CB
24063



















.Algemene Provincie Katalocg «Minderbroedersklooster Alverna Gld



DE VRIJBRIEF!*
DOOK
Eene geschiedenis uit Jen tijd m den aflaathandel
J. VERHAGEN JR.
BUKEBK
G. F. CALLENBACH.



Snelpersdrukken;^— Q. P. Callenbaoh — Nïjkerk.











EERSTE HOOFDSTUK.
WAARIN MEN MET DEN HELD DEZER GESCHIEDENIS KENNIS MAAKT.
In het laatst van het jaar 1515 was de stad Annaberg, in Frankenland, feestelijk getooid. Overal wapperden vlaggen, de huizen waren met groen en kunstbloemen versierd en hier en daar was een eereboog, in wiens top een schild met toepasselijke inscriptie prijkte, opgericht. Alle handel stond dien dag stil, de fabrieken en werkplaatsen waren gesloten en de leerlingen, zoowel van de hooge als van de lagere scholen, hadden vrijaf.
Reeds vroeg in den morgen, zag men burgers van alle standen en leeftijd, zich naar de poort begeven om daar tijdig een plaats te bekomen; terwijl anderen voor de groote kerk wachtten totdat de tempeldeuren ontsloten werden.
Onder de eersten ontdekte men twee jongelieden van ongeveer twintig jarigen leeftijd. Hun gewaad verried den student. Het was eenvoudig én toonde wel is waar geen armoede, doch men kón bespeuren dat het meer dan één jaar had dienst gedaan.
De naam van den een en was Frederik Mygonius, die van den anderen, Jacob Tauler.
Zij voerden een ernstig gesprek.
»Wij zijn bevoorrecht boven duizenden, begon Frederik,



alle zegeningen des hemels vloeien ons ruimschoots toe. Niet alleen zijn wij gelukkig in onze studie, maar bovendien bestaat voor ons straks de gelegenheid om vergeving van zonden te bekomen. Ik verlang naar het oogenblik dat ik den vrijbrief in handen zal hebben. Dan ben ik ook voor de .eeuwigheid geborgen. Wat toch is het leven als men geen uitzicht heeft voor de eeuwigheid.«
»Ja Frederik! — antwoordde de tweede. — Ik verlang ook naar een vrijbrief, en toch komt mij de geheele zaak onverklaarbaar voor. Zou het wel waar zijn dat Tetzel die macht bezit? Ik denk hierover dikwerf na en begin vaak te twijfelen. Onlangs sprak ik met Mr. Jadocus en die zeide: dat het een God en mensch onteerenden handel is die thans op zoo'n groote schaal wordt gedreven en alleen ten doel heeft om de beurs van de priesters te vullen en hun' buiken te smeeren, Hij zeide: niemand kan de zonden vergeven dan God alleen.
«Goede Jacob! — hernam zijn vriend. — Gij weet even goed als ik, dat Mr. Jadocus geen geloovige zoon der kerk is. Zelden of nooit ziet men hem ter misse gaan en eerbied voor de beelden der heiligen heeft hij in 't geheel niet.oc
»Dat is waar; maar hij is toch een zeer wijs man, van wien ik veel geleerd heb. Ik geloof dat hij gelukkiger is dan ik; want de twijfel rooft mij dikwerf mijn nachtrust. Ik bid gedurig de heilige maagd, die van mij te nemen, doch ik blijf dezelfde.«
«Twijfel is uit den duivel, Jacob! Hij doet al het mogeljjke om den mensch tot twijfelen aan den godsdienst te brengen. Als hem dit gelukt, is de ziel reeds half verloren. En aan de waarde van den aflaat is niet te twijfelen. De heilige Vader, Leo X, is de plaatsbekleeder van Christus op aarde, dat staat vast. Hij heeft even als Christus macht op aarde de zonden te vergeven, of te doen behouden. Hem zijn de sleutelen des hemels toevertrouwd, hij kan dien openen en sluiten. Zijn voorgangers waren niet zoo mild als hij. Paus Bonifacius VHI stelde een jubeljaar in, dat iedere eeuw, ééns zou terug keeren. Ieder die dan Rome bezocht en gedurende eenige dagen in de Pieter en Paulus kerk boetvaardig bad, werd voor zijn geheele leven aflaat verleend. Maar het leven is zoo kort. Het



grootste gedeelte van het menschdom stierf, zonder een jubeljaar te hebben beleefd, dus ook zonder gelegenheid om zijne ziel van het vagevuur te bevrijden. Daarom stelde Paus Clemeng VI het jubeljaar iedere halve eeuw in. Ook dit tijdperk was te lang. Paus Urbanus VI liet het jubeljaar om de 33 jaren en zijn opvolger Paus Bonifacius IX, die nog ruimer hart had, om de zeven jaren vieren, ja, ontsloeg zelfs van de moeielijke reis naar Rome. Indien men het geld, dat ongetwijfeld aan reis- en verblijfkosten besteed zou worden, in handen der zendelingen gaf, dan werd door hen te Rome gebeden en men verkreeg aflaat. Onze Paus Leo X overtreft allen in mildheid. Hij geeft niet alleen volkomen aflaat aan levenden, maar ontsluit zelft de poorten des hemels voor de sielen der overledenen en verlost ze uit het vagevuur.«
Wat gij daar vertelt, Frederik! is mij niet onbekend. Ik liet u uitspreken omdat gij zoo flink kunt redeneren, gij zgt waarlijk voor den kansel geboren. Wat gij daar zeidet heb ik ook eens met Mr. Jadocus besproken, en deze antwoordde mij, en bewees zijn woorden uit de heilige boeken, dat na dit leven geen vergeving meer mogelijk is, dat zij ongelukkig zijn, die het gezegde van den Paus, een sterfelijk mensch als wij allen, als Gods Woord aannemen; dat de rijke man, in de gelijkenis, zijn oogen opsloeg in het eeuwig verderf en Lazarus gedragen werd . ...«
»Och Jacob! spreek niet meer van Mr. Jadocus. Hij is een goed onderwijzer, maar geen goed katholiek. Sedert hij ten mijnent komt is mijn vader ook veranderd. Toen ik gisteren thuis kwam en vertelde dat ik mij bij den studentenstoet, die Tetzel zal inhalen, wilde aansluiten, verbood hij het mij ten strengste. Hij noemde Tetzel een verleider des volks, wien het niet om de eere Gods, maar om rijkdom en eigen eer te doen is. Met groote moeite, en nog wel op aandringen mijner moeder, heb ik vergunning verkregen om zijn intocht te zien en zgn, toespraak in de kerk te hooren. Vroeger weigerde vader, mij zijn eenig kind, niets, maar thans is alles veranderd en ik geloof, als Mr. Jadocus geen onderwijzer aan de school was, dat ik mijne studiën moest staken.«



sFrederik! laat ons niet twisten. Als wij geordend zijn kunnen wij beter onderzoeken en ons meer met de geschriften van de tegenstanders eigen maken. Ik bid dagelijks dat de heiligen mij licht geven, en hoop dat zij mij verhooren zullen. Ik beken nogmaals, gij zijt gelukkiger dan ik. Gij gelooft op gezag, ik wil, ja bid om overtuiging. Mijn verstand speelt mij parten. Kon ik even als gij, ja en amen zeggen op alles wat de priesters en mijn biechtvader vertellen, dan ware ik mogelijk gelukkig. En dat is mij onmogelijk. Wellicht is het zondig, maar ik kan niet anders, mogen de heiligen mij vergeven. En nu basta. Zie hier is een plekje. Onder dezen boom kunnen wij den optocht zien. Wij hebben nog een uur den tijd. Als de optocht voorbij is, zullen wij naar de kerk draven en trachten een plaatsje te veroveren. Laten wij nu ooren en oogen wijd openen; den mond sluiten, en met alles wat wij zienenhooren ons nut doen.
TWEEDE HOOFDSTUK.
WAARIN MEER VAN DEN AFLAATHANDEL VERNOMEN "WORDT EN MEN OOK MET Me. JADOCUS KENNIS MAAKT.
In het vorige hoofdstuk hoorden wij Frederik den oorsprong van den aflaathandel vertellen. Zijn verhaal, was echter niet juist en gaf alleen weder wat hem door priesters was ingeblazen. De oorsprong lag dieper en het doel was nog onheiliger.
Reeds in het begin der christelijke kerk werd op den wandel der leden nauwkeurig acht geslagen, en zij die zich aan grove zonden schuldig maakten, werden buiten gesloten, tot dat zij met berouw en boete hun zondig pad verlieten en terugkeerden. Geen hooggeplaatste personen, zelfs geen gekroonde hoofden werden ontzien. Voor allen was tot regel gesteld: Vreest God en houdt zijne geboden, laat uwen wandel eerlijk zgn, wees een licht in uwe omgeving, toon door woorden en



daden dat gij Christen zijt. sHij, die weder in den schoot der kerk werd opgenomen, gaf zooveel hij kon aan de armen. Later werden deze giften besteed tot het bouwen van kerken en kloosters, en nog later vloeiden zij in de schatkist van den Paus. Hij alleen, nam de macht in handen om uit de gemeenschap der kerk te bannen of weder op te nemen en toen Paus Bonifacius VIII zag, dat hierdoor een goudader voor Rome geopend werd, stelde hij een jubeljaar in en werd in het verzamelen van schatten door zijn opvolgers nog verre overtroffen.
Leo X, die in het jaar 1513 den pauselijken zetel beklom, was een beminnaar van schoone kunsten en wetenschappen. Hij liet bouwen en versieren, hield eene schitterende hofhouding, richtte feesten en gastmalen aan, verschafte zich een uitgebreide bibliotheek en eindelijk was de pauselijke schatkist zoo goed als ledig.
En toch wilde hij nog een groot werk tot stand brengen. De St. Pieterskerk te Rome, waaraan reeds jaren was gearbeid, moest voltooid en tot een gebouw gemaakt worden dat met de kunstgewrochten der oudheid kon wedijveren.
Hoe aan geld te komen? Zijn kardinaal Pucci wist raad. Een algemeenen aflaat, zoowel voor levenden als voor gestorvenen, zou het goud opnieuw naar Rome doen vloeien. Gretig nam Leo dezen raad aan en in alle katholieke staten werd het handeldrijven in aflaten verpacht aan den meestbiedende, In Duitschland werd Albrecht van Brandenburg, Aartsbisschop van Mentz, pachter. En deze zag weer naar geschikte commissarissen uit, die voor hem de aflaatbrieven verkochten. Vooral op de Dominikaner monniken vestigde hij het oog. Niemand was voor deze taak beter geschikt dan een prior bij deze orde: Johan Tetzel. Dat zijn voorleden niet zeer schitterend was, bewijst het feit, dat hij eenmaal om zijn goddeloos gedrag door keizer Maximiliaan veroordeeld was om verdronken te worden en slechts door voorspraak van den hertog Frederik er het leven afbracht. Maar wat gaf Albrecht daarom? Tetzel was een geschikt werktuig, bezorgde hem goud, en daarom was het alleen te doen.



Keeren wij tot onze jongelieden terug.
Nadat zij ongeveer een half uur hadden gewacht, verscheen een ridder in volle wapenrusting te paard met een kruisvlag in de hand voor de poort en riep met luider stem: »De genade Gods en van den heiligen Vader is voor uwe poorten verschenen, o, burgers van Annaberg! Bereidt u om haar te ontvangen."
Terstond werden de klokken geluid, de menigte jubelde, doch ontblootte terstond het hoofd en zweeg stil, want de stoet die Tetzel zou inhalen verliet de kerk. Het was een indrukwekkende optocht. De stedelijke raad, in ambtsgewaad, ging vooruit, op hem volgden de hoogere en lagere geestelijken der stad, allen in vol ornaat, daarachter liepen de gildebroeders met hunne vanen en banieren, gevolgd door meisjes en knapen met brandende waskaarsen in de hand; onder leiding van hunne onderwijzers een lied ter eere der heilige maagd zingende. De optocht werd besloten door studenten der hooge-" school met hun banier in het midden. Toen de stoet buiten de poort, dien van den aflaatkramer had bereikt, bogen allen eerbiedig het hoofd en sloten zich achter den laatsten- aan. Deze was niet minder schoon. Vooruit ging een bode, die op een rood fluweel met goud omzoomd kussen, de pauselijke bul, waarbij de aflaat was afgekondigd, droeg. Tetzel was in een gemakkeljjkon wagen gezeten en had een rood houten kruis in de hand waaraan de pauselijke banier was gehangen. Drie geharnaste ruiters reden aan beide kanten van den wagen en een talrijke menigte monniken en edelen volgde. :^»*|j§
Zoo deed Tetzel onder klokgelui en gejuich, als ware hij een regeerend vorst, zijn intrede in Annaberg, zoo trok hij iedere stad, waar hjj een goeden buit verwachtte, binnen.
Toen de stoet voorbij was, nam Frederik die opgetogen was door hetgeen hij gezien had, zijn vriend bij den arm en trok hem mede. Zoo snel zij konden ijlden zij naar de kerk en kregen, niet dan met groote moeite, een plaatsje waar zij alles konden zien en hooren.
Het kussen met de bul, werd op het altaar gelegd het kruis er voor geplaatst en met de teekenen der pauselijke waardigheid omhangen; daarvoor werd de offerkist geplaatst, waar-



nevens zich twee Dominikaner monniken, even snood als Tetzel, posteerden. Hun namen waren, Bartholomeus en Hermanus Bereboem.
Tetzel beklom den kansel. De menigte hield den adem in ora geen enkel woord van den spreker te missen. Zjjn taal was welsprekend, en zijne woorden zoo gekozen dat zij hunne uitwerking niet misten.
»Wij zijn hier gekomen — zeide hij — om u de Goddelijke genade aan te bieden. Verheugt en verblijdt u daarover. Alle zonden, hoe groot en zwaar ook, kunnen thans vergeven worden, zoowel die tegen Christus als tegen de heilige maagd bedreven zijn. Daar de zonden tegen de moeder van Christus begaan, hoe groot of verschrikkelijk die ook zijn mag, kleiner is dan die, welke tegen den Zoon begaan zjjn, zoo is zij ook volgens de uitdrukkelijke verklaring van Christus vergeeflijk. Wie beweren wil dat eene zoodanige zonde, bij ware boetvaardigen, door den aflaat niet zou worden kwijtgescholden die dwaalt, woedt en raast tegen den tekst van het Evangelie en tegen Christus. Maar niet alleen uwe zonden ook die van uwe dierbare afgestorvenen kunnen uitgewischt worden. Aan u is het gegeven hen uit het vagevuur te verlossen. Gij hoort uwe ouders en andere afgestorvenen klagen: »Ach, erbarm u over ons! Wij moeten de vreeselijkste folteringen ondergaan, gij kunt ons door eene aalmoes redden, maar gij wilt niet. Wij hebben u het leven geschonken", u gevoed, u onze tijdelijke bezittingen nagelaten en nochtans zijt gij zóó hardvochtig, dat gij ons niet bevrijden wilt, ons in de vlammen laat en verhindert in de beloofde heerljjkheid te kómen.« Weet gij niet, dat, wanneer iemand eene reis 'naar Rome wil doen, men gewoon is zijn geld in de bank te leggen en vijf, zes of zeven procent te geven, opdat men het veilig terug ontvange. Engjj wilt niet eens voor het vierde gedeelte van een gulden deze aflaatbrieven nemen, door welker kracht gij niet uw geld, maar uwe van God geschonken onsterfelijke zielen in het hemelsche Vaderland kunt brengen. Het kruis dat gij voor het altaar geplaatst ziet is van geen mindere kracht dan dat van Christus. De Heere God heeft al zijn macht aan den paus



geschonken en ik, Johan Tetzel, zou niet gaarne ruilen met den apostel ' Petrus; want ik heb niet minder zielen uit het vagevuur verlost, dan Petrus door zijne prediking op aarde heeft bekeerd. Wees dus niet dwaas, komt en offert, koopt uwe zielen vrij, zoodra het geld op den bodem der kist klinkt, springt de ziel uwer dierbaren uit het vagevuur in den hemel. En gij, zoodra gij in het bezit van eenen brief zijt, gaat de eeuwige heerlijkheid te gemoet. Leg in dus I Leg in!«
Daarop volgde een tarief volgens hetwelk ook de ergerlijkste zonden konden worden kwijtgescholden. Elke zonde had haren bepaalden prijs: echtbreuk en ontucht b. v. kosten zes, tooverij twee, moord acht, meineed en kerkroof negen dukaten. Verder alles naar evenredigheid. Ook voor de zonden die men voornemens was te plegen bestond een tarief.
Toen de prediker den kansel verliet, drongen honderden naar voren om een aflaatbrief te koopen. Zij kusten het papier en verlioten, opgetogen van blijdschap, het kerkgebouw. Velen dachten dat zij nu hun ouders van de eeuwige pijn hadden verlost.
Ook Frederik en Jacob verlieten het gebouw en begaven zich naar Frederik's woning. Op beiden had dit gebeurde een verschillenden indruk gemaakt. Jacob twijfelde nog meer dan voorheen en Frederik was opgetogen van eerbied en verlangde niets vuriger dan het bezit van een aflaatbrief.
Op den weg werden zij op den schouder getikt en hoorden een welbekende stem achter zich, die zeide: »Zoo jongelieden! wat zijt gij stil, dat ben ik niet van u gewoon. Gij begeeft u zeker naar Frederik's woning, het was ook mijn plan uw vader te bezoeken. Ik zal dtfS zoo vrij zijn met u te gaan. Vanwaar komt gij ?
Omziende, zagen zij Mr. Jadocus. Hij was ongeveer veertig jaren oud, lang van gestalte, had een bleek baardeloos gelaat, dat van diepen ernst getuigde, zijn' blik was doordringend en zijn stem forsch. Lange zwarte haren golfden over zijn' schouders.
Frederik trok een pijnlijk gelaat en beantwoordde nauwelijks den groet van zijn leeraar. Hij had hem nu liever niet



ontmoet. Jacob daarentegen drukte Mr. Jadocus hartelijk de hand en zeide: «Meester! ik verblijd mij dat ik u ontmoet. Dat wij stil zijn, komt omdat wij den intocht van den pauselijken gezant hebben gezien, en zijne rede hebben gehoord.»
«Gij bedoelt van den knecht van den aartsbisschop Albrecht van Brandenburg» hernam Mr. Jadocus.
«Neen! zeide Frederik, van den pauselijken afgevaardigde, want hij heeft de teekenen der pauselijke waardigheid bij zich.«
«Laat u door geen schijn bedriegen, mjjn vriend! — antwoordde Mr. Jadocus, — Tetzel is een bedrieger. Maar God zal hem straffen; en ik ben verzekerd dat eer nog een tiental jaren voorbij zijn, Tetzel ontmaskerd en de oogen van velen geopend zullen zijn. Er moet tegenstand komen. God zal en kan zich niet langer laten- tergen. Maar wij zjjn de woning genaderd. Wij zullen binnen ons gesprek voortzetten.
DERDE HOOFDSTUK.
DE FAMILIE MYGONIUS WOEDT BOOS OP ME. JADOCUS OMDAT HIJ NIET GENOEG EERBIED VOOR DEN BEELDENDIENST HEEFT. HIJ LEEST EEN AFLAATBRIEF VOOR.
De ouders van Frederik waren fatsoenlijke burgerlieden. Zij bezaten wel geen schatten doch konden door den opbrengst van eenige bezittingen ruimschoots in hun onderhoud voorzien. Het grootste gedeelte van hun inkomen, werd besteed aan de opvoeding van hun eenig kind. Het was altijd de wensch van den ouden Mygonius geweest, zijn' zoon in dienst der kerk te zien. Hij schiep zich idealen, hoe hij te moede zou zijn wanneer zijn' zoon als prediker den kansel beklom en honderden door zjjn woorden boeide. Daarnaar streefde hij, en onthield zich daarom meermalen van dingen die hij gaarne had.



Dag aan dag smeekte hij en zijne gade, den heiligen hun zoon te sparen en de gaven, die voor de studie onmisbaar zijn, niet te onthouden. Geen enkele heilige werd vergeten en indien -een offer werd gevraagd voor kerk, klooster of geestelijken, men kon -verzekerd zijn bij hem niet te vergeefs aan te kloppen.
Zoo verliepen bijna twintig jaren. Frederik was voorspoedig opgegroeid. Hij was de vreugd en de trots zijner ouders. Vooral zijne moeder had hem afgodisch lief. Sedert eenige jaren woonde hij de lessen aan de hoogeschool bij en verwierf zich aller achting. God had_ hem met een groot verstand en helder doorzicht bedeeld. Spoedig was hij zijn medeleerlingen vooruit. Aan hunne uitspanningen, nam hij in zooverre deel, als zij niet met zijn geweten of den godsdienst in strijd waren. Dat wisten de andere studenten spoedig: en zij noodigden hem niet uit, of zij moesten verzekerd zijn dat hij niet weigeren kon.
Gelijk met Frederik was Jacob Tauler als student ingeschreven. Deze was ouderloos, werd door een oom, die als voogd het beheer over de kleine nalatenschap zijner ouders aanvaard had, opgevoed, en was meer stil en teruggetrokken dan Frederik. Door dit laatste had hij dikwerk plagerijen van oudere studenten te verduren; doch liep het wat hoog, dan vond hij in Frederik een beschermer. Zoo werd een vriendschapsband gelegd die onverbreekbaar was. De jongelieden behoorden bij elkander. Frederik, hoe ontwikkeld ook, geloofde onvoorwaardelijk wat hem door priesterlippen werd verteld. Zij genoten ten volle zijn vertrouwen. Jacob, daarentegen toetste hun woorden aan de rede en aan het verstand. Daardoor werd Frederik's studie zeer eenzijdig, doch hij was gelukkig. Slechts één verlangen bezielde hem: vergeving van zonden te verkrijgen;' want hoe onberispelijk zijn gedrag ook voor de wereld was, hij gevoelde maar al te goed dat hem iets ontbrak. Jacob was minder gelukkig. Meermalen trok hij èn de woorden èn de daden der priesters in twijfel, kon voor meer dan eene zaak geene geschikte oplossing vinden en bracht daarom vele slapelooze nachten door.



Den 15n October was aan de school te Annaberg een onderwijzer aangesteld wiens naam wij reeds noemden: Mr. Jadocus. Hij was een ernstig zeer geleerd en kundig man, die te Berlijn, waar hij het laatst onderwijs had gegeven, door zijn leerlingen werd bemind. Op hooger bevel was hij naar Annaberg verplaatst. En ook hier maakte hij zich reeds den eersten dag van zijn optreden vrienden, waaronder vooral Frederik en Jacob behoorden. Daar hij te Annaberg niemand kende, nam hij Frederik's uitnoodiging om hem in zijne woning te komen bezoeken gaarne aan en werd een huisvriend.
Zooals te denken is, liep reeds het eerste gesprek dat hij ten huize van Mygonius voerde, over de school, den kansel, het priesterambt, de heiligen en over de geschiedenis die aller harten vervulde en op aller lippen was: den aflaathandel. Mygonius verklaarde dat hij verlangend uitzag naar het oogenblik dat ook te Annaberg de bizondere genade Gods zon worden verkocht en zeide vast besloten te zijn zoo wel voor zich als Toor vrouw en zoon een vrijbrief te koopen.
Mr. Jadocus,' roemde de genade Gods, die oneindig is, doch bewees dat gekochte genade, géén genade is. Genade moet om niet geschonken worden. En dat doet God. Hij maakt om niet zalig. Zonder geld en zonder prijs bied hij de schatten van dit en het toekomende leven aan. Deze en meer andere woorden maakten op het hart van Frederik's vader, die een helder denker, was, een diepen indruk. Hoe meer hij nadacht, hoe meer hij overtuigd werd, dat de aflaat alleen geschikt was om het goud naar Rome te doen vloeien, doch niet om den hemel te ontsluiten; want dat daartoe God alleen de machtige was. Hij ging voort met het aanroepen van heiligen, met het ontsteken van gewijde kaarsen voor hunne afbeeldingen en het offeren; doch van den aflaathandel wilde hij niets meer weten en verbood zelfs zijn zoon zich bij den optocht aan te sluiten.
j>Nu zal mijn Frederik wel veel vertellen niet waar, mijn jongen ?« — zeide Frederik's moeder toen hij met Mr. Jadocus en Jacob de woning binnenkwam . .. Jk heb het vuur goed opgestookt, gij zult wel kond zijn; niet waar?«



»Neen, lieve moeder! koud ben ik niet. Het is heerlijk December weer en als men zooveel geniet als wij genoten hebben, dan zou men van ijs moeten zijn om niet warm te worden. Laat ons plaats nemen, dan zal ik u alles vertellen.»:
Met geestdrift verhaalde hij nu alles wat hij gezien en gehoord had. En toen hij van Tetzels rede begon werd hij waarlijk wegslepend. Zijn oogen glinsterden, men kon zien dat hij in zijn verhaal leefde en hij eindigde met de woorden : O, hoe gelukkig zou ik zijn indien ik ook zulk eenen vrijbrief voor u en mij kon bekomen.«
Men had hem bedaard aangehoord. Zijne moeder zag de aanwezigen met een glimlach op het gelaat beurtelings aan, als wilde zij zeggen: Dat is mijn zoon, wat is hij een flinke jongen. Spreek hem tegen indien gij den moed bezit:
Mr. Jadocus nam het eerst het woord en zeide: goede Frederik! Ik bewonder uwe welsprekendheid en uw geheugen; want gij hebt hier en daar zelfs woordelijk de rede van Tetzel weer gegeven. Maar, zeg mij: is het u ernst, zoudt gij gaarne eenen vrijbrief van Tetzel hebben ?«
»0, zoo gaarne. Ik verlang niets vuriger.« antwoordde Frederik.
»Denkt gij dan dat een stukje papier de macht bezit u zondeloos te maken ?«
«Neen! zondeloos niet. Maar het is een bewijs dat al de zonden die ik bedreven heb en nog bedrjjven zal, vergeven zijn. De brief, dat weet ik beteekent op zich zelf niets, zij is slechts een bewijs een zichtbaar teeken dat. .. .«
»Een zichtbaar teeken, door een bedrieger geschreven,« viel Mr. Jadocus hem in de rede.
«Foei, Mr. Jadocus! Nu gaat gij toch te ver. Tetzel is door den Aartsbisschop van Mentz afgevaardigd; deze heeft de macht van den heilige Vader en dezo weêr rechtstreeks van God gekregen.«
»Laat u niet bedriegen — antwoordde Mr. Jadocus. De geheele aflaathandel is niets dan een middel om de uitgeputte pauselijke schatkist te vullen en de St. Pieterskerk te Rome te voltooien, opdat zij een blijvend monument voor den heiligen



Vader zal zijn. Wenscht gij een vrijbrief, ga dan rechtstreeks naar Jezus. Hij schonk de grootste zondaren vergiffenis en gaf hun een vrijbrief, niet met pen en inkt geschreven maar in hunne harten gegrift. En zij waren gelukkig en tevreden, durfden ieder toeroepen: Wie zal beschuldiging tegen mij inbrengen? Niets zal mij scheiden van de liefde Christi. Tot eene zondares zeide Jezus «vrouwe! wees wel gemoed, uwe zonden zijn u vergeven. Zelfs de moordenaar, die nevens Hem gekruist was, gaf Hij genade om niet en zeide: Heden zult gij met mij in het Paradijs zijn.«
»Ik heb langer dan een jaar om vergeving van zonden gebeden — sprak Jacob — en ik ontvang die niet; om rust van binnen, maar het wordt steeds onrustiger in mij. En toch is mij geen heilige bekend, of ik heb om diens voorspraak gesmeekt. Voor mij is de aflaat, de penitentie* ja zelfs het offeren eene duistere zaak. Ik durf het niet veroordeelen maar verdedigen ook niet. Zoo ik beslist het eene of het anderen kon omhelzen zou ik gelukkig zijn. Wat gij daar zegt Mr. Jadocus heb ik meermalen gedacht, doch de heiligen zwijgen, ik ontvang geen antwoord op mijne gebeden en ben een schip gelijk, dat nu eens hier dan weer daar wordt geslingerd.»
»Ik kan mij zeer goed uwen toestand voorstellen. Jacob! antwoordde Mr. Jadocus, «maar zie eens van de heiligen af en ga rechtstreeks tot Christus. Hij alleen kandezondevergeven.ee
«Mr. Jadocus! — viel Frederik in — «gij gaat te ver, gelooft gij dan niet aan de voorspraak der heiligen ?«
«Ik zal het altijd voor de heiligen opnemen« — liet de oude Mygonius daarop volgen. — Ik heb ze gebeden om een' zoon, zij hebben mij verhoord. Ik bad dat hij flink zou opgroeien en goed studeren, en gij zijt overtuigd dat mijn gebeden niet te vergeefs zijn opgezonden. Men mag de voorspraak der heiligen vooral niet wegdenken.»
«Over de voorspraak der heiligen, wil ik heden niet twisten. Ik heb daartoe geen licht genoeg ontvangen. Ik wil u echter gaarne vertellen dat- het mijne vaste overtuiging is dat Petrus en Paulus, Maria en Elisabeth, en wie zal ik verder noemen, kortom, dat al de mannen en vrouwen, die Gods



wil gedaan hebben en in Hem ontslapen zijn, in heerlijkheid, heilig voor den troon van God staan. Maar toch blijf ik beweeren dat zij alleen door de goedheid en genade Gods, daar zijn gebracht. Ook de heilige maagd, de moeder van Jezus was een mensch en had, even als wij allen, een Zaligmaker noodig om behouden te worden, cc
Frederik en Jacob, konden hun ooren nauwelijks gelooven, en het gelaat van den ouden heer kleurde. Op niet zeer vriendelijken toon zeide hij: »Mr. Jadocus! Ik geloof dat gij bijna een ketter zijt. Ik hoop niet dat gij uwe leerlingen die goddelooze gedachten zult inprenten, want dan neem ik mijn zoon terstond van de school af en dien eene aanklacht tegen u in. Ik wist wel dat gjj Berlijn moest verlaten om dat gij het niet te best met de andere leeraren vinden kondt en gedurig in strijd waart omtrent de leerstukken der kerk. Zoo als gij u thans openbaart dacht ik niet dat gij waart. Anderen die de heiligen minder beleedigden dan gij, zijn ter dood gebracht. Ik hoor u gaarne spreken over Berlijn, over uwe reizen en maatschappelijke toestanden. Spreek in mijne woning niet weer iets ten nadeele" van de heiligen, want dan is mijne woning voor u gesloten en ik zal als geloovige zoon der kerk mijn plicht moeten doen.
»Goede vrienden!cc hernam Mr. Jadocus. »Het was volstrekt mijn doel niet u te kwetsen. Gij begrijpt mijn woorden verkeerd. Ik liet mij ook te ver vervoeren. Mogelijk begrijpt gij mij later beter. Laten wij nog een oogenblik tot de geschiede-, nis van den dag terug keeren. Ik ben in het bezit van het afschrift eener aflaatbrief. Een mijner vrienden heeft ze mij gezonden. Zij is gericht aan Tileman van Kopernik te Brandenburg. Deze heeft zijn eenigst zoontje van 8 jaren met een bijl van het leven beroofd. Dat zoontje was hem in den weg, zoowel om weêr te hertrouwen, als om de nalatenschap van zijne vrouw geheel te aanvaarden. Hij heeft alles aan Tetzel verhaald omdat hij vreesde voor de straffende hand van het gerecht, en Tetzel heeft den moord als: onwillige manslag, als door een ongeluk geschied, in dezen aflaatbrief geschetst: Hoor slechts:



■ Na eene opsomming der titels van Tetzel luidde de brief aldus: >Tdeman van Eopernik, wij wenschen u heil'
Gn hebt ons verklaard dat gij een varken hebt willen slachten en dat uw zoon, zonder dat gij het gezien hebt, bij u is gekomen, wien gij, door naar het varken te slaan, tegen uwen wil „et oneindig harteleedwezen, geraakt en doodgeslagen hebt, over welke zonde gy innig smart gevoelt. Waarom gij. «"ende zorgen voor het heil uwer ziele van ons nederig hebt laten vragen voorzieninge door het gepaste hulpmiddel van Absolutie. Weshalve wij, die de zaligheld van een Lde zoeken u, d,e met ons, naar. uw vermogen, ten dienste van den bouw der St Pieterskerk, overeengekomen zijt, door het Aposto hsch gezag, hetwelk wij in deze streken bekleeden, barmhTrtig van manslag vry spreken; en door dezen tegenwoÖrdigen aan kondigen, dat gij met dat gezag, door „ns L gezegd» manlag vrij gesproken zijt. Ook gelasten wij elk en een iegelifk tot wien dezen zal komen, onder bedreiging der vönTs en tucht en straffen, in de brieven van ons Apostolische ververvat, da zij aan denzelve geloof geven: verzekerd zijnde dat g9 ten volle zijt vrijsproken, en dat niemand u eenilin van deze moord beschMgt. Ter oorkonde en getuigenTs heb ben wij dezen brief met het zegel der gemeld? kerk hetwelk wij luertoe gebruiken, verzegeld.ee netweifc
Mr. Jadocus vouwde den brief weer dicht, stak hem in den zak en vroeg: „Wat dunkt u hiervan vrienden?*
De lezmg deed verschillende uitwerking. De oude heer was toalpreSn ~ "
een te koopen. Zjjne moeder schaarde zich aan zijne zijde Al wat hg goed keurde was voor haar een wet
zeil'hh^vlT ™£ï ^ a,leD harteI«k de hand «nü* hart T0U' , V6rtrek m°et mÖ noS ee* woord van het hart. Jezus reed Jeruzalem's poort binnen, gezeten ophet veufen
ergezeanegn- ^ ™*
Jezus vergaf de zonden om niet. Hij zelf was arm en had
■De Vrijbrief.



geen steen dien Hij zijn eigendom kon noemen. En toch is Hij de Zaligmaker der wereld, die bevolen heeft dat men zjjn voetstappen drukken zal.
Ik bid u, mijne vrienden! denk hierover na; vergelijk Hem die Zijn leven voor Zondaren gaf, met Tetzel en diens lastgevers, en bidt God om licht.«
VIERDE HOOFDSTUK.
FREDERIK "WORDT DOOR TETZEL AFGEWEZEN EN WIL ' BEPROEVEN DEN HEMEL TE VERDIENEN.
Weken en maanden waren verloopen. Te Annaberg ging alles op denzelfden voet voort. De beide vrienden studeerden ijverig; Jacob bleef twijfelen en Frederik verlangen naar een aflaatbrief. Zijn vader wilde hem het geld daartoe niet verschaffen en ook zijno moeder was allengs overtuigd dat een dergelijke brief niets baatte. Hij zelf bezat zooveel niet om er een te kunnen koopen.
Op zekeren Zondagavond kwam Frederik opgetogen van blijdschap bij zijn vriend en zeide: sJacob! nu zal ik spoedig mijn wensch verkrijgen.«
«Welken wensch bedoelt gij; wat zult gij verkrijgen?»
»Och gij begrijpt mij wel. Ik bedoel een aflaatbrief. Hedenavond heeft Tetzel gezegd: dat de tijd der genade nu welhaast voorbij zal zijn en dat zoolang de wereld stond, eene zoo groote genade niet weer van den roomschen stoel aan Duitschland zal ten deel vallen. Hij wilde nu ten teeken van dankbaarheid, voor de groote aandacht welke het Duitsche volk had laten blijken, de aflaatbrieven voor een geringeren prijs dan in het begin verkoopen, ja, ze den armen voor niet, om Gods wil geven.« Ik zal dus morgen tot hem gaan. Morgen avond ben ik de gelukkigste mensch.«



«Lieve Frederik zijt gij dan nog niet van uwe dwaasheid genezen? Hoevelen zijn sedert Tetzel's komst gestorven zonder aflaatbrief. Als het waar is dat de brieven zooveel kracht bezitten, is het ongelukkig dat zij alleen voor de rijken te bekomen zijn en de armen verloren moeten gaan. Nu veler oogen zijn opengegaan en Tetzel's zaken niet zoo goed gaan als in het begin, gebruikt hij die woorden om ook de penningen uit de zakken der armen te kloppen.«
«Jacob! Mr. Jadocus heeft ook u bijna bedorven.«
«Zeg dat niet, Frederik! Ik weet dat gij het niet meent; want uw hart spreekt anders. Ik heb nooit iets voor u verborgen en ware ik de gedachten van Mr. Jadocus toegedaan of liever: waren zjj de mijne, dan had ik u dit zeker gezegd. <r
«Jacob! gij weet dat ook ik voor u; geene geheimen heb maar gij weet ook, hoe onrustig ik ben omtrent mijn lot hiernamaals. De heiligen zijn doof voor mijne gebeden; ik vind geenen vrede, en hoop dat een aflaatbrief mij geven zal wat mij ontbreekt.
«Evenmin, als gij, heb ik vrede, Frederik! Ik wordt ook niet verhoord. Zoodra ik alleen in mijne kamer ben komt mjj alles levendig voor den geest. Ik toets dan den godsdienst aan de rede en aan het verstand, en soms breng ik den geheelen nacht op de knieën smeekend door. Zelfs de heilige maagd slaat op mijne beden geen acht, even onvoldaan als den vorigen avond verlaat ik mijne kamer en gevoel mij nog ongelukkiger.»
«Het is de duivel, mijn vriend! die u plaagt. Men mag den godsdienst niet aan de rede of aan het verstand toetsen, daarvoor zijn wij te kortzichtig. Wij moeten gelooven en volgen; niets meer. Mr. Jadocus zegt dat wij zelf tot Jezus moeten gaan, zonder tusschenkomst van heiligen. Maar eilieve! als Hij ons zelfs geen antwoord geeft, wanneer de heiligen voor ons bidden, hoe zal Hij dan ons verhooren ? Ga morgen met mij een aflaatbrief halen, dan zijt gij verlost van uwen twijfel en ik ben verzekerd voor de toekomst.«
«Neen! antwoordde Jacob — ik begeer geen aflaatbrief en veracht Tetzel.«



«Jacob, Jacob! wat spreekt gij oneerbiedig over de genade die ons om niet wordt aangeboden.«
»Ik begeer die genade niet,« zeide Jacob.
»Nu ik wel, hernam Frederik geraakt, en zal de heilige maagd bidden dat zij Tetzel's hart beweegt mij voor eeuwig gelukkig te maken.«
Den volgenden middag begaf Frederik zich tempelwaarts. Eene breede schare had reeds vóór hem den afgevaardigde van den Aartsbisschop gesproken, en keerde, voldaan of onvoldaan, huiswaarts. Eindelijk stond hij tegenover den man op wien hij alle hoop voor de toekomst had gevestigd.
Toen hij zijn blikken in het rond sloeg zag hij dat alles nog even zoo stond als vroeger. Het fluweelen kussen lag nog op het altaar, Het kruis, met de teekenen der pauselijke waardigheid behangen, stond er voor. De offerkist werd nog ter linker en rechterzijde bewaakt door Bartholomeus en Hermanus Bereboem. Tetzel zat in vol ornaat voor eene tafel waarop de aflaatbrieven lagen en was omgeven, door de aanzienlijkste geestelijken der stad, en door die welke tot zijn gevolg behoorden.
Vol eerbied naderde Frederik de tafel, boog zich diep en zeide: »Ik heb reeds voorlang volkomen aflaat begeerd doch bezit geen enkelen penning, en was dus van de genade die Christus, door den heiligen Vader, laat aanbieden, verstoken. Daar gij echter gisteren gezegd hebt dat die genade nu ook de armen om niet wordt aangeboden, neem ik de vrijheid u in naam der heiligen een aflaatbrief af te smeeken.«
Tetzel wierp trotsche blikken in het rond, zonder op de woorden van den jongeling te letten.
Frederik viel op de knieën en herhaalde zijn verzoek; doch met hetzelfde gevolg. Tetzel sloeg zelfs geen blik op den smeekeling en hield zich doof. Groote tranen vloeiden langs Frederik's wangen en ten derde male, nog dringender dan voorheen, bad hij hem, in wien hij Christus gezant meende te zien, om behoud zijner ziel. Tetzel bleef doof en scheen zich met de tranen en beden van Frederik te vermaken.
Een geestelijke uit Tetzel's gevolg kreeg medelijden met



den jongeling en zeide: «Mijn zoon! gij kunt toch niet tot de armen behooren, een student bezit toch wel zooveel als de prijs van een aflaatbrief bedraagt.«
«Ach, neen! — was het antwoord — Ik bezit niets. Mijne ouders doen wat zij kunnen; ja meer dan dat, om mijne studiekosten en boeken te betalen. En ik gevoel zulk eene groote behoefte aan vergeving van zonden, dat het leven mg ondragelijk is.«
«Geef dan ten minste eenige grosschen, — hernam de geestelijke — als gij die offert voor St. Peter zullen uwe wenschen vervuld worden, u
«Indien ik ze bezat, zoude ik niet smeeken, — zeide Frederik weder — maar nu worden ook immers, aan hen die niet bezitten, de genadegiften Gods uitgereikt.«
De geestelijken glimlachten. Een ander trad op Frederik toe, trok zijn beurs en stak Frederik een.geldstuk toe. «Zie hier! zeide hij — werp dit in de kist en koop daarvoor uw aflaat.»
Dat was voor Frederik's gevoel te veel. Met verachting wees hij het geldstuk af, stond op, strekte de hand naar Tetzel uit, zag hem strak in het gelaat en zeide: «Ik begeer geene aalmoes om mijne zaligheid te koopen. Ik wil uwen brief niet hebben. Als ik een mijner schoolboeken verkocht, dan had ik geld. Doch gij zult aan God rekenschap moeten geven, dat gij het heil eener ziel voor eenige grosschen hebt verwaarloosd.«
Zulk een stoute taal was nog niet te Annaberg gehoord. De geestelijken die om Tetzel geschaard stonden werden bleek, hun oogen schitterden onheilspellend, zij balden de vuisten en toen Tetzel met verontwaardiging sprak: Werp dien jongen deugniet dit gewijde gebouw uit,« vatte een aantal priesterhjke handen Frederik aan, en zonder aflaatbrief werd hij als een misdadiger buiten de kerk op de straat geworpen.
Weenend en woedend kwam hij bij zijn vriend Jacob en verhaalde hem de geheele geschiedenis.
De anders kalme Jacob, was zijn drift schier geen meester. «Wat! — riep hij — heeft men u den aflaat geweigerd en als een hond de deur uitgesmeten ?«
«Helaas ja! — zuchtte Frederik — wat moet ik nu doen?«



Eenige oogenblikken zwegen beiden. Ieder hield zich met zijn eigen gedachten bezig. Jacob verbrak het eerst dit stilzwijgen en zeide: Frederik! wat dunkt u, zullen wij Mr. Jadocus uwe ontmoeting meededeelen?«
«Volstrekt niet, — antwoordde Frederik — hij zou mij bespotten en zeggen: ik heb het u voorspeld. Ik wil niets met Mr. Jadocus van doen hebben. Ik heb een plan beraamd en zal op andere wijze mijne zaligheid verzekeren. Zoo kan ik niet langer leven.«
«Wat wilt gij dan doen?« vroeg Jacob.
«Dat is mijn geheim — zeide Frederik — Ik heb een plan dat nog niet geheel rijp is, zoodra ik vast besloten ben, zal ik het-u mededeelen.«
Frederik sprak niet verder. Jacob vroeg niet meer. Des avonds, na afloop der lessen, waaraan Jacob noch Frederik hadden deelgenomen, toen de studenten in de groote zaal zaten, kwam een hunner bij Jacob en Frederik zitten en zeide: «Ik heb heden de lessen niet bijgewoond, ik ben naar den aflaatkramer geweest om eene aflaatbrief te koopen. Niet omdat ik aan zulk een ding waarde hecht, maar ik wilde het toch eens lezen. Het heeft mij acht grosschen gekost. Gij zijt zoo stil. Wilt gij het eerst lezen, Frederik ?
Gaarne zeide deze en 'las: «Onze Heer Jezus Christus erbarme zich over u! — Ik spreek u echter vrij, op het gezag en de macht van den Heere Christus, van de zalige apostelen Petrus en Paulus en van onzen heer den Paus, welk gezag mij is verleend; van al uwe zonden, die gij ooit bedreven hebt, hoe groot deze ook zijn mogen, ook dan wanneer zij aan den pauselijken stoel geheel waren voorbehouden, zooverre de sleutels der kerk reiken, en ontsla u met een volkomen aflaat van alle straffen, welke gij in het vagevuur zoudt moeten verduren, en stel u weder in het bezit der heilige Sacramenten der kerk en in de gemeenschap der geloovigen, zooals ook in den toestand der onschuld en reinheid, waarin gij tijdens uwen Doop geweest zijt; in die mate, dat bij uwen dood de poorten van alle straffen voor u gesloten en de deuren van het Paradijs voor u geopend zullen zijn. Zoolang gij leeft, zal deze aflaat



zgne volle kracht behouden, tot aan uwen jongsten snik.
In naam des Vaders, des Zoons en des Heilige Geestes!
Frederik gaf den brief aan den eigenaar terug en zeide; »Hoe kunt gij met deze heilige zaak zoo lichtzinnig handelen. Ik heb alle moeite gedaan om er eene te bekomen, en ben terug gestoten omdat mij het geld ontbrak. Nu begeer ik er geene, hoe ongelukkig ik mij ook thans gevoel. Ik zal op eene andere wijze den hemel trachten te verdienen. Gij zijt gelukkig gij gaat een blijde toekomst in dit leven te gemoet en zult eenmaal opgenomen worden in heerlijkheid.«
De student, aan wien niets van Frederik's verlangen nog van zijne afwijzing bekend was, speet het: dat hij hem had bedroefd. Edelmoedig trok hij zijn beurs en' zeide. «Frederik doe mij het genoegen en neem van mij het geld vooreen vrijbrief ter leen.«
«Neen, ik dank u! — antwoordde Frederik. — Gij zijt wel goed; maar ik geloof dat de aflaatbrieven niet voor mij zijn geschreven. De dienaren des Heeren stooten mij terug. Ik zal mij dus tot God wenden, Hij wil mij langs eenen anderen weg redden. Hij alleen kan mij helpen.«
»Dat kan hij niet alleen — viel nu mr. Jadocus in die opgemerkt genaderd was en het gesprek had gehoord — maar Hij wil en zal het doen. Zijn troon is dag en nacht geopend voor elk die tot Hem komt. Hij ontfermde zich over den moordenaar aan het kruis. Hij zal zich ook uwer ontfermen.«
«Op Hem alleen hoop ik — antwoordde Frederik — lk wil voortaan Hem alleen dienen.»
De verschillende aandoeningen van dien dag, hadden het zenuwgestel van Frederik sterk geschokt. Toen hij des avonds thuis kwam moest bij zich terstond te bed leggen en kreeg hevige zenuwkoortsen. In de hitte der koortsen noemde hij gedurig den naam van Tetzel van Mr. Jadocus en van Jacob; en riep, als in wanhoop, terwijl hij zich met beide handen de haren nit het hoofd trok, tot God om genade want zjjne dienaren hadden hem de genade geweigerd. Dus Hg alleen kon helpen. En Mr. Jadocus had gezegd: Hij zou het doen.
Wij willen geen verdere beschrijving geven van de angsten die hij gedurende zgne ziekte uitstond, van de vreeselijke



beelden die hij zag, van de stemmen die hij hoorde en hem nu eens deden vermoeden dat hij in de rijen der verlosten was opgenomen, dan weêr, dat hij zich in het eeuwige vuur bevond waar het geknars der tanden en het geroep: voor eeuwig verloren! hem door de ziele sneed, dat ook dikwerf de stem van Tetzel hem in de ooren klonk die zeide: «Voor hem geen genade, werp hem buiten."
Zij die wel eens aan het ziekbed van een zenuwlijder hebben gestaan kunnen zich het best den toestand van Frederik voorstellen.
Dagen lang lag hij aan den oever des doods, en dag en nacht moest hij bewaakt worden. Men verwijderde zelfs alle scherpe werktuigen van zijne nabijheid, daar pien bevreesd was dat hij zich in wanhoop het leven zou benemen.
Zijn vriend Jacob week even als zijne ouders, bijna niet van zijn leger. Ook Mr. Jadocus zat menigen nacht aan de sponde des lijders; doch moest, als hij de wanhoop van den zieke zag gedurig zeggen: »Dit is het werk van Tetzel.«
God richtte Frederik weer op. De koortsen verlieten hem eindelijk. Maar weken gingen voorbij voor hij zijne woning kon verlaten, en toen was hij nog zoo zwak dat hij op den arm van zijn vriend Jacob moest steunen.
Na zijne herstelling sprak hij geen woord Over Tetzel en de aflaatbrieven. Alles kwam hem als een droom voor en het duurde lang, voordat hij zich alles herinnerde. Maar toen had hij een besluit genomen, waarvan niemand hem kon afbrengen. De hemel was hem ontzegd, omdat hij geen geld in de offerkist kon werpen, hij wilde hem daarom verdienen.



VIJFDE HOOFDSTUK.
EEN ZWAAR KRUIS OPGENOMEN OM EEN HEERLIJKE KROON TE VERDIENEN.
Het was Lente. De lange nachten en de droevige koude dagen, waarvan de Winter er zoo vele telt, waren voorbij. De liefelijke voorjaarszon had sneeuw en ijs doen smelten en verkwikte met hare zachte aangename stralen mensch en dier, boom en plant. De weide was wêer getooid met haar frisch groen kleed, de eerste bloemen haddon hare kelken ontsloten en de boomen waren met jonge loten, zwellende knoppen en blaadjes versierd. Alles ademde nieuw leven.
Ook Frederik was geheel hersteld en wandelde bijna dagelijks met zijn vriend naar buiten om, onder het lommer van een' boom in het jeugdige gras gezeten, de wonderen der schepping gade te slaan.
Hij scheen dezelfde mensch van vroeger niet te zijn. Voorheen was hij vroolijk en opgeruimd, had voor alles openooren en oogen, sprak veel over zjjne studiën en liet dikwerf een gullen lach hooren. Sedert zijne ziekte- was dat alles veranderd. Zijn vroolijkheid was geweken en had voor somberen ernst plaats gemaakt. De natuur beschouwde hij sprakeloos, geen woord over studie of school ontglipte zijn' mond, zelfs geen glimlach plooide zjjn gelaat.
Te vergeefs poogden zijn' ouders en vrienden hem op te vroolijken. Hij was en bleef voor alles onverschillig en stortte zijn hart zelfs niet voor Jacob uit.
Eindelijk besloot Jacob, het kostte wat het wilde, achter het geheim, dat zijn vriend drukte, te komen en koos daartoe het oogenblik dat zij weder op hun geliefkoosde plek zaten.
«Frederik!« zeide hij — alles om ons heen heeft een nieuw kleed aangetogen en ademt leven en vreugde. Ook gij zjjt weder geheel hersteld en wordt tot voortgaan geroepen. Wanneer denkt gij weer de school te bezoeken?»



«Nooit!« gaf Frederik kortaf ten antwoord.
«Maar goede vriend! dan gaan wij u vooruit. Indien gij nog één jaar vlijtig werkt is uw doel bereikt en uwe positie in de maatschappij verzekerd.«
«Jacob! gij kent mijn doel niet.«
»Ik vertrouw toch dat gij mij niet onkundig van uw voornemen zult laten. Wij hebben zoovele jaren met elkander omgegaan. Ik heb voor u geen enkel plan geheim gehouden, ja, meer dan dat: u in mijn hart laten lezen, en wilt gij mij niet vertellen wat u zoo drukt? Voor uwe ziekte zeidet gij, dat gij den hemel wildet verdienen en daartoe een plan beraamd had. Ik kan niet denken dat gij door zwijgen en afgetrokkenheid die genade tracht te bekomen.»
»Jacob! Ik wil mij nog meer afzonderencc — antwoordde Frederik en liet er op volgen: zeg mij eens met de hand op het hart, of gij gelukkig zijt, of de studiën u voldoen, of zij uwen twijfel hebben opgelost, of zij u hoop geven op het leven hiernamaals.«
«Jacob zuchtte en zeide: Helaas, neen! Indien ik niet hoopte om, zoodra ik in de rijen der geestelijken ben opgenomen van alles helderder en duidelijker inzicht te bekomen, dan was het leven mij tot last en ik zou wenschen nooit geboren te zijn. De studiën versterken mijn twijfel in plaats van ze weg te nemen. Hoemeer ik nadenk, hoe duisterder mij alles wordt; maar ik hoop en bid dat spoedig het licht in mijne ziel zal doorbreken.«
«Juist daarom, — hernam Frederik — haat ik de studiën in de school. De wereld en ons hart leiden ons te veel af. Ik ben daarom vast besloten mijne studiën in een klooster voort te zetten. In de monnikspij, binnen de muren van een klooster, wil ik voortaan leven en denken, mij geheel aan God overgegeven ; mijn leven, krachten en talenten Hem alleen wijden; boete doen en mij kastijden voor de zonden mijner jeugd; en dan twijfel ik niet of God zal mij geven wat mij door zijne dienaren en door de heiligen onthouden wordt.«
«Frederik! — werp die dwaze gedachten van u zeide Jacob verschrikt — wilt gij monnik worden ?«



»Ja zeker! — antwoordde Frederik — Ik heb mij reeds tot den prior der Franciscanen gewend en de volgende week worden voor mij de kloosterdeuren ontsloten?»
«In het klooster zult gij ook geen rust vinden. Frederik 1 gij weet dat ook binnen die grijze muren ongerechtigheid schuilt. Hebt gij uw ouders reeds verteld welken stap gij wilt doen?«
»Jacob! — gaf Frederik ten antwoord — wat betreft de ongerechtigheid in de kloosters, gij weet even goed als ik, dat vooral de vijanden allerlei praatjes verspreiden om de geloovigen van het kloosterleven afkeerig te maken en te verleiden. Maar mjjne ouders. Dat is iets anders. Ik heb hen nog niets verteld en verzoek u daarom als vriend, mij den laatsten dienst te bewijzen en hen te zeggen dat geen aardsche noch helsche kracht in staat is mijn besluit te doen wankelen. Ik heb den moed niet hen op eene aanstaande scheiding voor te bereiden.«
«Frederik! — hernam Jacob, terwijl hij de hand van zijn vriend greep — denk aan de grijze haren van uwen vader, aan de liefde uwer moeder. Gij zijt hun hoop en lust. Zonder u kunnen zij niet leven. Denk hoe zij aan uw ziekbed waakten en om uw herstel baden denk aan. .. .
«Jacob! geen woord meer. Ik weet het scheiden zal smartelijk zijn. Ik kan hen en zjj mij niet missen. Maar het moet. Voor hen zal het eene blijdschap zijn als zij mij voor den troon van God wederzien; en voor mij, als ik door mijne goede werken en gebeden hen van de helsche smarten heb bevrijd. Dat wederzien zal alles vergoeden. En ik zal ook u niet vergeten. Ook voor u mijn vriend! zal ik bidden om eene plaats aan de rechterhand Gods. Verlaat met mij deze zondige omgeving en geef u met lijf en ziel over aan Hem. Dan alleen zu^ gÜ gelukkig zijn en vrede hebben.«
Met tranen in de oogen, smeekte Jacob zijn' vriend van zijn voornemen terug te komen. Doch het hielp niets. Frederik bleef bij zijn plan. Hij wilde in een monnikspij binnen hooge muren de zaligheid verdienen. Hij wilde een kruis opnemen en torsen, om daardoor eene kroon te bekomen. Hij wilde verdienen wat God uit genade schenkt.



Nog dienzelfden avond, stelde Jacob, Mr. Jadocus met het voornemen van Frederik in kennis. Deze ontbood hem en trachtte hem te overreden van zijn plan af te zien. Doch zijne woorden waren als olie in het vuur. Frederik meende in hem een vijand der kerk te zien, hoorde hem onverschillig aan, en sprak over de voorrechten die een kloosterling boven een gewoon mensch geniet. Alleen met God te leven, door boete, vasten en bidden de zaligheid te verkrijgen, was het doel van den jongeling. En Mr. Jadocus kon hem niet tegenspreken. Ook hij zocht vrede en vond ze niet. Hoewel aanvankelijk het licht des Heiligen geestes in zijn hart ontstoken was, zag hij toch te veel goeds in Rome's leer om haar vaarwel te zeggen en bezat te weinig licht en moed, om zich onvoorwaardelijk aan God over te geven en Christus gerechtigheid geloovig te omhelzen.
Weinige dagen voor Frederiks vertrek, maakte JacobJFrederik's ouders met het besluit van hun' zoon bekend. Stel u voor, hoe deze mededeeling hen schokte. Zijn vader smeekte hem, zijne ouders niet te verlaten, hij dreigde met zijn toorn en vloek. Dit alles baatte even weinig als de tranen zijner moeder, die hem snikkend om den hals viel en zeide: «Lieve jongen! wilt gij uwe moeder verlaten? Ik heb u zoo lief. Als gij niet meer bij mij zijt sterf ik spoedig, want dan is al mijne hoop vervlogen. Gij meent het niet, wel, lieveling! Gij blijft bij ons. Neen! zoo wreed zult gij niet zijn om ons te verlaten. Ik heb u zoo vaak gekoesterd, zoo dikwerf voor u gebeden, zoo menigmaal aan uw ziekbed gezeten. Ik hoopte zoo vurig dat gij eenmaal onze moeite, zorgen en ontbering zoudt beloonen, dat mijn laatste blik op aarde den uwen zou ontmoeten, dat gij, mijn eenige, mijne oogen zoudt sluiten. En zult gij al die hoop beschamen? Lieve Frederik! Ik kan niet buiten u. Eisch van mij wat gij wilt en ik zal het u geven; maar ach! verlaat mij niet. Als gij in het klooster gaat, sterf ik van verdriet. Frederik! gij wilt immers uwe moeder niet vermoorden?«
Noch vadertranen, bede en vloeken; noch moedersmeekingen vermurwden Frederiks hart. Hij werd zelfs op zijn trouwen vriend Jacob boos, omdat ook die hem aan het wankelen



wilde brengen. » Als gij het ernstig met uzelven meende, — zeide hij bits, — zoudt gij mijn voorbeeld volgen. Ik beschouw alles wat gij mij verteldet van uwen twijfel, van uw toetsen aan het verstand, van uwe slapelooze nachten, als leugen; want anders zocht gij ook binnen de muren, waar God alleen gedient wordt, vrede.«
Onze lezers begrijpen dat de dagen die nog voor zijn vertrek verliepen allertreurigst waren. De oude Myconius zat bijna den geheelen dag met de hand onder het hoofd strak voor zich te zien. Zijne moeder schreide en kermde, en viel zoodra zij haren lieveling zag, om diens hals, gaf hem de teederste namen en bad, ja, smeekte hem; haar niet te verlaten. Een ander oogenblik vloekte zij Mr. Jadocus. Die had, zeide zij, het ongeluk in haar huis gebracht. Hij toch had haren man af keerig van den aflaathandel gemaakt. Dikwerf stoof zij driftig tegen haar echtgenoot op, omdat hij Frederik geld had geweigerd om een aflaatbrief te koopen. Had hjj dat gegeven, beweerde zij, dan was Frederik gelukkig geweest. Hem was eene zware ziekte bespaard en zij had haren zoon behouden, nu was zij hem voor eeuwig kwijt.
Mr. Jadocus werd het huis verboden. Als hij het waagde weder hun drempel te betreden, zouden de oude lieden hem dooden.
Frederik had ook eenen zwaren strijd te strijden. Hij beminde zijn ouders oprecht. Hun tranen en klachten sneden hem door de ziel, en meer dan eenmaal stond hij op het punt zijn besluit te herroepen. Maar dan dacht hij weer aan de toekomst en schiep zich de heerlijkste idealen van het kloosterleven. Het leven toch, zoo dacht hij, is zoo kort en de eeuwigheid zoo lang. Ik neem wel een zwaar kruis op de schouders, want het is moeielijk van mijn lieve ouders te scheiden, doch hoe zwaarder het kruis is, des te heerlijker zal de kroon zijn. Die vader of moeder boven Christus lief heeft is Zijns niet waardig.
Kalm en gelaten nam hij afscheid van zjjn lieve ouders en kuste hen herhaalde malen. Zij staarden hem schier wezenloos na. Met vasten tred sloeg Frederik, toen hij zich uit hunne



omhelzing had losgerukt den weg in naar het Franciscaner klooster. Jacob had hem tot hiertoe vergezeld. Daar namen de vrienden afscheid. Frederik trad de poort in, Jacob bleef buiten en stond, toen zij reeds langer dan een uur gesloten was, nog op de zwarte deuren te staren, die eene scheiding tusschen hem en zijnen vriend hadden gemaakt.
ZESDE HOOFDSTUK.
WAARIN VERHAALD WORDT HOE FREDERIK IN HET KLOOSTER ONTVANGEN WERD EN WAT HIJ DROOMDE.
Toen de kloosterdeuren achter Frederik gesloten waren, werd hij eerst tot den prior geleid. Deze ontving hem zeer vriendelijk, noodigde hem uit plaats te nemen en vroeg met belangstelling naar de redenen die hem gedrongen hadden de pij aan te nemen. Zoo nauwkeurig mogelijk verhaalde Frederik zijn behoefte aan vergeving van zonden die grooter was dan zijne dorst naar kennis. Tot in de minste bizonderheden gaf hij verslag van de belediging hem door Tetzel gedaan, en eindigde met de woorden: «Daar mij door den pauselijken gezant vergeving geweigerd is, en de heiligen mijn gebeden tot God niet ondersteunen, zoo wil ik zelf door bidden en werken, door vasten en boete, en door een streng leven, de genade des hemels verdienen.
De prior, een zeer wijs en ervaren man, schepte blijkbaar behagen in de woorden van den nieuwen 'broeder. Hij hoopte dat Frederik's begeerte vervuld zou worden, doch voegde er bij: »Ik heb meermalen jongelieden ontmoet, die, met geestdrift, zich geheel aan God overgaven en de wereld verlieten ; doch zoodra hun' geestdrift bekoeld was, berouw hadden over dien stap, voor alle fouten en feilen der broeders, die toch zoolang zij leven menschen, en dus onvolmaakt zijn, open ooren en oogen hadden, en weldra van het kloosterleven walgden.



Mijn zoon! beschouw dus het klooster als een huis Gods waarin de ijdelheden-der wereld niet doordringen, waar men, meer dan ergens anders gelegenheid heeft den Algoeden te dienen en te vereeren; dan zult gij uwen stap nimmer beklagen. Schijn als een licht in het midden uwer broederen! Ik geef u mijnen zegen.«
Toen stelde de prior hem aan een monnik voor en zeide: „broeder Frederik! Deze broeder zal uw vriend en raadsman zijni Zijn cel is naast de uwe. Indien gij iets begeert, iets weten wilt of hulp bij uwe studiën, die gij hier gerust kunt voortzetten, noodig hebt, wend u dan tot hem. Hij zal uwen vaderlijken vriend zijn, en ik wensch minstens tweemalen per maand met u een onderhoud te hebben.
Frederik dankte den prior en volgde den monnik die broe.der Stefanus genoemd werd. Deze wees hem zijn cel, en maakte hem nader met de regelen van het klooster bekend.
Broeder Stefanus was een lang, schraal persoon. Hij liep een weinig gebogen, hoewel hij niet meer dan acht en veertig jaren telde. Zijn haren waren grijs en hingen sluik langs het hoofd. Zijn gelaat drukte schranderheid en geslepenheid uit. De blik zijner grijze oogen was doordringend, doch hij wist daaraan zoo noodig, zekere zachtheid te geven. Als hij sprak zag hij steeds naar den grond en was nu eens mild, dan weer karig met woorden, sprak nu eens fleemend; doch kon, als hij wilde zijn stem zóó uitzetten dat zij door het geheele klooster werd gehoord. Voor meer dan twintig jaren had hij de wereld vaarwel gezegd en werd door alle kloosterlingen gevreesd en bemind. Gevreesd: omdat hij alles wat in het klooster gebeurde aan den prior vertelde; bemind, omdat hij geleerder was dan een hunner, ieder gaarne raad gaf en als met onverbreekbare banden aan den pauselijken stoel gehecht was.
Bij het eerste onderhoud, deed hij zich aan Frederik van de gunstigste zijde kennen. Hij onderhield zich met hem over verschillende zaken; sprak over dichters en schrijvers, over wijsbegeerte en letteren en toonde in alles zulk een flink en helder doorzicht te bezitten, dat hij spoedig Frederik's vertrouwen won. Hij verhaalde ook dat het klooster niet geheel



van alle gemeenschap met de buitenwereld afgesloten was, noemde de namen van broeders die hier en daar voor het volk optraden, en door aanzienlijken tot biechtvader gekozen waren. Dit was Frederik trouwens niet onbekend. Hij zelf had vóór zijn komst in het klooster meermalen met Franciscaners, zelfs met den prior, een onderhoud gehad. Hij verklaarde echter met de wereld niet weer in aanraking te willen komen maar binnen de hooge muren zijn dagen te slijten.
Nadat hij aan de broeders was voorgesteld nam hij deel aan de godsdienstoefeningen en andere werkzaamheden. Gaarne zette hij zich op de laagste plaats, verrichtte het minste werk en deed dat zóó stipt en nauwkeurig, alsof aan iedere beweging zijne zaligheid hing.
Des avonds betrad hij zijn cel. Zij was een klein vierkant kamertje met hooge zoldering. De meubelen bestonden uit eene tafel, eene bank, een ledikant, waarin een bed lag en een steenen waterkruik. Op de tafel stond schrijfgereedschap en aan de wit gepleisterde muren hing het beeld van den verlosser aan het kruis, waaronder een wijwatervat, en het beeld van de heilige maagd. De cel ontving haar licht door een venster, met kleine in lood gezette ruiten, dat van buiten met ijzeren traliën was voorzien.
Voor Frederik zich ter ruste begaf, zette hij zich een oogenblik op do bank neder, plaatste de ellebogen op de tafel, liet het hoofd in beide handen rusten en dacht over de gebeurtenissen van dien dag na.
Onwillekeurig toefden zijne gedachtenin de ouderlijke woning, waar zijn ouders waarschijnlijk nog klaagden en weenden over zijn gemis. Vooral de woorden van zijne lieve moeder klonken hem aanhoudend in de ooren, en hij kon een zeker gevoel van verlatenheid niet onderdrukken. Maar hij vermande zich spoedig en zeide: »Laat ik niet zwak zjjn; het is zoowel voor hen als voor mij nuttig dat ik hier ben." En zich voor het beeld van den Heiland nederwerpende, riep hij Hem aan, zooals hij te voren nooit had gedaan.
Hij schreef later: «Toen ik mij in de cel voor Christus nederboog, dacht ik aan geen heiligen, zelfs niet aan de



moeder van Jezus, maar alleen aan den Zaligmaker van zondaren, en ik had vrijmoedigheid tot Hem te gaan. Ik maakte Hem mijn' toestand bekend en bad Hem om vrede, vergeving van zonden en een heilig leven. En toen ik opstond was het alsof eene stem mij influisterde: Uw gebed is verhoord.
Frederik strekte zijn leden op het harde leger uit en was spoedig ingeslapen. Hij had dien nacht een wonderlijken droom.
Hij was verplaatst in een woestijn. De zon die hare stralen loodrecht op de aarde nederschoot, verschroeide zijn gelaat en het brandend heete zand blakerde z'jn voeten. Uren lang doolde hij, en zag, zoo ver zijne blikken reikten, geen hut waarin hij een weinig kon rusten, noch een boom in wiens schaduw hij zich kon nederleggen. En hij was zoo vermoeid; honger en dorst kwelden hent even fel als de hitte. Hij stond op het punt van te bezwijken Frederik wierp zich in het zand en bad God om uitkomst. Toen hij gebeden had en de oogen ontsloot, stond een oud eerwaardig man nevens hem. Déze hief de hand ten hemel en de hitte verminderde aanmerkelijk, daarna greep hij Frederik bij den arm en zeide: «Mijn zoon, volg mij!«
Door den ouden voortgetrokken kwam hij bij een kristalheldere beek en wilde vol blijdschap nederknielen om met het frissche water zijne dorst te lesschen. Maar zijn leidsman belette*het en zeide: «Gij moogt niet drinken voordat gij den oorsprong dezer beek gevonden hebt.«
Frederik moest verder. Zijn' leidsman liet zijn arm los, doch' volgde hem op den voet. Na eenigen tijd langs den oever der beek te zijn voortgegaan hoorde hij van verre een geklater als het geluid van een' waterval. Dat klonk als muziek in zijn ooren: want hij begreep dat hij zich op den rechten weg bevond. Al duidelijker en duidelijker werd het geluid en hij vermoedde: niet verre meer van den oorsprong verwijderd te zijn ; doch hij was zoo afgemat dat hij andermaal zijne krachten voelde begeven. Nu vatte zijn leidsman hem bij de hand, zag hem vriendelijk in het gelaat en zeide: «Houd nog een weinig moed, gij zijt het doel bijna genaderd.« Nog sleepte Frederik zijn uitgeput lichaam eenige schreden voort en zag toen een
De Vrijbrief
3



man staan met doorboorde handen en voeten en een stralenkrans om het hoofd, uit wiens mond de beek vloeide. Hij zag dat die persoon niemand anders dan Christus was, hij dronk, dronk nog eens, en dronk weder van het zuivere water, hij voelde zijn krachten vernieuwen en wilde zich aan de voeten van den Zaligmaker nedervleien. Maar wederom vatte de vriendelijke oude zijn hand en zeide: de tijd der ruste is nog niet gekomen, gij moet werken. Hij richtte Frederik op en voerde hem naar een onafzienbaar korenveld, waar de halmen bogen door het gewicht van de volle aren. Zijn geleider gebood hem te snijden, maar Frederik zeide: «Goede heer! dat kan ik niet, ik heb nog nooit een sikkel gebruikt.« »Ga dan tot dien man,« ontving hij ten antwoord, «die zal u leeren hoe gij doen moet.cc Tegelijk werd Frederik op een maaier gewezen die met zoovéél kracht den sikkel zwaaide, alsof hij alleen het veld wilde afmaaien. Op Frederik's verzoek maakte deze hem met het gebruik van het snijdend instrument bekend, en Frederik, die zulk een werktuig van zijn leidsman ontvangen had, begon de arbeid en sneed de halmen bij den grond af. Maar weer kwam de vriendelijke man tot hem, hield zijn arm vast en zeide: «Niet alzoo, mijn zoon! onze ' Heer heeft geen stroo noodig, maar alleen rijpe aren, en die moet gij niet alleen maaien, maar ook zorgvuldig verzamelen.« Toen verdween de vriendelijke eerwaardige oude. Frederik zag hem niet meer. intusschen kwamen van alle kanten maaiers aanrukken. Onder hen zag hij zwarten, blanken en bruinen, weer anderen toonden door hun gelaat dat zij tot de zonen Israëls behoorden, doch allen verrichtten den zwaren arbeid juichende en zingende. Eindelijk werd het avond.
Vermoeid dopr den arbeid, zetten de maaiers zich neder en Frederik nam bij hen plaats.
Plotseling verscheen hem andermaal het beeld van Christus. Het boog zich tot hem en zeide met indrukwekkende stem «Frederik Myconius! wordt mij gelijk.» Hij wilde het omarmen doch het ontvlood en Frederik ontwaakte.
Nog was de zon niet aan de kimmen verrezen, toen Frederik zijn leger verliet en over den droom nadacht. Hij trachtte hem



te verklaren, daar hij in hem eene goddelijke openbaring zag^ De woestijn, dacht hij, moest de wereld voorstellen, het water dat uit den mond van Christus vloeide, het klooster, de arbeiders op den akker waren zijn medekloosterlingen. Zoo bracht hij alles met zijn tegen woordigen toestand in verband. Hij was, zoo besloot hij eindelijk, thans aan de bron, en kon zich dus naar hartelust laven; hij was op het korenveld, en kon dus snijden zoo veel hij verkoos. Een ding begreep hij niet recht.
Hij had op den akker duizenden maaiers gezien, in verschillende kleeding, van verschillende gelaatskleur, en uit alle standen der maatschappij. Doch geen enkele monnik, van welke orde ook, bevond zich onder hen.
Dat was hem een raadsel.
Mogelijk had hij niet goed gezien. Hij dacht ten minste niet verder, wierp zich weder voor het beeld van den gekruisten Christus neder en bad zoo lang, tot dat de bel hem tot het gemeenschappelijk morgengebed riep.
Had Frederik den droom juist uitgelegd? Wij zullen het later zien.
ZEVENDE HOOFDSTUK.
FEEDEBIK KRIJGT EENE VRIJBRIEF OM NIET.
Twee jaren waren bijna voorbijgegaan. In dien tijd was in de katholieke kerk veel veranderd. Een eenvoudigen Augustijner monnik waren, even als zoovele anderen, de oogen geopend voor de dwalingen der kerk. Hij verfoeide den aflaathandel, als God en mensch onteerend, en bestreed, door heiligen ijver gedreven, geestelijken van lageren en hoogeren rang ja zelfs den Paus. En in een geschrift, dat hij den 31 en October 1517 aan de groote kerk te Wittenberg hechtte, be-



wees hij duidelijk dat God alleen de zonden kan vergeven, dat Hij alleen alle macht in hemel en op aardie heeft. Het was alsof op engelen wieken zijn geschrift overal werd rondgedragen. Zijn naam zweefde spoedig op aller lippen, zijn geschriften werden door duizenden gelezen en verspreidden een helder licht in den donkeren nacht, die op de kerk van Christus was gedaald.
Zelfs in de kloosters werd den naam van Maarten Luther genoemd, en al werden zijne geschriften ook binnen de muren geweerd, en de lezing ten strengste verboden, toch wist meer dan een monnik ze machtig te worden en las en herlas ze met zegen.
Ook Frederik kwam in het bezit van een afschrift van Luther's 95 stellingen en van zijn geschrift over den Bijbel.
Hij was tot hiertoe een monnik, die zich streng aan de kloosterwetten hield. Hij kasttijdde zich dikwerf, was het ijverigste in bidden en boete doen, verrichtte het geringste werk, ja, was in een woord: een voorbeeld voor anderen. Doch hij vond in het klooster niet wat hij zocht. Al zijne werken gaven hem geenen vrede. Hij bleef zooals hij was.
Reeds de eerste lezing van Luthers geschriften, ontstak licht in zijn hart vooral de woorden die Luther in zijn 50e, 82e, en 83e stelling schreef.
»Men moet de christenen leeren, dat de Paus, indien hij bekend ware met het villen en plunderen, dat de aflaathandelaars doen, liever den Dom van St. Pieter tot asch en poeder verbrand zou zien, dan opgebouwd van de huid, het vleesch en de beenderen zijner schapen.
Waarom ontslaat de Paus niet alle zielen tegelijk uit het vagevuur, wegens zjjn allerheiligste liefde en den dringenden nood der zielen, daar hij nu, ter wille van het vergankelijk geld, tallooze zielen verliest ?
Waartoe dienen toch nog langer de begrafenisgelden voor de afgestorvenen, daar het nu toch onnoodig is, voor de reeds verloste zielen te bidden ?«
Frederik gevoelde: dat was waarheid. Hij zag nu glashelder, dat de Paus dwaalde en met hem de geheele kerk. En wat



hij in het andere geschrift las, dat God om niet, uit vrije genade, den mensch vergeving van zonden en het eeuwige leven schenkt, bracht hem tot den troon der genade. Hij worstelde niet God in den gebede en werd verhoord.
Hoe geheel anders kwam hem thans het kloosterleven voor. Hij walgde van de omgeving waarin hij zich bevond verlangde naar zijn lieve ouders en vrienden, en nam het vaste besluit zoo spoedig mogelijk de muren, waarbinnen hij noch door vasten, noch door boete eene vrijbrief had bekomen, te verlaten, en zich aan Luthers zijde te scharen om met hem te strpen en te overwinnen, of te bezwijken.
Daarom schreef hij eenige regelen aan zijn geliefde ouders en maakte hen met zijn voornemen bekend. Helaas! de brief bereikte de ouderlijke woning niet.
Broeder Stefanus, had reeds eenigen tijd Frederik aandachtig gadegeslagen, daar hij bemerkte dat diens ijver aanmerkelijk bekoeld was, en hij dingen verachtte die hij vroeger vereerde. Hg vermoedde de reden wel, doch had geen overtuigend bewijs. De brief, die hij in handen wist te krijgen helderde hem alles op. De nieuwe leer had Frederik's hart veroverd. Hij had de geschriften van den aartsketter Luther gelezen, en wilde het klooster verlaten. Tegen dit laatste zou hij waken.
Nog dienzelfden dag werd de brief aan den prior gegeven. Deze liet terstond Frederik voor zich komen, ontnam hem de gevaarlijke geschriften en liet hem de keuze: tusschen boete doen en zich voor altijd aan de orde der Dominikanen te verbinden en de gevangenis. De prior meende Frederik te kennen en twijfelde niet of hij zou het eerste kiezen. Doch hij werd teleurgesteld; want Frederik antwoordde beslist dat hij* den kerker boven het verloochenen van den Heere verkoos. Hij had om eene vrijbrief bij menschen gebedeld, de heiligen gesmeekt, in het klooster er voor gearbeid, gestreden, gebeden en gevast en had haar nu van Christus om niet gekregen. Had hij geweten, dat ze alleen bij Hem te bekomen is, dan ware hij nooit de kloosterpoort binnengekomen. Nu had hij ze ontvangen, niet met een veder en inkt geschreven, maar in



zijn hart gegrift. «Ontneem mij — zeide hij — de boeken, die ik gekocht heb en die God gebruikt heeft om mijne oogen te openen, gij kunt mij'den vrijbrief die God mij gegeven heeft toch niet ontnemen. Sluit mij in den donkersten kerker. Gij kunt toch niet verhinderen dat ik haar gedurig lees. Leg mij een kruis op zoo zwaar gij kunt. Hoe zwaarder het kruis is, hoe heerlijker de kroon zal zijn, die God mij uit genade geven zal. Vroeger nam ik zelf een kruis op, om daardoor een kroon te verdienen, maar nu weet ik dat ik verkeerd deed. Ook begrijp ik nu den droom dien ik, den eersten nacht toen ik in het klooster was, droomde,, beter dan toen. De man die het middel was om mij tot Christus te leiden is Luther, de stroom aan welke ik mij gelaafd beb is Gods woord. God zal mij gebruiken om op zijnen akker te arbeiden. Nu weet ik ook waarom ik op den akker geen enkele monnik zag.«
Zulk eene tegenspraak had de prior niet verwacht. Hij werd woedend en beval dat men Frederik in de gevangenis zou zetten. Deze liet zich gewillig wegvoeren. De prior riep hem nog na. Indien gij binnen veertien dagen niet van uwe ketterij genezen zijt, zult gij uw leven lang in den kerker blijven.
Frederik wendde even het hoofd om en antwoordde: sgij kunt mij toch mijnen vrijbrief niet ontnemen.«
Het volgend jaar betrad een prediker den kansel te Annaberg voor eene schare die de groote kerk nauwelijks bevatten kon. En geen wonder want niet alleen was de welsprekendheid van den redenaar wijd en zijd beroemd, maar hij was bovendien te Annaberg geboren en opgevoed. Bijna allen hadden hem gekend als ijverig jongeling en ernstig student, en toen men vernam dat Frederik Mygonius een enkele maal den kansel in zijn vaderstad zou beklimmen, bleef niemand thuis.
En hun stoutste verwachting werd nog overtroffen. . Met heiligen geestdrift bezield, schetste Mygonius het rampzalig leven buiten Christus, daar het geen waar geluk noch voor het heden, noch voor de toekomst geeft. Hij drong aan op het streven naar de gerechtigheid die niet door goud of zilver wordt verkregen; maar uit genade alleen, door



Christus wordt geschonken, wiens bloed van alle zonden reinigt.
Toen hij de menigte, die hem met klimmende aandacht had gevolgd, den zegen had gegeven en den kansel verliet, kwam een vreemdeling tot hem, stak hem de hand toe en zeide: »Wel, Frederik 1 ik verblijd mij u weder te zien en uit uwen mond te hooren dat gij een vrijbrief gekregen hebt, en dat wel eenen die niet voor geld te koop is, maar om niet wordt gegeven door Hem die alleen de zonden kan vergeven.»
frederik stond een oogenblik verbaasd, doch herstelde zich spoedig en stak den vreemdeling beide handen toe. Hij had in hem zijn ouden vriend Jacob herkend.
Aan vragen en antwoorden kwam schier geen einde, Jacob verhaalde: dat hij van zijn twijfel geheel was verlost, sedert hij geloofde dat Christus alleen het Hoofd zijner Kerk is en zich aan Hem geheel had over gegeven. Hij was nu leeraar aan de school te Wittenberg en had een reisje door het Duitsche rijk gemaakt om hier en daar Christus te verkondigen.
Frederik vertelde hem hoe hij den tijd in het klooster had doorgebracht, en dat hij daar geen vrijbrief kon verdienen maar er een van God had ontvangen, die hem overtuigde dat zijne zonden vergeven waren en dat hij' eenmaal in Christus heerlijkheid zou deelen. Hij' verhaalde ook dat hij in den kerker was geworpen en op de vraag van Jacob hoe hij daaruit verlost was gaf hij ten antwoord: adat is spoedig verteld. Ik had nauwelijks acht dagen in het vunsige verblijf doorgebracht toen de monnik, die mij spijs en drank moest brengen en met wien ik menig gesprek over zijne zaligheid had gevoerd, des nachts mijne cel ontsloot, mij bij den arm greep, voorttrok en behouden buiten de kloosterpoort bracht. De halfslapende portier, dacht zeker dat wij iets buiten het klooster hadden te verrichten, want zonder een woord te spreken ontsloot hij de deur en liet ons gaan. Wij hadden de kap van onzen pij diep over het hoofd getrokken, zoodat hij ons gelaat niet zien kon.
Toen wij buiten waren nam mijn bevrijder afscheid. Hij wilde naar Berlijn gaan waar zijn bloedverwanten woonden. Ik begaf mij naar Keulen. Daar mijne studiën voltooid waren, kreeg ik daar eene aanstelling en werkte eenigen tijd in stilte



aan de uitbreiding van Gods Koninkrijk. Eindelijk had ik den moed om opentlijk op te treden. Ik verliet Keulen en ben van plan naar Wittenberg te gaan om met de helden der hervor.ming te spreken en mij aan hunne zijde te scharen. Ik kon echter de begeerte niet weerstaan nog eenmaal mijne ouders te bezoeken en ook in mijne geboorteplaats het Evangelie te prediken. Morgen hoop ik op weg te gaan.cc
»Dan gaan wij te zamen, zeide Jacob, ook ik ga morgen vroeg op reis.
»Gij zult zoolang zeker onze gast zijn?» vroeg Frederik, Jacob nam dit aanbod gaarne aan, en beiden begaven zich
op weg door Frederiks ouders gevolgd.
Onderweg vraagde Frederik. «Jacob! hoe gaat het met Mr.
Jadocus ?
»Ik heb weinig van hem te vertellen. Korten tijd nadat gij in het klooster gingt, verliet hij Annaberg en verder heb ik niets van hem vernomen.«
Zoo stapten de gelukkige vrienden welgemoed voort. En de oude Mygonius weende vreugde-tranen, zag met trots naar zijnen zoon en zeide tot ieder die hem ontmoette: »De prediker van heden morgen is mijn' zoon. Niet de heiligen, maar God heeft mijn gebeden verhoord. Mijn Frederik is een groot redenaar geworden.«