O 62 7169






D E
BEHANDELING
der.
INGEENTE,
op de
NATUURLIJKE KINDERPOKJES
toegepast;
door
B. T E R S I E R.
TE HAARLEM, Bï
FRANCOIS BOHN.
MDCCXCVII. y—*p~






VOORBERIGT.
Derden , die mij bewogen hebben y om bij de grote menigte van Gefchriften , die van tijd tot tijd over de kinderziekte , wereldkundig gemaakt zijn , nog deze kleine Verhandeling tt voegen , kunnen een ieder, die zig getroost dezelve door te lopen, aanfibnds kennelijk worden, in vorderen dus gene nadere ontvouwing.
De tegenwoordige flaatkundige gejleldheid van $ns Vaderland, die vele bewoners van hetzelve, aan de voorvallende gebeurtenisfen deel doet nemen, en bij de meesten weinig tijd, of'lust, tot de overweging van andere onderwerpen, overlaat, zou mij egter de uitgave van dit Stukje, 7 welk ik bij andera Verhandelingen hadgefchikt, die ik daarom nog terug Iwude, liever hebben doen uitbellen , indien niet ene nog aanhoudende epidemis van kinderziekte, die zedert de maand September des voorledenen jaars , in V naburig Amfier dam geheerscht, en, tot het einde der laatstyerlopene maand Junij, ia(5o lijders weggefieept heeft, en die dus ene aanmoedigende ge' legenheid , tot het beproeven van ene min ge* * 2 vaar-



VOORBERIGT.
vaarlijke geneeswijze oplevert, mij daartoe had. aangefpoord.
Want fchoon het getal van gefiorvenen , gedurende tien maanden van deze epidemie , niet boven mate groot is , in vergelijking van zommige andere epidemien ; moet men evenwel bekennen , dat het, na zo vele verbeteringen, als zelfs de gewone geneeswijze in enige jaren ondergaan heeft , veel groter is , dan men fcheen te mogen verwagten ; doch dat het inzonderheid verbazend groot is , in vergelijking met de gevolgen der behandeling , die ik , in navolging van dimsdale, en andere voortreffelijke mannen , enkel als ene aanwijzing , daar anderen, welken zulks mogt welgevallen en beter fchikken , verder de hand aan kunnen leggen , in •weinige bladzijden heb voorgedragen.
Zij hebben namentlijk , zo als bekend is , ene behandeling , in de natuurlijke kinderziekte aangeraden , die in alles zeer veel overeenkomst heeft, met de inenting,. zo wel ten aanzien van de gemakkelijkheid, ah van de gevolgen der ziekte ; fcïtoon zij veelal minder vroegtijdig het voornaam middel, dat bij de inenting het grootfie voordeel aanbrengt,, hebben laten gebruiken,
dan



VOORBERI G'T-
dan men gewonelijk in het laat ft e geval doet y en 'er dus ook niet altoos al het mogelijke voordeel van hebben getrokken ; 'f geen deswegens hier dient aangemerkt, om dat het algemeengevoelen is, dat de lucht, door enen lijder, niet befmet word , voor de uitbotting der pokjes, en dat men, dit gevoelen, op mijne gedagten, over. de werking der luchttoepasfende , niet alleenlijk in de gemelde handelwijze zou fchïjnen bevestigd te worden ; maar tevens een aanmerkelijk voordeel, waartoe ik den grond met allen ernst heb aangedrongen, zou moeten misfen ; '/ welk geheel tegen mijn oogmerk , en tegen het belang der lijderen, ten minften naar mijne bevinding, zou uitlopen; en waardoor men de aangeprezene geneeswijze zomtijds zoude verwerpen, eer men dezelve behoorlijk beproefd had.
Van mijne edelmoedige Kunstgenoten , welken het heil hunner lijderen ter harte gaat , en die ene zoortgelijke geneeswijze nog niet beproefd hebben , durve ik redelijker wijze verwagten, dat zij niet ongenegen zullen zijn, om te onderzoeken, of de elenden,enr de menigvuldige fterfte, onder de gewone behandeling door de kinderpokjes veroorzaakt , op de voorgejlelde wijze, kunnen verminderd worden.
* 3 Men



V O O R B E R I G T.
Men kan mij zekerlijk , met alle reden, tegenwerpen , dat de voorgeflagene geneeswijze , veel gemakkelijker , en veiliger , in kleine (leden , en op het platte land , dan in ene grote, en digtbewoonde fiad, daar de gelegenheid doorgaans minder, en het gevaar, om de ziekte, door, veelvuldige befmettingen , aanmerkelijk uit te breiden, veel groter is, kan gevolgd worden. Dan omtrent de gelegenheid, om algemeen aan de verëischte bepalingen dier geneeswijze , te kunnen beantwoorden , zou het nodig zijn , dat politieke voorzieningen wier den gemaakt, welken ene gezonde ftaatkunde buiten twijfel zou aan de hand geven , zodra men , door gelukkige bevindingen , van de nuttigheid overtuigd was. En indien de gewone gemeswijze, door ene bijna even veilige behandeling, kon vervangenworden, als thans die der inenting is, gelijk men daarvan enige hoop fchijnt te magen voeden, dan zou het gevaar van befmetting zeldzaam , en van weinig aangelegenheid zijn, om dat dan de ziekte ligt er, en kortflondiger, en daardoor de mate van befmettelijkheid geringer , en het uitzigt op een gemakkelijk herfiel waarfchijnelijker, zots Worden.
Het algemeen gunftig beloop , en het gelukkig
gSr



VOORBERlCt»
givolg , kunnen voorzeker gene beweegredenen opleveren, om aan de gewone geneeswijze der natuurlijke kinderziekte verkleefd te blijven ,* daar ene droevige ondervinding , tot op den huldigen dag, het tegendeel, van dat beloop en gevolg , geleerd heeft. Even min kan de afkeer, van losfe en' nog fpaarzaam beproefde nieu* wigheden , een vooroordeel tégen de behandeling inboezemen , welke ik in de natuurlijke kinderziekte heb aangeraden ; dewijl ik meen betoogd te hebben , dat ontelbare gelukkige voorbeelden daarvan , in en buiten Europa , voorhanden zijn , die ik gevolgd heb. Men behoeft zig der* halven aan gene roekeloosheidfchuldig te maken, mi de proef te nemen. Het bezef, dat de ge* wone behandeling niet voldoende is , waartoe flegts weinig kunde m ervarenheid fchijnt vereischt te worden; de zekerheid, van zo vele gelukkige genezingen , door ene andere behandeling , te weeg gebragt , die zeden lang bekend zijn geweest; en de genegenheid, om zijne lijders , op de gemakkelijk/Ie wijze, te behouden ; geven ons niet alleenlijk volkomene vrijheid, maar yerpligten ons, om de laatstgemelde behandeling, boven de eer(le, te verkiezen. Dan , gelijk in alle betwiste gevallen der geneeskundige praktijk , zo behoort een. Genseshser, in dit veeltijds



VOORBERIGT.
gevaarlijk, en dikwijls voorkomend geval, naar eigene overtuiging , op een behoorlijk onderzoek vevrond, te handelen , om zijn gedrag , in de keuze der middelen en wegen, waardoor het lot, yan't leven of.den dood, zijner medemenfchen, misfchien beflist word , altoos aan de gehele wereld , en bovenal aan zijn eigen geweten , te hunnen verantwoorden.
DE



D E
BEHANDELING
DER
ING E Ë N T E,
OP DE
NATUURLIJKE KINDERPOKJES
TOEGEPAST.
EERSTE AFDELING.
Over de kinderpakjes in '; algemeen, en de geneeswijze derzelven.
O ndcr de menigvuldige ziektens, waaraan het menfchelijk lichaam is blootgefteld , is 'eigene, die het menschdom zo algemeen aangrijpt, die zulke veelvuldige flagtingen aanregt, en die van zo vele elenden verzeld, of jammeren gevolgd word, als de kinderziekte.
Nauwlijks immers kan men het ene uitzonde» ring noemen, als men, volgens de b&ste begrotingen, berekent, dat'er misfchien vier, of ten hoogfte vijf, van elke honderd menfchen, ten grave dalen , die van de kinderpokjes , zo veel aten weet, zijn vrij gebleven,
A De



De fterfte, die door de natuurlijke kinderziekte veroorzaakt word, is, in onderfcheiifcne epidemieën , zeer verfchillende. Benjami'n gale fielt 'er den zevenden , of agtften lijden voor. De waarnemingen van jurin bepalen zulks op een van de vijf, of zes. De berekening van dimsdale komt bijna neder op een van de vijf. Burggraaf heeft het enige malen gezien, dat een derde, of een vierde, van deze lijders omkwamen. Over het geheel zou men mogelijk een van de zeven lijders , met de la condamine, mogen ftellen. Welk een ontzettend denkbeeld, van ene millioèn menfchcn worden 'er bijna honderd en veertig duizend , meestal in hunne vroege jeugd, of in den bloei des levens , door deze gruwzame ziekte, weggefleept !
Daar de kinderziekte , vroeg of laat, fchier alle huisgezinnen bezoekt, en niet zeldzaam hare woede doet gevoelen , zou het ene nutteloze en onaangename bezigheid zijn, het fchrikbeeld te befchrijven van voorwerpen, die, dikwijls in het kort verloop van weinige dagen , uit het toppunt van gezondheid, in de akeligfte krankheid worden geflort. Ene hevige koorts, met pi]n en benauwdheid, ene ondraaglijke ongedurigheid, ene rusteloze bedwelming, ene verbijstering van zinnen , en vele andere toevallen»
zijn



€ 3 >
zijn gene ongewone omftandigheden in zware •Ziekrens % maar een lichaam daarenboven , van den hoöfdfchedel tot den voetzool, metpijnelijke zweren bedekt, en een bederf in den levendigen lijder, waardoor het cierlijk menfchengelaat in een affchuwelijken etterzak verandert, kan men zig niet zonder hartelijke aandoening herinneren. Terwijl de zodanigen , die aan 't verwoestend geweld der ziekte ontkomen , somtijds jammerlijk in hun aangezigtjgeteisterd, niet zelden, door blindheid & doofheid , of verminkte ledematen, vervolgens een leven leiden, dat minder dan de dood verkieslijk is.
De behoedmiddelen , die men tot nog toe heeft aan de hand gegeven, en waarvan de mogelijkheid, of onmogelijkheid, nog nimmer op bellisfende gronden is aangetoond, hebben, in de bevinding ten minde , niet aan het vereischte beantwoord, dat zij anderzins vatbare voorwerpen, tegen de befmetting der kinderpokjes, zouden beveiligen*
De inwendige middelen , die het geweld der ziekte zouden breken , en als tegengiften daarvan werken, hoedanig een bij rhazes word Vermeld, 't welk door enen lijder gebruikt zijnde , die negen pokjes heeft, de uitbotting van •de tiende pok zou voorkomen \ en zoortgelijken , daar men , in latere tijden , ene minder A a won"



< 4 >
wonderbare werking aan heeft toegefchreven ; die men merendeels in de Proeve over de voorbehoeding der kinderpokjes, en in de Verhandeling over den waren aart der kinderpokjes, ter ontdekking van het geheim van van den bosch, kan vinden ; fchijnen meestal hunne kragten, even als het laatstgemelde, onder het bellier van hunne uitvinders , vertoond te hebben. Het kwikmiddel , door den fchranderen van woensel, ten dien einde aangeraden, heb ik, meer dan vijfentwintig jaren geleden, op den wenk van boerhaave, onder velerlij gedaanten, in de natuurlijke kinderziekte, vrugteloos beproefd. Uit de overeenkomst tusfchen dit middel en het pokfmet, in zo verre zij beiden , het zij doorgezwolgen, of aan de huid geplaatst , of in de lucht hangende , en in het lichaam ingedrongen, zomtijds, of door de kwijling , of door een buikloop, of door de uitwaasfeming , wederom ontlast worden , zou men nauwlijks ene heilzame geneeskragt in dit middel , tegen de kinderziekte , vermoeden. De vernietiging van het fmet, door bijmenging van, het kwikzilver, buiten het menfchelijk lichaam, die waarfchijnelijk ook door andere bijmengzels kan worden te weeg gebragt, en van woensel, door het blootftellen van pokftof, gedurende een etmaal, aan ene koude van 20 graden



< 5 >
op den thermometer van reaumdr, fchijnt waargenomen te hebben , doet hier niets af ; om dat men , in den tijd van maar weinige dagen , die hoeveelheid kwikzilver, welke tot de vernietiging van het pokfmet zoude nodig zijn, dat in enen lijder ontwikkeld, of gevormd word, en misfchien toereikend is om ene milKoen menfchen te befmetten , niet veilig met het bloed vermengen kan , evenredig als men zulks met enen droppel pokftof doet. De proeven van lettsom en anderen , volgens welke , door het aanleggen van ene kwikzalf, of kwikpleister , de uitbotting der pokjes in enig deel verhinderd word , kunnen even zeer ten bewijze ftrekken van de ongefchiktheid, welke de huid daardoor tot het voortbrengen der pokjes verkrijgt, en van het terugdrijven van het pokfmet, als van deszelfs vernietiging. Doch beiden deze werkingen zouden wel enig deel verfchonen, maar geenzins enen lijder kunnen beveiligen. De aanprijzing van den verdienltelijken vogel moet derhalven op andere redenen gegrond zijn, of vervallen.
De verbazende voordelen , die de heilrijke inenting, in bijna alle andere delen van Europa, zo wel ten aanzien van de dodelijkheid, als van de fmertelijke elenden der kinderziekte , het menschdoin heeft aangebragt , hebben , bij de A 3 iu-



< 6 >
inwoners van ons Vaderland , nog veel te wei~ nig veld gewonnen , om algemeen te worden, 't Is waar, dat de inenting, inde eerftc jaren na dat dezelve door de Italianen, timoni en pijl ar ini, van Conftantinopolen, aan de koninglijke Sociëteit te Londen bekend gemaakt, en op koning-lijk bevel aan zes misdadigen en ter dood veroordeelden, zonder nadeel, beproefd was, weinig uitgeoefend, en veel minder voorfpocdig , dan vervolgens, is in 'ï werk gefield , gelijk uit de menigvuldige opgaven van kirkpatrick blijkbaar is; 't welk men waarfchijnlijk , aan de min gefchikte maatregelen , heeft toe te fchrijven. Doch omtrent, en na de helft van deze eeuw , was dezelve reeds tot enen merkelijk meerderen trap van volkomenheid gebragt „ zo als de weinige volgende bekende voorbeelden kunnen bevestigen. Hos tij verhaalt dat ranbij in 't jaar 1755-, aan 1600 menfeheu de kinderziekte , door de inëntmg, heeft medegedeeld , zonder dat 'er een enige bij omgeko-. men is. Van 17000 , die op de manier, door g. baker befchreven, in verfcheidene Graaf-, fchappen van Engeland, wierden ingeënt, zijn 'er maar vijf, of zes, en dat nog door een verkeerd bellier ,. en het misbruik van geestrijke dranken, overleden. In de jaren 1766 en 1767, zijn 'er over de 0000 in' het Graaffchap Esfex
in-



< 7 >
ingeënt, zonder dat men een enkel boos toeval ontmoet heeft. Niet meer dan zeven zijn 'er van 17000 menfchen geftorven , die toen reeds door de Suttoniamn waren ingeënt, welk getal van ingeënten vervolgens tot meer dan vijftigduizend is toegenomen , waarvan 'er in 't geheel flegts 'tien zijn overleden. Aan hoe vele honderdduizenden is de inënting , met een even goed gevolg , in de laatfle vijfentwintig jaren verrigt ? Ene optelling daarvan zou te langwijlig zijn , en waarfchijnelijk gene vrugt doen , om vooroordelen te overwinnen , althans zo lang men vooraf gene meerdere zekerheid, van ene gelukkige uitkomst, kan geven , danmcnfchclijkckundigheden toelaten.
Bij het ontberen van behoedmiddelen , die de ziekte kunnen voorkomen; bij het gebrek van tegengiften , die de plaatshebbende ziekte kunnen breken, of verzagten \ en bij den weerzin van velen tegen de inënting, die het verdelgende derzelve zo grotelijks kan tegengaan ; is het te bejammeren , dat deze ziekte , die , zedert enige eeuwen , in fchier alle de fteden en dorpen van Europa, van tijd tot tijd gewoed heeft, en dus bijna door ieder een gezien , door velen ondergaan, of behandeld, en door verfcheidene fchrijvers waargenomen en befchreven is , nogthans, zo wel bij kundigen als onkundigen, op A 4 zo



< 8 >
zo vele geheel verfchillende wijzen , in opzigt van het algemeen bellier, de geneesmiddelen, en de dieet , buiten twijfel ten nadele van vele ongelukkige lijders, behandeld word.
De voorname voorgangers in de behandeling van deze ziekte , de arabifche Geneeskundigen T die omtrent de negende en tiende eeuw, en later , de pokjes, het eerst , zo veel ons bekend is, nauwkeurig befchreven hebben, bevelen bij uitftekendheid, in zommige gevallen , ene verkoelende geneeswijze , zo als de fchriften van
rhazes, alzaharavtus en a vi c en na
ten duidelijkflen aantonen. De grote sijdenham, en zijne menigvuldige navolgers > hebben doorgaans hetzelfde fpoor betreden. In vele opzigten is deze geneeswijze vervolgens, door hare voorllanders, verbeterd, 't Is 'er evenwel verre van daan , dat zij altoos , en in alle gevallen , aan den wensen van menschlievende Geneeskundigen zoude beantwoorden. Immers , behalven de kwaadaartigheid in zommige zoorten van kinderziekte , die misfehien voor het menfchelijk vermogen ongeneeslijk zijn >y en hier niet bedoeld worden , ontmoet men zomtijds, in de gewone pokjes, zelfs volgens de meest aangenomene ontflekingtcgengaande geneeswijze behandeld , zulke onoverkomelijke toevallen , en «ulke fchielijke verwisfelingen, waardoor de kundig-



< 9 >
digfle word te leur gefield. En fchoon men deze toevallen, en verwisfelingen, wel nu en dan, ja mogelijk zeer dikwijls , aan verkeerde beflieringen kan toefchrijven , die buiten kennis, of goedvinden, van enen Geneesheer plaats hebben ; is het egtcr niet te ontkennen , dat men, in de aanwending der verkoelende geneeswijze , grote misflagen kan begaan , waaruit gevaarlijke , of dodelijke gevolgen , niet flegts kunnen voortkomen , maar ook , naar alle waarfchijnelijkheid , menigmaal met der daad geboren worden.
Dit is misfchien de reden , waarom anderen , onder welken men enen morton zou kunnen noemen, de verkoelende geneeswijze ten hoogften afkeuren , en ene doorgaans verwarmende behandeling aanprijzen. In plaats van de oorzaken der nadelige uitwerkingen , welke zij bij de verkoelende behandeling, of bij derzei ver ongefchikt gebruik, in fommige gevallen waarnamen, na te fporen, en, indien mogelijk, te verhelpen , ten einde de voordelen, daaraan verknogt, te blijven genieten ; hebben zij dezelve geheel verworpen , en zijn , ten koste van het leven van velen hunner natuurgenoten, in een tegenovergefleld zeer rampfpoedig uitcrflc vervallen. Een uiterfle daarom te meer verderflijk , om dat het ongelukkig, op vele plaatzen, de goedkéuA 5 ring



< 10 >
ring van het volk wegdraagt, en in ene ziekte word aangewend, die veeltijds meer dan vele andere, al de oplettendheid eens geneeskundigen behoeft, doch waarin de Geneesheren dikwijls geheel niet, of dan alleen geraadpleegd worden, als alles reeds verwaarloosd, of bedorven is.
Deze grote verfcheidenheid in de algemene geneeswijze der kinderziekte , tusfchen welke bijna ontelbare tusfchenwegen zijn gezogt en gevolgd ; waaromtrent ieder be'öeffenaar der Geneeskunde, die geen werkeloze aanfchouwer der ziekte wilde blijven, in zijne praktijk partij moest kiezen ; heeft vele Geneesheren voornamentlijk bezig gehoj.iden, om de voordelen , of van een verkoelend, of van een verwarmend bellier, na te fporcn , en te verdedigen. Terwijl anderen zig het meest lieten aangelegen leggen, om de toevallen, oïfymptomata, in deze lijders, dikwijls door het nadelige , of door het verkeerd gebruik, van de ene, of de andere, der opgenoemde geneeswijs zen, veroorzaakt, als uitwerkzels der ziekte , en niet van de behandeling, te doen voorkomen, en door gepast fchijnende middelen te keer te gaan ; 't welk der Geneeskunde weinig voordeel heeft aangebragt, en de Natuur dikwijls onder enen dubbelen last heeft doen bukken.
De zorglijke onzekerheid, waarin ik mij, benevens alle de mij bekende Geneeskundigen ,
niet-



.< ii >
niettegenftaande *de grote vorderingen , die inzonderheid gedurende ene eeuw , en dus zedert de waarnemingen van den voortreffelijken s ijde nh.am , in de Geneeskunde gemaakt zijn „ ten aanzien van de behandeling der kinderpokjes, bij den aanvang mijner Praktijk , bevond, heeft mij deze ziekte, zo zeer als enige andere, met alle mogelijke oplettendheid , doen gadeflaan ; doch, om derzelvcr vcrfchillcnd , onregelmatig , en dikwijls zeer misleidend beloop , de beste der gewone geneeswijzen doen wantrouwen,.
De inenting, die, even zeer als de natuurlijke kinderziekte, tegen ccne nieuwe■befmetting, beveiligt ; doch gewoonlijk een beloop aan de kinderziekte geeft, dat voor den lijder zeer gemakkelijk valt , bijna nimmer aan enige zorglijke toevallen is blootgefteld, en, zo als de aangehaalde voorbeelden , en de dagelijkfche ondervindingen bevestigen , ten hoogde zeldzaam dodelijk is ; moest natuurlijker wijze de aandagt van alle Geneeskundigen, welken de kwellende zorg der natuurlijke kinderziekte aan het harte ging , tot zig trekken , en zig niet alleenlijk aan hunne voorkeuze aanbevelen ; maar daarenboven kon zij niet nalaten, zomtijds een ongunftig vermoeden , tegen de gewone geneeswijze der natuurlijke kinderziekte , bij ene voorkomen-



< 12 >
mende ramp, gaande te maken, en den wensch bij velen te doen geboren worden , om , door ene navolging van de behandeling der door kunst verwekte pokjes , de heilzame gevolgen daarvan , aan de natuurlijke pokjes te kunnen me dedelen.
En fchoon de voorgewende geheimen , van zommige voorname Inënters , die daarbij hun voordeel zogten ; de zonderlinge, doch waarfchijnelijk ongegronde begrippen, van enige anderzins verdienllelijke Schrijvers , over dit onderwerp ; en eindelijk de vrij algemeen heerfchende volksvooroordelen , de tocpasfing van de geneeswijze , bij de inënting gebruikelijk, op de natuurlijke kinderziekte , lang ongeoorloofd hebben doen fchijnen, en doorgaans buiten werking gehouden ; zijn 'er egter edelmoedige voorllanders , en beöefFenaars der inënting geweest, die hunne ganfche behandeling der ingeenten wereldkundig gemaakt, en daardoor hunne medemenfehen in (laat gelleld hebben , om over het al, of niet toepasfelijke , van de behandeling der ingeënten , op de lijders der natuurlijke kinderziekte , zelve te oordelen , en om op die gronden te beflisfen, of men dezelfde goede gevolgen van die behandeling , na de natuurlijke befmetting , even als na de inënting, al, of niet, te wagten hebbe ?
Het



< ï3 >
Het heeft ook in der daad aan gene fchrijvers ontbroken, die hierin verder werkzaam zijn geweest , fchoon zij , of de zaak niet van hare regte zijde hebben aangevat , maar enkel door ene prijslijke zugt gedreven , om ene dikwijls mislukkende , door ene doorgaans Hagende behandeling , te vervangen , hunne geneeswijze van voldoende theoretifche gronden ontbloot hebben gelaten; of zig op beginzels hebben gegrond , die een wezentlijk verfchil tusfehen de natuurlijke en de ingeente pokjes onderftelden, of die tot de wijze van befmetting , of tot de verkoelende werking der lucht, en wat dies meetlij , betrekking hadden: Alle welke onderftellingen hunne behandeling , aan zeer gewigtige bedenkingen onderhevig , van roekeloosheid verdagt, en dus niet algemeen aannemelijk konnen maken. Weshalven hunne pogingen wel zommige verbeteringen, maar tot nog toe gene volledige en algemene hervorming, in de behandeling der natuurlijke kinderziekte , zo als om voorgemelde redenen wenfchelijk , en in de natuur der zake misfehien mogelijk was , hebben te weeg gebragt. Uit welken hoofde dit gewigtig onderwerp ene nadere overweging volkomen waardig is.
twe.'



<t 14 >
TWEDE AFDELING,
' De toepasfelijkheid van de behandeling $ bij de inenting gebruikelijk , op de natuurlijke kinderziekte.
n
V^/m'op goede gronden te kitnnen bepalen j of de natuurlijke kinderziekte voor dezelfde behandeling, met hetzelfdé beloop en gevolg, als de ingeente pokjes, vatbaar is, fchijnt hét voor af nodig , de hoofdoorzaak, van het doorgaand gunftig beloop , en van het bijna algemeen gelukkig gevolg der inënting , na te fporen. En daar de voornaamftc regels der inënting, met de geneeswijze der natuurlijke kinderziekte volgens s ij denham, en zijne beste navolgers ^onderling zeer veel overéénkomst hebben, is het buiten twijfel , dat de oorzaak van het groot verfchil, in het beloop en in de uitkomst, tusfchen deingeënte en de natuurlijke pokjes , in omftandigheden moet gezogt worden , waar door deze tvve behandelingen het meest van elkander verfchillen.
' Schoon vele Schrijvers, over de geneeswijze der natuurlijke kinderpokjes , vooral niet fpaarzaam zijn , in het voorfchrijven van geneesmid-
de-



< »5 >
delen worden 'er egter ook velen onder de besten gevonden , die volkomen met den raad van vogel inftemmen, van nimmer iets in deze ziekte te laten gebruiken , als 't geen volflrekt nodig is, en daar men ene duidelijke aanwijzing voor heeft. Zij , die zig aan dezen re•gel hebben gebonden , raden doorgaans, in de •natuurlijke , en in de ingeente pokjes, wanneer dezelvcn een gemakkelijk beloop hebben , zeer ■Weinige, doch in min gunftige omftandigheden, in beide gevallen, gelijkzoortige geneesmiddelen aan, en laten dezelfde regels der diëet in acht nemen. In deze nvederlij opzigten heeft derhalven geen verichil plaats , in de behandeling , waaraan men die grote verfcheidenheid, inde uitwerking der ziekte , zon kunnen toelchrijven ; en dienvolgens moet de oorzaak van die verfcheidenheid , zekerlijk , of itl de wijze van befmetting, of in het bellier, gelegen zijn.
Zommige voorftanders der inënting , hebben daarom de meer gelukkige uitkomst tn deze , dan in de natuurlijke kinderziekte , aan de wijze van befmetting toegefchreven; terwijl anderen zig hieromtrent duister uitlaten , of ge heel ftilzwijgen , of het voordeel der ingeënte pokjes , alleen aan het verfchillend bellier, en wi* bepaaldelijk aan het meerder vrij genot der verfche koude lucht, toeëigenen.
* Al-



<; i6 >
Algemeen komen de meeste derzelven daarin óverëen , zonder ene voldoende reden aan te voeren, dat de nadelen der natuurlijke kinderziekte , uit de inwendige befmetting ontdaan; fchoon men de kundige befmetting zomtijds op ene wijze heeft te weeg gebragt, die ene grote overeenkomst heeft, met de natuurlijke befmetting ; te weten , door de roven tot poeder gevreven , met propjes van katoen , in de neus te deken, of door de etter der pokjes , met zuiker, in eten of drinken vermengd, in te geven.
Doch zonder hier bij dil te daan , geeft het, natuurlijker wijze , reeds een zeer ongundig vermoeden, dat de Schrijvers doorgaans van het voordeel der plaatslijke , boven dat der natuurlijke befmetting , als van ene klaarblijkelijke waarheid fpreken, zonder dezelve regelmatig te bewijzen , gelijk ene zaak van die aangelegenheid vorderde.
Onder de weinigen , die zig daartoe opzettelijk vcrledigd hebben, en die de meeste fchijnbare gronden , ter verdediging van de voordelen der plaatslijke befmetting , hebben verzameld , is een der voornaamden de Geneesheer c. w. HUI--ELAND, in den Anhang zijnet Bewerktuigen über die natürlichen und geimpften Blattern zit ïVeimar im Jahr 1788 , bij de twede uitgaaf van zijn Werkje in 't jaar 179a
ge*



< i7 >
gevoegd, waarbij ik mij een "weinig zal ophouden. Na ene wederlegging van het zonderling en ongerijmd zamenftel van iiofmann , omtrent de zitplaats der pokjes enz. tot zijne hoofdbedoeling gekomen zijnde, zegt hij: „ Het „ onderzoek verdeelt zig natuurlijk in twc delen. „ i. Is de goedhartigheid ene wezentlijke eigcn,, fchap der ingeente pokjes ? 2. Op welke ,, wijze kan de mededeling van het fmet, door „ de inënting , de kinderziekte zo goedaartig „ maken ? "
Het eerfte Zou die Schrijver nauvvlijks gedagt hebben , dat enig bewijs vorderde , indien hem de ondervinding niet had geleerd , dat 'er nog zommige fchrandere Geneesheren aan twijfelen, die het ganfche voordeel der ingeente pokjes, op rekening Hellen van omftandigheden, die niet wezentlijk eigen zijn aan de inenting. Om dezeu te overtuigen , en tevens het publiek de fprekendfte bewijzen, van de waarde en de noodzakelijkheid der inënting , te geven , brengt hij hier, naar zijn zeggen , de gewigtigfte , en enkel uit de ondervinding ontleende gronden bij , voor de wezentlijke goedhartigheid dier pokjes.
Dan hoe zeer die Schrijver, door zommige zijner Landgenoten, deswegens mag zijn toegejuichd, daar het onderwerp, uit hoofde van zijnen, uitgeftrekten invloed op de geneeskundige B prak-



< 18 >
praktijk, ernftig en gewigtig is, moet men in' dezen openhartig handelen , en de waarheid onbewimpeld hulde doen. Vier van die bewijzen tonen wel het voordeel aan , van de behandeling bij de inënting gebruikelijk, maar geen bijzonder voordeel , hoegenaamd , van de plaatslijke befmetting , of van de operatie der inënting. Het zogenaamd vijfde bewijs behelst ene rustige , doch blote tegenfpraak, van overlang bekende waarheden. Uit welk zoort van bewijzen hij dan befluit : „ Het blijft dus , naar mijne „ overtuiging, uitgemaakt, dat in het wezent„ lijke der inënting, in de bijzondere wijze der „ mededeling van het gift, de grond harer goed„ aartigheid moet gezogt worden. Dezen grond ,, gelove ik, in de volgende bijzonderheden, „ gevonden te hebben. " Hiermede gaat die Schrijver over , tot het twede gedeelte van zijn onderzoek , zijnde ene brede voordragt dier bijzonderheden , welke ik enkel met weinige woorden kan aanroeren , en , zo het mij toefchijnt, kortclijk wederleggen.
f. Bij de inënting verwekt het fmet, volgens dien Schrijver, ene plaatslijke kinderziekte, eer het zig algemeen door het lichaam verfpreid, en ondergaat dus eerst ene asfïmilatie , -of koking, en word meer met 'onze natuur gelijkvormig gemaakt.
Dit



< 19 >
■ Dit zou zeker enigen fchijn hebben , als men kon onderltellen , dat het fmet , door de inënting aan de huid geplaatst , meer met den aartvan het ingeente lichaam geasfimileerd, of overcenkomftig gemaakt wierd, dan wanneer het mee het fpeekzel in de maag gevoerd, alle de werkingen der lbijsvertering, en de bijmenging der zappen T ondergaat, of aan het bekledend flijm in de long gehecht, merendeels wederom uitgeademd, en het overige zeer • langzaam met de omlopende vogtcn verënigd. word; en als daarenboven de Hof der pokjes, uit dat geasfimileerd en verzagt fmet der inënting ontftaan , vervolgens tot de inënting gebruikt , niet ene* zoortgelijke befmetting , als de flof van natuurlijke, en zelfs van zamenvloei-» jende pokjes, te weeg bragt ! Dan het eerfte kan men niet vermoeden ; en het laatfle lirijd tegen de bevindingen van watson en anderen* Met blijft fteeds pokfmet.
a. Meent hij, dat, bij de inënting, hetpok-i fmet ene meerdere ftrekking na de huid zou hebben , om de voorafgaande ontfteking en ver* zwering der entvvond , en om dat het fmet, op de huid aangebragt , en aldaar het eerst ontwikkeld word , waardoor de ziekte oppervlakkiger en kortftondiger zoude zijn.
Hierop kan men antwoorden , dat, bij de inenting, op de thans meest gebruikelijke wijze Ba ver-



< 20 >
verrigt , doorgaans ene niet noemenswaardige wond plaats heeft, en als dezelve naar den raad van brooke, buchan, en anderen, gefchied, geheel gene. Doch als 'er ene wond door gemaakt word, dat daar niet altoos ene kennelijke verzwering op volgt , zo als ik zelf, bij weigelukkende inentingen, heb gezien. Dat deze verzwering , als zij plaats heeft, te laat begint te werken , om, ten aanzien van het getal der pokjes , iets te kunnen doen; en dat zij gewonelijk, zo als men te meermalen met brooke en buchan heeft aangemerkt, van te weinig betekenis is , om enige merkbare verandering, in de ziekte , te weeg te brengen. Dat men dan van grote fpaanfche vliegpleisters, en andere blaartrekkende middelen , die c l o s s i u s , boehmer, en anderen, in de kinderziekte hebben aangeraden , doch zekerlijk nog te weinigafleiding maken, meer verwagting, om de grotere ontlasting , zou kunnen hebben. Dat het gezegde van den Schrijver , omtrent het oppervlakkige en kortftondige der ziekte, nog enigermate kon worden toegegeven , indien de inënting altoos , zo als zomtijds tegen het oogmerk gebeurt, alleen plaatslijk bleef werken, en flegts ene verzwering op de plaats der inënting , of enige weinige pokjes in den omtrek , veroorzaakte. Doch dit is het doorgaande geval niet,
zo



< 21 >
zo min als het de bedoeling van dien Schrijver is , die verlangt, dat het pokfmet door het ganfche lichaam wcrke , om voor ene tvvede befmetting , en voor napokjes , beter beveiligd te zijn.
De meerdere (trekking, of neiging, die het inwendig ontwikkeld pokfmet, in 't algemeen, na de huid zou hebben, om dat het eerfte fmet aan de huid, en niet in de maag, of long, gebragt is, verdient gene ernftigc wederlegging.
3. De natuurlijke befmetting fchijnt, volgens dien Schrijver , over het geheel , langzamer te werken , dan de kundige , om dat het lichaam, in 't eerfte geval, eerst met fijne pokdamp moet verzadigd worden, ( fchoon hij vervolgens zegt, dat ene enkele iniideming de befmetting kan te Weeg brengen) eer de opbruisfehing , (die elders ook gisting door den Schrijver genoemd word) welke tot het dadelijk uitbreken der ziekte noodzakelijk is , kan ontftaan , en dus loopt de kunftige befmetting zomtijds de natuurlijke vooruit.
De waarnemingen van haygartbciidimsdale, door den Schrijver hier aangehaald, fchijnen dit bijna gelijk, en wel omtrent tusfehen de zes en veertien dagen na de befmetting, te ftellen. Dit zou men ook inzonderheid vervvagten, indien 4e kunftige befmetting, volgens hetftraks B 3 ge-



< a a >
gemelde van den Schrijver, nog eerst ene plaatslijke kinderziekte moet verwekken,-eer het fmet zig verder door het lichaam verfpreid ! Deze derde en laatfte bijzonderheid , die niet vrij van tegenfpraken fchijnt te zijn, en door ene reeks van verfchillende bedenkingen word gevolgd , behelst niets, dat hier ene wederlegging behoeft.
Nadien gemelde Schrijver , zo als gezegd is, opzettelijk de verdediging van de voordelen-, die de inënting , uit hoofde van de plaatslijke befmetting , boven de natuurlijke pokjes \ zou~ de hebben, op zig genomen heeft, en dé meeste fchijnhebbende redenen , zo veel mij bekend is, daarvoor heeft bijgebragt , welke ik vertrouw , dat na het bovenltaande , door niemand voldoende , maar integendeel ongegrond zullen worden geoordeeld ; zal ik hier alleenlijk nog bijvoegen, 't geen ik reeds ten dele heb te kennen gegeven, namen dijk : Dat dezelve Schrijver , even als meer andere in dit geval , door zijne onderftelling misleid, doorgaans alleen aan de plaatslijke befmetting toefchrijft, 't geen door de gehele behandeling der inënting, of eigentlijk door het daarbij gebruikelijke bellier , word veroorzaakt, en dus niet wezentlijk , of onaffcheidelijk aan de inenting eigen is ; 't welk hij zelfs vrij duidelijk, op onderscheidene plaatzen
regt-



< 23 >
regrilreeks flrijdig met zijne Helling, heeft doen zien, zo als ik meen, dat uit de volgende woorden kan blijken. (Bemerk, bladz. 38 en 39). -„ Ik wist , dat men volgens gatti, wag„ ler, dimsdale, en anderen, door een „ zeer koud.bellier, door koudwasfchen, door „ togt, en door purgeermiddelen, de pokkoorts „ bijna geheel kan onderdrukken, de pokgisting „ (luiten , en maar weinige pokjes doen ont„ (laan, die zelfs niet eens zweren ; doch 't „ was (leeds twijfelagtig , of dit ook ware pok„ jes zijn, die voor de wederkomst derzelvcn, „ en voor langdurige gevolgen, beveiligen ! De „ ondervindingen van bond, elsner , • en „ andere voortreffelijke Mannen , hebben het „ ontoereikende van zulke pokjes bevestigd. „ Aan den anderen kant begreep ik wel, dat „ men, door een warnier bellier, het oogmerk „ wel zekerer kon bereiken, maar dat daardoor „ ook ene te fterke asfimilatie van het fmet, „ en alle de onaangename gevolgen der natuur,-, lijke pokjes , zo als ene hevige koorts , ze„ nuwtoevallen , gevaarlijke verëttering , lidte„ kens, enz. kunnen worden veroorzaakt ; en „ dat dan gevolglijk het ganfche voordeel der ,, inënting verloren gaat. Ik verkoos derhalven ,, den middelweg, en maakte mij het goede der j, beide manieren, op de best mogelijke wijze,, B 4 „ ter



r< 24 >
„ ter bereiking van mijn oogmerk , ten nutte» „ door ene volkomene uitdelging van de pok„ ïlof in het lichaam te bewerken, met verhoe„ ding van alle onnodige vermenigvuldiging der„ zelve , en van de daarmede gepaard gaande „ toevallen." En bladz. 267. „ Het is der„ halven uitgemaakt , dat , hoe groot ook de „ waarde der onderdrukkende manier (waar„ onder ik de koude , ene wateragtige diëet, £ te veel kwik- en purgeermiddelen verlta ) in „ zo verre is , als zij ons geleerd heeft , de „ hevigheid en het gevaar van het pokfmet te „ verminderen, wij ons egter zeer moeten wag„ ten , van dezelve te misbruiken, en zo verre „ te drijven, dat daardoor de noodzakelijke ont„ wikkeling van het fmet verhinderd, en onre„ gelmatigheden voortgebragt worden."
Duidelijker kan het , naar mijne gedagten, door niemand gezegd worden , dat de hoedanigheid , het beloop, en de uitkomst deringeënte pokjes , eniglijk van de behandeling, daarbij in acht genomen , en geenzins wezentlijk en onaffchcidelijk van de inënting, of plaatslijke befmetting, afhangen ; en dat dus de voorname oorzaak'> van de goedaartigheid der ingeënte , boven de natuurlijke pokjes , niet in de wijze van befmetting , maar alleenlijk in het daarbij gebruikelijk bellier, moet gezogt worden.
De-



< *5 >
Dewijl de overige Schrijvers, die mij bekend zijn, wel zommige der gemelde, of zoortgelijke Hellingen , voor het uitfluitend gunftig vermogen der plaatslijke befmetting , opnoemen , zonder dugtige bewijzen voor dezelve bij te brengen, en die dus om dezelfde redenen , als de Hellingen van den gemclden Schrijver, vervallen , zal het geheel niet nodig zijn , om daarbij afzonderlijk te vertoeven.
Wat derhalven het beftier aanbelangt, 't is reeds te voren gezegd, dat zommige Schrijvers, over de inënting , van gedagtcn zijn , dat in het zelve, en wel bepaaldelijk in het dikwijls herhaald gebruik der openc lucht , de oorzaak van het gunfliger beloop en gevolg der ingeente , dan der natuurlijke popjes, onder de gewone be'handeling , gelegen is. Om in deze gedagtcn bevestigd te worden , behoeft men flegts in aanmerking te nemen , dat het vrij genot der verfche , of opene lucht , het enige is , waarop thans eenparig door alle inënters word aangedrongen ; 't welk tot nog toe, zo bij uitflekendheid , aan de behandeling der inënting eigen is; 't welk doorgaans fpaarzaam , en onder vele bepalingen , in de natuurlijke kinderziekte, word aangeraden, en zelden naar behoren word te baat genomen ; en dat daarin dus de grootfle verfcheidenheid , tusfehen de gewone behandeling B 5 der



< 26 >
'der natuurlijke , en die der ingeënte pokjes*, is ■gelegen. De behandeling, die de Suttonianen bij de inënting hebben ingevoerd, welke door dimsdale gevolgd en bekend gemaakt is, •en die, na aftrek van ene nietsbeduidende geheimkramerij , eniglijk in een te voren ongehoord vrij gebruik der opene lucht, in alle tijdperken der ziekte , en in alle jaargetijden en weersgefteldheden , zelfs voor zwakke en zeer .zieke lijders, beftond zodanig dat de Geneesheren en Heelmeesters , dié door den Koning van Engeland gelast waren, om dezelve te onderzoeken, "wel de, uitmuntende goede gevolgen daarvan bewonderden , doch tevens dezelve van ene verregaande roekeloosheid niet durfden vrijfpreken; deze behandeling ,■ zeg ik, die, door het meerder vrij gebruik der opene lucht , het beloop der ziekte grotelijks verbeterd , en de fterfte aanmerkelijk verminderd heeft, zo als algemeen erkend word, kan mede ten betoge van het gefielde dienen. Maar wel inzonderheid kan voor het gevoelen , dat het voordeel der inënting , door de verfche tucht veroorzaakt word , ten bewijze ftrekken , dat onder alle de vcrëischten , om de inënting' wel te doen gelukken, het vrij genot'der verfche lucht volftrekt onvermijdelijk noodzakelijk is ,. gelijk uit het berigt van g. baker, 'twelk ook door g a t t i word opgegeven, duidelijk is ge-.
ble-



< 27 >
bleken:; nadien in het Graaffchap Esfex , Norfolk en Suffolk, vele duizende menfchen , van alïêrlij ouderdom en gefteldheid, onder het vrij gebruik der verfche lucht , met een algemeen goed gevolg, zijn ingeënt; terwijl vaneen klein getal te gelijkcr tijd ingeëntcn te Blandford, die in hun bed, en onder een warm befrier waren gehouden, (wel verre va» door-de inenting, of plaatslijke befmetang, beveiligd te worden , zo als men had mogen - verwagten', indien de inënting hier het voornaamfte' afdeed ) 'er dertien zijn geftorven, en vele anderen van dezelven , te nauwer nood, het leven , van de zamenVloeijende pokjes', hebben afg'ebragt. Als men daarbij zig herinnert , dat de inënting, ook in meer andere 1 gevallen , volgens de waarneming van schroeter, tode , en misfchicn ook volgens die van gaubius, en anderen, door het gemis van genoegzame verfche lucht, de alïerflegtfte zoort van kinderziekte heeft voortgebragt. Dan kan het niet langer twijfelagtig zijn, dat het eigentlijk in het vrij, en veelvuldig genot der verfche lucht gelegen is, waaraan men het gelukkig beloop, en het gunftig gevolg, van de inënting, heeft toe te fchrijven.
Na dat het dus gebleken is, dat de goedhartigheid , en de gunftige uitkomst, der ingeente pokjes , door het gebruik der verfche lucht,
wor-



< 28 >
worden veroorzaakt; en het bij alle kundige waarnemers buiten gefchil is , dat de natuurlijke kinderziekte goedaartiger is , en minder dodelijk , naar mate zij meerder overëenkomltig den nadrukkelijken en herhaalden raad van s ij d e nham word behandeld , en de lijders, ingevolge daarvan , meer gebruik maken van de verfche lucht; fchijnt men daaruit regtllreeks te mogen befluiten , dat de natuurlijke pokjes , voor dezelfde behandeling, als de ingeente, vatbaar zijn, cn dat men de voordelen der inënting, door het bellier daarvan te volgen, 't welk de enige grond dier voordelen is, in de natuurlijke kinderziekte kan doen genieten, zo als ik meen, dat hier van zelfs moet in 't oog vallen.
Om ondertusfchen alle bedenkingen , die tegen het bovengemelde bcfluit zouden kunnen onrilaan , zo veel mogelijk , weg te nemen , en de zaak in een helder daglicht te Hellen, zal het niet ongeraden zijn , nog zommige bijzonderheden voor te dragen, die de gegrondheid der gemelde behandeling , in beide gevallen , kunnen aantonen.
DER-



< 2Q >
DERDE AFDELING.
Onderzoek , wederlegging , j><2# /*£ƒ gevoelen van zommige Schrijvers, oj>£r werking der verfche lucht, f« de kinderziekte.
De befchouwing van het groot nut der verfche lucht in de ingeente pokjes, als de voorname oorzaak van derzelver gelukkige uitkomst, geeft ene natuurlijke aanleiding ter overweging, van het algemeen gevoelen , omtrent de werking, waardoor zij dit te weeg brengt ; inzonderheid daar de voorftanders der inenting , zo als gezegd is , met allen nadruk , op het gebruik der verfche koude lucht aandringen , en nogthans verfchefdene Schrijvers , die de geneeswijze der natuurlijke kinderziekte , voor een gedeelte , naar de regels der inënting hebben gefchikt, met opzigt tot de verfche lucht, zo aanmerkelijk van het plan der inënting afwijken, en zommigen derzelven alleenlijk een matig en fpaarzaam gebruik der verfche koude lucht, anderen zulks in bepaaldegévallen , en nog anderen hetzelve in vrij onduidelijke uitdrukkingen, aanraden.
Te meermalen na de oorzaak van dit verfchil gisfende, is hes mij voorgekomen, dat roisfehien
die-



< 3° >
die meeste Schrijvers dikwijls grote voordelen * van de verfche lucht, in lijders der natuurlijke kinderziekte , hebben ondervonden ; doch dat zij, door zommige begrippen misleid , uitwerkingen daarvan gevreesd , of zomwijlen in der daad waargenomen hebben , die hun , over de algemene gepastheid van dit middel , hebben doen twijfelen.
En waarlijk , als men de uitwerkingen overweegt , die de voornaamfte voorltanders van de verfche koude lucht , zo wel in de ingeente , als in de natuurlijke kinderziekte , met d i m sdale , misfchien in navolging van sijdenham, bedoelen, namentlijk: „ Ene verkoeling „ van het ganfche lichaam, en niet alleen ene „ vertraging van de uitbotting, maar zelfs ene „ terugdrijving van de uitkomende pokjes"; en men verder bedenkt , welke rampfpoedige gevolgen , dit teruggedreven fmet, indien aan het zelve niet boven verwagting gelukkig , door de Natuur , een andere uitweg word bezorgd, in het menfchelijk lichaam , moet te weeg brengen ; dan is het, in die onderftelling , zeker, dat de verfche lucht, in de kinderziekte, altoos nadelig, en dikwijls onhcrltelbaar dodelijk, zoude zijn; en dan ook is het niet te verwonderen, dat de eerstgemelde Schrijvers , door de vrees , voor de terugdrijvende kragt- der koude lucht ,•
in



< 3* >
m hunne aanprijzing derzelve, zig zo gematigd, of onduidelijk , hebben uitgelaten ; waartoe de verklaring van de werking dier lucht,door dimsdale voorgedragen, maar al te veel aanleiding heeft kunnen geven.
Doch zeer gelukkig heeft het gebruik der verfche lucht , in de kinderziekte , nimmer anders als door een verkeerd beltier , de gemelde Uitwerking, van de uitbottende pokjes, en daar mede het fmet in dezelven aanwezig , terug te drijven ; maar integendeel, onder een goed bellier , altoos de tegenövergellelde werking.
De grond van deze dwaling , om de werking der verfche lucht, in de kinderziekte, op de gemelde wijze te verklaren , is buiten twijfel daarin te zoeken, dat men de voordelen, die zodanige lijders, uit het genot der verfche lucht ontvangen , aan de koude der lucht toefchrijfr ; dat men daarentegen de nadelen ener bcflotene lucht, in warme bedden , en gellotene flaapkamers , niet aan het gebrek van ververfching der lucht , maar aan derzelver warmte , toeeigent ; en dat men dus in het denkbeeld is gekomen , dat , in beide gevallen , de temperaturs der lucht , of derzelver hitte , of koude, voornamentlijk werkzaam is. Terwijl door ene geheel andere , en met die verklaring ftrijdige werking der verfche lucht, waarover vervolgens
na-



< 32 >
nader zal gehandeld worden , in der daad vele rode vlekjes en puistjes , die pokjes voorfpelden , en waarlijk zouden geworden zijn , alsmede de ontltokene gedaante en zwelling der delen , op ene zigtbare wijze verdwijnen ; en de tegenovergeftelde verfchijnzels , in ene beflotene lucht, plaats hebben ; en derhalven , door dit ligt misleidend vertoon, ter fchijnbare bevestiging , van hetzelve denkbeeld , hebben kunnen medewerken.
Een denkbeeld ondertusfchen , indien het niet volllagen ongegrond was , dat het onwederfprckelijkftc bewijs zoude opleveren , van de fchadelijkhcid der verfche lucht, in de kinderziekte , waarin de terugdrijving der pokftof, de allergevaarlijkfte , en de dodelijkftc toevallen , die al het vermogen der kunst te leur Hellen , bijna zeker veroorzaakt. En fchoon de ongegrondheid van dit denkbeeld , duidelijk genoeg kan worden aangetoond, eirvervolgens zal blijken, is het nogthans zeer te bejammeren, dat Mannen van kunde en verdienften, hetzelve omhelsd, en , als hun gevoelen, aan de wereld hebben medegedeeld ; om dat dit denkbeeld volkomen met het volksvooroordeel inftemt, en zulks, ten nadele van het menschdom , fchijnt te bevestigen, doordien ongeöefenden doorgaans aieêr kragt vinden, in blote gezegden, die met
hun-



< 33 >
"hunne vooroordelen ftroken , dan in de onwraakbaarfle bewijzen , die de valschheid dier vooroordelen aantonen , en dezelve geheel ondermijnen.
Tegen het onbepaald gebruik der koude lucht, als zeer fchadelijk, uit hoofde van de koude, ja zomtij'ds dodelijk , in de kinderziekte , hebben
Zig lentin , camper, sarcone, m u r-
ray, benevens vele andere Schrijvers , waarvan'er enigen door vogel, in zijn voortreffelijk Handboek , worden opgegeven , uitdrukkelijk verklaard.
Ene menigvuldige ondervinding heeft cott u n n i , op de overtuigendfle wijze, doen zien, dat nog de warmte, nog de koude, der verfche droge lucht , maar wel het onmatige van beiden , ih de kinderziekte , behoort vermijd te worden.
Uit een groot aantal eigene waarnemingen, kan ik verzekeren , dat ik nimmer enig nadeel, door de warmte der verfche lucht , maar wel door de koude derzelve, in de natuurlijke pokjes , heb zien veroorzaken ; wanneer namentlijk de lijders, zig, op ene onvoorzigtige wijze, te lang in de koude lucht onthoudende , gene genoegzame lichaamsbeweging hadden, om de natuurlijke warmte , met den vrijen omloop van het bloed, te bewaren, en het inflaan der pokC jes»



< 34 >
jes , of den teruggang van de pokftof, voor te komen : Welke fchadelijke uitwerking der koude lucht, door de bovengenoemde Schrijvers, zelfs in ingeente pokjes, is waargenomen.
Doch behalven ene menigte andere bijzondere waarnemingen , die men zou kunnen bijbrengen , om te bewijzen , dat de hitte , of koude der lucht, onder de nodige voorzorgen, van genen bijzonderen invloed zijn op de kinderziekte , behoeft men zig flegts te herinneren, 't geen overlang door vele duizende voorbeelden is bevestigd , dat de inënting , met een even gelukkig gevolg, des zomers in warme landen, als 's winters in koude luchtflreken , verrigt word; 't welk zekerlijk ten dezen aanzien alles afdoet.
Uit deze getuigenisfen , en waarnemingen , blijkt het derhalven, dat de gedagtcn van zommigen , als of de heilzame werking der verfche lucht , in de kinderziekte, aan de koude derzelve ware toetefchrijven , geheel ongegrond zijn ; terwijl de gemelde verkeerde uitlegging van de werking der verfche lucht , en de bevinding van de fchadelijkheid derzelve , uit hoofde van de koude , die men daarin voornamentlijk wilde bedoeld hebben , naar alle waarfchijnelijkheid de redenen bevatten , waarom men de verfche lucht, in de natuurlijke kinderziekte,
min-



< 35 >
minder algemeen , dan in de ingeente pokjes» heeft aangeraden, en dus de vermoedelijke oorzaak zijn , van het voornaam verfchil der behandeling , tuslchen de ingeente en de natuurlijke kinderziekte , 't welk bij de meeste Schrijvers gevonden, en nog veeltijds gevolgd word.
VIERDE AFDELING.
Verklaring van de eigentlijke werking der verfche lucht, in de kinderziekte , ■ en de noodzakelijkheid van derzelver gebruik.
~\ ") e voorgaande aanmerkingen , over de ongerijmdheid der uitlegging , welke men van de werking der verfche lucht, in de kinderziekte, heeft gegeven , en die zeer gefchikt is , om, tegen het gebruik dcrzelve , vrees en wantrouwen in te boezemen ; alsmede over de ongegrondheid , en de fchadelijkheid , van het begrip , dat de koude, in dit geval, de voordelige werkzaamheid der lucht uitmaakt; geven ene welvoeglijke gelegenheid, om te onderzoeken, waarin cigentlijk de heilzame werking der verfche lucht , in de kinderziekte , gelegen zij ? Ik zal deze werking tragten te verklaren , of C 2 ten



< 36 >
ten minden mijne gedagten daarover mededelen , door de voordragt van enige Hellingen , die , naar mijn inzien , of zelve kennelijke verfchijnzcls behelzende , of op waarnemingen gegrond zijnde, den weg aanwijzen, waardoor de Natuur zig van het fchadelijke , in deze ziekte, tragt te ontlasten ; en die dus de verfche lucht, niet alleen als een gepast middel kunnen doen voorkomen , maar zelfs de hoge noodzakelijkheid van derzelver gebruik , in alle gewone zoorten, en in alle tijdperken der kinderziekte, zullen aantonen.
Schoon ons maar weinig van den oorfprong, en van de natuur der kinderziekte , bekend is, dit is zeker , dat zij door befmetting , in een vatbaar lichaam , word veroorzaakt ; dat deze befmetting , door ene onbepaalbare kleine hoeveelheid pokfmet, gefchied, die vervolgens ene verbazende grote , fchoon zeer verfchillende , hoeveelheid , van dat zelfde pokfmet , op ene onbekende wijze , voortbrengt ; dat dit voortgebragte fmet, de natuur der ziekte , of ten minlten de bron, van alle derzelver fymptomata, uitmaakt; dat dit fmet na de huid gevoerd word, dewijl het aldaar pokjes doet uitbotten, waarin dit fmet voorhanden is ; dat dit pokfmet zig door de huid , dat is , door alle de bekleedzels des lichaams, die gemeenfehap met de lucht
heb-



< 37 >
hebben , op ene onzigtbare wijze, ontlast, en door de lucht , misfchien , gelijk iiaygarth beweert , fchcikundig ontbonden , of althans opgenomen word (* ) , zo als de befmetting, door die lucht, duidelijk aantoont ; dat de hoeveelheid van het pokfmet , die in het lichaam word voortgebragt, en daarin blijft, als de oor» zaak , waarmede het uitwerkzel, in gelijke omHandigheden geëvenredigd is , de hevigheid der ziekte bepaalt ; dat , uit dien hoofde , het pokfmet , 't welk omtrent den tijd der uitbotting , en vervolgens , onzigtbaar door de huid
ont-
(*) De dampagtige gedaante , die bang voor het fmet der pokjes, en dat van zommige andere ziektens, aanneemt, fchijnt met deszelfs verblijf, gedurende enige weken , in huizen, klederen, enz. met behoud van het befmettend vermogen , niet zeer te ftroken. Een weinig pokftof, op een (tukje glas geltreken , over vuur gedroogd , en maanden lang in een flesje bewaard , kan, nat gemaakt zijnde , tot de inënting dienen. Het fchijnt derhalven eer ene zelfftandigheid te zijn , die in water, of lucht , gefmolten , of ontbonden , kan worden. De gelegenheid tot een fcheikundig onderzoekof het zig met een van de zamenfleilende delen , der twe gemelde vloeiftoffen, verenigt, of daarin flegts voor ene tijd blijft hangen, heeft mij ontbroken. Dit onderzoek zou waarfchijnelijk, over de werking der verfche lucht in de kinderziekte, enig nader licht kunnen verfpreiden , en mis. fchien praktikale nuttigheden hebben.
C 3



<. 38 >
ontlast word, ene vermindering van de hevigheid der ziekte, en van de ziekte zelve, moet te weeg brengen ; dat dus , alles verder gelijk Haan de , naar mate het pokfmet door de lucht meerder afgeleid word, de uitbotting, of de ophoping van het pokfmet in de uitwendige bekleedzels , althans in het lichaam , minder, en de ziekte gemakkelijker , en daarentegen , naar mate deze ontlasting minder is , de pokjes , en alle de verdere uitwerkzels van het pokfmet , mcnigvuldigcr , en de ziekte gevaarlijker , moeten zijn ; dat deze afleiding , door dezelfde lucht, niet in het onbepaalde voortgaat, maar vermindert , naar reden dat zij meerder met pokfmet vervuld word ; dat ene beflotene lucht, door dit pokfmet, zodanig kan verzadigd, of beladen worden , dat zij het niet meer aanneemt, ( gelijk alle fmeltingen , en ontbindingen , altoos door de hoeveelheid van de fmeltende, of Ontbindende zelfstandigheden , bepaald worden ,) maar dat het overige fmet, in het lichaam van den lijder, blijft hangen , en aldaar de laatstgemelde fchadelijke uitwerkingen doet, Zo als daarënboven de waarneming, in het hier bedoeld geval, overtuigend bevestigt, die bij vele Schrijvers gemeld , door de meeste Geneeskundigen ondervonden , en aan duizenden bekend is, dat namentlijk de toevallen der kinderziekte , toe,
of



€ 39 >
of afnemen , naar mate de lijder minder , of meerder verfche lucht geniet ; 't welk aan niets anders , als aan ene mindere , of meerdere ontlasting van het pokfmet, door ene meer, of min beladene lucht, kan worden toegefchreven. —De grote fterfte , en de menigvuldige zamenvloeijende pokjes , in het aangehaald geval te Blandford , na de inënting , door het gemis van verfche lucht veroorzaakt , met het algemeen goed gevolg vergeleken , 't welk de inënting, bij vele duizenden gelijktijdig in zommige Graaffchappen van Engeland , onder het genot van verfche lucht, heeft gehad , kunnen dit mede bevestigen.
Deze Hellingen , die op eenvoudige waarnemingen gegrond zijn, en door alle verfchijnzcls, zo der natuurlijke, als der ingeente pokjes , bevestigd , en door gene derzelven tegengefproken worden , duiden den weg aan , door welken de Natuur , daartoe gelegenheid vindende , en niet verhinderd wordende , zig tragt te redden. Zij behelzen derhalven ene duidelijke aanwijzing , van 't gene 'er, met opzigt tot het uitwendig beH"er , in de natuurlijke kinderziekte, behoort verrigt te worden ; namcntlijk , de ontlasting van het pokfmet door de huid , zodra het ontwikkeld , of gevormd , en na de huid gevoerd word , waartoe de koorts der ukbotting behulpC 4 zaam



< 4° >
zaam is , door het genot van verfche lucht , re bevorderen.; ten einde , zo min mogelijk , gelegenheid tot het ophopen van het pokfmet , en daardoor tot het voortbrengen van pokjes , te geven , van welker getal de zoon , van zamenvloeijende , zamenhangende , of van afgezonderde pokjes , en hiervan wederom het beloop der ziekte, afhangt.
Dewijl het nu zeer moeilijk ïs , te bepalen, wanneer dre ontlasting van het pokfmet, in iemand, die befmet is geraakt, begint te werken; en het daarenboven nodig is , denzelven, indien hij aan de opene lucht niet gewoon is, zo fpoedig mogelijk , daaraan te gewennen , of, dezelve gewoon zijnde , in die gewoonte te houden ; is het raadzaam , zodra men enig vermoeden heeft , dat iemand befmet is geworden , deze voorzorg te gebruiken , van hem dagelijks, en wel zo dikwijls , en zo aanhoudend , als maar enigzins doenelijk is , de verfche lucht te doen genieten. Indien dit tijdig word in acht genomen ,, dan kan men de verfchijnzels, in het uiterlijk vertoon, waarnemen , welke dimsdale, in de aangehaalde woorden , onëigenaartig heeft opgegeven, en-verkeerd uitgelegd. Immers ziet men waarlijk, door deze ontlasting van het pokfmet, de rode vlekken, en de opkomende puistjes , die. de uitbottende pokjes aanduiden, als de
oor-



< 41 >
oorzaak derzelven door de lucht word afgeleid, verminderen , öf geheel verdwijnen , de koorts ophouden , de hitte en benauwdheid matigen , de pijn in 't hoofd bedaren, en, met een woord, den lijder lugtiger en gemakkelijker worden. In het tegendeel ziet men alle deze omftandigheden , door de onthouding der verfche lucht, derwijze verzwaren , dat de lijders , indien zij door hunne geringe vatbaarheid voor de kinderziekte , of door hunne bijna onkreukbare natuur, niet gelukkig ontkomen , na de rampfpoedigfte folteringen, elendig moeten bezwijken.
Dan daar de kinderziekte, door het pokfmet, niet alleen als de gelegenheid gevende oorzaak, verwekt word , maar ook uit , of door het nieuwlings voortgebragte pokfmet beftaat , 't welk de fymptomata voortbrengt , die zig van tijd tot tijd daarin, als tot de ziekte behorende, opdoen ; en dit pokfmet niet aanltonds, in den aanvang der ziekte , geheel word ontlast , maar een gedeelte , 't welk vermoedelijk nog in 't lichaam hangt, of dat zig misfehien later ontwikkelt , of dat in enig uitwendig deel , of in de etterflof , zo die plaats heeft, aanwezig is, kan terugkeren , en, in het lichaam, niet anders als onheil te weeg brengen : Is het, om dezelfde redenen, geraden , den lijder , gedurende het ganfche verder beloop der natuurlijke kinderC 5 ziek-



< 42 >
ziekte , in de dagelij kfche genieting der verfche lucht te laten voortvaren y en op deze wijze , zo verre zulks van het uitwendig bellier afhangt, al het pokfmet , 't welk na de uitbotting nog mogt gevormd zijn , of in het lichaam agtergebleven , of in de pokjes voorhanden is , geheel in de lucht te ontlasten, en daardoor, behalven andere toevallen , ene flepende koorts , en napokken , met alle derzelver dikwijls zeer elendige gevolgen, voortekomen.
Ene enkele befchouwing , van de voortreffelijke uitwerkingen , welke de verfche lucht, in de kinderziekte, kan te weeg brengen , indien dezelve vroegtijdig na de befmetting , en met zulke korte tusfchenpozingen , als enigzins mogelijk is, gebruikt word, toont duidelijk de nood zakelijkheid aan , om daarvan , bij alle gelegenheden , gebruik te maken ; inzonderheid nadat het gebleken is, dat zij niet door hare koude , of door ene terugdrijvende kragt, maar door de afleiding van het pokfmet uit het lichaam , en dus door ene vermindering der ziekte , werkt ; en dat het derhalven niet nodig is , om den lijder, door het genot der verfche lucht, aan enig nadelig gevolg van de koude derzelve , bloot te ftellen \ die nogthans de voornaamfle , en algemecnfle zwarigheid , tegen de verfche lucht, uitmaakt ; die wel doorgaans , als voornament-
lijk



< 43 >
lijk door de Schrijvers bedoeld , met nadruk 'er bij genoemd , doch 'er geheel niet toe verëischt word; en daar men altoos gefchikte middelen tegen kan te hulp nemen.
Behalven deze , zo het fchijnt , alles-voldingende reden, voor het gebruik der verfche lucht, in de natuurlijke kinderziekte, -kan men ene twede even kragtige drangreden, zo als gebleken is, en hier kortelijk dient herinnerd te worden, daarvoor bijbrengen , uit de oorzaak van het algemeen gunftig beloop, en de gelukkige uitkomst, van de behandeling , bij de inënting gebruikelijk , afgeleid, 't Is immers ene duidelijke waarheid , dat het voordeel der inënting niet in de kunftige befmetting gelegen is; dat het heilzaam gevolg der inënting , door de daarbij gebruikelijke behandeling , en wel bepaaldelijk door het veelvuldig genot der verfche lucht, word veroorzaakt ; dat de pokjes , door de inënting verwekt, zonder het genot dier verfche lucht, een even min gunftig gevolg , in opzigt van het zamcnvloeijen derzelven , en van de fterfte , als door dé natuurlijke befmetting, hebben; en daar derhalven het geheele verfchil , in het beloop, en in de gevolgen der kinderziekte , niet van de wijze van befmetting , maar van het genot, of van het gebrek, der verfche lucht, afhangt, is het nodig , en behoort men , om ene even
gc-



< 44 >
gelukkige uitkomft, aan de natuurlijke kinderziekte , als aan de ingeente pokjes , te bezorgen , ook juist dat zelfde bijna aanhoudend gebruik van de verfche lucht , in de natuurlijke kinderziekte , als bij de inënting, te maken..
VIJFDE AFDELING.
De noodzakelijkheid van het gebruik der verfche lucht, in de natuurlijke kinderziekte , door veelvuldige ondervindingen , nader aangedrongen^
kjchoon de beide voorgaande bewijsredenen , van het .bijna ongelooflijk nut der verfche lucht, in de natuurlijke kinderziekte , en dus voor de volflrekte noodzakelijkheid van derzelver gebruik in dit geval, uit hare wijze van werken, en uic het vergelijk van de gevolgen , door het genieten , of het ontberen derzelve , zo wel in de ingeënte , als in de natuurlijke pokjes , veroorzaakt , ontleend , zo voldoende en beflisfende zijn , als men voor de praktikale gronden van maar weinige ziektens kan bijbrengen , waarop men zig gerustelijk durft, en veilig kan verlaten ; daar het nogthans moeijelijk is , om redenen ,



< 45 >
ncn , die met onze denkwijze ftrijden , onpartijdig te onderzoeken , en , op theoretifche en analogiièhe gronden , zig van vroeg aangenomene vooroordelen los te maken , verouderde gewoontens af te leggen, en enkele overtuiging te volgen ; is het zeer gelukkig , in ene zaak van deze grote aangelegenheid, die het leven en den welltand van duizenden onzer natuurgenoten betreft, dat men de uitflekende nuttigheid, en de dringende noodzakelijkheid, van het veelvuldig gebruik der verfche lucht, in de natuurlijke kinderziekte , nog daarenboven door fprekende daden, die alle vermoeden van misvatting, of misleiding, uit den weg ruimen, middagklaar kan aantonen.
De beroemde dimsdale, ene grote reeks van inentingen , in zijn vaderland, en in andere landen van Europa, gelukkig verrigt hebbende, wierd , door het aanhoudend goed gevolg dezer behandeling, aangefpoord , om dezelve , ook in de natuurlijke kinderziekte, te beproeven. Alhoewel men dezen edelmoedigen ftap , van een Man , die zig zo veel roem en voordeel, door de inënting , had verworven , den welverdienden lof niet mag ontzeggen, kan men egter niet nalaten , zig- ten hoogfle te verwonderen , dat men ene geneeswijze , waarvan sijdenham, «die zekerlijk de opene lucht fpaarzamer , dan de
te-



< 46 >
tegenwoordige Inënters, liet gebruiken, op grond van menigvuldige bevindingen verzekert, dat zij de uitbotting der pokjes , en de hevigheid der Ziekte, ongelooflijk vermindert, niet aanftonds, op zijn voorbeeld, algemeen in de natuurlijke kinderziekte heeft ingevoerd. Van veertig gevallen , waarin dimsdale dit ten dele heeft kunnen doen, was de uitkomst even gelukkig, als van de inënting; fchoon zommige dier lijders niet volkomen vrij bleven van het zamenlopen der pokjes, 't geen hij fchijnt te willen toefchrijven, aan 't gemis van de operatie der inënting ; daar het nogthans, indien niet aan de bijzondere gcfteldheid der lijders , gelijk zomtijds bij de inënting zelve is bevonden, klaarblijkelijk aan het niet vroegtijdig genoeg gebruiken der verfche lucht , zo als men uit de opgave zijner waarnemingen kan opmaken, moet worden toegeëigend. Deze proefnemingen van dimsdale heeft buchhave, in ene grote menigte van lijders der natuurlijke kinderziekte , bij welken hij de behandeling der inënting, met ene voorfpoedige uitkomst, gevolgd heeft , bevestigd. Bijzonder is het, dat hij dezelfde misvatting begaat , en het voordeel der verfche lucht, in derzelver koude , zoekt , ja zelfs zomtijds van een koud verblijf, in plaats van de opene lucht,heeft laten gebruik maken , en het minder gemak-



< 47 >
makkelijk beloop der ziekte, daaruit ontltaande , aan de natuurlijke befmetting onregtmatig toefchrijft. Althans heb ik zelf, in een vrij aan*"zienlijk getal van voorwerpen, waarbij ik de behandeling der inenting , aanftonds na de gelegenheid der natuurlijke befmetting , of na het eerfte vermoeden van dezelve , heb kunnen in acht nemen , wel beftendig een gewenscht gevolg daarvan gehadmaar tot nog toe gene zamenvloeijende pokjes waargenomen ; 't welk met verfcheidene voorbeelden van stoerk inftemt, die e i c h e l bijbrengt , en tevens verzekert, dat hij nimmer enige natuurlijke zamenvloeijende pokjes , in lijders, die, van het eerfte begin der ziekte af, in de opene lucht verkeerd hadden , heeft zien ontftaan.
Behalven deze proeven , hebben verfcheidene Schrijvers, zo als burserius de kanil-
eeld, schwencke, de mertens, lee
perkins , huck, en anderen, niet flegts het gebruik der opene lucht, in de natuurlijke kinderziekte , even als bij de inënting, met allen ernst aangeprezen, maar meestal de heilzame uitwerkingen daarvan gezien ; gelijk een onzer landgenoten , j o ii. b a g g a a r t , reeds omtrent het begin van deze eeuw, de uitnemende voordelen van de verfche lucht, zelfs binnens huis , in geluchte vertrekken, in de kinderziekte, heeft
on-



< 48 >
ondervonden , en de opene lucht, in gezonder luchtsgelleldheden, dan die van Zeeland is, heeft aangeraden ; doch is daarin te dier tijd door anderen niet gevolgd. *
Bij deze bewijzen, dat de voorgeftelde toepasfing , van de tegenwoordige behandeling der inenting , op de natuurlijke kinderziekte , gene loutere theorie is gebleven , maar door velen reeds gelukkig in praktijk gebragt, zou men nog kunnen herinneren , dat dezelfde manier, niet enkel bij de opgenoemde-", en enige andere bijzondere voorftandej-s , maar bij het grootfte gedeelte van zommige volkeren , in gebruik is. Want fchoon de Bataaffche Natie, in de eerfte helft van deze eeuw , bij alle volkeren van dit werelddeel, door de voortreffelijkheid harer Geneeskunde , beroemd was, moet men bekennen, dat zij thans niet alleen door de meeste europifche volkeren, in de geneeswijze der natuurlijke kinderziekte , en wel voornamentlijk door de Engelfchen , die meer en meer de behandeling der inënting , met een uitftekend goed gevolg, daarbij in acht nemen , overtroffen word ; maar zelfs, dat de talrijke bewoners van het uitgeftrekt Indostan , haar daarin van overlang zijn voorgegaan , en de verkoelende geneeswijze, inzon • derheid de opene lucht, op ene bijna voorbeeldeloze wijze, en met het allerbeste gevolg, zo
wel



< 49 >
•wel In de natuurlijke kinderziekte, als na de inënting , gelijk door cullen is aangemerkt, gebruikt hebben. Dezelfde manier word door de Braminen, die 's jaarlijks in Bengalen komen, om in te enten, in beide gevallen, met denzelfden voordeligen uitflag, gevolgd; terwijl de europifche Geneesheren aldaar ,• die van deze geneeswijze afwijken, volgens het getuigenis van holwell , vele lijders, dikwijls den tweden , of derden dag , na de uitbotting der natuurlijke pokjes, verliezen. Sterker bewijs
van de veelvermogende kragt, en van de volfirekte noodzakelijkheid, der opene lucht , in de kinderziekte, kan niemand verlangen, en derhalven zal ik hier niets meer bijvoegen.
ZESDE AFDELING.
Bewijzen voor de volkomene gelijkheid, der ingeente , en der natuurlijke kinderziekte.
a al het geen tot hiertoe over de kinderziekte gezegd is, fchijnt men nauwlijks meer te kunnen vragen , of 'er nog enig wezentlijk onderfcheid, tusfchen de natuurlijke , en de ingeente pokjes, plaats hebbe ? De oorzaak , de natuur, zo verre die bekend is, de toevallen , D en



< 5o >
en de gevolgen, zijn van beiden , onder dezelfde omftandigheden , volkomen dezelfde. Beiden worden zij door befmetting veroorzaakt , waarvan men, volgens haygarth, in beiden, gewonelijk tusfchen den zesden en veertienden dag , de blijken befpeurt. Beiden beftaan zij onveranderlijk uit hetzelfde fmet , 't welk , hoe dikwijls ook , of door de Natuur, of door de kunst, in vatbare voorwerpen bij vervolg aangebragt en verwekt, altoos wederom , zo wel op ene natuurlijke , als op ene kunstige wijze , kan befmetten. Beiden beveiligen zij even zeer tegen ene twede befmetting. Beiden tragt de Natuur, door denzelfden weg , te genezen , waartoe de behandeling , in beide gevallen , evenveel kan medewerken. Beiden zijn zij , onder ongunflige zamenlopende omftandigheden, bij ene verkeerde behandeling , voor dezelfde ongunftige toevallen , en gevolgen, vatbaar. Beiden zijn zij , uit dien hoofde , volgens aangehaalde , en bekende bevindingen, of zeer gemakkelijk , of minder of meerder gevaarlijk , of dodelijk.
De verfcheidenheid tusfchen de natuurlijke en kunftige befmetting, kan geen wezentlijk onderfcheid der ziekte genoemd worden , om dat Zij alleenlijk de wijze, waarop de gelegenheid geiende oorzaak, in het vatbaar voorwerp, werkzaam



< 51 >
fcaam word gemaakt, doch geenzins de oorzaak zelve , en even min de vatbaarheid der voorwerpen , die in beide gevallen dezelfde zijn , doet verfchillen * en fchoon zij j in het ene geval, door de inënting , den tijd der befmetting van de keuze doet af hangen, en daardoor gelegenheid geeft, om van den beginne af aan , en zelfs voorlopig, de beste maatregels te nemen, en te werk te Hellen ; terwijl, in het gewoon beloop van zaken , de natuurlijke befmetting , dikwijls op ongelegene tijden, en in ongunftige omftandigheden , en dan nog doorgaans onverwagts gefchied , de nodige voorzorgen verhindert , en alleen door de uitbotting waarfchouwt , als de ziekte zomtijds reeds ene ongunftige gedaante heeft aangenomen ; kan men egter den tijd der natuurlijke befmetting , wanneer men dezelve opzettelijk doet gebeuren , en niet aan het geval overlaat, eveneens, als die der inënting , naar welgevallen bepalen, en 'er hetzelfde nuttig gebruik van maken, zo als door chais en anderen opgegeven , en door buchhave is in 't werk geftcld. En dus is zelfs deze bepaling van tijd , niet bij uitfluiting , aan de inënting eigen, maar, als men zulks goedvind , aan de beide manieren van befmetting , gemeen, en dienvolgens zeer verre van een wezentlijk onderfchcid tusfchen dczelven te zijn.
D a Bij.



< 52 >
Bij velen evenwel zal dit denkbeeld , dat 'er .geen wezentlijk onderfchejd , tusfchen de na-tuurlijke , en de ingeente pokjes , plaats heeft, om het aanmerkelijk groot verfchil, 't welk men gewonelijk, tusfchen het doorgaand beloop, en gevolg van beiden , waarneemt , misfchien bezwaarlijk ingang vinden. Doch men dient zig te herinneren , dat in deze verhandeling over niets anders, als over de pokjes, het zij natuurlijke , het zij ingeente , enkel als zodanige pokjes bcfchouwd, gehandeld is ; dat in beide gevallen , buiten de gewone behandeling , alle overige omftandighedcn gelijk worden onderfteld ; dat ondertusfchen de menigvuldige verfcheidenheden, in de gefteldheid, plaatzing, en alle verdere omftandigheden van den lijder , in de plaatslijke , en epidemifche ziektens, enz. zo als door butini, en door velen na hem , is aangemerkt , van enen verbazenden invloed op de pokjes kunnen zijn ; dat het fchadelijke daarvan, bij de inënting, veeltijds kan worden weggenomen , of vermijd; dat dit, bij cue toevallige natuurlijke befmetting, zeer dikwijls onmogelijk is ; en voorts , in dit laatlte geval , om dat de pokjes , onder de gewone behandeling, doorgaans meer koorts en hevige toevallen verwekken, dan onder de behandeling der inënting, dat daardoor ene inwendige ongefteldheid van
den



< 53 >
den lijder kan gaande gemaakt, en zijne vatbaarheid , voor andere epidemifche ziektens , vermeerderd worden ; en dat, uit dien zamenloop van oorzaken , ene zamengcfïelde ziekte kan ontdaan , waarin de bijkomende ziektens niet zelden de hoofdrol fpelen, en ene anderzins gemakkelijke kinderziekte, ten hoogde gevaarlijk y ja. zelfs dodelijk , kunnen maken ; zo als door stoll, en anderen , te regt is aangemerkt, die , om de bijna algemene goedhartigheid der pokjes , zijne geneeswijze voornamentlijk tegen de bijkomende epidemifche ziekte inrigtte. Als men zig den invloed herinnert, welken deze toevallige omdandigheden , op de pokjes, kunnen hebben , dan zal men in dezclven reeds, vele gronden voor het verfchil, in het beloop en in het gevolg , tusfchen de natuurlijke, en de ingeëntc pokjes, beiden naar de daarbij gebruikelijke wijze behandeld, kunnen ontdekken die, voor het meerder gedeelte, geen plaats hebben, wanneer de natuurlijke kinderziekte , op de wijze der ingeënte pokjes , behandeld word ; die geheel vervallen , als de natuurlijke kinderziekte , daarënboven , door ene opzettelijke befmetting , onder de nodige voorzorgen , is voortgebragt; en die dus geheel niet tot het wezen der kinderziekte behoren. Indien men dit alles behoorlijk overweegt; mD 3 dien



< 54 >
dien men al het toevallige, 'twelk niet volltrekt onaffeheidelijk tot de kinderziekte behoort, zorgvuldig daarvan afzondert vindien men daarentegen , alle de opgenoemde bijzonderheden , die in de natuurlijke , en in de ingeente pokjes, op enen gelijken voet Hand grijpen, onpartijdig befchouwt ; dan zal men , om deze volkomene overëenkomiten, moeten bekennen, dat 'er geen wezentlijk onderfchcid, tusfchen de natuurlijke, en de ingeente pokjes , plaats heeft.
ZEVENDE AFDELING.
Enige regels bij de natuurlijke kinderziekte in acht ie nemen.
, T
t 1 s in het voorgaande gebleken , dat het voordeel , 't welk de inënting aanbrengt, eniglijk uit het gebruik der verfche lucht ontilaat ; dat deze lucht niet door hare koude , of door ene terugdrijvende kragt , werkt , zo als het doorgaande gevoelen fchijnt te zijn, maar dat zij integendeel alleenlijk nuttig is , door het pokfmet uit het lichaam aftelciden , en daardoor de ziekte te verminderen ; dat zij derhalven even veilig in de natuurlijke kinderziekte kan gebruikt
WQT'



< 55 >
worden ; dat zij daarin door de Natuur word aangewezen ,• dat zij in dezelve evenveel voordeel , als bij de inënting, kan te weeg brengen ; dat ontelbare waarnemingen dit volkomen hebben bevestigd • en eindelijk , dat 'er geen wezentlijk onderfcheid, tusfchen de natuurlijke, en de ingeente pokjes', plaatsheeft. Thans zal het niet ondiendig zijn, nog kortelijk te overwegen , langst welken weg , men het zekerde voordeel, van de behandeling der inënting, in de natuurlij* ke kinderziekte , kan trekken.
Ten zulken einde moet men zig met gene gedeeltelijke navolging , van de regels der inënting , te vrede dellen , maar dezelve , in haar geheel, nauwkeurig in acht nemen; om dat een gering verzuim in dezen , de gehele uitkomst kan doen mislukken , zo als ik zelf daarvan te meermalen ooggetuige ben geweest, en de gevolgen der geneeswijze , die zommige Schrijvers, op het voetfpoor van sijdenham, zelfs enigermate naar het bedier der inënting gefchikt, hebben aangeraden, overvloedig kunnen daven.
De voornaamde onder de tegenwoordige voordanders , en beoefenaars der inënting, komen daarin, met gatti, wagler, dimsdale, unzer, schroeter, en ene menigte anderen , overeen , dat gezonde voorwerpen , gene D 4 voor-



< 5^ >
voorbereiding hoegenaamd , voor de inenting, nodig hebben ; waardoor egter, althans bij velen , het voorlopig gebruik , van enige zagte buikzuiverende middelen , die doorgaans van dienst kunnen zijn, niet word uitgefloten. De meeste derzelven zijn , op zeer goede gronden, van oordeel, dat men voorts niets anders, als ene onthouding van alle dierlijke , en zwaar verteerbare voedzels , van alles wat de fpijsvertering kan hinderen , alsmede van alle geestrijke dranken, en fpecerijën, agt of tien dagen te voren , en zo vervolgens tot den gehelen afloop der inënting, behore aan te raden. Terwijl men, in minder gezonde voorwerpen, de plaatshebbende ongefteldheden ,, vooraf moet tragten te verhelpen.
Bij de kunstbewerking der inënting , dat fe, op dien dag , en enige dagen voor en na denzelven , bevelen zommige inënters het gebruik van enig bereidzel , uit het kwikzilver en het fpiesglas. Verre de meeste egter laten het , met een even goed' gevolg , alleenlijk bij de inënting zelve , de reedsgemclde diëet , en het dagelijks dikwijls herhaald genot der verfche lucht , berusten.
Na de inenting , moet men zig behendig aan dezelfde dieet houden ; veel koud water drinken; zo veel mogelijk van de opene luchtgebruik



< 57 >
bruik maken , en , ten zulken einde , niet lang te bed blijven; dagelijks op de ontlastingen acht geven, en, die ontbrekende, dezelve door zagte verkoelende buikzuiverende middelen, of, 't geen nog beter is , door herhaalde klijsterenr bezorgen. Voorts behooit men , behalven de nauwkeurige waarneming van deze regels , bij alle voorkomende ongefleldheden en toevallen, die zig niet naar dezelve willen fchikken , zig van dergelijke middelen te bedienen , als men, bij dezelfde omfcandigheden , in de natuurlijke kinderziekte, door de beste Schrijvers vind aangewezen. Terwijl men altoos, na het opdrogen der pokjes, een, of meerdere purgeermiddelen, naar de bijzondere gefteldheid van den lijder, moet laten gebruiken.
Alle deze opgenoemde regels, heeft men derhalven , bij de natuurlijke kinderziekte , zorgvuldig in 't oog te houden , en te doen agtervolgen , indien men dezelve even gemakkelijk, en even gelukkig voor den lijder, als de inënting , wil doen aflopen. Omtrent zommige bijzonderheden, zal ik nog de volgende aanmerkingen maken.
Dewijl men doorgaans minder zeker is, van den tijd der befmetting, op de gewone natuurlijke wijze , dan'; door de inënting , is het niet ongeraden, voor menfehen, die nimmer de D 5 kin-



< 58 >
kinderziekte hebben gehad, qp tijden^ als dezelve algemeen in hunne nabuurfchap , of op plaatzen, werwaards zij zig begeven moeten, heerscht, het lichaam, doorzagte laxeermiddelen, te zuiveren , zig van alle dierlijke, en moeilijk verteerbare vocdzels , van alle fpecerijen en verhittende dranken , en van alle ongeregeldheden in de levenswijze , te onthouden. Te meer nog is dit raadzaam, wanneer zij in de gelegenheid zijn geweest , van befmet te worden. Doch inzonderheid 'moeten zij dit in acht nemen , indien, bij het vermoeden van befmetting , zig enige tekens van koorts , met pijn in het hoofd , en in den rug en lenden, drukking in de maag, een bedorven adem , een kwaden fmaak , of walging , openbaren ; en , in dit laatlte geval, is het nodig , zig zo veel mogelijk uit het bed te houden , en bijna aanhoudend in de opene lucht te verkeren.
't Is waar , dat deze verfchijnzels , bij den aanvang ener andere ziekte , plaats kunnen hebben , fchoon dimsdale, cullen, en anderen , van gedagten zijn , dat men niet ligt , bij ene epidemie van kinderziekte, door dezelven zal misleid worden ; maar dan nog kunnen alle de gemelde voorzorgen bijna nimmer enig nadeel doen , als men , omtrent de lucht, de nodige maatregels in acht neemt.
On^



< 59 >
Ondertusfchen is hec bij deze koorts, inde kinderziekte , die door het pokfmet veroorzaakt word , hetzelve na de huid voert, en de uitbotting zal doen aanvangen , van de hoogfte aangelegenheid , dat hetzelve fmet, zodra het de oppervlakte van het lichaam nadert, aanftonds ontlast , en door de lucht afgeleid worde ; om dat de ophoping van dit fmet aan de huid , zo als reeds gezegd is, de pokjes verwekt, die minder of meerder in getal zijn, even als de geaartheid der ziekte gunftiger * of ongunftiger is, naar mate dat die ophoping word verminderd, of vermeerderd.
Ter bevordering van de afleiding van het pokfmet , is het , volgens het voorgaande , nodig, dat 'er telkens veel verfche lucht , die nog niet met fmet beladen is, aan de oppervlakte van het lichaam worde gebragt ; waartoe ene matige en dikwijls herhaalde beweging, in de opene lucht, het allergcfchiktst is ; die tevens , volgens s ijdenham , een kragtdadig middel i-; , om de paarfche vlekken, de ijlhoofdigheid, de opllopping der urine , en meer andere lastige toevallen , die zomtijds in de kinderziekte plaats hebben , en doorgaans ongunftige voortekens zijn, voor te komen , of te genezen. Terwijl deze beweging , in de opene lucht , daarenboven de natuurlijke affcheiding der vogten bevordert, de
veer-



«C 6x> >
veerkragt der fpiervezelen bewaart, de zenuwera in geregelde' werking houd , en de vermogens der Natuur in ftaat ftelt, om velerlij mogelijke onheilen af te wenden. Indien ongemeen flegt weer , hét gebruik der opene lucht, niet toelaat , dan moet men dit, ■ door beweging in huis, met opene vengllers , tragten te vervangen , en vooriil aan de lusteloosheid van den lijder, welke doorgaans door de koorts veroorzaakt word, en hem enkel na rust in het bed doet verlangen , niet toegeven , om dat dit onherroepelijk tot zijn verderf kan ftrekken. Jonge kinderen , die gene genoegzame beweging kunnen maken , om zig, bij koud weder , in de opene lucht, warm te houden, moet men , warm gekleed, op den arm doen dragen, om het fchadelijke der koude te vermijden.
De kleding van den lijder moet, naar het jaargetijde , en het weder , zodanig gefchikt zijn , dat de lucht hem niet kan fchaden. Indien de uitwendige omllandigheden zulks gedogen, moet hij dagelijks van klederen , althans van onderklederen , veranderen , en dikwijls verfchoond, doch het linnen daartoe, op enen vuurmand, behoorlijk gedroogd, en gewarmd worden.
Nimmer moet hij zig in huis, in een belloten vertrek , onthouden , maar zelfs moet hij in ene kamer flapen, daar onophoudelijk verfche lucht
kan



< 6i >'
kan inkomen , op ene opene rustbank, zonder bed , enkel met een matras, en de nodige lakens en dekens , naar het verlangen van den lijder , voorzien , die dagelijks gelucht , en ververscht moeten worden. Wanneer de buitenlucht, die in de flaapkamer komt, te koud, of te vogtig is , dan moet men dit, onaangezien het jaargetijde , door een goed vuur, of een kachel, vergoeden.
De opgenoemde bijzonderheden , die alle de bevordering van de afleiding van het pokfmet, door de lucht , ten doel hebben , zou men , als onverfchillige kleinigheden , kunnen befchouwen ; doch ik kan hier niet te ernllig herinneren , dat de hoegrootheid dezer afleiding , inzonderheid in dit tijdsgewrigt , voornamentlijk over het beloop , en de uitkomst der ziekte , en dus over het toekomftig lot van den lijder, beflist.
Schoon de uitflagkoorts, onder het opgegeven bellier, doorgaans fpoedig bedaart, en men dan gene andere middelen , in het ganfche beloop der ziekte , behoeft aan te wenden , gebeurt het egter zomtijds , dat deze koorts hevig en langdurig aanhoud. In dit zeldzaam geval kan men , volgens den raad van cullen , en vele anderen , vooral in volbloedige geitellen, ene aderlating laten doen. Dan daar de bedoeling,



< 6a >
ling, der gehele geneeswijze, behoort te zijn, den lijder , zo na mogelijk , bij den ftaat der gezondheid te bewaren, dewijl het anders zeer moeilijk is , om het noodzakelijk gebruik van de opene lucht te blijven maken , zonder welke de ziekte meestentijds ene ongunrtigere gedaante aanneemt, moet men , naar mijn inzien , buiten dringende redenen , de aderlating volftrekt vermijden.
De meeste Schrijvers hebben geraden , om in deze koorts , met het gebruik van verkoelende laxeermiddelen voort te varen. Doch ik meen te hebben waargenomen , dat deze middelen zomtijds meer ftoffen in de eerfte wegen losmaken , dan zij, in een kort bellek van tijd, kunnen doen ontlasten , en dat daardoor de koorts dan vermeerderd, en verlengd word. Om deze reden , en om tevens zeker te zijn , van den aanvoer van het pokfmet na de huid, door de prikkeling dier middelen, niet te vertragen, of te beletten., heb ik doorgaans, eens of twetnaa! 's daags , door een verzagtend klijsteer, den afgang tragten te bevorderen , tot dat, na den afloop der ziekte , de nodige buikzuiverende middelen konnen gebruikt worden , om gene overblijfzels van de ziekte in het lichaam agter te , laten.
Zeer zelden gebeurt het, dat de ftuipen in de
uit-



< 63 >
uitflagkoorts, waarvan ene ligte aandoening, kort voor de uitbotting , doorgaans een gunftig zoort van pokjes voorfpelt, geweldig, of aanhoudend zijn ; doch dit gebeurende , raden verfcheidene Schrijvers , ene ruime gift van een pijnftillend middel te laten gebruiken, 't welk , in hardnekkige gevallen , zekerlijk zijne nuttigheid kan hebben ; fchoon de ftuipen gewonelijk ophouden , nadat de lijders in de opene lucht gcbragt, en verzagtende klijsteren gezet zijn. Weshalven ik dit laatfte veeltijds eerst beproefd, en dan altoos voldoende heb bevonden.
Indien het gebruik der verfche lucht , in de eerfte dagen der natuurlijke kinderziekte , mogt verzuimd zijn, dan moet men dit aanftonds tragten te verbeteren. De hevigheid der ziekte , die onder de gewone wijze van behandeling , doorgaans meer bij de natuurlijke , dan bij de ingeente pokjes , plaats heeft, en dus vermoedelijk bij lijders, die, in den beginne der ziekte ^ van het gebruik der opene lucht beroofd zijn geweest , plaats zal hebben , kan geen beletzei daarin zijn , maar wel ene reden van dringende noodzakelijkheid, meerdere moeilijkheid, en bijzondere behoedzaamheid. Om dat de meerdere ziekelijkheid , even zeer in het ene, als in hec andere geval, een gevolg is van het gemis dier lucht , en dat men dus, in plaats van die lijders
ver-



< 6~4 >
verder van de opene lucht terug te houden , en daardoor te verergeren , dezelven integendeel, zo fchiclijk, en zo dikwijls mogelijk, in de opene lucht, als het beste middel van behoud, moet doen verkeren, of tragten te brengen. De moeilijkheid kan bijna onoverkomelijk groot zijn ; doch zo als altoos , zo moet men het ook dan inzonderheid werkftellig maken , om den lijder, als 'er nog enige hoop is , niet verloren te geven. De lijder, waarvan sijdenham verhaalt, dat men het lijk, zo als men meende , om het bederf te vertragen, uit het bed genomen, en op ene tafel, onder een linnen laken, gelegd had , en die vervolgens nog herllelde, kan ter aanmoediging dienen, om niets onbeproefd te laten. De hoge nood lijd geen uidlel in gevaarlijke lijders; doch het middel moet geen kwaad kunnen doen, en derhalvcn moet het, met omzigtigheid , gebruikt worden, 't Is in dit geval , dat men vooral alle grote verwisfelingen , en niet alleen het nadelige der koude, maar ook ene llerke hitte, moet vermijden ,• omdat, in zodanige lijders , dikwijls reeds ene grote geneigdheid tot bederf plaats heeft, die door de hitte kan vermeerderd worden. De handleiding van/enen kundigen Geneesheer is hier , zo wel ten dezen opzigte, als ten aanzien van alle andere verëischte middelen, volftrekt nodig.
De,



< 6$ >
Dewijl het mijn oogmerk niet is , ene i«it> gebreide verhandeling over de kinderziekte te fchrijven , moet ik , omtrent alle verdere bijzonderheden , die men bij ene menigte van Schrijvers kan vinden , den geheel onkundigen derwaards wijzen. Mijne bedoeling is geweest,om aan te tonen, dat geenzins de plaatslijke befmetting der inënting , maar alleen het bellier, daarbij gehouden , in de ingeënte pokjes het voordeel aanbrengt ; dat men dit bellier , in de natuurlijke kinderziekte , kan volgen, en de lijders daarvan hetzelfde heil doen genieten ,. zo als door ene grote menigte van proeven is bewezen. Ik zal , ter vermijding van misvatting , alleenlijk nog herinneren , dat ik geheel niet. bedoeld heb , iets ten nadele van de inënting te melden , maar dat ik dezelve integendeel houde , voor ene der heilrijkfte uitvindingén , die vele duizende menfehen bij het leven heeft bewaard, en door welke men, in de vroege jeugd,, of ter gelegener tijd, ene natuurlijke befmetting kan voorkomen, die zomtijds, in enen gevorderden leeftijd , in ziektens , of andere belemmerende omllandigheden , of ook wel gedurende de zwangerheid , het kraambed , enz. der vrouwen , invallende , vooral door een minder gefchikt bellier , ene kinderziekte kan te weeg brengen , die van gedugte gevolgen is.
e ; ik



< 66 >
Ik bejammere daarom , met vele anderen , dac de inënting nog merendeels enkel door Geneesen Heelkundigen , en niet door allerlij gefchik* te lieden , word verrigt; zo als -gemakkelijk , met het binden van een pokje , op de huid, naar het voorbeeld, 't welk buchan, door ene oppaster, in zijn eigen kind gegeven heeft, of door het aanleggen van enig plukzel , met etter ftof, op den arm, 't welk brooke , na vele bevindingen , aanraad, zou kunnen gefchieden ; om dat dit waarfchijnelijk , door het vermijden van alle kostbaarheid , door het opruimen van alle geheimzinnigheid , en door het wegnemen van het denkbeeld ener kunftige operatie , het gefchiktfte middel zou zijn , om de inënting algemeen te doen worden , en om de menfchen doorgaans meer , aan het daarbij gebruikelijk beftier , te gewennen ; waartoe het wenfchelijk is , dat alle Geneeskundigen eens eindelijk hunne pogingen menschlievend mogen verënigcn! •—; Voor zodanigen ondertusfchen , die door enige beletzeis van de ,inënting worden terug gehouden , en zomtijds tot ene opzettelijke natuurlijke befmetting mogten kunnen befluiten , maak ik gene zwarigheid, op de gelegde gronden, en het voorbeeld van buchhave, te verklaren, dat zij daarvan hetzelfde heilrijke gevolg, als vao de inënting, mogen verwagten',
en,



< 6> >
en , indien dezelfde regels, in beide gevallen , in acht genomen worden, dat deze natuurlijke befmetting', met de inënting , ten aanzien van alle voordeelen , hieraan 'vcrknogt , volkomen gelijk ftaat.
-
Nadat ik dit ftukje had afgefchreven , is mij ene ontdekking van girtanner, omtrent de werking van de levenslucht op het pokfmet, bekend geworden , die hij, in zijne Abhandlung ilber dis krankheiten der Kvider , in 't jaar 1794 te Berlijn gedrukt, zonder enige verdere omftandigheden, opgeeft, 'als dat dezelve, door andere proeven , met pokftof, in verfchillendö luchtsoorten, ftond gevolgd te worden, die nog niet tot mijne kennis gekomen zijn.
De ondervinding , namentlijk , heeft g1 rtanner geleerd, dat pokftof, aan levenslucht blootgefteld , in weinige uren, de befmettende hoedanigheid verliest. Indien dit gefchied, doordien de levenslucht het befmettend gedeelte der pokftof wegneemt, ren zig daarmede verenigt, en men zig herinnert, dat de dampkringslucht, .omtrent voor een vierde gedeelte, uit levensE s luchs



'< 68 >'
lucht beftaat ; dan zou het zig gemakkelijk, uit fcheïkundige beginzels , laten verklaren , waarom de dampkringslucht het pokfmet, van het lichaam van enen lijder , opneemt , of afleid ; waarom die lucht daardoor befmettend word ; waarom beflotene lucht daarmede word verzadigd , en hetzelve niet meêr aanneemt; waarom het fmet dan in het lichaam blijft hangen , en de lijder , aan velerlij uitwerkingen van hetzelve , word onderhevig gemaakt; waarom integendeel , ene veelvuldige ververfching der dampkringslucht , rondsom den lijder , die het best , en het veiligst , door beweging- in de opene lucht, plaats kan hebben, van zulk groot nut is in de kinderziekte, en vele andere bijzonderheden meer.
Dewijl deze ontdekking derhalven«, indien dezelve bij een nader onderzoek mogt worden geftaafd, mijne Hellingen, aangaande de werking der verfche lucht in de kinderpokjes , enig licht zoude bijzetten,, en bevestigen ; heb ik gemeend, fchoon ik tegenwoordig van de blote opnoeming dier bevinding geen verder gebruik kan maken, dezelve niet geheel ongemerkt te mogen voorbijgaan.
In hoe verre'deze ontdekking zou kunnen medewerken , om te eniger tijd ene gehele uitdelging der kinderpokjes tot Hand te brengen,
ZQ



'€ °9 >
zo als in een zeker Tijdfehrift Word in bedenking gegeven , is moeilijk te bepalen ; om dat het voorbeeld van de pest, ten'dien einde doorgaans bijgebragt, minder op de genezing , of verzagting • derzelve , dan op de vermijding yan de befmetting , gegrond is j en bezwaarlijk op de kinderpokjes , die yan tijd tot tijd , op zekere plaatzen , algemeen heerfchen, fchijnt toe* gepast te kunnen worden. Nogthans is het zeer te wenfchén , dat de voortgezette pogingen, van den eerstgemelden Schrijver, en van anderen , deze belangrijke ontdekking mogen bevestigen , en dat dezelve, volgens zijn verlangen , 'indien zulks mógelijk is , over de natuur van het pokfmet énig meerder licht zullen verfpreiden ]■
IN-



INHOUD.
I. Afdeling» Over de kinderpokjes in 't alge*
meen, en derzelver geneeswijze.
II. Afdeling. De toepasfelijkheid van de be*
handeling, bij de inenting gebruikelijk>tj op de natuurlijke 'kinderziekte.
III. Afdeling.1 'Onderzoek en wederlegging, van hetgevoelenvanzommige Schrijvers', over de werking der verfche lucht, in de kinderziekte.
IV» Afdeling. Verklaring van de eigentlijke werking der verfche lucht, in de kinderziekte , en de noodzakelijkheid yan derzelver gebruik.
V. Afdeling. De noodzakelijkheid van het ge*bruik der verfche lucht, in de natuurlijke kinderziekte, door veelvuldige ondervindingen , nader aangedrongen.
VI. Afdeling. Bewijzen voor de volkomene gelijkheid der ingeente, en der natuurlijke kinderziekte.
VIL Afdeling. Enige regels bij de natuurlijke kinderziekte in acht te nemen.