DE ONDERSCHEIDENE BETEEKENIS VAN HET WERKWOORD „HEILIGEN"
IN HEBB. II : 10, EN IN VS. 11.
Want het betaamde Hem, om welken alle dingen zijn, en door welken alle dingen zijn, dat Hij, vele kinderen tot de heerlijkheid leidende, den Oversten Leidsman hunner zaligheid door lijden zou heiligen.
Want en Hij die heiligt, en zij die geheiligd worden zijn allen uit één: om welke oorzaak Hij Zich niet schaamt hen broeders te noemen.
Voor één of liever twee woorden vraag ik de aandacht van den lezer van „De Vrije Kerk." Nu de vriendelijke aandrang van den redacteur mij noopt tot vervulling eener belofte, om iets voor zijn maandschrift te zenden, moge de lezer deze bladzijden over slechts twee woorden de aandachtige lezing en overdenking niet onwaardig achten.
In het Woord van God zijn alle woorden belangrijk. „Al wat te voren geschreven is, dat is ter onzer leering te | voren geschreven..." Eom. 15:4. Niet één jota noch één tittel is zonder beteekenis en doel; en niets mag van de Schrift afgedaan of aan haar toegevoegd worden; en evenmin bij de verklaring en prediking voorbijgegaan. Het fijnste radertje in het grootste uurwerk is volstrekt niet de geringste arbeid van den maker, terwijl het voor de juiste aanwijzing van uur, minuut en seconde onmis-



baar is. Is dit reeds reden genoeg, om ook op de schijnbaar geringste bizonderheid in de Schrift te letten, dan mag ik ongetwijfeld wel op belangstellende aandacht rekenen, nu de woorden, waarover ik iets in 't midden wensch te brengen, tot die woorden behooren, die de hoofdgedachten van de leer der zaligheid uitdrukken: men zou kunnen zeggen, die de klinkers vormen van het heilig alfabet.
'k Behoef u slechts te herinneren, dat het werkwoord „heiligen," bedrijvend of lijdend, of beide wordt gebruikt van God, van Christus, van den H. Geest, van menschen, van dieren: en van nog andere creaturen. Let gij daarbij er op, dat dit woord, en de zaak, nauw verwant is met deze andere woorden en zaken: heilig, heilig worden, heilig syn, het heilige, het heilige der heiligen, heilige dingen, heilige plaatsen, het allerheiligste, heiligdom, heiligheid, heiligheid der heiligheden, heiliging, heiligmaking — let gij daarop, dan is het u aanstonds duidelijk, dat wie het woord „heiligen" wil verstaan, in dezen heerlijken hof, of wilt ge, tempel der heiligheden Gods moet binnengaan. Ik kan thans slechts den weg derwaarts wijzen.
Eén woord, of liever: twee woorden. Onze Staten-vertaling heeft één woord in beide verzen: „heiligen." Dat de beteekenis niet de zelfde kan zijn in vs. 10 als in vs. 11, — alleen een zeer oppervlakkige lezing, of aanhaling op den klank af zou dat kunnen voorbijzien. Geheel het redebeleid wijst op een onderscheiden beteekenis. Ook het naaste verband. In vs. 10 is sprake van God die Christus heiligt, van Christus die geheiligd is geworden; in vs. 11 van heiligen, als een daad, een werk van Christus aan de geloovigen: en van Zijn volk dat door Hem geheiligd wordt.
Hoe men echter daarover denke, beslissend is het ge-



bruik van twee onderscheiden woorden in den grondtekst: reteióa (teleiooo) in vs. 10, en xyix^a (hagiazoo) beide malen in vs. 11. Daargelaten, of wij de juiste beteekenis van deze woorden kunnen vinden, het mag, het moet, voor allen die de gansche Schrift voor Gods Woord erkennen van te voren vaststaan: dat de Heilige Geest Zijn doel er mede had, om in vs. 10 tsXswu, en in vs. 11 xyix\u te gebruiken. Het eerste woord: tsK. komt in Hebreën 9 maal voor, en is 5 maal door „heiligen" vertaald: Cap. 2:10; 5:9; 7:28; 9:9; 10:1; de andere malen door: volmaken: 7 :19; 10:14; 11:40; 12 : 23. Buiten dezen brief is het nergens met „heiligen" vertaald, doch met: volbrengen, voleindigen, volmaken; en in den lijdenden vorm, met: vervuld, volbracht, voleindigd, volmaakt worden. Met recht vraagt dus de nadenkende lezer: waarom juist in Hebr. de vertaling door „heiligen" ?
Het tweede woord: dy. komt 6 malen voor in Hebreen, en vele malen (23) elders in het N. T, en is overal door „heiligen" overgezet. Evenals in het O. T. overal, waar
heüigen en verwante woorden voorkomen, het werkwoord UhpT in verschillende species gebruikt is, waarvan ook
alle naamwoorden die op heiligen betrekking hebben zijn
afgeleid: zoo is dy. bet eigenlijke N. Testamentische
woord voor „heiligen". Slechts driemaal vindt gij xyv&pxi, in den zin van
„geheiligd zijn" door een gelofte; Hand. 21:24,26; 24:18;
terwijl xyvi%u „reinigen" beteekent: Joh. 11:55, Jak 4-8'
1 Pet. 1:22, 1 Joh. 3:3. Laat mij dadelijk hierbij opmerken, dat de beide woorden
van Cap. 2 vs. 10 en 11 in eene en de zelfde zinsnede voorkomen
in Hebr. 10:14: „Want door ée'ne offerande heeft Hij in
eeuwigheid volmaakt (Vf A.) degenen die geheiligd (dy.) worden.



Is het alzoo duidelijk, dat beide woorden met opzet in onderscheiding van èn in nauw verband met elkander gebruikt worden, dan volgt daaruit reeds, dat de beteekenis van xy. (vs. 11) een andere moet zijn dan van rsK (vs. 10), hetwelk dan ook in andere vertalingen niet met „heiligen", maar met wyden (consacreeren), of volmaken, voleindigen, en in de oude Ned. vert.: uitgave van Nic. Biestkens, met volkomen maken is vertolkt. 1).
Wij beginnen met vs. 11; te meer, omdat daarin de reden wordt opgegeven van het „heiligen" in vs. 10. Het ww. xy. en alle nw. die hiermede verwant zijn, zij alle komen af van xyiog: heilig. Dit bijvn. wordt afgeleid van royos» en oftxi, waardoor diepe eerbied, eerbiedige schuchterheid, wordt aangeduid. In onderscheiding van de andere woorden, ook door „heilig" vertaald, drukt xyiog een eigenlijk en absoluut goddelijke eigenschap uit: de eigenschap waardoor de aard van het Allerhoogste Wezen zich kenmerkt. Ps. 99:5, 9; Openb. 4:8. Let er slechts op, dat de Heilige Geest altijd Trvevpx xyiov genoemd wordt. 'Ayix^u heeft dan ook altijd betrekking op de heiligheid van God: hetzij om die te erkennen, te eeren, zoo als in de bede: „Uw naam worde geheiligd," hetzij om zaken of personen in overeenstemming met de heiligheid van God te brengen, door afzondering èn toewijding: en dit weder, öf in voorwerpelijken zin, door voldoening aan de voorschriften van Gods Verbond, of ook innerlijk, door den Heiligen Geest, in den zin van inwendige verandering: Gode gelijkvormig maken, en worden. Zeer opmerkelijk, niet waar, dat de Schrift alleen zulk eene toewijding en zulk eene verandering des menschen voor echt erkent, die aan den maatstaf van God zeiven, aan Gods aard, beantwoordt, gelijk zij uit Hem en naar Hem



is, en tot Zijne eer. Hoe nietig, hoe laag, hoe onrein, wordt hierbij de deugd, de braafheid, de humaniteit, het genot en geluk, en wat de menschen al zoo meer, van uit den mensch en tot en voor den mensch, hebben uitgedacht, gepoogd en geroemd! Geen zaligheid voor of verbetering van den zondaar, of het moet „heiliging" zijn, vrucht van „geheiligd worden."
In vs. 11 komt xyix^co voor in den hoogsten, in den vollen zin; zonder eenige beperking; als de samenvatting van het werk van Jezus, die geleden heeft en gestorven is om, vs. 10, „de Overste Leidsman der zaligheid" te zijn. Jezus heiligt; Hij is het „die heiligt", de heiligmakende; zijne „broeders" zijn de geheiligd wordenden door Hem, die zelf niet noodig had in dezen zin geheiligd, tot God gebracht en inwendig naar Gods beeld vernieuwd te worden: dewijl Hij heilig is, de Zone Gods.
't Is duidelijk dat de schrijver met dit „heiligen" hier, evenals in andere plaatsen van den brief, ook het oog heeft op de heiliging in het O. T. geëischt door de wet. Geheel deze brief heeft de strekking aan te wijzen, dat de eeuwige Zoon van God, die een weinig minder dan de Engelen geworden was, van wege Zijn lijden en sterven in de menschelijke natuur, de vervuiler is van den O. T. Ceremoniëndienst. Israël was, en moest den Heere een heüig volk zijn: daarop wezen,daartoe dienden al de inzettingen en rechten van het Oude Verbond. Wat nu het bloed van stieren en bokken slechts uitwendig kon doen, Heb. 9:13: „heiligen («7.) tot de reinigheid des vleesches," dat doet het bloed van Christus in waarheid en volmaaktheid, vs. 14: nl. „het geweten reinigen (nxSxpl&iv) van doode werken, om den levenden God te dienen."
Het w.woord: KX$xpl%a>, xxSrxlpw met afgeleide nomina meermalen hier en elders gebruikt, en bij ons door „rei-



nigen" vertaald, drukt meer de ontkennende zijde van het werk van Christus uit; het komt steeds voor in verband met de zonde; zie b. v. „de reinigmaking onzer zonden," 1:3; „reinigen van doode werken," 9:14; „het bloed van Jezus Christus reinigt ons van alle zonde," 1 Joh. 1:7. 'Aytx^u drukt uit de met die reiniging onafscheidelijk verbonden positieve verandering: het heiligen, en geheiligd worden, de heiligmaking, naar het beeld van God: die in het zoo even genoemde 9:13 aldus in aard en doel wordt omschreven: „Om den levenden God te dienen." Niet de wet, niet de Priesterschap des O. T., maar Hij die „een barmhartig en getrouw Hoogepriester" is, in de dingen bij God, „om de zonde des volks te verzoenen," vs. 17, Hij is het, en Hij alleen, die „heiligt," en door Wien allen, die de heerlijkheid beërven, geheiligd worden, en nu den naam van „heilige broeders," Cap. 3:1, kunnen dragen.
Vraagt iemand, waarom in dezen brief het „heiligen" niet aan den Heiligen Geest wordt toegeschreven: de reden is duidelijk uit het verband, gelijk ook uit andere teksten hier en elders. In vs. 26 van Ef. 5 lezen wij: „die Zich zeiven voor de gemeente heeft overgegeven, opdat Hij haar zou heiligen (xyidtuy) . . . opdat Hij haar Zich zeiven zoude heerlijk (evdo&v) voorstellen . . ." De „heiliging" is niet te verkrijgen buiten Christus: de Heilige Geest neemt alles wat Hij geeft en werkt uit Christus; daarom heet Hij ook de Geest des Zoons, de Geest van Christus. Die „heiliging" van al de verlosten is het doel van God. Gods genade is een heilige en heiligende genade : geen oorzaak of vergoeding van zonde en zondelust. Opdat Jezus de heiligende, de heiligmaker, zou kunnen zijn, was niets minder noodig, dan dat Hij de owheiligheid wegname, en daartoe het lijden des doods onder-



ging: dat Hij in alle kracht „den doodsmaak." Hebr. 2:9.
In onzen tekst, vs. 11, komt: xyix^co voor het eerst voor. Zien wij nu het verband in. Het heilrijke lot der kinderen Gods wordt, in vs. 10, door twee onderscheiden woorden uitgedrukt: G o d leidt vele kinderen tot de heerlijkheid, en Jezus, van wien vs. 9 is gesproken, is „de Overste Leidsman hunner zaligheid." Is er onderscheid èn verband tusschen heerlijkheid en zaligheid? Zou het niet? Zaligheid (gutyip'ix) wijst op de ellenden, waaruit Jezus redt (trw^f/); heerlijkheid (Sa§#) is het hoogste woord, dat de taal der menschen heeft, en waardoor zoowel de naar buiten tredende, zich objectiveerende, glans van Gods volzaligheid, als de in- en uitwendige luister en vreugd van den staat der volmaaktheid wordt aangeduid. Die kinderen, vs. 10, die tot de heerlijkheid geleid worden, zijn blijkbaar de zelfden als: „allen die geheiligd worden," in vs. 11. Het „heiligen" van Christus staat dus in nauw verband met Zijn werk als „ Overste Leidsman hunner zaligheid." Dat werk der redding, der verlossing van Christus, waardoor God vele kinderen tot de heerlijkheid brengt, is in aard en strekking en vrucht: in de rechte verhouding tot God plaatsen, heiligen, heilig maken. Bij de heerlijkheid, waarvoor Gods volk bestemd is, past de zonde niet; daartoe is noodig een gereinigd zijn van de zonden en een werkelijke heiligheid: een „deelachtig worden van de heiligheid van God," Hebr. 12:10, die de Auteur is van geheel dit genaderijk en heerlijk Evangelie, van geheel de zaligheid en heerlijkheid.
Het nauwe verband van „heerlykheid''1 en „heiligheid" treedt ook elders in de Heilige Schrift duidelijk in het licht. In het straks reeds aangehaalde Ef. 5:26, wordt gezegd, dat Christus hierom Zich overgaf, en hierom Zijne Gemeente heiligde (xy.), opdat Hij haar Zich zeiven heerlijk,



(evSoJ-ov) in-heerlijk, door en door heerlijk, zou Toorstellen. De Gemeente heilig, opdat zij heerlijk zij! Heerlijk in zich zelTe, heerlijk Toor God en Christus, heerlijk in de genieting der heerlijkheid Tan God en het Lam.
Voeg daarbij o. m., dat in Rom. 8:30 niet, (zooals in 1 Cor. 1:30 rechtTaardigmaking door heiligmaking) „gerechtTaardigd" geTolgd wordt door „geheiligd", maar door Terheerlijkt", föot-xtre) dan ziet gij nog inniger de beteekenis en de onderlinge betrekking Tan: heerlijkheid en heiligheid, Tan verheerlijken en tot de heerlijkheid leiden en Tan heiligen aangewezen. Waarom anders plaatst Paulus daar, Rom. 8:30, „Terheerlijkt," dadelijk na „gerechtTaardigd", en dat zonder Tan „geheiligd" eens te spreken? Waarom anders, dan omdat, naar den aard der zaak, naar den wil en de werking Gods, heiligen in beginsel, in wortel en tak, verheerlijken is; en omdat de gekenden Gods, die „Terordineerd zijn den beelde Zijns Zoons gelijkTormig te worden, opdat Hij de eerstgeborene zij onder Tele broederen," Tolkomen geheiligd zullen zijn, zoodra zij Terheerlijkt worden: of wilt gij, de heerlijkheid zullen beërTen in Tolmaking hunner heiligmaking in de Treeze Gods? Hij die heiligt, is de met heerlijkheid (ïïo^x) en eere (ri/tti) gekroonde Jezus, die geleden heeft ts. 9. Zij die door Hem geheiligd worden, hebben daarin het begin en den waarborg, Ef. 1:13, 14, hunner Tolkomene Terlossing en Terheerlijking. Zij zijn door die heiliging één met Hem, in eenheid Tan leTen en lot, die als hunner één geworden is, in Zijne Trijwillige ZelfoTergaTe aan den Vader, tot den dood: naar het welbehagen Gods, die Hem heeft Ternederd en Terhoogd, en Tan Wiens genade zoowel de Zaligmaker: „Hij die heiligt", als „de geheiligd wordenden" de Trucht zijn. „Want Hij die heiligt, en zij die geheiligd worden zijn



allen uit één." Dit: „ uit één," hos beteekent o. i. niet: uit éénen Schepper, of éénen stamvader, of uit ééne natuur, maar: uit éénen Auteur, Ontfermer, Vader, uit Wien zoowel de Verlosser als de verlosten als zoodanig afkomstig zijn; die, Jezus aan het hoofd, ééne heilige broederschap vormen: de Gemeente, waarop de lijdende Messias hoopvol staroogde, reeds in den Profetischen Psalm: Ps. 22, door onzen schrijver aangehaald in vs. 12 en 13. „Om welke oorzaak Hij Zich niet schaamt hen broeders te noemen." vs. 11.
„Want en Hij die heiligt, en zij die geheiligd worden zijn allen uit éénen." Dit geeft de schrijver op als een reden voor hetgeen in vs. 10 is gesteld, en dat de reden geeft van vs. 9. „Want het betaamde Hem, om welken alle dingen zijn, en door welken alle dingen zijn, dat Hij, vele kinderen tot de heerlijkheid leidende, — dit alles wordt gezegd van God, den Vader — den Oversten Leidsman hunner zaligheid (nl. Jezus: vs. 9) door lijden zou heiligen, TsKsiwaxt.
In welken zin dit „heiligen" is op te vatten, onderzoeken wij nu in het kort. Dit is al aanstonds zonneklaar, dat hier een werk Gods met betrekking tot Christus wordt aangeduid, dat voor Christus noodig was, zou Hij de „heiligende" kunnen zijn.
Eigenlijk beteekent het: volmaken, voleindigen. Onze Kantteekening is bescheiden genoeg, om telkens het woord van den grondtekst te vermelden, en eene andere vertaling toe te laten. Zoo ook hier. Hoort wat zij aanvoert om de vertaling door „heiligen" aan te bevelen, en in welke beteekenis zij in dit vers het geheiligd zijn van Christus door den Vader opvat: „Gr. teleiosai; hetwelk eigenlijk beteekent volmaken, somwijlen heiligen of inwijden, welke beteekenissen op Christus hier kunnen gepast wor-



den. Hoewel het woord „heiligen" hier gehouden is, omdat Christus dit woord alzoo van Zich zeiven verklaart, Joh. 17:19, en het volgende vs. zulks ook medebrengt. En door dit woord heiligen wordt alhier verstaan, dat de Vader geordineerd (bevolen) heeft dat Christus door zijne gehoorzaamheid tot den dood des kruises toe, in zijne heerlijkheid zoude ingaan en ons met Hem daartoe ook bekwaam maken."
Minder bescheiden dan de Kantt. is de beroemde Owen in zijn werk over de Hebreen. Dl. I. 2, bl. 980. Hij vertaalt rsK. door „volmaken"; maar in de „uitlegging" spreekt hij aldus: „Doch 't woord wordt nergens zoo gebruikt, heeft geene zulke beteekenis,... wordt tot dien zin nooit gebruikt." „In geheel dezen Zendbrief wordt het woord in geen anderen zin gebruikt, maar in dien zin (van inwijding en afzondering) dikwerf wanneer 't op Christus wordt toegepast: Zie Cap. 5:9 en 7:28." De Kantteekening zegt dat niet; overal waar reX. door „heiligen" is vertaald, teekent zij aan: ofte „volmaken...". En — dit is opmerkelijk — in 3 plaatsen in dezen brief, waar tsX. door „volmaken" is vertaald, teekent zij niets aan dat u op de gedachte zou brengen: het kan ook door „heiligen" vertaald worden. En 't is genoeg om te wijzen op die teksten, om de ongegrondheid van die nog al krasse bewering van Owen en anderen te bewijzen. Men beproeve slechts om in laatst bedoelde teksten tsA door „heiligen" te vertalen of te verklaren. Zie hierbij bl. 67.
Evenmin geldt het argument, dat „volmaken" in verschillenden zin opgevat, en dus misverstaan kan worden. Dat is op zich zelf wel waar, doch geen geldige reden om nu maar een andere vertaling te geven, zonder degelijke gronden. 2) Het woord zelf en het verband moeten uitwijzen, in weihen zin „volmaken" hier of elders be-



doeld is: dit is eisch van eene gezonde exegese der „gezonde woorden" Gods. Het beroep van Owen, Klinkenberg en anderen op het O. T., waar de Septuaginta, volgens hen, TfA. vertaald door inwijden, of toewijden tot den dienst van God, dunkt ons ook onhoudbaar; daargelaten nog of dit, althans rechtstreeks, tot verklaring van rek. in dit verband zou kunnen dienen. De Septuaginta is echter juist tegen die opvatting. Want in 2 Chron. 8:16 wordt TeX., bij ons vertaald door „volmaakt," gebruikt om te vermelden, dat het huis des Heeren afgewerkt, voltooid was. En in den zelfden zin reXéa in Neh. 6:16 „de muur volbragt." En in die plaatsen waar t«A. voorkomt in verband met de aanstelling der Priesteren, wordt ook xy. gebruikt, in onderscheiding van rsK. TsK. is daar, Ex. 29:29, 33, 34 en 35, en Num. 3:3, bij ons door „vullen" vertaald: het vullen van de handen der Priesteren, vuloffers, enz. Zalven, vullen der handen, en het zich heiligen, (Ex. 29, 33) van Aaron en zijne zonen, worden evenzeer van elkander onderscheiden als in nauw verband gebracht. Num. 3:3 spreekt van de zonen Aarons, die gezalfd waren, ytelfisvoi, welker handen men gevuld had (t«a), om het Priesterambt te bedienen. Het onderscheid en het verband tusschen zalven, de handen vullen en zich heiligen is dus duidelijk. Zalven is: de aanstelling; de handen vullen: de bekwaammaking tot het Priesterwerk, door in hunne handen de offers te stellen, en aldus als priesterhanden vólkomen te maken; zich heiligen: zich overgeven, toewijden, in de rechte verhouding plaatsen tot God, en tot Zijn Heiligdom en dienst.
Dat het woord reK somwijlen heiligen, of inwijden beteekent — wacht nog altijd op .bewys. Naar ons inzien kan het zeer gevoegelijk, ja, behoort het overal in Hebr. even als in dezen tekst, Cap. 2:10, door volmaken of vólkomen



maken, voleindigen, vertaald te worden. Door „wijden, inwijden", is het nergens in den Staten-bijbel vertaald; evenmin door ordineeren of bevelen, in welken zin de Kantt. het hier opvat. Hier is dan ook geen sprake van een eisch, dat Christus Zich zou bekwaam maken „door den dood des kruises tot zijne heerlijkheid," maar, van een daad van God zeiven: dat de Vader Hem daartoe zou „volmaken," voleindigen. Dat ziet de Kantt. ook voorbij. 3) Daarbij komt, dat de wil des Vaders, dat Christus Priester zou zijn, en de ordinantie tot dat ambt, (behalve elders, o. a. Joh. 10:36), ook in dezen zelfden brief door andere woorden wordt aangewezen. Zie slechts Hebr. 10: 21, waar Ps. 40 wordt aangehaald: „Ik kom om uwen wil te doen"; Cap. 5:10, Hij is van God genaamd een Hoogepriester naar de ordening van Melchizedek; c. 7:28 de wet stelt (xx$l<m}o,i) tot Hoogepriesters menschen die zwakheid hebben: maar het woord der eedzwering, die na de wet is (gevolgd, stelt) den Zoon die in der eeuwigheid geheiligd is.
En in dezen laatsten tekst wordt het stellen tot Hoogepriester wel degelijk van het volmaken (rsX.) onderscheiden : want in het Grieksch staat voor ^geheiligd": rereteiufisvov, volmaakt.
Het gezegde van Jezus, Joh. 17:19: „en Ik heilig My zeiven voor hen, opdat ook zij geheiligd mogen zijn in waarheid," kan volstrekt niet dienen, om te bewijzen dat „heiligen" in onzen tekst in dien zelfden zin bedoeld is. Om de alles afdoende reden: dat Jezus daar niet „Teteiów" gebruikt, maar xyix^ai; xyix^co ifixurov. In dat gebed gebruikt de ware Hoogepriester ook het woord reXs'toco; in vs. 4 en vs. 23; doch in gansch anderen zin dan xyix^u. Lees slechts. In vs. 4: „Ik heb voleindigd het werk, dat Gij Mij gegeven hebt om te doen; vs. 23: opdat zij vol-



maakt zijn in één, d. i., volgens de hier zeer juiste Kantt.: opdat zij met Mij vereenigd zijnde door het geloof, ook daardoor met U vereenigd worden, Joh. 14:23, 1 Joh. 1:3, en opdat alzoo hunne vereeniging met ons door het geloof, en met malkanderen door de liefde, hare volkomene leden hebbe" In Joh. 17 is ook even als in Hebr. 2:9—11 herhaaldelijk sprake van deze drie zoo nauw verbonden zaken: a. zich heiligen van Christus: heiligen des Vaders: geheiligd worden; b. volmaken: volmaakt worden; en c. verheerlijken: verheerlijkt worden.
„Ik heilig Mij zeiven voor hen": daarmede drukt Jezus ontegenzeggelijk uit Zijne vrijwillige Zelfovergave tot een heilig offer voor de Zijnen, die tot doel had en tot vrucht hebben zou: dat ook zij geheiligd zijn in waarheid: geheiligd niet slechts naar den eisch der wet, maar in de waarheid, door Hem die ook de waarheid en de vervulling der wet is: „opdat zij door de kracht en verdiensten van deze mijne offerande de vergeving hunner zonden en de heiligmaking des Geestes mogen verkrijgen." Die tekst spreekt dus van wat Jezus deed: de onze, dat de Vader dit offer van Hem eischen moest, om Hem als Middelaar te voleindigen.
Van groot belang is hier, tot recht verstand van het onderscheid tusschen xylx^u en rsXsioa, de eenige plaats, waar dit laatste woord voorkomt als door Jezus, in lijdenden vorm, van Zich zeiven gebezigd: Luc. 13:32, alwaar Jezus, tot antwoord op de mededeeling, dat Herodes Hem wil dooden, aldus spreekt: „Zegt dien vos: Zie, Ik werp duivelen uit, en maak gezond, heden en morgen, eh ten derden dage word ik voleindigd, rsXeiov/ixi. Blijkens het het volg. vers doelt Hij daarmede op Zijn naderenden dood. Ook moet hier de aandacht gevestigd worden op het majestueuze woord in den lijdenden vorm van het verwante ww. rsXew, TeTsXetTTxr. het is volbracht!



Om al deze redenen achten wij het ongegrond, en dus niet met den waren eerbied voor het onfeilbaar Woord overeenkomend, het woord reXstao-xi in Hebr. 2 :10 door de vertaling en verklaring van: heiligen, inwijden, bevelen enz. iets anders te laten zeggen dan het eigenlijk zegt, en overal, ook in de bij behoorende naamwoorden, beteekent.4)
Wij willen lezen en verklaren hetgeen er staat geschreven:6) en dat istrfA: volmaken, volkomen maken, voleindigen. Waarom toch daarvan afgegaan? Omdat men er hier geen weg mede weet? Maar hoe? Is de beteekenis van „voleindigen" niet veel rijker dan: wijden of ordineeren ?
In dezen tekst wordt het lijden en de dood van Jezus zoo helder als diep, zoo verheven als nederbuigend genadig, in zijn zoenkarakter en noodzakelijkheid als schuldoffer, als zoendood, voorgesteld. Om het welbehagen Zijner genade te volvoeren: vele zondaren als Zijne kinderen van den dood en den duivel te verlossen, en tot de heerlijkheid te leiden, betaamde het Gode, den oorsprong en het einddoel aller dingen, om den Oversten Leidsman hunner zaligheid door lijden, lijdenssmarten, (nxSviiiXTuv), alle uitloopende op en saamvallend in „het lijden des doods," vs 9, te volmaken. Te volmaken, niet in zijn persoon, naar goddelijke of menschelijke natuur: daarvan is hier geen sprake, evenmin als van een volmaken van zijn staat van heerlijkheid: maar te volmaken als „Oversten Leidsman der zaligheid" (vs. 9), als Middelaar en Zaligmaker, als „een barmhartig en getrouw Hoogepriester," vs. 17, om de zonden des volks te verzoenen, Qxxo-xeoSxï).
Zonder lijden — dit wil de apostel dus zeggen — en dood zou het werk van Jezus geen volkomen werk zijn geweest, of ooit hebben kunnen worden; zou Hij niet voleindigd zijn, maar in gebreke gebleven; zou Hij nooit



hebben kunnen uitroepen: het is volbracht; zou Hij niet de heiligende, zou Hij niet een waar Hoogepriester, de ware Hoogepriester naar de ordening van Melchizedek, hebben kunnen zijn. Juist op dat offer, dat offer des lijdens en des stervens, kwam het aan. Dat was het middenpunt van al Zijn werk voor God en de kinderen Gods. Moesten de handen van A'aron en zijne zonen gevuld, volmaakt, worden door de vulo&ers, Hij kon het Priesterambt niet bedienen zonder dat het offer, het ééne offer, waarop alle offers zagen, in Zijne hand gegeven werd; en dat offer kon geen ander zijn dan Hij zelf! Zou Jezus Christus tot Zijne bestemming komen, volkomen worden als de Middelaar Gods en der menschen, als de Gezalfde Gods en de Zaligmaker der Zijnen, dan moest in Hem offer en offeraar samenvallen; dan moest God, van Wien het werk der zaligheid uitgaat, Hem, dien Hij tot den Oversten Leidsman der zaligheid verkoren, aangesteld en gezalfd had, in lijden brengen en dood, om Hem door lijden zóó te volmaken, dat God zelf het Amen kon uitspreken op Zijn jubelkreet: Het is volbracht! en Hem kroonen met heerlijkheid en eere.
Hoe treffend past deze beteekenis voor het doel van den Hebreër-brief: om den Joden, die van de wet de zaligheid verwachtten, en zich vastklemden aan hetAaronitische Priesterschap; die zich ergerden aan een vernederden, lijdenden, gekruisten Messias, hun misbegrip duidelijk te maken. Dat de Messias „de Overste Leidsman der zaligheid" zou wezen — zie, dat geloofden de Joden wel, maar zij verwachtten zulk een Leidsman met aardsche heerlijkheid. Nu wil de schrijver, o. i. Paulus, hun in dit cap. aantoonen, dat. Jezus, de ware Messias, die wel een weinig minder dan de Engelen „geworden was", (niet: was of is, maar geworden was) nu ook inderdaad met heerlijkheid en eere is gekroond. Die heerlijkheid is voor Hem de vrucht



juist van die hun zoo aanstootelijke maar Gode betamende vernedering van «den Zoon, welken God gesteld heeft tot een erfgenaam van alles." Cap. 1:1—4. Want dat lijden des doods had geen minder reden en doel dan: „opdat Hij door de genade Gods voor allen, Joden en niet-Joden, den dood smaken zou." Door Zijnen dood heeft Hij Gods kinderen van dood en duivel verlost. En dat kon langs geen anderen weg geschieden. De reden daarvoor ligt in Gods heiligheid, en hunne onheiligheid, hunne zonden. Want „het betaamde Hem,'' om Wien alle dingen zijn, en door Wien alle dingen zijn, dat Hij, vele kinderen tot de heerlijkheid leidende, den Oversten Leidsman hunner zaligheid door lijden zou volmaken. Want Hij die heiligt, en zij die geheiligd worden zijn allen uit één: zijn als zoodanig het maaksel van het hart en de hand Zijner genade. Daarom schaamt de Messias Zich niet die zondaren, welke God tot de zaligheid leiden wil, znne broeders te noemen. En omdat nu die broederen, die kinderen Hem gegeven, vs. 13, zondaren zijn, en uit die oorzaak lijden onderden toorn Gods en het geweld van duivel en dood: daarom, vs. 17, moest Hij niet alleen mensch worden als zij, maar hun in alles gelijk worden, ook lijden en sterven, gelijk zij verdiend hebben. Ja, Hij moest den dood „smaken", smaken in al de bitterheid van den vloek en toorn Gods, „opdat Hij, door den dood: a. te niet zou doen dengenen die het geweld des doods had, d. i. den duivel, vs. 14; en b. verlossen zou (#?r#AA#£}j) al degenen die met vreeze des doods door al hun leven der dienstbaarheid onderworpen waren. Dat konden de Priesters der wet niet uitwerken. „Want zoodanig een Hoogepriester betaamde ons, C. 7 : 26 vv... Dien het niet noodig was, gelijk den Hoogepriesters, eerst voor zijne eigene zonden slachtoffers op te offeren, daarna (voor de zonden) des volks: want dat heeft Hij -éénmaal gedaan, als Hij Zich



zeiven opgeofferd heeft." En daardoor is Hij nu de ware, de volmaakte, Hoogepriester en Zaligmaker voor alle eeuwen, voor allen die zalig worden. „Want de wet stelt tot Hoogepriesters menschen die zwakheid hebben, maar het woord der eedzwering, vs. 28, die na de wet is: het woord waardoor God den Hoogepriester naar de orde van Melchizedek die eere geeft en waarborgt: stelt den Zoon, die in der (tot in) eeuwigheid geheiligd (volmaakt) is. Wiens werk door geen ceremoniedienst van Jood of Griek, van Roomsche priesters of Protestantsche eigengerechtigen behoeft of kan aangevuld worden, en Die tot in eeuwigheid aan 's Vaders rechterhand, tot verheerlijking van al zijn geheiligde broeders, de heerlijkheid en de eer van een volkomen Leidsman der zaligheid genieten zal; van God, van Engelen en menschen: Wiens volkomen Priesterwerk zelfs de duivelen en verdoemden, onder het knarsen der tanden, eens zullen moeten erkennen.
En gelijk Hij nu volmaakt is als Die heiligt, zoo zijn en worden ook de Zijnen volmaakt; evenals zij door en inden gevolmaakten Christus geheiligd zijn, Cap. 10:10, en voortdurend geheiligd worden. Zij zijn volmaakt, door Zijne ééne offerande, Cap. 10:14; En uit kracht van die zelfde offerande worden zij volmaakt, tot zij behooren en komen bij de „volmaakte,"6) (niet volmaakt, maar volmaakie: perf. pass.) 12 : 23, rechtvaardigen. Op wie de duivel smalen kan; die de wereld slachten kan; die op lijden moeten rekenen: maar — op wie duivel noch wereld, brave menschen noch goede engelen iets met recht afwijzen kunnen. Want, hoewel zij verdoemelijke zondaars zijn in zich zeiven, als alle anderen: door de van God gelegde, en van Christus met Zijn bloed en Geest uitgewerkte, eenheid tusschen hen en Hem, den lijdenden en stervenden Immanuël, die nu verheerlijkt is, verklaart God hen voor volmaakt: God



is het die rechtvaardig maakt: wie is het die verdoemt? In Christus zijn zij verlicht met de wijsheid van Boven, gerechtvaardigd, geheiligd, en straks volkomen verlost en verheerlijkt. Want — en in dezen tekst vindt ge de beide woorden, in vs. 10 en 11 door „heiligen" vertaald — in het zelfde verband bijeen, Cap. 10:14. „Want met ééne offerande heeft Hij in eeuwigheid volmaakt {irsXsiatrs) degenen die geheiligd worden (xyix^ó/isvov?): Hij, de Priester, die, 10:12, 14, één slagtoffer voor de zonde geofferd hebbende, is in eeuwigheid gezeten aan de rechterhand Gods; voorts verwachtende, totdat Zijne vijanden gesteld worden tot eene voetbank Zijner voeten." En de Heilige Geest, o af keerig Israël, getuigt ons dit ook; in de O. Testamentische beloften van een Nieuw Verbond met waarachtige innerlijke heiliging, vergeving en wegneming der zonden, waarvan God heeft gezegd: „Ik zal ze geenszins meer gedenken." En dat alles: „door het bloed van Jezus," vs. 5—19: die daarom buiten de poort geleden heeft, „opdat Hij door Zijn eigen bloed het volk zou heiligen." Cap. 13:12.
Het is thans niet mijn doel de heerlijke waarheden die in deze teksten voorgesteld worden, te ontvouwen. Ik wil nog slechts herinneren: dat de noodzakelijkheid van het lijden als de weg ter heerlijkheid voor den Christus en de Zijnen, door den Zaligmaker zeiven o. a. aan de klagende Emmaüsgangers zoo krachtig is voorgehouden, in de vraag: Moest de Christus niet deze dingen lijden, en alzoo in Zijne heerlijkheid ingaan ? Luk. 24:26. En aan uwe overweging beveel ik de opmerking: of de Heiland, als Hij, beteekenende hoedanigen dood Hij sterven zou, het woord verhoogen gebruikt. Joh. 3:17... „gelijk Mozes de slang in de woestijn verhoogd heeft, alzoo moet de Zoon des menschen verhoogd worden"; Joh. 8:28, „als gij



den Zoon des menschen zult verhoogd hebben", en Joh. 12:32: „En Ik, zoo wanneer Ik van de aarde zal verhoogd zijn, zal Ik ze allen tot Mij trekken: verg. Hand. 2:33; 5:31, PH. 2:9; of Jezus daar niet het zelfde uitspreekt als de apostel in Hebr. 2: de dood, de bittere dood des kruises zal inderdaad mijne verhooging zijn, mijne volmaking en voleindiging als de Verlosser van Joden en Grieken: en daarom en daarin de weg tot den Troon, waarin alle geheiligden met Mij zullen zitten, opdat zij mijne heerlijkheid mogen aanschouwen, die Ik. voor hen verworven en van den Vader ontvangen heb?
Zoon des Vaders, Gij zijt wèl de schoonste aller menschenkinderen! Gij hebt gebeden: Vader, indien het mogelijk is... maar het was niet mogelijk dat U het lijden des doods wierde gespaard, dat de wrange beker van U voorbijginge! En Gij hebt dien lpenskelk onzer misdaden, U op de hand gezet, en gelaten, door Dengenen die U uit den dood kon verlossen, en verhoord heeft uit de vreeze, Hebr. 5: 7—9, ten bodem toe geledigd! Uw Naam moet eeuwig eer ontvangen! Dierbare, heerlijke, Jezus! Welgelukzalig het volk dat Hem kent, en alleen in Zijn volmaakte en alles volmakende offerande roemt!
Zonder deel aan dezen Redder geen heerlijkheid: enkel vloek en dood! Zonder deze bloedtheologie geen prediking van (Hebr. 10:11) „ingang in het Heiligdom!" Zonder dezen God die Zijn eigen Zoon den dood doet smaken: geen Theologie, Godgeleerdheid noch Godsdienst die dezen heiligen naam mag dragen! Want deze bloedtheologie heeft haar vastheid, haar „betamelijkheid", haar onveranderlijkheid in God eelven! En hangt niet aan God, aan den Theos, alle Theologie? Aan Zijn Wezen en wil, gelijk aan Zijne Zelfopenbaring in Zijn eigen Woord! Alle pogen der wijsbegeerte



om van voren vast te stellen, wie God moet zijn en de mensch, en de Menschenredder — is meer dan ijdel pogen; 't is een onheilig bestaan, erger dan dat der Babylonische torenbouwers. En op scheuring en verscheuring, op hopelooze spraakverwarring loopt het altijd uit. „Het betaamde God" — huivering wekkend woord: wie durft, wie mag dat zeggen? God zelf zegt het, wil het in Zijn nederbuigende genade zeggen, om onzentwil. En nu mogen wij het ook zeggen, omdat de Geest Gods het ons heeft geopenbaard. Welk een hoogte, welk een diepte: Het betaamde God, om geen anderen dan een lijdenden Zaligmaker toe te laten, neen, te geven: niemand minder dan den Zoon Zijns welbehagens door het lijden des doods volkomen te maken, tot de eer van een voor eeuwig volbracht werk te brengen! En betaamde dat aan God, o mensch, laat dan toch af van alles dat God en Zijnen Christus in de noodzakelijkheid, volkomenheid en heerlijkheid van dezen eenigen weg ten leven miskennen zou.
Onder allen strijd en leugen op het gebied van denken, weten en doen: van theologie en godsdienst, roepe het geheiligd volk, de groote Gemeente, in wier midden de lijdende Messias den lof van God eeuwig zingen zal, Cap. 2:12, dezen roem des geloofs en der hope luide uit, van geslachte tot geslachte: En zulk een Hoogepriester betaamt ook onsl En Hij die heiligt, de tot in eeuwigheid volmaakte Overste Leidsman onzer zaligheid, zelf werke krachtig door Zijnen Geest, opdat deze Godlovende belijdenis, ook onder ons, haar waarmerk hierin vinde, dat het Huis des Heeren „door heiligheid sierlijk" zij!
Kampen, Jan. '85.
L. Lindeboom.



AANTEEKENINGEN.
*) bl. 68. De Luth. vert. heeft voor TSX. volkommen machte; de Engelsche: perfect; de Vulgata: consummare; Oalvijn: consecrare; Beza: consummaret, doch Tremelliua: perficeret. Ook van onze „oude schrijvers" verkiezen o. a. Hartman, H. Groenewegen, Wilsius de vertaling: volmaken.
*) bl. 74. Oalvijn zegt: anderen vertalen: perficare, volmaken, voltooien. Maar dewijl het woord TSX. een twijfelachtige, dubbelzinnige beteekenis heeft (ambiguae sit significationis) oordeel ik, dat de vertaling die ik gegeven heb: consecrare, wijden, in 't oog vallend beter met het verband strookt.. ..'' Het bewijs daarvoor blijft echter achterwege: de verklaring van het geheele vers wordt reeds door het „ consecrare" beheerscht. Opmerkelijk is hierbij zeker wel, dat Oalvijn Heb. 10:1 vertaalt: Perflcere (vel Sanctificare, heiligen); dat hij in de verklaring van 9 : 9 zegt: Perflcere niet te verwerpen, hoewel hij Sanctificare meer overeenkomstig het verband acht; en vooral dat hij zelf Cap. 7:28 vertaalt: Perflcere. Evenzoo Cap. 7:19 en 11:40; terwijl hij 10 : 14 heeft consecravit (vel perfecit).
't Is o. i, dan ook daghelder, dat TfX. in dit vers en in cap, 5: 9, beide door Owen, Klinkenberg en and. tot bewijs voor de gegrondheid van hun vertaling van TfA. in 2i 10 aangehaald, volstrekt niet van ingewijd zijn tot, maar van een voleindigd zijn als Hoogepriester: door het reeds aangebrachte offer, te verstaan zij. Zoo moest men ook niet voorbij zien, dat in 2 : 10 het verband volstrekt niet zegt waartoe het T£A. diende, maar waardoor het zou geschieden. Inwijden, heiligen in ambtelijken zin, geschiedt tot iets: tot het brengen des offers; maar hier wordt gesproken van iets waardoor de gewijde priester in dat werk zou voleindigd, volmaakt worden. En wel door lijden. Tegenover Owen's uitlegging: „'t Betaamde God dus den Heere Christus in te wijden en te heiligen tot dit gedeelte van zijn Ambt door zijn eigen lijden", mag men vragen: Of Christus niet reeds van het begin Zijns lijdens af, als de ingewijde Priester geleden heeft? Wat hij uit Greg. Naz. aanhaalt aangaande de Heidenen, ziet op de persoonlijke geschiktheid van den priester, en zou dus tot een gansch onware gevolgtrekking moeten leiden. Lees slechts: „Niemand kon worden gewijd, TfA, tot de geheimen van Mithra (de Zon) tenzij hij zich bewees heilig te zijn, en als 't ware onschendbaar, door te hebben ondergaan vele trappen van straffen en beproevingen." Dit hetgeen Owen eenige regelen verder zegt, kan men opmaken, dat hij zelf het gewaagde van zulk een toe-



liohting heeft gevoeld. Immers zegt hij dan: Hierom zijn die selve tijdens die als zijn Hopmanschap van Zaligheit van vele kinderen tot heerlijkheid te leiden voorgaande, het middel van zijne toewijding of heiliging: — let wel! (ik onderschrap) — in hen zelfs een groot deel van het middel waardoor hij voor hen Zaligheit te weege brengt." Welk een wringen van het woord zelf en van het verband, en hoe onhelder en hoe ongegrond dan de zin!
s) bl. 76. Ook Dr. A. Kuyper ziet dit voorbij. Hij zegt: Uit het Woord, 1878, in een opstel „Door lijden geheiligd", over dezen tekst, bl. 231:
„Bij alle verschil over de fijnere trekken in dit gedrongen en gedachtenrijk vers, komen toch schier alle Schriftuitleggers daarin met onze Kantteekenaren overeen, dat „alhier door dit woord heylighen verstaan wordt, dat de Vader geordineert heeft, dat Christus door zijn gehoorzaamheid tot den dood des kruyces toe in zijne heerlickheit zoude ingaan." De samenhang met wat voorafgaat en volgt, dringt hiertoe. De term waardoor „heiligen" in het oorspronkelijk staat uitgedrukt, wijst hier niet onduidelijk heen, want letterlijk beteekent ze „voleinden." En wat alles afdoet, men gevoelt reeds bij oppervlakkige lezing, dat het „heiligen door lijden" niet kan opgevat worden inden gangbaren zin, waar niet de zondaar, maar de Hoogepriester van zondaren, Hij, die onnoozel, heilig, onbevlekt, afgescheiden vau de zondaren" is, als voorwerp der heiliging wordt voorgesteld."
Had dit laatste, „wat alles afdcet", den geleerden schrijver niet moeten nopen om op de eigenlijke beteekenis van het oorspronkelijke woord in te gaan? Al ware het ook zoo dat, wat echter op verre na niet zoo is, „schier alle Schriftuitleggers" het door „heylighen" inden zin van ordineeren verklaarden. „De samenhang" dringt van alle zjjden er toe, om te lezen wat er Btaat: „voleindigen." Dr. K. zoekt dan ook metterdaad het licht meer buiten dan in den samenhang, en geraakt niet tot inzicht van de heerlijke dingen die de Heilige Geest door dit noodzakelijke „volmaken, voleindigen" van den „Oversten Leidsman" duidelijk aanwijst. Na een wijBgeerig betoog, waarvan de slotsom is: „Een ingaan door lijden tot heerlijkheid moet dat „heiligen" dus voor den Christus zoowel als voor' den Christen zijn, zoo niet Buddha of Mohammed, maar de Christus der Schriften ons ten Leidsman ook op den lijdensweg zal zijn" — zegt Dr. K.:
„Een dubbele omstandigheid noopt ons daarbij gezag toe te kennen aan het elfde en twaalfde Hoofdstuk van den Brief aan de Hebreen. Vooreerst wordt in dat Schriftdeel ons uitdrukkelijk verklaard, hoe we de uitdrukking „Overste Leidsman" te verstaan hebben; en bovendien, er is geen hoofdstuk in de Schrift, waarin over de bedoeling van Gods kastijdingen zoo met opzet en met zulk eene uitvoerigheid gehandeld wordt."
In Cap. 11 is sprake van den Leidsman en Voleinder „des geloofs": die gedachte en gedachtegang is wel nauw verbonden met, doch niet de zelfde als Leidsman „hunner zaligheid." En van een bekwaam maken van den persoon van Jezus is in Cap. 2 geen sprake:



alleen van zijn werk: „opdat hij door de genade Gods voor allen den dood smaken zou" vs. 9; zoodat de „kastijdingen van Gods kinderen" hier niet als parallel kunnen dienen, 't Zou ons niet bevreemden, als Dr. K. zelf thans zijn exegese van '73 min juist achtte. Deze tekst zou behooren in een bundel niet over „heiligen", maar over het „volmaken" en „volmaakt worden" van den Christus en van den christen: eene rijke en heerlijke en betrekkelijk nieuwe stof.
„Soo dat alle die lijdingen, die Christus gedraegen heeft, (en wie sonder eenige uytsonderen daer d'Apostel soo algemeen spreekt?), daertoe wierden vereyscht op dat Christus ons een volmaeckte Saligmaeeker, en een heylige en Gode aengename offerhande waere. Want dat beteeckent hier de volmaeckinge of heyliginge Christi, zijnde een verrigtinge van alle dingen tot welcke hij sig door borgschap verbonden hadt, en insonderheydt van die dingen die vereyscht wierden om sijn Priesterlicke versoeninge behoorlick te volmaecken. En tot deze volmaeckinge betrekt d'Apostel in het gemeen de lijdingen Christi. Waarom Chrysostomus wel besluit: De lijdingen dan zijn een volmaeckinge en een oorsaeck der saligheidt. Ja de heilige Schrijver siet hier op alle die lijdingen uyt welke Christus gehoorsaemheydt geleert heeft: Want door deeelve volmaeekt (ofte geheyligt) zijnde, is hij die geene die hem gehoorsaam zijn een oorsaecke der eeuwige saligheit geworden, Heb. 5 : 8, 9." Aldus Bermannus Witsius, in zijn „Verbonden Gods met de menschen", 3e dr., II, 6, bl. 185.
*) bl. 78. 't Is de moeite waard, aandachtig na te speuren, welke onderscheidene woorden de H. S. heeft voor hetgeen in onze Nederlandsche, en andere, vertaling al te gader den zelfden klank heeft; b.v. heilig, heiligen; rein, reinigen; volmaakt, volmaken; vooral als men dan ook de moeite doet, om te onderzoeken, in welk onderscheiden verband, en door welke onderscheidene woorden vertaald, die oorspronkelijke woorden elk voor zich elders staan.
Om bij het woord volmaakt nu eens te bhjven: leze men de volgende teksten in het verband na, leggende de oorspronkelijke bewoordingen en de vertaalde naast elkander, en vergelijkende die teksten, ieder op zich zelf in het verband bezien, met elkander. Welk een verscheidenheid, welk een rijkdom, van gedachten, van fijne schakeeringen, van harmonische ljjnen en kleuren in de gedachten en in hare vormen vinden wij daar niet reeds op dat ééne woord. En hoe meer wij opmerken, wat en hoe het de H. S. zegt, zooveel te meer zullen we de schoonheid der H. 8., en de heerlijkheid Gods in haar zien.
Volmaakt. In 't O. T.: Ps. 18 : 31. Ezech. 16 : 14. Jes. 42 : 19. Hoogl. 6:9. 1 Kon. 6:7. In 'tN.T. Matth. 5:48 en 19:21. Joh. 17 : 28 en 1 Joh. 4:12. 2 Tim. 3:17. Luk. 6:40. Col. 2:10. Vg. Volmaken, volmaakt worden, zijn: Zie Trommius, Concord. 3 dl., op de woorden, èn op het Hebr. en Gr. Register.
Indien nu iemand in gesprek of prediking of gebed van'die en dergelijke teksten gebruik maakte," om met alle zoo ongeveer hetzelfde te bewijzen, omdat toch overal „volmaakt" staat (nl. in de vertaling), die zou zich zeiven schaden èn die hem hoorden, niet lettende op wat de Geest in elk dier teksten tot de Gemeente zegt.



Onze Geref. Vaderen hebben het letten op het oorspronkelijke met woord en voorbeeld aangeprezen, en in de zoo degelijke als bescheidene, korte en bondige Kantteekeningen aan allen die de grondtalen niet kennen, een kostelijk hulpmiddel gegeven, om althans eenigermate met den grondtekst te kunnen rekenen; en daarbij een, alle en aller navolging waardig, voorbeeld aan allen die den grondtekst, met of zonder veel arbeid, zeiven kunnen lezen en verstaan.
*) bl. 78. Het is hoog tijd, dat men van het thans nog al in smaak zijnde spreken en schrijven over de Schrift en hare woorden terugkeere tot de taal zelve der Schrift, en zich daaraan binde. Opdat men bewaard blijve voor en verlost worde van allerlei menschen gedachten, in een bijbeltekst verpakt, en aldus als echte bijbelleer in omloop gebracht. Daaraan zal ook dit positieve voordeel verbonden zijn, dat men veel goud en paarlen, vele glanzen en geuren, die men nu niet opmerkt, ontdekken en genieten zal.
De vertaling van T£A. door „heiligen" heeft de meeste lezers steeds in de war gebracht. Wie kan ook vermoeden, dat twee gansch gelijke woorden, zoo vlak bij elkaar, in het oorspronkelijke niet denzelfden klank en zin hebben? En aan de uitleggers die zich van die eenmaal aangenomen vertaling niet kunnen of durven losmaken, is het te voelen en te zien, hoe zij daarmede moeite hebben, en in moeite komen. Calvijn geeft minstens drie onderscheiden vertalingen in dezen zelfden brief, en meermalen twee tegelijk; Owen tracht zich met ongegronde uitspraken en gewaagde redeneeringen te dekken. En beiden missen dezen tekst als een, wellicht het allerkrachtigst bewijs, voor de noodzakelijkheid van Christus' lijden en sterven tot verzoening der zonden: waardoor ook op tal van andere plaatsen een helder, God verheerlijkend en hart vertroostend, licht straalt.
Bindt men zich niet strikt en geheel aan de Schrift, en aan de woorden zelve in het verband, dan hangt het eigenbjk niet meer van den tekst, maar van den geest en de richting des uitleggers af, wat u als de leer der Schrift zal worden voorgesteld. Zie dat o. a. aan Chantepie d. I. S. in zgn verklaring over Hebr. 2:10—12: Bijbelstudiën, I, bl. 79 vv. Hij vertaalt wel: TfA. door „volmaken", doch hij geeft aan het „leiden" en „Leidsman" een zin die gansch geen rekening houdt met het „voor allen den dood smaken" met de voldoening, hier zoo duidelijk voorgesteld.
Op bl. 81„.. . hem door lijden te volmaken, namelijk als Leidsman, hem zijne bestemming van Leidsman tot de zaligheid daardoor te doen vervullen, dat hij het gansche wezen, de gansche lotsbedeeling dergenen, die hij te leiden had, op zich nam." Hoe echter past Chant. dit naar de beteekenis des woords goed verklaarde „volmaken" toe? Luister, hoe de Filosoof zich van den Exegeet meester maakt, die nu vergeet op het geheel te letten. „Dit betamende volgt uit de natuur Gods, om welken alle dingen zijn en door welken alle dingen zijn, en die dus niets onverwinlijks tegen zich over kan gesteld zien, maar het veronderstelt niet minder zulk eene zedelijke natuur in den mensch, als waaruit ook de zonde onstaan is, die namelijk, welke niet anders dan op den weg der vrije persoonlijke deelneming en mededeeling



d. i. den weg dèr liefde kan bereikt, overwonnen en verlost worden." En verder „De Zaligmaker is een Leidsman tot de zaligheid. De zaligheid is niet iets uitwendigs, geenerlei gedwongen toestand. De zaligheid is een doel door eigene vrije levensbestemming en wilsbepaling te bereiken, maar om het te bereiken is leiding noodig. De Zaligmaker is een Leidsman. Hij gaat voor. Maar om voor te gaan moet hij eerst aanknoopen, eerst de deelgenoot wezen van het lijden dergenen, die zalig moeten worden." Met zulke en dergelijke „vrije" behandeling van Schriftwoorden zou men spoedig den schrijver van den brief aan de Hebreen tot den banierdrager of uitvinder van de Ethische, of van de öroningsche verlossingsleer kunnen stempelen. Merk ook op, hoe hij, op bl. 79, al dadelijk het „betamen" verwaterd en verward heeft. „Hier wordt dus gewezen op het belamende, wij zouden thans zeggen, op het redelijke, of wel, naar een eenigszins verouderd standpunt, op het Gode waardige van dezen verlossingsweg."
Daarom dan hebben ook de Gereformeerde uitleggers en predikers géheel te breken met die verkeerde methode, om anders dan uit hetgeen en al hetgeen de Heilige Geest zegt, en dus uit het oorspronkelijke, voorzoover dit mogelijk is, de beteekenis en de bedoeling der woorden Gods op te delven en te beredeneeren.
e) bl. 81. Vergelijk „volmaakt" in Joh. 17 : 23 en Pil. 3 : 12. Op beide plaatsen staat het past. perf. pass. TSTsX, In Fil. 3 : 12 zegt de apostel dat hij nog niet volmaakt is (w.w.) en in vs. 15 rangschikt hij zich onder de „volmaakten", bvnw., TsXe'lOl. Het een verklaart het ander.