CB 10175 ORATIO DE SCEPTICISMO, HODIEKMS THEOLOGIS GAÜÏE VIÏANDO. ORATIO DE QUAM HABUIT JOHANNES JACOBUS VAN OOSTERZEE, A. D. XXX JANUARII, A. MDCCCLXIII, quum in ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA THEOLOGIAE PROFESSIONEM ORDINAEIAM SOLEMNI RITU AÜSPICAKETUR. APUD EOTEEODAMI, VEBBRUGGEN et VAN DUYM, MDCCCLXIII. BIBLIOP. ACADEMIAE RHENO-TRAJECTINAE CÜRATORES, VIRI NOBILISSIMI, AMPLISSIMI! QUI HIS AB ACTIS ES, VIR CONSULTISSIME! ACADEMIAE RECTOR MAGNIFICE ! DOCTRINAEUM ET AETIUM PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI, LECTOEES DOCTISSIMl! QUI IN HAC PROVINCI& ET URBE POTESTATE ET AUCTORITATE ESTIS CONSPICUI, VIRI GRAVISSIMI! SACRORUM ANTISTITES, VIRI PLURIMUM VENERANDl! ARTIDM ATQUE DI8CIPLINARUM DOCTORES, VIRI CONSULTISSIMI, DOCTISSIMl ! HU JUS ACADEMIAE ALUMNI, COMMILITONES EXOPTATISSIMI! QUOTQUOT DENIQUE ADESTIS CUJUSCUMQUE LOCI, ORDINIS AUT DI6NITATIS, AUDITORES HUMANISSIMI! Quam discipulis aliquando optimus Magister comraendavit, accurata temporis signorum observatio nemini certe magis convenit atque conducit, quam Theologo, munus Academicum solemni ritu auspi- ') Matth. XVI: 3. ] caturo. Quis nauta tutum portam relinquet, quum undique procellas imminentes mareque tarbido aquilone conquassatam jam videt! Quisnam agricola tam plane rusticus erit, ut ad aratrum manum immittat, quando omnia in aëre atque terris praesagia inceptum dissuadere videntur! Mihi vero quum non amplius liceat haesitantem pedem referre, num miramini, Auditores, me non sine magna trepidatione in cathedram banc adscendisse, imo me nunquam animo magis commoto publice verba fecisse? Verum enim vero, aut ego ineptus sim, aut si mea jam vice oculos ad temporum signa converto, undique voces mibi audire videor infausta ominantium, et cum Jesu aequalibus repetentium: bodie tempestas, rubente tristissimo coelo! Profecto, quod ante bos viginti sex annos ex ipsissimis bisce studiosorum subselliïs, clarissimum Vinke in Orationis Inauguralis introïta dicentem audivi: " escendi igitur equidem in cathedram hancce, at quonam sim animo, non est quod dicam, nam vultus et vox et artuum tremor me produnt," hoe ipsum de me, praeclari viri discipulo, affirmare non vereor, quippe qui, minoribus virïbus praeditus, gravius etiam onus humeris impositam videam. Quod si gravius dixerim, Auditores, vos non magnopere a me dissensuros esse, confido et spero. Etenim, non tantum mihi dicendum est coram Auditorum corona, qua nunquam adhuc allocutus sum illustriorem; non tantum verba mihi sermone facienda sunt, non quidem obsoleto, at tarnen insueto; non tantum munus mihi est suscipiendum, quo gravius nullum profecto novi; non tantum denique nova vitae periodus incipienda, postquam per quatuor et quod excurrit lustra in sacro Ecclesiae ministerio omnes animi corporisque vires intendi, novumque iter inchoandum est mihi, haud adeo longe ab illa aetate remoto, qua alii de veüs contrahendis cogitare incipiuht: sed, quod fortasse omnes has difficultates superare censendum est, gravissimum aggredior munus in rerum atque temporum statu, quo haud scio an unquam difficihor Ecclesiae atque disciphnae Theologicae exstiterit. Quod ne ita accipiatis velim, ac si inter istos temporis acti laudatores sim recensendus, qui nova quaepiam, quippe nova, repudiant, antiqua vero, quia antiqua, omnibus viribus totoque corde defendunt. Quod verum et decens, id unice euro et rogo, et totus in hoe, si nondum sum, saltem in dies magis esse studeo. Quae nostra aetas Theologiae meliora adduxit, nequaquam con- 1* temno, laudo potius, eaque semper augeri atque multiplicari quam vehementissime cupio. Idem vero nullus dubito, cum dilectissimo praeceptore boumanno conqueri: "vide quam difficile atque arduum Theo"logo sit ipsum biforme hoe saeculum; quo uno non "multum abest, quin duo diversa saecula, secum "invicem concertantia, contineri videantur." ') Nemo saltem, opinor,hac nostra aetate in celeberrimi werenEELsn sententiam discessurus est, Ecclesiae ministri munus multo difïïcilius dicentis, quam Universitatis doctoris, ita ut, qui ad hoe ab illo vocaretur, gravissimum onus pro leviore mutaret. Quid enim vobis diffitear, quod et meum et omnium Ecclesiae amicorum animum oppressum diu jam tenuit, atque ipsis lippis et tonsoribus notum est? Non tantum opiniomm dissensio, sed et principiorum discidium inter Theologos hodiernos hujusmodi est, ut de pace feliciter restituenda vix ulla remaneat spes. Auctoritatis divinae et libertatis humanae patroni, sibi oppositi , quam acerrime suam quique causam contendere pergunt, et vix ullam quaestionem Theologicam movere poteris, quin, omnium sententiïs auditis, collatis, per- ') Chartae Theoll. I. p. 6. pensis, mox majore difficultate quam antea illa premi videatur. Quid mirum ergo, si Theologiae professor futurus, cujus cogitandi ratio amicis atque adversariis haud plane abscondita mansit, undique interpellari se audiat sentiatve: quisnam tu es, qui haud reformidasti, Doctoris Theologiae, idque quidem Theologiae Dogmaticae partes suscipere in hac temporum calamitate? Nonne seis, Dogmaticam nostro maxime aevo disciplinam esse tam problematicam, ut theologos vix invenias duos, de uno dogmate revera idem sentientes ? Nonne vides, te architecto haud dissimilem esse, templum aedificare cupienti, cui vero ne locus quidem vacat, ubi fundamenta jacere possit? Num tu igitur nobis oraculum, diu desideratum, apportas, quo litigantibus pax, dubie haerentibus certitudo tranquillitasque reddetur? Et si hoe affirmare non audes, quid-tibi de novo munere exspectandum, nisi tristissima sors illius imprudentissimi viri, quem parabola nobis depinxit, quemque mox spectatores illudent, dicentes: "quia hic homo coepit aedificare, consummare autem non potuit!" Audivi, Auditores, et vos audivistis, me incepti difficultates nequaquam parvi duxisse. Tales fuerunt et sunt, ut, nisi probe scirem in Quem fiduciam animi etiamnunc tuto reponere possim, me tantae audaciae poeniteret hac ipsissima hora, qua cum Apostolorum principe repeto: dvayxij y&q pot imxuxcu. Quanto levius pensum nostrum esset futurum, si cum clarissimo Decessore in orationis Introïtu hanc nostri temporis felicitatem extollere possem, qua — quod acutissimo schrödero acceptum referebat— "Scepticismus, Idealismus, Materialismus, perpetui illi Theologiae hostes, uno ictu nunc profiigati erant."J) Sed quam longe ab illa historiae nostrae periodo jam remoti simus, ne unus quidem Vestrum ignorat Haud aliter quam Gigantes, in terram prostrati, ex hoe ipso terrae contactu novas corporis vires recolligunt atque ad nova certamina surgunt, ita quos vtnkius nuncupat hostes etiam nunc superstites atque Theologiae vere christianae semper infestos videmus. Vix operae pretium addere, me nequaquam de hominibus agere, omnijusto honore dignissimis, sed de principiis, principio Theologiae dogmaticae plane oppositis. Dicta autem principia, et ahbi et etiam in hacce patria, nostra, hisce temporibus semper plures invenisse patronos atque propugnatores, ncmo certe infitias ibit. Quod, ut de uno dumtaxat i) yiijke, Orat. Inaugur. de Germano Philosopho, optimo Theologo, Traj. 1837, p. 16, 17. loquamur, speciatim de Scepticismo monendum, in dies majore semper vi inter Theologos et Ecclesiae membra grassante. Nunquam, mihi si creditis, nostrae aetati de Theologia, imprimis Dogmatica, meliora sperare licebit, nisi effrenatum hunc multorum dubitandi pruritum, aptis medicamentis adhibitis, tandem videamus sanatum. Sed ita rem considerantibus, ipsi sentitis, dicendi argumentum nobis non adeo eligendum, quam quidem datum fuisse ab ipso saeculi nostri ingenio atque Evangelicae Ecclesiae statu, nisi saltem hoe praetulerimus, de rebus disserere, quae critico hoe temporis puncto nullius fere animum movent. Nil scilicet desperandum habemus Christo duce et auspice Christo, sed hao una conditione bene sperandum de disciplina Theologica nostra, si ipsa fides, Deo Christoquehabita, viva atque inconcussa remaneat. " Haec nobis arx invicta erit," ita cum calvtno gloriari nos licet, " quod Domino stamus. 1 Domino autem stare non possumus, nisi Ipsius personae, historiae, promissis firmiter nos teneamus adstrictos. Dicam igitur: de scepticismo, hodiernis the0l06is catjte vitando. Argumentum, ab una parte quidem tam late patens, ut pluribus vix voluminibus penitus exponi possit; ab altera tarnen adeo concinnum, simulque ita tempori conveniens et cum munere nostro conjunctissimum, ut vix aliud inveniam, attentione vestra magis dignum. Hanc mihi ergo concedite veniam, ut simpliciter et candide vobis mentem exponam, dataque opera indicem, turn qaamnam ob causam, turn quonam potissimum modó Scepticismi scopulus hac nostra, aetate mihi maxime evitandus videatur. Qua in re ut rite procedamus, verbo moneamus de Scepticismi in rebus theologicis charactere, origine, jure, fructu, medeld. Ut autem quinque has argumenti partes indicanti magis quam exponenti faciles mihi aures praebeatis animosque ab omnibus praejudicatis opinionibus vacuos, vos, Auditores Humanissimi, etiam atque etiam rogo. I. Cum nullo alio benificio, quo divina Sapientia atque Bonitas genus nostrum, peccato miserrimum, beare voluit, aequipararipotestPatefactioilla veritatis atque gratiae, in Jesu Christo, Dei filio atque hominum Sospitatore, atque per Eum nobis totique mundo concessa. Quam patefactionem, quamvis multa conti- neat, imbecillitatem nostram aut partim aut penitus superantia, tarnen objective verani esse, perfectam, aeternam,haud sine gravissimis causis, teste historia totius Ecclesiae, semper crediderunt atque defenderunt quicumque Theologi Christiani dici voluerunt. Qui vero revera hoe tenent, non poterunt non Scepticismi nomine indicare opinionem ülorum, qui talem veritatem, divinitus patefactam revéra potuisse existere, aut saltem eam a nobis certo satis modo cognosci posse in dubium vocant. Unde sequitur, Scepticismi homine, sive latiore sivi strictiore sensu, designari sententiam, quacumque tandem prodeat forma, qua, patefactionis Christianae indoles divina atque objective vera aut prorsus tollitur, aut saltem ita proponitur, ut omnis veritas religiosa mere svbjectiva habeatur adeoque satis incerta. Videtis, me nunc non in genere de Scepticismo acturum esse, qualis e philosophorum scholis prodiit, aliorum opiniones negantium, sed unice scepticam spectare de veritate Christiand cogitandi loquendique rationem. Quid coram vobis, Auditores Doctissimi, de Ptrrhone et ARCESiLa, de Carneade, de Sexto Empirico aliïsque bene multis dicam, semper paratis et pronis ad Dogmatismum inpugnandum, non >adeo ut, quod jam tulliüs observavit, "quique quid ipsi sentirent ostenderent, sed disputarent potius contra id, quod quisque se sentire rfjim«^."Ethnicosphik)sophos missos faciamus; de nóbis Theologis christianis jam sermo est, qui, a nemine coacti, continuare mox volumus quod jam ante saecula inceperunt Apostoü, testimonium sc. de Vita atque Luce, in Christo nobis concessis; quibus adeo parum convenire videtur, de veritate religiosa ita disputare, ac si nunquam Aliquis his in terris apparuisset, qui Ipse Veritatem se diceret, cujusque igitur discipuli non amplius veritatem recensendam habent inter Deos Deasve ignotos, quibus apud Athenienses altaria templaque exstructa erant. Unde jam sequitur, nobis ante omnia de indicati Scepticismi charactere loquendum esse, quippe haud uno nomine ab antiquiore diverso. Aha enim fuit dubitandi ratio atque methodus apud philosophos Graecos, aha apud Theologos est, qui Christo nomen dederunt.Alia,ut hoe utar, apud Franco-Gallos, haud raro frivoh ingeniï motu abreptos, alia apud Germanos, serios et severiores ingenio, et abstrusiore philosophandi ratione sibi aliïsque placentes. Quodsi igitur quaerimus, quanam potissimum forma Scepticismi Proteus se conspiciendum praebeat his nostris diebus, est omnino, quod gaudeamus, Auditores, hanc formam pristini aevi rationi haud parum subinde praestare. Hodierna Scepsis in genere a levitate et futüitate abhorrens indolem seriam, moralem, paene dixerim religiosam commonstrat. Non adeo, si comparationem instituere licet, unicuique recentioris poëseos amico familiarissimam, non adeo göthh mephtstophelem nobis in animum revocat, qui negando iterumque negando fatale quoddam gaudium gustat, sed ipsum potius tristissimum faustum, qui cum campanas tinnire angelosque cantare audiret flebilis querebatur: " audio omnino, quae mihinuncias, laeta, sed eheu, " quod deëst, nil est, nisi unice—fides." Sunt quidem etiamnunc superstites, qui decantatam cantilenam veterum Materialistarum et Deistarum repetunt ad nauseam usque, Auroram scilicet nobis promittentes, e qua\ numquam sol orietur. Hos autem si facile indoctae plebi relinquimus, ad mehöris notae homines oculos jam convertentes, nullo modo dubitari posse .videtur, cum objectiones nostri aevi contra Evangelium Christi longe graviores atque doctiores esse, quam antea; turn haud raro easdem conjungi cum practica quadam religiositate, qua. fit ut serium illud: (muvoiïti saepius etiam audiatis ab ipsissimis illis, qui ceterum miracula omnia rejiciunt, tanquam plane absurda. Nee mirum. Nostrates praesertim indole moderatiores sunt, temperatiores, et ab omnibus Extremis ita aversi, ut potius in dubitando etiam sibi non plane constare videantur, quam omnem modum excedere. Quod tarnen non impedit quominus apud nos dubitandi campus aeque late quam alibi pateat. Phaenomena saltem et hic et illic sibi invicem simillima sunt, et sive ad Germaniam atque Helvetiam, sive ad Galliam, aut adeo ad Angliam mentem advertas, ubivis fere easdem voces audietis, Theologiae Christianae characterem suum objectivum, sanctum, aeternum denegantium, nostramque discipbnam nil amplius esse contendentium, quam lusum sempiternum atque futilem opinionum mere subjectivarum, omni firmo fundamento plane carentium. Fundamento autem superstruitur hic Scepticismus, partim speculativo-philosopho, partim historico-critico. Nomine Philosophiae speculativae omnis notio de Deo ejusque ad mundum relatione repellitur, quae cum placito de Dei Immanentid, q. d. absokdd non plane convenire videtur, atque omnia, quae ab ordinario naturae cursu deflectunt, a priori inter fabulas recensentur, mulierculis tantum atque imberbibus pueris congruas. Nomine Critices Altioris lïbri sancti maxima ex parte spuriï judicantur, fideque minime digni. Hoe igitur consortio nixa, jam in Ecclesia Cbristiana prodiït scepticorum sententia, eaque hoe modo exculta, ut ejus fautores mox ipsi Dogmatismo, q. d. negativo addicti appareant, neque hoe ipso contenti, quod sese dogmatibus omnibus firmiter opponant, unum saltem dogma propugnent, hoe nimirum, omnia quae naturam nobis cognitam superant vel absurda esse, vel saltem plane incerta. Quae cogitandi ratio dici vix potest, A. A., quam muitos asseclas recentiori tempore assecuta sit et etiamnunc assequi pergat. Non adeo hoe illudve doctrinae Christianae caput in dubium vocatur, quam quidem id, quod hucusque ab universa Ecclesia, inter axiomata fere recensebatur; non amplius de fidei Formulis atque Confessionibus unius alteriusve societatis Christianae quaestio est, sed de argumento Evangeliï ipso; non tantum centenis effatis Jesu Apostolorumque interrogandi signum apponitur, verum de ipso Christo, objecto fidei, quaeritur: ti' taxiv di.tjd-ita? Tales progressus tristissimus hic morbus jam fecit, ut ubique numerus creverit eorum, qui navium ad instar, de quibus naso cecinit, justo sine pondere labant, Perque mare instabiles nimia levitate feruutur '). Quis, ut praesentia praeteritis conferam, quis inter seniores non saepius recordatus est temporis, quo primum straussh nomen resonabat per totam Ecclesiam, cujus imagini ter-haabius noster carmen supposuit, auro gemmisque pretiosius? Tune temporis etiam haud pauci exstabant Theologi, a liberrima cogitandi ratione laudem sectantes; nullus autem eorum dubius haerebat, quin Mythicae interpretationis propugnatorem inter acerbissimos referret Christi atque Ecclesiae hostes. Nunc vero, vix ullo refragante, Theologum Evangelicum 2) asseverare audimus, straussio , si semel visitare vellet patriam nostram, forte plus molestiae oriturum esse ex ainicorum, quam ex inimicorum vix numerando congressu. Etiam antea fuerunt, non nescio, qui in quaestionibus theologicis et religiosis dubii atque incerti haererent; tune temporis autem sceptici vulgo vitae tabernaculum collocare solebant extra Ecclesiam ipsam, et quae a Naturahstis rejiciebatur veritas Biblica, a Theologis defendi solebat, tanquam sacrosanctum fidei salutaris ') Metamorph. Libr. IL 2) a. d. loman, in opere periodico: de Gids 1861, p. 460. pignus; Nunc vero haud raro theologos invenimus, negando longe ulterius procedentes, quam naturae investigatores, imo subinde Ecclesiae socios audimus, Evangelicam tradjtionem indefesso ardore defendentes contra Verbi Divini ministros, publice eandem negantes. Num igitur jam properamus ad tempora illa, de quibus idem ille straüssiüs vaticinatus est ante aliquot annos, tempora scilicet,, quibus non e scholis Theologorum, verum e sutorum sartorumque officinis Ecclesiae antistites proventuri sint optimi? Exempla saltem non desunt, quod jam, ex ejusdem vatis effato, nonnullis sanctissima haec nostra Theologia quasi Sphinx videatur immanis, hoe uno nomine ab antiqua Sphinge diversa, quod non eos devorat, qui aenigmata solvere nequeunt, sed ülos contra, qui ea probe perspiciuntMinüne negabo, disciplinam theogicam maximos fecisse progressus, multasque quaestiones, antea vel non vel obiter tantum tractatas, tempore nostro ita exploratas esse, ut nova lux jam exorta sit et deinceps exftritura. Ut vero dicam quod sentio, fidei progressus mihi longe minores apparent, quam scientiae, atque dolori temperare vix possum, ubi tot tantosque adspicio viros, qui confiteri haud .') stkauss, Glaubenslehre. II. p. 626. erubescant, corsibi christianunl, intelligentiaïn vero ethnicam esse, hac in re JACOBio,Philosopho Germano, haud inaequales querenti, se quasi perpetuo fluctibus diversis jactari, quorum aliis sursum ferretur, aliis vero deorsum. Quid mirum, quum quamplurimi non tantum de iis haereant incerti, quae ad religionem Christianam, sed de iis quoque, quae ad omnem veri nominis religionem hucusque referri solerent. Religio enim si cogitari nequit, ubi Dei existentiam personalem, i. e. sibi consciam atque hberam, sublatam videmus, ipsa Rehgio imminuatur necesse est, ubi Pantheïsmi regnum incepit. A Pantheïsmo autem quam parum adhuc remoti sint illi, qui vires naturae insitas non amplius a Dei voluntate distinguunt, aliis dijudicandum relinquo. Mihi quidem si creditis, talis profecto panthe'istica Creatoris et Creaturae fusio haud minus est deploranda, quum libertatis moralis atque immortalitatis animi denegatio, sive dissimulata sive directa, quae iterum aliis Theologis placet. Estne Deus, personalis, sibi conscius, libere agens; estne animus humanus, a materia vere distinctus, libertate praeditus, nunquam moriturus ? His aliisque quaestionibus haud pauci, atque inter eos honoratissimi disciplinae nostrae cultores ita respondent, ut facüius quid sibi non videatur, quam quid ipsi sentiant, inde efficere possis. Crisi, eidemque subtüissimae, subjiciunt omnia, quae aliï ponant vel negent; quid autem ipsi velint, nobis satis incertum relinquunt. Immemores prorsus praeclari dicti Lutheri: "Spiritum Sanctum nequaquam scepticum esse," omnem fere persuasionem dogmaticam, quam apud alios vident, contemnunt, tanquam mere subjectivam atque aprioristicam illam. straussio quondam vitae post mortem futurae spes ultimus visus est bostis, quem Theologia impugnare debebat'). Ejus cognatis atque sociis vero omne illud, ut verbo dicam, quod Supra naturam esse apparet 2), ultimus jam mimicus est, quem non tantum licet, imo vero oportet oppugnare, nullis non adhibitis telis. Profecto, si jam antea haud paucos conquerentes audiverimus, Hannibalem apparuisse ante portas Ecclesiae Christi, ego sane non magnopere mirer, si jam plures de ipsis portis atque moeniis conquassatis, multo validius clamare incipiant! II. Nobis vero, qui expositam rerum conditionem hic neque ridere, neque lugere, at potius mtelligere volumus, sponte sese jam alia quaestio offert. Unde- ') L. 1. II. p. 739. ' *) Gallice: le Surnaturel. nam descripta atque tam late sparsa cogitandi ratio originem repetit, quibusque causis jam eo pervenimus, ut haud paucis, de omni veritate q. d. objedivd plane desperantibus, Socratica confessio , se nil quidquam scire, non tantum summa videatur sapientia, sed etiam unica scientia? Ad quam quaestionem quid respondeamus, non adeo alte petendum. Non mediocriter errare mihi videntur, qui statuunt, Scepticismum ex ipsius Protestantismi principiis oriri debuisse, quippe quae uniuscujusque Individui rationi libertatem tam illimitatam concedant, ut mox omnem Auctoritatem rejiciat, neminique amphus credat, quam sibimet ipsi. Ex hac igitur sententia, a multis Theologis Romano-Catholicis proposita, ille optimus Protestantismi assecla foret atque sibi maxime constans, qui dubitandi studio nunquam non magis indulgens, tandem ad purum Nihilismum perveniret. bruno bauerus adeo, ut de recentioribus taceam, probabilis foret Protestantismi vindex habendus, quia totam Euangelii historiam tanquam merum commentum irridet, multo melior tarnen ludovicüs feuerbachtüs erit, qui omnem religionem hominis alucinationem existimat, nescio quanam fatalitate tanquam objeotimm quid considerantis, quod nil est nisi subjectivum phantasma. Sed quis tam ignarus, qui nesciat, genuinum Protestantismum omnino libertatem religiosam tueri, filiis autem suis semper obedientiam fidei inculcasse, Divino Verbo praestandam, cujus absolutam auctoritatem lubenter agnovit, Ecclesiae auctoritate rejecta *)? Minime ergo e Protestantismi indole, sed contra e Protestantismi depravatione theologorum Scepticismus mihi ortus cultusque videtur, ad ejusque originem explicandam non minus in censum veniuntpsychohgkae causae, quam strictiore sensu historicae. Ad priores quod attinet, nemo est quin perspiqiat, fidei, quae in re religiosa a nobis exigitur, hujusmodi indolem esse, ut omnino ad persuasionem moralem q. d. de rebus Divinis pervenire possimus, nunquam vero ad mathematieam evidentiam talem, qualem haud injuria, assequi studemus in re, sub sensus cadente. Nonne fidei objectum spirituale atque invisibile est, homo autem sensibus adstrictus mundoque materiali ligatus? Nonne patefactio extraordinaria de salute, homini peccatoriper Christum recuperanda, eo facilius dubia excitatura est, quo magis huic patefactioni insunt haud pauca, quae intelligentiam superant cordique ') Cf. atjbebxin, die Oöttt. Offenb. Basil. 1861. p. 165. 2* superbe- repugnant? Nonne quaevis patefactio de rebus, per se absconditis, quaestiones elicere debet, quas sponte suggerit ratio ingenii nostri; si vero bisce respondetur id, quod nobis sive jure seu injuria, non satisfaciat, qnid mirum, si dubitatio nascatur, dubitandique habitus ad Scepticismum conducat? Accedit, quod ex rei natura multo facihus est, dubitare quam credere; levius, aliorumpersuasioni obstacula opponere, subinde gravissima, quam propriam ita exponere, ut legitimae oppositioni vix ullus remaneat locus. Ab imperfectis hominibus perfecta systemata theologica jure exspectari non possunt, neque unquam fortasse unum systema conditum est, quod non, veritatem ab una potissimum parte exponens, vel invito autore et vindice, ejusdem veritatis partem oppositam magis minusve in umbra relinqueret. Qui autem imperfectum tale systema condere mavult, quam nullum admittere, is longe molestius pensum sibi videbit impositum, quam qui opponendo, quaerendo, dubitando sibi aliïsque placuerit. Hoe ut agas, fortasse non adeo opus est, ut ipse philosophus sis: jam sufficere potest, Sophistarum sectae nomen dedisse. Si autem e talibus causis internis Scepticismi ortus atque progressus satis facile explicari posse videtur, jam videatis, quot causae historicae nostro aevo confluxerint ad Scepticismi viam sternendam, theohfficae nimirum,politicae, p/dlosopAicaeillae. Theologicas dico, nam partem saltem, eamque haud exiguam, culpae imputandum censeo theologis dogmaticis ipsis. Scholasticismus enim, qui in Germania praesertim brevi post Reformationis saeculum in Theologia exstitit, deque rebus gravissimis haud raro a priori tantum quid verum esset decrevit, non potuit non oppositam excitare cogitandi loquétodique rationem; actio autem reactionem pareat necesse est, Scholasticismi regno facile praeparatur oppositi Scepticismi triumphus. Utinam Theologi minus obliti fuissent praeclari illius scaligeri praecepti, eruditam hanc inscitiam commendantis, qua ipsi nescire volumus, quae optimus Magister hucusque docere nos noluit! Accedit, quod praecedenti imprimis aevo haud pauci, ad intima religionis Christianae adyta non penetrantes, ejusque indolem mere historicam negligentes, Evangelium ipsum cum nescio qua doctrind Christiana, confunderent, a Christi praeconibus saepius satis aride atque jejune exposita, aliïsque doctrinis religiosis aperte opposita. Nee omittendum, fidei causam subinde modoarmisquedefensamfuisse, quae facile tritum illud elicere possent:1' non tali auxilio, nee defensoribus istis." Quid, quod haud defuerunt, qui cum bacone verulamio statuere saltem videbantur: "Quanto mysterium aliquod divinum magis fuerit "absonum et incredibile, tanto plus in credendo " exhibetur honoris Deo et fit victoria fidei nobiüor." Hoe modo ipsi Theologi Scepticismum excitasse dicendisunt, nam, ipsa historia teste, inftrmumnostrum genus nunc ab hac, nunc ab illa parte modum excedere solet, neque diu in medio manere posse videtur, quod tenere dicuntur beati. Cum his autem Scepticismi fontibus, ut ita dicam, theologicis, jam conjunctas videmus politica». Spiritum illum innuimus effrenatum, libidinosum, omni auctoritati divinae humanaeque oppositum, qui revolutiones peperit non numerandas, altaria, thronos subvertit, rationis voluntatisque humanae autonomiam proclamavit, nullis limitibus amplius circumscribendam. Humanismus Christianismo opponebatur; nomine fraternae aequalitatis omnia vincula dilacerabantur; Hbertatem non adeo per Christum, quam quidem extra Christum quam plurimi quaerebant; verbo, faces undique accendebantur, Sol ipse obscurabatur. Quae causae theologicae et politicae eo magis Scepticismo favere debebant, quia intime conjunctae erant cum nova, quadam philosophandi ratione. Nequaquam opinemini velim^ me adstipulari illis Theologis, qui, haud raro crassa Minerva, altoque supercilio philosophiam ipsam contemnunt. "Quid non solum Htterae, sed quid ipsa vita sine philosophia est ')?" Diligo equidem et in sinu gestare haud desinam germanam philosophiam illam, qua, ad cognitionem earum conducimur, quae fide jam eramus amplexi: qui foedus sanctissimum hanc inter philosophiam et theologiam rumpit, utramque ad mortem condemnat Sed optimi corruptio pessima, et si philosophia nobis placet, Reginae Theologiae non ancilla adeo, quam pulcerrima soror, eheu, et aliam novimus, quae indole sua, fidei Christianae fundamenta imminuere, Scepticismum alere debuit. Quis enim negare potest, Empirismum Lockianum, Cartesianae disciplinae oppositum, animum humanum considerasse tanquam tabulam rasam, sensatione et reflectione ad veri cognitionem perductam, et aliquatenus quidem religiöni Christianae favisse, indole autem sua, viam stravisse turn ad berkeleyi Idealismum, turn ad Matei•ialismum eorum, qui Naturae Systema condiderunt, turn vero etiam ad ') E. A. BOEGER. HUMii Scepticismum, nequaquam cum hümio ipso exstinctum? Postquam scilicet recentioris philosophiae historia satis superque docuisset, quo tandem perveniamus, si aprioristicae speculationi nos tradimus, nubem pro Junone amplexi, haud pauci data opera, ostensum iverunt, tales speculationes, experientiae luce destitutas, parum nihilve valere, nullamque salutem ab iis exspectandam esse, qui absque 'EpnttQta, ope Logices et Dialectioes tantum, ad veram rerum cognitionem adscendere vellent Quod sapientissime mihi monuisse videntur philosophi illi, a quibus autem sanae JSmpirices praeclaris patronis, omnino distinguenda, horum principiis abutens, magna Empiristarum caterva. lïi scilicet parum attendentes ad certissimam regulam, secundum quam Experientia nos omnino edocere potest ea, quae sub sensus cadentia vel faxte&fueruntvëLsunt, nequaquam autem ea, quae sub mutatis conditionibus accidere possunt, hi, in quam, fidei Christianae, quatenus patefactioni supranaturali innititur, bellum jam declararunt acerbum. Eo magis eorum auctoritas apud permultos invaluit in hoe saeculo, Auctoritati ceteroquin haud nimis favente, quia opinionem exponebant illi popularibus atque pulcerrimis formis, ad eorum etiam captum accomodatis, qui ceteroquin non magnopere initiati erant philosophiae, q. d. mysteriis magnis. Quod autem his Empiristis axiomatis ad instar invaluit placitum, omnia quae non naturalia sunt hanc ipsam ob causam absurda esse, hoe alia iterum via stabilitum videmus a philosophis Hegelianis haud paucis. Ex horum saltem schola, Criticismua in Germania exstitit, qui sacram historiam dijudicavit e principiis, philosophicis nimirum, in antecessum conceptis, atnullo modo probatis, fidei autem Christianae plane adversis. Exstitit Idealismus, qui ideas religiosas et res in facto positas sibi invicem opponendas duxit, atque» Christo historico idealem substituit. Exstitit popularis philosophandi ratio, quae iterum, quod de Socrate tullius, philosophiam a coelo avocare voluit, eamque in urbibus collocare et in domos etiam introducere. Quod autem hoe philosophiae nomine venditabatur, saepius nil erat quam restauratus Naturalismm, forma, non fonte ab antiquiore diversus, cui omnia supranaturalia jam erant supradivina, adeoque nullo modo admittenda. Ex his parentibus tandem mutata mundi contemplatio sive recentior Cosmologia nata est, Biblicae expositioni de Deo supra-mundano implacabile bellum decla- rans, ipsumque Deum copernici nomine vetans, ne quid miraculum ederet. Quod kepplerüs non vidit, nee newtonius credidit, apud hujus Cosmologiae fautores jam constat, coelum se. Biblicum et Christianum Astronomiae ope sublatum esse; cum danth aligherh systemate mundi ipsum scripturarium corruisse contendunt. Quid caeterum de Deo ejusque relatione ad mundum judicent multi, hoe uno inter sese plane consentiunt, hanc relationem ita proponi debere, ut immediato atque miraculosoDei interventui nullus omnino denique relinquendus sit locus! III. Scepticismi recentioris cbaracterem atque originem satis adumbrasse nobis videmur. Si vero de illius/2we jam quaeritur, lubenter huic quaestioni ita respondeo, ut quae aliquo modo possum concedam. Concedo quam lubentissime, permulta in veritate patefacta nobis tbeologis obscura, imo dubia permanere, tot nebulis quippe offusa, ut bic, si unquam alibi, judicii mo%ri usu veniat, quam nobis commendant philosophi. Concedo, saepius in magnum ipsius veritatis detrimentum tanquam vera proponi, quae vix verosimilia; tanquam verosimilia quae vix possibüia sunt, adeo ut nonnulli, studio omnia, quae tradita erant, defendendi abrepti, in justam pertinaciae suspicionem inciderent. Concedo, brevi ut dicam,Theologos Dogmaticos subinde nimium pronos fuisse ad exemplum illorum sequendum, de quibus wyttenbachiüs queritur: "quod in aedificio fabricando initium faciant a tecto et apice, de fundamentis et parietibus baud cogitantes." ') Nee profecto Criticam ducoparvifaciendam, quam summo jure kuhnkenius " antiquitatis omnis interpretem et judicem , veri obrussam , fraudum indagatricem, corruptelarum expulsatricem" vocavit. doedesu sententiae subscribo: "ne omnia explorare pertimescant theologi, ue criticam magni facere desinant." Sed cum eodem addendum putamus: " ad veri nominis criticam, ad Critices recentioris censuram!" 2) Quae tarnen aurea verba a pluribus, autumo, negliguntur, qui sub critices nomine nescio cuidam Criticismo iBdwlgent, tristissimo Scepticismo vicino. Nobis saltem nonnulla temporis recentioris dubia contra patefactionem Biblicam tam parum philosopba sunt, ut contra tristes ingemiscamus: " si tacuisses, philosophus mansisses." Alii ad quaestionem respondeant, quatenus Scepticismus, in universo spectatus, p/ii- ') wyttbkb. in vita ruhnkenh. Opusc. I. p. 544. 2) Orat. Inaug. de Critica a Theol. rite exercendd. Traj. 1859. p.9. losophiae titulo jure ornetur. Nos lubenter ejus patronis hanc veniam damus, ut Scbolasticismum impugnent atque Dogmaticos cogant, systemata sua iterum iterumqu'e secum recolere, meirus probare, interiori facultatum bumanarum cognitioni superstruere. Iïdem tarnen banc vicissim petimus nobis, ut in omnibus, quae a Theologorum ingenio, ratiocinio, judicio pendeant, prudentem dubitationem omnino admittentes, imo necessariam judicantes, ipsum Scepticismi principium rejiciamus in Ecclesia atque Theologia nostra. Si sincere quod sentio proferam, Stepticismus theologorum mihi videtur et hypothesi superstructus, quae nequaquam potest probari, et logica quadam necessitate ad conclusiones coactus, a maximae temeritatis culpa vix vindicandas. Si quid video, Scepticismus thesi innititur: aliquid, quod supra naturam creatam ab eaque vere destinctum est, vel non existere, vel saltem a nobis nequaquam posse cognosci. Quomodo autem hanc negationem rofi Supra-Naturahs ita defendes, ut mihi persuadeas fidei, huic sublimiori rerum ordini hucusque habitae, omnino esse valedicendum? Hoe certe eflici nequit, nisi antea aenigmata solveris, quae, omni Supranaturali rejecto, necessario manent, imo ab omni parte perpe- tuo crescunt. Undenam enim mihi explicabis ipsam hu jus Supranaturalis notionem, a mundi origine apud omnes terrae populos magis minusve excultamPQuomodo negabis, omnem religionem, sive veram sive falsam, quae hucusque exstitit, ipsi huic fidei, tanquam immutabili fundamento superstructam fuisse? Omnes, fortasse ais, omnes prorsus religiones ad patefactiones provocant, eorum conditori concessas, luculento nobis indicio, tales opiniones meris nugis esse annumerandas. Sed nonne majore jure opponere possumus, ipsam hanc fidem, tam generalem, indigentiam indicare totius generis nostri, quae aut fortuita est — est autem universalis — aut absoluta, adeoque a Deo, si saltem Deus personalis existat a mundo vere distinctus, suo tempore modoque implenda? Falsae patefactiones verae notionem nequaquam adimunt, at vero confirmant, imo ad hanc veram viam commonstrant. Talem autem veram, summam, aeternam patefactionem a Deo nobis in Christo concessam esse, hucusque semper credidit neque unquam credere desinet Ecclesia Christi, nullaque aha quaestio restat, nisi una, utrum hujus Patefactionis veritas objectiva atque absoluta argumentis satis validis homini veri sanc- tique studioso probari possit. Ad quam quaestionem affirmando respondere, nos nullo modo veremur. Scio quidem, haec argumenta, interna aeque ac externa, saepius tot tantisque vocibus oppuguata esse, ut firmissima arx tandem valde videatur "percussa. Idem tarnen etiam scio, quam plurimas objectiones nequaquam recentes, oppositionem praeterea et victoriam nequaquam synonyma vocabula esse, atque hucusque, ipsa, experientia teste, post innumerabiles aggressus, rehgionem Christianam semper caput extulisse, gloriosioribus laureïs cinctum. Ponamus, hucusque nunquam satis lucide expositam esse Revelationis q* d. possibilitatem metaphysicam, hgicam, moralem.- num exinde jam sequitur, ipsam Patefactionem aniplius admittendam non esse ? Ponamus, formulam sufficientem nondum enunciatam esse, qua, Dei ad mundum relatio accurate describitur Ejusque in mundo agendi modus exponitur: nun exinde concludes, absolutam Personalitatem jure contradictionem in adjecto vocari, miracula autem in sempiternum admitti non posse? Magnopere vereor, ne quis hac via procedens, quod Germanis proverbio est, puerum effundat cum bahieo, et laudabUi studio ductus, ut alios a mysterio liberet, ipse ad absurditatem perveni%t. Inter mysterium autem atque absurditatem optionem nunquam diu difficüem duxi, neque hunc honorem Deo denegandum putarem, quod scilicet Ille, onmipotens, sibi conscius, libere agens, abquid cogitare, loqui, efficere possit, quod captum et meum et omnium hominum superat, quamvis nunquam objectivae, i. e. aeternae Rationi oppositum. Hujus inconcussae fidei fundamento innixus, calculum iis adjicere nequeo, quibus miracula Biblica a priori jam Xl&oi nqoaxónnuros exstant. A scepticis saltem hucusque demonstrationem exspectavimus frustra, — demonstrationem veri nominis dico — qua. luce clarius pateat, divinae has majestatis patefactiones cum anilibus fabellis aequiparandas esse; ab Empiristis autem meliorem juris vindicationem, quo ex experientia contendere pergunt miracula non fieri posse. " Nunc non amphus fieri solent." Num tibi omnes naturae leges jam cognitae sunt; nonne quae terra, Miracula nuncupat, eadem fortasse in coelo Natura dicuntur ')? "Sensuum testimonium nos facile decipere potest." Quo jure igitur ad experientiam perpetuo provocare haud de- ') " Wtinder auf Erden, sind Natur in Himmel". jean paul. smis? "Testes nulla. sub conditione credendi, qui talia inaudita proclamant." Ubinam tandem hoe modo omnis certitudo de rebus antea gestis, omnis fides historica manet? Sed age, jam parvo temporis momento ponamus, omnes has contra miracula objectiones hucusque nunquam satis solutas esse, neque plane solvi potuisse, hoe saltem a Sceptico nostro exspectemus par est, ut nobis Ecclesiae atque Religionis Christianae originem, omni omnino miraculo rejecto, sufficienti modo exponat. Quod huöusque saltem nondum peractum esse, non est quod vel negemus, vel supra inodum miremur. Mihi certe persuasissimum est, Ecclesiam Rehgionemque Christi aeternum esse mansuram aenigma, nisi concedatur, utramque superstructam fuisse fundamento supranaturali et plane miraculoso. Etiamsi nulla aha N. T. scripta admittam, nisi paucissima illa, quae nobis crisis Tubingensis reliquit, hoe ex iïs satis superque apparet, in primaeva Ecclesia signa et prodigia exhibita fuisse, quae a naturali rerum cursu haud parum decederent. Hoe aeque certum, Apostolorum fidem in Jesum redivivum, cui superstructa est Ecclesia Christi, nulla, satis probabili ratione hucusque explicatam esse, nisi miraculo resurrectionis admisso *). Hoe vero certissimum, e, naturali rerum cursu Christum dvaimqrijtov plane inexplicatum, imo inexplicabilem esse; ita ut, si tibi plane constare velis, aut hanc specificam Christi dignitatem rejicere debeas, Eumque fortasse Magis* trum, non tarnen Dominum Biblicè vi vocis vocare, aut si hoe non audes, ad carceres supranaturalistarum redire. Optime scio, haud deësse honoratissimos viros, qui hoe admittere nolint, Dei scilicet personalitatem Christique specificam dignitatem tueri conantes, etiamsi a miraculo omni abhorreant. Quonam vero jure ita statuant, ex me certe non quaeratis vehm, Davus, non Oedipus sum. SireveraPantheïsmum fugere velis, atque te Theïstam purum praestare, miracula saltem fieri posse admittas necesse est. Si contra hoe denegas, vide, quomodo mundi creationem generisque humani originem tibi aliquatenus informare possis. Si vero de aeternd creatione balbutire jam incipis, vide iterum, quam parum adhuc ab abysso remotus sis, in qua miser non tantum Deum Jesumque tuum, sed et te ipsum animique immortalitatem amittas. Ita, evanescente supranaturali religionis nostrae funda- ') "Avec un Christ, diminué en rare homme, je défie, qu'on "m'explique les Apótres." c. bois. mento,ne ipsa religie- mox evanescat, timendum est. Quod enim nonnulii perhibent, Supranaturali omni remoto, tarnen ipsam Religionem in aeternum manera, imo majore etiam splendore fulgere ]), dici vix potest, A. A., quam parum credibile sit. Quid, quod satis mirari non possum, quum taba ab Experientiae patronis exspectari jam audio, quae experientia ipsA non paucorum annorum, sed plurium saeculorum continua refelhintur. Etenim experientia docuit, omnem Religionem hucusque cum fide, ré Supra- ') Ita, e. g. renan, la chaire d'Hebreu, atc, pag. 29, postquam scripserat: "le surnaturel est devenu comme une tache originelle, dont on a honte; les personnes, même les plus religieuses, n'en venlent plus qu'un minimum, on cherche a faire sa part aussi petite que possible, on le cache dans les reooins du passé. Qu'on s'en rejooisse ou non, le surnaturel disparaat de ce monde; il n'obtient plus de foi sérieuse qne dans les classes, qui ne sont pas au courant de leur siècle," jam pergit: "faut il que la religion s'écroule du même coup? Non, non. La Religion est aussi éternelle, que la poésie et 1'amour." Idem vero antea, pag. 28, scripserat: "éclesions d'un moment a la surface d'un oeean d'êtres1, nous nous sentons avee Vabime nótrt, père une mystérieuse affinité," atque negavit, se ad illos pertinere, qui dimjnuere vëlint "la somme de religion, qui resle encore en ce monde." Difficile foret negare, hanc religionis diminutionem, quam Y. CL hand injuria agnoscit, arcte cohaerere cum propagatione idearum philosophicarum, quibus omne Supranaturale araovetur, ac Deo personaü aliquatenus Abyssus snbstitnitur. naturaü habita, et exstitisse et corruisse; historia testatur, omnes sectas, qui hoe fundamentum rejicerent — Tkeophilanthropinorum tantummodo Uceat excitare familiam — egestate spiritilaü cito citius succubuisse; rehgionis Annales commonstrant, miracula hucusque vulgo rejecta fuisse nequaquam a religiosissimis viris, sed contra a parum religionem curantibus. Quonam jure, quaeso, si Experientia nobis summa sapientiae erit magistra, quave boni successüs spe in posterum separare licebit, quae hucusque semper indivulso nexu conjuncta fuerunt? Addenda habeo quam plurima; sed jam satis superque mihi probasse videor, Scepticismum multo majores nobis parere atque relinquere difficultates, quam quae evitare jam studeat. Hic profecto, si unquam, usu venit praeclari Apologetae praeceptum: "si explicari non posse abquid apparet, nisi hypotbesi una admissa, quae non tantum per se possibdlis, sed etiam alias ob causas probabihs est, hanc hypothesin admittamus necesse est, nisi oppositum luce clarius expositum sitTabs hypothesis, sit venia verbo, quae huic conditioni respondet, est ') borger, Leerred. I, p. 165. nobis ld, quod supra naturam creatam est, quo scilicet admisso, omnia exphcantur; quo rejecto, explicari non possunt; quo vindicato, jam fit ut miraculi possibilitas tandem principium evadat Philosophiae vere Christianae! TV. Excusetis vehm, Auditores, si Scepticismo adversans, vobis fortasse modum excedere videor. Christi miles, hunc hostem aggrediens, revera pugnat pro Rege, Lege et Grege. De fructu enim Scepticismi ipsius in spe sumus nee magna, nee ulla. Non parvi quidem ducimus meliora nonnulla, quae, moderante divina Providentia, Scepticismo accepta referenda habemus. Optimo successu subinde castigavit Scholasticismum dogmaticum, ejusque patronos a somno praematuro retinuit. Saepius novum examen veritatis Christianae necessarium reddidit, in magnum disciplinae nostrae emolumentum. Qttid quod, uti suo jam tempore egregie vidit pascAliüs, aeternae illae inter Scepticos atque Dogmaticos btes semper de novo probarunt, quam necessaria extraordinaria divina Patefactio sit, quae imbecillitati nostrae 'succurrat animumque humanum, caeteroquin variis dubitationis fluctibus quasi jactatum, ad certitudinem tranquillita- temque adducat, quam alibi nusquam inveniet. Haec omnia laete agnoscenti, talia tarnen bonae frugis pbaeuomena non ipsi Scepticismo tribuenda esse mihi apparet, sed saluberrimae reactioni, quam non excitare non potest. Per se enim consideratus, Scepticismus mihi adagium Biblicum confirmare videtur, de arbore cariosa, e qua pulchros fructus exspectare non licet. Quod continuo de sceptico -ipso contenderim, cujus virtuti hac philosophandi ratione non magis consulitur, quam animi tranquülitati. Animus enim humanus non sine acerbo quodam dolore separari se sentit a pristino adorationis objecto, amissamque fidem deplorat, praesertim si jam a teneris inde Evangebi suavitatem gustaverit Leonum atque tigridum dentes, uno ictu miserrimam victimam dilacerantes, fortasse minus sunt periculosi, quam venenati serpentum morsus et viperarum, quibus praeda tandem miserrima. morte succumbit. Scepticismus discidium alit internum, quod non potest non nos infelicissimos reddere, si saltem veritas religiosa nobis quaestio est revera vitalis. Quum vero in discidio ejusmodi interno acquiescere nullo modo per totum vitae spatium possimus, aut aliquando Mysticismi evadamus necesse est, aut Materialismi fautores. Ita haud paucos his nostris diebus vide-, mus, qui a rejecta Scripturae auctoritate initium facientes, in dubitando semper ulterius processerunt, ut mox üla quoque, quae antea strenue defenderant, üs verba vocesque videantur, praetereaque nihil. Nee mirum, quum Scepticismi ope vitae internae nervi tandem necessario incidi debeant. Ejus enim fautoribus tam diu tantum rehgiosis manere licebit, quamdiu obbviscuntur, quid de patefactionis, de miraculorum, de cujusctmque rei supra naturam positae absurditate profiteantur. Excordes autem simus oportet, nisi intelligamus, hoe modo veri nominis religionem verbo quidem admitti, reapse autem, sin minus tolli, saltem ita imminui, ut ejus causa semper conclamatior fiat. Quod onmino contra scepticorum sententiam, nequaquam contra ipsos scepticos dictum sit. Extremae arrogantiae foret, ipsos hommes judicare, quorum corda perscrutari non possumus, licet eorum opiniones condemnemus; ne addam, perversam theoriam subinde meliore propugnatorum natura abquatenus corrigi, prouti ab altera parte optima theoria perversa praxi subinde contaminatur. Hic tarnen non quaeritur, quid intus sentiant, neque quid aperte profiteantaf Scepticismi hodierni patroni; sed quid, si sibi constare vebnt, profiteri cogantur, neque e sanae Logices principiis defugere possint. Et hoe si quaeritis, jam neminem paulo peritiorem id fugiet, Scepticismi regnum neque disciplinae Theologicae magnopere prodesse, neque ipsi Ecclesiae Qkristi. Ad prius quod attinet, germanae scientiae est, non tantum quid non sit, sed etiam, quid sit indicare. Triumphante autem Scepticismo, ipsum daaciphnae theobgicae Objectum cadat uecesse est. Crisis quidem instituitur de omnibus templi architectis atque materia, hucusque adhibita; quid vero fit ad aedificandum Sanctuarium ipsum? Si ad hanc quaestionem promittendo respondetur, Theologiam Scepticismi ope saluberrimo modo depurgatum iri, aegrotanti profecto de Medico conqueri hcebit, qui sanguinem non tantum detrahit, sed totum exhaurit, imo cor e pectore rapit. Quid, quod hoe etiam nomine Scepticismus Theologiae nocet, quod non possit non serius ocius reactionem excitare dogmaticam, subinde adeo fortem, ut Theologiae veie Evangebcae KberaKsque, sana vi vocis eclecticae, condendae vix justa remaneat spes. Hoe vero, ais fortasse, posterioris est curae; in praesentiarum autem, addo, jam satis apparet, genuinam Theologiam atque adultum Scepticismum amice conspirare non posse. Neglecta mox disciplina nostra jacebit, si sancta Theologia, olim scientiarum Regina, proprium privumque locum diuthis occupare non possit, et uniuscujusque, proprio Marte philosophantis vel dubitantis, pedissequa fiat. Interpretatio veteris novique Testamenti mox res mediocris momenti evadit, ubi Sacra Scriptura pecubari charactere destituitur, quem bucusque ei tribuebat Ecclesia. Philologiee et critice explicare omnino potero has etiam, prouti caeteras antiquitatis reliquias; sed quid ulterius de sententia scriptorum sollicitus ero, a quorum testimonio fides minime pendet, quosque ipse, ad veram rehgionem quod attinet, baud uno nomine supero? Dogmatieam, nomine dignam, non magis excolere potero; deficiens, jejuna, plane problematica erit, demta, mv Supra-Naturalis notione; de gravissimis locis dogmaticis nil amplius restat; distinctiones atque disqujsitiones, in quibus saecula desudarunt, jam merae nugae videntur, quas jure miremini unquam sapientium bominum ingenia exercere potuisse. Mstoria Biblica et Ecclesiastica eadem via characterem sacrosanctum amittit, atque particula jam evadit historiae universalia, unice secundum hujus leges consideranda. Quid de practica Theologia, addam, in quam certe nemo minore assiduitate incumbet, quam qui, de gravissimis rebus dubius haerens, mox aliis, aeque fortasse dubitantibus, se comitem ducemque adjunget. Jam omnes perspiciatis necesse est, Ecclesiam non magis Scepticismi fundamento superstrui posse, quam Pyramidum una acüs in acie fundari possit. Nullo modo quidem is ego sum, qui Ecclesiam ad immotam stabilitatem condemnare velim; absoluta enim stabüitas nil foret nisi ipsissima Mors. Si forsitan aliquis quaerit: nullusne ergo in Ecclesia Christi ipsius Rehgionis profectus, cum vincentio lirino repono !): „ habeatur plane et maximus, sed ita tarnen ut vere profectus sit ille fidei, non permutatie Si quidem ad profectum pertinet, ut in semet ipsam unaquaeque res amplificetur, ad permutationem vero, ut aliquid ex alio in aliud transverlatur." Scepticismus autem non veri nominis profectum, sed potius permutationem Ecclesiae afferre apparet, imo ubi ') Commonitorium, Cap. 28. regnare inceperit, ipsius Ecclesiae notio toffitur. Ecclesia enim nequaquam philosophica schola est, de Tero adhuc incognito quaerens, sed credentium congregatio, qui se summam veritatem atque vitam vitalem in Christo jam invenisse, coram toto mundo declarant. Scepticismus contra non potest non ad Individualismum conducere, quo sectarum vix numeranda multitado exsistet, quove tandem unaquaeque conjunctio religiosa, sive Ecelesiastica, sive domestiaa in dies difficihor exstabit. Ad veritartSem patefactam si omnes adstrictos se tenent, omnino de Scripturae interpretatione discidia possunt oriri gravissima, sed tarnen super idem fandamentum aedificare non desinunt. Si vero ab hoe fundamento nos aitelUipiÉ&imur, quisque quodamïöodo privatim rehgiosus manere potest, Ecclesia autem hoe modo stare atque aedificari non potest. Intolerantiae terminttm positum iri, si Dogmatismum, imo dogmata missa faciamus, promittunt Scepticismi fautores, et certe, Intolerantia nunquam non Ecclesiae flagellum atque flagitium fuit. Sed etiamsi illorum ope Intolerantia cesserit — qua, de re nobis jam liceat Scepticorum agere partes, propter nonnullorum intolerantiam — est pejus aliquid, quod Intoleran- tiam excipere possit, Indifferentimua nimiram. Quaestionibus theologicis et rehgiosis, quippe mere subjectivis, e scientiae regno remotis, mox non deërunt multi, quibus tales opmionea tantilli momenfi videantur, ut vix operae pretium sit, de illis cum aliis disserere, multo minus contendere. Quomodo, quaeso, hujusmodi Ecclesia mundi spiritui resistere mundumque vincere potest? Undenam in tab Ecclesia veritatis praecones, cohimnae, martyres orientur, quales antea summum ejus decus fuerunt? Quid ipsa quies in tali Ecclesia, nisi aut majore vi instantium procellarum, aut adventantis mortis augurium? Et quid, post baec omnia, vobis mibique magis exoptabile possit videri, quam letalis morbi medela? V. Medelam, de qua ultimo loco agimus, adhiberi posse et omnino deler e, non est quod fusius exponamus, A. A. Quaeritur tantum, quanam potissimum ratione medicina praeparanda sit atque aegrotanti administranda. Num Scepticismi ScyUam evitare studentes, jam in rigidi Dogmatismi Charybdin incidemus misemmi? O nos ter quaterque beatos, si aliorum naufragiis tuti cautique reddamurf Num igitur Ecclesiae auctoritate exstir- pabimus illos scepticos homines? Nil veri Protestantismi indoli minus consentaneum foret. Quae scientiae abusu minus vera, imo falsa dicuntur, me quidem judice nulla. alia\ ratione, quam meliori ipsius scientiae usu, corrigi possunt et debent. Libertatem, quam nobismet ipsis petimus, abis non tantum concedimus, sed si unquam serio oppugnabatur, eam publice defendere nequaquam reformidaremus. Nobis tantum ilhmitatum jus vindicamus de veritate, in Christo patefacta, altiore semper voce testandi, Deo ipsiusque veritatis efficaciae hoe relinquentibus, ut plenum atque immutabile Euangelium Christi sibi viam aperiat ad corda atque conscientias hominum. Summa morbi indicati medela ipsi Deo tuto committi potest, qui propria sua adorandaque via mentes animosque ad veritatem cognoscendam et amplectendam perducere solet; a tempore quoque medicinae pars exspectanda. In genere nunquam obhviscendum erit Theologo, omnino se de veritate posse indefesso ardore testari, imo adversarium eo perducere, ut ad terminos redigatur non loqui, ipsam vero veritatis persuasionem vivam, inconcussam, frugiferam, donum esse gratuitum ipsius Spiritus sancti. Hic Spiritus autem quum mediate agere soleat, hominibusque divinae efficacitatis instrumentis uti dignetur, hoe Ecclesiae ministris imprimis curae debet esse cordique, ut plenum Euangelium annunciantes, e fide in fidem loquantur, suumque xijQvyfiu ita exemplo vivendique ratione comprobent, ut nemini ampbus hceat veritatem verbi in dubium vocare, quod tales informet praecones. Ad ipsam theokgiam autem quod attinet, nequaquam redeundum erit ad systema seculi decimi septimi, omnibus numeris restauratum, sed novum in eodem aeternoque fundamento condendum, quod verbo Divino, Ecclesiae principiis, aevi sin minus desiderü's, saltem commodis magis magisque conveniat. Ab eorum socordia quam longissime remotis, qui, prouti dici solet, nil obbti sunt antiquorum, nil recentiorum edocti, nobis ülud praeclari poëtae transatlantici: Ewcelsior perpetuo obversetur oportet, excelsior autem, non ad rigidas niveasque regiones, ubi tandem miseri pereamus necesse est, sed ad templum veritatis Christianae, in monte illo exstructum, ubi novum mundum ipsi adspicere, abisque, nos insequentibus, laete commönstrare poterimus. Verbo, ita excolatur Theo- logia nostra, ut ipsa aeterna veritas, in Christo patefacta, clariore in dies luce splendere incipiat. Quod ut fiat, quam commendamus Theologiam, ea Evangelico-BiMca sit, historico-philosopha, irenicopractica tandem. Biblica nimirum, non eo sensu ut ad nudam litteram Sacrae Scripturae promiscue Theologus ablegetur, tanquam ad nescio quod Corpus Juris Divini, ut tandem mechanice per verba sanctissima juret, nullo disarimine temporum locoruinque admisso; sed hoe modo, ut e sacro Codice, rite explicato atque strenue defenso, cognitionem veritatis patefactae uberrimam hauriat, ad Euangebum autem v tanquam Scripturae cor atque meditulhum, imprimis attendat, et non tantum Scripturae ope ad Christum, sed potius per Christum ad inteüigentianf Scripturae ducatur. E Christo, tanquam centro patefactionis, quantum fieri potest, deducat omnia, ad Eumque quae invenit reducat, neque adeo de multis veritatibtts, q. d. patefactis loqui pergat, sed ipsam Veritatem, unam, indivuisam, vitalem, in Christo ipse adspiciat aliïsque laete annunciet. Quod ut facere possit, Theologia, qua, imbuitur, historico-pküosopha sit. Historica via, procedens, patefactionem divinam gradatim procedentem observet, praeclari ilüus moniti memor: distmgue tempora, et concordabit Scriptura. Ecclesiae aucfcoritatem non quidem supra Protestantismi modum veneretur, nee magis tarnen contemnat, commuoionem fidei cum proavorum familia religiose observet, neque tarnen unquam Dei Verbum cum bominum, ne praestantissimorum quidem, fidei Eormulis aequipaarari concedat. Hoe autem prae caeteris curet, ut veritas revelata in interioris homiois sanctuario clariore identidem resonet voce. Quem in finem profundiori facultatum humanarum analysi Theologia superstruatur necesse est, ut ita magis magisque appareat, testimonium Scripturae atque testimonium animi admirabili prorsus ratione sibi invioem quasi respondere. Logica non tantum, sed psychologica haec methodus erit, atque phiiosopha jure dicenda, non quia unius alteriusve philosophi, optimi boet, auotoritati se mancipavit, sed quia aeternis germanae pbilosophiae legibus se lubenter adstrinxit, suosque cultores eo perducere studet, ut quae fide jam amplexi sunt in dies melius inteUigere possint, cum ANSSliMO hoe profitentes: „qui non crèdiderit, non experietur, et qui expertus non fuerit, nunquam intelligeÉ." Aut equidem egregie fallor, aut taks Theologia tandem quoque irenico-practica erit. Eo enim tendit, ut ea, quae, e S. C. sapientes, practica atque psydhologica via\ intus jam probe cognoverimus, semper penitius indagemus; quod autem ita invenerimus, iterum in praxin convertamus, et nobis et abis saluberrimam. Tlga^ig enim êm^uaie fow^/aj, quod nazianzeni effatum quo mehus inteUigatur, eo certius Theologiam poterimus condere, quae Ecclesiae ruinas reparet, imo scepticorum etiam oculos abiciat, eosque de veritate, a nobis defensa, certiores tandem reddere possit, Quid, quod ita procedentes, irenicorum quoque Theologorum titulum laudemque merebimur, quippe beUum nullam abam ob causam parantes, quam quia pacem Ecclesiae volumus, honorificam autem illam atque omnino nomine dignam. Pax enim Ecclesiae, quod omnes teneamus oportet, nunquam restitui potest, ipsa veritate neglecta, sive in mera opinionum commenta conversa. Veritas autem, ubi triumphat, non potest non btigantium animos et Christo et sibi invicem conciliare; imo, quod jam videmus, e variis Christi famibis continuo illi inter sese con- jungi incipiunt, qui super eodem aeterno fundamento et ipsi aedificati sunt et alios aedificare volunt, communem profligantes inimicum, incredulitatis spiritum dico. O utinam vobis mihique adumbrare possem imaginem tabs Theologi, qualem nequeo adbuc, eheu, vobis monstrare, at intus sentio tarnen! Incepit ille, anteaquam doctoris munus o*biret, discipuli locum- tenendo, ad Cbristi pedes sedentis, ut ab Illo ea verba aeternae vitae audiret, a quibus destitutus ipse non amplius vivere potest. Mox vero, fidei foedere cum optimo Sospitatore inito, atque incredibib accensus ardore ut, quae fide jam tenet, etiam quoad fieri possit intelligat abïsque ante oculos ponat, nullum prorsus adminiculum negligit, quo veritatis doctor evadat, idem vero aeternae Sapientiae modestus discipulus maneat. Si e variis Doctorum medii aevi titulis ei optio concederetur, non Doctor Sublimis, aut Angelicus, aut Seraphicus vocari cuperet, sed Biblicus, sana, vi vocis. Sanctissima Archiva regni coelorum, in S. C. consignata, nocturna versat manu, versatque diurna. Ubi autem penitius penetrare non potest, rö Avrög ïcpcc optimi Magistri veneratur, imo ra> yé/QccnTui divino obstrictum se non sentire non potest. Ad Dei cognitio- 4 nem, si non adaequatam, attamen veram adscendere cupiens, ab omni Intellectualismo abborret, quo nimis facile veritatis informatio atque notio subjectiva cum ipsa veritate miscetur. Pectus potissimum est, quod Theologum ülum effecit, pectus inquam, ardentissimo amore Christi fratrumque impletum, cui lutheri praeceptum infixum est: "non esse "Theologum, qui magna sciat et multa doceat, "sed qui sancte et theologice vivat." Fidei firmiter tenax, veram ülam liberabtatem sectatur, quae nulhbi nisi in Christi schola, discetur, et quamvis de sanotissima, re, quam profitetur, sibi persuasissimum habens, non facile tarnen obliviscetur, se ex parte tantum cognosse. Amicis se nonmancipiodabit, adversarios nequaquam contemnet, sed in iïs etiam, quos conscientiae causa, oppugnat, sublimiorem quemque nisum laete observabit, alta, mente ülud pauxi repostum tenens: öovXov dè KvqIov oi §h Xia&at, dXX' ijniov tivai rcqóg navrag. CritlCUS est, non vero Scepticus, credit, nee tarnen credulus erit. Per fidem ad scieaÉiam, perscientiamadfidem, identidem profundiorem procedit. Quid plura? Ita germanus Theologus, qui idem dubitantis aevi Medicus esse desiderat, ipsius divini Jóyov imaginem aliquatenus refert, atque Christi Apostolorumque vestigia premens , revera alios docet, quae ipse intima cum Patre communione accepit. O utinam tales his temporibus nostris exstarent Theologi, numero illi semper majore! Quis dubitat, quin hac via, letalis Scepticismus tandem foret devictus, imo quis non videt, hac via, de tota Ecclesia Christiana mox vahturum esse propheticum symbolum urbis, ubi calvinüs vixit et mortuus est: post tenebras lux! Vost tenebras lux. An is ego sim futurus, a quo in mediïs horum temporum tenebris aliquantulum saltem lucis Theologiae Ecclesiaeque sperandum? Ita saltem de tenuitate mea, vos judicastis, Viri Nobilissimi, Amplissimi, quorum suffragiis hunc honorificentissimum locum ex augustissimi Regis decreto mihi demandatum jam video. Quod omnino mihi non tantum honori, sed gaudio duco, quippe qui non longe ab antiqui cujusdam Theologi sententia, absim, statuentis extra Ecclesiam nullam salutem, sed extra Academiam nullam vitam Theologo esse vere vitalem1). Haec persuasio fait, quae 1) johan gerhard, Theol. Jenensis. mihi animum addidit, ut post vitam jucundissimam, simul vero laboriorissimam Ecclesiasticam, jam gravissimum munus susciperem, quod forte tutius fuisset modeste recusare. Sed hoe cum serio meditabar, rebgioni tarnen ducebam, Praeceptori, eidemque Amico deësse, cui, uti saepius mihi significavit, diu in votis fuit, ut suo exitu vacantem abquando locum occuparem ego; rebgiom' itidem, vestrae voci non obtemperare, Nobüissimi Viri, qui me ad vinkh cathedram vocare haud dedignati estis. vinkh dico, et hoe nomen gratissimo sensu pronuncianti sponte jam mihi obversatur imago eximiï viri, ad rogum usque mihi pio amore colendi. Die enim me - primum inter omnes suos discipulos Theologiae Doctorem creavit, postquam per triennium ejus praeclara instittttione suavissimaque famüiaritate uti licuerat; üle me ad munus sacrum in pago amoenissimo publice introduxit; ille nunquam non se mihi mtegerrimum amicum probavit Non meum est Clarissimum Defunctum debitis, id est summis extoUere laudibus. Ipsi virum cognovistis, cujus mentis acumen, doctrinae copiam, morum integritatem, indolis humanitatem omnes ejus collegae, discipuli, amici tam diu ex- perti sunt, quemque summo jure Academia atque Ecclesia luget. Quonam animo sim perpendatis, quum jam non vinkh laudes efferre, sed quod majus est, vtnkh vitae pensum persequL disparibus viribus debeam? Ad vestram bumanitatem refugio, Curatores Amplissimi, et nomine Amici defuncti, nunquam apud nos morituri, indulgentiam supplex imploro. Accipite grati animi testificationem smcerissimam, simul vero sanctissima vota, quibus gravissimum auspicor munus! Pergite, quaeso, me benevolentia vestra condecorare, vestroque favore mibi animum addere, ut qui jam munere Academico ornor, ipse postea huic muneri aliquatenus saltem ornamento fieri possim. Hoe saltem vobis recipio spondeoque, me quod doctrinae atque ingenio deëst, indefesso labore et animi contentione ita esse compensaturum, ut vos nunquam vestri de me judicii ac mihi mandatae provinciae jure poeniteat. Utinam e conatibus meis aliquid bonae frugis redundet in Ecclesiam, atque in Academiam nostram, cui filium praestare me cupio, alma Matre non prorsus indignum! Vobis autem, viri Illustrissimi, hoe largiatur Pater coelestis, ut ipsi salvi incolumesque yitam vivatis Divino fa- vore beatam, in Vestrorum, in Academiae, in universae Patriae nostrae salutem! Ad Vos me convertenfi ,' Viri Clarissimi, omnium artium doetrinarumque Professores, vox incerta in faucibus baeret. Nil facilius, quam trita illa vobis repetere, quae tab occasione jam saepius potuistis audire, nil autem difficilius, quam animi exprimere sensum, quo tantos talesque viros jam Collegas aestumatissimos nuncupem. Mediocritatis meae probe mihi conscius, non nisi verecunde vestro ordini meum nomen adscribi video, atque optime sentio, paucula tantum esse, quae vobis offerenda, quam plurima contra, quae a vobis imploranda habeam. Simul vpro ad pristini temporis recordationem laetissime redeo, mihique nomina schröderi, visscheki, groenewoudd.', gotjdoeveri, HEUSDri repeto, quos hic nactus fui praeceptores egregios. E numero professorum, qui tempore meo Academico floruerunt, unum tantum mihi salutare nunc contingit. Vos vero, viri clarissimi, si decessoribus, ouod nequaquam dubito, non tantum doctrina, sed humanitate etiam estis consimiles, non plane despero de nexu nostro futuro. Hoe a vobis petere liceat, ut me humanitate subie- vetis, exemplo inflammetis, familiaritate, fiducia, si fieri potest etiam amicitia honoretis exoptatissima. Quod a Te non amplius rogandum habeo, nobilissime de geer, qui per tot annos jam amicum integerrimum Te mibi comprobasti. Tibi, scio enim, ipse hic dies, quo inter collegas amicum juventutis jam recipis, dies laetitiae bonique auguriï est. Utinam, quae tam diu nos vincula junxerunt, nunquam disrumpantur, imo firmiora etiam evadant! Neque minus Tibi me commendatum velim, Clarissime millies, cujus debitorem statim se sentit, qui facultati Theologicae Trajectinae adscribitur. Qui studia Veteris Testamenti tuo, id est eximio modo regere haud recusasti, hoe pensum haud desinas persequi, favente Deo O. M., applaudentibus omnibus bonis! Tibi, imo vobis omnibus, celeberrimi Viri, Deus corporis valetudinem animique alacritatem conservet, ut et inclytae huic scholae et universo orbi litterato quam diutissime decori esse pergatis atque emolumento! Sed majore jam afftcior gaudio, ad Vos verba vultumque convertens, clarissimi Theologiae Professores, quibus accedens saltem nequaquam in terra incognita, versor. Huic gaudio certe justa tristitia subest, quum ypncn ac royaardsh, humanissimi viri, recordor, qui certe, si adbuc inter vivos degerent, non recusavissent hac hora paternam dicamne an fraternam mihi laeti porrigere manum. Sed Te superstitem video, clarissime bouman, nee superstitem tantum, sed in ipsa, corporis caducitate ita valentem, vigentem, militantem, ut juniori commilitoni, eidemque gratissimo discipulo, jam miles antiquitatis Romanae appareas, qui clypeum non nisi cum vita, ipsa, deponit, imo alter vespasianüs, qui ultima, vitae periodo Imperatorem stantem mori oportere ajebat. Quod ne in malum omen sit dictum, omnes precantur, qui te Theologorum Trajectinorum Nestorem atque Antesignanum summo jure maximi faciunt, nemo autem me ardentius potest precari, qui ipso recentissimo tempore te patronum nactus sum, tam potentem atque tam generosum, ut nulli clienti, injuria, accusato, melior unquam esset optandus 1). Tu igitur, Vir clarissime, quantum vitae viriumque tibi superest — supersit autem quam plurimum — Tu Mentor mihi atque Monitor maneas, inopiae ') Cf. h. bouman , de Godgeleerdheid en hare beoefenaars in Nederland, etc. Traj. 1862, p. 24—29. meae tuae doctrinae copia benevole succurrens, mihique condonans, si mox aliae dotes tibi aeque mediocres appareant, quam latinitas mea, quae tibi, oratori uni in paucis classico, non displicere non potuit. — A Te, Clarissime ter haar, banc indulgentiam non rogo tantum, sed firma fide exspecto: nam te adspicienti facile mihi succurrunt, quae de optimo fratre seneca scripsit: "coepisti mirari comitatem atque incompositam suavitatem; nemo mortalium uni tam dulcis est, quam hic omnibus ')." Te poëtam, oratorem sacrum, theologum historicum perdiu jam in ocubs tuleram; fore autem ut te collegam tandem salutare liceret, hoe mihi certe non praesagiverant astra, quum, ante hos septemdecim annos, memini enim, de astrorum agmine coram coetu verba facturus, te non sine justa, quadam anxietate inter auditores viderem; mox vero reficerer, ex te audiendo, juveniliter dicta tibi haud prorsus displicuisse. Felici, sub quo natus videor aströ, sive ut melius dicam, divinae Providentiae hoe beneficium laetissimus tribuo, quod te seniore collega frui jam liceat, utinam et amici fiamus! — Amici nos fuimus a ') Seneca, in Proef, ad Nat. Quaest. L. IV. tenera, juventute Academica inde, clarissime doe* des, amici esse haud desivimus post tot annorum decursum. Meministine mecum dierum, quibus ardentissimam doctrinae Theologicae sitim conjunctim explere conabamur, meministine juvenilium somniorum de vita theologie^, litterariè, vere vitali, ambobus prae omni alia tune arridente? Quam multa postea accesserunt jucunda, molesta; exspectata, insperata; laetissima, tristia! Per quinqne vero et quod excurrit lustra tuum vitae cursum cum meo perpetuo contextum jam video. Quod Deus ita conjunxit, hominum nemo separet, vir Amicissime! Sincerissimas accipe gratias pro omnibus, quae in me contubsti, fraternae amicitiae documentis, et antea, et imprimis postquam me huc vocatum videram. Tu anhnum meum erexisti, auxilium petenti haud defuisti, adventumque meum tibi gratum acceptumque fore multis modis jam comprobasti. Mira in nostro coelo constellatio, mihique certe gratissima! Mihi contigit te antea Roterodami recipere, ubi tibi antecesseram per triennium fere; nunc vero tu, ante triennium huc vocatus, Trajecti tua, vice me recipis, nee recipis tantum, sed mecum etiam gaudes, ubi communis nostrae vitae circulum jam ad punctum unde exiït quasi redire videmus. Eheu, quare te conspicere hic debeo, acerbissimo vulnere ictum? Sed infandum jure haesito renovare dolorem; hoe mihi Deus concedat, ut amicitiae manus tibi aliquid saltem solaminis offerat! Quid plura? Quam plurima jam communia habemus, utrique aeque carissima; quod vero alteri nostrum privum propriumque Deus concessit, valeat ad alterum acuendum, sustentandum, ut ita dicam supplendum. Si juvenilibus nostris somniïs virilis aetas, Trajecti ad finem perducta, non longe dissimilis fit, optandum nil amphus habeo. Jungamus dextras fidemque, jungamus eas uterque et tecum, Clafissime ter haar, ut ita Triumviratum constituamus, de quo illud Ecclesiasticum valeat: triplicatum funem non.facile solvi'); triumviratum cogito, cui communis in boümannum nostrum pietas, imprimis vero communis Christi Ecclesiae, Theologiae, Academiae amor, quasi sepimentum sit atque indivulsum ligamen! Nee vos insalutatos dimittere possum, Amici, quos vel Roterodami, vel hic, vel alibi etiam jam ') Eccles. IV: 12. diu cognovi, aut collegas, aut fautores, aut cognatos fratresque x«r« nvivfiu integerrimos, quique, quali erga me animo sitis, hac ipsa hora praesentia, vestra monstratis. Quare inter vos kemnkium., eheu, desidero, matura morte reipublicae litterarum, amicis, mihi quoque ereptum? Quis desiderio sit pudor aut modus tam cari capitis? Multis üle bonis flebilis occidit, nulli autem flebilior, quam tibi, doedesi! Quo magis mihi gratulor, tot alios superstites, imo hic praesentes videns, quorum amicitiae documenta, et antea et recentissimo tempore in me praestita, imis meis infixa manent medullis. Pergite, Viri conjunctissimi, amicum amore vestro, imprimis vero votis atque precibus persequi, ipsique junioribus, quod jam estis, maneatis exempla, quibus appareat, germanos Theologos atque homines Christianos nequaquam scepticos esse! Et ita tandem ad vos compellandos accedo, lectissimi Juvenes, quos jam salutare liceat ejusdem almae matris mecum gratissimos filios! Nullus inter vos cui non, si forte possim, sincere prodesse cupiam; me recipitote igitur, quaeso, tanquam virum, propriae juventutis nequaquam oblitum, vestramque ita amantem, ut de vobis, patriae atque Ecclesiae spe, jam optima quaeque exspectet. Quod vobis prae caeteris dictum sit, futuri Theologi, quos jam nanciscor auditores, discipulos, spero et amicos ac commilitones! Omnino commilitones, nam militandum erit et vobis et mihi, quum difficillimo tempore sanctam in Theologiam junctis viribus incumbamus. Quonam animo quoque Duce equidem hanc palaestram ingrediar, oratione mea\ et vos audivistis. Hoe unum addere liceat, mihi prae omnibus Evangelü placitis summum illud praeceptum de mutuo amore placere, qxü utinam olim ahquando theologicum excipiat odium, imo illud büceri aliorumque mihi vitae symbolum esse: neminem condemno, in quo aliquid Christi reperio. Talem igitur me habeatis velim, qui, quod ipse profecit diuturna\ experientia sanctissimi muneris, id totum in vestrum emolumentum convertere, neque scholis tantum, sed familiari etiam commercio vobis prodesse aliosque docendo ipse quotidie discere cupiat. Quidquid vero de me judicetis et exspectetis — et fuerunt inter vos, qui scriptis aut ore honorificam de me sententiam mihi significarent, quibus gratias ago quam maximas — hoe omnes teneatis, Amici, me nil prorsus de me ipso, omnia vero ab hoe Patre ex- spectare in Christo, qui me nunquam, imo nunquam solum reliquit, Cuique unice acceptum id refero, quod, post varios casus et tot discrimina rerum, profiteri cum Apostolo possim: axQi iijg yitiqag vadrijg é'ur^x»! Si autem Deus nobiscum, quis contra nos erit? Illius igitur auxilio potentissimo fretus, in nomine Jesu Christi, Ecclesiae Domini, designatum munus suscipio. Illi communia nostra studia, Hli Academiae, Ecclesiae, patriae salutem confidimus, dum pie precamur: Sol justitiae, illustra nos! Ita omnia studia nostra Hlius promoveant gloriam; ita augeatur in dies,-et floreat in aeternum Musarum haec pulcerrima sedes! Dixl ERRATA. Pag. 9, linea 11, pro: sivi, lege: sive. „ 15, „ 20, „ exoritura, „ exortura. „ 16, „ 17, „ quum, „ quam. „ 21, „ 5, „ imputandum,, imputandam. „ 21, „ 11, „ pareat, „ pariat. „ 23, „ 8, „ earum, „ eorum. „ 28, „ 18, „ existere, „ exstare. „ 29, „ 8, „ eorum, „ earum.