekozen; dus 31 jaar Lid v. h. Bestuur, was negenmalen Voorzitter en hield als zoodanig in de jaren 1882, 1890, 1891, 1893, 1896, 1898, 1900, 1902 en 1905 de gebruikelijke rede, waarin verslag van den toestand van het Genootschap werd uitgebracht.
Sedert 1902 is Prof. van Bbmmelks bestendig Voorzitter van de Schoolcommissie. •
ü_ _ 3



GESCHIEDKUNDIG GEDEELTE
UIT DE
REDE
gehouden op de 106de Algemeene Vergadering
VAN HET GKNOOTSCHAP
,MATHESIS SCIENTrARUM GENITRIX,"
Oen 23sten April 1891,
ioor den Voorzitter Prof. Dr. J. M. VAN BEMMELEN.
Ik vertrouw dat het U allen, leden, leerlingen, leermeesters en bestuurders lief zal zijn, indien ik I ga verhalen, wat 'onze voorgangers hebben opgeteekend, wanneer onze vorsten blijken van belangstelling hebben oggeven in ons Genootschap, of wanneer zij hunnen
steun inriepen.
Zooals gij weet, werd in September 1785 het Genootschap door eenige bazen, onderwijzers en studenten gesticht, O}) den aandrang, zoo als ik meen te mogen aannemen, van den landmeter P van ( ampen )
De stichting is ongetwijfeld eene vrucht geweest van den geest, die in de tweede helft der 18de eeuw in AVest-Europa, en niet in 't minst in de Nederlanden opkwam en in kracht toenam — die verkondigd werd in de geschriften der wijsgeer en en menschenvrienden -
*) De oprichters van M. S. G. zijn de Heeren :
P1ETER VAN CAMPEN, (zie portret pag. 36). BARTHOLOMEUS VAN DEN BROECK, (zie portret
pag. 40). _ ,
ARNOLDUS VAN GENNEP, Student in de Rechten, Ondervoorzitter. „.-IC, . . , , J. REINIER, Student in de Godgeleerdheid, Secretaris tot
7 December 1785. ^ , ,
A. DE BRUINE DE NEVE, Student in de Geneeskunde,
Adjunct-Secretaris en Boekhouder.
PIETER RIJK, Metselaar,Onderwijzer, Kassier, die gedurende de eerste 2 jaar de school belangloos in zijn huis, Heerengracht 53, heeft gehad.
Van de laatste 4 heeren konden wij tot onzen spijt geen portret machtig worden.



die zich hooren deed in redevoeringen en gedichten — die stichtingen en hervormingen in het leven riep — en waarmede evenwijdig zich bewoog een stroom van opgewekte vaderlandsliefde.
Al spoedig hebben de bestuurders zich beijverd om ook onder de aanzienlijken en vermogenden steun en medewerking te verkrijgen. Hunne pogingen in den aanvang van 1787 om aan de vier regeerende Burgemeesters het Beschermheerschap op te dragen, gelukte evenwel niet.
In October van dat jaar besloten zij zich ook tot den Erfstadhouder te wenden en dezen te verzoeken als eerste Beschermheer, als Protector op te treden. De erfstadhouder was Prins Willem, de zoon van Willem V, die later Koning Willem de Iste zou worden. Het is wel merkwaardig dat dit in 1787 plaats vond, het jaar dat de patriottische beweging, die het land in rep en roer gebracht en een poos in de provincie Holland gezegevierd had, door de komst der Pruisen in duigen viel. Uit verschillende uitdrukkingen blijkt het mij dat de oprichters en bestuurders, en ook de studenten oranjegezind waren. Zij vereerden de telgen van het Oranjehuis als voorstanders en beschermers van kunsten en wetenschappen. Willem Y had zich als zoodanig herhaaldelijk doen kennen; hij was Protector van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen en van het Bataafsch Genootschap te Rotterdam,
De aanbieding van het Protectorschap ging niet zoo eenvoudig in haar werk De prins was nog zeer jong, 15 jaren ; en bovendien, alles geschiedde toen met een omslag, die ons thans vreemd is geworden.
Den 10 October 1787 werd een schriftelijk plan voorgelezen om twee Bestuurders af te vaardigen naar den Graaf Bentinck, Heer van Bhoon en Pendrecht eu baljuw van 's-Gravenhage — van wiens invloed op de jonge prinsen, den Erfprins en zijnen broeder, men zich veel voorstelde, om hem te verzoeken een wetboekje te „praesenteeren, omme uit dezelve het best de oogmerken der oprichting des genootschaps te kunnen ontwaar worden "
De landmeter P. van Campen, voorzitter en onderwijzer, de ziel des genootschaps, Isaac van Coeverden Secretaris, Med. Stud. en kort daarop Kapitein bij



de edele manhafte Schutterij van Leiden, en J. M. Ditschaae leermeester in de Rekenkunde en boekhouder, worden gecommitteerd en krijgen eene geschreven volmacht mede Zij kwijten zich naar wensch van hunne taak en deelen dit den 17en October mede. Door den Heer Bentinck tot beschermheer te benoemen, verzekeren bestuurders zich blijvend van zijn voorspraak. Het duurt echter tot 14 Mei 1788 eer besloten wordt eene commissie te benoemen, om tot den Prins zeiven toegang te zoeken, en den beschermheer Bentinck wordt verzocht of hij ,,praealabel wil ad\ei„teeren, als de deputatie den 20sten Mei toegelaten "wordt en dit met zijn veelvermogend appuy te "secundeeren." Het gelukt; den 20sten worden zij bij Z. D. H. toegelaten en de Prins antwoordt, dat hij naar het Genootschap zou vernemen, en zich dan nader verklaren. Zij moesten maar eens terugkomen. Den 23sten wordt nu de leermeester der beide Prinsen Prof Herman Tollius in den arm genomen. Maar deze antwoordde, dat Z D. H het te druk heeft gehad om berichten in te winnen en zij dus hoogstdeszelfs terugkomst van het Loo moeten afwachten ^
Weder trekken zij naar 's-Gravenhage om Tollius op 't hart te drukken zijnen steun te verleen en. Intusschen wordt den 4 Aug. de Graaf Bentinck op zijn verzoek als Beschermheer geïnstalleerd op eene oroote vergadering. Den 21 Augustus komt liet heuglijk bericht van Prof. Tollius, dat de Prins zicli bereid verklaart, waarop den 22sten Augustus de plechtige benoeming van den Prins tot beschermheer volgt. Na de noodige vergaderingen en brieven gaan P. van Campen, Ditschaar en' de student W. P. van der Streng Kluit (Van Coeverden was ongesteld) naar 's-Gravenhage en genoten den 27 Augustus de eer om aan den Prins, in de Oranjezaal, plechtig het Eerste Beschermheerschap of Protectorschap op te dragen en het Diploma daarvan te overhandigen. Het blijde nieuws werd den leerlingen medegedeeld, en „liaailieden tevens tot naarstigheid aangemaand." En nu laat het Bestuur den Prins geen rust. Zij vragen (24 Sept.) zijne „approbatie" als- zij de Professoren Van Roijen, Damf.n. Kluit en Van de Wijnpersse tot beschermheeren willen verkiezen, en toen dezen daarvoor bedankten, of zij den hoofdschout van Leiden



PIETER VAN CAMPEN.
Geboren 11 October 1750, overleden 7 Februari 1820.
Pieter van Campen, Leermeester der wis-, landmeet-, zeevaart- en aardrijkskunde en boekhouder te Leiden. Schrijver o. a. van Grondbeginselen der bouwkundige rekenkunde en grondbeginselen der Algebra.
Medeoprichter en voorzitter van M. S. G. en waarschijnlijk degene
die het initiatief daartoe nam. □ 
36



Mr. A. van Heusden tot beschermheer mochten kiezen.
De Prins zette dien winter te Bronswijk zijne studiën voort, en was wel zoo goed eigenhandig en in het Hollandsch te antwoorden : „wij hebben niet kunnen afzijn UWEd. kennis te geven van onze volkomen toestemming tot den voortgang der verkiezing van Mr. A. van Heusden tot Beschermheer.1
Daar de Prins na zijne studiën te Bronswijk de Universiteit van Leiden zou bezoeken, bood zich aan het bestuur van M. S. G-. het heuglijk vooruitzicht Z. D. H. eens in hun midden te zien. Zij besluiten hem bij zijne terugkomst in den Haag te gaan ..feliciteeren" met zijn behouden „retour'1 en hem tot het bijwonen eener vergadering uit te noodigen. Doch nu stellen zij aan het hoofd der Commissie hunnen nieuwen beschermheer, den hoofdschout van Leiden: vp elk bezoek evenwel pas den 28sten November te Leiden heeft plaats gehad.
Den 16'len Sept. kwamen Willem \ en zijne echtgegenoote Prinses Wilhelmina met hunne drie kinderen naar Leiden om het huis te bezien op het Rapenburg, waar thans de familie Cock woont, want daar zoude Erfprins verblijf houden. Den 2den November, dus kort na de opening van den Akademischen Cursus, bren <rt Willem V zijnen zoon zelf naar de Ak adem ie. De reis van den Haag geschiedt met een jacht, dat tot voor het huis op het Rapenburg vaart. Roerend en vermanend neemt hij afscheid van zijnen zoon en keert naar s-Gravenhage terug. Nog denzelfden a^ ond wordt de jonge Prins door den Rector Magnificus verwelkomd ; den volgenden dag legt hij den eed af als student, en wordt in het Album ingeschreven. De Professoren en alle autoriteiten beijveren zich hem te komen begroeten en daarna vele studenten. Reeds 's morgens te 8 uren (dat moesten onze tegenwoordige studenten eens hooren !) tot 12 uren. ontvangt hij de lessen van de Juridische Professoren Kluit, Van Pest el en V. d. Keessel en ook van den Professor in de wiskunde en militaire genie Damen.
Waar blijven nu onze Bestuurders? Zij weren zich zooveel zij kunnen. Zij maken den kapitein der cent Suisses, de Zwitsersche lijfwacht van den Erfprins, tot eerelid: zij examineeren hunne aankweekelingen den 13en November en besluiten om ze den 20sten



November nog eens te examineeren, „teneinde ze te ,,bekwamen voor het examen dat staat gehouden te „worden in liet bijzijn van Zijne Hoogheid". De Commissie, de heer Hoofdschout Van Heusden aan hethoofd, verkrijgt ,,audientie" op den '23«ten November, en de belofte dat de Prins Maandag 14 December 's avonds te zes uren ter vergadering zal komen, 's Prinsen leermeester (thans Raad en Rekenmeester) Prof. Tollius verzoekt bij het voorloopig examen van 26 November tegenwoordig te zijn, en deelt hun het verlangen van den Prins mede, dat den leerlingen
O _ O
prijzen mogen worden uitgereikt. Zou Prof. Tollius zich eerst hebben willen overtuigen of de jongens een dragelijk figuur maakten, en zoo niet, dan aanraden om van de proefneming in het bijzijn van den Prins af te zien ? Hoe dit zij, zeker is het dat de jongens van het examineeren de volle maat hebben gekregen.
Stelt u nu voorden avond van den 1 -kienDecember. Aan het huis van den Eector der Latijnsche scholen (thans de voorzijde der H. B. School; L. Wensinck Rouveroy, staan de studenten-leden geschaard, velen hunner beliooren tot voorname familien in de stad of van elders. De student A'an Heusden, de zoon van den Schout, heet den Prins welkom. Aan de trap van de Gehoorzaal der Latijnsche school staan drie bestuurders, v. d. Kemp, Swencken en AVaag-e, gecommitteerd om den Prins naar boven te leiden, waar hij aan de bestuurstafel plaats neemt. Daar zitten de Beschermheeren Graaf Bentinck en de Schout van Leiden Mr. A. van Heusden, Mr. D. Muller Massis, Regeerend Schepen, en verscheidene aanzienlijke Heeren van de stad, naast den landmeter P. van Cam pen, den beeldhouwer-teekenonderwijzer Bartholomeus van den Broek, den metselaar Pieter Rijk, de timmerbazen : Staal, Driesen en Pieter Geerling-, de onderwijzers Ditschaar en Jacobus van Campen (die bestuurders en tevens leermeesters zonder honorarium zijn), de Studentenbestuurders ,T. van Coeverden Secretaris en J. C van der Kemp en de regenten der weeshuizen. De Prins is zeventien jaren oud, maar onderscheidt zich reeds door groote schranderheid, geestesontwikkeling en minzaamheid.
De voorzitter van Campen houdt eene deftige aanspraak in den gezwollen en hoogst ernstigen stijl dier



dagen, overvloeiende van gehechtheid aan den Prins, en draagt hem de vruchten van hunnen arbeid op. Daarop worden 13 jongelingen geexamineerd, in de zes vakken, de rekenkunde, meetkunde, algebra, teekenkunde, bouwkunde en op de globe; voor elk vak is een aankweekelitig van eer en een betalend leerling of wees uitgekozen. Vervolgens worden aan deze leerlingen de prijzen uitgereikt. De Prins deelt de twee zilveren medailles uit; de Beschermheer van Heusden en de Bestuurders naar hunnen rang de overige elf prijzen (boekwerken en een passerdoos). De weesjongen Domus spreekt een dankbetuiging, in de eerste plaats aan den Prins, uit ; de zoon des Rectors een gedicht. Onder de leerlingen bevindt zich ook Casper de Fremery, de vader van onzen hoogbejaarden en beminden oud-wethouder.
De diaken I. van Leeuwen houdt de sluitingsaanspraak en dankrede aan den Prins, den geliefden Willem Frederik, de hoop van 't nageslacht, en barst eindelijk in een vers los, waaruit ik deze strophe u ten beste geef:
Doorluchte telg uit Nassouw's huis.
Leef steeds bevrijd van alle kruis, Tot vreugd der waare Belgen.
Ten zuil voor Kerk en Vaderland.
Ten keten aan den Eendrachtsband, Om Tweedracht uit te delgen.
Evenals Jac. van Campen, wijdde ook de Rector der Latijnsche scholen Wensinck de Rouveroy den Prins een vaers van '200 hooggezwollen Alexandrijnen, voor welker voordracht evenwel de Prins blijkens de notulen genadiglijk is gespaard gebleven.
Deze vergadering van den 14 December 1789 waarin regenten, aanzienlijken, ambaclitsbazen, studenten, met denzelfden geest bezield, met Oranje als beschermheer te zamen waren, is altijd de glorie van 't genootschap geweest, en zij is het, mijne hoorders, nog tot op dezen stond.
In latere jaren, toen het Genootschap met moeite zich staande hield, wezen de bestuurders, in hunne adressen om bijstand aan de Regeering van land en stad, altijd weder op dat glanspunt terug.
Wat deftigheid, wat plichtplegingen moeten wij



BARTHOLOMEUS VAN DEN BROECK.
Kunstbeeldhouwer, onderwijzer, later ook Secretaris.
Een der zes oprichters van M. S. G. Geboren in 1760, Overleden in 1856, 96 jaar oud. Hij gaf ruim 50 jaar onbezoldigd teekenonderwijs. Bij het halve Eeuwfeest van M. S. Gr. werd hij door Z. M. Koning "Willem I, den beschermer van het Genootschap, tot Broeder van den Nederlandschen Leeuw benoemd.
Cl— — 3
40



ons voorstellen dat onder al deze geparuikte Heeren in hunne sierlijke kleeding is ten toon gespreid. En toch dit moet' ons veel minder treffen dan wel de gezindheid, die bij de bestuurders en leden en beschermers heerschte Zij zijn vervuld van al de humanitaire leuzen van dien tijd, ter eener zijde algemeene menschenmin, aankweeking van burgerdeugd, verspreiding van beschaving en kennis, onderwijs aan de kinderen des volks, zonder op eenig loon aanspraak te maken; en daarnevens liefde tot het vaderland, aankweeking van bekwaamheid tot het krijgswezen te lande en ter zee, om het vaderland te verdedigen 1).
Gij bemerkt, dat zijn ook de leuzen der patriotten. Alleen de vrijheids-uitingen ontbreken. Van patriottische wachtwoorden doet zich geen toon hooren. Integendeel, zij zijn vervuld van liefde tot Oranje, zoowel de Heeren als de burgers en de studenten. De landmeter van Camp ex spreekt tot den Prins „als de aanzienlijkste burger des „Vaderlands die van de Goddelijke Voorzienigheid tot „de verhevenste waardigheid in het gewichtig Staatsbestuur van dit Gemeentebest verordent is " Zij zoeken tevens den steun der Regenten, die niet aarzelen met hen mede te werken en Oranjegezind zijn -). De leermeester v. d. Bkoek die nog tot in 1856 bestuurder zou zijn en teekenonderwijs geven, en 9(5 jaren oud worden, verdedigde in het Genootschap : „Kunst door oefening aangekweekt" op den 6den September 1788 de stelling: „van „alle regeeringen, is dat volk het gelukkigst, hetwelk „door één alleen gebiedend Vorst bestierd wordt".')
!) ,,Deze kweekschool is geenszins uit eigen belang opgericht, maar om, ware het mogelijk, het zuchtend vaderland, met dezer eertijds bloeiende, doch nu te jammerlijk vervallene stad, bij te staan, door middelen niet onevenredig aan de daden onzer Voorouderen."
(Toespraak van P. van Campen aan den Prins).
'-) Zoo Oranjegezind was toen ter tijde de stemming in Leiden, dat de Prins, die veel door de stad wandelde, na afloop der morgencollegies, eens in eene achterbuurt gevaar liep om een pak slaag te krijgen, wijl hij geen Oranjelint droeg Zoodra hij zijne jas opende en het gemeen de ster op zijne borst zag, barstte het in vreugdejuich uit.
3) De meeste bestuurders uit den ambachts- en onderwijzersstand, de v. Campens, v d. Broek, Geerling, Rijk, Ditschaar, v. d. Snoek. v. d Horst, Aalbertsberg, Meerburg, waren ook lid van het Genootschap: „Kunst door Oefening aangekweekt", waar stellingen verdedigd werden en natuurwetenschappen beoefend. De notulen van dit genootschap berusten in het Archief van het Genootschap.
■B



Hier ziet men dus een treffend voorbeeld dat de golf des tijds in westelijk Europa mannen van verschillende partijen, ondanks eene schijnbaar verschillende wereldaanschouwing, op dezelfde banen in hun streven medevoert. Toen gold dat van patriotten en Oranjegezinden, en thans kan men het waarnemen bij clericalen, liberalen, anti-revolutionairen en radikalen.
De Prins bleef tot 21 Juli in Leiden, na den 18den voor 't laatst de godsdienstoefening in de Pieterskerk bijgewoond te hebben De bestuurders van M S. G. mochten hem met 1 Januari persoonlijk geluk wenschen, maar van andere ontmoetingen maken de notulen geen melding Na zijn vertrek bleven zij alle gewichtige gebeurtenissen hem melden ').
Het gezelschap steeg in bloei. Het telde vele hooggeplaatste eereleden, het had voor dien tijd en omstandigheden ruime inkomsten; omstreeks f 1500 uit de giften en bijdragen van beschermheeren, eereleden, gewone leden en aankweekelingen van eer, want de onderwijzers vervulden hunne taak kosteloos (in den eersten tijd 5 uren 's avonds 's weeks voor de studenten2), de overige uren voor de overige leerlingen.
De uitwendige luister nam toe. De prijsuitdeelingen hadden in de Luthersche kerk plaats, begeleid door muziek. Maar helaas inwendige verdeeldheid stak het hoofd op. Men zou denken dat bij het naderen van 1794 en 1795 de politieke partijen ook in het Genootschap zich zouden doen gelden. Geenszins. Het bijzondere karakter van den landmeter van Campen is de aanleiding geweest - - een man van initiatief, en van groote werkkracht, maar die kracht zeer gevoelende; zoo niet heerschzuchtig dan zeker subjectief en zelfs genoegzaam, die het voorzitterschap zijner stichting niet uit de hand wilde geven, en geen toezicht op het geldelijk beheer wilde dulden, ofschoon het genootschap O]) te grooten voet geleefd had, en in schulden
1) Den 24 Augustus verzochten zij deu kapitein Lange om hem op zijnen geboortedag geluk te wenschen. en schreven een gelukwensch bij de eerste bevalling zijner echtgenoote den 16 December, dus bij de geboorte van Willem II
2) Deze ontvingen onderwijs om zelf later als onderwijzer in verschillende plaatsen van het vaderland te kunnen optreden. Zie daarover de feestrede bij de viering van het honderdjarig bestaan door den Heer J. A. van Dijk.



was geraakt. De twist steeg zoo hoog, dat de Heer van Heusden er in gemengd werd, dat men den Kapitein der Cent Suisses er bij haalde, en dat van Campen bedreigde, dat de Prins, de beschermheer van Heusden, de Kapitein Lange, allen het Genootschap zouden verlaten ; ofschoon hij daartoe geen recht had en zulks ook onjuist was.
Er ontstonden nu twee genootschappen, het nieuwste koos een Hollandschen naam: „De wiskunde, de moeder der wetenschappen." Beiden bezaten denzelfden toestel van bestuurders, leden, eereleden, aankweekelingen enz, schreven prijsvragen uit, en hielden publieke prijsuitdeelingen waarbij geen kosten gespaard werden.
De bestuurders van het oude Mathesis durfden onder de benarde en treurige toestanden van 1794 den Prins niet meer lastig vallen om tusschen beide te komen, en den vrede te herstellen, want weldra verlieten de Stadhouder en zijn gezin het Vaderland; M. S. Gr, verloor zijnen Protector.
Nu volgden donkere tijden.
In 1800 werden wel de beide genootschappen weder vereenigd, en kwam het genootschap de 13 eerste jaren van deze eeuw door zonder onder te gaan, maar niet zonder groote moeite en opoffering.
Aan een 80 leerlingen, waarvan 50 kosteloos, werd nog steeds onderwijs gegeven. Doch eene schuld van f 3000.— (waarvan - 3 van het tweede genootschap) moest ingehaald worden; de eereleden in andere plaatsen verdwenen ; het getal leden kromp belangrijk in, ten gevolge der algemeene verarming; met eene groote f 500. moest men rondkomen ; al de luister was getaand. Slechts twee aanzienlijke en nog rijke Leidenaars bleven hunnen steun verleenen, Meerman en Bisdom Gelukkig hebben bestuurders zich niet tot Koning Louis Napolkon gewend, zooals tot zijn grooten spijt de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen en ook het Bataafsche Genootschap in 1807 hebben gedaan.
Nadat alzoo alle illusien van volksontwikkeling en vrijheid waren verdwenen, het land door de Franschen
') Met groote dankbaarheid, wordt gedurig vermeld, dat zij in 1810 het laatste gedeelte der schuld aflosten, door elk een gift van /' 100.— te schenken Dat werd in dien tijd voor iets zeer buitengewoons geacht.



verarmd en uitgezogen, kwam den 17en November de verlossing. Dien dag noemde Dirk Muller Massis, reeds in 1785 lid geworden, die de vergadering met den Prins had bijgewoond en zich dat zoo levendig herinnerde, den heuglijksten dag der dagen voor Nederland, toen hij in een brief op dien datum in 1819 geschreven belangen van M. S. Gr. aan den Gouverneur van Zuid-Holland aanbeval. Toehoorders! wij kunnen ons geene te sterke voorstelling maken van de blijdschap, die alle gemoederen, ouden en jongen, rijken en armen vervulde, toen in 't laatst van 1813 het Fransche juk werd afgeworpen en Nederland van de tirannie van Napoleon bevrijd.
Ik herinner mij hoe een uitstekend man, die deze dagen beleefd had, eens tot mij zeide: Ik ben dankbaar 1813 beleefd te hebben en getuige geweest te zijn van zulk een algemeen gevoeld geluk, van zulk eene uitbarsting van vreugde en dankbaarheid, van zulk eene geestdrift als de geliefde Oranjekleur in allen opwekte.
Donderdag den 23 December van dat jaar kwam Prins Willem, de Souvereine Vorst, in Leiden. Bestuurders haastten zich den geliefden Vorst te naderen, en hem te verzoeken opnieuw het Beschermheerschap te vervullen, de HH. Koppeschaar voorzitter, v. d. Snoek Secretaris en v. d. Broek, werden ter Audientie toegelaten. Op hun verzoek was de oudburgemeester Bisdom (de reeds genoemde beschermheer) medegegaan en hield de aanspraak ; de erfprins was daarbij tegenwoordig.
Niet alleen werd hun verzoek met genoegen aanvaard, maar de Prins gaf dadelijk bewijs van zijne onverminderde belangstelling door den Bestuurders te vergunnen hem een kort verslag te zenden van hetgeen er in die achttien jaren „gedurende zijne absentie" in het Genootschap was voorgevallen.
Om de beteekenis van die vraag te waardeeren, mag ik u wel in herinnering brengen welk een Koning Willem I in de eerste twintig jaren zijner regeering geweest is. Zijn streven was het niet alleen om zich persoonlijk bij zijne onderdanen bemind te maken, maar ook om zijn land weder tot bloei en welvaart te verheffen, overal den ondernemingsgeest in de nijverheid en den handel uit te lokken en te schragen,
■G



de beoefening der wetenschappen te bevorderen en daarvoor ruime hulpmiddelen te verleenen. Die de geschiedenis onderzoekt van tal van ondernemingen van handel, nijverheid, fabrieken, scheepsbouw, van hooger en middelbaar onderwijs in Nederland en en België, vindt daarin het initiatief of den steun of de geldelijke hulp van Willem I. Vaderlijk was zijne Regeering, hij stelde in alles belang. Ieder, die eene benoeming wenschte, ging den Koning daarom vragen: ieder die eene Rijksbetrekking gekregen had ging den Koning persoonlijk daarvoor bedanken. En de Nederlanders wilden zoo gaarne in hem een Vader des Vaderlands zien, die gekomen was om, na de diepe ellende, waarin zij verzonken waren geweest, hen weder te leiden tot een gelukkig volksbestaan. Zij dachten daarbij aan dien eersten Willem, den nooit genoeg te eeren Vorst, die - zooals onze Fruin ons geleerd heeft — later en ten onrechte de Zwijger, maar bij zijn leven door de Hollanders Vader Willem geheeten werd.
De bestuurder Secretaris A. van der Snoek haastte zich om het verslag van hetgeen in 's Konings afwezigheid was voorgevallen op te stellen. Eerlijk biechtte het bestuur alles op: hoe het Genootschap door verdeeldheid en te hoog opgevoerde weelde was achteruitgegaan en in schulden geraakt, maar hoe bestuurders, door groote inspanning en dikwijls door uit eigen middelen bij te passen, het genootschap hadden in stand gehouden, ofschoon dan op veel bescheidener voet, — en hoe zij nu door Zijne bescherming, Zijne hulp weder tot bloei en kracht hoopten te komen ; die bescherming zou hun ongetwijfeld opnieuw tal van leden en van bijdragen toevoeren.
Het is duidelijk dat de bestuurders zich van dien invloed eene overdrevene voorstelling hebben gemaakt. In hunne blijschap hebben zij zelfs een oogenblik de zoete hoop wellicht niet geheel kunnen ter zijde zetten, dat de koning de prijsuitdeeling in Augustus nog eenmaal zou komen bijwonen, zooals hij dat in 1789 gedaan had. Zij noodigen hem, maar zij durven toch niet nalaten er bij te voegen, dat zij zich niet durven vleien, „in aanmerking nemende de gewichtiger aangelegenheden des Vaderlands, waarmede Z. H. beladen is."



Toen nu de steun van het stadsbestuur en van de burgerij uitbleef, en de leden niet vermeerderden, toen zij f 300.— moesten negotieeren om hunne uitgaven te dekken, stelde het Bestuur al zijne hoop op een Koninkl. Besluit van 1817. De Koning wilde het kunst- en teekenonderwijs verheffen, en verordende de stichting van eene Akademie van Beeldende kunsten te Amsterdam met f 4000.— Rijkssubsidie. Te Antwerpen werd de bestaande Akademie eene koninklijke en verkreeg evenzoo f 4000.—. Brussel en Brugge ontvingen f 2000.— voor dat onderwijs.
De Koning begreep wijselijk dat de grootere gemeenten het overige moesten doen en het handteeken- en bouwkundig onderwijs bekostigen. Dat schreef hij dus voor, maar om het aan te moedigen van Rijkswege bepaalde hij, dat jaarlijks zilveren en bronzen p^ijsmedailles zouden toegestaan worden, uit te reiken van wege den Koning, en wel aan die teekenscholen, welke waren ingericht naar de voorschriften en in den geest van 's Konings besluit:
1". Onderwijzers moesten hebben een getuigschrift van bekwaamheid,
2". Het onderwijs aan behoeftige ambachtslieden moest kosteloos gegeven worden,
3°. Ook de beginselen der bouwkunde moesten onderwezen worden.
Nu wendde zich het Bestuur tot den Koning, tot den Gouverneur van Zuid-Holland, tot den Minister van Onderwijs en Koloniën, tot Burgemeesteren van Leiden met' memorien, en met élucidatien op die memorien, alles om te verkrijgen dat M. S G. eene toelage zou ontvangen van f 500.—, op grond dat de school in alle opzichten voldeed aan de vereischten, die aan eene Teekenschool gesteld waren.
Twee jaren lang zetten zij die pogingen voort. Doch te vergeefs
Den 13 Februari 1818, toen de koning uit Brussel terug was, kwamen zij op audientie, en de koning beloofde hun de memorie in te zien, en zooveel mogelijk aan hunne wenschen te zullen voldoen
Van de regeering ontvingen zij als antwoord de mededeeling, dat (zie Kon. Besluit van 10 April 1819 no. 74) de Koning bezwaar maakte om het reeds zoo hoog opgevoerde budget nog te bezwaren met de kosten



der teekenscholen in de Gemeenten, en het Rijk zich dus tot het geven van medailles moest beperken, zoodat de kosten, die ter oprichting van nieuwe scholen of ter volmaking der bestaande noodig waren, moesten gedragen worden door de Gemeenten. Na dat Kon. Besluit, ter regeling van het kunst- en teekenonderwijs, was het dus de taak van Leiden's Bestuur geworden om het onderwijs te steunen.
Zoo werd dan opnieuw door bestuurders eene memorie aan de Burgemeesters van Leiden gezonden. Eenig antwoord was tot nog toe niet ontvangen. De geest die den Koning bezielde, om ook wetenschap en kunst uit hun verval op te heffen, was niet wakker bij de Stadsregenten !
Eindelijk, den 7 September 1818, brengen Burgemeesters bij den Raad „de successievelijk ingediende „memorien van M. S. G., welke onder anderen te kennen „geven dat, vermits naar Z. M. intentie alle subsidien, „welke noodig mochten zijn voor stedelijke teeken„scholen bij de stedelijke besturen zouden behooren „aangezocht te worden, en zij mitsdien, als zonder „jaarlijks subsidie, gemeld genootschap niet kunnen „staande houden, zulks van de regeering dezer stad „waren verzoekende" — waarop gedelibereerd zijnde, „heeft de Raad geoordeeld, zoo om de bekrompenheid „van stads kas i/s om der gevolgen wille (!) thans in „dat verzoek te moeten difficulteeren, gelijk geschiedt „bij dezen."
En daarmede konden Bestuurders zien hoe zij zich verder zouden redden. Drie jaren later vragen zij om vrijstelling van belasting op de brandstoffen, op grond van een reglement op de vrijstelling van die belasting aan inrichtingen van weldadigheid verleend (Kon. Besluit van 12 Dec. n°. 112). — Gewezen van de hand. — Den 3 Februari 1834 verzoeken zij opnieuw stadssubsidie aan Burg. en Wethouders, maar eerst den 2en October, dus 10 maanden later, ontvangen zij weder weigerend antwoord, nu met de uitvlucht dat M. S. G. geen eigenlijke teekenschool is, dat de stedelijke finantien ongunstig zijn, en dat de Raad reeds in 1819 een soortgelijk voorstel heeft afgewezen. Vermoedelijk heeft de Raad het voorstel van B. en W. evenals van Burgemeesteren in 1819 knikkend aangehoord.



Welk een verschil met den tegenwoordigen tijd, nu wij altijd in korten tijd antwoord ontvangen — nu wij hij B. en \V. in de eerste plaats, en ook bij den Raad, een open oor vinden voor alles wat de bevordering onzer belangen betreft, en voldoende toelagen ontvangen. Indien wij bedenken, hoe het toen in de stadsfinantiën te Leiden toeging en booze kobolden op het Stadhuis werkzaam waren, dan kost het den verhaler van de geschiedenis van M. S. G. in deze dagen eenige moeite om een gevoel van ergernis te bedwingen. Is dit gelukt, dan vraag ik mij af of ik ongelijk heb, wanneer ik, ook bij deze zaak, den indruk ontvang, dat tussehen 1815 en '30 de gegoede burgerij meer gevoel had voor het herstel van haar eigen zoo gedund vermogen, dan voor het publiek belang. Zeker is het, dat de geest van 1785 geheel geweken scheen, en dat de ijver en het initiatief eerst veel later weder zouden wakker worden.
Maar, om op 1819 terug te komen ! Wilden de Regenten niets voor M. S (i. doen, de Koning wel.
Aan het bovengenoemde Besluit van 16 April 1819, waarbij de teekenscholen naar de Stedelijke Besturen worden verwezen, voegde hij toe, dat hij uit zijne eio-ene fondsen f 500.— aan het Genootschap schonk, uithoofde zijner bijzondere betrekking tot dat Genootschap. Bestuurders betuigden daarvoor hunnen warmen dank.
Sedert 1819 zijn jaarlijks de medailles aan de bekroonde leerlingen uitgereikt, uit naam van den Koning.
M. S. G. was dus weder op eigen krachten aangewezen. Langzaam ging het vooruit en won weder in leden (150 in 1834) in overeenstemming met de langzaam toenemende welvaart in Leiden. In 1833—1834 had het dan ook honderd acht en zeventig leerlingen, waarvan 41 begunstigers en 17 weezen, en kon ƒ 650.— voor kleine bezoldigingen aan de 12 hulponderwijzers uitdeelen. De onderwijzers v d. Bkoek. Rijk, Dr. Bevel, Meerburg, Montagne, Breuhaüs de Groot, gaven nog altijd kosteloos onderwijs. En toen nu in 1835 het halve Eeuwfeest naderde, en men besloten had zulks plechtig te vieren, toen durfde het Bestuur ook te rekenen op 's Konings medewerking. De Heeren Librecht Lezwijx. S. Meerburg en J. Montagne



togen op een Woensdag in Juni naar de wekelijksche audientie, om dat aan hunnen Koning te vertellen en met hem te bespreken. De Koning was uiterst minzaam, gaf bij herhaling op ondubbelzinnige wijze zijne belangstelling te kennen en zeide zijne deelneming toe. Ja, er is eene legende, dat de Koning hen aanmoedigde om later terug te komen en te vertellen, hoe het feest afgeloopen was. 's Konings toezegging bleef niet onvervuld. Den 15 September kwam eene „missive" van den Thesaurier van het huis des Konings, meldende dat hij was gemachtigd om aan het Genootschap als een blijk van 's Konings belangstelling in deze Inrichting en in de viering van deszelfs 50-jarig bestaan, over te maken eene som van ƒ 300.—, welke som in een bankbiljet was bijgevoegd. Dat gaf groote vreugde, en toen de Burgemeester, de Mey van Streefkerk, op de plechtige Algemeene Vergadering in de Doopsgezinde Kerk mededeelde, dat Z. M. den onderwijzer Barth. van den Broek (oprichter en onderwijzer sinds 50 jaren) tot broeder in de orde van den Nederlandschen Leeuw had benoemd, kende de opgewondenheid geene grenzen.
I oen kwam het er op aan om den Koning dankbaarheid te toonen. Vooreerst bood men Z. M. het portret aan van den heer \ an den Broek met begeleidend schrijven. De stadsbouwmeester S. van der Paauw, medebestuurder van het Genootschap, had dit doen vervaardigen. Het was geheel belangeloos geschilderd en ook op steen gebracht door den aankweekeling van van eer J. L. Cornet, toenmaals assistent-onderwijzer, later den bekenden Leidschen kunstschilder en „was zeer wel uitgevallen". Van den brief werd „lecture" gegeven in de bestuursvergadering en deze geappreteerd". En na afloop van het feest werd dadelijk besloten om bij de eerste gelegenheid ter audientie te gaan, om Z. M. te bedanken en hem van den afloop van het feest kennis te geven. En weder op een Woensdag 21 October togen de Heeren B. v. d Broek, Librecht Lezwijn en Meerburg naar 's-Gravenhage, de eerste om voor de benoeming tot broeder van den ^ederlandschen Leeuw te bedanken, en allen gezamenlijk „voor de onderscheiden blijken van Zijner Majesteits hooge belangstelling in deze Inrichting". Zij werden allervriendelijkst ontvangen. De Koning gaf de her-



haalde verzekering van des Genootschaps belangen bij voortduring te zullen bevorderlijk wezen. Ook aan Z. M. dienaar werd dankbaarheid betoond, want men besloot aan Z. Exc. den Minister van Staat Mr. J. G. Baron de Mey van Streefkerk, Secretaris van het Kabinet des Konings, het Honorair lidmaatschap aan te bieden, en bedacht daarbij, hoe deze hooggeplaatste man een zoon was van den Burgemeester van Leiden.
In dien tijd zonden alle schrijvers een exemplaar van hun boek aan den Koning op best papier gedrukt en sierlijk gebonden. Als ik nu lees, dat in de Bestuursvergadering den 26sten October werd ter tafel gebracht: het vierde stukje van Verdam (later hoogleer aar te Leiden) over de mechanica, zijnde een present-exemplaar van Z. M. den Koning, dan is het niet onmogelijk dat de Koning zelf deze beschikking heeft genomen. Kort daarna, toen de onderwijzer Jacob de Pecker een rekenboekje had voltooid, dat door de in 1834 overleden onderwijzers Dr. Bevel en Rijk was samengesteld, zonden Bestuurders dit boekje met een langen brief aan Z. M. en voegden daarbij de Feestrede door Ds. van den Broek uitgesproken.
Den 7en October 1840 deed Willem I afstand van de Regeering; den 28 November werd zijn oudste zoon, de held van Quatre-Bras en Waterloo, de opperbevelhebber van het leger in den tiendaagschen veldtocht, te Amsterdam ingehuldigd. Levendig herinner ik mij nog hoe of ik in den zomer van 1841 op de Breedestraat getuige mocht zijn, hoe hij, te paard gezeten, Leiden binnenkwam, voorafgegaan en gevolgd door de kurassiers in hunne schitterende helmen en harnassen, door de Leidsche schutterij — bij welke troepen toen nog verscheidenen waren, die den veldtocht van 1830 onder zijn bevel hadden medegemaakt — door eene eerewacht van de studenten en van de burgers, en hoe of hij aan de voornaamste inrichtingen in deze stad een bezoek bracht. Doch de bestuurders van M. S. G. gingen niet ter audientie, want de oude Koning bleef nog hun beschermheer. Den 3en Juli 1843 zonden zij hem voor de laatste maal het jaarlijksch verslag met een begeleidenden brief, vijf maanden voor zijnen dood op den 12den December te Berlijn.
Toen werd het Beschermheerschap aan Z. M. Willem



0-
11 aangeboden, bij schrijven van 6 Mei 1844, en blijkens schrijven van den Minister van Binnenl. Zaken van
12 September 1844 door dezen aangenomen. Ook Willem II gaf' van zijne belangstelling blijk. In 1848, toen de uitbreiding van het onderwijs en de inrichting der schoolvertrekken buitengewone uitgaven eischten en de gemeente niets schonk '), durfden bestuurders zich tot Zijne Majesteit om eenige hulp wenden. De Koning antwoordde (1 Sept.) dat hij „vernomen hebbende dat zijn hooggeschatte vader indertijd een blijk van belangstelling aan M. S. G. had gegeven, eene som van f 200.— uit zijne kas aan hetzelve schonk (Beschikking van 30 Aug. n°. 7)."
Gij weet het, niet lang mocht Willem II over Nederland regeeren. Reeds den 17den Maart op 56jarigen leeftijd bezweek hij na eene korte ziekte te Tilburg. De bestuurders van M S. G. haastten zich om uit hun midden eene commissie af te vaardigen, de Heeren A. Montagne, Louis Cornet en J. Longepée, om op audiëntie een adres van rouwbeklag van Z. M. Willem III over te brengen en hem het beschermheerschap aan te bieden. Een diploma durfden zij echter niet medenemen.
Reeds Zaterdag 5 Mei des morgens te 11 uren worden zij ten paleize toegelaten. Mondeling werd het verzoek door Z. M. toestemmend beantwoord en den 16den Mei, vier dagen nadat de jonge Koning te Amsterdam ingehuldigd was, schriftelijk bevestigd. Ruim 40 jaren mochten wij ons daarin verheugen.
In 1855 vereerde Z. M. als blijk zijner belangstelling ons zijn afbeeldsel. Bij het 100-jarig feest schonk de Koning eene gift voor de plechtige viering, die dankbaar werd aanvaard.
L>
') Door belangstellenden werd een renteloos voorschot van f 800 geschonken
-3



DE PIETERSKERKQRACHT OMSTREEKS 1860,
met de oude school van M. S. G., waarin van 1787-1863 het onderwijs werd gegeven, — □



GESCHIEDKUNDIG GEDEELTE
UIT DE
IR, E TD E
gehouden op de 120ste Algemeene Vergadering
VAN HET GENOOTSCHAP
„MATHESIS SCIENTJARUM GENITRIX
den 5de Mei 1905 door den Voorzitter Prof. Dr. J. M. YAN BEMMELEN.
Als ik om mij heenzie, dan is deze prijsuitdeeling niet zoo luisterrijk als zij in de eerste jaren aan het einde der achttiende eeuw was. Toen had de uitreiking der medailles en prijzen eerst in de Aula der Latijnsche school, later in de Luthersche Kerk plaats, en werd met muziek opgeluisterd. Toen bezat het Genootschap nog aanzienlijke en rijke patriciërs als beschermheeren en eereleden (zooals den Schout Mr. A. van Heusden, den Schepen Mr. D. Muller Massis, en eenige Raden), van welke verscheidenen bij de prijsuitdeeling tegenwoordig waren '). Hoe geheel anders was het in de eerste helft der 19de eeuw, toen de prijsuitdeeling in de Schoolvertrekken plaats vond. Die waren gelegen op de eerste verdieping van de Latijnsche School, waarvan de monumentale poort in den akeligen sloopingstijd van 1864—1885 niet vernield maar gelukkig nog in wezen is. Terwijl drie benedenvertrekken voor de klassen tertia, secunda en prima der Latijnsche School dienden, waren de boven-
') Zie over dezen tijd mijne Rede gehouden in de Algemeene Vergadering van 1891, blz. 20—36.



vertrekken bi] M S. G. in gebruik. \ erplaatst U met mi] in de jaren 1840—1845.
De groote bovenzaal was voor teekenen en rekenen ingericht. Eene kleinere zaal, diende voor het onderwijs in de "Wiskunde aan de hoogere klassen en tevens voor het onderwijs in Quarta d.i. de laagste klasse van 't Gymnasium, waarin uw Voorzitter in 1842 als Latijnsche kwak plaats nam, toen niet wetende dat hij in het Schapenhok kwam te zitten, zooals de jongens van M. S. G. het bestempelden
De oude luister van het Genootschap, deBeschermheeren, de Patriciërs en Eereleden, de onderwijsgevende Studenten waren reeds lang verdwenen. De Bestuurders waren deftige, meest bejaarde mannen, ambachtsbazen en boekhouders; burgerlieden, die toen nog niet tot den kring der Heeren behoorden, welke laatsten de hoogere betrekkingen op het Stadhuis vervulden, en leden waren van het Iviescollegie, van den Raad, en van allerlei andere Collegies. Het jaar 1848 moest nog komen, dat den derden stand allengs zou verheffen. Professoren lieten zich in het Bestuur noe niet zien.
o
Van de Bestuursleden vermeld ik den kundigen en verdienstelijken S. van der Paauw, Stadsbouwmeester, Isaac Lalau, Metselaarsbaas, bijgenaamd de gouden truffel, den Katechiseermeester Joh. van Dissel enz.1). Twee der onderwijzers waren zeer oude Bestuursleden, Bartholomeus van den Broeck, (een der oprichters in 1785 van het Genootschap) en Isaac Montagne boekhouder en zaakwaarnemer. De hulponderwijzers, adsistenten genaamd, waren gewezen leerlingen (aankweekelingen) der school. Deze en de andere onderwijzers waren eenvoudige lieden, die geene bevoegdheid zooals thans aan zware examens ontleenden, maar
1) De Heer C de Frkmkry, vroeger Penningmeester, was toen eerelid van het Bestuur, en woonde de vergaderingen bij.



min of meer autodidakten, die door eigen studie en door gaven van geest eene hoogere mate van kennis en bekwaamheid hadden verworven.
Met Is. Montagne waren Joh. de Pecker, Opziener der Stadsbegraafplaatsen en gaarder der Begrafenisrechten, tevens Commies en Kamerbewaarder van den Kerkeraad (die op Vrijdagavond den wijn voor den Kerkeraad moest gereed zetten), en C. Struyk Bevel, Stadsijker en brander van het Botervaatwerk, de hoofden van het onderwijs in het Rekenen; zij hadden vier helpers.
Aan het hoofd der Teekenschool stond nog altijd B. van den Broeck, beeldhouwer, ') toen ruim 80 jaren oud; hij werd door vijf hulponderwijzers bijgestaan, waaronder J. L. Cornet boven allen uitmuntte, die zich tot een kunstschilder van naam had ontwikkeld 2), en H. Ringeling 3). Het teekenen droeg nog geheel het karakter van eene aanvankelijke opleiding voor de kunst. Er werd naar voorbeelden geteekend (neuzen, ooren, handen, koppen) en in de hoogste klassen naar gipskoppen. Fraaie platen werden nog nageteekend. Een ,,Henri quatre te paard" van Julien verdienstelijk na te teekenen gold nog voor eene soort meesterstuk. Dus geen natuur- of ornament teekenen, geen schetsen noch teekenen van voorwerpen, maar eene opleiding alsof de leerling teekenaar of schilder moest worden. Aan het hoofd der Bouwkundige School stond de timmermansbaas en bouwmeester J. AV.
') Zie over dezen mijne Rede in 1891 gehouden bladz. 28 en 39.
2) De schilderijen van Cornet zijn genoeg bekend. Op het Baadhuis te Leiden hing toen reeds het portret van Z. M. Koning Willem 1 door Cornkt naar liet leven geschilderd. Op de Haagsche tentoonstelling van 1840 verkreeg hij de koninglijke gratifikatie.
<■) H Ringeling (een Leidsche wees) behaalde eene medaille voor zijne schilderij, o"p de tentoonstelling te Groningen ingezonden, omstreeks 1840.



Schaap, ') (zoon van den voor zijnen tijd liberalen Katechiseermeester en krankenbezoeker Jan Schaap) die ook les gaf in Natuurkunde en Werktuigkunde en in liet Stoomwerktuig, en die in het bouwkundig teekenen werd bijgestaan door zijnen bekwamen meesterknecht P. M. van Oerle, die alles wist van trappen en kappen. De Natuurkunde werd latei onderwezen door C. Struijk Bevel, 2) boven reeds genoemd, die zijne werktuigen voor een prijsje moest koopen op de markt en liefst zelf betalen.
Deze onderwijzers gaven hun onderricht om Godswil of althans voor eene zeer kleine belooning, want de gansche som, die aan deze 16 onderwijzers (ten deele als belooning voor het teekenen van voorbeelden) werd uitgekeerd, bedroeg in 1833 slechts ƒ600.— en in 1840—1860 ƒ 950—1200; het grootste gedeelte daarvan genoten de drie hoofden de Pecker, van den Broeck en Schaap 3).
Wanneer nu de plechtige jaarlijksche uitdeeling van prijzen en medailles gekomen was, dan geschiedde zulks in de groote school. Aan de wanden waren de beste teekeningen der leerlingen ten toon gehangen. Meer leden, dan tot mijn leedwezen thans het geval is, en meer ouders kwamen de plechtigheid bijwonen. De moeders wezen met trots op de teekeningen harer zoons; elke moeder zag natuurlijk alleen die van haar eigen zoon en vroeg daarvoor de aandacht der anderen.
') Zie over dezen verdienstelijken man, later Stadsbouwmeester, die 50 jaren lang onderwijs gaf, mijne toespraak bij de viering van zijn vijftigjarig leeraarschap aan M. S. Gr. op 14 October 1883. (Afgedrukt achter het Verslag der Algemeene Vergadering van 1884).
2) Strüijk Bevel was waarschijnlijk de zoon van C. Swarts Bkvel, in 1827 Bestuurder-onderwijzer, die den lsten Mei 1812. drie-en-dertig jaren oud, als student voor Mathesis en Physica werd ingeschreven.
3) Het geheele budget van uitgaven en inkomsten bedroeg in die jaren, en zelfs tot 1857, niet meer dan /' 2000 tot f 2500.



De jongens konden niet allen plaats vinden, en de jongeren werden in de kleine school (het Schapenhok) opgeborgen, waar zij toch den spreker konden hooren. Dat zij daar dikwijls spektakel maakten en gedurende de plechtigheid tot de orde moesten geroepen worden door een der onderwijzers, behoef ik niet te verzekeren. Met eene deftige toespraak of rede werd de bijeenkomst door den Voorzitter geopend. Maar het was geen Verslag van den staat der School, het bevatte geene mededeelingen over het onderwijs, zooals thans. Dat zou men toen te droog en te vervelend geacht hebben. In de daarna gehouden vergadering der leden werd dit Verslag voorgedragen en tevens de huishoudelijke zaken behandeld. De rede diende tot opluistering, tot stichting, en bewoog zich naar den geest des tijds nog op algemeen zedekundig gebied. In 1827 besprak de Voorzitter (en tevens onderwijzer) C. Swarts Bevel de vraag of het toewijzen en openbaar uitreiken van eerbetooningen aan de Jeugd een voordeeligen of een nadeeligen invloed uitoefende; in 1840 de Heer S. van Dissel „het nuttige en aangename van het Schoolgaan": in 18-13 de Secretaris W. Wolters: „Over de kunst om vergenoegd te zijn met den stand, waarin men geplaatst is". In 1842 behandelde de Heer S. van Dissel „de menschelijke hand"; ik spreek het vermoeden uit, dat de hand theleologisch en aesthetisch beschouwd is In 1844 en 1845 schijnen de Heeren J. de Sauvage en S. van der Paauw den tijd niet te hebben kunnen vinden om meer te geven dan eene Toespraak, waarvan geen onderwerp vermeld is. In 1846 sprak de Heer P. van Hartrop : „Over de belooningen, die er op het weldoen, en de gevolgen die er op het kwaad doen te wachten staan". De Heer Van der Paauw is echter de eenige, die wat positiefs en leerrijks te vertellen had, want in 1841 besprak hij de uitvinding en volmaking van de stoommachine; in



1847 de onderscheidene aardlagen van den Nederlandschen bodem.
Als de rede gehouden en de medailles en prijzen met gepaste toespraken uitgedeeld waren, dan traden er uit de rij der bekroonden achtereenvolgens vijf leerlingen voor het publiek en spraken hunne dankbetuigingen uit. Die waren door de meesters opgesteld, evenals wij op 't Gymnasium voor de Gratiarum actio de Latijnsche verzen van de prseceptoren en den conrector ontvingen, van welke elk docent toen eene groote verzameling uit de vorige eeuw of eeuwen bezat. Het zal wel gebeurd zijn, dat zulk een gelauwerde in zijne voordracht bleef steken. Zeker is het dat in 1845 één hunner van den leeraar J. de Pecker eene deftige dankbetuiging gekregen had om van buiten te leeren, maar toen hij op het kritieke oogenblik beginnen moest, zich geen enkel woord herinneren kon, doch, eensklaps moed vattende, vrij uit het gemoed zijnen dank improviseerde, en daarmede groot succes behaalde. Na afloop merkte de Heer de Pecker op, dat hij tot zijn verwondering van de gegeven toespraak niets gehoord had. Wilt gij weten, waarde toehoorders, wie die jongen was? Gij ziet hem voor U. Het was de Heer Groen, die na zestig jaren nog even gemakkelijk eene toespraak kan houden als toen.
In het najaar van 1846 werd het Gymnasium gereorganiseerd, en eene afdeeling B toegevoegd. Meer vertrekken waren noodig en daarvoor werden de bovenzalen, tot dusverre bij M. S. G. in gebruik, aangewezen. Den 7den Sept. 1846 berichtten B. en W. aan het Bestuur, dat de Rektorswoning op de Pieterskerkgracht aan M. S. G. zal gegeven worden, en den 12den October reeds hield het Bestuur zijne eerste Vergadering in de nieuwe Bestuurskamer en ging na de vergadering met de leeraars, die daartoe opgeroepen waren, het gebouw rond om elk zijne plaats aan



te wijzen. En sinds hadden de algemeene vergaderingen en prijsuitdeeling in de Stadsgehoorzaal plaats, de eerste maal in 1847, toen de Heer anderPaaitw zijne geologische rede hield. Nog twee malen hielden de voorzitters eene rede in den ouden trant; in 1848 de Heer A. Montagne over „het hooge belang van een zelfstandig karakter in al de betrekkingen van het menschel ijk leven," en het laatst in 1849 de Heer Pieter van Geer „over de voortreffelijkheid van den mensch." Ik zou wel gaarne getuigen, dat juist dit voor de toehoorders zoo streelende onderwerp de volgende voorzitters heeft afgeschrikt, maar ik betwijfel het. Hoe dat zij, na 1849 zijn geene redevoeringen in den ouden trant meer gehouden, maar bracht de Voorzitter een Verslag uit betreffende de lotgevallen en werkzaamheden des Genootschaps, evenals thans. Nog een laatsten nagalm gaf onze kunstschilder J. L. Cornet (inmiddels lid van het Bestuur en voorzitter geworden) toen hij aan zijn \ erslag op den 24sten April 1851 eenige vluchtige aanmerkingen liet voorafgaan „over de doelmatigheid van het houden van redevoeringen"; wel een bewijs dat de oude trant uit den tijd was gekomen. Eerst na 1864 namen die verslagen weder den vorm van redevoeringen aan en werden gedrukt; zij betroffen echter alleen de School van het Genootschap. Prof. de GoejE's rede in 1864 is de eerste welke in druk verschenen is.
Het beeld, dat ik U uit den tijd van zestig jaren geleden geschilderd heb, doet ons gevoelen, hoe veel gewonnen is, als wij den tegenwoordigen toestand daarmede vergelijken in leerkrachten, in hulpmiddelen, in leerzalen. Het aantal leeraars is verdubbeld; het aantal en ook de omvang der vakken is uitgebreid. Het aantal leerlingen is niet alleen gestegen, maar hun gehalte nog meer.



f ^ ^ ^ ^ ^
J SPECIALITEIT IN IS
r, P1
,S Passeraoozen, jj
jjl Calqueer-
m s7 "i
I en yy [U
/? lil nj Teekenpapieren, sf \ fn
s «. yy> /yl
my*\
IJ V /y OPGERICHT 1883. li
I * I11
II <=*$*=- |
Lange Diefsteeg 15, 1 1 LEIDEN. S
i ™
■— 1



O. van det ^ë'eu/e,
ant
-0 □-
C7> . J l
cUofri/na C / eïeeddcnapjien ie
zant
de t JcJauuiaa/Jee
r~^\K
aval de <• /Oaautixi/c/ce/i.
□ □ 
^Pe/epo.on vSö. ^^PieuuKx/^aat 2-8.
* a
Boek- en Papierhandel
G. LOS,
HOOGEWOERD 65 LEIDEN. - Telephoon No. 85.
VOORHANDEN:
Boeken op Technisch en
Bouwkundig gebied.
ENZ., ENZ.



Hoofdkantoor: STOOMBOOT-MAATSCHAPI'IJ „DE VOLHARDING" 
AMSTERDAM. LEIDEN. == GOUDA.
P. J. van HOEKEN JR, Boven-Waalsteenfabriek
Herwijnen bij zaltbommel □
UtRECHTSCHE Steenfabriek te Jutfaas.



GRAND CAFÉ-RESTAURANT
„In den Vergulden Turk"
BREESTRAAT 84.
Zeer uitgebreide Leestafel, circa ÏOO Tijdschriften. Peest- en Vergaderzalen.
Centrale Verwarming.
Pransche Keuken.
Dejeuners, Diners, Soupers,
a la Carte et a Prix-fïxe. Receptions, Collations, Noces.
Raouts-Bals.
Plats du Jour. — Plats du Soir.
Vins des Milleurs Crus.
■ ■■ ■■ ■ De Insignes, welke door de Feestcommissie
worden gedragen, zijn ontworpen en vervaardigd
door W. van Rossum du Chattel
; GOUD- EN ZILVERSMID. — BREESTRAAT 95.
J. J. VAN HOEKEN & ZOON,
HOUTHANDELAARS,
MAREDIJK. ra LEIDEN.







K-
d. J. SüEIdSER, ÜEIDEN
Hoogeu-ioepd 17 -<— 
Kantoor-, School-, Schrijf-, Teekenen Sehilderbehoeften.
□-



Sanitaire Hrtihelen. - Uitgebreide sorteering Vloer- en ÏÏIandtegels. 
13
prima qualiteiten tegen scherp concurreerende prijzen
]VL 8. Reijst & C
-□
Groothandel In
Grèsbuizen.
Bouwmaterialen
Betonwerken.
Kantoor en ]YIagazijnen:
Stationsweg 5,
Xnterc. Celefoon 236 en 409.
Leiden.
k : □
Boek- en Steendrukkerij EDUARD IJDO. — Leiden.