CB
10783
nüt Evanaehe ee de Onenbarina van Petrus.
TEKSTUITGAAF
Dr. J. M. S. BAL JON.
Hoogleeraar te Utrecht.
UTRECHT
KEMINK & ZOON.
(Over de Domkerk.) 1 89 6.







Het Evangelie en Je Opentaring van Petrus.







let talie en de Openbari van Petrus.
TEKSTUITGAAF
Dr. J. M. S. BAL JON.
Hoogleeraar te Utrecht.
UTRECHT,
KEMINK & ZOON.
(Over de Domkerk.) 1 896.







VOORREDE.
Indien Prof. Van Manen er toe had kunnen besluiten, de Openbaring naast het Evangelie van Petrus uit te geven', sou ik ér niet aan gedacht hebben na zijne editie van „Het Evangelie van Petrus", Leiden E. J. Brill, 1893, de mijne aan te bieden, hoewel de tekst van Prof. Van Manen, zooals hij zelf toe zal stemmen, hier en daar verbetering behoeft. Daar ik voor mijne studenten eene uitgaaf van „De Openbaring van Petrus" noodig had, besloot ik zelf de hand aan den ploeg te slaan. Vandaar mijne uitgaaf van „Het Evangelie en de Openbaring van Petrus." Voor verdere bijzonderheden over deze geschriften uit de Christelijke oudheid wijs ik naar mijn opstel in de „Theol. Studiën," 1894, bl. 1—48.
Utrecht, Januari '96.
J. M. S. BALJON.







Het Evangelie van Petrus.
EK TOT KATA I1ETPON ETAITEAIOT.
Mt. 27 : 24. T(av) 5s 'lov^xiav ov$e)s sv'rpXTO tx$ %,üpxi; °v$s 'Hp$vi<; oiiiïi Tig l) (t)üv xpiTÜv xvtov. x(x) jMj) 3) fiovhyêévTuv (xvtw) vtyxvêxi a,vku{j)vtv ÏIsi^xtos.
Lk. 23 : 11. 2. xx) tots xc^svsi 'HppStj? ó /3«97Afi/£ 7rxp(#;>,>;),«$óijvxi 8) tov xvpicv, e'tTruv xvtoT? oti "Osx kxsXsvsx vyüv iroiyaxi #ür<j? TroiYiaxTs. '
23 'lvryxsi Sè ixeï 'lft)iri<<2) a ip/Ao? TïeiKxTCv xx) tov xvpiov xx) fiSw? oti aTXvpixrsm *) ayTW fisMowriv vitSev wpoi IlethxTOv xx) ^njss rè aaptx tov xvpiov
Lk. 23 : 7. wpo? TxQqv. 4. xx) ó YleihxTO? 7répvpxg icpos 'Hp$qv ^TijTfi/ xvtov to ecöftx. 5. xx) b 'Hp^ièvii iQvj' 'AüeX(pe
1) Waarschijnlijk moeten wij ovSê rif lezen. Duidelijk is het niet. OitSetQ of ovS'ctf lezen Bouriant, Bensley Lods, V. d. S. Bakhuyzen. Volgens V. Manen (Theol. Tijdschr. 1893, bl. 570) staat odU rif niet vast.
2) Km hyi met V. Manen, Bennett, Lods. Bouriant leest »xï rüv of Kuforep. Harnack heeft xai (Sot/Aiffl, abrSv, V. d. S. B. (Verh. Kouinkl. Akademie van Wetensch. 1893) laat drukken x«< /3o<Mif0. De tekst van Harnack en V. d. S. B. is blijkbaar onjuist.
3) xxpuKypipüfyai. Zoo vullen Bouriant, V. Gebhardt, Harnack, V. d. S. B. aan. V. Manen (bl. 390) sluit zich bij Manchotaan, die Protest. Kirchenz. 1893, No. 6, op Justinus uvrov iretpeitin^xvro o! irpia-flvTepoi toü Aaou üf«Sv xai ol lepéiQ (Dial. 40) wijst en hier TtapivKs^^oti leest. Bouriant beroept zich voor zijne conjectuur op Mt. 27 : 27 en Joh. 19: 16.
4) De tekst is onduidelijk. Blass wil trravpSa-ui. Ook vravplirKSiv zou kunnen worden toegelaten, indien niet vss. 10, 52, 56 voor a-Txvpéitrtiv getuigden.



VLeiXxTS cl xx) (iij tv? xvtov yTVixei, vinei? xvtov
eSxirroftev, ine) xx) ox(5(ixT0v èiriQüo'xei ykypxmxi Lk. 23 : 54. yxp h t$ vé^ %Mov y.v\ "Svvxi In) tts(povsvftêvtp, Ef. 4 : 26. xx) Trapsbuxev xvtov t£ Xxcp irpo (tixg tüv x^vptuv, Joh. 19 : 31. tjJo- èoprijs xvtüv.
36. O; Ss A«/3flVT£$ tov xvpiov Movv xvtov rpi%ov-
Tf£ xx) Iteyov' "Lvpü'Asv 2) tov u'iiv tov Ssov sf-ovaixv Joh. 19: 10. xvtov hxvixoTSi. 7. xx) ïïopQvpxv xvtov 7repié@x}.ov Mk. 15:17. xx) êxxSio-xv xvtov èw) xxdeSpxv xphtug htyovTtg' Joh. 19: 13. Aixxius xplvs, fixvitev tov 'lepx-Jj}.. 8. xxi n?
xvtüv iviyxüv VTêCpxvov xxxvóivov Mvixev art) Tijg
XsQxXqq TOV XVpioV 9. XX) STepOl s7tüt6? iViftTVOV
Mt. 26 : 67. xvtov txï$ o-peci xx) xXKoi Txg trixyóvxs xvtov Joh. 19 : 34. spx7n<rxv, ÏTspoi xxXxim hvvcov xvtov xxi Tiveg
xvtov lyLXGTiXpv XèyovTsg' TxïiTy 75J TiyL% ti^o-u-
ftsv tov v'tbv tov Seov.
410. Kx) yvsyxov ivo xxxovpyovc xx) IsTxvpavxv
XVX (460~0V XVTÜV TOV XVplOV' XVTOi Sê èfflUTTX CC?
pcvjSivx ■ irèvov 3) ï%uv. 11. xx) ots upêujxv *) TOV
1) Volgens V. Manen (bl. 391) zijn de woorden Ixei xxi trxPjlxTov £Ti<pw<rxei eene ingeslopen kantteckeuing. Zij zouden den samenhang verbreken, die wijst op de noodzakelijkheid der begrafenis vóór zonsondergang, omdat de wel verbiedt de voltrekking van het vonnis • langer te doen duren. Die bepaling geldt voor eiken dag en niet alleen mei het oog op den Sabbat. Zij zouden in strijd zijn met hetgeen volgens V. Manen in vs. 27 aangaande den sterfdag des Heeren te lezen staat. De sterfdag zou een Donderdag en niet een Vrijdag zijn.
2) V. Gebhardt leest rópopev. Harris gist 'xpa/iev, Zahn ccïpwpiv, Manchot xupSjiev (feierlich in Herrschaft einführen), Bennett Svpi/pei/ (let us make augry or provoke) vel CTavpByitv, V. d. Sande Bakhuyzen schrijft silpw/uv, maar verklaart zoowel in den tekst als in de aanteekeningen No. 6, dat het geen zin geeft. Hij behandelt daar de verschillende conjecturen, maar komt tot geen conclusie. Met Van Manen (bl. 570) ben ik van gevoelen, dat trvpafiiv hier nog den besten zin geeft. Men kan vertalen: „Laat ons bespotten", waarvoor anders wel Sixrupsiv gebezigd wordt. Vgl. Justinus, Ap: I, 35 Sixo-ópovref uvrov ixxSirxv iri (Stjpixros. De kruisiging komt eerst later en daarom kan rrstvp&fitv hier in het geheel niet voldoen.
3) nniiiv nóvav Zahn, ^Siv 'é/isrwov Bennett.
4) üti Kpöua-xv Diels bij Harnack, üri (Bouriant) of 'in (Bensley) sapSu<rxv cod.



ffTXVpbv !) £TSypX\pXV oti OVTOg ItSTlV q @Xo~lh£Vg
toü 'lapxyX. 12. Kx) TeöeixÓTs? tx iviïvf&xtx tfiLk. 23 : 39 Trpoaêsv xvtov "SisaepiixvTo xx) \x%(iov %$xXov h? enz. xvTOÏg. 13. El? Si Tig tüv xxxovpywv èxsivwv wvelS/i7£i/ 2) xvrovg Xtyuv • 'Hjctf/? 5/« tx xxxx x Inoiviffx/tsv outco vT£7röv$x(i£v, ovTog Sè auTyp y£vópi£vog tüv xvip&ntccv t'i viSixvi7£v vftxg; 14. Kx) xyxvxxT/jJoh. 19:32. a«vT£g £ii xvtu êxéteva-xv "vx fiii ax£Xoxozvfi%, OTtug fixcxvi^ópwog xiroQxvyi 3).
515. vHv [a£<rmx,@pix, xx) isxoTog xxtbg%£ ttxo-xv Tyv 'lovtixixv xx) iêopvfiaüvTO xx) yfywiuv (Mp:oT£ b . vfciog ISu hirtiSh \ri 2.£ij • yéypxTrrxi (yxp)*) xvTÖÏg Joh. 19 : 28, v{Kiov [tvi %vvxi ii:) irrfovMpiévcp. 16. xx! Tig xvtüv 29. £iT£V TIot!o~xt£ xvtov %o\y}v fi£tx of-ovg' xx) x£pX<sxvT£g b7t0t17xv. 17. Kx) inhijpusxv wxvtx xx)
£T£X£IUIVXV XXTX Tijf x£(pX>.ijg XVTÜV TX XptXpTVj-
Joh. 18 : 36. [axtx. 18. K£pivip%ovTO Sf 7roMo) [i£Tx \v%vuv vofiityvT£g oti vv% £<ttiv 5). 19. Kx) 'o xvpiog xvefioyvs
1) arceupüv cod. 2) ivetSyffev cod. 3) inotiéivoi cod.
4) y&f ontbreekt in de cod. V. Manen (bl. 412, 413) laat irtiSSi 'én 'ê%*r yêypcarrcu ccvroïc ijMov /gif SSveu £tJ ?rs<povtvnévt weg. Nicholson en Bennett hebben dit erkend voor yéypcvrrxcti—weip. Deze toelichting van den verdachten angst of strijd zou duidelijk van vs. 5 afkomstig zijn. Volgens V. Manen schreeuwden de Joden, opdat de zon niet mocht ondergaan, d. i. zij beijverden zich om door schreeuwen en schieten de zon, die zij door booze machten vervolgd waanden, te hulp te komen. Zij zouden niet geschreeuwd hebben uit vrees, dat de zon mocht ondergaan, terwijl een veroordeelde nog aan het hout hing. Dan toch. zouden de Joden aan de drie gekruisigden hebben moeten denken en waren de Joden bang geweest, dat Jezus te lang zon leven, dan hadden immers de hier „bevelende" Joden Hem eenen genadeslag kunnen geven.
5) De codex heeft ianv tacc, verbeterd in ia-nv. irea-ccv.ro. De afschrijver was na ea-nv in de war. Mogelijk stond er oorspronkelijk 'dn vi\ 'éirta-tv of iyévero. Wellicht schreef een kant teekenaar ter verklaring van tkea-tv op deii rand ia-nv. Een ander nam ia-nv in den -tekst op en zoo ontstond Ittiv Ïtéo-ev, waarna een ander 'iictatv in hréaavro veranderde. Lods liet als tekst drukken dn vu% itrnv xccï ivsieéaccvTO (Pendant que c'était la nuit et ils se mettaient a table). V. Gebhardt leest avarecva-osvro (zij begaven zich ter ruste), wat evenwel midden op den dag vreemd geweest zou zijn. Bouriant had geschreven ia-nv iiréaccvro. Harnack voegde daarna xee( vóór iTsa-cevTo in, Bobinson stelde 'éviaaiv re voor, waaraan ook Lods eerst zijn



xkyuv * 'H ivvxptig (tov, v) "hvvxyug piov l) xXTsXevtyxg (is xx) slirüv xvs^Cpötj. 20. Kx) xvtï/i (Tjj) upx2) liepxyvi to xxTXTréTxi7fix tov vxov Tijg 'lepovax-
Joh. 20: 25. Xvipi slg ivo. 621. Kx) tots xneo-irxexv toxjc 'y]\ovg xtto tüv xelP®v T°ü xvplov xx) söyjxxv xvtov stt) rijg yijg. Kx) $ yij irxvx èashêvs xx) (po(3og (tsyxg iyévsTO. 22. tots (s) 'v\Xiog ixxyttye 3) xx) evpèSri upx svxTVj. 23. s%xpyvxv Si o't 'lovixToi xx) ieiuxxvt Tij) 'lug-iicp to aüfix xvtov, ivx xvto Sxipy, «Tf/S>J êsxaxpievog ïjv oex xyxix STroivjtrev. 24. hxfiüv Ts tov
Mk. 19:41. xvpiov shovos xx) êveityo* aivhbvi xx) ehviyxysv iig
Joh. 15 : 41. liiov txQov xxhov/tcvov Kijirov 'luavjip.
725. TÓts o't 'lovixïoi xx) oï 7rpev@vTspoi xx) oi ispsïg yvovTsg oiov xxxbv sxvTOÏg êmlvja'xv v)p%xvTO xóffTeoSxi xx) hêysiv Ovx) txïo- xpxpTixig yptüv
Lk. 23 : 48. yyyiasv jj xpfoig xx) to Tshog 'lepovtrxhytt. 26. iyu
Si liSTX tüv STxipUV (J.0V S^VTOVfi^v, xx) TSTpccpthot
xxtx iixvoixv ixpvfiópisêx. i&Tovi4,cSx yxp vii xvtüv ug xxxovpyoi xx) üg tov vxov ieXovTig lyLirpviaxi. 27. ski S« TOvTOig irxciv ivqo-Tsvofisv xx) ixxês^ófteöx Joh. 20: 26. irsvóoijvTeg xx) xKxiovTig vvxTÖg xx) v)piépxg 'éug tov ax@(3xT0v.
Mt. 27 : 62. 8'28. Zvvx%Ó£VTig Sè ol ypxfi/iXTSïg xx) Qxpicxioi etc. xxi TrpecfivTepoi Ttpbg xKKvi'hovg xxovorxvTsg oti 'o hxbg Lk. 23 : 48. X7rxg yoyyv^st xx) xótttstxi tx vrtfiq hiyovTeg oti
zegel hechtte. V. d. Sande Bakhuyzen (bl. 356) merkte terecht op, dat het harde kxéa-xvTQ, zich lieten vatten, zich nederlegden hier niet past. Liever las hij ixxvtrxvTO of xveirxvo-xvro. Manchot giste IrpétrxvTO, Hilgenfeld iirxhxvro, Redpath 1%1iftxvto, Bennett "va pij xéa-oivro.
1) V. Gebhardt leest de tweede maal fi Svvxpui. Mij komt met Harnack en V. d. Sande Bakhuyzen voor, dat pou ook de tweede maal niet mag ontbreken.
2) Harnack leest «ütSj? tS); ilpx(. Volgens van Manen (bl. 571) kan de wijziging xvt^t% Upx, hoewel niet volstrekt noodzakelijk, worden toegelaten.
3; V. d. S. B. stelt voor tóts è xvé*.xn$e. Volgens V. Manen (bl.
392) is de verandering niet strikt noodzakelijk, daar >fa«s veel meer voorkomt waar wij è ViKtoc, zouden verwachten (zie Mt. 13 : G, Lk. 21 : 25, 1 Kor. 15 : -41), terwijl in het N. T. hipnm wel en xvxh&pittiv niet bekend is.



Ei t£ óxvxtu xvtov txütx tx [iêyiaTx eypoeïx ysyovsv Hsts ottogov ') iixxws shtiv, 29. i<po@vióyitrxv 2) xx) yhSov Toog ïIsi^xtov isópievot xvtoü xx) /.iyovTS?'
30. TlxpxSog yiiüv GTpXTlÓlTXi IVX Qv\xf;g>pi£v to
fivijfix xvtoü £7r) TpsTg y)i/.(épxg), [tvjiroTS s^SÓvts?
0i [/.xêvjTX) xvtoü XhSipUGtV xvtov, XX) v7t0>.X^lg ó Xxo?
oti êx vsxpüv xvêjTti, xx) Troivicmiv vjyüv xxxx. 31.
'O is IlSlhXTOi ITXpxikiwKSV XVTOÏi TlsTpèvtov TOV
xsvTvpiuvx i/.stx a-TpxTiUTÜv CpvXxusèiv tov rxQov. xx) isxjv xuTOÏi vjhSov irpeafivTspot xx) ypxptiiXTsTc èn) to (ivvipix. 32. Kx) xvXisxvTig Xtüov piéyxv [astx toü xevTvpluvo*; xx) tüv o-tpxtiutüv ópioü 3) TtivTtg
01 OVTSÏ èxsï eóyJXXV fV( Ty ÖÜpX TOÜ ItVyfiXTOS. 33.
Kx) tirsxpivxv sttx o-QpxyTixt; xx) axyvviv èxsi tv]^xvTsg È<pv\x<;xv. 931. ftpxixg is siriCpiaxovTO? toü cxfifixTOu vsXisv ox^og xx) 'lipoufxï.iifA xx) Tijg ittMt. 28 : 1. ptxüpov "vx 'Haai to pivvif&etov iatypxyiankvov. 35. Tjj iï vvxt) jj a7rs(pci)vxsv ij xvpixxv) QvKxso'Óvtuv tüv o~Tpxticctüv xvx ivo itio4) xxTxCppovpxv, lAêyxXYj Cpuvv) iyivcTO iv tü ovpxvü, 36. xx) eliov xvoix^vtx? tov?
0vpx(v)0V? XXI ivO Xvipxq XXTSf^ÓVTXf iXSlisV 7T0h.V
1) Harnack, v. Gebhardt, Diels schrijven óirórov. Swete laat iróerov weg en Nicholson schrapt 'in als een glos voor het gebruikelijke itócrov. V. Manen (bl. 392) behoudt 'dn niaov en 'in staat hier dan voor onzen dubbelen punt (zie Lk. 24 : 39, Joh. 7 : 52). Voor iriaov wijst hij naar irótrov 'ineo-n; Hoever is het? (Xenophon, Cyr. 6, 3, 10).
2) In de lichtdruk-uitgaaf, door V. Gebhardt gegeven, staat na i<J>o/3if öif <rav niet ol Tpeafivrspot. Harnack evenwel schrijft wel al 7rpea(36rtpoi. V. d. S. B. schrapt et irpia-pÓTipei. Hij schrijft bl. 357: „Het is een zeer gewoon verschijnsel in Hss. van het N. T, dat als een werkwoord een weinig van zijn onderwerp of voorwerp afstaat, er door afschrijvers nog- eens ëen onderwerp of voorwerp wordt bijgevoegd."
3) Bennet ziet é/ioü met een verdacht oog aan. Vgl. evenwel Joh. 20 : 4. Over de gissingen van Bennett om te lezen tov xevrvpfavoc. xxi rSv o-rpxTmT&v^ 'óvrtcv ëptov met weglating van xxtx of pisrx, en die van Manchot (S. 165, 177) om de woorden pterx tov xsvrvpitavoq xxi tSv aTpxnttirólv te houden voor eene ingeslopen kantteekeuing bij het oorspronkelijke épteü vgl. V. Manen bl. 392 , 393, die deze-gissingen terecht verwerpt.
4) <V. Manen laat in zijne uitgaaf het tweede $vo- weg. Wij kunnen het Ook gevoegelijk missen,



(pêyyo? s%ovtx? xx) èyylo~xvTX? Tq> Txtpu. 37. a i\ )Jöo? ixsïvo? o (3e(3}M:/.svoq stt) t% ivpx xQ' sxvtoü xvhio-ês)? &irs%upv)<re vrxpx (tipt)? xx) o TxCpo? yvoiyvi xx) x,u(pÓTipoi ol vsxvlaxoi slsyl.Qov. 1038. IHvts? ovv ol mpxjimxi èxsïvois^vttviitxv tov xcvTvpiccvx xx) rob? 7rps<r@vTêpov? nxpijexv yxp xx) xvto) «JJuAaff<sovts? 2). 39. Kx) iÊ-yyovfiêvuv xvtüv x sïiov irxkiv bpümv s^sXèivTxg xtto toü tx$ov Tpsl? xvipx?, xx) toü? ivo tov 'évx vmpéovvTX? xx) sTxupbv xxoXovSoüvtx xvtoï?. 40. Kx) tüv ivo tviv xstpxkyv %upoü<txv fté%pi tov ovpxvoü, toü 3) SI xt'PcyMywptévov vit xvtüv V7rsp(3xivovo-xv tov? ovpxvov?. 41. xx) Qcovïj? vjxovov ix tüv ovpxvüv teyovav,?' 'Exijpv§#? 1 Petr.3:19. toï? xoipt.coiiévoi? *); 42. Kx) vttxxov] 5) v)xovbto xtto toü ■GTXvpoü, riN«/6). II43. cvvsaxtVTOVTO ovv xKhv)>,oi? sxsïvoi xtts^Ósïv xx) hCpxvhxt txütx t£ Uii/\XTU. 44. xx) £TI iixvoovfiêvaiv XVTÜV (pXIVOVTXI TtaXlV xv01-
1) V. Manen (,bl. 393) verwerpt op goede gronden het voorstel van V. d. S. B. om éxeivovc. te lezen.
2) Volgens V. Manen (bl. 393) is de toelichting irxpv)o-m . . . QvAccro-ovrei; niet oorspronkelijk als overbodig na het medegedeelde in vss. 31—33, als op zich zelf niet juist, daar de mannen sliepen in de tent en als in strijd met den inhoud der eerste woorden van vs. 39.
3) Redpath leest hier den Ace. tov Si %iipxyuyov[i.svov Str' aurüv üicip-
ficctvOVTOt.
4) Prof. Van Manen gaf bl. 522 aan xoifiaiiémic de voorkeur boven KOcvafiévoit. De Hoogl. evenwel deelde mij mede, dat hij bij nadere overweging toch liever xoivanévoic. behoudt. Wij moeten dan denken aan „de menschen", de levenden op aarde, die immers door allerlei worden verontreinigd, natuurlijk in zedelijken . zin. De vraag vervalt dan; de zin loopt door.
5) Dr. V. d. S. B. heeft bezwaar tegen vvaxovt vs. 42, als nergens gebruikt in den zin van antwoord, waarom hij aanbeveelt êtxov) — verkondiging, stem. Maar zegt terecht V. Manen, bl. 393 — het gebruik van vxaxovetv voor antwoorden, en van é vvaxovóf voor iemand, die iets tan een ander gehoord heeft, kan geacht worden den weg te hebben gebaand voor vttxxov] in den zin van antwoord, terwijl ixovi toch eigenlijk ook niet deze beteekenis heeft.
6) Margaret C. Gibson deelt in de „Academy'* van 2 Febr. 1895 uit Cairo mede, dal terwijl de Franschen aanvankelijk rtves en de Engelschen ït< vxl lazen, volgens haar gevoelen rtfitov moet gelezen worden.



%6sVTSg oï OVpXVo) Xx) XvSpdlTTÓ? Tig XXTShêwV Xx)
efoeXiüv s\g to pa/ijftx.
45. Txütx ïiovTsg oi nep) tov xsvrvpiavx vvxrbg io~7revaxv irpbg TIsi^xtov xQévTsg tov t&Qov ov i<puA#<7o~ov, xx) èf-yyviGXVTO ttxvtx xxsp si iov, xyuviüvrsg nsyxXug xx) hkyovTsg' 'AtySüg vïbg v\v isoü. 46. xitoxpiSsig b neihxTog sQvi' 'Eyw xxêxpcva toü xYftxrog
Mt. 27 : 24. toü vioü 6eoü, vpitv 2) is toüto sioi-sv. 47. sJtx vTpoeehSóvTig zxvTsg siêovTO xvtoü xx) "ïïxpsxxXovv 3) xshsüaxi tc? xsvTvptuvt xx) Toïg VTpxTiwTxtg fivjisv) *) eiTTiïv x stiov. 48. "Zv[/,Cpipsi yxp, 0xo~iv, tjfiïv oCpXïjirxt nsylvTViv xpcxprixv sfiTrpoeSsv toü Ssoü xx) fiil spt,ireo~sïv aig %eïpxg toü Xxoü tüv 'lovixiuv xx) \i9xeöïjvxi. 49 èxstevvsv ovv b ïleihxTog t$ xsvtvpiuvi xx) Toïg ffTpxTiuTXig puqièv éïnsiv.
1250. "Opêpov 5) is TÏjg xvptxxv]g Mxptxfi v) Mxyixhvtvy, i&xêviTpix toü xvpiov — <po@ovpcév*i 6)
Joh. 19:38. iix nvg 'lovixiovg, iVf/Sij sCpXsyovTO vno TÏjg opyïjg ovx sTtoiv\o~ev 1) «r) [tvvjpixTi 8) tov xvpiov s'iuievxv
Joh. 19 :40. itoistv xl yvvxïxsg èn) TÓig xkoQvvivxovvi Toig xyxnu-
1) V. Manen (bl. 394) vindt aTxviSvrst foutief, maar iyoiviSvrsf te ver gezocht, terwijl het voor de hand liggende «t«wövts5 volgens hem eenen goeden zin heeft.
2) De Hss. lezen
3) xxi TtxptxxXov» Harnack. en anderen. Het Hs. heeft xxiirsp txxhovv.
4) pfSev/. Zoo Zahn, V. Herwerden, V. d. S. B. Harnack leest M$êv en V. Manen eveneens. V. Manen beroept er zich op, dat pySév dikwijls als bijwoord vóór tinei* en andere werkwoorden staat. Zie Mk. 1 : 44, Lk. 4 : 35 enz.
5) Het Hs. leest èpSov , MayJaAnu».
6) V. Manen schrijft bl. 394: Vóór Qopovpévti met Robinson i?t<;, met Blass 'dn, of met Bakhuyzen ij te schrijven, dan wel met Harnack achter °py>ii in te lasschen: iv t% iifiépx % l<truvpi»hvi é xipiot, of met Bennett ié achter hxfioio-x, zou overweging verdienen, indien men langs één dezer wegen vss. 50, 51 in den gewonen zin goed leesbaar kou maken en indien niet/ veeleer moest worden erkend: De moeilijkheden, die zich hier voordoen, zijn een gevolg van het overnemen van woorden uit verschillende berichten.
7) ovx ixofyo-tv. roü xofio-xt Usener b\j Harnack.
8) V. d. S. B. wil ten onrechte ninjpxn in e-üjixn veranderen. Iets moet gedaan worden aan of bij het graf, niet aan het lichaam des Heeren.



[téven; xürxi; !). 51. kx$oü<tx (ii6' 'sxutvi; tx; Cplkx; vjkiev èir) to ptvv/fieTov oirov tjv Teêel;. 52. xx) sQofioiïvro ;x.vj 'iiuo-iv xütx; oi 'lovixioi xx) ekeyov • Eï xx) [tv, sv èxeivy t% v)ftépx y èo-TXvpóSvj êiuvvjövifisv xkxüvxi xx) xó'pxeöxt, xxv2) vüv ski toü pt,vviMk. 16:3. ptxTog xvtoü Trotfacvftev txütx. 53. t'i; is xiroxukiost
•/lliiv XX) 3) TOV k'lêov TOV TIÓSVTX S7r) Tij? êvpx; toü fiVijpishv, ivx SlOSXÓOÜJXl 7TXpxXxêso-êÜpiSV XUTCp
xx) Troifouptsv tx oQetkó,ttevx; 54. ftsyx; yxp vjv b k'tio;, xx) (pofioófteêx li-Jj Ti? v)(ix; Mv\. xx) et i*M iuvxpisöx, xxv fV! Tij: Hpx; fixkupiev x (pspopsv et? piMvniosüvviv xütoü , xkxuo-ccpt,sv xx) xo\püpt,eöx *) 'sec? ekêaspiev si? tov oïxov ijpiüv.
Luk. 24: 2. 1355. Kx) èirekQoüvxi 5) eupov tov txQov v)veuyfiévov xx) TrpoeehSoÜGxi 7rxpéxv\pxv sxei, xx) ópüjiv èxei
Joh. 20 : 5. tivx vexvta-xzv xxiety[/.evov (èv) piévu toü txQou üpxïov xxi Trepiftefikv/piévov o~to\viv kxyu^poTXT'/iv, om; ê^vi xvtxI?' 56. T; IjkSxTe; tivx ^tsJts; ftij tov otxvpa&évTX Ixeivov; dvétrTVj xx)' xirijköev' et ie TTtffTeiieTe, TxpxxvipXTe xx) Hiere 6) tov tottov evSx exetTO, oti ovx ëvetrTiv xvevTvi yxp xx) X7rijh6ev èxsi oêev xxeo-TxXvi. 57. totb x't yuvxixe; <po/3viêeiffxi sCpuyov. 1458. vHv is TsksuTxix yptspx tüv xty/tcov
Lk. 23 : 48. xx) itok'koi rtve; è%vip%0VTO üxosTpstpovTs; el; toü?
oixo»; xvtüv Tij; 'eopTtj; TtxuvxpisvYi;. 59. vinei; is
o't iÜisXX fiXÓijTXi toü XUphu ixkXÏoptSV XX) SX07TT0-
pi,sSx 7) xx) exxvToe kuitoüpievo; itx to o-v(t(3xv
1) Het Hs. heeft cevrotc, dat stellig bedorven is. V. Manen (bl. 394) leest xutüv.
2) V. Manen (bl. 571) leest xxi vvv.
3) Volgens V Manen (bl. 571) is xxi overbodig.
4) Het Hs. heeft irA.xv<roiiev xxt xo^opeöx.
5) Harnack leest iies^oSa-xt, wat V. d. S. B. met toejuiching van V. Manen verandert in i-rehiovo-ui, zooals volgens V. Gebhardt de codex ook leest. Naber gist wxpthioSrai.
6) V. Manen (bl. 571) vraagt: Heeft het N. T. wel "Sxts, waarom moet het dan hier wijken voor 'iSerel Hetzelfde geldt voor 'é<rriv (vgl. Mk. 15 : 6) tegenover 'évemv vs. 56.
7) De cod. heeft iMTovfieScc, V, d. S. B. leest met Van Herwerden



Lk. 24 : 14. irniXKayvi elf tov oïxov xvtoü. 60. syon 3è Z/^wi/ Joh. 21 : 2. nérpo? kx) ,Avipêxc b xSskCpêg (iou kx^évTsg {jfiZv enz. tx ki'vx xirfaêxpisv sU t>]v óxkxorexv. kx) tjv o~vv Mk. 2 : 14. fipüv Aevstg b toü 'Ahcpxlou, ov xvptog1)... cetera desunt.
waarschijnlijk met het oog op vss. 52, 54 ixonrifitax Zoo doen ook wij. Het terstond op ihwxoinsix volgende kwiroópevoc., waaruit de fout ontstond, maakt dit woord .tot eene stilistische onmogelijkheid. 1) Robinson stelt voor 6 xépioe.



De Openbaring van Petrus.
EK THE AnOKAATTEHS TOT IIETPOT.
Mt. 24 : 24. 1. ïlckho) xvtüv isovTxt ipevi'OTrpoCpijTxi, xx) biovg xx) ióy/txTX notxikx Tijg xiruheixg itixMt. 13 : 22. i;ov<riv. 2. êxslvoi is vh) Tijg xwuheixg yevfocvTxi. Joh. 17 : 22 3. Kx) to'ts sksvosTxi b èebg sn) Tovg fttvTOvg yt,ov 2 Thes. 2 : 3. Tovg iretvüvTxg xx) itiiüv(Txg) xx) óhtfioftévovg xx) Mt. 5 : 6. êv tovtu Tcp Plu Txg 4iv%xg sxvtüv ioxtfiX^ovTxg xx) 2 Th. 1: 6, 7. xptvsï Tovg v'tovg Tijg xvoydxg.
Mt. 26 : 30, 2*. Kx) itpo^s)g b xvptog ÏCpvi' "Ayoof&ev sig tI
45. Mk. 6 : opog, sv^üpis6(x). 5. x7rep%öpisvot is pist' xvtov
46. Lk. 9:28. v>yt.tig o't iüisxx pi(x)ö(i})Tx) sbityviyLSv oitug isit-y
v)piïv evx tüv xiskCpüv ïjpiüv (tüv) iixxiav tüv êl-shöóvtuv X7rb tov xóo~(tov, ïvx "tiapiev ttotxitoï stat ty,v ptopCpvjv xx) êxpafoxvTsg 7rxpx6xpvvva[t£v xx) Tovg xxovovTxg v)(iüv xvSpürrovg. 36. (K)x) sv%o[iêvuv v)yuüv x((pvoo) (p(xiv)ovTXi ivo xvipsg so-TÜrsg spnrpoeSsv tov xvpiov, ivpbg o(yg) ovx sivvySyjpisv xvTifihéipxt.
7. ê%yjp(%)£T0 yxp xirb Tijg o\f/sug xvtüv xxTtgl) asg v)kiov xx) Qutsivov v]v xv(tüv to) svivptx bitötov
Mt. 17 : 2, o{y)is7roTS S<p6xhptbg xv6püi:{ov sTisv ovis yx)p GToyix 28:3.1 Kor. ivvxTxt si;>fyfox<rixi ij x(xpüx S7rtvoijo,x)i z) tvsv iói-xv 2:9. v)v (s)vsikivvTO xx) to xxh(kog Tijg otysug xvtüv.
8. ovg tiévTeg s&xf&fii&Siipisv • tx u.sv yxp aüpixTx
4) Het Hs. heeft ocxtiv.
2) Iwiv^fcu Lods (zie vs. 30), iKfypaaxt James, yvüvxi Harnack.



Mt. 28 : 3. xvtüv %v KevxÖTspx irxay; %iovo; xx) èpvópÓTspx ttxvto; 'piï&ov. 9. avvexèxpxTO Sf to êpuêpbv xvtüv tü> ksvxü, xx) xttXcc; ou ióvxftxi ê&yfoxaêxt to xxlXc; xvtüv. 10. v)ts yxp xèpivi xvtüv ovty tjv xx) xvóypx xx) èirnrpimvo-x xvtüv tü ts Ttpoaotitq xx) uftoi; ticitepe) gts'Qxvo; êx vxpiova~x%vo; its-
Pred. 1 : 8. nheyyt&vo; xx) icomXav xvêüv Üj 8xT7tep ïpi; êv xépi *
TOlXUTVj Jjv XVTÜV Vj SUirpSTCglX.
Hand. 3:11. 411. "ÏSovts; ovv xvtüv tó xxWo; exóxftfiot yeyêvxfisv irpb; xvtov;, sTsiSij xQvoo icpxv/jo-xv. 12.
Open. 7 :13. Kx) vpotrelJIuv to) xuplu slzov Tivs; eïa)v ovtoi; 13.
ksyst (toe OvtoÏ shiv o't xisKCpo) vptüv ol ilxxiot wv v^e\v\nxTS (tx); (topQx; 'tèeJv. 14. xxyu eQyv xiitó)' Kx) irov slo~t itxvrt; ol üxxtoi vj icólo; &tiv b xlüv
Mk. 10 : 30. èv $ slat txvt*iv ê%ovT£; Ttiv oi^xv;
5'5'. Keu b xvpio; 23«?£ (Mi ftéy&TOV %üpov sxto; tov(t)cv tov xiftyt.ov vickpkxpiTcpov Tip 0wt/, xx) tov
XSpx TOV SXeT XXTÏVIV flkiov XXTXkxptVÓ(tSVOV, xx) TVIV
1 Petr. 1 : 3; yyv xvrijv xviovsxv xftxpxvTot; xvSeo-t xx) ospupixTuv 5 : 4. Tthypy xx) CpvTÜv svx-Aüv xx) xQöxpTuv xx) xxpicbv svhoyvuthov <PspévTwv. 16. totovtov is yv to xvSog a;1) xx) è(p' y)ftx; èxsThv (pêpeaêxi. 17. ol 5è Mt. 22 : 30. olxfrope; tov Toirbv èxsivov èvisivptêvot vjaxv svivftx Mk. 12: 25. xyyêhow (putstvüv, xx) opioiov v]v to hivftx xvtüv rj? %&px xvtüv. 18. otyyekot o*è 7rspisTpe%ov xvtov; èxsTirs. 19. iertj 5È v\v $ o*é!jx tüv ixsï clxyjTÓpuv, xx) (tip Cpuvy tov xvpiov êebv xvsvCpjftovv 2) svCppxiviitsvoi èv èxsivcp tcj TÓircp. 20. ksyet fiyiïv b xvpto;' OutoV èoT/v b toto; tüv xpxispmv v/tüv tüv itxxiav
XvipÜTTUV. 621. E/Sov §f XXI STSpOV TOltOV KXTXV-
Ttxpv; èxsivov xvxytypoTXTOv3) xx) Jjv toko; xoh(x)o~eu;, xx) ol xoXxZpy.svoi êxsï xx) ol xohx^ovre; xyysXoi <rxoTeivbv tï%ov xvtüv (to) svivptx (cf. supra
1) wc, Useuer voegt hriuiv in.
2) msvtyiiuniv en ctvetp corr. cod. oévrsv^iuw Preuschen bij Harnack.
3) avxjuip&rceTOv Blass. ceuxnipóvruv cod. auximp&v rtvm Diels, auxi^póv Harnack, a&xnypov ttuw James.



vs. 7: svisivptsvx cod.) xxtx tov xspx tov tÓitov. Mt. 21 : 32. 722. Kxi ?a,«i' 2*$ «c Tij? yA«ar<7i?s xpspixpisvoi'
ovtoi is yigxv ol fihxtrCpijfAOvvTSi; ty}v öiov T%g iixxieavwig, xx) vttsksito xvTÓÏg 77Üp (pKsyópisvov xx) xohxCpv xvTOvg.
823. Kx) xiyLWi Tig i]v pteyx'M} TrsirXvjpcof&svyi @opOpen. 19". 20. fiópov (pAeyopisvov, sv cj> ijaxv xvSpuTrol Tivsg xttocTpêCpovTsg tv,v iixxtoevvviv, xx) vttsxsivto xvTÓtg xyysXoi @xtrxvttrTx!l). 92l\ v)axv is xx) xKKoi, yvv(x)ïxsg 1 Petr. 3: 3. (t)üv 7rA.oxxpt.uv s&pTYipisvxi xvurspco toü fiop(3ópo(v) sxe'tv(ov) toü xvxitxQi'KxZpvTog' 2) xvt(xi) is viexv 3) xl Trpbg pioixstxv xotrpt.Yj6e7o-xr ol is o-upt,pt,ty(êvT)sg xvtüv Tg ynxo-pixTi Tijg (toi%stxg ix tüv nóiüv (yjo-xv) x[pspt,xptsvoi4) x]x) Txg xsQxhxg e\%ov sv 7<p @op(3óp(cp xx)] (p[uvy pieyxty) 5) sKsyov' Ovx siti<sTSvoyt.sv °) èXsvascQxi sig toütov tov tottov.
1025. Kx) Tovg (pcovsïg sfihsxov xx) Tovg truveiiÓTxg' Mt. 7 : 14, xvToïg @e(3/,yi[/,évovg sv tivi tÓttu Tsöhipi,pt,svu xx) nsSap. Sal. ithvipunivu spirsTÜv irovypüv xx) irMftsonsvovg vtto XVI : 5. tüv Sypiwv sxslvuv xx) ovtm <TTps<popiévevg èxs7 èv TjJ xo?,xirst èxslvy. vttsxsivto is xi/To7g sxuXvixsg uo~7rsp Mk. 9 : 44. vscpèxxi axÓTOvg. xl is ^ivy^x) tüv iretpovsvpisvuiv sittüo-xi xx) sCpopütrxi tviv xóhxviv sxsivuv tüv (povêuv ikeyov 'O. isóg, iixxix <sov v] xpicig.
II26. JJkVjO-iov iè toü tottov èxsivov süov sTepov
TÓ7T.0v Tsê\tpt,fi(év)0v sv ($) 0 (%w/j Xx) Vj iveuHx TÜV
xohxfypiévuv xxTsppsg xx) ueirsp Xipwvi syivsTO èxe7. xxxs7 èxxövjVTO yvvxixsg s%ovaxi tov ixüpx pt,è%pi t(üv) Tpx%v)ï.(tiiv), xx) xvTtxpvg xvtüv ttoKXo) irxïisg, oCfrtvs)g xupoi st(J)xtovto, xxQyhasvoi sxhxiov. xx) itpovipxovTO £? «ü[t»»] <phóy(sg) irvpbg xx) Txg yvvxixxg sttï.vio'gov xxtx tü(v) oCpóx^ptüv xvrxt it
\) fiuvavia-rcti en Quwitui corr. cod.
2) ex 2>«4> corr. cod. 3) ?v cod.
4) xp£ft«/xevo< xctl James, max(ty.i^oï Harnack.
5) Lods heeft wpoc «AAi)'Aot/« i. p. v. xaï 4>»v$-j«y*Ajf.
6) Harnack leest iirio-TSvov.



19
Wxv al x(yx(tw? tx (ZstCpVi tsxo)ü<7Xi kx) êKTpai<rxo-xi. "Wijsh. v. Sal. 122?. Kx) sTspoi {xvips?) xx) yvvxix(s?) QteyóXII, 5. pevoi foxv [iêxpi toü iuirov? xvtüv xx) (Sefawsvot
SV TÓ7TQ O-XOTSIVÜ Xx) piXTTltypiSVOl V7T0 TTVSV^XTUV
■xovvipm xx) so-óiopisvoi tx o-7T\xyxvx vtto o-xcoM)xüiv XKOtwTaiv ovtoi is >j(7xv oi iié&vTsg Tovg itxxiovg xx) TTxpxióvTs?' xvtov?. 1328. Kx) irkwUv sxsivav ■xxl.iv yvvxixsg xx) xvipsg pt,xtrü,usvoi xvtüv tx %si^ xx) xoXxQnsvei xx) irsTTvptapisvov 0-ihvipov xxtx tüv 'ê<pêx?.ptüv Xxn&xvovTS?' ovtoi is yjo-xv s't faxtrCpYipïJj-
Hand. 19: 9. o-xvrs? xx) xxxüg sikovts? tüv öiov Tij? iixxmüvvi?.
Open.l6:10. 142**. Kx) xxrxvTixpv tovtuv xXhoi ttxXiv xvipsg xx) yvvxixs? tx? yhmaxg xvtüv [txo-cópievot xx) irvp <j)\eyó/*sv(o)v s%ovts? sv tü UTÓpixTi- ovtoi iè faxv o't tysviopixpTvps?.
153". Kx) sv STSPU TIVl TÓ7TU %X\lXS? VjTXV oi;V-
rspoi fycpüv xx) TTXVTO? $&S\i<TXOV, TTSirvptansvoi, xx) ■Jak. 2 : 2. yvvxixs? xx) hips? pxxy pvtxpx êvisivpihoi sxv-
X'lOVTO STT XVTÜV XO^ÓpCSVOf OVTOI is yjO-xv o'l 7T\0VTOVVTS? xx) TÜ TTÏ.OVTW XVTÜV TTSTToMtS? Xx) piM
sXefoxvTe? opQxvovg xx) x>IW, *M' xnsX^xvTsg Tijg èvToMjg toü Ssoü.
1631. Ev is hspx Xipivy pisyxty TTSTr^tjpapcsvfi ttvov ') xx) xifiXTO? xx) &op&ópov xvxQovto? 'istvixsicrxv xvips? xx) yvvxixs? ptsXP' Yovxtuv , ovtoi is
WXV 01 ixVt%OVTS? xxi X7TXIT0ÜVTS? TCXOV? TOXUV.
1732. *AJUo« xvips? xx) yvvxixsg xtto xpqpivoü y.syx>.av xxTxo-TpsCpóptsvot yjpxovTO xxtu xx) 7rxf.iv y)\xvvovto vtto tüv swixstfisvcov xvxfövxi &vu ê*) toü Upenb.l4:ll. xpmvoü xx) xxTsaTpiCbovTO êxsiSsv x^tcc, xx) vjcrvxixv Rom.l:26,27. oüx sï%ov xiro txÓtx? tv,? xoXxtseag. oStoi is foxv oi (itxvxvTsg tx trapiXTX sxvtÜv &g yvvxixsg xvxsTpsCpófisvor xl is [tsr' xvtüv yvvxixsg, xvtxi v,sxv xl vvyxoiMÜsia-xi xMfaxts üg xv xvhp rrpog yvvxixx, 33. Kx) TTxpx tü xpviavü sxsivu TÓirog v)v ffvpbc
1) x</»« Harnack. votov cod. James gist. 3vWhc xa} jt/ou.



■xtekrov yspiuv xxxsl 'igtyixshsxv xvipsg oir mg rxig 'liixig %spe) %óxvx sxvroig smivjaxv xvr) êsov. Kx) 7rxp' sxsivoig xvipsg srspot xx) yvvxixsg pxffSovg irvpog s%ovrsg xx) xKkt\Kovg rüirrovreg xx) pufiéirors itxvopisvoi rv)g roixvrv,g xoloursog. 203*. Keu srspot irxtovsyyvg sxsivav yvvxixsg xx) xvipsg (pteyóftevot xxï <rrpe<popuvoi xx) rv,yxvitfinsvoi. ovtoi is Jjo-xv oi xCpsvreg: Mk. 7 : 8. ty,v öibv rov 6sov .... cetera desunt.







Bij de uitgevers dezes is van denzelfden Schrijver mede verschenen:
Prof. Dr. J. M. S. BALJON,
De Oud-Christelijke Letterkunde. Redevoering bij de aanvaarding van het Hoogleraarsambt aan de Rijks-Universiteit te Utrecht. Prijs f 0,60.
Een Nieuw Begin. Toespraak bij de Opening der lessen. Pr^js f 0,30.
INLEIDING op de Boeken des NIEUWEN
VERBONDS. Prijs: geb. f 6.-, Ing. f 5.40.
GRIEKSCH-THEOLOGTSCH WOORDENBOEK hoofdzakelijk van de OUD-CHRISTELIJKE LETTERKUNDE. I" en H«» Stuk. Prijs per vel druks lïVa Cents.
De tekst der brieven van Paulus aan de ROMEINEN, DE CORINTHIËRS en de GALATIHRS als voorwerp van de CONJECT UB AALKRITIEK BESCHOUWD.
Prijs f 2.50.