01 1237 2065 UB AMSTERDAM   i PLECHTIGE LEEE-l.EDES'EI door SJOERD SYTSES HOEKSTRA, IN LEFEN PREDIKANT DER MENNONIETEN TE EMBDEN; e n JOANNES ALEERTUS S. HOEKSTRA, ÏREDiKANT IN de doopsgezinde gemeente te utrecht, medebestuurend EN correspondeèrend lid der maatschappij VAN kunsten en wetenschappen , Onder de fpKük 1 Tot nut van 't algemeen, hoofdlid van het taal- en letterkundig genootschap, Onder de fpKUK: Wijt is de Foedftcr der Wetenfchappen , te utrecht , medelid VAN het dicht-EN letteroefenenDE genootschap, onder de fpceuk: Wijjlree. ren naar de volmaaktheid, TE amsteldam. Te UTRECHT, Bij G. van der VEER en ZOON, M D C C X C.  Cedenkt uve Voorgangeren , die u het mordCods gefprooken hebben volgt hun geloof na, annfcheu. wen* * uitkomst hunner vandeünge, Hebr. ,3.v.  N A A M L IJ S T DER- INTEKENAAREN OP DEZE AMSTELDAM- ] GerardusdeWaalaExempl. jan Deknatel 3 Ëxempl. jan Westendorp. Geetüng Kops Pz. B. de Bosch Jeron. CornelisDavidvan der Vliet. Floris Kat. Jacobus Zijtzama. Hendrik Klinkert. Pieter Nicolaas Jut. Maria van WijUki Wed. I. ten Broeke. J. Doekes. Francois Walbeek. Weduwe Jeronirn. de Bosch GerardusdeWaalaExefnpl. jan Deknatel 3 Ëxempl. jan Westendorp. Geeriing Kops Fz. B. de Bosch Jeron. CornelisDavidvan der Vliet. Floris Kat. Jacobus Zijtzama. Hendrik Klinkert. Pieter Nicolaas Jut. Maria van WijUk, Wed. I. ten Broeke. J. Doekes. Francois Walbeek. Weduwe Jeronirn. de Bosch 9 Ëxempl. ohannaKorp, geb.de Groot, joannes Couwenhoven Predikant der Doopsgezinden in de Kerk de Zon. [an de Vries. De Weduwe de Vries.' Fredrik Röhne. Barend Kooij. Jan Deknatel voor Geertrui van Vollenhoven , 2, en voor Jan de Jager, Predi« kant onder de Doopsge* zinden te Altona I. De Weduwe Pieter Lugt. Jasper van der Meer. Jacob van der Meer» Cornelis Fokking. u  n N A A M L IJ S T j. L. van der Vliet. Laurens Swart. ak Fortgens. Jan van der Weij. Èraond van Konlngshbven. Maria ICfiii er. Hendrik Hoekes. Abraham Fok. De Weduwe Erasraus Jongeling.Jacobus Moerjaans. Sara de Winter. Maria Lezaij. Jacoba Beek. Elizabeth Bék. Marte Krieg. Sufanna de Ridder. C. Bevering. Dirkje Lagerweij, Geertrui van- der Weij. De Weduwe Jan Westendorp.A. van Maurik. C. van Vollenhoven, A. C. van Oostcrvvljk. de Weduwe Mattliijs Westendorp.Jan Lugt. Wijtze Pieters. Willem Lugt. -Jacob Manhout. Barend Willink. Jan van Eden. Jacomina van Eden. Cornelis Simons. De Weduwe Janfea. J. C. Sepp. Jan van Dijk Adr. Cornelis Lugt. 'Dirk Schouten. A. Tieleman. De Weduwe Hendrik Bomas. A. Siebles per ordre van E. • Siebles. Adrianus Verhoek. Petrus Verhoek. J. Hugli. Willem Gerrie. G. Brender a Brandis "Leermeester in de Wiskunde, en lid van ondericheidene Taal-Digt-Letterkundige en andere geleerde genootfehappen i enz. Suzanna Goutier, Dirkje Glintman.- A.  der IN TEKEN AAREN. m ALMELO. Hermanus ten Cate Ootmz. Adrianus ten Cate Lz. Lambert ten Cate. Gerrit Coster Gcrritsz. Coenraad ten Borg. J. Boorn Cate. J. Hulshof. Gerrit Bootman. H. Hulshof. Jan Busfemaker. Siebrand Busfemaker. Steven ten Cate. Jan ten Cate. Gerrit ten Cate Tz. Predikant der Doopsgezinden. altona. R. Rahuzen Predikant in de Mennonieten Gemeente te Hamburg en Altona 13 Ëxempl. Nicolaas van Mafeijk. B L O K Z IJ C Willem K. Loos. Jan J. Visfcher. Jan Spijker.. Willem Buijs. Jan. A. Visfcher. Sijtje de Graaf, Weduwe Kempen. sorns. Jan Pol Leeraar der Doopsgezinden. E M B D E N. Yzaak Bauman. Johannes Penon hervormd Leeraar. H. Ardelsjuftitie Commis- faris. J. C. Pond. H. J. Bleeker. K. F. Karsjens. n. A. Schmid. P. J. Brouwer. J. Visfering. Aafke van Oterendorp. Pieter Rijsdijk. Maria Rijsdijk. Oepke Predikant in de Lu- terfche Gemeente, ferd. W. Schroeder. Johannes Takens.  ïv NAAMLIJST K. Loezing. Adami, .burgemeester deiStad.N. N. Berend ]. Bakker. r. FolkêTs 'Schoolmeester. J. F. Janfon. Berend Schroedef. D. Schroeder. j. de Baar. Arnold? Sêvcnjn ftïe'fger. Willem Krul, Leeraar. der Hervormde Gemeente. H.Baue rnian. H. Sonnekes. E. H. Everdes IV. N. Jacobus Boum.m. C. 11. Olk Leeraar der Her- vormde Gemeente. J. Nicman. Pieter O. Brouwer 2 Ëxempl. Willem C. Will'emfen. Dirk Noemes. Krijne Klaasfen Oehling Bloem, postviscaal. Bolhuis. Gerberis. Tobiasbouman. J. van Ravenstein. H. G. Lange. Herman Hinrich Wendiin 2 Esempl. Hendrik Baving. J^n van Oterendorp. Fokke Jansfen. Jm Rijsdijk. Jan Yzaak Baumar» lmmina Bauman. Manna 'Baifman. ENKHUIZEN. G. O. Gorter. Anthonij van Velden. Arend Lakker. Dirk van Velden. Jan Bakker. Dirk Hcerel'z. Bakker. Jan P. Bakker. ] acobTjeintfz. Bakker. Aldert Mama, Maarten Bakker. Jan Smid (te Bovenkaspel). Jan Heercfz. Bakker. ClaasWalbeekCde Wed. van) ID AM. Dirk Huisman Leeraar der Mennonieten.' Cor-  der INTEKENAAREN. v Cornelis Dreeves. < N. N. I jan Grootfchoen. Hendrik Bakker. Jan de Reus. Pieter Corn. Jansfen. g o e r e e. i H. Tijmens, Leeraar der Doopsgezinden,i3 Exemp. Jacob Breen. Neeltje Duits. Keeltje Bosland. groningen. 25 Exempl. haarlem. Izaak van Westerkappel, 3 Exempl. Lambert J :cob. v. d. Smisfen. Jacobus Spillebout. •Willem Pluim. Anna en Geertruid van den Bofch. H. S. 2 Exempl. Catarina Seele Weduwe H. Kniphuyzen. Geertruida van Rheedti Abr. Seele. hoorn. Cornelis Ris , Leeraar der Doopsgez. 2 Exempl. Jacob Spis , Leeraar der Doopsgezinden. Pieter Moll , Leeraar der Doopsgezinden. Nicolaes Mesfchaerr. Gerrit Houttuijn. Pie'er Ris, 2 Exempl. kampen. II. Jansfen , Leeraar der Doopsgezinden. Matthijs van Zaanen. Hendrik van Groningeru koogP. van Dokkenburg, Leer- raar der Doopsgezinden, Klaas Wit. 1 norden. Jan Martens Spree. 'M Cornelis J. Verver (de We-» duwe van) Doede  v* N A A M L IJ. S T Doede L. Cremer. Jan Cl. Bakker. Meeljes Sijmens. Beerend fanszen^ Schipper. Jacob P. Theman. Sikko Bafciaans. Jacob Sijraens. Claas H.Brouer, 4 Exempl. PURMEREND. J. H. Gerriüz. 2 Exempl. G. R. M. v. D. ROTÏESDAM. W. S. Hoektlra, Leeraar der Doopsgezind. 5 Exempl. Ludwich Albrecht Spintier, 6 Exempl. Herman Forften, 2 Exempl» izaak Seler. Jan jansfen. Jan Ouwejan. Adriaap Ouwejan. Pieter Sipkes. Johannes Verlove. T E X E L- Joan..Pieter Staneke,Leeraar der Doopsgezinden aan den Burg, Waal en Oosterend (NB. thans te Enk., huizen) 2 Exempl. ' Ari Hilbrands Graaf. Albert Corn. Koning. Geert .Michielsz. Dirk Jat-obsz. Kroon. Jan Bakker, de Jonge. Jan Pieterfen Bakker. Jan Corn. Petten. Jan Pieterfz, Eelman. DirkCorn. Dijkzen 3 Eserap. Gerrit Bakker. Diewertje T. DrijverAris Dirkfz. Eelman. Andreas Joannes van Weert, Roomfch Catho'.yk Pastoor aan den Burg , het oude Schild, den Hoorn, de Koog en Oosterend. Willem Claafz.Trap .Trijntje Willems Roeper. Gerrit Pietersz. Bakker. Sijbrand Cornelisz. Koning. Antje Gornelisz. Koning. Gerrit Cornelisz. Koning. Ia»  d.er INT EKEN AA R/EN. vn jan Frederiktói Kooyraan. Harminus Zuydewind. Arien Jacobsz. Dijkzen. Pieter Jacobfz. Dijkzen. Dirk Rijndertz, t w i s k- Cornelis de Bleijker. utrecht. D. R. Chriftoffel Saxe.Pro- fesfor in de Literatur. W.L.Krieger, Leeraar der Hervormde Gemeente. Andreas Kok,, Leeraar der Hervormde Gemeente. . . . Fprtmeicr, Leeraar derLutherfche Gemeente. Adriana de Graaf. Pieter Ras Gerritsz. Cornelis van Maarsfeveen. Zieuwert van Maarsfeveen. Catharina van Maarsfeveen. Elida Agata Delewijnen. J. P. Kaulbach, Stads Mu. zijkmeefter. H. Paauw, S. S. Theol.Stud. J. de Bleyker Michielsz. S.S. Theol. Stud. J. E. Thummé. G. van den Brink Jinsz. Stads Drukk-er, « Excmp. A. Stubbe, Boekverkoper.. H. van Marienhof, Boekverkoper. H. van Otterloo , Boekver- kooper. j. van Rosfum, Boekver- koopcr. Laurens Praalder. H. O. Wesfens. Hailtje H. Beklcer. H. van Rooijcn. justus de Waal. C. van Duiken. P.Eoddaertjunior, Student. W. .Eelzing Hz. J. C. Pelerier, Binnenvader in 't Burger-Weeshuis, Izaak BFjdeüein. H. van Loenen. J.W. Marmé, Stempelfnij- der der Munt van Hunne Ed. Mog. Van Maurik (de Wed.) westzaan. Gerbrand Valter , Leeraar der Doopsgezinden. Dirk  vui N A A M L IJ S T, Dirk Visfer. Gerrit Visfer. 1 Arend Puffius. Jacob Ris. Gerrit Mats. Maarten Valk. Cornelis Dekker. Jan Ris. Jacob Willemsz. Ris. Klaas de Jong. |an Gorter. Klaas Hoofd. Dirk Hoofd. Willem Boon. Klaas Gorter. Aris Vislèr junior. Klaas Dekker. Pieter Bakker. Albert Bleeker. Cornelis Blaauw. Adriaan de Lange. Mans Manne's. Jan Buis. Jan Simonsz. Dekker. Gerrit Muze. Klaas Willemsz. Ris. Dirk Rot. Gerbrand Dekker. Albert Klundert. Jacob Groot. Koenraad Baving S. S. Theol. Stud. WIJKbï duurstede. r. Berenburg. ZEIST, B. C. v. C. C M. B.  VOORBERICHT. eze Leerredenen , die } op aanzoek van eenige vrienden mijns overledenen Vaders, het licht zien, zijn niet zodanig, dat ze eene wijdlooprge voorafreden vereifchen: Wij zeggen alleen dan, dat wij de Heeren Intekenaaren voor hunne onderfteuning onzer pogingen hartlijk dankbaar zijn, en bidden den algenoegzamen God, dat Hij ook deze Leerredenen wil doen verftrekken tot hunne zaligheids bevordering. J. A. S. HOEKSTRA. ♦ % DE  DE GEMEENTE DER MENNONIETEN TE EMBDEN, EN VOORTS ALLE BLOEDVERWANTEN EN VRIENDEN VAN MTJNEN OVERLEDENEN EN ZEER. DIE RB AA REN VADER, WORDEN DEZE LEERREDENEN c " I . Li3S li '. flafi51l9 MET VERSCHULDIGDE LIEFDE, HOOGAGTING EN WA A R B DANKBAARHEID, OPGEDRAGEN DOOR DE RZELVER WAARE EN DIENSTVAARDIGE VRIEND EN BROEDER IN CHRISTUS J. A. S. HO EK STRA.  JET*' v na EERSTE LEERREDE, GEDAAN ter I N W IJ I N G DER. MENNONIETEN KERK TE EMBDEN, Uitgefprooken den 26. November 1769. door SyOERD STTSES HOEKSTRA, Leeraar der Mennonieten te Embdbn. TEXT I. CHRON. 29. vs. !. Foor der ztide de Koring David tot de gantfche gemeente , God heeft mijn zoon Salomo alleen verkoor en: een jongeling en teder; dit werk daar en tegen is groot, want het is geen Paleis voor eenen menfche, maar Cod den Heere. Voor afspra a k. Ji\\\ wij M. T. heden voor de ecrfiemaal aan deze plaats — in dit Huis god-dienstig bijeen vergadert : — hebben wij aireede den Godsdienst met het voorleezenuitdesHeerenWoordt A en  C * ) en een aangenaam Pfalmgezang begonnen : — heb ik mij voorgenoomen , door het doen van eene opënbaare en plechtige Leerrede dit Huis den Heere te heiligen en tot zijn Dienst intewijen , om in volgende tijden , zo lang het den Heere behagen zal, het werk der bediening aan deze plaats te verrichten; zijt gijl. te zaamen in de voorhoven des Hceren opgegaan , om deze mijne Leerrede te hooren , uwe blijdfehap en dankbaarheid te betoonen, en den Godsdienst in zegening alhier te verrichten. — Alles dan roept ons , om met gebeden en dankzeggingen tot den throon van God te naderen, zon. der wiens zegen, genade , hulpe en bijftand k alles ijdel en «vrugteloos bevonden wordt, aangezien wij nietige, zwakke en geringe fchepzelen zijn, en dit werk daarentegen groot is; want het Huis , dat wij zullen inwijen , is geen Paleis voor eenen menfehe, maar voor God den Heere, enz. INLEIDING. Niet dat wij van ons zeiven bekwaam zijn iets goeds te denken , als uit ons zeiven , maar onze bekwaamheid is uit God. Dit was eens devoortreflijke taal van den grooten Apostel en Leeraar der Heidenen tot de Christgelovige Gemeente te Corinthen, zie 2 Cor. 3: 5. Woorden, met welke  C 3 ) welke de heilige Paulus te kennen gaf en vastftelde, dat wij menfchenin het gemeen, in ons zeiven aangemerkt, tot de verrichting van goede en Gode welbelïagelijke dingen , ten eenemaal onbekwaam zijn , en dat wij alle onze vermogens , zelvs om goede gedagten te vormen, van God erlangen, den gever alles goeds : in wien wij leven , ons bewegen en zijn; waarom Jezus ook met nadruk zegt, zonder mij en kunt gij niets doen , Joan. 25: 5. — Hoe grooternu het werk is, dat wij verrichten moeten, des te minder vermogen en bekwaamheid vinden wij in ons zeiven , om dat te kunnen doen. — Wat wondan dan, dat David, ziende op den luisterrijken Tempel, die door Salomo ftont gebouwd te worden , aan den eenen kant de geringheid van Sa> lomo in aanmerking neemt: en aan den andeien kant voorllelt de grootheid van het werk , dat hij verrichten zou, in de volgende textwoorden, zo even uw Aandagt voorgeleezen , Dit werk daarentegen i; groot ; want dit is geen Paleis voor een mcnsch, maar voor God den Heere En — wie zijn wij M. A. T. die den Heere dit Huis gebouwd hebben ! —• en wie ben Ik, die het werk der bediening aan deze plaats verrichten zal ! — Zijn wij alle geen nietige aardwoi men , zwakke en onvermogende fchepzelen ? — O Heere \ geef gij dan uwe genade A a ea  co en uwen zegen ! — Geef heil! — geef voor^ fpoed! — en laat alles welgelukken! Amen. Drie zaaken ftaan ons nader te betragten. Ten (i) het Plan en ontwerp, door Pavid voorgefchreeven , naar het welke door Salomo den Tempel, als een Huis en Paleis Gods, gebouwd is. Ten (2) het Paleis zelve en de voltrekking daarvan , en ten £3) aan wien zulks wierd toegekend en voor wien gebouwd , Niet voor een mensch, maar voor God den Heer. I. David , de jongde zoon van Izai, Israëls tweede Koning, de vader van den wijzen Salomo, had voorgenomen , om voor zijn fterven, terwijl hij nog op den throon Israëls als Koning regeerde , den Heere een Huis te bouwen ,• maar dit wierd hem van God geweigerd, om dat hij een Krijgs en Oorlogsman was , die veel menfcbenbioed vergooten bad, en ook totditgewigtig werk was zijn zoon Salomo door God uitverkooren. — Dan ! als David op het einde van zijn leven gekomen was , deelde hij echter aan dezen zijnen zoon en koninglijken Throonopvolger de ernftigfte bevelen en vermaanlesfen mede, ftelde hem voor het redelijke , nuttige en noodzaakelijke , om de geboden Gods te onderhouden , om God altoos te dienen met een volkomen  C 5 ) men hart en een gewillige ziele ; maar ook om voorden Heer , tot zijnen dienst afgezonderd, een Huis te bouwen, en gaf hem tot dat einde een plan, fchets en afbeeldzel over, naar welke hij alles in goede order tot fieraad en heerlijkheid te beftuuren, en met luifter en tot roem der Godlijke Majefteit te voltrekken had, zoo omtren1 de behuizing zelve , het Voorhuis , de Schatkamers , de Opperzaalen en de Binnenkamers ; als ook omtrent de plaats des Verzoendekzels , met alle de dienden , gereedfchappen en vaten des Heiligdoms, het gewigt van de goudene en zilvere Vaten, de Lampen , de [Kandelaars en de Tafelen , met alle de daartoe benodigde toebe. reidzelen , den Reukaltaar en het gewigt van louter goud, den gouden Wagen, en de gevleugelde Cherubinen, uitgebreid boven het Verzoen, dekzel van de Arke des Verbonds. Zie 1 Chron. 28 : i — IQ. , Hierop troost en bemoedigt David zijnen zoon, om met llerkte des geestes en kloekenjmoed, zonder eenige verllagenheid, in de vreeze Gods en in volkomen vertrouwen op zijne hulp dit werk te beginnen, vs. ao. mee toezegging, dat de Vorften , Prielteren , Levieten en al het volk hem hierin behulpzaam zouden zijn, tot dat het alles in goede order volbragt was, vs. 21. Vervolgens fielt hij de uitneemende heerlijkA 3 heid  heid voor van dit gebouw, en geeft daarbij aan Salomo alle redenen tot verootmoediging en kleingevoeligheid, wanneer hij aan de eene zijde een fcbets geeft van Salomo's geringheid, zijnde een mensch, een jongeling, zwak en teder , en aan den anderen kant het zwaarwigtige van het voorgeftelde werk voordraagt, noemende dit daarom met nadruk een werk, dat groot is , als Zijnde zulks het vervaardigen van een Paleis, niet voor een mensch , maar voor God den Heere, Zie mijne texüwoorden. Wijders wijst Koning David in mijn texthoofddeel aan, alle de materialen , die hij gereed en met al zijn kragt tot den bouw des Tempels vaardig en gefchikt gemaakt had, beftaande zo uit goud, zilver, kopper, ijzer, hout, als tevens uit allerleije kostelijke fteenen , daartoe nodig, en die door hem uit zuivere liefde tot den bouw van Gods Huis gegeven waren, vs. 2 , 3. terwijl vs. 4, 5. de waarde, het getal en gewigt der reeds genoemde gefchenken tot den bouw van 's Heeren Tempel werden opgegeven. —. vs. 6—8. wijst tsraëls Koning elk zijn plicht aan, om zijnen hand den Heere te vullen, en geeft tevens verflag en opening van de vrijwillige giften , waarin ze beftaan hebben, en door wien tot dit gewichtig werk toegebragt, zoo van éi Overftender Vaderen, als van de Stammen Israëls.— Vs.  ( 7 ) Vs. 9 —17. wordt de groote blijdfchap en vreugde van al het volk, in een levendig tafereel, «efchetst, wegens de milde en rijke gaven , die met een onverdeeld en liefdrijk hart den Heere tot dantiofferen der welmeeneudfte welwillendheid gefchonken waren. Toonende David tevens niet minder zijne dankbaarheid , in een treffend en aandoenlijk gebed , en in het aanheffen van een zeer gepasten lof en juichtoon , voor de oogen der geheele gemeente, waar in bij met alle blij. ken van ootmoed, zijne eigen geringheid en de nietigheid van het geheele volk toont, hebbende alles van den God des Hemels ontfangen , om vrijwillig te geven, die dan alle eer en heerlijkheid toekwam ; maar die ook in zulk een werk een heilig welbehagen heeft. — Hierop bid David op de ernftigfte wijze tot zijnen Verbondsgod , voor het volk en voor zijnen zoon Salomo, wekt de gemeente op tot den betamelijken lof en hecrlijkmaakingGods, en toont hunne vreugde en dankbaarheid, vs. 18 —13. — Ziedaar eene fchriftuurlijke opgave van het plan en ontwerp , door David aan Salomo voorgefchreeven, naar welke hij dit Huis bouwen moest, nu moeten wij eigenaardig het Paleis zelve en de voltrekking daarvan in ons tweede deel belchouwen. II. Salomo, gedurende het leven van zijnen v?A 4 der  C * > der David, en wel iri deszelfs laafden levenstijd, ten Koning over Israël gezalfd, gekroond en op den throon verheeven ,,vs. 22 , 23, word ons vs. 24 , 25. als een Monarch gefchetst, verheven en uitftekende in glans en heerlijkheid boven al het volk, boven alle de helden en de zoonen Davids, en aan wien zich de machtigen onder Israël, mei nederige onderwerping , ten fterkften verplichteden, en die, door God, voor de oogen van gantsch Israël, met eene ongewoone magt en koninglijken luider gezegend wierd. Vs. s6 — 30. word bet derven van David bericht, met eenige omdandigheden en gebeurtenisfen, daar toe betreklijk. Salomo nu in het Rijk en op den troon gefield, en als Israëls Koning bevestigd, doet eene tref. fende aanrede aan de Overfien des volks, aan de Vorften en Richteren in gansch Israël , en de aanzienlijke Hoofden der Vaderen, —reist met hen, in de vreeze Gods , naar Gibeon , alwaar de Tente der t'zamenkomfie was , — en offert op den koperen Altaar duizend brandoiferen den Heere tot eenen welriekenden reuk.—- Terwijl, daar hij een lieveling Gods was, bij of even na deze heilige plechtigheid, Jehovah, de God van Israël, hem verfcheen, zeggende: Begeert vat iku geven zal! — Waarop de keus van dezen edeidenkenden Koning zich tot Wijsheid bepaalt, om  C 9 ) om met verlland , naar de regelen eener GodbJnag!i]l:e en de miatfchappije voordeelige ftaatkunde, het volk van Israël vaderlijk te richten en goedertieren te beftuuren. 3^/elke keus God zoo zeer behaagde , dat hij hem dezelve niet alleen inwilligde; maar bovendien nog bedeelde met rijkdom, eere , en veele goederenT meer dan immer eenig voorgaande of volgende Koning is te beurte gevallen: daar Salomo dus van God begenadigd wederkeert na Jeruzalem, en nu op eene bijzondere wijze zijne magt en heerlijkheid openbaar ten toon fpreidt. Zie het eerfte Hoofddeel van het tweede BoekderChroniken. ■— Na zoo veele gewigtige "omftandigheden ge» meld te hebben, die vooraf nodig waren op te geven , zien wij nu Salomo , gedagtig aan het bevel van zijnen vader David, ook met alle volvaerdigheid bezig , om aan het oogmerk der Godheid te beantwoorden. — Hij beftelt/coco lastdragende mannen , en 80000 mannen om in het gebergte te houwen, 3600 mannen tot opzienderen , en zend na den Koning van Tijrus, om Ceder- en allerlei kostelijk hout, om werklieden in goud, zilver, koper, ijzer, purper, karmozijn en zijde, Helt hem voor de grootheid en majefteit van den God Israëls, boven alle goden, als voor welken dit gebouw, dit prachtige A 5 Huis  C 10 ) Huis, zoude geftigt worden ; belooft hem eene goede en ruime wedervergelding , 20000 cor uitgeflagen tarwe, en tevens ook nog zulk een rijk gefcbenkaangarste, bathwijn enbatholij:—• ontfangt hierop fchriftelijk bericht van den wijzen Huram , die den God Israëls roemde , en het verftand van Salomo zeer prees , en die , door dadelijk het verzogre te zenden , aan dt edele oogmerken van Salomo beantwoordde, fchikken» de in 't bijzonder aan hem eenen voornaamen kunftenaar , die inftaat was in allen deelen, om aan 's Konings begeerte te voldoen. Zie het tweede Hoofddeel geheel. Dus nu in ftaat gefield, begint Israëls Koning dit groot en voortreflijk werk, volgens godlijk bevel en vaderlijk voorfchrifc , om den Heere een Huis te bouwen op den berg Moria , in het vierde jaar zijner regeering, op den tweeden dag der tweede maand. Door dit Huis moet men verftaan den eersten tempel, Gods wooning en heiligdom , hier met nadruk een Paleis , een groot •werk genoemt, zo wegens deszelfs uitmuntende heerlijkheid , als kostelijke en verwonderenswaardige fchoonheid, boven alle andere gebouwen, ten aanzien niet alleen van den uitwendige!» glans en fieraad, in gellalte , grootheid en den volmaakten vorm van muuren en wanden , hoogte en  (") en diepte, breedte en lengte; ■—maar ook ten aanzien van den inwendigen luider, den fraaijen toeftand en fchikkinge der kameren en vertmk" ken , met deszelvs ingewanden en verfierzelen ; ja maar wijders ook ten aanzien van de hoeda" nigbeid en vertoon in ge dezer binnenwerken, en de plaats, daar elk in order gefield en te zien was ; alles zoo fchoon ingericht, dat men billijk, op dit gezicht, met eerbied zich voor God verootmoedigde , buigende zich neder voorliet Paleis der Heiligheid. En lust het U , W. T., dit groote werk en Paleis wat nader van nabij te befchouwen, let dan op mijne volgende reden, daar door hoopen wij aan uwe prijswaardige nieuwsgierigheid te voldoen. Hier ziet ge een Huis, welkers grondlegging, naar de eerfte mate, in zijn lengte op 60 ellen en zijn breette op 00 bevonden wierd. Het voorhuis was 20 lang en 10 ellen breed en inwendig met louter goud bet?okke;i. Het groote en achtbaare Huis namelijk het Heilige was hoog 40 en lang en breed 20 ellen, met goud bedekt, met kettingwCrk verfierd en pronkende met knop» pen en opene bloemen. Het kostelijkde Huis, zijnde het Heilige der Heiligen, was hoog to a 30, en in de lengte en breedte 20 ellen: ook inwendig met zuiver Goud overtoogen tot op 600 talenten,  C ia ) ten, alwaar de Arke des verbonds, de gouden tafels, de kandelaaren, de gouden ketens en bet voorhang met goud bekleed gezien wierdt. — binnen dit vertrek zag men de gouden Cherubinnen, aan de noord en zuidzijde, 10 ellen van elkander ftaan, welker vleugelen 5 ellen lang waren en waar van elk 5 ellen van zijnen wand afliond, beflaande 't zaamen 20 ellen boven het verzoendekzel, op welke zij met hunne na elkander toegebogene, aangezichten zagen, zijnde het voorhangdigt in een en vast geborduurd, van de beste ftoffen, als Hemelsblaauw, Purpur, Karmozijn en fijn linnen. —1 Voor dit Huis zag men 2 koperen Pilaaren van een aanzienlijke lengte, welkers hoofden met leliën en kettingwerk en honderd granaatappelen pronkten: — zijnde de naam van den eenen Pilaar ter rechterhand Jachin en den naam van den anderen ter linkerhand Boas. — In dit Huis zag men den koperen Altaar lang ao en hoog 10 ellen: daartoe de koperen Zee mee zijnen ronden Circel, in den omtrek 30 ellen, hebbende de gedaante eens Bekers of van een leliebloem, van den eenen tot den anderen rand 10 ellen hoog , 5 ellen en eene handtbreedte dik : ftaande op 12 Runderen van gegooten kooper, waarvan 3 naar het noorden, 3 naar het zuiden, 3 naar het westen en 3 naar het oosten uitzagen»  ( 13 ) gen .in welke zee 2 of 3 duizend Bath natte waren gehouden wierdt, waarin de Priester zich reinigde; daarenboven vond men hier 10 was vaten, 5 ter Rechter en 5 ter flinkerzijde , waarin alle de offerhanden gereinigd en afgewasfehen wierden. — In dit Huis zag men op de heilige plaats 1 o gouden kandelaaren, en 10 goudene Tafelen: van elk 5 aan de rechter en 5 aan de {linkerzijde, daarenboven 100 Sprengbekker*, den gouden altaar, de gouden Lampen de Snuiters van het volmaakfte goud gewrogt , de Gaffelen en de wierookvaten van gegootten goud, mitsga.» ders de deuren van goud en op de tafelen de toonbrooden. In dit Huis waren zichtbaar de heilige gefchenken van den Edelen Godsdienst minnenden David, de vaaten met al het zilver en goud, en de fchatten van het Huis Gods en de arke des verbonds, in de aanfpraakplaats tot het heilige der heiligen, door de hoofden der flammen en de overften des volks opgebragt. In dit huis zag men de zangers in fijn linnen gekleedt, met Cijmbaalen , luiten en harpen, ftaande tegen het oosten van den Altaar en met hen 120 Priefteren, blaazende op trompetten, loovende God en prijzende zijne goedheid en weldadigheid, onder welkgeluit, zijnde Goden den  ( H ) den nienfchen aangenaam , het hais des Heeren meteen wolke vervult wierdt en de heerlijkheid des Heeren zoo fterk fcheen, dat de Priefters niet ftaande konden dienen. Als Salomo nu zag, dat god in de dankbaarheid wandelde en heerlijk in denTempel verfcheen» zoo zegende hij hartelijk de gantfche gemeente Israëls. en loofde zijnen verbondsgod met blijdfchap zijner ziele, dat God zijn woord, tot Ü3vid gefprooken , als de onveranderlijke en getrouwe Jehovah, vervult had en uitneemend bevestigt , hebbende Jeruzalem tot de plaats en Hem tot den perfoon verkooren , om zijnen naam een huis te bouwen. —— Deze dankbaare wederliefde en hart verheugende blijdfchap werkte bij Salomo uic, dat hij op zijnen koperen ftoel klom en ftaande tegen over de ganfche gemeente Israëls nederknielde, zijne handen uitbreide naar den Hemel en ootmoedig fmeekte om gods Gunst, genade en zegen, over dit Huis, zich zeiven en al het volk, tot eer en heerlijkheid van den heiligen en eeuwig heerlijken Jehovah als Israëls verbondsgod. Zie daar Salomo's kostelijke wonder Tempel, het heerlijkst praalgebouw in gansch Oosten befchouwt, die het gouden Paleis van Nero, de Egiptifche pronkftukken en den Ephefilchen Tempel van Diana verre overtreft. —Dit werk dus  c is) dus mogt met recht groot genoemt worden , maar deze naam verdiende het bijzonder, wanneer men dagt aan den perfoon, aan wien het was toegeheiligt, die daarin zijne wooning hield en binnen den omtrek van dezelve moest vereert worden. — Waarom er met recht van getuigt wordt, Het is geen Paleis voor eenen menfche, maar voor Cod den Heere. Terwijl wij deze bijzonderheid nu in ons derde en laatste deel moeten befchouwen. 111. Een Menfch is een zwak , nietig en gering fchepzel, bijzonder naar zijn Hoffelijk en fterffelijk gedeelte. — Gelijk ook de oorfprongelijke naam mensch te kennen geeft, dat liij gering is, haast verdwijnt en na zijn eeuwig huis heen gaat. Alle vleescfi doch is als gras en alle zijne goedertier endheid als een bloeme des vdds. Immers alle menfchen is het gezet eenmaal te flerven Hebr. q: 27. Maar God, de Heer,daarentegen is Eeuwig en beftendig, van Eeuwigheid tot Eeuwigheid God, Ps. 90: 2. Deze is een volftrekt noodzaaklijk en onoorfprongelijk wezen, bij wien de oorfprong aller dingen is, uit wien, door wien en tot wien alle dingen zijn Rom. 11: 36. HU is Algenoegzaam en magtig, om te doen, wat hem behaagt, bij wien alle dingen mogelijk zijn, gelijk  C "5 ) gelijk Hij dus den vaderen is verfcheenen. Gen. 17: i. — Hoog en verheeven in won in ge, Maiefteit en Heerlijkheid, Jez. 57: 5. Heilig en rechtvaerdig in alle zijne gangen en wegen, Hab. 1:13, Deuc. 32: 4. — Alomtegenwoordig en Alweetende, Ps. 139: 7 — 10. en 1 Kon. 8 : ^J. — Onafhangelijk en in zich zeiven volmaakt gelukzalig, niet van noden hebbende van merfchen handen gedient te war, den, ah iets behoevende, Handl. 17: 25 en 28. — Roemwaardig in liefde, goedertierenheid, genade , weldadigheid en in alle zijne deugden, eigenfchappen en luistervolle volmaaktheden, x Johan. 4: 8- Johan. 3 : 16. Ps. 103: 11-14, Exod.34: 6-7. en aCor. 1: 3. — De Waarheid zelve fer. 10:10. onveranderlijk Maleach. 3:6. En dus ook getrouw in het volbrengen van alle zijne beloften Jez. 54:10. 2 Cor. 1 : 20. — Nu dan voor geen mensch,voor geen nietig» veranderlijk, onbeilendig en voorbijgaand zondig fchepzel, waar voor God den h e e r e , die is, d e was en die koomen zal de almagtige, was dit Paleis. En dus diende het voor den Koning aller Koningen en Heer aller'Heeren , voor de ongefchapeii-,Zon en milde bron van alle licht en leven, — de God der Eere zoude daar in woonen en hetzelve met zijne heerlijkheid ver-  C '7 ) vervullen, zoo als weleer zijne majelteït den Tabernakel glansrijk doorfchitterde, Num. 14: 10. Dit prachtig gebouw, nog eens, was geen Paleis voor een mensch, hoe groot en aanzienlijk ook, maar voor God den Heere. —Ds inwoonder van dit prachtige. geftigt en heerlijk kunstgevaarte zoude zijn wonderlijk in gezag, magt en majefteit en blinkende van de hoogstmogelijkfte volmaaktheden, hij zoude, als Israëls God zich vertoonen, gezien worden en in liefde openbaarentusfchen de Cherubinnen, boven het verzoendekzelvan de arke des verbonds, waardoor ook de Tabernakel heerlijk was en de Berg Sion glansrijk. — Dit Praalgebouw ging in uiterlijken lieraat den tweeden Tempel verre te boven, welke namelijk door Serubbaal, op bevel vanCores, koning der Perfen wierd gebouwt. Schoon men niet ontkennen kan, dat de laatfte in heerlijkheid den eeiften verre te boven ging en overtrof, van wegens de komst en lichaamelijke tegenwoordigheid van Christus tot en in dezelve, Ha.:g. 2: io. Maleach. 1.— Eindelijk, wanneer in den text beweert word, dat dit kunstgefticht zoude zijn een Paleis voor God den Heer, dan geeft het te kennen, dat het den Heere geheiligt wierd, dat de daarin te verrichtene dienst zoude ftrekken, om hem plechtig, eenpaarig, B met  C 18 ) met broederlijke liefde en in het openbaar te dienen, waartoe het gefchikt was en moest afgezonden worden, zijnde niet èan een Huis Gods tn een Poorte des Hemels. TOEPASSING. Ziedaar M. A. T. hebben wij geringe, brooze en zwakke fchepzelen , die leemen hutten en aardfche tabernakelen bewoonen, wiens grondflag in het ftof der aarde is, hebben wij ons ondernomen den Heere een Huis te bouwen , welkers voltrekking heeft kunnen uitgewerkt worden door vrijwillige giften en door zich zeiven tot milde onderfteuningen van zulk een groot werk te verbinden. Ja, hebben wij, zonder de gene, die buiten ons zijn, daarom lastig te vallen, reeds geheel dit Huis volvaardigt en tot een Godsgefticht afgezondert, zijnde bekwaam , om onzen openbaaren Godsdienst daarin te verrichten en onze onderlinge bijeenkcmlte 1 waar te neemen, gelijk thans tot onze blijdlchap de ervarenis ons doet zien en lievelijkleeraart; terwijl wij heden voor de eerfte maal in dezen Gods-Tempel vergadert zijn, om dezelve plegtig den Heere te heiligen en tot zijnen dienst in te wijen: — Wie van ons zal dan niet, ziende op zijn eigen geringhtid, nederig en demoe- dig  ( 19 ) dig uitroepen, dit werk waarlijk is groot, want dit is een Huis voor geen mensch , maar voor God den Heere, gefchikt om hem te dienen met vreugde en zich te verheugen met beevinge, om zoo ter dezer plaats de zaligheid van onftervelij • ke zielen te bevorderen. — Het is waar, dit is geen Huis in grootte, pragt, aanzien en heerlijkheid den Tempel van Salomo gelijk, maar ten aanzien der uiterlijke vertooning, in en uitwendig daarbij zeer geringen bijkans niet te noemen; nogthans voor ons even waardig en dierbaar, wat deszelfs gebruik en de kragt van den openbaaren godsdienst betreft. Tot een en hetzelfde oogmerk immers is dit gefticht gebouwt en dus is het billijk, dat wij met dezelfde liefde en hoogachting daarvoor zijn aangedaan, als David, Salomo en gantsch Israël om trend den Tempel en gelijk de eerstgemelde omcrend den Tabernakel, in heilige verrukking en met een blijmoedig hart, uitbrak, Heere ! ik heb liefde wooning uwes Huizes en de plaats des Tabernakels uwer Eer. Wel is waar, men ziet hier geen voorhof, geen Heilige, noch het Heilige der Heiligen, blinkende van goudene en filverne konstwerken, geen Arke des Verbonds, geen Reukaltaar, gouden voorhangzel, kunflig uitgewerkte kan. delaaren noch fierlijke Lampen; geen tafel met B a toon*  C 20 ) toonbrooden, geen verzoendekzel noch goudene gevleugelde Cberubinnen boven hetzelve. Voor dit Huis ziet men geene koopere Pilaare» met leliën werk en granaat-appelen: in dit Huis geen kooperen zee noch waschvaaten, geene runderen van gegooten . kooper, geen fchauen noch wierookvaaten. Hier vindt men geen prachtig gekleedde Hogepriester, die met het edelfte gewaad intreed in het binnenfte heiligdom, hebbende een gouden plaat aan het voorhoofd, waarop de heiligheid des Heeren gegraveert ftond, en dragende een borstlap, waarop de 12 ïtammen Israëls gefteld waren. Hier vind men geene Offerhanden vanosfen, {lieren, duiven, fchapen of lammeren. «— Geen fnarenfpel of een menigre van Priesteren blaazende op trompetten,— geen wolke, waarin de heiligheid des Heeren zich vertoont, geen Salomo — Geen van God gezalfden Koning, — die als een der ervarendfte Leeraaren der wijsheid, opeen konftig gewerkt koperen geftoelte voor het aangezigtder menigte verfchijnt, zijne handen uitbreid, God looft en den zegen van den Hemel ootmoedig en tevens ernftig afbid. O neen! zulke prachtige en gerugtmakende zaaken vindt noch aanfehouwt men hier niet; — maar echter hier ziet gij W. T. een welgefchikte vergaderplaats, bekwaam voor den ïprtekeren den  C 31 ) den hoorderen, voldoende aan ons oogmerk in licht en ruimte, net gebouwt en zonder wijdfchen opfchik zeer wel gelegen, juist gefchikt naar den toefland der gemeente, waarvoor dezelve gebouwt is en waarin de geloovigen kunnen opgaan met hlijdfchap en als levendige fteenen *t zaamen gebouwt worden tot een geestelijk Huis.— Hier, zal zich, op eene geestelijke wijze, vertoonen jEZUsde waare arke des verbonds, het verzoendekzel en den reukaltaar, op welke onze offerhanden van vurige gebeden en hartelijke dankzeggingen Hemelwaarts klimmen: en die God den vader aangenaam zijn. -— Hier z?^ men zien zijn woord, het woort des lever, digen Gods, als een helderfchijnende lampe en een kandelaar des lichts. — De Geestelijke Chembinnen, de schkiften van het oude en nieuwe testament: ziende op Christus, om aan te wijzen onze verzoening met God in en door Hem. — Hier zal men treffelijk ontwaaren de zee van Gods bermhartigheid, d e kragt van jezus bloed, rot reinigmaaking onzer zonden. — De 12 Runderen, d e schriften der ia apostelen, die ons Gods genade en liefde, en het heil, door, Jezus bloed, op eene lieftallige wijze, verkondigen Hellende ons Christus voor als de Heere onze gerechtigheid, in welken wij de verlojfing hebben B 3 door  ( 22 ) door zijn bloed. Hier zal men gode getrouwe leeiaaun als geestelijke Priesteren befchouwen, die door God beproeft en goedgekeurd zijn en welke voor het aangezichte der menigte ingaan, met de offerhanden des lofs, gebeeden en dankzeggingen, blaazende den boetbazuin en trompet des Euangeliums, — Hier op dit geftoeltezal des Heeren knegtftaan, gelijk thans voor de eerftemaal gefchied, in dit Huis zijne handen uitbreiden en ievrig werkzaam zijn, om den zegen Gods af te bidden voor Gods kerk, dit volk en den Godsdienst; terwijl Gods gena« de, heiligheiden heerlijkheid zich hier als eene verlichtende wolke vertoond en dit Huis met Godlijke glanfen vervult, zoo dat ieder gelovige ziel daardoor opgewekt word om in ootmoet en met hlijdfchap te zeggen, gaat tot zijne poorten in met lof en in zijne voorhoven met lofgezang; want welgelukzalig is hij, dien God verkiest en doet naderen, dat hij woone in zijne voorhoven. Ziet hier dan! een Tempel, een Huis des Heeren, de plaats, daar God zijn naam zetten zal; maar ook den geestelijken tempel, de gemeente des levéndigen Gods, zijnde glansrijk als een ftad , leggende op eenen berg , die met kan verborgen blijven; waarna elkeen der geloovigen een tempel des heiligen geeltes en eene woonftede Gods.is, waarin God woont en bij wel-  OS) welke de Almagtige, de eeuwige onbegonnene Jehovah, wandelt. — De oplettende Christen ziet hier een voorhof, de uitwendige kerk , daar alle belijders, beide goeden en kwaden , gelovigen en ongelovigen toe ingaan. Het heilige, de waare en inwendige kerke , daar alleen de wedergeboorene kinderen Gods hunne wooningen maken. — Het heilige der Heiligen, daar geene anderen, dan die in geloof en godvrugt tot den einde des levens volharden , toe ingaan. Math. 22: 10. 2 Thim. 2: 19. Math. 24: 13. en Rom. 2: 7. -— Door het geloof ziet men hier het dierbaave goud van Gods gerechtigheid en Jezus gehoorzaamheid, Philip, 3:9. het glansrijk zilver van allerlije christelijke deugden , bijzonder geloof, hoop en liefde. Het blinkend kooper en kostelijk Cederenhout eener ftantvastig blijvende gehoorzaamheid en hemelschgezinden wandel naar den regel van Gods woordt. —. Door het zaligende geloof ziet men hier, op eene geestelijke wijze, de toonbrooden, in het heilig Avondmaal op den tavel ten toon gefield , ftrekkende tot een vrolijke en geduurige maaltijd eener Euangelifche bruiloft , daar ons hier, in broeder en zusterliefde , geduurig door den hemelfchen zielsbruidigom zal worden toegeroepen, Eet vrienden! drinkt! en wordt dronken 0 lief [lei eet van mijn brood en B 4 drinkt  drinkt van mijn wijn, dien ik igemengt hebbe.— mijn vleesch is waarlijk fpijze en mijn bloed is waarlijk drank. Tot zoo lange wij in de hemeliche bruiloft en het Avondmaal des Lams worden overgebragt, — daar alsdan God en het Lam ons eeuwig tot .een tempel zullen zijn. -— . Lof zij dan God en de naam zijner fterkte en heiligheid! — Lof zij den Allerhoogften ! — dat wij thans voor de eerste maal godsdienftig en plechtig in. dit Bedehuis vergadert zijn , dat wij God ter eeren een Pfiüm opgezongen hebben, — eenpaarig en openbaar een ftemjnelijk gebed uitgefprooken , deze aaczienelijke plaats beklommen en een plaats uit des Heeren woordt voorgeieezen en verklaart hebben, in verwagting den aanvang met een gelukkigen voortgang moge bekroont. en agtervolgt worden. — Hier in dit godsgeiïïcht zullen wij zien Gods magt, majesteit en heerlijkheid, — zijn gunstige tegenwoordigheid en liefde, de liefde des Vaders, de liefde des Zoons en de liefde de heiligen Geestes, in het fchenken van eene geestelijke vrede en,vrijheid. — Hier zullen ongehoorzaame zondaaren beftraft worden, —boesvaerdige zielen geroepen , genodigt en tot Christus gtbragt,. om door hem behouden, ea iiwïKr • in  ( *5 ) in zijn bloed gereinigt , voor God te ftaan, als die daartoe gekomen en op aarde verfcheenen is. — Hier zullen heilbegerigen door den waterdoop over den drempel van Gods huis ingaan en als in een Bath der wedergeboorte , in een .reinigend Bethesda , afgewasfchen worden en vergeeving der zonden erlangen. — Hier zullen de dierbare onderpanden van Gods en Jezus liefde , de zichtbare tekenen en zegelen van het genadeverbond , in het heilig Avondmaal , onder de gedaante van gebrooken Brood en uitgegoten wijn i ter gedagtenis van Jezus bitter lijden en fterven , om onzer zonden wil, u'tgedeélt , ontfangen ën genooten worden; om in het geloof verfterkt, in de hoop bevestigt en in de liefde tot God en den naasten opgewekt en ontfonkt te worden , wanneer den hongrigen brood, den dorstigen drank, den naakten kleeding en den armen een fchat van veele en on* vergangelijke goederen aangeboden en gefchon" ken wordt , om zo elk geestelijk behoeftige uit Jezus volheid te doen erlangen genade voor genade. — Hier zullen de waarheden van Gods woordt geleerd, — de verborgentheden des geioofs verkondigt en t— de plichten der god" zaligheid aan ge weezen worden. — Hier zal God, als Schepper, — Jezus, als verlosfer, en zaligmaker, en de heilige Geest als troofter en B 5 hel.  C 26 ) heiligmaker worden voorgeftek, God als eenig, drieenig, eeuwig en in alle zijne deugden en volmaaktheden onbegrijpelijk : Jezus , in zijn begihloos bedaan eensweezig met den Vader en den heiligen Geest, in zijne onbegrijpelijke godlijke generatie, wonderlijke menschwording, in zijn leeven en wonderwerken , lijden en dood, opftandinge, hemelvaart, zitting aan Gods rechterhand en wederkomst ten oordeel. Dit alles zal .hier gepredikt worden en tevens aangewee- -zen, hoe men God boven alles en zijnen naasten als zich zeiven moet beminnen. — Hier zal men als Boanergusfen, als zoonen des donders, de ftraffe der zonde verkondigen en als Engelen , die het goede bootfchappen , de belooningen der waare deugd voordragen. — Hier zal men derhalven ernftig den zondaar vermanen en de plichten der godzaligheid op het gemoed der waare vrienden van God aandringen : zeggende tot den eerden, Bekeert u tot den Heere uwen God met vasten en geween \ zoekt den Heere, terwijl Hij te vinden is. En tot den laatden, gij zijt duurgekogt, zoo verheerlijkt dan God in uw lichaam en geest y welke beide Godes zijn. Bewaart u zeiven in de liefde Gods. Ja zeggende tot den rechtvaerdigen, dat het hem zal ..welgaan en tot den godloozen, dat het hem zal 'kwalijk gaan. / f Is  ( *7 ) Is dit dan W. T. een Paleis , niet voor een menfche, maar voor God den Heere en tót zulk een dierbaar oogmerk gefchikt en afgezondert, wie zal dan niet vrolijk juichen en van hlijdfchap in zijn hart een nieuw lied zingen en maken een gezang ter inwijinge van dit huis, zeggende met een heilig dichter , hoe lieflijk zijn uwe wooningen , o Heere der heirfchaaren, mijne ziele is begeerig en bezwijkt oek van verlan* gen naar de voorhooven des Heeren , mijn harte en mijn vleesch roepen uit tot den levendigen Qod. — Laaten de Jooden bij zulk eene gelegenheid eene menigte A'an dieren Aagten en veele offerhanden doen, daartoe blaazen, zingenen, fpeelen op allcrlije inftrumenten en marenfpel, fchoon grootendeels deze dingen onzondig kunnen gefchieden, zijn echter thans voor ons de ze bijplegtige dingen niet nodig noch nuttig, r Het past ons daarom beter, dat wij harten en handen inéénflaan, om dit huis met eenparige gebeeden, dankzeggingen en liefderijke aalmoezen in te wijen, hoedanige offerhanden den Hee* re aangenaam en ten uiterften onzen God welbehagelijk zijn. Is dit Huis geen paleis voor een mensch, maar voor God den Heere , zoo laat ons dan ook met liefde en eerbied aan onzen God gedenken, i— gedenken aan zijne wonderen, die hij gewrocht, zij- i i  r s8 > zijne werken, die bij gedaan , zijne weldaden, die hij beweezen, zijne genade, die hij gefchonken en aan zijne'wegen, die hij ten goeden met ons gehouden en bewandelt heeft, — biddende met Salomo , om een zegen over dit huis en den dienst, die hier verricht wordt, om gelukkig, voorfpoedig en gezegent de Schrift ■te vetklaren , de Bondzegelen te bedienen, -Gods Majefteit te roemen , zijne weldadigheid met lofzang en dankbaarheid te erkennen , en zijne geboden te gehoorzamen, om zoo te klimmen op den Berg des Heeren en te liaan op de plaatze zijner heiligheid. — Laat ons gedenken aan de plichten, die ons hier geleert en voor.gehouden worden , om elk naar vermogen en in ware godvrugt die te betragten. D-nLeeraaren in hetleeren,denDiaconen in hetbeftuuren der Gemeente--zaaken, den Toehoorderen, den Leden der Gemeente, in het vlijtig en aandag:tig hooren en onderhouden van Gods Woordt, den rijken in mildadige giften aan den armen uit te deelen, den behoeftigen in het dankbaar en blijmoedig ontfangen van dezelve , om zo alle eensgezind, in liefde , vrede en eendragt, door den band der volmaaktheid 't zaamgebonden, als broeders, vriendenen bondgenootenin dit Huis te verkeeren; want daar dit plaats heeft » gebied God den zeegen en het leeven tot in een-  ( 29 ) eeuwigheid. — Zo zullen wij hefeestoffet met touwen binden aan de hoornen van den Altaar, en ons verblijden in den God des heils met dankbaarheid en fmeekingen. Maar laat ons bijzonder ieveren, om de geestelijke gaaven ,de noodzaaklijkheid van geloof, bekeering , wedergeboorte , rechtvaerdigmaking en heiligmaking vooral in gedagtenis te houden ,— anders was dit Huis te vergeefs gebouwt, te vergeefs Gods genade ons gefchonken, en te vergeefs zouden onzegebeeden voor den Heere worden uitgeftort. Laat ons op Jezus zien , en de genade vasthouden, daartoe geduurig oprichten traage handen en flappe knien ; hij doch is het eenige fundament en de zekere grondflag van onze gelukza ligheid, alles en in allen. — Dan! eer wij nog eindigen, zij het ons vergunt de volgende aanfpraaken en hartelijke zegeningen uitteboezemen ; welke uit een dankbaar en van Gods weldadigheden overtuigc hart voortvloeien. i. Uit den grond mijns harten, — uit naam van de Mededienaaren dezer Kerk en uit naam der gantfche Gemeente , en allen, die daar toe de naaste betrekking hebben, zeg ik, lof en roem Zij ZIJNE majesteit DE KONING VAN pruissen, onze Landvorst en grootmachtige Befchermheer, voor dat hij ons nevens andere  ( 3° ) gezindheden onder den Christenen en Protestanten vrijheid in leer en godsdienst geeft, en daarin zijn magt enfterke arm ter befchermingvan ons genadig en goedgunstig verleent. — Wij erkennen onze gehoorzaamheid , dankbaarheid en liefde jegens zijne Majefteit en het gantfche Koninglijke Huis, , Dat zijn Troon heerlijken glansrijk, zijn Rijk, als dat van David en Salomo, in alles gezegend en bevestigd worde! — Dat hij in geloof, gerechtigheid en godvrugt tot heil en tot een voorbeeld zijner onderdaanen blinkende mag gezien worden tot in den hoogen en grijzen ouderdom, en dat hij eens na dit leven, als een Overwinnaar, met Jezus mag zitten enheerfchen op zijnen Troon. 2. Ook zeg ik uit naam van allen, hierboven genoemt, hartelijk dank de wel edele en groot achtbaare regeering en magistraat dezer stad, den burge' meesteren en aanzie nl ij ken raad, voor hunne gunstige befluiten en goedkeuringe, ons welwillend ter hand gefteld, volgens welke wij vrijelijk onze Godsdienstplaats mogten veranderen, en dit Huis den Heere onzen God bouwen; wenfchende ons als ftille en gehoorzame burgeren jegens hun te gedraagen , gewillig tol en fchatting te betalen, vreeze en een eer aan elk , dien wij, zulks fchuldig zijn , en onze gebeeden voor  C 31 ) voor hun in dit Huis hemelwaards te zenden. Dat de eeuwige God , door wien de Koningen regeeren, de vorften gerechtigheid {tellenende Prinfen der aarde heerfchen hun bewaare tot nut van kerk en burgerftaat, —— hun geeve den geest des raads en des verftands , — op dat alle hunne raadflaagen en befluiten goed, gelukkig, vooripoedig en van Godgezegentmoogenzijn. — Dat de wijsheid hun Gids en raad, de gerechtigheid hunne baniere,— de waarheid hun luister en de heiligheid hun grootfte roem en glorie zij! — op dat zij nooit den klagenden onderdaan en den hulploozen Burger verdrukken, maar veelmeer als voedfterheeren van dit land en van Gods kerk fteeds zonnen enfchilden op deze aarde mogen zijn in Glans en heerlijkheid. — De Heere de Jehovah, zegene hun Hoog edele perfoonen, huisgezinnen, fa- milien en Amtsbedieningen! Hij geeve hun de zegeningen van zijn rechter en de zegeningen van zijn {linkerhand te ondervinden! — Lichaamelijke en geestelijke — tijdelijke en Eeuwige zegeningen! God zij fteeds hunnen God! Jezus hunne zaligheid! de Heilige geest hun vertrooster ! De Engelen hunne wagters! De kerk hunne Moeder! De Hemel hun Vaderland! — en het eeuwig gewicht der heerlijkheid eenmaal volkocmen hun  C 3* ) hunne Erfenis en blinkende kroone des Roems! —- De Heere neem hun bij zijne rechte hand, leidde hen door zijnen raad, -— en neeme hen eens op in heerlijkheid. 8. Ben i k de perfoon, die behalven eenige beurten van mijnen medebroeder en Amptgenoot» het werk der bediening ter dezer plaats en in dit Huis verrichten zal, om na vermogens, met lust en iever, de leer des Euangeliums te verkondigen, om . God in zijn wezen en beftaan, deugden en ■eigenfchappen, werken en daden, zoo der natuur als der genade, Jezus in zijn Perfoon als God en mensen, in zijne naamen als de gezalfde zaligmaker, in zijn ampten, als Propheet, Priester en Koning, enin zijne ftaaten als vernedert en verhoogt, gekruist en gekroont en den H. Geest in de kragt van zijne genade werkingen tot geloof, bekeering, heilig en heerlijkmaking aan ulieden voor te draagen, — zoo is de zugt en wensch van mijnen Geest, — dat de Heere mij leere, om anderen te leeren, mij leide, om anderen te leiden, mij verlichte, om anderen te verlichten, mij trooste, om anderen te kunnen vertroosten, mijne gaaven vermeer, dere, mijne talenten verdubbele, om bekwaam en magtigin de fchriften te zijn, zo zeer nodig voor een Dienaar des N'euwen Testaments, niet der letter, maar des geestes: om eerlang dit genade  ( 33 ) nade woord van den liefderijken God te moogen hooren, wel gij goede en getrouwe knegt! over weinig zijt gij getrouw geweest, over veele zal ik u zetten, gaat in de vreugde uwes Heeren! —. 4. EERWAARDE mannen BROEDERENl DIACONES en OPZIENDEREN DEZER CE' meen te! blijft getrouw en in liefde met mij, uwen leeraar , eensgezint en naauw vereenigt, om Gods Gemeente te beftuuren , en wilt dezelve met wijsheid en verftand en door een voorbeeldigen godvrugtigen wandel, fpooren van deugd en heiligheid verkenen; om zoo voor den opbouw en tegen den afval en het verderf derzelve tewaaken. — De Heere zegeneu,ora vast te ftaan in geloof en godvrugt, als onwrikbaare eikene boomen der gerechtigheid, als cederen libanons, plantingen des Heeren, als kopere muuren en pilaaren der waarheid in den Tempel onzes Gods, tot dat gij uwen tijd in Gods raad hebt uitgedient, om dan te leeven, dat be. ftendig is en met Jezus te zitten, op de ixtroonen, oordeelende de 12 geflagten Israëls. —. 5. Gij mijnedierbaare broederen en zusteren! geliefde vrienden en vriendinnen! gij hebt te zaamen uwe liefde getoont en de handen in eengeflaagen: de eene min, de andere meer veel moeite en arbeid aangewent, om C aan  C 3+ ) ïan eene der prijsfelijk&te oogmerken te beantwoorden , uwe gaaven en gefcbenkentoegebragt, om dit Huis tot een Godsdienftige vergaderplaats te erlangen, en den Heere aftezonderen. En ziet! uwe aanflaagen zijn gelukt en met den zegen Gods gekroont: want tot onze 'hlijdfchap zien wij dit Huis gebouwt en voltrokken, niét voor een mensck, maar voor God den Heere. —* Gedenkt dan nu ook, de Heere is niet onrechtvaardig, dat Hij vergeeten zoude den arbeid] uwer liefde , die gij aan zijnen naam bewezen hebt. Maar — laat ik u dit thans vooral erinnerèn beantwoordt nu ook aan het einde, Waartoe dit huis gebouwt is. — verkiest met Maria het beste deel: —. wilt vlijtig en aandagtig hooren naar het woordt, dat hier zal verkondigt "wórden: — zegt tot de aardfche bezigheden, als gij ten Huize Gods wilt ingaan, 't geen de godvreezende Abraham tot zijne knegfe'n zeidé, blijft gij hier, terwijl ik heenengaa, om aldaar aan te bidden. — Gedraagt u in alles eerbiedig en godvrugtig in al uw leven lang. —- Zijt niet alleen hoorders, maar ook daders van Gods woordt, als zulken, wiens lust is in des Heeren wet, om die te overdenken dag en nagt: dit geeft rusten zegen voorhecgemoed» want die des Heeren wet beminnen, hebben groote vrede, «* De H&ere zegene u allenin 'tgemeen en  C 35) en elk in 't bijzondei;, groote en kleine, oude enjonge, rijkeenarme. —. Hij maake uw land, ltad en burgerfchap heerlijk en aanzienlijk als in de dagen van ouds, uwe kostwinningen voorfpoedig, zoo dat onder u des Heeren voetftap* pen druipen van vettigheid. — Hij zegene u met lichaamlijke, geestelijke en eeuwige zegeningen, om als de wilgen aan de waterbeekente groeien, om vastte Haan als de cederen op den libanonen vrugtbaar te zijn in goede werken, om eenmaal door de genade Gods in Christus, te beërven , de kroon der onverderflijke heerlijkheid, als gij uwen ftrijd geftreden, den loop geeindigt en het geloof behouden hebt, als gij voor God in Sion verfchijnt en met zijn beeld verzadigt word, daar gij dan met alle Hemelingen volmaakt en onzondig, God zult kunnen en moogen dienen , dagen nagt voor zijnen Throon in zijnen tempel 1 Amen ja Amen. C * TWEE-  TWEEDE LEERREDE. TEXT II. CHRON. 6. vs. 20,21. Dat uwe oogen open zijn dag en nagt over dit Huis, over de plaatze , van dewelke gij gezegt hebt, uwèn naam daar te zullen zetten : öm te hoor en naar het gebed, het welk uw hnegt bidden zal-in deze plaatze. Hoort dan na de fmeekingen uwes knegts en uwes volks Israëls, die in deze plaatze zullen bidden, en hoort gij uit de plaatze uwer wooninge , uit den hemel, ja hoort en vergeeft. VOORAFSPRAAK. ^O^angenaam en gerioeg'elijk was voor den bfeaveü Aartsvader Jacob de plaats, daar hij op zijne reis nederlag, Hiep en droomde; want toen hij ontwaakte, was zijn taal, dit is niet dun een hu,s Gods, dit is de poorte des hemels.' zie Gen. %$: 17. Maar dit den Heere 'toegeheiligt Huis M T. is ook niets anders dan een Huis Gods, in welke de Heere onze God moet gediend en verheerlijkt worden; de pooJtócles hemels, door welken wij moeten ingaan door fmeekingen geleien en dankzeggingen, en naderen tot God,' ge-  C 37 ) gelijk wij dan ook thans door de verzugtingen onzer ziel toegaan tot het hoogde aller wezens, om de belangens van onze onftervelijke zielen, den opbouw van den Godsdienst en het heil van dit Huis hem aan te' beveelen. INLEIDING. Welgelukzalig zijn ze, die in uw huis wonen* zij prijzen u geftadiglijk. Welgelukzalig is de mensen, wiens flerkte in u is , in welkers /art de gebaande wegen zijn. Zo lezen wij Pf. 84 : 5 en 6, ln het huis des Heeren te wonen zegt. niets anders dan een geduurige en vrije toegang tot hetzelve te hebben, daar in met zijne gedachten , de lust en begeerte zijner ziele , en met zijne lichaamlijke tegenwoordigheid te verkeeren in de befpiegeling en overdenking van des Heeren Wet. Zijnde dit goddelijke en hemelfche zaaken , die zoet zijn te overdenken, en waar in de godsdienstminnaar van God zelve geleerd en onderwezen word, naar de godlijke belofte bij Pf. 32: 8. Al waarom Davids lust en liefde tot het Huis des Heeren uitging, Pf 26 : 8. en hij zich verblijdde in den geenen, die derwaards zouden opgaan , Pf. 122: 1 , 2. Al waarom de godvmgtige dochter Pbanuels , de deugdlievende Anna , een weduwe van omtrent C 3 84  C 38 ) 84 jaaren, niet week uit den Tempel des Heeren met vasten en bidden, God dienende dagen nagt, Luc. 2: 37. En alwaarom de beroemde Apostel Paulus zoo ernstig belaste aan de Hebreenfche Christenen de onderlinge bijeenkomften niet natelaaten, Hebr. 10:25- ten einde het woordt van Christus in elk rijkelijk mogte, wonen. In God zijn fterkte te hebben , zoo dat in het hftrte de gebaande wegen zijn , zegt verder niets anders , dan in weerwil van alle vijanden, door het gunstig beftel van Go.is voorzienigheid,een goede en gelchikte gelegentheid te hebben , en dusdanig eene gefchiktheid des harten , om met vrugt tot des Heeren Huis op te kunnen gaan, geftadig den Godsdienst in zegening te verrichten , en daar toe het harte geneigt en opgewekt ter vinden; want dan en alzoo is de fterkte van iemand in God, indien God, die, als de alrnagtige, waakt tegen alle verhinderingen en beletzelen der vijanden, en het gemoed met waare troost vervult; immers dan zijn alle wegen gebaand , als men onverhinderd , met begeerte } vreugde en vergenoeging, in blijdfchap,eenpaa. rig en van God gezegend, onder zijne befcherming en bijlland, kan heenen gaan tot de wooningen der gerechtigheid en tot den berg der heiligheid. Godgeftadiglijk te prijzen, wil zeggen, God als  C 39 ) , als zijn hemelfche Koning en goedertieren VaJer in Christus met ernst , lust en liefde onophoudelijk te dienen, in het openbaar en in het verborgen , met woorden, werken en gedachten, en bijzonder met gebeden en dankzeggingen, waar in Gods welbehagen te vinden is, en waar door Gods wil volbragt wordt. Deze nu zijn welgelukzalig , terwijl dit op elk, die den openbaaren en inwendigen Godsdienst recht ernstig betracht , toepasfelijk is« Wie hij ook zijn moge , zonder aanzien van ftaat, rang, ouderdom of betrekking , het zij jong of oud, rijk of arm, hoog of laag van ftaat, heer of knecht, koning of bedelaar, zwak of fterk, Welgelukzalig zijn ze, die in het huis van God , den Schepper, Onderhouder en Beftuurder aller dingen, woonen, en die hem genadiglijk prijzen. Welgelukzalg is de mensch , wiens fterkte in God is, en in welkers hart de gebaande wegen zijn .' Welgelukzalig is hij, die God verkiest, en doet naderen, om te woonen in de voorhoven Gods ! Want de rechte Godsdienstminnaars zullen verzadigd worden met het goede van Gods huis, en het heilige van zijn Paleis. — Geen wonder dan, wanneer dit alles in godsdienstige opmerking wordt genomen , dat Vorst Salomo met een. bijzondere voorzorg voor het C 4 huis  C 40 ) huls des Heeren was aangedaan, daar bij den prachtigen Tempel des Heiligdoms, overeenkomftig Gods bevel en de beloften aan zijnen vader David gedaan, den Heere gebouwd hadde, geen wonder, dat hij ook dit Huis" aan Jehovah toeheiügde , en met gebeden aan God en aan deszelfs alvermogende befchërming opdroeg; ja zich zeiven en zijn volk den Heere aanbeval; ziende op de gelukzalige voorrechten, die daar in opgeflooten waren; gelijk hij dus biddende voorkomt in de afgelezene textwöordeu. Twee zaaken Haan ons nade/ te betragteu. Ten CO het Huis , waar van Salomo melding maakt, de plaats, van dewelke de Heere gezegd had, zijn naam aldaar te zullen zetten. En ten (2) het gebed zelve , of veel meer den zegen, die hij daar over van den Heere affmeekt. I. Het Huis, waar van hiergefprooken wordt, is SaSomo's kostelijke Wondertempel, zijnde een Paleis, niet voor een menfche, maar voor God den Heere gebouwt. — Dit Huis was zeer net en naar het bellek, van David aan Salomo voorgelchreeven, gemaakt en voltrokken. Het was opgetimmerd en tot ftand gebragt door de; handen der konftenaaren en werklieden, van Salomo tot dat einde aangelleld. De beste en duurzaamne bouwftof was tot deszelfs volmaa- king  C 41 ) Iiin ten naam en van uwe fterke hand en van uwen uitgeftrekten arm. — En dan eens zijn goedheiden weldadigheid, zijne liefde en guntsrijke tegenwoordigheid, zoo immers is de Godfpraak, bij Exod. 33: ïo. Ik zal mijne goedigheidvoor bij u aangezichte gaan laaten en zal den naam • des  ( 43 ) des Heeren uitroepen voor uw aangezichte, maar ik zal genadig zijn, dien ik zal genadig zijl en ik zal mij ontfermen, diens ik mij ontfermen zal. -— En zoo vinden wij het ook in den text, want heeft de Heere gezegt in zijn Huis en Tempel zijnen naam te willen zetten, het geeft te kennen, dat de Tempel waarlijk zijn Huis was, daar hij woonen wilde, de plaatze, daar hij zijn gunst, liefde, bermhartigheid, en genaderijke tegenswoordigheid aan zijn volk Israël zoude en gaarne wilde openbaaren en meer kenbaar de bewijzen zijner toegenegentheid geven, dan op eenige andere plaatzen. — Hij wilde kragtig met zijn geest werkzaam zijn ter plaatze, waar zijn volk 't zanienfchaarde, waar zijn woordt verkondigt, gehoorzaamt, de godsdienst waargenomen en zijn naam eendragtig aangeroepen wierdt. ,— Deze plaats ook was gefchikten afgezonderd, om den God lsraels eerbiedig te dienen. — Hier wierden de reuk en ilagt , de zond en zoen — de dank, morgen en avondofferhanden door het heilig vuur aangellooken en in een wolk van rook en damp hemelwaards opgezonden. Hier breidde men zijne handen uit en verhief zijne harten tot voor den troon van God. — Hier verkondigde men de wonderen der godlijke goedheid en almagt, tot roem derhemelfche Majelteit. — Ja dit was de plaats daar  ( 44) daar Jehovah zijn wet en aan den gefabberden Hogenpriester een Godlij kantwoord gaf: — daar hij zijn hulp en befcherming verleende, —• zijn verbond met nadruk hield en bevestigde en alwaar hij zijne weldadigheid en liefde in eene menigte van wonderdadige zegeningen openbaarde, gelijk hij als een genadig God en goedertieren Hemelsch Vader zijnen naam plechtig onder Israël had doen uitroepen. ___ Dit zij genoeg gezegt van ons eerfte , nu gaan wij over tot ons tweede deel, om het gebed zelve te befchouwen of liever den zegen , die Salomo over dit Huis van den Heere affmeekt: Dat uwe oogen, zegt de biddende vorst, open zijn dag en nagt over dit Huis en over deze plaatze en zo vervolgens. II. God, die een geest, een volmaakt eenvoudig en onlieflijk, wezen is, heeftin een eigentlijken zin geen oogen noch eenige ftoflijke deelen en leden, als welke alleen maar aan lichaamen eigen zijn: nogthans worden hem veelmaalen in de heilige bladeren oogen, ooren, handen en voeten toegekent; om namelijk onze zwakke en menschelijke denkbeelden te onderftëunen en te hulp te koomen, ten einde wij zoo in de kennis en befpiegeling zijner deugden, eigenfehappen en volmaaktheden, daardoor uitgedrukt, aangewezen en voorgeftelt, mogen wor-  ( 45 ) , worden ingeleid. — Zoo wordt door de oogen des Heeren, dan eens zijn Alwetendheid en overal zijn bekent gemaakt, Spreuk. 5: 21, Job. 34; 21, Jer. 16 : .7. en Hebr. 4:13. En dan eens zijne gunstrijke tegenwoordigheid, waakzaame liefde, hulpe, troost, bijftand en befcherming over en omtrent zijn volk en gunstgenooten» zie Pf. 34:16. Of over zijn Huis en Heiligdom de plaatze zijner wooninge als hier en bij 1 Kon. 8: 29 en 30. Want dan zijn de oogen des Heeren open over zijn Huis dag en nagt, wanneer hij' daarvoor zorge draagt, dat het beftendig en altoos in zegen blijft en hetzelve met zijn weldadigheid vervult en omringt. Wanneer hij waakt tegens alle aanvallen der vijanden en zijn Huis genaderijk befchermt, met bewaaring van alle de voorrechten daaraan eigen en verknogt. L En dit fmeekt Salomo van den Heere zijnen God af, dat uwe oogen open zijn dag en nagt over dit Huis, over de plaatze, van de welke gij gezegt hebt, uw naam daar te zullen zetten, zijnde gij de wachter en bewaarder Israëls , die niet flaaptnoch iluimert. .— Stelde God zijnennaam in dit Huis, het ftrekte tot dat gewichtig einde, om te hooren na het gebed, het welke zijnknegt voor zijn aangezicht bad en vervolgens aan deze plaats bidden zoude. __ Salomo noemt zich zeiven Gods Knegt, om dat hij hem diende meteen vol-  C 4* ) volkomen harte en eene gewillige ziele, over. eenkomftïg het aartmaanend bevel van zijnen godvragtigen vader David, en overeeukomffig hetverbond door hem met den God Israëls gemaakt t** Terwijl Salomo hier bijzonder zijn eerbied, onderwerping, ontzag en gehoorzaamheid aan God te kennen geeft, buigende zich wilvaardig, gelijk een knegt voor zijnen heer, mét ootmoed voor zijnen God ter neder. — Salomo bid voor het aangezicht des Heeren en zou zoo voortaan ter dezer plaatze bidden en het welvaareh van land en kerk ievrig zoeken. -— Alles nu wat tot verhoging van Gods naam tot luister van Gods kerk , — tot heerlijkheid van Israëls Regeering en tot nut van het gantfche volk immer zoude kunnnen verflrekken, bid de wijze Vorst met ernst, geloof, vertrouwen, flandvastigheid, ootmoed en onderwerping aan des Heeren wil, volvurig van den Heere af , fteunende op Godswoord en belofte , dat God zelve belooft had zijn naam daar te willen zetten, en hooren na het gebed, dat hij bidden zou aan deze plaatze, daarom zegt hij, hoort dan na de fmeekingen uwes knegts en uwes volks lfraè'ls , die in deze plaatze zullen bidden. — Betreffende de benoeming het volk Israëls merken wij aan, dat als vader Jacob met God of den Verbonds - Engel geworfteld en vorftehjk geftree- den  ( 47 ) cteo bad , zijnen naam Jacob in Ifraël veranderd wierdt, en het hier van daan is, dat zijne kinderen en nakomelingen de kinderen , het gefl.igt en volk Ifraels genoemd zijn geworden. Deze zijne kinderen en nazaaten nu waren de geliefde kinderen Göds , in twaalf Stammen onderfchei. den, des Heeren volk, zijn deel, erfenis en eigendom , dat hij zich uit alle geflagten der aarde verkooren had, 't geen hij beminde, enmetdierbaare en uitmuntende voorrechten begunstigde ; hebbende Jacob zijne woorden bekend gemaakt, Israël zijne rechten en inzettingen , gelijk hij geen volk gedaan had. i— Daarom met nadruk wordt dit volk oek aan God toegeëigend,gelijk Salomo hier zegt, uwes volks Israëls , en geen wonder, want dit volk was hem, den Israelfchen Verbondsgod , dienstbaar en onderdanig, moetende op het vocrftel der godlijke bevelen zeggen, alles, wat de Heere gefprooken heeft, dat zulkn wij doen. Dit volk, deze kinderen en bondgenooten Gods zijn het , die met Salomo zouden bidden in deze plaatze, in Jerufalem en dit huis ; daar heenen zouden ze eenpaarig en ftandvastig (bijzonder op de hooge Feesten)opgaan, en hunne begeertens voor den throon en in den fcboot van den Almagtigen uitflorten, om bermhartigheid te verkrijgen , genade te vinden en geholpen te worden. —1 Dit gebed te hooren,  C 4S ) ten\ zégt*, het zelve te. verhooren , gunstig en liefderijk te vervullen, naar de wénsch, welgeplaatile vërzüglfing en vuurige begeerte van zijn volk, als zij hier fmeekerde voor zijn aangezicht in dit huis zouden yerfchijnen, ,en zijnen heiligen naam aanroepen, terwijlhij hen nabij zoude zijn met zijne gunstrijke tegenwoordigheid. — Salomo's gebed is daar toe ingericht; hij fmeekt dit van den hemel af; dus is zijn taal immers, Hoort gij uit de plaats uwen wocr.ing , uk den hemel, jet hoort en vergeeft. —k. De plaats van Gods wooning is de hemel, de derde hemel, anders Gods Throon en Huis genoemd; behoudens echter het denkbeeld van Gods wezenlijk overal zijn , 't geen op alle piaatzen , zonder uitzondering, is, daar Gods woonen in den hemel aanduid , dat hij daar, op de heeriijkfte wijze , zijne heerlijkmakende en gunstrijke tegenwoordigheid vertoont en luistervol openbaart. Uit den hemel neder te zien en genadig aan alle. de gebeden zijner kinderen en gunstgenooten te beantwoorden,, is , opmerkzaam en liefderijk te hooren na de. voorgeftelde belangens van zijne lievelingen: alle zonden, hoe genaamd, en van welk' eene natuur ook, hen genadig te vergeeven, 't zij ze met woorden, werken of gedachten, tegen God of den naasten begaan zijn, 't zij ze in werking of nalatigheid beftaan , 't zij het openbaare of ver-  C 49 ) verborgene overtredingen zijn., Deze weg ta neemen en menigmaal te vergeeven, is de begeerte van Salomo in dit zijn ernstig, vuurig en hartgrondig gebed , terwijl hij daarom zoo na. druklijk zegt, ja hoort en vergeeft. —, Dan ! laat dit genoeg zijn ter verklaaring van onze textwoorden, daar wij nu oveigaan ter toepasfing, om met eenige toepasfelijke voordellen te eindigen. TOEPASSING. Zie daar, Mijne waarde en aandagtige Toe. hoorderen! Salomo's Wondertempel en een gedeelte van zijn gebed, daar over uitgeftort, verklaard , zijnde het heden voor de tweedemaal, dat wij in deze onze nieuwe Vergaderplaats eenpaarig verfcheenen en opgegaan zijn , om den dierbaaren Godsdienst met hlijdfchap te verrichten , kunnende thans volvrolijk de een den anderen toeroepen, Koomt vrienden Gods , laat ons juichende opgaan tot het huis des Heeren, laaten onze voeten liaan binnen de poorten van dit Je. ruzalem! — Maar wie van ons zal ook nu niet bidden voor de behoudenis en den welftand van dit huis ! Wie zal tegenwoordig niet Salomo's woorden de zijne maaken , en tot den Heere uitroepen, D dat  C 50 ) Wai i we ofgen open zijn over dit huis , dag en magt, de plaatze , van welke g'j gezegt hebt, dldaa-' twen naam te zullen zetten, om te htoren het gebed, het welke uw knegt bidden zal in deze plaats, — hoort dan na de ftemme uWes kn?gts en uwes volks Israëls, dit in deze plaats zullen bidden , en hoort gij uit den he* mei , de plaatze uwer wooning , ja hoort en vergeeft! ■—. Doet wel bij Sion ó God.'— en bouwt dé muuren op van Jeruzalem l Om Stom wil en zal ik niet zwijgen , en om Jeruzalem* wil zal ik niet flille zijn , tot dat haare gerechtigheid vsortkoome als een glans-, en haar heil als een fakkel, die brand. Om mijner broederen en vrienden wil,, zal ik Jpreehen, en om dén huize des Heeren , mijnes Gods, wil, zal ik het goede voor u zoeken. — Dit zij de godvrugtige taal van ons allen, — en» dat wij zoo toonen, het welvaaren van dit huis en den Godsdienst te zoeken. Dit is doch een huis, daar God zijnen naam zetten wil. -—■ Gelukkig dan waarlijk zijn de volkeren , van alle plaatzen, landen, (leden en Koningrijken, daar Gods kerk en gemeente zich vertoont en bloeien, de bevind, daar veele zoodanige huizen, gebouwen en vergaderplaatzen gevonden worden, daar de waare aanbidders veele zijn , daar zodanige Overheden, Rigters, Vorsten, Prinfen en Koningen  C 5* ) huigen aan het roer van Staat zitten , die een hartelijke lust in den Godsdienst vinden, die waaken voor de zuivere leer, en ecliter geen gewetensdwang oeffenen, maar elk napijn gemoed en begrip omtrent het ftuk der waarheid God laaten dienen. Ja gelukkig dan dit land , deze ftad en ook deze gemeente, daar wij vrij en onverhinderd, in de leer en Godsdienst onzer voorvaderen , onderweezen , opgebouwt , verllerkt en bevestigt kunnen worden, waar van onze zaamenkomst in dit Nieuw gebouw tot een duidelijk bewijs verftrekc; want wierdt de weg en toegang tot onze voorgaande Kerk en verzamelplaats te lastig en te moeielijk , en bij bulderende ftormwinden en ontzettende onweders zelfs al te gevaarlijk, bijzonder voor oude, zwakke en vreesagtige lieden : wierden onze gemoederen gaande en de zielen eenparig opgewekt, om dit huis door aankoop ons eigen te maaken , en tot een godsdienstig gebruik aftezonderen , om dit aan de Hoog Edele en Achtbaare Heeren Burgemeefle. ren en Raaden dezer Stad met behoorlijke eerbied voor te Hellen ; en wierdt ons dit llraks gunstig door den edeldenkenden Magillraat toegellaan en fchriftelijk bevestigd, waarop wij ons werk konden beginnen, voortzetten en voleindidigen. — O welk' een zalig voorrecht genieten wij dan thans niet, geliefde Vrienden! —■ • • D 3 welk'  c 52) welk' een heerlijke en kragtige drijfveer voor ons allen, om God den harte lij kften lof toetez waaien en de eerbiedigde en nedrigfte offerhanden van dankbaarheid te brengen! — Het voorrecht, dat wij nu erlangen, is zeer groot, en oneindig verheven (1) boven het Oude Israël! want de Joodfche Natie moest weleer opgaan na Jeruzalem , de hoofd- en wonderftad van het Joodfche land, daar de Staaten des gerichts en den zetel van den Godsdienst gevonden wierden , om aldaar te aanbidden. Maar boven de Israelicen is het ons voorrecht, dat de uure aireede gekomen is, dat de waare aanbidders den Vader aanbidden in geest en waarheid ; op welke men geen bedevaart meer behoeft te houden na Jeruzalem noch Gerizim, maar in alle plaatzen tot den God des hemels kan bidden, opheffende heilige handen zonder toorn of twisting. Dan', groot en zalig is ook ons voorrecht , dat wij genieten 00 hovende Heidenen, uit welke wij gefprooten zijn , die leefden in eene dikke duillernis en akelige donkerheid van onkunde en blindheid, dienende, door ongeloof en bijgeloof bezwalkt, den vorst der duillernis in afgodifche tempelen overeenkomftig de begeerlijkheden hunnes harten , doende den wille des vleefches en der gedachten , vervreemd van het burgerfchap in Israël, vreemdelingen van de verbenden der beloften,  C53) ten, geen hoop hebbende, en leevende ah zonder God in de waereld. Zijnde verduijierd in het ver(land, en vervreemd van het licht en leeven, dat uit God is. Zie Eph. 2 : 3 en 12. als ook 4 : 18. — Maar wij —. wij kunnen en moogen den leevendigen God dienen in openlijke vergaderplaatzen, die naar Gods welbehagen zijn, en zijn verlicht in de kennis der waarheid, die na de godzaligheid is. Nu de Zoon van God , de groote Jezus en Zaligmaker der Waereld , die tusfchen de gouden kandelaaren wandeld, en die de zeven Herren in zijne rechtehand houd, gekomen is, en ons het verftand heeft gegeven , om den Waaragtigen te kennen. —■ Ja maar ook is het voorrecht , dat de goede God aan ons vergunt, zeer verheven en uitmuntende (3.) boven onze Voorvaderen, de eerfte Chriftenen, en boven veele onzer oude geloofsgenooten , die onder een hard juk en de wreede vervolgingen van tirannieke Overheden leefden , die met eigen oogen de verwoesting hunner vergaderplaatzen en de berooving hunner goederen moeiten aanzien; die dikwerf viugten moeiten ia bosfchen, bergen, hooien en onderaardfchefpelonken, en zomtiids onder den blaauwen hemel en in de open lugt , met levensgevaar den Godsdienst waarnamen ; daar wij in tegendeel leeven onder het beftuur van befcheicene OverD 3 heden,  C54 ) henen, die onze geloofs-leer en belijder is, fchoon met hnnne denkbeelden verfchiiknde, -echter gunstig aanzien, en ons hunne befcher;ming en vaderlijke befchutting niet weigeren, -maar welwillend verkenen. Daar wij dit bij. ■zonder tot roem van zijne Majefteit den Koning van Pruisfen, onzen Landvorst, betuigen kunSien, a's door wien op eene voortrefljjke wijze -alle laster, godsdienst- vervolgingen en gewetensdwang beteugeld ,en ftreng tegengegaan wordt. Immers wij mogen vrij en onverhinderd , met vrede en hlijdfchap te zaamen tot dir Muis des Heeren opgaan , en onzen Godsdienst vrolijk verrichten. Wij mogen onze gebeden en dankzeggingen ongcftoord voor den throon en in den fchoot des Almagtigen uitftorten; Jehovah verheerlijken met lieflijk Pfalmgezang, lofzangen en geestelijke liederen, zingende den Heere met aangenaamheid in onze harten, wordende daarom en daar door dan ook tot vreugde en hlijdfchap opgewekt. Dan genieten wij , door Gods onverdiende goedheid, zulke groote voorrechten en onfchathaare zegeningen , laaten wij dan dit ook me dankbaarheid erkennen, en God vuurig bidden , cm deze genade en gezegende voorrechten te morgen behouden, zeggende met Salomo , dat uwe oogen open Zijn, ê God! over dit huis, enz. La aten  Laaten wij daarom onzen God bidden, dat ons de deure des woords geopend worde, om d^.ar toe in te. gaan, dat ik, uwen Leeraar, meer en meer in ftaat gefteld en bekwaam gemaakt mag worden, om de Verborgentheden des Enangeliums te kennen, de Schrift verftandigte verklaaren en indrukbaar op de gemoederen toetepasfen ; dat het ulieden vergunt worde , om het woord des Heeren met hlijdfchap te ontfangen en heilbegeerig aanteneemen , niet als eens menfchen woord, maar, gelijk het waarlijk is, als Gods woord, ten ehide hetzelve heilig en godvrugtig te betragten, en te doen al wat waaragtig, rechtvaardig, rein en lievelijk is. — Zoo mijne geliefde Broederen en Zusteren in onzen Heere Jezus Christus! zoo moet G jds Gemeente aan deze plaats niet alleen ftaande blijven , maar ook groeien en bloeien als de wilgen aan de waterbeeken, of als een welgeplante boom, die zijne vrugten geeft ter zijcer tijd, welkers bloem niet afvalt en wiens doen in alies wel gelukt. —■ Ja zoo moeten wij eerlang, als de geliefde Bruid van Christus, in de verheerlijkte Kerk hier bo» Aren, worden overgebragt, om met alle hemelin* gen God eindeloos te dienen dag -en nagt, en met . zijn beeld verzadigd te worden. — Maar zal het ons tijdelijk en eeuwig welgaan> dan moeD 4 ten  C 5<5 )' ten wij getrouw en ftandvastig zijn in denGodsf dienst, aanhouden met waaken en bidden , en dat zonder verzuim ; zeggende dikwerf tot het voorwerp van, onzen eerdienst, tot onzen God, Heere! leer ons uw welbehagen doen , en uwe goede Geest geleide ons in een effen lan.il — O dat wij doch nooit in onzen plicht vertraa. gen , maar altoos waakzaam zijn, wéetende, dac ons toegeroepen wordt, Ziet hoe gij voorzichtig wandelt, niet als onwijze, maar als wijze, den tijd uitkoopende, terwijl de dagen boos zijn. Bewaart u zeiven in de liefde Gods, verwagtende de barmhartigheid van onzen Heere Jezus Christus ten eeuwigen leeven! — Laat ons dan in alles den welftand van dit Huis en van den Godsdienst zoeken en ieverig behartigen , onze zondenbelijden, | en als boetvaerdige tollenaaren betreuren, en ootmoedig om vergeeving bij God aanhouden, uitroepende, Hebben wijgezondigt, wat moeten wij U doen ó Menfchenhoeder! — Waar mede zullen wij U tegenkoomen , en ons hukken voor U den hoogen God'2. —— Zijt ons genadig na uwe goedertierendheid, delg uit alle onze overtredingen na de grootheid uwer barmhartigheid. — Ik fluite met de welgepaste vcrmaanles-van den grooten Apostel Paulus , IK BID U BROEDERS! DOOt DE ONTFER- MIH  ( 57 ) MINGfcN GODS, DAT GIJ UWE LlCHAA, MEN STELT TOT EENE LEVENDIGE, HEILIGE EN TOT E E NE AAN GOD WEL» BEHAGEL IJ KE OF'ERKANDE, WELREIS UWEN REDELIJKEN GODSDIENST. —- God vervulle dezen wensen om Jezus zijn* Zoons willen! Amen 1 Ja — Amenl D 5 1 TREURr  TREUR- en TROOSTREDE et aii'»W - s iWW* ■ < i - ié* aandenken AAN den wel* eer.waardigen heer SJOERD STTSES HOEKSTRA, In zijn. lev.cn Leeraar der Doopsgezinde Christenen te embden; UITGESPROOKEN DOOR J. A. S. HOEKSTRA, Leeraar der Mennonieten te utrecht, Den eerften van Slagtmaand 1789. TEXT I. THESS. 4: 13, 14- Doch Broeders ! ik wil niet, dat gij onwetende zijt van den geenen , die aitf/aapeh zijn , op dat gij niet bedreeft zijt, gelijk de andere, die geene hoope hebben. — Want indien wij gelooven, dat Jezus gefforven is en opgejlaan, alzo zal ook God den geenen, die ontjlaapen zijn in Jezus, weder brengen met hem! aanspraak. TF~ant wij weeten , dat zoo het aardfche huis ébzes tabernakels gebrooken wordl,wijeen gebouw bij  ( 59 ) bij God hebben, een huis , niet met handen gemaakt, maar eeuwig in de hemelen. Zie 2 Cor. 5 : 1. Toen wij naar aanleiding van deze woorden in onze laatfte {*) ter dezer plaats gehoudene Leerrede voor jiw aandagt afichetften, het ONVERMIJDELIJKE VAN HET STERVEN. EN j)E ZEKERE VERWACHTING VAN EEïf EEUWIG EN VOLMAAKT GELUK NA dit LEVEN VOOR EEN GELOOVIG CHRISTEN, toen dachten wij weinig , dat het anderwerf in dit jaar onze taak zoude worden dit ulieden , en wel op zulk eene plegtige wijze, te moeten erinneren , als thans mijn post en plicht zal rójik» Wel is waar, de gebeurtenis, die deze ftatclijke en leerzaame, maar tevens treurige plechtigheid vereischte , was wel te voorzien bij mijn afreize van hier ; doch dat dit zwaarwigtige fluk op mijne zwakke fchouderen zoude gelegd worden, was minder te denken. Het beige den Eerwaar, digen Kerkenraad dezer Gemeente niet, dat ik deze uitdrukking doewant fchoon ik, op haare vrien. (*) Deze Leerrede hebben wij te Embden uitgrfprooken den 21 Junij 1789. Wij waren te Embden gekoomen , om onzen overledenen Vader nog een* tc zien en te fpreeken, ea het jougfte vaarwel toe te wenfehen. Wij namen toen voor zijn Kerw. den dienst eenige weeken waar, en vonden ons opgewekt deze gewichtige Textwoorden en waarheden tot een affcheid te prediken.  C 60 ) vriendelijke uitnodiging, de tegenworrlise verrichting vrijwillig op mij heb genoomen, de beantwoording nogtans daaraan is een zwaarwigtig en aandoenlijk werk voor mij, — Zij, die gevoelige harten hebben, en-de betrekking kennen, die een regtgeaart Zoon tot zijnen Vader heeft; en zij ^die weten, hoe weinig eene vitzieke waereld, den lof eens Vaders uit den mond zijns zoons wil hooren; — ja hoe omzichtig derhal ven in zulk eene omftandigheid, zonder de waarheid te na te koomen, moet gehandelt worden. Zij dus, die gevoel en menfchenkennis bezitten» zullen mijn uitfpraak rechtvaerdigen en niet kunnen ontveinzen, dat mijne tegenwoordige onderneeming meerder ftandvastigheid en mannelijke fterkte van geest — meerdere kunde en omzich tigheid eischt, — dan wei de krachten van een jong, aandoenlijk en nog in veele opzichten on. ervaaren Leeraar zullen toelaaten. — Dan! — dit zij — zoo het wil — deze gemeente — en gij eerwaardige Mannen Broeders — leden van den •Kerkenraad — hebt volkoomen recht op mij,om van mijne handt te vorderen, het geene ik heilig en in de vreze Gods heb aangenootnen. — Maar! — zal ik gering en uit mrj zeiven onwaardig en oir vermoogend mensch flegts eenigermaate mijn voorgemelde deel treffen en in mijne tegenwoordige bezigheid gelukkig flaagen, dan moet God; op wien  ( 6i ) wien ik mijn vertrouwen ft el, mij op eene kragtdadige wijze onderfteunen! en zult gijlieden tot overdenkingen van groot — oneindig groot aanbelang voor uwen onftervelijken geest opgewekt worden, dan moet ook God ulieden zegenen en helpen. — Terwijl — zoo wij te gader in deze erkentenis en dat betamelijke bezef ftaan, het onze plicht zal zijn den Alzegenaar daarom ootmoedig aan te fmeeken en wel in den naam van Jezus Christus zijnen Zoon op deze of dergelijke wijze, .— G I B K D. Eeuwige — Alwijze — en Almagtige God! — Die uwenfchepter zwaait niet alleen over de volken dezer aarde, maar zelfs door alle de zienlijke rijken uwer heïrkragt heen: —- Bij wien de verhevendfte Seraf in geen aanmerking zoude kunnen koomen, was de kenfchets van uw aanzijn en tegenwoordigheid bij hen geen hoogde liefde, , in wiens oogen de verhevenfte AartsEngel niet groot en het kleenfte wurmpjen niet klein is: Die den Hemel tot uwen troon en de aarde tot een voetbank uwer voeten hebt: — Tot u grootmachtig God en Bermhartige Hemelfche Vader! naderen wij, doordrongen van den diepden eerbied, het geheiligde ontzag en  (62 ) en de veifchuldigfte hoogachting voor uwe heer» lijkheid efi glansrijke Majefteit. ,—; Deze vrijmoedige toenadering zouden wij niet durven bezigen, zoo wij u alleen kenden in uwe Grootheid, Almagt-en Heiligheid, en niet tevens overtuigelijk wisten, dat gij een genadig Vader in Christus wilt zijn van allen, die in geest en waarheid u aanroepen en oprecht zoeken. — Maar deze bewustheid ook, dat gij door uwen zoon onze fmeekgeheden, zoo dezelve de kenmerken van oprechtheid en gepasten ernst bezitten, genadig wilt verhooren, doet ons vrijmoedig toetreeden, om onze offerhanden des gebeds en der dankzegging voor uw Godlijk aangezicht ten hemel te doen klimmen. Terwijl wij u dan hartgrondig dankbaar zijn voor de tellooze blijken uwer Godlijke gunst en bermhartigheid — langmoedigheid en verdraagzaamheid — door den gantfchen kring onzer levensdaden heen genooten , bidden wij u thans ook plechtig in dit uur onzer godsdienftige afzondering, om aan ons onze fchulden genadig te willen vergeeven en ze uit te delgen in Jezus roem cn offerbloed. Wa>ch en reinig gij zelve ons in dit bloed, dat betere dingen fpreekt, dan dat van Abel, van het zeedelijk kwaad en alle aanklevende onreinigheid. — Zie indezen goedertieren neder op de lijdende en dadelijke gehoor-  ( 6-3 ) gehoorzaamheid van Jezus Christus uwen Zoon: zonder in aanmerking te neemen, wat wij wegens onze fchulden waardig zijn en Volgens Hipt recht zouden verdiend hebben. —. Edoch, begunltigons niet alleen met ums rechtvaefdïgmaakende, maar ook met uwe heiligende genade. Reinig en herfchep ons tot waare wijsheid, heiligheid en gerechtigheid, om het beeld Van u en uwen Zoon deelagtig te zijn, en om, vernieuwt naar den geest onzes gemoeds de deugden, des geenen te verkondigen , die ons door de koorden der zuiverfte liefde getrokken heeft uit de magt der dusternisen overgebragttothet koningrijk zijner liefde. — Zegen tot dit en veele andere gewichtige eindens alle oprechte Beeden, die u worden toegezonden, en in welken men vurig uitziet na heil en verzoening en u om de betooningen uwer liefde hartelijk en met kinderlijk gevoel aanroept. — Wil vooral onze nedrige gebeden ' die wij totu opzenden in dit uur, verhooren , en laat op ons allen, in uwen naam hier bijeen vergadert, eenen rijken zegen berusten; opdat deze treurplechtige bijeenkomst voor elk onzer moge zijn een leerschool der gerechtigheid! —. Leer ons hier, op eene kragtige wijze, onze eigen ftervehjkheid en de onzekerheid van den tijd derzelve. —• Ja wek ons op tot deze bede, Heere! leer ons onze dagen tellen, op dat wij een wijs har'  C 64 > tiarts bekoomen! En zullen wij ons 'thans onledig houden O God! om met eikanderen over den dood en de, eeuwigheid te fpreeken: zullen wij trachten te fchetzen den zaligen (laat van onze geloovig geftorvene vrienden en maagen: — Ja zullen wij bijzonder het leven, fterven en Character van een uwer gunstgenooten en welgetrouwe dienstknechten voordragen, — om inmiddels treurenden te troosten, kleinmoedigen te verkwikken, de traanen der weenende optedroogen en het geloof van uwe waare vrienden te verlierken, O zet dan deze verrichting al dat gewist bij, dat tot eene waare {lichting zoo zeer nodig is. . Wees tot dat einde met uwe in- lichtende, vertroostende en onderfteunende genade nabij uwen geringen en in zich zeiven diep onwaardigen dienaar, wiens taak het zijn zal deze zeer aanzienlijke vergadering te {lichten. — O God! die zo menigwerf hem nabij waart met uwe liefde en op wien hij zijn vertrouwen geloovig Helt ,' Ha hem nu bijzonder aan zijne rechterhand, bewcar hem voor te fterke hartftogtelijke aandoeningen, doe zijne redenen vertroostende, zijn voorllel hartroerend en zijne vermaanlesfen met uwen invloed en heiligen Geest bekroond zijn! —- Geef hem den geest der vrijmoedigheid, laat deze alle zijne redenen vergezellen, op dat hij openlijk daardoor, zonde*  C*5 ) Óerbefchaamd of te leurgedelt te worden, der waarheid moge hulde bieden. Onderdeun zijne lichaam en zielsvermogens, op dat hij door uwe hulp onderlchraagt, in zijne heilige dienstverrichting niet moge gedremt noch verhindert worden. — Laaten de toehoorderen ook door uwen zegen begunftigd worden, om zoo gedigt en opgebouwt te worden door deze plechtige aanlpraak, als 't meest tot hunfieder troost, opbeuring en geloofs verder, king, als 't meest tot uw eer kan verdrekken. Ga tot dat einde met uwe genade bedeed ling van hart tot hart en laat u aan niemand onzer onbetuigt. — O hoorder der gebeden! — Bermhartige God! — hoor en verhoor deze onze verzugtingen, die wij in den naam van Jezus tot u opzenden, wien gij altijd verhoort, om Jezus Christus uwes Zoons, onzes heiiands en zaligmakers willen amen. INLEIDING. Schoon wij, als redenmaatige fchepzelen, de bewoonderen en bezicteren dezer aarde zijn, echter zijn er op dezelve onnoemelijke dingen, die wij met ons verdand niet genoegzaam opfpeuren noch met onze denkingskragt bevatten kunnen, terwiji het ons om deze redenen niet behoeft te bewonderen, dat zelfs de geloovige godsvriendt, hoe zeer gevordert in het naspeuE ren  C O*) ren der verborgenheden Gods, omrrend den flaat vangeluk na ditleven nog altoos zeer bekrompen en raadzelagtig denkt, en nimmer in dit aangaande het nette hoe daarvan een volle zekerheid geniet. — Echter hoewel die zoo is legt er doch den Christen onnoemlijk veel aangelegen, om van zijne eeuwige beilemming na dit leven zoo veel „te weeten, als door de vrede en den geopenbaarden Godsdienst nagefpeurt kan worden, — En dewijl dit zoo is, zullen wij het waagen, om, in dit uur met ulieder Godsdiendigen aandagt, een proeve te neemen omtrent eenige befchouwingen van die eeuwige heerlijkheid, wel. Ie eenmaal, als een genadenloon, den geloovigen Godsvrient zal gefchonken worden; terwijl de order, die wij in onze tegenwoordige redenvoering zullen houden, daarin zal beftaan, dat wij. j. In de eerde plaats de woorden van onzen text kortelijk verklaaren. 2. Dat wij ten anderen, toonen, dat fchoon een Christen nooit ongevoelig mag zijn, hij echter nimmer te zeer bedroeft of troosteloos moge wezen over den dood van ge« Ioovig afgeftorvene vrienden en maagen. 3. Dat wij, ten derden, in overweeging neemen, dat God het menfehtiijke leeven der r5eloovigen, in den jongden, aller dagen, op'  C 6*7 ) op de heerlijkde wijze zal herdellen. 4. Dat wij, ten vierden, zoeken te betoogen, dat de gelukzaligen, in den Haat van geluk na dit leven , eikanderen zullen herkennen. 5. Dat wij-, eindelijk ten vijfden , bij wijze van toepaflbg aan het hoofdoogmerk van deze plechtige bijeenkomst zoeken te beantwoorden. I. wat het eerde nu aanbelangt, namelijk de verklaaring van onze tegenwoordige textwoorden. — Apostel Paulus komt daarin voor als een vertroostend leeraar en als een getrouw onderwijzerder thesfaloniefche gemeente, terwijl hij hen bijzonder onderwijs geeft omtrend den daat van geluk na dit leven en daardoor opwekt tot eene Christelijke gelatenheid in hunne toenmalige omdandigheden. — Hij fpreekt hen daarom, met een hart vol van zuivere menfehenliefde en overvloeiende van derederde deelneeming in hunne lotgevallen, dus aan, Doch Broeders! ik wil niet, dat gij onweetende zijt van den geenen die cntflaapen zijn. — De ontjlapene, van welke de Apostel hier fpreekt, waren die thesfaloniefche Christenen, die, of in de vervolgingen van Christus keik, tedeerlijk waren ongekoomen, of ook in het algemeen die, welke door ziektens en onder het gewicht van menigvuldige rampen en tegen. E a he-  C «8 ) heden, in de thesralonifche gemeente geltorven en onder hun tegenfpoedig lot bezweeken waren,en welke, wat zommigen aanging , op eenebuitenfpoorige wijze, door hunne nagebleevene bloedverwanten, betreurt wierden. •— Eene handelwijze , welke de Apostel in deze verfen zoekt tekeer te gaan. —■ Schoon eengeloovigChristen nooit tot het fijne en het waare hoe dier wetenfchap kan doordringen, hoe en op welk* een Wijze de ftaat van geluk na dit leven in alle desZelfs deelen zal zijn; nochtans geheel onwetende daarvan behoort hij niet te weezen; zoo hij anders dien troost wil finaaken, welke eigenaardig uit deze kundigheid voortvloeit. — Daarom wil Paulus, dat de Thesfalonikers niet onweetende waren aangaande den toeftand van hen, die ontflapen waren. —; Zij moesten zo veel daarvan kennen, als de rede en de openbaring leerden, mits nooit wijs zijnde boven hetgeen betamelijk was. — En tot verkrijging en opfcherping nu van deze zoo heilzaame en troostrijke kundigheid vermaant de Apostel hen te meer op dat zij niet bedroeft zoude zijn , wegens hunne afgeltorvene vrienden en maagen , gelijk als de anderen, die geen hoop en hebben. — De heiden, die de onftervelijkheid van's menfchen geest lochent, — de godlooze, die de gezellen zijner ondeugt verliest, —• of die Christen, die  ( 69 ) die zulken zijner bloedverwanten door den dood ontoogen worden, welkers leven volhardend ongodsdienftig is doorgehragt; deze mogen hopeloos treuren, daar zij geen uitzicht kunnen hebben op een zalig en gelukkig wederzien, doch dit gedrag betaamde in het minst den Thesfalonilers niet; wijl deze niet alleen van de leer der ©nftervelijkheid door Jezus Godsdienst verzekert waren, maar bovendien ook wisten , met welk' een zalig geloofsvertrouwen hunne vrienden en ©ntflapene bloedverwanten geleeft hadden en geftorven waren: En zij dus eene welgegronde verwachting konden maaken op een zalig herzien en herkennen. — Deze heugelijke verwachtingmi verfterkt de Apostel in de harten van de Thesfalonikers door de volgende veelbeduidende woorden. — want indien wij gelooven, dat Jezus gefïorven is en opgeftaan, alzo zal ook God den geenen , die ontjlaapen zijn in Jezus, wederbrengen met hem, te weeten, met Christus Jezus doodtn epjlanding worden hier voorgeftelt als de waare grondflag dezer heilrijke verwachting. — En geen wonder : want heeft Jezus door zijnen zoendoodt onze eeuwige zaligheid verdient en door zijn opllanding de mogelijkheid, waarfchijnlijkheid en zekerheid onzer verrijzenis in den jongden der dagen ontwijffelbaar betoogt, *— dan ook moet noodwendig elk geloovig godsvriend* die hierE 3 aai»  C 70 ) aan deelt eens in heerlijkheid ten leven worden opgewekt en hereenigt met zijne geloovig afgeftorvene bloeverwanten, of, om Paulus taal te gebruiken, tot hen met Christus worden wedi.rgebragt, om eeuwig in de oorden van volkoomene zaligheid de zegenvolle vrugten van Jezus dood en opftanding, zonder eenige ftoornis te fmaaken. II. Dus nu kortelijk onze textwoorden verklaard , en het nodige licht bijgezet hebbende, gaan wij tot ons tweede (luk over, om namelijk te tooncn, Dat, fchoon een Christen nooit onge* voelig mag zijn over fmertelijke fterfgevallen1, hij echter nimmer te zeer bedroefd of troosteloos moge weenen over den dood van geloovig afgefïorvene vrienden en maagen. ■—• Even zeker a's . het is, dat nergens in de heilige openbaaring een Stoifehe ongevoeligheid begunstigd, veelmin ge'.eerdt wordt, en integendeel het Euangel'u n ons verzekert, dat de vriendelijke en teerhartige Jezus zelve traanen geftort hebbe bij het graf . van zijnen vriend Lazarus, en wegens het zien der rouwe, die Martha en Maria daar over be« dreeven, gelijk het Euangelium ons dit dus aan■ tekend , Jezus weende, en de omflanders zeiden, : ziet hoe lief hij hem had. —■ Even zeker be. taamt het geen godlievend Christen troosteloos, treu*  (7» ) treurende en bedroefd te zijn over den dood zijner geloovig afgeftorvene vrienden en maagcr.— De Christen, zoo hij, geëvenredigd zijnen verli; venen (laat, wil denken, moet altoos in het oog houden, dat hij in deze waereld, als in een vreemd land, verkeert; - dat zijn waare geluk noch hoogde goed nimmer in het genot der aardfche en zinnelijke dingen kan gevonden worden; — dat het oogmerk en waare doel zijner düudng op deze waereld hem verplicht, om zich voer eui eeuwig geluk voor te bereiden; - dat niemand tot den ftaat van een eeuwig gelukzalig leven kan komen, dan door den dood te fmaa. ken, als welke thans het eenige middel voorden Christen is. om hem van eenmoeielijk, althans wisfelvallig leven , tot een ftaat van eindelooze heerlijkheid te doen overgaan. — Doch! zoo dit alles wel ingedagt en in het oog gehouden wordt door den geloovigen Godsvriend, dan zal hij geen oogenblik er aan kunnen twijffelen , of het betaamt hem niet troosteloos te treuren over zijne reeds gezaligde bloedverwanten en maagen; immers dan zal hij eigenaardig kunnen begrijpen, dat hij heivdat geluk niet mag misgunnen , dat zij reeds in den ftaat der afgefcheidenheid bij •voorgenot genieten, hun niet te rug mag wenfchen in dit Mefech , dit land der vreemdelingfchap en beproeving; — maar veelmeer in de E 4 be-  bedaarde oogenblikken zijns levens zich daar over moet verheugen, dat eenige zijner gewezene me. dewaudelaaren op het pad en den engenwegder godvrugt reeds eenigermaate het doeL hunner beftemming bereikt , en , door het eindigen van dit vergangelijke leven, een begin gemaakt hebben van die eindelooze en volzalige duuring, waar geen onfpoed noch beproeving , waar geen moeite, verdriet noch verzoeking ooit plaats zal kunnen grijpen , of iets tot ontrusting van den Christen zal kunnen verftrekken. —. Gegronde redenen derhal ven had de Apostel Paulus , om dit zoo zeer betamelijke gedrag den Thesfalonikers naauw op het harte te binden , en hen in mijnen text tot dezen hunnen plicht aan te maanen, wanneer hij hun onder het oog brengt, dat zij over hunne reeds ontflapene medebroederen en bloedverwanten niet te zeer bedroeft moeiten zijn» — niet zich behoorden te gedraagen als dezulken , die geen hoop hebben ; maar veelmeer, op het denkbeeld en heilig aandenken aan de geluksgenieting hunner reeds gezaligde vrienden, met dankbaare harten ftaat maaken en ftaaren op de heugelijkfte hereeniging. III. Na nu ook aan ons tweede déél beantwoord te hebben, gaan wij tot het derde over , om in overweging te neemen, dat God het men-> fche*  ( 73 > feitelijke leven der geloovigen in den jongften aller dagen op de heerljkfte wijze zal her (lellen. Een Helling, die Paulus dus uitdruk:, dat God den geenen , die in Jezus ontflaapen zijn , zal wederbrengen met hem. Zoo lange de aanvangelijk gezaligde Christen in den ftaat der afgefcheidendheid verkeert; is hij üwel gelukkig, en heeft een voorgevoel en voorfmaak van hemelfehe wellusten ; maar echter het geluk, dat hij daar door geniet , is zoo volkoomen niet, als het eens zal worden : wijt zijn lichaam dan nog rust in het graf, en hij dus in dien tijd een gewichtig deel zijns menfeheiijken levens moet ontbeeren. — Dan ! dit onvolkoomene zal verdwijnen , wanneer de jongfte en doorlugtigfte aller dagen zal aanlichten. —. Want dan zal Jezus, tot eeuwige troost en hlijdfchap van den aanvangelijk gezaligden Godsvriend , als een weldadig Richter, met de Engelen zijner Heirkragt, op de wolken des hemels verfchijnen, — de geftorvene lichaamen uit hunne graven roepen , de zielen daar mede liereenii gen, en — zoo doende het menfchelijke leven jn den Christen op de heerlijkfte wijze volkoomen herftellen. —■ Dan zal alles opgeklaard, veredeld en hemelsch zijn ! ;— Dan zal de verheerlijkte Hemelburger van zijne nu verfijnde lichaamskrachten en veredelde zintuigen het ge-* E 5 fclükt-  C74) fchikrfte' en voor zijne verhevene beftemming hef beste gebruik kunnen maaken: - en wel met een oneindig beter gevolg , dan hem immer in dit leven moogelijk zij geweest. — Dan zal hij met zijne nu opgeklaarde oogen, op de doordringendlte wijze , de wonderen Gods befchouwen, en met zijne ooren den zuiverden maatzang hooren en het hartdreelendst muzijk ontwaaren in de hemelfehe Zangchooren : — ja met zijn mond en tong kunnen juichen en rusteloos zingen tot eer van God en het Lam. — Dan zal hij, op eene volftrekt volmaakte wijze , in en door Christus verdienften , in den kring zijner bedemming, herfchapen zijn, om, met alle de duurgekogten des Lams, een eeuwig geluk— eene nimmer eindigende zaligheid te genieten: — om te genieten dat ftoorelooze heil, dat Jezus door zijn zoendood verworven en door zijn glorierijke opdanding verzegeld en tot in alle eeuwigheid bevestigd heeft. — Tot nadere bevestiging van het geene wij gezegt hebben, leeze men Matth. 35. en Openb. 21. na. IV. Dewijl wij nu aan ons derde duk voldaan hebben, gaan wij thans tot het vierde over, om daarin wat meer breedvoerig , dan in de eerden gefchied is, uwen aandagt bezig te houden met befpiegelingen omtrent den daat van geluk -na dit  ( 75 ) dit leven; door, zoo veel ons doenlijk zal zijn, te betoogen, dat de gelukzaligen in den ftaat van geluk na dit leven elkanderen herzien en herkennen zullen. — Terwijl wij, ora hier in wel te flaagen , de volgende (lukken zullen betragten: als (i) bewijzen , dat de Apostel Paulus in onze textwoorden dit niet duister te k nnen geeft. (2) Deze zaak nog uit verfcheilene andere betooggronden bewijzen , en (3) eenige der voornaamfte tegenwerpingen op dit fluk beantwoorden. —■ A. Het eerde, dat wij aannaamen te bewijzen , was, dat de Apostel Paulus , in onze tegenwoordige textwoorden, niet duister te kennen geeft, dat de geloovigen na dit leven , in den (laat der volmaaktheid, eikanderen zullen herzien en herkennen. —■ Den Thesialonikeren wordt aangeraaden, ora over hunne ontflaapene bloedverwanten en vrienden niet uitfpoorig be" droeft te zijn, noch troosteloos te weenen , als zulken , die geen hoope hebben. —«, En wie doch waren het, welke de Apostel hier, met zoo veel nadruk, den geloovigen Thesialonikeren tegenoverdeld, en welkers gedragingen hij voor hun niet plichtmatig noch raadzaam keurt, maar ernstig afraadt? Immers dit waren zulke Heidenen, die de leer der ondervelijkheid loochenden , en die juist daarom fpooreloos en cp eene  C?6 ) eene verregsande overdrevene wijze hnnne afgefcheidene vrienden en maagen betreurden ; wijl zij, door de denkbeelden , die zij koesterden , geen de minlre hoop konden hebben van ooit eikanderen te zullen wederzien, veelmin in eene vriendfchappelijke betrekking of zalige hereeniging herlleld worden. — Tegen zulke menfchen nu, die men dus in hunne denkbeelden en werkzaamheden moet befchouwen , ftelt de A* postel hjniecht over de geloovige Thesfalonikers en die plichtfchuldige en vertroostende gedragingen, welken zij moesten voeden en aankweeken, wilden ze aan hunne Christelijke verplichting beantwoorden. —. Doch zal nu zijne tegenllelling gegrond en rechtllreeks vertroostende zijn, dan moet ze noodwendig ook in de Thesfalonifche Christenen de tegengeilelde gevoelens en kundigheden veronderftellen : en dus veronderftellen, dat zij in volle gerustheid zich konden verzekerd houden, eens hunne vrienden en maagen te zullen wederzien en herkennen in een ander leven, en zij derhalven, niet gelijk de Heidenen en aankleeveren van het ongeloof, behoefden te treuren en hoopeloos te weenen, daar zij wisten , dat zij flegts voor een korten tijd en niet voor eeuwig van de hunnen waren afgefcheiden. -— Een zalige en allergewichtigfte troostgrond voorwaar voor de treurende Thes.  (77) Thesralomkers ! maar tevens een troostgrond, die in het algemeen alle geloovige Godsvrienden in de zomberfte en treurendfte omftandigheden altoos op eene treffende wijze kan verkwikkenen opbeuren. B. Dan! deze waarheid, dat de geloovigen eikanderen eens in den ftaat der volmaaktheid zullen herzien en herkennen, zullen wij nu, ten anderen, nog nader, ter onzer volkoomene ge^ rustflelling, uit verfcheidene andere gronden he-1 toogen. — Om thans niet uitvoerig te zeggendat het wederzien en herkennen van onze geloovig afgeftorvene vrienden en maagen in den ftaat van geluk na dit leven, eene wenfchelijke zaak is voor elk Godlievend Christen , en het dus eene zekere onvolmaaktheid in den ftaat der heerlijkheid zoude uitmaaken , wanneer wij dit genoegen moesten misfen, — bijaldien wij onze dierbaare vrienden en bloedverwanten, welke in dit leven zo zeer door ons bemind wierden, wier bijzijn ons zoo aangenaam was, wier afzijn ons zoms de uuren, welke voorbij moesten loopen, eer we. eikanderen weder konden zien ,deeden tellen, wier rampen en tegenheden de onze waren , bijaldien wij , zegge ik , dezen nimmer zouden wederzien in de gewesten der onfteiflijkheid , en als onze lievelingen herkennen. Om thans niet breedfpraakiger hier over iets te zeggen, zoo  ( 78 ) zoo zullen W) ons nu eer.igen tijd onledig houden met zulke hetoogen, die, naar ons inzien, dit gcvrchtige ftuk voldoende ftaaven , en ons alle ledenen geven , cm het geene wij gefield hebben vastelijk te gelooven. a. In de eirfle plaats dan , blijkt het wederzien en herkennen onzer vriend-», magen en weldoeners in den (iaat der gelukzaligheid na dv leven-, uit de waare gefteldheid en gedaante der hemelfehe lichaamen, met wüke de gezaligden overHeed zulkn zijn in den hemel. — Paulus leert ons , dat de geloovige Godsvrienden in eene beetere waereld die verandering zullen behoeven, dat hunne lichaamen gelijkvormig worden aan het verheerlijkte lichaam van Christus, zie Philip. 3: aU. Christus lichaam nu, zoo als zulks na zijn opflanding en bij zijn Hemelvaart was, kon, hoe verheerlijkt ook, nogthans gezien en herkent worden: Thomas en Jezus andere Discipelen (bekken ons hier ten getuigenis , die hem niet alleen zagen , met hem gemeenzaam verkeerden; maar hem ook zichtbaar en zeer kennelijk, zonierdaaromtrendeenigen twijfel te hebben, als hunnen meester onderkenden en herkenden, toen zij hem ten hemel zagen vaaren. — Dan! zullen nu de gezaligde Godsvrienden eens met zulke hemelfehe lichaamen overkleed worden, die Christus lichaam gelijk zijn, dan,  C 79 ) dan, zo men deze Bijbelwaarheid toeftemt, dar ook zullen de gezaligden des lams elkander kun. nen herzien en herkennen in den ftaat van eeu wige gelukzaligheid na dit leven en daardoor hunne hlijdfchap, op de voonreflijkfte wijze, vermeerdert zien. b. Ten anderen , dat de -woonplaats der gelukzaligheid voor den Christen geen treurige eenzaamheid zal zijn , daar toe ook flrekt zijn tmftervelijke Geest hem tot een zekere en gewhfe waarburg. — De ziel van den redelijken fterveJing denkt en werkt en zonder dit te erkennen kunnen wij van dezelve geen denkbeeld vormen. Doch door dit denk-en werkvermoogen, waaruit het eigenwezen der ziel beftaat, kan dezelve eene menigte gebeurde zaaken zich erinneren en voorkoomcnde dingen beoordeelen. — deze Helling is den wijsgeer zoo duidelijk bekent en wordt zoo zeldzaam door een mensch, die dtnkt, betwist, dat het noodeloos is dezelve hier te betoogen. .—. Dan! ftel eens, dat de ziel, wederkeerende tot God, ja weder met het lichaam hereenigt wordende op den plechtigften aller dagen alle bewustheid verliest omtrend het geen hier op aarde gebeurd is en omtrend de per. foonen, met welke zij weleer in de naauwfte he" trekking ftond: — zal men dan daardoor het denk-en werkvermoogen van de ziel niet merkelijk  ( 70 ) lijk verminderen? — zal men zelfs, door dit te ftellen, niet tevens moeten beweeren een herfchepping van de ziel, eene geheele verandering van deszelfs natuur, fchoon dit noch in Gods woordt geleerdt-wordt noch met de waare gefteltheid van onzen onftervelijken geest overeenkomt ? bovendien, de welbewuste errinnering van het geene voormaals gefchied is, zal zelfs de waare grondflag eens uitmaaken van eene menigte genoegens, die degezaligden des lams eenmaal zullen fmaakenin de gewesten der onftervelijkheid. — Immers — zullen zij God dien eeuwigen dank kunnen toezwaaien, dien zij aan hem verfchuldigt zijn, dan ook moeten zij zich hunne verlosfing door Jezus verzoenend lijden en derven, en die heuglijke gebeurtenis kunnen erinneren, dat zij eens daar aan deel erlangden. — Maar welk' eene mebigte omftandigheden en Perfoonen ftaat deze gebeurtenis dikwerf in de allernaauwfte betrekking?-en erkent men dat onze geest in het eeuwige leeven zijn volle bewustheid en dusookhet vermoogen om zich voorgevallene zaaken te kunnen erinneren, zal behouden; iets, dat niet wel geloochend kan worden, hoe aanneemelijk, hoe hoogstwaarfchijnlijk wordt dan hier door niet het denkbeeld, dat men in den ftaat der volmaaktheid eikanderen zal herkennen, en zich ook den zulken zal kunnen herinneren, bij het wederzien van  ( 8i ) van hen, die ons in dit leven hebben welgedaan, in een of ander opzicht hunnen dienst bewezen, of welke ons bevorderlijk waren op den weg der waare Godvrugt. c. Ten derden, dewijl de ftaat vdn ge* luk na dit leven, zoo wel, ah de (laat van onge* luk, in den Bijbel, wordt voorgzfteld als eert ftaat van volkomene vergelding ; zoo dunkt ons, dat dit ook niet weinig ons denkbeeld bevestigt. — De Apostel Paulus zegt bij 2 Cor. 5:10 IVtj alle moeten geopenbaard worden voor den Richter ft oei van Christus, op dat een iegelijk we?* drage, het gene door het lichaam gefc'iied is, het zij goed, het zij kwaad. — Bij Hebr. 11:6", wordt getuigt, dat God een belooner U der geenen , d e hem zoeken. — Bij Gal. 6: 8 dat men dus zal maaien , ah men hier op aarde gezaaid heeft. En, om niet meer te noemen, bij Rom. c : 6. zegt Paulus , zonder eenige bepaa« lende uitzondering te maaken , dat God een ügelijk vergelden zal na zijne werken. >—■ Schoon wij niet denken — God bewaare ons daarvoor!dat deze vergelding eenigermaate eene zekere Verdienstelijkheid der braave werkzaamheden zoude begunstigen, — maar veelmeer ten vollen durven beweerert, dat dezelve eenig en alleen gegrond is in en fteunt op de gerechtigheid van Jezus Christus, — nogthans ftellen de aangehaalF de  C 82 ) de plaatzen derzelver zekerheid buiten allen twijffel. — Dan! waarin nu zal deze vergelding bijzonder bellaan omtrent hen, die , door Gods en menfchenliefde opgewekt, op deze aarde hunne ontfangene talenten wel gebruikt hebben? —— Het algemeene loon der Godvrugt , door Jezus dood verworven, is zeker de vplzalige -genieting van een eeuwig geluk. —« Doch zijn in dit genot niet onderfcheidenetrappen? —. Begunstigt de hoogverlichte Apostel Paulus dit denkbeeld niet, wanneer hij bij 2 Cor. 9: 6. beweert , dat die fpafirzaam zaait ,, ook fpaarzaam zal maaien* en die in zegening zaait , ook in zegening zal maaien ? of Wanneer hij op eene andere plaats vastftelt, dat de eene de heerlijkheid der Zon, een ander ■ die der Maan, en een ander dj,e der Sterren zal deelagtig zijn ? •—• Zie verder ter fiaving van de zekerheid der trappen, inden ftaat van eeuwige gelukzaligheid, Dan. 12: 3. —Matth. »5- - Luc. 19. - .Matth. 8 : 11. - I Thesf. 2: 19. — 1 Cor. 12: 6, enz, Dan 1 zoo wij nu deze trappen en onderfcheidingen inden ftaat van geluk na dit leven erkennen, en als Bijbelwaarheid aanneemen, dan zulkn wij ontwijffelbaar bij de algemeene eene bijzondere vergelding vindien, t— maar waarin] zal d ze bijzondere vergelding bellaan , bijaldien, d . geloovigen na dit leven elkander* n niet zuHeiL.hcn.ien en herken-  ( 83 ) kennen? Het zij mij vergunt dit duidelijker te maaken, door een paar voorbeelden bij te brengen, dat namelijk van een weldadig menfchenvriend en van een rechtfchapen Christen Leeraar. — Door de eerfte verila ik zoo iemand, die volvaardig, met e n geloovig hart, uit liefde voor God en Jezus, en tot heil der menfchelijke maatfchappij, zijnen evenmensen 'tot raad en daad verftrekt, ja die, zoo veele zijne omftandigheden zulks toelaaten ( om fchriftuurlijk te fpreeken) zich vrienden maakt uit den onrechtvaerdigen, vlugtigen, onzekeren en voorbij gaanden mammom : maar waarin zal nu de bijzondere vergelding van dezen weldoender der menfchelijke maatfehappije beftaan?zo het niet daarin is, dat deze zijne vrienden, met harten gloeiende van dankbaare wederliefde, hem vrolijk zullen ontfangen in de eeuwige tabernakelen, zie maar Luc. 16:9. doch zonder eene herkenning in den ftaat van geluk na dit leven te Hellen is dit eene onmogelijke zaak. —- Door de laatfte, namelijk een rechtfchapen Christen Leeraar, verfta ik zulk een Dienaar en getrouwe vriend van God, die, overeenkomftig zijne heilige amtsbedieningen, alle zijn vlijt en pogingen zoekt in het werk te Hellen, om zielen voor het Koningrijk van Jezus te winnen, die tot dat einde niets onbeproeft laaten en geen arbeid ontF a zien,  - C 84 ) zien, zoo ze hun 'do el, het wit hunner roeping maar bereiken kunnen, en die daarom rust doos ieverig arbeiden in den wijngaard hunnes Heeren. En dan vraag ik nu omtrent dezulken, waarin zal zijne bijzondere vergelding bcftaan? Zal hij niet, die — fchoon in zwakheid zaaiende - echter yeelen gezaligt heeft - tot het genot eener eeuwige gelukzaligheid geleid en in de bewandeling van den weg des levens de hulprijke hand aangeboden - heeft, blinken als de Zon aan het uttfpanzel des hemels eeuwig en altoos?— En zuil- n dan zijne gezaligde leerlingen, aan - welk r geluk en eeuw.g welvaaren hij in dit leven zoo ieverig en onvermoeid arbeidede , niet zijn zijne hlijdfchap en de kroone zijns roems voor onzen Heere Jezus Christus in zijne toekomst ? — Zo ja! - gelijk de Apostel Paulus dit laatfte voluit leeraart bij i Thesf. 2 : 19. Hoe kan dit dan bij moogelijkheid voor een bijzondere vergelding des arbeids van een rechtfehapen Leeraar geacht worden, zoo men niet vast wil Hellen, dat hij in den ftaat van eeuwige gelukzaligheid den geenen zal herzien en herkennen , aan welker geluk hij op deze aarde zoo ernftig en vuurig heeft gearbeid, om ze voor zijnen God en zijnen Heere Jezus Christus te winnen, en waar door hij dikwerf van den wuften waereldiing niets anders, dan befpotting, fmaad en  C 85 ) en fmart, ja zoms wreede vervolging genoot? — Inderdaad, wanneer men dit zegenvolle denkbeeld wegneemt, zal men , in welke gevallen ook, nooit eene naauwkeurige bijzondere vergelding na dit leven kunnen ftaaven , en dus de duidelijke leering van Gods woord rechtftreeks moeten tegenwerken , en wel , om een ftelzel te wraaken, dat, gelijk wij in het vervolg nog nader zullen toonen, allertroostrijkst is. d. Ten vi rdcn cn ten laatften, worden wij in dat denkbeeld, dat de geloovigen elkande» ren na dit lev.n herzien en herkennen zullen, bevestigd, door de leeringen en beflisfendi uitdrukkingen van Gods heilig Woord. —• Leest maar ter uwer volkoomene gerusttlelling in dezen de gelijkenis van den Rijken man en Lazarus bij Luc. 16. voorder Matth. 8 : li. Luc. 13:28, 29. maar bijzonder a Cor. 4: 14. in welke laatfte plaats de Apostel Paulus tot de Corinthiers zegt, Wij weeten, wij zijn op goede gronden er ten vollen van overtuigt, dat hij, dat die God , die den Heere Jezus opgewekt heeft, ook ons door Jezus zal opwekken en met vlieden daar {lellen. — Maar hoe kan men nu bij mogelijkheid denken, dat Paulus met de geloovige Corintiiche Christenen , als met zijne geestelijke kinderen , in den dag der algemeene vergelding, daargefteld, dat is, in hunne tegenF 3 woor-  C 86 ) woordigheid en bijzijn geplaatst zal worden, zonder dat de een den anderen zal herzien en herkennen ? En hoe zeer ook verzekert ons dit niet' van eene zalige wedervinding en herkenning der geenen onzer vrienden en bloedverwanten, die ons geloovig zijn vooruitgereist na de gewesten van eenwig geluk en zaligheid? — Immers ook dit overtuigt ons van de zaligde her- eeniging. vraagt men mij, zal men in den flaat der gelukzaligheid ook zulken herkennen, die bijonzen dood onnozele kinderen waren en nog lange jaar en na dien tijd leefden, welkers lichaamen dus veele veranderingen ondergaan hebben, en daar door voor ons onkenbaar zijn geworden'1. — ik antwoordï, dewijl ook. het herkennen der zulken ons genoegen in eene andere waereld aanmerkelijk zal kunnen vermeerderen , komt ons ook dit hoogstwaarfchijnlijk voor: — terwijl de veronderftelde verandering hunner lichaamen ze aan onze opmerking niet zal kunnen onttrekken: immers behalven, dat de zulken bekend zullen zijn bij zommigen onzer vrienden en maagen, welken wij terllond zullen herkennen, en die de voor ons onbekenden aan onze oplettenheid zullen kunnen ontdekken; behalven dat wij in dezen den dienst der Engelen zullen kunnen gebruiken, zullen daarenboven de geloovige Godsvriendeu met eikanderen in  ( 87 ) in het eeuwige leven kannen fpreeken. Zie 1 Cor 13: éi — vraagt men wijders, Schoon de geloovigen eikanderen zullen herkennen in een volgend leven, zullen ze echter wel onderfcheiden de Aartsvaderen en Propheeten- kennen? Deze vraag — dit zeggen wij ter oplosfing derzelve — beantwoord de taal van onzen gezegenden Verlosfer Jezus Christus op eene beflisfende wijze bij Matth. 8: 11. alwaar beweerd wordt, dat, in het einde der dagen, yeelen uit het oosten en westen zullen komen en zullen aanzitten met Abraham, Ifaak en Jacob in het koningrijk der hemelen, — Dan! dit aanzitten veronderllelt zeker eene kennelijke ontmoeting van en vreugdegenieting met eikanderen in de nabijheid en gunstrijke tegenwoordigheid van God: — terwijl ook deze verkeering der geloovigen met de godzalige Oudvaderen niet weinig zal vermeerderen des Christens geluk in een ander leven; dewijl men zeker daar door noemeniooze dingen zal kunnen ontdekken, die allerbelangrijkst en wetenswaardigst, maar nu nog, in dit leven, voor ons bedekt en raadzelagtig zijn. — Men voege en denke hier bij, de verfchijning van Mozes en Elias op den berg, en onderzoeke oplettende, of daar in ook niet iets gevonden word, dat ons opgegeven denkbeeld bevestigt. F 4 C'  ( 88 ) G. Dan! daar wij nu liet (leilige gedeelte onr zer opgaaf hebben afgewerkt, dienen wij thans tot het wederleggende over te gaan, en daar in etnige der voornaamfle tegenwerpingen op dit Jtuk te beantwoorden. a: Eene eerfte tegenwerping is, Hoe zullen de gezaligden des lams eikanderen wedervindin en herkennen kunnen, daar het getal der verheerlijkte Hemdburgeren ontelbaar — noem* Lo$ ~ verbazend groot zal zijn? Hoe zullen zij in de gelegenheid kunnen gefield worden, om eh kanderen kennelijk weder te zien, ander de zo veele duizenden gelukzaligen in het Sion Gods'? tot antwoordt dient, dat dit wederzien, weiervinden en herkennen niet moeielijk zal wezen voor dat g.lukkige volk, dat geleid, gediend en omringt wordt door H.melfche Serafs, — dat omkleed is nut een verfijnt en opgeklaart lichaam, waardoor het zich onuitdruklijk fnel kan beweegen van de eene tot de andereplaats,—< dat gedurig zich zal bijëenfchaaren, omd.ngrooten God te loo ven en om met Jezus op hetnaauwst tev.rkeeren, met Jezus, die de wijsheid en het •wezendes Vaders als zijn eigendom bezit, — dat tot eene zekere maatfehappije en ftad, tot het Hemellche Kanaan , de v rgadering der veeIe duizenden en het nieuw Jeruzalem, dat boven is, cp ceue volmaakte wijze behoort, • en  C»9) en welkers hart en geest van de zuivere betrekkingen en gelukkige herinneringen niet ontdaan kan worden; maar altoos werkzaam zal moeten wezen, om alle die hulpmiddelen te gebruiken, welke kunnen dienen tot vermeerdering vanwaar geluk en genoegen: terwijl dit alles, wanneer wij het wel indenken, niet alleen de gemaakte zwarigheid oplost, maar daarenboven ons doet bemerken, dat het zelfs met den verfijnden en veredelden ftaat der gelukzaligen zoude.ftrijden, wanneer men in de Godsftad en Maatfehappije der HemelUngen geen herzien en herkennen ftelde. b. Een tweede tegenwerping, tegens onze aangevoerde ftelling, is, Wanneer men, in den ftaat van gelukzaligheid na dit leven, eikanderen zal herkennen, overeenkom/lig de betrekkingen , in welken men tot eikanderen ftondt in het aardfche leven, zal dit geen groote verwarringen daardoor eene zekere onvolmaaktheid veroorzaaken, en te wege brengen eenige hervatte en nu ongeregelde betrekkingen, met het genot van een zuiver geluk, dat in alle deelen volkoomenis, '/ geen de gcringfte verwarring nimmer zal kunnen toelaaten, ftrijdig'i — Bijvoorbeeld, een man hebbe 2, 3 of meer vrouwen gehad, zal dan de herkenning van dezelve niet zekere verwarring en onvolkoomendheid opleveren ? —— Tot beantwoording hiervan zeggen wij, dat men, volgens F 5 de  ( 9*5 de onderrichtifegen van Jezus, in dê andere betex re waereld niet trouwt noch ten huwelijk uitgeeft, maar den Engelen Gods gelijk zal zijn in den Hemei. Zie Math. 22. : 30.— Dat is, dan zullen ouzë Hartstogten en lichaamen van alle onzuiverheid» vergangelijkheid en onvolmaaktheid ontdaan en bevrijd zijn van alle die dierélijke driften en bewegingen, welke hier, op deze aarde , tot voortplanting van het menfchelijke geflagtzoo zeer nodig zijn: onze wedervinding en herkenning dari van onze iieve echtvriendinnen , zal ons, met uitzondering van alle onvolmaaktheid, die in het gezellige leven ftand greep op deze aarde, aan onze geheiligde verbintenis met dezelve erinneren,voor zo verre die de wet der liefde ten grondllag had. — Eh wat zwarigheid nu, al herkent een man 2, 3 en meer vrouwen, dit zal zijn geluk niet verminderen, maar eer vermeerderen kunnen, Godminnende en zuivere Deitgdlie- vendeEchtgenooten, die, het doel hunner zalige beftemming op deze aarde, in het fchool van Jezus leerden en die in den ftaat van het rehifte geluk, niét het geringde van ondermaanfche driften gevoelen, maar alleen door hartverkwikkende liefde en de zuiverde eendragt gedréeven worden, die thans, op de edelde wijze, in God hun hoogde goed en z iligde fchat vinden, die mi geene fchepzelen liefde bezitten , dan die zuiver is en welke hun toelicht. om ia den  C 9i ) den fpiegel der godlijke volkomenheden het waare hunner godbehagelijke betrekkingennaauwkeurig en zonder eenige duisterheid te befchouwen,—• godminnende Echtgenooten — zulke edele, verhevene en door den reinflen band 't zaamgebondene wezens, zeggen wij, zullen in de hemelfehe gewesten, met het tederlle gevoel en eene SimpEtetifche 't zaamenwérking eensdenkend, eenswillend, met elk anderen verkeeren en zich onderling verruklijk aangenaam, op de edelfte wijze, verlustigen in hunnen. God en weldadigen, verlosfer, zonder eenige ftoorenis ooit in hun geluk te erlangen. Zij zullen het liefelijkst onderhoud vinden in hartelijke gefprekken over de wonderen van Gods magt en liefde, over de uitmuntende fchoonheid en voortreflijkheid van Jezus, den middelaar Gods en dermenf'chen, over het zalige van hun lot, over hun' ne genoegens weleer genooten en de vermeerdering derzelve, diezij thans genieten en welke zij tot de hoogfte volmaakheid toe kunnen uitbreiden, over Doch! genoeg hiervan— wie zou wel durven beweeren, dat zulk eene gezellige verkeering inloopt of ftrijdt met de oogmerken van God, — met den ftaat van geluk na dit leven, — of immermeer eenige verwarring zoude kunnen veroorzaaken? — Moet men niet veeleer erkennen, dat het heil - en zegen-  C n ) gen-riji^e gevolg hiervan altoos harmonie en de zuiverde eenftemmigheid zal ade-nen ? ja zulk een gezellig leven zal nimmer iets anders, dan zuivere wellust kunnen verwekken. c. Een derde Tegenwerping is, zal, -— zoo men in den ftaat van geluk na dit leven, eikanderen herkent, dit geen ongenoegen kunnen te weege brengen, bij zulke menfchen, die uit eenen Godsdienftigen iever eikanderen .hier ot> aar. de, zeer partijdig behanaelden, maar die nu den anderewwedervinden. en onderfcheidenhjk herkennen in den ftaat det gelukzaligheid?'—Wij antwooren, zoo dit gebeurt, waarvan de gevall n denkelijk veel meer zullen zijn dan wij eindige en bepaalde fchepzelen in dit leven nog begrijpen kunnen, dat namelijk zulke perfoonen eikanderen in een ander leeven, wedervinden, die hierop aarde niet harmoonisch dagten en werkten, dan zullen zulke zalige enuit hunne dwaalingen geredde godsvrienden, eikanderen hartelijk en met een' onuittefpreeken tedergevoel en aandoening der ziel, bij hunne wedervinding en herkenning, omhelzen, en Jehovah, hunnen God, met vereende en thans eensdenkende en ineenfmeltende harten, daarvoor vuurig looven, dat zijne bermhartigheid in Christus oneindig grooter is geweest, dan zij weleer, inden (laat der onvolmaaktheid, durfden denken. — Dan zullen zij niet racer, dooreenen over*  (93 ) overdreven en Godsdienftigeniever, als weerpartijen, maar, door den band der volmaaklte liefde 't zaamgebonden, als broederen, met den anderen verkeeren, en hunnen Godlijken Verlosfer, als de verdienende oorzaak hunner zaligheid, ernftig danken, dat hij hun thans hunne waare betrekking doet gevoelen, die door hen, he-* laas! op deze aarde, zoo vaak miskent wierdt.— En zoo wij dit nu, zoo zeer pasfende aan een hemelsch volmaakt en altoos vredelievend denkend en werkend wezen, in aanmerking neemen , dan ook heeft deze tegenftelling, niets , dat ons gevoelen, aangaande de herkenning onzer vrienden en maagen in den ftaat vangeluk na dit leven bezwaart, en veelmin tegenfpreekf. d. Een vierde tegenbedenking is , Eixht de ftaat der volmaaktheid na dit levert niet, dat wij God op het hoogst, en naast hem den geenen V meest beminnen en zoeken , die het naast aan de volmaaktheid grenst, en zoo bij afdaaling? — Dan ! zoo dit niet gehinderd kunnen worden, door het herkennen van onze vrienden en maagen in den ftaat der gelukzaligheid, en door de herinnering der betrekkingen , tn welken zij tot on* weleer flonden? — Ter beantwoording hiervan dient, dat wij heilig gelooven, dat, in den ftaat van geluk na dit leven , een algemeene vriendfchap zal plaats grijpen, doch dat cogthacs daar in  ( 94 ) in verfcheiden trappen en wijzingen zullen gevonden worden , echter zoo , dat ze aan de algemeene welwillendheid geen afbreuk kunnen doen: •— dat onze liefde en vriendfchap zich het eerst en fterkst tot God als onzen verzoenden Vader in Christus zal uitflrekken , en voorts tot hen,' die het naast aan de volmaaktheid koornen» als kunnende daar van het meeste onderricht ontfangen omtrent de heerlijkheid en de wonderen Gods; doch tevens gelooven wij, dat eene bijzondere betrekking en vriendfchap zal Hand grijpen omtrend hen, die wij voor onze vrienden en maagen herkennen , zonder dat deze betrekking zal.flrijden noch aanloopen tegens de geftelde algemeene liefde en vriendfchap. — In dit opzicht en met deze bepaaling Hemmen wij het eerfte deel dezer bedenking volkomen toe, doch ontkennen volflrekt het laatfle. — De reden daarvan zijn eenvoudig de volgende: Datfchoon in een ander leven de volmaaktheid het meest door ons geliefkoosd zal worden , dit echter nooit kan noch zal wegneemen eene bijzondere betrekking tot de onzen: En wijders , dat de herkenning van gezaligde bloedverwanten, in in een volHrekt volmaakt leven, nimmer kan te weege brengen, dat wij hen voor volmaakter en dus ten dien aanzien voor beminlijker houden t dan ze in waarheid zijn: — maar wel, indien zij  C 95 ) zij minder kundig dan wij zijn, dat wij hen dan met hlijdfchap in die kundigheden doen deelen, door hen daarvan te verwittigen, welke wij zelve opzamelen , en die wij van meerder volmaakte wezens zoeken te erlangen en ook dadelijk verkrijgen; terwijl dit laatlle een duurzaam aangenaam en leerrijk onderhoud zal kunnen opleveren voor de burgeren des hemels, en hen eindeloos in volmaaktheid doen opklimmen en toeneemen : iets, dat onze trek tot meerdere volmaaktheid zal aanvuuren, in liede van die te verhinderen, en dat dus tot ons toekomftig geluk behoort. e. Eindelijk-om niet meer te noemeneen vijfde en laatlle bedenking is deze , Indien wij in de eeuwige gelukzaligheid eikanderen herkennen, maar bij eene naauwkeurige befchcuwing eenige onzer vrienden en maagen in den ftaat van eeuwig geluk zullen mis/en , zal dit dan niet eene kragtige inbreuk maaken op ons geluk en genoegen ? Dan tot oplosfing van deze tegenbedenking merken wij aan, dat reeds hier op aarde de geloovige godsvriend tot dien ftaat van geloofsvastigheid kan en moet komen, dat hem niets buiten God en Jezus zoo bekoort, of hij kan, op godiijk bevel, hetzelve vaarwel zeggen, dat hij vader , moeder, zuster, broeer, vrouw en kinderen , wanneer God en Jezus  CV ) zus het vorderen, kan en wil verlaaten , — dat hij, hoe menschlievende anders ook denkende, niet David kan getuigen, Heere f zoude ik niet haaien, die u haat en, ja ik haatze met een volkomenen haat. — Maar , kan een Christen reeds hier op aarde tot zulk' eene plichtmatige en verhevene denkwijze vorderen , hoe zeer zat hij dan niet onverdeeld God tot het hoogde voorwerp zijner liefde dellen in den daat van eeuwige gelukzaligheid, en alles met eene heilige wellust goedkeuren, wat God doet. — Die God bemint, bemint hem in al zijn deugden en volmaaktheden. — De gezaligde godsvrienden zullen derhalven ook Gods gerechtigheid aanbidden en beminnen, wanneer zij het ongeluk van zommigen hunner vrienden en maagen ontwaaren; dit ongeluk — deze rampzaligheid zal hun niet ontrusten, ze zullen veeleer derzeiver doodsvonnis kunnen onderfchrijven; om dat deze weerfpannelingen tot den einde toe het rijke en voldrekt algemeene aanbod van Gods gerade in Chridus verfmaad hebben. — De gelukzaligen zullen duidelijk begrijpen , dat God weldoet, in niet allen, maar in alleen die te zaligen, die voor het genot des eeuwigen levens vatbaar zijn, die namelijk door 't geloof en de heiligmaking reeds hier op aarde konden betuigen , onze wandel is in den hemel! daar deze al-  ( 97 ) alleen maar in waarheid den hemel kunnen ge. nieren, en wanneer zij die eenigen hunner vrienden en maagen niet aantreffen in de hemelfehe wooningen, zullen zij in dezen God vei heerlijken , en dezulken als ongefchikte voorwerpen aanmerken voor het genot van hemelfehe gelukzaligheid , en derhalven daarover niet kunnen treuren c*> TOEPASSING. Ziedaar Christenen ! een zeer belang- en troostrijk Huk met uw Christelijke aandagt verhandelt, het welke den Christen de zoetfte overdenkingen aan de hand geeft, en het heugelijkfle verfchiet toont. — Een fhik , dat de traanen der treurigen kan doen opdroogen en de harten der verflagenen verkwikken met eenen godlijken troost. De ftervende Christen wordt daardoor gehard tegen het graf, en ontfangt eene niet te noemene fterkte , om door de valeie des doods vro- (0 Die een naauwkeurig betoog dezer belangrijke zaak be.' geert, leeze het Vilde Deel No: 4. der algemeene Vader andfche Letteroefeningen , het itte ltukje in het Mengelwerk, behelzende een onderzoek dezer zaak door den Weleerwaard. Heer S. Hoekftra Wz. in leven Doopsgezind Leeraar te Westaaandam. Of de Godsdienstvriend Ilde Deel, No. 5 en 6. G  ( 9» ) vrolijk heen te reizen naar zijn eeuwig hemelse"» vaderland. — Dan! - om het belangrijke en troostvolle hiervan nog levendiger te gevoelen, zullen wij onze aanfpraak tot u keeren waarde Medebroederen en Zusteren in onzen Heere Jezus Christus, die door een of ander fmartelijk fteifgeval binnen den omkring van nog maar weinige jaaren, maanden of dagen getroffen zijt geworden, die zulken uwer vrienden en bloedverwanten moet misten , van welken gij hoopt en vertrouwt, dat zij in gunst bij God zijn aangenoomen, en hunne zaliging gevonden hebben in het bloed van Jezus. ,— Gij treurende Echtgenooien ! die bij onder* vinding weet, hoe hard het valt , wanneer die geliefde voorwerpen , met welke wij eens op hetnaauwstons vereenigden, uit onze armen worden gerukt, endoorden dood ons ontnomen Gij kunt hier een ftroomend water des levens vinden. — De godsdienst van Jezus zegt, dat gij niet voor eeuwig zult gefcheiden zijn , maar eens op het zegenrijkfte hereenigt worden; wanneer de laatlle bazuin zal klinken en de heugelijke dag der wederoprechting aller dingen zal aanjagen. — Staart dan op deze zalige hereeniging met harten vol. van geloof, liefde en hoop.Treurt niet in de eenzaamheid , om uw weleer geleden gemis , maar dankt veeleer met de vurig-  C 99 1 tigfte wederliefde uwen God , dat hij ook voor u in Christus den hemel heeft ontflooten , om daarin de edeifte verbintenis en de zuiverde betrekking den Christen Godsvereerer te doen erlangen. — En welk'eene onuitfpreeklijk groote zaligheid zal het niet zijn, wanneer gij eens met uwe gezaligde Echtvrienden of Echtvriendinnen , omkranst met eeuwig groenende klauwers, zult nederknielen.voor den tr^on van God en het Lam, en dan met hun de vrolijkfte hallels en het driemaal heilig rusteloos zult juichen: • '• ' V i '; ' ■ "' ' Gij Christenen, die een itwer onderen oj béi* de reeds'verhoren hebt, e'n ze nog dikwerf met eenen zwellenden traan naoogt in de eeuwigheid! ook voor « is hier een geheele fcbatkamer van troost ontflooten. —— ■ Uwe ouderen zijn uflegts vooruit gereisd. Zij zijn bij Jezus en wen. fchen u hier boven in het Jeruzalem, dat vrij is, de Had des levendigen Gods. '—. Zo gij, door Jezus gerechtigheid , uwe zondvergeevina; bij God zoekt te verzegelen, door een levendig geloof en werken der zuivere godvmgt , dan zult ge eens hun herzien en herkennen In een ftaat van hoogfte weltevredenheid, en dan met hun meerderen wellust genieten, dan immer op deze aarde, in dit onvolmaakte leven, mogelijk was. i—. Dus bouwt uw hoop doch fteeds om G a God  ( IOO ) God , en (laat uwe oogen na boven, met eene vrolijke verwachting der openbaring van de kinderen Gods , om in het Sion der heerlijkheid eens eeuwig met uwe gezaligde ouderen en alle de duurgekogten des Lams, God en Jezus te verheerlijken, met hen eenen eindeloozen lof toe te zwaaien. Gij Vaders en Moeders ! die den dood uwer kinderen betreurt, terwijl op de herdenking van uw gemis , uw ouderlijke hart nog dagelijks bloed, doordien de ontfangene wonde nog niet gantfchelijk geneezen is ; die nog door de geringde dingen zelvs aan uwe tedere huwlijkspanden wordt herinnert, en dan , eer gij het zelvs weet, eene gevoelige traan ftort ! — ook gij ontfangt hier de heugelijke verzekering. , dat gij flegts voor een korten poos gefcheiden zijt van uwe dierbaare telgen , en dat gij eerlang daar mede weder in hereeniging zult gebragt worden, om nooit weer van een te gaan; ja dat gij eens met de edelfte aandoeningen uwe lievelingen in de oorden van volkomene gelukzaligheid zult omhelzen , om met hen onafgebrooken werkzaam te zijn in de ftreelendfte verlustigingen. Verders gij Christenen, die nog vaak met heete traanen en vol gevoel gedenkt aan den dood van eenen hals- en boezemvriend , — die uwe troost was in dit dal der beproeving, —die uw geluk  C IOI ) geluk beoogde, en ernstig zoo zeer op uwe als op zijne eigene belangens zag , —• gij ook kunt ongemeen veel troost vinden in dat denkbeeld, dat de geloovigen na dit leven, in den ftaat van gelukzaligheid, eikanderen zullen herzien en herkennen; immers dit verzekert u,dat, zoo gij rustig den ftrijd des geloofs ftrijdt, gij dan eens wederom , en wel op eene volmaakte wijze, in de omhelzingen van uwen Jonathan zult deelen, en met hem eene eeuwigduurende vriendfchap zult kunnen onderhouden, zonder dat die immer zal kunnen verminderen , of voor eenige afneeming vatbaar zijn. Ziedaar, geliefde Mede-Christenen ! welk* eenen godlijken troost er ftroomt uit die fontein des heils ! .— uit de bewustheid , dat de gelukzaligen , de ware godsvrienden in den hemel de heugelijkfte hereeniging en verkeering met eikanderen zullen hebben. —■ Doch ! willen wij dezen godlijken troost, in welke treurige omftandigheden wij ook irnmer door het verliezen van onze vrienden en maagen mogen komen, recht genieten, dan ook moeten wij hartelijk gelooven, dat Jezus geleden heeft en geftorven is, om ons met God te verzoenen , en dat hij opgewekt is tot verzegeling onzer rechtvaerdigmaaking: zonder dit geloof kan die zegenende balzem niet nederdaalen in onze zielen ; zonder G 3 dit  C ïo2 ) dit geloof., dat op de onzjenelijke-dingen ziet, zijn wij deellendiglte van alle fchepzeicn: laat. ons. dan dcchdoor dit geloof Jezus als onze gerechtigheid omhelzen , en hem in de kragt zijner verdienden zoeken met een reikhalzend verlangen naar zijne liefde en de verzoening in hem- — O dat dit ons aller keuze was! hoe vrolijk zoude dan niet de een den ander in de laatde levensoogenblikken het jongfte vaarwel kunnen toewenfchen. .— Hoe blijde zouden wij dan niet kunnen uitzien na dien lichtenden en vreugdenrijken dag des oogftes, waar op men gezamentlijkzal maaien , na dat men hier op aarde gezaait heeft: elk grijpe dan, tot zulk' een zegenrijk gevolg , de genade Gods ten eeuwigen leven aan. Hier zoude ik gevoegelijk kunnen eindigen, 700 deze onze tegenwoordige treurplechtige bijeenkomst niet nog een allergewichtigst werk van n,ij afeLchte, namelijk de openlijke herinnering en verlevendiging van het gemis van eenen dierbaaren — mij oubezeflijk dierbaaren! — Vader: — een gemis, dat zonder de tederfte gevoelens en aandoeningen niet kan noch mag ingedagt worden. Dan ! om , zoo veel mogelijk is , tot dezen taak voorbereid te zijn, zij ons eenige rust en verpozing vergunt j terwijl we intus- fchen  C 103 ) fchen Uw Christelijke Aandagt vriendetijk verzoeken , tot Gods eer en onze onderlinge dichting en vertroosting, te zingen uit denXLIl.der Pfalmen, het derde en vierde vers. ■ " > < ' ' • ™ ■ " NADERE TOEPASSING. Dewijl dan nu de: lievelijke troostzang, die zoo zeer tot opbeuring voor een neerflagtig gemoed konde dienen, geëindigt en het daardoor mijne plicht geworden is, om thans, zonder eenig verder uitltel, rechtftreeks te beantwoorden, aan het oogmerk van deze onze bijeenkomst, zoo zal ik ook niet langer aarzelen, Eerwaardige Mannen Broederen ! opzienders dezer gemeente! om aan ulieder gul verzoek en ernftige uitnodiging te voldoen. — Hetzij mij dan op dezen dag — in dit uur en bij deze gelegenheid, vergunt, voor uw Christelijke aandagt te fchetzen, het leven en zedelijke c/iarac7erva.nm\j~ nen waarden Vader, en tevens eenige aanfpraaken te doen , welke deze plechtige opkomst van mij vorderen. Wat nu het eerde. HET LEVEN VAN M IJ NEN WAARDEN VADER. betreft, daartoe verledigen wij ons, in de eerde plaats, en zuilen desaangaande zo veel getrouwG 4 heid  ( m) heid en mauwkeurigheid in agt neetnen, als ons immermeer zal doenlijk zijn. sjoero sijtzes hoekstra, de overledene Leeraar dezer gemeente, mijntedergeliefde Vader, was de derde Zoon , uit een elftal Zoonen, van wijlenden Weleerwaarden, ('t laatst op het eiland Texd) Doopsgezinden Leeraar sijtze benediktus hoekstra en deszelvs Echtgenoote j ook je EGBErts hoekstra. — Hij wierdtgebooren den pden April 1726 op het Dorp witveen in de provintie friesland,en was een dier zes Broederen, die t'zaamen, met lust en iever en uit eigene welberadene keuze, zich onder het opzicht en onderwijs van hunnen Godvrugtigen Vader, tot den heiligen Predikdienst afzonderden tn welke zoo wierden de kroon en heerlijkheid van hunne deugdtlievende ouderen. — Zijn Eerwaarde wierdt al zeer vroeg, door den God zijns heils, in de zaligmaakende waarheid onderweezen en tot den gewichtigen post der heilige bediening des Euangeliums bekwaam gemaakt en bevordert. — Hij deedt reeds in het jaar 1746 zijne eerlte kerkelijke redenvoering uit a Thim. 1: 8.. En toonde bij die gelegenheid, dat men, om welke redenen ook, zich nooit, het getuigenis van onzen Heere Jezus Christus, mag fchaamen. Zijn lust, om in Jezus wijngaard te arbeiden, wierdt gaande weg meerder, — zijn vrij-  C 105 ) vrijmoedigheid verdubbelde en hij waagde het, ' om, op vriendelijke aanzoek, de gemee.Ue van c o l m e r z w a a g als Pi oponent te bedienen, het welke bijna een jaar duurde. — In het jaar 1748 wierdt zijn Ee:waarde, door de gemeente van aalsmeer, tot hunnen wettigen Leeraar beroepen , en , deze roepftern involgende, wierdt hij aldaar op den 27 October deszelven jaarsin den vollen dienst, met oplegging der handen, bevestigt en ingezegent door den Weleerwaarden Heer h. Bakker, 't laatst Leeraar der Mennonieten, hunne vergadering houdende in de kerk de zon te am stel dam. Na dat deze plechtige verrichting aan zijn Eerwaarde was bedient, deedt hij op dien eigen dag zijn intre-reden» met een gepaste leerrede over Rorn. 1: 11 en ix. — Op deze zijne eerfte ftandplaars begaf hij zich in den echt met maria valk, den fla Juny 1749: uit welk huwelijk 11 Kinderen verwekt wierden, waarvan thans alleen maar één zoon en ééne dochter in leven zijn. — In het jaar 1754 wierdt zijn Eerwaarde op het eiland GOEué , tot Leeraar dier gemeente, beroepen; dit beroep in de vreze Gods, door hem aangenoomen zijnde, nam hij op den 22 December zijn affcheid van de Aalsmeerfche gemeente met de woorden van den Apostel Petrus 1 Peer. 5: 10. Waarna hij den 12 Jan. zijn Intre Rede op het G 5 ei-  ( io6 ) eiland goere hield, uit l Cor. 2: 2. Rondborftig en overeenkomftig zijne text moordeny betuigende niets te willen weeten, dan Jezus Christus en dien gekruist. — Op den a2 No. vember deszelven jaars wierdt hem ter hand geftelt een IVJisfive van den Aalsmeerfchen Kerkenraad, in welke zijn Eerwaarde op het dringendfte verzogt wierdt, om zich in die gemeente weder beroepelijkte willen ftellen: terwijl men hem tevens daarbij bekent maakte, dat zints zijn vertrek den lievelijken band des ,vredes onder veele der leden dier gemeente te jammerlijk helaas! was verbrooken en dat men hem daarom te rug wenschte , wijl men zijn Eerwaarde hieldt voor een ftichter en bewaarder van vrede eneendragt: dit aanzoek wierdt door zijn Eerwaarde echter van de hand.geweezen; terwijl hij in den affchrijvings-brief onder anderen het volgende fchreefaan de Aalsmeerfche Kerkenraads„ leden, „ Maar Eerwaarde Mannen en gelief,, de Broederen! wat moet ik doch uit uwen „ briefen mijn hart weekmaakend verzoek den- ken! , . Zijt gijlieden dan zoo zeer met den ., toeftand uwer gemeente verleegen, dat gij •„ geen raad weet, om dezelve ongefchonden en „ in eene goede orde te bewaaren, of ik, uw „ voorgaande Zielen-zorger,moet mij andermaal :,, beroepeüjkftellen? — Maar—watzaliknieti- » ge  C «07 ) „ ge aard wurm, in mij zei ven niet in ftaat iets goeds ,, te denken?-—Ja wat zal ik onwaardige -eUmdig „ in en magteloos uit mij zeiven zijnde — tot zulk „ een groote zaak, als de liefde en vrede in Gods ge„ meente is, kunnen toebrengen, boven anderen; daar het goede doch door een en denzelven „ geestgewrocht wordt; hoewel ik beken, dat God door de middelen werkt." — Dit gedeelte, uit het antwoordt op den evengemelden brief, doet ons zien, hoe gering en af bangelijk van Gods genade de overledene gedagt heeft. 1 In het jaar 1759 beriep men zijn Eerwaarde in deze mennonieten embder gemeen* te. — Hij had, toen hij hier op het beroep » gepredikt had, doorzijn verblijf en verkeering in deze ftad, de Gemeente in het algemeen en zommige voornaame en aanzienelijke hoofden derzelve in 't bijzonder, met zulk een gunftig oog leeren befchouwen, dat hem deze gemeente was lief geworden en zijne begeerte zich tot dezelve uitftrekte; ook achtede hij zijne werkzaamheid nuttig, zoo niet nodig, tot deszelfs opbouwing. .— Maai echter, een vreezelijke oorlog tusichenhetPruisfche enFranfcheHofen de waarfchijtielijkheid van binnen de muuren dezer ftad een overftrooming van vijanden te zullen krijgen, deeden zijn ziel, bij de overweeging van dit beroep, in verfcheidene zwaarmoedige bedenkingen  C ioS ) gen heen en weder geflingert worden. - Doch! gelijk doorgaans zijn gewoonte was, nam hij ook nu door ernftige gebeden zijntoevlugt tot God tot dien God zijns heiïs , ■— die, volgens zijne eigene gezegdens en het getuigenis zijner ouderen, reeds, van het t4 jaar zijns levens af, hem met zijne bijzondere genade in Christus had verlicht en door zijnen vaderlijken en vermogenderi raad op den weg des eeuwigen levens gebragt: deze zijn Verbondsgod liet zich ook nu niet aan hem onbetuigt; maar verdreef de nevelen en fchrikbeelden uit zijn hart , zoo dat hij thans met David kon zeggen, De Heere is mijn licht en mijn heil, voor wien zoude ik vreezen? De Heere is mijn levenskragt , voor wien zoude ik vervaard zijn? — Of mij fchoon een leger belegerde, mijn harte en zoude niet vreezen. — Offchoon een oorlog tegen mij opftond, zoo vertrouw ik hierop. — Een ding heb ik van den Heere begeert, en dat zal ik zoeken, dat ik alle de dagen mijns levens mogte woonen in het huis des Heeren , om de lieflijkheid des Heeren te aanfchouwen en te onderzoeken in zijnen tempel> want hij verfteekt mij in zijne hutte ten dage des kwaads , hij verbergt mij in het verborgene zijner teute. — Hij verhoogt mij op eenen rotsfleen. Zie Pf. 27: 1, 3 , 4, 5. Nu wierdt aan hem, door de godlijke genade , eene vol. , doende  ( iep ) doende vrijmoedigheid verleent, om , niet tegenilaande alle te verwachtene onheilen, dit beroep , met onderwerping aan Gods wil, aan te neemen. — Dit erinnere ik Ulieden, Mannen Broeders! geliefde Embder Gemeente! om u te doen zien, met welk' een onbaatzugtig en oprecht voorneemen, om ulieden wel te doen, en geestelijke gaven toe te deelen , zijn Eerwaarde aan uwe begeerte en de op hem uitgebragte beroeping voldaan heeft. — Ingevolge hier van dan predikte hij met buitengewoone zielsaandoeningen den 7 Oélober deszelven jaars in de Gemeente te Goe e é zijn affcheidsrede uit Philip. 4; 9. daar de Goeréfche Gemeente hem bijzonder lief was geworden. —, Waarop hij den 11 November zijn dienst in deze Gemeente aanvaarde met Jezus vermaanles, te vinden bij Mare. 16: iy. Gedurende zijn verblijf alhier wierdt zijn Eerw. in ©nderfcheidene Gemeentens verzogt, om zich beroepelijk te Hellen, bijzonder met zeer veel aandrang in de Goeréfche en Texelfche Gemeente. — Doch hij was te zeer verkleeft aan deze Gemeen, te en ook te weinig bezield met een zugt naar verandering , dan dat hij na deze roepftemmen zoude geluilierd hebben: ja — men moet , wil men der waarheid hulde bieden bekennen , dat enkel en alleen zijn liefde voor God en ulieden hem te rugge hield , om na elders te gaan.  gaan; immers; gelijk doorgaans zijnTdeel kruis'eit lijden was, en hij rnetramp en tegenfpoed vte.al teworftelcii' had, zoo heeft hij bijzonderin deze ftad den bitteren kelk der tegenheid tot den laatften droezem toe moeten uitdrinken. — In het jaar 1761 w?e-dt hij met zijne lmis- , geloofs- en ftadgenooten in ztèr drukkende en fmarrelijke 0 " Ihmdi^'/O 'en mgefjrt, door dat eene menigte woeste en baldadige vijanden, onder aanvoering van eenen' wreeden Conflans, Witrmzer en anderen deze ftad cnhec omleggende land overftroonv den , en overal, waar zij maar konden, de vreeslijkfte verwoestingen ontfnenscht aanrichteden, zonder iemand të ontzien , terwijl hij in deze droevige omftandigheden een groot aandeel verkreeg. Dan! daar veelen Uwer dezelve nog levendig zullen kunnen bézeffen ; en tever.s niemand uwer onbekend kan zijn , hoe veel lijden zijn Eerwaarde toen doorgeworfteld is , en met hoe veel zelfsverlooehening- hij toen uit den beker der fmarten gedronken heeft , zoo achten wij een verder verhaal hiervan onnodig. — Doch ! om een proef te leveren hoe geduldig, lijdzaam en godvrugtig zijn Eerwaarde omtrent deze oordeelen en ftrafgerichten Gods gedagt heeft, zal ik ulieden het flot van een zijner brieVen , aan zijnen broeder wijtze hoekstra\ thans Leeraar der Mennonieten te Rotterdam , me-  (II)) mededeelen. — „ Geliefde Broeder ! — dus ,, fchreef zijn Eerwaarde, — het kruis fchijnt mij „ van tijd tot tijd meer te volgen.— Ach ! dat „ ik maar regt daar onder geboogen en gewillig i, was en in godzaligheid geoefend wierdt! — „ doch dit is zeker ; ik ben nu , zedert te , huis zijnde , op mijnen post meer geruster, ,j dan van dezelve af; doch gemengt met vree„ ze, wegens het gevaar , in 't welke wij nog ,, ftaan. — Ik kaïn nu met meerder aandoe„ ning de ellende' van zoo veele van onze na„ tuurgenooten gedenken. — Ik weet bij on„ dervinding , wat het is, in de handen van „ wreede en baldadige menfchen gevallen te zijn; „ maar ook, dat Gods liefde en onderlteuning „ in den nood groote kragt bijzet. -—i Wanc „ in het grootfte levensgevaar kwamen mij te „ binnen de woorden van den Heiland , Vreest „ niet voor die het lichaam dooden , en de ziel „ niet kunnen dooden; maar vreest hem, diebeu „ de het lichaam en de ziel kan verderven in de „ hel. ■— Dit hoop en bid ik zal mijn troost „ blijven: — . God is doch getrouw, en zijn ,, naam is een fterke Toren." Deze bezoeking — grievende en fmartelijke omftandigheid was niet de eeniglfe, waar door hij hier in de kruisfehool moest verkeeren , en ondervinden , dat de tegenfpoeden der rechtvaerdigen veele  C ) veele zijn; maar, gelijk hij van.zijn jeugd af aan met lichaams ongemakken en krankheden , en tevens mer geestelijke zwarigheden eh zieis-beftrijdingen heeft moeten worftelen, en zijn geloof vaak beproeft wierdt, dqor op den heirbaan der godzaligheid zeer dikwijls in het donkere te moeten wandelen , het welke mij niet alleen uit zijne eigene gezegdens, maar ook uit veele zijner nagelatene fchriften en daar uit blijkende ger heime werkzaamheden met zijnen Verbondsgod, duidelijk is geworden. — Zoo ook was dit voornamelijk zijn deel in het jaar 1772 , in de maand November; toen immers, gelijk zich ee. nige uwer nog zullen kunnen erinneren, had zijn Eerwaarde een zeer zwaare beftrijding, in welke dt Zatan hem zogt te ziften als tarwe , en de vastigheden zijns geloofs te ontwortelen ; eene bellrijding, die zulk' eene hoogte befteeg , dat zijn, door veele tegenheden, verzwakt lichaam er bijkans onder bezweek , zoo dat hij , in vier Zondagen, den predikdienst niet konde waarneemen. ■— Dan ! de Jehovah , de God zijns heils, die hem uit veele zwarigheden gunstrijk had gered , en aan hem getoont zijne beloften en het verbond, met hem gemaakt, getrouw te willen zijn, was hem ook in dezen bijzonder nabij met de onderileuningen zijner genade ; want, fchoon nog in veele opzichten een dikke donkerheid  C 113 ) heid zijn geest omhulde, en een ftorm van zwarigheid op hem aanloeide, 'trad hij echter, in de vreeze Gods , na vooraf menigwerf in de ernstigfte gebeden, als een andere Jacob , met God geWorftelt te hebben, op den 6. December deszelven jaars, met een biddend hart, na dezen predikftoel, neemende tot een grondlhg zijner toenmaalige redenvoering, Pf. 50: 15; roept mij aan in den dag der. benaamvdheid, ik zal u uithelpen en gij zult mij eeren. — Na deze hervatte dienstverrichting Was zijn Eerwaarde bijzonder verblijd ovu- den'troost en de onderfteuning, die hij van zijnen Verbondsgod had mogen erlangen.—Hij keerde vol vrolijke denkbeelden naar huis, was Verheugt in den God zijns heils, hlijdfchap was op zijn aangezicht te leezen , en hij dankte vuurig den God der genade en bermhartigheid > en Jezus zijnen Verlosfer, voor de aan hem gefchonkene genadige en blijde uitkomst zijner geloofsbeproeving. — In het jaar 1780 wierdt hij op nieuw door de tegenheid aangegreepen; toen namelijk trof hem een zeer gevoelige (lag, welke zijn ziel diep doorwond heeft, door het overlijden van eenen volwasfenen en bij uitftek hoopvollen zoon, die. na dat hij, benevens mij zijnen broeder, de latijnfche fchoolen was doorgegaan, gereed ftond tot hogere wetenfchappen bevordert te worden. — Doch! hoe grievend H en  C "4 > en treffend deze flag ook was, toonde echter zijn Eerwaarde met Godbehagelijke gelatenheid zijn onderwerping in dezen aan des Heeren al wij zen wil: -** en, om hiervan openlijk der Gemeente Gods te overtuigen , deedt hij zijne eerfte, zints dit voorvaU gehoudene leerrede uit aanleiding der woorden van den mart der lijdzaamheid, te vinden Job r: n. De Heefe heeft gegeven, de Heere heeft genoomen, de naam des Heeren zij gflooft! — Dan! verwacht niet van mij geliefde Mede -Christenen! dat ik alle de wederwaardigheden en benaauwende ziektens zal opgee-> ven, waardoor zijn Eerwaarde in den ftrijdt zijns gelo fs geloutert en beproeft is geworden. — O Neen! — dit zoude te veeltijdt vereifchen ; alleen kunnen wij echter niet voorbij nog te melden, dat hij op het laatlle van het jaar 1787 door een gevaarlijk toeval in een zeer zorgelijken toeftand wierdt ingewikkeld, — een toeval, bij welke zijne licbaamskragten aanmerkelijk verzwakten, doordien het voornamelijk belfond in een zvvaare bloedloozing, verzelt gan'nde met nfwisfelende bezwijmingen,- zoo dat men toen niet zonder reden meende, dat God een einde met hem wilde maaken. — Dan! toen zijn Eerwaarde eenigermaate hiervan weder bekwam» zeide hij, met al Se blij ken van een hartelifk en welmeenend geloof; ik zal alle de dagen mijns firijds  C "5 ) firijds hoopert, tot dat mijn verlosfïng koomeft zal. -— Dit toeval is zijn Eerwaarde nooit geheel te boven gekoomen, gelijk de droevige ondervinding ons duidelijk geleeraart heeft; want daaruit is vrij waarfchijnlijk de gal en geeiziekte ontdaan, die hem, benevens eenige andere gevolgen dezer gebeurtenis, een prooie van het graf hebben doen worden. - Na dat zijn Eerwaarde ruim 5 maanden, met ongelooflijke ca onuittefprekene pijnen, met alle denkbeelden te bovenftijgende lichaamsvolteringcn, in zijne laatlle ziekte, door de inwerkende kragt des doods, — door eene ongelooflijke hevige geel en watereugt, met eene daar bij koomende kramp in de ingewanden en onbefchrijflijk zwaa" re waterbreuk, als een Martelaar omgeworfteld had, ontfliep hij op den 14 Augustus dezesjaars 1789 , in den ouderdom van ruim 63 jaaren, en wierdt 07 eene plechtige wijze den 17. derzelver maand begraaven, rustende thans van al zijnen ftrijdt en arbeid, en wel, op zijne eigene begeerte, naast het graf, waarin zijnen laatstgeftorvenen oudlten zoon begraaven is geworden. , Ziedaar eene korte, na waarheid op- gegevene, maar echter zeer onvolledige fchets van het leven mijns Vaders, nu gaan wij, in nedrige afwachting van den Godlijken bijftand, over, om H 2 HET  C Hó" ) HE,T ZEDELIJK CHARACTER VAH MIJNEN DIERBAAREN VADER, den gewezen Leeraar dezer gemeente, voor uwe Christelijke aandacht, aftefchetzen; terwijl wij in deze werkzaamheid ons niet zoeken fchuldig te maaken aan laffe vleiërij, maar veelmeer zulke dingen hoopen voort te brengen, door welken wij in uwe gewisfens ingang vinden en die rechtftreeks ulieder toeftemrriing eisfchen. — Gelijk het reeds uit het gefctetfte levensverhaal van onzen Eerwaarden Vader bleek, zoo kunnen wij het ook thans niet nalaaten te erinneren, dat het ge. hof in Jezus Christus den gekruistén de eenige grondflag en voornaame drijfveer was , van alle die zedelijke werkzaamheden, waar van wij in het vervolg zuilen fpreeken. — Een aanmerking, eer ik verder ga, zij mij hier vergunt te maaken , namelijk wanneer ik flraks het zeedelijk Character mijns Vaders van de deugdzaame zijde zal befchouwen, en hem dusdanig aan ulieden vertoonen , denke een vitzieke berisperniet, dat wij in dezen misdoen; daar wij tevensopentlijk van dezen, der waarheid geheiligden, leerftoel, belijden, zonder dit eenigzins te' verbloemen , dat onze overledene Vader ook Zijné gebreéken en zondige zwakheden hebbe gehad; doch met dat  C 1*7 ) dat geloofsvertrouwen geftorven is, dat ze hem' alle vergeeven waren in het bloed en door de borggerechtigheid van Jezus Christus, en het derhalven mij geenzins zoude voegen, hiervan iets onderfcheidenlijkst te melden; maar het veelmeer mijn plicht is, om zijn Eerwaardens Characler te fchetzen naar deszelfs waare grondtrek, naar de hartelijke lust en werkzaamheid, welke daarin omtrend het goede en Gode behagelijke gevonden wierdt, zoo als hij in Christus, naar Gods beeld, herfchapenwas tot waare wijsheid , gerechtigheid en heiligheid. Naar deze nodige aanmerking vooruitgeftelt te hebben» gaan wij tot onze voorgenoomene zaak zelve over. — cTtisV Als leeraar kon men met recht van hem zeggen, dat hij was getrouw. en aan het waare doel zijner god lij ke roeping en aanftelling voldeedt. ,—| Hij was door God geleerd en had niets voorgenoomen te weeten, dan Jezus Christus en dien gekruist: — Deze in de dierbaarheid zijner verlosfing en in zijne prophetifche godlijke onderwijzingen predikte hij onvermoeid, fchoon in eenvoudigheid, echter met kragt en klem van redenen. — Daartoe wendde hij zagcmoedig en met vertrouwen op Gods hulp alle zijne pogingen aan, om zielen voorliet koningrijk van zijnen Verlosfèr en Zaiigmaaker te winH 3 nen  C 118 ) nen: En, om, met een goed gevolg, dit heerlijke doelpunt zijner zending te treffen , gebruikte hij doorgaans, in zijne openlijke leerredenen, Euangelifche uitdrukkingen en Apostolifehe bewoordingen, met zoo veel kiesheid en gepasten aandrang, als toereikende is, om zondaaren te overtuigen, .. kleinmoedigen te troosten en geloovige Godsvrienden te verfterken op den weg der waarheid en deugd. — In zijne on~ derwijangen omtrend de jeugd (lelde Hij getrouw de talenten op winst, die de goede God hem gefchonken had, en was dus geenzins onder het getal der zodanigen, die ze in de aarde begraaven. _ In de toediening der heilige bondzege- len en hét waarneemen van andere plechtige Amtsverrichtingen was hij bijzonder ervaaren en kragtig in zijne handelingen. Daarin toonde hij eene gemoedelijkheid en mannelijke deftigheid, die maar zeldzaam zoo gevonden wordt, en welke zijn inborst en deelneeming duidelijk aan den dag kide: ten aanzien hiervan wil ik gaarne bekennen, dat het mij zeer aangenaam zijn en eene edele en gewichtige dringrede tot de hartelijkile dankbaarheid zal opleveren, wanneer voortaan de geest mijns Vaders ten dien aanzien op mij moge berusten. •—• In het bezoeken van zieken , die zijn hulp en Christelijke toefpraak begeerden, was hij altoos gereed, bij tijden en ontij-  C "O tijden , als hij maar immer den' en kon van dienst te kunnen zijn; terwijl hij bij zulke gelegenheden zijn zugt, voor net eeuwig belang zijner natuuigenooten , toonde, door ernftige en vuurige gebeden ten hemel te zenden , en den zieken op Jezus den Middelaar Gods en der menfclien en deszelfs aangebragte gerechtigheid te wijzen. — Als DOOPSGEZIND LEERAAR WaS hij ie- vrig in het voorftaan en behartigen van onze uitltaande belijdenisfen. — Hiervan week hij in geen ding af; maar zogt zoo veel in hem was, zijne gemeente ouder het oog te brengen, dat de waarheden, daar iu vervat, regtltreeks met den onfeilbaaren regel en inhoud van Gods heilig woordt overeen- draagen Deze iever voor de waarheden van onze geloofsbevattingen, werkte echter geen onverdraagzaamheid in hem uit; Neen! terwijl hij zijne gevoelens mannelijk verdedigde, liet hij andere gezintheden aan hun zeiven en het oordeel GoJs over, zonder zijnen evenmensch, uit kragt van andere gevoelens en denkbeelden , te veroordeelen: en was dus zeer onderfcheiden, van zulke Leeraaren, die terllond alles verwerpen en met hatelijke verwen affchilderen, wat niet met huune tensgevormde denkbeelden ovexeeiiüemr. H 4 Als  Als LEER AAR IN DEZE GEMEENTE heeft hij ernftig aan deszelvs opbouw gearbeid, door liefde en eendragt in de harten - der leden aan te kweekèn, door in bijzondere gevallen raad en daad te zijn en door eens verbrokene eensgezindheid, met voorzigtigbeid, te herftellen. — Konde hij Huwelijken - bewerken, door welke het geluk der Gemeente gefchraagt wierdt, met welk' eene deelnemende vriendfchap was hij in dezen niet onledig! ■—■ Gelijk hij ook rondborstig zulke echtverbintenis/en, op eenebefeheidene wijze , afried, welker voltooiing hij vreesde nadeligte zullen zijn voor den welft and van dat bijzondere Christelijke genoot/chap, welkers opbouw zijn plicht en gemoedsrust vorderde. Waren er zulken onder de Gemeente , wier tijdelijke tmjtandigheden e. ne Jpoedige hulp vereischten, fchoon hij zelve niet zoo rijkelijk bedeeld was van de Goddelijke voorzienigheid, om, door eigen vermogen, den zodaanigen te redden, was echter zijn hart omtrend denzulken weldadig en hij aarzelde daarom geen enkel oogenblik, om op andere middelen uit te zien en Haagde meestal ook gelukkig in zijn werk. Watentusfchen wan en vrouw of tusfehen vrienden en maagen twist en tweedragt gereezen, deze zogt hij, met «11e voorzigtigheid, uit den weg te ruimen, en verheugde zich ongemeen, wanneer zijn iever in de-  ( 121 b dezen met z^gen bekroont wierdt en hij daardoor de banden der lieffelijke eendragt herftelt mögt zien. In z'jne verkeer ingen'm het midden de zcr Gemeentewas hij liefderijk, zagtmoedig en nedrig. — Hij fpeelde nooit den meester; maar hield in het oog, dat hij niet alleen een opziender, maar ook een dienaar der Gemeente was.— Zrjnié gedragingen ten dien aanzien — God zÜ gelooft! verfchilden dus veel van de handelingen zulkerLeeraaren, die met een pharizeeuws gelaat en met een trotzen tred zoeken naar den hemel te treden, en welke voor hunne ledemaaten bijkans ongenaakbaar zijn. — En gelijk hij een vijand was van trotsheid en hovaardij dus ook was hij een beminnaar der waarheid, die eene rondheid in zijn fpreeken en doen toonde, welke de gefteltheid van zijn hart voor anderen openlegde : — Hij was dus zeer verre vervreemt van het Characler derzulken, die met eene zekere agterhoudenheid dikwerf iets anders fchijnen, dan ze in waarheid zijn. Zijne geloften hield hij heilig. — Hij verbergde zorgvuldig , met een naauwkeurig ftilzwijgen, de geheimen, die hem wierden toevertrouwt. — Nooit lasterde hij zijnen naasten en zogt bijzonder met omzigtigheid te wandelen naar Paulus voorfchrift bij i Cor. 13:3 — 7. Hij bad voor zijne vijanden, ziende op den overften Leidsman zijns geloofs, JeH 5 zus  C gft3 ) zhs Chr'stns, en zegende den geenen, die hem fnurt en fmaadheid aandee len. — Indien hij kundig was van de begetrtens zijner broederen » dan volgde hij de?elve met alle bereidvaardigheid in, zoo maar de involging derzelve doorhem heilzaam , en tot Gods eer ftrekkende, gekeurd wierdt. — Gaarne, in we;ke gevallen ook, wilde hij de minfte zijn,zoo de-eer van den Godsdienst en het waare geluk dezer Gemeente zulks toeliet. — Hij beoefende, tot een voorbeeld van zijnen naai!en, als een lid der waareldlijke maatfchappije, geiechtigheid ,en gaf aan elk, wat hun toekomt, was daarom minzaam en vriendelijk in zijnen omgang met zijns gelijken, meewaarig, hulp- en liefde - rijk omtrend zijnen minderen, en beleeft en met eene betamelijke onderfeheiding en hoogachting aangedaan omtrend zijnen meerderen. Als 1 nwoonder in deze stad eerbiedigde hij de magten over hem geftelt en zogt de leden zijner Gemeente tot gehoorzaaming derzelve, door voorbeeld en voorfchrift, op te wekken. — Hij was hunnen We lm eenenden voorbidder in de openlijke bijeenkomiren,en zogt met elk in vrede en verdraagzaame broederliefde, zoo veel megelijk was, te verkeeren, en had daardoor ook de liefdefr achting zijner ftedelingen gelukkig gewonnen.- Ja mogt daardoor zelfs bij-  C 1*3 ) bijzondere blijken van welwillendheid genieten van de Edele Achtbaare en Hoögaanzienelijke Regeer der en dezer Stad, welke wij bij dezen ook voor de gulle bewijzen hunner goedheid, omtrend zijn Eerwaarde beweezen, openlijk den oprechtften en hartelijkften dank betuigen. —^ En zou ik noemen alles, waarin hij in den laafden tijdt zijns levens zelfs tot heil zijner Gemeente en als een beminnaar van rust en eendragttot dichting zijner naasten gewerkt heeft, — zoude ik thans breedfpraakig van dezen leerdoel verhaaien, hoe vaak men hem voor de belangens zijner kerk biddende heeft gevonden, — met welken kist en Godsdienstiever hij, fchoon zugtende en met een zeer verzwakt lichaam , van dezen predikftoel nog op den 8. Maart dezes jaars aan ulieden de plichten der Godzaligheid verkondigt heeft, — ja met welk' een ernst hij nog op den iz, Februari], bij de onderhouding van het heilig Avondmaal, uit den 73. Pfalm toonde het aangenaame en zoete der Godlijke nabijheid , — zoude ik dit alles uitvoerig behan* delen en daardoor bijzondere trekken zaamelen tot de voltooijingvanden Characler - fchets mijns overledenen Vaders, waar zoude ik dan nog een einde vinden! — Dit en meerdere dingen dan voorbijgaandehoopen wij, ter befluitinghiervan , nog te fchetzen Mijns  C ) Mijns Vaders geloof en lijdzaamheid in zijne laat/ie ziekte. Gelijk zijn Eerwaarde in zijn gezonde dagen, met volkomen recht, genoemd kon worden een ernstig bidder, die geweld doet op het koningrijk van God, zoo in 't bijzonder toonde hij zich te zijn in zijn doodziekte. — Aan den eenen kant hielt hij zich , gedurende dezelve dikwerf onledig in vurige dankzeggingen, willende, volgens zijne betuigingen , geene der weldaaden Gods vergeeten, en aan den anderen kant in ernstige voorbiddingen en geloovige fmeekgebeden, waar in hij boven alles Gods eer en voorts het geluk der zijnen beoogde. — . Vaak heeft men hem, ten bewijze hiervan , met zijn ontbloote grijze hoofd en 't zaamgevouwene handen , in de gewichtigfte verzugtingen tot God, onledig gevonden; terwijl hij in deze heilige oefening een bijzondere lust en gemoedsfterkte vond. —. Hoe meer men in zijn ziekte met hem over God en den Godsdienst fprak, hoe aangenaamer dit voor hem was, .—, ja zulks wierd hij nooit moede.— In het midden van zijn lijden gebruikte hij, op eene voorbeeldige wijze , het taaide geduld en de uitgelezendfte lijdzaamheid. — j Dikwerf zeide hij , in het fellte zijner fmarte , „ een „ rechtgeaard kind van God moet nimmer mur- ,, mu-  ( ) „ muveeren, die den lasc des kruizes en des lij„ dens niet willig draagt, moet onwillig , want „ God alleen regeert; hoe veel zaliger echter is „ het eerfte dan het laatlle! "—- Als er tegen hem gezegt wierdc, dat zijne benaauwtheid en zijn lichaams lijden overmaten zwaar en drukkende was, dan betuigde hij, „ ik begeer geen ver„ mindering van pijn , zoo het Gods wil niet „ is." — In het hevigst zijner pijnen wierdt hij eens door dat zwaarmoedig denkbeeld aangegreepen, of hij den last des lijdens wel , met een volhardend geloof, tot den einde toe zoude kunnen torzen en draagen , die deedt hem zeggen, „ Hoe zal ik door dit alles nog doorkoo„ men!" Maar toen , gelijk hij zelve betuigt heeft, vielen hem deze troostrijke woorden in, Mijne genade is u genoeg. — Waarop hij, met een blijde en vrolijke wezenstrek , te midden in zijne fmarten, zeidé, ,, Nu kan-ik weer „ op nieuw!" — Wanneer mén zijn Eerwaarde, met gevoelig medelijden , toevoegde , dat zijne fmarten ondragelijk waren, en dat alles "t zamenliep, om hem het leven bang en bitter te doen zijn, — was zijn antwoord, „ Zegt dit „ doch niet, mijn God handelt mij genadig!" Zijn lichaamsfoiteringen en ellenden waren zoms zoo hevig , dat het voor de aanfehouwers bij. -kans niet was aan te zien, en dat het zwaardruk- ken-  C 126 ) kende daarvan hem deede uitroepen , „ Wat „ moet ik na mijn einde worftelen !" — Doch! een wijle tijds daarna betuigde hij „ te hoopen „ en geloovig.te vertrouwen, dat Gods kragt in „ zijne zwakheid zou volbragt worden." — Toen ik zijn Eerwaarde voor 't laatfte zag % en zijner jongde Vaarwelgroet omring , zeide hij, onder andere nadruklijke en wélmeenende uitboezemingen zijns harten, „ Mijn Zoon ! ik heb „ goeden moed, — ga in vrede tot uwe Gemeente en den uwen: — geniet den godlij„ ken zegen: — de Heere blnVe uw deel en „ maake u voorfpoedig ! — wij zullen elkan„ deren vrij zeker niet wederzien in dit leven „ maar ik wachte u voor den Troon van God en „ het Lam! Hierop ontfing ik van zijn Eerwaarde, tot driewerf toe, den hartelijkften, den gevoeligften — en—treurig denkbeeld ! —i den laatften — affcbeidskusch. 1—Een gebeurtenis, die nimmer mijn geheugen zal ontglippen, en welke ik hoop, dat , onder den godlijken zegen, voor mij vrugten der gerechtigheid mooge aanbrengen. Zijn Eerwaarde was zeer bevreesd , dat hij voor zijn uiteinde zijne verftandelijke vermoogens zoude verliezen, — het welke eenige dagen voor zijnen dood ook gebeurde; echter zoo, dat hij tusfchen beiden weder bij volle kennis, en in ftaat, was, iets,  ( i27 ) iets,, met redelijke bewustheid, te kunnen zeggen. — Dat zijn verftand in de laatfte dagen zijns levens niet ten allen tijden bedwelmd en weggenomen was , bleek daaruit . dat hij nog hartelijke hlijdfchap en eene aandoenelijke vreugde toonde over de aankomst en bij de ontmoeting van zijnen bijzonder tedergeliefden broeder, den Weleerwaarden egbertus hoekstra,Leeraar der Mennonieten te Groningen; ook kan ten getuige hier van dienen het antwoord, dat zijn Eerwaarde gaf aan den Weleerwaardigen Heer oepke, Leeraar der Lutherfche Gemeente alhier ; als deze braave en onpartijdige inenfehen ■ vriend, die hem dikwerf met zeer veel gulheid en vriendelijkheid in zijne ziekte bezogt, en bij uitzondering zijnen Broeder en Medeleeraar in Jezus Christus tot troost zogt te zijn , zijn Eerwaarde dus aanfprak , „ Hoe zwakker het li„ chaam, hoe nader aan de rust, niet waar lie„ ve Broederv" — gaf hij met eene welverftaanbaare ftem ten antwoord , „ Ja , " meer kon hij niet uitbrengen; dewijl hein eene fLatiwte overviel. -— Eén dag voor zijn overlijden zeide hij, met zeer veel ernst, tot zijne Echtvriendin, mijne dierbaare en tedergeliefde Moeder, „ Nu heb ik mijnen ftrijd volftreeden."— Overigeüs, of men geene gegronde redenen heeft, om ten vollen te vertrouwen , dat zijn Eerwaarde  ( 1*8 ) de de havens eener zalige eeuwigheid bereikt heeft kunnen- alle die genen, van welk' eene gezindheid ook zijnde , getuigen, welke zijn Eerw. kenden, en die hem bijzonder ontmoet, gefproken en bijgewoond hebben in zijne laatfte ziekte, onder welke laatften vooral te tellen zijn de weleerwaarde en menschlievende Luterfche Leeraar oepke en de eerwaardige Kerkenraadsleden en Opzienderen'dezer Gemeente. — Trouwens, hier van houden wij ons verzekert, niemand, die zijn Eerwaarde recht kende , zal het durven Waagen, om hem de eeuwige zaligheid te betwisten , daar zijn geloof en wandel oprecht, en de lust zijns harten tot heiligmaking was. Zie daar eene korte — maar ikdurvezeggen— eene waaragtige fchets van het leven — zedelijk charaéter en de laatfte ziekte mijns eerwaardigen Vaders! — eene fchets, die gijlieden met Ja en Amen kunt en zeer gaarne zult willen bevestigen. 1— Dan ! deze dierbaare Man , — deze Vriend van God , — deze agtingswaardige Menfchenvriend en Opbouwer dezer Gemeente — deze Voorftander onzer uitftaande belijdenisfen, — deze andere Jacob in zijne worftèlingen met God, — helaas! — is niet meer ! — Hij is aan ons gezicht onttoogen , en in het wraatig graf, de kuil der verteering, neergezonken ; en wordt  C I29 ) wordt te vergeefs door eene bedrukte en fchreienv de weduwe, — door rouwdragende en bedroefde kinderen, doorzijn gemis betreurende broederen, en door eene getroffene en thans hcrderlooze gemeente nageoogt. — Hoe veel mijn hart gevoelt, bij dit te erinneren, kan elk uwer ligtelijk denken. — Immersik — ikzelve — mis eenen liefderijken Vader, — een voorlichter op het pad der waarheid en godvrugt, —— eenen gullen vriend en deelneemenden raadsman , in de bijzondere voorvallen mijns levens, — een liefhebbenden voorzorger , die mij na — onuitfpreek- lijk na —3 aan het harte lag. Die zich welmee- nend over mijnen voorfpoed verheugde, en die met vertroostende tederheid deelde in mijne tegenheid: — In wiens armen eerlang weder te zullen fnellen, mij, in een vreemd land, zoo vaak kon verkwikken en berustende doen zijn in de fchikkingen der godlijke voorzienigheid. , Deze waardige en dierbaare Man echter zal ik aan deze kant van het graf nooit wederzien, nooit weder mij met hem, op deze aarde, in geoorloofde vermaaken , kunnen verlustigen , DOCh roet flil genoegen en onuittefprekene vreugde, zijne godsdienstige bedenkingen en' vaderlijke onderrichtingen kunnen aanhooren, noch met hem over de waarheden van den godsdienst harmonisch t'jaamenfpreeken. — Laat het nieI mand  r 130 ; mand uwer dhis bewonderen, wanneer deze mijne redenvoering ftamelende wordt vervolgt en door hartelijke boezemzugten opgevult. — De Natuur doch veinst niet , en mijn gezaligde Boezemvriend en Vader is het ook dubbeld waardin, dat ik hem fchreiende naoog. ■— Ja • bovendien traanen van een oprecht gevoel, die de weekheid, de tederheid, van ons hart kenfchetzen , mishaagen nimmer aan onzen hemel- fchen Vader. Echter , het betaamt een Christen zich , in zijn verlies, als Christen te gedraagen , als iemand , die de beste troostgronden heeft, die Jezus zondaarsliefde kent en de heerlij kfte uitzichten kan vestigen op een eeuwige heerlijkheid na dit leven: vooral, het voegt een Christen Leeraar niet hooploos te treuren , maar veel meer,door de kragt van God en den Godsdienst, den kleinmoedigen en troosteioozen te verkwikken, door vaste gronden en opbouwings middelen. Daar toe dan gevoel ik ook ten vollen mijne roepinge, en ga dus over tot het doen van eenige plechtige aanfpraaken. In de eerfte plaats dan richt zich mijne aanrede tot U treurende weduwe des overledenen! —. dierbaar e — hooggefchatte moeder ƒ .Ik weet . het — mijn hart gevoelt het dierbaare vrouw! — welk' eenen zwaaren flag u getroffen heeft en wat  ( 131 ) wat uwe ziel al rede geleden heeft en nog \-c\m& lijden moet; daar ik, op de aandoeneiijkfte wijze, in uwe OQiftaudigheden en de aan u roe >;ebragte wonde deel: en ligtelijk kan bevroeden, welke zombere denkbeelden en' treurige uitzichten, bij U, bij afwisfeling , moeten plaats grijpen: — wierdt het aan u dusverre niet vergunt, om veele vreugdens op deze waereld te mogen genieten; maar was het veelal uw deel, om den bitteren alfem der tegenfpoed door te moeU:a zwelgen, gij had echter, in de wrangfte bitterheden , een trouwen deelgenoot aan uw:n over-ledenen echtvriendt, die met en nevens u in het kruis-fchool verkeerde, — en deze i— helaas! is niet meer! ~— Met zijn fterven dus wierdt uwtegenfpoediglot nog aanmerkelijk verzwaart. — Het valt hard — onuitfpreeklijk hard! — een vriendten medereiziger door dit djl der beproeving te moeten misfen; vooral wanneer men daar aan, door de heiligfte banden en verbintenisfen, is vastgehegt, wanneer men tevens daarmede , in dit Mezech, veele bultige bergen van onfpoed overklommen en eene menigte doornige bosi'chen der tegenheid doorkruist heeft.— Uwe traanen — tedergeliefde Hartvriendin! — die nog vaak in uwe oogen zwellen, alsonloochenbaare fchetzen uwer billijke en rechtmatige rouwe, moet ik rechtvaerdigen: en wie, die I 2 een  ( 13a) een vleefchen hait in zijnen boezem draagt en. vatbaar voor eenige aandoening is, zoude dit niet doen! —■ Doch! hoe gepast ook uwe droefheid is, denk «thter, met vertrouwen op God, aan het geene ik bij deze gelegenheid verhandeld heb. — Gij zult niet voor eeuwig, gefcheidenzijn van uwen ontflapenenEchtvriendt; maar eens met hem, in het eeuwig blinkend licht, inliet Salem des vredes, eindeloos hereenigt worden. — Hij is u flegts vooruitgereist •naar het koningrijk zijns Gods en wacht u, in dat oord der zaligheid , waar geen moeite noch verdriet, geen rouwe noch gekrijt, zal plaatshebben, maar waar men, in de zuiverde hereent ging, den engelen Gods gelijk zal zijn en het verborgene manna eeten aan den bruilpftsdisch des Lams. — En wat verder uw nog ovrig zijnde leven en reize door de woestijn dezer waereld betreft, al leeft uw Echtgenoot, — uw Huw. lijks-vriendt, — de deun uws tijdelijken bedaans niet meer! — Die God echter , die een man der weduwen en een vader der wezen .is, op wien uw treurend harte bouwt, en dien gij eens te rade wierdt in Christus tot uw Verbondsgod aanteneemen,— die God» die onveranderlijk dezelve is en die trouwe houd tot in eeuwig, heid, — die God, die u zoo dikwerf uit verlegene omdandigheden gered heeft en bij wien uit-  C i33 D uitkomsten zijn tegehs den dood, —: die God leeft nog , — hij, die zijn weldadigheid bekend maakt aan allen, die hem oprecht en geloovig zoeken, — zal u nooit begeeven noch immermeer verlaaten! ;— Heuvelen en bergen mogen wijken, maar zijne goedertierendheid wijkt nooit van dengeenen, die hem beminnen en vreezen. — op dezen God zij dan altoos uw vertrouwen , in welke treurende omllandigheden gij ook ooit koomen moogt. — Hij zij fteeds voor u een genadig Vader in Christus! ■—■ Hij geleide u op den verderen baan uwes levens, endoe u eens, op het heugelijkst, hem wederzien, dien gij thans betreurt , om dan met hem, met alle verdere bloedverwanten en met alle de gezaügden des Lams vrolijk , in hetKoningrijk vanGod, te genietende zuiverfte gevoelens en de zegenrijkfte betrekkingen. ' Thans wende ik mijne aanrede tot U, geliefde Zuster! — treurende dochter van onzen overledenen Vader,die nevens mij rouwe draagt over het gemis van eenen onzer beste vrienden, over het gemis van onzen braaven Vader. — Toen mijne roeping, tot het voortzetten mijner ftudien (om bevorderd te worden tot den Heiligen Euangelie • dienst) mijne tegenwoordigheid op eene andere plaats eischte, hebt gij kunnen befluiten bij uwe ouderen te blijven ; op dat zij niet van allen troost en kinI 3 der  C'»34 ) derlijkè toefpraak beroofd zouden Worden: open* lijk zegge ik u daarvoor den welmeenendftert dank: — meermaalen heeft onze overledene Vader aan mij zijn genoegen en hlijdfchap betuigt ovet deze uwe keuze en handelwijze, .— meermaalen heeft hij mij gezegt, „ dat uwe tegenwoor* j, digheid hem vaak tot verkwikking en opbeu» ring in zijnen ouderdom verftrekt heeft en hij j, bij zijn leven niet gaarne zoude zien, dat gij „ na elders ging. " Troostrijk denkbeeld dan voor u, dat gij aan dezen zijnen wensch voldaan hebt - —- Gij hebt het roemrijk uitgehouden, in zijn Eerwaarden, in het midden der tegenheid , niettegellaande veele opoffering van tijdelijk welvaaren, bij te blijven. — Hoe hen* gelijk moet thans deze gedachte voor u niet zijn! —— Dan! wijl gij dus zijn Eerwaardens nabijheid dagelijks genoot, valt ook nu voor u liet misfen van dezen dierbaaren Godsvriendt en crnilij>en voorbidder des te harder: en waarlijk met zonder reden! — Onze roem — hooggeschatte zuster! waarop wij zoo lange boogden, van beide onze lieve ouderen nog te bezitten, is nu verbrooken: — door den alles vernielenden dood is ons dezelve ontnoomen. — Gods gedachten zijn zeker niet onze gedachten en zijne wegen niet onze wegen! Wij — had het aan aan onze verkiezing geftaan, —— had-  C 135 ) hadden gaarne onzen geliefden Vader nog eenigen tijd , in het land der levendigen, behouden,- maar dit was Gods wil niet. — Welaan laat ons dan berusten in 's Heeren wijs en almogend welbehagen, en met eli betuigen, de Heere doe wat goed is in zijne oogen, —en met den Jijdzaamen job zeggen, de Heere heeft gegeeven, de Heere heeft genomen , de naam des Heeren zij gelooft ï tot zulk' een gedrag behoort zeker zeer veel zelfsverloochening, — maar echter ^ wij zijn daartoe op het Iterklte verplicht, endoor onze Christelijke roeping verbonden , die agter mij wil hoornen, zegt de goddelijke Jezus , verloochene zich zeiven, neeme zijn kruis op en volge mij. ■— Laat ons dan, fchoon wij billijk traanen van een levendig gevoel onzen overledenen Vader toewijen, echter niet hooploos treuren en bedroeft zijn, als zulken, die geene hoope hebben; want, indien wij gelooven, datjezus geftorven is en opgeftaan , dan moeten wij ook gelooven, dat God ook eenmaal onzen dierbaaren Vader, die in Jezus ontflapen is, zalwederbrengen met hem. —— Laat ons dan geliefde Zuster ! altoos met gelatendheid en onderwerping aan den goddelijken wil, de heirbaan der godzaligheid bewandelen! laat ons, bij verdubbeling, tot troost zijn van onze lieve Moeder , en rusteloos volharden in geloof en heiligI 4 ma-  C 136 ) maaking; —— laat ons dikwerf vrolijk (raaren op den blijden morgen van Jezus toekomst, op welken wij, zoo we godvrugtig totden einde toe leeven, met de tederfte aandoeningen , onzen Vader en andere beminnelijke bloedverwanten zullen wederzien en — herkennende — met onnoemelijke groote vreugde omhelzen voor den throon des Lams. De algenoegzaame en weldoende hemelfehe Vader doe ons eenmaal dezen troost en onuitfprekelijke hlijdfchap erlangen, ter liefde Van zijnen zoon Jezus Christus. Nu keere ik mij tot U — Eerwaarde Kerkenraad , en tot U, gij verdere Leden dezer 'Gemeente! op welkers vriendelijk en aandringend verzoek ik befluiteu kon tot het plechtige werk van dezen dag. — Waarde en zeer geliefde Mennonieten Gemeente van Embden! — Eerwaarde Mannen Broederen en Vrienden in onzen Heere Jezus Christus! — uwe Leeraar — Vriend en Geluksbehartiger, uwe ernstige Voorbidder — helaas ! — is niet meer. — Door de fchikkidgen der hoogstwijze Almagt zijt gij thans herderloos en dus ook in eene treurende toeftand ingedompeld. Treurt dan en draagt rouwe om uw verlies, op eene Christelijke wijze. — Wel is waar, geen — de geheimen der natuur tot het diepst doorzoekende — Wijs. geer,  C »37 ) geer, — geen ervaarne Taalkenner — is u ontrukt;— maar, door den dood mijns geliefden Vaders, mist gij een getrouwen Leeraar, die in de leere der waarheid, die na de godzaligheid is, door God zelve beproeft en door den Geest van God onderweezen was, — die uwen tijdelijken en geestelijken welvaard behartigde, -die bedreeven was in Gods woord en onze uitdaande belijdenisien, — die op deze grondflagtn bouwende , aan ulieden Jezus in de kragt zijner verdienden en in de algemeenheid zijner genade verkondigde, en die, door eene mannelijke godvrugt, zonder dweepziek bijgeloof, met heldenmoed dreed regens de gronden van een verfijnt Deïsmus. — Gij mist eenen Leeraar, die, in nedrigheid, bijna dertig jaaren onder ulieden verkeerd en door zijne daaden beweezen had, het waare heil dezer Gemeente oprecht te beminnen, — die u , zonder aanzien des perzoons , vaderlijk vermaande en ernstig de plichten der godvrugt onder het oog bragt, —die» zonder verfoeielijke menfehenbehaging of pluimdrijkerije , in het midden uwer verkeerde, —— die niet flegts uw vriend was, wanneer de lachende voorfpoed op uwe wezens gloorde, maar u ook, met zijne liefde en vertroostingen, bijbleef, wanneer het zombere en zwarte floers der tegenheid denzelven treurig bedekte. — Treurt ï 5 dan  C 138 ) dan gij Embder Gemeente ! die thans gelijk zijt aan omdwaalende fehapen, die hunnen herder en leidsman misfen. — Doch! boven alles, mag ik u bidden, houd doch fteeds in een waardig en dankbaar aandenken, het werk, door mijnen dierbaaren Vader, uwen nu zaligen Leeraar, ter opbouwing dezer Gemeente , verricht. — Ja, ik bid en fmeek ulieden in den naam van den eeuwigen en algenoegzaamen God en van onzen Heere Jezus Christus , vergeet vooral de lesfen en raadgeevingen niet, die weleer, door zijn Eerwaarde , aan ulieden van dezen predikftoel gegeven zijn, en waardoor hij het rijk der waarheid en der deugd zogt te planten en op te bouwen in uwe harten. En daarom, gij gcloovige Godsvrienden! dis door mijnen Vader, door den heiligen IVaierdoop , plechtig in Christus Kerk zijt ingeleid , herinnert u vaak dezen gullen raad, behoud het geene g!j hebt, op dat niemand uwe kroone neeme ,■ die volhard tot den einde toe, zal zalig worden. — Herinnert gij u eene menigte zonden en ftrafwaardige afwijkingen van bet pad des geloofs en der deugd, denkt dan aan deze of zoorrgelijke troostwoorden, zoo dikwerf door uwen Leeraar aan u voorgefteld , indien wij onze zenden belijden , God is getrouw en rechtvaerdig, om ons onze zonden te vergeeven en te rénigen van alle ongerechtigheid; en zoo c \ ie-  ( iS9 ) mand, door het geloof, berouw hebbende, wederkeert tot God en Jezus , al zijn dan zijns zonden als fcharlaken , ze zullen vit worden uls de fneeuw, en al zijn ze als carmozijn , ze zullen witter worden dan witte welk' — Wordt ge tot het zondig kwaad verzogl en door de verleidingen der waeield aangenoopt tot de beoefening der ondeugd , mag ik u bidden , ter liefde van Jezus, en tot behoud uwer onftervelijke zielen, herinnert u dan doch de heilige geloften, aan God en Jezus en onder eene menigte getuigen gedaan , toen — toen gij door uwen , nu reeds verbleekten Leeraar, gedoopt en tot verzegeling en eeuwigen roem der godlijke genade in eene nieuwe loopbaan ingeleid wierdt; toen het uwe welberadene keuze was, om het Lam te volgen, werwaards het ook heenen gaat, en gij u zoo op het fterkfte verplicht hebt tot de beoefening van Euangelifche deugd en gehoorzaamheid , en om uwe heiiigmaaldng inde vreze Gods te voleindigen. — En wat ons betreft Christenen! die plechtig door zijn Eerwaarde, met de hartelijkfte zegeningen , in den echten /laat zijn bevestigt geworden: laaten wij den zaligen band nooit verbreeken , omtrend onze wederhelften, die door hem in den naam van God en Jezus gelegd is. — laaten wij ons daarom fteeds gedragingen over. een-  ( !40 ) eenkomftig de goddelijke voorfdiriftcn en nimmer ons meerder noch minder gezag in onze huijzelijke verkeeringen aanmatigen, dan van Gods wegen ons toekomt, op dat wij nooir ontrouw moogen bevonden worden. ■—• Wanneer gij nu zoo geliefde vrienden! uwen ontflapenen Leeraar gedenkt,dan zal nog wel eens een traan van treurigen weemoed of van hartelijke hlijdfchap in uwe oogen zwellen; maar deze geheiligt in het bloed van Jezus, kan niets anders dandeugdt en gehoorzaamheid ten gevolge hebben: —■ Ja gedenkt gij zoo aan • uwen vooruitgereisden vriendt die airede de voorfmaak der hemelfehe gelukzaligheid deelagtig is, dan kunt en zult gij eens worden dekroone en heerlijkheid zijns roems in den dag van Jezus toekomst. —■ Doch! eer mijne redenen zich van u afwenden, geliefde Mannen Broederen! gij zijt dan nuzonderLeeraar, en dat in een tijd, in welke het getal van waardige en onze uitftaande belijdenisfen aankleevende Predikanten zeer fchaarsis. — Laatuüeden in dezen mijn oprechte raadt behaagen, verkiest doch, om Gods en Jezus wil, geenen anderen herder en opziender in deze uwe gemeente, dan die, naar inhoud van Gods woordt, genade en plicht 't zaamenvoegt, •— die aan den eenen kant ernftig de Algemeene genade Gods voorlraat en aan den anderen kant ievert voor de betrag- ting  C 141 ) ting van zuivere Godsvrees, — die vuurig is in het verheffen der Goddelijke liefde in Christus , maar ook, met levendigheid en een geheiligt gevoel, de mogelijkheid fchetst, om, door Gods geest geholpen, de zaligmakende genade Gods ten leven te kunnen aanneemen, — die den mensch, als een zedelijk onvermogend fchepzel, doch ! met voorbehoud zijner redelijkheid, om keuze te kunnen doen tusfchen goed en kwaad, aftekent, — die Jezus als de waaragtige God en het eeuwige leven eerbiedigt, en tevers hem voorftelt als zulk een perfonagie, die, ons in alles is gelijk geworden, uitgenoomen de 2onde. — Die erulTig het Ieerftuk der verzoening predikt, maar niet minder die heilzaame les de harten zoekt in te drukken, datjezus een voorbeeld , van deugdt is en men zoo moet zoeken te wandelen, als hij gewandelc heeft, en wat des meer zij. — Deze raadt deele ik ulieden, met een hartelijk gevoel derzelver gewicht, welmeenend mede, volgt hem in , en voorzeker dan zal het ulieden welgaan. — Edoch! kunt gij lieden hem niet, meteen goed vrugtgevolg, involgen, alsten waare er nog meerdere opofferingen uwer tijdelijke middelen tot dat einde moesten gefchieden, dan reeds plaats gehad hebben, laat dit geen zwarigheid baaren; daar aan het eeuwigbehoud uwer onfiervelijke zielen en de godsdien- lli£e  C H2>) ltige onderwijzing uwer kinderen, zoo onuitfpreeklijk veel gelegen legt. — Zijn er van alle tijden her zulke braave vaderlanders geweest, die om den tijdelijken welvaard van hun aardsch vaderland te fchraagen en om deszelfs val en ondergang voorre koomen, aanmerkelijke zommen -gel.'s opofferden, — Zijt gijliedendanin dezen, als geestelijke vaderlanders , als zoekers van het Hemels-Es fhnd, zoo mild — zoo welda. dig — als immer doenlijk is, in het behartigen van eene zaak, waar in gij, door den godden} ken zegen, kragtig kunt medewerken tot uitbreiding van waarheid en godvrugt , en welker verwaarloozing de naneeven van uwe hand zouden eifchen. , , Ik fluite mijne aanrede aan ulieden met dien wensch, dat God, de weldoende Heer en genaderijke Beftuurder zijner Kerk, ulieden eerlang, eenen waardigen en naar waarheid MennonietifchenLeeraar, doe herkrijgen! — Hij neige uwe harten tot eene verflandige en wel beradene keuze ! Ja doe u bovendien eenmaal, met uwen gezaligdenLeeraar, en met allen, die Jezus liefhebben in onverdervelijkheid, vrolijk en juichende leeven in de zaligfle hereeniging, om de zegepraal uws geloofs te vinden in het Koningrijk onzes Gods en Zaligmakers Jezus Christus. EinT  C 143 ) Eindelijk richt zich nog mijne AanredetotE#teden, zeer waarde en hooggefchatte Heeren en Mejuffrouwen ! Geliefde vrienden en vriendinnen ! — die dikwerf met er daad en vooral in de laatfte ziekte getoond hebt, vrienden mijns Vaders te zijn. Wie gij ook zijn moogt, in welk eene betrekking tot mij ftaande, of tot welk' eene gezindheid behoorende, u alle bedank ik benevens mijne bloedverwanten openlijk voor alle de blijken uwer ongeveinsde liefde en agting aan mijnen zaligen Vader beweezen: terwijl ik ook bij jdezen , met oprechte wederliefde , mijnen dank betuige aan den Eerwaarden ge rben s, die onder het getal der zulken ook na recht door mij geteld wordt: ik danke zijn Eerwaarde vooralle de hulp aan en gemoedelijke verrichtingen voor en na den doodt, van mijnen vader in het werk geftelt. — Weledele, Weleerwaarde en weldadige Menfchenvriend.n ! ■— eer vcrgeete ik mij zeiven, e r ik uwe weldaaden uit mijn hart eu aandenken zoude verli :zen. — Neemhetmij dus niet kwalijk, dat ik ook , uit naam mijner hierwoonende bloedverwanten, uit naam van het nagebleevene treurende Huisgezin mijns Vaders , uw liefderijk beftaan een openbaare gedenkzuil ftichte. — De gevoelens van een dankbaar hart fpreeken, en deze wil deze zal — dezü mag ik 15 jet onderdrukken. Alle genoegens, tijdelijke  ( 144 ) lijke verkwikkingen en geestelijke vertroostingen, alle de blijken uwer genegenheid, die gijlieden immer mijnen dierbaaren vader deed ontwaaren» hebt ge aan mij gefchonken: ik rek. n het even goed als of het aan mij gefchied is. — En zoude ik dan zwijgen, Neen! — waar het hart vol van is, daar vloeit de mond van over.— Ik fpreeke dan, uit de volle overtuiging van een teder gevoelig en dankbaar hart. — De Heere weet het! Ik hebbe ulieden daarvoor lief, m t eene aandoenlijke, tedere liefde; terwijl ik ulieden en ons allen , die hier vergaderd zijn, ten befluite dezer Redevoering, hartelijk toewenfche, dat wij eenmaal verwaardigd moogen worden, door de onverdiende genade Gods, tot het zalig wedervinden van onzen ontflapenen vriendt en medebroeder in Christus, om dan in volle genieting vrolijk met hem te deelen in de Erve der Heiligen boven in het licht. — Be God nu aller genade, die ons geroepen heeft tot zijne Eeuwige heerlijkheid in Christus Jezus, na dat wij een weinig tijds zullen geleden hebben, dezelve volmaake, bevestige, verfierke en jundeere ons. Hem zij de Heerlijkbeid en de kragt in alle Eeuwigheid, AMEN. TREUR-  ( 145 ) TREUR- en TROOSTZANG. OP HET OVERLIJDEN FAN MIJNEN VADER S. S. HOEKSTRA OPCED RAA GEN AAN MIJNE MOEDER M. HOEK S TR A geb. VALK. E N AAN MIJNE ZUSTER JOUKJE HOEKSTRA, H oe ! eischt mijn kinderplicht een treurtoon aan te heffen! Moet thans mijn doffe lier den zombrenrouwklankflaan?—Daar mijn gevoelig hart onlangs die maar moest treffen; Dat Vader hoekstra is naar de eeuwigheid gegaan. O Ja! geen vrolijkheid waart om den ftervling heenen Wen hij helaas! den dood eens zijner oudren hoort. . Dan heeft de zon der vreugd bij hem ras uirgefcheenen, Wanneer die zombre maar zijn tedre ziel doorboord. Dus heeft ook mijne ziel met weemoed moeten irrijden, Mijn hart wierdt fel gepraug': mijn geest op 't diepst doorwond, Toen ik 't bericht ontfing van Vaders overlijden , Wiens leven met mijn vreugd op 't naauwst vereenigt ftond, X Ge-  C HO Hij., die zijne oudren'minde en ze echter heeft vevloOren. Gevoelt, wat ik gevoel. Zijn hart reehtvaerdigt mij. Als't opeen fcheiden gaat, kan ons geen vreugtbekooren» Dan treed de vaale nagt der droefheid ons op zij. Doch! fchoon ons hart ontroert en de oogen traanenleeken» Geperst uit 't teerst gevoel; wijl ons gemis ons treft. De Godsdienst echter kan door' 't akligst donker breeken, Zij is 't, waardoor ons hart zich boven 't leed verheft. Zij toont het treurend hart een rei van zaligheden, Wen't, door'tgeloof gefterkt, zwijgt op Gods wenken ftil, ,,'tïs goedjdat door den mensch den doodftrijdwbud geftreden „ Dus fpreekt zij, zoo hij eens den Hemel erven wil. „ liet waar geluk is niet hier op'deze aard' te vinden, „ Het ondermaans geluk duurt maar een korten tijdt. En kan zelfs niet beftaan, zoo'tnietaan'twoestverHinden Des raraps wordtbloodgeftek en vaak het oog ontglijdt. „ Dit leven Christen I is alleen' den menscli gegeven j „ Op dat hij voor dien ftaat zich zeiven hier bereid, „ Die hem in 't Sion Godsin waar geluk doet leeven , —— Ziedaar het echte doel van onze duringstijdtü „ Zoo hij nu, naar Gods wil op deze wendende aarde „ Geloof-en deugdt bezit en Jezus hartelijk mint. Dan is de doodt zijn heil en noemloos groot van waarde, ,, *t Geen hij door Jezus doodt en na zijn fterfuur vindt. „ Zijn ziel wordt dan ontdaan van tellelooze rampen. „ Die zij door 't lichaam leed of zelve had gevoelt. „ Dan heeft zijn vrije geest niet meer met fmart te kampen, „ Maar fmaakt dat waar geluk, waarop de Christen doelt." Dus fpreekt de Godsdienst en haar ftem daalt lieflijk neder Inmijn ontroerde hart,— Haar invloed werkt met kracht, — Zij troost, en door haar troost herftelt mijn geestzich weder Die thansfehoon 't oogrog fchreit reeds lieimlijk vrolijk lacht Want noemt de Godsdienst hen die hier geloovig' leeven, Jin op het pad der deugdt als Jezus volgren gaan, Dat  C 147 ) Dat zalig volk, dat eens den Hemel wordt gegeven, Dan juicht mijn Vader reeds ver booven z-011 en maan. Dan :juicht hij, in het Choor der zaalge hemelingen , En kan tot Goëls lof ; ontdaan van fmart en kruis, —» Met 't zalig Rnglendom de blijdffe hallels zingen Ja woont met Jezus reeds in fa Vaders eeuwig Huis ! — Zo kan de Godsdienst ons met 's levens water laaven ! Zoo toond heur invloed mij het heugelijkst verfchiet! ; Hoe meer haar infpraak werkt, 'zie ik dat denkbeeld ftaaven , Dat Vader hoekstra leeft en eeuwig heil geniet. Hij leeft 1,0 ja! Hij leeft, waar 't nimmermeer zal nachten Geen ftorm van ramp en kruis loeit op zijn wooning aan, Hij leeft en zweeft vol vreugdtop Chembijne fehachce*! — Nooit zal de zon zijns heils voortaan weer ondergaan!! — Dit zij uw troost dan fteeds geliefde en Waarde Moeder! Mist gij uw wederhelft — uw fteun en raad in nood, God'eeft! — die is een man der weduwen — een Hoeder, — - Bij wien zelvs uitkomst is in 't barnen van den doodt, Schoon gij een weduw' wierdt en moest uw echtvriendt derven: Godswil zij ueen wet! —; Hij nam, die eertijds gaf. Hoewel uw aardsch beftaan geknot wierdt. door het fterven Van uwen echtgenoot en met hem zonk in 't graf. Blijf echter maar getroost en op iw God vertrouwen! Op God, die u zoo vaak zijn liefde heeft getoont; Die gij in Jezus kunt als uwen God befchouwen. Wie weet — hoedra hij u met zegening bekroont. 'tf Valt hart-- o ja 'c valt hard - - een dierbaar pandtemisfen, In rouwgewaad gekleed om eenen Echtgenoot Te treuren:——en—omheint door duizend duisternisfen Te ftaaren vol gevoel en fchreiende op zijn doodt' Doch zalig! als men kan in dat vertrouwen leeven, Dat men elkandren eens in vreugde zal herzien, Om nooitvaneentegaan :— om nimmer weertefneeven, Iets, dat de Godsdienst zegt, dat zeker zal gefchien. K a Gij  C M* ) Gij weet mijn hartvriendin J Iaat dituwtraanendroogen!—-. Het hartelijk geloof van uwen waarden man. Hoe dat zijn waarheidsmin geen ftelzel kon gedoogen: Dan 't geen een zóndaar tot vertroofiing ftrekken kan. Het kruis van Jezus was de grondflag zijner fchetzen: Waarmeê hij Mennoos volk zoo dikwerf heeft gefticht. Dit kruis zogt hij, met kragt, in 't hart van elk te etzen. Hij achte dit zijn taak! Hij noemde dit zijnplieht. —. Ditkan ons sol merz waag, die't eerst zijn leering hoorde, Getuigen, — hoe zijn hart der godvrugt wasgewijdt, Hoe buiten Jezus niets aan zijnen geest bekoorde. — Hoe hij zijn Goël zogt tot zijn gerechtigheidt. En aalsmeerGij ookgijmoet dit van hem getuigen; Daar hij vol vuur u vaak heeft onder 't oog gebragt. Hoe men voor Jezus zich in ootmoed neer moet buigen, Als die den mensch behoud door zijn verlosfinsgkragt. En GOERé\veet,hoe vaak—hbe doorgaans — zijne reden Voor Mennoos volk aldaar vertroostend zijn geweest. Hoe hij voor Jezus eer manmoedig heeft geftreeden: En als 't de waarheid gold voor niemand was bevreesd. Doch! moe t ik thans van u — gelief koosd embden fpreeken, Gij weet, hoe dikwerf hij u ftichte door Gods woordt. Zijn trouw en goede wil is u zoo vaak gebleeken. Gij weet't, als vriendt heeft hij u menigmaal bekoort. Als Leeraar deedt hij u den wil van Jezus kennen: En plantte dat geloof, waardoor men Goël mint, —— ■Waardoor men zich op 't fpoor dergodvrugt zoekt te wennen, En leeft aan God getrouw, — met Jezus naauw bevrind. Of kon hij u een blijk van warme vriendfchap toonen; Gij weet 't, dan was terftond zijn gamfche ziel bereid. Hoewel gij zomwerf hem met weldoen woud beloonen! Hij deedt het zonder baat en zag op de eeuwigheid. Hoe vaak zaagt gij de vreugd als op zijn aanzicht glooren, Als hij voor uw geluk iets deugdiijks had gedaan, Maai»  C 149 ) Maar echter nooit zond gij hem daarop roemen hooren, Hij wist, dat eigen roem niet kan voor God betlaan. De waarheid kon zijn ziel door haaren invloed firjelen, Zijn taal was rond en goed, en zonder vijnzerij, Dit deedt hem zomwijl wel in ongenoegens deelen, Doch deze, door 't geloof, trad hij vol moed op zij. Zijn deel was doorgaans kruis, - hij moest met veele rampen , Vaak in het openbaar, gelijk elk uwer weet, Op wegen vol van fmart, in zombren onfpoed, kampen. Döch! hoe gedroeg zijn ziel zich midden in het leed? Hij kon door zijn geloof op Jezus lijden ftaaren, En, fchoon wel eens een zugt 't beneepen hart ontvloog, Dit lijden kon zijn ziel voor ongeduld bewaaren, Hoe zeer een wolk van ramp zijn levenszon omtoog. Zijn laatfte ziekte kan onwraakbaar dit getuigen, Hoe lijdzaam heeft hij toen verduurd den fehten fmart. Gewillig zogt hij zich voor 's Hoogften wil te buigen, Hoewel zijn lijden was onuittefpreeken hard. — Zijn lichaam was vol pijn en dodelijke vogien ; Terwijl een vvreede kramp woedde in zijn ingewand , ■ Daar 't watervan omhoogfchoot door ontflooten togten,(*) Waardoor zijn lichaamskragt geheel wierdt overmand. Zoo moest hij vol van fmart op 't treurig ziekbed leggen: Maar echter bleef zijn geest berustende in Gods wil. Vaakhoorde men hem nog, vol edle godvrugt, zeggen, ,,'tlsbillijk, dateen kind, op's vaders wenk, zwijgt ftil. „ Het (*) De hoofdkwaal mijns waarden Vaders, in zijne laatlle ziek te, was waterzugt, hierdoor was zijn geheele lichaam onbefehrijflijfc fterk opgezwollen ; dit water vond eindelijk een zekere doortogt naar beneden, — hieruit ontftond een waterbreuk, die de kragten aijiw Mchaams bijna geheel deedt verdwijnen. — Dit tot ofhelif ring van dezen dishtrsgcl. -..  C 150 ) „Het past een Christen nooit Gods handel te weerftreeven. „Hij moet geduldig zjn in wrangen tegenfpoed. „ Zelvs moet de l'mart zijn ziel een zuivre dankftof geven ; „Want, wat Jehovah wer.kt, is altijd wijs en goed. „ Is Jezus niet voor mij op Golgotha geftorven? „Streed hij niet eens voor mij den alL-rf 'elften ürijdt? ■ 'la, hij hteeft door zijn dood mijn eeuwighe;.lverworven, .,'tls billijk dan mijn ziel, dat gij geduldig lijdt." Op'zoortgeiijke wijs hoorde ik hem dikweif fpreeken: Zoo manlijk was zijn taal:! — zoo vol geduld zijn hart! • Terwijl uit deze taal mij diüdclijk is gebleeken, Dat hij, door zijn geloof, den doodsangst heeft getart. God lol! zijn heilgeloof heeft nu reeds overwonnen! Do dood wa« hem geen dood, fchoon'tftervenfmartlijkviel. Zij nam hem van deze aard, daar bo oven duizend zonnen , Thatfs ftfoomt een zuivre vreugd in zijn verloste ziel. Rust zagt dan dierbaar lijk van mijn Eerwaarden Vader l Tot dat zijn geest met u op 't naauwst hereenigd wordt. Ik mis wel op deze aard een vriend, een gids en rader! Doch de ondervinding zegt „ dit leven is zeer kort." Haast zal mijn lichaam ook, als gij, ten grave zinken: O raogt mijn geest dan ook, in't rijk der zaligheid, Hereend met uwen geest, in eeuw'ge vreugde blinken, En fmiakefl 't waar geluk, door Jezus dood bereid!! Gelijde Moeder! ja gij kunt uw ziel verrijken Met de allerbeste troost, als gij deez' bladen leest, Zij doen Uw's Mans geloof en mijne liefde blijken; O dat zij mogten zijn tot troost voor uwen geest !!! JDa-n, Zuster!- 'k wil tot u ook mijne reden keeren; Daar gij nog zugtend.woond in 't vaderlijke huis, Gewis deedt Vaders dood uw rampfpoed nog verineeren, Hoewel Uw ziel al vroeg gebukt ging onder 't kruis. Blijf fteeds maat welgemoed, God za' eens uitkomst geven, Zijn liefde in Jezus doch is altoos-godlijk groot. % 2 Blijf  C 151 ) Blijf maar volhardend op het fpoor der godvrugt leeven, Ën fchrei geen traanen meer om Vader hoekstraas dood. Zoud gij zijn vrije geest de zaligheid misgunnen? —- Neen! fehoon ook thans uw oog'een treurig donker ziet, Schoon gij en ik hierin flegts blindlings gisfen kunnen. Genoeg! dat thans zijn ziel reeds hemelvreugd geniet. God doe ook ons te gaar 'eens Englen wellust fmaaken, Aan 't eind van onzen loop, in 't oord der zaligheid Dan zullen wij tot God, vol dankbaarheid, genaaken; Daar,waar hethart nooit zugt,— het oognooittraanenfchreid. Hoe! — mijn geliefde twee! --mijn Moeder en mijn Zuster! Voelt gij niet reeds in u een ftraal van godlijk licht! Troost dit uw zielen niet? en ftelt het hart geruster? —. Zoo ja! —_ dan is mijn werk niet vrugteloos verricht. Uit zuivere hoogachting en liefde' JOANNES A: S: HOEKSTRA. TREUR-  C 152 ) TREURGALM van de Gemeente der Doopsgezinden te EMBDEN, BT HET AFSTERVEN VAN H A A REN GELIEFDEN LEERAAR, DEN WELEERWAARDEN HEERE S. S. HOEKSTRA, Ontflaapsn den 14 Augustus 1789. Ook moest gij eens dat lot. hetfterven ondergaan c Getrouwe Zielenvriend van Menno's Kerkgemeente ! Ook u is de aard befchikt. tot dekking van 'tgebeente, Dat eens in beeter kleed volmaakter op zal ftaan!«—— 'Helaas! gij leeft niet meer! van ons zijtgij geweeken ! Voor ons zal nimmermeer uw mond van vreugde fpreeken. Gelijk de hagel 't hoofd der granen nederdrukt; — De ftorm het zaad vernield bij warme zomerdagen; — De ceder door 't geweld der wind word neêrgeflagen; — De trots verheven eik van zijne plaats gerukt; —— Daar, onder het geluid van 't romm'Iend dondrend kleuren. De blixems 't overfchot des rijken oogsts verplettren, Zo trof ons deeze flag! - verftomming, droestheid, fchrik, En weemoed waren 't merk, op clks gelaat te leezen: — 3a, nimmer kon een flag ons zo aandoenlijk weezen, Dan dit ontzettend uur, dit vreeslijk oogenblik. Hier rust nu enkel ftof, van 't geestlijk deel ontheven, Dat ons zo menigwerf haar lesfen heeft gegeven. Die  C 153 ) Die lesfen, vol van liefde, opregtheid, waarheid, trouw, En vuur, zo roenigweri", verklaard in feuoone trekkenc In ftaat ora de ondeugd zelf tot gqdvrugt op te wekken, Ter redding van zijn bros en wankelend gebouw ; — Die lesfen, ongeveinsd, vervreemd van heilloos twisten; Die lesfen vol van troost voor een wellevend Christen. Hoe ijvrig was zijn werk in 't heilig Bijbelwoord, Waar in hij Jezus dood, ten zoen voor allen, leerde;—— Gods vreugden 'smenfchenheil,wanneermen zich bekeerde,, En eeuwig zalig heil, dat ieder mensch bekoord; — Gods algemeene gunst, zijn grootfte vergenoeging, En 'smenfchenfchuld alleen der zonden bange wroeging. Was hij niet onze vreugd! in bangon nood ten troost! Gemeenzaam, vriendelijk, een reeks van veele jaaren; Voor ieder mensch een vriend:-- een hulp voorgrijze hairen; Een man der weduwen! een vader voor haar kroost! , Die boetgezant, die tolk was onzer aller hoeder; Hij deelde in 's mcnfehen lot als een meelijdend broeder. Standvastig voor zich zeh', verliet hij zich op Gid, ■ . Toen hem een langen tijd het doodsgeweld beknelde. Hij leefde al dervende; maar 'tgeen hem vrolijk ftelde, Was in zijn droeve fmart zijn hoop op beter lot. Zag hij bedrukt zijn gade en kinderen bitter weenen ; —. Hij zag ook 't ftervensuur met volle vreugd verfcheenen. Hij dankte, zuchte, en ftierf! Zijn tedre hartvriendin Verliet hij in de hoop, haar eeuwig weer te vinden: Beval zijn kinderen den besten aller vrinden, Aan Gods barmhartigheid, en Jezus menfehenmin.—• Nu treurt de droeve weeuw, en fmelt in zilte tranen; Nu treft het huisgezin de wreedfte der orkanen. Treur  ( i54 ) Treur wij dan,Christenfchaar! Ween ,Godsdienst!om uw vrind: Uwtempel zij bekleed met donkre floersgewaden, Uw volk zal nimmermeer zichin zijn wellust baden ; Verwacht niet, dat ge alhier hem immer wedervind. O al té wreede Dood! — O Koning der verfchrikking'. — Door u mist onze ziel een 'hemelfehe verkwikking. Hij is, door u, niet meer! -- Hij'itierf!... maar hoe! wat ftem <- Oheerelijkgezang!— Gewis,'tzijnEnglenchooren' „ Staak volk"dus juichen zij:-„uw klacht:-wil hem nietftooren, <: Die met onshenen voer naar Gods Jeruzalem. Hij ftierf voor U! maar leeft door Jezusbegenadigd, „Die al het deugdzaam volk zodanig beweld'adigd. , Nu blinkt uw Bijbeltolk zo heerlijk, als de zon ! ", Bij God is'tftevvenfchoon, van zijne gunstgenoten: ^Zij leeven eeuwiglijk in vreugd, vol heil, ontfproten Alleen door Jezus min , die 't fterven overwon. " Misgun Zijn lot hem niet, maar troost u'in uw lijden, "En 20rg, dat ge eens met hem u eeuwig moogt verblijden."' Is 't mooglijk! - dierbre taal! - Hij leeft in 's hemels zaal'. Wat vreugd!.... Dit trooste dan de neergeflagen harten ! Kom volgen wij zijn fpoor in voorfpoed en in fmarten : Zijn nagedachtenis drukke in ons deeze taal: DE SCHEPPER GEEFT EN NEEMT". W tj LEE V Elf OM TE STERVEN! MAAR ZALIG HIJ, D IE LEEFT , OM NIMMER WEER TB STERVEN. F. v. D. V. tx amieifia.  - ï S ( 155 ) G R A FS C H R I FT. JrÏier rust het dierbaar Lijk van een getrouwen Tolk! Hij leerde je zus wil, en ffichtte menno's volk: Zijn rampen zijn geëind! hij heeft den ftrijd volftrèden! En fmaakt, in 't rijk van God, thans rustloos zaligheden: Treed gij, o Wandelaar! nadenkend, op deez* Zerk: Denk dan, hier rust GodsVriend! een Leeraar van Gods Kerk! J. ALB. S. HOEKSTRA. ex tempore. Anders. Rust, ftofhjkdeel, in de aard, waar uit ge oorfpronglijk zijt! Uw nagedagtenis en geest blijfc ons in waarde, Schetst ons elk oogenblik de nietigheid der aarde; Uw grafplaats voert ons op naar de eindlooze eeuwigheid. — of — Zwijgt ftil! — treurt nimmermeer! — dusroept de zware zerk, Hier onderligt maar ftof. De Ziel, door Jezus lijden / Geheiligd, is bij God; gedenk dan aan zijn werk, Vergeet hem nooit, en eens zult ge u met hem verblijden. F. v. d. F.  AANWIJZING ■ * DER IN DIT WERKJE ONTHOUDENE LEERREDENEN en GEDICHTEN. I. Inwijings Leerrede over i Chron. 29: t. bl. 1 II. Leerrede over 2 Chron- 6: 20,21. %6 IÏI. Lijkrede over 1 Thesf. 4: 13,14. 58 IV. Treur- en Troostzang. 145 V. Treurgalm. 151 VI. Graffchrift. 154