CATECHISMUS
OF
CHRISTELYKE LEERING,
TEN GEBRUIKE
DER KATHOLYKE JONGHEID EN ANDERE GELOOVIGEN DES BISDOMS VAN BRUGGE,
UITGEGETEN ONDER HET TOEZIGT VAN ZYNK DOORL. HOOGWEERD1GHKID
JOAMES-BAPTISTA MALOU,
net de Morgen- en Avondgebeden voor het Bisdom van Brugge goedgekeurd.
ROITSSELAERE,
BniUery r»n STOCK-VERBR6BCK en ZOON, in dc HoogMedestraet. 18 58.







J0ANNES-BAPT1STA MALOU,
Door de bermhartigheid Gods, en de genade van den heiligen Apostel ijken Stoel, Bisschop van Brugge, HuisPr elaet van Zyne Heiligheid en Assistent by den Pauselyken Troon,
Aen dc Geestelykheid en aen de Geloovigen van ons Bisdom,
taligheid en zegen in den Heer!-"»*! »'""
'T is van allergrootste aen gelegenheid dat de waerheden des Geloofs op eene gelykvormige wyze verkondigd en geleerd worden in al de parochiën van ons Bisdom, niet alleen opdat de herders en de schapen, de meesters en de leerlingen altyd en overal dezelfde tael zouden voeren, maer ook opdat de christene vaders "én moeders hunne kinderen zouden kunnen onderwyzen in de chrislelyke leering, met dezelfde uitdrukkingen 'ën woorden die zy in hunne jeugd geleerd hebben. Daerom behouden wy, tot Catechismus van ons Bisdom, den Mechelschen Catechismus, die sedert lange en vele jaren hy ons in gebruik is. Doch gelyk die boek, by verloop van tyd, door de onachtzaemheid der drukkers , eenige veranderingen ondergaen heeft, en dat de afdruksels daervan, in gebruike onder onze onderdanen , verschillig zyn van elkander, gebieden wy dat dezelve voortaen herdrukt worde volgens deze tegenwoordige uitgave. Den Catechismus, die nu onder ons toezigt verschynt, hebben wy overzien en verbeterd naer dengenen welken Z. E. de Kardinael Stebckx, Aertsbisschop van Mechelcn, onlangs ten gebruike van



zyn Bisdom heeft doen drukken, volgens de oorspronkelyke uitgaef in 't jaer IC25 goedgekeurd door al de Bisschoppen der provincie van Mechelen, en later ook nog door Thomas-Philippus van Elsatien en Joanneshenricus van Franckenberg. Wy bevelen daerenboven dat de nadrukkers van dezen Catechismus, voortaen hunne uitgaven aen onze goedkeuring onderwerpen 1 opdat wy dezelve bestempelen met eencn byzonderen1 zegel, ten einde er de echtheid van te bestatigen.^Deze goedkeuring zal aen alle drukkers vergund worden, ter uitzondering nogtans der uitgevers en verkoopers van boeken en schriften die tegen godsdienst j of goede zeden stryden.
Te beginnen met 1 July 1856, zullen gcene afdruksels van den Catechismus zoo in de scholen en kollegien als in de kerken mogen gebruikt worden, behalve, deze welke het merk onzer goedkeuring dragen.
Gegeven te Brugge, den 11 November 18SS.
^^•^a^S^Pl ISTA , Bisschop van Brügge. / -i''y<Êf' hevel' zyjfer Doorluchtigste Hoogweerdigheid ,



CATECHISillS
OF
CHRISTELYKE LEERING,
HE? EEÏIS?E DEEL.
DE EERSTE LES.
VAN DE CHRISTELYKE LEERING EN HET EINDE VAN DEN BIENSCH.
I. V. Welke is de allerzaligste leering onder alle
tietenheden der wereld?
A. De Christclykc Leering of de Catechismus.
2. V. Wat heet gy de Christelyke Leering?
A. Het kort begryp van hctgcnc dat Christus geleerd
I . heeft, en alle Christene menschen moeten weten
of doen om zalig te worden. 5. V. Wie heeft de Christelyke Leering eerst, in de
wereld gebragt? A. Christus zelf heeft deze eerst geleerd, en de
Apostelen hebben ze alom verkondigd. 4. Y. Hoeveel deelen zyn er van de Christelyke Leering? A. Vyf principale, te weten : het eerste sprekende van
het Geloof; het tweede van de Hoop; het derde van
de Liefde; het vierde van de zeven Sakramcntcn ;
het vyfdc van de Christelyke Regtvecrdigheid. li. V. Wat is de Mensch?
A. Een rcdclyk schepsel Gods, hebbende eene onsterfelyke ziel en een slerfclyk ligchacm.
1



6. V. Tot wat einde is de mensch geschapen?
A. Om in dit leven God te dienen, en namaels eeuwiglyk hem te aenschouwen.
7. V. Wat is den mensch van noode om tot zyn einde te komen?
A. Dat hy God kenne, God beminne en gctrouwclyk tot het einde zyns levens diene.
DE TWEEDE LES.
VAN HET TEEKEN VAN EENEN CHRISTEN MENSCH.
tg V. Wat is een Christen mensch?
A. Een discipel van Jesus-Christus, die gedoopt zynde,
gelooft en belydt de zalige wet van Christus in de
waerachtige Kerk tegen alle Sekten. 2. V. Wat betaemt eenen Christen mensch? A. Dat hy de geboden van Christus onderhoude en
zyn leven schikke naer de Leering van Christus. 5. V. Welk is het teeken van eenen Christen mensch? A. Het teeken des H. Kruis. 4. V. Hoe maekt men het teeken des H. Kruis. A. Op twee wyzen : ten eerste, met den rcgten duim
op het -j- voorhoofd, den f mond en de f borst;
ten tweede, met twee vingeren, of met de geheele
regte hand, die stellende eerst op het voorhoofd,
daerna op de borst, ten derde, die trekkende van
de slinke zyde tot de. regte zyde. 8. V. Wat zegt gy makende het teeken des II. Kruis? A. Ik zeg: in den naem des Vaders, en des Zoons,
en des H. Geesls. Amen. O. V. IVat beteekenen wy in het maken van het
ff. Kruis?



A. Twee groote Mysteriën van ons Geloof, te weten, van de H. Dryvuldigheid en van de Mensch wording van Christus.
7. V. Hoe beteekenen wy de H. Dryvuldigheid in het maken van het H. Kruis?
A. Zeggende in den naein, . en niet in de namen; belyden wy eenen God; daerby voegende des Vaders, en des Zoons en des II. Geests, belyden wy dry verscheidene Persoonen in de Godheid.
8. V. Hoe belyden wy door het maken des H. Kruit de Menschwording van Christus?
A. Trekkende onze hand van het voorhoofd tot de borst, belyden wy dat Christus mensch geworden is in het maegdelyk ligchaem van Maria; en die trekkende van de slinke zyde tot de regte zyde, beteekenen' wy dat Christus ons door zyn Kruis overgezet heeft van de maledictie tot de benedictie.
9. V. Van wie hebben de Christenen dit teeken?
A. Van onze voorvaders tot de Apostelen toe; ja van Christus zeiven, die door het Kruis de wereld verlost heeft.
10. V. Wanneer behoort men meest het Kruisteeken te maken ?
A. Voor het opstaen, eten, slapen gaen en ahVandere werken; maer meest als men eenige kwelling of bekoring heeft of gevoelt.
11. V. Wat profft krijgen wy door het maken van het H. Kruis?
A. Ten eerste, het Kruis dient ons tot eene openbare belydems van ons Geloof; ten tweede, het Kruis is een kort gebed tot God door het Lyden en de verdiensten van Christus; ten derde, het Kruis jaegt van ons den duivel met al zyn bedryf.



DE DERDE LES.
VAN HET GELOOF.
1. V. Wat is het Geloof?
A. Eene gave Gods en een licht, door hetwelk de mensch vastelyk gelooft al heteene ons God veropenbacrd
heeft en door de H. Kerk voorhoudt, 't zy dat 1 het geschreven is of niet.
2. V. Is er meer dan een waerachtig Geloof?
A. Geenseins; want gelyk er maer een God is die het I ons ingeeft, en eene II. Kerk die het ons voorhoudt, | zoo kan er maer een Geloof wezen.
3. V. Mogen wy wel twyfelen aen eenige dcelen des i Geloofs?
A* Neen; maer wy moeten al wat ous van de H. Kerk I voorgehouden wordt, vastelyk gelooven en belyden. I
4. V. Hebben de Ketters het waerachtig Geloof die eenige j stukken voor goed houden en andere verachten ?
A. Deze hebben geen Goddelyk Geloof, maer allecnlyk j eene menschelvke opinie of goeddunken.
5. V. Is het waer dat een iegelyk in zyn geloof kan I zalig worden?
A. Zoo leeren de ketters, maer zy dolen; want zonder het een waerachtig Geloof is de zaligheid onmogelyk.
6. V. Waeruit hebben wy deze zekerheid in de stukken die het Geloof aengaen?
A. Uit God die ons niet kan bedriegen, en uit de II. Kerk die naer de leering van Christus niet kan I dolen.
7. V. Welk is het kort begryp v.an helgene wy meest j moeien gelooven?



A. Het Symbolum des Geloofs van de Apostelen gemaekt
cn in twaelf deelen verdeeld. 8. V. Zeg de twaelf artikelen of hoofdstukken des . Geloofs.
A. 1. Ik geloof in God, den Vader almagtig, Schepper
des Hemels en der Aerde. 2. En in Jcsus-Christus zynen eenigen Zoon, onzen .fleer :
5. Die ontvangen is van den H. Geest, geboren uit
dc Maegd Maria: 4. Die geleden heeft onder Pontius Pilatus; is gekruist,
gestorven en begraven : t>. Die nedergedaeld is ter belle; ten derden dage
verrézen is van de dood : C. Die opgeklommen is ten Hemel, en zit ter regter
hand Gods zyns Vaders almagtig:
7. Van daer zal hy komen oordeelen de levenden cn de dooden.
8. Ik geloof in den Heiligen Geest,
9. De Heilige Katholyke Kerk, gemeenschap der Heiligen,
10. Vergiffenis der zonden, 41. Verryzenis des vleeschs, 12. Het eeuwig leven. Amen.
DE VIERDE LES.
VAN DE UEILIGE SCHRIFTUER EN DE TRADITIEN.
1. V. Waeruit heeft de ff. Kerk al wat zy ons voorhoudt te gelooven?
A. Uit de schatten die God hacr achtergelaten heeft, tc weten : de H. Schriftuer en de Apöstelyke Traditiën of Overleveringen.



2. V. Wat heet gy de H. Schriftuer?
A. Boeken , die zoo wel in het Oud als in het Nieuw Testament van Heilige mannen door het ingeven en den zonderlingen bystand van den H. Geest geschreven zyn.
5. V. Waeruit mogen wy weten welke Boeken stukken van de H. Schriftuer zyn?
A. Uit de leering van de H. Kerk, die ze voor zulke
ontvangt en ons voorhoudt. •4. V. De kettersclie bybels zyn die ook II. Schriftuer? A. Geenszins, want zy zyn vervalscht op vele plaetsen. 8. V. Is het iemand vefboden den Bybel te lezen? A. Ja, het is aen gemeene lieden verboden zonder
oorlof dien te lezen in de moederlyke tael.
6. V. Is de SchrifÊëi1 heel Maer, en kan ze een iegelyk wel verstaen?
A. Neen; maer zy is zeer duister in vele plaetsen, en daerom is het zeer zorgelyk voor ongeleerde menschen die te lezen.
7. V. Moeten wy iet gelooven dat in den Bybel niet geschreven is?
A. Ja, ook de Apöstelyke Traditiën.
8. V. Wat zyn Apöstelyke Traditiën?
A. J,ceringcn, die van der Apostelen tyden af geleerd, en van hand tot hand overgeleverd zyn.
9. V. Noem eenige stukken, die geloofd moeten worden, en nogtans in de H. Smriftuer niet staen.
A. Dat er maer vier HH. Evangelisten zyn; dat de H. Moeder Gods altyd Maegd gebleven is, enz.



DE VYFDE LES.
VAN GOD ALMAGTIG EN VAN DE HEILIGE DRYVULDIGHEID.
\. V. Wat is God?(
A. De Schepper, Heer en negeerder van Hemel en Aerde, de Fontein onzer zaligheid en ons Opperste Goed.
3. V. Hoeveel Goden zyn er?
A. Daer is maer een God; zoo nogtans dat er dry Persoonen zyn, te weten: de Vader, de Zoon en de H. Geest.
5. V. Hoe kunnen dry Persoonen een God wezen? A. Omdat zy alle dry maer een en hetzelfde Goddelyk
Wezen of Natuer hebben» i. V. Waer is God? £ A. In den Hemel, op de Aerde en op alle plaetsen.
5. V. tf'at is de H. Dryvuldigheid?
A. God de Vader, God de Zoon, en God de II. Geest; dry Persoonen en een God.
6. V. Welke is de eerste Persoon van de Heilige Dryvuldigheid ?
A. God de Vader, die het beginsel cn de oorsprong is van de andere twee Persoonen.
7. V. Is God de Vader ouder of meerder dan dc Zoon of de II. Geest?
A. Neen; want gelyk zy maer een Goddelyk Wezen hebben, zoo zyn zy alle dry even oud of eeuwig", wys en maglig.
8. V. Waerom wordt God de Vader meer dan de Zoon, Almagtig geheelen?
A. Niet omdat Hy magtiger is, maer omdat dc niagt



Hem zonderling wordt toegeschreven; -gelyk oók de Wyshèid den Zoon, en de Heiligheid den H. Geest.
DE ZESDE LES.
VAN DE SCHEPPING DER WERELD.
\. V. Waerom wordt God geheelen Almagtig? _ A. Omdat Hy met zynen Goddelyken wil alle dingen kan maken en ook te niet doen.
2. V. Waerin heeft God zyne Almagtigheid allermeest getoond ?
A. In het Scheppen of van niet te maken Hemel cn Aerde, en al* wat er in is.
3. V. Waervan heeft God den mensch gemaekt?
A. Hy heeft het ligchaem van Adam gemaekt van aerde, en eene ziel daerin gestort; maer Eva, van eene ribbe genomen uit Adam.
4. V. IVaer zyn de Engelen gemaekt en waervan? A. De Engelen heeft God van niet gemaekt in den
Hemel.
5. V. Zyn de Engelen alle te samen in den Hemel gebleven ?
A. Neen; want de ongehoorzame cn hooveerdige zyn daeruit gedreven in den afgrond der Hel. -
6. V. JVelk is het ambt der Engelen?
A. God te dienen en te loven, en de menschen behulpig te wezen.
7. V. Zyn er eenige Engelen die ons bewaren?
A. Ja, en elk heeft eenen, die hem van het beginsel
zyns levens bewaert. S. V. tP'elk is het ambt van den Engel onzen
bewaerder ?



A. Ons tegen den boozen Vyand te bevryden, onze gebeden God op te dragen, en in het uiterste onze ziel te beschermen.
DE ZEVENDE LES.
VAN DE MENSCH WORDING VAN CHRISTUS.
1. V. Welke is de tweede Persoon van de Heilige Dryvuldigheid ?
A. God de Zoon, die Mensch geworden zyndc, Jesus-Christus genoemd is.
2. V. Is Jesus God of Mensch?
A. Hy is waerachtig God van eèner natuer mei den Vader; alzoo groot, magtig, wys als de Vader; en is ook te samen Mensch.
5. V. IVaerom is de Zoon Gods Mensch geworden? A. Om de menschen met zyn voorbeeld en zyne leering
den weg tot den Hemel te toonen, en dezelve van de slaverny des duivels en van de eeuwige dood te verlossen.
4. V. Hoe is de Zoon Gods Mensch geworden?
A. Door zonderlinge werking van den H. Geest,
aennemende de menscbelyke natuer in het zuiver
ligchaem van Maria. 8. V. Is de geboorte van den Zoon Gods in alles dé
geboorte van andere mensehen gelyk geweest? A. Neen; want Hy is geboren van zyne Moeder zonder
pyn, smert of verlies van haremacgdelyke zuiverheid,
haer latende eene zuivere Maegd gelyk zy was.
6. V. Is Joseph de Vader van Christus geweest?
j A. Hy is de riatuerlyke Vader niet geweest, maer alleen de Voedstervader of bewaerder.



7. V. tVaerom wordt de Zoon meer onze Heer genoemd
dan God de .Vader? A. Omdat Hy ons en alle menschen niet alleen gelyk
dé Vader geschapen, maer ook met zyn dierbaer
Bloed gekocht en verlost heeft, als wy verloren
waren.
DE ACHTSTE LES.
VAN LYDEN VAN CHRISTUS.
1. V. tVat heeft Christus voor ons geleden ?
A. Zyn geheel leven lang groote armoede en verdriet aen ziel en ligchaèm; maer op den dag van zyn Lyden groote pynen die nooit mensch verdragen heeft.
2. V. tVat heeft Christus verdragen van de Joden ? A. Hy is van hen gevangen, ter dood verwezen, zeer
schandclyk geslagen, begékt en bespot cn aen
Pilatus den Begter overgeleverd. S. V. IVat heeft Christus verdragen by Pilatus? A. Hy is valsclielyk van de Joden beschuldigd, door
het gebod van Pilatus vreesclyk gegeeseld, door de
moedwillige soldaten met doornen gekroond , en van
Pilatus ter dood verwezen. 4. V. Hoe is Christus gekruist? A. Nadat Hy zyn eigen Kruis gedragen had, is Hy
aen hetzelve met handen én voeten genageld,
waeraen Hy ook dry uren levend is blyven hangen. 8. Y. Hoe is Christus gestorven? A. Nadat hy het al voldaen had, is zyne ziel van het .Jigchacm geseheiden, zoo nogtans dat de Godheid
met de ziel cn ook met het ligchaèm gebleven is.



V. Hoe is Christus begraven?
Tegen den avond hebben twee eerweerdige mannen
het ligchaèm van het Kruis afgedaen, en dat met
groote eer geleid in een nieuw steenen graf.
V. fVaerom heeft Christus al dese pynen en dood
willen verdragen ?
Om ons te toonen zyne zonderlinge liefde en voorbeelden te geven van vele deugden, hoewel Hy met kleinen arbeid ons had kunnen verlossen. V. Is het van noode dat wy nog lydenx aengesien dat Christus voor ons voldoen heeft? L Ja, want het is Christus wil dat wy door ons lyden zyner verdiensten deelachtig worden.
DE NEGENDE LES.
VAN DE VERRYZENIS EN DE I1EMELVAERT VAN CHRISTUS.
K V. tVat heeft Christus gedaen na syne dood?
A. De ziel van Christus vereenigd met de Godheid.
is nedergedaeld ter Helle. 2. V . tVat verstoet gy door de Hel, tol dewelke Christus
nedergedaeld is? A. De plaets onder de aerde, in dewelke dc zielen
zyn van de mènschen, die gestorven zynde, Gods
aenschyn of voor eenigen tyd, of voor alle
eeuwigheid moeten derven. 5. V. FVaerom is Christus nedergedaeld ter Helle% A. Om de zielen van de heilige Oudvaders, en ook
van anderen die in Gods liefde gestorven waren,
te troosten en te verlossen. h. V. /Vanneer is Christus verreten? A. Op den derden dag na zyne dood, dat is, des
Zondags 's morgens.



ü. V. Waerom heeft Christus de vijf Wonden in zyn
glorieus Ligchaèm behouden? A. Om daermedc zyne Verryacnis te bevestigen, en
om die aen alle mcnschea in het Oordeel en aen
dc Zaligen in den Hemel te toonen.
6. V. Wanneer'is Christus ten Hemel geklommen? A. Veertig dagen na zyne Verryzenis.
7. V. Hoe is Christus ten Hemel geklommen?
A. Zonder iemands hulp, door zyne eigene magt.
DE TIENDE LES.
VAN HET LAETSTE 'OORDEEL EN HET REGTERSCHAP VAN CHRISTUS.
1. V. Waer is Christus nu? V»
A. Hy zit ter regter hand des Vaders, wezende in de
opperste rust en allerhoogste eer met God den Vader. I
2. V. Wanneer zal Christus komen oordeels»?
A. Op het uiterste der wereld, hoewel dat ons de dag I onbekend is.
3. V. Welke teekenen sullen de komst van Christus I voorkomen?
A. Ten eerste, eene geweldige vervolging, die de boozc I Antichrist verwekken zal; ten tweede, verscheidene I schrikkelykc plagen; ten derde, een vuer dat alle dingen verslinden zal.
4. V. Hoe zal Christus ten oordeel komen?
A. Met zyn mensclielyk Ligchaèm, zienlyk en met
groote glorie. 3, V. Wie sol Christus komen oordeel en? A. Alle menschen die geleefd zullen hebben. 6. V. Zuilen de dooden tot den laelsten dag lot zonder
oordeel wezen ?



A. Neen , want elk wordt terstond na de dood byzonderlyk geoordeeld; maer dan zullen de ligchamea te samen met de zielen, en dat in de tegenwoordigheid van alle mcnschen, geloond worden.
7. V. Welke zyn de levenden die Christus oordeelen zal? A. Die omtrent dien tyd leven zullen.
8. V. Wat vonnis zal Christus in het oordeel geven? A. De goede menschen zal Hy met groote liefde tot
zich roepen en hun den Hemel geven; maer de kwade zal Hy met uitnemende gramschap van zich in de eeuwige verdoemenis jagen.
DE ELFDE LES.
TAN GOD DEN HEILIGEN GEEST.
1. V. Wat gelooft gy van den II. Geest.
A. Dat Hy waerachtig God is, cn de derde Persoon in dc H. Dryvuldigheid.
2. V. Van welken Persoon, komt de H. Geest? A. Van God den Vader en God den Zoon.
3. V. Is de II. Geest minder dan de andere twee Persoonen?
A. Geenszins; maer Hy is even wys, magtig, eeuwig, enz. als God dc Vader cn God de Zoon.
4. Y. Wat eer zyn wy God den ff. Geest schuldig? A. De goddclykc en opperste eer.
5. V. Hoe heeft zich de ff. Geest vertoond?
A. In dc gcdacnle van eene duif in het Doopsel vanChristus, en in dc gedaente van vurige tongen op den Sinxendag.
6. V. Wanneer komt de ff. Geest tot ons?
A. Als Hy op eenige nieuwe manier ia ons begint te werken.



7. V. Welk is het meeste werk van den ff. Geest? A. De leden der waerachtige Kerk van Christus door
het uitdeelcn zyner Gratiën heilig te maken. S. V. Waerom wordt onze heiligmaking den H. Geest
toegeschreven ?
A. Omdat Hy is de liefde des Vaders en des Zoons, en uit Gods liefde ons alle heiligheid komt.
DE TWAELFDE LES.
VAN DE H. KERK.
1. V. Wat is de H. Kerk? Mk''
A. Eene vergadering van alle geloovige Christenen, dit onder de gchoorzaemheid van den Paus van Roomen de waerachtige leering van Christus belyden.
2. V. Wie is het hoofd van de ff. Kerk?
A. Het onzienlyk en opperste hoofd is Christus; maer het zienlyk hoofd is zyn Stadhouder op de aerde, de Paus van Roomen.
3. V. Wat is de Paus van Roomen?
A. De eigen Stadhouder van Christus op de aerde,
en de wettige navolger van den H. Petrus, op wien
Christus zyne Kerk getimmerd heeft. . •4. V. Wat zyn de Bisschoppen in de ff. Kerk? A. De Bisschoppen zyn dc Prinsen der H. Kerk, en
bedienen de plaetsen van de HH. Apostelen.
5. V. Wat zyn de Pastoors en Priesters?
A. De Pastoors en Priesters zyn wettige navolgers vaa. de twee-en-zeventig Discipelen van Christus.
6. V. Welke zyn de leden van de H. Kerk?
A. Al degenen die hier op de aerde onder de gehoorzaeraheid vap den Paus van Roomen het waerachtig



Geloof belyden, of in het Vagevuer gezuiverd worden, of nu met Christus in-den Hemel leven.
7. V. Welke zyn de eigendommen en teekenen der waerachtige Kerk van Christus?
A'. Onder andere deze vier: het eerste, dat zy Eea is; het tweede, dat zy Heilig is; het derde , dat zy Kathülyk en Apostelyk is; het vierde, dat zy waerachtige Mirakelen heeft.
8. V. Waeron heet gy de Kerk Heilig?
A. Ten eerste, omdat haer hoofd Christus heilig is; ten tweede, omdat in haer alleen te vinden is het waerachtig gebruik der HH. Sakramcnlcn, die ons heilig maken; ten derde, omdat haer beste deel, haer roep en harë leering heilig is.
9. V. Waerin is de Eenheid der H. Kerk gelegen? A. Dat zy onder een hoofd staet, en in alle stukken
des Geloofs maer eene leering volgt.
10. V. Waerom wordt de ff. Kerk Algemeen o/Katholyk genoemd ?
A> Omdat zy in zich besluit alle geloovigen die van den tyd van Christus tot het einde der wereld geweest zyn en zyn zullen; en omdat zy verspreid is onder alle natiën en in alle landen der wereld.
11. V. Waerom wordt de ff. Kerk genoemd Apostelyk? A. Omdat zy van Christus ingesteld zynde, van de
Apostelen af met ongebrokene achtervolging altyd gestaen heeft.
12. V. Wat zyn Mirakelen die in de H. Kerk geschieden? A. Wonderlyke teekenen die al de krachten der1'
• schepselen te boven gaen, en door de zonderlinge hulp Gods gedaen worden.



DE DERTIENDE LES.
VAN DE GEMEENSCHAP DER HEILIGEN.
i . V. Waerin is de Gemeenschap der Heiligen gelegen?. A. in eene mededceling van alle Sacrificiën openbare
diensten, goede werken cn gebeden die in de
H. Kerk geschieden.
2. V. Hebben toy in dit leven iels gemeen met de Heiligen in den Hemel?
A. Ja, wy worden geholpen door hunne gebeden, cn ook door hunne goede werken en voldoeningen die zy in de wereld volbragt hebben.
3. V. Hoe worden de voldoeningen der Heiligen ons toegevoegd ?
A. Door de Aflaten.
4. V. Wat zyn aflaten?
A. Kwytscheldingen der lydelykc pynen, die wy schuldig waren te lydcn voor onze zonden..
5. V. Wie geeft de Aflaten?
A. De Paus van Roomen, de Bisschoppen en sommige andere Oversten der H. Kerk, door de goddelyke magt die zy van Christus over de schatten der H. Kerk ontvangen hebben.
6. V. Wat moeten wy doen om de Aflaten te verdienen!? A. Al wat de Paus of de Bisschoppen daertoe vereischen.
7. V. Wie zyn builen de Gemeenschap der Heiligen? A. Heidenen, Turken, Joden, Ketters, Schismatieken,
en degenen die in den geeslelyken Ban zyn.
8. V. Wat zyn Ketters?
A. Die onder den nacm van Christenen met hardnekkigheid volgen de vcrvalschle leering van Christus.



9. V. Wat zyn Schismalieken?
A. Die het Doopsel en Geloof ontvangen hebbende,
niet willen staen onder de gehoorzaemheid van het
zienlyk Hoofd der H. Kerk, den Paus van Roomen. 10 V. Wat is de Kerkelyke Ban of Excommunicatie? A. Een vonnis van de H. Kerk, door hetwelk iemand
om zyne misdaden en hardnekkigheid beroofd wordt
van dc gemeenschap der H. Kerk.
DE VEERTIENDE LES.
VAN SE VERGIFFENIS DER ZONDEN EN DE VERRYZENIS DES VLEESCaS.
1. V. Van welke zonden is er in de H. Kerk vergiffenis te bekomen?
A. Van alle zonden hoe groot of hoe zwaer die ook zouden mogen wezen.
2. V. Door wat middel wordt ons de erfzonde vergeven? A. Door het Doopsel.
5. V. Hoe worden de dagelyksche zonden'vergeven?' A. Door leedwezen, gebeden en allerlei goede werken.
4. V. Door wat middel worden de doodzonden vergeven? A; Na het Doopsel, door de priesterlyke magt in de
Biecht, en ook door een opregt en volkomen berouw.
5. V. Wat noemt gy een volkomen berouw?
A. Een leedwezen van de zonden, komende niét alleen uit vrees van de eeuwige of tydelyke pynen die zy verdienen; maer uit liefde tot God, tegen wiens opperste en oneindige goedheid zy gedaen zyn; met een vast voornemen van die te biechten en zich te beteren.
6. V. Wat is te zeggen Verryzenis des vleeschs?



A. Dat de doode ligchamen der menschen door de magt Gods wederom uit de aerde zullen opslaen en levend worden.
7. V. In wat gesteltenis zullen de ligchamen verryzen? A. Elk in zyn natueriyk en volmaekt wezen, maer
nogtans zeer verscheiden in hoedanigheid.
8. V., Hoedanig zullen de ligchamen der godvruchtige of heilige menschen in de verryzenis voorkomen?
A. Heel klaer en schoonblinkend, ligt, subtiel en onlydelyk.
9. V. Hoedanig zullen de ligchamen der verdoemden verryzen?
A. Duister en vuil, zwaer, grof en heel gesteld om te lyden.
DE VYFTIENDE LES.
VAN HET EEUWIG LEVEN.
1. V. Waer gaen de zielen der overledene Christenen, als zy van deze wereld scheiden?
A.. Tot eene van deze dry plaetsen, te weten : tot den Hemel, tot de Hel, of tot het Vagevuer.
2. V. Welke zielen, gaen tot de hemelsche glorie? A. De zielen dergenen, die in de Kefde Gods zoo
sterven, dat zy niets meer te betalen of te zuiveren hebben.
3. V. Hoe lang zal de glorie des Hemels duren? A. Zy zal wezen zonder einde en in der eeuwigheid
duren.
h. V. IVat Iieet gy het Vagevuer? A. Eene plaets onder de aerde, in dewelke de zielen der geloovigen door het vuer en andere pynen



gezuiverd worden van alle hunne zonden en schulden.
5. V. Welke zielen worden gezonden tot het Vagevuer? A. De zielen dergenen, die in de gratie Gods sterven,
maer nogtans niet ontslagen zyn van alle dagelyksche zonden of last van penitentie.
6. V. Hoe lang btyven de zielen in het vagevuer? A. Tot dat zy door haer lyden de goddclyke regt-
veerdigheid voldaen hebben.
7. V. Door wat middel mogen de zielen uit het Vagevuer verlost, of hare pynen verkort worden?
A. Door de gebeden en goede werken der levenden, en byzonderlyk door het H. Sacrificie der Misse en het toevoegen der Aflaten.
8. V. Foor wie is de Hel?
A. Voor die welke buiten het waerachtig Geloof sterven, en ook voor die welke gelooven, maer buiten de liefde Gods met doodelyke zonden verscheiden.
SiBT TWEEDE DBBIa.
DE ZESTIENDE LES.
VAN DE HOOP EN HET GEBED.
1. V. Wat is de Hoop?
A. Eene deugd en gave Gods, door dewelke wy met een vast betrouwen van God verzoeken en verwachten het eeuwig leven, en al wat ons daertoe helpen kan.
2. V. Welke middelen zyn er om te verkrygen het gene wy hopen?
A. Een godvruchtig leven en goede werken, maer zonderling het Gebed.



5. V. Wat is het Gebed?
A. Eene samenspraek met God, waerdoor wy aen God dc begeerten onzer herten te kennen geven.
4. V. Zyn de Kerken meer bekwaem om te bidden dan andere plaetsen?
A. Ja: ten eerste, omdat Christus daer tegenwoordig is in het H. Sakrament; ten tweede, omdat de Reliquiën der Heiligen daer bewaerd worden; ten derde, omdat ze van den Bisschop gewyd zyn ter eere Gods om Hem te bidden.
a. V. Behoort men alle dingen op eene manier te begeeren in het Gebed?
A. Neen : want geestelyke zaken mag men volkomentlyk begeeren; maer tydelyke dingen behoort men alleen te begeeren voor zoo veel die dienen tot profyt onzer zielen.
tf. V. Waeruit komt het dat er velen bidden en niet verkrygenl
A. Omdat zy niet bidden gelyk het behoort, of dingen begeeren die hun schadelyk of min profytig zyn. 7. V. Hoe moet men bidden?
K. Met groote eerbiedigheid, aendachtigheid en volstandigheid .
DE ZEVENTIENDE LES.
VAN BET GEBED DES HEEREN.
1. V. Welk is het allerbeste en allerweerdigste Gebed?
A. Het Gebed des Heeren of de Poter nosler; want dit is van Christus den oppersten Meester gemaekt, en het begrypt al wat wy zouden mogen begeeren.



2. V. Zeg het gebed des Heeren.
A. Onze Vader die in de Hemelen zyt : 1. Geheiligd zy uw Naem. 2. Ons toekome uw Ryk. 3. Uw wil geschiede op de aerde als in den hemel. 4. Geef ons heden ons dagelyksch brood. 5. En vergeef ons onze schulden, gelyk wy vergeven onze schuldenaren.. 6. En leid ons niet in bekoring. 7. Maer verlos ons van den kwade. Amen.
3. V. Hoe is God onze Vader?
A. Omdat Hy ons heeft geschapen, van de eeuwige -dood verlost, door het Doopsel tot zyne kinderen aengenomen, en voor ons de hemelsche erfenis heeft gereed gemaekt.
4. V. Waerom zegt gy: die in de Hemelen zyt?
A. Omdat God, hoewel Hy alle plaetsen met zyne tegenwoordigheid vervult, nogtans zich zeiven en zyne glorie in de Hemelen openbaert aen de Heiligen.
5. V. Wat verstoet gy door den Naem Gods?
A. God zei ven, en al wat men God toeschryft, als zyne Almogenheid, Goedheid, Liefde , enz.
6. V. Wat begeert gy, zeggende : geheiligd zy uw Naem? . fei; V- ' i
A. Dat God van ons en alle menschen moge gekend, gediend en geëerd worden.
7. V. Wat ryk begeert gy van God?
A. Het Ryk der Hemelen, dat God zyne dienaren beloofd heeft na dit leven.
8. V. Vermogen wy wel te volbrengen den wil Gods op de aerde als in den Hemel?
A. Niet zoo volmaektelyk, maer wy verzoeken hulp om God te dienen zonder Hem te vergrammen, gelyk de Engelen doen.
9. V. Wat is het dagelyksch brood dat wy begeeren?



A. Al hetgeen wy Tan noode hebben tot kost, kleederen, gezondheid, en alle andere dingen die het ligchaèm of de ziel aengaen.
10. V. Welke zyn de schulden die wy hebben?
A. De zonden , om dewelke wy pyn of straf schuldig zyn.
11. V. /Toe moeten wy onze schuldenaren vergeven ? A. Wy moeten den eenen den anderen uit'der herte
vergeven hetgeen tegen ons misdaen is, geenè straf daervan verzoekende.
12. V. Hoe leidt ons God in bekoringen?
A. Als Hy die van ons niet keert, of als Hy ons zulke hulp niet geeft, met dewelke wy alle kwade be' koringen of aenlokkingen tot zonden wederstaen.
13. V. Van wat kwaed begeert gy verlost te worden? A. Van alle kwaed dat ons naer ziel of ligchaèm mag
hinderen, en de tydelyke of de eeuwige welvaert beletten.
DE ACHTTIENDE LES.
VAN DE ENGELSCHE GROETEN IS.
1. V. Waerom voegt men gemeenlyk de Engelsclie Groetenis na het Gebed dés* Ueeren?
A. Om door de H. Maegd ons gebed aen God op te dragen.
2. V. Hoe zegt gy de Engekche Groetenis?
A. Wees gegroet, Maria, vol van gratie; de Heer is met u; gebenedyd zyt gy boven alle vrouwen, en gebenedyd is de vrucht uws ligchaems Jesus. Heilige Maria, Moeder Gods, bid voor ons arme zondaers, nu en in de uer onzer dood. Amen.



3. V. Wie heeft de Engelsche Groetenis gemaekt? A. De Engel Gabriël van God gezonden heeft het eerste
deel uitgesproken; het tweede, Elisabcth de nicht
van Maria; het derde, heeft daerby gevoegd onze
Moeder de H. Kerk. -4. V. Waerom noemt gy Onze Lieve Vrouw, vol van
gratie ?
A. Omdat zy overvloediger gratie van God heeft ontvangen dan eenig ander schepsel, dewelke zy ook nooit door eenige zonde verloren, maer allyd vermeerderd heeft.
5. V. Is God meer met Maria dan met andere menschen? A. Ja : ten eerste, Omdat Hy in zonderlinge manieren
haer altyd bewaerd en geholpen heeft; ten tweede, omdat de H. Dryvuldigheid in haer gewrocht heeft het werk der Mensch wording van Christus; ten derde, omdat zy nu in de glorie, God de allernaeste is.
6. V. Waerin is Maria gebenedyd boven alle vrouwen? A. Ten eerste, dat zy onder alle andere verkoren is
om de Moeder Gods te zyn; ten tweede, dat zy is geweest Moeder en te samen Maegd gebleven; ten derde, dat zy gebaerd heeft zonder pyn; ten vierde, dat zy in glorie alle vrouwen te boven gaet.
7. V. Waet hulp of bijstand mogen wy van de H. Maegd verwachten?
A. In het leven helpt zy ons in alles wat profytig is; maer in het uiterste vertroost zy de kranken, verligt dc zieken, belet de bekoringen, cn helpt ons tot de eeuwige zaligheid.



DE NEGENTIENDE LES.
VAN DE EER EN AENROEPING VAN DE H. MAEGD MARIA.
\. V. Waer is Onze Lieve Vrouw hul
A. Zy is met ziel en ligchaèm in den Hemel verheven boven alle schepselen.
2. V. Is de H. Maegd in de kerken niet?
A. In de kerken zyn maer hare beelden en gedachtenissen .
5. V. In wat manier helpt ons de II. Maegd?
A. Door hare verdiensten en gebeden, die zy God voor ons opdraegt.
■4. V. Wat middel weet gy om te verkrygen door Onze Lieve Vrouw hetgene gy van doen hebt?
A. Haer dikwils en godvruchtiglyk te aenroepen, zeggende den Wees gegroet en andere gebeden.
o. V. Hoe zal ik 4hyn gebed allerbest aengenaem maken aen de H. Maegd?
A. Voegende by het gebed eenige goede werken tot harer eer, als vasten, bedevaerten en andere diergelyke.
6. V. Mishaegt aen God of aen Maria de manier van eenige gebeden dikwijls te herhalen, gelyk wy doen lezende, het Roozenhoedje?
A. Geenszins : want Christus heeft ons geleerd te volherden in het roepen en kloppen, om te verkrygen hetgeen wy begeeren.
7. V. Wat kracht is er in de teekenen of bollekens van het Roozenhoedje?
A. De teekenen hebben geene kracht, maer dienen alleen tot gedachtenis van het getal dat wy God en zyne H. Moeder willen opdragen.



8. V. Is er superstitie gelegen in het getal van het Roozenhoedje ? •
A. Geenszins : maer het wordt alleenlyk genomen tot eene geestelyke bediedenis, èn daerom mag het wel verminderd of vermeerderd worden.-
HET DERDE DEEL.
DE TWINTIGSTE LES.
VAN DE LIEFDE.
tV. ffelke is de meeste en de weerdigste onder alle deugden?
A. De Liefde : omdat zonder haer, noch het Geloof noch de Hoop ons helpen mag ter zaligheid.
2. V. Wat is de Liefde?
A. Eene gave Gods, door dewelke wy God boven alle dingen beminnen, en onzen naeste als ons zeiven om God.
3. V. ffaerom moeten wy God beminnen?
A. Om hem zeiven, dat is om zyne goedheid, bermhertigheid, liefde tot ons en andere volmaektheden, met dewelke Hy alle goed te boven gaet.
4. V. ffat is God beminnen boven al?
A. Zoo beminnen, dat men liever zoude verlaten alle dingen, ook het leven, dan God met eene zonde te vergrammen.
5. V. Hoe moeten wy onzen naeste beminnen? A. Gelyk ons zeiven.
6. V. ff at is onzen noeste beminnen als ons selven?



A. Zoo beminnen, dat wy hem geen kwaed doen dat 1 •wy zeiven niet zouden willen lyden, en hem het 1 goed zoeken te bewyzen dat wy ons zeiven wenschen. 7. V. Wie verstoet gy door onzen noeste? A. Alle redelyke Schepselen, die met ons deel kunnen 1
hebben in de Goddclyke glorie.
8. V. Welk is het kort begryp van alles wat wy om ■ de Liefde te onderhouden moeten doen?
A. De Wet Gods, gedeeld in tien geboden.
9. V. Wie heeft de tien Geboden gegeven?
A. God zelf heeft die van in het begin ingedrukt in de herten der menschen, daerna aen Moyses die gegeven in twee steenen tafelen geschreven, en Christus heeft ze vernieuwd in het Nieuw Testament.
10. V. Zeg de tien Geboden Gods.
A. 1. Ik ben de Heer uw God; gy zult geene vreemde Goden hebben voor myne oogen. Gy zult u geen gesneden beeld noch eenige gelykeois maken. Gy zult die niet aenbidden noch godsdienstig eeren.
2. Gy zult den naem van den Heer uwen God niet ydelyk gebruiken.
3. Wees gedachtig dat gy den Sabbatdag heiligmaket.
4. Eer uwen vader en uwe moeder, opdat gy lang moget leven op Je aerde.
5. Gy zult niet doodslaen.
6. Gy zult geen overspel doen.
7. Gy zult niet stelen.
8. Gy zult tegen uwen naeste geene valsche getuigenis geven.
9. Gy zult uws naesten huisvrouw niet begeeren. 10. Gy zult zyn huis niet begeeren, noch zyn land,
noch zynen knecht, noch zyne dienstmeid, noch zyncn os, noch zynen ezel, noch iet van al wat hem toebehoort.



DE EEN-EN-TWINTIGSTE LES.
VAN HET EERSTE GEROD.
1. V. Wat wordt ons heiast in het eerste Gebod? A. Dat wy eenen God alleen zullen bekennen, aen-
roepen en dienen.
2. V. Welke zonden geschieden tegen het eerste Gebod? A. Alle afgodery, superstitie, toovery, keltery, en alle
andere ongeloovigheid, wanhoop eb haet van God.
3. V. Wat zyn afgoden?
A. Beelden of andere dingen die gehouden worden voor God, daer zy nogtans maer schepselen zyn.
■4. V. Wat kwaed doen de tooveraers?
A. In plaets van God, nemen zy den duivel tot hunnen Heer, aen denwelken zy zich zclven verbonden hebben.
5. V. Mag men wel by tooveraers of waerzeggers te rade gaen?
A. Geenszins : want dit is God afgegaen en den duivel aengehangen, van denwelken deze weten hetgeen zy zeggen.
6. V. Wat is superstitie?
A. Het ongoddelyk gebruik van eenige woorden of teekenen tot een zeker werk, tot hetwelk deze geene kracht hebben, noch uit de natuer, noch van God, noch door de instelling der H. Kerk.
7. V. Is het superstitie te gebruiken het Agnus Dei, gewyde heersen, palmen, assche, vruchten?
A. Geenszins : want deze dingen hebben kracht door het gebed, dat nacr dc instelling der H. Kerk daerover gesproken is.



8. V. Hoe misdoen de Ketters tegen het eerste Gebod? A. Dat zy niet geloovende hetgene God- voorhoudt door
de H. Kerk, God leugenachtig maken en zoo hem loochenen.
9. V. Hoe moeten wy ons tot de Ketters gedragen? A. Wy moeten hunne verkeering altyd neerstiglyk
schouwen, maer allermeest in kerkelyke en geeslelyke zaken.
DE TWEE-EN-T WINTIGSTE LES.
VAN DE HEILIGE BEELDEN EN DE RELIQTJIEN.
1. V. Is het tegen de eer Gods, dat wy de Heiligen eeren of aenroepen ?
A, Neen : want wy eeren die niet als Goden, maer als vrienden en dienaers van den waerachtigen God.
2. V. Wat onderscheid is er tusschen het gebed dat wy God, en hetgeen dat wy zyne Heiligen opdragen ?
A. Dat wy God aenbiddcnde, hem bekennen te wezen onzen oppersten Heer en de fontein van alle goed; en daerom begeeren wy dat hy ons geve hetgene wy verzoeken : maer de Heiligen kennen wy als vrienden en voorsprekers, die by God met ons en voor ons bidden.
5. V. Hoe weten de Heiligen wat wy begeeren of tot hunner eer doen?
A. Zy weten dit klaerlyk door God, en zien het in de Goddelyke Natuer.
4. V. Misdoen de Katholyken tegen het eerste Gebod, als zy beelden maken?
A. Neen : want zy maken de beelden alleenlyk tot gedachtenis van God of van zyne Heiligen.



B. V. Is het kwaed dat men voor de beelden knielt, licht ontsteekt, of bidt?
A. Neen : want deze eer geschiedt niet aen de beelden maer aen God of zyne Heiligen, die wy ons voorstellen door het aenzien der beelden.
6. V. ff at profyt doen ons de beelden?
A. Zy ververschen ons geheugen en maken ons indachtig hetgeen wy wel dienen -te weten; zy vertoonen ons het leven der Heiligen, en de manier op dewelke zy tot de glorie gekomen zyn ; zy verwekken onze liefde tot God en zyne Heiligen; zy helpen ons om aendachtiglyk te bidden.
7. V. ff at heet gy Reliquiën der Heiligen?
A. De ligchamen, gebeenten, kleederen en al wat de Heilige menschen ons hebben achtergelaten als zy yan hier gescheiden zyn.
V. ff aerom eeren wy ae lieitquienf
A. Ten eerste, omdat het panden zyn en gedenkenissen , die ons van onze goede en groote vrienden zyn achtergelaten; ten tweede, omdat die ligchamen tempels zyn'geweest van den H. Geest; ten derde, emdat zy werktuigen zyn geweest van alle deugden; ten vierde, omdat zy eens verheven zullen worden by God.
DE DRY-EN-TWINTIGSTE LES.
VAN HET TWEEDE GEBOD.
t'. V. ff at verbiedt God in het tweede Gebod?
A. Alle oneer die den Goddelyken Naem aengedaen
wordt door blasphemeren, ligtveerdig zweeren, of
breken van belofte.



2. V. In wat manier geschiedt blasphemie?
A. Als men God of zyne Heiligen iet toeschryft dat tegen hunne eer is, of iet loochent dat hun toekomt, of van dezelve spotsgewys spreekt.
3. V. ff at is eed doen of zweeren?
A. God of iet dat God merkelyk aengact, nemen tot
getuige van hetgene men zegt. •4. V. Is het altijd kwaed en verboden te zweeren? A. Neen : want het is deugdelyk als de eed geschiedt
met goed oordeel, regtveerdigbeid en waerheid;
maer het is zonde als er eene van deze voorwaerden
ontbreekt. 8. V. ff ie zweert met goed oordeel? A. Die niet zweert dan uit nood cn goede réden.
6. V. ff ie zyn ze die zweeren tegen de regtveerdigheid? A. Die met eed bevestigen te doen hetgene kwaed en
. verboden is; en deze eed mag niet gehouden worden.
7. V. ff at is zweeren tegen de waerheid!
A. Iet met eed bevestigen dat men zekerlyk weet of i meent valsch te wezen, of ook waer men aen twyfelt.
8. V. Is het ook goed en deugdelyk God of zyne Heiligen iet te belovenl
A. Ja, als hetgene men belooft uit zich zelve goed is, en als men van zin is het te volbrengen.
DE VIER-EN-TWINTIGSTE LES.
VAN HET DERDE EN VIERDE GEBOD.
1. V. ff elke Heiligdagen zyn wy schuldig te vieren! A. De Zondagen en andere Feestdagen, die van de H. Kerk ingesteld zyn.



2. V. fVat moeten wy doen om de Feestdagen te vieren? A. Ophouden van alle werken die op zulke dagen
verboden zyn,. en ons begeven tot godsdienstigheid.
3. V. tVelke werken worden meest verboden?
A. Slavelyke ambachten en werken, ten ware de nood het anders vereischte; daercnbovcn koopmanschappen, gedingen of processen.
4. V. IVat zyn wy schuldig te doen op de Feestdagen? A. Ten minste Misse te hooren, hoewel wy ook dan
bchoorcn in Sermoenen, Christelyke leeringen en andere Kerkelyke diensten tegenwoordig te zyn.
5. V. tVie verstoet gy door Vader en Moeder in het vierde Gebod ?
A. Onze ouders van wie wy geboren zyn, en alle Oversten, zoo geestelyke als wereldlyke.
6. V. IVat zyn wy onze Ouders schuldig?
A. Inwendige en uitwendige eer, gehoorzaemheid en behulpzaemheid»
7. V. Zyn wy schuldig alles te doen wat onze Ouders gebieden ?
A. Ja, als het niet kwaed is en tegen God niet strydt.
8. V. tVat belooft God aen de kinderen die hunne Ouders eeren ?
A. Een lang en gelukkig leven, en namaels het ecuwig leven.
9. V. tVaerom moeten wy onze Ouders zoo eeren? A. Omdat ons alle goed uaest God van hen komt, en
zy ons in Gods plaets regeren.



DE VYF-EN-TWINTIGSTE LES.
VAN HET VYFDE, ZESDE EN NEGENDE GEBOD.
1. V. ff at verbiedt het vyfde Gebod!
A. Zich zclven of eenige andere menschen, zonder wettige magt en reden, dood te slaen, te kwetsen, merkelyk te hinderen of daertoe raed of hulp te geven.
2. V. Misdoen zy alleen tegen 'het vyfde Gebod die met er daed iemand hinderen!
A. Neen; maer ook degenen die iemand vermaledyden, kwaed wenschen, gramschap of haet en nyd in het hert dragen.
5. V. ff at leert ons Christus te doen aen onze vyanden! A. Hy leert ons alle ongelyk te vergeven, voor onze
vyanden te bidden, en ook het kwaed met goed te loonen.
4. V. Is het meerder kwaed geestelyke persoonen te slatn of te kwetsen dan wereldlyke?
A. Ja, want boven de zonde vallen deze slager» in den Ban van de H. Kerk.
S: V. ff at verbiedt het zesde Gebod!
A. Overspel, onkuischheid en alle oneerlyke aenrakingen, in wat manier en onder welke persoonen dat ze mogten geschieden; ja ook oneerlyke woorden, zangen, en gebruik van onzuivere boeken en beelden.
6. V. ff ie misdoen tegen het negende Gebod!
A. Die den wil hebben om onkuischheid te doen, of wetens en willens behagen nemen in onkuische gedachten.
7. V. ff at middel is er tegen de onkuischheid!



A. Ten eerste, Let ligchaèm onthouden van overdaed; ten tweede, schouwen het gezelschap van ongelyke persoonen; ten derde, gedenken de goddelyke tegenwoordigheid; ten vierde, dikwyls te biechten gaen en den raed van den Biechtvader volgen.
8. V. Die eenige onzuiverheid gedaen heeft, hoe moet hg dat biechten?
A. Hy moet met eerlyke woorden verklaren in wat manier hy door onkuischheid gezondigd heeft.
DE ZES-EN-TWINTIGSTE LES.
VAN HET ZEVENDE, ACHTSTE EN TIENDE GEBOD.
1. V. Wat wordt er verboden in het zevende en tiende Gebod?
A. Alle onregtveerdigheid- en ongelyk waermede wy onzen cvennaeslc beschadigen, of willen beschadigen in zyne lydelyke goederen.
2. V. Noem eenige zonden tegen de regtveerdiglteid. A. Eens anders goed stelen, tot stelen helpen, gestolen
goed koopen of bewaren, den loon der arbeiders
onthouden, in processen of koopmanschappen eenig ' bedrog of valscbhcid gebruiken, o. V. Zondigt men tegen het zevende Gebod met het
henen van geld? A. Ja, als men allccnlyk om het leenen meer wederom
eischt dan men geleend had; en dat is woekery.
4. V. Is het zonde eenige geestelyke zaken te verkoopen? A. Ja, als men daervoor geld eischt voor zoo veel
als die geestelyk zyn; cn deze zonde wordt genoemd .simonie.
5. V. ÏFtit verbiedt het achtste Gebod?



A. Alle ongelyk met hetwelk onze naeste gehinderd wordt binnen of buiten het regt.
6. V. Hoe misdoet men in het regt tegen het achtste Gebod?
A. Verzwygende de waerheid, of de valschheid voorstaende of bevestigende.
7. V. Hoe misdoet men meest buiten het regt tegen dit Gebod?
A. Met eenig groot kwaed dat valsch is of onbekend, van iemand te zeggen, of ook zonder goede reden kwaed van iemand te vermoeden, of kwaed te oordeelen.
8. V. Is leugentael zonde?
A. Ja, en ook doodzonde, als de leugen geschiedt met groote schade of hinder van onzen naeste.
9. V. Wat moet hy doen, die iemand in zyn goed of in zyne eer beschadigd lieeft?
A. Hy* moet zoo hy best kan, aen hem of aen zyne erfgenamen restitutie doen.
DE ZEVEN-EN-TWINTIGSTE LES.
VAN DE TWEE EERSTE GEBODEN DER H. KERK.
1. V. Hoeveel Geboden der H. Kerk zyn er? A. Voornamelyk vyf.
2. V. Zeg de vyf Geboden der H. Kerk.
A. 1. De gebodene Heiligdagen zult gy vieren. 2. En dan ook Misse hooren met goede manieren. 3. Geen gebodene Vastendagen zult gy breken. 4. Gy zult uwen Priester, ten minste eens 's jaers, üwe Biecht spreken. 3. En nutten omtrent Paschenhct Ligchaèm des Heeren.



3. V. Wie heeft de Geboden der H. Kerk ingesteld? A. De Oversten der H. Kerk, die ook den Sabbat
hebben veranderd in den Zondag.
4. V. Zyn wy schuldig de Geboden der H. Kerk tt onderhouden?
A. Ja, zoowel als de Goddelyke Geboden, aengeziea zy gegeven zyn van degenen die in Gods plaets ons regeren.
8. V. Waerom zyn de Feestdagen ingesteld?
A. Om op die dagen eenige zonderlinge weldaden die alsdan geschied zyn, te overleggen, en over dezelve God te danken; ook om de werken der Heiligen te beter na te volgen, en hunne gebeden te verzoeken .
6. V. Hoe moeten voy Misse hooren?
A. Met groote eerbiedigheid en aendachtigheid.
7. V. Is het genoeg een deel-te hooren?
A. Wy zyn verbonden eene heele te hooren, en geen merkelyk deel achter te laten.
DE ACHT-EN-TWINTIGSTE LES.
VAN HET DERDE, VIERDE EN VYFDE GEBOD DER II. KERK.
m V. Wat is vasten?
A. Vasten is zich wachten van eenige verboden spys, en maer eens daegs zyne nooddruft nemen.
2. V. Wie zyn schuldig te vasten?
A. Al degenen die rot hunne jaren gekomen zyn, en door ziekte, weekheid of zwaren arbeid niet verontschuldigd zyn. •
5. V. Wanneer moet men vasten?
A. Op al de dagen die de H. Kerk ons voorhoudt,



als zvn dc veertig dagen voor Paschcn, de Quater-
tpmnnrilafffin. en zekere Vieiliedagen door het iaer.
K V. Wat profyt doen wy met vasten? A. Wy bedwingen onze kwade lusten, verzoenen de goddelyke gramschap, en voldoen voor onze zonden.
5. V. Aen wien zyn wy schuldig te biechten?
A. Acn onzen Pastoor, of aen iemand die van hem of van den Bisschop of van den Paus van Booraen dacrtoe magt ontvangen heeft.
6. V. Hoe dikwyls moet men biechten?
A. Als men in doodzonde gevallen is; hetwelk men niet langer mag uitstellen, als cr gcvaer is van te sterven; en naer het gebod der H. Kerk is het van noode alle jaren eens te biechten.
7. V. Wanneer moet men het Ligchaèm des Heeren nutten?
A* Ten minste eens 's jaers, elk in zyne Parochie, binnen de veertien dagen omtrent Paschen, te weten van Palmen-Zondag tot Beloken-Paschen.
8. V. Wat is er van noode om wel te communiceren? A. Ten eerste, dat wy waerachtiglyk gelooven dat
Christus daer tegenwoordig is; ten tweede, dat wy nuchter zyn en zuiver van zonden.
9. V. In wat quderdom is men schuldig het II. Sahrament te onlvanaen?
A. Als men gekomen is tot de jaren van discretie of verstand.'



HST TIERDE DEEL.
DE NEGEN-EN-TWlNTIGSÏjE LES.
VAN DE BB. SAKRAMENTEN.
1. V. Wat is een Sakrament?
A. Een uitwendig teeken van Christus ingesteld, beteekenende eene zonderlinge gratie, die ons door hetzelve gegeven wordt.
2. V. Hoeveel Sakratnenten zyn er? A. Zeven.
5. V. Zeg de zeven Sukramenlen.
A. |{ Het Doopsel. 2. Het Vormsel. 5. Het H. Sakrament des Autaers. 4. De Biecht, 5. Het H. Olysel. 6. Het Priesterschap. 7. Het Houwelyk.
4. V. Waeruit hebben wy dat er zeven Sakratnenten zyn, noch min noch meer?
A. Uit de gedurige leering en overlevering van de H. Kerk.
5. V. Wellte intentie of meening is den dienaer van noode in het bedienen der HH. Sakramenten?
A. Eene opregte meening om te doen hetgene dat Christus ingesteld heeft, of dat de H. Kerk doet.
6. V. Wordt de kracht van de Sakramenten ergens door belet?
A. Ja, door de zónden, de geveinsdheid en onbakwaemheid van degenen die ze ontvangen.
7. V. Mogen alle Sakramenten dikwyls ontvangen worden?
A. Neen; want het Doopsel, Voormsel en Priesterdom,



omdat zy een zeker en altyddurend teeken in de ziel printen, mag men maer eens ontvangen; maer de andere vier mogen naer gelegenheid tot verscheidene reizen gebruikt worden.
'i V. Zyn de Ceremoniën ,noodig tot de Sakramenten?
l. Neen, want, de Sakramenten bestaen ook zonder de Ceremoniën, maer deze dienen om die met meerder eer aen te dienen,.en de kracht van dezelve ons voor oogen te stellen.
DE DERTIGSTE LES.
VAN HET DOOPSEL.
I. V. Waf is liet Doopsel?
A. Het eerste en noodigste Sakrament in hetwelk door de uitwendige wassching en de aenroeping van de H. Dryvuldigheid, de mensch gezuiverd wordt van alle zonden.
2. V. Aen wie is het Doopsel noodig?
A. Aen alle menschen die de gratie Gods willen bekomen, en'tot de eeuwige zaligheid geraken.
5. V. Wien staet het toe te doopen?
A. 'T is het ambt van den Priester; in den nood nogtans mag een iegelyk doopen.
4. V. Waermede moet men doopen?
A. Met waerachtig en natuerlyk water, als met putwater, regenwater, fonteinwater, zeewater.
">. V. Welke woorden moet mm spreken in het Doopsel?
A. Deze ( zonder dewelke het Doopsel van geener weerde zoude zyn») : Ik doop u, in den naem des Vaders, en des Zoons, en des Heiligen Geesls.
li. V. Mag men tweemael gedoopt worden?



A. Dat is ongeoorloofd, ten ware op conditie, als men met reden twyfelt of men gedoopt zy.
7. V. Wat krygen tcy door het Doopsel?
A. Vergiffenis van de Erfzonde en van alle andere voorgaende zonden, en ook van de pynen daertoe staende.
8. V. Welk is de pligt van Peters of Meters .die gebruikt worden in het Doopsel, en ook in het Vormsel?
A. -Tc bezorgen dat degenen, die zy geheven, of tot het Vormsel geleid hebben, onderwezen worden in hetgeen de zaligheid aengaet; immers als de Ouders hunne pligt niet zouden doen.
9. V. Wat bereiding is er van noode tot het Doopsel? A. Die tot hun versténd gekomen zyn, moeten'ónder-
wezen zyn in het Geloof, en leedwezen hebben van hunne zonden.
10. V. Waertoe dienen al de Ceremoniën die in het Doopsel gebruikt worden?
A. Tot onderwyzing en betooning van de kracht en .: uitwerking des Doopsel.
DE EEN-EN-DERT1GSTE LES.
VAM HET VORMSEL.
1. V. Wat is het Vormsel?
A. Een. Siskrament dat van den Bisschop wordt gegeven aen diegenen die gedoopt zyn, in hetwelk door dc zalving en de heilige woorden, gratie en sterkte wordt gegeven om het Geloof vastelyk te belyden.
2. V. Wanneer moet men het Vormsel ontvangen? A. Als men tot de jaren van verstand gekomen is, en
daertoe bekwaemheid heelt.



5. V. Wat is er van noode tot het Vormsel? A. Dat men gedoopt zy, en gezuiverd van alle doodelyke zonden.
4. V. Hoe dikwyls mag men gevormd worden?
A. Niet meer dan eens in het leven, om het mcrkteeken dat het in dc ziel print.
5. V. Waermede bestrykt de Bisschop het voorhoofd in het Vormsel? j
A. Met Olie gemengeld met Balsem, cn van den. Bisschop daertoe gewyd.
6. V. Wat verkrijgen wy door het Vormsel?
A. De gratie Gods om het Geloof vastelyk te belyden.
7. V. tVaertoe dient de doek dien men ons voorbindt? A. Tot eerbiedigheid voor de heilige Olie, en ook om
indachtig te wezen dat wy voor Christus en het Geloof veel moeien verdragen.
8. V. Waerom geeft men ons in het Doopsel en in het Vormsel namen van HeMgOl$>s$;
A. Opdat wy die zouden leeren navolgen, en van dezelve als onze Palroonen geholpen mogen worden.
DE TWEE-EN-DERTIGSTE LES.
VAN HET U. SAKRAMENT DES AUTAERS.
1. V. Wat is het H. Sakrament des Autaers?
A. Een Sakrament van Christus onzen Zaligmaker ingesteld , in hetwelk, onder de gedaenten van brood cn wyn, Hy zelf tegenwoordig is.
2. V. Tot wat einde heeft Christus het H. Sakrament des Autaers ingestdéV-
A. Ten eerste, opdat het ons zoude wezen eene gedachtenis van zyne liefde en zyn heilig lyden; ten



tweede, tot eene waerachtige spys onzer ziel; ten derde, tot een gedurig Sacrificie van de Nieuwe Wet.
5. Y. ff'at is er ons tegenwoordig in het H. Sakrament ?
A. Christus zelf, God en Mensch, met zyne ziel en zyn ligchaèm, gelyk Hy nu glorieus in den Hemel is.
4. V. Hoe wordt ons Christus tegenwoordig gesteld in het H. Sakrament?
A. Door de woorden van de Consecratie, die de Priester spreekt, wordt het brood en de wyn veranderd in het Ligchaèm en het Bloed van Christus.
5. V. Onder welk deel van de H. Hostie is Christus als die gebroken wordt?
A. Onder alle beide en onder alle stukken, al waren er ook vele.
6. V. Moeten alle menschen Christus ontvangen onder eene gedaente of onder alle beide de gedaenten?
A. Onder de eene hebben wy zoo veel als onder de twee, cn de H. Kerk wil dat wy met eene te vreden zyn, uitgenomen de Priesters als zy Misse doen.
7. V. Wat eer zyn wy het H. Sakrament schuldig? A. Dezelfde eer die wy aen Christus moeten geven,
te weten de Goddelyke eer en aenbidding.
8. V. Is het ook Christus Bloed dat men ons geeft na de H. Communie?
A. Geenszins; maer het is allcenlyk wyn, dienende om de heilige Nutting te vervoorderen.



DE DRY-EN-DERTIGSTE LES.
VAN HET H. SACRIFICIE DER MISSE.
1. V. Wat is de Misse?
A. Het Sacrificie van de Nieuwe Wet, in hetwelk het Ligchaèm en Bloed van Christus onzen Zaligmaker, aen God den Vader opgeofferd wordt.
2. V. Welk Sacrificie is beter, dat van de Oude of dat van de Nieuwe Wet?
A. Dat van de Nieuwe Wet is zoo veel beter als Christus zelf te boven gaet al de beesten die toen geofferd wierden.
3. V. Welke zyn de bijzonderste en noodigste deelen der Misse?
A. De Consecratie of verandering van brood en wyn in het Ligchaèm en Bloed van Christus, die door den Priester zich zeiven opoffert; en de Nutting.
4. V. Wie heeft de eerste Misse gedatn?
A. Christus onze Zaligmaker, in het laetste Avondmael, en na Hem de HH. Apostelen.
5. V. Fan waer komen al de'Ceremoniën der Misse? A. Van de Apostelen en van andere Oversten der
H. Kerk.
6. V. Waertoe dienen de Ceremoniën, die in de Misse gebruikt worden?
A. Tot gedachtenis en verbeelding van de Dood van Christus.
7. V. Wie offert aen God het Sacrificie?
A. Christus zelf is de voornaemste; maer de Priester is zyn dienaer in het offeren.
8. V. -Wat kunnen wy verkrygen door het Sacrificie der Misse?



A. Vergiffenis van onze zonden, en al wat wy van God begeeren voor ons zeiven of voor anderen, en ook voor de zielen die in het Vagevuer zyn.
DE VIER-EN-DERTIGSTE LES.
VAN DE BIECHT.
1. V. ff at is de Biecht of Penitentie?
A. Een Sakrament van Christus ingesteld, in hetwelk door de Priesterlyke magt de zonden die na het Doopsel gedaen zyn, vergeven worden.
2. V. Hoe veel deelen zyn er noodig tot het Sakrament der Penitentie?
A. Dry : Berouw, Belydenis of Biecht, en voldoening.
3. V. ff at is het Berouw?
A. Een leedwezen over de zonden door dewelke wy de Goddelyke Majesteit en Goedheid vergramd hebben, met een vast voornemen van dezelve te biechten en ons te beteren.
4. V. ff élke zonden moeten wy belyden?
A. Alle doodzonden, die wy na een neerstig onderzoek gevonden hebben en indachtig zyn, daerby voegende het getal en alles wat de zonde mag veranderen of zeer bezwaren.
5. V. Ben ik schuldig iet te doen na de Belyding en de Absolutie van den Priester?
A. Gy moet volbrengen de penitentie, die u gesteld is.
6. V. ffordt door de Biecht niet vergeven de pyn die de zonde verdiend heeft?
A. De eeuwige pyn die men in dc Hel stond te lyden, wordt door de Absolutie vergeven; maer evenwel blyft er dikwyls nog schuld van tydelyke pyn, hier of hiernamaels te betalen.



DE VYF-EN-DERTIGSTE LES.
VAN HET H. OLYSEL EN HET PRIESTERDOM.
1 V. Wat is het H. Olysel?
A. Een Sakrament in hetwelk door de H. Zalving,
de zieken in hunne ziekten en hunnen uitersten
nood verligt en geholpen worden.
2. V. Aen wie wordt het ff. Olysel gegeven?
A. Aen de zieken die tot de jaren van verstand gekomen zynde, in nood zyn van sterven.
3. V. Hoe dikwyls mag men het H. Olysel ontvangen? A. Eens in eene ziekte, maer in verscheidene ziekten
zoo dikwyls als men zoude vervallen wezen*
4. V. ff at profyt geeft ons. het H. Olysel?
A. Ten eerste, het verligt de zieken; ten tweede, het vermindert de bekoring; ten derde, het vergeeft dc dagelyksche zonden ; ten vierde , het neemt weg de vergetene doodzonden; ten vyfde, het helpt ook de zieken tot gezondheid, als het zalig is.
5. V. ff at is het Priesterdom?
A. Een Sakrament door hetwelk dc dienaers der H. Kerk magt ontvangen en gratie om hun ambt bekwamelyk te bedienen.
6. V. Zyn al de dienaers der H. Kerk even groot? A. Geenszins : want onder deze zyn zeven trappen of
staten, waervan de hoogste is het Priesterdom of de priesterlyke staet.
7. V. Welke magt hebben de Priesters meer dan de andere: dienaren der H. Kerk?
A. De magt om in Christus naem de zonden tc vergeven , en door hun woord het brood en den wyn



te veranderen in bet Ligchaèm en bet Bloed des Heeren.
8. V. Mag een iegelyk de heilige Wyding ontvangen?
A. Geenszins : want de wyding van Subdiaken, Diaken, en Priester, vereischt zekeren ouderdom, geleerdheid en ook belofte van zuiverheid.
DE ZES-EN-DERTIGSTE LES.
VAN HET HOÜWELYE..
1. V. Wat is het ff ouwelijk?
A. Een Sakrament door hetwelk man en vrouw wettelyk verbonden worden, en gratie ontvangen om kinderen tot Gods glorie op te brengen.
2. V. Wat is de ondertrouw die gemeenlyk voorgaet? A. Deze is eene enkele belofte van malkander te
trouwen op bekwamen tyd.
3. Y. Mag het Houwelijk van een iegelyk ontvangen worden en met alle menschen?
A. Neen : want niet met degenen die belofte van zuiverheid gedaen hebben, noch met ongeloovigen, of zekere geestelyke persoonen, of degenen die maegschap zyn, cn sommige anderen.
4. Y. Zou het Houwelyk met deze aengegaen immers goed wezen?
A. Met sommige zou het van geener weerde wezen : als met geestelyke persoonen, of met ligchamclyk maegschap tot den vierden gracd, of ook met geestelyk maegschap.
S.. V. Wat is geestelyk maegschap?
A. Hetwelk door dc stelling van dc II. Kerk bestoet



tusschen den Peter of de meter cn dengene die gedoopt of gevormd is, en zyne Ouders.
6. V. Moet het Houwelyk voor iemand geschieden? A. Het moet geschieden voor den eigen Pastoor of
voor iemand van hem daertoe gemagtigd, en twee getuigen; of anders zou het van geener weerde wezen.
7. V. Wat geeft het Sakrament des Houwelyki7r' A. Ten eerste, gratie om* kinderen tot Gods eer te
krygen en op te voeden; ten tweede, boven de verbindtenis geeft het gratie om in liefde en peis te leven; ten derde, sterkte om beter de lasten van het Houwelyk te dragen.
8. V. Kan het Houwelyk niet ontbonden worden?
A. Geenszins dan door de dood, hoewel dat de gehouwden om eene groote reden somtyds van samen te woonen- wettelyk ontslagen worden.
!). V. Waerom laet de H. Kerk de. Houwelyken niet toe in den Advent en den Vasten?
A. Omdat het tyden zyn van boctveerdigheid en godsdienstigheid , dewelke door de blydschap, die op de bruiloften gemeenlyk geschiedt, belet worden.
HES» DEEIa.
TIN DE CHRISTELYKE REGTVEERDIGHEID.
DE ZEVEN-EN-DERTIGSTE LES.
VAN DE ERFZONDE EN DE DADELYKE ZONDE.
1. V. Hoeveel deelen zyn er van de Christelyke Regtveerdigheid ?



A. Twee, te weten : het kwaed schouwen en het goed doen, of de zonden vlieden, en de deugden oefenen. 2. V. ff at is zonde?
A. Een woord, werk, begeerte of verzuimenis tegen de wet en den wil Gods.
o. V. Hoevelerlei zonden zyn er?
A. Tweedèrlei : de Erfzonde en de Dadelyke zonde; en onder de zonden die met de daed geschieden, zyn eenige Doodelyke en andere Dagelyksche.
4. V. ff at is de Erfzonde!
.A. Eene afgekeerdheid van God en berooving van de Rcgtveerdigheid, die alle menschen aengebóVen wordt door den val van onzen eersten, vader Adam.
5. V. ff at kwaed doet ons de Erfzonde?
A. Dat zy ons de Regtveerdigbeid beneemt en onbekwaem maekt om de glorie des Hemels te genieten.
6. V. ff at is de Dagelyksche zonde?-
A. Eene zonde zoo gedaen tegen de wet Gods, dat zy nogtans de Goddelyke liefde niet wegneemt, maer alleenlyk tot eenige tydelyke pyn verbindt.
7. V. ff ttt kwaed doen ons de Dagelyksche zonden?
A. Ten eerste, zy doen ons in de liefde Gods verflauwen; ten tweede, zy maken ons gereed tot meerderen val; ten derde, zy verbinden ons tot tydelyke straffen.
8. V. ff at zyn vreemde zonden?
A. Zonden die, hoewel zy door anderen geschieden, nogtans ons toegeschreven en aengerekend worden, omdat wy tot dezelve in eenige manier geholpen hebben.
9. V. Hoe geschieden de vreemde zonden?
A. Door raden, beschermen en gebieden, pryzen, mededeélen en behagen , niet straffen, niet beletten, niet overdragen.



DE ACHT-EN-DERTIGSTE LES.
VAN DE DOODZONDE.
1. V. Wal is eene doodzonde?
A. Eene zonde zoo strydende tegen de wet Gods, dat zy ons gelieellyk berooft van de Goddelyke liefde, die het leven onzer zielen is.
2. V. Is het al doodzonde dat tegen Gods gebod geschiedt ?
A. Neen : als het gedaen wordt zonder, vol verstand en vryen wil, of als de zaek in haer zelve klein is.
3. V. Waeraen zal men in twyfeling kennen, dat eenige zonde doodelyk is?
A. Is 't dat zy vrywillig gedaen wordt en grootelyks strydt tegen de eer Gods, of de welvaert van onzen evennaeste.
4. V. Wat verliezen wy door de Doodzonde?
A. Ten eerste, de Goddelyke gratie; ten tweede, de verdiensten van onze goede werken; ten derde, de Hemelschc glorie.
5. V. Waertoe brengt ons de' Doodzonde?
A. Tot eene schandelyke slaverny des duivels, en de pynen der Hel.
6. V. Welke heet men Hoofdzonden?
A. Die gelyk oorsprongen zyn en beginselen van veel andere zonden.
7. V. Hoeveel Hoofdzonden zyn er?
A. Zeven: 1. Hooveerdigheid; 2. Gierigheid; S. Onkuischheid; 4. Nyd; B. Gulzigheid; 6. Gramschap; 7. Traegheid.
8. V. Welke noemt men zonden legen den heiligen Geest?



A. Die uit enkele boosheid geschieden en stryden tegen de Goddelyke bermhefctigheid, en daerom zeer zelden vergeven worden.
9. V. Welke zyn de zonden tegen den Heiligen Geest'f jA^BCze zes : 1. Van Gods genade wanhopen; 2. Op
Gods bermhertigheid zonder deugden zielrberoemen; 3'. '! Dê'' :welbekende waerheid bestryden; 4. De broederlyke liefde benyden; 5. Hardnekkig zyn in de boosheid; G. Verachten het berouw of de penitentie!.1
10. V. Waerom worden sommige zonden genoemdff'raekroepende zonden ?
A. Omdat zy door hare groote boosheid met redende Goddelyke . regtveerdige wraek, ook in deze wereld, verelsChen.
11. V. Welke zyn Wraekroepende. zonden?
A. Deze vier: 1. Vrywillige doodslag; 2. Onkuischheid tegen de natuer; 3. Verdrukking van armen, weduwen en weeaen; 4. Achterhouding van den loon der werklieden.
DE NEGEW-EN-DERTIGSTE LES.
VAN JDE DEUGDEN EN GOEDE WERKEN.
1. V. ff at is de Deugd?
A. Eene genegenheid der ziel, door dewelke dfe mensch weldoet.
2. V. Welke heet gy Goddelyke Deugden?
A. Deze dry : Geloof, Hoop en Liefde; zoo genoemd, omdat zy van God alleen ingestort, en eigentlyk alleen met God bezig zyn.
3. V. Wat zyn Evangelische Raden? * ''^laSSl
4



A. Deugden die niemand schuldig is te aen veerden,
maer die nogtans van Christus aengeprezen zyn;
te welen : gewillige armoede, eeuwige zuiverheid
en volkomene gehoorzaembeid. k. V. Is het goed zich zeiven lot Evangelische Baden
" te verbinden door beloften? A. Het is zeer goed, als het met rypen raed en volle
vryheid geschiedt.
5. V. Welke noemt men de acht Zaligheden?
A. Eenige goede werken, voor dewelke Christus de eeuwige zaligheid beloofd heeft.
6. V. Zeg de acht Zaligheden.
A. 1. Zalig zyn zy die arm van geest zyn; want het
ryk der hemelen behoort.hun toe. 2. Zalig zyn de zachtmoedigcn; want zy zullen de
aerde bezitten. 5. Zalig zyn zy die droevig zyn; want zy zullen
getroost worden.
4. Zalig zyn zy die honger en dorst hebben naer de regtveerdigheid; want zy zullen verzaed worden.
5. Zalig zyn de bermhertigen; want zy zullen bermhertigheid verwerven.
C. Zalig zyn zy die zuiver van hert zyn; want zy zullen God zien.
7. Zalig zyn de vrccdzamigen; want zy zullen kinderen Gods genoemd worden.
8. Zalig zyn zy die vervolging lyden om de regtveerdigheid; want het ryk der hemelen behoort hun toe.
7. V. Wat profyt doen ons de goede werken?
A. Ten eerste, zy leggen de schulden of de penitentie af; ten tweede, zy verwerven vergüTenis van dagelyksche zonden; ten derde, zy verkrygen de



Goddelyke gratie; ten vierde, zy verdienen den eeuwigen loon.
8. V. 1» God ons iet schuldig voor onze goede werken? A. Volgens zyne belofte is Hy ons schuldig den eeuwigen
loon en de glorie des Hemels.
9. V. Waeruit hebben onze werken de kracht om den Hemel te verdienen ?
A. Uit de verdiensten van Jcsus-Christus en de Goddelyke beloften.
10. V. Welke zyn de vruchten des H. Geesls?
A. Deze twaelf, die de H. Geest in ons komende, uitwerkt; te weten : liefde, blydschap, vrede, verduldigheid, goedertierenheid, goedheid, langmoedigheid, zachtmoedigheid, getrouwigheid, zeegbaerheid, eerbaerheid , reinigheid.
DE VEERTIGSTE LES.
VAN DE WERKEN DER BERMHERTIGHEID.
1. V. Wat zyn werken van Bermhertigheid ?
A. Deugden door welke wy andere menschen in hunnen ligchamelyken of geestelyken nood uit bermhertigheid bystaen.
2. V. Hoeveel ligchamelyke werken der Bermhertigheid zyn er?
A. Zeven , te weten : 1. De hongerigen spyzen; 2. De dorstigen laven; 3. De naekten kleeden; 4. De vreemdelingen herbergen; S. De zieken bezoeken; 6. De gevangenen verlossen; 7. De dooden begraven.
5. V. Is men somtyds schuldig arme menschen aelmoezen te geven ?



A. Ja, als zy in den uitersten of in grooten nood
zyn, en wy hen helpen kunnen. 4. V. fVanneer zyn de werken der Bermhertigheid
allermeest verdienstig? A. Als zy geschieden aen arme mensehen, allecnlyk
uit liefde Gods of om Gods wil. li. V. IVat loon mag men verwachten voor de werken I
der Bermhertigheid ? A. Den eeuwigen loon, dien Christus in de tegen- |
woordigheid van alle menschen in het laetstc
Oordeel zal geven.
6. V. Waerom worden de ligchamen der Christenen j in de kerken of op gewyde plaetsen begraven?
A. Ten eerste, omdat die plaetsen betere gelegenheid 1 aen de levenden geven om voor hen tc bidden; j ten tweede, omdat zy deelachtig worden van de gebeden en de Missen die daer geschieden; ten derde, omdat zy geholpen worden door de gebeden der Heiligen die daer geëerd worden; ten vierde, I omdat zy deelachtig worden van de zegening der plaetsen.
7. V. Welke zyn de geestelyke Werken der Bermher- ! tigheid?
A. Deze zeven : 1. De zondaers straffen; 2. De •nwetenden leeren; 3. Voor de zaligheid des nacsten 1 bidden; 4. De twyfclachtigen goeden raed geven; 5. De bedroefden vertroosten; 6. Het onregt verduldig lyden; 7. Hetgeen tegen ons misdaen is, • vergeven.!
8. V. Wien staet het meest toe de zondaers te straffen en te onderéayzen?
A. Allen Ouders, Meesters cn Oversten, en dengenen ]
die den last der zielen dragen, f). V. Voor wie zullen wy bidden?



A. Voor alle menschen die tot de eeuwige zaligheid kunnen komen, het zy dat ze nog leven, of dat ze overleden zyn.
10. V. IVat ongelijk moeten wy uit bermhertigheid vergeven ?
A. Alle ongelyk, hoe groot het ook mogte wezen, en hoe dikwyls het zoude mogen geschied zyn.
DE EEN-EN-VEERTIGSTE LES.
VAN 1)E VIER UITERSTEN.
1. V. Welke is de beste middel om ons te verwekken tot haet der zonden en begeerte der deugden'!
A. Een aendaehtig overdenken van de Uitersten des menschen.
2. V. Hoeveel Uitersten des menseken zyn er?
A. Vier, te weten : de Dood, het Oordeel, de Hel en de Hemelsche Glorie.
3. V. Wien komen de vier Uitersten toe?
A. De Dood en het Oordeel aen alle menschen; de Hel aen degenen die in doodzonde sterven; de Hemelsche Glorie aen degenen die sterven in Gods gratie.
i. V. Wat is er van de Dood te gelooven?
A. Dat niemand die geboren is, haer kan ontgacn .
en daerenboven, dat zy ons kan overkomen, als
wy het minst vreezen. 3. V. Wat zwarigheid heeft het Oordeel? A. Ten eerste, dat een iegelyk daer zal moeten te
voorschyn komen; ten tweede, dat de Regter on-
bewegelyk zal wezen ; ten derde, het vonnis on-
wederroepelyk.



6. V. tVat zullen de verdoemde zielen lyden in de Hel? A. Ten eerste, de onbegrypelyk zware berooving van
' het Goddelyk aenschyn; .ten tweede, de knaging van de consciëntie; ten derde, het derven van al wat ze eenigzins zoude mogen troosten; ten vierde, den brand van het smertend en onblusschelyk vuer; ten vyfde en boven al, de ellendige eeuwigheid.
7. v. Welk is de meeste blydschap des Hemels ?
A. Het Goddelyk aenschyn te aenschouwen, en in God alle goed te genieten.
8. V. Zullen alle Heiligen gelyk zyn in glorie"!
A. Neen; maer elk zal hebben naer zyne verdiensten.
9. V. Wat zullen de Zaligen behalve het opperste goed nog hebben?
A. Het schoone gezelschap der Engelen, de gemeenschap van alle Heiligen, eene blydc gedachtenis van de altyddurende zalige eeuwigheid.
10. V. Welke gaven zullen de ligchamen der zaligen hebben?
A. Ten eerste, zy zullen blinken boven alle klaerheid; ten tweede, vlytig zyn en snel boven al wat ligt en snel is; ten derde, subtiel, zoo dat hen niets zal kunnen beletten; ten vierde en ten laetste, onsterfelyk en heel onlydelyk.
Denk op uwe uitersten,
En gy zult in der eeuwigheid niet zondigen.
EINDE.



GEBEDEN
VOORGESCHREVEN DOOR ZYNE HOOGWEERDIGHEID
DEN BISSCHOP VAN BRUGGE,
AEN AL DE GELOOVIGF.N VAN ZYN RISDOM.
MORGENGEBED.
In den Naem des Vaders, en des Zoons, en des H. Geests. Amen.
Myn Beer en myn God! ik aenbid u : ik erken dat gy myn Opperste Heer en Meester zyt, en dat ik ten opzigte van u, maer een enkel niet ben.
Myn Heer en myn God! ik offer u op myne ziele en myn ligchaèm, myne gepeizen, genegenheden, woorden cu werken , myne Vreugden en kruisen, myn welvaren en lyden, myn leven en myne dood, in de vereeniging van den arbeid, het lyden en de dood van onzen Heer Jesus-Christus; tot uwe eer en glorie, tot voldoening voor myne zonden, tot lafenis der geloovige zielen in het vagevuer, tot bekeering van alle zondaren en zondaressen, en tot volherding der regtveerdigen. Ik maek een vast voornemen van dezen dag christelyk over te brengen, en ik wil liever duizend macl sterven, dan u door eenige zonde te vergrammen. Bermhertige God, geef ray de gratie om dit voornemen wel te volbrengen.
ONZE VADER.
. Onze Vader die in de hemelen zyt; \. Geheiligd zy uw Naem. 2. Ons toekome uw ryk.
S. Uw wil geschiede op de aerde. als in den hemel.
4. Geef ons heden ons dagelyksch brood.
5. En vergeef ons onze schulden, gelyk wy vergeven
onze schuldenaren.
6. En leid ons niet in bekoring.
7. Maer verlos ons van den kwade. Amen.



WEES BEGROET.
' Wees gegroet, Maria, vol van "gratie; de Heer is met u ; gebenedyd zyt gy boven alle vrouwen , en gebenedyd is de vrucht uws ligchaems Jesus. Heilige Maria, Moeder Gods , bid voor ons, arme zondaers, nu, en in de ure onzer dood. Amen. jp§^«t«j
HET SYMBOLU5I DES GELOOFS.
1. Ik geloof in God, den Vader almagtig, Schepper des
hemels en der aerde.
2. En in Jesus-Christus zynen eenigen Zoon, onzen Heer;
3. Die ontvangen is van den H. Geest, geboren uit de
Maegd Maria;
4. Die geleden heeft onder Pontias Pilatus; is gekruist,
gestorven en begraven;
5. Die nedergedaeld is ter helle; ten derden dage ver¬
rezen van de dood;
6. Die opgeklommen is ten hemel, en zit ter regler hand
• Gods zyns Vaders almagtig;
7. Van daer zal hy komen oordeclen dc levenden en
de dooden.
8. Ik Geloof in den H. Geest;
9. De heilige katholyke Kerk; gemeenschap der Heiligen;
10. Vergiffenis der zonden;
11. Verryzenis des vleeschs;
12. Het eeuwig leven. Amen.
DE TIEN GEBÓDEN GODS.
1. Boven al bemint eenen God.
2. Ydelyk en zweert noch en spot.
3. Viert de Heiligdagen al te gader.
4. Eert vader en moeder,
5. Met wille of met werken slaet niemand dood.
6. Eu doet geen oversp5lj-,noch onkuischheid ooit.
7. Wacht u van stelen en onregtveerdig leven.
8. Gy zult geene getuigenis der valschheid geven.
9. En begeert niemands bedgenoot.
10. Noch iemands goed, 't zy klein of groot.



DB VYF GEBODEN DER H. KERK.
1. De gebodene Heiligdagen zult gy vieren.
2. En dan ook Misse hooren met goede manieren.
3. Geen gebodene vastendagen zult gy breken.
4. Gy zult uwen priester ten minste eens jaers, uwe
biechte spreken. 8. En nutten omtrent Paschen het Ligchaèm des Heeren. Dit gebiedt onze Moeder de heilige Kerke vol eere.
DE ZEVEN B. SAKRAMENTEN.
Het Doopsel; het Vormsel; het H. Sakrament des Autaers ; de Biecht; het H. Olysel; het Priesterschap; het Houwelyk.
DE ZEVEN HOOFDZONDEN.
Hooveerdigheid; Gierigheid; Onkuischheid; Nyd; Gulzigheid; Gramschap; Traegheid.
DE ZEVEN GEESTELYKE WERKEN VAN EERMIIERTIGHEID»
De zondaers straffen; de onwetenden Ieereo; voor de zaligheid des naesten^ bidden; de twyfelachtigen goeden raed geven; de bedroefden vertroosten; het onregt verduldig lyden; hetgeen tegen ons misdaen is, vergeven.
DE ZEVEN LIGCHAHELYKE WERKEN VAN BERMBERTIGREID.
De hongerigen spyzen; de dorstigen laven; de naekteu kleeden; de vreemdelingen herbergen; de zieken bezoeken; de gevangenen verlossen; de dooden begraven.
DE VIER UITERSTEN VAN DEN MENSCB.
De Dood, het Oordeel, de Hel, de Hemelsche Glorie.
DE AKTEN VAN GELOOF, HOOP EN LIEFDE.
Aht van Geloof. Myn Heer en myn God! ik geloof vastelyk al hetgeen



gy hebt veropenbaerd, en de H. Kerk my voorhoudt te gelooven; omdat gy de opperste en onfaelbare waerheid zyt.
In dit geloof wil ik leven en sterven.
Ik geloof in het byzonder, dat er is een God; dat er zyn dry goddelyke persoonen, God de Vader, God de Zoon, God de H. Geest; dat God de Zoon voor ons is mensch geworden; dat God is de looner van het goed en de itraffer van het kwaed.
Akt van Hoop.
Myn Heer en myn God! ik hoop dat gy my door de verdiensten van Jesus-Christus, zult geven vergiffenis van myne zonden, gratie om wel te leven en hiernamaels het eeuwig leven; omdat gy tot ons oneindig goed zyt, almagtig en getrouw in uwe beloften.
In deze hoop wil ik leven en sterven.
Akt van Liefde.
Myn Heer en myn God! ik bemin u boven al, uit geheel myn hert; omdat gy het opperste goed zyt; en ik bemin mynen evennaeste gelyk my zeiven uit liefde tot u.
In deze liefde wil ik leven en sterven.
Akt van Berouw.
Myn Heer en myn God! het is my leed, uit den grond van myn hert, dat ik uwe goddelyke Majesteit heb vergramd; ik haet en verzaek al myne zonden, uit liefde tot u, en ik maek een vast voornemen van niet meer te zondigen, de occasie van zouden te schouwen en myn leven te beteren.
Alles tot meerdere eer en glorie Gods.
AVONDGEBED.
In den Naem des Vaders, en des Zoons, en des H. Geests. Amen.
Ik bedank u, myn God, over al de weldaden, welke



gy my dezen dag verleend hebt. Kom, H. Geest, verlicht myn verstand, opdat ik kenne waerin ik gezondigd heb, en geel' my de gratie om een regtziunig berouw te verwekken.
Onze Vader, Wees gegroet, Ik geloof in God" den Vader, enz.... gelyk in het Morgengebed. Mner voor dat men den Akt van Berouw leest, onderzoekt me* zyne consciëntie.
Na den Akt van Berouw zegt men :
Heer, in uwe handen beveel ik mynen geest. H. Maria, H. Joseph, H. Engel Bewaerder, H... myn Patroon (myne Patroones), alle Engelen en Gods lieve Heiligen, bidt voor my, staet my by in mynen doodstryd, opdat myne ziel met u ruste in vrede.
Dat de zielen van de geloovigen in vrede rusten. Amen.
db angelus.
v. De Engel des Heeren heeft Maria geboodschapt; r. En zy heeft ontvangen van den H. Geest.
Wees gegroet, Maria, enz. r. Zie de dienstmaegd des Heeren; r. Dat my geschiede naer uw woord.
Wees gegroet, Maria, enz. v. Het Woord is vleesch geworden; r. En het heeft onder ons gewoond.
Wees gegroet, Maria , enz.
gebed.
O Heer! wy bidden u, stort uwe genade in onze herten, opdat wy, die, door de boodschap des Engels, de menschwoiding van Christus uwen Zoon gekend hebben, door zyn lyden en kruis gebragt worden tot de glorie der verryzenis. Door denzelfden Jesus-Christns onzen Heer. Amen.
gebed voor het eter.
Heer, zegen ons, en ook deze spyzen, die uwe hand ons geeft; door Christus onzen Heer. Amen.



Heer, ontferm u onzer; Christus ontferm u onzer; Heer, ontferm u onzer; — Onze Vader, enz. Wees gegroet, enz.
GEBED NA HET ETEN.
Almagtige God, wy bedanken u voor al uwe weldaden 1 die leeft en hcerscht in alle eeuwen der eeuwen. Amen.
Heer, ontferm u onzer; Christus ontferm u onzer; j Heer, ontferm u onzer. — Opze Vader, enz. Wees gegroet, enz.
Dat de geloovige zielen, door de bermhertigheid Gods, in vrede rusten.
O» DE
HEILIGE MISSE
TE DIENEN.
Priester. In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancli.
Amen. Introibo ad Altare Dei. Dienaer. Ad Deum, qui lauificat juventutem meam. P. Judica me Deus, et discerne causam meam de gente
non sancta, ab homine iniquo, et doloso erue me. D. Quia tu es Deus fortiUido raea : quare me repulisti?
et quare tristis incedo, dum affligit me inimicus? P. Emitte lucem tuam et vcritatem tuam : ipsa me de-
duxcrunt, ct adduxerunt in montem sanctum tuum,
et in tabernacula tua. D. Et introibo ad Altare Dei : ad Deum, qui lsetificat
juventutem meam. P. Confltebor tibi in cithara Deus Deus raeus : quare
tristis es anima mea? et quare conturbas me?



Spera in Deo, quoniam adhuc confitebor ilii : salu-
tare vultus mei, ct Deus raeus. P. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui sancto. D. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in
saicula ssecu lorum. Amen. P. Introibo ad altare Dei. D. Ad Deum, qui laetificat juventutem meam. P. Adjutorium nostrum in nomine Domini. D. Qui fecit coelum et terram. P. Confiteor Deo- omnipotenti, etc.
D. Misereatur tui omnipotens Deus, et dimissis peccatis tuis perdocat te ad vitam aiternam. P. Amen.
D. Confiteor Deo omnipotenti, Beata: Maria? semper Virgini, Beato Michaëli Archangelo, Beato Joanni Bapiistse Sanctis Apostoüs Petro et Paulo, omnibus Sanctis, et tibi Pater, qnia peccavi nimis cogitatione,
Verbo. et Onere. mp.1 ruina mpa ruina . mes maxima
culpa. Ideo precor Beatam Mariam semper Virginem, Beatum Michaëlem Archangelum, beatum Joannem Baptistam, Sanctos Apostolos Petrum et Paulum, omnes Sanctos, et te Pater, orare pro me ad Domiuum Deum nostrum.
Misereatur vestri omnipotens, etc. D. Amen.
Indulgentiam, absolutionem, etc. D. Amen.
Deus tu conversus vivificabis nos.
Et plebs tua lsetabilur in te. *v* ^
Ostende nobis Domine misericordiam tuam.
Et salutare tuum da nobis.
Domine exaudi orationem meatn.
Et clamor meus ad te veuiat.
Dominus vobiscum D. Et.cum spiritu tuo.
Kyrie eleyson. D. Kyrie eleyson.
Kyrie eleyson. D. Chris te eleyson.
Christe eleyson. D. Christe eleyson.
Kyrie eleyson. D. Kyrie eleyson.
Kyrie eleyson.
Dominus vobiscum. D. Et cum spiritu tuo.
Per omnia ssecula sseculorum. D. Amen.
Na den Epistel moet men antwoorden : Deo gratias.



P. Dominus vobiscum. D. Et cum spiritu tuo.
P. Sequentia Sancti Evangelii secundum Malthacum,
Joannem, etc. D. Gloria tibi Domine.
Na het Evangelie moet men antwoorden : Laus tibi Christe.
P. Dominus vobiscum. ; ^lal
D. Et cum spiritu tuo.
Na Orate Fratres zal men zeggen : Susupiat Dominus Sacrificium de manibus tuis ad laudem et gloriam nominis sui, ad ulilitatem quoque nostram totiusque Ecclesiae suae sanctae.
P. Per omnia saecula saeculorum. D. Amen.
P. Dominus vobiscum. D. Et cum spiritu tuo.
P. Sursum corda. D. Habemus ad Dominum.
P. Gralias agamus Domino Deo nostro.
D. Dignum et justum est.
P. Per omnia saecula saeculorum. D. Amen.
P. Et ne nos inducas in tentationem. D. Sed libera nos a malo.
P. Per omnia saecula saeculorum. D. Amen.
P. Pax Domini sit semper vobiscum. D. Et cum spiritu tuo.
Na de Nutting.
P. Dominus vobiscum. D. Et cum spiritu tuo.
P. Per omnia saecula saeoulorum. D. Amen.
P. Dominus vobiscum. D. Et cum spiritu tuo.
P. Ite Missa est, of Benedicaraus Domino. D. Deo gratias.
P. Of {in de Ziel-Missen) Requiescant in pace. D.Amen. P. Benedicat vos omnipotens Deus, Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus. D. Amen.
P. Dominus vobiscum D. Et cum spiritu tuo.
j P. Initium sancti Evangelii secundum Joannem. D. Gloria tibi Domine.
Na het laetste Evangelie moet men zeggen : Deo gratias.



Oremus pro Fidelibos Defunctis.
P. Miserere mei Deus, secundum magnam misericordiam tuam.
D. Et secundum muhitudinem miserationum tuarum,
dele iniquitatem meam. P. Amplius lava me ab iniquitate mca : et a peccato
meo munda me. D. Qnoniam iniquitatem meam ego cognosco : et pec-
catum menm contra me est semper. P. Tibi soli peccavi, et malum coram te feci : ut justifi-
ceris in sermonibus tuis, et vincas cum judicaris. D. Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum : et in
peccatis concepit me mater mea. P. Ecce enim veritatem dilexisti : incerta et occulta sa-
pientioa tuae manifestasti mihi. D. Asperges me hysopo, et mandabor : lavabis me, et
super niyem dealbabor. P. Auditui meo dabis gaudium et Isetitiam : et exulta-
bunt ossa humiliata. D. Averte faciem tuam a peccatis meis : et omnes ini-
quitates meas dele. *£^§iÉ| P. Cor mundum crea in me Deus : et spiritum rectum
innova in visceribus meis. D. Ne projicias me a facie tua : et spiritum sanctum
tuum ne auferas a me.
IP. Redde mihi lxtitiam salutaris tui : et spiritu principali Gonfirma me. D. Docebo iniquos vias tuas : et impii ad te convertentur. f P. Libera me de sanguinibus Deus, Deus salutis mes : et exultabit lingua mea justitiam tuam. D. Domine, labia mea aperies : et os meum annuntiabit laudem tuam.
P. Quoniam si voluisses sacrificium dedissem utique :
holocaustis non delectaberis. "D. Sacrificium Deo spiritus contribulatus : cor contritum, et humiliatum Deus non despicies. P. Benigne fac, Domine, in bona voluntate tua Sion : ut aediiicentur muri Jerusalem.



D.
Manier om de H. Mis te dienen.
Tune acceptabis sacrificium justitrae, oblationes, et holocausta : tune imponeut super altare tuum vitulos.
P. De profundis clamavi ad te, Domine : Domine, exaudi
vocem meam. , D. Fiant aures tuas indententes, in vocem deprecationis mese. P. Si iniquitates observaveris, Domine :' Domine, quis
sustinebit. -itmM'-'ïfcs éttt'i' D. Quia aoud te propitiatio est : et propter legem tuam
sustiuui te Domine. P. Sustinuit anima mea in verbo ejus : speravit anima
mea in domino. D. A custodia matutina usque ad noctem : speret Israël
in Domino.
P: Quia apud Dominom misericordia : et copiosa apud
eum redemptio. D. Et ipse redimet Israël, ex omnibus iniquitatibns ejus. P. Requiem seternam dona eis, Domine. D. Et lux përpetua luceati eis. P. Kyrie eleyson. D. Christe eleyson.
P. Kyrie eleyson. Pater noster, etc. Et ne nos inducas in
tentationem. D. Sed libera nos a nialo.
P. A porta inferi. D. Erue Domine animas eorum.
P. Requiescant in pace D. Amen.
P. Domine, exaudi orationem meam. D. Et clamor meus ad te vcniat. P. Dominus vobiscum. D. Et cum spiiitu tue.
P. Oremus; etc. Per Christum Dominum nostrum. D. Am. P. Requiem 33ternam dona eis, Domine. D. Et lux perpetua luceat eis. P. Requiescant in pace. D. Amen.