JAN DE BAKKER
NEERLANDS EERSTE GELOOFSMARTELAAR HERDACHT
15 SEPT. 1525—15 SEPT. 1925
DOOR
Dr, R VAN GHEEL GILDEMEESTER
NEERBOSCH' BOEKHANDEL, NEERBOSCH.
0493







JAN DE BAKKER
NEERLANDS EERSTE GELOOFSMARTELAAR HERDACHT
15 SEPT. 1525—15 SEPT. 1925
DOOR
Dr. f!van gheel gildemeester
NEERBOSCH' BOEKHANDEL, NEERBOSCH.







Begin September van het jaar 1525 werd op het Binnenhof te 's Gravenhage, tegen den westelijken gevel der Ridderzaal, een platform getimmerd van ruwe planken. Joest Janssen, „de meester tymmerman van den Hove" was daar mei zijn knechts aan het werk. Het stond vóór de groote zaal, 50 voet lang en 20 breed; aan drie zijden met planken bezet, de voorkant open; aan de noordzijde een preekstoel, aan de zuidzijde een altaar.
Den 15den September 1525,'s morgens om negen uur, werden op het portaal van de Ridderzaal de zware deuren geopend, en een deftige stoet kerkelijke en wereldlijke magistraten trad naar buiten om plaats te nemen op het plankier. Daar was Carondolet, de bisschop van Palermo; twee leden van den „geheimen Raad," daar was de stadhouder van Holland, Antonie de Lalaing, graaf van Hoogstraten; de president van het Hof; twee Raden en de Griffier, zij namen plaats aan de noordzijde, bij den preekstoel; aan de andere zijde, bij het altaar, de kerkelijke overheden: de suffragaan van den bisschop van Utrecht, de abten van Egmond, van St. Paulus, van Oostbroek; allen in hun kerkelijke praalgewaden, kappen, myters, staven en ringen. Dan de inquisiteurgeneraal met zijn adjudanten, de officiaal van Utrecht; de deken van de Haagsche hofkapel; zijn collega's van Hoorn en Naaldwijk, ook in vol ornaat; de president van den hoogen Raad van Mechelen, raadsheeren van den Hove en de procureur-generaal.
Als allen gezeten zijn, wordt een gevangene voorgeleid; Johannes Pistorius, Jan de Bakker, tot vóór eenige maanden onderpastoor in Woerden, voor deze gelegenheid gekleed als subdiaken en priester, met. twee rokken en een kasuifel.
Hij neemt de plaats die hem gewezen wordt, zit met den rug naar het volk en zijn gezicht naar den bisschop (van Palermo!) Een Franciscaner uit Leiden beklimt den preekstoel, hij heeft tot tekst voor de boetpredikatie Hand. III, 17, 19. „En nu broeders, ik weet dat gij het uit onwetendheid gedaan hebt, betert u dan, en bekeert u." Of hijzelf aan die onwetendheid geloofde en nog iets van bekeering verwachtte, zij daargelaten. Ziehier de zonden die hij opnoemde: deze ketter geloofde niet dat de paus de Stedehouder van Christus was: ontkende de geldigheid van diens decreten; hij had de biecht, den Vrijdagschen Vastendag en het



coelibaat der geestelijken geschonden. Hij had Luther in Wittenberg bezocht („niet waar!" riep Pistorius) en was vervallen in diens ketterij. Dus werd hij daar dien morgen ontwijd. Zijn haar werd gekort, zijn vingers en zijn kruin met een mesje afgeschrapt, als aanduiding dat de zalving van hem was genomen. En daarop werd het vonnis „dat hij een ketter was," voorgelezen, zooals de inquisiteurs het hadden vastgesteld.
Hiermede had de kerk met dezen man, die geen priester en ook geen lid der kerk meer was, afgedaan. En omdat „de kerk geen bloed vergiet," werd nu de gevonniste aan den wereldlijken rechter overgegeven. Gerechtsdienaren ontdeden hem van priesterrok en kasuifel; deden hem het gele spotkleed met den zotskap aan, en leidden het slachtoffer voor de leden van den Hove, op het platform aanwezig. Daar zou hij zijn verdere vonnis hooren.
Ach, hij wist het wel. In de verhooren die hri ondergaan had voor de inquisiteuren, van Bergen (de Montibus), Ruard Tapper en Brunt was het hem wel duidelijk gezegd. Daar had men de fijne onderscheiding niet in acht genomen dat „de kerk geen bloed vergiet."„ Wij zullen u om uwe ketterijr ten vure doemen;" had Ruard Tapper hem aangezegd. Nu gaat het Hof van Holland in pleno, de voorzitter, tien leden en de griffier het commando der kerk uitvoeren. Ziehier het officieele vonnis:
„Alzoo Jan Janszoon van Woerden, eertijds priester, bij diffinitieve uitspraak van den eerwaardigen heer, den deken van Sint Pieter te Leuven, inquisiteur-generaal, geordonneerd door onzen Heiligen Vader, den Paus, in de landen van de Koninklijke Majesteit, herwaards over, en (door) den officiaal des heeren van Utrecht verklaard is tot ketter en heretiek, en overgegeven aan de degradatie door den Hove van Holland, zoo is 't dat het voorzegde hof, in den naam en van wege den Keizer van Rome, Koning van Germanië, van Spanje, en Graaf van Holland, Zeeland en Friesland, niet willende dat7 dit voorzegde vonnis illusoir zou blijven, maar het uitvoerende, verklaard dat de voorzegde Jan Janszoon geleid zal worden op het schavot, staande op de Plaatse alhier in den Haag, om aldaar gebrand te worden tot pulver toe, alzoo dat van hem geen memorie meer zij."
Gedaan op den 15den Sept. 1525.
Bij mijnheeren den Stadhouder Generaal, die president Assendelft, Renesse, Duvenvoorde, Colster, Benninck, Coebel, Jasper, Sasbout, Pynsse.
Dus zou deze afgezette pastoor verbrand worden.



En zoo is hem geschied; den 15a<m Sept. 1525, toen hijj§2^ jaar oud was. Maar wat niet in de macht der inquisitie stond, noch in die der heeren van den Hove ? Dat was het laatste deel van het vonnis te voltrekken: „alzoo dat van hem geen memorie meer zij."
Want nu, vierhonderd jaren na zijn vuurdood, wordt de naam van Jan de Bakker nog met eerbied en liefde genoemd, als van een geloovige en bloedgetuige.
Johannes van Woerden was in 1499 te Woerden geboren. Zijn vader was daar koster en had gewenscht dat de jongen pastoor mocht worden. Omstreeks 1510 vinden we hem op de latijnsche school te Utrecht, leerling van den vromen rector Joh. Rhodius. Deze geleerde man las de Heilige Schriften, inzonderheid die van het Nieuwe Testament; omstreeks 1511, toen Luther den bijbel aan de ketting vond.
Het schijnt geschreven te staan dat politieke en kerkelijke partijen, minder dan door hunne eigene deugden, voorspoedig worden door de fouten hunner tegenstanders. Daar was al vele jaren, bij het ontwaken der volken ook hun geestelijke honger ontwaakt. Ze vonden in de kerk dier dagen geen voedsel. De prediking had juist met machtige hand beslag moeten leggen op de gewetens: zij deed het niet. Kloosterbroeders en pastoors waren geestelijk (vaak ook zedelijk) beneden peil; zelfs de landvoogdes klaagt „dat de preekheeren het volk scandaliseeren met onbehoorlijke fabelen, redenen en narratifin", en dat zij dus zelf schuld zijn aan „die dwaelinghe, die onder den gemeenen volke gerezen is."
Daar waren naast die geestelijke, ook stoffelijke oorzaken van ontevredenheid. Het volk was arm, de kerk rijk. Die rijke kerk exploiteerde in de kloosters de bronnen der volkswelvaart ten eigen bate. Zij werkte zonder lasten, had „vrijdom van tollenen beden," werd met ieder jaar gevaarlijker concurrent op economisch terrein. En zoo was het volk niet geneigd de zonden der voor gangers te bedekken. En zonden waren er! Dronkenschap en ontucht van geestelijken waren heel gewoon, het (stiekem) overtreden van de coelibaatswet eveneens. Rudolf Agricola en Desiderius Erasmus waren zoons van geestelijken. Anske Boekes Bruinsma in Friesland en Lindanus in zijn bisdom Roermond vonden in die dagen geen enkelen pastoor zonder bijzit. En wat de bisschop van Palermo, die hier moest komen recht spreken



wel in zijn eigen bisdom nog te verbeteren kon aantreffen, was hemzelven waarschijnlijk het best bekend. Vooral de coelibaatswet werd in alle landen ijvrig overtreden.
Daar is in die zestiende eeuw wat geweend en geworsteld
Cliché welwillend afgestaan door J. v. d. Wal, Bruinlsse.
in den gebede. Wanneer een geleerde als de Utrechtsche rector Joh. Rhodius duidelijk uit het N. Testament ziet dat zijne kerk op een dwaalweg wandelt en de zielen naar het verderf leidt, zou dat gaan zonder verscheuring des harten? Neen. Maar de geest benauwt zijn boezem en wat er werkelijk leeft in zijn hart, dat kan ook voor zijn leerlingen niet verborgen blijven. Ook niet



voor den jongen Jan van Woerden met zijn zeer ontvankelijk hart.
Maar de vader moest niets van die nieuwe leer hebben, en nam zijn zoon, veiligheidshalve, maar liever van die school in Utrecht af. Wel kon hij niet ontkennen dat zijn zoon een knappe vrome jongen was; dat de „ketterij" die hij in Utrecht leerde heel wat degelijker scheen dan de klare waarheid der kerk. Maar — ketterij was toch zoo gevaarlijk! En dus zond hij zijn Jan naar Leuven, daar zou men hem wel leiden in het rechte spoor! Zoo kwam het dat Jan van Woerden verscheidene jaren in de theologie gestudeerd heeft aan Rome's rechtzinnigste universiteit. Maar het zaad des levenden Woords is zelfs daar niet door de scholastieke roomsche theologie verstikt. Toen hij, na ijverige studie, in 1522 te Utrecht tot priester werd gewijd, nam hij het priesterkleed aan, omdat zijn vader het wenschte; maar niet gaarne. Hij kwam in Woerden als onder-pastoor; maar de „ketterijen" kwamen mede.
Hij moest dus in Woerden den pastoor behulpzaam zijn; maar wonderlijk was het dezen te moede! Want onder de prediking en het onderwijs van zijn onder-pastoor werden zielen bekeerd! Het zaad der wedergeboorte viel in hunne harten; het geestelijk loflied werd wakker in hunne ziel. Het duurde dan ook niet lang of het gerucht zijner „ketterije" kon niet verborgen blijven; het bereikte Utrecht en het bisschoppelijk paleis, en Pistorius werd daarheen ontboden om zich te verantwoorden.
Maar hij ging niet.
Toen is hij in Woerden in de gevangenis gezet met „nóg een ketter". En men kan zich voorstellen hoe dat in Woerden opgenomen werd; hun beminde, hun beste pastoor! „Dat was gemeen!" zeiden zijne vrienden. „Dat strijdt met onze privilegiën, een burger onzer stad onverhoord in de gevangenis!" en zóó algemeen, en zóó onstuimig was de verontwaardiging dat de magistraat Pistorius zoo gauw mogelijk in vrijheid stelde. Zijn medegevangene n.1. kreeg een besmettelijke ziekte. En — omdat die krankheid ook misschien Pistorius zou kunnen aantasten, werden beiden ontslagen. Voorwaardelijk — maar gaarne.
Pistorius achtte zichzelven nu los van de kerk; hij verzuimde de kruinschering en trad in het huwelijk met Jacoba Surfers, veel ouder dan hij. Hij moest nu in hun beider onderhoud voorzien en werd bakker te Woerden, vandaar dat hij in de wandeling Jan de Bakker heet. Hij liet daarbij de prediking niet na. Want als het dagwerk gedaan was, dan zocht hij zijne klanten op en verkondigde hun Christus. Hij ging van stad tot stad, van dorp



tot dorp. Ook de gevangenissen bezocht hij, en bracht er den troost, dien zijn eigen hart kende.
Hoe het mogelijk was dat hij in 1524 weer onder-pastoor in Woerden werd, heb ik niet kunnen uitvinden; doch hij is het nog een korten tijd geweest. Maar hij schikte zich slecht in de kerkelijke practijk. Want — de aflaten werden hier te lande opnieuw ingevoerd; voor armen kosteloos; voor anderen tegen behoorlijke prijzen. Onze ernstige onder-pastoor kon daar geen vrede mee hebben. Als gemeenteleden bij hem een aflaat koopen wilden, dan weigerde hij hun geld. Zij kwamen bij hem ter biecht, bij tientallen; maar aflaten verkocht hij niet.
Ziedaar de andere pastoor van Woerden op een gevoelige plaats getroffen: in de beurs! En hij klaagde onzen Pistorius aan, hem beschuldigende dat hij het Heilig Sacrament, de aanroeping der heiligen en het gezag van den paus verachtte. Evenwel werkte die aanklacht niet veel uit; Pistorius werd nog ongemoeid gelaten. Maar toen die oude priester gestorven was, en een jong fanatiek pastoor hem was opgevolgd, rustte deze niet vóórdat Pistorius door den magistraat ter verantwoording werd geroepen. Als op formeele gronden, dit verhoor gestaakt werd, wendde zich de orthodoxkerkelijke tegenpartij tot de landvoogdes; deze gaf toestemming om Pistorius gevangen te nemen, en op het laatst van Mei 1525 werd hij door vier gerechtsdienaren, des avonds laat, uit zijne woning gehaald en naar den Haag gevoerd naar de gevangenpoort.
Aanvankelijk is hij, als priester, met onderscheiding behandeld en gehuisvest „uptie Riddercamere," onmiddellijk boven de poort, en door een raam uitzicht gevende op de Plaats. Hij Is daar een paar maanden gebleven, in gezelschap van Willem Qnapheus, den rector van de latijnsche school, die het voornaamste uit de verhooren onmiddellijk opteekende; en van een anderen priester, heer Gijsbrecht. Eerst trachtten de Hollanders en de Utrechtsche bisschop de zaak zonder vreemden te behandelen en den landgenoot door landgenooten te laten richten; maar dit gelukte niet. „Ons Genadighe Vrouwe" (de landvoogdes) meldde dat „onse Heylige Vader, die Paus" op verzoek van de Konincklicke Majesteyt (Karei V) gecommitteert hadde eenen generalen inquisitor 
Daar kwam hij al aan, de Generaal-Inquisiteur: Nicolaas Copinus de Montibus (van Bergen!) deken van St. Pieter te Leuven, in de officieele verhooren meest Copinus genoemd; daar kwam hij aan, met zijne adjunkten, Mr. Godschalk Rosemond en Mr. Ruard Tapper (van Enkhuizen); daar kwam hij aan, met veel statie en veel eischen. Ook met veel ijver en veel wreedheid.



Weldra is de kerker vol tot den nok. Muffe donkere holen zijn die gevangenissen. Het stonk er ondragelijk. Ze waren vol ongedierte. Onder den grond vol ratten. Ruard Tapper werd er bij een zeer kort bezoek al misselijk en riep uit: „Ffy, hoe stincket hier, hoe moecht ghy dit verdragen?"
Den 14den Juni 1525 was het eerste verhoor. Het liep feitelijk over het gezag der kerk, al of niet boven den bijbel. „De menschelijke overleveringen versaeckende, moest ghij Gods Woort suyver verkondichen" voegde de beklaagde zijn rechters toe. Het schijnt nog al een verward verhoor geweest te zijn; ook niet heel waardig. Over de overlevering, de biecht, het vasten, het gezag van den paus, eindelijk over zijn huwelijk.
Nu was dit laatste een bedenkelijk onderwerp. Want we kunnen de kerk niet het recht betwisten om het huwelijk aan hare priesters te verbieden, en hen bij overtreding te ontslaan. Maar dadelijk rijst dan de vraag: Waarom dan al die pastoors ongemoeid gelaten, die leefden met hun concubines? Het is gevaarlijk met steenen gooien, als men woont in een glazen huis....
Het geestelijk gerecht dat over Jan de Bakker moest oordeelen had zich ongetwijfeld lichtelijk belachelijk gemaakt, wanneer het dezen getrouwden voorganger om zijn huwelijk had ontslagen. Nu heeft het hem om die zonde ten vure gedoemd!
Wie uitvoerig de verslagen leest der vele verhooren die men Pistorius liet ondergaan, bemerkt dat hij zijn ondervragers behoorlijk antwoordde. Om billijk te zijn, men krijgt eveneens den indruk dat die ondervragers hem liever overtuigd, dan verbrand hadden. „Geef toch wat toe, laat toch een weinig vallen van uwe hardigheid! wij laten u liever leven als dat wij u dooden", zegt Ruard Tapper. („Als dat wij u dooden" /)
Maar de ketter antwoordde: „moet ik den naam mijns Gods afzweren; mijn geloof verloochenen; en als een verrader overloopen naar het kamp der duivelen? Raadt gij mij dat?"
Het was de botsing van twee geesten: de romeinsche, heidensche; en de christelijke.
Wat geloofde dan deze mensch, dat hij waardig was ten vure gedoemd te worden?
Laat hij zelf het ons zeggen, zooals hij het aan Ruard Tapper heeft gebiecht:
„Ik beken dat, zoo Hij met mij in het gericht treedt, die door God is verordend tot een rechter over levenden en dooden, Hij mij rechtvaardig naar mijne verdiensten ten eeuwige vure kan veroordeelen. Maar ik hoop dat de uitnemende en dierbare goedheid Gods dit kwaad van mij zal afkeeren, die Zijnen Zoon voor ons in den dood heeft overgegeven; opdat in Zijn bloed, waarmede ik mij verheug besprengd



te zijn, door het pand des Oeestes en het bad der wedergeboorte mijne zonden afgewasschen worden, al gaat het getal derzelve het zand der zee te boven. Dit geloof maakt mij zoo zeker en gerust dat het mij licht is in deze schaduw des doodt te gaan: op een zekere verwachting van een beter lot, nadat wij dit leven afgelegd hebben. Dit geloof gelieve in mij te versterken en te vermeerderen, God die boven al te prijzen is tot in eeuwigheid. Amen."
Zouden er in dien tijd onder de gehoorzame roomschen, zouden er onder die inquisiteurs en rechters velen geweest zijn, die met een oprecht hart konden getuigen „dat zij zich verheugden met het bloed der verzoening besprengd te zijn?" En mocht deze mensch die dit beleed tot den vuurdood gedoemd worden, omdat hij niet kon gelooven dat de paus in Rome de stedehouder van Christus was?
Ons dunkt, dat kan toch alleen beweren wie een kerk boven den bijbel, en den paus boven Christus stelt. Want Christus heeft aan zijne discipelen verboden het onkruid uit te roeien, opdat zij niet goede tarwe uitroeiden, die zij voor onkruid zouden houden. Hoeveel beste tarwe heeft Rome in den loop der tijden voor onkruid aangezien en als onkruid behandeld!
„Wie was toch die Jan de Bakker, over wien je tegenwoordig zooveel hoort?" vraagt mij een lieve roomsche stadgenoote; en op mijn antwoord: „dat was de eerste protestantsche martelaar in Noord Nederland, die om zijn geloof hier in den Haag is verbrand", vraagt zij: „hebben jelui dan ook martelaren?" Zij heeft er nooit van gehoord. Een roomsch journalist zegt dat de roomsche kerk de éénige is die martelaren heeft gehad; hij heeft zeker ook nooit van de onzen gehoord. De eenigen van wie onze roomsche landgenooten gehoord hebben, dat zijn de Gorcumsche martelaren, over wie juist de protestantsche geschiedschrijvers liefst „schikkelijk zwijgen." Als zij vernemen dat hier duizenden niet om hun ongeloof, maar om hun geloof op schavot of brandstapel, aan galg of rad het leven lieten, dan zeggen ze: „'t is toch niet waar?"
In zijn prachtige studie „katholiek" (bl. 105/6) waar de beminnelijke, geleerde professor Gerard Brom de roomsche kerk verheerlijkt als ware zij het zichtbare koninkrijk Gods, geeft hij eerlijk toe dat inquisitie en index „een element is van het katholicisme." Nu vindt hij het klein gedoe en eigenlijk ook niet eerlijk, wanneer men der katholieke kerk deze inquisitie verwijt. Zij is zooveel als de blinde muur aan de St. Pieterskerk; ze „beteekent toch niet meer dan de beschermende rug; terwijl de werkelijkheid op den rug gezien, hoogstens een paradox levert." Neen, „die blinde muur en zonder ergens een toegang" toont u het ware



JAN DE BAKKER ONTBLOOT NU ZELF DE BORST" (bldz. 14). (Naar een oude teekening). (Cliché welwillend afgestaan door J. v. d. Wal, Bruinisse.)



wezen der Kerk niet; aan haar open kant aan haar blijen gevel, haar wijde deuren en haar breed balkon met in- en uitgaande menschen, daar wil de kerk benaderd worden."
We gelooven het. Wanneer het van Gerard Brom afhing, hij zou de inquisitie althans liefst straal negeeren. Hij kan het niet. Hij vergoelijkt. Hij zegtzelfsin ditverband dat„hetzwijgen en verdwijnen, het dreigen en straffen in bepaalde omstandigheden bij den Meester hoorden!" Maar we denken dat hij dit zelf geen ijzersterk argument vindt. Doch dat hij de inquisitie niet een heidensch overblijfsel, een insluipsel van den heidenschen geest binnen de christelijke kerk vindt, maar een „element van de katholieke kerk", dat geeft ons veel te denken; maar niet vleiend en niet gunstig over deze „christelijke" kerk, die zulke dóór en dóór wereldsche middelen noodig heeft. Zelfs als Rome die inquisitie niet op barbaarsche en onmenschelijke manier had uitgeoefend, was zij nog vrees en dwang en karakterbederf. Het is niets onverklaarbaar dat de roomsche kerk, als zij haar macht bedreigd zag, naar dwangmaatregelen greep om zich te handhaven. Het zou een wonder geweest zijn, wanneer er niet een en ander van den ouden romeinschen heidenschen geest in het „christelijk" geworden Rome ware aan te treffen. Dat oude italiaansche volk had de wereld beheerscht; „bedenk dat gij een ras zijt dat tot heerschen is geroepen" herinnert reeds een der oudste bisschoppen van Rome. We verwonderen ons daar heelemaal niet over. Maar, al mag dit verklaarbaar en menschelijk heeten, wenschelijk is het niet, en christelijk heelemaal niet.
En daarom zit er ook geen wezenlijke kracht in.
De Romeinen hebben het christendom niet uitgeroeid als zij de christenen voor de leeuwen wierpen. En de inquisiteuren hebben het gezuiverd christendom niet uitgeroeid met hun pijnbanken, brandstapels, duimschroeven en tongschroeven; met hun schavotten, hun galg en hun rad.
„En de Gorcumsche martelaren"?
Zeker, wat aan die Gorcumsche slachtoffers gebeurd is, dat keuren wij onvoorwaardelijk af. Dat heeft trouwens de prins van Oranje óók afgekeurd, en streng afgekeurd, nadat hij vruchteloos getracht had een dollen, dronken, wreeden driftkop als Lumey v. d. Mark zijn bloeddorstige wraak te beletten. Maar — wat zijn achttien Gorcumsche martelaren naast de achttien duizend slachtoffers van Alva? Lees de martelaarsboeken uit de 16e eeuw. Öfj treft er eerlijke, vrome, godzalige mannen en vrouwen, wier eenige misdaad was dat ze in den bijbel lazen en geen stichting



konden vinden in de mis. Ge ontmoet er
„het lied der martelaren,
Gestemd in ballingschap en bange doodsgevaren,
Dat op 't schavot niet zwijgt van God en van het Lam,
Tot dat het stikt in 't koord, of wegsterft in de vlam."
* * *
„En hoeveel moet er niet gesteld worden op de rekening van dien ruwen, harden tijd?"
Accoord. Maar ziehier het onderscheid: de roomsche kerk verdedigt nóg het ketterdooden; de protestanten hebben er radicaal mee gebroken. De roomsche kerk, die den bijbel op den index zet, keurt boeken goed waarin het dooden van ketters een recht der kerk wordt genoemd: „evenmin als het zonde is een schadelijk roofdier in het woud te dooden, evenmin kan het zonde zijn een ketterschen mensch ter dood te brengen." Nog in het midden der 19e eeuw, in 1863, sluit Rome een concordaat met Ecuador; daarin lezen we:
„De katholieke godsdienst is de Godsdienst van staat. Der. halve mag in de republiek nimmer de uitoefening van een anderen eeredienst toegestaan." Dat komt al aardig in de lijn van de kettervervolging; vindt u niet? En nog duidelijker:
„De regeering zal den bisschop de gewapende hand leenen tot onderdrukking van een ieder, die beproeven mocht de meeningen op een dwaalspoor te brengen."
Ziedaar de deur geopend voor dezelfde slechte en heidensche practijken der zestiende eeuw. En zoolang deze roomsche inquisitie „een element" van de katholieke kerk is, zoolang zal dit element haar tot een vlek, een ziekte en een schande wezen. We zouden er gerust een lief ding onder verwedden dat de overgroote meerderheid althans der Nederlandsche roomschen den dag zou zegenen, waarop de paus ex cathedra kwam te verklaren: „Het komt der Kerke niet toe te dooden; op geen manier".
En als dan de roomsche pastoors niet langer, ook waar zij de macht hebben, den broodroof bevorderen, m&axverbieden, dan doen ze goed werk en wordt de Kerk misschien van nóg een wereldsch en heidensch element bevrijd.
Nadat de griffier van den Hove het doodvonnis had voorgelezen, werd de veroordeelde van het binnenhof naar het schavot op de Plaats geleid. Toen hij voorbij de gevangenpoort kwam,



riep hij, zoo luid hij kon: „lieve broeders, nu heb ik den voet op den dorpel van het martelaarschap gezet. Houdt ook gij moed, als dappere krijgsknechten van Christus." En de gevangenen hoorden naar hem, en antwoordden met het oud-christelijk kerklied : „o zalig feest der martelaren!"
Het klonk als een overwinningslied; het was een profetie.
Toen Jan de Bakker den brandstapel bestegen had, heeft hij zich gedragen als een held. Hij ontbloot de borst, opdat een klein zakje met buskruit om zijn hals gehangen wordt. Daarop drukt hij den rug tegen den paal: heft handen en oogen opwaarts en roept uit: „Dood, waar is uw prikkel? Graf, waar uwe overwinning?" Toen bad hij nog, ten aanhoore van al het volk: „Heere Jezus! vergeef het hun, want zij weten niet wat zij doen; Jezus Christus! Zoon van God! gedenk mijner en ontferm U mijner."
Toen haalde de beul den strop dicht; de houtstapel werd aangestoken, en als een die in diepen slaap valt, gaf de jonge bloedgetuige den geest.
Terwijl de roode gloed der vlammen den omtrek bescheen, hoorde men nog het lied „o zalig feest der martelaren!" aanstemmen binnen den kerker. Het werd gezongen met een traan in het oog. Het werd aangeheven door enkelen, die spoedig dezen eersten martelaar in den vuurdood zouden volgen. Het werd afgewisseld door het „Te Deum":
„U looft de apostelschaar in heerlijkheid, o Heer! Profeten, martelaars, vermelden daar Uw eer".
En sinds den 15d»n September 1525 wordt onder die martelaren ook gerekend de zes en twintigjarige Jan de Bakker.



Errata.
5' lon regel vair boven staat: 62, moet zijn 26. bladzr5.op een na laatsten regel van onderen staat: wa, moet g zijn: wat. ; ' Cl