ACTA DER CONFERENTIE VAN Gecommitteerde Kerkeraadsleden, GEHOUDEN TE AMSTERDAM in het Lokaal Frascati, op Woensdag II April 1883, van des Voormiddags 10 tot des Namiddags 4 uren. AMSTERDAM, J. H. KRÜYT. 1883. ACT A DER CONFEKENTIE VAN Gecommitteerde Kerkeraadsleden, gehouden te Amsterdam in het lokaal Frascati, op Woensdag 11 April 1883, van des voormiddags 10 tot des namiddags 4 uren. De vergadering, bestaande uit Opzieners, die in onderscheidene kerken door hare kerkeraden gecommitteerd zijn, om in zake de invoering der nieuwe Proponentsformule hen van consideratie en advies te dienen, en op uitnoodiging van de gecommitteerden uit den Amsterdamschen kerkeraad, samengekomen om gemeenschappelijk daarover te beraadslagen, wordt even na 10 uren door Dr. A. Kuyper uit naam der Amsterdamsche gecommitteerden, geopend. Door den Voorzitter worden uitgenoodigd om aan de tafel van het moderamen met de Amsterdamsche gecommitteerden plaats te nemen Ds. Ploos van Amstel, Ds. Verhoeff, Ds. Van der Land en de broeders ouderlingen Oppedijk en 't Hoen. Om als Actuarii te fungeeren worden uitgenoodigd Dr. Wagenaar, Ds. Karssen, Ds. De Jagher en Dr. Schot. .Reeds vóór de opening hadden alle aanwezigen (ook de niet tot commissiën behoorende leden en oud-leden van kerkeraden, welke als toehoorders bij de vergadering waren toegelaten) de gereed liggende presentie-lijsten geteekend, waarboven als hoofd gedrukt stond: Ondergeteekenden, hunne namen op deze presentielijst plaatsende, betuigen daardoor levens hunne hartelijke instemming met de DRIE FORMULIEREN VAN EENIGHEID als accoord van kerkelijke gemeenschap, niet VOOR ZOOVERRE maar OMBAT zij met den Woorde Gods overeenkomstig zijn. Op uitnoodiging van den Voorzitter worden nu de presentielijsten voor gecommitteerde kerkeraadsleden door Dr. F. L. Rutgers voorgelezen, waarbij blijkt dat tegenwoordig zijn: 1) W. Hovy, Amsterdam. P. de Wit, Valkenburg. G. W. M. Oppedijk, IJlst. G. Da. W. van Roggen, Boven- Hardinxveld. G. N. G. Geelkerken, Utrecht. G. A. Bol, Valkenburg. G. A. Couprie, Bodegraven. G. W. Kuliler Wz., Amsterdam. J. C. Hoogenbergh, Uithoorn. G. L. Willemse, Tholen. G. J. Goselinga, Welsrijp. G. Dr. L. H. Wagenaer, Wons. G. C. de Gier, Bunnik. G. W. A. Yrolijk Sr., Rotterdam. G. Da. J. G. Klomp, Broek op Langendijk. G. C. Haas,. Weesp. G. B. van Bergeik, Bruchem c. a. G. A. van Meeteren, Noordeloos. G. Ds. W. J. van Elden, Rijssen. G. G. van Dijk, Bunnik. G. Ds. A. H. L. do Bel, Harlingen. G. G. W. Knap, Amsterdam. P. van Rees, Schaarsbergen. G. H. van Meerten, Utrecht. G. .1. B. Altona, Rotterdam. Ds. J. S. Tichelman, Leidschendam. Jac. Verburg, Berg-Ambacht. J. van den Elsakker, Amsterdam. P. de Wolf, Sneek. J. Floor, Bunnik. G. G. van Demmelc, Leiderdorp. G. M. A. Smies, Aksel, G. J. Duym, Noorddoos. G. Verdonk, Zeist. Ds. P. Bartstra, Wassenaar. G. P. Droppert, Vlaar ding en. G. D. van Pelt, Zwijndreclit. G. E. Noteboom, Schoonhoven. G. W. Stam, Nieuw-Lékkerland. G. C. Roest, Leiderdorp. G. Ds. J. W. Klaarhamer, Hilversum. G. Wolzak, Alkmaar. G. Kuit, Steenwijlc. G. O. Krouwel, Echteld. G. P. de Jong, Boven-IIardinxveld. G. J. Bouhoff, Harderwijk. G. Ds. J. A. P. Ris Lambers, Barneveld. Ds. A. E. v. d. Dussen, Amsterdam. Ds. J. J. A. Ploos van Amstel, Reitsum. G. J. van de Streek, Oosterwolde. G. J. Smelik, 's-Gravenhage. D. de Vos, Harmeien. Jb. Visser, Alfen. G. Ds. J. W. H. Kalkman, NieuwLekkerland. G. Ds. K. W. Hulstijn, Echteld. G. Ds. H. Hoekstra, Berlicum. G. J. de 'a Bije, Voorschoten. B. van den Berg, H.-I.-Ambacht.Q. P. Dunk, Hoornaar. G. S. T. de Jong, Kampen. G. Ds. M. J. Bonman, Leerbroek. G. Ds. W. II. Dekkit g,Schoonhoven.G. J. Dros, Amstelveen. G. Ds. J. Osinga, Idsegahuizen. G. J. Meyden, Leerbroek. G. K. Coster, Staphorst. G. Ds. G. Nijhuis, Jloogeveen. G. F. G. Wentink, Schalkwijk. G. Ds. P. Gemser, Makkum. G. W. F. Broers, Voorschoten. G. Ds. G. J. Barger, Driebergen. G. Ds. H. H. Veder, Abcoude. G. Ds. J. C. de Mol Montcourt, Bunnik. G. Ds. C. de Wilde Cz., Schiedam. G. J. Hoek, Schiedam. G. C. Schuller, Zwijndreclit. G. G. Mulder, Utrecht. G. Dr. A. H. de Hartog, Amsterdam. ') Achter de namen der gecommitteerden staat een G. H. Pouwels, Amsterdam. J. van Essen, H.-I.-Ambacht. G. Ds. F. L. Magendans, Slijk- Ewijk. Gr. H. Rollman, Bodegraven. G. J. H. Schrammeijer, Rotterdam. G. Ds. G. Ringnalda, Oldebroek. G. Ds. C. Hattink, Nieuw- Vennep. G. L. 't Hoen, Rotterdam. G. W. Stouwdam, Oldebroek. G. Ds. G. Vlug, Nijkerk 0/ V. G. Ds. N. M. de Ligt, Schalkwijk. G. A. Keuzenkamp, Schiedam. G. D. Hagedoorn, Naarden. G. Ds. P. J. Hopman, Oosterwolde. G. Di'. A. Kuyper, Amsterdam. G. A. W. de Leeuw, Schoonrewoerd. G. Dr. J. Woltjer, Amsterdam. Ds. S. Dijkstra, Welsrijp. G. Ds. G. J. v. Limburgh, UithoornG. Ds. J, F. L. A. de Jagher, IJsselmonde, G. J. J. van Netten, Heeg. G. P. van Brest, Baambrugge. W. G. Knap Sr., Nieuwer-Amstel. J. van Osnabrug, Harmeien. M. van Waart, Breukelen. E. Scheepmaeker, Amsterdam. A. Smit, Oudewater. G. Ds. H. J. P. van der Linden, Schoonrewoerd. G. R. de Boer Bz., Steenwijk. G. D. de Rek, Hoornaar. G. T. van Hall, Eemnes-Bniten. G. R. van Waard, Haarlem. Ds. J. Lanjhout, Anjum. G. G. Pieters, Strijen. G. Ds. W. H. J. Baart de Ja Faille, Amstelveen. G. G. J. van Vuuren, Haarlemmermeer. G. Ds. J. Teves Tzd,, Suameer. G. G. J. Boevé, Amsterdam. H. van Iperen, Hoogblokland. G. Jb. Spreij, Koudekerk. E. van Aken, Harderwijk. G. D. G. Middelman, Bunnik. G. J. W. N. Schneider, Amsterdam. Ds. D. J. K arssen, Neerlangbroék1. Ds. J. van der Meulen, Iledel. G. J. Zwiers Jr., Hoogeveen. G. Ds. IJ. W. van Loon, Amsterdam. J. Velders, Baambrugge. G. Mr. D. P. D. Fabius, Amsterdam. C. Ingwersen, Amsterdam. J. Wouda, Naarden. G. E. Kool, Berlikum. G. W. van Dijk Dzn., Driebergen. G. B. Teerink, Zeist. C. TV. Bosman, Voorschoten. G. G. Eykman, Kampen. G. C. B F.pker, Rotterdam. R. Buijnink, Maasland. G. J. Ipenburg, Cz. Lexmond. G. Ds. G. H. van Kasteel, Kollum. G. I1. S. Terlouw, Nieuw-Vennep G. Ds. J. G. \ erhoeff, Bodegraven. G. «T. van Zanten, Zeist. J. de Graaff, Alkmaar. W. van Delden, IJselmuiden. G. Dr. W. Geesink, IJlst. G. Ds. J. W. Knottenbelt, Vlaar- dingen. G. J. Bechthold, Amsterdam. H. van Dijk, Oosterwolde. G. H. van Duynen, Nijkerk o/F. G. F. C. Nannings, Rijnsaterwo^de. G. Ds. J. Kraijenbelt, Rotterdam. G. Ds. A. H. de Klerck, Weesp. G. J. Hermans, Amsterdam. A. Eijgenraam, Reitsum. G. Ds. W. J. G. Aalders, Kampen. G. Dr. Ph. J. Hoedemaker, Amsterdam. E. Segemaat, Montfoort. G. A. Blokhuis, Leimuiden. G. P. van der Grijp, Rotterdam. D. van Loon, Vreeswijk. G. Ds. J. W. MargadaDt, Oudewater.G. J. J. Verboog, Wassenaar. G. J. Diepenhorst, Strijen. G. Ds. J. Wieten, Malckum. G. A. van der Boon, Koudekerk. Dr. F. L. Rutgers, Amsterdam. G. C. Baas, Rijnsaterwoude. G. Ds. J. E. Steenbakker, Morilyon Loijsen, Naarden. G. D. J. van Dijk, Aljen. G. Ds. W. Kraijenbelt, Amsterdam. G. A. Yiijhof, Barendrecht. G. W. van den Brink> Ecliteld. G. Ds. T. J. Ringeling. Lexmond. J. C. Linck, Naarden. Jb. van Haften, Vlaardingen. G. Ds. F. Lion Cachet, Valkenburg. G. H. "VV. Middelbeek, Utrecht. J. Bos, Zoetermeer. J. Kamerling, Woerden. J. Slotemaker, Broek op Langen- dijk. G. P. D. de Ruiter, Harlingen. G. J. van Alewijk, Abcoude. G. H. de Vink, Haarlem. J. Rijnsburg Sohl, Ouderkerk a/d A. P. van der Gaag, Loosduinen. G. G. L. Bakhuijsen, Nieuwer-Amstel. J. v. d. Sijs Jr., Barendrecht. G. Ds. F. Fortuin, Heeg. G. W. Scherpenzeel, Lexmond. G. A. Wouda, Meppel. G. Ds. J. Ph. van der Land, Rotterdam. G. K. de Groot, Noordeloos. G. J.D.vanRamshorst, Nijkerk o/V. G. Dr. C. C. Schot Cz., Tolen. G. Gt. W. Scheuk, Loosduinen. G. H. de Vries, Groningen. J. P. Bouwer, Waarder. G. Ds. J. C. K. Nonhebei, Vlaardingen G. J. Prinsen, Steenwijk. Ds. J. Vermeer, Zwolle. Ds. H. Groeneveld,Hoogblokland.G. A. Verheij, Rotterdam. H. van Werven, IJselmuiden. G. J. G. v. Schalkwijk, Uithoorn. G. H. Bosse broek, Amsterdam. J. C. Terlouw, Neerlangbroek. G. G. K. Schoep, Rotterdam. A. van Baren, Oudewater. G. Ds. G. Klaarhamer, Montfoort. G. A. F. Brade, Amsterdam. G. Verweij, Leimuiden. Ds. A. van Veelo, Waarder. G. Ds. J. G. Bruining, Vreeswijk. G. Ds. J. ^T. Kohier, Loosduinen. G. Ds. P. Deetman, Amsterdam. G. Ds. H. Doornveld, Eemnes- Buiten. G. Ds. E. Jansen Schoonhoven, Aksel. G. W. Pruissen, Haarlemmermeer. G. M. de Jong, Reitsum. G. Dr. W. van den Bergh, Schaarsbergen, G. O. Roost, Leimuiden. G. II. Lutten, Staphorst. G. C. A. Stoové, Zeist. Ds. Kraijenbelt van Amsterdam, hiertoe door den Voorzitter mtgenoodigd, dóet nu een kort openingsgebed, waarna hij der vergadering verzoekt te zingen Ps. 133 het eerste en het laatste vers. Hierop deed hij voorlezing van Jesaia 54 : 10—17. Met dat woord, vervolgde daarop spreker, dat woord des Heeren, heet ik u welkom, opgekomen broederen. Het is mij eene vreugde zoo velen uwer te mogen aanschouwen. Nu dan, moge Gods woord: „Alle mstiurnent dat tegen u bereid wordt, zal niet gelukken ons in deze droevige tijden tot troost zijn. Want wel is de druk zwaar, en over dien langen druk van nu omstreeks vijftig jaren zou ik lang kunnen uitweiden, maar er is slechts tijd om dit kortehik aan te stippen. In die jaren hebben de door Gods genade aan de waarheid en de belijdenisschriften vasthoudenden alles geprobeerd, maar het was bij de Haagsche Synode een kloppen aan doovemans deur. Het kan zoo niet langer, wij moeten handelen. Doch dat woord: „Alle instrument dat tegen u bereid wordt, zal niet gelukken" geeft in dien droevigen toestand hope. Het verbond zijns vredes zal niet wankelen. Daarom zijn wij hier bijeen om met Gods hulpe over dien droevigen toestand te spreken en daarin te handelen. Wij moeten klagen dat ze ons onzen Heere willen wegnemen, wij moeten klagen met de Maria'sklacht, maar ziende op dit woord onzes Gods, geen nood, broeders, daardoor mogen wij met Da Costa zeggen: Ze zullen ons niet hebben de goden dezer eeuw. Na deze korte woorden noodigde spreker de vergaderden uit tot gebed, om zich te zamen voor God over eigen en der gemeente zonde te verootmoedigen, maar ook steunende op zijn genadeverbond, hulpe af te smeeken. In welk gebed spreker zelf voorging. Hierop nam de Voorzitter, Dr. Kuyper, het woord. De vorige spreker herinnerde hem in zijn persoon aan de samenkomsten der ,Christelijke vrienden", hier in deze zelfde stad voor ruim het vierde eener eeuw geregeld gehouden. Gezegend waren die vergaderingen, en zoo wij gedachtig aan den zegen toen genoten naar de inspraak van ons hart konden handelen, zouden wij nu ook op even breeden grondslag als toen wenschen te vergaderen, en de poorte voor allen die slechts zeggen Christus lief te hebben, open te zetten. — Maar dat kan nu niet. Die vorige tijden zijn voorbij. Wij hebben geleerd. Wat toen goeds gezaaid werd, droeg vrucht. Doch ook veel wat toen, min principieel gedaan werd, mogen wij thans niet meer doen. Die oudere broeders meenden in tegenstelling met, in afwijking van de kerk, de zaak des Heeren meer buiten de kerk te moeten dienen. Zij waren vrij onkerkelijk. Maar de Heere heeft langzaam ons geleerd, dat dit anders moet worden. Zie, de kerke Gods ligt in puin, en het Jeruzalem moet weer gebouwd. Dat besef kwam door 's Heeren leidingen weder in de harten. Of dat besef reeds ernstig genoeg is, of die liefde tot het Jeruzalem dat gebouwd worden moet reeds genoeg vurig is, o gewisselijk dat nog niet. Wij wachten de opbouwing der kerk dan ook niet van deze vergadering, maar van God, die de eenige Kerkhervormer is. Wij zijn slechts instrumenten. Evenwel nu wij in dit stadium der beweging gekomen zijn, moet wel de open tente verwisseld met de geslotene zaal, en de poorte die vroeger wijd open stond, van een beperkend opschrift voorzien. Dat opschrift is de onderteekening van de Drie formulieren van eenigheid, in den zin niet van quatenus., maar van quia. Hierover onder hen, die binnen kwamen, dus geen discussie meer. Die binnentreedt getuigt: Op deze basis sta ik. Die basis, die kerkelijke en niet meer onkerkelijke grondslag was noodig, nu openbaar werd dat door het inslaan van den vroegeren verkeerden weg allerlei geesten zijn ingeslopen. Die basis is noodig waar allerlei dwaalgeesten zijn uitgegaan, van Modernisme, Arianisme, Ethicisme, Darbisme, Irvingisme enz., die hun belijdenis „Ik geloove in Jezus Christus", geheel anders bedoelen dan de kerke van Christus die heeft leeren belijden. Zouden wij langer zulke dolende geesten in Christus' kerk laten begaan, en zelfs de sloopers hun droevig werk laten voleinden ? Zij hebben reeds veel verwoest, de kerk zoo beroofd en vernield dat zij bijna niet meer te herkennen is, maar de belijdenis ligt daar toch nog. Het fundament der kerk is Christus Jezus, maar zichtbaar en als teekening van dat fundament, gaf de Heere Christus der kerke haar belijdenis. Alleen de kerk op de belijdenis der waarheid gegrond, is de kerk van Christus Jezus. En die belijdenis is onder al het puin nog te herkennen, zij ligt daar nog. Al is zij in veler harlen verscheurd, de belijdenis der kerk is daarom als kerkelijke belijdenis nog niet verwoest. En zie, ook die kerkelijke belijdenis, dien grondslag, wil men nu met schennende hand aanraken. Vroeger zeide men: Ik snijd de belijdenis uit mijn hart, maar durf om mijne positie die der kerk niet aanranden. Nu integendeel durft men ook die belijdenis der kerk aanranden, want dan wordt Gods volk gedrongen er uit te gaan, en krijgt men voor zichzelven in de kerk vrijheid van beweging, en kan men haar maken een kring ter behartiging van zedelijkheid. Die dat nu toelaat is een ontrouwe hond die niet blaffen kan. Dit is nu de zaak der Proponentsformule. In Gods kerk staat het ambt der bediening des Woords ; niet der bediening van private opiniën. Maar de kerke Christi heeft van het paradijs af tot nu toe in lijden en strijd veel geleerd. Zij heeft in haar leven van achttien eeuwen gedacht, getuigd, geworsteld, geleden, gejubeld, beleden —, woordeti om haren Christus te belijden gezocht en gevonden. Deze kerk is onze lieve moeder, zij heeft ons gebaard, opgevoed, onderwezen, en daarom staat hare belijdenis, haar woord ons veel hooger, dan de private opinies over Gods Woord van enkele leeraars of geleerden. Het Woord van God moet uitgelegd, zooals de Heilige Geest dat der kerke Christi geleerd heeft. Waar men nu die kerk, die moeder wil aanranden, daar heeft de Amsterdamsche kerkeraad, om te overleggen wat haar in dezen, om die slooping der vaderlandsche kerken tegen te gaan, te doen stond, gecommitteerden benoemd. En omdat ook in andere kerken desgelijks geschiedde, riepen die van Amsterdam de broeders tot broederlijk overleg op. Alzoo riep hij hun die, aan die oproeping gehoor gevende, opgekomen waren, namens de Amsterdamsche gecommitteerden een hartelijk welkom toe, en onderwierp namens zijne mede-gecommitteerden aan het oordeel der vergadering eenige resolutiën, in druk reeds iederen aanwezige ter hand gesteld, en die als leiddraad voor de beraadslagingen zouden kunnen dienen. De Voorzitter stelde alsnu voor, vóór de pauze de eerste reeks dezer resolutiën te behandelen, en na de pauze de 6de resolutie der eerste reeks en die der tweede reeks. Van dat eerste gedeelte waren de tweede en de vijfde resolutie eigenlijk de hoofdzaak, en de andere slechts consideranten, waarom de Voorzitter voorstelde, die dan ook en bloc te bespreken en af te handelen. Dit werd aangenomen. Beginnende met de 2 de resolutie, stelde de Voorzitter voor, deze tot geen onderwerp van discussie en debat te maken, maar haar plechtig namens allen als eene diep gevoelde belijdenis onzer gemeenschappelijke schuld te doen voorlezen en uitspreken. Immers wie niet begint met boete te doen, is niet waardig in dezen strijd voor Christus' kerke de hand op te heffen. De broeders stemden ten volle met dit voorstel in, en daarop hebben de opzieners der kerken hier vergaderd slaande in de woorden dezer resolutie, namens hen bij monde van Dr. Kuyper uitgesproken en opgelezen, hunne gemeenschappelijke schuld voor God beleden. Zij was van dezen inhoud: Ten tweede bekennen zij ootmoediglijk, dat de smaad, door de invoering van deze nieuwe Proponentsformule aan de kerken onzes Heeren overkomen, te belijden is als eene rechtvaardige vergelding van den Heere der heirseharen voor de schreiende schuld van het ongeloof, de liefdeloosheid en den werelddienst, die onder het volk des Heeren zijn ingeslopen; en als Opzieners der gemeente, deze schuld van Gods volk als hun eigen schuld erkennende, betuigen zij zich deswege voor het heilig aangezicht des Heeren te verootmoedigen, biddende, dat de Heere hun in dezen weg niet doe naar hunne en hunner vaderen ongerechtigheden, maar nog gedachten des vredes over hen betoone, door hen als Opzieners, en met hen het volk des Heeren, terug te leiden in den weg van gehoorzaamheid aan Koning Jezus en van trouw aan zijn Woord, Hierop las Ds. Deelman; de 5e resolutie op, die aldus luidde: Ten vijfde zijn zij van oordeel, dat het niet goed voor God zou zijn, indien zij, ter binding van het ambt des Woords aan dat Woord, zeiven ieder voor hunne eigen Kerk, zekere formulieren van eenigheid gingen opstellen; overmits zulk bedrijf een miskenning van ons historisch verleden, eene verloochening van den geestelijken arbeid der vaderen en een bedenkelijk prijsgeven van den geestelijken band met andere Kerken zoude zijn. Weshalve het hun plichtmatig dunkt, van alle opstelling van nieuwe formulieren af te zien, en zich, naar den eenvoudigen zin onzer Kerken, zonder beding, aan te sluiten bij die drie heerlijke Formulieren van Eenigheid, waarin de Kerken dezer landen de waarheid, die naar den Woorde Gods is, vanouds beleden hebben, en nu nog officieel belijden, blijkens de historisch eenig geldende uitlegging van Artikel XI. En dat derhalve de raden hunner Kerken, na behoorlijke voorlichting, er toe geleid dienen te worden, om een besluit te nemen ongeveer van deze navolgende strekking: „De Kerkeraad van de gemeente onzes Heeren Jesu Christi te , zijne dure verplichting erkennende, om den dienst des Goddelijken Woords in zijn midden in stand en zuiver te houden; — Overwegende, dat deze. heilige Dienst in peryckel komt, zoodra het ambt des Woo?-ds niet langer aan dat Woord gehouden ligt; — Overwegende almede, dat de bestaande Kerkorde aan de Kerkeraden de bevoegdheid laat, om ten deze voorziening aan te brengen; — en Overwegende eindelijk, dat, ook al wierd dit door de Kerkbesturen anders beslist, geen Kerkorde de opzieners der gemeente ooit ontslaat of ontslaan kan van de verplichting door het Woord hun opgelegd; — JjESlltit, dat niemand van nu voortaan in zijne Kerk tot den H. Dienst des Woords zal worden toegelaten, dan die zich bereid hebbe verklaard, om bij de aanvaarding zijner bediening ten overstaan van den Kerkeraad de drie Formulieren van Eenigheid (zijnde de Confessie, de Catechismus en de Vijf artikelen tegen de Remonstranten), met betuiging van hartelijke instemming, te ondenteekenen." Toen gevraagd werd of een der gecommitteerden hierover het woord verlangde, maakte Ds. Van der Land van Rotterdam hiervan gebruik, om inlichting te vragen wanneer, op welk tijdstip, men bij beroepingen iemand zal dienen te vragen of hij bereid is de formulieren te onderteekenen. Moet men dat doen wanneer men iemand op het drietal heeft geplaatst of daarna? De Voorzitter antwoordt den vrager, dat deze quaestie aan de orde komt bij de behandeling der 6'le resolutie, die over de uitvoering handelt. Hierop verkreeg Dr. Wagenaar het woord. Hij vond het besluit in deze resolutie voorgesteld wat hard. Niet voor hem, hij onderteekent, zooals hij nog zoo even deed, onze formulieren van eenigheid van harte. Maar hij kent vele broederen, „bekommerde gereformeerden" zou hij ze noemen. Broeders, die door wetenschappelijke tegenwerpingen geschokt, in dezen nog niet tot eene beslissing konden komen, maar wier hart voor ons is. Jongeren, wier wetenschappelijk bewustzijn nog niet geheel bevredigd is. Wel erkent hij het groote belang van het licht, speciaal door den Voorzitter op vele punten over de gereformeerde leer ontstoken; maar op alle punten, meent hij, is onze belijdenis nog niet voldoende in het licht der wetenschap van onzen tijd gesteld en gerechtvaardigd. Hij acht het daarom hard, dien bezwaarden met zoo strengen eisch als het ware de deur der kerk toe te grendelen, en geeft den broederen in overweging of het wellicht ook beter ware, indien het mogelijk zou zijn, aldus te lezen: „besluit, dat niemand van nu voortaan in zijne kerk tot den H. Dienst des Woords zal worden toegelaten, dan die zich bereid hebbe verklaard, om bij de aanvaarding zijner bediening, ten overstaan van den kerkeraad, »hel sedert eeuwen gebruikelijke formulier ter bevestiging der bedienaren dei goddelijken Woords, met de daarin gedane vragen" met betuiging van hartelijke instemming, te onderteekenen.'1 De Voorzitter vraagt den spreker, of hij dit tot een voorstel maakt. Dr Wagenaar antwoordt, dat hij hiervan geen voorstel nmakt, omdat hij zich in deze vergadering daartoe te jong acht. Wil een oudere het overnemen, hem wel, hij onderwerpt deze gemotiveerde gedachte slechts aan het oordeel der vergadering, doch maakt ze niet tot een voorstel. Ds. JSonhebel van Vlaardingen, het uitsprekende dat hij ook niet gelooft dat wij reeds op die hoogte staan, waarop allen zoo volmondig de Formulieren van eeniglieid kunnen onderteekenen, neemt daarop dit door Dr. Wagenaar te berde gebrachte als zijn voorstel over, en wordt verzocht dit schriftelijk bij den Voorzitter in te dienen. Terwijl Ds. Nonhebei zijn voorstel in schrift brengt, verkrijgt Ds. Lion Cachet het woord. Hij zegt: Mij is de redactie dezer resolutie niet helder, de zin niet zeer duidelijk. „ Weshalve het hun plichtmatig dunkt zich aan te sluiten bij de formulieren"; wordt daar dan nog over gedacht? Niemand kan ieeraar zijn in de gereformeerde kerken, die deze formulieren niet aanneemt. Zij zijn onze formulieren. Wij behoeven er ons niet weder bij aan te sluiten. Hij ten minste heeft het reeds gedaan. De uitdrukking „daarbij aansluiten" vindt bij hem veel bezwaar. Ds. Ploos van Amstel hierop het woord verkrijgende, waarschuwt zeer tegen het voorstel van Ds. Nonhebel. Dit aan te nemen, zou zijn het doen eener concessie aan den vijand, een afwijken van onzen grondslag. Dr. Rutgers gelooft dat de opmerking van Ds. Lion Cachet gegrond is, dat de bedoelde uitdrukking werkelijk niet doorzichtig is, en stelt voor te lezen, in plaats van „zonder beding zich aan te sluiten bij die drie" te lezen: Zonder beding zich te houden aan die drie, enz. Wat betreft het door Ds. Nonhebel ingediende voorstel, hij acht dit een stellen van utiliteit boven beginsel, en zeer bedenkelijk, iets dat, werd het aangenomen, den zegen zou bannen. Het is het gevaarlijkste beginsel in de Christelijke kerk mogelijk, om ter wille van anderen iets van de erkende waarheid te laten vallen. Waar blijft dan de grens? Van hetgeen men als conform Gods Woord acht, mag men niets prijs geven. Daarenboven de formulieren van eenigheid zijn niet ons eigendom, maar het eigendom der kerken-, ter wille van eenigen die met die belijdenis niet instemmen, hetzij dan gedeeltelijk of geheel, mag men die niet ter zijde stellen. En dan, wat wil het voorstel er voor in de plaats zetten? Het bevestigingsformulier is alleen een verbintenisformulier voor de plaatselijke kerk, 0111 zich te verbinden tot zijne bediening aldaar, maar geen formulier van eenigheid, en niet voor dat doel opgesteld. En ten slotte is de voorgestelde utuliteit ook geheel denkbeeldig, en inderdaad zeer onnut: in de geschiedenis toch is altijd gebleken, dat men op dien weg niets en niemand wint, maar in ieder opzicht verliest. Nadat Ds. Fortuin nog iets ter aanwijzing der billijkheid, om die onderteekening te vergen, gesproken had, werd het voorstel van Ds. Nonhebel, nu schriftelijk ingediend, gelezen. Het luidde: „Besluit, dat niemand van nu voortaan in zijne kerk tot den H. Dienst des Woords zal worden toegelaten dan die zich bereid hebbe verklaard om bij de aanvaarding zijner bediening ten overstaan van den kerkeraad zijne hartelijke instemming te betuigen met de vragen die door 't formulier ter bevestiging van predikanten worden gedaan." De voorsteller het woord ter aanbeveling van dit voorstel ontvangende, zegt dat hij dit besluit in dien vorm in 't geheel geen concessie aan, maar integendeel een sterk protest tegen de modernen vindt. Men heeft gezegd: Dit aan te nemen, is een huldigen van utiliteit boven beginsel, maar utiliteit is van groot gewicht, Wij moeten immers zien op de vele vacante predikantsplaatsen. Hoe zal men door zoo streng als de vijfde resolutie wil te handelen, die vervuld krijgen? En toch wij moeten bovenal zorgen voor de zielen, opdat die niet verloren gaan. Wij moeten bovenal zoeken dat het Godsrijk kome. Ds. Groeneveld hierop het woord vragende, zegt, wij moeten ons wachten voor de eene doode vlieg, en in dit voorstel zijn veel doode vliegen verscholen. Ds Laiu/hout stelt zelfs een motie van orde voor, 0111 het voorstel van Ds. Nonhebel niet in stemming te brengen, maar, het geheel negeerende, over te gaan tot de orde van den dag, en wel omdat wij door het te behandelen reeds uit het spoor zouden gaan. De Voorzitter zegt, dat hij zulk een motie als tegen alle orde, niet aan de orde stellen mag. Men moet de bezwaren niet wegnemen, door de discussie daarover te smoren, maar door te trachten de leegheid dier bezwaren helder en klaar aan te toonen en zoodoende ze in al hare naaktheid ten toon te stellen. Zoo deden onze vaderen. Hierop verkreeg Dr. Van den Bergh van Schaarsbergen het woord over het voorgelezen voorstel en den considerans. Die considerans, zegt hij. breekt hel hoofdbeginsel der gereformeerde kerken. Ds. Nonhebel zoekt de vervulling der bede, Uw Koninkrijk kome, maar daaraan gaat vooraf: „Uw Naam worde geheiligd." En juist wanneer niet in de allereerste plaats de naam onzes Heeren geëerd wordt ook op kerkelijk gebied, komt er geen zegen. Bovendien de considerans is onjuist. Ds. Nonhebel sprak van die ruim 200 gemeenten welke vacant zijn. Zouden die, waar Evangelischen, modernen enz. prediken, dan niet vacant zijn? Alzoo zal de zegen, die om onze schuld reeds zoozeer week, nog verder wijken, en zullen de vacatures integendeel nog meer toenemen. Verder wat aangaat hel voorstel. Het gaat uit van een verkeerd beginsel. Wij moeten niet vragen: Hoe staat liet met den proponent en leeraar, wat kan hij prediken? maar wat eischt de gereformeerde kerk dat in liaar gepredikt worde? Wie leeraar wordt, biedt zich aan eene kerk aan, die eene leer, eene belijdenis, heeft. Wij moeten dus vragen: op welk grondbeginsel plaatsen zich de gereformeerde kerken? Door te doen, zooals het voorstel wil, zouden wij nog dieper zinken dan in de afgeschafte formule geschied was; daar was het nog „geest en hoofdzaak der formulieren," en hier zouden de Formulieren geheel geëscamoteerd worden. De Voorzitter neemt nu het woord, om te antwoorden, op wat Dr. Wagenaar uitsprak, toen liij zeide: „Theologisch is onze belijdenis nog niet voldoende op elk punt toegelicht. Naar aanleiding van wat die spreker hem in dezen opzichte verdienstelijks had willen toeschrijven, antwoordt de Voorzitter, dat de theologische toelichting der belijdenis in geen geval aan hem iets van belang te danken heeft. Hij verwijst evenwel naar den Amerikaan llodge, die eene volledige wetenschappelijke toelichting der gereformeerde belijdenis heeft gegeven. Wat nu aangaat het voorstel Nonhebei, dat heft Nonhebeis bezwaren niet op. Immers in het bevestigingsformuleir wordt evenzeer adhaesie aan de leer der kerk en verwerping van alle ketterij gevraagd. Dit nu heeft een beslisten zin of het heeft het niet. Heeft het een beslisten zin, dan aanvaardt men ook daardoor de Formulieren van eenigheid. Heeft het geen beslisten zin, waarom dan die vraag gedaan? En wat des voorstellers verwijzen naar de nog onheldere inzichten der onderteekenaars aangaat? Wat wil hij dan? Als men eene onderteekening vraagt, aan iemand die weet wat hij doet, is des voorstellers bezwaar niet van pas. Of men vraagt de onderteekening, aan iemand die men acht, dat hij niet weet wat hij doet...., maar dat immers mag men niet doen, dat ware onzedelijk. Ds. Aalders van Kampen vindt nog in 't slot der 5e resolutie eene leegte. Hij stelt voor daarin aldus te lezen: „besluit.... om.... te verklaren „de erkenning en eerbiediging van het gansche onfeilbare Woord Gods en dientengevolge zijne instemming met de Formulieren van eenigheid, door hare onderteekening, te betuigen." Ds. Aalders diende dit amendement schriftelijk in. De discussie over het voorstel Nonhebei wordt nu gesloten, en den voorsteller nog ten laatste het woord daarover geguijd. Deze maakte hiervan nogmaals ter aanbeveling van zijn voorstel gebruik, en deed voorlezing van 1 Cor. 3: 7—15. Dit deed hij in antwoord op het gesprokene van de doode vlieg. Hij acht het van het grootste belang dat wij in hoofdzaak en in bijzaak conform Gods Woord zijn, maar zie in 1 Cor. 3 vindt men ook die hout, stroo en stoppelen op het fondament bouwen, en toch medearbeiders genoemd worden. Volgens de bedoeling van dit Schriftwoord, had hij zijn voorstel bedoeld. Hij wil wel zeggen dat zijn voorstel niet vollediger kon zijn, doch zijne intentie is, om die broeders, die niet alles kunnen onderschrijven wat wij onderschrijven, toch medearbeiders te noemen. Dr. Wagenaar zegt, dat hij na het gehoorde, zijne bezwaren zóó wel beantwoord acht, dat zóó de heer Nonhebei zijn voorstel handhaaft, hij dit niet kan steunen. Hierop werd het voorstel Nonhebei in stemming gebracht, en zoogoed als unaniem verworpen. De gecommitteerden van Amsterdam deelen daarop mede, dat zij het amendement Aalders, hoewel h.i. juist niet noodig, toch om misverstand te voorkomen wenschen over te nemen, indien de voorsteller hun toestaat het in eenigszins vloeiender stijl te formuleeren; wat door hem wordt toegestaan. De Voorzitter zegt, dat er geene bezwaren en ingebrachte argumenten onbesproken mogen blijven liggen. Bij het opperen van de vroegere bezwaren van Dr. Wagenaar, had deze gemeend dat er iets onbarmhartigs in gelegen was om voor de zwakke broeders als het ware de deur te sluiten door dezen strengen eisch van onderteekening. De Voorzitter evenwel meent dat dit niet onbarmhartig, maar juist eisch van barmhartigheid is. Eigen overtuiging sterkt anderer overtuiging. Ook in het politieke werd het ten onzent gezien. Het tegenover de conservatieve beginselvast optreden der laatste jaren, heeft voor de zwakken, die waarheid zochten, juist zegen gebracht. Het is eisch van barmhartigheid als men zelf overtuigd is van de waarheid , die niet voor de zwakken te verbloemen, maar integendeel de zwakken daardoor te trachten te winnen door kloekheid. Ds. Ploos van Amstel doet hierop nog eene vraag aan Ds. Lion Cachet, naar aanleiding van zijn beweren dat hij reeds lang voor dezen de Formulieren onderteekend had. Spreker kon niet begrijpen, wanneer dat geschied ware. Ds. Lion Cachet: Reeds in 1866, als predikant der Ned. Geref. Kerk in Transvaal. De Voorzitter wijst er op dat de Formulieren nog altijd officieel de belijdenis der Hervormde Kerk zijn. Ook merkt hij op dat het niet aangaat wanneer eene vraag als in die resolutie werd voorgesteld, aan eenig leeraar mocht gedaan worden, door dien leeraar zou geantwoord worden: „Dat heb ik reeds lang te voren gedaan, die formulieren onderteeken ik niet meer." W ij moeten elk oogenblik bereid zijn belijdenis van ons geloof af te leggen, en de ware belijder is steeds verheugd, wanneer hij bij vernieuwing getuigen kan van de heerlijke waarheid die hij gelooft. Hierop leest na sluiting der discussie , Dr. Rutgers de gewij- ' zigde 5de resolutie voor. »Zonder beding zich aan te sluiten bij die drie heerlijke'formidieren," was veranderd in: Zonder beding zich te houden aan enz. In de laatste alinea was na t ten overslaan van den kerkeraad1' ingevoegd: zijne onvoorwaardelijke onderwerping aan het gezag van Gods onfeilbaar Woord te betuigen, en daartoe de drie Formidieren van eenigheid enz. , en liet geheel luidde alsnu: Ten vijfde zijn zij van oordeel, dat het niet goed voor God zou zijn, indien zij, ter binding van het ambt des Woords aan dat Woord, zei ven ieder voor hun eigen Kerk, zekere formulieren vaneenigheid gingen opstellen; overmits zulk bedrijf een miskenning van ons historisch verleden, eene verloochening van den geestelijken arbeid der vaderen en een bedenkelijk prijsgeven van den geestelijken band met andere Kerken zoude zijn. Weshalve het hun plichtmatig dunkt, van alle opstelling van nieuwe formulieren af te zien, en zich, naar den eenvoudigen zin onzer Kerken , zonder beding te houden aan die drie heerlijke Formulieren van Eenigheid, waarin de Kerken dezer landen de waarheid, die naar den Woorde Gods is, vanouds beleden hebben, en nu nog officiëel belijden, blijkens de historisch eenig geldende uitlegging van Art. XI. En dat derhalve de raden hunner Kerken, na behoorlijke voorlichting, er toe geleid dienen te worden, om een besluit te nemen ongeveer van deze navolgende strekking: vDe Kerkeraad van de gemeente onzes Heeren Jesu Christi te . . . ., zijne dure verplichting erkennende, om den dienst des Goddelijken Woords in zijn midden in stand en zuiver te houden ; — Overwegende, dat deze heilige Dienst in peryckél komt, zoodra het ambt des Woords niet langer aan dat Woord gebonden ligt; — Overwegende almede dat de bestaande kerkorde aan de Kerkeraden de bevoegdheid laat, om ten deze voorziening aan te brengen; — en Overwegende eindelijk, dat, ook al wierd dit door de kerkbesturen anders beslist, geen kerkorde de opzieners der gemeente ooit ontslaan kan van de verplichting door het Woord hun opgelegd; — fhsluit, dat niemand van nu voortaan in zijne Kerk tot den II. Dienst des Woords zal worden toegelaten, dan die zich bereid hcbbe verklaard, om bij de aanvaarding zijner bediening ten overstaan van den Kerkeraad, zijne onvoorwaardelijke onderwerping aan het gezag van Gods onfeilbaar Woord te betuigen, en daartoe de drie Formulieren van Eenigheid (zijnde de Confessie, de Catechismus en de Vijf artikelen tegen de Remonstranten), met betuiging van hartelijke instemming, te onderteekenen." In stemming gebracht werd deze resolutie aldus aangenomen. Hierop werden de eerste, derde en vierde resolutiën, als slechts consideranten zijnde op de 5e resolutie, zonder discussie aange- liomen, en de vergadering, na het zingen van Psalm 74:20, voor een half uur gesloten. Deze resolutiën luidde als volgt: Ten eerste spreken zij hiermede plechtiglijk uit, dat de afschaffing van de vroegere en de invoering van de nieuwe Proponentsformule, niets anders inhoudende dan deze woorden: „ Wij ondergeschrevenen door het Provinciaal Kerkbestuur tot de Evangeliebediening in de Nederlandsche Hervormde Kerk toegelaten, beloven dat wij daarin overeenkomstig onze roeping met ijver en trouw tullen werkzaam zijn, en de belangen van het Godsrijk, en, in overeenstemming hiermede, die van de Nederlandsche Hervormde Kerk, met opvolging harer verordeningen, naar vermogen zullen behartigen — huns inziens te beschouwen is als een triomf door de verklaarde loochenaars der, geopenbaarde waarheid op de belijdenis onzer gereformeerde Kerken behaald, en deswege, als losmaking van den band die in Jezus'' kerk het ambt des Woords aan den Woorde Gods behoort te verbinden, in volstrekten zin te veroordeelen is. Alsmede dat het voorgeven, alsof deze formule, doordien ze predikanten aan de reglementen en dus ook aan Art. XI van het algemeen reglement bindt, voorshands nog genoegzamen waarborg bood voor zuiverheid van kerkverband, reeds daardoor vau ijdelheid overtuigd wordt, dat de invoering van deze formule (naar de openlijke bekentenis harer pleitbezorgers) met geheel tegenovergestelde bedoeling plaats greep, en alzoo geenszins handhaving van de leer (volgens Art. XI) bedoelt, maar integendeel afschaffing van alle kerkelijke belijdenis wil voorbereiden. Ten derde erkennen zij, dat in dien weg van gehoorzaamheid en trouw aan Koning Jezus op hen als Opzieners der gemeente de verplichting rust, om (overeenkomstig de dure belofte, door hen voor het aangezichte Gods bij hunne bevestiging in het ambt bezworen) de kudde des Heeren te weiden en te doen ■weiden met den Woorde Gods, de kwade wolven van haar af te weren en alle indringen van kettersche leere tegen te gaan. Dat zij voorts dezen hunnen last volvoeren kunnen, hetzij met alle Kerken saam, hetzij een iegelijk in zijne eigene Kerk afzonderlijk, en dat in 1619 de Proponentsformule er op was aangelegd, om voor alle Kerken saam den vereischten waarborg te bieden; maar dat thans, door de invoering van deze nieuwe formule plotseling zelfs die zeer kleine waarborg wegviel, die dusver ook in ons synodaal Kerkverband nog altoos voor de instandhouding van den dienst des Woords geboden scheen. Weshalve alsnu niets anders voor de Opzieners der gemeente rest, dan om, een iegelijk in zijne eigene Kerk, zich dien waarborg op andere wijze te verschaffen. Ten vierde gevoelen zij zich gedrongen uit te spreken, dat zij, als Opzieners der gemeente, dien waarborg niet kunnen vinden in een kerkeraadsbesluit, om zich te houden aan het dusgenaamde artikel 27, oud. En dat wel ten eerste overmits ait. 27, oud, geen voorschrift inhoudt aan Kerkeraden, maar uitsluitend aan het dusgenaamd Provinciaal Kerkbestuur. Tei tweede naardien ook bij de bedoeling, dat de Kerkeraad alsnu de belofte zal afvragen, die dusver het Provinciaal Kerkbestuur afvroeg, zulk een besluit niettemin als volkomen revolutionair is te beschouwen, daar wie alzoo besluit, zich tegen de nog door hem erkende macht stelt, zonder daarbij te steunen op den Woorde Gods. En ten derde, omdat de formule van art. 27, oud, als zeer verzwakte en daardoor misleidende kopie van hetgeen in beter dagen door de Dienaren des Woords hier te lande werd beleden, nog te dulden was, toen het door een afgedoold Kerkbestuur werd aangeboden, maar nooit door gereformeerde Kerkeraden, die beter weten , eigener beweging kan worden ingevoerd. En dat derhalve de Opzieners der gemeente dan alleen trouw aau den Koning der Kerk zullen blijven eu zich vrijhouden van revolutionaire willekeur, indien zij besluiten, voortaan geen persoon tot den Dienst des Woords in hunne Kerken toe te zullen laten, dan die door openlijke belijdenis zich verbonden hebbe tot standvastige predicate van het zuivere Woord Gods. PAUZE. II. Na een half uur van rust, werd de vergadering met het zingen van Ps. 80 : 11 heropend. De Actuarii Dr. Wagenaar en Ds. De Jagher hadden nu plaats gemaakt voor Ds. Klomp en Ds. Nijhuis, die verder met de beide overige Actuarii het acte houden voortzetten Als orde van behandeling stelde de Voorzitter voor de zesde resolutie der eerste reeks vooreerst te laten liggen, maar alsnu allereerst de eerste acht resolutiën der tweede serie te behandelen, daarop de zesde der eerste serie, en ten slotte de slotartikelen. Hiermeé vereenigde zich de vergadering. Ds. Deetman las hierop de eerste resolutie der tweede reeks op, waarna gelegenheid om daarover het woord te voeren gegeven werd. Ze luidde aldus: Ten eerste, dat de Kerken onzes Heeren Jesu Christi eenerzijds gehouden zijn tot instandhouding van een goedgeordend kerkverband door correspondentie met alle die Kerken dezer landen, die eenzelfde heilige belijdenis met haar deelachtig zijn; maar ook anderzijds aan geen correspondentie met andere Kerken zich ooit als onherroepelijk gebonden mogen beschouwen, indien door dezen band voor haar zeiven gevaar zou ontstaan, om afgetrokken te worden van den dienst van haren Heer en Koning. Ds. Van der Land verzocht het woord om te vragen, wat de beteekenis en bedoeling is van het woord „correspondentie," en in hoeverre deze correspondentie de zaak der attestatiën raken kan. Dr. Rutgers antwoordt, correspondentie in dagelijkschen zin briefwisseling beteekenende, beduidt in kerkelijken zin de wederzijdsche erkenning van elkanders kerken als kerken van Jezus Christus, en daaruit voortvloeiende, het wederzijds elkander helpen, het erkennen van elkanders leden, van elkanders handelingen, van elkanders hulp ter bevordering der goede orde in ieders eigene en in elkanders kerken, enz. Ds. Nonhebei antwoordt hierop, dat hem de zaak nog niet duidelijk is. Mag hij eene attestatie, die komt van eene gemeente, die zich niet over de belijdenis heeft uitgesproken, erkennen of niet ? Als zulk eene attestatie van onwaarde wordt geacht, zou hij een broeder, met haar voorzien, derhalve, ook al ware hij een broeder, moeten uilsluiten? De Voorzitter antwoordt den laatsten spreker, zeggende: Een persoon die van elders inkomt, kan wanneer zijne attestatie twijfelachtig is, zelf belijdenis doen. Onze vaderen erkenden verschillende plaatselijke kerken, staande op ééne belijdenis. Die in eene dier kerken belijdenis had gedaan, werd daarom in die andere kerken erkend. Ten bewijze dat zij de belijdenis der kerken deelden, kregen zij eene attestatie mede. Wat in het financieele het bankpapier is, was dus in het kerkelijke ten aanzien der belijdenis de attestatie. Evenals nu ook Ds. Nonhebei een soort bankpapier, dat van onwaarde is, niet accepteert, zoo accepteert men ook niet attestaties, die als attestatie geen waarde hebben, omdat de kerk die ze uitgaf ten opzichte der belijdenis onvertrouwbaar is. De broeders die werkelijk tot ons behooren, worden hierdoor evenwel niet uitgesloten, omdat het hun licht is in een onderzoek naar hunne belijdenis vanwege de kerk waarin zij wenschen opgenomen te worden, van hun geloof te doen blijken. Ds. Ploos van Amstel meende, naar aanleiding van dergelijke vragen als ten opzichte der attestatiën reeds gedaan waren, te moeten herinneren, dat men hier nu in de allereerste plaats handelde over beginselen, niet over de praktische toepassing daarvan. Dr. Van den Bergh het woord verkrijgende, vraagt eenige inlichtingen. Hij meent dat er tusschen het eerste en het laatste gedeelte dezer resolutie eenige tegenspraak is. Men kan immers alleen correspondentie hebben met kerken die eenzelfde belijdenis deelachtig zijn. Of bedoelt men in de 2de alinea wel degelijk zulke kerken, die gemeenschappelijk dezelfde belijdenis hebben, doch die onder eene geestelijke zonde rusten. Daarom vond hij het duidelijker te lezen: houden geen correspondentie met kerken die niet dezelfde belijdenis hebben. Dr. Rutqers zegt dat hoewel de tegenwoordige lezing hem gedeel duidelijk is, zij anderen misschien eene oorzaak tot misverstand zou kunnen geven, waarom hij de opmerking van den vorigen spreker ter harte nemende, namens de gecommitteerden van Amsterdam wilde lezen in plaats van: om afgetrokken te worden van den dienst van haren Heer en Koning: om afgetrokken te worden van hare belijdenis. Ds. Baart de la FaUle oppert het denkbeeld de laatste woorden of den laatsten anderhalven regel der eerste resolutie, geheel te doen vervallen. De Voorzitter het woord nemende zegt, dat de opmerking van Dr. Van den Bergh eene onderstelling huldigt, waarvan deze resolutie niet uitging. Tusschen kerken, waaronder gemeenschap van belijdenis is, blijft daarom nog niet steeds correspondentie. Tusschen zulke kerken zal toch wel terdege verwijdering kunnen ontstaan, soms tusschen dergelijke kerken noodig wezen. Er kunnen gevallen komen, waarin tijdelijke opheffing van het kerkverband plicht is. Dr. Van den Bergh redeneert: waar gemeenschappelijkheid van belijdenis is, aldaar ook correspondentie. De resolutie bedoelt, waar wel gemeenschappelijkheid van belijdenis is, kan er reden zijn om de correspondentie af te breken. Men kan immers officieel eene belijdenis hebben, en in de praktijk die bestrijden. Denk bijv. aan de hoogleeraren N. C. Kist en J. H. Scholten, die beiden de drie Formulieren onderteekenden, maar hoe was bij hen de praktijk? Zoo kan het ook zijn met kerken. Denk aan wat nu wordt gezien bijv. in de kerk van s-Hertogenbosch, die toch nog altijd de drie Formulieren rechtens als grond heeft. Ds. Lion Cachet het woord gekregen hebbende, zeide tot zijn spijt over deze resolutie, alsmede de overige, moeilijk te kunnen stemmen, omdat hij ze eerst voor weinige uren onder de oogen kreeg, en in al haar gewicht moeielijk reeds nu kon waardeeren. De Voorzit!er twijfelt of die bedenking geheel billijk is. In iedere vergadering mag men zelfs staande de vergadering, niet eens gedrukte resolutiën voorstellen en door stemming vaststellen. Men behoefde ze hier dus niet eens vooraf in druk der vergadering ter hand gesteld te hebben. Dat dit geschiedde was, om het der vergadering gemakkelijk te maken. Men moest dit dus veeleer waardeeren. Bovendien wat behelsden deze resolutiën anders dan hetgeen reeds maanden lang in debat en toegelicht was. Hij begreep dan ook wel, dat spreker deze bedenking niet voor zich zeiven had gemaakt, daar hij toch zeer wel de meest ingewikkelde resolutiën staande de vergadering beoordeelen kan, maar om de broeders ouderlingen te helpen. Doch de Voorzitter meent dat deze broeder daardoor de ouderlingen onderschat. Ds. Van der Land heeft bezwaar tegen het 2' lid dezer resolutie, aldus luidende: ,maar ook anderzijds aan geen correspondentie met andere kerken zich ooit als onherroepelijk gebonden mogen beschouwen," enz. Deze uitdrukking is voor hem als een spoorwissel, die hier wordt overgehaald en hem op de lijn der verbreking van het kerkverband zou voeren, in de tweede resolulie getrokken. Hij verklaart zich beslist daartegen; mede uit naam der leden van de Rotterdamsche commissie. Hij wijst op de provincie Noord-Holland, in welke het modernisme de meeste verwoestingen heeft aangericht. Toch is daar, ook volgens de ondervinding van Ds. Kraijenbelt, die er jaren lang werkte, eene kern van belijders, die men, ter oorzake van de moderne kerkeraden, niet mag loslaten. Maar ook, al waren er kerken, die oogenschijnlijk geen levende leden meer telden, zoo zou hij ze nooit prijs kunnen geven. Hij gelooft aan het verbond 'der genade, dat onafhankelijk is van voorbijgaande toestanden. De kerken der Hervorming zijn niet gemaakt, maar geboren; en hij voor zich zou het verband van het lichaam van Christus, zooals het historisch in ons goede land is geworden, in geen geval willen verbreken. De Voorzitter antwoordt, dat deze bedenking licht is weg te nemen. Eerst eenige aanmerkingen. Het lichaam van Christus is niet historisch geworden, maar is eeuwig in Hem, maar heeft eene openbaring die historisch is. Ook kan men moeiclijk prijs geven wat men niet heeft. Maar wat de bedoeling des vorigen sprekers aangaat. Stel u een struik voor met tien, twaalf, twintig stengels die alle leven uit en op eenzelfden wortel. Indien daarvan eenige stengels sterven en verdorren, moet men ze afsnijden teneinde de levende te redden, om alzoo in de plaats der afgesneden stengels nog nieuwe gezonde te kunnen zien ontspruiten. De gemeenschappelijke eenheid ligt in den levenden wortel, niet in de daaruit opgeschotene, indien verdorde stengels. Komen er dus of doleerende kerken, of leven doode kerken weer op, dan worden ze in de levende eenheid weer als er toe behoorende openbaar. Ds. Van Veeloo van Waarder vroeg hierop welke de beteekenis en welke de waarde der stemming zal zijn over deze resolutien te houden. Is de beteekenis dier stemming dat daardoor niet slechts de gecommitteerden maar ook hunne kerken, instemming met die resolutiën betuigen of niet, of is dit al of niet betuigen van instemming hier slechts individueel ? De Voorzitter antwoordt hierop, dat de gecommitteerden, van Amsterdam slechts de meening der opgekomen gecommitteerden, niet der kerkeraden vragen Ds. Nonhebei heeft wederom bezwaren. Terloops verzoekende bij dergelijke samenkomst, reeds eenigen tijd te voren de voor te stellen resolutiën te mogen ontvangen, vraagt hij: Wat moet ik verstaan door dood? Wanneer is een kerk dood? Is zij dat, wanneer zij niet in alles overeenkomt met de drie Formulieren van eenigheid? Dan is zij toch niet dood, maar niet genoeg ontwikkeld. Hoe moet hij dus den zin der resolutie opnemen, geen correspondentie met kerken die niet de drie Formulieren aanvaarden, of geen correspondentie met de kerken die den geest en hoofdzaak dier formulieren niet accepteeren ? De Voorzitter roept den spreker tot de orde, daar hij nu gaat discussieeren over het quia of qualenus der Formulieren. Immers na de gevraagde onderteekening mag dit niet meer; dit zou zijn reageeren tegen den grondslag der vergadering. Ds. Vlug verkreeg het woord, en vroeg of met de kerken bedoeld in het eerste gedeelte der eerste resolutie, ook de Christelijke Gereformeerde kerken bedoeld waren. Hij zag gaarne dat het moderamen zich in dezen duidelijk uitsprak, opdat geen misverstand moge ontstaan. Hierop vroeg Ds. Rignalda eenige inlichting. Waarom is tot nogtoe wel veel gesproken over deze resolutiën en hare consideranten, maar minder over de eigenlijke oorzaak daarvan, de verandering van art. 27 Syn. Regl. op het examen, en de beteekenis dier verandering ? De Voorzitter antwoordde, dat dit reeds was geschied bij de behandeling der eerste reeks resolutiën, eer Ds. Rignalda aanwezig was. Dr. Rutgers het woord ontvangende zegt: Geen vraag moet onbeantwoord blijven liggen. In antwoord op de vraag van Ds. Vlug, antwoordt hy : Zeer zeker zijn in de resolutie de gescheiden kerken ook bedoeld. Men mag niet gescheiden van elkander blijven staan. En wat aangaat het gesprokene door Ds. Rignalda, dat men meer over art. 27 zou moeten handelen; dat artikel is niets dan een laatste droppel, waardoor het glas overloopt. Men ziet de lijn jarenlang gevolgd, loopt verkeerd. Daarom is men hier samen gekomen. Niet om alleen over art. 27 te spreken (daarvoor alleen zou men uit alle streken des lands niet in zoo grooten getale zijn opgekomen), maar om te beramen wat gedaan moet worden tegen het kwaad, dat nu reeds zoo lang geduld is, en dat nu zoo ergerlijk zich openbaarde in de verandering van dat art. 27. Het wordt zelfs gevoeld door bezadigde modernen, dat hiertegen de orthodoxen in verzet moeten komen. Daartoe strekken deze resolutiën, die voorts wel aan niemand onzer nieuwe of vreemde zaken voor oogen stellen, maar die alleen handelen over zaken, jarenlang, in brochures, bladen en tijdschriften behandeld en overwogen, en die niet gesteld zijn om artikelen van een wetboek te worden, maar om ons te vragen: is dat uw lijn welke gij volgen wilt ? Zoo ja, dan genoeg. Hierop werd de discussie over deze resolutie, die bijna een uur geduurd liad, gesloten, en deze met de verandering van *den dienst van haren Heer en Koning" in >hare belijdenis" na stemming door de overgroote meerderheid aangenomen. Ze luidde nu aldus: Ten eerste, dat de Kerken onzes Heeren Jesu Christi eenerzijds gehouden zijn tot instandhouding van een goedgeordend kerkverband door correspondentie met alle die Kerken dezer landeD, die eenzelfde heilige belijdenis met haar deelachtig zijn; maar ook anderzijds aan geen correspondentie met andere Kerken zich ooit als onherroepelijk gebonden mogen beschouwen, indien door dezen band voor haar zeiven gevaar zou ontstaan, om afgetrokken te worden van hare belijdenis. Van de tweede resolutie geschiedde hierop door Ds. Deelman oplezing. Ze was van dezen inhoud: Ten tweede, dat derhalve ook het kerkverband waarin onze Kerken thans sedert 1816 staan, mag en moet afgebroken, zoodra de gereformeerde Kerken hierdoor zouden belet worden, het eenige Souvereine Koningschap van Koning Jezus te eeren. Ds. Ploos van Amstel, die het met deze resolutie hartelijk eens is, acht evenwel noodig dat de vergadering wete, in welk bijzonder geval het Souvereine Koningschap van Jezus niet geëerd wordt, opdat zij zuiver over de tweede resolutie zal kunnen stemmen. Dr. Rulgers antwoordt, dat deze resolutiën niet dadelijk de praktijk en de praktische gevallen aangeven kunnen ; die zijn zoo velerlei en verschillen; doch dat zij slechts beginselen uitspreken. Ds. Ploos van Amstel zegt dat hij slechts sprak, om te bevorderen, dat men niet lichtvaardig, maar met ernst handele. Ds. Lion Cachet vindt de uitdrukking het eemge Souvereine Koningschap van Koning Jezus, ook hier niet scherp genoeg, en slaat voor te lezen: .moet afgebroken, waar de gereformeerde kerken hierdoor belet worden de gereformeerde belijdenis te handhaven." De Voorzitter meent dat de uitdrukking Souverein Koningschap van Jezus duidelijk is. Hij herinnert aan den tijd der Patriotten. Als zulk een tijd weder op staatkundig gebied mocht komen, zou men dan niet zeggen: het souvereine koningschap van het huis van Oranje wordt aangerand. Nu, zoo is ook in het kerkelijke Koning Jezus Souverein, en waar zijn Souvereine Koningschap wordt aangerand, moeten wij voor dien Koning opkomen, kan men zelf wel opmaken. Dr. Van den Bergh meent dat de wijziging der eerste resolutie, de wijziging der tweede door Ds. Lion Cachet voorgesteld noodig maakte. Dr. Rutgers is het hiermede niet eens. De tweede resolutie wil niet herhalen, wat reeds in de eerste is uitgesproken, maar gaat een stap verder, door de kerkrechtelijke beginselen uit de belijdenis te poneeren, en aan te toonen dat Jezus Christus in zijne kerk de eenige Souverein is. Het woord derhalve moest dus liever in mitsdien veranderd worden, omdat aan het voorgaande eene nieuwe zaak bijgevoegd wordt. Zoodra moet zijn : waar. En wat nu de slotwoorden aangaat: er is een innerlijk en een uiterlijk Koningschap van Jezus. De Heere Jezus is niet alben inwendig, in de harten der geloovigen Koning, zooals ook nog wel gezegd wordt door groningers, modernen, enz., maar ook zeer zeker uitwendig in zijne zichtbare kerk. Daarin is hij de eenige Souverein en de eenige wetgever, niet bij manier van spreken, maar inderdaad; en dit nu ontkennen alle groningers, enz. Deresolutie wil dit evenwel luide uitspreken. Hij stelt die resolutie nu aldus voor: »ten tweede dat mitsdien ook het kerkverband waarin ome kerken thans sedert 1816 staan, mag en moet afgebroken, waar de gereformeerde kerken hierdoor zouden belet worden, Koning Jezus overeenkomstig hare belijdenis als den eenigen Souverein in zijne kerk te eeren". Ds. Van der Land het woord verkrijgende, oppert nog een bezwaar tegen het gebruikte woord * kerkverband". Hij kent zoodanig verband niet meer, alles is een amalgama. Hij wenscht geen wezenlijk kerkverband te verbreken, maar spreekt uit dat er geen zoodanig verband is. Stelt dus voor te lezen: „dat de Synodale organisatie in 1816 de kerken opgelegd, mag en moet verbroken worden, enz." Dr. Rutgers wijst den laatsten spreker aan, dat wij wel degelijk een kerkverband hebben. Het is wel opgelegd, en zoo ongelukkig dat het niet kan behouden blijven, maar het is er feitelijk nog, en er moet dus mede gerekend worden. Hierop sluit de Voorzitter, daar niemand het woord meer verlangt, de discussie, om voorts de tweede resolutie, zooals zij gewijzigd opgelezen was, in stemming te brengen. Zij werd door de overgroote meerderheid aangenomen en luidde nu aldus: Ten tweede, dat mitsdien het kerkverband, waarin onze Kerken thans sedert 1816 staan, mag en moet afgebroken, waar de gereformeerde Kerken hierdoor zouden belet worden Koning Jezus overeenkomstig hare belijdenis als den eenigen Souverein in zijne Kerk te eeren. Ds. Deelman deed daarna oplezing van de derde resolutie, die van dezen inhoud was : Ten derde, dat indien de Kerken staatsrechtelijk en burgerrechtelijk geacht worden in of na 1816 bevoegdheid te hebben gehad, om de vroegere Kerkenordeninge uit te ruilen tegen een nieuwe, zij dan evenzoo ook thans staatsrechtelijk en burgerrechtelijk bevoegd zijn te achten, om de Kerkorde van 1816 op haar beurt uit te ruilen voor een betere. De Voorzitter begon met ter toelichting dier resolutie eenige verklaring te geven van de woorden staatsrechtelijk en burgerrechtetijk. Een besluit des konings, in den vorm van een besluit of van eene wet, is een staatsrechtelijke daad, en waar de overheid de Synodale organisatie heeft ingevoerd, wordt zij dan geacht die staatsrechtelijk te hebben opgedrongen. Burgerrechtelijk zijn daarentegen alle quaesties over eigendom, titels, goederen, roerende of onroerende goederen, zoo b.v. de quaesties over het beheer. Met het oog hierop, heeft de Hooge Raad dus én staatsrechtelijk én burgerrechtelijk uitgemaakt bepaald, dat de kerken rebus ipsis et fact is de kerkorde van 1816 hebben aangenomen. Ds. Nonhebei vraagt eenige inlichtingen. Staat, vraagt hij, elke gemeente op zich zelf, of worden door den Staat de gemeenten alleen zoolang ze in het Synodaal verband staan, als kerk erkend':' Hij meent gelezen te hebben dat de Hooge Raad deze vraag in den laatsten zin beslist heeft. Dr. Rutgers antwoordt hierop, dat hij zulk eene beslissing niet kent, daar hij niet weet van eene andere staatsrechtelijke of burgerrechtelijke beslissing, dan het bovengemelde arrest van den Hooien Raad. Feitelijk worden onze kerken wel terdege als aparte rechtspersonen erkend, ook al zijn zij in het verband van 1816; maar eenige beslissing, in den zin van het laatste gedeelte van sprekers vraag, is er toch niet, en zou er eigenlijk ook niet kunnen zijn. Hierop vroeg Ds. Nonhebei: stel het geval dat eene gemeente niet langer wil blijven in het Synodaal verband, behoudt zij dan toch haar recht op de pastoralia, pastöriegoederen, enz.? De Voorzitter antwoordt op deze vraag, dat die zaak eerst aan de orde komt bij de achtste resolutie. Evenwel moet hij den heer Nonhebei er op wijzen, dat hij in zijn spreken altijd het woord gemeente voor kerk in de plaats schuift en dat hij het woord gemeente gebruikt voor wat de Formulieren kerk noemen. Ds. Nonhebei heeft toch zelf die Formulieren onderteekend, en daarin wordt alleen gesproken van kerken. Hierop werd de discussie over deze derde resolutie gesloten, en die resolutie aangenomen. Ds. jDeelman las de vierde resolutie op die van dezen inhoud was: Ten vierde, dat de gereformeerde Kerken, zoolang zij nog Diet tot de invoering van eene betere Kerkorde overgingen, aan de tegenwoordige Kerkorde gebonden zijn; altoos evenwel met dien verstande, dat de onderwerping aan het gezag van deze Kerkorde nooit verder gaat noch gaan kan, dan Gods Woord toelaat ; zijnde alle onderwerping aan menschelijke ordonantiën, die tot ongehoorzaamheid aan het Woord van God zon leiden, als zonde van revolutie tegen den Koning der Kerk te wraken. De Voorzitter herinnert dat er in de kerk nooit sprake kan zijn van revolutie tegen de Synode. Revolutie is er alleen tegen een Souverein, en in cle kerk is niet de Synode maar alleen en uitsluitend Jezus Christus Souverein. Daarom zijn niet de gereformeerden, maar hun tegenstanders revolutionair. Daar niemand over deze resolutie het woord verlangde, is zy zonder discussie aangenomen. Nu werd de vijfde resolutie door Ds. Deelman gelezen. Ze luidt aldus: Ten vijfde, dat gereformeerde Kerken die genoodzaakt mochten worden, om eene nieuwe Kerkorde aan te nemen, gehouden zullen zijn, na invoering van zulk eene Kerkorde, onverwijld weer in correspondentie te treden met andere gelijkgezinde Kerken, teneinde het lichaam des Heeren, niet slechts plaatselijk, maar ook aanstonds classicaal, en zoo allengs ook synodaal voor heel ons land, tot openbaring kome. Ds. Lion Cachet vraagt of het woord andere niet beter weggelaten ware. De Voorzitter zegt, dat het woord er uit kon, en de zin tocli hetzelfde bleef, maar vindt liet daarom geheel onnoodig dit woordje te schrappen. Hij vreest dat de vrager meent dat hier kerkgenootschappen bedoeld zijn; dat is zoo niet; er worden alleen andere plaatselijke kerken bedoeld. Het bezwaar van Ds. Lion Cachet was hiermede weggenomen. Ds. Ploos van Amslel het woord verkrijgende, zeide, dat hij liever zou zien gelezen, in plaats van „na invoering": voor de invoering van zulk een kerkorde, enz. Hij vond het maken eener kerkorde geenszins een zoo gemakkelijke zaak, en achtte het noodig dat de kerkeraden daarom verplicht werden vooraf daarover advies en inlichting te vragen. Hij vond het niet wenschelijk dat zij in dezen maar geheel vrijelijk konden handelen. Hij meende dat die vrijheid, zelve niet onbeperkt mocht bezeten worden. Dr. Rutgers antwoordde, dat men moet onderscheiden tusschen het invoeren van een eigen kerkorde, en het invoeren van een gemeenschappelijke kerkorde. Eene gemeenschappelijke kerkorde kan niet door ééne enkele kerk, maar moet gemeenschappelijk ingevoerd worden, maar ook, iedere kerk is gerechtigd, ja verplicht voor zichzelve eene eigene kerkorde in te voeren. Daarom moet zijns inziens, de redactie blijven, zooals zij is. Ds. Baart de la Faille vraagt welke reden het moderamen heeft om te spreken van eene nieuwe kerkorde welke moet aangenomen worden, waarom leest men niet de kerkorde van 1618. De Voorzitter antwoordt dat het moderamen dit deed, omdat de kerkorde van 1618, gelijk zij daar ligt, denk slechts aan de toenmalige verhouding tot de overheid, voor den tegenwoordigen tijd niet meer dienen kan. Ds. Baart de la Faille ziet niet in, waarom dit niet kan. Zelfs het art. 36 der Confessie, waarop het Wag. Weekblad van 7 April jl. wees, als zou het „quia" daarom thans niet meer in oprechtheid door iemand kunnen onderteekend worden, zou hij (veranderde tijden en omstandigheden in aanmerking genomen, die vanzelf, stilzwijgend, wijziging brengen) in gemoede nog onderschrijven. Hem zou het zeer nuttio- en noodiff voorkomen indien over dit O o artikel thans breedvoerig gesproken wierd. Hij gelooft dat velen de wederinvoering der kerkorde van 1618 zouden wenschen, dus: met art. 36 er bij. Ds. Ploos van Amstel komt nog op wat hij vroeger sprak terug. Hij zou toch voorlichting voor de kerkeraden zeer noodig achten. Zou wenschen dat hun eenige punten werden aangegeven. Ds. Fortuin het woord verkregen hebbende, wijst op het zijns inziens min juiste der uitdrukking „gereformeerde kerken, die genoodzaakt mochten worden om een nieuwe kerkorde aan te nemen." Hij toont aan, dat het voor alle gereformeerde kerken onvoorwaardelijk noodzakelijk is om met eene kerkorde, die in vele opzichten in strijd is met Gods Woord, te breken. De gereformeerde kerken behoeven dus niet meer genoodzaakt te worden, maar zijn het, al zijn verreweg de meeste zich hiervan nog niet bewust, en al is voor sommige kerken, die deze bewustheid beginnen om te dragen het uur nog niet geslagen, om wat zij in beginsel noodzakelijk achten, in praktijk te brengen. Er mag, zoo meent hij, geen sprake zijn van een genoodzaakt worden; daar dit tot de opvatting zou kunnen leiden, dat er nog heel wat ergers moet gebeuren, vóór er tot een uittreden uit het Synodaal verband behoeft te worden overgegaan, maar er moet gewaagd van een overtuigd worden, dat een nieuwe kerkorde dringend eisch van het gereformeerde beginsel is. De Voorzitter antwoordt dat de uitdrukking genoodzaakt worden niet gelukkig gekozen is. Hij zou liever lezen: wanneer eene kerk zich in de noodzakelijkheid zal bevinden. Evenwel moeten wij bedenken dat wat noodzakelijk mocht zijn, daarom aan allen nog niet even helder en dadelijk in dezelfde mate duidelijk zal zijn. Die ons dat doet inzien is de H. Geest. Er kunnen vijf kerken zijn, waarin de kerkeraden allen de drie Formulieren hebben aanvaard, maar er kan tusschen hen verschil van diepte zijn in de overtuiging daarvan, al naarmate de H. Geest ze dieper inleidt. Het is mogelijk dat er een kerkeraad opsta die zegge : God de H. Geest dringt mij te breken met de bestaande kerkorde; maar indien er andere kerken zijn die zich daartoe nog niet genoodzaakt achten, mag die kerk welke reeds dieper in de belijdenis leerde inleven, die andere kerken, omdat zij minder licht des Geestes ontvingen, nog niet veroordeelen. Ds. Fortuin vraagt: Daarmede is dus niet ontkend, dat allen op het harte gebonden worde, hunne kerkeraden te adviseeren van de bestaande kerkorde zich van lieverleê los te maken ? De Voorzitter antwoordt dat dit allen metterdaad wordt op 't hart gebonden. Ds. Fortuin stelt daarop voor de resolutie eenigszins anders te formuleeren, door te lezen: dat kerken, die onder de leiding des Heeren er toe mochten gebracht worden eene nieuwe kerkorde aan te nemen, enz. De Voorzitter neemt namens de Amsterdamsche gecommitteerden dit amendement over, zich voorbehoudende het eenigszins vloeiender te formuleeren. Tengevolge daarvan wordt de resolutie gelezen: kerken die zich van 's Heeren wege gedrongen gevoe'en, om, enz. Hierop werd de discussie gesloten, en ging men tot stemming over. De resolutie werd aangenomen. Ze luidt nu aldus: Ten vijfde, dat gereformeerde Kerken, die zich van 's Heeren wege gedrongen gevoelen, om eene nieuwe Kerkorde aan te nemen, gehouden zullen zijn, na invoering van zulk eene Kerkorde, onverwijld weêr in correspondentie te treden met andere gelijkgezinde Kerken, teneinde het lichaam des Heeren, niet slechts plaatselijk, maar ook aanstonds classicaal, en zoo allengs ook Synodaal voor heel ons land, tot openbaring kome. Ds. Deelman las vervolgens de zesde resolutie op van dezen inhoud. Ten zesde, dat gereformeerde belijders, die onder een Kerkeraad verkeeren, wiens doen en toeleg niet naar den Woorde Gods is, gehouden zijn, na ernstige vermaning, eendrachtelijk de gemeenschap met zulk een Kerkeraad af te breken ; als doleerende Kerk op te treden; eigen Ouderlingen en Diakenen te benoemen; en, zoo mogelijk onder leiding van een naburig Dienaar des Woords, te bewerken, dat de zuivere prediking des Woords, het recht gebruik der Sacramenten en de oefening der Christelijke tucht weer onder hen plaats grijpe naar de ordinantiën Gods. Dr. Wagenaar vraagt, dat men den zin dezer resolutie klaar en duidelijk make door hare toepassing aan te geven, b.v, op de kerk te Witmarsum. Aldaar verkeeren de gereformeerde belijders onder een kerkeraad, wiens doen en toeleg niet naar den Woorde Gods is. De broeders hebben zich daarom reeds als doleerende kerk geconstitueerd en ouderlingen en diakenen gekozen, en bewerken in overleg met een naburig dienaar des Woords, dat de zuivere prediking des Woords, de reine bediening der Sacramenten en de oefening der Christelijke tucht plaats vindt. Is nu de bedoeling der resolutie dat die broeders van Witmarsum hierenboven verplicht zijn eenparig den kerkeraad de gehoorzaamheid op te zeggen, en alle ook de administratieve betrekking met den kerkeraad af te breken, en dus een feitelijke afscheiding in het leven te roepen? De Voorzitter antwoordt met te verwijzen naar art. 28 van onze Confessie. Volgens art. 28 is ieder Christenmensch verplicht zich af te scheiden van diegenen die niet van de kerk zijn. In dit opzicht erkende een ieder, die de drie Formulieren onderteekend heeft, dit als zijn plicht. Dit kan men evenwel niet noemen „de gehoorzaamheid opzeggen." Een man die een- slechte vrouw heeft en scheidt (de zaak van het al of niet mogen scheiden hier buitengesloten), zegt niet de gehoorzaamheid aan zijne vrouw op, maar als goed Christen zal hij integendeel gehoorzaamheid van zijne vrouw aan zich geëischt hebben. Als er dus te Witmarsum mannen in den kerkeraad zijn, die blijken Koning Jezus niet als Souverein te erkennen, dan rust op de leden dier kerk de plicht, zich van die mannen af te scheiden. Een kerkeraad staat niet als machthebber over de gemeente: en, als er een kerkeraad is die den naam heeft zonder het wezen, rust op de gemeente de plicht, een kerkeraad op te richten. Is dat geschied dan kunnen zij schrijven : Wij scheiden ons volgens art. 28 van uwe personen af. Dr. Van den Bergh herinnert er aan, dat art. 29 der Geloofsbelijdenis, de merkteekens der ware kerk opnoemende, ook spreekt van de reine bediening der Sacramenten. In de resolutie wordt evenwel gesproken van het recht gebruik der Sacramenten. Hij vraagt daarom of die uitdrukking, vooral omdat het kerkrechtelijk op de bediening aankomt, niet liever in de resolutie behoorde gewijzigd en beter in overeenstemming met art 29 gebracht te worden. De Voorzitter vraagt of spreker dit indient als een voorstel, waarop de aangesprokene antwoordt: Neen, het wordt door mij alleen ingediend als eene vraag. De Voorzitter deelt daarop mede dat het moderamen bereid is, in de resolutie in plaats van het recht gebruik, te stellen: „de zuivere bediening der Sacramenten." Ds. Nonhebei verlangde hierop het woord, en vraagt „of men dan bedoelt te doen wat in 1834 de Afgescheidenen deden?" Staat deze resolutie nog principieel tegenover het beginsel der Afgescheidenen ? Dr. Rutgers antwoordt: de bedoeling is niet hetzelfde te doen wat voor 50 jaren door de Chr. Gereformeerden gedaan is, maar wat voor 250 en meer jaren door onze vaderen tegen de Arminianen geschied is. Onze vaderen hebben zich niet van de kerk afgescheiden, ma,ar hebben van de kerk gescheiden die er niet bij behoorden. Ds. Langhout kan het onderscheid niet zien tusschen wat de Afgescheidenen deden, en wat onze vaderen deden. In het wezen kan er misschien onderscheid zijn, maar in schijn niet. Hij wijst daartoe op Witmarsum. Die vrienden vormen daar de gereformeerde kerk van Witmarsum. Waar vergaderen zij? In een gebouw buiten de kerk. Is tegen hen niet de schijn, de schijn van hetzelfde te doen wat in 1834 geschied is ? Dr. Rutgers vraagt den vorige spreker: Met welke andere gereformeerde niet doleerende kerken, zal de doleerende kerk van Witmarsum zich in betrekking stellen? De scheiding van 1834 erkende geen enkele kerk meer, ook al werd er het Koningschap van Jezus nog geëerd, zoolang ze onder het kerkverband van 1816 stond. De gescheiden broeders braken en breken met alle kerken die nog onder het Synodaal verband staan, en ook waar de belijdenis en de tucht nog gehandhaafd werd of weêr in eere kwam voegden zi] zich daar nimmer weder onder, maar bleven gescheiden' Ds .Nonhebei begrijpt de zaak nog niet goed. Als Witmarsum den dienst des Woords door een of meer predikanten der Herv kerk m haar midden ziet geoefend, dan is dat nog geen bewijs dat zij nog in verband staat met de Herv. Kerk. De Voorzitter neemt het woord en zegt: Deze resolutie stelt de vraag: Evangelisatie, of wettige inrichting van een kerkeraad en zorge voor de bediening des Woords, in prediking en bediening der Sacramenten. Een evangelist vermaant, maar kan den eersten sleutel niet hanteeren, niet in Jezus' naam optreden met qezaq. Door het tegenwoordig stelsel van Evangelisatie is ook helaas maar al te veel in zwang gekomen de bediening der Sacramenten niet als een mhaerent deel der prediking des Woords te beschouwen. Het zuivere doel der kerkregeering is in de Evangelisatie niet tot zijn recht gekomen. En ten slotte, wat aangaat de ffescheidenen, bij het organiseeren eener doleerende kerk, blijven de leden in de kerk waaronder zij wonen, terwijl bij de afscheiding zij er uitloopen en elders henengaan. Overigens moeten wij nooit uit den weg loopen voor het begrip „scheiding". Voetius en onze goede canonisten leeren, dat er gevallen zijn waarin het voor den geloovige zelfs terdege plicht kan worden een kerk den scheidsbrief te geven. Er is hier geen zaak van utiliteit, maar houden ^ m°etm 'loen' om de eere van Koning Jezus hoogte Ds. Langhout wenscht dat men kristalhelder zij. Hij meent dat de \ oorzitter in zijne laatste woorden zooveel deed zien, dat men, indien men consequent doorgaat, in laatster instantie toch tot afscheiding moet komen. Want als bijv. in Witmarsum een leeraar overgaat tot het bedienen van den Doop, wordt hij gecensureerd, afgezet. 6 De Voorzitter zegt: Men moet n'et tot afscheiding komen, maar daartoe komen kan men wel! Hierop werd na sluiting der discussie, deze resolutie, waarin nu gelezen werd, voor: niet naar den Woorde Gods is, tegen Koning Jezus ingaat, voor: recht gebruik, de zuivere bediening — met bijna algemeene stemmen aangenomen en luidt derhalve aldus : Ten zesde, dat gereformeerde belijders, die onder een Kerkeraad verkeeren, wiens doen en toeleg tegen Koning Jezus ingaat, gehouden zijn, na ernstige vermaning, eendrachtelijk de gemeenschap met zulk een Kerkeraad af te breken; als doleerende Kerk op te treden; eigen Ouderlingen en Diakenen te benoemen; en, zoo mogelijk onder leiding vau een naburig Dienaar des Woords, te bewerken, dat de zuivere prediking des Woords, de zuivere bediening der Sacramenten en de oefening der Christelijke tucht weêr onder hen plaats grijpe naar de ordinantiën Gods. De zevende resolutie werd evenals de vorige weder door Ds. Deetman opgelezen. Ze is van dezen inhoud: Ten zevende, dat men in Classes waarin de gereformeerde Kerken tot haar recht kunnen komen, veiligst ging, indien men alle leden van het Classicaal Bestuur hun ontslag liet nemen, zonder anderen in hun plaats te benoemen, opdat alzoo dit Bestuur (hetwelk toch in beginsel met het Koningschap van Koning Jezus niet wel bestaan kan), vanzelf weggevalle, en daarvoor in de plaats trede een oefening van gezag door de Classis zelve, dikmaals saamkomende en telkenmale voor ééne Vergadering keuze doende van Praeses, Assessoren en Abactis, die defungeeren, zoodra de vergadering sluit. Dr. Rutgers verbetert ze namens zijne gecommitteerden, en leest in plaats van: oefening van gezag, oefening van bestuur. Ds. Nonhebei vraagt: Is de zin dezer resolutie, dat het de roeping der leden van Classicale Besturen is, om dadelijk hun ontplag in te dienen ? Zoo ja, dan worden anderen gekozen, en komen de modernen er in. De Voorzitter zegt, dat dit bezwaar vervalt door de duidelijke aanwijzing der resolutie, die zegt: „waar de gereformeerde kersen tot haar recht kunnen komen." Ds. Ploos van Amstel meent dat indien dit zou moeten geschieden in die Classen, waar de gereformeerde kerken tot haar recht kunnen komen, dit alsdan uit kracht van beginsel overal zou moeten geschieden. De Voorzitter zegt: De resolutie bedoelt ontslag nemen, indien er geen andere in de plaats voor kunnen komen. Men zou dat in de andere Classes wel willen, maar niet kunnen, omdat het doel daar niet kon en zou worden bereikt. Hierop werd, na sluiting der discussie, deze resolutie aangenomen. Ze luidt nu aldus: Ten zevende, dat men in Classes, waarin de gereformeerde Kerken tot haar recht kunnen komen, veiligst ging, indien men alle leden van het Classicaal Bestuur hun ontslag liet nemen, zonder anderen in hun plaats te benoemen, opdat alzoo dit Bestuur (hetwelk toch in beginsel met het Koningschap van Koning Jezus niet wel bestaan kan), vanzelf wegvallen, en daarvoor in de plaats trede een oefening van bestuur djor de Classis zelve, dikmaals saamkomende en telkenmale voor ééne Vergadering keuze doende van Praeses, Assessoren en Abactis, die defungeeren, zoodra de vergadering sluit. Ds. Deetman las hierna de achtste resolutie op, van dezen inhoud: En ten achtste, dat, aangezien de gereformeerde Kerken ook in staatsrechtelijke en burgerrechtelijke betrekkingen staan, uit verzetting van de Kerkorde allicht tijdelijke moeielijkheden kungeboren worden, zoowel over de uitbetaling der predikantstractementen als over het eigendom van rechten, titels, archieven, keryebouwen, pastorieën en verdere roerende en onroerende goederen; moeilijkheden, waarbij herinnerd dient, dat niet alleen de oprechtheid der duiven, maar ook bedachtzame voorzichtigheid ons door den Heere Jezus wordt aanbevolen ; weshalve er voor gezorgd behoort te worden : 1°. dat gedurende zulk een tijd van onzekerheid, die allicht een drietal jaren kan aanhouden, door hunne kerken voor uitbetaling van alle verschuldigde gelden tot het volle bedrag gezorgd worde; 2°. dat het geding over het eigendom van kerkegoed in zoo zuiver mogelijken vorm voor den rechter kome; en 3°. dat (bij maniere als in zake het floreenstelsel met zoo gelukkiger uitslag is beproefd) de onderscheidene Kerken zoodanig proces voor gemeenschappelijke rekening voeren, en dat wel op zulk een voet, als best kans biedt op slagen. Ds. Nonhebei liet woord ontvangende, vraagt: Heeft men rechtsgrond tegenover den Staat, als men als doleerende gemeente zich constitueert ? Is het waar, dat de Hooge Raad uitmaakte, dat geen gemeente, die eenmaal onder het Synodaal verband wegging, recht heeft op hare goederen ? Ds. Fortuin zegt: De lste alinea dezer resolutie schijnt te veronderstellen, dat het is uitgemaakt, dat de kerkegoederen aan de gemeenten behooren. Hy vraagt: Is dat uitgemaakt ? Of behooren de kerkegoederen, zooals hij van velen wel heeft hooren beweren, aan het Hervormd Kerkgenootschap in zijn geheel ? pr. Rutgers antwoordt, dat het hem niet bekend is, dat eenig jurist of wie ook der zake kundig is, van opinie is of ooit beweerd heeft, dat de goederen niet aan de plaatselijke gemeenten, maar aan het Ned. Herv. Kerkgenootschap als eenheid behooren. Aan Ds. Nonhebei antwoordt hij, dat er, voor zooverre hij weet, geen arrest van den Hoogen Raad is aangaande de goederen eenei kerk, die de kerkeordemng van 1816 met eene andere verwisselde. Nog waarschuwt hij, dat, omdat de quaestie over den eigendom der kerkelijke goederen een ernstige zaak is, een eventueel geding daarover toch in den zuiverst mogelijken vorm worde opgezet. De Ouderling Nannings vraagt wat in de laatste alinea wordt bedoeld met „proces voor gemeenschappelijke rekening"? Of al die kerken dan als één lichaam worden beschouwd? De l oorzitter antwoordt: Men bedoelt dit: stel er zijn honderd gemeenten, wanneer die elk op zich zelve handelen moeten, hebben zij honderd advocaten noodig en honderd processen te bekostigen. Nu bedoelt de resolutie dat die honderd gemeenten zich verbinden, om door één het proces te doen voeren, voor gemeenschappelijke rekening, zooals geschiedde in de floreenquaestie. Broeder Nannings vraagt: Is dus bedoeld dat in zulk geval die negen en negentig, finantieel die honderdste helpen? Immers geschiedt dit niet, dan komt men niet verder, en heeft hij althans voor zijne gemeente er niets aan, dat hij al op deze vergadering was en de Formulieren onderteekende. Er moet onderlinge hulp zijn. De Voorzitter antwoordt beyestigend op de vraag van dezen broeder. Is onderlinge hulp bedoeld? Ja. De Ouderling Oppedijk uit IJlst deelt daarop iets mede over de wijze waarop men in de floreenquaestie gehandeld heeft. Het antifloreenbond ging tot het aanbinden van den strijd niet over, dan na het inwinnen van twee adviezen bij kundige rechtsgeleerden, namelijk prof. De Geer van Jutphaas en prof. Gratama. Steeds moeten de in die floreenquaestie betrokkenen dezen heeren dankbaar blijven voor hunne grondige, heldere, zoo bereidwillig geleverde adviezen. Toen zocht men eene gemeente te vinden om het proces te beginnen, men vond die gemeente in Oosterend, welker kerkelijke goederen aan waarde eenige tonnen bedragen. Men bracht een kapitaal saam om de kosten te dekken, en toen heeft men de quaestie zoo zuiver mogelijk opgezet. De heer Oppedijk wenscht, dat in deze zaak van vrijmaking der kerken ook de gemeente die daartoe begint, moge gevonden worden. Hij wenscht den broeders echter minder teleurstellingen toe dan zij in de floreenquaestie moesten ontmoeten. Eens werd de rechtbank waar hunne zaak diende opgeheven. Ook viel het hun te beurt, dat hun advocaat toen hij zich in de zaak geheel ingezet had, tot kantonrechter werd benoemd, enz. Hierop sloot de Voorzitter de discussie, en werd de resolutie met bijna algemeene steramen aangenomen. Nu kwam aan de orde, de zesde resolutie der eerste reeks. De Voorzitter stelde voor deze resolutie, die in drie deelen uiteenvalt, in drieën te behandelen. Ze luidde aldus: Ten zesde zijn zij van gevoelen, dat de nadere bepalingen ter uitvoering van dit besluit niet voor alle Kerkeraden dezelfde kunnen zijn, daar dit verschilt in Kerken met en zonder Kiescollege ; weshalve voor de uitvoering slechts deze algemeene regelen kunnen worden aangegeven: 1°. overmits geen opziener aan zijne medeopzieners eene verplichting mag opleggen, waaraan hij niet tevens zich zeiven gebonden acht, zoo houden de Opzieners der gemeente onzes Heeren Jesu Christi het voor noodzakelijk, dat men beginne met zelf in zijn eigen Kerkenraad de drie Formulieren te onderteekenen; 2°. oordeelen zij, dat de onderteekening van de drie Formulieren door een beroepen Dienaar des Woords het geschiktst kan geschieden ten overstaan van eene vaste commissie uit den kerkeraad, daartoe expresselijk benoemd, en wel alvorens hij in zijn dienstwerk worde bevestigd; en 3°. dat de onderzoeking of een candidaat of predikant, dien men wenscht te beroepen, tot zulk een onderteekening bereid zal worden bevonden, het geschiktst ware op te dragen aan deze zelfde commissie, opdat er geen valsche schijn van trouw ontsta, indien, nadat de Kerkeraad zoodanig besluit genomen had, het moderamen des Kerkeraads door onachtzaamheid het liete verkwijnen tot een doode letter. Het 1ste punt is zonder discussie aangenomen. Op het 2de punt, zegt de Voorzitter dat deze bepaling, die voor dorpskerkeraden eenen zeer eenvoudigen vorm aanneemt, voor kerkeraden van steden waarin de praesides afwisselen en niet altijd even accuraat zijn, hoog noodig is. Na eenige opmerkingen en vragen der broeders Ploos van Amstel, Veeloo, Vrolijk en Wagenaar, loopende over het tijdstip der onderteekening, voor of na de bevestiging, dadelijk bij het onderteekenen van den beroepsbrief, volgens Ploos van Amstel, of doordat, zooals broeder Veeloo wilde, in den beroepsbrief eene formule werd ingevoerd, ging men, nadat nog op een vraag van Dr. Wagenaar: met welk onderteekeningsformulier men moet onderteekenen, door den Voorzitter geantwoord was: Met dat formulier dat elke kerk het best acht, — over tot stemming. De tweede alinea werd onveranderd aangenomen. Bij het 3de punt merkt de Voorzitter aan, dat dit punt niet van alle kanten hier kan bezien en behandeld worden. Er blijven altijd gevallen waarin men bij onwil van predikanten en colleges niet zou kunnen voorzien. Ds. Ploos van Amstel zou wenschen een bond van kerkeraden en predikanten, die de Formulieren hadden onderteekend, dan had de gemeente bij het uitbrengen van beroepingen een basis. Uit dit bond moest eene commissie benoemd worden, waarvoor aanstaande predikanten een examen konden doen, om bij gunstigen afloop in de tot dat bond behoorende kerken te kunnen beroepen worden. Broeder Nannings wenschte wel dat er bijgevoegd werd, dat zulk een bond ook kerken, die in de komende troebelen te zwak zouden bevonden worden om zonder finantieelen steun door te kunnen zetten, met finantieelen steun bij zou staan. De Voorzitter vindt beide, door deze twee broeders voorgedragen onderwerpen zeer waard ernstig besproken en overwogen te worden. Dit kan nu evenwel hier nog niet. Men kan niet alles tegelijk. De Voorzitter beveelt daarom zeer aan over de gedachten dezer broeders eens op eene soortgelijke vergadering, als nu, in eene soortgelijke reeks van resolutiën, te handelen. Laat ons de quaestie van uitvoering eens later afzonderlijk bespreken. De laatste alinea is daarop onveranderd aangenomen en hiermeê het geheele artikel. Hierop werd de eerste slotresolutie door Ds. Deelman voorgelezen. Ze luidde aldus: Ên eindelijk hebben Opzieners onzes Heeren Je9u Christi bovengemeld, door de veelzijdige deelneming aan deze Conferentie aangemoedigd, geoordeeld, dat ook verder bij den tegenstand, dien de Heere der Kerk ons kan doen ontmoeten, gemeenschappelijk van raad en daad aan hunne kerken ten zegen zou strekken. Weshalve zij de gecommitteerden van de Kerkeraden van hebben uitgenoodigd om, bijaldien de ontwikkeling van den weerstand hiertoe aanleiding gaf, of ook eenige Kerk in den weg der getrouwheid bezwaard mocht worden, nogmaals een Conferentie als de onderhavige te willen saamroepen, teneinde men eikanderen houw en trouw belove, en voorts met goeden rade en dade alzoo bijsta, als het onder dienstknechten Christi om 'sHeeren wille betaamt. Toen niemand hierover het woord verlangde, werd de gelegenheid tot discussie hierover gesloten. De Voorzitter vroeg of iemand een voorstel had ter invulling der opengelaten plaats voor de namen der kerken aan welker gecommitteerden het oproepen eener volgende vergadering zou opgedragen worden. De heer Oppedijk stelde voor, de gecommitteerden der kerk van Amsterdam die zich in de zaken dezer samenkomst zoo goed gekweten hadden, bij acclamatie tot het oproepen eener volgende vergadering uit te noodigen. Dit geschiedde, en deze opdracht werd door de gecommitteerden van Amsterdam aanvaard. Hierna stond de gansche vergadering op van hare zitplaatsen, om zich plechtig, in de laatste slotresolutie, door den Voorzitter luide opgelezen, En zijn alzoo de gecommitteerde Opzieners, na afhandeling dezer resolutiën, gescheiden, onder dankzegging aan den Koning der Kerk, die hen samenbracht, en onder ootmoedige aanroeping van den Naam des Heeren, dat Hij, die sloeg om onze schuld, maar ook machtig is, om ons door zijne ondoorgrondelijke barmhartigheden te verlossen, zijn aangezicht toch over de Kerken onzer martelaren verheffe, en weêr in goeden kerkedienst gemeenschap der heiligen aan allen in deze landen doe vinden, die door s'Heeren genade gebracht zijn tot de zuivere belijdenisse van de waarheid, die daar is naar den Woorde Gods. In zijne hand hunne zaak stellende, vermanen ze dan ook de Kerken dezer landen met ernste, om op te staan uit den slaap, waarin ze dusver verzonken lagen, en weêr als geroepene Kerken des Heeren, het schepsel voor niets te achten, Gode alleen alle eere te geven, en te staan naar die bereidvaardige onderwerping aan het Woord des Heeren, die door geen geboden of ordonnantiën van menschen ooit krachteloos te maken, vrucht is van de inwerkinge des Heiligen Geestes, en daarom liefelijk voor God. Daartoe verwekke en bevestige ons die Opperste Herder onzer zielen, het verheerlijkt Hoofd en de eenige Koning zijner Kerk, wien als den eeuwigen Zoon, met den Vader en den Heiligen Geest, toekomt de eere, de prijs en de dankzegginge! Amen. als een eenig man uit te spreken, hare hartelijke instemming daarmede betuigende door een gemeenschappelijk overluid uitgesproken Amen. Na het zingen van Ps. 89 : 7 begaf zich de vergadering ten slotte in dankzegging en smeeking, daarin voorgegaan door Ds. Deetman. Hierop dankte de Voorzitter alle Gecommitteerden voor hunne bereidwilligheid waarmede zij waren opgekomen, de Actuarii voor de bereidvaardigheid waarmede zij acte hadden willen houden van het verhandelde, de Commissie van orde voor hare goede besogne, en de geheele vergadering voor de broederlijke wijze, waarop zij had beraadslaagd; en hierna verklaarde hij deze Conferentie van Gecommiteerden voor gesloten. Gedrukt ter Koninklijke Nederlandsche Stoomdrukkerij, Warmoesstraat -100, Amsterdam.