ONS KERKELIJK DIAKONAAT
IETS OVER DEN OMVANG VAN DE ROEPING DER DIAKENEN,
DOOR
W. J. DE HAAS.
Bedienaar des Woords.
LEIDEN. - D. DONNER. 1889.







ONS KERKELIJK DIAKONAAT
OF
IETS OVER DEN OMVANG VAN DE ROEPING DER DIAKENEN,
DOOR
W. J. DE HAAS.
Bedienaar des Woords.
LEIDEN. - D. DONNER.



Niet voor de pers bestemd, edoch op veler verlangen welwillend voor dit doel afgestaan, worde bijgaand referaat — uitgesproken op de derde Diakonale Conferentie in de Christ. Geref. kerk te Rotterdam — door ons kerkelijk publiek welwillend ontvangen, terwijl schrijver dezes voor alle broederlijke kritiek zich ten zeerste aanbeveelt.
Als de trouwe behartiging van ons kerkelijk Diakonaat in alle Gereformeerde Kerken er maar door bevorderd worde, zal hij zijn moeite reeds ruimschoots beloond achten.
Gebiede de Heere der Gemeente, daartoe ook over dezen arbeid zijn genadigen zegen.
W. J. DE H.



Omvang van de Boeping der diakenen naar de H. Schrift en de geschiedenis der Kerk — inzonderheid met betrekking tot deze twee vragen:
a. Hoeverre moet het verstrekken van hulp gaan tot bijstaan alleen, of ook tot geheel onderhouden (van de armen der Kerk)?
en
b. Mag een diakonie zich actief in verband stellen met niet Kerkelijke Yereenigingen tot armenzorg?
Ziethier G. H. het onderwerp ten aanzien waarvan ons door het bestuur dezer diakonale conferentie verzocht werd een woord ter inleiding van een broederlijk debat tot u te spreken.
Trekt gij de lijnen waar binnen het onderwerp ligt scherp door, dan komt allicht de vraag bij u op: zijn dit eigenlijk niet drie zaken, drie onderwerpen, die zeer wel ieder op zichzelven beschouwd en behandeld kunnen worden?
En wie dus spreekt, is niet verre van de waarheid.
Toch kon 't wel zijn dat ook deze in 't midden lag, — ons althans komt 't voor, dat wat hier gevraagd wordt, zeer goed na vervolg beantwoord kan worden.
Laat ons nu trachten het alzoo te doen.
„Onder alle bedieningen, wel te verstaan Kerkelijke, is er geene," — zegt Vader Brakel, — „die naar het lichaam lastiger en schadelijker is dan het diakenschap. Dies verwondere ik mij dikmaals en verblijde mij, dat de Heere den diakenen zulk een bereidwilligheid en hulpvaardigheid geeft. Immers doorgaans in Nederland? Zij zijn zoo blijde als zij rijke aalmoezen ontvangen, alsof zij het zelve kregen, zij laten het



zich niet verdrieten tot laat in den nacht bezig te zijn. In geene collegiën is doorgaans meerdere orde, doorgaans meerdere eenigheid en meerdere getrouwheid als onder de diakenen, en de Heere beloont hun ook, hun gevende eer en aanzien, en makende, dat hun eigen gelegenheid niet vermindere, maar dikmaals vermeerderd worde." *)
Tot zoover de man, die voor tweehonderd jaar de Geref. Kerk des Heeren hier te Rotterdam, met getrouwheid en uitnemenden ijver door Gods genade gediend heeft.
Of het diakonaat, ik bedoel deszelfs stipte plichtsbetrachting, er sedert op vooruit- of achteruit gegaan is, roeren wij thans niet aan.
Edoch, dat de heilige eisch aan deze roeping verbonden, Gode zij dank, in de laatste jaren veel meer dan vroeger, door de diakenen van de Gereformeerde Kerken dezer landen, erkend wordt en in hun schatting hoogst gewichtig is, me dunkt, dat is in 's Heeren gemeente thans tamelijk in confesso.
Ook dit, mannen broeders, is een heerlijke vrucht van de vrijmaking der Kerke Gods uit allerlei slaafsche banden.
Maar gaan wij voort.
Wat is een diaken?
Geen ouderling — zoomin als een simpel collectant.
Een diaken is een dienaar der gemeente van Christus in Zijn armen en nooddruftigen.
Dit althans is de doorgaande beteekenis van den naam diakonos in den loop van het bestaan der Christelijke Kerk.
In zijn eigenaardige of oorspronkelijke beteekenis heeft het woord diakonos — afgeleid van het werkwoord diakonein den zin van: dienen van een ander uit het beginsel eener heilige liefde jegens den persoon wien men deze diensten biedt.
Het woord diaken terstond in verband te brengen tot armen en nooddruftigen is niet geheel in overeenstemming met de H. Schrift.
Het heeft een veel ruimeren zin.
') W. a Bkakel, Eed. Godsd. deel I, cap. 28, pag. 670 v. v. (uitgave 1749.)



Een korte schets hiervan volge:
In het woord diaken als zoodanig, schuilt niet de minst specifiek christelijke beteekenis. Die laatste heeft het eerst ontvangen, toen het in gebruik kwam ter aanduiding van een bepaald ambt of deel des ambts in de gemeente na de hemelvaart onzes Heeren.
Yóór dit heilsfeit had het gebruik van het woord: diaken volstrekt niets gemeen, met de beteekenis, die er later in de apostolische Kerk aan gegeven werd.
Het eerst vinden wij het woord in het N. T. gebruikt bij Matth. 4:11 en de engelen kwamen en dièekonoun au tooi d. w. z. dienden Hem. x) Zoo ook Mark. 1:13.
Bij Matth. 8 : 15 heet het van Petrus' herstelde schoonmoeder: zij dièekonei autooi = diende hem.2)
Matth. 20: 28 heet het: „Gelijk de Zoon des menschen is gekomen niet om diakonèethèenai d. i. gediend te worden, maar diakonèe sai d. i. om te dienen."3)
In den zin van iemand met stoffelijke gaven te dienen; edoch volstrekt niet: als een bedeeld wordende, in de thans vigeerende beteekenis — maar uit pure hoogachtende liefde, vinden wij het woord „diakonein" in deszelfs verschillende werkwoordsvormen bij Luk. 8:3, vele anderen dienden Hem. Luk. 10:40; - 12 : 37; - 17 : 8; - 22 : 26; Joh. 12 : 2, benevens in al die parallelteksten, waar dezelfde feiten verhaald worden.
Bij Joh. 12:26 heeft de gedachte: ean emoi tis diakon e e i d. w. z.: indien iemand Mij dient, een bepaald ethische beteekenis en doelt het op de innige gemeenschap, die door het dienen van Jezus, tusschen Hem en Zijnen diaken d. i. dienaar ontstaat, benevens op den lof, dien de Yader al zulken discipelen van den Heere Jezus geven zal.
Uit dien hoofde laat Jezus er op volgen: en waar Ik ben
1) xa) ISov oiyysXoi irpotrvj'kSov xai ^ivjuóvovv xiirü.
2) xocl Siyxói/et aura.
3Ï ovk tj'hQi.v SiaxovySijvut, asAAa Sianoi/ijtrxi.



daar zal ook mijn diakonos zijn, en zoo iemand Mij „diakonèei d. i. dient — de Yader zal hem eeren." J)
In aansluiting met dezen laatsten zin van het woord: diakonein, door onzen Heiland zeiven eraan gehecht, werd dan ook later in den apostolischen tijd aan dit woord den zin van het bedienen des Evangelies gegeven.
Zie bijv. 2 Cor. 3 : 3 „gij," zegt Paulus daar tot de Gemeente, „zijt een brief van Christus," door onzen diakonèetheisa d. i. dienst of bediening — bereid gemaakt zijnde. 2)
Evenzoo bij 2 Cor. 8:19, alwaar Paulus spreekt van den broeder, dien lof heeft in 't Evangelie en die o. m. verkoren is door de G-em. om met hem te reizen, met de gave d. i. hier het Evangelie van Christus, die zegt hij: door ons „diakonoumeneei" bediend wordt, of in welke wij de gemeente dienen. ®> Sterker nog. In 1 Petr. 1:12 worden de profeten des O. V. in hunne kwaliteit van uitdeelers der genadeprediking diakenen genoemd; en in hoofdstuk 4:10 wordt dit geestelijk diakenschap opgedragen aan ieder ontwikkeld lid der gemeente, terwijl Paulus zelf bij Col. 1:23 en 25 als dienaar des Evangelies — zich diaken noemt.
Mogelijk is het denkbeeld niet al te naief, dat juist uit dien hoofde in de apostolische Kerk later vele diakenen van stoffelijke gaven, tegelijk diakenen van de geestelijke gaven waren, met andere woorden het Evangelie bedienden. Denk maar aan den diaken Philippus, *) en met dezen aan de 6 andere ambtsdragers in de Jeruzalemsche gemeente, die deze zeven immers koos om in 't vervolg meer bepaald den dienst der tafelen, schoon dan nog alleen ten behoeve van armen, dus nog niet van krank en waar te nemen, Hand. 6.
En daar nu t. w. bij Hand. 6 wordt het eerst in de H.
*) èótv ijJLO'l TLs
i/jLoi axohouSeiTU, y.ai OTOV slfJLÏ iyti, sxsï naï é diaxovo? ö êfiö? tvrxi êxv
TiV êfJLO'l SlXKOVtf Tl/X'/jlTSl ÜUTOV 6 7TaTVjp.
z) Siaxoj/ySeTcriz-ólp'' -//[jlüv.
3) ..... „<rvv ry %üpiTi TxvTtf rijj SiaKovovfj-éi/^ üCp'1 v.. r. A.
4) Handel. 8 : 5 en 26 in verb. m. hoofdst. 21 : 8.



Schrift aan het woord „diakonein", de specifiek-Christelijke Gemeente idee gegeven, waarin het sedert dien tijd meer bepaald door de Gemeente opgevat en begrepen is.
Daar begint de dagteekening dus van het diakonaat, gelijk het nog heden — schoon dan zeer verslapt en verflauwd — voortbestaat. *)
Zoo ontstond dus de dienst der tafelen. Schoon, wij merkten het reeds op, eerst alleen nog ten behoeve van armen zonder meer, waaraan later het breede veld van krankenverpleging, in heur veelsoortige vormen, met de aankleve van deze, Gode zij dank verbonden is.
Hoe nu evenwel is dit ambt of deel des ambts ontstaan? Wij antwoorden: uit den nood der tijden in verband met de kleine menschelijke kracht en de steeds grootere uitbreiding van de Gemeente des Heeren.
In Christus, zegt Paulus, woont al de volheid der Godheid lichamelijk, Col. 2:9. Al de volheid. Uit dien hoofde ook de volheid der ambtelijke genade, die Hij als de verheerlijkte Middelaar aan Zijne Gemeente schenkt, Ef. 1: 23; 4 : 7 en 8 in verb. met Ps. 68:19.
Op de vraag: Wat geeft de verheerlijkte Christus aan Zijne
') Men zou ons kunnen doen opmerken dat dit, te weten de dagteekening van het kerkelijk diakonaat by Handel. 6 nog niet zoo algemeen wordt toegegeven.
En schoon wij erkennen, dat in- Handel. 6 niet met zoovele woorden van het kerkelflk diakonaat wordt gesproken, kan toch onzes inziens moeiljjk ontkend, dat de latere meer afgebakende diakonale ambtsbekleeding voortzetting is van de instelling bij Hand. 6.
Stellig werd toen de grenslijn tusschen apostel en diaken, tusschen diaken en presbyter nog niet scherp getrokken; men vergeljjke slechts Hand. 11:30 waar de presbyteroi :zz ouderlingen aangewezen worden om de liefdegiften voor arme broeders en zusters in Judea — aan Paulus en Bainabas ter hand te stellen — met hfdst. 8 : 5 en 26 in verband met 21:8, waar een diaken het Evangelie verkondigt en doopt.
Liefst stellen wjj den gang dezer goddelijke, volstrekt niet temporeele, maar bepaald voortdurende bediening van het diakonaat voor in deze orde:
a. by Hand. 6 de eerst gelegde kerkelijke grondslag;
b. in den daarop eerstvolgenden tjjd nog niet geregelde bediening van het diakonaat, terwjjl
c. daarna, overeenkomstig de apostolische voorschriften, ook dit ambt in de gemeente binnen juister omschreven lijnen afgeteekend werd.



Kerk op aarde? moet diensvolgens opzichtens deze zake geantwoord: de heerlijkheid van zijn Middelaarsambt, dat zich ter oorzake van de menschelijke beperktheid en gelijkheid onder elkander, naar verschillende zijden ontvouwt en ontplooit en meedeelt aan menschen. Zoo ontstaan uit het in Christus eeuwig eenvoudige, d. i. ongedeelde en ondeelbare Ambt — de verschillende bedieningen van dit Ambt, onder iedere bediening haar (zelve karakteriseerende benaming.
Het Middelaarsambt van Jezus Christus, dat eerst profetisch, priesterlijk en koninklijk geopenbaard en aangediend wordt door den Heiligen Geest in de Kerk des O. V., treedt na de hemelvaart Christi, op aarde voor menschen en in menschen op, onder de benamingen van apostel — Evangelist — Herder — Leeraar — Ouderling — Diaken, en zelfs behalve onder dezen, ook nog onder den naam van krachten, gaven, behulp seis *) - om zich ten lange leste als het Rijk der heerlijkheid naar luid van Johannes' profetie 2), daagt in de oorspronkelijke, edoch dan volmaakt gerealiseerde glorie en luister van het profetisch, priesterlijk en koninklijk ambt des Heeren Heeren, door zijne uitverkorenen op te lossen en tot zichzelve weer te keeren.
De stralenboog van Gods Majesteit keert tot zijn uitgangspunt terug.
God alles in allen.
Ook alles in de heerlijkheid van het ambt.
En van deze heerlijkheid der ambtelijke genade nu, die in de Kerke van Gods verlosten volmaakt is, moet ook het diakonaat der Kerke Gods hier beneden een schaduwbeeld geacht.
Het symboliseert de dienende liefde des hemels, waar de hoogste liefde zich in de meest volmaakte toewijding, eeuwig onuitputtelijk toont.
Om al deze redenen is het ambt der diakenen volstrekt niet een mindere bediening dan dat van het ouderlingschap. Het is iets anders, geenszins iets lagers in den zin van minder. Een andere ontplooiing van Zijne ambtsheerlijkheid.
Dezelfde straalbreking van zijn Middelaarsglorie, edoch van een andere zij beschouwd.
') 1 Cor. 12 : 28.
*) Openb. 1 : 6 in verb. m. 5 :10 en 20 : 6.



De oppervlakkigheid zelve is het, den diaken reeds omdat hij diaken is, beneden een ouderling te plaatsen. Zelfs staat het diakenenambt, wat den tijd der instelling of aanstelling betreft, boven het ambt der kerkelijke ouderlingen, aangezien het eerstgenoemde nog voor het laatste uit het apostolaat is losgekomen, en terstond in zekere mate tot zelfstandige ontwikkeling kwam. *)
Daarmee is natuurlijk een diaken geen ouderling, o neen, alle verwarring dezer ambten schaadt, edoch onbetwistbaar blijft, dat de eerste even gewichtige en treffende bediening in 's Heeren Gemeente met den laatste heeft gekregen. En wij geven den broederen, eens tot diaken gekozen dan ook in den regel volkomen gelijk, als zij benoemd tot ouderling voor deze benoeming bedanken, ook uithoofde van de heerlijkheid der bediening van het diakenambt, waartoe de Heere hun genade heeft gegeven.
Wat evenwel is nu bepaald de roeping dezer diakenen? Wij antwoorden: de rechtmatige beoefening van de ambtelijke barmhartigheid in 't midden van de Gemeente onzes Heeren Jezus Christus, in Diens Naam en kracht, d. i. op zijn gezag en door zijne genade.
De gemeente Christi is de draagster der barmhartigheden Gods in en ook gedeeltelijk voor een baatzuchtige wereld.
Scherp onderscheiden echter moet de Gemeente altoos van die wereld worden.
Kerk en wereld mogen ook op diakonaal gebied niet met elkander verward. En het terrein van de Gemeente van Christus ambtelijk uit te breiden tot alle gedoopten — mag in veler oor nog al fraai, zelfs zeer barmhartig klinken — bijbelsch is dit echter niet en daarom ook niet Gereformeerd. Zoover reikt het verbond der genade geenszins, dat alle gedoopten nog rechthebbende bondgenooten zijn zouden van de tafelen des Heeren. Gelijk er reeds in de Israëlitische Kerk des O. V. besnedenen en dus bondelingen, uit oorzake van hun afval en ontrouw jegens God den Heere — buiten het leger gebannen werden — dus buiten de rechten en voorrechten op de goederen des verbonds zich van Gods wege
') Zie noot op blz. 5.



gesteld zagen - veelmeer moet door de Kerk des Heeren in het N. Verbond wel degelijk een lijn getrokken tusschen armen en armen, te meer daar de H. Schrift zelve onderscheidt tusschen de allen en „de huisgenooten" des geloofs. Edoch dit in 't voorbijgaan. *)
Aan dat deel der Gemeente Christi, dat arm en ellendig is in stoffelijken zin, moet diensvolgens allereerst de ambtelijke barmhartigheid werkdadig betoond, m. a. w. zij zijn aan de zorgen onzer diakenen toevertrouwd; van dit deel uit 's Heeren erfdeel wordt hun eens verantwoording gevraagd, al hetwelk duidelijk geleerd wordt in Hand. 6; 1 Tim. 3; Rom. 12:7; 16:1; Fil. 3:1; 1 Cor. 12:28; Luk. 16:2 in verb. m. Rom. 14:12 e. a.
En op dezen grond nu en in denzelfden zin wordt van deze bediening gesproken in art. 30 van onze Ned. Gel. Bel., eveneens in onze Dordsche Kerkenordening art. 25, 26, en 40 in verb. met Syn. Wezel Cap. Y: 1—11 - Dordt 1574 —art. 33-37 idem 1578 art. 14 en 15; — Middelb. art. 18, eveneens in de particuliere vragen dier Synode, - vraag 12, - waar van een gemeenschappelijke bediening der twee ambten door denzelfden persoon gehandeld wordt en eindelijk in art. 23—25 der Syn. v. 's Hage 1586 — terwijl heel de uitoefening, het gewicht en de waarde dezes ambts nader omschreven is in het formulier ter bevestiging onzer diakenen.
Of er nu echter nog onderscheid moet gemaakt tusschen een diakonaat voor armen en een ander voor kranken, durven wij niet te beslissen, ofschoon het vaststaat volgens Hand. 6, dat de apostelen allereerst, zooal niet destijds alleen aan armenverzorging gedacht hebben, op grond waarvan sommigen dan ook zelfs beweerd hebben dat wij in Hand. 6 nog niet eens aan de instelling van een Kerkelijk diakonaat mogen denken. Dit laatste gevoelen echter achten wij al te gezocht, en gelooven om wat wij in Hand 6 zelve met zoovele woorden lezen, dat de apostelen toen te Jeruzalem wel degelijk een dienst der tafelen ingesteld hebben, die ten slotte tot een geheel bijzonderen tak van dienst ten gevolge van de door-
') Heel deze laatste alinea, stond niet in het voorgedragene. Wij meenden haar echter volledigheidshalve hier te moeten plaatsen.



gaande uitbreiding der Gemeente, in haar midden leiden zou. x)
Vragen wij, wat Calvijn opzichtens de onderscheiding tusschen een diakonaat voor armen en een voor kranken gelooft, zoo zullen wij dit onderscheid bij dezen Kerkhervormer op grond van Kom. 12:8 stellig gehandhaafd vinden: die uitdeelt of geeft — zegt Paulus aldaar —■ in eenvoudigheid, en die barmhartigheid doet in blijmoedigheid.
Onder degenen die geven verstaat Calvijn bepaald diakenen, en onder degenen die barmhartigheid betoonen, weduwen en andere dienaren der Gemeente, welke dienaren naar de wijze der oude Kerk volgens Calvijn, gesteld waren om de kranken te verplegen, terwijl geven en barmhartigheid oefenen ook volgens hem twee te onderscheiden zaken zijn.
Edoch of in Eom. 12:8 bepaald gedoeld wordt op tweeërlei diakonaat door geordende dienaren en dienaressen der Gemeente, of dat de apostel hier tevens spreekt van gaven aan gemeenteleden als zoodanig toevertrouwd, is minstens naar onze bescheiden meening een open kwestie.
Wat nu betreft de zorg, die de Kerk des Heeren voor het diakonaat betoond heeft, volsta hier een zeer korte referatie uit de historie der Kerk zelve. En dan moet gezegd, dat in de eerste eeuwen van de Christelijke Kerk, nog meer bepaaldelijk zoolang de Kerk martelaarskerk bleef, het door den H. Geest ingestelde diakonaat ongeschonden bewaard is geworden, schoon armen- en krankenzorg allengskens in de handen van dezelfde diakenen overging. Ja deze dienaren zagen den kring van hun arbeid van lieverlee nog toenemen. Er was zelfs een tijd waarin de diakenen dienaren waren van heel de Gemeente.
Bij den doop der kinderen moesten de diakenen de geloovigen vermanen om voor de gedoopten te bidden. 2)
Het tijdstip waarop de Catechumenen het kerkgebouw verlieten, werd door de diakenen hun aangezegd, 3) terwyl deze ook den zegen over de kinderen der Gemeente uitspraken.
1) Zie noot op blz, 5.
) Dan spraken de diakenen: Orate Electi! d. i. gemeente bidt!
3) Dan spraken de diakenen: Hine Catechumeni! d. i. Uw tijd tot vertrek is gekomen.



Bij de viering van het H. A. moesten de diakenen het der Gemeente goed duidelijk maken, dat het Avondmaal alleen voor de geloovigen was,x) en deelden de diakenen het brood en den wyn aan de geloovigen uit, terwijl zij onder de communicatie een gedeelte der H. Schrift voorlazen.
Behalve deze, verrichtten de diakenen in de eerste eeuwen ook kostersdiensten.
Zy moesten byv. degenen, die onder de tucht stonden contröleeren of deze wel de hun toegewezen plaatsen buiten de deur of in het kerkportaal innamen, en overeenkomstig de voorschriften der Kerk zich gekleed hadden. Eveneens nauwlettend toezien op de Catechumenen en hun gedrag onder den dienst, benevens vele andere uitwendigheden, die destijds mede tot de roeping der diakenen beschouwd werden.
Edoch gelijk altoos zoo ook toen.
Actie werkte reactie.
Van lieverlee werd het diakonaat, door den opkomenden hiërarchischen geest naar achter gedrongen, de diaken ging allengs in den episkopos op, en de heerschappij van het pausdom beroofde het eens zoo schitterende diakonaat ganschelijk van zijn glans en luister.
In de Scholastieke periode der middeleeuwen kende men geen kerkelijk diakonaat meer.
Het monnikendom en kloosterleven had een deel der armen en kranken ganschelijk aan de wereld onttrokken, terwijl de restant aan de barmhartigheid van 't algemeen, d. i. aan algeheele verwaarloozing prijsgegeven werd.
Het was de bange tijd van ban en interdict, waaronder de armen en ellendigen het meest hadden te lyden.
Gode zij dank, met de gezegende Kerkhervorming werd ook . dit geestelijk ambt in zijn eere hersteld, en kwam het kerkelijk diakonaat voor een deel in de Luthersche,2) edoch veel zuiverder en dus beter in de Calvinistische reformatie tot zijn recht en zijne plaats in de Gemeente des Heeren, tot op, vooral weer na 1834, — den huidigen dag.
') Dan riepen zy uit: Sanota Sanctis! d. i. de heilige dingen alleen voor heiligen bestemd.
2) jjet ambt der diakenen ia in de Luthersche Kerken nooit zuiver tot zjjn eer gebracht, de roomsche zuurdeesem werkt er in na.



Om thans — want wij moeten kort zijn — onze gedachte op dit punt saam te vatten, komen wij tot het volgend resumee:
A. Het woord diaken, diakonie, diakonaat en meer gelijksoortige spreekmanieren hebben in beginsel niets specifiek christelijks, maar zijn evenals andere woorden uit de destijds gesproken volkstaal overgenomen.
B. Dienen deze woorden in het N. T.
aa. Soms ter aanduiding van het betoon eener maatschappelijke
of burgerlijke welwillendheid. Luk. 10: 40.
bb. Soms om een vriendendienst aan te wijzen. Luk. 8:30. cc. Soms hebben deze woorden een ethische beteekenis en zien zij op de innige betrekking tusschen Christus en zijne Gemeente. Joh. 12:26.
dd. Soms komen zij voor ter aanduiding van de bediening des Evangelies in de apostolische eeuw, Rom. 11:13—15 en : 25; 1 Thess. 3:2 e. a.
ee. En eindelijk krijgen zij een christelijk philanthropisch karakter in de Gemeente des Heeren bepaaldelijk eerst bij Hand. 6.
Vandaar dagteekent de bediening der tafelen door hiervoor bijzonder gekozen dienaren.
C. En sedert deze opdracht is het bepaald hunne roeping de ambtelijke betooning der christelijke barmhartigheid te heiligen. Rom. 12 : 7.
aa. Binnen den kring van het organisme der plaatselijke Gemeente. 1 Tim. 3:10;
bb. Binnen de lijnen der geïnstitueerde heilige Katholieke Kerk
Rom. 15:26, 27 in verband met 1 Thess. 4:10;
cc. Ten behoeve van al wat buiten en noodlijdend is — overeenkomstig het: laat ons goed doen aan allen, maar meest aan de huisgenooten des geloofs. Gal. 6:10 in verband met Luk. 10: 33 v.v. en naar luid daarvan in verband met art. 25 van de Dordsche Kerkenorde.
II. En nu de tweede vraag.
Hoeverre moet het verstrekken van stoffelijk hulpbetoon door de diakenen gaan! Moet eene diakonie alleen bijstaan of geheel onderhouden? Naar onze bescheiden meening zouden wij antwoorden:



dat kan er naar zijn. Wij zeggen dit gedachtig aan het woord van den Heere Jezus Christus: de armen hebt gij altijd met u en wanneer gij wilt, gij kunt hun weldoen.
Dat was een woord aan het adres van de apostelen in hun kwaliteit van diakenen.
Let vooral op dat „altijd" en „indien gij wilt."
Natuurlijk moet er bepaald behoefte zijn om te mogen weldoen. Ook een diaken is rentmeester van zijn Zender en zal van zijn beheer eens rekenschap moeten geven aan zijnen Heere.
Strikt genomen liggen de armen der Gemeente geheel voor rekening van de Gemeente, die hun haar moederlijke zorg verschuldigd is te bewijzen door hare diakenen. Wel te verstaan de armen.
Wie nu zijn arm volgens de H. Schrift? Dat zijn zulke personen, die ook arm zijn in welgestelde familieleden. Uit dien hoofde spreekt Paulus ook van het eeren der weduwen, die waarlijk weduwen zijn — m. a. w. dezulken, die geen familiebetrekkingen bezitten, welke voor haar zorgen kunnen, 1 Tim. 5 :3 in verb. met vs. 4 en 16. In dit laatst aangehaalde vers staat dit gevoelen zelfs letterlijk omschreven. Zoo eenig geloovig man — dus heet het — of geloovige vrouw weduwen heeft, dat die haar genoegzame hulp doe, en dat de Gemeente niet bezwaard worde, opdat zij, nl. de Gemeente, degenen, die waarlijk weduwen zijn genoegzame hulp doen moge.
Hieruit volgt derhalve, dat de Gemeente haar diakenen niet toelaten mag, al wie tijdelijk in stoffelijke nooddruft leeft, zonder behoorlijk onderzoek, ruime bedeeling te geven. Volgens de H. Schrift behoort de maatschappelijke conditie der naaste familiebetrekkingen wel degelijk in aanmerking genomen. Waarom de H. Schrift hierop aandringt is duidelijk, als men in 't oog houdt, dat volgens de ordinantiën Gods opzichtens deze zaak, zoowel het kerkelijk als het maatschappelijk organisme in het huisgezin, dat is, het familieleven, zijn uitgangspunt en basis vindt.
Vreemden wat den bloede betreft, treden eerst op in onze zaken, als die bloedbetrekkingen in rechte af zijliniën er niet meer zijn.



De Kerk wordt dan ook doorgaans in ons testament bedacht, indien zelfs achterneven of nichten ontbreken.
Welnu dit zij zoo.
Edoch uit een en ander volgt nu ook, dat de diakenen verplicht zijn èn tot bijstand èn tot geheel onderhouden van wie nood heeft, eerst dan als de familie onmachtig is.
Toch zij men ook hier voorzichtig. Er dient met groote omzichtigheid gehandeld.
Het geval kan zich voordoen, dat een behoeftig lid, ja welgestelde, maar onwillige bloedverwanten heeft. Het spreekt van zelve, dat om hun onwil, de betrokken patiënt geen schade mag lijden.
De diakenen beginnen alsdan met te helpen, wie hulp behoeft — en verzuimen inmiddels niet de familie bij haar heiligen plicht te bepalen.
Staat deze familie buiten de Gemeente des Heeren, dan zal er zeker niets anders aan gedaan kunnen worden, dan voortdurenden zedelijken drang op dezulken uit te oefenen.
Behoort zulk een familie daarentegen tot de Kerk des Heeren — zoo gelooven wij, dat zij bij volhardenden onwil, zeer stellig valt in de termen dergenen, op wie de tucht moet toegepast, 1 Tim. 5:8: „zoo iemand de zijnen, en voornamelijk zijn huisgenooten niet verzorgt, die heeft het geloof verloochend en is erger dan een ongeloovige." l)
Op dit punt wenschen wij onze gedachten saam te vatten in deze stelling:
De kerkelijke diakonie moet bij de armenbedeeling, met bijstaan der hulpbehoevenden beginnen; zoo 'tnoodig blijkt: moet zij geheel onderhouden; terwijl zoowel tot het eerste als tot het laatste door de diakenen mag besloten worden, indien de familie der behoeftigen hare verplichtingen des aangaande of niet kan of niet wil volbrengen.
Nog eene vraag:
') Dat deze apostolische vermaning alleen op weduwen ziet, kunnen wy niet toegeven, want schoon het waar is, dat in dit hoofdstuk vooral van de zorg voor de weduwen gesproken wordt, heeft de uitdrukking de zijnen en z^jn huisgenooten veel ruimere strekking.



Mag een diakonie zich actief in verband stellen met nietkerkelijke vereenigingen bij de armenzorg?
Vatten wij de bedoeling juist, dan wil men dus een antwoord op de vraag: of de Kerk op het terrein van de barmhartigheid met wie buiten de Kerk staan, saamwerken mag.
Hierop nu zeggen wij: strikt genomen: neen.
Aan de Kerk is door onzen Heere opgedragen voor de armen te zorgen. De Heere Jezus zegt niet tot zijne apostelen uw armen, maar de armen hebt gij altijd met U.
De apostel Paulus hield bij de heiden-christenen collecten voor de armen der Jeruzalemsche Kerk, maar gaf het beheer over en die uitdeeling zelve aan de Kerk van Jeruzalem.
De vraag kan echter bij iemand rijzen: bijaldien de Gemeente des Heeren zich ten opzichte dezer kwestie eenige speelruimte veroorlooft — tast zij daarmee een bepaald beginsel aan?
En wat zullen wij hierop antwoorden?
Het leven ook in betrekking tot de Kerk des Heeren, laat zich nooit in vaste vormen gieten.
De zonde maakt zooveel, wat oorspronkelijk recht was, krom.
De maatschappelijke toestanden, het Sociale leven, zijn vooral in dezen tijd zoo wonderlijk door elkander gevlochten, en de verhoudingen van Kerk en maatschappij tot elkander, zitten soms zoo eigenaardig dooreen, — dat wij ons wel driemaal bedenken mogen, eer wij blijven staroogen op een in zichzelve anders zeer uitnemend beginsel.
Mannen broeders, dit deed de barmhartige Samaritaan immers ook niet?
Was het niet de roeping van priester en leviet om den onder de moordenaren gevallen man te helpen?
Niemand, die het betwijfelt.
Ware de Samaritaan niet consequent geweest, indien hij zich aan die roeping van priester en leviet gehouden had?
Ongetwijfeld!
Geen mensch zou hem dit, op zichzelve beschouwd, euvel hebben kunnen duiden.
En toch niets van dit alles bespeurt ge bij hem; hij pakt aan wat geholpen moet, wat meer is Jezus prijst hem, en



wijst allen en dus ook der Kerke aan, wie haar naaste is en in wier wonden allen olie en wijn moeten gieten.
En zoo beschouwd, zeg geliefden, geeft de schreiende nood in onze huidige samenleving geen reden te over om de zaak aldus te beschouwen — zouden wij op de vraag: mag de Kerk met wie buiten haar kader optreden saamwerken in 't verzorgen van armen? met volle vrijmoedigheid antwoorden: Jawel M. Brds, wis en zeker, waarlijk onze Heere in den hemel zal U dit niet kwalijk nemen. Wie een beker koud waters uitreikt in den naam eens discipels, zal zijn loon geenszins verliezen.
De Kerk worde ook hierin nooit doctrinair.
De barmhartigheid der Gemeente Jezu Christi zij toch bovenal: leven en kracht.
O ware de Christelijke Kerk haar goddelijk ideaal nabij gekomen in deze bedeeling, d. w. z. had zij al wat arm, blind, naakt, krank, deerniswaardig i. e. w. is, als haar schatten trouw beschouwd, liefderijk, moederlijk teeder verzorgd, daar zouden
geen particuliere armenzorg;
geen huiszittende armenzorg;
geen individueele weldadigheidscommissies;
geen persoonlijke liefdadigheidsgenootschappen;
geen particuliere hofjescomité's of proveniershuizen-colleges met wat dies meer zij, ooit behoeven opgericht te zijn.
Edoch de werkelijkheid, die schier immer droef was en die zoolang de Christelijke Kerk, zelfs om bijzaken in scheuringen en gescheurde toestanden heil blijft zoeken — wel altoos droef blijven zal — die treurige werkelijkheid heeft al dat particulier initiatief gebiedend noodzakelijk gemaakt.
En dit laatste is dus de schuld van de Kerk zelve.
Zij werd ontrouw aan haar Heere. Deze trouwbreuk brengt als eerste vrucht: ontrouw jegens elkander.
Wie de glorie aan zijn God tracht te rooven, eindigt in de zonde van gierigheid, op haar beurt weer: de wortel van alle kwaad.
Uit dien hoofde zijn die massa's „ellende" op ieder terrein derwijze opgehoopt, dat de in duizend brokstukken gescheurde Kerk er geen raad meer voor weet, en de philanthroop in



arren moede, zelf de hand aan den ploeg heeft geslagen om te doen wat der Kerke, ook der kerkelijke diakonie is.
Zoo immers ging het op het gebied der armenzorg in haar algemeenen zin, ook ten onzent?
Maar M. Brds., zal dan de Kerk des Heeren, bij en na 't ontwaken uit haar vadsigheden, bij het doorbreken in haar eigen bedding van een nieuwen reformatorischen stroom, hooghartig genoeg zijn, om juist zoo te handelen, alsof al die particuliere, dikwerf van God rijk gezegende hulpmiddelen niet bestonden noch bestaan?
God beware uit genade daarvoor de Vrije Kerken in Nederland!
Ziet het bestaan van alle niet-kerkelijke vereenigingen op dit terrein, neemt geen haar weg van de roeping der Kerk als zoodanig, edoch de Gemeente des Heeren zij gewaarschuwd om niet uit te roeien wat God deed planten en wasdom geeft, en zij het woord van Jezus indachtig: niemand die eenige kracht doet in Mijnen Naam, zal haastelijk van Mij kunnen kwalijk spreken. l)
Tal van particuliere stichtingen waar duizender nood gelenigd werd, staan daar als protesten tegen der Kerken lauwheid en verslapping — beginne de Kerk met deze dingen, vol schaamte en diepe verootmoediging te erkennen, en vatte zij in de kracht van Jezus Christus zóó haar taak en roeping voorts op, dat ten gevolge daarvan het particulier initiatief tot den schoot der Kerke terugkeere en dies overbodig worde.
Maar hieruit volgt nu ook, dat de Kerk wel degelijk met niet-kerkelijke vereenigingen hier mag saamwerken. Mits het maar geen saamwerken met den duivel zij.
Met den duivel?
Wat bedoelt gij?
Dit, de Kerk en dies ook de diakonie vrage aleer zij tot saamwerking in bovenbedoelden zin besluite:
Wat is dat voor eene vereeniging?
Welke is haar grondslag?
Tot wat doel leidt zij?
Om iets te noemen:
') Mark. 9 : 89 in yerb. m. 1 Cor. 12 : 3.



Daar zijn tal van matjonieke liefdadigheids vereenigingen;
tal van Socialistische liefdadigheids vereenigingen;
tal van zulke vereenigingen opgericht door het welbekende „Nut van 't Algemeen," om van andere half, on- en antichristelijke gezelschappen, die altemaal voorgeven de armoe te lenigen, niet te spreken.
M. Yr. het spreekt van zelve, met dat soort van vereenigingen zoeke de Gemeente des Heeren Jezus nooit eenig contact, noch geve zich daartoe op eenige manier.
Het zou de eerste schrede zijn tot de aanbidding van den duivel, met het bezit van de koninkrijken der wereld wellicht in 't verschiet, edoch op verbeurte natuurlijk van het koninkrijk der hemelen.
Wat men als persoon steunen wil, zij ieder in zijn eigen gemoed ten volle verzekerd, maar de Kerk des Heeren bedenke altoos, dat zij is eene heilige vergadering van alle ware Christengeloovigen, ook in hare diakonale optreding naar buiten ten behoeve van wie arm en ellendig is.
Wij resumeeren ten slotte:
Het is de roeping der Kerk voor de armen te zorgen, doch daar zij zelve nalatig werd en dies den stoot gaf aan het particulier initiatief, rekene zij met het bestaande;
sla zij de aanbieding tot gemeen overleg niet voetstoots van de hand;
houde altoos scherp in 'toog wie zich met haar wil combineeren ;
en toetse ieders beginsel uitsluitend aan Schrift en belijdenis.



NASCHRIFT.
"Wie over het onderwerp, hiervoren besproken, in den breede inlichting wenscht, zie voorts:
Justintjs, Mart. apol. 1—65.
J. Calvijn, Chr. Institutie, 3de deel, 4de Boek, 3 en 4de hfdst. Z. Uesinus, Heidelb. Cat. Zondag 38.
Jak. Koelman, Het ambt en de plichten der ouderlingen en diakenen.
Burmannus, Synopsis, pars 2. lib. 8, cap. 7, vooral art. 45. W. a Brakel, Red. Godsd. deel 1, cap. 28.
Dr. H. Heppe, Dogm. pag. 485 — 500.
Dr. Phil. Schaff, Apost. kerkgesch. pag. 514 v.v. Dr. A. Kuyper, Tract. van de Reform, der kerken, bladz. 65. Theol. Univ. Lexikon, art. Diakon.
Dr. Ed. Riehm, Bijb. W. B. art. Diakenen.
Onze Roeper-art. Nms. 45—47, 48 — 52, jaarg. '87 en 2 — 4 jaarg. '88.















LEIDEN: BOEKDRUKKERIJ VAN D. DONNER.