CB 20442
De Hervormde Schippersraad
r~ F. D. EMOUS
Pt1?. /X *







DE HERVORMDE SCHIPPERSRAAD
Een overzicht van den arbeid in de plaatselijke afdeelingen, samengesteld en van een inleiding voorzien door
F. D. Emous
(cand. theol.)
Vertegenwoordiger van den Hervormden Schippersraad
Am sterdam 1939
N.V. DRUKKERIJ „DE VALK" - AMSTERDAM







Voorbericht
L.S.
Dit geschriftje wil voor hen, die niet tot het varende deel der gemeente behooren, een kennismaking zijn met den arbeid van den Hervormden Schippersraad, en tevens voor den schipper een gids, waarin hij alle gegevens kan vinden omtrent godsdienstoefeningen, catechisatie en al wat verder met het kerkelijke leven in verband staat.
Naar volledigheid heb ik niet willen streven; slechts het voornaamste kon hier een plaats vinden. De gegevens, in elk artikel opgenomen, of daaronder geplaatst, wijzen vanzelf verder. Wèl hoop ik, dat het boekje overzichtelijk moge zjjn.
Den predikanten, voorzitters of commissieleden der plaatselijke afdeelingen, die mij een artikel toezonden, zeg ik op deze plaats hartelijk dank. Werden mij alleen de gegevens toegezonden, dan stelde ik daarvan naar mijn beste weten een artikel samen, terwjjl ik voor de andere gemeenten de mededeelingen van de „Vuurtoren" overnam.
Een bijzonder woord van dank aan den Heer G. de Jong, die mij steeds met raad en daad terzijde heeft gestaan.
Gaarne spreek ik mijn waardeering uit voor de keurige verzorging van dit boekje door Drukkerij „De Valk".
En nu: dat God, Dien wij in Jezus Christus onzen Verlosser en Zaligmaker mogen noemen, ook dezen arbeid achtervolge met Zijn onmisbaren zegen, tot uitbreiding van den arbeid van den Hervormden Schippersraad, tot opbloei van de Nederlandsche Hervormde Kerk!
F. D. EMOUS.
Amsterdam, 7 Januari 1939.



DEN LEZER HEIU
Het verheugt onder geteehende, dat de Heer Emous het hierachtervolgende geschrift heeft samengesteld. Moge het hij velen (schippers en meelevende Hervormden aan den wal) belangstelling voor het werk van den Hervormden Schippersraad wekken. De lezer zal de liefde van den jeugdigen schrijver voor den schipper gevoelen; er vonke iets van die liefde op velen overl
Prof. Dr.
voorzitter van den Hervormden Schippersraad Utrecht, Januari *93Q.



Voorwoord
L. S.
Gaarne voldoe ik aan het verzoek van den heer F. D. Emous om heel in het kort iets te schrijven over zijn brochure. Als secretaris van den Hervormden Schippersraad waardeer ik dezen arbeid van den heer Emous ten volle, want daardoor wordt de arbeid van den Raad gebracht onder de aandacht van velen, die misschien heelemaal niet of weinig van ons werk weten. Dat dit noodig is, ervaren wq eiken dag, en juist onbekendheid met de werkelijke doelstelling van den Hervormden Schippersraad is de oorzaak, dat hierover dikwijls geheel verkeerd wordt geoordeeld.
De Schippersraad bedoelt niet een groep van ons volk tot de gemeente terug te brengen, omdat ze van de leer der Kerk vervreemd is; de Raad bedoelt evenmin een groep minderwaardigen met een tikje medehjden in de Kerk terug te voeren.
Onze schippersstand is nog altijd het beste voorbeeld van volkskarakter, dat zich vooral kenmerkt in vromen godsdienstzin en is eerder een voorname loot aan ons volksbestaan, dan een, die het stempel van minderwaardigheid zou moeten dragen. De schippersstand is organisatorisch uitgeschakeld. Dit vindt zgn oorzaak in het vervreemden van de plaats, waar hg in het bevolkingsregister is ingeschreven en van de kerk, waar zijn attestatie berust.
De Schippersraad tracht dezen band, in de nieuwe vorm waarin het bedrijf zich thans ontwikkelt, te herstellen.
Deze brochure zegt duidelijk en klaar op wélke wijze wij dit trachten op te lossen. Van harte hoop ik, dat duizenden het zullen lezen en daardoor opgewekt worden, om mede te werken aan dit mooie doel.
Moge God dezen arbeid tot rijken Zegen stellen; dan zullen onze schippers en hun gezinnen spoedig weer in vollen omvang den Zegen ontvangen, dien de Algoede God ook door middel van de Nederlandsche Hervormde Kerk schenkt aan ieder, die daarom vraagt!



HET MODEKAMEN VAN DEN HERVORMDEN SCHIPPERSRAAD.
Prof. Dr. M. J. A. de Vrijer, Voorzitter,
Kromme Nieuwe Gracht 41 bis. Utrecht.
G. de Jong, Secretaris,
Binnenkant 22, Amsterdam, telefoon 49620.
A. Brakél, Penningmeester,
Essenburgsingel 18, Rotterdam, postrekening 8760.
LEDEN:
Dr. G. Oorthuys, Prinsengracht 21 Amsterdam (C.) S. Hoft, Planciusstr. 71 „ (C.)
N. J. Hoef hamer, Olympiakade 59 „ (Z.)
Da. C. W. Coolsma, Sterreboschstr. 24 Groningen. L. J. Zandt, Diephuisstr. 32 „ J. Koning, Verl. Visscherstr. 11a „
M. IMhrmann, Crooswijkschesingel 19 Rotterdam. A. G. Oskamp, Zwartjanstraat 8 „ Ds. W. A. Zeydner, Haringvliet 58a „



INLEIDING.
De schipper is een zwerver in den goeden zin van het woord. Zijn maatschappelijke positie dwingt hem daartoe. Treft men hem des Maandags aan in Maastricht, bezig zijn vracht te lossen, des Dinsdags is hij weer vertrokken, om een nieuwe lading te
verschepen naar Rotterdam, Utrecht, Groningen waarheen
zijn werkkring hem ook maar roept.
Geen wonder, dat deze omstandigheid een factor is, die geweldigen invloed heeft op allerlei levensterrein, zoowel maatschappelijk als kerkelijk.
Op maatschappelijk gebied doen zich terstond de groote verschillen tusschen walbewoner en schipper blijken. De walbewoner blijft op één plaats en zelfs als hij een „trekvogel" is, dan nog verwisselt hij slechts enkele malen in zijn leven van domicilie. Hij is altijd te bereiken en waar zijn verhuisbiljet ligt, daar woont hij.
Anders is het met den schipper. Zelfs daar, waar zijn verhuisbiljet ligt, komt hfl betrekkelijk zelden, wanneer hij althans werk genoeg heeft. Hij is vrij in het kiezen van zijn domicilieplaats en zoo kon het voorkomen, dat tot voor kort te Heumen, per schip niet bereikbaar, zeer vele schippers waren gedomicilieerd, om de eenvoudige reden, dat daar de belasting in die jaren aan den lagen kant was.
Dat de moeilijkheden in geval van' steun ver leening legio werden, valt te begrijpen. De gemeente moet dan hulp bieden aan menschen, die mogelijk slechts éénmaal hun domicilieplaats hebben aangedaan, alléén maar om het feit, dat daar hun verhuisbiljet ligt. Ik zou u op meerdere gevallen kunnen wijzen, doch genoeg! Het is mijn taak u duidelijk te maken, dat het zwerversleven een factor is, die in 't bijzonder zich doet gelden in het kerkelijk leven van den schipper. Laat mij u dit dus nader mogen toelichten.
HOOFDSTUK L
De Drievoudige Taak der Nederl. Herv. Kerk in Verband met
het Kerkelijk Leven van den Schipper.
De Nederlandsche Hervormde Kerk heeft een drievoudige taak.
Daar is allereerst de prediking van het Woord en de bediening der Sacramenten. Wat het eerste betreft, doen zich ten aanzien van het kerkelijk leven van den schipper geen groote bezwaren voor. De schipper immers is niet, zooals velen ten onrechte hebben gemeend: „zoo'n arm schippertje", dat men met een zeker medelijden moet bejegenen, maar zooals hij volwaardig lid is van de maatschappij, zoo ook volwaardig lidmaat van de



Nederlandsche Hervormde Kerk1). Zooals ieder ander is ook hjj bij eiken eeredienst, onverschillig in welke gemeente die wordt gehouden, hartelijk welkom.
In de Hervormde Kerk is men lidmaat van de „Hervormde Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden"2). De schipper gaat dus ter kerke, waar hij op den Zondag zijn ligplaats heeft gekozen en niemand zal hem mogen beschouwen als een vreemde eend in de bijt.
Grooter zijn echter de bezwaren bij de bediening der Sacramenten. Zal men den schipper, die oprecht begeert aan het H. Avondmaal aan te zitten, moeilijk den toegang daartoe kunnen weigeren, bij den doop rijzen onmiddellijk moeilijkheden. Gesteld, een schipper, die Zaterdags in Groningen is aangekomen, verlangt voor zijn kind den H. Doop. Daarvoor is vereischt een bewijs van goed zedelijk gedrag. Dit bewijs bevindt zich bij den kerkeraad van de gemeente, waar de schipper zijn domicilie heeft. Noemen wij als voorbeeld Heumen, dan begrijpt ieder, dat bij onmiddellijke correspondentie het bewijs op z'n vroegst 's Maandagsavonds is overgestuurd. Maar dan is de schipper weer vertrokken en z'n kind is niet ten doop gehouden. Sommige predikanten, deze moeujkheden ten volle beseffend, bedienen ook aan dit kind den H. Doop; anderen weer, zich streng houdend aan de reglementen, moeten de ouders teleurstellen.
De tweede taak der Nederl. Herv. Kerk is de catechese. Ook hier weer dezelfde moeilijkheid: men ligt zelden voor langeren tijd op één plaats, al keert men zooveel mogelijk daarheen terug, wanneer de omstandigheden dit toelaten; dus van geregeld catechisatiebezoek kan geen sprake zijn. En men neme het den schipper niet kwalijk, dat hij, bij een losplaats aangekomen, zich niet voor één uur terstond bij den plaatselijken predikant aanmeldt. De omgeving is vreemd, het onderwerp, dat besproken wordt, is wellicht voor een gedeelte reeds behandeld en: bij
wien kan men in grootere plaatsen terecht? 8) dat alles zijn
factoren, die het catechetisch onderwijs aan schippers tot een probleem maken.
Met de derde taak der Kerk, persoonlijke zielszorg, huisbezoek en alles wat daarmede samenhangt, is het al evenzoo gesteld; de predikant kan niet direct op de hoogte zijn van dag en uur, waarop de schepen hinnenloopen, noch waarop ze vertrekken en vindt hij temidden van drukke bezigheden een uur, waarop hij
1) „Hervormd Nederland" van 3 Febr. '38. Een interview met den heer G. de Jong.
2) Zie: Algemeen Reglement: Art. t; Art. 2 vooral: le; Art. 3.
3) Dit boekje bedoelt mede een antwoord te zijn op deze vraag. Daarom voegde ik allerlei gegevens en een register aan deze inleiding toe. daarin bijgestaan door de verschillende afd. van den Schippersraad.



de havens, kan bezoeken, dan nog kan zich een ernstig gesprek slechts bepalen tot enkele personen.
Was het nu vroeger zóó, dat de schipper ambten bekleedde in kerk en maatschappij: door de bovengenoemde factoren werd in de laatste jaren de band met de Nederl. Herv. Kerk losser en losser en er ontstond een toestand, waaraan noch de Kerk. nóch de schipper schuldig was, doch die dringend om verbetering riep.
Deze gedachte nu leidde in 1933 tot de oprichting van den Hervormden Schippersraad.
* * »
HOOFDSTUK II. De Arbeid van den Hervormden Schippersraad.
De Heer G. de Jong, secretaris van den (Raad, kwam in zijn functie van Directeur van het Onderwijsfonds voor de Scheepvaart en tevens als actief lid der Hervormde Kerk in aanraking met tallooze gevallen, waarin het hem duidelijk werd, dat er, hoe dan ook, iets moest gedaan worden om den schipper weer intensiever in het kerkelijk leven in te schakelen.
Van Roomsch-Katholieke zijde werd hem gevraagd een rapport op te stellen over hetgeen in 't algemeen gedaan werd voor het onderwijs aan schipperskinderen1). Bij de bewerking hiervan werd het hem duidelijk, dat de Hervormde Kerk veel minder deed in dit opzicht dan de Roomsch-Katholieke, die grooter invloed behield o.a. door haar internaten, gelegenheden tot ontspanning, speciaal voor zeelieden en binnenschippers, enz. enz. Dat de Hervormde Kerk hier ook een taak te vervullen had, werd hem door dit alles steeds meer duidelijk.
Daar men als gewoon lidmaat der Nederl. Herv. Kerk niet zonder meer rechtstreeks aan de Synode een voorstel kan doen, besprak hij de zaak met zijn wijkpredikant, thans den Utrechtschen hoogleeraar Prof. Dr. M. J. A. de Vrijer, voorzitter van den Hervormden Schippersraad. Deze was het, die terstond het groote belang bij de Synode bepleitte en erop aandrong, dat het hoogste Kerkbestuur zoo spoedig mogelijk dit punt op de agenda zou plaatsen. In tegenstelling met vele andere kwesties, die eerst na geruimen tijd in behandeling komen, nam de Synode, wel de noodzaak inziende van een spoedig onderzoek, deze zaak met kracht ter hand en institueerde in 1933 den Hervormden Schippersraad.
Op een zoo ruim arbeidsveld als aan den Schippersraad toegewezen, moest het in den eersten tijd wel blijven bij een zoeken en tasten, hoewel toch anderzijds goede resultaten werden bereikt. In vele plaatsen werden afdeelingen van den Hervormden
1) Zie het artikel van Mei. C. Gijzel in het Amsterdamsche Kerkbeurtenblad van 1 Juli 1938.



Schippersraad opgericht, elk met de taak om de in Hoofdstuk I genoemde bezwaren zooveel mogelijk te ondervangen. De plaatselijke predikanten besteedden hun aandacht aan het moeilijke vraagstuk, de Schippersraad hield hen door het zenden van circulaires op de hoogte van den stand der zaken; waar meerdere predikanten waren, belastte zich een van hen met de speciale zorg voor de schippers en zoo ontstond er een groote, landelijke organisatie, die, al is het probleem dan niet geheel opgelost, toch reeds veel belangrijke punten tot klaarheid heeft gebracht.
Als vertegenwoordiger stelde de Raad in 1935, toen onder voorzitterschap van Mr. Dr. J. Schokking, den Heer C. R. Plomp (cand. theol.) aan, thans predikant te Oosterhout. Zijn taak was het, de predikanten in de verschillende gemeenten te wijzen op het groote belang, dat de Raad wilde dienen; en hen op te wekken, zeker: tot het doen houden van een collecte, doch ook, waar dit maar mogelijk was, tot het verleenen van hun steun bij de oprichting van plaatselijke afdeelingen.
De legitimatiebewijzen.
Wat deed nu de Raad t.a.v. de moeilijkheden, die zich voordeden bij Doop en Avondmaal ? Ze begon met het uitreiken der legitimatiebewijzen, z.g. „kerkelijke passen". Op dit bewijs staan behalve naam, geboortedatum en domicilieplaats van den schipper ook de data vermeld, waarop hij gedoopt is, belijdenis des geloofs heeft afgelegd, benevens de namen, geboortedata enz. van vrouw en kinderen. Maar: het verzamelen van deze gegevens was moeilijker, dan men aanvankelijk dacht. Mej. C. Gijzel, de administratrice van den Raad kreeg vele „slappe modellen" *) slechts half ingevuld terug. Van onwil was hier geen sprake, doch men wist vaak niet meer, waar men was gedoopt, of in welk jaar men, wanneer dit het geval was, belijdenis des geloofs had afgelegd. Dan moesten de kerkeraden worden aangeschreven, hetgeen veel tijd in beslag nam, vooral daar in de eerste maanden het antwoord dikwijls lang uitbleef. Gelukkig komt hierin reeds een verandering ten goede, daar de meeste kerkeraden thans overtuigd zijn van het groote belang, dat door de legitimatiebewijzen wordt gediend.
Echter waren er nog andere moeilijkheden, van meer psychologischen aard, die men 't hoofd moest bieden. De legitimatiebewijzen werden, vooral in den beginne, met wantrouwen bejegend: „Wat wilde men toch met zoo'n papiertje; was het voor „steun", was het misschien om een zekere controle uit te oefenen? , dat waren de gedachten, die zich bij vele schippers hadden vastgezet en ook de bezwaren bij het laten maken van de vereischte pasfoto waren legio.
1) „Slappe modellen": invulformulieren, waarop voorloopig de gegevens worden vermeld, om daarna in het kaartregister en op de legitimatiebewijzen overgenomen te worden.



Met blijdschap kunnen we echter constateeren, dat de schippers zelf meer en meer het belang gaan inzien van de gratis verstrekte legitimatiebewijzen: de aanvragen komen geregeld binnen op het Centraal Bureau in de Eilandskerk te Amsterdam: de bezoeken, door Mej. Gijzel op de schepen afgelegd, hebben in dezen hun administratief doel niet gemist.
Het doel van zoo'n legitimatiebewijs is dit: het wil zijn een kerkelijke pas, een bewijs, waarop men toegelaten wordt tot Doop en Avondmaal, tot samenkomsten voor en (of) door schippers belegd, e.a. Men houde echter in 't oog: er is volstrekt niet gemeend — helaas, dit denkt men nog al te vaak — om den schipper „apart" te stellen in zijn klasse, als zou hij niet in alles met de walbewoners mee kunnen gaan. De legitimatiekaart vergemakkelijkt juist in alle opzichten de herstelling van den band met de kerk, die, zooals gezegd, door het ambulante leven wel losser moést worden.
De Catechese.
En nu, wat de tweede taak der Hervormde Kerk betreft, de catechese. Een schier onoplosbaar probleem. Door het instellen der plaatselijke afdeelingen hoopt de Schippersraad echter de moeilijkheden eenigszins te verzachten. Men weet dan, door middel van circulaires, periodieken of anderszins, bij welken predikant men aankloppen kan1); naam en adres zijn bekend en bij vertooning van het legitimatiebewijs weet de predikant terstond wat hem te doen staat. Goede resultaten heeft ook reeds opgeleverd het meegeven van werkschriften, waarin de predikant enkele vragen en opmerkingen ter beantwoording en nadere uitwerking opschrijft, die dan tijdens de reis worden bestudeerd en bij het weer aandoen van de plaats worden gecorrigeerd: een schriftelijke catechisatie dus. In deze richting zullen de gedachten moeten gaan, wil men den schippers nog eenig catechetisch onderwijs kunnen geven. — Voor hen, die langer op éénzelfde plaats vertoeven, of geregeld daarheen weer terugkeeren, zijn de moeilijkheden niet onoverkomelijk. Het verzuim van enkele catechisatieuren is spoedig ingehaald en gelukkig hangt er niet het „slagen voor een examen" van af.
Dat de instelling van plaatselijke afdeelingen van den Schippersraad ook het huisbezoek op de schepen zéér bevorderde, behoeft na het bovenstaande geen betoog. En gelukkig is de belangstelling voor hetgeen op kerkelijk gebied voor den schippersstand geschiedt, ook onder de predikanten zóó aan het toenemen, dat velen, ook al is er geen plaatselijke af deeling van den Hervormden Schippersraad, hun schreden richten naar
1) Tot nu toe gaf „De Vuurtoren" onder redactie van den penningmeester, den heer A. Brakel en den heer M. Lührmann, hieromtrent reeds eenige inlichtingen.



de havens om ook daar het Evangelie van den Gekruisten Heiland te brengen. Hiervoor kunnen wij niet dankbaar genoeg zijn. Mede door hun werk gaan de schippers langzamerhand inzien, dat ze geen achterafgezette klasse zijn in Kerk en Maatschappij, maar dat ze als volwaardige leden van de Nederlandsche Hervormde Kerk overal welkom zijn.
Zoo heeft de Hervormde Schippersraad, voor zooveel als in haar vermogen lag, onder Gods hulp de bezwaren, die ik u mocht noemen, ondervangen en we mogen zeggen: er is inderdaad reeds veel bereikt. Maar, hij werkt voort 
* * * HOOFDSTUK HL De Huisvesting van Hervormde Schipperskinderen aan den Wal.
Dit was een probleem, dat reeds lang de gedachten van enkelen bezig hield en ook hier weer was het de heer G. de Jong, die een plan opstelde, dat men thans hoopt te verwezenlijken. Wat toch is het geval?
De leerplichtwet, onder het ministerie Goeman Borgesius in 1901 tot stand gekomen, maakte een uitzondering voor de schipperskinderen, daar het begrijpelijkerwijze moeilijk was hen van geregeld onderwijs te doen genieten. Zij, die het belang van hun kind inzagen, vooral in den tijd, die hoe langer hoe zwaarder eischen ging stellen, gezien de staag voortschrijdende techniek, stuurden de jongens en meisjes direct na aankomst in de haven naar school. Doch men zal begrijpen, dat dit schoolbezoek te hooi en te gras een grooten achterstand in kennis ten gevolge moet hebben. Het Onderwijsfonds voor de Scheepvaart heeft hierin voorzien door het oprichten van scholen, waar men toegerust is, om dien achterstand niet alleen zoo gering mogelijk te maken, maar ook geheel te voorkomen. Zoo verrezen er binnenvaartscholen te Amsterdam, Groningen, Rotterdam en in vele andere plaatsen. — Het Onderwijsfonds voor de Scheepvaart nu is een interconfessioneele instelling, zoodat men aan het onderwijs als zoodanig al zijn krachten wijdt, afgezien van de kerkelijke richting der schippers, ook al doet het Onderwijsfonds veel voor de instandhouding van interconfessioneele, Protestantsch-Christelijke en Roomsch-Katholieke scholen. En juist hier weer lag een geweldige taak voor de Kerk. De vraag is immers: Hoe houdt men de kinderen van Hervormde schippers, die aan den wal moeten blijven voor het ontvangen van onderwijs, als hun ouders voor langen tijd op reis zijn, in blijvend contact met de Nederlandsche Hervormde Kerk?
Tot nu toe bracht men de kinderen onder in gezinnen aan den wal en de Staat gaf ƒ 2.— per week per kind, wanneer het kind een gewone schippersschool bezocht, en ƒ 2.75 bij het bezoeken van een continuschool *). Waar de levensstandaard lager



is, zooals b.v. te Rotterdam, zal men een kind voor ƒ 5.— per week voedsel en onderdak kunnen verleenen in een goede omgeving. De Hervormde Schippersraad wil dan met de ouders tezamen het ontbrekende suppleeren. Doch waar de levensstandaard hooger is — en als voorbeeld noemen wij Amsterdam — is het bezwaarlijker om geschikte gezinnen te vinden2). In de laatste maanden van 1938 kwamen op het Centraal Bureau bij de Eilandskerk reeds vele aanvragen tot huisvesting binnen, waaraan men niet kon voldoen, daar men er niet in slaagde gezinnen te vinden, waaraan deze kinderen konden worden toevertrouwd.
Aan dezen toestand wil nu de Waterwijk van Amsterdam, gesteund door den Hervormden Schippersraad, een einde maken. Zij streeft ernaar om te komen tot den bouw van een drijvend internaat, waarop men meerdere kinderen van Hervormde schippersouders kan huisvesten, om hen zoo in blijvend contact te houden met de Nederl. Herv. Kerk. Dan zn'n althans voor de jeugd in de jaren, dat zij de school bezoeken, — een dringende eisch in dezen tijd, die meer kennis vraagt van motoren, reglementen e.a. dan vroeger het geval was — de bezwaren hierboven genoemd, opgeheven. En 't is toch altijd weer waar: „Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst." Het gaat er thans om: zal men de schippers jeugd voor de Hervormde Kerk kunnen bewaren?, of zal men het lijdelijk blijven aanzien, dat ze vaak worden ondergebracht in niet-Hervormde internaten, en plaatsen van ontspanning bezoeken van niet-Hervormde of Roomsch-Katholieke zijde? Samenwerking?: Goed!, maar laat men dan principieel blijven!
Een Hervormde schippersjongen, dien ik in de buurt van het IJ aantrof en van gezicht wel kende, antwoordde op mijn vraag, waar hij op catechisatie was: „Ik ben bh' een Gereformeerden dominee". „En waar breng je je vrije uren door, als je niet op het opleidingsschip bent?" „Wel, dan ga ik naar het apostolaat; daar is het lekker warm, je kunt er spelletjes doen en je krijgt nog een kop thee voor niets erbij."
De invloed, die van die internaten, apostolaten en plaatsen van ontspanning uitgaat, is geweldig. De Hervormde Kerk grijpe met beide handen de gelegenheid aan om ook hierin niet ten achter te blijven!
Een begin is reeds gemaakt; de Hervormde Schippersraad liet door den Heer W. Beets Jr. een film samenstellen, die U laat zien, wat op kerkelijk gebied, voor de binnenschippers in ons land wordt gedaan. We maken een kerkdienst mee in de Eilandskerk te Amsterdam, het landelijke centrum van den
1) Scholen, met een leerplan, dat in drie jaar en niet in zes moet worden doorgewerkt. JDe kinderen zijn dan gehuisvest aan den wal.
2) Men moet ook rekening houden met den afstand van huis tot school en van school tot haven !



Raad; we gaan naar het spreekuur van Dr. G. Oorthuys, predikant van de „Waterwflk", we dammen, sjoelen en zingen met vrooüjke groepjes op de „Instuif", we maken een samenkomst mee van de Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël", we zien wat in andere plaatsen, zooals Rotterdam, Arnhem,
Zaandam en zelfs in het buitenland gedaan wordt en dat
alles heeft dit doel: u warm te maken voor het plan, dat men thans wil verwezenlijken: den bouw van een drijvend internaat voor Hervormde schipperskinderen. De baten van de film worden gestort in het „Suppletiefonds voor de Huisvesting van Hervormde Schipperskinderen aan den Wal".
De film draait thans in het geheele land: gjj, die haar gezien hebt, steunt door woord en daad deze actie en wekt anderen op, de vertooning eens mee te maken. Gh', die haar nog niet hebt gezien, verzuim niet dit te doen en maakt propaganda voor dit mooie doel! '
Men neemt eerst een proef met een klein aantal kinderen. En dan hangt het mede van uw belangstelling en hulp af, of er meerdere kunnen worden geplaatst.
God zegene den arbeid van den Hervormden Schippersraad en sta hem bg, mede door uw hulp, in de vervulling van zgn moeilijke en veelomvattende, maar ook heerlijke taak!
De „Koningin Wilhelmina", waar de schrijver eiken Dinsdagavond van 7—9 uur aan de leerlingen catechisatie geeft.



De Financiën Tan den Hervormden Schippersraad
Het gebeurt meermalen, dat gezegd wordt: „Kan de HerVormde Schippersraad in netelige gevallen niet eens met een flinke som steunen?" Die zoo spreken verkeeren in de meening, dat de Hervormde Schippersraad goed in zijn financiën zit. Dit is evenwel niet het geval.
De Hervormde Schippersraad bestrijdt volgens art. 14 van de „Regeling" al z$jn uitgaven uit kerkelijke en diakonale bijdragen, voorts uit collecten, giften en contributiën en uit een door de Algemeene Synode van jaar op jaar te voteeren toelage.
De Synode heeft tot heden krachtig geholpen. Van 1933 tot 1938 gaf zg jaarlijks een toelage van ƒ 2000.—, waarvoor de Hervormde Schippersraad buitengewoon dankbaar is. Zonder die bijdrage zou er van den arbeid onder de schippers weinig terecht gekomen zijn.
De kerkeujke en diakonale bijdragen moeten van de kerkeraden komen. Sommige zenden jaarlijks een flink bedrag; kleinere gemeenten geven vaak een bijdrage van ƒ 5.— a ƒ 10. 
per jaar, terwijl er plattelandsgemeenten zijn, die slechts ƒ 2.— a ƒ 2.50 kunnen afzonderen. We zijn ook daar zeer dankbaar voor, temeer daar er onder de bijdragende gemeenten zijn, die nooit een schipper in hun dorp te zien krijgen.
Stel u voor, dat elk der 1400 gemeenten in Nederland gemiddeld ƒ 10.— per jaar gaf, dan leverde dat toch een bedrag van ƒ 14000.— en daarmee is iets uit te richten.
In 1938 gaven 64 kerkeraden een bijdrage variëerend van ƒ 1.— tot ƒ 100.—, tien zonden een collecte en vijf gireerden een gift, te zamen dus 79 gemeenten van de 1400. Dat is toch wél heel droevig. Groningen, 's-Gravenhage en Rotterdam komt de eer toe belangrijke collecten of bijdragen te hebben ingezonden. Indien de ruim 1300 resteerende kerkeraden den Hervormden Schippersraad wilden gedenken, zou dit het werk van dien Raad zeer ten goede komen.
Het aantal contribuanten is zeer gering. De contributie bedroeg in 1938 slechts ƒ 19.—. Toch gelooven we stellig, dat er nog heel wat particulieren zijn, die gaarne wat voor den Herv Schippersraad over hebben.
Laten die zich s.v.p. opgeven aan den penningmeester:
A. BRAKEL. Kantoor: Rotterdam. Postrekening: 8760.



Ds. B. GIJZEL f
De eerste consulent van de Waterwtjk.
Cliché welwillend afgestaan door „Het Kerkbeurtenblad".



Amsterdam
In Amsterdam was het onze onvergetelijke Ds. B. Gijzel, die als lid van den Hervormden Schippersraad zijn krachten wijdde aan de oprichting van een plaatselijke afdeeling, de z.g. „Waterwijk" 1). Na een diepgaande bespreking met den kerkeraad kon hij zijn plannen verwezenlijken, mede door den krachtigen steun van den voorzitter Ds. J. P. van Bruggen.
Als predikant van Wijk IV streefde Ds^ Gijzel er reeds naar om de Eilandskerk te maken tot het centrum van zijn wijkarbeid. Eenerzijds daartoe ook gedwongen door een geweldige schuld, die op het voormalige wijkgebouw rustte, mocht hij als consulent van de pas opgerichte Waterwijk het genoegen smaken, dat de Eilandskerk inderdaad zoowel van deze als van Wijk IV het centrum werd, terwijl in 1938 — hetgeen hij niet meer heeft mogen beleven — de Schippersraad deze kerk uitkoos als centrum van den landelijken arbeid, door daarin het Centraal Bureau onder te brengen 2).
Toen God hem tot Zich riep, liet hij een bloeiende Waterwijk achter, een gedeelte van zijn arbeid, dat hem lief was, omdat hij er „leven" in zag. En werkelijk, dat er levensvatbaarheid was, blijkt uit den huldigen toestand.
Ik mag u dus iets vertellen over de Waterwijk, waarbij ik mij bepaal tot het daarin verrichte jeugdwerk.
Nadat deze Waterwijk ruim een jaar vacant was geweest, werd Dr. G. Oorthuys bereid gevonden om zich mede aan de „varende gemeente" te wijden en ook hij nam met kracht dit gedeelte van den arbeid in Amsterdam ter hand. De „drievoudige taak der Nederl. Herv. Kerk" is mede de zijne en zoo kan men zich tot hem wenden voor catechisatie en huisbezoek. Hijzelf zal u op blz. 26 hierover een en ander meedeelen.
Naast dezen pastoralen arbeid wordt echter nog meer verricht in de Waterwijk1).
De Jeugdkring.
Daar is allereerst de Nederl. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël", die op verzoek van enkele schippers door Ds. Gijzel in samenwerking met den Heer J. M. Martens is opgericht in 1935. Deze jeugdkring houdt eiken Zondagavond van kwart over acht tot tien uur zijn samenkomsten in het lokaal naast de Eilandskerk2). Het verloop van zoo'n vergadering zij u in het kort aldus geschetst: Nadat de voorzitter het openingswoord gesproken heeft, geeft hg het woord aan den leider, om
1) Zie: de „Binnenvaart" van 17 Juni '38.
2) „Hervormd Amsterdam" van 26 Februari '38.



beurten een der theologische studenten, die te Amsterdam wonen. Deze leest dan, na gebed en zang, een kort gedeelte uit de H. Schrift, waarover hij in een twintigtal minuten een bespreking houdt. Nadat er nog eens gezongen is, krijgt ieder gelegenheid om vragen te stellen, het besprokene betreffend, of ook naar aanleiding van andere onderwerpen. Weet de leider niet terstond het antwoord — men is gelukkig eerlijk genoeg om den vrager niet met een kluitje in het riet te sturen — dan wordt het na bestudeering op schrift gesteld en de volgende week door den dan aanwezigen leider voorgelezen.
Hierbij is het een voordeel, dat de studenten bijna allen in één studenten-gezelschap vereenigd zijn, zoodat ze elkaar kunnen raadplegen over de gestelde vragen, die inderdaad niét altijd eenvoudig zijn en een goede voorbereiding noodig maken. De vragenbus doet goede diensten, wanneer de vragers onbekend wenschen te blijven, of ook — hetgeen in den beginne te merken was — een zekere schroom moesten overwinnen.
Na dit vragenkwartiertje wordt de pauze gehouden, waarin een versnapering wordt rondgedeeld. Toen het aantal leden nog 45 bedroeg, was het presenteeren van een kop thee nog mogelijk; thans, bij een aantal van meer dan 360(!), waarvan geregeld over de honderd de vergadering bezoeken, is dit reeds' wegens de geringe ruimte in het lokaal niet meer doenlijk; en het zou ook te veel kosten met zich meebrengen. — De pauze, waarin het bestuur de huishoudelijke zaken regelt, de heeren hun sigaar rooken en de dames den tijd met een gezellig babbeltje korten, wordt gevolgd door een half uur, waarin men voordrachten van de leden kan beluisteren. De een draagt een gedicht voor, al of niet uit het hoofd, de ander leest een mooi stuk proza, de derde zingt een lied, door een mede-lid op het orgel begeleid; en telkens blijkt de waardeering uit het applaus. Na dit halfuur sluit de leider, meestal om 10 uur, met dankgebed den avond, waarna men tot slot nog een lied zingt. Later dan kwart over tien wordt het niet, daar vele schepen moeilijk binnen de drie kwartier te bereiken zijn en het des Maandags voor de meeste leden weer vroeg dag is.
De leeftijdsgrens, voor leden gesteld op 35 jaar, is voor bezoekers geen bezwaar: wanneer ge eens in de buurt van Eilandskerk komt op Zondagavond, dan zijt ge hartelijk welkom!
De Instuif.
Een uitbreiding vond de arbeid in dé Waterwijk door de z.g. „Instuif" *). De Instuif is een gelegenheid voor schippers, jong èn oud, om de vrije uren van den Woensdagavond te korten met dammen, schaken, sjoelbakken, halma en „wat voor de hand
1) „De Binnenvaart" 1 Juli 1938.



komt". Dus: elck wat wils1). Aan tijd is men niet gebonden; de naam zegt het al: men komt binnenloopen, wanneer men zin heeft. Deze Instuif werd eerst gehouden op Dinsdagavond in het lokaal naast de Eilandskerk, doch wegens nijpend ruimtegebrek, dat zich spoedig openbaarde toen het aantal bezoekers steeds meer toenam, moest men haar verplaatsen naar de recreatiezaal van het jongste der opleidingsschepen van het Onderwijsfonds: de „Koningin Wilhelmina" aan den overkant van het IJ (Sixhaven). — In die zaal staan thans een achttal tafels opgesteld, waarop dam- en halmaborden liggen, sjoelbakken zjjn neergelegd en waaraan ook binnenkort de liefhebbers van tafeltennis hun hart kunnen ophalen. Een leestafel is eveneens aanwezig: het „Kerkbeurtenblad", „De Binnenvaart", „Hervormd Amsterdam", ontspanningslectuur: men heeft maar voor het grijpen.
Voor dorstige kelen is tegen een zeer gering bedrag een kop thee verkrijgbaar. U ziet, de Instuif is een soort sociëteit. Totnogtoe maakten alleen de jongeren hiervan gebruik, doch de oudere schippers worden eveneens gaarne ontvangen en ook hun wenschen zullen, wanneer de financiën dit toelaten, worden ingewilligd.
De Instuif is een centrum, waar vele wegen samenkomen: daar werft men nieuwe leden voor den jeugdkring; daar heeft men gelegenheid tot kennismaking met den arbeid van de Waterwijk; daar kan men zich opgeven, wanneer men zich nog niet op het spreekuur van den predikant kon melden voor catechisatie; men mag er zijn wenschen uiten aangaande den geestelijken arbeid, want en daarvoor is gezorgd op eiken
Instuif is een ouderling of diaken van de Waterwijk tegenwoordig, ten bewijze dat de Kerk zich inderdaad met de schippers bemoeit. Dat de Instuif een goede gelegenheid is, om elkaar op te wekken tot het bezoeken der filmavonden, tot het afspreken van gezellige samenkomsten en tot het maken van nieuwe plannen, valt licht te begrijpen. Men houde in 't oog: ook deze gezellige avonden moeten er toe medewerken om de band tusschen schipper en Kerk nauwer aan te halen.
Sport.
Een direct gevolg van al deze samenkomsten was het feit, dat men ook buiten de vier muren ontspanning ging zoeken. Enkele leden van den jeugdkring gingen in hun vrijen tijd de sport meer beoefenen, dan totnogtoe het geval was2). Voetbalwedstrijden werden o.l.v. den Heer G. W. Holst in den zomer van 1938 reeds gehouden op een sportveld in de nabijheid van de havens, terwijl ook eenige wandelavonden werden georganiseerd, die, blijkens de goede berichten, zéér in den smaak zijn
1) „De Binnenvaart" van 22 Juli 1938.
2> Zie ..Hervormd Amsterdam", 11 Juni 1938.



gevallen. Wandeltochten ondernam men reeds langs de havens,
rond de Hembrug, naar Sloten en bij voldoende deelname
hopen wij in het voorjaar van 1939 ook deze gezonde avondtochten voort te zetten. De op de Instuif ingestudeerde wandelliedjes kunnen dan weer goede diensten bewijzen.
In het algemeen kan men zeggen, dat het werk van de Waterwijk, voor ouderen zoowel als jongeren, onder Gods zegen gestadig voortgang vindt, en dit door middel van de krachtige medewerking van vele schippers, waaronder in 't bijzonder enkele leden van den jeugdkring met dank mogen worden vermeld. Dit blijkt telken jare, wanneer de Kerstviering wordt voorbereid en men voor de goede organisatie een beroep mag doen op het varende deel der gemeente.
Het is onze hartelijke wensch, dat zij, die nog achterbleven, met ons mede zullen werken in het belang van zichzelf, in het belang van de Waterwijk en dus van den Hervormden Schippersraad!!
Onderl. Verzekerings-Mij. van IJzeren Schepen „HOOGEZAND - MARTENSHOEK"
Dir. R. Kramer
\)wzektd:
Zeil-, Sleep-, Motorschepen
(ook Motorschade)
Kantoor Groningen, Oranjestr. 22, Tel. 575



De Eilandskerk in de 19e eeuw.
Cliché welw. afgestaan door „Het Kerkbeurtenblad".
De Eilandskerk
Tenslotte mag ik U nog iets vertellen over het landelijke centrum van den Hervormden Schippersraad: De Eilandskerk x). Dat Ds. Ggzel deze kerk uitkoos voor den arbeid van de Waterwijk, is U thans bekend. Hg deed dit, geleid door het principe: „de kerk in 't centrum", waarbij ^ja droeve ervaring op het gebied van het financieren van wijkgebouwen groot gewicht in de schaal legde. — Het is toch immers een geheel verkeerde toestand, dat aparte wijkgebouwen, veelal met grote schuld belast (rente, aflossing, vuur, licht, onderhoud, etc.) zes dagen van de week worden gebruikt voor catechisatie, spreekuur van den wijkpredikant, bijbellezingen, kerstvieringen, enz.; terwijl al dien tijd de kerkdeuren gesloten blijven en des Zondags alleen opengaan. Daar staat dan in die zes dagen het kerkgebouw als een steenen kolos; kan men het „den man van de straat" kwalijk nemen, dat hij, gewend langs dichte deuren te loopen, op dien éénen dag er niet meer op let, dat ze dan open zgn? Deze fout van de vorige eeuw2) kan nog hersteld worden; de kerk kan weer in 't centrum van de belangstelling komen, als men haar op de werkdagen intensief gaat gebruiken. Waarom de Bijbellezingen, catechisaties, evangelisatiesamenkomsten in een wijkge-
1) Zie mfln brochure over de Eilandskerk, uitg. H. Veenman en Zonen, Wagemngen 1936.
2) Men bouwde niet Voldoende lokalen in of bg de kerk.



bouw, terwijl de kerk met consistoriekamer — soms ook andere lokaliteiten bovendien — er nog is ?
Voor de Waterwijk greep men dankbaar de gelegenheid aan om de Eilandskerk in te richten tot een centrum, waarin alle arbeid zou worden samengetrokken.
Twee factoren werkten daartoe mede: allereerst is de Eilandskerk zéér gunstig gelegen, n.1. vlak bij de havens, zoodat de afstand voor geen enkelen schipper bezwaar behoeft op te leveren, en ten tweede was er reeds gedurende twee eeuwen een trek geweest naar deze kerk en de buurtbewoners zouden „hun kerk", zooals mèn haar placht te noemen, niet gaarne missen.
Nadat electrisch licht was aangebracht en de bijbouw (vroeger de opslagplaats van de lijkbaren) grondig gerestaureerd, was de Eilandskerk gereed om aan vele eischen te voldoen. Helaas niet aan alle, hetgeen later zou blijken.
Maar dat men voorloopig tevreden was met het bereikte resultaat, bleek wel uit de druk bezochte godsdienstoefeningen, terwql bij de kerstvieringen in de jaren 1936 en '37 resp. 800 en 900 bezoekers mochten geteld worden.
Het wijkwerk breidde zich gestadig uit; de bijbellezingen werden voortaan in de kerk gehouden; catechisaties, jeugdkring, naaikransen, bibliotheek, zaagclub, moederkrans en nog veel meer: dat alles vond een plaats onder het dak van de kerk.'
Doch toen kwam de tegenslag. De fundamenten der toch reeds massief gebouwde Eilandskerk, hadden het in de laatste jaren door het dreunen der treinen op den spoordijk vlakbij, zwaar te verduren. Door de geregelde trilling begon de grond te verzakken, de pilaren trokken krom een grondig onderzoek
moest worden ingesteld. Dit onderzoek heeft velen een teleurstelling bezorgd: de Eilandskerk zou voorloopig gesloten blijven! Een handicap voor den arbeid van den Schippersraad, de Waterwijk en Wijk IV, hoewel het bijgebouw nog voor kleinere samenkomsten kan gebruikt worden, terwijl het Centraal Bureau nog onder het dak blijf t ondergebracht.
Deze tegenslag woog daarom des te zwaarder, omdat juist in de laatste maanden de arbeid zich gestadig uitbreidde, eenerzijds verblijdend, anderszijds onrustbarend, daar het bijgebouw langzamerhand reeds te klein werd voor — om een voorbeeld te noemen — de vergaderingen van den schippersjeugdkring. Bij een aantal van 100 bezoekers, (geen zeldzaamheid) zat men opeengepakt, hetgeen de gezelligheid zeker niet verhoogde.
Maar we moeten ons bij de feiten neerleggen en — koste wat het kost — naar een oplossing van dit nieuwe probleem zoeken. Het gaat hier immers om een belang van de geheele Nederl. Herv. Kerk!
Dat de Noorderkerk niet geschikt is, is reeds gebleken. De kosten voor de aan te brengen verwarming en verlichting zijn



zéér hoog, terwijl de bijgebouwen, ook bij restauratie, niet voldoende ruimte bieden voor den arbeid, die thans wordt verricht en eveneens andere interne bezwaren hun invloed doen gelden.
Wanneer het waar mocht zijn — hetgeen mij zoo juist tijdens het schrijven van dit artikel wordt medegedeeld — dat men nog een mogelijkheid gevonden heeft, om de Eilandskerk te behouden, dan is dat zeker verblijdend. Maar dan zien we toch in de toekomst. Hoe zal het straks moeten, wanneer de arbeid zich nóg meer gaat uitbreiden? Onze wensen is en blijft: Een Eilandskerk met voldoende èn ruime zalen, waarin men den arbeid samentrekken kan. En dat voor de restauratie van thans meer dan enkele guldens noodig zijn, zal wel ieder begrijpen.
Doch: vele handen maken licht werk en daarom: men storte zjjn bijdrage, klein of groot, in het door Dr. G. Oorthuys opgerichte fondsje „Eilandskerk" en make er een Fonds van. Het gironummer van Waterwijk is: W 4474. Secretaris-Penningmeester is de Heer G. de Jong. Moge er spoedig een eind komen aan den thans bestaanden toestand, die door velen betreurd wordt en door nog te weinigen wordt ingezien als inderdaad onhoudbaar.
God zegene ook deze plannen voor de toekomst en make het mogelijk, dat de schippers welkom kunnen zijn in het landelijke centrum van den Hervormden Schippersraad: een gerestaureerde en — kan het zjjn — een herbouwde Eilandskerk!
F. D. EMOUS.
Verzekert Uw zeil-, sleep-, en motorschepen
= (ook tegen motorschade)
Bij de Onderlinge Verzekerings Mij. Compact
„DE ONDERLINGE VRIENDSCHAP"
GEVESTIGD TE GRONINGEN . OPGERICHT 1836.
Nadere inlichtingen worden gaarne verstrekt door den Directeur H. Kramer, Tel. 114 b. g. g. 1420 - Dr. C. Hofstede de Grootkade 15



Een hoekje van het Centraal Bureau. Rechts: het kaartregister.
(foto W. Beets Jr.)
Het Centraal Bureau
Steeds meer werd men doordrongen van de noodzaak, om bij den kerkdijken arbeid onder de schippers van één vast punt uit te gaan, van waaruit allerlei zaken geregeld kunnen worden. Daarom richtte men te Amsterdam, de woonplaats van den Secretaris, het Centraal Bureau in, onder het dak van de Eilandskerk.
Den 22sten Juni 1938 werd dit Centrale Bureau officieel in gebruik genomen tijdens een kerkdienst, waar toespraken werden gehouden door Prof. Dr. M. J. A. de Vrijer, den Heer G. de Jong en Dr. G. Oorthuys.
Het Centraal Bureau is niet bedoeld als kantoor van diakenen. Voor ondersteuning is de schipper evenals de walbewoner steeds op Maatschappelijk Hulpbetoon of op de plaatselijke diaconale commissie aangewezen.
De Herv. Schippersraad wil dit Bureau meer zien als centrum van een algemeenen informatiedienst:
Alle informaties op kerkelijk gebied, betreffende doop, avondmaal, catechisatie, huisbezoek, e.d. worden hier gegeven.
Wilt U iets weten over vereenigingen, clubs, een goede school of huisvesting voor Uw kinderen, wilt U de juiste adressen hebben, tot welke men zich richten kan in geval van ziekte of ondersteuning, dan zal men ze U hier verschaffen, eventueel voorzien van een aanbeveling.
Er bevindt zich in dit kantoor een kaartregister, waar ongeveer 4000 schippers op vermeld staan. Om tot een goede organisatie te komen, is het toch noodig zijn leden te kennen!



Dit register wordt nog steeds bijgehouden. Mocht er in Uw gezin een wijziging komen, misschien wilt U die dan even opgeven? Mocht U heelemaal nog niet op dit kaartregister voorkomen, naar U meent, dan zouden wij gaarne alle gegevens als namen, voornamen, geboorteplaatsen, geboortedata van vader, moeder en kinderen, naam en domicilieplaats van Uw schip, data en plaatsen van doop en belijdenisaflegging van het geheele gezin ontvangen.
Vele Kerkeraden en Predikanten zijn reeds zoo bereidwillig, ons de gegevens betreffende schippers en hun gezinnen, die in hun gemeenten verblijven, te zenden. Mocht U ons ook willen helpen, dan zullen wij U op aanvrage gaarne eenige invulformuüeren doen toekomen.
De aanvragen voor legitimatiebewijzen zende men ook naar het Centr. Bureau. Zij moeten voorzien zijn van een portret van het hoofd van het gezin, en alle gegevens, die ook voor het kaartregister noodig zijn, bevatten. Blijken de door U gegeven inlichtingen juist te zijn, dan wordt het legitimatiebewijs U toegezonden.
Het Correspondentieadres is:
„Centraal Bureau van den Herv. Schippersraad". Eilandskerk, Bickersgracht 1, Amsterdam (C.) Telefoon: 45233.
Spreekuur: Maandag- en Vrijdagmorgen van 11—12 uur. Dinsdagmiddag van 2—3 uur.
C. GIJZEL.
Administratrice Herv. Schippersraad.



De Waterwijk der Nederd. Herv. Gemeente
te Amsterdam
Wijlen Ds. B. Gijzel heeft den Kerkeraad er van weten te overtuigen, dat het noodig was de geestelijke belangen der schippers, die in Amsterdam hun domicilie hebben, of althans geregeld in Amsterdam hun ligplaats hebben, toe te vertrouwen aan een aparte Wijk-commissie, met toevoeging van broeders diakenen voor de stoffelijke belangen, voor den schreienden nood. Zoo ontstond de Waterwijk, omvattende alle schippers in Amsterdam. Het beste ware geweest, indien voor deze Waterwijk alleen en ten volle een predikant ware aangewezen. Waar dit financieel onmogelijk scheen in een tgd waarin het aantal der predikanten moest verminderd worden, werd de Wijk-predikant van Wijk IV, Ds. Gijzel, bereid gevonden ook van de Waterwijk voorzitter te zijn en met de aangewezen ouderlingen en diakenen zich aan de schippers te wijden. Later nam Ds. Oorthuys deze taak over.
Wie 20 Dec. j.1. (1938) des avonds in de groote Westerkerk (wegens tijdelijke uitschakeling der Eilandskerk) die talrijke schare van schippersgezinnen zag Kerstfeest vieren, van de prilste jeugd tot den grijzen ouderdom, de matrozen der opleidingsschepen op den achtergrond, moet sterk den indruk gekregen hebben, dat er iets aan het veranderen is, dat de schippers de roepstem der Kerk vertrouwen en beantwoorden, dat er samenbinding groeit, samenbinding rond het Woord, rondom de Kribbe, rondom het Kruis.
Het huis-bezoek, het bezoek aan boord, laat nog veel te wenschen over, vooral nu de Heer Martens zich niet meer aan dit werk geven kan, daar hij geheel voor de zeelieden beschikbaar moet blijven, en de dominee zich geven moet aan twee wijken. Doch ook hierin komt verbetering. De Waterwijk heeft zich tot al de andere wijken gericht met het verzoek één of twee leden hunner Wijk-commissiën te belasten met het bezoek der schepen. De schepen toch liggen door de geheele stad en niet alleen in de omgeving der Eilandskerk en Wijk IV, waar de meeste liggen. Zoo wordt het werk gedecentraliseerd en blijft toch gecentraliseerd in de Waterwijk, die de bezoekers der schepen uit alle wijken op bepaalde tijden samenroept. Intusschen trekt het Wijkgebouw-Eilandskerk, dat gelukkig bruikbaar bleef, hoe onaanzienlijk ook in- en uitwendig, jong en oud tot Gods Woord. De Wijk-predikant noodt ook de schippersjeugd tot de catechisaties, de meisjes op Donderdag-avond, de jongens op Vrijdag-avond. Bleef de oproep aan de jongens nog nagenoeg onbeantwoord, de meisjes beginnen te komen, en blijven komen. Men mag niet vergeten, dat voor de varende jongens, én de varende meisjes het ter leering komen grooter



bezwaren heeft dan voor degenen, die aan den wal wonen. Nochtans: ook thans weer worden ze genood te komen, al was het maar één of twéé keer achtereen. Wie zich telkens weer aanmeldt, na terugkeer in Amsterdam, komt ten slotte tot de aflegging der geloofs-belijdenis.
Verscheidene ouderen, die dit vroeger verzuimden, door hun zwervend leven, maar toch ook door eigen schuld, komen thans en geven den wensch te kennen alsnog den Heere te belijden. En dat kan. Ds. Oorthuys houdt des Woensdags-avonds bijbellezing — catechismus-uitlegging, van 814—9^4 uur, voor beide Wg'ken; en wie zich voorbereidt op de belijdenis, bhjft om 914 nog een half uur na onder leiding van den predikant. Jongeren en ouderen nemen hieraan deel, al is het nog niet een groot getal.
En eindelijk: de laatste Dinsdag-avond der maand is geheel voor onze oudere schippers en schippers-vrouwen. Brengen ze een paar kinderen mee, omdat moeder anders niet van boord kan, welkom zijn ook die. Maar het is voor ouderen, tot nadere kennismaking, tot samenspreking, tot onderwijzing, tot opbouwing in de gemeenschap. De dominee begint na opening met een korte bijbelbespreking; daarna wordt een lange pauze gehouden onder een kop thee, waarbij li groepjes wat gesproken en gediscussieerd wordt, ook vragen gedaan en beantwoord worden, dan volgt een voorlezing of voordracht, b.v. van mijnheer Torensma; of muziek van den heer Akkersdijk en zgn twee musicale jongens. Het zijn door en door gezellige en leerzame avonden, die den band versterken, waartoe ook bij dezen de schippers worden uitgenoodigd.
Maar dan wordt ons lokaal te klein! Geen nood. Waar meerdere menschen zijn, komt meerder ruimte. Wij hopen en bidden, dat onze geliefde Eilandskerk, schipperskerk der eeuwen, mag gerestaureerd of herbouwd worden, en dat de Kerkeraad besluiten zal, onder het dak der kerk zoodanige lokaliteiten te doen aanbrengen, dat zoowel voor het Schippers-werk als voor Kinderkerk, Zondagsschool en „Immanuël" de vrouwen- en meisjesclubjes van Zuster Aalders, de handwerkclub van Vrijdagavond, en de jongens-club van Maandagavond, ook voor de Bibliotheek van Zaterdag, grootere en kleinere kamers of zalen en kasten beschikbaar zijn. Dan zal daar tegen het IJ de Eilandskerk niet alleen des Zondags, maar ook alle dagen der week een levend Huis des Heeren en tegelijk huis der gemeente van Christus zijn.
Dat geve God, tot heil van schippers en wal-bewoners, tot verheerlijking van Zijnen Naam.
Ds. G. OORTHUYS.



Wijk-commi§sie van de Waterwijk der Ned. Herv. Gem. te Amsterdam
Ds. G. Oorthuys, Voorzitter, Prinsengracht 21.
G. de Jong, Secretaris-Penningmeester. Binnenkant 22.
LEDEN:
J. Bijl, St. Nicolaasstraat 48 ) ' „
„ _ . > ouderlingen
H. C. Hemker, Elandsgracht 83 \ 6
A. Dekker, Kerkstraat 133 ) j ,
> diakenen S. Hort, Planciusstraat 71 \
BUITENGEWONE DEDEN: L. M. Strengholt, Planciusstraat 71 ) ouderlingen H. M. v. d. Vegt, Keizersgracht 18 ) van Wjjk IV C. v. Altena, 2e Kostverlorenkade 6, diaken.
E. Meilink, De Clercqstraat 95) diakenen
A. v. Alewijk, Houtmankade 67 \ van Wflk IV
F. D. Emous, Eilandskerk, Bickersgr. 1 (corr. adr.)
G. W. Holst, v. Oldenbarneveldtstraat 2. C. Stoutjesdrjk, Laanweg 41 (N.)
E. W. Torensma, Adm. de Ruyterweg 499.
Hoofd der Willem de Clercqschool, Schippersschool. Brouwersgracht 278.



De buitenhaven van Délfzijl:
ARNHEM
Chr. School, ROERMONDSPLEIN 32 Hoofd: J. L. BACK
Aan deze school is een aparte afdeling voor schipperskinderen, met 2 leerkrachten. Voor leerlingen vanaf de 4e klas is een derde schooltijd.. .
Schooltijden: Woensdag, Zaterdag van 9—12. Andere dagen: 9—12, 2—4 en 4y2—6.



Arnhem
Soms vindt een moede ziel — zié weet niet hoe — een vrede en blijdschap, haar zoo lang ontzegd; God weet het wel! Een stille bidder heeft der broed'ren nood Hem aan het hart gelegd.
Aan dien wonderschoonen rand der Arnhemsche samenleving, aan de boorden van den Rijn, daar woont „de varende gemeente" met haar telkens wisselende bevolking. Met die honderden lidmaten en doopleden uit die vele gemeenten van Nederland vormt zij een niet onbelangrijk deel van de Nederl. Herv. Kerk, „de Groote Kerk".
De varende gemeente heeft het al gedurende verscheidene jaren bitter moeilijk en de mannen van den Arnhemschen Hervormden Schippersraad achten het een voorrecht iets te kunnen doen om die broeders en zusters van elders komende behulpzaam te zijn, waar dit maar mogelijk is, waarbij de inhoud van bovenstaande versregels altijd het fundament is.
Op 25 Januari 1936 vond de eerste vergadering plaats van de Commissie ter behartiging van de geestelijke belangen der tijdelijk te Arnhem verblijf houdende Hervormde schippers en hun gezinnen, welke commissie onder leiding stond van de beide godsdienstonderwijzers, de heeren E. v. Teyens en J. Hoogeveen, ingevolge opdracht van den Bijzonderen Kerkeraad der Ned. Herv. Gemeente van Arnhem. Het meerendeel der toen aanwezige leden heeft thans nog een werkzaam aandeel in den arbeid van den Arnh. Herv. Schippersraad, de naam, welke al spoedig aan de commissie gegeven werd.
Het kleine scheepje was door de werf afgeleverd, van wal gestoken en de vaart aangevangen in het vaste vertrouwen met een goedwillende bemanning de goede wind in de zeilen te zullen hebben. De beide kapiteins (wat mogelijk was op dit schip) hadden het ernstig besluit steeds de kruisvlag hoog in top te houden en veilig strand voor 't oog, waardoor men op zuiver kompas in de juiste koers kon blijven varen. Door vertrek en andere redenen verminderde de bemanning, doch telkens konden nieuwe schepelingen op de scheepsrol worden bijgeschreven.
Over hetgeen de Arnh. Herv. Schippersraad sinds Januari '36 verricht heeft en op welke wijze de velerlei schippersbelangen behartigd werden en nog worden, zij hier niets vermeld. Het is den lezer voldoende te weten, dat vele honderden schippers er zoo langzamerhand van overtuigd zijn, dat te Arnhem vele harten warm voor hen kloppen. lederen keer weer opnieuw wordt



het bewijs gegeven door de groote opkomst op de Evangelisatie avonden, welke de Arnh. Herv. Schippersraad regelmatig hoüdt dat die uitgebreide arbeid gewaardeerd wordt en dat Gods zegen daarop rust.
DAGELIJKSCH BESTUUR VAN DEN AKNHEMSCHEN HERV. SCHIPPERSRAAD.
E. v. Teyens (godsd. onderw.) Voorzitter,
Hoornestraat 30 (Molenbeke). J. Hoogeveen „ „ 2e Voorzitter,
Cattepoelscheweg 216 (Alteveer). M. v. Nieuwenhuyzen, Secretaris, tevens ouderling voor de schippers
Pont anus laan 51. H. Punt, Penningmeester, Sint Peterlaan 63.
Postgiro 331800.
Gem. Stort, dienst 1636.
KERKEN der Ned. Herv. Gemeente van Arnhem. (Voor de aanvangsuren der diensten: zie het Arnh. Predikbeurtenblad, dat eiken Zaterdag gratis door de bezoekers aan boord bezorgd wordt). Groote Kerk: Markt. (H. Doop: eerste Zondag \ van elke maand). 1 Klarendalsche Kapel: Klarendalscheweg 101 ( Bediening van den (H Doop: tweede Zondag v. elke maand) > H. Doop in de
h?l rWkert: Mb?ag Velp' Wflk Paasch- ( morgendiensten, berg (H. Doop: laatste Zondag v elke \ maand). I
Koepelkerk: Jansplein tegenover Postkantoor
Aangifte voor den Doop bi) den koster der Groote Kerk: Turfstr 17 Do%XdlenüigdeS Dmsdags v°°*rfsaande aan den Zondag der"
H. AVONDMAAL: Zie het Predikbeurtenblad.
PREDIKANTEN: Ds A. Drost Azn.; Ds. H. O. Roscam Abbing; Ds. E J H van Leeuwen; Dr. H. J. Hak; Ds. A. Keers (prei directv h Diaeo" nessenhuis); Ds. J. Loos; Ds. Joh. Gerritsen Jr!
GODSDIENSTONDERWIJZERS: (Voor de schippers): E. v. Teyens en J. Hoogeveen.
CATECHISATIES : door den heer E. v. Teyens in de Groote Kerk op Maandag jongens beneden 16 jaar: 7 uur. jongens boven 16 jaar: 7.45 uur.



op Woensdag
meisjes beneden 16 jaar: 7 uur. meisjes boven 16 jaar: 7.45 uur.
Door den heer J. Hoogeveen in de Oranjeschool (Slootstraat 44) op Maandag meisjes beneden 16 jaar: 6.30 uur. jongens beneden 16 jaar: 7.15 uur. jongens boven 16 jaar: 8 uur.
in de Groote Kerk op Dinsdag
meisjes boven 16 jaar: 7 uur.
in het Wijkgebouw Alexanderatraat 21 op Woensdag meisjes beneden 16 jaar: 7.45 uur. meisjes boven 16 jaar: 8.30 uur.
ZONDAGSSCHOOL,: (dicht bij den Rijn) in het gebouw van de School m. d. Bijbel, Roermondsplein 32 van 12.15-1.15 uur. Hoofd: Me]. M. Reyers.
ONDERWIJS:
Aan de School met den Bijbel, Roermondsplein 32._H«>*d:.d? neer J L Back is een schippersklas verbonden met derden leertfld. Personeel: de heer J. Wormgoor en Mej. Remmers.
ZIEKENVERPLEGING: Diaconessenhuis, Lawick v. Pabststr. 72. Zitting der Wijkzusters: Wijkhuis Alexanderstr. 21: 1.15—2 uur. Wijkhuis Steenstraat 32: 8—9 uur. Geb. v. Chr. Bel., Weverstraat: 12—1 uur.
JEUGDWERK:
Jeugddiensten om de 14 dagen in de Koepelkerk en Samenkomsten:
Geb. v. Chr. Bel., Weverstraat: 10 uur.
Wijkgebouw Pnlël Rozend.straat 240: 10.30 uur. Chr Ver voor Jonge Mannen: Vereenigingsgebouw: Dnekomngen-
dw.straat 34, iedere Zaterdagavond vergadering. Schippersjongens
boven 16 jaar ztfn hartelijk welkom. Jongensclub, Wijkgebouw Alexanderstraat 21. Dinsdagavond 7 uur: jongens van 13—16 jaar.
Plannen voor de oprichting van een schippersjeugdknng zijn m voorbereiding.
Voor alle nadere inlichtingen wende men zich tot den heer M. van Nieuwenhuyzen, Pontanuslaan 51, Arnhem.



Antwerpen
Proteatantache kerk van Antwerpen. (Ned. Herv. Gemeente) Lange Winkelatraat 5.
Wie de Antwerpsche haven bezoekt, is steeds verbaasd over het groote aantal schepen van Nederlandsche binnenschippers, welke èn in het Noord èn in het Zuid in lange rijen bijeen liggen.
Wat wordt vanwege de Kerk voor die schippers gedaan?
Helaas, lang niet genoeg. De Antwerpsche Hervormde gemeente beschikt niet over de middelen, waarover een Herv. Gemeente in ons vaderland beschikt. Want de oude Ned. Hev. Gemeente werd sinds 1930 Belgische Kerk, daar de verbinding met de Moederkerk in Nederland moest worden verbroken; zij beschikt niet over het noodige geld, dus ook niet over de noodige krachten. De gemeente strekt zich uit over heel de provincie, terwijl zij op het oogenblik slechts over één predikant, één hulpprediker en één emeritus-huloDrediker beschikt t*»™mi <*•
Mechelen een evangelisatiepost is met een evangelist (ook Nederlander) als voorganger. Aan den Predikant en den hulpprediker is bovendien opgedragen het godsdienstonderwijs in twee Athenea (samen 23 uren) en daarnaast heeft de kerk te zorgen voor de geestelijke verzorging van de protestanten in 8 gevangenissen en bedelaarskolonies, waarvan er enkele op 45 K.M. van de stad verwijderd liggen.
Zoo bhjft er niet veel tijd over voor bezoek aan schepen. En toch, indien er zieken zijn en de predikant wordt even opgebeld en uitgenoodigd een bezoek te brengen, met duidelijke opgave van den naam van het schip en het lignummer, dan zal men bemerken niet tevergeefs iets gevraagd te hebben.
Het hoofd-kerkgebouw is gelegen in de Lange Winkelstraat 3—5, waar geregeld des Zondagsmorgens om 10 uur dienst wordt gehouden. Eiken Zondag steunt een kerkkoor het gemeentegezang, terwijl de organist, de heer J. Watelet, een organist van naam is. Het kerkgebouw beschikt over twee kerkorgels, die bij kerkconcerten samen kunnen worden bespeeld. In het tweede kerkgebouw, Bexstraat 11, wordt tweemaal per maand des middags om 5y2 uur een jeugd- of een avonddienst gehouden. De laatste jaren is er een Schippers-Kerstfeest gevierd.
Het kerkgebouw in de Winkelstraat is niet ver van de noorderhavens gelegen, dichtbij den ingang der rijtunnel en vlakbij



de Paardenmarkt en de Italiëlei. Het is een oude kloosterkerk, reeds in 1786 door Joseph H gesloten en door de zorgen van Koning Willem I aan de Antwerpsche Protestanten gegeven.
Achter de Kerk staat de Burgemeester Marmx-school, een Nederlandsche Christelijke School (117 leerlingen), welke voor schipperskinderen openstaat, terwijl er ook een mogelijkheid is schipperskinderen bij het hoofd der school, den heer G. E. Both in huis te doen. De heer Both heeft telefoon, doch gaat binnenkort verhuizen, waardoor met het adres ook het telefoonnummer veranderen zal. Men richte zich dus tot het schooladres: Lange Winkelstraat 5.
De catechisatie-uren zijn: Maandags 7 uur: jongens tot 16 jaar; Dinsdags 6 uur: oudere meisjes; Donderdag 7 uur: meisjes; Donderdag 8y2 uur: grootere jongens. Bovendien zijn er nog 4 uren voor bijzondere groepen of andersdenkenden.
De predikant, Ds. P. de Haan, woont naast de kerk, Lange Winkelstraat 5, Antwerpen, telefoon 301.33. De hulpprediker Jhr. P. H. W. M. van der Meer de Walcheren woont Van Putlei 37, Antwerpen, telefoon 713.27. De oud-hulpprediker, de heer J. W. Schutte woont Unitaslaan 29, Deurne-Zuid.
P. DE H.
Van Andel & Veth k Sliedrecht telef 160 J
Bouw van SCHOOLSCHEPEN Ontwerpen van PLANNEN Verkoop en Verhuur van WOONSCHEPEN



Delft
Veel schippers vindt men niet in Delft; de arbeid onder hen bepaalt zich dan ook tot huisbezoek en het bezorgen van „de Vuurtoren". Doch dit neemt niet weg, dat zij, zooals trouwens in elke gemeente — zij zjjn immers volwaardige leden der Nederl. Herv. Kerk — hartelijk welkom zijn ook in deze plaats, waarvan ge op de foto een der kerkgebouwen ziet afgebeeld. Hieronder mogen enkele gegevens volgen, welke den schipper van nut kunnen zijn:
Kerken: De gemeente bezit drie kerken: de Oude Kerk, Oude Delft; de Nieuwe Kerk, Markt en de
Schoolstraatkerk, Schoolstraat,
De Nieuwe Kerk te Delft.
De Kerkbode verschaft alle gegevens aangaande predikbeurten, catechisaties, enz. Uitgever is de fa. Judels en Brinkman, Choorstraat 47, telefoon 247.
Jeugddienst wordt om de drie weken gehouden in de Schoolstraatkerk.
Zondagsscholen: Inlichtingen hieromtrent kan men krijgen bij den heer A. J. Olivier, secretaris der Ver. Zondagsscholen, Laan v. Overvest 54. Het adres van de Chr. Wijkverpleging Rehoboth is: Koornmarkt 64, telefoon 411.
De Catechisaties worden gegeven door de predikanten Ds. Lekkerkerker, Ds. H. P. Brandt, Ds. de Voogd en Ds. Fbkkema, terwijl de godsdienstonderwijzer, de heer A. v. Barneveld iederen Vrijdagavond om 8 uur belijdenis-catechisatie geeft voor gehuwden in de Herv. U.L.O.-school: Hugo de Grootstraat.
Het Ned. Herv. Gemeentegebouw is gevestigd: Achterom 78. In dit gebouw worden door Ds. Lekkerkerker en Ds. Fokkema de catechisaties gegeven, terwijl Ds. Brandt en Ds. de Voogd dit doen in de Schoolstraatkerk.
Voor alle gewenschte inlichtingen, ook wat het Jeugdwerk betreft, kan men zich vervoegen bij den ouderling der gemeente: den heer L. Blok, Spoorsingel 93.



Delfzijl
De Schippersraad te Delfzijl zorgt geregeld voor den geestelijken bijstand aan binnenschippers en hun gezinnen. De Heer Tj. Groen, oud-Zeeloods bezoekt geregeld de schepen, draagt zorg voor de verspreiding van de „Vuurtoren", teksten en bijbels, terwiil Ds. Ai v. d. Most deze taak voor Farmsum ver-
De Nederd. Herv. Kerk te Delfztfl.
(Foto: J. C. Klasens)
vult. Mochten de omstandigheden dit eischen, dan komt men als Comité bijeen in vergadering tot bespreking der verschillende belangen.
De kerkdiensten te Delfzijl zjjn aangegeven op het Haven-



kantoor, de Zeesluis en bij de verschillende scheepsmakelaars, terwijl de schippers gratis de Kerkbode ontvangen, welke aan boord wordt bezorgd, zoowel voor de gemeente Delfzijl als die van Farmsum.
Voor den tweeden keer hebben we Kerstfeest gevierd met pl.m. 110 schippersgezinnen en we hopen daarmede elk jaar weer, door te gaan.
Graag verstrekken wij, waar hulp noodig is, bijstand en trachten wij voor de binnenschippers te doen, wat in ons vermogen ligt.
In beide kerkgebouwen zijn vele vrije zitplaatsen en geen schipper behoeft eraan te denken, dat hij. uit vrees voor plaatsgebrek niet ter kerke kan gaan. Wij wijzen graag een plaats aan en het geheele schippersgezin is hartelijk welkom in de kerk en op alle vereenigingen: het vereenigingsnieuws wordt geregeld in de Kerkbode aangegeven.
Als we nog even terugkomen' op het kerkbezoek, dan besluiten we deze korte inleiding tot ons werk met déze opmerking, dat er op een Duitsch badeiland een klein kerkje staat, op welks deur te lezen is: „In dit kerkgebouw is ook plaats voor U".
Dat staat weliswaar niet op onze kerkdeuren, maar een
plaats voor U is er wél.
Voor alle nadere inlichtingen, niet in het bovenstaande vervat, wende men zich tot Ds. H. A. ten Hove, Singel 85 of tot den heer J. C. Klasens, Singel 17, Delfzijl.
Gezicht op de buitenhaven van Delfzijl.



Duisburg-Ruhrort
HET WERK ONDER DE RUHRSCHD7PERS.
Dat de belangstelling der Synode voor het geestelijk welzijn der schippers, niet dateert van gisteren of eergisteren, is niet algemeen bekend. Begin dezer eeuw voteerde zij voor het werk onder de Ned. schippers in het Ruhrorter havengebied een be-
De Kerkzaal in Ruhrort, waar iederen Zondag tweemaal dienst wordt gehouden.
drag van ƒ 1000.— per jaar. Dat was goed gezien, want eenige jaren later, in 1904 reeds, benoemde zij een vasten hulpprediker, die rechtstreeks door de Synode werd gesalarieerd. Als bijzondere bepaling gold, dat te Ruhrort, voor de schippers, des Zondags de hoofdgodsdienstoefening moest worden gehouden. Jammer genoeg kwam al spoedig het werk onder de schippers op het tweede plan, het werk onder de Ned. landbevolking in de omgeving werd nummer 1. Het is echter verkeerd gebleken, om aan het oorspronkelijke plan der Synode, om n.1. allereerst te werken onder de schippers, minder aandacht te schenken. Want, waar practisch, het terrein van het Ruhrorter haven-



gebied aan een andere kerkgroep werd overgelaten, daar heeft de Ned. Herv. Kerk zichzelf geschaad. Gelukkig werd dit ingezien. En vanaf 1939 kwam het werk onder de schippers te Ruhrort weer in het centrum te staan.
Vanaf die tgd krijgen we dan het volgende beeld: Kerkbezoek van 1930—1938 per Zondag 100—150 personen. Men bedenke hierbij dat iedere Zondag weer andere schippersgezichten te zien zgn. In 1938 werden de catechisaties bezocht door 125 jongelui (Heid. Cat.) en ruim 50 kinderen (bjjb. gesch.) Zondagsschool 120 kinderen. Vereniging van Jong Hervormden 200.
„Door Vertrouwen".
Een Herv. vrouwen- en meisjesvereniging telt een 200-tal schippersvrouwen en meisjes als leden. Van 1930—1938 was er een 54-tal dat geloofsbelijdenis aflegde, en werden 94 kinderen gedoopt.
Wanneer wij dit werk nu ook even zien vanuit financieel oogpunt, dan valt te vermelden, dat van 1930—1938 door de schippersbevolking te Ruhrort aan collecten, giften enz., zonder veel moeite een bedrag van 24000.00 Mk is opgebracht. Is het dan, met het oog op dit alles, teveel gezegd, dat onze kerk een



schadepost had te boeken, toen dit terrein zoo goed als braak lag?
Bedenken wij tenslotte nog dat dit alles in crisistijd is opgebouwd en bijgedragen, dan geloven wij hiermede een bijdrage geleverd te hebben, waaruit blijkt, van hoe grote betekenis, voor de Nederlandse Hervormde Kerk, het werk onder de schippers is.
H. SANDERS.
RUHRORT:
Godsd.oef. 's Zondags 10 en 5 uur i. h. Alte Schil ferheim, Schiffer-
heimstraat 4. Na den dienst Zondagsschool.
's Maandags catechisatie 6—7 kleineren
(Bijb. gesch.) 's Maandags catechisatie 7—8 groteren
(Heid. Cat.)
's Woensdags 3—5 vrouwen- en meisjesvereniging, 's Woensdags 3—5 Vrouwen- en meisjesvereniging 's Woensdags 7.30 Vereniging van
Jong Hervormden.
Adres voor de Schippers: H. Sanders Dbg. Meiderich, Paul Baumerstr. 71, Telefoon 42969.
Adres voor de Schippers:
Schoolschip „Prins Bernhard", Hoofd der school de Heer Lutke Schipholt, Krusestr. 34, Ruhrort.
DUISBURG:
Godsd.oef. 's Zondags 10 uur i. d. Gemeindesaal naast de Marienkirche, Marientor.
Adres K. Roos, Hansastraat 22, telefoon 31857.
In het Evgl. Gemeindehaus
Dr. Hammacherstraat



Pi
V^nderwijsfonds voor de Scheepvaart
Binnenkant 22 - Tel. 49620 ■ Amsterdam-C.
Schippers
die hun kinderen aan de wal wensen te plaatsen voor het volgen van lager-onderwijs, kunnen zich wenden tot:
Het Hoofdkantoor v. h. ONDERWIJSFONDS, BINNENKANT 22, AMSTERDAM en tot de HUISVESTINGSCOMMISSIES van het Onderwijsfonds, te:
Botterdam: J. P. Bertou, Strevelsweg 11 b; Telef. 12785.
Deventer: J. Hanewald, Brinkgreverweg 132.
Dordrecht: A.A. Kleyn, van Lennepstraat 4.
Lemmer: R. Kool, Havenmeester, Telef. 26.
Limburg en G. van Hoeven, Rijksweg Z 73 G
Noordbrabant: te Slttard.
Sneek: S. Dijkstra, Julianapark 14.
Stavenisse: P. C. H. v. Oost, Gem.-ontvanger.
Terneuzen: A. C. L. Weijnen, Burg. Geillstraat 44.
Wemeldinge: C. de Koeijer, Hoofd ener Openbare School.
Zwolle: G. D. Overink, Frederiksstraat 6.
De ouders zjjn vrU In keuze van kosthuis en school.
Iedere
Woensdagavond
van 18.30—19 uur Radio-uitzending van het Onderwijsfonds voor de Scheepvaart (Golflengte als de N.C.R.V.), waarin de lessen, voorkomende in het Weekblad „De Binnenvaart", worden toegelicht. — Schippers verzuimt niet Woensdagsavonds te luisteren naar de Radiolessen van het Onderwijsfonds.



Kerk en Pastorie van de Nederd. Herv. Gemeente Farmsum. Cliché welwillend afgestaan door de Drukkerij en Uitgeversmfl. „De Eemsbode" N.V. Delfzijl.
Farmsum (Delfzijl)
Wanneer je een groote gemeente hebt, dan laat je den schipper het eerst loopen. Je brengt je plichtsgevoel, dat zich hiertegen natuurlijk verzet, tot zwijgen met de redeneering, dat je voor dien schipper heusch geen tijd hebt.
Maar zie je dan Zondags een man met een zwarte trui in de kerk zitten óf komt er een op Zaterdagavond aan de pastorie vragen, of morgen zgn kind gedoopt kan worden, dan begint je geweten weer opnieuw te spreken:
„Een Schipper is toch ook je parochiaan, al is hij dan een „ambulante" parochiaan.
En Jezus had toch ook steeds tijd voor visschers en schippers. Heeft Jezus niet Z'n eerste discipelen op het water weggehaald ?"
Door zulke ervaringen zijn wij ons bescheiden werk onder de schippers begonnen. Wij bezoeken hen, bezorgen hun elke week ons Kerkblad en aan het eind van 't jaar hebben we — in samenwerking met Delfzijl — een groot Kerstfeest, waar niet alleen de schippers komen, maar ook hun vrouwen en kinderen.
Onze hooge kerktoren is voor de schippers een duidelijk baken. Zondags kunnen zij onze kerk gemakkelijk vinden. Om half tien 's morgens en om 5 uur 's avonds wordt in onze kerk de blijde boodschap van Gods genade in Jezus Christus gebracht.
Ook op onze diverse vereenigingen, alsmede op m'n catechisaties zijn de schippers hartelijk welkom!!
Alle verdere inlichtingen worden gaarne door nuj en m'n vrouw aan de pastorie verstrekt.
Ds. A. VAN DER MOST.



Grevenbicht
De kerk in Grevenbicht ligt dicht bij de haven. Voor catechisaties kan men zich wenden tot Ds. G. Samplonius, die in de pastorie naast de kerk woont.
Godsdienstonderwijs wordt ook gegeven in de school van het Onderwijsfonds voor de Scheepvaart: de Oranje-Nassauschool.
Groningen
Groningen is schipperscentrum bij uitnemendheid, omdat Groningen (provincie) de bakermat is van 't binnen- en buitenvarend volk. Als overal is al sinds 
jaren de Groninger binnenvaart in moeilijkheden; zakelijk en stoffelijk. Een drie a vierhonderd schippers vinden gedurende meerdere maanden van het jaar geen vracht meer en liggen als behoeftige water-gemeente in de wateren buiten de binnenstad. Een ellendig bestaan voor zeer velen. Deze stoffelijke misère slaat terug op het geestelijk leven. Er is toenemende vervreemding van God en gemeente. Hierbij komt nog, dat ongodsdienstige stroomingen als het communisme e.a. gestadig brokkelen aan wat nog aan geestelijke waarden bij onze schippers aanwezig is.
Onze afdeeling staat met zeer beperkte middelen voor eene moeilijke taak. In 1936 poogde zij, buiten de gewone kerkdiensten om, evangelisatiediensten te houden voor de schippers in „Rehoboth", welke echter slechts matig werden bezocht. In datzelfde jaar werden knapen- en meisjes vereeni-
Martinitoren, voor alle schippers een baken op 't land. (Cliché welw. afgestaan door den heer Riemersma te Groningen).



gingen opgericht, eveneens een jongemannenkring. Mede door geen tijd meer ter beschikking hebben van verschillende medewerkers verliep deze arbeid, die reeds aardig begon te vlotten.
Speciale catechisaties worden in Groningen voor de schippers niet gehouden, hoewel overweging hiervan zeer wenschelijk zou zgn. Momenteel staan de catechisatie-uren van de negen Gro-
Hooge en Lage der A.
ninger predikanten voor de schippers en hunne gezinnen open en aan de onderstaande adressen worden gaarne inlichtingen over deze gelegenheden verstrekt.
lederen Zondagmorgen is er dienst in al de kerkgebouwen te Groningen, aanvangende 10 uur, t.w.
Martini-kerk — Groote Markt
A-kerk — A-kerkhof
Nieuwe kerk — Nw. kerkhof
Oosterkerk — Oosterweg
Sionskerk — Korreweg
Helperkerk — Helpman-kerkstraat
Wijklokaal Prof. Ronkestraat 37 Filadelfia — b/h Damsterdiep
Allen, die over een en ander breeder wenschen te worden ingelicht, verwijs ik naar:
Ds. C. W. Coolsma, Sterreboschstr. 24; J. Koning, Verl. Visscherstr 11a; H. Homan, Eijssoniusplein 10, L. J. Zandt, Diephuisstr. 32 en naar den koster van de Martinikerk.
Zal de meelevende schipper den weg naar de kerk en naar de catechisatie vragen en vinden, het groote gros, in het bijzonder dat der afgedwaalden moet worden opgezocht. Dit is een arbeid, die veel van onze krachten zal vergen, maar daarom ook niét mag worden verwaarloosd. Bij het bureau van den Kerkdijken Stand staan alle bekende Ned. Herv. schippers, voorzover deze gedomicilieerd zijn te Groningen, ingeschreven. Van zeer velen



Eendrachtska.de met basculebrug en sluis.
ontbraken echter vele gegevens en zou ik den schippers gaarne m overweging willen geven, bij hun verblijf te Groningen, zich persoonlijk aan dit bureau (Öosterweg 83) te vervoegen De
Westerhaven te Groningen, de derde handelsstad van Nederland.
(Cliché's welw. afgestaan door den heer Riemersma.)
gegevens, hier verzameld, worden doorgezonden naar het bureau van den Herv. Schippersraad. En zoo willen wij gezamenlijk den arbeid voortzetten.
Moge de Heere onze God ons dien arbeid doen gelukken Gron. Jan. 19S9. g j. ZANDT1!
Hansweert
Inlichtingen kunnen de schippers steeds krijgen bij Ds. H. J. Plaggemars, die in de pastorie naast de kerk woont. Bn diens afwezigheid kan men zich wenden tot den heer J. C. Westrate Kanaalstraat 273.
Godsdienstoefeningen worden gehouden om 9.30 uur en 14 30 uur of 18.30 uur.



Harlingen
„OVERAL EN NERGENS".
In mijn beide gemeenten in Gelderland was ik nooit in aanraking gekomen met schippers. Dat werd anders, toen Harlingen mij riep. In de wateren van deze oude Friesche stad zag ik soms heel wat schepen liggen. En ik dacht mij den levensgang der bewoners van deze eens in. Nu lagen ze hier, dan daar; zoo kwamen ze wel „overal", maar waren toch feitelijk „nergens" thuis. Je kunt deze menschen moeilijk „nomaden" noemen, want dit staat in verband met een
De Nederl. Herv. Kerk te Harlingen. Grieksch woord, dat „weide" beteekent,
dan zou men hun beter de naam kunnen geven van „hudaden" of „nautaden", titels, die afgeleid zijn van woorden uit de genoemde taal, die „water" en „schip" beduiden. Maar goed („wat is een naam?") deze menschen zijn, in ieder geval, in de onaangename positie van nergens bepaald thuis te komen. En dan heeft bovenal de kerk zich het lot van dezen aan te trekken. De kerk, die wil zijn „des Vaders huisgezin" hier op aarde; de kerk, waarin men elkaar pleegt te noemen: „broeders en zusters". Maar dan moet dat blijken. De Nederl. Herv. Kerk breidt den kring wijd uit; heel vele der schippers zijn niet los van haar. De kerk snoere dan der liefde-band, en steke de hand naar hen uit.
Dat ging men in Harlingen doen. De Evangeliseerende commissie gaf gezellige avonden voor de schippersgezinnen; riep hen bij elkaar tegen Kerstmis, noodigde hen uit om over het onderwijs aan hun kinderen te spreken. Er werd een commissie benoemd voor bezoek, welke commissie kerkelijk werkt. Er kwam een afzonderlijke „schippersklas" aan de Prinses Julianaschool. Kortom, bij alle tekortkomingen, die overal en altijd blijven, mogen we zeggen, dat de belangen der schippers onder ons behartigd worden. Laten zij zich toch gerust bij één der predikanten aanmelden voor godsdienstig-kerkelijke aangelegenheden. Er zijn catechisaties voor de verschillende leeftijden, óók eene, waarop oudere personen zijn, waarop niet gevraagd wordt of geleerd uit boekjes, maar alléén gesproken wordt, en de aanwezigen vragen kunnen doen. De catechisaties worden gegeven in het Vereenigings-gebouw Noorderhaven Z.Z., waar in de wintermaanden óók Bijbel-lezingen worden gehouden des Donderdags van 7 tot 8 uur.



Voor school-onderwijs, óók bij voldoende deelname vak-onderwijs voor ouderen, handwerk-onderwijs voor meisjes, wende men zich tot het Hoofd der Prinses Juliana school, Rozengracht, den Heer P. de la Fette. Wil men graag een bezoek ontvangen: men geve dat op bij één der predikanten of bij J. Booy, Kanaal 1.
Nu zij de schipper niet schuchter, maar volge den weg hem gewezen, en 't zal der Gemeente van Harlingen vreugde geven, als zij voor de water-bewoners iets zal kunnen zijn of doen, bovenal indien zij mag zijn een hand, die naar Jezus leidt; Jezus, Die alléén maar „thuis" brengt, óók hen, die hier „overal en nergens" thuis zijn.
G. D. A. OSKAMP, Ned. Herv. Predikant. Paul Krügerstraat 11.
Harlingen, 16-12-'38.
Hengelo
De Hervormde Kerk (Bethlehemkerk) staat hier aan den Oelerweg. Gewenschte inlichtingen kan men verkrijgen bij Ds. J. P. van der Waal, Willemsplein 42 of bij den koster, den heer B. J. Wilmink, Agathastraat 5.
Kleef
In Kleef is er des Zondags godsdienstoefening om 10 uur (Duitsche tijd) in de Ned. Herv. Kerk, Groote Markt 28. Bh' den koster, den heer J. Drijfhout, zijn alle inlichtingen te verkrijgen.



De Hervormde Schippersraad te Leeuwarden werd ruim een jaar geleden door den Kerkeraad benoemd. Hij bestaat uit den predikant-voorzitter: Ds. Adr. Oskamp, een
Leeuwarden
„Ons Huis", Bleeklaan, Leeuwarden. ouderling, een diaken en Geb. v. samenkomst v. d. schippers. ^ secretaria ^
gemeentelid, den Heer C. Oost, (Verstolkstraat 11).
Deze commissie nu assumeerde een tiental vaste medewerkers (-sters), met wie zq regelmatig vergadert en onder wie zij de binnenwateren in wijken verdeelde, welke thans intensief worden bearbeid. De taak van dezen uitgebreiden raad is: het bezoeken van de schippersgezinnen aan boord, het opnemen van gegevens, welke dan in kaart worden gebracht, het bespreken der geestelijke en materiëele nooden, het wijzen op kerkdiensten, catechisaties en alles wat verder voor de varende gemeente wordt gedaan.
Tweemaal per jaar wordt er een samenkomst met alle schippers belegd, waarin Gods Woord wel de voornaamste plaats inneemt, doch ook muziek en zang niet worden vergeten en een tractatie niet achterwege blijft.
In 1937 werd voor het eerst met de schippers het Kerstfeest gevierd, en ook in 1938 mochten we rondom het Kerstevangelie samenkomen, luisteren en zien naar een Kerstspel en een film, terwijl aan hen, die daarvoor in aanmerking kwamen een Kerstpakket werd uitgereikt.
Door dit alles en mede door het verspreiden van lectuur onder de schippers hoopt de schippersraad te Leeuwarden onder Gods hulp zijn doel nader en nader te komen: het terugvoeren van den schipper in zijn Kerk, die ten allen tijde ook voor hem openstaat.
CENTRAAL ADRES VOOR DE SCHIPPERS:
Het gebouw van de Hervormde Stadszending „Ons Huis", Bleeklaan 119. Ds. Adr. Oskamp, de voorzitter van den Hervormden Schippersraad te Leeuwarden houdt hier iederen Woensdag-avond zitting van 7.15—8.15 uur.
Voor kerkdiensten lette men op de briefjes, welke op de kerkdeuren en vele étalageramen voorkomen.
KERKDIENSTEN:



CATECHISATIES:
door Ds. Oskamp in „Ons Huis":
Maandag 7—8 uur: meisjes en jongens van 12—15 jaar. Donderdag 8—9 uur: meisjes van 16 jaar en ouder. Donderdag 9—10 uur: jongens van 16 jaar en ouder. Vrijdag 7J.5—8.15 uur: Belijdeniscatechisatie voor ouderen. Vrijdag 8.15—9.15 uur: Belijdeniscatechisatie voor jongeren.
Deze vindt plaats des Dinsdags om de 14 dagen in „Ons Huis", achteringang Auke Stellingwerfstraat, des avonds te 8.15 uur. De Heer Baay, Evangelist te Leeuwarden, verklaarde zich bereid om aan deze bijeenkomsten leiding te geven. Schippers jongens- en meisjes boven 16 jaar zijn hartelijk welkom!! Voor alle verdere inlichtingen kunnen de schippers zich wenden tot Ds. Adr. Oskamp, Voorz. van den Hervormden Schippersraad te Leeuwarden, of tot den heer C. Oost, secr., Verstolkstraat 11.
betreffende kerkbezoek, catechisaties, onderwijs, legitimatiebewijzen enz. enz., verschaft U het
Centraal Bureau van den Hervormden Schippersraad
PRAATAVOND:
Inlichtingen
Te. 45233
EILANDSKERK Bickersgracht 1, Amsterdam
Spreekuur :
Maandag en Vrijdag 11—12 uur. Dinsdag 2—3 uur.



Maastricht
Door bemiddeling van den heer S. H. Schaling, secretaris van den Maastr. Herv. Schippersraad, mocht ik enkele gegevens ontvangen, waarvan de voornaamste wel deze is, dat er in Maastricht twee maal per maand schipperssamenkomsten worden gehouden, en wel op den eersten en derden Dinsdag, des avonds te 8 uur in het Prot. Tehuis: Louis Loyenstraat naast de Suringarschool. Zijn er echter te weinig schippers in Maastricht, dan wordt naar omstandigheden gehandeld, terwijl er steeds zorg voor wordt gedragen, dat de afkondiging van den kansel geschiedt.
De andere „wegwijzers" voor den schipper mag ik U weer in rubrieken samengevat meedeelen:
De PREDIKANTEN der gemeente zjjn: Ds. D. v. Peursem, Alex. Battalaan 28, telefoon 5029.
Ds. P. Kuylman, St. Lambertuslaan 42, telefoon 3672.
SECRETARIS van den Maastr. Schippersraad is de heer S. H. Schaling, Fr. Romanusweg 25.
DOOPSBEDIENING in de St. Janskerk. Aangifte geschiede bij den dienstdoenden predikant.
CATECHISATIES in de consistorie:
Maandag 7 uur: Meisjes tot 16 jaar (Ds. Kuylman). Woensdag 6.45 uur: Jongens tot 16 jaar (Ds. Kuylman). Woensdag 7.30 uur: Jongens en meisjes van 16 jaar en ouder (Ds. van Peursem).
Woensdag 8.15 uur en Vrijdag 7.30 uur: Aannemingscatechisatie (Ds. van Peursem).
Maandag 8 uur en Vrijdag 8.15 uur: voor gehuwden en ouderen.
VER. SURINGARSCHOOL: Secr. S. F. Monhemius, Prins Bisschopssingel 41, telefoon 5002.
PROT. WIJKVERPLEGING: Zr. J. C. van Waegeningh, Cannerplein 4, telefoon 3102.
Spreekuurl%—2% uur. Secr. Mevr. Ruskamp, Bosscherweg 245, telefoon 4956.
ZONDAGSSCHOOL: Eiken Zondag om 11% in de St. Janskerk. Voor kinderen in Wh'k en omgeving van 12—12% uur in het Prot. Tehuis.
De ..MEDEDEELINGEN", een blaadje met de noodige gegevens, wordt geregeld verspreid. Het adres voor abonnement en bezorging is: de heer J. E. Bergwerf, (Joseph Hollmanstraat 24), koster der St. Janskerk..
Voor alle verdere inlichtingen wende de schipper zich tot den heer S. H. Schaling, Fr. Romanusweg 25, Maastricht.



Mechelen
Kerkgebouw: Keizerstraat. Eiken Zondag om 10 uur: Kerkdienst. Voorganger: W. A. van Kekem, Auweghemvaart 411 Mechelen.
Musselkanaal
De kerk te Musselkanaal kan men vinden in de Marktstraat (no. 12). Ds. J. C. P. van Erkel woont ernaast. De koster, die in het Hervormde Gemeentegebouw, Marktstraat 11, woont, is te allen tijde bereid aan de schippers de gewenschte inlichtingen te geven.
Aan de Chr. School, Klokkenberg 12, in de onmiddellgke nabijheid van de Waal gelegen, zjjn afzonderlijke klassen voor schipperskinderen verbonden. Voor uüichtingen, het onderwijs betreffend, maar ook andere, wende men zich tot het hoofd der school, den heer M. Rijksen.
Eiken Zondag wordt de godsdienstoefening om 10 uur gehouden. Inlichtingen kunnen de schippers verkrijgen bij Ds S R Hermanides.
Gasolie - Smeeroliën - Scheepsbehoef ten
Nijmegen
Ooy bij Nijmegen
G. BOUWMEESTER
ARNHEM - LOBITH
Tel. K 300 - 21713 Tel. K 365 -
Scherp Concnrreerend!



De Ned. Herv. Kerk te Roermond, BUnderbroedersingel.
Roermond
De oprichting der schippersbeurzen in verschillende plaatsen van ons land was voor Roermond het begin van 'n kennismaking op grote schaal met het schippersvolk. In de zomer van 1938 b.v. bedroeg het aantal schepen, gelegen „boven de brug", „beneden de brug" en „in de haven" ongeveer 300. Neemt men dan 'n gemiddelde wachttijd aan van 4 of 5 weken — wat dus zeggen wil, dat in die pl.m. 5 weken de vloot „vernieuwd" is — dan begrijpt ieder dat Roermond er eenvoudig op het water 'n „stadswijk" bij gekregen heeft. Een aanzienlijk deel van deze schippers behoort tot de Ned. Herv. Kerk. November 1935 maakte Ds. Hoogendijk, predikant te Roermond, dan ook een aanvang met de kerkelike verzorging van deze nieuwe, drijvende stadswijk; deze bestaat thans zowel uit scheepsbezoek, als ook uit het organiseren van geregelde schippersavonden voor de jeugd en voor de volwassenen; welke schippersavonden echter in de tijd dat er slechts weinige schepen te Roermond overblijven — b.v. in het bietenseizoen — tijdelik gestaakt moeten worden. Verder is er Vrijdagavond gelegenheid voor catechisatie en wordt er vanzelfsprekend voor gezorgd dat de schippersmensen in de kerk een goede plaats vinden. Vermelding verdient ook, dat vele schipperskinderen de Zondagsschool bezoeken en dat jaarliks 'n schipperskerstavond gevierd wordt. Tot slot volge 'n lijstje met gegevens:
INLICHTINGEN Irij Ds. H. Ch. J. Hoogendijk, Roersingel 4. KERK: 10 uur, Minderbr.singel.



SCHIPPERSAVONDEN te 20 uur, Zwartbroekstr. 14; (voor de jeugd op Woensdag, voor de volwassenen op Donderdag).
CATECHISATDjJ Vrijdag 19 uur in de consistoriekamer van het Kerkgebouw.
°Hi1- f0^0?? met afzonderlike schippersklassen: Minderbroederstr. 6; Hoofd: de Heer B. Bruins.
ZONDAGSSCHOOL: 11.45 uur, consistoriekamer.
HULPPREDDXER voor het schipperswerk: de Heer P J Pennines Roersingel 4. 6 '
CHRISTELIJKE SCHOOL VOOR ONDERWIJS AAN SCHIPPERSKINDEREN
Eendrachtstraat 87 — BOTTERDAM Hoofd: J. Schenk — Telefoon 15379
Hoofdelijk onderwijs, zich richtend naar de behoeften der
schipperskinderen; 3 schooltijden. Avondschool op Maandag, Dinsdag, Donderdag en Vrijdag
van 414—58^ uur. Gelegenheid tot overblijven voor kinderen, die "ver weg
komen. Vergoeding voor kostleerlingen. AANNEMING VAN LEERLINGEN DAGELIJKS



Ligt 11 met Uw schip te
Amsterdam ?
Dan naar de 
Brouwersgracht 278
Schippees-schoot
van de Ned. Herv. Gem. met
drie schooltijden
♦
Aangifte van Schipperskinderen, dagelijks aan de school W. E. TORENSMA, Hoofd der School



Zuiderkerk, Rotterdam.
Rotterdam
RONDOM DE ZUIDERKERK.
Een nieuwe periode is voor de Zuiderkerk aangebroken, toen de Kerkeraad in 1936 de voorstellen van een door den Kerkeraad ingestelde ,, Zuiderkerk commissie" vrjjwel met algemeene stemmen aannam. Rondom de Zuiderkerk werd een groote wijk gemaakt. Den wijk-
predikant, Ds. W. A. Zeydner, vertrouwde men de verzorging
"icubicu me. vaste preaiKDeurten, avondmaals- en doopdiensten werden hem opgedragen. Reeds nu kan geconstateerd Worden, dat met echt Rotterdamsche energie een groote groep vooral jonge menschen, dit nieuw kerkelijk ontwaken daad^ werkelijk medeleeft. Dr. H. KraCmer noemt als springbron van t ware zendingsleven „getuigeniswil en getuigenisvreugde. „In het licht van dit woord kan men deze nieuwe periode der Zuiderkerk de zendingsperiode van het kerkelijk wijkwerk noemen Iedere maand wordt het maandblad der Zuidèrkerkwijk door een 75-tal medewerkers in de wijk rondgebracht. Dit Maandblad wordt ook onder schippers uitgedeeld. Door gesprekken tracht men een nieuw contact met de kerk te leggen. Aan werkloozen wordt gratis een vrije plaats in de kerk verstrekt. Een 50-tal dames en heeren ontvangen bij toerbeurt in de kerk ieder die als vreemdeling binnentreedt. Veel aandacht wordt gewijd aan de schippers, die in de binnenstadshavens ligplaats hebben gekozen.
De schippers worden op hun schepen door den whkpredikant bezocht. Met kerstfeest is er een groot schipperskerstfeest in de Zuiderkerk, waar allen toegang hebben.
In de Zuiderkerk hebben de schippers aparte vrije zitplaatsen.
De Pnns-Mauritsschool, een school der Herv Kerk Eendrachtstraat 87, heeft een aparte afdeeling voor schipperskinderen, met 3 schooltijden.
Verschillende schippers sturen hun kinderen, zoolang ze in Rotterdam liggen, naar de catechisatie. De uren ztin- voor meisjes beneden de 16 jaar Dinsdags 7 uur; voor meisjes boven 16 jaar Dinsdag 9.15 uur; voor jongens beneden 16 jaar 8.15 uurvoor jongens boven 16 jaar 8 uur, beide ook op Dinsdagavond' JuWerstrMt W°rden gehouden m de Zuiderkerk, ingang
De H. Doop wordt bediend iederen derden Zondag van de



maand des 's morgens om 10 uur. Men kan zich bij den koster van de kerk melden.
lederen eersten Zondag van de maand Jeugddienst.
Tweeden Zondag dienst van den wijkpredikant.
In de wintermaanden Zondags om de veertien dagen 8 uur Evangelisatie-samenkomsten.
Begin Juli worden er openluchtsamenkomsten gehouden op het voorplein der kerk.
lederen dag is de kerk van 12% tot 2y2 uur geopend, voor ieder die een oogenblik van stilte en gebed wenscht.
Het H. Avondmaal wordt gehouden op Goeden Vrijdag; Tweeden Zondag in Juni; tweeden Zondag in Juli; tweeden Zondag in September; Zondag voor Kerstmis.
Schippersdiaken is de heer A. Buytendijk.
Allen, die het groote voorrecht hebben in het Zuiderkerkwerk mee te mogen arbeiden — het zijn meer dan 150 meest jonge menschen — hebben het woord van Luther begrepen: „God is de God der nederigen, der ellendigen, der verdrukten en der wanhopigen en van hen, die in 't geheel niets zijn. Het ligt in Zijne natuur den blinden het gezicht te geven, de gebrokenen van harte te vertroosten, de zondaren te rechtvaardigen, de geheel wanhopigen en verdoemden te redden. Want Jezus Christus stierf, niet om rechtvaardigen maar om onrechtvaardigen te behouden en hen tot kinderen Gods te maken."
Moge dit Evangelie in ruime mate ook onder de schippersbevolking gepredikt worden.
Scheemda
De Hervormde Kerk van Scheemda staat in de Torenstraat. Daar wordt eiken Zondag godsdienstoefening gehouden om 10.30 uur.
Voor alle inlichtingen kan men zich wenden tot Ds. P. Glas, Ned. Herv. Predikant. De pastorie is gelegen tegenover de kerk.
Schellingwoude
Het kerkgebouw in Schellingwoude ligt op zéér korten afstand van de Oranjesluizen. De eene week wordt 's morgens om 10 uur, de andere week 's avonds om 7 uur godsdienstoefening gehouden.
Ds. S. S. M. Aertsen, die te Ransdorp woont, is vóór en na den dienst in de Consistoriekamer te spreken. Voor het overige kan men zich vervoegen aan de Pastorie te Ransdorp.



Son en St. Oedenrode (N.-Br.)
De schipper, die deze plaatsen aandoet, kan alle gewenschte inlichtingen verkregen aangaande godsdienstoefeningen, catechisaties, H. Doop, e.a. bij den Heer M. J. Tolhoek, huize ,,'t Schinge", Eindhovenscheweg bij het kanaal. Son. De godsdienstoefeningen worden des Zondags te 10.30 uur gehouden.
Terneuzen
De arbeid onder de schippers in deze gemeente heeft zich tot nu toe voornamelik bepaald tot 't bezorgen van „De Vuurtoren" en 't maandblad der Herv. Gemeente „Ons Werk" aan boord der schepen. Een diaken, die dit werk op zich heeft genomen, merkte herhaaldelik op, dat reeds dit eenvoudige werk aanleiding gaf tot vele gesprekken, 't Ligt dan ook in de bedoeling van de kerkeraad binnenkort de arbeid onder de schippers meer systematies ter hand te nemen.
De Hervormde Kerk staat Noordstraat 62. 's Zondags worden de diensten gehouden om half tien en half drie.
De katechisaties worden gehouden in de konsistorie aan 't Tuinpad, dat uitkomt in de de Jongestr. De uren zijn als volgt: Maandags 6.30—7.30 meisjes boven 16 jaar. „ 7.30—8.30 behjdeniskatechisatie. „ 8.30—9.15 voor jongens en meisjes boven 16 jaar.
Alleen deze katechisatie wordt gehouden in de konsistorie achter de kerk, ingang Lange Kerkstraat.
Dinsdags 4.15—5.00 meisjes beneden 16 jaar.
5.00—5.45 „ 
„ 6.30—7.15 jongens „ „ „ Woensdags 5.00—5.45 „ „ „
„ 6.15—7.00 meisjes boven 16 jaar. „ 7.00—7.45 jongens „ „ „ Donderdag 6.30—7.30 behjdeniskatechisatie voor ouderen. Deze is begonnen: 19 Januari 1939. De Hervormde School staat Schoolweg 21, vlak bij de vluchthaven.
Het Hoofd der school, de heer D. J. van Wjjck, woont Vlooswijkstraat 34.
Verdere inlichtingen zgn steeds te bekomen bjj den predikant, Kersstraat 11.
Li Sluiskil staat de Herv. Kerk aan de Kanaalweg. De diensten worden gehouden om half tien en twee uur.
Hier werkt als hulpprediker de heer J« H..Renting.. Z^jn adres is Bovenweg 75. Bjj hem zgn verdere inlichtingen te verkrijgen.



Utrecht
Ook Utrecht weet, dat de Kerk haar aandacht niet alleen aan de walbewoners, doch ook aan de varende gemeente moet wijden.
In deze stad is een evangelisatie onder de schippers, uitgaande van den kerkeraad en ook hier wordt intensief gewerkt. Wie met dezen arbeid kennis wil maken, richte zijn schreden maar naar de schippersbeurs, want daar is het Predikbeurtenblad aangeplakt, dat alle inlichtingen geeft omtrent catechisaties, bijbellezing, huisbezoek en allerlei anderen arbeid.
De vergaderingen, die de Evangelisatie geregeld houdt in de trouwzaal van de Jacobi-kerk waren eerst bedoeld als bijbellezingen, doch het bestuur droeg er ook zorg voor, dat andere onderwerpen werden behandeld en zoo mocht Ds. Ozinga in de jaren 1937 en 1938 spreken over de Joden en hun bestaan, terwijl andere sprekers optraden met vele actueele onderwerpen. Deze avonden zgn dus gezellig, afwisselend, leerzaam en ze worden dan ook steeds gaarne bezocht.
Grooten aandacht wordt geschonken aan het huis- en ziekenbezoek en de evangelisatie stelt het zeer op prijs, als de andere plaatsen zouden willen berichten, wanneer een schipper uit hun gemeente in het ziekenhuis te Utrecht wordt opgenomen.
Hst huisbezoek geeft veel voldoening en het wordt met groote toewijding verricht. Ook hier zgn het bij allen zegen overigens, vaak weer de oude klachten: armoede en onvoldoend schoolbezoek der kinderen.
Telken jare wordt het Kerstfeest gevierd; zoo b.v. in 1937 met 50 kinderen en 80 volwassenen. Dit feest legt steeds een inniger band, mede door het intiem karakter, tusschen schipper en evangelisatie, tusschen schipper en Kerk dus en we mogen wel zeggen, dat drie jaren geleden de eerste kerstviering den stoot heeft gegeven tot de tweewekelijksche samenkomsten in de Jacobi-kerk.
Om dien band te verstevigen wordt des Zaterdags bij iederen schipper het Predikbeurtenblad bezorgd.
Ook het materiëele wordt niet vergeten en het is verheugend te noemen, dat de samenwerking tusschen Maatschappelijk Hulpbetoon en Evangelisatie niets te wenschen overlaat. Zoo mocht het reeds enkele malen voorkomen, dat een schipper door beiden werd geholpen.
De groote kracht is en blijft echter gelegen in het huisbezoek en daardoor komt de Evangelisatie steeds nader tot haar doel: den schipper terug te brengen tot de Nederlandsche Hervormde Kerk.
God geve, dat de Evangelisatie onder Zijn zegen, haar heerlijke taak, voorzoover het onder menschen mogelijk is, mag voortzetten en volbrengen!



BESTUUR DER EVANGELISATIE:
P. Wisse, voorzitter, Hunzestraat 19. J. v. d. Zou wen, secretaris, Amstelstraat 91. Joh. v. Kesteren, diaJien-Penningm., Lingestraat 5. J. v. Straaten. Ouderling: Brom. „ De Jong.
ZONDAGSSCHOOL: In alle wijken van 12.30—1.30 uur.
CATECHISATIES: Voor de catechisaties raadplege men het Predikbeurtenblad, waarin vermeld wordt, waar, wanneer en door wien deze worden gegeven.
HUISBEZOEK: Op verschillende dagen, doch meestal des DONDERDAGS.
BIJBELLEZING: Om de 14 dagen te 8 uur in de trouwzaal van de Jacobi-kerk.
De schippers kunnen zich steeds wenden tot de heeren P. Wisse en J. v. d. Zouwen, die door den kerkeraad daarvoor zijn aangewezen.
Urmond (Limburg)
Nabij het havenbedrijf van de Staatsmijnen te Stein wordt kerkdienst gehouden eiken Zondag om half tien. Voor inlichtte* gen wende men zich tot den predikant: Ds. G. Teensma.
Veghel
In de Hervormde Kerk, welke men vindt in de Hoofdstraat, wordt des Zondags om half elf godsdienstoefening gehouden. Voor inlichtingen kan men zich wenden tot Ds. J. H. Denee in de pastorie aan de Stationsstraat, en eveneens tot den diaken der gemeente, den Heer J. Hoekstra: Zuid-Willemsvaart bij de spoorbrug.



N.V. SCHEEPSWERVEN
„PIET HEIN"
v/h. FIRMA W. SCHRAM EN ZONEN
WERVEN TE BOLNES, SLIKKERVEER EN PAPENDRECHT
DWARSHELUNGEN 115 en 86 m., geschikt voor het zwaarste materiaal. DROOGDOK 100 bij 20 m.
TELEFOON ROTTERDAM 20553



Ik ben leerling van de Dagnijverheidsschool „Oranje Nassau" aan
SCHIPPERS! ♦
hebt gij zoons van 14-16 jaar? Denkt aan hun toekomst!
Inlichtingen bij het Onderwijsfonds voor de Scheepvaart Binnenkant 22 - Amsterdam-C. - Telefoon 49620



Wemeldinge
De Ned. Herv. Kerk te
Wemeldinge. (Cliché welw. afgestaan d. drukkerij van der Peyl, Kruiningen).
Toen mij het verzoek bereikte om in enkele woorden iets te vertellen over den arbeid voor de schippers verricht door of namens den Kerkeraad onzer gemeente, heb ik met vreugde hieraan gevolg gegeven.
Wemeldinge, gelegen aan het kanaal door ZuidBeveland, met de sluizen waar jaarlijks meer dan 90.000 schepen worden geschut, is ongetwijfeld een plaats, waar de belangen der Hervormde
schippers niet mogen worden vergeten.
De zorg voor de geestelijke belangen van hen, die in tegenstelling met ons toch reeds van zooveel zijn verstoken en zooveel moeten ontberen, wat wij heel gewoon en vanzelfsprekend vinden, is onze zaak en taak, een taak van heel onze Kerk. Ook de schipper behoort bij ons en ook hem willen wij, zooveel in ons vermogen is, geven wat hem toekomt. Wij willen met hem medeleven in zijn moeite en zorgen, in zijn strijd, maatschappelijk en geestelijk. Maar vertrouwen dan ook anderzijds, dat hij ons deelgenoot wil maken van dit alles.
Schipper, meen niet dat gij als een bijzonder en ander soort menschen wordt aangezien, maar houdt u er van overtuigd, dat er aan den wal menschen zijn, die u gaarne de helpende hand willen toesteken. Op alle terrein, maar bovenal voor het ééne noodige.
Van hoeveel belang een veilige vaart en een goed schip ook is, vèr boven alles gaat het veilig varen op de woelige levenszee op het schip met Jezus aan boord. Want het scheepken onder Jezus hoede, met de kruisvlag hoog in top, is alleen veilig omdat 's Vaders Zoon aan boord is.
Hieronder vindt gij nu enkele practische mededeelingen omtrent de gegevens, die voor u van belang kunnen zijn.
Kerkdiensten worden gehouden eiken Zondag des morgens om half tien en des middags om half twee in ons mooie kerkgebouw. In de consistorie kunt gij na den dienst mij altijd spreken, of zoo gij wilt aan de pastorie, die te allen tijde voor u open staat.
Catechisaties worden gegeven van November tot Maart op de volgende uren:
Voor meisjes van 12—16 jaar Woensdagmiddag om 2 uur; van 16*—18 jaar Maandagavond om 7 uur en van 18 jaar en ouder Maandagavond om 8 uur.
Voor jongens van 12—16 jaar Woensdagavond om 7 uur en van 16 jaar en ouder Woensdagavond om 8 uur.
Jongens en meisjes zijn te allen tijde hartelijk welkom.
Doopsbediening heeft plaats den eersten Zondag van elke



maand, doch voor tusschentgdsche bediening, die voor schippers altoos kan plaats vinden, wende zich men tot den plaatselriken predikant.
Tot slot van deze mededelingen noem ik u nog als adressen tot wie de schipper zich steeds kan wenden: de Herv Pastorie Kerkweg A 41 en den heer P. Swart, ouderling, hoofd der Onristelnke Schippersschoöl, Dorpsstraat B 212, van 9—11 y2 van 1%—3V2, en van 4y2—6 aan de school, vlak bf het kanaal'
Dit korte artikeltje moge ik besluiten met een persoonlijke herinnering en een wensen.
Een persoonhjke herinnering. Nooit zal ik vergeten dat uur toen op een Dinsdagmorgen bij nuj in de huiskamer een schipper en zijn vrouw zaten om als lidmaten te worden „aangenomen"
i w,tren/f? va? beide meer 200 heel J'on&. maar wat bleek uit alles, dat het hen werkelijk een zaak des harten was! Door omstandigheden was ik met hen in aanraking gekomen en had hun kind mogen dopen en later hebben vader en moeder belijdenis van hun geloof gedaan. En zooals nog nooit tevoren heb ik het toen gevoeld, welk een behoefte ook de schipper heeft aan de gemeenschap der heiligen, het contact met medegeloovigen waar wy zoo vaak niet eens meer aan denken als een kostbaar bezit. E e n w e n s c h. En wel déze, dat bij allen arbeid, die verricht wordt, ook gerekend mag worden op de medewerking van de schippers zelve, die toch wel in de allereerste plaats de belanghebbenden zijn.
God de Heere zegene allen arbeid in Znn naam verricht en steue die tot een zegen voor onze Hervormde schippers.
Ds. A. DE BRUIJN, Ned. Herv. Predt. Wemeldinge.
Wormerveer
Aangaande godsdienstoefeningen, bediening van den H Doop catechisaties, etc. kunnen de schippers zich wenden tot Ds c' Smits en wat de Ned. Herv. Evangelisatie betreft tot 'den* secretaris daarvan, den Heer D. C. Breet te Wormer



De catechisatiekamer der Ned. Herv. Kerk te Zaandam (Oostzijde).
(uit: „Mededeelingen".)
Zaandam
Het werk van den vertegenwoordiger van den Herv. Schippersraad te Zaandam, daartoe gemachtigd door den Kerkeraad der Ned. Herv. Gemeente van Zaandam, bepaalt zich in hoofdzaak tot het wekelijksch bezoek op den Zaterdagmiddag van die schepen, welke zich in de nabijheid van de Zeehaven bevinden.
De schippers ontvangen dan gaarne inlichtingen omtrent godsdienstoefeningen, doop, catechisatie- en schoolbezoek.
Exemplaren van „De Vuurtoren" en „De Zaanbode" worden aan boord afgegeven, waardoor vaak een prettig contact met den schipper wordt verkregen. Men toont dan medeleven met hun bedrijfs- en gezinsmoeilijkheden en tracht ook b\j ziekte met hun mede te gevoelen. Is een patiënt ter verpleging in een der ziekenhuizen opgenomen, gaarne wordt deze door den predikant of ouderling bezocht. Wij weten uit ervaring, dat zulk een bezoek zeer op prijs wordt gesteld.
Het behulpzaam zjjn bij het invullen van de legitimatiekaart heeft ook onze aandacht!
Van de Ned. Herv. Gem. bevinden zich te Zaandam twee kerkgebouwen, n.1. de Oostzijderkerk en de Westzijderkerk.
Predikanten der Gemeente zijn: Ds. J. Eikema, Heerengracht; Ds. J. Chr. Fritzsche, Westzijde 174; Ds. C. Met, Oostzijde 42b; Ds. A. van Wijk, Westzijde 134.



Ds. Fritzsche is rechtzinnig predikant; de overigen zgn predikanten van vrijzinnige richting.
In de Ned. Herv. Kapel, Bootenmakersstraat 112—114 gaan in de Bediening des Woords voor predikanten van rechtzinnige richting.
In de plaatselijke bladen, waaronder ook „De Zaanbode", wordt mededeeling der predikbeurten gedaan. Dit blad ligt ter lezing in de Schippersbeurs en is tevens verkrijgbaar bij boekhandel Brinkman, Westzijde hoek Gedempte Gracht.
Let ook op de aankondiging der Jeugddiensten, welke pl.m. ééns per maand gehouden worden, en de opgave „Kinderkerk" v. d. Ned. Herv. Kapel.
Wat het onderwijs betreft, wordt voor de voorstanders van Openbaar Onderwijs verwezen naar de school aan de Stadswerf (Oostzijde) en voor Bijsonder onderwijs naar de C.V.O. school aan de Klaas Katerstraat; hoofd de Heer H. Hendriks, Prins Hendrikkade 94.
Voor kerkelijke inlichtingen kan men zich steeds wenden tot den Heer A. Kuijper Kzn., ouderling der Gemeente, Prins Hendrikstraat 72.



Gezicht op de Buitenhaven van Delfzijl.
Het Ji jjvenJ 3nlcrnaal vee** $c kipper skin deven
uitgaande van den HcrucrinJen $cI*«ppersracsd
dat in aanbouw is, is bijna gereed gekomen.
OUDERS, die hun kinderen in Amsterdam willen onderbrengen, kunnen zich NU REEDS melden aan het Centraal Bureau van den Hervormden Schippersraad, Eilandskerk, Bickersgracht 1, Amsterdam, Tel. 45233'
Spreekuur: Maandag en Vrijdag 11—12 uur.
Dinsdagmiddag 2—3 uur.



Register van namen en adressen
Aertsen., D. S. S. M.
Alewijk, A. van
Altena, C. van
Althuizius, R.
Bakker, J.
Baay, J.
Back, J. L.
Beets Jr., W.
Beneder, H. O.
Bergwerf, J. E.
Blanken, C.
Blok, L.
Blonet, J.
Boerlt)st, J. H.
Booy, J.
Both, G. E.
Brakel, A.
Brandt, Ds. H. P.
Bredschneyder, F. J. C.
Breet, D. C.
Bruins, B.
Bruyn, Ds. A. de
Buitendijk, A.
BtJl, J.
Cazemier, Dr. J. L. Coolsma, Ds. C. W. Dekker, A. Denee, Ds. J. H.
Dickhout, J. H. W. Dingstee-v. Dijk,
Mevr. H. P.
Duif, S.
D$jk, MeJ. A. J. van Eikema, Ds. J. Emous, F. D.
Ewoldt, O.
Ned. Herv. Predikant
Buitengew. Lid Waterwijkconimissie
2e Voorz. Ned. Herv. Schippersjeugdkr. „Immanuël'
Voorz. Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël' Deider Schipperscatechisatie, Evangelist Hoofd der School m. d. Bijbel Cineast
Leider Schippersjeugdkring „Immanuël" Koster St. Janskerk
Bestuurslid N. Herv. Schippersjeugdkr. „Immanuël"
Ouderling Nederd. Herv. Gem. te Delft
Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël"
Lid Herv. Schippersraad van Harlingen Hoofd Burgem. Marnix-Sehool Penningm. Herv. Schippersraad, Postrek. 8760 Ned. Herv. Predikant
Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël"
Secr. Nederl. Herv. Evangelisatie
Hoofd der Chr. School
Ned. Hery. Predikant
Diaken voor de schippers te Rotterdam
Ouderling „Waterwijk" Amsterdam
Ned. Herv. Predikant
Lid Herv. Schippersraad, Ned. Herv. Predikant Diaken van de Waterwijk Ned. Herv. Predikant
Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël"
Lid Damesclub „Jacoba" Organist Eilandskerk Lid Damesclub „Jacoba" Ned. Herv. Predikant Hulppr. Herv. Schippersraad Buitengew. lid Waterwgkcomm.
Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël'
Houtmankade 67
2e Kostverlorenkade 6
Vluchthaven
le Kostverlorenkade t/o 5
p/a „Ons Huis" Bleekl. 119
Roermondsplein 32
Valeriusstraat 160
v. Eeghenstraat 36
Joseph Holmanstr. 24
Trompkade
Spoorsingel 93
Weesperzyde 60
Dan. de Langestraat IS
Kanaal 1
Lange Winkelstraat 5 Essenburgsingel 18 Nieuwe Plantage 64 Paramarlboplein 37 II
Minderbroederstraat 6 Herv. Pastorie A 41
St. Nlcolaasstraat 48 Kersstraat 11 Sterreboschstraat 24
Kerkstraat 133 Herv. Pastorie Stationsstraat Middenweg 98
Olympiakade 55
Prinsengracht 34
Rozenstraat 47
Heerengracht
Corr. adr. Centraal Bureau
Eilandskerk, Bickersgr. 1
prlvé-adres:
Okegemstraat 21. Brachthuyzerstraat3
Ransdorp-
Schellingwoude
Amsterdam
Amsterdam
Amsterdam
Leeuwarden
Arnhem
Amsterdam
Maastricht Amsterdam Delft
Amsterdam
Harlingen Antwerpen Rotterdam Delft
Amsterdam
Wormer
Roermond
Wemeldinge
Rotterdam
Amsterdam
Terneuzen
Groningen
Amsterdam
Veghel Amsterdam
Zaandam
Amsterdam Amsterdam



Register van namen en adressen
Fette, P. de la Fokkema, Ds. J. Fritzsche, Ds. J. Chr.
Glas, Dr. P. Groen, Tj. Grolle, Mej. M. Gijzel, Mej. C.
Haan, Ds. P. de
Hak, Dr. H. J. Hartdorff, G. Hemker, H. C. Hendriks, H. Hermanides, Ds. S. R. Hoefhamer, N. J. Hoekstra, J.
Hoft, S. Holst, G. W. Hoogendijk, Ds. H. Hoogeveen, J. Hove, Ds. H. A. ten Hoving, Mej. J.
Jong, G. de
Judels en Brinkman, Fa.
Kamperman, Mej. G. Kesteren, Joh. v. Klasens, J. C. Kloosterman, F. S. Koning, J. Koole, M. C. Koster, Méj. J] Kuylman, Ds. P. Kuyper, A.
Hoofd Prinses Julianaschool Ned. Herv. Predikant Ned. Herv. Predikant
Ned. Herv. Predikant
Lid Herv. Schippersraad Delfzijl
Lid Damesclub „Jacoba"
Administratrice Hervormde Schippersraad
Ned. Herv. Predikant
Geestel. adv. Herv. Schippersr. Arnhem, N. H Pred
Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël"
Ouderling van de Waterwijk
Hoofd C.V.O. School
Ned. Herv. Predikant
Lid Herv. Schippersraad
Diaken der Ned. Herv. Gem. te Veghel
Lid Herv. Schippersraad Buitengew. lid Waterwijkcommissie Ned. Herv. Predikant 2e Voorz. Arnh. Herv. Schippersraad Ned. Herv. Predikant
le Penn.esse Herv. Schippersjeugdkr. „Immanuël"
Secretaris Herv. Schippersraad
Directeur y. h. Onderwijsfonds v. d. Scheepvaart
Secr.-Penningm. v. d. Waterwflk
Uitgevers van de „Kerkbode"
2e secr.esse Ned. Herv. Schippersjeugdkr. Immanuël Pennlngm. Utr. Bvangel. Onder de schippers Secr. Afd. Delfzijl v. d. Herv. Schippersraad Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkr. „Immanuël" Lild Hervormde Schippersraad
Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkr. „Immanuël"
Lid damesclub „Jacoba"
Ned. Herv. Predikant
Ouderling Ned. Herv. Gem. Zaandam
Vertegenw. voor de schippers
Rozengracht 1 Nieuwe Plantage 47 Westzflde 174
le Helmersstraat 267 Centraal Bureau Eilandskerk, Bickersgr. 1 Lange Winkelstraat 5 Telef. 30133
Hoog Kanje 5 Elandsgracht 83 Prins Hendrikkade 94
Olympiakade 59
Zuid-Willemsvaart b/d
Spoorbrug
Planciusstraat 71
v. Oldenbarneveldtstr. 2 II
Roersingel 4
Cattepoelscheweg 216
Singel 85
Euterpestraat 151
Binnenkant 22, telef. 49620
Choorstraat 47, telef. 247
Groenburgwal 15
Lingestraat 5
Singel 17
Weesperzjjde 14
Verl. Visscherstraat 11a
Zach. Jansestraat 32
Rozenstraat 219
St. Lambertuslaan 42,
telef. 3671
Prins Hendrikstraat 72
Harlingen
Delft
Zaandam
Scheemda
Delfzijl
Amsterdam
Antwerpen
Arnhem Zeist
Amsterdam
Zaandam
Ooy b. Nijmegen
Amsterdam
Veghel
Amsterdam
Roermond Arnhem Delfzijl Amsterdam
Delft
Amsterdam
Utrecht
Delfzijl
Amsterdam
Groningen
Amsterdam
Maastricht
Zaandam



Lekkerkerker, Ds. T. Ned. Herv. Predikant Phoenixstraat 46 Delft
^T11^; M\* ^ t t»r "d Herv Schippersraad Crooswijkschesingel 19 Rotterdam
Lutke Schipholt, H. J. W. Hoofd Schoolschip „Prins Bernhard" Krusestraat 34 Duisb.-Ruhrort
Mackaay, C. J. P. Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël" Potgieterstraat 36 Amsterdam
Martens, J. M. Zendeling onder de Zeelieden Stadionweg 141 ,,
Meer v. d.-de Walcheren, Hulpprediker Ned. Herv. Gem. Antwerpen Putlel 37, telef. 71327 Antwerpen Jhr. P. H. W. M.
Meilink, E. Buitengew. lid Wa.terwijkcommissie de Clercqstraat 95 Amsterdam
Met, Ds. C. Ned. Herv. Predikant Oostzijde 42 B Zaandam
Monhemius, S. F. Secr. Ver. Suringarschool Prins Bisschopssingel 41, Maastricht
„ . ^ „T telef. 5002
Most, Ds. A. v. der Ned. Herv. Predikant Farmsum (Delfz«l>
Nieuwenhuyzen, M. v. Secr. Arnh. Herv. Schippersraad Pontanuslaan 51 Arnhem
Ollvier, A. J. Secr. Ver. Zondagsscholen, Delft Laan v. Overvest 54 Delft
Oorthuys, Dr. G. Lid Herv. Schippersraad Prinsengr. 21, telef. 44876 Amsterdam Consulent v. d. Waterwijk
°°st' c _ L;i Secr. Herv. Schippersraad Afd. Leeuwarden Verstolkstraat 11 Leeuwarden
Oskamp, Ds. Adr. Ned. Herv. Predikant, Voorz. afd. Leeuwarden. Vredeman de Vrlesstr. 8
Oskamp, A. G. Lid Herv. Schippersraad Zwartjanstraat 8 Rotterdam
Oskamp, Ds. G. D. A. Ned. Herv. Predikant Paul Krügerstraat 11 Harlingen
Pennings, P. J. Hulpprediker voor de schippers te Roermond Roersingel 4 Roermond
Peursem, Ds. D. van Ned. Herv. Predikant Al. Battalaan 28, tel. 5029 Maastricht
p fntVf" wanS' J- Ned. Herv. Predikant Hansweert
runt, ±i. Penningm. Arnh. Herv. Schippersraad, postgiro 331800 St. Peterlaan 63 Arnhem
Remmers Mej. M. Lid Personeel Chr. School Roermondsplein 32
R«r m'i « Hulpprediker te Sluiskil Bovenweg 75 Sluiskil'
Roos K Hoofd der Zondagsschool Roermondsplein 32 Arnhem
n.,^' ' „ Hansastr. 22, telef. 31857 Duisburg
RiikP m■ ■ tvt Secretaresse Prot. Wijkverpleging Bosscherweg 245, tel. 4956 Maastricht
RiiW TÜr *> Lid da"168011115 „Jacoba" J. w. Brouwersstraat 4 Amsterdam
UKsen, ju. Hoofd Christelijke School Klokkenberg 12 Nijmegen
Saniplonius, Ds. G. Ned. Herv. Predikant Grevenbicht
Sanders, Pastor H. Ned. Herv. Predikant Paul B&umerstrasse 71 Duisburg-
Srhnik M«1 tt _ ,. . telef. 42969 Melderich
S L S H Lid damesclub „Jacoba" da Costakade 8 Amsterdam
Schutte d« T w Secr Maastr. Herv. Schippersraad Fr. Romanusweg 25 Maastricht
£w= «ji t ^ Oud-Hulppred. v. Antwerpen Unitaslaan 29 Deurne (Z.)
S n« r Lid damesclub „Jacoba" Keizersgracht 560 Amsterdam
smits, ijs Ned Herv. Predikant Wormerveer
stoutjesauk, o. Buitengewoon lid Waterwijkcommissie Laanweg 41 Amsterdam (N.)



Register van namen en adressen
Strengholt, L. M. Buitengewoon lid Waterwijkcommissie Planciusstraat 71 Amsterdam
Swagerman, P. Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkr. „Immanuël" de Lairessestraat 82 „
Swart, F. Ouderling, Hoofd Chr. Schippersschool Dorpsstraat B 212 Wemeldinge
Teensma, Ds. G. Ned. HerVi Predikant Urmond (L)
Tolhoek MJ V°°rZ- Arnh- HerV- SchlPPersraad Hoornestr. 30 (Molenbeke) Arnhem '
,,'t Schinge" Eindhoven- gon (N.Br.)
Torensma, E. W. Buitengewoon lid WaterwtJkcommissie S° 6 W6g
Hoofd W. de Clerqschool, Brouwersgracht 278 Adm. de Ruyterweg 499 Amsterdam
Vegt, H. M. v. d. Buitengewoon lid Waterwflkcommlssie Keizersgracht 18 Amsterdam
visser, J. Adr. Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël" Nieuwe Weg 10
vfJUtHï' n as "ü. 1 " Marnixstraat 421
VnsgM«D A W HerV' J^ed*kant N1<*»™ Plantage 66 Delft
v°f' t=„ ^ le Secr.esse n. Herv. Schippersjeugdkr. „Immanuël" Prinsengracht 753 Amsterdam
vries, jac. ae Leider Ned. Herv. Schippersjeugdkring „Immanuël" Prof. Wentlaan 96 Tuindorp,
Vrttï ProfV M J A de VooV^^He"J- Schippersjeugdkr. „Immanuël" p/a Planciusstraat 87 iSrdam" '
vrrjer, t-ror. ur. Jtt. J. A. de Voorzitter Hervormde Schippersraad Kr. Nieuwegracht 41 bis Utrecht
Waegeningh, Zr. J. C. van Lid Prot. Wiikvernleeine- ~ . .
Watelet, J. Organist Ned Herv. Kerk T^^f Vi V*^ ï02 ^stricht
Werner, Mej. R. Lid damesclub „Jacoba" ïfnge Wmke'^aat 5 Antwerpen
Wisse P vm™ ™j» , tti . . , , . Nassaukade 310 Amsterdam
wisse, r. Voorz. Evangel. onder de Utrechtsche schippers Hunrestraat 10 mr«M,t
Wormgoor, J. Lid personeel Chr. School «unzestraat 19 Y_t
Wyck, D. J. van Hoofd Herv. School Roermondsplein 32 Arnhem
Wt)k, Ds. A. van Ned. Herv. Predikant w°°?W-ï34 Terneuzen
Westzijde 134 Zaandam
Zeydner^ Ds. W. A Lid Herv. Schippersraad Dlephuisstraat 32 Groningen
Zndr^i- T- dl Evangelisatie onder de schippers AmsSraat^l m^nf"11
ZUda, Mej. J. 2e penn.esse n. Herv. schippersjeugdkrPP„Immanuël" wTtttgschahs 71 Seraam



INHpUD
blz.
Voorbericht 3
Voorwoord van Próf. Dr. M. J. A. de Vrijer .... 4
Voorwoord van den Heer G. de Jong 5
Moderamen en leden van den Herv. Schippersraad ... 6
Inleiding 7
De drievoudige taak der Ned. Herv. Kerk in verband m. h.
kerkelijk leven van den schipper 7
De arbeid van den Herv. Schippersraad 9
De legitimatiebewijzen 10
De Catechese 11
De huisvesting van Hervormde schipperskinderen a. d. wal 12
De Financiën van den Hervormden Schippersraad ... 15
Amsterdam 17
De Eilandskerk 21
Het Centraal Bureau 24
De Waterwijk der Ned. Herv. Gem. te Amsterdam... 26
De Wijkcomm. v. d. Waterwijk d. N. Herv. Gem. te A'dam 28
Arnhem 30
Antwerpen 33
Delft 35
Delfzijl 36
Duisburg-Ruhrort 38
Farmsum 42
Grevenbicht 43
Groningen 43
Hansweert 45
Harlingen 4g
Hengelo, Kleef . . ' 47
Leeuwarden 48
Maastricht 50
Mechelen, Musselkanaal, Nijmegen, Ooy 51
Roermond 52
Rotterdam 55
Scheemda, Schellingwoude 56
Son. en St. Oe den rode 57
Terneuzen 57
Utrecht 58
Urmond, Veghel 59
Wemeldinge 62
Wormerveer 63
Zaandam 64
Register van namen en adressen 67—70