1814
EENIOE BLADZIJDEN
I INDISCHE : SPOORWEGPOLITIEK
V
(DE LIJN GOENDIH-SOERABAIA EN HARE ZIJTAKKEN)
DOOR
S. A. REITSMA
AFD. CHEF S.S.
■
BIJLAGEN
TEGAL J. D. DE BOER ^ 50 1915
■ i "wÊ
1.0484















EENIQE BLADZIJDEN
I INDISCHE : SPOORWEGPOLITIEK
V
(DE LIJN GOENDIH-SOERABAIA EN HARE ZIJTAKKEN) DOOR
S. A. REITSMA
AFD. CHEF S.S.
BIJLAGEN
TEGAL J. D. DE BOER 1915



~3o-2- 3>



INHOUD
Bldz.
Bijlage 1 1
I I 5
II I 8
I V 17
V 39
„ VI 65
„ VII 67







Bijlage I.
Aan
den Directeur van Gouvernements Bedrijven.
Batavia, 10 Maart 1911.
Met schrijven van den 18den Januari 11. No. 512 wordt, in verband met door den Resident van Rembang ontworpen plannen voor de economische ontwikkeling van zijn gewest, door U Hoog EdelGestrenge mededeeling gevraagd of de plannen mijner Maatschappij tot uitbreiding van haar net in Rembang verder reiken dan de aanleg der lijn Lasem-Djatirogo.
De hier bedoelde plannen van den Resident, voor zooverre gelegen op het gebied der verkeersmiddelen, omvatten:
le. het tot stand brengen van een aanleghoofd voor zeeschepen
te Leran of Bendo;
2e. de uitbreiding van het tramwegnet met de lijnen: ToebanBabat, Leran (of Bendo)-Lasem-Djatirogo-Djodjogan-PontjoRengel, voorts aansluitende aan de lijn Toeban-Babat.
Aangezien de totstandkoming van het bovenbedoelde aanleghoofd van overwegenden invloed zal zijn op het verkeer over de aan te leggen tramwegen, vordert dat onderdeel van het plan in de eerste plaats bespreking.
Onze thans tijdelijk op Java vertoevende Directeur Gerlinqs heeft door een bezoek aan de betrokken landstreek de overtuiging verkregen dat het door den Resident gewenschte aanleghoofd voor de welvaart in het noordelijk deel der Residentie van het grootste belang is te achten en de totstandkoming derhalve wenschelijk kan worden genoemd, indien de kosten van aanleg en onderhoud beperkt kunnen blijven binnen grenzen, geëvenredigd aan het te verwachten nut.
Ter vermijding van misverstand zij op den voorgrond gesteld, dat hierbij niet wordt gedacht aan de haveninrichting met gelijke bestemming als de havens Soerabaja of Semarang. Een goed geoutilleerde haven eischtde besteding van aanzienlijke kapitalen, die blijkens de ervaring slechts met moeite en bij uitzondering rentegevend kunnen worden gemaakt. Het ware daarom niet gerechtvaardigd tusschen Soerabaja en Semarang een nieuwe haven voor algemeen verkeer tot stand te brengen.
Naar dezen gedachtengang zal het aanleghoofd te Leran of Bendo derhalve niet zijn te bestemmen voor den invoer van uit het buitenland aangevoerde goederen en evenmin voor de behandeling van goederen, die bijzondere zorg vereischen.



Dat echter op meer beperkt gebied eene laad-en losgelegenheid aan zee economisch voordeel kan opleveren blijkt uit tal van in onzen archipel aanwezige voorbeelden. Dat gebied omvat den afscheep van massale en weinig beschutting eischende goederen, benevens de bediening der kustvaart. Voor deze doeleinden ziet men laad- en losgelegenheden ontstaan, overal waar het achterland daaraan behoefte heeft en de plaatselijke toestand het gedoogt.
De reden hiervan is, dat op zulke plaatsen het laden en lossen veelal met minder kosten gepaard gaat dan in de groote havens
en daarenboven de kosten van vervoer van en naar het onmiddellijk
aangrenzende achterland belangrijk lager zijn dan bij het verkeer met die op grooteren afstand gelegen havens. Elke besparing op de verscheep- en vervoerkosten komt aan den producent en consument, in dit geval veelal de inlandsche bevolking, ten goede. Zelfs verkrijgen producten, die de vracht over grooten afstand niet kunnen dragen en dus onverkoopbaar zijn of niet worden geteeld, langs dien weg eene beteekenende waarde.
De aanleg van goede verscheepgelegenheden langs de kust in den hier bedoelden beperkten zin verdient dus in het algemeen belang te worden aangemoedigd.
Langs de noordkust van Rembang vindt men thans zulke gelegenheden te Rembang, Lasem, Bantjar en Toeban. Op de eerstgenoemde drie plaatsen gaat de verscheping met bezwaren gepaard, die te Rembang en Bantjar doorloopend, te Lasem gedurende een
deel des jaars zeer ernstig zijn.
Te Rembang en Lasem is de toestand veel minder gunstig dan in vroeger tijd. Dit doet zich te meer gevoelen omdat overal elders de verkeersmiddelen zijn verbeterd. Het noordelijk deel der Residentie Rembang verkeert hierdoor thans inderdaad in ongunstige
omstandigheden.
Door op korten afstand van Lasem eene goede verscheepgelegenheid tot stand te brengen zal ongetwijfeld de welvaart worden verhoogd. De producten uit het achterland, die aldaar verscheping zullen vinden, zijn in het bijzonder hout, aardolie, trassie, katjang, rijst kapok en andere inlandsche voortbrengselen. Daaronder zijn
artikelen,bijvoorbeeldbrandhout,die thansdespoorvrachtovergroote
afstanden niet kunnen dragen en dus tot dusverre waardeloos zijn.
Twee andere factoren noodig om den handel te ontwikkelen, namelijk kapitaal en handelsgeest, zijn bij de te Lasem gevestigde
handelaren eveneens aanwezig.
Indien in het Keninggebied een suikerfabriek wordt opgericht zal het product wellicht geheel of ten deele te Leran (Bendo) worden afgescheept. Van eene in den omtrek van Rengel te vestigen fabriek kan men dit nauwelijks verwachten; veeleer is



vervoer naar Soerabaja of misschien naar Toeban te voorzien.
Het voorafgaande moge volstaan tot toelichting der meening, dat de aanleg van een aanleghoofd te Leran of Bendo aanbeveling verdient. Dat die aanleg van overheidswege zal geschieden schijnt niet te mogen worden verwacht. Dit aannemende is onze Directeur, op grond dat de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij reeds eene lijn langs de noordkust exploiteert en uitbreiding daarvan naar het binnenland beoogt, van oordeel dat de aanleg en exploitatie van het bedoelde aanleghoofd geacht kan worden op haar weg te liggen.
Een harerzijds in te stellen onderzoek zal alsnog aannemelijk moeten maken dat de technische en geldelijke bezwaren, aan aanleg, onderhoud en gebruik verbonden, inderdaad niet zwaarder zullen wegen dan door den Resident bij de mededeeling zijner plannen in uitzicht werd gesteld.
Bij de hieronder volgende bespreking der gewenschte uitbreiding van het tramwegnet wordt alsnu aangenomen dat het aanleghoofd zal tot stand komen.
Aanleg eener verbindingslijn van dat hoofd met Lasem zal uit den aard der zaak door onze Maatschappij moeten geschieden.
Om het aanleghoofd aan zijne bestemming te doen beantwoorden zal het voorts noodig zijn dat onze Maatschappij eene van Lasem uitgaande lijn exploiteert, die in zuid-oostelijke richting zoover in het binnenland doordringt als het verkeersgebied van Lasem zich uitstrekt. Men kan aannemen dat dit reeds thans het geval is tot Djodjogan.
Onze Maatschappij zou derhalve concessie wenschen te verkrijgen voor eene tramlijn van Leran (of Bendo) over Djatirogo tot Djodjogan.
Laatstgenoemde plaats is ook daarom als een geschikt eindpunt te beschouwen omdat aldaar een weg van Toeban over Goewotroes zich aan den postweg aansluit en voorts omdat, bij oprichting eener suikerfabriek in het Keninggebied, deze waarschijnlijk niet ver van Djodjogan zal worden gevestigd.
De streek zuidelijk van Djodjogan kan geacht worden in hoofdzaak tot het verkeersgebied van de Solo-rivier en de lijn GoendihSoerabaja en daardoor van Soerabaja te behooren. Uit een oogpunt van algemeen belang ware het daarom wenschelijk, dat de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij eene lijn van Djodjogan naar Bodjonegoro, alsmede een lijn Babat-Toeban aanlegde.
Indien dit geschiedt kan de aanleg eener lijn van Pontjo over Rengel naar Babat als overbodig worden beschouwd. Eene op te richten suikerfabriek in die streek kan gemakkelijk door eene zijlijn verbinding krijgen met de lijn Toeban-Babat.



Slechts in het geval dat de N.I.S. Mij., ongenegenmocht:bip=n den aanleg de,
derZ bovenbedoelde ^ijn Leran <Bendo,-Djodjogan ove, Renge,
„ïr Babat met een zijtak naa, Toeban, al. I. bet plan van den Resident opgenomen, in overweging te nemen. ,
B i de overweging van het hier behandelde onderwerp verd. ent hefie aandacht dat uit den aard der zaak de landstreek noordelqk van Djodjogan niet uitsluitend verkeer heeft met Lasem en zuidelijk gelegen landstreek niet uitsluitend met Bodjonegoro. Een deel der lijn die Lasem met Bodjonegoro zal verbinden kan geac
Hpn tnt het verkeersgebied der beide Maatschappijen te behooren. Als ^e grenzen van he^ baanvak, dat in deze omstandigheid vereert nemen wij aan de waterscheiding bij Ngandang, naar de noordzijde^ en Ngawoen naar de zuidzijde. Het schijnt niet ondenkbaar dat voor dü baanvaak eene regeling wordt getroffen ,n dien zin dat N.I.S.M. en S.J.S.M. beide bevoegd zullen zijn daarop hunn
verdere stappen worden gedaan «Ujrf j-t HP Rpaperine zich verklaart of zij in Deginsei
dit het geval te zijn, dan zal zoo spoedig mogelijk met het eischte onderzoek worden aangevangen, ten ein e verv het aanvragen der concessie te kunnen overgaan.
De Hoofdvertegenwoordiger der SamarangJoana Stoomtram-Maatschappij-
(w.g.) H. 's Jacob.



Bijlage II.
Aan
Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indië.
Geeft met eerbied te kennen de te 's-Qravenhage gevestigde naamlooze vennootschap Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij, ten deze vertegenwoordigd door haren Hoofdvertegenwoordiger in Nederlandsch-Indië Meester Hendrik 's Jacob, koopman wonende te Batavia,
dat zij bij rekest van 30 Maart 1910 tot Uwe Excellentie het verzoek gericht heeft haar voor den verderen duur harer concessie voor hare stoomtramlijn Djoewana-Lasem en op de daarvoor geldende voorwaarden vergunning te verleenen voor den aanleg en de exploitatie van eene stoomtramlijn Lasem-Djatirogo in aansluiting aldaar aan eene alsnog aan te leggen stoomtramweg van Djatirogo naar Bodjonegoro;
dat sedert bekend is geworden, dat de Regeering een plan tot aanleg van een haven te Leran (of Bendo) benevens tot uitbreiding van het tramwegnet in de residentie Rembang in uitvoering wenscht te zien komen;
dat tusschen rekestrante en de Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij overeenstemming is verkregen nopens de uitvoering dezer werken op dezen voet:
le. dat rekestrante handhaaft hare evenbedoelde aanvraag eener concessie van eene stoomtramweg Lasem-Djatirogo en zich belast met den aanleg van eene haven te Leran of Bendo benevens een tramweg ter verbinding daarvan met Lasem, terwijl de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij zich belast met den aanleg van het overige tramwegnet in de residentie Rembang;
2e. dat echter wat het vervoer van ijl- en vrachtgoederen aangaat op het baanvak Ngandang-Djatirogo eener tramwegverbinding Lasem-Djatirogo door de Nederlandsch-Indische SpoorwegMaatschappij in verkeer met hare lijnen de vrachtprijzen zal kunnen bepalen en omgekeerd de Samarang-Joana StoomtramMaatschappij daartoe bevoegd zal zijn op het baanvak Djatirogo-Ngawoen van een lijn Djatirogo-Bodjonegoro terwijl op de genoemde baanvakken Ngandang-Djatirogo en DjatirogoNgawoen tevens de aanleg van zijsporen en spoorverbindingen door belanghebbenden en de bediening daarvan alsmede een vervoer op zoodanige wijze, dat de belangen van beide partijen behoorlijk behartigd worden, gewaarborgd moet zijn;



dat rekestrante zich voorbehoudt om te goeder tijd bij Uwe Excellentie de noodige stappen te doen tot het verkrijgen van rechten tot aanleg van een havenhoofd te Leran of Bendo zoomede tot aanleg en exploitatie van een tramweg van Lasem naar die haven*
dat zij thans de bovenvermelde overeenkomst met de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij wenscht te bevestigen en in verband daarmede tot Uwe Excellentie het eerbiedig verzoek te richten om, bijaldien besloten wordt tot het verleenen van concessie voor den aanleg en de exploitatie van een stoomtramweg aan rekestrante van Lasem naar Djatirogo en aan de NederlandschIndische Spoorweg-Maatschappij van een stoomtramweg van Djatirogo tot voorbij Ngawoen, alsdan in beide concess.en bepalingen te willen opnemen die aan bovenbedoelde overeenkomst het noodige gevolg kunnen verzekeren;
dat de beiderzijds gewenschte bepaling bv. als volgt zouden
^AMn de aan de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij te verleenen concessie:
a. de Maatschappij zal aan de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij toestaan de vrachtprijzen te bepalen voor het vervoer van ijl- en vrachtgoederen tusschen de voor dat vervoer opengestelde stations, halten en aanlegplaatsen van het baanvak Djatirogo-Ngawoen eenerzijds en eindpunten, gelegen aan de lijnen der Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij of in doorvoer over die lijnen te bereiken, anderzijds,
b. de Maatschappij zal het vervoer der sub a bedoelde ijl-en
vrachtgoederen, tegen het genot van het haar toekomend aandeel in de door de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij bepaalde vrachtprijzen, doen geschieden op zoodanige wijze, dat de belangen van beide aan het vervoer deelnemende Maatschappijen behoorlijk behartigd worden,
c tot uitvoering van het bepaalde sub a en b zal in onderling overleg tusschen beide Maatschappijen vóór de opening van den dienst eene regeling worden vastgesteld en aan den Directeur van Qouvernementsbedrijven worden medegedeeld. Bij gemis van overeenstemming tusschen beide Maatschappijen binnen een door den Directeur van Gouvernementsbedrijven te bepalen tijd, hetzij bij de eerste vaststelling of bij later noodig gebleken wijziging, zal de regeling door den
neur-Generaal, de bestuurders der stoomtramdiensten gehoord,
worden vastgesteld en, zoo noodig, gewijzigd. d. de Maatschappij zal op het lijngedeelte Djatirogo- f^woen aan een ieder toestaan om op zijne kosten voor het lossen



en laden van wagens zijsporen en spoorverbindingen tot stand te brengen, de op die sporen geloste of geladen wagens met voor het vervoer geschikte treinen medenemen en de voor die sporen bestemde wagens aldaar met geschikte treinen aanbrengen.
B. in de aan de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij te verleenen concessie voor een stoomtramweg Lasem-Djatirogo gelijksoortige bepalingen ten opzichte van de Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij voor het baanvak Ngandang-Djatirogo.
Hetwelk doende (w.g.) H. 's Jacob.
Batavia, 31 Juli 1911.



Bijlage III.
EXTRACT uit het Register der Besluiten van den GouverneurGeneraal van Nederlandsch-Indië.
No. 40.
Buitenzorg, den 17den Juli 1912.
Gelezen:
I. de rekesten:
a. gedagteekend Batavia 28 Maart 1910 van H. Schotel qq. E. H. Carpentier Alting, houdende verzoek om concessie voor den aanleg en de exploitatie van een stoomtramweg in de residentie Rembang, loopende van Leran langs Lasem, Pamotan, Djatirogo, Djodjogan, Ngawoen, Pontjo, Rengel en Dempel naar Toeban, met eene zijlijn naar Babat, benevens van een aanlegplaats voor zeeschepen te Bendo;
b. gedagteekend Batavia 30 Maart 1910 en 31 Juli 1911, van Mr. 'S Jacob, ten deze handelende als hoofdvertegenwoordiger in Nederlandsch-Indië van en alzoo voor en namens de te 's Gravenhage gevestigde naamlooze vennootschap SamarangJoana Stoomtram-Maatschappij;
c. gedagteekend Semarang 4 Februari en 24 Augustus 1910 en 29 Juli 1911 Nos. 971, 5789 en 5585 van het Comité van Bestuur der Nederlandsch-lndische Spoorweg-Maatschappij;
II. de missive van den Directeur van Gouvernementsbedrijven van 23 Mei 1912 No. 5022 en het overgelegd extract uit de notulen van de op 8 September 1911 gehouden vergadering van den Gewestelijken Raad van Rembang;
De Raad van Nederlandsch-Indië gehoord;
Is goedgevonden en verstaan:
Eerstelijk: Het boven sub a omschreven verzoek af te wijzen.
Ten tweede: Aan de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij concessie te verleenen voor den aanleg en de exploitatie van eene zijlijn, aansluitende aan de lijn Joana-Rembang-Lasem en loopende van Lasem over Ngandang naar Djatirogo, alle
in de residentie Rembang,
en zulks onder de bij artikel 1 van het besluit van 10 November 1896 No. 25 vastgestelde, voor genoemde lijn JoanaRembang-Lasem geldende, in het Bijblad No. 5235 opgenomen voorwaarden, met dien verstande dat voor de lijn LasemDjatirogo:
A. I. Artikel 1 van bovengenoemde voorwaarden zal worden gelezen als volgt:
Op dezen tramweg zijn van toepassing:



a. de artikelen 4 tot en niet 14 van de algemeene voorwaarden, vastgesteld bij artikel 2 van het besluit van 9 Augustus 1893 No. 23 (Staatsblad No. 191), zooals die artikelen worden gelezen ingevolge artikel 2 van het besluit van 17 October 1905 No. 4 (Staatsblad No. 515), artikel 3 van het besluit van 31 October 1907 No. 42 (Staatsblad No. 447), artikel 3 van het besluit van 10 Maart 1909 No. 7 (Staatsblad No. 191) en het besluit van 20 Augustus 1909 No. 25 (Staatsblad No. 422);
b. het Algemeen Tramweg Reglement in Staatsblad 1905 No. 516, zooals dat is gewijzigd bij de Staatsbladen 1906 Nos. 415 en 456, 1907 Nos. 54, 292, 446 en 500, 1908 No. 351, 1909 Nos. 79, 190 en 460, 1910 No. 100 en 1911 No. 511;
c. alle later in de bedoelde algemeene voorwaarden en bedoeld Algemeen Reglement te maken wijzigingen en aanvullingen of andere te maken algemeene, gewestelijke of locale verordeningen betreffende den aanleg, de exploitatie en het gebruik van tramwegen met machinale beweegkracht, bestemd voor algemeen verkeer in Nederlandsch-lndië, voor zoover die met de voorwaarden dezer concessie niet in strijd zijn of aan de toepasselijkheid niet eenig voorbehoud mocht worden verbonden;
d. alle andere voorschriften, bepalingen en verordeningen, met de later daarin te maken wijzigingen en aanvullingen, welke, als gevolg van de decentralisatie van het bestuur over Nederlandsch-Indië, door de bevoegde macht zullen worden gegeven of vastgesteld.
Waar in deze concessie eene ordonnantie is aangehaald, worden daaronder mede verstaan de bepalingen, waardoor de aangehaalde zullen vervangen worden.
II. Artikel 7a zal worden gelezen als volgt:
De Europeesche en Inlandsche ambtenaren van het Binnenlandsch Bestuur voor dienstreizen binnen hun ressort, beambten der Justitie en Politie, daaronder begrepen gevangenisbeambten, voor zoover de reizen dier personen geschieden ter zake van eene aangelegenheid, hunnen dienst betreffende, bestellers van den post- en telegraafdienst en personen onder geleide van beambten of andere personen, door het openbaar gezag als geleiders aangewezen, zoomede die geleiders, worden, mits niet in afzonderlijke rijtuigen, kosteloos vervoerd volgens regelen die door den Gouverneur-Generaal, na den bestuurder der onderneming ter zake te hebben gehoord, zullen worden vastgesteld.
Vervoer, in het belang van 's Lands dienst, van krijgsvolk, oorlogstuig en de daarbij behoorende paarden en andere draagen trekdieren geschiedt tegen de helft van den vrachtprijs.



Onder krijgsvolk worden hier niet verstaan zonder troepen reizende officieren van land- en zeemacht.
B. Het waarborgkapitaal, bedoeld in artikel 4 der Voorwaarde^ opgenomen in Staatsblad 1905 No. 515, zal bedragen ƒ 11.000
(elf duizend gulden).
C De tramweg te Djatirogo in aansluiting gebracht moet worden met eene aldaar eindigende lijn Bodjonegoro-Djatirogo van de Nederlandsch-lndische Spoorweg-Maatschappij. Nopens de
wijze van aansluiting dier beide lijnen hebben de betr°kke" ondernemers zich, behoudens goedkeuring van het door den Directeur van Gouvernements-Bednjven, onderling te verstaan. Mocht die onderlinge overeenstemming, binnen een eventueel door dien Departementschef daartoe te stellen termijn, niet verkregen zijn, zoo wordt de wijze van aansluiting door den Gouverneur-Generaal, de ondernemers gehoord,
D rS" binnen welken de lijn Lasem-Diatirogo geheel gereed ei in exploitatie moe. zij. gebrae.t, gesteld „ op twee jaar nadat de concessie, overeenkomstig artikel 5, lid I, sub a, der Voorwaarden in Staatsblad 1905 No. 515, zal zijn
F Denconcdessie voor de lijn Lasem-Djatirogo gelijktijdig vervalt
E' en wordt ingetrokken met die voor de lijn J°ana-RembangLasem, terwijl eerstgenoemde lijn niet afzonderlijk kan doch moet genaast worden gelijktijdig met laatstgenoemde lijn.
F De ondernemer verplicht is gedurende den geheelen duur
concessie om, indien de aanleg of de exploitatie van de zijlijnen van nadeeligen invloed is op een goeden waterafvoer of op een veilig publiek verkeer langs of over dien weg, zoodanige werken uit te voeren en maatregelen te treffen, als ter keering van dien invloed noodig geoordeeld worden.
De autoriteit, die beslist of en zoo ia, welke werken en maatregelen noodig zijn, is, indien de nadeelige invloed zich uit op wegen of andere werken in beheer bij een localenraa • de locale raad; in alle andere gevallen: het betrokken Hoo van gewestelijk bestuur, behoudens hooger beroep op den Directeur van Gouvernements-Bednjven. nnftlli„e
Bij nalatigheid van den ondernemer kunnen de nood ge werken uitgevoerd en de noodige maatrege.en getroffen
worden in het eerste geval, in de vorige alinea bedoeld, door het betrokken locale bestuur, in het laatste geval van Reeeeringswege, met verhaal der kosten op het waarb°^' kapitaal, bedoeld in artikel 4 der voorwaarden in Staatsblad 1905
No. 515.



G. Ten aanzien van de vrachtprijzen, te heffen op het baanvak Ngandang-Djatirogo de onderstaande bepaling zal gelden, welke in werking treedt zoodra eene concessie voor den aanleg en de exploitatie van een tramweg met machinale beweegkracht van Djatirogo over Ngawoen naar eenig punt van de lijn Goendih-Soerabaja zal zijn aanvaard, hetzij door de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij, dan wel door een anderen particulieren ondernemer, in welk laatste geval de in die bepaling voorkomende naam van den concessionaris dier lijn dienovereenkomstig zal zijn te wijzigen:
„Indien derden zijsporen voor goederenvervoer ten dienste voor „hunne ondernemingen wenschen aan te leggen of tedoen aanleggen, „en die op het baanvak Djatirogo-Ngandang (beide eindpunten inbegrepen) wenschen te doen aansluiten, is de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij verplicht, niet alleen om zulks op grond van „artikel 13 van het Algemeen Tramwegreglement te gedoogen, doch „tevens om, op verzoek van die aanvragers, zich met den aanleg „daarvan, tegen vergoeding der kosten, te belasten, zoo noodig, „nadat daartoe van de bevoegde autoriteit concessie dan wel vergunning zal zijn verkregen.
„De wijze, waarop de concessie dan wel de vergunning voor „den aanleg en de exploitatie van zijsporen, als in het vorig lid „bedoeld, wordt verkregen, is dezelfde als die, waarop in overeenkomstige gevallen krachtens algemeen geldende bepalingen „concessie of vergunning wordt verkregen.
„De Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij is gehouden, met „de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij eene overeenkomst aan te gaan tot regeling van de exploitatie dier zijsporen, „en aan die Maatschappij toe te staan, de vrachtprijzen te bepalen „voor het vervoer van IJl- en Vrachtgoederen tusschen de stations „en halten van het baanvak Djatirogo-Ngandang of de daarop „aansluitende zijsporen eenerzijds, en de stations, halten en zijsporen van de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij, of „via hare lijnen te bereiken, anderzijds.
„Bedoelde vrachtprijzen zijn niet van toepassing op vervoer „transit het baanvak Djatirogo-Ngandang.
„De opbrengst van het vervoer volgens bovenbedoelde vrachtprijzen zal evenredig met den op de lijnen van iederen dienst „af te leggen afstand tusschen N. 1. S. en S. J. S. verdeeld worden, „met dien verstande, dat S.J. S. als vervoersafstand minstens 5 „K.M. in rekening mag brengen en haar vrachtaandeel minstens „2 cent per tonkilometer zal bedragen.
„Vóór bedoelde overeenkomst gesloten is, wordt het baanvak „Djatirogo-Ngandang niet voor algemeen goederen- dan wel voor



personen- en goederenverkeer geopend, tenzij het baanvak Dja„tirogo-Ngawoen, waarvoor aan de Nederlandsch-Indische Spoor"weg Maatschappij concessie verleend is, nog niet gereed is. " „Wordt, hetzij bij de eerste vaststelling der overeenkomst, of bij later door eene der partijen verlangde wijziging, de overeenstemming met de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij "niet binnen een door den Directeur van Gouvernements-Bedrijven te bepalen termijn verkregen, zoo is de Gouverneur-Generaal ".bevoegd, de bestuurders gehoord, de bepalingen van vorenbedoelde overeenkomst vast te stellen of te wijzigen .
"Ten derde: Aan de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij
concessie te verleenen voor den aanleg en de exploitatie van
de ondervolgende stoomtramlijnen in de residentie Rembang.
1. van Bodjonegoro over Pontjo en Ngawoen naar Djatirogo;
2. van Babat over Ngidon en de afdeelingshoofdplaats Toeban naar Djenoe;
3 van Pontjo over de districts hoofdplaats Rengel naar Ngidon; en zulks onder de bij het besluit van 24 September 1896 No. 1 vastgestelde, bij de besluiten van 1 Mei 1900 No. 44, 3 Mei 1901 No. 46 en 28 September 1906 No. 31 gewijzigde, voor den stoomtramweg Goendih-Soerabaia geldende in het Bijblad op het Staatsblad onder de Nos. 5216,5495 en 6550 opgenomen voorwaarden, met dien verstande dat voor de onderwerpelijke lijnen :
A 1. artikel 1 van bovengenoemde voorwaarden zal worden gelezen als volgt:
Op deze tramlijnen zijn van toepassing:
a de artikelen 4 tot en met 14 van de algemeene voorwaarden vastgesteld bij artikel 2 van het besluit van 9 Augustus 1893 No 23 (Staatsblad No. 191), zooals die artikelen worden gelezen ingevolge artikel 2 van het besluit van 17 October 1905 No. 4 (Staatsblad No. 515), artikel 3 van het besluit van 31 October 1907 No. 42 (Staatsblad 447), artikel 3 van het besluit van 10 Maart 1909 No. 7 (Staatsblad No 191) enhet besluit van 20 Augustus 1909 No. 25 (Stalatsfaad Na 422); b het Algemeen Tramweg Reglement in Staatsblad 1905 No. 516, zooals dat is gewijzigd bij de Staatsbladen 1906 Nos. 415 en 456, 1907 Nos. 54, 292, 446 en 500, 1908 No. 351, 1909 Nos. 190 en 460, 1910 No. 100 en 1911 No. 511;
c alle later in de bedoelde algemeene voorwaarden en bedoeld Algemeen Reglement te maken wijzigingen en aanvullingen of andere te maken algemeene, gewestelijke of locale verordeningen betreffende den aanleg, de exploitatie en het



gebruik van tramwegen met machinale beweegkracht, bestemd voor algemeen verkeer in Nederlandsch-Indië, voor zoover die met de voorwaarden dezer concessie niet in strijd zijn of aan den toepasselijkheid niet eenig voorbehoud mocht worden verbonden;
d. alle andere voorschriften, bepalingen en verordeningen, met de later daarin te maken wijzigingen en aanvullingen, welke als gevolg van de decentralisatie van het bestuur over Nederlandsch-Indië, door de bevoegde macht zullen worden gegeven of vastgesteld.
Waar in deze concessie eene ordonnantie is aangehaald, worden daaronder mede verstaan de bepalingen, waardoor de aangehaalde zullen vervangen worden.
II. artikel 12 zal worden gelezen als volgt:
De Europeesche en Inlandsche ambtenaren van het Binnenlandsch Bestuur voor dienstreizen binnen hun ressort, beambten der Justitie en Politie, daaronder begrepen gevangenisbeambten, voor zoover de reizen dier personen geschieden ter zake van eene aangelegenheid, hunnen dienst betreffende, bestellers van den post- en telegraafdienst en personen onder geleide van beambten of andere personen, door het openbaar gezag als geleiders aangewezen, zoomede die geleiders, worden, mits niet in afzonderlijke rijtuigen, kosteloos vervoerd volgens regelen die door den Gouverneur-Generaal, na den bestuurder der onderneming ter zake te hebben gehoord, zullen worden vastgesteld.
Vervoer, in het belang van 's Lands dienst, van krijgsvolk, oorlogstuig en de daarbij behooiende paarden en andere draag- en trekdieren geschiedt tegen de helft van den vrachtprijs.
Onder krijgsvolk worden hier niet verstaan zonder troepen reizende officieren van land- en zeemacht.
B. Het waarborgkapitaal, bedoeld in artikel 4 der Voorwaarden, opgenomen in Staatsblad 1905 No. 515 zal bedragen ƒ 34000 (vier en dertig duizend gulden).
C. De tramlijnen in aansluiting gebracht moeten worden:
a. te Bodjonegoro en te Babat aan den bestaanden tramweg Goendih-Soerabaja;
b. te Djatirogo met eene aldaar eindigende lijn Lasem-Djatirogo van eenen anderen ondernemer. Nopens de wijze van aansluiting dier beide lijnen hebben de betrokken ondernemers zich, behoudens goedkeuring van het ontwerp door den Directeur van Gouvernementsbedrijven onderling te verstaan. Mocht die onderlinge overeenstemming, binnen een eventueel door dien Departementschef daartoe te stellen termijn, niet



verkregen zijn, zoo wordt de wijze van aansluiting door den Gouverneur-Generaal, de ondernemers gehoord, vastgesteld.
D De termijn, binnen welken de tramlijnen geheel gereed en in exploitatie moeten zijn gebracht, gesteld is op vijf jaar nadat de concessie, overeenkomstig artikel 5 lid 1 sub a der Voorwaarden in Staatblad 1905 No. 515, zal zijn aanvaard
E De concessie voor de onderwerpelijke lijnen gelijktijdig vervalt en wordt ingetrokken met die voor den stoomtramweg GoendihSoerabaja terwijl geen dier lijnen afzonderlijk kan, doch alle: drie moeten genaast worden gelijktijdig met laatstgenoemde lijn.
F De ondernemer verplicht is gedurende den geheelen duurder concessie om, indien de aanleg of de exploitatie van de zijlijnen van nadeeligen invloed is op een goeden wa erafvoer of op een veilig publiek verkeer langs of over d en weg zoodanige werken uit te voeren en maatregelen te treffen, als ter keering van dien invloed noodig geoordeeld worden.
De autoriteit, die beslist of en zoo ja welke werken en maatregelen noodig zijn, is, indien de nadeel,geinvloed z ch uit op wegen of andere werken in beheer bij een localen raad: de locale raad; in alle andere gevallen: het betrokken Hoofd van gewestelijk bestuur, behoudens hooger beroep p den Directeur van Gouvernementsbedrijven.
Bij nalatigheid van den ondernemer kunnen de noodige werke uitgevoerd en de noodige maatregelen getroffen worden in het eerste geval, in de vorige alinea bedoeld, door het betrokken locale bestuur, in het laatste geval van Regeer.ngswege, met verhaal der kosten op het waarborgkapitaal, bedoeld in artikel 4 der voorwaarden in Staatsblad 1905 No. 515.
G Ten aanzien van de vrachtprijzen, te heffen op het baanvak Ngawoen-Djatirogo de onderstaande bepaling zal gelden, welke in werking treedt zoodra eene concessie voor den aanleS de exploitatie van een tramweg met machinale beweegkracht van Djatirogo over Ngandang naar Lasem zal zijn aanvaard, hetzij door de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij dan weT door een anderen particulieren ondernemer, ,n welk laatste geval de in die bepaling voorkomende naam van den concessionaris dier lijn dienovereenkomstig zal zijn te
Indien derden zijsporen voor goederenvervoer ten diens e voor hunne ondernemingen wenschen aan te leggen te doen aanleggen en die op het baanvak
(beide eindpunten inbegrepen) wenschen te doen annslu.ten,
is de Nederlandsch-lndische Spoorweg-Maatschapp1! verpUc ,
niet alleen om zulks op grond van artikel 13 van het g meen Tramwegreglement te gedoogen, doch tevens om, op



verzoek van die aanvragers, zich met den aanleg daarvan, tegen vergoeding der kosten, te belasten, zoo noodig nadat daartoe van de bevoegde autoriteit concessie dan wel vergunning zal zijn verkregen.
De wijze, waarop de concessie dan wel de vergunning voor den aanleg en de exploitatie van zijsporen, als in het vorig lid bedoeld, wordt verkregen, is dezelfde als die, waarop in overeenkomstige gevallen krachtens algemeen geldende bepalingen concessie of vergunning wordt verkregen.
De Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij is gehouden, met de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij eene overeenkomst aan te gaan tot regeling van de exploitatie dier zijsporen, en aan die Maatschappij toe te staan, de vrachtprijzen te bepalen voor het vervoer van IJl- en Vrachtgoederen tusschen de stations en halten van het baanvak Djatirogo-Ngawoen of de daarop aansluitende zijsporen eenerzijds, en de stations, halten en zijsporen van de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij of via hare lijnen te bereiken,anderzijds.
Bedoelde vrachtprijzen zijn niet van toepassing op vervoer transit het baanvak Djatirogo-Ngawoen.
De opbrengst van het vervoer volgens bovenbedoelde vrachtprijzen zal evenredig met den op de lijnen van iederen dienst af te leggen afstand tusschen N.I.S. en S.J.S. verdeeld worden, met dien verstande, dat N.I.S. als vervoersafstand minstens 5 K.M. in rekening mag brengen en haar vrachtaandeel minstens 2 cent per tonkilonieter zal bedragen.
Vóór bedoelde overeenkomst gesloten is, wordt het baanvak Djatirogo-Ngawoen niet voor algemeen goederen- dan wel voor personen- en goederenverkeer geopend, tenzij het baanvak Djatirogo-Ngandang, waarvoor aan de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij concessie verleend is, nog niet gereed is.
Wordt, hetzij bij de eerste vaststelling der overeenkomst, of bij later door eene der partijen verlangde wijziging, de overeenstemming met de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij niet binnen een door den Directeur van Gouvernementsbedrijven te bepalen termijn verkregen, zoo is de GouverneurGeneraal bevoegd, de bestuurders gehoord de bepalingen, van vorenbedoelde overeenkomst vast te stellen of te wijzigen.
H. Het bedrag, bedoeld in artikel 9, § 2, 2de zinsnede sub ader concessie-voorwaarden voor de lijn Goendih-Soerabaja verhoogd zal mogen worden met het bedrag dat, tot op den dag der openstelling, is uitgegeven voor den aanleg en de uitrusting van de hier bedoelde lijnen, terwijl de juistheid van de daarvoor door de Maatschappij op te geven bedragen ten genoegen van



den Gouverneur-Generaal uit hare boekeu moeta*'• In verband daarmede zat de som van ƒ 13.196.000 genoema in het aangehaald artikel 9, § 2, verhoogd mogen worden met vorenbedoelde aanlegkosten, vermeerderd met 10
Afschrift dezes zal worden gezonden aan den Raad van Nededandsch-Indië tot informatie en extract verleend aan den Legercommandant, den Directeur van Qonvernementsbednjven, den Hoofdinspecteur, Chef van den D.enst der Staatsspoor ™ lava de Aleemeene Rekenkamer, den Kesiaent e ^wiS«n van RentOans e„ de adressanten tot
informatie en naricht.
Accordeert met voorz: Register:
De Wd. Gouvernements-Secretaris,
(W.g.) VAN VALKENBURG.



Bijlage IV.
(249. 2). ONTWERP VAN WET.
WIJ, WILHELMINA, bij de Gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz., enz., enz.
Allen, die deze zullen zien of hooren lezen, saluut!
doen te weten:
Alzoo Wij in overweging genomen hebben, dat het wenschelijk is, dat Nederlandsch-Indië den eigendom verkrijgt van den aan de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij toebehoorenden spoorweg loopende van Batavia naar Buitenzorg en dat in verband daarmede wijziging en verhooging noodig is van de begrooting van Nederlandsch-Indië voor het dienstjaar 1913, vastgesteld bij de wetten van 31 December 1912 (Staatsblad Nos. 477 en 478) en gewijzigd bij de wet van 31 December 1912 (Staatsblad No. 481)
Zoo is het, dat Wij, den Raad van State gehoord, en met gemeen overleg der Staten-Generaal, hebben goedgevonden en verstaan, gelijk Wij goedvinden en verstaan bij deze:
Artikel 1.
De in afdruk bij deze wet gevoegde, door Onzen Minister van Koloniën, ten deze vertegenwoordigende Nederlandsch-Indië, onder dagteekening van 30 Januari 1913 met de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij gesloten overeenkomst wordt bekrachtigd.
Artikel 2.
De in het vorige artikel bedoelde overeenkomst is vrij van de heffing der bij de wet van 9 Mei 1890 (Staatsblad No. 80) bedoelde kanselarij-leges. Die overeenkomst en alle daaruit voortvloeiende akten en bescheiden worden gratis geregistreerd.
Artikel 3.
I. In het Iste hoofdstuk der begrooting van uitgaven van Nederlandsch-Indië voor het dienstjaar 1913 wordt:
Onderafdeeling 63. Spoorwegen verhoogd met. . ƒ 1.000.000; en wordt tusschen de onderafdeelingen 63 en 64 gevoegd:
Onderafdeeling 63a. Rente van de koopsom van den spoorweg Batavia-Buitenzorg ƒ 170.000;
Onderafdeeling 636. Overneming van niet in gebruik gebrachte materialen, verband houdende met den aankoop van den spoorweg Batavia-Buitenzorg ƒ 105.000;
Onderafdeeling 63c. Verbetering van den spoorweg BataviaBuitenzorg ƒ 100.000.



II. n het Ilde hoofdstuk der begrooting van uitgaven van
Nederlandsch-lndië voor het dienstjaar 1913 wordt:
tusschen de onderafdeeling 218 en 219 gevoegd:
Onderafdeeling 218a. Verbetering van den spoorweg Batavia-
Buitenzorg 
tusschen de onderafdeeling 220 en 221. _ ^
Onderafdeeling 220a. Exploitatiekosten van de lijn Batavia-
Buitenzorg 
Artikel 4.
Deze wet treedt in werking op den dag harer afkondiging.
Lasten en bevelen dat deze in het Staatsblad zal worden geplaatst,
en dat alle Ministerieele Departementen, Autoriteiten, Colleges en Ambtenaren, wie zulks aangaat, aan de nauwkeurige uitvoering de hand zullen houden.
Gegeven.
De Minister van Koloniën.
OVEREENKOMST.
Tusschen
den Minister van Koloniën, ten deze vertegenwoordigende Nederlandsch-lndië,
partij ten eenre, en . . . _
de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij, verder in deze overeenkomst aangeduid als de „Maatschappij", krachtens artikel 35 der statuten vertegenwoordigd door haren Raad van Beheer, handelende ingevolge besluit van de buitengewone algemeene vergadering van aandeelhouders der Maatschappij van 12 November 1912,
partij ten andere zijde,
is, behoudens bekrachtiging door de wet, het volgende overeengekomen:
Artikel 1.
De „Maatschappij" verkoopt aan Nederlandsch-lndië dat in koop aanneemt, hare rechten op den spoorweg Batavia-Bu.tenzorg waaronder in deze overeenkomst is te verstaan de weg met de werken en den inventaris van de stations, van de werkplaats en langs den weg; een en ander in den toestand, waarin die zaken ten dage der overdracht zich bevinden en overigens overeenkomstig de navolgende bepalingen.



Artikel 2.
De spoorweg Batavia-Buitenzorg moet uiterlijk vijf maanden na de dagteeking van de wet, waarbij deze overeenkomst wordt bekrachtigd, door de „Maatschappij" worden overgedragen en door Nederlandsch-lndië worden overgenomen.
Met inachtneming van de eerste zinsnede wordt de dag van overdracht en overneming door den Gouverneur-Generaal, de „Maatschappij" gehoord, bepaald. Deze dag moet ten minste vier weken vóóraf schriftelijk aan de „Maatschappij" worden medegedeeld.
Het feit der overneming strekt voor de „Maatschappij" tot volledige décharge van de door haar bij deze overeenkomst aangegane verplichtingen, behoudens die, bedoeld in artikel 4 en artikel 7.
Artikel 3.
De in magazijn voorhanden verbruiksartikelen — waaronder bovenbouwmaterialen en brandstoffen wel, doch reservedeelen van rollend materieel niet begrepen zijn—worden op den dag, bedoeld in artikel 2, tweede lid, door Nederlandsch-lndië overgenomen tegen den prijs, vast te stellen door drie deskundigen, van wie elk der partijen één aanwijst en de derde door de aldus aangewezenen wordt gekozen of bij gebreke van overeenstemming, ten verzoeke van de meest gereede partij wordt benoemd door den Raad van Justitie te Batavia.
Artikel 4.
Alle voorhanden bescheiden betreffende den eigendom van tot den spoorweg behoorende terreinen benevens de voorhanden teekeningen van den weg en de werken, worden binnen drie maanden na den dag, bedoeld in artikel 2, tweede lid, door de „Maatschappij" aan Nederlandsch-lndië verstrekt.
Artikel 5.
Het bedrijf op den spoorweg Batavia-Buitenzorg wordt tot en met den dag der overdracht en overneming uitgeoefend door en voor rekening der „Maatschappij"; na dien dag door en voor rekening van Nederlandsch-lndië.
De „Maatschappij" verbindt zich om, van den datum dezer overeenkomst af tot en met den dag der overdracht en overneming het bedrijf uit te oefenen volgens gelijke regelen en beginselen als gegolden zouden hebben, indien deze overeenkomst niet ware gesloten.
Artikel 6.
Met ingang van den dag, volgende op dien van de overdracht en overneming treedt Nederlandsch-lndië in de plaats der „Maatschappij" ten aanzien van alle rechten en verplichtingen, welke



zij met betrekking tot den spoorweg Batavia-Buitenzorg of de exploitatie daarvan heeft, waaronder evenwel niet te begrijpen rechten en verplichtingen met betrekking tot het rollend materieel, dat eigendom blijft der „Maatschappij", noch de verplichtingen der „Maatschappij" jegens hare aandeelhouders, jegens hare obligatiehouders, jegens de personen in haren dienst en jegens die schuldeischers, welker vorderingen spruiten uit levering van zaken, die volgens artikel 1 moeten worden overgedragen.
Nederlandsch-lndië verbindt zich de „Maatschappij" te zullen vrijwaren tegen alle nadeelen, welke het gevolg kunnen zijn van de overdracht, buiten goedkeuring van de daarbij belanghebbenden, van de verplichtingen, voortvloeiende uit vervoerovereenkomsten.
Artikel 7.
De Maatschappij" verbindt zich hare medewerking te zullen verleenen tot alle handelingen, welke tot eene geregelde overdracht der onroerende goederen en tot de artikel 6 bedoelde in-de-plaatsstelling zullen blijken noodig te zijn.
Artikel 8.
Nederlandsch-lndië betaalt aan de „Maatschappij" als koopsom voor den spoorweg Batavia-Buitenzorg een bedrag van acht millioen vijfhonderd duizend gulden (ƒ 8.500.000).
Dit bedrag wordt te Amsterdam ter beschikking gesteld van de Maatschappij" op een door den Minister van Koloniën te bepalen datum, doch niet later dan acht jaar na de dagteekening van de wet, waarbij deze overeenkomst wordt bekrachtigd.
Van en met den dag, volgende op dien bedoeld in artikel 2, tweede lid, tot en met den dag, waarop de in de eerste zinsnede van dit artikel genoemde koopsom wordt betaald, zal Nederlandschlndië aan de „Maatschappij" over die som eene rente vergoeden van vier ten honderd per jaar, zijnde per jaar driehonderd veertig
duizend gulden (ƒ 340.000).
Deze rente wordt halfjaarlijks aan de „Maatschappij te Amsterdam voldaan en wel op den 2den Januari en den lsten Juli van elk jaar, met dien verstande, dat voor de eerste maal wordt voldaan rente verschuldigd over het tijdperk van en met den dag, volgende op dien bedoeld in artikel 2, tweede lid, tot den eerstvolgenden bovengenoemden betaaldag en voor de laatste maal, bij de betaling van de koopsom, de rente verschuldigd over het tijdperk van den laatst verschenen betaaldag tot en met den dag, waarop de betaling der koopsom plaats heeft.



Artikel 9.
De wegens den overgenomen voorraad, bedoeld bij artikel 3, door Nederlandsch-Indië verschuldigde koopsom wordt te Batavia aan de „Maatschappij" betaald binnen eene maand na de vaststelling daarvan overeenkomstig het bepaalde in dat artikel.
Artikel 10.
Alle geschillen ter zake van de uitvoering dezer overeenkomst ontstaande, worden in het hoogste ressort beslist door drie scheidsmannen, die als goede mannen naar billijkheid oordeelen.
Van deze scheidsmannen wordt één benoemd door den Minister van Koloniën, één door partij ten andere zijde en één, op verzoek der meest gereede partij, door den Hoogen Raad der Nederlanden. Wordt door een der partijen niet binnen veertien dagen, na daartoe door de andere partij te zijn gesommeerd, aan deze bij exploit kennis gegeven wie voor haar als scheidsman zal optreden, dan worden de scheidsmannen, op verzoek van de meest gereede partij allen door den Hoogen Raad benoemd.
Artikel 11.
Deze overeenkomst en alle daaruit voortvloeiende akten en bescheiden worden gratis geregistreerd. Wegens de betalingen door Nederlandsch-Indië ingevolge deze overeenkomst aan de „Maatschappij" te doen, zullen geen legesgelden verschuldigd zijn.
De kosten van koop en levering komen ten laste van Nederlandsch-lndië.
Artikel 12.
Deze overeenkomst vervalt, indien zij niet vóór 1 Juli 1913 bij de wet is bekrachtigd.
Aldus in tweevoud opgemaakt te 'sGravenhage, den 30sten Januari 1913.
Partij ter andere, Partij ten eenre,
Nederlandsch-Indische Spoorweg- De Minister van Koloniën, Maatschappij, (w.g.) De Waal Malefyt.
De Raad van Beheer,
(w.g.) J. L. Cluysenaer.
(w.g.) Lucardie.



(249 3) MEMORIE VAN TOELICHTING.
Nadat door de Tweede Kamer der Staten-Generaal in hare vergadering van 11 Mei 1910 het nevens de Indische begrootingsontwerpen voor dat jaar ingediend wetsontwerp tot bekrachtiging van de met de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij aangegane overeenkomst tot aankoop van de spoorlijn BataviaBuitenzorg bij tweede stemming was verworpen, werden ter verbetering van de onhoudbaar genoemde spoorwegtoestanden in en om Batavia verschillende maatregelen getroffen, die - z00^ls de ondergeteekende op bladz. 98 der Memorie van Toelichting betreffende de Indische begrooting voor 1912 het uitdrukte-het beoog
doel zooveel als mogelijk zouden nabijkomen. Tot zoodanige, op zich zelf verre van afdoende voorzieningen had de Regeering zie te bepalen nu, door het in verschillende handen blijven van de stations, zoowel te Batavia als te Weltevreden en Meester Cornel.s en van 'de daarheen voerende spoorwegen, de mogelijkheid eener alleszins bevredigende oplossing der moeilijkheden was afgesneden Tot de in Indië noodig geoordeelde maatregelen was medete rekenen de bouw van een nieuw personenstation te Weltevrede , waarmede in verband met de daarvoor noodige onteigeningen, naar het minst omvattende van de daarvoor ter sprake gekomen plannen, een uitgaaf van f 840.000 gemoeid zou zijn. Deze hoezeer onvermijdelijk geoordeelde maatregel zou nochtans zoo weinig eene afdoende voorziening in de verkeersmoeilijkheden hebben mogen heeten, dat de ondergeteekende, zooals door hem op bladz 49 der Memorie van Antwoord op het Voorloop.g Verslag der Commissie van Rapporteurs uit de Tweede Kamer voor de Indische begrooting van 1912 werd medegedeeld, de uitvoering daarvan afhankelijk meende te moeten stellen van den uitslag van hernieuwde pogingen om op andere wijze een bevredigende regeling van het spooiwegverkeer in en om Batavia tot stand te ^"genTen aanzien van dien stationsbouw was dientengevolge g „een beslissing genomen, toen zich opnieuw het uitzicht opende op eene afdoende regeling dezer aangelegenheid door den overgang van den spoorweg Batavia-Buitenzorg in handen van Gouvernement, waardoor eventueel de uitgaaf voor het nieuwe
station zou worden vermeden.
Door den Raad van Beheer der Nederlandsch-Indische Spoorwegmaatschappij was n.l. gewezen op de bezwaren tegen geldende voorwaarden van concessie voor hare stoomtramlijnen. )
ï\ Déze voorwaarden zijn opgenomen in de in het Jaar ,91°d°°r het Deoartement van Gouvernementsbednjven uitgegeven ..Verza meling van Concessie-voorwaarden der particuliere spoor- en tramwegen met machinale beweegkracht .



Die bezwaren betroffen in hoofdzaak de bevoegdheid der Regeering tot naasting van een of meer lijnen, te allen tijde, tegen een bij den aanvang der exploitatie reeds in hoofdzaak vast staand bedrag en de onzekerheid wat geschieden zou bij het einde der concessiën.
Van het standpunt der Maatschappij beschouwd kon de gegrondheid van die bezwaren moeilijk worden ontkend; met belangrijk risico heeft zij de bedoelde lijnen aangelegd en zij staat er voortdurend aan bloot, dat haar niet alleen alle voordeelen worden ontnomen, maar dat zij zelfs de lijnen moet afstaan voor een bedrag, belangrijk lager dan de kostende prijs. Bij het einde der concessiën is het dan voor hare bezittingen te verkrijgen bedrag geheel onzeker.
De thans geldende voorwaarden zijn in zoover ook in strijd met het algemeen belang, als zij den concessionaris huiverig moeten maken, groote uitgaven te doen voor gebouwen, terreinen of materieël, wanneer hij weet, dat steeds het gevaar dreigt, de uitgaven niet vergoed te krijgen. De ontwikkeling van het verkeer wordt door de thans bestaande naastingsvoorwaarden zeer stellig niet in de hand gewerkt.
Hoezeer derhalve tegemoetkoming aan de bezwaren der Maatschappij mede zou zijn in het algemeen belang, meende de Regeering hare medewerking in deze afhankelijk te moeten stellen van de bereidwilligheid der Maatschappij om harerzijds mede te werken tot wegneming van de nadeelen, welke uit de bestaande concessie voor de spoorlijn Batavia-Buitenzorg voor den Lande voortvloeien.
Toen de Maatschappij daartoe bereid bleek, heeft de ondergeteekende gemeend zich niet tevreden te mogen stellen met wijziging van de naastingsvoorwaarden voor die concessie geldende, maar reeds dadelijk een stap verder te moeten gaan door het te bedingen voordeel in eene koopovereenkomst te belichamen. Het resultaat der ter zake gevoerde onderhandelingen is neergelegd in de thans ter bekrachtiging voorgedragen overeenkomst, blijkens welke de Maatschappij bereid is de spoorlijn Batavia — Buitenzorg af te staan voor de som van f 8.500.000 mits het rollend materieel haar eigendom blijve.
De inkomsten van de bedoelde lijn zijn in de laatste jaren belangrijk toegenomen; in de jaren 1908-1911 achtereenvolgens met 15.3; 13; 14.8 en 11.8 pet. Van 1907 tot 1911 steeg, blijkens de jaarverslagen, de netto-exploitatie-opbrengst van f 336.500 achtereenvolgens tot f 388.100, f 438.400, f 503.200 en f 562.700; naar het zich thans laat aanzien, kan men dat cijfer over 1912 op f 638.700 stellen. In verband met deze geregelde vermeerdering van ontvangsten zou de aankoop, berekend op de wijze als bij het vorig wetsontwerp geschiedde, allicht circa f 11.825.000 moeten kosten.



Het rollend materieel stond op ultimo 1911 te boek voor ruim f 840.000; aannemende dat dit cijfer ook thans de juiste waarde aangeeft, zoo blijkt uit de genoemde bedragen dat de Maatschappij behalve de goede kans dat hare inkomsten blijven stijgen, totdat fin 1923) weder van naasting sprake kan zijn-bereid is eenoffer brengen van f 11.825.000- f 8.500.000- f840.000 = f2.485.000 of bijna 2'/, millioen, wanneer zij daarvoor de gewenschte wijzigingen in de concessievoorwaarden voor hare tramwegen verkrijg . Het behoeft hierbij geen betoog, dat het voor het Gouvernement wenschelijk is, voor de exploitatie zijner spoorbanen, in verband met het toenemend vervoer en de gaandeweg klimmende e.schen van het bedrijf, nieuw materieel aan te schaffen en aan de Maatschappij over te laten, hare locomotieven en wagens te gebruiken op hare bestaande en nader aan te leggen tramwegen
Van de gewijzigde concessievoorwaarden voor de tramwegen der Nederlandsch-lndische Spoorwegmaatschappij waaromtrent tusschen Regeering en Maatschappij volkomen overeenstemming L ,*,kr" gen zii» =en drietal exemplaren Ie, griffie nedergeleg<L Omtrent de gevolgen die de thans ter bekracht.g.ng aangeboden overeenkomst tot aankoop van den spoorweg Batavia-Buitenzorg, welke bereids door de vergadering van aandeelhouders is goedgekeurd, zal hebben, kan het volgende worden opgemerkt.
Wanneer voor den aankoop ƒ 8.500.000, voor aanschaff.ng van rollend materieel ƒ 1.000.000 en voor verbeteringen in verband
met grootere vervoerssnelheid (verbetering van bruggen), wijziging
van signalen enz. nog ƒ 300.000 noodig is, zal de spoorweg het Gouvernement kosten ƒ 9.800.000.- stel, met thans nog onvoor-
yiptic zaken. 10 millioen.
De jaarlijksche opbrengst, tegenover deze uitgaaf te ve"vac^e"' kan uit de over 1911 bekende cijfers worden berekend. Men heeft
daarbij er op te letten:
dat de tarieven voor het personenvervoer ongeveer gelijk zijn, dat wegens de lagere tarieven voor vervoer van goedereni enz op den Staatsspoorweg de ontvangsten uit dat vervoer circa 30 pet.
'"datde'ontvïngsten, voor zoover bekend, in 1912 13.5 pet. hooger zijn dan in 1911 en de exploitatiekosten mede met dat percentage
moeten worden vermeerderd. 070 noo De ontvangsten bedroegen dan circa 507 000
de exploitatiekosten Voordeeiig'verschiT ƒ 471.000
Bij de exploitatie van een betrekkelijk klein baanvak (56 K.M) in het net der Westerlijnen (thans 1005 K.M.) vervallen vele uitgaven, welke thans voor een zelfstandige exploitatie noodig zijn.



De daardoor te verkrijgen besparing is te stellen op ƒ 80.000, met welk bedrag evengenoemd voordeelig verschil moet worden verhoogd. Buiten rekening latende dat de tariefsverlaging vermoedelijk een gunstigen invloed zal hebben op het vervoer, komt men alzoo tot de slotsom dat de som van tien millioen al dadelijk eene rente zal opbrengen van 5'/s pet. Dat wil zeggen dat, wanneer men eene 4 pets. leening sluit en de annuïteit op 51/, pet. bepaald, de leening na 33 jaar is afgelost en het Gouvernement daarna het volle genot der opbrengst heeft.
De ondergeteekende meent dus, dat het geldelijk belang van het Gouvernement ten zeerste vóór de bekrachtiging van de overgelegde overeenkomst pleit. Dat ook uit anderen hoofde de aankoop in hooge mate wenschelijk is — in het bijzonder ter verbetering van de stationstoestanden — is reeds vroeger aangetoond.
Ter toelichting van de in art. 3 van het wetsontwerp voorgestelde verhoogingen van de begrooting van Nederlandsch-lndië voor het jaar 1913 zij het volgende aangeteekend.
De verhooging van onderafdeeling 63 (spoorwegen) van het Iste hoofdstuk met ƒ 1.000.000 voor de aanschaffing van rollend materieel is reeds boven besproken. Opgemerkt zij, dat het niet de bedoeling is, juist het nieuwe materieel op het baanvak BataviaBuitenzorg te gebruiken; men zal de gelegenheid hebben, het voor de snelverbindingen der Staatsspoorwegen meest doelmatig materieel aan te schaffen en aldus zal, zonder dat het voordeel juist onder cijfers te brengen is, het vervoer over Java worden gebaat.
Om de betaling der koopsom op het voor den Lande meest gewenscht tijdstip te kunnen doen geschieden, is in art. 8 der overeenkomst bepaald, dat die bepaling binnen een termijn van acht jaar moet geschieden en intusschen eene rente van 4 pet. wordt betaald. Daar het in elk geval niet wenschelijk wordt geacht de koopsom reeds in den loop van 1913 te betalen, is, aannemende dat de overdracht op 1 Juli a.s. plaats vindt, gerekend op ƒ 170.000 aan rente.
Voor de overneming van niet in gebruik gebrachte materialen— waarmede dus de magazijnsvoorraad wordt vermeerderd — zal hoogstens ƒ 105.000 noodig zijn.
De spoorweg Batavia-Buitenzorg verkeert in zijn geheel in goeden staat; maar om hem, gelijk successievelijk op de hoofdlijnen der Staatsspoorwegen geschiedde, voor grootere treinsnelheden— tot 75 K.M. per uur—bruikbaar te maken, is versterking van den bovenbouw en van bruggen noodig. Het signaalwezen moet in overeenstemming worden gebracht met dat der Staatsspoorwegen. Voor een en ander is ƒ 300.000 noodig, waarvan '/» op hoofdstuk I en */» op hoofdstuk 11 der begrooting.



Voor de exploitatiekosten eindelijk is geraamd ƒ 507.000 ƒ 80.000 = ƒ 427.000 per jaar, dus voor een half jaar ƒ 213.500.
De verhoogingen van 1 en II bedragen dus:
aanschaffing rollend materieel / 1
rente van de koopsom » itysooo
overneming van materialen - ommo
verbetering van den spoorweg 
exploitatiekosten —-
Totaal ... ƒ 1.788.500
waartegenover staat eene ontvangst uit de exploitatie, mede over een half jaar, van ƒ 489.000.
De Minister van Koloniën, De Waal Malefyt.
(249. 4)
VOORLOOPIO VERSLAG.
Terwijl verscheidene leden er hunne ingenomenheid mede uitspraken, dat de Regeering nogmaals een poging heeft gedaan om, door het aangaan van een overeenkomst met de Nederlandschlndische Spoorwegmaatschappij, de spoorlijn Batavia-Buitenzorg in handen van het Gouvernement te brengen, en daarin zoo wel is geslaagd, waren er andere, die het beleid der Regeering ten
deze niet konden goedkeuren.
Vooreerst werd door sommigen betoogd, dat door het aanleggen van Gouvernementswege van een nieuwe lijn tusschen Buitenzorg en Meester Cornelis of Bekasi de bezwaren van den tegenwoordigen toestand op meer doelmatige wijze zouden worden ondervangen dan door het aankoopen der bestaande lijn Batavia-Buitenzore. Batavia zou op die wijze een tweede verbinding krijgen me Buitenzorg, zij het een iets langere dan de bestaande; immers de bovenbedoelde lijn zou niet parallel loopen met de bestaande, doch met deze een hoek vormen. Werd voorts van Bekasi een lijn aangelegd naar Tandjong Priok, dan zou een verbinding Buitenzorg - Bekasi - Tandjong Priok zijn verkregen, die aan de snelheid van het vervoer van passagiers, mail en goederen tusschen Cheribon, de Preanger Regentschappen, Midden- en Oost-Java en laatstgenoemde haven zeer ten goede zou komen. De aanlegkosten van een nieuwe lijn Buitenzorg - Bekasi moeten, naar de hier aan het woord zijnde leden meenden te weten, op rond 3 millioen gulden worden gesteld, die van een centraal spoorwegstation te Senen (Weltevreden) op ƒ 840.000, zoodat zeker voor 4 millioen gulden een toestand ware te scheppen, die niet minder bevredigendzoude zijn dan die, waarvoor thans een offer uit de schatkist



van 8 en een half millioen wordt gevraagd, afgezien van de financieele beteekenis, die de voorgenomen wijziging in de concessievoorwaarden voor de stoomtramlijnen der bovengenoemde spoorwegmaatschappij in de toekomst wellicht zal blijken te hebben voor het Gouvernement. Uit een oogpunt van billijkheid tegenover de maatschappij kan men tegen den hier bepleite spoorwegaanleg kwalijk bezwaar maken. Er is geen enkele omstandigheid, die haar recht geeft op een monopolie voor het spoorwegvervoer tusschen Batavia en Buitenzorg. Het ligt integendeel in de rede, dat dit spoorwegverkeer, waarvoor de Gouvernementslijnen, die van Buitenzorg naar Oost- en Zuid-Java leiden, in hooge mate als voedingslijnen zijn te beschouwen, althans voor een deel ook over Gouvernementslijnen gaat; een particuliere maatschappij behoeft niet alle voordeelen, welke die voedingsbronnen opleveren, te genieten. In dit verband brachten enkele leden de woorden in herinnering, die de Minister van Koloniën bij de behandeling van de Indische begrooting voor den loopenden dienst, naar aanleiding van de oprichting van een Gouvernementsguttaperchafabriek te Tjipetir, heeft gewijd aan den voorrang, die het publiek belang toekomt boven het particulier.
Voorts werd door sommige leden de weg van naasting verkieselijk geacht boven dien van aankoop, althans aankoop op de thans voorgestelde wijze. Niet zonder verbazing hadden deze leden opgemerkt, dat de Regeering de gelegenheid tot naasting, waarvoor de gelegenheid ten vorigen jare bestond, voorbij heeft laten gaan en dus niet vóór 1923 tot zulk een maatregel zal kunnen overgaan. Zij vroegen daaromtrent inlichtingen, terwijl ook opgaaf werd verzocht van de vermoedelijke naastingssom, die eventueel in 1923 zal zijn te betalen.
Wat nu het aanhangige voorstel tot aankoop betreft, de door de maatschappij bedongen som van ƒ 8.500.000, met dien verstande, dat het rollend materiaal haar eigendom blijve, werd, op zich zelf beschouwd, vrij algemeen niet te hoog geacht. Telt men bij dat bedrag een som van ƒ 1.000.000 voor aanschaffing van rollend materiaal, van ƒ 300.000 voor verbeteringswerken en van ƒ 200.000 voor onvoorziene uitgaven, dan komt men tot een totaal bedrag van ƒ 10.000.000 als de som, waarop de nieuwe lijn het Gouvernement komt te staan. In de Memorie van Toelichting is op overtuigende wijze betoogd, dat, gelet op de opbrengst der lijn en op de exploitatie-kosten, dit bedrag ruimschoots zijn rente zal afwerpen.
Echter kon de wijze, waarop de Regeering er in is geslaagd omtrent genoemde koopsom met de maatschappij tot overeenstemming te komen, verscheidene leden geenszins bevredigen. Van



de omstandigheid, dat de maatschappij behoefte had aan wijziging van de concessievoorwaarden voor haar stoomtramlijnen, heeft de Regeering gebruik gemaakt om haar als het ware te dwingen met genoemde som genoegen te nemen. Aan de maatschappij is - zoo drukten eenige leden zich uit - met het pistool op de borst de keuze gesteld: öf een koopovereenkomst als door de Regeering billijk werd geoordeeld, öf geen wijziging van bedoelde concessievoorwaarden. Men waagde het te betwijfelen, of zulk een houding met de waardigheid van de Regeering vereenigbaar is te achten. Publiekrechtelijke bevoegdheden mogen niet worden gebruikt om privaatrechtelijke overeenkomsten af te dwingen. Het karakter van door de Overheid vast te stellen concessievoorwaarden wordt op deze wijze ook noodwendig miskend. De inhoud van concessievoorwaarden moet worden bepaald door overwegingen betreffende het algemeen belang en door niets anders. Voldoen bestaande concessievoorwaarden niet meer aan de eischen, door het algemeen belang gesteld, dan behooren zij te worden gewijzigd, hn omgekeerd behoort een bepaalde wijziging in concessievoorwaarden die niet is in het algemeen belang, niet te worden aangebracht
ten gerieve van den concessionaris, zij het dan ook dat die concessionaris als tegen-praestatie iets aanbiedt op ander gebie . Werd de inhoud van concessievoorwaarden van tegenpraestatién afhankelijk gesteld, dan zoude de taak van vaststelling o.er voorwaarden een bron van geldelijk voordeel voor het Rijk worden, wat geheel in strijd ware met het karakter van die taa .
Het is voorts moeilijk, zoo niet onmogelijk, om te beoordeelen, of een transactie op den boven beschreven voet voor het Gouvernement voor- dan wel nadeelig is. Wie zal de waarde, die zekere wijzigingen in bepaalde concessievoorwaarden vertegenwoordigen, nauwkeurig in geld kunnen uitdrukken ? Na eenigen tijd zal wellicht in den koers van de aandeelen der maatschappij bedoelde waarde te voorschijn komen, maar te voren daaromtrent voorspellingen te doen is gevaarlijk. Bovendien is de waarde van de wijzigingen voor de maatschappij niet gelijk aan de waarde van hetgeen het Gouvernement door het aanbrengen van die wijzigingen mogelijk prijs geeft. Sommige leden achtten het zeer wel mogelijk, dat deze verkoop tegen een betrekkelijk lagen prijs, verbonden aan de wijziging van de concessievoorwaarden voor de maatschappij voordeeliger zal blijken dan de overeenkon'st' welke zij in 1910 wenschte aan te gaan, en dat, omgekeerd he Gouvernement eenmaal zal ervaren, dat, wegens het verband met de wijziging der concessievoorwaarden, de thans voorgestel overeenkomst bezwarender is dan de in 1910 geslotene, maar door de Wetgevende Macht niet goedgekeurde. Nadere inlichtingen



omtrent de financieele beteekenis van de wijziging der concessievoorwaarden, zoowel voor de maatschappij als het Gouvernement, werden onontbeerlijk geacht. Men mag aannemen, dat de Regeering dit punt voor zich zelf heeft nagegaan; anders zou zij immers niet in staat zijn geweest de transactie, die zij voorstelt aan te gaan, goed te beoordeelen.
Eenige leden, zich bij deze opmerkingen aansluitende, wenschten er in het bijzonder de aandacht op te vestigen, dat de bepaling, in het gewijzigd artikel 15 van de concessievoorwaarden voorkomende, dat de tramlijnen eerst na 31 December 1935 te allen tijde door het Gouvernement kunnen worden genaast, te eeniger tijd als drukkend kan worden gevoeld. Zij oordeelden het zeer wel mogelijk, dat vóór genoemd tijdstip zich omstandigheden voordoen, die het voor het Gouvernement van overwegend belang doen zijn, alle of sommige der lijnen naar het Gouvernement over te brengen. Daarbij dachten zij aan het geval, dat, hetzij in het belang van de defensie, hetzij in dat van de economische ontwikkeling, de wenschelijkheid wordt gevoeld Westen Oost-Java ook langs de Noordkust door een voor snelverkeer geschikten spoorweg te verbinden. De lijnen Cheribon-Kadipaten en Cheribon-Tegal-Semarang zouden dan moeten worden genaast (men veronderstelde voor ongeveer 1,3 en 13,4 millioen gulden), maar bovendien ook de lijnen Semarang-Gambringen en Goendih-Soerabaja, van de Nederlandsch-Indische Spoorwegmaatschappij. Gelden dan de nieuwe concessievoorwaarden en is het jaar 1936 nog niet aangebroken, dan zullen die lijnen waarschijnlijk niet dan voor zeer hooge sommen te koop zijn, hooger dan bij naasting zouden zijn te betalen. De hier aan het woord zijnde leden meenden, dat naar de thans nog geldende bepalingen de naasting van de lijn Goendih-Soerabaja 15.4 millioen zou kosten en dat de aanlegkosten van de lijn Semarang-Gambringan, die nog niet is aangelegd op 3.6 millioen zijn te stellen. Met de twee evengenoemde bedragen zou dit een totaal uitmaken van 33.7 milloen, waarvoor bovenbedoelde verbinding langs de noordzijde ware te verkrijgen. Hoeveel hooger zal dit worden onder de nieuwe voorwaarden ?
Voorts werd in dit verband gewezen op de mogelijkheid, dat de maatschappij de lijn Goendih-Soerabaja inricht voor snel spoorverkeer en op die wijze een ongewenschte concurrentie wordt voor de Staatslijnen van de Zuid.
Enkele leden hadden uit den toon der Memorie van Toelichting den indruk gekregen, dat de Regeering, waar het gold haar medewerking te verleenen tot de wijziging van de concessievoorwaarden, al te veel haar oog heeft gericht op het bezwarende,



dat de bestaande voorwaarden voor de maatschappij hebben, meer dan voor het onderhandelen, als tegenpartij, met de maatschappij wel wenschelijk ware. Speciaal de voorstelling, in de eerste alinea van bladz. 2 der Memorie van Toelichting gegeven, achtten zij
niet juist. .
De leden, die de bedenkingen tegen de verschuiving van het
tijdstip, waarop naasting der meergenoemde tramlijnen mogelijk zal zijn naar voren brachten, uitten den wensch nader nauwkeurig te worden ingelicht aangaande het verband tusschen de aangeboden overeenkomst en de wijziging der concessievoorwaarden Heeft de Indische regeering zich, voor het geval de koop definitief tot stand komt tot die wijziging verbonden of bestaat tusschen beide aangelegenheden slechts een informeel verband, dat niet in een ™onde~ linge of schriftelijke overeenkomst uitdrukkelijk is gestipuleerd? De woorden in de Memorie van Toelichting, dat de Regeering haar medewerking terzake van wijziging der concessievoorwaarden meende afhankelijk te moeten stellen van de bereidwilligheid der maatschappij om harerzijds mede te werken tot wegnem.ng van de nadeelen, welke uit de bestaande concessie voor de spoorlij Batavia-Buitenzorg voor den Lande voortvloeien, laten voor verschillende opvattingen plaats. Welke Regeering :z°° *roe®
is hier bedoeld, de Indische of de Nederlandsche? Voorts zou men gaarne vernemen, welke ten aanzien van dit punt de plannen der Regeering zijn, indien dit wetsontwerp niet tot wet wordt verheven. Eenige leden meenden te weten, dat de wijziging er
concessievoorwaarden reeds tot stand is gekomen en knoopten
daaraan de opmerking vast, dat, wanneer dat inderdaad het geval is het geheele wetsontwerp wel in een eigenaardig licht verschijn . wat blijkens de Memorie van Toelichting als een deel van den te besteden prijs moet worden beschouwd, is den verkooper reeds betaald Hel moet worden erkend, dat uit een formeel oogpunt de Indische Regeering volkomen gerechtigd was de voorwaarden te wijzigen zonder het lot van dit wetsontwerp af te wachten maar nu die wijziging zulk een integreerend deel vari de zaak n
haar geheel uitmaakt, zou men zulk een wijze van handelen kwalijk
^"n"verband^iermede wenschten eenige der hier aan het woord zijnde leden er nadruk op te leggen, dat de Staten-Generaal ni kunnen geacht worden zijdelings toe te stemmen in de wijziging van concessievoorwaarden, waarvoor hunne medewerking uit den
aard der zaak niet is ingeroepen. rnncessie-
Overigens werd nog ten aanzien van de wijziging der concessie
voorwaarden opgemerkt, dat een bepaling waarbij de mogehj
heid van naasting van een spoorweg tot over een zeker aantal



jaren wordt uitgesteld, uit concessievoorwaarden van den Iaatsten tijd plegen te worden geweerd. Algemeen huldigt men tegenwoordig de opvatting, dat, in het algemeen belang, de mogelijkheid van naasting tegen een reëele vergoeding altijd moet openstaan; door in de gewijzigde concessievoorwaarden van dit standpunt af te wijken, doet de Regeering een stap achteruit.
Tegenover de vorenstaande bedenkingen werd door verscheidene andere leden het beleid van de Regeering, dat tot de aangeboden overeenkomst heeft geleid, krachtig verdedigd. Op het boven aangevoerde omtrent andere wijzen van voorziening in de euvelen, die de bestaande toestand oplevert, meenden zij niet te behoeven in te gaan, nu de aangeboden koopovereenkomst naar de algemeene opvatting zeer aannemelijk is. Terwijl het op zich zelf reeds als een gewichtig voordeel is aan te merken, dat door den aankoop door het Gouvernement alle spoorlijnen in West-Java in Gouvernementshanden komen, beteekent ook uit een financieel oogpunt de aankoop tegen den overeengekomen prijs winst voor het Gouvernement. Deze leden zagen in de samenkoppeling van den aankoop en de wijziging der concessievoorwaarden voor de tramlijnen der maatschappij geen bezwaar, zoolang hun het specifiek gevaarlijke van die wijzigingen niet nader was aangetoond. Zij meenden, dat de Regeering eerder hulde verdiende voor de activiteit, die zij aan den dag heeft gelegd door de omstandigheid, dat de maatschappij wijziging der concessievoorwaarden begeerde, te benutten voor het aangaan van een voor het Gouvernement voordeelige koopovereenkomst.
Van de gewijzigde concessievoorwaarden zou men gaarne eenige exemplaren zien overgelegd, aldus bewerkt, dat de aangebrachte wijzigingen zich gemakkelijk laten overzien.
De vraag werd nog gedaan, of bij den overgang van den spoorweg het personeel zijn rechten, wat loon en pensioenregeling betreft, zal behouden.
Eindelijk zouden eenige leden gaarne worden ingelicht, of, afgescheiden van de wijzigingen in de concessievoorwaarden, nog onderhandelingen met de maatschappij aanhangig zijn omtrent den aanleg van nieuwe lijnen.
Bij de Commissie van Rapporteurs is ten slotte de wensch gerezen, dat bij de Memorie van Antwoord op dit verslag een kaartje van de spoorweglijnen in en om Batavia en een van de verschillende spoor- en tramlijnen in Midden-Java, waarvoor aan de Nederlandsch-Indische Spoorwegmaatschappij concessie is verleend, mogen worden overgelegd.



Aldus vastgesteld door de Commissie van Rapporteurs, den lsten April 1913.
bogaardt.
J. W. van Nispen tot Sevenaer.
Dolk.
Van Hoogstraten.
De Beaufort.
(249' 5) MEMORIE VAN ANTWOORD.
(Ingezonden bij brief van 15 April 1913).
Aangenaam was het den ondergeteekende te vernemen dat verscheidene leden met ingenomenheid hadden gezien, dat door de Regeering opnieuw eene naar hunne meening welgeslaagde poging is gedaan om den spoorweg Batavia-Buitenzorg in handen van het Gouvernement te doen overgaan. Dat daartegenover door sommige andermaal, ter oplossing van de verkeersmoeilijkheden in en om Batavia, de aanleg van een nieuwe lijn tusschen Buitenzorg en Meester-Cornelis of Bekasi is aanbevolen, geeft den ondergeteekende aanleiding er op te wijzen, dat de bezwaren van den tegenwoordigen toestand vooral zijn gelegen in de stationstoestanden te Batavia en Weltevreden en in het algemeen ook hierin, dat de te midden van een net van Staatslijnen een stuk van 56 K.M. in particulier bezit is, wat uit den aard der zaak de exploitatie bemoeilijkt. De bezwaren zouden geenszins worden weggenomen door den aanleg van eene lijn Buitenzorg-Bekasi, later te verlengen naar Tandjong Priok, doch met hun volle gewicht blijven drukken De bedoelde aanleg zou trouwens om verschillende redenen ni aan te bevelen zijn; op zich zelf zou de gedachte verbinding allerminst noodig zijn, nu de bestaande lijn met enkel spoor geheel in de behoefte van het verkeer voorziet; het zou zeer oneconomisch moeten heeten voor dat verkeer eene tweede lijn aan te leggen, waarlangs slechts het kleinste gedeelte van het vervoer zou plaats hebben daar uit den aard der zaak de tegenwoordige lijn, die over een zoo belangrijk centrum als Batavia-Weltevreden loopt, de grootste beteekenis zou blijven behouden.
Overigens is het minder juist, dat door den aanleg van eene lijn Buitenzorg-Bekasi (zonder de verbinding met Pr.ok)i .zeker voor 4 millioen gulden een toestand ware te scheppen, die n minder bevredigend zou zijn dan die, waarvoor thans een offe uit de schatkist van 8V, millioen gulden wordt gevraagd . Want het „offer" van 8'/, millioen is eer te beschouwen als een „voorschot" nu de lijn ruimschoots rentegevend is en de geheele uitgaaf binnen 33 jaar uit de jaarlijksche winsten zal kunnen



worden afgelost; het is zeer twijfelachtig of de lijn BuitenzorgBekasie, die met de gunstiger gelegen lijn Buitenzorg-Batavia zou moeten concurreeren, behoorlijk rentegevend zou blijken. Daarenboven—het moge herhaald worden—zouden de bezwaren van den tegenwoordigen toestand voortduren.
Ten aanzien van de vraag of de aanleg der aanbevolen nieuwe lijn uit een billijkheidsoogpunt tegenover de Maatschappij verdedigbaar ware, merkt ondergeteekende op, dat eene vergelijking ten deze met de oprichting van eene Gouvernements-guttaperchafabriek reeds om deze reden niet opgaat, dat die fabriek in geen geval concurrentie zal hebben te voeren met eene onderneming, werkende op den grondslag van eene door het Gouvernement verleende concessie.
Tegenover de leden, die den weg van naasting boven die van aankoop verkieslijk achtten, en uiting gaven aan hunne verbazing, dat de Regeering de gelegenheid tot naasting, welke zich ten vorigen jare voordeed, heeft laten voorbijgaan, meent de ondergeteekende de opmerking niet te mogen weerhouden, dat in deze de Regeering bezwaarlijk eenig verwijt kan treffen.
Immers nadat de Staten-Generaal door het votum der Tweede Kamer van 11 Mei 1910 blijk gegeven hadden een aankoop van het bedrijf tegen een op den voet der naastingsbepalingen berekenden prijs van ƒ 10.600.000 niet in het belang van de Lande te achten, was, daargelaten nog de moeilijkheden, welke door de onvoldoende naastingsbepalingen zouden kunnen ontstaan, van de Regeering uit den aard der zaak geen voorstel te verwachten om het bedrijf te naasten tegen een prijs, welke naar ruwe berekening genoemd bedrag nog met ƒ 1.225.000 zou overtreffen. Aan het door deze leden gedaan verzoek om op te geven hoeveel de vermoedelijke naastingssom in 1923 zou bedragen, kan bezwaarlijk met eenige nauwkeurigheid worden voldaan, omdat men zich dan zou moeten begeven op het terrein van onderstellingen, welke aan de te verkrijgen cijfers alle reëele beteekenis zouden moeten doen ontzeggen. Wil men echter uitgaan van de onderstelling, dat de netto-opbrengst gedurende het tijdvak 1913—1923 niet stijgt, maar gelijk blijft aan die over 1912, en becijfert men dan de naastingssom, dan komt men tot een bedrag van ruim 15.3 millioen, een zeer hoog bedrag derhalve, dat echter ongetwijfeld nog lager is dan hetgeen in werkelijkheid betaald zou moeten worden.
Met voldoening vernam de ondergeteekende, dat de bij de aangegane overeenkomst bepaalde koopsom vrij algemeen niet te hoog werd geoordeeld.
Waar verscheidene leden echter verklaarden, dat de wijze, waarop



ten deze overeenstemming was verkregen, hen niet kon bevredigen, meent de ondergeteekende nogmaals de aandacht te moeten vestigen op de feitelijke beteekenis van de voor bekrachtiging voorgedragen transactie. Niet te weerspreken is, dat de medewerking die door de Regeering zou moeten worden verleend voor de door de Nederlandsch-lndische Spoorweg-Maatschappij gewenschte wijziging van de voorwaarden harer tramconcessiën, door haar als Overheid verleend zou worden. Aangezien nu — zooals in de Memorie van Toelichting werd uiteengezet - die wijziging ook in het algemeen belang zou zijn, lag daarin zeker een argument ten gunste van eene inwilliging van het verzoek. Evenwel mocht met worden voorbijgezien dat door inwilliging van het verzoek afstand gedaan zou worden van'de bestaande concessievoorwaarden door het Gouvernement verkregen en in hare gevolgen door de Maatschappij aanvaarde bevoegdheid om de tramwegen in quaestie te naasten op voor den Lande voordeelige voorwaarden. Daar stond tegenover, dat wanneer het Gouvernement, mede in het algemeen belang, wilde overgaan tot naasting van den spoorweg Batavia-Buitenzorg, he zich daarvoor zeer groote finantieele offers zou hebben te getroosten. Hoewel bereid om mede te werken tot eene wijziging van de voorwaarden der tramconcessiën o.m. in dien zin, dat bi) naasting een aan de waarde behoorlijk geëvenredigd bedrag zou worden betaald, meende de Regeering dan ook van de Maatschappij te mogen vragen, dat zij van haar kant zou medewerken tot eene herziening van de voor de lijn Batavia-Buitenzorg geldende naast.ngsvoorwaarden, opdat eene eventueele naasting van die lijn niet langer de betaling van een onevenredig hoogen naastingspnjs zou eischen. Op die wijze zou de Maatschappij medewerken om ten bate van den Lande, de concessie Batavia-Buitenzorg te ontdoen van bij de verleening daarvan met voorziene, uit de naastingsvoorwaarden voortvloeiende consequenties van den zelfden aard als waarvan zij zelve verzocht ten aanzien van hare tramwegen te worden verlost. De gelegenheid om van Regeeringswege de bedoelde voorwaarde te stellen zou zich we fs waar niet hebben voorgedaan, indien de spoor- en tramweg-
verbindingen, waarvan hier de rede is niet in ^Lalis
geweest, doch dit neemt niet weg dat, nu dit wel het geval is, de ondergeteekende meende dat hem het verwijt van verwa^°°zing der belangen van den Lande zou moeten treffen, indien h j de gelegenheid ongebruikt liet voorbijgaan om de normal.seering van de tramconcessiën, waardoor de Maatschappij u' ee" mercieel oogpunt in gunstiger positie zou komen, afhankelijk te stellen van eene overeenkomstige normaliseering, ten gunste van den Lande, van de concessie Batavia-Buitenzorg.



Toen de Maatschappij tot samenwerking op dezen voet in beginsel bereid bleek, heeft de ondergeteekende, ook met het oog op de geschiedenis dezer aangelegenheid, gemeend zich niet tevreden te moeten stellen met eene transactie als evenbedoeld — waarvoor de medewerking der Staten-Generaal niet vereischt zou zijn geweest — maar achtte hij zich, zooals in de Memorie van Toelichting is bekend gesteld, verplicht dadelijk een stap verder te gaan en het te bedingen voordeel te moeten belichamen in eene koopovereenkomst; de wijziging van de voorwaarden der tramconcessiën is derhalve afhankelijk gesteld van tegenprestatiën, niet om daarvan „een bron van geldelijk voordeel voor het Rijk" te maken, maar om de bij het verleenen der concessie Batavia-Buitenzorg bedongen naastingsbevoegdheid niet langer eene doode letterte doen blijven.
In dit licht bezien, is het ook minder eigenaardig om, uitsluitend lettende op de directe financieele gevolgen, de vraag te stellen „of eene transactie op den boven beschreven voet voor het Gouvernement voor- dan wel nadeelig is". Volkomen beaamt de ondergeteekende de opmerking in het Voorloopig Verslag, dat de beantwoording van die vraag uiterst moeilijk, zoo niet onmogelijk is. Bij de toelichting van het wetsontwerp zijn dan ook geen pogingen in die richting gedaan, doch is veeleer deze vraag op den voorgrond gesteld, of de overgang van de lijn Batavia-Buitenzorg in handen van het Gouvernement inderdaad aannemelijk is geworden. Daarbij werd voorts eene vergelijking gemaakt tusschen de som, welke bij naasting zou moeten zijn voldaan en de thans gevraagde koopsom om, door het op ongeveer 2'/a millioen becijferd verschil, te doen uitkomen welke financieele beteekenis de medewerking van de Maatschappij in dit opzicht voor haar heeft en in het licht te stellen dat voor haar de prijsgeving van hare tegenwoordige positie als concessionarisse van de lijn Batavia-Buitenzorg, op zich zelf beschouwd, uit een financieel oogpunt eene belangrijke opoffering beteekent.
Hebben voor de Regeering bepaaldelijk de indirecte voordeelen, welke van eene overneming van den spoorweg Batavia-Buitenzorg te verwachten zijn, bijzondere beteekenis, ten aanzien van de financieele gevolgen der aangegane transactie worde intusschen niet uit het oog verloren, dat door de overneming op de thans daarvoor bedongen voorwaarden de Regeering al dadelijk zich in het bezit zal zien gesteld van een met het oog op het daarin vast te leggen kapitaal als loonend aan te merken bedrijf, terwijl het daartegenover door de Maatschappij te verkrijgen voordeel eerst gerealiseerd wordt wanneer eventueel in de toekomst tot naasting wordt overgegaan. Bovendien moet in aanmerking worden genomen, dat de naastingsprijs der tramlijnen na 1935 te allen tijde



hoogstens zal bedragen 125 pet. der boekwaarde (art. 19, al. 2 der
nieuwe concessie-voorwaarden); de naasting zal dus altijd mogelijk
zijn tegen billijken prijs.
De mogelijkheid dat redenen zouden ontstaan tot naasting, voor den in artikel 15 der ontworpen nieuwe concessie-voorwaarden genoemden datum van 31 December 1935, werd door eenige leden verondersteld met het oog op het geval, dat, hetzij in het belang van defensie, hetzij in dat van de economische ontwikkeling, de wenschelijkheid zou worden gevoeld West-en Oost-Java ook langs de noordkust door een voor snelverkeer geschikten spoorweg te verbinden, waarvoor dan, zooals die leden opmerkten, naasting van de lijnen Cheribon-Kadipaten, Cheribon — Tegal - Semarang, Semarang-Gambringan en Goendih-Soerabaia noodig zou zijn. Op de bevoegdheid tot naasting van de lijnen Cheribon-Kadipaten en Cheribon-Tegal-Semarang zal de aanhangige wijziging van concessievoorwaarden echter van geen invloed zijn, daar deze verbindingen niet behooren aan de Nederlandsch-Indische Maatschappij. Voor zoover de lijn Semarang-Gambringan betreft, is, juist met het oog op een eventueele snelverbinding, de datum waarop de bevoegdheid tot naasting ontstaat, niet gesteld op 31 December 1935, doch bedongen dat de lijn zou kunnen worden genaast 10 jaren na het jaar, waarin die lijn voor het algemeen verkeer zal zijn opengesteld. (Art. 16 al. 2 der concept-voorwaarden). Wat de lijn Goendih-Soerabaia betreft, deze zal buiten een plan voor snelverbinding vallen, aangezien het aangewezen zal zijn c. q. de lijn Semarang-Gambringan te verlengen tot aan een punt van de Staatslijn tusschen Soerakarta en Madioen, welke verlenging minder uitgaven zal vorderen dan de ombouw van de lijn Goendih-Soerabaia voor snelverkeer zou eischen.
Dat de Maatschappij eene ongewenschte concurrentie voor de Staatslijnen zou kunnen worden, wanneer zij de tramlijn GoendihSoerabaia inricht voor snelspoor-verkeer, behoeft reeds daarom niet te worden gevreesd, omdat in verband met de daarvoor noodzakelijke transformatie van den tramweg in een spoorweg, daaraan opnieuw wijziging der concessie-voorwaarden zou moeten voorafgaan en de Maatschappij dus ten deze afhankelijk is van de
medewerking der Regeering.
Naar de meening van den ondergeteekende hebben enkele leden ten onrechte uit de Memorie van Toelichting afgeleid dat de Regeering, waar het gold hare medewerking te verleenen tot de wijziging van de concessie-voorwaarden der tramlijnen, te veel, zelfs meer dan voor het onderhandelen, als tegenpartij, met de Maatschappij wel wenschelijk ware, haar oog zou hebben gericht op het bezwarende, dat de bestaande voorwaarden voor de



Maatschappij hebben. Ter bevordering van een juiste waardeering van het bereikte resultaat achtte de ondergeteekende het gepast bij de toelichting der wetsvoordracht de gegrondheid der door de Maatschappij tegen de bestaande concessie-voorwaarden aangevoerde bezwaren in beschouwing te nemen. Nu die beschouwing tot eene erkenning, tot op zekere hoogte, van die bezwaren heeft geleid, ligt daarin echter geenszins opgesloten dat de Regeering tijdens de gevoerde onderhandelingen op de bezwaren in het eenzijdig belang van de tegenpartij den nadruk zou hebben gelegd.
De ondergeteekende begrijpt niet dat de toelichting van het wetsontwerp twijfel heeft gelaten omtrent het verband tusschen de overeenkomst en de wijziging van de concessievoorwaarden. In de Memorie van Toelichting is toch vermeld, dat tusschen de Regeering en de Maatschappij overeenstemming is verkregen omtrent eene wijziging dier voorwaarden als aangegeven in het daarvan aan de Kamer overgelegd concept. Waar voorts is medegedeeld, dat de Regeering die wijziging afhankelijk heeft gesteld van de medewerking der Maatschappij tot wegneming van de bezwaren, welke voor het Land aan de bestaande concessie Batavia-Buitenzorg zijn verbonden, kan daaraan bezwaarlijk eene andere beteekenis worden gehecht dan die van eene toezegging om, na de bekrachtiging van de ter zake aangegane overeenkomst, tot wijziging der concessie-voorwaarden op den in het concept aangegeven voet over te gaan. Die wijziging zal eventueel door den Gouverneur-Generaal moeten geschieden. Aangezien evenwel de bekrachtiging van de koop-overeenkomst medewerking van den begrootingswetgever vereischt, waren zoowel de Nederlandsche als de Indische Regeering, tusschen welke in deze volkomen overeenstemming bestaat, direct in deze zaak betrokken.
De vraag wat de Regeering ten deze te doen zou staan, indien het aangeboden wetsontwerp Hiet tot wet mocht worden verheven, zal eerst aan de orde zijn te stellen wanneer dat geval zich onverhoopt mocht voordoen.
Het vermoeden van enkele leden, dat de meer bedoelde wijziging van de voorwaarden der tramconcessiën reeds tot stand zou .zijn gekomen, is beslist onjuist; de ondergeteekende acht het derhalve overbodig in te gaan op de aan die veronderstelling vastgeknoopte beschouwingen.
Terecht is door eenige leden opgemerkt, dat de Staten-Generaal niet kunnen geacht worden zijdelings toe te stemmen in de wijziging van de concessievoorwaarden, waarvoor hunne medewerking niet is ingeroepen. Dat een bepaling, waarbij de mogelijkheid van naasting van de tramlijnen tot over een zeker aantal jaren wordt uitgesteld, in dit geval een stap achteruit zou zijn, kan de



ondergeteekende niet toegeven. In het algemeen toch is het raadzaam, een concessionaris den tijd te gunnen, de veelal onvoordeelige eerste jaren der exploitatie opgewogen te zien door demeervoordeelige, die dan volgen. Eene naastingsbepaling, die den ondernemer 'al dadelijk de kans op winst zou kunnen ontnemen, ware doodend voor alle initiatief, waaraan Indië in elk geval nog zeer
groote behoefte heeft.
Voor de krachtige verdediging welke het beleid der Regeering mocht ondervinden van verscheidene leden, die tevens op de aan de gesloten overeenkomst voor den Lande verbonden voordeelen wezen, betuigt de ondergeteekende zijne erkentelijkheid.
De inwilliging van het concept der gewijzigde concessievoorwaarden, waarin de aangebrachte veranderingen zich gemakkelijk laten overzien, ontmoet het bezwaar, dat de bestaande concessievoorwaarden, wat den vorm betreft, daarvoor te zeer uiteenloopen. De ondergeteekende heeft evenwel gemeend aan het uit dit verzoek sprekend verlangen om een beter overzicht van de aangebrachte wijzigingen te verkrijgen, zoo volledig mogelijk te kunnen voldoen door de overlegging van een overzicht van de voornaamste punten, welke bij de concessie-voorwaarden regeling vinden, met vermelding van de bestaande en nieuw in te voeren fegeling ter zake. Een zoodanig overzicht is als bijlage bij deze Memorie
gevoegd. ,
In antwoord op de vraag of bij den overgang van den spoorweg het personeel zijn rechten wat loon en pensioenregeling betreft zal behouden, kan de ondergeteekende mededeelen, dat, naar hem gebleken is, voor de belangen van het personeel in deze door de Maatschappij op bevredigende wijze zal worden
gezorgd. .. .
Voor zoover den ondergeteekende bekend is, zijn, afgescheiden van de wijziging der concessie-voorwaarden, geen onderhandelingen met de Maatschappij aanhangig betreffende den aanleg van
nieuwe lijnen. .
Aan den wensch der Commissie van Rapporteurs tot overlegging van kaartjes, aangevende de spoorlijnen in en om Batavia en van de spoor- en tramlijnen in Midden-Java, waarvoor aan. de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij concessie is verleend, wordt door den ondergeteekende gaarne voldaan. Zoodanige kaartjes zijn mede als bijlagen aan deze Memorie toegevoegd.
De Minister van Koloniën, De Waal Malefyt.



Bijlage V.
EXTRACT uit het Register der Besluiten van den GouverneurGeneraal van Nederlandsch-Indië.
No. 13.
Buitenzorg, den 28sten October 1913.
Gelet op het besluit van 3 September 1912 No. 7;
Gelezen:
I. de missive van den Minister van Koloniën van 5 November 1912 Afdeeling A4, No. 6/2384;
II. de requesten, gedagteekend Semarang 29 November 1910 No. 8023, 27 Juni 1911 No. 4683, 23 Juli 1912 No. 4832,
2 September 1912 No. 5704 en 23 Juni 1913 No. 3752, van het Comité van Bestuur der Nederlandsch-Indische SpoorwegMaatschappij ;
III. het gemeenschappelijk request, gedagteekend 's-Gravenhage 12 Juli 1913 No. 3305/D No. 355 van den Directeur der Solosche Tramweg Maatschappij en van den Raad van Beheer der Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij.
IV. de missives:
1. van den Directeur van Gouvernementsbedrijven van 14 en 25 October 1913 Nos. 10911 en 11392, zoomede de in afschrift overgelegde brieven;
a. van den Commandant van het Leger en Chef van het Departement van Oorlog in Nederlandsch-Indië van 29 December 1910, Vlle Afdeeling No. 97/S (geheim), 22 Augustus 1911 Vlle Afdeeling No. 70/S, 10 Augustus 1912, Vlle Afdeeling No. 39/S en
3 October 1912, Vlle Afdeeling Nos. 49/S;
b. van den Voorzitter van den Gemeenteraad van Soerabaia van 11 April 1911 No. 860/43;
c. van den Resident van Soerabaia van 4 en 26 April 1911 Nos. 8428/46 en 9235/46;
d. van den Resident van Soerakarta van 24 October 1911 No. 10179/18, zoomede het extract uit de notulen van de op 15 Maart 1912 gehouden vergadering van den Gewestelijken Raad van Madioen;
e. van den Resident van Djokjakarta van 5 October 1912 No. 10198/43 a;
ƒ. van den Resident van Semarang van 5 October en 30 December 1912 Nos. 20603/66 en 26867,66, benevens de extracten uit de notulen der op 25 September en 20 December t.v. gehouden vergaderingen van den Gewestelijken Raad;



e. van den Voorzitter van den Gemeenteraad van Semarang van 5 Maart 1913 No. 42, zoomede het extract uit de notulen der vergadering van dien Gemeenteraad, gehouden op 28 Februari t. v.
2. van den Directeur der Burgerlijke Openbare Werken van October 1913 No. 18380/B.W.;
De Raad van Nederlandsch-Indië gehoord;
Is goedgevonden en verstaan:
Eerstelijk: Met ingang van 1 Januari 1914 in te trekken de
voorwaarden, waaronder bij de besluiten van:
a. 20 April 1893 No. 9, juncto dat van 24 September 1896 No. 22
(Bijblad op het Staatsblad Nos. 4931 en 5264).
b 14 October 1895 No. 7, juncto die van 24 September en 22 October 1896 Nos. 22 en 4,20 December 1900 No. 5 (artikel 1), 17 Mei 1901 No. 3, 30 Maart 1907 No. 18 en 28 September
1908 No. 17 (Bijblad 5263).
e 24 September 1896 No. 1 (artikel 1), juncto die van 1 Mei 1900 No. 44 (artikel 1), 3 Mei 1901 No. 46 en 28 September 1906 No. 31 (Bijblad Nos. 5216, 5495 en 6550).
d. 17 Januari 1912 No. 12 (Bijblad 7564)
aan de Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij vergun ning, onderscheidenlijk concessie, werd verleend voor den aanleg en de exploitatie van de ondervolgende stoomtram-
a. iT de" residentie Djokjakarta, loopende van de hoofdplaats
van dien naam naar Brossot;
b. in de residentiën Djokjakarta, Kedoe en Semarang, loopende van de hoofdplaats Djokjakarta over Magelang en Setjang naar Willem 1, met een zijtak van Setjang naar Parakan;
c in de residentiën Semarang, Rembang en Soerabaja, loopende van Goendih over Randoeblatoeng, Bodjonegoro, Lamongan en Tjermee naar Soerabaja, met een zijtak van Soeman naar Grissee, aldaar eindigende in een in zee te bouwen los- en
laadhoofd; . . , . . .
d in de residentie Rembang, de eene loopende van het gehucht Wangkot der desa Kapoean in de afdeeling Blora naar de Solorivier en de tweede van het stationsemplacement Tjepoe van den stoomtramweg Goendih-Soerabaja naar de houtstapelplaats van den Dienst van het Boschwezen nabij het emplacement der fabriek van de Dordtsche Petroleum Maatschappij te Ngareng;
Ten tweede: Op elk der in artikel 1 van dit besluit sub ad genoemde stoomtramwegen met ingang van 1 Januari 191



en voor zooveel noodig met inachtneming van artikel 7 van dit besluit, van toepassing te verklaren de in artikel 6 van dit besluit bedoelde concessie-voorwaarden.
Ten derde: Goed te keuren dat de stoomtramweg Solo—Bojolali met ingang van 1 Januari 1914 van de Solosche Tramweg Maatschappij overgaat op de Nederlandsch-lndische SpoorwegMaatschappij en te bepalen dat, met ingang van dien datum, daarop de in artikel 6 van dit besluit bedoelde concessievoorwaarden van toepassing zullen zijn.
Ten vierde: Aan te teekenen dat door niet tijdige aanvaarding zijn vervallen de aan de Nederlandsch-lndische SpoorwegMaatschappij bij het besluit van 15 Juni van 1910 No. 19, onderscheidenlijk bij artikel 3 van dat van 17 Juli 1912 No. 40, verleende concessies voor den aanleg en de exploitatie van de ondervolgende stoomtramwegen;
a. in de residentie Djokjakarta, loopende van het tegenwoordige eindpunt Srandakan der stoomtramlijn Djokjakarta-Brossot over Passar Kranggan naar de fabriek Sewoegaloer;
b. in de residentie Rembang loopende:
1. van Bodjonegoro over Pontjo en Ngawoen naar Djatirogo;
2. van Babat over Ngidon en de afdeelingshoofdplaats Toeban naar Djenoe.
3. van Pontjo over de districtshoofdplaats Rengel naar Ngidon. Ten vijfde: Aan de Nederlandsch-lndische Spoorweg-Maatschappij
op de in artikel 6 van dit besluit bedoelde concessievoorwaarden en met inachtneming voor zooveel noodig van artikel 7 van dit besluit, concessie te verleenen voor den aanleg en de exploitatie van de volgende stoomtramwegen:
a. eene in de residentie Djokjakarta gelegen verlenging van den stoomtramweg Djocja—Brossot, loopende van het tegenwoordige eindpunt over Krangan tot Sewoegaloer, (spoorwijdte 1.435 M.);
b. een in datzelfde gewest gelegen zijtak van den stoomtramweg Djocja—Brossot, loopende van een punt dier lijn aan de Zuidzijde der hoofdplaats over Pasar-Gedeh langs de ondernemingen Kedaton-Pleret, Barongan en Poendoeng naar een op korten afstand daarvan gelegen eindpunt, met een zijtak van Pasar-Gedeh naar de halte Magoewo der lijn Djocja— Solo, (spoorwijdte 1.435 M.);
c. een aantal in de residentie Rembang gelegen zijtakken van den stoomtramweg Goendih—Soerabaja, loopende:
1. van Bodjonegoro over Pontjo en Ngawoen naar Djatirogo;
2. van Babat over Ngidon en Toeban naar Djenoe;
3. van Pontjo over Rengel naar Ngidon



d. een in de residentie Soerabaja gelegen verlenging van den zijtak Soemari—Grissee der lijn Goendih—Soerabaja, loopende van het tegenwoordig emplacement Grissee, naar het Staatsspoorwegstation Mesigit te Soerabaja, aldaar aansluiting gevende naar het station Pasar Toeri der lijn Goendih Soerabaja;
e. een in de residentie Soerakarta gelegen zijtak of verlenging van de stoomtramlijn Solo—Bojolali, loopende van de hoofdplaats Soerakarta over Wonogiri naar Kakap;
ƒ. een stoomtramweg in de residentie Semarang, loopende van het station der Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij Tawang te Semarang over Broemboeng en Goeboek naar het Station Gambringan der lijn Goendih—Soerabaja.
Ten zesde: Vast te stellen de aan dit besluit gehechte „Voorwaarden van concessie voor den aanleg en de exploitatie van stoomtramwegen".
Ten zevende: Te bepalen als volgt:
a. De lijnen van Wangkot naar de Solorivier, en van Pasar Gedeh naar Magoewo zijn alleen voor goederenvervoer bestemd. )
b. Te Djatirogo moet aansluiting aan de lijn Djatirogo-Lassem der Semarang-Joana Stoomtram-Maatschappij, en te Babataan de bestaande lijn Goendih-Soerabaja gegeven worden.
c. Indien op het baanvak Djatirogo-Ngawoen derden zijsporen voor goederenvervoer ten dienste van hunne ondernemingen wenschen aan te leggen of te doen aanleggen en die op dat baanvak (beide eindpunten inbegrepen) wenschen te doen aansluiten, is de Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij verplicht, niet alleen om zulks op grond van artikel 13 van het Algemeen Tramwegreglement te gedoogen, doch tevens om, op verzoek van die aanvragers, zich met den aanleg daarvan, tegen vergoeding der kosten, te belasten, zoo noodig nadat daartoe van de bevoegde autoriteit concessie dan wel vergunning zal zijn verkregen.
De wijze, waarop de concessie dan wel de vergunning voor den aanleg en de exploitatie van zijsporen, als in het vorig lid bedoeld, wordt verkregen, is dezelfde als die, waarop in overeenkomstige gevallen krachtens algemeen geldende bepalingen concessie of vergunning wordt verkregen.
De Nederlandsch-Indische Spoorweg-Maatschappij is gehou-
») Bij G. B. van 3 Juni 1914 No. 10 werd dit punt a als volgt
gewijz^gdjnen ^ Wangkot naar de Solorivier, van Tjepoe naar de stapelplaats van het Boschwezen en van Pasar Gedeh naar „Magoewo zijn alleen voor goederenvervoer bestemd .



den met de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij eene overeenkomst aan te gaan tot regeling van de exploitatie dier zijsporen, en aan die Maatschappij toe te staan, de vrachtprijzen te bepalen voor het vervoer van IJl- en Vrachtgoederen tusschen de stations en halten van het baanvak Djatirogo— Ngawoen of de daarop aansluitende zijsporen eenerzijds, en de stations, haltenen zijsporen van de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij of via hare lijnen te bereiken, anderzijds.
Bedoelde vrachtprijzen zijn niet van toepassing op vervoer transit het baanvak Djatirogo—Ngawoen.
De opbrengst van het vervoer volgens bovenbedoelde vrachtprijzen zal evenredig met den op de lijnen van iederen dienst af te leggen afstand tusschen N.I.S. en S.J.S. verdeeld worden, met dien verstande, dat N.I.S. als vervoersafstand minstens 5 K.M. in rekening mag brengen en haar vrachtaandeel minstens 2 cent per ton kilometer zal bedragen.
Vóór bedoelde overeenkomst gesloten is, wordt het baanvak Djatirogo-Ngawoen niet voor algemeen goederen- dan wel voor personen- en goederenverkeer geopend, tenzij het baanvak Djatirogo-Ngandang, waarvoor aan de Semarang-Joana Stoomtram-Maatschappij concessie verleend is, nog niet gereed is.
Wordt, hetzij bij de eerste vaststelling der overeenkomst of bij later door eene der partijen verlangde wijziging, de overeenstemming met de Samarang-Joana Stoomtram-Maatschappij niet binnen een door den Directeur van GouvernementsBedrijven te bepalen termijn verkregen, zoo is de GouverneurGeneraal bevoegd, de bestuurders gehoord, de bepalingen van vorenbedoelde overeenkomst vast te stellen of te wijzigen.
d. De waarborgsommen voor de lijnen Srandakan-Sewoegaloer, Djocja-Poendoeng-Magoewo, die in Rembang, Grissee-Soerabaja, Solo-Kakap en Semarang-Gambringan bedragen onderscheidenlijk ƒ 3.000—, ƒ 12.000.—, ƒ 36.000.—, ƒ 6.000.— ƒ 21.000.- en 18.000.-.
e. de lijnen in Rembang, genoemd in artikel 5, sub c, van dit besluit moeten gereed en in exploitatie gebracht zijn binnen drie jaar nadat de concessie tot aanleg daarvan zal zijn aanvaard; de overige lijnen binnen zeven jaar na die aanvaarding.a)
'). Bij G.B. van 3 Juni 1914 No. 10 werd punt e als volgt gewijzigd :
„e. De lijn Bodjonegoro-Djatirogo, genoemd in artikel 5 sub c „van dit besluit moet gereed en in exploitatie gebracht zijn „binnen drie jaar, de andere in Rembang aan te leggen lijnen „binnen zes jaar en de overige in dat artikel genoemde lijnen „binnen zeven jaar nadat de concessie tot aanleg daarvan zal „zijn aanvaard."



ƒ. Voor zoover artikel 13 der in artikel 6 van dit besluit bedoelde concessievoorwaarden toepassing mocht vinden in de residentiën Soerakarta of Djokjakarta, moet het aldaar bedoelde afstaan van gevonden voorwerpen geschieden aan de daarop rechthebbende Inlandsche Vorsten.
g. Voor het verkrijgen en gebruiken van den benoodigden grond in de residentiën Soerakarta en Djokjakarta ten behoeve van de tramwegen, genoemd in artikel 5, sub a, b en e van dit besluit, voor zoover daarvoor de medewerking der Inlandsche Vorsten noodig is, zal de Nederlandsch-lndische SpoorwegMaatschappij zich hebben te gedragen naar de deswege door de betrokken Residenten te geven aanwijzingen, behoudens het recht van beroep der Nederlandsch-lndische SpoorwegMaatschappij op den Gouverneur-Generaal.
h. Voor het lokaal vervoer op den stoomtramweg Solo-Kakap mogen geen hoogere vrachten voor reizigers en vrachtgoederen geheven worden dan berekend volgens de algemeene tarieven der Staatsspoorwegen op Java, vastgesteld bij het besluit van 30 October 1909 No. 46, ingevoerd op 1 Januari 1911.
Ten achtste: Aan het Comité van Bestuur vd. te kennen te geven dat zijne aanvrage betreffende eene lijn door de Heerenstraat te Soerabaja niet voor inwilliging vatbaar is.
Ten negende: Te seinen als volgt:
Koloniën Den Haag.
888 Antwoord 000 bij besluit gisteren nieuwe concessievoorwaarden ingang een Januari (a.s.) verleend.
Idenburg.
Afschrift dezes zal worden gezonden aan den Raad van Nederlandsch-Indië tot informatie en extract verleend aan den Legercommandant, de Directeuren van Gouvernementsbedrijven en der Burgerlijke Openbare Werken, den Hoofdinspecteur, Chef van den Dienst der Staatsspoorwegen op Java, de Residenten van Djokjakarta, Soerakarta, Semarang, Rembang en Soerabaja, de Gewestelijke Raden van Semarang, Rembang en Soerabaja, de Gemeenteraden van Semarang en Soerabaja en het Comité van Bestuur der Nederlandsch-lndische Spoorweg-Maatschappij tot informatie en naricht.
Accordeert met voors. Register: De Gouvernements Secretaris, (h>.£.) Erdbrink.



VOORWAARDEN der aan de Nederlandsch-Indische SpoorwegMaatschappij (in deze Voorwaarden verder aangeduid als „de Maatschappij") verleende concessies voor:
I. het hebben en het exploiteeren van:
A. de door de Maatschappij aangelegde stoomtramwegen :
1. van Djokja naar Brossot;
2. van Djokja naar Willem I, met zijtak van Setjang naar Parakan;
3. van Goendih naar Soerabaja, met zijtakken van Soemari naar Grisee, van Kapoean naar de Solorivier en van Tjepoe naar de stapelplaats van het Boschwezen;
B. den tramweg Solo-Bojolali, zoodra deze in eigendom aan de Maatschappij zal zijn overgegaan ;
II. den aanleg en de exploitatie van de volgende stoomtramwegen:
A. eene verlenging van den stoomtramweg Djokja-Brossot tot Sewoe Galoer (spoorwijdte 1.435 Meter):
B. een zijtak van den stoomtramweg Djokja-Brossot van de hoofdplaats Djokjakarta over Passar Gedeh naar de suikerfabriek Poendoeng met eene verbindingslijn van Passar Gedeh naar de halte Magoewo van den spoorweg Semarang-Vorstenlanden (spoorwijdte 1.435 Meter);
C. zijtakken van stoomtramweg Goendih-Soerabaja in de residentie Rembang:
1. van Bodjonegoro over Pontjo naar Djatirogo;
2. van Babat over Ngidon naar Djenoe;
3. van Pontjo over Rengel naar Ngidon ;
4. van Soerabaja naar Grisee;
D. eene verlenging van den stoomtramweg Solo-Bojolali loopende van de hoofdplaats Soerakarta over Wonogiri naar Kakap;
E. een tramweg van station Tawang ter hoofdplaats Semarang over Broemboeng naar het station Gambringan van den stoomtramweg Goendih-Soerabaja.
Artikel 1.
Waar in deze voorwaarden sprake is van „de tramwegen" zijn daaronder te verstaan de in hoofde dezer onder 1 en II bedoelde lijnen.
Artikel 2.
(1) Op de tramwegen zijn van toepassing:
I. de artikelen 4 tot en met 14 van de Algemeene Voorwaarden, vastgesteld bij artikel 2 van het Besluit van 9 Augustus 1893, No. 23 (Staatsblad No. 191), zooals die artikelen worden gelezen ingevolge artikel 2 van het Besluit van 17 October 1905, No. 4 (Staatsblad No. 515), artikel 3 van het Besluit van



31 October 1907, No. 42 (Staatsblad No. 447), artikel 3 van het Besluit van 10 Maart 1909 No. 7 (Staatsblad No. 191) en het Besluit van 20 Augustus 1909 No. 25 (Staatsblad No. 422);
II. het Algemeen Tramwegreglement in Staatsblad 1905 No. 516, zooals dat is gewijzigd bij de Staatsbladen 1906 No. 415 en 456, 1907 No. 54, 292, 446 en 500, 1908 No. 351, 1909 No. 79, 190 en 460 en 1910 No. 100;
III. behoudens de gevallen voorzien bij het tweede lid van dit artikel, alle later in de bedoelde Algemeene Voorwaarden en bedoeld Algemeen Tramwegreglement te maken wijzigingen en aanvullingen of nader te maken Algemeene-, Gewestelijkeof Locale verordeningen, betreffende den aanleg, de exploitatie en het gebruik van tramwegen met machinale beweegkracht, bestemd voor algemeen verkeer in Nederlandsch-lndië, voor zoover die met deze voorwaarden niet in strijd zijn of aan de toepasselijkheid niet eenig voorbehoud mocht worden verbonden.
IV. behoudens de gevallen voorzien bij het tweede lid van dit artikel, alle andere voorschriften, bepalingen en verordeningen, met de later daarin te maken wijzigingen en aanvullingen, welke als gevolg van de decentralisatie van het Bestuur over Nederlandsch-lndië door de bevoegde macht zullen worden gegeven of vastgesteld, voor zooveel zij betreffen den aanleg, de exploitatie en het gebruik van tramwegen als onder III bedoeld, en met deze voorwaarden niet in strijd zijn of aan de toepasselijkheid niet eenig voorbehoud mocht worden verbonden.
(2) Het bij het vorige lid onder III en IV bepaalde geldt niet in geval toepassing der aldaar bedoelde bepalingen vermindering of het vervallen van aanspraken op schadeloosstelling tengevolge zou hebben.
(3) Aan de toepasselijkheid van bepalingen als bij het eerste lid van dit artikel onder III en IV bedoeld, welke strekken tot het opleggen — uit anderen hoofde dan de veiligheid van het verkeer — van nieuwe of zwaardere lasten, tot (eventueele) verlaging van tarieven of tot afstand van een winstaandeel, zal geacht worden het voorbehoud te zijn verbonden, dat toepassing daarvan aanspraak geeft op eene binnen redelijke grenzen te bepalen schadeloosstelling uit de kas der Overheid, die de bepaling(en) vaststelde.
(4) De bij het vorige lid bedoelde schadeloosstelling wordt bij gebreke van minnelijke schikking, door den rechter bepaald.
(5) Waar in deze concessie-voorwaarden bepalingen, niet behoo-
rende tot deze voorwaarden, zijn aangehaald, worden daaronder
mede verstaan de bepalingen, waardoor zij mochten vervangen worden.



Artikel 3.
(1) Het waarborgkapitaal, bedoeld in artikel 4 der Algemeene Voorwaarden vastgesteld bij Besluit van den GouverneurOeneraal dd. 17 October 1905, No. 4 (Staatssblad No. 515) blijft bepaald voor de lijn Djokja—Brossot op ƒ 11.000.—(elf duizend gulden) voor de lijn Djokja—Willem I met den zijtak Setjang—Parakan op ƒ 30.000.— (dertig duizend gulden), voor den lijn Goendih—Soerabaja met den zijtak Soemari—Grissee op ƒ 45.000.— (vijf en veertig duizend gulden) en voor de lijn Solo- Bojolali op ƒ 7.500.— (zeven duizend vijf honderd gulden), terwijl het voor de andere tramwegen wordt bepaald op ƒ 300.— (driehonderd gulden) per kilometer, waarbij de lengte, voor zooveel noodig geschat, is af te ronden tot het naast hoogere tiental kilometers. Deze waarborgkapitalen blijven of worden gedeponeerd in Nederland ter plaatse door den Minister van Koloniën te bepalen, in door hem goed te keuren geldswaarden.
(2) Het waarborgkapitaal voor eiken tramweg wordt binnen vier weken na den dag der naasting of der overneming daarvan aan de Maatschappij teruggegeven, voor zoover daarover niet krachtens deze voorwaarden mocht zijn beschikt.
Artikel 4.
(1) De tramwegen zijn bestemd voor het vervoer van personen en goederen, tenzij de Gouverneur-Generaal anders bepaalt.
(2) Behoudens bij het maken van de noodig geachte uitwijkplaatsen met dubbel spoor, kan voor de baan en de kunstwerken met aanleg voor enkel spoor worden volstaan.
Artikel 5.
(1) Alle kosten van onteigening, zoomede alle schadeloosstellingen aan gebruikers van- of rechthebbenden op gronden, waarover ten behoeve van de tramwegen beschikt wordt, zullen door de Maatschappij gedragen worden.
(2) Bij beschikking over gronden ingehuurd krachtens het bij artikel 1 der Ordonnantie van 8 Februari 1906 (Staatsblad No. 93) vastgestelde Landhuurreglement voor die Residentiën Soerakarta en Djokjakarta, of het te voren geldend Landhuurreglement voor die residentiën zal aan den landhuurder, onafhankelijk van hetgeen terzake tusschen partijen is bepaald, vooraf moeten worden vergoed, het in onderling overleg — of, in geval van geschil, door het Hoofd van Gewestelijk Bestuur — vast te stellen bedrag der dientengevolge aan gebouwen, aan-



plantingen of andere aan dien huurder toebehoorende werken toe te brengen schade, en voorts jaarlijks voor ultimo December aan den huurder moeten worden gerestitueerd het naarmate der uitgestrektheid te berekenen en op de hoogerbedoelde wijze te bepalen gedeelte van den voor de afgestane gronden verschuldigden huurschat.
Artikel 6.
(1) De spoorwijdte van den tramweg van Djokja naar Brossot is 1.435 Meter, van de overige tramwegen 1.067 Meter, tenzij voor lijnen, als in hoofde dezer onder 11 bedoeld, bij de Concessie anders wordt bepaald.
(2) De bovenbouw van de baan en van de kunstwerken van de tramwegen met 1.067 Meter spoorwijdte moet zoodanig zijn, dat die tramwegen, met uitzondering van het baanvaak „Solo Javabank"—„Solo Station Staatsspoorwegen" van de lijn Solo— Bojolali, door de rijtuigen en wagens van de Staatsspoorwegen kunnen worden bereden.
(3) De constructie van het rollend materieel van de tramwegen met 1,067 Meter spoorwijdte moet zoodanig zijn, dat de beladen rijtuigen en wagens der Staatsspoorwegen in de treinen dier tramwegen en de beladen wagens van die tramwegen in de gemengde- en goederentreinen van de Staatsspoorwegen kunnen worden vervoerd.
Artikel 7.
(1) De sporen van de tramwegen moeten aansluiten met die der spoor- en tramwegen voor algemeen verkeer van dezelfde spoorwijdte van de Maatschappij of andere ondernemingen, op de daartoe door de Regeering aan te wijzen plaatsen.
(2) Op het station Goendih van den tramweg Goendih—Soerabaja moet gelegenheid blijven tot het doen overstappen van reizigers en tot het doen overladen van goederen op den spoorweg Semarang—Vorstenlanden.
(3) Te Soerabaja wordt de bij de aanvaarding dezer concessievoorwaarden ten behoeve van het goederenvervoer bestaande verbinding van den tramweg Goendih—Soerabaja met den Staatsspoorweg in stand gehouden.
Artikel 8.
(1) De bij den aanleg van de tramwegen, in hoofde dezer onder 1 A en B genoemd, ten behoeve van langs den weg liggende perceelen en ondernemingen gemaakte overwegen, blijven in stand.



(2) Bij den aanleg van tramwegen, in hoofde dezer onder II bedoeld, worden ten behoeve van langs den weg liggende perceelen en ondernemingen in overleg met belanghebbenden de noodige overwegen, door en voor rekening van de Maatschappij gemaakt.
(3) Leidt dat overleg niet tot overeenstemming, dan worden de overwegen gemaakt overeenkomstig hetgeen door den Directeur van Qouvernementsbedrijven zal bepaald worden.
(4) Bij overgang van rivieren door tramwegen, die na 31 December 1912 in exploitatie worden gebracht, kan — voor zoover geen bruggen voor gewoon verkeer aanwezig zijn—door den Directeur van Gouvernementsbedrijven de eisch gesteld worden, dat de trambruggen, wanneer zich daarop geen trein bevindt, voor gewoon verkeer kunnen dienen.
Artikel 9.
(1) Ten laste van de Maatschappij komt het opnemen en weder leggen der spoorstaven met toebehooren, wanneer het opbreken voor het maken, aanbrengen of herstellen van riolen, gas- en waterleidingen enz., zoomede voor het onderhouden, herstellen of vernieuwen van de door haar geoccupeerde openbare wegen en van de daarin gelegen kunstwerken van overheidswege mocht worden noodig geoordeeld, terwijl nimmer eenige aanspraak kan worden gemaakt op vergoeding voor schade wegens belemmering of stremming in de uitvoering van den tramwegdienst, noch wegens schade van welken aard ook, die door de uitvoering van werken als bovenbedoeld of door de wijze van onderhoud dier wegen en werken aan de Maatschappij zou kunnen worden toegebracht.
(2) De Maatschappij is gedurende den geheelen duur der concessies verplicht om, indien de aanleg of de exploitatie van de tramwegen van nadeeligen invloed blijkt op een goeden waterafvoer of op een veilig publiek verkeer langs of over de door haar geoccupeerde openbare wegen, op hare kosten zoodanige werken uit te voeren en maatregelen te treffen, als tot keering van dien invloed noodig geoordeeld worden.
(3) De autoriteit, die beoordeelt of en zoo ja, welke werken en maatregelen noodig zijn, is:
a. indien de nadeelige invloed zich uit op wegen of andere werken in beheer bij een Localen Raad: de betrokken Locale Raad;
b. in alle andere gevallen het betrokken Hoofd van Gewestelijk Bestuur,
behoudens — in alle gevallen onder a en b bedoeld — hooger beroep op den Directeur van Gouvernementsbedrijven.



(4) Bij nalatigheid van de Maatschappij om aan hare in het tweede lid omschreven verplichting binnen den daartoe bepaalden tijd te voldoen, kunnen de noodige werken uitgevoerd en de noodige maatregelen getroffen worden: ingevallen in het vorige lid onder a. bedoeld, door het betrokken Locale Bestuur, in gevallen aldaar onder b. bedoeld, van Regeeringswege, — in alle gevallen met verhaal der kosten op het waarborgkapitaal, bedoeld in artikel 4 der Algemeene Voorwaarden van Staatsblad 1905 No. 515.
Artikel 10.
(1) Vervoer in het belang van 's Lands dienst van krijgsvolk, oorlogstuig en de daarbij behoorende paarden en andere draag- en trekdieren geschiedt tegen de helft van den vrachtprijs.
(2) Onder krijgsvolk worden hier niet verstaan zonder troepen reizende officieren van land- en zeemacht.
(3) De Europeesche en Inlandsche ambtenaren van het Binnenlandsch Bestuur, voor dienstreizen binnen hun ressort, beambten der Justitie en Politie, daaronder begrepen gevangenisbeambten, voor zoover de reizen dier personen geschieden ter zake van eene aangelegenheid hunnen dienst betreffende, bestellers van den Post- en Telegraafdienst en personen onder geleide van beambten of van andere personen, door het Openbaar Gezag als geleiders aangewezen, zoomede die geleiders worden, mits niet in afzonderlijke rijtuigen, kosteloos vervoerd volgens regelen, door den Oouverneur-Oeneraal, na den Bestuurder der Onderneming ter zake te hebben gehoord, vast te stellen.
(4) Het vervoer en de behandeling der postpakketten heeft plaats tegen betaling op den voet als in artikel 1 van de Algemeene Bepalingen ter uitvoering van het Reglement voor den pakketpostdienst in Nederlansch-lndië (Staatsblad 1909 No. 563) voor de daar bedoelde spoor- en tramwegen is aangegeven.
Artikel 11.
De Maatschappij wordt beschouwd in de volbrenging van hare verplichtingen in gebreke te zijn gebleven door het enkel verloop van den bepaalden termijn en zonder dat het noodig is daarvan door eenige acte te doen blijken, tenzij de vertraging voortkomt uit eene vreemde oorzaak, welke haar niet kan worden toegerekend.
Artikel 12.
(1) De Maatschappij is niet ontvankelijk, om welke reden ook, zich op overmacht te beroepen, tenzij zij binnen driemaal



vier en twintig uren na de gebeurtenissen of omstandigheden waarop het beroep op de overmacht is gegrond, daarvan aan den Gouverneur-Generaal heeft kennis gegeven en binnen dertig dagen heeft aangetoond, welken invloed die gebeurtenissen of omstandigheden hebben uitgeoefend.
(2) Gelijke regel zal gelden ten aanzien van handelingen of verzuimen, welke de Maatschappij aan ambtenaren in openbaren dienst meent te mogen wijten. Zij zal er geen beklag op mogen gronden, ten ware zij binnen driemaal vier en twintig uren het bestaan en binnen dertig dagen den invloed daarvan heeft doen kennen aan den Gouverneur-Generaal of aan den betrokken Localen Raad, al naar gelang die ambtenaren den Lande of een gebiedsdeel met eigen geldmiddelen dienen.
(3) In geen geval zal zij eenige vordering op mondelinge lastgeving van ambtenaren mogen gronden.
Artikel 13.
Indien binnen de grenzen der door de Maatschappij voor de tramwegen in gebruik verkregen gronden eenig voorwerp wordt gevonden dat, naar het oordeel der Regeering, belangrijk is voor kunst, oudheidkunde, penningkunde of natuurlijke geschiedenis, zal de Maatschappij hare aanspraken daarop zonder eenige schadeloosstelling aan het Gouvernement van Nederlandsch-Indië afstaan.
Artikel 14.
(1) De concessies voor de tramwegen worden verleend tot en met den 31sten December 1971.
(2) Het Gouvernement van Nederlandsch-Indië is bevoegd om hetzij alle groepen van lijnen, als bedoeld bij artikel 15, tegelijk, hetzij ééne of meer dier groepen afzonderlijk bij het eindigen der concessie(s) over te nemen, tegen betaling van den volgens artikel 20 vastgestelden prijs, mits het voornemen daartoe ten minste twaalf maanden te voren schriftelijk ter kennis van de Maatschappij is gebracht.
(3) Die kennisgeving verbindt het Gouvernement om tot overneming der betrokken lijnen over te gaan.
(4) Maakt het Gouvernement van vorenbedoelde bevoegdheid ten aanzien van eene of meer groepen van lijnen geen of niet tijdig gebruik, dan blijft de concessie voor elk der niet overgenomen lijnen op deze voorwaarden nog dertig jaren van kracht.
(5) Gelijke regeling geldt telkenmale bij den afloop van elke verlenging.



Artikel 15.
(1) De tramwegen kunnen, na 31 December 1935, met inachtneming van het hierna bepaalde, te allen tijde door het Gouvernement van Nederlandsch-Indië worden genaast tegen betaling van den volgens artikel 19 vastgestelden prijs, met dien verstande dat de naasting moet samenvallen met het begin van een kalenderjaar.
(2) Naasting kan slechts geschieden hetzij van alle der in het volgende lid genoemde groepen van lijnen tegelijk, hetzij van ééne of meer dier groepen afzonderlijk.
(3) De in het vorige lid bedoelde groepen zijn:
1. de tramweg van Djokja naar Brossot met zijne zijtakken en verlengingen;
2. de tramweg van Djokja naar Willem 1 met zijne zijtakken en verlengingen;
3. de tramweg van Goendih naar Soerabaja met zijne zijtakken en verlengingen;
4. de tramweg van Solo naar Bojolali met zijne zijtakken en verlengingen;
5. de tramweg van station Tawang ter hoofdplaats Semarang over Broemboeng naar het station Gambringan van den stoomtramweg Goendih—Soerabaja, met zijne zijtakken en verlengingen. Onder zijtakken en verlengingen zijn te verstaan zoowel die lijnen, welke in hoofde dezer onder 1 en II als zoodanig zijn genoemd, als die waarvan bij de daarvoor te verleenen concessie zal worden bepaald dat zij zijtak of verlenging van eene der bestaande hoofdlijnen zijn.
(4) Indien te eeniger tijd, op voorwaarden aan deze gelijk, concessie wordt verleend voor een tramweg, die door het Gouvernement niet als zijtak of verlenging van een der in het vorige lid genoemde tramwegen, maar als een zelfstandige lijn wordt aangemerkt, dan zal zoodanige lijn met hare zijtakken en verlengingen als een nieuwe groep worden toegevoegd aan de reeds bestaande groepen.
(5) Het voornemen tot naasting zal ten minste twaalf maanden te voren schriftelijk ter kennis van de Maatschappij worden gebracht.
(6) Die kennisgeving verbindt het Gouvernement niet om tot naasting over te gaan.
(7) Zij wordt geacht niet te zijn geschied, indien de naasting niet heeft plaats gehad bij het begin van het tweede kalenderjaar, volgende op dat, waarin de kennisgeving de Maatschappij heeft bereikt.



Artikel 16.
(1) Het bepaalde bij artikel 14, tweede tot en met vijfde lid, en bij artikel 15, eerste, vijfde, zesde en zevende lid, is in zoover niet toepasselijk ten aanzien van de groep van lijnen bedoeld bij artikel 15, derde lid onder 1, dat:
a. bij het vervallen van den spoorweg Semarang—Vorstenlanden aan den Staat, wegens het eindigen der concessie voor dien spoorweg, het Gouvernement verplicht zal zijn om tegelijkertijd die groep over te nemen;
b. ingeval de Staat tot naasting van den spoorweg Semarang— Vorstenlanden overgaat, het Gouvernement verplicht zal zijn tevens en tegelijkertijd deze groep te naasten, terwijl naasting dezer groep op een ander tijdstip is uitgesloten.
(2) Met terzijdestelling van den termijn van 31 December 1935 genoemd in artikel 15, eerste lid, en in zoover in afwijking van het bij dat artikel bepaalde, zal naasting van de groep van lijnen, bedoeld bij het derde lid van dat artikel onder 5, te allen tijde kunnen geschieden, nadat tien jaren zullen zijn verloopen sedert den een en dertigsten December van het jaar, waarin de hoofdlijn dier groep over hare geheele lengte voor het algemeen verkeer werd opengesteld.
Artikel 17.
1) Bij naasting of overneming verkrijgt het Gouvernement alle aan de Maatschappij ten tijde der naasting of overneming toebehoorende en onroerende goederen — inbegrepen zakelijke rechten — welke ten laste der bouwrekening(en) en der uitbreidingsrekening(en) zijn aangeschaft of tot stand gebracht, zoomede het op genoemd tijdstip aanwezige, bestelde of in aanmaak zijnde rollend materieel benevens de alsdan aanwezige en bestelde magazijnsgoederen, een en ander voor zoover betrekking hebbende op de groep of groepen van tramwegen, die genaast of overgenomen worden, met dien verstande, dat reeds gebruikte, weder in magazijn opgenomen goederen niet aan het Gouvernement van Nederlandsch-Indië overgaan, indien en voorzoover zij door het Gouvernement van den overgang worden uitgesloten.
(2) Onder rollend materieel is in het vorige lid en verder in deze concessie-voorwaarden te verstaan: locomotieven, rijtuigen, wagens, onderdeelen daarvan en al hetgeen tot een of ander behoort.
(3) Geschillen over de toepassing van de vorige leden van dit artikel worden beslist door scheidsmannen.



Artikel 18.
(1) De Gouverneur-Generaal is bevoegd om, nadat aan de Maatschappij het voornemen tot naasting of overneming is medegedeeld, een onderzoek te doen instellen naar den toestand van hetgeen bij naasting of overneming door het Gouvernement zal verkregen worden.
(2) De Maatschappij is verplicht om hetgeen het Gouvernemen verkrijgt, volgens door of namens den Gouverneur-Generaal verstrekte schriftelijke aanwijzing - mits deze gegeven zij binnen zes maanden na de in het eerste lid van dit artikel bedoelde mededeeling — op hare kosten in goeden staat van onderhou
te brengen. .. .
(3) Vereenigt de Maatschappij zich niet met die aanwijzing,
is zij bevoegd het geschil aan de beslissing van scheidsmannen te onderwerpen, mits het voornemen daartoe binnen eene maand na de ontvangst der aanwijzing schriftelijk ter kennis
van de Regeering is gebracht.
(4) De Maatschappij zal, nadat en voor zoover de aanwijzing van den Gouverneur-Generaal bindend is geworden of scheidsmannen dienaangaande eene beslissing hebben gegeven, zoo spoedig mogelijk aan de verplichting, in het tweede lid omschreven, voldoen.
(5) Ingeval de Maatschappij, ten dage der naasting of der overneming, aan de aanwijzing van den Gouverneur-Generaal voor zoover die alsdan bindend is geworden - of aan eene beslissing van scheidsmannen nog niet of, naar het °ordee van den Gouverneur-Generaal niet ten volle uitvoering heeft gegeven geschiedt zulks verder door het Gouvernement op kosten der Maatschappij; hetzelfde geldt ten aanzien van de uitvoering te geven aan eene beslissing van scheidsmannen, gevallen na den dag der naasting of overneming.
Artikel 19.
(1) Bij naasting zal het Gouvernement voor elke groep van lijnen, in artikel 15 bedoeld, aan de Maatschappij betalen een som, verkregen door de samenvoeging van de bedragen hieronder sub 1 en 11 aangegeven, te weten:
1. een bedrag A, berekend, behoudens het bepaalde bij tweede lid van dit artikel, naar ondervolgende formule:
C-D
A = B + (25E — B) X q waarin de letters B, C, D en E de volgende beteekenis hebben.



B = de boekwaarde op het oogenblik van naasting van de aan den Lande overgaande goederen, met uitzondering van die bedoeld onder II van dit lid,—waarvoor genomen wordt de som van:
a. het gezamenlijk beloop van de eindbedragen der de groep betreffende bouw- en uitbreidingsrekeningen, deze laatste loopende tot op het oogenblik van naasting;
b. de kosten van aanschaffing van het op het oogenblik van naasting aanwezige rollend materieel de groep, verminderd met eene korting van één en een half ten honderd (1,5 pCt.) van die kosten voor elk vol kalenderjaar, verloopen sedert den laatsten December van het jaar van indienststelling, met dien verstande, dat de totale korting vijf en twintig ten honderd (25 pCt.) van de kosten van aanschaffing van bedoeld gezamenlijk rollend materieel der groep niet zal te boven gaan. Voor de toepassing van het hier bepaalde geldt artikel 25, tweede en derde lid.
C = het aantal volle maanden begrepen in het tijdvak van en met den lsten Januari 1913 tot en met den 31sten December 1971.
D = het aantal volle maanden op het oogenblik van naasting verstreken sedert den aanvang van het jaar 1913.
E = de gemiddelde netto-opbrengst van de groep per jaar gedurende de voordeeligste vijf van de laaste zeven volle boekjaren, voorafgaande aan den dag van naasting, waarbij als voordeeligste jaren zijn aan te merken die, welke de grootste netto-opbrengst gaven. Onder netto-opbrengst is te verstaan het verschil tusschen: eenerzijds alle baten der Maatschappij zonder onderscheid, over het betrokken jaar, wegens het hebben en exploiteeren van de groep van lijnen, al dan niet uit het vervoer verkregen met inbegrip alzoo van ontvangsten als wagenhuren, vergoedingen voor gemeenschappelijk gebruik, pachtsommen, renten van kasgeld, enz. doch niet de opbrengst van vervreemde goederen;
anderzijds alle lasten der Maatschappij, van welken aard ook, over het betrokken jaar, — mits geen kapitaalsuitgaven — uit het hebben en exploiteeren van de groep van lijnen voortspruitende, met inbegrip alzoo: van uitgaven voor wagenhuren, voor gemeenschappelijk gebruik, voor pachten enz., van een tusschen den Minister van Koloniën, in overleg met den Raad van Beheer der Maatschappij, bepaald of te bepalen aandeel in de kosten van het algemeen beheer der Maatschappij, van de uitgaven, welke aan reserve- en vernieuwingsfondsen mochten zijn ontleend, zoomede van de afschrijving op het rollend materieel tengevolge van het bepaalde in dit lid bij



de omschrijving van letter B onder b, doch met uitzondering van stortingen in pensioen- en ondersteuningsfondsen en van uitkeeringen aan aandeelhouders en obligatiehouders der Maatschappij.
Onder kapitaalsuitgaven zijn hier te verstaan uitgaven, welke bij naasting zijn te vergoeden door het Gouvernement.
11. de waarde van het voor de groep besteld of in aanmaak zijnd rollend materieel en der aanwezige of bestelde magazijnsgoederen, met dien verstande dat als waarde in rekening komt.
a. van ongebruikte goederen, aanwezig of in aanmaak, de kosten van aanschaffing;
b. van bestelde goederen hetgeen daarvoor reeds is betaald, terwijl voor zoover zij niet of niet geheel betaald zijn, de verplichting tot (af)betaling ten dage der naasting overgaat op het Gouvernement van Nederlandsch-Indië;
c. van reeds gebruikte, weder in het magazijn opgenomen goederen, voor zoover zij overgenomen worden, de waarde door taxatie te bepalen.
De taxatie geschiedt door drie deskundigen, één aan te wijzen door het Gouvernement, één door de Maatschappij, terwijl de derde door de aldus aangewezenen wordt gekozen of bij gebreke van overeenstemming ten verzoeke van de meest gereede partij wordt benoemd door den Raad van Justitie te Batavia.
(2) Het bedrag A, bedoeld in het eerste lid onder 1, zal:
a. in geen geval méér bedragen dan éénhonderd vijf en twintig ten honderd (125 pCt.) van de boekwaarde aldaar onder B omschreven, verminderd met:
1°. vijf en twintig ten honderd (25 pCt.) van het bedrag, waarmede de uitbreidingsrekening sedert het tijdstip, waarop de kennisgeving bedoeld in artikel 15, vijfde lid, de Maatschappij heeft bereikt, is verhoogd wegens verbeteringen of uitbreidingen na dat tijdstip aangevangen, en
2°. vijf en twintig ten honderd (25 pCt.) van het bedrag sedert dat tijdstip uitgeven voor verbetering of uitbreiding van het
rollend materieel;
b. niet minder bedragen dan éénhonderd en vijf ten honderd (105 pCt.) van evenbedoelde boekwaarde.
(3) Aanvangende met het zevende jaar, vóórdat eene groep van lijnen als bedoeld in artikel 15 te allen tijde kan worden genaast, wordt jaarlijks vóór of op 31 Augustus door de Maatschappij aan den Minister van Koloniën ter goedkeuring ingediend eene berekening, waaruit blijkt hoeveel het bedrag A, bedoeld in het eerste lid onder 1, op 1 Januari van het loopende jaar voor die groep zou zijn geweest.



(4) Geschillen over de toepassing van dit artikel en aangaande de bij het vorige lid bedoelde berekening worden beslist door scheidsmannen.
Artikel 20.
(1) In geval van overneming van eene of meer groepen van lijnen ingevolge artikel 14, tweede lid, onderscheidenlijk artikel 16, letter a, zal het Gouvernement aan de Maatschappij betalen voor elke groep van lijnen:
a. de boekwaarde op het oogenblik van overneming van de aan den Lande overgaande goederen, met uitzondering van die bedoeld in artikel 19, eerste lid onder II, welke boekwaarde is te berekenen volgens het bepaalde in artikel 19, eerste lid onder I, bij de omschrijving van letter B, met dien verstande, dat in letter a en b in stede van „het oogenblik van naasting" is te lezen „het oogenblik van overneming";
b. de waarde der goederen bedoeld in artikel 19, eerste lid onder II, berekend volgens het daar bepaalde met dien verstande dat in stede van „ten dage der naasting" is te lezen „ten dage der overneming".
(2) Geschillen over de toepassing van dit artikel worden beslist door scheidsmannen.
Artikel 21.
(1) De Maatschappij maakt voor eiken der tramwegen eene bouwrekening op.
(2) Ten laste van deze rekening mogen worden gebracht:
a. alle uitgaven zonder onderscheid voor den aanleg van den tramweg, behoudens die welke gedaan zijn ten behoeve van in Nederland gelegen onroerende goederen. Voor den in hoofde dezer onder I B genoemden tramweg Solo-Bojolali zal echter in stede van het bedrag dezer uitgaven worden geboekt het bedrag, dat blijkens de boeken der Maatschappij is besteed als koopsom van dien tramweg, verminderd met de op 31 December 1913 nog beschikbare opbrengst van verkochte materialen en met het op dien datum nog niet besteed bedrag der reserve, vermeld in artikel 14 litt. der b overeenkomst dd. 6 Februari 1905 tusschen de Maatschappij en de Solosche Tramweg-Maatschappij gesloten, bedoeld in het Besluit van den Gouverneur-Generaal dd. 29 November 1905, No. 19;
b. alle uitgaven zonder onderscheid voor het in exploitatie brengen van den tramweg, met uitzondering van die voor rollend materieel en magazijnsgoederen en voor den inventaris van in Nederland gelegen onroerende goederen;



c. voor zooveel de lijnen betreft, welke op 31 December 1912 reeds in exploitatie zijn, hat bedrag sinds de voltooiing van den aanleg tot en met dien datum—of, voor zooveel betreft den in hoofde dezer onder I B genoemden tramweg Solo — Bojolali, sinds het in werking treden der hierboven onder a bedoelde overeenkomst dd. 6 Februari 1905 tot en met 31 December 1913 —door de Maatschappij besteed aan verbetering en uitbreiding, met uitzondering van die betreffende rollend materieel of magazijnsgoederen of in Nederland gelegen onroerende goederen of den inventaris daarvan;
d. behalve voor den in hoofde dezer onder I B genoemden tramweg Solo—Bojolali, rente, berekend van en met den dag, waarop de gelden voor den aanleg of het in exploitatie brengen van den tramweg zijn uitgegeven, tot den dag, waarop de lijn over hare volle lengte voor het algemeen verkeer is opengesteld;
e. alle verdere lasten zonder onderscheid met betrekking tot den tramweg of het vervoer daarover tot den aan het slot van letter d bedoelden dag.
(3) Ten bate der bouwrekening worden gebracht:
a. de waarde der onroerende goederen, welke ten laste dier rekening zijn aangeschaft, doch vöór of bij de afsluiting vervreemd, onbruikbaar geworden, vervallen of te niet gegaan zijn en niet of door niet-gelijksoortige goederen zijn vervangen.
Onder waarde is hier te verstaan de boekwaarde of, bij gebreke daarvan, het bedrag der kosten, welke zouden zijn
vereischt om het vervreemde, onbruikbaar geworden, vervallen
of te niet gegane goed door een nieuw, gelijksoortig, te vervangen.
b. alle baten zonder onderscheid uit den tramweg of het vervoer daarvoor voortgekomen tot den dag, bedoeld in het vorige lid, letter d, aan het slot.
(4) Voor de toepassing van het bij dit artikel bepaalde geldt:
a. dat wijziging, al dan niet gepaard gaande met verbetering, wordt geacht te zijn eenerzijds uitbreiding met een zoodanige zaak, in nieuwen toestand, als door de wijziging wordt verkregen, zoodat de kosten van het maken of aanschaffen van zoodanige zaak ten laste van de bouwrekening worden geboekt, anderzijds het gelijktijdig teniet gaan van de gewijzigde zaak zonder vervanging, zoodat de waarde daarvan ten bate van de bouwrekening wordt gebracht;



b. dat, bij vervanging van goederen, als bedoeld bij het vorige lid onder Ietter a, de zaak, welke strekt ter vervanging, al dan niet ten laste van de bouwrekening wordt geboekt, naarmate zij niet-gelijksoortig of gelijksoortig met de oorspronkelijke is.
Artikel 22.
(1) De in het vorige artikel voorgeschreven bouwrekening wordt afgesloten:
voor de in hoofde dezer onder 1 A genoemde tramwegen, met den 31sten December 1912; voor den in hoofde dezer 1 B genoemden tramweg Solo—Bojolali met den 31sten December 1913;
voor de in hoofde dezer onder II bedoelde tramwegen met den dag, waarop de aanleg is voltooid, of indien naasting of overneming plaats heeft, terwijl de aanleg van een of meer daarvan nog niet is voltooid, voor die lijn of lijnen met den dag van hare naasting of overneming.
(2) Voor de toepassing van het bij dit en het vorig artikel bepaalde wordt de aanleg van eene lijn geacht voltooid te zijn met den 31sten December van het jaar, waarin zij over hare volle lengte voor het algemeen verkeer is opengesteld.
(3) Indien de Maatschappij voor in hoofde dezer onder II bedoelde tramwegen verlenging vraagt van den bij de daarvoor verleende concessie gestelden termijn van gereedkomst, is de Regeering bevoegd aan de inwilliging van dit verzoek de voorwaarde te verbinden, dat op het voor algemeen verkeer opengestelde gedeelte van den betrokken tramweg, de aanleg wordt verklaard te zijn beëindigd en dat de bouwrekening, welke op bedoeld tramweggedeelte betrekking heeft, wordt afgesloten met den 31sten van het jaar, waarin dat gedeelte voor het algemeen verkeer is opengesteld.
Artikel 23.
(1) De bouwrekening, waaruit de baten en lasten voldoende moeten blijken, wordt binnen een jaar na den dag van afsluiting in afschrift door de Maatschappij den Minister van Koloniën ter goedkeuring aangeboden.
(2) De Maatschappij is verplicht de juistheid der bouwrekening aan te toonen en tot dat einde van hare boeken en bescheiden inzage te geven aan de Gouvernements-Commissarissen bedoeld bij artikel 67 van de Voorwaarden van Concessie voor den spoorweg Semarang-Vorstenlanden.
(3) Geschillen aangaande de bouwrekening worden beslist door scheidsmannen.



(4) Na goedkeuring door den Minister van Koloniën of beslissing door scheidsmannen wordt de bouwrekening in tweevoud door of namens genoemden Minister en de Maatschappij onderteeteekend, onder vaststelling van het saldo op den dag der afsluiting.
(5) Elk der partijen behoudt een exemplaar.
Artikel 24.
(1) De Maatschappij houdt voor elk der in artikel 15 bedoelde groepen van lijnen eene uitbreidingsrekening.
(2) Ten laste dezer rekening mogen worden gebracht alle uitgaven
na de afsluiting van de bouwrekening der betrokken lijn gedaan:
I. wegens verbetering en uitbreiding, met uitzondering van die betreffende rollend materieel en magazijnsgoederen of betreffende in Nederland gelegen onroerende goederen of den inventaris daarvan;
II. ter verkrijging van zakelijke rechten ten behoeve van die lijn; met bijschrijving eener rente ad vier ten honderd 'sjaars van de uitgaven, als onder I en II bedoeld, ten behoeve van werken van verbetering of uitbreiding van en met den dag, waarop de uitgaaf is gedaan tot den dag, waarop het werk is in
gebruik genomen.
(3) Ten bate der uitbreidingsrekening wordt gebracht de waarde der onroerende of roerende goederen, welke ten laste van de bouwrekening van een der lijnen, behoorende tot de groep, waarop de uitbreidingsrekening betrekking heeft, of ten laste der uitbreidingsrekening zijn aangeschaft, maar na de afsluiting der bouwrekening vervreemd, onbruikbaar geworden, vervallen of te niet gegaan zijn en niet of door nietgelijksoortige goederen vervangen zijn. Artikel 21, derde lid letter a, slotzin, is
ten deze toepasselijk.
(4) Voor de toepassing van het tweede en derde lid van dit artikel geldt het bepaalde bij artikel 21, vierde lid onder letter a en b, met dien verstande, dat in stede van „bouwrekening" is te lezen „uitbreidingsrekening."
(5) De uitbreidingsrekening, waaruit de lasten en baten voldoende moeten blijken, wordt telken jare met 31 December bijgeschreven. Zij wordt afgesloten met den dag van de naasting of overneming der betrokken tramwegen.
(6) Zij wordt jaarlijks vóór den 15den Juni in afschrift door de Maatschappij aan den Minister van Koloniën ter goedkeuring ingezonden.
(7) Het bepaalde bij het tweede tot en met laatste lid van artikel 23 is ook op de uitbreidingsrekening van toepassing, behou-



dens dat bij de onderteekening zal worden vastgesteld het saldo op 31 December van het betrokken jaar onderscheidenlijk op den dag der afsluiting.
Artikel 25.
(1) Het rollend materieel van elke groep van lijnen, als bedoeld in artikel 15, wordt in een of meer van Regeeringswege gewaarmerkte registers ingeschreven, met vermelding van de kosten van aanschaffing, van de data van indienststelling en van de korting op de kosten van aanschaffing toe te passen ingevolge het bepaalde in artikel 19, eerste lid, bij de omschrijving van letter B onder b.
(2) Behoudens het bepaalde in het volgende lid zijn onder „kosten van aanschaffing" te verstaan de oorspronkelijke kosten van aanschaffing eventueel vermeerderd met de kosten van wijziging of verbetering en verminderd met: de aanschaffingswaarde van voorwerpen, die tengevolge van wijziging of verbetering niet meer aanwezig zijn, na aftrek van eene korting op die waarde als bij het vorige lid bedoeld. De aanschaffingswaarde is gelijk aan de kosten van aanschaffing of, indien deze kosten onbekend zijn, aan die welke zouden worden vereischt om het niet meer aanwezige voorwerp door een nieuw, gelijksoortig, te vervangen.
(3) De korting, bij het eerste lid van dit artikel bedoeld, wordt berekend over de „kosten van aanschaffing", bepaald overeenkomstig het vorige lid, echter zonder aftrek van korting op de aanschaffingswaarde van voorwerpen, die tengevolge van wijziging of verbetering niet meer aanwezig zijn. De berekening geschiedt voor elk kalenderjaar over de kosten van aanschaffing bij den aanvang van dat jaar.
(4) De in het eerste lid bedoelde registers worden voortdurend bijgehouden.
(5) Een afschrift van elk dezer registers wordt aan den Minister van Koloniën overgelegd, terwijl telken jare vóór 1 Augustus aan dien Minister een opgaaf wordt verstrekt van de wijzigingen, welke de registers in het afgeloopen jaar hebben ondergaan.
(6) Naar aanleiding van deze opgaaf worden de eindcijfers van de kosten van aanschaffing en de daarop bij naasting of overneming toe te passen korting — gevende den prijs van overneming van het bij het einde van het betrokken jaar aanwezige rollend materieel — jaarlijks tusschen den Minister van Koloniën en de Maatschappij vastgesteld. Geschillen dienaangaande worden beslist door scheidsmannen.



Artikel 26.
(1) Van het bedrag, overeenkomstig artikel 19 onderscheidenlijk artikel 20 door het Gouvernement van Nederlansch-Indië te betalen, verder in dit artikel „naastingsprijs" genoemd, wordt op den dag der naasting onderscheidenlijk der overneming, een gedeelte ter beschikking van de Maatschappij gesteld en wel voor elke groep van lijnen, als bedoeld bij artikel 15, zooveel als wordt verkregen door samentelling van:
a. het saldo of de som van de saldi der ingevolge artikel 21 opgemaakte bouwrekening(en);
b. het saldo der uitbreidingsrekening, bedoeld in artikel 24;
c. den prijs van overneming van het rollend materieel zooals een en ander werd vastgesteld volgens artikel 23, vierde lid, en — laatstelijk — volgens artikel 24, zevende lid, onderscheidenlijk artikel 25, zesde lid.
(2) Nadat aan het bepaalde bij het vorige lid ten aanzien eener groep zal zijn voldaan, zal het Gouvernement van NederlanschIndië bevoegd zijn zich in het bezit te stellen van al hetgeen ingevolge artikel 17 bij naasting of overneming dier groep verkregen wordt.
(3) De naastingsprijs wordt zoo spoedig mogelijk vastgesteld. Rijst ter zake dier vaststelling tusschen het Gouvernementen de Maatschappij verschil van meening dan beslissen scheidsmannen.
(4) In afwachting van de vaststelling van den naastingsprijs worden zoodra mogelijk boven hetgeen ingevolge het eerste lid van dit artikel ter beschikking van de Maatschappij is gesteld, in mindering van het verschuldigde, aan de Maatschappij betaald de bedragen, welke het Gouvernement erkent verder schuldig te zijn.
(5) De naastingsprijs moet ten volle betaald zijn binnen zes weken nadat het bedrag daarvan vaststaat.
(6) Zoolang de naastingsprijs niet ten volle aan de Maatschappij is uitgekeerd, wordt haar over het niet uitgekeerd gedeelte rente vergoed berekend naar vijf ten honderd (5 pCt.) 's jaars te voldoen bij elke betaling op den naastingsprijs over het tijdvak van en met den dag der naasting of overneming tot en met den dag voorafgaande aan dien der betaling van de som, waarover de rente verschuldigd is.
(7) Elke beschikbaarstelling van gelden of betaling ingevolge dit artikel geschiedt te Amsterdam, zonder dat deswege eenige belasting of heffing, van welken aard ook, zal worden toegepast.
(8) Ten laste van het Gouvernement van Nederlandsch-Indië



komen alle kosten en rechten ter zake van de overdracht en overgang in bezit onderscheidenlijk eigendom aan het Gouvernement van hetgeen dit ingeval van naasting of overneming verkrijgt.
Artikel 27.
(1) De Maatschappij is verplicht in alle overeenkomsten als in het volgend lid bedoeld, zoomede in alle andere overeenkomsten, voor zoover zij langer dan twaalf maanden zouden kunnen werken, de bepaling op te nemen, dat het Gouvernement van Nederlandsch-Indië bevoegd is zich in hare plaats te stellen in geval van naasting of overneming van de betrokken tramwegen.
(2) In geval van naasting of overneming is het Gouvernement verplicht zich van af den dag van naasting of overneming in de plaats van de Maatschappij te stellen in alle overeenkomsten betreffende uitvoering van werken of leveringen ten behoeve van te naasten of over te nemen tramwegen, hetzij in aanleg of in exploitatie, voor zoover die overeenkomsten:
a. door de Maatschappij zijn gesloten vóór de ontvangst der kennisgeving bedoeld bij artikel 15, vijfde lid, onderscheidenlijk artikel 14, tweede lid, of, voorzooveel betreft de groep van lijnen bedoeld bij artikel 15, derde lid onder 1, vóór de ontvangst der kennisgeving van het voornemen om tot naasting van den spoorweg Semarang-Vorstenlanden over te gaan, onderscheidenlijk vóór den lsten Januari 1971, dan wel
b. met goedkeuring van den Directeur van Gouvernementsbedrijven zijn tot stand gekomen.
Artikel 28.
(1) De Maatschappij houdt voor elk der in artikel 15 bedoelde groepen van lijnen 'eene afzonderlijke geldelijke administratie.
(2) De bij artikel 67 der Voorwaarden van Concessie voor den spoorweg Semarang-Vorstenlanden bedoelde Commissarissen zijn bevoegd, mede inzage te nemen van alle boeken en schrifturen betreffende den aanleg en de exploitatie van de tramwegen, teneinde zich te verzekeren, dat aan de tramwegen geen baten worden toegekend die aan dien spoorweg toekomen, en dat de exploitatie-rekening van dien spoorweg niet bezwaard wordt met lasten, welke op die van de tramwegen behooren.
(3) Bij geschil daarover beslissen scheidsmannen.
Artikel 29.
(1) In de gevallen waarin volgens deze voorwaarden een uitspraak door scheidsmannen moet geschieden, worden die scheidsmannen, ten getale van drie, door den Minister van Koloniën



en den Raad van Beheer der Maatschappij, of, in geval het een geschil betreft tusschen het Gouvernement van Nederlandsch-lndië en de Vertegenwoordigers der Maatschappij aldaar, door den Gouverneur-Generaal en die vertegenwoordigers, — in gemeen overleg benoemd.
(2) Leidt dat overleg niet tot overeenstemming binnen zestig dagen nadat de meest gereede partij hare wederpartij daartoe heeft gesommeerd, dan zullen de scheidsmannen, op verzoek van de meest gereede partij, benoemd worden in Nederland door den bevoegden rechter, of, in geval het een geschil betreft tusschen het Gouvernement van Nederlandsch-Indië en de Vertegenwoordigers der Maatschappij aldaar, door het Hooggerechtshof van Nederlandsch-lndië of het rechtscollege, dat daarvoor in de plaats treedt.
(3) Indien de gesommeerde binnen voormelden termijn aan de wederpartij bij exploit doet aanzeggen, dat betwist wordt dat een der gevallen, waarin uitspraak door scheidsmannen moet geschieden, aanwezig is, dan kan de laatst bedoelde partij de benoeming van scheidsmannen slechts bij gewone dagvaarding vorderen. Is zoodanige aanzegging achterwege gebleven, dan is, na verloop van bovenvermelden termijn, de meest gereede partij gerechtigd de benoeming aan den rechter te vragen bij eenvoudig verzoekschrift, dat aan de wederpartij moet worden beteekend.
(4) De scheidsmannen doen recht als goede mannen naar billijkheid. Hunne uitspraak is niet vatbaar voor hooger beroep; zoo noodig moet zij door de wet bekrachtigd worden.
(5) De wijze waarop partijen hare belangen kunnen voordragen, wordt door de scheidsmannen vastgesteld.
(6) De scheidsmannen zijn bevoegd zich-uit de boeken en daarmede verband houdende bescheiden der Maatschappij alle gegevens te verschaffen, door hen noodig geacht voor het vaststellen hunner beslissing.



Bijlage VI.
EXTRACT uit het Register der Besluiten van den GouverneurGeneraal van Nederlandsch-Indië
No. 53.
B ij 1 a g e n:
Buitenzorg, den 16en Juni 1915.
Gelezen:
I. het rekest, gedagteekend Semarang, 8 Augustus 1914, No. 5592, van het Comité van Bestuur der Nederlandsch Indische Spoorweg Maatschappij;
II. de rapporten:
a. van den Directeur van Gouvernementsbedrijven van 19 Februari 1915 No. 2045;
b. van den Directeur der Burgerlijke Openbare Werken van 15 Mei 1915 No. 1;
De Raad van Nederlandsch Indië gehoord;
Is goedgevonden en verstaan:
Met intrekking van de aan de Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij bij artikel 5 sub d van het besluit van 28 October 1913 No. 13 (Bijblad op het Staatsblad No. 7931) verleende concessie voor den aanleg en de exploitatie van een in de residentie Soerabaja gelegen verlenging van den zijtak Soemari-Grisee der lijn Goendih-Soerabaia, loopende van het tegenwoordig emplacement Grisee naar het Staatsspoorwegstation Mesigit te Soerabaia, aldaar aansluiting gevende naar het station Pasar Toeri der lijn Goendih-Soerabaia, welke concessie blijkens het besluit van 30 October 1914 No. 56 op 18 September van dat jaar is aanvaard, aan genoemde Spoorweg Maatschappij op de bij artikel 6 van het eerstaangehaald besluit vastgestelde „Voorwaarden van concessie voor den aanleg en de exploitatie van stoomtramwegen" concessie te verleenen voor den aanleg en de exploitatie van een stoomtramweg Grisee-Kandangan, zijnde een in genoemde residentie gelegen verlenging van den zijtak Soemari-Grisee der lijn Goendih-Soerabaia, loopende van het tegenwoordig emplacement Grisee naar de halte Kandangan van den stoomtramweg Goendih-Soerabaia, en voorts onder beding:



a. dat de overwegen in het nieuwe tracé worden vastgesteld in overleg met den Chef der 4e Waterstaatsafdeeling en de doorlaten gemaakt worden overeenkomstig de aanwijzingen van den Chef der Irrigatie-afdeeling „Brantas", volgens nader aan dezen te verstrekken gegevens:
b. dat de bij artikel 7 sub d van het besluit van 28 October 1913 No. 13 bedoelde waarborgsom, ten bedrage van f6000.—, voor de lijn Grisee-Soerabaia, welk waarborgkapitaal blijkens § B van het besluit van 30 October 1914 No. 56 in Nederland is gestort, wordt aangemerkt als waarborgsom voor de hoogerbedoelde nieuwe verbinding Grisee-Kandangan.
Afschrift dezes zal worden gezonden aan den Raad van Nederlandsch-lndië tot informatie en extract verleend aan den Legercommandant, de Directeuren van Gouvernementsbedrijven en de Burgerlijke Openbare Werken, de Algemeene Rekenkamer, den Hoofdinspecteur, Chef van den dienst der Staatsspoorwegen op Java, den Resident van Soerabaia, den Gewestelijken Raad van Soerabaia en den adressant tot informatie en naricht.
Accordeert met voors. Register, De Gouvernements Secretaris (w.g.) VAN ERDBRINK.



Bijlage VII.
Aan
den Directeur van Gouvernements-Bedrijven te Weltevreden.
Semarang-Cheribon Stoomtram-Maatschappij Hoofdvertegenwoordiger.
No. 44.
Semarang, den 17en Februari 1913.
ONDERWERP:
Ombouwing der lijn Semarang-Cheribon.
Nadat den len Mei 1912 aan de Semarang-Cheribon StoomtramMaatschappij concessie was verleend voor de afkortingslijn BedilanKantji kon de inrichting der geheele lijn Semarang-Cheribon voor verhoogde treinsnelheid in studie worden genomen.
Daarbij werd rekening gehouden met de toeneming van het verkeer in de laatste jaren en met de verwachtingen, die op dit gebied in de toekomst gerechtvaardigd zijn.
Het komt mij wenschelijk voor UHEQ. thans voorloopig in te lichten omtrent de gedragslijn, welke de maatschappij zich voorstelt bij dezen verbeteringsarbeid te volgen.
De Directie besloot de hoofdlijn, daarin begrepen de afkortingslijnen Kaliwoengoe-Pegandon en Bedilan-Kantji, in te richten als spoorweg.
Voor zooverre de lijn thans gelegen is op den postweg, zal zij worden vervangen door eene lijn op afzonderlijke baan.
Te Semarang, Kaliwoengoe, Weleri, Batang, Pemalang, Tegal en Cheribon zullen nieuwe stations worden aangelegd, terwijl te Pekalongan het station zal worden uitgebreid.
Nevens de tot spoorweg bestemde hoofdlijn zullen als tramwegen voor lokaal verkeer in exploitatie blijven de bestaande baanvakken Kaliwoengoe-Pegandon, Tegal-Brebes en Losari-Moendoe via Bedilan-Tjiledoek-Kantji.
Te Pekalongan zal het lijngedeelte van het station tot den Aloon-aloon behouden blijven om te worden toegevoegd aan de tramlijn Pekalongan-Wonopringgo.
Naarmate de baanvakken op eigen baan gereed komen, waarvan het tijdstip in hooge mate afhankelijk zal zijn van de medewerking, die op het gebied der onteigening wordt verkregen, zal vergunning worden gevraagd daarop aanvankelijk de maximumtreinsnelheid van 45 K.M. toe te passen. Verwacht wordt dat na de voltooiing der afkortingslijn Bedilan-Kantji de toepassing dier treinsnelheid op



de alsdan daartoe reeds geschikt zijnde baanvakken, de gelegenheid zal openen van de verbinding tusschen Batavia en Semarang in één dag tot stand te brengen.
De verandering van den tramweg in een spoorweg zal gepaard gaan met eene verhooging der maximumsnelheid tot 60 K.M. per uur. Daaraan zal de vernieuwing of versterking van alle bruggen voorafgaan moeten gaan. De Maatschappij meent voorloopig te mogen aannemen, dat deze arbeid tegen het einde van het jaar 1915 zal zijn beëindigd en de exploitatie als spoorweg derhalve omstreeks 1 Januari 1916 zal kunnen aanvangen.
Het verzoek tot vervanging, wat de hoofdlijn betreft, van de tramwegconcessie door eene spoorwegconcessie, zal dezerzijds bij de Regeering worden ingediend.
Semarang-Cheribon Stoomtram-Maatschappij De Hoofdvertegenwoordiger,
(w.g.) G. P. J. Caspersz.















VROEGER VERSCHENEN:
I. DE LIJN LANGS JAVA'S NOORDKUST
II. DE POERWODADI-GOENDIH STOOMTRAM-MAATSCHAPPIJ
III. DE LIJN IN HET SERAJOEDAL.
IV. DE BANTAMLIJNEN VAN DEN STAAT