CB
13594
MÖE LEES IK DEN BIJBEL?
EEN WOORD TOT ALLEN, DIE GOD ZOEKEN, DOOR Dr. K. SIETSMA
PREDIKANT TE AMSTERDAM
V
UITGEVERIJ KIRCHNER - AMSTERDAM.







HOE LEES IK DEN BIJBEL?







HOE LEES IK DEN BIJBEL?
EEN WOORD TOT ALLEN, DIE GOD ZOEKEN, DOOR Dr. K. SIETSMA
PREDIKANT TE AMSTERDAM
V
UITGEVERIJ KIRCHNER - AMSTERDAM.







In onze dagen wordt de Bijbel weer in handen genomen door een vrij groot getal menschen, die tot voor kort niet tot de Bijbellezers konden worden gerekend.
Immers dringt het besef tot menigeen door, dat het leven zonder God een hopeloos en troosteloos leven is, en dat de wereld niet veranderen zal, indien niet de mensch verandert, en verandert door en tot God.
En in het algemeen grijpt de mensch, die over God is gaan denken en God zoekt, naar den Bijbel.
Maar het gebeurt daarbij niet zelden, dat zulk een lezer den Bijbel vrij spoedig onwennig en vreemd terzij legt, om daarna in zijn ongodsdienstig leven terug te vallen of een onbijbelschen en dus onvruchtbaren weg te gaan.
Dat moet niemand verwonderen.
Wij zijn allen er van overtuigd, en wij hebben de moeite er ook wel voor over, dat wij in eenig maatschappelijk werk, en in eenige zijde van het menschenleven niet thuis kunnen raken en niet iets kunnen presteeren, of wij hebben er tijd voor noodig en moeten er in groeien, dag voor dag.
Wij geven onzen kinderen een opleiding, en laten hen jaar op jaar moeizaam werken, opdat zij straks op eenig gebied van weten zich gemakkelijk bewegen en er practisch iets mee bereiken.
En ook voor de meer organische zijden van het leven geldt deze zelfde regel.
Onze kinderen leven in ons gezin en in onzen levenskring. Zij verstaan den toon er van, zij kennen onze bedoeling, zij zijn eigen aan onze taal en onze levenshouding.



En wij zijn zoo vertrouwd met onze cultuur en met onze omgangsvormen, dat wij onwillekeurig glimlachen, als een vreemdeling, een Javaan b.v., zich onwennig gedraagt in onze wereld en niet vanzelfsprekend vindt, waar wij niet meer over denken.
En als wij ons bezinnen, realiseeren wij ons, dat wij van kind af, ja eigenlijk vele geslachten door, in deze wereld ingegroeid zijn, en daarmee als het ware één geworden.
Maar de vorige eeuw heeft heele families en geslachten in ons land van den Bijbel vervreemd. Gij weet, wat enquêtes geopenbaard hebben omtrent de bij jongelui aanwezig bijbelkennis; gij hebt er misschien geen voorstelling van, wat een enquête zou kunnen bekend maken omtrent bijbelinzicht en bijbelverstaan, over „Anklang" aan den Bijbel.
Wanneer nu iemand uit zulk een milieu den Bijbel ter hand neemt, heeft hij nog altijd steun aan het feit, dat toch onze taal en onze cultuur met den Bijbel samen hangt en dus allerlei dingen en begrippen hem bekend voorkomen.
Maar in menig opzicht komt hij toch in een wereld, die hem door de jaren en soms reeds door geslachten heen vreemd geworden is, en in een gedachtengang en een zegswijze bovendien, die van de moderne zeer veel verschilt.
Dat schrijft men dan dikwijls toe aan de vertaling e.d., maar het is veel meer nog dan hieraan te danken aan de geconstateerde vervreemding.
Daar komt dan nog bij, dat hem en zijn voorgeslacht soms allerlei bijbelsche inhouden niet alleen vreemd, maar bijna vijandig geworden zijn door de voortdurende critiek, zij het niet op den Bijbel zelf, dan toch op de gedachten van den Bijbel, onder het motto van een strijd tegen „de orthodoxie", „de fijnen", „de Farizeeërs", „de bekrompenen", of hoe zij dan ook mochten heeten.



Hij zélf is niet vijandig, integendeel. Maar hij kan maar niet zoo zonder meer volkomen tabula rasa maken met den overgeleverden gedachtengang en wordt daardoor beïnvloed. Hij meent te gelooven, en is dan, ten onrechte, verwonderd, dat hij in den Bijbel tegen komt een wereld van denken en spreken, die hem, al is hij godsdienstig, niet aantrekt, maar soms afstoot en tegen staat.
Wat nog ernstiger is en dieper gaat, hij is mensch. En de mensch wordt in den Bijbel niet zachtzinnig aangepakt.
Zeker, de mensch wordt daarin voorgesteld hoog en groot, wat betreft zijn afkomst en zijn bestemming, die hij in Christus Jezus ook weer bereikt.
Maar de mensch zooals hij nu is, de zelfmiddelpuntige, zelfgenoegzame en van God losgeraakte mensch, komt er in den Bijbel maar danig slecht af. Zijn aard wordt geteekend als zondig; zijn deugd wordt voorgesteld als een gruwel voor God; zijn godsdienst, dien hij zelf bedenkt, heet afgoderij.
En hij is genoeg mensch, om zich gekrenkt te gevoelen en zich af te keeren met de gedachte, dat hij zóó niet is, als de Bijbel hem teekent, en dat dit boek blijkbaar niet d» weg voor hem tot God is.
En als hij dan de menschen van den Bijbel tegen komt, de menschen, die daarin worden geteekend als de geloovigen, dan blijken deze te zijn zondige menschen, menschen zooals die waaraan hij zich zoo vaak geërgerd heeft in zijn leven, en hij weigert dezen als zijn „voorbeeld" te aanvaarden en keert zich verdrietig van dien Bijbel af, dien hij hoopvol ter hand genomen heeft.
Zoo ben ik al midden in mijn onderwerp gekomen. Ik wilde n.l.iets zeggen over het lezen van den Bijbel, over den omgang met den Bijbel, om ten slotte enkele practische wenken te geven voor wie den Bijbel werkelijk wil onderzoeken en daarin het eeuwige leven hebben.



Mijn eerste opmerking is, dat men den Bijbel niet moei lezen als een roman, als een boek vol groote figuren, aan wie wij ons kunnen spiegelen en in wie wij ons voorbeeld kunnen vinden.
De Bijbel kent inderdaad vele „groote figuren". Ik denk aan mannen als Abraham en Jacob, David en Job, Paulus en Johannes.
En de Bijbel teekent deze menschen ook wel in hun grootheid. Zij komen voor u te staan als reuzen in het geestelijke leven, als geweldenaars in de wereld van God. En gij kunt inderdaad u aan veel in hen spiegelen, met vrucht.
Maar het merkwaardige van den Bijbel is, dat hij van bijna elk dezer menschen een trek of een daad opteekent, waardoor in eens die grootheid weg smelt als sneeuw voor de zon, en hij naast u komt te staan, bij gewoon wordt, een mensch als gij; soms zegt gij, bij gebrek aan zelfkennis, dat gij „zooiets" nooit zoudf gedaan hebben.
Ja, niet zelden is de teekening zoo, dat gij felle critiek hebt op het leven van dezen mensch, en u verwondert, dat de Bijbel hem niet verder weg zet, want hij is nu net zoo'n mensch» ais gij in uw eigen omgeving niet begrijpt, en waarboven gij u verheven acht.
En dan keert gij u tot Jezus, dan houdt gij soms Jezus alleen over. Hij is dan voor u de groote figuur, het model, de verhevene, die de moeite waard Is om naar te kijken en als ideaal te zien, dat niet teleurstelt en niet bedriegt. Als slechts de Christenen zich meer aan Hem willen houden!
Maar als gij goed kijkt en goed luistert, ontdekt gij weldra, dat de Bijbel Jezus volstrekt niet als een held wil schetsen; dat hij ook Zijn dood niet wil zien als een martelaarsdood of een heldendood.
Gij ontdekt, dat de Bijbel Jezus teekent als die niet ten voorbeeld gesteld wil worden zonder meer, maar dat bij



blijkt Hem te prediken als den Zoon van God. Eh hij zegt. dat de navolging van Hem bestaat in het tdcb naast Jacob en David en Paulus te staan en met hen door Hem gered te worden.
En Jezus als held ontglipt u» Jezus als romanfiguur doet ineens een geweldige schrede van u weg, en gif kont iets van de woede van een Nietzsche verstaan, die den Uebermensch zocht en Jezus vond, en die toen de woorden sprak over slavenmoraal en slavenmentaliteit.
Neen, gij kunt en moet den Bijbel niet lezen als een roman.
Daar zijn ook andere menschen. Zij laten het verhalend element in den Bijbel rusten en keeren zich tot dit wondere boek in de hoop, dat het hun dénken bevredigen zal,- zij lezen den Bijbel als een verhandeling, als een opsomming van wetenswaardigheden.
Uit den Bijbel kunt gij te weten komen een heel stuk historie van de wereld en van de menschheid. Wat meer zegt, de Bijbel zal u haarfijn vertellen, hoe het staat met die wondere wereld van God en van de niet geziene dingen. Gij zult daar bevredigd worden omtrent <h» hoogst interessante en fascineerende dingen ven godsdienst en zedekunde, en wat dies meer zij. En gij kunt dan nog altijd zien, of gij het gelooft of niet.
Eh ook dan valt de Bijbel u tegen*, ernstig en geducht.
De Bijbel is zoo onvolledig.
De verhalen in den Bijbel zijn reeds niet ai. De Bijbel breekt de mededeeling over Melchizedek et» Salomo en Petrus plotseling af, juist dan, wanneer gij er graag meer van zoudt willen weten.
De geschiedenis van heele volken en van- heele eeuwen wordt met een enkel woord en een enkelen zin af gedaan.



Hij oriënteert u niet over de oude geschiedenis van Babel en Egypte en Ninevé, maar laat u met de leemten zitten en gij ontdekt, dat hij heele volken der oudheid voorstelt als bijfiguren, als entourage, daar, waar een volkje als dat van Israël in het centrum staat
En gij vraagt u af, of toch niet die Bijbel een zelfverheerlijking van de Joden is, die de oude geschiedenis van Israël vertelt, tendentieus en partijdig. En ook dit klopt weer niet, want heele stukken ook van die historie ontbreken en een partijdige verheerlijking van Israël is het allerminst.
En gij keert u naar den anderen kant, den kant van de problemen.
Dan vindt gij een scheppingsverhaal, ja, maar het is zoo kort en zoo kinderlijk, dat gij er geen conclusie uit trekken kunt voor allerlei vragen van natuurkundigen aard, die u bezig houden.
Gij komt bij wonderrijke openbaringen over bovennatuurlijke vragen, maar heel veel vragen ook blijven open en gij bevredigt uw nieuwsgierigheid niet.
Gij ontdekt geen afgeronde anthropologie, geen behoorlijke zielkunde, geen geordende geloofsleer, geen gedetailleerd levensvoorschrift, geen oplossing van allerlei moderne vraagstukken.
Neen, ook als verhandeling is de Bijbel mislukt.
Dan corrigeert gij uzelf en zegt: Ik heb het ook verkeerd aangepakt; de Bijbel is een stichtelijk boek. Gij moet hem lezen als een groote meditatie, als een boek vol spreuken van zedelijke en godsdienstige levenswijsheid, en gij moet dan den indruk registreeren, dien hij op u maakt en vragen, wat gij er aan hebt.
En gij leest aangrijpende stukken; geestelijk hoogstaande stukken, onvergelijkelijk mooi. Vaak legt gij hoogst be-



vredigd het boek uit handen en denkt lang over het gelezene na en besluit, dat gij nu den juisten sleutel gevonden hebt.
Maar daar komt gij aan de geschiedenis van Jacob en Esau, of aan die van Juda en Thamar. Of gij stuit op de wetten van Leviticus en Numeri, of gij tracht den profeet Ezechiel of Jeremia te lezen. Zeker, de zeggingskracht kan u ergens bekooren, maar.. maar stichten doet het u niet en verdrietig legt gij den Bijbel ter zijde.
Of, wat bijna even erg is, gij besluit om een kleine bloemlezing te maken voor uzelf, van wat gij zoo terloops onthouden hebt als mooi en ter zake dienende. En gij leeft voortaan niet met den Bijbel, maar met u w bijbel en gij hebt er wel wat aan, maar gij hebt toch steeds het gevoel alsof gij steelsgewijs uit een verboden land enkele mooie vruchten kaapt, die u feitelijk niet behooren. Gij hebt steeds een gevoel van oneerlijkheid.
Neen, een stichtelijk boek is de Bijbel ook niet.
i De Bijbel is het Woord en de openbaring van God. Nader aangeduid, de Bijbel is het Woord van God, Die zich openbaarde in een geschiedenis van eeuwen en die deze geschiedenis van eeuwen ook in den historischen tijd liet opteekenen. En die toch als de eeuwige God, Die niet in den tijd opgaat. Zijn gesproken woord naar zin en strekking liet en laat gelden voor alle tijden.
De Bijbel is het historisch in de menschen wereld ingegane boek van Gods gedachten en daden, dat spreekt tot den mensch van tijdelijke en eeuwige dingen, dat spreekt tot den mensch van alle dingen, maar religieus, dw.z. in verhouding tot God.
De Bijbel lijkt op Christus. Hij immers is het vleesch geworden Woord, d.w.z. Hij is de Zoon van God, Die mensch



werd en Die als mensch onder de menschen leefde en stierf, maar daarbij bleef Gods eeuwige Zoon. En Die daardoor wel een historisch persoon is, maar daarin volstrekt niet opgaat, maar tevens zoo levend en werkelijk is, dat Zijn gesproken woorden en Zijn verrichte daden spreken en werken alsof zij nü werden gehoord en nü werden gedaan.
De Bijbel spreekt wel met historische taal. Wij kunnen zeggen; Dat zei de Heere en dat deden Zijn knechten en over dat historisch gebeuren spraken de profeten, maai tevens: Dit zégt God en dit géldt nu en dat beteekent dit woord voor onzen tijd, want dat beteekent het voor den mensch
En God spreekt tot den ménsch, d.w.z. God neemt dien mensch zooals hij is, die geroepen is niet tot een van buiten leeren van spreuken en niet tot het zich laten opwekken tot een gevoel, maar die geroepen is tot leven, tot een leven onder gebondenheid aan Gods wet, Gods levenswet.
En God spreekt tot alle menschen en tot alle eeuwen. En de mensch is eenerzijds maar dé mensch, maar aan den anderen kant bestaat het menschelijk geslacht in ontelbare variaties, es in ontelbare modulaties. Tot die allen spreekt God en tot die ellen spreekt Hij Zijn volle Woord. God is niet de Wijze, die in enkele spreuken meent het volle leven te kunnen omvatten en die deze herkauwde spijze den eetgragen en verstaanden mensch voorzet. God bedoelt de wijzen en de kinderen, de rijken en de armen, de Westerlingen en de Oosterlingen, de menschen vóór de cultuur en in de cultuur en né de cultuur. En voor die allen geldt de Bijbel. '
En daarbij is alleen Christus het centrum, voor ieder altijd urgent en voor ieder altijd te verstaan en te betrachten. Christus is de inhoud van de Schriften, Christus is de drager van het menschenleven, Christus is het contact met God.



En dus spreekt de heele Bijbel van Christus, van zijn noodzaak en van zijn werkelijkheid en van zijn mogelijkheden, van zijn verleden en heden en toekomst. En dat met al de teekeningen en schilderingen, die een geschiedenis van den omgang van het menschelijk geslacht met God vraagt en oplevert.
Dat nu brengt zijn conclusies en consequenties mee.
1. Als gij den Bijbel leest, moet gij beginnen van het centrum uit, en tevens met wat het dichtst bij u staat. D.i. dus, gij moet beginnen met het Nieuwe Testament, en wel met het Evangelie.
Daar hebt gij den Christus in eigen persoon geteekend met zijn eigen woorden en zijn eigen daden. En waar Hij ons den Vader verklaard heeft, waar in Hem de volle openbaring Gods is en Hij de weg tot den Vader is, daar moet gij bij Hem beginnen.
De eeuwen die voor Hem geweest zijn, hebben op Hem gewacht en naar Hem verlangd. Zij hebben de klaarheid gemist die wij nu hebben en zij hebben in Hem geloofd, dat Hij die klaarheid brengen zou. Het spreekt vanzelf, dat gij niet weer naast hen gaat staan alsof gij de klaarheid niet had, alsof gij weer wachten moest, maar dat gij, vanuit de klaarheid van het Nieuwe Testament de verwachting van het Oude bekijkt, niet omgekeerd.
En gij begint bij het evangelie, want de verdere boeken van het Nieuwe Testament zijn de nadere uitwerking en toelichting van het evangelie; zij veronderstellen het evangelie en rekenen dit bekend. En gij begint niet bij de toelichting.
2. Toch leest gij den heelen Bijbel, want zonder het Oude Testament blijven u heel veel dingen in het Nieuwe onduidelijk en onverstaanbaar. Jezus zelf is bij het O.T.



opgegroeid, heeft daarin het Woord Gods gehad en heeft daarbij geleefd. Hij citeert het, en zinspeelt er op, en houdt zich er aan, en beveelt het te gelooven, en Hij is, in één woord, degene, die op het Oude Testament voortbouwt. Gij kunt den bouw van het Nieuwe Testament niet verstaan, gij kunt Christus en zijn apostelen niet goed verstaan, als gij het Oude Testament niet kent.
Bovendien, God herhaalt nooit noodeloos. Er zijn heel wat dingen in het Oude Testament geopenbaard, die in het Nieuwe Testament wel opnieuw worden belicht, maar die toch niet óver worden gezegd. Ik denk aan de schepping; ik denk aan vele namen en eigenschappen Gods; ik denk aan den dienst God naar Zijn wil en het veroordeelen van den afgodendienst!
Ook geeft het Oude Testament de openbaring Gods, ook van den Christus, concreet, eenvoudig, kinderlijk, en de reacties daarop van de geloovigen; ik denk aan de Psalmen, en de profetiën van wat nog komen moest, zoo aangrijpend, zoo niet te herhalen, dat men een wezenlijk element in de kennis Gods mist als men het Oude Testament mist.
Zelfs kan ik wel zeggen, dat het Nieuwe Testament, losgemaakt van het Oude, menigeen een geheel verkeerden indruk geeft van de Godsopenbaring en dat deze scheiding allerlei dwalingen doet opkomen en allerlei wanbegrippen in de hand werkt.
Ik denk aan de gerechtigheid van God, aan Gods oordeel over de zonde; ik denk ook aan de waardeering van het natuurlijke leven; aan de waarde van volk en staat.
3. Gij houdt daarbij echter in het oog, dat de Bijbel ons geeft de geschiedenis van de openbaring. De oudste taal en zegswijze, voorstelling en uitbeelding is niet gelijk aan de latere!



Daar zijn enkele dingen te noemen: ik noem slechts: de zeer menschelijke wijze van spreken over den Heere. Mond, neus, hand, oor, berouw, verandering, neerdalen en opvaren, worden aan God toegeschreven.
Verder is daar het zich schikken van God naar de vatbaarheid van de menschen, ook op zedelijk terrein. Zoo worden polygamie en het dooden door bloedwraak niet zóó veroordeeld als dit later het geval is, niet als een uiting van een andere moraal, maar als een niet aanstonds al te zwaar straffen van een volk, dat deze straffen nog niet zou verstaan. Als de Heere worstelt om het volk van afgoderij af te houden, als Hij de grondslagen legt, laat hij den buitenkant iets minder gelden.
Ook moet men niet vergeten, dat de Oud-Testamentische Openbaring typisch is daarin, dat Gods volk en Gods zaak verbonden zijn aan het volk Israël, dus aan een bepaalde natie en een bepaald land en een bepaald, ook stoffelijk, bestaan.
Daaraan is het toe te schrijven, dat in het Oude Testament veel meer de deugd beloond en het kwaad gestraft wordt, hier reeds in dit leven, dan later. En eveneens, dat de doodstraf om zedelijke vergrijpen niet alleen komt over een enkeling, maar dat ook heele volken worden uitgeroeid en heele scharen menschen gedood, omdat zij zich door hun zonde onmogelijk hadden gemaakt.
En, in verband met dien tijd, wordt het leven van de menschen veelal geïllustreerd, uitgebeeld in personen, minder met zooveel woorden beschreven.
Ons worden geteekend de intieme en ver gevorderde knechten Gods in een Abraham en een David. Maar ook hun zonden worden concreet, scherp genoemd en duidelijk openbaar. Omdat zij inderdaad zoo waren en omdat het in de werkelijkheid van het leven niet zoo is, dat de ge-



loovigen van zonde vrij zijn, noch zoo, dat hij die in zonde valt, daarom van God verworpen wordt.
Aan den anderen kant worden ons ook voorgehouden menschen als Ezau en Saul, typen van een goddeloos, van God afgekeerd leven, niet zonder deugd, maar wel zonder godsvrucht.
En allerlei andere figuren komen voor ons te staan. Waarbij lang niet altijd met zooveel woorden wordt gezégd, dat hetgeen zij deden verkeerd was. De Bijbel moraliseert nimmer. Dat doen wij en daarmee maken wij de dingen vaak dood. De Bijbel vertelt ons het verhaal en soms zegt hij: Gij zijt die man! Maar dikwijls laat hij ons dit zelf zeggen.
4. De Bijbel is reëel; men moet hem niet lezen zonder zich te realiseeren, dat Hij de gevoelens van den mensch niet spaart.
Het is een merkwaardig boek. Menigeen heeft er stukken uit willen wegsnijden; men heeft hem zelfs gevaarlijk voor kinderen genoemd. Ja, de gruwel is gepleegd, dat in ónzen tijd met zijn pornografische literatuur, en door menschen, die allerlei rommel vergoelijken in naam van de vrijheid van den mensch en soms met de leus uit alle dingen het goede te kiezen, dat in dezen tijd en door deze menschen gesproken is over de te groote vrijheid, waarmee de Bijbel zou spreken in verhaal en wet over het zedelijk leven.
Gij zijt met mij overtuigd, dat er nog nimmer eenig kind of mensch door deze taal en realiteit van den Bijbel op een verkeerd pad is gebracht.
Een andere vraag is natuurlijk of de mensch van alle leeftijden alle bijbelgedeelten kan verstaan, of dat daarvoor een zekere groei noodig is.
En dan kies ik voor het laatste. Maar dan niet omdat de Bijbel, hoe reëel ook, toch niet onnavolgbaar zuiver en fijn, zonder eenige prikkel tot het verkeerde, de meest schande-



lijke dingen, die toch gezegd moeten worden, bespreekt, en dus werkelijk alle terrein van het leven bestrijkt. Het is dan ook niet meer dan een spiegel van het leven, van het leven voor Gods aangezicht, dat in den Bijbel het sexueele leven een vrij groote plaats inneemt, ja zelfs de sexueele ontrouw op tientallen plaatsen beeld is van de religieuse ontrouw.
5. De vraag is echter of de Bijbel wel bedoelt van begin tot einde dienst te doen als stichtelijke lectuur, b.v. om aan tafel te lezen, om voor te lezen in de Kerken en in samenkomsten, waar men met Bijbellezing begint, of iets dergelijks.
Mits men voorzichtig en eerbiedig zij in de toepassing, durf ik hier wel zeggen, dat dit m.i. niet het geval is. Daar* voor is de Bijbel te rijk en te veelzijdig.
Ik ben overtuigd, dat men den Bijbel niet beter een plaats in het leven van ons volk kan geven dan doordat men weer terug keert tot de usantie van onze vaderen, dat elk huisvader — of in sommige gevallen de moeder — aan den gemeenschappelijken maaltijd of op een andere manier in bijzijn van het geheele gezin dagelijks één of meermalen een bijbelgedeelte leest.
Dat moet uiteraard niet uitsluiten het persoonlijk verder onderzoek voor zich alleen. Maar ook dan, of althans wanneer men alleen woont en leeft, moet ik met nadruk adviseeren hardop te lezen en systematisch te lezen.
Ik houd het voor zeer oneerbiedig den Bijbel te lezen te hooi en te gras. U spreekt niet eens met uw man of vrouw zoo nu en dan en luistert niet naar hem of haar als ge er geen lust toe hebt. Of als gij het wel doet, dan is uw huwelijk kapot, gewoon kapot. Welnu, de omgang met God dreigt ook stuk te gaan of is wellicht reeds stuk, wanneer gij uw bijbellezen opvat als een gril en een inval.



Maar daarbij is niet bedoeld om alle stukken te lezen, die zich voor doen. Ik waarschuw er tegen hier niet te subjectief te werk te gaan en nimmer een oordeel van minderwaardigheid over eenig schriftdeel uit te spreken, ook niet in gedachte.
Maar wel doet de huisvader juist, die Genesis 38 in bebepaalde omstandigheden bij de aaneengeschakelde lezing over slaat. En moet hij m.i. dit doen met groote stukken van Exodus, geheel Leviticus en een groot deel van Numeri. Die zijn niet bedoeld om te lezen in een godsdienstige samenkomst, tenzij om een enkele gedachte, die daarna nader uitgelegd wordt.
Zij zijn belangrijk als kenbronnen voor het leven van Israël als volk, voor de wetgeving op Sinai, en in verband daarmee voor den geest van de wet Gods en voor de lijn van ons leven. Studie er van maken is juist, en de resultaten op de een of andere manier vruchtbaar maken voor uw kinderen is geboden. Maar dat is iets anders dan gewone persoonlijke of gemeenschappelijke lectuur.
6. Ik had het daar reeds over: nimmer een oordeel uitspreken van minderwaardigheid, ook niet in gedachten, over den Bijbel. Dit gaat dus over de houding van het hart, dat raakt dus den eerbied bij het lezen van den Bijbel.
Deze eerbied is uiteraard van fundamenteele beteekenis; zij is het eerste gebod hier. Ik zou zeggen: eerbied en geloof, eerbied en gewilligheid om te luisteren, eerbied en gehoorzaamheid of bereidheid tot gehoorzaamheid.
Deze eerbied brengt mee, dat de lezer niet verwacht alles te verstaan en zich niet ergert, wanneer hij iets niet verstaat, maar bescheiden dóór leest. Hij is overtuigd, zoowel, dat hij het later wel beter zal verstaan, als dat pas alle bijbellezers samen in den loop der eeuwen den bijbel verstaan en verstaan zullen.



De groote, wondere rijkdom van den inhoud in al de verscheidenheid en in al de diepte en in al de veelvormigheid daarvan is voor allen in den zin van: voor allen samen.
De kern van den inhoud, het evangelie, is voor éllen in den zin van: voor ieder.
Deze eerbied brengt ook mee, dat ik niets aan de Schrift voorschrijf. Zeker, ik weet het wel, niemand komt onbevooroordeeld tot den Bijbel. Ieder, zoodra hij bewust tot de Schrift komt, heeft al een zekere geestelijke geschiedenis achter den rug. Hij is orthodox of modern, zeer godsdienstig of ongodsdienstig, bekend met de bijbelcritiek of bekend met de dogma's, en het beïnvloedt hem.
Ook uit dit oogpunt is het gewenscht, neen, zeer begeerenswaardig, om bij den Bijbel op te groeien, en wie dat niet kan, omdat men nu eenmaal zijn leven niet over kan doen, die bevordere dit ten minste bij zijn kinderen of bij andere jonge menschen, die onder zijn invloed staan.
Maar zelf moeten wij, bij alle bevooroordeeldheid, allen hier op letten, dat de Schrift het laatste en het eerste woord heeft. Dat de vooroordeelen, ook de vooroordeelen, onder de critiek van den Bijbel staan,- dat ik nu kom tot de bron zelf en dat ik bereid moet zijn om mij en mijn gedachtengang, ja mijn heele leven door den Bijbel te laten omzetten. En niets naast den Bijbel te hebben, want alles, wat ik naast den Bijbel heb, doet aan zijn gezag te kort.
In den Bijbel heb ik God, sprekend tot mij; als ik den Bijbel lees, ga ik luisteren naar God. En het is tegelijk het eenige luisteren naar God, dat normatief is en houvast biedt.
7. Ik heb reeds iets gezegd over het geregeld bijbellezen. Ik heb ook al gezegd, dat dit de eerbied meebrengt. Ik kan alleen nu nog herhalen, dat men in den Bijbel ingroeien moet. Dat men tijd moet nemen hiervoor.



De meeste menschen, vooral zi], die pas later tot het christelijk geloof gekomen zijn of die er toe komen willen, hebben geen geduld. Zij nemen den tijd niet. Voor alles nemen zij den tijd. Maar omdat God geen tijd noodig heeft, doch ons, als Hij dat wil, in een oogenblik de oogen opent; omdat God ons geen proeftijd oplegt, maar ons aanstonds wil aannemen tot Zijn kinderen, zoodra wij het vragen, daarom meenen wij vaak, dat wij ook geen tijd behoeven. Dit nu is een vergissing. Wij hebben tijd noodig om er in te groeien. Om den Bijbel zoo te doorkruipen en zoo er aan te wennen en zoo zijn taal te verstaan, dat wij hem als een geheel leeren zien, dat wij nauwelijks meer uitleg behoeven, omdat de Bijbel zich zelf uit legt.
Over dat laatste nog een enkel woord. De Bijbel legt zichzelf uit. Dat wil niet zeggen, dat wij, gij en ik, op het eerste gezicht den vollen zin van elke uitspraak kennen. Dat wil wel zeggen, dat wij, vaak na veel mistasten, langzamerhand den Bijbel verstaan, ook en vooral doordat wij de eene plaats met de andere vergelijken en de eene plaats door de andere verduidelijkt willen zien.
Het is merkwaardig, hoe vaak beginnelingen het zich gemakkelijk of moeilijk maken door den zin der Schrift te willen vergeestelijken. Gemakkelijk, als zij nogal met hun eigen oordeel ingenomen zijn en nogal vlot zulk een oordeel klaar hebben — wij behouden ons karakter, als wij gelooven en hebben er soms veel last van —, en moeilijk, wanneer zij weinig zelfvertrouwen bezitten en licht door anderer vergeestelijking van het spoor gebracht worden. En wanneer zij aan den gewonen zin van den Bijbel zich niet durven houden, omdat „het misschien wel wat anders beteekent."
Doe dat niet; vergeestelijk het niet. Neem het zooals de Bijbel het zelf zegt en ga pas er een andere dan een letter-



lijken zin in zien, wanneer gif daar bijbelschen grond voor hebt. Elk spreker is zijn eigen uitlegger; dat zal dan van God wel in hoogste mate gelden.
Dan zult gij wel eens aan een vers „niet veel hebben", maar het is beter voorloopig te leven met een betrekkelijk gering aantal verzen, waar gij houvast aan hebt, dan een heel schare plaatsen te kennen, waar gij een schijnhouvast aan hebt
Ik denk b.v. aan zooveel jonge Christenen, die in de handen van de secten vallen en die het buitengewoon interessant vinden in korten tijd een massa moeilijke teksten te kennen met een bepaalde uitgesproken uitleg, liefst afwijkende van de kerkelijke opvatting, en die daarmee dan blij zijn als een kind met een verjaardagscadeau. En later ligt het cadeau, weer als bij een kind, beschadigd in een hoek.
Neem den Bijbel eenvoudig en bescheiden en luister naar de kerk om hem goed te verstaan; maar luister allereerst naar den Bijbel zelf.
Als wij nu een schets geven voor het lezen van den Bijbel, is dus onze eerste practische conclusie, dat men bij het Nieuwe Testament moet beginnen, en wel bij de Evangeliën.
Daarbij zijn de Evangeliën te beschouwen als parallele geschriften, die elk voor zich Jezus Christus teekenen als den Verlosser der wereld, in zijn leven, lijden en sterven, ieder naar zijn aard.
Daarom is aan te bevelen, dat men de Evangeliën niet achter elkaar leest, maar telkens weer met een Evangelie begint, als inzet van een nieuwe reeks bijbelsche geschriften.
Hierbij vormt Johannes een uitzondering, omdat zijn Evangelie bedoelt een aanvulling te zijn van de andere; het is gewenscht om dit boek in elke serie te lezen.



Het Oude Testament is, zooals wij zagen, niet in alle deelen gelijksoortig en wij laten dan ook sommige deelen bij de gewone lectuur liggen, om deze een afzonderlijke plaats te geven.
Tevens schikken wij de boeken zoo, dat het Nieuwe Testament twee keer gelezen wordt tegen het Oude één keer; men kan, na in den Bijbel thuisgeraakt te zijn, daarin uiteraard wijziging brengen. Trouwens, deze schets is slechts bedoeld als een leiddraad voor beginnelingen, al kan zij mogelijk ook dienen voor hen, die meer orde in hun bijbellectuur willen brengen.
Wij deelen dan den Bijbel in naar een schema van zes series.
Serie I.
Wij beginnen met het Evangelie van Lucas, omdat Lucas het eenvoudigst is, de minste kennis van het Oude Testament veronderstelt, het contact van Jezus met den enkelen mensch op den voorgrond stelt, en, ten overvloede, met het geboorteverhaal aanvangt.
Hierbij sluit zich aanstonds aan deHandelingender Apostelen, ook door Lucas geschreven, met zijn verdere Openbaring van den Christus in Hemelvaart en Pinksteren, en met zijn verhaal van de wording der Kerk.
Uit de brieven nemen wij allereerst de algemeene zendbrieven van Jacobus, Petrus, Johannes en Judas.
De brief van Jacobus is zeer eenvoudig en legt grooten nadruk op het leven van de eerste gemeente, vooral op het samenleven onder elkaar.
Dit geldt ook van de.brieven van Petrus en van die van Judas. Hoewel vooral de brieven van Petrus ook diepe gedachten bevatten, die verhelderend licht geven voor wie het Evangelie heeft gelezen.



Nu lezen wij eerst het Evangelie van Johannes. Dit Evangelie geeft weinig verhalen, maar veel woorden van Jezus. De verhalen zijn voor een groot deel onbekend, de woorden eveneens,- tevens geven de laatste een zeer diep inzicht in de beteekenis van Christus, zijn Woord en zijn Daad.
Daarbij kan men aanstonds laten aansluiten de b r i e v e n vanJohannes, waarvan vooral de eerste, in denzelfden trant en met denzelfden gedachtengang als het Evangelie, ons veel verder brengt.
Nu nemen wij een stuk van het Oude Testament en beginnen bij het begin, het majestiueuze boek Genesis.
In de eerste hoofdstukken wordt ons gegeven de goddelijke openbaring omtrent het ontstaan van de wereld en haar eerste historie, en aangaande de wording, den val en de geschiedenis van het menschelijk geslacht.
Het tweede deel maakt een begin met de geschiedenis van de afzondering van een volk, dat in de oude tijden het bijzondere volk van God is geweest.
Wij vervolgen deze historie nog een tijd, wanneer wij de volgende boeken lezen.
Waar de wetten van Mozes met hun gedetailleerde beschrijving van allerlei inrichtingen en plechtigheden zich voor deze lectuur niet leenen, nemen wij slechts de historische gedeelten.
Dit zijn uit Exodus de hoofdstukken: 1—20, 24, 32—34, 40; en uit Numeri de capita: 9, 11—14, 16, 17, 20—25. Leviticus slaan wij heelemaal over.
Om toch een inzicht te krijgen in den aard en de beteekenis der wet en tevens deze geschiedenis goed te verstaan, lezen wij het boek Deuteronomium, dat een korte herhaling der wet en van de hoofdlijnen van de historie bevat.
En hiermee is onze eerste serie compleet.



Serie II.
Nu wij kennis gemaakt hebben met het Oude Testament, kunnen wij beter het EvangeiievanMattheus verstaan. Dit toch bedoelt aan te toonen, dat Jezus de beloofde Verlosser van het Oude Testament is. Die ook inderdaad is gekomen.
De Bergrede alleen reeds en de redenen over de wederkomst van Christus geven ons voldoende nieuwe stof om na te denken. En ook de gelijkenissen zijn hier het meest compleet.
Wij kunnen heel goed vervolgen met den brief van Paulus aan de Galaten, waarin het nieuwe karakter van het Christelijk geloof wordt uiteengezet en gewaarschuwd tegen het Jood blijven met een christelijk tintje.
De heerlijkheid van het Nieuwe Testament en van de openbaring in Christus wordt verder geteekend in den brief aan de Hebreen. Hierbij is veel kennis van het Oude Testament verondersteld, misschien meer dan wij nu bezitten. Maar wij hebben toch een heel stuk daarvan gelezen, en verder helpen ons de verwijzingen naar andere plaatsen, die'wij in eiken Bijbel vinden.
Op den weg naar het verstaan van de openbaring in Christus zijn van beteekenis enkele brieven van Paulus, die wij nu lezen.
Wij nemen de serie, die begint met E f e z e, een verheerlijking van den verhoogden Christus en van zijn Kerk.
Zij zet zich voort met den brief aan de Filippens e n, een eenvoudige teekening van het Christelijk leven, teer en fijn, met Christus zelf in het middelpunt
De brief aan de Collossenzen lijkt veel op die aan Ef eze.
De brieven aan de Thessalonicenzen zijn alleen daardoor eenigszins moeilijk, dat zij nog al eens zinspelen



op de wederkomst. Maar wij hebben ook in het Evangelie van Mattheus daarmee kennis gemaakt en kunnen dat nu wel verstaan.
Dan volgen nog de pastorale brieven aan Timotheus, Titus en Filemon, brieven, waaruit veel te leeren valt voor de beteekenis van het kerkelijk leven en van het ambt. Terwijl tevens, als overal, de kern van de openbaring in Christus geraakt wordt.
Voor wij tot het Oude Testament terug keeren, lezen wij weer het Evangelie van Johannes, om vooral den Christus recht te verstaan als middelpunt van de Schriften.
Nu lezen wij een stuk van het Oude Testament en wel het vervolg van het vorige, de historische boeken:
J o z u a, dat den intocht in Kanaan beschrijft. Men vergete nimmer, dat Israël het volk van God is, en dat de heidenen van dien tijd optreden als tegenstanders van God en zijn Koninkrijk, en dat daarom hier niet een strijd van mensch tegen mensch zonder meer beschreven wordt, maar de worsteling om voor Gods volk een plaats op aarde te maken.
Richteren is het boek van zonde en genade, dat ons laat zien, hoe het volk van God telkens het verkeerde pad op gaat, maar altijd weer onder de leiding van God teruggebracht wordt. Terwijl het boekje Ruth ons hetzelfde beschrijft in het korte bestek van de geschiedenis van een familie, en wel de familie, waaruit koning David geboren is.
De boeken Samuel en Koningen vertellen ons dan verder de wording van het koninkrijk Israël met de tegenstelling tusschen den zich zelf zoekenden Saul en den God zoekenden David, en met het verdere verloop van afval en terugkeer in de latere historie van het koningschap.
Wij sluiten hiermee onze tweede serie af.



Serie III.
Het overgebleven verhalende Evangelie is dat van Marcus. Het is het meest beknopte van de vier, en als herhaling uitnemend geschikt. Het duidelijke en eenige doel is de teekening van Jezus Christus als den wonderbaren Zoon van God.
Wij hebben nu bereikt de lectuur van de hoofdbrieven van Paulus.
Daar is allereerst de brief aan de Romeinen.
Deze brief is niet moeilijk te verstaan, wat stijl en woordkeus betreft, maar vereischt veel aandacht en nadenken, omdat hij bevat in kort bestek, de heele volle inhoud van het christelijk geloof. Er is geen bijbelboek, dat de systematische weergave van den geloofsinhoud zóó nabij komt.
Als de lezer het vorige met liefde en eerbied gelezen heeft, en dezen brief waard keurt woord voor woord aandachtig te bezien, kan hij hem wel verstaan. Wie dezen brief gelezen en, in hoofdzaak, verstaan heeft — er blijven altijd duistere punten — heeft een goed inzicht in het christelijk geloof, en kan den verderen Bijbel overal begrijpen in zijn strekking, al zal menig stuk nog vreemd blijven, wat taal én entourage betreft.
De brieven aan Corinthe zijn niet zoo moeilijk; zij bevatten alleen vrij wat plaatselijke bijzonderheden, maar zijn overigens van practisch groot nut en leeren den trouwen lezer veel, wat hij in het leven noodig heeft.
Er blijft nu uit het Nieuwe Testament alleen over de Openbaringaan Johannes, het meest wonderlijke boek uit den heelen Bijbel, en dat ook de meest aandachtige lezer niet in alles zal verstaan, zonder nadere toelichting. Welke toelichting ik hier onmogelijk geven kan.
Toch leze men dit boek, want de lezer, die zich de moeite getroost heeft goed te lezen, zal toch zeker de hoofdstrek-



king opmerken, dat wij hier te doen hebben met een profetische en symbolische uitbeelding van de geschiedenis van de christelijke Kerk en de wereld om haar heen tot aan de wederkomst des Heeren, met deze wederkomst zelf, telkens weer aangekondigd
Men lette vooral er op, dat niet één keer, maar herhaalde malen de teekening komt tot aan of tot vlak voor het eindoordeel en dus meerdere schetsen van het wereldverloop in beeldsprakige uitbeelding gegeven worden.
Met het Evangelievan Johannes sluiten wij weer deze lezing van het Nieuwe Testament, om ons tot het Oude te keeren.
Wij hebben in het Oude Testament ons nog alleen bezig gehouden met de historische boeken; nu nemen wij eens de profeten ter hand.
En wij beginnen — ik zou bijna zeggen: vanzelfsprekend — met J e s a j a. Niet, omdat dit boek zoo eenvoudig is, maar omdat Jesaja dé schrijvende profeet van het Oude Testament genoemd zou kunnen worden, als men dit maar verstaat zonder eenige depreciatie van de anderen.
De lezer zal nog wel eens een stuk tegen komen, vooral als hij het in de statenvertaling leest, dat hem duister blijft Maar hij zal ook heele stukken lezen, die zoo duidelijk en klaar zijn en tegelijk zoo aangrijpend, dat gij u niet verwondert, dat dit boek wel genoemd is het evangelie van Jesaja.
Vooral de hoofdstukken 40 en volgende, die schilderen de verlossing van Israël uit de ballingschap en daarin de verlossing van den mensch uit de vervreemding van God, zijn een troost- en krachtbron voor den Christen van alle eeuwen geweest.
Wij lezen verder het boek D a n i e 1, dat half historie, half profetie bevat; de historie zeer wonderlijk, maar begrijpe-



lijk, de profetie zeer duister. Het boek teekent ons een stuk leven uit de ballingschap en sluit in zooverre bij het tweede deel van Jesaja aan.
Aan den anderen kant sluiten bij Jesaja's eerste deel aan, wat betreft den tijd, waarin zij profeteerden, de profeten Hosea en Amos, die ik eens zou probeeren. Veel zal duidelijk zijn en om de profeten te verstaan, zijn zij zeer instructief.
En daarmee wilde ik de derde serie beëindigen. Serie IV.
Wij herhalen de lectuur van het Nieuwe Testament. Eerst nemen wij weer de eerste serie, dus: Lucas, Handel ingen, Jacobus, Petrus, Judas, Johannes, de brievenvanJohanne s. Zij zijn ons al meer vertrouwd dan de eerste keer.
Ik zou adviseeren om nu eens te probeeren de lectuur van de dichterlijke boeken van het Oude Testament, n.l. Job, Prediker en Hooglied.
J o b is gedeeltelijk een verhaal, n.1. hoe de rijke en gezegende Job tot armoede en ellende komt, doordat de Heere den duivel toestaat hem. Job, van alles te berooven, wat hij heeft.
De duivel doet dit grondig, en de vrienden van Job komen zijn lijden verzwaren door hem te bestraffen, alsof hij door bijzondere zonden dit zich waard had gemaakt.
Deze gesprekken met de vrienden worden weergegeven en vormen een wonderschoon, maar moeilijk te lezen stuk literatuur. Terwijl het slot meedeelt» hoe de Heere eerst Job bestraft om zijn overmoedige woorden, maar daarna hem rechtvaardigt en in eer en welvaart herstelt
Hier is dus op onvergelijkelijke wijze behandeld het probleem omtrent de verhouding tusschen lijden en gods-



vrucht. En de openbaring van God, Die geen rekenschap geeft van Zijn daden en majestueus verheven is boven onze critiek.
Prediker is een wijsheidsboek, waarin de schrijver de verschillende visie op het leven geeft, waartoe hij al zoekende gekomen is, om ten slotte te verwijzen naar de wet Gods en naar Zijn dienst.
Het is hét boek van den Bijbel, dat demonstreert de onmogelijkheid voor den mensch om uit zichzelf tot een levensvastheid te komen.
Het Hooglied zou ik ook eens lezen, na dit alles doorgewerkt te hebben. Ik kan er nu niet meer van zeggen, dan dat het is een loflied op de liefde, waarin wel de menschelijke liefde als voorbeeld wordt genomen en de woordkeus beheerscht, maar toch blijkbaar bedoeld is daarin af te beelden de liefde van God tot Zijn volk en van dit volk tot God.
Serie V.
Als vijfde serie nemen wij de tweede rij van NïeuwTestamentische boeken, dus: Mattheus, Galaten, Hebreeën, Efeze, F i lippensen, Collo ssensen, Thessalonicensen, Timotheus, Petrus, Filemon, Johannes.
Wij vervolgen deze lijst met de voortzetting van het Oude Testament.
Parallel met Samuel en Koningen, die wij vroeger lazen, loopt ten deele Kronieken, dat ons de historie van Israël als volk onder een ander gezichtspunt verhaalt. Men zal wel eens een hoofdstuk, dat vol van namen en cijfers staat, als al te statistisch, vlug doorloopen, maar daar staat tegenover, dat ook sommige dingen veel helderder worden, nu wij ze weer lezen, soms met andere woorden gezegd en van een anderen kant gezien.



Het vervolg op Kronieken vormen EzraenNehemia; deze boeken bevatten n.1. de geschiedenis van Israël na de ballingschap, voorzoover deze in den Bijbel voor komt. En dat .wel, als Kronieken, uit het oogpunt van den eeredienst en in het algemeen van den dienst van God in engeren zin.
En dan lezen wij tevens het boek E s t h e r, dat een tafereel uit denzelfden tijd, nl. van de Perzische overheersching, beschrijft.
Serie VI.
In de zesde serie is de rondgang door den Bijbel compleet.
Wij lezen nu voor de tweede maal de rest van het Nieuwe Testament, dat zijn de boeken: Marcus, Romeinen, Corinthe, Openbaring, Evangelie van Johannes.
En dan volgt de lectuur van de overgebleven profeten.
Deze zijn niet gemakkelijk. Wij hebben allereerst J e r emia en de Klaagliederen, waarin een heel stuk geschiedenis wordt geïllustreerd en heel wat gezegd wordt, dat de barmhartigheid én de rechtvaardigheid van God teekent, maar waarin ook stukken voorkomen, die zóó speciaal zijn voor den tijd, waarin zij gesproken werden, dat zij pas na herhaalde lectuur van den heelen Bijbel nader worden verstaan.
Duisterder is nog Ezechiel, een boek vol van symbolische taal en handeling, aangrijpend van schildering en een bron vol kennis van het eigenaardige der profetie.
En de nog overgebleven kleine profeten: O b a d j a, Jona, Mlcha, Nahum, Habakuk, Zefanja, Haggaï, Zacharia, Maleachi, vertoonen allerlei schakeering en geven allerlei oude en nieuwe openbarin-



gen, die grootendeels wel duidelijk zijn na aï de lectuur van vroeger aan de orde gestelde bijbelboeken.
Compleet noemde ik den rondgang door den Bijbel. Maar dit is toch niet geheel juist.
Ik heb niet ingedeeld de Psalmen en het Spreukenboek. Ten deele is dit vrij willekeurig, ten deele toch ook gerechtvaardigd.
Ten deele willekeurig, inzooverre de Prediker toch wel groote overeenkomst vertoont met de Spreuken en dus daarbij gevoegd had kunnen worden. Maar de Prediker is betrekkelijk klein en toch ook weer voldoende anders dan Spreuken om te rechtvaardigen m.L, dat het kleinere boek wel in een serie werd opgenomen.
De Psalmen en de Spreuken leenen zich m.i. niet zoozeer voor indeeling in een serie, omdat zij zich minder leenen voor voortgezette lectuur. Zij vormen een serie apart.
Ik zou willen aanbevelen deze boeken apart te nemen en, bij stukjes te tegelijk, telkens en telkens te lezen. Zij geven het geheele menschenleven, zooals het door het kind van God wordt geleefd en zooals het onder leiding van den Heiligen Geest wordt gezien.
De Psalmen bezingen de geloofservaring van de kinderen Gods in alle denkbare omstandigheden en dienen voor de lectuur in vreugde en droefheid, in heimwee naar God en bij dank voor de verlossing.
De Spreuken bezien dit menschenleven, altijd onder leiding van Gods Geest, meer mediteerend, met de wijsheid, die in de vreeze des Heeren geworteld is.
Uiteraard kan deze schets niet meer zijn dan een proeve, hoe men den Bijbel benaderen kan.
Ik stel mij voor, dat sommige lezers de lectuur van de moeilijke bijbelboeken op het moment, waarop ik ze plaatste, nog te bezwaarlijk vinden.



IfTip
Mag ik hen dan dringend verzoeken de volgorde te wijzigen en eerst nog eens een vorige serie aandachtig te lezen of eerst het geheele Nieuwe Testament, in de volgorde als gegeven, door te werken?
Ook kan ik mij denken, dat een lezer niet zal overslaan de gedeelten van de wet. die ik zou willen aanbevelen geheel afzonderlijk eens tot voorwerp van studie te maken. Of dat een ander voorloopig meerdere stukken zou willen laten liggen. Dit kan, mits men maar in het oog houdt, dat willekeur hier ten slotte dreigt uit te loopen op het coupeeren van den Bijbel. Waarom ik aanbeveel, ook al laat men voorloopig gedeelten of zelfs boeken liggen, straks tóch over te gaan tot de heele lectuur, b.v. zooals ik die heb aanbevolen.
De meeste lezers zullen na langer of korter tijd mijn leiddraad los laten en zelfstandig de volgorde en groepeering van den Bijbel maken, die het lezen zelf hen aan de hand heeft gedaan.
Dat is toe te juichen, ja dat is de bedoeling.
Mits men nooit vergete, dat de heele Bijbei Gods Woord is, en dat schatten verborgen zijn, waar wij het niet zouden vermoeden. .
Ten slotte is het doel van dit woord alleen om den rijkdom van den Bijbel meer toegankelijk te maken en om enkele wenken te geven, waardoor het Woord van God, en Christus Jezus de Verlosser, gekend worden, naar den zin van de openbaring.
Waarom ik eindig met de herhaalde aansporing om den Bijbel biddend, eerbiedig, gehoorzaam en vertrouwend te
lezen. „ ,
Ieder, die hem zoo leest, vindt daarin den God van zijn redding en den weg tot het hoogere en eeuwige leven.