CB fÊ
Z Zending op de School
ENQUÊTE BETREFFENDE ZENDINGS-ONDERWIJS OP DE CHRISTELIJKE SCHOLEN IN NEDERLAND
(Ingesteld in 1937 door de Onderwijzers-Zendingscommissie)
ll'TGAVR VAN DE ONDERWIJZERS-ZENDINGSCOMMISSIE
|H H ZEIST 1938
// li





De Zending op de School
ENQUÊTE BETREFFENDE ZENDINGS-ONDERWIJS OP DE CHRISTELIJKE SCHOLEN IN NEDERLAND
(Ingesteld in 1937 door de Onderwijzers Zendingscommissie)
UITGAVE VAN DE ONDERWIJZERS ZENDINGSCOMMISSIE ZEIST 1938


ONDERWIJZERS-ZENDINGSCOMMISSIE.
Doel der O.Z.C. is: te bevorderen, dat door middel van het Christelijk Onderwijs liefde voor de Zending worde gewekt.
De O.Z.C. wordt gevormd door:
K. v. Dijk, Gepens. Algem. Insp. v. Ond. in Ned. Indië, Alb. Perkstraat 51, Hilversum,Voorzitter.
D. J. Coumou, Gepens. Ind. Schoolhoofd, Platolaan 31, Zeist, Secretaris.
H. Maaskant, Gerard Doulaan 17, Hilversum, Penningm., Postrek. 125115.
Ds. H. D. J. Boissevain, Secr. v. d. Zendingsstudie-Raad, Utrechtsche Weg 64, Zeist.
H. A. v. d. Hoven v. Genderen, Beukelsw. 9b, Rotterdam.
J. P. Alstein, Treebeek.
Mej. C. M. Hobma, Melkmarkt 22, Zwolle.
P. B. Spijksma, Bergum.
H. Rozema, Hoofd Ger. School, Zuidwolde.
S. Stemerding, Roodelaan 22, Voorburg, afgev. v. C.V.O.
A. de Jong Ezn., Madoerastraat 17, den Haag, afgev. v. d. Schoolraad.
Mej. S. Voogd, Stadhouderslaan 84, Schiedam, afgev. v. dVereen, v. Chr. O. en O.
J. J. Janse, Jacob Catslaan 28, Zeist, afgev. v. d. Vereen, v. Chr. Mulo.
Mej. W. E. v. d. Beke Callenfels, Zetten, afgev. v. d. Vereen, v. Prot. Kweeksch. pers.
J. G. v. Ditmarsch, Adr. Beyerkade 28, Utrecht, afgev. v. d. Unie v. Chr. O. en O.


DEEL L
WAAROM DE ENQUÊTE WERD DfGESTELD EN HOE ZE TOT STAND KWAM.
Steeds meer is de laatste jaren aandacht geschonken aan den geestelijken nood der Zending. In de jaren, toen er voldoende geld binnenkwam om het werk in Indië te doen, werd daaraan geen of niet voldoende aandacht gegeven.
De crisisjaren, waarin ook de geldelijke offers voor het Zendingswerk steeds minder werden, hebben verschillende personen voor de vraag gesteld: „Waaraan ligt dit?" En men meende, dat de oorzaak wel in de eerste plaats kon liggen in de weinige geestehjke belangstelling, die er voor dit werk is bij de Christelijke Gemeente in het algemeen, bij vele Christenen individueel. Men gaf zijn gaven voor den Zendingsarbeid, maar vergat men daarbij niet te veel het gebed voor de Zending en den Zendingsarbeider, was er blijdschap bij de Christelijke Gemeente over den zegen, die vooral de laatste decennia op het werk onder Heidenen en Mohammedanen rustte? Er werd aan getwijfeld, doch met zekerheid kon men het niet beweren. Vandaar, dat men het in die richting ging zoeken.
Of die opvatting de juiste was, kon alleen geconstateerd worden, indien in verschillende organisaties,, kerken en scholen een onderzoek werd ingesteld, hoe het met die geestehjke belangstelling stond. Eerst, wanneer men volkomen op de hoogte was, kon een juiste diagnose gesteld worden en zou het ook mogelyk zijn, de noodige maatregelen te treffen om in een eventueel tekort verbetering aan te brengen.
Zoo nam de Commissie voor Zendingspropaganda, bestaande uit o.a. afgevaardigden van den Centr. Bond voor Inw. Zending, den Zendingsstudie-Raad, het Ned. Bijbelgenootschap, de Commissie voor Samenwerking t.z. de Alg. Chr. Soc. Bonden en het Chr. Nat. Vakverbond, de Contactcommissie v. Orth. Prot. Chr. Jeugdorganisaties, het initiatief een enquête in te stellen bij diverse vereenigingen, wat daar aan Zending „gedaan" werd. Genoemde Commissie verdeelde het werk onderling en droeg de enquête op de scholen op aan den Z.S.R., die het op zjjn beurt overdroeg


aan de Onderwij zers-Zendmgs-Cammissie. Deze laatste was van meening, dat zoo'n enquête juist iets voor haar was. Immers het doel der O.Z.C. is: „te bevorderen, dat door middel van het Christelijk onderwijs liefde voor de Zending worde gewekt". Jaren lang heeft de O.Z.C. met grooten ijver, opoffering van tijd en krachten naar dit doel gestreefd, maar de juiste weg was nog steeds niet gevonden en men wist niet, of niet voldoende, hoe het met het Zendingsonderwys op onze scholen gesteld was. Is er liefde voor de Zending bij de onderwijzers? Heeft men daar warme belangstelling voor den Zendingsarbeid? Neemt het Zendingsonderwijs een plaats in onder de andere vakken? Zietdaar enkele vragen, die bij de O.Z.C. leefden, maar waarop geen afdoend antwoord te geven was. Gezien de practyk van de achter ons liggende jaren, de jaren, waarin de O.Z.C. haar werk deed, meende ze echter, dat die liefde voor de Zending niet zoo heel groot was en de Zending niet zoo'n heel groote plaats innam op de Christelijke scholen in ons land. Bewijzen kon men dit echter niet en daarom was de Commissie zeer ingenomen met het voorstel, deze enquête ter hand te nemen. Slaagde die enquête, dan eerst kon men precies zien, wat er gebeurt, waarin te kort geschoten wordt, wat gedaan moet worden om in dit tekort verbetering aan te brengen. Wie dit goed begrijpt, kan er niet by, dat een Hoofd van één onzer Christelijke Scholen durfde schreven:
„MTf- In antwoord op Uwe missive van Sept. 1937,
meld ik U, dat ik, in overleg met het verdere personeel der school besloten heb, de gestelde vragen niet te beantwoorden. De reden dezer weigering is, zooals U natuurlijk wel begrijpt, dat we 't papieren toezicht op onze scholen niet wenschen te bevorderen" (Onderstreping van den rapporteur).
Bij het lezen van een dergelijk epistel wrijft men zich de oogen uit en vraagt zich af: „Is dat een Hoofd van een Christelijke school, heeft die man iets begrepen van wat de O.Z.C. bedoelt, is er bij zoo iemand sprake van eenige liefde voor de Zending, voor de uitbreiding van Gods Koninkrijk? Want het gaat hier geenszins om eenig toezicht op de scholen. De O.Z.C. heeft niet het minste recht eenig toezicht ïdt te oefenen, wenscht dat ook in geen enkel opzicht te doen. De O.Z.C. wenscht niet anders dan mede te werken de Zending een plaats te geven in het onderwijs, de Zending de plaats te geven, die haar toekomt. Evenmin als de Zending zelve een liefhebberijtje is van enkele personen of kerken,


maar gedreven moet worden, omdat het geldt een bevel van den Koning, evenmin is bet een liefhebberijtje van de O.Z.C. zich met deze dingen te bemoeien. Veel gemakkelijker ware het voor de leden der Commissie zich niet in te laten met deze dingen, maar dat mag zij niet. De leden der Commissie zijn er tot in het diepst van hun ziel van overtuigd, dat Zendingsonderwijs thuis behoort op de Christelijke scholen, hetzij opzettelijk gegeven of occasioneel en zy •wil niet anders dan stimuleerend werken, aanwijzen, hoe men dat werk het beste doen kan, Indië en de Zending nader brengen tot het kind.
Moet een kind dan reeds van deze dingen weten? Een normaal denkend Christen kan niet anders dan volmondig zeggen: ..Natuurlijk". Het schijnt echter niet zoo natuurlijk te zijn. Was er niet kort geleden in een onzer groote steden een vader, meelevend gemeentelid, die verontwaardigd vroeg of kinderen ook al met Zending „lastig gevallen" moesten worden, toen een zijner kinderen enthousiast thuis kwam van een Kinder-zendingsbij eenkomst ? Wij meenen, dat men juist bij de kinderen beginnen moet. O.i. geldt nog steeds, wat nu bijna twintig jaar geleden geschreven werd door Wielemaker in zijn, nu misschien wat verouderd, maar toch altijd nog mooie boekje „School en Zending": „Zonder onderwijs wordt geen kennis verkregen van hetgeen buiten den kring der onmidddeltijke waarneming valt. Die kennis is onafwijsbare voorwaarde voor belangstelling en liefde. En belangstelling en liefde mag toch geëischt worden voor een arbeid, waartoe de Heer Zyn Gemeente geroepen heeft en die voor haar levensvoorwaarde is. Nog altoos leeft in die Gemeente te weinig besef van haar Zendingsroeping of laten we liever zeggen, van het voorrecht, dat zy Zendingsarbeid doen mag. Zal dit besef levendiger worden, dan is het noodig, dat het reeds in den kinderleeftijd worde gewekt. Reeds het kind moet gevoelen, dat het Jezus niet kan liefhebben en tegelijk dengene, die Jezus nog niet kent, aan zijn lot overlaten. Er moet met nadruk op gewezen worden, dat het Zendingsonderwijs niet berust op de overweging, dat ook het kind voor de Zending moet geven of daarvoor propaganda maken. In het algemeen is dit niet de taak van het kind; we keuren het natuurlijk niet af, als het spontaan geschiedt, doch moedigen het evenmin te sterk aan. Als we het kind zoover kunnen brengen, dat het de Zending kent en liefheeft, komt het vanzelf wel tot medewerking. We geven ook Zendingsonderwijs, wyl zonder dit de gezichts-


kring van het kind kleiner is, dan wij dien wenschen. De Christen als zoodanig stelt belang in het leven der volken en, het meest van al, in hun verhouding tot God en de eeuwige dingen en Hij wil, dat ook het kind daarin belang Stelle, in zooverre zulks mogelijk is. Het Zendingsonderwijs breidt in sterke mate den gezichtskring uit ook over meer materieele dingen. Het geeft aanleiding om te spreken over reizen te water en te land, over woning, voeding, kleeding, taal enz. van allerlei volken. Onze koloniën komen juist door het Zendingsonderwijs, dat het wekken van belangstelling beoogt, meer ter kennis van onze leerlingen. De groote massa heeft geen voelbaar onmiddellijk belang bij ons ovérzeesch bezit en voelt voor onze Oost en West niet méér dan voor Japan en Canada. Doch heeft het Zendingsonderwijs eenmaal de belangstelling op onze koloniën geconcentreerd, dan is er kans, dat deze blijvende is, vooral als men er voor waakt, dat zij ook na de schooljaren onderhouden en, zoo mogelijk door persoonlijk contact met de Broeders en Zusters, die in de Zending arbeiden, versterkt worde.
Doch het voornaamste motief voor het Zendingsonderwijs vinden wij in de Schrift, die ons roept de hinderen te onderwijzen aangaande den wil en het werk des Heeren. Wij witten hun laten zien, dat God niet minder in het heden dan in het verleden Zijn macht en liefde openbaart, dat Jezus Christus gisteren en heden en in der eeuwigheid dezelfde is".
Het is met het Zendingsonderwijs. zooals we kort geleden lazen in een artikel in „Woord en Daad": „Naast prediking is de bekendmaking met de Christehjke daad van hooge beteekenis is; het dadenleven toch is sprekend-concreet. Inen Uitwendige Zending brengen de jeugd in aanraking met groote, trouwe karakters, met mannen en vrouwen, wier leven een breed, lichtend spoor heeft nagelaten. Meer dan ooit is 't in onze dagen broodnoodig, de jeugd te laten zien en aanvoelen, dat levend Christendom nog andere dan statische beteekenis heeft, zich uitend in allerlei Christelijke gewoonten. Noodig is het te beseffen, dat echt Christendom dynamisch is van aard, dat 't onze levensmotor doet draaien met blij-vluggen slag; dat zulk Christendom wekt, aanvuurt en aandrijft tot blij-gestagen arbeid, dat 't ons leven blij, sterk, geestdriftig maakt. In- en Uitwendige Zending toonen ons, dat Christendom ook buiten de school, kerk en catwhi-


satie beteekenis heeft en dat in maatschappelijk opzicht levend Christendom vaak wegbanend is geweest".
Waar de Onderwijzers-Zendingscommissie deze aanhalingen geheel onderschrijft, meende zij, dat deze enquête geheel op haar weg lag en, ondanks bovenvermelden brief, meent zij dat nog. Het moge zeer te betreuren zijn, dat niet alle Hoofden van scholen de vragenlijsten ingevuld terugzonden, het aantal antwoorden, dat binnenkwam, is toch wel voldoende om te kunnen beoordeelen, of de Zending op de scholen de plaats inneemt, die haar toekomt, om in te zien, waarin hier tekort geschoten wordt, om zich te kunnen beramen op middelen, die moeten worden aangewend om in het tekort te voorzien. Met dankbaarheid worde hier nog gememoreerd, hoe ook vele Hoofden van scholen zich niet tevreden stelden met een bloote beantwoording der vragen, maar zich bovendien nog de, moeite getroostten in een min of meef uitvoerig schrijven ons aan te moedigen, te vragen om inlichtingen, te wijzen op het groote tekort, dat er in dezen bestaat, om aan te wijzen, hoe dit tekort zou kunnen worden weggewerkt. In een volgend gedeelte van dit rapport hopen we nog nader op deze brieven terug te komen.
DEEL n.
DE ENQUÊTE; WELKE VRAGEN WERDEN GESTELD EN HOE DE BEANTWOORDING WAS.
De eerste vraag, waarvoor de Commissie zich bij deze enquête gesteld zag, was deze: „Hoe kunnen wy ze zoo inrichten, dat het voor de Hoofden van scholen het minste bezwaar oplevert, ze te beantwoorden? Wordt de vragenlijst te lang, dan loopt men de kans, dat de Hoofden, toch al genoeg belast met administratieve beslommeringen, er niet toe komen ze te beantwoorden; maakt men de lijst te kort, dan krijgt men niet voldoende inzicht in wat er gebeurt en gebeuren moet. Verschillende concept-vragenlijsten werden samengesteld, onderworpen aan het oordeel van daartoe bevoegde personen, hier wat bekort, daar wat aangevuld en zoo kwam men eindelijk tot den definitieven vorm, die ook door de Schoolcommissie van den Zeister Hulpraad voor de Zending als de beste werd geaccepteerd. Begin October ging de enquête in zee. Aan ruim tweeduizend scholen in ons land werd onderstaande vragenlijst gezonden:


ONDERWIJZERS-ZENDINGSCOMMISSIE.
Enquête-vragen voor de Lagere en U.L.O.-Scholen.
1 a. Heeft de Zending een plaats in Uw onderwijs?
lb. Ook de Inwendige Zending (Evangelisatie en alle Christelijk-maatschappelijke arbeid) ?
2. Wordt de Zending occasioneel behandeld, b.v. bij bijbelse, algemene, vaderlandse of kerkgeschiedenis, alsmede bij aardrijkskunde, taal, lezen en zingen; of zyn er speciale uren op Uw rooster uitgetrokken voor zendingsonderwijs?
a. Occasionele behandeling.
1. By welk van de bovengenoemde vakken wordt de Zending occasioneel door U behandeld ?
2. Indien U eventueel geen zendingsonderwijs op vastgestelde uren geeft, hebt U daar een bepaalde reden voor?
3. Mocht Uw antwoord in 't algemeen negatief moeten luiden, zoudt U dan bereid zijn om er toe mede te werken, dat er in datgene, wat ook U zeker wel als een tekort beschouwt, een wijziging ten goede kome?
b. Behandeling volgens het leerplan.
1. Indien de Zending in Uw leerplan is opgenomen, in welke leerjaren behandelt U dan de Zending en hoeveel tijd is er voor uitgetrokken?
2. Hebt U leermiddelen en handleidingen te Uwer beschikking t. b.v. dit vak; en zo ja, welke?
3. Bepaalt U zich bij de behandeling tot een speciaal zendingsterrein (resp. tot de behandeling van enkele der voornaamste takken van de arbeid der Inwendige Zending), of behandelt U de Zending in 't algemeen?
c. Algemene vragen.
1. Wordt er ook een kinderzendingsblad bij U op school uitgedeeld? Zo ja, welk? en in hoeveel exemplaren?
2. Maakt U wel eens gebruik van de z.g. zendingskisten *) van de Zendingsstudie-Raad te Zeist?
*) Collecties ethnographica met beschrijvende tekst, benevens een geheel op de collectie Ingesteld zendingsverhaal. De ZendingsstudieRaad heeft een 10-tal van deze collecties.


3. Zijn er ook zendingsboeken in Uw schoolbibliotheek? Zo ja, hoeveel ongeveer? En worden deze veel of Weinig gelezen?
4. Wordt er bij U op school geregeld voor de Zending gecollecteerd?
5. Hebt U naar aanleiding van deze enquête nog opmerkingen of wensen?
Bij deze vragenlijst werd nog de volgende circulaire ingesloten, waarin werd aangegeven, wat de bedoeling was.
ONDERWIJZERS-ZENDINGSCOMMISSIE.
ZEIST, September 1937
JLi* ö.
't Is niet zonder grote schroom, dat wij ons tot U wenden met het verzoek om ons behulpzaam te zyn een enigszins volledig overzicht te krijgen van wat er op de Lagere en U.L.O.-scholen gedaan wordt in het belang van de zendingsopvoeding.
Dat nog geenszins bereikt is wat bereikt kan worden, zult U zeker wel met ons eens zijn.
En daarom moet bij de huidige nood der Zending, die wij minder zien als een financiële, dan wel als een geestelijke nood, alles worden gedaan wat mogelijk is om onze jonge generatie te doordringen van onze grote verantwoordelijkheid tegenover Indië (Oost en West) in 't algemeen en wat de christenen betreft, tegenover de Zending in 't bijzonder.
Deze overweging bracht ons ertoe om bijgaande enquête op touw te zetten in de hoop, dat er allerwege uit de beantwoording der vragen, sympathie voor ons streven zal blijken en wij straks door de uit Uw antwoorden opgedane ervaringen. U des te beter zullen kunnen adviseren en op allerlei wijze van dienst zijn. Om b.v. iets te noemen: de Zeister Hulpraad tot verbreiding van kennis der Zending heeft het plan opgevat de gehele nederlandse zendingsliteratuur onder de loupe te nemen en heeft daarvoor een speciale commissie benoemd, die het beste uit deze literatuur zal indelen in rubrieken voor jongere en oudere leerlingen van scholen (leer-leesboeken); voorts wat geschikt is om op te nemen in schoolbibliotheken (zendingsboeken van belletristische aard), zendingsliederen en zendingsbladen voor de kinderen, kaartenmateriaal, zendingsplaten, handleidingen, voor den onderwijzer, enz. enz.


Wat de vragen van de enquête betreft , wij hebben ons
opzettelijk, om niet te veel van Uw tijd te vragen, tot een miTiimiim aantal beperkt en ons ook gerealiseerd, dat de vragen zo moesten gesteld zijn, dat de beantwoording daarvan kort zou kunnen worden samengevat. De vragen spreken voor zichzelf en behoeven nauwelijks toelichting. Alleen zouden vrij er nog in 't bijzonder de aandacht op willen vestigen, dat in aansluiting aan de 2 eerste vragen, sub 1 a/b en 2, alleen de vragen onder A of onder B beheoven te worden beantwoord, maar in beide gevallen ook die onder C.
Gaarne zouden wij Uw antwoord vóór 1 NOVEMBER te gemoet zien aan het adres van den Secretaris: Platolaan 31, Zeist
In het vertrouwen, dat U in de beantwoording dezer vragen ook zult willen medewerken tot het bereiken van het doel dat we ons voorstellen en dat ten slotte toch ook weer een kleine schakel wil zijn in het grote werk der uitbreiding van het Koninkrijk Gods, zijn wij met vriendelijke groeten, namens de Cmderwijzers-zendmgscommissie,
D. J. COUMOU, Secretaris. K. VAN DIJK, Voorzitter.
PS Wü maken van. deze gelegenheid gebruik om Uw bijzondere aandacht nog eens te vestigen op het door ons uitgegeven «ndingsgidsje 1935/36. Een beperkt aantal van deze uitgave (thans de 6e) is nog over. De prijs is feitelijk f 0.10 en het boekje kan besteld worden door storting op de postrekening 125115 van onzen penningmeester, den heera MAASKANT, Ger. Doulaan 17, Hilversum. Maar daar het gidsje alweer 2 jaar geleden verscheen, kunnen zrj, die het nog niet kennen, ook een gratis-ex. ter kennismaking op aanvrage verkrijgen.
Zoo had dan dit werk der Onderwijzers-Zendingscommissie een aanvang genomen en met begrijpelijke spanning werd afgewacht, wat het resultaat zou zijn.
Enkele leden van het Moderamen waren sceptisch gestemd en vreesden, dat slechts weinig antwoorden zouden binnenkomen, andere waren meer optimistisch en geloofden, dat het wel zou meevallen. De optimistische verwachting is met beschaamd: reeds enkele dagen na het verzenden der lijsten kwamen de antwoorden met 50 tot 100 tegelijk binnen en m totaal werden ongeveer 750 ingevulde vragenlijsten terugontvangen. Vergelijkt men dit aantal met het getal, dat verzonden was, dan zou men geneigd zijn te zeggen: „Er is toch maar ruim een derde deel van het totaal binnengekomen . Het ontvangene was echter van dien aard, dat de Commissie


er tamelijk goed door op de hoogte komt van wat er op de scholen leeft en er voldoende haar conclusies uit kan trekken. Desniettemin blijft het te betreuren, dat zoo velen het antwoord niet inzonden. Was dit een gevolg van laksheid, gevoelde men er niet voor, doet men op die scholen niet aan Zending? Dit waren vragen, die opkwamen, maar waarop de Commissie geen antwoord kan geven.
Hoe het zij, de 750 antwoorden waren de aandacht der Commissie ten volle waard en met blijdschap zette deze zich aan de taak, die antwoorden in een rapport te verwerken om ze zoo ten nutte van haar eigen taak en van het werk op de scholen te doen strekken.
Dat bij velen de enquête een gunstig onthaal vond, bleek in de eerste plaats uit de vele aanteekeningen, die verschillende Hoofden van scholen op de lijsten maakten. Dat een enkele meer zag naar de spelling er van, dan naar de zaak, waar het om ging en als „wensch" te kennen gaf „dat er „fatsoenlijk Nederlandsen" geschreven worde", verzonk in het niet bij zoovelen, die ons Gods zegen op het werk toe- I, wenschten, de enquête toejuichten, met belangstelling uit- f zagen naar de resultaten er van.
Verder waren er heel wat Hoofden van scholen, die zich de f moeite gaven, een grooter of kleiner schrijven bij de vragen- J lijsten te voegen, waarin ze hun meening te kennen gaven over „De School en de Zending". Het zij ons vergund uit enkele van die brieven een gedeelte aan te halen, wat niet beteekent, dat de Commissie die geheel voor haar rekening neemt.
Eén Hoofd schrijft: „Telkens stuit men op de wel vaak niet uitgesproken, maar toch aanwezige meening, dat de Zending een zeker liefhebberijwerk is van een bepaalde groep van Christenen. De propaganda voor het Zendingswerk zal aan dit kwaad de volle aandacht moeten wijden Het Christelijk leven is één geheel, men kan net niet in stukjes knippen. Wel heeft ieder zijn eigen taak in een bepaald onderdeel, maar dit mag niet leiden tot onverschilligheid voor de andere onderdeden, waarom we niet veel meer soms kunnen doen dan belangstelling hebben, bidden en geven. Dit is echter onze taak ten allen tijde en voor alle onderdeelen van het werk in Gods Koninkrijk. Eén ónderwijzer, die dit ziet, kan niet aan de Zending voorbijgaan, kan er niet over zwijgen. Van harte wensch ik U sterkte bij én zegen op Uw werk".
Uit een anderen brief: „Voor zoover ik kan nagaan, laat


het Zendings-onderwijs op de meeste scholen zeer veel te wenschen over. Nooit heb ik een school meegemaakt, waarhet behandeld werd." (Cursiveering van den rapporteur).
Een derde schrijft: „Met groot genoegen heb ik voldaan aan het verzoek van den Z.S.R. en zend U bij dezen de ingevulde lijst terug. Het door U beoogde doel verdient de toejuiching van alle collega's en kan, onder 'sHeeren zegen, mede werkzaam zijn tot de uitbreiding van Zjjw Koninkrnk.
Jong gewend, oud gedaan, maar de ouderen znn vaak zoo moeilijk te bewegen, daar hun liefde voor het Zendingswerk zoo gering is. Oorzaak? M.i. voor een zeer groot gedeelte onvoldoende kennis. Wanneer deze van jongsaf bijgebracht wordt, is het mogelijk er later bü aan te sluiten of er op voort te bouwen. Helaas weten w«, onderwijzers, er vaak zoo weinig van, probeeren het een keer, verdrinken in de stof en geven het dan maar weer op. Moge deze enquête het begin zijn der mobilisatie van alle Christehjke scholen in ons vaderland voor den Zendingsarbeid'.
Weer een ander: „Is er voor ons gewone schoolonderwijs niet iets te doen b.v. zooals de Ned. Wagsschoolver. dat doet? Ik gebruik deze aanwijzingen, nL die der JN.Z..V. ook voor'de school maar had daarvoor liever iets meer en ja.. ook iets dieper op het wezen der Zending ingaande .
Een volgende schrijft: „Kennis van de Zending is ontstellend gering b* de leerkrachten. Beter gezegd: de meesten weten er niets van. Tot voor kort wisten zeker 5 van de 7 onderwijzers niet, wie Nommensen was en heelemaal niet ziin terrein. De Kweekscholen moeten hier meer leidend en dwingend optreden, bezielend les geven en geen akelig uittreksel meegeven om te laten memoriseeren, om daarmede het schuldige geweten te- ontlasten met de opmerking dat er toch aan Zendingsgeschiedenis „gedaan is. Inderdaad. Zóó gedaan, is 't er mee gedaan!"
'n Kwaad ding is ook, dat er vaak leerkrachten binnenkomen, opgeleid aan Openbare Kweekscholen. Diej weten ' Semaal van geen toeten of blazen, 'k Vraag me dikwrjls af, hoe dat toch goed moet komen. KweekWilt ge de scholen bereiken, begin dan met de KweeK scholen met de volle 100 %. Van onder op. Ze moeten daar maar beginnen met uit het hoofd te leeren, wat Oosterlee geschreven heeft over de Zending".
Ten slotte nog één aanhaling uit een brief van een Hoofd dat er, naar we vreezen, niet veel „aan doet": -Hier wordt alleen de Zending behandeld, voorzoover dat kan zonder de


kerkelijke hartstochten te prikkelen" (<nn^v«ering van den rapporteur). Op deze zinsnede hopen we in het derde deel van het rapport nog nader terug te komen.
We willen, nu de vragen van de enquête op den voet volgen en nagaan, welke antwoorden er op gegeven zijn, zonder reeds conclusies er uit te trekken.
Ia. Heeft de zending een plaats in uw onderwijs?
Op vrijwel alle lijsten staat kortweg „ja". Enkelen antwoorden:, .Eenigszins", „Een geringe plaats", „Een zeer bescheiden plaats". Eén antwoord luidt: „Natuurlijk", terwijl één Hoofd schrijft: „Natuurlijk?" : „die Gemeinde Jesu kann nicht ermüden, solange es noch Gebiete heidnischen Lebens gibt, die noch unberührt sind von der Glut seiner Liebe" (Johannsen) ".
Voorts is er een tiental Hoofden, dat deze vraag met „Neen" beantwoordt, doch bij 9 daarvan blijkt uit de beantwoording der andere vragen, dat de Zending wel een plaats heeft in hun onderwas, doch niet afzonderlijk genoemd wordt, maar occasioneel behandeld wordt. Slechts één van deze 10 heeft alle vragen met „Neen" beantwoord, i. . zoodat we dit „vrij vertaald" kunnen lezen: „Ik doe er niet 11 ' aan, ik voel er niet voor, ik wensch er niet aan mede te doen". Gelukkig is er zoo maar één.
Ib. Ook de Inwendtqe zending; (Evangelisatie en alle Christelijk-maatschappelijken arbeid) ?
Op 136 lijsten is ingevuld „Neen", op 34 is niets ingevuld, terwijl nog op een 25 lijsten antwoorden voorkomen als ]i „Heel weinig", „Sporadisch", „Zoogoed als niets", „Niet be- j paald", „Och ja!". Op ongeveer 40 % van de scholen, die een j antwoord inzonden, wordt dus niet of heel weinig gesproken over de Inwendige Zending. Eén Hoofd schrijft: ,.M.i. is een geschikte behandeling voor kinderen niet mogelijk, omdat het behandelen der stof eischt een te veel zich verdiepen in den zelfkant der beschaving, wat slechts in een enkel geval voor de kinderen geschikt wordt gedaan, b.v. in t boekje van Anne de Vries „Jongens van de straat". Ook op deze zinsnede hopen we later terug te komen.
IL Wordt de zending occasioneel behandeld b.v. bij al?., vad. of kerkgesch. alsmede bij aardrijksk., taal, lezen, zingen of zijn er speciale uren op uw rooster uitgetrokken voor zendingsonderwijs?


Uit de antwoorden, blijkt, dat op vrijwel alle scholen de Zending occasioneel behandeld wordt. Slecht een 11-tal scholen heeft er speciale uren voor. Zoo schrijft een Hoofd: Van de 40 lessen voor Kerkgesch. worden er 10 speciaal gebruikt voor de Zending". Een ander: „Na de behandeling v. d. Kerkgesch.' verdeeld over twee leerjaren, worden die uren gebruikt voor Zendingsonderwijs". En een derde: „Eenmaal in de veertien dagen een half uur en in de Zendingsweek iederen morgen van 9 tot 9.30 uur .
We kunnen dus veilig zeggen: „De Zending wordt occasioneel behandeld".
A. Occasioneele behandeling.
I. Bij welk van de bovengenoemde vakken wordt de zending occasioneel behandeld?
Op ruim 90 lijsten is deze vraag niet beantwoord (Hierbij behooren ook die scholen, waar de Zending speciaal behandeld wordt).
Bij Bijb. Geschiedenis op 335 scholen
Vaderl. Geschiedenis „ 243 „
Kerkgeschiedenis „ 432 „
Aardrijkskunde „ 429 „
Taal • „ 39
Lezen » 315 „
Zingen „170
Godsdienstonderwijs „ 2 „
Algem. Geschiedenis „ 27 g (Ulo)
Hiérbij worde nog aangeteekend, dat op verschillende scholen de Zending bij meer dan één van deze vakken ter sprake komt.
Op verschillende lijsten is bij deze vraag nog een aanteekening gemaakt b.v.
„In de leesboeken is te weinig stof".
„Wij hebben 2 halve uren per week voor B.G. Eén er van kan gebruikt worden voor K.G. of Zending".
„Beschouw het als een belangrijk deel van de K.G. Een kerk zonder Zending verstart en is ten doode gedoemd".
„Niet bepaald te zeggen. In de 2 hoogste klassen 1 uur per week".
„In een bepaalde periode, b.v. één winter in plaats van K.G.".
„Van de 3 lessen.K.G. is er één voor de Zending".


„In de Zendingsweek wordt in de geheele school die week verteld over de Zending".
„Bij Aardrijksk. is het in het leerplan speciaal voorgeschreven".
„Telkens als er aanleiding toe bestaat".
„Ook bij radiolezingen" (Dit komt op 3 lijsten voor. Op één er van staat er nog bij: „De leerlingen maken dan aanteekeningen in een schrift en illustreeren die met de plaatjes uit de Omroepgids").
„Bij alle vakken, als het pas geeft".
„Bij alle vakken, als de gelegenheid zich daartoe voordoet en er tijd voor is".
„Is te tijdroovend voor de B.G."
Bij de behandeling van de conclusies in het derde deel van het rapport hopen we nog nader op deze aanteekeningen in te gaan.
2. Indien u eventueel geen zendingsonderwijs op vastgestelde uren geeft, hebt u daar een bepaalde reden voor?
Deze vraag is niet beantwoord op ongeveer 250 lijsten. Beantwoord met:
„Geen tijd" of „Overlading van het leerplan" op 289 lijsten.
„Geen bepaalde reden" 11 „
„Occasioneele behandeling bij K.G. of andere
vakken achten we voldoende 75 „
„Neen" 63 „
„Ja" (zonder nadere aanduiding) 7 „
„Er is geen geschikte handleiding" 11 „
Ten slotte op ongeveer 30 lijsten antwoorden als:
„De school is geen ezeltje pak maar op".
„Mischien wel gemakzucht, omdat het tamelijk moeilijk is de 1.1. voor de Zendingsgeschiedenis warm te krijgen".
„De geaardheid onzer 1.1. eigent zich niet tot regelmatige behandeling".
„Geen gebrek aan nog meer vakken".
„Geen tijd en onwetendheid".
„Geen bepaalde reden, maar ook geen reden het wel te doen op vastgestelde uren".
„Onze 1.1. zjjn kort geleden van een Openb. School gekomen en weten nog vrijwel niets van B.G. Daarop dient dus eerst alle aandacht geconcentreerd".
„Acht het onderdeel Zending te klein om er wekelijks een


half uur voor uit te trekken. Acht de beteekenis der Zending echter niet te klein".
„Men kan ook te veel specialiseeren".
„Gewoonte".
„Eisch van practische concentratie".
„Omdat Zendingsverhalen moeten leiden tot Zendingsactie". „Overdaad schaadt". „Onmogelijk".
3. Mocht uw antwoord in het algemeen ontkennend luiden, zoudt u dan bereid zijn er toe mede te werken, dat er in datgene, wat ook u zeker wel als een tekort beschouwt, een wijziging ten goede komt?
Deze vraag is niet beantwoord op 525 lijsten.
Beantwoord met „Neen" op 14 lijsten.
Voorts een aantal lijsten met een antwoord als:
„Geen enkele reden toe".
„Beschouw het niet als een tekort'\
„Mijn leerlingen komen niet tekort".
„Ik zou niet weten, hoe".
„Ik zie er geen kans toe".
Beantwoord met „Ja" op 94 lijsten (enkele met de toevoeging „Indien mogelijk"). Voorts een 30-tal lijsten met: „Zeker". „Gaarne".
„We willen probeeren". „Natuurlijk".
„Graag! Het intellectualisme zal de dood worden voor onze Chr. Scholen, als God het niet verhoedt". „Zie, hier zijn wn . "
„Ben voor 100 % voor wijziging ten goede". Enkele Hoofden van scholen zijn van meening, dat het niet zoo heel erg is, met een tekort. Zoo schrijft één Hoofd: „Te kort is wel een erg sterk woord".
Een ander: „Niet overdrijven" en een derde: „Deze vraag is voor Chr. scholen overbodig. U trekt de Chr. opvoeding in dezen in twijfel". .J%j'
Als tegenhanger hierop geven we nog weer, wat op een tweetal andere lijsten stond: „Zeker zal ik er meer aandacht aan moeten geven, maar 't lijkt my, dat naarmate ik zelf intens leef in de verwachting van fyet komende Rijk, dat in mijn heele onderwijs zal blijken en indirect de Zending ten


goede komt. We komen m.i. niet verder, door een uur apart Zendingsonderwijs te geven, maar door 't aankweeken van een andere levenshouding (op groote schaal)".
En: „Ja, want het moet en het kan anders betreflende het onderwijs in de Zending. Uw plan heeft mijn groote sympathie".
B. Behandeling volgens het leerplan.
1. Indien de zending in uw leerplan is opgenomen, in welke leerjaren behandelt u dan de zending en hoeveel tijd is er voor uitgetrokken?
Deze vraag is beantwoord op 261 lijsten. Volgens deze antwoorden wordt de Zending behandeld in:
alle klassen op 15 scholen
Klas 3—7 „ 3
» 4—7 i "36 "
5—7 „78 „
„ 6-7 „81 „
„ 4—5 2 ,
„ 4—6 , 2 ,
„ 5—6 4
„ 7 „19 ;
En voor de Ulo-scholen :
Alle klassen 6
Klas 1 * 9 "
„ 1 en 2 3 "
„ 1, 2 en 3 3 "
„ 2 en 3 1
, 3 2 u
„ 3 en 4 , i
Wat de tüd betreft, hiervoor uitgetrokken, dat is zeer verschillend. Op büna alle scholen wordt de Zending behandeld in verband met K.G. Sommige scholen nemen dan eenmaal in de maand of eenmaal in de veertien dagen het uur van K.G. voor de Zending, terwijl er ook verscheidene scholen zijn. die aan het eind van de K.G. een 10 a 12 lessen gebruiken voor de Zending. Waar de Zending in alle klassen behandeld wordt, is het in den regel zoo, dat in de laagste klassen van tijd tot tijd een Zendingsverhaal verteld wordt, terwijl in de hoogere klassen de Zending een onderdeel van de K.G. uitmaakt.


2. Hebt u leermiddelen en hand'eidingen te uwer beschikking t.b.v. dit vak en zoo ja, welke?
Als gebruikte handleidingen en leermiddelen worden genoemd:
Zendingskaart (meest die van Prof. Brouwer) 54 scholen
Zendingsatlas 5 _
Diverse handleidingen van den Z.S.R 12 „
„De Kruisvlag in top" I 173 „
id. II 109 „
v. d. Hoven v. Genderen : „B.G. en de Zending" 10 „
Handleiding Lankamp I b 73 „
Wielemaker: „School en Zending" 18 „
Schouten: „Kerkgesch." 13 „
„Morgenrood" (Indische verhalen en schetsen) 2 „
Livingstone-platen 5 „
Engelsche platen 5 „
Diverse series platen (niet nader aangeduid) .. 8 „
Levensbeschrijvingen 8 „
Verder worden nog gebruikt, doch slechts op een heel enkele school:
Kerkgesch. van Troelstra, Kerkgesch. van Wansink, Kerkgesch. van Landwehr, Zendingsbladen, Brochures, MiddenJava ten Z., Soemba, West-Java, „Hedend. Zending in onze Oost", Ind. voorwerpen, „Geestesleven der natuurvolken", terwijl op één school door het Hoofd zelf stencils gemaakt worden.
Als leesboeken, hetzij voor klassikaal gebruik of voor het voorlezen gebruikt:
Kruis en Kroon, deel III, Zendingsgesch 56 scholen
De Koning: Van strijd en overwinning 30 „
Goldschmidt: Van de Zendingsvelden, 2 dln. 12 „
Van Hulzen en Lok : Zendingsleesboek 10 „
Schouten: Tafereelen uit de K.G 18 „
Wansink : Kerk- en Zendingsgesch., 2 dln 14 „
Beets : Triumfen v. h. Kruis 6 „
de Koning: Van verre landen 11 „
Sterkenburg: Insulinde en de Zending 7 „
de Zeeuw: Uit verre landen 6 „
Coumou en Luijendijk: Indië vooruit 3 „
Nsia, de neef van den toovenaar 6 „
Tombo, het Soendaneesje 3 „
Prema 5 „


Hoe Akioen zijn moeder terug vond 2 scholen
Lok: Een moeilijke keuze 3 „
Fortgens: Salaka 3 „
id. Toea Boba 5 „
v. Hasselt: In het land van de Papoea's 7 „
Voorts nog tal van boekjes, die op een enkele school gelezen worden. Ten slotte zijn er nog een 40-tal Hoofden van scholen, die opgeven, dat ze „veel zendingsboekjes gebruiken" zonder nadere opgave.
Eén van de Hoofden schrijft over een bepaald boekje: „Het bevalt me niet", terwijl een ander over denzelfden schrijver
zegt: De stukjes van den Heer in het Zendingsblad zijn
best, meest zijn de andere te zoetelijk, te onecht".
Een ander Hoofd schrijft: „Bij ons is een Musetim van Indische kunst- en gebruiksvoorwerpen. De leerlingen zien aan het barbaarsche en primitieve, hoe noodig het is, dat de Zending moet werken." Over deze zinsnede zou ook nog wel een en ander te zeggen zijn, doch dat bewaren we tot het derde deel van het rapport.
3. Bepaalt u zich bij de behandeling tot een bepaald zendingsterrein (resp. tot de behandeling v. d. voornaamste takken v. d. arbeid der Inw. Zending) of behandelt u de Zending in het algemeen?
Op de meeste scholen wordt de Zending in het algemeen behandeld n.1. op 279 scholen ; 30 scholen behandelen de Zending in het algemeen en een speciaal terrein in het bijzonder, terwijl op een 6-tal scholen alleen een speciaal terrein behandeld wordt.
ALGEMEENE VRAGEN.
1. Wordt er ook een kinderzendingsblad bij u op school uitgedeeld? Zoo ja, welk? en in hoeveel exemplaren?
Op 437 wordt geen kinderzendingsblad gelezen. Enkele scholen, een 10-tal, had vroeger wel zoo'n blad, maar moest het, door de crisis genoodzaakt, afschaffen. Op 282 wordt wel een kinderzendingsblad gelezen, ver¬
deeld a.v.:
Geen titel opgegeven 16 scholen
Ons Zendingsblad 80 „
Onze Zending 53 „
Java-cent v 63 „
Wolanda-Hindia 17


Ons Zendingsblaadje (Geref. Zend. Bond) 24 scholen
Het Penningske 11
Van en voor Indië 7 „
Egypte-cent 5 „
Alle den volcke 1 „
De kleine Heidenbode 1 „
Het kleine Morgenland 2 „
Jeugdbl. Zending onder de Joden 1 „
Voorts zijn er nog een 50-tal scholen, waar de gewone Zendingsbladen worden gelezen en de „blaadjes van Oegstgeest" worden verspreid (Men bedoelt vermoedelijk „Van en voor Indië).
2. Maakt u wel eens gebruik van de z.g. zendingskisten van den Zendingsstudie-Raad te Zeist?
Deze vraag wordt door 560 scholen beantwoord met „Neen", door 60 met „ja" door 95 met „wel eens gehad", terwijl een 20-tal scholen wel eens een Zendingskist hebben gehad van de Samenw. Corporaties, het Java-Comité of den Heer Lok (Geref. Zending). Bij deze vraag worden o.a. de volgende opmerkingen gemaakt:
„De collectie passeert te haastig, zoodat er onvoldoende tijd is voor voorbereiding".
„Daar hebben we geen tijd voor" (op 2 lijsten).
„We hebben het wel eens gedaan, maar er was nog al veel gebroken" (2 lijsten).
„We bezochten wel de Zento" (5 lijsten).
„De ervaring heeft geleerd, dat dit buitengewoon tegenvalt".
„Eenmaal gedaan, doch viel niet mee".
„Eenmaal gedaan met groot succes".
„Eenmaal met groot genoegen gebruik van gemaakt".
„We wisten van het bestaan hiervan niet af" (ïMijsten).
„Er moet wat meer bekendheid aan gegeven wonJen^j-.
3. Zijn er ook zendingsboeken in uw schoolbibliotheek? Zoo ja, hoeveel ongeveer jen worden deze veel of weinig gelezen?
Op 158 scholen is geen bibliotheek voor de kinderen of zijn in die bibliotheek geen zendingsboeken.
Op 70 lijsten is deze vraag beantwoord met „ja" zonder opgave van het aantal aanwezige boeken.
393 hebben in hun bibliotheek „enkele" zendingsboeken (minder dan 10).


100 hebben meer dan 10 stuks, waaronder ook enkele met een vrij groot aantal.
65 Hoofden schreven, dat deze boeken slechts matig gelezen worden.
122: „Weinig gelezen".
177: „Vrij veel gelezen", „geregeld", „gaarne gelezen". 46: „Worden normaal gebruikt, niet meer of minder dan de andere".
14: „Sommige worden veel gelezen, andere weer weinig". Gemaakte opmerkingen:
„Worden niet veel gelezen, wel het boekje van Lok: „Een moeilijke keuze".
„Vooral het boekje „Nsia" wordt graag gelezen (Dit staat op verschillende lijsten).
Een drietal Hoofden schrijft: „Worden weinig gelezen, daar de kinderen de namen te lastig vinden".
Eén Hoofd vindt de meeste boekjes „te dun". „Daar houden de kinderen niet van".
„Toea Boba is wat ouderwetsch, wordt daarom niet graag gelezen".
„Zijn vaak niet boeiend en kinderlijk genoeg".
„Mjjn indruk is, dat zendingsboeken tot de minst gezochte lectuur behooren".
„Vooral de serie van den Z.S.R., waarin het deeltje: „Van een Arabischen held" voorkomt, is erg mooi".
„M.i. niet aantrekkelijk genoeg. De boekjes „Onder Roodhuiden en Boschnegers" en „Tombo, het Soendaneesje" doen het beter".
4. Wordt er bij u op school geregeld voor de Zending gecollecteerd?
Op 562 scholen gebeurt dit, op de meeste elke week, op enkele om de veertien dagen of eenmaal in de maand, op sommige in de week van Pinksteren en de Novemberweek. De opbrengst varieert van ƒ 12,— tot ƒ 250— per jaar, wat uiteraard afhangt van het publiek, dat de school bezoekt en van het aantal leerlingen.
Op 173 scholen wordt niet gecollecteerd. De meeste Hoofden doen geen opgave van de redenen, waarom ze niet collecteeren, enkele doen dat wel en schrijven:
„Uit principe tegen collecteeren"
„Geeft aanleiding tot bedrog, daar de 1.1. de centen versnoepen"


„Geen taak voor de school" „Colleeteeren doet de Kerk"
„Geeft by een zeer gemengde bevolking, behoorend tot onderscheidene kerkformaties, aanleiding tot wrijving"
In de meeste gevallen wordt gecollecteerd voor een bepaalde Zending, terwy'1 er ook scholen zijn, die de opbrengst verdeelen onder Samenw. Corporaties, Geref. Kerken, Suriname, Jodenzending, Java-Comité. Voorts zijn er enkele, die collecteeren voor het Chr. Inlandsch onderwijs, meest op een bepaald terrein, voor de Medische Zending, voor In- en Uitwendige Zending, voor Armenische Christenen en ook een enkele voor den arbeid in Baltisch Rusland.
Eén Hoofd schrijft: „Collecteeren voor de Zending vind ik wat vaag. Graag deed ik het voor een speciaal doel. Kunt U me in dezen raad geven?"
5 Hebt u naar aanleiding van deze enquête nog opmerkingen of wenschen?
Op deze vraag zyn verscheidene antwoorden gegeven, suggesties gedaan of opmerkingen gemaakt, die we hieronder in het kort zullen weergeven:
34 Hoofden van scholen vragen naar geschikte handleidingen, uitgebreid leerplan, verhalen voor den onderwijzer, Wielemaker bijgewerkt tot op dezen tijd of Wielemaker beknopter, zonder verwijzing naar al die bronnen.
Ook een Hoofd van een Muloschool en het Hoofd van een Meisjesschool vraagt geschikte bronnen, de laatste inzonderheid een geschikt leerboek, grootendeels handelend over de Zending in Oost- en West-Indië en waarin verder aandacht wordt besteed aan groote Zendingsmannen en vrouwen, met veel kaartjes, niet te veel portretten en andere illustraties, die van secundair belang worden geacht.
Op 26 lysten wordt gevraagd naar geschikte lectuur voor kinderen, niet alleen voor de klassebibfiotheek, maar ook als klassikaal leesboek, niet te zwaar, niet te uitgebreid, maar in den juisten kindertoon. Verder een geregelde opgave van wat in die rubriek verschijnt en met den wensch, dat die lectuur liefst goedkoop moet zijn.
Nog enkele anderen vragen om speciale Zendingsleerboeken, liefst eenvoudig en overzichtelijk.
Eén hoofd schrijft: „De resultaten van deze enquête lijken me weinig vruchtdragend, doch ik kan me vergissen". Dat niet allen zoo somber gestemd zyn, blijkt wel hieruit, dat


niet minder dan 19 Hoofden hun blijdschap er over uitspreken, dat deze enquête gehouden is, hun beste wensehen uiten voor het slagen er van en er gaarne iets naders van willen hooren. Eén schrijft: „Het lijkt me zeer belangrijk om vruchtbaar onderwijs te kunnen geven".
Een drietal vragen nog speciaal den uitslag van de enquête bekend te willen maken en met suggesties te komen.
4 Hoofden wijzen op de beteekenis van de film en één vraagt speciaal of er geen fihnstrooken op Zendingsgebied zijn en of die geen goede diensten zouden kunnen bewijzen.
Op 3 hjsten wordt gevraagd, de Zending onder Israël toch niet te vergeten en eén wijst ook op de Inwendige Zending. - 5 hjsten zijn er, waarop het plan van den Zeister Hulpraad om de Zendingsboekjes te rübüceeren, zeer wordt toegejuicht. Een Hoofd van een Ulo vraagt dit ook voor de Ulo te willen doen.
2 vragen nog om goede Nederlandsche platen van de Zending.
4 spreken over een kinderzendingsblad, eén vraagt alleen naar adressen, terwijl de andere een kinderzendingsblad vragen met verhalen en bespreking van de hedendaagsche zendingsterreinen. Zij wensehen dit blad goed verzorgd en goedkoop. Verder vragen nog twee Hoofden van Ulo-scholen naar een Zendingsblad voor kinderen van 12 tot 17 jaar.
Dan wordt door enkelen een derde deel gevraagd van „De Kruisvlag in top".
Ten slotte nog diverse opmerkingen en vragen:
„Een eenvoudig zendingsboek van Posso en Soemba in den geest van „In het land der Papoea's" van van Hasselt".
„Vergeet de Zendingsliederen niet".
„Een deskundig overzicht en geschikte lectuur voor onderwijzers en kinderen".
„Een beknopt overzicht der zendingsterreinen".
„Het personeel weet te weinig interessante bijzonderheden en daardoor wordt de stof te droog; ook de Zendingsbladen zijn vaak te dor en te droog".
„We ontvangen te weinig propagandamateriaal en weten daardoor te weinig van Zendingslitteratuur".
„De Zeister tractaten zijn voor kinderen te beschrijvend, te weinig verhalend".
Eén Hoofd vraagt een geschikte kaart, terwijl een ander schrijft: „Dat de kaart van Prof. Brouwer meer bekendheid moest genieten".


„De Java-cent worde mede geredigeerd door bekende kinderschrijvers".
„Overdrijf in Uw propaganda voor meer animo niet, dat breekt af".
„Kan er via de Kerkeraden niet meer contact komen met de scholen ?".
„De financieele nood der ouders dwingt tot beperking V. d. financieelen steun".
„Het is noodiger de Gemeenten te activeeren. De Zending geniet op de scholen meer belangstelling dan in de Gemeenten".
„Ben overtuigd, dat er eigenlijk veel meer gedaan moest worden, maar....".
„Het voorlezen of vertellen van verhalen, zooals uit „De Kruisvlag in top" wekt de meeste belangstelling".
„Met een Zendingskist rondreizen en er smakelijk bij vertellen zou een goed onthaal vinden".
„De Zento is een prachtig propagandamiddel".
„Meer zendingsliefde by het personeel, die bij het collecteeren vaak vergeten het voorbeeld te geven door mede te offeren".
„Gebed in de school". Zou het niet beter zijn hier de onderwijzersorganisaties in te schakelen en plaatselijke of regionale correspondenten te benoemen?"
„Verbetering is alleen mogelijk, als het aantal verplichte uren verminderd wordt".
„Hoofd en personeel zyn niet voldoende op de hoogte".
„Op de scholen moest geregeld een Zendeling komen vertellen van zyn werk".
„Mijn school correspondeert geregeld met een school in Indië".
„Als U leerplanmatige behandeling dringend noodig acht — waarom niet? — dan is een aanhangig maken bij de groote organisaties noodig. De School met den Bijbel raakt al te veel in intellectualistische wateren, mee een gevolg van neutrale onderwijzers op onze Middelb. scholen. Daar „poot" men wel een godsdienstleeraar tusschen de andere, maar van aansluiting bij Byb. Gesch. en Kerkgesch. is weinig te bemerken. Dito bij ons Mulo".
En ten slotte: „Mijn persoonlijke behoefte wijst in een richting, die mogelijk wel bijdragen kan tot een algemeene oplossing. Ik voel altijd behoefte aan een methode. Aardrijkskunde voor Indië, waarin de Zendingsmaterie verwerkt is. Zendingsgebieden, Zendingsscholen, Zendingsresultaten, 24


alles in een vakterm „lesklaar". Daar hoort dan een wandkaart bij, waarop topografisch een en ander is geprojecteerd. Dus geen Zendingskaart, die veel te uitvoerig is, met dikke handboeken, die bij voorbereiding moeilijk door te worstelen zyn, maar een „gewone" wandkaart, sober aangevuld met Zendingsprojecten en een handleiding voor Aardrijkskunde, waar de Zending doorheen gevlochten is, zoodat men niet een apart vak Zendingsgesch. krijgt onder een apart vak op den rooster, maar Zending als „Christelijke Aardrijkskunde" kan onderwijzen onder het hoofd „Aardrijkskunde". Ik kan het niet, anders had ik er al lang een gemaakt. En ik denk, dat er meer zoo zijn".
DEEL III.
WAT LEERT ONS DE ENQUÊTE EN WAT MOET ER GEDAAN WORDEN?
Alvorens conclusies te trekken uit hetgeen de enquête opgeleverd heeft, komt het ons gewenscht voor, nog even terug te komen op enkele opmerkingen, die in bijgevoegde brieven of bij de vragen gemaakt zijn.
Allereerst dan de opmerking: „Ik doe alleen aan Zending, voorzoover dat de kerkelijke hartstochten niet prikkelt". Dit is uiteraard een opmerking van een school met „gemengde" bevolking. Op een zuiver kerkelijke school zal men vrijwel algemeen „eigen" Zending behandelen. Op een gemengde school is dat niet mogelijk. Men heeft op zoo'n school wel een grondslag kunnen vinden om samen tot schoolstichting te komen. Dan moet men ook een modus vinden om de Zending te behandelen, zonder dat men „prikkelt". Wij meenen, dat men op een dergelijke school heel veel doen kan zonder die hartstochten te prikkelen. We behoeven niet aan onze leerlingen te vertellen, dat deze of die organisatie of Kerk het anders of beter doet dan de andere, maar we hebben alleen te vertellen van wat God doet in de heidenwereld, hoe Hij ook daar nog steeds Zijn Kerk bouwt en hoe er het Licht gebracht wordt in de duisternis. En als we daar den nadruk op leggen, dan kunnen we met evenveel genoegen en met evenveel zegen spreken over den arbeid van de Zendelingen van eigen als van die van andere Kerken of Corporaties, omdat al die Zendelingen in Indië


niet in de eerste plaats brengen de boodschap van hun Kerk, maar brengen de Blijde Boodschap van Jezus Christus, den Zaligmaker der wereld.
Een tweede opmerking, waarover we iets Wilden zeggen, is deze: „We kunnen er niet aan doen, want dat 1» te tijdroovend voor de Bijbelsche Geschiedenis".
We zouden daarop willen antwoorden, dat nooit de Bijb. Gesch. er onder lijden mag. Die is en moet blijven het hoofdvak op onze scholen en we kunnen het dan ook nimmer goedkeuren, wanneer een ander Hoofd schrijft: „Van de twee uren voor B.G. kan eén gebruikt worden voor Kerkof Zendingsgeschiedenis".
Zoo komt èn de B.G. èn de Zending te kort. Lens schreef indertijd al in de „School m. d. Bijbel": „Voor mij is er geen sprake van achterstelling van het Bijbelsch onderwijs bij het Zendingsonderwijs. De Zendingsgeschiedenis dient me veeleer slechts als projectie der Bijbelgedachten in beelden van onze eigen dagen". En Wielemaker heeft in zijn „School en Zending" ook nimmer bedoeld, dat de B.G. wel voor een kleiner of grooter gedeelte vervangen kon worden door een Zendingsles. Maar wel, dat bij de B.G. telkens de Zending kon worden ingevlochten, in de lagere klassen alleen met een enkele verwijzing en het aanbrengen en aankweeken van de Zendingsgedachte (beeldendienst, menschènoffer, heidendom) en in de hoogere klassen, waar de B.G. reeds meer bekend is, daar kan de Zending de illustratie of het vergelijkingsmateriaal leveren bij tal van geschetste toestanden en verhalen. Doet men het op deze manier, dan verliest de B.G. er niets bij, zal er zelfs nog bij winnen.
„Wij bezoeken geregeld een Museum voor Ind. Kunsten gebruiksvoorwerpen en aan het primitieve en barbaarsche kunnen de leerlingen zien, dat de Zending moet werken", zoo schrijft een ander Hoofd.
Zeker de Zending werkt vaak in landen met primitieve bevolking en barbaarsche zeden en gewoonten, maar.... ze werkt ook in andere streken, waar van barbaarschheid geen sprake meer is. Als de schrijver van dezen zin eens op Java kwam en daar in aanraking kwam met de Javaansche bevolking of met de Chineezen, dan zou hij zien, dat die menschen een beschaving hebben, waar wij, Westerlingen nog wel eens een lesje aan zouden kunnen nemen, ook al zijn hun zeden en gewoonten : „anders" dan de onze. Maar.... de Zending gaat niet naar Heidenen en Mohammedanen om verbetering .te brengen in: itt-barbarendom of


om het primitieve te bestrijden. Neen, zij gaat er heen om te verkondigen, dat Jezus Christus in de wereld gekomen is tot blijdschap voor alle volken, om menschen, van welk ras en van welke ontwikkeling ook, zalig te maken. En nu moge ontwikkeling en beschaving vaak het gevolg zijn van de prediking en van den overgang tot het Christendom, doel is het niet. Hoofdzaak is den Heiden en Mohammedaan te doen knielen aan den voet van het Kruis. En van de noodzakelijkheid daarvan moeten we onze leerlingen overtuigen.
Enkelen schreven over de financieele bijdragen en de moeilijke tijden. Laten we hierop antwoorden, dat Zending op school nooit bedoelen mag de inkomsten der Zending door middel van bijdragen der kinderen te verhoogen. Reeds in het eerste deel van dit rapport verwezen we naar wat Wielemaker over deze zaak zegt. En precies eender denken allen, die ooit over School en Zending geschreven hebben. We noemen slechts Oosterlee, Lens en Drewes, die deze materie ook behandelden. Kunnen de kinderen niets bijdragen of heeft men daartegen principieele bezwaren, dan moet men het niet doen, maar.... dan toch even goed doorgaan met telkens weer over de Zending te spreken, de Zendingsliefde aan te kweeken. Altijd, maar dan juist in het bijzonder, kan men er de kinderen van overtuigen en doordringen, dat het niet alleen onze gaven zijn, die de Zending noodig heeft, maar dat ook ons gebed van zoo heel groot belang is, zoo niet van het grootste.
Ten slotte iets over de Inwendige Zending. „Die brengt de kinderen in aanraking met den zelfkant van de samenleving en dat is niet gewenscht", zoo schrijft één Hoofd. Zéker, als we de kinderen brengen naar inrichtingen als Steenbeek in Zetten, dan zal dat heel voorzichtig moeten gebeuren, zoo niet, dan kan men er beter over zwijgen. Dat het mogelijk is, er op heel kiesche wijze over te spreken, blijkt wel uit de bekende K.K.K.-serie, waar een heel goede les in staat over Heldring en Pierson. Maar bovendien is er buiten dezen tak van Inw. Zending nog zoo heel veel, waar we toch heel goed met onze 1.1. over kunnen spreken, we zouden zeggen, niet mogen nalaten te spreken. We noemen slechts den arbeid onder verwaarloosde en misdeelde jeugd, het werk onder blinden, doofstommen enz.
Wanneer we nu de enquête aan een nadere beschouwing onderwerpen, treft het ons in de eerste plaats, dat er slechts heel weinig scholen zijn, waar de Zending speciaal behandeld wordt en niet occasioneel. Nu moet o.L speciale, he-


handeling ideaal blijven, maar dat ideaal is door de overlading van het leerplan moeilijk nu te verwezenlijken en we zullen dus voorloopig wel bij occasioneele behandeling moeten blijven. Nu behoeft dat in de gegeven omstandigheden niet zoo'n bezwaar te zijn, mits die occasioneele behandeling niet bestaat in het zoo nu en dan, te hooi en te gras, eens behandelen van de Zending. Het „vak" Zending moge dan niet op den rooster voorkomen, als het in werkelijkheid maar gegeven wordt. Zeker, het moge waar zijn, dat, zooals Lens indertijd schreef, Zending als „vak" gevaar loopt de Zendingsliefde te dooven, daar het dan vraagt een methode, parate kennis, dus repetitie en cijfer, dat gevaar bestaat eveneens bij B.G. en toch zouden we er niet over denken B.G. als vak te schrappen. Echter, we behoeven daar niet veel over te zeggen, want bij den tegenwoordigen stand van zaken zullen we noodgedwongen wel bij occasioneele behandeling moeten blijven. Maar dan zal de Zending in elk geval toch wel in het leerplan der school omschreven moeten zijn bq de verschillende vakken; anders zal er, naar we vreezen, niet veel van een goede behandeling terecht komen.
Gezien de antwoorden van velen, de brieven, die er bij waren en de opmerkingen, die gemaakt zijn, vreezen we, dat nog altijd de behandeling wel erg occasioneel is, al zijn er gelukkig uitzonderingen. Zoo komt de Zending te kort en zoo doet de Christelijke school zichzelf te kort.
Wat is hiervan nu de oorzaak?
Velen schrijven: „De Kweekschool draagt de schuld" en daar zit, naar we meenen, veel waars in. In 1935 is door onze Commissie een onderzoek ingesteld op de Kweekscholen en daarbij bleek, dat op vrijwel geen enkele een speciaal boek voor de behandeling der Zending in gebruik was, dat een enkele zich bepaalde tot het medegeven van een dictaat over de Zending, dat invoering van een Zendingsstudieboek niet mogelijk was. Zeker, er waren er wel bij, die het wel zouden willen, maar, en hier blijkt uit, dat de Kweekschool het zelf niet ten volle helpen kan, maar „slachtoffer" is van de omstandigheden i.c. den verkorten opleidingstijd. Doch moet de Christelijke Kweekschool dit nu maar zonder meer als een feit aanvaarden en er zich bij neerleggen?
Als werkelijk bij de Leeraren de Zendingsliefde aanwezig is, dan moeten we dit zien als een groot tekort en dan moeten zeniet rusten, voor er verandering in is aangebracht..


Echter.... met de schuld op de Kweekschool te schuiven, daarmede gaan onze Christelijke scholen niet vrij uit. Er is op het gebied van de Zending een schat van lectuur voor eenvoudigen en meer ontwikkelden en, wanneer er werkelijk liefde voor de Zending is bij de onderwijzers, dan zullen ze met belangstelling kennis nemen van wat er op dit gebied is en met alle inspanning trachten het „tekort" in hun opleiding weg te werken. Dat behoeft nog geen schatten te kosten. Ons is een plaats bekend, waar een groep van onderwijzers samen een leesgezelschap hebben opgericht, waarin ook allerlei brochures betreffende de Zending zijn opgenomen, waardoor zij voor betrekkelijk weinig geld op ie hoogte komen van veel, wat de Zending betreft. Hoofdzaak is: „Is er liefde voor de Zending? Bestaat er belangstelling voor de zaak van Gods Koninkrijk?" Is die er, dan is de kennis ook wel te verkrijgen.
Wie de enquête goed bestudeert en de antwoorden nauwkeurig nagaat, zal moeten toegeven: „Er is hier wel degelijk sprake van een tekort". Velen zijn er die dit erkennen en gaarne anders willen. Alle pogingen zullen dus moeten worden aangewend om dit tekort uit den weg te ruimen. Zij, die het betreuren, moeten geholpen, de lauwen moeten wakker geschud en actief gemaakt worden.
Hier ligt een taak voor de organisaties in het algemeen, voor onze Commissie in het bijzonder.
Wat zal er dus gedaan moeten worden?
Voor de onderwijzersorganisaties allereerst dit: Bij de Regeering worde er op aangedrongen de studie aan de K.S. weer op vier jaren te brengen. By de tegenwoordige opleiding komen verschillende vakken in het gedrang. Dat is zoo op de Rijkskweekscholen, maar nog in sterkere mate op onze eigen K.S., waar onze specifieke vakken mede het Loodje leggen. Wordt de opleiding weer vierjarig, dan kan men alle vakken rustiger en grondiger behandelen en komen ie specifieke vakken ook beter tot hun recht. Eerst dan kan men met klem van redenen er op aandringen, ook de Zending op de K.S. een ruime plaats te geven.
Nu zal dit wel niet in afzienbaren tijd gebeuren en zal flus middelerwijl de actie op de scholen en in de Afdeelingen moeten worden voortgezet. Kan het bij het tegenwoordige KS.-leerplan niet, op de scholen kan het wèl, zij het occasioneel. Dat toonen die scholen, die aan de Zending een plaats nebben ingeruimd op haar leerplan. En hier ligt nu verder voor de O.Z.C. een groote taak.


Wat deze dan te doen heeft?
1. Zij zoeke schrijvers van schoolboekjes,
a. voor Aardrijkskunde om te komen tot een methode, waarin de Zending verwerkt is en deze, vooral bij de behandeling van O. en W.-Indië, een integreerend deel er van uitmake,
b. voor Kerkgesch. om te komen tot een methode of een stel leesboeken, waarin In- en Uitw. Zending, speciaal de geschiedenis der Zending, een ruimere plaats inneemt dan in de tegenwoordige boekjes.
2. De O.Z.C. trachte iemand te vinden, bereid en in staat öf Wielemaker om en bij te werken en te vereenvoudigen öf een nieuw handboek voor de Zending te schrijven." Het beste is misschien met het oog op de occasioneele behandeling, een verbeterde Wielemaker. Een speciaal Handboek voor de Zending zal noodig zijn voor de K.S.
De O.Z.C. heeft daartoe reeds een poging aangewend, maar door het gebrek aan tyd op de K.S. is dat niét gelukt. Dat moet dus komen als de K.S. weer vierjarig is.
3. De O.Z.C. bevordere zooveel mogelijk, dat op elke school een kinderzendingsblad worde gelezen en deze zoo mogelijk gevuld worden door bekende kinderschrijvers en verschillende medewerkers van de diverse Zendingsterreinen, zoodat de jeugd op prettige wijze kennis maakt met wat pp de verschillende terreinen gebeurt.
4. De O.Z.C. stelle zich in verbinding met de verschillende Corporaties en Kerken, die Zendelingen uitzenden, de Vereenigingen voor de Zending onder de Joden en de C.O.V. in Ned.-Indië om uit al deze kringen personen te krijgen, die tijdens hun verlof of na hun repatrieering genegen en geschikt zijn op de scholen te vertellen van hun terrein. Voor een goede regeling valle dit onder de auspiciën van de O.Z.C, zoodat niet de eene school meermalen, de andere vrijwel nooit een spreker krijgt. Dit bevordert een systematische bewerking en voorkomt bedrog. (Een Hoofd had laatst iemand laten optreden in zijn school, die zich zelf aanbood. De opbrengst van de gehouden collecte, zoogenaamd voor de Zending, is nimmer in eenige Zendingskas gevloeid).


5. Er kome nauwer contact tusschen de O.Z.C. en de onderw. organisaties. Nu is er alleen een financieele band, maar die band kan beter worden b.v. aldus :
a. Op elke Algem. Vergadering worde een kwartier besteed aan de zaken van de O.Z.C, hetzij door er een schriftelijk verslag van te laten uitbrengen, hetzij door een der leden van de Commissie de gelegenheid te geven iets van het werk te vertellen. Dan gevoelen de onderwijzers: „Die O.Z.C. hangt maar niet los in de lucht, doch is een deel van den arbeid onzer organisatie,
b. Door de Hoofdbesturen dier organisaties worden de Schoolhoofden en de Afdeelingen telkens weer opmerkzaam gemaakt op de O.Z.C. en opgewekt, een spreker te vragen voor de Afdeelingen en voor de scholen. Komt de samenwerking, genoemd in punt 4 tot stand, dan is het mogelijk in betrekkelijk korten tijd allen een beurt te geven.
6. Getracht worde te komen tot samenstelling van films over het Zendingswerk, speciaal geschikt voor kinderen. De tegenwoordige films zijn meer voor volwassenen. Voor kinderen moet er meer actie in zijn en spanning in zitten.
7. Het Zendingsgidsje worde, zoodra de behoefte blijkt, herdrukt en bijgewerkt en dan zoo ruim mogelijk verspreid. Daarin worde o.a. opgenomen de lijst van boeken, die momenteel wordt samengesteld door den Zeister Hulpraad voor de Zending. Vooral met het oog hierop is een ruime verspreiding, zoo mogelijk gratis, zeer gewenscht.
8. De O.Z.C. zorge in samenwerking met den Zendingsstudie-Raad, dat de kisten zoo noodig aangevuld en verbeterd worden en make dan in zoo ruim mogelijken kring bekend, dat ze verkrijgbaar zijn.
Wellicht waren deze punten nog aan te vullen, maar voorloopig zullen we hier mede volstaan. Kunnen we deze verwezenlijken, dan zijn we al een heel eind. Door eensgezinde samenwerking kunnen we dan komen tot het ideaal, dat de Zending op de Christelijke school de plaats inneemt, die haar toekomt.


Het woord: „Wy zullen het onzen kinderen verhalen", geldt niet alleen van wat God ons mededeelt in Zijn Woord, het geldt ook van Zyn daden in de wereld van Heiden en Mohammedanen en van wat Hij doet, ook in den tegenwoordigen tijd, onder het oude Bondsvolk.
Namens de Onderwijzers-Zendingscommissie
De Rapporteur,
D. J. COUMOU.