CB
11646
SYNODALE
WETSOVERTREDING
BESTENDIGD.
A. VAN TOOHENENBERGEX.
AMSTERDAM.
HÖVEKEK & ZOON.
1870,







JSynodale Wetsovertreding door
.de ^jynode van 1870 bestendigd.
GESCHIEDENIS VAN ART. 62 VAN HET ALGEMEEN REGLEMENT DER HERVORMDE KERK.
Tot ons leedwezen zien wij ons verplicht de gemeenten der Nederlandsche Hervormde Kerk in het algemeen en elk lid in het bijzonder, die voortaan in verdubbelde mate voor de handhaving hunner rechten zullen moeten waken, op een treurig verschijnsel opmerkzaam te maken. Wij hebben allereerst onze meening omtrent deze zaak in de Kerkelijke Courant als Orgaan der Synode uitge • sproken. Van kerkelijke mannen hebben wij of zeer humane öf (bij name in de Provinciale Groninger Courant) zeer inhumane tegenspraak ondervonden van welke
') Slechts een, die echter voor velen telt, heeft dadelijk het gewicht mjjner opmerking gedeeld. Prof. Doedes heeft niet maar den meed gehad om het kerkrechtelijk beginsel te erkennen en te handhaven, maar zelfe te helpen, dat hij de Synodale afwijking niet had ingezien, toen hij zelf in de Synode zitting had. Gaarne verwijs ik naar zijne veelzins nitnemende bewijsvoering in de Kerkelijke Courant, en in zijne Kerke lyke Bijdragen.



wij ons in den geest beriepen op de Synode zelve, welke wij hoopten, dat zij, der zake kundig, een oordeel zou doen hooren, hetwelk met de geschiedenis zou overeenstemmen; maar ook dit is niet gebeurd. De Synode heeft, en nog wel met algemeene stemmen, met uitzondering van twee prae-adviseurs, haar goedachten uitgesproken j dat naar onze overtuiging niets anders is dan de bestendiging van eene eerst onwillekeurig, en nu opzettelijk ingevoerde wetsverkrachting.
Wij zijn verplicht aan- diegenen onzer lezers, die, helaas! zich te weinig op de hoogte stellen van wat er in de Kerk geschiedt, ons verschil met.de Synode eerst duidelijker op te geven.
Men wete alzoo, dat in onze Kerk de wetgevende macht berust bij de Synode (Alg. Regl art. 61). Wij hebben op dezen oogeublik nu niet dadelijk te maken, met de zeer bedenkelijke zaak, dat diezelfde Synode ook is de hoogste rechtbank en bestuurderes; want wij vergeten het niet, dat ditzelfde artikel 61 er bijvoegt, dat dit zoo is, „onder de verschillende waarborgen in dit Algemeen Reglement en in bijzondere Reglementen vastgesteld. En wij stemmen het toe, dat deze waarborgen de drievoudige macht der zoozeer elk jaar veranderende Synoden genoegzaam kunnen begrenzen, om, indien de Synode deze waarborgen eerbiedigt, geen te gro >t misbruik van macht te kunnen maken. Doch iets anders wordt het, indien zij deze waarborgen verzwakt of schendt, gelijk de Synode van 1870 nu zelfs met algemeene stemmen gedaan heeft.
Deze beschuldiging zuilen wij bewijzen.
Om eenige bepaling tot wet te kunnen maken .moet de Synode den navolgenden weg inslaap.: „Zoodra eenige



bepaling, van welken aard die ook zijn moge, zoo zij op de wetgeving der Kerk betrekking heeft, door haar voorloopig is aangenomen tart. 6.2), moet zij aan de Provinciale Kerkbesturen, of ook aan de Klassikale Vergaderingen (art. 12), worden opgezonden om er de consideratiën op in te winnen." Tot hiertoe nu is geen verschil. Maar nu lezen wij verder in art. 62 als volgt: „Van deze, (consideratiën) neemt zij kennis en maakt zij naar eigen oordeel gebruik, om daarna het reglement, met de veranderingen er in gemaakt, andermaal aan de Provinciale Kerkbestuien te zenden, die er dan hunne stem over uitbrengen. Wanneer de volstrekte meerderheid dier kerkbesturen zich voor het aannemen van het reglement verklaart, wordt het, als finaal aangenomen, door de Algemeene Synodale Commissie uitgevaardigd.
„Met veranderingen in de bestaande reglementen wordt evenzoo gehandeld."
Nu vragen wij in gemoede, niet hoe wij over dit artikel, over zijnen inhoud en over zijne redaktie oordeelen • <en of wij, indien het ons gegeven was er over te oordeelen, het zouden goedkeuren; maar — nu het artikel, alzoo langs wettigen weg is aangevoerd, wat er geschreven staat? En dan beroepen wij ons op ieder, die het nauwkeurig leest, of iemand, hier de vrijheid gegeven vindt aan eene volgende Synode, om het door hare voorgangster voorloopig
vastgestelde weder te mogen intrekken? 
Naar onze meening blijft het eenmaal vastgestelde het geheele artikel door in wezen. De Provinciale Kerkbesturen en klassikale Vergaderingen worden uitgenoodigd, om eerst hunne consideratiën over het eenmaal voorloopig vastgestelde te geven, en wel — gelijk wij later bewijzen zullen alleen om te weten of er aanmerkingen te maken zijn over



bijzonderheden 1). Van deze neemt de Synode alsdan kennis, en maakt er een gebruik van naar eigen oordeel, om het daarna, alzoo veranderd of niet veranderd, maar altijd andermaal op te zenden, opdat de Provinciale Kerkbesturen ■ daarna volgens hunne bevoegdheid zouden kunnen handelen, door het eerst vastgestelde, en daarna in bijzonderheden wellicht veranderde aan te nemen of te verwerpen.
Zoo luidt de wet. Maar wat is er gebeurd? Toen de behandeling van de door de Synode van 1869 eenmaal voorloopig vastgestelde "reglementsverandering over het toezicht der kerkeraden omtrent de handhaving der Doopsformule aan de orde was, bleek het den ondergeteekende door het onderzoek van het kerkrechtelijke karakter dezer vraag, dat de groote meerderheid onzer kerk allengs onbewust op een standpunt gekomen was, dat met de wet streed. Hij gaf deze zijne meening in de Kerkelijke Courant aan de algemeene overweging over, en is nu - niet alleen door de zijns inziens geheel onkerkrechtelijke beweeringen van de onderscheidene bestrijders in zïjnè meening bevestigd, maar is zelfs nu uit de Hande-» lingen der Synode van de jaren, in welke onze wetgeving is tot stand gekomen, zóó zeer overtuigd geworden van de juistheid zijner zienswijze, dat hij zich verplicht acht de geschiedenis van het genoemde artikel 62 aan de vaderlandsche Kerk mede te deelen, opdat blijke, dat de S\ noden van de laatste jaren meermalen de wet hebben geschonden, en dat deze daad' nu door de Synode van 1870 dreigt bestendigd te worden, indien niet in het volgende jaar deze fout ten spoedigste en loyaal wordt hersteld.
') Gelijk de Heer H. M. C. van Oosterzee in zgn werk d e N e d e rlaadsche Hervormde Kerk, blz. H7, zeer terecht in 186'1 zeide: van die consideratiën maakt de Synode tot nadere redact ie gebruik." En dus niet tot intrekking.



Onze lezers houden evenwel twee opmerkingen in het oog : 1°. Dat onze strijd tegen de handeling van de Synode van- 1870 niet vroeger is begonnen, vindt alleen daarin de verklaring, dat wij voor ons zelve nooit lust gehad hebben, qm elke daad der Synode kerkrechtelijk te onderzoeken. In zeer vele gevallen, ja doorgaans laat zich eene meer of minder ingeslopen onregelmatigheid niet gevoelen. Maar thans was het iets anders. De strijdvraag over de doopsformule, welke naar onze overtuiging slechts het praeludium was en is van eene gansche reeks van operatiën, Welke de moderne richting op het lichaam der Christelijke kerk zal gaan beproeven, om de Kerk in eene zuiver humanitaire vereeniging te doen opgaan, was zoo ingrijpend juist in het kerkrechtelijk leven, dat wij als van zelve tot het onderzoek der wet werden genoodzaakt Zoo — en zoo alleen — kwamen wij, niet tot „de uitvinding" van een geheel willekeurig „opgeworpen incident," gelijk de Hoogleeraar Prins het geliefde te noemen'), maar tot de ontdekking, dat de Synode allengs gekomen is op een verkeerden weg.
2°. Verre van ons, dat wij zouden denken aan partijdige bedoeling bij de vorige Synoden. Neen,' wat wij uit de geschiedenis van de wording van art. 62 zullen aantoonen, zal bewijzen, dat de geboorte en de aanleiding van de tegenwoordige redactie, van hetzelve, door de zoo afwisselende personen der Synoden eerst is over het hoofd gezien, allengs tot gewoonte geworden, en alzoo alleen uit onbekendheid met de kerkrechtelijke zijde der vraag dreigt algemeen erkend te worden. En dit alleen is de fout der Synode van 1870 dat zij, uit deze onbekendheid, de letter der wet heeft losgerukt van hare geboorte; — dat zij haar eigen meening
') Kerkelijke Courant 27 Augustus 1870.



tot wet heeft gemaakt, en alzoo een der waarborgen, onder welke zij hare macht moet uitoefenen (art. 61), n 1. in deze zaak het recht der Provinciale Kerkbesturen, heeft opgeheven.
Reeds in het gerevideerd. Concept en later in het provisioneel gearresteerd algemeen Re glement van 1848 was voorgesteld als regel, dat de Synode, wanneer minstens de helft der klassikale vergaderingen (Commissiën van bestuur) had doen blijken van hare instemming ten aanzien der beginselen en der hoofdzaken, gebruik makende naar eigen oordeel van de consideratiën in punten van ondergeschikt belang, die reglementen en veranderingen zou kunnen vaststellen').
Dit voorloopig gearresteerd artikel kwam alzoo in de verschillende vergaderingen ter tafel, en vond noch bij de Provinciale noch bij de Klassikale Besturen in de door ons hier besproken zaak bezwaar. Alleen wilde: „een kerkeraad onder Rotterdam eene min beperkende redactie, en wel deze: van de consideratiën zal de Synode gebruik maken en naar eigen oordeel de reglementen en veranderingen kunnen vaststellen 2).
Maar deze geheele reglementsverandering werd om redenen niet aangenomen3). Genoeg is het, om reeds bier te doen uitkomen, dat de Synode van 1848 reeds bij hare eerste werkzaamheden ter vaststelling eener nieuwe wetgeving niets anders bedoeld heeft, dan wat
') Syn. Hand. 1848. bl. 183, 269. art. 70. (later 63.) 2) Syn. Hand. 1849. bl. 294.
*) Hier had men dus toen het geheel intrekken van een langdurigen arbeid eener vorige Synode. Tijd en geld waren verloren. Zie hetgene wij hieronder hebben mede te deelen,



sedert tot wet geworden is: en dat toon slechts één kerkeraad de autocratie der Synode, zonder eenigen waarborg, Verlangde.
In 1850 kwam er een nieuw concept-reglement ter Synodale tafel, waarin wij alzoo geschreven vinden1) art. 15 : „Goene algemeene verbindende verordeningen of veranderingen in de bestaande kunnen worden vastgesteld dan door de Synode, na vooraf het oordeel van de Provinciale Kerkbesturen te hebben ingewonnen."
art. 68. ,/De Synode arresteert de reglementen en verordeningen, welke voor de geheele Nederlandsche Hervormde Kerk verbindende zijn, alsmede de veranderingen, welke in de bestaande reglementen gemaakt worden (volgens art. 15), na de consideratiën der Provinciale Kerkbesturen te hebben ingewonnen.
„Wanneer minstens de helft van dezen heeft doen blijken van hare instemming ten aanzien der beginselen en der hoofdzaken, zal de Synode, gebruik makende van hunne consideratiën, die reglementen en veranderingen, in punten van ondergeschikt belang, naar eigen oordeel kunnen vaststellen."
Men merke ook hier weder op, dat ook nu in den geest der opstellers geen schijn of schaduw aanwezig is van de macht der Synode, om het eenmaal vastgestelde zelve in te trekken; neen, zij moet vragen of minstens de helft der Provinciale Kerkbesturen de beginselen en hoofdzaken der voorgestelde bepalingen aanneemt, en zij mag alleen de punten van ondergeschikt belang, naar eigen oordeel vaststellen. De Commissie, welke over dit concept haar oordeel had uit te spreken, had over art. 68 geen bezwaar. Fn wat lezen
i) Syn. Hand, 1850. bl. 104, art. -15; bl. 121. art. 68. Wij halen alleen aan alles wat op onze zaak betrekking heeft.



wij nu bij de opzettelijke behandeling van dit artikel? ') Men oordeele:
„Op voorstel van den president wordt art. 68 bij het begin dus gewijzigd: „Zij ontwerpt en arresteert;" het overige wordt aangenomen naar het concept, behoudens verbeterde redactie van het eerste lid, bepaaldelijk ten aanzien der woorden: „alsmede de veranderingen enz. door de commissie van het rapport voor te stellen.
„Naar aanleiding van eene vraag van den secretaris "), wordt door de vergadering uitgesproken, dat de Synode, op grond van dit artikel, bij magte zal zijn, na eene bepaalde wijziging op deze of gene zaak, elke zoodanige wijziging aan te brengen, als zij bevinden zal, met den geest en de hoofdstrekking van de voorgestelde overeenkomstig te zijn, zonder daarom verplicht te wezen, indien alzoo de ontworpen en provisioneel gearresteerde verandering wederom door haar gewijzigd wordt, de kerkbestuien daarover te hooren."
Waar en hoe is het nu bij zulk eene zoo duidelijke behandeling van de macht der Synode ook in de verte mogelijk, dat men ooit denken kan aan het intrekken van een eenmaal vastgesteld reglement door de Synode? Het concept van het Algemeen reglement werd dus3) provisioneel gearresteerd; en evenzoo het artikel (nu het 66e) met de duidelijke woorden: in punten van ondergeschikt belang er in, en opgezonden aan de bevoegde besturen om in 1851 te dienen van consideratiën en advies 4).
Wat gebeurde in 1851?
De telkens langere duur der Synoden had van de klassikale kas van 1845- 185p een jaarlijks opklimmende
') Syn. Hand. bl. 488.
*) Men merke op, dat deze toen nog was Dr. H. P. Timmers Verhoeven. *) Syn. Hand. bl. 514. 4 bl. 570.



uitgave gevorderd, welke van /'6,467.Ï0 in 1^45 tot ƒ12,318.855 in 1850 was geklommen.
Goede raad was duur. De klassikale kas kon om finantieële, de regeering om andere redenen niet in die behoeften voorzien; de duur der Synode moest weder tot vorige kortheid worden teruggebracht. „Hiertoe ') moeten evenwel krachtige doortastende maatregelen worden genomen; want dezelfde reden, welke ze in de laatste vier jaren zoo verlengde, het maken van vele reglementen, zal ze nog vele jaren zeer lang doen worden, t e n z ij men iri den gang der zaken verandering b r e n g e. Te meer kannen wij hiertoe eenige voorslagen doen, daar vele leden der laatst gehoudene Synode zich bitter beklaagden, zóólang van hnisgezin t n dagelijksch werk verwijderd te zijn, en dringend eene voorziening hiertegen hebben verzocht."
De Synodale Commissie bracht nu vier opmerkingen ter sprake, van welke de vierde geheel de verdediging bevat van de letter van artikel 62. *).
„Eene vierde zaak is deze, dat de vergaderingen vooral ook daarom van zeer langen duur blijven, dewijl vele reglementen telken jare op nieuw in behandeling komen, en er dus in vele jaren weinige reglementen worden afgedaan. Men lette eens op het herzien reglement op het godsdienstig onderwijs.. In 1844 ter Synodale tafel gebragt, is het toen, in 1845 en in 1846 besproken, en eindelijk in 1847 eerst vastgesteld. Men denke aan het Algemeen Eeglement voor het Bestuur. In 1817 werd het voorstel ter herziening gedaan en aangenomen.
') Zoo sprak de Synodale Commissie, wier woorden wij zoo objectief mogelijk zullen mededeelen. Zij zullen de bewijzen leveren, hoezeer de latere Synoden de moeielijkheden van 1851 vergeten hebben, en hoe de Synode van 1870 weder den afgekeurden weg heeft willen bestendigen.
*) Syn. Hand. 1851, bl, 64. v, v.



In dat jaar begon de Algemeene Commissie er mede , die in 1817 een ontwerp van herziening ter tafel bragt. Dit werd aangehouden tot in 1848, toen een geheel nieuw ontwerp aangeboden werd. Doch dit nieuwe is in 1849 ook verworpen. Eene gedeeltelijke herziening kwam toen voorloopig tot stand; doch opdat ook deze in 1850 niet op nie iw zou verworpen worden , nam men de toevlugt tot eene buitengewone Synode, uit dezelfde personen bestaande; die, in het voorjaar van 1850 deze herziening aannamen. In de gewone Synode van 185 > werden daarop twee nieuwe reglementen op het bestuur en beheer ter hand genomen. Dezen, door de Algemeene 'Synodale Commissie opgesteld, werden door de Synode in 1850 weder zeer gewijzigd, kunnen in 1851 weder veel worden veranderd, en zonder de kruk eener buitengewone Synode ter hulp te nemen, nog vele jaren aan een worden herzien, gewijzigd, verworpen hernieuwd.
vDe reden van dit niet afdoen is gelogen in twee he| alingen: de eerste, dat de Synode elk jaar voor verre weg het grootste deel uit geheel andere personen bestaat, die weder andere inzigten hebben, dan die van het vorige jaar; de tweede, dat de reglementen niet worden ingevoerd, na de stemmen der Provinciale Kerkbesturen te hebben geteld, maar na de consideratiën van hen te hebben ingewonnen. Deze consideratiën geven dikwijls mede aanleiding tot geheele verandering "van een reglement , hetwelk nu voor de tweede, derde, vierde maal, telkens weder aan die Provinciale Kerkbesturen moet worden toegezonden. Het tegenwoordig aanhangig reglement op het bestuur voorziet daarin, wat dit ééne reglement betreft,' door de slotbepaling, dat het niet veranderd kan worden dan met toestemming van twee derde der Provinciale Kerkbesturen. Maar het voorziet daarin niet wat betreft de andere reglementen. Want artikel 66



verlangt op de vaststelling of verandering der reglementen de consideratiën der Provinciale Keikbesturen , na wier toestemming van beginselen en hoofdzaken de Synode punten van ondergeschikt belang naar eigen oordeel zal kunnen vaststellen. Wij vreezen, dat het moeijelijk zal uittemaken zijn, wat punten van ondergeschikt belang zijn , en verlangen ook hier na de consideratiën eene stemming, opdat niet voor de tweede, derde en vierde maal dezelfde reglementen worden toegezonden aan de Provinciale Kerkbesturen, zonder lot vaststelling te kunnen geraken. De Commissie meent, dat de Synode tot beter en-spoediger afdoening van zaken zou komen, door artikel 66 b. v. dus' te lezen : -
.,„De Synode arresteert de reglementen, welke voor de geheele Hervormde Kerk verbindende zijn.
„„Elk reglement wordt, na door de Synode voorloopig te zijn aangenomen, gezonden aan de Provinciale Kerkbesturen, om er hunne consideratiën op in te winnen.
„„Van deze consideratiën neemt de Synode in een volgend jaar kennis, ten einde in het voorloopig aangenomen reglement die veranderingen te brengen, welke zij nuttig zal oordeelen.
„„Hierna wordt het reglement andermaal aan de Provinciale Kerkbesturen gezonden, om er hunne stem over uit te brengen.
„„Wanneer de volstrekte meerderheid of twee derde der Provinciaal Kerkbesturen zich voor het aannemen van het reglement verklaart, wordt het als finaal aangenomen , door de Synode Commissie uitgevaardigd.
„„Met veranderingen in bestaande reglementen wordt evenzoo gehandeld.*.
Alzoo de Synodale Commissie van 1851. Is nu door haar niet juist geheel buitengesloten het eenige, wat de Synode van 1870 heeft willen bestendigen? En keert deze



laatste niet weder geheel terug tot de erkende fouten van vroeger , waardoor de Synode van 1850 bijna in staat van faillissement was gekomen ?
Hooren wij nu de consideratiën der Provinciale Kerkbesturen op dit artikel (), dan zién wij, dat twee stemmen wel het tweede lid hebben willen doen wegvallen, en mitsdien ook de bepaling, over welke nu de meeningen verschillen, maar dat de Synode ook (a) besloten heeft, om dat voorstel van Utrecht niet aan te nemen, en: „de door de Synodale Commissie voorgestelde eindelijke overgave van het ontwerp aan de stemmen der Provinciale Kerkbesturen, toe te voegen aan he'geen in artikel 66 van het concept is voorgeschreven.'
Kan het duidelijker? De Synode heeft in 1851 het gevoelen der Synodale Commissie, dat wij straks leerden kennen, overgenomen; en zoo blijkt ook hier, dat met de duidelijkste bewoordingen is uitgesproken, dat elk ontwerp, eenmaal voorloopig gearresteerd, na door de Provinciale Kerkbesturen te zijn beoordeeld, nu slechts door de volgende Synode behoort te worden finaal geredigeerd, en daarna aan de Provinciale Kerkbesturen teruggezonden ter stemming.
Zoo kwam het artikel 02 ter wereld. Zoo was het dus uitgemaakt, welke phasen elke wet moet doorloopen, eer zij kracht van wet bezitten kan. De Pynode van 1851 was waarlijk ook eindelijk op den goeden weg gekomen. Terwijl — blijkens de eigen opmerkingen der Synodale Commissie de vorige Synoden, juist omdat zij aan hare eigen wijsheid waren
1) Syn. Hand. 1851. bl. 958. NI. niet op de door de Synodale commissie van 1851 voorgestelde redaktie, welke zelf een.voorstel was;maar op bet boven (bl. 7) genoemde concept artikel 68,
2) Zie t. a. p. bl. 848. v. v



overgelaten, bijna nimmer tot een goed eindiT konden komen door het onophoudelijke herzien, wijzigen, verwerpen en vernieuwen door de Synoden van den arbeid harer voorgangsters; — is de bevoegdheid en de verplichting der Provinciale Kerkbesturen versterkt, om door stemming eene door de Synode bewerkte en voorloopig aangenomen wet aan te nemen of te verwerpen. Dit laatste recht heeft de Synode dus volstrekt niet, omdat zij dan weder komt op den ouden treurigen weg, dat de jaarlijks afwisselende leden met hunne vaak uiteenloopende meeningen de zoo onmisbare eenheid tegenwerken En al duurt ook nu nog de weg lang, welke een. voorstel van wet moet doorloopen, eer het wet wordt, hij is niet te lang voor de kerkrechtelijke inrichting onzer kerk, in welke de Synode heeft „de hoogste wetgevende , rechtsprekende en besturende magt, onder de verschillende waarborgen, in het algemeen reglement en in bijzondere reglementën vastgesteld.
Ziet hier, medeleden der Hervormde Kerk! de geschiedenis van art. 62, zooals wij die woordelijk uit de Handelingen der verschillende Synoden hebben overgenomen. Was de lezing er van wellicht niet zoo aangenaam , als de wettelijke behandeling van kerkrechtelijke zaken in den regel niet zijn kan, wij gelooven toch van elk lid der Kerk te mogen verwachten, dat hij bij de verdediging van de belangrijkste zaken van zijn geloofsleven, ook alle min aangename onderzoekingen zal willen doen, om met kennis van zaken zijn oordeel te vestigen en de verdediging te krachtiger te maken. Omdat wij ons dit getroostten, zijn wij tot de slotsom gekomen, dat de wetgever onzer Kerk juist het tegendeel gewild heeft van wat de Synode in 1870 heeft uitgesproken.



Wat was toch hier het geval?
Langs geheel wettelijken weg had de Synode van 1869 besloten om de bekende doopsformule, te handhaven. Daar zij noch iemand anders haar evenmin mag vaststellen als verwerpen, had zij haar niet opgenomen in het Algemeen Reglement; maar omdat zij haar gebruik tegenover willekeur moest handhaven, besloot zij aan de kerkeraden op te dragen, dat deze zouden waken, dat de Doop volgens de woorden der instelling, Matth. XXVIII: 19 zou plaats hebben. Deze zoo eenvoudige en noodzakelijke opdracht aan de kerkeraden werd in de wijziging van art. 14 van het Reglement voor de kerkeraden geplaatst. Alzoo nam de Synode haar voorloopig aan, zond het naar de Provinciale Kerkbesturen, opdat deze haar zouden dienen van consideratie en advies. En wat gebeurde toen?
Heeft zij, na de consideratiën ontvangen te hebben het aangenoinene voorstel op nieuw geredigeerd en aan de stemming der Provinciale Kerkbesturen onderworpen ?
Neen, zij heeft het door de Synode van 1869 voorloopig aangenomen wetsvoorstel eenvoudig ingetrokken; en wel na vooraf als /ontwijfelbaar te hebben aangenomen zulks te mogen doen."
Dat mocht zij niet. De wording van het gansche artikel is met deze Synodale opvatting in strijd. Maar bovendien — hooren wij de Synoden van 1850 en 1851 beide over deze zaak zelve:
In de Buitengewone Synode van 1850') was beslopen :
„dat zij zioh onbevoegd verklaarde, om in de wijzigingen zakelijke alteratiën te brengen en finaal te
') Zie Hand. van de buitengew. Verg. April 1850, bli. 24.



airesteren, zonder daarover de Provinciale Kerkbesturen op nieuw gehoord te hebben.*
In de Synode van 1851 ') is een schriftelijk voorstel van den Hoogleeraar Bouman ingekomen, om dit besluit van de buitengewone Synode ook nu weder te herhalen, omdat het „geheel overeenkomstig onze kerkelijke verordeningen is, en voor de kerk zeer heilzame vruchten heeft gedragen."
Over dit voorstel staakten tweemaal de stemmen, als wanneer nu eene commissie benoemd werd, bestaande uit de Heeren Hooijer, van Doesburgh, van Ittersum en Hugenholtz, die den Hoogleeraar Scholten assumeerden, en die nu de Synode adviseerden, dat „de Synode g e e n e veranderingen van hoofdzaken en beginselen zal arresteeren, zonder op nieuw te vragen de consideratiën der Provinciale Kerkbesturen."
Alzoo hebben de Synoden, die de kerkelijke wetgeving, en dus ook art. 02 hebben bewerkt, het aangetoond , dat zij de wetgevende macht der Synode alleen met de beperkende macht van de Provinciale Kerkbesturen wilden erkennen
Laat de Synode van 1870 (of liever de leden van deze Synode) dit alles voor ongerijmd houden, en er over oordeelen zoo als zij wil/: dan staan er voor haar twee wegen open, bf, gelijk in eene geregelde maatschappij behoort plaats te grijpen, onder die wet gehoorzaam zich te buigen; bf langs kerkrechtelijken weg eene verandering voortest ellen. Maar in de hoofdzaken en beginselen van oen eenmaal aangenomen voorstel van wet op eigen gezag verandering te brengen, door het geheel ter zijde te leggen, dat-is ongeoorloofd; dat is een coup d'état.; dat is willekeurige ophetting van een recht,
') Haud. 1851, bk. 293 vgg. 208 , 304.



dat aan de Provinciale Kerkbesturen toekomt. Onbegrijpelijk is het, dat deze besturen zich hun recht en plicht niet bewust zijn, en dat zij er niet tegen zijn opgekomen. Langs dien weg kunnen alle waarborgen, die de Kerk tegen de Synodale wetgevende, rechtsprekende en besturende macht bezit, allengs verdwijnen. Vooral komt door het telkens afwisselend personeel der Synoden langs dergelijke wegen alleen eene gebrekkige wetgeving tot stand.
Ik eindig. Ik heb mij alleen op een historisch en kerkrechtelijk standpunt, geplaatst. Ik wijs nadrukkelijk van mij af alle insinuatiën en beoordeelingen, welke alleen de bewijzen dragen, hoe zelfs zij, die het kerkrecht moesten kennen, met de eenvoudigste geschiedenis onbekend zijn. Maar dit weet ik, dat de leden onzer Kerk meer en meer verplicht zijn om zich behoorlijk bekend te maken met de kerkelijke zaken, opdat niet steeds meer een sect arisch individualisme voortwerke, om alle kerkbewustzijn te verliezen, en alzoo de Kerk sterker te verzwakken, dan hare vijanden het doen kunnen.
Eindelijk — ik spreek geen enkel woord over de bezwaren , die door de Heeren Trenité, Moltzer, Steenberg, Prins e. a., vooral ook door de Synode zijn te berde gebracht: om de eenvoudige reden, dat alle die redeneeringen te pas komen als de wet moest gemaakt worden, maar nu afstuiten op de wet zelve. Ongelukkig de Kerk, indien de verklaring en de toepassing van hare Reglementen door de zoo afwisselende Synoden nog hoogere wet worden dan de geschrevene wet zelve. En alleen op deze beroep ik mij, opdat alle dingen eerlijk en met orde geschieden.
Groningen, _
'« A. VAN TOORENRNBERGEN.
15 Oktober 1870.