iL
—'
-—







Zijn er zoo?
Schets uit het Volksleven
door
H. KARSSEN,
Godsdienstonderwijzer te Amerongen.
UITGEGEVEN TER HERDENKING VAN DEN DERTIG-JARIGEN ARBEID VAN DEN HEER KARSSEN,
ALS SCHRIJVER VAN DEN BIJBELSCHEN SCHEURKALENDER VOOR OUD EN JONG.
MET PORTRET VAN DEN SCHRIJVER.
nederl. drukkers- en uitgevers-maatschappij „c. misset" doetinchem.







rZ/'r/f//' // r/rr-'S' r/s



Fï







* tf/W
BB



EEN WOORD VAN DANK
aan den Schrijver van den Bijbelschen Scheurkalender voor Oud en Jong, na dertigjarige werkzaamheid.
Ongetwijfeld zullen de inteekenaren op den BIJBELSCHEN SCHEURKALENDER VOOR OUD EN JONG met instemming het voorwoord gelezen hebben, waarmede onze geachte Redacteur en Vriend KARSSEN den dertigsten jaargang van den Kalender heeft geopend.
De heer Karssen schreef daar:
„Met dank aan mijn trouwen God mag ik U, oude en nieuwe lezeressen en lezers, voor de 30ste maal op deze wijze mijn zegengroet aanbieden, op den Nieuwjaarsmorgen van 1911. Het Voorwoord van den Bijbelschen Scheurkalender voor Oud en Jong mag ongetwijfeld een jubelwoord zijn. Is het niet veel, dat God de Heere mij zooveel jaren lust, kracht en gelegenheid schonk om voor duizenden, in en buiten het Vaderland, Zijn dierbaar Woord in korte gedachten te verklaren en toe te passen op de verschillende omstandigheden van het huiselijk, maatschappelijk en zieleleven, voor zoover de waarheid, de heilrijke werking daarvan aan mij zeiven of anderen is gebleken? Ik weet het bij bevinding en velen hebben het mij in den loop



der jaren verklaard, welk een grooten invloed er kan uitgaan van zulk een kort „preekje" op den voorkant der kalenderblaadjes, en met welk een eenvoudig, maar zegenrijk genot de achterkantjes gelezen kunnen worden. Het is een aangename gedachte te weten, zooveel oude, trouwe vrienden of vriendinnen te hebben, wier geestesrichting dezelfde is als de mijne en met die allen dagelijks reeds jaren lang als van mond tot mond, van hart tot hart te mogen spreken, zoo eenvoudig mogelijk, van de dingen die zoo oneindig hooge beteekenis hebben voor ieder menschenkind. O, dit verheldert zoo menig donker oogenblik; dit verzacht zoo menige smart; dit stemt zoo vaak tot eigen onderzoek; dit doet nu en dan den danktoon opjubelen tot den genadigen en getrouwen Verbonds-God. Hem alleen zij daarom de eere in het Voorwoord van dezen 30sten jaargang toegebracht.
„Maar het zou niet goed zijn, als er ook niet een ernstige snaar in mijn hart trilde, terwijl ik overdenk de goedertierenheid Gods! Wie ben ik, dat Hij mij wilde gebruiken tot dezen eenvoudigen en toch zoo invloedrijken arbeid? Hier ook mag geen klein deeltje van het eigen ik spreken; ootmoed moet de grondtoon der ziel wezen, en de bede moet opdringen naar boven en over de lippen komen: Heere, vergeef het gebrekkige, ja het vele verkeerde, dat mij bij het denken en schrijven heeft aangekleefd, dat minder zou geweest zijn, indien er wat vuriger gebed ware geweest.
„En gij, lezeressen en lezers, hoe is-het u te moede, terwijl wij elkander als oudere en jongere vrienden ontmoeten in dezen feestkalender? Kunnen de oude bekenden zeggen: Ik heb die korte toespraken steeds biddende ontvangen, ernstig gelezen en overdacht; ik heb het ontdekkende woord nooit veracht; het vertroostende nooit van mij gestooten; het scherpe nooit kittel-



achtig aangehoord; ik heb het gebrekkige met zachtmoedigheid bejegend? De Heere geve, dat het zoo zij in dit jaar bij allen. Dan wordt Zijn naam verheerlijkt."
Naar aanleiding van deze blijde gebeurtenis, die ook wij met een dankbaar hart herdenken, wenschen wij alle vrienden van den Heer Karssen in de gelegenheid te stellen om zich eene blijvende herinnering aan zijn dertig-jarige werkzaamheid te verschaffen.
Wij meenden dit niet beter te kunnen doen dan door de uitgave te bezorgen van deze pennevrucht van onzen hooggeschatten vriend en medearbeider, die de copie daarvoor welwillend ter onzer beschikking stelde. Wij hebben met deze uitgave een dubbel doel Ten eerste willen wij zoodoende de duizenden en duizenden in den lande, die op eiken dag des jaars door onzen vriend Karssen werden en nog steeds worden gesticht, in de gelegenheid stellen om een AANDENKEN aan hun goeden vriend in hun bezit te krijgen, en in de tweede plaats bedoelen wij ook om aan den Heer Karssen een blijvend souvenir te kunnen overhandigen.
In den Scheurkalender van dit jaar, tegenover het blaadje voor 6 April, hebben wij ons denkbeeld uiteengezet en herhalen hier in het kort wat we daar schreven:
„Wij hebben voor het boven omschreven doel de copie ontvangen van „ZIJN ER ZOO?" Schets uit het Volksleven door H. Karssen, en zijn van plan deze als boekwerk uit te geven in een netten linnen band, met portret van den Schrijver, voor den prijs van 60 centen.
„Zooals wij reeds hierboven zeiden, is het onze bedoeling deze uitgave tot een blijvend aandenken te maken aan des Heeren Kar^sen's dertig-jarige werkzaamheid als schrijver van onzen Scheurkalender.



„Een blijvend aandenken! Omdat wij besloten het boekje geheel belange oos te drukken voor den ons kostenden prijs en de overschietende gelden als een verjaringsgeschenk te overhandigen aan onzen beminden redacteur.
,Laten wij hopen, dat dit blijk van liefde, hoogachting en waardeering den levensavond, die ook bij den heer Karssen als bij ieder mensch eenmaal aanbreekt, zal verhelderen; dat de levenszorgen op den ouden dag erdoor worden weggenomen en hij de vruchten van zijn jarenlangen arbeid plukke."
Neflwl. Drukkers- en Uitgevers-Maatschappij „C. MISSET", Doetinchem.



V O O RWO O R D.
Waarde lezeressen en lezers!
Toen ik mijn schets ten einde had gebracht, zocht ik naar een titel, die in een paar woorden uitdrukte, wat ik bedoelde. Ik kwam er bijna toe, om het boekje tot titel te geven: Zoo zijn er! Bij nader indenken vond ik dit wat aanmatigend en ik besloot mijn geesteskind te noemen: Zijn er zoo?, het aan de lezeressen en lezers over latende, te oordeelen, in hoeverre ik de karakters juist heb geteekend en de toestanden in het volksleven goed heb wedergegeven. Ik heb feiten beschreven en toestanden geschetst, zooals ik ze in mijn leven meen te hebben aangetroffen. Ik deed dit niet in nieuwerwetsche taal, maar schreef zooals men in het dagelijksch leven spreekt; misschien bevalt dit velen wel, voor wie de nieuwerw etsche zinnenbouw zijn bekoring heeft verloren. Moge de inhoud van het boekje velen tot zegen zijn, en medewerken tot bevestiging van het oude, beproefde geloof, in Hem, Wiens bezit genoegzaam is, om vrede te geven, in leven en sterven.
Amerongen.
H. K a r s s e n.



INHOUD.
, . , Bladz.
Hoofdstuk.
I. Ik heb voor haar gezucht 1
II. Ik heb het beloofd 11
III. Ik heb het hem toegewenscht 22
IV. Ik zal ze wel krijgen 31
V. Ik had het moeten bedenken! 44
VI. Ik heb het wel gedacht 60
VII. Ik ben er nog niet 77
VIII. Ik ben bekeerd 87
IX. Ik ben gevonden 100
X. Ik houd mij aan Gods beloften vast 112
XI. Ik heb het U gezegd ^7
XII. Ik kan niet sterven, en ik wil niet sterven. . I4 XIII Ik heb Jezus alleen noodig èn heb aan Hem
. . ioy
genoeg 



HOOFDSTUK I.
Ik heb voor haar gezucht.
Vrouw Roemer werd begraven. Lang, zeer lang had zij geleden en was in het eind bijna letterlijk van honger gestorven, daar een maagkwaal haar belette, voedsel of drank binnen te houden. Zij had den dood reeds geruimen tijd in de verte zien staan en met eiken dag kwam hij nader tot hare legerstede. Maar het ging haar als zoo velen, die moedwillig de oogen sluiten en de lange slagschaduwen niet willen zien, welke die koning der verschrikking over den geheelen levensweg uitspreidt. „Als ik bij al mijn ellende ook nog aan den dood en den toestand mijner ziel moet gaan denken, dan is het in het geheel niet uit te houden." Zoo spreken of denken duizenden en tot dezen behoorde in werkelijkheid ook vrouw Roemer. Zij was, als zoo velen, bang voor den storm in haar binnenste, maar leerde dan ook nimmer het weldadige gevoel van zoete rust en vrede kennen, hetwelk na dien storm wordt gekend. Het was een groote genade Gods, dat haar zulk een geruimen tijd van te voren werd aangekondigd, dat zij zich moest voorbereiden rekenschap te geven van hetgeen zij gedacht, gesproken en gedaan had.
Meermalen was zij bezocht door den voorganger der naburige gemeente, die haar ernstig bepaalde bij het eene noodige en dan luisterde zij



wel en scheen belangstellend — dan stemde zij zijne woorden geheel toe en sprak zelfs nu en dan een woord mede, vroeg om een gebed van den leeraar — had zelfs tranen onder het gesprek en gebed — maar daarbij was het dan ook gebleven. Daar binnen was het een ijskorst, die niet was gesmolten, een rots, die niet was gebarsten, een metalen omkleedsel, dat niet was doorboord. Wie zal het ons tegenspreken, dat de zielzorg, het gewichtigste, moeielijkste, maar ook schoonste deel is van des voorgangers ambt ? Er zijn helaas voorgangers, die dit niet beseffen, die met minachting over het woord „zielzorg" spreken, en juist in het minachten van het woord, toonen den ernst der zaak niet te verstaan. „Ik verkondig aan mijne zieken het volle Evangelie van de genade Gods!" Zoo spreken niet weinigen, doch mejuffrouw Ernst vroeg eens aan zulk een voorganger : „Maar mijnheer, hoe maakt gij het dan met zulke kranken, die in het geheel geen behoefte gevoelen aan genade, die de kracht van het woord Evangelie, blijde boodschap, niet verstaan, omdat er geen droefheid in de ziel is ? Behoort het dan niet tot uw heilige roeping te onderzoeken, of er zulk een dorsten is naar de waterstroomen van Gods genade en liefde ? en is dat geen zielzorg?" — Het menschenhart is de moeilijkst te verklaren tekst en als men meent de ware beteekenis van dezen tekst gevonden te hebben, na lange overdenking en studie, dan blijkt het niet zelden, dat men gansch en al heeft gedwaald. Geen grooter teleurstellingen worden den zielzorger bereid, dan door die toestemmende, niets zeggende, schijnbaar belangstellende kranken, die als de dwaze maagden om olie vragen aan de wijzen,



wanneer de nood aan den man komt. Nauwelijks had de prediker de zieke verlaten, of over alles en allerlei werd dan door haar gesproken, maar over de zaligheid harer ziel niet. Dan werd de gedachte aan sterven op zijde gezet en over den tijd gesproken, dat zij weer beter zou zijn en zij met haar man, een lief, klein huisje zou gaan bewonen, en stil, rustigjes zou gaan leven. Wat het mensch, onder dat stil en rustigjes verstond, was moeielijk te zeggen, want daar binnen was het nooit rustig; daar woelde en werkte het altijd en de tong, dat kleine ding, hetwelk een groote hoop houts aansteekt, was steeds in de weer. Het is wonderlijk, hoe los die tong zit, als de dingen dezer wereld worden besproken en hoe zij, als bij Zacharias, geboeid is, wanneer de belangen der ziel moeten behandeld worden. De babbelzucht van vrouw Roemer was zelfs zóó groot, dat zij te midden van hare pijnen, de buren en kennissen over den hekel haalde en wanneer dit dezen dan ter oore kwam, hetwelk gewoonlijk het geval is, door middel van gedienstige geesten, in de gedaante van menschelijke telefonen, dan kwamen dezen, om haar daarover te ondervragen. Hei was daar met recht de babbelbuurt uit de (hristenreize van Bunjan. Natuurlijk was dan het gesprek aan het ziekbed dikwijls alles behalve stichtelijk en had niet veel van „ziekentroost". Vrienden en vriendinnen, als de vrienden van Job, zijn er niet veel, die zeven dagen lang in stomme smart met hun lijdenden vriend samen waren; maar een droefheid, een lijden als van Job, een lijden, dat stom maakt van ontzetting, wordt ook zelden aangetroffen, en toch kan het zulke heerlijke vruchten afwerpen. Vrouw Roemer meende,



als zieke en zwakke een streepje voor te hebben en verwachtte, dat de bebabbelde buren en geburinnen haar wat zacht zouden behandelen. Maar zij ondervond, dat de mensch „storm maait" als hij „wind zaait", en dat „de barmhartigheden der goddeloozen wreed zijn." Wanneer de tong los wordt gemaakt en de hartstochten woelen, dan is er geen verstand, geen medelijden; dan stort een vrouw haar man en kinderen in het verderf, en de man bedenkt dan niet, dat „zijn toorn Gods gerechtigheid niet werkt." Als de leeraar haar bezocht, klaagde zij haar nood, dat de menschen haar, „zwakke, zieke vrouw als zij was", nog niet met rust konden laten en kon zich maar niet begrijpen, wat zij gedaan kon hebben, dat juist zij moest lijden van de praatjes, die toch zeker ook wel ter oore van den leeraar gekomen waren?" Menig hard woord werd bij die klachten gesproken over hen, die haar laatste dagen verontrustten; maar zij gevoelde niet, dat zij zelve de oorzaak daarvan was. Zou deze vrouw wel eenig zijn in de menschenwereld?
Eens, terwijl haar hart meer dan gewoonlijk met wrevel was vervuld en zij, eer de leeraar heenging, om „een gebedje" van hem vroeg, weigerde deze bepaald, en bracht haar onder het oog, dat de Heere een gruwel heeft aan zulke gebeden, waarvan Hij zegt: Dit volk genaakt Mij wel met de lippen, maar hun hart houdt zich verre van Mij 1" Hij vertelde haar, dat de Heere dezulken in zijn woord vergelijkt met hen, die Hem een „dooden hond ten offer" brengen en Hem dus gruwelijk onteeren. Deze weigering, beproefd om indruk op haar te maken, had niet de gewenschte uitwerking; zij maakte wel indruk, maar bracht haar



niet tot verootmoediging; het woord werd voor haar tot een reuke des doods. Wie bij zulke gelegenheden onverschillig blijft, bewijst, dat de waarheid geen kracht uitoefent, en dat is zeker de treurigste toestand, welken men zich denken kan. Een waarschuwing, vermaning, opwekking of bestraffing moet het hart treffen; doen zij dit, dan maken zij den mensch öf heftig boos, öf zij leiden tot een heilzame vrucht. Men buigt zich dan onder den Heere, of men ergert zich, tot eigen zielverderf. Vrouw Roemer werd boos, erg boos; het was in haar oog een grove beleediging; zij sprak daarover met hen, die haar kwamen bezoeken, om nog iets nieuws te hooren. Ook in haar omgeving, evenals op zoovele andere plaatsen, woonden menschen, lichtzinnig genoeg, om haar de verveling van het ziekbed te verdrijven, door allerlei vertellingen en het aanmoedigen van hare praatzucht. De duivel greep dit middel aan, om deze ziel te vaster in zijn boeien te kluisteren en, tenzij de Heere haar genadig was, haar voor eeuwig te binden. Een der bezoekers vond die weigering van den leeraar zoo heel erg niet, „want als hij bad werden zijne gebeden toch ook niet altijd verhoord en daarom kon zij het zelf ook net even goed doen." Dit was nu wel zeer waar, maar om een waarheid te zeggen, was het dezen bezoeker niet te doen; het was een duivelenlist, om de krachteloosheid van het gebed ingang te doen vinden en de behoefte er aan te smoren. Dit gelukte, of liever, de vrouw was er verder dan ooit van af, om de kracht van een ootmoedig gebed te leeren kennen. Zij zelve bad niet; zij vroeg het ook niet aan anderen en toen de leeraar enkele dagen daarna haar weder wilde



bezoeken, hoorde hij, dat zij, al pratende over anderen en bestellingen makende, ingeval zij mocht sterven, onverwacht was heengegaan! Waarheen? Ach lezers, gelijk van haar, als van zoo ontelbaar velen, vóór haar en na haar, moeten wij op grond van Gods Woord aannemen, dat zij gegaan was naar de plaats, waar weening is der oogen en knersing der tanden." Wij weten het wel, dat er in onze dagen velen zijn, die onderscheid willen maken tusschen ongeloovigen, die beslist en met bewustheid zich tegen den Heere en Zijnen Christus hebben gesteld, en dezulken, die in onverschilligheid en lauwheid des harten het der moeite niet waard schenen te achten op de groote zaligheid, door den Heere aangeboden, acht te slaan, maar de Schrift spreekt het toch zoo uitdrukkelijk uit: Die niet vóór is, die is tegen, en die niet vergadert, die verstrooit!, en daarbij spreekt de Heere zelf met zulk een ontzettenden ernst: Och, of gij koud waart of heet! maar nu gij lauw zijt, zal Ik u uit mijnen mond spuwen! Wie vóór zijn, gaan in het eeuwige leven, en wie tegen zijn, in het eeuwig verderf.
,De gestorvene zou dan begraven worden; dit moest natuurlijk stipt geschieden naar 'slands gebruik ; eene verandering in de gewoonte zou allicht kunnen schaden aan de rust van de doode! De geburen kwamen samen, en verdeelden de daarbij gebruikelijke werkzaamheden onder elkander; de een moest de doode „afleggen", de tweede moest de doodkist bestellen en aangifte doen ten gemeentehuize, de derde moest naar familiebetrekkingen, om het „afsterven" bekend te maken; en toen de dag der begrafenis aanbrak, kwam van heinde en ver de familie opdagen; te voet



of in wagens en karren om de overledene de laatste eer te bewijzen, en toch werden er onder de familieleden gemist, die naar de gewone orde er hadden kunnen en moeten zijn. Zij waren öf voorbij gegaan bij de noodiging, öf zij wilden niet komen, waaruit de boosheid van het menschelijk hart bleek, dat zelfs in den dood nog de vijandschap niet wil afleggen. Want dit staat vast, dat niemand vergeten wordt; wie niet wordt genoodigd, wordt met opzet voorbijgegaan. De buren moesten dragen, hetgeen een liefdedienst was, en de geburinnen zorgden voor koffie en begrafenisbrood. Ditmaal zag men onder de gragers eenigen, die niet tot de buren konden gerekend worden; zij waren buiten den buurtkring gehaald, omdat de doode in haar leven van enkelen had gezegd, dat zij „zelfs in haar sterven hunne diensten niet zou begeeren."
Ook de leeraar was aanwezig, hetgeen hier wel een bijzondere reden moest hebben, en dit was ook zoo. In sommige volkskringen bestaat toch een bijzondere voorliefde voor zoogenaamde „bidders", menschen, bekend als „waarlijk bekeerd", die bij begrafenissen genoodigd worden om „het woord" te doen. Dit zou zeker hier ook hebben plaats gehad, maar de „gewone bidder" was gestorven en de man die zijn plaats wel zou kunnen innemen, die ook „een bekeerd man" was, had geweigerd te komen, omdat hij meende, dat het in de eerste plaats de roeping en het recht was van den voorganger, die het Woord Gods verkondigde, om ook het woord te doen op de begrafenis. Deze man was bekend onder den naam den „blikken tuiter" of „Kees, den koopman", een man, van wien wij in ons verhaal meer zul-



len hooren; door deze weigering daalde hij wel eenige percenten in het vertrouwen van het volk, maar het hart zat hem op de rechte plaats, en dat was de hoofdzaak. Daardoor dan kwam het, dat de leeraar genoodigd was, en woorden van troost moest spreken, waar misschien geen behoefte was aan waarachtige vertroosting; woorden van ernst en gevoel, waar deze zielstoestanden geheel werden gemist, of als een vluchtige morgenwolk spoedig zouden vervliegen. Met den troost des Evangelies te komen daar, waar de donders van Sinai nog niet hebben verschrikt en bedroefd, is zeker op den weg, waar men pleistert met looze kalk.
Maar de leeraar bedacht, dat een sterfhuis en een geopend graf uitnemende plaatsen zijn, om het Woord Gods den volke te verkondigen en het „Zaait aan alle wateren, tijdig en ontijdig" deed hem geen oogenblik aarzelen, om aan de uitnoodiging „om het gebed te komen doen", gehoor te geven en de prikkeling des vleesches te onderdrukken. De meeste aanwezigen in een sterfhuis zwijgen; de dood maakt hen stil; het is, of er een beslag gelegd is op de geesten; alsof men gevoelt, dat de lijkkist het eerste en meeste recht heeft te spreken, een zichtbare en indrukmakende spraak. Maar toch worden er somtijds gevonden, die op zulke dagen veel willen spreken; dat zijn echter niet altijd degenen, die het verst gevorderd zijn op den weg des geloofs en der heiligmaking.
Uit den aard der zaak wordt het van den leeraar verwacht, dat hij het gesprek zal leiden, en als er dan in het gezelschap zijn van die menschen, die gaarne hun wijsheid luchten, dan grijpen zij



de eene of andere uitdrukking van den voorganger aan, om te praten en te verdwalen op den weg der twisting en kwelling des geestes. Meen niet lezer, dat wij zwartgallig zijn ten opzichte van <he eenvoudige zielen, die het beste kunnen spreken over de leidingen Gods, over de ervaringen op den geloofsweg, omdat zij weinig kennis bezitten in het Woord, o neen, wij hebben ze lief, als zij maar eenvoudig zijn, arm van geest, treurende en hongerende en niet als degenen, die geli,]k zijn aan hen, welke wij in ons verhaal op net oog hebben. Daar was een broeder van de overledene, een van die lastige menschen, van wie Paulus klaagde, dat hij van hen wenschte verlost te zijn; die behoorde tot hen, van wie gezegd kon worden, dat „het geloof niet aller" is, iemand die de kerk uitliep, toen een prediker zeide: ,/iod is een Vader van ons allen", zonder ai te wachten of de leeraar er ook zou bijvoegen gelijk hij werkelijk deed: Uit kracht der Schepping ! zonder te luisteren naar de bijvoeging: Maar wij hebben door onze schuldige natuur en eigen zonden verbeurd Hem Vader te noemen." Hij meende een kind Gods te zijn, maar trok verachtelijk de lip op voor allen, die er aan durfden twijfelen; hij was zijn zuster gelijk, maar had zich met een godsdienstig kleed omhangen.
Die broeder had de zuster laten sterven, zonder te vragen, of het wèl met haar was. Hij had voor haar bed staande, gezucht, gelijk hij zeide, en toen hem er op gewezen werd, dat een stervende in onbekeerden zielestaat, iets anders noodig had dan zuchten, maakte hij er zich af met de verontschuldiging; „Wat zou een onbekeerde, gelijk mijn zuster was, aan mijn toespraak hebben



"ehad?" Wonderlijke beschouwing, niet waar fezers? Wat zal het baten, of wij zuchten voor een onbekeerde ziel, wanneer de woorden dei prediking achterwege blijven, als de volle raad Gods niet met hoogen ernst wordt verkondigd ' De Heere werkt toch door middelen en de man moest zelf zijn dwaasheid inzien, toen de voorganger in toepassing bracht, wat de broeder van de doode meende het beste te zijn.
Zonder verder een woord tot de aanw ezigen te spreken, zette de prediker zich neder en zuchtte nu en dan. Dit begon de genoodigden te verdrieten en een hunner vroeg, waarom hij niet sprak? „Ik doe voor u geliefde vrienden en vriendinnen, wat de broeder voor de afgestorven zuster heeft gedaan!" „Maar daar hebben wij niet aan, wij willen liever het Woord hooren; wij hebben behoefte aan leiding der gedachten." De lastige broeder was een weinig verlegen, en dit voordeel had de voorganger er mede verkregen, dat hij ontslagen was, om op dien dag stekelige aanmerkingen en hinderlijke afwijkingen van het doel der samenkomst te moeten hooren. Het zou aanmatigend, dwaas en zondig geweest zijn, als hij die stilzwijgendheid had verkregen om alleen liet woord te kunnen hebben, alsof hij en niemand anders het wist. Hier bij de lijkkist, waar zoo krachtig wordt verkondigd, dat al wat van den mensch is, ij delheid is, waar de kleinheid en algeheele nietigheid van den zondaar, onverbeterlijk wordt gepredikt — hier past vooral de toepassing van het Woord des Heeren Jezus Christus: „Zijt met vele meesters!" De broeder zweeg; wellicht dat zijn consciëntie wakker werd, als hij dacht aan zijn zuster, die hij in hare zonden had laten ster-



\en, zonder haar te wijzen op het vreeselijk oordeel en op den barmhartigen Hoogepriester,' wiens bloed reinigt van alle zonden. Maar daar waren anderen, die spraken, en het: Zalig zijn die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, kwam op dien dag in vervulling. Zij, die zuchten en niet spreken, zullen nooit het heerlijke van Jacobus' woord verstaan: Die een ziel van den dood redt, zal een menigte van zonden bedekken." Gebeden prediking moeten samengaan, kinderen Gods, wanneer de ellenden van uwe naasten u op de ziel worden gebonden. 0, het is zoo treurig, als wij van onze medereizigers naar de eeuwigheid denken. Laat ze maar in hun zonden blijven; als de Heere hen wil bekeeren, zullen zij van zelf wel gaan roepen: ik heb geen woord voor hen! > prak de Heiland niet, zelfs van zijne geroepene jongeren: Ik heb voor U gebeden, dat uw geloof met ophoude! ? En als de Heere het gebed voor de van God geleerden noodig keurde, hoe veel te meer dan voor hen, die nog liggen in den dood!?
HOOFDSTUK If.
Ik lieb het beloofd.
Nadat het begrafenismaal, bestaande in tarwebrood met kaas, geeindigd was, en waarvan even als gewoonlijk door enkelen een bijzonder ruim



deel was gebruikt, werden de aanstalten tot vertrekken gemaakt. Wij vreezen, dat de apostel Paulus ook in deze van sommige begrafenisgasten zou moeten klagen, dat zij door hun eten en drinken den ernst van het oogenblik ontwijden. Niet dat hii het hun misgunnen zou om zich te versterken door spijs en drank, nadat zij soms een uur oi meer hadden gewandeld, maar hij zou hun, die er een brasserij van willen maken, toeroepen : ,,:Heb <rii dan geen huizen, waar gij eten kun ■ begrafenisbrood is in allen gevalle het brood der bitterheid, der smart; het wordt door den gevoelige met een traan in het oog gegeten en wil soms moeielijk, en bij de waarlijk treurenden in riet geheel niet door de keel; doch daar «eten enkelen niets van en dat juist is zeer te misprijzen.
Jan ongevoel zit niet zelden geheel vooraan. " In den tusschentijd dat de doodwagen werd in orde gebracht, opende de timmerman voor he laatst de kist; dat is in vele gevallen eene akelige plechtigheid; het lijk is soms met alleen reeds zóó misvormd, dat de toeschouwers schrikken, maar het ergste is, dat er vaak in die soms kleine vertrekken zulk een onverdragelijke geu wordt verspreid, dat het bijna met uit te^ honden is en toch is de beschouwing van dit afschuwelijke en de inademing van die benauwende dooi s>lncht veel eigenaardiger en voor den mensch oneindig nuttiger dan de rozenperken en jasmijngeuren op de graven der afgestorvenen. Jveen, als wij te kiezen hadden tusschen bloemen en groen, tusschen geuren en fleuren, of het openen ei afstootende lijkkist, wij zouden het eerste loslaten. Hier is waarheid; de kerkhoven in onze dagen zijn leugen en er is in dit leven leugen genoeg,



in den dood moet niets dan waarheid zijn, al is zij ook nog zoo verschrikkelijk. Wat baat het, of wij de werkelijkheid verbloemen, met bloemen bedekken ? Is de dood daarom minder schrikverwekkend voor den onbekeerde, en wordt de droefheid van de waarlijk treurende ziel er een oogenbük door verzacht? Wie het zou meenen, kent de beteekenis van sterven en scheiden niet. Geniet van de kleur der rozen en van den geur der jasmijnen als gij leeft, lezer, en dank er uwen God voor, dat Hij de aarde wil tooien en met geuren vervullen; maar als gij bloemen brengt op de graven, strooi ze dan liever, en zie hoe zij verwelken en verdorren, evenals 's werelds heerlijkheid; dan prediken zij in overeenstemming met de sombere spraak van den doodenakker. .. Het lijk werd naar buiten gedragen; dat is altijd een aandoenlijk oogenblik en zij die den doode liefhadden, heffen een klagelijk geluid aan, dat de uitdrukking is van diepe smart, door geen woorden uit te spreken, of een terugslag van het stille geween, der waarlijk bedroefden van ziel; en wie liefheeft voelt op dat oogenblik, alsof er een zwaard door de ziel gaat, meer of minder vlijmend scherp. Vier der naaste vrouwelijke bloederwanten, liet hoofd bedekt met zwarte huiken, namen aan de vier hoeken der doodkist, op stokken met stroo omwonden, plaats; zij „bekleedden" den lijkwagen; vier dragers plaatsten zich naast den wagen, en de rouwdragende mannen, twee en twee er achter. De leeraar en de timmerman zijn gewoonlijk de laatsten in de rei; dan volgen, indien zij er zijn, de wagens en karren, waarop de vrouwelijke bloedverwanten en kinderen plaats nemen en men noemt het een deftige begrafenis, wanneer



de lijkstoet lang is; in den goeden ouden tijd, toen het begrafenisbrood beter kon betaald worden, kwamen neven en nichten tot in den vierden graad en niet zelden volgden twintig tot dertig wagens en karren den lijkwagen.
Het viel terstond in het oog dat de wagen niet den gewonen doodenweg reed; hij ging juist den wee tegenovergesteld aan dien, welken naar het kerkhof leidde. De leeraar verwonderde zich hierover zeer en plaatste zich in stilte naast Roemer, den man van de overledene, die als man het naast
achter den wagen liep:
„Waarom gaat het lijk niet den gewonen weg,
Roemer?" 1 .. , ,
„Wel voorganger, wij rijden goed; gij weet toch wel dat wij niet naar het dorpskerkhof gaan, maar naar P?" „Neen, daar weet ik niets van; maar hoe komt dat zoo?" - „Och, mijn vrouw wilde dat zoo hebben, en ik heb het haar beloofd! Eer zij stierf, hoorde zij, dat de naaste buur niet hebben wilde, dat de doodwagen over ziin erf ging. Gij weet, dat dit buurman W oest is cm <ni kent hem? Men heeft hem wijs gemaakt, dat "mijne vrouw „betooverd" was, en hij was daarom bang, dat de tooverheks, meegaande ook den weg zou bederven en zijn vee ziek maken. En daarbij zat er nog een oude wrok tusscheri die beiden, waarover ik later wel eens met u spreken zal. Toen Maartje, mijn vrouw, hoorde dat Woest haar voor betooverd hield, werd zij nog meer bevestigd, dan zij reeds was, in hare begeerte, om niet op het kerkhof onzer gemeente begraven te worden, maar in P. Ik had het haar al zoo half uit het hoofd gepraat, daar ik haar onder het oog bracht, dat het begraven nu dubbel



zooveel kostte als anders, en u weet, dat het er bij mij niet op vooruit is gegaan; maar toen zij hoorde dat \\ oest zijn brinkhek sluiten zou, zei ze, dat, al moest liet mij ook tienmaal meer kosten, zij toch naar P. wilde gebracht worden." — „En was dit de eenige reden waarom uw vrouw niet op ons kerkhof begraven wilde worden?" — „Neen er was nog meer, waarom Maartje er zoo op tegen had; zij leefde en stierf in oneenigheid met eene harer zusters en meende, dat zij gelijk had ; daarbij kon zij met haar moeder, toen deze nog leefde, niet best over weg; dat alles maakte haar bang, dat zij geen rust zou hebben, als zij daar lag, en dat zij „weêrom" zou komen na haar dood, en mijn huis of den weg onveilig zou maken!" Is het wonder, dat de prediker die nog jong was, en nog weinig wist van het volksgeloof en -karakter, die in een kring had geleefd, waarin men als deze dingen ter sprake ,kwamen, hen als onbestaanbaar had verworpen — dat hij zich ontzette over zulk een diepgeworteld heidendom in een Christelijke omgeving! ? Hij begreep niet, waarom zijn voorgangers dit bijgeloof den kop niet hadden ingeslagen en hij nam zich voor, het overal op te zoeken en er den strijd te vuur en te zwaard tegen aan te binden.
O, als hij deze dingen geweten had, Jioe geheel anders zou zijn toespraak tot de aanwezigen in het sterfhuis geweest zijn! Men had het met opzet voor hem verborgen en dat men dit had gedaan, maakte het bijgeloof tot zonde. Zij, die er zich aan overgeven, gevoelen, dat het onbestaanbaar is met het Christen zijn; doch het is zulk een met de bedorven natuur van den mensch saamgeweven kwaad, zoo geheel en al een deel



van de werkzaamheid van den Satan, dat men niet alleen er gaarne aan vasthoudt, maar er zich ook niet aan kan ontworstelen. Daartoe wordt 's Heeren macht vereischt en zij zelfs, die van ouder tot ouder in dien kring van denkbeelden verkeerd hebben en later tot bekeering komen, moeten, ook in deze, met Paulus klagen: Ik ellendig mensch, wie zal mij verlossen van dezen band des doods en des verderfs! ? M .
Het is waar, dit geloof in die grofheid is niet algemeen; maar treurig is het, dat de verderfelijke geuren van dien boom, de reukorganen van zoovelen aandoen. Maar wat moest de prediker van het Evangelie op dit oogenblik doen, nu hij wist waarom de lijkwagen naar de stad P. reed en met den gewonen, reeds door zoovelen betreden doodenweg; een weg, welke hoe slecht, hoe hobbelig en ongebaand hij ook ware, zoodat het een schande was voor het gemeentebestuur, toch evenwel met stillen eerbied werd gevolgd? Zou hij terugkeeren en opspraak verwekken? Neen, daarmede won hii niets; niemand der aanwezigen gevoelde het • verkeerde in deze zaak gelegen, diep genoeg, om zijn terugkeeren te rechtvaardigen. — „Maar noe was het mogelijk, dat gij aan zulk een gruwelijke begeerte van uw vrouw kondet gehoor geven Roemer?".— „Och, ik gevoelde wel half, dat het niet goed was, maar ik dacht, dat^men aan een stervende niets weigeren mag; ik dacht, dat mij dit eeuwig kon berouwen!" Arme onkundige man. Doch laat ons niet vergeten lezers, dat het eei schuldige onwetendheid was; hij had kunnen weten, dat men zijn vijanden moet liefhebben, dat het de eisch des Heeren is de misdaden te vergeven, dus veel meer, werkelijke of vermeende



beleedigingen, of grieven van bloedverwanten. Hij had kunnen weten, dat men den Heere moet gehoorzamen, eerder dan een zondig, verkeerd menschenkind, al is het stervend en al was dat bijgeloovig en haatdragend menschenkind zijn vrouw!
„Maar waarom hebt gij dan na haar dood geen andere schikkingen gemaakt?"
„Leeraar, ik had het haar beloofd! en nu moest het gebeuren."
Daarmede was dit in stilte gevoerde gesprek uit. De lijkwagen ging natuurlijk voort, de paarden brachten de doode, waar de leidsel hun wees; zij wisten het niet, dat zij een ongerechtige daad hielpen volvoeren. In de verte klortk het gebombam der kerkklok, plechtig en roerend; het was den prediker alsof die tonen stemmen waren uit het graf, alsof zij haar, die daar in de doodkist lag, toeriepen: Kom dan! Zijn gevoel werd levendig en de volgende gedachten vervulden zijn ziel, welke hij vasthield en te boek stelde:
„Hoort gij wel die klokakkoorden! ?
Klinkt 't niet ernstig ons in 't oor?
Mij is 't nu, of 'k in die tonen, 't Roepen uit den grafkuil hoor! 't Klokgebom dat zich laat hooren, Als zij ligt in d' enge kluis,
Klonk zoo vaak ook haar in d' ooren, Vriendlijk noodend naar Gods huis.
Somber ruischen nu die tonen,
Plechtig klinkt dat klokgebom!
Maar zij, die wordt neergelaten,
Hoort niet meer dat: „Kom, dan, kom!"



Wee hem, die het vriendlijk nooden; Kom toch, kom, naar 's Heeren huis! Heeft versmaad en nimmer hoorde 't Prediken van krib en kruis!
O, dan hoort de arme ziele,
Ook 't zoo zalig: Kom dan! niet. Dat daar boven lucht en wolken Ruischt als heerlijk hemellied: Kom, gezegende des Vaders! Kom, neem, wat u is bereid;
Kom van eeuwigheid beminde, Kom, beërf de zaligheid!"
Wandelaar door 't dal des levens, Als gij het „gebombam" hoort,
Spoed, om uwer ziele wille,
Naar Gods heiligdom u voort!
Zit dan luistrend, biddend neder. Als de klokketoon verstomt,
En de roepstem der bekeering, Van Gods wege, tot U komt.
Pelgrims, als gij mat en moede Door dit dal der tranen gaat, — Uwe reis duurt juist zoo lange, Als bepaald is in Gods raad. En verlangt gij naar de ruste,
Van het hemelsch heiligdom,
Hoort dan naar de klokketonen,
Naar dien grafzang: „Kom dan, kom!"
Spoedig gaat dat lied u gelden!
Weldra luidt voor u die klok;
Reis niet verder, grafwaarts henen, Zonder 's Heeren staf en stok.



Zie op Hem, die u ten zegen,
Eens den lijdensberg beklom!
Vriendlijk roept Hij — antwoordt biddend: „Jezus, Heiland, Ja, ik kom!"
De doodgraver ontving de doode in het pas gedolven graf en de zwarte aarde dekte spoedig als een kleed de kist, waarin zij zou rusten tot den jongsten dag! Rusten? Zou het een rusten kunnen heeten van het verderfelijke lichaam, terwijl de ziel geen genade had ontvangen! ? Ach, hoe zal het haar eens zijn, wanneer zij voor den rechterstoel Gods staat, met die moeder, voor wier graf zij zoo bevreesd was, en met die zuster, naast wie zij niet liggen wilde — en met dien buurman, dien zij stervende vloekte? In de eeuwigheid is geen scheiding. Daar verhoogen de zaligen elkanders blijdschap en de vervloekten elkanders eeuwige ellende.
Het is te begrijpen, dat de toespraak op het graf ditmaal niet vlotte; de gedachten van den prediker waren te vele, om geregeld te zijn; omdat hij niet recht wist wat hij zeggen of zwijgen moest, sprak hij weinig, in den zin der omstanders.
„Ik had het beloofd en nu moest het gebeuren!" zeide Roemer.
Zou het waar zijn lezers? Hadden de wijzen uit het Oosten ook niet beloofd, dat zij zouden wederkeeren tot Herodes, maar verijdelde de Ileere zelf niet dit hun voornemen, en wees Hij hen niet langs een anderen weg naar huis? Dat was, omdat zij door het houden hunner belofte kwaad zouden veroorzaken, een kwaad, dat verijdeld moest worden.
.Wanneer wij door het volbrengen eener belofte,



in lichtzinnigheid of in onkunde gedaan, anderen zouden benadeelen, of medewerken tot een zonde tegen den heiligen God, dan moeten wij ons eerder diep verootmoedigen en om genade roepen, en op deze wijze alleen de schuld en de gevolgen dragen, dan onze belofte gestand doen. Beter de ééne zonde der geschondene belofte, dan twee of meer bovendien, door het houden er van. Uwe beloften aan den Heere gedaan, dat gij Hem zult dienen en danken voor zijne weldadigheden, moeten u heilig zijn! Ik heb het beloofd! O, hoe heerlijk zou het wezen, jeugdige lezers en lezeressen, leden der gemeente, die voor het oor der gemeente, voor het oog Gods, eenmaal hebt gezegd, dat gij den Heere Jezus zoudt volgen, op den weg door Hem gegaan, als gij daaraan veel wildet denken! en den Heere wildet bidden: „Maak mij getrouw, Heere, dat ik volbrenge wat ik heb beioofd." Die bede mag ook niet ontbreken bij ouders, die beloofden hunne kinderen op te voeden in de vreeze Gods, en bij zoovelen, die een heilige belofte hebben gedaan, wier vervulling alleen de ziel vrede kan schenken. „Betaal", zoo roept de psalmdichter uit, „den Heere uwe geloften!" Het zij mijne en uwe bede: „Zet Heere, een wacht voor mijne lippen; behoed de deuren van mijnen mond, opdat mij niets onbedachtzaams moge ontglippen. ' Lezers, als gij van vrouv Roemer leest, denkt er dan aan:
„De sterke Held, die overwon,
Wien dood noch helle houden kon,
Komt ten gericht!
En ook vrouw Roemer staat dan voor zijn
aangezicht,



Dan klinkt zijn vreeslijk woord: Ga weg, Ik ken u niet.
Mijn werk was u niet nut, het is vergeefs
geschied!
O, schriklijk uur!
Zult gij, als het zal slaan,
Ook aan de linkerzij van Jezus Christus
staan ?
En in het helsche vuur,
Dat brandt, maar niet verteert, voor eeuwig
moeten gaan?
Zij zal ontzettend zijn,
Die eeuwge zielepijn!
Ver, o ondenkbaar ver, van 't zalig
hemelleven,
En van de zoete rust der liefelijke dreven, Waarin 't getrouwe volk te zamen wordt
gebracht!
Voor hen de volle dag, voor u de eeuwge
nacht!
Och, dat gij nog vóór 't uur
Van Gods gerichte, weet,
Dat Jezus, 's Vaders Zoon,
Ook uwe straf voldeed.
Ook gij zult dan in Kanaans landouwen,
Den vollen dag, met 's-Heeren volk
aanschouwen, ,Ik had 't beloofd,' zoo spreekt dan
God tot U;
„Ik had 't beloofd, en gij ontvangt het nu I"



HOOFDSTUK III.
Ik heb liet hem toegewenscht.
Buurman Woest had met gemengde aandoeningen van teleurstelling en duivelsche vreugde gezien, dat de gehate „Maart", die hem eenmaal zijn slechtheid had onder het oog gebracht en hein voorspeld had, dat hij nog eenmaal zijn brood zou bedelen, niet over zijn erf ging. Het was een teleurstelling, want hij had er zich al in verheugd, dat hij het recht nog had om haar van zijn erf te weren, vooral wanneer men hem den doorgang niet kwam verzoeken; z ij had althans niet gezien, dat hij zijn ondergang nabij was, nu was hij baas op het erf, al was het geluk ook met rassche schreden op den loop gegaan en al was de armoede kort in zijn buurt. Maar zij was voorbijgegaan, de gehate lijkstoet, en hij kon zijn sluithek weer open doen, nadat hij het doelloos had gesloten. Maar onder die teleurstelling en ' vreugde, mengden zich nog andere gewaarwordingen, en wel van bijgeloovige vrees voor de doode „Maart", en een verterende angst, als hij aan de voorspelling dacht, omdat hij maar al te duidelijk zag, dat hij op weg was om geheel aan lager wal te geraken.
Wij verliezen hem, den bijgeloovigen, zwartgalligen, en ruwen man eenige jaren uit het oog, en willen dan voortgaan met u lezers een outmoeting mede te deelen, waaruit u tevens blijken zal, dat buurman Woest een man was, waardig,



dat het hem ging als de zonen van den aartsvader Jacob.
Toen dat tiental zonen van Jacob in Egypte kwam om koren te koopen, vervoegden zij zich bij den rijken heer, die over alles het bestuur had. Daar zag Jozef zijne broeders weder, zonder herkend te worden en daar werd de waarheid openbaar en erkend, dat de Heere rechtvaardig is. Jozef behandelde zijne broeders hard, om te weten te komen, wat er na een twintigtal jaren in hen was. Eerst zette hij hen drie dagen in de gevangenis en daarna zonderde hij Simeon van hen af, opdat deze bij hem zoude blijven, totdat de anderen Benjamin zouden gehaald hebben. „Ach, zoo riepen zij uit, „dat alles overkomt ons om onzer zonden wil, omdat wij Jozef verkocht hebben; wij hebben ons twintig jaren geleden niet bekommerd, om zijn kermen en roepen om ontferming en hebben hem laten gaan, toen hij daar weenende heenging, schreiende om vader en Benjamin, naar dat zelfde Egypte, waar wij nu ook te vergeefs roepen om zachtheid en medelijden." Werd ook Jacob zelf niet door zijne kinderen bedrogen, hij, die zijn blinden vader Izaak, zoo zondig had misleid ? Het is waar, dat de Heere niet altijd in dit leven wedervergeldt wat zondaars tegen Hem, of tegen den naaste, hebben misdreven, maar toch niet zelden wordt gezien, dat juist dezelfde maat wordt toegemeten, welke wij anderen hebben gegeven.
Het gebeurde een predikant in den aanvang zijner ambtsbediening, dat een grijsaard zich op zijn ziekbed weenend bij hem beklaagde, omdat zijn zoon hem zoo hardvochtig had geslagen, en vijf en twintig jaren later moest hij uit den mond



van dien zoon hooren, dat een zijner kinderen hem mishandeld en bij de haren langs den grond gesleurd had. Het zou ons te ver van ons onderwerp afvoeren, wanneer wij de geschiedrollen wilden doen spreken, waaruit ons menigmalen de stem tegen klinkt: „Dat is Gods hand!" Echter willen wij een enkele dezer waarschuwende klanken beluisteren, eer wij met ons verhaal voort gaan. Na den dood van Keizer Rudolf I, die een graaf uit het huis van Habsburg was, werd, in het jaar 1292, Adolf graaf van Nassouw tot Roomsch Keizer verheven. Dit was tot groote ergernis van Albertus, den zoon van Keizer Rudolf, die zich tegen zijn wettigen heer en Keizer verzette, en een samenspanning maakte met vele grooten, die met een machtig leger tegen den wettigen Keizer optrokken en hem in het jaar 1298 niet alleen versloegen, maar ook vermoordden, na een regeering van zes jaren en eenige maanden. Adolf had onder meer getrouwe vrienden, ook zekeren Rudolf Wardens, die zich den dood van zijn geliefden meester zeer aantrok, en zeide niet te zullen rusten, vóór hij diens dood gewroken had. Deze trouwe aanhanger werd gevangen genomen en veroordeeld om geradbraakt te worden; toen hij dit vonnis onderging zeide hij: „lk heb niets gedaan, dat kwaad was; ik heb als een getrouw dienaar den .moord helpen wreken, welke Albertus tegen alle recht en billijkheid begaan heeft aan mijnen heer, den keizer Adolf; maar wat ik niet heb kunnen doen, dat zal de rechtvaardige rechter van hemel en aarde doen." De geschiedschrijvers getuigen, dat Albertus ,en de meesten zijner eedgenooten, niet langen tijd daarna een treurigen dood zijn gestorven, en dat God zelf aan al deze moordenaars en



handlangers hun misdaad heeft bezocht. Albertus, de rijksroover, is door den zoon zijns broeders vermoord. De graaf van Hohenlo, en de graaf van Ochsensteijn zijn zeer kort daarna om het leven gebracht. De aartsbisschop van Mentz is in zijn stoel zittende, plotseling overleden. De graaf van Tweebrugge is verdronken in de rivier Glise; Coenraad, aartsbisschop van Straatsburg, is bij Freiburg door een boer met een degen doorboord. De graaf van Limigen is krankzinnig geworden en ellendig gestorven en nog vele anderen der samenzweerders zijn door Gods vinger aangeraakt. Maar waar zouden wij eindigen als wij wilden bewijzen, wat ook in het verdere van ons geschiedverhaal duidelijk zal worden, dat de Heere een wreker is, zeer grimmig, op allerhande wijze.
Een mijner kennissen wandelde in zijn eenzaamheid naar een naburig dorpje, toen een hem bekende boer hem achterop reed en hem vroeg, of hij niet wilde mederijden, omdat, naar hij meende, het makkelijker was, „slecht ereejen as goed 'eloopen". De wandelaar vond dat ook, al was het slechts om de vriendelijkheid van den boer niet te miskennen en klom op de zoogenaamde ,,stortkar". Plet reed waarlijk slecht, maar de praatzaamheid van den landman deed hem dit vergeten en kortte den eenzamen, lastigen weg. Voor hen uit liep een man, op reeds rijpen leeftijd, van een zeer ouderwetsch voorkomen. Een oude^ roode, gedeukte, vilten hoed bedekte zijn hoofd' en een lange, tot op de enkels hangende jas, met zeer korten rug en vervaarlijk lange panden, slingerde hem om de beenen — witte wollen kousen en lage schoenen voltooiden zijn kostuum, terwijl een zeer lange stok, met koperdraad beslagen en
Zijn er zoo ?



van lederen kwastjes voorzien, hem steunde.
Zijn uiterlijk was onaangenaam; een geweldig grof aangezicht en breede, platte neus, dikke, hangende lippen en wangen, en een ruwe oogopslag gaven hem iets terugstootends en daarom verwonderde het den wandelaar niet, dat de vriendelijke boer hem liet loopen, zonder te vragen, of hij ook geen „hortje" (eindje) wilde mederijden. Al verwonderde dit niet, omdat zijn uiterlijk afstootte, daarom was het niet goed te keuren. Vooreerst kan men zich in het uiterlijk zeer vergissen en ten andere moest de man al heel slecht zijn, wilde men hem een plaatsje misgunnen op een „stortkar." Deze opmerking maakte mijn vriend.
„0, mijnheer, om zijn uiterlijk weiger ik hem niet, daar geven wij ,onder ons menschen' niet zoo veel om, maar eer ik hem medenam zou er heel wat moeten gebeuren. Die daar, is niet waard, dat de zon hem beschijnt. Als ik u alles zou willen mededeelen, wat die man op zijn kerfstok heeft, dan kwam ik aan geen eind. Gisteren nog, om met. het laatste te beginnen moesten wij bij den ,lanter' (landheer) de graspacht betalen en toen wou hij den lanter wijsmaken, dat hij niet betalen kon. Zijn ,goeje vrouw' was dit jaar gestorven, zeide hij en nu moet ge weten, mijnheer, dat hij voor zijn vrouw, die waarlijk ,goed bekend' was, nog slechter was dan voor zijn hond. Zijn kinderen deugden niet, daar kon hij niet meê door de wereld. En mijnheer, zijn dochter althans, is een meisje zooals er in de heele buurt geen twee zijn, zoo goed. Als hij door God niet wordt verdorven, dan is dat zeker om der wille van dat goede, maar zwakke deerntje! En ja, de jonge Hannes is een rare, maar slecht is hij niet; hij heeft ze



geloof ik niet ,alle zeven' bij mekaar! Neen mijnheer, hij is geen mensch met eere! JEn het allerergste zal ik u, om kort te gaan, vertellen. Als hij onverwachts verongelukt, of ellendig aan ,zijn end' komt, dan heeft hij dat aan zijn vader verdiend. Ik weet niet, of God de Heere altijd ons ,net juist' zoo doet als wij anderen doen, maar als dat zoo is, dan heeft hij nog heel wat te goed. Het kan hem niet wèl gaan, mijnheer en liet gaat hem ook niet wèl. Uiterlijk is de boerderij nog wel zoo veel, maar die achter de schermen ziet, kan wel merken dat het te een of anderen tijd ,spaak' loopt. Het is een man die een moord begaan zou in zijn drift, als je maar naar hem wijst èn, hij is al bang, wanneer er een uil roept. Neen, hij rijdt niet mee!"
De vader van Rik, in wien wij den lezers buurman Woest voorstellen, was, zooals de vriendelijke landman aan mijn kennis mededeelde, een goed onderwezen, voor deze streek welgestelde boer, daar ginds op die boerenhofsteê, waarvan de roode pannen en de witte muren in den zonneschijn schitteren. Waar de man zoo welgesteld van was, wisten de menschen niet, maar sommigen meenden, dat hij in het huis, dat -bepaald een oud klooster is, zooals de naam ,Munnikshof' ook wel aanduidt ,monnie' had gevonden. „Maar mijnheer, de wegen van sommige menschen zijn moeielijk en vol raadselen; hij had eerst een allerellendigst huwelijksleven en daarna troffen hem veel rampen, zoodat het grootste deel van zijn schijven verdween. De veepest ontvolkte zijn stal, de schapen stierven aan galziekte, verscheidene jaren achtereen stierven zijn zeugen en daardoor maakte hij geen mest, zoodat ook zijn bouw elk



jaar slechter werd. De armoede kwam daardoor op het land aan en dreigde in den middagpot te eindigen. Om zich voor algeheelen ondergang te bewaren en zijn huis niet voor schuld te zien verkoopen, gaf hij reeds bij zijn leven, hetgeen hem nog overbleef aan zijn zoon, dezen oude, die nu geen twee gulden van zijn pachtsom ikon voldoen en met smart zijn pap en brood moet nuttigen. Dat zijn vader hem het huis gaf met schuld bezwaard, was niet zeer rechtvaardig, maar dit gaf hem geen recht, dien vader smadelijk te bejegenen en hard te behandelen. Hij had beloofd, den ouden boer aan zijn einde te brengen, terwijl deze zoo lang zou helpen in de boerderij als hem mogelijk was. Doch deze toestand duurde slechts korten tijd. Op zekeren morgen, een half jaar ongeveer nadat de overgave had plaats gehad, kwam in het vroege morgenuur, het eenige paard nn de kar voor de deur; de zoon zocht hier en daar in kisten en kasten eenige oude kleederen bij elkander, benevens een oude boerenkist, een paar oude stoelen, een versleten tafeltje, een paar roggebrooden en een halven zak aardappelen, laadde dit alles, of liever dit ,weinigje, op de kar en gaf daarop zijn vader bevel, op te staan en het huis te verlaten! Ontzettend."
„Zijn er zoo?" vraagt misschien deze of gene lezer of lezeres! O, zeker, zijn er zoo! Was Absalom nog niet slechter, omdat hij zooveel hooger stond en beter wist, toen hij zijn vader David van den troon stiet, om zelf koning te worden? Zijn de zonden der beschaafden, met een meer verfijnd gevoel en juistere onderscheiding van recht en onrecht niet veel grooter, dan van hen, met weinig ontwikkeling van verstand pn



zedelijk bewustzijn? Was het kwaad van den snooden hertog Adolf van Gelder niet afschuwelijker, toen hij zijn vader Arnoud in den winter blootvoets over het ijs joeg en liever zijn .vader in den put wilde werpen en zelf naspringen, dan zich met hem verzoenen, op voorwaarden die hem niet aanstonden?
„De oude boer van Munnikshof was geheel verslagen en stom van verbazing, schrik en toorn, even als ik mijnheer," voegde de vertellende landman er bij, „als ik er nog aan denk" en meteen balde hij den vuist, tegen den in de verte voortstrompelenden zoon.
„Stilzwijgend stond de vader op, klom op de kar en liet zich als een gebroken riet, als een ter slachtbank geleid schaap, wegvoeren. Daar ginds, mijnheer, op de grenzen der gemeente loopt een dijk, om het zeewater te keeren. Na een half uur rijdens, hield de kar stil; de oude klom af, de zoon zette zijn vrachtje tegen den dijk en wilde zich zonder een woord verwijderen. Maar thans kreeg de vader zijn spraak weder en mijnheer, ik huiver, als ik er aan denk — de oude vloekte zijn zoon en voorspelde hem, dat hij niet in vrede zou ten grave dalen; ,want' zoo sprak de vader: ,Die zijn vader en moeder vloekt of mishandelt, diens lamp zal uitgebluscht worden in dikke duisternis.'
„Wat ik ook ben, mijnheer, voegde de verteller er na eenige oogenblikken stilzwijgens bij, „dat ben ik; soms drink ik wel eens een glaasje te veel en ik spreek ook wel eens een ruw woord, maar voor mijn vader en moeder ben ik, Goddank, altijd goed geweest; mijn laatste sneê brood heb ik soms wel met hen gedeeld, toen |ik het nog



zoo goed niet had als nu, en |ik heb een groot gezin, acht kinderen en een jong wijf, anaar al mijn kinderen, al zeg ik het zelf, hangen mij aan als ,klassen' (klissen); ga maar met mij mede, mijnheer, dan zult gij zien, dat zij imij al in de verte komen tegenschreeuwen. Zie, daar komen ze al aan; gij moet weten, dat dit ,nestje' waar wij nu zijn, het mijne is. Toen die deugniet zijn eigen bloedvader aan den dijk zette, was ik nog jong, dertig jaren jonger dan ik nu ben, maar ik heb toen bij mij zeiven gezegd: ,Dat kan nooit, nooit goed gaan met jou, mannetje!' En ik heb het hem ook toegewenscht ,dat hij zijn nagels nog eens van zijn vingers zou eten', en het gaat er mooi op aan; maar hij behoeft bij mij om geen snee brood te komen!"
Al vertellende had de man zich warm gemaakt en eindigde met een herhaald: foei, foei, 't is om te griezelen!
„Maar mijn beste vriend, gij moet u zoo warm niet maken, en het is toch heel onchristelijk wat gij toen hebt gesproken en wat gij nu zegt; wij mogen ons niet verheugen in eens anders leed!"
„Mijnheer, ik doe geen mensch kwaad en ik zou graag willen, dat gij met mij meegingt om een .bak' vol koffie en een stuk ,kleinrog' bij mij te eten, maar de Heere zegt in zijn woord, zooveel weet ik er wel van — en in dit punt houd ik er mij aan: ,Die Mij haten zullen licht geacht worden!' en die daar ginder is de slechtste van allen.
Men zegt wel eens: ,Het bloed kruipt, waar het niet gaan kan,' maar zulk bloed heeft hij geen druppel in het lijf."



HOOFDSTUK IV.
Ik zal ze wel krijgen.
„Wat uit vleesch geboren is, dat is vleesch" zegt de Schrift, en het volk geeft deze waarheid op eigen manier terug, door te zeggen: „De appel valt niet ver van den boom," waarmede eigenlijk nog iets meer wordt bedoeld en uitgedrukt, dan die ééne waarheid. Niet alleen brengen zondige ouders zondige kinderen voort, maar het wordt ook vaak gezien, dat dezelfde booze neigingen en hartstochten, welke in de ouders heerschen, ook in de kinderen in meerdere .of mindere mate worden gevonden. Dezelfde karaktertrekken, welke in de meeste van Jacobs kinderen werden aangetroffen, merken wij ook in den aartsvader op, toen hij nog niet leefde in die nauwe gemeenschap met den Heere; toen hij, ja wel den Heere kende en eerde, maar toch de .worsteling bij den Jabbok nog niet had doorworsteld en hij zich geheel en al aan zijns Vaders God had overgegeven en als „Israël" zijn leven vervolgde. Vóór die algeheele omzetting, dat loslaten der wereld waren zijne kinderen reeds geboren, en zij waren Jacobs, niet Israëls kinderen. Bewijzen voor dit bijna altijd terugkeerend verschijnsel leverde ook de vriendelijke boer, toen hij bij het gebruik van eenige kopjes boerenkoffie en voedzame „kleinrog of mik" (brood uit bloem van rogge gebakken) zijn vertelling voortzette. De gastheer wilde maar niet toegeven, dat hij kwaad had gedaan, met dien wensch over den toen jongen



boer van het Munnikshof. Hij meende dat hij niet anders gedaan had dan David, toen deze uitriep: .,Zou ik niet haten, die U haten!" zonder zicli zelf rekenschap te vragen, of hij zelf wel den Heere diende en vreesde; zonder te denken aan het woord van den Heere Jezus: „Wat gij niet wilt, dat de menschen u doen (of toewenschen) doe gij hun ook niet alzoo."
„De ontaarde deugniet," zoo ging de boer uit Roekenstein zoo heette het „nestje" dat hij bewoonde voort — „de ontaarde deugniet was echter voor den vloek zijns vaders doof. Ware het een lichtvaardig uitgesproken vloek geweest, die zou geweest zijn als een morgenwolk, maar zoo was het niet; doch zijn hart was als steen en zijn ,kop' als een plank en hij liet den ouden man in groote vertwijfeling aan den dijk achter. Een paar buren, die hutjes bewoonden, gaapten met de grootste verbazing en verwoedheid den ontaarde aan en scholden hem voor al wat leelijk was, en, als hij vatbaar was geweest voor indrukken, zou hij zeker ontroerd geworden zijn door een opspraakmakend voorval, dat hierbij plaats had. In een dezer hutten woonde een oude moeder met drie zonen, bij welke één, die reeds bijna veertig jaren oud was, en van wien nog nooit iemand eenige spraak had gehoord. Het was met dien ,jongen' een wonderlijk geval: zijn vader was gestorven in de meening, dat hij een stomme zoon had, hoewel hij zeer goed hoorde. Stilzwijgend ging hij zijn weg, had jaren lang als een stomme zijn werk gedaan en was in de laatste zes jaren een soort van „driftherder" geworden, die met enkele schapen langs den weg ging, en de wol dezer dieren elk jaar bij elkander opsta-



pelde in een schuurtje, dat hij van riet en graszoden had opgebouwd, naast zijn armelijk schapenhokje; des nachts sliep hij daar ook, sprak geen woord en niemand wist welk voornemen hij met die wol had. Noch de moeder, noch de broeders trachtten hem aan het spreken te krijgen in de meening dat hij stom was, en hij zelf scheen geen lust, of geen vermogen te hebben, aan de dagelijksche, hoewel schaarsche, gesprekken deel te nemen. Zoo stonden bij deze hutbewoners de zaken, toen de jonge boer van het ,Munnikshof zijn vader aan den dijk zette en ,de buurvrouwen van verbazing de handen ineen sloegen. Ook de stomme was. getuige van deze euveldaad; hij zag het ann, hij verschoot van kleur en werd hoogrood. de aderen zwollen hem in het hoofd en tot grooten schrik van de omstanders riep hij den goddelooze toe: ,De duivel zal je halen, slechte kerel!' De buren vluchtten weg en kwamen later samen om over dit ongehoord geval met elkaar te redeneeren; de moeder en de broeders wisten niet wat zij zeggen zouden en keken den gewaanden stomme, met gemengde aandoeningen van vrees en blijdschap, aan. Hij nam zijn moeder bij de hand en leidde haar naar zijn wolhokje. ,Daar moeder, dat is alles voor u; ik heb het voor u gespaard tegen den kwaden dag; ik wilde het voor u bewaren, maar ik geef het je nu, want ik wil niet wezen als die kerel van het Munnikshof! .Moeder, gij kunt deze wol zelf tot garen spinnen en het geld is voor u; wat ge niet noodig hebt moogt ge sparen!' Mijnheer, de geheele buurt verwonderde zich over dit wonderlijk geval. Of de stomme vroeger niet had kunnen spreken, of willen spreken is nooit goed duidelijk geworden, maar dit



weet ik wel, dat de moeder jaren lang spinster was van de opgestapelde wol, die wel eenigszins had geleden door ouderdom; de zoon bleef na dien tijd spreken, maar toch nooit meer zoo veel als op dien morgen. Hij ging zoolang voort zijn schapen te scheren, als zijn moeder leefde; toen zij plotseling stierf verzonk hij weder in zijn afgetrokken stilzwijgendheid en dit weet ik u te vertellen, dat hij sedert dien tijd zijne schapen nimmer meer heeft geschoren. Hij hoedde ze en verkocht soms wel enkelen, maar scheren deed hij ze niet; daardoor werden de meesten ziek en er stierven jaarlijks enkelen weg, totdat hij er maar een zestal overhield. Toen moest hij zich als herdersknecht verhuren, onder voorwaarde, dat hij een drietal schapen bij de kudde mocht hebben, die hij echter ongeschoren liet loopen, totdat zij stierven. Nu is de man een hoogbejaarde grijsaard en is van het armbestuur besteed en hoe vreemd hij ook is, hoe onnoozel, dit is zeker dat wij hem eeren, omdat hij zoo goed was voor zijne oude moeder. Maar die daar ginds, bah! Het maakte op hem volstrekt geen indruk, dat hem werd toegeroepen: ,De duivel zal je halen!' hij was Jan ongevoel, en hij verwijderde zich met een niet vertrokken gelaat, beladen met den vadervloek."
De mededeelingen van den boer uit het Roekennest waren belangrijk genoeg, hoewel zij misschien den lezers te vreemd schijnen; de gast echter wilde er meer van hooren; daarom vroeg hij: „Maar zeg mij eens vriend, hoe was de opvoeding van den, toen zoo hardvochtigen, jongen boer, die nu in verval is gekomen?"
„Ja, mijnheer, de ellendige opvoeding welke



hij, vooral in zijn eerste jeugd had genoten, toen hij namelijk nog in het ouderlijke huis was, was hiervan de schuld. Zijn vader was, een tamelijk welgesteld man. Zijn knappe, jonge vrouw was ook niet van middelen ontbloot; zij bracht verscheidene honderden mede, om niet van duizenden te spreken, maar tevens een moeder, die niet alleen tamelijk heerschzuchtig was, maar ook zeer gesteld op mooie kleeding, een lekkere pot, eten en op koffievisites, en gelijk het later in den zoon dezer beide ouders openbaar werd, dat gelijken, gelijken voortbrengen, zoo ook toonde de dochter, dat zij een „waardige" of „onwaardige" dochter harer moeder was.
Herodias en Salome — Isebel en Athalia, hadden in haar, opvolgsters van gelijk allooi. Moeder en dochter hadden niet genoeg om van te leven, maar als zij haar geld konden steken in het Munnikshof, dan konden die vereenigde sommetjes wel een goed bestaan opleveren. De jonge boer was wel wat ruw van karakter, maar de vrouwen waren niet vervaard. Zij waren met haar tweeën; zijn uiterlijk was knap genoeg en zijn handen waren goed, dat was haar genoeg; ieder had voor het overige zijn eigen pakje te dragen. Een vriendelijk, goeden avond, of goeden morgen; een uitnoodiging om eens ,aan te komen loopen', was genoeg om het striknet te spannen en na korten tijd betrokken moeder en dochter het Munnikshof. Slechts korten tijd scheen het zonnetje; slechts eenige maanden was het, althans uiterlijk, in rust en vredig. Waar de vereeniging, zooals hier, plaats heeft uit berekening van beide zijden, daar moet noodzakelijk „botsing en scheiding komen". Het huwelijk, evenmin als de dienst dos Heeren mogen



als koopmanswaar behandeld worden; dit is den heiligen God een gruwel.
Het bruiloftsmaal was in de oogen van den jongen boer reeds kostbaar genoeg! de koek en de zoete dranken voor de vrouwen en de jonge meisjes waren al te overvloedig voorhanden, hetgeen uitnemend naar den zin was van de genoodigden, en der jonge boerin den naam van een ,gul wijf' bezorgden. Daar nü wat van te zeggen ging moeielijk, maar toen de meesten van de genoodigden later nog eens kwamen, om nabruiloft te houden, en ook moeder en vrouw nu en dan op visite gingen en dan gaarne alles ,in de puntjes' hadden, begon de boer ,vrij donker' te zien en hij voelde meer ,voor de duiten' dan voor vriendelijke gezichten der gasten. De donkere blikken van den boer, als de visite er was, brachten in de voor een huisgezin verderfelijke ,koffiesmuldagjes' geen verandering; ook de daarop volgende stugheid en het mokken van den ,brombeer' hadden geen gewenschte vrucht, totdat eindelijk de storm losbrak en een scheuring veroorzaakte, die niet meer heelde."
Niets is voor zulke gezinnen verderfelijker voor de beurs, voor den vrede en de zedelijkheid, dan die middag- en avondsamenkomsten van getrouwde vrouwen, van jonge meisjes of families, leder wil zich op het voordeeligst voordoen, en gedurig moet er iets nieuws wezen: heden een.muts, morgen een jak, dan weer een zijden voorschoot en een zuur verdiende driegulden wordt er allicht verbrast en verdronken. Bleef het daar maar bij; maar natuurlijk moet de tijd met praten worden doorgebracht en bij gebrek aan stof, gaat dan oud en jong, schuldig en onschuldig, over de tong,



waardoor allerlei twisten, in huis en familie, ontstaan en veeten worden verwekt, die van ouders op kinderen over gaan; de uithuizigheid wordt er zeer door bevorderd en als dan die gezelschappen van uitgezochte buurmeisjes of kennissen, die een knap uiterlijk of luchthartig karakter hebben, des avonds uiteen gaan, ontstaan geoorloofde of ongeoorloofde verbindtenissen, waarvan de kwade gevolgen maar al te veel worden gezien en gevoeld. Dit kan althans zoo wezen!
Maar deze voornaamste bedenkingen wogen bij den boer van het Munnikshof niet zwaar; bij hem was het de beurs, die zwaar woog, en die hij zwaar wilde houden en toen hij zag, dat er geen verandering kwam besloot hij er een einde aan te maken en te toonen dat hij ,baas in huis' was.
Het is te begrijpen dat hij niet op malsche wijze dit bewerkstelligde; zijn ruw karakter liet geen zachtheid toe. ,lk zal ze wel krijgen' woedde hij in zich zeiven en hij kreeg ze ook wel, beter dan vrouw of moeder het hadden gedacht.
Een paar malen reeds was het gebeurd, dat de boer zich op in het oogloopende wijze uit het huis had verwijderd, als de Munnikshof aan de beurt was om het gezelschap te ontvangen; maar de aanwezigen wilden daar niet op letten en meenden, dat de vrouwen wel „zooveel mans" waren om te doen wat zij verkozen. Tot groote verwondering der gasten bleef hij bij de eerstkomende visite te huis, schikte zelf mede aan de koffietafel en praatte mede, totdat hij zich opeens scheen te herinneren dat hij nog iets in het dorp te verrichten had; hij trok de schoenen aan, nam zijn stok, waarschijnlijk dezelfde, waarop de oude straks steunde, toen wij hem ontmoetten,



legde deze naast zich op tafel en wachtte even, totdat de drankglaasjes in den schemeravond voor den dag kwamen en meende ook even te moeten medeproeven. De aanwezigen waren een. en al verbazing, gelijk zich denken laat, en de vrouwen des huizes juichten in stilte over haar overwinning. Maar o wee! Toen de zoete .drank in de glaasjes parelde, voor ieder der acht aanwezigen één, nam de Herkules, die zijn Augiasstal zou reinigen, zijn stok en streek dien met kracht over de tafel, zoodat glazen en scherven in het rond vlogen en het kleverige vocht, in groote hoeveelheid, mutsen en jakken en boezelaars der aanwezigen bezoedelde, terwijl hij met fonkelende oogen en vervaarlijke stem riep: ,Er uit! allemaal er uit; het heeft mij lang genoeg verveeld: er uit, en die het weer waagt, tegen mijn zin, hier te komen, smijt ik hals over ooren van mijn erf!' Het was een verschrikkelijk en vermakelijk tooneel; vreeselijk om de woestheid van den boer, want de vrouwen gilden en jammerden en vlogen ,als hazen' ,den heerd' af; vermakelijk was het, hoe zij proestten en streken en wreven, om zich te reinigen van het ,zoete vuil' dat den boer van het Munnikshof zooveel verwenschingen had gekost. Wat een opspraak dit verwekte in de streek laat zich denken; dagen en weken werd er over niets anders gesproken en had de boer niet zoo gedeeld in de verachting van allen, dan hadden velen zeker hem gelijk gegeven over zijn kloekheid, al moesten zij ook zijn woestheid hoogelijk afkeuren. Er waren toch ook vele huisvaders en huismoeders, die in stilte zuchtten over de uithuizigheid hunner zonen en dochters, maar die den moed niet hadden om de visites te keeren; laat



ons toch bedenken dat in de standen, die wij beschrijven, de kinderen de steun der ouders zijn, wijl zij het liefst met ,eigen volk' den arbeid doen; en dan moet men om der wille van den broode en des lieven vredes, wel eens wat toegeven, waar het hart tegen opkruipt.
Met' de visites op het Munnikshof was het uit; de boer was ,gek' geworden, zeiden sommigen; maar hij was niet gek; hij was met den duivel bezield; maar ook moeder en vrouw werden niet meer ,uitverzocht' en van dat oogenblik af aan was de oorlog in vollen gang, en gewaagden de buren van allerlei tooneelen.
Er had nooit liefde bestaan tusschen den man en de vrouw; hoe zou dat mogelijk zijn in iemand, die in zulk een zondigen staat leefde en een der grootste, onverzoende schulden nog dagelijks vermeerderde? En de jonge vrouw, opgeruid door de moeder, haatte den man met een doodelijken haat. Zelfs een band, die gewoonlijk de harten samen houdt, een eerstgeboren kind, was niet in staat de scheuring tegen te gaan. De vrouw was moeder van een zoon; hoe heerlijk! maar het speet haar, dat de boer zijn vader was; hoe vreeselijk! En de boer morde er over, dat zijn kind deze vrouw, moeder moest noemen. Zulk een toestand is het voorportaal der hel.
Allerlei plagerijen waren van deze verhouding het gevolg, plagerijen die dikwijls bewezen, dat het natuurlijk gevoel er zeer door verstompt was. Op zekeren avond, toen de beide vrouwen bezig waren het avondeten gereed te maken, liep de boer buiten en wierp een grooten steen door den schoorsteen, zoodat deze midden in de avondpap terecht kwam, waardoor de melk



naar alle kanten over den pot heenvloog en de vrouwen doodelijk verschrikt weg ijlden, het arme kind in gevaar van, op de vuurplaat, te branden, schreeuwende aan zich zeiven overlatende. De ontaarde vader — gelijk zijn even slechte zoon later — stond buiten, in duivelsche vreugde, te lachen. Natuurlijk verbitterden zulke dingen de gemoederen en de gesprekken, welke het kind, opgroeiende, over den vader hoorde, waren niet geschikt liefde en eerbied voor hem te wekken. De boerderij leed daaronder zeer, maar de vrouwen behartigden het huishouden er niet beter om. De boer schreef natuurlijk allen achteruitgang aan vrouw en moeder toe, en ,hij verliet eindelijk het huis, tot de buren zeggende:
,Mijn vrouw kookt pap als brij;
Wie drommel blijft er bij.'
hiermede doelende op het gemis aan zuinigheid bij de vrouwen.
Hij zwierf eenige dagen rond, allerlei booze plannen smedende en niemand wist waar hij zich ophield; later kwam het uit, dat hij den raad had ingewonnen van een kwakzalver, zoogenaamden wonderdokter, een zeer slecht man, in die dagen ,oliekoop' genoemd, die een verderfelijken invloed op de geesten uitoefende van allen, die met hem in aanraking kwamen. Toen de zwerveling terug keerde was zijn eerste daad, de schoonmoeder zeer hardhandig de deur uit te zetten. Zijne vrouw was daarmede volstrekt niet ingenomen en meende, dat nu ook voor haar het oogenblik gekomen was om het huis te verlaten, het kind bij den vader achterlatende en met moe-



der naar een vriend te gaan, die haar in zijn huis, waar hij zijn eigen potje kookte, opnam. Toen de boer van het Munnikshof zag, dat zijne vrouw niet terug kwam, getroostte hij zich daar gemakkelijk in en nam zijne zuster als huishoudster bij zich, die de boerderij eenige jaren getrouw waarnam; stervende, liet zij den knaap, op vijftienjarigen leeftijd bij zijn vader achter, lntusschen was de moeder bij haar zoogenaamden vriend het huishouden blijven waarnemen, haar zoon, die haar nu en dan bezocht, haat tegen zijn vader inscherpende, maar hem op het hart bindende, deze dingen niet te laten blijken, opdat de boerderij hem niet op de eene of andere wijze zou ontgaan. De jongen leerde deze lessen uitnemend en werd een volslagen huichelaar, die tevens een ongevoelig, hardvochtig karakter bezat.
Zoo leefden zij te zamen, totdat de zoon, volwassen zijnde, het nog overgebleven gedeelte van zijns vaders bezitting ontving en hij zijnen vader op dien morgen vergold, wat deze voor hem geweest was en hem gegeven had, door hem aan den dijk te zetten, in werkelijken zin.
Het verleden van den hardvochtig behandelden vader was dus ook zeer bezoedeld; maar toch moet het gezegd worden, dat hij na het vertrek zijner vrouw aanmerkelijk stiller was geworden en zijn boerderij met getrouwheid had behartigd; en dit moet ook gezegd worden, dat hij na den dood van zijn schoonmoeder niet ongeneigd was zijn weggeloopen vrouw, die grootendeels door hare verkeerde karaktertrekken oorzaak was geweest van zijne woeste handelwijze, weder bij zich te ontvangen. Er werden zelfs pogingen daartoe in het werk gesteld, doch zij leden schipbreuk op



de halsstarrigheid der vrouw, die gezegd had, tot haar laatsten droppel bloed zich tegen haar man te zullen verzetten.
Dewijl hij niet van verstand ontbloot was, en hij vrij goed lezen en wat schrijven had geleerd, bracht de mishandelde vader den overigen tijd zijns levens door met in de afgelegen buurt de kinderen der boeren en daglooners wat lezen en schrijven te leeren, waarvoor hij dan ,zijn lcost^ op haalde, en nu en dan een oud ,wammes' (buis), een paar ,hoozen' (kousen), half versleten klompen, of een boezeroen ontving en zoo zijne dagen kommervol, of voor een groot deel het „genadebrood" bij anderen etende, moest slijten; eeri van de dijkbewoners verleende hem huisvesting en ligging, totdat op zekeren morgen het gerucht de ronde deed: ,De oude boer van het Munnikshof heeft het ook „afgelegd", men heeft hem dood in zijn bed gevonden.'
Is het wonder, mijnheer, dat de wrake Gods niet is uitgebleven en dat de man, die zoo met zijn vader gehandeld heeft en onverzoend hem heeft laten sterven, thans op het punt staat dezelfde ervaring op te doen? Is Absalom niet smadelijk ondergegaan ? Heeft Ruben den eerstgeboortezegen niet verbeurd? Is het wel onverdiend?"
Neen, onverdiend was het niet, maar het wèl verdiende treedt op den achtergrond, als wij denken aan het beklagenswaardige van een zoo diepgaande verdorvenheid, van toestanden, gelijk, ja erger dan in de heidenwereld! Laat ons evenwel niet vergeten dat hier de zonde in haar ruwe vormen optreedt, waardoor zij, als wij haar in anderen zien, ons afschrikt; maar dat diezelfde zonde niet zelden, in meer verfijnde vormen, doch



dan in andere standen der maatschappij, zich openbaart, en dan, hoewel even zwaar, minder afschuwelijk schijnt. Hier noemt men brutaal, wat men in andere kringen noemt: minder voorzichtige vr ij moedigheid; hier heet iemand een babbelaar, die men ergens elders een a a ng en amen spreker noemt; hier is iemand nieuwsgierig, die in fijnere standen, iemand is, die in alles belangstelt; hier is een mensch hardvochtig, die bij anderen voor minder gevoelig doorgaat; hier noemt men iemand die zich het goed van anderen toeeigent, een dief, bij die fatsoenlijke! lieden zegt men: de man is slordig in zijne finantiën te werk gegaan; hier noemt men iemand grof, onbeschoft, die bij die anderen voor niet netjes zou doorgaan.
„Ik zal ze wel krij gen!" had de boer gezegd en hij had ze gekregen, maar tot eigen schande en eigen verderf. Niet anders gaat het de huisgezinnen in onze dagen, waar twist en tweedracht heerscht. Als de harten zich tegen elkander keeren en de wrake in de ziel vaart, dan komt het verderf met haar mede. Met ernst getuigen tegen de zonden in het huisgezin en voorts met stilheid de smarten dragen en den Heere klagen, dat is de regel der hemelsche wijsheid. Gelukkig zij, die zich in die ellenden leeren wenden tot den Heere God, die het kromme kan, en wil recht maken, en die de goddeloozen „wel krijgen zal", als het in Zijn raad zoo bestaat, en als Hij oordeelt, dat er geen andere weg is, dan de uitgieting Zijner gramschap over hen, die zich tegen Zijn raad en wil blijven verzetten.
Toen deze dingen aan de koffietafel van Roeken-



stein waren besproken, gelijk wij ze u in meer geregelden vorm hebben medegedeeld, was het vrij laat geworden. Het bezoek aan het naburige dorp was geheel vergeten; de gast dankte voor de vriendelijke kennismaking en voor het verhaal door den landman, op syjne eigenaardige wijze, gedaan, maar waardoor wij buurman Woest hebben leeren kennen, die den naam van zijn vader had geërfd en zich dezen ook waardig had getoond. Met een vermaan, om toch in zachtmoedigheid aan den oude te denken en den Heere voor hem te bidden, om een hardgrondig berouw over zijn bedreven kwaad, keerde de gast naar zijn woning, op een paar uren afstands gelegen, terug.
HOOFDSTUK V.
Ik had het moeten bedenken!
In oude dagen leefden de geslachten der Sethieten en der Kaïnieten, de kinderen Gods en de kinderen der menschen. Van het eene geslacht konden in den loop der eeuwen een reeks van namen worden opgeteekend van menschen, in wie de genade Gods werd verheerlijkt en daar tegenover een lange lijst van zondaren, die van vader op zoon, van moeder op dochter, steeds dieper vielen in den poel der ongerechtigheden. Zulke geslachten en familiën zijn ook nu, na vijftig of zestig eeuwen, niet zeldzaam. Daar zijn er, die kunnen roemen in God, dat hun voorgeslacht aen Heere kende, en die van vader of grootvader en



van hen, die vóór dezen waren, op goede gronden geloofden, dat zij naar den hemel zijn gegaan. Maar ook ziet men helaas, het tegenovergestelde, en het is zoo treurig als men uit den mond van iemand, gelijk ons dit eens geschiedde, moet hooren: „Ik herinner mij niet, dat er in mijn familie ooit een was, van wien men wist dat ,er iets aan zijn ziel was geschied', dat is, dat hij of zij den Heere lief had, ,bekeerd was'." Vroomheid is geen erfgoed, maar zou het toch niet heerlijk zijn, als wij van onze ouders en grootouders, behalve hun geld en goed, deze schoone nagedachtenis hadden geërfd, dat zij kinderen Gods waren? 0, bij zoo menigeen heeft dit zulke kostelijke vruchten gedragen; vruchten wel waardig om te onderzoeken lezers, of wij die nagedachtenis ook aan de onzen, als een erfenis, zullen laten. Dat er ook nu zulke van God vervreemde geslachten zijn, daarvan leveren de achtereenvolgende bewoners van het Munnikshof het overtuigend bewijs en daarom willen wij samen nog eens met onze gedachten daar verwijlen.
Oude lieden, ouder dan den boer van Roekenstein, verhaalden, dat de grootvader van buurman Woest, in een jarenlange veete, met een der landheeren had geleefd, omdat deze, naar hij meende, een voet of wat over de grenspaal had gefretteerd. Voor hen, die geen jagerstaal kennen, deelen wij mede, dat men onder fretteeren dit verstaat: Konijnen, stekelvarkens, vossen en ander schadelijk wild, graven zich holen en verschuilen zich daarin voor het geweer, of den hond, van den jager; deze tracht het wild uit de loopgangen te verwijderen en zendt daartoe menigmalen een afgericht diertje „fret" genaamd in de gangen. Komt



het wild dan niet te voorschijn en verschijnt ook het „fret" niet spoedig, dan graaft de jager de loopgangen open, ten einde het wild te vinden of zijn „fret" te bevrijden. Zeer lichtelijk kan het gebeuren, dat die loopgangen juist onder de grenzen van twee jachtvelden zich bevinden en de jager, zonder kwaad opzet, graaft op eens anders land. Dit nu was geschied door den landheer, wiens „goed" naast dat van den boer uit het Munnikshof lag; deze, even kortaangebonden als later zijn zoon en kleinzoon, had dien heer, wijl hij geen heil in klagen zag, een duchtig pak slagen toegediend, om het hem voor goed af te leeren, weder op „zijn eigendom" te komen. Uit wraak had „de heer" den weg door een zeer sterke heining laten versperren, zoodat de boer geen uitweg met wagen en paard naar het naburige dorp meer had. Dit had wel een proces ten gevolge gehad, maar de vechtersbaas was in het ongelijk gesteld en hoewel de heer wilde toegeven, indien de boer schuld beleed over zijn woestheid, tegenover zulk een klein vergrijp, verkoos deze liever jaren lang met wagen en paard een grooten omweg (van een kwartier ver te maken, dan toe te geven. Zijn stijfhoofdigheid deed hem gelijken op Almens kerkganger, die met booge laarzen door den sloot, in plaats van over het bruggetje, ging. In latere jaren liet de heer uit eigen belang de heining wegdoen en de onbuigzame boer beroemde zich er openlijk in, dat hij had volgehouden en „niets om die groote hanzen" gaf; men moest zijn tanden maar eens laten zien!
De goddeloosheid dezer families springt genoeg in het oog en toch zijn velen nog zoo onvoor-



zichtig, dwaas en zondig zich er mede te vermaagschappen en bij verbindtenissen en huwelijken daarop in de allerlaatste plaats, of in liet geheel niet, te letten. Hoe weinige jonge meisjes en jongelingen zijn er, die zich bij de beslissing over het. „ja of neen" laten leiden door de vraag: „Is hij of zij, met wie ik den levensweg verder zal opgaan, iemand, die den Heere vreest? De onnadenkendheid der Sethieten verdierf het gansche toen levende menschengeslacht, zoodat het den Heere berouwde, dat Hij den mensch gemaakt had. Als in latere dagen de droevige gevolgen zich openbaren en de tranen er zijn, als spijze dag en nacht, dan moet men het bekennen: „I k h a d het moeten bedenken." Het is waar dat de Heere machtig is, en het in Zijne genade ook wel doet, een kwaad voorbeeld te doen medewerken tot een reuke des levens ten leven, maar ook wordt zulk een kwaad voorbeeld niet zelden tot een reuke des doods. Ja, ook drijven de onvasten voor langer of korter tijd met den stroom der zonde, die door het huis gaat, mede af.
Mijntje van den Boekhorst was een wees, die gedurende hare minderjarigheid bij hare eenige jaren oudere zuster, te huis was. Zij was wel knap, maar niet mooi; wel gezond, maar niet sterk; wel niet rijk, maar toch.-©ok verre van arm; en zij zou dus voor velen een goede partij geweest zijn, als zij niet zoo stil, zoo afgetrokken, zoo stuursch had geschenen; zij was wel niet stuursch, maar men dacht het, omdat zij geen lust had in de koffievisites, in de kermisvreugde en niet ,mooi was' met groote geborduurde bloemen in de muts, of lange linten aan de zijden boezelaars. De jonge boeren, die niets bezaten in de



wereld dan een paar stevige beenen, breede schouders en harde handen, durfden naar haar hand niet te „dingen" en wie genoeg hadden wilden haar niet om haar karakter, om „d'r humeur", terwijl velen een weinig bevreesd voor haar waren, omdat zij „fijn" was en „die hadden ze achter d'r elleboog." De moeder van den jongen boer van het Munnikshof was echter voor die „fienigheid" niet bevreesd; en daar zij wist dat de zaken van haar man, van wien zij gescheiden leefde, niet beter werden, spoorde zij haar zoon, die haar gedurig in stilte bezocht, aan, om naar Mijntje te loopen. En Mijntje liet naar zich loopen! Zij was in die jaren, dat velen meenen hun geluk te zullen tegen vliegen, wanneer zij een eigen huishouden kunnen opzetten, en alle dingen kunnen regelen naar eigen zin.
De jonge boer was voorkomend genoeg; moeder had hem het huichelen geleerd. Mijntje was goed, maar doorzag de listen niet, welke haar gelegd werden en zij gaf hare toestemming. De menschen sloegen wel van verbazing de handen inéén, als zij die beiden, hier of daar ter sluiks aantroffen, en de meisjes, die met haar nooit op visite waren en wilden zijn, hadden allerlei op- en aanmerkingen, maar Mijntje en Rik gingen, niettegenstaande dit alles, spoedig „ten aanteekenen" zij werden bruid en bruidegom, en op den gezetten tijd man en vrouw. Wat Mijntje bewoog haar toestemming te geven? Ja wie zal al de overleggingen van het arglistige hart onderkennen?
Sommige dingen, die tegen waren, doorzag zij niet: voor anderen sloot zij het oog, of hoopte op verbetering en de hoofdzaak was, dat zij haren weg niet op den Heere wentelde. De Munnikshof



onderging weinig verandering, althans voor het uitwendige'; alleen de geldlade werd wat gestijfd door Mijntjes rijksdaalders. Om al het werk te doen was zij te zwak, en zij was genoodzaakt een gezonde, sterke meid aan te schaffen, om de melkerij en het ruwe werk, benevens tuinarbeid, het werk der boerenvrouwen, te doen verrichten. De meid kwam, en stak door haar vroolijk, luidruchtig, lichtzinnig karakter en haar frissche gelaatskleur, zeer bij de vrouw af, terwijl de boer, als hij binnen eenige weken zijn huichelachtige rol varen liet, al te spoedig een vergelijking ging maken tusschen de beide vrouwen, die op het Munnikshof gekomen waren; en zulk een vergelijking te maken is uiterst gevaarlijk en schuldig!
De oude boer, die in de laatste jaren door den gunstigen invloed zijner zuster en de werking der jaren wat rustiger was geworden, gevoelde zich tot de jonge vrouw aangetrokken. Hoewel hij een afkeer had van alle „femelarij" zooals hij de stilheid der „fijnen" noemde, toch mocht hij Mijntje goed lijden, en toen hij bemerkte, dat zijn zoon soms vriendelijker was jegens de meid dan jegens zijne vrouw, kwam zijn woeste natuur voor een oogenblik weer boven, en hij onderhield Hik daarover in de eenzaamheid, op zulk een heftige wijze, dat deze besloot zich van „den oude" te ontdoen. Hij was baas en zou baas blijven, en wien het niet aanstond, moest er maar uit!
Wij hebben gezien, op welke wijze hij dit deed, en de arme Mijntje, die op zulk een treurige manier ontnuchterd werd, kon er hoegenaamd niets tegen doen; zij moest het gruwelstuk van haar man lijdelijk aanzien en zij was zelve te zachtzinnig en ook te zwak, om een heftig verzet tegen



het kwaad te kunnen beginnen. Wat de eigenlijke reden was, waarom „rader" ter deure werd uitgezet, wist het arme schepsel niet en dat was maar goed ook; het zou haar zeker dubbel zwaar gevallen zijn. Nu bleef, na het bedreven kwaad, de vrede tusschen man en vrouw nog „zoo eventjes" bewaard, maar vredig?! De vriendelijke gelukszon scheen reeds niet meer. Mijntje voelde hef nu daarenboven ook, dat er een hinderpaal was, die haar de vrijmoedigheid ontnam, om op haar wijze troost te zoeken in het gebed. Zij was niet met God te rade gegaan, toen zij Rik nam en eerst moest de ellende nog veel grooler worden, eer zij het waagde, op hoop tegen hoop, haar leed te werpen op den Heere, die haar „Een en haar Al" nog niet geworden was. Zij voelde het dat er een vloek op het huis rustte, en al was zij het niet, die den ban op het leger gebracht had, zij was toch nauw verbonden aan het zondige volk, en zij deelde in den vloek.
Mijntje wist het nog niet, dat:
Als 't zuchten wordt een zielebeê, Een worstling met den Heer, —
Dat vreeze wijkt, en zielevreê In 't harte daalt ter neêr.
Wie God verlaat, heeft smart op smart; Hij vreest bij dag en nacht;
Wie wederkeert met biddend hart,
Heeft nooit vergeefs gewacht.
De Heere slaat zijn trouwloos volk; Legt vreeze in de ziel
Van 't bidd'loos volk, dat in de kolk, Den poel der zonde viel.



De Heere troost 't berouwvol hart, Dat om vergeving vraagt;
Wie tot God roept in strijd en smart, Is moedig, onversaagd.
De meid had geen „schik" meer sedert zij den ouden boer had zien wegbrengen; zij gevoelde dat zij zijdelings de oorzaak hiervan was, en toen de najaarsmarkten kwamen, verliet zij het Munnikshof. De dienstboden, die later kwamen, bleven slechts korten tijd; de stillen onder haar konden het met den boer niet vinden en de luidruchtigen, de levenslustigen, hadden geen „zinnigheid" om lang met Mijntje om te gaan; en ook deze gedurige afwisseling hield de onrust gaande.
De kinderen, welke geboren werden in den loop der volgende jaren, stierven spoedig na de geboorte en slechts een meisje en een jongen, op welke de moeder al haar hoop stelde, en op wie zij al hare liefde vereenigde, bleven in leven. Het waren raadselen, waarin zij wandelde, waarvan zij de oplossing te vergeefs zocht. Lezen kon-zij wel, maar de beslommering des huisgezins, de doornen, beletten haar dit en terwijl de oude godvreezende predikant uit P., bij wien zij belijdenis gedaan had, en die haar in den eersten tijd nog eens had bezocht, was gestorven, wist zij in het geheeel niet, tot wien zij zich wenden zou met haar leed. Het was haar als Hagar, die moedeloos nederzat en niet omzag naar den lïenige, die redden kon. Zou Hij ook naar Mijntje omzien, gelijk Hij naar de Egyptische had omgezien en ook aan haar toonen, dat Hij is de God des aanziens ? Ja, dat zou Hij doen, althans wat haar



zelve betrof; maar het moest eerst erger met haar worden.
Zoo was het reeds eeuwen te voren,
Zoo zal het na eeuwen nog zijn, Uit tranen wordt vreugde geboren;
Na smarten verzachting van pijn.
Eerst droefenis, zuchten en klagen,
Eerst donkerheid, duisternis, nacht — Dan blijde en zonnige dagen,
Dan vreugde, als nimmer verwacht!
Maar wat de Heere ook met Mijntje zou doen, hot kwaad scheen over het huis van boer Rik besloten, omdat dit geslacht naar den Heere niet vraagde en de vroeggestorvenen waren wellicht als Jerobeams zoon weggenomen, opdat zij den dag des kwaads niet zien zouden. Haar, met den vadervloek beladen man, werd geheel en al onhandelbaar; het beste was, hem aan zich zeiven over te laten, en vriendelijkheid of stugheid van hem aan te nemen, naar dat hem zulks goeddacht. Hij had blijkbaar geen vrede; trouwens de goddeloozen hebben dit nooit, volgens Gods Woord en de ervaring, en zich zeiven in zijn gruwelijkheid voorbijziende, schreef hij het kwaad, dat hem overkwam, aan zijn vrouw, aan de onwilligheid der dienstbaren, aan de slechte tijden en ... . aan geheime machten toe, waarvoor hij vreesde.
In die vrees werd hij aanmerkelijk versterkt, toen hij bij gelegenheid van een jaarmarkt te Z. een bezoek bracht aan denzelfden listigen en slechten man, bij wien zijn vader eenmaal terecht was gekomen. Deze, wien het te doen was, om eenige goudguldens te verdienen, vergoelijkte het



gedrag van den zoon tegenover den vader, blies hem in het oor, dat hij zich niet moest verbeelden, dat de tegenspoeden daarvan oorzaak waren, maar dat hij het moest toeschrijven aan een booze macht, die met Mijntje in het huis was komen lieerschen. Hoewel buurman Woest, of boer Rik, ongevoelig was voor de vloeken zijns vaders en die van den stomme, toen die werden uitgesproken, zoo was hij toch later met zekere vrees vervuld geworden, toen hij zag dat zijn zaken achteruit gingen, en een korten tijd kwamen er eenigszins mildere gedachten in zijn hart; maar de duivel, in de gedaante van den kwakzalver, oliekoop of wonderdokter, nu ook reeds op rijperen leeftijd gekomen en in list vooruitgegaan, maakte daaraan een einde. De snoodaard maakte boer Rik wijs, dat Mijntje, als jongste dochter harer moeder, van deze de kunst had geleerd, of liever de kwaal der hekserij had geërfd, en aan deze omstandigheid was al het verkeerde in zijn huis te wijten. De man maakte gebruik van de bijgeloovigheid van dit geslacht en begreep dat R.ik dit. met beide handen zou aangrijpen, om zijn conscientie tot stilzwijgen te brengen, of gerust te stellen. Van dat oogenblik af aan nam zijn gedrag eene andere richting; was hij tot nu toe jegens Mijntje redelijk geweest, thans begon hij haar „norsch" te behandelen en te ontwijken, blijkbaar vreezende voor haar verderfelijken invloed. De meest goddeloozen zijn ook de bijgeloovigsten onder de menschenkinderen. Wie het Woord Gods verwerpt, omdat er wonderen in staan opgeteekend, neemt menigmalen voetstoots de grootste ongerijmdheden als onomstootelijk aan ; wie het Woord verwerpt, omdat hij meent er een tegenstrijdig-



heid in te vinden en dus onvertrouwbaar, laat zich, zonder er zich aan te ergeren, honderd onwaarheden op den mouw spelden en vertrouwt er op, als er ook maar één, bij geval, schijnbaar bevestigd wordt. Wordt dit niet duidelijk, als wij die duizenden onder het zoogenaamd denkend deel der natie, die zich van God en Zijn Woord afkeeren, zich zien overgeven aan het gedrochtelijk wangeloof van klopgeesterij, tafeldans en spreken met. de dooden? Niets is verderfelijker voor de rust en den vrede der zielen en der huisgezinnen. Wij weten van een „beschaafd" mensch, die, ten deele uit nieuwsgierigheid, zich bij zulk een doodenvrager liet verleiden, aan zijn eerste, overleden vrouw te vragen naar het gedrag van zijn tweede vrouw, als hij afwezig was. En welke treurige tooneelen daarvan het gevolg waren, is met geen pen te beschrijven; het geluk van twee, tamelijk gelukkige, menschen werd er ten eenen male door verwoest. Lezer, heb toch niets te doen met de onvruchtbare werken der duisternis, ook niet uit nieuwsgierigheid! Laat de geschiedenis van Mijntje van het Munnikshof het u leeren!
De kwakzalver had boer Rik onderscheidene raadgevingen gedaan, welke hij bij ziekte van vee moest aanwenden en wanneer hij zelf het een of ander lichamelijk ongemak gevoelde, moest hij maar tot hem komen, en natuurlijk gevoelde de boer zulke kwalen, bij zijn onrust geweten en toenemende vreesachtigheid, zeer dikwijls. Ook het vee was nu meer dan gewoonlijk ongesteld, omdat er nauwkeuriger op werd gelet.
Op zekeren dag vroeg de boer tot groote verbazing van Mijntje om haar bijbel. Het goede mensch verheugde zich over deze onverwachte



vraag en toen haar man haar vroeg om een „veers" voor hem op te zoeken waarin kruis voorkwam, verbeelde zij zich reeds, dat al de afgetrokkenheid en stugheid van den boer was voortgekomen uit „prakkezatie" over zich zeiven, over een kruis dat hij te dragen had, of over het kruis van Christus, dat van de schuld en straf der zonden kon bevrijden. Met blijdschap gaf zij haar kerkboek en zij wees haar man, na eenig zoeken, de plaats aan, waar geschreven staat: „Die Mij liefheeft, die verloochene zich zeiven, en neme zijn kruis op en volge Mij!" Mijntje kende deze woorden zeer goed, maar nog nooit was hare aandaciit er inzonderheid voor zich zeiven bij bepaald; nu echter, terwijl zij deze woorden voor haar had liggen, was het. alsof er een stem tot haar sprak: Lees! En zij las en dacht er over na en kon het Woord des Heeren niet meer kwijt worden; het kreeg vat op haar ziel en het werd haar ten eeuwigen zegen.
O, als de trouwe God niet aan de wereld dacht, Dan bleef het eeuwig nacht;
Dan ,werd niet ééne boei geslaakt;
Geen enkel zieltje los gemaakt.
Maar Hij slaat in genade,
Die arme wereld gade;
En doet ook nu, naar 't goddlijk welbehagen, Gedurig, hier of daar, een ziel naar 't
heillicht vragen.
Had zij Jezus lief? Dat wist zij niet recht; daarmede werd zij voortaan werkzaam. Had zij een kruis ? Ja, een zwaar kruis! En wat moest zij daarmede doen ? Het opnemen! en zie zij zat



er bij neder; zij liet er zich door nederdrukken! Neen dan had zij Jezus niet lief; dan verloochende zij zeker zich zelve niet! Dat alles begon haar zwaar te wegen, van dat oogenblik afaan; deze dingen verschrikten haar nog meer dan de woeste uitvallen van haar man tegen zijn onderhoorigen; zij brachten haar in de benauwdheid, zóó erg, dat haar gezondheid er onder leed; zij was als een voortgedrevene, door een onweder; zij werd gekneld door het vuur, van te m o e t e n, en tusschen liet vuur van, niet te kunnen; en de benauwclheid bracht haar na eenige weken van vreesehjk zielelijden tot de bede, uit de diepte der ellende: ,,llecre, mijn God, ik ben in ellende, hier binnen en rondom mij, ik ben schuldig; ik h a d h e t m o eten bedenken; maar wees mij arme \rouw genadig en overtuig mij van de zaligheid mijner ziel." En zie hoe heerlijk! Het kruis van Christus werd haar een reuke des levens ten leven! Christus werd haar tot een opstanding.
Eén straal van Gods gena zet 't hart in 't
volle licht;
Eén vonk van 't godsaltaar doet 't liefdevuur
ontbranden;
Dan waakt de ziele op, dan sterken zich de
handen;
En daarom wanhoop nooit! Tot God het oog
gericht!
Of zou de Heere God, het zeggen en 't niet
doen ?
Hij wil dat 't arme hart, opdat het Hem zou
eeren,
Zich in 't benauwend uur tot Hem alleen zal
keeren;



Dat, hart, verschrikt, beangst, gejaagd gelijk
een hoen.
De Heere richt het oog der ziel, die naar
Hem vraagt,
Op 't kruis van Golgotha, geplant door zijn
genade;
Daar slaat het zoekend oog Gods volle liefde
gade.
Klaag Hem uw nooden mensch, Hem die het
kruishout draagt.
Nu leerde zij dulden, dragen en zelfs danken in haar druk. Nu kon zij bidden voor hem, met wien zij zich in een onbewaakt uur verbonden had; nu kon zij als Abraham tusschentreden voor het Sodom, waarin zij verkeerde; en hoewel ook haar bede voor Rik niet scheen verhoord te mogen worden en hij zich, als Farao, meer en meer verhardde, toch hoopte en geloofde zij, voor het haar overgebleven kind.
Maar, vraagt iemand, wat deed Rik nu met dat woord kruis, dat voor Mijntje zulk een kracht Gods tot zaligheid bleek te zijn, omdat zij door het woord kruis, leerde zien op het Kruis zeiven en van dat Kruis op Hem, die er zich zeiven aan had laten nagelen, tot behoudenis óók van haar ziel?
Wat hij er mede deed kunt gij onmogelijk raden; ik moet het u vertellen.
Hij legde zijn bladwijzer op de plaats waar het woord stond, opdat hij het niet weer kwijt raken zou en ging daarop met het boek naar „den deel", het achterhuis, waar een paar zieke kalveren in het hok lagen en legde den huissleutel kruiselings op het woord, waarna hij het kerkboek eenige malen op
Zijn er zoo ? Q



en neder bewoog. Dit deed hij tweemalen daags, des morgens en des avonds, en dit was, volgens zijn beweren, het beste middel om de dieren te genezen; de wonderdokter had het gezegd. De b o o z e was bij de beesten geweest en voor dat woord kruis was hij bang! Hielp het niet dan kwam dat, omdat er geen geloof bij was; als men het deed dan moest men het gelooven! De knecht, die bij deze handeling tegenwoordig was, lachte om deze dwaasheid en Mijntje, die het van den knecht hoorde, gevoelde, dat dit een nieuwe zonde was en een nieuwe schuld, die op het huis ging drukken, daar het heiligste op zulk een onheilige wijze werd onteerd.
Toen een der kalveren stierf en het andere herstelde, was boer Rik wel wat in de war, daar het toch niet aanging aan te nemen, dat ,hij voor het eene beest geloof had gehad en voor het andere niet; doch het kwam in hèm niet op, om dit geval te schrijven op rekening van de bedriegerij van den wonderdokter; hij zou het wel eens vragen, als hij bij hem kwam, hoe deze vraag moest opgelost worden.
Het is een waarheid lezers, dat zulke goddelooze bedriegers en handlangers van den Satan, negen malen van de tien, hun slachtoffer kunnen misleiden, zonder het vertrouwen te verliezen; terwijl een kind Gods, een voorganger, een geneesheer, een vriend, zich slechts eenmaal behoeft te vergeten, te vergissen, of geen gewenscht gevolg van zijn werk te hebben, en aanstonds wordt persoon, woord en werk mistrouwd en verworpen.
In de dagen waarin de dingen, welke wij mededeelden, plaats hadden, was het geneeskundig toe-



zicht niet zoo geregeld als nu, zoodat niet alleen vele brillenkooplui, „pottemarschen" en anderen, allerlei geneesmiddelen uitdeelden en recepten hadden voor alle mogelijke en onmogelijke - walen, maar hier en daar woonden vran die „wonderdokters", die ongestoord hun gevaarlijk en niet zelden misdadig bedrijf uitoefenden. Menschen, die van de kanker genazen, die brandwonden onschadelijk maakten, het vergif van den dollen hondsbeet wegnamen, adder- of ander venijn bezworen, van de „huig" lichtten, door het trekken van haren en het strijken van den imiterarm — koeien wier melk „brak" was zegenden, en de stallen der paarden vrijwaarden voor een bezoek van de nachtmerrie. En al is de openbaarheid van deze dingen minder dan vroeger omdat het toezicht strenger is geworden, daarmede is het geloof er aan nog niet weg, of de uitoefening van deze kwakzalverijen niet verdwenen. Men moet jarenlang op vertrouweliiken voet met de minder ontwikkelde plattelandsbevolking hebben omgegaan, of een kijkje met goedgeopen de oogen genomen hebben achter de gordijnen van vele damesvertrekken, om te kunnen oordeeen over de algemeenheid en het diepgewortelde van het heidensche bijgeloof. Men beschouwt dit aIs geheel afgescheiden van den godsdienst en men ziet niet in, dat het zonde is; en al is het dat men velen aantreft, die zich dezer dingen schamen, toch komen er omstandigheden voor waarin de vreeze voor het geheimzinnige zulk een machtigen invloed uitoefent, dat elke betere over-
i^Wljg!n W°r.dt °P8eleSd' en de ziekejke verbeelding den geheelen mensch beheerscht 1 het algemeen is de verbeelding, de macht



der fantazie, onder den werkenden stand gering, maar als zij werkt, houdt zij zich by voorkeur bezig met de geestelijke boosheden; in andere standen houdt men zich misschien wat minder met die boosheden bezig, maar is men er misschien wat
meer mede bezig. .
Wij spreken niet van hen, die onder den geze-
genden invloed gekomen zijn van het Woord bc» , maar van den geheel zinnelijken, natuurlijken mensch, gelijk boer Rik, alias buurman Woest er een was, en van zijn geestesbroeders koning Achab en koning Saul.
HOOFDSTUK VI.
Lk heb liet wel gedacht.
Toen de Heere Jezus onder zijn volk rondwanJd e v in stad tot stad en van dorp tot dorp maande goeddoende en genezende de dranken tverd het gedurig door Hem uitgesproken en het werd ook door de belanghebbenden gevoeld dat er geloof vertrouwen in Zijn wondermacht en in Zijne even wondervolle barmhartigheid noodig was om geholpen, genezen, gered te worJen-
De kranken, de ellendigen gevoelden dit zoo zeer dat wij van een, die dit vertrouwen met
genoegzaam bezat, lezen, dat hij als m.ver.tw,)fehng uitrieü • Heere, kom mijn ongeloof te hulp. wei is het waar, dat men dit geloof maar met heeft voor het nemen, dat het een macht is, van welke



men niet zeggen kan, hoe zij in het hart komt werken, maar te zeggen, dat men niet weet wat het is. verraadt een pogen om er zich af te maken. Dit bewijzen zij, die leven in het vaste vertrouwen, in het valsche, verderfelijke geloof in de kracht der „toovermiddêlen", in de macht van duivelbanners en booze geesten. Niet slechts nemen velen onvoorwaardelijk aan wat door anderen daarvan wordt verhaald, maar de voorbeelden zijn talrijk, dat dit geloof een verontrustende of geruststellende werking uitoefende op de rechtstreeks daarin betrokkenen. Het zaligmakend geloof in den eenigen. waarachtigen God, en in de reddingaanbrengende macht en wil van den Zaligmaker, oefent intusschen op die zielen geen kracht.
Dat men zoover leeft buiten de gemeenschap, verre van de grenzen van het koninkrijk Gods, is oorzaak, dat het geloof van dat koninkrijk wordt gemist. Het geloof en de macht van het rijk der duisternis is in veler, ja in beginsel in aller harten, omdat ons denken, willen, begeeren, zich beweegt binnen de grenzen van dat rijk. Hierin izoeken wij en meenen wij den sleutel te hebben ivoor veel, dat anders geheel onverklaarbaar is. „Daarom, zegt de apostel, zijt gij niet te verontschuldigen o mensch." Dit zou hij ook toeroepen aan hen, die zich schuldig maken aan „lezerij" om brandwonden, verstuikte armen of beenen te genezen; schuldig maken aan bezweringen van nachtmerrie, veezieken en betooverde, (door wormen geplaagde) kinderen; aan hen, die van de,spruw verlossen, die nu in onze dagen, in de verlichte twintigste eeuw, nog evenveel, of misschien nog meer dan toen, dingen doen waartegen in de zestiende en volgende eeuwen nadrukkelijk door onze belijdenisgeschriften en



dooi' waarachtige Christenen zoo ernstig is gewaarschuwd. Die zonde, in welken vorm zich ook aan ons vertoonende, als klopgeesterij, tafeldans, spiritisme, of in iets dergelijks zich openbarende, is dunkt mij in haar verfijnden vorm, even God onteerend en schuldig als in meer ruwen vorm, in het hart en de woning van boer Rik heerschende, die wij slechts beschrijven als een type van dat alles. Maar keeren wij tot hem terug met ons verhaal.
Naar mate Mijntje ouder werd, nam de bleekheid van haar gelaat toe en de eertijds ronde vormen van haar wezen werden hoekig, haar fijngevormde neus begon bovenmate spits te woiden, en haar blauwe oogen helderder en groot. Zij 'kreeg een uitdrukking in haar gelaat, dat van inwendigen vrede getuigde, maar ook van hooger wijding; het droeg den stempel van spoedige verhuizing naar heilige oorden, van een aanstaande verlossing uit het Sodom der zonde. Op haar zouden spoedig de woorden kunnen toegepast worden, in de volgende regelen uitgedrukt:
Zij, die het tranenbrood hier hadden tot
hun spijs, —
Gesmaad zijn en gehoond, bespot op alle wijs,
En die toch biddend, trouw hun koning
wilden dienen,
Zij worden zalig in des Heeren heil'gen troon;
Hun siert eens uit gena de schoone
lauwerkroon.
Zij deelen in den glans van God den
Ongezienen.
Aan gene zij van 't graf; daar glanst des
Christens kroon;



Daar hangt de koning eens de kransen
. om de slapen,
\ an hen, die in den strijd, als zijn getrouwe
schapen,
Hem volgden op den weg van lijden,
smaad en hoon.
De boer kon het bijna niet meer bij haar uithouden ; een onverklaarbaar ontzag had hij voor haar, dat hij niet toeschreef aan de rechte oorzaak, maar aan de booze macht, die zij volgens zijn zielevijand uit Z., op hem uitoefende. Gedurig zwieri hij buitenshuis om, liep steeds met voorover gebogen hoofd en zuchtte als hij langs weiden, akkers of stallen ging. Dat was de vadervloek' die op hem drukte; dat was de vrucht van de gemeenschap, waarin hij stond tot den vorst der duisternis.
Eens was hij des morgens gezond naar het lichaam, gelijk hij altijd was, uitgegaan. Hij had wel eemge vervallen trekken in zijn gelaat, maar hij had, gelijk men dat zegt „een ijzersterk gestel" waarop zijn innerlijke onrust weinig invloed scheen uit te oefenen. Eerst laat in den avond kwam hij weer, en wel gansch „ontdaan", ontroerd, verbaasd, beangst; zijn oogen rolden woest in het hoofd; zijn kleur was als van een doode; het koude zweet parelde hem langs het aangezicht en hijgende liet hij zich op een stoel nedervallen.
™oest veel gebeurd zijn om hem te maken zooals hij was, en de eerste gedachte van f ?rme lijntje en de andere huisgenooten was, o( de boer ook een misdaad zou begaan hebben, en op de eene of andere wijze zich door zijn



woest karakter, van zijn vader als erfenis ontvan-
^Zijne^vrouw, die deelnemend naar de oorzaak van zijn ontsteldheid vroeg, kreeg geen antwoord integendeel keerde hij zich wrevelig at, ging naar <!e deel" terwijl hij den knecht een wenk gal hem'te volgen. Deze een luchthartige borst van midden twintig jaren, voor geen kle^ geruchtje vervaard, kreeg evenwel kippevel en werd er „grie zelig" van, toen de „verbouwereerde , de ontstelde boer hem eenige vragen deed en een akelig verhaal van zijn wedervaren opdischte.
De eerste vraag welke boer Rik deed was,Jon<J. zeg eens de zuivere waarheides het ,wijl den Seheelen avond te huis geweest ?
Zeker boer, hoe vraag je dat zoo? de vrouw gaat immers nooit uit, als gij met t huis zij en vooral nu niet, nu een paar koeien, zooals ge
weet, niet in orde zijn." Tonni*
De boer tastte in zijn zak en stopte ieur"S' den knecht, een paar schellingen in de hand waarop hij weer vroeg, of dat de zuivere waarheid was en toen Teunis dit bevestigde, wist de boer niet meer wat hij er van denken moest. Ziehier wat pr od dien dcis w&s geschied.
Door het gure najaarsweder hadden twee koeien
in de weide een verkoudheid opgedaan zoodat
de melk „brak" was en de meid bijna geenboter kon karnen. Ieder gewoon mensch zoudthee natuurlijk vinden, en door gepaste middelen d ongemak trachten te verdrijven, maar voor een man als de boer van het Munnikshof was dat te eenvoudig; het kon wel zijn, dat het verkondleid was, maat het koa ook wel wat aaders wezen; hij vertrouwde de zaak maar hall, hij



zou er in allen gevalle zijn vriend uit Z. over gaan spreken, die wist zeker raad, die wist alles, en kon alles, als hij maar wilde. Had hij ook niet geweten, waarom een van de kalveren was gestorven en het andere niet ?
Het was geweest, omdat Mijntje het woord kruis had opgezocht, en niet boer Rik zelf; nu was de kracht van het middel half gebroken; het geredde kalf was behouden door het geloof van Rik! en dat was zeer duidelijk.
Daarom, zoo gezegd, zoo gedaan! In Z. was hij aan het rechte kantoor. De zoogenaamde duivelbanner, beter dan iemand anders overtuigd, dat hij er niets aan doen kon, dan eenige afdrijvende, verwarmende middelen toedienen, had in zijn Bileamsgemoed altijd een Bileamsraad gereed, om aan zijn geld te komen en toch den bijgeloovigen Rik te voldoen; of zijn woorden ook verderfelijk waren voor de ziel van den boer, of voor zijn huisgezin, daar vroeg hij niet naar. De dag werd vroolijk doorgebracht en menig glaasje werd genuttigd, waardoor niet weinig het geloof van boer Rik werd gevoed. Wat de Heilige Geest in goeden zin is voor den waarlijk geloovige, dat is de sterke drank voor den onbekeerden mensch, in verderfelijken zin; zij maakt woordenrijk, moedig, krachtig ; zij wekt op, maar in alles tot vermeerdering der lichtzinnigheid, der bijgeloovigheid, der spotternij, der zonde.
„Ik weet niet of het wel gewone verkoudheid is; de verschijnselen, welke gij mij opnoemt, komen mij vreemd voor; ik zal u eenige middelen medegeven, maar intusschen moet gij een oog in 't zeil houden. Gij zegt mij, dat Mijntje in den laatsten tijd nog wonderlijker is geworden den vroeger;



ik heb geen zin in die zaak; daar gebeurt zooveel in de wereld, vriend Rik!"
„Ja, zeg dat wel, mijnheer de dokter, er gebeurt zooveel in de wereld! Maar wat denk je dan, dat ik doen moet?"
„Dat zal ik je zeggen, als je even geduld hebt! De dokter, die zich innerlijk reeds verheugde met het plannetje, dat hem door het hoofd speelde, nam een boek van de boekenplank, een oud receptenboek, dacht even na en zeide tot boer Rik:
„Gij moet mij eerst zeggen, of ge wat durft, dan wel, of ge bang zijt."
Den bijgeloovigen boer sloeg natuurlijk reeds de schrik om het hart, maar hij wilde dit aan den „dokter" niet zeggen; daarom antwoordde hij, dat hij niet bang was.
„Welnu dan; over een paar uren gaat ge naar huis, doch niet langs uw gewonen weg; maar gij gaat door de duinen naar het Munnikshof. Ik behoef je niet te zeggen, dat er een goed pad loopt door het weiland langs zee, totdat ge over het vonder van de modderbeek zijt, waarna ge rechts afslaat en na een kwartier loopens op den gewonen weg uitkomt. Als ge nu de duinen door zijt en meer zeewaarts gaat, zie dan, of er iets bijzonders aan uwe linkerhand is; zoo niet, dan ga je rustig naar huis en geeft de koeien dezen drank in, driemaal daags een derde part van deze flesch. Is er wat vreemds onderweg, dan moet ge morgenavond dit briefje in het gootgat leggen en luister dan 's nachts goed toe, of ge ook iets vreemds hoort. De ,kwade' komt door het gootgat, om dan door de deeldeur naar de beesten te gaan. Maar als hij over dit tooverbriefje heen moet, verliest hij zijn kracht. Laat den knecht of



de meid je helpen, als je het niet durft. Met de vuurtang moet je dan het papiertje aanpakken en verbranden, waarna de kwaal wel over zal wezen. Pak het dan n u maar gerust aan en berg het in je tabaksdoos, maar wees overmorgenochtend wat voorzichtig."
Boer Rik was geheel en al onder den invloed van den tooverdokter en van den drankduivel; hij zou het voor de heele wereld niet hebben durven nalaten, wat de eerste hem zeide, en de tweede moest hem moed ingieten; de plechtige stem en de strakke oogen van den dokter begeesteiden hem geheel; tegenwoordig zou de wereld zeggen: Hypnotiseerden hem. Het zweet begon hem echter reeds nu uit te breken en hij zag in zijn verbeelding reeds allerlei vreeselijks aan den anderen kant van de zeeduinen; maar het moest gebeuren en een paar glaasjes „hartversterking stortten hem nieuwen moed in.
Om dezen tijd van het jaar werd het duinpad zeer weinig gevolgd en toen boer Rik tegen de schemering de stad verliet, om naar het Munniks°l terug: te keeren, kon hij er bijna zeker van zijn, dat hij alleen zou wezen in het duin. Daarop nad de listige dokter, wien het er om te doen was den boer beet te nemen, gerekend. Hij maak6 u j meer een wandeling in de zeeweiden en zocht dan kruiden, welke hij in een tasch verzamelde en waarvan hij de kracht tamelijk wel kende voor zijn kwakzalverspraktijk. Toen hij dus een half uurtje, nadat Rik vertrokken was, met zijn tasch onder den arm de stad verliet en het duinpad opging, lette niemand daarop.
Hij wachtte in het duin, tot hij den boer in de \ erte zag aankomen, ging toen op een paar hon-



derd passen afstands van liet pad de weide in en haalde uit zijn tasch een wit laken, of iets dergelijks, te voorschijn, hetwelk hij zich om hoofd en schouders wikkelde; terwijl hij de tasch naast zich liet hangen, alsol' hij boodschappen was wezen doen. Het weder begunstigde zijn opzet; er kwam een nevel uit de zee op, die verhinderde de voorwerpen duidelijk te onderscheiden en maakte dat men hoogstens op een afstand, als waarop hij wandelde, van zich kon afzien.
Met angstig kloppend hart naderde de schijnbaar moedige boer de duinen, zag schuw naar alle kanten heen, of hij iets vreemds ontdekte en o wee! Wat was dat? Wat zag hij daar? Ontzettende toestand, waarin hij op het oogenblik verkeerde! Daar ginds in de weide het „witte wijf!" het „zeewijf", waarvan hij zoo dikwijls had gehoord! Hij wilde vluchten, maar het was hem onmogelijk; de schrik schoot hem in de beenen, slechts langzaam kon hij voort en liet „wijf bleef hem ter zijde, ja scheen hem zelfs te nacleren! Hij wilde wel schreeuwen, maar dan kon zij hem hooren en, misschien nog zag zij hem niet! O, als dat eens waar was! Geen geluid gevende, bijna geen adem halende, strompelde hij voort, nat van het angstzweet, totdat hij aan het beekvonder gekomen was. 0, als het wijf er ook eens over wilde; dan drong zij hem zeker in de beek; dan was hij verloren; dan was hij in haar macht. Och, och! wat te beginnen? En dan zeggen de menschen nog dat het bijgeloof is! Maar hij, hy de boer van het Munnikshof zag het dan. nu toch met eigen oogen. Nog een laatste krachtsinspanning om haar vóór te komen, eer zij aan de beek kwam. Was hij daar maar over, dan zou



het wel gaan. En, o wonder, het gelukte! Hij was er eerst, liep er bevende over, en het wijf kwam niet! Het verwijderde zich in de richting der duinen, van waar het zeker gekomen was, ven boer Rik was behouden. Wat een uitkomst! Waarom kwam zij niet? O, dat was het werk van den dokter; de tooverdrank in zijn zak had haar overwonnen; de reuk was haar zeker in den neus gekomen! Eenmaal over het vonder zijnde, zette hij het op een loopen als een ,gejaagd hert en kwam bijna ademloos in dien „verbouwereerden toestand op het Munnikshof aan, gelijk wij boven verhaalden.
De luchthartige Teunis, de knecht, werd er koud van, toen de boer hem de hoofdzaak vertelde en hij begreep nu, waarom Rik hem had gevraagd, of Mijntje den geheelen avond was te huis geweest; blijkbaar verdacht hij de goede boerin er van, dat zij zich in het witte wijf had veranderd, of althans met haar in verbinding stond, om ongeluk over het huis te brengen; en dit was Teunis toch wat kras!
„Maar boer, ge gelooft toch niet dat ,de vrouw' het witte wijf geweest is? Dat je dat wijf gezien hebt geloof ik wel, of je moest je al erg vergist hebben; maar van de vrouw geloof ik dat niet!"
„Vergist Teunis? Neen, vergist heb ik mij zeker niet- of denk je soms dat dit niet kan, dat een tooverheks zich niet in het witte wijf kan veranderen? maar heb je dan er nooit van gehoord, dat er in Z. niet lang geleden een vrouw in een konijn is veranderd, waarop een ,secure jager' gedurig heeft geschoten zonder te raken?"
Neen, Teunis had daarvan niet gehoord en de boer beloofde hem morgen een courant te laten



lezen, waar dat met geuren en kleuren in stond: „de dokter heeft hem mij laatst gegeven."
Teunis geloofde wel dat het kon, maar „de vrouw" achtte hij daartoe te goed; zij was wel „raar" maar met den booze stond zij niet in betrekking.
„Jong, zeg dat niet; de dokter weet het toch wel en hij heeft mij gezegd, dat ki goed uit mijn oogen moest zien!"
Het geval, waarop Rik doelde, had werkelijk groote opspraak verwekt in het land en de jaarboeken der lijfstraffelijke rechtspleging spreken er ook uitvoerig van. Het geval had zich aldus toegedragen.
Te Z. woonde sedert eenigen tijd zekere zevenen-zestig jarige koopvrouw, G. G. genaamd, die gewoon was bij de boeren in den omtrek met kleine koopwaren rond te gaan; zij ging echter een anderen kant uit, dan de streek waar de Munnikshof lag; daar ventte met zijne waren, de „blikken tuiter" of Kees de koopman, dien wij in het volgende hoofdstuk zullen ontmoeten.
Waarschijnlijk was het om haar eenigszins vreemd voorkomen, da.t zij onder de menigte, den naam van „tooverheks" had gekregen; zij liep, ook in gewone tijden, met een stokje, eenigszins gebogen; zij had een smal, bleek aangezicht, lange, scherp gebogen neus en sluike grijze haren, en het eigenaardige van haar was, dat zij met haren tandeloozen mond „mummelde" en altijd in haar zelve scheen te praten, alsof zij uitrekende hoeveel centen zij had verdiend.
De vrouw had in den avond van den 26 September 18 .... omstreeks negen uren, een jongetje uitgezonden, om een weinig snuif voor haar te



koopen. Daar echter de jongen, tot hare bevreemding, wat lang uitbleef, verliet zij zelve, vergezeld van hare buurvrouw E. S. hare woning, om hem te zoeken: zij ging daartoe in de richting van de vischmarkt, in de veronderstelling, dat hij daar zou vertoeven, omdat sedert eenigen tijd, doorgaans des avonds, nabij die markt eene menigte volks bijeen liep, om naar een tooverkonijn te zien, hetwelk men zeide, dat zich in dien omtrek ophield en er zich nu en dan vertoonde. Nu had men, juist korten tijd vóór dat G. G. daar kwam, in de nabijheid van de haven, in den tuin van den heer de R. een wit konijn gezien. Op het geroep van de jongens, dat dit het tooverkonijn was, was aldaar eene menigte menschen te zamen gevloeid, welke in het denkbeeld, dat dit werkelijk het wonderdier was, waren bevestigd door dat iemand uit het volk, met name S. op dat konijn een geweerschot had gelost; het was eerst rustig blijven zitten, doch had zich, toen de schutter er op aan ging om het te vatten, achter een muur of heg weggemaakt, zonder dat men ontdekken kon, waarheen. Ongelukkig ontwaardde men juist in dien oogenblik vrouw G. welke den door haar uitgezonden jongen kwam opzoeken, onder de menigte, misschien wel aan dien kant, werwaarts het konijn was ontvlucht ; er ging toen plotseling, terwijl men op haar wees, het geroep op : „D a a r is het tooverkonijn!"
Naar het denkbeeld van het bijgeloovige volk, had die vrouw zich eerst in een konijn veranderd en nu weder hare menschelijke gedaante aangenomen. Weldra hoorde men daarop van alle zijden het geroep: ,.Sla dood de tooverkat! Sla dood de tooverpadde!" en werd de ongelukkige oude vrouw



door eenige der aanwezige mannen en vrouwen met stokken geslagen, ter aarde geworpen, voortgesleurd en weder op de been geraakt zijnde, van nieuws op den grond getrokken en verhinderd, om in de naastbijgelegen huizen het geweld te ontvluchten; terwijl de enkele verstandiger menschen, welke haar trachtten te ontzetten, door de aangroeiende menigte daarin verhinderd, weggedrongen en zelfs geslagen werden. Eindelijk gelukte het aan de oude vrouw om, afgemat en deerlijk verwond, in een eenigszins verder gelegen huis binnen te komen, waar men haar echter uitsleepte en daarna op nieuw mishandelde ; met moeite vluchtte zij in het huis van zekeren Zonnestein.- Niettegenstaande deze en de zijnen vruchteloos alle pogingen deden om het volk er uit te verwijderen, werd de vrouw aldaar onder een tafel op den grond geslingerd, zoodat zij buiten kennis nederviel en in bedwelmden toestand bleef liggen. Toen gelukte het aan een politiebeambte en enkele militairen van het garnizoen, niet zonder veel krachtsinspanning, haar uit de handen van het razende volk te redden.
Zonder dien krachtigen bijstand zou meer dan waarschijnlijk deze ongelukkige vrouw niet levend aan de handen der bijgeloovigen zijn ontkomen. Men is er in geslaagd om haar, niettegenstaande de vele en daaronder belangrijke verwondingen, welke zij op onderscheidene gedeelten van het lichaam bekomen had, door goede zorg en met de heel- en geneeskundige hulp, welke haar is verleend, te behouden; echter eerst nadat zij weken lang te bed had moeten blijven.
Uit het: gerechtelijk onderzoek is gebleken, dat een paar arbeiders, een voerman, een visscher en en-



kele vrouwen de hoofddaders waren. Zij werden door het gerechtshof van G. op grond van verzachtende omstandigheden, in hun onkunde en bijgeloovigheid gelegen, niet aan den lijve gestraft, maar enkelen tot één, en een paar tot twee jaren gevangenis veroordeeld.
Zou het dan wonder zijn, lezers, dat, waar zulk een menigte menschen zich leenden tot daden van geweld, tegenover een onschuldige, omdat men haar verdacht zich in een konijn veranderd te hebben, de woeste en bijgeloovige boer van het Munnikshof, van het denkbeeld niet kon worden afgebracht, dat zijne vrouw Mijntje, het zeewijf was geweest, dat hem zoo ter dood toe benauwd had gemaakt ?
Het kwam er nn maar op aan, de raadgevingen van den dokter getrouw op te volgen, 't Was toch een slimme kerel, die er goed achter was. De knecht „had er het zijne ook van", en beloofde slechts schoorvoetend den boer te zullen helpen, in het vernietigen van het papiertje, dat den boer nu als vuur in den zak brandde.
Nadat Mijntje, met Hannes, haar zoon en de meid, het avondeten gebruikt hadden, gingen zij te bed, zonder zich met den boer of den knecht te durven bemoeien, die nu op raad van den dokter de koeien een derde gedeelte van de flesch kruiden ingaven; nadat zij de dieren met stroo duchtig hadden gewreven en vervolgens met een natgemaakte paardedeken hadden gedekt (uitnemende maatregelen) wachtten zij met angstige spanning den volgenden avond af, om het bewuste briefje in het gootgat te leggen, om de macht van het „witte wijf" tegen te gaan.
Als de schellingen het niet gedaan hadden, zou de



knecht er voor bedankt hebben, zich tot die gevaarlijke onderneming te leenen en de boer zelf werd geheel door den invloed van den dokter beheerscht.
De kruiden werden getrouw ingegeven, en deden blijkbaar haar werking. Mijntje en de meid zagen dit met blijdschap, maar de mannen hadden daarvoor geen oog; zij waren te zeer vervuld met het werk, dat hun wachtte.
Sluipend gingen zij des avonds naar het gootgat; legden heel voorzichtig, overal rondziende, het briefje daar neder, en bleven, onder voorgeven, dat de koeien het noodig maakten, tot middernacht op, om te luisteren of er iets verdachts zich opdeed. Niet gewoon den nacht op die wijze door te waken en vooral niet gewoon te letten op nachtelijke geluiden, meenden de bevende mannen natuurlijk allerlei te hooren. De haan kraaide in de tweede nachtwake, de kettinghond liet een gehuil hooren, als hij zijn makkers in de buurt hoorde blaffen —-en — een voorbijzwevende nachtuil liet zijn langgerekt, bij tusschenpoozen herhaald: Huu ... u .. u. Huu ... u .. u onheilspellend hooren. O, die akelige nachtuil, welk een schrik veroorzaakte zijn geluid! Wat waren de wakenden blijde, dat de eerste morgenschemering aanbrak! Dan keeren de booze geesten naar hun schuilplaats terug. In een der duinen was een diepe kuil, het zoogenaamde „moordhol"; daarhenen gingen de weerwolf, de nachtmerrie, het zeewijf en anderen elkander gezelschap houden. Dan verscholen zich daar de uilen en de vleermuizen, nadat zij aan de booze geesten hun diensten hadden bewezen.
Zou het waar zijn? Of het waar is dat die beesten dat doen?



Neen, dat is niet waar, maar dat de lieden het gelooven is wel waar; althans op den Munnikshof waren er die het geloofden.
Met een tang gewapend verlieten de boer en zijn knecht hun schuilplaats in den schuurberg en slopen naar het gootgat; met bevende handen en knikkende knieën pakten zij het vreeselijk papier tusschen de tang en wierpen het sidderende in het vuur, in het bakhuis aangelegd. Het laatste zette de kroon op het werk. Toen het papier het \ uur aanraakte liet zich opeens een sissend geluid hooren, door welk geluid de helden zóó verschrikten, '<a! zij achterwaarts deinsden en op een drafje het bakhuis ontruimden. De listige dokter had een weinig kruit tusschen het onbeschreven paplei tje gevouwen, dat, ontbrandende, dit sissende onheilspellende geluid had doen hooren.
Zoo was het weder bewezen, dat de kinderen der duisternis listig zijn in hun geslacht, listiger c^an de kinderen des lichts!
Mijntje, ongerust over het lange uitblijven van naar man, had ook den geheelen nacht gewaakt; zij had op de „geut", de plaats waar gewoonlijk de borden gewasschen worden en waar de karn staat, zich verscholen, het gefluister en het bednji tier mannen door het pompraampje aangehoord en gezien, en zij was er zóó door ontroerd, dat zij den volgenden morgen zwaar ziek was' JJad Mijntje er maar aan gedacht dat het waar is, wat in de volgende regelen is nedergelegd, dan zou ook dit nieuwe lijden haar zoo niet hebben aangegrepen:
Die in den Heer gelooven,
Zijn waarlijk vrij gemaakt:



Niets mag liuu moed verdooven,
Als 't onheil hun genaakt.
De sterke macht van 't lijden,
Bestaat voor hen niet meer;
Zij mogen zich verblijden,
In nood en tegenweêr.
Zit daarom, volk des Heeren,
Niet bij de pakken neêrl Gij moet zelfs zingen leeren,
Al doet u 't harte zeer!
„Verblijd u t' allen tijde",
Roept u een broeder toe;
Wees zelfs in 't zware lijden.
Gewillig, blij te moê!
Maar de arme vrouw, zij dacht er niet aan; het moest erger met haar worden, en dan beter. Zij was ook zoo geheel alleen op de aar^' en de wolken der zonden verborgen het licht des
Heeren voor haar oog! .
Waarom zij zoo krank was vertelde zij aan me mand, maar de boer zeide: „D at h a d ik wel gedacht". De wonderdokter heett haar door zijn papier de kracht ontnomen en het gesis in het vuur was het geblaas van de heks; wat doet ze het ook te doen!" en dat laatste was met een uitdrukking, die droefenis moest te kennen geven, maar het beteekende in zijn mond. Ze heeft haar verdiende loon.
Gods vrees is uit zijn oogen,
Wijl hij zoo lang zich zeiven vleit, Tot God zijn ongerechtigheid,
Niet langer kan gedoogen.
Is dat niet op boer Rik van toepassing, lezers?



HOOFDSTUK VII.
Ik ben er nog niet.
In het eerste Hoofdstuk heb ik gesproken over „den blikken tuiter" of Kees, den koopman. Nu deze man in onze geschiedenis zal optreden, willen wij de lezers en lezeressen in een paar hoofdstukken nader met hem bekend maken.
De blikken tuiter, of Kees, de koopman, was de oudste jongen van een keuterboertje, Evert Zeeboer. Een paar koetjes, gevoed van de opbrengst van een vrij schrale zeeweide, enkele varkentjes en een geit, wier melk gebruikt werd, wanneer de koeien vdroog" stonden, was de eenige bezitting van den eenvoudigen boer, die om zijn broodje te verdienen voor vrouw, vier kinderen en nog twee anderen, „peerdsarbeid" moest verrichten, maar dit niet deed met tegenzin; integendeel, hij werkte met blijmoedigheid in het zweet zijns aanschijns, en had nog tijd en lust om den Heere te danken voor Zijne onverdiende zegeningen. „Dat heb ik van mijn „wief" geleerd", gaf hij ten antwoord, wanneer men hem vroeg, hoe hij, krom en stijf van den arbeid, toch zoo tevreden en soms zelfs vroolijk kon zijn. „Mien wief heeft mij voor het eerst de knieën leeren buigen voor God den Heere; zij deed het eerst alleen, maar van den tijd af, dat wij het samen doen, hebben wij vrede, voorspoed en blijmoedigheid. Wij zijn wel niet rijk, maar hebben toch genoeg, om oude schuld af te doen, barmhartigheid te bewijzen en wat op intrest te zetten." Hoe dat mogelijk was,



vraagt gij lezer? Och, waar de Heere woont, daar druipt het van vet; daar smaakt zwart roggebrood als koek; daar bloeien de rozen op de wangen, al is de boom in schralen grond geplant.
Evert Zeeboer betaalde oude schuld, want hij bracht zijn ouden vader liefdevol aan zijn einde; hij gaf hem het beste plaatsje in het hoekje van den haard en gunde hem gaarne de kluitjes in de pap, die moeder de vrouw, met zorg kookte; Evert betaalde de schuld der dankbaarheid en gij weet wel lezer, die zijn schuld betaalt verarmt niet, noch in maatschappelijken, noch in geestelijken zin. Het keuterboertje kon ook barmhartigheid bewijzen, die hoogheerlijke Christelijke deugd, die zoo schaars wordt ondervonden, maar helaas, ook zoo weinig wordt beoefend. Hij ruimde gedurende verscheidene jaren, een plaatsje op den heerd in voor een gebrekkige nicht, een vrouwelijke Mefiboseth, die wel is waar, met kousen stoppen en breien, en boezeroenen, of borstrokken van de boerenknechts te verstellen, iets in de huishouding bijbracht, maar te weinig om Zeeboer te vergoeden, wat het, overigens hulpbehoevende, mensch behoefde; een goed deel van het benoodigde moest door barmhartig liefdebetoon worden aangevuld. En wat het uitzetten van kapitaal op intrest betreft, Zeeboer zeide, dat al wat hij aan zijn kinderen besteedde, onder den zegen des Heeren, op Zijn tijd een goede winste kon afwerpen voor hel erfdel des Heeren, zijne vier kinderen, van welke Kees de oudste was. Het keuterboertje was wel een witte raaf, vindt ge niet lezers, maar des te meer opgemerkt, en in hem bleek het, dat God zijn volk in eere wil zetten, want Zeeboer was in zijn buurt een zeer



„gezien ' en geliefd man. Als men sprak over dezen of genen, wat niet altoos even mooi en vleiend was, van boer Evert en moeder Trientje geloofden de menschen „het beste"; die meenden het goed; daar was „niets op te zeggen". En, dat was in dien tijd en ook nu nog veel waard; zij waren dus geen oorzaak dat de Naam des Heeren werd gelasterd, wat niet van allen die den naam hebben van „godsdienstig", „bekeerd", „vroom" te zijn, kon gezegd worden. Zulke ouders te hebben en in zulk een vredige, nederige, alleszins godsdienstige omgeving op te groeien, is voor een kind van groote beteekenis; door ouders vermaand, opgewekt te worden, aan de geboden des Heeren gehoorzaam te zijn, is goed; maar hen te kunnen navolgen op den weg der rechtvaardigheid, is van veel hoogere beteekenis; voorbeelden trekken, en al kan dan van die trekkende snoeren niet dadelijk gezegd worden, dat zij in liefelijke plaatsen zijn gevallen, het kannen door Gods genade liefdekoorden worden, die het kind, den mensch, later naar den Heere henen leiden.
De oudste jongen van dit vriendelijke, stille boerenhuisgezin was niet sterk; voor schop en griep waren zijne handen schijnbaar niet gevormd, maar z?.n 008en stonden helder en van verstand was hij blijkbaar niet misdeeld. Hij ging in het, een kiein uur verwijderde, dorp naar school, verzuimde niet, ook niet in den hooibouw, of bij winterkoude en leerde zóó goed, dat hij zelfs, eer hij de school verliet, rekenen kon.
Rekenen! die dat in die dagen op een dorpsschool leerde was een „bolleboos" en stond vooraan onder het jonge volkje, maar het kon ook oor-



zaak worden, dat zulk een professertje zich ging verheffen, en een wijsneus werd onder jonge buurt bewoners. De kiemen daarvan liggen m het hart en de hoogmoed behoeft niet eens zulke vruchtbare aarde te hebben om zich te ontwikkelen de Jozefsrok is voor velen tot een valstrik geworden. Ook de catechisatie, de „leering_ werd niet vergeten en" de toenmalige domme, had schik van den kleinen Zeeboer. Ja, vader, moede , meester en dominé waren eenstemmig, dat het hoofd van Kees in later dagen een voornamer rol zou spelen op zijn levensweg, dan bij de andere buurtgenooten. Toen de schooltijd achter den ri g was, zocht men voor den jongen muiter zwaar werk, dan het spitten op den akker, of den bijl in de dennen- en eikenbosschen, en dat schijnbaar betere werd gevonden.
Een kruidenier in het dorp, die tevens ellewaren verkocht, nam het dertienjarige Zeeboertje als knechtje'aan en zond hem na eemge maanden onderricht, in welken tijd Kees de waarde der goederen en der winkelwaren had leeren kennen, den boer op, om suiker en koffie, zeep en stijfse suikerballen en klontjes, veters en galgen, saj< en katoen aan de boerinnetjes en boertjes te bren gen of te verkoopen. Het koopmannetje was vriendelijk, beleefd en getrouw, eerlijk en behulpzaam en zijn rekenen liet hem niet in den steek, het was „aardigheid" om met den jongen koopmanschap te drijven; zóó dachten en zeiden de vrouwen en meisjes; op die wijze ^a\ook de baas over het knechtje „in zijn nopjes . Maar dit laatste zou veranderen, want toen Kees zestien^ jaar•was geworden, kwam het hem in de gedachte, dat hij wel zoo iets voor zich zeiven zou kunnen be-



ginnen, opdat de winsten ten bate van het zware huisgezin van vader en moeder konden komen. En wie zal deze gedachte vreemd vinden of misprijzen? Het kapitaaltje, dat vader Zeeboer had uitgezet, waarvan hij eens sprak, zou op die wijze intrest kunnen afwerpen. En zoo geschiedde liet. Kees kocht een niet te zware kruiwagen, fokte een stevigen hond op, ging naar de stad en deed zijn inkoopen bij een grossier, en zie, nu was hij een koopmannetje in optima forma. Als hij uitging gaf moeder Trientje hem haar zegen mede en vader zeide dat hij nog sterk genoeg was, om het werk buiten hem te kunnen doen. Kees, de koopman, was geboren en de buitenbuurten werden door hem, eerst in het klein en later in meer uitgebreiden zin, van het benoodigde voorzien. Langzamerhand werd de balletjestrommel t' huis gelaten; de koffie, zeep en suiker werden nu en dan vergeten en de jonge koopman bepaalde zich tot het verkoopen van katoen, linnen, sajet, boezelaars, hoozen en wat meer van dien aard was. Om deze waren te slijten, moest er gepraat worden, gemeten, gerekend, geoordeeld, en in deze zaken was Kees bijzonder t huis, en langzamerhand zeer ervaren. Hij werd op die wijze werkelijk een steun van ouders, broeders en zusters, en hielp mede aan het afdoen van „oude schuld" en het bewijzen van barmhartigheid. Was hij 's avonds t'huis, dan zat hij niet ledig, maar menig „kwartje" werd door hem verdiend, en wel op deze wijze:
De dominé van het dorp, was een vrij streng man „in de leering"; de jongens en meisjes moesten een boekje bestudeeren waarin vele „blinde teksten" voorkwamen. Die allen op te zoeken,



was voor de boeren en boerinnetjes, met drukke bezigheden, moeielijk werk; maar Kees, de koopman, die vlug schrijven kon, bood zich aan, al die teksten in boekjes uit te schrijven, wat voor de leerlingen het onderwijs makkelijker maakte. Van dit aanbod werd gretig gebruik gemaakt; vele winteravonden werden door den jongen koopman aan dit schrijven besteed, en het bleef drie winters een onderhoudende en nuttige bezigheid. Door al dat schrijven kreeg Kees zulk een uitgebreide tekstenkennis, dat hij in den bijbel geheel t'huis geraakte, en op de catechisatie daarvan tot verbazing van den leeraar soms overtuigende bewijzen gaf. De leeraar leidde die bekendheid met de Schrift, bracht verband in de verspreide kennis van Kees, en op zijn manier werd de jonge koopman een schriftgeleerde, uitmuntende boven zijn medeleerlingen, waardoor hij evenwel niet zelden met afgunstige oogen werd aangezien; en wijl hij zeer dikwijls antwoordde, en nu en dan een gesprek met den leeraar hield, waren er enkelen, die zich van hem afkeerden en hem in stilte of ook wel hoorbaar, den „blikken fuiter" gingen noemen, doelende op zijn vele praten, toeten of tuiten, in de volkstaal zoo genoemd. Als Kees dien laatsten naam ter oore kwam, krenkte hem dit wel, maar bracht hem er niet toe tot zich zeiven in te keeren en te vragen, of die vijanden ook oorzaak hadden om zich aan zijn vele praten te ergeren, ja, hij ging zich er „tegen inzetten", en het kleine eigen Ikje, groeide op tot een tamelijk hoogen boom, in welks takken onderscheidene duiveltjes zich gingen nestelen. De trouwe, liefdevolle en machtige hand Gods zou er aan te pas moeten komen, om dat



broeinest van verkeerdheid uit te roeien, opdat het vrome, het brave, in den jongen koopman, niet tot zijn verderf werd; hij moest van een doorn tot een dennenboom, en van een distel tot een mirtenboom worden herschapen. Kees, de koopman, was een dorpsgodgeleerde in de toekomst, en aan hem mocht wel gevraagd worden met ernst:
Mijn vriend, zijt gij een godgeleerde,
Maar zijt gij geen tot God bekeerde? Dan baat uw godgeleerdheid niet; De kennis toch, maakt opgeblazen,
Veel godgeleerden slaan aan 't razeil, Als men hun naam geen hulde biedt.
De grootste, diepste godgeleerde, Is menigmaal een zeer verkeerde,
Heeft hij geen wijding door den Geest! Daar, waar 't verstand aan liefde paarde, Daar kreeg de kennis groote waarde; Daar is zij steeds tot heil geweest.
Komt 's Heeren Geest de ziel bekeeren, Komt Gods genade ootmoed leeren,
Wordt 's Heeren vrees in 't hart gelegd, Dan wordt een kind, een godgeleerde, En 't hoofd van een tot God bekeerde, Buigt zich voor 't geen Gods woord hein
zegt.
Ja, Kees, was slechts een godgeleerde, wel geen verkeerde, maar ook nog niet een van God geleerde; doch dit zou komen. De Heere had van eeuwigheid gedachten des vredes over hem gehad en op Zijn tijd, langs Zijn weg en op Zijn wijze



zou dit openbaar worden. De jonge, van God beminde koopman, moest tot bekeering komen; hij moest leeren gevoelen dat hem een pak op de schouders lag, te zwaar om te dragen en te groot om de hemelpoort er mede binnen te gaan; en in dit opzicht is het óók waar, wat geschreven staat: „Het is goed, dat een man het juk in zijn jeugd draagt; dat hij leert gevoelen dat een ]uk op hem ligt; een juk van eigengerechtigheid, van werkheiligheid moet hem gaan knellen en het moet van de schouders worden geworpen, om plaats te maken voor een ander juk, vrijwillig opgenomen. zacht en licht, het juk waarvan de Heiland spreekt; „De zalige liefdedienst des Heeren. '
Wanneer wij in onzen tijd de toestanden op geestelijk gebied beschouwen, wordt de ziel droevig gestemd, ziende op die breede reien van jongelingen en maagden die gebroken hebben met God en Zijn dienst; voor wie het zichtbare alleen waarde heeft, die het driest durven uitspreken: „Geef het mij naar mijn zin in deze wereld, dan geel ik u den hemel present;" die het den ministei van Frankrijk naspotten, al is het met andere woorden : „Wij 'hebben de lichten daar boven uitge-
bluscht." .
Een lichtpunt in deze duisternis vormen zeker die andere breede reien van jongelieden van beiderlei geslacht, die zich vereenigd hebben om tegenover de roode vlag van ongeloof, werelcl- en stof vergoding, de banier des kruises te planten, die zich niet schamen, te belijden dat zij gelooven aan God en zijn Openbaring, aan hemel en hel aan zaligheid en eeuwige straf; die buigen voor den Christus Gods, den gehangene aan het kruis. Mij was het menigmalen goed aan het hart,



wanneer ik in een of andere groote vergadering, honderden bij honderden jonge mannen in den bloei van het leven, in een krachtig, bruischend akkoord, den lof hoorde zingen van den Heiland, het eeuwige Licht der wereld, dat niet uitgebluscht kan worden, en jubelende elkander hoorde opwekken te zijn en te blijven: Eén in daad en woord, tot grootmaking van den Koning der Koningen, van den Heere der Heeren! Dan was het mij, of de studenten der verspreide profetenscholen, zich verzameld hadden; en de verzuchting en de bede kwam in het hart, en ook wel eens over de lippen: Och, dat de Heere waarlijk vele profeten uit die honderden en duizenden wilde roepen en trekken en als Eldad en Medad wilde bezielen met den Heiligen Geest; want hoe schoon het ook wezen moge, in de jeugd heerlijke bloesems te vertoonen, wat baat het als deze door nachtvorsten bevriezen, of door de levensstormen worden afgerukt en geen vruchten dragen? Onze ouden zeiden: „Laat dat schoonschijnende koren eerst maar eens overwinteren, dan zullen wij zien wat er overblijft." De leuze van die breede scharen is: Elkander verstandelijk, zedelijk en geestelijk te ontwikkelen, om tot Christenen te worden gevormd. Oppervlakkig beschouwd, is dit uitnemend; maar als men nuchter, bedaard, die leuze, en die opvoedingsmethode beziet en overdenkt, schuilt daarin gevaar, ja misschien groot gevaar. Het ware beter, naar mijn inzien, het geestelijke, godsdienstige doel van het streven voorop te zetten, en er naar te vragen of het hart naar den Heere uitgaat; of men zedelijk wil leven, uit gehoorzaamheid en liefde tot God, en het verstand te ontwikkelen door het onderzoek



der Schriften, die wijs maken tot zaligheid, terwijl alle andere kennis daaraan dienstbaar behoorde gemaakt te worden. O, er blijven zoovelen staan bij verstandelijke ontwikkeling, en varen niet vooi t tot de beoefening der Christelijke zedelijkheid; veel minder wordt het einddoel nagestreefd of bereikt. Bij dezulken vindt men een menigte godgeleerden en schriftkundigen, van wie de apostel zou klagen: „Het geloof is niet aller!" Bij hen vindt men de lastige menschen, zich schuldigmakende aan betweterij en eigenwijsheid, van zich gevende geen zachten, maar een verblindenden glans. En onder hen, die de zedelijkheid bevorderen, die deze of gene roode zonde willen bestrijden, bij zich zeiven en in de wereld rondom hen, zijn er een menigte, die wel de kankerachtige takken afhouwen, maar niet doordringen tot de bron van die vuile, den Heere onieerende en het menschelijk geslacht verdervende zonden, tot het diep bedorven hart, waarvan de profeet klaagt dat het „arglistig ' is. Kees, de jonge koopman, was een van dezen. Verstandelijk ontwikkeld was hij meer dan zijn buurtgenooten; zedelijk, braaf leefde hij; ei was geen „vuile vinger op hem te zetten"; godsdienstig en ijverig was hij, zooals geen yan de met hem opgroeiende bekenden, maar hij miste nog de zelfkennis; hij kende zijn eigen hart niet; hij was tamelijk met zich zeiven tevreden, en daardoor menigmalen ontevreden over anderen. Ily was nog geen arme zondaar geworden voor God en kende nog den rijken Christus niet. Had hij zich zeiven gekend, hij zou van zich zeiven hebben getuigd:
„lk ben er nog niet!"



HOOFDSTUK VIII.
Ik ben bekeerd.
Neen, hij was er nog niet, maar toch was hij niet. verre van het koninkrijk der hemelen. Eerst moest hij leeren dat hij dat koninkrijk zelfs niet zien kon, omdat het deksel van zelfgenoegzaamheid nog op zijn aangezicht lag. En hij zou het leeren; de Heere had een welgevallen aan hem, en al zou Hij hem leiden als door water en vuur, de genade Gods zou hem brengen, waar hij nog niet was. Zijn eigen werk zou verbroken worden; het wegje van eigengerechtigheid zou hem doen vallen in modder en slijk; maar hij zou daar uit worden getrokken met een vrijmachtige liefdehand. en gezet worden en het smalle pad dat ten hemel voert. Ik zal u vertellen, op welke wijze de Heere Zijn werk, aan en in den jongen koopman volbracht, om hem te maken tot een eenvoudigen, maar getrouwen arbeider in zijn wijngaard.
Al koopende en verkoopende, des daags van huis tot huis gaande, en zijn avonden met lezen, schrijven en cijferende doorbrengende, was de jonge Zeeboer, 20 jaar geworden; een ouderdom waarop de jonge meisjes en jongelingen in het dorp en in de buurten, zich gaan voorbereiden, om belijdenis des geloofs af te leggen.
De predikant, onder wiens leiding Kees was opgegroeid, was naar hooger standplaats geroepen, gewichtiger, hooger in aanzien en geldelijk voordeeliger. Reeds meer dan een beroep, was, na zijn vertrek, te vergeefs geweest en de consulent uit de



naaste stad zou geroepen worden om het catechisa-
tiewerk te doen, wat vooral in den winter, wanneer de catechisaties door de „buitenmenschen het drukst bezocht worden, niet zoo gemakkelijk en aantrekkelijk was, voor een rijk en eenigszins gemakzuchtig man, gelijk de stadsdomine was. Hij ing daarom tot een onderwijzer en vroeg hem een paar dagen in de week, op de meest geschikte uren de dorpelingen en de buurtbewoners te gaan onderwijzen. Deze bezocht een paar oudeilingen in het dorp, en bemerkende dat de opzieners er niets op tegen hadden en vertrouwen in hem stelden, verklaarde zich bereid de dorpsjeugd te gaan onderwijzen, en ook een paar uren te besteden tot onderwijzing van adspirant-lidmaten. Zeventien jongelingen en meisjes gaven zich daarvoor op, onder wie ook kees de koopman, was. De jongeling muntte uit in het beantantwoorden der vragen, gat bewijs,^ dat hj de leer der vaderen „onder den duim had, maar was wel eens lastig, met antwoorden te geven welke van hem niet gevraagd werden, waardoor hij „schuine blikken" en stille, maar stekelige aanmerkingen van zijn mede caüchisanten on ving Nu en dan was de jonge Kees op het punt zijn wijsheid te veel „te luchten" te hangen, ook tegenover zijn leermeester, maar werd dan met vriendelijke terechtwijzing weder binnen de 0111tuiming geleid. Ook bij Kees Zeeboer zag men het gewone verschijnsel, dat hij te vroeg .wil genieten van de vaste spijze; dat hij wilde knabbelen op diepzinnige leerstukken, welke dooi hem en zoovelen in een gouden kastje moesten bewaard worden tot later dagen, wanneer zij „als kinderen, als vrienden Gods" als van zelt worden



ingeleid in die heilgeheinien, welke de Heere, op Zijn tijd, als honing en honingzeem doet smaken.
Na eenige maanden trouw geleerd te hebben, was het 17-tal goed onderleid in de leer der vaderen. Over het algemeen is de kennis van de Schriften, bij dorpsleerlingen en in de buitenbuurten, degelijker dan in de steden, terwijl de gezeggelijkheid en de ernst veel algemeener en grooter zijn. Heel gemakkelijk komen de jonge boeren en boerinnetjes er niet toe tot het belijdenis doen te besluiten; niet zelden blijft men terug, omdat er iets gevoeld wordt van de heilige waarheid, dat men alleen met het hart gelooft tot zaligheid; maar komt men eindelijk er toe de groote stap te doen, dan beschouwt men het als een blijvende schande, wanneer men, om der wille der kennis of om andere redenen, zou worden afgewezen. Niet zelden houden vaders en moeders hunne kinderen terug, of sporen hen althans niet aan, de door hen afgelegde doopbelofte aan die kinderen over te dragen, omdat zij er iets van gevoelen, hoe zeer zij nog' leering en leiding noodig hebben. Ook moeder Trientje had haar Keesjong eer teruggehouden dan aangezet. O, als zij er van overtuigd ware geweest, dat het „goed werk" bij haar kind was, zij zou zich onuitsprekelijk hebben verheugd. Knap, was haar jongen wel, ijverig en trouw, ook godsdienstig; maar bekeerd?! neen, dat durfde zij niet gelooven en toch meende zij, dat dit zoo noodig was, om in waarheid belijdenis des geloofs af te leggen.
Ook de onderwijzer had zijne leerlingen steeds \ oorgehouden, dat het zulk een heerlijke, begeerlijke zaak is, bij eigen bevinding te kunnen spreken, over die liefelijke paden van vroege gods-
Zjjn el' zoo ?
4



vrucht; maar hij was er van overtuigd, dat als de Heere het zuurdeeg in het hart gelegd had, de werking zeker zou gezien worden, en dat men niet met onverstandigen ijver in het meel moest gaan wroeten, om te onderzoeken, of dat zuurdeeg
wel aanwezig was.
Naarmate de gewijde hoogtijd naderde, was ne druk in de 17 dorpers- en boerenhuisgezinnen, w ant geen der aanstaande lidmaten zou gaarne zonder een nieuw pak kleeren onder den predikstoel staan, wanneer de dag der heilige bevestiging was aangebroken. Menig boerenmeisje geeft, bij deze gelegenheid, voor haar muts met kant meer uit dan een stadsdametje voor haar geheele belqdeniskleeding; om nog niet te spreken van haar eenvoudige japon van dure stof gemaakt, van de zijden boezelaars en de schoenen met stevige zilveren gespen, toen deze nog gedragen werden. Ook de jonge boeren beijveren zich om op den plechtigen Zondag netjes, al is het niet naar de laatste mode, voor den dag te komen.
Eindelijk brak de gewichtige dag van het examen aan; stil en angstig van binnen, schoolde het zeventiental bij de catechisatiekamer samen; de jongens met hoogroode wangen, wijl de das wat steviger dan anders was toegehaald en de meisjes met bloozend aangezicht en transpireerende handen, een gewoon verschijnsel bij buitenmeisjes, wanneer het hart onrustig klopt.
De onderwijzer, die hen geleerd had, zou vragen" en de dominé uit de stad, tegen wien men „schrikkelijk opzag" zou met een paar ouderlingen toehoorder zijn; dit was een geruststelling, want had de dominé zelf gevraagd, ongetwijfeld zou de kennis, van de helft der ondervraagden,



ontoereikend hebben geschenen. Maar de vreemde dominé vroeg niet en daarbij was hij een vriendelijk man, met gezond, welgedaan uiterlijk, en dit stelde ook al gerust; hij was wel voldaan over zich zeiven en dit maakt een mensch voorkomend, zoolang hij niet wordt tegengesproken. De dominé zeide van zich zeiven: „Ik ben zuiver in de leer en zuiver in de kleer; wat wil men nog meer! ?" Zuiver in de leer' was hij en dat was in hem te prijzen; want wie van de oude beproefde waarheid afwijkt, is oorzaak dat ook anderen dwalen. Zuiver in de kleer was hij ook; hij droeg een korte broek met kniegespen, zijden kousen en een steek; daarbij had hij bij regenachtig weder een parapluie in de rechterhand en een stok met gouden knop in de linkerhand; als het zonnetje scheen kon het eerste meubelstuk gemist worden. Nog eene bizonderheid kenmerkte den predikant; hoewel ouderwetsch in de leer en in de kleer, ijverde hij met grooten, „onverstandigen ijver" niet tegen, maar vóór het zingen van evangelische gezangen en het was eens gebeurd, dat onder het zingen van een gezangvers, de prediker, met groote drift, van achter de gordijntjes op den predikstoel, was opgevlogen, en ging staan gesticuleeren tegen een man, die vergeten had zijn hoed af te zetten; hetwelk ten gevolge had, dat iemand die vóór den hoeddrager zat, meende dat de domiié het tegen hem had en van schrik zijn tabaksdoos, waaruit hij juist een „tijdpasseering" wilde halen, rinkelend op de steenen liet vallen, tot groote opschudding der nabijzittende zangers. „Wat wil men nog meer, dan zuivere leer en zuivere kleer ? vroeg de prediker, toen hij zag, dat de gemeente al te veel de plaatsen liet ledig staan,



maar de gemeente zeide: „Dominé, u preekt goed; de waarheid hebben wij lief, maar 1 schijnt het menschelijk hart te vergeten; U is een schriftkenner bij uitnemendheid; maar U spreekt niet „uit het hart tot het hart" en ziet u, de eenvoudige zielen willen ook wel gaarne iets hebben; de dorre, hoewel zuivere voorstelling der waarheden, vermoeit de trage denkers en zij missen in uw prediking teerkost op'den levensweg; wij wenschen de voorwerpelijke, maar ook de ondervverpelijke waarheid te hooren." Dat de dominé te veel een man was van het oogenblik en zich, althans niet kon verplaatsen in het hart van een plattelandsbewoner, bleek weldra.
Het examen in de dorpsconsistoriekamer afgenomen, vlotte goed; de predikant was blijkbaar zeer tevreden over de antwoorden; allen toonden, in meerdere of mindere mate, te begrijpen, wat zij antwoordden en vooral Kees, de koopman, maakte het meer dan eens den anderen gemakkelijk, als hij meer zeide dan hem in den eigenlijken zin gevraagd werd. Daardoor kortte de tijd op en na anderhalf uur van nauwgezet onderzoek, verklaarde de predikant, dat hij voldaan was en niets er bij had te voegen, terwijl de ouderlingen zich verheugden, dat hun schaapjes zich zoo goed hadden gehouden. .Er ging een zucht van verlichting uit het hart van het 17-tal; er was stille blijdschap, en men durfde te glimlachen tegen elkander; maar o wee! Nadat de dominé zijn tevredenheid had betuigd, zeide hij: „Jongelui, uw kennis is voldoende; maar eer ik u in het lidmatenboek opschrijf, wilde ik wel van u weten, of gij bekeerd zijt, kunt gij dit niet zeggen, dan kan ik u niet inschrijven; ik zal het u een voor een vragen, en



gij moet zelf nu maar weten, wat gij te antwoorden hebt!"
Groote schrik, ware ontsteltenis onder het geheele gezelschap; de ouderlingen keken elkander tersluiks aan, de onderwijzer knoopte met zijn voeten correspondentie aan met den dominé, maar die waarschuwing, onder dé tafel, scheen geen vat te hebben op den prediker. Het jonge volk, eerst zoo blij, sloeg de oogen neder, en durfde niet opzien: de jonge Kees schoof onrustig op zijn bank heen en weder en was blijkbaar in tweestrijd.
Welk een zware verzoeking voor die jonge menschen! Als zij zeiden, niet bekeerd te zijn, zou de dominé hen afwijzen, en dat zou vreeselijk zijn, ongehoord! Gaven zij getuigenis van hun persoonlijk geloof, dan zouden zij als leugenaars staan voor God; want het was bijna zeker dat allen hetzelfde antwoord geven zouden; öf zij zouden allen worden afgewezen, öf gezamelijk een gedwongen „ja" uitspreken. Tegenover de onvoorzichtigheid van den vrager durfden de eenvoudige boerenkinderen zich niet in het harnas steken. Na eenige oogenblikken gewacht te hebben, begon de predikant: elnu Zeeboer, gij zit vooraan, geef gij eerst het antwoord; gij weet wat ik gezegd heb; ik vraag u, zijt gij bekeerd!?" Allen zagen in spanning zijn antwoord tegen. Hij werd bleek, toen rood en gaf daarna bewijs, dat hij voor de verzoeking was bezweken. Met neergeslagen oogen antwoordde hij: „Ja dominé." O, jammer! De leugen was er uit en daarmede was zijn vrede geweken; de glans welke hem tot hiertoe had omschenen was verdoofd; het goud was verguldsel gebleken. Het was doodstil; de predikant ging tot den tweede,



en kwam eindelijk aan den zeventiende, en telkens kwam het schuchtere, maar toch zoo luid sprekende „ia" uit de toegeknepen keel.
Zoo, zoo!" begon de domme, „allen bekeerd Nu' aii hebt het gezegd en gij moet dit voor God en uw geweten beoordeelen. Ik zal u inschrijven in het boek, ter bevestiging, en ik wensch u geluk met uw kennis en belijdenis!" Maar ach, liet mooi" was er af; en het belijdenisdoen was öp die wijze, onder die omstandigheden, tot zonde geworden, en de dominé zelf, voelde dat er iets niet in orde was. Neen, hij had hen niet gedwongen, „ja" te zeggen; zij waren vrij geweest, en toch had de uitkomst bewezen, dat er iets onreins in was, dat voor God niet kon be-
De jongelieden gingen verre van verheugd naar huis; de ouderlingen en de onderwijzer waren met stilheid geslagen, maar in het hart van kees, Trientjes zoon, stormde het. Dat allen, ot de meesten een leugen hadden uitgesproken, was hein duidelijk, en hij was daarvan de oorzaak; hij was over den dam gegaan en de andere schapen waren hem gevolgd. En was hij zeil waarlijk bekeerd? Had hij recht gehad „ja te zeggen. Ach, hij zocht naar een vijgeblad, om eigen naaktheid te bedekken en de Satan maakte hem wijs, dat er toch wel iets, misschien veel aan hem was geschied; maar dan sprak zijn conscientie:
En al ware het zoo, dan nog hebt gij in dit uur 'gelogen, want gij hebt het ,ja' uitgesproken, uit vrees voor de bedreiging van den domme, en dan die anderen, welke gij in uw val hebt medegesleept! hun zonde zal u op de ziel drukken. Ónrustig ging hij naar huis en moeder Trientje zag



dadelijk aan haar Keesjong, dat het niet zuiver was.
,,ls het niet goed gegaan, jong?"
„Moeder, vraag mij er maar niet naar, want het zou u bedroeven; gij zult het wel van anderen hooren. Wij zijn allen aangenomen, maar de aardigheid is er voor mij af; de zegen is weg!" en daarmede ging Kees, zonder avondeten, naar zijn kelderkamertje, om den nacht onrustig door te brengen, vreezende dieper door te denken over hetgeen geschied was; maar dit voelde hij: Hij was schuldig, schuldig voor den alwetenden God!
Toen de dominé en de onderwijzer naar huis reden, wilde het gesprek niet vlotten, en toch moest de ernstige zaak besproken worden.
„Hebt gij uwe leerlingen wel genoeg op de ziel gedrukt, dat het belijdenis doen, niet buiten het hart mag omgaan?" zoo begon de dominé eindelijk het gesprek. „De jongens en meisjes waren goed op de hoogte, wat de kennis betreft, maar zij stonden dunkt mij te hoog in de beoordeeling van zich zeiven."
„Ja, dominé, veel te hoog; maar, met uw welnemen moet ik zeggen, dat U daar de schuld van draagt en niet ik. Neen, zij stonden in den waren zin niet te hoog, maar U heeft ze gedwongen een leugen over zich welven uit te spreken, die hen schuldig stelt voor God. U heeft ze gedwongen te zeggen dat zij ,bekeerd' zijn."
„Ik, Mijnheer? Zij waren toch vrij te antwoorden wat zij wilden?"
„Neen, dat waren zij niet! Die jongemenschen zijn tot nu toe onbesproken van gedrag; zij hebben tot op dit oogenblik, voor zoover ik heb kunnen nagaan, door hun handel en wandel niet omver geworpen, wat zij hebben beleden, maar U kent



de buitenmenschen niet, als u meent, dat zij het zouden kunnen verdragen, afgewezen te worden bij het doen van belijdenis; denk eens, welk een opschudding dit gegeven zou hebben, indien zij ,neen' hadden gezegd en uw bedreiging, van hen niet in te schrijven, door U was volgehouden? Ik zal niet beweren, dat er onder dit getal niet een of meer kunnen zijn, in wie de Heere geen werk is begonnen; ik zal ook niet beweren, dat er uit dit groote kwaad niet iets goeds kan geboren worden, maar dit ligt in 's Heeren hand. U, neen wij allen, die dezen leugen toelieten, moeten in de schuld komen voor God, en ach, ik heb medelijden met den armen jongen Zeeboer; het zal hem zeker ,kwaad zitten' dat hij is voorgegaan in den leugen voor den Alwetende 1"
„Ja, ja, ge kunt wel gelijk hebben; ik heb zoo ver niet nagedacht; ik ben wat te ver gegaan; ik zie in dat deze vraag een methodistische dwaling is, een gevaarlijk drijven, maar het is geschied; er is niets meer aan te veranderen; God alleen kan dit kromme, recht maken; ik meende het goed, ik wilde onderzoeken wat er in hen zit, maar dit is mislukt; ik wil God bidden, dat Hij nog velen van dit 17-tal in waarheid moge brengen, tot de waarachtige belijdenis: ,Ik ben bekeerd!'" Toen de predikant des Zondags de jongelieden kwam bevestigen had hij tot tekst gekozen: „Bekeer mij Heere, zoo zal ik bekeerd zijn", en het was zeer in den prediker te waardeeren, dat hij deed uitkomen, hoe gevaarlijk het is, een ziel te dringen van haar geloof en bekeering te getuigen, terwijl er geen genoegzame grond is, om te vertrouwen, dat God de Heere begonnen is, het A B C des geloofs te onderwijzen, aan hen, wier



namen staan in het gedenkboek, dat voor Hem ligt.
Toen het „amen" was uitgesproken, stond een der ouderlingen op, en vroeg of de dominé wilde laten zingen Ps. 25 : 10, want met het oog op hetgeen er geschied was, en in verband met het gehoorde, zou dit wel nuttig zijn. De dominé had er niets tegen, vond het zelfs heel goed en nam het den lieven broeder opziener niet kwalijk.
De gemeente zong nu met meer ernst dan anders:
Hoed mijn ziel en red ze uit nooden;
Maak mij niet beschaamd, o Heer!
Want ik kom tot U gevloden.
De organist hield even op; hij voelde zeker ook iets van den ernst en toen zong men verder:
Laat oprechtheid meer en meer,
Met de vroomheid mij behoên!
'k Wacht op U in mijn ellenden;
Laat Uw hand in tegenspoên,
Israël verlossing zenden.
En God zou die bede verhooren!
Het is de natuurlijkste zaak van de wereld, dat er in het dorpje en de buurtschappen druk werd gepraat over de aanneming en bevestiging. Het waren en bleven langen tijd de onderwerpen der gesprekken, in vrome kringen, op babbelkransjes, in den kerkeraad, en ook moeder Trientje en vader Zeeboer konden, toen zij recht achter de waarheid kwamen, er niet over rusten. Hun Kees bekeerd? 0 ja^ hij kon het zeker zoo goed wezen als de anderen, maar daarom was hij het nog niet. Dat heeft „heel wat in" om dat te kunnen zeggen. Hun jong was braaf, vroom,



godsdienstig; maar dat was nog geen bekeerd zijn; dan moest men zijn zonden hebben leeren kennen; dan moest men weten, dat de Heere iets bizonders aan ons gedaan had; dan moest men het te kwaad hebben gekregen met zich zeiven, en meer of minder kort, als langs den afgrond des verderfs zijn gegaan. Bekeerd zijn, of worden was maar niet een zaak van een oogenblik; en te weten dat men verlost was en een plaatsje zou ontvangen in den zaligen hemel, het was te groot, te heerlijk, om dat maar zoo als in een oogenblik te durven aannemen, en als met het mes op de keel te mogen getuigen, zooals dit nu bij de aanneming was geschied. Vader en moeder Zeeboer hadden hun kind te lief om hem hard te vallen, te meer wijl zij zagen, dat hij er onder gebukt ging en zij wilden liever afwachten, wat dit alles zou uitwerken. Aioeder Trientje meende dat God de Heere het beste wist, welken weg Hij met haar Keesjong moest houden, en zij herinnerde zich Rebekka, die, voor haar lieveling Jacob, God het werk uit de handen wilde nemen, tot groote schade van zich zeiven en van haar zoon; vast geloofde zij, dat haar kind op de eene of andere wijze uit het net zou verlost worden, waarin hij gevangen was; want dat de Heere een hoorder harer moedergebeden zou zijn, vertrouwde zij vast." Zoo dachten en spraken zij.
De jonge koopman had voor het oogenblik in eigen oogen en ook in de oogen van vele anderen zijn glans verloren, en in dofheid ging hij zijn weg. In zich zeiven gekeerd, ging hij met zijn pak door de buurten en maakte er zich niet druk mede om veel te verkoopen; het was hem alsof hij op de gezichten kon lezen, dat de vrouwen



en meisjes hem zonder woorden te spreken „huichelaar" scholen. En toch, een huichelaar was hij niet; maar hij had zich in zich zeiven bedrogen en had de vrijmoedigheid gemist, om voor zich zeiven en voor zijn medeleerlingen de hun gedane vraag af te wijzen. Zijn uiterlijk begon onder zijn overpeinzingen te lijden; de frissche gelaatskleur verdween, en de menschen begonnen onder elkander te mompelen, dat het met Kees niet goed was. Nu, daarin hadden zij gelijk; hij begon te vragen, wie hij voor den Heere was en dit onderzoek viel niet in zijn voordeel uit. Het, op die wijze te kwaad krijgen met zich zeiven, is een zaak van groot belang, en heeft soms een geweldigen strijd ten gevolge, die echter na korter of langer geduurd te hebben, met een overwinning van de ziel eindigt. O zeker, velen hebben het te kwaad met zich zeiven, die ten onder gaan. maar dan is het geen droefheid, geen strijd die uitdrijft tot God; omdat het een tobben is over aardsche dingen, over geld en goed, over tegenspoed en donkerheid in huiselijke of maatschappelijke aangelegenheden.
Al is de weg ook diep, waarin de aan zich zelve ontdekte ziel geleid wordt, en al zijn de aanvechtingen des Satans ook zwaar, de Heere zal niet beproefd laten worden boven vermogen, en de tuchtroede, die uitdrijft naar Christus, zal niet langer drijven dan noodig is. Daar aangekomen leert de zondaar zingen:
Tot dus ver kwam 'k met schuld belaan,
En vond geen lafenis,
Tot dat ik aan dees plaats kwam staan;
Daar eindt mijn droefenis.



Wat plaats is dit, wat plaats is dit!
Hier heeft mijn druk een end;
Hier is 't begin van 't heilbezit,
Waarheen mijn ziel zich wendt.
Moest hier nu 't eind zijn van mijn last, Die mij zoo heeft gedrukt?
Door Gods gena, geloof ik vast,
Dat 'k ben den dood ontrukt.
Gezegend kruis, gezegend graf!
Gezegend liever Hij,
Die zich zoo willig overgaf,
Aan kruis en graf voor mij!
Bewaar Heer Jezus, hoed mijn hart,
Opdat ik voor U leef!
En U, die voor mij droeg de straf, Nog stervend eere geef.
Maar eer Kees, de koopman, bij dat Kruis licht en leven vond, moest hij nog een smartelijken weg doormaken, en wonderlijk was de Heere in zijn doen, om vele kwade dingen ten goede te doen keeren, zoodat het was, alsof in Kees een tweede Jozef was opgestaan.
HOOFDSTUK IX.
Ik ben gevonden.
Het was op een vriendelijken, kalmen zomeravond, dat de jonge koopman naar de stad wandelde, om bij den grossier inkoopen te gaan doen. Alles stemde tot vrede; het lieve dorpje, in de



schaduwen der boomen verscholen, lag daar zoo stil en zoo aantrekkelijk; het spitse kerktorentje wees met den vergulden weerhaan zoo nadrukkelijk naar boven, waar vrede en eeuwig licht heerscht; het gesjirp van den veldkrekel vermengde zich met het gekweel van den grauwen lijster en was wel geschikt om tot dankbaarheid en stille aanbidding te stemmen; maar in het hart van Kees Zeeboer was de vrede niet en hij gevoelde zich moe en vreesachtig; het pak dat op zijn ziel drukte, was veel zwaarder dan de ellewaren, het bombazijn, het mollevel, en het linnen voor hemden en boezelaars, hem ooit op de schouders gedrukt hadden en terwijl hij in vroegere dagen, als de avond kwam, en het zilveren maanlicht allerlei grillige figuren op de wegen tooverderde, een avondliedje had gezongen, werd hij nu zenuwachtig en gejaagd, toen de avond begon te dalen. Neen, bij het zinken van de dagvorstin, terwijl zij nog slechts de toppen der duinen verguldde, werd hij niet vertroost door de gedachte in het versje nedergelegd:
Daalt d' avondzonnegloed ter neèr, Dan denk ik: morgen komt zij weer;
Want God, mijn Vader stuurt haar gangen. Slaat in den nacht mijn laatste uur, Dan gaat voor mij in eeuwgen duur,
Het hemelsch licht den gloed vervangen!
Hij kende dat versje wel, maar, o, ontzettende gedachte, in dezen nacht te kunnen sterven en niet verzoend te zijn met God, den Heilige! Als een leugenaar te moeten heengaan van hier, en niets hebbende in zich zeiven, dat dien leugen kon uitwisschen! Het kaartenhuis van eigenge-



rechtigheid was ineengestort, en geen enkel deeltje was bruikbaar om een nieuw gebouw van hope op te trekken, en hoewel hij al de beloften des Heeren kende, aan arme, boetvaardige zondaars gegeven, geen enkele had nu vat op zijn ziel; zij lagen allen voor hem als dood. Hoe menigmalen had het liefelijk lokkende van Jezus roep stem hem aangetrokken; „Komt tot Mij, allen die vermoeid en beladen zijt, en Ik zal u ruste geven!" En wat was dat thans voor hem? Een ijdele klank? Het was hem, als wilden die woorden zelfs niet doordringen tot zijn bewustzijn; het was bij hem in hoofd en hart, onrustig en verward. Hij koos zijn weg niet door het dorp, maar bleef een binnenpaadje volgen, teneinde op enkele minuten afstands van het stadskerkhof den straatweg te bereiken, opdat hij van de mensehen niet gezien zou worden en herhaalde, al wandelende, de regels van een gedichtje, dat hij eens op een vergadering had voorgedragen. Toen was het hem geweest, alsof hij voor zich zeiven de gedachten en de woorden kon overnemen, die spraken van zonden en wonden, van angst en gezucht, maar ook van toevluchtnemend geloof.
Zooals ik ben, kóm ik o Heer,
Ën werp mij in Uw armen.
Ik leg mij aan Uw voeten neêr,
O toon mij Uw erbarmen!
Ik kom beladen met mijn schuld,
Die mij met angst en schrik vervult; Ik kom met al mijn wonden;
Ik kom met al mijn zonden.
O, Lam van God, zie mij hier staan, Verschrikt, beangst, vermoeid, belaan!



Zooals ik ben, kom ik o Heer!
Waar ik mij keer of wende,
Ik zink, al Worstléiid, dieper neêr, In poelen van ellende.
Ik kom tot U, o Lam van God,
O, red mij van mijn droevig lot. Uw roepstem om te komen,
Heb ik met vreugd vernomen!
Uw macht ontsloot mijn geestesoor,
Verlos mij Heer, geef mij gehoor!
Zooals ik ben kom ik tot U,
Vermoeid van 't bange strijden.
O, lieve Jezus, help mij nu,
Red mij van 't zielelijden!
Ik vlucht tot U, in mijnen nood,
Daar 'k sidder voor den eeuwgen dood.
De worstling is zoo bloedig!
Zij maakt mijn hart kleinmoedig.
O, Lam van God, schenk Gij mij licht,
Mijn zielsoog is op U gericht!
Zoo gingen de regels van het vers hem door het hoofd, maar het vertroostende er van daalde niet in zijn hart. Zijn worstelen, ja was bloedig; steeds dieper zonk hij in ellende neer, en de stem des Heeren had hij niet met vreugde vernogen; hij verkeerde in een staat, dat de stem des Heeren hem verschrikte. Eensklaps hield zijn denken op, en ontzet bleef hij staan, op eenige schreden afstand van het groote, eenzame, geheimnisvolle kerkhof, op twintig minuten afstands buiten de stadspoort gelegen. In gewone tijden stootte hem die doodenakker niet af, al kwam hij er in den avond langs; hij was te veel ontwik-



kelfl om te gelooven aan spokerijen en dwaallichtjes, waarvoor de meeste buitenmensehen bang zijn, even als de stadsmenschen voor klopgeesten, spiritistische verschijningen en tafeldans, maar toch werd hij op dit oogenblik geweldig ontroerd. Het zware hek, met de huiveringwekkende doodsbeenderen, de witte doodgraverswoning met het knekelhuis daarnaast; het suizen van de eeuwenoude boomen, door den nachtwind uit de zee bewogen; de roepende katuil met zijn klagelijk „hiboe, hiboe waren het niet, die hem zoo aangrepen en zijn ontstelde zenuwen geheel in de hoogste spanning brachten. Het ging hem als Nabonnedus of Beltsazar, op den oudejaarsavond van zijn leven, toen hij de geheimzinnige hand op den muur zag verschijnen, met dat onleesbaar schrift: De banden zijner lendenen werden los en zijn knieën stieten tegen elkander aan. Wat het was!? Hoor, dat gedreun op de kerkhofspaden, dat geritsel in het struikgewas! Hoor dat gekletter als van paardenhoeven over de holle grafzerken, dat woeste hollen als van het paard des doods. Nu eens van nabij, dan zich verwijderende en terugkeerende! Ontzet, koud als steen en het angstzweet op het gelaat, staat de jonge koopman verschrikt te staren. \ luchten? Hij is als vastgenageld. En zie, hoe ontzettend! Daar vliegt een gedaante voorbij, in den vorm van een schimmelpaard; als met vleugelen rent het voort, al woester, al meer vreesaanjagend! Waarom komt de doodgraver niet, of zijn oude moeder, om te onderzoeken van waar dit onbegrijpelijk geweld! Zitten zij misschien in angst daar binnen; zijn zij gestorven van ontzetting, of misschien afwezig? Wie zal het zeggen? Het is voor Kees als



een Godsgericht, een oorzaak van zielsverschrikking. Toen hij eenigszins tot bezinning kwam en nadacht wat het zou kunnen wezen, besloot hij eerst haastig terug te keeren, maar hij kwam er niet toe; als met onweerstaanbaar geweld werd hij heengetrokken naar het griezelig ijzeren hek, en druipènde van zweet, leunde hij er tegen, zich aan de staven vastklemmende, terwijl het stampen en kletteren, aan den achterkant van den zeer grooten doodenakker, voortduurde. Ach wat was hij ellendig! Bekeerd, bekeerd! klonk het hem in de ooren! Gij bekeerd en toch zoo bevreesd, zoo \ erschrikt! waar is dan uw Godsvertrouwen ? Zing nu: „Ik vrees niet, neen, schoon ik door duistre dalen, in doodsgevaar bekommerd om moet dwalen!' Neen, als gij bekeerd waart, zoudt gij u vastklemmen aan de belofte des Heeren: „Vrees niet, gij wormpje Jacobs, gij volkje Israëls!" En toch, te midden van die verpletterende beschuldigingen, vloeit balsem in de zielewonden, want de zuidewind van dit liefelijk woord, komt tot hem. „Zoek den Heere, terwijl Hij te vinden is. Roep Hem aan terwijl Hij nabij is!" Ja de Heere was nu nabij; die verschrikking kwam van Hem. om den jongen man te leeren, nu geheel van zich zeh en af te zien, en het alleen op Hem te wentelen; en zoo wonderlijk is God in Zijn doen, dat Hij een zeer eenvoudige zaak gebruikte als instrument van zijn genadewerk. Terwijl Kees, nog wel geheel verschrikt, maar toch het laatste schrift0 woord vasthoudende, daar staat, wordt hem de oplossing van het verschijnsel gegeven. Het hollen en kletteren hield op en rustig loopende vertoont zich aan de oogen van den verschrikten jongeling een gewoon paard, een schimmel, dat,



hem ziende, en in hem een landman herkennende, naar hem toekomt, alsof het beest, zelf verschiikt door het nachtelijk rumoer, dat het veroorzaakt had, hulp zocht bij den mensch. Hoe kwam het dier op het kerkhof? Een langdurige droogte had de sloot of vijver, rondom den doodenakker, uitgedroogd, en het paard was, uit een daar achter liggende weide, op de paden en tusschen de grafzerken verdwaald. Door de vreemde omgeving verbaasd, was het schichtig geworden en was aan het hollen geslagen, totdat het vermoeid werd van eigen geweld. Toen de jonge Zeeboer de oorzaak kende, bedaarden zijn zenuwen wel, maar de indruk zou blijvend zijn, en de lichamelijke schok, welke hij had ontvangen was zóó groot, dat hij, na met moeite zijne boodschappen m de stad gedaan te hebben, krank naar huis teiug keerde en daar in een zenuwziekte verviel, die hem weken aan een deden zweven tusschen leven en dood. IJlende koortsen grepen hem aan en sloopten zijn jonge krachten, en moeder Trientje, met vader Zeeboer, zaten in bekommering neder, vreezende hun Keesjong te moeten missen. Als de Heere hem wegnam, wilden zij berusten, want moeder Trientje zeide, dat „het een slecht kind was. dat tegen zijn Vader opstond' , maar dit baden die oudjes toch van dien \ader, dat Hij hun kind dan in genade wilde aannemen en een plaatsje wilde geven in den hemel; opdat zij dan maar voor korten tijd gescheiden zouden^ v ezen, en elkander zouden wederzien, daar waar t vrome volk wordt vergaderd. Het scheen daar op het kelderkamertje een worsteling tusschen leven en dood, tusschen lichamelijk en zieleleven, en de macht des doods, in al den omvang. De kranke



had allerlei vizioenen in zijn ijlen; nu eens gilde hij, dat hij van de aarde werd geslingerd in een eeuwigen afgrond, en dan had hij weder vurige gebeden, om genade en geen recht; nu eens hield hij toespraken, zóó geregeld, dat de huisgenooten en belangstellenden met verwondering luisterden, en aan elkander vroegen: „Zou hij nu bij kennis zijn of niet!?" dan weder zong hij: ,,'k Zal dan gedurig bij U zijn: In al mijn nooden, angst en pijn, U al mijn liefde waardig schatten. Wijl Gij mijn rechterhand vvoudt vatten !„ Of hij zeide het versje, op dat op den vreeselijken avond in zijn hoofd woelde:
Zooals ik ben, kom ik tot U, vermoeid van
't bange strijden,
O, lieve Jezus, help mij nu. Red mij van
zielelijden!
Het was de heilige oorlog; de strijd tusschen duisternis en licht.
Eindelijk kwam de crisis, en het ging hem als de zoon in het bijbelsch verhaal; hij lag als dood ter neder. De geneesheer twijfelde of er nog leven was; maar ja, er was een vonkje, dat door den Heere werd aangeblazen en ook een vonkje van genadelicht, dat gloorde en voortging, en ging gloeien als een kool, die i§ aangeblazen, door de zachte zuidewind van Gods goedertierenheden.
Toen het bewustzijn bij den kranke wederkeerde, was hij verwonderd, dat de toorn Gods hem niet verpletterd had! „Ben ik er nog?"' Dit was zijn eerste woord, en allen die het hoorden riepen verblijd: „Ja Keesjong, gij zijt nog bij ons, en zult



bij ons blijven, als de Heere het wil." De zwakke lag eenige oogenblikken kalm ter neder ; toen riep hij zijn moeder en fluisterde moeder Trientje in het oor. „Moeder, nu God mij het leven heeft gelaten, geloof ik dat Hij geen lust heeft gehad in mijnen dood, ook niet in mijn eeuwigen dood. Hij heeft mij alleen aan mij zeiven willen ontrukken; Hij heeft mij naakt uitgekleed. Hij heeft mij een arm zondaar gemaakt, om Zijn rijkdom in mij te vervullen! Nu lig ik hier neder, machteloos en klein; nu geloof ik dat" . . . maar verder kwam hij niet; een licht rood kleurde zijn vermagerd gezicht, en in plaats van zijn volzin te eindigen, vroeg hij: „moeder zou de Heere werkelijk nu mij willen oprichten tot een nieuw leven? Zou Hij mijn zonden willen vergeven en achter Zijn rug werpen?" „Nu ben ik bekeerd!" had hem op de lippen gezweefd, maar een oogenblik werd hij nog verontrust door de vroeger uitgesproken „drie woordjes."
Moeder Trientje had tranen in de oogen, maar het waren tranen van vreugde en dank. Wie zóó gevoelde, zóó vroeg, zóó bad, was een begenadigde des Heeren! „O, zeker, Keesjong, heeft de Heere u vergeven. Hij heeft je als een brandhout gerukt uit het vuur! Al waren je zonden als scharlaken, Hij wil ze immers maken als wol, als sneeuw!" En als uit de diepte der ellende kwam het woord over de lippen van den kranke; „Heere ik geloof! Kom mijn ongeloof te hulpe." En de Heere kwam te hulpe; Hij maakte ook hier weder waar, het zoo geliefde woord voor Gods kinderen, „Hij kan en wil en zal in nood, volkomen uitkomst geven." Het Lam van God en het lam van moeder Trientje en vader Zeeboer, hadden elkan-



der gevonden, en, waar zulk een ontmoeting plaats heeft, is er blijdschap en vrede.
Het jonge lichaam nam spoedig toe in krachten, en het kind der genade groeide ook met den dag. Velen, zeer velen, kwamen zien en hooren, wat er geschied was, maar de nieuwgeborene in Sion sprak weinig, niet meer, dan wat dienen kon om den Heere groot te maken; van zich zeiven sprak hij in later jaren ook weinig; altijd bleef een zekere schuchterheid hem bij. Hij was een zachtmoedige en nederige geest; zachtmoedig, omdat hij dacht aan eigen zonden, en nederig omdat hij geleerd had, niets te zijn voor den Heere. „Den zondaar niets, God en den Christus alles"dit was en bleef zijn wachtwoord en, met dit wachtwoord kwam hij tot zijn kennissen in de huizen; die parel bood deze koopman, om niet, en trachtte haar begeerlijk te maken in de oogen van jong en oud, die met hem in aanraking kwamen. Toen hij genoegzaam op krachten was gekomen, en met nieuwen levenslust zijn arbeid kon aanvangen, was zijn eerste reis naar de stad, langs de plaats der verschrikking, die nu voor hem een plaats des vredes was. Hier had de Heere hem ontmoet, en had hem geheel nedergeslagen, doch niet ten verderve, maar om hem te behouden.
Op een avond klopte hij bij zijn onderwijzer aan de kamerdeur, om dezen deelgenoot te gaan maken van zijn verschrikking, van zijn lijden en krankheid, maar ook van de groote genade aan hem geschied. Met dank in het hart hoorde deze de bevindingen van den jongen Kees aan, en hij meende niet te dwalen, als hij tot hem zeide: „Jonge vriend, nu zijt gij waarlijk bekeerd; nu hebt gij een anderen grond, om te hopen, om te



arbeiden, om te strijden; nu hebt gij u zeiven verloren en zijt het eigendom geworden van Christus; nu zijt gij gevonden, door Hem naar Wien gij niet vraagdet." „Ja mijnheer, door Gods genade mag ik nu vrijwillig zeggen, wat mij eens door menschenvrees werd afgedwongen: ,Ik ben bekeerd'. Maar de Heere beware mij, dat ik dat ooit weder zou zeggen! Wel wil ik in 's Heeren kracht bewijzen, dat ik het ben, opdat anderen dit van mij mogen getuigen."
Wat dunkt u lezer, zouden „er zoo zijn" in het koninkrijk van Christus op aarde ? Ik vraag maar, gedachtig aan den titel van mijn boekje. Maar tevens wil ik u zeggen, dat ik niet aan eenvormigheid geloof in het koninkrijk der hemelen; evenmin als er eenvormigheid bestaat in het werk van Gods handen, in het rijk der natuur. Geen boomblad is aan het andere gelijk, en geen twee kinderen Gods op aarde zijn volgens hetzelfde model geschapen. De wegen zijn verschillend, maar zij loopen uit op hetzelfde middelpunt: Jezus Christus, het geslachte Godslam, dat met zijn bloed de zonden bedekt. De middelen, de tijden der genade, de openbaringen der liefde Gods loopen uiteen, maar brengen allen tot zaligheid en vrede.
Bij het opgroeien van een kind tot een jongeling, tot een man en vader, of een moeder in Israël, blijkt verscheidenheid en overeenstemming; dat is leven; maar geen eenvormigheid: dat is de dood. Toen een uur was doorgebracht met vertellen en dankzegging aan God den Heere, van en voor Zijn wonderlijk werk, stelde de onderwijzer voor, om dit blijde nieuws aan den predikant te gaan mededeelen. Kees verlangde daarnaar, want nu, bij deze gelegenheid, wist hij, dat hij van zich



zeiven moest en mocht getuigen, waarmede hij misschien een ziel van een drukkende last kon bevrijden.
Ik zou te ver van mijn plan afwijken, om de blijdschap weder te geven, welke het hart van den dominé vervulde, toen hij hoorde, hoe God de Heere het kwade ten goede gedacht had; welk een vurige Godsverheerlijking opsteeg uit de harten naar den troon; maar ook bleef de bede niet achter: „Heere behoed de deuren van onzen mond, opdat ons niets onbedachtzaams moge ontglippen. Leer ons voorzichtig handelen en wandelen, opdat uw Naam niet gesmaad worde, door een wereld die in het booze ligt."
Toen de nieuwgeborene in Sion huiswaarts keerde, zong hij in de ziel:
Wien heb ik nevens U omhoog?
Wat zou mijn hart, wat zou mijn oog. Op aarde nevens U toch lusten?
Niets is er daar ik in kan rusten!
Dat was de eerste liefde, die zoo deed zingen, en dan:
Bezwijkt da.11 ooit in bittre smart, Of bangen nood, mijn vleesch en hart, Zoo zult Gij zijn voor mijn gemoed,
Mijn rots, mijn deel, mijn eeuwig goed!
Dat was de jonge hoop en het vaste geloof van een begenadigd Godskind.
Zal ik verder den groei en den bloei van deze nieuwe planting des Heeren u voorstellen ? Neen, gij kunt uit den verderen inhoud van mijn boekje nagaan, wie hij in later dagen was, in de hoop dat gij niet zult meenen te moeten zeggen: „Zoo zijn er niet!"



HOOFDSTUK X.
Tic houd mij aan Gods beloften ivast.
De Heere kent degenen, die de Zijnen zijn! Zou het anders kunnen wezen? Heeft Hij zijne kinderen geformeerd en zou Hij het werk Zijner handen niet kennen, of het ooit vergeten? De weduwe te Zarfat woonde ver, en toch .werden de weduwen in Israël voorbij gegaan en was zij de uitverkorene, om Gods knecht Elia te voeden. Naaman de Syriër werd aangezien in zijne ellende en gebracht tot verlossing zijner kwalen, terwijl de tnelaatschen in Israël te vergeefs naar hulpe uitzagen. En ook Mijntje van het Munnikshof was zulk een gekende des Heeren. Zij was omringd door de machten der hel, die het haar benauwd maakten; maar de Heere liet het haar in de laatste moeilijke tijden niet aan vertroostingen ontbreken.
Want de Heer is genadig en Hij wil tot het hart, Van den zwervling en pelgrim doen spreken,
Van verkwikking, na foltrende pijnen en smart, Van een wandlen in lieflijker streken;
En Hij richt ook het oog op 'het hemelsche land, Zonder tranen en wonden en zonden;
Waar een schare, geleid door almachtige hand, Zaalge vrede en vreugd heeft gevonden.
De geschiedenis, in het zesde hoofdstuk vermeld, had Mijntjes zenuwgestel zóó aangegrepen, dat zij eenige dagen het bed moest houden, en toen zij weder „in orde" was, had elke gemoeds-



beweging zulk een invloed op haar lichaam, dat zij ongeschikt was, om evenals vroeger met boter en eieren ter markt te gaan, of bij de klanten in Z. te bezorgen. De boer moest nu zelf naar Z. rijden en nam zijn dochter, die tot een groot, maar zwak, meisje van zestien jaren was opgegroeid. mede. De boerin mende gewoonlijk zelve het oudste, doodmakke paard, maar Rik wilde natuurlijk den ouden knol niet voor de kar hebben, doch zette er den jonge voor, hoewel deze niet best. te vertrouwen was en „gekke kuren" had. Was de boer „goed bij stuk" dan was er minder gevaar; doch als hij, gelijk in den laatsten tijd wel eens gebeurde, te diep in het glaasje had gekeken, dan kon men niet gerust zijn en Mijntje was altijd gejaagd, wanneer de boer van huis was met de „deern".
Op zekeren morgen reed boer Rik met „den jonge" voor de kar, en het jonge Mijntje naast zich naar Z. Hij had er stevig den draf in, en haalde den bij hem wel bekenden koopman Kees Zeeboer in.
Het jonge Mijntje was niet afkeerig van den koopman, en deze hoorde dat het meisje haar vader aanspoorde hem mede te laten rijden; maar deze weigerde, onder voorwendsel, dat het paard niet wilde stilstaan en dat het vrachtje op den zandweg dan wat zwaar zou worden voor het „jonge ding".
„Geen plaasje, boer Rik?"
„Neen tuit .... neen Kees, wil ik zeggen!"
„Nu, dan op een anderen tijd! En boer Rik reed voort, eigenlijk wel een weinig verlegen, met zijn eigen leugen en zijn haat tegen de „vromen".
Koopman Kees ging naar huis, om in den mid-



dag weder met een nieuw pak op den rug op weg te gaan en stapte gemoedigd voort, nadenkende over het woord des Heeren: „Zegent ze die u vervloeken; doet wèl degenen, die u haten en bidt voor degenen, die u geweld aan doen en u vervolgen". Hij gevoelde het wel, even als zoo velen vóór hem, dat het vleesch begeerde tegen den geest en dat ook bij hem een wrevelige gedachte opkwam over het gedrag van boer Rik. „Zijne voeten gleden wel bijna uit" als hij zag hoe mooi boer Riks karretje en hoe vet zijn paardje was, en hoe minachtend de boer nederzag op den „kalen blikken tuiter", die zoo dag aan dag sjouwen moest om zijn brood, maar hij gleed niet uit; hij hield zich aan Gods belofte vast, Die den rechtvaardige niet te vergeefs zou laten zoeken naar brood; het woord van den psalmdichter kwam hem in de gedachte: „Dit duurde tot ik in Gods heiligdommen inging en op hun einde lette!" Voor zich zeiven dacht hij aan het woord des Heeren: „Wees niet bezorgd! en het volk moet het elkander toeroepen": Wees niet bezorgd;
Uw water is gewis!
Uw spijze evenzoo,
Zoolang uw God er is!
En duurt zijn trouw niet tot in eeuwigheid?
Hij heeft zijn kind het hemelsch brood bereid; Uw drank en ook uw spijze,
Geeft God op zij ne wij z e.
Maar 't kind van God, zoekt nooit vergeefs
naar brood;
Gods hulp is in den grootsten, zwaarsten nood, Door zijne trouw geborgd;
Wees niet bezorgd.



en als Kees aan boer Rik dacht, dan gevoelde hij het, dat deze geen vrede had, en die geen vrede heeft is arm, al heeft hij geld. Maar had boer Rik wel geld? Zijn karretje was wel mooi en zijn paardje vet, doch hij wist ook dat velen uit dien stand, beter voor hun paarden willen, en langer voor hun paarden schijnen te kunnen zorgen, dan voor al het andere. Neen, Kees verlangde niet naar boer Riks ongeluk, al begreep hij dat het niet lang kon uitblijven; maar als het kwam, gevoelde hij zich door Gods genade in staat den barmhartigen Samaritaan te willen navolgen, die den gehaten Jood in zijn ellende hielp. Toen hij zich bij moeder de vrouw had verkwikt, zijn kindertjes had gezien, en enkele uren in huiselijken vrede had uitgerust, ging hij weder uit, om zich van koopwaar te voorzien en tot Zaterdagavond weder op marsch te gaan, langs heidevelden en door mulle zandwegen dwalende, in het zweet des aanschijns zijn brood zoekende. Hier bracht hij een el „glad", gaf een vingerbreed meer dan noodig was en kreeg een kopje koffie met een roggemikstuk" tot belooning; daar nam men een el of wat katoen en wat „friesch"; hij gaf een „schulkband" (boezelaarslint) op den koop toe, en werd daarom uitgenoodigd mee aan te schikken aan den middagspot. Zoo ging het dagelijks en zoo zou het heden ook wel weer gaan. YV aar hij zijn waren laten zou wist hij niet, maar God zou zorgen.
Terwijl hij beladen met zijn rood en blauw baai, met zijn „friesch", „katoen" en „sits" met zijn sajet, garen en band, in gebogen houding voortging, denkende bij wie hij gaan zou, hoorde hij achter zich, het schrikwekkend geluid van een



hollend paard en een ratelend voertuig. Als bij ingeving sprong hij op zijde in de struiken en 'bijna op het. zelfde oogenblik vloog het karretje van boer Rik hem in snelle vaart voorbij. Hij zag noch de jonge Mijntje, noch den boer zeiven, en met een angst, alsof het hem zeiven, of de zijnen, gold, vreesde hij groote ongelukken. Eenige honderden schreden verder liep het dolle paard zich vast en bleef, verbaasd over zijn eigen bedrijf, trillende van vermoeidheid en zenuwachtigheid staan. Heel in de verte zag koopman Kees een vrouw aankomen, en veronderstelde, dat het Mijntje zou zijn, die door den haast welken zij maakte, althans toonde geen overwegend letsel te hebben bekomen; hierdoor gerustgesteld, wierp hij zijn pak van zich en draafde naar het van ongeduld trappende paard, dat elk oogenblik zijn dolle vaart, in linksche of rechtsche richting, kon voortzetten. Bedaard nam hij het dier bij den bek, streelde het, zoodat het tot rust kwam, en bemerkte toen eerst, dat er achter in de kar, die gewipt was, maar van een achterhek voorzien was, een steunend en ten deele snorkend geluid gemaakt werd. Dit geluid kwam bepaald van boer Rik. Hoe zou het hem zijn? Wie weet, hoe ellendig hij daar lag! De koopman bond eerst het paard stevig vast en trachtte toen de kar weder in den gewonen stand te wippen; maar dat ging niet en op zijn vraag, of de boer geen ongeluk had gekregen, ontving hij slechts een onverstaanbaar geluid, doch duidelijk genoeg, om te onderscheiden, dat het geen pijnlijk gesteun, maar een dronkemans gereutel was. Dit bedroefde hem natuurlijk meer, dan het hem verontrustte, en toen het geheel ontstelde, schreiende en uit den adem geloopen meisje



aankwam, vernam hij de ware toedracht der zaak.
,.0, Kees, wat ben ik blij, dat gij hier zijt, dat onze lieve Heere dat zoo bestuurt; want als er een ander hier was geweest, zou er praats van gemaakt worden en het is al erg genoeg; van jou weet ik wel, dat gij liet niet doen zult."
„Maar Mijntje, hoe is toch het ongeluk gebeurd en hoe komt het, dat gij niet op de kar zat?"
„Vader was reeds, • toen we Z. uitreden ,niet goed', ik meen, hij had reeds te veel gedronken en nu weet je dat er onderweg een herberg is, waar staat: ,Van daag voor geld; morgen voor niet'!; daar gingen we weer aan, en daarom durfde ik niet op de kar. Vader werd toen kwaad, gaf het Jonge ding' een slag met ,de lijnt', (de leidsels), en toen ging het ,er van door'. Vader is zeker achter in de kar gevallen door den schok, terwijl de drank hem beneveld heeft; daar ligt hij nu, óf erg gekneusd, öf onbewust van het gevaar, waarin hij verkeerd heeft."
Dat had onze vriend niet gedacht, dat hij zoo spoedig gelegenheid zou vinden den barmhartigen Samaritaan na te volgen en boer Rik had nooit gedacht, dat de blikken tuiter, dien hij dienzelfden morgen nog zoo hooghartig en hardvochtig had bejegend, h e m zou moeten helpen.
Goede raad was duur; met vereende zwaarte gingen zij voor aan de kar hangen, maar de kar en de dronken boer waren zwaarder dan zij. „Wij wegen er niet tegen op Mijntje!" en Kees kon het niet helpen, dat hij in de gedachten kreeg en het ook uitsprak: „Hoe vreeselijk zal het wezen, Mijntje, als wij ook in den dag des gerichts geestelijk te licht worden bevonden". Het was wel een gedachte, alsof zij er bij gesleept was, zoo



als sommige ongeestelijke menschen zouden zeggen, maar toch maakte zij een geweldigen indruk op het meisje, te meer misschien, omdat de omstandigheden haar gevoelig maakten.
„Och Kees, zeide zij; „ik vrees dat vader zeker te licht zal bevonden worden en dat zijn zonden net zoo zwaar zullen wezen, als hij en de kar nu samen zijn. Hoe graag wilden ik en moeder, dat gij eens bij ons kondet komen; moeder heelt zoo toespraak noodig en ,een goed woordje', 't is bij ons uitwendig zoo ellendig gesteld.'
„Ja kind, dat heb ik wel gehoord, en ik zie het nu ook wel, maar vader is zoo afkeerig van ,zulk volk' als waartoe ik, naar zijn zeggen, behoor. Doch ik heb nu goede gelegenheid bij u aan huis te komen en eens met moeder te praten. Als wij eerst de kar in zijn fatsoen hebben en vader te huis, dan zal hij wel moeten slapen, als hij geen letsel heeft, en dan komt er uit dit kwaad althans dit goede voort, dat moeder en ik elkander eens kunnen spreken. Ik weet wel Mijntje, dat ik een nietig mensch ben, die moeder niet helpen kan, maar ik weet het bij ervaring dat de Heere machtig en gewillig is te helpen, te redden, te troosten uit en in den grootsten nood. Dat kan ik moeder herinneren. ,Houd u meisje, maar aan Gods belofte vast: ,Eer zij roepen, zal Ik antwoorden". Het gesprek van Kees vlotte niet zoo goed als wij liet hier schrijven, want hij moest het gedurig afbreken, door zijn werk. Hij zag, dat dit werk, zooals zij het eerst aanvatten, niet goed ging; daarom beproefden beiden van achteren hun krachten en spanden zich in om de kar bij het achterhek op te beuren, en dit ging beter, omdat zij nu meer kracht konden doen, terwijl zij



op den grond konden blijven. De kar kwam in horizontalen stand, doch de levende en levenlooze inhoud rommelde en stommelde erg door elkander. De dronken boer, kwam door al die beweging weder zoo wat „bij stuk"; hij kroop van achter het zitbankje, waar hij was neêrgevallen, in vereeniging met de ingekochte waren, te voorschijn en het bleek dat hij geen noemenswaardig „letsel" had bekomen. Maar, och, och, wat zag de man er uit. Als de meisjes, die op de visite door hem zoo waren toegetakeld, hem hier hadden gezien, zouden zij zeker in hare handen gewreven hebben, en gezegd: „Net goed; zoo moet hij hebben; loontje komt om zijn boontje." Dat zou wel niet Christelijk geweest zijn, maar meisjes, die zoo gaarne op koffievisite gaan, zijn niet erg Christelijk gewoonlijk. Kees dacht er echter niet zoo over. Wat er dan met den boer was, vraagt gij ? Wij zullen het u zeggen. Mijntje had koolteer gekocht voor de schoonmaak — een kruikje stroop voor de pap van moeder en een halve emmer vol droge gebluschte kalk, benevens andere huiselijke benoodigdheden. Dit alles kleefde nu aan het gelaat, de handen en de kleederen van den dronken man, en de lezers kunnen zich voorstellen hoe potsierlijk, belachelijk, hij er uitzag. Het ergste was, dat de teer zijn kleeding had bedorven; maar toch kon zelfs de ernstige koopman niet ernstig blijven, toen boer Rik, zoo uitgedost, te voorschijn kroop. Kees zag wel, dat hij zich schaamde, voor zoo ver een man, in zijn half nuchteren toestand, zich schamen kon; maar hij sprak geen woord. Zwart van de teer en wit van de kalk, zette hij zich op het bankje. Mijntje gaf hem de leidsels en zonder te vragen, of de koopman



medereed, en of zijn dochter niet opkwam, reed hij, met het nog eenigszins schuwe paard, den weg naar het Munnikshof op.
Voor geen geld ter wereld zou Kees het gewaagd hebben de leidsels zelf te nemen, al vreesde hij een nieuw ongeval en Mijntje vond het raadzamer te loopen. Kees haalde zijn pak uit ^de struiken, bond het zich op den rug, en ging daarna met het meisje, dat blij was in zijn gezelschap te zijn gebleven, naar huis. Gaarne was zij er eerder dan vader geweest, want moeder zou erg schrikken; doch dat was onmogelijk; niettemin haastten die beiden zich, om niet te ver achter aan te komen.
Op het Munnikshof was natuurlijk alles in rep en roer, toen de boer zoo alleen en zoo uitgedost aan kwam; de knecht zag dadelijk wat er gebeurd was, maar begreep dat Rik niet in een luim was, om zijn wedervaring mede te deelen; hij bemoeide zich verder dan ook niet met hem, ,maar liet hem stilletjes naar den hooiberg gaan om zijn roes uit te slapen. De meid was intusschen, zonder een woord te spreken, zoo snel haar beenen dit toelieten, den weg opgerend, omdat zij Mijntje missende, vreesde dat de deerne een ongeluk was overkomen. Gelukkig kreeg zij haar spoedig in het oog, toen zij in gezelschap van den koopman, blijkbaar ongedeerd kwam aanstappen. Er was nu heel wat te vragen en te vertellen en Mijntje liet niet na den koopman in een ,goed daglicht te stellen, bij Hanneken, de meid, en bij Teunis den knecht en bij Henk den schaper, omdat hij zoo trouw zijn best had gedaan, en „dat was toch zoo mooi van hem, daar vader hem toch zoo norsch had behandeld". Ja, dat vonden Hanneken en Teunis en Henk ook, daar zij gewone, natuurlijke



raenschen waren, die de oudtestamentische rechtspleging liever volgden van „oog om oog en tand om tand" en in de meeste gevallen zeiden: „Leer om leer; sla je mijn, ik sla je weer", die alleen groetten, hen, die een wedergroet hadden. Zij begrepen wel, dat het zóó beter was, en daarom rees Kees, de koopman, zeer in hun achting; zij hadden eerbied voor hem, en Henk de Schaper vroeg dadelijk, ol Kees ook „galgen" bij zich had; waarop Teunis, de knecht vroeg, of Henk daar zijn hond aan op wou hangen! De schaper werd boo^, en antwoordde, dat hij daar Teunis zijn lange tong mee wou vast binden! Teunis meende, dat Henk dat dan maar eens dadelijk moest beproeven en met hem achter den hooiberg moest gaan! Het zou dus maar zoo op een kloppartij uitdraaien. Dat is onder die jonge borsten aan de orde van den dag; hebben zij elkander dan een blauw oog geslagen, of een paar krabben gegeven, dan maken zij „peis" paix, vrede, en de zaak is in orde; vechten zij niet, dan blijven zij stijfkoppig tegenover elkander, en dit verbittert den omgang zeer. Maar gelukkig wist Kees, de koopman den vrede te herstellen; dat jonge volkje heeft geen kwaad hart; zij zijn wat kort aangebonden en hebben zoogenaamd een fijn eergevoel; zij willen in het geheel niet bespot worden. Het is te betreuren, dat er doorgaans ophitsers zijn, die het vuurtje aanblazen, en in hun aanblazingen zinspelen op den moed en de kracht van hen die elkander „molesteeren", overlast, verdriet aandoen, of kwellen. Maar Kees was natuurlijk zoo niet. „Kom Henk, wees nou niet mal jongen; Teunis ,doet het. je er maar een beetje om', hij meent het immers niet kwaad! Kom, koop maar een
Zjjn er zoo ?



paar bretels, echte, uit de hand geweven! Zie eens, je kunt er Zondags wel mee voor den dag komen!" En Henk kocht er een paar. Hanna nam een el of vier „hooseband" en Teunis nam een lood, witte sajet en vroeg aan Henk den schaper, of hij daarmee zijn hoosen wilde stoppen. Dat wilde Henk wel doen, en daarmede was de „peis" gesloten.
Mijntje was inmiddels naar moeder gegaan, om haar te vertellen, wat er geschied was, en te berichten, dat Kees de koopman, was medegekomen, om een beetje met haar te pralien. En daar werd heel wat gepraat, terwijl de knecht de kar schoonmaakte, Hanna de varkens voedde, en Henk de koeien „weterde", te drinken, gaf. Terwijl de jonge Hannes, de norsche, stuursche zoon van vijftien jaren, ontevreden hier en daar rondslenterde, hadden de vrouwen met Kees het huis vrij.
Mijntje ondervond het in dezen middag, wat het zegt een waren vriend te bezitten en zij zou zeker volmondig hebben toegestemd, wat in Job 6 : 14 staat:
Hij is uw vriend, tot wien gij in ellende, Met uwen nood kunt gaan;
Dat zich tot hem uw treurend zielsoog wende, Die troostend hij wil staan.
of ook wat Rom'. 6 : 14 en Spreuk 27 :6 zeggen:
Hij is uw vriend, die voor u bidden leerde, Om u zich zelf vergeet;
Die u in liefde wijst op 't zwakke, het
verkeerde,
En van geen vleitaal weet.



Ja op een vriend als Kees, de koopman, kan volgens Spreuk 17 : 17 toegepast worden, hetgeen zeker schrijver zegt:
Hij is uw vriend, die met u te allen tijde, In vreugd en droefheid leeft;
Hij staat getrouw u met zijn hulp ter zijde, Als 't hart van vreeze beeft.
en
Zulk een vriend bemint u als een broeder; Zijn trouw is als een rots;
Zijn liefde volgt op die van eene moeder, Hij is een gave Gods.
Spreuk 18 :24.
0, het overkropte gemoed heeft zulk een behoefte zich eens uit te storten, wanneer het jaren lang niets was dan moeite en verdriet; en als de mensch, die zijn ,tranen had tot spijze dag en nacht, een ander mensch vindt, in eenvoud gelijk, maar in ontwikkeling, doch bovenal in genade, verder, dan geeft elk woord verlichting. Wij weten wel, dat men ten allen tijde zijn nooden kan klagen aan den Heere, die luisteren wil naar elke zucht, naar elke bede zijner kinderen, maar wij weten het ook, dat alleen zij, die gewend zijn aan den Heere, het leeren, om met al hunne bekommernissen tot Hem te gaan.
De koopman mocht dien avond voor het kranke Mijntje als een Fillippus voor den Kamerling zijn; als een Andreas, die Simon tot Jezus leidde. Hij werd overtuigd, dat Mijntje een eenvoudige, oprechte ziel was, niet ingeleid in de genade, maar toch een kind der genade, dat, in dit Mesech der ellende, zich vreemdelinge had leeren gevoe-



len, en een ander Vaderland zocht; een rust, die deze wereld haar niet geven kon, en waarvan zij geen duidelijk begrip had, maar die haar begeerlijk toescheen en van welker bezit zij niet zeker was voor zich zeiven.
Het was haar zoo goed aan het hart aan dezen vriend te kunnen zeggen, wat haar op de ziel drukte; Mijntje wist niet of de Heere haar wel genadig zou willen zijn, daar het toch geheel eigen schuld was, dat zij in al deze ,ellende en zonde gekomen was. Maar, „de koopman in schoone paarlen," troostte haar met het voorbeeld van den verloren zoon, die ook zich zeiven in ellende gestort had. „Ik zal zeggen: Vader ik heb gezondigd, tegen den hemel en voor U!" Zoo sprak de berouwhebbende zoon; en heengaande tot den \ ader, werd hij in genade aangenomen! De koopman gevoelde, dat deze ziel tot God bekeerd was, maar dat zij leiding noodig had. Hij had daarom vrijmoedigheid om Mijntje te wijzen op het heerlijk, noodigend woord van den Heere Jezus: „Komt tot Mij, allen, die vermoeid en beladen zijt, en Ik zal u ruste geven."
Door een innig, uit de diepte der ziel oprijzend, gebed, werden de woorden geheiligd en zij kregen vat op het hart dezer vrouw.
Zulk een ontwaakte,
Grijpt bevend aan,
Het Evangelie,
Van d' eeuwige blaên.
Hij leert ook juichen,
Verlost en vrij:
„Dat Evangelie,
Is ook voor mij!"



Ook zij leerde met zoo velen in haar laatste levensjaar, vasthouden aan Gods beloftenissen. Bij voorkeur zocht zij des Heeren toezeggingen aan zijne kinderen op ; al was het ook vreezende en bevende, toch waagde zij het, zich ook tot die kinderen te rekenen. En o, dan was het haar zoo goed. Dan vergat zij haar stervende lichaam, en haar ziel verlustigde zich in de dingen die komen zouden. Nu leerde zij zeggen:
Dank Heere, dank, dat Ge in den tijd, Op aard mij vaak deed zuchten;
Ik smaak daardoor nu zaligheid
In 't biddend tot U vluchten.
Ik leerde daardoor, trouwe Heer,
Naar uw nabijheid smachten;
En zie, nu geeft Gij eindloos meêr,
Dan 'k immer mocht verwachten.
't Gevaar was groot, de strijd was lang,
Maar grooter Uwe trouwe!
En eeuwig duurt mijn jubelzang,
Na korte poos van rouwe.
Terwijl de boer zijn roes uitsliep, en, ontwaakt, nog sterker door Satan gebonden zou zijn, was de Heere bezig aan de boerin vrede te geven in het ontrust gemoed, en het was bij haar als bij Augustinus: ,Mijn hart, o God, was rusteloos, totdal het ruste vond bij U!' Hier werd het woord van den Heere bewaarheid: ,Twee zullen op één bed, in één huis, op één akker zijn; de een zal aangenomen en de ander zal verlaten worden.' Een gedeelte van het gesprek werd door allen



.aangehoord, terwijl de avondpap genuttigd werd en niemand der aanzittenden kon dus zeggen:,Wij hebben het niet geweten.'
De jonge Mijntje gev-oelde zich in bijzondere mate tot den koopman aangetrokken; zij was echter in groot gevaar, oneerbiedige vergelijkingen te gaan maken, tusschen haar vader en dezen man, en te vergeten dat Kees, de koopman, misschien vroeger ook een geheel andere geweest was dan nu. Gelukkig bedacht zij nog te rechter tijd, dat Kees „bekeerd" was en haar vader niet, en daar zou het verschil wel van daan komen. Zij nam zich voor hem later daar eens naar te vragen.
De blikken tuiter sliep dien nacht rustig, al was het maar op een hooizolder, want hij was ingeslapen, zich nog vaster dan vroeger neder1 eggende op de beloften des Heeren: „De bewaarder Israëls sluimert of slaapt niet, tot in eeuwigheid." De Heere was voor hem goed geweest, en voor Mijntje ook; hij was gezegend en had een zegen mogen zijn, en zou die gedachte een hooizolder niet tot een Bethel, een huis Gods, maken ? Hij bleef de .blikken tuiter', maar hij behoorde niet tot hen, die in hetgeen zij anderen verkondigd hebben, verwerpelijk zullen bevonden worden. Hij zou daarboven een nieuwen naam ontvangen, gegraveerd in een keursteen. Doch zoo zal het velen gaan lezers! Die hier voor ,blik' doorgingen, zullen wellicht eenmaal blijken ,zilver' te zijn geweest en wat zilver scheen, kon wel eens blik blijken te wezen. De eenvoudigen wil de Heere gadeslaan; vergeten wij dit nooit! Augustinus zeide tot zijn vriend, bij het zien en hooren van den kluizenaar Antonius: „De een-



voudigen nemen het koninkrijk der hemelen met geweld en wij, met al onze geleerdheid, staan er buiten!" Wij moeten de eenvoudigen, van God geleerden' eeren, hooren, liefhebben, al hebben zij geen hooger onderwijs van menschen ontvangen. Het is te betreuren, dat er onder hen, die op Kees den koopman gelijken, zoo velen zijn, die zich zeiven en anderen misleiden, door voor het wezen aan te zien, wat slechts de gedaante is der godzaligheid.
HOOFDSTUK XI.
Ik heb het U gezegd!
,Boer Rik heeft geen vrede; het kan hem niet welgaan!' zoo dacht koopman Kees, terwijl het mooie karretje en het jolige paardje hem voorbij gingen, en hij had gelijk. De goddeloozen, zegt mijn God, hebben geen vrede! Dit kan ook niet anders. Wie God niet tot zijn deel heeft, heeft, in den grond der zaak, niemand en niets waarop hij kan steunen; de vreeze maakt zich dikwijls van zulk een goddeloos hart meester, en waar vreeze is, daar is onrust en geen vrede.
De geschiedenis is daar, om door tal van voorbeelden deze waarheid te bewijzen en de eigen ervaring van ieder mensch kan het hem leeren, dat, na iedere zonde, de vreeze het hart bekruipt; een angstig gevoel, dat zich niet laat beschrijven, en waarvan de een meer, de ander minder de



kracht gewaar wordt, maakt zich van den zondaar meester. Er wordt verhaald, dat Koning Karei van Frankrijk, dezelfde, die in den St. Bartholomeusnacht en volgende maanden duizenden bij duizenden protestanten liet vermoorden, op zijn sterfbed, toen hij slechts 25 jaren oud was, over het geheele lichaam met kleine bloeddruppels bedekt was. De vreeze voor Gods oordeel was zóó groot, dat het bloed hem uit de aderen werd geperst, en hij zich verbeeldde reeds de helsche pijnen te voelen. Filips II van Spanje, wenschte op zijn doodbed, de armste schaapherder in zijn rijk te zijn geweest. Dit ware zekerlijk voor hem beter geweest, dan koning van Spanje te zijn, op een wijze, zooals hij het geweest was. Wanneer het wraakvuur des Heeren brandt in de gewetens van hen, die zoo vele martelvuren hebben gestookt, voor anderen, waarop zij ziel of lichaam gepijnigd hebben, dan is die mensch de ellendigste van alle schepselen.
De grootste ellende zal wel zijn:
Die bij het zingenot,
Bij ruwen dans en valschen schijn, Het lijden zelfs bespot.
Zou hij niet diep rampzalig zijn,
Die weenend in ellend,
Vergaat van zware wroegingspijn, En d' eeuwge troost niet kent?
Dan verschrikt hen zelfs het ritselen van een blad; dan zoeken zij niet zelden in het einde den dood en kunnen hem toch niet vinden ; dan meenen zij, dat zij in het graf ruste zullen vinden



en toch sidderen zij als zij aan hun eigen graf denken, en ontvluchten zelfs het sterfbed van hen, die zij tot laatsten steun moesten wezen. Zoo was het ook bij den boer van het Munnikshof.
Het was, alsof hij zich na die holpartij schaamde voor zijn volk; elke zinspeling op het ongeval, dat hem was overkomen, ontweek hij; ook liet hij het stilzwijgend toe, dat Kees de koopman nu en dan aan kwam, om zijne waar aan te bieden, en zag het ook aan, dat hij op den „heerd" kwam, om de vrouw aan te spreken, die, dit zag de boer ook wel, het niet veel jaren, ,meer maken' zou. Denkelijk dat hij bang was, dat ,Kees over hem spreken zou bij anderen; of ook wel, dat hij nog een weinigje gevoel van erkentelijkheid, voor de hulp aan hem bewezen, in zich had. Dit had boer Rik met alle zondedienaars gemeen, dat zij nog gaarne hebben, dat de menschen goed van hen denken. Daarbij, in den grond der zaak haatte hij zijne vrouw niet; alleen had hij een heimelijke vrees voor haar, en was daarom van haar gezelschap afkeerig, en hij minachtte haar, wijl zij geen „wijf" was 0111 meê door de wereld te komen. Had zij begeerte om met den koopman te spreken — 't was hem wel; hij zelf kon er best buiten; in Z. woonde zijn raadsman en vriend; daar had hij zijne vergaderingen met den dokter en nog een paar andere goddeloozen, die in het vriendschapsverbond waren opgenomen. Deze toegevendheid kwam de zwakke vrouw ten goede, wier levensdagen, nog maar zoo weinige, daardoor werden verzoet. Naar mate Mijntjes krachten verminderden, was de boer meer uithuizig; blijkbaar huiverde hij voor de laatste dingen; hij wilde wel te huis blijven, en hij had ook wel een gevoel er van



dat het. moest, maar hij durfde niet, en toen men hem eindelijk zocht, omdat de stervende vrouw afscheid wilde nemen, van hem, die reeds zoolang van haar vervreemd was geweest, was hij nergens te vinden. O, hoe gaarne zou zij hem hebben gezegd, dat zij biddende voor hem henenging en hem hebben gevraagd, goed te willen zijn voor Mijntje, en de jonge Hannes te willen voorgaan op den goeden weg! Maar dit mocht zoo niet wezen en het was zeker volgens Gods raad zoo goed. Het was een troost voor de moeder, dat althans haar Mijntje bij haar was, en dat zij voor haar de beloften des Heeren geloofde te hebben. Mijntje geleek eenigszins op Samuel, die den Heere wel diende, maar den Heere nog niet kende. Zij beloofde hare stervende moeder, vaders huishouden getrouw waar te nemen, en zoolang bij hem te blijven, al was het ook in druk, totdat de Heere haar een anderen weg aanwees. De jonge Hannes scheen, terwijl hij daar in de verte stond te trekken aan zijn buis, weinig aantrekking tot de moeder te gevoelen; het was hem eensdeels niet onaangenaam voortaan „vrij" te zijn, daar moeder altijd een zeker „beslag" op hem gelegd had. Hij was zijns vaders afschijnsel, het uitdruksel van zijn gelaat en karakter, maar dommelig.
Kees, de koopman, smaakte de blijdschap, uit den mond van de stervende te hooren, dat het wèl met hare ziel was; toen hij hoorde dat het met Mijntje „zou afloopen" haastte hij zich naar Munnikshof, waar hij geen verhindering ontmoette, daar de boer, tot zijne groote droefheid, afwezig was, daar zijn te huis zijn hem de gelegenheid zon gegeven hebben ernstig met hem te spreken, in deze beslissende ure.



„En zal het nu zoo met je afloopen Mijntje? Weet ge nu zeker waar de groote reis heengaat?"
„Ja Kees, antwoordde Mijntje, „het is met mij goed. Ik houd mij aan uwen raad en klem mij rast aan Gods beloftenissen!"
„En welke van deze troost u dan, in deze gewichtige ure, het meeste, Mijntje?"
„Dat er bij den Heere uitkomsten zijn tegen den dood, Kees!"
„Ja, menschlief, dat zijn er; de Heere zal het wèl met u maken."
Wees niet bezorgd,
In de ure van den dood,
Als gij van eigen kracht,
Of menschen hulp ontbloot, Den laatsten vijand tot den laatsten kamp ontmoet. Zijt niet bevreesd, dat gij 't verliezen moet; Het zal hem niet gelukken,
U aan de hand te ontrukken Van Hem, die uwen naam in 't levensboek graveert; Hij zorgt dat Sions volk voor eeuwig triomfeert; Uw eerkroon is geborgd;
Wees niet bezorgd.
„?Ceen Kees, dat ben ik door Gods genade ook niet. Het meeste smart het mij, dat men mij voor krankzinnig houdt, als mijn zwakke zenuwen werken en ik het dan uitschreeuw en soms verward ben!"
„Xeen Mijntje, krankzinnig zijt gij niet; dat weet de Heere wel beter, en ik weet het ook.
Uw reize op aarde was moeielijk, Mijntje, en uw ziekbed is smartelijk en lang; wat zegt gij daar nu van?"



„O Kees, er zijn menschen, die zeker meer lijden dan ik, en al was dat zoo niet: 't Is een drukking, die m ij nader brengt aan het vaderhart!"
,,Mijntje, dat is een schoon woord, dat vleesch en bloed u niet hebben geleerd; als het zoo met u is, dan kunt gij er wel zijn! Ge zoudt dan zeker aan uw toestand niets willen veranderen? Gij onderwerpt u dus niet morrende; gij zegt niet als zoo velen: Ik moet lijden?"
„Neen Kees! zoo is het niet! en ik zoek ook mijn kracht niet in mij zeiven; ik zeg ook niet, Kees, dat ik wel lijden kan, maande Heere heeft mij geleerd te willen lijden; en dat ik dit geleerd heb Kees, zal u ook wel tot vreugde wezen, want gij hebt er mij op voorbereid."
„Mijntje, Mijntje, wat hebt gij een benijdenswaardig sterfbed; want gij voelt het wel, niet waar, dat gij nu genaderd zijt aan het dal der schaduwen des doods!? Hoe zal het nu gaan?"
„Ik behoef geen kwaad te vreezen vriend, want het staat er immers: ,De Heere is mijn Herder, mij zal niets ontbreken; zelfs al ging ik ook in het da.l der schaduwen des doods! ?' "
„Zeker Mijntje, dat staat er naar waarheid; maar vele beloften hebben hier geen vat op de ziel; zij blijven soms renteloos, liggen."
„Ja, dat is zoo; ik heb er althans jaren niets mede gedaan, maar de Heere is mij nu bijzonder genadig; ik voel het. Hij heeft mij uit zes benauwdheden gered, en in de zevende, de laatste, laat Hij mij niet alleen! Ik heb het gedurig in de laatste maanden ondervonden en ook nu, dat de Heere de eeuwig Getrouwe is."



Ja 'k voel het nu ook weer, dat Gij mijn
eeuwig deel,
Mijn erfnis zijt en blijft, al zijn de smarten
veel.
Het water kwam wel hoog, maar 't week
gedurig weèr,
En nu is 't mij zoo wel, aan uwe borst,
o Heer!
Neen, de Heere liet niet alleen; Mijntje voelde het; Kees zag het, en het achttienjarig meisje vergat voor een oogenblik, dat haar moeder wegging ; zij zag met heilig ontzag op die stervende neêr; zij meende een engel te zien, die tot haar sprak. De stervende lag een oogenblik, als luisterend, neêr;
De Heere trekt zijn kind nu nader aan Zijn harte, En fluistert tot de ziel, terwijl hier alles zwijgt, Van rust na langen strijd, van vreugd na bange
smarte,
Nu hare levenszon snel naar de kimme nijgt.
Mijntje opende voor het. laatst hare oogen, maar zij waren duister geworden ; zij stak hare hand uit, welke Kees voor het laatst drukte, die daarop het meisje over moeder liet heenbuigen, om haar een afscheidskus te geven; en als zij dat krampachtig snikkende doet, neemt Gods Engel zachtkens de losgemaakte ziel en draagt haar in Abrahams schoot.
Allen zijn er en schreien; Hanneke en Teunis, Henk en de jonge Hannes; maar de laatste schreit niet; hij voelt niet wat hem is ontnomen, en ach boer Rik zwerft ergens rond; niemand weet waar! 0, ongetwijfeld op den weg des doods!



Toen de lieve vrouw, die dierbare moeder, de oogen sloot — toen de lijkkleur zich verspreidde over dat beminnelijk, eenvoudig gelaat en die hand slap nederhing, die haar zoo dikwijls had gestreeld, keerde het jonge Mijntje tot de werkelijkheid terug en het gevoel van verlatenheid greep haar zóó aan, dat zij wee werd om het hart.
„Ach, moeder waarom zijt gij weggegaan, nu reeds? En vader is er niet! Waarom laat gij ons zoo alleen?"
Kees hoorde het klagen, het schijnbaar opstandig klagen! maar hij voelde het, dat het dit niet was; het was de Jobsklachte, na het zwijgen der smarte.
Zij schreide, het meisje, en dat deed haar goed; nu klaagde zij niet meer; de klacht was als het gerommel des donders; de tranen waren als de malsche regen, die verkwikt en tot rust brengt; er zijn menschen die niet schreien kunnen, en die hebben het soms, o zoo benauwd, al schijnt hun gevoel te zwijgen.
De boer kwam 's avonds te huis. Sommigen meenden, dat er iets, op een traan gelijkende, in het oog was gekomen, toen hij hoorde dat Mijntje „uit den tijd" was. Maar dat zal wel de eenige traan geweest zijn, en waarom die in het oog kwam zal wel een raadsel blijven; hij zeide het niet. Wel betoonde hij zich bang; hij bleef achter op den heerd zitten en zag de toebereidselen tot de begrafenis stilzwijgend aan; lang kon hij het zittende niet uithouden, maar liep van het een op het ander. En toch bracht het „fetsoen", het gebruik, mede, dat hij zich in de dagen vóór de begrafenis in huis hield. Van het gebruik af te wijken zou hij voor geen geld ter wereld willen,



uit bijgeloovige vrees; het ging hem als het Roemer was gegaan, en dan natuurlijk in zoo veel hooger mate, als hij goddeloozer en bijgelooviger was, dan zijn buurman.
Daar werd over het Munnikshof heel wat gehandeld in de buurt; maar allen waren het er over eens, dat het maar goed was, dat Mijntje weg was, althans voor haar zeiven; want de meesten geloofden wel van haar, dat zij „binnen ' was: dat zij goed was „afgestorven dat zij niet zou komen „spoken", maar wel rust zou hebben na haar dood; het was wel een goede Mijntje en Kees, de koopman, dacht ook wel „het goede ' van haar! Xu, wat Mijntje betrof hadden de buren het niet mis. De deern, het jonge Mijntje zou schrikkelijk veel aan moeder missen en de boer, zou zeker nu wel heel „op hol'' raken. Met den jongen Hannes werd door niemand gerekend. Kees mocht, op verzoek van Mijntje, voorgaan op de begrafenis ; hij mocht het woord doen, en de aanwezigen kregen een goeden dunk van den blikken tuiter, wien het zelden was gebeurd, dat hij met zulk een blijdschap aan een gestorven vriend of vriendin kon denken. Hoe menigmalen toch moeten wij van onze dooden zwijgen, wijl wij de zekerheid niet hebben, dat zij zijn ingegaan in de ruste, die er overblijft voor het volk van God! Hier mocht gejubeld worden over haar die was heengegaan.
De boer keek nu en dan grimmig naar Kees, die het natuurlijk niet kon of wilde ontwijken, om ernstige woorden te spreken tot allen, maar in zonderheid tot den man en vader, en dit „kneep" den boer geweldig, in zijn eigen huis, en ten aanhooren van anderen, dit te moeten dulden. —



Dit was de laatste maal, dat die „zemelknooper" over den vloer kwam, zoo besloot hij in zich zeiven. De jonge Hannes at wel zooveel begrafenisbrood als twee anderen; hij proefde niet dat het 't brood der bitterheid was; en hij grinnikte onnoozel, als Kees ook een woordje voor hem had.
Mijntje zat in stille smart neder, en dronk de troostwoorden van den lieven koopman als frisch water in ; door zijn gebed gesterkt, had zij kracht om op den doodwagen stil neêr te zitten en zonder in een te zakken, bij 'het geopende graf te zijn, van het liefste, dat zij op aarde had. Het meisje was onder de voorbereidende genade; haar ziel was voor indrukken vatbaar, en haar hart zou op 's Heeren tijd, geheel naar de hemelsche zonnestralen worden heengebogen, om van die Zonne der Gerechtigheid, in wier eeuwgen glans haar moeder zich nu mocht verheugen, haar licht en warmte te ontvangen. De laatste band, die dit huisgezin samenvoegde, de moeder, die band was verbroken; men woonde wel samen, maar leefde niet samen. Er werd gewerkt, gegeten, gedronken, geslapen, gekocht en verkocht, gepraat over veel, waar iedereen over praat, maar overigens ging ieder zijn weg.
Als zij het een uurtje kon uitbreken, zocht het meisje haar toevlucht bij haar goeden, godvreezenden vriend, bij wien zij hartelijk welkom was.
De boer bezocht gedurig zijn boozen geest, in de gedaante van den dokter, en de jonge Hannes meende oud genoeg te zijn om langs den weg te slenteren en op kermissen en weekmarkten een groot woord te voeren, waardoor hij al spoedig inaanraking kwam met de vuisten van den een of anderen tegenstander, of met het hok onder



den dorpstoren, of het nachtverblijf der geruchtmakers te Z.; hij was een kwaadaardige onnoozele. De blikken tuiter was sedert dien tijd een gewild man; de moeders kochten gaarne van hem; omdat hij Mijntjes deern zoo zacht en vroom had behandeld; de zieken luisterden met eerbied naar zijn woorden, omdat hij het vertrouwen genoot. Lezers, dit is zeker, dat één waarachtig kind van God, door zijn wandelen in den weg des Heeren, meer nut sticht, dan duizend toespraken, door menschen die den Heere niet vreezen, die met hun handel en wandel omverstooten, wat zij met den mond, zelfs zeer schoon, zeggen. Op het Munnikshof mocht Kees niet meer komen. Mijntje zeide hem al spoedig dat vader hem niet meer wilde zien, en zij schreide, toen zij die boodschap gaf, want zij gevoelde dat door dit verbod, de Heere het toeliet, dat Rik zich, kon het zijn, nog nauwer aan den zielenmoorder verbond. De koopman begreep dit ook; niet omdat de boer hèm persoonlijk haatte, maar omdat hij in hem al Gods volk wilde treffen, waartoe boer Rik den koopman rekende; daarom verbood hij hem zijn huis, en toen hij den boer op zijn erf ontmoette, terwijl hij langs den weg liep, zeide hij hem dit nadrukkelijk.
„Dat gij mij uw huis verbiedt, boer Rik, zal mij niet deren, maar u wel; denk er aan: Wie Gods volk aantast, tast Zijn oogappel aan; ik zeg dit niet om mijnentwil, maar om uwentwille. De Heere zal groote wraak, met grimmige straffen, over u doen, als de maat uwer ongerechtigheden vol is. Eenmaal zult gij hulp begeeren van dat verachte volk, dat gij in mij denkt te treffen, maar dan misschien te laat. ,Ik heb het u gezegd!'



Boer Rik voelde, dat hij nog nooit zoo was aangepakt; maar het was als water op een gloeienden steen. Elke waarschuwing des Heeren was hem een reuke des doods ten dooden. Het is ontzettend wanneer het zoo is, maar een vreemd verschijnsel is het niet; het is zoo oud als de zonde. „Ka.in, waarom is uw aangezicht zoo vervallen ? Is er niet, indien gij weldoet, verhooging ? Maar zie toe, de zonde ligt voor de deur!" Maar Kain hoorde niet; integendeel, die waarschuwing des Heeren voedde zijn haat en rijpte zijn voornemen, en hij werd een broedermoorder! Zou het boer Rik ook zoo gaan? 0, er was bijna niet aan te twijfelen. Wat was hij voor zijn vader geweest, wat voor zich zeiven, wat voor zijn nu zalige vrouw?
„Hebt gij het mij gezegd? Wel wel! En ik zeg je, dat je zoo gauw je kunt van het erf gaat en er nooit weer op komt, dan alleen langs den weg; dat kan ik niet verbieden. Mijntje is weg, en ik heb je praatjes niet noodig. Ik heb het je ook gezegd Kees!" Daarmede keerde buurman Woest zich om en liet den koopman aan zich zeiven over. Is het wonder, dat er toorn oprees in het hart van den blikken tuiter. Er was iets van den toorn, waarover de Heere Jezus spreekt: „Word toornig, maar zondig niet!"
Maar in het volgende oogenblik mocht hij het ervaren, dat het zalig is, in antwoord op een \ loek, een bede in het hart te voelen oprijzen. Het is voor Gods kinderen een ernstige oefenschool, om te leeren tegenover de tergingen der vijanden, zachtmoedig te zijn, te zwijgen, een liefdevol antwoord gereed te houden, of, als dit ontbreekt, een verzuchting, een bede te hebben voor hen, die
m



vloeken en. smaden. Maar ook in dezen ervaren zij het maar al te dikwijls, dat zij in dezen schoonen, doch moeielijken, strijd het onderspit delven, of liever dat zij niet strijden, min of meer gelijkvormig worden aan de tegenpartij.
Welzalig roemt Gods woord, die nedrig en zachtmoedig,
Den vijand 't kwaad vergeeft, omdat de liefde
dringt;
Die stil en vriendlijk is, ook zelfs als men koelbloedig,
Door wTreede hardvochtigheid het oog een traan
ontwringt.
Maar ach, wanneer ik denk, hoe Mozes, eens
ontstoken,
Hij, die zachtmoedig was, als ooit een menschen-
kind,
Door Israël getergd, Gods tafelen heeft verbroken, Hoe zal het mij dan gaan, tot toornen licht gezind! ?
Zal ik eens naar uw Woord, Heer Jezus, "t
aardrijk erven, Dan kan ik buiten U geen enkel oogenblik; Zal mijn zachtmoedigheid, de zaligheid verwerven ?
Neen, dierbre Heiland, neen, Gij moet het doen,
niet ik!
Dat begreep de koopman; hij roemde niet in zich zeiven en toch verliet hij, met droefheid in de ziel, het Munnikshof; hij gevoelde het: Hier had de Satan zijn troon opgeslagen en hij vreesde maar al te zeer, dat Rik overgegeven was aan



het oordeel der verharding; dat het einde van zijn weg het eeuwig verderf zou zijn.
Het jonge Mijntje keek hem over de venstergordijntjes, met tranen in de oogen, na en de angst sloeg haar om het hart. Het was haar, alsof de Heere, en zijn zegen, door haar vader waren weggejaagd; als of de laatste band, die het Munnikshof nog gebonden had gehouden, aan iets beters dan vloek en twist, dan drank en spel, dan tooverij en waarzeggerij, was verbroken. De borst werd haar als toegeknepen en haar wankelende gezondheid kreeg in de volgende dagen een gevoelige knak; zulke dingen waren als nagels aan de doodkist, die vroeg voor haar zou worden getimmerd; maar in dezen weg van eenzaamheid en verlatenheid leerde zij Hem zoeken, Dien hare moeder had liefgehad; Die haar had zalig gemaakt, en vóór dat de groote dagen des kwaads aanbraken, in de ruste had gebracht, die hier op aarde slechts ten deele, als in Elim, kan gesmaakt worden.
HOOFDSTUK XII.
Ik kan niet sterven, en ik wil niet sterven.
De blikken tuiter kwam niet meer op den heerd van het Munnikshof. Hij vermeed wel niet rechtstreeks de woning van Rik, maar toch koos hij nooit met opzet zijn weg langs het huis; kon hij gevoegelijk den boer ontwijken, dan gaf hij hem geen ergernis omdat hij hoopte, dat in



den loop des tijds, de booze geest zijn kracht wel in zooverre zou verliezen, dat hij, zonder buurman Woest in woede te doen ontsteken, het erf weer kon betreden. Maar hij dacht nog te goed over zijn vijand, die tot het einde zou blijven woeden tegen alles, wat betrekking had op het koninkrijk des lichts; hij had de duisternis liever dan het licht, want zijne werken waren boos; en gelijk hij uit de aarde aardsch was, zoo ook boog zich zijn hoofd meer en meer nederwaarts, en een wrevele trek om zijn mond verried aan ieder, dat zijne .ziel in de banden des doods lag geklonken. Zijn aangezicht was, als dat van Kain, vervallen, en zou niet weder worden verhelderd. De Heere liet het hem, evenmin als anderen, aan waarschuwingen ontbreken. Nooit gaat een ziel verloren, die in de eeuwigheid zal kunnen zeggen : „Ik heb het niet geweten." God de Heere, zal ook in de plaats der rampzaligheid verheerlijkt worden, door hen die verloren zijn gegaan, daar ook de vervloekten zullen moeten getuigen: „Des Heeren oordeel is rechtvaardig; want ik heb mij tegen Zijn liefde èn Zijn oordeelen tot het einde toe verhard; ik wilde niet behouden worden." Dit is een onomstootelijke waarheid; maar even waar is het, dat voor hen die zich verharden, alle Gods bemoeiingen als zoovele prikkelingen van den zielemoordenaar zijn, om zijn slachtoffer des te dieper te doen zinken. Wat voor de goddeloozen, die in hunne zonden zijn gestorven, tot een reuke des levens gegeven werd, is voor hen tot een geur der stinkende druiven geworden.
Eerst, ontnam de Heere aan boer Rik de hoofdoorzaak van vele zijner zondige daden; de kwakzalver of wonderdokter stierf op het onverwachts



en de wijze waarop hij ging naar de plaats, waar weening is der oogen en knersing der tanden, was wel geschikt om het meest verharde gemoed te schokken. Allerlei akelige verhalen, deden daaromtrent de ronde; maar de hoofdoorzaak was deze, dat God een geest der verschrikking in den bedrieger en verleider had doen varen, die hem een eind deed maken aan zijn misdadig leven. Met een drietal zijner goddelooze vrienden was hij, op zekeren avond, op een bovenkamer van een herberg in Z. aan het drinken en spotten, met al wat heilig was, te gruwelijk om te noemen.
Wat daar in dit uur is geschied, kwam niemand recht te weten, maar dit was een feit, dat het boos gezelschap op eenmaal met grooten haast, gelijk als voortgedreven door een onweder tusschen de bergen, de trappen afkwam. Een hunner viel naar beneden, hetzij hij er door anderen werd afgeworpen, of rechtstreeks door het oordeel Gods werd getroffen, en brak een zijner beenen. Deze liep nog lange jaren stilzwijgend, in zich zeiven gekeerd, met een kreupel been, in zijn buurtschap rond, totdat ook hij, door den drank beneveld, in een modderkolk achter zijne woning versmoorde. De tweede bracht zich zeh en, eenige weken daarna om het leven, door middel van een zeis; de derde verdween, zonder dat de bewoners van Z. ooit gehoord hebben waar hij is gebleven, en de kwakzalver, de voornaamste van het gezelschap, trachtte zich zeiven met een scheermes te dooden. \ reeselijk was hel einde van dezen verstokten zondaar. Zijn zoon, bemerkende dat zijn vader zich gewond had, spoedde zich naar een heelmeester, die de wonde verbond; maar zoo zeer was hij in de macht



van den booze, dat hij eenige dagen daarna het verband verbrak en door een raam sprong, waarna hij in eenig kreupelhout, nabij Z., den volgenden morgen dood werd gevonden. Vreeselijk was de indruk, die dit einde onder de bewoners te weeg bracht en het woord werd op ontzettende wijze bewaarheid: „Dwaalt niet, God laat zich niet bespotten !"
De Heer zal opstaan tot den strijd; Hij zal zijn haters wijd en zijd,
Verjaagd, verstrooid doen zuchten. Hoe trotsch zijn vijand wezen moog, Hij zal voor zijn ontzaglijk oog, Al sidderende vluchten.
Zoo predikte deze geschiedenis met luide stem. Toen het op het Munnikshof bekend werd, was de boer geheel ter neêr geslagen, en hij betreurde het, dat zijn vriend, de eenige die hij had, naar hij zeide, zoo ongelukkig aan zijn einde gekomen was. „Het was toch zoo'n knappe kerel, hij wist alles," en Rik kon zich maar niet begrijpen, hoe hij zoo gek was geweest om ,z'n eigen' te kort te doen. „Maar," zoo redeneerde de boer, „het kon zóó nog wel het beste wezen; die er den moed toe had om het te doen, was misschien het best er aan toe met een eind te maken ,aan den boel'; bij voor zich zou er nooit toe komen, want daar waren er te veel, die naar zijn dood verlangden, en hij bedankte er voor om hun uit zich zeiven dat genoegen te verschaffen!" Rik leerde er dus niet uit, dat het heilloos spoor der boozen zal vergaan, en dat de Heere zeer grimmig is in Zijn opstaan, een God der wrake, zeer te vreezen!



Zijn eerste gedachte was nu, tot wien hij zich wenden moest, als hij iets wilde weten, „meer dan recht toe". Hij moest iemand hebben, die hem kon waarschuwen, als de een of ander iets kwaads tegen hem in den zin had; maar waar zulk een te vinden? Hij wist het niet; hij was ten einde raad; hij sloeg zich voor het hoofd en hij wenschte ook maar, dat hij dood was.
De ongelukkige! Hij wenschte dood te zijn en toch vreesde hij niets zoo zeer als de dood; zijn huisgenooten mochten zelfs niet spreken over ziekte en dood en hij vermeed, zoo ver hij kon, een huis, waar de een of andere krankheid heerschte; voor de fleschjes van den dokter was hij bang, maar de fleschjes van den kastelein behoefden hem niet lang te lokken. Opschriften als: „In de zon!" „De vroege morgen!" „Morgen voor niet! ..Kraantje lek!" en zoo menige andere kon hij uitnemend lezen; maar de letters van Gods \\ oord waren hem „te fijn" en een goede bril had hij niet!
Na eenige dagen kreeg boer Rik meer moed; die zich zelf helpt, begon hij te bedenken, is het. best geholpen. Als de dokter niet meer voor mij uit de oogen ziet, moet ik het zelf doen en daarom zal ik trachten alles wat mij schaden kan, verwijderd te houden van het „erf".
En'zie, alsof de Satan in het spel was, terwijl hij zich met deze overdenkingen bezig hield zag hij, dat de blikken tuiter, koopman Kees, met zijn pak op den rug, niet ver uit de buurt was, en nog wel op zijn land.
„Wat moet die daar doen, en wie geeft hem het recht, om zoo dwars over mijn eigendom te gaan? Hij doet zeker geen goed op mijn land,



on in allen gevalle zal ik het hem wel beletten. Dat „femelige" volk jaagt mij schrik aan, of ik het wil weten of niet; maar hij althans zal het niet merken, en ik zal hem toonen, dat ik niet bang voor zijn praatjes ben."
Om van erf tot erf te komen met zijn koopwaren, koos de koopman gewoonlijk de kortste lijn; dan liep hij maar door de voren van een akker, of door het korte kreupelhout — sprong over greppels, of niet te breede slooten en won op die wijze menig kwartiertje uit. \\ el was het rechtens verboden, maar de bewoners der buurten wilden er niets van zeggen, omdat zij hem gaarne mochten lijden, en wat schaadde het ook! ? ]Niet alzoo buurman Woest. Wel durfde hij niet openlijk partij tegen hem trekken; wel wist hij tegen niemand kwaad over hem te spreken; wel vreesde hij den man, die hem gezegd had, waar het op stond, en ja, nog zoo veel bovendien, maar „buigen", hem op zijn land toelaten, terwijl hij hem er af gejaagd had, dat nooit! Maar hoe het te beletten ? „0," sprak hij na eenig nadenken, „niets is gemakkelijker dan dat! Hij is gewoon over dat slootje te springen om op 't Munnikshof te komen; als ik dat ding in de lengte opgraaf, dan kan hij er met zijn pak niet over, en hij zal genoodzaakt zijn den weg te houden ; hij moet dan een kwartier omloopen en het is wel plagen, maar dat doet er niet toe; ik ben dan van hem af. Ik zou zijn gezicht wel eens willen zien, als hij in de volgende week er voor komt te staan en hij moet dan terug! Morgen vroeg een eindje, en morgen avond — hard werken — niets zeggen — zoo loopt dat werk gauw af; ik heb dan meteen wat te doen — het staat knap, en nie-



mand heeft er erg in, waarom ik het doe!" Rik verkneukelde zich in zijn helsche vreugde en in zijn alleenspraak; de duivel lachte ook en hoewel het schijnbaar een gering kwaad was, dat hij uitbroedde, zoo openbaarde hij, juist in dit kleine, zijn groote vijandschap, zijn verderfbrengende, niet te huigen, verharding. De Heere let niet in de eerste plaats op het kwaad, dat wordt aangericht, maar op het beginsel, op de drijfveeren, die den kwaaddoener drijven. De maat van Gods lankmoedigheid was vol, en de spade, die dienst moest doen, om den weg van den blikken tuiter te versperren, zou een graf graven voor den woesten boer van het Munnikshof.
Vreemd ging het daarbij toe, maar de omstandigheden waren kennelijk door den Heere beschikt en allen die er ernstig over nadachten, zeiden, van hetgeen wij u gaan mededeelen: „Dat is Gods hand!"
Den volgenden morgen toog Rik ijverig aan den arbeid, zoodat hem het zweet van het hoofd droop; doch het werk verdroot hem niet, hoewel het hem wat zwaar viel; in den laatsten tijd was zulk werk niet meer naar zijn zin; vóór twintig jaren ging dat beter, toen hij twee zakken koren — te gelijk, vaji het boveneind — naar het benedeneinde van den ,deel' droeg. Maar de Satan porde hem aan, en Rik kreeg „er schik" in, zoo goed vorderde hij. In drie morgens en drie avonden was de sloot opgegraven, en niemand kon het den graver verbeteren; vrij diep, netjes recht, takken opgesnoeid, zie, het kon niet beter! Kom nu maar blikken tuiter — het zal je niet meevallen — ik zal op je loeren, om mij te verheugen in het lange gezicht, dat je trekken zult!



De jonge Mijntje en Hannes begrepen er niets van, hoe vader zoo ijverig was, en begrepen nog minder het doel, waarmede het werk gedaan werd; maar de Heere wist het en Hij zou vergelden, want aan Hem is de wrake, en niet aan zijn volk.
Kees kwam op zijn gewonen, wekelijkschen omgang op Roekenstein en ging van daar naar het Munnikshof, dwars door een kreupelboschje, waar vele konijnen huisden, die wel eens een mensch hadden kunnen beluisteren, dat daar in dit boschje nederknielde, om met zijn God te spreken; toen ging de koopman over een klaverhoekje, waar de hazen zich te goed deden, en kwam aan den greppel, om dien met een sprongetje over te gaan. Maar dat viel hem tegen; de greppel was een sloot geworden! Zou hij het wagen er over te springen? Hij wilde het beproeven. Maar juist op dit oogenblik riep hem iemand aan, die hem in de verte zag en vroeg om een paar lood sajet, voor zijn ,hoozen'. De Heere bespaarde zijn kind de teleurstelling van een nat pak; maar bovenal wilde Hij het niet dulden, dat de boer van het Munnikshof zich verkneukelde, als hij den femelaar in het water zag springen, want de booze man stond in de verte, verscholen, te kijken, reeds zeker van zijn zegepraal.
Loop met blijmoedigheid den weg u voorgesteld; Hoe lang de baan ook zij, door u nog af te
loopen,
Gij zult haar veilig gaan, en moogt met blijdschap
hopen,
Op 's Heeren trouwe hulp, bij list of ruw geweld.



Stel uwe ziel gerust, de Heere ziet u aan, Als gij zijt blootgesteld aan stormen en gevaren; Uw Vader kent uw nood, en zijne Englenscharen, Staan te allen tijd gereed, zijn kindren bij te staan.
Vertoon geen droef gezicht, aan hen die buiten zijn; En wilt gij blij te moe, lofzingend voorwaarts
treden,
Sterk dan geduriglijk uw krachten door gebeden; 't Gebed is zieledrank, en olie voor de pijn.
Nu, een droef gezicht zette Kees ook niet; hij liep met den herder, die sajet kocht, den weg langs, en dacht er al loopende over na, dat hij voortaan liever een eindje verder moest gaan, dan boer Rik ergeren, die toch blijkbaar die sloot had gegraven, om hem te verhinderen zijn gewonen, verkorten weg te gaan. Er stond toch geschreven : „Wee degenen door wie de ergernissen komen," en hij was te teeder van consciëntie, om er zich achter te verschuilen, dat Rik ergernis nam, waar eigenlijk geen ergernis wezen mocht! Hij wilde liever de minste zijn.
Toen Kees terugkeerde voelde zich de boer wat teleurgesteld; hij had zoo „grèg" gezien, dat de koopman met pak en zak in het water was gevallen en als dat mislukt was en hij had gezien, dat hij er over kon, dan zou Rik ,nog een voet van den kant weggestoken hebben'.
Zoodra het eenigszins donker was, bekroop hem den lust, eens naar de sloot te gaan, om te beproeven, of hij werkelijk te breed voor den koopman geweest was. Als hij, Rik, er met moeite kon overspringen, dan kon de koopman met zijn pak er zeker niet over en — dat wilde hij onderzoeken.



Hij liep, in zijn onverschillige, neergebogen hou ding, naar het grashoekje, bekeek de sloot, deed eenige schreden achteruit — liep op een klein drafje, vooruit en sprong; maar helaas!! Half uit het water, half er in, hing hij met den genen voet naar boven en met de borst, in hevige pijnen, tegen den berm der gegraven sloot!
Vreeselijk was zijn toestand; de eene voet zat vast en het was hem onmogelijk dien los te krijgen, en hij begreep niet, waar die aan vast kon zitten! Het koude water deed hem rillen, en de adem dreigde hem te ontschieten, zoo beklemd waren hem borst en keel. Schreeuwen kon hij niet en zich redden evenmin. Een hevige angst overviel hem, en deed hem zijn zinnen verliezen. Een gebed had hij niet, en de gewone uitroep tot God, bracht hem geen redding; hij bezwijmde en wist niet meer, wat er verder met hem geschiedde. — Het oordeel Gods was over hem begonnen en zou vreeselijk zijn! —
0 wee, die booze mensch,
Verwierp de zuivre stroomen;
Hij wou niet tot de bron,
Van 't levend water komen. In zelfgenoegzaamheid,
Waarom de hemel schreit,
En d' Englen zich ontzetten,
Zet hij zijn reize voort,
En wil niet op het woord,
Van Gods genade letten.
Hij zoekt den zondestroom,
En drinkt met volle teugen;
Plukt vruchten van den boom, Der nijdigheid en leugen.



Hij breit aan eigen net,
En spint aan eigen garen;
Hij spot met 's Heeren wet,
En denkt aan geen gevaren!
Maar ach, een scherpe doorn,
Zal zijne ziel verscheuren;
Gods grimmigheid en toorn,
Zal eeuwig hem doen treuren.
Dan niet een zinnlijk lied,
Maar fol trend wee, en klachten;
Niet één die lafenis biedt,
Maar eindeloos versmachten!
De lezer vraagt zeker belangstellend, hoe boer Rik in dien vreemden toestand kon geraken? Wij zullen het mededeelen.
De Munnikshof was zeer wildrijk en menig haasje of konijntje, menige fasant of patrijs, werd door de knechts van boer Rik, of zijn voorgangers, buit gemaakt. Nu eens was het een strik, welke deze dieren den dood aandeed, en dan weder een schot van een zoogenaamden ,,aftrekker" een geweer, dat in tweeën kon gedeeld worden, en in de broekspijpen van den strooper kon geborgen worden. Sommige wilddieven maakten meer klein wild buit, dan de heeren, die de jacht in eigendom hadden, of deze huurden van de landbouwers. Het opzicht was niet bijzonder streng, want de wilddieven, waren geen gemakkelijke heeren; zij ontzagen zich dikwijls niet, geweld tegenover geweld te stellen, en die opzichters, zoogenaamde „koddebeiers"', die al te scherp waren, liepen gevaar te een of anderen tijd een pak slagen, of soms veel erger, tot loon voor hun ijver, te ontvangen. Allerlei staaltjes van list en geweld



zouden daarvan kunnen worden medegedeeld. Strikken waren het meest gebruikt wordende middel, om het wild te bemachtigen en de wilddieven kenden alle paden van den haas of het konijn, zoodat deze dieren maar zelden den dans ontsprongen.
Het ..grashoekje ' van den Munnikshof was vooral een geliefkoosd verblijf voor de hazen, die in de schemering zich daar vermaakten en voedden.
Een onbekend gebleven wilddief had in een der struiken, welke langs de nu uitgegraven sloot stonden, een sterke koperen strik gehangen, die een argelooze haas den dood moest doen. Dit was geschied, vóór de greppel was uitgegraven. Bij het springen raakte een der voeten van boer Rik in dien strik, welke hij niet bemerkt had, en dit zou ook niet hebben kunnen plaats hebben, indien hij klompen had aangetrokken, maar hij droeg gewoonlijk lage schoenen, met gespen of riemen. De onverwachte schok, welke hij door die omstandigheid kreeg, deed hem voorover tuimelen, zoodat hij met de borst op den afgegraven kant der sloot te recht kwam, en hij geen kracht genoeg kon aanwenden, om het ineengedraaide koperdraad door te trekken; hij kon zich ook niet omhoog heffen, om den strik los te maken, terwijl bovendien de angst, welke hem beving, hem niet deed denken aan de oorzaak van zijn val.
Zoo lag dan boer Rik in beklagenswaardigen toestand, in zijn eigen kwaad gevangen, hulpeloos neder, en het onheil, den blikken tuiter bereid, was op „zijn eigen kop"' nedergekomen. Dit voorbeeld, door God gesteld, staat niet alleen, maar het zou door duizenden bewijzen gestaafd kunnen worden, dat de zonde haar eigen dienaren bezol-



digt; maar daar tegenover staat dan ook het vertroostende voor Gods volk, dat de Heere hen vaak zoo heimelijk uitredt, dat ook zij moeten uitroepen: „Het is Gods hand! Die in de schuilplaats des allerhoogsten is gezeten, die zal vernachten in de schaduw des Almachtigen."
Uit groote nooden redt de Heer, En brengt ons soms in kleinen!
Maar ook door deze werkt Hij weer, De redding van de zijnen.
Men was het op het Munnikshof wel gewoon, dat de boer zoek was en daarom maakte men zich niet zoo spoedig ongerust. Wellicht ware hij daar reeds in zijn verdooving omgekomen, indien niet in de late schemering een koddebeier, huiswaarts keerende, en over het grashoekje gaande, een verdacht geluid had gehoord. Door hem werd buurman Woeot gevonden en voor een oogenblik vergetende, dat het de gehate boer Rik was, hielp hij dezen uit zijn gevaarlijken toestand. Het Munnikshof was in rep en roer, gelijk zich denken laat. Mijntje was troosteloos, want zij dacht er aan dat vader wel sterven kon en dan, o, vreeselijke gedachte, voor eeuwig verloren! 't Was verschrikkelijk! De geneesheer, in allerijl gehaald, schudde bedenkelijk het hoofd, toen hij den verongelukten boer onderzocht. De borst had zware kneusingen gekregen en bovendien had het vrij koude water den ongelukkigen Rik veel kwaad gedaan.
Toen na vele pogingen het bewustzijn terugkeerde, klaagde de boer er over, dat hij nu vooral zijn gewonen dokter, zijn vriend, zoo miste; die



zou hem wel spoedig weêr opgeknapt hebben; maar hij moest het zich laten welgevallen, dat een ander zich met hem bemoeide. En wat zou deze van hem zeggen? Toen hij den dokter bevende er naar vroeg, antwoordde deze, dat hij zich zooveel mogelijk bedaard moest houden, daar elke groote inspanning een oogenblikkelijken dood ten gevolge kon hebben!
0, wat had boer Rik het benauwd, toen hij dit moest vernemen. Mijntje, die in stilte van den dokter had vernomen, dat vader spoedig sterven zou, zocht haar troost in het gebed, voor zoo veel zij dit geleerd had, en zou zoo gaarne gewild hebben, dat koopman Kees eens had mogen komen; maar toen zij er slechts in de verte op zinspeelde, werd de boer paarsch- in het gezicht, zoodat zij met een kloppend hart zweeg, uit vrees voor verstikking van den gewonden vader, dien zij met al zijn zonden, toch, als een goede dochter, als vader, eerde.
Kees mocht niet komen, maar zij kon wel tot hem gaan; en dit deed zij. Met deernis in de ziel had het Godskind de geschiedenis vernomen, en zag daarin kennelijk de hand des Vaders, die voor Rik een vertoornd rechter was, en dit op ontzettende wijze toonde en nog toonen zou. Hij wist het, dat de Heere machtig was ook den grootsten zondaar te rukken als een brandhout uit het vuur, en daar wij menschen niet mogen indringen in den verborgen raad Gods, maar moeten doen wat onze hand vindt om te doen, raadde hij Mijntje aan naar den predikant van Z. te gaan.
Toen Mijntje echter vreesachtig bleek te zijn en niet langer van huis durfde blijven, trok Kees zijn zondagspakje aan en stapte op weg, hoe ver-
Zgn er zoo ? ^



moeid hij ook van de reis gekomen was, om zelf met den prediker te gaan spreken, over de zielzorg voor den hardnekkigen zondaar. De koopman legde den leeraar den toestand bloot en vroeg hem dringend toch niet te pleisteren met looze kalk, maar het met allen ernst den man aan te zeggen, dat hij sterven ging en een eeuwigheid te gemoet, opdat de schrik des Heeren hem mocht bewegen tot het geloof, gelijk de apostel daarvan schrijft. De leeraar wilde wel gaan, maar van een strenge prediking was hij geen vriend; dit wist Kees wel, en daarom had hij de vrijmoedigheid genomen, er met den leeraar over te spreken; deze zou aan Rik de genade Gods en Christus Jezus voorhouden, en hem op die wijze lokken. „De Heere zegt immers ook in zijn woord, vriendlief: ,Ik zal ze lokken en daarna in de woestijn leiden! ?'" En hoewel Kees deze woorden anders opvatte dan de leeraar, was hij te bescheiden er over te twisten; hij was maar met bekommering vervuld, en kon niet anders dan den Heere bidden, dat Hij den zielzorger getrouw maakte en hem de woorden in den mond leggen, voor den woesten en goddeloozen boer geschikt.
Den volgenden morgen ging de leeraar naar het Munnikshof. De toestand van Rik was verergerd, en de predikant ondervond wel terstond, dat hier geen behoefte was aan genade, en dat Kees, de koopman, gelijk had, toen hij op ernst aangedrongen had. Eerst had hij den zwaartillenden ,bidder' veroordeeld, over zijn bemoeiingen, maar nu begreep hij, dat die blikken tuiter, van wien hij wel eens gehoord had, nog zoo kwaad niet was.



Mijntje ging naar het bed van haar vader en zeide, dat de dominé gekomen was.
„Wie zeg je deern, de dominé, de blikken tuiter ? Ik wil hem niet zien! Weg met hem! Hij ) moet van het erf gejaagd worden! Ik heb het hem gezegd!" De drift verstikte bijna zijn stem.
„Neen vadertje, de blikken tuiter, de goede Kees,
niet; het is de dominé uit Z. die u eens komt opzoeken!"
„De dominé uit Z.? Maar wie heeft hem gezegd dat ik hem noodig heb? Ik ben niet zoo ziek als jullie wel denken en daarbij, ik wil van dat volk niets weten; zij maken een mensch bang voor niemendal; zij praten van de hel en van het vuur. Van de hel, hu!! Neen, er is geen hel! de dokter, mijn vrind, heeft het gezegd; als er een hel was zou hij zich zeiven niet van kant hebben gemaakt; hij wist het, dat er geen hel is, en daarom was hij niet bang voor sterven!
Altijd nog die dokter, die kwakzalver, zijn demon!
De predikant hoorde dit alles met ontzetting aan.
Hij trad nader en sprak den lijder zoo vriendelijk mogelijk aan, hem wijzende op den ernst van het oogenblik, op het gewicht van de misschien slechts weinige uren, die den boer nog zouden gegeven worden te leven.
Doch het kwam bij hem niet eens tot overdenking; er kon hier geen sprake zijn van schuldvergeving, van evangelieprediking, van genade in plaats van recht.
„Maar," zoo schreeuwde Rik op eenmaal, zoo hard het hem mogelijk was — „wat bedoel je dominé? Denk je dat ik ,sterven zal'. Neen, neen,



ik wil niet sterven, ik kan niet sterven! Ik wil er uit; ik zal opstaan! En ... . met inspanning zijner laatste krachten richtte Woest zich overeind en schreeuwde nog eenmaal: „Ik kan en ik wil niet sterven!" Hij was woest tot zijn laatste snik. Dat was voor zijn stervend lichaam te veel ; met een gil viel hij achterover en was, als een verlorene, de eeuwigheid ingegaan, gegaan naar de plaats, waar zij heen gaan, die op zulk een groote zaligheid geen acht geven, als waarvan de predikant aan het sterfbed een getrouwe getuige had willen zijn. Het werd hem niet vergund; de tijd der genade was voor den boer van het Munnikshof voorbij; het oordeel was gekomen.
Wie in trotsche eigenwaan,
't Hoofd niet diep wil nederbuigen, — Wie in eigen kracht blijft staan,
En zijn schuld niet wil betuigen, — Stort eens van zijn voetstuk neêr, En géén macht herstelt hem weer!
Stom van ontroering stond de leeraar aan het sterfbed en wist geen woorden te vinden, om uit te drukken, wat in zijn ziel omging. Dit gevoelde hij meer dan ooit en de richting van zijn geest werd er door verbeterd, dat, al is het waar, dat de Heere een zondaar kan bekeeren ter elfder ure, het onverantwoordelijk is voor den prediker het volk deze waarheid als een oorkussen te laten, waarop het insluimert. En, dat doen velen zoo gaarne! Het is beter voor de donders van Sinai te vluchten, tot het kruis van Golgotha, dan zonder verschrikking voor het rechtvaardig oordeel Gods, een haastig verderf tegen te snellen. „Het is mij



wel eens voorgekomen/' zoo dacht hij, „dat sommigen mijner ambtgenooten den zondaar te zwart afschilderden en ik heb mij wel eens afgevraagd : ,Zouden er zulken zijn, als die mannen van rijpen leeftijd aan hun hoorders voorstellen?' Maar nu heb ik een afdoend antwoord op de vraag: ,Zijn er zoo?' Ja, zoo zijn er! Boer Rik was een, die in de banden des doods was gebleven tot het einde toe, en in wien de macht van den Satan zich op ruwe wijze had geopenbaard. Maar deze mensch was iemand van gelijke beweging als ieder ander, van dezelfde natuur en daarom mochten alle aanwezigen wel beginnen met het oprechte onderzoek: ,Ben ik reeds verlost uit de boeien van zonde en dood!?' "
Zoo sprak de predikant, toen hij woorden vond, na zijn eerste ontroering. Hij ging daarop voor in een gebed, zóó ernstig, als hij er misschien nog nooit een gedaan had en de grondtoon was deze: „0, Heere, bekeer allen, die nog niet bekeerd zijn, opdat zij niet desgelijks vergaan!!"
Boer Rik, lezers, was geen wondermensch! De zaden der zonde, in het hart gestrooid, waren wel bij hem sterk ontwikkeld, meer in het oogloopend dan bij vele anderen, maar een wondermensch was hij niet! Hij had zijn levensweg vervolgd langs de lijn, waarlangs ook zijn vader en grootvader zich hadden bewogen, en zijn booze natuur was, door het nog schuldiger voorbeeld van zijn verleiders, in al hare afschuwelijkheid openbaar geworden.
Zullen wij dan weigeren om aan de mogelijkheid der bekeering te gelooven, van zulke verharde zondaars? Neen, dat zou een te kort doen zijn van de goedertierenheid en macht des Heeren. Zoo lang er leven is, kan de genade Gods tusschen



treden en wij mogen nooit doen als zekere voorganger, die aan een dochter van een stervende vrouw toevoegde, toen zij bij hem kwam, om voor haar stervende moeder te komen bidden: „Denkt gij dat ik een pastoor ben, die het laatste oliesel wil komen toedienen?!" Zulk een denken en spreken is niet naar de reinigheid des Geestes, is een zich plaatsen op den rechterstoel Gods.
Ik zou hier, waarde lezer of lezeres, mijn verhaal kunnen eindigen, omdat ik U beschrijven wilde, de bewoners van het Munnikshof. Boer Rik toch was de laatste uit die rei. Na zijn dood werd het Munnikshof verkocht en ging in andere handen over; Mijntje en Hannes toch waren te jong, te onervaren en het meisje daarenboven te zwak, om de lasten van zulk een boerderij te kunnen dragen.
Doch wij kunnen het goede kind, het jonge Mijntje en koopman Kees zóó niet verlaten: zij zijn te nauw aan deze geschiedenis verbonden; daarom willen wij het laatste hoofdstuk van ons verhaal, meer bepaaldelijk aan deze beiden wijden; zij zijn toch door Gods genade meer aantrekkelijke figuren in de menschenwereld dan Boer Rik, en den wonderdokter. De beide eersten leeren ons wat de Heere doet; de laatsten, wat de macht des Satans is, als hem de hand wordt vrij gelaten.



HOOFDSTUK XIII.
Ik heb Jezus alleen noodig èn heb aan Hem genoeg.
Het was druk op het erf van het Munnikshof; dat gebeurde niet dikwijls in de laatste jaren; wie er niet behoefde te wezen kwam er niet; men ontweek den boer, met zijn ,gluiperig' gezicht, die met den booze omging, en die eindelijk ook door „dien booze was gehaald". Maar de boer was weg; niemand kon nu de nieuwsgierigen, belangstellenden en belanghebbenden wegjagen, èn er was ook iets bijzonders te doen. Er zou heden erfhuis of „boelgoed" gehouden worden. De boerderij zelf was zeer bezwaard geweest, en was in handen van den voornaamsten geldschieter overgegaan, maar wat „op deel" en op den „heerd" was zou onder den hamer worden gebracht. In den vroegen morgen van een warmen Julidag kwamen van heinde en verre ouden en jongen opdagen, om te zien, of er wat van hun gading was; of ook, om eens een prettig dagje te hebben, want zulk een boelhuisdag was een echte kermis, waarop het niet slechts vroolijk en luidruchtig toeging, maar die menigmalen eindigde met vechtpartijen, dronkemanstooneelen en zelfs wel met doodslagen. Het liep ook wel menigmalen zeer goed af, en er waren altijd geen vechtersbazen, zooals de „torenspringer" er in zijn tijd één geweest was, maar druk was het er altijd. Uit de omliggende dorpen kwamen broodslijters



en „zoetelaars" met taaie kermiskoeken, die door het jonge volkje, op een blok gelegd, met een knuppel werden in tweeën geslagen; daar kwam ook de kastelein uit de dorpsherberg die „den tap" gepacht had voor dien dag, en die nooit verlegen behoefde te zijn waar hij met zijn „klare" zijn „bitter" en zijn „anys met suiker" blijven zou; afnemers waren er gelijk ook nu, in overvloed; krentebollen en bier kon men er genoeg krijgen; ja zelfs Kees, de koopman, stond er met zijn pak aan den weg, van de gelegenheid gebruik makende om een eerlijk stukje brood te verdienen, door het verkoopen van galgen en sajet, knoopen, garen en band, glad en friesch, maar ook om de jonge Mijntje, in haar eenzaamheid en verlatenheid een riem onder het hart te binden. Het meisje moest het heden toch aanzien, dat al het goed van haar lieve moeder en de „kalver," met de „zoggen" waarvoor zij zoo trouw had gezorgd na moeders dood, in andere handen zouden overgaan. Het viel haar hard, toen Bles en Kol en Moor en de Witte, en hoe de andere koeien heeten mochten, het, erf moesten verlaten, waar zij „gewonnen en geboren" waren. Zij wou er zoo gaarne bij zijn, want er was nog al wat, dat zij gaarne zou houden, dat zij inkoopen wou, en toch zag zij er tegen op; maar Kees, de koopman, was aanwezig en dat gaf haar moed. Hannes liep grinnekend en ook drinkend tusschen de drukte en bleef goed, totdat hij te veel kreeg; toen begon hij te „narren" en moest door den diender worden terecht gezet, tot groote droefenis van zijn zuster en alle weidenkenden.
Het. was dan reeds vroeg buitengewoon druk; ook de boer van Roekenstein kwam eens kijken,



hoewel reeds oud en gebrekkig. Hij had Rik niet veel goeds toegewenscht; maar dat nu alles verkocht moest worden, en er misschien, na het betalen der schulden, niet veel zou overblijven voor Mijntje, dat „zat hem toch verkeerd". De onnoozele Hannes moest maar zien hoe hij door de wereld kwam; als het wezen moest, dan kon hij bij hem wel „scheper" of ploegdrijver, of onderknecht worden; hij wenschte toch de kinderen alles goeds toe, want het waren immers toch kinderen van Mijntje, die goed was geweest? Zelfs de stomme van den dijk was gekomen, niet om te koopen, maar eens wat rond te loopen, en het scheen, dat hij het moest zeggen, wat hij den boer van Roekenstein in het oor fluisterde: „De duivel heeft hem toch gehaald, boerl Het kon ook niet anders; jij kende hem zeker goed, want jij zat zoo kort in zijn buurt." Ja, de boer van Roekenstein kende hem; hij was met hem oud geworden, evenals de stomme en zij waren beiden overtuigd, dat Boer Rik door Gods hand was getroffen en overgegeven aan den Booze, die hem „had gehaald naar het eeuwig verderf."
Maar veel tijd van praten was er niet. De notaris las de „condietsies" voor en de koop zou beginnen. Op den deel stond de boerenwagen; daarop waren eenige planken gelegd en op die hooge stellage zat de notaris en stond de afslager, naar landsgebruik, om, van uit die hoogte, de roerende goederen aan den man te brengen. Bles en Kol en hare zusters werden een voor één uit den stal gehaald, bekeken en bevoeld, beredeneerd, geprezen en veracht, totdat zij eindelijk bij afslag en opbod een nieuwen eigenaar vonden. Het jonge ding, nu een bedaard paard geworden, werd af-
Z\jn er zoo ? §*



gedraafd, in het tuig en aan den halster, en zou nu voortaan den ouden boer niet meer bij het achterhek neêrgooien; maar ook de oude, of jonge Mijntje, niet meer naar de markt brengen. Ook het „jonge ding" ondervond, dat er zelfs voor een paard niets bestendigs hier beneden is. Hooi en en stroo, boekweit en rogge, aardappelen en boonen, wagen en karren, schoppen, zeisen en grepen, alles, alles, ging weg; en Mijntje zag het met betraande oogen. Maar moeders kleederen, en kerkboek, vaders horloge met „singenet," neen, dat kon toch niet; dat mocht toch niet weg, en zij wenkte Kees, den koopman, voor haar te bieden. En zij kreeg die dingen in haar bezit; bijna niemand bood tegen Kees op, want er is onder die standen, veel meer gevoel van recht en onrecht, van liefde en eerbied, van medelijden en hulpvaardigheid, dan men zou denken, afgaande op hetgeen wij van vrouw Roemer, van boer Rik, van Hannes en andere personen, in ons verhaal voorkomende, gezegd hebben. Mijntje drukte moeders kerkboek aan het hart en een traan viel op dat dierbare boek, een traan van droefheid, een traan door God gezien, die eenmaal zou worden gedroogd, als zij daar aankwam, waar haar geloovige moeder, weggenomen vóór den dag des kwaads, door Gods engelen was heengebracht.
De boeldag liep vrij rustig af; het was of er een zeker beslag was gelegd op de aanwezigen; de gedachtenis aan den woesten Rik en het bleeke droevige gezicht van Mijntje, benevens de aanwezigheid van koopman Kees, hield de luidruchtigsten in toom, totdat schuren en stallen, deel en heerd, hooibergen en houtmijten ledig werden, en op het erf niets meer te zien was. Toen ging



oud en jong zijns weegs, en langs de wegen werd gedans, gezang en gejoel gehoord, als na den afloop van eiken boeldag.
Toen nu alles leeg was en allen weg waren, stond ook Hannes „verwezen" te kijken, totdat de boer van Roekenstein, met zijn, in den grond der zaak, medelijdend hart, nog eens terug kwam, en tot Hannes zeide: „Hannesjong, als je nou zinnigheid hebt om bij mij in te komen, zoolang tot je wat naar je zin gevonden hebt, dan kun je met mij meegaan, onder voorwaarde dat je ,je eigens' een beetje ,koest' houdt." En Hannes had zinnigheid; hij ging naar Roekenstein, na Mijntje en Kees „g'en dag" gezegd te hebben. Daar bleef hij tot hij op „een goeden dag" zinnigheid kreeg om, met een paar, naar Amerika vertrekkende, huisgezinnen mede te gaan, waar wij hem uit het oog verliezen.
„En gij Mijntje," zeide Kees, de koopman, „gaat met mij mede, als ge dat wilt. Ik heb met moeder de vrouw afgesproken, dat ge in Annekens kamertje zult wonen. Je weet wel, dat moeder het nu druk heeft, nadat Anneken getrouwd is, en moeder wordt oud; zij kan best een beetje hulp hebben en ge zijt wel niet sterk, maar zoo veel is er niet te doen. Ik wil je tot vader zijn en met moeder de vrouw zul je het best vinden. Wat zeg je daarvan Mijntje!"
Mijntje zei niet veel, maar legde haar hoofd op den arm van Kees en schreide; toen zeide ze, dat Kees zoo goed was, en dat zij zoo'n last zou wezen, maar dat ze het, o zoo graag, zou doen!
Xu, dat was genoeg; Kees pakte Mijntjes boeltje bij elkander, legde dat op een kruiwagen, bij het verminderde pak koopwaren en Mijntje ging naar



haar nieuw te huis, om na één jaar reeds naar haar eeuwig te huis te gaan.
Toen zij des avonds aan den avonddisch zaten, zeide Kees tot het meisje:
Kwelt, kind, u hier verdriet?
Weet wel, dat God u ziet,
En kent de diepe smart,
Van 't schreiend menschenhart.
Voelt gij u krank en arm,
Hij heelt, en dekt zoo warm!
Gevoelt gij u alleen?
Hebt gij op aard niet één,
Die, als gij zucht en kermt,
Zich over u ontfermt?
Dan is Gods medelij,
Toch groot en zeer nabij!
„O, neen, Kees", zeide het meisje, „hoe zou ik dat kunnen zeggen, dat ik alleen ben, en dat er geen medelijden is ? Dat zou immers ondankbaar van mij zijn? hebt gij en uw vrouw, mij dan niet liefdevol hier gebracht, waar ik het goed zal hebben?"
„Welnu dan Mijntje:
Ontvlucht des werelds lust,
En leg u dan gerust,
In 's Heeren hoede néér;
God leidt en hoedt u teer.
Wie loopt op 't hemelspoor,
Gaat 't hemelpoortje door!"
„Ja Kees," dat wil ik wel; ik gevoel niet veel lust in de wereld; maar ik weet niet, of ik wel een kind Gods ben, zooals gij zijt, en zooals ik



mag gelooven van mijn lieve moeder. Ik ben niet afkeerig van God en zijn volk, dat weet ge wel Kees, maar dat is toch nog heel wat anders dan te kunnen zeggen: ,Ik ben verlost!'"
Ja Mijntje, dat is het ook, en ik zou je niet graag met een ingebeelden hemel naar de hel laten gaan; ik weet het zoo goed: Eens bedrogen is eeuwig verloren! Doch ik geloof toch Mijntje, dat er nog eens een tijd komen zal, dat gij ook weet, tot het volk te behooren; ik heb goede verwachting voor je van den Heere; gij zijt een kind der gebeden; dat is Hannes ook wel, maar het schijnt mij toe, dat de Heere de hand aan je gelegd heeft, en dit weet ik, dat Hij geen half werk doet."
„O, Kees, wat zou dat heerlijk zijn; maar, zoo als gij zijt, zal ik toch nooit worden!"
„Zeg dat niet Mijntje, ik ben niets bijzonders; alleen weet ik door Gods genade, dat de Heere Jezus mijn Borg en Middelaar is en dat maakt mij gelukkig, en bij goede oogenblikken ook dankbaar."
„Maar Kees, zulke menschen als gij zijt, zijn toch zeker wel op bijzondere wijze door den Heere tot het geloof gebracht; daar is toch zeker wel iets buitengewoons meê gebeurd?"
Met mij Mijntje heeft ,de Heere wel een vreemden weg gehouden, maar waarom zou dat met iedereen moeten plaats hebben? De Heere is immers vrij om, langs allerlei wegen, tot bekeering te brengen! Den een leidt Hij langs den weg van lijden en tranen; de ander komt er door stille, geheiligde overdenkingen; een derde komt in zijn jeugd, een vierde in den ouderdom; een vijfde wordt tot Christus gedreven door vreeze, een zesde wordt getrokken met liefdekoorden.



Ik was, toen ik jong was, tamelijk wel aan jou gelijk, Mijntje, niet sterk van lichaam, niet ruw of onverschillig van hart, had ook Gods volk lief, maar kon „evenmin als gij zeggen, dat ik het ware bezat, totdat de Heere mij bracht op den weg waarop ik nu l^en."
„En hoe zijt gij daarop gekomen Kees?" vroeg Mijntje belangstellend, en ook moeder de vrouw wilde dit wel gaarne hooren, want zij wist het zeer goed dat Kees, een beste, goede, godvreezende man was, maar hoe hij dat was geworden, wist zij niet.
„Ik wil dat wel eens vertellen," zéide Kees, „maar van avond niet, want Mijntje moet naar bed; de dag is zwaar geweest. Dit weet ik meisje, en ik kan het door Gods oneindige liefde ook getuigen :
Mij arme worm in 't aardsche stof,
Heeft Hij ook opgenomen!
Hij zag mij liggen in mijn bloed,
En is tot mij gekomen.
Ik ben in Zijnen dood gedoopt,
En rein uit 't bad getreden;
Hij heeft, voor mij, onrein en slecht, Geleden en gebeden.
God lof, Hij heelt ook mij gekocht,
Uit mijne zondebanden;
Ook ik ontvang: Halleluja!
Den vrijbrief uit zijn handen!
Waar zijn mijn zondeschulden nu, Waardoor 'k den Heilige griefde?
Zij zijn verzonken in de zee,
Van zijne eeuwge liefde!



God geve, dat ook gij dit spoedig moogt leeren zeggen, en een Jedid-jha van Hem moogt blijken." Mijntjes hart werd door deze woorden van „den den koopman naar Gods ,hart," zeer getroffen en kreeg een harde, hoewel geen pijnlijke ruk, welke haar ziel naar den Heere overboog.
Toen haar vaderlijke vriend, den volgenden dag van zijn arbeid te huis kwam, voldeed hij gaarne aan de begeerte van het belangstellende meisje, om zijn bekeeringsgeschiedenis te hooren, welke wij den lezers en lezeressen hebben medegedeeld. Hij wist dat hier geen bloote nieuwsgierigheid in het spel was, doch ware belangstelling; ook schaamde hij zich niet voor zijn vrouw, en vreesde niet, dat zij zijn genadeweg zou verdenken. Hij kende haar genoeg om ,te weten, dat zij, om der wille van enkele gebreken in zijn karakter, niet zou miskennen, wat de Heere aan zijne ziel had gedaan, en al ware het, dat ook in hun huisgezin, de zon niet altijd, zonder onderbreken, scheen, de liefde was gebleven, en man en vrouw gevoelden het, dat God de Heere woonde binnen de muren van hun huisje, in hun hart; zij wisten het, dat waar liefde woont, de Heere zijn zegen gebiedt en het leven wordt verkregen tot in eeuwigheid.
Het waren gelukkige uren, die deze getuige en zijn hoorderessen met elkander doorbrachten en het kranke meisje was een beeld van Maria van Bethanië, die, alles rondom zich vergetende, heilbegeerig en stil aan de voeten van den Heiland neder zat, om de woorden des eeuwigen levens uit Zijn mond op te vangen, en als in te drinken.
O, hoe lief kreeg de kranke, dezen eenvoudigen lieven dienstknecht des Heeren, die zich niet



schaamde zijn eigen weg, die een weg des doods was geweest, bloot te leggen en nu in ootmoed des harten sprak van de groote genade hem bewezen; van dien God, Die hem, toen hij vertreden lag aan den weg, in zijn bloed, had opgezocht, gereinigd en genezen; Die hem als de beenderen op het doodenveld had aangeraakt, overtrokken met huid en vleesch en hem tot een mensch had gemaakt, tot een „mensch Gods".
Nadat Mijntje dit alles jiad gehoord, kon zij niet nalaten te vragen: Maar Kees, toen gij zeidet „dat gij bekeerd was, waart ge toch geen goddelooze jongen, en gij waart, toch niet slecht of huichelachtig, gelijk gij zelf nu hebt gezegd! ?
Neen meisje, dat was ik niet ; uitwendig slecht was ik niet; ik gaf niemand te weinig of prees geen slechte waar aan; ik ging des Zondags zelfs in stad ter kerk en bezocht 's avonds de gezelschappen in de buurt; eerst luisterde ik aan het venster, soms wel een jiur lang, maar verwijderde mij als ik volk hoorde; maar eindelijk ontdekte men mij, en ik liet mij in het gezelschap binnenleiden. Daar zat ik dan stil te luisteren en vond het er aangenaam en ik beeldde mij somtijds zelfs in, dat ik ook iets van die dingen verstond, welke daar werden besproken; hoewel het meest allen ervaringen waren op den bekeeringsweg. Hoe goed het in die gezelschappen ook was, toch miste ik er iets, dat ik niet onder woorden kon brengen, dat ik gevoelde noodig te hebben en dat mij in later dagen eerst duidelijk werd. Ik had namelijk behoefte aan een Zaligmaker, en juist over Hem werd daar in die gezelschappen niet, of weinig gesproken; dat mocht hen, die hem hadden leeren kennen, niet schaden — zij konden misschien,



zonder gevaar van Hem uit het oog te verliezen, over zieletoestanden spreken — mij echter bracht dit alles niet waar ik wezen moest. Eerst moest ik Gods Woord beter kennen — en in dat Woord den Heiland ontmoeten, zooals Hij was in zijn onderwijs, zijn leven en zijn lijden, zooals Hij zich openbaarde als Profeet, Priester en Koning; en toen ik meer van Hem had leeren kennen, begreep ik eerst recht, dat „bekeerd zijn", niet anders was, dan een geloovig aannemen, dat Hij dit alles voor mij had gesproken, gedaan en geleden; dat bekeerd zijn was; een gewillig, getrouw volgen van den weg door Hem gegaan, en van het werk door Hem verricht na te volgen in zijn kracht. Toen ik dit alles, in der, weg, welken de Heere met mij hield, leerde kennen, verloren de gezelschapnen wel een weinigje het aantrekkelijke voor mij, wijl er menigmaal te veel de geest der bespiegeling werd aangetroffen en het blijmoedig, werkdadig arbeiden in den dienst des Heeren niet genoeg werd besproken en beoefend."
Eenigszins verwonderd, keek Mijntje den koopman aan en zeide: Maar Kees, sedert gij den Heere hebt leeren kennen ,en dienen, kunt gij toch zeker altijd leven in blijdschap des harten en leeft gij toch geheel overeenkomstig zijne heilige geboden? 8
Kees glimlachte een weinig en antwoordde:
„Kind, toen ik nog stond in de eerste liefde; toen ik mij bewust was geworden van mijn recht\ aardiging door het geloof in Christus, was het bij en in mij, bijna niets anders dan, loven en danken; toen meende ik te kunnen en te zullen leven in zonneschijn; het Jicht was voor mij opgegaan en ik dacht er zelfs niet aan, dat dit



licht zich zou kunnen verschuilen. Ik was volijverig in den dienst des Heeren; ik sloot mij aan hij de vereeniging van jongelieden in de stad, en het was mij een lust des harten daar te spreken in de vergaderingen, waar een voorganger was, die was aangegrepen, door de geestelijke opwekking, waarvan in die dagen een groot geroep opging. In onzen vurigen ijver, besloten wij, op het landgoed van een belangstellend grondeigenaar, een paar uren aan de andere zijde van de stad, een groote vergadering te beleggen, van onderscheidene vereenigingen van jonge menschen, en predikanten van verschillende richtingen uit te noodigen voor ons te komen ;spreken. Toen vele voorbereidingen waren gemaakt, en die honderden jonge menschen daar bij elkander waren, te midden van grijze dienaars des Heeren, was het ook mij goed aan het hart. Er trad een bejaard man op, van een eerwaardig voorkomen, die veel goeds zeide, en op wiens gezicht, de vriendelijke trekken des vredes waren ingedrukt. Ook ik luisterde met aandacht, en toch was er iets in zijn toespraak, dat mij een weinig tegenstuitte: „Mijne jonge vrienden, 'zoo zeide hij o.a. „Sedert het licht van de Zonne der gerechtigheid over mij is opgegaan, heb ik mij zonder onderbreken in dien heerlijken glans mogen verheugen! en toen hij dit had uitgesproken, riep hij: Wie met mij van hetzelfde gevoelen is, geve daarvan getuigenis en steke de handen omhoog." Geestdriftig staken een honderdtal jongelingen uit de stad, en ook uit verder afgelegen dorpen de handen omhoog, en lieten zich begeesteren door de oprecht gemeende woorden van den grijsaard! Na hem moest een jonge man het woord vceren, en wij .konden het hem aanzien,



dat hij wat verlegen was; de reden daarvan bleek weldra. „Mijne hoorders, begon hij: Het valt mij eenigszins moeielijk nu reeds te spreken, terstond na de opgewekte toespraak van hem, die mij voorging. Het valt mij moeielijk een oud man tegen te spreken en toch meen ik ontrouw te zullen zijn, wanneer ik hem niet deze vraag doe: Eerwaarde broeder, indien het licht van de Zonne der gerechtigheid voor U in geen jaren is verscholen, zijn er dan nooit groote of kleine wolken van zonden geweest, ,die dit licht onderschept hebben? Ik vraag maar, en, zonder verder daar op in te gaan, wil ik liever het aan ouderen dan ik ben, overlaten, die vraag wat nader te overdenken en een antwoord te geven.
Deze vraag trof mij, en deed mijne geesteswarmte wat bekoelen.
Toen trad weder een oude van dagen op, die zeide: Als die jonge man, de vorige spreker, daarop niet durft in gaan, uit bescheidenheid teruggehouden, dan meen ik ,het mijn plicht te zijn, te zeggen, dat ik ,een andere ervaring heb gehad op mijn levensweg; ook ik meen door genade te mogen getuigen, dat ik ,den Heere liefheb, omdat Hij mij uit de duisternis getrokken heeft tot zijn wonderbaar licht, en toch moet ik zoo menigmalen klagen: „Heere, Heere, waar zijt Gij ?" Waarom verbergt Gij uw .aangezicht ? Waarom ga ik in het zwart?" En nelaas, dan heb ik gedurig dit antwoord vernomen : „Uw eigene afdwalingen, uwe bijblijvende zonden zijn het, die uw geloofsoog verduisteren, zoodat gij het, steeds schijnende, licht van Mijne genade en liefde niet ziet!" en nu, wie met mij dezelfde ervaringen heeft, geve daarvan getuigenis! En ook toen gingen vele handen om



hoog, en de groote menigte knikte goedkeurend op die woorden.
Moeder, Mijntje, van dien tijd af, werd ik meer nadenkend. De liefde des Heeren was over mij groot geweest; maar ik begon ook meer te letten op mij zeiven, en bemerkte, van dien tijd af, vele wolkjes, die soms grooter waren dan eens mans hand; ja ik beb sedert dien tijd een strijd leeren kennen, die mij met Paulus deed klagen: ,,Als ik het goede wil doen, ligt het kwade mij bij, en ik het goede, dat ik wil doen, doe ik niet; maar het kwade dat ik niet wil, dat doe ik! Ook nu gevoel ik zoo duidelijk, dat ik niet den strijd heb, tegen een stukje van den ouden Adam, maar dat ik moet uitroepen met hem: „Wie zal mij verlossen van het lichaam dezes doods!?" Ja, ik weet, dat ik eens verlost zal worden, door lezus Christus, mijnen Heere! maar die tijd is er nog niet; nu is het nog strijden en worstelen ; hierna komt de rust, en ik weet, dat het ten tijde des avonds licht zal wezen. Ik heb dien ouden eerwaardigen prediker nooit weder ontmoet; maar ik vertrouw, dat de Heere ook hem, terwijl hij langen tijd in Elim heeft vertoefd, ook de woestijn heeft ingeleid, eer hij Kanaan heeft bereikt.
De Heere bracht mij op Zijn tijd tot de bewustheid van Zijn geopenbaarden wil en ik mag door Zijne trouwe liefde zeggen, dat het zuurdeeg heeft doorgewerkt ; al moet ik ook, ziende op mij zeiven, gedurig uitroepen: ,Och, Heere, wat ben ik toch menigmaal ontrouw, onleerzaam, en onwillig om Uw weg te gaan! En nu geliefden, zou ik ook thans ontrouw zijn, als ik was gelijk de broer van vrouw Roemer, en ik u niet opwekte, om voor den Heere



te onderzoeken, of gij bekeerd zijt; of gij den Heere waarlijk liefhebt! ?"
Mijntje gevoelde een wondere werking in haar ziel; zij gevoelde het dat Gods Woord een scherp, tweesnijdend zwaard is, dat doorgaat tot de verdeeling der ziel en des lichaams; zij was als Lydia, die acht nam op hetgeen gesproken werd. Haar zwakke lichaam werd zenuwachtig aangedaan, en haar aandoening loste zich op in de oprechte vraag: „Och lieve Kees, bid voor mij, tot den Heere."
Dat deed Kees, nu en gedurig weer; dat deed Mijntje, met hem, en ook alleen. De tijd der minne brak langzamerhand voor haar aan; Gods genadewerkingen begonnen zich aan en in haar te openbaren en naarmate hare lichaamskrachten minder werden, werd haar geloofsoog meer gericht op Hem, die zielen redt van den dood. Gods Woord was voor haar geen zwaard alleen, maar ook een heelende balsem uit Gilead!
Het bestek van ons verhaal laat niet toe, haren geloofsweg geheel met haar door te maken, maar wij willen alleen nog letten, hoe het einde was van dien weg.
Zij had de tering, en deze onafwijsbare doodsbode, sprak duidelijk van een spoedige komst van den Bruidegom, waarmede deze wijze maagd ter bruiloft gaan zou. Ook zij had, ofschoon op eenigszins andere wijze, haar strijd; ook haar oude mensch was de doodelijke vijand van den nieuwe, en de nog overgeblevene krachten van het lichaam werden steeds zwakker, maar de nieuwe mensch in haar ontwikkelde zich krachtig. Haar vaderlijke vriend en zijne vrouw, die voor haar een moeder was, verzachtten hare weinige levensmaanden; het



ontbrak haar niet aan liefdevolle verzorging en in deze ook liet de Heere het deze vroegrijpe hemelbloem, hier op aarde aan geen ding ontbreken. Het duurde wel lang, eer dat zij vast overtuigd werd van haar deelgenootschap aan de heilverdienste van Jezus bloed, maar die zoete overtuiging kwam toch, en wel door de aanvechtingen van buiten en van binnen.
Misschien vraagt iemand der lezers, hoe haar, die daar in het verborgen kamertje van Kees, den koopman, zwak en krank nederlag, aanvechtingen, van buiten komende, konden bereiken?
Het kon niet verborgen blijven, dat er in Mijntje iets goeds was, dat de Heere wat aan haar ziel had gedaan ; dat haar korte pelgrimsreize zou uitkomen aan Jeruzalems poorten. En natuurlijk werd daarover gesproken, met Kees haar vriend, en ook, als hij er niet bij was, door hen, die den naam hadden van „bekeerden' . Onder dezen waren er, die het bij Mijntje voor geen goed werk hielden; die meenden dat het een list van den duivel was, om haar op valsche gronden te doen steunen en in het verderf te storten; want, zeiden deze lieden: „Leven zoekt leven! Als Mijntje werkelijk levend gemaakt is, dan zal zij ook verlangen naar hen, die ook dien weg hebben leeren kennen, die tot het „volk" behooren."
Kees hoorde daarvan en het smartte hem, niet voor Mijntje, maar voor die kleinzielige broeders, als zij broeders waren, die zoo het genadewerk Gods, van zich zeiven afhankelijk maakten, alsof de Heere zonder hen niet zou kunnen werken. Hij wilde weten, hoe de kranke zelf daarover dacht. „Mijntje, gelooft gij nu wel, dat de Heere werkelijk aan uwe ziel wat goeds gedaan heeft?



„Ja vader, zou dat zoo niet wezen? Hebt gij er mij zelf niet gedurig meê vertroost? Waarom vraag je dit dan nu zoo?"
„Maar Mijntje, al heb ik je vertroost, zoo moet je zelf er ook zeker van zijn, om gerust te wezen. Waarom denk je dan, dat ge zalig zult worden?"
„Wel vadertje, dat kan ik beter gevoelen, dim zeggen; ik weet dat ik anders ben dan vroeger; nu begrijp ik goed wat gij zegt en wat ik lees; nu kan ik onthouden en mij herinneren, wat de Heere deed en ook aan mij te zeggen heeft; nu kan ik bidden en woorden vinden, omdat ik behoefte heb; nu heb ik Jezus Christus lief, naar ik geloof, en vroeger dacht ik zelfs niet aan Hem. Och, wat zal ik er meer van zeggen? Ik geloof vast, dat ik naar den hemel ga!"
Kees was over die bekentenissen blijde, maar niet gerust; hij zou gaarne iets bepaalds van hare lippen hooren. „Maar Mijntje, zoudt gij dan niet eens enkele bekeerde menschen bij u willen hebben, om met hen te spreken?" De zieke lag even stil om na te denken!
„Vader," zeide zij toen. „Als die menschen komen willen, zal ik ze vriendelijk ontvangen; zij zijn mij welkom, omdat zij van Gods volk zijn, maar ik heb ze niet noodi g. Ik heb Jezus alleen noodig en ik heb aan Hem genoeg! Heerlijk woord van een stervend menschenkind, van zulk een jonge, bekeerde ziel.
Hoe verheugd Kees was ,over dit woord, is moeielijk te zeggen; hij drukte een kus op het ingevallen, maar kalme gelaat en een dankgebed, kwam in zijn hart en over zijne lippen: „Dank Vader, dat Gij dit kind zulk een klaar geloof, zulk een stille overgegevenheid schenkt aan haar Heere en Heiland!



Maar ook stak er gedurig storm op daar binnen, en de Satan verontrustte haar aanhoudend met, de vraag: „Zoudt gij u ook bedriegen? Is het ook inbeelding?"
Doch ook deze aanvechtingen werden overwonnen, in het stil gebed; hare ziel mocht tot den Heere zeggen:
Uw vrije liefde was genoeg,
Toen ik nog lag in zondeschuld, Met schrik en angst des doods vervuld, En Gij mij liefdrijk gadesloeg!
Toen daalde troost in 't harte neer, En telkens voel 'k die liefde weer! 'k Heb dus aan haar geheel genoeg.
Zij had daaraan genoeg,' en Kees, haar vaderlijke vriend en verzorger, genoot er ook van; de stervende en de oude, werden door Gods genadige nabijheid gedurig verkwikt en toen in het stille kamertje, niemand dan Kees en zijn bedroefde, weenende, oude vrouw, Mijntje zagen verhuizen, naar het hemelsche Jeruzalem, toen mocht Kees uitroepen en zijne vrouw stemde er hartelijk mede in:
Des Herders liefde is genoeg;
Hij hield tot 't eind getrouw de wacht, En leidde 't moede schaapje zacht, Wanneer 't om Zijne hulpe vroeg. Nu draagt Hij 't door de doodsjordaan, Waar ik met Hem ook door zal gaan!
Welk deel lezer, zal het uwe zijn? Zult gij ook erven het groote goed dat God voor de zijnen heeft weggelegd? De Heere geve het.