DIENST DER STAATSSPOOR- EN TRAMWEGEN November 1919 ifr MEDEDEELINGEN OPNAME No. 13 Verslag eener Spoor weg verkenning in NOORDWEST-BORNEO Samengesteld door den Hoofdingenieur der le klasse J.C. F. VAN SANDICK, Hoofd van den Dienst van Opname van Staatsspoor- en tramwegen, en door den Ambtenaar tb., den gepens. Luitenant-Kolonel tit. der Inf. V. T VAN MARLE, Hoofd van de Onderafdeeling Economische zaken van den Dienst der Opname vd. DEEL III Albrecht & Co, DIENST DER STAATSSPOOR- EN TRAMWEGEN November 1919 MEDEDEELINGEN OPNAME No. 13 Verslag eener Spoorwegverkenning in NOORDWEST-BORNEO Samengesteld door den Hoofdingenieur der ] e klasse}. C. F. VAN SANDICK, Hoofd van den Dienst van Opname van Staatsspoor- en tramwegen, en door den Ambtenaar t.b., den gepens. Luitenant-Kolonel tit. der Inf. V. J. VAN MARLE, Hoofd van de Onderafdeeling Economische zaken van den Dienst der Opname vd. DEEL III Albrccht & Co. /omv\ (bibliotheek) vleiden/ VERBETERBLAD. blz. 14 regel 11 v.b. staat „du Bus Ghisignies" moet zijn „dus Bus de Ghisignies". » » 6 v.o. „ „Commissares", moet zijn „Commissaris". » „ 3 v.o. „ „Bedragen", „ „Bedragen". „ 20 „ 21 v.o. „ „onrust, bestaan", ,, „onrust bestaan,". „ 25 „ 15 v.o. „ „omstonden", „ „ontstonden". „ 26 „ 11 v.b. „ „zelfsbesturen", „ „zelfbesturen". » 27 „ 1 v.b. „ „Menjoekoe", „ „Menjoeke". „ 27 „ 15 v o. „ „afdeeling", „ „Afdeeling". „ 45 „ 4 v.b. „ „ijzer", „ ,.\jver". „ 47 „ 7 v.b. „ „ingewonnen", „ „ingenomen". „ 54 „ 4 v.o. „ „Naga", „ „Nanga". „ 60 „ 9 v.b. „ „Kortsen", „ „Koortsen". „ 265 „ 2 v.o. ,, „Jizerwerk", „ „Ijzerwerk". INHOUD. DEEL III. BIJLAGEN A Blz. 3 I. OVERZICHT DER GESCHIEDENIS VAN DE WESTER-AFDEELING VAN BORNEO „ 5 1. Het tijdperk vóór 1791 „ 7 2. De opkomst der Chineesche kongsi's én het tijdvak 1791—1818 8 3. Het tijdvak tusschen 1818 en 1826 „ 10 4. Het tijdvak van 1826—1846 „ 14 5. „ „ „ 1846—1856 „ 18 6. „ „ „ 1856—1885 „ 21 7. „ „ „ 1885—1898 „ 25 8. „ „ „ 1898—1909 „ 28 9. „ „ „ 1909—1918 30 II. DE CHINEEZEN EN HET KONGSIWEZEN „ 37 III. BIJZONDERE ONDERWERPEN „ 49 A. RECHTSWEZEN 51 B. ONDERWIJS „ 51 1. Europeesch onderwijs „ 51 2. Inlandsch onderwijs „ 52 3. Chineesch onderwijs „ 55 C. ISLAM EN ZENDING „ 56 1. Islam „ 56 2. Protestantsche zending „ 56 3. Roomsch Katholieke zending „ 57 D. GEZONDHEIDSTOESTAND „ 57 E. OPENBARE WERKEN „ 62 IV. BEVAARBAARHEID DER RIVIEREN „ 65 V. AFSTANDEN LANGS DE RIVIEREN „ 85 VI. REGENWAARNEMINGEN 99 VII. BESCHRIJVING VAN DEN WEG VAN SINGKAWANG NAAR BENGKAJANG „ 105 BIJLAGEN B 109 I. OVERZICHT VAN DE ADMINISTRATIEVE INDEELING EN VAN DE BEVOLKING VAN HET GEWEST DER WESTER-AFDEELING VAN BORNEO. „ 111 INHOUD. II. DISTRICTSGEWIJZE INDEELING EN VERDEELING DER BEVOLKING VAN HET GEWEST DER WESTER-AFDEELING VAN BORNEO Blz. 115 III. BEVOLKINGSSTERKTE IN NOORDWEST-BORNEO VOLGENS DE KAMPOENGS 121 IV. ADMINISTRATIEVE INDEELING DER CHINEEZEN IN HET GEWEST DER WESTER-AFDEELING ■ VAN BORNEO „ 137 V. LIJST VAN PASANGGRAHANS „ 143 VI. LIJST VAN OPIUMVERKOOPPLAATSEN 147 VII. LIJST VAN ZOUTVERICOOPPLAATSEN „ 151 VIII. LIJST DER CHINEESCHE WINKELWIJKEN (z. g. PASAR'S) IN NOORDWEST-BORNEO „ 155 IX. VERDEELING DER BOUWVELDEN EN OPBRENGST VAN DE VOORNAAMSTE LANDBOUWEN BOSCHPRODUCTEN IN NOORDWEST-BORNEO „ 159 X. VERVOERMIDDELEN EN VEESTAPEL IN NOORD- WEST-BORNEO 167 XI. OVERZICHT DER LANDBOUWONDERNEMINGEN IN HET GEWEST DER WESTER-AFDEELING VAN BORNEO 171 XII. OVERZICHT DER CONCESSIE'S VOOR BOSCHEXPLOITATIE IN HET GEWEST DER WESTERAFDEELING VAN BORNEO „ 177 XIII. OVERZICHT DER NIJVERHEIDSONDERNEMINGEN IN HET GEWEST DER WESTER-AFDEE- LING VAN BORNEO „ 181 XIV. OVERZICHT VAN DE MIJNBOUWCONCESSIE'S ENZ. IN HET GEWEST DER WESTER-AFDEELING VAN BORNEO „ 185 XV. STAAT VAN STOOMVAARTDIENSTEN OP DE BINNENWATEREN IN HET GEWEST DER WESTER-AFDEELING VAN BORNEO „ 189 XVI. SCHEEPVAARTBEWEGING VOLGENS DE „STAT. VjD SCHEEPVAART IN N. I.", IN DE PLAATSEN, WAAR EEN HAVENMEESTER OF FD. HM. IS GEPLAATST „ 193 XVII. OVERZICHT VAN DE KLEINE KUSTVAART GEDURENDE 1917 209 XVIII. GOEDERENBEWEGING OVER ZEE GEDUDENDE 1917 „ 219 A. OVERZICHT VAN DEN IN- EN UITVOER NAAR BUITENLAND EN ARCHIPEL „ 221 INHOUD. B. OVERZICHT VAN HET GOEDERENVERVOER LANGS DE KUST Blz. 229 XIX. TARIEF VAN LOS- EN LAADLOON TE SINGKA- WANG EN SELAKAU „ 257 XX. HOEGROOTHEID DER EENHEIDSMATEN IN HET BINNENLANDSCH VERKEER LANGS DE KUST. „ 261 XXI. HOEGROOTHEID VAN EEN LAST BIJ DE K. P. M. EN BIJ DE THONG EK MIJ „ 267 XXII. OVERZICHT DER MIDDELEN EN UITGAVEN VAN HET GOUVERNEMENT IN HET GEWEST DER WESTER-AFDEELING VAN BORNEO GEDURENDE DE JAREN 1891—1916 „ 273 XXIII. DE INKOMSTEN EN UITGAVEN VAN DE ZELFBESTURENDE LANDSCHAPPEN „ 279 XXIV. OPBRENGST DER BELASTING IN NOORDWESTBORNEO IN 1917 „ 295 BIJLAGEN C KAARTEN. I. RESIDENTIE WESTER-AFDEELING VAN BORNEO Schaal 1 : 1,000.000. II. ECONOMISCHE KAART VAN NOORDWEST-BOR- NEO Schaal 1 : 50.000. III. GEOLOGISCHE KAART DER RESIDENTIE WESTER-AFDEELING VAN BORNEO. Schaal 1 : 1.250.000. Photographieën. DEEL III. BIJLAGE A III Blz Photo No. 75. Protestantsche zendingskerk te Singkawang ... 56 Gewest: Noordwest-Borneo. DEEL III. Samengesteld door den Ambtenaar t. b., V J. van Marle, Hoofd der Onderafdeeling Economische zaken. Gewest: Noordwest-Borneo. BIJLAGEN A. . Gewest: Noordwest-Borneo. BIJLAGE A I. OVERZICHT DER GESCHIEDENIS DER WESTERAFDEELING VAN BORNEO. i Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage A I. OVERZICHT DER GESCHIEDENIS DER WESTERAFDEELING VAN BORNEO. 1. Het tijdperk De vorming der Maleische staatjes, welke in de 14e vóói 1791. eeuw aanving, begon altijd met de vestiging eener kolonie aan eene der riviermondingen; deze breidde zich door de aankomst van nieuwe kolonisten, meestal uit het vaderland, uit over de mondingen der nabijgelegen rivieren en der inwaarts gelegen zijrivieren. Eene verzameling van dergelijke aan elkaar verwante nederzettingen vormde ten slotte een staatje, dat het oppergezag van het moederland bleef erkennen en van daar ook als regel zijn bestuurder ontving. Djohore vormde de meeste kolonies; evenwel werden Soekadana, dat de meeste beteekenis kreeg en de andere staatjes overheerschte, en Mampawa dooi' Madjapahit gesticht. Vandaar de sporen van het Javaansch, welke men in de Maleische en in alle Dajaksche talen terugvindt. Doordat zij de riviermondingen vasthielden, beheerschten de staatjes spoedig de inheemsche bevolking. Deze week terug, maar kwam toch in toenemende afhankelijkheid. Soekadana vormde tot aan de opkomst van Pontianak in het einde der 18e eeuw het middelpunt der geschiedenis van Bomeo's Westkust. Het had zeggenschap over de andere staatjes en beheerschte het geheele gewest beneden Sintang, toen de 0- I. Compagnie optrad. Deze opende in 1607 een kantoor te Soekadana en in 1609 een te Sambas. Hoofddoel was de monopoliehandel in Landaksche diamanten en bezoarsteenen. De kantoren werden echter reeds in 1623 weer „gelicht", zonder dat de handel werd afgebroken. Omstreeks 1695 had Soekadana zijn grootsten bloei bereikt (diamanten en kamfer). Begeerig naar den „danau radja", de mythische groote diamant van West-Borneo, ontroofde Soekadana dien aan Landak, welke daad oorzaak werd van zijn eigen val en ontbinding, want Landak riep de hulp in van Bantam, hetwelk, gesteund door de O. I. C., in 1699 de plaats veroverde en zich door Landak en Soekadana beiden als leenheer deed erkennen. Omstreeks 1725 begon Soekadana weer te herleven; vele vreemdelingen vestigden er zich. Daaronder waren vele Boegineezen, die van toen af in groote groepen zich langs de kust vestigden en nu'nog gei egeld de betrekkingen met Zuidwest Celebes getrouw onderhouden. Door toedoen van dezen landaard werd Mampawa een aanzienlijke handelsplaats. Het vorstenhuis van Mampawa is van Boegineesche afkomst. Omstreeks 1735 werd een Arabier rijksbestuurder van Mampawa, waarmede ook deze landaard vasten voet kreeg in het bestuur. Zijn zoon, Abdoer'rahman, stichtte op den landtong aan de samenvloeiing van den Landak met den Kleinen Kapoeas, die nog geheel onbewoond was, op 7 Januari 1771 de volksplanting Pontianak, welke van stonde aan beteekenis kreeg. Op vastberaden wijze werd er naar gestreefd, om den Kapoeashandel, die op Soekadana gericht was, tot zich te trekken. Daartoe werd het middel van gezagsuitbreiding gekozen, in de eerste plaats over Landak en Sanggau. Landak riep de hulp in van zijn leenheer, Bantam, maai- dit rijk stond Landak en Soekadana (inbegrepen Matan) af aan de O. I. Compagnie (1778). Landak erkende de O. I. C. als leenheer, maar Soekadana en Matan, die weer tot macht en bloei waren gekomen, weigerden. De 0. I. C. legde eene bezetting te Pontianak, x) waarop de Sultan haar als leenheer erkende en met haar een contract afsloot. (5-7-1779). Deze overeenkomst hield o.m. in uitroeiing van muskaat, nagelen en koffie, en overdracht aan de 0. I. C. van het bestuur over de Chineezen en Inlandsche vreemdelingen. . De naijver van Pontianak tegenover Soekadana leidde, onder steun der O. I. C., tot de verwoesting van Soekadana (1786). Van dezen slag is Soekadana en daarmede het rijk Matan nooit meer opgekomen. De plaats Soekadana bleef onbewoond en verviel tot wildernis; het rijk Matan verviel en Simpang scheidde zich daarvan af. Ook tegenover het bloeiende Boegineesche Mampawa wist de Sultan van Pontianak zich van de hulp der 0. I. C. te verzekeren. Het Mampawasche vorstenhuis werd naar de binnenlanden verdreven, terwijl bij Contract van 20-6-1787 het rijkje Mampawa dooi- de 0. I. C. aan den zoon van den Sultan van Pontianak in leen werd gegeven onder dezelfde bedingen, als Pontianak zelve. Ook Mampawia is den slag nooit te boven gekomen. Met Sambas sloot de 0. I. C. in 1787 een dergelijk contract af, als met Pontianak. De vestiging te Pontianak bracht der 0. I. C. evenwel geene voordeelen aan. Haar handel, steunende op monopolie's, kwijnde, terwijl de sultansfamilie en de landsinwoners zichtbaar in welvaart toenamen. Het bestaande groote handelsvertier berustte op den sluikhandel, die feitelijk van den eersten dag der Nederlandsche vestiging op WestBorneo af den kop opstak. De O. I. C. besloot Bonieo's Westkust te verlaten en gaf aan dit voornemen uitvoering, op 8-10-1791. 2. De opkomst der De lijnen der geschiedenis van West-Borneo zijn niet Chineesche door de inheemsche bevolking, de Daj aks, geteekongsi's en het kend, maar dooi' de vreemdelingen. Werden hierbo- ') Als regelingscommissaris trad W. A. Palm op, ais eerste resident W. M. Smart, en als 2e Resident J. J. Klagman (1784). tijdvak 1791- ven reeds Maleiers, Javanen, Boegineezen en Ara- 1818. bieren vermeld, van af de 2e helft der 18e eeuw speelden in die geschiedenis de Chineezen een der hoofdrollen. Wel waren er op de handelsplaatsen van oudsher Chineezen gevestigd geweest, maar deze bleven buiten eenige politieke macht Omstreeks 1750 echter nam de Panembahan van Mampawa eene proef met mijnbearbeiding door Chineezen. De proef slaagde en werd uitgebreid. Sambas volgde in 1760 en stelde Chineesche arbeiders in Lara (Bengkajang) te werk onder het bestuur van Dajaksche hoofden. De Chineezen namen spoedig in aantal toe en breidden zich uit over het goudrijke Montrado. Daar Montrado aan Mampawa behoorde, ontstonden hieruit bloedige geschillen tusschen Sambas en Mampawa, waarvan Pontianak gebruik maakte, om zich, zooals hierboven werd vermeld, ten koste van Mampawa te bevoordeelen. Met de toeneming van het aantal Chineezen, in 1763 bedroeg het aantal kolonisten reeds duizenden, nam hun organisatie toe. Eerst vormden zij kleine vereenigingen voor den gezamenlijken mijnarbeid (sanga s), maar deze sloten zich tot grootere verbanden aaneen (kongsi's). Daardoor werd de beschikking gekregen over ruimer middelen, zoodat op groote schaal de onontbeerlijke waterleidingen en -bekkens (pagongs) konden worden aangelegd, terwijl ook grooter gebied beheerscht werd Die vereenigingen echter namen spoedig een staatkundig karakter aan en betoonden steeds minder geneigdheid, om zich te voegen naar het gezag der vorsten of der over hen gestelde Dajaksche hoofden. Dit leidde in 1770 tot een massamoord op de Dajaksche hoofden in Montrado. Ook onderling rezen bloedige geschillen op. Te Pontianak waren ook Chineezen, doch dier macht en aantal werd mm o[ meer door den Resident beheerscht door toezicht op de immigratie. In 177'/ vestigde zich eene Pontianaksche groep Chineezen in Mampawa. in liet district Mandor, en stichtte daar de kongsi Lanfong. De andere kongsi's kwamen tot samensmeltingen in weer grooter verbanden, zoodat er in 1795 in Montrado en Lara nog slechts 7 waren. Deze vormden toen reeds zelfstandige staatjes in het rijk van Sambas, evenals Mandor zulks in Pontianak was geworden. Lanfong telde in 1795 ongeveer 20000 zielen, v.n. goudgravers, doch ook landbouwers, handelaars en ambachtslieden, en stelde zijn eigen bestuur in. De Dajaks in de door de Chineezen bezette gebieden werden op bloedige wijze onderhol pen (1803), terwijl aan Landak de verkeersweg langs Kopiang en S. Sepata werd afgedwongen. Na het vertrek der O. I. C. werd West-Borneo een tooneel van verwarring en geweld; landbouw en handel verliepen; het zeerooversbedrijf ontwikkelde zich; de vorsten maakten daarmede gemeene zaak. Uit dien hoofde werd in 1813 Sambas door de Engelschen verwoest. Op staatkundig gebied greep verder het volgende plaats. Bij de troonswisseling te Pontianak gaf de nieuwe Sultan Mampawa aan het vroegere Boegineesche vorstenhuis terug, behoudens het district Mandor; Koeboe werd als zelfstandig rijkje opgericht, terwijl in Matan het landschap Kendawangan zich afscheurde. Sambas en Pontianak, hun land geheel ten prooi ziende van ontbinding en van alle kanten in 't nauw gejaagd, riepen na het herstel van het Nederlandsche gezag, 1816, de hulp van het N. I. Gouvernement in. Hieraan kon door Commissarissen Generaal eerst in 1818 worden voldaan. 3. Het tijdvak Te Pontianak, Sambas en Mampawa kwamen tusschen 1818 zelfstandige Residenten met militaire bezettingen, en 1826. De invloed ten goede werd in de Inlandsche samen¬ leving spoedig opgemerkt. Een oproep aan de Chineezen van Montrado evenwel had geen gevolg, waarop de wd. Resident van Sambas, G. Muller, op eigen gezag daar het Nederlandsche gezag proclameerde. Gemis aan leiding door ziekte van den Commissaris J. van Boekholtz en verscheidene misgrepen van bestuurspersonen waren oorzaak van komende onrust. 27 December 1818 trad Nahuys als commissaris op. Het contract, dat hij met Pontianak sloot, werd ongeveer het model voor alle andere. De rechtspraak over de Chineezen kwam aan het Gouvernement; ingevoerd werden het Gouv. zoutmonopolie, een tarief van tolrechten, benevens pachten op opium, spel, slacht en arakstokerij, terwijl overal de bestaande riviertollen werden afgeschaft. In Sambas kwam bovendien de rechtspraak in haar vollen omvang aan het Gouvernement; terwijl aldaar, alsook te Mampawa, de vorsten werden gesalarieerd. Eene proclamatie aan de Chineezen van Mandor en Montrado stelde hen onder het gezag van 't N. I. Gouvernement en onder 't bestuur van door het Gouvernement aangestelde Chineesche hoofden; tevens werd een hoofdgeld ingevoerd van ƒ 2.— en een belasting op de passen bij vertrek van Borneo ad ƒ 30.— Nahuys bezocht de bloeiende Chineesche plaatsen Sepata en Mandor, werd goed ontvangen, en stelde het kongsihoofd van Lanfong tot Kapthaij aan. Montrado echter hield zich afzijdig. Spoedig na zijn vertrek (8-2-1819) kwam de terugslag. Bij de Chineezen kwam wrevel op tegen de eigendunkelijke invoering van het hoofdgeld, dat zij, zoowel in Mandor als in Montrado, weigerden te betalen. De geringe machtsmiddelen maakten het aan de Nederlandsche ambtenaren verder niet mogelijk de opheffing van riviertollen af te dwingen en de zeerooverij te keeren; het zoutmonopolie werkte met verlies. Den 16 April 1819 brak een opstand uit onder de Chineezen van Mampawa, die slechts tijdelijk bedwongen werd. Als Commissaris kwam toen E. J. Roesier, die inderdaad de onrust deed luwen, alle contracten hernieuwde en met de Kongsibesturen van Montrado overeenstemming verkreeg. Desondanks bleven de vruchten van Roesler's zending, die 11-11-1819 vertrok, onbeduidend. Het Europeesche bestuur was onmachtig om zich te doen gelden; allerwege nam de gisting toe; 14-12-1819 werd Pontianak aangevallen door Chineezen van Mandor, welke openlijk prijzen stelden op de door het Gouvernement aangestelde hoofden; zeeroovers sloten de Kapoeasmonding af. Verschillende posten, Landak, Tajan en Mampawa, werden verlaten, om de militaire macht te Pontianak te vereenigen. In Sambas brak de oorlog uit tusschen de kongsi's Sam Thao Keeuw en Thai Kwong. De Regeering overwoog in 1820, om het gewest te doen verlaten, toen Mr. H. W. Muntinghe zijne voortreffelijke verhandeling indiende over de geschiedenis van Bomeo, voorzien van wenken tot bevestiging van ons gezag en tot verbetering der inkomsten. Hij bepleitte een milder handelspolitiek, eene daadwerkelijke bescherming der Dajaks en een nauwkeurig onderzoek naar den aard dei- Chineesche grieven en den economischen toestand. Het hieruit voortspruitende onderzoek werd opgedragen aan Mr. J. H. Tobias, die van 2-12-1821 tot 22-3-1822 Sambas en de Dajaksche binnenlanden bereisde, alsmede Pontianak en de staatjes langs den Kapoeas tot Sintang toe, waar hij de eerste Europeesche bezoeker was, terwijl hij een gezantsehap afvaardigde naar Matan en Simpang. Zijn verslag was veel meer der zake kundig, dan ooit eenig ander rapport te voren. Ten opzichte dei' Chineesche onlusten in Sambas walde hij niet ingrijpen, vóórdat machtsvertoon mogelijk was. Verder wenschte hij algemeene bezoldiging der vorsten en uitbreiding der Gouvernements rechtspraak over alle Inlanders, fnuiking van den, alle ontwikkeling doodenden, willekeur der Maleiers, opleiding der Dajaks, afschaffing van het zoutmonopolie, wijziging in de wijze van heffing der tolrechten en vestiging van een Centraal bestuur over West-Borneo te Mampawa. Ook betoogde hij de geschiktheid der alluviale gronden voor rijst en suikerriet, en die der hoogere voor koffie, katoen en peper. Met behoud van het hoofdgeld ad ƒ 2.— achtte hij de wijze van heffing districtsgewijze aan de Chineezen zeiven over te laten, alsmede de huishoudelijke politie, en de districten te stellen onder eigen gekozen hoofden, mits goedgekeurd door den Resident. Bij B. 25-6-1822 wierd hem eene tweede zending opgedragen, vergezeld van een troepenmacht voor machtsvertoon onder, desnoods onderwerping van, de Chineezen. Dit had eene onmiddellijke en volledige onderwerping der kongsi Lanfong tengevolge (24-8-1822). Een kapthaij werd over die kongsi aangesteld en kapitans over de districten. In Sambas slaagde Tobias er in, 27-10-1822, met de 7 kongsi's van Sambas een zelfde regeling te treffen. De Chineezen van Thai Kwong gaven de veroverde streken terug aan de rechtmatige bezitters. Elke kongsi kwam onder een kapthaij, die in rechtstreeksche verhouding tot den Resident van Sambas zou staan; het heffen van bipnenlandsche tollen werd verboden, de huishoudelijke politie verbleef aan den eigen landaard, doch de toepassing der doodstraf en verminking was verboden, de Chineezen hadden geen recht op eenig gezag over de Dajaks, de Ne- derlandsche munt werd ingevoerd en de aanplant van koffie en peper aangemoedigd. Simpang, Matan en Koeboe sloten contracten af. Verder bezocht Tobias nogmaals Landak en de Kapoeasstaatjes, welke allen contracten sloten; de Chineezen kwamen daarbij steeds onder Gouvernementsbestuur, koppensnellen zou worden tegengegaan, maatregelen werden getroffen in het belang van handel, landbouw en nijverheid. In Pontianak werd het zoutmonopolie opgeheven (23-1-1823) en in Mampawa een landraad ingesteld voor Maleiers en Boegineezen en voor Chineezen in zaken van halsmisdrijven. De leden der kongsi Thai Kwong namen evenwel geen genoegen met de beslissing hunner hoofden, plunderden Loemar en versterkten zich in Lara. De Overste de Stuers bezette daarop Loemar en bracht 20-1-1823 den Chineezen van Thai Kwong te Lara een zoodanigen nederlaag toe, dat zij onmiddellijk Lara en Sepang ontruimden. Daarna stelde hij te Montrado de wet vast. Lara en Loemar werden Gouvemementsgebied, hoofden werden aangesteld, de opiumpacht werd ingevoerd. 11-5-1823 werd de onderwerping der vier onder Thai Kwong's leiding verbonden kongsi's te Sambas bekrachtigd en het bestaande verbond (Foe Sjon) ontbonden. 11-3-1823 werd in Sambas de vrije invoer van Gouvemementszout toegestaan, waarna de handel in dit voor de Dajaks zoo onontbeerlijke artikel opbloeide en de welvaart in Sambas toenam; de financieele bemoeienis met de Chineezen ging van den vorst over op den Resident, tollen en monopolies in de binnenlanden werden opgeheven, de oorlogen der Dajaks tegengegaan en de toestand der pandelingen min of meer geregeld. De administratieve indeeling stelde Tobias vast, als volgt. 1. Een Gezaghebber ter Westkust, tevens Resident van Pontianak en Mampawa, (C. L. Hartmann), onder wien een Ass. Resident te Mampawa. 2. Een Resident van Sambas, onder wien een Ass. Resident te Lara. 3. Een Ass. Resident te Pontianak voor de binnen- en bovenlanden, Landak, Tajan, Sanggau en Sintang, en in 't bijzonder voor de Gouvernementsdiamantgraverij in Landak. Militaire bezettingen kwamen in Sambas , Lara, Sebalau, Pamangkat, Singkawang, Mampawa, Pontianak, Mandor, Tajan en Sintang. Met Lara stonden bijzondere bedoelingen voor. Dat gebied scheen bij uitstek geschikt voor koffiecultuur en peper; het Gouvernement zou daartoe zelf de noodige maatregelen treffen. De Chineezen bouwden aldaar de pasar van Sebalau en hervatten den mijnarbeid. Over de zuidelijke staatjes, Simpang en Matan, schreef Tobias in zijn Alg. Rapport van 30—10— 1825: „de bevolking is dun gezaaid, te arm en te lui, om er iets van te verwachten; posten zouden alleen eenig nut hebben tegenover den zeeroof, voordeel is daar niet te trekken". In Juni 1823 verliet Tobias het gewest. Hartmann zette in zijn geest het bewind voort en breidde het Nederlandsche gezag uit tot Djongkong aan den Kapoeas en tot de Kajan Dajaks aan den Melawi. De opvolging der contracten deed de inkomsten der vorsten en apanagehouders dalen, doch zijn beleid overwon elke gisting. Onder zijne leiding namen de ambtenaren een onbekrompen standpunt in met een open oog voor de onderscheidene belangen der samenleving in hun arbeidsveld. In 't belang der kaarteering en uitbreiding der kennis omtrent land, volk en geschiedenis was G. Muller werkzaam, terwijl als schrijver zich naam maakte de Ass. Resident W. L. Ritter. De maatregelen van Tobias hebben toenmaals op den economischen en politieken toestand van W est-Borneo heilzamen invloed uitgeoefend Voor het eerst kwamen de Dajaks wat op den voorgrond. In Lara werd beproeid koffie- en peperbouw bij hen ingang te doen vinden waartoe te Sebalau en Kendai proeftuinen werden aangelegd. Wel had er veel tegenweiking van de Maleiers plaats, doch na verwijdering der vorstelijke telgen, in begm 1824, beheerschte de Ass. Resident Lunel daar den toestand, zoodat de Dajaks tot verademing kwamen. De Chineesche bewoners keerden terug, betaalden het hoofdgeld en hei-vatten den mijnarbeid. Ook de kongsi's keerden tot orde en rust terug en brachten de belasting op. Alleen met de vier Foe Sjon kongsi's vlotte het niet. Deze stonden onder den druk van een toenemend gebrek aan mijngronden; verschillende leden zouden zich naar elders moeten verplaatsen en zich onder het gezag stellen van andere kongsi's; dat denkbeeld trok hen niet aan; „liever de saamhoorigheid behouden en anderen uit dier terreinen verdreven". De binnenlandsche tollen werden door de, zich naast de Gouvemementshoofden m stand houdende, kongsihoofden gehandhaafd, terwijl door een uitgebraden smokkelhandel, meest op Singapore, waartoe de vele kleine riviermondingen zooveel gelegenheid aanboden, de pachten en tolrechten ontdoken werden. Ook persoonlijke redenen droegen bij tot het ontstaan van gisting. In Augustus 1824 kwam het tot eene uitbarsting, waarbij onze troepen door het Foe Sjon verbond op Sambas teruggeworpen werden. Montrado, Singkawang, Lara en Sebalau moesten worden prijsgegeven ; de koffie- en peperaanplantingen deelden het algemeene lot der verwoesting. Tegenmaatregelen waren onmogelijk door gemis aan troepen. Ook Mandor werd in den opstand medegesleept; de post aldaar ijlings opgegeven. Mampawa werd van 13 Mei tot 6 Augustus belegerd; doch hield zich staande. Zich van onze inmenging bevrijd achtende, onthielden de Chineezen zich daarna van verdere aanvallen. Hachelijker tijdsomstandigheden evenwel heeft het Nederlandsche gezag in West-Borneo wel nooit gekend, dan toen, welke tijd juist samenviel met het uitbreken van den Java oorlog, zoodat het der Regeering onmogelijk was, om krachten voor WestBorneo af te zonderen. De wijziging van den zouthandel en de opheffing der binnenlandsche tollen bleken elders echter zeer wezenlijke weldaden te zijn; de misdrijven namen, nu het Europeesche bestuur de politie uitoefende, zienderwijze af; in Sambas nam de rijstopbrengst, der Dajaks vooral, sterk toe; de Gouvernements inkomsten stegen zoodanig, dat onder gewone omstandigheden West-Bomeo spoedig zich zelf zou hebben kunnen bedruipen. De stichting van Singapore in 181'9 had echter de beteekenis der Borneosche handelplaatsen als stapelplaatsen te niet doen gaan. Overigens had de Chineesche opstand in Sambas alle ontluikende welvaart, orde en veiligheid vernietigd. 4. Het. tijdperk De algemeene financieele toestand van Ned.-Indië van 1826 tot gaf toenmaals aanleiding tot de benoeming van den 1846. Commissaris-generaal du Bus Ghisignies ter in¬ voering van de bezuinigingspolitiek. Voor de Buitenbezittingen werd het dadelijk herstel van evenwicht geëischt tusschen de uitgaven en de inkomsten. Als eerste gevolg voor West-Borneo kwam een einde aan alle wetenschappelijk onderzoek. Tobias, opnieuw geraadpleegd, diende zijn verslag van 30—10—1825 in. De daarin vervatte voorstellen werden bij B. 6—7—1826 ingevoerd. Als commissaris trad op P. Diard. De vestigingen te Sintang en Sanggau werden ingetrokken; in 1827 volgde Landak met de Gouvernements diamantgraverij, Lara werd aan Sambas teruggegeven (29—11—1828), Mampawa teruggebracht tot de standplaats van een Inlandsch gezaghebber; verder hadden nog vele andere inkrimpingen plaats. Aan de Chineezen van Mandor gaf Diard vergeving; de belasting van 1825 werd hen kwijtgescholden; het hoofdgeld vervangen door een gering recognitiegeld en buitengewoon recht van 12 % op allen invoer langs de naar Mandor leidende rivieren. Daartegenover erkende Lan Fong het Gouvernement alsi „wettig opperheer", elk jaar opnieuw te bevestigen door de aanbieding van een huldeblijk. Bij Instructie van 22—6—1827 werd aan het bestuur alle bemoeienis met de huishoudelijke aangelegenheden van de Chineezen in Mandor onttrokken. Van eene regeling met de Montradosche Chineezen is niet gebleken, dan alleen dat daar ook riviertollen werden ingesteld; overigens schijnt met den „status quo" van feitelijke onafhankelijkheid genoegen te zijn genomen. Inderdaad kwam er evenwicht in de geldmiddelen; in 1828 werd zelfs een batig slot verkregen van ƒ 30.000.— (Inkomsten ƒ 224.000.— Uitgaven ƒ 194.000). Het nieuwe muntstelsel, waarbij de waarde van den gulden van 120 op 100 duiten werd gebracht, werd ingevoerd, doch de toepassing van het „kopersysteem" bleek reeds in 1827 verdervelijk voor den handel te zijn. Het misnoegen herrees, de smokkelhandel op Singapore nam toe, de invloed ten goede op de binnenlanden verdween, de riviertollen herleefden, en met hen knevelarij en onderlinge oorlogen. WestBorneo werd wederom een beeld van verwarring en verval. Onze zorg beperkte zich tot de kust. Onze invloed op de Maleische vorsten en Chineezen ging geheel verloren; de Dajaks waren het kind van de rekening. Het tijdperk van verwaarloozing was ingetreden, hetwelk tot 1846 heeft aangehouden. vu ^6n Wl1 611 dank dl'°n8' zich echter soms de noodzaak van actie en uitbreiding op. De zeeroof van Matan dwong in 1828 tot eene bezetting van de mondingen der Ketapangrivier en van Soekadana. Soekadana werd herbouwd onder den naam van „Nieuw Brussel" en met Matan en Simpang gesteld onder een nieuwen doch vreemden vorst. Ook Kendawangan werd beteugeld. Ter vernietiging van de bovenlandsche tollen werd de bezetting van Tajan weer naar Sanggau verplaatst (1831). Landak verzocht naar aanleiding van het binnendringen der Chineezen van Mandor om herstel van het rechtstreeksch bestuur. Zulks geschiedde — October 1831 _ na verdrijving onzerzijdsch van de Chineezen. De Gouvernements diamantmijnbouw werd hervat; orde en rust herleefden daar. Onder den Gouverneur-Generaal van den Bosch werden de topographische en ethnographische onderzoekingen weer hervat. Eene poging, om een suikercultuur in 't groot in 't leven te roepen, taaide. Zoo ook eene, om het stofgoud van Gouveinementswege op te koopen. In 1831 werd eene nieuwe zoutregeling ingevoerd, waarbij de aanvoer van Java- en Madoera-zout niet meer vrij doch slechts op licentiën Tinn ?6]S ieden' m6t vei'Plichte aflevering in 's lands pakhuis tegen ƒ 100.— de 30 pikol. ë Ongeveer 1830 begon een nieuwe plaag. Van toen af dagteekenden de jaarlyksche barbaarsche verdelgingstochten langs de kusten door de /ee-Dajaks of Seribas van Serawak, wier eenigst doel was het snellen van koppen. De Chmeesche plaats Soengei Raja werd uitgeroeid; ook Likoe (raloh), met zijn ijzerertsmijnen en ± 400 arbeiders, en Selakau (1832) werden met de geheele omgeving verdelgd. Eerst toen James Brooke Serawak bestuurde, werden de Seriba's op hun beurt gedecimeerd en nadien in toom gehouden. De ontstemming der vorsten, die met de pachten belast waren, en der ambtenaren over den smokkelhandel langs de Chineesche kusten en over het niet achten der Gouvernements riviertollen deed het bestuur overgaan, om de kust van Singkawang met een kruisvaarder te bewaken, doch deze werd te Soengei Raja aangevallen. De Resident bedwong toen die plaats met een Inlandsch korps, 1831. Na den rijstoogst hervatten echter de Chineezen de vijandelijkheden. In velband met het beginsel van Van den Bosch, om „alle krachten aan te wenden ten behoeve van Java, Sumatra en Banka, en de overige bezittingen tot den minst mogelijken omslag en geringe kosten in te kiimpen , en de vele verwikkelingen, werd als Commissares F. A. Francis uitgezonden (B. 20—6—1832), die 30—8—1832 der Regeering van raad diende. Als gevolg daarvan werd het bestuur ingekrompen tot 2 zelfstandige Ass.-Residenten (Pontianak en Sambas), 200 militairen (a.v.), 1 oorlogsschip en 5 kruisprauwen. Nu en dan zoude een Commissaris-inspecteur voor Borneo de handhaving van b.g. plan controleeren. Te Soekadana bleef een posthouder en te Mampawa en Tajan een Inlandsche gezaghebber. Verder werd het beginsel van onthouding van bestuursbemoeienis nog meer doorgevoerd. Landak en Sanggau werden wederom verlaten. Aan de suikerplanters werden geen voorschotten meer verstrekt. Francis' oordeel over de Chineezen luidde gunstig, hij vond hen handelbaar en verre te verkiezen boven de roofzieke en alleen hun eigen belang dienende Maleische vorsten. Alle belemmeringen van den binnenlandschen handel, Gouvernementstollen op de Chineesche rivieren en passen, werden opgeheven (B. 18-2-1883). Hij stelde eene regeling voor, uitgaande van het beginsel van vrijhandel en van geregelde belastingen, gepaard met eene belasting op huiswaarts keerende Chineezen en eenig uitvoerrecht op goud en diamant. Bij evengenoemd besluit werd met 1 Januari 1834 het hoofdgeld voor alle Chineezen weer ingevoerd; Sambas en Pontianak werden tot vrijhavens verklaard, de andere havens voor de algemeene vaart gesloten en oe kustvaart aan een bijzonder vergunningsrecht gebonden. De opiumpacht bleef gehandhaafd. De vrijhandel van Sambas en Pontianak werd 14-11-1834 weer beperkt inzooverre, dat van manufacturen alleen de invoer van Java werd toegelaten. Met het licht, dat men thans van het wezen der Chineesche kongsi's heeft, is het begrijpelijk, dat vooral de Chineezen van Montrado zich niet bevredigd achtten. Het was hun te doen, om vrijhandel op hunne kusten „zonder eenige belemmering". Zij eischten daarom openstelling van alle kustplaatsen zonder eenige beperking. Als antwoord zagen zij de kust strenger dan ooit afgesloten. Ter tegemoetkoming werd echter bij B. 2-12-1835 de kusthandel opengesteld voor alle van N.-I. zeebrieven voorziene schepen. Daarop schijnen zij aan hunne verplichtingen te hebben voldaan, doch in 1841 waren er weer belangrijke achterstanden. De ongebreidelde heffing van riviertollen door de vorsten langs den Kapoeas en het verbod van invoer van manufacturen en zout, anders dan van Java, van opium, wapenen en munitie, maakten, dat Sanggau en de Boven-Kapoeasstaten over land van uit Serawak gingen invoeren. De ellendige verhoudingen, waarin men zich weer geplaatst zag, ook met Matan, Simpang, Soekadana en Koeboe, veroorzaakten de zending van den Commissaris-Inspecteur J. B. de Linge, (B. 25-9-1836). Hij bracht weinig beteekenends tot stand, doch zijn goede wil stond buiten geding. Ter opbeuring der nijverheid sloot hij met den pangeran Bandhara van Pontianak ddo. 6-6-1837 een overeenkomst, om op gezamenlijke rekening met het Gouvernement een suikerfabriek en rietaanplanting te beginnen. Daartoe beschikte hij over een voorschot uit 's Lands kas. Deze handeling bracht hem echter in botsing met de Regeering, die de overeenkomst weigerde te aanvaarden en hem met de kosten belastte. De fabriek ging ever in particuliere handen (Firma de Linge, Rühle & Co. nadien E. C. Meijer), doch door gebrek aan middelen staakte men de werkzaamheden in 1839; de fabriek ging in 1842 te gronde. Kwong behie^de otefh-md-T bloedi^e scheuringen. Thai- Jvapoeas en Serawak. In sLt in D0nk61' Commissaris-InSpecteur van Borneo. Hij schreef alle beschrijvinïeteebovene VarSte^6 aa"matigin|;en der koi^si's &aan tenf^nbzi^izich1^etSP'e^n^'^"1 De amb- verzette in T Wee*zm m alles de handen gebonden". In 1842 ette in Laia een groep Dajaks zich tegen de verdrijving uit een miin ■ "un°La,WaS't k°ngSi Thai"Kw°n^ de geheeIe Dajaksche bevolking doch werd tóTet6 &l ^ verwoestte- L^-Fong streed met Landak. doch weid uit het rijkje verdreven. In 1843 werden Matan en Soekadana eke ovei ïgens onbeduidend waren gebleven, weer elk een zelfstandig ('1839) naai" NleUW;Brussel verdween. Een proef der Ned. Handel Mij. v 839), om correspondentschappen te openen te Sambas en Pontianak werd opv. in 1842 en 1844 gestaakt. ' Langzamerhand braken betere tijden aan. De stoot hiertoe werd gegeven door de vestiging van James Brooke als radja te Serawak. Zijn welgelukte onderneming vestigde de aandacht der beschaafde wereld op Borneo. Men stroomde van alle kanten, ook van Sambas en Pontianak, naar o lawak waar het beleid van James Brooke in enkele jaren een goed geordend rijkje had doen opgroeien met levendigen handel. De gemakkep 6 verkeerswegen naar het Sekajamgebied (Sanggau) en naar den Boven Kapoeas deden m die richting handelsbetrekkingen ontstaan en zelfs politieke toenadering ontluiken. Brooke betaalde de Staatsuitgaven uit de opbrengst der antimoon-mijnen in het grensgebergte met Sambas. De rijke aanwezigheid van dit mineraal, gevoegd aan de faam van goud en diamanten in West-Borneo, kolen in Laboean enz. deed ook het oog der wetenschappelijke wereld op Borneo richten, en de begeerte ontstond om dat geheimzinnige eiland te ontsluieren. Een stroom van natuuronderzoekers stortte zich over het eiland uit. Ook in de Staten Generaal en bij het opperbestuur werd de belangstelling levendig. Borneo werd het voorwerp van studie en geestdriftige plannen. Ingevolge Min. dep. 4-11-1843 moest er nu duidelijk worden uitgemaakt, hoever zich in de verschillende Buitenbezittingen ons gezag uitstrekte. 12-5-1844 werd A. L. Weddik Commissaris-Inspecteur. Met von Gaffron bepaalde hij in 1845 de grenzen van Soekadana, Matan en Simpang, hernieuwde de contracten en bepalingen tegen zeeroof, die toenmaals door toedoen van de Ilanou's van de Soeloe eilanden wel het hoogtepunt had bereikt. Deel ui 5. Het tijdperk van Ingevolge bekomen last van het Opperbestuur be1846—1856. noemde de Gouverneur-Generaal J. J. Rochussen den Commissaris-Inspecteur Weddik bij B. 28-2-1846 tot Gouverneur van het nieuw ingestelde gewest „Bomeo en Onderhoorigheden", omvattende geheel Nederlandsch Borneo. De Wester-Afdeeling bestond uit de beide Ass. residentiën Sambas (het rijk Sambas) en Pontianak (de rest) ; de grenzen werden nauwkeurig vastgesteld. De Ass. Residenten bezochten weer de binnenlanden. Kenmerkend voor de jaren 1843—'48 waren de onderzoekingen in het binnenland door O. von Kessel, L. Ullmann, von Gaffron, den Ass. Res. van Pontianak x) Mr. D. W. J. C. Baron van Lijnden, en Dr. C. H. L. M. Schwaner, die het eerst den „doorsteek" door Bomeo volbracht van uit het stroomgebied der Katingan naai' dat van den Melawi (31-10-1847 tot 22-2-1848). 2) In 1848 bereikte de Gouverneur Weddik zelf de Boenoetriveier. De onderbrenging van Ned. Borneo onder één bestuurshoofd voldeed niet en werd bij B. 17-8-1849 opgeheven. De Westerafdeeling werd weer eene zelfstandige residentie onder den Resident F. J. Willer. Vele vereenvoudigingen werden aangebracht. Het is begrijpelijk, dat in deze jaren, waarin de ambtenaren veel reisden, veel invloed ten goede van hen uitging. Het Nederlandsche gezag was echter te veel vergeten en ondermijnd, en de middelen waren te weinig, dan dat de uitwerking zich aanstonds liet aanwijzen. De Chineezen van Montrado, Boedoek en Loemar gingen voort geheel zelfstandig te handelen, het Gouvernement minachtend te bejegenen, zijne dienaren te mishandelen, eigen munt te slaan enz., totdat de maat omtrent 1850 vol was. Lan-fong, waar ook uitputting der mijnen zich begon te doen gevoelen, zocht in 1846 opnieuw uitbreiding naar Landak, doch stootte wederom het hoofd; nadien gingen de bevolking en inkomsten van Lanfong achteruit. In 1848 trad als Kapthaij Lioe A Sin op, die gedurende bijna 40 jaren met krachtige en bekwame hand het bewind voerde en veel goeds tot stand bracht. Er had toen echter veel uitvoer van goud en diamanten plaats; het gewest fleurde onder de leiding der ambtenaren op, Landak vormde wel het rijkste en bloeiendste onderdeel. Nog dient vermeld, dat na de oprichting in 1850 van den Dienst van het Mijnwezen o.m. de m.i. R. Everwijn met mijnbouwkundige opsporingen in West-Borneo belast werd. De verwachting, dat ontginbare hoeveelheden edelmetaalerts zouden worden gevonden, werd échter niet bezwaar- 1) Zie o.m. „Aanteekeningen over de landen aan het stroomgebied der Kapoeas van Mr. D. W. J. C. Baron van Lijnden en J. Groll". (Nat. Ts. voor N.-I. afl. VI. 1851). 2) Een in 1825 ondernomen poging door G. Muller, om van uit het Makahamgebied door te dringen naar den Kapoeas, eindigde met zijn overvalling en dood (Nov. 1825), toen hij op 54 KM. na zijn doel bereikt zou hebben. heid. Evenmin leidde het onderzoek van den luitenant ter zee Groll van de • kolenvindplaatsen aan de Blitang (1851) of dat van Dr. J. H. Croockewit, eenige jaren later, tot een bevredigend gevolg. De verwachtingen omtrent de ontginbare waarde van West-Borneo werden dus niet verwezenlijkt; ten opzichte der Chineezen maanden verder de ervaringen, opgedaan bij de expeditiën naar Bali, de Regeering tot voorzichtigheid aan, het „batig slot" niet in gevaar te brengen. Zij weifelde, om op den weg van uitbreiding van gezag door te gaan. De omstandigheden hebben echter daartoe genoodzaakt. In 1850 werd het geheele gebied der Sam Thiao Keeuw kongsi door de verbonden kongsi's Thaikwong, Boedoek en Loemar veroverd, de leden dier kongsi verdreven, Pamangkat bezet en versterkt. Sambas, dat Sam Thiao Keeuw te hulp kwam, werd teruggeslagen, terwijl op de omliggende stammen der Dajaks, die mede hulp hadden geboden, wraak werd genomen. Elders werd rechtstreeks tegen het Gouvernement verzet gepleegd. De Regeering besloot daarom tot eene militaire expeditie te doen overgaan. ') Pamangkat werd veroverd, 11-9-1850, waarna de Chineezen tot onderhandelingen overgingen. Deze hielden jaren aan en leidden ten slotte tot de uitzending als Gouvemements Commissaris van den Alg. Secretaris, Mr. A. Prins, (B. 19-1-1853 Geheim). Deze ging over tot de bezetting van Sepang, dat het twistgebied tusschen de vijandelijke kongsi's vormde, (7-4-1853), maar veroorzaakte daarmede den algemeenen opstand van Thai-kwong, Loemar en Boedoek. Deze opstand heeft tot hun eigen vernietiging geleid. In Mei 1854 werd door den Majoor A. J. Andresen, die met het Gew. en Mil. bestuur belast was geworden, Montrado bezet en werden de drie kongsi's onderworpen en ontbonden. Zij kwamen onder rechtstreeksch bestuur, dat op krachtige wijze werd toegepast; o.m. werd heerendienst ingevoerd en werden wegen aangelegd of verbeterd. Singkawang bleef bezet, omdat men van de gunstige iigging dier plaats verwachtte, dat zij onder Nederlandsch gezag de grootste handelsplaats der Westkust zou worden. De toestand liet zich gunstig aanzien; overal werden de gewone bedrijven weer uitgeoefend, de Chineezen gewenden zich aan de militaire politie, en de arbeid aan de sawahs werd weer aangevangen, 't Verzet leefde echter in 't geheim voort. Montrado werd plotseling aangevallen, ± 18-7-1854, terwijl 25-71854 de pasar of winkelwijk aldaar afbrandde. Nadat 31 Juli 1854 ook deze onlusten waren bedwongen, keerde de bevolking terug. Hier voor 't eerst openbaarde zich de werking van een geheim eedgenootschap, de Kioe liong kongsi, die feitelijk niet anders was, dan de geheime voortzetting der Thai-kwong kongsi. De commissaris Prins vaardigde 3-11-1854 een „Provisioneel Reglement voor het Binnenlandsch Bestuur in de nieuwelings onderworpen !) Voor de geschiedenis der onderwerping van Montrado zie o.m. 1. E. B. Kielstra, „Bedragen t|d Gesch. van Borneo's W. A.". 2. W. A. van Rees. „Wachija, Taijkong en Amir". 3- id. „Montrado". Chineesche districten" uit. ') Deze zouden één afzonderlijke af deeling „Montrado" vormen onder een Ass. Resident, hoofd der politie, aan wien werd toegevoegd een gecommitteerde van den sultan van Sambas. Voor de Chineezen kwam een kapitan te Montrado, terwijl de andere districten kwamen öf onder een Europeesch ambtenaar of onder een kapitan met gewapende politiedienaren; de dorpen kwamen onder laothays. De Chineesche hoofden oefenden alleen gezag uit over hun rasgenooten; inlanders bleven onder den gecommitteerde. Misdrijven van Inlanders en Chineezen werden door den landraad, voorloopig dien van Sambas, berecht. Ingesteld werden heerendiensten, het Gouvernements zoutmonopolie, de pachten op opium, varkensslacht, arakstokerijen, dobbelspel, pandhuizen en goudmijnen, de hoofdgelden, het recht op licentiën van naar China terugkeerende Chineezen, het kleinzegel, het vendurecht, een heffing van 1! 10 op de vischvangst en een uitvoerrecht op goud, terwijl de invoerrechten, tevoren door de Chineezen zelf geheven als binnenlandsche tollen, bleven gehandhaafd. De kongsi Sam Thiao Keeuw bleef onder den sultan van Sambas, wiens gewest overigens zeer sterk onder den oorlog had geleden. Pontianak, Sambas en Soekadana bleven vrijhavens (behalve voor opium, tabak en zout) ; ambtenaren der tolrechten kwamen te Singkawang, Sedau en Soengei Ra ja. Het beleid van Andressen werd dooi- vrede en rust bekroond. Hoewel in 't overwonnen gewest de vernielde plaatsen en vooral Montrado veel fraaier herrezen dan te voren en alles een gewoon aanzien herkreeg, bleef er nog onrust, bestaan als gevolg van het werken van een geheim genootschap, totdat het aan het bestuur gelukte, om de hoofden daarvan te doen opvatten. (30-6-1856) .Daarmede hield het eedverbond van zelf op te bestaan. In 1856 had nog een laatste opflikkering van verzet plaats in Loemar. Als een der grondslagen voor de spoedige en afdoende bevestiging van ons gezag in dit tevoren zoo roerige gebied werd in die dagen algemeen erkend het inzicht, om onmiddellijk een uitgebreid en goed wegennet te doen tot stand komen. In Maart 1854 bereisde Andresen den Kapoeas en bevond, dat door onderlinge oorlogen, rooftochten, snelpartijen, willekeur enz. het land zeer verarmd was. Sintang beheerschte door zijne ligging den handel met Pontianak en matigde zich het oppergezag aan over de bovenstrooms gelegen staatjes. Een ieder vroeg om herstel van het Europeesche gezag te Sintang. Bij B. 11-1-1855 werd daartoe overgegaan en een nieuwe Ass. Residentie Sintang gevormd; de Chineezen kwamen onder Europeesch bestuur, een landraad werd opgericht, de riviertollen werden opgeheven, het Gouvernements zoutmonopolie, de opiumpacht en de cyns op tabak ingevoerd. Ook Boenoet erkende ons gezag. Djongkong en Piasa volgden i) Goedgekeurd als voorloopig bij B. 12-3-1855; voor goed geregeld bij S. 1857 No. 67. m 1858, alsook de merenstreek, waar de zich gevestigd hebbende BatangLoepar Dajaks zich onder ons rechtstreeksch bestuur stelden, terwijl te Sibau ook de Kajan's als Gouvernements onderdanen werden aangenomen; Sekadau, Sanggau, Meliau en Tajan sloten nieuwe contracten. Eene door Prins ingevoerde „provisioneele regeling voor de Kapoeasgewesten" werd goedgekeurd bij B. 10-1-1856. Alzoo werd in t begin van 1856 het Nederlandsche gezag over 't geheele gewest erkend en uitgeoefend. b. Het tijdperk van In eene belangrijke memorie van overgave schetste 1856—1885. Andresen den toestand van het gewest bij zijn vertrek (21 Februari 1856). Na de hoofdkwalen te hebben aangewezen, welke konden voortwoekeren door het stelsel van onthouding en geleid hadden tot verarming, ontvolking, werkeloosheid en wanorde, wees hij daarin verder op de middelen, door hem toegepast, om een betere orde van zaken in te voeren. Onderwerping van- en rechtstreeksch bestuur over de Chineezen; handhaving van, doch strenge controle over, de Maleische vorstenbesturen, en rechtstreeksch bestuur over de bevolking der Gouvernementsgebieden aan den Boven-Kapoeas. Feitelijk verzet van de Chineezen verwachtte hij niet meer, daar bij hen de overtuiging zich had gevestigd, dat zij de vruchten van hun arbeid thans ongestoord konden genieten, en zij hoogst tevreden waren; langs den Kapoeas werd de handel ongestoord gedreven; de bevolking hechtte aan ons bestuur, dat haar beschermde; de vorsten hadden er ontzag voor, omdat zij begrepen, dat hun bestaan van de ondersteuning van ons bestuur afhing; aan de afschaffing van slavernij en pandelingschap was een begin gemaakt. De bedoelingen van Andresen ten opzichte van de vrijmaking van de Dajaks en Maleische onderdanen zouden echter slechts uitgevoerd kunnen worden, indien het toezicht en de inmenging van den ambtenaar bepaald van ingrijpenden aard hadden kunnen zijn. Zoover was het echter nog niet. De contracten lieten nog geen bemoeienis met de inwendige aangelegenheden toe, zoodat aan de Maleische vorsten en grooten de gelegenheid te over bleef, om op den ouden voet vcort te gaan; de ergste misbruiken verdwenen wel, zoo o.m. de slavernij en het koppensnellen, doch de evolutie greep uiterst langzaam plaats. In Sintang ondervond men tegenwerking van het sultanaat en openlijke vijandschap van de uitgeweken landsgrooten. De onlusten werden dooi' den nieuwen militairenResident W. E. Kroesen eerst 8-5-1857 bedwongen. Mandor werd als zelfbesturende staat in stand gehouden, maar de verhouding werd den 10-5-1857 opnieuw geregeld. Zoolang de Kcipthaij Lioe A Sin aan 't hoofd stond, was Mandor, volgens Andresen, zonder vrees aan diens leiding over te laten. Ook daar werd het hoofdgeld ad ƒ 3 weer ingevoerd, alsmede de betaling eener hacil tanaman aan de betrokken Maleische vorsten. De Dajaks bleven onder 't bestuur dier vor- sten. Justitie en politie kwamen aan het Gouvernement, behoudens de dagelijksche politie; de Chineesche tollen en rechten werden opgeheven; de kapthay behield de rechten op de kleine middelen; de opiumpacht bleef aan het Gouvernement. Behoudens eenige woelingen in 't begin (1857), heeft in Mandor nadien steeds een goede geest bestaan. Toenmaals telde de kongsi 7472 zielen, verdeeld over 40 kampoengs, maar velen verhuisden reeds, daar de mijnbouw minder loonend werd. De regeling van 1857 maakte Lan-fong als 't ware tot een onderdeel van Pontianak, als eene voorbereiding tot den overgang naai- een anderen stand van zaken, waartoe, zooals Kroesen dacht, het zelf op den duur zou verlangen. Den 7-1-1858 gaf Kroesen het bestuur over aan den overste G. F. Nauta, en ondervond de treffendste bewijzen van waardeering, niet het minst van Chineesche zijde. In zijne belangrijke memorie van overgave drong hij aan op den ruimen aanvoer van Chineezen als tusschenpersoon, om den Dajak te ontwikkelen; in landbouw moest hij voorgaan; ook in handel, mits onder Europeesch toezicht; hij wenschte aanmoediging van landbouw en mijnbouw, ook door particulieren, omdat het land z. i. bij uitstek vruchtbaar en mineraalrijk was. Kroesen geloofde in de toekomst van Ketapang als handelsplaats en wilde die plaats voor den handel openstellen en zetel maken van het toekomstige hoofd der Zuidelijke afdeeling, maar van Soekadana verwachtte hij niet veel tenzij er Europeesch gezag kwam. Alsdan achtte hij het land wel geschikt voor ontwikkeling. Daar de bevolking aan de stranden van Kakap voortdurend toenam, achtte hij daar de plaatsing van een ambtenaar wenschelijk. Alleen in Mampawa bestond volgens hem eenheid tusschen vorst en volk (Boegineezen) en werd wederkeerige gehechtheid en bescherming waargenomen; doch ook daar was het lot der Dajaks onzeker. Het rijkje bevatte z. i. in zich de elementen voor de ontwikkeling van landbouw, handel en nijverheid; het was vrij wel bevolkt, zeer vruchtbaar en bevatte vele vlakten, uitnemend geschikt voor rijstbouw; in vele streken tierde de koffie welig. Landak stond pas in 1858 de justitie en politie af. Kroesen achtte het van belang om daar het Ned. gezag uit te breiden en vasten wortel te doen schieten: „de bodem is rijk aan edelgesteenten, het land vruchtbaar en vrij wel bevolkt. Ruimschoots is daar gelegenheid Chineesche kolonisten op te nemen, het Inlandsch bestuur had genoegzaam betoond hen te kunnen bedwingen". Van Sambas vermeldde hij een zichtbaren vooruitgang van handel en landbouw; een -2000-tal Chineezen waren uit Serawak teruggekeerd. Van Montrado veel lof; daar werd'nog steeds gepatrouilleerd; de binnenlandsche rechten wenschte hij af te schaffen en Singkawang voor den algemeenen handel open te stellen. De bevredigende toestand, waarin de residentie verkeerde, bleef ook in de eerstvolgende jaren voortduren. 17-3-1860 trad als Civ. en Mil. Resident op Majoor L. Rijsendaal, en 30-3-1863 de Resident J. Zwager. De bevolking, zoowel inheemsche als Chineesche, gaf blijken van goede gezindheid. Matan nam in welstand en beschaving toe; Simpang en Soekadana bleven achterlijk. In Koeboe nam de welvaart zeer toe door vischvangst en handel in rotan, getah en hout. Pontianak gaf alle reden tot tevredenheid; maar in Mampawa vond de koffieteelt weinig ingang; Mandor takelde af; in Landak, Tajan en Meliau bestond stille vijandschap der vorstentelgen en hoofden van wege de fnuiking van hun invloed. In 1859 verzette in Darit (Landak) de Dajaksche bevolking zich tegen hunne afpersingen, waarna alle Maleiers ter hoofdplaats Ngabang werden bijeengebracht. In Tajan had iets dergelijks plaats. De diamanthoudende terreinen in Landak trokken nogal Chineezen; in Tajan en Meliau verzamelden de Chineezen zich veiligheidshalve rondom de Europeesche vestiging. In Sintang (Ass.-Res. C. Kater) ontstonden troebelen, welke eene excursie noodzakelijk maakten (1859). Daarna werd te Sintang een vertier waargenomen, zooals daar in lang niet was gekend. De onafhankelijke Dajaks lieten herhaaldelijk van zich hooren door hun sneltochten; in begin 1861 stonden de stammen als 't ware allen vijandig tegenover elkaar, doch het gelukte hen op Poeloe Madjang tot een verzoeningsfeest te doen overgaan. Bij B. 28-9-1860 werd het gebied der vroegere Sam Thiao Keeuw kongsi verdeeld in 2 districten, Pamangkat en Seminis, onder Europeesche ambtenaren en onderworpen aan de regeling van 1857. Vooral te Pamangkat, waar zij in landbouw een goed bestaan vonden, nam het aantal Chineezen aanmerkelijk toe. Het bestuur der Chineezen, welke buiten het gebied der vroegere kongsi's woonden, werd bij S. 1862 No. 81 geregeld. De geest der Chineezen jegens ons bestuur liet niets te wenschen over. Verscheidene militaire posten aan de kust werden ingetrokken. De strijd tegen de zeeroovers liep ten einde. De verschijning van een uit Bandjermasin afkomstig vluchteling in de afdg. Sintang, einde 1863, gaf aan de partijgangers der Sintangsche verwikkelingen van 1859 aanleiding, om weder het hoofd op te steken en de Dajaks aan de Melawi en Kajanrivieren tot verzet aan te sporen, waarin de bevolking van Pinoh werd meegesleept. Hieruit vloeide tot 1868 een guerilla oorlog voort. Intusschen was na den dood van den resident Zwager 1864 als zoodanig opgetreden de heer R. Wijnen en na hem op 14-11-1865 G. van Beest Holle. Nadat het sultanaat Sintang in apanages was ingedeeld, aan 't hoofd waarvan mantri's het bestuur voerden, hadden gedurende een 25-tal jaren daar geen rustverstoringen meer plaats. In December 1867 werd Resident de heer C. Kater; deze gaf in zijn verslag van 12-5-1868 zijn indruk van den toenmaligen toestand van West-Borneo weer. „Pontianak; voortdurende vooruitgang, ook in omvang, te bespeuren; vooral Chineezen nemen toe en maken zich meester van den handel; terwijl Boegineezen en Maleiers zich meer op den klapperteelt toeleggen; —e weg naar net Zuiderzee-strand ') vordert, nemen de ontginningen toe. Bevolking rustig en tevreden". „Montrado; de bevolking gaat achteruit; vele huizen vervallen en staan ledig; onbelemmerde toelating van Chineezen is noodig; de heerenoienst aan de wegen drukt zeer zwaar". ï n°f ni6t hersteld van den kllak- dien het in de jaren 1854 heeft gekregen; de handel is kwijnende". „Smtang; toestand laat veel te wenschen over; door de contracten zijn de inkomsten van den vorst teruggebracht tot de schadeloosstellingen uit s Lands kas. De koppensnellerij is weer aan den gang. Uitgezonderd balimbau, waar met steenkolen verdiend wordt, teekent de geheele Kapoeas boven Pontianak verval". De resident Kater bleef 17 jaar aan 't roer met onderbreking van twee malen wegens buitenlandsch verlof. Het gewest ging economisch weinig vooruit, omdat de gevolgde politiek nog geen einde kon maken aan de vele onwettige heffingen, afpersingen en willekeur, zoodat de zekerheid van eigendom en leven bleef ontbreken. Op financieel gebied bleef het gewest bekend staan, als een „lastpost", in 't bijzonder door de uitgaven voor „Oorlog" en „Marine". Den 1-1-1865 werd de belasting op huiswaarts keerende Chineezen iugetiokken, later ook die op den in- en doorvoer van goederen naar de Ohineesche districten; in 1879 werd de bedrijfsbelasting voor de Vreemde Oosterlingen ingevoerd, ook in Mandor, tegen afschaffing van het hoofdgeld. Met ingang van 1-1-1874 werden de vrijhavens Pontianak, Sambas en Soekadana opgeheven. 2) In Mandor (1872) raakten de goudmijnen uitgeput; de kapthay Lioe A Sin was nagenoeg de eenige bezitter van al het nog bestaande; zonder hem, die met zijn geld alles in stand hield, zou alles vervallen. De Regeering bereidde zich voor op het geval, om zelf het bestuur der kongsi in handen te nemen en hare 4500 leden onder rechtstreeksch bestuur te brengen. De kongsi bleef nog in stand tot 22-9-1884 toen de kapthay Lioe A Sin overleed. Tegen de verwoede aanvallen van Dajaks uit Serawak werden de Batang Loepar landen door militaire hulp beschermd. Niettemin hadden groote moordpartijen en verwoestingen plaats, en verliep de bevolking van uitgestrekte streken. In Sambas trad 6-8-1866 als sultan op de ook nu (1919) nog regeerende Mohamad Tsafioedin. Deze toonde groote belangstelling in het lot zijner onderdanen. In Montrado ging de welvaart achteruit en had verloop van volk plaats. Bij S. 1880 No. 69 werd de standplaats van den Ass.-Resident van Montrado verlegd naar het zooveel belangrijker geworden Singkawang, maar bij zijne aftreding (1885) vestigde de Resident Kater de aandacht op de Chineesche districten (Mon- 1) Zoo noemde de Resident Kater de streek van Soengei Kakap. 2) In 1873 werden in Ned.-lndië de differentieele rechten afgeschaft. trado) als eene streek, waarin de orde, veiligheid en rust zeer groot waren perjaTsLpSch 73""187^ T ^ *eraiddelde aantal ^drijven pei jaar oO op 26855 Chmeezen, dus 1 : 895, hetgeen gunstig afstak tegen- °nd6r lnd0"Chi— - Europeanen , Onmiddellijk na den dood van Lioe A Sin hief de Resident de kongsi als zoodanig op en nam hij, 3-10-1884, het bestuur namens het Gouvernement zelf m handen. De kongsi telde nog slechts 1249 belastbare personen. De stemming en de geest der Chineezen scheen eerst geruststellend te zijn, doch 24 October brak verzet uit. Het bleek, dat ook nu weer een ge ieim genootschap de leiding in handen had genomen. De opstand leidde zich uit naar 't Noorden en onder de Dajaks van Landak. Gevolg v.as, dat van onze zijde gewapenderwijze werd opgetrokken, en het civiel iq o?ftUU1' W6er in één hand werd ^bracht (kolonel A. Haga 18-3-1885). 20-9-1885 kon de expeditie worden opgeheven en trad weeleen civiel Resident op (A. H. Gijsberts). 7. Het tijdperk van De rust werd daarna niet meer door de Chineezen 1881 1898. van Mandoi verstoord; allerwegen hervatten zij hunne vroegere bedrijven; de velden werden bearbeid, de verwoeste kampongs weer opgebouwd, de wegen verbeterd, en aan de bevelen van het bestuur werd naar behooren gevolg gegeven. Van af 1-1-1887 werden de Mandor Chineezen onderworpen aan dezelfde regelingen, als voor de Chineezen in het algemeen gelden (o.m. geen verplichte heerendiensten). De Groot schrijft de woelingen in Mandor uitsluitend toe aan de dorpsgehechtheid. Het land was met goede wegen doorsneden, alle belastingen waren steeds behoorlijk opgebracht; ondanks de zekerheid van het tegen ons te moeten afleggen, omstonden onmiddellijk na de opheffing spanning en verzet, die zich op vrij hevige wijze hebben geuit. Nadien had er een groot verloop der bevolking plaats en hoewel er vele bijoorzaken waien, schrijft de Groot de hoofdreden toe aan de vernietiging van het Chineesche zelfbestuur. De neiging tot aansluiting en samenleving schiep de kongsi en bezielde haar tot het laatste oogenblik; die verzekerde elkaar steun. Toen die verzekering weg viel, nam de toevloed van nieuwelingen af; in elk geval woog die niet op tegen den stroom, die naar China terugvloeide; de bevolking verliep. Hij beschouwde het staken van den mijnarbeid niet in de eerste plaats als het gevolg van de uitputting deigoudmijnen, maar als een gevolg van de ontbinding der kongsi, daar de gioote ondernemer en geldschieter daarmede had opgehouden te bestaan. De opheffing der kongsi's deed de immigratie afnemen. In zijn tijd waren de eermaals zoo bloeiende mijndistricten reeds veranderd in arme landbouwende districten, zonder vertier, met zeer geslonken bevolking. De laaggestemde verwachtingen van de Groot zijn niet uitgekomen Daargelaten de tijd van achteruitgang, toen de Chineezen nog niet wisten, wat aan te vangen, is uit dien tijd van inzinking langzamerhand de toestand geboren van tegenwoordig, waarbij eene gezeten nijvere Chineesche bevolking van een gedeelte van het zoo lang verworpen gewest een bloeiende landstreek heeft gemaakt, waarvan men met recht een zekere en goede toekomst mag verwachten; een gewest, waarvan de grondvesten veel zekerder gesteld zijn, dan toen een „va et vient" plaats had van slechts naar goud en edelsteenen hakende immigrantenstroomen. Onder den Resident Gijsberts verbeterde de politieke toestand geleidelijk; zonder de bevoegdheid der Inlandsche zelfsbesturen te kort te doen, bemoeide het Europeesche gezag zich meer dan vroeger met inwendige aangelegenheden der staatjes; de ambtenaren vertoonden zich veel, ook in de minder bekende streken, en ondervonden onderscheiding, de topogiaphische opname van het geheele gewest kon in 't algemeen ongestooid plaats vinden. Groote waakzaamheid was echter nog noodig tegen geheime eedgenootschappen; na 1889 verliepen deze. Aan de Boven Kajan (Sintang) moest in 1891' krachtig worden opgetieden tegen de Tebida-Dajaks, omdat door hun toedoen onveiligheid en onrust, ook onder de naburen, toenamen. De woelige Batang-Loepar Dajaks bleven de rust aan den BovenKapoeas door sneltochten verstoren. Nanga Badau werd een Controleurspost met een groot aantal politiedienaren. Door samenwerking met Serawak nam de ongebonden toestand in het grensgebied een einde (1888) en verkreeg men een bevredigenden toestand. De pogingen van den Sultan van Sambas, om de aandacht van particuliere ondernemers te vestigen op de gelegenheid, om in zijn gebied gronden voor langen termijn tegen een zeer matigen huurprijs te verkrijgen, hadden wel het gevolg, dat vele concessie's werden uitgegeven, maar de uitkomsten bleven vooralsnog onbevredigend. Bij S. 1889 No. 208 werd voor het gewest de koelieordonnantie ingevoerd. Den 1-9-1890 trad als Resident op de heer S. W. Tromp. De Kol. Verslagen van de jaren 1890—1898 van zijn bewind vermelden eene ongestoorde goede verstandhouding met de zelfbesturen, hoewel zij meermalen moesten worden berispt wegens ongeoorloofde handelingen; ook schoten zij nog te kort in medewerking bij het opsporen van misdadigers. Desondanks kon de veiligheid van personen en goederen, in aanmerking genomen de groote uitgestrektheden, bevredigend woiden genoemd. Ongeregeldheden kwiamen voor, zooals reeds gemeld, in Tebida (1891) en aan de Serawaksche grenzen, in Songkong (1894) en aan den Boven-Melawi, waarheen een militaire excursie werd uitgezonden (Nov. 95 — Mrt. 96); ') ook aan de Menjoekoe, de belangrijkste streek van Landak, heerschte in 1891 onrust. Nochtans kon de politieke toestand gunstig genoemd worden; de goede geest keerde spoedig weder. De geschillen der Melawi-stammen met die van de Z. en O. Afdeeling van Bomeo werden door het bestuur op een groot verzoeningsfeest te Toembang Anoi geregeld (Mei 1894). Ook die tusschen de Batang Loepars en de Dajaks aan den Boven-Kapoeas waren met een groot verzoeningsfeest (1892) geëindigd, waarna ons gezag zich uitbreidde tot de Boenganstreek. Onder deze z.g. rechtstreeks-bestuurde Dajaks bestond nog geen geregeld bestuur; dit werd nu min of meer ingevoerd. Het Pinohgebied werd in 1893 onder rechtstreeksch bestuur gebracht. -) De militaire bezettingen werden teruggebracht tot Pontianak. Singkawang, Bengkajang, Sambas en Sintang; de Gouv. Marine werd ingetrokken. De ambtenaren bereisden het geheele land en werden overal goed ontvangen, waar nog noodig, door overreding de overblijfselen van slavernij (Sintang) en pandelingschap opruimende, en den geregelden landbouw en de samentrekking in kampoengs aanmoedigende; de in 1894 opgerichte conti oleuisposten te Smitau en Poetces Sibau droegen goede gevolgen, te Poetoes Sibau ontstond een Chineesche pasar van 163 woningen. In 1894 werd de afdeeling Singkawang opgeheven en met haar de landraad alsmede de controleurspost te Montrado. Het geheele landschap Sambas was dus weer tot ééne Afdeeling „Sambas" vereenigd met een A. R. te Sambas en Controleurs te Singkawang en Bengkajang. De controleurspost te Nanga Badau werd ingetrokken; Sanggau en Sekadau werden eene zelfstandige afdeeling onder een Controleur te Sanggau, terwijl de controleursstandplaats van Soekadana, dat onbeduidend bleef, overging naai- Ketapang. Te Nanga Pinoh kwam een Controleur. In 1894 greep de Midden-Borneo expeditie van Prof. Molengraaff e.m. plaats; deze werd door de onwelwillende houding der Boven Mahakamstammen belet, naar de Z. en O. afdeeling — Mahakamgebied — door te dringen. In 1896 werd de poging door Dr. A. W. Nieuwenhuis met beter gevolg herhaald. De volgende nieuwe regelingen kwamen tot stand: 1. Een nieuwe formatie van het Chineesche bestuur als bezoldigde volkshoofden (1892); 2. Een hoofdelijke belasting van alle Dajaks, Maleiers en Arabieren in de Gouvernementsgebieden, ingaande 1-1-1896. De voor copra en olie willige markt deed van af 1890 de bereiding daarvan toenemen, hetwelk aanleiding gaf tot eene onafgebroken uitbreiding der klapperaanplantingen in de kuststreek tusschen Soengei ') Zie T. K. N. A. G. 1899 A. v. d. Bovenkamp. „Eenige aanteekeningen betreffende de Serawai exursie". Zie ook I. M. T. 1899 No. 10. 2) De bevolkingssterkte van het Pinohgebied bedroeg 4830 Dajaks en 4170 Maleiers. Kakap en Pamangkat. Tot dusver hielden zich daar uitsluitend Boegineezen, ') Maleiers en Arabieren mede bezig, doch van 1891 af, en van toen af in sterk toenemende mate, wierpen zich ook de Chineezen op dien tak van landbouw, alsook op den verbouw van gambir en peper. Reeds in 1892 werd opgemerkt, dat vele oude Chineesche nederzettingen waren achteruitgegaan, daarentegen andere belangrijk opgekomen. Het aantal Chineezen, dat in 1882—27200 had bedragen, daalde na de opheffing van Mandor eerst nog eenige duizendtallen, doch begon toen weer te stijgen. O. v. staatje geeft daarvan een overzicht. Iti deii loop van lier, jaar Jaar Sterkte op 1 Januari ,, 1 , , , bijgekomen vertrokken I " 7 7 1891 32666 ^742 2323 1892 33532 3138 2570 1893 34138 3747 3656 1894 34631 3348 3345 1895 36416 3595 2346 1896 2) ! 37726 - • — 1 Terzelfder tijd werd de vraag naai boschproducteiv grooter en dit betrof in 't bijzonder den Dajak. Aanvankelijk zich met het inzamelen daarvan slechts bezig houdende, zooveel als noodig was, om bij rijsttekort daarin door aankoop te kunnen voorzien, verlokten de winsten hem meer en meer, om verder te gaan. Zijn koopkracht nam daarmede belangrijk toe en dit weerspiegelde zich in de in- en uitvoercijfers. Reeds in 1894 stegen deze opv. met ƒ 180.000 en ƒ 200.000, doch in 't bijzonder van af 1896 werd de uitvoerhandel van boschproducten levendiger dan ooit. De inkomsten der douane rezen in verband daarmede zeer. De aard van den invoerhandel werd b'eheerscht door den rijstoogst; mislukte deze, dan steeg de invoer van levensmiddelen: slaagde hij, dan waren de andere artikelen meer aan de markt. 8. Het tijdvak van Van 1898 tot 1902 voerde Resident H. P. A. Bakker 1899—1909. het bewind en van 1902 tot 1908 de Resident de Neve. De goede verhouding met de zelfbesturen bleef ongestoord; geleidelijk werden landschapskassen ingesteld, voorloopig alleen m 't belang der wegen of pasar's, welker middelen echter, behalve die van 1) Het aantal Boegineezen bedroeg op 1-1-1891 15000; tegen de geheele bevolkingssterkte 420000. 2) In verband met de invoering der 5 jaarlijksche tellingen komen de jaar- lijksche sterktecijfers na 1896 niet meer in de K. V. voor. hand nnt / K I 7- ' ™g Z6ei' beper*t bleVen' en eerst langzamerhand ook de belastingen omvatten. De veiligheid van personen en goe- rG1 en bleel ^ed- In het Gouv. gebied breidde de invloed zich uit over de Boenganstreek. De Batang Loepars betrokken zich van af 1902 in de troebelen, welke m Serawak heerschten, zoodat militair toezicht vereischt was. n velschillende landschapen vertoonde zich verzet tegen de zelfbesturen. In Sintang moest de oproerigheid door de militaire macht worden bedwongen (1907-1908). Boenoet's vorst verzocht inlijving bij het Gouv. gebied (1906). Het K V. 1909 vermeldt, dat de van kracht zijnde overeenkomsten belemmerend werkten op den goeden gang van zaken'. De ambtenaren konden nog niet voldoende ingrijpen. De Chmeesche bevolking nam belangrijk in aantal toe. Bij de tellingen van 1900 bleken er 41440 Chineezen te zijn op eene bevolking van 403067 zielen, bij die van 1S05, 48348 op 450929 zielen. In Soengei Kakap en Mampawa werd m 1906 eene krachtige werkzaamheid opgemerkt van geeime eedgenootschappen, welke nadeelig werkte op politie en justitie. Het M m den Raad van N.-I. F. A. Liefrink onderzocht deze aangelegenheid. By ordonnantie van 23-4-1909 (S. 250) werd eene nieuwe regeling u Ned.-Indië tot wering van zulke vereenigingen ingevoerd, hi 1908 bezocht de secretaris van het Departement van Landbouw te eking Pontianak voor de bestudeering van handelsaangelegenheden. De volgende maatregelen werden in dit tijdvak getroffen: I De militaire posten Sarnbas en Bengkajang ingetrokken, zoodat overbleven Pontianak, Singkawang en Sintang (1907) ; 2. De Empanangstreek (Salimbau) en Meliau bij het Gouv. gebied aangetrokken (1908); 3. Op boschproducten een uitvoerrecht ingesteld (1900); 4. De opiumpacht opgeheven en de regie ingevoerd (1909) : (Daiaks uitgesloten) ; 5. Het patentrecht voor Europeanen vervangen door eene inkomstenbelasting (S. 1908 No. 249) ; 6. De invoer van dollars (Mexicaansche en Br. trade) verboden (1903) ; deze vormden van oudsher een belangrijke plaats in 't geldverkeer. De inwisseling slaagde volkomen. 7. Verbodsbepalingen tegen het gebruik van duiten. 8. Bepalingen uitgevaardigd tegen het vervalschen van gambir en op het vervoer daarvan. 9. 11-1-1910 een havenmeester te Pontianak in dienst gesteld. In 1£99 weid gemeld, dat de uitvoerhandel, vooral in getahs en copra, zoo levendig was, dat er aan scheepsruimte te kort kwam, terwijl het verkeer, o.m. op den Kapoeas, zeer verlevendigd was. De daling der getahpiijzen deed nadien zijn invloed gelden; daarentegen ontstond groote belangstelling voor rotans en gommen, zoodat de uitvoerhandel zich toch in een stijgende lijn bleef bewegen en als gevolg daarvan alle gouvernementsinkomsten ook belangrijk vooruitgingen. De loonen (1899) stegen als ge- volg van de groote vraag naar arbeidskrachten, v.n. bij de inzameling van boschproducten, welke eene zeer belangrijke bron van bestaan bleef, ondanks het feit, dat de vindplaatsen meer en meer verwijderd lagen. In 1907 werden door het bestuur pogingen aangewend, om van den ficus elastica een volkscultuur te maken, aanvankelijk met slechts gering gevolg. De koopkracht der Inlandsche bevolking nam zoo toe, dat zij, toen m 1904 de rijstoogst geheel mislukte, uit eigen middelen ingevoerde rijst kon koopen; alleen aan den Melawi moest het zelfbestuur van Sintang met 500 pikol bijspringen. In de kuststreken breidde de klapperaanplant zich gestadig uit, ook toen in 1908 de copraprijzen daalden tot ƒ 8.50 p. p. en de cultuur niet loonend was. Van af 1906 begonnen de Chineezen de sawahs in dat gebied in klappertuinen om te zetten, welk proces allengs groote verhoudingen aannam. De uitvoer van klappers, copra en olie, steeg dan ook belangrijk. Naast den klapperteelt breidde zich uit die van sago, gambir, peper, pinang en rotan. Den 17-8-1902 brandde de pasarwijk van Pontianak geheel af, hetgeen groote verliezen berokkende; in 1904 deelde een der oliefabrieken hetzelfde lot. 9. Het tijdvak In 1908 trad als Resident op de heer van Driessche 1909—1918. en in December 1912 de heer de Vogel. Dit laatste tijdvak is dat der doorvoering geworden van de meer toegepaste bestuursbemoeienis en van ingrijpende hervormingen. In het bijzonder werd het financiewezen der zelfbesturende landschappen onder handen genomen en tot ontwikkeling gebracht. Naar het in 1904 vastgestelde model, dat sedert in overeenstemming was gebracht met de nieuwere beginselen o.a. in zake de landschapskassen. het geldbeheer en de civiele lijst der leden van de zelfbesturen, werden de contracten der meer belangrijke staten herzien. Voor de onbeduidende staatjes werden zij vervangen door de „Korte Verklaring". In 1909 werd Boenoet bij het rechtstreeks bestuurd gebied ingelijfd; bij B. 24-5-1916 No. 15 volgden de Kapoeasstaatjes Silat, Soehait, Piasa, Salimbau en Djongkong. Dientengevolge bestaan er nu nog 12 zelfbestuien t,w. (met een contract), B. (met de K.V.) Sambas (1909) Koeboe (1909) Mampawa ( „ ) Sekadau (1911) Pontianak (1911) Sintang (1913) Landak (1909) Simpang (1911) Tajan ( „ ) Soekadana ( „ ) Sanggau ( „ ) Matan ( „ ) Het was niet te verwachten, dat de invoering van betere toestanden op geen tegenwerking zou stuiten. Daartoe werd de regeerende klasse te veel aan banden gelegd. Om die reden, alsook om de lichtgeloovige onwetende bevolking- te weerhouden, om met ongeregeldheden mee te doen, werd een stelselmatige militaire patrouillegang door het geheele gewest ingevoerd, welke tevens ten doel had de registreering der bevolking en de inneming dei- vuurwapenen. In Maart 1913 bevoer een oorlogsschip den Kapoeas tot machtsvertoon. Het door hen volgehouden wanbestuur gaf aanleiding tot de verwijdering van de landschapshoofden van Simpang, Sekadau en Koeboe (1910), Sintang (1912) en Piasa (1913). Matan en Sambas daarentegen vertoonden volkomen medewerking; de sultan van Sambas werd benoemd tot Commandeur in de orde van Oranje Nassau (1911). Ernstige ongeregeldheden, waarbij de militaire macht moest ingrijpen, kwamen voor o.m. 1. In Meliau (1909), reden: verzet tegen de inlijving. 2. aan de Ketoengaurivier (1909), verzet tegen het zelfbestuur van Sintang; 3. m Mampawa (T910) onder de Katjak Dajaks, N. van Mendjalin ongehoorzaamheid tegen het zelfbestuur; ten tweeden male uit bijgeloof ; 4. in Sanggau en Landak (1912), gericht tegen den invoer eener nieuwe regeling op de inning der hasil van de Dajaks, waaraan gepaard ging afschaffing van alle verplichte leveringen; het verzet in Landak droeg een hevig karakter en werd pas einde 1913 bedwongen, waarna de Dajaks zich bij de regeling neerlegden; 5. in het Kajangebied kwamen eenige beroeringen voor (1913) ; G. In Matan (1914) werd eene registratie-patrouille door Maleiers overvallen; daaruit vloeide eene militaire actie aan de Boven-Pesoegian elai en Kendawangan rivieren voort. Reden, naast godsdienstijver,' ontevredenheid over de regeling der heerendiensten en belastingen en over de afschaffing der verplichte persoonlijke diensten ten behoeve der hoofden. 7 Van giooter beteekenis waren de Chineesche onlusten. Reeds in 1912 vertoonde de Chineesche bevolking der landschappen Sambas en Mampawa een zeer opgewekt politiek leven, dat gericht was tegen het N.-I. Gouvernement, als gevolg van de gebeurtenissen in China. Anonieme aansporingen onder bedreiging van moord werden verspreid, om geen belasting meer aan het Gouvernement op te brengen; 2 Chineesche hoofden werden vermoord; nog meer politieke moorden grepen plaats. Het werd noodig geacht, de troepenmacht in die streken te versterken met eene van Java overgekomen „mobiele colonne". De Chineezen toomden toen in, althans er werd geen tegenstand meer ondervonden bij de belastinginning. Einde Juli 1914 brak er echter in de streek van Andjongan een opstand onder hen uit, waarbij de Dajaks werden overgehaald, om mee te doen, onder voorgeven van afschaffing deibelastingen en heerendiensten, wanneer de nieuwe bevrijde staat was toegevoegd aan de groote Chineesche republiek. De beweging was scherp gericht tegen het Gouvernement en de Europeesche ambtenaren. Een bende verwoestte te Soengei Pinjce en Mampawa de Gouvernementsvestigingen en opiumverkoopplaatsen; de beweging bereidde zich uit over de onderafdeeling Singkawang. In Lara en Loemar kwam gisting; onrust ontstond in Sambas en Pamangkat. Vele Chineezen weken uit naar Singapore. Het uitgezonden expeditie-korps ondervond echter nergens ernstigen wederstand; na korten strijd trokken de Chineezen steeds terug, waarna de Dajaks zich van de opstandelingen afscheidden en naar hunne woonplaatsen terugkeerden. In Sambas heeft geene rustverstoring plaats gehad, terwijl Pamangkat door den gezaghebber beheerscht werd; de bevolking van Bengkajang keerde terug. Ook bij den voortgezetten patrouillegang werd nergens op ernstig verzet gestuit; de gevluchte bevolking keerde weder, terwijl tusschen Singkawang, Mampawa en Bengkajang zich het gewone verkeer en de ladangarbeid herstelden; de volledige ontwapening van de landschappen Mampawa, Sambas, Landak en Ta jan kon verder zonder moeite plaats grijpen. In verband met de plaats gehad hebbende onlusten werd, met voorloopige opheffing der afdeeling Sambas, een nieuwe Afdeeling „Singkawang" gevormd, waarin het burgerlijk en militair .gezag in één hand werd gebracht; ter betere verbinding van de bestuursposten werd de aanleg van een telefoonnet en van verbindingswegen ter hand genomen. In 1915 was de politieke toestand veel gunstiger; er hadden nergens meer rustverstoringen plaats; ook in de jaren 1916 en 1917 werd daarvan niet vernomen, althans niet van ernstige. Rekening moet hierbij worden gehouden met het feit, dat de licht ontvlambare Dajaksche bevolking, zooals kortelings weer in Sekadau gebleken is, altijd gemakkelijk door een of anderen woelgeest tot verzet is over te halen. Meer dan van plaatselijke beteekenis zijn zulke opstootjes echter niet meer geweest. Tijdens de Chineesche onlusten namen de Maleiers eene voor het Gouvernement „welwillende neutraliteit" in acht. Op politiek gebied dient nog vermeld, dat in 1914 de Sarikat-Islam afdeelingen poogde tot stand te brengen te Pontianak, Sintang en Ketapang. Deze zijn later ook opgericht, doch ondervonden slechts matige belangstelling onder de z.g. Maleiers. In Ketapang echter werd sinds 1914 gedurende eenigen tijd een verhoogd godsdienstig leven waargenomen. Nog steeds is de troepenmacht versterkt en wordt er in het geheele gewest gepatrouilleerd. Nog steeds dient gewaakt te worden tegen lieden, die meenen er belang bij te hebben, om onrust te verwekken; van eene samenwerking dier elementen is echter geen sprake, voorzoover het Inlanders betreft. Aangaande de Chineezen blijft echter groote waakzaamheid geboden. Aan hun grief, dat in Ned.-Indië alleen zij op grond deiRegeling van 1857 verplicht waren tot het verrichten van heerendiensten, is met ingang van 1 September 1917 tegemoetgekomen door de afschafring dier verplichting. In verband met bovengemelde beroeringen kon de veiligheid van personen en goederen niet overal steeds gunstig genoemd worden. Vele van iet expeditiekorps gedroste dwangarbeiders maakten in begin 1915 de afdeelmgen Pontianak en Sambas onveilig, maar toch werd opgemerkt dat het aantal zware misdrijven verminderde als gevolg van de inneming der vuurwapenen. De veranderde toestanden eischten verschillende voorzieningen. De administratieve indeeling werd meerdere malen gewijzigd. 1. De afdg. Pontianak (A.R.) werd opnieuw samengesteld door samenvoeging der vroegere afd. Pontianak, Soengei Kakap, Mampawa, Landak, Tajan en Sanggau-Sekadau; en onderverdeeld in 4 onderafdn. Pontianak (C), Landak (C) en Sanggau (C) (B. 5-6-1912. Bij S. 1916 No. 93 gmgen de ond. afdg. Mampawa en het noordelijk deel van het distiict Mandor der ond. afd. Pontianak over naar de nieuw gevormde afdeeling Singkawang. In 1916 werd Sekadau een afzonderlijke (tijdelijke) onderafdg. Tot standplaats van den C. G. van Lara en Loemar, sinds Bengkajang geheeten, werd in 1912 Ledo, en in 1913 Bengkajang aangewezen. 3. Bij wijze van tijd. maatregel werd bij S. 1914 No. 719 (bestendigd bij S. 1916 No. 93) uit de afdg. Sambas, de onderafd. Mampawa en het N. deel van het district Mandor een nieuwe afdg. Singkawang (A.R.) gevoimd, zoodat alle Chineesche districten onder één bestuur werden ondergebracht. Onderafd. werden 1. Singkawang (C), 2. Pamangkat (C), 3. Sambas (C), 4. Bengkajang (G) en 5. Mampawa (G). Voor het oostelijk deel van Sambas werd een posthouder aangewezen te Siloeas. De Dajaks van het afgescheiden deel van Mandor kwamen onder het rechtstreeksch bestuur van den G. te Mampawa. 4. Bij S. 1914 No. 487 werd uit de landschappen Matan, Soekadana en Simpang eene afdeeling Ketapang gevormd met 3 onderafd. 1. Beneden Matan (A. R. stpl. Ketapang), 2. Boven Matan (C. stpl. Toembang titi, in 1917 verplaatst naar Na Tajap), 3. Soekadana (G. stpl. Oedjoengdatoe). 5. Bij S. 1916 No. 172 werd de afd. Sintang (A.R.) opnieuw onderverdeeld; 1. ond. afd. Sintang (C), 2. Melawi (C, te Nanga Pinoh), 3. Smitau (C. te Smitau), 4. Boven-Kapoeas (C. te Poetoes Sibau), 5. Pinohlanden (G. te Kota baroe). In 1919 zal een Posthouder in dienst worden gesteld ter beschikking van den Controleur van Smitau, maar speciaal voor het bestuur in de Batangloeparlanden. 6. De formatie van het Chineesche bestuur (1913) werd gesteld op 18 kapitans, 66 laothay's en 28 kaptjongs. 7 .Te Pontianak kwam een Ass. Resident t.ib. ten behoeve van de zelf- besturende landschappen. Deel ni. $ 8. Verschillende posten van het B.B. werden tijdelijk vervuld door officieren. Op gebied van Justitie: 1. Residentiegerechten werden ingesteld en de landraden gesteld onder rechtskundige voorzitters (1911). 2. De landraad van Sambas ging over naar Singkawang (1916). 3. Verordening ingevoerd op 't bezit en vervoer van- en handel in vuurwapenen, buskruit en munitie (1911). 4. id. ter bescherming van den klapperaanplant in rechtstreeks bestuurd gebied (1911). 5. id. tegen vernieling en beschadiging van in 't wild groeiende djeloetoeng (1913). 6. Maatregelen tegen den invoer van salpeter (1913). 7. id. tot beperking van het opiumverbruik (1913). 8. Nieuwe voorschriften op de toelating en vestiging van Vreemde Oosterlingen (1913). (zie ook S. 1915 No. 570). 9. Instelling eener immigratie commissie (S. 1916 No. 142). 10. Verbod tot het bereiden van sterken drank (1915). 11. Verordening op het gebruik van en het verkeer op de openbare wegen, zoomede op het verhuren van paarden, rij- en voertuigen. 12. Strafbepalingen tegen nalatigheid of onwil van zelfbestuursonderhoorigen in het verrichten van de in het landschap Pontianak van hen gevorderde persoonlijke diensten (S. 1915 No. 166). 13. Aan de zelfbesturen werd het recht ontnomen tot uitreiking van scheepspapieren. Op gebied van Financiën: 1. De pacht op het graven naai' goud en diamanten gaat over naar de zelfbesturen (1913). 2. De regeling van de pacht van sterke dranken ondergaat wijziging en aanvulling (1913). 3. Afschaffing van de pacht van sterke dranken; verhooging der invoerrechten daarop, heffing van invoerrecht van op Inlandsche wijze bereide sterke dranken (1915). 4. Invoering van een varkensslachtbelasting (1914). 5. Invoering van eene belasting op de slacht van buffels en runderen. 6. Invoering der bedrijfsbelasting (S. 1914 No. 130) onder de Inlanders in de Gouvemementsgebieden tegen onttrekking aan de bestaande voor Vr. Oosterlingen en Inlanders, en opheffing der hoofdelijke belasting. Bij Gouv. aanschrijving van 20-1-1914 No. 197 (B. 7960) werd het Festuur opgedragen, om de zelfbesturen en medeleden een werkzamei aandeel te doen krijgen in het administratief beheer der landschappen. In 1910 werd in 't gewest eene divisie der Gewapende politie in dienst fcesteH steik 14 heele- en 4 halve brigades, benevens 12 mantri's politie en einde aan de bevolking leering te geven in den bouw Van natte iijstvelden werden in Landak (1910) 1 mantri en 2 landbouwers uit de Preanger tewerkgesteld. Het riviertransport van Gouv. dienaren en goederen langs den Kapoeas werd m eigen beheer genomen (1-1-1911), onder openstelling van vervoers- of reisgelegenheid ook voor anderen. Een huisboot wordt door een sleepboot gesleept. In de 4 weken worden 2 reizen gemaakt, waarvan aansluit op de Java boot. Zoo mogelijk worden Smitau en Boenoet bereikt. In den drogen tijd is Sanggau het eindpunt. Op verzoek van, en tot 1 Januari 1916 ook voor rekening van, de von. Pak. Mij ') werd in 1912 van Gouvernementswege (Dep. van Marine) een aanvang gemaakt met de uitdieping van den drempel voor de monding der Kleine Kapoeasrivier door middel van slibraderen. Tevens werden de nabijgelegen geulen uitgediept ten behoeve der kleine scheepvaart. Einde 1917 was de minste diepte onder het gem. zeevlak — midden vaarwater — toegenomen tot 11 voet. Van schepen en vaartuigen, welke den Kapoeas invaren, wordt eene geldelijke bijdrage gevorderd. Het Kapoeasgeld bedraagt 5 cent per M3 bruto inhoud van het vaartuig. Van de betaling van Kapoeasgeld zijn vrijgesteld 's Lands vaartuigen en vaartuigen van minder dan 30 M:i bruto inhoud. Deze ordonnantie trad in werking op 1 Mei 1916. Vei dei' werd vooral in de Chineesche districten de wegenaanleg met gioote voortvarendheid ter hand genomen. Bevelen werden ook elders gegeven voor den aanleg van wegen, zijwegen, en de inrichting der kampoen gs met het oog op de zindelijkheid en orde en tot het samenbrengen der bevolking in kampoengs. 2) De welvaart en het handelsverkeer namen in 't besproken tijdvak zienderoogen toe, de in- en uitvoerwaarden rezen aanzienlijk, alle gouvernementsinkomsten, ook die der landschappen, stegen. De Chineesche onlusten en de Europeesche oorlog deden in de 2e helft van 1914 en in de le helft van 1915 hun invloed gevoelen door een scherpe daling der prijzen, doch einde 1915 herstelden de meeste zich, behalve die van de meeste boschproducten. De schaarschte aan rotan in de bosschen heeft den rotanteelt in regelmatige tuinen bevorderd, vooral in Sambas, doch deze teelt werd later vrijwel verlaten. De vraag naar rubber, welke, van af 1909 aangeplant, in vele streken een volkscultuur belooft te worden, heeft zich ook hersteld. De andere landbouwcultures breidden zich voortdurend uit. Bovenaan staat de afdeeling Singkawang, maar de andere gaan reeds in meerdere mate in de cultureele beweging mede. Ontwoudingen ten behoeve van duurzame aanplantingen zijn als 't ware aan de orde van den dag. Van den landbouw voor de markt neemt de klapperteelt de overwegende plaats in. Van af Soengei Kakap tot voorbij Pamangkat in de richting !) Na 1-1-1916 voor rekening van het Gouvernement. -) Rondschrijven van den Resident dd. 12-12-1913 No. 11004. van Sambas vormt hij het voornaamste middel van bestaan en slurpte allengs alle sawahs en bebouwbare terreinen op. Met voortvarendheid worden thans de laaggelegen bosschen ten offer gebracht. Ook in de afdeeling Ketapang begon men in 1911 langs de kust de bosschen op te ruimen en om te zetten in klappertuinen. De oliefabrieken te Pontianak bloeien. De rijstoogst blijft steeds wisselvallig. Als regel kon de bevolking bij schaarschte zelf in het tekort voorzien. Na de onlusten van 1914 bleven in de hoogere binnenlanden der Chineesche districten vele sawahs braak liggen. Tal van Chineezen waren verdwenen, wier bezittingen en tuinen of velden in 't openbaar werden verkocht. Deze kwamen meestal ver beneden de eigenlijke waarde in handen der zeer bemiddelde Chineezen van de groote plaatsen. Het aantal Chineezen nam overigens sterk toe. Eene beschouwing der gegevens, welke in Hoofdstuk IV en in de bijlagen zijn verzameld, toont zulks ten volle aan. Uit de getroffen maatregelen valt op te merken, hoe de geest van het bestuur er op gericht is, om de verouderde toestanden op te ruimen en nieuw leven te wekken; uit den economischen vooruitgang, hoe de bevolking aan de opwekking gehoor geeft. Bovenaan de Chineezen, maar ook de Maleiers zitten niet stil, terwijl de Dajaks ook reeds medegaan. De trek van vreemde volksstammen naar Borneo vertoont zich eenigszins weei opnieuw, althans, vroeger vrij wel onbekend, verschijnen er tegenwoordig vrij veel Bandjareezen op de kust en vooral Madoereezen in Pontianak en langs de kust. Dier verblijf is tot nog toe echter meestal slechts tijdelijk geweest. Aan de geldelijke draagkracht der bevolking worden hoogere eischen gesteld, maar deze worden blijkbaar goed gedragen. De welvaart is dan ook toenemend. Het verkeer is daarmede evenredig en langzamerhand schieten de oude verkeersmiddelen te kort. In de Chineesche gewesten neemt deze aangelegenheid reeds een nijpenden vorm aan, omdat daai behalve de [Sambasrivier geen waterweg bestaat, welke het vraagstuk helpt oplossen. Daar is reeds een belangrijk wegennet ontstaan, doch de behoelte aan machinaal vervoer laat zich meer en meer gevoelen. De uiterst geringe bevolking in de deelen van het gewest, gelegen buiten de Chineesche districten, maken in verband met de buitengewoon groote afstanden het verkeersvraagstuk tot een der bezwaarlijkste, om op te lossen. Ten slotte zij medegedeeld, dat in December 1917 de hoofdplaats Pontianak door een ramp getroffen werd, doordat een belangrijk gedeelte van de pasar verbrandde. De schade werd op ruim ƒ 2 millioen geschat Kort.daarop verbrandde eene groote massa opgestapelde copra. De invloe van den Europeeschen oorlog laat zich wel zeer gevoelen in hooJdzaak door het gebrek aan scheepsruimte. Gewest: Noordwest-Borneo. BIJLAGE A II. De Chineezen en het Kongsiwezen. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage A II. DE CHINEEZEN EN HET KONGSIWEZEN. !) Waar de Chineezen op de samenleving in Noordwest-Borneo hun stempel hebben gedrukt en zij een landaard vormen, die door getalsterkte, economische beteekenis en karaktereigenschappen van zoodanig gewicht is, dat voortdurend met hen moet worden rekening gehouden, is een diepere kennismaking met hen geboden. Zooals in Bijlage A I reeds werd gemeld, dankten zij eermaals hun staatkundige macht aan het kongsiwezen. Dit kongsiwezen was een behoud en bron van voorspoed, maar tevens van krijg, brandstichting, moord en ellende van duizenden. De kongsi's waren immigranten uit de landbouwende klasse, doch die zich in staat hebben getoond, goed georganiseerde vrijstaten te stichten onder den strengsten republikeinschen geest, met orde, regel en tucht, met eigen wetgeving en muntstelsel, in staat om geregelde oorlogen te voeren. Zij onderhandelden als staat tegenover staat met het Gouvernement en waren jarenlang bij machte, om eene „levée en masse" tegenover ons in 't leven te houden. De Chineesche immigranten waren voor 't grootste deel Hakka's of keh's, afkomstig van het bergland van Kwangtoeng, in 't achterland van Swatow, waar zij met geweld het gebied der Hoklo's of Tiotjoe's waren binnengedrongen, die het land van Swatow tot aan de kust bewoonden. De overige waren Hoklo's en Foehkien-Chineezen. Hakka's en Hoklo's stonden van huis uit tegenover elkaar. De Hakka's kenmerkten zich van oudsher door emigratiegeest, noesten vlijt en arbeidzaamheid, aan wie overdaad of weelde onbekend waren; steeds de oorspronkelijke bewoners van het land verdringende en in rusteloozen strijd; door erfelijkheid de beste kolonisten ter wereld. Zij wisten ') Geraadpleegd werden. 1. Het kongsiwezen van Dr. J. J. M. de Groot. 2. Brief van den Resident van 28-11-1912 No. 11393. 3. Memorie van Overgave van den Resident van Driessche van 8-12-1912. 4. Brief van den Ambt. v. Chin. Zaken H. Mouw a|d Dir. v. Justitie van 13-8-1912 No. 13. 5. Rapport van denzelfden van 25-10-1912 No. 25. 6. Brief van denzelfden a|d Gouv. Gen. van 13-11-1912 No. 30. 7. Brief van denzelfden aan den Resident van 5-1-1913 No. 41. 8. Brief van den Resident aan den Gouv. Gen. van 27-1-1913 No. 18. 9. Brief van denzelfden van 27-5-1915 No. 115 Geh. 10. N. R. Cnt. van 20-12-1914. den bodem van Borneo tot sawahs, suikerriettuinen en boomgaarden te herscheppen en verrichtten een zeer harden mijnarbeid. Ook de vrouw werd bij hen voor arbeid opgevoed. De bij Dajaksche vrouwen verwekte afstammelingen, „petompang" geheeten, waren ook arbeidzaam. De Hakka's zwoegden dagelijks op 't veld of in de mijnen of droegen lasten en verkregen een weergalooze gehardheid voor den arbeid. Bovendien vertoonden zij de gave van plooibaarheid, om met anderen om té gaan, zonder eigen nationaliteit, zeden en gewoonten te verliezen. Tegen hunne eerste vestiging hebben er dan ook geene bezwaren bestaan; een ieder zag hen met genoegen komen en dadelijk had vermaagschapping plaats. Eerst later pasten zij het recht van den sterkste toe, maar nauwelijks was in 1854 de macht van de kongsi's gefnuikt, of het aanpassingsvermogen ontplooide zich weer. Van toen af verdwenen de wanklanken tusschen hen en Maleiers of Dajaks; er ontstond een broederlijke eendracht; overal konden de Chineezen zich vrij onder hen bewegen. De Hoklo's hebben in menig opzicht 't zelfde karakter, maar hebben nooit tegen 't Gouvernement gestreden. Zij bedreven ook mijnbouw en landbouw, maar de meesten van hen legden zich toe op handel en zeevaart. Men vindt hen tegenwoordig v.n. op de hoofdplaatsen Pontianak en Sambas, te Soengei Kakap en aan de oevers van den Kapoeas- boven Pontianak. Er gingen dus 2 immigranten-stroomen over West-Borneo, wel beiden uit Kwangtoeng afkomstig, maar elk met eigen taal en met weinig neiging tot toenadering, gescheiden door rassenhaat, welke oorzaak is geweest van vele geschiHen en bloedige verwikkelingen. Foehkien Chineezen vestigden zich hoofdzakelijk te Pontianak. Evenals die van Java, afkomstig van het Z.O. deel van Foehkien, zijn zij gehecht aan vrede en rust; meestal kalme handelaars en landbouwers met zachten inborst, tegenvoeters van de Hakka's. In het landschap Sambas was Thai-kwong (S. Raja) de machtigste Hakka-kongsi; zij verdreef Sam thiao keeuw (Hoklo's) uit Montrado, welke zich terugtrok naar het Sebangkaugebied, Sepang, Seminis, Pamangkat, maai' ook daar werd zij niet met rust gelaten. Verbonden met andere kongsi's, drong Thai kwong steeds op Sam thiao keeuw in, niet rustende, voordat deze kongsi geheel verstrooid was (1850). Over de beginselen, die bij den zelfstandigen opbouw der kongsi's hebben voorgezeten, welke geleid hebben tot eene worsteling om het gezag met het N. I. Gouvernement, zijn de begrippen pas opgeklaard geworden door het verschijnen van het vermelde werk van Dr. J. J. M. de Groot, „Het Kongsiwezen van Borneo". De Groot legde uit, hoe men voor de Chineesche kongsi's het model in de dorpsgemeenschap van Kwangtoeng te zoeken heeft, alwaar het dorp uit één groote familiegemeenschap bestaat, waarvan de patriarch het middelpunt vormt, en de familietempel de plaats is van de volksvergadering, welke beheerscht wordt door de ouderen en notabelen. Men kent daar geene bemoeienis van Regeerings- ambtenaren. De inwendige huishouding is geheel aan de dorpsgemeenschap overgelaten. De dorpsautonomie is de hoeksteen van den Chineeschen staat; de mandarijn is slechts de schakel tusschen de dorpen onderling en met de Regeering. Blijft zijn dorpsautonomie onaangetast, dan kan het den Chinees weinig schelen, wie verder heerscht; wordt zij bedreigd, dan komt hij in verzet, 't zij openlijk, 't zij in 't geheim. Geschillen tusschen de dorpen onderling zijn in Kwangtoeng aan de 01 de van den dag, als regel uitloopend op strijd en verwoesting. Het vormen van bondgenootschappen is stelsel. Een uitgebreid stelsel van onderling bulpbetoon maakt overigens het ontstaan van pauperisme vrijwel onmogeijjk. Die geest van saamhoorigheid is ook de levensader van de overzeesche i migiatie geweest; immigranten vonden bij dragers van hun eigen familienaam steeds een onderdak. De Borneosche immigranten waren v. n. dorpsbewoners van 't platteland, die dadelijk streefden naar het vaderlandsche 1 egime, temeei, daar zij aanvankelijk in groepen kwamen, veelal van denzelfden stam. Op deze wijze is b.v. Lanfong ontstaan.' Alleen de latere aanvulling geschiedde door enkelingen. Het vadei landsche model kon echter niet ten volle worden gevolgd, ■\ el het beginsel. De Borneosche kongsi's waren dan ook geen samenvoeging van dorpen van éénzelfden stam, zooals in China, maar van dorpen van verschillende stammen, elk met een eigen leider (lo-thai) aan 't hoofd. Zij kozen een gezamenlijk hoofd voor de kongsi, tevens rechter (kapthai), en hoofden (kapitans) voor de districten, om als magistraat op te treden; Verder was er een Raad van mindere hoofden en ouderen voor de berechting in ernstige gevallen. Zetel van hoofdbestuur en volksvergadering was de Thang, het raadhuis, tevens doodentempel. In alle aangelegenheden had openlijk overleg plaats. De Kongsibesturen stonden onder toezicht van het volk. Nochtans bestond hun macht niet in schijn, doch alles hing af van het vertrouwen, dat het volk hun toedroeg. Hun invloed voorkwam tusschen 1850 1855 elke tweedracht onder de tegen het Gouvernement vereenigde republieken; het bestuur van Thai-kwong gaf slechts bevel en een ieder stond als één man tegenover 't Gouvernement in 't geweer; nederlaag na nederlaag, vogelvrijverklaringen, niets was in staat het gezag dier hoofden weg te nemen. Omgekeerd was het in Mandor tusschen 1820 en 1840 de Kapthai (Lioe Thoi ni), die het volk weerhield, zich tegen het geringe overblijfsel van ons gezag te keeren, en was het na 1850 ook weer de Kapthai (Lioe A Sin), die het volk de striktste onzijdigheid deed in acht nemen. In 1879 hij we§r, die de bedrijfsbelasting deed aanvaarden. Zijn moreele invloed was volstrekt. Uit alles blijkt de sterke stelling der eigen hoofden, hoewel zij toch niet meer waren, dan zaakgelastigden van een ultra-republikeinsch gezinde bevolking. Er bestond een gemeenzame omgang tusschen de standen, tegenover de hoofden een mengeling van eerbied en vrijmoedige gemeenzaamheid. Aan Nederlanders komt deze eigenschap echter voor, als gemis aan eerbied en onhebbelijkheid. In China is het dorpsverband het paladium, zonder hetwelk de enkele persoon zou te gronde gaan, en voor den Hakka in 't bijzonder de bescherming tegen de hem vijandige autochthonen (de Hoklo's), in wier gebied zij waren ingedrongen, vandaal- op Borneo hunne blijvende gehechtheid aan die instelling en het verzet tegen het Nederlandsche gezag, dat haarwilde aantasten. Ter dege dient daarbij opgemerkt te worden, dat tijdens de geboorte en opkomst der Chineesche kongsi's op Borneo geen NederIandsch bestuur aanwezig was, om hen te leiden in den geest der staathuishouding dezer landen, zoodat zij daarvan onkundig bleven en meenden ongestoord naar eigen inzichten hunne samenleving te mogen inrichten. Toen de Nederlanders in 1818 op Borneo terugkwamen, had de Chineesche amenleving haar beslag gekregen. Tegen erkenning van het Nederlandsche oppergezag is nooit tegenstand gevoerd; tegen schattingen in beginsel ook niet, tenzij tegen de wijze van heffing en tegen de hoegrootheid, maar daarbij mag niet vergeten worden, dat het Gouvernement voorschreef als regel zonder eenige kracht achter zijne ambtenaren te stellen. Alleen toen het zelfbestuur bedreigd werd, vloog alles te wapen, in J 854 Montrado c.a., in 1884 Mandor. De Chineezen hebben zich verdedigd en het daarna met geheime eedgenootschappen beproefd. Deze zijn, volgens de Groot, de oorzaken van hun verzet geweest; zulks was tevoren totaal miskend en niet begrepen.- Die onbekendheid met den waren aard van hun tegenstand heeft de Chineezen aan veel miskenning blootgesteld. De immigranten van Borneo waren niet „het schuim en uitvaagsel van China", zooals het toenmaals heette, doch fatsoenlijke landbouwers, die gezond, matig waren, vol ijver en arbeidslust en eerlijk en aie bijna allen konden lezen en schrijven. Hun eerste zorg bij een nieuwe vestiging was immer de oprichting eener school. Noodgedwongen hebben de Chineezen zich bij den nieuwen toestand neergelegd, doch in hun hart schijnt onuitroeibaar te zijn het verlangen, om de huishouding naar eigen inzichten in te richten. De jaarlijksche immigratie van landgenooten geeft daar gedurig nieuw voedsel aan. In de oorzaken der onlusten van 1914 kan men dat verlangen ook weer herkennen, welke drang tot uiting schijnt te komen, als bijzondere omstandigheden medewerken. In de laatste 10 jaren was zulks de vei hooging van net nationale gevoel, als gevolg van het medeleven met de gebeurtenissen in China, gepaard aan de meerdere bestuursbemoeienis der Gouvernementsambtenaren. In de beoordeeling van de Chineezen gedurende de 19e eeuw is het Gouvernement uitgegaan van de meening, dat de kongsi's niet anders waren dan vertakkingen of navolgingen van de in China voorkomende geheime eedgenootschappen. Men schreef hun toe aan den geest van verzet tegen de over hen gestelde machten en aan de zucht tot het vormen van vereenigingen daartegen, welke hun vanuit China waien bijgebleven. Men werd beheerscht door de meening, dat het streven der Chineezen was, om heer en meester te zijn en den Europeaan van West-Borneo drijven. Daarvandaan, dat hun de autonomie werd ontnomen e geheime eedgenootschappen van Chineezen in West-Borneo ziin echter voor 't eerst ontstaan na den val van Montrado11 Z T T a s reactie op die opheffin., waren de in , *£?£££££ "IhoÏd a™»orten WarC" Uit dort nog volkomen van toepassing op de bestaande toestanden. De grootste opbrengst der mijnen en toevloed van Chineezen, j.1. 1500 a 2000, dagteekenden vóór 1818. In 1825 openbaarde zich reeds de naderende uitputting der mijnen; de uitputting van Montrado was de hoofdleden voor Thai-kwong, om Sam thiao keeuw uit hare bezittingen van Sepang te verdrijven. Het grootste aantal Chineezen bedroeg vóór 1850 hoogstens 60 a 70.000; omstreeks 1850 telde Sarnbas 34000, Mandor 10000, Pontianak x) Veth. I. bladz. 312. en Kapoeas 3000, Mampawa, Simpang, Soekadana en Matan samen 1000 Chineezen, totaal ± 49.000; in 1854, 48000, in 1856, 23800. Het aantal rees nadien een weinig, i) doch eerst in de laatste 25 jaren is het aantal weer bepaald klimmende geweest. Velen bleven in 't land, nadat zij door mijnarbeid welgesteld waren geworden en gingen over tot landbouw en \ischvangst, (de handel was als regel in handen der Maleisehe vorsten) ; zij bleven onder het gezag der kongsi. De streek tusschen de Sambasrivier en de zee was in 1850 geheel ingenomen door verspreide Chineesche mijnen. Door den opstand werd het meerendeel verlaten. In Bijlage A I werd vermeld, hoe de Chineezen van Montrado en Mandor na hun onderwerping op loijale wijze het krachtige Europeesche bestuur dienden. Daar zij echter niet meer in staat waren den mijnbouw op groote schaal toe te passen, terwijl de uitputting der goudterreinen den arbeid van den enkeling weinig loonend maakte, gingen zij in welvaart achteruit. Hierboven werd gemeld hoe het aantal eerst verminderde en daarna vrij gelijk bleef. Eerst toen zij omstreeks 1890 begrepen, hoe zij door landbouw tot welvaart konden komen, en deze welvaart als gevolg daarvan ook over hen kwam, rees het aantal weer snel. Instede van daardoor tot meerdere gehechtheid aan het N.-I. Gouvernement te geraken, vertoonde zich evenwel het zeer onverwachte verschijnsel, dat er vervreemding kwam, welke zich tenslotte openbaarde in een felle vijandige gezindheid tegen het Nederlandsche gezag. De ware redenen werden niet dadelijk onderkend, doch het is niet meer onduidelijk, dat deze gelegen waren in den weerslag van de politieke gebeurtenissen in China. Het nationaal gevoel leefde op. De omkeering in waardeering ten opzichte van het Nederlandsche gezag door de Chineezen viel samen met de ingrijpende hervormingen, welke datzelfde gezag v.n. in de Inlandsche samenleving aanbracht. Daar verwekten zij plaatselijke woelingen in verschillende deelen van het gewest, zoodat meermalen militair optreden noodzakelijk was. In zijne Memorie van Antwoord op het Voorl. Verslag 1914 noemde de Minister van Koloniën de oorzaken dier woelingen op, maar behalve de heerendiensten en belastingen stonden al de opgesomde aangelegenheden 1) 1856—1872 gem. 24300 73 25000 74 25000 waarvan in 75 24500 Lanfong 76 26500 4500. 77 26900 78 27400 79 27600 80 27900 81 28600 82 272Ö0 In 1875 gingen velen naar Atjeh. buiten de belangensfeer der Chineezen; zij konden dus niet de oorzaak zijn geweest van dier opluikend verzet. Zelfs de heerendiensten op zichzelf ook niet, want in het verrichten der opnieuw van hen gevergde diensten aan de wegen betoonden zij zeer veel ijzer en bijzonder groote belangstelling. De aanleg van nieuwe wegen werd door hen als een weldaad opgevat. De Minister besluit zijne opsomming dan ook slechts met de woorden: „Ook viel te wijzen op den minder goeden geest onder de Chineezen als terugslag van de gebeurtenissen in China". ... Het ernstlg'ste evenwel liet zich juist de beweging onder hen aanzien, v el is waar is de feitelijke weerstand onbeduidend geweest, doch de geest van verzet is niet verdwenen, in onderscheid van de Maleiers en Dajaks die na het opgeven van hun verzet zich werkelijk bij de nieuwe toestanden hebben neergelegd. Van de Chineezen kan zulks niet ten veile worden aangenomen, zoodat een aanhoudend nauwgezet toezicht op hun verborgen handelingen en geestesstromingen geboden blijft en daarnevens een strak aanhalen der teugels van tucht. Nog steeds trachten zij zich in 't geheim te vereenigen en handelingen te plegen of plannen te smeden, welke in strijd zijn met de wetten van dit land. Hunne listen zijn te dien opzichte onuitputtelijk en vereischen eene zorgvuldige behoedzaamheid bij elk verzoek, elke daad enz., hunnerzijds. Nochtans schijnt in de laatste jaren een werkelijke ommekeer in hunne gevoelens ten opzichte van het Nederlandsche gezag te zijn gekomen, welke voortspruit uit de bijzondere waardeenng van het door Nederland in den wereldoorlog ingenomen standpunt. De wederspannigheid der Chineezen werd het eerst opgemerkt in ' 906, toen plotseling zonder eenige verklaarbare reden tal van geheime vereenigingen opdoken. Later pas bleek, dat zulk in verband stond met de gebeurtenissen in China, in dier voege, dat de Chineezen van WestBorneo de revolutionnaire denkbeelden van Jong-China waren toegedaan en vereeniging van het door hen bewoonde gebied met het „herboren" China nastreefden. De gisting was een uiting van de groote beweging, die ook elders alles, wiat Chineesch was, dacht of voelde, in zich opnam en geheel steunde op de democratische partij in China. Rechtstreeksch uitvloeisel waren pogingen, om zich te onttrekken aan de gehoorzaamheid aan het Gouvernement, eerst door wanbetaling van de belastingen en ongehoorzaamheid aan de hoofden, daarna door eigenmachtige verplaatsing der bestuurstaak naai- de hoofden der vereenigingen, gepaard aan het uitoefenen van een schrikbewind over weidenkenden, die het Gouvernement trouw bleven, tenslotte door openlijk geweld. Het is begrijpelijk met de kennis, die de Groot ons bracht, dat het Chineesche gebied, hetwelk bestuurd werd op eene wijze, welke indruischte tegen hun eigen begrippen, waar grieven konden worden gekweekt over de eenzijdige oplegging van heerendiensten, ondanks het feit, dat zij belasting opbrachten, en bovendien geheel zelf een uitgebreid stelsel van scholen bekostigden, en over de nieuwe immigratiebepalingen, die deze over ontianak hadden geleid en aan ons toezicht afhankelijk gemaakt, terwijl het bewijs geeischt werd, dat elke nieuweling minstens ƒ 25— per maand zou verdienen, (een bezwarende bepaling, in verband met de daling der marktprijzen), een bij uitstek vruchtbaar veld werd voor het stelselmatig opwekken van verbittering tegen het Gouvernement, en in verband daarmede voor het weder opbloeien en wroeten van geheime vereenigingen. Deze traden dezen keer schijnbaar openlijk op na verkregen rechtspersoonlijkheid op overgelegde statuten. Men kende twee soorten, i. de Siang Hwee's, z.g. handelsverenigingen met een officieel erkend karakter van samenwerking met de Regeering van China; deze stonden onder den Minister van Handel, Landbouw en Nijverheid te Peking. Hun leden bestonden meest uit de meer gegoede handelaren. Hoofdzetel was Pontianak; afdeelingen bestonden te Soengei Pinjoe en Singkawang. 2' Jl!°e P° Sha'S °f literaire sociëteiten. De eerste Soe po sha werd in te Pontianak opgericht en vond onmiddellijk navolging in Singkawang, Mampawa, Mandor, Soengei Pinjoe, Pakboeloe, Tjapkala, Pak Mion theo en Bengkajang. In wezen waren zij, zooals uit de achterhaalde geheime statuten voldingend is bewezen, tegen het Nederlandsche gezag gekante politieke vereenigingen. Beide groepen verkeerden met elkaar in onmin 'en ondermijnden elkaars gezag of invloed, doch dit geschiedde slechts om persoonlijke redenen; in t groote doel, zelfstandigheid en aansluiting bij China, waren zij één. De Siang Hwee's, waarin de Hoklo's de meerderheid hadden, waren meei gematigd. De Soe po sha's werden hoofdzakelijk door Hakka's geleid. Ovei igens predikten sprekers, uit China gekomen, de volkssouvereiniteit, terwijl zij geld opzamelden voor de revolutionnairen in China. Einde 1912 bestond een buitengewoon opgewekt politiek leven; brandpunten waren de Soe po sha's van Pontianak en Singkawang, welke overal onderafdeelingen bezaten met eigen hoofden, die het gezag dei' weinig iii aanzien staande Oou vernemen tshoof den verdrongen. Elk Soe po shagebouw had onder hetzelfde dak de school, waar het onderwijs, op militairen leest geschoeid, gewijzigd was naar dat in China. De scholen waren kweekplaatsen voor de nationale denkbeelden. De Soe po sha's trokken de rechtspraak en rechtspleging geheel aan zich en drongen aan op het niet betalen deibelasting, in verband met het feit, dat de Chineezen in de betaling deibelasting de erkenning zien van onderdanigheid; gelijktijdig werden groote sommen verzonden naai- China, eenmaal zelfs ƒ 300000 in eens, als teeken van schatting. De bestuurstaak werd met beslistheid zelf ter hand genomen en gedreven, terwijl over de Gouvernementshoofden of andersdenkenden een ware „terreur" werd uitgeoefend. De uitzending der z.g. Java-colonne ter bescherming der goedgezinden oefende een heilzamen invloed uit, althans tijdelijk. De Chineesche vereenigingen bonden in en werden vervolgd in gevallen van eigenmachtige uitoefening der bestuurstaak, de registratie werd ingevoerd en tevens een einde gemaakt aan de ongebreidelde toestrooming van ongewenschte elementen door de reeds vermelde immigratiebepalingen. Wel is waar verloren de Soe po sha s hun macht en gezag, doch de geheime woelingen hielden aan; men zocht en vond aanraking met de in opstand zijnde Dajaks en Landak en steunde ze. Om een einde te maken aan het misbruik van vuurwapenen ter beslechting van onderlinge verschillen, werden deze toen ingewonnen. Nadat in Maart 1913 te Loehabang de belasting met militairen dwang was geind, werd de tegenstand opgeheven en keerden orde en rust schijnbaar terug. De welvaart en handel namen toe, te Singkawang, Pamangkat en Selakau zelfs buitengewoon. Dadelijk daarop werden door het Europeesche bestuur met voortvarendheid voorzieningen getroffen op 't gebied van wegenaanleg en onderhoud, kampoengreiniging, politie enz. In t geheim ontstond echter een ander eedgenootschap, dat een centraal gezag uitoefende en in stilte den opstand voorbereidde. Het bestaan van dat eedgenootschap is eerst na den opstand uitgelekt. Wel speurde het Bestuur onraad, doch de draden kreeg men niet in handen. Eerst den 20 Juli 1914 kreeg het bestuur van Mampawa vaste aanwijzingen omtrent den dreigenden opstand; deze brak den 27en d.o.v. uit met het afloopen van Soengei Pinjoe en Mampawa, ook de Katjak Dajaks van Mampawa namen daaraan deel. De afloop der daaropvolgende krijgsverrichtingen werd reeds gemeld. Nadien echter wordt tot nu toe nog steeds het land af gepatrouilleerd. Vele Chineezen (± 1200) waren na de expeditie verdwenen, hun tuinen gingen over in handen van anderen. De administratieve indeeling werd gewijzigd; tevens wlerd het Civiel en Militair gezag in ééne hand vereenigd, in Bengkajang werd weer eene bezetting gelegd. Om het aanzien der Chineesche gouvernementshoofden te verhoogen, werden hen eenige toelagen toegekend. De ietwat uitvoerige behandeling der Chineesche aangelegenheden heeft ten doe1 gehad, om het karakter van dezen landaard in West-Borneo m licht te stellen. Waar elders in deze verhandeling de nadruk wordt gelegd op hun lofwaardige eigenschappen, terwijl het te voorzien is dat bij de uitvoering van groote werken men vaak op hen zal aangewezen zijn 18 het 2°ed van meet af rekening te houden met hun steeds werkzaam politiseerend karakter, dat bij elke verwikkeling geneigd is tot wederspannigheid en muiterij. Worden zij echter van meetaf met vaste hand en rechtvaardig behandeld, dan zijn de Chineezen van West-Borneo altijd gebleken te zijn een bij uitnemendheid handelbaar menschenmateriaal. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage A III. BIJZONDERE ONDERWERPEN. A. RECHTSWEZEN. Het i-echtswezen is vastgesteld bij de „Regeling voor het rechtswezen -n de ïesidentie \\ esterafdeeling van Borneo" (S. 1883 No. 59 m v) Het gewest behoort tot het rechtsgebied van den Raad van'Justitie te Batavia. Residentiegerechten zijn ingesteld te Pontianak en ter plaatse waai landraden zijn (Singkawang en Sintang). Voor zoover de rechtsbedeeling niet overgelaten is aan de bestuurders en oofden der landschappen, is zij voor Inlanders en Vreemde Oosterlingen opgedragen aan magistraten en landraden (Pontianak, Singkawang Smtang). s' De magistratuur wordt uitgeoefend door de Assistent Residenten, onderafdeelings- en districtshoofden, Europeesch ambtenaar zijnde. De Pmohlanden bezitten eigen rechtspleging; rechtbank is de Karapatan. Zoolang in de Afdeeling Ketapang nog geen landraad is ingesteld, wordt de inheemsche rechtspraak in Matan, Simpang en Soekadana gehandhaafd. Zulks heeft ook plaats in de andere zelfbesturende landschappen, welke nog niet de „Korte verklaring" hebben afgelegd behalve Pontianak, doch alleen voor de burgerlijke geschillen van niet meer dan ƒ 50, en overtredingen, die voor den politierechter zouden komen. Het zelfbestuur mag daarbij geene boeten opleggen, doch alleen straffen tot ten hoogste 3 maanden ten arbeidstelling. Het zelfbestuur van Pontianak heeft geen eigen ïechtsmacht. Daar is evenwel een Raad Igama met bevoegdheden, als priesterraden elders (B. 31-8-1876 No. 108a-geheim). Te Pontianak is een notaris geplaatst ten behoeve van het geheele gewest. In de onderaf deeling Sambas is de Eur. bestuursambtenaar tevens fungeerend notaris. De toelatingskaarten voor de Residentie geven recht, om zich gedulende 2 jaien in geheel Ned--Indië op te houden. Bij verzoek om vestiging is indiening der toelatingskaart vereischt. B. ONDERWIJS. 1 2SET SmdS tl€ntallen van J'aren bestaat er te Pontianak derwijs. een gemengde school der 2e klasse, die kort geleden , .. . ls omgezet in een le school met 3 leerkrachten. Het 1 mgen ls langzamerhand geklommen van 60 tot 83 (einde leerjaar 1917—1918} vcuiue leei 2. Inlandsch De eerste stoot voor Inlandsch onderwijs ging uit onderwijs. van den tegenwoordigen Sultan van Sambas, die zelf in de jaren 1856—1866 onderwijs op Java genoten hebbende, in 1877 te Sambas een particuliere school oprichtte. Aanvankelijk moet deze school in bloeienden toestand hebben verkeerd, maar vóór 1890 was zij wegens verval weer opgeheven. Daarna opende de Roomsch-Katholieke zending onder de Daj aks in Smitau een school voor Dajaksche kinderen, welke zij later naar Nanga Sedjiram verplaatste aan de Seberoeangrivier. In 1894 kwam daar een school bij te Singkawang, maar tijdens de onzekerheid van het voortbestaan der R. K. zending werden een tiental jaren later beide scholen opgeheven. Vanaf 1907 werd het R. K. zendingsonderwijs weer met kracht ter hand genomen en nadien voortdurend uitgebreid. De eerste Gouvernementsschool 2e klasse werd in' 1892 te Pontianak geopend, maar het duurde tot 1902, alvorens eene langzame toename van scholen plaats had; eerst in 1915 werd een flinke sprong voorwaarts gedaan. De lust, om hun zoons een betere opvoeding te doen geven, was ondanks alle aansporingen bij de voorname hoofden maar zeer matig; ook was het schoolbezoek zeer ongeregeld. Vanaf 1907 schijnt daar verandering ten goede in te zijn gekomen. In 1910 ontving Sambas een z.g. „speciale school", bestemd voor kinderen van aanzienlijke Inlanders, waaraan verbonden waren 3 Europeesche en 1 Inlandsche leerkracht. De school werd gemiddeld door ± 100 kinderen bezocht, waaronder eenige Europeesche kinderen. Het aantal leeilingen bedroeg einde 1916—105. In 1917 werd deze school omgezet in een Hol- landsch-Inlandsche school. Het Inlandsch onderwijs wordt tegenwoordig gegeven op een normaalcursus voor Inlanders te Pontianak, Holl.-Inlandsche scholen (Pontianak, Sambas en 1 in aanbouw te Sintang) en op Gouvernements 2e klasse scholen, landschapsscholen en volksscholen, maar de landschapsscholen worden geleidelijk opgeheven door overbrenging naar de volksscholen of naar de Gouvernementsscholen. De groei van het Inlandsch onderwijs moge uit ondervolgend staatje blijken, dat in hoofdzaak ontleend werd aan de koloniale verslagen, doch aangevuld is met de mededeelingen van den Inlandschen schoolopziener te Pontianak, de R. K- missie en enkele bestuursambtenaren. Jaren Aantal Gouv scholen der 2e klasse Aantal leerlingen op het einde v/hjaar Aantal particuliere scholen Aantal leer-: lingen o/h einde v, hjaar Totaal aantal leerlingen u/h einde v/hjaar Toelichtingen 1890 1 59 59 R- K. zendingsschool te Nanga Sedjiram. 1891 l 64 64 onveranderd. 1892 1 55 1 64 119 Gouv. school geopend te Pon- tianak. 1893 1 72 1 53 125 onveranderd. 1894 1 99 2 '8 1,1 R. K. zendingsschool geopend te Singkawang. 1895 i 113 2 <9 192 onveranderd. 1896 1 99 2 77 176 a> V- 1897 1 59 2 59 118 a. V- 1898 1 67 2 41 108 a< v 1899 1 82 2 36 118 a. v 1900 1 67 2 52 119 a y 1901 1 76 2 51 127 a y' 1902 1 66 2 40 106 a' y 190° 1 71 1 27 98 R. K. zendingsschool Na Sedjiram opgeheven. | 141 a. v. Singkawang opgeheven. 1905 1 151 — —— 151 j , onveranderd. 1906 1 138 - - 138 a y 1907 1 2 114 -d ir j- , , K. K. zendingsscholen Singkawang en Na Sedjiram heropend. 1908 2 2 414 Gouv. school te Sintang ge¬ opend. 1909 3 476 6 241 717 a- v- te Singkawang; R. K. zusterschool te Singkawang, methodistische school te Mampawa, landschapsscholen te Ngabang en Sekadau. 1910 3 588 4 206 794 ls- scholen te Ngabang en Se¬ kadau opgeheven. 1911 3 372 8 383 755 K- zendingsscholen geopend te Pontianak, Pamangkat, Sambas en Landjak (Smitau). 1912 5 486 8 281 767 Gouv. scholen geopend te Nga¬ bang en Ta jan. Zusterschool Singkawang en meth. school Jaren Aantal Gonv. scholen der 2e klasse Aantal leerlingen o/h einde v/hjaar Aantal particuliere scholen Aantal 1'eer| lingen o/h t einde v/hjaarj Totaal leerlingen o/h einde v/h jaar Toelichtingen Mampawa opgeheven; zusterschool geopend te Na Sedjiram en Pelandjau. 1913 5 499 9 330 829 Zusterschool geopend te Ponti- anak. 1914 6 905 9 400 1305 Gouv. school geopend te Keta- pang. 11 9 280 _ a. v. te Sambas, Pamangkat, Mampawa, Sanggau en Na Pinoh. 1103 10 379 1532 a. v. te S. Kakap en Sekadau; R. K. zendingsschool te Benoea Martinus (Poetoes Sibau). 14 llo° 11 403 1553 R- K. zendingsschool geopend te Njaroemkoep (Singkawang) gouv. school te Telok Pekadai. 1918 i? 1153 11 a v te Bengkajang, Meliau, Salimbau. In April 1918 waren er derhalve 17 Gouvemementsscholen 2e klasse; te weten in: Pontianak Ngabang Nanga Pinoh Sei Kakap Tajan Telok Pekadai (aanbouw) Mampawa Meliau Ketapang Singkawang Sanggau Pamangkat (aanbouw) Sekadau Sambas Sintang Bengkajang (aanbouw) Salimbau met een totaal van 1153 leerlingen. R. K. zendingsscholen waren er in April 1918 elf, te weten in Pontianak (1 meisjes- en 1 jongensschool voor Chineesche kinderen), Singkawang (1 jongens- en 1 meisjesschool a. v.), en Njaroemkoep, Pelandj au (Pamangkat), Sambas, Naga Sedjiram (1 jongens- en 1 meisjesschool) en Landjak (Smitau), en Benoea Martinus. Landschaps- en volksscholen bestonden er einde 1917 in de navolgende plaatsen: 1. landschap Pontianak geene. 2- „ Mampawa Mampawa (1) meisjes-, Andjongan (1), Ambawang (Sangking) (1), Karangan (1), Mendjalin (1), Pedalaman (1), Pasir Palembang (I), Parit Bandjar (1), „ , Panoengkat (1), Tempoeak (1). 0M- Smgkawang Patengahan (1). U. o.a. Pamangkat Pamangkat (v). 5. o.a. Sambas Boenboeng (1), Sanggau (1). . o.a. Bengkajang Bengkajang (1), Bantarat (1) (tijd. ge¬ sloten), Sebalau (1), Kendai (v), Ledo (v), Loemar (v). 7. Is. Koeboe Ambawang. 8. Is. Landak Darit (v), Moeara Behe (v), Sidas (v), Tainam (v), Meranti (v). 9. Is. Ta jan Batang Tarang (1), Sosok (1). 10. o.a. Sekadau Blitang (1). 11. o.a. Sanggau Balai Karangan (1), Bedoeai (1), Inggis (1), ,Kembajan (1), Mengkiang (1), Soengei Moenti (1). 12. o.a. Sintang Sepaoek (1). 13. o.a. Smitau Salimbau (1). U. o.a. Boven Kapoeas Poetoes Sibau (v). 15. o.a. Melawi Nanga Serawai (1), Nanga Tebida (tijd. gesloten). 16. o.a. Pinohlanden Kotabaroe (v). 17. o.a. Beneden Matan Sandai (1). 18. o.a. Boven Matan Marau (1), Nanga Tajap (1). 19. Soekadana Soekadana (1), Simpang doea (1), Balai Berhoeak (1), Teloek Melano (1). \ oor opening van scholen komen verder 't eerst aan de beurt o.a. ! amangkat, Smam (v), Parit baroe (v), Tebas (v), Tokarang (v) Sepandjang (v) en Pedadai (v). In Pontianak, Djoengkat (v), Peniti besar (v), Djeroedjoe besar (v) en S. Rengas (v). Het inlandsch onderwijs behoort onder de 7e afdeeling te Soerabaja. 12. 13. U. 15. 16. 17. 18. 19. 3. Chineesch De Chineezen hebben van af hun eerste vestiging onderwijs. steeds groote zorg besteed voor eigen schoolonder¬ wijs met eigen leerkrachten. De Koloniale verslagen gaven somtijds een opgave hunner scholen; zoo waren er in 1890—45 scholen, in 1893—76 ,, met 991 leerlingen, in 1900—80 „ „ 1009 in 1905—89 scholen met 1103 leerlingen, in 1916—78 „ .. 1589 Volgens de memorie van overgave van den Resident van Driessche (dd. 8-12-1912) waren er toen in Pontianak 6 scholen, o.a. Pamangkat 18 scholen, Soengei Kakap 2 „ o.a. Sambas 1 „ ls. Landak 5 „ o.a. Bengkajang 6 „ ls. Mampawa 4 (1916 10 „ ) o.a. Singkawang 30 „ In 1912 werd van Gouvernementswege te Pontianak een HollandschChineesche school geopend, aanvankelijk met 1, later met 2 leerkrachten. Het aantal leerlingen bedroeg einde 1916—84- C. ISLAM EN ZENDING. 1. Islam. Hcewei de gelegenheid, om den Islam onder de Da- jaks uit te breiden, voor de Maleiers zeer gunstig was, geschiedde zulks toch niet, dan uiterst langzaam. Dit wordt geweten aan het belang, dat de vorsten er vroeger bij hadden,, dat er geen proselieten gemaakt werden, omdat bij den overgang tot den Islam de rechtstoestand van den Dajak zich wijzigde, en hij opgenomen werd in de Maleische bevolkingsklasse, waardoor hij een minder belastbaar voorwerp was geworden. De Islam droeg dientengevolge een lauw karakter; het aantal bedevaartgangers was klein, gem. j.1. ± 230. Het aantal Mohamedanen bedroeg in 1905—171471 Inlanders op 400332 zielen. Vele Mohamedaansche Dajaks keeren tegenwoordig weer naar hun heidendom terug. De Sarikat-Islam opende in de laatste jaren af deelingen in Ketapang, Pontianak en Sintang. Alleen in Ketapang was een tijdlang een verhoogd godsdienstig leven waar te nemen, doch of dit een gevolg was der S. I. beweging, wordt niet gemeld. 2. Protestantsche Het eerst trad in West-Borneo (v.n. in Landak) zending. tusschen de jaren 1836 en 1850 eene Amerikaansche missie op. De wederwaardigheden dezer zeer rampspoedige poging vindt men verhaald in Veth Dl. II. Zij had voor de toekomst geene beteekenis. Eerst in 1907 vestigde er zich opnieuw eene Protestantsche missie, wederom van Amerikaansche zijde: „The American Methodist Episcopal Church". Deze werkt uitsluitend onder de Chineezen in de Chineesche districten, hoewel zij toegelaten is tot het geheele gewest. Zij ziet thans meer vruchten van haren arbeid, dan haar voorgangster. Haar zetel is te Singkawang (zie photo no- 75) ; het aantal bekeerlingen bedraagt ongeveer 235 Chineezen, doch bij de waardeering van dit lage cijfer moet in aanmerking worden genomen, dat jaarlijks menigeen naar China terug- Photo No. 75. protestantsche zendingskerk te singkawang. (Zie blz. 56). keert. Naast de zending wordt in Singkawang ook geneeskundige hulp aangeboden. In het zendingshospitaal wordt onderricht gegeven in ziekenverpleging. 3. Roomsch Ka- De Roomsch-Katholieke zending is evenwel van meertholieke zending, dere beteekenis. Zij ging aanvankelijk uit van de „Statie" te Singkawang en telde in 1890 aldaar 150 Chineesche bekeerlingen, terwijl een zendingspost in Smitau onder de Batang Loepars werkte. Deze post vond daar weinig ingang en werd verplaatst naar Nanga Sedjiram aan de Seberoeang, waar zij op hare plaats bleek te zijn. Naast en op de zendingsposten richtte de R. K. missie scholen op (zie hiervoren). Van af 1896 leidde de missie een kwijnend bestaan, totdat in 1905 de Statie van Singkawang werd opgeheven en de „Vereeniging der Paters Capucijnen te Handel" het werk overnam. Deze werd in 1909 tot het geheele gewest toegelaten en verplaatste haar hoofdzetel naar Pontianak. Zij wordt bijgestaan door Zusters Franciskanen en staat onder de leiding van een Apostolisch prefect (Bisschop te Pontianak). Zij werkt met bevredigende resultaten en breidt zich uit. In de afd. Pontianak beperkt zij haren arbeid tot de Chineezen, in de afd. Singkawang tot Chineezen en Dajaks; hier zijn de vruchten minder, doch in de afd. Sintang, waar zij onder de Dajaks werkt, zijn zij groot. De V.P.C. heeft in Singkawang een ziekenhuis en de melaatschen verpleging doch zoekt in schoolonderwijs hare kracht, terwijl zij in 1913 een erfpachtsperceel te Nanga Sedjiram ontving, alwaar zij een rubberonderneming oprichtte, waar oud leerlingen werk vinden. Het aantal bekeerlingen bedroeg op 1-1-'18. Pontianak 454 Ch. Singkawang 776 Ch. Pamangkat 208 Ch. en D. Na. Sedjiram 944 D. 46 Ch. Landjak 285 D. Pelandjau 35 Ch. 24 Inl. Sambas 165 Ch. Benoea Martinus (Boven-Kapoeas) en Njaroemkoep (Singkawang) zijn kortelings geopend. D. GEZONDHEIDSTOESTAND. De algemeene gezondheidstoestand heet niet ongunstig te zijn, nochthans heerschen steeds in meer of mindere mate koortsen en buikziekten (v.n. dysenterie) en vooral pokken, doch van epidemiën hoort men zelden. Ontstaan deze ergens, zooals cholera, meningitis, knokkelkoorts en pokken, dan neemt het plaatselijk optreden wel eens een ernstig karakter aan, doch de ziekte breidt zich weinig uit naar andere streken, vermoedelijk wel als gevolg van 't geringe verkeer. In de gelegenheid tot inenting tegen pokken wordt voorzien, maar de medewerking der bevolking, vooral der Maleische groep, is gering. Rheumatische ziekten zijn zeer veelvuldig m de afdeeling Pontianak. Typheuse koortsen komen vaak voor; het verloop is echter moeilijk te beoordeelen, omdat bij eenigszins langeren duur der ziekte de menschen zich aan de behandeling onttrekken en met Inlandsche geneesmiddelen doorwerken. Op de ondernemingen met contractkoelies is de gezondheidstoestand goed. Een enkele onderneming, in 't bijzonder Telok Aer in Koeboe, kenmerkte zich eens door 't voorkomen van beri-beri. ') Opgemerkt wordt, dat in het le halfjaar de gezondheidstoestand in het gewest steeds beter is, dan in het 2e halfjaar. Het herhaaldelijk en allerwegen voorkomen van gevallen van dysenterie of typhus in de lage vlakten mag zeker wel op rekening worden gesteld van het gemis aan behoorlijk drinkwater in die streken. Het water verzamelt er zich niet in putten, zoodat men voor drinkwater op rivierwater is aangewezen. Wel bestaat een uitgebreid zeer verzorgd stelsel van regenbakken, hetwelk een bepaalden tak van nijverheid in 't leven heeft geroepen, doch voor drinkwater houdt men zich toch liever aan rivierwater. Voor Pontianak wordt dit, wanneer na lange droogte het Kapoeaswater brak is geworden, uit de S. Melajoe gehaald, een zijstroompje van den Landak. Het nog niet met slib vermengde water der S. Melajoe is veelal lichtbruin gekleurd dooide aanwezigheid van plantaardige bestanddeelen, maar deze oefenen geen schadelijke werking uit. Geven de Kol. Verslagen in 't algemeen geen ongustigen indruk omtrent den gezondheidstoestand, dan mag toch niet over 't hoofd gezien worden, dat er op hygiënisch gebied nog bijna alles te doen valt. De Dajaksche bevolking verkeert te dien opzichte in de meest droevige omstandigheden, waarvan vrij wel niemand onder haar verschoond is. In den vorm van schubbenziekte (koerab of loesoeng) e.d. neemt de huidziekte afzichtelijke vormen aan. Ook melaatschheid (kedal) of wat daarvoor door leeken wordt aangezien, komt veel voor en al is het aan ondeskundigen niet mogelijk, om vast te stellen, of men met werkelijke lepra te maken heeft dan wel met een ernstige huidziekte, de opgaven, die te dien opzichte bestaan, doen toch zien, dat West-Borneo van alle gewesten in Ned.-Indië nagenoeg 't zwaarst getroffen wordt door lepra en huidziekten. Ter hoofdplaats Pontianak krijgt men geen lepra te zien. Wanneer ei lijdei s zijn, worden zij schuil gehouden. Deskundig onderzoek in de afdeelingen schijnt nog niet te zijn voorgekomen. Daarnaast richten syphiIis en venerische ziekten de grootste verwoestingen aan onder de Dajaks en onder de Maleiers; zij zijn ook zeer frequent onder de Chineezen, als gevolg van de welig tierende prostitutie. Oogziekten komen zeer veel voor. ') Volgens den ondernemer deed zich beri-beri voor toen hjj trachtte Dpjaks uit de bovenstreken en Javanen voor het kappen der mangroven te gebruiken. Velen vielen toen als offer (zie h.o; vermoedelijk door het nog niet geassimileerd zijn aan het klimaat. Dooi gemis aan verloskundige kennis vallen vele vrouwen en kinderen als slachtoffer; de kindersterfte is door afwezigheid van eenig begrip omtrent kinderverzorging groot. Onder de Chineesche kinderen komen veel nierziekten voor. De koortsen zijn wel eens langdurig, doch zelden kwaadaardig. Bij Chineezen ter hoofdplaats heerscht veel tuberculose. Buikziekten zijn veelal onder Dajaks een gevolg van gebrek aan voedsel In tijden van gebrek behelpen zich de Dajaks met wat het bosch aan eetbaars oplevert. Velen sterven dan aan ondervoeding. Verder komen veel voor albino's, kropgezwellen (Landak-Melawi), iheumatiek, jicht, ringwurm (koerab-zeer algemeen) en pokken. Onder de Maleiers ter hoofdplaats komt meermalen beri-beri voor. J) Dr. A. W. Nieuwenhuis 2) onderscheidt 2 ziektengebieden, 1. de lage alluviale vlakte nabij de kust, 2. de min of meer hoogere streken. In het eerste gebied is volgens hem de grootste sterfte te wijten aan aandoeningen van het darmkanaal, vooral onder de kinderen, terwijl in het tweede gebied malaria-aandoeningen de rol spelen van de tuberculose m Europa. Volgens de statistiek van den Sultan van Sambas bedraagt de sterfte onder de Dajaks der hoogere streken 28 % en die onder de Maleiers der laagvlakte 20 %. Tot leniging van den nood moet nog vrij wel alles gedaan worden; de aanwezige geneeskundige krachten schieten daartoe ten eenenmale te kort. De geneeskundige Dienst is opgedragen aan den e.a. Officier van Gezondheid te Pontianak. In Pontianak bevindt zich 1 militaire ziekeninrichting, waar ook burgers verpleegd worden, onder één militair geneesheer en een Indisch arts; de laatste echter meer in naam, daar hij als regel elders werkzaam is gesteld. Verder op de posten te Sintang en Singkawang elk 1 Officier van Gezondheid, met een militaire ziekenzaal. Te Sanggau is een Indisch arts voor de rubberondernemingen, alwaar ziekenzaaltjes zijn. Te Singkawang is een zendingshospitaal, waar les wordt gegeven in verplegingsleer; meermalen ontbreken echter de geneesheeren en ander personeel. Dan nog bevindt zich te Sambas een Indisch arts, terwijl in de verschillende gevangenissen wijders so wie so geneeskundige hulp wordt verstrekt. Een leprozengesticht bevindt zich te Singkawang met 58 lijders (1915), alsmede een op Poeloe Temadjoe; elders komen nog enkele afzonderingsplaatsen voor, die afhangen van de milddadigheid der aanver- % 'i Dit werd door den fd. Inspecteur v/d B. Gr. D. toegeschreven aan ondervoeding als gevolg van de zucht tot verkwisting aan kleeding en preciosa van dien landaard te Pontianak. 2> Dr. A. W. Niewenhuis, Obs. med. sur les indig.. de 1'ile de Borneo rJanus IV 8 en 9). wanten van de lijders. In 1917 werd door het Gouvernement ƒ 10440 subsidie verleend aan het leprozengesticht te Singkawang, dat door de R. K. zending wordt beheerd. Teneinde een beeld te krijgen van den algemeenen gezondheidstoestand is o.v. overzicht uit de gegevens der Kol. Verslagen samengesteld. Jaar A1gemeene gezond" Toelichtingen heidstoestand 1900 minder gunstig Pokken. 1901 a. b. K ortsen en pokken. 1902 ongunstig Koorts, knokkelkoorts, veel cholera in Pon- tianak, Soengei Kakap en grensgebieden, eindigde eind 1902. 1908 bevredigend Eenige koortsen en buikziekten. 1904 gunstig 1905 goed | 1906 ongunstig i Koorts en buikziekten, veel slachtoffers, vrij veel pokken. 1907 bevredigend Altijd door enkele koortsen en buikziekten en pokken; op ond. Telok Aer verscheidene gevallen van beri-beri. (19 dood, 50 geëvacueerd) 1908 j goed Veel pokken in Sanggau en Singkawang, typhus in Singkawang. Van de 252 contractkoelies der ondernemingen overleden 36, waarvan 31 wegens beri-beri op de mb. ondg. Empalai (Landak). Mazelen kwaadaardig in Landak (Overleden 30). 1909 I minder goed i Pokken, koortsen, beri-beri, roodvonk, buik¬ ziekten ; in Landak en Lara en Loemar veel sterfgevallen aan dysenterie, in Sintang 300 aan meningitis. Op de onderneming Kopian veel koortsen en beri-beri (14 sterfgevallen). 1910 ongunstig Vooral pokken in Sintang aan de Tempoe- nak, in Boven Melawi meningitis (198 sterfgevallen). Verder beri-beri (Telok Aer en Semarangkai (Sanggau i; Pamangkat besmet wegens cholera, v.n. Maleiers, ook in Sambas en Singkawang; toestand contractkoelies overigens bevredigend. 1911 : niet gunstig Voortdurend koortsen en buikziekten in Sambas, Landak, Spekadana en Sintang; soms pokken; in Singkawang borstaandoeninger, onder de kinderen veel sterfgevallen; beri-beri in Telok Aer (36 dood), Soetadana en Landak, 2e helft cholera epidemie, alleen Landak gespaard gebleven. Op de ondg. Madjau koorts, buiken oogziekten. ♦ T Algemeene gezond- Jaar Toelichtingen heidstoestand 1912 Gunstiger Nochthans koortsen en buikziekten in afd. Sintang, Sanggau, en Soekadana. In Sanggau keelziekten (40 dood), cholera en pokken verspreid in Pontianak, Singkawang, Pamangkat en Sintang. Op inio , , , ondg. Nanga Djetah (Sintang) koortsen. 1918 le helft goed Koortsen, doodelijke buikloop, typhus. 2e helft ongunstig Op ond. Rajarubber Est. (Pontianak). Na Djetah en W. Borneo Dredge mij. (Landak) koortsen. 1914 Bevredigend Afd. Pontianak pokken v. n. onder de Ma- leiers, stad Pontianak besmet verklaard, 1757 aangetast, overleden 451. 1915 Goed Als altijd koorts en buikziekten. In Landak zware pokkenepidemie, ook cholera. Bevredigend Aan den Kapoeas koortsen en buikziekten; mazelen, beri-beri onder Maleiers en Chineezen. Aantal lepralijders of voor zoodanig aangezien. ^aar Chineezen Inlanders 1903 124 1266 1904 109 1449 1905 118 1422 1906 74 1232 1907 92 1245 1908 80 1380 1909 71 1385 Bij de algemeene volkstelling van 1905 bleek het navolgende aantal lijders, die onbekwaam waren tot arbeid. Landaard Lepra Blind gtQm Totaal Toelichtingen Chineezen 118 48 46 25 237 = V2 % der sterkte Inlanders 1422 1028 1102 474 4026 =l"% E. OPENBARE WERKEN. De Dienst der B. O. W- behoort tot de „Inspectie van het oostelijk deel van den Archipel (stpl. Insp. Makasser). Zijne bemoeienis strekt zich in 't algemeen niet verder uit, dan tot den z.g. „vierkanten paal" Gouvernementsgebied op de meeste bestuursvestigingen. Hij beperkt zich dus tot den bouw en het onderhoud van Gouvernementsgebouwen en pakhuizen, scholen enz., wegen en bruggen e.d., welke zich binnen die ruimte bevinden; verder tot de haveninrichtingen (opslaglokalen, los- en laadsteigers, dok te Pontianak), ook als die zich daar buiten bevinden, en tot de Gouvernemenlts-pasanggrahans in het binnenland en recherche- of douanekantoren aan de kust. Hij omvat ook het Gouvernements gebied van Meliau en aan den Kapoeas boven Sintang, doch daar zijn behalve het oprichten van gebouwen, nog geen andere werken verricht. In de laatste jaien is er van de ambtenaren der B- O. \V- eenig gebruik gemaakt ten behoeve van de uitvoering van werkzaamheden in de landschappen, die evenwel op kosten der landschapskassen komen, of wel tot het geven van eenige leiding en raad. De landschappen hebben overigens elk hun eigen dienst van landschapswerken onder leiding en uitvoering der bestuursambtenaren. Volgens S. 1870 No. 25 worden van de bevolking op Gouvemementsgebied geen heerendiensten gevorderd, anders dan tot wering van algemeene rampen of tot afwending van algemeen gevaar. De wegenarbeid geschiedt daar dus in vrijen arbeid, alsmede door gestraften en dwangarbeiders. In de landschappen echter bestaan heerendienstregelingen (ingevoerd van af 1914), waardoor de Inlandsche bevolking o.m. verplicht is tot arbeid aan de wegen. De Chineezen der o.a. Singkawang, Pamangkat en Bengkajang waren sinds 1857 ook daartoe verplicht, doch deze instelling is met ingang van 1 September 1917 opgeheven geworden. De tot dusver door Chineezen in verplichten arbeid verrichte werkzaamheden werden nadien in betaalden arbeid uitgevoerd. Tot de belangrijkste werkzaamheden der B. O. W. in 't algemeen belang behoorden in de laatste jaren de herstelling van 't dok te Pontianak (1912), dat geschikt werd gemaakt voor herstelling van de gewestelijke vaartuigen en particuliere schepen (behoort aan het Dept. van(Marine), de bouw van het opslaglokaal en den aanlegsteiger aan den mond der Singkawangrivier, en de opruimingen van hindernissen in de Landakrivier. Deze geschiedden op rekening van Landak door Genie-troepen, welke daartoe gedurende enkele jaren in de droge maanden Augustus en September van Java overkwamen. Dit geschiedde in 't belang van het verkeer van riviervaartuigen van 4 a 5 voet diepgang. Verder de uitbreiding, ophooging en verbetering van het wegennet ter hoofdplaats Pontianak, waardoor deze plaats in 't algemeen vrij is gekomen van overstrooming bij hooge waterstanden. Tot de voornaamste landsehapswerken behoorden verschillende on.-ni minsten m de kleinere rivieren (o.a. S. Mandor) en na 19U in • T" de aanleg of verbetering van het Z afdeehngen Pontianak, Singkawang en Ketapang (zie Hoofdstuk II) Deze werke geschiedden onder leiding van de bestn n-sambtenare„ door EZT e" MaleiCrS 0P rekenin* ran d do?>' de Jv. B.O.W. 1904 1 20370 3488 10464 34322 won met lnbeg"P van de waarde 1905 1 16175 2369 13720 32264 37049 Van gebrmkte landsgoederen. 1907 }?8409 1094 - 14509 5798b as ; S z„ = s ® \m ! ,,2 »» r aafS I "b""1 si"8kaw™g. 1S11 1 30864 - - 30864 53664 1913 2 , 100981 _!76 22760 123741 , Sa fho°' Sambas- Havenwer- 1914 3 76211 740 3229 80180 S I®" P°nt- en Selakau- 1915 3 61882 _ 2152 64034 S Een tiental scholen, havPn- 1916 4 — _ 64034 1^678 werken Sambas, Pamangkat 1917 4 — _ _ 115387 en Sint kawangmond; tele- loonkantoor te Pont. gebouwen gew. politie, ophooging ront. enz. Vergelijkt men deze cijfers met die voor andere gewesten, dan treft het geringe bedrag, dat voor het uitgestrekte gewest van Borneo's Westerafdeeling is uitgegeven. Eerst toen het beheer der landschapskassen geregeld was, werd tot uitbreiding van werken overgegaan, zooals blijkt uit de begrootingen voor werken, wegen en bruggen, waarin de volgende sommen zijn opgenomen. , , ,A ! uitgetr. voor ! percentage Jaar t0taal W<1 ! landschaps- v/d . begrooting werken j begrooting 1912 ƒ 677164 ƒ 24137 31/* 1918 „ 996748 „ 44493 41/, 1914 „ 1174180 „ 111705 10 1915 „ 1023504 „ 195725 | 19 Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage A IV. BEVAARBAARHEID DEK RIVIEREN i) (Stroomaf rekent men op de helft van den onder normale omstandigheden benoodigden tijdduur stroomop) KUhn "" E"'den"e ™n BorM°" «• B Bevaarbaarheid der rivieren bij gemiddelden waterstand — j- ~ Lengte van af Handelsprauwen (kleine Lichte prauwen ~ l Stroom- de bron Stoombooten barkassen 3 è 4 voet) (geen sampans) Samen der rivieren gebied ,,— ■ i . - ■ i -— > ' KM2. ]jin in rivieren Van mondin£ Afsfand Yan monding Afstand Yan monding Afstand Toelichtingen KM. in KM. tot ln KM' tot _ 'n KM. tot in KM. " ■ _ .4. Kapoeas 102.000 585 1143 Zee-en rivier- Pontianak tot 876 Pontianak tot Pang- i 1040 Dp K9nnMa +„ ,, stoomers(10al2 Poetoes Sibau pr. 20-30 kalan Djemoeki pr. 30 a groote zeestoom -'L k ty?e. ület niet te it as . fti°. •**» ?»» *»***« lan" tot Tajan. 160 9 , e'ne IvaPoeas (vaargeul 6 a 7 vadem), 11 uur xaaang i ïkarbaai-koeboerivier-Poengoerbe- a. Rivierstoo- o p"} 1® voet diepgang), mers (8 a 10 ' , All g Tikarbaai-Selat Pan dj a n g- M en da wa k voet diepgang) (Ongeveer 12 voet diepgang). van Pontianak Havenplaats is Pontianak. Tiiscifhon Taian tot Sintang. 447 Kivierstoomers (10 a 12 voet diepgang) vol- y.-,. r„'; 40 uur ^en bovendien den Mendawak-Selat Maja tak 166 5 ' 287 b" a'y'tot 8 voet KM R- delta! afstand Pontianak-Soekadana 419 Tusschen Sintang fg' ™,n ,P°nti- KM^ het^ndS ïs Sanggau (255 en Poetoes Tibau anak tofc Boe" ■ aJt eindpunt voor rivierstoomers en han- en Poetoes libau noet. 742 delsprauwen. Boven Sintang (eiland Merasa) 3Va dag. kunnen alsdan vaartuigen van 5 a 6 voet diep- c. a.v. tot 6 voet &anf weer varen. Bij laag water is alleen Boe- dg. van Ponti- noe^ n°8' te bereiken met barkassen van 3 a 4 anak tot Poe- Y,oet. Met snelle prauwen wordt de afstand toes Sibau. 876 Pontianak Sintang afgelegd in 12 dagen, terug 4 dagen b- Zijrivieren Met snelle prauwen wordt de afstand Ponti- 1. S. Labai (1) 820 50 109 - - Kaloei 58 S. Sindor ioo anak-Boenoet afgelegd in 20 dagen, terug 12. o,/ l„ bijrivier van den S. Mendawak-deltatak; 1'/ terug monding tot Pontianak 165 KM. 2. S, Dawak (1) 252 20 35 — — — — Segintoeng 20 a. v., afstand monding tot Pontianak 128 KM 1 dag 3. S. Beloengai (1) 105 12 18 — — — — Pangawan 1B>5 . 1. zijrivier; afstand monding Kg Beloene-ai 4 uur tot Pontianak 155,6 KM.; bij lagen waterstand bevaarbaar tot Natai 13 KM. 4. S. Tajan (rt 2018 66 134 - - Sosok 84,2 Bonan 110 r. zijrivier; afstand Tajan-Pontianak 160 KM ,2 dagen 3 dagen (11 uur stoomens); bij lagen waterstand berei- V'* lemS 2 teruS Tarangn 6 uur™" dm m°nd der a. S. Batang-Taraug (r) _ — - - — - ~ Batang Tarang ^ Tii«» 3 ,TaJan'at'stand monding tot ** Be- Moena - ! - - - - - ^ T^f5tder S' T^»-f^nd mo„di„g ,„t c. Ensabal (1) _ grens Sanggan Ta^janl? KM^1" ®" Tajan'afstand monding tot d. S. Sengarit (1) ______ - Hampelas IV? dag Tm ^ S' Tftian-afstand monding tot ' 5. S. Mata Boerik (1) 143 17 38 — — _ ~ g^ns Sanggau 85 r- zijrivier, afstand Na Mata Boerik tot Pon- g Lolong 9 KM ' bij **** Water bevaarbaar tot 6. 8. Meliau (1) 260 20 45 _ Tebing tinggi .15,5 1- zijrivier, afstand Meliau tot Pontianak 184 D ur*en KM> blJ ze;e>r ^aag" water onbruikbaar. Stroom- af Stoombooten Handelsprauwen 1 Li^pr^en Wamon ,w w„i0,0„ LL i 1 barkassend 3 4 voet) (geen sampans) ' KM* gwn Sren monding Afstand Van monding Afstand Van monding I Afstand Toelichtingen KM. in KM. tot in KM. tot in km. tot i in KM. — —i 7. S. Emboean (1) 253 27 44 — — — ' -rqiq; tv™ >n - 1 ■ * j. ^ , — Balai lowe 29,5 1. zijrivier; afstand Na Emboean tot Ponti- 1 dag anak 187 KM. 8. S. Boeajan (1) 428 30 60 — — Na Melawi -u AT _ - Riam 41,5 1. zijrivier; afstand Na Boeajan (Dekan) tot ' UU1 | 13 uur Pontianak 197 KM.; bij zeer laag water ook in » ' terug 5 den benedenloop slechts voor sampans bruikbaar. a. S. Melawi (1) — _ _ , — — ONesawaK j 9 1. zijrivier der Boeajan; monding 24 KM- 3 uur boven Na Boeajan. b. S: Rosan (r) — — — • — iMa Boeajan naki 6,5 r. zijrivier der Boeajan; monding- 30,5 KM. 2 uur boven Na Boeajan. 9. S. Sekajam (r) 4700 125 311 - -- n, Kpmhninn ' 1QQ ,, .... -1 iQ,, j J Pangkalan Loe 289 r- zijrivier van den Kapoeas; afstand Sang- 13 /2 dagen 10 dagen, gau tot Pontianak 255 KM., 22 uur stoomens, 3 terug tot Sintang 192 KM. 18 uur. 1) bij laag water tot Mengkiang, 36,5 KM.; a. S. Menekiane (1) _ — 130 _ — d > • t> ^ ,, - bij zware bandjir is reizen onmogelijk. faalai Djerepit 41,o Seroekau 104,5 1. zijrivier van den Sekajam; afstand mon- da£ 3 dagen, ding tot Sanggau 36,5 KM. (% dag). terug 1 b S Sedoea fD — _ _ _ 31 a. v.; afstand monding tot Sanggau 70 KM. ' ~~ Sebotoeh i dag i% dag. c. S Boenti (1) — — — _ _ _ r' 18,5 a. v.; afstand monding tot Sanggau 85 KM. ~ Seroepih 5 uur , 2 dagen. d. S. Kembajan (1) - - _ _ _ Empotoeh bidars Na Penaian 58 a' Y' afstand monding tot Sanggau 133 KM. 22 2 dagen 3% dag. 1 dag e. S. Bedoeai (c) — — _ _ _ _ r- zijrivier a. v.; afstand monding tot Sang- 1 dag gau 164 KM. 4Vz dag. ea. S. Kajan — — _ _ _ — _ Panel- 26 1- zijrivier van de Bedoeai; afstand monding 1 dag tot Sanggau 168 KM. 4% dag. 0. S. Kedoekoel (r) 325 21 40 — — _ _ Na Kendoe ^2 rechterzijrivier van den Kapoeas; Kedoekoel 8 uur, aan den mond ligt 300 KM. van Pontianak, 26 3 terug uur stoomens, en 147 KM. van Sintang. Is bij rijzend water niet te bevaren. 1. S. Sekadau (I) 2263 71 142 — _ Roeivaartuigen , 130 1. zijrivier van den Kapoeas; Sekadau ligt Kioeno-kantr , , lerabaga 4a5 dagen, 326,5 KM. van Pontianak, 28 a 29 uur stoomens, e g 4 dagen terug 2 en 120,5 KM. van Sintang. a. S. Menterap (r) — — 89 — — Roeivaartuigen 265 pi l- r' zij rivier van de Sekadau;. afstand mond Teroeng 1 relajak 2 dagen Seringit tot Sekadau = 20 KM. 4 a 5 uur. aa. S. Kerabat (r) — — _ — — — 5 44 r. zijrivier van de Menterap; afstand mond ^oenan 1'/» dag tot Seringit 8 KM. b. S. Taman (r) — — — — — — . ^ 12 r. ■ zijrivier van de Sekadau; afstand Na Ta- i _ ïajoen ■ ;J 4 5 uur man van Sekadau 70 KM. 2% dag. ■ c. S. Entoeka (r) ______ _ Lüeboek Tadjau ö l*m a. v. afstand monding tot Sekadau 73 KM. d. S. Semerawai (1) — _ _ _ _ — ( _ ^ goenjau , linker a. v. afstand mond tot Sekadau 82 KM. e. S. Koman (1) — — _ _ _ — _Na g ^8^ a. v. afstand Na Koman-Sekadau 90 KM, 1» — - t TT , , " (kleine Lichte prauwen Lengte van af- Stoombooten Handelsprauwen ^ voet; (geen sampans) Stroom- (je bron öioomDooien barkassen 3 _ Toelichtingen Namen der rivieren gebied R —L d —- ~ — ~~ Afstand Van monding Afstand in TTM2 ■K®?.nce Jjangsae y monding Afstand Yan monding . . m lil'. i1)n rivieren ° , in KM. tot m KM. in KM. in KM. tot m KM. tot — —- _ j,i0ia 20,5 rechter a. v. afstand Na Mahap-Sekadau 99,5 f. S. Mahap (r) — — — — — _ 1 dag KM. 3% dag. — Na Kasimboei 21 a. v. afstand Na Kemarau-Sekadau 125 KM. g. S. Kemarau (r) — — — — — 1 dag 4% dag. _ Na Koedjang 14 a. v. afstand Na Kioengkang-Sekadau 114,5 h. S. Kioengkang (r) _ _ — — — — , 8 uur KM. 4 dagen. Sempalih i 38 r. zijrivier van den Kapoeas; afstand monding 12. S. Aja (r> 385 24 75 — — __ , 9 uur terug tot Pontianak 349 KM. (31 uur stoomens), tot 4 a 5 Sintang 98 KM. _ Loemboek Mandok 8 1. zijrivier van den Kapoeas; afstand mon- 13. S. Sebedau (1) 1153 21 35 — — — ding, Sebedau, tot Pontianak 358 KM., 32 uur stoomens, tot Sintang 89 KM. 14. S. Sepaoek (1) 1182 64 123 Ss. van 6 a 7 voet dg. Balai Ba 42 Lintang Batang 115 1. zijrivier van «ten Kapoeas; afstand mon- Ba]aj Ba 42 l'/2 dag, , 5 dagen ding, Sepaoek, tot Pontianak — 375 KM. (33 terug 7 uur terug 1 1/2 a 34 uur stoomens), van Sintang 72 KM. . O ppninrrcjnpncr tv\ _ _ - - Keladan 14 r. zijrivier van den Sepaoek; afstand van de a. S. Pernngsoeng (i) ^ uur monding 17 KM. 6 uur. | terug l'/2 b. S. Sekoebang (!)__— j - - ~ Na KataP ^ ^ afstand a V' 77 KM" 3 dag6n' terUg terug 2 15. S. Blitang ,r) 2450 66 116 Ss van 6 a 7 voet dg. Moelau 81 Na Sadoes j 88 = ™ d« Kapoeas^ afstand^ mon- Na Ansar 3b,5 ^ ^ stoomeng) van sintang 62 KM. 1 dag „ o ninnncrWir «11 _ — — Na Sebirah 30 Temangga 53 1. zijrivier van den Blitang; afstand mon- J r g ) t dag 2 dagen ding tot Blitang 20 KM. 6 uur. „„ c ni _ — — Sebangkoei 15 1, zijrivier van de Djoenakit; afstand mon- aa. S. Sebirah (1) - - 5 uur ding Na Djoengkit 30 km. 10 uur. , c Mfyo.-ir.n- — — — Na Rsngan ) 23 r. zijrivier van den Blitang; afstand a. v. tot g g 1 dag Blitang 70 ICM. 3 dagen. Ifi S TAmnoenak Hl 1050 52 100 — — Balai Soeadjang 57 Na Moeles 85 1. zijrivier van den Kapoeas; afstand mon- 16. S. lempoenak (i) 1050 52 luu bidars g ^ g & 4 dagen ^ Tempoenak> tot Pontianak 419 KM., ± 38 terug 9 uur uur stoomens; van Sintang 28 KM. band. 4 dag. 17. S. Melawi (1) — — - — — — — ~ — zie hieronder sub B. 18. S. Kabiau (1) 218 32,5 60 - - ~ - Sabarladja 45 L zijrivier van den Kapoeas, 5,5 KM. boven 1/2 dag, Sintang, V2 uur stoomens. terug 8 uur 19. S. Lebang (r) 350 34,5 62 — — — — Na Serah 2 ®agen a. v. 47 KM. boven Sintang, 4% uur stoomens. i terug 1 dag. 90 S fCetofinpan fri 5400 72 324 Ss van 7 a 8 voet dg. Na Sai 200 Goeroeng Daoeh 296 r. zijrivier van den Kapoeas; afstand mon- 20. S. Ketoengau (r) 5400 tt . ss. ^ t 7Q bidars 5 1Q dagen dijlg tot sintang 63 KM. 5 a 6 uur stoomens. 6 uur, te- a 6 dagen, terug 5 rug 4 uur. terug 3'/j d. bidars 2 dagen, terug l'/j dag bandoengs 4 dagen Stroom- LendgeVoan ^ Stoombooten H^ïaSseTs j f?'voet) Lichte prauwen (geen sampans) Namen der rivieren gebied —. . ' ; ~ ~ toelichtingen ,,,,, ;..cn. la;nës ue van monding Afstand van monding Afstand in van monding Afstand in KM2. hin in rivieren ° ° _-r , , KM in KM. ^ot KM. tot KM. tot .... ... KM. a. S. Dientawan» (i> _ — — — Na Kedang 28 1. zijrivier van den Ketoengau, 5,5 KM. boven 1 dag monding Ketoengau. b S. Taboen (r) — — — — — — _Na Sebedjit . 34 r. a. v. 59 KM. boven monding Ketoengau 1 dag 2 dagen. c. S Sekapat (1) — — — — — — — Na Engkirap 23 1. a. v. 70 KM. boven a. v. 2% dag. (Na Doea) 1 dag d. S. Merakai (1) — _ — — — bandoengs 41 — — 1. zijrivier van den Ketoengau, 86 KM. boven Na Mengiring 3 dagen bi- Na Ketoengau. dars l'/2 dag e. S. Sekalau (1) — _ - — kleine ban- 39 — — 1. zijrivier a. v., 110 KM. boven a. v. doengs IV2 dag Na Bntaloon terug 5 uur f. S. Petoerau (1) — — — — — — — Na Emara 18 1. zijrivier van den Ketoengau, 150 KM. bo¬ ven Na Ketoengau. _ bidars 61 r- zijrivier a. v., 200 KM. a. v. voetpad naar ë' ' a' (r' _ — — Na Bajan 2 dagen Sekajamgebied. terug 9 uur 21 8 Silat (1) 1477 82 155 - - kleine ban- 62 Na Melaban I 136 1 zijrivier Kapoeas, 105 KM. boven Smtang, V ' doengs G Negri 3 dagen | 8 dagen ± 10 uur stoomens. 22. S Seberoeang (1) 463 37 72 - - kl. bandoengs ± 26 Piang 61 1. zijrivier Kapoeas, 133 KM. boven Sintang, Sedjiram 5 a 6 uur 2 dagen 12 uur stoomens. terug 2 a 3 23. S. Kenepai (r) 280 26 48 - Na Boeloe . 23 r. zijrivier v|d. Kapoeas, 7 KM. boven ' Deras 6 a 7 uur Smitau, % uur stoomens. 24. S. Empahan» (r) 1000 54 5 100 - - Na Kantoe 74 Na Kantoe 74 a. v. 12 KM. boven Smitau, 1 uur stoomens. ' 3 dagen 2'/2 dag 25. S. Tawatig (r) 3130 merengebied ss. van 6 a 8 voet dg. — Pangkalan Pesaja 62.5 a. v. 23 KM. boven Smitau, 2 uur stoomens. Poelau Madjang 40 a.v. Landja 77 26 S Soehaid (1) 383 37 65 — — kl. bandoengs 5 Na Medang > 52 1. zijrivier Kapoeas, 27 KM. boven Smitau Na Lemetak 2 uur 2 dagen 2% uur stoomens. 27. S. Salimbau (1) 215 15.5 43 — — — — Na Kedjiring 20 1. zijrivier Kapoeas, 45 KM. boven Smitau, 3 a 4 uur stoomens. 28. S. Embahoe cl> 750. 39 84 — — prauwen van 33 Na Litoek 69 a. v. 85 KM. boven Smitau, 7 uur stoomens. 1 kojang 1 dag 2 a 2'/2 dag Karangan , pandjang a S Pangkadan (r) - — — — — - Sibau 38 r. zijrivier der S. Embahoe, 14 KM. boven 1 dag ruim monding. 99 S Roenopr m HrlzLo 75 169 — — Na Boian 47 bidars Pepah 134 1. zijrivier Kapoeas, 157 KM. boven Smitau, (S. Soeroek) ' 4'/2 dag 13 uur ét. van af Na Soeroek, (KM. 66, 2 dagen), sampans Na Biang 147 S. Soeroek geheeten. 4>/2 dag stroom- Lenfteuvan af Stoombooten Handelsprauwen ^ (kleine Lichte prauwen. " 1 " ~ de bron barkassen 3 a 4 voetl. ,-eeen samnansi. Namen der rivieren gebied m KM. ^ ufn in nvilren Van monding Afstand Yan monding Afstand Van monding I Afstand S KM in KM. tot in KM. tot in KM. tot in KM. a. S. Bojan (1) _ — — — — — _ Batoe Lemang 31 X. zijrivier Boenoet, 47 KM. boven Boenoet. b. S. Tebaoeng (1) _ _ - - KL bandoengs 25 Na Keremoei 43 id. 66 KM. boven Boenoet (Na Soeroek). -UoepaK ajawit 2 dagen. 4 dagen ba. 8. Sebilit (1) — — — — — _ Kebiau 5 1. zijrivier Tebaoeng-, 71 KM. boven Boenoet. 30. S. Embaloeh (r) 3480 94 230 — — Rpnnpad°engS 95 Na Gendali 140 *'• zijrivier v|d. Kapoeas; 167 KM. boven norHnon» ^ dagen- 5 a 6 Smitau,' 16 uur stoomens. oeajoeng dagen. 31. S. Palm (r) 1188 58 108 - - Ppn(11®wIn 60 Goeroeng Keiiat 93 r. a. v. 170 KM. boven Smitau, 16 uur stoo- rendjawan 2 dagen_ g k 4 meng dagen. a. S. Laoeh (r) _ — - - - Sei BoelJeh ^ Na Majang 2 dagen. r. zijrivier vjd. Palin, 17 KM. boven Na Palin. 1/2 Uclg. 32. S. Mand ai (1) 2845 100 177 - - Na 36 Na Ka™ 130 L. zijrivier v|d. Kapoeas; 235 KM. boven 2 uur. 7 dagen. é'/z dag. Smitau, 22 uur stoomens. KL bandoengs g2 Na Kaoen 4 dagen a. S. Kalis (1) _ _ - - - KL bandoengs 17 riam Na Boera 33 x ^rivier v|d. Mandai; 36 KM. vld. monding. •Kantau 6 uur. 1 dag. 33. S. Sibau (r) 1588 68 105 - - Na Djaoetbesar 46 Na Djenai 91 r zijrivier vld. Kapoeas, te Poetoes Sibau, 4 dagen. 7 dagen. 876 KM. van Pontianak, 4 dagen stoomens. 34. S. Mendalem (r) 1632 77 128 —' — KL bandoengs Na Tjf,ip qq ....,, v ' w„ Mplihnf r- zijrivier vd. Kapoeas; 4 KM. boven P. MeiiDat 4 dagen. 6 dagen. Sibau. 3t>. ö. Keriau (1) 155o 50 80 Toean Manit 39 1 .... .... , „ o*i_ m/ ïoeaii raapio ö» i zijrivier a. v. 76 KM. boven P. Sibau, 2% (rotskloof Na Sangan 3 dagen. dag.. S. Toewoi (1) _ Kaloeha 35 1. zijrivier v|d. Keriau, 37 KM. boven mon- 2 dagen. dingj 8% dag. 36. S. Boengan (1) 958 30,5 70 — — — ... Na Boelit 27 , ■• • • ,, Tr ,or, , n a Dociit 1. zijrivier vjd. Kapoeas, 120 KM. boven Poe- agen. ^oes sikaU) 41^ dagj terug 1%. Boelit (1) _ _ Pangk. Mahakam. 14,5 1. zijrivier v|d. Boengan, 41,5 KM. boven mon- dag. ding, 2 dagen voetpad naar Penaneh (Mahakamgebied), 34 KM. * Stroom- LengtebrVonn * ^ Stoomboofcen. ^aSsse^T" aj^voet) LicMe Prauwen ^een sampans) Namen dei nvieien. - jn Rechte Langs de y rnon(:iing Afstand Yan monding Afstand Van monding j Afstand "y tot in KM. tot .... _ in KM. tot. j in KM. B. Melawi. 22600 210 505 ss van 6 a 7 voot dg stoombark. 252.1 Riam Nokan 465 Goed bemande roeivaartuigen bereiken Na Na Pinoh 97.6 Na Serawai * 3o0JRabai Plnfh f 22 uur; te™8' ,12" Bij lagen waterstand 2b8.6 is de stoomvaart uitgesloten, bij zeer lag'en wa- 11 uur groote band. 6 a 7 dagen terstand ook de prauwvaart. terug 5 Pager Lebata. a. v. van Na Pinoh-Na Ella Ilir (51 ICM.) 15 a 6. uur, terug' 5. a. v. van Na Pinoh-Na Keroewab (94 KM.) 27 uur, terug 9. a. v. van Na Pinoh-Na Pager Lèbata (178 KM.) 55 uur, terug 21 a 23. Laadprauwen bezigen den dubbelen tijd. Na Pinoh-Na Kemangai (202) 65 uur, terug ± 27. ZijriTieren. Na Pinoh-Na Ambalau (210) 68 uur, terug 28. 1. S. Kajan (r> 3285 80 194 — — Bandoengs 94 Na Ampar 170 r. zijrivier van den Melawi, 68 KM. boven Na Tebida ^ a 6 dagen, 6 dagen Sintang, 8% uur stoomens. terug 2 bidars 3 a4 dagen a. S. lngar (r> 1 — — Na Kora 75 r. id. der Kajan, 38 KM. boven Na Kajan, 8 dagen iy3 dag. terug 1 a l'/2 b. S. Maoe (r> _ _ -- kl. bidars 88 Eindpunt van bevaar- 44 r. id. id., 56 KM. boven Na Kajan, 2 dagen. Telok Melang- l'A dag baarheid l'/2 dag. gar c. S. Pajak *ri _ _ — — kl. bidars Pa- 37 Na Ririk 1 71 r. id. id., 73 KM. boven Na Kajan, 2Vz dag. rak l'/4 dag 3'/a dag. d. S. Tebida (n — — — — — — — Na Selangi 77 r. id. id., 94 KM. a. v. 3 a SV2 dag. kleine bidars 4 dagen Singkalau 55 , 3 dagen 2. S. Blimbing (1) 1293 44'/2 144 — kl. bandoengs 49 kg. Boengoer 114 1. zijrivier van den Melawi; 86,6 KM. boven Na Heberah 3 dagen ! 4 dagen Sintang, 10 uur stoomens. bidars 2 terug 1 1 3.. S. Pinoh (l1 5500 IO8V2! 188 — ...... _ lichte bidars 159.5 Sakadoea 159.5 1. zijrivier vld. Melawi, 97,6 KM. boven Sin- Sakadoea ® ^erug 3'/s dag. tang, 11 uur stoomens, bidars 22; bij rijzend 1 dag + terug 2 water vaart onmogelijk. „ , 10 uur dagen gr. Bandoengs 925 Kotabaroe. 10 dagen a. S. Mangat ir) — — — — — — — Na Njangai 29 r. zijrivier v|d. Pinoh; 18 KM. boven Na Pi- 1 dag noh 1 dag. b. S. Kelawi (r> _____ — — — Batoe Niboeng 5 r. id. 40 KM. boven Na Pinoh. c. S. Sajan (r) — _ i __ — _ _ — Na Perembang 49 r. id. 71,5 KM. boven id. 4 dagen. 2 a 2'/2 dag. d. S. Tjina Lichte Prauwen> /2 9. S. Ambalau (1) 2715 60 130 — — kl. bandoengs 45 Na Djoewoi 117 a. v. 210 KM. boven Na Pinoh. en bidars 18 uur te- 5 dagen, te- Na Mentoemoei rug S, rug 2. 10. S. Gilang (r) 818 48'/2 112 — — kl. bandoengs 28 Pangkalan 105 r. zijrivier vjd. Melawi 233,5 KM. boven Na Poelau Pandan 14 uur. Pematak 3V2 dag. Pinoh. 11. S. Keremoei (r) 628 29'/2 79 — _ _ — Na Panai 18 a. v. 235,5 KM. a. v. 1 dag. 12. S. Djenkarang (r) 540 29 59 _ Na Seringkat ,... 22 a. v. 279,5 KM. a. v. l'/2 dag I > / É — ■ .JB ' . , , lilll.lll. Namen Stroom- * Stoombooten ^baSsenl^ ?4 vcfet) Lichte Prauwen (eeeu sampans) der gebied in ~r,—ï r ; i ' Toelichtingen „ rrM, Rechte- j Langs de yan monding Afstand Yan monding Afstand in - Van monding Afstand in rivieren KM2. lp in rivieren ; in KM. ton KM. tot KM. KM. m KM. ; „ ; C. Landak 8699 128 407 Ss. van 8 si 10 Bandoengs en stoombar- Kleine handels- 199 Rechterzij rivier van den Kapoeas, valt daar voet kassen. prauwen van 4 dagen in bij Pontianak. Bij laag water boven Tg. Poe- Tandjoeng 108 PontianaK tot toes slechts bruikbaar voor lichte roeivaartuigen. Poetóes 9 vtur Ngabang. 190 Monggo. van N ga bang' naar Sikip per lichte1 bidar 6 4 a 5 dagen dagen. , . „ van Ngabang naar Poelau minstens 14 dagen. Ss. van 3 a 6 voet. o A 4 Hao-pn Ngabang 190 Lichte vaartui- j terug 2 Slechts bij gun- 18 uur gen. dagen" stigen waterstand. 1. Sepata (r) — — — — — — _ Bangsal 61 zijrivier van den Landak; 18 KM. boven Pontianak. a. S. Setaik (1) — — — — — — — Setaik 16 1- zijrivier der S. Sepata; 9 KM. boven mon¬ ding. b. S. Mandor (r) — — — — kl. bandoengs 30 Kopian 30 1- zijrivier der S. Sepata; 14 KM. boven Kopian. \\/2 dag. 1 dag. monding. 2. S. Senga (r) — — — — — ' — — Parabe 37 J". zijrivier van den Landak; 103 KM. boven Pontianak (Tg. Poetoes). 3. S. Belentian (l) — — — — j — — — — _ 1. zijrivier van den Landak; 186 KM. boven Pontianak. a, S. Empalai (r) —' — — — — — — Tainam 4 r. zijrivier der Belentian; 48 KM. boven Na Belentian. 4. S. Menjoeke (r) — — — — — — — Perigi 130 r. zijrivier van den Landak; 9 KM. boven 5 dagen Ngabang (Monggo of Teberau). 5. S. Bohe fr) — — — — — — — Tahoe 76 r. zijrivier van den Landak; 53 KM. boven 3 dagen Ngabang. 6. S. Dait (r) — — — — — — — Engkatib 44 1. zijrivier van den Landak; 58 KM. boven 2 dagen Ngabang. 7. S. Paae (r) — — — — — Soeti 52 r. zijrivier van den Landak; 84 KM. boven 2 dagen Ngabang. 6 Deel ui É Le"gt® Van af Stoombooten n^arkassenT" a^voet) Lichte Prauwen («een sampans) Namen Stroom- de bron. barkassen ó ^ at voet) Toelichtingen ^er Rf<;hte i Langs de monding Afstand van monding Afstand in van monding Afstand in rivieren KM.* hm ! rivieren , s „ . KM. tot KM. in KM. 111 KM. tot ni KM- tot , , — I> Sambas Groot.e 8200 112 202 Zeestoomscbe- 46 Barkassen en ' bandoengs Kendai ' 196 Havenplaats is Pamangkat. pen van 12 voet 4 uur Ledo 158 12 dagen (opv. Simpang Kanan, diepgang b. 20 uur Samping) Kartiasa P1* 2 dagen I Rivier ss. 6 voet dg. Ledo 16 uur 1. s. Samba, m» - - - - 56 mUemMn* % boeba ( ) ^ duur ss. 2 uur, bandoengs IV2 dag. kl. prauwen Sambas 21 1 dag. Van Pamangkat — Sambas ss. 4 uur, 2 uur bandoengs 3 dagen, prauwen IV2 dag. Rivier ss. van 6 voet diepgang. Semanggoe 4 a 5 uur 9 s Rantanan (r) _ _ _ Rivier ss. van 25 Na Tedoeng 50 Koeboe 71 r. zijrivier, monding P. Boengin, 42 KM. bo- i. b. mntanan u; 10 voet ven Pamangkat. Kota Lama Rivier ss. van j ^ 6 voet Haoer 3 S Koemba (r) - - — Rivier ss. van 81 Siding 114 Na Kapoet 121 r. zijrivier, monding 87 KM. boven Pamang- 6 voet diep- ^at. gang. Siloeas _ — _ — Sanggau 12 r. zijrivier monding 129 KM. boven Pamang- 4. S. Tanggi (r) — — — — 6e kat o m , /,.•> _ — — — Sebalau 38 1. zijrivier, monding (Samping) 170 KM. bo- o. b. ieieja (>•) ven Pamangkat. Van Sebalau naar Sambas 36 uur, stroomop 8 a 20 dagen. I . — De Paloh is in elk der armen tot 10 KM. boven de samenvloeiing daarvan, voor zeescheE. Paloh — — — — — — pen van 12 voet bevaarbaar. S , ' 1 É Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage A V. AFSTANDEN LANGS DE RIVIEREN ') ') Verg. „Afstandwijzer der Residentie Wester-afdeeling van Borneo" G.B. 16-21894 No. 4 (S. 53). Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte NAMEN afstand ^ ^ ^ t0t b'z'in Toelichtingen in KM. in KM! in KM. in Km! iri Km! meters A. Kapoens Pontia- nak Pontianak (Boom) — — — — — 2,— 19 KM. boven de monding Telok Koempai.... 17,5 — — — 17,5 — Soeka Lanting.... 34,1 — — — 51,6 3,— Beloengai 104,2 — — — 155,8 — Tajan ... 4,— — — — 159,8 7,— Meliau 24,4 — — — 184,2 — Dekan 12,8 — — — 197,— — Samarangkai 21,8 — — — 218,8 — Sanggau 36,1 — — — 254,9 9,— Kedoekoel 45,— — — — 299,9 — Sekadau 26,6 — — 326,5 16,— Soengei Aja 25,5 — — — 352,— — Sebedau 6,— — — — 358,— — Sepaoek 17 — — — 375,— 18,- Blitang 10 — — — 385,— 18,— Tempoenak 34 — — — 419,— 23,— Sintang 28,— — — ^intang 447,— 27,5 Nanga Kebiau 5,5 — — 5,5 452,5 — Nanga Lebang.... 41,5 — — 47,— 494,— — Nanga Ketoengau. 16,— — — 63,— 510,— 30,— Silat 42,— — — 105— 552,- 31,— Nanga Seberoeang. 28,— — 133,— 580,— — Ninitau 20,— — Smitau 153,— 600,— 33,— Nanga Kenepai . .. 7,— _ 7,— 160,— 607,— — Nanga Tawang.... 16,— — 23,— 176,— 623,— — Soehaid 4,— — 27,— 180,— 627,— 34,— Salimbau 18,— — 45,— 198,— 645,— — Nanga Embahoe .. 40,— - 85,— 238,— 685,— 35,— Boenoet 72,— — 157,— 310,— 757,— 37,— Nanga Embaloeh.. 25,— — 182,— 335,— 782,— — Nanga Palin 3,— — 185,— 338,— 785,— — Nangai Mandai.... 50,— — 235,— 388,— 835,— 46,— Poetoes Sibaii .... 41,— Poetoes 276,— 429,— 876,— 50,— Sibau Nanga Mendalam.. 4,— 4,— 280,— 433,— 880,— — Loensa 36,— 40,— 316,— 469,— 916,— 61,— Lolong 12,— 52,— 328,— 481,— 928,— 75,— Nanga Keriau.. . 24,— 76,— 352,— 505,— 952,— 86,— Nanga Boengan .. 44,— 120,— 396,— 549,— 996,— 107,— Pangkalan üje- moeki 44,— 164,— 440,— 593,— 1040,— 238,— Eindpunt van bevaarbaarheid; begin voetpad naar S. Redjang. Zijrivieren 1. S. Mendawak 1. — — — N. Men- 123,— 5,— Splitsingspunt dawak N.O. hoek P. Djamboe. a. Soengei Dawak 1. 5,— — N. Da- 5,— 128,— wak Segintoeng — — 20,— 25,— 148,— — b. S. Labai (•).... 37,— — N.Labai 42,— 165,— — Kaloei — — 58,— 100,— 223,— — Soengei Sindor.. — — 100,— 142,— 265,— — Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte NAMEN afstand ^ ^ ^ ^ b"z"in Toelichtingen in km. in'km! in km. in'ÖL in'kïf! meters N. Men- Ponti- dawak anak Djenoe 146 — — 188 311 a/d 8. Mendawak. Selat Maja 103 — — 291 414 a. v. 2. S. Beloengai (') — — — Beloen- 155,6 gai Pangawan 15,5 — — 15,5 171,1 a/d. S. Bloengai 3. s. Tajan (r) — — — Tajan 159,8 7 a. S. Batang Ta- rang (r) 20,5 — N.B. Ta- 20,5 180,3 rang Berembang ... — — 6 26,5 186,3 Batangtarang .. — — 13,5 34 193,8 20 b. S. Moena 22,5 — N. Moe- 43 202,8 na Genap — — 31 31 233,8 Balai Ingin 14 — — 57 216,8 a/d S. Tajan c. S. Ensabal (1).. 1 — N.Ensa- 58 217,8 bal grens Sanggau . — — 44 102 261,8 d. s- Sengarit (i).. 15 — Senga- 75 232,8 rit Hampelas — — 38,5 111,5 271,3 Sosok 11,2 - — 84,2 244 a/d S. Tajan Bonan 33,8 — — 118 377,8 42 a.v. voetpad naar Tainam. 4. S. Mata Boerik (r) _ — — Na Mata 176 Boerik Lolong 9 — — 9 185 grens Sanggau 26 — — 35 211 5. s. Meliau d) .. — — — Meliau 184,2 Tebingtinggi 15,5 — — 15,5 199,7 6. S. Emboean (!).. — — — Na Em- 186,7 boean Balai Towe 29,5 — — 29,5 216,2 7. S. Boeajan (1) . — — — Na Boe- 197 8 ajan Kajoe ara 18 — — 18 215 a/d Boeajan. a. S. Melawi (D .. 6 — Na. Me- 24 221 lawi Nesawak — — 9 33 230 b. S. Rosen d) 6,5 — Na. Ro- 30,5 227,5 sen Na Boeajan Kaki. — — 6,50 37 234 Riam 11 — — 41,5 238,5 a/d Boeajan 8. S. Sekajam (>').. — — — Sang- 254,9 9 gau a.S. MengkiangO.. 36,5 — Mengki- 36,5 291,4 ang Balai Djerepit .. — — 41,5 78 332,6 Balai Seboet.... — — 75,5 112 366,9 Seroekau — — 104,5 141 395,9 b. S. Sedoea (!) .. 33,5 — Sedoea 70 324,9 Sebotoeh — — 31 101 355,9 c. S. Boenti O .. 15 — Boenti 85 339.9 Seroepih — — 18,5 103'/2 358,4 d. s. Kerr.bajan 48 — Kemba- 133 387,9 38 jan Empotoeh — — 32 165 419,9 Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte KAMEN tot; tot ^ot tot^ b.z.in Toelichtingen in KM. in KM. in Km! in KM. in Km! meters Kem- Sang- Pon- bajan gau tianak Na Penajan — 58 191 445.9 e. S. Bedoeai (r) 31 Bedoeai 164 418.9 Gentis _ 37 201 455.9 ea. S. Kajan (1).. — Na 4 168 422.9 Kajan Raoet _ 25 29 193 447.9 Balai Karangan.... 31 195 449.9 a/d. S. Sekajam Entapan 2«/s 197'/2 452.4 a. v Oebai HV2 209 " 463.9 84 a. v. 5'/, dag. Meraoe 28 237 491.9 100 a. v. 7 dagen Sekadjarig 39 276 530.9 a. v. 9 „ Loe (Pangkalan) .. 13 289 543.9 198 a. v. 10 „ 9. S. Kedoekoel (r) — Kedoe- 299.9 koel S. Kendoe 32 32 331.9 10 S. Sekadau (1) _ Seka- 326.5 16 dau a. S. Menterap (r) 20 Saringit 20 346 5 aa. S. Kerabat (r) — NaKera- 8 28 354.5 bat Doerian — 44 52 72 398.5 Teroeng _ 26.5 46.5 373 > . Pftlajak _ 52.5 72.5 399 } a/d Menterap Bawah. 19 _ 39 365.5 a/d Sekadau b. S. Taman (r) 31 Na 70 396.5 Taman Merajoen — 12 82 408.5 c. S. Entoeka 3 Na 73 399.5 Entoekaj | Loeboek Tadjau — 13 86 412.5 d. S. Semerawai (1) 9 Na 82 408.5 Semerawai Na Boenjau - 14 96 422.5 e. S. Koman (1) 8 Na 90 416.5 Koman Na Bakai _ 38 128 454 5 f. S. Mahap (r) 14.5 Na 99.5 426 Mahap Mola _ 20.5 120 46.5 g. S. Kemarau (r) 7.5 Na Ke- 107 33.5 inarau u Kasimboei — 21 128 454.5 pad naar Matan h. S. Kioengkang(r) 7.5 Na Ki- 114.5 441 oengkang Na Koedjang.... — 14 128,5 455 voetpad n. Matan ™ . 10.5 KM. iembaga 15.5 130 456.5 a/d Sekadau voet- 1! „ . , . . pad naar Simpang 11. Soengei Aja (r) - Na Aja 349 bempalih 38 38 387 12. s. Sebedau (1) — Sebe- 358 dau I.oeboek Mandok 8 8 366 13. S. Sepaoek (1) — Sepaoek 375 18 Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte NAMEN afstand ^ ^0t ^ ^'Z' *n Toelichtingen in KM. in KM. in KM. in KM. in KM. meters Sepaoek Pontianak a. S.Peningsoeng(r) 17 Na Pe- 17 392 ningsoen Kaladan — 14 31 406 40 Ralai Ba 25 - 42 417 a/d S. Sepaoek b. S. Sekoebang (1) 35 Sekoe- 77 452 bang 70 Na Katap — 20 97 472 Lintang batong 38 — 115 490 18 a/d S. Sepaoek, voetpad n. Matan 14. S. Blitang (r) _ Blitang 385 a. S. Djoengkit (1) 20 Na 20 405 Djoengkit aa. S. Sebirah (1) — Na Se- 30 50 435 birah Sebangkoei — 15 45 65 450 Temangga — 53 73 458 a/d Djoengkit Nanga Ansar'!... 16.5 - 36,5 421.5 a/d Blitang Balai Sepoeah 24.5 — 61 446 a. v. 15 a 16 uur roeiens van Blitang b. S. Ngaring (r).. 9 Na Nga- 70 455 ring __ "0 Nanga Rengan . — 23 93 478 21 Moelau .... 11 11 81 466 a/d Blitang Na Sadoes 7 18 88 473 a.v. 15. S.Tempoenak(l) — Tem- 419 23 poenak Demang 34 34 453 a/d'fempoenak a.v. Balai Soewadjang.. 23 57 476 Ensiboeng 17 74 493 a. v. Moeles 11 85 504 40 a. v. 16. S. Melawi <1) — — — — — — zie onder B. h.b. Sintang 17. S. Kabiau (1) — Na Ka- 5,5 452,5 biau Sabarladja 45 45 50,5 497,5 18. S. Lebang *1) — Na Le- 47 494 bang Nanga Serah 68 68 115 562 19. S. Ketoengau — Na Re- 63 510 30 toengau a. S. üjentawang (1) 5,5 NaDjen- 5,5 68,5 515,5 tawang Nanga Kedang.. 28 33,5 96,5 543,5 b. S. Taboen (r) — Na Ta- 59 122 569 boen Na Sebediit 53,5 34 93 156 603 c. S. Sekapat (1) 11 Na Se- 70 133 580 3o kapat Na Engkirap — 23 93 156 603 d. S. Merakai (1> 16 Na Me- 86 149 596 Na Mengiring. . . — 41 127 190 637 e. S. Sekalau (1) 24 Na Se- 110 173 620 kalau Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte NAMEN afstand t0t t0t t0t t0t b z'in Toelichtingen in KM. in KM! in Km! inKM! in KM. meters Na Se- Na Ke- Sintang Ponti. kalau toengau anak Na Entalóei — 39 149 212 659 Na Moealang 28 133 196 643 a/d S. Ketoengau f. S. Petoerau (1) 17 Na Pe- 150 213 660 toerau Na Emara — 18 168 231 678 g. S. Sai (r) 50 Na Sai 200 263 710 46 Na Bajan — 61 261 324 771 Pangkalan Semra- 62 262 325 772 55 a/d S. Ketoengau wang 7 a 8 dagen, terug 4 V2- Goeroeng Daoeh... 34 296 359 806 70 a/d S. Ketoengau. 20. S. Silat (1) _ Silat 105 552 31 Nanga Negri .... 62 62 167 614 — NangaMelaban 74 136 241 688 — 21.S. Seberoeang (i) — NaSebe 133 580 — roeang Sedjiram 20 20 153 600 — Piang 35 61 194 641 Smitau 22. S. Kenepai (r).. — Na Ke- 7 607 33 nepai Bian 12 12 19 619 — Nanga Boeloe 11 23 30 630 — 23. S. Empanang (r) — NaGan- 12 612 33 dal Nanga Kantoe 74 74 86 686 53 24. S. Tawang (r>.. _ Na Ta- 23 623 34 wang Poelau Madjang... 40 40 63 663 35 (Seriangmeer). Pangkalan Pasaja. 22.5 62.5 85.5 685,5 37 Nanga Badau 8.5 71 94 694 75 Landja _ 77 100 700 — (Loear meer). 25 S. Soehaid (1) .. _ Soe- 27 627 34 haid Nanga Lametak. 5 5 32 632 Nanga Medang.... 47 52 79 679 26. S. Salimbau (1) — Salim- 45 645 bau Nanga Kedjering 20 20 65 665 27. S. Embahoe (1) _ Djong- 85 685 35 kong Sasan 27 27 112 712 — Karangan pandjang 6 33 118 718 — Na Litoek 36 69 154 754 — a. S. Pengkadan... — Na 14 99 689 Pengkadang Siban _ 38 52 137 727 — 28. S. Boenoet (S Boe- Soeroek) (1).... — noet 157 757 37 met snelle prauwen 20 dagen van Pont, gewone 30 d. a. S. Bojan (1) 47 Na Bo- 47 204 804 jan Batoe Lemang — 31 78 235 835 Onder- Afstandjifstand Afstand Afstand Hoogte NAMEN f't^d ^ b.z. in Toelichtingen in KM. in Km! in 'km! in KM* i'n KM. meters Boenoet Smitau Ponti- b. S. Tebaoeng(l).. 19 Na Soe- 66 223 823 roek ba. S. Sebilit (1) Na Se- 5 71 228 828 bilit. Kebiau — 10 76 233 833 Loepak Djawit .. — 25 91 248 848 a/^ S. lebaoeng Nanga Keremoei — 43 109 266 866 voetpad naai df Melawi. Nanga Mentebah.. 37 37 103 '260 860 a/d S. Soeroek. Pepah 31 68 134 291 891 a- v. Nanga Biang 13 81 147 304 904 a- v- 29. S. Embaloe (r). — Na Em- 182 782 baloe Benoea Oedjoeng.. 95 95 277 877 Nanga Gendali ... 45 140 322 922 30. S. Palin (r) — Na Pa- 185 785 40 lin a. S. Laoeh (r) 17 Na La- 17 202 802 oeh Soengei Boeloeh — 42 59 244 844 Na Majang — 69 86 271 871 Pandjawan 33 50 235 835 Goeroengkeliat. ..43 93 278 878 10o a/d S. Paan. 31. S. Mandai(l).. — NaMan- 235 835 46 dai Kapala Toean 12 12 247 847 a.S. Kalis (1) 24 NaKalis 36 271 871 Rantau — 17 53 288 882 Riam Na Boera — 33 69 304 904 Nanga Penioeng.. 19 55 290 890 a/f' S. Mandai. NangaRaoen 37 — 92 327 927 a- v- Goeroeng Beroeang. 9 101 336 936 a- v- Nanga Karai 29 130 365 965 a. v. 32 P. Sibau (1) — — — Poetoes 876 Sibau Na Djaoet besar .. 46 — — 46 922 Na Djenai 45 — — 91 967 33 S. Mendalam (r) — — Na Men- 4 880 — dalam Nanga Melibat.... 67 — 67 71 947 Nanga Loie 32 — 99 103 979 — 34 S. Keriau (1) .. — — Na Ke- 76 952 riau Toean Mapit — — 39 151 991 a. S. Toewoi — Na Toe- 37 113 989 — woi _ , , „ Kaloeha — 35 72 148 1024 — J,ad"/d /j' en O. afd. 35 S. Boengan (1).. ' — — NaBoen- 120 996 107 gan Riam Bakang 13 — 13 133 1009 — a. S. Boelit (1).... 14 Na Boe- 27 147 1023 Soengei Hangai.. 14,5 U,5 41,5 161,5 1037,5 205 Voetpad naar^ kam. Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte nt \ \rp\T linge tot tot tot tot 1 • fp , ■ , , ■ NAMEN afstand Toelichtingen in KM. in Km! in KM in km! in Km! meters Ponti- B. Meiawi. — — — Sintang 447, 27,5 Nanga Djetah .... 24, — — 24 471, — Nanga Dedai 9, — — 33 480, — Kederas 7, — — 40 487, — Nanga Kajan 28, — — 68 515, — Nanga Blimbing... 18,6 — _ 86,6 533,6 — Nanga Pinoh 11, — Na 97,6 544,6 42 Pinoli Nanga Man 31,5 — 31,5 129,1 576,1 — Nanga Ella Ilir 19,5 — 51, 148,6 595,6 — Nanga Keroewab.. 43, — 94, 192,6 638,6 — Na Ella Oeloe 1,5 — 95,5 193,1 640,1 — Na Mentatai 43,5 — 139, 236,6 683,6 — Na Serawai 15,5 — 154,5 252,1 699,1 — Pager Lebata 24, — 178,5 276,1 723,1 — NangaLekawai.... 16,5 — 195, 292,6 739,6 — Kemangai 7,5 — 202,5 300,1 747,1 Na Embalau 7,5 Na Em- 210, 307,6 754,6 — balau Na Gilang 23,5 23,5 233,5 331,1 778,1 — NaKeremoei 2, 25,5 235,5 333,1 780,1 — Riam Tamboek.... 33,5 59,0 269,0 366,6 813,6 — Na Djingkarang... 10,5 69,5 279,5 377,1 824,1 — Na Peroepoek 78,5 148,0 358,0 455,6 902,6 239 voetpad n/d Z. en O. afd. (Barito); 10.5 KM. tot grens. R. Nokanrabai.... 9,5 157,5 367,5 469,1 912,1 — Zijrivieren. 1. S. Kajan (r) — — Na 68 515 — Kajan a. S. lngar (r).... 38 Na 38 106 553 — Ingar Na Kora (Sapan) — 75 113 181 628 — 4KM.bovenSapan voetpad naar Silat (Na Negri) b. S." Maoe (r) 18 NaMaoe 56 124 571 — a/d S. Kajan Telok Melanggar — 38 94 162 609 eindpunt van be- — 44 100 168 615 — vaarbaarheid.... c. S. Pajak (r) 17 Na 73 141 588 — Pajak Parak — 37 110 178 625 — Nanga Ririk — 71 144 212 659 — d. S. Tebidali (r) 21 Na 94 162 609 Tebidah Singkalau — 55 149 217 664 — Na Selangi. - 77 171 239 686 — Na Ampar 76 76 170 238 685 63 a/d S. Kajan 2. S. Blimbing (1) - — Na 86,6 533,6 _ Blimbing Na Keberah 49 — 49 136 582,6 — Kg. Boengoer .... 65 — 114 200,6 647,6 — Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte NAMEN linge tot tot tot tot b.z. in Toelichtingen • " * afstand • . ... • in KM. in KM. in KM. in KM. in KM. meters Sintang Pontianak 3 S. Pinoh (1). — Na 97,6 544,6 42 Pinoh Sakadoea 0,5 9,5 107,1 554,1 a/d S. Pinoh. a. S. Mangat (1). . 8,5 Na 18 115,6 562,6 Mangat Na Niangai — 28 47 144,6 591,5 b. S. Kelawai (r) . 22 NaKe- 40 137,6 584,6 lawai Batoe Niboeng.. — 5 45 142,6 589 Nanga Pak 11 51 148,6 595,6 a/d S. Pinoh. Karangan Poeroen. 6,5 57,5 155,1 602,1 id. c. S. Sajan (r) .... 14 Na 71,5 169,1 616,1 Sajan Na Perembang.. — 49 120,5 218,1 665,1 d. S. Tjina (1) 21 Kota 92,5 190,1 637,1 103 baroe da. S. Keloeas (1). Na Ke 7,5 100 190,6 644,6 loeas Nanga Poensah.. — 61 153,5 251,1 698,1 Sakatiga — 72 164,5 262,1 709,1 a/d S. Tjina Madoeng 7,5 7,5 100 197,6 644,6 a/d S. Pinoh e. S. Sokan (1) 10 NaSo- 110 207,6 654,6 kan Na Melintang... — 58 168 265,6 712,6 Laman Towa 24,5 134,5 232,1 679,1 a/d S. Pinoh Benjawin 14 148,5 246,1 693,1 Saka doea — 159,5 257,1 704,1 15o Voetpad n. Matan Na Pinoh 4. S. Ella Ilir (1).. — NaElla 51 595,6 42 ilir Nanga Kalan 14,5 14,5 65,5 610,1 Na Empangan .. . 23,5 38 89 633,6 100 2 dagen. Kenjoegoe 25 63 114 658,6 Pad n/d Z^cn O. Aid. V. D. T 5. S. Ella Oeloe (1) NaElla 95,5 640,1 oeloe v Entjana 30 30 125,5 670,1 6. S. Mentatai (1) . — Na Men- 139 684,6 tatai Na Djoewoi 45 45 184 729,6 7. S. Serawai (1) .. — Serawai 154,5 699,1 — Telok Niboeng.... 38,5 38,5 193,0 737,6 — Nanga Djeloen- dioeng 16,5 55 209,5 754,1 — Batoe Nadjoe 6 61 215,5 760,1 125 8. S. Lekawai (1) .. — Na Le- 195 739,6 — kawai Nanga Toendoek 16 16 211 755,6 — Menari 48 64 259 803,6 1 <0 9. S. Ambalau (1).. — Na Am- 210 754,6 80 balau Nanga Sangkai.... 16,5 16,5 226,5 771,1 83 8uur. terug 3uur Na Djengoenoei... 16,5 33 243 787,6 88 6 „ , „ 3 „ Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte N a mfk linge tot tot tot tot , „ , ,, IN AiMbiN afstand b. z. in Toelichtingen in KM. in KM. in KM. in KM. in KM. meters Na Am- Na Pi- Ponti- balau noh anak Na Mentoenoei. ... IJ 45 255 799,6 99 4 uur terug2uui Na Mengkoetoei... 8 , 58 263 807,6 — Na Rangoei 14 67 277 821,6 136 1 dag Na Naboei 33 100 310 854,6 171 VL Na Bedjawai 17 117 327 871,6 180 1 Pangkalan Bedjawai (Pangk. Ke- doeng Ngerau) 8 125 335 879,6 200 Grens residentie.. l'/« 126>/« 336'/4 880,9 300 Pad n/d 'L. en O. „ Afd. v. Rorneo. 10. S. Gilang (r) .. — Na 233,5 778,1 — Gilang Poeloe Pandan 28 28 261,5 806,1 — Pangkal. Pematah 77 105 338,5 883J - Voetpad n. Silat. 11. S. Keremoei(r) — Na Ke- 235,5 780,1 — remoei Nanga Panai 18 18 253,5 798,1 — Voetpad naar Boenoet 60 KM. i o q tv 1 (Tebaoeng), 6 12. S. Djengka- dagen rang (r) — Na 279,5 824,1 — Dj eng karang Na Seringkat 22 22 301,5 846,1 — ' Pad n. Boenoet (Timoengoen) 38 „ r Ponti- 2 KM. 2 a 3 dagen. L. S. Landak anak Koeala Tarap 18 18 Tandjong Poetoes 85 103 Naja 32 135 N gaban p 55 Nga- 190 26,5 bang Monggo (Teberau) 9 9 199 Marintoe 28 37 227 Moeara Rehe 16 53 243 Nanga Dait 5 58 248 Sikep 26 84 274 50 Djamboe 9 93 283 of Balai Beroei Taoe 18 111 301 Riam Melanggar.. 11 122 312 100 Na Maroe 18 140 330 Poelau 6 146 336 142 Na Maoeng 17 163 353 Na Maoe 18 181 371 200 Keuleum 18 199 389 Danau Raoet 11 210 400 996 Zyrivieren 1. S. Sepata (r).... Na Se- 18 Koeala Tarap pata a. S. Setaik (1) ... 9 Na Se- 9 27 taik Setaik — 16 25 43 b. S. Mandor (r)... 5 Na Man- 14 32 dor Kopian — 30 44 62 Mandor — 53 67 85 28 Langs weg 74 ?ai?FSo ^ ^ 61 ?9 a/d S. Sepata 2. S. Senga — Na Se- 103 nga Parabe — 37 140 Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte NAMEN afstand ^ ^ ^ ^ b.z. in Toelichtingen in KM. in KM. in KM. in KM. in KM. meters F ontianak 3. S. Belentian (1) — Na Be- 186 lentian a S. Empalai (r) — Na Em- 48 234 palai Tainam — 4 52 238 pad naar Bonan (Tajan) 14 KM. Nga- 190 bang 4. S. Menjoeke (r) — Na Me- 9 199 njoeke (Monggo) Darit ..80 80 89 2,9 Perigi 50 130 139 329 5. S. Beiie(r) — NaBelie 53 243 Meranti 58 58 111 301 Tahoe 18 76 129 319 Dfj-jf n) — Ns Dait 63 :::::::: - « *g » 7. S. Pade (r) .... - &ikep 84 274 soaentigoeaiS 5 IS S I). Sambas (besar) — Pamang V kat Nanga Tebas (Merampai) M zu Na Sambas-Ketji!.. 8 28 Kota Bangoen P. Boengin 14 Kartiasa 4 Jfar" tiasa S. Semanggoe... 26 26 72 Na Koemba 15 Na 41 87 Koemba NaTanggi 42 42 83 129 20 TjPdo 29 71 112 158 30 Samóiné 12 83 124 170 40 Sentai • 8 91 132 178 50 Kpndai' 18 109 150 196 70 ïfili 10 118 160 206 100 (beddingrivier) DanauRaoet:::::: 16 135 176 222 996 ZflriTieren Na g 28 Kota Bangoen 1. S. Sambas ket.jil — Ketjil (of Soeba) (1).... Sebawi 11 ^ Sambas 10 S. Semanggoe 23 ** Pangkalan Djawa.. 12 &» Balai Gemoeroeh 39 9o 2. S. Bantanan (r) — ^ngin' ■ Onder- Afstand Afstand Afstand Afstand Hoogte vim linge tot tot tot tot , . ™ .. ... .NAMEIN afstand ln Toelichtingen in KM. in KM. in KM.' inKM! i'n KM' meters P. Boe- Pamang ngin kat a. S. Moeara Boelan 10 Sekam- 10 52 poeng Telok Kramat — 8 18 60 Kali mantan — 25 f 2 35 f 2 77 f 2 2 KM. voetpad Kota lama 16 16 26 68 a/d Bantanan b. s. Tempapan 5 Tg. 31 73 Laloe Limau manis... — 7 38 96 Paloh _ 23 54 96 Ilaoer ,..11 42 84 a/d Bantanan Na Tedoeng 8 50 92 a. v. Koeboe 21 71 113 a. v. 3. S. Koemba (r).... — Na 87 10 Koemba Siloeas 81 81 168 37 a. S. Biang (1) 6 Na 87 174 38 Biang Biang — 20 107 194 45 Siding 27 114 201 50 a/d S. Koemba Na Kapoet 7 121 208 70 4. S. Tanggi (r) — Na Tang 42 129 20 gi Sanggau 12 12 54 141 50 5. S. Tereja (1) — Sam- 83 170 40 ping Saloon 5 5 88 175 42 Sentalang 16 21 104 191 45 Sebalau 17 38 121 208 52 Bengkajang 12 50 133 220 75 (ryweg) Deel lil 7 Gewest: Noordwest-Borneó. Bijlage A VI. REGENWAARNEMINGEN IN DE WESTER AFDEELING VAN BORNEO. TABEL I. GEMIDDELDE REGENVAL IN m.M. Aantal jaren Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus Sept. October November December £U S er W N O O CD < O CV O CfQ 3 CD Sambas 28 804 214 213 247 204 188 136 193 185 276 306 340 2801 5 Singkawang 39 360 212 206 215 226 208 119 237 190 377 427 438 3275 3 Bengkajang 14 331 249 281 328 257 206 146 223 203 359 318 373 3273 106 Mampawa 14 214 /3/ 162 200 249 238 216 213 196 302 . 372 377 2870 2 Pontianank 39 268 201 245 280 269 226 164 236 212 374 289 348 3212 3 Ngabang 10 322 250 285 319 305 296 219 264 254 376 348 394 3632 28 Sanggau 16 271 265 239 300 273 222 185 205 206 290 248 320 3024 9 Smitau 16 340 334 303 371 281 232 244 300 273 373 368 401 3820 30 Sintang 39 342 283 318 318 287 245 214 282 269 353 358 355 3624 27 Nanga Pinoh 9 347 263 291 328 228 245 185 180 212 315 310 315 3200 42 Ketapang 14 352 288 230 288 286 190 151 203 191 286 404 508 3377 3 Poetoes Sibau 16 402 405 401 482 368 284 264 314 300 456 466 451 4593 50 101 TABEL II. GEMIDDELDE AANTAL REGENDAGEN Aantal jaren Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus Sept. October November December C-l P P O- ffi N O O CO < O CD CTQ 3 ci^ CD Sambas 28 17.6 12.5 12.9 15.1 13.1 11.8 9.7 12.6 12.2 18.1 18.4 19.1 173.1 5 Singkawang. ..... 39 18.6 12.4 13.4 14.6 13.8 12.3 10.3 12.7 12.0 19.4 21.4 20.4 191.4 3 Bengkajang 14 20.6 15.3 18.4 21.4 18.9 14.4 12.9 15.8 15.2 22.5 23.5 23.8 222.7 106 Mampawa 14 12.2 9,9 9.0 12.4 13.2 10.0 10.3 11.1 10.5 16.9 18.3 17.9 131.7 2 Pontianak 39 15.8 12.6 14.4 16.0 15.6 13.4 10.7 13.2 12.9 19.5 20.1 19.0 183.2 3 Ngabang 10 17.1 14.8 17.4 18.1 14.6 13.4 11.2 12.4 12.6 18.0 18.9 20.4 188.9 28 Sanggau 16 14.1 13.7 14.1 14.8 13.3 11.1 10.2 11.6 11.6 15.3 17.0 19.0 165.8 9 Smitau 16 15.3 13.6 14.5 15.3 13.8 10.7 9.5 10.8 12.6 15.6 17.3 18 6 167.6 30 Sintang 39 18.7 16.2 18.8 18.5 16.6 14.0 11.8 14.2 14.6 19.4 21.0 22.0 205.8 27 Nanga Pinoh 9 14.8 14.1 14.2 14.1 10.8 9.9 8.6 8.9 11.1 14.7 18.3 18.3 157.8 42 Ketapang 14 13.3 12.0 11.8 13.1 12.3 9.4 8.3 8.3 8.8 15.4 18.4 19.4 150 5 3 Poetoes Sibau ..... 16 19.6 16.5 18.8 19.1 17.1 13.8 13.2 15.4 14.4 19.4 21.7 22.3 211.3 50 102 TABEL III. GEMIDDELDE GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UREN IN m.M. Aantal jaren Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus Sept. October ' November Decem bei- Absolute maximum Sambas 28 66 62 53 62 51 52 47 56 46 53 59 72 209 Singkawang .... 39 81 59 57 58 62 60 62 68 56 78 82 85 228 Bengkajang 14 63 69 62 58 55 52 41 53 62 60 56 70 130 Mampawa 14 ( 60 40 62 49 81 76 78 63 59 72 72 75 297 Pontianak 39 j 66 56 64 64 65 62 56 63 56 73 72 73 195 Ngabang 10 | 69 52 65 63 68 80 58 57 58 76 67 74 146 Sanggau 16 j 59 65 58 65 58 60 56 51 54 72 52 67 152 Smitau 16 | 61 80 64 77 62 59 77 83 67 73 70 82 221 Sintang v 39 77 64 74 76 72 60 63 69 63 77 71 65 185 Nanga Pinoh .... 9 83 51 61 84 57 77 58 65 56 68 69 65 150 Ketapang 14 96 77 59 74 82 66 55 61 56 70 75 90 266 Poetoe Sibau .... 16 73 82 92 88 77 71 66 70 67 84 84 76 178 108 Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage A VIL BESCHRIJVING VAN DEN WEG VAN SINGKAWANG NAAR BENGKAJANG. BESCHRIJVING VAN DEN WEG VAN SINGKAWANG NAAR BENGKAJANG. * Van KM.142, Singkawang, leidt de 5 meter breede weg tot KM.143 over zware klei door vlak kampongterrein, doch daarna wordt een 3 KM. breede heuvelrug overschreden, waar doorheen de weg eerst ongeveer 30 meter stijgt, om dan vrij sterk te dalen naar de brug over de S. Singkawang. Deze begrenst de vallei van Koelor, welke plaats bij KM.147 ligt, een Chineesche pasar van 34 pintoe's, meest warongs, waaronder 1 toko. De begroeiing langs den weg in de vallei van Koelor bestaat uit sawahs, klappertuinen, kreupelhout en jonge rubbertuinen; doorlaten — 10. Van KM.147—154 is het meest vlak, behoudens een tweetal ± 15 meter hooge bulten; in het zijterrein sawahs en vruchtentuinen ; een 20-tal kleine doorlaten. Van KM.154, waar eenige Chineesche warongs staan, Patengahan lama, tot KM.162, waar de weg naar Montrado afslaat, volgt de weg, aanhoudend golvend, den voet van den berg Pasi; de hoogte der golvingen bedraagt 10 a 20 meter. Het zijterrein is in 't algemeen met struiken bedekt, waartusschen verscheidene klapper-, peper- en rubbertuintjes. De bodemgesteldheid, aanvankelijk roodgele klei met veel kleiijzersteen, wordt hoe langer zoo zanderiger. Veel kwartszand en veldspaat bedekken de klei. Van KM.162 tot Mak mion theo, KM.171, gaat de weg afwisselend langs vlakke gedeelten of zeer golvend terrein van tallooze, ± 10 meter hooge, ruggen; bezijden den weg veel hoog hout, waarin veel belian voorkomt, met verscheidene gambir-, peper- en rubbertuintjes, soms ook sawahs; ook meermalen mijnflora; grondgesteldheid witte, roode of gele klei; een dertigtal doorlaten. Pak mion theo ligt in een groote sawahkom, telt 38 pintoe's, waarvan 12 toko's; een paardenpad voert naar Montrado. Tusschen de vallei van Pak mion theo en die van Sibale (KM. 179) wordt een heuvelrug van ongeveer /5 meter hoogte met hellingen 1 : 15 overschreden. Op de belghellingen langs de sawahvlakten en in het begroeide terrein langs den weg liggen veel peper- en gambirtuintjes. De sawahvlakte van Sibale staat in regentijden voor 1 meter onder water. Een gelijksoortige heuvelachtige uitlooper scheidt de vlakte van Sibale van die van Siroekem. Deze sawahvallei begint bij KM.184; daar voorbij ligt de pasar Siroekem baroe, uit 10 pintoe's bestaande, waarvan 5 warongs. Bij KM. 186 ligt Siroekem besar, alwaar een 40-tal pintoe's met 2 toko's en verscheidene winkeltjes. Zoowel in de sawahvallei, als daar rondom van langs de berghellingen, ontwaart men vooral pepertuintjes. Bij KM. 187 begint de bestijging van den Penaringrug (zie photo No. 38), die tusschen KM.188 en 189 zigzagsgewijze plaats heeft, de weg- einden 3 malen loodrecht boven elkaar; het geheel gewaagt van een gedurfde opvatting. De rug is ongeveer 150 meter hoog; KM.189 staat op het hoogste punt, tevens grens met de ond. afd. Bengkajang. De afdaling naar de vallei van Soengei Betoeng geschiedt op gelijksoortige wijze; lichte vrachtauto's zouden zich aan dezen overgang kunnen wagen, doch voor een zwaar transport is zulks niet raadzaam. Een trambaan zou een geheel eigen tracé moeten hebben. De pasar Soengei Betoeng, KM.196V^>> bestaat uit 26 pintoe s, waaivan 10 toko's, en vormt het middenpunt der v. n. met peper beplante vallei. Ook vindt men vele kleinere sawahs, welke met ploegen beploegd worden. Tusschen KM.197 en 200 ligt de waterscheiding tusschen de S. Raja (Selakau) en S. Sebalau (Sambas); de weg overschrijdt voortdurend heuvelruggen (van 10 tot 30 m. hoogte), is dus sterk golvend. Van KM. 200—204 volgt een volkomen vlak gedeelte, omgeven door sawahs en pepertuinen, maar tusschen KM.204 en 210 (Bengkajang) is het terrein golvend en de weg voordurend op en afgaand temidden van pepertuintjes en kleine sawahs. De weg Singkawang—Bengkajang oefent met zijn fraaie geheel in cultuur gebrachte valleien en weelderige pepertuintjes een groote mate van bekoring uit, en geeft een indruk van welvaart en bedrijvigheid. Voor tramaanleg zoude evenwel een berglijn moeten toegepast worden, welker hooge aanlegkosten nu nog geen voldoende verdediging zouden vinden in het verkeer. Een lichte automobieldienst ware voorloopig meer raadzaam. Gewest: Noordwest-Borneo. BIJLAGEN B. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage B I. Overzicht van de Administratieve en Politieke Indeeling en van de Bevolking van het Gewest der Wester-Afdeeling van Borneo (Cijfers van 1 Januari 1918). Afdeeling Ondernfdeeling en en afd hoofdplaats ond. afd. hoofdplaats Aantal districten Oppervlakte1 in KM2 A an tal inwoners bevolkingsdichtheid per KM2. landschappen I. Singkawang A. R. 1. Pamangkat G. te 4 3943 39778 10,88 Sambas (S. te Sanite Singkawang. Pamangkat. bas). 2. Sambas U. teSam- 5 4185 30845 7,36 n. v. bas 3. Bengkajang G. te 3 1995 15784 7,91 a. v. Bengkajang 4. Singkawang C. te 3 2200 39964 18,17 a. v. Singkawang. 5. Mampawa G. te 5 3174 43739 13,78 Mampawa (P. te Mampawa. Mampawa) en Pon- tianak 20 15497 170110 10,98 II. Pontianak A. R. te 1. Pontianak C. te 6 8968 79876 8,91 Pontianak (S. te Pontianak. Pontianak Pontianak) en Koeboe (T. te Koeboe) 2. Landak G. te Nga 5 6914 54642 7.90 Landak (P. te bang Ngabang) 3. Sanggau C. Sang- 6 12593 67160 5,33 Tajan (P. te Tagau. jan) Sanggau (P te Sanggau) en Gouv. geb. Meliau 4. Sekadau (tyd.) C. 3 5838 31840 5,45 Sekadau (P. te Sete Sekadau kadau) 20 34313 233518 6,81 III Sintang A. R. te 1. Sintang C. te Sin- 3 9190 27420 2,98 Sintang (P te Sin- Sin tang. tang. tang 2. Melawi C. te Na- 4 15583 44201 2,85 a. v. nga Pinoli. 3. PinohlandenG. te 1 4237 11287 2,66 Gouv. gebied Kotabaroe. 4. Smitau C. te Smi- 8 8430 25523 3,03 a. v. tau 5. Boven Kapoeas C. 5 22510 17479 0,78 a. v. te Poetoes Sibau 21 59900 215910 2,10 8 Afdeeling Onderafdeelingen pn ond. afd. hoofdplaast afd. hoofdplaats Aantal districten Oppervlakte in KM2 Aantal inwoners. Hevolkingdichthied per KM" Landschappen Ketapang A. R. te 1. Beneden Matan 1 G200 17703 2,86 Matanm (P. te Ketapang G. te Ketapang. Ketapang) 2. Boven Matan G. 4 20700 30531 1,48 a. v. te Nanga Tajap. 3. Soekadana G. te 2 8155 16179 1,98 Soekadana (P. te Oedjoeng Datoe . Soekadana) en Simpang (P. te Simpang) 7 35055 64413 1,84 Gewest: Wester-Afdeeling van Borneo 68 144765593951 4,10 Resident te Pontianak, Secretaris te a. v. A. R. ter besch. te a. v. A. R. = Ass. Resident (Civiel, dan wel Civiel-Militair), C. = Controleur, G. = Gezaghebber (Civiel, dan wel Civiel-Militair), S. — Sultan, P. = Panembahan, T. — Toewan. De bevolkingscijfers zijn van 1 Januari 1918; behoudens eenige cijfers van 1917 of 1916. Leger en Gewapende politie zijn niet inbegrepen, (zie Hst. IV A). Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage B II. Distrietsgewljze indeeling en verdeeling der bevolking van het Gewest der Wester-Afdeeling van Borneo (Cijfers van 1 Januari 1918). Afdeel ing j J Onderafdeeling L'istrict Oppervlakte in KM" Aantal inwoners Europeanen Inb. Japanners Chineezen Andere vr. Oosterl. Maleiers Dajaks Totaal Bevolkingsdichtheid per KM.2 I. 11. Pa- Gouv. gebied — 14 1254 14 553 — 1835 I Sing- mang- | 26,33 ka- kat 1. Pamang- 925 — 4409 — 16955 1159 22523, wang kat 2. Telok 595 — — — 6907 — 69071 11 61 Kiamat 3. Kota 590 — — — 5063 — 5063 8,58 Lama 4 Pal oh- 1833 6 400 — 1719 1325 3450: 1,88 Bantanan 3243 20 6063^ 14 31197 2484 49778. 10,88 2. Gouv. gebied — 36 1075 33 740 — 1884|ï| Sani- 1-3 Sedjang- 975 — 320 6 19118 —"" 19444 f 21,89 bas koeng, Sam- !' (door bas, Sebawi I | • eigen 4. Sondong 790 — 343^ — 150 1869 2362 3,— na- 5. Sanggau 570 — 4 — 445 1893 2342' 4,11 vrage) 6. Siloèas 1345 3 39 — 140 1840 3022 1,50 7. Songkong 505 — — | — 42 2749 2791 5,53 4185 39 1781 39 20635 8351 30845 7,36 3. Gouv. gebied — 3 319 2 161 — 485 ) Beng- 1. Bengka- 685 — 2997 — 228 5411 8636 ( 13.32 ka- jang _ ' jang 2. Ledo 745 2 1327 _ 135 2421 3885 5,21 3. Bantarat 565 — — — 255 2523 2778, 4,92 1995 5 4643 2 779 10355 5784 7,91 i | ' 4. Gouv. gebied — 81 2845 3.'0 1162 — 44081) Sing 1. Selakau- i < 40,27 ka- Singkawang 640 20 10501 — 9560 1282 21363 wang 2. Montrado 1060 — 4177 — 51 3842 8070' 7,61 3. Soengei 500 — 2737 — 3256 130 6123' 12,25 Raia 2200 101 20260 320 14029 5254 39964 18,17 » 5. Gouv.gebied — 9 1242 85 30 — 1366 \ Mam- 1. Oetara 859 — 1824 — 55Ö7 3387 10738 f pawa 2. Karangan 445 — 516 — 270 6295 7081 > 15,91 3. Soempak 725 — 1259 — 33 5228 6520 9.— 4. Selatan 480 — 5452 — 6810 1537 13799 28,75 5. Mandor 685 1 1449 _ ; 109 2676 4235 6,37 3174 10 11742 85 12779 19123 j 43739 13,78 I. Singkawang 15497 175 44489 460 79419 45567 170110 -10,98 Afdeeling Onderafdeeling District Oppervlakte in KM.2 Aantal inwoners Europpanen inb. Japanners Chineezen Andere vr. Oosterl. Maleiers Dajaks Totaal Bevolkingdichtheid per KM.2 | II. 1. Gouv. gebied — 465 7021 422 3585 - 11493 ï 98 QQ Ponti- Ponti- 1. Kapoeas- 690 — — — 8507 — 8507 / "ö yy anak anak doea 2. Peniti 1 380 - 1980 — 9350 — 11330 29.82 3. Siantan 1390 — 2123 - 4282 2300 8705 6.26 4. Kakap 443 — 2101 — 17353 — 19454 43.91 l5. Kapoeas- 978 — 1483 — 7391 — 8874 9.07 6. Koeboe 5087 - 419 — 11094 — 11513 2.26 i : i i i i i 8968 : 465 15127 422 61562 2300 ! 79876 . 8.91 ! ■ l_ . I ' I i 2. Lan-1 Gouv. gebied — 19 290 — 244 — 553 dakl 1. Senga Te- 1415 — 455 — ± 810 ±10650 11915 ƒ mila 2. Menjoeke 1894 — 594 — ± 1080 ±20480 22154 11.17 3. Aer besar 1395 — 450 — ± 1280 ± 7100 8830 6.33 4. Ngabang 1205 — 10 — ± 1635 ± 3380 5025 4.63 5. Belentian 1005 — 210 — ± 335 ± 5620 6165 6.13 : " " j | | 6914 19 2009 — j± 5384 ±47230 54642 7.90 3. 1. Oeloe. 1447 — 256 — 494 8163 8913 6.16 Sang- Tajan gau 2. Koeala 1125 - 336 — 2212 9623 12171 10.82 Tajan 3. Meliau 2469 10 436 — 1987 5037 7470 3.03 4. Sekajam 2663 — 60 — 1609 11865 13534 5.08 oeloe 5. Kapoeas 1957 5 509 — 8802 6851 14167 7.24 6. Sekajam 2932 - — - 1741 9164 10905 3.72 ilir 12593 15 1597 — 14845 50703 67160 . 5.33 4. 1. Sekadau 1990 1 552 — 5339 5447 11339 5.7 Seka- I. dau 2. Sekadau 1890 — 393 — 5386 7843 13622 7.21 (Hjd.) II. 3. Blitang 1958 - 137 2 754 5986 6879 3.51 ] I 5838 1 1082 2 11479 19276 318840 5.45 II. Pontianak . 34313 500 '19815 424 93270 119509 '233518 6.81 I I Afdeeling Onderafdeeling District Oppervlakte in KM2 Aantal inwoners Europeanen Inb. Japanners Chinee/.en Andere vr. Oosterl. Maleiers Dajaks Totaal Bevolkingsdichtheid pet- KM.5 III. 1. Sin- II. Sepaoek 1850 — 170 60 ± 960 ± 6556 ± 7746 4.19 Sin- tang 2. Sintang 2440 18 800 28 * 3520 ± 6978 ±11344 4.65 tang 3. Ketoengau 4900 18 — — ± 80 ± 8250 ± 8330 1.70 919oj 18 970 88 ± 4560 ±21784 ±27420 2.98 2. Me- 1. Nanga 3990 — — — ± 1615 ± 5710 7325 1.84 lawi : Kajan 2. Nanga 1710 2 1089 — ± 5270 ±12820 19181 11.22 | Pinoli 3. Menoe- 1720 — — — ± 2430 ± 4320 6750 3.92 koeng 4. Nanga SI 13 — — — ± 1645 ± 9300 10945 1.35 Serawai - 15533 2 1089 — ±10960 ±32150 44201 2.85 3. 4237 — 33 — ± 1254 ±10000 11287 2.63 Pinoli- landen 4. Smi- 1. Batang 2245 — 15 — ± 75 ± 5280 5370 2.39 tau Loeparlan- den 2. Se! eroe- 13C0 15 132 7 ± 210 ± 3115 3479 2.68 ang 3. Silat 1695 — 216 28 ± 1675 ± 3560 5479 3.23 ,4. Soeahid 750 — 55 — ± 645 ± 700 1400 1.87 5. Salimbau 1100 — 35 18 ± 2175 ± 1070 3298 3.— ,6. Piasa 90 — '11 — ± 210 — 221 2.46 |7. Djonkong 350 — 40 — ± 510 — 550 1.57 8. Embahoe 900 — 8_ — ± — _±_ 5718 5726 6.36 8430 15 512 53 ± 5500 |± 19443 25523 3.03 5. Bo- 1. Embaloe- 5395 — 26 — — ± 2900 2926 0.54 ven Lebojan Ka- 2. Boven Ka- 9710 8 150 — — ± 4500 4658 0.48 poeas poeasrivier 3. Mandairi- 3385 — 30 — — ± 2240 2270 0.67 vier 4. Boven 2220 — 80 — — ± 3900 3980 1.80 Boenoet 5. Beneden 1800 — 225 66 — ± 3354 3645 2.03 Boenoet 22510 8 511 66 — ±16894 17476 0.78 III. B in tang 59900 43 3115 207 ±22274 ±10027lj 125910 2.10 Afdeeling Onderafdeeling District Oppervlakte in KM.2 Aantal inwoners Europeanen inb. Japanners. Cliineezen Andere vr. Oosterl. Maleiers Dajaks Totaal Bevolkingsdichtheid in KM.2 ï I IV. 1. Be- — 6200 6 ± 630 ± 117 ± 16330 ± 620 ± 17703 2,86 Keta- neden pang Matan 2. Bo- 1. Matan 0e- 7475 1 ± 100 — ± 2310 ± 4800 ± 7211 0,97 ven loe Matan 2. Tajap 3050 — — — ± 1240 ± 3450, ± 4690 1,54 3. Pesagoe- 1320 — — — ± 1040 ± 4700 ± 5740 4,35 an 4. Kenda- 8855 — — — ± 1890 ± 11000 ± 12890 1,46 wangan en Djelai 20700 1 |± 100 — ± 6480 ± 2395o|± 30531 j 1,48 3. Soe- 1. Soekada- 470 6 ± 270 4 ± 4000 — 4280 9,11 kada- na {Kari ± 970 — 970 — na mata eil.) 2. Simpang 7685, — ± 80 — ± 6749.± 4100^± 10929 1,42 i i i i j 8155 6 ± 350 4 j ± 11719 ± 4 lOOj * 16179 1,98 ^ . — IV. Ketapang 35055 13 ,± 1080 ± 121 ± 34529 ± 28670 ± 64413 1,84 Totaai Gewest: 144765 731 68499 1212, 229492' 294017 593951 4,10 Westerafdeeling van Borneo De bevolkingscijfers zijn van 1 Januari 1918; die dei districten Sanggau, Siloeas en Songkong (o a. Sambas) zijn van 1917; die van de Chineezen en andere vr. Oosterlingen van Sekadau zijn van 1916. Gewest: Noordwest Bomeo. Bijlage B III. Bevolkingssterkte in Noordwest-Borneo volgens de kampoengs (Cijfers van 1 Januari 1918). Toelichting: De Maleiers wonen eensdeels vereenigd op de groote plaatsen, anderdeels min of meer verspreid in de tuinen en ladangs; zij behooren administratief tot z. g. kampoengs onder kampoenghoofden- De Dajaks bewonen kampoengsgewijze gemeenschappelijke woningen (betangs), dan wel afzonderlijke woningen- De Chineezen wonen verspreid in de tuinen; handelaren, ambachtslieden e- d. bewonen vereenigd de groote plaatsen en de z. g. Chineesche winkelwijken of pasars. De andere Vreemde Oosterlingen zijn als regel gevestigd op de hoofdplaatsen en onderverdeeld in Klingaleezen, Hindoe's en Arabieren, ieder onder eigen hoofden. De Europeanen zijn, behoudens enkele landbouwondernemers, gevestigd op de hoofdplaatsen. Noordwest-Boi neo bestaat uit de zelfbesturende landschappen Pontianak, Mampawa en Sambas. Pontianak behoort tot de onderafdeeling Pontianak, behalve het district Mandor, dat tot de onderafdeeling Mampawa behoort. Mampawa en Sambas vormen de Af deeling Singkawang. Deze is ondei verdeeld in de onderafdeelingen Mampawa, Singkawang, Pamangkat, Sambas en Bengkajang. Elke Ned. bestuursvestiging ligt op den z.g. □ Paal Gouvernementsgebied. Gouvernementsonderhoorigen zijn de Europeanen, Chineezen en andere Vreemde Oosterlingen en de niet inheemsche Inlanders; landschapsonderhoorigen zijn de in het Gewest thuis behoorende Inlanders (Maleiers en Dajaks). Chineezen en landschapsonderhoorigen wonen door elkaar, doch hebben eigen administratieve indeelingen, welke soms samenvallen, andermaal echter niet. Onderafdee- ling en hoofdplaats Mal. district en hoofdplaats Kampongs Europeanen en Japanners Andere Vr. Oosterlingen Maleiers Dajaks Kapitanschap Laothajj- of kaptjongschap Chineezen Totaal aantal inwoners Pontianak R., A. R. en C. te Pontianak. Landschap Potianak Pgg! ^naï"' | 465 | 422 | 3585 ) | anak 2. Kapoeas-doea Kapala district te Kg. Melajoe 1. Kapoeas satoe Kapala-district te Kg. (Z. oever Pont). i Boegis (N. oever Pontianak) I Loear j 380 Kapoer 1270 m ïambe- • § lan 1085 \2 Boegis 660 c Tan £ djoeng 645 Dalem 860 Bandjar- K Serasan 620 Segau 775 PoeloeLim- boeng 190 Tebang- Katjang * 115 S. Amba- nga 370 S. Asem 101 Poeloe- Djamboe 320 7391 S. DJawi- dalam 738 a S. Djawi- £ logar 740 L; K wan tan nso Nipa koe- ning 315 S. Bang- kong 343 Paal V en 344 III. Melajoe 793 Bangka- blitoeng 1122 Karangen Lim- boeng 1097 Koeala- doea 301 Soekalan- ting 181 S. Bli- toeng 247 S. Raja 241 Parit-To- haja 243 Manda- 542 wei Parit Hasan ori Hoesin j ou | 8507 2. Telok Koempai Pasar ilir- 11,OQ„ oeloe 7021 1U93a Telak Koem- 1483 pai Negri Seri- • boe 1483 8874b 8507c Onderafdee-1 iing en hoofdplaats Mal. district en hoofdplaats Kampongs Europeanen en Japanners Andere Vr. Oosterlingen Maleiers Dajaks Kapitanschap Laothajj- of kaptjongschap Chineezen Totaal aantalinwoners Pontianak 4. Siantan Kapala district te Kg. Loear „ , „ , , . , . ,, . „ , (N. oever Pontianak) KakaP kapala district te Soengei kakap Sei Kakap 1350 Sei Blida 880 Itik darat 825 Itik laoet 933 Djeroe- djoe besar 2190 Djeroedjoe ketjil 1620 Sei Koepa 450 Sei Te- kong 355 Sei Bram- bang 740 Sei Ke- ngas 1500 Paal IX 1600 Kali Mas 1800 Poengoer ketjil 1620 TandjoengSaleh 2100 Sei Oedang ketjil 320 Sei Kladi # 340 17353 Siantan 1000 Batoela- jang 800 Paritba- roe 450 Panepah • 450 Koeala Mandor 450 Sei Am- bawang 450 Simpang- Landak 682 Daj. vestigingen aan de S. Am ba- wang 2300 4282 j 2300 I 4. Kampoeng baroe | 3. Soengei Kakap S. Kakap 635 Tg. Saleh 235 S. Itik (1) 245 Djeroedjoe besar 780 S. Blida 206 2101 19454d Kg. Baroe (1) 810 S. Sahang 1313 2123 8705e Onderafdee-1 Pontianak ling en hoofdplaats I ~ ... Mal.'district 5. I'emti en Kapala District te Djoengkat hoofdplaats Kampongs Europeanen en Japanners Andere Vr. Oosterlingen Maleiers Dajaks Kapitanschap Laothay- of kaptjongscliap Chineezen Totaal aantal inwoners Peniti- 1215 l esar Peniti- 2390 ketjil Djoeng- 1345 kat Wadjo 1225 Segedang 55 Sei-Boe- 1560 roeng Sei-Nipa 700 To adam 860 9350 5. Peniti Peniti besar 840 Segedang 475 5. Blanga 365 Djoengkat (c) 300 1980 11330 f T°Pontianakafd' " 465 ! 4:2 J 50468 j 2300 14708 ti8363 Paal 2 Mam- 9 85 ' 30 gg. pawa pasar ilir i kantor I ' Mampawa (G. te Mampawa.) Landschap Mampawa. 1. Oetara Wedana Mampawa Pedala- 419 man Troesan -841 Pasir 520 Darat 294 Feniboengan Sengkoe- 733 bangan Semoe- 1306 doen Sei Boen- 1096 doeng Sei Doeri 216 Panoeng- 102 kat Bangkau 142 Sangking 1065 Ngabang 679 Mandor 756 Prigi 745 5527 3387 1. Koeala Mampawa llir kantor 1242 1366g Ka Mampa- 540 wa k. Semoedoen 594 k. S. Doeri 1. 345 Sangking ]. 345 1824 10738 | h Onderafdee- ling en hoofdplaats Mal. district en hoofdplaats i Kampongs Europeanen en Japanners Andere Vr. Oosterlingen Malei ei s Dajaks Kapitanschap Laothaij- of kaptjong-' schap Chineezen ■ Totaal aantalinwoners, Mampawa 3. Sompak 2. Karangan wedana te Mendjalin wedana te Karangan Karangan 1 270 Garoe 160 Kafcjak- oeloe 629 Katjak- ilir 1082 Paong 1061 Belajoe 453 Beban 86 Geren- tong 865 Gadok 1230 Ohak 279 Betong 450 270 6295 Mendjalin 33 Sembajak 553 Sebaoe 243 Loemoet ilir 363 Loemoet oeloe 352 Lengko- ning 198 Pahoerak Boekit Moeda 165 P. Pakoem- bang ! 323 Sairi 196 Tapang 241 Temi- angan 309 Silau- kersik 596 Amba- wang 482 Danau Bandong . 232 Danau Dingin 346 Tiang'l'an- djoeng 629 33 5228 1. Koeala Mampawa Karangan 1. 516 516 7081 i Mendjalin I. 345 Benoeang k. 914 1259 6520k Onderafdee- ling en hoofdplaats Mal. district en hoofdplaats Kampongs Europeanen en Japanners Andere Vr. Oosterlingen -ii Maleiers Dajaks Kapitanscbap Laotha\j- of kaptjongschap Chineezen Totaal aantal inwoners Mampawa B. Mandor (ls. Pontianak) wedana te Mandor 4. Selatan wedana te Soengei Pinjoe Antibar 1134 Pasir Pa- lembang 414 Pasir Pan- djang 464 ParitBan- djar 559 P. Wang Salim 591 Bakau ketjil 714 Bakau besar 1183 S. Pinjoe 607 S. Tjina 638 Penira- man 129 Poeroen 340 Andjong- an 14 221 Moton belian 10 532 Toho 4 426 Kepajang 9 358 6810 1537 Seloe- toeng 1 83 8 Mandor 15 11 Si Gadeh 4 — Boloan 1 204 [poeh 1 509 -Pangaeh 2 112 Kerohok 123 Gerega 164 Beberas 303 Tengkoe- ning 3 174 Pan Pa- dang 274 Sepotoen g 94 Sekilap 284 Soeng- soem 176 Boloeh 166 Gadah 74 1 109 2676 3. Mandor 2. Soengei Pinjoe 8. Pinjoe K. 2157 Patkoktin 1. 950 Peniraman 1. 496 Salioeng k. S. Poeroen 1. 846 Andjonganl. 1003 5452 137991 Pasar Man- dor K. 588 Ngara k, 561 Sebadoe 1. 300 1449 4235m Tota^ 10 85 12779 19123 ' 11742 43739a o.a. Mampawa Onderafdee- ling en hoofdplaats Mal. district en hoofdnlaar.s Kampongs üuropeanen en Japanners Andere Vr. Oosterlingen Maleiers 1 ajaks Kapitanschap Laothaü- of kaptjongschap Chineezen Totaal aanbal inwoners ' IPaal Singka- gg wang 81 j 320 : 1162 Singkawang (C. te Singkawang) landscnap Sam&as 1. Singkawang—Selakau wedana te Singkawang r™ ~~ ■ ~~ Singkawang Singka- 20 596 wang J3t. Batoe 92 S. Oewi 256 Sedau 675 S. Garam 497 S.N. Blan 228 da S. Boelan 891 S. Rasau 264 S. Seta- 223 pok ketjil S. Seta- 882 pok besar S. Seme- 973 lagi S. Daoen 237 (5314) Selakau S. Roesa 357 Ka. Sela- 321 kau Parit ba- 738 roe S. Ngiri 303 Toewi 9691 Mentibar j Gelik 281f | Pgk.Bam- 431 00 ben / {31 Selang- 530\® kin 1 Kokban 3431 (4246) Pasi 94 Pakoe- 80 nam Sawa 90 Njeroeng- 205 koep Padjintan 225 Doerian- 83 gambar Sanggau 189 3aga - 157 3asar | 129 20 9560 1282 2. Montrado L singkawang Singkawang [ 2 1 + 1 k. 2845 4408 Sjakok 1 1109 Koelor 1 1707 Sinam 1 1336 Kongpi- ang 1 Selakau 1 2836 Serindoeng Sempa- dang 1 313 Dj intan 1 786 Sedau k 684 j 8771 I Loehabang 1 789 Patengahan Pakoetjing 1 941 10501 21363 0. Onderafdee- Singkawang en hoofdplaats — — Mal. district 2 Montrado Wedana te Montrado „en hoofdplaats Kampongs Europeanen en Ja; annei s Andere Vr. Oosterlingen Maleiers Dajaks Kapitan schap Laothaij- of kapt'ongschap Chineezen Totaal aantal inwoners Patenga- ! 51 han Naginap 71 Trado [ 186 Soekoe- , 93 bana Sempatoe. \ 88 Laoe 129 Sangka- 94 nahor Padang 123 Sebale 99 Patjong 40 Malabai 99 Mandang 98 Njan- 98 doeng Apeng 161 Bamban 266 Poeadji 77 Rantau 158 Senoneng 136 Njong 194 Sen Mandoer 188 Djahan- 35 doeng Djaring 92 Paradis 82 Penam- 48 bohe Selandok 326 Tawang 216 Kenande 97 Bajoer 39 Papan 177 Sidjaroek 135 Bakoean 47 Sakong ■ i 160 | 51 3842 2. Montrado. Montrado k. Sempasa k. Tandjan 1. Tjapkala k. 1961 Pak mion 1064 theo 1. Siroekem k. Boedok 1. 1152 J 4177 8070 Onderafdeeling en hoofdplaats 3. Soengei Raja, wedana Mal. district te Soengei Raja. hoofdplaats Kampongs Europeanen en Japanners Ande e Yr. Oosterlingen Mali iers Dajaks Kapitan schap Laothaij- of kaptjongschap Chineezen Totaal aantal inwoners Sei Raja 376 Sei Keran 364 SeiAroe2 216 Sei Pang- kalan 787 Kara- moenting 990 eilanden: Lemoe- koetan 449 Kaboeng 74 Sekoeroe 80 Sei Sogi 50 3256 130 3. Soengei Raja S. Raja K. 472 '1'elok Soeak 1. 726 Kajoe Poetih 1. 1539 S. Pangkalan k. 2737 6123 p T0Stfngk0awangd' 101 320 14029 5254 20260 39964 ? Pamangkat Paal Pamang- u u „„ gg. kat 14 14 553 Pamangkat 576 Lonam- kok 355 Sinam (Parit ba- roe) 343 Parakan tan- djoeng 122 Djawai bakau 745 Djawai senta- bang 564 Djawai Bt. Raja 399 Sarang boeroeng 200 Noenoek 215 Sei. Ba- tang 325 Poenai 125 Serilaba 465 Djaloe Aer 201 Sebatoe- an 499 Batoe- langka 401 Poting belioeng 415 Pamangkat Pamangkat 1254 1Q35 r Lo nam kok 1. 769 3. Lakoem 1. 1315 Djawai 1. 1267 5inam 1. 1058 Deel III * Onderafdee- Pamangkat. G. te Pemangkat, ls. Sambas. ling en hoofdplaats —— ~ — Mal. district 1. Pamangkat. wedana te Pamangkat. en hoofdplaats ■g * 3 CTQ 3 02 Suropeanen en Japanners Andere Yr. Oosterlingen i Maleiers Dajaks Kapitanschap Laothaij- of kaptjong schap Chineezen Totaal aantal inwoners Sempa- roe 633 Parakan besi 214 Parakan oeloe 205 Engga- dang 227 Gersik 472 Tebas 301 Bakoe 163 Mensere 357 Pempale 161 Gojan 246 Maram- pai 305 Sabaran 263 Tg. Boe- loe 235 Tekarang 673 Segarau oeloe 99 Segarau ilir 387 Tjapala 793 Ramba- jan 440 Tandj. goenoeng kadoe 210 Pangkalan Kongsi 282 Seradi 723 Sei. Tapa I 407 Sei. La- koe m 339 Seladoe 176 Telok Djele- toeng 428 Seboe- ring 859 Sempa- doeng 471 Sidang 351 Mentibar ilir 168 Mentibar oeloe 417 Pangkalan kongsi Hl Ban tang pasir 229 Serin- doeng 76 Sei Anau 50 Kedoendoeng- broek . 43 Pamangkat Onderafdee- ling en hoofdplaats Mal. district en hoofdplaats j Kampongs Europeanen en Japanners Andere Vr. Ooster- D y Maleiers 1 Dajaks I Kapitanschap Laothay. o kaptjongscliap Chineezen Totaal aan- | tal inwoners' ' Pamangkat 3. Telok Kramat wedana te Koe boe 2. Paloh- Bantanan wedana te Likoe 1. Pamangkat Palai 44 Njanjat 10B Bagatoek 105 Sebe- toeng 10B Djerame 96 Sebabtimba- wang 134 Kedoendoeng- Meroeis 61 16955 1159 Tjeremé en Kam- pa 6 258 Seboeboes en Se- tingga 211 Matang danau en Matang poetoes 560 Kalimantan en Meraboe- an 336 Loeboek pakoe 85 Niboeng 269 35 kam- poengs 1325 6 1719 1325 Telok kramat 169 Pimpinan 645 Penda- wan 256 Paoeh. 405 Pantjoer 308 Semata 430 Sadaian 184 Sayoeng 514 Pedada 294 Sebelitak 367 Sekoera 530 Sekoem- ba 477 Bogam 229 Tamba- ngan 574 Sebeloem 274 Sei Baroe 406 Pamangkat 4409 22523s Paloh k. 400 400 3450t Dnderafdee- ' lng en hoofdplaats . Mal. district en hoofdplaats Kampongs Europeanen en Japanners Andere Vr. Ossterlingen Maleiers Dajaks Kapitan schap Laotha\j- of kaptjongschap Chineezgn Totaal aantal inwoners I 3. Kot?lama wedana te Kotalama Singa- j 845 wang j 6907 | 6907 u. Sementer 2760 met 11 kampoengs Tandjoeng Bakau met 13 kam poengs 2303 5063 5063 — — Totaal ond. afd. o0 14 ! 31197 I 2484 : 6063 3t^'8 Pamangkat " I j I Sambas C. te Sambas Ls. Sambas. Paal gg- ]. Sedjangkoeng, Sambas en Sebawi. wedana te Sambas. Sambas 36 33 740 ; ■ Kota Sambas (20 kam- poengs) 6 7719 Sedjangkoeng Piantoes 627 Setali 340 Kertiasa 797 Penapa- lan 303 Maleba 279 Lirang 134 Semajan 187 Semboeai 199 Sekoe- doek 420 Tendojan 182 Medang 112 Prigili- moes 355 Prasa Segarau 524 Sambas Sambas K. 1075 1884 Sebawi 1. 145 Seminis k. 175 Onderafdee- ling en hoofdplaats Mal. district en hoofdplaats Kampongs Europeanen en Japanners Andere Yr. Oosterlingen Maleiers Da j aks Kapitan schap Laothaü- of kaptjongscliap Chineezen Totaal aantal inwoners Sambas 2. SonSong wedana te , „ , , „ , „ , . „ . 1. Sedjangkoeng, Sambas en Sebawi. Balai Gemoeroeh J Sebataan 72 6 4531 Sebawi. Tangoeli 707 Djirak 535 Sei Pinang 322 Sebawi 322 Sapo 220 Sebedang 490 Sambe- rang 750 Soeloer Medan 373 Sedajan 162 Manse- mat 475 Kotaban- goen 540 Segeroen- ding 191 Djamboe 125 Tebing roeboe 540 Saing 403 Sebatoe 456 Sema- ngan 180 Tandjoeng Poetat 144 Sebataan 222 6868 6 19118 . Gemoeroeh Balai 78 Satai 72 23 kam- poengs 1869 150 1869 Sambas 1 i 3 7T7T77 i i 320 18444 joeba k. 140 ieDombong 34 iepingan 9 'erangi 160 343 2362w OnderafdeeSambas. ling en hoofdplaats i 4. Siloeas o qan(T ~ Mal. district • Songkong posth, en wed. te wedana te S en wedana te S. Siloeas. wedana te b. hoofdplaats Kampongs Europeanen en Japanners Andere Vr. Oosterlingen Maleiers Dajaks Kapitan schap fr £ m "Ö §- £3 O ^ ►ö 3 c: O Chineezen Sanggau 445 23 kam- poengs 1893 445 1893 Siloeas 3 j 140 22 kam- poengs | 1840 3 140 1840 . Boemboen ! 42 35 kampoen gs 2749 42 2749 Sambas Sanggau 4 4 Siloeas 39 39 Totaal o.a. Sambas 39 39 20635 8351 1781 Bengkajang. I Paal Bengka- g g iqi gg jang 1. Bengkajang- Sebalau wedana te Sebalau a. Bengkajang 1. Bengka-] jang | aó 2. Tereja J 35 kam- poengs 3442 b. Sebalau 1. Seba- ï 145 lau / 2. TemoeJ 26 kam- poengs 1969 228 5411 Bengkajang Pasar Beng- 319 kajang K. Karasan Sampatjoe Kong Poi Ban Pin San 220 Selinse 1. 386 Pakok 1. 396 Sajoeng k. 421 Sebalau 1. 783 Temoe k. 199 S. Betoeng 592 2997 Totaal aan- j| tal inwoners! 2342 x 2022 x 2791 x 30845 4851 8636 q Onderafdee- ling en hoofdplaats Mal. district en hoofdplaats Kampongs Europeanen en Japanners Andere Vr. Oosterlingen p cT cd' cc Dajaks Kapitanschap Laothajj of kaptjongschap Chineezen Totaal ar.ntalinwoners Bengkajang. G. te Bengkajang, landschap Sambas 3. Bantarat-Kendai o t ,« t ™ ™ j i t j „ 2. Ledo- Loemar wedana te Iedo wedana te Bantarat a. Ledo 2 1. Ledo ) 2. Pede J 89 22 Kam- poengs 1528 b. Loemar l.Dojot 46 13 Kam- poengs 893 2 135 2421 a. Ban¬ tarat 1. Bantarat 109 17 kam- poengs 1306 b. Kendai 1. Kendai 146 5 Kam- poengs 1217 255 2523 I I Bengkajang I Loemar 1 604 Sapang k 274 Ledo 1 449 1327 3885q 2778 q Totaal ontierafd. 5 2 799 10355 4643 15784 Bengkajang Totaal Noord 64Q gg2 j29887 47867 59197 238473 West Borneo TOELICHTINGEN. a. Sterkte 1—1—1916: Europeanen 428, andere Vreemde Oosterlingen 308, Maleiers 2685, Chineezen 6727; totaal 10148, vooruitgang 1345. 'o. Sterkte 1—1—1916: Maleiers 6294, Chineezen 1412, vooruitgang 897 + 71 = 968. Van dit district werden ontvangen de detailcijfers van 1917 (totaal 7055 maleiers) maar de totaalcijfers van 1918. Het verschil werd geïnterpoleerd. Een 40-tal Arabieren en Klingaleezen, in dit district verspreid, behooren tot Pontianak. c. Als sub b. Sterkte 1—1—1917: 8310 Maleiers, vooruitgang 193. Een 60-tal Chineezen, in dit district verspreid, behooren tot TelokKoempai. d. Als sub b. In 1916 waren er 20810 Maleiers, achteruitgang 3457; daarentegen gingen de Chineezen in aantal 370 vooruit. e. Als sub. b. In 1916 waren er 1900 Maleiers, vooruitgang 2382; a.v. Chineezen 108. ƒ. Als sub b. In 1917 waren er 9041 Maleiers, vooruitgang 309; Chineezen achteruitgang 62. g. In 1916 Chineezen 1129; vooruitgang 113. h. In 1916 Inlanders 8557, vooruitgang 357. Chineezen 1459, vooruitgang 365. i. De Dajaks van dit district hebben vaste woonplaatsen nabij hunne sawahs en tuinen. In 1916 Inlanders 7166, achteruitgang 601. Chineezen 221, vooruitgang 295. k. De Dajaks van dit district hebben vaste woonplaatsen nabij hunne sawahs en tuinen. In Benoeang is een onbezoldigd kaptjong, staande onder den laothay van Karangan. In 1916 Inlanders 5228, vooruitgang 33, Chineezen 1225, vooruitgang 34. I. De Dajaks van dit district hebben vaste woonplaatsen nabij hunne sawahs en tuinen. In 1916 Inlanders 7588, vooruitgang 759; Chineezen 5300, vooruitgang 152. m. In 1916: 2076 Inlanders, vooruitgang 709; 3037 Chineezen, achteruitgang 588. n. In 1916 totaal 40279, vooruitgang 3460 = 8,5 %. o. De Dajaks van dit district hebben vaste woonplaatsen. Singkawang, Bt. Batoe, S. Oewi en de Paal2 gg. vormen de hoofdplaats Singkawang. In 1916 Maleiers 9819, achteruitgang 259. p. In 1916 Maleiers 3752, achteruitgang 496. q. In deze districten wisselen de Dajaks voortdurend van woonplaats; de Maleiers wonen meest verspreid. r. In 1916 Chineezen 1119; vooruitgang 135. s. In 1916 Chineezen 4198. Vooruitgang 211. t. De Dajaks veranderen voortdurend van woonplaats. In 1916 Chineezen 370; vooruitgang 30. u. In 1916 Maleiers 7161; achteruitgang 254. v. In 1916 Chineezen 5687; vooruitgang 376. w. In 1916 Dajaks 2009; achteruitgang 147. Zij wisselen voortdurend van woonplaats. x. Cijfers van 1917. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B IY. Administratieve Indeeling der Chineezen in het Gewest der Wester-Afdeeling van Borneo (Sterkte op 1 Januari 1918). Afdeeling Kapitanschap Laoihaijschap 'v'aPt.ion8 afdeeling schap Zielental Totaal Singkawang Pamangkat Pamangkat Paal2 gg. 1254 Lo nam kok 769 Djawai 1267 Sinam 1058 Sei Lakoera 1315 Paloh 400 6063 —————— Sambas Sambas Paal2 gg. 1075 (Sanggau) 4 (Siloeas) 39 Sebawi 320 Soeba of Se- minis 343 1781 Bengkajang Bengkajang Pasar Beng- kajang 539 Pakok 396 Sajoeng 421 Selinse 386 Sebalau 783 Temoe 199 Sei Betoeng 592 Loemar 604 Sepang 274 Ledo 449 4643 Singkawang Singkawang Singkawang Robar (gg.) 2845 (gg) 2 1. Sjakok 1109 Koelor 1707 Sinam 1336 Djintan 786 Sedau 684 Kongpiang Selakau 2836 Sempadang 313(11616) Montrado Sempasa l Tandjan Tjapkala (1961 Pak mion Siroekem 1064 theo Afdeeling Onder- „ ., , T .. , Kaptjong fd lin°- Kapitanschap Laothaijschap schap Zielental Totaal Boedok 1152 Loehabang 941 Patengahan 789 (Pakoetjing) (5907) Soengei Raja Sei Raja 472 Telok Soeak 726 Kajoe Poeteh Sei Pangkalan 1539 (2737) 20260 Mampawa Koeala Mam- 540 pawallir Kantor 1242 Semoedoen 594 Sei Doeri _ 345 Sangking 345 Karangan 516 Mendjalin 345 Benoeang 914 (4841) Sei Pinjoe 2157 Pat Kok tin 950 Peniraman Salioeng 496 Sei Poeroen 846 Andjongan 1003 (5452) Mandor 588 Sebadoe 300 Ngara 561 (1449) 11742 Totaal Afdeeling Singkawang 44489 I I ■ Pontianak Pontianak Pontianak Pasiriliroeloe 7021 (7021) Teloek Kosm- pai 1483 (1483) Sei Kakap Sei Itik 2101 (2101) Kamp. Baroe Kamp. Baroe 2123 (2123) Peniti Djoengkat 1980 (1980) Koeboe Telok Peka- dai 419 (419) 15127 Afdeeling Ondei ^ Kapitanschap Laothaijschap ^ Zielemtal Totaal Landak Ngabang 800 Djamboe 450 Setaik Setaik 455 Tainam 210 Ma Behe 1 _ . Prigi i öy4r 2009 Sanggau Sanggau 569 Meliau 436 Tajan Batang Tarang 336 Sosok 256 1597 Sekadau Sekadau 552 Soengei Aja ! 393 Blitang j 137 1082 Totaal afdeeling Pontianak | 19815 Sintang Sintang Sintang j 970 970 Melawi en Nanga Pinoh 1122 1122 Pontianak Smitau Smitau 296 Silat 216 512 Boven Kapoeas Poetoes-Sibau 206 Nanga-Boe- noet 305 511 Totaal afdeeling Sintang j , 3115 Ketapang I. Beneden- Matan Ketapang 630 II. Boven- Matan 106 730 III. Soeka- dana Kebondarat 350 350 Totaal afdeeling Ketapang j j 1080 Totaal Residentie Wester-Afdeeling van Borneo J 63499 Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B V. Lijst van Pasanggrahans in het Gewest der Wester-Afdeeling van Borneo (1 Mei 1918). I Ketapang Sintang Pontianak Singkawang Afdeeling Onder Gouverne- Landschaps afdeeling ments pa" Pasanggra- Toelichtingen ; sanggrahans hans Pamangkat 1. Pamangkat 2.Pamangkat Sambas 1. Sambas tevens opiumverkoopplaats. 2. Siloeas in aanbouw. Bengkajang l.Bengkajang tevens opiumverkoopplaats. 2. Loemar 3. Ledo Singkawang 1. Singkawang 2. Selakau a.v. 3. Montrado 4. Pak mion theo 5. Siroekem 6. Boedoek a.v. 7. SeiRaja(l) 8. Tjapkala (1) tevens woning Eur. opz. der Recherche. 9. Telok j Soeak Mampawa ; 1. Mampawa 2. Sei Doeri tevens opiumverkoopplaats. 3. Andjongan 4. Mendjalin 5. Karangan 6. Mandor Pontianak 1. Peniti 2. Telok Pekadai Landak i. Ngabang Sanggau 1. Sanggau 2. Batang- tarang 3. Kedoedoel Sekadau 1. Sekadau 2. Sekadau 3. Blitang Sintang 1. Sintang 2. Na Maoe Melawi i. Na Pinoh 2. Na Serawai Pinohlanden 1. Kota Baroe Smitau 1. Silat 2. Na Badau Matan Ilir 1. Telok Melanau 2. Kenda- wangan 3. Ketapang Opgaven E. A. Ambt. B. O. W., Boekhouder landschapskassen en aangaande afdeeling Singkawang betrokken bestuursambtenaren doai ttt 10 Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B VI. Lijst van Opiumverkoopplaatsen in de Residentie Wester-Afdeeling van Borneo. Onderafdeeling Verkoopplaatsen Biuto opbrengst in 1917 Ls. Pontianab. Pontianak Pontianak I. ƒ 68438 II. 93828 Kampoeng baroe. 23468 Telok Koempai. 4253 Soengei Kakap. 7375 S. Itik darat. 6507 Djeroedjoe besar. 11104 Djoengkat ('17 ingetr.). 671 Peniti besar. 11797 227441 Mampawa Mandor. 14396 Ls. Mampawa. S. Poeroen ('18 ingetr.). 11276 Soengei Pinjoe. 24896 Koeala Mampawa. 7781 Pasar ilir Kantor. 16157 S. Doeri ('18 ingetr.). 9920 84434 Singkawang Ls. Sambas. Singkawang. 91458 Selakau. 12099 Koelor ('18 ingetr.). 12404 Djintan a.v. 8961 Telok Soeak a.v. 3448 Soengei Raja a.v. 9810 Tjapkala a.v. 11908 Montrado. 4833 Boedok. a.v. 11881 Loehabang a.v. 21840 188642 Pamangkat Pamangkat (1). 22362 Paloh. 5728 28090 Sambas Sambas. 31296 Sebawi. 8763 Siloeas ('18 ingetr.). 616 :— 40675 Bengkajang Bengkajang. 13862 Sebalau. 19551 I Ledo ('17 ingetr.). 14.94 ! 34407 Onderafdeeling Verkoopplaatsen Bruto^opbi engst Pontianak Ls. Koeboe. Koeboe ('17 ingetr.). 4808 Telok Pekadai. 7025 11833 Landak Ls. Landak. Ngabang. 5229 5229 Sanggau Gg. Meliau. 6405 Ls. Sanggau. Sanggau. 5755 12160 Sekadau Ls. Sekadau. Sekadau. 6314 S. Aja ('18 ingetr.). 3612 gQ26 Sintang Ls. Sintang. 7078 Sintang. 7078 Melawi Nanga Pinoh. 3782 3782 Smitau (gg.). Salimbau. 2655' Boven-Kapoeas Poetoes Sibau, 2715 (gg.). Boenoet ('17 ingetr.) 2249 4964 Soekadana Ls. Soekadana. Soekadana. 4723 4723 Matan-ilir ^s. Matan. etapang. 3252 2523 Totaal Residentie Wester-Afdeeling van Borneo. 669283 Opgaven van het Hoofdbureau der Opiumregie. ') Veel smokkelhandel (volgens bestuursambtenaren). Het vervoer van opium langs de kust heeft plaats met de Chineesche kustbootjes. In 1917 werden daarvoor aan vrachtkosten betaald van Pontianak naar Mampawa. ƒ 40. „ Singkawang, „ 14. „ Pamangkat. „ 2. „ Sambas. — (opgave Gew. Bureau). Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B VII. Lijst van Zoutverkoopplaatsen in de Residentie Wester-Afdeeling van Borneo. Omzet in Verkoop- £?ewiohtsOnderafdeeling plaatSen pikols Toelichtingen per jaar Pontianak Pontianak ± 9000 Opgave havenmeester van Pontianak. Mampawa Mampawa ± 1200] Volgens den havenmeester Karangan ± 1200 i van Pontianak 1800. Singkawang Singkawang + 2400) a.v., 4800. Montrado ± 600/ Wordt voorzien van uit Singkawang. Bengkajang Ledo + 400) Worden voorzien van uit Sebalau + 2000) Sambas. Pamangkat Pamangkat | 2784 1917. Paloh J Wordt voorzien van uit Pamangkat Sambas Sambas 3436 1917. Siloeas 213 Wordt voorzien van uit Sambas. Landak Ngabang ± 2400 Opgave havenmeester Pon¬ tianak. Kapoeasgebied Tajan \ Sanggau Sekadau / Sintang F Smitau > ± 12000 a. v. Salimbau l Boenoet 1 Poetoes Sibau | Nanga Pinoh I Soekadana Soekadana ± 1200 a. v. Matan Ilir Ketapang ± 3500 a. v. Kendawangan ± 1000 a. v. De prijs is in het pakhuis te Pontianak ƒ 0,08 per kati. Opgaven van de bestuursambtenaren en van den havenmeester van Pontianak. Pontianak, Sambas, Pamangkat en Singkawang ontvangen rechtstreeks zout van Madoera. Sambas staat af aan Siloeas, Sebalau en Ledo, Pamangkat aan Paloh, Singkawang aan Montrado, Pontianak aan de overige plaatsen in het gewest. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B VIII. Lijst der Chineesche Winkelwijken (z.g. Pasars) in Noordwest Borneo op 1 Januari 1918. i Onderafdeeling Plaatsnamen Toelichtingen Pontianak gjUjj»* ^ } e03 tot„,s en war0Dg8 Niboeng Seriboe Telok Koempai Soengei Kakap Sei Itik darat 466 toko's en warongs Djeroedjoe besar Djeroedjoe ketjil Kali Mas Djoengkat 28 toko's en warongs Peniti besar 33 toko's en warongs (+ 18 ledige pintoe's). Marapawa Sei Poeroen 9 toko's, 13 warongs Peniraman 3 toko's, 5 ledige pintoe's Sei Tjina + 15 toko's; (500 m. landwaarts van den weg gelegen). Sei Pinjoe i 71 toko's verscheidene warongs Sei Bakau ketjil j eenige kleine warongs Sei Bakau besar 4 toko's en enkele warongs Pat Kok tin 18 kleine toko's en 16 warongs Andjongan Paboeloe Ngara Mandor Sebadoe Mendjalin Karangan Toenang Tempoeak a/d Sei Malingsen Koeala Mampawa 56 toko's of andere neringen Pasar ilir 57 toko's of andere neringen Semoedoen 5 toko's, 6 warongs Sei Koenjit 2 toko's, 2 warongs Sei Doeri 8 toko's, 33 warongs Singkawang Singkawang 98 toko's, 383 warongs ot andere pintoe's (Ch.) Mal. geen opgave Kong Piang 13 toko's Selakau 10 toko's, 84 pintoe's Koelor 1 toko, 34 warongs, 48 pintoe's Patengahan 28 pintoe's Pak mion theo 12 toko's,38 warongs, 83pintoe's Montrado 9 toko's, 167 pintoe's Boedoek 4 toko's, 76 pintoe's Siroekem 2 toko's, 40 pintoe's Tjapkala 2 toko's, 34 pintoe's Onderafdeeling Plaatsnamen Toelichtingen Loehabang 3 toko's, 30 pintoe s Sei Pangkalan 4 toko's, 3 kleine winkels, 19 pintoe's Sei Raja 4 toko's, 5 kleine winkels, 16 pintoe's Telok Soeak 5 toko's, 7 kleine winkels, 30 pintoe's Sedau 6 toko's, 7 warongs, 40 pintoe's Djintan 3 toko's, 40 pintoe's Sjakok 14 pintoe's, w.o. 5 warongs Sinam 17 pintoe's Simpadang Sibale Bengkajang Bengkajang 50 toko's, 55 pintoe's Sebalau 65 toko's Sei Boetoen 10 toko's, 26 pintoe's Ledo 6 toko's, 32 pintoe's Loemar 20 toko's, 32 pintae's Selinse 2 toko's Temoe 6 toko's, 48 pintoe's Sepang 2 toko's Saloon 1 of meer warongs Samping a.v. Pa kok a.v. Sansak a.v. Pamangkat Pamangkat 227 toko's (111 M., 116 Ch). Tebas 15 toko's en 55 warongs Djawai 5 toko's en 12 warongs Likoe 1 toko en 11 warongs Semparoe 3 toko's en 3 warongs Sambas Sambas 88 toko's en warongs (Ch). Kartiasa 12 toko's (Ch). Sebawi 26 toko's (Ch). Seminis 1 of meer warongs Perangi a.v. Soeba a.v. In het aantal pintoe's zijn de toko's en warongs inbegrepen. Benevens de toko's bestaan de z.g. Chineesche pasars v.n. uit een aantal -warongs, waarin spijzen en dranken verkocht worden, en uit woningen van hoofden, handelaren, ambachtslieden of personen zonder beroep, alsmede scholen en thang's (offerhuizen). In de warongs worden veelal ook dagelijksche benoodigdheden verkocht als garens, touw, ijzerdraad, e.d. Opgave, deels van de bestuursambtenaren, deels uit eigen telling. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B IX. Verdeeling der Bouwvelden en Opbrengst van de voornaamste landbouw- en boschproducten in Noordwest Borneo. Onderafdeeling Laadschap Pontianak of iandschap Oppervlakte District in m KM.2, bouws Oppervlakte der bebouwde velden in bouws | Sawahs Ladangs Klappertuinen Rubbertuinen Gambirtuinen Pepertuinen Sagotuinen Pinangtuinen g" i-3 p 9 Oppervlakte der onbebouwde gronden 1 — Kapoeas I. 978137900|± 600 ± 300 2300 200 20 Kapoeas II. 690 973001 ± 800 ± 200 800 250 70 Kakap 443 62450 ± 1500 ± 3000 20000 50 300 500 Siantan 1390196000]|i 300 ± 6Ö0M 400 2400 1 600 100 30o _n Penïti 380 53600|| 200 ± 300 8000 450 , jï ï) 2) 3)1 3881 547250 U 3400 5100 28400 6000| 1 1350 760 45011 conceS' 1 2290 573lj j TOELICHTINGEN: Geene opgaven van a.U. JJe invulling gescmeuue iiddi eigen bedoeld de bewerkte oppervlakte. 1) Waarvan 800 beplant met rijst. 2) 1 bouw = 72 boomen. 72 boomen (vrucht dr.) = 18 pikol. 3) 1 bouw = 400 a 700 boomen; inbegrepen zijn de jonge tuinen. 4) Gerekend op een behoefte van 3 pikol p.j. en p.h. geeft dit een tekort van Onderafdeeling Mampawa Selatan 480 67700 725 210 12000 260 20 2 Soempak 725 102200 1475 550 650 240 2 Oetara 859 121100 1150 450 10000 175 340 15 3 Karangan 445 62750 850 480 590 170 Mandor 665 937501 610 450 460 60 150 1 I 1} 2) Landbouw- 3174 447500 4810 2140 22000 2135 400 595 9 34084 concessies I 1995 j 1 . "" _ -i -i , 1 TOELICHTINGEN: Opgaven B. B. over 1017; betreiien ae oepiante ujjpei Door den Gez. was de dubbele hoeveelheid opgegeven; blijkbaar 1) Inbegrepen de jonge tuinen. 2) Door den C. en M. Gez. was opv. 50 en 10 bouw opgegeven, welke getallen 3) Gerekend op de behoefte van 3 p.p.h. en pj. geeft dit een winst van 26243 : 4) Prijs ƒ 0.20 per stuk (± / 3 p.p.). i li "ï • Onderafdeeling Singkawang Soengei- 500 70500 292 2^6 11000 110 24 6 20 Raia (C.) D.M. Singkawang 640 90250' 2016 364 17000 716 920 110 100 35 I (C.) D. Mon ;rado 1060149450 1692 420 468 1188 82 10 5 1 ! (C.) D. i i "jï ' Landbouw- 2200 310200 4000 1060| 28000 1294 2132j 198 110 60 37092 con cessies I j 238! j I ! ! —| j j | (1916) (1916) (1616) (1916) (1916) 13799 5432 0,4 87000 62 300 45 30 300 75 50 28 652o| 54396 8,4 194 3420 135 23 2700 140 600 45 135 12104 37839 3,1 73000 42 6234 150 25 33 1350 120 300 36 56 7081 31760 4,5 132 2475 120 15 1950 160 500 54 120 4235 28825 6,8 120 1200 2065 90 lö| 750 95 400 36 80 I I ! I II") 43739,158252 3,6 160000 550 7434 8410 415 116 7050 590 1850 171 419 - I 336j I j I | In de opbrengst der rijstvelden weerspiegelt zich vermoedelijk een dubbele oogst. w&s „padi" bedoeld, in verband met den vrij grooten invoer van rijst. niet in overeenstemming zijn met den oogst. Pikol. | (1916) (1917) I (1916) 6123 4343 0.71 30000 1300 2000 261' 120 55 C. 25771i 24285 0,94 38500 750 5000 1800 750 450M. 453 5) 200 3) 4> 26 C. | 6) 8070 10067 1,25 150 9000 3000 1200 50M. 57| 100 250 ■ — . 39964 38695 0,97 68500 1200 16000 4800 1950 581 771 100 570 I I I 55 TOELICHTINGEN: Mededeelmgen van den isesraursamDienaai. 1) De opbrengst van mais bedroeg in 1916 — 1445 pikol (181 bouw); die van 2) Gerekend op een behoefte van 3 pikol p.h. en p.j. geeft dit een tekort 3) Boedok 40 pikols. ■i) Afkomstig van Boedok. 5) In 1916 —• 420. 6) In 1917 uit Montrado 50. r Zielen aantal Jaarlijksche opbrengst der voornaamste landbouw- Jaarlijksche opbrengst der producten in pikols boschproducten in pikols Rijst Per hoofd Copra Rubber l Gambir Peper witte Peper zwarte Sago Pinang Tengkawang Hout ms Doerian Damar g. Ajangkang ; 8874! 8400 0,95 | 10000 888 21000' 11200 0,53 g 12500 3000 I9454I 21000 108 ± 50000 ® 15000 21000 fcD 8705 11200 1,29 c 25 30000 4000 11330 7000 0,62 + 90000 C 3000^ I 4) I I II 69363 58800 0.85 ±140000 25 67500 31888 (uit- f | j | ± 400 I voer) | ingewonnen inlichttingen of schatting in April 1918. Met sawahs en ladangs wordt 149000 pikol = 93125 ton. cassave 3365 pikol (± 200 bouw), van 43400 pikol. )eel III 11 I Onderafdeeling Onderafdeeling Pamangkat of landschap District g 3 ^ O I- ?? rJi Sawahs *o ►ö Ladangs ^ p* Klapper- E , • CD tuinen & Rubber- ~ tuinen g" - o' Gambir- § tuinen Cu CD Peper- < tuinen ®, Cu Sagotui- § nen g- Pinang- g' tuinen e ^ ^ t_3 ^ QD p O Oppervlakte der on-| bebouwde gronden v 11234 • 100C Pamangkat 925 130846 1600C 5216M 3914AI 365M 365 3 10M 156 4I5D 29D 14D 2D Telok Kra- 595 83844 1017M 120M 211M 5163M 162M 566 Kota'Lama 590 83139 1459M 39M 731M 20M 546 657C Paloh 1833 258296 27C 411M 72M 165M 50 7 3D 204 527D 133D 10D j — j | I) 2) 3) 4) | Landbouw 3943 555626 2644 8148 16289 6548 415 10 197 1472 35998 concessies 50 225 1 ——J Zielen aantal Jaarlijksche opbrengst der voornaamste landbouw- Jaarlijksche opbrengst der producten in pikols boschproducten in pikols Eijst Per hoofd Copra Rubber Gambir Peper witte Peper zwarte Sago Pinang Tengkawang Hout m8 Doerian Damar g. djangkang | (1917) 24358 92745 3,81 50000C 1600 4 5 600 "100 16500M I 150D 6907 10345 1,50 1000D 8000 400C 5063 6200 1,22 200 1000 900C 3500C 3450 10525 3,05 300M 150 70 150 l 550 D |__ I s) I ! •) 7) I 8) 39778 119815 3,01 72200 J 1750 74 5 9750 13100 125 9) . ! ! TOELICHTINGEN: Opgave B. B. Onder sawahs zijn inbegrepen ook de niet be 1) Be opbrengst per bouw wordt geschat op 32% pikol per Chin. veld, 25 — mais of 33 p. obi. 2) Van de ladangs waren voor rijstbouw bestemd in Pamangkat 4716 Mal. en 3) Per bouw 85 klapperboomen; het aantal Chineesche klapperboomen bedroegdragende (vermeld), 407720 jonge en 264362 pas aangeplante. 4) Inbegrepen de nog niet beplante oppervlakte op 1-7-1918. Verhouding be jonge planten en 19585 .tapbare, Kota Lama 50695 jonge planten en 7810 tapbare 5) Pamangkat: opbrengst 35000 C. + 57370 M. + 375 D. = 92745, opbrengst 25425. Kota Lama: 6000 b.M. vermogen 28575. Paloh: opbrengst 875 C. + 4650 naar Sambas, Singkawang en Sepang. 6) Bovendien komen van Sepang 80 en van Boedok 40. 7) Van Sepang komen 25, van Boedok 20. 8) In 1917 niet verhandeld. 9) Invoer van Siloeas ± 5000 stuks per jaar = 350 pikol. Onderafdeeling Sambas i i r- 21328 10500 0 50 3701 750 2025 10 25000 Sambas 975 137392 3280 637C 111 75 10C 300M l ? ' I 2200M im 2362 6580 2,79 jong 80 5157 10 1000 Sondong 790 111323 1356 344C 14 191 20M "342 geen gegevens 324 ±1000 Sanggau 570 80321 2022 10 621 Siloeas 1345 189530 ± 2800 23 2?91 " | Songkong 505 71162 " 37 j ')| 2) OA1 coa nnJ 30815 3711 830 8127 20 26000 1000 500 Landbouw- 4185 489727 ± 7436 3193 125 301 530 300; 16244 | 106g | 80o concessies I 4559 ' ' " TOELICHTINGEN: Volgens de Maleische en Chineesche hoofden (1-7-1918) en uit 1) In Sambas zijn 350 en in Scndong 658 bouw voor rijst bestemd; de opbre cbi tepknt, cplevcrer.de 6600 pikol (33 p.b.), en 2730 bouw met mais,opleverende pikol). 2) Met inbegrip van de jonge tuinen 5000. De Chin. tuinen bevatten 240 boo s) Invoer van Telok Kramat, Kota Lama, Tebas en Pamangkat. plante. De opbrengst rijst is die van den oogst in begin 1918. per Mal. veld en 11 per Daj. veld. De ladangs brengen verder op per bouw 8 p. % 380 D., in Kota Lama 1143 Mal., in Paloh 411 Mal. en 379 D. (l-7-'18) 296562 vrucht dragende, opbrengst 20 pikol per bouw. 143227 niet vrucht plant tot onbeplant 1 : 3,5. Pamangkat 40000 jonge planten, Telok Kramat 33500 Paloh 12200 jonge planten en 800 tapbare. vermogen 52000 C. + 30400 M. + 4565 D, = 86965. Telok Kramat: 10345, vermogen M. + 5000 D. = 10525. vermogen 8775 C. + 10275 M. + 5800 D. = 24850. uitvoer de mededeelingen van het Ene. Bureau. ngst wordt op 30 en 10 pikol per boujv geraamd. In Sambas zijn 200 bouw met 21840 pikol mais (8 p.b.); in Sondong 40 bouw obi (1320 pikol) en 658 mais (5264 men per bouw. Onderafdeeling Onderafdeeling | Bengkajang of landschap , District Oppervlakte Oppervlakte der bebouwde velden in bouws In KM.2 In bouws Sawahs Ladangs Klappertuinen Rubbertuinen Gambirtuinen Pepertuinen Sagotuinen Pinangtuinen Totaal Oppervlakte der onbebouwde gronden -l 1 Zielen aantal Taarliiksche opbrengst der voornaamste landbouw- Jaarlijksche opbrengst der J ' producten in pikols. boschproducten m p.kols Rijst Per hoofd Copra Rubber Gambir Peper witte Peper zwarte Sago Pinang Tengkawang Hout m.3 Doerian - Damar : G. djangkang li I ^ 1 I 1 ' : i 1 w 1 II UWiöj BS„8M 96WoUf»S «1 1™ H gg °'5? "J?| ' j 7,5,0500 «TC 859 13 800 889 38861 «°° ^ * 70MD I 077J, ÓS n 1Q 620 II l 120 __ Bantarat : 565| 796Qol 240 _L_g. -"bj ^ ^ ïï , «kW, ooi 07ó| 1680 ! 84 881, üis'ó 1578J 7785 0,49 11400 14400 | - _ ' I !| i ! J ! ! TOELICHTINGEN: Volgens opgave van den Gezaghebben van Bengkajang (1 1 oogst mislukte; ook de oogst van begin 1918 mislukte. i) Niet inbegrepen de jonge tuinen. *) Door den Gezaghebber was opgege deelt eene opbrengst van 30 pikol p. bouw, d.i. 11400 pikol. 3) 1-1-1917 waren en Maleiérs; de rest aan Chineezen in '1030 tuinen (opbr. '13000 p. witte peper), p.p.j. «) Van Sepang 80. "0 Van Sepang. -1918) sawahs worden meermalen niet bebouwd. De cijfers betreffen 1917, toen de ven 95 bouw: blijkbaar zijn bedeeld 95 rantang van 4 bouws, daar hij tevens medeer 860000 planten, waarvan 620000 vrucht droegen; 86000 behoorenden aan Dajaks 5) Gerekend op eene behoefte van 3 p.p.h. en p.j. geeft dit een tekort van 39617 Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B X. Vervoermiddelen en Veestapel in Noordwest-Borneo. Mampawa Pontianak Onderafdeeling District Zielental Stoom- en motor- Zeil- en roeivaar- II Verkeersmiddelen Vppstanel schepen tuigen te land op 1-7-1918 Kuststoomers Riviervaartuigen, groo-, ter dan 10 ton a.v. kleiner dan 10 ton zeetongkangs tongkangs en gr. bandoengs prauwen grooter dan 5 pikol Automobielen Motorrijwielen Rijwielen paarden runderen buffels geiten en schapen varkens Hoofdplaats 11493 4 7 30 | 14 100 700 I 15 26 + 3 gew. 1 vt. vracht Kapoeas I 8874 Geen opgave ontvangen Kapoeas II 8507 Kakap 19454 Siantan 8705 Penitie 11330 28 j | 68363 4 7 30 42 100 700 16 26 + 3 gew. vt. Selatan 13799 ï 25 ÏÖ 200 220 132 703 1775 95 Soempak 6520 20 15 69 390 1250 85 Oetara 12104 2 15 7 150 j 180 55 950 1925 120 Karangan 7081 12 30 I 30 45 425 1245 80 Mandor 4235 4 15 30 72 175 875 70_ 43739 3 40 33 j 415 j 475 373 3093 7070 168 ou ^ Bengka- Sing- , . ambas Pamangkat jang kawang Onderafdeeling District Zielental Stoom- en motor- II Zeil- en roeivaar- Verkeersmiddelen I v t- 1 schepen tuigen te land op 1-7-1919 veestapel Kuststoomers Riviervaartuigen grooterdanlOton a.v. kleiner dan 10 ton ==^J zeetongkangs tongkangs en gr. bandoengs. prauwen grooter dan 5 pikol Automobilen Motorrijwielen Rijwielen paarden runderen buffels geiten en schapen varkens Sei Raja 6123 | 20 29 57 i 500 945 Singkawang 25771 2 2 11 29 46 11 6 307 60 222 10 I 227 1422 Montrado 8070 | 1 vracht 58 83 207 | 132 1443 39964 2 2 I 31 29 75 12 6 |422(') 143 429 10 | 859 | 3810 Bengkajang 9121 I 12 1 1 ± 25 41 263 62 Ledo 3885 8 ± 25 19 183 53 3150 Bantarat 2778 | i ± io 17 13 15784 | | j 24 | ï 1 ± 60 (2) 60 463 | j 128 3150 Pamangkat Telok 24358 44 58 821 I 2 1 136 92 203 1524 kram at 6907 7 22 175 I j 8 370 [ 60 Kota lama 5063 j 12 15 180 11 411 19 Paloh 3450 j 7 22 189 | ] 1 179 1 j 62 359 39778] j 70 117 1365 [ 2 | 1 156 (3) H 1052 | I 344 | 1883 Sambas 21328' 4 6 138 717 I 2 74 II 6 480 76 Sondong 2362- | ! 28 Sanggau 23421 2715 Siloeas 2022 20 I i 164 Songkong 279l| 30845H i 1 4 1 6 | 138 737 11 2 1 | 74 |~ 6 672 76 j~2715 1) Het aantal grobaks in de onderafdeeling Singkawang bedraagt opv, 0—41—1, totaal 42 2) In het district Bengkajang zijn 1 dos a dos en 6 grobaks, 3) In het district Pamangkat zijn 3 grobaks. Prijzen: rund f 50-f 80, buffel f 70-f 90, paard f 100-f 180, varken f 27.50-f 35, geit f 5-f 7, schaap f 7,50-f 10,- 169 Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B XI. Overzicht der Landbouwondernemingen in het Gewest der Wester-Afdeeling van Borneo op 1 Juni 1918. I Koeboe Pontianak. Landschap I Onderne- ') ming en Ibc. jaartal van of oprichting ep. Oppervlakte Ondernemer, Gewas t2ur,TndU' Bijzonderheden aard 1.Pematang- lbc. 241HA. Klappers o. en a. Th. beplant oppervlak ±50 limau 345b. A. de Neve b. ± 5000 boomen. Oud1-6-1911 (Ned.) ste boomen beginnen op te brengen. 2. Pematang lbc. 2800HA Klappers o. en a. a.v. beplant oppervlak ± 80 toedjoeh 3945b. hevea, (Ned.) b. met ± 5000 klapperboo- 21-6-1910 olie- men van na 1915, ± 10.000 palmen heveas en 20.000 olie-palmen op kweekbeddingen. Oudste heveas (6 jaar) geven gem. 5 gram rubber per dag = 2 KG. per b. 3. Telok lbc. 1377HA Hevea (o. ena.)Tjio in 1918 overgenomen koempai 1967b. TjengSiang van vorigen eigenaar; 22-4-1911 (Chin.) wordt nu pas beplant. 4. Sei Poetat lbc 845,6HA Hevea o. N.V. Pont. 7.s pvoduceevend beplant 9-11-1909 1192b. rubber Mij. oppervlak ± 20J b. met te A'dam (= ± 160.000 boomen w. v. Pont. Rub- 120 b. in productie, ver- ber Est. ltd. kreeg in 1917-15750 KG. Londen) a. taxatie 1918-13500 KG. Spencer uitgegeven loonen in '17 (Eng.) f 16909, 15. Vrije koelies. 5. Sei Sa- lbc. 230HA Hevea o. ena. N. V. is produceerend. hang 11 322'/,b. HMjj. Lim 8-7-1907 Foek Tjon g te Pontianak (Chin.) 6. Moenggoe lbc. 83HA Hevea o. en a Azu- aan de S. Mandor. Goela 117b. ma Rojosu- 22-12-1917 ké (Jap.) 7. Mempe- lbc. 95HA Hevea o. en a Kie- a. v. ringang 133b. hitaro Oto ;il 18-4-1918 (Jap.) 1. Sei Poe- lbc. 142,6HA Hevea o. ena. Tjan b\j monding S. lau I 201b. A Kholi Foengoer besar 25-3-1916 (Chin.) 8 lbc. 8222'/a b Hevea ') lbc. = landbouwconcessie. ep. = erfpachtsperceel. Sambas Pamangkat Singkawang Mampawa afdeefiiig „ Pontianak T , , Sambas Sambas Sambas (j;)t Mandor) Landschap Onderneming en f" jaartal van oprichting Oppervlakte Ondernemer, Gewas Bijzonderheden aard l.Salotoeng. lbc. 1416 HA. Hevea o. N.V. Raja isproduceerend aanplant 1-4-1910. 1995b. rnbber cul- 300 b.,w. v, 200 in prod. tuur Mij. a. 0pbr. '17 20540 KG. taxaH. Schlüter tie '18-22000 KG. vrije (Ned.) koelies, uitgeg. loonen ± ƒ 16500. 1 lbc. 1995b. 1. Lemoekoe- lbc. 1175 HA. Hevea 0, Mr. P. niet in bedrijf. tan (eiland) 1656b. Veenstra te 2-7-1908 Soerabaia (Ned.) 2. Kaliman- lbc, 170 HA. Hevea 0.. en a. F. begon in 1916 een weiten 238b. Watanabéte nig te produceeren, aan- 30-9-1913 Singkawang plant einde '17-60 b., w. v. (Jap.) in prod. 23 ; opbr. '17-3438 KG. taxatie '18-3762 KG. uitbet. loonen ƒ 18000, vrije arbeiders. 2 lbc. 1894b. 1. Paloh - lbc. 36 HA. Klappers 0. N. V.MJjn- aan de Palohrivier; be24-4-1916 50b. en Bosch- plant opp. 18 b. met een expl. „West weinig hevea, ficus, maïs, Borneo" a. J cassave en 500klapperboo- Twijsel men, verkregen 900 KG. (Ned.) copra, uitgegeven loonen ± ƒ 1000, vrije koelie's. 2. AerHitam lbc, 161 HA. Hevea 0. en a- So 8-4-1918 225b. Thian Njo (Ch.) 2 lbc. 275b. , „.. , ,, rT „„ 0.en a. Mevr. is produceerend werd in iqa7 nt'h Hevea, deWed. E.A. ± 1907 opgericht en in ± 1907 von Uslar- 1915 overgenomen. Aan- Petent plant einde '17-22 b„ w. (Duitsch) v. 3 in prod. Opbr'17-1656 KG. tax. '18-1560 KG. uit bet. loonen ± ƒ1800, vrye arbeiders. 2. Tjempaka lbc. 710 HA. Hevea a. v. is produceerend werd in 2-5 1907 1000b. 1917 opgericht en in 1918 aan de erve von Uslar toegewezen. Aanplanteinde '17 63 b., w. v. 45 in prod. opbr. 15250 KG. tax. 18-16250 KG. uitbet. loonen ± ƒ 11000, vrije koelies. Landak Samhis Onderbambas afdeeling Gg. Meliau Landak r, T , , K Sambas Landschap Onderne- lbc. ming en of jaartal van ep. oprichting Oppervlakte Ondernemer, Gewas SEKST Bijzonderheden aard ! •3 1 ïoesan lbc 1100HA Hevea o. E. F. M. is produceerend werd in (West^Bor- 1522b Grose 1910 opgericht en in 1915 neo kaut- a. J. S. Su- overgenomen, bepl. opp. chuc plan- rowitz. 350 b., w. v. in prod 200 „ (Duitsch) opbr.'17-33750 KG. tax.'18 19-2-1910 37500 KG. uitbet. loonen ƒ 40.000, vrije koelies. 4 Loeboek lbc 1380HA Hevea o. D. Vecht is produceerend werd in 1932b a. Jhr. C. de 1910 opgericht; bevat 80 23-4-1910 Casembroot. b. (t 50.000 boonien) ou- (Ned.) der dan 6 jaar en even¬ veel jongere, w. v, 51 b. prod. opbr. '17-10095 KG. tax. '18 17.000 KG. uitbet. loonen ƒ 16500,10 contr. koelies en verder vrije arbeiders. | 4 lbc| 4559b ~ lBatoeAm lbc 2262IIA Hevea o. N. V, Anglo voor een klein gedeelte ?a/ioio ' German rub- 28 b. beplant en in pro- 4"4'1912 ber Cy. ductie, opbrengst 1917 335 a. H. Schlü- KG., uitgegeven loonen (ter Eng.) ƒ 960, vrije koelies. 2 Batoe Am. lbc 2013HA Ilevea o. en a. n. v,, in 1918 overgenopar II 2837b BuryeroWa- men. 27-1-1912 kaba\jasti (Jap.) 3 Sebabat lbc 168HA Hevea o. Lim Nam beplant 100 b. w. v. in 21-2-1918 235b Koei,behoort prod. 35 b,; opbr. in '17 aandekongfci 3750 KG. tax. '18-5000 KG. Lim Moei uitgeg. loonen f 3050, Lioek-Moto- vrije arbeiders. shimo Sako a. Motochima (Jap). 3~ïbc 6252b 1 Pei Dekan ep S900HA Hevea o. N. V. Ka- is jjroduceerend beplante 8-8-1899 i3950b poeasrubber opp. 850 b., w. v. 400 prod. cultuur en opbr. '17 106530 KG. tax. IIMij. te Pon- '18-120000KG. uitbet. koetianak (J. Cnt lieloon ƒ 86250; 315 con11 -4-' 11) tract koelies. ( = Kapoeas rubber Cy. ltd London) a.A,J.5imons (Eng,; Onder- Sdana Smitau Sintang Sekandau S.ni^-.ui atdeeling—1 Gouv. gebied | Sintang Sekandau 1b. Sanggan. gg- Melian. Landschap —, 1 rz m ..10 o v I )nderne- lbc. ning en of artal van ep. pnchbing Oppervlakte Ondernemer, Gewas tea^land' Bijzonderheden aard Sei Ma jam ep 8900HA Hevea o. en a. Kwee is produceerend, bebouwd i-8-1899 12257b Tek Hoo te 843/4 b„ 9500 boomen Sei Ma jam in prod., 3500 nietin prod., (Chin.) opbr. '17 1062 KG. tax. '18-1375, uitgeg loonen f 5926, 22'/, vrije arbeiders. Samarang- lbc 1048HA Hevea o. Sahang- is produceerend, aanplant kai 1467b rubber cult. einde '17-435 HA., w. v. 12-7-1910 Mij. te Pon- 200 pruduceerend opbr. tianak 46000 KG. tax. '18-80000 a Lennox KG. uitbetaalde loonen ïaylor ƒ 56164,12 276 contract (Eng.) kof lies. 2ep 2767b n bc Serandjin lbc 1611HA Hevea o. en a. Isa- is produceerend, bebouwd 1908 2273b buro Nagas- opp. einde 1917-200 b.; shi (Jap.) tapbare boomen 18000, Inkomsten 1917 = ƒ32400, uitgaven 1917 = ƒ 14400. Mengkalo lbc 159HA Hevea o. N. V. Ka- is produceerend. IIL 225b poeas rub- 14-6-1909 beroultuur en HMij te Pontianak a. a- J- Siïnons (Eng.) 2lbc 2498b L Nanga Dje- lbo 3000HA Hevea o. „West Bor- is produceerend, beplant tah 4228b neo cultuur opp. 250 b., w. v. van 3-11 23-3 1908 Mij" te 's jarigen leeftijd 112 b., op- Gravenhage brengst 47300 KG.: tax. a. Th. A. de '18-40000 K.G, 177 contract Neve (Ned.) koelies. 1 lbc 4228b Seberoeane en 117HA Hevea o. Paters Capu- is produceerend, aanplant 27-1-1914 165,5b einde l917-45 b. w v^ 25 (Niod.) in prod. opbr. 1 ('•2625 K.U. a. F. A. van der tax. '18-2875 KG. uitgegePutten te Sedji- ven loonen ƒ 60000 vrije 'am koelies. lep 165,5b 1'anebangan lbc 650HA Hevea o.ena.Lay Koei (eiland) 910b Soon (Cfain) ~ 1 1lbc j 910b Totaal gewest | 27 | 58673b | | I Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B XII. Overzicht der Concessies voor Bosehexploitatie in het Gewest der Wester-Afdeeling van Borneo. Deel III Pamangkat Pontianak . I af^£g || Naam der concessie, Landschap ondernemer en tijdduur Oppervlakte in HA. Cijns Bijzonderheden [Pontianak 1 Mempringang I 2840 ƒ 142 +10% der p]. markt niet in bewaarde der verkregen ge drijf tah en caoutchouc 2 a-v- „ ïï 2558 ƒ 12780 + a. v. a v o- H. Halkema-Djokja 7-5-1903-1943. Ned. K°eb0e . o N6VkAe/h v, tv / !00 p.m. + ƒ 1 per koe- in bedrijf , ^ oe houtkap lie en per maand sinds 1904 Mij, te s Gravenhage 25-3-1902-1942. Ned. Sambas 1 Rasau 3548 ƒ 532 ± 3% der pl. waar- in bedrijf de der producte sinds 1918 2 Asoe Ansang 3548 a. v. a,v. 3 Bajoer 3548 a. v. a.v. 4 Sekoejoe 3548 a. v. a.v o.Ver. Ind. Bosch Expl. Mijen; R. B. 17-1-1918. 13-8-1912-1942. Ned. 5 Nasar 2700 „ 405 + 2 % enz. a.v. 6 Sepoetih 2650 247,50 + a.v. ' a.v. 7 Batoe-Bedjamban 2925 „ 439 + a.v. a.v. 8 Papan Zuid 2045 398 + a.v. av o. V. I. B. E. M. 28-3- 1916-1946 9 Bemban I 2300 „ 345 + a.v. a.v. 10 a.v, II 3200 „ 480 + a.v. a.v. 11 a.v. Iir 2500 „ 375 +a.v, a.v. 12 a.v. IY 3000 „ 450 + a.v. a v o. V. I. B. E. M. 17-9- 1917-1947 13 Moetoesan 3440 „ 516 + a.v. a.v. 14 Balau I 3532 „ 629,80 + a.v. a.v. 15 a.v. II 3220 „ 483 + a.v. a.v. 16 a.v. III 2788 „ 418,20 + a.v. a.v. 17 a.v. IV 2768 „415,20 +a.v. a.v. 18 a-v- V 2816 „ 525 + a.v. a.v. 19 Sekoejoe Zuid 3500 525 + a.v. a v. o. N. V. Mijn-en Bosch- expl. Mij. „West-Borneo" Ned. 9-3-1916-1946 Beneden-Matan Soekadana afdeehng Naam der concessie, Landschap ondernemer en tijdduur Oppervlakte in HA. Cijns Bijzonderheden 20 Balau VI 2372 f 355,80 + a,v. a.v. o. N. V. M. en B E. M. ,.West-Borneo" 13-3-1917-1947 Simpang 1 Koealan 2900 ƒ 435 + 2 % van de pl. in bedrijf, o. Lim Moei Lioek waarde van het ver- stoomhout- a. A. E. von Guggitz te kregen hout zagerij te Soekadana Koealan 30 6-1914-1944. Chin. Matan 1 Kendawangan I 3548 ƒ 533 + 1 % van de pl niet in bewaarde der prod. drjjf 2 a.v. II 3648 a.v. a.v. 3 a,v. V 3548 a.v. a.v. 4 a/V. YJ 3548 a.v. a.v, 5 a.v, VII 3548 a.v. a.v. o. J. Twijsel te Paloh Ned. 23-12.1909-1939 Opgave van het Gewestelijk Kantoor te Pontianak. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B XIII. Overzicht der Tïijverheidsonderneniingen in het Gewest der Wester-Afdeeling van Borneo. § SD Naam der Naam van den > J , . Plaats , *3 -g Bijzonderheden onderneming ondernemer J 53 Pu 1. Oliefabriek: Pontianak. My. „vh. Hemmes & ± 1888 Productie 4,5 mil„Karadjinan". Co." Chin. Lhaij A lioen L. p.j.werkl. Sin. 35 Chin., 30 Inl., totaal 65. tevens ijsfabriek Werkl. 3Ch. + 3 Inl. (stoom). — 6. Productie 2500 K.G. per dag. 2. Oliefabriek: a. v. Theng Seng Hie, 1893 Productie 3,6 mil„Wilhelmina". Chin. lioeu L. p.j.werkl. 25 Chin. 10 Inl. = 35 tevens ijsfabriek Werkl. 6 productie (stoom). 2500 K.G. per dag. 3. „Tjoba" stoom- a. v. Mij. „vh. Hemmes & 1893 ± 450 planken p. dag houtzagery. Co." Chin. 28 arbeiders w. v. 18 Chin. en 10 Inl. 4. Stoomhoutzage- a. v. Laij A Sin, Chin. 1906 + 450 planken p. dag rij „LayAhSin". 24 arbeiders w. v. 6 Chin. en 18 Inl. 5. a. v. „KhoonHoa a. v. Khoon Hoa Doek Cij. 1907 Doek Cy". Chin. 6. a. v. „Koealan". Koealanri- LimMoei Liok, Chin 1914 In bedrijf. vier a. A. E. von Guggitz Simpang. 7. a. v. „Paloh". Palohrivier. J. Twijsel Ned. 1908Niet in bedrijf. 8. Handzagerij Pontianak. Tjoe Ngi Hin Chin. — 10 werklieden. „Tjoe Ngi Hin". 9. Scheepswerf a. v. Djoe Tek Seng,Chin. — Tongkangs en banDjoe Tek Seng. . doengs. 10. a.v. KongNgie. a. v. Kong Ngie, Chin. — a. v. 11. a. v. Tjsoe Tjoin. a. v. Tjsoe Tjoin, Chin. — a. v. 12. a. v. Tjoe Nan a. v. Tjoe Nan Sin Chin. — a. v., huisboot. Sin. 13. a. v. Boedjang a. v. Boedjang Chin. — a. v. rompen van stoombarkass. e. d. 14. Gouvernements- Pontianak. Havenmeester. — Voor gewestelijke dok. vaartuigen en voor die van den slibarbeid. 15. Reparatie atelier a. v. Khoon Hoa Doek Cij. 1914 Bruto ontvangsten „Khoon Hoa Chin. 1915 f 60100.— Doek Cij." 1916 f 80000 — 16. Telok Aer Telok Aer. Koeboe Houtkap 1914 75 Chin. arbeiders. Cutch fabriek. My. Eng. Gewest: Noordwest-Boineo. Bijlage: B XIV. Overzicht van de Mynbouwconcessies enz. in het Gewest der Wester-Afdeeling van Borneo. ') Ontleend aan het bestaande register op liet Gewestelijk Kantoor te Pontianak. Mampawa Smgka^ Bengkajang afdeeliiig Landschap j Naam der Ondernemer Tijdduur, mijnbouw en oppervlakte, Toelichtingen onderneming administrateur min. cijns - i I. MIJNBOUWCONCESSIES Sambas Sebalau o. „Mb. Mij. 2889 HA. G. B. 2-4-1904 (mineralen, Sebalau, Soe 75 jaar, No. 29. cijns: steenkool rabaia, kap min. cijns 2l/30/0 der waarde op petr. enz ) f 350000 f 4004,46 het ontg. terrein van het vervoerde product; niet in bedrijf. Bani o. a. Ch. Gir- — G. B. 14-11-1914 (mineralen) dlestone-Sam- 75 jaar, No.43. cijns 2'/3 °/o a.b. bas min. cijns 1918 wzh. hervat. f 417,76 Sintoeroe o. Mb. My 610 HA. G. B. 19-1-1907. (alle delfstof- Sintoeroe 9-11-1975. cijns % a.b. fen u/z steen- kap f 400000 eijns f 86 1-7-1918 de werkzaam- kolen) heden gestaakt. Sepang o. Mb. Mij. 1955 HA. G. B. 13-7-191Ö No. 2 (alle delfstof- Loemar 9-11-1975. cijns 21/a °/o a.v.; fen) te Soerabaia min. cijns niet in bedrijf kap f 501000 f 250,82. Simpitoe a.v. 1507 HA. G. B. 13-7-1916. No. 3. (alle delfstof- 9-11-1975. cijns 2V3 °/o &.v.; fgjj) min. cijns niet in bedrijt. f 203,74 Sarantak a.v. 1083 HA. G. B. 13-7-1916. No. 4. (alle delfstof- 9-ll-lb75. cijns 2V2 fen\ min. c\jns niet in bedrijt. ' f 138,95. Mahmoed a.v. 2311 HA. G B. 13-7-1916. No. 5. (alle delfstof- 9-11-1975. cijns 2'/z °/o a v.; fen) min. cijns niet in bedrijt. f 296,49. Singka- Alluvia o. J. H. van 7154 HA. G. IS. 6-2-1917 wang (alle delfstof- Hoboken te 6-2-1992. cijns: 21 /2 % a.b : fen) Pontianak min. cijns niet in bedrijf. f 1073,10. Mampawa Pandan I a. IJ. Rogge 2984 HA. G. B. 9-7-1917. (alle delfstof- Buitenzorg 9-7-1992. cijns 3 o/0 a v.; fen) min. cijns in voorbereiding. f 434. Ponti- Mandor I o. J. Egerton 2741 HA. G.B. 10-10-1903. anak (dt (alle delfstot- Wood 10-10-1983 cijns 2^ °/o a.v.; Mandor) fen) | min- cÜns niet in beirgf. ƒ383,74. r j i Onder Landak S Landak Mampawa afdeeling Poxitianak T , , dt. Mandor Landschap Naam der Ondernemer Tijdduur, mijnbouw en oppervlakte, Toelichtingen onderneming administrateur min. cijns Mandor II a.v. 2865 HA.. a.v. (alle delfstof- 10-10-1983 fen) min. cyns f 4011,0. Mandor III a.v. 2862 1IA.. a.v. (alle delfstof- 10-10-1983 fen) min. cijns ƒ 400,63. Landak Tainam I. (al- oJ.K.J.Lange 2357 HA. B. 19—7—1916 No. 1 le delfstoffen W. B. Goud- 75 jaar. jo. 19-4^-1906. cijns u/z petr. e.a. Dredge Mij. min. cijns 3 % pi. waarde der bitum. zsth>. te Batavia.' ƒ 329.98. vervoerde producten. (G.B. 15-6- In bedrijf. 1914 No. 31). Tainam III. o. M'o. Mij. Ma- 2586 HA. Niet in bedrijf, (a. v.) djau. 75 jaar B. 19—4—1906. cijns 3 o/o a. b. Wari'. (a.v.) o. J. C. Mac 762 IIA. B. 20-9—1907. Call Batavia. 75 jaar. cijns 3 % a. b. min. cijns niet in bedrijf. f 106.68. VERGUNNINGEN tot het doen van mijnbouwkundige opsporingen. Landak 1. een gedeel- E. E. Ctiasse- 7100 H A. R. B. 31 12 1 917. te in het land riau te Pon- 3 jaar. No. 1390/L. schap Laudak tiauak. cijns: 2 1/2 NW. vanNaja. cent per HA. 2. a. v. bij Mej. M. M. 1838 HA. R. B. 20-2-1918. Ngabang. Paessens 3 jaar. No. 222/L. Weltevreden cijns: 2112 cent p HA. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B XV. Staat van Stoomvaartdiensten op (le Binnenwateren van het Gewest der Wester-Afdeeling van Borneo. G 1—1 Namen der Namen der ^-§2 Aard van Tusschen de vaartuigen ondernemers o 'Si g vervoer plaatsen Bijzonderheden c ® -S 1. Jack. H. Seelil. 4,34 passagiers. Plaatselijk verkeer te Pontianak 2. Saigon. Hadji Moh. Joe- 0,75 „ n soef. 3. Jarra. Lim Ah Hoeat. 1,55 „ 4. Louisa. P. v. den Heuvel 1,50 „ " 5. Oesman. Said Hasan Bin 1,80 „ Ali Motahaz. 6. Lulu. Van Hoboken. 3,47 „ # 7. Law Ban Teng Seng Hie. 2, „ " Seng. 8. Pim. Sultan van Pon- 5,05 „ tianak. 9. Emanuel. N. V. v/h Hemmes 1,45 pass. en v & Co. sleepdienst 10. Ellij II. K. P. 11. sleepdienst. „ 11. Mariana. Latip. 1,74 „ 12. Ngi Ek. Kongsi Ngi Ek. 4,90 pass. en Pont.-Kakap- Dagelijks. goed. I'elokPekadai. 13. Ebie. Is. kas Pontianak. 1,81 sleepdienst. Pont.-Djoeng- Met 3 tong- kat-Telok karigs staatonKoempai. der beheer v/d Havenmeester van Pk. 14. Gim Joe. Liauw Tjong He. 5,14 pass. en a. v. en Dje- 2 X p. d. heen goed. roedjoe. en terug. 15. Hok Lie. Lim A Hwat. 3,36 „ 16. Gim Hong Liauw Tjeng He. 1,83 „ ° 17. Mo Wat. Hap Seng Soon. 2,92 „ ^ 2 X p. d. heen en terug. 18. Ngi Lie. Teng Seng Hie. 4,38 „ „ 2Xp.d. heen en terug. 19. Juuana. N.V.Kapoeasrub- 5,36 „ Pont.-Sei bercult. en II.Mij Dekan. 20. Kingsale. Sahang rubber 3,30 „ Pont.-Sama- calt. Mij. rangkai. 21. Louis. E. cult. Mij. „Lian 5,6 „ Pont. Sekadau. Miau". 22. Tjin Soen. Laij A Kioen. 6,70 „ Pcnt.-Sintanff. 23. FetPoFat Tjong Ah Ngah. 8,20 „ 24. Ban Hap. Laij Hin Djoe. 7,20 „ 25. Thian Hie. Tjong Tiam Laij. 5,35 ° 26. Ban Ilwa. Sim Kim Hong. 4,30 „ 27. ljin On. Laij A Ivioen. 2,50 „ Pontianak- Ongeregelde. Ngabaoff. vaart. 28. Gim Bo. Liauw Tjian Jan. 2, pass. en „ a.v. goed. 29. Alice. Lim Moei Lioek. 1,15 „ Pont.-Koealan. av 30. Poenan. Hadji Abas bin 0,79 pass. en Pont.-Kakap- Dagelijks Pelantjing. goed. Telok Pekadai. a '™ ® c Tusschen Namen der Naam der "g ^ -Aard vari Bijzonderheden vaartuigen ondernemers ^ S vervoer plaatsen C ^ 1. Hok Jong. Lim Ah IIwat. 13,83 pass. en Pont.-Tajan. goed. 2. Sin Hiap Hap Lie Soen. 20,82 „ Pont.-Sintang Hong. 3 BangMonp Sm HangTjiang 14.24 „ „ en Sim Yap Kwee 4. Thian Kit Tjong Tiam Laij. 12,46 „ „ 5. Ban Wliat. Sim Tjia Kwee. 20,93 „ „ 6. Kim Soen Tjia Tjing Hoat. 14,54 „ „ 7. HaijThong Laij Joe Kim. 11,80 „ „ 1. Marie. Koeboe houtkap 11,67 „ Telok Aer- My. Pont. 2. Cecilia. „ 10,30 , „ 1. Sontbport TamadineCyBor- 4,37 passagiers „ neo ltd. (Eng.) Srie Lan- Ls. Kas Landak. 1,86 pass. en Ngabang-Pont met huisboot, dak. goed. lx in de 14 dagen, staat onder beheer v/d havenmeester te Pont. 2. Tong Hang Kongsi Tong 1,06 „ „ ongeregelde Hang vaart. 1. Benque. Laij Kim Long. 1,94 „ pl. verkeer te thans Sintang- Sekadau. Melawi. 2. Pas op. West BorneoCult. 2,65 „ Sintang-Mela- Mij. wi. 3. Johanna. Pontianakfonds. 3,46 „ Sintang-Poe- staato/beheer toes Sibau. y/d havenmeester te Pont. 1. Hok Thaij. Lie Soei Kiai. 2,90 „ pl. verkeer te Sambas. 2 Soei Tjong Po Swie Ann. 4,30 „ , pasarboot op Pamangkat. 3. Soei Khiat. „ 5,17 v „ 4. Masoedie. Hadji Soeod. 3.76 „ „ Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage B No. XVI. SC HE EPY A A KT BE W EG1NG volgens de „Statistiek van de scheepvaart in Nederlandsch-Indië" in de plaatsen, waar een havenmeester of fd. havenmeester is geplaatst, over Partic. ss a 87 84983 128 i 127830 11(5 133101 73 94068 203 218084 201 1216898 schepen jb — _ _ 480 17530 480 17523 480 17530 480 ! "l7523 zsi f ~~ ™ ~ — 2 6890 2 6890 2 j 6890 2 6890 | 8 u2° 12 | 720 , 33664 710 33262 728 | 34189 722 3386(5 Oorl. en 9u 8»508 140 j 123434 1318 191185 1265 151743 1413 I 276693 1413 275177 GvL ss — _ i 42 , 7650 43 7800 42 7(550 I 43 7800 191 < Partic. ss a 59 61673 113 1106418 181 187289 129 14°907 °40 I 94896->940 ojoqo.% 5 - ~ - - *>« >«« 460 14699 ÏB9 466 "S zs b " lo" — ~ 828 40781 813 39724 830 40914 813 39724 Oorl. en 61 61806 113 10(5418 1478 242817 1408 197330 1539 I 304623 1531 303748 ' ss , ~ ~ 33 . 5957 32 5807 33 5957 32 5807 ' 195 2. Koeala Mampawa. Verkeer met het buitenland Verkeer binnen N. I. Totaal JAAR SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen Veitiokken Aantal M8. Aantal I 1P. Aantal j M8. Aantal | M8. Aantal; M8. Aantal J M-. imo JI,tic «s b - - - — 107 9252 ! 106 9238 107 I 9252 100 9238 12 schepen zs b - - - | - I" 171 1» 171 10 | Wl , 1» 0nrl _ _ _ _ 117 9423 116 i 9409 117 9423 116 1)409 (; v't ss _ _ j _ _ 14 2100 I 14 2100 14 2100 14 2100 1913 Hartic. SS b - - - | - 247 1572S j 24(5 1571+ 247 I 1-28 j 34(1 15714 schepen zs b - - - " «'s <» sS (> 'SS *' _ _ _ _ 253 15816 252 15802 25li 15816 ) 252 15802 1914 Partic. ss a - < 3556 7 3556 7 3556 7 3oo6 schepen b - - - ! - 165 10253 16u 102o3 16u 10253 16, 102o. y ,/s b _ _ _ _ 9 158 9 158 9 lu8 9 lo8 _ _ _ 181 13967 181 13967 181 13967 181 13967 1915 Partic. ss b - 206 7205 205 7181 206 7205 205 7181 schepen zs b - - - - 15 192 15 192 U, n»2_ lo 192_ Oorl. en - 221 7397 220 7373 221 7397 220 7373 Gvt. ss - - — - 1 150 1 laO 1 l-)(l 1 1;)(> 196 3. Ivorala Mampawa. Verkeer met het buitenland Verkeer binnen N. I. Totaal JAAR SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aantal M3. Aantal M3. Aantal M3. Aantal M3. Aantal M3. Aantal M3. - ■ , 1916 Partic. ss b — - j _ — 187 5258 ! 187 5263 187 5258 187 526B schepen zs b — - 1 - - 38 j 368 > 37 276 .38 368 37 27(5 Oorl. en — - ' | — - 225 5626 j 224 j 5539 225 562(5 224 5539 Gvt. ss — — _ _ 4 600 4 600 4 600 4 600 ———- —————————— — 1917 Partic. jss b — — _ _ 198 4342 198 4345 198 4342 198 434;") schepen sz b — I - - _ 238 12432 238 12470 238 12432 238 12470 : n — Ooil. en — — — 436 167< 4 43(5 1 (581 o 436 1(5774 436 16915 Gvt. ss — j — _ _ l 150 1 150 1 150 1 150 3. Singkawang. 1912 Partic. ss a 12 20901 | 30 50637 78 146775 60 ' 117039 90 167676 90 167676 schepen b — — — — 87 5405' 87 5405 87 1 5405 87 5405 zs a — — — — 2 1566 2 i 1566 2 1566 2 1566 b 22 1127 21 1090 56 1533 57 , 1551 78 2660 78 2(541 Oorl. en 34 22028 51 51727 223 155279 206 125561 257 177307 257 177288 Gvt. ss — _ _ J _ 9Q 12(50 22 | 1260 22 1260 22 1260 197 Verkeer met het buitenland Verkeer binnen N. I. Totaal JA-\R SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen \ ertrokken Aantal M:i. Aantal | M3. Aantal, M8. Aantal j M3. Aantal j Ms. Aantal1 M:i. i I | ! ! 1913 Partic. iss a 35 18290 34 I 22900 60 74970 61 70360 95 i 93260 95 93260 schenen I b — 70 3370 76 3310 <6 3310 <6 33/0 1 !zs b - ' - - - 34 018 | 34 918 34 918 34 918 . — Oorl en 35 18290 34 22900 170 79258 171 74648 205 97548 205 97548 Gvt. ss - i — — - 28 2820 28 2820 28 | 2820 j 28 2820 1914 Partic. ss a 23 14908 48 28985 108 74806 88 60729 131 89714 131 89714 schenen' b — — — — 66 3734 66 3734 66 3734 66 3734 zs b 283 (> 283 30 763 30 765 36 | 1046 | 36 1048 Oorl en! "9 15191 49 29268 204 79303 184 65228 233 94494 233 94496 Gvt. ss - - - - 11 42(54 | 11 4264 11 4264 1L 4264 —, — i 1915 Partic. ss a 21 14661 50 37282 89 68659 60 46038 110 83320 110 83320 schepen b — — — ,117 5411 11* 5411 11* 5411 11' ;>41l zs b 8 356 O 226 95 4622 96 4679 103 j 4978 | 102 4905 Oorl en 29 15017 50 37508 301 78692 273 56128 330 93709 329 93630 Gvt. ss — ' - - - 11 1144 11 1144 11 1144 11 1144 198 Verkeer met het buitenland Verkeer binnen N. I. Totaal JAAR SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen" Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aantal M3. Aantal M3. Aantal M8. Aantal M3. Aantal M3. Aantal M3. 1916 Partic. ss a 33 25754 49 I 37249 99 76666 83 65171 132 102420 j 132 102420 schepen b 2 82 2 : 82 83 3322 82 3283 85 3404 84 3365 zs b 3 53 2 | 37 81 i 3870 82 3836 84 3923 84 3873 Oorl. en 38 25889 53 j 37368 263 83858 247 72290 301 109747 300 109658 Gvt. ss — — _ ! — 17 j 2550 17 , 2550 17 2550 17 2550 — - ■ T 1 191< Partic. ss a C> 4824 39 31 <56 117 99926 84 72994 123 104750 128 104750 schepen b - - _ _ 123 4705 124 4744 123 4705 124 4744 zs b 2 1 25 124 j 6364 126 (5551 126 6453 127 6576 Oorl. en 8 4913 40 31781 364 110995 334 84289 372 115908 374 116070 Gvt- ss — — — — 14 i 2100 14 2100 14 2100 14 2100 4. Sela ka u 1912 Partic. jss a 2 1836 4 1362 32 26294 30 26768 34 ! 28130 ! 34 -\S130 schepen b 2 119 1 141 15 602 15 542 17 1 721 16 688 1 ; 0o!'L en 4 1955 ~> I l.r)03 47 26896 45 27810 51 I 28851 50 28813 (ivt- |ss — — — — 6 900 6 900 ti 900 (i 900 1913 Partic. ss a — — j _ — 45 21821 45 21821 45 I 21821 45 21821 schepen b - - - 6 258 6 258 0 [ 258 | 6 | 258 — ~ I — — 51 22079 51 22079 51 1 22079 I 51 22079 199 Verkeer met het buitenland Verkeer binnen N. I. Totaal •JAAR SOORT Aangekomen | Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen Veitiokken Aantal M3. Aantal M3. Aantal M3. Aantal M3. Aantal M8. Aantal M!. 1914 Partic. ss a — — — — 67 43076 67 1 43076 67 4307(5 67 48076 schepen zs b 4 98 1 17 5 166 8 242 9 259 9 259 , __ — — 4 93 1 17 72 4324^2 75 43318 76 43385 76- 43335 1915 Partic. ss a — - — - 73 55003 73 55003 73 55003 73 55003 schepen | b — — — — 8 311 8 311 8 811 8 oll zs b 2 34 — | — 25 1008 j 26 1025 27 1042 26 102» 2 34 _ 106 56322 107 56339 108 56356 107 56339 _________ 1916 Partic. ss a — — — — . 144 88199 , 144 88199 144 88199 144 88199 schepen b — — — — 10 392 10 392 10 392 10 892 zs b 9 129 3 40 18 687 26 | 831 27 81(5 29 871 . — —————| 9 129 | 3 40 142 89278 150 j 89422 151 89407 153 89462 1917 Partic. ss a — - - — 105 88953 105 88953 105 88953 105 88953 schepen b — — — — 12 476 12 47(5 12 4-<6 12 47(5 zs b 1 16 — j _ 7 218 8 234 8 234 8 234 li 16 | _ ; _ 124 89647 125 89663 125 89663 125 89(563 200 5. Pamangkat. Verkeer met het buitenland Verkeer binnen N.I. Totaal JAAR, SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken j Aantal Ms. Aantal j M8. Aantal Ms. Aantal M3. Aantal M3. Aantal Ms. 1912 Partic. ss a u(i ->3471 2(5 26217 73 98631 103 125885 129 152102 129 Il5°109 schepen b _ _ 3 475 8 475 3 475 3 j 4?5 zs b 23 1502 34 j 3412 133 4187 135 4350 16(5 5689 169 5762 Oorl. en 89 54973 (50 27(529 209 103293 241 130710 298 158266 301 158339 Gvt. ss — — — j — 37 2790 37 2790 37 2790 37 2790 - 1913 Partic. ss a 77 51546 57 3(5833 95 106181 115 120894 172 157727 172 157727 schepen b - | - j - ; 1 54 1 54 l . -4 1 54 zs b 37 I 1125 38 | 1201 97 3645 96 3569 134 4770 134 4770 Oorl. en H4 52671 95 38034 193 109880 212 124517 307 162551 307 162551 Gvt. ss - j - — — 1 436 1 43(5 1 436 1 436 1914 Partic. ss a 2(5 17785 14 9973 149 73027 161 80839 175 90812 175 I 9081° schepen zs b 1(5 594 23 735 82 3132 83 3289 98 3726 10(5 j 4024 Oorl. en 42 18379 37 10708 231 76159 244 84128 273 94538 281 ! 9483(5 (jVt ss ~ ~ — i - 4 j 1516 4 1516 4 1516 4 j 1516 ! 1 ! ! I 201 Verkeer m/h buitenland Verkeer binnen N.I. Totaal JAAR SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aantal j M8 ' Aantal M3 Aantal j M3 Aantal M:i Aantal j M3 Aantal j Ms 1915 Partic. ss a 18 11763 17 11084 132 97910 133 98563 150 109646 150 i109646 schepen b — — — — 7 246 7 246 7 248 7 246 zs b 11 349 9 302 125 4659 127 4706 136 5008 136 ! 5008 ! " „ \ , rnn O'oii en 29 12085 26 11386 264 103815 267 103514 293 114900 293 114900 Gvt. ss — — — — 14 1954 14 1954 14 1054 14 j 1954 1916 Partic. Is a 4 2604 i 2 1495 148 110171 151 112129 152 112775 153 1113624 schepeni b - - i - - 49 1715 49 1715 49 1715 49 1715 zs b 22 745 i 16 : 506 149 8531 155 8770 171 9276 171 i 9276 Oorl en 26 3349 18 2001 34 120417 355 122614 372 123766 373 -124615 Gvt. ss - - - ! — 6 900 c> 900 6 900 6 900 — 1917 Partic ss a 8 5638 6 5192 158 130237 160 130683 16(3 135875 16t> 1387t> schenen!" b - - — — 31 973 31 973 31 973 31 '.>73 |zs b 16 367 | 17 1 517 158 j 7158 157 7008 1.4 7525 i<4 7525 ' i Oorl en 24 6005 : 23 5709 347 1138368 348 138664 3 < 1 144373 371 144373 Gvt. ss — — ■ — I — 4 | 600 4 600 4 (500 4 ; 600 202 . Samba*. Verkeer m/h buitenland Verkeer binnen N.l. Totaal JAAR SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen j Vertrokken Aantal M3 Aantal M;! Aantal M8 I Aantal I M» Aantal M3 1 Aantal M3 | I | ï 1912 Partic. jss a - _ 17 19773 54 04481 36 ! 4344(5 54 64431 53 63219 schepen! b — — — — 22 2203 22 i 2203 22 2203 22 2203 sz a — - — 1 783 1 783 1 783 1 ^783 b >.3 78 5 { 157 76 1749 81 { 2125 79 j 1827 86 2282 j j 1 - Oorl. en 3 78 22 19930 153 69166 140 ! 48557 156 69244 162 68487 »vt. ss - — — | — 56 4080 55 ; 4050 56 4080 55 4050 1913 Partic. jss a — — 5(> 36450 82 75599 26 I 39149 82 75599 82 75599 schepen J b — — — — 29 21(52 29 , 2162 29 2162 29 2162 |zs b — — — — 40 1239 39 1275 40 1293 39 1275. " 4- ; j Oorl. enl _ - 56 36450 151 79054 94 ; 42586 151 1 79054 150 79036 ('Vt. 'ss — —L_ ~ I ~~ 45 3290 44 3260 45 3290 44 3260 1914 Partic. iss a 8 5208 1 651 76 50336 83 j 54893 84 55544 84 55544 schepen; b - - _ _ 20 1467 20 1467 20 1467 20 1467 zs b _ _ _ _ UJ 438 14 508 13 438 14 r>08 : 0orl- en| 8 5208 1 ' 651 109 52241 117 5686N 117 57449 118 57519 Gvt- |ss - ~ — j - 36 2040 37 2070 36 2040 37 2070 203 Verkeer met het buitenland Verkeer binnen N. I. 'lotaal JAAR SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aantal M3. Aantal M3. Aantal M;i. Aantal M8. Aantal M8. Aantal Ms. i __ _________________________ 1915 Partic. ss a - - 13 «476 74 5440,". 60 45080 74 | 54405 73 53556 schepen b - - - - .23 1486 23 1586 23 148b 23 1486 zs b - — - - 43 1620 41 1565 43 1620 41 1565 i 1 —H Oorl en — - 13 8476 140 57511 124 48131 140 57511 13* »6607 Gvt. ss - — 2 180 18 1740 16 1560 18 1740 18 1740 iqi« pai.tic ss a — - 82 60491 83 61340 82 60491 83 61340 schepen " b - 29 1321 29 1821 29 1321 29 1321 zs b - - - - 58 3790 59 : 3838 58 3790 59 3838 Oorl. en — - — - 169 65b02 171 I 66499 169 65602 171 66499 Gvt. ss — — — — b 6b0 6 660 6 (360 6 6(50 ; 1917 Partic. ss a - - 85 69523 85 I 69523 85 69523 85 69523 schepen - 18 654 18 { 654 18 6o4 18 654 1 09 _ i _ 44 2527 51 2 <40 4o 2oob 51 2 <40 Oorl en 1 29 — — 147 72704 154 72917 148 78733 154 72917 Gvt, ss - - I - 8 1200 8 1200 8 1200 8 1200 ' 204 7. Paloli Verkeer met liet buitenland Verkeer binnen N. I. Totaal JAAR SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aantal M8. Aantal M3. Aantal M3. Aantal j M3. Aantal; M3. Aantal M3. 11112 Partic. zs b - - - _ 48 1706 44 1540 48 1706 44 1540 1913 schepen „ b - - - 23 1184 21 1062 23 1184 21 1063 » » ! b — — — — 14 844 14 894 14 894 14 894 1915 » » b - - - - 20 989 25 1143 20 989 25 1143 » n b — — — — 14 • 556 15 628 14 556 15 628 ' » » l) geen opgaven S. Noekadana 1912 1 ai tic. ss a — 7 I 15750 i ; 15750 7 ! 15750 I 7 j 15750 schepen b — - ~ | - 142 ' 18765 142 ! 18765 142 18765 ! 142 ! 18765 zs b - — — — 25 295 25 205 25 295 25 295 ^ 1 ^ Oorl. en - 174 34810 174 34810 174 34810 174 34810 Gvt ss - ~ — — 15 | 2150 15 2150 15 2150 15 2150 1913 Partic. ss a - _ - _ 6 j 13523 6 13523 6 13523 6 13523 schepen — - — — 128 11861 128 11861 128 11861 ; 128 11861 b - - - - 3 41 3 41 3 41 ! 3 41 , oorl. en _ _ _ _ 137 25425) 137 35435 137 25425. 137 j 25425 Gvt- ss — — — — 5 ; 1036 5 1036 5 1036 | 5 j 1036 205 Verkeer met het buitenland Verkeer binnen N. I. Totaal JAAR SOORT Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken _ . " I " i Aantal M3. Aantal Ma. Aantal M3. Aantal M:i. Aantal ; M3. Aantal W. I 1 I 1914 Partic. ss a - - — - 4 9000 4 9000 4 i 9000 | 4 9000 schepen b - - — _ 148 11393 148 11393 .148 11393 148 11393 zs b - - — - 20 264 20 264 20 j 264 j 20 264 Oorl en - I — - j - 172 I 20657 i 172 20657 172 | 20657 172 20657 Gvt. ss - — - - 8 1200 8 1200 8 1200 ! 8 1200 L ____________ ' 1915 Partic. jss b — — — - 138 | 11860 ; 158 11860 158 11860 158 11860 schepen'zs b — — 1 21 65 1816 (54 1 < 95 65 1816 65 1816 Oorl. en! - — — - 223 ' 13676 i 222 13655 223 13676 223 j 13676 Gvt. 'SS — — 5 630 5 (530 5 630 •> (530 1916 Partic. !ss b — j — — — 150 10715 j 150 10715 150 10715 150 10715 schepen jzs b - j - — - 95 j 2958 j 95 2958 95 2958 1 95 j 2958 Oorl. en — I — — — 245 i 13673 24.) 136/3 245 13673 245 13(5<3 Gvt. ss - — — - 19 i 2200 19 2200 19 2200 19 2200 ! | 1 l ) 1917 Partic 'ss b — — — — 105 6073 105 6073 105 6073 , 105 6073 schepen zs b _ — — - 140 9862 140 9862 140 9862 i 140 9862 t 1 — Oorl. en! II II — - 245 15935 245 15935 245 I 15935 1 245 15935 Gvt. ss - - — - 17 620 17 620 17 620 17 620 _l i ; 206 KctapaiiK. Verkeer met het buitenland Verkeer buiten N. I. Totaal JAAR SOOR I Aangekomen \ ertrokken Aangekomen Vertrokken Aangekomen Vertrokken Aantal ^ AI". Aantal li". Aantal M3. Aantal II3. Aantal j M3. Aantal j Ms. 1912 Partic. ss b — — — — 83 10317 82 1 10263 83 10317 82 10263 schepen zs a — _ _ _ •> iy24 2 1924 2 1924 2 1924 b - - - - 50 822 49 764 50 822 , 49 764 Oorl. en - _ _ 135 13063 133 ! 12951 135 13063 133 12951 ss — _ _ _ 14 2100 i 14 2100 14 ' 2100 j 14 2100 1913 Partic. ss b — _ _ : _ 70 6494 70 6494 70 j 6494 70 6494 schepen zs a _ _ _ 1 '783 1 783 1 783 1 783 ^ — — — — 36 755 35 729 36 755 ; 35 729 Oorl. en - _ 1 I 107 , 8032 106 8006 107 ; 8032 I 106 8006 (TVt ss ~ ~ - | ~ 5 I 750 5 . 750 5 750 ! 5 750 1914 Partic. ss b _ - 8+ 6723 84 6723 84 j 6723 84~ 6723 schepen zs b - _ _ ! _ 46 711 41 681 46 711 ! 41 681 Oorl. en - - _ _ 130 j 7434 125 7404 130 7434 125 7404 0 48 150 Totaal N. W. kust, J tevens totaal Peniraman. 48 150 48 I 15'' van S. Tjina naar: Pontianak. 168 450 108 450 Totaal N. W. kust, ~ tevens totaal S. Tjina. 168 4n0 168 , 4->'> van S. Pinjoe naar: ^ _ Pontianak. 104 5181,85 104 5181,50 Ka Mampawa. 5 91,7^ ;) 91, Totaal X. W. kust, _ tevens totaal S. Pinjoe. 190 5273,62^ 109 j .>2i.>.(>2 van Mampatca naar: Pontianak. 408 16505,06 403 |26o0o,06 Djoengkat. 1 | 24.41 1 To'lo Sei Pinjoe. 1 i 13,13 ; _ 1 lo,l-> Sekoebangan. j 36 , 50 36 oO Semoedoen. | 108 450 108 4o0 Mendalo. 36 56 86 oh S. Koenjit. 15 56 15 ob Sei Doeri 1 _4,94 1 -1'L't Telok Soeak. 1 '2,81 1 Singkawang. 28 1143,45 2.8 1143,4o Pamangkat. 4 85,51 4 Sambas 1 11,92 1 n>92 Totaal N. AV. kust, 440 17861,29 195 612 635 118473,29 Kendawangan. 1 I 34,40 ' 1 34,4'i Totaal Z. W. kust. 1 | 34,40 ; 1 34-40 Totaal Ka Mampawa. 441 17895.69 195 6l2~ 636 IS507,6'J van Sekoebangan naar: ^ Ka Mampawa. i 36 i oQ ob ^_ Totaal N. W. kust, tevens totaal Sekoe- ^ „ I __ bangan. 36 j oO 36 0Q van Semoedoen naar: _ Ka Mampawa. 108 450 108 450 A. SS. en ZS.op B. Zeilvaart sleep, grooter (niet op sleep) Totaal Vaartlichting den 10 M3. llieest kleiner dan 10 M3. Aatltal | (n?tto) Aantel (ü^-0J Aantal j {J£q) Totaal N. W. kust, te- I vens totaal Semoedoen 108 5u 108 450 van Mendalo naar: ~ Ka Mampawa. 30 56 36 5b Totaal N. W. kust. tevens totaal Mendalo. 36 56 36 56 van S. Koenjit naar: Pontianak. is i- ra ir ir 10 Ob lo ub Ka Mampawa. 15 50 15 50 lotaal N. "\\. kust, to- vens totaal S. Koenjit. 30 112 30 ^.> van S. Doeri naar: Pontianak. 38 522.41 103 808 141 1330 41 Mampawa. 5 21,901 5 21,90 lotaal Js. W. kust. 43 544,31 103 808 146 1352,31 Soekadana. - 1 4,94 1 4^4 Totaal Z. W. kust. 11 4.94 ' j 4 Totaal S. Uoeri. 44 549,25 103 808 1.47 1357,25 van S. Pangkalan naar: I Pontianak. 1 42.51 84 314 85 356,51 Mampawa. 1 16,00 1 1 16 06 Singkawaug. 1 27,16 1 27,'16 Totaal N. W. kust, tv. totaal S. Pangkalan. 3 85,73 84 314 87 399,73 van S. Raja naar: ~ Pontianak. 23 1110,21 23 1110 21 Karamoenting. 20 50 "0 '50 Telok Soeak. 2 163,87 2 163 87 Singkawang. 9 360,38 9 36038 Sambas. 1 | 41,88 1 4^38 Totaal N.W. kust te- ' j vens totaal S. Raja. 35 j 1675,84 20 50 55 1725,84 v. Karamoenting naar: S- Raja. 20 50 20 50 lelok soeak. 10 25 10 25 Totaal X. W. kust, tv. totaal Karamoenting. 30 75 30 ' 7.-. A. SS. 6 u ZS. op B. Zeilvaart sleep, grooter (u'e^ °P sleep) Totaal Tr . ,i.,n in ms meest kleiner dan Vaartrichting (lan 10 M 10 M8 M' M" Aantal (lietto) -^clu^a' (netto) -^-ailta' , (netto) van Telok Soeak naar: Pontianak. I 115 6363,23 j 115 6363,14 S. Raja. 5 850,48 5 850,48 Karamoenting. 10 25 10 25 Singkawang. 66 2731,95 66 2731,95 Pamangkat. 1 16,10 1 16,10 Sarabas. 2 69,67 2 69.67 Totaal N.W. kust, tevens totaal Telok Soeak 189 9531,34 10 j 25 199 9556,84 van Djintcm naar: Singkawang. 200 ] 312 200 >U2 Totaal N.W. kust, te- vens totaal Djintan. 200 312 200 312 van Singkawang naar: Pontianak. 113 5167,23 113 5167,23 Mampawa. 1 91,06 1 91,06 S. Pangkalan. 2 69,67 2 69,67 Telok Soeak. * 74 3105,99 74 3105,99 Djintan. 200 312 200 312 Selakau. 32 1871,29 32 1871,29 Pamangkat. 16 ' 604,17 16 604,17 Sambas. 18 | 554,89 13 554,89 Totaal N.W. kust, tevens totaal Singkawang. 251 11464,30 200 312 451 11776.30 van Selakau naar: Pontianak. 10 440,80 10 440,80 Singkawang. 7 279,12 ' 7 279,12 Pamangkat. 4 67,39 4 67,39 Totaal N.W. kust, te- vens totaal Selakau. 21 j 787,31 21 787,31 van Pamangkat naar: Pontianak. 84 2275,40 84 2275,40 Sei Doeri. 1 1 8,09 1 8,09 Singkawang. 25 1703,26 25 1703,26 Selakau. 2 75,10 2 75,10 Paloh. 7 489,40 7 489,40 Te bas. I 8,09 1 8,09 Sambas. 80 4507,63 80 4507,63 Kartiasa. 5 142,77 5 142,77 A. SS. en ZS. op B. Zeilvaart sleep, grooter (niet op sleep) Totaal Vaartrichting dan 10 M3. meest kleinei dan 10 M3. ! M3. ! Ms Ms Aantal | Aantal . ' . Aantal . ' 4 I (netto) j (netto) (netto) i ; 'totaal N.W. kust, tevens totaal Pamangkat- 250 i 9209,74 205 9209.74 van Paloh naar: Pamangkat. 6 377,49 6 377 49 Totaal N.W. kust, te- vens totaal Paloh. 6 j 377,49 6 377.49 van Tebas naar: Pamangkat. _ 2 ! 97.85 •' . 97,85 Totaal N.W. kust, te- vens totaal Tebas. 2 97.85 2 97.85 van Kartiasa naar: Pamangkat. -t 114,98 4 114,98 Totaal N.W. kust, tevens totaal Kartiasa 4 114,98 4 114.98 van Sambas naar: Pontianak. 35 2412,82 35 2412 82 Singkawang. 1 i 27,16 1 27'l6 Pamangkat. 20 357.65 20 357.65 Totaal N.W . kust. te* vens Sambas. 56_ 2797.63 56 [ 2797,63 van Padangtikar naar: Pontianak. 1 13,63 1 13,63 Totaal Z.W. kust, tevens totaal Padang- l 13.63, 1 13.6 > van Telok Aer naar: Soekadana. 2 37,48 2 37,48 Totaal Z.W. kust, tevens totaal Telok Aer. 2 37,48 2 37.48 vaïï Karimata naar: " ~ Soekadana. 1 10,71 1 10 71 Pontianak. 3 45,25 3 4-ó!25 Totaal Z.W. kust, tevens totaal Karimata. 4 55,96 4 55.96 van Penabangan naar: Pontianak. 1 15,95 j ]5g5 .4. SS. en ZS. op B. Zeilvaart sleep, grooter (niet °P sleep) Totaal Vaartrichti 11 f dan 10 M8. meest kleiner >a.liUKIHUI0 (jan J|3 M3. I M{. M3. Aantal . ~ ,' . Aantal ! * ' Aantal , ' (netto) j (netto) (netto) Totaal Z.W. kust, tevens totaal Pena- bangan, 1 15,95 1 , 15,95 van Koealan naar: Pontianak. B -17,85 3 47,85 Totaal ZW. kust, tevens totaal Koealan. <3 47,85 3 | 47,85 van Soekadana naar: Pontianak 132 : 8532,57 132 8532,57 Telok Aer. 2 1 66,06 2 , 66,06 Ketapang. 95 7124,33 95 | 7124,33 Pesagoean. 1 | 14.37 1 j 14.37 Totaal Z.W. kust. 230 j 15737.33 230 15737,33 Singkawang. 1 | 14,52 1 1 14,52 Totaal N.W. kust. 1 | 14,52 1 14,52 Totaal Soekadana. 231 15751,85 231 15751,85 van Sulorl; naar: Ketapang. 1 15,21 1 | 15,21 Totaal Z.W. kust, tevens totaal Sidoek. 1 15,21 1 15,11 van Ketapang naar: Pontianak. 109 7759,99 I 109 ■ 7759,99 Soekadana. 15 1081,47 15 : 1081,47 Tg. Baloe 6 67,02 | 6 j 67,02 Pesagoean. 3 43,51 3 43,41 S. Tengar. 1 14,62 1 14,62 Kendawangan. 38 | 1215,33 38 1215,33 Totaal Z.W. kust, 172 110181,94 172 10181,94 Singkawang. 1 [ 16,40 1 16,40 Totaal N.W. kust. 1 [ 16,40 j 1 ! 16,40 Totaal Ketapang. 173 10198,30 173 110198,30 van Kenclairagan naar: Ketapang. 17 432,65 17 452,65 Pontianak. 22 459,96 22 439,96 Totaal Z.W. kust. 39 891,61 39 891,61 Mampawa. 1 34,40 1 J 34,40 A. SS. en ZS. op li. Zeilvaart sleep, grooter '"iet op sleep) Totaal Vaartrichtiug daa 10 M'. i II8. I M* I AIS Aantal j Aantal i . ' Aantal (netto) | (netto) (netto) Totaal N.W. kust. I 84,40 1 34,40 Totaal Kendawangan. 40 92(5,01 40 926 01 van Tg. Buloe naar: Ketapang. 4 44.08 4 j 44.08 Totaal Z.W. kust, te- vens totaal Tg. Baloe. 4 44,68 4 44,08 van Pesagoean naar: Ketapang. 4 103,35 4 103,35 Totaal Z.W. kust. te- vens totaal Pesagoean 4 103,35 4 103,35 van 1'jelai naar: Pontianak. 2 22.42 2 22.42 Totaal Z.W. kust, te- vens totaal Djelai. • 2 22,42 2 j 22 42 Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage B No. XVIII. Goederenbeweging over zee gedurende het jaar 1917. De opgaven zijn ontleend aan de Statistiek van den Dienst der I. U. en A., aan de mededeelingen van het Ene. Bureau, aan de gegevens, die aangetroffen werden op de verschillende tolkantoren en aan mondelinge opgaven van afschepers, Voorzoover in S- opgaven niet gewicht en waarde beiden vermeld waren, werd de ontbrekende kolom ingevuld naar gelijksoortige gegevens elders. Daai de onderverdeeling der artikelen in de verschillende opgaven niet op dezelfde wijze plaats had, werden gemiddelde prijzen aangenomen. ien einde een overzichtelijk geheel te krijgen, werden de honderden soorten van artikelen tot eenige tientallen teruggebracht, welke, naar het toescheen, het best weergeven, welke de omzetverhoudingen zijn. Verscheidene in den staat voorkomende benamingen zijn derhalve de verzameling van gelijksoortige artikelen. Voor een meer gedetailleerde uitwerking, welke voor het doel van dit verslag het overzicht zou schaden, wordt verwezen naar de betrokken Statistieke uitgaven. A. Overzicht van den in- en uitvoer naar Buitenland en Archipel Overzicht Tan den invoer uit het buitenland, 1917. (Stat. Y.d. I. U. en A.) Selakau is inbegrepen bij Paniangkat. | " i Gewest. Pontianak. Singkawang Pamangkat Sambas. Artikelen. — — : 1 i—— 1000 inonn 1000 ■ nnnn 1000 ; t inm 1000 f uw, 1000 . innn KG. jo(xj KG , ƒ 1000 KG 1/1000 KG ƒ 1000j KG j 1000 - . . Aarde, en gias- werk- 239,9 , 78,9 183, 60, 17,9 5,9 21 7,0 18,0: 6,0 Cement en kalk. 195,8 1 3, 88.5 1,4 39,0 0.6 35,8 0,5 325 ! 05 Diversen. 1559,3 715, 964,4 327, 259,0 102.2: 142,7 81,9 193^2 109 Dranken niet ge- iest- 54,4 8,9 30, 5, 13,4; 2,1 3.0 0.5 8,0; 1,3 Dranken gedest. 275 257,1:170. 160, 20,0] 18,6 41,0: 45,1 36 1 33,4 Eetwaren. 1028,8 660,2 591. 380, 114,0 71,5 j 166,8 1 108 7 157 0 100 Hout en Houtwerk. 910,6 60,71 570,2 37,9 251.1 16,7 74,4 1 5 3 14 9 0.8 Klappers. — 1 _ ' " ! Klapperolie. 7,6 2,4 7,6 2,4 - _ — — _ _ Koffie en thee. 46, 43,7, 28,3 26,8 8.1 ' 7.7, 4,1 3,9 5 5 5 3 Kramerij. 57,8 115.7 31,6 63,3 14,8 29,6 4,0 8 0 7 4 14 8 Lucifets. 9,5 38,0 5.3 21, 1,21 4,7 — — 3.0' 12,3 Manufacturen, garens, kleeding. 449,4 612,0 354, 375, 38.5 97,0 18,2 44,0 38 7 96,0 Machines en ijzerwerken. 600, 285,5 426, 202,4 86,0 40,8 40 0 19 5 48 0 22 8 Mee'. 339, 44,4 77, 10.2 42,0 5.5 113,0 14.7 107,0 u!o Melk. 121,5 63,4 103, 50,2 0,2 0.1 3,3 2,5 15 0 10,6 Mest. 455,7 36,5 181,4 1 14,5; 79,9 6 4 43,0 3,4 151 4 12," Nipalibladeren en kadjangs. 41,4 4,1 — — 1 10,0 1,0 17,4 1,7 140 1 4 Petroleum c a. 21,4 6,0 21,41 6, — _ _ _ _ Rijst. 36089,7 4329,7 29525. 3543, 2730.0 326,0 1130.0 135 6 2704 7 3->5 0 SaS°- 15,5 3,2 5,6 1,2 5,6 1,2 3,3 0,7 1 0 0.° Sigaretten, sigaren en tabak. 220,2 1497,6 154.4 1362.6 24,3 55,6 10,1 17,6 31,4 61 8 Suiker (riet). 257,8 55, 39,7 7, 18,8 3,8 164,0 35,4 35,3 8 8 Vlechtwerk. 16,7 16,7 8,4 8.4 3,4 3.4 2,7 2.7 2° 2 2 Visch (gedr. en gez). 471, 119,5 184, 34. 72,0 18.5 90,0 22,6 175 9 44 4 Zeep. 200,0 85,0 147.4 62.8, 21,0 9,0 25 10 4 6 6 28 Zemelen. 2489.5 99.6 500.4 60, 498.0 20 0 1 300 ]•> ion 46174,4 9741,8 ' 35347,6 7322,1 '4368,2 847,9 '2460.8: 583,7 '3997,8 888,1 j 1 1 I I I 2. Overzicht van den invoer uit den Archipel 1917. .llededecling van liet Encyelopaedisch Bureau en tolkantoren. Selakau is inbegrepen bij Pamangkat. Gewest I'ontianak Singkawang Pamangkat Sambas Artikelen j r- ; ; S |/ >«» S \f ™» ka [/ m / >'«' Aarde- en glaswerk 19,8 5,4 19,1 5,1 0,7 0,3 — — , — — Cement en kalk 404,1 16,2 '250,0 10,0 50,0 j 2,0 50,0 2,0 54,1 2,2 Diversen 996,1 293,4 900,0 253,8 76,0 32,7 2,1 0.9 18,0 6,0 Dranken niet geflest 9.6 10,2 5,0 6,0 4,2 I 5,0 0,4 0,2 — — Dranken gedest 44,5 48,7 26,3 25,3 18,2' 23,4 — — — Eetwaren 90,1 170,3 77.9 161,4 8,6! 8,6 3,6 0,3 — Koffie en thee 319,01 146,7 206,0 97,0 18,01 7,5 72.0 33,5 23,0 8,7 Kramerij 57,5; 62,4 46,5 50.0 8,5 9,0 2,5 3,4 — Lucifers 2,7 0,7 2,7 0,7 — ' ! — — Manufacturen, garens, kleeding 100,6 307,0 79,0 241,3 10,7 32,7 9,3 28,0 1,6 5,0 Machines en ijzerwerken 418,6 207,4 409 6 198,5 6,7 5,6 2,3 3,3 — Meel 195,1 48.8 j 192,1 48,0 2,01 0,5 1,0 0,3 — Melk 19,7 10,9 18.3 10,1 o, 1 \ 0,2 1,0 0,0 — Nipahbladeren, en kadjangs 18,9 7,6 10,2 0 5 2,7 1,1 — — — Olie 7,1 2,8 7,1 2,S — — — — — Petroleum 5778,8 594,3 5699,3 586,9 27,0 2,9 52,8 5,5 — — Rijst 03,4 7,0 03,4 7,0 _ — — Sigaretten, sigaren en tabak 026,3 182,0 j 465,0 135,0 101,3 47,0 — — — — Suiker, (riet) 1078,7 411.8 1532,0 383,0 104,0 20,9 42,1 7,9 j — Vee, gr., kl. en pl. 172.7 74,0 158,3 67,0 14,4 5.1 — Visch (gedr. en gez.) 03,2 0,3 32,4 4,8 — — 0,1 — 30,7 1,5 Zeep 10,3 4,1 li,4 2,1 3,1 1,2 0,8 0,2 — Zout 340,0 39,5 r>],7 7,1 150,0 17,1 60,0 7,0 08,3 8,3 I | ; I i \ I i 11416,2 2659,1 10280,8 £810.5 667,1 223,3 300.0 '.>3,1 195,7 31,7 3. Overzicht van den uitvoer naar liet buitenland —1017. (Selakau is inbegrepen bij Pamangkat.) Gewest Pontianak Singkawang Pamangkat Sambas Artikelen KG f1000 KO° /1000 f 1000 ^ /1000 ^ ƒ,000 Copra. lS72i,t 449a. 1 »168,H 2424.9 4128 J hui,- 4425 2 1065.- 95 00 Cutch. 1138,1 682,8'1138,1 682,8 —' — —' _ Damar. 2511,7 691.1 2479,5 676,4 — — _ a2,2 14 7 Diversen. 100,_ 84.7 3,7 4,6' 77,3 51,6 11,4 20 9 76 76 Eetwaren. 174,— 13,2 138,6 6,1 35,4 7,1 — Gambir. 300,6 105,2 57,4 18,3 86,5 29,9 86.5 30,3 76,2 26 7 Hout en li out werk. 57,1 4,8 2,— 0,2 33,4 4,2, 21,7 0,4 — — Klappers. 140,-— 2,3 17,— 0,3 — — 123,— 2— — Klapperolie. 98,1 363 608,_ 363,-- 0,1 — — Koffie en | , thee. «).; 3,— 6.6 3,— _ — — — _ Kramerij. 4,(; 5,1 4,6 5,1 — — Machines en ijzerwerken. 61.7 51,9 61,_ 51,3 0,7 0,9 — — _ _ Mest. _ 42,_ 3.3 — _ _ _ Oliekoeken. 100,2 8,— 100,2, 8,— _ — _ _ j _ Peper. 2605,9 2203,(5 f515,2: 520,4 374,5 317,3 193,3 163,3 1422,8 1202,0 Pinang. 2813,2 422,—12000,3 301,4 — — 1 5 3 2 811 4 l-">0 4 Rubber. 3093.1 4120,3; 2777,7 3584,2 — — _ —' ai54 536*1 lïotan. 3350,9 402,1 3346,1 401,5 _ _ _ _ 48 06 Sago. 1328,8 03,—1 546,5 38,3 — — _ 782! 1 54 8 Tengkawang. 38,6 8,1 37,8 7,9 0,8 0,2 — _ —' ' Vlechtwerk. 3,6 3,9 0,9 1,2 2,7 2,7 — — Yisch (gedr. en gez.) 15.3( 5,5 15,3 5,5. _ _ _ ■ _ _ | _• i i i ï s.310,— 13<69.S 242C4.ii, 9103,3 4780,511428,2 4862.6j 1272,1 W«2,o 1966,2 Deel 111 15 4. Overzicht van den uitvoer naar den Archipel - 1917. (Selakau inbegrepen bij Pamangkat). Gewest Pontianak Singkawang Pamangkat Sambas \rtikelen 1000 1/1000 1000 ƒ1000 10™ ƒ1000 ƒ1000 10®° ƒ1000 KG. KG. KG. KG. KG. Coma 6767,0 1654,0 6589,0 1572,0 145,0 34,0 33,0 7,7 — Cutch 127,8 39,3 127.8 39,3 - - Dam ar 1629,4 453,0 1622.5 451.0 - - 6,9, 2.0, - - Diversen H2,8 167.9 109,8 165.' - - 4.9 2.6 0.1 0,1 Dranken niec ge- _ : ,jest_ 1,6 0,8 0,7 0,3 0,6 0,2 0.3 0.3 — Dranken gedest. 11,0 <_,6 11,0 7,6 — 1 i f »*.i 1 i »4! i Gambir 2688> 940,0 1267,0 440,6 939.7 329,6 416,4 142.8 65,3 2/.0 Hout en houtwerk 2431,01 70.0 2425.2 69,5 - - 5,8 0,5 - Klaorers 60,0 1,0 60,0 1,0 — — — 1 — — — Klapperolie 2739,0 1432,0 2734.0 1430,0 1.4 0,7 3,6 1 4 - Koffie en thee 0,5 0.4 — — — — Kram er ü 1,;' f2 - - 0.4 0.9 lucifers 'V 1.0 3,9 1.° Manufacturen, ga- 1 , rens, kleeding 19,8 64.4 18,0 -.u,< 1.4 »,4 .4 1,8 Machines en ijzer- __ __ werken 244,5 9/.5 23,,o 6,.5 /,o 30.0 Melk 2,4 0,8 2,4 0,8 Mest, (potascli) 102,4 4,4 102,4 4,4 — Nipahbladeren en I _ _ _ kadianffs o,*J •»,- Oliekoeken 1 W> 12.9 161,6 12.9 - - - . - - Ppnpi. 94,4 75.5 44,9 36,0 32,5 2o,0 9,2 /.8, ,o pfnang I 12,9 1.9 12,9; 1.9; _ Rubber 1622.0 2161,7 1621.7 2161.2, - - 0,3 O... - Rotan W 0,8 6,1 0,8 - - - r£ 16.0 1.0 KW 1,0 Sigaretten sigaren en tabak * •; f f;* ~ ~ _°-5l _°'9| ~ I Suiker friet1! • * • Suiker palm) 3.0 0,6 3,0 0,6 - — VhBChtWCTk I 32.2 31.2 31,9 31,1 - - 0.1 0,1 Vi«* fgedr. en ^ f) _ _____ ,3003,2 7203.5: >7389,6 6570,1 1128,l' 424,9; 482,sj 168,9- 73,2, 33,6 1 1 i I 1 1 I - I 5. Recapitulatie van den in en uitvoer naar linitenland en Archipel - 1917. Gewest Pontianak Singkawang Pamangkat Sambas INVOER 1 KG! '71000 m 71000 KG° f1000 'KG f1000 KG |71000 Van het Buitenland. «174.4; 9741*8 •'&35,3 1071.7 2760.8; 676^1 4193.5! 919,8 UITVOER Naar het Buitenland. 37310,- 13709,8 24204.9 9103.31 4780.5 1428,2 4862,6 1272,1 ?432,- 1966,2 Naar den i Archipel. ^ 19023.2 7203,5 17.339/', 6576,1 1128,1 424,9 482,3 168,9 73.2 33^ I — - . W338.2 20973,3 41544.5 15679.4 5908,6 1853,1 5344,9 1441,0' 3535,2 19998 1 . b. Overzicht van het goederenvervoer langs de kust. van Pontianak naar Noordwestkust Artikelen Djoengkat Peniti besar! Sei Poeroen Peniraman Sei ïjina -ï " | j ï ton ƒ1000 ton ƒ 1000, ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 Aarde- en glaswerk — Cement en kalk — — Copra — _ Cutch Damar — — — Diversen 3228 + 1500 + 175 ± 115 10 36 16 36 59 ±130 Dranken niet ge- dest. _ _ _ _ _ _ Dranken gedest. — _ j — _ 0.5. 0.5 — : — i o 1 o 1 Eetwaren — — — _ ,.'s Gambir _ _ _ _ _ Z Z I -ü Houtskool en brandhout — — _ Hout en houtwerk — — _ Klappers — — — Klapperolie — j Koffie en thee — — — Kramerij 0,1 0 1 Lucifers — — 0,1 0 1 Manufacturen, garens, kleeding — — — '01 0 Machines en ijzerwerken — i _ j Meel — Melk _ — _ _ _ _ _ 1 _ Mest — — _ _ _ Nipahbladeren en kadjangs — — — Oliekoeken — — — Peper — — — _ Petroleum — _ — _ o,6 0,1 _ : _ 1,9 0 3 Pinang — — _ Rubber — — _ _ Rubberplanten — — — _ Rotan — — — Rijst 3023 ± 500 ± 800 t 135 85,1 14 54 9 221 5 23 Sago — — — — — _ — Sigaretten, sigaren en tabak — — — Suiker, (riet) — — — — _ _ _ _ 0 5 0 1 Suiker, (palm) - _ _ _ _ _ _ _ _ _ Tengkawang — — — Vee, gr., kl. en pl. — — — — _ _ _ _ _ _ Vlechtwerk — — — Visch (gedr. en Zeep — — — — Zemelen — — _ ^ o Zout — — (j'l 6251 j ± 1500! 9751 250 ■ 102,41 50,7 70 45 264 4 154 4 — 1 I 1 I | van Pontianak naar Noordwestkust Artikelen ^ei Pinjoe Sei Bakau Mampawa Semoedoen Sei Koenjit ton ƒ1000 ton j/ioooj ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 J Aarde- en glaswerk 1,2 0,6 0,1 0,1 3,!1 2 Cement en kalk — — — — — — — — — — Cutch — — — — — — — — — — Damar — — — — — — — — — — Diversen 3,2 7,2 1 1 41,1 -)6,8 27 <30 30 08 Dranken niet ge- dest. 2,2 1,1 0,3 0,2 14.0 7.0 — — — — Dranken gedest. 2,8 5,0 0,7 1,4 (5,3 10,2 — Eetwaren 45,4 34,2 11,7 11.7 88,7 88,7 — — Gambir — — — — — — — — — — Houtskool en brandhout 0,2 — — — — — — — — — Hout en houtwerk 0,5 0,1 — — 11. < 1,1 — Klappers — — — — — — — — Klapperolie 0,1 — — — 1,9 0,9 — Koffie en thee 1,6 1,4 0,2 0,2 0.5 ^,7 — — — Kramerij 0,2 0,4 — 0,1 17,9 3->., — — — — Manufacturen, garens, kleeding 1,7 5,1 I 3 51,4 1 •»'», l — — — — Machines en ijzerwerken 1,7 2,4 — — 9 9,i — — — — Meel 0,2 0,2 0,3 0,1 Melk 1,5 1.3 0,1 0,1 7,8 6,7 — Mest — — — — 21,1 1 Nipahbladeren en kadjangs 0,7 — — — ' ,9 0,4 — — — — Oliekoeken — — — — — — — — — — Peper — — — — — — — — — Petroleum 51,1 8,2 11,5 1,6 200,6 27,8 — — — — Pinang — — — — — —- — — —' — Rubber — — — — — — — — — — Rubberplanten — — — — — — — — — — Rotan — — — — — ~ — — — — Rijst 526,9 60,5 270 32,4 1962,5 236,3 2 7 3,4 — — Sago — — — — 4,3 0,3 — — — — Sigaretten, sigaren en tabak 4,6 8,3 0,8 1,4 22 30 — — — — Suiker, (riet) 35,7 7,8 5,6 1,4 171,3 40,8 — — — — Suiker, (palm) — — — — 1,4 0,2 — — — — Tengkawang — — — — — — — — — — Yee, gr., kl. en pl. — — — — — — — — — Vlechtwerk 0,3 0,3 — — — — — — — — Visch (gedr. en gez.) — — — — — Zeep 3,2 1,3 0,2 0,1 8 3,8 — — — Zemelen — — 1,3 0,1 100,9 ,.5 — — — — Zout 21,1 2,6 4,4 0,6 18,9 2,4 — — — - - 712,7 150,5 310,4 55,5 ( 2807 746.8 54 ; 63,4 30 68 van P o n t i a n a k naar Noordwestkust Artikelen S. Boendoengi Sei Doeri S. Pangkalan K. Poeteli Wonsait i i i r i i ton /100 > ton /1000 ton ƒ 1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 i i I i ' *~[ i Aarde- en glaswerk — - 0,5 0.1! — _ _ ! _ _ _ Cement en kalk — _ Copra Cutch — _ Damar — — _ Diversen 12,5 29 259,9 585 - - 2 13 0.5 Dranken niet gelest- — — 0,1 0,1 — _ _ _ _ _ Dranken gedest. — 20 7 20 7 — _ _ Eetwaren — -jy on Gambir — _ Houtskool en brandhout — _ Hout en houtwerk — — o,2 0 3 Klappers — ' ' Klapperolie — _ o.3 o,l — — _ _ _ _ Koffie en thee — 09 0 7 Kramer ij — — ' ' _ _ Lucifers — — 3 (1,7 Manufacturen, garens, kleeding — i;i» 50 ( Machines en ijzerwerken — _ i| 04 — _ _ Meel - - ii,8 0', 1,8 Cement en kalk 0,1 — — — 8,5 0,8 0,2 o,2 13,4 1,2 Copra — — — — — — — — — — Cutch — — — — — — — — — — Damar — — — — — — - - — 0,1 Diversen — 0,1 0,5 0,2 40.9 260,1 15,1 3 7,2 52,9 Dranken niet ge- dest. 0,5 0,4 0,8 0,0 34,3 11,7 5,4 0,5 10.3 2,(3 Dranken gedest. — 0,1 0,1 0,4 2,7 6,8 — — — — Eetwaren 18,5 18,5 24.5 17,4 28,7 30,9 0,3 0,6 14,o 15,9 Gambir — — — — 2,6 0.5 — — — Houtskool en brandhout — — — — — — — — — Hout en houtwerk 3,3 0,2 13,6 13,6 415,8 21,1 3 0,2 152 10,2 Klappers — — — — — — — — ~~ — Klapperolie 0,3 0,2 — — 0,3 2,6 — — 2,6 1.3 Koffie en thee 0,4 0,3 0,2 0,1 18,3 12,4 1,6 1,2 9 4,6 Kramerij 0,4 0.7 0,3 0,6 1,5 3 — — 0,4 0,. Lucifers 2,4 0,6 0,9 0,2 0,6 0,1 — — 1,3 0,3 Manufacturen, garens, kleeding 4,5 13 0,1 1,3 14,8 45,1 3,5 10,4 12,9 39 Machines en ijzerwerken — — — — 10,4 9.5 0,9 0,4 0,3 1,5 Meel — - 1.2 0,2 20,4 6,1 4,5 1,8 3,8 1,2 Melk 0,1 0,1 0,3 0,3 4,7 3,3 0,6 0,5 1 0,8 Mest — — — — — — — — — — Nipahbladeren en kadjangs — —• 1,3 0,1 95,4 4,< 6 0,4 61,/ 3,1 Oliekoeken — — — — 189,3 26,7 — — — Peper — — — — — — — — ~; Petroleum 27,6 4 13,4 1,9 — — 8,1 1,1 20,8 3 Pinang — — — — — — — — — Rubber — — — — — — — — — — Rubberplanten — — 0,6 — 10.3 0,3 — — 4,i 0,2 Rotan — — — — — — — Rijst 108 13,1 202,5 18 185 21,8 — — 11,4 1,6 Sigaretten, siga- _ ren en tabak 0,1 0,3 0,1 0,3 17,3 43.1 4,9 7,1 11 24,1 Suiker, (riet) — — 16,1 3,9 18,9 44,6 2,7 6,3 — — Suiker, (palm) — — — — — — f,1 — — Tengkawang — — — - - 4.6 0,8 — — — Vee, gr., kl. en pl. — — — — 110 22,2 — — 4 0,8 Vlechtwerk 0,1 0,1 — — 2 1.6 — — 1 0,o Visch (gedr. en gez.) 0,1 — 1,0 0,5 18,7 6,1 2,8 0,4 Zeep 1,3 0,2 0,6 0,2 3,2 1,4 1,2 0,5 — Zemelen 16,2 1,3 3,9 0,3 17,9 1,5 — Zout 7,2 0,9 6,6 0,8 28,6 5,6 — — — — ; - 189,8 61 j 289,7 16 1482,3^ 592,9 86,2 35 347,3 167,2 van Pontianak naar van Pontianak naar Zuidwestkust Noordwestkust I Artikelen Sambas Paloh Padangtikar Telok Aer Soekadana ton ƒ 1000. ton ƒ 1000 ton ƒ 1000, ton !ƒ 1000 ton ƒ 1000 ! i — Aarde- en glaswerk 0,1 0,1 — — — Cement en kalk 0,2 0,2 — — — — Copra — — — — — — — Cutch — — — — — — _ Damar — — — — _ Diversen 123 277,7 — — _ J 7 08 Dranken niet ge- dest. 19,4 9,7 0,1 — — — 0,1 — 0.4 0.7 Dranken gedest. 1,2 3,4 — — _ _ _ Eetwaren 12,5 14,0 0.1 0,1 0,2 0,2 1,4 1,4 14,5 15 Gambir — — — - q,:j q i Houtskool en brandhout — — — — — Hout en houtwerk 182,4 12,2 — — — 0,7 0,1 — Klappers — ■— — — _ Klapperolie 8,8 3 0,4 0,2 — — — — 0 1 — Koffie en thee 22,1 12,2 0,3 0,2 _ Kramerij 0,8 1.5 — — 0,2 0,4 — — 0,3 0,6 Lucifers 4,1 1 — _ 0,1 _ 0,1 — 1,7 0,4 Manufacturen, garens, kleeding 25,3 74,0 — — 0,1 0.4 — — 3,1 9,2 Machines en ijzerwerken 5 4,9 — — Meel 17,8 0,0 — — _ _ 0,1 — 0,C 0,1 Melk 5,5 4,4 — — ' _ — 0,1 — 0.2 0,1 Mest — — — — Nipahbladeren en kadjangs 140,9 7,1 — — — Oliekoeken 1,2 0,1 — — Peper — — — I ; Petroleum 00,9 10,2 1,1 0,2 0,1 — 1.1 0.2 19,1 4.1 Pinang — — — — Rubber — — — _ Rubberplanten 1,8 1,3 — — — — Rotan — — Rijst 4.1 0,6 — _ 1 0,1 12 1,4 492,6 64.3 Sago ___________ Sigaretten, sigaren en tabak 26,6 52,5 — Suiker, (riet) 216,2 52,1 0,0 0,1 0,1 — 0.9 0,2 14,9 6,6 Suiker, (palm) 0,4 14 — _ _ _ _ _ _ _ Tengkawang — — Vee, gr., kl. en pl. 3,5 0,7 — — — — _ _ Vlechtwerk 1,6 1,2 — Visch (gedr. en gez.) 21,5 6,2 — — — _____ Zeep 1,1 0,5 - , - _ _ _ _ 0,7 0,4 Zemelen — — _ Zout 0,6 0,1 — _ 0,3 — 0,9 0,1 0,7 0.1 . I I i 1 I i 1 914,4 1560,2 2,5 0,7 2,1 1,2 I 17,2 j 3,5 550,9 | 99,5 ' 1 van Pontianak naar Zuid- I v. Djoeng-| v. Peni- v.s.Poe- westkust. | kat naar | ti naar rocn naai Artikelen Ketapang wawnn Kariinata I Pontianak j Pontianak j Pontianak i g I I i I ton jƒ 1000| ton \f ïoooj ton ƒ ïoeo ton ƒ 1000 ton ƒ ïooc ton )/ 1000 Aarde- en glaswerk 1,8 Ü,9 — — 0,1 — — — — — — — Cement en kalk — — 0,1 o.l — — — ■— — — — — Copra — — — — 5074 ±815 1050 264 315 50,4 Cutch — — — — — — — — — — — — Damar — — — — — — — — — — Diversen 4,5 1. 0,7 0,2 — — — — — — — — Dranken niet ge- dest. 3,6 2, 0,1 0,1 0,1 — — — - Dranken gedest. 3,5 7,8 — — — — — — — — — — Eetwaren 33,4 34,3 1,9 1,9 3,7 3.7 — — — — — — Gambir — — — — 0,1 — — — — — — Houtskool en brandhout — — — — — — — — — — — — Hout en houtwerk 40 2,8 — — — — — — _ — — — Klappers — — — — — — — — — — — i — Klapperolie — — — — — — — — — — — — Koffie en thee — — — - — — — — — Kramerij 0,6 1,1 — — 0,1 0,1 — — — — — — Lucifers 4.4 1,1 — — 1,2 0,3 — — — — — — Manufacturen, garens, kleeding 19,8 41,5 1,5 3,5 0,7 2 — — — — — — Machines en ijzerwerken 2,6 2,1 0,1 0,1 — — — — — — — — Meel 1,7 1. — — 0,3 0,1 — — — — — — Melk 0,9 0,8 — — — _ — _ — _ — _ Mest — — — — — — — — — — — — Nipahbladeren en kadjangs — — — — 0,1 — — — — — — — Oliekoeken — — — — — — — — — — — — Petroleum — — 14,4 2, 2,4 0,4 — — — Pinang — — — — — — 27,5 1,4 — — — — Rubberplanten 3,6 0,1 — — — — — — — — — Rotan — — — — — — — — — — — — Rijst 1370,8 162,1 73.4 | 9,5 94,1 12,1 — — _ i _ — _ Sigaretten, sigaren en tabak 2,4 4.5 0,7 1, 0,3 0,4 — — — — — — Suiker, (riet) 52.5 11,4 3,2 0,8 3,2 0,8 — — — — — Suiker, (palm) — — — — — — — — — — — — Tengkawang — — — — — — — — — — — — Vee, gr., kl. en pl. — — — — — — — — — — — — Vlechtwerk — — — — — — — — — — — — Visch (gedr. en gez.) — — o,2 — — — — — — — — — Zeep 1,9 0,9 — — 0,1 — — — - — — — Zemelen — — — — — — — — — — — Zout — — — — 0,7 1,2 — — — - — — . 1541,5 160,9 ,97,-'19,— 116,2.21,3 5101,5 ! 816,4i 1650 264 j 315: 50,4 van Peni-,v,an Sei Tji-v. Soengeivan Sei Ba- van Mamra man naar na naar Pinjoe naar kau naar pawa naar Artikelen Pontianak Pontianak Pontianak Pontianak Pontianak I ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton 'f 1000 ton :f 1000 ton ƒ1000 Aarde- en glas- — — n 1 werk " j Cement en kalk — — _ _ _ £0Pra 150 24 1450 232 2690,3 873,4 2250 225 5424 7-»;i •"> Cutch _ __ — _____ Damar — __ Diversen _____ 0,5 02 — _ ~> 7 4 <» Dranken niet ge- dest. _________ Dranken gedest. — _ _ _ Eetwaren — — _ ~r, . Gambir _ _ _ _ ___ _ " o,.'.,- Houtskool en brandhout _ — _ _ _ _ _ , „ . Hout en houtwerk — -o: Klappers Klapperolie ______ __ n, Koffie en thee Kramerij _ _ _ _ 0, ftl _ _ , Lucifers l Manufacturen, garens, kleeding _ _ — _ o,1 0,3 — _ 01 0 4 Machines en ijzer- ' werken _____ r.Meel Melk _ _ _ Mest — Nipahbladeren en kadjangs _ _ _ _ _ _j_ _ ft... Oliekoeken _ _ '' J&™ : : : ; ,s:' _» = z «•' Pinang _____ 1,5 0,1 45 ->.7 _ _ Rubberplanter! I Z Z Z i.1'9 i''7 Z Z l7"*"' 5° Rotan _ I Rijst _____ Z 1 O 5 Sago _ _ _ ; _ _ _ _ ~ Z _ Sigaretten, sigaren en tabak — _ — _ _ _ _ , (. Suiker, (riet) ______ __ ,s '7 Suiker, (palm) ________ 4"' ' Tengkawang _ _ Vee, gr., kl. en pl. - _ _ 2.4 0.8 — _ :« ■> . Vlechtwerk Visch (gedr. en gez.) _ _ _ _ 127 34 — •>-, 1 « Zeep _ _ _ , _ _ Z' _ Z Zv Zemelen — __ Zout 1 I I ! , 1 , ■ 150 24 1450 232 "2722,8 390,9 2:796 227,7j 6021,8] 9(53,5 van M a m p a w a naar: Artikelen Sei I'injoe Sekoebangan Semoedoen Mendnlo S. Boendoeng ton ƒ 1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton 'ƒ1000 i Aarde- en glaswerk — — — — — — — — "— — Cement en kalk — — — — — — — Cutch — — — — — — — — — — Damai' — — — — — — — — — — Diversen — — 27 5-1 27 54 4 8 12,5 • >,.! Dranken niet ge- Dranken gedest. ____ _ — ___ — Eetwaren — — — — — — — — — Gambir — — — — — — — — — Houtskool en brandhout — — — — — — — — — Hout en houtwerk — — — — — — — — ~ — Klappers — — — — — — — — — Klapperolie — — — — __ — — — Koffie en thee — — — — — — — — — Kramerij 0,4 0,8 — — — — — — — — Lucifers — — — — — — — — — — Manufacturen, garens, kleeding — — — — — — — Machines en ijzerwerken 0,8 I 0,5 — — — — — — — Meel — — — — — — — — — Melk — Mest — — — — — — — — — — Nipahbladeren en kadjangs — — — — — — — — — Oliekoeken — Petroleum — — — — — — — — — Pinang — — — — — — — — — Rubber — — — — - — — — Rubberplanten — — — — — — — — — Rotan — — — — — — 1 — — — Sago — — — — — — Sigaretten, sigaren en tabak — — — — — — — ~~ — Suiker, (riet) — — — — — — — — Suiker, (palm) — — — — — — — — — Tengkawang — — — — — — — — — Vee, gr., kl. on pl. — — — — — — — — — Vlechtwerk — — — — — — — Visch (gedr. en gez.) — ___ 0,8 O.i- Zeep — — — — — — — — — Zemelen — — — — — — — — _ Zout — — — — — — 1,2 1,3 27 '| '54 I '54 57 j 4 8 j 13,3 6,5 van ïempawa naar: Artikelen S. Pangkalan Sei Raja Singkavvang Splakau Pamnngkat ton j ƒ1000: ton Iƒ looo! ton /ïooo' ton j ƒ 1000 ton j ƒ 1000 | i i ) Aarde- en glaswerk _ _ _ Cement en kalk _ _ _ _ _ Copra _ Cutch Damar _ Diversen 12,5 15 Dranken niet geflest. Q | _ Dranken gedest. — _ _ _ "_i Eetwaren _ _ 13 00 02 0,2 — - — Gambir Houtskool en brandhout _ Hout en houtwerk — 190 en Klappers _ _ ~ I __ _ _ 1 Z Klapperolie _ Koffie en thee — Kramerij Lucifers Manufacturen, garens, kleeding 1 7 ld Machines en ijzerwerken Meel Melk n 1 Mest - _ I I I I _ Nipahbladeren en kadjangs _____ 2 3 0 1 — Oliekoeken ! Peper — _ _ _ Petroleum ,,0 . Pinang - I I ~ Z Z '' ~ Rubber — _ __ _ Rubberplanten Rotan — _ _ ^1Jst — — — 1 — 6,7 0,7 2,3 0.-1 _ _ Sago — _ _ _ _ _ ; _ Sigaretten, sigaren en tabak (, - Suiker, (riet) __ _ n.5 0,1 2,5 0,7 - _ 0,4 0 1 Suiker, (palm) _ _ _ _ j 3 qo _ Tengkawang _ _l" Vee, gr., kl. en pl. — _ _ _ 4] o 2 — Vlechtwerk _ _ Visch (gedr. en £ez-> - ' - - - 0.5 0,2 _ - i ^eeP. — — — — 0,2 0,1 — — _ Zemelen _ _ < n 3 Zout 12.5 15 12,5 1,7 189,5 I 85,0 1,7 ! 10 0,4 0,1 van Sekoc- ftoninfldoen naar van Men- vanSeiRoe- bangan naar bemoetioen dalo naar njit naar Artikelen Mampawa Pontianak Mampawa Mampawa rontianak ton /1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton 1 j 1000 _ ~ Aarde- en glaswerk — — — — — — — Cement en kalk — — — — — — — Copra ,V2,5 8.4 270,— 43,2 270 43,2 5(5,_ , 85, 13,(5 Cutch — — — — Damar — — — — — — Diversen — — — — — — — Dranken niet ge- Dranken gedest. — — — — — Eetwaren — — — — — Gambir — — — — — — Houtskool en — — — — — brandhout — — — — Hout en houtwerk — — — — — — Klappers — — — — — — Klapperolie — — — — — — — Koffie en thee — — — — Kramer ij — — — — — Lucifers — _ Manufacturen, garens, kleeding — — — Machines en ijzerwerken — — — — Meel — — — — Melk — — — Mest — — — — Nipahbladeren en kadjangs — — — — — Oliekoeken — — i — — Peper _ — _ — — Petroleum — — — — — Pinang — Rubber — — — — ~ — Rubberplanten — — — — Rotan - — - - — — Rijst — — — — ' — Sago — — — — — Sigaretten, sigaren en tabak — — — — — — Suiker, (riet) — Suiker, (palm) — — Tengkawang — — — — — Vee, gr., kl. en pl. Vlechtwerk — — — — — — Visch (gedr. en gez.) — — — Zeep — — Zemelen — — — — — Zout — — — — . 52,5 ' 8,4 270 43,2 270 1 43,2 56 9— 85.- 13,0 J Koenüt^naar van Sei B°endoeng naar VanSeiDoeri v;ln s- Pa"g' Aoenjic naai naar kaI,in naar Artikelen. Mampawa. Pontianak. Mampawa. Pontiannk. Pontianak. ton. ƒ1000. ton. /1000. ton. j/1000. ton. ƒ1000. ton. ƒ1000. Aarde- en glaswerk Cement en kalk — — — Cutch ll4 1^'5 ^ 187-5 30 820 82 300 30 Damar — _ — — — — Diversen — — — Dranken niet ge- ~~ — — — — dest. _ _ Dranken gedest. — _ ~ . _ ~ — ~~ — — ~ Eetwaren * — — — — Gambir — — — Houtskool en 180 60,5 23,4 brandhout Hout en houtwerk — — — Klappers — — — — Klapperolie ' — — — — Koffie en thee ~ — — — — Kramerij — — — — Lucifers — — — — — Manufacturen, ga- — — — — — rens, kleeding Machines en ijzer- — — — — werken Meel — — — — — — Melk — — Mest — — — — — Nipahbladeren en —• — — kadjangs Oliekoeken — — — — Peper — — — — — Petroleum — 6,3 5,1 1,6 1,4 Pinang — — — — —• Rubber — — — — — Rubberplanten ~ — 22,5 38,3 — — Rotan — — — — — — Sago — — — — — — — Sigaretten, siga- — — _ — — — ren en tabak Suiker, (riet) _ — — ~ — — Suiker, (palm) _ _ — — — — _ Tengkawang — — — — — — Vee, gr., kl. en pl, _ — ~~ — — — — — Vlechtwerk — — — — — — Visch (gedr. en — — — — — Zemelen — — — — — Zout — — — — — — 2/,5 4,4 187,5 30 j 187,5 30 j 1298,8 305,4 368,1 54,7 ~ van K aj o e , van Wansait yan gej jjaja naar Poeteli naar! naar „ , ! _ Karamoen- Artikelen Pontianak Pontianak Pontianak Mampawa tjng j j ton f 1000 ton ƒ 1000 ton ƒ 1000 ton ƒ 1000 ton ƒ 1000 r • Aarde- en glaswerk — — — — — Cement en kalk — — — — — — — — Copra 375,0 33,8 270,0 27,0 2572,0 206,7 — - - Cutch — — — — — — — Damar — — — — _ Ofi 7 OA 7 Diversen — — — — — — — — < -o, / Dranken niet geflest. -- — ■- — 0,7 0,3 —• — — Dranken gedest, - — — — — — — Eetwaren — — — — 0,3 0,1 0,4 0,1 — Gambir 0,1 1,5 — — 20,0 6,5 — — Houtskool en brandhout — — — — — Hout en houtwerk — _ — — — — — _ Klappers — — — — — — 0,5 Klapperolie — — — — — — Koffie en thee — — — — — — — — Kramerij — — — — — — Lucifers — — — — — — Manufacturen, garens, kleeding _ — — — — — — — Machines en ijzerwerken — — — — — — Meel — — — -- — — Melk — — ; — — — — — — — Mest — — — — — — Nipahbladeren en kadjangs — — — — ! — — — Oliekoeken — — — — | — — Peper — — — — — — — — 5 o <1 Petroleum — — — — — — • Pinang — — — — — _ — Rubber — — 37>5 63,8 3,0 1»' — Rubberplanten — — — — — — — __ Rötan — — — — - ~ — — qq o r; o Rijst 33.8 o,i Sago — — — — — — Sigaretten, sigaren en tabak _ — — — — — — ~~ n . _ Suiker, (riet) — — — — — — — Suiker, (palm) — — — — — — — Tengkawang — — — — — — — — Vee, gr., kl. en pl. — _ — — — — Vlechtwerk — — — — — — — Virt (8«d, » _ _ _ _ 99 2,7 0,2 - Zeep — — — — — Zemelen — — - — — — Zout — — — — — — ~j *7 | 380,1 35,21 307,5 90.8 2606,0 271,3 1,6 0,3 j 69,5 33,9 van S e i R a j a naar van Karamoenting naar Artikelen Singkawang Pamangkat Sambas Sei Raja Telok Soeak ton /" 100(1: ton /1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 Aarde- en glas- * werk Cement en kalk — _ _ Cutch Z z z z z z 70r 1L5 Damar Diversen 04 0 5 Dranken niet ge- i naar van Pamangkat naar Artikelen Sambas Pontianak Sei Raja Telok Soeak Singkawang ton ƒ7000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000! ^ '/:l000 Aarde- en glaswerk — — 3,5 1,8 — _ _ — 01 — Cement en kalk — _ 106,2 1,1 — — _ o'l 0 1 Copra _ _ 133,4 13^ — i' n'l Cutch _________ 2 Damar — — 2,3 — — — — 04 Diversen 0,1 0,1 5,5 0,6 — — _ _ 04 0 2 Dranken niet ge- dest. _ _ _ | _ _ 1 '1 anken gedest. — — — Eetwaren 0,7 0,4 0,8 0,2 — i — _ _ 01 0 1' Gambir _ _ 30,3 6,7 — — _ _ Z _i Houtskool en brandhout - — 1 _ 1401 Hout en houtwerk 0,1 — 8,2 0,4 ■ — _ _ O15 — Klappers 0,6 — 0,5-1—- — — — Z _ Klapperolie . Koffie en thee _ _ _ — _ _i 04 0 5 Kramerii _ j A'., r,'r, Lucifers 0,1 _ _ Z _ Z I I Manufacturen, garens, kleeding — . _ 0,2 0,8 — — — _ 0 6 3*1 Machines en ijzerwerken — _ 1,4 2,6 — — — _ 0 1 — Meel 0,1 — _1 _ Melk — — 0,3 0,4 — — — — _ Mest _ Nipahbladeren en kadjangs 0,1 — 41,1 2,1 1,9 0.1 — _ 0 3 Oliekoeken — — -— j_ PePer — — 1,2 1 — — — — Petroleum 1,1 0,2 _ _ Pinang _ _ Rubber — Rubberplanten 17,4 0,6 — — Rotan — 4,3 0,5 435,5 17 1,9 0,1 I 0,6 01 2 9 0 2 Sago _ _ _ __ Sigaretten, sigaren en tabak 0,1 0,2 0,4 0,4 - _ _ _ 0 3 0 6 Suiker, (riet) 0,3 0,1 2,9 0,6 — _ 0,3 0,1 18 04 Suiker, (palm) — — — — o'i a'o Tengkawang — J" Vee, gr., kl. en pl. — _ 0,1 0,2 — — — _ 0 2 0 2 Vlechtwerk — — . 0,3 0,3 — Z Z Visch (gedr. en gez.) 1,4 0,5 8,5 3,4 — _ _ _ 15 6 ^eeP, -------- 0.Ï 0,1 Zemelen _ Zout — 26,4 2,6 783,6 54,1 3,8 0,2 0,9 0,2 27,8 12,7 van Pamangkat naar van Sambas naar Artikelen Selakau «Paloh tram bas Kartiasa Pontianak ton ƒ1000 ton ƒ 1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 Aarde- en glas- perk , , „ - - - — 1,9 0,9 1.5 0,7 _ - Cement en kalk — — — _ 0101 — c°Pra — — 67,7 5 5 -1 — — — Cutch — — — _ Z Damar — _ . Diversen _ _ 306 1 2 2,7 1,5 35,8 31,5 2J 3~8 Dranken niet ge- ' ' ' Dranken gedest I I ^2 'J| o,| "1 °f "t ISr I I S H W M W « 0,1 04 Houtskool en brandhout — ];3 qj og qj Hout en houtwerk 6,7 0,4 64^1 3^4 b,l 5 5,4 0,2 - Kappers 7 0,2 14,1 0,3 117,3 1,8 2,1 — _ _ Klapperolie - _ 0,1 0.1 3,7 1.7 _ _ _ _ Koffie en thee — _ _ _ 0,3 i 0,7 — — 0,6 0 3 Kramerij — - 0,7 1,5 _ - - _ co oq Lucifers _ _ 1,2 . 0$ — _ _ _ _ _ Manufacturen, ga- Kin^tlzer. " ~ °'8 * 184 °'5 ^ °'2 °'7 perken - _ 0,4 0,5 3,9 J 0,6 0,4 0,7 U Most I I !2 l2 0,7 0,5 - - 04 0,1 Nipahbladeren en — • kadjangs _ 2,1 0,1 9,6 1,1 4,1 0,8 0.7 _ Oliekoeken — 09 qj J_ Peper — 2 1,2 — Petroleum — _ 4,9 0j 0,1 _ _ _ Pinang Rubber ~ 1 „ „~7 Rubberplanten _ — 1 8 01 — ~~ n'i Rotan - - - _ _ Z _ Z _ Z ^1Jst ~ ~ 39,5 4,4 22,9 1,1 0,6 — — _ Sago _______ Sigaretten, sigaren en tabak — — 0,4 1.1 3 6 1 1 " 3 _ Suiker, (riet) _ _ 4,9 0.9 33,9 7 4^5 0^8 4,1 0 9 Suiker, (palm) _ _ 0,1 — 28,8 4 6 25 2 4 Tengkawang — — _L _ _ 2 Z _ Z Vee, gr., ld. en pl. - _ _ _ 4j3 0.6 _ - - _ Vlechtwerk _ — _ _ 4^1% Visch (gedr, en ' E'ez) — — 184,8 21,8 35,9 14,3 8,7 3,5 — — ZeeP — — 0,3 0,2 — _1 Z _ Zemelen — — 0,8 0,1 — _ _ Zout - - 11,1 0,4 0,2 _ - _ _ _ 13,7 0,7 460 54,8 346,4 75,2 96,8 52,4 11,3 10,4 van Sambas naar Artikelen Mampawa Telok Soeak Singkawang Selakau Pamangkat ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 Aarde- en glaswerk — — — — — — — — 2,6 1,3 Cement en kalk — — — — — — — — Ui? 0,3 Copra — — — — — — — — — — Cutch — — — — — — — — — — Damar — — — — — — — — 0,5 — Diversen — — — — 1,5 0,3 —■ — 6,2 7,5 Dranken niet ge- dest. — — — — 1 0,2 — — 37,8 3,1 Dranken gedest. — — — — — — — — 0,1 0,1 Eetwaren — — — — 1 0,8 0,2 — 34,1 10,9 Gambir — — — — — — — — — Houtskool en brandhout — — — — — — — — 16,5 0,5 Hout en houtwerk — — — — 0,7 0,7 0,5 — 15,6 1 Klappers — — — — — — 6,6 0,1 388,5 3,9 Klapperolie — — — — — — 0,1 0,1 6,7 3 Koffie en thee — — — — — — — — 1 0,3 Kranierij — — — — — — — — 1,6 3,3 Lucifers — — — •— — — — — 0,2 — Manufacturen, garens, kleeding — — — — 0,7 3,8 — — 3,6 9,7 Machines en ijzerwerken — — — — 0,1 0,3 — — 4,2 3,9 Meel — — - — — — — — 0,1 — Melk _ — — - 0,1 0,1 — — 0,2 0,2 Nipahbladeren en kadjangs — — 0,3 — — — — — 8,6 1,1 Oliekoeken — — — — — — — — — — Peper — — — — — — — — 0,3 0,2 Petroleum — — — — 1,9 0,3 — — 0,7 0,1 Pinang — — — — — i — — — — — Rubber — — — — — 0,1 — — — — Rubberplanten 0,9 0,1 — — 1,7 0,1 — — — — Rotan — — — — — — — — — — Rijst - — - - 0,6 0,1 — - 47,4 3 Sigaretten, siga- — ren en tabak — — — — 0,3 0,4 — — 1,6 3,9 Suiker, (riet) — — 1,7 0,4 0,3 0,1 — — 10,4 2,1 Suiker, (palm) — — — — — — — — <1>' 11,6 Tengkawang — — — — — — — — — Vee, gr., kl. en pl. — — — — 0,2 0,1 — — 18,1 4,1 Vlechtwerk — — - — — — — — 1,5 1,5 Visch (gedr. en gez.) — — — — 0,2 0,2 1,1 0,3 64,2 12,6 Zeep — — — — — — — — 0,1 — Zemelen — — — — — — — — 0,6 Zout — — — — — — — — 1)1 0,1 0,9 0,1 I 2 j 0,4 10 7,8 8,3 0,6 757,2 89,3 van Sambas van T e 1 O k van Pa loh naar A e r naar Artikelen Paloh Singkawang Pamangkat Sambas Pontianak ton ƒ1000 ton 'ƒ1000 ton f 1000 ton ƒ1000 ton ƒ1000 Aarde- en glaswerk — _ _ _ o,l 0,1 — — — — Cement en kalk — — — — — Copra — Cutch _ — _ _ _ _ — — 1266 722,1 Damar — 01 ! Diversen 0,2 — — l''2 0 4 Dranken niet ge- dest. _ _ _ 0,3 0,3 — — — _ Dranken gedest. — — — — o,6 0,2 — — _ Eetwaren 0,3 0,2 — _ 1,3 1.3 — — _ Gambir — — j Houtskool en brandhout — — — — Hout en houtwerk 0,2 - — — 15 1 Klappers — — — Klapperolie — — — -— 0201 Koffie en thee — — 112 2 Kramer ij 0,1 — — — 0,2 01 — — _ — Lucifers — Manufacturen, garens, kleeding — 0,1 — — 0,2 0,5 — — — Machines en ijzerwerken 0,3 0,1 — — 0,2 0,1 — — — — Meel 0,1 — — _ 0,3 — — — Melk — — — — 0,1 0,1 — — — — Mest — — — Nipahbladeren en kadjangs — — — Oliekoeken — ' — — Peper — — Petroleum 0,3 0,1 — _ 4,7 0,7 — — — — Pinang — — — — — _ Rubber — — — — Rubberplanten 0,1 — — — Rotan — — — Rijst 2,8 0,4 _ — 26,9 34 — _ Sago — _ Sigaretten, sigaren en tabak — 0,1 — — 0,5 1,1 — _ _ Suiker, (riet) 0,2 0,1 — — 1,1 o!3 — — _ _ Suiker, (palm) — — 2,4 0,3 Tengkawang — — J_ ' _1_ __ Vee, gr., kl. en pl. _ _ _ _ _ _ _ ( _ _ Vlechtwerk — — — — Visch (gedr. en gez-) — - 2,7 1,1 — — 0,9 0,4 — — Zeep — _ _ _ 0.1 — _____ Zemelen — — — — 1,1 0,1 — — _ — Zout — — — _ _ 4,6 1,2 2,7 1,1 57,5 12,1 0,9 0,4 1266 722,1 - van K e t a- van Kenda- van S o e k a. pang naar wangan naar dana naar Artikelen Pontianak Mampawa Pontianak ton ƒ 1000 ton ƒ 1000 ton ƒ 1000 Aarde- en glaswerk — — _ Cement en kalk — — — — Copra — _ — — _ _ Cutch — — — — Damar — — — Diversen — 252" — — _ 158,6 Dranken niet ge- dest. — — — — — Dranken gedest. Eetwaren — — 0,7 0,1 — — Gambir — — — Houtskool en brandhout — — — — — Hout en houtwerk — — 187,8 84,5 Klappers — — — Klapperolie — — — — — Koffie en thee — — — — — — Kramerij — — _ — Lucifers — — Manufacturen, garens, kleeding — — Machines en ijzerwerken — — — — Meel — — — — Melk — — Mest — — — — — Nipahbladeren en kadjangs — — — — Oliekoeken — — — — — — Peper — — — — Petroleum — — — — — Pinang — — — — Rubber — — — — — Rubberplanten — — — — — Rotan — — — Rijst — — — Sago — — — — _ Sigaretten, sigaren en tabak — — — — — — Suiker, (riet) — — — — — Suiker, (palm) — — — — — — Tengkawang — — — — — — Vee, gr., kl. en pl. — — — — _ — Vlechtwerk — — — — — — Visch (gedr. en gez.) — — — Zeep — — — — — Zemelen — — — — — — Zout — — — — _ _ — j 252 188,4 | 84,6 | — 158,6 ! l ' I 2. Reoapltnlatie Richting ton ƒ1000 ton ƒ1000 Richting ton I ƒ1000' ton 'ƒ1000 1. van Pontianak 5. van Penimman naar Djoengkat 6251 1500 naar Pontianak 150 24 Peniti besar 975 250 Totaal Sei Poeroen 102,4 50,7 Peniraman-N. W Peniraman 70 45 kust. 150 o± Sei Tjina 264,4 154,4 I—^ — Sei Pinjoe 712,7 150,5 Sei Bakau 310,4 55,5 „ „ . Mampawa 2807 746,8 van Tjina Semoedoen. 54 63,4 2,aar P°ntianak. 1450 232 Sei Koenjit 30 68 Totjial, Sei Boendoeng 12,5 2f) . Tjina-N. W. Sei Doeri 632,2 636,5 kust. 1450 232 Sei Pangkalan 132 37,3 Kajoe Poeteh 54,7 13,8 Wansait 30 9,2 7. van Sei Sei Ra ja 189,8 61 Pinjoe naar Telok Soeak 289,7 01 Pontianak. 2722 8 395 9 Singkawang 1482,3 592,9 Totaal — Selakau 86,2 35 Sei Pinjoe-N. W Pamangkat 347,3 167,2 kust. 0709 q oQr q Sambas 914,4 560,2 " ' Paloh 2,5 0,7 Totaal N. W. kust 157C0,5 52881 van Sei Baka« Padang tikar 2,1 1.2 naar Pontianak 220-> 221, < Telok Aer 17,2 3,5 Soekadana 550,9 995 . Bakau- N.W. Ketapang 1541,5 16o'9 ust' 2295 227,7 Kendawangan 97 19 Karimata 116.2 21,3 „ Totaal ! 9- van Mampa- Z. W. kust 2324 9 q^4,8 16,9 Totaal 14. van Sei Telok Soeak-N. W. Boendoeng naar kust. 2034,8 216,9 Pontianak 187,5 30 Mampawa 22. van Sedau Totaal naar Singkawang. 500 50 S. Boendoeng- Totaal r N. W. kast __3ü> £»Q Sedau-N. W. kust. 500 50 15. van Sei 2g yan Djintan Doen naar naar Singkawang 632 64 Pontianak 1298,8 30u,4 Totaal h Totaal Djintan-N. W. S. Doen-N. W. k t 632 64 kust.. 1298,8 JKMI — 16 van Sei 24. van Singka- Pangkalan naar wang naar Pont.- Pontianak. 368,1 54,7 anak. 1128 205,1 Totaal T Mampawa 10,3 44,8 S. Pangkalan- SeiDoer. 26,5 7,91 N. W. kust. 368,1 54,7 ^ Pangkalan 7 4,2 ' L__Sei Raja 10,o 3,2 Telok Soeak 7,9 2,9 17. van Kajoe Sedau 100 1(5 Poeteh naar Selakau 207,2 35,8 Pontianak. 380,1 35,2 Pamangkat 82,8 27,2 Totaal " Sambas 68,7 14,1 Kajoe Poeteli-N.W. _ Paloh 26,1 3.6 kust. 380,1 35,2 Totaal Singkawang- N. W. kust. 1670 364,8 18. van Wansait naar Pontianak. 307,5 90,8 25. van Selakau Totaal naar Pontianak. 387 64 Wansait-N. W. Singkawang 186,2 '31,5 kust. 307,5 90,8 Pamangkat 11,6 2,3 Sambas* 26,4 2,6 Totaal 19. van Sei Raja Selakau-N. W. naar Pontianak. 2606 2 <1,3 kust 611,2 100.4 Mampawa 1,6 0,3 Karamoenting 69,5 33,9 Singkawang 38,2 24,7 Pamangkat 8,6 0,9 Sambas 10,9 9,7 Totaal Sei Raja-N. W. kust. 2734,8 331,8 Richting ton ƒ1000 ton ƒ1000 Richting ton ƒ1000 ton ƒ1000 26. van Pamang- 29. van Telok kat naar Aer naar PontiPontianak 733,ti 54,1 anak 1266 722,1 ■ Sei Raja 3,8 0,2 Totaal Telok Soeak 0,9 0,2 Telok Aer-N. W. Singkawang- 27,8 12,7 kust. 1266 722,1 Selakau 13,7 0,7 Paloh 460 54,8 30. van Keta- Sambas 346,4 75,2 pang naar Ponti- Kartiasa 96,8 j 52,4 anak. — 252 Totaal : Totaal Pamangkat-N. W. Ketapang-N. W. kust. 1733 250,3 kust. 252 27. van Sambas 31. van ICendanaar Pontianak 11,3 ' 10,4 wangan naar Mampawa 0,9 0,1 Mampawa. 188.4 84,6 Telok Soeak 2 0,4 Totaal Singkawang' 10 7,8 Kendawangan- Selakau 8,3 0,6 N. W. kust. 188,4 84,6 Pamangkat 757,2 89,3 Paloh 4,6 1^2 ' 32. van Soeka- Totaal " dana naar Sambas-N.W. kust 794,3 109,8 Pontianak — 158,6 Totaal Soekadana-N. W. 28. van Paloh __ kust. — 158,6 naar Singkawang 2,7 1,1 Pamangkat 57.5 12,1 Sambas 0,9 0,4 Totaal Paloh-N. W. kust. 61,1 13,6 i ! I Richting ton . ƒ 1000 ton ƒ1000 Richting ton ƒ1000 ton ƒ1000 naar Pontianak naai' Pamang- van Djoengkat. 5101,5 816,4 kat van Peniti besar 1650 264 Pontianak. 347,3 167,2, Sei Poeroen 815 50,4 Mampawa 0,4 0,1! Peniraman 150 24 Sei Raja 8,6 0,9 Sei Tjina 1450 232 Singkawang 82,8 27,2 Sei Pinjoe 2722,8 395,9 Selakau 11,6 2,3 Sei Bakau 2295 227,7 Sambas 757.2 89,3 Mampawa 6021,8 963,5 Paloh 57,5 12,1 Semoedoen 270 43,2 Totaal Sei Koenjit 85 13,6 N. W. kust 1265,4 299,2 Sei Boendoeng 187,5 30 — Sei Doeri 1298,8 305,4 naar Sambas van Sei Pangkalan 368,1 54,7 Pontianak 914,4 560,2 Kajoe Poeteh 380,1 35,2 Sei Raja 10,9! 0,7 Wansait 307,5 90,8 Singkawang 68,7 14,1 Sei Raja 2606 271.3 Selakau 26,4 2 6 Telok Soeak 2000 200 Pamangkat 346,4 75,2 Singkawang 1123 205,1 Paloh 0,9 0,4 Selakau 387 64 Totaal Pamangkat 783,6 54,1 N. W. kust 1367.2 653,2 Sambas 11,3 10,4 Totaal N. W. kust 29514 4351,7 Telok Aer 1266 722,1 Ketapang — 252 Soekadana — 1526 Totaal Z. W. kust — 1132,7 Totaal kusthavens. — 5484,4 naar Singkawang: | van Pontianak. 1482,3 592,9 Mampawa 139,5 85,6 Sei Raja 38,2 24,7 Sedau 500 50 Djintan 632 64 Selakau 186,2 31,5 Pamangkat 27,8 12,7 Sambas 10 7,8 Paloh 2,7 1,1 Totaal N. W. kust 3018,7 870,3 Gewest: Noordwest-Borneo. Byiago B No. XIX. Tarief van Los- en Laad loon geheven door het prauwenveer der K.P.M. te Singkawang en Selakau (verg. ook Bijlagen B No. XX en XXI). / Deze bijlage dient ter vergelijking van de kosten, welke te Singkawang en te Selakau tegenwoordig op de goederen komen, met die, welke door een tram zouden geheven worden, die de goederen over Pamangkat vervoert. Met een 6 centstarief zouden die voor Singkawang ƒ 1,80 per ton bedragen en voor Selakau ƒ 0,78. Voegt men daarbij ƒ 1 los- of laadloon per last (d.i. gemiddeld per ton), dan zouden de totaalkosten per tram bedragen, voor Singkawang, gemiddeld ƒ 2,80 en voor Selakau gemiddeld , 1,78. 17 e S . c 3 ObJ3 . O tl 2 ~ bs ^ CE *3) u CS Artikel Per &" Artikel Per g> 01T I £ m8 •O o3 O — C8 O > Aardappelen zak 0,28 3,73 Kaarsen kist 0,30 6,67 „ kran- Kajoepoetih-olie kran- djang 0,70 5.83 djang 0,28 9,33 Apollinariswater. kist 0.35 7.— Kalk zak 0,28 37,73 Azijn. pot 0,28 6,22 Kandijsuiker kist 0,25 7,74 „ kist 0,28 6,22 Kapok pak 0,50 10.— „ kist kl. 0,14 6.22 „ zak 0,21 8,40 Kasten kleine stuk . 1.— 33,33 Bandijzer pak 0.14 4,67 „ groote stuk 1,40 31,11 Batik kist 1.40 7— KATJANG zak 0,25 2,50 Bedak kist 0,50 8.— Katoembar zak 0,28 2,80 Benzine drum 0,70 8.75 Kekowe pak 0,28 2,80 Beschuit kist 1.40 9 33 Ketjap tempajan 0,28 5,60 Bier kist 0,35 5,60 Klapperolie blik gr. 0,10 5.— ,, vat 1,40 5,60 | „ blik kl. 0,05 .5— Blikken (ledige Klompen kran- gasoline) blik 0.05 50.— djang 0,70 14.— Blinjoe kist 0,28 11,20 Knoflook pak 0.2» 4,67 Boter kist 0,25 3,57 Koffie zak 0,28 4,48 Brandij kist 0,25 7,14 Kool kran- Bultzak pak 0,50 25— djang 0,70 3,50 Koolteer vat 1,40 4,67 Cement vat 1.— 5,56 Kopjes kran- Cognac vat 1.— 5,56 djang 0,70 14.— COPRA zak 0,20 2,67 Krandjangs pak 1.40 28 Kurken pak 0,28 9,33 DAMAR zak 0.28 2,49 „ zak 0,14 9,33 „ kran- djang 0,70 7,47 Laksa kist 0,70 7.— Diversen kl. kist 0,50 12,50 „ baal 0,50 10.— „ gr. kist 1.— 8,33 Lederwerk pak 1,40 5,83 Ledikant pak 1.— 25.— Eieren, gez. ton 0.25 6,67 Leitjih kist 0,25 8,33 Emmers pak 0,20 12,50 Lengking pak 0,70 175U Limonade kist 0,35 7.— Flesschen (leege) zak 0,28 9,33 Lobak tempajan 0.50 10.— Fietsbanden pak 0,28 9,33 „ kran- djang 0,30 2,50 GAMBIR zak 0,20 8,20 Lombok (gedr.) zak 0.28 4,48 „ kist kl. 0.25 4.— Lood pak 0,28 4,48 „ kist gr. 0,70 4,48 Lucifers kist 1,40 35.— Gambirmatten baal 0,70 20.— „ kist kl. 0,70 20.— Gambirplanken pak 0,28 5,60 Lijnolie blik 0,28 14.— Garnalen (gedroogde) zak 0,28 4,48 Micowa (bami) kist 0,70 7. GARNALEN- Medicijnen kist gr. 2.— 10. SCHALEN zak 0,18 2,88 „ kist kl. 1.40 9,33 Getah kist kl. 0,28 4,48 „ kran- Getahpitten kran- djang 0,70 7. djang 0,35 4,67 Meel zak 0^28 2,80 Goenizakken oude baal 0,70 2.HO MEEL in 5 zak- Goenizakken jes 0,28 2,49 nieuwe . bral 1,40 2,80 Melk pak'van 5 0,50 3.33 Groenten tempajan 0,30 6 kisten Naaimachines kist 0,70 17.50 Honig blik 1,14 7 Namsi ton 0,70 11.67 Huiden pak 1,40 7— Nipahblad pak 0,70 11,20 £ "EL 2 S . ÜC u O Artikel per 73 CS § CD fn g CQ T3 W ® C PQ cö > Offerpapier pak 0,25 10.— Offerstokjes kist gr. 1,40 9,33 „ kist kl. . 0,70 7— Oliekoeken pak 0,25 8,33 Paarden stuk 7.— 35.— Pajongs kist 1,40 8,75 Pannen ijzer pak 0,14 7.— n „ colli 0,28 7— Papier-couranten baal 1,40 9,33 PEPER WITTE zak 0,20 2,46 „ 7,warte zak 0,16 3,20 „ staart zak 0,21 3,3(5 PETROLEUM blik 0.075 3,75 kist 0,15 3,33 " (500 bl. blik 0,05 2,50 tegelijk of 250 k. tegelijk) Pinang zak kl. 0,20 3,20 Portwijn kist 0,14 4,6< Reuzel kist 0,25 6,25 Rijwielen kist kl. 2.— 16,67 „ krat 1,40 56.— Rijwielbanden pak 0,28 11,20 RIJST zak (100 0,20 2 — KG) Rijst (gedroogde) pak 0,28 2,80 Sapi's stuk 3,50 11,67 Sardines kist 0,14 5,60 Schilpadsclialen kist 0.70 7.— Sigaretten kist (80 0,50 6,25 KG) Sigaren kist 0,50 6,25 Spijkers ton 0,10 3,17 Steenen vierk. stuk 0,02 10.— „ andere pak 0,50 10.— Stekeldraad pak 0,25 8,33 Stoelen stuk 0.25 50.— „ Bamboe pak 0,70 23,33 Stroop kist 0,35 7.— Stroopapier pak 0,14 5.60 c 2' O 60 2 ^ ® Ui Artikel per ^ ^ 0 >-> Q T3 CS O O) ï-, ^ CQ "O " SUIKER zak 0,25 2,50 „ kandij kist 0,25 5.— „ palm ton 0,30 6 Tabak Java kist 0,50 8.— „ Shag pak 0,05 5.— „ Chin. pak 1.— 10,67 Tafel groote stuk 1.— 50.— „ kleine stuk 0.50 50. - Tahoe kist gr. 0.70 5,83 „ kist kl. 0,30 6*.— Tamarinde kist 0,20 4.— TANDJI pot 0,05 2 Tengkawang zakkl. 0,21 3.36 Taotjo ton 0,70 15,56 Teer vat 1,40 4.67 Thee kist 0,14 5,60 Tongtjai kran- 0,70 10.— djang. Touwwerk pak 0,28 3,73 Uien kran- 0,70 7.— djang. Uien (roode) zak 0,14 7.— Verf blik 0,14 14.— Visch gedr. zak 0,28 3,50 Vruchten ton 0,50 8.— ,, op water kist 0,28 9,33 Vuurwerk kist gr. 1,40 14.— „ kist kl. 0,50 10.— Whiskij kist 0,50 20.— Widjen (sesam zak 0,28 5,60 zaad) Zagen pak 0,28 9,33 Zalm kist 0,14 4.67 Zeep pak van 5 0,50 10.— kisten Zemelen zak 0,18 2,25 Zout pak 0,06 4,80 Ijzerwerk — — 6.— Andere goederen — per last ƒ 6.— (zie Bijlage No. XXI). Minimum per connossement ƒ 0,25. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B No. XX. Hoegrootheid der eenheidsmaten in het binnenlandsch verkeer langs de kust. o 3 ^ Eenheid g -8 Eenheid 5 § Artikel van S Artikel van — jj maat -2 ^ maat "T .1 I 3. SJ ^ ^ Aardappelen zak 1,20 75 Gambir kleine 0,82 20 Aardappelen 'kran- 1,92 120 zak djang Gambirmatten baal 0,56 35 Apollinariswater kist 0,80 50 Gambirplanken pak 0,80 50 Azijn pot(30L) 0,72 45 Garnalen zak 1,— 62','2 „ kist 0,72 45 (gedroogde) „ kist 0,36 22'/2 Garnalenschalen zak 1,— 62'/2 Aardewerk-bor- (kleine) Getah kl, kist 1,— 62' 2 den dozijn 0,10 6 Getah pitten kran- 1,20 75 A ad p^ve rk-kop j es 20 kopjes 0,13 8 djang Arak Liter 0,12 1,25 Goeniezakken baal 4,— 250 (oude) Bandijzer pak 0,48 30 a. v. (nieuwe) baal 8,— 500 Batik kist 3,20 200 Groenten tampajan 0,80 50 Bedak kist 1,— 621 /2 Benzine drums 1,28 80 Honig blik 0,32 20 van 75L Huiden pak 3,20 200 Beschuit kist 2,40 150 (50 st.) Bier kist (— 1 69i Hout (lempoeng) M3 14,45 900 KlstQ 1 2 h~ Hout (belian) M» 20,80 1300 0f ~L f}) Houtskool zak 0,60 37'/2 Blikken (ledige bük 0.W 2°1 Kaarsen gfk) °'72 45 Blinjoe60 (petr.) 0,4 25 Kajoepoetih olie kran- 0,48 30 1 10 7n Kalk zak " 1,20 75 Boter klst 48 1,12 Kandijsuiker kist 0,56 35 Brandij kist (-g- 0,56 35 (50 k) , 24 " Kapok pak 0,80 50 of—fl.) n Zak 0,40 25 Bultzak pak 0,32 21 Kasten-groote stuk 0,72 45 Kasten-kleine stuk 0,48 30 Cement vat 2,89 180 Katjang zak 1,60 100 Cognac (zie ook vat 2,89 180 Ketoembar zak 1,60 100 brandij) Kekowé (gedr. pak 1,60 100 Copra zak 1,20 75 vruchten) Courantenpapier baal' 2,89 180 Ketjap tempajan 0,80 50 Klapperolie blik 0,32 20 . Damar zak 1.80 112'/2 (groot „ kran- 1,50 94 18 L.) djang „ blik 0,16 10 Diversen kleine 0,64 40 (klein kist 9 iifj „ groote 1,92 120 Klompen kran- 0,80 50 irjoj- , 1 djang ( 6 Knoflook pak 0,26 60 last) Koffie zak 1— 62'/, Djeloetoeng pikol 1,— 62'/2 Kool kran- 3,20 200 Djangkang pikol 1,— 62'/2 djang Doerèn pikol 1,— 62' /2 Koolteer vat 4,80 300 Eieren (gezouten) ton 0,60 37',2 Kopjes kran- 0,80 50 Emmers pak 0,26 16 djang Plesschen (leege) zak 0,48 30 Krandjangs pak 0,80 50 Fietsbanden pak 0,48 30 Kurken pak 0.48 30 „ zak 0,24 15 Gambir zak of kist 1— 62% „ groote | 2,50 156 kist I O O ^ ■*3 O 4-3 O Eenheid 2 p Eenheid 2 "S Artikel van - £. Artikel van £. i. — maat o o maat "3 rh' E * £ « Kramerij kist 1,80 112'/2 Olie-klapper blik 0,32 20 groo:e (overi- Paarden stuks 3,20 200 gens Pajongs kist 2,56 160 sterk Pannen (ijzer) pak afwisse- (5 st.) 0,32 20 lend) „ „ colli (10 st) 0,64 40 Laksa kist 1,60 100 Papier-couranten baal 2,40 150 „ baal 0,80 50 Peper witte zak 1,30 81,3 Lederwerk (zool) pak 3,84 240 „ zwarte zak 0,80 50 Ledikant pak 0,64 40 Peper staart zak 1.— 62'/2 Leitjih kist 0,48 30 Petroleum blik 0,32 20 (Chin. vr.) „ kist 0,72 45 Lengking pak 0,64 40 Pinang zak (kl.) 1.— 62'/2 (Chin. koek) „ zlk (gr.) 1,50 93.8 Limonade kist 0,80 50 Portwijn kist 0,48 30 Lobak tempajan 0,80 50 Planken (gambir) pak 0,80 50 „ kran- djang 1.92 120 Reuzel kist 0,64 40 Lombok-gedr. zak 1 — 62'/2 Rijwielen kl. kist Lood pak 1.— 62'/2 (6 st.) 1,92 120 Lucifers kist 0,64 40 „ krat » kleine K. 0,56 35 (1 st.) 0,40 25 „ blik 1,28 80 Rij,wielbanden pak Lijnolie blik 0,32 20 (20 st.) 0.40 25 Levensmiddelen zak 1.— (ï2'/2 Rijst zak 1,80 1121 /2 „ zak 1,60 100 Micowa (bami) kist 1,60 100 Rijst (gedroogde) pak 1,60 100 Medicijnen kist gem. gem. (groote) 3,20 200 Rotan pak 0,32 20 „ kist Rubber kist gr. 2,82 176 (kleine) 2,40 150 „ zak 1.— 62'/2 >> kran- gem. djang 1,60 100 Sapi's stuk 4 a 5 300 Meel zak 1,60 100 Sardines kist 0,40 25 „ 5 zakjes Schildpadschalen kist 1,60 100 a22'2KG 1.80 112'/2 Sigaretten blik 0,18 11 Melk kist 0,48 30 „ kist 1,28 80 ,, pak van Sigaren kist 1,28 80 5 kisten 2,40 150 Spijkers ton 0,50 31'/2 Mineraalwater kist 0,80 50 Steenen, vierkante stuk 0,032 2 Manufacturen kleine Steenen, andere pak 0,80 50 kist of Stekeldraad pak 0,48 30 baal 1,60 100 Stoelen stuk 0,08 5 » groote 3,20 200 „ -bamboe pak 0,48 30 ider Stroop kist 0,80 50 Naaimachines kist (48/1 fl.) (2 st.) 0,64 40 Stroopapier pak 0,40 25 Namsi (gez. Suiker zak 1,60 100 vruchten) ton 0,96 60 Suiker (kandij) kist 0,80 50 Nipahblad pak (codi „ (palm) ton 0,80 50 = 20 st.) 1— 62'/2 Sagomeel zak 1,50 93,8 Oebi zak 1.— 62' 3 Sirappen pak OFFERPAPIER pak 0,40 25 (50 st.) 0,75 47 Offerstokjes gr. kist 2,40 150 „ kl. kist 1,60 100 Tabak Jav. kist 1 62'/j Oliekoeken pak 0,48 30 „ kran- Olie-lijn blik 0,32 20 djang gr. 1,30 81,3 Eenheid Pikols K. G. Eenheid Pikols K. G. Artikel van (bru- (bru- Artikel van (bru- (bru- inaat. to) to) maat. to) to) Tabak kran- 0,75 47 Uien kran- 1,60 100 djang kl. djang » sha£ Pak 0,16 10 „ (roode) zak 0,32 20 t> » kran- 1,60 100 djarig Verf blik 0,16 10 » » kran- 0,56 35 Visch (gedr. gez. zak 1-1,60 60-100 djang gec.) (kleine) Vruchten ton 1.— 62'fe „ Chin. pak 1^50 03,8 Vruchten op water kist 0,48 30 , , (2 kisten) Vuurwerk kist-gr. 1,60 100 Tafel groote stuk 0,32 20 „ kist-kl. 0,80 50 kleine stuk 0,16 10 Tahoe kist gr. 1,92 120 Whiskij kist 0,40 25 _ " kist kl. 0,80 50 Widjen (sesam- zak 0,80 50 Tamarinde kist 0,80 50 zaad) Tandji pot 0,40 25 Was koek 0 32 20 Tengkawang zak kl. i._ 62'/2 Wijn kist ^ » zak gr- 1,50 93,8 (48/1 fl.) 0,80 50 Taotjo ton 0,72 45 Teer vat 5._ 300 Zagen pak 0,48 30 ™ e.. . klst °-40 25 Zalm kist 0,48 30 Tongtjai kran- 1,12 70 Zeep pak van _ , djang 5 kisten Touwwerk pak 1,20 75 van 20 T''a;s' pak 0,30 18,8 stangen 0,80 50 Toetoep sadji eodi 12,8 8 Zemelen zak 1 28 80 (etensdeksels) (20 st.) Zout pak 0^20 12'/* Jlzerwerk pak 1.— 62'/j Opgaven van de K.P.M., Chineesche reederijen en opkoopers. Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B No. XXT. Hoegrootheid van een last bij de K.P.M. en bij de Thong Ek Mu. (verg. Alg. Vrachtgoederentarief derK.P.M.). KG. j£fi Artikel Pikol Artikel I'ikol M3 of L- M3 of L. .. , AARDAPPELEN 20 1250 KG. DAKPANNEN 3? 2000 Aardewerk, n.a.g. 16 1000 „ Dakijzer 30 oom " Aardvruchten 17,6 1100 „ -Dedek 190 ionn " ' ^lal;-Agar 3 3 1P Dengdeng 24'" 1500 " Alkohol 19.2 1200 KO. Djagoeng (gepel- 32 2000 ,, de) 28 8 1 Sfiri Arak 29,6 1850 „ Djangkang 19 ■> 19on TCP Arak-obat 22.4 1400 Drakenbloed Ie' S Ara des —') —') Dranken ir vaten 32 2000 " 6,4 400 „ (Ind. fabrikaat) Autoline 28,8 1800 ,, Dranken in kisten 24 1500 AziJn 24 1500 „ (Ind. fabrikaat) * BAKSTEENEN 32 2000 Drogerijen n. a g. 16 1000 „ Bamboe 3 ms 3 m's Drums, (ledige) 3 M» 3 113 Batiks 2^ 2 Benzine en gaso- ' EETWAREN 19,2 1200 KG line 32 2000 KG. "?g" Benzine en gaso- bieren 24 1500 line 3j 3 i Emailwaren 14,4 900 Beschuit (Ind. fa- Emballage 3 M3 3 M3 brikaat) 8 500 „ Bier (op fust) 32 2000 „ FILMS 16 1000 KG Bier (in flesschen) 28.8 1800 „ Plesschen (leege) 16 1000 Bindrotan 9,6 600 „ Biscuits 16 1000 GABA 20,8 1300 Bladeren 6,4 400 .. Gambir 18 j 125 " 32 20(J0 ; Garen 2'/2M3 2' M-'J Blikken 112bl. Garnalen 17,6 1100 KG. Bhkwerk 11,2 700 „ Geleien 26,4 j 1650 Boeken 24 1500 ,, Geneesmiddelen 20*8 1300 Boengkil 27,2 1700 ., Gereedschappen, 22,4 1400 Bombayuien 12,8 800 .. (metaal) Boomschors 12,8 800 ., Gereedschappen, 19 2 1200 Boonen 32 2000 .. (metaal en hout) Boter 27,2 1700 ., Gereedschappen, 16 1000 Bijenwas 16 1000 „ (hout) ( iniiTruATT/i , Getahbladeren 9,6 600 rn 0 " Getah djeletoeng 22 4 14(XI " , s S : , ~ •* 88 : Cementtegels 32 2000 Ch,„,ic.,i8„ („p ^ |((o ' toeven ,to«e„ «■,„ j 9hw SS!'» 'te,- M'8 ''m " Jjj£ Ij'2 KO- sen) r loc J'"u .. £0gnac i 24 . 1500 „ Glaswerk, n. a. g. 16 X " ~ % SS tSSSt i. i : Cylinders 1 to» «ïi, «»* « » >"» " Groenten 8 | 500 „ Aanmerkingen: ') Zie katjang. a) Zie geweven stoffen. 3) 'faafw kisteï* "ienWe e" "iet Jekkende Petroleum-blikken, per K.G. K.G. Artikel Pikol Artikel Pi kol M3 of L. M3 of L. HORDEN 3 M:i 3 M3 Limonades (alco- Tjonjo- 27,2 1700 KG. holvrije) 32 2000 KG. Hout 2 M3 2 M3 Lucifers 14,4 900 „ Hout n a g 16 1000 KG. Lijnkoeken 23 2000 „ SSSK2T"* *ik" MACHINES 24 löOO , Huiden (gedroog- Machineolie 28,8 1800 „ Huiden (ged g ].200 „ Mais (gepelde) 28,8 1800 „ d6) ' Mandwerk 3 M3 3 M3 ILLIPE NOTEN 24 1500 „ Manufacturen —») —') Imitatieleer 20,8 1300 „ Margarine 2/.2 1/00 Matwerk 12,8 800 ,, JENEVER 29,6 1850 „ Meel n.a.g. (in Josticks (offer- zakken en vaten 32 2000 „ stokies 1 16 1000 „ Meel n.a.g. (in Tute 900 kisten) 28,8 1800 JUtC . Melk 32 2000 „ KAARSEN 24 1500 „ Metaalwerk n.a.g. Kadjangmatten 5.0 350 „ (massief) 32 2000 ,, Kapas, geperst in Metaalwerk n.a.g. balen 3 M3 3 M (hol) 24 1500 ,, Kapok id. 3 M3 3 M3 Metselsteenen 32 2000 . Kapokpitten 23,2 1450 KG. Meubelen 2' ■> M3 2*/2-1 Katjang (gepeld) 32 200O „ Mineraalwater 32 2000 „ Katjang (onge- Mineraalwater- peld) 16 1000 „ flesschen (ledige) —4| —4). Kemirinoten 23,2 14r>0 ,, Modewaren n.a.g: 2';2 M3 2' a M3 Ketela 19,2 1200 „ Motorrtlwielen 3 M3 3 M3 Klappers -1) ') Muziekinstrumen- Klappervezels 14.4 900 ,, ten 8 500 „ Kleedingstukken 2'/2 M3 2>/2 M3 Ki'oflook 16 1000 KG. Naaimachines lb. 1000 „ Koebeesten --2) -) OFFERPAPIER 28,8 1800 „ Koekenbakkers- ^ ^ _ Olie-klapper, solar Koffie (gepelde) 28,8 1800 enz. - - _ " Koffie (gemalen) 24 1500 „ Oliekoeken Koperwerk 24 1500 „ PAJONGS 19,2 1200 „ Kiamer^jen 16 1000 „ padi l2g 800 „ Kruidenierswaren 22,4 1400 „ Papier (pak) 20,8 1300 Kunstmest 32 -000 „ papier, a.s. 28,8 1800 „ Kurk 6,4 400 „ Pe^er 24 1500 „ r » n hl'v « 500 Petroleum —r') LAMPEN 8 -00 „ pjnan ^ 224 uoo ^ Wer 16 1000 ! Porcelein 16 1000 „ Lederwerk 12 750 , Potasch 21,6 13o0 „ Likeuren 22,4 1400 „ Provisien n.a.g. t • a„o r,,]M (droge en gedroog- Limonades (alco- , , * 6 19 o 1200 holhoudende) -2 1400 >• 1 ae' Aanmerkingen: 1) Per last van 600 stuks; behoudens het recht om per last van 8 M3 te bevrachten. 2) Met een minimum van ƒ 5.— per beest. 3) Zie garen en geweven stoffen. 4) Zie emballage. 6) ln Wikken^8"/ kisten, 1 last gelijk te stellen met 50 kisten of 100 blikken. kg* kg Artikel Pikol Artikel Pikol M3 of L. M3 of L. Provisiën n.a.g Trasi en petis 32 2000 KG. (a.s.) 24 1500 KG. Tripang 24 1500 REUZEL 27,2 1700 . UIEN 12 8 800 Rotan 9,6 600 Rotanstokken 9,6 600 „ Vaatwerk n.a.g 10 1000 „ Rubber 16 1000 " Varkens —*) —•!) „ Rijst 32 2000 " Vee —3) _3j ; Rijwielen 3 M3 3 M8 Verfhout 16 1000 Visch, n.a.g. 16 1000 " SAGO 28,8 1800 . Vischkuit 24 1500 Schoenmakers- ^ Vleesch, n.a.g. 24 1500 ^'e,rk..„ , 12 750 . Vruchten, n.a.g. 17,6 1100 Schrijfmachines 14,4 900 „ Vuurwerk 8 500 Semamboestokken 14,4 900 Shagtabak 16 1000 WAS 16 1000 „ Sigaren 12,8 800 Wielen (grobak en Soja 24 1500 " k&r) 4,8 300 „ Specerijen 16 1000 . Wortelhout 12,8 800 Spijkers 32 2000 „ Wijn (op fust) 32 2000 „ Staal pii -werk 32 2000 „ Wijn (in fles- S teenkolen 32 2000 j, schen) 24 1500 „ Stukgoed n.a.g. 3 M3 ') 3 M;! ') " , Suiker (droge) 32 2000 , H ? , ^2 2000 » * IJzerdraad 32 2000 „ TABAK (voor de Ijzerwerk, n.a.g 32 *) 2000 *) Inl. markt) 12 750 Ijzerwerk, n.a.g 24 1500 ') . 16 1000 : Ü5"®» i £ »' ^ »» • Tammnde 32 2000 , z (108) (a) 1. Pereoneele , Enr 3669 jg «g> ff « ff fg ff jm (UO, «i<5 g.® <3 <|| ïï S B gU | belasting j N 1. O. . J ^ 4— ^ oorK t,OOQ oflo7 6920 5635 9606 10640 12180 13863 14101 13720 I 3659 3697 3189 3108 2850 2547 «j6^ -,4a8 -■>■ - _ == ■==== - ® ™ OW «• •"* ,3411 «01 13». Jg« {g,^ §8? S $% I (c) 2a. Inkomsten belasting Eur. ■ 1 ^^ ' ] _.nl „-,J ..... ,,,o, 1,1740 13111 12801 13554 »87 16228 19140 20348 215H 23011 ' S2S7 2304 1413 1272 1272 ,387 ,501 [ 1602 3081 j MQr. | 0O83 - I - | | I ®r - - - - -•• ~,«!a «=»I 3a. id. voor vr. Oosterlingen j (19961) (17324) (2084.) 2214<) (23444 (22718) (26550) (_jo4<$) v _ (en Inlanders 2%) vr. O i 1778) (893) (598) 1 (725) ; (986) (328) (6o3i ■ (S. 1907 No. 183) Inl. j ^ . ■ ! ._J ™17(| 77iJ ««659 I 89998 93257 140740 | 1453161 142791 150943 j 183410 174639 217466 260976 292974 328586 | | 49060 51882 52853 55963 r,ft«7A tttfUO 59000 59691, 61030 641o4 b,<<4 ' | I I (e) 4. Hoofdeiyke belasting voor I ' ' S1e8 ,3618 H390' 103BB 9S01 H3H 10932 11230 101» 10106 11083 14350 13696 19122 259, 7 24804 29,Oo 29.80 j ^ I Inl. (en Arabieren) . j j (124501 (11212) (13886) ■ 4a. Bedrijfsbelasting voor | (l^4öU) (n-^i <. ; m Inlanders I 1- I (S. 1907 No. 130) h I I , ,1 ,,,, „™, 1, ''30 , 0149 10106 11083 14360 13695 ,9,22 26917 24804 29196 29780 3,026 «.d» «-■» I 8198 13618 11390: 103ow 9804 11311 ^ __===== ======= :=====(==== ============== , , , ■ I «na-22 45053 48257 (f) 5. Belasting o/h slachten van | , runderen, buffels en tamme | = =— ~ "rk™8 J _ J J J J J J J Jj -j Jj ^ ^ n Totaal directe belastingen.... ü59o6 | 5788a oMoo p.ato '"■» = ==== . ==— ..LJJJ3- - H -::: r::::::: 'z d::::b s m s ==sas ® V». Soiomregie (netto) .... ,37864 136616 136096 143928 1453» 145335 16008. 168.60 1941.,0 191,18 ^ ^^ (h) 2. Kleine middelen 124644 uö447 56936 75865 69974 78891 69568 63252 66101 ' 68159 8455sj 111430 182786 109506 175839 144466 106552 Totaal In- en Uitvoerrechten. 130354 124056 121283:130986,130075 130908 138616 160674 182276 174016 241134 239644 291186 267643 296243 299004 205931 288157 325220 402559} 449231 544254 494388 569799 696116 570087 3. Accijns op tabak (») Pontianak 6623 6746! 53291 4975 5699 4521 6325 6533 12869 8393 8186 8239 15456 16699 17579 21405 20071 20835 22858 36286 42548 34736: 42825 44841 43071 48931 Sambas 462 1276 1476 1389 1166 453 1269 2224 2259 1261 1517 976 2207 3905 4118 4270 4830 5363 5175 7231 5912 6523 4461 2195 1587 3498 . Singkawang 168(1 8223 2986 3275 3585 4905 3281 2317 1704 903 1856 1265 1522 1919 1807 1644 2267 1830 3293 5849 3952 3892: 3190 2884 2362 2326 ' Ketapang (Sa. z.b.) 4 26 3 111 93 33 18 53 37 2 2 23 114 103 15 48 58! 8 23 21 Pamangkat J 1525 1441 1475 1408 962 1313 _________________ | _____ Totaal tabaksaccijns _JS769 11245 9817 9642 10450 9879, 10875 11074 17243 10650 11592 11)498 19238 22560, 23506 27321 27191 28142 31429 49381 53985 46650 51959 51351 48003 56068 4. Accijns op petroleum (k) Pontianak 14905 17073 20639 19607 19779 23948 24946 37248 40828 36435 37920 46161 43920 49053 52370 46951 53859 67062 72282 59017 70707; 67052 60433 71197 69431 ' Sambas 2862 2735 3316 2501 2372 3028 4038 4790 5177.4542 4647 2515 6360 5601 2680 3981 3628 8743 17686 6629 9831, 8610 14177 16048 13415 Singkawang 2288 2385 3250 3034 3205 3287 3998 4156 3521 3789 3635 4846 '4238 5641 5507 6039 6461 9097 7238 6596 5638; 6720 6064 1919 1608 Ketapang (Sa. z.b.) 72 197 87 68 209 371 291 290 990 486 584 460 109 239 4 66 34 45 1 Pamangkat • 3387 53131 4846 2012 522 291 Totaal petr. accijns 20127 22390 27292 25210 25565 30634 33273 46484 50516 45252 46786 53982 54627 60534 60557 56975 64014 84936 97251 75630 914891 87228 82686 89686 84745 Aard der inkomsten 1891 1892 1893 I 1894 1895 1806 ! 1897 I ]898 1899 1900 1901 I 1902 1903 ! 1904 1905 1906 1907 1908 1909 I 1910 i 1911 1912 1913 1914 I 1915 1916 ! ! | ! ! 5. Accijns op lucifers 1) J Pontianak 4980 6970 4322 4753 3239 8843 7013 8451 10536 11241 14408 16105 18917 22974- 15640 21241 21555 24636 30287 34295 34515, 38595 38925 Sambas £05 205 174 208 310 356 149 708 309 266 45 216 111 1102 ; 2640 5265 6708 7427 7425 4042 3713 6290 6052 Singkawang 1192 1049 1188 891 307 309 340 693 866 688 1076 1649 1460 2363 1515 2838 1942 3472 4700 4883 4307 4688 4556 Ketapang 40 30 32 96 74 80 6 164 29 109 76 421 17 60 78 57 72 47 86 43 73 Pamangkat 2641 4299 4040 3443 2828 3144 I ' Totaal lucifers-accijns 6617 8254 5716 5948 3930 9588 7508 10016 11740 12304 15605 18391 20505 26499 19795 29422 30262 38248 46758 47346 45978 47444 52750 Totaal accijnzen 8769 31372 32207 43551 43914 41160 47457 48277 73315 68674 66860 69024 85524 92792 102431 108383 110665 111951 145787 176894 167863 184897 186533 180015 185133 193563 ■ | Totaal Pi'ênst der In- en uitvoerr. I en Acc. 1391231155428 153490 174537 173989 172068 186073 208951 255591 242690 307994 308668 376710 360435 398674 407387 406596 400108 471007 579453 617094 729151 680921 749814 781249 763650 Totaal inkomsten Gewest W. A. v. Borneo. 122923 435263 430581 461632 465987 453384 473690 494608 552170 568702 639564 663028 744923 762464 840075 874247,930743 984239 1135424 1381570 1059770 1787221 1680400 18,0058 1961005 2032.10 Toelichtingen. a. De Personeele belasting, ingevoerd 1—1—1879, betrof tot 1901 alleen Europeanen, en van 1—1—1902 ook enkele groepen van vreemde Oosterlingen. ». Het patentrecht,, ingevoerd 1—1—1879, u!to 1907 ingetrokken en vervangen c. door eene inkomsten belasting, ingevoerd 1—1—1908. d. De bestaande bedrijfsbelasting voor vreemde Oosterlingen, ingevoerd 1—1—1879, werd 1—1—1907 vervangen door eene progressieve belasting op de bedrijfs en andere inkomsten op de Buitenbezittingen (S. 1907 No. 183), waaronder ook medebegrepen werden de Inlanders (2 % ), niet belioorende tot de inheemsche bevolking, totdat met ingang van 1—1—1914, deze opgenomen werden in de bedrijfs-belasting voor Inlanders (S. 1914 No. 130). e. Met ingang van 1—1 — 1896 werd eene hoofdelijke belasting ingevoerd voor Maleiers en Arabieren; in 1909 werd deze uitgebreid over Dajaks, terwijl van af 1—1—1912 de Arabieren uitvielen en werden ondergebracht bij de vreemde Oosterlingen. De hoofdelijke belasting werd ulto 1913 ingetrokken en vervangen door de bedrijfsbelasting voor Inlanders. (S. 1914 N. 130), (4 % jan het belastbaar inkomen). ƒ■ Den 1—4—1914 werd ingevoerd eene belasting op het slachten van tamme varkens, doch deze werd hetzelfde jaar opgenomen als onderdeel der met 1—1—1915 ingevoerde belasting.op liet slachten van runderen, buffels en tamme varkens in Gouvernementsgebied en voor de Gouvernementsonderdanen in de landschappen. De belasting bedraagt ƒ 3 voor runderen en buffels, ƒ 2,50 voor varkens, by noodslacht opv. ƒ.1.— en ƒ 0.50. 9- Van af 1818 bestond de opiumpacht; deze werd van af 1—4—1909 vervangen door de regie. De verstrekking van opium aan Dajaks is verboden. De daling der pacht in 1896 werd geweten aan den invloed van sluikhandel. De verpachtingen der kleine middelen betroffen aanvankelijk de dobbelspelen (voornaamste onderdeel) sterke dranken, varkensslacht, goudmijnen en pandhuizen. Zij betroffen uitsluitend de Cliineezen en kwamen op ruim 90 % voor rekening van Pontianak en de Chineesche districten. Den 1—4—1914 verviel de pacht op de varkensslacht en die op de goudmijnen, welke laatste aan de zelfbesturen werd overgedragen; ook werd de pacht op de sterke dranken op 1—4—1915 opgeheven; het tarief van invoerrechten werd in verband daarmede verhoogd, de van elders ingevoerde cp Inlandsche wijze bereide sterke dranken werden belast, terwijl de eigen aanmaak in 't algemeen verboden werd (S. 1915 No. 223). De accijns op tabak bedraagt 1. Java tabak ƒ 4 per 100 KG. 2. Chineesche en vreemde tabak ƒ 16 per 100 KG. De accijns op petroleum bedraagt ƒ 2,50 per HL. De accijns op lucifers is omschreven in art. i. S. 1893 No. 301, in verband met S. 1902 No. 17. Noot: De Westerafdeeling van Borneo maakt deel uit van het tolgebied; de in- en uitvoerrechten worden geheven volgens de tarieven en bepalingen der Indische tariefwet (S. 1910 No. 79), behoudens, dat behalve de uitvoerrechten, vastgesteld voor de in art. 4 I. T. vermelde goederen, nog de uitvoerrechten geheven worden, bedoeld bij art. 9, t. w. Benzoë, caoutchouc, damar, getapertja, imfer en andere hars- en gomsoorten, geheven rechten 5 % van de waard Gahroe- en ander reukhout „ „ 5 % „ „ „ Hertehoorns „ „ 5 % „ „ „ Ivoor en neushoorn „ „ 8 % „ „ „ Koelit bakau en koelit tengar ,, „ 5 % „ ,, ,, Rotan van alle soorten ,, ,, 5 % v „ ,, Sago en sagomeel ■ » „5 % „ „ Tengkawangpitten „ „5 % „ „ „ Tengkawang- of soenteivet „ „5 % „ „ ,, Vogelhuiden „ „ 10 % „ „ „ Was „ 5 % „ „ Gewest: Noordvvest-Borneo. Bijlage: B No. XXIII. I)e inkomsten en uitgaven van d zelfbesturende landschappen. 1. De gezamenlijke landschapskassen. POSTEN 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar. 44703 76919 94133 266433 421579 316981 407564 2. Gouv. schadeloos- — 9600 178840 97857 112647 103094 122767 stellingen en bijdragen. 3. Justitie 1447 625 346 — — _ 10 Financiën 4. Directe belastingen 48353 97280 358110 532102 597268 672923 595670 5. Andere inkomsten 57427 3430 7518 8037 22416 45177 50692 Bestuur 6. cijns, vergunningen 14052 19035 26950 33236 34565 37928 40169 en concessien 7. andere inkomsten _ 6570 4015 43607 50794 52744 82136 8. Onderw. en Eere- 45 68 236 47 91 1651 3100 dienst. 9. Landbouw. Ntfv. en _ 202 105 — — 200 125 Handel. 10. Burg. Openb. Werken 44 igo - __ _ __ 12o 11. Landschapsbedrijven 2559 3343 3216 2247 2693 2633 2157 12. andere baten 343 723 3697 15035 9392 20011 26904 Totaal 168974i 217974 677164 998663 1251445 1253342 1331414 UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1* restitutiepost. 100 1000 71143 206125 70270 192021 2. andere uitgaven _ _ 2050 7755 12014 22208 3. Justitie 2896 1447 6249 9426 14815 25179 28783 4. Financiën 25750 974e 35323 57896 77539 101625 120224 Bestuur 5. bezoldiging en cijns 42284 77174 321361 340431 379209 338960 335768 mlanasche hoofden. 6' P°litie- 432 81 502 5162 24800 30088 33422 7. andere uitgaven 2097 10735 11216 33554 111410 65517 111330 Onderw. en Eere- dienst. 8. ïnlandsch onderwijs 1385 2497 3295 4076 8267 123926 19414 9. geneesk. dienst en 1678 652 1095 618 11780 15322 25937 andere uitgaven. 10. Landbouw Nijv. en 1593 1862 1737 1789 8678 6866 8029 Handel. 11. Landschapswerken 1096I 16497 24137 44490 78086 162095 179463 12. Landschapsbedrijven 2978 3049 4917 4631 6000 5805 5128 13. Saldo einde jaar 76919 94133 266433 421579 316981 407564 249687 Totaal 168974 217974 677164J 998663j1251445 1253342 11331414 2. De kas Tan het Landschap Sambas. POSTEN 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 - ONTVANGSTEN _ 1. Saldo vorig jaar. 643 854' 1473 3616 46810 36865 55242 2. Gouv. schadeloosstellingen en bijdragen. 24000 24000 24000 18000 23400 3. Financiën 4. Directe belastingen 59741 1-19128 109672 110461 109731 5. Andere inkomsten 7816 5366 Bestuur 6. cijns. vergunningen en concessiën <210 619 2480 13209 16603 9888 8570 7. andere inkomsten 26900 20519 24030 27134 8. Onderw. en Eeredienst. 9. Landbouw Nijv. en Handel. 200 125 10. Burg. Openb. Werken 11. Landschapsbedrijven 12. andere baten 126 197 2509 4987 1172 — Totaal 854 1473 87821 187051 220113 212247 230741 UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1. restitutiepost. 10000 30000 — 54000 2. andere uitgaven 2218 2678 .4368. 3. Justitie 322 2rf2 2311 6321 5770 4. Financiën 4844 13050 11880 22771 2ö624 Bestuur 5. bezoldiging en cijns inlandsche hoofden. 78964 109037 103-)00 8o2i5 /.)881 6. politie. 29 3585 2391 5367 7. andere uitgaven 168S 6936 4949 5201 Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs 1696 125 1200 3600 9. geneesk. dienst en 79 andere uitgaven. ' 481 25 241 10. Landbouw Nijv. en Handel. ' 20 41 1662 11. Landschapswerken ' 4459 22192 31353 40595 12. Landschapsbedrüven 13. Saldo einde jaar 854 1473 3616 46810 36865 55242 6430 Totaal 854 14731 87821 187051 ! 220113 212247 230741 >3. Do lias van liet Landschap Mampawa. POSTEN 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar. 1446 2056 2243 9063 14737 22T080 27206 2. Gouv. schadeloos- 8000 8000 8000 8000 8000 stellingen en bijdragen. 3. Justitie 62 Financiën 4. Directe belastingen 6925 19342 25854 41837 51702 60706 5. Andere inkomsten 2154 2269 1583 2780 1 4327 / ■ Bestuur 6. cijns, vergunningen 111 434 en concessiën 7. andere inkomsten 4533 3418 11486 25480 21789 18131 8. Onderw. en Eere- 45 68 162 8 92 dienst. 9. Landbouw Nijv. en Handel. 10. Burg. Openb. Werken 10 180 11. Landschapsbedrijven 35g 12. andere baten 251 321 j 396 Totaal 9203 [ 8013 , 36730 57113 91977 'l07027 118766 UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1. restitutiepost. 9168 19481 — 27704 2. andere uitgaven 434 726 946 1540 3. Justitie 137 195 756 211 1863 3685 3051 4. Financiën 6015 385 2394 3476 4234 5844 5474 Bestuur 5. bezoldiging en cijns 389 4131 20890 23785 31267 29809 29220 inlandsche hoofden. 6. politie. 52 25 62 197 2392 1875 1704 7. andere uitgaven 1 600 1242 5286 3260 2891 Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs 449 417 658 863 1318 2581 4937 9. geneesk. dienst ep 33 367 108 130 136 andere uitgaven. 10. Landbouw Nijv. en 4 54 150 1211 241 Handel. 11. Landschapswerken 68 196 2200 3000 3184 30285 20313 12. Landschapsbedrijven 195 13. Saldo einde jaar 2056 2243 9063 14737 22080 27206 21556 — 1 i Totaal 9203 8013 36730 57113 91977 107027 1118766 ! 4. De kas *an Landschap Pontianak POSTEN 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar. 12525 2Ö269 18631 104025 136567 75628 55285 2. Gouv. schadeloos- 124160 45877 52717 55214 59411 stellingen en bijdragen. 3. Justitie Financiën 4. Directe belastingen 60683 111174 106330 128986 131459 5. Andere inkomsten 14422 4623 4380 8030 10705 8593 Bestuur 6. cyns, vergunningen 4758 5406 4515 5176 81/1 6143 15634 en concessiën 7. andere inkomsten 958 3270 2284 4784 29466 8. Onderw. en Eeredienst. 9. Landbouw Nijv. en 120 Handel. 10. Burg. Openb. Werken 34 11. Landschapsbedrijven 12. andere baten 54 589 4o_ Totaal 31740 26633 212613 279416 j314150 J282049 300010 UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1. restitutiepost. 18861 36457 27966 29218 2. andere uitgaven 3. Justitie 2064 2064 2064 , 2064 2064 4. Financiën 5 9643 12927 22063 29141 32991' Bestuur 5. bezoldiging en cijns 11471 6702 91060 82420 124301 102889 10844inlandsche hoofden. 6. politie. "3 -2327 2692 3171 2965 7. andere uitgaven «828 26341 2121 8325 Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs 1® '-5 9. geneesk. dienst en 41 .67 191 84 339 andere uitgaven. 10. Landbouw Nijv. en 593 24 1225 Handel. 11. Landschapswezen i 1300 5709 208Ö6 23816 59284 762540 12. Landschapsbedrijven 13. Saldo einde jaar 20269 18631 104025 1Ï6567 75688 55285 51576 _ - . Totaal 31740 26633 j212613 279416 314150 1282049 300010 5. De kas van het Landschap Landak. POSTEN 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar. 3271 2650 5350 2698 7230 11769 29816 2. Gouv. schadeloosstellingen en bijdragen. 6000 6000 6000 6000 6000 6000 3. Justitie 246 Financiën 4. Directe belastingen 20660 21410 23804 35029 48936 65272 41942 5. Andere inkomsten 2765 23 623 623 2122 / Bestuur 6. cijns, vergunningen en concessiën 500 775 5052 3519 2606 1200 3859 7. andere inkomsten 1005 597 1147 1226 239 3015 8. Onderw. en Eeredienst. 9. Landbouw Nijv. en Handel. 105 10. Burg. Openb. Werken 11. Landschapsbedrijven 2559 1618 1546 798 1067 869 1387 12. andere baten 94 1477 3788 565 5248 2751 Totaal 27236 36317 43953 52974 68251 91220 90893 UITGAVEN. Ie. Af deeling. 1. restitutiepost. 1000 4000 8100 16384 2. andere uitgaven 465 851 1052 1757 3. Justitie 403 455 685 4822 2730 2787 3189 4. Financiën 1945 3962 2077 3402 5502 j 4811 6337 Bestuur 5. bezoldiging en cijns inlandsche hoofden. 11189 17797 20862 24546 20412 18821 20650 6. politie. 146 39 144 345 1680 3050 2473 7. andere uitgaven 28 135 2419 797 1601 7850 2208 Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs 383 511 841 524 1108 1411 1597 9. geneesk. dienst en andere uitgaven. 116 61 89 55 116 974 10. Landbouw Nijv. en Handel. 1081 1545 1510 1565 6926 3201 2366 11. Landschapswerken 6508 3568 6958 664 1649 12844 13516 11. Landschapsbedrijven 2787 2894 4759 4525 5870 5459 5066 13. Saldo einde jaar 2650 5350 2698 7230 11769 29816 14376 Totaal 27236 36317 43953 52974 68251 91220 90893 6. De kas Tan het Landschap Koeboe. POSTEN 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar. 2698 20998 15938 300 3 2. Gouv. schadeloosstellingen en bijdragen. 900 900 900 900 900 3. Justitie Financiën 4. Directe belastingen 7963 34594 29537 28709 26228 5. Andere inkomsten 717 1316 1647 5333 0892 Bestuur 6. cijns . vergunningen , „ en concessiën 14w6 2o53 2o°4 2"6 3086 7. andere inkomsten 122 106 292 58' 8. Onderw. en Eeredienst. 9. Landbouw Nijv. en Handel. 10. Burg. Openb. Werken 11. Landschapsbedrijven 12. andere baten j 247 40 . . Totaal 11006 42429 55740 53982 67717 UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1. restitutiepost. | 4149 13790 12973 2. andere uitgaven 340 413 615 1091 3. Justitie 2' 227 ,o4 . ... 2019 Ö243 2862 5377 4575 4. Financien Bestuur 5. bezoldiging en cijns • 1 J - v i: ÜJ 6289 10698 12763 10732 9096 mlandsche hoofden. „ .... 203 1174 1631 1636 6. politie. _ , .. 266 2415 327 547 7. andere uitgaven Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs 9. geneesk. dienst en andere uitgaven. 16 4 10. Landbouw Nijv. en Handel. 103 4 11. Landschapswerken 12. Landschapsbedrijven 2533 6246 j 5050 1478 13. Saldo einde jaar 2698 20998 15933 30023 36161 Totaal j 110C6 42429 ! 55740 ! 53982 'l 67717 1. De kas van het Landschap Simpang. POSTEN 1910 ! 1911 1912 1913 1914 1915 1910 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar.' 006 316 9736 15240 11056 17714 2. Gouv. schadeloos- 2200 2200 3100 3100 3025 stellingen en bijdragen. 3. Justitie 18 Financiën 4. Directe belastingen 1828 13717 11692 11092 15898 13664 5. Andere inkomsten 11 617 j 637 660 Bestuur 6. cijns, vergunningen en concessiën 435 435 7. andere inkomsten 25 66 149 8. Onderw. en Eeredienst. 9. Landbouw Nijv. en Handel. 10. Burg. Openb. Werken 11. Landschapsbedrijven 12. andere baten 92 124 81 406 Totaal 606 'z2i6 16325 23763 30153 31597 35652 UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1. restitutiepost. 8376 3985 5205 2. andere uitgaven 62 194 273 1515 3. Justitie I39 124 55 883 650 4. Financiën 133 848 1134 1330 1521 3187 Bestuur 5. bezoldiging en cijns 606 1790 4685 5054 5325 4620 4688 inlandsche hoofden. 6. politie. 1022 950 819 7. andere uitgaven 18 29 513 274 494 Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs 9. geneesk. dienst en 7 59 75 632 578 199 andere uitgaven. 10. Landbouw Nijv. en 50 25 48 105 Handel. 11. Landschapswerken 790 2020 1605 800 2460 12. Landschapsbedrij ven 13. Saldo einde jaar 316 9736 15240 11056 17714 16330 Totaal 606 2246 16325 ! 23763 30153 31597 35652 ' 8. De kas Tan het Landschap Soekadana. POSTEN 1910 1911 1912 | 1913 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar. 531 1191 1997 4736 8080 1271 4245 2. Gouv. schadeloos- 4800 4800 4800 4800 5085 stellingen en bijdragen. 3. Justitie 81 45 48 Financiën 4. Directe belastingen 871 4657 5290 4503 8661 6915 5. Andere inkomsten 975 65 75 16 Bestuur 6. cijns, vergunningen 838 1631 1503 1469 1000 655 260 en concessiën 7. andere inkomsten 101 124 148 725 8. Onderw. en Eeredienst. 9. Landbouw Nijv. en Handel. 10. Burg. Openb. Werken 11. Landschapsbedrijven 12. andere baten 130 21 159 531 2_ Totaal 2425 3809. 13134 16417 18740 16065 17248 UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1. restitutiepost. 7792 1800 2. andere uitgaven 4® 1 '8 '99 ''''' 3. Justitie 82 81 158 117 85 286 404 4. Financiën 120 356 326 809 119' 1910 Bestuur 5. bezoldiging en cijns 1022 1145 6584 6505 5680 5594 6085 inlandsche hoofden. 6. politie. 3 624 847 816 7. andere uitgaven 10 3 ^3 522 Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs • 100 193 350 9. geneesk. dienst en 14 40 41 632 539 204 andere uitgaven. 10. Landbouw Nijv. en 25 25 25 34 62 Handel. 11. Landschapswerken 570 1235 1155 1025 2716 1360 12. Landschapsbedrjjven 13. Saldo einde jaar 1191 1997 4736 8080 1271 4245 2802 Totaal 2425 3809 13134 16417 18740 16065 17248 9. De kas van het Landschap ilatan. POSTEN 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar. 10033 28945 45507 71812 86892 52883 51396 2. Gouv. schadeloos- 533 stellingen en bijdragen. 3. Justitie 1121 456 261 Financiën 4. Directe belastingen 10291 42414 56873 63273 50850 66431 54761 5. Andere inkomsten 32625 600 25 6250 5998 4442 Bestuur 6. cijns, vergunningen en concessiën 3731 6240 8748 2665 2665 2665 2665 7. andere inkomsten 75 140 216 183 477 8. Onderw. en Eere- dienst. 64 9. Landbouw Nijv. en Handel. 202 10. Burg. Openb. Werken 1724 1670 1453 11. Landschapsbedrijven 1627 1409 770 12. andere baten 342 628 668 1674 665 1967 359 Totaal 61143 81283 113791 141042 149165 131536 115401 i I : UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1. restitutiepost. 100 16470 4362 24220 2. andere uitgaven 465 1027 1285 1346 3. Justitie < 1293 443 347 317 3015 5316 3602 4. Financiën 6838 2336 4299 4291 8622 9571 9285 Bestuur 5. bezoldiging en cijns inlandsche hoofden. 15295 17916 26327 25886 23160 22542 23567 6- politie. 209 90 641 3524 3729 3636 7. andere uitgaven 2058 7602 2870 36750 4350 4692 Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs 553 1247 1047 40 300 1800 9. geneesk. dienst en andere uitgaven. 1456 181 525 239 5207 5197 7429 10. Landbouw Nijv. en Handel- 505 264 200 150 405 136 150 11. Landschapswerken 3970 5532 6116 5545 9780 3643 13997 12. Landschapsbedrijven 21 155 158 106 130 151 62 13. Saldo einde jaar 28945 45507 71812 86892 52883 51396 45836 Totaal 61143 81283 113791 141042 149165 131536 115401 19 10. De kas van het Landschap Tajan. POSTEN 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar. 3026 5361 4629 8107 10613 14002 17074 2. Gouv. schadeloosstellingen en bijdragen. 600 600 1600 600 3. Justitie Financiën 4. Directe belastingen 4753 14498 139S7 26559 1884 7 . 19480 5. Andere inkomsten 6404 ^05 579 661 Bestuur 6. cijns, vergunningen en concessiën 7. andere inkomsten ^ 8. Onderw. en Eeredienst. 9. Landbouw Nijv. en Handel. 10. Burg. Openb. Werken 11. Landschapsbedrijven 12. andere baten 151 1246 738 17502 Totaal 9430 10164 19788 22929 39022 35873 55634 UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1. restitutiepost. 7470 4966 2. andere uitgaven 23 262 318 3066 3. Justitie 24 14 154 308 689 543 4. Financiën 3669 840 1291 j 2188 2920 2341 1158 Bestuur 5. bezoldiging en cijns inlandsche hoofden. 2000 7611 7537 7591 8700 7575 6. politie. 1008 1164 1313 7. andere uitgaven 1900 1982 2741 3307 22601 Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs 402 326 9. geneesk. dienst en andere uitgaven. 22 149 22 1127 1468 <3 10. Landbouw Nijv. en Handel. 69 211 646 11. Landschapswerken 40O 2650 315 411 1528 498 4(58^ 12. Landschapsbedrijven 13. Saldo einde jaar 5361 4629 8107 1Q613 14002 170i4 8686 Totaal 9430 10164 19788 22929 39022 35873 55634 11. De kas vuii het Landschup Sringguu. POSTEN 1910 1911 j 1912 1213 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN 1. Saldo vorig jaar. 5732 8570 7451 19114 24836 9409 10064 2 Gouv. schadeloos- 2400 2400 2400 2400 3507 stellingen en bijdragen. 3. Justitie Financiën 4. Directe belastingen 7560 4120 33340 36071 36605 48418 40938 5. Andere inkomsten 926 945 2681 Bestuur 6. cijns, vergunningen 2340 810 187 firus 1fl,e en concessiën 6048 1048 7. andere inkomsten 16o 371 486 393 dfens?nderW' ^ EerC" 10 39 1651 3100 9. Landbouw Nijv. en Handel. 10. Burg. Openb. Werken 11. Landschapsbedrijven 12. andere baten 1205 468 58 2781 3776 | Totaal 15632 13500 | 44629 58252 65197 72137 65508 UITGAVEN. Ie. Afdeeling. 1. restitutiepost. 107 15170 8599 2. andere uitgaven 520 1876 1006 3. Justitie 980 17 932 522 544 638 2116 4. Financiën 4683 1215 2161 4708 5038 4078 5616 Bestuur 5. bezoldiging en cijns 1170 1219 18529 17895 17696 19919 17919 inlandsche hoofden. 6. politie. 25 94 1805 1954 2177 3095 7. andere uitgaven 2995 3007 7132 8546 14906 11868 Onderw. en Eeredienst 8. inlandsch onderwijs 322 347 '453 1422 705 2092 9. geneesk. dienst en 30 1415 4499 7444 andere uitgaven. 10. Landbouw Nijv. en 4 7 ,gg g _ Handel. 11. Landschapswerken 280 435 794 3343 4672 4449 12. Landschapsbedryven 170 13. Saldo einde jaar 8570 7451- 19114 24836 9409 10064 9898 Totaal 15632 13500 44629 58252 65197 72137 65508 12. De kas Tan het Landschap Sekadau. POSTEN 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 ONTVANGSTEN ^18 6024 5697 29747 39861 36618 . 53905 1. Saldo v.r,S !«., «618 6024 50^ ^ ^ 2. Gouv. schadeloosstellingen en bijdragen. ^ 3. Justitie ^ Financiën ^ ^ 3B925 3758Q 26014 4. Directe belastingen 2198 7262 10216 5. Andere inkomsten Be8tUUr . «o8 191 1514 1212 967 2118 ! 1611 6. cijns, vergunningen 898 191 en concessiën 22 ! 1049 7. andere inkomsten 8. Onderw. en Eeredienst. 9. Landbouw Nijv. en Handel. 10. Burg. Openb. Werken 11. Landschapsbedrijven Qgg Bg? 1156 860 12. andere baten . Totaal 6516 16530 51986 61282 82587 87813 96745 UITGAVEN. 1®* Afdeeling. n_ öQ7i , 1500 22127 «y*1 1. restitutiepost. 385 576 4076 2. andere uitgaven R9R o Illstitie 233 786 357 75 485 1S28 Justlt,e.. R74 o236 3416 5205 7186 7618 4. Financiën 8/4 a*1D Bestuur i7p;qq ' 19^26 11410 . 13393 13238 5. bezoldiging en cijns 449 7468 17533 ; 125> 12. Landschapsbedrüven 13. Saldo einde jaar 1000 839 1082 3671 5762 4053 5642 Totaal 1000 1000 3159 12070 17261 18124 j 11069 Gewest: Noordwest-Borneo. Bijlage: B No. XXIY. Opbrengst der belastingen in Noordwest-Borneo in 1917. ; ONDERAFDEEL1NG LANDAARD (IS.) ZIELENTAL GOUVERNEMENTS — BELASTINGEN, (1) LANDSCHAPSBELASTINGEN (2) IN GULDENS. IN GULDENS. - DIRECTE BELASTINGEN II INDIRECTE BELASTINGEN DIRECTE BELASTINGEN INDIRECTE BELASTINGEN Personeele belasting Eur. Inkomsten belasting Eur. a. v. voor landb. en handelsondernemingen Personeele belasting vr. Oost. Bedrijfsbelasting voor vr. Oost. S. 1907. No. 1S3 [d. voor Inlanders 3. 1P14 yo. 130 (40/0 Totaal Per hoofd Slachtbelasting (varkens en rund) Pandhuispacht Opiumregie Zoutverkoop Totaal Gouvernementsbelastingen en middelen Bedrijf en andero inkomsten (3) Grondhuur (Ch. en vr Oost.) hacil tan ah Erfpacht bij woningbouw hacil pintöe Sapoeloe satoe Slachtbelasting r. b. v. bij slacnt voor den verkoop Recht van overgang tuinen Cijns van landbouwconcessies f 1 per bouw Cyns voor houtkap en boschexploitatie Cijns voor mijnbouwconcessies Meetloon voor kleinen landbouw Recht van ontginning (Mal.) Totaal Verpachting overvaarten Cijns schildpadeieren Opbren gst visch pasars Totaal Totaal belasting landschappen — (4) | (5) (6) | 3% (8) (11) Vtianak Eur. 465 5027 14023 115454 — — — 34504 — A 6132 669283 A A A j t 1186 A ^ | (Gew.) gewest: '8- Pontianak Chin. 14708 - - - 6193 120806 _ 126999 8,635 I , I 18019 754611 1849o 7B25 5475 2/0 ^balve dt. a. vr. Oost. 422 — — — 460 3965 — 4425 10,485 ■Mandor). Inl. 3585 ----- 8068 8068 2,25 g ^ ^ ^ *67443 167443 Mal. 46883 — — — — — — — — I 130317 J, V y Dajaks 2300 — — — — — - — - X ▼ X X—— * ' — , —1— 68363 5027 14023 15454 6653 124771 8068 173996 — 18019 6132 669283,754611 116887130317 18495 7325 2103 64 2210 5475 270 1186 167443 167443 3% %mpawa Eur. 10 87 260 — — — — 347 34,79 A 506'2 A A ^•Mampawa Chin. 11742 - - - 2094 55942 - 58036 4,945 & ^ g ^ i2og ^begrepen a, vr. Oost. 85 - -■ - 35 928 - 963 11,33 | ^ ^ ^ mm 3g4 J84 62986 Mandor). Inl.. 30 — — — — 103 103 3,435 Mal. 12749 - — — — — — — — vu. 45298 w ^ 223 y >r Y V Dajaks 19123 — — — — — — — — Y : Y i *. ' ' ' — 43739 87 260 — 2129 56870 103 59449 — 5410 — — 15992 140300 45298 8803 1209 1200 216 592 5062 223^62602 384 384 62986 (7) (6a) (7) s'ngkawang Eur. 101 664 1462 — — — — 2126 21,05 A A 3732 1406 g' A A 4215 A AA > b Sarabas. Chin. 20260 — — — 3669 76970 — 80639 3,98 ] & 8947 g 22279 15144 2900 & g a. vr. 'Oost. 320 - - - 194 1318 - 1512 4,725 g I ^ ^ 4gg | 57320 || g24 &g244 Inl. 1162 ----- 2206 2206 1,90 ^ W ■ rp Mal, 12867 — — — — — 5 m, 26194 V v Y >r Y Dajaks 5254 — — — — — —1 — V * | — -* ■— — ^59964 664 1462 — 3863 78288 2206 86483 — 8947 — — 22279 204192 26194 15144 2900 3732 2406: — 1835 j | 894 4215: 57320 924 j 924 58244 (9) ! (12) j ' ^mangkat Eur. 20 146 262 — — — — 408 20,40 A A j ^ 7 17237 j K A J< A U. sambas Chin 6063 — — — 858 23258 — 24116 3,975 3093 ^ 22046 5620 289 873 g' | ^ CQ I > -sch exploitatie Cijns voor mijnbouwconcessies Meetloon voor kleinen landbouw Recht van ontgin ning (Mal.) TOTAAL V erpa.cn ting overvaarten Cijns schildpadeieren Op Drenst vischpasars TOTAAL I Totaal belasting l landschappen Sambas Eur \ 39 250 1569 1319 46,615 f - ; t ^ o-° § | ls Sambai Chin 1781 — — — 931 13812 — 14743 8,28 I m „ Tn, 740 — — — — — 2725 2725 3,68 g Maleiers 19895 — — — --8 s, 32001 53 £ I Dajaks 8351 - — — . — — ~ — - - I ■ . I~«J , \ \ —X- -i— ■— — 30845 250 1569, - 938 13949 2725, 19431 - 1672 - - 29185 69719 32001 861 552 - 1113 100 3553 - - 211 150 38541 - - - — 38641^ Bengkajang Eur 5 29 423 — — 4*52 90,40 | .g \ ls. Sambas Chin 4643 — — — 671 26881 — 27552 5,935 | J 2089' 2258 | o024 ÖJD c a. vr. Oost 2 — — — — — — — — ? § ° .§ § g 1595 477 23818 " 23818 2 • rC =, Haia rubbercultuur Mij. Pacific Trading Cij. Pontianak H. M\j. (N. H. Mij.) 9) Betreft lbc. Paloh. Kapoeasrubbercult. Mij. Sahang rubber Mij. Pontianak rubber Mij. .10) Betrefc lbc. Tjempaka, Loeboek Laga, Troesan, Siapat. II. Mij.'vh. Hemmes en Co. H. Mij. Lin Foek Tjhong. H. Mij. Thong Ek. 5) ƒ l,50 per Kojang = 50 vadem in 't Q als er nog geen opbrengst is en ƒ 3. max. in geval van opbrengst. Bijlage C. III. GEOLOGISCHE KAART VAN DE RESIDENTIE WESTER - AFDEEL1NG VAN BORNEO Schaal 1:2 500 000. Naar de geologische schetskaart van N. O. I. van C. E. Abendanon. m. i. LEGENDA, STOLLINGSGESTEENTEN- Tuffen en efflata. Tertiaire eruptief gesteenten; basalten, andesieten, kuiartsporfieren. Oudere, meest basische, pretertiaïre gesteenten; diabasen. Oraniet, dioriet en contactgesteenten. Recent. GELAAGDE GESTEENTEN. Tertiair en boven cenomaan, zandsteenen. Boven mesozoicum; meest krijt, zandsteenen en mergels. Onder mesozoicum; boven-jara en trias, kiezellei gesteenten. Paleiozoicum; leigesteenten. /onm\ (bibliotheek) Vleiden/ DENTIE WESTER - AFDEELING van BORNEO Schaal 1:1000000. /RTunI5\ IfilBLIOTHEfKj WlD£X/ ■Mk