Over het grondwettig recht om zich van het bestaande Hervormde Kerkgenootschap af te scheiden en een nieuw Kerkgenootschap op te richten (i),
DOOR
Mr. C. M. VAN DER KEMP,
Advocaat te Gravenhage,
(Overgedrukt uit de Bijdragen tol Reglsgeleerdheid en Wetgeving, Deel IX, Stuk I, Blz. 46.)
. Het recht van 'afscheiding zal zeker door niemand redelijkerwijze betwist worden. Wel is waar, lezen wij in een stuk van het Classicaal Bestuur van Heusden van 7 Nov. i834, dat de gesuspendeerde Predikant H. P. Scholte (van Doveren en Genderen, die zich met zijne * Gemeente heeft afgescheiden) *'» geenen deele de bevoegdheid bezit, om zich van het Berv. Kerkgenootschap icil-
(1) De schrijver onderscheidt hier wèl en te regt het reet van afscheiding, hetwelk aan elk Lid des Genootschap», of hier bepaaldelijk der Hervormde Keik, toekomt, en de vorming van nieuwe Kerkgenootschappen; het eerste regt is onbetwistbaar, het tweede is daarvan geheel onderscheiden. Min juist wordt welligt hier bet regt van afscheiding een grondwettig regt genoemd; eigenlijk is bet een kerkelijk regt t waarover de Grondwet niets beslist, en ook niet moet beslissen, want ook art. 190, hoezeer de schr. zulks op de volg. bl. bewere, handelt daarover niet. Het blijft dus de vraag, of er een grondwettig regt bij ons bestaat om een nieuw Kerkgenootschap op te rigten, en daarover handelt dit opstel, hetwelk de Uitgevers hier en vervolgens, met vergunning en op uitnoodieing des schrijvers, met enkele aanteekeningen zullen begeleiden.
i



lekeurig af te scheiden: dan de toon, waarop dit gantsche stuk gesteld is, toont duidelijk genoeg, dat dit onderwerp aldaar niet met het juiste inzicht behandeld is. Ook .vinden wij er geene redenen ten bewijze dier stelling bij gevoegd. Zie dat stuk in H. P. Schoi.tt., Merkw. Voorh. van hedend Ve.rdraagz. bi. 17. Daarentegen lezen wij in een stuk van het Provinciaal Kerkbestuur van Noordbraband van 10 Dec. 183 4 uitdrukkelijk , dat overeenkomstig het echte protestantsche grondbe ginsel, hetwelk even ver van gewetens- en geloofsdwang, als van losbandigheid verwijderd is, het vrij slaat door eene vrijwillige en duidelijke verklaring het Nederl. Herv. Kerkgenootschap te verlaten. Zie dit stuk in H. P. Scholte, Vervolg der liefdel. handel, bl. 34- Grondwettig rust dit recht op art. 190 der Grondwet, hetwelk de volkomen vrijheid van godsdienstige begrippen aan elk waarborgt. Trouwens, die vrijheid zou niet volkomen zijn , indien wij genoodzaakt waren ons vereenigd en verbonden te houden aan een Kerkgenootschap, met welks * godsdienstige begrippen wij niet konden instemmen, en wij alzoo met der daad eene openbare verMaring en belijdenis moesten doen van begrippen, die de onze niet waren. Ook kent 's Konings Besluit van 7 Januarij 1816, waarbij, een algemeen Reglement voor het bestuur der Herv. Kerk in ons Land is vastgesteld, bij art. 2 dat recht van afscheiding aan een iegelijk lid dier Kerk uitdrukkelijk toe: zoodat wij dit punt thands boven alle redelijke tegenspraak verheven achten.
Maar anders is het met betrekking tot het recht om nieuwe Kerkgenootschappen op te richten: hetzelve toch .wordt van verscheidene kanten betwist. ■
In de Bijdragen Dl. II, bl. 228, treffen wij een belangrijk opstel aan over het algemeen kerkelijk recht der Protestanten in betrekking tot het Staatsrecht in toepassing



daarvan op de Nederl. Prolestantsche Kerk, waarin du steller het volgende zegt op bl. a3g: » Het regt van toelating (van nieuwe Kerkgenootschappen) is aan Zijne Majesteit hijzónder verzekerd door art. 191 der Grondwet, hetwelk alleen aan de bestaande Kerkgenootschappen gelijke bescherming en regten toekent ; geen nieuw Kerkgenootschap vermag zich dus als zoodanig te vestigen , of de eeredienst openlijk uit te oefenen, dan na verkregen Koninklijk verlof, en indien, na gedaan onderzoek, den Koning mogt blijken, dat de erkenning van eene nieuwe Kerk voor de belangen van den Staat nadeelige strekking zoude hebben, kan hij dat verlof weigeren."
In dien zelfden geest spreekt ook de Heer Mr. M. J. Gei.ein Vitringa in een allerbelangrijkst opstel, voorkomende in de Bijdragen Dl. VII, bl. 5o5—56^. Volgens hem kent art. 191 der Grondw. aan het burgerlijk gezag het jus reformandi toe, om namelijk aan de bij de invoering der Grondw. nog niet bestaande godsdienstige gezindheden bescherming te weigeren (2).
(2) Jammer welligt.dat, én die schrijvers, éa anderen, jammer dat de Heer vah der Kemp zelf hier ter plaatse niet naauwkeuriger bepaald hebben, wat al in het regt van toelating begrepen is, of de toelating de vestigiog van een genootschap moet voorafgaan of volgen; of zij alleen bestaat in het verleenen van bescherming, en zoo ja, waarin die bescherming bestaat, zoo neen, wat er dan nog meer moet verleend worden; of de bescherming de toelating moet voorafgaan , enz. Het jus reformandi kan hier niet wel in denzelfden ruimen zin toepasselijk zijn, in welken het in Duitschland zich voordoet. Hier geldt, overeenkomstig den geest van het Protestantisme, alleen het regt van toelating, wat bet kerkelijk staatkundig aanwezen betreft, verder niet. In dien zin alleen , gelooven wij, wordt daarvan in de zoo even aan te voeren Ministeriëele Dispositie gesproken ; in een' anderen zin schijnt het* zelve in het aangehaald artikel dezer Bijdragen en het opstel van den Hr. Vitrimga gebruikt te zijn.
1 *



Even zoo, doch minder streng, voor zoo veel het recht des Konings ten dezen betreft, is het gevoelen van den Hoogl. BV J. Roïaards in zijn Hedend. Kerkregl bij de Hervormden in Nederland, Dl. I, 'bl. 227, waar wij lezen: »De Grondwet draagt aan den Staat op het regt van toelating (jus reformandi) van nieuw opkomende Kerkgenootschappen, wat derzelver kerkelijk staatkundig aanwezen betreft. Art. 191. Deze staatkundige bescherming is aldaar voor de beslaande Kerkgenootschappen aan den Staat opgelegd; waaruit dus volgen zou, dat de Staat niet 'gehouden is die bescherming te verleenen aan nieuw opkomende gezindheden. Dat echter de Wetgever geenszins bedoeld heeft dit regt onbepaald uit te strekken en het dus aan mogelijke willekeur van den Staat over te laten, of de nieuw opkomende godsdienstige Genootschappen aanwezen mogen ontvangen ■> dan niet, blijkt genoegzaam uit het verband, waarin dit art. voorkomt met het voorgaande en volgende. Gelijk toch dit regt niet eens regtstreeks in de Grondw. staat uitgedrukt, maar alleen bij gevolgtrekking uit het woord, bestaande Kerkgenootschappen , wordt afgeleid, zoo staat hetzelve te zeer in verband met de volkomen vrijheid van godsdienstige begrippen, die door het voorgaande art. aan alle ingezetenen des Rijks is gewaarborgd, . dan dat dezelve aan onbepaalde willekeur zou zijn overgelaten» Immers, in» .dien al vrijheid van godsdienstige begrippen daar heerscht, waar niemand om zijne godsdienstige meeningen mag worden vervolgd, en dus geene Inquisitie plaats heeft, waar elk in het godsdienstige mag denken wat hij wil, zoo is die vrijheid toch niet volkomen (gelijk de Grondw. eischt), waar men dezelve naar den eisch onzer begrippen niet openlijk ook door eerdienst en in een Christelijk Kerkgenootschap mag uitoefenen. Zou daarenboven deze stelregel, indien zij ook door de Grondw. werd ge-



waarborgd, van onverdraagzaamheid en illiberaliteit zijn vrij te pinten? of zou dit gevolg, uit één harer artikelen getrokken, niet in strijd zijn met die uitdrukkelijke bepalingen, die de ruimste, schoon bedachtzame verdraagzaamheid prediken ? Maar zoo min dit regt beperkt is ter.eene zijde, zoo min is het onbepaald ter andere zijde: het is noch iüiheraal, noch ultra-liberaal. In hoe verre toch dit regt aan den Staat verbleven is, blijkt uit de volgende artikelen, die de grenzen plaatsen voor de toelating van nieuwe Kerkgenootschappen van Staatswege. Uitdrukkelijk zegt .art. 193, dat geene openbare oefening van godsdienst (culte) — en dus niet alleen der bestaande gezindheden, gelijk art. 191, maar in den ruimsten zin, — kan worden belemmerd, dan ingevalle dezelve de openbare orde of veiligheid zou kunnen storen. Eu immers, waar de Staat geene bescherming verleent aan openbare Godsdienstoefening, d£ar kan hij gezegd worden dezelve te belemmeren ; want het eerste kan zonder het laatste niet bestaan. Men zou daarom kunnen vaststellen, dat hij (de Staat) althans zedelijk verpligt ware, dezelve, zoo verre zij onschadelijk zijn, even als de bestaande Genootschappen, te beschermen, opdat daardoor de volkomen vrijheid van godsdienstige begrippen en gelijkheid van.alle burgers ook in het kerkelijk-godsdienstige zou worden gehandhaafd. Maar niet minder is de Staat zedelijk verpligt de onderlinge eendragt der verschillende gezindheden door de middelen, die onder zijn bereik zijn, te bevorderen , en zoo veel mogelijk scheuringen tegen te gaan. In hoe verre nu door den Staat de schadelijkheid van nieuw opkomende gezindheden tè berekenen zij, en in boe verre hij dus het regt heeft die te weren, is mede door de Grondw. aangewezen: ingevalle dezelve de openbare orde of veiligheid sou kunnen storen. Dit tc beoordeelen , moet aan den Staal verMij-



ven. Dezelve kan echter geene Kerk weren, zoo lang zij niet in strijd is met het regt der Vereenigden, met orde in den Staat en goede zeden; geenszins dus mag de Staat om leerstellingen en gevoelens, die aan db Gezagvoerders mishagen, dezelve bescherming weigeren, tenzij die gevoelens schadelijk geacht worden voor openbare orde en veiligheid en dus voor goede zeden. Dit is alsdan een maatregel van Staatspolicie , niet van jnsfiöef.**
Gelijk men ziet, gaat dit gevoelen zachter dan het voorgaande, dcwfjl er bet recht des Staats, om het verzochte verlof te weigeren, slechts bij'uitzondeiiog feUHi'e^ kele gevallen, in wordf voorgesteld : evenwel de noodzakelijkheid voor nicuvve Kerkgenootschappen om dat verlof te verzoeken en te bekomen wordt er in vastgehouden.
Dienovereenkomstig is ook eené dispositie van Z. Exc. den Minister van Staat, belast met de generale directie voor de zaken der Herv. Kerk enz., den 27"1 Nov. i834, namens Zijne Majesteit, gegeven op een request van den Kerkenraad der afgescheiden Gemeente van Doveren, Genderen en Gansoyen, waarin wij het volgende lezen: »Dat de Grondw. aan hen (supplianten) geenszins het regt geeft tot godsdienstoefening, vermits dezelve wel aan elk de volkomen vrijheid van godsdienstige begrippen waarborgt, maar alleen aan de in bet Koningrijk bestaande gezindheden bescherming verleent. Dat zij derhalve geene aanspraak hebben op vrijheid tot uitoefening van godsdienst, voor en aleer de secte , welke zij door hunne scheuring willen vormen, door den Koning erkend en daaraan met de bestaande gezindheden regt op gelijke bescherming verleend mogt zijn." Zie deze dispositie in H. P. Scholte , f ere. d. liefd. handel., bl. 78. Reeds vóór' een tiental jaren is een dergelijk verzocht verlof tot vrije godsdienstoefening door den Koning geweigerd aan den Heer Vijoehboom te Axel in Zeeland,



die zich met eeltige Hervormden van het bestaande Herv. Kerkgenootschap had afgescheiden én een nieuw Genootschap gevormd. Zie Bijdragen Dl. II, bl. 240, Royaabds bl. 23o, De toen gegeven dispositie berust denkelijk op dezelfde gronden.
Gewichtig zeker zijn alle deze zoo veel gezag hebbende getuigenissen I over het verstand der Grondwet: maar of zij met haren waren geest in overeenstemming staan, voor zoo ver zij voor nieuwe Kerkgenootschappen het verlof des Konings ter vestiging vereischen, magmeteeni gen grond betwijfeld worden. Het zij ons vergund met bescheidene vrijmoedigheid ons gevoelen voor te dragen.
Al aanstonds moet het verwondering baren, dat dat zoo aanzienlijke recht van toelating (jus reforrMttdfj-iaet rechtstreeks en 'met zoo vele woorden in de Grondw. staat uitgedrukt. Zij verleent toch in het godsdienstige aan de ingezetenen eene uitgestrekte vrijheid, en dus dient de beperking dier vrijheid door het recht van toelating uitdrukkelijk in de Grondw. te zijn voorgeschreven, zoo men hét den Koning óf deti Staat meent te moeten toekenneii (3). Dit schijnt me» van den anderen kant tóe te geven, en zich daarom te beroepen op heï wóórd bestaande, in art. 191 voorkomende, in welk woord, gelijk
(3) Hét jus reformandi in den meer beperkten zin, van welken wij zoo even gewaagden, schijnt allezius te volgen uit art. 193, vergeleken met art. 190 der Gioudwot, daar het laatstgenoemde artikel wel vrijheid van begrippen onbeperkt waarborgt, doch het eerstgenoemde de opeubaie uitoefening van Godsdienst allezins aan een oordeel .der Begeiing onderwerpt. Op die wijze zal, indien men al aan het woord bestaande, art. 191, niet de beteekenis hecht van toen bestaande, het jus reformandi echter uit de Grondwet volgen; namelijk, gelijk wij zeiden, uit art. 193. In het onderzoek naar de beteekenis vau het woord bestaande zullen wij ons niet begeven. Het Fransche qui existent schijnt ons niet toe te pleiten voor de opvatting, welke de schr. verdedigt.



men gezien heeft, de eenige grond voor dat recht van toelating gezocht wordt. Zekerlijk een duistere schuilhoek, waaruit het wordt voortgebracht!
Maar hoe zoekt men nu dat recht uit het woord bestaande af te leiden? Art. 191 luidt: Aan alle godsdienstige gezindheden, in het Koningrijk bestaande, wordt gelijke bescherming verleend. De Fransche text heeft: Protection égale est accordée a toutes les Communiont religieuses qui exittent dans Ie Royaume. En nu gebruikt men, als het blijkt, de volgende redenering: Het woord bestaande beteekent hier: in i8i5, tijdens de invoering der Grondw. aanwezig; en dus volgt er bij tegenstelling uit, dat de toen nog niet aanwezige, de eerst naderhand opkomende godsdienstige gezindheden of Kerkgenootschappen verlof des Konings moeten hebben, ten einde te mogen bestaan.
Handtastelijk komt mij vooreerst de onjuistheid dezer ge?^jgtrekking voor. Aangenomen toch voor een oogenblik de gegeven beteekenis van het woord bestaande, dan volgt er bij tegenstelling niets anders uit dan, of dat de nieuw opkomende Kerkgenootschappen geene gelijke bescherming met de reeds bestaande genieten, en dat dus deze laatstgenoemden zoogenaamd heerschende godsdiensten zijn, die evenwel ook andere, nieuw opkomende, nevens zich, ofschoon zonder gelijke bescherming des Staats, kunnen toelaten en dulden, tenzij ook dit uitdrukkelijk verboden zij: of dat geene nieuwe godsdienstige gezindheden mogen worden toegelaten dan bij verandering der Grondw. op de wijze daartoe bij de Grondw. voorgeschreven, tenzij alweder uitdrukkelijk dat recht van toelating aan den Koning gegeven zij. Tegen de gelijke bescherming der reeds bestaande Kerkgenootschappen kan men slechts de niet gelijke bescherming der nieuw opkomende overplaatsen, maar geenszins de verplichting



der laatstgenoemden om voor zich bet verlof des Koning» ter vestiging te verzoeken, of het recht des Konings om die Kerkgenootschappen te weren. Wel is waar, leert ons de Hoogl. Rovaakds, dat geene openbare godsdienstoefening zonder bescherming des Staats bestaan kan, en 'B||ifl<W.H de nieuwe Kerkgenootschappen noodwendig die bescherming behoeven, welke de Grondw. slechts aan de reeds bestaande verleent: maar, gelijk wij nog nader zien zullen, art. 191 verstaat onder bescherming juist die, welke in vroegere tijden slechts aan de heerschende gezindheid verleend werd, en bijzonderlijk in het bevorderen van hare belangen en welzijnbestond (4): en dus zou bij wettige tegenstelling uit genoemd art. slechts volgen: dat de nieuwe Kerkgenootschappen, die op geene gelijke bescherming aanspraak kunnen maken, evenwel voor zich mogen vorderen die algemeene bescherming tegen euvelmoed en geweld, welke de Staat ook buiten eenige uit(4) -Wj S*»» n'e' hoe de Grondwet door bescherming, in art. 191, aan eene bescherming, zoo als die weleer alleen door eene heerschende gezindheid genoten werd, kan gedacht hebben. Wij bevroeden ook daarom de reden niet, waarom aan later opkomende gezindheden eene niet gelijke bescherming zou moeten verleend worden, even min, waarom deze niet zouden mogen ontstaan, zonder verandering der Grondwet. De schr. heeft zoo even twee gevoelens vooigesteld, welke hij meent dat slechts een der beiden kunnen worden aangenomen'; doch, het komt ons voor, dat er nog een derde gevoelen is, hetwelk de schrijver niet vermeldt, namelijk, dat het betwiste'art. 191 op-dit punt omtrent nieuwe gezindheden niets bepaalt. Het doel van bet artikel is blijkbaar de gelijkstelling van alle Godsdiensten (vgl. art. 192) in den Slaat, en dus de afschaffing van alle heerschende Godsdienst. Zoo dus dit art. over nieuwe gezindheden niets bepaalt, volgt uit hetzelve geen regt der nieuwe Genootschappen bm zich te vestigen ; maar ook even min een pligt van den Staat om die toe te laten. Nieuwe Genootschappen kunnen dus uit dat art. hun regt om te bestaan even. min ontkenen, als het tegendeel daaruit zon kunnen worden afgeleid.



drukkelijke bepaling uit den aard der zaak aan altén ète' een iegelijk, het zij afzonderlijk, het zij vereenigd, verschuldigd is (5). En dat nu eene godsdienstige gezindheid , mits met deze laatstgenoemde bescherming vodririén, de eerstgenoemde, bifirt. 191 bedoeld, niet behoeft om te kunnen blijven bestaan, leert ons de geschiedenis! wfc-ij zer oude RepïAdtèk, waar slechts de Herv. Godsdienst door den Staat beschermd werd, en zich nochtans ook andere Kerkgenootschap-pen, die niet beschermd, maar slechts geduld werden, vestigden en bestaan bleven.
Maar ten andere komt het mij voor , dat het w*o«*d beslaande in genoemd art. geenSztnS'»86;tfeteekenis heeft, welke men er aan vastmaakt. Het staat toch daar niet op zich zelf, maar is véffconden aan de woorden «w het Koningrijk en duidt mitsdien plaats en geen' tijd aan. Ook vindt men er het woordje thands, acluellettient of iets dergelijk9'ln5et- bijgevoegd; iels dat zoo niet de noodzakelijkheid, dan toch de duidelijkheid had gevorderd, om dat art. niet verder dan tot de in i8i5 aanwezige gezindheden te doen betrekken. Dit begrepen tóch de Ontwerpers der Grondw., toen zij in art. 194 en art. 1 der additionele artikelen dat woordje thands inlaschten. Het woord beslaande, zonder bijvoeging van tijd, heeft eene beteekenis van voortduring (6), te
(5) Geenerbande, zelf» geene algemeene bescherming is de Staat verpbgt te geven aan een Kerkgeuootschap, welks aard, doel en strekking hij niet kent. Zeker aan Simonisten, Jezuïten, enz. is dezelve die bescherming niet Verschuldigd. Een nieuw Kerkgenootschap, hetwelk niet eikend is, heeft, staatkundig beschouwd, geen bestaan, en kan daarom op geene bescherming, al is het dan slechts op eene algemeene bescherming, aanspraak maken. Dit punt is van wezenlijk ge wig t. Die algemeene bescherming aan hetzelve toezeggende beweert men, als van zelve, dat een Kerkgenootschap zonder den Staat kan bestaan.
(6) Zoo bestaande hier niets anders beleekeot , zegt het woord
■
li



kennén gevende een aanwezen op ieder oogenblik dat de toepassing der bepaling gevorderd wordt. Zoo zegt bijv. art. der Grondw., dat ingeval van Regentschap dé Btaten-Generaal worden bijeengeroepen, ten einde daarin gedurende het bestaande beletsel te voorzien. Duidelijk is het, dat hier gedoeld wordt op hei alsdan op dat oogenblik aanwezige beletsel. Zoo zegt art. 132, dat de stedelijke regeringen zijn samengesteld Op zoodanige wijze, als noodig wordt geoordeeld bij de reglementen, door de bestaande regeringen ontworpen. Dit beteekent toch niet bepaald de thands bestaande regeringen, maar de regeringen, die alsdan bestaan, wanneer de ontwerpen gemaakt worden. Zoo zegt art. a5 van de wet van 27 Dec. 1817 op het recht van successie, dat alle vervolgingen dienaangaande zullen geschieden op dezelfde wijze als bij de bestaande wetten en verordeningen in materie ■f/m- registratie voorgeschreven en gebrui-* kelijk is. Ruiten twijfel worden door die bestaande wetten niet enkel verstaan die, welke toen in 1817 bestonden, maar in het algemeen die, welke alsdan bestaan, wanneer de toepassing dier wet gevorderd wordt, ofschoon ook eerst na 1817 ingevoerd. En waarom zou men dan ook in art. 191 der Grondw. het woord bestaande niet even zoo moeten opvatten, en dus niet enkel en alleen van de in 1815 bestaande, maar van de alsdan bestaande gezindheden, wanneer de toepassing van dat art. te pas komt? Ook de Heer Vitkibga boven vermeld, schijnt hiervan een donker gevoel gehad te hebben, daar hij het woord bestaande steeds met erkende verwisselt en dus niet enkel tot de in i8i5 aanwezige Genootschappen beperkt, maar ook tot naderhand opkomende, mits erkend zijnde, uitstrekt. Doch ten einde deze nieuwe door volstrekt niets, en kon veilig zijn weggelaten. Zoo is in art. 46 deiGrondwet bestaande in den Franschen tekst niet vertaald.



hem gestelde beperking te bewijzen, ware het hem noodig geweest dat recht van erkenning, als den Koning toekomende, van elders te bewijzen, daar toch, indien dat recht, zoo als men erkent, alleen maar steunt op het woord bestaande, men weder de beteekenis en omvang van dat woord niet uit dat recht kan afleiden, zonder met zijne redenering in een' cirkel rónd te draaien. Het woord beslaande geeft in zijnen eenvoudigen, natuurlijken zin slechts een feitelijk aanwezen en gevestigdheid te kennen, en zij, die er een juridiek aanwezen, een door den Staat of Koning erkend bestaan door begrijpen, dienen noodwendig dit hun gevoelen uit andere bepalingen der Grondw. aan te toonen, hetgeen hun evenwel onmogelijk is. De Grondw. spreekt nog steeds en voortdurend en ieder oogenblik; en het is dus geenszins noodzakelijk hare bepalingen tot den staat van zaken in i8i5 terug te trekken. Mitsdien zegt zij ook nog heden, dat aan alle godsdienstige gezindheden, op ditoogenblik in het Koningrijk feitelijk aanwezig en gevestigd, gelijke bescherming wordt verleend: maar als-«ij dat zegt, dan booren wjj geenszins, dat tot dat feitelijk bestaan en ten einde die bescherming te mogen vorderen, vooraf of vérvolgens 's Konings erkenning gevorderd wordt.
Dan dat zoogenaamde recht van toelating of erkenning is niet alleen gants onbewezen en ongegrond, maar druischt daarenboven ook in tegen den gantschen geest en de uiteVukkelijke letter der Grondw. in al hetgeen zij over het stuk der Godsdienst bepaald heeft.
Wat den geest der Grondw. betreft, zoo zij daaromtrent een allerbevoegdst getuige de President der Commissie ter harer vervaardiging, wijlen de Graaf van Ho«BNDORr, die in zijne Bijdragen tot de huish. van Staat, 8» Deel, de algemeene beginselen blootlegt, welke men in de Grondw. gevolgd heeft. Op bl. 95i—355 handelt



bij over het 6e hoofdstuk der Grondw. en zegt daar onder anderen: » De staat van den Godsdienst moest aanleiding geven tot onderscheidene denkbeelden. De revolutionnaire geest stond vooral in geen goeden reuk met opzigt tot den Godsdienst, en de herstelling en bevordering van den Godsdienst was een zeer algemeene wensch geworden." Nu bestond de revolutionnaire geest daarin, dat hij alle Godsdienst voor den Staat vernietigde, de Kerk van den Staat afscheidde, zich slechts met den Staat bezig hield en om geen Kerk of Godsdienst bekreunde, den Staat deïstisch of nog liever atheïstisch maakte: tegen dien geest was het, dat de Vervaardigers der Grondw. zich verzettéden; zij erkenden de noodwendigheid van Godsdienst voor den Staat; en het Ko"fagrijk der Nederlanden moest derhalve een godsdienstige Staat wezen. Hierover was men het eens. Dan nu rees er verschil over de Godsdienst, welke men tot die des Staats verheffen zou, daar zulks van ouds in de noordelijke Provinciën de Hervormde of (zoomen wil, hoewel onjuist) in het algemeen de Protestantsche Kerk geweest was, en in de zuidelijke Provinciën alleen de Roomsche Kerk: en beide berken konden en wilden niet, als van zelf sprak, voor elkander onderdoen. Van hier, dat men verder leest: » Wilde men nu van het beginsel van gelijkheid afwijken, omdat hef den schijn had van revolutionnair, zoo moest men in de oude beginselen een middel van vereeniging zoeken tusschen twee uiteenloopende gezindheden." En nu na het voorstellen van verschillen- ' de plannen, die daartoe in aanmerking kwamen, zet hij eindelijk: » Het besluit is geweest, om zich van alle vooringenomenheid aangaande den schijn (van revolutionnair) te ontdoen en zich te bepalen tot het nuttigste en heilzaamste beginsel. Dit is dan geweest de eenvoudige gelijkheid, de volmaakte vrijheid van geweten, de be-



scherming van ajle Godsdienstoefening, welke de rust niet stoort (9). Deze denkbeelden zijn uitgedrukt in art. 190, 191, iii3." En hiermede stemt ook overeen hetgeen wij lezen in het Rapport der Commissie aan den Koning: » Verschillende godsdienstige gezindheden zijn in de Vereenigde Nederlanden zamengekomen, en derwaarts gelokt door de zachtheid der wetten en de bescherming der regering: zij blijft dezelfde." (Dat is: zij, die zachtheid der wetten en die bescherming der regering, waardoor verschillende gezindheden in het Rijk samenkomen en derwaarts gelokt worden, blijft dezelfde.) »Welügt was er geene andere bepaling noodig geweest, en had men aan U. M. geheel kunnen overlaten om naar de inspraak des harten voor de leeraars van den Godsdienst te zorgen. Dan wij meenden, dat de Grondw. voor uwe opvolgers ten pligt moest maken, uwe edele gevoelens over te nemen, en dat zij daarenboven de verzekering geveu moest, dat nooit eenige gezindheid eene andere in de beoefening van zijnen (haren?) eerdienst storen kon, door stellig te verklaren, dat de Staatswet aan allen gelijke bescherming verleent." Uit dit alles nu leeren wij weder twee hgitfnderheden.*' De eerste is, dat men zich wel tot de gelijkstelling van alle Godsdiensten bepaalde, doch niet tot die revolutionnaire gelijkstelling, waarbij alle Godsdienst voor den Staat werd vernietigd en de te voren heerschende Godsdienst tot den rang der overigen vernederd; maar integendeel tot die gelijkstelling, waarbij alle Godsdiensten werden behouden en
tjjf\ Dit, gelooven wij, is werkelijk het ware beginsel, en daarom is ook, omes inziens, de gelieele vraag afgescheiden van het geschil over de beteekenis van bet woord bestaande. Het regt van toelating van wege den Staat (waarover vroeger) bestaat alleen in bet onderzoek: of de nieuwe secte de openbare orde of veiligheid zou kunnen storen. Zie art. 10,3 der Grondwet.



daadwerkelijk beschermd, en dus alle de overigen werden verheven tot den rang, dien te voren de eenige heerschende Godsdienst genoten had. De tweede bijzonderheid is, dat deze gelijkstelling niet beperkt werd tot de toen reeds bestaande gezindheden, maar uitgestrekt tot alle Godsdienstoefening hoegenaamd, mits maar de openbare rust niet stoorende. Trouwens, men had reeds voor den Staat het beginsel opgegeven, dat, gelijk er maar ééne waarheid is, er alzoo ook maar eene ware Godsdienst zijn kan; en dus was er geene reden om dc bescherming des Staats uitsluitend tot de toen bestaande Godsdiensten te betrekken. Was te voren onder het revolutionaire beginsel de Nederlandsche Staat deïstisch geweest, thands bij de herstelling moest hij pantheiér tisch worden (8). Had hij te voren geenen God hoegenaamd erkend of gediend, thands moest hij , even als het Athene van den ouden dag, godsdienstiger zijn dan eenige andere Staat, en alle Goden te gebjk dienen, tot zelfs den onbekenden God. Doch wg Willen ons thands pver dc zedelijke waarde van dit beginsel niet uitlaten: genoeg is het aangetoond te hebben, dat de Vervaardigers der Grondw. het uitgestrektste Pantheïsme tot de Godsdienst van den Nederlandschen Staat hebben verheven, en alzoo tot een beginsel hebben aangenomen de bescherming van alle, met de volmaakte; vrpeid des
(8) De schr. geeft, én hier, én vervolgens, door te zeggen, dat «nze Grondwet pantheïstisch, is, zijne afkeuring te kennen vau de gelijkstelling der godsdienstige gezindheden, zoo sis die bij art. ini der Grondwet is gewaailiorgd. Het is bekend, dat meer anderen thans de gevoelens van den schrijver deelen omtrent de bepaling van dat artikel, welke wij steeds als eene der voortreffelijkste van onze Grondwet meenen te mogen beschouwen. De Grondwet spreekt ook daar niet van Godsdiensten, doel, van godsdienstige gezindheden. Het komt ons mede voor, dat de sc!,r. I.ier Pantheïsme en Polytheïsme verwart.



geweten* overeenkomende, Godsdienstoefening, slechts met deze éénige beperking, dat zij de openbare rust niet mag stooren.
En aan dezen geest der Grondw. in het algemeen beantwoordt ook de letter der gemaakte bepalingen. Bij art 190 wordt de volkomen vrijheid van godsdienstige begrippen aan elk gewaarborgd. Wat wordt hier gewaarborgd? Enkel het vrijelijk hebben en koislen* dié* begrippen, of ook het vrijelgk openbaren en uitoefenen derzelve? Mij dunkt, van tweeën één; of men moet den zin van dat art. tot het naauwste beperken , of tot het verste uitbreiden. In dien beperkten zin sclnjnt het te worden opgevat door den Heer G. Gbob» va» Pbms»bbb in zijne Beschouwingen over Staats- en Volkerenngt, bl. ao3, waar hij dat art. overtollig noemt, daar gewetenevrijheid door geen wetten, alsof zij buiten dat niet plichtelijk was, behoeft gewaarborgd te worden. En even zoo zegt ook de Hoogl. Royaabds, bl. «5, dat de vrijheid, bij art. 190 gewaarborgd, is geene vrijheid van godsdienstige Kerkgenootschappen, maar van begrippen. Dan wij hebben redenen, om er eenen uitgebreideren zin aan te geven. Al aanstonds toch valt het naauweIgks te ontkennen, dat er het vrijelijk openbaren der godsdienstige begrippen door woord of pen onder begrepen wordt: maar waarom zou men er dan ook geen openbaring door de daad onder moeten verstaan, dat is door bet in beoefening brengen dier begrippen, door Godsdienstoefening (9)? Daarenboven, de Grondw. eischt eene volkomen vrijheid: maar te recht leert Roïaabds, (als wij reeds boven zagen) dat die vrijheid niet vob\omen is, (o) De duidelijke tegenstelling van begrippen in art. 190 en oefening in art. i93 der Grondwet, sluit, onze, oordeels, den meer nitgebreiden zin, welken de schrijver hier aan ar . «Oo poogt te geven, stellig uit.



wanneer men haar naar den eisch onzer begrippen niet opentlijk ook door eerdienst en in een Kerkgenootschap mag uitoefenen. Wat zeg ik, geen volkomen vrijheid? integendeel de grootste slavernij. Hooren wij de Gereformeerde Kerken van Nederland ten jare i588 in een smeek-, schrift aan de Koningin van Engeland tegen den begonnen vredehandel met Spanje: » Zij (de Spanjaards) zullen zeggen, dat men vrijheid van consciëntie toelaten zal, zonder openbare exercitie, en mits dat men geen schandaal geve. Maar dat is met de luiden gegekt. Wij zwijgen, dat de consciëntie, zoude zij vrij zijn, de openbare exercitie niet kan derven, en dat de kinderen Góds geleerd hebbende, dat men met het harte gelooft tot gerechtigheid en met den monde belijdt tot de zaligheid, zouden God niet kunnen dienen met hare helfte alleen. — Eene schoone vrijheid, dewelke den mensche het gebruik van alle uitwendige zinnen en lidmaten tot de dingen, die van God geboden zijn, benemende, en dezelve tot die dingen, die van God verboden zijn, dwingende, zal niet vrijlaten dan alleen de gedachte, bij gebreke dat zij daar niet aan kan komen. Vrijheid dan, die de slavernij zelve is, en, om eigèüdijk te spreken, de allermeeste pijniging der consciëntie, die men onder de aienschen zon mogen vinden." Zie Bor, Ned. Oorl. 24 B. f. 81. Bbakdt, Hist. d. Ref. Dl. I, bl. 752. Soholtb, Verv. d. liefd. hand., bl. 107. Men spreke dus niet meer van eene volkomene vrijheid van godsdienstige begrippen, wanneer zij slechts tot het hebben en koesteren derzelve bepaald wordt: maar zij is dan eerst volkomen, wanneer zij het vrijelijk uitoefenen der Godsdienst overeenkomstig die begrippen in zich bevat: en in dezen zin is zeker art. 190 niet overtollig te noemen. Eindelijk, art. 196 vermeldt uitdrukkelijk en als verwijzende tot eene vroegere bepaling, dat de vrijheid van uit-
■



oefening van Godsdienst bij de Grondw. is gewaarborgd: maar tot welke andere bepaling kan aldaar worden verwezeit, dan tot .art. 190, hetwelk dus hierdoor eene authentieke verklaring erlangt (10)? Bij dit art. is dus de volkomen vrijheid om nieuwe Kerkgenootschappen overeenkomstig zijne godsdienstige begrippen op te richten, gewaarborgd; en van een recht van erkenning of toelating, aan den Staat of Koning toekomende, wordt er niet in gesproken.
Maar die volkomen vrijheid was nog niet genoeg, daar zij te veel gelijkheid had met dien revolntionnairen geest, welke zich om geen Godsdienst bekreunt. Volgens het Pantheïsme van den Nederlandschen Staat moest de bescherming, die oudtijds slechts de bevoorrechte Godsdienst genopt, gehjkelijk aan alle godsdienstige gezindheden, in het Koningrijk bestaande, verleend worden (11). Dit wil art. 192. De uitdrukking, in het Koningrijk bestaande, houdt eene beperking in en sluit alle godsdienstige gezindheden, buiten het Koningrijk bestaande, buiten; Hiermede houdt dus op hetgeen te voren wel plaats had en de eigenaardigheid der zaak medebracht, dat de alhier heerschende Godsdienst ook in andere landen voor haar bestaan en welzijn zorgde. De Staat behoeft zich thands met geene buitenlandsche Kerken, hoe ook aan de inlandsche verwant en vereenigd, te bemoeien: hij bepaalt zijne zorg slechts tot zich zel. ven, tot zijnen eigenen omkring I de Nederlandsche Staat is volgens de teekenihg der Grondw. wel pantheïstisch, maar ook egoïstisch daarbij: en indien ook al de Godsdienst overal elders verviel, onze Staat zou zich dat niet aantrekken. Dit is, dunkt ons, de duide-
(to) Neen, zouden wij gelooven ; art. 196 verwijst naar art. I93. Daar is van oefening, uitoefening, exercice gehandeld. (11) Verg. onze 4e Aanteekening.



lijke zin dier beperkende uitdrukking (12): en wanneer wij er het boven gezegde over het Woord bestaande, en over de verkeerde gevolgtrekking, die men er uit afleidt, bijvoegen, dan wordt het ons nog klaarder, dat art. 191 geen recht des Konings van toelating of erkenning van nieuwe Kerkgenootschappen geeft of onderstelt.
Diezelfde gelijkheid van reeds bestaande en van nieuw opkomende Kerkgenootschappen aien wij. ook in art. 192: De belijders der onderscheiden Godsdiensten genieten allen dezelfde burgerlijke en politieke voorregten, enz. Opmerkelijk is het verschil van den Franschén text 1 Tous les sujets du Roi, sané distinction de croyance religieuse, jouissent des mêmes droits civils et politiques, etc. Wij maken er uit op, dat Godsdiensten of Kerkgenootschappen eri croyances religieuses of godsdienstige begrippen volgens den zin der Grondw. voor eensluidend mogen gerekend worden. En daar nu art. 192 zich niet slechts tot de reeds bestaande godsdienstige begrippen betrekt, maar zich ook tot allerlei nieuwe begrippen, welke ook, uitstrekt, als wel niet zal ontkend worden; zoo kan het zich even min slechts tot de bestaande Godsdiensten, of godsdienstige gezindheden of Kerkgenootschappen bepalen, maar moet alle, oude en nieuwe, evenzeer onder (12) Welwillend kan voorzeker de verklaring, hier van onze Grondwet gegeven, niet wel genoemd worden. Nooit is het een regtspligt geweest in den oud Nederlandschen Staat, om elders bestaande Kerkgenootschappen te ondersteunen. Er behoefde dus in de Grondwet geene bepaling te worden opgenomen, die, als het ware de Regering voortaan van dien pligt zou ontslaan. Er is ook stellig daaraan bij bet opstellen der Grondwet niet gedacht, zoodat de vooronderstelling van de egoïstische bedoeling, door den schrijver in het midden gebragt, ons even zeer van grond ontbloot schijnt te wezen. De Grondwet is eene wet van Staats-, niet van Volkenregt; daarom bepaalt zij zich tot hetgeen !n het Koningrijk bestaat.
2 *



zich begrijpen. De Grondw. rekent, naar haren panthcïstitchen geest, aHe godsdienstige begrippen, welke ook, voor de bediening des Staats niet alleen even onschadelijk, maar zelfs even heilzaam en voordeelig* hoe zou men haar dan met zich zelve zoo kunnen doen strijden, door haar toe te dichten, dat zij eene gemeenschappelijke belijdenis en uitoefening dier begrippen in een Kerkgenootschap minder heilzaam, ja soms schadelijk voor den Staat geacht zou hebben, zoodat zij daartoe 's Konings voorloopig onderzoek dier begrippen en zijne toelating of erkenning dier Kerkgenootschappen vorderen zou? Verkeerdelijk stelt dus Royaabds, bl. 226, den inhoud van dit art. zóó voor, als of slechts de leden van alle bestaande Kerkgenootschappen dezelfde voorrechten hebben (i3): want zoo al de HoUandsche text hieromtrent eenigzins dubbelzinnig mocht zijn (hetgeen wij.erfcnwel niet toestaan,) de Fransche text neemt aUen twijfel weg. Ook zou die uitlegging strijden tegen het aangenomen beginsel, waarbij men warsch was van alle heerschende Godsdiensten, daar zij noodzakelijk medebrengt, dat de bestaande Godsdiensten boven de*nieuw opkomende bevoorrecht zijn. Alweder zij de Graaf vak Hogendobp getuige voor de geldigheid onzer uitlegging! Hij zegt, in zijne Bijdragen, Dl. VIII, bl. 353: »Bij art. 192 wordt inzonderheid gezorgd voor het regt op alle ambten en bedieningen, waarvan geen ingezeten kan worden uitgesloten, uit hoofde van zijne godsdienstige gezindheid. Dit vloeide reeds voort uit aUe de vroegere insteUingen der Grondw., en iedere inbreuk op dit beginsel zou strijdig zijn geweest met haren geest. Desniet-
(i3) Wij zouden gelooven, dat daarom de opvatting van den Heogl. Rotaaros als alleen juist moet beschouwd worden, omdat de Grondwet zeker geene voorregten heeft kunnen toezeggen aan hen die niet bestaan, d. i. die ten minste staatkundig niet bestaan.



temin wordt de zaak hier Kjj1 herhaling uitgedrukt, opdat '«*} &6S te vaster zou staafe.'' Hieruit volgt dus, dat de bepaling van dit art. reeds geheel in de vroegere ar^ tikelen is opgesloten: maar wanneer wij nu de vrdeg'etfe' artikelen slechts van de in i8i5 bestaande gezindheden opvatten, waar zal men dan het beginsel van art. 192 aantreffen? Dit art. stelt dus allé godsdienstige begrippen en Kerkgenootschappen, öiidlTen nieuwe, op dezelfde lijn: het geeft'géén voorrecht hoegenaamd aan het ééne boven het andere: en van eene noodzakelijkheid van toelating of erkenning des 'ïonïngs wordt niet gesproken.
Dit alles wordt nader vefsïérkt door art. ig3 : » Geene openbare-''Wening van Godsdienst kan worden belemmerd, dan ingevaHe dezelve de openbare orde of veiligheid zoude kunnen storen." Het Fransch heeft s » L'exercice pubBe-d'un culte ne peut étre empêche'," etc. Ook dit art. spreekt dus in het algemeen van Godsdienst, Culte, zonder onderscheid van oud en nieuw, erkend en niet erkend, bestaande en niet bestaande. Reeds heeft Royaabds dit opgemerkt, als wij bovenzagen. Voor het overige spreekt dit art. duidelijk slechts van zoodanige openbare oefeningen van Godsdienst, welke in de open lucht, op de publieke straten en wegen geschieden, als het houden van processién, het doen van preéfica^ëB'," enz. en het veronderstelt alzoo, dat die Godsdienstoefeningen, welke in de kerken en gebouwen plaats hebben, in geen geval hoegenaamd mogen belemmerd worden: want dezer bescherming valt in den regel van art. 191, en van dezen regel geeft art. ig3 eene uitzonr dering slechts voor die oefeningen, die in de openlucht verricht worden (14).
(i4) Zoowel hoogst onjuist als gevaarlijk vinden wij de verklaring, welke de schr. hier geeft van de woorden: openbare oefening van



Art. ig4 en I9~> komen hier in geen aanmerking: maar art. 196 is weder belangrijk. Het beperkt de vrijheid bij de vorige artikelen verleend en gewaarborgd: en door de beschouwing dier beperking zal ons de gewaarborgde vrijheid nog duidelijker worden. Het eerstel gedeelte van dit art. zegt: «De Koning zorgt, dat geene Godsdienst gestoord worde in de vrijheid van uitoefening, die de Grondw. waarborgt.— Le Roi veille a. ce qu'aucun culte ne soit troublé dans la liberté d'exercice que la loi fondamentale lui assure." Deze woorden stellen dus nogmaals en ten allen overvloede de vrijheid voor, welke bij art. 190, 191 en ig3 met meerdere uitvoerigheid was uiteengezet (i5). Zg,«fpreken weder in het algemeen van geene Godsdienst, aucun culte, en bepalen zich dus niet tot de zoogezegd erkende GodsdiensteBr^Jegn. .Zij,zeggen dus . met andere woorden o die volkomen vrijheid van godsdienstige begrippen, bij art. 190 gewaarborgd; die bescherming van aUe godsdienstige gezindheden, bij art. 191 verleend; die wering van ajle belemmering van de openbare oefening van Godsdienst, bij art. 193 verordend; dit alles is aan de zorg des Konings opge-
Godsdienst in art. ig3. Blijkbaar is openbare oefening van Godsdienst overal aanwezig, waar een ieder, die verkiest, wordt toegelaten , dus ook wel bijzonder binnen de Kerkgebouwen, waar in het openbaar, met geopende deuren, de Godsdienst wordt)uitgeoefend: en zou dan de Staat van zijn regt van toezigt, van zijn regt tot handhaving van orde en openbare .rast- bij de openlijke Godsdienstoefeningen in de Kerken hebben afstand gedaan ? Dit immers kan niet. En waardoor zal de schrijver zijne verklaring, dat openbaar alleen beieekent in de open lucht, staven? Naar ons voorkomt, had daartoe vooreerst net' bewijs moeten geleverd worden, dat gezindheden in art. 191 béteekent kerkgebouwen, en zelfs dan zon men nog niet verre gevorderd zijn, daar dat art. 191 duidelijk van geene Godsdienstoefening gewaagt. (i5) Minder juist, zie onze ioe Aanteekening.



dragen en aanbevolen. W$ zien dan bier weder eene door de Grondw. gewaarborgde: vrijheid van uitoefening van Godsdienst overeenkomstig onze godsdienstige begrippen , als beginsel én regel aangenomen. Maar het tweede gedeelte van dit art. wil, dat de Koning tevens zorge, dat alle godsdienstige gezindheden zich houden binnen de palen vark gehoorzaamheid aan de wetten) -van den Staat. (II veille de même è oe que tous les cultes se contiennent dans Vobèissance qu'ils doivent aux lois de TEtat.) Ziedaar de e'énige beperking aan de grondwettige vrijheid van Godsdienstoefening, die zich in dé kerken en gebouwen besloten houdt, gesteld; eene beperking:zeker allernoodzakelijkst , opdat de Staat niet ten eenen male aan de losbandigheid in het godsdienstige worde prijs gegeven. Op dien grond is het dan ook, dat de Koning zou mogen weren (16) de godsdienstige gezindheden bijv. der Sint-Simonisten, die de gemeenschap van vrouwen en goederen prediken; der Jezuïten, die den eed, aan Ketters gedaan, voor niet verbindende houden; der oude Wederdoopers, die de heerschappijen verachten; der Mohammedanen, die de veelwijverij willen, enz. enz. Maar dit zoo zijnde, dan valt daarentegen alle reeds bestaande of nieuw opkomende godsdienstige gezindheid, die zich binnen de palen van gehoorzaamheid aan de wetten des Staats houdt/ in de door de Grondw. gewaar, borgde vrijheid van Godsdienstoefening, waarvan de zorg ter handhaving aan den Koning tot een plicht is opgedragen.
Het is er dus, naar ons inzien, niet alleen verre van af, dat een zoogenaamd recht van toelating of erkenning van nieuwe Kerkgenootschappen bij de Grondw. uitdruk-
(16) Zou men niet kunnen zeggen, dat de schrijver hier het regt van toelating, vroeger bestreden, schijnt toe te geven, al is het negative ?



kelijk . of hij onderstelling aan den Koning zou gegeven zijn, dat in tegendeel de Grondw. uitdrukkelijk aan nieuwe Kerkgenootschappen de vrijheid verleent, om zich te vestigen (17). Zij behoeven dus geen voorloopig verlof te vragen. De Koning hdèft slechts een recht om diegenen té weren, die zich gevestigd hebben, en dat slechts in het geval bij art.* 196 voorzien. Wel is waar, komt aan den Koning het vrijë oordeel toe, of dit geval al dan niet bestaat (18): maar daar het hier de beperking van eene anderszins grondwettige vrijheid betreft, spreekt het va» «eb0, dat de Koning, indien hij een nieuw Kerkgenootschap weren wil, verplicht is aan te toonen , dat hetzelve Ach niet binnén de palen van gehoorzaamheid aan de wetten van den Staat houdt: eene willekeurige, met geen redenen bekleede weigering en wering zon tegen den geest der Grondwet aanloopeh.
Dit nu aangenomen, zal het wel tevens huiten allen twijfel zijn, dat Hervormde Christenen, die zich niet lan> ger met de godsdienstleer der Hervormde Kerk kunnen
iyii Verg. onze 3» Aanteekening.
(18) De vraag blijft alleen: door welke middelen, op welk» wijze oefent de Koning zijn regt nit, om te beoordeelen, of orde, rust, goede zeden door nieuw opkomende Kerkgenootschappen gestoord worden? Wij antwoorden: door gebruik te maken van het regt yan toelating of. erkenning. Vóór die erkenning hebben die Genootschappen geen staatkundig bestaan. Welligt ware bet nuttig, dat bij eenige wet bepaald was, wanneer, nadat een nieuw opkomend Kerkgenootschap, omtrent de regeling zijner belangen, was overeengekomen, de aanvrage tot toelating aan de Hooge Regering zou be» hooren te geschieden. Want zal de Staat bescherming verleenen, zoo moet hij weten aan wie. Eene nieuw opkomende gezindheid kan niet zeggen: ik besta, bescherm mij, want de Staat heefteen onderzoek te doen, alvorens het de bescherming kan toezeggen. Daarom, omdat dit onderzoek aan den Staat toekomt, zon deze met regt de wijze kunnen regelen, op welk» hetzelve zou moeten aangevraagd worden.



vereenigen, het recht hebben zich van de Herv. Kerk af te scheiden en in een nieuw Kerkgenootschap te vereenigen, zonder daartoe het verlof des Konings noodig te hebben. Dè e'e'nige bedenking hiertegen, genomen uit art. 291 en volgg. van het nog van kracht zijnde Fransche Strafwet-, boek, hetwelk alle associatién van meer dan twintig personen, ook ter zake der Godsdienst, zonder een voorloopig verlof van het Gouvernement, verbiedt, vervalt bij de opmerking, dat het ongerijmd is dit Fransche Wetboek aan onze later gemaakte Grondwet te doen derogeren, vooral ten opzichte dier rechten en vrijheden, welke deze ons waarborgt (19). Terecht leert Royaabds, bl. 221, 225, dat alleen uit de Grondw. kan worden opgemaakt, welk stelsel van Slaatskerkrecht hier, in ons Land, heerschende is, en dat dus de Grondw. de bron is, waaruil alles wordt afgeleid en waaraan het Kerkrecht alles behoort te toetsen.
Maar eenigzins bedenkelijker is de vraag, of men zich van het thands bestaande Herv. Kerkgenootschap, welks vorm en inrichting door een eenvoudig ,en oppermachtig Besluit des Konings van <j Januarij 1816 is geregeld geworden, mag afscheiden, niet zoo zeer om de Godsdienstleer, maar voornamelijk ofeenig en alleen om dier inrichting wil, met welke men zich in gemoede niet vereenigen kan, en of men zich dien ten gevolge in een nieuw Kerkgenootschap met eene eigendunkelijke inrichting en vorm, onafhankelijk van 's Konings toestemming, vereenigen mag? De twijfel rijst uit de omstandigheid, dat de Koning zelf die inrichting van het Herv. Kerkgenootschap heeft daargesteld en door een oppermachtig besluit aan de toen bestaande Herv. Kerk opgelegd, zoor dat het dus een verzet schijnt tegen eene Staatswet, wan-
(19) Het is de vraag, of dat art. 391, Cod.pénal, niet de Grondwet werkelijk strijdig is.



neer men zich aan de onderworpenheid dier inrichting en aan het gezag van dat besluit onttrekt. Dan alle twijfel hoegenaamd verdwijnt bij de opmerking, dat genoemd Besluit bij art. 2 zich slechts bepaalt tot de leden van dat Kerkgenootschap zeiven en uitdrukkelijk het recht van afscheiding aan een iegelijk toekent. Voor de afgescheidenen is dus in alle geval dat Besluit geen Staatswet meer: en zij genieten mitsdien de volle vrijheid hun bij de Grondw. verzekerd, om zich in nieuwe Kerkgenootschappen te vormen en derzelver bestuur naar eigen goedvinden daar te stellen, mits altijd binnen de palen der gehoorzaamheid aan de wetten van den Staat (20).
Schrijver dezes is geen Separatist en meent op godsdienstige gronden de tegenwoordige afscheidingen in onze Herv. Kerk, ofschoon daartoe het gedrag onzer tegenwoordige Kerkbestuurders aanleiding gegeven heeft, geenszins te moeten voorstaan en bevorderen. Evenwel als Regtsgeleerde meent hij de godsdienstige vrijheid ten dezen te mogen en te moeten verdedigen.
(30) De schrijver vergunne ons, bij de door hem hier ter neder gestelde slotsom van zijn onderzoek kortelijk bok te vermelden, waartoe ons het onderzoek, omtrent dit onderwerp ingesteld, geleid heeft. Het komt hierop neder: Elk heeft regt om zich site scheiden; maar bij de oprigting van nieuwe Kerkgenootschappen heeft de Staat een regt van -onderzoek, of hetzelve tegen openbare orde, rust en goede zeden strijdt. Naarmate van de uitkomst van dat onderzoek, verleent of weigert de Staat de toelating derzelve ; doch waar gebleken is, dat een zoodanig Genootschap niet strijdt tegen openbare orde, rnst en goede zeden, daar verleent de Staat toelating en bescherming, en wel gelijke bescherming, als anderen genieten.