GELEZEN: PSALM 121. GEZONGEN: Ps. 123 : 1.
Ps. 86 : 8.
Ps. 25 : 6.
Ps. 89 : 8.
RI)E \MI%,


Tot mijn tekstwoord in deze ure koos ik Hand. 20:32: „En nu, Broeders! ik bevele u Gode en den Woorde Zijner Genade, Die machtig is u op te bouwen, en u een erfdeel te geven onder al de geheiligden."
Geliefden in onzen Heere Jezus Christus.
Paulus heeft zijn derde en laatste Zendingsreis volbracht. Het middenpunt zijner werkzaamheid is geweest Efeze, van waaruit het Evangelie zich een weg baande door geheel Klein-Azië. Door een oploop van het heidensch gepeupel » uit de stad van Diana verdreven, is hij door Macedonië gereisd, bezocht de gemeenten van Griekenland, vertoefde een volle drie maanden te Corinthe, in den winter van het jaar 58 op 59.
Nu wil hij weer terug naar Jeruzalem, om eene collecte, voor deze noodlijdende Kerk verzameld, aan de broeders aldaar ter hand te stellen.
Door vijandige Joden bedreigd, verandert hij van reisplan: hij keert niet direct over zee naar Palestina en Syrië terug, maar verkiest den omweg over Macedonië en VoorAzië, komt in het voor hem zoo onvergetelijke Troas, waar hij tot het aanbreken van den dageraad met zijne vrienden samen is.
't Is zijn wensch, dat zijne reisgenooten zich inschepen naar Assus, terwijl hij dan den weg van Troas naar Assus te voet zal afleggen. Hij gevoelt er behoefte aan, om eens alleen te zijn, en zich in de eenzaamheid te sterken tot zijn verderen levens- en lijdensweg, een weg, waarop men hem de handen binden zal en hij voor Stadhouders en Koningen zal moeten getuigen van de hope, die in hem is.
Te Assus ziet hij zijne vrienden weer en reist met hen ' verder tusschen de eilanden Lesbos, Chios, Samos en de


AFSCHEIDSWOORD
AAN MIJNE EERSTE GEMEENTE, UITGESPROKEN OP ZONDAG 5 JUNI 1910 TE OOST-KAPELLE <B % <& <&
J. B. NETELENBOS
PREDIKANT DER GEREFORMEERDE
KERK TE HEERENVEEN ; J$|§
NIET IN DEN HANDEL
ELECTR. DRUK NIEUWSBL. V. FRIESLA





AFSCHEIDSWOORD
AAN MIJNE EERSTE GEMEENTE, UITGESPROKEN OP ZONDAG 5 JUNI 1910 TE OOST-KAPELLE g g g • g
J. B. NETELENBOS
PREDIKANT DER GEREFORMEERDE :: KERK TE HEERENVEEN ::
NIET IN DEN HANDEL


kust van Klein-Azië heen, totdat hij te Milete komt, de voorheen zoo bloeiende koopstad aan den mond der rivier den Meander, aan de kust der Egeïsche zee.
Hij is dus Efeze voorbijgevaren, Efeze, waar hij bijna drie jaren lang het Evangelie had verkondigd, zoodat „allen, die in Azië woonden, het woord des Heeren Jezus gehoord hadden, beiden Joden en Grieken; Efeze, waar God „ongewone krachten" door Paulus had gedaan, alzoo, dat de kranken werden genezen, doordat men des Apostels zweeten gordeldoeken op hen legde; Efeze, waar men, in heiligen bekeeringsijver ontstoken, oude heidensche tooverboeken van groote waarde bijeengebracht en verbrand had; Efeze, waar de dienst des Heeren het verre gewonnen had op den vermaarden en weelderigen eeredienst van Diana; Efeze, waar Paulus aan het oproer, door Demetrius verwekt, had blootgestaan, een oproer, waarin de heidensche haat tegen Jood en Christen zich openbaarde — dat Efeze, waar hij zooveel zegen ondervonden, maar waar hij ook zooveel geleden heeft, is hij voorbij gevaren, want hij vreesde, door de leden der gemeente aldaar langer te worden opgehouden dan met zijne plannen bestaanbaar was: hij moest immers naar Jeruzalem!
Toch wil hij de opzieners der hem zoo dierbare gemeente nog wel eens ontmoeten. Hij ontbiedt hen naar Milete. En zij, ze trotseeren de 'moeiten eener tien-urige reis om den hooggeschatten Apostel nog eens van aangezicht tot aangezicht te aanschouwen.
Op het strand van Milete ontmoeten ze hem, en hij richt — voor het laatst1. — tot hen het woord in eene rede, aan welker laatste gedeelte we onzen tekst ontleenen: „En nu, Broeders! ik beveel u Gode en het Woord Zijner Genade, Die machtig is, u op te bouwen en u een erfdeel te geven onder al de geheiligden."
Dit afscheidswoord van Paulus doet de Efezische ouderlingen naar boven zien, naar dien God, Die genadig en machtig is.


„En nu, Broeders, ik beveel u Oode".
Zoo vangt de Apostel het slot zijner rede aan tot de om hem verzamelde ouderlingen van Efeze op het strand der Egeïsche zee.
Ze hoorden hem spreken over zijn moeitevollen Evangelie-arbeid onder hen en in geheel Azië en hen dien arbeid kenschetsen als een arbeid „van vele tranen". (Vs. 19 en 31.) — „Van vele tranen" om de vervolgingen, die de gemeente van den kant harer vijanden te verduren had (Vs. 19), en „van vele tranen" om zijn onvermoeide herderlijke zorg, waar hij niet alleen getoond had te kunnen weenen met de weenenden, maar bovenal in heilige, teedere bezorgdheid te waken voor het heil der zielen. (Vs. 31.)
Als de Apostel aan dit alles denkt, denkt aan zijne roeping, om „banden en verdrukkingen" tegen te gaan; er aan denkt, hoe hij straks die belangstellende, gretige hoorders, die zich op het strand van Milete rondom hem vergaderd hebben, verlaten moet, om hen nooit weer te zien — dan gevoelt hij, hoe zijn herderlijke zorg maar voor een tijd was; hoe hij hen in 't vervolg niet meer „met tranen" vermanen kan; hoe de kudde te Efeze het waakzaam oog des nauwgezetten herders voortaan missen moet .... tranen, gebeden, waarschuwingen, het behoort alles weldra tot een onherroepelijk verleden - - wat zal hij zeggen! — — hij weet maar één woord: „En nu Broeders! ik beveel u Oode!"
Tot dat woord wordt hij gedrongen, omdat hij, waar hij scheiden moet en scheiden voor goed, geen ander weet; maar ook: tot dat woord wordt hij gedrongen, omdat hij de taal verstaat, die de droeve oogen, de ernstige gelaatstrekken zijner hoorders hem spreken. Hij weet geen ander woord, wat hemzelf aangaat, maar hij weet ook geen ander woord voor de Efezische gemeente. Zij, haar ouderlingen, ze hebben opbeuring, vertroosting noodig, nu de veelgeliefde, die hen tot Jezus bracht, van hen henengaat. En is er dan wel een troostwoord, een woord van opbeuring beter te vinden dan dit: „En nu, Broeders! ik beveel u Oode!"


Gel., ik zal het wel uit mijn hart laten, mij zelf te vergelijken met den Apostel Paulus.
Ik kan niet spreken, als hij, van een lijden om des Evangelies wil, van mij door vijanden gelegde lagen — ons leven is daartoe tegenwoordig veel te vreedzaam, en misschien is dat wel jammer.
Ik kan niet profeteeren, als hij, dat mij banden en verdrukkingen aanstaande zijn.
En wat hij zijnen ouderlingen van Efeze verzekeren dorst: „ik ben rein van het bloed van u allen" — zie, dat durf ik slechts hopen.
Maar één ding mag ik Paulus toch nazeggen: „Gij weet... hoe ik niets achtergehouden heb van hetgeen nuttig is (tot uw heil, tot uwe zaligheid), dat ik u niet zou verkondigd en u geleerd hebben, in het openbaar en in uwe huizen". (Vs. 20). „Ik heb niet achtergehouden, dat ik u niet zou verkondigd hebben al den raad Gods". (Vs. 27).
In het middenpunt mijner prediking stond steeds het kruis van onzen dierbaren Heiland: ook voor Paulus de korte hoofdinhoud der prediking. (1 Cor. 2 : 2). 't Was immer mijn bedoelen, u voor dat kruis te plaatsen, om u daar te toonen uw eigen zondeschuld en den rijkdom van Gods genade. Mijne prediking — hoeveel er overigens op aan te merken moge geweest zijn — bestond nooit in wijsgeerig-theologische abstracties, maar was altijd verkondiging van de Heilige Schrift — en in die Schrift domineert het kruis van Christus.
Voorts: ik mocht u, van dat kruis uitgaande, toonen de heerlijke openbaring Gods in de eeuwen, die aan Jezus' zoendood voorafgingen en in de eeuwen, die op Jezus' zoendood volgden. In onzen Heere Jezus Christus werd alle
profetie en schaduw vervuld door Hem, door Zijne
prediking, Zijn werk, Zijne verlossing heeft de wereld een ander aanzien gekregen: wie zal naar waarde de beteekenis yan het Christendom voor de wereldgeschiedenis schetsen!
U immer voerend tot dat kruis, poogde ik u de vrijmacht der goddelijke genade te prediken, evenzeer als de


hooge waarde uwer christelijke roeping. Zoo moest ik, scherp en duidelijk, positie nemen tegenover de duffe en muffe Walchersche orthodoxie, tegenover die akelig-doode rechtzinnigheid, welke over onze roeping maar liefst zwijgt en van God een despoot maakt, die liever verdoemt dan zaligt. Ik heb getracht - aan God verblijft het oordeel over dit mijn nooit anders dan in Zijne kracht aangewend pogen - ik heb getracht, u die beide kanten der goddelijke waarheid te toonen, niet voor ons denken, maar voor ons kinderlijk gelooven verzoend: Gods absolute Souvereiniteit en onze zware verantwoordelijkheid.
Niets heb ik u achtergehouden, 'omdat ik in de gansche Godsopenbaring geloofde. Moge voor velen uwer, die thans nog in het duister tasten, de heerlijke stonde aanbreken, waarin ze het belijden: „ik roem in vrije gunst alleen" èn tevens op de ziel voelen branden de dure roeping tot „het werken hunner eigen zaligheid met vreeze en beving".
U stellend voor het kruis, mocht ik u prediken, dat het Evangelie meer is dan eene leer - dat het is eene kracht Gods tot zaligheid voor een iegelijk, die gelooft. Gelooven, het is meer dan een verstandelijk aanvaarden der ons geopenbaarde dingen Gods. Gelooven is in levensgemeenschap staan met Christus. Daarom is het bloot instemmen met eene kerkelijke belijdenis nog niet genoeg, ze moet het eigendom van ons hart zijn, we hebben er uit te leven. Geheel naar mijn ideaal, als uit mijn hart gegrepen, zijn de woorden van den verleden jaar ontslapen Gispen, als hij in zijn „brieven aan een vriend te Jeruzalem" zegt van de kerk: „De historische zichtbare kerk heeft wel iets van een hospitaal, waar advocaten minder op hun plaats
zijn dan geneesheeren Er valt altijd wat te reformeeren.
Maar Paulus zegt: Wordt veranderd (ge-re-formeerd) door de vernieuwing uws gemoeds. Eerst leven, dan richting. Dat is gewoonlijk Gods weg, maar de rechtsgeleerden zijn wel eens van een andere meening". (Pg. 47 en 48).
Zie, zoo is het. Denk-beginselen, goed! maar laat ons de /éwnsbeginselen niet uit het oog verliezen! Wat zullen


we beginnen zonder wedergeboren hart, zonder levend geloof, zonder de liefde, die blijft!
Wat wordt er in onzen tijd niet geschermd met „beginselen" en leuzen! Hoe wordt onze belijdenis niet als marktwaar luid rondgevent op de hoeken der straten — maar vaak, zonder dat het hart er warmer bij klopt, het innerlijk leven er bij wint, of er zelfs ook maar de drijfkracht van is! Systemen, richtingen, scholen, 'beginselen, ze baten niet zonder geloofsgemeenschap met onzen levenden Heer. Die gemeenschap nu blijft niet binnen de grenzen van ééne enkele kerk beperkt. En steeds heb ik er dan ook een open oog voor gehad, dat Qod zijne kinderen heeft binnen de muren van elke kerk. Ik heb de belijdenis onzer vaderen lief, — is ze niet, met bloed bezegeld, eene kracht geworden in ons nationale leven? — Ik heb de kerk onzer vaderen lief, doch op mij heeft de tegenstelling tusschen, wat we, als kinderen Gods, in den hemel zijn zullen: ééne kudde onder éénen Herder, én de jammerlijke kerkelijke verdeeldheid hier op aarde steeds een te diepen indruk gemaakt, dan dat ik „kerkistisch" zou kunnen wezen.
Gel., wel wek ik u op tot onkreukbare trouw aan uwe kerk, maar ik bid, dat de liefde van Christus u daarbij dringe, niet een zekere haat tegen wie met u niet in één kerkVerband vergaderen.
Zie, Gemeente, zóó is mijne prediking en zóó, mijn streven onder u geweest. Heb ik recht te zeggen met Paulus, dat ik niets heb achtergehouden van hetgeen nuttig was?
En nu sta ik op het punt van u te scheiden. Ik kan niet anders hopen dan dat mijn opvolger het werk onder u in gelijken geest voortzet. Maar dat is het voornaamste niet wat ik u toewensch. Er is meer: „ik beveel u Gode!"
Dit is eene geruststellende gedachte voor mij, die u liefheeft: ik mag u toevertrouwen aan Oods leiding; ik weet, dat Hij voor u zorgen zal, zooals niemand zorgt, zooals ik het nooit heb kunnen doen. Maar 'dat is ook eene geruststellende gedachte voor u, Gemeente des Heeren; want, hoe


ook leeraars komen en gaan, onze God blijft; Christus blijft Dezelfde gisteren, heden en tot in Eeuwigheid.
Leef, Gemeente, uit deze gedachte: ge hebt Ood; uw leven is met Christus verborgen in God.
Ik weet, hoe lief ge me hebt gekregen in de jaren van mijn arbeid hier. Ik dank u voor zooveel, waardoor ge mij het leven aangenaam en meer dan aangenaam hebt gemaakt. Maar nu het op scheiden gaat, moet toch één ding u boven alles gaan: dat ge Qods gemeente zijt. En daarom, Broeders en Zusters! beveel ik u Oode!
Wat dat zeggen wil?
„Ik beveel u Oode" d. w. z. ik draag u op aan een genadig en machtig God. Aan een genadig God.
Niet zonder bedoeling laat Paulus op de vertroosting „ik beveel u Gode" volgen: „en het woord Zijner genade."
God openbaart zich, doet zich kennen in Zijn woord — •dat woord heeft Paulus den Efezeërs verkondigd, en dat woord was een woord van genade.
Hoeveel hooger stond die God dan de godin der Efezieërs, dan Diana: zij was de voedstervrouw van het natuurlijke leven, de tot rijpheid brengende godin van al wat leeft op aarde, van planten, van dieren, van menschen. Maar de God, Dien Paulus aan de Efezeërs predikte, is tevens de Schenker en Onderhouder van een hooger, een geestelijk leven; Zijn woord is een woord van genade; een woord, dat een antwoord bevat op de vragen van een schuldig menschenhart; een woord, dat de ziel doorschokt van wie zondaar is en zich ellendig weet. Gods genade is de bron van 's menschen verlossing, heil, eeuwig leven.
Spreekt van genade, en ge spreekt van goddelijke en menschelijke heerlijkheid beide. Van goddelijke heerlijkheid, wijl van Gods vrije gunst. Van menschelijke heerlijkheid, wijl van 's menschen verzoende schuld.


Een woord van genade — dat was de prediking van Paulus geweest. En nu beveelt hij zijn scheidende vrienden den Ood der genade aan, wiens liefderijk openbaringswoord hij hun te voren verkondigd had: „Ik beveel u Oode, en het woord zijner genade."
Maar nog meer: „ik beveel u Oode, Die machtig is, u op te bouwefr."
God had door Paulus gebouwd. Maar Paulus was niet onmisbaar; wist, dat hij niet onmisbaar was. Ood kon ook zonder Paulus op het door den Apostel in Zijne kracht gelegde fundament voortbouwen. Daar was Ood de machtige toe. Telkens wijst ons de Schrift op die macht Oods. „God is machtig'", schrijft Paulus aan de Romeinen, „u te bevestigen naar mijn Evangelie en de prediking van Jezus Christus." (Rom. 16 : 25). „God is machtig, zegt Judas in zijn zendbrief, „u van struikelen te bewaren en onstraffelijk te stellen voor Zijne heerlijkheid in vreugde.4' (Jud. vs. 24).) God is genadig, om te verlossen, maar Hij is ook machtig, om bij de verworvene verlossing Zijn kinderen te bewaren, machtig hen te bevestigen, op te bouwen.
Hij is óók machtig, zegt Paulus, „u een erfdeel te geven onder al de geheiligden."
Wij denken hier aan het Oude Testament. Israël's erfdeel - dat was Kanaan, het Land der Belofte. In NieuwTestamentischen zin is „het erfdeel" het heilsgoed, dat den mensch uit genade beloofd is, de deelname aan het Messiaansche rijk der eeuwige heerlijkheid, zoowel als het heilsgoed, dat den mensch hier reeds gegeven is, inzoover hij „erfgenaam" mag heeten. Dat heilsgoed komt aan de geheiligden, aan al degenen, die in Oods gemeenschap zijn opgenomen en door Gods Geest geheiligd, toe.
God nu is machtig, om ook de gemeente van Efeze met haar opzieners aan dat heilsgoed deel te geven. Ze hebben er reeds deel aan, in zoover ze „erfgenamen" zijn, ze zullen er deel aan krijgen in heerlijke volheid, als de toekomstige, onverwerkelijke, in de hemelen voor hen bewaarde „erfenis" hun geschonken wordt.


Welk een indrukwekkend afscheidswoord spreekt Paulus daar op het strand van Milete tot de ouderlingen van Efeze's gemeente! 't Qaat op scheiden aan, maar God is genadig: Zijn woord van genade blijft bij hen. God is machtig: Hij zal voortbouwen op het fundament, dat Paulus in Zijne kracht legde. Hij zal hun deel geven aan een eeuwig heilsgoed: „de erve der heiligen in het licht." (Col. 1 : 12.)
O, als daar straks op het strand van Milete tranen worden geschreid om het af scheids-wee, 't zijn geen tranen van die treuren zonder hope: 't is licht, helder licht in de zielen dier bedroefden: de genadige God waakt over hen; Jezus is hun Heiland; de machtige God zal hen sterken, totdat eenmaal de laatste traan zal zijn geschreid en de voet der reizenden het Land der eeuwige Rust betreedt.
Gel., ook ik „beveel u Oode en het woord Zijner genade, Die machtig is u op te bouwen, en u een erfdeel te geven onder al de geheiligden".
Wat kan ik beter doen?
„Het Woord der Genade" heb ik u steeds gepredikt.
Laat me dan ook in deze afscheidsure u op dat woord mogen wijzen. Het is eene kracht Gods tot zaligheid een iegelijk, die gelooft. Het is eene rijke prediking van verlossing. Het brengt u aan de voeten van Hem, Die sprak: „Wie in den Zoon gelooft, heeft het eeuwige leven".
Welk eene geruststelling voor u en voor mij, dat ik u aanbevelen, opdragen mag aan een genadig en tevens machtig God. Aan een God, die in Jezus Christus een fontein van heil geopend heeft voor zondaren en Die Zijne Kerk blijft bewaren, haar opbouwt, haar eeuwige zaligheid schenkt.
Die God blijft bij u en Hij gaat met mij mede. Dit is de groote waarde van ons Gods kinderen te mogen weten, dat we elkander net zoolang blijken noodig te hebben, als het Gode belieft... en, dat, als we vragen : waarom moeten we toch van elkander?, er één antwoord zéker op die vraag te vinden is: opdat we Ood meer dan elkander zouden liefhebben j.


Daar zijn zeer innige banden tusschen u en mij gelegd. Ik dank er God voor, dat ik dat zeggen mag niet, omdat er bij een officieele afscheidsrede toch iets over „banden" gesproken moet worden, maar dat ik dit zeggen mag, omdat het waarlijk zoo is.
Daar zijn zeer innige banden gelegd door God zelf tusschen u en mij. Nu moeten ze losgemaakt worden. Over de motieven tot mijn heengaan behoef ik u niet te spreken: ze zijn u allen bekend, en nooit heb ik, ook bij het vaste geloof, dat God ons leven richt en bestuurt, mij met „vrome" praat over ik weet niet welke bijzondere roeping opgehouden. Daar komen nu eenmaal tijden in ieder menschenleven, dat men gevoelt wel te mogen scheiden van eene dierbare plek en van geliefde vrienden, al verheft men dit „mogen" nog niet tot „moeten". Ik heb alles nauwkeurig overwogen, maar de tijd van hoorbare stemmen uit den hemel is voorbij. De zeUzucht is niet aan het woord geweest, al heeft de zélüiefde meegesproken.
Niettemin - scheiden valt zwaar en menigmaal heb ik gewenscht: hadde ik maar een ander besluit genomen! Niet, omdat ik het verkeerd achtte naar Heerenveen te gaan, maar omdat ik te voren niet vermoed had, dat ik u zóó had lief gekregen. Maar scheiden we zóó, dat de wederzijdsche liefde het ons moeilijk doet vallen, dan scheiden we toch dankbaar.
Wat mij aangaat: al heb ik gemeend, u in mijne prediking menigmaal eene harde waarheid te moeten zeggen en bij persoonlijk bezoek in uwe woningen allerminst verzwegen, wat ik in u meende te moeten laken — dankbaarheid is, bij veel, wat me in u tegenviel, toch de grondtoon van mijn hart in deze afscheidsure. Dankbaarheid voor wat ge mij aan liefde en aanhankelijkheid toondet. Dankbaarheid voor zoo menig treffend bewijs van uw buigen voor Gods Woord en Wet. Dankbaarheid vooral voor wat ik, schoon voorzichtig en met schroom, den zegen Gods over mijn arbeid onder u noemen mag. Eene dankbaarheid, die me niet hoogmoedig maakt, maar me alleen vol eerbied doet


opzien tot dien God, Die u en mij vaderlijk weldeed.
Dankbaar te scheiden verzacht de scheidingssmart.
De drang der dankbaarheid zal me — spaart God ons het leven — nog menigen keer naar Oost-Kapelle voeren, om u het Evangelie van Gods genade te prediken.
En nu, broeders en zusters! Ik beveel u Oode en het woord Zijner genade, Die machtig is, u op te bouwen, het door Hem aangevangen werk te voleinden; en machtig \st u een erfdeel te geven onder al de geheiligden.
Hij zij en blijve uw God.
Zijn genade-woord verkwikke uw ziel. Zijne kracht worde u in zwakheid volbracht. Zijne liefde doe u eens den hemel beërven. Amen.
Thans toegekomen aan mijne officieele toespraken, heb ik de eer het woord allereerst tot u te mogen richten, Edel Achtbare Heer Burgemeester van Oost-Kapelle.
Vaak, als ik aan u dacht, kwam me het gevleugelde woord te binnen: „die wahre Liberalitat ist Anerkennung", de ware vrijzinnigheid bestaat in de waardeering van anderer overtuiging. Zonder partijdigheid, onbevooroordeeld, grootmoedig, edel was het beleid van u als magistraatspersoon. Onderscheid tusschen wie van uwe richting waren en wie niet hebt ge nooit gemaakt. Uwe groote welwillendheid voor ieder, ook voor mijn persoon, heeft me steeds weldadig aangedaan. Ik zeg u dank voor uwe tegenwoordigheid in deze ure, nieuw bewijs voor uwe belangstelling in heel het leven uwer onderdanen. Ood zij met u in alles. Het woord Zijner genade zij u dierbaar. Het zij uw steun, uw licht, uwe kracht.
Ook den Gemeenteraadsleden, die hier aanwezig wilden zijn, betuig ik mijne waardeering voor hunne tegenwoordigheid.


Ook u dank ik voor uwe aanwezigheid, afgevaardigden ■der zusterkerken onzer classis!
Al gaven onze classicale vergaderingen nu juist geen blijken van krachtige actie en doortastenden zin, de broederlijke liefde was er geen contrabande, en we hebben steeds onze kerkelijke eenheid erkend en gevoeld. Daarom verheugt het mij, u hier te zien. Ik acht dit eene uiting van broederzin. Moge Ood u nog zegenen in uw kerkelijk en ambtelijk leven, en de Machtige blijken, ook u op te bouwen en u een erfdeel te geven onder al de geheiligden.
U in het bizonder een woord van hartelijken, welgemeenden dank, hooggeschatte collega's, die de moeite naamt ■de weemoedige plechtigheid dezer ure bij te wonen. Ik ervoer van u niets dan alle goeds. Uwe welwillende hulp mocht ik meer dan eens ondervinden, in uwe gulle vriendschap mij verheugen. We vroegen niet, bij het leggen der vriendschapsbanden, of we van a of b waren, maar slechts of we elkander sympathiek vonden. Dat ge nu hier zijt, reken ik als een bewijs van uwe onverzwakte genegenheid voor mijn persoon. Ontvang dezen wensch, die uit mijn broederhart voortkomt, dat het woord van Oods genade zijn vriendelijk licht op uw pad stralen doe, en ge, uit het geloof levend, uwe gemeenten, welker dienaren ge zijt, opbouwt en bevestigt in de kracht van Hem, Die machtig is u te steunen, gelijk Hij Paulus deed.
U, vooral, Weleerwaarde Koopmans, bid ik dien steun toe, nu ge gereed staat, om andermaal Oost-Kapelle's consulent te zijn. Ik beveel mijn lieve gemeente in uwe vriendelijke herderzorg aan; en verzeker u, dat zij van haar kant Ds. Koopmans wel lijden mag, zoodat ze, en vooral haar Kerkeraad, alles zal doen, om u het leven zoo aangenaam mogelijk te maken.
Nog ééne taak rest me: ook u, mijn Kerkeraad, een woord van afscheid en vaarwel toe te spreken.


Wat zal ik zeggen?
Mijn hart heeft u gewaardeerd, u allen, om zooveel wat te waardeeren was: den één kreeg ik lief om zijne zachte, teedere tact, den ander om zijne rondborstigheid en eerlijkheid; een derde om zijn ijver en toewijding — u allen om de trouw, waarmeê ge mij ter zijde stondt. God zegene u en wees een Zegen! Uw ambt is schoon, maar het vraagt een groot geloof en eene rijke liefde. Hij, Die machtig is, u op te bouwen en u een erfdeel te geven onder al de geheiligden, Hij zegene, Hij behoede u en doe Zijn vriendelijk aanschijn over u lichten.
Geliefde Gemeente, mijn laatste woord zij nog aan U. Wat heb ik u lief gekregen!
Als het waar is, dat een predikant zijn eerste gemeente nooit vergeet, dan zal die waarheid zeker op mij van toepassing zijn. Ik dank u voor alles wat ge mij waart, want, ik heb onder u harten gevonden, die voor me sloegen; eene algemeene waardeering, die me klein maakte voor God; eene liefde, die ik wist niet waard te zijn, maar die me niettemin vaak heerlijk verkwikte.
God zij met u!
Met u vooral, mijne jeugdige vrienden en vriendinnen, mijn' goede, beste catechisanten en oud-catechisanten! Uwe jeugdige onbezonnenheid op sommige punten kon ik begrijpen — zijn wij, dienaars van het Evangelie, niet daartoe allereerst geroepen, om zondaars te begrijpen, niet, om hen met steenen te werpen? — Uwe aanhankelijkheid heeft me slag op slag verrast. En nu — de wereld is machtig, de zonde is machtig, de duivel is machtig. Maar God is machtiger dan zij allen te zamen. Hij is machtig, u op te bouwen en een erfdeel te geven onder al de geheiligden. Gedenkt het woord zijner genade, „het woord van den Heere Jezus". (19 : 10.) Uw Heiland is uw Heer, Die recht heeft op uw hart, op uw leven, op de toewijding van heel uwe persoonlijkheid. Nooit kunt ge hiertoe te vroeg besluiten, wel eens te laat. Ge zijt de hope van de toekomst der gemeente —


stelt haar in de gelegenheid, om terecht die toekomst blijde tegemoet te zien.
En nu, vaarwel, Gemeente! Ik weet, dat ge me niet vergeten zult en velen uwer mij zullen blijven gedenken in hunne gebeden. Maar vergeet eerder mij dan het woord van Gods genade.
Het woord van Gods genade!
Met hel en oordeel heb ik u nooit gedreigd — de angst voor het Gericht bracht nog nooit een zondaar berouwvol aan Jezus' voeten; maar ik heb u gesproken, Zondag aan Zondag, van Gods genade. Die is vrij, ongebonden, souverein; maar ze roept u' ook tot streven, bidden en werken op. God heeft een gewillig volk lief. Hij opent slechts wie kloppen. Hij hoort slechts wie bidden. Hij wijst slechts den weg aan zoekenden.
Vergeet, vergeet dat toch nooit!
Ik vrees er voor, dat velen uwer onder den schijn van vroomheid, van geloof in Gods vrije genade, zich zelf misrekenen, en, de roepstem niet hoorend: „Ontwaakt, gij die slaapt, en staat op uit de dooden", ontwaken zullen als het te laat is. God roept u: „Wie dorst heeft, die kome, en wie wil neme het water des levens om niet".
Hoort het woord van Gods genade! Hoort het ook nu nog! En laat ons elkander aan die genade mogen aanbevelen, toevertrouwen, eer we scheiden. De hoop daarop zal nooit beschaamd worden. Ze is waarborg voor ons erfdeel onder al de geheiligden.
Amen.