VERHANDELING
OVER HET GETAL DES
B E E S T E S.
OPENB. XIII: 18.
Daar in aangetoont werd, dat het niet in eenïgerlye Naam of Eertytel van den Paus ; maar ia geheel iets anders gelegen is. Waarby voorkomt eene beknopte ontleding van bet geheele Boek der Openbarhge , als mede van verfcheide Prophetifche Gezichten des O. Testaments.
dook
JÓH\ BEUN Wed. As. BOONEN,
Te AMSTERDA M,
%y H. W. d k B R U Y N , Boekverkoper op het Konings - plein.
MDCCLXXXIJJ.



Uitgegeven na voorgaande Vifitatie en Approbatie van de Wel Eerwaarde Clasfis van Amfterdam.
Den 6de Oüoier 1783.



AAN DEN
L E E Z E R.
"Y\e deuren der Zanggodinnen zyn zoiu JLJ der Nydt ,\vas van oudts een ipreekwoordt onder de Grieken, willende te kennen geeven, dat een iegelyk die lust hadde tot Weteiifchap den vrycn toegang tót haarieh Tempel vergunt wierd : en men nie-^ mand door afgunst van daar moest weeren; maar veel eerder alle zonder onderfcheid daar in behulpfaam zyn. Immers behoort dit plaats te hebben onder de Christenen, Wanneer iemand tracht te vorderen in dé kennis dier Schriften die ons konnen wys maaken tot zaligheid. Nochtans twyfel ik niet, of daar zullen wel zodanige gevon* den werden, die het geene ik onderneem * zullen achten voor my een dwaas fee/laan te zyn, en zeggen is dat Vrouwenwerk! daar zo vcele Geleerde Mannen hebben getracht dat Raadtfel uyt te leggen, zonder tot nog toe' iets gevonden te hebben, waar op men volkomen gerust kan zyn : Zulke Mannen zyn'er altoos geweest, zo dat de Oudtvader Clemens de Alexandryner, die in de tweede Eeuw leefde * zig al heeft verpligt geoordeelt, de Vrouwen daar in te verdedigen, zeggende (volgens de Ge»
leer-



n aan dïn L E E Z E R.
leerde} in zyn Stromata, 4e Boek, „ dat zy tot zo groote volmaaktheid in ken|', nisle konnen komen als de Mannen , dat hy met veele voorbeelden bevestigt." Daar van zyn veele blyken van alle tyden en onder allerlye Landaardt, gelyk ook onder ons, tot op heden Vrouwen gevonden werden, welkers Schriften wel aanwyfen dat zy met uytmuntende kennis begaaft zyn: niet dat ik my zelve daar by wil Hellen, neen geenfms! wel bewust zynde dat myne wetenfchap zeer gering is: en tot dit Stuk werd geen geleerdheid vereischt, dewyl het maar in een uytvinding beftaat. Coccejus zegt, „ ik meen dat niet ligt iets „ verworpen moet werden; al wat zig hier van gevoeglyk opdoet , alhoewel men misfchien daarom, om dat 'er veele din' oen zyn bygebragt, van overdenken niet ' moet ophouden, om dat onder veele dini, gen een wel het allereenvoudigfte zal „ behoren te zyn.
Behalven dat ook den Vrouwen niet minder gelegen is, aan het kennen van den Antichrist, dan den Mannen, als dte^oock 'medegenoten der genade des levens zyn *, op dat zy zig voor zyne valfche Leere konnen wasten, om niet te zyn als onnoofele Vrouwb kens
* i Pet. III: 7. Zie de O. Overzetting.



AAN MN LEEZER,
III
kens die altydt Ieeren en nimmermeer tot kennisfe der waarheid komen, om dus vervoert te werden door allerlye windt van Leeringen: en het onderzoek voor Geleerden te moeten overlaaten, is immers een Leerffcuk van den Antichrist, welke ik niet denke dat iemand in onze Hervormde Kerk zal willen verdedigen. Hadde wel gewenscht dat genoegen te hebben o;n de grondtaalen te konnen verflaan, om ook daar in uyt eigen oogen te zien, hebbende in myne jeugd myne Ouders ernilig verzogt, daar in te mogen onderwezen werden , doch zulks niet konnen verwerven, hoe zeer ik daarom aanhield, om dat zy tot myn ongeluk, gelyk veele andere van dat verkeert gevoelen waaren, dat de kennis dier Taaien voor een Vrouw van geen nut konde zyn.
Wanneer ik dit Werk begon op te flellen, was ik niet voornemens dat ooit in 'ï licht te geeven; maar eenige Jaaren geleden , toen het zaaklyke der Eerlle Afdeeling flegts in 't rouwe ontworpen was, waar in de oplosfing van het Raadtfel vervat Waare, is my dat ontvreemd geworden ? doör middel myner Dienstbooden, daar toe aangezet door Lieden die tegen de vermaning van Apostel Petrus zig met een anders doen bemoeyen, waar by zy nogtans geen * A hec



IV AAN DEN LEEZER.
het minde belang hadden: en welke my het zelve na verloop van eenige weeken, op eene behendige wyze weder lieten toekomen, waarom ik bedugt was dat zulke onbefcheidene Lieden dat na myn doodt, zynde toen reets in Jaaren gevordert, zo rouw en gebreklyk mogten in 't licht brengen, waarom ik te rade wierd dat zo veel myn vermogen toeliet eenigfins in orde te Hellen en af te maaken, om hen voor te komen," niet van meening zynde, dat zo breed te doen uytlopen; maar dat hebbe ik niet konnen vermyden, dewyl ik vondt dat in de famenhang der zaaken, zo als die door het geheeleBoek der Openbaringe zig uytftrekt, het voornaamfte bewys voor myn gevoelen gelegen was, dat ik niet konde afbreken, zonder de kracht daar van te benemen , en de zaaken voor myne Leezers min verdaanbaar te maaken, het welke dan my dus verre henen geleidt heeft. Eerst om te betoogen dat den Engel des Afgronds, die de Koning der Sprinkhaanen is, en met een Hebreeuwfche en Griekfche Naam genoemt werd, den Antichrist niet is, en men gevolglyk geen reden heeft, om zynen Naam in 't Hebreeuwsch en Grieksch te zoeken, hier toe dient de Tweede Afdeeling: dusben ik ongevoelig dieper daar in geraakt dan myn voornemen was. Dit heeft my
ook



AAN DEN LEEZER. V
ook tot de Derde hoofczaak gebragt, namelyk om aan te toonen, dat de Vier Dieren de Vier Euangeiisten zyn: dewy] dat diende om myne meening te ftaaven aangaande den Engel des Afgronds en de verdere inhoud der Zegelen.
En dit hebbe ik ondervonden in het behandelen dat dit Boek op verre na zo duyster niet is als veele meenen, en hoe verder men zig daar in begeeft, hoe meer de duysterheid opklaart, die zig in den cerften opflag voordoet:- wanneer men eens de draadt gevat heeft, laat het zig verder gemaklyk ontwinden, indien men maar de Gefchiedenisfen te rade neemt, want de zaaken volgen alle in orde van tydt ageer eikanderen, en zyn geenfins zo"afgebroken nog zo verward, ais het doorgaans genomen werd, zulks dat men nu in 't Oos^ ten, en met een fprong weder in 't Westen zou zyn , dit is een verkeerde mcening, en dat maakt de duysterheid grooter dan die is: dit vindt men wel in andere Prophetiën, maar niet in dit Boek, in tegendeel, hier vindt men een befchryving van de voornaamfte Lotgevallen der Christenkerk, zo als die agter den anderen in tydt volgen: eerst die van de Kerk in 't Oosten, als die de oudtfte is; daar na die van 't Westen; tot dat die eindelyk alge* 3 meen



■m aan. den L E Ë Z E R.
meen werd, wanneer die van het Oosten herfreld, en met die van het Westen vereenigt zal zyn.
Dit hebbe ik eenvoudig zo als het my voorkomt ter nedergeftelt , waar onder veele dingen den Leezer zekerlyk vreemd Ziuen voorkomen, om dat ik zeer veel van de gemeene uytlegging verfchille; maar ik houde my verzekert, dat de Tydt myn gevoelen meer en meer zal bevestigen.
Maar als ik my erinner het geen Scalu ger gezegt heeft van- Calvinus', Hy is wys dat hy over de Openbaring niet geschreven heeft, zou 't my wel de moedt benemen, om dit'het licht te doen zien, als zulke groote Mannen dat voor zo zwaarwigtig houden ; doch daar is een groot onder* fehe'id tusfehen de vroegere tyden en da onze , dewyl ieder Eeuw dienaangaande nieinv licht aanbrengt , alzo wy ook by de uytkomst veele zaaken'hebben leeren kern nen , die te voren verborgen waaren , welke kennis vermeerderen zal naar maate dat men meer naar "t einde fpoedt , zullende als dan de wetenfehap vermenigvuldigt worden.
Cajetanus zegt daar en tegen, laat die het uytleggen, dien het God gegeven heeft: Het is dan evenveel wie het is, Geleerd of Ongeleerd 3 indien hem maar het nodi-'
ge



Aan den L E E Z E R. vu
ge Licht daar toe van boven gefchonken is, waar toe een aangeboren onverzadelyke leeslust, die van myne kindsheid aan by my gehuysvest heeft, zo 't fchynt my mede heeft moeten dienen.
Verder bidde ik den geëerde Leezer geftadig in gedagten te willen houden, dat dit het werk is van een Vrouw, die geyolglyk niet gelyk de Mannen in de Schooien^ onderwezen is; dierhalven geen bekwaamheid hebbende zo als daar toe vereischt werd : hebbe ook het geluk niet gehad eenige omgang met Geleerde Lieden te hebben , zo verre dat ik my dat eenigfms konde te nutte maaken, het zy in 't famenftellen; in een voegfame orde te fchikken of te befchaven: waar toe ik mogelyk gelegenheid zou hebben konnen vinden, inuien ik het gezogt hadde; maar dat hebbe ik met voordagt vennydt, om dat ik een anders bekwaamheid niet voor de myne wilde doen doorgaan: zo dat het te voorfchyn komt, zo als het my uyt de Penne gevloeyt is , dierhalven ongetwyfelt in veele opzigten voor een kundigcn Leezer zeer gebreklyk. Ook hebbe ik zo veel tydt daar aan niet konhen befteeden als het wel vereischte, alzo ik nu al Vyfentwintig Jaaren in een eenfame Weduweftaat, dewyl de Heere my geen kinderen * 4 ge-



VIII AAN DEN LEEZER.
gegevèn heeft, hebbe doorgebragt, en ik iëdert het verlies van myn waarde Echtgenoot, my in deszelfs plaats met de Koopmanfchap hebbe bezig gehouden, waarom ik met te meer recht mag verzoeken, het gebrekkige gunftig te willen voorby zien 5 ondertusfchen moogt gy u, beminde Leezer, verzekert houden dat ik ü alle heil ben toewenichende.
KOL



EERSTE AF DEELING.
"JTTT ei onder-werp dat hier voorkomt , ti «e«
JLJL Beest:, en deszelfs Getal., Wat men door het eerfte te verflaan heeft. Bladz. "ï
Dit Beest had Zeven Hoof den ende Tien Hoornen. 4
Op zyne Hoornen Tien Koninklyke Hoeden. De reden dat dit Getal op, meer nog min dan Tien hepaalt werd. - - - . 5
Een der Zeven Hoofden wierd tot V doodt ge•wondt: dit moet men in de Paus niet zoeken> alzo die geen der eigen Hoofden van het Beest is. 9
Werd ook in een der Zeven eigen Hoofden gevoitden , dat ook eindelyk weder berftcld wierd, Nogtans verwonderde haar de geheele aarde agter het Beest. - - - 10
Belangende het Getal, daar werd tot nader opening by gedaan, dat het is het Getal eenes Menfche. Dit werd door de Uytleggers aangevult met het woordt Naam. - - j g
Deze dan liehhen het gezogt in Taaien welkers letteren Talletteren zyn, om daar in een Naam te vinden die op den Antichrist toepasfelyk is , welkers Letteren dat Getal zouden konnen uitleveren. - - - 14
• | Wat
KORTE INHOUD.



x KORTE INHOUD.
Wat het Hebreeuwsch belangt, dat is zeer oneigen, en bet Griekscb beeft ook geen reden. Bladz. 15
Men meent echter dat het daar in wezen moet, om dat den' Engel des Afgronds , die men denkt met het Beest dezelve te zyn, met een Hebreeuwfche en Griekfche Naam genoemt werd. 20
Dog den Engel des Afgronds, die de Koning der Sprinkhaanen genoemt werd, is den Antichrist niet, als uyt de famenhang van '£ geheels Openbaringsboek blykt. - - ibid.
Indien het Getal in de woorden van eenige Taaie moest gezogt werden, zou voorzeker de Latynfcbe voor alle andere moeten gejlelt werden. 21
Het Getal moet in geenerlye Taaie gezogt werden, zynde het oneigen een Getal uyt een Naam op te 'maaken. - - - 22
Het moet een eigentlyk Getal zyn, dewyl het telkens wel duydelyk van de Naam en bet Merkteken onderfcheiden wérd dat echter betrekking , tot beide heeft. - - 23
Andere hebben met meerder grondt dat gezogt in bet Getal der Jaaren, doch daar in niet voldoende konnen aantreffen. - 16
Dit Getal moet betrekking hebben tot alle de Paufen. - - - - 29
Dit Raadt fel werd opgelost op eene byzondere en teffens eenvoudige wyze, - ibid.
Deze oplosfing geflaaft - - 3 E
Hier in werden alle de vereischten gevonden, die
'door



KORTE INHOUD. xi
. door de Geleerden daar hy gevordert werden, ah , daar i£, - - Bladz. 34
Dat het eenvoudig en van geen br.eeden omjaag . moet zyn.
Dat daar in de Sesfen moeten doordraaien.
Ah mede dat bet de boedanigheid van het Beest te kamen geeft.
Ook dat hst een Getal moet zyn dat algemeen bekent is.
Dat het ook van de aanhangers van het Biest moet
. erkent werden. Dat daar aan ook de Koopers en Verkoopers moeten deel hebben.
Werd getoont dat het aan alle die .vereisebtens voldoet. . - • 35
Ah mede dat hetzelve dat voordeel heeft, dat het in alle Taaien in de Christen - weereld in gebruyk, kan dienen. 4°
Ten tyde van Ireneus bad men verfebil over de fchryfwyze, op welke dit Getal geschreven was , willende eenige dat het op eene andere wyze zy geweest, dan die welke hy beweerde. 43
Deze oplosfing voldoet aan beide de fchryfwyze. 45
De tyd: van de opkomst der Cyfer tekens nagefpoort.^ 8
Dit Getal is van de Naam onderfcheiden, even ah bet in de Text voorkomt , gelyk ook van het Merkteken. - - - $1
Waar bet Merkteken in beflaat. - ibid.
Wat zynen Naam is, en hoe men daar aan deel b.eeU. - r * t • 54
ths



xii KORTE INHOUD.
Hoe dat te verftaan zy, dat niemand mag Koopen ofte Verkoopen, dan die dat Merkteken heeft, 1 ofte den Naam des JSeestes, ofte het Getal zy.
nes Naams. - - Bladz. 55
Welke Koopmanfchap hier gemeent werd. ibid. Dat het Getal werd genoemt het Getal zynes Naams , gelyk ook het Merkteken, het Merkteken zynes Naams, is, om de'betrekking welke die drie dingen tot elkander hebben. - . 57 Nader aangetoont dat dit gevonden Getal, niet al, leen de hoedanigheid van het Beest aanwyst; maar ook het grondtbeginfel der Pausfelyke macht, en de oorzaak van al zyn trotsheid en dwinglandye. - . .". . ^ g
In de eerfte tyden was de Roomfche Bisfchop niet meer dan andere Bisfchoppen , en wierden ook Jlegts Priesters genoemt gelyk andere ; maar hy . beeft van tydt tot tydt, zo door list als gewelt, de Opperheerfchappye weeten te verkrygen. 59 Sedert had hunne hoogmoed maat nog paaien, doende zig als Hooft der Kerke eer en, waar door hy betoont den Anti- of Tegencbrist te zyn. 64 Hebbende eindelyk eene driedubbele Kroone opgezet, zig aanmatigende gezach te hebben in Hemel en op Aarde, ook onder de Aarde. . 66 Dewyl dan dit Getal de oorfpronk aanwyst, waar uyt alle die trotsheden en geweldenaryën zyn voortgefproten , mag men veilig befluyten , dit het rechte Getal te zyn, te meer, dewyl bet ean beide de fchryfvyze voldoet, - 68
Daar



KORTE INHOUD, xni
Daar in heeft men ook een grondjlag van waar de Tweeënveertig maanden zyner Leeftydt te beginnen , dewyl men daar in zyn geboortejaar vindt, en men dus zyn ft erf jaar kan bepaalen. ... Biadz. 68 v
Men meene niet dat dan ook het einde der weereld zal daar zyn : dat heeft geen de minfte betrekking tot eikanderen. 69
Het is klaarblyklyk uyt het geen wy daaglyks zien gebeuren, dat zyn gezach niet lang meer duuren zal , en dat alles daar toe famenlcopt, dat men gerust het gefielde Jaar voor zyn fterfjaar houden mag. - - 70
TWEEDE AFDEELING.
Dat den Engel des Afgronds ,, de Koning der Sprinkhaanen, den Antichrist niet is, als uyt de befchryving en famenbang blykt. JVat men door de Sprinkhaanen te verftaan heeft , is kennelyk - - - 72
De Sterre die uyt den Hemel gevallen was, Cap. IX: 1. is dezelve niet met den Engel des Afgronds. - - - 76
Wie de Koning der Sprinkhaanen is, en wie door de Sterre werd aangeduydt: gelyk ook wat bet te zeggen is, dat die de Put opende. 7 8
Waarom de Naam van den Engel des Afgronds, in het Hebreeuzvsch en Griekscb genoemt werd: dit behelst eene byzonderbeid. - 83



xrv KORTE INHOUD,
Nader aangetoont wie de Sprinkhaanen zyn, uyt hun bedryf. Daar op volgt dat het Eer fit Wee was wecbgegaan: waar. in dat beftont. Biadz 84 Volgt de Zesde Bazuyn, die bet Tweede Wee zoude aanbrengen: beftaande in de Ontbinding der Vier Engelen, die gebonden waar en by de groote Rivier e Eupbrates. - - 9 r
Wie men door de-Vier Engelen, en wat men door . baare ontbinding, te verft aan beeft, als mede wat tydt dit gebeurt is. - - 92
Dat zy bet Derde aeel der menfchen zoude dooden. 97 Wat door baare Steerten te verftaan is. 10 1 Dat de Engel Cap. X: 1. voor een gefchapen Engel, en het Boekje dat hy in de handt Meldt , voor een eigentlyk Boek moet gehouden werden. 107 Is geenfins het zelve Boek met dat van Cap. V: i. dat Zeven Zegelen badde , waar aan zo veel achting betoont wierd: in tegendeel werd over dit een vloek uytgefproken: daar op volgen de Donderftagen. - - - 109
Welk een '^Boekje dit zy , in Jt breede bewefen. 11 o Wat het te kennen geeft dat dit Boekje open was. 119 ffiannes werd verboden te fchryven , wat de Donderftagen gefproken hebben, en gelast dat te verzegelen. - - - 123 Wat de Donderftagen betekenen. - 124 Joannes werd bevolen dat Boekje op te eeten, dat zoet in zynen mondt was, maar zynen bnyk bitter maakte. - - - 126 Zo was 't ook met de Rolle die aan Propheet
Eze-



KORTE INHOUD. sv
Ezecbiël vertoont wierd, en ook gelast op te eeten» Cap. III: i. - Bladz. 127
Waar in dat zoet en bitter van beide beftont. 128
Hier is nu een ftot van zaaken, zo verre het den Engel des Afgronds betreft, blykende daar uyt ten klaarften, wie daar door verftaan moet wer. den, bet welke nog nader uyt 't volgende werd aangedrongen. - - • 132
Vooraf werd getoont , dat bet verhandelde in 't IX. en X. Cap. aangaande den Engel des Afgronds , reets in de Zegelen was afgefcbetst, beginnende met 't tweede Zegel. - 133
Den inhoud van het eerfte Zegel in het breede overwogen. Wie de Ruyter van dat Witte Paardt is. - - 134
Welk een Kroone hem gegeven wierd, en wat zynen Booge betekent. - - ibid.
De Zegelen volgen bier in orde van tydt op de Zeven Brieven, welke Historisch zyn , dog waar van het Prophetiscb niet kan uytgeftoten werden. - - - 138
Tot hoe verre de Brieven zig in tydt uytftrekken. 139
De man op het Roode Paardt, nam de Vreede van der aarde wech, welke die van het Witte Paardt daar aan gefchonken hadde , alles in bloedt verkeer ende. - - - - 141
Wat het te zeggen is, dat zy malkanderen zoude dooden. - - • 142
Dat hem een groot Zwaardt wierd gegeven. 146
Dit is zaaklyk bet geene by en zyne Opvolgers zoude



xvi K'Ö'R T Ë I N HOU a
de uytriclMn , ctvwr van meer byzonderbed^n in de andere Zegelen volgen. Bladz. 149
De Ruyter op het Zwarte Paardt, met het Derde Zegel 5 is geenfins den Antichrist, dewyl men hier met de befcbryving in 't Oosten is, en van waar men zonder klaarblyklyke reden niet tot het Westen moet vverfpringen. . ibid.
Deze Ruyter was het die de Kerk in rouwe dompelde , die ketmelyk werd gemaakt , door de Weegfchaale die hy in de handt hield, als Op. pervorst zeker aanmerklyk -gefchil befiisfende : aan de Tarwe en Gerfie klaar te kennen. 151
Waar in dat gefebil beftont. - . 157
Wat betrekking dit geval tot de Vier Dieren badde , uyt welkers midden deze Stemme voortkwam. - - . J^g
Vm welk Dier die voortkwam, en de reden daar van. . .. . . . l (. ^
De Zegelen hébben geen evengelyke Tydtperken , nog ook de Bazuynen. - i6g
Het vierde Paardt behoort volgens de orde van tydt en aaneenfcbakcling der zaaken, tot de drie vorige : dewyl het ook door een der Dieren werd aangewezen : brengt ook het Tweede Wee aan. 169
Met bet vyfde Zegel werd aan de Overwinnaars die om het Woordt Gods gedoodt waar en, geduur ende bei Eerfte en Tweede Wee, lange wit* te kleederen gegeven, en dient verder tot aankondiging dat nog meer rampen te wagten waar en. - . . jy^
Toen



KORTE INHOUD, xvir
7'oen het zesde Zegel geopcnt was, ontftout daar een groote aardbeevinge: de Zonne wierd zwart als een hairen zak; de Maane wierd ah bloedt.
Bladz. 174
Wat daar door te verftaan zy, dat de Hemel wechgeweken is. • - - 177
By het openen van bet zevende Zegel is een ftilfwygen van een halve mare. - - 178
Dat zal duuren tot aan de zevende Bazuyn, wanneer het daar mede gedaan zal zyn. 180
Het zelve werd afgebeeldt door den Engel ftaande in de Zonne, Cap. XIX: 17. vergeleken met Ezechiël XXXIX: 17 — 20. - 183
Of de ondergang dier Volken te gelyk zyn zal met het eindigen der Tweeënveertig maanden, dat zy de H. Stadt zouden vertreden, werd beredeneerd. - - - ' 185
Hoe lang die tydt is. - - 187
De drie W°.eën, waar in die heftenden: de ontbinding der vier Engelen is gefchiedt tusfehen het tweede en derde Wee, werdende dat laatfte door hunne ontbinding veroorzaakt. 193
De Zevende Bazuyn naakt het ftot der gefchiedenis
■ -van dat Volk. - - - 199
De Zegelen en Bazuynen komen niet fluk voor jluk met malkander overeen , de vyfde en zesde Bazuyn bevatten famen , het geen de zes laatfte Zegelen behelfen , de zevende Bazuyn ftrekt verder. - ... ibid.
De vier eerfte Bazuynen bevatten geheel andere * * zaa-



xvni KORTE INHOUD.
zaaken, die buyten dit bejïek zyn, nogtans werd jlegts met een woordt, den inhoud van yder derzelve gezegt. - - B!adz. 199
Met het XI. Capittel, waar in een nieuwe Prophetie voorkomt , werd nog nader bevestigt het geene wy gezegt heiben, aangaande Mahomeih en zyn Boekje. - - • 201
Die Prophetie begint met een Gezicht van den Tempel. Deze moet men aanmerken als een Tweede Tempel, zynde die van hei Westen, de eerfte in het Oosten gefticht geweest zynde. ibid.
Het XI. Capittel is een Inleiding tot de befcbryving van de Kerk in bet Westen, zvelke befcbryving met het XII. Capittel begin neemt. 202
Joannes werd bevolen den Tempel te meeten,. en den Altaar, en de geenen die daar in aanbidden. Wat men door het meeten verf aan moet, ..als mede welk een Altaar dit zy ibid.
Verder werd Joannes gelast den Voorhof uyt te laaten en niet te meeten, om dat die den Heidenen gegeven was. Hoe veele Voorhoven aan den Tempel geweest zyn, en wat dezelve bier betekent. - - . - 204
De H. Stadt die de Heidenen vertreden zouden : welke Stadt en welk Volk dit zy. 207
Deze verbanning of affnyding nader bevestigt met Cap. XXII: 2.by de befcbryving van het Nieuw Jerufalem : werdende baare ftandtsgelegenbeid befcbouwtf die hnnelyk is door die Rivier e, aan
wel-



KORTE INHOUD, nt
Welker beide zydcn den Boom dei Levens gevoH-. den wierd. - - Bladz. 210
Dat het dat Volk zy werd bevestigt door het geen in dit XI. Capittel voorkomt, als voomamelyk aan de Twee Getuygen. - - 212
Deze Getuigen wier den gevonden in den Tempel, niet in den Voorhof , die was ter vertreding overgegeven aan het Volk van bet Boekje. 214
Die befcbryving gee'indigt zynde, werd ook weder de Aardbeving gedagt, die bet zelve is met de Donderflagen die Cap. X. hy bet Boekje voorkomen, welke nu van de zyde der tegenpartj befebouwt werden. ibid»
Zy zouden Propheteeven 1260 dagen met Zakken bekleedt: deze tydt is niet dezelve met de 1260 dagen die de Vrouw zou vluchten in de Woestyne. - - - - 215
In welke tydt het Beest dat uyt den afgrond opkomt , haar kryg aandoen en dooden zoude. 217
Wat men te ver [taan heeft, door de tydt van drie dagen en een half , dat baare doode lichamen zouden leggen.op de ftraate der groote Stadt. 218
Dat men niet zou toelaten dat haare doode lichamen in graaven gelegt wier den. - 231
Haar levendig worden en opvaaren ten Hemel in de Wolken. - - - 233
De aardbeving waar -door het Tiende deel der Stadt is gevallen, en de Zeven duyzendt Naamen van menfehen gedoodt, moest voorvallen in de Zelve tydt dat de Getuygen doodt lagen, 2 3 ó
** 1 Wat



xx KORTE INHOUD.
Wat de Zeven duyzendt Naamen van menfchcn beteekenen. - - Bladz. 239
Na die aardbeving volgt aanftonts bet Tweede Wee is wechgegaan , ziet bet Derde Wee komt baast. - - - - 242
Ter dier tydt begint het Jlilfwygen van een halve uure onder het Zevende Zegel, zullende duur en zo lang als dat Ryk van dat zelve Volk beheerscht werd , waar na de Zevende Bazuyn zal blaafen, en die Jlemme gehoort werden: dat de Koninkryken der We'ereld zyn geworden onze s Heeren, enz. - - ibid.
Vit dit alles vastgeftelt dat de Twee Getuygen het O. en N. Testament zyn: welke volgen in te > genftelling van. den Engel des Afgronds de valfche Getuyge Mahometh. - - 243
De reden waarom deze Zevende Bazuyn hier voorkomt , daar de Bazuynen eigentlyk tot het Oosten beboeren. - - - 244
Men konde dan ook zien, hoe het zig in 'J Westen in deze Tweede Tempel zou toedragen, ter zeiver tydt dat in het Oosten zo fel tegen de Ongelovigen geftreden , en de Kerk aldaar verwoest wierd. -. ibid.
De Lotgevallen der Getuygen afgehandelt zynde, volgt een befcbryving van de Kerk in bet Westen , die met bet XII. Capittel begint , afgebeeld als een Vrouw bekleedt met de Zonne enz. , werdende eerst baare herkomst gemeldt. Dit is vervat in de zes eerfte Veerfen. - 245
Daar



KORTE INHOUD, xxr
Daar na begint met bet 7 vs. een volledige befcbryving van haar wedervaaren , aanvang nemende met de ftrydt in den Hemel, tusfeben Micha'èl en de Draak, zynde het zelve dat gemeld ivas Cap. VIII: 5. en in de Eerfte Bazuyn. Biadz. 245
Hier werkte de Satan tegenftrydig met het geen hy deed by de wederopbouiving des Tempels, vertoont in 't Gezichte van Propheet Zacbaria , Cap. II: 1,2. waar van Apostel Jade meldt in zynen Brief vs. 9. - - 247
Het einde dezer ftrydt was de nederwerping des Satans uyt den Hemel: dit had de Hcere Christus al voorzegt Luc. X: 18. - 251
Na dat de Satan was nedergeworpen, zo volgt dat hy groote toorne hadde , hebbende maar eenen kleinen tydt, om de Kerk door de Heidenen te vervolgen. - - - 252
In het XIII. Capittel vindt men de opkomst van den Antichrist, zo als wy in de Eerfte Af deeling in het ureede gezien hebben. 253
In het XIV. Capittel, bet geen de valfcbe Propheet en den Antichrist betreft, dai zy elkander zouden aandoen. Hier werden nu de Don' derftagen befchreven , die wy boven zagen de Kruysvaarten te wezen, waar in een verbafencl getal menfeben zouden omkomen. ibid.
Wat daar door te verftaan zy, dat de Wynpersbakbuyten de Stadt getreden wierd: welke Stadt daar mede gemeent werd. - 255
Wat door de duyfendt feshondert Stadiën. 256 ** 3 Dit



xxit KORTE INHOUD.
Dit is niet meer toekomende, maar rects vervult.
Bladz. 258
jfoannes zag een Engel vliegende in hei midden des Hemels , ende hy hadde het eeuwig Euangelium, enz. - - - 259
Verfchynt een Tweede Engel, die de val van Babel aankondigt, om daar op niet ie betrouwen. Dit beeft de uytkomst beantwoordt, dat de zulke die naar die waarfchouwing niet en luysterde, by Honderdtduyzer.den zyn gefneuvelt. 260
Dat werd afgebeeldt door d'e Maayers. 264
Waar in de Oogst der Aarde en die der Druyven beftont. - ... 265
Van beider Oogst wierd niets ingezamelt. 269
Het treeden der Wynpersbak vergeleken met dat men vindt ^cfaia LX1I!: 2,3. enz. ibid.
Dat was de Wynpersbak des Tooms Gods, even als gezegt werd , de Drinkbeker des Tooms Gods: alle Drinkbekers die in de H, Schrift voorkomen, zyn geen Bekers des Tooms. 271
Dat de Wynpers buyten de Stadt zou getreden werden, geeft groot licht, wat men daar door te verftaan heeft. - - - 276
Daar uyt kan men ook eenigermaaten de tydt bepaaien van deze gebeurtenis. - 277
Met Capittel XV. komen Zeven Engelen, met Zeven gouden Phiolen, die over den Antichrist en zyne menigte zouden uytgeftort werden. 27 8
Deze bebelfen aanmerklyke gebeurtenisfen, die allen in de Kerk in het Westen- zouden voorvallen.,
dien



KORTE INHOUD, xxm
dierhalven komen die geenfins met de Zegelen en Bazuynen overeen , welke tot het Oosten behooren. - - - Biadz. 278
Wat het woordt van de Ovcrzetters Phiolen ver-. taalt, beteekent. - - ibid.
Beduyden geen evengelyke Perioden of Tydtperken, zo min als de Zegelen en Bazuynen. 279
Werden genotmt de laatfte plaagen, waar mede de Toorne Gods eindigt: firekken nogtans niet tot het einde der Weereld. - - 2 8 r
In de drie laatfte Capittelen van dit Boek komen zaaken voor die verder ftrekken, en reiken tot de eeuwigheid maar die werden niet gevonden in de Z'.gelen , Bazuynen, nog Phiolen : want die ftrekken niet verder als tot dat de duyzentjaarige ruste begin zal neemen. - ibid.
Als dan zal de Satan gebonden werden, het welk duyzendt Jaaren zal duuren, waar na hy voor een kleine tydt weder losgelaten zal werden, om de Volken uyt de Vier hoeken der aarde tegen de Kerk aan te voeren. - - 282
Welke Volken men daar door te verftaan heeft , geenfins den Antichrist, uyt vergelyking van Ezech.XXXVUL - - 283
Of die tydt van duyzendt Jaar en naar de Letter moet verftaan werden. - - 287
Tot wat tydt men eenigfins waarfchynlyk (dewyl daar van niets gemeld werd~) de bekeering der Jooden zou mogen ftelleny benevens de wederkeering in hun Landt. - ibid.
** 4 Wat



xxiv KORTE I N II O U D.
Wat te houden zy van het Duyzendtjaarig Ryk.
Bladz. 29a
De hertelling der zaaken in het Oosten, gepaart met die ruste der Kerke , werd genoemt een Nieuwe Hemel en Nieuwe Aarde. Dit Jlemt overeen met het Zesde Zegel. - 293
Dat is de H. Stadt, het Nieuw Jerufalem, nederdalende van God uyt den. Hemel, het welk gedeeltelyk van het aardfthe, en gedeeltelyk van het hemelsch Jerufalem te verftaan is. 294
Ier wederzyden der Rivier e was de Boom des Levens. - - . 297
Ezech. XLVII: 12. werd gemeld van zeer veel Spysgeboomte. Dit is niet het zelve met de Boom des Levens , die maar enkelvoudig is. 298
Werd van fommige op de Leeraars gepast, doch zeer oneigen ; want komt met de befcbryving niet overeen. x - - 300
Waar uyt die menigte zoude voortkomen. 301
De Standts gele genheid van het Nieuw Jerttfalem nader bevestigt door de Twee Beeken by Ezech. Cap. XLVII: 9. en Pf. LXXXVII: 7. 302
Nog nader betoogt uyt de uyidrooging der Riviere , om te bereiden de weg der Koningen die van de opgang der Zonne komen zouden, volgens de Zesde Phiole. - - 303
Daar waren ter dier tydt drie machtige vyanden van de Kerk teffens in beweeging, de Draak, het Beest, en de Valfcbe Propheet. Wie deze *yn. • » . ibid.



KORTE INHOUD, xxv
Uyt derzelver monden zag Joannes drie onreine geesten gaan: vergeleken met bet Gezichte van Micha , i Koningen XXII: i. en i Cbron. XVill: 20. - - Bladz. 304.
Daar door was het dat die bloedige Reügions Oor. log ontftont, welke die groote dag des Almachtigen Gods tot een gevolg had-. - 308
Welke plaats het zy, die in het Hebreeuwsch ge. naamt werd Armageddon; als mede welke Volken aldaar zyn vergadert, en wat daar is voorgevallen. - ■ - 310
Een plaats, die na veele heftige aanvallen doorgeftaan te hebben , eindelyk de befchermers der Christenheid ontrukt is : niet tegenftaande een groote menigte van haare befpringers aldaar zyn omgekomen. - - 316"
Deze plaats kan wegens baare ftandtsgelegenheid, volkomen voldoen aan de naam van Armageddon : zo dat de Zesde Pbiole ook reets vervult is. - - ■ - 320
Dit komt juyst in tydt overeen met de vorige Vyfde en de volgende Zevende Pbiole. 322
Den inhoud der overige Phiolen kortelyk overgelopen, waar uyt men zien kan, hoe die elkander in orde van tydt volgen. - - ibid,
Jn plaatfe' dat die groote Riviere Euphrates wus uytgedroogt, om de weg te bereiden tot de overkomst der Koningen, die voornemens waar en de Kerk aan deze zyde derzelve te verwoesten, zoude nü in tegendeel die Riviere weder vloeybaar ** 5 g2*



xxvi KORTE INHOUD.
gemaakt werden , door wateren des Geestes.
Bladz. 328
Het bejluyt dat het begin der Duyzendtjaarige ruste het tydtpunt is , tot welke de Phiolen zig uytftreiken, en waar mede de Toorne Gods eindigt. - - - 329
Uyt dit alles wat in dit Boek vervat is, ziet men dat de Kerk in het Westen zeer onderfcbeidentlyk van die van het Oosten befchreven werd, en dat gevolglyk den Engel des Afgronds, welke tot het Oosten behoort, den Antichrist onmogelyk zyn kan. ... ibid. Het jlot dezer Af deeling, en dat men uyt^de reets vervulde zaaken ten vollen overtuygt moet zyn, dat de Openbaring van ^oannes een Godlyk Boek is. - - - 330
Volgt een korte ontleding van dat geheele Boek, tot beter begrip der Leezers. - 332
DERDE AFDEELING.
Dienende om te betoogen dat men door de Vier Dieren Cap. IV: 6. de Vier Euangelisten te verftaan heeft. - - . 343
De Dieren werden ook met de Vierentimntig Ouderlingen byeengevoegt , welke naar fommiger meening de Boeken des O. Tesiaments zyn, wezende oudtydts in Vierentwintig, en in laater tydt in Tweeëntwintig Boeken, verdeelt, ibid.
De Ouderlingen werden gezegt te zitten op Vieren-
tixiw



KORTE INHOUD, xxvu
twintig Throonen: gelyk aan de Twaalf Apostelen werd belooft te zullen zitten op Tivaalf Throonen oördeeiende de Twaalf Gejlachten Israëls. Wat dit beteekent. Bladz 347
Wat de reden is dat de Ouderlingen goude Kroonen op baare hoofden hadden , en de Vier Dieren ni.t, die nogtans nader by het Lam geplaatst waar en. - - - 34 &
De befcbryving der Gedaanten van deze Dieren , komt overeen met die van de Cherubim Ezech. I. Dit Gezichte en de tydt wanneer de Propheet hetzelve zag, kan veel licht daar aan geven, 349
De Propheet had dit Gezichte in het derligfte Jaar. Akn weet niet wel te bepaalen van welk Tydtftip dit moet gerekent werden. Van dat Gezichte te rug tellende, komt men op bet achtiende Jaar van Jofias regeering, wanneer het Wetboek gevonden wierd. - - ibid.
Jn dat zelve Jaar wierd ook door Jafias de Godsdienst op eene zeer plechtige wyze her (lelt. Werd in 't breede overwogen welke van beide die gebeurtenisfen de gezmgiigfte zy , en men dierhalven voor dat tydtpunt te houden heeft. 35c
Of dit Wetboek den geheelen Pencateuchis, and.rs gezegt, de vyf Boeken Mofes -> bevatte, ibid,
Bejluyte dat het 't Boek Deuteroliomium alleen zy geweest, om verfcheiden redenen daar van gegeven , en gevolglyk dat alle de vyf Boeken Mofes niet verloren geweest zyn. - 355
Dat het Boek Denteronomium alleen voor bet aan-



xxviii KORTE INHOUD.
gezichte des Heer en moeste gelegt worden, en niet alle de Boeken Mof es. Bladz. 362
Waarom dat van Samuël daar gelegt wierd, het welk opgeheldert werd uyt Flavius Jofephus , die aan veele zaaken licht geeft, welke in de H. Schrift zeer kort ter nedergeftelt werden. 366
Hier van ftrekt ten voorbeeld den XX. Pfalm, die anders niet wel te verftaan is, en welkers inhoud overwogen werd. - - 371
Wat de oorzaak mag geweest zyn, waar door dat Wetboek vermist is. Als mede of bet met een goed of kwaad inzigt verborgen is geworden. 380
Dat het ten tyde der godloofe Koning Manasfe waarfchynlyk niet meer voor banden waare, maar al eerder was fzoek geraakt. - 384
De plaats daar het gevonden is, werd niet gemeldt, dan alleen dat het was in bet Huys des Heeren. Niet by of omtrent de Schatkist; maar ergens elders, opzettelyk verborgen. - 385
Eene gisfing aangaande het Hol in den wandt by Ezechiël Cap. VIII: 7 , 't welk ongetwyfelt eene byzondere beteekenis heeft. - 389
Dit Wetboek niet meer dan alleen het Boek Deuteronomium zynde, heeft men zo het blykt konnen ontbeeren, zonder eenig nadeel aan de plechtigheden in den Godsdienst, of aan de Rechtsplegingen toe te brengen. - - 396
Zo dat het zo ons dunkt eerder fcbynt te zien, op de herftelling der Godsdienst, welk gefchiede door
Ko-



KORTE I N II O U D. xxix
Koning Jofias, in dat zelve Jaar, met het vieren van dat plechtige Paasjcben. Bladz. 397
Welke ook op de Penning, geflagen ter gedachtenis van Jofias rcgeering, zo wy meenen door het geene op dien Penning fiaat afgebeeldt , werd aangeduydt, - - - - 398
Dit uyt vergelyking van eene andere Hehreeuwfcbe Penning met dergelyken Omfchrift. 399
Ezechiël heeft naar allen fchyn van dat tydtftip die dertig Jaar en getelt: het welke te eerder befluyte, om dat die gebeurtenis zeer gepast is by bet Gezichte dat hy ter dier tydt badle. - 410
Het Gezichte begint met een Stormwindt uyt het Noorden enz. beteekenende de rampen die hen nog boven het geene zy nets ondergaan hadden zouden treffen. - ibid.
Maar gelyk de Heere, wanneer Hy door de Propbeten zwaare rampen aankondigt, ook dikwerf de Verlosfing door de Mesfias daar op laat volgen om ben te troosten, zo ook bier. - - 411
De Godsdienst door Koning Jofia voor byna dertig Jaar en zo plechtig her fielt, zoude nu weder voor een tydt opgefchort werden , door de verbranding van Stadt en Tempel: daar en tegen werd bier vertoont , dat die Oude Scbaduwdienst geheel zou •werden afgefcJfaft , en H Euangelie in 'de plaats geftelt. ' - 412
De Propheet zag de gelykenisfe van Vier Dieren, werdende baare gedaanten befcbreven. ibid.
De Cberubim en Seraphim werden van veele voor
de-



xx% KORTE IN M O U D.
dezelve gebonden. Dog onzes bedunkens hebben die ydtr eene byzondere leteekenis. IVaar van nader.
Blndz. 4f 3
Deze Dieren zegt Ezechiël Cap. X: f5. 20 det Cberubim waaren, namelyk zo als in dm Tempel gevonden wier den, dewyl hy daar van fpreckt, als van iets dat bekendt was. « 414
Wat het woordt Chcrubim betcekent. jbid,
Zy hadden Vier aangeziehten , doch nochtans geen Vier hoofden, maar Vierderlye aanzien of gelykenisfen, als men befpeuren kan uyt Cap. XLI. 416
Deze gelykenisfen werden niet altydt, daar van de Cherubim gemeldt werd, of van de Dieren, in dezelve orde genoemt 5 maar de drie eerfte zonder onderfcheid door eikanderen gsjlslt , dog dat van den Arend niet. Reden daar van in 't vervolg. 4 s 7
Doe men die Aangezichten te neemen heeft, als mede baare Vleugelen. - . 4 < 3
lïaare gedaante was als brandende Kooien des vy.rs, als de gedaante der fakkelen, en zo voorts. 4 • 9
By die Dieren was een Radt, en baare gedaante was als een Radt in het middtn van een. Radt, welkers bitytenjle Velgen za groot, waaren, dat zy vreeslyk waaren. ... jbid.
Ende baare Velgen waaren vol Oogen, gelyk ook de lichamen en vleugelen der Dieren. 421
Boven ket uytfpanfel bet welk was boven bcare hoofden , was de gelyienisfe eenes Tbroons, en als ds gedaante eenes Menfche daar boven op zynde. Verder de beteekenis bier van. - ibid.
A Is



KORTE INHOUD, xxxi
Als ook wat de vierderlye gelykenisfen der Dieren te kennen geeven, en waarom in die te noemen niet altydt dezelve orde werd gehouden; maar die door eikanderen vermengt , behalven alleen het Arends aangezicht. ... Bladz. 422
Deze Cberubim waaren geplaatst in den Tempel en in bet Heilige der Heiligen, zo ook op het Verzoendekfel, met hetzelve één ftuk uytmaakende ; hier uyt leeren wy haar waare beteekenis kennen. 425
De reden waarom dat Jehova van boven dat Verzoen, dek/el , van tusfehen de Cberubim zyne antwoorden gaf. ... 427
Belangende de Cberubim die by het Paradys ge (telt waaren, waar by geen omfebryving is: waarfebynlyk een verfcbynfel als aan Bileam Num XXII. dog in gedaante verfchillende. - - 428
Overwogen hoe derzelver gedaanten mogen geweest zyn, en wat zin/peeling dat hadde , gelyk ook wat bet te zeggen is, voor bet Paradys te blyven of te woonen. - - - ibid.
Deze waaren daar geftelt om den gevallen Menscb te weeren van den Boom des Leevens. Die in den Tempel in tegendeel den Menscb de weg weezen naar den Boom des Leevens. - 429
De reden dat de Dieren by Joannes yder maar eener-
■ lye gelykenisfe hadden : het eerfte Dier als een Leeuw, het tweede Dier als een Kalf enz. 4'}o
Als mede wat hun Viertal aanduydt, en boe zy daar door , gelyk ook door andere tèekenen , voor de Evangelisten geksnt wirden. '- 431
Welke



xxxn KORTE I N H O U D.
Welke Gelyku~iife men gevoeglykct aan yder derzelvg teefcbryft. - Black. 432.
Boe deze fier der lye gelykenisfen te famen genomen ie verftaan gee-oen, dat de Kerk onder 't N. Testament , dezelve is met die va-n den Ouden dag, toenbeftaande uyt de Twaalf Geftachten Israels. 434
Wat bet te kennen geeft, dat de Dieren by Ezechiël haure licbaamen met baare Vleugelen bedekten , gelyk ook de Cberubim in den Tempel. - 437
De vyerigheid en beerlykheid die baar omringde: en dat uyt bet Vyer een Blickfem voortkwam, ibid.
Tl aar e beweging die als een Weerlicht was. 438
Wat de Raderen aanduydcn: en dat die opgeheven wierden, of ftille fionden , om dat de Geest der Dieren in de Raderen was. - - 4-.; 9
De. gedaante der Raderen, welke was een Radt in het midden van een Radt. M Wat het binnerfte Radt beteektnde. '. -' 441
Dat de Dieren gelyk ook de Raderen vol oogen waaren. Waarom die in de Grondttaale als de oogen van een Dier benoemt werden, en waar voor men dezelve te neemtv. heeft. - 443
Het zelve dat bier door de Oogen verftaan werd , wierd onder den Ouden dag afgebeeldt door de Granaatappelen aan bet Hcogepriesterlyke kleedt, gelyk ook bet geruyscb der Hengelen door de klinkende Schellen. - - . -
Het ondetficheid tusfben de Cberubim in den Ten pel en de Dieren. • - - . 446
Daar kwam een Stemme van loven bet uytfpanjel,
als



KORTE I N' HOU D. xxxnr
als zy ftonden en haare Vleugelen nedergelaten hadden. Deze Stemme was niet gericht tot Ezechiël. - - • Bladz. 447
Aldus werd hier in dit Gezichte onder de afbeelding van Dieren en derzelver bewegingen , de geheele handelwyze der Euangelisten, in de verkondiging van bet Euangelie, vertoont. 44.9
Hier by was het zeer gepast, dat Ezechiël de herftelling der Godsdienst door Koning Jojïa gedaan erinnerde : dezvyl die , hoe plechtig ook weder ingevoert, t'eeniger tydt voor het Euangelie zou moeten wyken. - - ibid.
Zo kwam dan ook die Stemme Openb. VI: 6. zeer gepast van tusfcben de Pier Dieren of Euangelisten , om dat het was in een geval welk de Christenen bejegende om baare aankleving aan het Euangelie. - - - 450
Dat de Seraphiih met de Cberubim niet dezelve , maar van elkander onderfcheiden zyn, blykt uyt den inhoud en het oogmerk van 't Gezichte van Jefaia Cap. VI. - - ibid.
Hier heeft men een afbeelding van de Kerk eveh na Christi Hemelvaart, welke hier ten Tbroon verheven was, en wel in den Tempel, te westen in zyne Gemeinte. - . - 451
Daar tegen ftrydt niet dat Apostel Paulus zegt, dat de H. Geest bier gefproken heeft: waarom men bet zo neemt, dat hier de Vader, Zoon-en H. Geest moet verftaan werden , dat wederlegt werd. - - - 452
*** Dg



xxxiv KORTE INHOUD.
De plaats des Tempels daar deze Tbroon gefleït waare, was naby den Altaar, en wat door dezelve bier beteekent wierd. Bladz. 454
De reden waarom men de Serapbim voor geen Engelen kan neemen: als mede waarom zy boven den Tbroon geplaatst waaren, dat aan dienaaren niet past. - - . 456
Waaren gevleugelt ; maar niet met Oogen bezet als de Dieren. Reden daar van. 457
De afvaardiging van die Evangeliedienaar door de perfoon van Jefaia verbeeldt. En Wat de aanraking zyner mondt, door een der Serapbim met een Koole van den Altaar, te kennen geeft. 458
Men vindt hier in zeer veel overeenkomst met de bekeering van Saulus, Hand. IX. 459
De afbeelding der Cberubim en Serapbim byeen genomen , bevatten de zaaklyke inhoud van het Euangelium. a 466
Het fchynt door Jefaia niet verftaan te zyn, dat ' dit Gezichte zig uytftrekte tot den Euangeliedag, als aan zyn vraage vs. I I. te befpeuren is: in welker opzigt hem antwoord gegeven werd, aangaande het toenmaalige Joodfche Volk. ibid.
Dit Gezichte (temt overeen met dat groote Gezichte van Ezechiël Cap. I. het welk men als een vervolg van dit mag aanmerken. Wat het oogmerk van beide is. - - 461
Beftuit dezes Boeks.
V E



VERHANDELING
OVER HET GETAL DES
B E E S TE &
uit OPENBARINGE Cap. XIII: 18.
Hier is 'de wysheit: die het verjlant heeft rekene het getal des Beestes: want het is een getal eenes menfchen: ende fyn getal is fes hondert fes ende festigi
EERSTE AFDEELING.
AVTat het raadtfel aanbelangt - daar word tt vooraf gezegt, Hier is de wysheit: die bet verjïant heeft rekene het getal enz. Dit wil alleenlyk zeggen, die het begrip heeft om dat te konnen uytvinden, die overweege naauwkeurig het getal, het welk hem verder licht zal geeven j want in dat getal is de wysheit of de kennis daar van, gelegen.
Hier in komen twee zaaken voor*
I. Het onderwerp, het welk is het Beest.
tt r- L i 5 Welk een Getal.
II. Het Getal. <IT , „ , „
«Hoe groot dat Getal zy?
til h Aan^



2
VERHANDELING over
Aangaande het onderwerp, dat zelve is eeh Beest. Te vooren in het XI: Cap. vs. 7. was van dit Beest als van ter zyden eenig gewag gemaakt, dat het namelyk de Twee Getuygen beftryden en dooden zoude, hier nu word die Beest opzettelyk befchreeven.
De Beesten worden in de H. Schrift veelmaalen gebruykt tot Zinnebeelden van machtige heerfchappyen , dikwils worden daar in groote Ryken en Vorften, door Beesten afgebeeldt; by Aard- en Zeegedrochten vergeleken , zie jef. XXVII: 1. Ezech. XXIX: 3. Dan. VII: 3. en vervolgens , zo ook Cap. VIII: 3, 5. Ook is dat by ongewyde Schryvers gebruyklyk, waar van ziet de H1'. Venema over Daniël, en andere. Zo dat men hier een wyduytgeftrekte heerfchappye , of wei het Hooft daar van te verftaan heeft.
Onder de Protestantfche Uytleggers is niet veel verfchil op welk onderwerp dit toepasfeJyk zy. Verre de meeste en daar onder groote Mannen, die in Kerklyke en Weereldlyke Gefchiedenisfen ervaren zyn , hebben ontegenzeggelyk aangetoont, dat de befcbryving van alle de kenteekenen van het Beest , van 't welke Joannes in dit Capittel breedvoerig handelt , niet beter toegepast kan worden, dan op het Roomfche Ryk, en wel het tegenwoordige Hooft daar van, den Paus of Roomfche Bisfchop.
In



het GETAL des BEEST ES. §
In het eerfte Veers van dit Capittel word gezegt dat het Beest uyt de Zee opkwam. Zo kwamen ook de Vier Dieren , welke Daniël in den droom zag, op uyt de Zqe Dan. VII: 2. en vervolgens. Waar mede groote Ryken betekent wierden van het Heidendom ; nis het Babylonifche , Perfifche, Griekfche en Room« fche Ryk.
Het is bekendt, dat de Zee in dell. Schrift* een Zinnebeeld is van het Heidendom , zie Jef. LX: 5. waar door dan ook hier werd te kennen gegeven , dat het een Heidenfche heerfchappye zou 2yn, gelyk dan het Roomfche Ryk in den beginne geweest is, gebiedt voerende over allerlye Volken , Taaien ende Natiën', zig uytftrekkende byna over de geheels Weereld , gelyk dan op het Zegel der bekende Goude Bulie, (zo genoemt om dat, dat Zegel van Goudt is) van oudts pleeg gefchreven te ftaan Roma caput mtinii re git orbis frena fotundi. Dat is zo men zegt, Rome, bet hooft van het geheel-al, regeert den toom van de geheele werelt. Dus is het niet alleen een Heidenfche maar onk , een machtige heerfchapPYe * gelyk het Vierde Dier by Daniël , dat ïneest al op de Romeinfche Alleenheerfching werd geduydt, aldaar befchreeven werd, als alles verbryzelende en vertredende, waar voor niets beftant was.
Dit Beest nu heeft een dubbele betekenis, A a- niet



4 VERHANDELING over
niet alleen het Ryk aanduydende, dat eigentlyk' in het Volk beftaat, maar ook het Hooft daar van, waar door het geregeert word, zo als Cap. XVII: 9, 10. gezegt word. De zeven hoofden zyn zeven bergen , op welke de vrouwe zit, dat is, de Stadt of het Ryk , het welk daar aan te kennen zou zyn , zynde Romen op zeven bergen gcbouwt, en zyn oock zeven Koningen.
Dit Beest word gezegt te hebben zeven hoofden of zeven Koningen, waar door volgens de uytlegging:van den Engel daar ter plaatfe, verftaan moet; worden , zo velerlye wyze van regeeringe , dewyl hy laat volgen , de vyve zyn gevallen, ende de een is , de ander en is nog niet gekomen. Het is bekendt dat het Roomfche Volk op verfcheidcne wyze is beheerscht, als men gedeeltelyk kan vinden by Titus Livius , en geheel breedvoerig in de Historifche aanteekeninge van de Regeeringsforme des Roomfchen Ryks achter dat zelve Boek, en by meer andere ; de optelling hier van kan door een yder gezien worden in de Kmtteekening des Bybels op N°. 2 8 van Cap. XVII. als voor eerst de eigentlyke Koningen van Romulus af tot Tarquinius Superbus of de Hovaardige ; ten tweede de Confules of zogenaemde Burgemeesteren enz. Den-Engel zegt de een is, dit was de Keizerlyke regeering, die de Zesde was, en plaats had ten tyde van Joan-
nes.



het GETAL des BEESTES. 5
nes, de ander was nog niet gekomen, en wanneer hy fal gekomen zyn , moet hy een weinich (tydts) blyven. Dit word verfchcidentlyk uycgelegt. Sommige verftaan daar door de Christen Keizers , die zy onderfcheiden van de Heidenfche. Andere de Koningen van Italiën : dog de Christen Keizers hebben mynes bedunkens te lang geheerscht om dat flegts een weinigh tyts te noemen, in opzigte van de tydt der Heidenfche Keizers, want gereekent van Conftantyn , die de eerfte Christen Keizer was, en welke in 't jaar 306" aan de regeering kwam, (hoewel hy in 't jaar 312 eerst Christen wierd) tot dat die regeering in Augustulus in 't jaar 476 een einde nam, is 170 Jaaren, zynde de helft van de tydt der Heidenfche Keizers, en dus niet maar een weinig tydts. Zo ook de Koningen van Italiën, want dat is nog langer, hebbende de Herulen , Ostrogothen of Oostergothen en Longobarden , die zig Koningen van Italiën noemde, 266 Jaaren geregeert, behalven dat die hun zetel ook niet, tc Romen maar te Pavia hadden, en het Ryk toen zeer verdeelt was, waarom ik liever verftaan zoude, de Keizers die na de deeling van het Ryk geheerscht hebben , 't welk gefchied is in 't jaar 395 , toen Theodofius den Grooten dat aan zyne twee Zoonen Arcadius en Honorius naliet, die dat verdeelde in een Oostersch en Westersch Ryk, yder een deel neemende, het A 3 welk



6 VERHANDELING over
welk zulk een groote verandering te wege' bragt, dat men van daar in de Gefchiedenisfen een nieuw Tydtperk begint. Deze Keizers< van 't Westen hebben van daar tot aan Augustulns (die maar 9 maanden en 24 dagen geregeert heeft) 81 Jaaren geheerscht, het welk te recht een weinig tyts kan genoemt worden ten opzigte van de tydt der Keizeren die voorde deeling , en nog meer van die welke na de herftelling van 't Keizerdom in het Westen tot hier toe geheerscrit hebben, dat thans al naby 10 Eeuwen is.
Ook had dit Beest tien hoornen 1 ende op zyne hoornen waren tien Konincilicke hoeden, zo ais in dat zelve 1 vs. van Cap. XIH. gezegt werd. Waar door men dan Tien Koningen of wel l\oningryken te verftaan heeft, gelyk ook de Engel in de uytlegging Cap. XVII: 12. zegt, Ende de tien hoornen die gy gezien hebt, zyn tien Koningen. Niet juyst het getal van tien zo als de Uytleggers dat verklaren en dezelve optellen , als daar is, 1 het Ryk der Wandalen en Alanen in Spanje en Africa, 2 der Zwaben in' Spanje, 3 der Westgothen, 4 der Alanen in Galliën , 5 der Bourgonjers, 6 der Franken 7 der Britten, 8 der Hunnen, 9 der Longobarden, 10 dat van Ravenna («) dat op ver-;
fchil-
00 !• Newtoni, Equitis Aur. ad Danieiis Proph. (S{ £ep. der Gel. Nav: 1737. bl: 434.



het GETAL des BEESTES. 7
fchillende wyzen werd gedaan , maar verfcheidene mindere Koninkryken, waar in die machtige Alleenheerfching eindelyk zoude verdeelt worden. En alhoewel den Engel daü getal van Tien noemt, is dat zo te verftaan, dat die Hoornen zo veele als 'er mogte zyn, zo veele Koningen beteekenen. Dat het getal op Tien werd bepaalt, gefchiedt om dat het overeenftemmen moest, met het Menfchenbeeldt door Nebucadnefar in den droom gezien Dan. II. dewyl ook door dat zelve de Vier vooren genoemde Monarchien werden aangeduydt; en wel door de Schcnkelen en Voeten van Yzer en modderig Leem, de Roomfche Heerfchappye; welk gezicht volgens de gemeene uytlegging, de grondflag is van de volgende gezichten in dat Boek vervat ; werdende in dezelve dat eerfte gezichte nader en breeder aan Daniël verklaart; gelyk dan het Vierde Dier Cap. VII. waar door ook het Roomfche Ryk beteekend werd, met Tien Hoornen is afgebeeldt, zynde het zelve Dier dat hier by Joannes befchreven werd; en dewyl een mensch Tien teenen heeft, werden hier ook meer nog min dan Tien Hoornen aan dit Beest gegeven , waar door men als gezegt, flegts veele kleine deelen waar in dat Ryk eindelyk zoude gefcheurt worden, te verftaan heeft.
Dit is ook een tydtaanwyzing, want den Engel zegt verder in dat zelve 12 vs. van Joan» A 4 nes



g VERHANDELING over
nes XVIIde Capittel, dat die Tien Koningen het koninckryk noch niet en hebben ontfangen , maev als Koningen macht ontfangen op eene ure met het Beest , en het Antichristifche Beest is ook juyst ter dier tydt te voori.cb.yn gekomen , toen dat Ryk in veele mindere Ryken verdeelt "was, en na dat de Keizerlyke regeering in Au? gustulus een einde genomen had: hebbende die Tien Koningen hare kracht en macht het Beest overgegeven, zynde ter dier tydt zyne aanhangers geweest , het welke fommige daar van rog zyn.
Cap. XII: 3. werd dat zelve Roomfche Ryk afgebeeidt als een groote roode Draeck, welke te onderfcheiden is van die Draak waar van gemeld werd vs. 9. en vervolgens, als ook Cap. XX: 2. hebbende defe feven hoof den, ende tien hoornen, ende op fyne hoofden feven Konincklyke hoeden. Hier ter plaatfe werd niet gemeld van de Koninklyke hoeden, die op de Tien Hoornen waaren,zo als Cap. XIII: 1. enXVII: 12. om dat hier die tydt dat die Tien Koningryken aanwezig zouden zyn, niet in aanmerking komt, maar alleen het Heidensch Romen , daai? de Zeven Hoofden by behooren, onder welkers Sesde Hooft namelyk de Heidenfche Keizerlyke regeering, de Kerk defe vervolging waarvan hier gemeld werd, zou ondergaan: kon? pende dat Ryk wel de Draak, die de Duyvel
dg Satanas is,genoemt werden, in zo verre
als,



het GETAL des BEEST ES. 9
&ls hy onder die Meidenfche Heerfchappye al. daar zynen troon hadde, maar ziet eigentlyk öp het Ryk; werdende die Draak rood genoemt, om het menigvuldig bloedt vergieten in het vervolgen der Christenen. Zo werd die ook Cap. XVII: 3. befchreven als een fcharlalen rood Beest waar op de Vrouwe zat, doch dat moet men verftaan van den tydt des Antichrists, en van het bloedt dat hy vergieten zoude, in het dooden van de Getuygen der waarheid. Wanneer dan in 't vervolg vs. 17. van Cap, XII. gezegt werd, dat de Draeck vergrimde op de Vrouwe, ende ginck henen om krygb te voeren te-, gen de overige van haer zatdt, enz. dan heeft men te verftaan die Draak die vs. 9. genoemt was Duyvel ende Saianas welke toen niet meer konnende uytwerken door dc Joden , nog door de Hcidenfche Keizeren, om de Vrouw, de Kerk, die vervolging aan te doen waar van aldaar gemeld werd, dat nu voortaan ftont te doen door den Antichrist, die onmiddelyk daar op in bet volgende XIII. Cap. befchreven werd, en de Tien Koninklyke Hoeden op de Tien Hoornen in 't eerfte Vcers daar by gemeld, dewyl dat zyn Tydtperk was, waar in hy zon de te voorfchyn komen.
Ende ick fagh een van fyne hoofden als tot ter doodt geivondet, ende fyne dootlicke wonde wierd genefen Cap. XIII: 3. Dit moest een van de Zeyen Hoofden zyn, welk was de Keizerlyke reA 5 gee-



io VERHANDELING over
geering, xiie in Augustulus in 't jaar 476. een doodlyke wonde ontfing,zo dat het Keizerdom met hem een einde fcheen te neemen. Dit was reets het gevoelen van de H1'. Napeir (V), die gefchreven heeft in 't jaar 1593. deze wonde wierd niet eerder genezen, dan wanneer dat Hooft in 't jaar 800 in Karei denGrooten weder herfteld wierd.
Hier tegen ftrydt niet dat daar aanflonts op volgt, ende de geheele aerde verwonderde baer achter het Beest. Welke woorden met het geene daar op volgt, kennelyk op 't Antichristisch Beest zien , en men daarom die wonde in den reeks dèr Paufen zou fchynen te moeten zoeken , gelyk van veele gedaan is ; maar men heeft in acht te neemen, dat de Paus niet onder de eigentlyke Hoofden van 't Beest werd geftelt, want dat had maar Zeven Hoofden, en van hem werd gezegt, dat hy is de achtfte Cap. XVII: 11. en dus maar als een toevoegfel , en daarom moet het in de Pausfelyke regeering niet gezogt werden. Als mede, dat de befchryving in dit XIII Capittel vervat , ziet op het Ryk en den Antichrist beide, nu op het een dan op het ander, om dat hy daar in zyn zetel heeft, gelyk die Cap. XVII: 3 , 7
ook
00 Joh. Napeir, Heere van Marchiftoun, een Schots Edelman, in zyne Verklaring over de Ope?ib. in 'c Ne^ derd. gedrukt in 't jaar 1600, Pol. 2.28, 237.



het GETAL des BEESTES. n
ook byeen gevoegt werden. Dat nu de gemelde woorden aanftonts volgen op de genezing van dat Hooft, is om dat Karei den Grooten zo draa hy Keizer geworden was, aan den Paus het Exarchaat van Ravenna fchonk, uyt erkentenis dat die hem had doen verkiefen , zynde dit het overblyffel van 't Roomfche Ryk, dat nog door de Lantvoogden of Exarchen der Oosterfche Keizeren beftiert was , waar van Karei zig meester had gemaakt. Door welke gift da Paus groot in heerfchappye wierd, en dan ook zyn dwinglandye toenam , tot zo verre dat eindelyk de gebeele aerde haar ver-wonderde achter het Beest; daarom volgde dat gevocglyk ais in cenen adem met de genezing van dat Hooft, te weten de Keizerlyke re^eering, dewyl dat grootdeels daar door veroorzaakt wierd. Hierom is het ook dat 'er by gezegt werd ende is uyt -de feven want de Oosterfche Keizer Phocas hadde zyne opkomst veroorzaakt, door hem tot Algemeen Bisfchop te verklaaren; en dat Karel den Grooten hem de macht verleende om datgezach te beter te konnen ftaande houden, en hem allenthalvcn groot maakte. Daarenboven ook het beginfel zyncr heerfchappye te Romen was, even gelyk de Seven eigen Hoofden van het Beest, en niet van elders, dewyl hy reets te voren Bisfchop van die ftadt was; alleenlyk met dit onderfcheid , dat hy een Kcrklyk Hooft was, waarom ook de Romei?
neq



12 VERHANDELING over
nen over deze verheffing die door Karei gefchiede, zeer te onvreden waaren, niet willende door een Kerkvoogd geregeert worden , hoewel zy echter daar onder bukken moesten, dewyl een yder 't Beest aanbadt, zeggende wie is dit B-.est gelyk ? wie kan krygb voeren tegen het felve? Waar door dan dit Ryk dat weleer zo vèël lüyflër hadde, nu tot de geringheid van modderig Leem vervallen waare, volgens Dan. II: 33. 41.
Op geene van de Zeven Hoofden of regeeringsformen is het dat de befcbryving van het Beest in 't XIII Cap. vervat toepasfelyk is , maar alleen op die van den Paus, die de achtfte is, welke is opgekomen, nadat de regeering der Keizeren van het Westen in Augustulus ophield, en byna 200 Jaaren voor dat die in ^ ICarel den Grooten wierd herftelt, welke Keizeren federt niet meer te Romen heerschte ; toen dat eertyds machtige Ryk in veele deelen gefcheurt was, waar van hy (de Paus) het geringe overfchot voor zig bekomen heeft: met deze komt die befchryving in alles volkomen overeen, gelyk door veele Geleerden breedvoerig van ft uk tot ftuk getoont is. Zynde het Hooft van een zeer groote menigte, hebbende niet alleen een Weereldlykc heerfchappye, die wel als gezegt niet zeer groot is, en daarom ook niet onder de Hoofden van het Beest getelt, hoewel hy echter zynen Zetel
te



het GETAL des BEESTES. i$
te Romen houdt, even als de vorige; maar ook daarenboven een Kerklyke heerfchappye, welks gezach zig byna door de geheele Weereld uytftrekt, zynde zyne aanhangers in alle gewesten verfpreidt ; die daarenboven een groote dwinglandye oefFent , trachtende te heerfchen boven de Koningen der aarde, en dus met recht als een geweldig Beest befchreven , waarom men dan op velerlye wyzen het Raadtfel getal in hem heeft tragten te vinden.
i. Wat het Getal aangaat, daar werd bygevoegt dat het is een getal eenes menfehen Cap., XIII: 18. Dit wil niet alleen zeggen een getal dat onder de menfehen in gebruyk is, zo als men het doorgaans verftaat, en men gevolglyk kan bereekenen; maar voornamelyk , dat daarmede een zeker mensch bedoelt werd. Eerst was 'er gezegt het getal des Beestes om by het genoemde zinnebeeldt te blyven , maar nu werd daar tot uytlegging by gedaan, dat,, dat zelve een Mensch was, als of de Geest met .nadruk zeide dien mensch de mensch der zonde, de zoone des verderf's, zo als Paulus hem noemt 2 Thesf. II: 3. Niet zo veele menfehen als dat getal uytmaakt, maar éénen mensch, of liever een opvolging van menfehen,1 waar van 'er maar een teffens aanwezig is, dewyl het ook zeker is, dat alle opgenoemde bedryven van het Beest , en wel geduurende een tydt van Twee cn veertig maanden volgens
vs. 5,



U Verhandeling ove
vs. 5, of Twaalf hondert en festig Prophedfche daagen; dac zyn Jaaren, van één mensch niet kan verftaan werden , ook kan men dat voor geen eigentlyke daagen neemen, om dat die tydt daar toe weder veel te kort is; maar dit moet verftaan werden van een zeekere ordening van menfehen, die alle by opvolging voor een nemende , even als by Dan. Cap. VII: 3. de vier Dieren dat vier Koninkryken •waaren, in de uytlegging vs, 17. genoemt werden Vier Koningen; alle de Koningen by opvolging van yder dier Ryken voor een nemende, gelyk ook h ier de feven hoofden fyn feven Koningen Cap. XVII: 9, 10. de geheele opvolging van yder foort van regeeringsform voof één tellende.
Verre de meeste üytleggers zyn van gevoelen, dat het raadtfel zo als het hier voor komt Cap. XIII: 18. niet volledig werd opgegeven, maar dat men het aanvullen moet met het woordt Naam, om dat in het vorige 17 veers, als mede het 11 veers van Cap. XIV. alwaar van dat zelve onderwerp gehande!t werd, telkens het woordt Naam word bygedaan, en dus dan uyt de bygevoegde woorden eenes menfche den volkomen zin zou zyn. Het getal van dei naam eenes menfche.
Deze nu hebben het dan gezogt in Taaien welkers letteren Talletteren zyn, als daar zyn de Hebreeuwfche , Griekfche en Latynfche
Taa-



het. GETAL des BEESTES. 15
Taaien, om daar in eene eigentlyke of zinnebeeldige naam die op den Antichrist toepasfelyk is, te vinden , meenende dat de Letteren daar van dat Getal moesten uytmaaken.
Hoe veele Naamen daar toe zyn uytgedagt, is t'over bekendt, naardien men ligtelyk een naam of Eertytel, of ook een woordt dat zyne hoedanigheden te kennen geeft kan vinden , waar van men de Letteren naar believen Hellende dat Getal kan doen uytleveren.
Daar zyn wel veele naamen waar in dat Getal werd gevonden; waar van de perfoonen die defelve draagen met den Antichrist niets gemeens hebben, dat door fommige is aangetoont, en dus gaat dat niet zeker, behalven dat het ook twyfelachtig is in welk een Taal men dat zoeken moet.
Eenige verkiefen daar toe de Hebreeuwfche boven andere ; doch indien men het in de woorden van eenige taal te zoeken heeft, dunkt my de Hebreeuwfche daar toe allerminst in aanmerking komt, want of fchoon de Schriften des O. T. in die Taal befchreven zyn, ïs zulks alleen gefchiedt om dat die aan de Joden eigen was, en God in een verftaanbaare taal tot zyn-volk wilde fpreeken , maar wat gemeenfchap heeft dog het Beest met de Hebreeuwfche of Israëlitifche Kerk, dat in een geheel ander tydtperk zoude te voorfchyn komen , wanneer de Haat der Hebreen reets lange
J



iö~ VERHANDELING oveü
ge een einde zoude genomen hebben j de Joodfche Wet afgefchaft , hun Stadt en Tempel verwoest, de Jooden verftrooyt over den geheelen aardbodem , onder allerlye Volken , en God reets in eene andere Taal tot zyn Volk zoude hebben gefproken, volgens zyne voor^. zegginge Jef. XXVIII: ii.cn Zeph. III: En het voornamelyk moest dienen voor de geene die reets tot de Kerk behoorde, om van dien gekent te worden, op dat zy zig voor zyne verderffelyke Leeringen zouden wagten. En dewyl het Beest zig met geen Hebreeuwfche naamen doet noemen , en het volftrekt iets zyn moet , het zy dan Naam of iets anders waar by hy bekent ftaat, ook zelve by zyne aanhangers (a),zo is het oneigen dat in 't Hebreeuwsch te zoeken.
Wat het Grieksch betreft, waar in Joannes gefchreven heeft, gelyk ook de andere Schry* vers van 't N. Testament, uytgezondert Mattheus, die volgens Eufebius in 't Hebreeuwsch heeft gefchreven, of gelyk daar eigentlyk ftaat in zyn vaderlyke Jprake (TT) dat naar fommiger meening het Syrisch is , welke ter dier tydt de gemeene Taaie der Jooden was, die men Hebreeuwsch noemde, hoewel dat 'er gevon*
den
Ca) J. van Herwerden Vertoog over Openb. XIII: l8< bladz. 7.6, 77.
(b) Eufeb K H. 3 B. 24 Hoofdft. Fol. go. Vert. vaii V. D, Meerfcli biadz. 253.



het GETAL des BEESTES. \y
den werden, die meenen dat de Schriften van 'c N.Testament, oori'pronklyk alle in't Syrisch gefchreven, en de Griekfche maar Overzettingen zyn, het welk echter tegen de woorden van liufebius aanloopt, die dat van Mattheus alleen zegt in onderfcheidinge van de andere. Dat die Schryvers in 't Grieksch gefchreven hebben, is ongctwyfelt gefchiedt, om dat het Euangelium moest uytgebreidt werden, over den geheele aardbodem, en die Taaie daar toe de gevoeglykfte was , alzo die zeer gemeen was onder allerlye Volken, zynde volgens het getuygenis van Cicero te zyner tydt (zynde hy geboren in 't jaar 648. na de bouwing van Romen, dat is omtrent Hondcrt Jaaren voor Christus; tydtgenoot van Juüus Cefar enPompejus) de gemeene Taal der Weereld.
Als mede om dat di t Openbarings boek, in zig vervat Brieven, gerigt aan de Zeven Gemeenten van klein Azië, alwaar de Kerk in de eerfte Eeuwen bloeide, het welk door Grieken bewoont wierd , en men gevolglyk Grieksch fprak , zo als ook door geheel Syriën , Egypten en andere Landen, ook zelve te Romen, gemeen onder Mannen en Vrouwen , zulks dat de Romeinen niet alleen Grieksch fpraken, maar ook Geleerden onder hen, hunne Werken in die Taal fchreeven, als onder anderen eenen Aulius Glabno, de Jaarboeken der Stadt Romen van haar begin tot na de tweede B Pu,



18 VERHANDELING over
Punifche Oorlog , in 't Grieksch befchreven heeft; gelyk ook Keizer Marcus Aurelius Antoninus Ca) zyne Aanmerkingen , dewyl die Taal veel algemeener was dan de Latynfche, Zo,mede de Joodfche Schryver Flavius Jofephus, de Joodfche Oudheden en Gefchiedenisfen , befchryvende na de Verwoesting vnn Stadt en Tempel, te Romen onder Keizer Vefpafianus, dit niet deed in zyn eigen Taal , maar ook in 't Grieksch, zo hy in 't begin van zyn Boek zegt, voor de Grieken, hier door verftaande alle die niet tot de Jooden behoorde, dewyl die in het algemeen Grieksch fpraken, zynde volgens W. Cave de gebruyklykfte en fatfoenlykfte Taal van die tydt Cb). Dit duurde nog ten tyde van Hieronimus, welke in de Vierde Eeuw bloeyde, wanneer men nog door het geheele Oosten Grieksch fprak. Hierom is het dan dat God gewilt heeft, dat de Schriften van 't N. Testament in die Taaie de Kerk zoude overgelevert werden.
Dog hier uyt volgt niet, dat men de oplosfmg van dit Raadtfel in 't Grieksch te zoeken hebbe, al is het dat Ireneus al vroeg in de tweede Eeuw daar in is voorgegaan, en andere in laater tydt met menigte hem daar in gevolgt zyn: want ten tyde van het aanwezen
des
(a) Hy is over'edcn in 't jaar C. 180. CJO W. Cave Apost. Oudb. Biadz. 357-



het GETAL des BEESTES. 19
des Beésts , en dat liet zelve zyn Tyrannye zoude oeffenen, zou de Griekfche Taaie niet meer zo algemeen zyn als voorheen: behalven dat het Beest zo befchreven werd j dat het nicc in de Gricklehe Kerk, maar in de Latynfche, te Romen te vinden zy, welke altydt van elkander zyn onderfcheiden geweest, hebbende de Bisfchop van Romen nooit eenig gezach over de Griekfche Kerk gehad, hoewel het in hec begin zyner heerfchappye zyn toeleg wel geweest is , om ook die waare het mogelyk onder zyne gehoorfaamheid te brengen, dog. deze hebben nooit zig aan hem willen onderwerpen , zynde hem dat tot heden toe niet gelukt.
Dierhalven heeft' het geen eigenfchap zyn Naam in 't Grieksch te zoeken : doende zig ook met geen Griekfche Naamen of Eertytelen benoemen, dan alleen het woordt PAUS by verkorting voor Pappa, of zo als men in laater tydt fchrcef Papa, een Naam die aan alle voorname Bisfchoppen gemeen geweest is tot't jaar 1070. volgens Baronius; dog welke door een uytdruklyk verbodt van de moedige Paus Gregorius de VlldQ verboden is aan andere Bisfchoppen te geeven dan aan die van Romen: welke trotsheid wel een kenmerk van het Beest is, dog waar uyt het Getal niet is op te maaken , dan met byvoeging van woorden, die men naar believen kan Hellen, en waar op B 2 dus



2o VERHANDELING over
dus geen ftaat te maaken is , daar fommige nochtans op deze wyze 'c Getal daar in meenen te vinden.
Men meent echter die in 't Hebreeuwsch en Grieksch te moeten zoeken, om dat Joannes Cap. IX: ii. de Koning der Sprinkhaanen, die uyt de Put des Afgronds opkwamen , en waar door veele den Antichrist willen verftaan hebben , met een Hebreeuwfche en Griekfche Naam noemt; in het Hebreeuwsch Abaddon^ en in 't Grieksch Apoilyon. Dog dat is daarom geen bewys dat de Naam van het Beest in die beide Taaien te zoeken zy, dewyl de Koning der Springhaanen den Antichrist niet is, als vervolgens gezien zal werden uyt defarnenhang van dit geheele Boek; en dat het (naar myn begrip) eene byzondere reden had , waarom deze Naam, die geen eigen maar een verbloemde Naam is , die Verderf of Ver derver betekent (a), in die beide Taaien genoemt werd-
En al is het dat Apostel Paulus den Antichrist zoone des verderfs noemt 2 Thesf II: 3. zo behoeft men daarom door den Engel des Afgronds hem niet te verftaan , dewyl men die naam alle Verwoesters en Verdervers geeven kan, gelyk die ook aan Sanherib Koning van Asfyriën gegeven werd , Wee u gy verwoester Jef. XXXIII: 1.
An-
O) Woordeb. van Rabbi E. Soesman op 't woordt Ahaddon.



het GETAL des BEESTÈS. 21
Andere Uytleggers verftaan het ook zo, dat het, nog in 't Hebreeuwsch , nog in 't Grieksch gezogt moet werden, maar alleen op de betekenis ziet.
Indien men het in de woorden van eenige Taal moest zoeken, zou voorzeker de Latynfche voor alle andere moeten geftelt werden: dewyl die eigen is aan dat Landichap daar het Beest zynen Throon heeft, waarom ook de Westerfche Kerk , waar van de Paus het Hooft is, de Latynfche Kerk genoemt werd, in tegenftelling van de Oosterfche, die de Griekfche is, dierhalven heeft het meer eigenfchap dat in die Taal te zoeken, dan eenige andere, te meer dewyl ook die Godsdienst in het Latyn verricht werd, zelfs ook in andere Landen daar men de Roomfche Godsdienst toegedaan is , al is het dat men daar een andere Taaie fpreekt; daarenboven die Taal ook Talletters heeft, en het iets wezen moet dat aan het Beest eigen is, en daar een byzondere betrekking toe heeft, zynde anders daar aan niet te kennen.
Wat de Naamen aanbelangt, daar op is in het geheel geen ftaat te maaken, dewyl men met een Letter daar by te voegen of af te laaten, het getal geheel kan veranderen, en zo veel doen uytleveren als men goedvindt, zo dat daar in geen de minfte zekerheid is; als blykt aan het groot getal Naamen en EertyteB 3 len



92 VERHANDELING oveu
len die daar toe zyn uytgedagt , en waar in men tot hiertoe niet volftrekt heeft konnen berusten.
Ook heeft het geen eigenfchap een jietal in een Naam of Eertytel te zoeken , dat wel by de Jooden door middel van de Cabbala (dat Joodfche beufelingen zyn) maar geenfins by de Christenen Sn gebruyk is, dan wel in vroegere eeuwen by fommige Ketters. Het was ook wel do gewoonte onder de Grieken , geheimenisfen te zoeken in de getalen in Naamen vervat, als te zien is in de boeken der Sibylen, die zo men voorgeeft in Griekenland geleeft hebben , als te Samos , Delphis , Erythus, Hellefpontus en te Pbrygis (a), dog dat zyn Heidenfche bygelovigheden.
Men zal my ongetwyfelt tegenwerpen, dat hier ter plaatfe in het raadtfel dit dus van Joannes zelve werd opgegeven, dog dit is een verkeerde opvatting van de woorden 't Getal zynes naams, dewyl Joannes daar vs. 17 fpreekt van een eigentlyk getal, het welk dus befchreven werd, om dat het een getal is dat by de Naam behoort, die het Beest en desfelfs hoedanigheden aanduydt, maar niet dat het in de Letteren van die Naam gezogt moet worden; maar doelt op een getal dat tot zyn perfoon
be-
(o) A. van Dalen, pver de Orakelen der Heidenen, bjadz, 5 ic.



het GETAL des BEESTES. 23
betrekking heeft , welke daar door kennelyk werd gemaakt,want de Text wel ingezien zynde, geeft geen de minfte aanleiding daar toe, om het Getal in zynen Naam te zoeken.
In het geheele XIII Capittel werd van den beginne aan, het Beest met zyn ganfche bedryf en alle zyne kentcekenen omftandig befchreven , en op het einde dit Getal daar bygevoegt, het welk als het Zegel zou zyn, waar aan 't Beest te kennen zoude wezen, voorgeftelt by wyze van een Raadtfel, dat men nafpooren moest.
Daar werd wel in 't voorgaande 17 vs. gewag gemaakt van zynen Naam; maar daar ook bygevoegt zyn Getal. Daar werd hier niets van gemeld, en een yder ziet ligtelyk dat daar de Naam van het Getal werd onderfcheiden. Daar werd gezegt dat niemant mag koopen —« ofte dm naem des Beestes, ofte het getal fynes naems. Werdende dus wel duydelyk van elkander onderfcheiden. En in 't volgende i8de Veers, alwaar het Raadtfel werd opgegeven , werd maar alleen van het Getal gemeldt zonder dat daar van een Naam gerept werd.
Wat noodfaakt ons dan om die tweederlye dingen, tegens de uytdruklyke woorden van den Text onder een te verwarren, en dat Getal in de INfaam te zoeken ? Waarom dat niet liever gezogt, in zaaken waar in een eigent]yk getal te pasfe komt ? zo als 'er immers B 4 veele



24 VERHANDELING over
veele onder de menfehen in gebru'yfc zyn, en door 't Merkteeken, als meede de Naam wat anders te verftaan als het Getal ? dewyl men immers Gods Geest geen overtolligheid van woorden kan toefchryven, die niets te beduyden zouden hebben; want of wel in 't volgendeXIVCap. vs. 11. en Cap. XV: 2. alwaar dit zelve onderwerp beoogt werd, telkens het woordt Naam werd bygevoegt, zo is nogtans uyt ieder- dier plaatfen blykbaar dat het een van het ander onderfcheiden is.
Cap. XIV: it. werd gezegt het merkteeken fynes naems, en daar werd het Getal uytgelaaten. En Cap. XV: 2. werd gezegt, van fyn merkteeken van het getal fynes naems, want het woordtje ende is van de Overzetters daar ingevoegt, en ftaat niet in de grondtext. Waarom rm dat aldus byeengevoegt werd, zal gemaklyk te verftaan zyn, als men eerst 't Getal gevonden heeft. Wordende dus om de betrekking en overeenkomst welke die zelve zaaken tot eikander hebben, hoewel onderfcheiden, dus genoemt, en over en weder verwisfeit, werdende echter driee'rlye zaaken daar door betekent; maar Cap. XIII: 18. werd opzette]yk van het Getal alleen gefproken, om dat, datzelve het voornaamfte van de kenteekenen, en als het Zegel zoude zyn waar aan het Beest *e kennen waare. Waarom men het woordt Naam niet in den Text behoeft in te vullen
om



het GETAL des BEESTES. 25
om den zin daar van volkomen te maaken; want dewyl hier het Raadtfel opzettelyk werd voorgeftelt, zo donk ik dat het volledig en niet gebreklyk werd opgegeven , en men dierhalven alleenlyk om een Getal te denken heeft. Daarom ook daar by bevolen dat te bereekenen, om dat het een Getal was, 't welk van zyn Naam of Merkteeken niet was gezegt. Dierhalven te meer befluyte dat geenfins de meening des Geests te zyn, en wy dierhalven eenvoudig by de woorden van Joannes moeten blyvcn, en het Getal al'een op zig zelve neemen , onderfcheiden van de Naam en het Merkteeken.
Door Naamen werden fomtyds Perfoonen verftaan , als Cap. III: 4- Dog gy hebt eenige •weinige n a m e n ook te Sardis, die hare kleede. ren niet bevlekt hebben. Zo word ook hier door zynen Naam zyn Perfoon gemeent. Ook Cap. XI: 13. zyn gedoodt zeven duyfent namen van menfehen. Sommige meenen gelyk ook in de Kantteekening op de laatfte plaats op-N°. 25 te' zien is, dat hier gezien werd op menfehen van name ende aan/ien, als daer zyn Koningen, Vorften, Prelaten, Leeraers ende diergelyke. Zo dat men dan zyn Eertytel voor zynen Naam neemen mag; dewyl die ook dient even als een naam om hem van andere te onderfcheiden. Het zal dan een Getal moeten zyn dat tot zyn Perfoon of wel Eertytel behoort, dewyl het B 5 be-



26 VERHANDELING over
befchreven werd als 't getal fynes naems. Nu is de vraag welk een Getal tot den Roomfchen Bisfchop het meest betreklyk is? dit moeten ons dé Gefchiedenisfen opleveren.
Daar zyn 'er, dog weinige die het gezogt hebben in 't getal der Jaaren, en dat heeft zekerlyk meer eigenfchap't daar in te zoeken dan in de Letteren van een Naam; want wat is 'er algemeenêV onder de menfehen dan de Jaaren te tellen, het welk by alle befchaafde Volken in gebjruyk is , van wat Taal of Natie die ook mogen zyn, of wat Weerelddeel zy bewoonen, al is het niet op eenerlye wyze of van dezelve tydtftip, van alle dog werden de Jaaren getelt, onder de Christenen doet men dat van eenerlye begin, te weeten van Christi geboorte, 't welk men al in de Zesde Eeuw begonnen heeft, hebbende te voren andere telhnge gcbruyktjzo dat die daar in overeen komen, en even daarom gemaklyker te vinden is-.
Het is ook te meer waarfchynlyk dat de H. Geest hier een zeker Getal van Jaaren bedoelt, om dat in de H. Schrift doorgaans als 'er van groote zaaken gepropheteert word, den tydt. daar van werd aangewezen. Als daar is de verdrukking der Kinderen Israëls die duuren zoude vierhondertJaaren, en hunne verlosfing uyt Egypte en wederkeering naar 't Landt Canaan, als het Vierde geflagt zoude opgeftaan zyn. Gen. XV: 13, 16. De Gevangenis der
Kin*



het GETAL des BEEST ES. 27
Kinderen Israëls te Babel, dezelve zoude duuren Seventig Jaaren. Jer. XXV: 11. als die geeindigt waaren zoude jcrulalem weder opgebouwt worden. Babel zelve zouda van andere Volken overheert werden , als de zoonszoon van Nebueadnefar heerfchen zoude. Jer. XXVII: 7. De tydt der komfte van den Mesfias. Dan, IX: 25. en wat dies meer zy. B.-halven de tydtperken van de Lotgevallen der Kerke by Daniël vermeldt, en zelve in deze Openbaringe van Joannes, waar in ook de tydt dien het Beest gegeven is om te doen, dat is de tydt der duuring van zyne heerfchappye beftempelt werdt, te weeten met twee en veertig maanden dat verwisfeit werdt met twaalf hondert en festig dagen dat zyn Jaaren; dierhalven is het te denken dat ook met dit getal een reeks van Jaaren werdt bedoelt , te meer , dewyl nergens gemeklt werdt van welk tydtpunt die 1260 Jaaren moesten bereekent werden , en overzulks waarfchynlyk dat dit Getal daar aan licht moet geven, dewyl zyn Perfoon hier aan onfeilbaar te kennen is.
2. De grootheid van dit Getal werdt gezegt te zyn fes hondert fes ende festig. Indien dan een zeeker getal van Jaaren hier door te verftaan zy, zo is de vraag op welk een wyze dat te vinden, en van waar die te tellen ? Hier over moest men in de eerfte tyden na deze Prophetie zekerlyk in twyfel zyn , dog maakt nu
wei-



a8 VERHANDELING over
weinig zwarigheid, naardien meest alle Uytleggers (uytgezondert de Roomschgezinde) daar in overeenftemmen dat den Antichrist reecs voor lange aanwezig is geweest, en dewyl hy nu genocgfaam bekent is, moeten dierhalven de Gcfchiedenisfen dat uytwyzen , daar in heeft men te zoeken naar zulk een Getal, dat met het Raadtfel overeenftemt en voor het Beest aanmerklyk is.
Men heeft het gezogt in den Paus Vitalianus Signinus, of van Signia geboortig; die op 't Jaar fes hondert fesenfestig de H. Stoel bekleedde, doch die niets zo merkwaardigs uytgericht heeft, dat dit by uytftekenheid op hem zoude pasfen ; hebbende wel eenige regelen in de Kerkendienst ingeftelt, volgens Platina, als mede zo andere zeggen, dat de Godsdienst in de Latynfche taal verrigt moest worden, dat wel eenige opmerking verdient, doch heeft ook het verdriet gehad, dat in zynen tydt de Keizer Conftans de IIde niettegenftaande hy die met veel eerbied tot buyten de ftadt te gemoet ging , echter Rome pionderde , en zo Platina zegt, by beroofde, in de tyt van zeven dagen , de flat van meer vercieringen , dan de Barbaren te voren in twee hondert en achtenvyftig jaren gedaan hadden (a). Dus zyn Pausfelyk gezach niet veel kon gelden, en dierhalven dit
ge-
{q) B. Platina, I. DeeJ, bladz, 221.



het GETAL des BEESTES. 29
getal met nadruk op hem niet toepasfelyk is meer dan op andere.
Ook is het niet genoeg dat menflegts eenen Paus vindt die boven andere uytgemunt heeft, 't zy in dwalingen aan de Kerk op te dringen, 't zy in trotfche Eertytelen zig toe te eigenen ; in hoogmoed, dwinglandye , ontucht en wat dies meer zy, zo als 'er veele zyn geweest; maar men moet den ganfchen reeks der Paufen als voor een perfoon neemen, gelyk Apostel Paulus den Antichrist noemt de mensch der zonde , de z o 0 n e des verderfs , de geheele "aanhang maar als één mensch aanmerkende , gelyk ook de tydt die hem gegeven werd, zynde 1260 Jaaren, op alle de geheele opvolging ziet, en die alle benoemt werden met de Naam van het Beest. Zo moet het dan een Getal zyn dat tot hen alle betrekking heeft.
Het zal ookblyken dat het Getal fes hondert fesenfestig niet bedoelt werd. In den grondtext te weeten het Grieksch , in welk dit Boek gefchreven is, vindt men het Getal niet met die omfchryving als in onfe Overzetting, maar alleen met drie Letteren welke drie getalen beteekenen , aldus dat volgens getuigenis van Ireneus in de oudtfte en beste affchriften, in zynen tydt gevonden wierd Ca),
(hoe-
O) Zie hier over de Hr. van Herwerden , Vertoog ever Openb. XIII: 18. bladz. 79=



3o VERHANDELING over
(hoewel ter dier tyde daar over verfehil was, waar van nader) welke eerfte Letter, volgens taalkundige,-beteekent, naar de gewoone telwyze der Grieken 600, de tweede 60, en de laatfte een figma finale altoos 6, Zo als door Geleerden Taalkundigen is aangetoont.(a).
Zo dat men zou'moeten leefen ende zyn getal is óoo,6oj6~. laat ons dan bezien, of men in eenig Jaargetal dat voor het Beest aanmerklyk is, het op die wyze kan vinden. Het is zeker dat men geen Jaar voor het Beest aanmerklyker vindt, dan. het Jaar 606, waar in de Roomfche Bisfchop , door Keizer Phocas tot Algemeen Bisfchop of Hooft der Kerke verklaart wierd, zonder het welke zyn macht niet veel te beduyden zou gehadt hebben , dewyl hy toen niet meer dan primo mier pares, de eerfte onder zynes gelyken was , (als nog nader te bezien Raat) waarom ook dat jaar Van gewyde en ongewyde Schryvers voor zyn geboorte Jaar gehouden werd , en ook zelve van die Geleerden, welken aan het' Raadtfelgetal een geheel verfchillende uytlegging toekennen. Dit is te bekendt dan dat men het zoude behoeven aan te wyzen (Z>). Het is juyst dit Jaartal waar in men naar myne bevatting die drie getalen
vindt.
00 Ibid. bladz. 79, 80, 130. (*jZie onder andere Pi-of'r. Jansfen, Betoog enz. Voorn voor 't Hde Deel, bladz. 215.



het GETAL des BEEST ES. j|
vindt. De eerfte Letter daar van, maakt meü byvoeging van de twee andere, volgens onze tellinge 600 uyt, de laatfte daar afgefneden aldus 60/6. maaken de twee eerfte te famen 60, en de laatfte alleen genomen 6. Zo dat daar in die drie getalen gevonden wordan.
Dit is wel niet naar de gewoone telwyze, maar waar werd dat gevordert ?, Daar werd alleenlyk te verftaan gegeven, dat 'er ten tyde des Beests een zeeker bekent getal zal zyn tot hem betreklyk, waar in die drie getalen konden gevonden werden, en waar aan hy te kennen zou zyn.
Het is den aardt der raadtfels dat die duyfter zyn en moeylyk te ontwinden, en by aldien dit getal geftelt was geweest naar de gewoone wyze 606 of met woorden omfchreven, zo, dat het van een yder verftaan wierd, was het geen raadtfel, nog nodig daar toe een byzondere oplettenhcid te gebruyken om het uyt te vinden , gelyk de Geest te kennen geeft met die woorden die het verftant heeft rekene het enz.
Wel is waar dat op gemelde wyze de Letteren tweemaal tellen, dat tegen het gebruyk is, dog het was waarfchynlyk even zo met het fchrift aan den wandt gefchreven voor den Koning Belfafar Dan. V: 5 , 25. het welk niemand zelf de Sterrekykers, de Chaldeën en de Waarzeggers niet konde leefen, hoewel het echter als uyt vs. 25. blykt in goede Chaldeeuwfche
taal



32 VERHANDELING over
taal gefchreven was: want daar werd niet alleen van gezegt, dat zy het Schrift niet konde uytleggen , maar zelf dat zy het niet konde leefen, gelyk dan ook de woorden door Da■ niël het eerst zyn uytgevonden. De Hr.B. Bekker zegt hier van in zyne Uytlegginge over Daniël O): „ Ook ftaat 'er niet, dat de Wyfen „ 't Schrift niet fagen; maar datfe 't niet le„ fen konden. Wat moghter dan aan hape„ ren ? dat konde meer als eenerhande oorfaak hebben: maar 't naaste is te denken, „ dat het was gelyk 't wel meer gebeurd, de „ letters Honden misfchien in hunne gewone„ lyke orde niet, ende en was, hoe menfe „ fchikte, geen fin daar uit te maken: het-zy „ datfe van achteren na voren, of van boven „ na beneden, of over dwers, of met halve regels, of by letterkeer, dat de Grieken anagramma noemen, of op eenige andere wyfe te lefen waren. Dienvolgens was 't onmo„ gelyk dat fchrift fonder 't eigen onderrigc „ des fchryvers te verftaan." Indien die Letteren in de 'gewoonlyke fchryforde hadden geHaan , had een yder die- konnen leefen, en flegts de woorden voortbrengen, al waare het geweest dat zy die niet konde uytleggen. En of wel de Kantteekenaars, als te zien is op N°, 31. met fommige het zo begrypen ,' dat
God
OOBladzyde 219. § 328. Zie ook bladz. 235. § 354..



'het "GETAL des BËESTES. 33
God hunne oogen en verftant verblinde , zo houden andere het dog met het eerfte gevoelen , welke my ook het vvaarfchynlykfte voorkomt , en denke daarenboven dat fommigé^ misfchien de Capitaale of Hooftlecteren meer dan eenmaal moesten gebrüykt werden , om die woorden uyctebrengen, en een voegfamén zin te geeven, dewyl anders de Wyzen hoe verward de Letteren ook door elkander mogten geftaan hebben, die ligtelyk hadden konnen fchifcen en in orde brengen, óm die weinige woorden uyf temaaken , waar toe zy ongetwyfelt, om de belooning of anders de on« genade des Konings die zy tcwagten hadden, hun uyterfte best wel zullen gedaan hebben ^ rhaar waar toe een byzondere uytvinding vereischt wierd, 't welk dan Daniël door verlichting van Gods Geest uytgebragt heeft.
Ook kan men tegen dit tweemaal gebruyken der Letteren te minder inbrengen , om dat hier niet een famengevoegt en opgerekent Getal werd opgegeven, maar drie Getalen , in drie Letteren beftaande, welke in 't Getal van 'fc Beest zoude te vinden zyn, en 'er in onze Cyfferletteren geen gevonden werd, die alleen en op zig zelve 60 maakt in de tellingë, waar toe men twee Letteren moet gebruyken, die echter niet van elders bygevoegt worden , maar met deze zelve Letteren kan worden uytgeC maakt j



34 Verhandeling over
maakt, dewyl het maar drie Letteren moeten blyven.
Daar zyn ook Geleerden die van gevoelen zyn, dat de Letteren of 666 voor een verborgen en geheimzinnig Getal moeten aangezien werden, in welkers famenftel en vereeniging het Raadtfel zelve zou zyn opgefloten (a). Dit ftemt verwonderlyk met onze oplosfing overeen , dewyl het juyst op die wyze daar in gevonden hebbe, dog die Geleerden leggen echter het op een geheele andere wyze uyt , als in de aangehaalde plaats te zien is. f
Bovendien heeft dit Getal de vereischtensdie daar in door Geleerden gevordert werden (T) als,
Dat het eenvoudig en van geen breeden omflag is, maar als met een opüag van het oog kan gezien werden, (niettegenftaande men een grooten omflag van duyftere uytreekeningen daar over maakt.)
Dat daar in de Zesfen moeten doorftraalen (c)* Als mede, dat het de hoedanigheid van het Beest te kennen geeft.
Ook, dat het een Getal moet zyn dat algemeen bekent is.
Dat
(a) H. van Herwerden, Verloog over Openb. XIII: iS. bladz. 82.
(b) Profr. Pet. Jansfen , Betoog over den Naam en 's Getal enz. Openb. XIII: 18. II. DeeJ, bladz. Si- § 3-«
(c) Dezelve, bladz. 52. § 34. uyt Vitringa.



het GETAL dès BEESTES.
35
Dat het ook van de aanhangers van het Beest moet erkent werden.
En dac daar aan de Koopers en Verkoopers moeten deel hebben.
Wat het eerfte belangt, dat het enkelvoudig en van geen breeden omflag is enz. ziet een ieder ligtelyk, en behoeft dus geen bewys.
Het tweede, dat daar in de Zesfen moeten doorftraalen. Dit is een Getal dat uyt Zesfen beftaat, en mynes weetens is 'er zo geen van iemand aangewezen, hier in vindt men het Zestal op bovengemelde wyze, Eenmaal, Tienmaal en Hondertmaal, en juyst is het dat de middeifte de 60 maakt, even als het van joannes in 't Grieksch is opgegeven, en ook in drie Letteren, dierhalven geheelenal voldoende. De Hooggeleerde Vitringa is van gevoelen dat in dit Cyffergetal iets geheims fteekt (V). Dat is zo ik meen alleenlyk het famenftel der Letteren op gemelde wyze.
Ten derde, dat het de hoedanigheid van 't Beest moet te kennen gceven. Dit vind men hier in duydelyk, dewyl hy in dat Jaar Algemeene Bisfchop geworden is, in welken Eertytel, volgens 't zeggen van Paus Gregorius zelve, (by gelegenheid dat Joannes Patriarch van Conftantinopolen die voor zig zogt te ver-
kry*
(a) Zie P. Jansfen , Betoog enz. II. Deel , bl. 65, 66. § 45.
c %



36 VERHANDELING over
krygen) de hoedanigheid van den Antichrist gelegen was. En wanneer dien Eertytel door Eulogius Patriarch van Alexandryen aan hem zelve in een brief, gegeven wierd, tegen zyn verbodt, noemde hy die in zyn antwoord aan dezelve een hovaardige benaeming, en. getuygt dat die meermaals aan zyne Voorzaaten (te vveeten uyt vleyerye) opgedragen zynde, echter nooit iemand van zyne Voorzaeten had toegejlemt zoo onheilige benaeming te gebruyken (a), gelyk het dan ook in 't Kerklyk Regtboek den Paufen verboden is, zig dus te laten noemen , het welke nog ten huydigen daage daar in gevonden werd (o). Des niettegenstaande liet Bonifacius de Derde, die waardigheid van den Keizer Phocas verkregen hebbende, nog in dat zelve Jaar in een Kerkvergadering zig daar voor erkennen. En al is het dat zy die zelve bewoording niet gebruyken,. nochtans van dien tydt aan hebben de Paufen zig het gezach aangematigt als Hooft der Kerke , en welk de oorfpronk der dwinglandye en trotfche hoogmoed der Paufen geweest is y waar door zy zig in Gods Tempel verheffen en als God willen geëert zyn, volgens de befchryving die Apostel Paulus van , den Antichrist
* (a) Verhandeling over den Eertitel van Algem. Bisfchop, ■bladz. 3S, 39. (6) Dezelve, bladz. 40, 41, 42, uyt Gratianus.



het GETAL des BEESTES. 37
christ geeft 2 Thesf. II: 4. welke onzes oordeels voornameiyk daar in beftaat, dat by wil heerfchen boven de Vorften, zig aanmatigende de Koninkryken naar believen weg te fchenken , als blykt aan de Trotfche Taal van Paus Celestinus, welke Keizer Hendrik de VIde de Kroon op 't hooft zette, en die met de voet daar weder afftiet, zeggende, dat hy daar mede de Forst wilde leer en dat hy de macht had, om 't ryck te geven en te neemen. Waar mede hy zigGode gelyk ftelt, dewyl dat naar het zeggen van Propheet Daniël tegen Nebueadnefar Cap. IV: 25. God alleen toekomt , die heerfchappye heeft over de Koninkryken der menfehen, ende geeftfe wien hy wil. Dergelyke taal hebben meer andere Paufen gevoert. Zo heeft ook Innocentius de IIIde een Wet gegeven , dat alle die den Paus lasterde gedoodt zoude worden. Zo als die God lasterde volgens de Wet. Lev. XXIV: 15, 16. Waar door veele menfehen gedoodt en verbrandt zyn (a). Dit kon geen plaats hebben indien hy niet tot de Opperfte der Bisfchoppen verheven waare , maarjlegts met andere in gelyke rang gebleven was. En dit recht meenen de Paufen , zelfs de befcheidenfte onder hen, dat hen toekomt, als behoorende tot het Pausfelyk gezach, waar van de eene min de andere meer
(a)JW. Goeree , Kerkl. en WereUU Eist bladz, 455.
C 3



38 VERHANDELING over
zig bedient heeft, naar gelegenheid dei; tyden. Dit wyst dat gemelde Jaartal aan, dewyl uyt die verheffing in 't jaar 6o6~. alle die Trotsheden en Willekeurige Wetten en bevelen hun oorfprong genomen hebben.
Het vierde. Dat het een Getal moet zyn dat algemeen bekent is, Het is de geheele Christenweereld bekent, dat hy op dien tydt, van Keizer Pnocas de Tytel en 't gezach van Algemeen Bisfchop verkregen heeft. Alle en een iegelyk , 't zy dat zy aanhangers van den Roomfchen Stoel zyn of niet, moeten bekennen dat dit Jaar voor den Roornfchen Bisfchop van de liyterfte aangelegenheid geweest is, werdende dat zelve ook van Kerklyke en Weereldlyke Schryvers als het geboortejaar van den Antichrist aangetekent, zo dat Prof. Andala vraagt Wie weet niet dat in H jaar 606. de Antichrist is geopenbaart , als Bonifaciu/s de lIIdQ Algemeen Bisfchop is geworden Qa) , zynde dit de grondfteun van zyn geheele gez,ach. (Hoewel zyn H. Eerw. 't Raadtfel in dat Jaargetal niet zoekt, zo min als andere.)
Ook zyn de Cyfertekqns algemeen bekents want alle Europilche Volkeren , hoe zeer in aardt en taal verfchillende j gebruyken dezei Letteren (&).
Moet
(a) R. Andala, Verklaring over de Openb. bladz. 639. (6) G. van Loon , Inleiding f«t de bedend. fennpigk.^ |ladz. 82.



het GETAL des BEESTES. 39
Moet (ten vyfde) ook van zyne aanhangers erkent werden. Dat erkennen zy gaarne, want hoewel zy volgens hun verkeert begrip, zyne aanftelling als waare hy een Opvolger van den H. Apostel Petrus in hoedanigheid als Hooft <ier Kerke , van Christus zelve afleiden , zo moeten zy nogtans bekennen, dat hy in vroeger tyden, daar voor geenfins gehouden wierd, maar eerst in den jaare 606. door Keizer Phocas tot die waardigheid wierd verheven, wanneer hy hem tot Algemeen Bisfchop aanftelde. En die Naam erkennen zy met alle eerbied: gelyk ook zyne vlyers niet nalaaten, niettegenstaande het verbodt van Paus Gregorius, en het Kerklyk Rechtboek, "hem die toe te kennen, en dunken , dat men die in een goeden zin aan hem mag geven (a), 't welk zy tegen de Janfenisten beweeren , die dat maar met zekere bepalinge toeftaan.
Dac (ten zesde) daar aan de Koopers en Verkoópers moeten deel hebben. Dat hebben zy op deze wyze. Dat hy zelve (de Paus) op die tydt aangeftelt zynde, daar door geordent is tot Hooft over de geheele Kerk, waar aan alle de Paufen door opvolging deel hebben , van wien alle Ordeningen en Inwydingen moe» ten afdaalen tot de minfte Geestelyke die Af.
laa.
(a) Verhandeling over den Titel van Algem, Bisfchop, fcladz. 74 > 75, 7$.
C 4



4o VERHANDELING over
Jaaten, Zielrnisfen en diergelyke verkopen zal',, welke macht zy van den Paus moeten hebben , dus hebben die Verkoopers alle deel daar aan. Zo ook de Koopers, die hun zelve dat ook trachten ten nutte te maaken, en daar door vergevinge van zonde, vrylaating uyt het Vagevuur, en wat dies meer zy, meenen te bekomen. Dit konde geen plaats hebben, indien hy geen algemeen Bisfchop waare ; het eenige Hooft der Kerke, want dan konde, hy aan alle de Geestelyken , die macht niet verkenen , nog ook aan de Leeken dat alles doen genieten, om dat hy dan niet als Christi Stedehouder (zo hy voorgeeft) de macht hadcle. in herjief en op aarde.
Zo dat dit Getal aan alle die vereisclTens voldoet. Uyt alle het welke wy mogen befluyten, dat. de H. Gees.t dit Jaartal bedoelt heeft,,
Boven dat alles heeft dit Getal nog dat voordeel , dat het niet als een Getal dat uyt een Naam of eenige bewoording werd opgemaakt, aan deze of geene Taal gebonden, is, maar ia alle Taaien der Christenen gebruykt werd, als Zynde eigentlyke Talletters. , want of wel de, H breeuwfche, Griekfche en Latynfehe Letteren , ook om te tellen gebruykt werden, zo. zyn dat dog geen eigentlyke Tal of Cyfferletters, dat deze maar alleen zyn, en welke tot geen ander gebruyk dienen, en daar toe van alle Christenen gebcfigt werden > ook altoos
de-



het GETAL des BEESTES. 4ï
dezelve Letteren moeten blyven, en niet bygedaan of afgelaten kan werden, gelyk men met woorden kan doen, om de Letteren zulk een getal te doen uytleveren als men hebben wil.
Voeg hier by dat de Jaartelling der Christenen dezelve is in alle gewesten der Weereld, en het is opmerklyk dat zulks niet lang voor dien tydt begonnen is, door eenen Dionyfius Parvus, bygenaamt Exiguns (de kleine) een Abt tc Romen, omtrent het midden der Zesde Eeuw , of zo andere naauwkeuriger ftellen in 't jaar 532 (a), welke Jaarrekening vervolgens algemeen geworden is: te voren had men andere reekeningen. De Romeinen telden de Jaaren naar de regeertyd der Confules of Burgemeesteren : de naamen der gener die ter dier tydt regeerde daar by Hellende. Ook de Keizers reets Christenen zynde, deeden hetzelve, dog eindelyk naar de Jaaren hunner eigen regeeringe. Zo deeden ook andere Vorften in hun Ryk. Zelf ook de Christenen , hebben veele eeuwen na de geboorte onzes Heiiands ook de Jaartelling naar de gewoonte der geenen die onder de Romeinen waaren, moeten ftellen naar de regeering der Confules, of ook wel naar de bouwing der Stade (Z>),
In
(a~) G. Arnold, Kerkl, enJVereldl. Hist. bladz. 449. O) Pet. Reland. Fafti Confuiares, Rep. der Gd. Jan» Teb. Ac J716. bladz. 80, 81.
C 5



42 VERHANDELING over
In de Handelingen der Kerkvergadering gehouden te Keulen in 't jaar 346 vindt men gereken t («): Op den dertienden May, na het Burgermsqsterfchap van Amantius en Albinus in 't jaar 742. in de Kerkvergadering beroepen te L'Kstine in Henegouwen, door Carloman Hartog en Prins der Franken, Broeder van Pipyn Kaning van Vrankryk, vindt men voor de eerilema*! in openbaare gefchrifte, de Jaarrekening naar de geboorte des Heilands gemeld, in plaatfe van naar de regeeringstyd des Konings (ö): eindelyk is die Jaartelling van Dionyfius algemeen geworden in de geheele Christenheid , zonder het welke het Raadtfelgetal van joannes moeilyk en alleen maar door de tydrekenaars te vinden zou zyn geweest. Hoewel zy echter hunne Jaaren niet alle op dezelve tydtllip begonnen, fommige met Dionyfius van de geboortedag onzes Zaligmakers den 2 5fte van Wintermaand, andere met den dag der befnydenisfe den eerften van Louwmaand, nog andere met de 2sfie van Lentemaand, of ook met het Paaschfeest, zo dat in een en dezelve Landftreek het begin niet gelyk
Ca) Nota ftaat NA het Burgem. enz. om dat» als men m afgelegen gewesten in 't begin des Jaars niet wisê welke Burgemeestet en nieuwlings verkoren waaren, (telde men de naamen der geeuen die 't laatst warén afgegaan.
Q) G. van Loon, Aloude Hist. I. Deel.



het GETAL des BEESTES. 43
]yk genome» wierd, doch is ten laatften op een vasten voet gebragt.
Het isbekendt dat ten tyde vanlreneus verfchil was over de middelfte der drie Letteren van het Raadtfelgetal, willende fommige dat Joannes voor de I (Xi) een ( (Jod) zoude gefchreven hebben: dierhalven zoude men moeten leefen. Ende zyn Getal is fesbondert, tien, fes. Niet feshondertfestien, zo min als volgens de andere fchryfwyze feshondertfesenfestig , om reets gemelde reden, te weeten dat hier geen opgerekent getal, met omfchryving van woorden werd opgegeven (0), maar drie Cyfertekens of wel getalen, die in het getal dat tot het Beest betrekking heeft, gevonden werden , want by aldien Joannes dit mee woorden geftelt had, konde daar geen verfcb.il over de middelfte der drie Letteren zyn.
Die beiderlye wyzen van de getalen uyt te drukken, had men lang voor Christus geboorte en ook daar na in gebruyk, als te zien is aan het gefchil over eenige woorden by Thucydides, een Grieksch Schryver , geboren in den jaare vierhonderteenenfeventig voor Christus , welke een zeker getal daar mede omfchryft (ó). En daar en tegen in de levensbe-
fchry»
(<j) Zie ook Vitringa.
(6) Verhaal van den Peloponnezer Oorlog, door Tfjueydide?, Rep. der Gd. N.ov. Dec. 17.31. bl. 46.6. 476..



44 VERHANDELING over
fchryving van Epicurus, over de CyfFertekens, waar mede zyn geboortejaar werd uytgedrukt; dat het drie hondert eenenveertigfte Jaar voor Christus moet zyn (a). By Jofephus-waaren van oudts de getalen metCyffertekens geftelt, maar nu vindt men die daar met omfchryving van woorden (b).
De Geleerden zyn het niet eens, of de H. Schryvers van 't N, Testament Cyfferletteren tot de getalen gebruykt hebben ofte niet. Hoe 't daar mede zy-, deze Cyffertekens van het Raadtfelgetal, zyn • door al die tyden heen zo 'gebleven, als die in 't oorfpronklyke gevonden zyn, hoewel alle de andere getalen die in het Griekfche N. Testament voorkomen, in de boeken die men thans in gebruyk heeft, met woorden omfchreven zyn, dat des te opmerklyker is; zo men verzekert waare dat die door Joannes ook zo met woorden waaren ter nedergeftelt , behalven deze . van het Raadtfel , was daar geen twyfel aan , dat het Raadtfel in drie Talletteren moeste gezogt werden ; maar al is dat zo niet,zo blykt ten minfte daar aan, dat men al van oudts gedagt heeft, dat 'er iets geheims in die drie Talletteren opgefloten lag, meer dan flegts het getal dat daar uyt te bereekenen is , en men daarom ge«
fchroomt
Ca) Thom. Stanley, PMlof. Oudb. bladz. 369. (V) Rep. der Gel. Maart, April 1719. bladz. 350.



het GETAL des BEESTES. 45
fchroomt heeft, die met woorden even als de andere getalen, te ftellen, en daarom ook van alle tyden zo gebleven zyn. Dierhalven moet men te meer myne uytlegging goedkeuren.
Indien het zp, waare dat men die fchryfwyze welke de tegenftrevers van Ireneus wilde dat het zyn moest,- voor de echte moest houden , zoude nogtans myne oplosfing ook daar aan voldoen, dewyl de Jota by de Grieken in de tellinge Tien betekent, en dat de middelfte letter van 606 , te weten , de o. (Nul) de Letter is waar mede wy met byvoeging van eene andere letter ons Tiental uytT drukken; en alhoewel de o. op zig zelve genomen by ons niets beduydt, en daarom Nul, zo veel als niets of geen genoemt werd , zo konnen wy dog buyten die letter het even Tiental niet aandnyden, maar werd volftrekt daar toe vereischt, gelyk ook tot alle de even Tientallen, 't zy enkel of verdubbelt, als 10, 20, tot 100, 1000. en zo verders. En deze ietter dient nergens anders -toe.
Men vindt in dit getal in het bereekenen, de fes eenmaal en hondertmaal, de Tien in het midden , zo als men wilde dat de grondtext zou geweest zyn. Werdende dat zelve getal behouden.
Dus voldoet myne oplosfing aan beide de fchryfwyze. Iets, het geene ik niet weet dat van iemand op eenigerlye wyze is te berde ge-
bragt.



46 VERHANDELING over'
bragt, en daar én boven ook juyst in drie leb teren zo als het door Joannes is opgegeven.
Dog over de laatfte fchryfwyze behoeven wy ons niet zeer te bekommeren, alzo het al van Ireneus tydt af, die in de Tweede Eeuw geleeft, en de eerfte fchryfwyze voorgeftaan heeft, door al die- tyden heen van de Kerk daar voorgehouden is, dat het door Joannes alzo is gefchreven als wy het thans nog in de Griekfche Text vinden , van het welke ïreï neus zegt „ dattet getal in allen ouden en
warachtigen Exemplaren alfo bevonden ,, wert, en ooc betuygen dat defelve die Joan•„ nes in defen leven gefien, en Gods Woort
van hem gehoort hebben, dat het getal der 3, beesten is, alfo als 'c de Grieken gerekent „ hebben, en gelyk de letteren die in ?t felve 5, boec befchreven werden" (Y). Het geeft echter 'te meerder zekerheid dat het aan beide de fchryfwyzen Voldoet, dewyl niemand zig dan kan behelpen met voor te wenden, dat het twyfelachtig is wat de echte zy, en gevolgiyk dat alle oplosfingen en uytreekeningen tot hier toe daar van gedaan, niets te beduydën hebben. Want het is buyten alle twyfel^
dat
* '00 Eureb. Pamph. K, H. Pol. 89. Vert. van A. v. d. JMeersch, blad/. 20. Vid. Vitringa, in Apoc. p. 626. by j. van Herwerden, Vertoog over Openb. XIII: 18. bladz» .79, 80. w



het GETAL des BEESTES. 47
dat de tegenstrevers van Ireneus ook reden voor hun gevoelen zullen gehad hebben, en 'er ter dier tydt verfchillende affchrifteri van 'tN.Testament waaren, als by Ireneus te zien is, welke zo men zegt een affchrift gebruykt heeft veel verfchillende van de andere («). Ook op het getuygenis der Oude Kerkvaderen (zo de Geleerden zeggen) niet altydc veel ftaat te maaken is, werdende aan Ireneus zelve ook misflagen toegekent, als onder andere dat hy in een zyner Schriften beweert, dat de Zaligmaker reets bejaart en omtrent Vyftig Jaaren oudt zou zyn geweest, toen Hy geleden heeft, beroepende zig op ,eene overleveringe van Joannes zelve, die het nevens andere Apostelen alzo zoude geleert hebben, bybrengende de plaats Joan. VIII: 57. die door hem kwalyk verftaan wierd (è). Zynde het bekendt dat den Heilandc op verre na zo veele Jaaren niet bereikt heeft. De gemeene reekening ftelt in het drieëndertigste Jaar. Een ander meent het naauwkeuriger te ftellen op drieendertig jaaren en omtrent drie maanden , geboren zynde 25 December in 't jaar 748. na de bouwing van Romen, den 6 January 779 gedoopt en op 't Paaschfeest 782 gekruyst. Hoewel
dat
Ca) J. A. Fjbricius , Griekfche Boehz. Rep, der Gel. Sept. Octob. 1713. bladz 262. (6) Eufeb. Fol, 89. Vert.van A. v. d. Meersch, bl. 254,



VERHANDELING over
dat 'er ook gevonden werden , die in het vyfendertigfte Jaar ftellen , als J. du Bois, welkö zegt dat met-hem overeen komen veel treffelyke en in de tydtreekening ervaren Mannen, als J. Scaliger, Ubbo Eramius,S. Calvinus, en meer andere. Phil Lansbergius meent in het fesendertigfte Jaar (a), het welk het boögftg is (voor zo verre ik weet) dat men ftelt.
Dat men de laate opkomst der Cyfferlettei ren, als een zwarigheid tegen deze oplosfinge van het Getal zoude willen inbrengen, doet niets ter zaake, zulks is reets door Profesfor P. Jansfen beantwoord , (welke deze Cyffer* letteren op eene byzondere wyze ftellendej gebruykt , om die met de leeftydt van het Beest, zynde 1260 Jaaren, overeen te bren^ gen (è) , hier op uytkómende. Dat het genoeg waare: dat die t'eeniger tydt in algemeen ge^ bruyk Honden te komen, als het Beest aanwezig zou zyn; zeggende verders (c) ,, Veele „ meenen dat onze CyfFertekens uit Arabiën
i, en
(a) Zie onder andere Joh. d'Elpagne , bladz. 611, Hieron. S. van Alphen , over Dan. JX. Rep. der Gel; Mey, Juny Ao, iyiö.bladz. 427, 428. J. Clericus .Rist. teciej. ibid Rep. bladz. 433. J. du Bois, in de Oude Thydts Threfoor, by Dirk Rembrantz v. Nierop, Md. tbem. 's Werelts Ouderdom, bladz. 45.
(b) Betoog van den Naam en 't Getal enz. des Beestesf Openb. XIÏIl 18. I. Deel, bladz. 33—35.
CO II. Deel , van den Naam en 't Getal enz. bladz, Ï82, 183.



het GETAL des BEESTES. 49
en van de Saraceenen hunnen oorfprong „ hebben. Maar Vosfius («) toont dat defel„ ve van de Grieken tot de Arabieren , en „ van de Arabieren tot de Indianen, en van „ de Indianen tot-ons overgekomen, en ten „ tyde van Boëthius, dat is, in de Zesde Eeu„ we al in gebruyk geweest zyn. Wallifius (T). „ bewyst dat onze Cyferen in Engeland al om „ 't Jaar na Christus geboorte 1066. gebe„ zigt zyn."
Andere daar en tegen zeggen , dat men wel in 't algemeen de uytvinding onzer Cyfferletters de Arabieren toefchryft, maar dat geleerde Oudheidkenners bewezen hebben, dat zekere Arabier Alfepadi genoemt, in een Arabisch Manufcript, 't welk in de Bibliotheecq te Oxford in Engeland bewaart wert, derzelver uytvinding aan de Indianen toe eigent. De Saraceenen hebben dezelve'in de Tiende Eeuw naar Spanjen overgebragt, in het einde van de Tiende Eeuw zyn die door zekere Gerbertus (of Gilbert zo als Platina hem noemt) naderhand Paus geworden, onder de naam van Sylvester de IIde, naar Vrankryk overgebragt. Deze Gerbert , een Benedictyner Monnik , verliet zyn Klooster in Vrankryk, en trok naar Spanjen om zig in de Wetenfchappen te oeffe-
nen,
(a) P. 46. ad. Melam.
Q) In Tranfaét, Philofoph. A°. 1700, menfe Sept D



5o VERHANDELING over
nen ; wierd aldaar onder andere in de Wiskonst onderwezen, zo men meent door Arabifche Meesters: trok vervolgens weder naar Vrankryk, en is volgens de H>". Mezeray mogelyk de eerfte geweest die deze Konst in Vrankryk geleeraart heeft («). Hebbende misfchien die Letteren daar toe gebezigt.
Hoewel de Hr. G. van Loon van gevoelen is, dat die eerst na de Twaalfde Eeuw in Europa in gebruyk gekomen zyn, wezende Oude Spaanfche of Punifche A. B. C Letteren, en dat volgens de Jefuiet Papenbroek, Alphonfus, de Tiende Koning van Kastiliën en Leon, bygenaamt de Sterrekyker, de eerfte geweest is, die in den jaare 1240. in het opftellen van zyne Sterrekundige Tafelen dezelve zou gebruykt hebben (£).
Hoe bet daar mede zyn mag, men kan over de laate opkomst dier Letteren deze aanmerking maaken , dewyl juyst ter dier tydt de dwinglandye van 't Beest ten hoogften top geftegen was, dat het God behaagt heeft, zyn moedtwil eerst op 't hoogfte te doen klimmen, en hem als dan openbaar kennelyk te maaken voor de zulken die lust hadden het na te fporen.
Men zegge daarom niet, dat men dan't Antichristisch Beest niet regt konde kennen, om
dat
(a) De Mezeray, Cbron. van Vrankryk, I Deel, bladz. 384, 386 390.
(&)' G. van Loon» Inleiding tot de leiend. Penningkunde, bladz. 76—79«



het GETAL des BËËSTES. 5*
dat men hetRaadtfelgetal niet konde oplosfen, zo lang de CyfFerletteren niet bekèndt waaren. Daar waaren immers behalven dat, kenteekenen genoeg opgegeven , daar men het aan kennen kon, en men had het Godlyk Woordt waar aan men zyne inftellingen konde ter toetfe brengen; ook heeft men genoeg geweeten wie daar voor te houden was, niettegenstaande men door zo veele Eeuwen heen, tot op den huydigen dag getracht heeft, dat raadtfel op te losfen, zonder het nogtans te konnen eens werden.
Dit Getal is van de Naarri onderfcheiden* Dus begrypen het ook fommige Geleerden temoeten zyn , gelyk ook in 't voorgaande 17 Veers met duydelyke woorden drieërlye dingen genoemt werden, want daar werd aldus gezegt Ende dat niemand mag koopen ofte verkoopen dan die dat merckteecken beeft, ofte den mem des Beestes , ofte het getal fynes naems, welke dus duydelyk van elkander on« derfcheiden werden, niettegenstaande daar gezegt werd het getal fynes naems, en Cap. XIV: 11. het merckteecken fynes naems, dat ook zyn reden heeft.
Door het Merkteeken verstaan de Geleer de Kantteekenaars en andere Uytleggers het ChrismaCa) in 'tSacrament desVorinfels,waar
mede
(«) Op No. 33.
D %



52 VERHANDELING over
mede een yder door een Bisfchop met het Chrisma of zogenaamde H. Olie met Balfem gemengt en door een Bisfchop gewydt, welke de naam van 't Chrisma verkregen heeft Qa), aan 't voorhooft geteekent werd.
Het fchynt my toe, dat het niet alleen dit Sacrament is , waar op hier gezien werd , maar ook en voornamelyk op de wyze hoe zy geteekent werden , te weeten, met het teeken van het Kruys , onder het uytfpreeken dezer woorden Signo te figne crufis confirmo te Chrismate falutis in nomine Patris & Filii & Spiritus S. volgens het tractaat des vormsels; aldaar gevraagt werdende, Welke zyn deze woorden? is het antwoordt „ Het
generaal Concilie van Florencie gehouden „ in st jaar 1439. den H. Thomas p. 3 q. 72 5, art. 4 ende den Catechismus van Roomen, 3> feggen dat het zyn defe naervolghende woor„ den. Ick teeckene u met het ieecken des H. j, Cruys, ende ick vorme u met het Chrisma der
Saligheyt, inden naem des Vaders, ende des „ Soons, ende des H. Geest" (b~). Het Kruys mag wel het voornaamfte Kenmerk van den Antichrist genoemt werden, het is immers het Kruys waar door zyne aanhangers in de algemee-
(a) TraB. van 't H. Sacram. des Vormfels , door den, E. Br. Ludov. Oft. Leerra. der H. Godtheit, bladz. 19. <Jjj Dezelve, bladz* a8.



het GETAL des BEESTES. 53
meene Kerk zig doen onderfcheiden ; het is bekent hoe veel zy daar mede op hebben; dat zy de eerbieding van het Kruys houden voor een aanneming van den geheelen Roomfche Godsdienst, gelyk in tyden van vervolgingen genoeg gezien is; als mede hoe bygelovig .zy daaromtrent zyn. Dit leert hun Catechismus in het antwoordt op de ndeVraage van de 2de Les, alwaar na dat in de voorgaande onderwys gegeven was, hoe men met de handt en vingeren een bewys van een Kruys maakt, gevraagt werd Wat voordeel ontfangen wy door het maaken van het Heylige Kruys? antw. Ten eerfte ftrekt het maken van het Kruys ons tot een
openhaar e belydenis des geloofs. Ten derdei
verdryft het maken van het Kruys van ons den Duyvel met al zyn bedryf. Door het ontfangen van dit Merkteeken betoonen zy aanhangers van 't Antichristisch Beest te zyn, zynde dat een Sacrament van menfchelyke inftelling, en hier door werden zy die Kerk onderhorig gemaakt, die zig door dat Teeken van andere gezintheden doet onderfcheiden.
Het Kruys diende by de Christenen in de eerfte Eeuwen tot een teken des Christendoms om hen te onderfcheiden van de Heidenen en tot een roem der Christenen, tegen de fmadelyke verwytingen die zy ondergingen van wegen de kruyciging des Heilands Qf) , willen-
O) G. Arnold, K. H. 2 B. 3 H. 12 Par. 3 B. 5 H.
D 3 ?Par'



54 VERHANDELING over
lende daar mede toonen dat zy roemden in 't Kruyce Christi. Dog dit wierd met 'er tydt tot een misbruyk en bygeloof , waarom het van de regtzinnige wierd afgefchaft, het welk de Roomfche Perk nogtans blyven aankleven s en welke dat gebruyk behouden heeft ; ook om zyne onderhorige mede te teekenen , zo als mede in de Optochten die hem ten gevalle gefchiedde, zo tegen de Turken, als de Waldenfen, gelyk in de Kerklyke Gefchiedenisfe te zien is, niet flegts maar dienende tot een Veldteeken; maar ten bewyze van vollen Aflaat O), anders gezegt vergevinge van allerlye zonden, het welk zy veel al voor geit van Zyne Aflaatpredikers gekogt hadden. Zulks het Kruys het Merkteeken is van de Roomfche of Algemecne Bisfchop. Zo als wy over Cap. XIV: 10, iï. ook nog zullen zien.
Ofte den naem des Beestes. Zynen Naam is die van AJgemeene Bisfchop, dit wil dan zeggen, die aanhangers zyn van de Algemeene of Roomfche Bisfchop, namelyk die Roomsch Catholyk heeten, die draagen de naam van het Beest, welke daar in het waarteeken vinden om te koopen, om dat zy vertrouwen dat hy het Hooft der Kerke is , en daar door alle macht heeft om Aflaaten te verleenen, en wat dies meer zy.
r, i Of.
7 Par. Z.e ook Eufeb. K. tf.door A. A. van der Meerscb, Wadz. 37$, 500 in de Aanteek. SjO, 6- ArnoJd,K.H.i$B.zH.6 Par. 13 B.5H.2Par.



het GETAL des BEESTES. 55
Ofte het getal fynes naems, te weeten, die mede deel hebben aan 't Getal, namelyk van zyne aanftelling , wanneer hy zynen Naam van Aigemeene Bisfchop of Hooft der Kerke bekomen heeft. Dit ziet wel meest op de Geestelyken, als zynde daar door ook geordent, dewyl alle ordeningen moeten afdaalen van den Paus tot de minfte Geestelyken, en hy zelve op dat getal van Jaaren aangeftelt is, zo hebben zy dus ook deel aan dat Getal. Hoewel het ook op de Leeken past, alzo zyne aanftelling en de macht die hy daar door verkregen heeft, ook haar ten nutte komt.
De geene dan die deze dingen op eenigerlye wyze deelachtig zyn, 't zy als Geestelyken of als Leeken, mogen Koopen en l erkoopen, en anders geene, want daar werd gezegt dat niemand mag koopen ofte verhopen dan die dal merckteecken heeft enz.
De vraage is , welke Koopmanfchap men hier verftaan moet? Al van oudts was de W. Napeir f», als ook in laater tydt de H. E. H . Vitringa, en andere, van gevoelen dat hier gezien werd, op het verbodt der Paufen Alexander de Derde en Martinus de Vyfde, om met de Albigenfen, en alle die buyten de Roomfche Kerk zyn , eenige gemeenfchap te hebben inkoopenen verkoopen, of eenige om-
me-
(a) Verll. ever de Openb. bladz. 234» 235-
D 4



56 VERHANDELING over megang te houden r», om die Lieden daar door als uyt de menfchelyke famenlevin, te verbannen. Maar het fehynt my toe dat zulks b er n,et m aanmerking kan komen, om dat, dat onder de menigerlye wyzen van vervolgingen , die de waare Kerk van het Beest onder gaan zoude, te ftellen is ; dat maar eente . tydt heeft geduurt, daar dit Koopen en Ver koopen een byblyvende hoedanigheid in hem moet geacht werden, welke duuren zal zo W XVrn SeZaCi!oeffent' •* »en zien kan Cap! BÜ II-1,Da^men rou^ bedryvenzal als Babel gevallen „, om dat niemandt hare -ware meer en koopt. Dierhalven zal dat waarfchynlyk ten einde toe duuren, en het ophouden daar van haaren val veroorzaaken. Daarom zoude k liever daar door verftaan de geestelvke koopmanfchap van het Beest zelve fdie men onder het voornaamfte zyner bedryven moet tellen gelyk ook zo de koophandel van het geestelyk Babel befchreven werd Cap XVIII-
l^enttk!^ EZeCh' CaPvXXVIL'van het eigentlyke Tyrus,waar van Romen het tegenbeeldt is, en waar uyt deze woorden genomen zvnjwerdende onder veelerlye kostelyke Waa" ren op beide p] £fen, 00k genoemt de zie. len der menfehen, dat voornamelyk aan het tegen.
(a) Zie breder bier van R Anr^i, i, Openb. Joan. bladz. 823 A"ddIa ' FeriL DVSr *



het GETAL des BEESTES. S?
genbeeldige Tyrus (Romen) eigen is, men zie de Kamt. Openb. XVIII. op N°. 26.
Als daar dan gezegt werd dat niemand mag koopen ofte verkoopen , dan die dat merckteecken heeft enz. dat wil te kennen geven , dat het Beest zig zo veel aanmatigen zoude , als of niemand vergevinge van zonden konde dcelagtig worden dan die een onderhorige van hem was. Dit werd.genoemt hopen en verhopen, om dat het alles by hem voor geit te krygen en als een koophandel daar van gemaakt is. Deze dan welke op eene of andere gemelde wyzen deel aan zyne aanftelling hebben, konnen vergevinge erlangen, terwyl alle andere die van zyne aanhangers niet zyn, door hem en zyne Conciliën werden verkettert en verdoemt.
Dewyl dan als gezien is, het Merkteeken^, de Naam, en het Getal des Beests van elkan* der onderfcheiden zyn , en nogtans gezegt werd het merckteecken fynes naems Cap. XIV: 11. gelyk hier in 't XIII Cap. vs. 17. fa getal fynes naems, zo gefchied dat om de naauwe betrekking welke die drie onderfcheidene dingen tot eikanderen hebben dat die dus byeengevoegt en over en weder verwisfeit werden. Wanneer daar dan gezegt werd bet merckteecken fynes naems, zo heeft men te verftaan het Merkteeken van de Algemeene of Roomfche Bisfchop (dat zyn naam is) namelyk het Kruys, D 5 de



58 VERHANDELING over de zulke die daar mede als zyne onderhorige geteekent zyn;zo als het daar ter plaatfevoorkomt. En het getal fynes naems , dat is , het Jaartal van zyne aanftellinge, by het welke hy zynen Eertytel of Naam bekomen heeft, dat tan genoemt werden het getal van zyn Naam Die deel neemt in die aanftelling van Opperhoofdigheid, en zig dat ten nutte maakt,heeft ook deel aan het Getal van zynen Naam.
Dus werd hier door de Geest de drie merkteekenen opgegeven , waar aan het Beest te kennen zou zyn, en waar van het Getal het voornaamfte en als het zegel zyn zoude.
Dit Jaargetal is voor hem zeer aanmerkJyk, dewyl hy op die tydt tot die hoogheid is verheven welke oorzaak is van alle zyne willekeurige en geweldige bedryven , welke onmogelyk zonder die Opperhoofdigheid hadden konnen gebeuren, en daarom te recht in 't Raadtfel voorgeftelt als een getal waar aan hy te kennen zou zyn. En men zal niet ligt een getal vinden voor hem van die aangelegenheid , dat eene aanduyding is van de "tyde en het grondtbegïnfel der geheele Pausfelyke macht ; en van die Eernaam , waar door hy zig inzonderheid betoont den Antichrist te zyn, zig noemende het Hooft en Bruydegom der Kerke, en wat van die trotfche Eertytelen meer zy, die hier uyt haaren oorfpronk hebben.
In



het GETAL des BEESTES. 59
In de eerfte tyden wierden de Roomfche' Bisfchoppen flegts Priesters genoemt gelylc de andere (a). Ireneus fchryft aan Vittor de Bisfchop van Romen „ alle de priesteren die in „ de vergaderinge van Roomen voor Sother „ geweest zyn , daer ghy nu de Overfte zyt, „ te weten Anicetus , Pius, Hygmus" enz. in welken brief hy Victor fcherpelyk beftraft, om dat die alle de Kerken van Afia van de gemeenfchap trachte af te fcheiden, dewyl die 't met de Westerfche niet eens waaren over 't vieren van 't Paaschfeest; en zegt verder „ al „ was 't oock dat hen dochte dat die andere „ behoorden te doene ghelyk fy , nochtans „ en hebben fy daerom niemandt van haer „ gefelfchap verdreven, en hebbenfe al ont„ fangen die uyt die Landen quamen, ende „ oock alle de priesteren die voor u geweest „ zyn" (by Dit werd hen ook genoeg van de Janfenisten voorgeworpen , dat zy maar met andere in gelyke rang wierden geftelt , waar van menigvuldige blyken zyn (e)- cyprianus Bisfchop van Carthago in 't jaar 248. fchry vende aan Stephanus Bisfchop van Romen,
noemt
(a) Eufeb. K. H. 5 Boek. Cap. 22. Fol. 98.
(&) Ireneus by Eufeb. 5 B. Cap. 24. Fol. 99. Zie ook Cap. 25. Fol. ioo.
(c) Zie onder andere de paus ontvoogt of Middelen tot bekeering der Ketters, t Deel, 2 Hooftd. alwaar men veele bewyzen daar van byeen verzamelt zal vinden/



6*0 VERHANDELING over
noemt hem onze amptgenoot. Het is ook eerst na de doodt van Cyprianus in 't midden der Derde Eeuw, befloten in yder Landfchap een Bisfchop boven de andere te ftellen, welke was die in de Hoofdftadt woonde, en dus Metropolitaan of Hooftbisfchop genoemt, die in 't begiageen gezach over de andere, maar alleenlyk de voorzitting hadde , daar na gaf men hen de macht om de Bisfchoppen die onder dat Landfchap behoorden, in te wyden vervolgens ook om de Kerklyke vergaderingen van dat Landfchap te beroepen, om dat zy in de Hooftfteden woonende, het zo gevoeglykst was. Deze noemde men Primates of Ooperfte Bisfchoppen. In de Westerfche Landen wierden zy Aartsbisfchoppen genoemt , namaals wierd deze gewoonte, door de befluyten van de Bisfchoplyke vergadering van Nicea in 't jaar 325 bevestigt, en tot een Wet gemaakt En alhoewel de Bisfchop van Romen veeltyds de eerfte- in rang genoemt wert, om dat die Stadt de zetel van het Keizerryk was, zo had hy nogtans geen gezach boven de andere , want Cyprianus zegt in zyn 25fte Brief, „ dat „ men zot moest zyn om zig in te beeld'en dat „ het gezach der Bisfchoppen van Africa min„ der is, dan dat van de Bisfchoppen van Ro« men." Zo dat hy daar door op zyn hoogst genomen primo inter pares dat is de eer/ie onder zynes gelyken, was. En dit wierd
hem



het GETAL des BEESTES. 61
hem fomtydts ook nog al betwist, want Keizer Conftantinus zeide, dat Cecilius Bisfchop van Carthago de voorzitting over de Catholyke Kerk had, Hieronimus zelve een Romein zegt, „ Indien een zaak beflist moet werden, „ wat het gezach aangaat, dat van de geheele Weereld is grooter dan dat van een eenige Stadt, in welke plaats een Bisfchop is, 't is „ altydt dezelve waardigheid, de rykdom en [] de armoede maaken hen niet meerder nog „ minder, zy zyn alle navolgers der Aposte-
» len" ^' , ■ ,j. j-
Zulke blyken zyn 'er menigvuldig, die wy
kortheidshalve voorby gaan (T). Echter zogt
de Roomfche Bisfchop door allerlye listen in
gezach boven andere te fteigen, en de hoog-
fte macht aan zig te trekken, niettegenftaande
veele zig daar tegen kantede.
Eerlang wierden Vier Hooftzetels geftelt,
de eerfte was Romen, de tweede Conftantino-
polen , de derde Alexandriën , de vierde An-
tiochiën. Deze noemde men Exarchi, als Op-
zienders over veele Landfchappen die onder
een en het zelve Bisdom gebragt waaren. Daar
na wierden zy Patriarchen genoemt, waar by
ook nog die van Jerufalera gevoegt wierd,
hoe-
00 Hieron. in Episr. ad Evagrim. (6) Men zi© maar Eufeb. K. H. Fol. 99- e" a^ere plaaüen.



62 VERHANDELING ovEU
Jwewel ook andere, als die te Ephefen, te Cefarea enz. ook alfo genoemt wierden (a), en ia 't Concilie van Conftantinopolen gehouden onder Keizer Theodofius vastgeftelt, dat de Bisfchop van Conftantinopolen zoude privilegie en heerlyke vryheden hebben naest den Roomfchen Bis. fcbop om dattet nieu Roome is (T). Keizer Justi nianus noemt Paus Johannes Aartsbisfchop en Patriarch van Romen.
Zy wierden nog tot in de Zesde Eeuw als Afgezondene gebruykt, Theodoricus Koning der Gotthen, zondt Paus Johannes aan den ■Keizer Justinus, en Theodatus zondt Agapethus aan Justinianus. Dezen Keizer gebood Paus Vigilius om ftraks naar Conftantinopolen •te komen, 't welk hy gehoorfamen moest (Y) Ondertusfen ftelden de Bisfchoppen van Ro men alles in 't werk om het oppergezach in banden te krygen, en AJgemeene Bisfchop te werden , waar in die van Conftantinopolen zyn mededinger was, dewyl die Stadt reets voor lang de zetel des Keizers waare: dat veel twist veroorzaakte die zeer hoog liep, dewyl een yder van hen dagt dat het hem toekwam Dit duurde tot dat Keizer Phocas den Roomi Ichen Bisfchop begunftigende, om dat die alle
de
iS S' AT'd' * * L Dee' • 4 B. 5 H. r. 2. par.
V» Hist. Tripan, agter Eufeb, Fol, 4I0
CO G. Arnoid, K, H. I. Deel, 6 B. 2 H. i Par



het GETAL des BEESTES. 63
de moorden die hy aan zynen Meester den Keizer Mauritius en desfelfs geheele geflacht, gepleegt hadde, die hy alle had omgebragt , voor goedkeurde; en Cyriacus de Bisfchop van Conftantinopolen in tegendeel dat verfoeyde, zulks dat Phocas hier door getergt den Roomfchen Bisfchop Bonifacius de Derde tot Opperhooft der Kerke onder den Tytel van algemeeme bisschop verklaarde in 't jaar 606. volgens Paulus Diaconus, Bartholomeus Platina, en veele andere, alsook te zien is by de Hr. G. Arnold (a), het welk in 't algemeen van de Geleerden gevolgt werd * zo als ook van den Abt de Fleury in zyne ' Histoirc Ecckfiistique. De eerfte van deze genoemde namelyk Paulus Warnfried , anders genoemt Diaconus, was een Longobard van geboorte, en heefc niet lange na die tydt geleefc, in de Achtfte en 't begin der Negende Eeuwe, hy heefc reets gefchreven in 't jaar 774 (è). Was in zyn jeugd Geheimfchryver van den Longobardifche Koning Defiderius, welke door Karel den Grooten t'ondergebragt wierd , waar door het gebeurde dat hy om zyne groote verdienfte by dezen Keizer in gunst geraakte, die hem by zig hield en veel achting toedroeg;
op
(aï K. H. I. Deel, 7 B. 2 H. 1 Par. W. Goeree, K. in W. Hisc. blaoz. 387. (&) Rhodiginus, Rep, der Gel. Sept. 1709. bladz. wg.



'64 VERHANDELING over
op wiens bevel hy omtrent den jaare 800. de Boeken der H. Schrift, die door de onwetenJieid der affchryvers zeer bedorven waaren, .•verbetert heeft, en de Homüi'én en Epistelen . opgeftelt, uyt Oude uytgelezene Kerkredenen, behelfende Verklaringen over de Euangeliën en Zendbrieven of Epistelen, Postillen genoemt, om in de Kerken voorgelefen te werden (a).
De andere té weeten Platina, Schryver van het leven der pausen, heeft veel laa,ter geleeft , zynde geboren in 't jaar 1421. dog egter goede gelegenheid gehad daar van naauwkeurig onderrecht te zyn. Paus Sixtus de IVde maakte hem Opziender over de Vaticaanfche Boekenfchat, 't welk hy geweest is tot zyn doodt, die voorviel in den jaare 1481 en is ook Geheimfchryver geweest van Paus Paulus de IIde (V).
De Roomfche Bisfchop nu door deze verheffing zyn mededinger te boven geftegen zynde, zegenpraalde over alle zyne tegenftanders, gebruykte ook aanftonts na deze aanftelling tegen alle Bisfchoppen deze uytdrukking wy willen en bevelen (d~) , doende zig bi ijj Wfl 1; als
(0) 'Zie hier van in 't breede J. Ie Long, Boekz. der Alederd. Bybels, bladz. 72. en den Abt de Fleury, in ïlist. EccleJ.
(b) Diü.'Sist par Mr P. Bayle.
CO W. Goeree, K. en W. Gejcbied. bladz. 472.
Cd) G. Arnoid, K, H. I. Deel, 7 B, 2 HoofUft. 1 Pa^



het GETAL des BEESTES. 6$
als het Hooft der Kerke eeren, daar Christus alleen het Hooft der Kerke is, en daarom is hy te recht de anti of tegenchrist genoemt, even als men zegt een anti of telgen Paus, of ook tegen Keizer, wanneer een tweede tegen of benevens den wettig ver* korene zig opwerpt , want of hy wel voorgeeft Christi Stedehouder te zyn, dat is tegen de H.Schrift: en nog daar en boven eene Lee? re invoerende, regelregt ftrydende met de Leere Christi. En wanneer Apostel Joannes fpreekt van veele Antichristen ten zynen tyde i Joan, II: 18. zo ziet dat maar op zulke die Leeringen voortbragten welke tegen de Leeringe Christi aangekant waaren ; maar deze is die groote Antichrist waar van hy in de voorgaande woorden gewag maakt, en waar van Paulus fpreekt , welke door de Roomfche Keizerlyke macht wederhouden wierd, maar die zig t'eeniger tydt verheffen zoude hoven al wat God genaamt word, die in Gods tempel zoude zitten hem vertonende dat hy God was. 2 Thesf. II: 3 , 4, fchikkende alles naar zynen willekeure, gelyk ook in het Wetboek der Kerklyke Rechten ftaat, dat geen fterflyk Mensch den Paus mag berispen 9 al zag hy dat deze ganfibe Volkeren met hopen met zig naar de helle voerde (ji), voorgevende macht
te
(a) Herm. Conringius. Oper. 'Tom. 5. Rep, der GeL July, Aug. 1.7.31. bladz. 105E



66
VERHANDELING over
te hebben in Hemel en op Aarde. Alexander de VIde fchonk Oost- en West-Indien aan de Koning van Castilië en Portugal, hen die Landengevende en fcbenkende (zo luyden zyne woorden) door het gezag van den Alniachtigen God hem in den H. Petrus gegeven "en uyt kracht van zyn Stedehouderschap van Christus op de aarde (a). Clemens de VI.de gaf in zyn Bulle van 't Jubilé bevel aan de Engelen, dat zy de zielen der geene die Aflaaten van hem verkregen hadden, ten eenemaal ontjlagen van de pyne van 't Vagevuur naar den hemel moeste overbrengen (T).
Dit wil' ook zyne driedubbele Kroone te kennen geven, dat zyne macht zig uytftrekt niet alleen in Hemel en op Aarde , maar ook onder de Aarde, waar door zy 't Vagevuur verftaan (c). Deze Kroone is eertyds enkel geweest , en men zegt die dezelve te zyn , welke de Keizer Anaftafius de Irte aan Clodoveus Koning van Vrankryk zou gefchonken hebben, die dezelve weder aan Paus Symmachus (verkoren in 't jaar 498) zou hebben vereert (<f), dog volgens de Kardinaal Baronius zoude het den Paus Hormisdas zyn geweest
Ca) Herm. Conringius. Oper. Tom. 5. Rep. der Gel. (6) Dezelve.
(c) Zie Profr. P. Jansfen, II. Deel, van de Naam enz. des Eeests , bladz. 147. uyt vermaarde Roomscbgezinde Schryvers.
(d) Imin. Weberi, Examen artis Heraldice, of Proeve van Wapenkunde, Rep. der Gel, Jan. Feb. 1714. bl, 94.



het GETAL des BÉESTES. 6>
weest aan wien Clovis of Clodoveus de eerfte Christen Koning (van Vrankryk) in 't jaar 514 een Kroone van Goudt gezonden zou hebben. Dit moet men neemen als flegts een blyk van achting, maar men heefc aangemerkt dat van dien tydt aan hunne hoogmoed maat nog regel gehouden heeft. Geen wonder dan dat zy trachtede die macht te bekomen, om Tuin gezach overeenkomende met die grootheid te konnen doen gelden. Een ander zegt van de Kroon, „ Men leest dat Nicolaus de Ifte (ver,, koren in 't jaar 858) die ten tyde van Karei „ den Kaale Paus was, de eerfte geweest is, „ die zig van de Kroon heeft bedient. Boni„ facius de VIIIfte (verkoren in 't jaar 1294) „ heeft aangevangen de Pausfelyke Muts met „ twee Kroonen te verderen" (a). En Benedi&us de XIIde heeft de derde daar bygevoegt, (b~) (hy is verkoren 1334). Andere ftellen de derde Kroone laater. Wat daar van zy, het is zeker dat zy de driedubbele Kroone draagen, en dit is de Kroone die men in 't jaar 1465 onder Paus Paulus de IIde het ryk van de weere ld dorst noemen, volgens '''t getuygenis van den Je/uit Bonanni (f), eindelyk zyn
zy
(a) Natalis Alexander CDominicaaner Godgel. te Pa~ rys) by E. S. Cyprianus, Wasdom des Pausfcbapi. (6) Imm. Weberi, als vooren. {e) E. S. Cypriaan, Wasdom des Pausfcbaps,
E 2



58 VERHANDELING over
zy zo verre gegaan, dat zy in bedenken namen, of zy de Roomfche Keizers wel Heeren wilde noemen, gelyk de Jefuit Joh. Garherius getuygt O).
Al die grootheid is alleen veroorfaakt door die verheffing tot Algemeene Bisfchop of Hooft der Kerke, en alle zyne geweldenaryen daar uyt voortgefprooten , want die konden onmogelyk plaats gehad hebben, indien hy niet tot de Opperfte was verheven gewordan , maar flegts in rang en macht gelyk gebleven waare met andere Bisfchoppen, als nu al meermaalen gezegt. En dewyl in het Jaargetal van die aanftelling, het juyste opgegeven Raadtfelgetal gevonden werd , en wel op beiderlye fchryfwyze, mag men mynes oordeels veilig befluyten, dat 'er dat Getal en de Algemeene of Roomfche Bisfchop mede gemeent werd , dewyl dit alle de kenteekenen verzegelt, die boven dien in hem gevonden werden.
Hier in heeft men ook een grondflag, van waar de Tweeënveertig maanden te tellen die liet Beest gegeven zyn om te doen, dat is, tot zyn geheele bedryf, dat men gevoeglyk zyn Leeftydt kan noemen, en gevolglyk met zyn geboorte begint , het welk wy gezien hebben het Jaar 606 te zyn, wanneer hy door de gemelde verheffing als 't waare in
de
Ca) E. S. Cypriaan, Wasdom des Pausfebaps.



het GETAL des BEESTES. 69
de Weereld kwam; en met zyn fterfjaar eindigen moet, het welk men dan ftellen moet» het Jaar 1866 te zullen zyn : de Tweeënveertig maanden gereekcnt zynde voor 1260 Prophetifche dagen , waar mede die verwisfeit werden Cap. XI: 3. dat zyn Jaaren, waar voor die van alle Uytleggers gereekent werden, (waar van nader over Cap. XI: 2.) Het werd van verfcheiden Geleerden yder op zyne wyze op dat Jaar (1866) uytgebragt (a), dog geeft meerder zekerheid, indien men dat Jaargetal, ontwyfelbaar voor het Getal van het Beest mag houden, volgens de meening des Geests, gelyk wy meenen betoogt te hebben, en daarom is het dat het zo juyst in het Raadtfel werd opgegeven , om het Beest te kennelyker te maaken , en te weeten, wanneer den tydt zyner aanwezen beginnen en eindigen zoude.
Niet dat dan ook het einde der Weereld zal daar zyn, neen geenfinsi dewyl dat geen de minfte betrekking tot eikanderen heeft. De Weereld zal nog lange ftaan, want het vereischt nog vry wat tydt eer alles vervult zal zyn,dat volgens de Prophetiën nog vooraf moet gaan: en alle gisfingen die daaromtrent gemaakt werden,
O) Men zie van Pareus by R. Andala, Verklaring over de Openb. bladz. 124, J. van Herwerden, Aanmerk, over de Verborgentb. der laatfle Tyden , bladz. 91. Profr. P. Jansfen, Betoog uyt Propb. en Hist. Kundigb. enz, bladz, $2—35> en andere.
E 3



7o VERHANDELING over
den, om die tydt naauwkeurig te bepaalen,, zyn zonder grondt, dewyl den Heiland zelve zegt Matth. XXIV: 3 6. en Mare. XIII: 3 2. Moer van dien dag en die nure en weet niemandt, noch de engelen die in den hemel zyn, noch de Sone, dan de Vader, hetwelk van voorname Godgeleerden getoont is, op 't einde der Weereld , én niet als het voorgaande op Jerufalems verwoesting te zien. Maar wy maaken onderfcheid tusfehen het geene ons vergunt is, ja dat meelis , bevolen werd na te reekenen, die bet ver. ftant heeft, reekene het, en het geene opzettelyk voor ons verborgen werd gehouden; maar verftaa daar door alleenlyk dat het met het gezach van den Antichrist als dan zal uyt zyn, en zyne Opperheerfchappye ten gronde toe verdelgt, na dat hy van trap tot trap gedaalt zyn zal, zo als hy opgeklommen is, en de Hoer •woest en naakt gemaakt zal wezen , volgens Cap. XVII: 16. En het is klaarblyklyk te belpeuren dat zulks al zeer naby is , wy reets de tydt belevende dat de Orden der Lojolisten of zogenaamde Jefuiten , die groote fteun van het Pausfelyk gezach; die met de Franciscaanen en Dominicaanen , de drie voornaamfte Ordens der Geestelykheid uytmaaken, vernietigt is geworden, en die der Dominicaanen ook reets aan het vallen is; en wy daaglyks zien, dat de Vorften zig meer en meer ontflaan van de Roomfche Stoel te eerbiedigen; befchikkinge
doen-



het GETAL des BEESTES. 7x
doende naar hun welgevallen, zo over veele inkomften der Geestelyken , als andere zaaken , die voorheen onder de beftiering van den Paus waaren: als mede het overgroot getal Kloosters, als nutteloos merkelyk vermin», derenen tot andere gebruyken fchikken;'t vieren van een goed deel H. dagen , als mede veele bygelovigheden, in de Roomfche Landen affchaffen; en dus toonen dat zy uyt andere oogen beginnen te zien, zo dat het met hem fterk naar het einde fpoedt, en wy dierhalven gerust dat gemelde jaar 1866 voor zyn fterfjaar houden mogen, als zynde het einde der Tweeënveertig maanden, die volgens het Raadtfel met 606 begonnen zyn.
E 4 TWEE-



?s VERHANDELING
TWEEDE AFDEELING.
Verhandeling over denengel des afgronds.
T¥^"y hebben hier voor gezegt dat den En.
▼ ▼ gel des Afgronds Cap. IX: i r. den Antichrist niet is, zo als de meeste willen. Dereden daar van is, om dat de geheele befchryVing die daar van gedaan werd, gelyk ook de famenhang der zaaken daar tegen ftrydt; ooit zyn daar al van oudts Uytleggers geweest, als daar is, Napeir, Thompfon, Jurieu (a), en andere , die door dezen Koning der Springkhaanen, niet dert Antichrist, maar Mahometh willen verftaan hebben: welke uytlegging my' het aahneemlykfte voorkomt , dewyl die befchryving der Springkhaanen veel natuurlyker op Krygsvolk dan op Geestelyken past, en inzonderheid op de Turken, om veel overeenkomst die daar in gevonden werd, zo wegens
haar©
' 00< rerJcl. over de Openb. gefehr. in »t jaar 1590. bi. 4;
Thompfon, over Openb. VIII. hi zyne Harmonie agter Napeir.. Als mede Jurieu, Vervulling der Propbetië,i*



den ENGËL des AFGRONDS. 73
haare menigte , gelyk de Springkhaanen in grooten getale in . de Oosterfché Landen gevonden werden, en een groot en talryk heirleger daarom by de menigte der Springkhaanen vergeleken werd Judicum VII: 12. als ook om haare verwoestende aardt en verdere eigenfchappen , zo als de Reizigers die befchryven (ö) , gelyk dan ook daarentegen de eigentlyke Springkhaanen by krygsvolk die alles vernielen en verderven,./ vergeleken werden Joëi I: 2. waar mede deze befchryving veel overeenkomst heeft.
Ook denk ik dit te meer, om dat men hier met de verhandeling der zaaken in het Oosten is, en Mahometh in orde van tydt hier volgen moet, daarenboven onmiddelyk daar op, klaarblyklyk van de Turken gefproken werd vs. 14, 15. gelyk in 't gemeen van alle Uytleggers de vier Engelen die gebonden zyn by de groote riviere Eupbrates, voor de vierderlye Volken onder de Turken , gehouden werden, namelyk Arabieren , Saraceenen , Turken en Tartaren. Zie ook de Kantteekening op N°. 16. Het welk men dan houden moet, als het vervolg van het voorengemelde in de Vyfde Bazuyne» fta eenige tusfchenloop van tydt, het" welk tot
een
O) Zie onder andere Dr. Shaw , Befcbryv. van Bar* laryen, Letterverl. 11. Deel, bladz. 330. Verklaar, ovet Mattb. Uix 4.
E 5



74 VERHANDELING over
een ander Wee behoorde , dat de Zesde Bazuyn aanbragt.
Dus hangt het gevoegelyk met het vorige aan een, en ook met het volgende: beter dan dat men fielt, dat in de voorgaande veerfen Van den Antichrist, en in deze namelyk 15.16 en vervolgens van de Turken werd gefproken , en wel van een gebeurtenis , die niet minder dan Zeven Eeuwen na de geboorte van Mahometh zoude voorvallen, zonder dat van hem of zyne opkomst in de Bazuynen nog iets gemeld was : daar doorgaans in dit Boek de zaaken befchreven werden van haar begin aan, als men ziet Cap. XIII. daar het Beest zullende befchreven werden, eerst zyn opkomst werd gemeld, en vervolgens zyn bedryf. Op dezelve wyze is het met Mahometh, zo komt hy ook voor in de Zegelen, te weeten met zyn eerfte inval in het Christenryk, waar van hier in de Bazuynen een nader uytbreiding Is: want tot hier toe is naar myn begrip van de Kerk in het Westen nog geen het minfte gewag gemaakt, en hier was de plaatfe alwaar het bedryf der Turken breedvoerig zou ver» handelt werden.
Men moet niet meenen dat in dit Boek de zaaken zo verwart voorkomen, dat men nu in het Oosten is, en onmiddelyk daar op weder in het Westen, en wel zonder dat het de minfte betrekking tot elkander heeft. Neen geenfins J



den ENGEL des AFGRONDS. 75
fins! de zaaken werden altemaal in goede orde voorgeftelt, eerst die van het Oosten, als zynde de oudtfte Kerk, in de X eerfte Capitteien, dan die van het Westen, dat Capittel XI. op een kenneiyke en ftaatelyke wyze begin neemt, met het gezichte van den Tempel, die met den Kandelaar verplaatst ftont te werden, volgens de bedreiging in de eerfte der Zeven Brieven Cap. II: 5. dienende dat XI Cap. als tot een Inleiding , waar na de befchryving met het XII Cap. begint, .vooraf daar in gemeld werdende, wat de oorzaak was, dat de Vrouw (deKerk) gevlucht was inde Woestyne in het Westen, namelyk, de vervolging der Heidenfche Keizeren, afgebeeldt door de groote roode Draak; dan volgt de befchryving, beginnende met de krygh van Michaël en de Draak , dat is , de vervolging die de Joodfchen Raadt'aanving tegen de prediking des Euangeliums: ten blyke, dat zy de Apostolifche Leere beleedt; en mede tot die zelve Kerk behoorde, die eerst door de Jooden, vervolgt was geworden. De Draak op de aarde geworpen zynde, vervolgde haar door de Heidenen, waarom voor de tweedemaal gezegt werd(vs. 14) dat zy vluchte in de Woestyne, dat nu in orde van tydt volgde, ter welker plaatfe zy thans de Heidenen ontvlucht zynde, eerlang ftont verdrukt te worden door den Antichrist, welke onmid-
de-



?6 VERHANDELING OVER
delyk daar op van zyne geboorte aan in het breede befchreven werd.
Indien men dan die eerfte Veersfen van 't IX Capittel ook op Mahometh duydt, gelyk ik meen die te moeten verftaan, dewyl ook de befchryving van de Springkhaanen in het 9 en i o Veers , zo na overeenkomt met het volgende 17 en 19 Veers, dat men daar uyt befluyten moet , dat de onderwerpen , hoewel onder verfchillende afbeeldingen voorgeftelt, dezelve zyn, dan zo vindt men hier dezelve orde gehouden, als in 't XIII Capittel betreffende den Antichrist.
Hoewel in 't eerfte vs. van Cap. IX. gemeld werd van een Sterre, (die uyt den hemel gevallen was op de aarde,) en dat daar mede in dit Boek op Leeraars of Opzieners der Kerke gedoelt werd, volgens Cap. I: 20. waarom ook de Uytleggers in het gemeen het zo verklaaren , dat door die Sterre de Roomfche Bisfchop moet verftaan werden, die dezelve zou zyn met den Engel des Afgronds, die de Koning der Springkhaanen is: desniettegenftaande meent de Heer Napeir (a) dat dit nochtans op Mahometh wel kan geduydt werden, om dat die voormaals was als een Sterre de Christen
(a) Uyt Cedrenus , Comprendo. Hist. Sert. 158, G, Thompfon, Vier Harmoniën over de Openb. 3 Harm. agter J. Napeir.



den ENGEL des AFGRONDS. 77
ten Godsdienst zeer toegedaan; Christus voor de allerhoogfte Propheet hield ; en met de Christenen vriendelyk omging; maar daar weder van afgevallen is, volgens Cedrenus. Zo dat fommige hem voor een Ketter te boek ftellen, een Arriaan of Manicheër (a).
Wat daar van zy, het komt my voor dat die Sterre van de gemelde Koning onderfcheiden is, om dat ik geen de minfte blyk in den Text vinde, dat die Sterre die uyt den Hemel gevallen was, de Koning was van de Springkhaanen die uyt den Afgrond opkwamen, en dierhalven yder een zeer verfchillende herkomst hadden, hoewel hy de Put opende en gelegenheid gaf daar uyt te komen. Deze werd genoemt Sterre, en geene den Engel des afgronds, dierhalven heeft men tweederlye onderwerpen te verftaan.
En al is het dat Cap. XVT: 5. de Engel die zynPhiole in de wateren had uytgegooten, dm Engel der -wateren werd genoemt, om die Engel daar door van de andere Engelen die de Phiolen uytgooten, te onderfcheiden, zo is dat geen gevolg dat daarom hier de Sterre die de Put des Afgronds opende, met hem, die den Engel des Afgronds genoemt werd , dezelve zou moeten zyn: dat ligt in de woorden geenfins ,
(<0 G. Arnold , Kerkl. en Ket. Hist. I. Deel, 7 bladz. 471. Par. 7.



f* VERHANDELING over
fins, de befchryving geeft juyst bet tegendeel te verftaan : want na dat de opkomst der Springkhaanen; hun bedryf, als mede hunne gedaante befchreven was tot vs. 10. zo volgt vs. 11. En fy hadden over zig tot eenen Koning den engel des afgronds , als een onderwerp waar van nog niet gemeld was, zonder dat daar van de Steire een woord gerept werd , of maar eenige de minfte blyk gegeven, dat die met de Koning der Springkhaanen dezelve was : ja het tegendeel blykt, wanneer daar aan de Sleutel van de Put werd gegeven, om dat gefpuys daar uyt te laten, een teeken dat hy daar niet by behoorde ; maar van onderfcheiden was:want men moet het daarvoor houden, dat dien hoop befchreven werd, zo als die beftont, reets een Koning hebbende; maar niet dat die zig van elders daar by voegde. Dit ligt in de woorden, want daar werd gezegt, En zy hadden over zich tot eenen Koning enz. een blyk dat zy die Koning hadden, eerder dan de Put geopent wierd: dus kan het dan dé Sterre niet zyn, waar van ook niet gerept werd.
Dat komt ook met de gefchiedenis overeen, dewyl Mahometh, wanneer hy in de Christen Weereld te voorfchyn kwam, reets door zyne Leere een aanhang had gemaakt , dewyl die door geheel Arabiën al was aangenomen, zo dat hy zynen aanhang niet in 't Christenryk
eerst



den ENGEL des AFGRONDS. 79
eerst maakte ; maar geheele zwermen daar van, welke hier Springkhaanen genoemt werden , met zig herom voerden, om de Lieden te nodigen zyne Leere te omhelfen, die hy verder dan zyn eigen landt,ja door de geheele Weereld poogde te verfpreiden, en wanneer zy zulks weigerden, op hen aan te vallen. En hoewel Mahometh zelve de aanvoerder varl dien hoop die uyt de Put kwam, niet was , zynde reets uyt de weereld toen zy de Christenen op 't lyf vielen, het welke onder zyn Opvolger of Caliph Abubeker eerst begonnen is, en door Omar, die hem volgde, verder voortgezet, zo werden die nogtans onder hem (Mahometh) als hun Hooft begrepen, dewyl dat ook op zyn uytdruklyke last gefchiedde, welke inhield, zo lang te ftryden tot dat alle Volken tot hun Godsdienst waaren overgekomen (a).
En al is het dat de eigentlyke Springkhaanen volgens de woorden van Salomon Prov. XXXI: 27. geen Koning hebben, werden die hier nogtans een Koning toegekent, waar door men te verftaan heeft, een Hooft en Voorganger of Aanvoerder: het zy dan dat men het wil toepasfen op de Roomfche Bisfchop, of volgens myne meening op Mahometh , dat het
zelve
(a) S. Ockley , Verovering van Syriën door de Sara. ceenen, bladz. 21. uyt de Koran, Hoofdft. 8. 9.



8o VERHANDELING over
zelve blyft , of men moest my tegenwerpen* dat die Koning daarom van hun eigen foort niet konde zyn, als ftrydende met den aardt der Springkhaanen ; dog dat werd niet ver^ eischt, dac alle de eigenfchappen der Springkhaanen daar in gevonden werden, dewyl het maar de voornaamfte zyn , daar hier op gedoelt werd, namelyk hunne ontallyke menigteen verwoestende aardt. Gelyk daar ook Staarten aan toegepast werden, welke de eigentlyke Springkhaanen mede niet hebben.
Wat de toepasfing der Sterre belangt, die zai niet moeylyk vallen, dewyl men daar door een Leeraar of Opziener der Gemeente dient te verftaan , want past uitnemend op den Roorofchen Bisfchop, welke ook juyst aan de fpreekwyze belangende de tydt, voldoet, want daar werd gezegt ende ick fagb een Sterre gevallen uyt den hemel enz. niet dat die viel, maar in den voorleden tydt, zo dat die Sterre was gevallen: dat volkomen op de Roomfche Bisfchop past, het zy dan dat men het met Pareus brengt, pp den Bisfchop die in 't jaer 606 tot Algemeen Bisfchop wierd verklaart, namelyk Bonifacius de Derde, en de geheele Roomfche Stoel (a), (van gevoelen zynde, dat de Sterre met den Engel des Afgronds dezelve is,) het zy dan dat men het op vroeger tydt
wil
{d) By R. Andala, bladz. 04.



f
den ENGEL des AFGRONDS. -8f
wil brengen , welke dan eerder was gevallen als Mahometh opiïont , wiens bedryven ge» ftelt moeten werden begin genomen te hebben; met de hegira, dat is zyne vlucht vari Mecca naar Medina, in den jaare 622 , welke het tydtftip is van waar ook hunrte Jaarrekening begint, moetende geacht werden in den Put des Afgrond? bt floten te-zyn geweest, vaii zyne geboorte in 'c jaar 570 af, tot 'er tydt toe dat hy in de Christcnweereld verfcheen. Even als die Vier Engelen Cap. IX: 15. gebonden waaren aan de groote Riviere Euphra* tes , welke ontbonden wierden , tegon de uwe, ende dag, ende maand, ende jaar, dat zy bereid waaren, te weten de tydt die beftemt was, op dat zy enz. En dewyl Mahometh uyt afgodifche Arabieren oorfpronklyk was, zynde in vroeger tyden gcnoegfaam geheel Arabiën met de Afgoderye der Sabeën (die al 't heir des hemels diende) béfmet j gelyk het ook was ten tyde van Job, als te zien is Gépï XXXI: 26, 27. kan hy gevolgiyk gezegt werden uyt den Afgrond te zyn , zo als ook wegens zyne Leefö die hy aanbragt; daar in tegendeel de Stam, die den Antichrist'of Roomfche Bisfchop is, wat zyn herkomst betreft,1 uyt den Hemel , namelyk der Kerke,- Was , zynde uyt een opvolging van Kerkbeftierders, waar hy uyt gevallen is', ter tydt wanneer hy van de zuyvere Leere is afgeweken, het welk F ai



8a VERHANDELING over
al verfcheiden eeuwen voor Mahometh begin genomen had, en dierhalven te recht in den voorleden tyde , dewyl hy toen al was gevallen. Maar aangaande zyne leeringen, werd het geheele Antichristendom genoemt het Beest dat uyt den Afgrond zoude opkomen , Cap. XVII: 8. zo wel als Mahometh en zyne Leere uyt den Afgrond was.
Dat de Sterre de Put opende, kan men dus verftaan. Om dat door de dwalingen die men van tydt tot tydt ter Kerke invoerde, en welke door toedoen des Roomfchen Bisfchops ten hoogften top geftegen waaren , inzonderheid het aanbidden der Heiligen, voornamelyk der Maagd Maria , waar in zy maar weinig verfchilden van de collyridiaanen, uyt Arabiën voortgefproten, ten tyde van Theodofius den Grooten, welke daar van een Godheid maakten, dewyl ook zy haar noemde k oninginne deshemels, de moeder Gods, de vervulling en volmaking der drieenheid, en wat dies meer zy, zo dat ook fommige Roomfche zelve zig daar aan ergerde: behalven nog het bederf in de zeden der Geestelyken: door welke dan veele van het Christen geloove wederhouden wierden, en de Leere van Mahometh om* helsde , volgens Kerklyke en Weereldlyke Schryvers : dewyl Mahometh alle Afgoderyer verfpeyde, gelyk ook het eeren van Maria,
en



den ENGEL Des AFGRONDS. gij-
en alle beeldendienst, waar tegen by zo zeer yverde , dat hy allerlye beelden verbrak waar? hy die vondt, willende dac men God alleen aanbidden zoude , dry vende fterk de eenheid van het Godlyke Wezen: waarom dan veele die Leere veel zuyverder en redelyker keurde, waar door hy een menigte nieuwlinks tot het Christen geloof bekeerde Jooden , die eert afgryfen van den beeldendienst hebben , en andere, tot zig trok: dus heeft de Roomfche Bisfchop daar aan als 't waare een opene deure geftelt, en gelegenheid gegeven dat die Godsdienst zig wyd en zyd over het aardryk verfpreide, en door veele vrywillig aangenomen wierd.
De Rook was de Leere van Mahometh *, onder welk bedekfel hy veele aanhangers maakte, die hem voor een Propheet hielden $ uyt welke Rook vervolgens Krygbsknechten té voorfchyn kwamen, dewyl zy die Leere met 't zwaardt voortplantede, en onder dat voorwendfel alles vernielde en verwoestede, even als de Springkhaanen het groene kruydt, waar1 zy zig nederzettede.
Dat de Naam van den Engel des Afgronds in 't Hebreeuwsch en Grieksch genoemt werd^ en welke in beide Taaien verder ver betekent : daar van meene ik de reden te zyn 4 dat de Verderflyke Leere van Mahometh * die' hy onder de Naam van propheet en gods F si j&Pos-



U VERHANDELING over
apostel, voortplanten zoude, uyt 't He^ breeuwsch, dat is, het Joodendorn, eh uyt het Grieksch , dat is, het Heidendom , zou zyn t'faamgeraapt, en door beide Verderfïyk. Geheel ftrydig met de waare Zaligmakende Leere, zo als ons die in 't Hebreeuwsch door de Propheten,en in 't Grieksch door de Apostelen is aangekondigt, ftrekkende ter Verlosfinge des Menfehen, en ter verkryginge van een eeuwig heil.
Dat de Leere van Mahometh op de gezegde wyze is t'faamgefmeedt , blykt overvloedig uyt den Koran, om welke te verbreiden hy zo veele verwoestingen heeft aangeregt, zo dat hy dierhalven by uytftekenheid een verderver konde genoemt werden , zynde zulks door zyne Leere en Wapenen teffens.
Men heeft dan daar uyt geen reden om de Naam van het Antichristisch Beest in 't Hebreeuwsch en Grieksch te zoeken, dewyl dat zulks hier met den Engel des Afgronds deze byzondere oorzaak had, en die den Antichrist niet is, gelyk wy gezien hebben.
Na dat vs. 13 gezegt was dat uyt den Rook Springkhaanen te voorfchyn kwamen,zo volgt hun bedryf, werdende aan baar macht gegeven om de menfehen te pynigen vyf maanden. Hieromtrent zyn deUytleggers zeer verfchillende, wat tydt men daar door te verftaan heeft. Dat van de Geleerde Kantteekenaars, zo als men
ziet



den ENGEL des AFGRONDS. 85
ziet op N°. 9, is, '„ den tydt dat de Sprink„ haanen in 't velt in hare kracht plegen te „ zyn, van het beginfel van de lente tót nae ,, den ooghst, ofte den tyt des geheelen fo„ mers." Dus zoude men het dan op deze wyze moeten neemen : dat zy hier voorkomende als Springkhaanen , ook de tydt derzelve benoemt werd, dat eigentlyk wil zeggen , dat hen een beftemde tydt was gegeven om te doen, zo als 'er van het Beest werd gezegt Cap. XIH: 5. namelyk de tydt van zyn aanwezen en bedryf: zo ook van deze Springkhaanen : dit is zeer aanneemlyk; doch de verklaaring van de H'. Napeir is niet te verwerpen, welke na dat hy geftelt heefc,' dat door de Koning der Springkhaanen Mahometh te verftaan is, aldus vervolgt. „ Maar het is
alfo , dat als men in haare fpraake, de na,, men harer Princen onderzoeken wil, men
bevinden zal, dat de namen van hare beide ,, Weereltlycke en Geestelycke Koningen ,, even dat felve beduyden, dat aebadon „ in 't Hebreeuwsch, ende apollyon in ,, 't Grieksch doen: want hare Weereltlycken „ Koning word genoemt Turca, 't welk zo „ veele te zeggen is , als eenen Verwoester
ofte Verderver, gelyck P. Melanchton over „ Canons Cronycke getuyght. Ende haren 3, Geestelycken Conings name is Mahometh 3, 't welk beduydt delens, een Verderver ofte
F 3 v Va*



156" VERHANDELING over
5, Verwoester derhalven is het zeker ende
3, gewis , dat defe Sprinkhaanen achtervoU „ gende de name van hare Gverfte de Tur3, ken zyn.
„ Ten tweeden, aengaende den tyt harer „ heerfchappiën , de Turkfche fieeren ofte
Overften , hebben geregneert 150 Jaren, „ endefo langhe gheduurden de Sprinkhaanen , „ te weten Vyf maenden, Het weicke op Pro„ phetifcher wyze ghcnomen (overmks dit 3, een Prophecie is) maackt juyst 150 Jaren,
„ Ende even fo langhe gcduerde de Heer9, fchappie der Turken , aleer fy t'onderge3, bracht waren van de Tarters , te weten „ van de daghen Zadoks haer eerfte Domina3, teurs ofte Heeren in 't jaer Christi 1051, 5, totter tyt datfe Changius, Chan van Tarta,, ri'én t'onderbrachte in den jare Christi 1201, „ foo dat defeSprinckhanen dan achtervolgen3, de de langhduerichheyt harer heerfchappie 3, de Turken zyn (a).
En in zyne verklaring van deze Vyf maanden , zegt zyn Ed: over vs. 5. ,, Ende alfo fy ,, niet machtig waren defelve om te brengen" (te weeten de Christenen uyt te roeyen) „En-
de Europam te veroveren , fo gingen fy 3, voort in 't ftelen ende rooven, van de dav gen Zqdaks haren eerften Dominateur ofte
(s) j. Napeir j- bladz. 5. derde Prop.



den ENGEL des AFGRONDS. 87
„ Heerfchapper in den Jare C. 1051. ter tyt „ toe datfe Cbangius, Cban van Tartariën on„ der zyn ghewelt brochte in den Jare 1201. „ d'welcke was den tyt van een Hondert ende » vyftig Jaren («). Ende nog eens „ Ende „ aengaende hare Dominie ofte Heerfchappie, „ hoe dat van den eerften Jare, haers eerften „ Heerfchappers Zadok in den Jare C. 1051. „ totter tyt dat hen-lieden de Tarters onder
haer ghewelt brochten in den Jare 1201. „ net 150 Jaren zyn, verclaren (nota bene) „ verfcheiden Historiën (/>)•
Meer zegt zyn Ed: daar niet van; doch men zoude hier tegen konnen inbrengen, dat dit niet geheel en al voldoende is, want, van 't jaar 1051. tot 1201. is wel de tydt van vyf Prophetifche Maanden , (indien deze tydts aanwyzing vast gaat) is ook daarenboven een tydt die voor de Christenen zwaar is geweest, waar in gedeeltelyk de Kruysvaarten invallen, welke begonnen zyn in 't jaar 1096. tot oogmerk hebbende om de Griekfche Christenen te verlosfen , van de verdrukking der Turken, die daar toe in 't Westen hulp moesten zoeken, welke Kruysvaarders dan ook niet zonder ftroomen van bloedt te vergieten van beide Zyden, het H. Landt de Turken ontweldigde,
en
(a) J. Napeir, bladz. 173. C&) Bladz. 180.
F 4



n VERHANDELING óver
en daar 't KonfökryJi van Jerufalem oprigtede jn 't jaar 1099.. dat zy in gedurige oorlogen -met de Turken, die hen fel beftookten, om hen weder van daar te verdryven, niet langer dan tot ii 87. behielden , dus 88 Jaaren, wanneer zy het de Turken weder moesten inruymen; maar de. Mahomethaanen hebben voor en na die tydt de Christenen even zeer geplaagt, en dierhalven langer als vyf maanden, waarom dm mag men vragen, deze vyf maanden daar. van uytgezondert?
Men zou mynes bedunkens het zo kunnen Opvatten: dat deze vyf maanden zien op de eigentlyk genaamde Turken, en dit een duydeJyk kenteeken is, waar aan men weeten konde van wat Volk hier 'gefp roken werd, gelyk de II1". Napeir zegt; maar voornamelyk, dat het dat Volk is, welke de Christenen vyf Prophetifche maanden hebben geplaagt onder de beheerfching van die Oppcrvorften, naar welk dat geheele Volk , hoewel ^uyt verfcheideu Natiën beftaande, de Naam draagt, zynde zy juyst, ais gezegt, even zo lang daar van overheert geweest, en welke Naam zy tot hier toe behouden heb.ben , niettegenftaande zy federt onder éene andere heerfchappye (de Tartaren) gekomen zyn :. want zy draagen nog heden ten daage, de Naam van Turken, en hun Oppervorst werd tot op dit opgenblik de groote, ïürk genoemt3 hoewel zy met het oprichten



den ENGEL des AFGRONDS. 89
ten van hun Keizerryk , ook de Naam van ottomannen, naar den Stichter daar van, hebben aangenomen,
Dus is dit weder een klaare blyk, dat men hier de Turken heeft te verftaan.
Zy zouden de menfehen pynigen. Niet dat zy die dooden zoude , want zy waaren wel van God gezonden tot een geesfel der Christenen , maar niet om het geheele Christendom uyt te roeyen , gelyk dan ook hun voorftel aan de Christenen, was telkens als zy die op ■t lyf- vielen, of zy Mahometaansch wilde wort den, of Cynsbaar: want hun oogmerk was, de geheele Weereld tot het Mahometaansch, geloof te brengen , of anders Schattinge te doen betaalen voor de vryheid van hun Godsdienst.
Vs. 7. Ende de gedaante der Sprinkhanen waKen den peerden gelyck, die tot de oorloge hereit Zyn, ende op hare hoofden waren als kroonen den goude gelyck , ende hare aengejichten als aan^e* fichten rcan menfehen. Hier van zegt de Hr. Napeir (zo my dunkt zeer gepast) ti ende de. „ verdrukkers waren als geharnaschte peer„ den, die met ghewelt, vrymoedigheyt ende' „ cloeckheyt ten ftryde gaen, ende in haer „ verdrukken triumpheerde zy zo , dat zy ,, regneerde als gekroonde Koningen, die door-
haren roof ryck geworden waren." En h> derdaadt de Schryvers getuygen ook eeiiparig „ ? 5



oo VERHANDELING over
dat de buyt die zy telkens bekwamen, door de overwinningen die zy op de Christenen behaalden , onbefchryflyk groot was , hier op waren zy ook trots genoeg dat, zy zo gemaklyk de rykdommon der Christenen machtig wierden , men zie maar het eerfte deel der Veroveringen van Syrië door S. Ockley uyt de Arabifche Scbryvers, waar in men overvloedige bewyfen daar van zal vinden. Dat haare aangefichten als aangefichten van menfehen waaren , wil te kennen geeven voor eerst, dat men hier Menfehen te verftaan heeft. Ten anderen, dat zy vriendelyk zig aanftelde om de Lieden over te haaien tot hunnen Godsdienst. Ook hadden zy hair als hair 'der vrouwen, zeer aanlokkende, gebruykende tot een lokaas, de belofte van fchoone Maagden te zullen genieten in het Paradys , om daar door hunne Leere te beter ingang te doen vinden, maer hare tanden waren als tanden der Leeuwen vs. 8. waar mede zy by weigering alles verfcheurde en vernielde : met het welke de verdere befchryving zeer wel overeenft&mt.
Na dat de Koning onder welke zy behoorde befchreven was, zynde een verderver, zo volgt onmiddelyk daar op vs. 12. Het een «jee, is wech gegaen, fiet daer komen noch twee ween na defen. In 't laatfte Veers van het voorgaande VIIIrte Capittel was gezegt wee, wee, yaee, den genen die op de aerde woonen, van de . - . ow»



den ENGEL des AFGRONDS. 91
overige Jlemmen der bafuyne der drie Engelen die (noch) baftiynen fidlen.
Dit eerfte Wee, dat gezegt werd nu voorby te zyn, was vcroo.rfaakt door de opkomst, van die Verwoester of Verderver Mahometh , en zyne verovering van het H. Landt, benevens geheel Syrië, en de verwoesting van de Christen Godsdienst aldaar.
Nu volgt met de Zesde Bazuyn vs. 13. een gebeurtenis van dat zelve Volk van laater tydt , dat het Tweede Wee zoude uytrnaken. Het welk was de ontbinding der vier Engelen, die gebonden waaren by de groote riviere Euphrates.
DeUytleggers verftaan dit in 't gemeen van de Turken, maar verfchillen veel in de tydt op welke het moet gebragt werden: daar zyn 'ér die meenen dat het nog aanftaande is, als onder andere Prof. Andala (a).
Het is zecker dat het niet vroeger geftelt kan werden, dan wanneer zy uyt Vierderlye Volken beftonden, die nu onder een Hooft gebragt waren, werdende daar door te gelyk ontbonden, gezamentlyk bereid zynde om op de Christenen aan te vallen, en geen Vier byzondere machten , gelyk als Cap. XVI. de Draak, bet Beest ende valfche Propheet, die wel op defelve tydt in beweging zoude gebragt
wer-
00 VerkU van ds Openb. bladz, 651. 657.



92 VERHANDELING over
werden , dog yder afzonderlyk , maar deze moet men aanmerken als één Volk te zyn en by elkander te behoren.
• Sommige tellen deze Volken aldus: Arabiers, Saracenen, Tartaaren en Turken, andere we ■ der anders , en ftellen Perfiaanen daar by ; maar ik.zou die liefst op deze wyze neemen, Saracenen of Arabieren, dat het felve is, dewyl de Arabieren de naam van Saracenen hebben aangenomen , Turken , met welke zy in 't jaar 763 vereenigt zyn, Tartaaren, zynde daar door overheert in 't jaar 1201 door Changius, Chan van Tartaryën, die andere Chinguin noemen, en laatftelyk Ottomannen, genoemt naar den Stichter van het Turkfche Keizerryk, van wien zy nog heden ten daage de naam voeren, toen als in hun Vierde tydtperk gekomen zynde. Deze Engelen hadden hun verblyf omtrent den Euphraat , welke tusfchen hen en de Christenen als tot een fcheidsmuur verftrekte. '
Zo 't my toefchynt werd deze ontbinding1 gevoeglykst geftelt ter tydt wanneer het Turkfche Keizerryk wierd opgericht in 't jaar 1303 door Ottoman, waar van het de naam gekregen heeft van ottomannische por te. Waar na Soliman, de Zoon van zyn Opvolger Orchanes , het eerst in Europa overkwam, winnende in 't jaar 1357 de ftadt Kalüpoli, leggende volgens de Landbefchryvers aan deze
zyde



den ENGEL des AFGRONDS. 93
zyde den Euphraat in Europa. Dus wierden zy van daar ontbonden. Vervolgens wierd Amurath de Eerfte (zo de Gefchiednisfchryvers aanmerken) onvoorzigtig door Keizer Johannes de VIde Paleologus uyt Azië tegen de Bulgaaren te hulp geroepen , het welke hy ook vriendelyk aannam en uytvoerde, zig byzonder minzaam aanftellen.de, dog konde niet weder uyt Europa verdreven worden, maar deeden niet dan rooven en ftroopen. Op deze tydt kan men wel byzonderlyk toepasfen, het geen vs. 7. 8 gezegt werd ende hare aengefich» ten (waren) als aengefichten van menfehen, dat is, vriendelyk, in opzigte van de verwoestentende aardt der Springkhaanen. vs. 8. Ende fy hadden hair als hair der vrouwen, dat is, aanlokkende , maar ondertusfehen hadden fy tanden als (tanden) der Leeuwen, zig toonende zeer roofzugtig cn wreed. Hy (Amurath) won in 't jaar 1360 Adrianopolen, alwaar hy zyn zetel vestigde midden onder de Christenen.
Deze Amurath heefc de Krygsknechten onder eene geregelde orde gebragt, en ook de benden der Janitfaren opgerigt, uyt gevangen Christenen en Christenkinderen , dat echter fommige aan Ottoman toefchryven. Hier van daan is het dat het zelve Volk dac in de vorige Veerfen, onder de benaming van Springkhaanen voorkomt, om dat het in den beginne onder Mahometh en zyne eerfte Opvolgers een
woes-



$f VERHANDELING over
woesten hoop was, die even als de Springkhaanen in 't wilde nedervielen en alles vernielde en verdorven , nu ais Krygsknechten werdenafgebeeldt vs. 16", 17,18, zynde thans Onder geregelde benden gebragt. Hetwelk dan de juyste tydt aanwyst , op welke men 'die ontbinding Hellen moet, namelyk met de oprichting van hun Keizerryk met het begin der Veertiende Eeuw. Zy waaren te voren beteugelt en als gebonden, dat zy in Europa niet op de Christenen konde indringen, zo lang die het H. Landt, dat zy in de Kruysvaarten de Turken weder ontweldigt, en daar 't Koninkryk van Jerufalem hadden opgericht, in bezit hadden. Toen hielden zy de Turken daar door eenigermaten in bedwang , en verhinderden dezelve om tot in Europa hunne veroveringen voort te zetten, dewyl die zig gedurig bezig hielden met de Christenen te ontrusten , om die weder van daar te verdryven. Zo dat de Koningen van Jerufalem geen macht hebbende om zig tegen hen te verweeren, by de Christen Vorften om hulp aanhielden , en ook met derzelver goedvinden al in den beginne van hun Ryk verfcheiden Ridder-Ordens inftel* den, ter befcherminge van de Christen Godsdienst , en om de Christenen die ter Bedevaart naar 't H. Landt wilde reizen, te begeleiden* Hier door bekwamen zy veele dappere Edellieden uyt alle gewesten, werdende daar uyt
die



den ENGEL des AFGRONDS. 9$
' die Ordens van tydt tot tydt opgerichc, tot Vier in getal , als daar is , die van Sc. Jan (daar na deRhodifche genoemt, en hedendaags de Malthefer Orde) die van 't FL Graf, de Tempelieren, in den jaare n 18. onder Koning Balduinus de IIde, en laatftelyk de Duytfche Orde , in den jaare 1190. ter tydt dat Ptolomais belegert wierd. Deze hebben zig moedig tegen de Turken verweert, en hen zeer veel werks verfchaft; ook in laater tydt, inzonderheid de Tempelieren, en die van S1. Jan. Dog des niettegenftaande moest men het ter dier tydt opgeeven , en 't H. Landt den Turken weder inruymen. Hebbende de Kruysvaarders nog lange daar na, wel getracht hen weder te verhestelen, en ook een en andermaal Jerufalem weder ingenomen, dog alles te vergeefs, het welk geduurt heeft tot 't jaar 1291. wanneer Ptolomais, de laatfte Stadt die de Christenen in bezit hadden, aan de Turken wierd overgegeven. Dit hen nu gelukt zynde, en zy niet meer zig behoevende bezig te houden , met dat den Christenen te betwisten , kreegen zy de handen ruym en wierden als losgelaten , waar door zy gelegenheid bekwamen om in Europa te vallen.
Men zegge niet dat de Arabieren dat wel veel vroeger gedaan hebben, wanneer zy in den jaare 714 Spanjen innamen, doch dit waaren de Vier Engelen niet, maar de Mooren of
Ara.-



p6 VERHANDELING OVER
Arabieren uyt Mauritaniën , thans genoemt Barbaryën , waaren derhalven ook niet gebonden naby den Euphraat, maar kwamen van de andere zyde van de Straat van Gibraltar uyt Africa daar heenen overfteeken.
In tegendeel deze Vier Engelen hadden als gezegt, hun verblyf tot hier toe in die gewesten aan den Euphraat gehad, zynde de Zetel der Caliphen te Bagdad aan den Tigris geweest, in het Oude Chaldea of Babyloniën $ eenige dagreizens van de plaats daar het oude Babyion gelegen heeft, welke Rivier (Tigris) zig ook met den Euphraat vereenigt. Dit gewèst hebben zy al vroeg na Mahomeths doodt verovert. Nu wierd hun Zetel geplaatst in Europa, zynde het niet genoeg dat zy de Christen Koning uyt het H. Landt verdreven, maar daar en boven werd van hen een nieuw Keizerryk gefticht onder de Christenen , alwaar zy zig van tydt tot tydt verder uytbreidede. Op deze wyze waren zy nu losgelaten of ontbonden.
Een gebeurtenis aanmerklyk genoeg om een Wee over uyt te roepen, het welk de geheele Christenheid niet machtig was geweest te beletten , niettegenftaande het zo veel bloedt» gekost hadde: dat boven dien nog de ondergang van het geheele Griekfche Keizerryk na zig fleepte, gelyk ook de volkomen verwoesting der Christen Kerke in het Oosten, dat het
derda



den ENGEL des AFGRONDS. 97
derde Wee uytmaakte , als wy beneden zul. len zien.
Uyt de befchryving in de volgende Veerfen van 16 tot 19. ziet men dat die Engelen met groote hoopen Krygsvolken zoude komen , wel toegerust ten ftryde, om het derde deel der menfehen te dooden, waar toe zy reets lange bereid warén, maar wederhouden tot aan de ure ende dagh , ende maent ende jaer dat zy ontbonden wierden, welke tydt nu gekomen was. Ende bet getal van de heyrlegers der ruyterye was tweemaal tien duyfenden der tien duyfenden: ende ick hoorde haer getal. Deze omfchryving geeft een groote menigte te verftaan.
Ende de hoofden der peerden waren als hoofden der leemven, ende uyt bare monden gingb uyt vyer ende roock ende fulpher, door defe drie wiert het derde (deel) der menfehen gedoot , (namelyk) door het vyer, ende door den roock, ende door het fulpher , dat uyt hare monden uytgingh. Het komt daar op aan wat men door de Paarden te verftaan heeft, om hier aan een uytlegging te konnen geeven.
Ongetwyfelt moet men daar door het Turkfche Volk verftaan, zo als dat in grooten getale op de Christenen is aangevallen, met de geene die daar op faten, die byeengevoegt werden , en welke men hier ter plaatfe houden moet voor het zelve Volk; geheel anders als G in



98 VERHANDELING over
in de Zegelen, daar de Ruyters en de Paarden zeer verfcheiden waaren.
Ook werd aan de Paarden toegekent, het geen aan het Volk eigen is. Be hoofden der peerden waren als hoofden van leemven, dat wil zeggen ftoutmoedig, wreed en verfcheurende, braakende uit haare monden niet dan vyer en vlam tegen de Christenen; met dezelve bevelen geevende van te moorden, te branden en te blaaken; maar nog daar en boven, zo als fommige Uytleggers het ook verftaan, dat de Rook en het Sulpher , ziet op het Buskruydt, en dan zou het de tydt aanwyzen, wanneer dit gebeuren zoude , namelyk als het Buskruydt uytgevonden zou zyn, dat men ftelt in 't jaar 1388 te zyn geweest. Dit bevestigt myn gevoelen , dewyl zy hunne voornaamfte veroveringen, als daar is dat van 't Griekfche Keizerryk, niet lang daar na gedaan hebben, en wel toen het Gefchut eerst in gebruyk gebragt wierd, want nog voor de belegering van Conftantinopolen , vervoegde zig een Ingenieur, die een ongemeen zwaar Stuk Gefchut tot een proef gegoten had, by Keizer Conftantinus, doch hy wierd daar zo wel ontfangen, dat hy by Sultan Mahometh overging, die daar van met veel voordeel gebruyk maakte , in het veroveren der Stadt, zulks dat op de eerfte fchoot, die daar mede gedaan wierd, de Grieken als over iets ongewoons uytfchreeuwde
hee-



den ENGEL des AFGRONDS. 99,
heere ontfermt u onser. Echter zyn 'er van die gemelde Uytleggers , welke meenen dat de vervulling hier van veel laater te zoeken, en fommige, dat die nog aanftaande is. Maar het heeft immers meer nadruk, en is een naauwkeuriger tydtaanwyzing, indien dit zag op de eerfte tydt van het Buskruydt en Gefchut, dan na dat dit nu verfcheidene eeuwen in gebruyk zou zyn geweest; gelyk ook de volgende woorden de vervulling ter dezer tydt aanwyzen.
Zy zouden het derde deel der menfehen dooden + dit moet men niet verftaan als of dat juyst een derde deel van het getal der menfehen zoude zyn, neen! dit geefc iets byzonders te kennen. Zo 't my voorkomt ziet het op de verovering van het Griekfche Keizerryk, zynde een derde deel van de Roomfche Alleenheerfching, dewyl ter dier tydt die Heerfchappye in drie deelen verdeelt was ; als daar is het Oostersch of Griekfche Ryk, ten anderen , dat van Trebizunde, dat federt 't jaar 1204. toen de Latynen Conftantinopolen innamen , en dierhalven zeer naby 250 jaaren te voren, van 't Griekfche was afgefcheurt, en welke Vorften eerlang de Tytel van Keizer van Trebizunde aannamen; het derde was het Westersch Keizerryk
De Turken dan dit derde deel, namelyk het Griekfche Ryk veroverende, zulks dat die heerG 2 fehap-



too VERHANDELING over
fchappye vernietigt wierd, en als verdween, (het welk van de Hooftftadt Conftantinopolen, de zetel des Ryks, in 't jaar 1453. flormenderhand op de allerysfelylrite wyze toeging, niet zonder ftroomen van bloedt te vergieten, dewyl men jong nog oudt verfchoonde,) zo mogt men het daar voor houden, dat zy het derde deel der menfehen doodde, dat is veroverde, om dat het Roomfche Ryk eertyds geacht wierd, de geheele Weereld te beheerfchen, zo als wy hier voor in de Eerfte Afdeeling bladz. 3. gezien hebben.
En hoewel de Turken vervolgens ook het Ryk van Trebizunde innamen 10 of 11 jaaren daar na, en gevolglyk toen meer als een derde ja twee derde deel, het geheele Oosterfche Ryk hadden, zo werd nogtans hier maar op dat eene derde deel gezien, en voornamelyk de inneeming van Conftantinopolen, om dat dit de zetel des Keizers was, en dus het voornaamfte, het welk voet gaf tot de bemachtiging van het geheele Oostersch Ryfy, waarom zy daar ook zo zeer naar haakte, voor lange daar toe bereid geweest zynde , hebbende reets te vooren tweemaalen het beleg daar van ondernomen , eerst door Sultan Bajazeth, in 't jaar 1399. daar na door Amurath de Tweede, in 't jaar 1424. maar het niet konnen winnen, en onverrigter zaake moeten aftrekken , doch dat hen nu eindelyk gelukte, zynde de uwe,
ende



den ENGEL des AFGRONDS. 101
mde dagh, ende maent, ende jaer nu gekomen , op dat zy dat derde deel inneemen zoude, zo als dat in het Zesde Zegel werd afgebeeldt.
Dit zou gefchieden door het vyer , ende roock, ende fulpher , dat uyt hare monden uyt. gingh. vs. 19. Want hare macht is in haren mont, ende in hare ft'eerten. Dat haare macht in haaren mondt is , daar door moet men verftaan , dat zy door middel van de Mahomethaanfche Leere, die zy met de mondt verbreide, en waar door deze Vier Engelen onderling verbonden waaren, zo machtig waaren geworden , dat zy ontfachlyk waaren voor de geheele Christenheid, en in ftaat geftelt om die bedreigingen van moorden , branden , blaaken, verbeeldt door het vuur,, roock en fulpher, dat uyt haare monden uytging, ter uytvoer te brengen.
Haare {teerten is hunne Krygsmacht. De Angels der Springkhaanen waarmede zy de menfehen befchadigen zoude, waaren ook in haare fteerten , gevolglyk de Wapenen die zy gebruykten, want'dit werd gezegt, na dat zy befchreven waaren, met menfehen aangefichten, en hun hair als hair der vrouwen: dat is voornamelyk die aanlokkelyke Mahomethaanfche Lee. re , waar toe zy de menfehen trachtede te overreden, dit niet konnende te wege brengen, zo volgde dat zy ftaaken met de fteerten, en wel zo vinnig als Scorpioenen, dat niet alleen G 3 fmer-



102 VERHANDELING over
frnertelyk valt, maar veelal ook ongeneeslyk geacht werd : dat waaren de Wapenen waar mede zy de Volken ten onderbragten en van hunnen Godsdienst beroofde, het welk ten uyterfte frnertelyk, en daar en boven onherftelbaar was, immers ter dier tydt, door dien de geheele Christen Kerk in het Oosten eindelyk door hen verwoest wierd, gelyk die tot hier toe gebleven is, zedert zo veele Eeuwen, en gevolglyk ongeneeslyk. Zo werd ook van deze Paarden , dewyl het dat zelve Volk was , gezegt, dat zy feerten hadden, en wel den jlangen gelyk, ende hebben hoofden, ende befchadigen met defelve. Deze fteerten werden by Slangen vergeleken, want zy zouden even zulke venynige en doodelyke kwetzuuren aanbrengen, als de fteerten der Springkhaanen, welke by Scorpioenen vergeleken werden , deze zouden ook ongeneeslyk zyn, ende befchadigen met defelve , te weeten met de fteerten, in tegenftelling van baaren mont , waar mede zy wel doormiddel derMahomethaanfche Leere haare macht zoude vergrooten, door verbindtenisfen dieswegens, en de Christenen bedreigen; maar niet eigentlyk befchadigen , dat moesten . de Wapenen doen, en het is opmerklyk dat van die hoofden eerst gemeldt werd, ter tydt dat zy als geregelde Krygsbenden voorkomen, en zulks niet van de Steerten der Springkhaanen werd gezegt, dewyl het toen nog maar
een



den ENGEL des AFGRONDS. 103
een woestcn hoop was, zonder in eenige benden verdeelt te wezen , daar Hoofden over geftelt waaren, zulks dat de hoofden der fteerten dan, zyn de Bevelhebbers, Basfa's en andere.
Daar zyn Uytleggers die deze fteerten die den Paarden toegefchreven werden, zo verklaaren dat het zouden zyn de valfehé Mahomethaanfche Leeraars, om dat Jef. IX: 14. gezegt werd van Israël de oude en aanfienlyke is de, Kop, mer de propheet die valscheyt leert is de (leert. Maar dit geldt niet overal, en kan hier althans geen plaats hebben, dewyl Mahometh de valfche Propheet, immers in zyne Opvolgers, dat het zelve is, geacht moet werden hier het Hooft en de aanvoerder te zyn van d>ze Heirlegers, zo wel als van de Springkhaanen , zo kan hy dan de Steert niet wezen.
Men weet dat de Veldtoverften onder de Turken , behalven de Vaanen of Vaandels , Standtaardts voeren, waar aan Paardeftaarten gehecht zyn, welke aan de Bevelhebbers gegeven werden, met meer of min Staarten , van één tot zeven, naarmaate hun gezag is: dat hoogde getal alleen voor den Groot Vizier zynde De oorfpronk hier van kan men vinden by de W. O. Dapper, en dat dit gebruyk by hen heeft plaats gehad van't begin der Turkfche heerfchappye (a) , het welk heden ten
daags
(3) O. Dapper, Befchr. van Morea, bladz. 30. G 4



ïo4 VERHANDELING over
cfeage nog duurt, en waar mede zy zeer veel op hebben, die by alle plechtigheden "voor zig doende draagen, om hun pracht en aenzien te vermeerderen, gelyk een yder bekent is. Als mede dat wanneer de Grooten Heer een oorlog zal voeren, zulk een Standaarde (touk genoemt) op de Voorplaats van het serrail werd uitgefteken, ten teeken dat hy een Leger op de been wil brengen. Zo dat men niet verre behoeft om te zoeken, wat die woorden m den Text beteekenen, dewyl dat met naame genoemt werd: zynde dan die hoofden en fleerten de Krygsoverften die het bevel hebben over de benden, en derzelver Standaardts, (to Tite en) dienende ten teeken van hun gezach, door welke zy 't Volk aanvoeren.
Deze uytlegging zal aan veele . mogelyk Vreemd voorkomen; maar waarom is het min gevoeglyk dat hier het Krygsteeken der Turken by naame genoemt werd? (echter door de omfchryving eenigfins verbloemd) als de Perfiaanen en Grieken by Daniël Cap. VIII. genoemt werden de Ram en de Geitenhok- welk eerfte het Wapenteeken was van de Koningen van Perfen, het ander dat der Macedoniers, die federt Cardanus een Bok in hunne Wapenen hadden. Zo mag men het dan ook hier by Joannes eenvoudig en naar de letter opneeinen, en het zo verftaan,, dat de Turken hier met haar Krygsteeken afgebeeldt werden, en
ik



Den ENGEL des AFGRONDS. 105
ik befluyte dat de macht die in haare mondt is, beteekent de Mahomethaanfche Leere, die zy met de mondt belyden, en haare fteerten, hunne Krygsmacht, door welke beide dit Volk zeer kennelyk is.
Op deze wyze beftont hare macht in haren mont, ende in hare fteerten: niet in de Wapenen alleen, met welke zy de menfehen op 't lyf vallen en dooden zoude ; maar in deze twee zaaken , haare Geloofsleere en Wapenen teffens.
Aldus heeft men hier een befchryving van de Mahomethaanen , zo voor, als na de ftichting van hun Keizerryk. Hunne opkomst uyt den Afgrond , en de inneeming van het H. Landt, gepaart met de verwoesting der Christen Kerk aldaar, veroorfaakte het eerfte Wee. De tweede verovering van het H. Landt in de vernietiging van het Koningryk van Jerufalem door Saladin, het tweede Wee, het welk voltooyt werd door het oprichten van het Ottomannifche Ryk in Europa. Hier nu was het derde Wee, beftaande in de inneeming van Conftantinopolen , wanneer zy het derde deel der menfehen doodde, met de daar op gevolgde verovering van 't geheeele Oostersch Keizerryk.
Ik zoude hier mede konnen volftaan, dewyl dit overvloedig bewys uytlevert , dat in het IX. Capittel, niet van den Antichrist; maar G 5 van



106 VERHANDELING over
van de Turken werd gehandelt; doch om dat het X. Cap. een vervolg is der gefchiedenis van dat Volk , waar uyt het nog klaarder blykt, zo kan ik niet voorby om de famenhang der zaaken den Leezer onder het ooge te brengen , dewyl dat gefpuys uyt den afgrond daar door nog kennelyker werd gemaakt: doch ik vrees dat myne uytlegging die eenvoudig naar de letter is, en geheel vreemd zal voorkomen, niet alleen verworpen, maar mogelyk wel voor ongerymt zal gehouden werden, om dat die al te veel van de gemeene verklaring verfchilt,en veele Geleerden niet zelden diepzinnige geheimnisfen zoeken, daar de H. Schrift klaar en duydelyk fpreekt, zo dat dezelve door groote geleerdheid dikmaals eerder verduyftert dan opgeheldert werd. Doch een yder heeft zyn gevoelen vry, en wy zo wel als andere, vooral indien men meent goede redenen daar voor te hebben, althans ik kan niet op my verkrygen , om uyt een verkeerde fchroom myn meening agter te houden, welke ik denk dat tot beter vcrftant van ditGodlyk Boek kan dienen, om het voor een ygelyk (ten zy ik grovelyk dwaale) verftaanbaarder en klaarder te maaken, dan het tot hier toe geweest is, van welkers gegrondheid den kundigen Leezer kan oordeelen, en volgens de vryheid welke een yder heeft, die aanneemen of verwerpen, paar hem goeddunkt.
Ik



pen ENGEL des AFGRONDS. 107
Ik meene dan dat het X Cap. een vervolg is der zaaken in het voorgaande IX. Cap. vervat ; en dat men het Boekje dat in het 2t1e Veers voorkomt in de handt van den Engel, op een eigentlyken bekendt Boek moet thuys brengen.
Verre de meeste üytleggers zyn van gedachten dat dien Engel die in 't eerfte vs. voorkomt met het Boekje in de handt, de Heere Christus is, en houden dan dat Boekje voor dat zelve met de Zeven Zegelen het welk Hy nog in de handt hield; maar hier voor vind ik geen de minfte grondt: want daar werd duydelyk gezegt dat het een Engel was, en wel eenen anderen Engel, om hen te onderfcheiden van die Engelen waar van te voren gefproken was,even als Cap. VII: 2. en VIII: 3. die dog echter mede onder de Engelen behoorde: hy werd ook vervolgens beftendig een Engel genoemt: dit werd zelf dikmaals herhaalt , zie vs. 5. 8. 9. 10. en teffens op zulk een wyze van hem gefproken als van eenen dienaar , Gaat henen neemt dat boecksken dat in de handt is des Engels vs. 8. Ende ick gingh henen lot den
Engel, zeggende tot hem, geeft my
dat boecksken vs. 9. als bevelende, volgens de last der ftemme uyt den hemel. Ende ick nam dat boecksken uyt de handt des Engels vs. 10. Indien deze Engel de Heere Christus was geweest, zoude daar toe eerbiediger fpreekwyzen gebruykt zyn geworden dan die, dewelke
te-



*g8 VERHANDELING over
tegen een dienaar niet gemeenfamer konde zyn.
En wat belangt de heerlykbeid daar hy mede bekleedt was, dat is ook geen bewys, dewyl de Engel Cap. XVIII: i. en welken ook eenen anderen Engel werd genoemt, mede met zo veel glans en majefteit omringt was, dat de aerde was verlicht geworden van zyne beerlykheyt, en die waarfchynlyk dezelve is, welke tot Joannes wanneer die hem wilde aanbidden, zeide, fiet dat gy dat niet (en doet) ick hen uw mededienstknecht , ende uwer broederen Cap. XIX: 10. want die iterke Engel Cap. XVIII: 21. werd daar zo 't fchynt tusfchen ingevoegt; zo gelyk ook die verfcheiden ftemmen uyt den hemel, terwyl Joannes nog ftont voor dien anderen Engel van Cap. XVIII: i. en welke hem Cap. XIX: 9. na dat die ftemme der groote fchaare ophield, beveelt te fchryven Salig zynfe die geroepen zyn enz. dewyl het ook waarfchynlyker is, dat hy een aanbidden wil-1 de die met zo veel majefteit verfcheen, dat hy twyfelen konde of het ook een Godlyk Perfoon waare , dan een die zo luyfterryk niet was. Ook was die Engel met veel heerlykbeid bekleedt, voor welke Joannes andermaal nederviel om ook hem te aanbidden , Cap. XXII: 8. welke hem dat ook verbiedt, zynde een van de Zeven die de Gouden Phiolen hadden , zie Cap. XXI; 9. deze allen waaren bekleedt met
? eyn



den ENGEL des AFGRONDS. 109
reyn ende blinckende lynwaet ende omgordt om de borst met gouden gordels, Cap. XV: 6. even als de Heere Christus zelve,Cap. 1:13. waar over geen twyfel kan vallen dat het de Heere was, dewyl Hy zelve zegt vs. 17. lek ben de eerfte ende de laetfte. vs. 18. Ende die leve, ende ick ben doodt gemest enz. Zo dat men geen reden heeft, om wanneer een Engel met groote luyfter verfchynt , daar uyt aanftonts te befluyten, dat het een Godlyk Perfoon, 't zy de Zoon of de H. Geest, moet zyn: en het is immers ligt te bevatten, dat het eeuwig, oneindig Opperwezen , dat een ontoeganklyk licht bewoont, ook dienaaren heeft waar op zyne heerlykheid eenigermaaten afftraalt.
Daar werden 'er meer gevonden die dezen Engel met het Boekje , voor een gefchapen Engel houden, hoewel men van het Boekje eene geheel andere verklaring geeft als ik doe. Als daar is Andreas Cefarienfis, Lyra, raeenende te verbeelden, de Keizeren Justinus enjustinianus, Lambertus, eenige uytmuntende Godgeleerden («)•
Men heeft wel te letten dat by het Boekje vs. 2. geenerlye omfchryving is, om eenige achting voor dat zelve te verwekken, zo als by het vorige Boek met Zeven Zegelen Cap.
00 Zie hier van by R. Andala, VerlU over de Openb. bladz. 656»



iio VERHANDELING over
V: i. en vervolgens , gevonden werd , beÉ welke niemand in den hemel nog op de aerde, weerdig was te openen ende te lef en. noch hetfelve in te fien dan alleen de Leeuw uyt de ftamme Juda, die dat nam uyt de handt van Hem die op den Tbroon zat, waar door men God de Vader te verftaan heeft: hier is niets diergelyks : dit Boekje was in de handt, flegts van een Engel , waar uyt Joannes dat nam, en dit gefchiede op de aarde, zie vs. i. 8. 9. van die X. Capittel, een teeken dat dit Boekje op de aarde thuys hoorde, en geenfins in den hemel; daar het vorige Boek over 't welke Joannes zo zeer weende , dat niemand weerdig was, dat te openen .enz. in den hemel hem vertoont was. Hier integendeel werd daar over een vloek uytgefproken , en zelf met een Eedt bevestigt, dat 'er namelyk geen tydt meer zal zyn, wanneer de Zevende Bazuyn zal geblafen werden , te weeten voor de aanhangers van dat Boek.
Dewyl nu in het vorige Capittel van de Mahomethaanen gehandelt was, gelyk wy gezien hebben, en dit onmiddelyk daar op volgt, en zeer toepaffelyk daar op is, gelyk het dan ook met het volgende famenhangt, als nader zal blyken, zo denk ik dat dit Boekje byzonderJyk de Mahomethaanen betreffen moet, en kan dierhalven niet anders zyn , dan Mahomeths Koran of Alkoran zo als wy zeggen.
Die



den ENGEL des AFGRONDS. ui
Dit Boekje werd by Joannes in den grondtext genoemt Bi/3A*p/e/W (Bïblaridion), anders als het vorige Boek met Zeven Zegelen, Cap. V: i. het welk genoemt was Btfaiov (Biblion), dat van fommige Uytleggers nochtans voor hen zelve werd gehouden, doch dat de befchryving, als wy gezien hebben, gelyk ook de geheele famenhang, tegenfpreekt, als men uyt het vervolg nog nader zal befpeuren. Beide deze benamingen zyn volgens de Taalkundigen, verkleiningen van't woordt B/Sao? (Biblos) Boek, doch onderfcheiden, als men ziet, gelyk ook de Overzetters voor het eerfte hebben gezet Boek, en dat beilendig zo noemen, van vs. 2 tot 5. en vs. 7 tot 9. En voor het andere ftellen zy Boekje, en noemen dat ook zo by aanhoudendheid vs. 2. 8. 9. 10. Mogelyk dat van Mahometh met een meer verkleinend woordt Bibiaridion, zo genoemt uyt verachting , als een gering boekje ; van weinig aangelegenheid. Zynde anderdeels ook niet zeer groot, beftaande uyt 114 Afdeelingen of Hooftftukken , werdende yder dag in hunne MosqueënK uytgelefen (a).
Dit Boekje werd by de Arabieren genoemt Koran, afftammende van 't werkwoord Kaara, lefen, het welk dezelve zin en betekenis heeft als 't woordt Karah, waar mede de Pentattu-
cbus
(a) G. Sale, Verb. over de Arabieren, bladz. 132. 139.1



ii2 VERHANDELING over
cbus benoemt werd, Neh. VIII. werdende dus Gods onfeilbaar Woordt gelyk geftelt. Ai h een voorzetfel dat de beteekent , en dan zo veel zegt als de Koran, dat is, de lezing , of liever, dat, wat behoort gelezen te worden, dat zy ook noemen al Moshaf, de Rolle , en al Kitab , het boek, by uytftek, dat aan 't Griekfche woord Biblia beantwoord , volgens G. Sale, en als 'er het Artikel al voor geset word, onderscheid
HliT den al koran van alle andere
boeken (V), dit zegt mede S. Ockley (V).
Voor dit Boek betoonerj zy een ongemeene achting , ,, loochenen volftrekt dat het door ,, hun Propheet zelf, of iemand anders voor
hem, opgeftelt was, zynde hun algemeen „ en rechtzinnig gevoelen, dat het van
godlyke öorspronk, eeuwig en „ ongeschapen is, blyvende , gelyk ,, fommige het uytdrukken, in de we zen t-, „ lykheid van god zelf; dat het „ eerste afschrift van allen ty,, den by gods throon is geweest, 5, gefchreven op een Tafel van een groote „ uytgeftrektheid , genaamt de behoude
tafel, waar op ook alle de Godlyke be-
„ fluy*
(a) G. Sale, Veib. over de Arabieren, bladz. 132—134.
(b) Sim. Ockléy. Verovering der Saracenen, Regiltes? I Deel, Let. en bladz. 112.



den ENGEL des AFGRONDS. lij
,, fluyten , zo voorledene als toekomende 1 ,, aangetekent ftaan: dat een kopy daar van i-, door den dienst van den Engel Gabriël, naar ,, den onderften hemel gezonden vviérd, —~ 4, van waar Gabriël bet aan Mahomethby ftülw
ken en brokken openbaarde , fommige te *3 Mecca , en fommige te Medina , op ver„ fcheide tyden, geduurende den loop van j, 23 jaaren, naar dat het de omftandigheden
van zaaken vereischte, gevende hen echter,, de vertroosting, van hem het geheel eens „ in 't jaar te tonen 5 ('t welk volgens htm
verhaal in zyde gebonden was, met goud
en edele geftéentens van het Paradys ver,, ciert,) behalven in 't laatfte jaar van zyrx „ leven, wanneer hy het geluk had van het
tweemaal te zien (a).
De Heer J. Gagnier zegt in het leven van Mahometh , dat de Alkoran do eerftcmaal iu haar geheel van den hemel nederdaalde , en naderhand in 2 3 jaaren niet anders dan by lt.ukken. Dit komt in zo verre met de Heer Sale overeen , mits deze nederdaaüng verftaande tot aan den onderften hemel te zyn geweest* (Mahometh ftelt dat 'er zeven hemelen zyn,) en van daar door Gabriël naderhand by ftukken aan hem geopenbaart.
Mahometh zegt in zyn Koran op tferfebeid*
plaat-
£s) G. Sale, bladz. 152. 153.
H



ii4 VERHANDELING over
plaatfen, dat dezelve van den hemel is nedef'gedaalt of afgezonden, als in 't VIII. Hooftdeel bladz. 153. „ Toen God eenig Hooftdeel j, van d'Alkoran uyt de hemel dee afdalen, ,, zeiden eenige van hen uyt fpot: dat zal het
geloof van dit volk doen toeneernen. 53 Toen God eenig Hooftdeel des Alkorans van j, de hemel afzond , zagen zy op rnalkandes, ren; en zeiden: Ziet niemant ons ? Zy zyn 3, weer tot hun boosheid gekeert, enz.
In de Franfche Overzetting van den Koran
ftaat Chap< X. pag. 9. • il n'y a point de men'
Jonge dans VAlkoran , il confirme les anciennes Ecritures, & les expliques intelligiblement, il n'y a point de doute qvCil procédé du Seigneur de V Univers. dat is 3 de Alkoran behelst geen loogenen, hy bevestigt de oude Schriften, en legt die uyt op een klaare wyze, daar is geen twyfel aan dat hy voortkomt van de Heere van 't Heel al,
Hooftdeel X. bladz. Ï65. daar werd God Zelve ingevoert, zeggende : „ Zy zullen ze3, kerlyk zeggen , dat gy d'Alkoran verdigt 3, hebt, en dat hy van u vinding is, Zegt tot „ hun: Komt en brengt my tien Hooftdeelen 3, van u vinding by 3 die met d'Alkoran in on,3 derwys en welfpreekentheid gelyk zyn, en „ roept tot u hulp d'afgoden die gy aanbid, „ zo gy vroom zyt. Zy verhoren u gebeden * „ en geven u geen hulp. Bekent dan dat d'Al-
a ko-



den ENGEL des AFGRONDS. lij
g, koran, door Gods toelating uyt dè hemet gedaalt, en dat 'er niet meer dan een eenig
„ God is, de geenen die 't geen, 't welk
,, God geboden heefc waarnemen j oeffenen „ zig in d'Alkoran, en geloven dat hy van zyn Goddelyke Majefteit voortkomt , om de regte weg te loeren, en zyn barmhertig„ heid te verkrygen, gelyk voor hem Mofes „ boek. De genen die in d'Alkoran geloveri ;> zullen zalig zyn. 't Helfche vuur is zonder „ twyfel voor d'ongelovigen, die daar in niet „ geloven, bereid (a).
Hooftdeel XVI. bladz. 216. Warelykj j, wy hebben d'Alkoran uyt den Hemel aan u
3, gezonden, om de vreugde van 't Paradys te boodfehappen, en de helfche pynen te ver-
4, kondigen, enz.
Hooftdeel XVII. bladz. 217. „ Lof zyGod^ 3, die d'Alkoran aan zyn dienaar gezonden j, heeft. In dit boek is geen tegenzegging » 3, het leert de rechte weg, verkondigt aan da 3, bozen dat zy grote pynen zullen gevoelen, „ en bootfehapt den vromen, dat zy een eeu^ j-, wige gelukfiligheit zullen genieten (li).
Hooftdeel XXlV. bladz. 266. „ Gelooft zf 3, de geen, die d'Alkoran aan zyn dienaar ge-
zonden heeft, om de werelt t'onderwyzen
(a) Franfche Overzett. Chap. ir. pag. 108.
(&') Chap. *8. pag. 172. Chap. 25. pag. 2^3. 21$:
H %



n6 VERHANDELING over
„ hy is Koning der hemelen en der aarde, Bladz. 269. alwaar God weder werd ingevoert;
D'ongelovigen hebben gevraagt, of d'Alko„ ran geheel in eenmaal gezonden is. Ik heb
dit dus gedaan, om de waarheid in u hant „ te bevestigen: ik heb hem ft.uk voor Huk ,, gezonden. Zy zullen niets diergelyks aan u
vertonen, Ik heb de klare en verftanelyke ,, waarheid aan u geleert. D'ongelovige zul-
len in 't helfche vuur gebannen worden en 5, zeer ram'pfalig zyn (a).
Hooftdeel XXV. bladz. 278. daar werd God nogmaals' fpreekende ingevoert , zeggende : „ Zeker d'Alkoran is van de Heer des Wee„ relds gezonden : de gelovige geest heeft hem „ in uw hart ingegeven.
Diergelyke plaatfen, die al het zelve zeggen, wegens de herkomst van die Boek, werden daar menigvuldig in gevonden. Dog andere byzonderheden, gelyk hier voren gemeld hebbe, zyn my in het doorbladeren, niet onder 'c ooge gekomen, dog dat zoude echter daar in wel konnen zyn, dewyl ik tydt nog lust hebbe, om die walgelyke herhalingen van dezelve zaaken die men byna op yder bladzyde vindt, altemaal te doorleezeil.
Nochtans zyn daar al van den beginne Secten onder de Mahomethaanen geweest, welke
dat
(a) Franfche Overzett. Chap/97. pag. 470,



den ENGEL des AFGRONDS. 117
dat Artykel , dat de Koran van eeuwigheid en ongeschapen is, Volftrekt
geloochent hebben, zeggende , dat de geene dewelke dat ftaande hielden twee eeuwige Wezens Helde. De twist hier oves rees zo hoog, dat daar veel bloedt om vergoten is, volgens G. Sale,welke zegt „hoe deCaliph Almamum ,, in 't jaar van de Hegira 218 een openbaar „ Manifest latende uytgaan , waar by hy ver-
klaarde „ dat de Koran gefchapen was , 't welk ,, door zyne Opvolgers AlMotafem en Al Wba„ tek bevestigt wierd, welke, die van het te„ genftrydige gevoelen waren, geesfelde, in ,, de gevangenis wierp , en ter doodt liet 3, brengen.
,, Maar eindelyk maakte Al IFota-zmkkel, die }, Al Whatek in bet jaar 242 van de Hegira 3, opvolgde, een einde van defe vervolging, ,, met de voorgaande Manifesten te herroe,, pen, de genen, dfe om deze reden gevan,, gen zaten, loslatende, en ieder een de vry„ heid gevende, om hier omtrent te geloven ,, wat hy wilde (<z).
Hier uyt ziet men met hoe veel ernst zydie ftuk beweerde, en dat ook in dezen opzigte vervult is, het geen gezegt werd in het tweede Zegel, dat zy eikanderen zoude dooden, na-
me-
(a) Zie hier van in 't breede G. Sale, Ferh. enz, bi. 160—162. met de aantek.
H 3



Ii3 VERHANDELING over
ïttelyk om de Leere van hem die op 't roode Paardt zat, als wy vervolgens zullen zien.
De ftukken van den Koran zyn door Mahomeths Opvolger of Caliph, Abubeker (geftoryen 23 Augustus in 't jaar C634, het 13 jaar van de Hegirah) tot een Boek verzamelt («). Joannes Andreas, een Moor van geboorte, en ópperfte Leeraar in Scatynia, in 't Koninkryk Valencia in Spanjen, in 't jaar 1487 tot het Christen geloove bekeert, zegt, dat dit door Gilman- de derde Caliph na Mahometh, gedaan is; zo ook Eutychius in zyn Jaarboeken, doch volgens S. Ockley verkeerdelyk , hierdoor veroorfaakt, dat hy de verfchillende Lezingen der affchriften liet overzien en verbeteren (Z>).
En opdat niets daar van verloren zou gaan, hebben de Mahomethaanen daar van de Letteren getelt (c), even als onder de Jooden de. Mazoreten die van de H. Schrift. Zy mogen dat Boek (de Koran), niet met ongewasfchen handen aanraken; niet laager dan de Gordel houden; nooit iets daar boven op leggen, en wat dies meer zy (J). Het werd ook in alle openbaare plechtigheden medegevoert en begeleidt. YoornameJyk in de Jaarlykfche Bedevaar-
Ca) G. Sale, Verb. enz. bladz. 155. (b) S. Ockley, 1. Deel, bladz, 112, 113. Cc) G. Staje, bladz. 138. uyt Reland, ReL de Mobam. ?ag. 25-
' Cd)'G, Sale, bladz. ifia



den ENGEL des AFGRONDS. 119
vaarten uyt Syrië, Egypten en andere Oorden naar Mecca, wanneer die op een fraay opgefchikte Kameel werd geplaatst, onder een Pa* viljoen of Tent, met tot op den grondt nederhangende, zwarte zyde Gordynen (a). Deze Kameel die reize gedaan hebbende , behoeft geen lasten ooit meer te draagen , en werd echter geduurende zyn leven wel gevoede: zy geloven ook dat die daarom in 't Paradys zal Komen.
Dat dit Boekje zo als het aan Joannes vertoont wierd oopen was in de handt des Engels, vs. 2. geeft te kennen, dat het geen verborgenheden behelsde zo als dat vorige Boek met Zeven Zegelen , dat een yder niet vergunt was te openen ; maar dat het geene hier in vervat waare voor het openbaar gefchikt was, en alomme verfpreidt wierd, dewyl Mahometh trachte de geheele Weereld daar toe te brengen, om de Leere daar in begrepen aan te neemen; bezendingen doende aan verfcheiden Vorften buyten Arabië; als aan de Koning van Perfië , de Griekfche Keizer Heraclius, naar Egypten, Ethiopiën en andere Rycken , om hen te nodigen zyn Leere te omhelfen (T).
En
(») H. Maundrel, Reize, bladz. 509. E. v. d. Nyen. burg en Heyman, Reizen, 2. Deel, bladz. 202. en an-, dere meer.
(6) G. Sale, Vtrh. over de Hist. der Arabieren, bladz.; 123—126,
H 4



I2Q VERHANDELING over
En dit komt hiervoor, om aan te wyzen welke vde beweegende oorzaak zou zyn, van de onderlinge verbindinge dier Volken , van welke in de twee voorgaande Capittelen gehandélc was, om alle die verwoestingen aan te richten en die Weën te veroorfaaken die daar. in gemeldt werden. Dit Boekje bevatte niet alleen hunne Geloofsleere, maar ook hunne Wetten, en was dierhalven de bandt van vereeniging die hen t'famen bond: dewyl Mahometh in de hoedanigheid van Propheet, onder voorwendfel van die Leere te verbreiden, alle die aanhangers maakte die dat bedry ven zouden.
Als mede om daar door nog kennelyker te maaken van welk Volk hier gefproken werd, namelyk dat Volk, welke die Geloofsleere in dat Boekje vervat, op die gemelde wyze, te weeten als Krygsknecbren , met het zwaard t voortpkvntede, en door haar getal ontfachelyk waren voor de geheele Christenheid.
Dit Boekje was aanraerklyk genoeg om daar van gewag te maaken, dewyl Mahometh onder het voorgeven , van dat uyt den hemel ontfangen te hebben, en waar in God zelve, fpreekende werd ingevoert, als aan het Menschdom die valsheden bevestigende, zynen aanhang heeft gemaakt; dit aangenomen zynde, en als een fnelle ftroom die nergens door te Öuiten js, voortlopende, ftelde.hem in ftaat alle die veroveringen te doen, en is .nog tat
pp,



den ENGEL des AFGRONDS. 121
op die uur den bandt die hen vereenigt houdt. Een Boekje dat zo veel beweging zoude veroorzaakeü, dat de geheele aarde daar om beroert zou worden; behelfende eene Leere die door het grootfte gedeelte der Weereld zoude werde-i aangenomen, en om welke in den beginne alle de gevangene die dezelve weigerde te omhellen ter doodt veroordeelt wierden , dat echter in 't vervolg wanneer die Leere wat meer bevestigt was, als al te ftreng geoordeelt werdende,wierd afgefchaft (a). Eene Leere waar door de geheele Christenkerk in het Oosten verwoest is, en welk niet maar ilegts voor een korte tydt zoude ingevoert werden, maar nu reets al meer dan elf en een halve Eeuw heeft ftant gehouden, en welkers aanhangers een veel grooter getal uytmaaken dan de Christenen.
Waar op dan den Engel zig bereidende de volgende zwaare eedt te doen, cn hemel en aarde, onder welk laatfte de zee mede behoort, tot getuigen te neemen, God zelve uyt den hemel, met de donderilagen, die veelal in de H. Schrift voorkomen, om te dienen tot teekenen van Gods ontfachlvke tegenwoodigheid , daaraan getuygenis geeft, om te bevestigen de Eedt die den Engel ftont te doen, dat daar <reen tyd meer- zal zyn, te wecten, geen tydt meer
. . van
fcO G. Sale, bladz. 3ÓL volgens den Koran.
H 5



122 VERHANDELING over
van aanwezigheid voor de aanhangers van dat Boek; dat die Leere daar in vervat niet langer ftant zal houden, maar dat het met hen gedaan zal zyn; met de heerfchappye die zy gevoert; de geweldenaryen die zy gepleegt, en daar mede Gods volk verdrukt hebben; geen tydt meer van uytftel van de oordeelen over hen bedreigt; maar dat als de zevende Engel bazuynen zal, ze zal de verborgentbeid Gods vervult worden, gelyk by zyne dienstknechten den Propbeeten verkondigt heeft, als Pfalm CX: 6. Hy zal verflaan den genen die 't hooft is over een groot landt, dat gevoeglyk van Mahometh verftaan werd , dewyl hy in zyn aanhang het grootfte deel der aarde beheerscht, en voor de voornaamfte dier vyanden , waar van het eerfte Veers van dien Pfalm meldt, moet gehouden werden. Gelyk ook by Daniël Cap. VII: 22.26%
tot dat de oude van dagen kwam hem verdel'
gende en verdoende tot den einde toe. dat is volgens de fpreekwyze der Hebreën, de verdelging voleinden of voltooijen, te weeten geheel verdelgen: zo als Cap. XII: 7. als hy zal voleindt hebben te verftrooijen, dat is, geheel en al verftrooyt zal hebben , zyne macht benomen, en het met zyne heerfchappye gedaan zal zyn. Welke eerfte plaats (Cap. VII.) ik meene dat ook op Mahometh ziet, zo als ook de Heer Vitringa van gevoelen is (a). Zullende
(a) Zie Vitringa, over. D/tnis.l.



den ENGEL des AFGRONDS. 123
de byzondere reden die ik daar voor hebbe, by gelegenheid, zo God wil, eens afzonderlyk , dog flegts met weinige , het licht doen zien.
Het geen de ftemmcn der donderflagen gefprokerT hebben , werd Joannes verboden te fchryven , dierhalven oordeelen de meeste Uytlcggershet veiligst geen uytlegging te doen, van het geene God opzettelyk voor ons verborgen houdt, dit is wel zeker; waarom zy daar ook niets van melden, daar onder de Heer Andala 00; maar ik vinde niet dat het verzegelen der Prophetiën, juyst wil te kennen geyen dat het nimmer zal geweeten worden,het tegendeel vindt men by Daniël Cap. VIII: 26. alwaar voor reden gegeven werd, waarom het gezichte gefloten en verzegelt wierd,want daar. zyn nog veele. dagen toe, daarom behoefde het nog niet geweeten te worden. Zo ook Cap. XII: 4,9. Ende gy Daniël fluyt defe woorden toe en verzegelt dit boek s tot den tyt des e indes, zo ook vs. 9. Men kan hier tegen inbrengen , dat aan Daniël niet verboden wierd te melden, maar dat het niet verflaanbaar moeste zyn voor den tyt des eindes. Want veele zoude bet nafpeuren ende wetenfehap zoude vermenigvuldigt worden. Dierhalven moeste daar dan jets van geweeten werden, of men konde dat
W.et
Ca) R. Andala, bhdz. 6j2.



?24 Verhandeling over
niet nafporen. Maar hier ter plaatfe werd aan Joannes verboden dat ce fchryven, en dus weet men niet wat die behelsde, dit zy zo! dog nry dunkt dat men het zo moet opvatten, óac God niet gewilt heeft dat het voor de vervul, hng zou geweeten werden, op dat de menfchen niet van fchrik zoude fterven, indien al die yslyke rampen op eenmaal kennelyk wier* den aangekondigt, maar dat de uytkomst zelve dat wel openbaar zoude maaken. Het was ook hier de plaats niet daar die moeste befchreven werden, maar wel in het vervolg. Zo zeggen ook de Kantteekenaars op Nu. 9, „ fommige „ boecken hebben ende gy fult het daar nafchry„ ven, ende daarom meynen eenige dat het s, geene hier verzegelt werd, daerna eerst in „ 't XIV. Cap. zoude befchreven werden. Dit is ook zo gefchied, als wy zullen zien, doch echter ook niet verftaanbaar dan na de vervuiling.
Indien men het dan ergens op zal toepasfen, is het gevoelen van de Heer Vitringa zeer waarfchynlyk, welke het brengt op de°Kruys. vaarten die gedaan zyn van het einde van de Elfde tot 't einde Van de Dertiende Eeuw, om het H. Landt weder te winnen.
Dit vloeit ook uyt de geheele famenhang, als vervolgens zal blyken, en dat zal dan te meer myn gevoelen begunftigen, dat hier van de Turken gehandelc wtrd.
Hier



den ENGEL des AFGRONDS. 125
Hier uyt blykt dan ook, dat God, zo als ik <*ezegt hebbe, met die donderflagen bevestigt.de Eedt van den "Engel, dat daer geen tyt meer zal zyn, namelyk van uytftel van zyne ondergang, die befloten is ter tydt dat de Zevende Engel bazuynen zal, dan zal de verborgenheid Gods vervult worden; enz. want , dat fluyt in, ook niet eerder. Dit zoude men ondervinden in die Kruysvaarten , of zogenaamde H. Oorlog, door de donderflagen afgebeeldt, dat welke pogingen de Christenen mogten aanwenden, om de saracenen ten onder te brengen , hen dat niet gelukken zoude , al waare het dat alle de macht van de geheele Christenheid wierd t'faamgebragt, zo lang zyn tydt niet vervult zou zyn, maar dat ook zekerlyk de oordeelen , door de donderflagen bedreigt, nog eerst moesten komen, over de Christenen en over de Turken teffens, waarom dat tusfehen in gevoegt werd, eerder dan de Engel de woorden van den Eedt geheel uytfprak, om dat die eerst moesten voorby gaan, (hoewel dat niet altydt vast gaat in dit Bock, dat het geen eerst gemeldt werd in tydt voor gaat ,) doch in deze plaatfe leert het de uytkomst, maar dan als de Zevende Bazuyn zou gebiafen werden, zou zyn tydt geëindigt, zyne heerfchappye wechgenomen werden , en geen uytftel meer zyn,van het geene God over hen befloten hadde ter hunner verdelginge.
Na



ÜS VERHANDELING over
Na dat Cap. X. de donderflagen verzegelt| én de Engel den eedt gedaan hadde , werd Veers 8. aan Joannes gezegt, da: Boekje te neemen uyt de handt van den Engel, en dat op te eeten: de reden daar van was, om rechte kundigheid te hebben welk een Boekje het waare. Dit bevondt hy dat in zynen mondt zoet was als honich, ende als hy het gegeten hadde wiert zynen buyck bitter^ Zo als Ezech. Cap. II: 9 , 10. en Cap. III: 1,2,3. Eene Rolle befchreven voor ende achter met klaegliederen ende zuchtingen ende wee,ook bevolen werd op te eeten. Boe at ick, ende het was in mynen monde als hónicb van wegen de zoetigheid.
Sommige Uytleggers verftaan dit zo: dat dit Boekje als het Tweede deel der Openharinge (naar hun gevoelen) zynde, vol van verborgenthedenis, en die te onderzoeken, oh dé wegen die God met zyne Kerke houdt te overdenken voor een gelovige zoet en aangenaam is die woorden op te eeten: zo veel willende te kennen geeven, als die zig eigen te maaken, en te overpeinfen, als Propheet Jeremia zegt Cap. XV: 16. (als) uwe woorden gevonden zyn 4 heb ik die opgegeeten, en uw woordt is my geweest tot vreugde; maar ziende de verdrukking die de Kerk nog heeft te wagten, een bittere nafmaak geeft, en in droefheid en klagten verandert. Men brengt daar toe ook Pfalm XIX: 1 u Zy (de rechten des HEEREN)
zyn



deïi ENGEL des AFGRONDS. 127
$yn begeerlyker dan goudt, ja dan veel fyn goudt; ende zoeter dan honicb ende honichzcem. en Pfalm CXIX: 103. Hoe zoet zyn uwe redenen myn gehemelte geweest, meer dan bonich mynen monde ?
Die woorden zyn wel omtrent gelykluydende, doch werden by geheel andere gelegenheden gezegt; de Spreekers zo de Pfalmist als jeremia, komen daar voor als gemeene Perfoonen, die Gods Woordt en Wet onderzoeken, en zig in de Godlyke volmaaktheden verlustigen. Zie het 8, 9, en 10 Veers vanPfalm XIX. Maar hier is Ezechiël in eene geheel andere-omltandighcid: hy is hier in een Gezicht, waar in aan hem als Propheet die Rolle vertoont werd, en te gelyk een last gegeven, om de Kinderen Israëls, die zeer wederfpannig genoemt werden , aan te kondigen, dierhalven moet het hier eenen anderen zin hebben.
Cap. II: 4, werd tot hem gezegt, ik zende u tot hen, ende gy zult tot hen zeggen foo feit de Heere H EERE vs. 7. Maar gyzult myne woorden tot hen fpreeken. Daar op volgt vs. 8. Opent imm mont ende eet dat ik u geeve. vs. 9. Doe fagh ik, ende fict; daer was een handt tot my uytgefieeken : ende ziet daer in was de rolle eenes boecks. Cap. III: 1. eet dat gy vinden zult: eet deze rolle, ende gaet fpreeckt tot het huys Israëls. En na dat Ezechiël die Rolle gegeten hadde, vs. 4. Gaet henen, komt tot het huys Israëls, ende fpreeckt tot hen met myne woorden. Maar in .die
twee



128 VERHANDELING over
twee Capittelen werd niet gezegt, wat hy dat wederfpannig huys moeste aanzeggen , dan in het algemeen Cap. III: 17. dat hy hen moest waarfchouwen, van den weg dien zy bewandelde. Waarom ik het zo begrype, dat hy het geene in die Rolle vervat was , hen bekent moest maaken, volgens Cap. II: 8. en Cap. 111: 3, 4. Dit eeten wil te kennen geeven, dat hy den inhoud wel overdenken moest, daar zyn herte op zetten, op dat hy wel verftaart mogte wat zynen last in hadde: en dewyl die Rolle vol was van Klaegliederen ende zuchtingen ende wee, en hy hen moest waarfchouwen van hunnen weg, zo volgt daar uyt, dat hy den Volke moest aankondigen, dat zy die Klaagliederen ende Zuchtingen ende Wee, op die «weg die zy hielden te wagten hadden. Zo wierd ook aan PropheetZachana Cap. V: 1. een vlier gende Rolle vertoont, welker lengte was 20 Ellen, en de breedte 10 Ellen, en daar by gezegt vs. 3. dit is de vloek die uytgaen zal over ft gantfche landt.
Deze Rolle was, niettegenftaande die Klaagliederen enz. nochtans in zyne mondt als bo* nichvan wegen de zoetigheit. Dit konde de Klaagliederen Zuchtingen ende Wee niet veroorzaaken, nog aan 't Volk dat daar mede bedreigt wierd , nog aan Ezechiël, welke geacht moet werden als Propheet het beste voor het Volk te zoeken, en getroffen te wezen door haare •• — ram-



bExV ENGEL des AFGRONDS. ffy rampen en onheilen, waar mede hy hen van Gods wegc moest bedreigen als onvermydélyk : dierhalven meéne ik dat in dezen zin te moe', ten verftaan. Dat die Rolle beteekende de Weg die zy bewandelde,- en waar op zy hardnekkig voortgingen: een Weg die goed en aangenaam was in haare eigen.oogen: gelyk het bedryven der ongerechtigheid, den geenen die het pleegen doorgaans zoet en fmaaklyk valt, zonder op het einde te zien, ofte bedenken dat zy daar door Gods toorn op hen laaden, zig zeiven vleijen, zeggende: Ick zal mede hebben, wanneer kkfchoon na mynes herten goeddunken zal wandelen. Deut. XXIX: 19. Zo dat het zoet, zo wel als het bitter in hunnen weg gele^n was, en het zoet dat bitter, namelyk Klaagliederen, Zuchten ende Wee zoude veroorzaaken, welke zy reets gedeeltelyk ondervonden, en ontwyfelbaar aan 't einde van haaren weg nog meer zoude ontwaar werden. Hier voor nu moest hy hen waarfchouwen, wat die we derfpannigheid , die hen zo zoet was, zoude uytwerken, en dat daar aan die Klaagliederen, zuchtingen ende ivee onaffcheidelyk gehecht waaren. Dit^ niet doende , zoude het van zyne. handt geeischt werden. vs. 18.
Deze eigenfchap welke ook die Rolle had vmzoet te zyn alshonich, en echter niet dan Klaagliederen , Zuchten ende Wee voorttebrengen, had ook djt Boekje dat in de handt ^ des



I3o VERHANDELING over
des Engels was. Dit past by uytnemenheid op Mahomeths koran, welk niet alleen volgens taalkundigen , die dat in de oorfpronklyke Arabifche taaie konnen nagaan,in cierlyke en aangenaame bewoordingen, als mede fraaije fpreuken, die innemende zyn, is opgeftelt, maae daarenboven eene Leere bevat, waar in de vleeschlyke wellusten in de veelheid van Vrouwen geoorlooft werden, en namaals het volle genot daar van met fchoone maagden belooft, in het Paradys, benevens allerlys foort van lichameiyke vermaaken. Welk een aanlokkend vergif! Eene Leere die voor het vleesch zeer zoet en fmaaklyk is; maar die deszelfs aanhangers den bayk bitter maakt, dat is, met fmerte vervult. Even als het Vloekwater Num.V: 15hec welk de Vrouw van overfpel verdagt drinken moest, dat eigentlyk niet bitter was, want daar wa^ niets dan ftof van den Tempelvloer in gemengt; maar dé bitterheid beftont hier in, dat het volgens v*. 24. de vervloekinge mede bragt —— en dat bet baer tot bitterheden in gae. Deze Leere wierd om deszelfs zoetheid en fmaaklykheid van hen met graagte aangenomen, even als vergulde pillen echter vol venyn , dikmaals als heilfaam, gretig werden ingeflikt, of als een vergiftige drank aangenaamlyk toebereid , met groote teugen werd ingezwolgen; maar in de ingewanden komende, de fmerte doet gevoelen. Zo ook hier mede, dewyl het
waare



30en ENGEL/öüs AFGRONDS. t||
waare heil, de verzoening des zondaar-s met God, daar in niet werd gevonden, erkennende Christus wel voor een groot Propheet; ook dat Hy uyt eenMaagdt geboren is; maar geenfins zyne Godheid ; nog de verzoening door Hem te wege gebragt, en wat dies meer zy, dryvende fterk de Eenheid van het Godlyk" Wezen , en kan dierhalven haare aanhangers niet gelukzalig maaken, maar wel rampzalig. Echter meenen derzelver belyders op den regten weg te zyn, dewelke dan om het vjeeschlyk genot hen zoet en aangenaam is.
En of wel de Profesfor Reland zegt, dat daar onder hen gevonden werden, die dit niet naar den letter opneemen, maar als by gelyk.epjgfe; gefproken , even als wel in den Bybel , en daar door geestelyke wellusten willen verftaan hebben, zo is het nogtans zeker, dat niettegenftaande fommige der doorzigtigften onder hen, op een zeer fpitsvindige wyze redenkavelen, en dit anders begrypen , evenwel de gröotfte' hoop dit naar den letter opneemt, en niet dan vleeschlyke wellusten en vermaakingen wil verftaan hebben, zo als in menige gevallen gebleken is, in den Oorlog tegen de Christenen even na Mahomeths doodt in Syriën gevoert, naar het verhaal van den Heer S. Ockley uyt deArabifche Schryveren, en dat zy in hunnen dollen yver voor haaren Godsdienst daar op voornamelyk het ooge hcbI 2; ben



i32 VERHANDELING over
ben (a). De befchryving daar van is volgens de Heer Sale, die' den Koran uyt het Arabisch overgezet heefc , daar in zo nadruklyk , dat men het geenfins in een verbloemde zin kan neemen (b). Dog is waar dac Mahometh verfcheidene trappen van gelukzaligheid ftelt, en dat aan fommige een toegevoegde of overvloedige belooning in den Koran belooft werd. Dit meenen de Geleerden onder hen hier in te zullen beftaan, dat hy die de grootfte eer by God zal genieten , deszelfs aangezicht 's morgens en 's avonds zien zal, maar dit zal alleen aan weinige gegunt werden (V)
Dit was den aardt van dit Boekje, en het zoet en bitter dat daar in gevonden wierd.
Hier heeft men nu een flot van zaaken, zo verre het den Engel des Afgronds , die met een Hebreeuwfche en Griekfche naam genoemt werd, betreft; dewelke men niet moet verwerren met het Beest dat uyt den afgrond zoude opkomen, volgens Cap. XVII: 8. waar by een geheele andere omfchryving is, gelyk dat'in 't XIII. Cap. breedvoerig verhandelt werd.
Dat zo te neemen, komt my gepaster voor, dan of men volgens de algemeene uytlegging
het
(a) Zie onder andere Sim. Ockley, Verovering van Syriën, I Deel, bladz. 147.
(b) G. Sale, Vetb. over de Arabieren, bladz. 249, OÓ Dezelve, bladz. 244.



den ENGEL des AFGRONDS. 133
het X. Capittel tot het volgende bragt,en door dit Boekje verftont, een tweede Boek of tweede deel der Openbaring, waar by dit als een Inleiding zou ftrekken , dewyl, behalven de aaneenfchakeling der zaaken, als gezien is, het laatfte Veers van dit X. Capittel dat duydelyk tegenfpreekt, met deze woorden, Gy moet wederom propheteeren, enz. dat is , van nieuws propheteeren: een blyk dat dit nog tot het vorige, en niet tot het volgende behoort; maar dat mee het volgende XI. Capittel een nieuwe Prophetie begint, en het vorige hier mede zo verre gefloten is.
Dit wyzen ook de zaaken in dat Capittel vervat zelve aan, dog dat van wat veel omflag is: evenwel dewyl de 14 eerfte Veerfen myn gevoelen aangaande dit Boekje, en het overige van de Mahomethaanen bevestigen , kan ik niet voorby het hoofdzaaklyke daar van eens ter neder te ftellen, na dat wy eerst zullen gezien hebben , dat reets in de Zegelen een fchets van Mahometh, en het bedryf zyner Opvolgeren, gegeven is.
De Ruyter op het peert,^ root was, voorkomende met het openen van het tweede Zegel , Cap. VI: 4. was Mahometh, welke opgedaan is, na dat de Kerk onder het eerfte Zegel Vreede bekomen hadde, en verlost was* van de vervolgingen der Heidenen: met zyne opkomst begint het tweede Zegel. Dit dient I 3 wat



134 VERHANDELING over
wat nader befchomvt, om het te beeter aart een te fchakelen.
De Ruyter op het witte peert, welke voorkwam met het openen van het eerfte Zegel, vs. 2. waar van gezegt werd by gingh uyt overwinnende, ende op dat hy overwonne, hebbe voormaals met de meeste Uytleggers gedagtde Heere Christus te zyn, die in kracht de overwinnaar is, en wat dies meer zy. Dog heeft het my eenigfins geftoten, dat hier niet de minfte lof, eer of heerlykbeid aan gegeven werd, zq als in het vorige aan het Lam gedaan was; en gelyk ook Cap. XIX. aan Hem die op het witte peert zat, die buyten twyfel de Heere Christus is , welke omfchryving machtig veel by deze verfchiït,werdende hier niets gevonden, dat niet volkomen op een mensch toepasfelyk is, waarom ik van gevoelen verandert ben, en mecne volftrekt dat hier een perfoon onder de menfehen verftaan moet werden; zulk een die een groote Overwinnaar is geweest, en welke met een betrekking tot de Kerk hadde als haare befchermer. Door het Paardt heefc men de Kerk te verftaan; door de witte koleur Vreede en Overwinninge, het welke ik kortheidshalve niet zal uytbreiden.
Dit alles past, ook wegens de tydt waar in ■het voorkomt, zeer juyst in alle omftandigheden, opGonftantyn den Grooten. Deze wierd een Kroone gegeven, ngmelyk die zynes Vaders,
die



den ENGEL des AFGRONDS. 135
die hem door de Soldaten wierd opgedragen, dewyï die voor hem niet gefchikt was, zynde een anderen Cefar of Opvolger benoemt, om dat zyn Moeder van geen hooge ftaat was, ca naar fommiger meening geen echte gemalin v„n zyn Vader, daarom wierd hy aan het hof van Keizer Dioclesiaan opgevoede en zo veel als ia bewaring gehouden , op dat hy niet tot de Kroon mogt komen. Dog zyn Vader op deszelfs doodbedde groote begeerte hebbende om hem te zien, vertrok hy in ftilte, niet zeer tot genoegen van Diocletiaan, en kwam in Engeland by zyn Vader, die kort daar na de geest gaf, wanneer het zig toedroeg als gezegt. Hy dan de regeering aanvaardt hebbende , toog uyt Engeland naar'Romen tegen Maxentius, die hy overwon, en aldaar ook deszelfs Kroone bekwam , (zynde het Keizerryk ter dier tydt in vier Heerfchappyen verdeelt,) zo dat hy uytging overwinnende, dewyl hy de Kroone zynes Vaders reets bekomen hadde, waar van men hem had zoeken te weeren, ende op dat hy everwonne, alzo hy over Maxentius zegepraalde , en deze Kroone daar by voegde. En na dat vervolgens Maximinus en Licinius omgekomen waaren , geraakte hy tot de Allccnheerfching , zynde fteeds overwinnaar : ende hy .hadde eenen boge. Een gemeen wapentuyg van die tyden , deze hield hy als 't waare gefpanma ter befcherminge der Kerke , en mikte I 4 om



13*5 VERHANDELING over
om wel te treffen, den geenen die haar zoude willen aantasten. En dewyl een Boog dient om op een zeekereafitant van het doel dat men treffen wil , te gebruyken , anders als een zwaardt of ander wapentuyg waar mede men voet voor voet ftrydt, zo kan dat te kennen geevért, dat hy als van verre haar befcbermen zoude, en zyne Pylen daar toe gereedhield,: dierhalven een Heerfcher die zynen wille van verre kon doen gelden , werdende daar toe een uytgeftrekte macht vereischt, zo als ook zyn Eroone ontegenzeggelyk aanduydt.
Hy heeft ook met 'er daadt haar van verre befchermt, wanneer hy nevens Licinius (boewel die naderhand ook zelve de Kerk vervolgde,) Maximinus nadruklyk aanmaande de Christenen in rust te laten, welke die in 't Oosten voornamelyk in Egypten door allerlye folteringen ombragt: want in 't Westen daar hy (Conftantyn) regeerde , had de Vrouw , de iKerk, reets een veilige fchuylplaats gevonden onder zyn Vader Conftantius Chlorus, immers in Vrankryk, Engeland en Spanjen.
De Booge kan ook ftrekken tot een zinnebeeld van overwinninge, gelyk als die Booge die de Propheet Elifa , Joas, Koning van Isi.aël , deed neemen , ten teeken dat hy de overwinning op de Syriërs behalen zoude end»
fiaen tot verdoem toe, z Reg. XIII: ij ij. Zo
zc-u-



den ENGEL des AFGRONDS. 137
zoude ook deze, de tegenbeeldige Syriërs, de vyanden van de Christenkerk, overwinnen.
Hy verkreeg ook de overwinning op de tegenbeeldige Syriërs, dewyl hy over zyne medcheerfchers, welke voorftanders van 't Heidendom waaren , zegepraalde. Tot de Alleenheerfching gekomen zynde, verloste hy de Kerk van de vervolginge die zy zo lange ondergaan hadde, en ook nog te zyner tydt zo geweldig leedc onder Diocletiaan. Ter tydt dat hy dac P iardt befchreidt, deedc hy haar die door dae Paarde verbeeldt wierd , die koleur aanneemen, hy befchikte haar de Vreedeen Overwinning , welke die witte koleur te kennen gaf, en deedt haar zcgenpraalen over het Heidendom , welkers Tempelen hy omverre wierp, de Christenen daarentegen vryheid gevende door de geheele Weereld Kerken te ftichten, en hunnen Godsdiens in 't openbaar te oeffe-, nen, alzo by Mandamenten liet uyt gaan dat de oostersche landen onverschrokken do Christelyke Leere zoude aanneemen, ende den waaren God dienen (a) , het welk hen te voren nies had mogen gebeuren, moetende veelal in ho. len en fpelonken hunnen Godsdienst oeffenen. Dit zoude hy zo volkomelyk niet hebben konnen doen, indien hy die Kroone van Maxentius niet ook verkregen hadde, zynde het mid,
del
(et) Hist. Tripart. bv Eufrb. Cap. 8. fol. 2.25. 1 5



ï38 VERHANDELING over
del waar door hy vervolgens het gebied der Weereld bekwam, het welk hem tot dit alles in flaat ftelde.
Dus ziet men dat deze geheele befchryving zeer naauwkeurig op Conftantyn past. Zynde de overige beftierders der Paarden ook Menfehen geweest, en welke gedient hebben om Gods raadt uyt te werken.
Ook komt dit wegens de tydt zeer wel overeen met het voorgaande en volgende.
Her. vorige bevat Brieven, gefchreven aan de Seven Gemeinten van Klein Azië, die wel Historisch zyn, dog waar van de Prophetifche zin niet kan uytgefloten werden, en welk de geheele Kerk betreft, als blykt aan de bedreiging gedaan in de Eerfte Brief gerigt aan die van Ephefen , dat de Kandelaar van zyne plaatfe zou wechgenomen werden, Cap. II: 5. het welk niet alleen te Ephefen , maar door het geheele Oosten is gefchied. Gelyk ook aan de verdrukking van Tien dagen, in die aan de Gemeinte van Smirna, Cap. II: 10. waar mede de Tien zwaare vervolgingen , waar van de tiende en zwaarfte onder Diocletiaan is geweest, betekent wierden. Zoals ook die uure der verzoekingc die over de geheele weereld komen zoude, in de Brief aan die van Philadelphia , Cap., III: 10. dat ook op die zelve laatfte vervolging van Diocletiaan ziet, die alLergrouwelykst was, „ niet vernoegt met een
„ voor



pen ENGEL des AFGRONDS. $3}
„ voor een ann kant te helpen , verbrande 9, men geheele huysgezinnen, en huyfen vol „ menfehen teffens, en wierp geheele fchaa,, re, als beesten, met touwen aan. elkander „ gebonden, in zee. De gevangenhuyfen wer„ den opgepropt, nieuwe foorten van pym* „ gingen bedagt, en aan de Veltoverften in a, 't Westen gefchreven om aldaar dczel„ ve voet te houden. Hier door wierd de 9, vervolginge algemeen, en alom met dezel„ ve wreedheid uytgevoert , uytgezondert „ daar Conftantius regeerde (a), en wel Tien ,, jaaren lang geduurt heeft, en van Maximi„ nus in Africa,van Maxentius in 't Westen, „ en van Galerius in 't Oosten voortgezet is „ geworden (b). (Dit kan men in 't breede vinden by Eufebius). Zo dat zy volgens een oudt Opfchrift te Chinia in Spanjen, zig beroemde dat Diocletianus onder het voortplanten van de Eerdienst der Goden; de Naam en het By. pcloof der Christenen had uyigeroeit ;die het Roomfche Ryk poogden om te keeren (c).
Hier uyt befluyte ik, en uyt het geene dat op deze Brieven volgt, dat die in tydt zig zo verre uytftrekken, en niet verder, alzo dat
uyt
(a) W. Cave, Kerkl. Oudb. in 't Loeven van Laflan-
tUts, bladz. 669.
(fr) G. ArnoJd, forkl Hist. \. Deel,bladz. 192 6 Par.
(c) W. Cave, 4P< Oudb. in de Inleid, bladz. 34. De7,e Infcriptie is in zyn reheel te vinden by W. Goercü,' Kerkt, en Waer. Hi:i. bladz. 338, 339.



ï4o VERHANDELING over
uyt geene derzei ve te befpeuren is. En om dat de Kerk die tydt veelal in zwaare vervolgingen zoude doorbrengen , die met Nero begonnen, en met Diocletianus geëindigt zyn, daarom werden zulke nadruklyke vermaningen, tot volftandigheid in het Geloove, in die Brieven gevonden, en zo heerlyke belooningen aan de Overwinnaars toegezegt.
Van daar (met het einde dier laatfte en alJerwreedfte vervolginge) beginnen de Zegelen: de eerfte, zo als wy gezien hebben , met Conftantyn den Grooten, Cap. IV. en V. komt tusfchen beiden , en verftrekt tot een Inleiding van het geene in de Zegelen voorkomt, alzo met de verlosfing, en zegepraal der Kerke over het Heidendom , door de beftiering van Conftantyn, als een nieuw tydtperk begint, volgende onmiddelyk op de Brieven.
Deze verdrukkinge was de Kerk nu byna doorgeworftelt wanneer Conftantyn opgeftaan is , welke haar uyt die laatfte verloste , en tiaar de Vreede -fchonk , doende haar zegen* praaien over alle haare vyanden , zo als wy gezien hebben: want het geene zy na zyn tydt nog geleden heeft , voornamelyk onder de Afvallige Keizer Juliaan, die het Heidendom weder poogde te herftellen, is maar van korten duur geweest, en als een overblyffel te achten van 't geene voorheen onder de Heidenfche Keizers geweest was , welke haast
voor-



den ENGEL des AFGRONDS. 141
voorby ging, dewyl hy maar ruym anderhalf jaar regeerde, waar mede de vervolging wegens 't Heidendom een einde nam , en het overige meest door de Arriaanen was.
Zo ftemt het ook overeen met het volgende , als uyt de verklaring daar van blyken zal.
Als nu de Christen Godsdienst wel gevestigt was, ftont Mahometh op , zynde geboren in 't jaar C570. welke de Leere des Euangeliums in dat Weerelddeel, het Oosten, weder geheel uytroeide , en zyne verderflyke Leere in de plaatfe ftelde. Deze was de Ruyter van het Roode Paardt onder het tweede Zegel, vs. 3. 4. ende hem wierd macht gegeven den vreede te neemen van der aerde, welke Conftantyn befchikt hadde , ende dat fy malkandoren fouden dooden: ende hem wierd een groot fweert gegeven.
Men zoude mogen denken of dit wel Kosroës, de Perfifche Koning, mogt zyn, die een doodvyand der Christenen zynde, in 't jaar 615. en dus maar even voor Mahomeths bedryven in Syriën viel, en Jerufalem benevens geheel Judea innam, waar by wel Negentigduyfendt Christenen omkwamen, wanneer hy ook 't H. Kruys mede naar Perfië voerde : maar dit was maar een overrompeling , want hy hield het niet in bezit, zo als de Mahomethaanen hebben gedaan; nog heeft ook als die de vreede van der aarde wechgenomen, gelyk zy alle de
Wee-



ï42 VERHANDELING over
Weereldsdeelen in beroering hebben gebragt * en de Christen Godsdienst in 't Oosten, daar zy zig gevestigt hebben , geheel uytgeroeit, het welke eigentlyk die Vreede was, die zy onder het eerfte Zegel bekomen hadden, en welke deze Ruyter van het Roode Paardt we* der zoude wechnemen , de Kerk tot een bloedtbadt Hellende , en zo dat Witte Paarde van Vreede en Overwinninge in bloedt en nederlaag veranderende.
Ende dat zy malkanderen zoude dooden , dit zoude zyn onder zyne eigene Landsgenooten, eerftelyk om Mahometh , wanneer die een groote aanhang begon te krygen, te vervolgen en t'onder te brengen : en deze eenige macht verkrygende, op zyn beurt zyn vyanden op 't Jyf te vallen, om die met heczwaardc te dwingen zyn Leere aan te neemen, dat hy tot zo verre volbragt heeft, dat hy zyn Leere door geheel Arabiën heeft ingevoert: zynde de Arabieren ten zynen tyde meest all& Afgodendienaars , en veele Jooden , hoewel daar ook veele Christenen waaren, dog die waaren meest in des Grickfchen Keizers dienst. En het is opmerkelyk dat by zyn leeven zyn Leere nog niet buyten zyn Landt voortgeplant was, het welk eerst door zyn Opvolgers is gedaan, zo dat zy by zyn leeven alleenlyk malkander en gedoodt hebben.
Zo lang als Mahometh geen macht hadde,
ver-



den ENGEL des AFGRONDS. 143
verklaarde hy op verfcheiden plaatfen in den Koran, dat hy alleenryk gezonden was om te prediken en te vermaanen, en dat hy geen gezach had, om iemand tot het omhellen van •zyn Godsdienst te dwingen. En verre van zyne aanhangers toe te ftaan om geweldt te gebruyken , vermaande hy hen geduldig die fmaadtheden te verdragen, die zy ter oorzaake van hun geloof leden. Maar deze groote lydfaamheid had een einde, zo dra hy zig in ftaat zag zyn vyanden het hooft te bieden , toen gaf hy voor, niet alleen Godlyk verlof te hebben om zig te verweeren; maar zelf zyne vyanden aan te tasten; de Afgoderye uyt te roeijen ; en het waare geloof door het zwaardt voort te planten (a). Dit dan was oorzaak dat 'er veel bloedt onder hen vergooten wierd: men telt wel zevenentwintig ondernemingen , waar by hy in perfoon geweest is, in negen van welke hy flag leverde, behalven veele andere daar hy niet tegenwoordig was , dewyle de meeste weigerden zyne Leere aan te neemen (f), welke dan ook ftraks na zyn doodt, als daar toe gedwongen zynde geweest, weder afvielen en zig tot haar oude Afgodendienst begaven , waar door het dan van nieuws op een bloedvergieten ging, om
die
00 G. Sale, bladz. 112, 113. (fc) Dezejve, bladz. 131.



144 VERHANDELING over
die weerfpannelingen, zo als zy die noemden} weder te bedwingen.
Daar en boven wierd 'er-,ook gelegenheid toe gegeven , doordien op de voorgang van Mahometh , nog andere Propheten opftonden die ook een groote aanhang maakte, en zyne Leere, door andere niet min, verderflyk, weder poogde uyt te roeijen, waar door een ontallyke menigte van hun eigen.Landaard zyn omgekomen. Inzonderheid eenen Mofeilamah , een jaar voor Mahomeths doodt, welke zelve een aanhanger van Mahometh was geweest , maar eindelyk voor zig zelve werkte, en een aanhang maakte die zo ontfaehlyk wierd, dat zy kort na Mahomeths doodt , in het elfde jaar der Hegira , genoodzaakt waaren tegen hem te veldt te trekken met een .Leger van veertigduyzendt Mufelmans, en echter de nederlaag kregen , en met verlies van twaalf* hondert man moesten aftrekken ; doch korT daarna hem weder flag leverende, onder het bellier van de ervaren en onverfchrokken Veldoverfte Caled Ebn Waled, de Geesfel der Re-> bellen , afvallige van Mahometh, en valfche Propheten , genoemt , hadden zy de overhandt, en maakte hem met tienduyzendt van de zyne ter neer , de overige de Mahomethaanfche Leere weder aanneemende. 1 Als mede Al Aswad, regeerende over de
Stam



den JENGEL des AFGRONDS. 145
Stam van Aris (a), en nog andere Stammen der Arabieren, deze was ook een afvallige van Mahometh, en begon in 't laatfte jaar van Mahomeths leeven zig ook uyt te geeven voor Propheet, en moest ook t'ondergebragt werden , om de Mahomethaanfche Leere te doen boven dryven. Ter dier tydt voorfpelde Mahometh, dat daar voor den Oordeelsdag, nog Tien bedriegers. behalven Mofeilafnah en AI Aswad zouden opftaan (&), gelyk het dan ook ten naasten by dat getal belopen heeft (Y), onder welke ook uytmunte Babec, bygenaamt Al Khami, die zeer geducht was.. Deze begon in het jiar 201 van de Hegira den naam van Propheet aan te neemen, handhaafde zig twintig jaaren lang tegen de macht der Caliphen, en bragt over de 250,000 man op een wreede wyze ter doodt , „ zynde het zyne ge. „ woonte, nooit man, vrouw nog kindt te „ -fpaaren, 't zy van de Mahomethaanen , 't zy „ van hunne bondtgenooten (cl). Diergelyke zyn 'er meer geweest.
Dierhalven konde van hen wel te recht gezegt werden dat zy eikanderen zoude dooden, alles veroorzaakt door Mahometh en zyn val-
fche
(a) S. Oekley, i. Deel, bladz. 17. G. Sale, bi. 45.3, O) G. Sale, bladz. 354. (c) Dezelve, bladz. 470.
ld) Bladz. 461. uyt Abulpharat , Elmacin , Schanda*rair. Zie Herbelot.
K



I45 VERHANDELING over
fche Leere, het welk zo op geen ander Volk van die tyden toepasfelyk is, en zo volkomen met alle de verdere befchryving overeenftemt; doch dat voornamelyk ziet op de tydt van Mahometh , en kort daarna, zo lang dat Zwaardt woedde, waarvan nu volgt.
Ende hem wierd een groot zvoeerdt gegeven. Dit kan in 't gemeen betekenen, dat hy veele zoude ombrengen, zo in zyn eigen Landt, als daar buiten , zynde van God als tot een geesfel der Christenheid gefchikt. Want na in Arabiën alles t'ondergebragt, en zyne Leere opgedrongen te hebben, zyn zy daar buiten getogen , de Vreede van der aarde wechnemende, en die als een vloedt overftroomende , willende die Leere over den geheelen aardbodem verbreiden , „ tot voortzetting „ der waarheid, (want zo noemen zy hun „ valsch geloof,) en hen te dwingen om Ma„ homethaansch of cynsbaar te worden , want „ haar Propheet Mahometh had hun een ruy„ me en onbepaalde last gegeven, naamelyk 3, te vechten tot dat alle Volkeren tot hun„ nen Godsdienst waaren overgekomen (<a), werdende die geene welke weigerde die Leere te omhelfen met het zwaardt daar toe gedwongen.
Maar
(a) S. Ockley, I. Deel, bladz. 21, Koran, Hooftft. ï. bladz. 49. Hooftft. 9, bladz. 29.



den ENGEL des AFGRONDS. 147
Maar in 't byzonder kan dat aanduyden de 3-eetsgenoemde Krygsoverfte, welke God aan Mahometh toegefchikt hadde om groote dingen uyt te werken, door wiens handt en beleidt zeer veel bloedt vergoten is, en veele overwinningen op de Christenen behaalt. Zyn naam was Caled Ebn Waled, of zo als andere fchryven Khaled Ebn Al Walid , een ftoutmoedig en onderneemend Krygsman ; altydt onvertfaagt hoe ongelyk de kans mogte zyn, tot roekeloosheid toe , zynde het landt tot aan den Euphraat toe doorgedrongen. S. Ockley zegt van hem (Y) „ Hy was de beste
Veldheer van zyn tydt, en aan zyn dap,, perheid en beleidt zyn de Saracenen voor-
naamlyk de onderbrenging der rebellen, „ (dit zyn de afvallige van Mahometh,) de ,, verovering van Syrië , en de bevestiging ,, van hun Godsdienst en Staatkunde verfchul„ digt." En verder. ,, Zyne dapperheid was „ zo ongemeen, dat de Arabieren hem Gods ,, Zwaard noemden, welke bynaam zelf zyn „ vyanden bekent was, en waarvan zo wel ,, by Griekfche * als Arabifche Schryvers ge-
wag gemaakt werd.
Deze naam had Mahometh hem gegeven,
by
(a) S. Ockley, I. Deel, bladz. 14. * Theophanes p, 378. Edit. Pan's. 'E&tën ïè »i{ 'Afiifüs i x«/t»«« J'v *i
K 2



ï48 VERHANDELING over
by gelegenheid van een overwinning op de Grieken behaalt , wanneer Mahometh eeil handt vol volks , flegts drie duyzendt man , gezonden had tegen de Grieken , welke hondert duyzendt fterk waaren, die dan in den beginne door de Grieken' overhoop geworpen wierden, en reets drie Veldoverften van hen na eikanderen gefneuvelt zynde, wierd hem (Caled) het Opperbevel gegeven, wanneer hy de Grieken overwon , een groote flachtinge onder hen aanrechte, en een groote buyt behaalde (a). „ Ter welker gelegenheid Maho„ meth hem den roemryken titel gaf van Seif ,, niin Soyuf Allah, dat is, een van gods ,, zwaarden Qj). Toen de Caliph Omar hem in het vervolg, om zyn ftoute en buytenfporige ondernemingen , het Opperbevel ontnam, durfde iemand hem wel in 't aanzigt fmyten dat hy zich verwonderde , dat hy „ zulk een perfoon van zyn ampt wilde bero„ ven , die het werktuig van de voorfpoed der Mufelmans geweest was, en dat toen „ Abubeker (de vorige Caliph) door eenige „ zyner hovelingen wierd aangezet, om hem 5, af te zetten , zyn antwoord was , dat hy j, het zwaardt niet wilde ter zyde leggen, noch s, in de fcheede jïeeken, 't welk God tot hyfiand
van
00 G. Sale, bladz, 127. uyt Abulfeda, bl. 99, 100. (b) Dezelve, Al Bokhari in Sonna.



den ENGEL des AFGRONDS. 149
„ van de ware religie getrocken had(d). Hy was een doodvyand der Christenen, zulks dat een Christen in 't leven te zien hem een doodfteek was (è). Zo dat hy dienaangaande wel te recht een Zwaardt mogt genoemt werden , zynde door hem een ontallyke menigte Christenen omgekomen.
Dit is in het algemeen een fchets van het geene Mahometh , of wel zyne Opvolgers , zoude uytrechten, waar van de byzonderheden volgen.
Vs. 5. Ende ick zag en ziet een zwart Paardt , ende die daar op zat, hadde een Weegfchale in zyn handt. Het vorige tweede Paardt, dat roodt vertoonde , als 't waare door 't bloedt dat vergoten ftont te werden , waar van hy die daar op zat, Mahometh, de eigentlyke oorzaak was, was nu in het geval zynde, zwart, wezende in naare droeffenisfe gedompelt, dewyl het zwart een teeken van treurigheid en rouwe is, en wel door die man die daar op zat, kennelyk zynde aan zyne Weegfchaale.
Veele denken hier om den Antichrist, daar onder de Profesfor Andala en andere: en dat de Weegfchaale wil aanduyden, een geestelyke koopmanfchap , als Aflaaten , Zielmisfen en al wat in de Roomfche Kerk te koop is,
het
O) S. Ockley, I. Deel, bladz. 149. fV) Bladz. 130.
K 3



tSo VERHANDELING over
het welke dan voor geit zoude uytgewogen werden (a). Doch men erinnere zig, dat men hier met het vorige in 't Oosten is, waar op men wel te letten heeft, federt de beftierder van het Witte Paardt, Conftantyn, de grondt gelegt heeft tot deeling van het Keizerryk , dat in Oost en West verdeelende, die eigentlyk eerst onder Arcadius en Honorius gefchiede,in 't jaar 3395 , en federt nooit weder tot een gebragt is, men, zegge ik, wel acht te geeven heefc , of daar van 't Oostersch of Westersch Ryk gehandelt werd , 't welk op veele plaatfen zeer veel licht aan de verklaring geeft. En dat hier van den Antichrist niet gerept was, maar van Mahometh , en van de verwoesting der Kerk in 't Oosten door hem. Daar beneven dat het met het volgende Veers , dat tot uytbreiding en nader verklaring dient, niet en fluyt. Want indien men hier een geestelyke koopmanfehap te verftaan heeft , moet dat gemelde volgende 6 Veers te kennen geven, dat 'er een overvloed van geestelyk voedfel zou zyn, dewyl daar gezegt werd door een ftemme in 't midden van de vier Dieren Een maetjen tarwe voor eenen penning , ende drie maetjens gerfte voor eenen penning, en dat echter ten tyde dat die geestelyke koopmanfehap door den Antichrist meest
ge-
(a) R. Andala, Verkl.overde Openb. bladz. 473. ,



den ENGEL des AFGRONDS. 151
gedreven wierd, het waare geestelyk voedfel fchaars té bekomen was. Maar men wil dat dan brengen op de Reformatie, om dat toen fchielyk een ruymte van geestelyk voedfel aaneevoert wierd. Doch wie ziet niet dat zulks met de woorden die volgen, de olie en de tvyn befchadigt niet, niet overeenftemt, ten zy zeer gedrongen, en welke woorden nochtans met de vorige famenhangen; want de laatfte geven klaarblyklyk een verbodt te kennen , dat in een zeker byzonder geyal moet plaats hebben, en niet zo algemeen moet genomen werden. Andere oordeelen beter dat naar de letter op te neemen, en dat het op de eene of andere gebeurtenis ziet, gelyk wel zeker is, en meenen dan dat bet een hongersnood, en aangebragte overvloed van Graan en andere levensmiddelen te kennen geeft; waar toe men bybrengt een hongersnood die in Africa geweest is, ten tyde van Conftantyn den Grooten, in 't jaar 322 , wanneer de armen uyt de gemeene beurs ryklyk bezorgt wierden (a). Dit heeft dan geen betrekking tot den Antichrist.
Daar zyn meer hongersnooden omtrent die tyden geweest, maar wat betrekking hebben die tot.de Euangelisten, daar nochtans de ftemme kwam, uyt het midden der Vier Dieren ,
00 W. Gave , Kitïl. Oudb. Tydtafreel op dat Jaar, kladz. 617.
K 4



152 VERHANDELING over
ren, welke dé Vier Euangelisten zyn, als wy hier achter zullen zien, zynde van te veel omflag om hier tusfehen in te voegen.
Het komt my ontwyfelbaar voor , dat de Weegfchaale welke de Ruyter in de handt hadde, en 't geene hier van deze overvloed van Graan enz. gemeld werd , met elkander t'famenhangt, en het 6 Veers een nader uytbreiding en verklaaring daar van behelst.
[Daar zJ7n 'er die zeggen dat de Weegfchaale wil te kennen geven , gerechtigheid oefenen , gefchillen leflisfen , en wat dies meer zy, gelyk ook Groenewegen en Suicerus, en 't geene ook Coccejus niet geheel uytfaiyt, dat hier door verbeeldt zy eene magt om te oordeelen en vonnis- te vellen over verfchil[lukken in geestelyke zaken , na zekere regels en canons alles te wikken en te weegen. Dit zegt de Profeslbr Andala (Y) , en dat werd dan gepast op den Antichrist, die zig dat recht aanmatigt , in piaatfe van de H. Schrift daar van het richtfnoer behoorde te zyn.
Deze laatfte uytlegging , namelyk van ge4 rechtigheid oefFenen, vonnis te vellen, of gefchillen te beflisfen, is juyst het geene mynes oordeels hier te pasfe, komt; doch niet over geestelyke zaaken, veel min door den Antichrist, maar door een ander in zeekere aan-
merk-
00 Verkl. ever ds Openb. bladz. 474. /



den ENGEL des AFGRONDS. 153
merldvke gebeurtenis gedaan , en welk ; ik méene de Beftierder van die Zwarte Paardt
te zyn. , . ,
Het komt my voor, dat hier de zaaken die in het vorige verhandelt zyn, betreffende de Lotgevallen der Kerke in het Oosten, van wel, ker verwoesting met het Tweede Zegel, behelfendede opkomst van Mahometh, een be, gin gemaakt was, verder vervolgt werd, en nog klaarder en breedvoeriger aangeduydt : werdende hier afgebeeldt de geene die dat eigentlyk zoude uytrechten, dewyl Mahometh dat niet zelve heeft gedaan, zynde dat by zyn keven niet gefchiedt, toen hebben zy alleenlyk eikanderen gedoodt in Arabiën, hun eigen landt, maar het is uytgevoert door zyne Opvolgers of Caliphen, hoewel onder zyn Perfoon het geheele Mahomethaandom verftaan werd.
Deze Ruyter is de geene onder wiens regeer ring dat zogenaamde zwaardt, 't welk aan Mahometh gegeven was, zo gewoedt heeft, waar door geheel Syriën en Palestina door de Saracenen verovert is. Zyn naam is Omar Ebn Alchitab, de tweede Caliph of Opvolger van Mahometh, een der vier oudfte en voor' naamfte zyner Metgezellen. Hy was de eerfte die den Titel van keizer der gelovigen voerde : ook de eerfte die zig van de tydtreekening van de Hegira of Vluqht be, H 5 dien-



154 VERHANDELING over
diende (Y). Hy dreef alle de Jooden en Christenen uyt Arabiën , bragt, als gezegt is, Syriën, Egypten en andere Landen in Africa, als mede het grootfte gedeelte van Perfië on* der, hy nam Jerufalem in, en veroverde het geheele H. Landt: en echter hadden alle deze overwinningen geen vat op hem , om eenig gevoelen van grootheid in hem te verwekken, om daar door zyne oude en fobere levenswyze eenigfins te veranderen, die hy behield tot zyn doodt toe. Volgens eenige Arabifche Schryvers zoude te Jerufalem eene Prophetie hem aangaande bewaart geworden zyn, waar in zyn naam en Godsdienst duydelyk befchreven, en zyn perfoon afgebeeldt was: en dat niemand dan hy Jerufalem konde inneemen. Zie hier van by S. Ockley (b~) , welke een waarfchynlyke gisfing opgeeft , waar uyt dat verdichtfel kan gefproten zyn, namelyk hier uyt, zeggende: ,, Ick zou veel eer geloven „ dat deze ydele Historie van de Profecy be,, ter uyt Theophanes kan uytgelegt werden, „ die ons verhaalt dat toen de Stadt (Jerufa,, lem) ingenomen was, de Patriarch zeide * „ dit is waarlyk de grouwel der verwoesting ,
„ waar
(a) S. Ockley, I. Deel, bladz. 117. 355. Prideaux, Leven van Mahemeth, bladz.'76.
(ZO I, Deel, bladz. 354. 240. * Theophanes P. 2S1. Idii. Par.



ben ENGEL des AFGRONDS. 155
„ waar van by den Profeet Daniël in de
„ heilige plaatfe flaande, gefproken word. Dj Sa„ racenen naderhand horende-dat de Patriarch „ bekent had, dat 'er van hun geprofëteert „ was, zullen 'er de voorgaande Historie uyc „ gefmcedt hebben. Ik kan niet nalaten by deze gelegenheid eens in 't voorbygaan aan te merken, dat het my toefchynt dat de Christenen in 't Oosten al zo gereed waaren om veele Prophetiën op Mahometh te duyden, als wy in het Westen op den Antichrist, denklyk, om dat deeze ons, en geene hen de naaste was, niet zelden beide met even weinig grondt. Want wat deeze plaats belangt, die moet op den tydt der verwoesting door de Romeinen, en niet op Mahometh gebragt werden.
Deze Omar bouwde aldaar een Tempel voor de Mahomethaanfche Godsdienst , ter zeiver plaatfe daar Salomons Tempel geftaan hadde, laatende volgens het verdrag de Kerken aan de Christenen, voor wien hy alle infchiklykheid toonde, als in het breede te zien is by gemelde S. Ockley (¥). Doch niettemin het Landt overheerende, en het Mahomethaandom aldaar ftichtende : welke dat zogenaamde Zwaardt thans uytvoerde onder zyne regeering, hebbende de Saracenen onder de voorgaande Caliph
(O Oan. IX: 27.
(I)) S. Oca.ey, I. Deel, bladz. 352,



ïS6 VERHANDELING over
Jiph Abubeker , die maar twee jaaren , drio maanden en negen dagen het bewind hadde, niet veel buyten hun Landt uytgericbt, alleenlyk maar drie of vier plaatfen van Syriën ingenomen , laatende hy by zyn overlyden, Damascus door de zynen belegert, wanneer deze Omar Ebn Alchitab op dat zelve oogenblik, zynde de dag voor de nacht in welke Damascus overging, te Medina, in 't jaar C 634, op Vrydag 23 Augusty, het 12 jaar van de Hegira (a), in zyne plaats verkoren wierd, welke regeerde tien jaaren, zes maanden en acht dagen, onder wiens beftier dan al het bovengemelde voorviel, zo dat hy dat Paardt dat hy befchreed, de Kerk , wel deedt in 't Zwart gaan en in diepe rouwe dompelde. Dierhalven een man in alle opzichten voor de Kerk zeer aanmerk3yk, zynde Mahometh wel de St.ichter en het Hooft van het Mahomethaandom, maar hy de voornaamfte uytvoerder van diens ontwerpen, gelyk ook de volgende Ruyter daar voor mede zeer aanmerklyk is. Doch beneven dit alles was hy een man die zeer goedertieren was, en welke by uytnemenheid de gerechtigheid handhaafde, zonder aanzien van perfoonen , waaromtrent hy inzonderheid vermaard was onder de Saracenen, hebbende dikmaals gefchillen be-
flist
(«) S. Ockley, I. Deel, bladz. 125. uyt Abulphapi,, bladz. 152. volgens Elmacin.



Den ENGEL des AFGRONDS. itf
flist ten voordeele der Christenen, indien hy meende dat zy het recht aan hun zyde hadden: waarom Mahometh wegens zyn vroomheid en rechtmatigheid van hem zeide : „ Indien 'er een Propheet na my te vervvagten was, her. zou Omar zyn , wiens oordeel met Gods L boek overeen komt. En verder. „ Indien " 'er eenig (algemeen) onheil uyt den hemel op 't menschdom nederdaalde , zou Omar „ het ontkomen. («).
Dewyl hy dus alles naar de gerechtigheid wikte en woog, wierd hy dan te recht met een Weegfchaale afgebeeldt, en hy ook nog daar en boven naar de aanduydinge van een Weegfchaale , een aanmerklyk gefchil befliste ten voordeele der Christenen, zo mag dat naar de beiderlye betekenisfen op hem toegepast werden. Dit gefchil ontftont by de overgaave van de wydvcrmaarde StadeDamascus,de grootfte, fchoonfte en machtigfte Stadt van gansch Syriën. Zy wierd genoemt de Oogappel van 't geheele Oosten, waar by het gezegde van de ftemme uyt H midden der vier Dieren naar de letter vervult is , het welk zig op de volgende wyze toedroeg, dat ik zo kort my doenlyk is zal voorftellen, want zal wat omftandig moeten zyn, om den Leefer daar van te beter begrip te doen hebben.
Toen
C«) S. Ockley, L Deel, bladz. 221.



158 VERHANDELING over
Toen die Stadt door de Saracenen belegcit was, lag dar. Leger in zes deelen verdeelt , ieder deel een Poort bezet houdende. Dat beleg eenigen tydt geduurt, en de belegerden veele uytvallen telkens met groot verlies gedaan hebbende, befloten zy, ziende de Stadt niet langer te konnen verdedigen, tot de overgaave. Uier toe dan vervoegde zy zig by de Opperbevelhebber van het Leger, zynde dat zogenaamde Zwaardt de bloeddorftige Caled, hem verzoekende de ftorm zo lang te ftaaken, tot zy zig wegens de overgaave konde beraaden; doch deze hield zig doof, willende liever de Stade met geweld inneemen, en alles door de kling doen fpringen en pionderen, dan dat zy by de overgaave een voordeelig beding zoude maaken.
Daar op traden zy in onderhandeling met een van de andere Bevelhebbers die de Poorten bezet hielden , genaamt Abu Obeidah „ welke zy wisten de Christenen zeer genegen te zyn, meer dan men van een Saraceen konde verwagten , „ die altyd liever hadde dat zy „ zig overgaven en cynsbaar wierden, dan dat „ zy zig aan eenig gevaar zoude bloot flel,, lep («). Hy was wel ter dier tydt geen Opperbevelhebber, dat als gezegt, de voornoemde Caled was, maar nochtans was hy in groot
aan-
(«) S. Ockley, I. Deel, bladz. 103. 130.



den ENGEL des AFGRONDS. 150
aanzien onder de Saracenen, en om zyn vroomheid en zachtmoedigheid, inzonderheid by de Caliph, zeer geacht: met deze dan flooten zy het verdrag van overgaave, behoudens lyf en goederen. Waar op hy dan de Poort introk die hy bezet hield, om bezit van de Stadt te neemen , zonder de Opperbevelhebber Caled, die aan eene andere zyde der Stadt gelegert was, daar van kennis te geven. Deze hier niets van weetende , deed juyst ter zeiver tydt een fterke aanval op de Stadt, ter plaatfe daar hy gelegert was, en door verraad van een Priester , welke uyt vleyzucht en om voordeel , zeide uyt de Propheten, voornamelyk uyt Daniël , de aanftaande grootheid van 't Saraceenfe Ryk te weeten, ^geraakte hy daar binnen: waar op hy alles zonder onderfcheid ter neermaakte wat 'hem voorkwam , zo dat de ftraaten van het Christenbloedt llroomde. Dit duurde tot zo lang dat hy Abu Obeidah met de zynen ontmoete: beide even zeer verwondert'over het geene zy zagen, de laatfte genoeg te doen hebbende om het moorden te doen ftaaken. Waar op zulk een hevige twist tusfchen beide ontftont, dat zy yder met hun volk byna handgemeen wierden, dryvende de bloeddorftige Caled dat de Stadt met het Zwaardt gewonnen was , en dierhalven ter plonderinge gegeven , en de inwoonders ter neergehouwen moesten werden; het welk Abu
Obei-



t6o VERHANDELING ovék
Obeidah geenfins wilde gedogen, maar zyn ge*» maakt verdrag van gegeven veiligheid doen * ftant houden, om zyn woordt niet te breeken ', zynde de Turken in het algemeen zeer daar op gezet om dat na te komen. Eindelyk was het befluyt , dat zy het gefchil aan den Caliph zoude verblyven , en daar beneven wegens een zeer groote menigte Tarwe en Gerfte der inwoonderen, welke Caled beweerde dat hem toekwam, Abu Obeidah in tegendeel dat het mede onder het verdrag behoorde.
Zy zonden dan een ^Boode naar Medina aan den Caliph, welke by zyn aankomst vondt dat die overleden was, den zeiven dag voor de nacht dat Damascus overging , en bovenge melde Omar Ebn Alchitab op dat zelve oogen-blik in zyn plaats verkooren: zo dat die zo 't fcheen als geroepen was om volgens zyne rechtmatigheid , zonder aanzien van perfoonen, dat gefchil te beflisfen, zynde den uytfpraak ten voordeele der Christenen, behelfende, dat de Stadt niet door het zwaardt gewonnen, maar overgegeven was, en indien zy zig overgegeven had- ( den, op voorwaarde dat zy de tarwe (ik denk die kortheidshalve maar alleen genoemt werd,) zonde behouden, laten zy ze behouden (a). Werdende ter zeiver tydt door Omar aan Abu Obeidah het opperbevel over het geheele Leger
(rt) S. Ockley, L Deel, bladz. 151. uyt Alwak>ci5



den ENGEL des AFGRONDS. i6*r
ger gegeven, en Caled, om veele buytenfpoorige en roekeloofe onderneemingen die hy gedaan hadde, ontnomen : moetende vervolgens als een minder Bevelhebber dienen, v/aar door hy echter niet naliet (om dit met een woordt in 't voorbygaan te zeggen,) den geesfel der Christenen te zyn.
Hoewel hier geen gewag gemaakt werd van de Olie ende Wyn, moet men het daar voor houden, die onder al het overige begrepen te zyn, dewyl de geheele bezittinge der inwoonderen in het verdrag op welke de Stadt overgegeven wierd, begrepen was, en de Olie en de Wyn volgens de H. Schrift, by de Oosterlingen onder 't voornaamfte daar van gereekent wierd, als bekent is, gelyk ook onder andere te zien is Joel II: 14. en de landtftreek van Damascus van alle tyden, volgens de Landtbefchryvers , daar van overvloedig is voorzien geweest , meer dan eenig oordt van dat gewest , en dat men daar byna 't geheele jaar door versch gefneeden Druyven vindt, en zeer hooge en fchoone Olyfboomen , grooter en fchoonder dan elders.
Die niet te befchadigen, wil zo veel zeggen, als die niet te rooven , niet te onbruyk te maaken , als de Overwinnaars veeltyds doen, inzonderheid de Mahomethaanen , welke boven dien vyanden van den Wyn, die hun door Mahometh in den Koran verboden is, en dierL hal-



162 VERHANDELING over
halven ook hier zekerlyk zou gefchied zyn, ten waare de uytfpraak van den Caliph, werdende daar door voor ditmaal verhindert, de inwoonderen te beroven van een ryke voorraad van hun edelfte voortbrengfelen, en zy dus een overvloedige ruymte van Tarwe en Gerfte behielden, zo dat als 't waare een maatje Tarwe voor een penning, en drie maatjens Gerfte voor eenen penning te bekomen was. En Olie en Wyn uytdruklyk daar by genoemt, om te naauwkeuriger te verftaan te geeven, dat haare geheele bezitting volgens het verdrag zoude, vry gekent werden.
Zo dat door de uytfpraak van dit gefchil, gewogen op de weegs cha al e der gerechtigheid , de inwoonders van 't Zwaardt verfchoont wierden, die men alle door de Kling wilde jaagen; en die heerlyke Stadt, die men de Oogappel van 't geheele Oosten noemde, van plonderinge en verwoestinge bevrydt. Dus werd door het geval van die Tarwe en Gerfte kennelyk genoeg gemaakt , op wat tydt en Volk dit te pasfen zy.
Onder deze zelve Caliph Omar was een weinig laater een duurte in Arabiën, waar door groot gebrek geleden wierd, waarom hy zyn Gezaghebber in Egypten, (welk Ryk hy kort te voren verovert had,) bevel gaf, om Koorn naar Arabiën af te zenden, 't welk hy in zulk een overvloed deed, dat de Kemelen die daar
mede



den ËNGEL des AFGRONDS. 163
mede beladen waaren , in een onafgebroken linie, zig' uytftrekte van Egypten tot aan Medina, zulks de voorfte al te Medina waaren aangekomen , wanneer de acbterfte nog op de grenfen van Egypten waaren (V). Doch dit is ook het geval niet dat bedoek werd , dewyl de Euangelisten hier toe geen betrekking hadden * nog ook,een gefchil by te pas kwam, dat ge* wikt en gewogen moest werden, en welkers beflisfing die overvloed van Tarwe en Gerfte zoude aanbrengen, en verhinderen dat de Olie en Wyn befchadigt wierd; maar dit geval te Damascus is het welk aan dat alles voldoet.
Ook de betrekking die het tot de Euangelisten heeft, want de Stemme kwam ^van tusfchen, of uyt het midden der Vier Dieren, als of 't waare van alle uyt eene mondt, de* wyl alle de Dieren hun getuygenis maar eenerlye is; alle daar het zelve belang by hadde ; hier in beftaande, dat de inwoonderen dat alles ondergingen om de aankleving aan de Euangelieleer, zynde altoos het voorftel der Sara. eenen aan alle de plaatfen die zy opeischten. Of zy de Mahomethaanfche Godsdienst wilde omhelfen, of cynsbaar werden: geen van beide willende kiefen , moest het Zwaardt het beflisfen, en overwonnen werdende, alles ten prooy zyn.
Zie
<a) S. Ockley, I. Deel, bladz. 349. 3S0.
L a



164 VERHANDELING over
•Zie hier een Brief van de Veldheer Abu Obeidah, gezonden aan de inwooners van Jerufalem , wanneer hy zig mee het Leger daar voor nederfloeg.
„In den naam van den barmhartigften God. „ Abu Obeidah Ebn Aljerabb aan de Opperbevelhebbers van het volk van Elia (Jerufilem) en desfelfs inwooners. ,, Geluk en voorfpoed aan ieder die den rechten weg volgt, en in God en den Apostel gelooft. Wy vorderen getuygenis van 5, u, dat 'er maar een God is; en Mahometh „ is zyn Apostel; en dat 'er een dag van het j, laatfte oordeel zyn zal, en dat God de do3, den uit hunne graven zal doen opftaan ; en wanneer gy dit beleden hebt, is het onwettig voor ons uw bloed te vergieten, of u omtrent uw goed of kinderen eenig nadeel ,, te doen. Zo gy dit weigert, zo bereid u ,, om fchatting te betaalen, anders zal ik lui3, den tegen u aanvoeren die meer van den 33 dood houden, dan gy van wyn te drinken ,, of zwynenvleesch te eeten; ook zal ik de3, ze plaats niet verhaten, zo 't God belieft, 3, voor dat ik de genen die voor u ffcryden, „ vernielt, en uwe kinderen tot flaven ge,, maakt heb (a).
De
(<0 S. Ockley, I. Deel, black. 237. Zie G. Sale» bladz. 361. 362.



den ENGEL des AFGRONDS. 165
De zaaklyke inhoud hier van was, als gezegt , het voorftel aan alle de plaatfen waar voor zy zig nederfloegen. Waar uyt men ziet dat zy het alles om de belydenis der Christelyke Leer moesten ondergaan, en gevolglyk de Euangehsten daar toe betrekking hadden. Hierom is het ook dat de Vier Dieren yder op hun beurt aan Joannes een der vier eerfte Zegelen aanwyzen, dewyl dit alles om de Euangelieleer te doen was, welke door haare vyanden zoude beftreden werden.
Indien men de Stemme aan een der Dieren in 't byzonder zou toeëigenen, zo als fommige willen , die dan daar door een hongersnood verftaan, en die aan het Derde Dier toekennen , te weeten Lucas, om dat die in de Handelingen der Apostelen daar van gewaagt, dog wy hebben gezien dat die uytlegging verkeert is. Zo men het echter aan een van alle zou toefchryven, zo meene ik dat het gevoeglykst aan Joannes zou zyn , om dat het verbodt welk die woorden behelsde, van de inwoonderen van hunne bezittingen niet te beroven, gedaan wierd aan de felfte beftryders van Christi Godheid, die daarom zulk een bittere haat tegen de Christenen hebben, en roem draagen de Eenheid van God te verdedigen, dat het groote oogmerk van den Koran is, verfoeijende en veroordeelende alle die God deelgenoten (volgens hunne uitdrukking)'geven.
L 3 De



166 VERHANDELING oveu
De Caliph Omar zeide eens, by gelegenheid dat een zeekerejood hetMahomethaanfche geloof aannam, en aan welke by de voornaarnfte artykelen daar van voorhield. Abraham was nog Jood nog Christen > maar een Godvruchtig Mufelman, en was niet van het getal der genen, die
god deelgenoten geven. Alcoran 3,
Hooftft. 60 (a). Dezelve Caliph fchreef eens een Brief aan de Keizer Ileraclius , waar in 'deze woorden ftonden, Ecre zy God;-Heer vandeze en de andere wereld : die geen v n o u w nog zoon heeft enz. Alcor. i.Hooftft. i. en 72. Hooftft. 3 (&). Hooftft. 1. 11. 3. vindt men, Zegt niet dat God een medegenoot heeft die met hem gelyk is, dewyl gy het tegendeel weet. Hooftft. 3. bl. 77, Gelooft dan in God , en in. zyn Profeten, en zegt niet dat 'er drie goden zyn, maakt een ein. de van deze redenen, zo zult gy wel doen: want daar is niet meer dan een eenig god. Gelooft zy God; hy heeft geen k 1 nt. De Mesfias acht het voor geen oneer dat hy Gods dienaar is; gelyk ook niet ff Engelen en Cberubim., Hooftft. 4. bl. 81. Zeker , de geen , die zegt dat de Mesfias, Maria's Zoon, god i s, is een Goddeloze , zeg tot hem : Wie kan God beletten, de Mesfias, en zyn Moeder, en al H geen, dat op
aaria) S. Ockley, li Deeï, bladz. 257. 258. (b) Dezelve, bladz. 310,



den ENGEL des AFGRONDS. 167
carde is , te verdelgen , als 't hem goeddunkt ? Hooftft. 1. bl. 13- Zy (de ongelovige) hebben gezegt: Gelooft gy dat god een zoon heeft? God zy gelooft; in tegendeel, al 'f geen , >t welk op d'aarde en in de hemelen is, behoort aan zyn Goddelyke Majesteit, en alle dingen zyn hem gehoorfaam. Hooftft. 5. bl. 110. Daar is niet dan een eenig god, zegt niet dat hy medegenoten heeft, die hem gelyk zyn.
Diergelyke plaatfen vindt men daar in menigvuldig. Dierhalven heeft het de meeste eigenfchap Joannes daar voor te houden, van wien die Stemme zou gekomen zyn, dewyl hy dat hoogwigtig Leerftuk van Christi Godheid zo nadruklyk in zyn Euangelie verhandelt: en ook daarom van de vicrderlye gedaantens der Dieren, die van den Arend , die de hoogvliegendfte der Vogelen is, werd toegekent. Het is opmerkclyk dat de Veldoverfte Caled, dat zogenaamde Zwaardt, welk het werktuyg geweest is, waar door de Christenkerk in 't Oosten is verwoest, voornamelyk om de belydenis van dat Leerftuk, een (zwarte) Arend in den Standaard voerde, die hy van de Caliph Abubeker te gelyk met het Opperbevel ontfangen had (ff) , welk Veldteeken hy altoos behield, endaar onder het Leger aanvoerde, ook hier voor Damascus, alwaar door hem dat
gc-
0) S. Ockley , I. Deel, bladz. 166. uyt Alwakidi. L 4



i68 VERHANDELING over
gefchil wegens de Tarwe en Gerfte ontftondt.
Dus komt dan hier den Antichrist met zyne Weegfchaale om koopmanfehap "te dryven , geenzins te pas, alzo het hier om de Christen Leer te doen was, waar over de Kerk eerst vervolgt wierd door de Jooden, daarna door de Heidenen, hier door de Mahomethaanen, welke nu door dit alles kennelyk genoeg gemaakt zyn.
Veelligt zal men denken dat deze Zegelen dus uytgelegt , het tweede en derde, al te fchielyk op elkander volgen, dewyl dat daar maar weinige Jaaren tusfehen beide verlopen zyn; het zy dan dat men het reekene van Mahorncths geboorte, in den jaare 570, of van Zyne Vlucht, van welke hunne tydtreekening begint, wanneer hy eerst met nadruk in de weereld kwam, en begon zig voor Propheet uyt te geeven, dat dan nog veel korter is, zynde de Ruyter van het Derde Paardt , de Caliph Omar, onder wien dit laatfte geval gebeurde , tot het Caliphaat verkoren het Elfde jaar van de Hegira of Vlucht, in den jaare C632, het welk dan veel verfchilt van den tydt tusfehen de andere Zegelen, welke eenige Eeuwen bevatten. Maar men overwege, dat door de Zegelen aanmerklyke gebeurtenis, fen werden aangeduydt-, welke geen evenge* lyke tydtsbepaling hebben, dewyl God zig daar in aan geen tydt verbindt 5 maar fommige fchielyk



den ENGEL des AFGRONDS. 169
]yk op elkander laat volgen, en weder andere na verloop van langen tydt tusfehen beide, zo dat men geen'bepaalde en evengelyketydt daar aan moet geven, als fommige hebben geroeent, gelyk ook van de Bazuynen, om dat oudtydts hef.Vryjaar op een gezette tydt, namelyk ten einde van 49 Jaaren , met Bazuynen wierd aangekondigt, Levic. XXV: 9. dit is hier zo niet, het welk de gefchiedenisfen anders uytwyzen: want zien maar op aanmerklyke voorvallen en groote veranderingen , die zo veel gerucht maaken als of het met Bazuynen wierd uytgetrompet, al is het op ongelyke tyden, zo als de zaaken gebeuren.
Wat het Vierde Paardt belangt, daar voor is weinig zekerheid op wat tydt dat ziet, dog ongetwyfelt op dat zelve Volk, dewyl in dit Boekalles ineen goede orde verhandelt en aaneengefchakelt werd, beter dan men doorgaans daa?van denkt, zo brengt de orde der zaaken mede, dat het by de drie voorgaande behoort, dewyl het ook door een der Dieren werd aangewefen, even gelyk de vorige Zegelen, welke , als wy gezien hebben, de Kerk in 't Oosten bedoelde, en dierhalven alle Vier de Paarden daar toe moeten gebragt. werden. Dus zal het dan het verdere vervolg daar van te kennen geeven, gelyk ook. de overige Zegelen. ' Gevoeglykst werd het dan gebragt tot die tvdt, dat de Turken ten tweedenmaale het L 5 H-



i7o VERHANDELING over
H. Landt hebben ingenomen, zynde hetzelve door de Christenen weder gewonnen, federt dat het door de Ruyter van het Zwarte Paardt, met het naastvoorgaande Zegel, verovert was. Deze herwinning gefchiede door deKruysvaarders, als in 't XIV. Cap. vermeldt werd, beteekent door de Donderflagen, het welk voorgevallen is tusfehen het Derde en Vierde Paardt.
Door deze Ru5?ter op het Vierde Paardt heeft men dan te verftaan, den Egyptifchen Sultan Juzef Nazir Saladin , welke omtrent het einde der Twaalfde Eeuw het H. Landt de Christenen weder ontweldigt heeft, na eerst Syriën verovert te hebben, waarom hy fomtyds Koning van Syriën werd genoemt: deze nam Jerufalem in op Vrydag den 20 van Somermaand des jaars 1187. volgens Abulfarai («), volgens Douhdan 1188. nemende de Koning Guido gevangen, die wel terftont op vrye voeten wierd geftelt, maar moest echter het Koninkryk van Jerufalem voor eeuwig afzweeren, en dus kwam dat gantfche Koninkryk, na 88 jaaren geftaan te hebben, weder in de handen der Turken , niet zonder een afgryslyk bloedvergieten aan beide zyden, volgens de Arabifche Schryver Bohiadin (è),
waar-
(V, (Foordeboek van F. Halma, bladz. 1S0. T. Hubner, li. Dec-I, Wadz. 430.
(h) Uyt 'r Arabisch i» 't Latyh' vert'. door 'Profesfor j. Schulteas, Rep. der C&l. Sept. OQ. 1731.



den ENGEL des AFGRONDS. ijt
waarom hy wel te recht, de Doodt genoemÊ mogt werden, dcw-yl hy de doode overal met zig omvoerde, waar hy zig met zyne benden keerde ? en dus natuurlyker wyze de -Helle, anders gezegt , het Graf hem navolgde overal daar verflagene vielen, want daar vonden zy hun graf.
Het Vierde deel der aarde zoude gedoodt wer* den, door het zweert, honger, de doodt en de wilde beesten der aarde. Dit zyn de gemeene plaacen inde Godlyke oordeelen: ziet Ezech. XIV: 21. De eerfte zyn van den Oorlog onaffeheidelyk, door de laatfte mag men hier de Saracenen wel verftaan , die toen nog zeer woest en onbefchaaft waaren, en in zwaare oorlogen zonder orde als wilde Beesten woedde. Dit deel dan zou minder zyn, als de Vier Engelen zoude dooden , want dat zou een Derde deel wezen, Cap. IX: 15. maar dat zou nochtans een aanzienlyk deel zyn, gelyk dan het H. Landt; dat nieuw opgerigte Koninkryk aldaar , voor de Christenen van veel belang was: te meer dewyl het misfen daar Van gelegenheid gaf, dat ook het Derde deel door hen verovert wierd.
De Vaale, of zo als'de Kantteekenaars en andere Geleerden zeggen , bleek groene koleur , welke dit Vierde Paardt hadde: moet men neemen als een verwelkte of liever verdorde koleur, gelyk de bladeren der boomen
kry-



172 VERHANDELING over
krygen, wanneer de winter op handenis, en die eeriang zullen afvallen.
Indien men in acht neemt dat in de Oosterfche Landen veel geboomte gevonden werd, 't welk nooit geheel bladeloos werd, maar de oude bladeren wanneer die zullen afvallen , flegts verwelken en verdorren, terwyl weder nieuwe aankomen: zo kan door dat vaale of verwelkte groen zeer eigentlyk de Wintertydt dier gewesten werden verftaan, en op de Kerk toegepast, zynde ter dier tydt als in het afgaan van den Herfst of dorre Winter gekomen, dewyl God de Kandelaar van zyne plaatfe, nam, en eerst Syriën , daar by het H. Landt, en vervolgens het geheele Griekfche Keizerryk overgaf aan de Ongelovigen.
Zo dat de Beftierder van dat Paardt , de Kerk die koleur deed aanneemen, door dien hy haar in een kwynende ftaat ftelde, de Christenen t'onderbrengende, en door het Mahomethaandom, voor altoos in te voeren, immers voor veele Eeuwen, dus een barre Winter aanbragt , en een dorre woestheid daar over verfpreide.
Aldus hebben een yder der Ruyters , het Paardt dat zy befchreden hebben, die koleur waar mede die afgefchildert werden , doen hebben.
Wy hebben dan nu gezien dat deze Paarden alle vier tot het Oosten behooren.
Dit



den ENGEL des AFGRONDS. 173
Die was nu de tweedemaal dat de Mahomethaanen het H. Landt den Christenen ontweldigde , het welk men voor het tweede Wee moet houden, het derde Wee volgde haast.
Met het openen van het Vyfde Zegel ,vs. 9. zag Joannes onder den altaar de zielen der gener die gedoodt waaren om het woort Gods, ende om het getuygenisfe dat zy hadden. Vs. 10. Ende zy riepen met grooter ftemme , /eggende, Hoe lange, O Heilige en waerachtige Heerfcher, en oordeelt en wreeckt gy ons bloedt 'niet van de geene die op de aerde woonen ? Dit moet men verftaan van de waare gelovigen die onder deze Zegelen in het Oosten door de Mahomethaanen gedoodt waaren, met het eerfte en tweede Wee.
Vs. 11. Ende aan een yegelyken wier den lange witte kleederen gegeven, ende haer wiert gefeght, dat fy noch eenen kleynen tyt rusten fouden, tot dat oock hare mede - dienstknechten, ende hare broeders fouden vervult fyn , die gedoodet fouden worden gelyck als fy. Dat is, dat zy voor Overwinnaars wierden erkent, wegens het ftantvastig faelyden van het Euangelie, en het verwerpen van de valfche Mahomethaanfche Leere. Door haare mede - dienstknechten ende broeders die ook gedoodt zoude werden gelyk als zy, dient men te verftaan de gcenen die onder het volgende Zesde Zegel, ook nog door de Mahomethaanen gedoodt zoude werden , zo als wy aanftonts zullen zien: dienende dit Zegel om aan
te



174 VERHANDELING OVER
te kondigen, dat het nog niet afgedaan was $ maar nog meer rampen ftonden te volgen , voor de overige leeden hier op aarde, die met de verheerlykte een lichaam uyemaaken. . Vs. j 2. Ende ick zacb doe het den fesden fegel geopent hadde, ende fiet, daar wier dt een groote aardbevinge: ende de fonne wierdt fwart als een hayren fack, ende de mane ivierdt als bloedt.
Vs. 13. Ende de Jlerren des hemels vielen op de aerde, gelyck een vygeboom fyne onrype vygen afwerpt, als hy van eenen grooten windt gefcbuddet wordt.
Vs. 14.. Ende de hemel is wech -geweeken, als een boeck dat toegerolt wordt.
Een diergelyke befchryving vindt men by Joël Cap. li: 30, 31. van den ondergang der Joodfchen S:aat door de Romeinen, als blykt, door dien het. gepaart zou gaan , met de overvloedige uytftorting des H.Geests, welke vervult is op het eerfte Pinxterfeest na Christi Hemelvaart,gelyk het ook van Apostel Petrus daar op gebragt wierd Hand. II: 16. en vervolgens. En de verwoesting van Jerufalem door de Romeinen niet lang daar na volgde, want die grote en vreeslyke dag des Heeren kan den dag van het laatfte oordeel, niet zyn , als fommige meenen. Petrus noemt deze tydt het laatfte der dagen, dat is, in de laatfte tydt van de Joodfchen Staat, wanneer de Mofaifche Wet ftont afgefchaft te worden. Dit ziet jnen uyt
het



den ENGEL des AFGRONDS. 175
het vervolg der reden van Joël vs. 32. Ende het zal gefchieden al wie den name des Heer en zal aanroepen, zal behouden worden: want op den berg Zions, ende te Jerufalem zal ontkominge zyn —— 'ende dat by de overgeblevene die de HEERE zal roepen, het welk geen plaats kan hebben in den laatften oordeelsdag, maar zeer eigentlyk past op de verwoesting van Jerufalem en de omkeering van den Joodfchen Staat, alzo voor de Overgeblevene op den berg van het geestelyk Sion en Jerufalem, namelyk de Kerke Christi, ontkominge zou zyn, zulke die de Heere door zynen Geest daar toe zoude roepen. Dus moet het dan tot die tydt gebragt werden.
Zo ziet ook deze befchryving van het Zesde Zegel op de ondergang van zeekere heerfchappye : de aardbevinge geeft te verftaan groote beroeringe onder de Volken; zwaare oorlogen; veroveringen van Ryken, en wat dies meer zy. Hier ziet het op de ondergang van het Griekfche of Oostersch Keizerryk.
De Zonne en Maane, de grootfte der hemellichten van onzen aardbol te befchouwen: daar van beteekent het eerfte, de Keizer, de hoogfte der Weereldlyke macht, deze was aireede verduyftert, door 't geduurig afneemen van het Keizerryk , het welk zo zeer verzwakte dat het geen kracht meer in zig behield, en de Keizer Emanuël , volgens de gefchiedfchryvers , door de Turkfche Keizer Bajazeth als
een



i7er VERHANDELING over
een Slaaf behandelt wierd , zeggende , geen achting te hebben voor een Keizer die zyn Landt niet konde befchermen. Toen had die Zon , die met het eerfte Zegel zo heerlyk opgerefen was in Conftantyn den Grooten, en in volgende Keizeren zo luyfterryk gefchenen hadde, nu haaren glans verloren, en was geworden als een hairen zak, die licht nog fchynfel van zig geeft: zynde reets lange aan het ondergaan, en daalde nu geheellyk onder de kimmen, zonder ooit, immers tot hier toe, weder op te ryzen.
De Maane, die een duyfter lichaam in haar zelve is, en al haar fchynfel van de Zon ontleent, ook veele veranderingen van licht en duyfternis is onderworpen, is de Kerk, die ïn haar zelve geenerlye licht nog verdienften heeft; maar geheel duyfter is, doodt in zonden en misdaden, moetende haar licht en leven ontfangen , en al haare heerlykheid afftraalen van de Zonne der gerechtigheid: deze js op aarde beneden de Weereldlyke macht geftelt , waar van zy haar fchynfel bekomt , welke veele wisfelvalligheden onderworpen is, en naar maate zy van die macht befchermt werd, uytwendig meer of min luyfter heeft.
Deze was als bloedt geworden, niet alleen door het geduurig bloedtvergieten van tydt tot tydt , maar ook voornamelyk , dat daar vergoten wierd by het veroveren van 't Keizer;



den ENGEL des AFGRONDS. 177
zerryk en het inneemen van Conftantinopolen 5 door de ïurkfche Keizer Mahometh de II. in den jaare 1453.
De Sterren des hemels, zyn de onderdaanen, waar van men de grootfte en meest fchitterende kan neemen voor de mindere Vorften, Prinfen , Opzienders der Kerke , en andere aanzienlyke Standtsperfoonen ; de kleinderè, de Onderdaanen in het gemeen. Deze vielen op de aarde, als onrype vygen, of wel, wierden uyt haare plaatfe gerukt, ter tydt wanneer de Stadt Conftantinopolen ftormenderhandt wierd ingenomen, en alles ter neergemaakt, zonder onderfcheid van geflacht, ftaat of jaaren, waar in ook de Keizer Conftantinus de XL by het overweldigen van een Poort die hy met eigen handt wanhoopig. verweerde, zelve omkwam. Dus wierden die wel te recht als onrype vygen afgeworpen, die van een grote windt gefchudt worden.
De Hemel, is het Keizerryk, waar in Zon, Maan en Sterren geplaatst waaren, het welk wechgeweken is, als een hoeck dat toegerolt word, door dien het met die Heerfchappye gedaan was, welke door de Turken wierd ingenomen , en voor de Christenen gansch verloren ging en wechgeweken is.
Ende alle hergen ende eilanden zyn heweeght uyt hare plaetfen: dat zyn de overige Vorftendommen van dat Ryk, die de een na den anM de-



t7i VERHANDELING over
deren mede moesten bukken, en dus als uyü haare vorige ftandtplaatfe bewogen wierden, toen zy onder het jock der Turken wierden gebragt.
Dit aldus geftelt zynde, heeft al het overige van het Capittel geen verklaaring nodig.
By het openen van het Zevende Zegel, Cap. VIII: i. werd niets nieuws aan Joannes vertoont, zo als in de vorige, alleenlyk was daar een ftüzivygen van een halve uure. Dit valt moeylyk te verklaaren, gelyk als blykt aan de twyfelachtige uytlegging daar van door de Geleerden.
Naar myn begrip'zo moet volgen, dat, dewyl de Zes voorgaande Zegelen, zo als wy gezien hebben, tot de Kerk in het Oosten behooren, en het laatfte zo kennelyk de ondergang van dat Keizerryk befchryvende, ook dit Zevende daar toe moet gebragt werden.
In den eerften opflag zou het wel fcbynen te kennen te geeven, een diépe verflagenheid en treurig nadenken aan de zyde der Christenen , wegens al het gebeurde , gelyk ongemeene rampen niet zelden een mensch doen verftommen, geen woorden konnende vinden, om de Imerte uyt te drukken die men in de ziel gevoelt: dit leert de daaglykfche ondervinding. Hier was reden genoeg tot zulk een zieltreffende droefheid , zynde nu door het geheele Oosten de Kerk verwoest en 't gant-
fche



den ENGEL des AFGRONDS. 179;
fche Keizerryk verloren, en dat gepaart rret zulk een fchriklyk bloedtvergieten, en allerJye wreedheden en baldadigheden door het Krygsvolk gepleegt.
Dit heeft wel, als gezegt, veel fchyn, dog wel overwogen zynde, kan het geenzins vol. doen, alzo dat maar een natuurlyke uytwerking is, van zwaare rampen en onheilen, waar toe geen Zegel behoefde opgebroken te werden , om dat als een verborgenheid aan te kondigen, gelyk alle de andere Zegelen verborgenheden inhielden , welke door het bpbreeken daar van geopenbaart wierden. Evenwel zyn 'er Uytleggers die het op deze wyze neemen.
Men zal dit mynes bedunkens moeten verftaan , van de zyde der Turken, en wanneer dan na het opbreeken van het Zegel een diep ftilzwygen volgt, zal het te kennen geeven, dat van dien kant voor eerst niets byzonders te melden was, nog aanmerklyke verandering te wagten, maar dat zy in een ftüle en geruste bezitting van dat Keizerryk, dat zy nu geheel bemachtigt hadden, een tydt lang zouden blyven , en dienvolgens in 't Oosten niet meer aan te kondigen was,voor een geruymen tyde.
Hier door heeft men niet te verftaan dat de Turken nu voortaan zouden ftil zitten, en de Christenen niet meer ontrusten ,, dit heeft men anders gezien, maar dat was in het Wes« M 2 ten,



ïgo VERHANDELING over
ten, zynde wel menigmaalen in 't Duytfche Ryk gevallen, hebben Hongaryen ingenomen, en wat dies meer zy, maar dat was flegts voor korten tydt, dan is hen dat weder ontnomen, en daar door is geen verandering in de heerfchappyen ontftaan , zo als voorheen , wanneer zy het eene Koninkryk na het andere veroverde, en dit betrof ook het Oosten nier.
In tegendeel zyn zy daar, na het veroveren van Conftantinopolen, al meer dan 325 jaaren in die geruste bezittinge geweest, en zal ongetwyfelt duuren tot aan de Zevende Bazuyn, wanneer voor hen geen tydt meer zal zyn, namelyk van aanwezigheid, van geweldenaryen en overheerfching van Gods volk, door het bezitten van verfcheiden Koninkryken der Christenen , maar de verborgentheid Gods vervult voorden , gelyk hy fynen dienstknechten den Propheten verkondigt heeft, volgens Cap, X: 6. 7. het welk nog nader verklaart werd in de Zevende Bazuyn, Cap. XI: 15. De Koninckryken der weereld zyn geworden onfes Heeren, ende fynes Christi, dat noodwendig moet verftaan werden van Koninkryken die Onchristenen in bezit hadden gehad, namelyk het volk van dat Boek, volgens de eedt van den Engel, Cap. X: 7. en welke nu voortaan den Christenen wedergegeven wierden. Cap. XII: 10. daar zegepraalt de Kerk over het Joodendom, hier over het Mahomethaandom. Dit kan önmogelyk van
den



den ENGEL des AFGRONDS. i8ï
den Antichrist verftaan werden , dewyl die mede tot de Christenen behoort, daar en boven geen Koninkryken bezit, en hier van de Mahomethaanen gehandelt en daar aan bedreigt werd.
Het is opmerklyk het geen de Heer Thevenotze?t, in de befchryving van Alexandriën en de° woonplaatfen der Franken (genaamt Fondiks) aldaar. „ Alle avonden worden deze „ Fondiks van buiten gefloten, en de fleutels „ daar af aan den Aga des Kasteels gebragt, „ die ze dan des morgens wederom ftuurd. „ Ook worden ze alle Vrydagen, mitsgaders
de Zeepoort, geduurende het Middag-ge„ bed, toegefloten, gelyk als te kairo de „ poort van 't Kasteel , en op alle andere „ plaatfen van het Turksch gebied daar Fran„ ken zyn; vermits zy een Prophetie zeggen „ te hebben , welke hen dreigd , dat de Fran„ ken hen t'eeniger tyd op een Vrydag onder „ 't Middag-gebed vermeesteren zullen (a).
Dat zelve werd ook nog van laater tydt gezegt door de Heer Shaw, in zyne Reifen door Barbaryën, Syriën, 't H. Landt, enz. (b), welk naar myne vertaaling dus luydt , „ evenwel
„ kan
(O Thevenot's Reizen, l. Deel, „bladz. 20Ö. gedrukt in 'c jaar i63i.
s f i}*TomiM. pag. 481. Pranfcne Vert. alzo ik dit eerder eefchreven heb dan de Nederd. Vert. in 't licht was, yelke my niet onder.'t oo? gekomen [..■ M 3



i82 VERHANDELING over
„ kan ik eene hunner Prophetiën die aanmerk,, lyk is niet voorhy gaan, (waar van de tyde en de uytkomst de waarheid ontdekken zal) daar door zy aan de Christenen beloven de herftelling hunner Godsdienst, in alle die Koninkryken die hen voorheen door de Saracenen en Turken ontnomen zyn. Het allerbyzonderfte daar van is , dat die voor„ zegging, gelyk ik reeds elders heb aange„ merkt, algemeen is aangenomen in alle de „ Staaten der Mahomethaanen , en om die re„ den fluyten zy zeer zorgvuldig alle Vryda.
gen de Poorten -hunner Stadt , van tien ,, uuren des morgens tot aan de middag, het „ welk , zo zy zeggen , öe tydt is, tot die „ droevige gebeurtenis beftemt.
Men gelieve te weeten dat de Vrydag dooi? Mahometh tot de Godsdienst gefchikt is, om dat die dag reets lange voor zynen tydt, diende om het volk te doen vergaderen, hoewel zo men meent meer tot burgerlyke zaaken dan tot Godsdienstoeffeningen. Ook zyn op Vrydag verfcheiden aanmerklyke zaaken onder hen gebeurt («).
Wat van die Prophetie zy, of van waar zy die mogen hebben , het is zeker uyt de gemelde plaatfen , als mede uyt Daniël Cap. VIL 18. dat zyn (Mahomeths) ryck gegeven
£q) Zie beneden bladz. 208. 205.



den ENGEL des AFGRONDS. 183
zal worden aan de heilige der booge (plaatfe), dat is, dat het aan de Christenen zal overgaan, welkers ryeke een eeuwig ryeke zyn zal, hier beginnende, en in de eeuwigheid voleind werdende.
Zo werd ook door Joannes zyn ondergang befchreven Openb. XIX: 17. zo het my toefchynt na den val van Babel, te weeten zyn uiterfte einde , daar den Engel Jlaande in de Zonne met een groote ftemme alle de Vogelen des hemels tot zig roept, om te komen en zig te vergaderen tot bet avontmael des grooten Godts, na dat de ftrydt gevoert was door Hem die op 't witte Peerdt zat , gevolgt van de hemelfche heirlegers op witte Peerden , de Koninck der honingen en de Heere der heer en. Indien men zig erinnert, dat in 't Zesde Zegel door de Zonne wierdt aangeduydt,de Christen Keizer van 't Oosten, zo zal men ligt begrypen, dac door deze Zonne, weder de tegenwoordige Keizer van dat zelve Ryk moet verftaan werden, de Grooten Heer, of anders gezegt de Turkfche Keizer : want de Zonne diende aan den Engel die daar in ftont, niet, om hem glans en luyfter by te zetten, zo als Cap. XII: 1. aan de Vrouw (de Kerk) die bekleedt was met de Zonne, en een Kroone op haar hooft hadde, tot cieraad en heerlykheid, beftaande uyt Twaalf Sterren. Hier is niets dïergelyks, in tegendeel de Engel roept de M 4. Vo-



**4 VERHANDELING over
Vogelen des hemels als tot die Zonne, om daar van het avondmaal te houden des grooten Godts, dewyl hy, die door de Zonne verbeeldt werd, verflagen zoude liggen op den velde met zyne Mahomethaanfche Vorften, op wiens vleesch en dat van zyne heirlegers, de Vogelen genodigt wierden om het avondmaal daar van te houden : gelyk de. verflagenen in den krygh veelal op het flagveldt ten prooije der Vogelen blyven. Even zo als by Ezechiël Cap. XXXIX: 17 tot 20. ook de Vogelen geroepen werden om het vleesch te eeten van de verflagene, na de nederlaag van Gogs menigte, vs. ij. Ghy dan, menfebenkint, foofeyt de Heere HEERE; fegt tot bet gevogelte van allen vleugel, ende tot al 't gedierte des velts vergadert u ende kornet aen, verfamelt u van rontomme, tot myn flachtoffer, dat ik voor u geflacht hebbe, een groot flachtoffer, op de bergen Israëls; ende etet vleesch, ende drincket bloet.
Vs. 1 8. Het vleesch der helden fullet gy eeten, ende het bloet der vorften der aerde drincken: der rammen, der lammeren , ende boeken , (ende) varren , die altemael gemeste van Bafan zyn.
Vs. 19. Ende gy fullet het vette eten, tot verfadinge toe, ende bloet drincken, tot dronckenfebap toe: van myn ftachtojfer dat ick voor u geflacht hebbe.
Vs. 20. Ende gy fult verfadiget worden aen myne tafel van (ryd) peerden ende wagen (peerden)



den ENGEL des AFGRONDS. 185
den) van helden ende alle krychslieden, fpreeckt de Heere HEERE.
Om de overeenkomst hier van hebbe wel eens gedagt of ook wel aldaar op 't zelve dat .men by Joannes vindt, gedoelt wierd , doch om fommige tegenftrydigheden kan dar, niet zyn. Of nu die tydt der ondergang van bet Mahomethaanfche of Turkfche Ryk, te gelyk moet geftelt werden met het eindigen der Tweeënveertig maanden, dat zy de H. Stadt zouden vertreden , is twyfelachtig , want het zoude konnen zyn, dat zy de H. Stadt, anders het H. Landt, de Christenen voor altoos zouden moeten inruymen, zonder dat het met hun geheele heerfchappye gedaan zou zyn ; maar dat zy nog in het overige van hunne bezittingen een tydt lang zoude blyven, gelyk te voren gefchied is in de Kruysvaarte-n, en nog laater aan Keizer Fredrik: dus zou het konnen zyn, dat die Twee-enveertig maanden , dat zy de H. Stadt of 't H. Landt zouden vertreden, eindigden voor het blaafen van de Zevende Bazuyn, en zy nog eenige heerfchappye behielden; maar om dat ook Tweeenveertig maanden gegeven zyn aan het Antichristisch Beest, na het eindigen van welke zyn geheele val zou daar zyn , en zy byna gelyk zyn opgekomen , zou men dan ook mogen gisfen, dat zy omtrent gelyk zouden ondergaan , want het jaar 606 werd doorgaans, als M 5 wy



186 VERHANDELING over
wy gezien hebben, gelyk ook Profesfor Janfen zegt (a), van de Geleerden geftelt voor het geboortejaar van den Antichrist: en dewyl men Mahomeths opkomst moet ftellen met zyne Vlucht uyt Mecca, in 't jaar 622, zynde het begin der Turkfche Jaartelling, die ook daarom Hegira of Vlucht werd genoemt, zo is het verfchil maar Zestien jaaren, dat weinig is op een getal van 1260. en dierhalven byna gelyk. Hoewel de Twee-enveertig maanden die aan het Beest gegeven zyn, veel bepaalder geftelt werden, want daar werd gezegt Cap. XIII: 5. ende betfelve wierd macht gegeven,, om te doen', twee ende veertig maanden, dat is, tot zyn geheele levensbedryf , want het woordt fulks is daar maar ingevoegt, anders zou men dat enkel tot zyne lasteringen konnen brengen; maar du moet zyn gantfche bedryf verftaan werden. Dit is hier van 't Mahomethaandom zo niet, daar van ftaat Cap. XI: 2. dat zy de H. Stadt zoude vertreden twee énde veertig maanden , dierhalven zoude hun tydt van heerfchappye langer konnen zyn. Dit vindt men klaarder by de Propheet Daniël Cap. VII: 25, 26. alwaar gezegt werd, ende zy zullen in desfelven bant te weeten van het kleine Hoorn overgegeven worden, tot eenen tyt, ende tyden, ende een gedeelte eenes tyts, daar
N A
Ca) Profesfor'janfen, bladz. 225 van de Voorreden.



den ENGEL des AFGRONDS. 18?
n a fal het gerichte zitten , ende men zal zyn heerfchappye ivechnemen, hem verdelgende en verdoende tot den einde toe. Wy hebben boven gezegt, dat men door dit kleine Hoorn van vs. 8. Mahometh te verftaan hebbe, zo als ook fommige Geleerden dat neemen.
De tydt die hem hier werd gegeven, werd genoemt eenen tyt, tyden, en een gedeelte eenes tyts. Het Chaldeeuwfche woordt idddn , dat volgens taalkundigen hier gebruykt werd, is niet anders te zeggen als een tydt, daar 't woordt moëed (V), 't welk gevonden werd Dan II: 16. Cap. VII: 22. VIII: 19. XI: 27, 29, 35. in alle die plaatfen betekent eenen zekeren tydt, die door zyne hyzondere gebeurtenis die daar in zoude voorvallen leftemt en bepaalt is Qi).
Een tydt werd wel eens in de H. Schrift genomen voor een Jaar, als te zien is Dan. IV: 16. aan de Zeven tyden die over Nebucadnefar nioesten voorby gaan, dat geen weeken nog maanden konnen zyn geweest, dewyl dat niet kan overeen komen met het geen van hem gezegt werd vs. 33. maar gevoeglyk met Zeven Jaaren (c): dog dit kan hier niet zyn,
alzo
(Y) Zie li. Ikkker, over Daniël, bladz. 396.
(b) Profesfor Janfen, Voorreden voor 't II. Deel van 't Betoog van de toekomflige tyden, bladz. 47. J. van Herwerden, Vert. over Openb. XIII: 18. bladz. 84.
O) Zie van 't onderfcheid der Jaaren in de H. Schrift V.'. Goeree, Jóödf. Oudb. I. Deel, bladz. 416. en verv



188 VERHANDELING over
alzo die tyden moeten overeenftemmen, met Twee-enveertig maanden, of 1260 dagen, waar mede die verwisfeit werden, Openb. XII: 6", 14. alwaar op de laatfte plaats het vorige van vs. 6". herhaalt werdende, voor de 1260 dagen geftelt werd eenen tyt, ende tyden , ende eenen halven tyt, dat dan maar drie en een half Jaar zoude uytmaaken, de maanden tegen dertig dagen gerekent, zo als by de Jooden in gebruyk was, als te.zien is in de befchryving van de Zondvloedt: welke tydt veel te korc is, om alle die groote zaaken uyt te voeren, die aan dat kleine Hoorn werden toegefchreven.
Dierhalven zal het dan een Prophetisch Jaar moeten zyn , van 360 Jaaren , yder dag voor een Jaar genomen , zo als by Ezech. Cap. IV: 6. ick hebbe u gegeven elcken dagb, voor elck Jaer. gelyk de Seventig weeken van Daniël Cap. IX; 24. zo veele Jaaren betekende als 'er dagen in die weeken zyn, te weeten 490, gelyk by de uytkomst gebleeken is. De Jaaren wierden by de Jooden gereekent tegen 360 dagen: de dagen die te kort fchooten by het Zonnejaar om de Zes Jaaren met een maandt aanvullende. Dit Prophetisch Jaar van 360 Jaaren, zo veel als 'er dagen in een gemeen Jaar zyn, ftaat gelyk met de 360 Graaden van den Teekenkring (Zodiac) welke de Zonne in een Jaar doorloopt , het welke een Jaar
maakt



den ENGEL des AFGRONDS, 189
maakt van 365 dagen 5 uuren 49 minuuten, maar de Maanjaaren zyn van 354 dagen, en dus 11 dagen korter , en komen dierhalven met de Zonnejaaren niet overeen, als na een omloop van 360 Jaaren , wanneer die weder byna gelyk uytkomen.
De Heer Napeir zegt (a) : „ tot bevestiging „ hier van (namelyk dat een Prophetisch Jaar „ 360 Jaaren is,) moet men verftaan, dat de „ geene die de tyden eerst gemaakt ofte ge-
fielt hebben, te weeten de Caldeen, de Grie,, ken en de Jstrologienen, in haare reekenin„ gen overeen komen met deze befchryvinge
des tyts: want zy deelen den Equinoctiaal „ ofte Middellinie in 360 graaden,ende reec„• kenen een Jaar voor elcken graadt, waar „ by de gantfche tyt van de groote revolutie „ ofte ommeloop des geheelen Equinoctiaals „ wezen zal 360 Jaaren. Ende alfo hebben „ Daniël in de Caldeeuwfcbc fpraecke fchryven„ de aan de Kercke Godts, die doen in Cal„ deen was, ende Sf. Jan öock in de Grieckfcbe „ fpraecke fchryvende aan de Kercke Godts, „ die doen in Grieckenlandt was, haer manier • „ onderhouden van 't rekenen der tyden, als „ een Rekeninge die haer zeer gemeene, en„ de genoeg bekent was.
De Grieken hadden ook maanden van 30 dagen j
(a) A. Napek, 16 Prop. bladz. 30.



19? VERHANDELING over
gen, en ook Schrikkeljaaren, orn die met 't natuuriyke Jaar overeen te brengen , even als de Jooden, volgens Jofeph Scaliger, de emendat temporum, by dezelve Napeir (V).
Andere zeggen ook dat de Chaldeen Jaaren hadden van 360 dagen (b~), en dierhalven was Daniël niet alleen verftaanbaar voor de Jooden, die zig aldaar bevonden, maar ook zelve voor de Chaldeen,
-Deze tyden van 360 Jaaren, werden ook genoemt Groot Jaaren (c) , Jaar der Jaaren (d) , Tyd. der Tyden, zo als W. Goeree leest Openb. XII: 14. (e) het welk ik meen zo te moeten verftaan , als of daar gezegt wierd, een tydt van fommige tyden , te weeten van fommige zulke Groot Jaaren. in 't meervoud, want anders was het maar een tydt, en dezelve verwisfeit niet de 1260 dagen van vs. 6. ziet men dat drie zulke tyden of Groot Jaaren moeten zyn en een helft, dat dan Volkomen overeenftemt met de twee en veertig maanden.
Daarna zal het gerichte zitten, Dan. VII: 26. zo zoude zyn oordeel beginnen na de 42 maanden, misfchien eerst met de ontruyming . .. . des
(s) Verkl, over de Openb. bladz. 26. 31.
(i) H. S. van Alphen , qver Dan. IX.
(O Rolpb. Robbertz, Tydkaart, by D. Rembrands van Niërqp, Peesten Israëls,, bladz. SS. gedr. in 't jaar 1Ö54. : (d) A. Napeir, 4 Propof. bladz. 2.
00 Joudjcbe Qu4k> I.;DeeI, bladz. 416.



d3n ENGEL des AFGRONDS. 191
des H. Landts, en zo vervolgens, dat nog wel eenige Jaaren zou konnen duuren, het welk onzeker is: want men moet zig niet verheelden dat zulk een machtige heerfchappye zq plotzeling op eenmaal zal te gronde gaan. Dit ziet men in tegendeel aan de Kerklyke heerfchappye van den Antichrist, welke langfaam by trappen valt, dat al met de Reformatie zigtbaar begonnen is, en echter nog duurt, hoewel zyn gezach en achtbaarheid voor tegenwoordig , te reekenen by het geene hy was in de Elfde en Twaalfde Eeuw, niet veel meer is dan of hy 'er niet en waare.
Evenwel dit is zeker, dat hy (Mahometh) voor het eindigen van de Zevende Bazuyn geheel verdelgt en verdaan zal zyn, Hy die het hooft is over een groot Landt, volgens Pf. CX: 6. dat op niemand beter kan gepast werden, dewyl hy met zyne aanhangers een groot deel der aarde behcerscht.
Indien men wilde zeggen dat die tydt, geduurende welke de Mahomethaanen in die bezitting zoude blyven, veel te lang is voor het ftilfwygen van een halve uwe, gelyk dit Zesde Zegel meldt: zo overweege men hoe fchielyk alles op elkander volgt, dat aan Joannes vertoont werd, zelve zonder eenige tusfchenpofing daarom moet men voor dit halve uure in de vervulling, al een geruymen tydt Hellen : en deze is in vergelyking van de 42 maanden



tgz VERHANDELING over
den die hem gegeven zyn, niet zeer groot 5 want die begonnen zynde met de Hegira of Vlucht van Mahometh , waar mede hunne Jaarrekening begint, in 't jaar C 622. moet die eindigen in 't jaar 1882. en federt het veroveren van Conftantinopolen, in 't jaar 1453. van waar dit gereekent moet werden, als bezitter van dat Keizerryk, is maar 429 Jaaren, gevolglyk maar 8 of 9 Jaaren meer dan een derde van zynen tydt, en zelf was hy toen nog niet volkomen meester daar van, waar mede nog eenigen tydt verliep. Of zo men het reekenen zoude van den tydt dat Omar het H. Landt, (nu den Voorhof zynde) heeft ingenomen, zou het maar 10 Jaaren verfcheelen , zynde Omar tot Caliph verkoren in 't jaar 632. wanneer men begonnen had Syriën te veroveren: want ik meene dat die tydt dat de Christenen het H. Landt weder in bezit hebben gehadt, daar niet moet afgetrokken, maar mede onder de twee en veertig maanden getelt werden, dewyl dat maar een tusfchenpoos was.
Dit is nu het Derde Wee. De inneeming yan Conftantinopolen, de hooftftadt van het Ryk en de zetel des Keizers, benevens het geheele Keizerdom, zo als dat in het Zesde Zegel; breedvoerig is befchreven , waar toe ook behoort de tydt dat de Mahomethaanen dat in bezit zouden houden , gedurende het



den ENGEL des AFGRONDS. iqj
ftilfwygen van dat halve uure , volgens het Zevende Zegel.
Even voor de opkomst van Mahometh werd met het laatfte Veers van Cap. VIII. dat driemaal wee., wee, wee wegens de drie Engelen die nog Bazuynen zouden, uytgeroepen, door een Engel vliegende in het midden des hemels , (verftaa tusfehen hemel en aarde) en onmid* delyk daar op, met 't begin van 't IX. Cap. volgt met de Vyf de Bazuyn zyne opkomst, en na dat hy met zyn gefpuys befchreven was, werd vs. 12. van dat Cap. gezegt, het eerfte wee is wechgegaen.
Zo dat men voor dat eerfte wee te houden heeft , de opkomst van*Mahometh , met de daar op gevolgde verovering van Syriën met 't H. Landt, door de Saracenen, onder Omar, gelyk ook de verdryving der Christenen uyt Arabiën, welke in groten getale daar henen, als een vry landt zynde , geweken waaren , wegens de onlusten in de Oosterfche Kerk, ontftaan door het opkomen van allerlye gezintheden, en daar uyt voortkomende vervol, gingen (a), meest veroorfaakt door de twist der Bisfchoppen. Deze wierden ook door. Omar zo wel als de Jooden uyt Arabiën ver* dreven (£)<
Na
(n) Zie G. Arnold, K. H. h Deel, bladz. 41Ö. (i) S. Ockley, Ftrovirmg vanSyrifn, I.Deel,bl. 354^ N



194 VERHANDELING over
Na dat Cap. XI: 2. gezegt was, dat zy (de Mahomethaanen) de H. Stadt zoude vertreden , werden de twee Getuygen befchreven van vs. 3—12. waar op dan volgt vs. 13. die zwaare aardbeving in welke gedoodt wierden Zeven duyzendt namen van menfehen, welke voorvallen zoude, geduurende die ty^dt der twee-emveertig niaanden dat zy de H. Stadt betreden zouden, en ook geduurende dezelve tydt dat de twee Getuygen zouden Propheteeren roet Zakken bekleedt, het welk werd te kennen gegeven, met de woorden in die zelve uure, en blykt van achteren, dat het zou zyn, in die drie en een halve dag dat de Getuygen doodt waaren. Na dat zulks gezegt was, zo volgt vs. 14. Het 'tweede wee is wechgegaen. Zo dat men dan die aardbevinge met de gevolgen van dien, moet houden voor het tweede wee, en deze twee veerfen 13 en 14 moet verftaan te volgen op vs. 2. zynde die befchryving van de twee Getuygen een inlasfinge, welke om redenen , zo ftrak's te melden, hier ingevoegt is, waarna den draadt der gefchiedenis weder vervolgt..
Door deze aardbeving heeft men in 't gemeen te "verftaan , een groote beroeringe onder de Volken, zo als wy over bet Zesde Zegel gezegt hebben, maar in 't byzonder meenen wy dat deze moet gepast werden op de Kruysvaarten, welke veel beweeging en beroering onder allerlye Volken veroorzaakt
heb-



den ENGEL des AFGRONDS. 193
hebben, en als zwaare donderflagen, de aarde wel hebben doen beeven en daaveren, als wy boven gezien hebben, en welke juysc hier in orde van tydt volgde, terwyl de Turken wer, kelykdien Voorhof of de H.Stadt, vertraden, hoewel de Christenen haar die toen voor een poos deede ruymen. En het komt ook zeer wèl overeen met de Zevenduyzendt namen van menfehen die in de aardbeevinge gedoodt wierden, indien men daarvoor neemt de eerfte en zwaar» fte optocht, welke beftont uyt Zevenmaalhon» dert duyzendt menfehen, waar van maar een zeer gering getal te ruggekomen is, die daar in zeer wel te vinden zyn, als wy ftraks nog nader zullen bezien, en de uytwerking van die aardbeeving ook tot het tweede Wee behoort: want alhoewel de Christenen in het eerfte zegenpraalde, zo is dat niet alleen met een fchriklyk bloedvergieten verzelt; maar ook van korten duur, geweest, flegts 88 Jaaren, welke hetKoninkryk van Jerufalem geftaan heeft, en dat nog in een geduurige Oorlog, om dat tegen de Turken te verweeren. Zo dat men volgens een oudt Schryver (V) de plaats Zach. XII: 3. daar wel op toepasfen mogt, Ende het zal te dien dage gefchieden, dat ick Jerufalem ftellen zal tot eenen lastigen fleen allen volcken, alle
ih
(a) Dirk Rembrantsz van Nierop , in zyne Tydttaftf Of Feesten Israëls, bls,üzw 1
N a



196 VERHANDELING over
die fich daer mede beladen, fullen gewisfelyl door* fneden worden: ende alle de volcken der aerde fullen ficb tegen haer verfamelen. Waar na het H. Landt ten tweedenmaale door de Mahorcethaanen wierd ingenomen , onder beftiering van den Ruyter van 't vaale Paarde, in het Vierde Zegel, de vermaarde Egyptifche Sultan Saladin , in 't jaar 11 87.
Ter dezer tydt moet men Hellen dat de Vier Engelen ontbonden wierden, die toen tot vierderlye Volken geworden waaren of wierden , naar dat men die tellen wil. De Ottomannen daar by komende met het oprichten van het Keizerryk door Othman , naar fommige gefchiedfehryvers maar 7 Jaaren, volgens andere 10 óf 12 Jaaren daar na , dus nog met het einde van die zelve Eeuw, of uyterlyk met het begin van de volgende Dertiende Eeuw, waar na Orchanes, zyn Opvolger, in 't jaar 1 1357. het eerfte in Europa overftapte, waar in hy de Stadt Kallipoli won, waar op Amurath de Eerfte volgde, die in 't jaar 1360. Adrianopolen veroverde, en aldaar zyn zetel vestigde midden onder de Christenen. Waar uyt ten klaarften blykt , dat die Engelen die tot die tydt toe om en by den Euphraat gebonden waaren, nu waren losgelaten: gaande hunne veroveringen van tydt tot tydt al verder voort, tot dat zy het geheele Keizerryk onder haare heerfchappye bragten.
Toen



be'n ENGEL des AFGRONDS. 197
Toen de Christenen het H. Landt hun in de Kruysvaarten ontweldigde, wierden zy gebonden , en verhindert daar over te zegenpraalen, moetende gedogen dat die in het bezit bleeven , dewelke zy echter by aanhoudendheid wel kwamen beftoken om die weder van daar te verdryven, dog zo lang hen dat niet gelokte, waaren zy als in bedwang, en wierden geduurende dien tydt daar door belet verder op de Christenen in te dringen ; maar eindelyk die van daar verjaagt hebbende, hadden zy de handen ruym, en waaren als losgelaten: daar door gelegenheid bekomen hebbende hunne veroveringen verder voort te zetten.
Zulks het tweede Wee (om het eens kort by een te neemen) beftont, in die vreeslyke Kruysvaarten of felle donderflagen van Cap. X: 3., en die Cap.*XlV. zo breedvoerig befchreven werden , die als 'e waare de geheele aarde beroerde , waar van eindelyk de uytkomst was, de tweede inneeming van het H. Landt door de Turken , zynde toen weder alles verloren dat zo veel bloets gekost hadde geduurende een tydt van byna 200 Jaaren, zynde in 't jaar 1099 begonnen, en in 't jaar 1291 geëindigt, welk verlies de ontbinding der vier Engelen, gemeldt in de Zesde Bazüyn, veroorfaakte. Dit alles mogt wel het tweede wee genoemt werden, zynde nu het H. Landt ten tweedenmaale verloren: gelyk dan ook onmiddelyk op de be.
N 3 fchry.



ipg VERHANDELING over
fchry ving van de aardbeving vs. 14. van dat XL Cap. gezegt werd. Het tweede wee is wecb'gegeten: hoewel in de Bazuyn die het tweede wee zoude maaken, alleeniyk maar de uytkomst Werd gemeld.
In dat zelve 14 vs. werd daar bygevoegt, fïet, het derde wee komt haest. Dit was by het eerfte wee riiet gezegt, waar uyt te verftaan is s dat de tydt die verlopen zoude tusfehen het tweede en derde Wee, op verre na zo lang niet zyn zoude, als die tusfehen het eerfte en 'tweede Wee was geweest. Welke eerfte tydt, tusfehen het eerfte inneemen van Jerufalem door de Saracenen, in 't jaar 634. en het tweede doorSaladin, in 't jaar 1187. beloopt 553 jaaren. Of byaldien men tot de geheele verovering van het H. Landt wil tellen tot dat de laatfte plaats aart de Turken overging, in 't jaar 1291. zullen het 657 Jaaren zyn, daar de inneeming van Conftantinopolen, in't jaar 1453. dat als gezegt, het derde Wee uytmaakte, getelt van 1291. rnaar 162 Jaaren zyn, of zo mén al wilde tellen tot de ondergang van het Keizerryk van Trebizunde, dat door Mahometh de Tweede verovert wierd, en te voren ook tot het Griekfche Keizerryk behoort hadde tot aan 'tjaar 1204. wanneer het daar wierd afgefcheurt, zal het 10 of 11 Jaaren langer zyn, en dierhalven komt die tydt niet in Vergelyking > met die welke verlopen was tusfehen
het



den ENGEL des AFGRONDS. 199
het eerfte en tweede Wee, en even daarom tet recht gezegt, Jiet, het-derde wee komt haest.
Daar op volgt vs. 15. met de Zevende Bazuyn , de Koninkrycken der weereld zyn geworden onzes Heer en ende zynes Christi, enz. het welk de uytkomst van het derde Wee zal zyn, welk wee zal duuren, zo lang de Turken in 't bezit van die Koninkryken zyn, voor dat het die heerlyke uytkomst heeft. Dit behoort nog tot de Manornethaanen,en maakt hetflot der gefchiedenis van dat Volk, het welk hier ter plaatfe voorkomt, om dat het mede tot het weder, vaaren der Getuygen behoort, die als dan ook over Mahometh en zyn Boekje van valfche Leere volkomelyk zullen zegepraalen, dat nu hier in orde van tydt volgt. Als mede,., om dat waarfchynlyk zyne Landen aan die van 't Westen zullen overgaan.
Men ziet hier uyt klaar dat de Zegelen en Bazuynen, niet ftuk voor ft uk mee eikander overeenftemmen; zo als veele Uytleggers willen ; want alleen de Vyfde en Zesde Bazuyn , behelfen al het geen dat in de Zes laatfte Zegelen begrepen is: de Zevende Bazuyn ftreke verder.
De Vier eerfte Bazuynen vervatten geheel andere zaaken, doch dat is buyten myn beftek , alleenlyk zal ik maar met een enkel woordt myn gedachten daar van zeggen.
De Eerfte Bazuyn, Cap. VIII: 7. ziet op de vervolging door de Jooden-, even na Christi N 4 He-



aoo VERHANDELING over
Hemelvaart. Zynde die Bazuyn het uytwerkfel van de toebereiding die gemaakt was in 't 5 vs., want Vuur betekent verdeeltheid Lucas XII: vs. 49 , 51—53 : dit was van den Altaar genomen en op de aarde geworpen, waar uyt blykt dat de twist ontftaan zoude over den dienst des Altaars, dat is, den dienst der Wet. Dit zelve ziet men ook Cap. XII: 7. daar de Kerk in 't Westen zullende befchreven werden, beginnende met haar wedervaaren in 't Joodfche Landt, '(want 't is dezelve Kerk) aldaar genoemt werd een ftrydt tusfehen Michaél en de Draak, als wy daar ter plaafcfe zullen zien. Als hier gezegt werd Haer gefchiedden ftemmen , dat geeft te kennen een luydt geroep en getier , als doorgaans met groote beroeringe gepaart gaat, gelyk ook het overige allerlye onftuimige bewegingen.
Met de Tweede Bazuyn werd gemeld, de ondergang van den Joodfchen Staat.
De Derde behelst de opkomst van de Aartsketter Arrius.
De Vierde de twist der Bisfchoppen in de Vyfde en Zesde Eeuwen, die zeer hevig is geweest, waardoor, als ook door het opkomen van veelerlye gezintheden, het zeer onftuimig in de Kerk is toegegaan > en de eene party de andere vervolgt heeft, op een fchriklyke wyze, waar in de Weereldlyke macht ook haar deel had, zo dat nog het licht van den dag, dat zyn de groote en aanzienlyke , nog
van



den'ENGEL dés AFGRONDS. 2or
van den nacht, dat is de Kerk, die door de Maan werd afgebeelt, Cap. Vf: 12. haar lichc naar behooren lieten fchynen.
Tusfehen deze en de volgende Vyfde Baeuyn , werden de drie Weën aangekondigt, van wegen de drie volgende Bazuynen.
De Vyfde Bazuyn berigt de opkomst van Mahometh, met de gevolgen van dien, in de Zesde Bazuyn , werdende in de Zevende alleen te kennen gegeven , het uyteinde van hunne ïangduurige heerfchappye, welke zy volgens het ftilfwygen van het Zevende Zegel in bezitting hielden , zo als wy in 't breede gezien hebben.
Wy zeiden boven, dat met het XI. Capittel een Nieuwe Prophetie begint, welker 14 eerfte Veerfen, myn gevoelen aangaande Mahometh en zyn Boekje bevestigen: dat laat ons nu bezien.
Deze nieuwe Prophetie dan begint met een gezichte van den Tempel, en daar werd aan Joannes een meetroede gegeven, daar by gelast dien te meeten. Zo als aan Ezechiël Cap. XL.de tweede Tempel welke Zerubbabel zoude opbouwen vertoont werd, en ook belast dien te meeten. Zo ging de man m&t het meetfnoer Zach. II: 1—3- welkeGrotius meent Nehemia te zyn , om Jerufalem te meeten hoe groot haare breedte en haare lengte zou zyn. Deze Tempel mag raen ook ^vel aanmerken als een N 5 Twee-



2é2 VERHANDELING OVER
Tweede Tempel, zynde de eerfte in het Oos» ten gefticht , waarom derzelver Lotgevallen ook het eerst befchreven zyn. Deze heeft men' te neemen voor die van 't Westen. De eerfte wierd door deMahomethaanen verwoest, waar door de Kandelaar van zyne plaatfe genomen wierd , en in het Westen in dezen Tempel overgebragt, den Nieuwen of Tweeden Tempel zynde. Naderhand wanneer de Kerk weder in het Oosten van nieuws gefticht zoude werden , en gemaakt het N. Jerufalem , zo als wy ftraks gelegenheid zullen hebben te zien, wierd dat ook door den Engel gemeeten, Cap. XXI: 15-17.
Het geen in deze Tweede Tempel gebeuren zoude, ftont nu verhandelt te werden, waar toe het XL Capittel als tot een Inleiding dienr, waar na met :het XII. Capittel de befchryving begint.
Joannes werd belast den Tempel te meeten, ende den Altaar, ende de geene die daar in aanbidden, namelyk in den Tempel; maaide maat daar van werd niet opgegeven, zo als by Ezechiël,om reden dat hier geen ftoffelyke Tempel ftont opgebouwt te werden, zo als daar moest gefchieden, waar toe die maat tot een voorfchrift moest dienen, even als Salomons Tempel hadde geweest. Zie hier van in 't breede by de Heer Goeree (V). Dit meeten
zal
(O W. Goeree, J. O. II. Deel, bladz. 1689. en verv.



den-ENGEL des AFGR*ONDS. 203
gal dan hier te kennen geeven, dezelve aandachtig te befchouwen, met zo veelnaauwkeurigheid als of hy die meeten moeste. Zo ook die daar in aanbidden, waaromtrent het eigenr.lyke meeten niet wel plaats kan hebben; maar alleen opmerkende te zyn * op de groote menipte die tot dien Tempel zoude toevloeiden , °welke ontelbaar zou zyn, en even daarom meeten. Zo als Xerxes de Eerfte, Koning van Perfiën, deed, die zyn machtig Leger, dat hy tegen de Grieken aanvoerde, en het welk door de groote menigte niet te tellen was, en van fommige op twee, van andere op drie Millioenen menfehen begroot werd, in vierkante hoopen van Tien duyzendt digt byeen fchaaren, en vervolgens die van rondom mee ten liet, om volgens dien een overflag te konnen maaken van het geheel. Dus zou men het meeten ook wel voor tellen konnen neemen.
Door den Altaar moet men ongetwyfelt den Peukaitaar verftaan , die in 't Heilige ftont, dewyl hier van 't binnenfte des Tempels gefproken werd, want den Brandtaltaar ftont in den Voorhof, welke vervolgens bevolen werd van den Tempel af te fnyden, gevolglyk kan^ die hier niet gemeent werden. Ook om dat die onder 't N. T. van geen dienst in 't geheel was , dewyl alle flachtofferen ophielden ; maar Wel 'den Reukaltaar, om den Wierook der gebeden , door de gelovigen, dis als geestelyke
Pries-



2o4 VERHANDELING over
Priesters in het Heiligdom ingingen, Gode op te offeren, Openb. VIII: 3. hier op moest hy ook zyn aandacht vestigen.
Joannes werd belast, vs. 2. den Voorhof die van huyten den Tempel is (fommige Griekfche affchriften hebben den binnenflen Voorhof) uyt te laten en dien niet te meeten, om dat die den Heidenen gegeven was. Onder de Geleerden is verfchil over 't getal der Voorhoven, dat hier echter weinig ter zaake doet. Men twist, of aan Salomons en Zerubbabels Tempel een Voorhof der Heidenen zy geweest , of aan de verbeterde Herodiaanfche Tempel. Jofephus en de Thalmudisten brengen dat getal tot Vier. Eerst een Voorhof der Heidenen , 't Tweede der Vrouwen, 't Derde der Israëliten , 't Vierde der Priesteren. Andere maar tot Twee, waar van alleenlyk de H. Schrift fpreekt. Van den binnenfte Voorhof werd gefproken 1 Kon. VI: 36. en VII: 12. en 2 Chron. IV: 9. werden die onderfcheiden, in het Voorhof der Priesteren, en het Groote Voorhof: dat der Priesteren was het binnenfte, alwaar den Brandaltaar ftont, en de offerhanden geflacht en geoffert wierden , en het groote of buytenfte Voorhof, was dat, daar de gemeene toeloop was, Ezech. X: 5. genoemt 't uyterfte Voorhof. Zie breeder Goere (a).
Hier
(a) W. Goeree, J, O. If. Deel, bladz. 1645. en verv.



den ENGEL des AFGRONDS. 205
Hier ter plaatfe heeft men door den Voorhof te verftaan alles wat buyten den Tempel was , zo veele Voorhoven als daar mogten zyn, dewyl alleenlyk de Tempel daar van afgelneden werd, en gezegt, den Voorhof die van buyten den Tempel is, zonder onderfcheid van binnenfte of buytenfte, zynde alle de Voorhoven daar buyten. Deze dan wierden onder die enkele benaming van het Voorhof, aan de Heidenen, of zo als men het ook vertalen kan, den Volken gegeven, het welk evenveel is, alzo men in de H. Schrift, onder de naam van Heidenen alle Volken verftont, die niet tot Israël behoorden. Dezen Voorhof moest Joannes uytlaten. Hier werd een woord gevonden (eapixAs) dat volgens taalkundige betekent affnyden of affcheiden, en ook gebruykt werd in 't affnyden van deGemeinte, of verbanning ([Excommunicatie). Indien zin komt het voor 3 Joan. vs. 10. Dit woordt komt hier juyst te pas,niet om den Volke welke den Voorhof gegeven was, af te fnyden van den Tempel, de Kerk, want het geene daar nooit toe heeft behoort, kon daar van niet afgefneden werden, maar om den Voorhof af te fnyden van den Tempel , als nu voortaan daar toe niet meer behorende , zynde den Heidenen of Volken gegeven , dat Volk waar van in de twee naastvoorgaande Capittelen zo breedt gehandelt was; de aanhangers van dat Boekje; de Mahomethaa-
nen«



*o6- VERHANDELING over
nen. Want met fommige daar door de Heide» nen te verftaan, welke ten tyde van Conftantyn den Grooten geveinsdelyk tot de Kerk toevloeide, en daarom maar gezegt konde werden flegts in den Voorhof te zyn : of in 't gemeen huychelaren te verftaan , kan niet zyn, om dat zulks wel konde plaats hebben, in die eerfte tyden der Christen-Keizers uyt vleyzucht, om tydelyk gewin, maar had in laater tydt geen plaats: en ook werd hier aan een bepaalde tydt gegeven van 42 maanden, dat zyn 1260 Jaaren, zo lang konde de geveinstheid in 't om. helfen van het Christendom niet duuren, en huychelaars werden ten allen tyden in de Kerk gevonden , zullende altoos Kaf onder het Koorn zyn.
Ook niet de aanhangers van den Antichrist, zo andere ftellen, om dat deze veele Heidenfche plechtigheden nog in gebruyk hebben,en daarom niet veel beter als Heidenen zouden te achten zyn. Alhoewel dit waar is, en zy dat zelve bekennen, als D°. van Wefel aantrekt uit de Jefuit Cotton. Injlitut. Lib. 2. Cap. 57. „ Gelyk men de Tempelen die de 5, Afgoden waren gewydt, heeft gemaakt tot
Kerken, Gode toegeeigent, zo heeft men „ ook de Ceremoniën der Heidenen om rede„ nen overgedragen tot den Godsdienst." En uyt Baronius, op 't jaar 200. § 5. „ Men heeft „ de plichten , en ofSciën der Heidenfche Su-
„ per-



den ENGEL des AFGRONDS. 20?
„ perftitiën met voordagt gebruykt tot den „ Godsdienst;gelyk men 't AgnusDei, 'twelk „ men om den hals hangt, heeft ingeftelt in „ navolginge der Bullen, die de Heidenfche „ knechten aan den hals hingen, tot weering ,, vünToverye" («). zo kan dit niet zyn, om dat zy echter mede onder Christi belyders behoren , hoewel zy Hem wezentlyk en met de daadt verloochenen; zyne geboden niet volgende, maar leerende leeringen die geboden van menfehen zyn, zo behoren zy nochtans tot de uytwendigeKerk,en hier ook maar van een uytwendige Kerk gewaagt werd , en van Heidenen, welke benaming nooit gebruykt werd van zulke die tot de Kerk behoren; zo konnen zy dan die niet zyn.
Vervolgens werd daar bygevoegt, ende zy zullen de Heilige ftadt vertreden, enz. Deze H. Stadt kan niet geestelyk genomen, en daar door de Kerk verftaan werden , hoewel die een Stadt werd genoemt, ook het Nieuwe Jerufalem, Cap. XXL en wat dies meer zy, om dat de Voorhof die hen gegeven was, van de Kerk afgefcheiden wierd. Dierhalven komt het my voor, dat hier de H.Stadt genoemt werd, om tot een nader verklaring te dienen van dien Voorhof, en dat die Voorhof in de H. Stadt gelegen was, en naar de letter, waar by men
zo
(a) By R. Andala, Vtr\l, van ds Openb. bladz. €86.



so8 VERHANDELING over
zo veel mogelyk dient te blyven, moet opge* nomen werden. Maar welk een Stadt is die. H. Stadt? Romen kan het niet zyn, dewyl zy wel genoemt werd de grote Stadt, Cap. XIV: 8. Cap. XVI: 19. Cap. XVIII: 16. de Stadt die het Konfnkryk heeft over de Koningen der aarde, Cap. XVII: 18. de Jlerke Stadt, Cap. XVIII: 10. maar nooit de heilige Stadt, welke in volle nadruk alleen van Jerufalem kan gezegt werden, zynde de plaats des Heiligdoms. Zy wierd niet alleen van oudts zo genoemt, Nehem. XI: 18. Matth. IV: 5. en XXVII: 53 : maar ook injaater tydt: wanneer de Saracenen in den jaare C 634 (V) of 35 kwamen om haar te belegeren, gebriiyfcte de Patriarch Sophronius dit tot een drangreden , om hen te beweegen daar van af te zien, dat het de heilige Stadt was, en zy gevolgJyk die zo ligt niet zouden overgeven: dit erkenden ook de Saracenen, zeiden even daarom tot die Stadt een groote begeerte te hebben, nis zynde de zetel en begraafplaats van een groote menigte der oude Propheten, waar in zy oordeelde dat niemand meer belang hadde dan zy (F). Gelyk zy dan ook ter dier tydt dezelve vermeesterde, cn behielden tot 't jaar 1099. wanneer zy door de Kruysvaarders, op Vrydag de 15 van Hooymaandt , volgens Abulpheda , hen
ont-
i (a\ Volgens Abulpheda, by S. Ockley, I. D. bl. no> (6) Dezelve, bladz. 23,5. 238, 230,



den ENGEL des AFGRONDS. 209
ontweldigt wierd. Vervolgens is die Stadt de Christenen weder ontnomen, door Nazir Saladin, Sultan van Egypten en Koning van Syriën , (welke even te voren Syriën verovert hadde) in 't jaar 1187. op Vrydag den 20 van Somermaandt , volgens denzelve Arabifche Schryver. Ook volgens hem 1227. of zo andere zeggen 29. (a) is die Stadt weder door Keizer Fredrik de Tweede hernomen, dog de Mahomethaanen moesten den Tempel behouden , te weeten dien Tempel die zy zelve daar gefticht hadden , voor de Mahomethaanfche Godsdienst, ter plaatfe daar Salomons Tempel geftaan hadde. In 't jaar 1239 wierdt die Stadt nogmaals den Christenen ontnomen, door David, Zoon van Ifa, 1243 ga^ David die weder over aan de Christenen, dog wierd hen voor de vierde en laatftemaal 't volgende jaar 1240 weder ontrukt door Ajob, federt welke tydt de Turken in het bezit gebleven zyn tot op dezen dag (Z>).
Zo dat de Turken metterdaadt de H. Stadt betreden, welke federt niet als de plaats des Heiligdoms moet aangemerkt werden , maar flegts den Voorhof der Heidenen, zynde van den Tempel afgefneden of verbannen en als buytengeworpen, het Heiligdom verplaatst
zyn-
(a) J. Ilubner, II. Deel, bladz. 439.
(2>)Doubdan, uyt Abulfarai, Halma fVoordeioek,.bl. 180.
9



aio VERHANDELING over
zynde in het Westen, het eigentlyke Kerkland geworden , welke Voorhof hen gegeven was alsmaar by toelatinge, gelyk blykt, om dat zy dezen Voorhof, nader verklaart door de H. Stadt, of wel daar in gelegen, zouden vertreden, dat is vertrappen, onrechtmatig en als met ge welt betreden, dewyl dit woord nooit in een goeden zin werd gebruykt. Dit past volkomen op de Saracenen, als tot deze Stadt het Heiligdom niet behorende; maar die het geheele H. Landt, ja het ganfche Oosten geweldigerhandt de Gunstenen ontrukt hebben , het welk God in zyn toorn heeft toegelaten , of laat ik liever zeggen , alzo befchikt heeft, om te dienen tot kastydinge der Grieken , dit Landt van 't Chris tenryk affnydende en verbannende. Waarom ik niet.twyfel of zy zyn die Volken welke hier bedoelt werden, dewyL het alles volgens^de voorgaande befchryving in hen zeer-eigentlyk werd gevonden.
Deze verbanning Excommunicatie werd ook bevestigt , door het geen gezegt werd Cap. XXII;. 3. Na dat in 't vorige Capittel na den val van Babel, het Nieuw Jerufalem nederdalende van den hemel, en na den krych die gevoert was , door hem .die op 't Witte Peerdc zat ^ tegen de Koningen der aarde, befchreven was, als mede de heerlykheid van dat Nieuw Jerufalem vervolgt, tot zelf na de voleindinge der eeuwen , zo,keert de Spreeker . met



den ENGEL des AFGRONDS. 211
met het XXIIrte Capittel weder te rug, tot de dingen die haascelyk geleideden moesten, te weeten, in opzigte van het geen in de twee vorige Capittelen XX. en XXI. gezegt was, ech« ter mede tot het Nieuw Jerufalem behorende, want deze woorden zien op het begin der vorensgemelde zaaken , dezelve nader uytbreidende, en niet op het einde, en dan zo zegt de Spreeker , Ende geen vervloeckinge (ofte geen verbanninge zeggen de Kantteekenaars, op N°. 9) en zal 'er meer tegen iemand, zyn. Gelyk als ook byZacharia Cap. XIV: 11. Ende daer en zal geene verbanninge meer zyn. Dit ziet in het algemeen op de verbanninge dier gewesten, welke van't Christenryk waren afgefneden, en den Turken overgelaten, maar inzonderheid die Cap. XI: 2. gedaan was van dezen Voorhof, Ende den Voorhof die van buyten den Tempel is , laet uyt, (sjcpaA?) ende en meet dien niet, want hy is den Heydenen gegeven. Want dat hier Cap. XXII. het Oosten en voornamelyk de bezittinge der Turken bedoelt werd, blykt aan die Riviere, ter wederzyden van welke de Boom des Levens gevonden wierd, waar door men den Euphraat te verftaan heefc, waar om heenen het Mahomethaandom zig gevescigt heeft. Hier ter plaatfe zou het Nieuw Jerufalem , de Kerk, weder op nieuws gefticht werden, zo als die voorheen in 't Oosten was geweest, eer dat die O a door



si2 VERHANDELING over
door de Mahomethaanen wierd verwoest, ja veel luysterryker dan te voren. Deze Riviere (Euphrates) had lange gedient als tot een fcheidsrnuur tusfehen de Christenen en Mahomethaanen , hoewel zy ook in 't vervolg daar over zyn gekomen; dog het Mahomethaandom nu t'ondergebragt zynde , zo verre de heerfchende macht betrof, en de Kerk zo wel aan geene, als aan deze zyde der Riviere uytgeitrekt wezende, had die verbanning nu geen plaats meer, dewyl die Voorhof thans mede tot den Tempel, de Kerk , behoorde, waar door nu de Boom des Levens ter wederzyden gevonden wierd.
Dat het dat Volk zy, werd bevestigt door het geen in dit XI. Cap. voorkomt: blykende voornamelyk aan de Twee Getuygen welke aanftonts met den Nieuwen Tempel werden ingevoert: dat ik meen te gefchieden in tegenftelling van de valfche Getuyge Mahometh en het Boekje zyner bedrieglyke Leere, den koran, waar van in 't naastvoorgaande Capittel in het breede gehandelt was, dewyl Mahometh in dat zelve Boekje ook de getuyge werd genoemt: dit wierd door Keizer Heraclius eens gevraagt aan een in den Koran ervaren Mufelman of zulks waar was ? waar op die ten antwoord gaf, ,, dat hy (Mahometh) „ de getuyge in defe weereld was, en de getuyge tegen de menfehen in de toesi ko-



den ENGEL des AFGRONDS. 213
komende , om dat God zegt Koran Hooftft. „ XLVIII: 8. en XXXIII: 44. o propheet!
wy hebben u tot een getuyge 5, gesonden een verkondiger vam 5, goede tydingen en een v e r m A« „ ner (a).
Deze valfche Getuyge en zyn Boekje waaren de oordeelen over uytgefproken van d© Zevende Bazuyn, Cap. X. daar en tegen werden deze Getuygen befchreven te.zyn de twee\ Olyfboomen en de twee Kandelaren die voor deiz Godtderaerde Jlaen, vs. 4. uytZach. IV: 2. 3. 14. narnelyk, het O. en N. Testament, dewyl da volgende befchryving vs. 5 en 6. van dit XI. Cap. der Openb. op geen menfehen kan gepast werden , Ende foo yemant die •wil befchadigen* een vyer fal uyt haren mondt uytgaen, ende fal haere vyanden verflinden : ende foo yemant haer wil befchadigen, die moet alfoo gedoot worden. Vs. 6. Defe hebben macht den hemel te fluyten, op dat geen regen en regene, in de dagen harer propheteringe; ende fy hebben macht over de wateren om die in bloedt te verkeeren , ende de aerde te fiaen met allerlye plage foo menighmael als fy fullen willen. Dit past op geen Menfehen; maar alleen op het Woordt dat uyt des Heeren mondt uytgaat, en door zyne dienstknechten
de
fa) S. Ockley, Verover, van Syriën, enz, I, Deel, fel. 293> uyt de Arabifehe Schryver Alwakidi.
O 3



2T4 VERHANDELING over
de Propheter) en Apostelen werd aangekondigt. Deae Getuygen zouden ook nooit uytgeroeit warden, gelyk Mahometh en zynen aanhang benevens zyn Boekje , voor welk geen tydt meer zou zyn , narnelyk van aanwezigheid , want al waare het dat de vyanden dezer Twee Getuygen het zo verre bragten, dat zy doodt lagen, dat is geest- en levenloos zonder werkfaamheid een tydt.lang zouden zyn, nogtans zouden zy niet begraven , verftaat niet geheel van der aarde wechgedaan; maar levendig en ten hemel opgenomen werden , dat is, niet alleen boven het bereik van haare vyanden, maar ook voor een yder ter befchouwinge geftelt.
Deze Getuygen waaren te vinden in den Nieuwen Tempel, niet in den Voorhof in het Oosten, die was afgefneden en ter vertredinge gegeven aan het Volk van het Boekje, welke deze waarachtige Getuygen van daar verdreven hadden, daarom wierd eerst den Tempel aan Joannes vertoont, in tegenftelling van de valfche Getuyge Mahometh , die buyten den Tempel (de Kerk) was, met zyn Boekje van valfche Leere door hem t'faamgeraapt,heE welk daar toe niet behoorde. Deze Getuygen werden als tegen over eikanderen geftelt, en het onderfcheid daar van aangewezen.
Die befchryving geëindigt zynde, werd aanftonts den draadt der gebeurtenisfen van het
Wes-



den ENGEL des AFGRONDS. 215
Westen, zo verre die mede tot het wedervaren der Getuygen behoren , weder opgevat en vervolgt vs. 13. en de aardbeving nu hier ook gedagt, die het zelve is met de donderflagen , w°elke Cap. X. by het Boekje gevoegt werden : want ik vinde daar in zo veel overeenkomst met de Kruysvaarten, dat ik op my niet kan verkrygen die voorby te zien,en met de Uytleggers dat op laater tyden, als tot de Reformatie of daaromtrent, te brengen, dewyl dat dooden van Zeven duyzendt naamen, of wel menfehen in groten getale, dan geen goede zin kan gegeven werden. Als ook om dat hier on niddelyk op volgt de uytkomst van het tweede Wee , welke zo als boven gezien is , was het verlies van het H. Landt ten tweedenmaa e, waar door die Aardbeving, of wel die Optochten, die als Donderflagen de aarde deede bee/en , vruchteloos waren geweest. Deze werden nu befchouwt van den anderen kant, narnelyk hier van de zyde van den Antichrist , dewyl hy en de Oosterfche Antichrist (dat ik hem eens zo noeme) dat onderling elkander aandeeden. Dit zal nog nader blyken als men de Lotgevallen dier Twee Getuygen verder inziet.
Zy zouden Propheteeren 1260 dagen met zakken bekleedt. Dit werd in 't algemeen genomen voor zo veele Jaaren , dat zouden zy al dien tydt doen in droefheid en kommer, om dat zy O 4 zo



ii5 VERHANDELING over
zo lang zyn zoude onder de heerfchappye en verdrukking van den Antichrist , dewyl de Getuygen befchreven waaren te zyn in den verplaatsten Tempel, alwaar zyne heerfchappye juyst zo lang duuren zoude, het welk men moet beginnen, met den aanvang van zyn oppergezach, in 't jaar 606. en gevolglyk eindigen in 't jaar 1866. met zynen ondergang. Doorgaans begint men die tydt vroeger, en wel met de Vlucht der Vrouwe in de Woes tyne, onder de befcherming der Keizer Con.ftantius Chlorus, die eindigende met de Pasfaufche Reügions Vreede, in 't jaar 1552. dierhalven terug tellende, zo komt het op 't jaar •292. dog dat kan niet zyn, om dat toen wel de waare Kerk vryheid kreeg; maar de mishandeling van de Getuygen nog bleef duuren: want men moet de onderwerpen niet door elkanderen verwarren: Gods Woordt is onderfcheiden van Zyne Gemeinte , waarom die ook yder afzonderlyk befchreven werden: met de aanvang der befchryving van de Kerk in het Westen , werden eerst de Getuygen en desfelfs wedervaren befchreven in het XI. Capittel, daarna die van de Gemeinte, beginnende met het XII. Capittel: het Roomfche Beest houdt nog niet op de Getuygen te on-, derdrukken en te mishandelen tot op dit uur, met die aan zyne uytlegginge en glosfen te onderwerpen, willende zyne Decreeten of Be-



den ENGEL des AFGRONDS. 21?
fluyten boven de H. Schrift geftelt hebben, waarom zy nog treurende zyn, en propheteeren wel, maar nog met Zakken bekleedt in alle de Roomfche Landen en overal daar de Paus eenig gezach voert, en men zyne leerftellingen aanneemt. Daarom kan het begin zo vroeg niet geftelt werden , aanvang neemende in 't jaar 292. om dat de Ketters van de eerfte eeuwen zig altoos beroepen hebben op de FL Schrift, daar in tegendeel het Roomfche Beest die verwerpt, en houdt voor een doode Letter: even daarom kan dat treuren niet eerder als met zyn heerfchappye begonnen, en met zyn Val geëindigt werden.
Dus ziet men klaar dat dit tweederlye reekeningen zyn , die duyzendt tveeehondert festig dagen, dat de Vrouw in de Woestyne zoude gevoedt werden , en die van de Getuygen : beide wel even lang, maar die niet van het zelve tydtftip begin neemen. De eerfte is afgelopen in 't jaar 1552. wanneer vryheid van Godsdienst verleent wierd, waar van alle die zig van 't jock van Babel wilde ontflaan, het genot konde hebben; maar de andere zal niet eindigen als met de Val van den Antichrist, in 't jaar 1 866".
En ah fy haare getuygenisfe fullen geëindigt hebben, vs. 7. dat is, niet na de 1260 dagen,, zo als 't doorgaans verftaan werd; maar als zy haare getuygenisfen zo verre volvoert hebO 5 ben,



2i8 VERHANDELING over
ben, dat de Christenleere bevestigt is, zal het Beest dat uyt den afgrond opkomt haer krygh aandoen, ende het falfe overwinnen, ende falfe dooien. Vs. 9. Ende (de menfehen) uyt de volcken ende geslachten ende talen, ende natiën fullen haere doode lichamen fien drie dagen ende eenen balven. Deze tydt van drie dagen ende eenen halven , meent men dat volgen moet op de 1260 Jaaren, zonder te bepaalen wanneer, en dierhalven nog aanftaande zy, waar van men zig dan ook wonderlyke dingen voorftelt; doch ik begrype het anders, en meene dat dit een nader befchryving is, van de byzonderheden welke in die tydt van 1260 dagen of Jaaren zouden voorvallen: volgens de gewoone ftyl der Pi opheeten , welke eerst een rouwe fchets van de zaaken geeven, en die vervolgens breeder ontvouwen, nu al meermalen gezegt.
Dierhalven heeft men te zien in de gefchiedenisfen geduurende den loop van die 1260 Jaaren , naar een tydt dat die Getuygen op een ongemeene wyze onderdrukt zyn , want daar is onderfcheid tusfehen Propheteeren in droeffenisfe met Zakken bekleedt, en doodt te liggen op de ftraate, en dan een tydt waar in zy zichtbaarlyk herfielt zyn. !
.Dit moet mede in 't Westen gezogt werden , dewyl dat behóórt by 't vorige ter zelver plaatfe daar zy Propheteerde. Die plaats werd nader aangewezen veers 8. Ende haere
doode



den ENGEL des AFGRONDS. 219
doode lichamen (lullen liggen) op de ftraete der groote ftadt, die geestelyk genoemt word Sodoma ende Egypttis, al-waer oock onfe Heere gekruyst is, Die groote Scadt, kan niet anders zyn dan het Roomfche gebiedt, alwaar thans den Antichrist zyne dwingiandye oeffent, genoemt de groote Stadt, Cap. XIV: 8. en XVIII: 19, 2x. die het Koninkrycke heeft over de Koningen der aerde, Cap. XVII: 18. Zynde wel het Kerkland, alwaar den . nieuwen Tempel voorheen gefticht, en de Kandelaar die uyt het Oosten was wechgenomen , geplaatst was , maar nu verbastert door den Antichrist, en aan Sodom en Egypten gelyk geworden , in weelde en wellustigheden , zo als ook in allerlye grouwelen , overheerfching en verdrukking van Gods Vork.
De Egyptenaaren werden in de H. Schrift haatelyk afgcmaalt. De Thalmudisten melden van eenige fcherpe bevelen Gods , waar by den Jooden verboden wierd hun Vaderland te verlaten en zig elders met 'er woon te begeven, dan alleen uyt hongersnoodt en diergelyke. Dog daar van was Egypten uytgefloten, het welk hen door drie wetten van God verboden was, in welk een noodgeval het zyn mogte, en dat geenerlye reden hen daar in konde verfchonen. Maimonides zegt, om dat de daaden van dat Vo'k flimmer zyn dan van an-
de-



22o VERHANDELING over
dere (a), Jofephus geeft van hen ook geen voordeelige getuygenis (b"), maar als van een ontuchtig Volk , waarom Abraham ook zo zeer bekommert was voor zyne huysvrouwe Sara. Maar voornamelyk waaren zy affchouwelyk om hunne Afgodifche grouwelen, allerlye wangedrochten en nietigheden eere bewyzende. Ook hier in behoeft dit Antichristisch Babyion hen niet te wyken, het welke nu eens voorkomt als een Scadt, dan wegens haare grouwelen als een Hoere, in tegenftelHng van de Vrouw, de waare Kerk.
Alwaar ook onfe Heere gekruyst is. Dewyl het Joodfche Landt ter dier tydt onder de heerfchappye van Romen was , alwaar thans den Antichrist zyne dwinglandye oeffende , daar zouden de Getuygen doodt liggen.
De tydt zou zyn drie dagen en een half. De Uytleggers zyn hier in zeer verfcbillende van gevoelen, hoe lange tydt men daar door te verftaan hebbe. Sommige welke het nog aanfiaande ftellen,neemen het naar deletter voor drie eigentlyke dagen en een half. Andere Uytleggers voor zo veele Jaaren , waar onder Brichtman , welke ziet „ op 't Concilie van „ Trenten, als de 1260 Jaaren, (te weeten
9j van
(a) By P. Ciuieus, Rep. der Hebreen, I. Deel, bladz. 354, 355-
(6) Joodfche Gefcbied. 2. Boek, Fol. 13, Col. a. Fol.6. Col. b. Zie Gen. XII.



den ENGEL des AFGRONDS. 221
„ van de vlucht der Vrouwe in de Woesty„ ne) geëindigt waaren, op den 8 April in de „ derde Sesfie. R. Andala zegt dat Concilie begonnen te zyn 7 February 1546. O. Panvinius, Schryver van 't Vervolg van het Leven der R. Paufen, door B. Platina, en welke ter dier tydt leefde, zegt, dat de eerfte zicting waar mede dat Concilie aanvang nam , was 13 Dec. 1546 O). G. Arnold Helt 13 De* cember in 'c jaar 1545 0)> «toen zouden defe s, Getuygen zyn gedoodt en doorftoken, de „ Hebreeuwfche en Griekfche Copyen van 't 5, O. en N. T. doen zynde verftoten ; de be„ dorve Latynfche overzetting voor authen„ tyk verklaart ; de ongefchrevene traditiën „ in gelykweerdigheid met de H. Schrift ge„ ftelt; de kracht desfelfs weggenomen, en
de macht van den Paus onderworpen. Hy „ eindigt die tydt 9 November 1549. als 't „ Concilie opgebroken is, door de doodt van
Paus Paulus de Derde (c), die op den 10 „ overleedt. Nota bene, die genomen befluyten zyn daar door niet verandert , nog dit Concilie daar door geëindigt , maar is weder herftelt onder zyn Opvolger Julius de Derde, den 1 Mey 1551.cn onder Pius de Vierde,
zyn-
(a) Vervolg op Platina, bladz. 211. (i) K. en K. Hist. II. Deel, blad2. 361, Cc) By R. Andala, bladz, 716.



222 VERHANDELING over
zynde de laatfte zitting geweest 3 en 4 Dec, in 't jaar 1563. Alle de vergaderingen van byzondere tyden byeen gereekent vyf Jaaren geduurt hebbende, volgens O. Panvinius (a). G. Arnold eindigt dat op dezelve tydt 4 Dec. in 't jaar 1563.. in alles vyfentwintig zittingen, gehouden in den tydt van 18 Jaaren (è). Men ziet hoe verfchillende die tydt door de Schryvers gefteld werd: dus kan dat niet zyn.
Hy (Brichtman) fielt ook „ de drie Jaaren „ en een half van het boofe Interim (of Interreligio. Een Boek alzo genoemt , om dat het maar voor dien tusfchentydc, tot dat het Concilie geëindigt waare, op bevel van Keizer Karei, na dat hy in Augustus in 't jaar •1548. een ryksvergadering gehouden had, opgeftelt was , het welk hy wilde dat tot een richtfnoer der Godsdienst zou dienen , tot dat die door 'c Concilie op een vasten voet gebragt was, dog dat Interim was dermaten ingerigt, dat de Proteftanten zig daar aan niet konde nog wilde onderwerpen) „ en eindigt „ defe drie dagen, dat is Jaaren, en een half, „ den 1 October 1550. doen zouden deze ,, Propheten weder levende zyn geworden, de ,, autoriteit en majesteit der II. Schriften zyn 3, hcrftelt y ende het Concilie van Trenten ge-
vloekt
(a) O. Panvinius , bladz. 342 . 343. C&) G. Arnold, als voaren.



den ENGEL des AFGRONDS. 223
„ vloekt tot den afgrond der bellen , van die van „ Maagdenburg, tot fchrik der vyanden (a). G. Arnold zegt, dat de twist over dit Interim Vier geheele Jaaren lang geduurt hebbe, tot het jaar 1552. wanneer 't door de Pasfaufche Vreede is vernietigt, en de Protestanten vryheid van Religie gegeven fo). Dit verdrag wierd gefloten den 2 Augustus van dat genoemde Jaar (V).
Wat daar van zy, de tydt van drie en een half Jaar is al te kort , voor het geene de Text zegt, dat, de menfehen uyt de Volken, ge» flachten, taaien ende natiën, dat is, Volken uyt allerlye geflachten, zullen hare doode lichamen fien. Ende die op de aerde woonen, narnelyk die overal over de aarde verfpreid zyn, die zullen verblydt fyn over haer, ende fullen vreughde be* dryven, ende fullen malkanderen gefchenken fenden: dit kan in zo korten tydt niet wel algemeen zyn over de aarde, te minder als men ziet waar in die gefchenken beftaan.
J. Napeir zegt. „ Sy verheuchden haer als „ de verfchriklyke dreygementen van Godes Woordt verborgen , ende den paus aenghename pardoenen geopent werden, ende waren vrolyck op haer Christ - dagen , ende
„ Paesch-
(a) R. Andala, als voeren.
(b) G. Arnold, K. H. II. Deel, bladz. 652. NB. inde Druk van 't jaar 1701. zyn 2 bladz. van dat N.
CO Dezelve, bladz. 656.



224 VERHANDELING over
„ Paeschfeesten, fendende van blyfchap hare „ giften ende gefchenken, op nieu-jaers ende
verzwooren-maendach: daer fy doch indien 5, fy de vreeslyke fententie der fchrifture ge„ weten en verftaen hadden, haer felve alfo
niet en foude verheucht hebben in men., fchen traditiën , ende aertfche wellusten (a). D. Groenewegen zegt, en mynes bedunkens zeer gepast , „ De Koningen fchonken den „ Paus den jaarlykfen tribuit uyt hare konink„ ryken: zy deelden de geconquesteerde lan5, den en ryken, die zy in 't lichaam van dit ,, Beest hadden ingelyfc, onder malkanderen
uyt. De Paus zond haar gewyde zwaarden ,, om de Ketters uycterueijen, (of ook de foj, genaamde heilige RELiquiEN) ende be„ fchonk haar met aanzienlyke naamen en „ voorrechten (Z>). Dit vereischt veel langer tydt: dewyl ook de Schrift altoos op groote zaaken ziet , en dit Interim maar een bevel was, dat het gewenschte gevolg niet hadde, alzo veele'zig daar aan niet onderwierpen, maar zig met kracht daar tegen ftelde.
Wat het Concilie van Trenten betreft, dat betoonde wel tot den Antichrist te behooren, dewyl zy de Getuygen (de H. Schrift) verwierpen, maar
Voor
Ca) Joh. Napeir, bladz. 199. Cb) By R. Andala, bladz. 708.



den ENGEL des AFGRONDS. £25
Voor eerst, is die tydt veel te laat geno» met? , om de Getuygen te konnen dooden, dat was toen niet meer in de macht van den Paus nog dat Concilie, dat bleek ook aan die van Maagdenburg, die op hun beurt dat Concilie vloekte en de Getuygen in 'haar eer en achting herftelde , 1 October in den jaare 1550. waar uyt men ziet dat die befluyten geen kracht meer hadden, dit had wel plaats in vroeger eeuwen , wanneer men den Paus meer onderworpen, en de H. Schrift niet in elks handen was.
Ten anderen , komt het ook niet overeen met de aardbeevinge , welke als het tydtftip daar by gevoegt werd, en waar in de feven duyfendt naamen van menfehen gedoodt wierden, moetende dat in die felve uure gebeuren dat de Getuygen dood lagen, en ophouden met haare herftelling, dat wy ftraks nader zullen bezien.
De drie dagen en een halve werden van andere geleerde Mannen, als Coccejus en Groenewegen, gehouden voor drie byzondere tyden , en een vierde in zyn begin. Of ook drie Eeuwen ep een halve (a). Dit laatfte is zekerlyk het allergepaste, en het fchynt my toe, dat men natuurlyk uyt de woorden van • den Text een onafgebroken tydt te verftaan hebbe.
Men
(«) R. Andala, bladz. 130. 707.
P



%i6 VERHANDELING over
Men behoeft dan maar in de Kerklyke Gefchiedenisfe te zien , naar een tydt waar in die Getuygen op een ongemeene wyze onderdrukt en zichtbaarlyk herftelt zyn. Die onderdrukking vindt men byzonderlyk, in de Twaalfde, Dertiende, Veertiende, tot aan de helft van de Vyftiende eeuw gefchiedt te zyn : wanneer men niet wilde dat de Leeken den Bybel zouden leefen; en de Geestlykheid zelve ter dier tydt daar in meer dan ooit onbedreven waaren; waar by nog kwam dat het door Paus Innocentius de Derde, en zyn navolger Honorius de Derde, volftrekt verboden wierd den Bybel in de gemeene Taal te leefen, werdende Petrus Waldus, Burger van Lions, opgeftaan in 't jaar n6o.< (waar van de Waldenfen, zo fommige meenen , oorfpronklyk zyn, hoewel het van andere werd tegengefproken,) zeer vervolgt, om dat hy den Bybel in de gemeene Taal (de Franfche) had overgezet, en een yder te leefen gegeeven. En het geen de Getuygen eigentlyk den doodfteek gaf, was , dat alies wierd gerigt naar de Aristotelifche Wysgeerte; de menschlyke fchriften van deSchoolleeraaren, wierden ingevoert, om te zyn een Regel in 't Recht en in de Godsdienst, in Kerken en Schooien, narnelyk die van de Twaalfde Eeuw, als Van Gratianus, een Italiaanfche BenedicTyner Monnik, welke bloeyde in den jaare 1120; van
Pe-



den ENGEL des AFGRONDS. 22?
Petrus Lombardus, deze wierd in 't jaar 1159 Bisfchop te Parys , en zyne Schriften hield men wel haast veel hooger dan de Bybel zelve; en Petrus Comestor,een Priester te Trece, in 't jaar 1 [50. het welk genoegzaam tot aan de Reformatie geduurt heefc ; hebbende Paus Innocentius de Derde in 't Concilie van Lateraan doorgedrongen , dat het Bock van Petrus Lombardus als een regelmaat van de geheele Theologie moeste gehouden werden, buyten het welke men niet behoefde te ftudeeren. Daar door Is de Bybel en het lee„ fen derzelve allengskens buyten gebruyk „ en in verachtinge , ja eindelyk geheel in „ vergetenheid gekomen (a). Gelyk ook M, Luther , in zyne Tafelredenen , van Joh. Carlftadt zegt, dat die 8 Jaaren Do&or in de Theologie was geweest, zonder ooic den Bybel geleefen te hebben. Daar toe werkte de Inquifitie ook mede. In 't jaar 1207 wierd Dominicus (van welken de Orden der Predik» monniken haaren oorfpronk heeft ,) naar Vrankryk afgezonden, om het geloof derWaldenfen te onderzoeken, dit gaf de eerfte aanleiding tot de Inquifitie; in 't jaar 1229 wierd te Thouloufe een Concilie tegen de Walden* fen gehouden, en daar in befloten in het 7 Ar.
ti-
O) G. Arnold jV. H. I. Deel, bladz. 624. Par. tj, P 3



223 VERHANDELING over
ticul , „ Wy verbieden alle Leeken toe te ,, liaan, de Boeken des Ouden en Nieuwen les3, taments te hebben; toelatende alleen als ie-
mand het Pfalmboek of een Brevier tot den „ Godsdienst , of een Getydeboek van Maria ,, uyt Godtvruchtigheit wilde hebben. Doch ,, verbieden wy ten allerftrengften, dat nie„ mand de gemelde Boeken , in de gemeene
taaie overgefet, fal mogen hebben («).
In de Nederlanden wierd een Boekdrukker ter doodt veroordeeld , zonder te weeten waarom , ,, hy verzogt dat men hem de re,, den van zo een vonnis wilde zeggen , en by 3, aldien hy aan eenig misbedryf fchuldig was,
hy God om vergeving zoude konnen bid„ den. Het antwoord was, dat hy den doodt „ had verdient, om dat hy den Bybel in 't „ Nederduytsch gedrukt had, waar door die ,, van een yder konde geleefen worden Dit meldt Titius,Prof. Theol.Hist. Art. i. P. 14. uyt Senon Paulus (è).
• Men ziet ook in de Voorredenen van de oudtfte vertaalde Bybels, het welk niet voor den jaare 1300 was , met welk een fchroom voor deGeestlykheid zulks ondernomen wierd:
dat
(0) Le Long, Boekz- der Nederi. Bybels, bladz. 130.
(f>) Waordeboek van 'Scockiui, Profesfor te Jena, np 't woordt Bybel, alwaar men meer diereejyke gevallen zal vinden, en J. le Long, bladz, 404—409.



den ENGEL des AFGRONDS. 229
dat dan ook nog geen geheele Bybels, maar flegts gedeeltens daar van waaren. Waar by nog kwam, dat voor de uytvinding der Drukkonst, de Bybels onmatig hoog in prys waaren , werdende een gefchreven Bybel verkogt voor vier of vyfhondert Kroonen (Y), die daar en boven nog in 'c Latyn was, welke dan maar hier en daar te vinden waare, en geenfins voor de gemeene Leeken te bekomen , welke naauwLyks wisten wat de Bybel was, houdende daar Voor die Boeken van bovengemelde Schryveren, die men in Kerken en Schooien gebruykte , voornamelyk dat van Petrus Comestor , die een Werk had opgeftelt, waar in hy den inhoud des Bybels in 'c kort byeen getrokken had; dit meenden zy dat de Bybel zelve waare. Door dit alles was de onkunde zeer groot, zelf onder de Geestlyken , dat zo verre ging dat veele naauwlyks leefen konde (b"). Zulks „ dat als 'er Bisfchoppen of Priesters moesten „ aangeftelt worden , niets anders van haar ,, vereischt wierd, dan dat zy mei konde Lee„ fen, Singen, het Gebedt des Heeren, de Ge-. 5, loofsbelydenisfe , de Pfahnen , de B°fweerin,, gen, en de Feestdagen uytreekenen. En wanneer derfelver geheele Bibliotheek alleen
„ be-
O) Joh. Wallichius, by J. le Long, bladz. 363. (b~) Mezeray, Chronyk van Vrankryk, op 't Jaar 1517. bladz. 120. en andere meer.
P 3



23o VERHANDELING over
„ beftont in een Misfale of Misfe-Boek, een „ Pfalterium of Pfalm. Boek, een Lectionarium 3) of Lesfe-Boek, een Antiphonarüim of Ge* 3, fang-Bock, een Poenitentiale of ifc'egf en Pe•5, mtenlie- Boek, en een Martyrologium of Mzrs, telaars - Bock, dan oordeelde men haar Boes, ken genoeg te hebben, om haar Ampt te bekleeden ; fonder dat 'er het minst van >} een Bybel gefproken werdt (a).
Toen in 't jaar 1415 de Hooge School te Leuven zoude opgerigt werden moest men daar toe verlof vraagen aan de Paus, zynde ter dier tydt Martinus de Vierde, (tot 1417) die zeer gereedelyk vryheid verleende om aldaar allerlye Wetenfchappen te Onderwyzen, uytgezondert de Godgeleertheid , om dat hy niet wilde dat die in 't openbaar geleert zou worden. Zo was het ook met andere Hooge Schooien. En het was op het nadruklyk verzoek van Philips de Tweede, Hartog van Braband, en Evard van Mark , Prins van Luyk, dat Paus Eugenius de Vyfde, in 't jaar 1431, aan de Academie van Leuven vergunde, aldaar ook in de Godgeleertheid te onderwyzen (b~).
Dus was het dat de Getuygen doodt lagen op de ftrate der grote fladt. dat is , door het geheele
An-
(a) F, A. Lampe, Synopus Bist. Ecclef. P, 170. Fidt ttinm Usjeri Hist. Dogm, P, 346, 347. by J. Ie Long, bladz. 101.
(b) Verro. van Braband, I. Deel, bladz, 19, 20,



den ENGEL des AFGRONDS. 231
Antichristifche ryk, zonder geest en leeven.
En men zoude niet toelaten dat haare doode lichamen in graven gelegt mierden , dat een al* lerhooggaanfte boosheid, haat en verachtinge te kennen geeft, die fomtyds zo verre gaat, dat het niet genoeg is, dat men zig van zynen vyand wreekt, zo dat hy ook het leeven daar door verliest, maar dat men hem de aarde niet vergunt om tot een begraafplaats te verftrekken. Gelyk gebeurde aan Keizer Hendrik de Vierde, die zeer in de haat van den Paus was, welke door last van zyn eigen zoon, die hem in zyn leeven zo veel verdriets had aangedaan , dat hy eindelyk van hartfeer en kommer geftorven was, na dat hy genoodfaakt was geweest, zyn Ryk en Kroone aan hem af teftaan, reets begraven zynde, weder opgegraven wierd, om dat hy kwanswys onder den Pausfelyken Ban geftorven was, werdende eerst na vyf jaaren weder in de aarde gelegt, in 't jaar uil. Zo deed men ook de getuygen der waarheid , die men lang na hunnen doodt weder opgroef, gelyk gefchiede aan Johannes Wiclef, Profesfor te Oxfort, die in 't jaar 1383 de Bybel in 't Engelsch overzette; deze in 't jaar 1387 overleden zynde te Lutterworth , daar hy Rector was , wierd 1428, (fommige ftellen eenige jaaren eerder) weder opgegraven , en te Oxfort verbrandt. Zo ook Martinus Bucerus, die eerst een DoP 4 mi*



'232 VERHANDELING over
minicaner Monnik was, maar na dat hy Luther te Worms in tegenwoordigheid des Keizers zyn geloof had hoorcn verdedigen, tot de Hervormde Godsdienst overging, en 20 jaaren te Straasburg Bedienaar des Godlyken Woordts geweest, van waar hy beroepen wierd op de Hooge Schooi te Cambridge, daar hy veele jaaren met veel luyfter onderwyzing in de Godgeleertheid gegeven heeft, deze wierd ook eenige jaaren na zyn doodt , wanneer het Pausdom aldaar de overhand kreeg, opgegraven en verbrandt.
De meeste Uytleggers verftaan die gezegde woorden ende en jullen niet toelaten dat hare doode lichamen in graven geleght worden, zo, dat zy den Bybel niet geheel wilden wegruymen, om dat zy wilden fchynen in hunne leerftukken zig naar dezelve te regelen, dog het blykt wel dat zy daar over weinig zwarigheid maakte , dewyl zy zeiden, dat de Bybel een, doode Letter was, die hunne uytlegging nodig hadde: waaróm zy die dan buyten gebruyk ftelde. Dat dit uyt een bittere haat was, ziet men ook daar aan, dat zy zig verheugen zouden in het befchouwen van die doode Lichaamen, en malkanderen gefchenken zenden , om dat defe tweeJPropbeeten, de gene die op de aerde ivoonen gepynight hadden, dewyl hunne leeringen niet overeen kwamen met her geruygenis der Propheeten , die daar door hen pynlyk vielen, en x " zy



den ENGEL des AFGRONDS. 233
zy daarom die liever wilde wech hebben, indien het in hun macht was, zig verheugende dat zy het zo verre gebragt hadden, dat de H Schrift geheel buyten gebruyk was, en de Paus zulke Leerftukken de Kerk konde opdringen als hem en zyne Geestelykheid goeddachte, om het Volk in eene blinde gehoorfaamheid te houden, en onder zyne heerfchappye te doen bukken, dat wel ras een andere keer nam, wanneer men de H Schrift begon in te zien , welke regelrecht daar tegen ftreedt.
Vs. 11. Ende na drie daven ende eenen balven , is eenen geest dti levens uyt God Ml haet gegaen: ende fy JloruUn op bare weten, du is, dat God door zyn Geest de herten der menfehen bewerkte, dat zy bes?eerig wierden naar zyn H. Woordt, en hen bekwaam maakte om dat in de gemeene Taaie over M zetten, waar door als een geest des levens daar in kwam , daar het te vooren als een do:>de letter was, voor de zulke die geen Latyn verironden, al waare het dat zy het in handen hadden.
Eude daer is groote vreefe gevallen op de gene die haer aanfcbouivden. Voor eerst, om dat het een groote verbaastheid verwekte in haare vyanden. Ten andere, om dat men door het leefen van dat Woordt verflagen wierd, ziende hoe verre men van de zuyvere Leere was afgeweken.
Nu ontdekte zig het geen in de Eerfte Phiole P 5 ver'



234 VERHANDELING over
vermelde werd, Cap. XVI: 2. Ende daer -wierd een quaet en boos gefweer aen de menfehen, die bet merckteecken des Beestes hadden, ende die fyn heelt aanbaden. Die betekent, dat de Kerk een affchuwelyke gedaante kreeg, door de valfche Leerftellingen , die de Bisfchop van Romen invoerde; gelyk menfehen vol vuyle zweeren affchuwelyk zyn om aan te zien. En nu hier ter plaatfe, die Leerftukkeruby het licht van Gods Woordt befchouwt zynde, toen de Bybel in elks handen kwam, wierden die affchuwelyk bevonden, en voor valfche Leerftukken bekendt.
Vs. 12. Ende fy hoorden een groote femme uyt den hemel, die tot haer feide, komt herwaerts op, ende fy voeren op nae den hemel in de wolcke, ende haere vyanden aenfehouwdenfe. Dit opvaren ten hemel, wierd veroorfaakt door de uytvinding der Drukkonst, omtrent het midden der Vyf> tiende Eeuw , welke het middel was , waar door de Getuygen in yders handen geraakte, en voor elks gezicht gebragt wierden, min nog meer dan of zy in de Lucht waren opgeheven geworden, en aldaar voor een yder terbefchouwinge geftelt. En teffens ook boven het bereik van haare Vyanden , die hoe ongaarne ook, dit echter moesten aanzien, dewyl zy het niet konde beletten, en het leefen derzelve thans niet meer konde verbieden. De groote femme uyt den hemel, moet men houden als vcor een
God-



den ENGEL des AFGRONDS 235
Godlyk bevel, of liever uytwerkinge , waar door Hy naar zyn welbehagen die alfo deedt gefchieden*
Dit was het geen in de Vyfde Phiole werd afgebeelde, Cap. XVI: 10. Ende de vyfde En* gel goot fyne Pbiole uyt op den tbroon des Beests. endefyn Ryeke is verduystert geworden: ende fy toornden bare tongen van pyne: dit deedt het Ryk van den Paus fterk verduysteren, waar over hy en zyne Geestelyken haare tongen kaauwden van fpyt en verdriet.
Vs. 11. Ende fy lasterden den Godt des hemels van wegen bare pynen: en van wegen hare gefweren: even als menfehen die door booze zwoeren vinnige fmerren lyden, fomtyds alle gedult verlieten, en aan het woeden flaan: konnende hier op van hen niet anders dan ipyt en woede volgen , van wegen hare pynen , en hare gefweeren , dewyl die ,van haar waaren voortgekomen : waar door zy dan ook zig niet bekeerden van hare wereken ; maar in haare woede en wraakzucht volharde tegen de bclyders der waare Leere.
Een oudt Schryver, met naame Robert Robertsz , in zyne Tydtkaart of Feesten Israëls (0), was al van dit gevoelen : dat de Drukkonst het middel was waar door de Twee
Ge-
(a) By D Rembrants van Nierop, Matbem. Tydtbefcfc\ der IVeereidt, 4. Druk, in 't jaar 1675. bladz. lol.



23^ VERHANDELING over
Getuygen (de Boeken des O. en N. Testaments) weder levendig zyn geworden, en onder den gemeenen Volke zyn gekomen , (hoewel hy van de tydt der Propheteeringe, en het doode liggen op der ftraate, een geheele andere uytlegging doet,) zo ook veele na hem, die echter in de verdere verklaringe, van deze myne befchryving merkelyk verfchillen.
Wat de Aardbeving belangt. Wy zeiden boven, dat het Concilie van Trenten, met de tydt derzelve niet overeenflemde, moetende nogtans in diefelve uure gebeuren, dat de Getuygen doodt lagen, en ophouden met haare herftellinge.
Deze Aardbeving zoude in den eerfte opflag wel fchynen dezelve te zyn , waar van gemeld werd, in het Zesde Zegel, maar daar in is dit onderfcheid, dat in deze maar het Tiende deel der Stadt is gevallen, dat wil zeggen, een aanzienlyk deel eener groote en machtige Heerfchappye, en in geene ging het geheele Ryk verloren. Wy zeggen een groote Heerfchappye, want indien het maar van een klein gebiedt was, zou het Tiende deel niet veel zeggen, en was niet waardig melding van te maaken. Ook werd doorgaans door de Stadt een wyduytgeftrekt gebiedt verftaan , 'c zy het verre uytgeftrektKerklyk gezach van den Paus, of ook het Keizerryk. Het gevoeglykst is alhier te verftaan het Opstersch Keizerryk, dewyl



den ENGEL des AFGRONDS. 237
wyl aldaar den oorlog gevoert wierd. Het was een aanzienlyk deel daar van, wanneer geheel Syriën , Palestina daar onder begrepen, verloren ging.
Ook zyn in deze Aardbeving gedoodt feven duyfent naamen van menfehen, dat van de andere niet gezegt werd. Evenwel is het niet geheel en al mis, want is gedeeltelyk dezelve.
Door Aardbevingen heeft men , als reets gezegt, te verftaan, groote beroeringen onder de Volken, waarom wy meenen dat men in deze daar voor te houden heeft , de hier boven befchrevene Ki uysvaarten, Cap. X. genoemt Donderflagen. Welke juyst zyn voorgevallen in die zelve tydt dat de Getuygen doodt lagen, narnelyk begonnen met't einde der Elfde, in 't jaar 1099; geduurende de geheele Twaalfde , en byna Dertiende Eeuwe, waar by geheel Syriën , het H. Lande daar onder gerekent, verloren ging, in 't jaar 1291. het welk te voren een aanzienlyk deel van het Oostersch Keizerryk uytmaakte, en zeer wel het Tiende deel kon genoemt werden. De laatfte fchokking van deze Aardbeving was de inneeming van Conftantinopolen , op de helft der Vyfciende Eeuwe, in den jaare 1453 , welke in het Zesde Zegel befchreven werd, en de ondergang van het geheele Oosterfche of Griekfche Keizerryk was : dat het Derde Wee uytmaakte. Zo dat die Aardbeving maar
Vier



23§ VERHANDELING over
Vier Jaaren meer dan drie en een halve Eeuw geduurt heefc, welke zo het biykt genomen moec werden voor die drie dagen en een halve, welke naauwkeurig genoeg die cydt uyemaaken, Dierhalven ook een gedeelte van die zelve aardbeving waar van hier in het XL Gap. gemeldt werd: welke juyst voorviel en een einde daar aan maakte, op het zelve oogenblik als 't waare, dat de Getuygen door de Drukkonst, in 't jaar 1440, of wel volgens 't Jaartal der oudefte boeken, 1445, levendig wierden; ih allerlye Taaien gemeen gemaakt; en dus als ten hemel, dat is, in de Wolken, opgenomen wierden, om van elk befchouwt te werden : wanneer ook teffens de geleertheid met de vluchtende Grieken , in 't Westen overkwam. Zo dat de tydt dezer twee gebeurtenisfen, zo die van het dooden en levend worden der Getuygen , als die der Aardbevinge, de eene door de andere werd kennelyk gemaakt. Moetende al het geene in die tusfehentydt is voorgevallen , van het verlies des H. Lands ten tweedenmaale, tot de inneeming van Conftantinopolen , aangemerkt werden als zo veele fchuddingen, die de eene min de andere meer hevig zyn geweest. Als daar is, het oprichten van het Turkfche Keizerryk door Ottoman, met de aanvang van de Veertiende Eeuw, even na het verlies van het H. Land; dat Orchanes zyn Opvolger het eerfte in Europa overkwam,
in



den ENGEL des AFGRONDS. 239
in 't jaar 1357» winnende de Scadt Kallipoli; daar op volgde dat Amurath de Eerfte, 1360, te Adrianopolen zyn zetel vestigde midden onder de Christenen , gaande die veroveringen al verder en verder , tot zy in 't jaar M53 Conftantinopolen innamen, en zo het geheele Griekfche Keizerryk vermeesterde, dat de laatfte en hevigfte fchokking was, en welke het Derde Wee voltooyde.
Dat de Kruysvaarten mede tot die Aardbeving behooren, en dierhalven de drie en een halve dag van daar begonnen moeten werden, blykt aan de feven duyfent naamen van menfehen die daar in gedoodt wierden.
Het zal daar nu op aankomen, wat men door die feven duyfent naamen van menfehen te verftaan heeft. Men vindt dat, dat zelve woord het welk hier duyfent vertaalt werd , Micha V: 1. genomen werd voor Vorften, vergeleken met Matth. II: 6. By Micha ftaat, Gy Bethlehem Ephrata, zyt gy kleyn om te wefen onder de duyzenden van Juda. Daar by Mattheus, alwaar deze plaats werd aangehaalt, ftiat in plaats van duyfenden , vorsten Juda , en werd genomen , voor Krygsoverften , Leidsmannen, voorgangers of Heirtochtleiders, zo men thans zegt Hartogen, als blykt aan de volgende woorden, want uyt u fal de leydtsman voortkomen, die myn volk Israè'l weiden fal. Welke by Micha een Heerfcber werd genoemt:
uyt



24o VERHANDELING over
uyt ufal my voortkomen die een heerscheR zal zyn in Israël. Gelyk ook de geleerde Kantteekenaars Micha V. op N°. 4. aanteekenen, j, dat de twee Hebreeuwfche woorden , die j, duyfent ende een Leidsman ofte Voorganger „ betekenen , malkanderen zeer na verwandt, „ ende van eenen oorfpronk zyn. Als mede „ dat het ziet op de afdeelinge der Stammen „ in hare duyfenden, hebbende elck duyfent „ zyn hooft ende overften , ofte leidtsman en„ de voorganger. Zo heeft dan daar ter plaatfe Propheet Micha willen zeggen. Dat hoewel de Stadt Bethlehem, dewyl zy zeer klein was, niet veelKrygsvolk zoude konnen uytleveren , om onder de Overften, Vorften of Leidtsmannen van Juda getelt te werden, nochtans uyt haer. foude voortkomen , die een heerscher ofte leidtsman, zo als by Mattheus ftaat, zou zyn in Israël.
Dierhalven kan men dan hier by Joannes door feven duysent naamen verftaan, Krygsvolkeren onder hunne Overften , Leidtsmannen of Vorften , van Zevenerlye Natiën of Landtaart, naar welke hunne Naamen genoemt wierden, als by voorbeeld, Duytfchen, Franfche, Nederlanders enz. : welk getal, by aldien men op 't juyste Zevental wil ftaan, in dat machtig Leger van zevenmaal hondert duyzendt menfehen, die in de eerfte Kruysvaart naar 't H. Landt zyn opgetrokken, en veelal
daar



den ENGEL des AFGRONDS. 241
daar gefneuvelt zyn, zeer wel kan gevonden werden: dewyl dat Leger uyt allerlye Taaien en Natiën beftont, die dan aldaar zyn gedoodt, en wel in die felve uwe, dat de Getuygen doodt lagen.
Zo dat hier geen Concilie van Trenten eenigfins te pas komt, Nog ook de Pausfelyke heerfchappye, dewyl zynWeereldlyk gebiedt, (werdende hier eigentlyk op een Weereldlyk gebiedt gezien,) veel te gering en van te kleinen omtrek is , by geen machtige Ryken in vergelykinge te brengen, werdende ook nog door de Landtbefchryvers aangemerkt , dat zyn grondtgebiedt , dat men de Kerklyken Staat noemt, wel het flegtfte deel van Italië is. Ook heeft het Pausfelyk gebiedt, nog ook zyn gezach by deze Aardbeving, waar in die Zeven duyzendt Naamen gedoodt zyn, iets geleden , dewyl die Oorlog buyten zyn Landt gevoert is, gelyk gezegt was, dat de Wynpers buyten de> Stadt, dat is, buyten 't Roomsch gebiedt, zoude getreden werden, Cap. XIV: 20. Belangende zyn gezach, dat is daar door integendeel veeleer hooger geftegen , dewyl hy in 't afwezen der Vorften, dat te beter kon doen gelden, dat ook wel zyn voornaamfte oogmerk met dien geheelen Oorlog was, dewyl nog daar en boven op het eerfte Lateraanfche Concilie (gehouden in 't jaar 1122) befloten wierd, „ dat de goederen der geenen, die in 't H.
Q Lande



2+ï VERHANDELING over
„ Landt trocken onder de befchuttinge van „ den H. Petrus, of eigentlyk van den Paus, „ zou zyn. Waar op G. Arnold, in zyn K. Historie (V), aanmerkt, „ dat daar mede dan „ het Schaap, rechtfchapen aan den Wolf be-
volen wierd; dierhalven moet hier een ander Ryk werden bedoelt, 't welk dan niet beter gepast kan werden, als op dat Ryk waar in dien Oorlog gevoert wierd, met zulk een lcwaaden uytflag, narnelyk het Oostersch Keizerryk, waar van eerst het Tiende deel, Syriën , waar onder Palestina , gevallen is , en aan de Turken overgegaan, na korten tydt in de macht der Christenen te zyn geweest, waar op ook aanftonts gezegt werd, bet tweede wee is wecb gegaen. te weeten, het verlies van het H. Landt ten tweedenmaale: en met de laatfte fchokking van die zelve aardbeving, die ten opzigte van de vorige Weën haast volgde , eindelyk het geheele Griekfche Keizerryk: het welk van tydt tot tydt al zeer was afgenomen, zo dat het geenfins by de luyfter van vorige tyden haaien konde.
Ter dezer tydt, te weeten na het inneemen van dat Keizerryk, moet men het half uur Uil. fwygens van 't Zevende Zegel ftellen te beginnen, duurende zo lang als her Keizerryk onder de beheerfching van den Turk blyven
moet,
(a) I. D eel, bladz. 634. Par. a.



een ENGEL des AFGRONDS. 243
moet, dewyl daar van niets canmerklyks aan te kondigen was, zo lang die Heerfchappye in den zeiven ftant bleef. Zie boven bladz. 179.
Daar op volgt vs. 15. bet blaafen van de Zevende Bazuyn. Ende daer gefchiedden groote (temmen in den heniel, /eggende, de Koninckryclen der werjelt zyn geworden onzes Heeren ende fynes Christi, ende hy /al als Koninck heerf hen in alle eeuwigheidt: welkers begin hier aan te kennen zal zyn , als de heerfchappye van den Turk begint af te neemen, in diervoegen dat van zyne Staaten aan de Christenen overgaan, als dan mag men veilig ftellen dat de Tydt van de Zevende Bazuyn begint, met welkers einde zyn geheele Val zal daar zyn, volgens de bedreiging van Cap. X: 7. dat voor hen geen tydt meer zal zyn. En zo het my voorkomt, moet men uyt het geene wy in deze onze tydt zien gebeuren, befluyten dat dezelve niet verre af is, want dat zyn gezach onder de zyne in die wyduytgeftrekte heerfchappye merklyk vermindert, beleven wy reets, dewyl hy op verre na zo gedugt niet is als voorheen, en verfcheiden Landtfchappen tegen hem opftaan. Dog men kan niet volftrekt zeggen, dat die Bazuyn reets begin genomen heeft, dewyl hy dat Ryk nog beheerscht, en gevolglyk 't ftilfwygen van het Zevende Zegel nog duurt.
Aldus Is het dat naar myne meening de zaaken die hier voorkomen te famen hangen, dertQ a ken-



244 VERHANDELING over
kende daar uyt te mogen vastftellen: dat de gemelde Twee Getuygen het O. en N. Testament zyn , de twee waarachtige Getuygen y die uyt het Oosten verdreven waaren, en die in deze Kerk die nu befchreven zoude werden, gevonden wierden: welke eindelyk over het Mahomethaandom zouden zegenpraalen , en ter plaatfe van waar zy verdreven waaren, herftelt werden. Daarom is het, als reeds boven gezegt, dat hier de Zevende Bazuyn ingebragt werd, die eigentlyk gelyk de andere Bazuynen tot het Oosten behoort, om dat die betreklyk is tot het wedervaren der Getuygen , waar door de Koninkryken onfes Heeren ende Christi zouden werden: dewyl de Christenen weder aldaar zouden heerfchen als voorheen, en over veele andere Barbaarfche Koninkryken meer, en Christus die in zyne Leden regeeren ; het welke voortaan onafgebroken zoude duuren, tot aan het einde der Eeuwen, waar na Christus zelve zal als Koninck heerfchen in alle eeuwigheidt.
Ook kan men uyt deze befchryving zien, hoe het zig in 't Westen in ^len Nieuwen Tempel toedraagen zoude ter tydt dat in 't Oosten tegen de Ongelovigen zo fel geftreden wierd, met dien ongelukkigen uytflag, dat de Kerk aldaar geheel verwoest wierd, en het Mahomethaandom zegenpraalde: daar in tegendeel in 'c Westen dezelve op nieuws wierd gevestigd



den ENGEL des AFGRONDS. 245
rigt, door het levend;g worden der Getuigen.
De Lotgevallen derzelve afgehandelt zynde, dan werd verder een volledige befchryving gegedaan van de Kerk in het Westen of Nieuwen Tempel, dat met het XII. Capittel van zeer hoog werd opgehaalt , van Christi komst in het vleesch, hier door werd haare herkomst bekent, wie en van waar zy is. Zy werd af. geheelde door een Vrouw bekleedt met de Zonne, narnelyk de Zonne der gerechtigheid; de Maane was onder baare voeten. Verftaa, de plechtigheden van Mofes Wet, die veelal naar het vernieuwen der Maane geregelt waaren, als dezelve verwerpende, zynde onder haare voeten geftelt, alzo zy nu tot verhevener ftaat gebragt was , en niet meer aan die lastige dienstbaarheid verbonden ; ende op haer hooft een Kroone van twaelf Sterren. Dit was de Apostolifche Leere die zy beleedt, die haar Cieraad en Kroone was, waar voor zy leedt en ftreedt. Welke befchryvinge vervolgt werd , tot de Kerk onder de Heidenen was , die gehoedt zoude werden met eene yzere roede, om de zwaare vervolginge dien zy de Vrouwe zoude aandoen, die daar door genoodfaakt zou zyn te vluchten in de woestyne in het Westen.
Dit is vervat in de Zes eerfte Veerfen,waar na haare Lotgevallen volgen : beginnende vs. 7. met de krygh in den hemel, tusfehen Michaël en de Q 3 1 Draak,



245 VERHANDELING over
Draak,'dat is, de twist tusfehen -.Christenen en Jooden, kort na Christi hemelvaart, geenfins die Draak met Zeven Hoofden en Tien Hoornen , waar van in 't 3 Veers gemeld werd, die dezelve is met Cap. XIII: 1. daarom werd tot onderfcheid hier by gedaan de oude Slang, die Cap. XX: 2. gezegt werd de Duyvel en de Satanas te zyn: deze werkte in de Jooden om Mofes Wet :te doen ftant houden. Dit is het zelve dat reets vermeld was Cap. VIII: 5. dat de Eerfte Bazuyn behelst, 't welk hier met eene andere omfchryving voorkomt» Dat de twist bier over deze Wet was, ziet men uyt het vervolg der reden, vs. 10. daar die genoemt werd de verklaeger der broederen, die haer verklaegde voor onfen Godt dagh ende nacht, enz. het weik de Ceremcnieele Wet.is, om dat in de daagljiïfche Offerhanden een bekentenis was dat de fchult nog open ftont, Hebr. X: 1 — 3. De Zaligmaker zelve zegt dat Joan, V: 45. En meint niet dat ik u verkla e gen zal by den Vader : die u verklaegt is moses, op wekken gy gehoopt hebt. Waar in beftont de hoop die zy op Mofes hadden ? Zekerlyk hier in, dat zy meenden , dat het onderhouden zyner Wet, haar buyten fchult zou ftellen, en dat dezelve altoos in ftant moest blyven, als zynde een eeuwige inzettinge, (want indien zy ooit te recht begrepen hadden, dat die met de komst van de Mesfias moeste afgefchaft werden,



den ENGEL des AFGRONDS. 247
den, waaren de Jooden al voor lange bekeert geweest,) waarom zy zo zeer daar voor yverde. De Zaligmaker laat daar op volgen, dat zy dan Mofes, daar zy zo zeer op fteunde , ook in zyne woorden moesten geloven, die hy van Hem gefchreven had ; maar het eerfte duydt aan zyne Wet die hen verklaagen zoude , onderfcheiden van zyne woorden.
Het blykt ook uyt het volgende 11 vs. Ende zy hebben hem overwonnen door het bloedt des Lams, ende door het ivoordt harer getuygenisfe: het welk juyst dat geene was, dat vereischt wierd om dat handfchrift dat tegen ons was, in inzettingen beftaande , zo als Paulus 't noemt Coll. II: 14. uyt te wisfchen , narnelyk het bloedt des Lams, daar by 't woordt harer getuygenisfe , dat is , het Euangelium dat zy verkondigde, waar door Mofes Wet te niete gedaan wierd.
Hier werkte de Satan nu juyst het tegendeel van het geen hy voortyds deedt, by het weder opbouwen van den Tempel, toen hy de herftelling dier Godsdienst trachte te verhinderen, vertoont in 't Gezichte van Propheet Zacharia Cap. II: 1, 2. waar op Apostel Judas het ooge heeft in zynen Brief vs. 9. noemende Michaël, de perfoon die by Zacharia de Engel des Heeren werd genoemt, en welke geen oordeel van lasteringen durfde voortbrengen. Sommige Geleerden zyn van gevoelen, dat hier door Q 4 Mi-



a4§ VERHANDELING over
Mfchiël de Heere Christus moet verftaan werden; doch dar fluyt geenfins met de woorden van Apostel Judas, die hem voor een gefchaperi Engel houdt, als uyt dit zelve 9 Veers blykr. Zo ook Apostel Petrus 2 Pet. II: 11. En ik vinde geen genoegzame reden, waarom de Heere Christus by Zacharia de Satan niet zou hebben durven beftraffen , wat men ook daar van zegge. En dat Apostel Judas dat zelve Gezichte bedoelt, blykt te meer, dewyl liy dezelve woorden gebruykt , de Heere beflrafe u. Welke woorden men nergens anders in de H. Schrift vindt, want die zeggen het zelve, als de Heere fcbelde m, zo als by Zacharia ffeia'ti gelyk men zien kan Pf. IX: 6. Pf. LXV11I: 31. Pf. LXXX: 17. en andere plaatTen meer; want het fchelden van den Heere, is zo veel als oordeelen en ftraffen zenden. Michaël komt ook voor Dan. X: 13. 21. en Cap. XII: 1. in welke plaatfen men ook de Heere Christus wil verftaan hebben; maar zo God wil en wy leeven, zullen wy in een afzonderlyk Vertoogje over de laatfte plaats , trachten aan te toonen dat Hy dat niet is ; maar een Mensch , die door den Engel Michaël 'werd afgebeeldt.
De twist aldaar (by Zacharia) was volgens Judas over bet lichaam Mofes. Daar door heefc men te verftaan, het lichaam zyner Wetten: zo als het Roomsch Rechtboek werd genoemt
het



den ENGEL des AFGRONDS. 249
het Corpus Juris, dat is, het lichaam der Rechten : zo zegt ook Cicero Corpus Homeri , 't lichaam van Homerus, te wee ten , de werken van Homerus. Cicero leefde even voor de tydt der Apostelen, zo dat men ter dier tydt die fpreekwyze gebruykte. Dierhalven niet het eigentlyke Lichaam Mofes, het welk men verkiert, dat de Kinderen Israëls door ingevinge des Satans zouden begeert hebben, om daar mede afgoderye te pleegen, waarom dan God om zulks te verhindefen, het verborgen had (a). Maar van zulk een twist vindt men nergens in de H. Schrift iets vermeldt: het werd dwaaslyk genoeg van de Papisten voorgegeven, die een eigentlyke ftrydt daar van maaken , vertoonende nog als een H. Overblyffel QReliquie) een klein Zwaardtje met het welk de Engel Michaël zoude geftreden hebben, daar Calvyn mede fpot in zyn Rommelzode van Paapsch.heiligdom.
Het was in dit Gezichte van Zacharia te
doen,
00 Een zeker Schryver, die my thans niet te binnen komt, geeft daar van deeze eenvoudige en téfferts gewigtige reden : narnelyk. Om dat God gedreijd had Mum. XX: 12. en XXVII: 13- dat Mofes niet in 't Landt Canaan komen zoude, waar onder men ook zyn doodtgebeente verftaan mag, 't welk de Kinderen Lraëls órigetwyfelt met zig over de Jordaan gevoert , en in 't Landt Canaan zoude gebragt hebben, indien dat onder hun macht was geweest.
0. 5



25o VERHANDELING over
doen, om de herftelling van het lichaam van Mofes Wetten, te weeten, de Tempeldienst, of die zoude her/lelt werden, dan niet: de. wyi in die tydt de Jooden in het herbouwen <3ès Tempels onder Zerubbabel en Jofua den Hoogenpriester, zeer wierden benaauwt, en alle verhindering toegebragt door hunne wederpartyders, voornamelyk de Landtvoogden desKonings van Perfiè'n , denwelken daar op toeleiden om den opbouw te beletten , niettegenftaande de Koning Cyrus daar toe vryheid hadde gegeven. Dit vindt men breedvoerig Ezra Cap.III, IV, V. Dit werd by Zacharia , welke ter dier tydt propheteerde , in dit Gezichte voorgeftelt , onder twee twistende partyën, de eene verbeeldende de Hoogenpriester Jofua, en de andere de Satan , als werkende in de vyanden van Gods Volk , gelyk doorgaans in de Prophetifche Gezichten de zaaken'die gebeuren zullen, onder deeze en geene vertooningen werden voorgeftelt. Zy waren nu wel verlost uyt deBabylonifche gevangenis, en het Volk grootdeels in hun Landt wedergekeert; maar hadden nu nog met vyanden te ftiyden, waarom deze vertooning hier by Zacharia diende, om de Jooden te fterken, op dat hunne handen niet verflappen zouden; maar zy het werk dat nu lange door list haarer vyanden "vertraagt was, wederom met moedt en dapperheid moesten aanvangen, en verwagten dat
de



den ENGEL des AFGRONDS. 251
de Heere hunne vyanden fchelden zoude en Jerufalem vsrkiefen, zynde hen nu de gelukkige uytkomst vertoont : waarom ook. de Heere voor der zeide Cap. IV: 9. de handen. Zerubbabels hebben dübuys gegrondvest, fyne handen fullen 't oock voleinden. -Hag. II: 5- 24«
Zo dat men by Judas geen andere ftrydt te verftaan hebbe dan deze van Zacharia in dat Gezichte gezien, al is het, dat zo men zegt, hetzelve in zeker Apocryph Boek , genaamt de Hemelvaart Mofes , gevonden werd, want zelf aan den Tytel van dat Boek, blykt waar' voor men dat te houden heefc, en al het geene hier van naar waarheid zweemende daar in gevonden werd, is ongetwyfelt uyt deze plaats van Zacharia genomen.
Even zo was ook hier by Joannes de krygli in den hemel, die nogtans op de aarde in de Joodfche Kerk is geweest. Veele zaaken werden in dit Boek aan hem vertoont als in den hemel te gefchieden, die echter niet zyn, dan een afbeelding van de Kerk hier op aarde, en het geene daar in gebeuren zoude.
De uytkomst dezer ftrydt was de nederwerping des Satans uyt den hemel. Dit had de Heere Christus al voorzegt Luc. X: 18. Ik zag den Satan als een blickfem, uyt den hemel val-, len. Dewyl iemancf gezegt werd te vallen, die in aanzien en macht vernedert werd. Zo werd Mi XIV: 12. van de Koning van Babel gezegt, J"" Hoe



252 VERHANDELING over
Hoe zyt gy uyt den hemel gevallen, 6 Morgenfterre. Die werd hier ter plaatfe gezegt van den S.itan, dewyl de H. Schrift doorgaans by perfoonsverbeelding fpreekt ; zo gebruykt ook Paulus dezelve fpreekwyze, en in dezelve zin, Rom. XVI: 20. Ende de Godt des vredes zal den
éatan haast onder uwe voeten
verpletteren. Op deze wyze zoude de Satan vallen , dierhalven niet uyt den hemel, maar als werkende in de kinderen der ongehoorfiemheit, Eph. II: 2. de tegenftanders van het Euangelie, want de Zaligmaker zegt dit daar ter plaatfe niet enkel op die woorden van de Discipelen, oock de Duyvelen zyn ons onderworpen in utioeri name, maar op de prediking waar toe Hy hen hadde uytgezonden , en waar van zy met Uydfchap wederkeerde, daar zy dan op laaten volgen, oock de Duyvelen enz. In diervoegen zoude de Satan vallen, en wel als een, blickfem uyt den hemel, valt, te weeten, zeer fchielyk, dus meen ik dat het moet verftaan werden , al is het dat de zinfnyding by dat laatfte woordt niet ftaat, want het legt in de reden , dewyl het Euangelium een fnelle loop zoude hebben over de geheele aarde. ' Als dan Joannes gezegt hadde dat de Satan was nedergeworpen, zo volgt vs. 12. Dat hy groote toorn hadde, hebbende maar een kleine tydt, narnelyk, om nu voortaan de Kerk te doen vervolgen door de Heidenen, konnende
door



den ENGEL des AFGRONDS. 253
door de Joodfche Wet nu niet meer uytrechten : welke tydt maar weinig langer duuren zoude, dan tot de Vlucht der Vrouwe in de Woestyne , alzo Keizer Conftantyn het Heidendom zou t'onderbrengen , zullende de aarde, narnelyk, een zeker gewest behorende onder de vleugelen of onder de heerfchappye eenes groten ar en Is, de Vrouw te hulpe komen en haar befchermen, waar na de Satan zig weder bereiden zoude om krygh te voeren tegen de overige van haar zaadt, wanneer zy dan weder te lyden zoude hebben van den Antichrist, wiens opkomst onmiddelyk daar op in het XIII. Capittel volgt.
Hier aan ziet men klaarblyklyk , dat deze krygh of vervolginge, was die der Jooden over Mofes Wet, dewyl die der Heidenen daar op volgt, en daar na die van den Antichrist, juyst zo als het zig in orde van tydt in de Kerk in 't Westen heeft toegedragen.
Met het XIII. Cap. werd befchreven de opkomst van het Beest, den Antichrist met zyn geheele bedryf, waar op volgt in het XIV.Capittel, het geen hen beide, de Valfche Propheet en den Antichrist te famen betreft, het geen zy elkander onderling zouden aandoen in de Kruysvaarten, in het X. Cap. Donderflagen genaamt, die nu hier befchreven werden. En hoewel men maar Vyf groote Optochten
van



254 VERHANDELING over
van die Kruysvaarders telt («), en hier Zeven Donderflagen zyn, zo zyn 'er echter te meermaalen groote Legers in dien tyde naar het H. Landt getrokken. Ook werden 'er Uytleggers gevonden , welke meenen dat in dit Boek, niet altydt juyst het bepaalde Zevental behoeft verftaan te werden, maar flegts verfcheidene. Wat daar van zy, daar voor konnen dan evenwél de Zeven grootfte genomen werden, zynde in het geheel Tien veldtochten gedaan. Men reekent dat van tydt tot tydt in die gemelde 200 Jaaren , meer dan Zes Millioenen Christenen daar heen getrokken zyn uyt allerlye Volken en Taaien van geheel Europa, welke alle van de geheele Westerfche Christenheid onder 't opperbevel van Godofridus, Hartog van Bouillon, Honden, zulks dat by de eerfte optocht, na dat het Leger onderweg zeer veel geleden hadde , en door verfcheidene oorzaaken zeer vermindert was, nog Zevenmaal hondert duyzend in 't Oosten aankwamen Qf). Zo dat door de Optochten van zulk een menigte die door zo, veele Landen moesten trekken, de aarde wel dreunen en daveren moeste, behalven nog dat het geene zy zouden uytrichten, veel geruchtmaakende en
ver-
ffl) G. Arnold , K. en K. H. I. Deel , bladz. 586. ï>ar. 10.
(b) J. Hubner, Staatk. Hist. II. Deel, bladz. 427. 430.



den ENGEL des AFGRONDS. 255
verbaafende zou zyn, en daarom wel by Donderflagen mogt vergeleken werden, gelyk dan ook van zo veele Menfehen, die daar heenen trekken zouden, verre de meeste zouden fneuvelen. Zo dat het bloedt gekomen is tot aan de toornen der peerden, duyfendt fes hondert ftadiën verre., Cap. XIV: 20. Waar mede een grouvvfame bloedtvergietinge werd te kennen gegeven , waarom die Kruysvaarten ook om haare yslykheid, als zwaare Donderflagen verfchriklyk waaren , want dit ziet op dezelve zaak, het welk die geheele befchryving klaarlyk te kennen geeft.
Daar werd gezegt vs. 20. Ende de wynpersbak wierd buyten de ftadt getreden. Door deze Scadt heeft men Romen te verftaan, de Stadt die het Koninckrycke heeft over de Koningen der aerde, Cap. XVII: 18. waar van in het vorige gefproken was, of liever eigentlyk de heerfchappye van den Antichrist, flegts de Stadt genoemt, in tegenftelling van de Stadt Godts, de heilige Stadt, Cap. III: 12. daar buyten zoude Wynpersbak getreden werden, gelyk het dan ook zo gebeurt is, buyten die heerfchappye, zynde die bloedige Oorlog gevoert in het H. Landt, het welk de Turken in bezit hadden, en te voren aan de Griekfche Keizer behoorde, hebbende de Roomfche Bisfchoppen in het Oosten nooit eenig gezach gehad , nochtans waaren
het



256* VERHANDELING over
het zyne aanhangers die daar moesten omkomen, en hy zelve was de oorzaak van dien oorlog, waar door hy hen aldaar op de flachtbank bragt, onder voorwendfel van de Grieken te hulp te komen, waar mede hy zyne oogmerken had.
En daar is bloedt uyt de ixynpersbak gekomen tot aan de toornen der peerden, duyfendt fes hondert ftadïèn verre. Het is opmerkelyk dat het Landt Canaan juyst festien hondert Stadiën groot is , volgens fommige Joodfche Rabbynen, zo als D. Groenewegen uyt P. Forbefius, een Schots Godgeleerde, aanhaalt. (Ligtfoot zegt Rabbi Menacbem in Gen. Fol. 66") te vinden by de Profesfor Andala (V). Ook brengt Grotius de festien hondert Stadiën op Judea (b~). Medus in zyn Clavis Apoc: zegt, dat bet Roomsch territoir of die landftreek zig uytftrekt tot 1600 stadiën (c). Dit zo zynde, zo worden dan de beide ftrydende partyën zeer duydelyk aangewezen , en dat het ook het Roomfche Beest, immers in zyne aanhangers zoude treffen, hoewel de ftrydt niet op zyn bodem, maar buyten de Stadt, te weeten buyten zyn heerfchappye , in een ander gewest zou zyn: gelyk ook de Tweede Phiole te kennen
(a) R. Andala, bladz. 852. (fr) Dezelve, bladz. 854. 00 Dezelve, bladz. 852.



den ENGEL des AFGRONDS. 257
nen geeft, Cap. XVI: 3. (waar van nog iets in het vervolg.) En al waare dat gefielde van Medus zo niec, is het genoeg dat met het vorige de plaats der ftrydt zeer klaar werd aangeduydt, zo als de uytkomst heefc geleert, dewyl de gefchicdenis met die befchryving volkomen overeenftemt, hebbende het geheele H. Landt, als 't waare, en dus 1600 ftadiën verre, van bloedt geftroomt. Sommige Uytleggers twyfelen , of wel de langduurigheid des tydts, narnelyk festienhondert Jaaren , waar in de vervolging der Kerke zoude geëindigt werden , daar door werd betekent. Dit is niet waarfchynlyk, dewyl zulk een fchriklyke bloedtvergietinge maar op enkele gevallen kan zien , die zwaar treffen zouden, gelyk 'er dan ook van Zeven Donderflagen werd gemeld , maar dat'men op geen vervolging kan brengen van iöoo Jaaren: dewyl ook de befchryying in het geheel daar niet mede overeen komt. Geene van al de genoemde Uytleggers brengen dat op de Kruysvaarten , zelf ook Vitringa niet, welke nochtans meent dat de Donderflagen daar op zien, als gezegt, maar is van gevoelen , gelyk ook Medus , dat de vervulling van den oogst der velden en der wyndruiven nog toekomende zy. (Cap. XIV.) (<s) Andala , dat het die verzoekinge zy welke naar
zyn
Ca) By Andala, bladz. 854.
R



*58 VERHANDELING over
zyn H. E. meening de laatfte zyn zal die over de geheele weereld zal komen, Cap. III: 10. (a) J. van Herwerden, als de 1260 dagen geëindigt zouden zyn, men als dan zoude hooren roepen die
oogst der aarden is ryp geworden, dat buyten twyfel op de voleindinge der eeuwen ziet (£).
Ik vinde geen reden om met de gemelde Uitleggers , behalven nog veele andere, dit zo verre te verfchuyven, daar zulke aanmerklyke gebeurtenisfen voorkomen , die volkomentlyk met de befchryving overeenftemmen, en het een gemeene regel der uytlegginge is, de Prophetiën te brengen op de eerstvoorkomende gebeurtenisfen die volkomen in alle omftandigheden daar mede overeenkomen, gelyk ik meene dat hier gevonden werd, en men dierhalven niet moet, nog mag voorby gaan.
Indien men de famenhang van dit XIV. Cap. met het voorgaande XIII. Cap. wel inziet, zal het te klaarder blyken dat hier op de Kruysvaarten gedoelt werd.
In het vorige XIII. Cap. werd den Antichrist en zyne opkomst uyt de Aarde, de Kerk (daar die van Mahometh uyt den Put des Afgronds was,) en zyn geheele bedryf wydlopig
be-
C<0 Andala, bladz/ 848. 854. (&) J. van Herwerden, Fen. over Openb. XIII: 1 i, bladz. 41,



den ENGEL des AFGRONDS. 259
befchreven, als mede zyne kenteekenen , zyn Naam, zyn Merkteken, en zyn Getal, verder niet. Die befchryving was niet voleindigt, gelyk die van Mahometh, welkers opkomst zyn verder bedryf in zyne Opvolgers, en ook zyn einde, welke zyn zoude onder de Zevende Bazuyn , volledig verhandelt was, Cap. IX. en X. Maar hier was op de befchryving van den Antichrist nog geen befiuyr, gemaakt, zynde van zyn einde nog niets gemeld, die befchryving was maar gevordert tot aan zyn Merkteekenen, hier heeft men nu het vervolg.
Mee het begin van die XIV. Cap. vertoonen zig 144 duyfent die met het Lam op den berg Sion ftonden, welke niet het Merkteeken of de Naam des Beestes droegen, maar de Naarri des Vaders gefchreven op hunne voorhoofden hadden. Deze behooren mede tot die vari Cap. VII: 4. dog is een Tusfehen Gezicht, dag tot den draadt der zaake niet behoort, waar van nog iets hier achter.
Dat zelve werd uytgebreidt tot aan het 6 Veers. Wanneer Joannes zag een Engel 4 vliegende in 't midden des hemels, dat is tusfehert de beneden hemel en de aarde, ende hy hadde het eeuwig Euangelium , om te verkondigen den genen die op de aarde vaoonen, eiide alle ndti'én, ende gejlachten, enz. Hier heeft men zig te vertegenwoordigen, den tydt wanneer Paus Urbanus de Tweede, in den jaare 1095. be« R 2 go»



2Óo VERHANDELING over
gon in het openbaar alomme volkomen Aflaat of vergevinge van zonden te doen prediken , voor alle de genen die mede naar 't H. Landt wilde optrekken, om dat de Mahomethaanen te ontweldigen: waar tegen deze en nog een volgende Engel , die de derde in orde verfchynt , vs. 9. nadruklyke waarfchouwingen doen, om zig te wagten van het Merkteeken des Beestes te ontfangen, (om aan zyne plaagen geen deel' te hebben, Cap.XVIII: 4.) alzo alle die Kruysvaarders toonden aanhangers van 't Beest te zyn, zeggende deze Engel met een groote ftemme vreest god, in de plaats van de Paus , en aanbidt hem die de hemel en de aarde gemaakt heeft. Daarom ook het Euangelium dat hy hadde een eeuwig Euangelium genoemt, waar in vergevinge van zonden wierd aangeboden, welke in eeuwigheid in het Godlyke gerichte beflaan zoude; in tegenilelling van de Aflaten die de Paus liet aanbieden, welke niets te beduyden hadden, maar alleenlyk louter bedrog waaren. Waarom dan aanftonts eenen anderen Engel volgt, vs. 8. zeggende, Zy is gevallen, zy is gevallen BabyIon die grote ftadt, om dat zy uyt den wyn des tooms harer hoererye alle volcken heeft gedrenkt. Deze Engel moet men mynes bedunkens aanmerken , als de befchryvinge van het Beest, die in 't voorgaande XIII. Cap. gedaan, en zo ais wy gezien hebben j niet geëindigt waare,
ver-



den ENGEL des AFGRONDS. a6*i
vervolgende, en met zyne geheele ondergang, als het flot d?ar aan hechtende, waar na met het volgende Capittel tot andere zaaken werd overgegaan: want het geene nog in het vervolg, van 't Beest en zyne aanhangers werd gemeldt, moet men neemen voor een nader uytbreiding van het geene hier in 't kort en hoofdzaaklyk gezegt was. Dit einde werd hier tusfehen beide Engelen ingevoegt, tot waarfchouwinge, op dat men weeten mogte, wat het einde van dat Babyion zou zyn, en hoe men t'eeniger tydt zoude zeggen ,' Zy is gevallen, zy is gevallen, enz. met herhalinge, om de zekerheid daar van aan te duyden, ten einde om op haar niec te betrouwen.
Waar op dan vs. 9. die derde Engel volgt, welke by de eerfte behoorde, en ook weder als die met een groote flemme, (dat van de tweede, niet gezegt was',) nog tot meerder nadruk een zwaare bedreiging doet, even als de Engel Cap. X: 3. ook met een groote Jïemme riep, gelykerwys een leeuw brult, waar op juyst de Zeven. Donderflagen vielen', welke nu liier befchreven werden: zo doer ook deze met een fterke fixmme die bedrtigiag! met het geene in die zelve' Donderflagen'opgefloten lag, te weeten, hièhr, ienxvJ bet-Beest aanbidt en zyn beeldt, en ontfangt bet merkteeken , enz. Hier heefc men ook op te merken dat die Kruysvaardqrs: alle ccn rood Kruys op de fchouder : , R 3 droe-



*6a VERHANDELING over
. droegen, waar van zy de naam van Kruysvaarders hebben gekregen. Die nu was het Merkteeken van het Beest, hier voor nu wierden zy gewaarfchouwt dat niet te ontfangen, want Vs. i o. Die zal ook drinken uyt den <wyn des tooms Gods, die ongeme kg t is ingeschonken in den drinkbeker zynes tooms, enz. Dit ziet op bet volgende 20 vs. daar dat nader verklaart werd. Het is duydelyk te onderfcheiden, dat de eerfte en derde Engel Veers 6 en 9. by elkander behoren en dezelve zaak aanduyden: en dewyl de eerfte voor de aankondiging van de Val van Babel,begint met zyne waarfchouwing en vermaaning van God te vreefen, en hem te aanbidden, zo heeft men het zekerlyk zo op te vatten,, dat het zb wel van de eéne als de andere voor den Val van Babel te verHaan is. Even als voor den Val van Mahometh de Donderflagen eerst voorkomen, om dat die eerst moesten voorby gaan.
Daar is geen reden om te ftellen'dat het na den Val van Babel moet gebeuren, alleenlyk Qïïi dat die eerst gemeld werd, wanneer de faïnenhang dit anders medebrengt , want men moet acht geven op het oogmerk waar toe de .zaaken werden bygebragt, maar niet wat eerst of laatst genoemt Werd. Hier blykt het ook uyt de woordert zelve van dep derden Engel, indien ■iemand bet Beest aanbidt en zyn beeldt, enz. want zo Babel reets gevallen waare, behoefde
die



den ENGEL des AFGRONDS. 263
die waarfchouwing niet, dewyl dan niemand hec Beest zoude willen aanbidden of zyn Merkteeken ontfangen , veel min vergeving van zonden daar van pogen te erlangen.
Vs. 12. Hier is de ly Af aamheid en 't geloove der heiligen,' hier zynfe die de geboden Gods bewaren , ende het geloove Jefu. Dat is, hier werd nu lydfiamheid vereischt, zo als in het voorgaande Cap. vs. 18. Hier is de wysheid. Dat niet anders zeggen wil, als hier werd begrip vereischt om het Getal van het Beest te rekenen: zo werd hier lydfaamheid vereischt, in den geenen, die het Merkteeken van 't Beest niet wilden aanneemen: deze hadden lydfaamheid nodig, om aan te zien, dat de geheele Weereld als het waare het Beest aanhing, zo dat de Kerk niet meer zigtbaar was, en het byna fcheen te zyn als ten tyde van Elia , 1 Reg. XIX: 10. 18. welke zeide, Heere zy hebben uwe Propheten gedoodt, ende uwe altaren omgeworpen , ende ick ben alleen overgebleven , ende fy foecken myne ziele, enz. Zo als Apostel: Paulus dit aanhaalt Rom. XI: 3,4. Nu zouden zy beproeft werden , nu moest het geloove der heiligen blyken; dat zy de geboden Gods bewaarde , en zig niet mede onder den algemeenen hoop lieten wegfleepen, maar het geloove in Jefu behielden, door wien zy vergeving van zonden vertrouwde te erlangen, en niet van den Paus, die daar toe geen macht R 4 had-.



' 264 VERHANDELING over
hadde. Waarom dan in het 13 Veers aan Joannes bevolen werd te fchry ven, Zalig, zyn de dooden die in den Heere Jierven, van nu aan, om dat die bevrydt zoude zyn van die beproevingen en die bedreigde oordeelen, waar van nu verder de befchryving volgt, het welke in het X. Cap. alleen maar aangeroert was, en met de naam van Donderflagen benoemt, maar hier omftandig verhandelt werd, dat hier gevoeglykst was, deWyl deze de aanvallers waaren in die zogenaamde H. Oorlog, en de Paus door zyne- Predikers daar toe den alarm liet blaafen, hebbende op 't Synode te Clermont, in 't gemelde jaar 1095. fterk aangedrongen om alle de Vorften in 't harnas te jaagen, ten einde een tocht naar 't H. Landt te doen; nu werd hier befchreven hoe zig dat toedragen, en wat daar van de uytkomst zyn zoude: beginnende met een nieuw verfchynfel. met het 14 Veers, het welk beiden betreft, zo wel de aanhangers van Mahometh ais van den Antichrist.
Veers 14. Ende ick zag en ziet een._ witte wokke, ende op de wolcke was een gefeten des menfehenSone gelyck, hebbende op fyn hooft een gouden kroo-' ne, ende in fyne bant een feberpe fickel.
Vs. 15. Ende een ander Engel quam uyt den 'Tempel, roepende met een groote ftemme tot den genen die op de wolcke zat,fendt uwen fickel, ende jj l „-■-.- maeyt;



den ENGEL des AFGRONDS. 265
maeyt: want de ure om te maeyen is u gekomen, dewyle den oogst der aerde is ryp geworden.
Vs. 16. Ende die op de wolcke.zat, fondt fynen fickel op de aerde, ende de aerde w;iert gemaeyt.
Vs. 17. Ende een ander Engel quam uyt den Tempel die in den hemel ïc, hebbende oock felve eenen feherpen fickel.
Vs. 18. Ende een ander Engel quam uyt van den altaer, die macht hadde over bet vyer: ende by riep met een groot geroep tot den genen die den fcherpen fickel hadde, /eggende, /endt uwen fiber* pen fickel, ende fnydt af de druyftacken van den wyngaert der aerde, want /yns druyven zyn ryp.
V£. 19. Ende de Engel Jondt fynen fickel op de aerde, ende faeedt (de dmiyven) af van den wyngaert der aerde, ende wierffe in den grooten wynpersbak des tooms Godts. Eengelyke.. befchryving vindt men by Joël Cap. Hl: 13. Slaat den fickel aan, want den oogst is ryp geworden, kornet aan daalt henen af, want de persfe is vol, ende de perskuypen lopen over : wanthaak lieder
boosheid is groot.
Hier by joannes wend gefproken van twee. derlye Oogst, den Oogst dt.r Aarde, en die der- Wyngaard; welke van elkander onderfcheiden zyn: want hier werden de twee ftrydende partyën in dien H. Oorlog voorgeftelt, van welke beide een groote menigte zou omkomen.
Daar werd niet in 't minfte te kennen gegeven waar in dien Oogst der Aardt beftont, R 5 al-



266- VERHANDELING over
alleenlyk werd het een Oogst genoemt, die af. gemaayt wierd, waarom men het in den gemeenden zin voor Graan of eenig ander veldtgewasch moet neemen. Dat daar bygevoegt wérd der Aarde, is om dat het een groot deel der aarde befloeg: of ook een aanmerklyk gewasch der aarde. Het andere werd uytdruklyk genoemt de Wyngaard, daar ook werd bygevoegt der Aarde. Een groote aanzienlyke Wyngaard, by uytnemenheid zo genoemt; welkers ranken zig wyd en zyd uytftrekte over het aardryk.
Het is onzeker op wien van beide de partyën men het eene of het andere moet toepasfen. Door het Graan , alzo dat van toebereide Akkers komt , zou men gevoeglyk de aanhangers van den Antichrist konnen verftaan , zynde uyt bereide aarde , de -Kerk , hoewel verbastert, voortgefproten, gelyk ook dat byvoegfel dat Aarde daar zeerwel op past, dewyl dat Leger uyt veelerlye Taaien, Volken en Natiën ,'uyt de geheele Christenheid was t'faamgeraapt, en het dus genoegfaam uyt alle oorden- wierd afgemaayt.
De Wyngaard,- welke als bekent is, niet zo zeer op beploegde Akkers, als wel op Heuvelen-, Steenrotfen en elders geplant werd, kan uytnemend wel op Mahometh, die niet uyt toebereide aarde, de Kerk, maar daar buy. ten, alsx wy boven gezien hebben, zynen oor-
fpronk



den ENGEL des AFGRONDS. 267
fpronk had, en de Druyf takken op zyne aanhangers , gepast werden. Msn zou hier tegen konnen inbrengen, dat de Wyngaard niet zeer past op Mahometh, alzo'hy in zyn Koran wel fcherpelyk dé Wyn verbiedt : waarom zyhé? aanhangers overal de Wyngaarden uytroeide, waar toe hen vryheid gelaten was; want wanneer zy de eerftemaal tegen de Christenen optrokken , wierd onder de 'beveelen van den Caliph ook dit verbodt gevonden, vernielt geen Palmboomen , noch verbrandt geen ■ Korenlanden, hakt geen vnichlboomcn om, noch dóet geen vee fchade dan het geen gy Jlacht om te eeten , enz-, van Wyngaarden werd geen gevv'ag gemaakt,-zo dat zy daar mede mogten doen wat zy wilden (V). Dit mag men zeggen wierd op hem gepast in een omgckeerden zin, 'zynde hy (Mahometh) de Wyngaar-d",- én zyne aanhangers de Druyftakken genoemt: een Wyngaard, als die van Sodom , ende uyt de Velden van Gomorra: Druyftrosfeh, van welke men wel zeggen mogt dat bittere en vergiftige beziën waaren , als waarvan Mofes fpreekt Deut, XXXIi: 32 , 33. Werdende zy nu zelve afgèfnedeh, flegts als die Druyftakken die zy in euvelen moede tot frnaadt van het Christendom vernielt hadden: terwyl het vergieten hunner bloedt, zeer bekwaam-
lyfc
O) S. Ockley, I. Deel, bladz. 25. uyt de Arabifchc Schryver Alwakidi.



*68 VERHANDELING over
lyk door het treeden der Wynpersfe, en het vloeijen van het Druyvcnbloedt , wierd afgebeeldt.
Maar hier tegen doet zig een zwaarigheid op , te weef en , dat de Wynpersbak wierd buyten de jladt getreden, dat is, zo als wy zagen , buyten de Antichristifche heerfcbappye : dit kan men wel zo opneemen , dat het alleen ziet op de plaats daar die flachting zou voorvallen, zonder opzicht te hebben op die geene van beiden welke in de Wynpersbak gefmeeten wierden. Maar ook kan men 't zo verftaan: dat de Druyyen die daar in getreden zoude werden, buyten hun Landt, naar dat vreemde gewest, in die plaats van 1600 ftadiën groot, zouden vervoert werden: dierhalven konnen dit dan de Mahomethaanen niet zyn , welke die Landftreek in eigen bezit hadden; maar moet noodzaaklyk van de aanhangers van den Antichrist verftaan werden : te meer, dewyl aan de geene die onder de Antichristifche heerfchappye zig bevonden, gedreigd werd, indien iemand bet Beest aanbidt —— die zal oock drinken uyt den wyn des tooms Godts, enz.- dat is, dat hun bloeut vermengt zoude werden, met dat van de geene die in de Wynpers vertreden zouden werden, narnelyk wanneer zy met die. Kruysvaarders , onder 't Merkteeken van 't Roode Kruys , als afhangelingen, van den Paus, den Öp'toé%t deeden. Waar uyt. blykt dat zy
tot



den ENGEL des AFGRONDS. 269
tot de Druyfcakken , en niet tot het Veldtgewasch behoorden, gevolglyk is dan den Antichrist hier door den Wyngaard afgebeeldt, van welke men al het zelve moet zeggen als van Mahometh, dat hy niet uyt den waaren Wynftok Christus., maar uyt die van Sodom, is.
Zo dat dan door het Veldtgcwasch, dat den oogst der aerde werd genoemt, de Mahomethaanen moeten verftaan werden: niet het edele Graan; maar flegts het Gras des Veldts, dat . uyt het aardryk voortfpruyt, en in vergelyking van de Druyftrosfen of Antichristendom, de grootfte hoeveelheid uytmaakt.
Daar werd niet gezegt dat de Wyngaard uytgeroeit, maar zyne Druyven afgefneden wierden. Ook werd niet gezegt, dat de Oogst der Aarde, door de eerfte Engel afgemaayt, wierd ingezamelt en ter bewaring opgelegt; daar van is geen de minfte melding. Van de Druyvenoogst werd in plaats van inzameling, wel duydefyk gezegt, dat die gefmeeten wierden in de Wynpersbak des tooms Gods om vertrapt en vertreden te werden. Jef. LXIII: 2,3. werd ook gefproken van het treeden eener Wynpersfe: dat fommige Uytleggers verftaan als van een Overwinnaar die in een ftrydt zyne vyanden vertrapt en vertreedt. Andere, dat daar gezien werd op de zwaare arbeid van het treeden , en dierhalven van het Lyden Christi te verftaan is.
liet



2?o VERHANDELING over
Het 3 Veers fpreekt-ontwyfelbaar van het Lyden , dewyl daar zo nadruklyk gezegd werd van die Persfe alleen te treeden, en daar over ontzet te zyn, als in 't 3 en 5 Veers, daar immers de Heere Christus verheerlykt zynde, geen hulp nog onderfteuning nodig hadde, nog ontzettinge konde plaatfe hebben, om zig. te wreeken over zyne vyanden, en die t'onder te brengen: In dit Lyden was ook teffens eene overwinninge gelegen , dewyl Hy te gelyk over de Duyvel, Doodt en Helle zegenpraalde, en zyn Volk verloste. Dus komt Hy hier voor als dat werk verrigt hebbende, en gevolglyk als een Heldt uyt den ftrydt; zegepralende over zyne vyanden, vs. 1, 2. Op de vraage die Hem gedaan werd, Waarom zyt gy root aen u gevcaet ? ende uwe kleederen als eenes die in de wynpersfe treet? een verhaal doende in de Veerfen 3,4,5. welk een zwaare ftrydt dat was geweest; hoe die zig had toegedraagen, en de uytkomst daar van; nu wederkeerende en voorttrekkende in zyn groete kracht.
Verder volgt een wraakoeffening over fommige vyanden, in het 6 Veers, Ende ick hebbe de mlckeren vertreden in mynen toorn , ende ick hebfe droncken gemaeckt in myne grimmigheyt, ende ick hebbe haer kracht ter aerde doen nederdalen. Dit kan niet wel zien op de omkeering van den Joodfchen Staat door de Romeinen , hoewel dat zulks het eerfte is dat op 's Heilands ver.
heer-



den ENGEL des AFGRONDS. 271
heerlyking is gevolgt; om dat men door het woordc Volkeren zulke dient te verftaan die niet tot Israël behoren, hoewel die fomtyds ook wel zo genoemt werden , als by voorbeeld Hand. IV: 27. de Volcken Israëls. Dog dat wil daar maar zeggen, geheel Israël; alle de Stammen; maar hier by Jefaia trekt de Heiland voort in zyn groote kracht, om te zegenpraalen over de Volken der aarde die de Kerk vyandig zyn. Daarom moet het op laater tydt gebragt werden. Zo ik meen ziet het op het geene men vindt Openb. XIX: 13. daar Hy ook voorkomt met een kleedt dat met bloedt geverwt was, tredende den Wynpersbak van den wyn des tooms ende der gramfchap des Almachtigen Godts, vs. 15. aldaar het Antichristendom en Mahomethaandom ten gronde toe verdelgende, (als wy beneden zullen zien,) dat zelve Volk, waar van hier by Joannes in 't XIV. Cap. een deel werd wechgemaayt en in de Wynpersbak gefmeeten.
Klaagl. I: 15. werd mede gemeldt van eenen Wynpers, doch weder in eenen anderen zin. Daar komt de Dochter Juda voor als lydende, klaagende in de Wynpersbak getreden te zyn.
Nog werd by Joannes tot meerder nadruk bygevoegt, des tooms Godts. Zo werd ook gezegt van den Drinkbeker des tooms Godts. Alle Drinkbekers die in de H. Schrift voorkomen, zyn geen bekers des tooms. In den XXIII. Pfalm is een Beker van heil , ,d'e aan des Heeren
gunst-



272 VERHANDELING over
gunst- en disgenooten werd toegedeelt. Zo ook Pfalm LXXV. eenBceker, waar in allerlye ftaaten ondereen geraengek waaren, hooge en Jaage; van zegen en voorfpoed; zo wel als van rampen en tegenfpoeden : gelyk David zyne verhooging niet verwagte uyt 't Oosten, 't Westen , noch de Woestyn ; maar van des Heeren gunst, uyt deBeeker die in Zyne handt was, dewyl God Richter is, die verhoogt en vernedert, gevolglyk geen Beker des Toorns of der gramfchap, dewyl men zelf van 't vernederen niet kan zeggen, dat in des Heeren gramfchap te gefchieden.
Van deze drinkbeker des toorns werd gezegt, dat die ongemengt was ingefcbonken, vs. 10. alzo in de Oosrerfche en fommige andere Landen, de Wyn,om deszelfs fterkte te matigen,doorgaans met Water gemengt wierd , zo werd hier, om de felheid van des Heeren Toorn uyttedrukken , gezegt, dat die Wyn ongemengt, dat is, niet het minfte verzagt, was ingefchonken in den drinkbeker zynes tooms; maar zyne volle kracht behield.
Dus wierd dan van dezer beider Oogst niets ter bewaring opgelegt, zo dat het alleenlyk op het affnyden ziet, zo van het eene als andere, even gelyk by Joël, bovengemeld, daar ook niets werd ingezamelt; maar flegts diende ter verdervinge, als uyt de woorden die daar op volgen te zien is, waar in de reden daar van
werd



den ENGEL des AFGRONDS. zfi
werd gegeven, want baerlieder boosheid is groot-. Deze plaatfen hebben zeer veel overeenkomst: mee eikanderen , zie van vs. 9. toe 13. In dezen zogenaamde H. Oorlog, die 200 Jaaren heeft geduurt, wierd een verbafend getal menfehen aan beide zyden wechgemaait als het gras des veldts, zo dat de bloedtftorting fchriklyk geweest is, werdende door de Gefchiedfehryvers aangetekent, dat by het inneemen van Jerufalem zo veel bloedt vergoten wierd, dat het tot aan de Kniën der Paarden ftoomde (V), waar door een yslyke flachtingei verftaan moet werden. Andere Schryvers zeggen , dat de verflagene lichamen in het bloedt voortdreeven, en dat in een volgende fchermutfeling omtrent Hondertduyfendt Sarafynen om het leven kwamen (/>)•
Dit trof beide de partyën,zo wel den Oogst der Aarde, als de Druyvenoogst, hoewel het maar alleen van de Druyven werd gezegt, dat die in de Wynpersbak des Toorns Gods gefmeeten wierden, en niet van het afgemaayde der Aarde; maar dat kwam zo met den aardt van het Zinnebeeldt overeen , doch daarom moet men niet denken dat die maar alleen Gods Toorn zouden ondervinden, en dat het afgemaayde der Aarde in de fchuuren zoude ver-
za*
(a) J. Hubner, Staatk. UUt. II. Deel, Madz. 428. (JO G. Arnold, K. en K. Hist. I. Deel, bl. 583. Par. 10*
s



274 VERHANDELING over
zamelt werden, neen! zy zouden beiden een gelyk lot ondergaan, beiden als wecbgemaayt, dat is, afgefneden uyt den lande der levendigen , en wel in grooten getale.
Dit nu zyn de Donderflagen welke aan Joannes Cap X: 4. verboden werden te fchryven, waar van wy de reden hebben gezien, zynde dit de rechte plaats daar toe, en welke nu hier eenigermaten geopenbaart werden, genoegfaam om na de uytkomst gekent te werden. Die waaren aanmerklyk genoeg om daar melding van te maaken : ongetwyfelt van veele met een Godsdienftig oogmerk ondernomen , om de Saracenen het H. Landt te ontweldigen , en daar een Christenkoningryk op te richten, dog met een verkeerden yver, dat hen echter wel in zo verre gelukt is, dat zy het H. Landt wonnen , Godofridus ,^Hartog van Bouillon, tot Koning van Jerufalem kroonde, in 't jaar 1099. doch dat Ryk heeft niet langer geduurt dan tot het jaar 1187. dus 88 Jaaren, wanneer het weder alles, dat zo veel Honderdtduyfendt menfehen het leeven had gekost, aan de Egyptifche Turken vervallen is, werdende ter dier tydt ingenomen door Saladyn, Sultan van Egypten. Daar na heeft de R. Keizer Fredrik de II. het Koninkryk Jerufalem de Egyptifche Sultan weder ontweldigt, in 't jaar 1229. en liet zig tot Koning van Jerufalem kroonen, dog 1244. wierd het weder,door de Turken
her-



den ENGEL des AFGRONDS. 27$
herwonnen. Werdende ook door de Gefchiedfchryvers gemeld , daü de Kruysvaarders zo fchriklyk zyn te werk gegaan , met roven , moorden , branden en Maaken, dat het wel bleek dat dit werk niet uyt God, maar van den Antichrist was («). Dat dan ook zo wel zyne aanhangers , als die van Mahometh tot een zwaar oordeel geftrekt heeft, hoewel de Saracenen zo verre waaren, van t'ondergebragt te zyn, dat zy in 't jaar 1300 hun Keizerryk oprichte, dus wierd de Eedt van den Engel in zo verre bekrachtigt, dat zy met de Zevende Bazuyn zouden ondergaan, en niet eerder.
Ook zoude het den Antichrist wel treffen, maar niet in zyn perfoon of gebiedt, dierhalven was de Wyngaard niet uytgeroeit, dat ook niet bedreigt werd, maar flegts de Druyftrosfen daar van afgefneden, volgens de Tweede waarfchouwen de Engel , (die eigentlyk de Derde in orde voorkomt,) dat het zyne aanhangers zouden zyn, die zyn Merkteken droe. gen én mede optrokken: want dat-die Tweede Engel daar tusfehen beiden inkomt, en de Val van Babel vermeldt, gefchiedt om boven» gemelde redenen, narnelyk, op dat ik het nog eens herhaale, om de gefchiedenis van 't Antichristisch Beest, waar op in 't vorige XIII.
Cap.
Ca) G. Arnold, K. en K. Hisi,, I. Deel, bladz 5%$. en meer andere Schryvers.
S 3



276 VERHANDELING over
Cap. geen befluyt gemaakt was, te voleindigen , welke nu hier te pasfe kwam, om dat zy op dat Babel niet moesten betrouwen ; maar dit gefchiede niet om dat deszelfs Val met deze gebeurtenis verknogt was, want daarom werd vs. 20. gezegt , dai de. wynpersbak buyten de fiadt wierd getreden, het welk, zo als wy gezien hebben, te kennen gaf, dat het buyten 't gebiedt van den Antichrist zou zyn, en de plaats der ftrydt, het H. Landt duydelyk daar by aangewefen: blyvende haare Stadt, narnelyk de Antichristifche heerfchappye , nog in llant.
Dit laatfte frak inzonderheid , wel gevat zynde , verfpreidt een groot licht over de zaak, en in tegendeel, niet wel begrepen zynde , brengt het veel verwarring voort , en breekt den geheele famenhang.
Hier van daan is het dat de Uytleggers , door dien zy dat wel büyten de ftadt Romen, maar niet in een ander Weereldsdeel buyten de Antichristifche heerfchappye zoeken , deze gebeurtenisfe in de Gefehiedenisfen niet vinden , en even daarom meenen, dat het nog aanftaande en zeer verre af is.
Het is hier mede als de Eerw. Heer Joh. D'Efpagne van de uytlegging der Propheciëa zegt, ,, Dit is gemeen, dat men zig inbeeldt, „ dat de Propbeti'ën niet fpreeken , als van din-
gen , die ons zelfs, of ons Land aangaan..
„ In-



den ENGEL des AFGRONDS. 277
„ Indien 'er eenige voorzeggingen zyn, die nog „ niet vervult zyn, zo meenen wy dat de Star 3, regelregt boven onze Hoofden ftaat; en dat
derzelver invloeing maar alleen op ons Ge„ west doelt; in plaats datfe mogelyk op ons „ niet ziet. Zoodanige Prophetiën kunnen 'er „ zyn, die niet zullen vervult worden als in „ Afia of in America enz. (a).
Qndertusfchen kan men uyt die woorden, dat de wynpers buyten de Stadt zou getreden werden, eenigermaaten de tydt van deze gebeurtenis bepaalen, te weeten , dat het gefchieden moest, voor en aleer, dat den Anti. christ zyne aanhangers in 't H. Landt hadde; dit nu was juyst deze tydt, want de Griekfche Christenen die. daar gevonden wierden, Honden onder hunnen eigen Patriarch, en de Paus heeft daar over nooit het minfte gezach gehad, zo dat het te recht buyten de Stadt, dat is, zo wel buyten zyn Kerklyk als Weereldlyk gebiedt , was. En onder voorwendfel van deze Grieken te hulp te komen, tegen de onderdrukking der Turken , troonde hy zyne aanhangers daar heenen , en op deze wyze gebeurde het dat de Latynen zig aldaar vestigde.
Dus is het dat dit alles zeer gevoeglyk famenhangt. Ook komt de befchryving van deze
H.
Ca) J. D'Efpagne, Sbibboletb, bladz. 443.
S 3



78 VERHANDELING over
H. Oorlog zo naauwkeurig overeen met de Donderflagen, en voornamelyk dit laatfte van de Maayers in alle zyne omftandigheden, dat 'er niet aan te twyfelen zy, of het hier op toepasfelyk is : dit werd hier afzonderlyk in 't breede verhandelt.
. Met Cap, XV: i. komen Zeven Engelen uyt den Tempel, hebbende Zeven Phiolen, welke in 't XVI. Cap. befchreven werden, behelfende eenige aanmerklyke gevallen, die gebeuren zoude ten tyde der aanwezigheid van 't Beest, en welke alle-tot de Kerk in 't Westen behooren , en wel over den Antichrist en zynen aanhang werden uytgegoten, waar in echter de waare Kerk mede deelt, zo als wy reets gedeeltelyk gezien hebben.
De Phiolen komen dierhalven op geenerjye wyze, als boven gezegt, met de Zegelen en Bazuynen overeen, zo als de Uytleggers willen , dewyl die geheel andere zaaken bevatten, betreffende de Kerk in het Oosten, en konnen dus onmogelyk met de Phiolen overeenftemmen.
Het Griekfche woordt <p/**x»i», (Pbialen) van de Overzetters genoemt 'Phiolen , beteekent Schaalen, zo als waar van gemeld'werd Num. VII: 13. die Sprengbekkens genoemt, en gebruykt wierden tot Meelbloemen ende Olie, welke door de Seventig Griekfche Overzetters beftendig door dat geheele Capittel, by yder
van



den ENGEL des AFGRONDS. 279
van de 12 Staramen, met dat zelve woordt genoemt werden , volgens Taalkundigen , zulke als de goude Reukfchaalen, v*. 14. waar mede het Reukwerk op den Reukaltaar wierd gebragt. In dit Boek dienen de Phiolen, die ook van goudt zyn,tot dat zelve gebruyk, als men ziet Cap. V: 8. en werden verwisfeit met de Wierookvaten, Cap. VUL 3. Dierhalven zyn het geen Vlesfen, waar uyt men in de Beker fchenkt, als fommige meenen, die dat afleiden van een Grieksch woordt dat drinken betekent: het welk zeer oneigen is om hier te pas te brengen, ziet hier over Profesfor Andala Ca). Men meent dan dat daar mede ge: zien werd op de Clepfydra's of Waterloopers, of liever Wateruurwyzers. Deze zyn uytgevonden door Scipio Nafica, in 't jaar 595. na de bouwing van Rome, dienende om de Uuren, welke men tot die tydt toe niet onderfcheiden had, aan te wyzen, als by ons door de Zantlopers: hebbende dus meer eigenfchap om de Perioden of evengelyke Tydtperken aan te duyden, welke ik daar in niet kan vinden, zo min als in de Zegelen en Bazuynen; maar het zyn ook even als die, merkwaardige gevallen, die gebeuren zoude in 't Westen, op zeer ongelyke tyden, zo als de andere in 't
Oosten. £
De
(a) R. Andala, Verkl. over de Openb. bladz. 867. S 4



aSo VERHANDELING over
Do Phiolen werden genoemt de laatfte plaa. '%Mï CaP- XV: i. en v'erv: want 'in deze is de twrne Gods geëindigt", de laatfte, om dat die in kater tydt begin neemen, dan de andere plaagen , in de Zegelen en Bazuynen vermeldt, en wel, eerst ten tyde van het aanwezen des Beests,a.lste zien is aan de Eerfte Phiole, Cap. "XVI: 2. De Bazuynen begin neemende even na Christi Hemelvaart, en de Zegelen met Conftantyn den Grooten. De reden, dat de Zegelen , die eerder befchreven werden dan de Bazuynen , nochtans laater begin neemen , is, om dat die beginnen daar de Brieven eindigen, en dus zo veel als een vervolg daar van zyn.
Als mede om dat de Phiolen tot een laater Kerk behoren , dewyl die in het Oosten de eerfte is, welke aldaar de verdrukking van het Joodendom, Heidendom en Mahomethaandom ondergaan heeft; zo als in de X, eerfte Capittelen verhandelt is, en deze in 't Westen, die zulks van den Antichrist lyden zoude, daar op volgde , waar na geen Plaagen meer (verftaa groote plaagen, zp als wy hier genoemt hebben ,) zouden volgen tot aan die geruste Kerfcftaat van duyzendt Jaaren. En al is het dat de Phiolen niet verder ftrekken als tot de Refornatie, moet men het zo neemen, dat de zegenpraal der Kerke over den Antichrist daar mede begonnen is, welke haare volkomenheid
?aj



den ENGEL des AFGRONDS. 281
zal hebben in zyne geheele ondergang, en dus daar eindigen.
Dat daar gezegt werd dat met deze de toorns ■Gods geëindigt is, wil niet te kennen geeven, dat die zig uytftrekken tot het einde der Weereld , neen! maar tot het einde van dat tydtperk, welk, zo 't my toefchync, in dit Openbaringsboek voornamelyk beoogt werd , ta weeten , het einde der heerfchappye van den Antichrist en van het Turkfche Ryk, gepaart met de herftelling van het Christendom in het Oosten , want alle de Gezichten tot het XIX. Cap. ingeflüten lopen daar op uyt. Werdende ook niéts gemeld van de bekeeringe der Jooden , die wy echter weeten uyt andere Prophotiën , dat t'ecniger tydt ftaat te gebeuren.
Op deze tydt ziet die befchryving vervat in de drie laatfte Capittelen, na dat de ondergang van beide, den Antichrist en den Turk, in de voorgaande gemeld was. Wel is waar dat in die gemelde laatfte Capittelen , zaaken voorkomen die veel verder ftrekken, zelfs tot het einde aller dingen, en reiken tot in de eeuwigheid, als voornamelyk in het XX. Cap. de vyf laatfte Veerfen ; dog daar op werd in de Zegelen, Bazuynen en Phiolen, niet gezien; maar alleen op het geen gebeuren zoude tot aan de duyzcndtjaarige ruste, waar mede alle de verdrukking en vervolgingen van de Kerk een einde neemen , die met onderfcheidene achtereenS 5 vql-



282 VERHANDELING over
volgende vertooningen, om die te klaarder te doen verftaan, werden voorgeftelt, en welke niet verder ,als tot dit tydtpunt ftrekken.
Op deze wyze dan reiken de Phiolen tot het einde, en zyn de laatfte plaagen, om dat dan de oorfaak daar van, narnelyk den Antichrist, zal wechgenomen zyn, en als dan de fcheiding tusfehen de Oosterfche en Westerfche Kerk een einde zal hebben , en die algemeen zal zyn: waar mede'de toome Gods, die over dep Antichrist zoude uytgeftort werden, een einde neemt, en daar mede te gelyk alle verdrukking en vervolging van Gods volk zal ophouden , alzo byna ter zeiver tydt de Mahomethaanfche -heerfchappye ook verdelgt zal werden.
Daar door zal dan de Satan gebonden wezen, dewyl hy als dan geen werktuygen meer -heeft om de Kerk te verdrukken, gelyk hy te voren heeft gedaan, als Cap. XII. voorzegt was, eerst door het Joodendom, vervolgens door het Heidendom ; daarna door het Mahomethaandom en Antichristendom teffens. De Kerk over die alle zegenpraalende, zal de Satan niets meer konnen uytrechten, zo dat hy als 't waare gebonden zal zyn en als aan een Keten geklonken.
Zulk een ruste heeft de Kerk nog nimmer -genoten, want al is 't dat zy in ons Landt en fommige andere, thans vryheid heeft en van vervolging bevrydt is, wat maakt dat over 't



den ENGEL des AFGRONDS. 283
geheel, daar zy overal verfpreidt is, en zelfs in Europa, in Spanje, Portugal , Vrankryk, onder den Keizer, ja in fommige onzer Nederla'ndfche Provintiën, en alle Roomfche Landen, nog moet zuchten onder bedwang van den Antichrist.
Deze binding des Satans zal duuren Duyzendt Jaaren, tot dat na het verlopen derzelve, weder nieuwe vyanden zig zullen opdoen, waar door hy weder werken kan om de Kerk te benaauwen, dat de Gog en Magog zyn, zullen, waar door hy dan weder als losgelaten werd, doch maar voor een kleinen tydt, dewyl het geen vervolging of verdrukking zal zyn, die eeuwen zal duuren, als in de vorige tyden, alzo de Kerk ter dier tydt de heerfchappye zal voeren ; maar een heftigen aanval door die geene die nog buyten zyn 5 welke zullen zeggen , ick fal optrecken nae dat dorplandt, ick fal komen tot de gene die in ruste fyn, die feker cuoonen: die altemacl woonen fonder muer, ende geenen grendel noch deuren en hebben, Ezech. XXXVIII: ï 1. hetwelk zeer eigentlyk past op die geruste Ke'rkftaat geduurende de Duyfendt Jaaren , dewyl haare vyanden als dan t'ondergebragt zynde , zy niets zoude te duchten hebben.
Zie van den Gog en Magog Gen. X: 2. Ezechiël noemt daar by Cap. XXXVIII: 5, 6. Perfen, Mooren, ende Puteers met hen: die altemael febik ende helm (voeren), vs. 6. Gomer ende alle
fyne



284 VERHANDELING over
fyne lenden; bet huys van Togarma (aen) de zy. den van 't noorden, ende alle fyne benden, vele volcken met u. Joannes zegt, de volcken — die in de vier boecken der aerde zyn, den Gog ende den Magog — wekker getal is als het zant aan de zee , welke befchryvingen zeer wel overeenkomen. Volcken uyt die zelve gewesten die daar genoemt werden , ongetwyfelt Mahomet'haanen , gelyk de hedendaagfe Perfiaanen zyn , en andere; zulke die niet onder de heerfchappye van de Porte behoort hebben, die met de zyne al voor de Duyfendt Jaaren t'ondergebragt was: waar by zig ook Afgodifche Heidenen waarfchynlyk zullen voegen , uyt die woorden van Ezechiël Cap. XXXVIII: 6. vele volcken met u. Waarom Joannes zegt, uyt de vier boecken der aerde, dat is, allerlye Volken , niet dat die juyst uyt de vier deelen der Weereld zullen komen, maar als of hy zeide van alle kanten, en voor de Kerk afgelegene oorden: waarom men dit niet op den Antichrist kan brengen , als fommige die woorden van Ezechiël uytleggen, want behalven dat die als gezegt, te dezer tydt , benevens de Turk , reets zal uytgeroeit zyn, zo als wy uyt Joannes hebben gezien, al voor den aanvang der Duyzendt Jaaren , daar dit na, het eindigen derzelven eerst moet gefchieden, zo past de befchryving die men hier by Ezechiël vindt Cap. XXXVIII: 17 , 18, géenfins op hem. Het
moet



den ENGEL des AFGRONDS. 285
moet zyn een groot Vorst, dat den Antichrist niet is , dewyl zyne VVeereldlyke heerfchappye, die men de Kerklyken Staat noemt, en volgens de Lantbefchryvers wel het llegtfte deel van Italiën uytmaakt, zeer gering is, by geen machtige Koninkryken in vergelykinge te brengen; hy moest heerfchen in de afgele"eiifte gewesten. Het is waar dat den Antichrist zyne aanhangers en Zendelingen heefc in alle de deelen der Weereld, zelf by de Barbaarfte Volken , maar daar doen zy niets minder dan heerfchen; het moet zyn een krygszuchtig Volk, Peerden en Ruyters, -wel gewapent met rondasfen ende febilt: (volgens het gebruyk van die tydt,) die alle zzveerden handelen, vs. 4. m&t hoog en pylen voorzien, Cap.XXXlX: 3. Hoe dit op de Roomfche Geestelykheid past, laat ik een yder oordeelen; het moesten nog daar en boven zyn volken uyt de vier boecken der aarde, Openb. XX: 8. immers (zo als wy dat verftaan) van de Kerk afgelegene gewesten, welke zeggen zullen ick fal optrecken nae (dat) dorplant, Ezech. XXXVIII: 11. en dierhalven van verre komen; maar den Antichrist is immers de Kerk zeer naby , ja midden'onder haar. Dus kan ik niet zien hoe dit alles met mogelykheid op hem toepasfelyk is.
Maar wanneer de Kerk de Duyzendt Jaaren in volle ruste zal geweest, en wyd en zyd in 't Oosten uytgebreidt zyn, zullen die genoemde



286 VERHANDELING over
de Volken gelegenheid hebben , hoewel op eenen goeden affiandt daar van gezeten zynde, op te trecken om de legcrplaatfe der heiligen, de geliefde ftadt te omringen. Op die wyze komt tydt en plaatfe overeen met de befchryving v«. 8. van Cap. XXXVIII. Nae vele dagen fait ghy (Gogs menigte) befocbt worden, in '£ laatfte der jaren fult gy komen in 't Lant, dat wedergebracht is van den fwecrde, dat vergadert is uyt vele volcken ; op de bergen Israëls, die fteets tot verwoestinge geweest fyn, (inzonderheid zo lang als het onder de macht der Mahomethaanen is geweest, en de Christenen hen dat zogten te betwisten,) als het felve (lant) uyt de volcken fal uytgevoert fyn, ende fy altemael feker fullen woonen, als dan zullen die Volken door vyer uyt den hemel verfonden werden: doch hier heeft men geen eigentlyk vyer te verftaan , door welke alleen dit zou gefchieden; maar ongetwyfelt door gewoone middelen, die nogtans zo kennelyk door Gods handt zullen zyn, als of het door vyer uyt den hemel, wierd uytgewerkt: dit ziet men klaar vs. 22. van dat zelve Cap., alwaar gefproken werd van de ondergang dier Volken , Ende ick fal met hem richten, door pestilentie ende door bloet: ende ick fal eenen overf elpenden plasregen ende groote hagelfteenen , vyer ende fwavel, regenen op hem ende op fyne benden. Dit laatfte zal mogelyk een zwaar onweder zyn, gelyk de HEERE deed
ka-



den ENGEL des AFGRONDS. 287
komen over de Philiftynen, om Israël te redden , toen zy onverhoeds van hen overvallen vvierden te Mizpa, 1 Sam. VII: 10.
Deze geruste Kerkftaat , terwyl de Satan gebonden zal zyn, zal duuren duyzendt jaaren. Het is onzeker of men die naar de Letter moet opneemen, en zo veele eigentlyke Jaaren daar door verftaan, dan flegts voor eenen langen tydt , zo als Apostel Petrus die fpreekwyze gebruykt in zynen 2 Brief Cap. III: 8. dat eenen dagh by den Heere is als duyfent jaren, en duyfent jaren als eenen dagh, alwaar de Apostel maar flegts eenen lange tydt wil voorftellen. Wat my belangt, denke dat die tydt niet zeer kort zal zyn, na eene zo lange ftrydt voor de Kerk van veele Eeuwen, en naar de heerlyke befchryving welke van die Kerkftaat gedaan werd, daarom zou ik het liefst neemen voor eigentlyke Jaaren.
Van deze ruste werden weinig byzonderheden gemeldt, dan maar in 't algemeen de heerlyke bloeyftandt der Kerke. Het zou konnen zyn dat d^ Jooden , voornamelyk de Tien Stammen , welke in die gewesten naby den Euphraat , zo men zegt , in grooten getale zig bevinden : door de fteeds aanwasfchende luyfter der Kerke, en derzelver zegenpraal over ailerlye vyanden , daar door overtuygt van de waarheid der Christelyke Leere, na de ondergang van den Antichrist en den Turk,
be-



288 VERHANDELING over
bewogen raogten werden, om dezelve te om"* hellen: want dit alles, gebeurt zynde, zo als het in dit Boek der Openbaring werd voorzegt, volgens den tydt daar in geftelt, (zo als zekerlyk gefchieden zal,)zou een onlochenbaare blyk zyn dat dit Boek een waarachtige .Prophetie is, waar door men hen zou konnen over* tuygen ook van de Godlykheid der overige Schriften van het N. T., dewyl dit te famem hangt, en het een zonder het ander niet kan waar zyn : waar van het natuurlyk gevolg moet wezen , dat zy 't Euangelium aanneemen, en Jefus van Nazareth te Bethlehem van Maria geboren , voor de waare Mesfias erkennen , en dus meefende komen tot de HEERE en zyne goedheid in dit laatfte der dagen, HoL III: 5. De overige Jooden in 't Westen onder de Christenen verfpreidt, hen daar in navolgen , en mede naar hun Landt optrekken, om zig met de andere by de Kerk te voegen, in het zelve Landt waar in de Mesfias omgewandelt heeft, en door hunne voorvaderen verworpen en gekruycigt is. Dit fchynt my toe* menschlyker wyze geredenkavelt, een gelegene tydt daar voor te zyn, dewyl ook den Antichrist als dan uytgeroeit zynde , een groote hinderpaal zal uyt den weg geruymt zyn, narnelyk den Beeldendienst-, waar van de Jooden een ongemeene afkeer hebben, waarom dan de bekeering derzelve waarfchynlyk niet eerder



den ÉNGEL des AFGRONDS. 289
der te verwagten is, dan na dat de Duyzendt Jaaren begonnen zyn: doch de Heere kan dit door geheele andere middelen en wegen uytwerken, dan wy konnen voorzien.
Hoe verre men in die Duyzendt Jaaren gevordert zal zyn , als dit gebeurt , is niet te benaalen. Dat het echter in den loop daar van zyn zal, denk ik te meer, om dat op de Twaalf Poorten van het Nieuw Jerufalem gefchreven ftont de Naamen der twaalf gtflachten der kinderen Israëls, Cap. XXI: 12. het welk niet alleen te kennen geeft, dat de Kerk oudtydts met de hedendaagfe dezelve is, en blyven zal ten einde toe, maar ook, zo 'c my voorkomt, dat onder de velerlye Volken, zo van Heidenen als Ongelovigen, die tot dit Nieuw Jerufalem, dat van den Hemel was nedergedaalt, zouden toevloeijen , voornamelyk de Twaalf Gefl ichten Israëls zouden zyn: in dit gewest daar het Mahomethaandom dus lange geheerscht hadde, en waar in de H. Stadt, welke oudtydts die der Twaalf Gtflachten Israëls was, en die zy vertreden hadde, was gelegen: deze was nu met 'er daadt het Nieuw Jerufalem geworden , het geheele gewest genoemt werdende naar het voornaamfte deel.
Voeg hier by dat de Heere Christus zyne Apostelen toezegt, Matth. XIX: 28. en Luc. XXII: 30. dat zy zullen zitten op twaalf throonen 5 oordeelendc de twaalf gejlachten Israëls, het T ' welk



2qo VERHANDELING over
welk wil zeggen, dat Israël zig t'eeniger tydt aan de Apostelen, daar zy thans zo zeer op verbittert waaren , zoude moeten onderwerpen , wanneer zy zig tot de Kerk begeven, en trachten zouden in de Scadt Gods, het Nieuw Jerufalem , in te gaan: zynde de Leere deiApostelen het Fundament daarvan, waar op alle voorrechten der inwoonderen gebouwc zyn.
Vergelyk dit met de befchryvinge dezer Stadt, dat in de twaalf Poorten Twaalf Engelen geplaatst waren, die de twaalf Apostelen verbeelden, dewyl haare Leere de toegang in die Stadt verleende, en zy even als de Richters, die oudtydts in de Poorten het gerichte hielden, ook bier het oordeel zouden vellen, .en niemand in die Stadt inlaaten,dan diei haare Leere aannam,als behelfende de grondtwetten daar van. Het zy men zig dezelve zittende als de Richters, of wel ftaande verbeelde, dat de Text niet zegt: indien het laatfte, zal het haaren yver en volvaardigheid te kennen geven , om het onreine af te weeren, dat niet daar binnen kwame, dan dat met haare Leere overeenftemde.
Uyt allen dezen fchynt het dat de algemeene bekeering der Jooden (de eerftelingen uytgezondert) niet eerder te verwagten is, dan na dat dit Nieuw Jerufalem van den Hemel zy nedergedaalt , dat is te zeggen, ter tydt dat de Christenkerk in het Oosten weder herftelt
zal



den ENGEL des AFGRONDS. 29t
zal zyn. Dat is de Baniere die opgericht zoude werden, volgens Jef. XI: 10. 12. en dus in de Duyzendtjaarige ruste , wanneer de Heere ten anderen male fyne handt aenleggen fal, om weder te verwerven, 't overblyffel fynes volks —-— ende by fal de verdrevene Israëls verfamelen, en de verftroyde uyt Juda vergaderen van de vier eynden des aertrycks, vs, n, 12. als allerlye Volken onverhindert tot de Kerk zullen toevloeijen, waarom haare grootheid en heerlykbeid zo glansryk befchreven werd, als fchittcrende door allerlye eedele gefteentens , waar van dezelve was opgebouwc. Aangaande de tydt, zegt Apostel Paulus Rom. XI: 25, 26. als de volheit de Heidenen zal ingegaen zyn, zal geheel Israël zalig worden. Dit is niet zo te verftaan, dat alle Heidenen eerst moeten ingegaan zyn; maar het grootfte deel: daar zyn reets veele ingegaan, wanneer de jooden het Euangelium verwierpen, waar van wy die geroepene zyn uyt de Heidenen ten blyk verftrekken, maar als dan zullen nog veele daar by gevoegt werden, van tydt tot tydt na deil val van het Mahomethaandom * dac de meeste Volken belyden : en die tydt ftemt overeen met Ezech, XXXIX, van vs. 22. tot het einde van het Capittel, dat zy ten tyde der inval van Gogs menigte, reets zullen bekeert^ en naar hun Landt opgetrokken zyn, voornamelyk v5. 27. Alsickfe fal hebben wedet-gebracht



èq2 VERHANDELING over
uyt de volcken, ende haer vergadert fal hebben uyt de handen harer vyanden, ende ick aen haer geheylicht fal fyn, voor de oogen van vele Heydenen: daar in, dat de Heere haar dus lange over den geheelen aardbodem had doen omzwerven. Die past zo wei niet op de wederkeering uyt de Babylonifche gevangenisfe, om dat zy toen onder zo velerlye Heidenen niet waaren verftrooyt geweest als nu, nog zo verfmaadt onder allerlye Volken, en dat juyst by die tydt gevoegc werd. In 't vorige was gefproken tot de algemeene Kerk, maar dit werd in 't byzonder cot Israël gezegt, zo dat men onderftellen moet, dat zy ter dier tydt reets in hun Landt zullen wedergekeert zyn. Dit begrype ik zo niet, dat hei: geheele Volk daar weder zal ingetrokken wezen , want dewyl daar reets te voren Christen inwoonders zig zullen bevinden , by welke de Jooden zig zouden voegen, zo konde Palestina die alle onmogelyk bevatten ; maar daar door heeft men te verftaan een groot deel.
Dit is geheel verfcheiden van het gevoelen van de Heer T. Burnet, die een voorftaander zynde der Chiliasten of van het Duyzendtjaarig Ryk van Christus hier op aarde, van gevoelen is, dat de Jooden tegen die tydt zoude bekeert werden, en naar hun Landt optrekken, om met Hem aldaar te heerfchen. Zulks is onze meening geenfms; maar dat zy alleenlyk
op



den ENGEL des AFGRONDS. 293
op bovengemelde wyze , zig aldaar met de Kerk zullen vereenigen, en dus Christus in zyne Leden zal heerfchen, in de plaatfe der Mahomethaanen en Heidenfche Afgodendienaars, zo dat men te recht zal konnen zegden, de Koninkrycken der werelt zyn geworden onzes Heeren ende fynes Christi, ende hy fal als Koningk heerfchen in alle eeuwigheid, volgens de Zevende Bazuyn, Openb. XI: 15. gelyk ook de volgende woorden tot het einde van het Capittel dat medebrengen. Dit zal ongeftoort duuren Duyzendt Jaaren, tot aan den inval van den Gog en Magog, waar over de Kerk echter zal zegepraalen, en Christus blyven heerfchen ten einde toe, dat in de eeuwigheid zal voltooyt werden.
Deze nieuwe Kerkftaat, zoals die in het Oosten weder herftelt, en met die van 't Westen vereenigt zal zyn; als de Satan gebonden zal wezen, werd Cap. XXI: 1. befchreven als een Nieuwe hemel en Nieuwe aarde.
Met het Zesde Zegel was gezegt, dat de hemel was wechgeweken enz. Dit betekende, zo als wy boven zagen, het wechnemen van de Heerfchappye der Christen-Keizers in het Oosten , nu wierd aldaar de Heerfchappye deiChristenen weder herftelt, daarom een Nieuwe hemel genoemt: en ook een Nieuwe aarde, want de zee en was niet meer, dewyl de Kerk niet meer geflingert zoude werden op de ongeftuiT 3 me



294 VERHANDELING over
me baaren van wisfelvalligheden ; nog verdrukt; nog verdreven werden; maar beftendig gevestigt blyven, ter plaatfe daar zy voorheen verwoest wierd. Gelyk van deze tydt met de Zevende Bazuyn was uytgeroepen , niet alieen dat de Koninckrycken der iveerelt, zyn geworden onfes Heeren , ende fynes Christi, maar ook ende hy fal als Koningb heerfchen in alle eeuwigheyt. Cap. XI: 15. zullende die heerfchappye der Christenen geen veranderinge meer ondergaan; maar duuren tot aan de eeuwigheid : want men moet dit XXI. Capittel aanhechten aan Cap. XIX., dewyl de binding des Satans, verooriaakt door de val van den Antichrist en Mahometh, volgens de gewoone ftyl der H. Schrift, vervolgt werd tot het einde, en daar na den draadt weder opgevat daar die afgebroken was, by den ondergang van bet Antichristendom en Mahomethaandom: voortaan een ftille rust genietende, want Godt zal alle tranen van haare oogen afwisfchen, ende de doodt en zal niet meer zyn: narnelyk geen doodt door vcrvolgingc , noch rouwe ; noch gekryt j noch moeite en zal meer zyn: want de eerfte dingen zyn wechgegaen, Cap. XXI: 4. Ende die op den tbroon zat, zeide, fiet ick makt alle dingen nieuw. vs. 5.
Dit is die heilige Stadt, het nieuw Jerufalem , nederdalende van Godt uyt den hemel, enz. dewyl de Kerk toen een nïPOwe gedaante
kreeg,



den ENGEL des AFGRONDS. 295
kreeg? begin neemende met de herftelling van het Christendom in het Oosten: niet dat die Kerk aanftonts na dat het Mahomethaandom aldaar zal uytgeroeit zyn, die heerlyke luyïter zal hebben, zo als die hier befchreven werd, neen'. maar die zal van tydt tot tydt in glans en heerlykheid tocneemen.
Deze befchryving ftrekt zig uyt tot na de voleindinge der eeuwen, zo dat al het geene dat te verheven is, om op het geestelyk Jerufalem, dat hier op aarde is, toe te pasfen, men dat verftaan moet van het hemelfche Jerufalem. Zo werd het Ryk van David Pfalm LXXXIX. vermengt met dat van de Mesfias, al wat te luyfterryk is voor Davids Ryk, moet van de Mesfias en desfelfs Ryk verftaan werden , gelyk het meermaalen by de Propheten voorkomt.
Doch wanneer Cap. XXI: 23. gezegt werd,
Ende de ftadt en behoeft de fonne noch de maneniet, dat fy in defelve foude fchynen: want de heerlykheit Godts heeftfe verlicht, ende het Lam is hare keerfe, gelyk ook Cap. XXIÏ: 5- behoeft men dat van 't hemelfche niet te verftaan ; maar even als het geene de Heere Christus zegt Joh. VI: 35. Iel hen het hroodt des levens, die tot my komt en fal geenfins hongeren, en die in my gelooft en fal nimmermeer dorflen, zo min als die fpyfe ende drank zouden ontbreeken , te weeten geestelyk voedfel , zoude deze de Zonne of T 4 de



296 VERHANDELING over
de Maane behoeven om haar te verlichten , dewyl de Heere haar overvloedig met bet licht des Geestes beftraalen zoude, voor zo lang de Kerk hier op aarde zou zyn , het welk zyn volle kracht zou hebben in de hemelen; maar dit vorige werd hier op deze wyze gezegt, om dat de ftrydende Kerk hier op aarde, met de verheerlykte in den hemel, dezelve is, gelyk ook Apostel Paulus fpreekt, tot de geenen die hier tot de gemeente des Heeren behoorde.
Maar gy fyt gekomen tot bet hemelfche Jeru-
falem , ende de vele duyfenden der engelen
ende de geesten der volmaakte rechtveerdigen, Hebr. XII: 22. Zomoet men ook neemen het 4 Veers van Cap. XX. dewyl de geenen die onthooft waren om het getuygenisfe Jefu ende om het woordt Godts, enz. (in vorige eeuwen) met haare overige-Lceden op aarde dezelve zyn, voor welke dat throonen bereidt waren, ende fy fat en op defelve: ende 't oordeel wiert haer gegeven, te weeten aan haare medeleden op de aarde, de heerfchappye over de Koninkryken, in de plaatfe der Mahomethaanen en veele blinde Heidenen :■ Hier is de vervulling 'van het Vyfde Zegel, Cap. VI: 9, 10, 11. alwaar de zielen van onder den altaar riepen met grooter femme , feggende, Hoe lange, O heilige en waerachtige Heerfcher , en oordeelt ende en ivreeckt gy ons bloet niet van de gene die op der aerde nooonen? Deze Wierden nu gewroken , nu de 'heerfchappye
haare



den ENGEL des AFGRONDS. 297
haare vyanden ontnomen wierd, en gegeven aan haare Leeden op de aarde. Volgens de voorzegging van Propheet Daniël Cap. VII: 9. en vervolgens, zie voornamelyk vs. 25.26.27. dewyl dat kleine boom geenen andere is dan Mahometh: en of wel in 't 10 Veers gefproken werd van het gerichte, moet men dit niet verftlan van het Jongfte oordeel; maar van dat Gerichte , dat gehouden zoude werden over het kleine hoorn: het welke dan op deze tydt ziet, waiWSör'fyne heerfchappye wecbgenomen zal werden: hem verdelgende en verdoende,
tot den einde toe. Maer het Ryeke gegeven
fal werden den volcke der heilige der booge Qplaatfen) wekkers Ryeke een eeuwig Ryeke zyn zal, dat nimmer weder tot Ongelovigen zal overgaan , ende alle beerfchappyen fullen hem te weeten Christus , die haar boofc is , eer en ende gehoor/amen. Deze wierden met die N euwe hemel en Nieuwe aarde, als tot een Nieuw geestelyk leeven opgewekt. ([Mier de overige der dooien, narnelyk die geestelyk doodt waaren , en wierden niet weder levendigh , tot of voor dat de duyfent jaren geëindigt waren, vs. 5. van Cap. XX. Zie de Kantt. op N>. 14. 15.)
Ter wederzyden der Riviere was de Boom des Levens, Cap. XXII: 2. niet dat men dien Boom in het meervoudt moet neemen, evtn pf die langs de boorden der Riviere overal T 5 ge-



208 VERHANDELING over
geplant waren, zo als de Heer Johan D'Efpagne O) en fommige andere uyt deze plaatfen Ezech. XLVII: 7, 12. befluyten , het welk hier tegen de Letter is , dewyl die dezelve maar in het enkelvoud noemt; maar dat heeft men zo te verftaan , dat de toegang tot de Boom des Levens nu ter wederzyden van de Riviere was , zo dat die van beide zyden te vinden waare, dewyl de Stade nu ter weder zyden lag uytgefrrekt., het welk voorheen zo niet was, wanneer de zichtbaare Kerk federt veele Eeuwen maar alleen in het Westen was, en in het Oosten, by die Rivier, het Mahomethaandom, bloeyde, want de Boom des Levens, die maar één is, beteekenende de Heere Christus , ftont in het midden der ftrate , dat is, de voornaamfte ftraat, daar de doortocht is , zoals niet alleen oudtydts in de Steeden was; maar ook zelf hedendaags in veeIe werd gevonden. Of ook het midden der Stadt, Merckt of Plein, als Cap. XX: 21. Zie de Kantteekening op N°. 45. en dus was die Boom van de eene en andere zyde, van 't Oosten , nu daar ook de Christen Godsdienst heerschte, zo wei als van 't Westen toegankJyk , en voor een yder te genaken.
Ezech. XLVII: 12. werd gemeld van Spys. geboomte dat in overvloed aan deeze en geene
zyde
00 j. d'Efpagne, blzdz. 451.



den ENGEL des AFGRONDS. 299
zyde der Beeke was ; maar dat geboomte is niet het zelve met de Boom des Levens, die hier by Joannes maar enkelvoudig voorkomt. Door dat fpysgeboomte meene ik dat men de Gelovigen te verftaan heeft, die met menigte in dat Nieuw Jerufalem gevonden zouden werden , zo wel aan geene , als aan deze zyde van die Riviere , welker vrucht zou zyn tot fpyfe, en zyn hladt tot heelinge, narnelyk gelyk de fpyfe den mensch dient tot voedfel en verkwikking , zo zouden ook de vruchten des Geestes dezer gelovigen, ftrekken , tot voeding en verkwikking van hunnen evennaasten, om den geestelyken mensch te doen aanwasfchen, en te verftrekken tot opbouw in het Geloove; verfterking in de Hoop; opwekking in de Liefde, en wat dies meer zy: „ dewyl ?, elk fich moet fchuldig weeten zyn gaaven ten nutte ende ter zaligheid der andere le„ demaaten, gewilliglyk en met vreugde aan „ te leggen (a). En gelyk de bladeren van een Boom de gedaante daar van uytmaakt , welke aan desfelfs Loof gekent werd, zo zoude de belydenis derChristelyke Leere, gepaart met de godzaligen wandel der gelovigen, dienen , om de Heidenen, door welke benaming men allerlye Volken, die nog buyten de Kerk
zou-
(a) Volgens de uytdrukking van de Iïeidelbergfche Catechismus in 't Antwoord op de 5S Vraage.



300 VERHANDELING over
zouden zyn , moet verftaan ; ook Mahome. thaanen , welke nog in die gewesten zouden overig zyn, na dat hen de heerfchende macht ontnomen was, uyttelokken , zo dat zy zouden zeggen wy zullen met u lieden gaan, want wy hebben geboort (dat) Godt met u lieden is. Zach. VIII: 23. ën zo „ door haaren godzali5, gen wandel hunnen naasten ook Christi ge„ wonnen werden (a), en zy mede op deze wyze zoude ftrekken tot genezinge der Heidenen , zo als door Joannes aan den Boom des Levens werd toegekent , welke eigentlyk de verdienende oorzaak is ; maar ook zyn volk gebruykt tot uytbreiding van zyn Koninkryk, en dierhalven ook tot heil en genezinge hunner naasten : dus haar bladt tot heelinge.
Sommige Geleerden verftaan door dat Geboomte de Leeraars; maardat werd hier befchreven in al te grooten menigte, om die daar voor te houden: in het 7 Veers van Ezech. Haat/eer veel geboomte, en in 't 12 vs. aller, i-ye fpysgeboomte. Als mede de verdere omfchryving , wekkers bladt niet en fal afvallen, nochte de vrucht van dien vergaen, in fyne maendenfal 't nieuwe vrucht voortbrengen, enz. gelyk by Joannes Cap. XXII: 2. aan den Boom des Levens werd toegefchreven, afgebeeldt door den Palmboom, die alle maanden een nieuwe
tak
CO Cathccb: in 't Antwoord op de 86 Vraage. '



den ENGEL des AFGRONDS. 301
tak uytfchiet , en geplaatst was tusfehen de Cherubim in het Heiligdom: welke hoedanigheden ook aan de gelovigen eigen zyn, dewyl zy Christus zyn ingeënt ; daarom waaren zy naby den oever der Riviere geplant, alzo zy rycklyk befproeyt zoude werden, met wateren des Geestes, om altydt vet en groene te zyn en veele vruchten te draagen. Al het welke beter past op de gelovigen in 't gemeen, dan op de Leeraars in 't byzonder; maar door de Visfchers, waar van gemeld werd in 't 10 vs. van dit zelve Cap., dient men de Leeraars te verftaan.
Zo zoude Rahab (dat is Egypten) en Babel, de Phüiftyn, de Tyrier met de Moor mede aangefchreven werden onder de Volken die tot Zion zouden behoren, volgens Pf. LXXXVII: 4. want deze allen behoren tot hetTurkfche Ryk, dewyl hy Pheneciën en 't geheele Landt Canaan, waar in oudtydts de Philiftynen woonden , onder zyn gebiedt heeft, ook de Mooren zyn aan hem Cynsbaar : dog hier moet men niet verftaan de eigentlyke Mooren uyt Ethiopïën , dewyl de Abisfynen en andere Ethiopiërs al voor lange de Christelyke Godsdienst omhelst hebben; maar die Mooren of Mauren , die Mauritaniën , thans Barbaryën genoemt, bewoönen, het welk Turken of eigentlyk Arabieren zyn: altemaal Volken waar by het Mahomethaandom heerscht, en die tos
het



302 VERHANDELING over
het Turkfche Ryk behoren. Zo zullen alle die gewesten daar voortyds Christen Gemeentens zyn geplant geweest, en in laater tydt tot de heerfchappye van de Griekfche Keizers behoort hebben, en nu onder den Turk ftaan, weder tot de Kerk gebragt werden, met nog veele andere daar en boven: want men heeft wel op te merken by Ezech. XLVII. dat hoe verder de man met het meetfnoer Oostwaart op ging, hoe grooter de Aroom wierd, der wateren die uyt het Heiligdom kwamen vlieten, zo dat de Propheet eindelyk daar niet doorgeien konde, vs. 5. Zulks dat de ftaat der Kerke, of dat Nieuw Jerufalem, de Stadt Gods, veel luysterryker en heerlyker zyn zal dan ooit voorheen , welke glans van tydt tot tydt vermeerderen zal, tot dat Je Heere een zal zyn, ende zyn naame een , over de gantfche aarde, Zach. XIV: 9.
Dat by Ezechiël gemeldt werd van Twee Beeken , Cap. XLVII: 9. bevestigt myn gevoelen aangaande deze Rivier, en de ftandesgelegenheid van dit Nieuw Jerufalem , want hier werd klaarblyklyk gedoelt op den Tigris zo wel als op den Euphraat, de twee Rivieren dieMefopotamiën influyten en zig vereenigen, waar na zy in de Perfifche Golf vallen: aan welke Rivier Tigris de Scadt Bagdad is gelegen , de Zetel der oude Caliphen, en dus het hart van het Turkfche Ryk.
' Zo



den ENGEL des AFGRONDS. 303
Zo volgt ook vs. 7. van Pfalm LXXXV1L En de fangers gelyk de fpeellieden, dit ziet op de Reyen oudtydts (mitsgaders) alle myne fonteinen, beeken of rivieren, dit is een toefpeeling op de gemelde rivieren , waar van ook Ezechiël gewaagt, zullen binnen in u zyn. Narnelyk in dat Zionhier befchreven ; de Kerk; het Nieuw Jerufalem, dat zig zo wyd uitftrekken zoude , dat deze Rivieren , mitsgaders nog veele andere, als 't waare binnen haare muuren zouden befloten zyn. Al is het dat de Kantteekenaars op N°. 21. 22. en andere Geleerden , daar van een geheel andere verklaring geven, is dit nogtans myn gevoelen, dewyl die woorden alle myne fonteinen naar myn begrip een plaatsaanwyzing zyn, tot hoe verre de Kerk zou uytgeftrekt werden.
Dezen Euphraat was uytgedroogt ten tyde van het uytgieten des Zesde Phiole, om te bereiden de weg der Koningen die van den opgang der zonne komen zoude, Cap. XVI: 12. om waare het mogelyk het geheele Christenryk t'onder te brengen , en dus de waare Kerk te verwoesten.
Daar waaren ter dier tydt drie machtige vyanden van de Kerk tenens in beweeging, de Draak, het Beest, en de valfche Propheet. De Draak, dat is de Keizer, met naame Karei de Vyfde , welke naauwlyks den Keizerlyken Throon .beklommen hadde , wanneer hy de
Schrif-



3o4 VERHANDELING over
Schriften van Martin Luther verboodt, waar-» na eerlang die zwaare en bloedige Religions oorlog volgde.
Het Beest. Leo de X. ter dier tydt op den Pausfelyken Stoel gezeten , welke door het verkopen zyner Aflaaten , die hy opentlyk dooide Jacobiter Monniken in alle Landfchappen door prediken liet te koop veilen, om geit te verzamelen, ten einde om zig tegen de voortgangen der Turken te verzetten , oorzaak was <lat Luther opftont , en hem opentlyk voor den Antichrist uytmaakte, het welke na veel flrydens de Hervorming in de Godsdienst te .wege bragt , weJkers voltooijing befchreven werd, by 't uytgieten van de Zevende Phiole.
De valfche Propheet. Die is een nadere omfchryving van de Koningen van het Oosten, dat zy narnelyk Opvolgers waaren van de valfche Propheet Mahometh; de Turkfche Keizer, die het Oostersch Keizerryk beheerscht, en van oudts zyn zetel aan geene zyde van den Euphraat hadde, wiens heerfchappye door Mahometh oorfpronklyk uyt Arabiën is , welks bewoonderen in de H. Schrift kinderen van het Oosten werden genoemt,dat was ter dezer tydt Sultan Selim en zyn zoone Soliman.
Uyt dezer monden zag joannes drie onreine geesten gaen, den vorfchen gelyk. vs. 13. want het zyn geesten der duyvelen , ende doen teeckenen, weicke uytgaen tot de Koningen der aerde ? ende der



den ENGEL des AFGRONDS. 305-
gelede werdt om die te vergaderen tot den krygh van dien grooten dag des almachtigen Godts. vs. 14. Die is alleenlyk eene ftatelyke befchryving , even als 1 Kon. XXII: 21. en 2Chron. XVIII: 20, in het gezichte van den Propheet Micha de Zoone van Jimla, doe ginck een geest uyt endt ftont voor het aengefichte des HEEREN, ende feyde, ick fal hem (de Koning Achab) overre* den, en uyt het vervolg blykt, dat dit voornamelyk zag op de valfche Propheet Zedekia, de Zoone van Cnaana,die benevens de andere valfche Propheeten, den Koning overreedde, ongetwyfelt door ingeeving des Satans valfche. lyk propheteerendc. Diergelyke werktuygen wierden hier ook gevonden , als by Soliman ter dier tydt, zo de gefchiedenisfen zeggen, vier voornaame Basfa's, inzonderheid de Muphti de Opperfte der Wetgeleerde, benevens de Cancelier Basfa (a).
Dierhalven heeft men 't zo niet te neemen, als of het voortkwam uyt de eigen mondt van den Draak, maar van zyne Staatsmannen! zulke als die welke den Keizer, na dat hy Luther vrygeleide toegeftaan had , om op den Ryksdag te verfchynen, hem echter in 't 00c bliezen, dat hy niet verplicht was de Ketter
woordt
O) Tooneel der Keyzeren en Koningen éng. vin het Christenryk , door N. de Clerck , uyt veele voorname Schryvers t'faam vergadert in. 'c jaar 1615. bladz. gJ3«
V



306- VERHANDELING over
woordt te houden, hoewel het -de.Keizer edeimoediglyk verwierp. Zulke die in modderpoelen van twist en boosheden hun voedfel vinden , en even als de Vorfchen onophoudelyk kwaaken, by aanhoudendheid bezig zynde de Vorften op te hitfen, ten einde de door hun gefiT/eedde fnoode ontwerpen ter uytvoer te doen brengen.
Zo dat wanneer daar gezegt werd de Draak, men te verftaan heeft, het Ryk van de Draak; zo ook van.het Beest , de Paus en zyne Geestelyken ; de Valfche Propheet, den Turk met zyne Vorften en Amptenaaren. i Dat zyn die Geesten der Duyvelen , ende doen teeckénen. Zo werd ook van het Beest gezegt, Cap. XIII: 13. Ende het doet groote teeckénen, fo dat het oock vyer uyt den hemel doet afkomen cp de aerde, voor de menfehen. Dit moet niet eigentlyk genomen werden; maar zo als Apostel Paulus zig uitdrukt, nae de werkinge des Satans , in alle kracht ende teeckénen ende. wonderen der leugen',. 2 Thesf. II: 9. Zo zouden deze Geesten der Duyvelen ook alle hunne krachten infpannen om. die Koningen der aerde ende der [geheele werelt, tot welke zy uytgaen zoude (volgens die verbloemde befchryving) te vergaderen: tot den krygh van dien grooten dagh des AU machtigen Godts. dat is, yder van hen aanmoedigen tot den krygh te voeren, die op dezelve tydt gebeuren zoude, hoewel yder zyn by-
zon-



den ENGEL des AFGRONDS. 307?,
Zondere beweegreden daar toe hadde , waar door de geheele we relt als het waare, beroert zoude wérden.
De Heer de Mezeray fchry ft («) van deze tydt, in 't jaar 1517, 18, 19. aldus, „de ,, Christenheid genoot een algemeene ftilte,
wanneer zy ontroerd wierd door de twee „ fchriklykfte geesfels die haar ooit gekastydt
hebben. Selim, Sultan der Turken, Syriën „ veroverd, de macht van Ismaël, Sophi ter
nedergëworpen , en de heerfchappye der „ Mamelukken in Egypten door de geheele
nederlaag en de dood van Campfon, laatfte „ Sultan van Egypten , gedempt hebbende, ,, beroemde zich dat hy, in de hoedanigheid ,, van Navolger van Conftantinus de Groote, „ geheel Europa wel haast onder zyn Heer.
fchappy zou brengen. En ter zeivér tydt „ begonden d'ingewanden der Kerk vèrfcheurd ,, te worden door een fcheuring, welke alle „ de hulpmiddelen tot- op den huydigen dag „ toe niet hebben konné-n doen ophouden. •
„ Het eerfte kwaad gaf gelegentheid tot de „ geboorte van het tweede. De Paus Leo ,, (de X.) begeerende alle de krachten der „ Christenheid tegen de verwoede voörtgan„ gen des Turks te ftellen * had Legaaten aan „ alle de Christene Vorften gezonden, en een
33 groot
Ca) C&ronyk van Vrankryk, II. Deel, bladz. n§. V 2



3o8 VERHANDELING over
„ groot ontwerp gemaakt, om d'Ongelovigen „ ter Zee en te Land aan te tasten. Om nu 3, de godvruchtigheid der Volkeren op te wek5, ken, en hun aalmoesfen tot een zo goed 3, werk aan te lokken, deed hy volgens de ge,i woonte in diergelyk een geval gebruyklyk, 3, d'Aflaaten door alle de Landfchappen pre3, diken.
Verder befchryft zyn Ed: de opftant van M. Luther op zyne (de Roomfche) wyze, (als of eenig misnoegen daar van de oorzaak was,) en zyn prediken tegen de Aflaat en, waar op hy laat volgen „ Zy befchikten 'er hem (Luther) ,, maar al te veel ftofs toe; want zy dreeven handel en koopmanfehap mee deze heilige 3, fchatten der Kerk: zy hielden hun beurs in ,, de Herbergen : men zag, dat zy een gedeelte van het geld, 't geen 'er af kwam, met flampampen doorbrachten : en men wist , dat 'er de Pans aanmerkelyke fommen ,, af, tot zyn eigene zaaken zoude gebruyken." Op deze wyze was het dat die heftige Religions oorlog ontftont, dit was die groote dag des Almachtigen Godts, de uytgang der Kerke uyt het Antichristisch Babel, welk met zulk een zwaare krygh en zo veel beroeringen verzelt ging, genoemt ftemmen , donderflagen , hlikfemeh' en groote aardbevinge, enz. waar van de uytkomst
Was VRYHE1D VAN GODSDIENST, bevestigt door dePasfaufche Vreede in 'c jaar 1552.
het



ben ENGEL des AFGRONDS. 309
liet welk in de Zevende Phiole te kennen werd gegeven met deze weinige woorden, het is gefebiet. Waar van in 't 19 Veers tot een kenmerk werd by geftelt, dat de groote Jladt in drie deelen gefcheurt was , narnelyk de algemeene Kerk, zo als die onder den Paus was geweest, was nu verdeelt in Lutheraanen, Calvinisten en de overige Pausgezinden gebleven.
Daarom volgt die waarfchouwing in het 35 Veers, met deze woorden, Sief, ick komt als een dief. Saligh is hy die noaeckt, ende fyne kleederen bewaert, op dat hy niet naeckt en wandele, ende men fyne fcbaemte (niet en) fie. De Heer Ligtfoot (in hor hebr ac Thalmud) ad Luc.XXII: 4. meent dat hier gedoelt werd, op de ftraffe die de Levyten, en na fommiger gedachten, ook de Priesteren ondergaan moesten , welke niet naar behooren hun wacht des nagts, aan de poorten en andere posten des Tempels waarnamen. Wanneer dezen flaapende bevonden wierden, dan had de Hoofdman van den berg des Tempels, de macht om hen niet alleen met een Stock te flaan, maar daar en boven , de kleederen aan hun lyf met Vyer aan te fteeken, om hen dus door de hitte des vyers te doen ontwaaken. Als te zien is uyt het Boekje rmo (Middoth) Cap. I. en de aanmerkingen van den Heer L'Empereur (a). Ook is de Heer
Be-
O) Rep. der Gel. Maart, April 1712, onder 't Letternieuws.
V 3



3io VERHANDELING over
Bened. Pictet, Hoogleeraar te Gerieve , van dat gevoelen, zeggende Openb. XVI: 15. is eene zinfpeeling op 't geene de Opperwachter des Tempels deede, die 'er elke waake rontom ging, met brandende Fakkelen, om de kleederen der geener te verbranden, die hy zou flaapende vinden (a).
Het is wel zeker dat hier op eenigerlye gebruyk gezien werd, en dit is hier zeer gepast, dewyl zy dus als geestelyke Tempelwachters vermaant werden, om yverig en waakfaam op hunnen post te zyn, en niet door traage vadfigheid bevangen, en daar door in alle die beroeringen , verhindert te worden, om de zuyvere Leere met kracht te verdedigen tegen haare beftryders, en het jock van Babel af te werpen.
Endezy hebbenfe vergadert in de plaatfe genaemt Armageddon. De Uytleggers hebben daar ovsr veele gisfingen gemaakt welke plaats daar door te verftaan mag zyn, alzo die nergens bekent is,en of het dierhalven niet zinnebeeldig moet opgevat werden.
Dit woordt Armageddon werd op verfcheidenc wyzen uytgelegt, doch komt van meest allen daar op uyt, dat het in een kwaaden zin moet genomen werden; voor een plaats van
een
O) Bened. Piëtet, Christel. Zedekunde, 7 B. zs Hoofdfl. Wsd?. 684.



den ENGEL des AFGRONDS. 311
een menigte die verworpelyk is, en brengen het dan op die Koningen, die aldaar vergadert zoude werden, door toedoen van de Drie gemelde onreine geesten , dat een verfoeylyke of verworpelyke hoop zou zyn (V). De Kantteekenaars zeggen op N°. 27. dat fommige het overzetten den Leger der vervloekinge ofte der venvoestinge, enz. welke dan aldaar vergaderen zouden : wanneer daar een groote nederlaag der vyanden zou zyn; maar waar by ook een groot Voorftander der Kerke zoude omkomen: nemende dit Armageddon voor een tegenbeeldig Dal Megiddo, daar Koning Jofias fneuvelde, 2 Chron. XXXV: 22. Doch dit fteunt alleen op die weinige overeenkomst in de benaming; maar in den Text by Joannes werd van het omkomen van een Voorftander der Kerke niets gemeld.
Echter zeggen taalkundigen dat uyt het famenftel van dit woordt een Berg verftaan moet werden, dewyl Ar in 't Hebreeuwsch een Berg betekent: en men neemt het nogtans voor een Dal; en in zulk een tegenbeeldig Dal, zou in' de laatfte tydt dit gebeuren. Zie hier over voornamelyk de Heer van Herwerden, in zyn Eerw. Armageddon of Proefnemend onderzoek over Openb. XVI: 16. (ft).
An-
(a) R. Andala, over de Openb. bladz. 904. rjO Bladz. 9. 17.
V 4



Si2 VERHANDELING oVEa
Andere , welke meenen dat dit al vervult is, brengen daar toe de Slag van Valerianus met de Perfiaanen ; die van Conftantyn den Grooten met Maxentius; weder andere, denken dat die groote Voorftander der Kerke de Koning van Zweeden, Gustavus Adolphus, zy gevveest, die in 't jaar 1632. den 6 November by Lutfen (twee Mylen van Leipzich) in een veldflag tegen de Keizerfche fneuvelde. Doch hier in werd niet gevonden het geen men wil, dat in dat Armageddon gebeuren zoude, 't welk ik niet vanftuk totftuk zal wederleggen, dewyl het my te verre zoude henen leiden. Ookisdit of te vroeg, of te laat voorgevallen, en komt geenzins in tydt overeen met het geen volgt in de Zevende Phiole,dat echter volftrekt vereischt werd: behalven dat ik niet vinde dat dit alles in dat woordt Armageddon opgefioten ligt.
Beter behaagt my de verklaaring van dat woordt van de Heer Jurieu, welke meent, dat het famengeftelt is, uyt zulke Hebreeuwfche woorden, dat het beteekenen zoude af fnyden door verbanning excommunicatie, Vloek ; ziende op de Vloeken, met welke de Wetten, Canons of Orakelen des Pausdoms werden bevestigt (a) Dit eerfte wil ik gaarne overneemen, alzo dat myn gevoelen bekrachtigt, maar geenfins het laatfte,
Nog
{«Q Petrys Jurieu, Vervuil, der Prophetiën, bladz. 2.42



dem ENGEL des AFGRONDS. 313
Nog ook dat dit (volgens de gemeene uytlegging) moet toegepast werden op alle die Koningen of Vorften, die aanhangers waaren van die^rie groote machten, de Draak, het Beest en de Valfche Propheet, en dat die alle vergaderen zouden in dat Armageddon. Ik denk in tegendeel dat dit alleen ziet op die Koningen die van den opgang der Zonne komen zouden, en dat die twee Veerfen 13. 14- een tusfehenvoegfal zyn, waar mede gemeld werd wat te gelyktydig in de Kerk gebeuren zoude, waar uyt men dan de juyste tyde hier van kan ontwaar werden, zullende deze drieërlye machten te gelyk in beweging gebragt werden. Dit is ook zo gebeurt als hier voorzegt werd, dat na de uytkomst zeer gemaklyk is op te maaken, gelyk by de Franfche Chronykfchryver, de Heer Mezeray duydelyk te vinden is. Want na dat. hy gefproken had van Sultan Selim, met de woorden boven gemeld, behelfende, dat hy eerlang meende geheel Europa onder zyne macht te brengen , laat hy daar op volgen, „ En ter zeker tydt begonden de ingewanden „ der Kerke verfcheurt te worden, door een „ fcheuring welke alle de hulpmiddelen tot op „ den huydigen dag toe, niet hebben konnen ,, doen ophouden. Zo dat door zyn Ed:, buyten voornemen , die plaats van Joannes, in volle daglicht gefteld werd.
Daar op volgt vs. 15. die vermaning om door V 5 alle



314 VERHANDELING over
alle die hinderpaalen niet belet te werden te itryden voor de zuyvere Leere: waar na dan weder vervolgt werd het geen in 'c 12 Veers begonnen was, het bedryf van die Koningen van den opgang derZonne,SelimenzynZoone Soliman,welke Mezeray,te famen houdt voor een van de twee fchrikkelykfte geesfels waar door de Christenheid ooit is gekastydt geworden. Ende zy hebbenfe vergadert , enz. Dit woordt zy moet men niet verftaan van de onreine geesten, daar was het laatst niet van gefproken ; ook werd daar van wel gezegt dat zy uytgaen tot de Koningen der aerde, ende der geheele ivereldt, om die te vergaderen tot den krygh, enz. maar niet dat zy die zoude vergaderen in Armageddon: die meen ik te moeten verftaan van de Koningen van het Oosten, waar van de draadt der reden was afgebroken, door die drie gemelde tüsfchenkomende Veerfen, welke nu hier weder'aangehecht werd, gelyk dit op menigvuldige plaatfen in dit Boek, ja laat ik zeggen door den geheelen Bybel veelmaalen, alzo moet genomen werden, indien men ooit een klaar begrip daar van zal krygen. Zy hebbenfe, te weeten hunne onderhorige Vorften en Krygslieden, vergadert in dat Armageddon: de Draak en het Beest ter zelve tydt elders kryg voerende.
Men zie maar eens na in de Gefchiedenisfen wat deze Koningen Sultan Seh'm en zyn Zoone
So-



den ENGEL des AFGRONDS. 315
Soliman verrigt hebben, en dan zal dat Armageddon niet zeer moeylyk te vinden zyn.
Selim was voornemens in Hongaryen te vallen , trok daar henen met een Leger van tweemaal hondert duyzendt koppen, om Belgrado, anders Stoel Weisfenburg genaamt,op de gren* fen daar van, aan te tasten: hy ftierf in 't Le. ger alvorens de plaats te naderen. Zyn Z >pne Soliman volgde hem op als Sultan, volvoerdebet voorgenomen beleg, en veroverde de Stadt» Vervolgens trok hy met dat mach:ige Leger naar het Eilandt Rhodes, op dé raadt van zyne Basfa's, boven gemelde, welke hem erinnerde, dat de vorige Sultans, niettegenstaande dit hun toeleg by aanhoudenheid was geweest, dat nooit hadden konnen bemachtigen, en gevolglyk dat te veroveren , hem tot groote roem moest ftrekken. Dit Eilandt hadden de Ridders der Orden van St. Jan (naderhandt Ridders van Maltha genoemt) in bezit. Déze verdedigden zig zo wel, dat het beleg negen maanden duurde, werdende alles te werk geftelt wat de Krygskunde vermag, in aanvallen en verdedigen, en niee eerder by verdrag overgegeven , na tusfehenkomst van verraadt, dan na dat Soliman (volgens de opgaave van verfcheiden Basfa's) 88 duyzend van de zyne daar by verloren had («). Een vreeslyke flachtinge !
Hier
O) N. de Clerck, Tooneel der Eeyzeren en Koningen van 't Cbristenryk, bladz. 354.



3i6 VERHANDELING over
Hier ter plaatfe waaren al ten tyde der Apostelen Christen Gemeenten geplant, gelyk PauJus daar aan ook Brieven gefchreeven heefc, als die aan de Calosfenfen , werdende de Bewoonérs van dit Eilandt alzo genoemt, naar de vermaarde Colosfus, welke op deze plaats, aan de Haven geftaan heeft; als mede aan de Gemeente van Galatiën , welke fcadt , zo men meent, ook op dat Eilandt zoude gelegen hebben O). Deze plaats wierd nu overgegeven aan een Leger der vervloekinge of verwoestinge, een verderflykeh hoop, zynde het den Turken " aangeboren aardt alles te verwoesten en te verderven , wat zy onder hun macht krygen, hun voornaamfte toeleg zynde om waare het mogelyk het geheele Christendom uyt te roeyen: aan zulk een hoop wierd deze plaats overgegeven, en zo als geheel Natoliën voor altoos van de Kerk afgefneden als door verbanning, excommunicatie, even als den Voorhof van den Tempel, als boven over Cap. XI: 2. gezegt, om door de Turken een tydt lang vertreden te werden ; dat nu al meer dan Tweehondert en festigvjaaren geduurt heeft, (hebbende zy dat bemachtigt in den jaare 1522) het welk waarfchynlyk duuren zal zo lang als het Turkfche Ryk in ftant blyft.
Een Eilandt dat ontnomen is aan] Ridders,
wel-
(a) J. Hubner, Gcograpb. bladz. 593. i



den ENGEL des AFGRONDS. 317
welker Orden is ingeftelt ter befcberming van de Christenen en derzelver Godsdienst, tegen de Turken: het welk zy ook manmoedig gedaan hebben t'allen tyden, in menigerlye aanvallen , geduurende den loop van ruym Tweehondert Jaaren, dat zy hetzelve in bezit hebben gehad , hebbende hen telkens met veel verlies afgeflagen, zynde zy daar gekomen na dat Jerufalem (alwaar hun Orden tot dat gemelde einde is ingeftelt) aan de Turken was overgegaan, tot hulp der Rhodiërs, die zeer dik wils van de Turken met groote macht aangevallen wierden, welke het echter niet eerder konde winnen, zynde deze Grootmeester Philip de Villiers Heere vanL'Isie Adam in Vrankryk, door J. Hubner Liliedamus genoemt (0) naar de plaatfe zynes Stamhuys, eindelyk genoodfaakt dat by verdrag over te geeven, na dat de Stadt byna tot een puynhoop geworden was , konnende geen hulp van de ChristenVorften krygen , die elkander werks genoeg verfchafcen, behalven nog de twist met Luther over de Godsdienst, die hevig aan het branden was, zo dat zy dit Eilandc ten prooy lieten van de Ongelovigen. De Paus had wel, als gezegt, zig willen toerusten, om de voortgangen van den Turk te ftuyten, maar het middel dat hy gebruykte om geit daar toe te verzamelen,
was
Ca) Staatk. Hut. II. Deel, bladz. 463.



31S VERHANDELING over
wasjuj'st het middel door het welk de Turk onverhinderc zyn voornemen konde uytvoeren, dewyl daar door in 'c Christenryk alles in repen roer geraakte, en men dierhalven op geen ontzet der Rhodiërs kon denken, waar door hy toen bekwam idat geene het welke zyne voorzaten, niettegenftaande alle pogingen, nimmer hadden konnen machtig werden.
Onder de veelerlye naamen welke dit Eilandt van oudts gèhad heeft, (die van Rhodis bekomen hebbende naar de voornaamfte der Vier Steeden welke op dit Eilandt geweest zyn,) volgens Plinius, Strabo en andéren , en wel ten gfïtalevan Twaalf, is ook die van Stadia, het welk zo men zegt verwoesten betekent (a). Deze naam wierd daar aan gegeven, na dat het van Slangen, welke te voren daar zeer menigvuldig waaren, en de inwoonders veel onheil toebragten , gezuyvert was : mogelyk om in geheugen te houden, de verwoesting die dezelve aldaar, hadden aangerigt. Immers die naam past zeer wel by de verwoesting die hetzelve t?eëniger.tydc ondergaan zoude door de tegenwoordige bezitters. Ook heeft de plaats zelve al vry veel verwoesting van tydt tot tydt te wege gebragt onder haare befpringers, de Turken; als onder andere ten tyde "der Grootmeester
(V) Van der Nyenburg en Heymans Reizen, J. Deel. bladz. 277.



den ENGEL des AFGRONDS. 319
ter Pierre Reine d'Aubusfon, in 't jaar 1480. wanneer zy na een belegering van drie maanden onder Mahometh de II. en dertig duyzendt mannen daar voor verloren te hebben, gedwongen waaren af te trekken. Ter welker geheugenis men nog te dezer tydt een Infcriptie gefteldt vindt, in de StadtRhodis aan de verwoeste Kerk van de H. Maagdt der Overwinninge.
Daar en boven voegt haar die naam zeer wel naar haare Veroveraars een Leger der. vervloekinge of verwoestinge, een verderflyken hoop, aanhangers van hem die by uytftek de Verwoester , ook met een Hebreeuwfche Naam, even ais deze plaatfen, werd genoemt , in 't Hebreeuwsch Abaddon , en in 't Grieksch Apollyon, van welken Hoop ter dezer plaatfe een groote menigte omgekomen is. Indien men deze verklaring verkiest : anders zo men zig houdt aan die uytlegging der woorden voor Excommunicatie , Vloek, zo kan dat ook voldoen , door haare affnyding van het Christendom , zo dat het op beiderlye wyze daar in gevonden werd.
De weinige Christenen die zig thans aldaar bevinden, zyn, indien zy niet naby de Stadt woonen, meest arm,, en hebben daar de vryheid niet, die zy elders in de Turkfche Staa-
.; -i j ..< sb ■• I -.>:>t*ii
(V) Van der Nyenburg en Heymans Reizen, li Deel, bladz. 279.



Sao VERHANDELING over
ten hebben, want zy mogen niet in de Stadt; woonen, maar flegts in de Voorftadt: zy hebben wel binnen de Stadt haare winkels, maar mogen daar geen eene nacht hun verblyf houden, moetende die met Zonnenondergang fiuyten, en zig naar hunne woonplaatfen.begeven.
Deze plaats kan ook wegens haare ftandtsgelegenheid aan de benaming van Armageddon voldoen , te weten, Berg en Dal, dewyl Rhodis eertydtsop een Berg gelegen heeft, aan de Zeekant , tot op den huydigen dag genoemt Vecbio Rhodus, of het Oude Rhodus, en door de Grieken QtAupm (Phüeirenon'), gelegen anderhalve Myl van het Dorp Trianda, (alwaar oudtydts een menigte Slangen zig onthielden, als by de Ridder Vertot kan nagezien werden ,) aleer die fraaye en fterke Stadt, die door de Turken is ingenomen, door de Ridders in de vlakte gefticht was.
Van dit Oude Rhodis werden nog heden ten daage veele overblyffelen op dien Berg gezien, als van een Kasteel, Kerk, Klooster, 't huys van den Grootmeester, als ook van verfcheide Toorens en Bolwerken, het een en ander met de Wapenen v^n de Ridders. Tot dezen Berg op te klimmen heeft men een half uur nodig, waar op men een fraaye vlakte vindt, -wel van Twee Mylen in den omtrek, waar in dat alles -gezien werd. Volgens de befchryving van de
Hee-



den ENGEL des AFGRONDS. 311
Heeren E. van der Nyenburg en Heymans («).
Zodat hier Berg en Dal gevonden werd. Indien men dan wil dat deze plaats een tegenbeeldig Dal Megiddo moet zvn, zou men voor die Voorftander der Kerke, die zo als Koning Jofia daar zoude omkomen, de Orde der Ridders konnen neemen , die hoewel behorende tot de valfche Kerk, Voorftanders der Christenen tegen de Turken waaren, zynde de Orde uytdruklyk daar toe ingeftelt, om de Christenen met Goed en Bloed tegen hen te befchermen. En hoewel ter dier tydt de Grootmeester daar het leeven afbragt, kreeg hy niet te min met de zyne de nederlaag, en kan in zo verre gezegt werden omgekomen te zyn, dat de geheele Orde , niettegenftaande de overgroote flachting aangeregt onder haare befpringers, van daar verdreven is, en in 't vervolg naar het Eilandt Maltha de wyk heeft moeten neemen , naar het welke zy thans de naam voeren , en waar door die 'van Ridders van Rhodis verdorven is.
Zo dat hier in deze plaats ten vollen alles gevonden werd, dat men meent in die zinnebeeldige naam Armageddon opgefloten te zyn. Zulks dat deze Zesde Phiole ook réets voor lange vervult is.
Dit
00 Van der Nyenburg en Heymans Rtiztn, I. Deel, als boven.
X



322 VERHANDELING over
Dit komt ook in orde van tydt overeen met de voorgaande Vyfde en volgende Zevende Phiole.
De Vyfde wierd uytgegoten op den Throon des Beestes, ter tydt toen de Drukkonst wierd uytgevonden, in 't jaar 1440. waar door de Getuygen weder levendig wierden, en in elks handen kwamen, dat het Ryk des Beestes deed verduysteren, waar over hy en zyne Geestelyken bare tongen kaeuwde van pyne, fpyt en verdriet, als wy gezien hebben, by het levendig worden der Getuygen, Cap. XI.
De Zevende Phiole was de Reformatie, waar van hier flegts de uytkomst werd gemeld, met deze woorden bet is gefchiet. Welk nader verklaart werd vs. 19. door de fcheuring der groote ftadt in drie deelen, zo als wy gezien hebben , veroorfaakt door alle die beroeringen en de groote aardbeving die gemeld werd vs. 18. waar door het gebeurt was, dat de Turk in dat Armageddon de overhand hadde, dewyl dat in dien tusfchentydt geduurende die beroeringen voorviel, en men daar door op geen ontzet der Rhodiërs kon denken.
Belangende de overige Phiolen , zal flegts met weinige den inhoud daar van naar myne meeninge, ter nederftellen , op dat men daar uyt kan zien, hoe die in orde van tydt elkander volgen,
- De eerfte Phiole, Cap. XVI: 2. wierd uyt-



den ENGEL des AFGRONDS. 323
gegoten op de aerde, ende daer wierd e•n quaed en boos gezweet, aen de menfehen die bet merckteecken des Beests hadden, enz. Deze booze zweeren, v/aaren de valfche Leerltellingen , door hec Pausdom ingevoert, al van den beginne der Pausfelyke Oppermacht, als voornamelyk den' Beeldendienst, en het aanbidden van Maria, benevens al de overige dwalingen van tyde tot tydt daar by gekomen, die men alle daar onder begrypen moet. Dat het dit is, blykt, dewyl het niet algemeen aan de menfehen wierd gezien , maar alleen aan de aanhangers van het Beest. Dit werd ook bevestigt by het uytgieten der Vyfde Phiole op den Tbroon des Beests , door het uytvinden der Drukkonst, wanneer de Bybel in elks handen kwam, en zy by het licht van Gods Woordt, de affchuwelykheid hunner Leerftukken ontdekte, daar door veele het Beest afvielen, waar over hy zyne tonge kaeuwde van pyne. Ende zy lasterden den God des hemels van wegen hare pyne, en vanwegen hare ges wee ren, als woedende dat die op deze wyze aan 't licht kwamen; het* zelve zyne heerfchappye zo zeer verminderde , en hy daar door in veragting kwam : toen raakte Babel aan 't waggelen , en eerlang bagon met 'er daadt haaren val, wanneer 'c groote Babyion gedacht wierd voor Godt, enz. waar onder men ook wel tellen mag, dat de Stadt Romen in den jaare 1527. door de Keizerfchert X a ftor-



3-m- VERHANDELING over
ftormenderhand wierd ingenomen , en zeven: dagen ter pionderinge was ; het welk zeer onftuimig toeging, werdende door 't Krygsvolk zeer veel moedwilligheid bedreven, onnoeme» lyke fchatten gerooft , uyt Paleizen, Kloosters , Kerken, de Heiligdommen vertreden; fommige Kardinalen, Bisfchoppen en andere Geestelyken, in hunne plechtgewaden, wierden op Ezels gezet, en met veele fpotternyen door de Stadt omgevoert: de Paus al fchielyk gevlucht zynde op het Kasteel Engelenburg, daar hy bezet wierd en gevangen gehouden («).
Dit gebeurde ook ter tydt dat de fcheuring dier groote Stadt reets begin had genomen, en de twist der Lutheraanen en Zwingliaanen, tegen 't Pausdom hevig aan 't branden was.
De Tweede Phiole wierd uytgegoten in de zee, welke bloedt wierd, als eenes dooden, (dit wil mynes bedunkens zeggen, dat het bloedt zo geftelt fcheen , als van iemand die alles werd afgetapt, en daar door de geest geeft:) ende alle levende ziele is geftorven in de zee. Dit waaren de Kruysvaarten naar het H, Landt, inzonderheid de eerfte, op het einde der Elfde Eeuw, daar eenige Hondertduyzendt aanhangers van den Paus fneuvelde, zo dat daar als een Zee van bloedt ftroomde , en byna alle
zie-
(a) Hist. der Nederl. Vurflen , door F. van Mieres , II» Deel.



den ENGEL des AFGRONDS. 325
zielen die daar henen trokken daar in omkwamen. Dit werd Cap. XIV. onder een ander zinnebeeldt voorgeftelt, en wel, dat van de Maaijers.
De Derde Phiole wierd uytgegoten, in* de rivieren , ende in de fonteinen der wateren, die bloedt wierden. De Zee van de vorige Phiole, en de Rivieren en Fonteinen van deze, hier tegen elkander geftelt , heeft men door het eerfte een buytenlandsch gewest te verftaan, waar voor men het H. Landt mag neemen, als zynde verre afgelegen in een ander Weereldsdeel: en door de Rivieren en Fonteinen een binnenlandfchen Oordt. En ik meen dat die ziet op de Siciliaanfche Vesper, voorgevallen in't jaar 1282. dewyl Siciliën niet alleen in Europa ligt, het zelve Weereldsdeel van den Antichrist; maar zelve eene der omliggende Eilanden van Italiën is, waar van het alleen door de Engte van Mesfina is afgefchciden , dus naby den Pausfelyken zetel, in vergelyking van het H. Landt, en men 't dus voor een naburige Oordt mag houden: daar en boven een Eilandt, dat volgens de Landtbefchryvers door veele Rivieren befproeyt werd.
Dit komt ook zeer wel overeen met de befchryving in 't 6 Veers, Dewyle.fy het bloedt der heiligen, ende der Propheten vergoten hebben, alzo zy reets veele Waldenfen en Albigcnfen, die zig met menigte in Duytsland, Vrankryk, X 3 Ita»



S26 VERHANDELING over'
Italiën en elders bevonden, hadden omgebragt, dewyl Innocentius de Derde, in 't jaar 1208. vollen Aflaat beloofde aan alle de geenen die hen wilde vervolgen, waar op veele duyzenden tegen haar optrokken, zo dat daar door alieen in Vrankryk 60 of 70 duyzendt verflagen wierden (a). Waar tegen ook Keizer Fredrik de Tweede, veel grouwelyke Ordonnantiën maakte, in welke hy het zwaardt, de eeuwige gevangenis, en diergelyke meer, tegen haar niet alleen geboden , maar metter daadt zelve te werk geftelt heeft.
So hebt gy baar ook bloedt te drincken gegeven , werdende als bekent is, alle de Franfchen op tweede Paaschdag van het gemelde Jaar, op 't uur van de Vesper, door de Siciliaanen, over 'c geheele Eilandt, ten getale van Acht duyzendt, in twee uuren tydts, op een wreede wyze omgebragt.
De Vierde Phiole was de vervolging dooide Inquifitie of Geweetensraad , (door dezelve Innocentius de Derde ingevoert,) wanneer die allerhevigst aan 't branden was, waar door niet alleen de valfche Zon, de Paus, en zyne Geestelyken ; maar de menfehen in 't algemeen , met een dollen yver tegen elkander verhit waaren, en men niet deed, dan aanklaagen, verketteren en verdoemen, waar van een roe-
Ca) G. Arnold, K. fitst., 1. Deel, bladz 668.



ben ENGEL des AFGRONDS. 32?
nïgte ten vuure verwefen wierden, zo dat men den eenen Brandtpaal by den anderen oprichte. Zy lasterden den name Godts, die macht heeft over defe plagen uyt wrevelmoedigheid, om dat zy de zogenaamde Ketters niet naar hun genoegen konde uytroeijen; maar dat in tegendeel die meer en meer aanwiesfchen. Daar door wierd dit hen ook tot een oordeel, dat het anders eigentlyk genomen voor het Beest niet was, om dat hier door de waarheid der zuyvere Leere te meer doorftraalde, en meer navolgers vondc: even als ten tyde der Heidenfche vervolgingen , toen het bloedt der Martelaaren het zaadt der Christen Kerk was: zo dat het Beest hier door zyn eigen val bewerkte.
Met de volgende Vyfde Phiole, hebben wy de uytwerking gezien, hoe dat met het uytvinden der Drukkonst, het algemeen zig bevlytigde Gods Woordt te onderzoeken, waar door de Throon des Beestes veel minder verheven was, en zyn Ryk grootelyks verduystert wierd.
De Zesde Phiole bragt de Religions oorlog aan, geduurende welke, de Draak, het Beest en de valfche Propheet, yder op zyne wyze, in beweging waaren, en de aanhangers van het Beest, door die van de valfche Propheet, in Armageddon overwonnen wierden.
Met de Zevende Phiole wierd de Reformatie bevestigt, het welk niet zonder veele beweeX 4 SinS



328 VERHANDELING over
ging en beroering onder de Volken toeging, genoemt, flemmen, donderflagen, blickfetnen en groote aardbevinge, die de groote ftadl in drie deelen "fcheurde.
Ende alle eilandt is gevloden, ende de bergen en zyn niet gevonden. Dat zyn Koninkryken en Vorftendommen, waar op het Beest en zynen aanhang meenden te konnen ftaat maaken, om hulp van te erlangen. Even gelyk men in tydt van noodt en gevaar, naar Bergen en Eilanden vlucht en daar een fchuilplaats zoekt; dog die zoude hen ontwyken, en van gedaante in beheerfching veranderen , zynde zyne aanhangers jnet meer, waar door die voor hem als weggeweken zouden zyn.
Dit zoude alles met groote onftuimigheid toegaan, afgebeeldt door den hagel (elk) als een talent (pondt) fwaer. Waarom ook die Phiole in de lucht wierd uytgegoten.
Dat is grootendeels vervult ten tyde der Ilervorminge , en het overige ftaat nog vervult te worden, by de geheele ondergang van den Antichrist, het welke wydlopig in .de twee volgende Capittelen XVII. en XVIII. befchreven werd.
Dit brengt ons dan tot dat zelve tydtpunt, als het einde van het Zevende Zegel en 't begin der Zevende Bazuyn.
Qm nu den draadt der zaaken weder op te vatten, zo gelieve den Leezer zig te erinne-
ren a



den ENGEL des AFGRONDS. 329
ren , dat door het uytgieten der Zesde Phiole den Euphraat was uytgedroogt, om de overkomst der Koningen van het Oosten te bevorderen , welkers oogmerk was, om waare het mogelykde geheele Christenkerk ook aan deeze zyde der Riviere te verwoesten; maar nu in tegendeel, zoude met het begin der Duyzendtjaarige ruste, aan geene zyde der Riviere, welke nu weder vloeybaar gemaakt wierd door Wateren des Geestes, de Kerk die zy te voren daar verwoest hadden, weder op nieuw en veel hcerlyker , gefticht werden , en aldaar geen verbannings meer plaatfe hebben , zo als Cap. XI: 2. gedaan was, wanneer dien Foorhof, van de Kerk wierd afgefneden, en aan het Mahomethaaudom ter vertreedinge overgegeven.
Het begin dezer Duyzendt Jaaren is dan de itydt en het einde der zaaken tot welke de Phiolen zig uytftrekken , en waar mede de Toorne Gods een einde neemt, voor de Kerk in 't Westen, zynde met de Zevende Phiole in de Reformatie de Zegepraal dier Kerke over den Antichrist begonnen, die met zyn ondergang voltooyt werden zal, ter tydt als de Duyzendt Jaaren begin neemen.
Zo dat men ziet dat deze laatere Kerk, narnelyk die van het Westen, zeer onderfcheiden van die van het Oosten, dat in de Zegelen en Baaüynéfi vervat is , befchreven werd , tot' aan die zelve tydtpunt, te weten het begin X 5 der



33° VERHANDELING over
der Duyzendt Jaaren, zo als wy in 't breede gezien hebben: waar uyt volgt, dat den Engel des Afgronds, alzo die tot het Oosten behoort , onmogelyk den Antichrist zyn kan ; maar geenen anderen is dan Mahometh.
Aldus is het dat naar onze meening de zaa. ken in dit Boek vervat aaneengefchakelt zyn, en daar uyt ziet men dat die in goede orde op elkander volgen, en niet zo afgebroken, nog ook zo duyster, als doorgaans gemeent werd: deze duysterheid konde wel plaatfe hebben in de eerfte Eeuwen, toen nog maar zeer weinig vervult was, van het geene hier voorzegt werd: want alle Prophetie is duyster zo lang die niet vervult is. Daar door is het ook veroorfaakt, dat fommige hebben getwyfelt, of dit Boek wel een Canonyck of regelmatig Boek waare. Dionyfius, Bisfchop van Alexandryën, in \ jaar 246 of 248. was van beter gevoelen, zeggende, „ Dit is myn fententie „ van denzelve boecke, dattet ghene datter „ inne gefchreven is te boven gaat, de mas, niere des Menfchelyken verftants , ende ,, daer inne is een wonderlycke heimelycke „ ende verborghen finne, den welcke ick verwondere en eere, al is 't 00c dat ickfe niet „ en verftaa. En zo voortgaande, zegt hy verder, ,, ende daerom en wil ick niet ver- . „ werpen, 't ghene dat ick niet en verftaa, „ maar zo veel te min als ick dat verftaa, zo
„ veel



den ENGEL des AFGRONDS. 331
„ veel te meer ist my een verwonderinge (V). Doch hadde hy eenige tvvyfel of het wel van den H. Joannes was, om het verfchil dat 'er is in de flyl en fchryfwyze by zyne andere Schriften, dat niet te verwonderen is, dewyle dit geheele andere zaaken behelst. Ziet hier van W. Cave (J). Nu ter tydt, nu het grootfte deel daar van reets vervult is, zo als het daar in voorzegt werd, kan daar geen twyfel meer over de regelmatigheid van hetzelve overfclyven: en de zulke die zig te dezer dagen bezig houden , met die twyfelingen uyt de Oudheid op te zaamelen, doen nurteloofe arbeid : dan alleen dat zy ons gelegenheid geeven te zien, in welk verkeert begrip fommige onder de Ouden daar omtrent zyn geweest, alzo het thans zonneklaar blykt aan al het gebeurde,dat dit Boek der Openbaringe van den Euangelist en Apostel Joannes , een Godlyk Boek is.
Ca) Eufeb. Pamph. Fol. 136. Vert. van Van derMeersch, bladz. 423. (ZO W. Cave, dpost. Oudb. bladz. 300. 301.
Tot



332 VERHANDELING over
Tot heter begrip der Lefers, zal ik een beknep, te ontleding van dit Openbarings Boek bier byvoe. gen, op dat men zien kan hoe de zaaken agter elkander volgen , uyt welkers famenbang des te klaar, der zal blyken dat den Engel des Afgronds tot het Oosten behoort,
Cap. I. begint met een Inleiding, en groe. tenisfe aan de Zeven Gemeinten van Klein Afiën, vervat in de 8 eerfte Veerfen.
Met vs. 9. begint het verhaal, hoe en op wat wyze aan Joannes deze Openbaring gedaan is: benevens een bevel om die te fchry ven in een Boek, en te zenden aan de gemelde Zeven Gemeinten.
Verder volgt een befchryving van de heerlykheid die Christus hadde by den Vader na zyne Hemelvaart: wandelende tusfehen de Zeyen goude Kandelaaren, ten blyke zyner zorge ; befcherminge en bewaring zyner Kerke. Hier mede eindigt dit Capittel.
Capittel II. begint eene befchryving van de Kerk hier op aarde , en allereerst zo als die bloeyde, in de Zeven genoemde Gemeinten, bevattende de tydt geduurende de Tien groote vervolgingen , door de Heidenen , dat is, toe het einde der regeeringe van Keizer Diocle- tiaan: beflaandê het Tweede en Derde Capittel. Cap. V: 1. werd een Boek vertoont met Zeven Zegelen, behelfende de verdere Lotgeval-



den ENGEL des AFGRONDS. 333
vallen der Kerke in het Oosten , zo als befchreven werden Cap. V. en VI. en 't eerfte Veers van Cap. VIII: beginnende het Eerfte Zegel met Keizer Conftantyn den Grooten , die onmiddelyk na Diocletiaan den Throon beklom , en de vervolgingen deed ftaaken, de Kerk Vreede fchenkende: ftrekkende die befchryving in tydt zig uyt, tot aan de geruste bezittinge van het Griekfche Keizerryk door de Turken, geduurende het half uur ftiifwygens, het welke nog niet geëindigt is.
Met het 2 vs. van Cap. VIII. werd aan Zeven Engelen Zeven Bazuynen gegeven , met welke die befchryving nog eens gedaan werd, op eene andere wyze, dienende tot nader verklaring en uytbreidinge van de vorige : komende daar in veele byzonderheden voor, die in de Brieven nog in de Zegelen gemeldt werden , beginnende in 't Joodfche Landt met de prediking van het Euangelie, en dus zo veel vroeger als de Zegelen, welke nogtans eerder befchreven werden. Dit moet een byzondere reden hebben , die mynes bedunkens geenen andere is , dan dat de Zegelen een vervolg zyn op de Zeven Brieven, die den ftaat der Kerke befchryven, buyten het Joodfche Landt, tot aan dat zelve tydtftip daar de Zegelen beginnen.
De Bazuynen dan , als gezegt, beginnen met de prediking van het Euangelie, waar door
he-



334 VERHANDELING over
hevige twist ontftont tusfehen Jooden en Christenen, over het onderhouden van Mofes Wet, afgebeeldt door Hagel ende Vyer, gemengt mee bloedt en zo voorts, vs. 7. als te befpeuren is, aan het Wierookvat dat met Vyer van den Altaar gevult was , en op de Aarde geworpen wierd: het welke verdeeltheid betekent, waar op Stemmen, verftaa een luydt geroep en hooggaande twist; Donderflagen ; Biikfemen ende Aardbevingen volgde, altemaal onftuymige beweegingen , waar by ook bloedt vergoten zou werden : een blyk dat alle die beroeringen zouden zyn, over den dienst des Altaars: en dat daarentegen, de gebeden der Heiligen zonder Offer, den Heere aangenaam waaren, als men in de drie naastvoorgaande Veerfen ziet.
Deze Bazuynen beginnen met 't 7 Veers van Cap. VUL tot het einde van Cap. X., waar in Zes daar van befchreven werden: Strekkende de Zesde Bazuyn zig ook uyt, even als het Zevende Zegel, tot de geruste bezittinge van het Oostersch Ryk door de Turken, dat nog duurt.
Cap. XL begint de befchryvinge der Kerke in het Westen, afgebeeldt als eenen Nieuwen Tempel: waar van nog niets gemeld was: waar in den Kandelaar uyt het Oosten, benevens den Reukaltaar , en dus het Heiligdom dat verplaatst was , gevonden wierd: den Voorhof aan den Turken, van welke in de twee
vo-



den ENGEL des AFGRONDS. 335
vórige Capittelen breed gehandelt was, overgelaten zynde ter vertreedinge.
Het eerfte dat in dezen Tempel voorkomt, zyn de Twee waarachtige Getuygen: het Oude en Nieuwe Testament: in tegenftelling van de valfche getuyge Mahometh en het Boekje zyner verderfiyke Leere , welke in 't naastvoorgaande Capittel befchreven was.
Het wedervaren dezer Getuygen is vervat van vs. 3. tot 12. ftrekkende in tydt zig uyt tot aan haar levendig worden, na drie dagen en een half doodt op der ftraate gelegen te hebben , dat is tot byna aan de Reformatie , die door haar levendig worden veroorfaakt wierd. Veers 13. en 14. werden daar bygevocgt gelyktydige gebeurtenisfen, die in het Oosten zouden voorvallen , geduurende het doodtliggen der Getuygen in het Westen : waar door men niet alleen den tydt derzelve kan afnemen, dewyl het eene het andere verklaart , maar ook , om dat die gemeenfchap met eikanderen hadden , dewyl die van het Westen de aanleggers daar van waaren , en zelve aldaar moesten gedoodt werden, waar door het gebeurde dat de Getuygen geheellyk van daar verdreven wierden.
Vs. 15. volgt de Zevende of laatfte Bazuyn, dat een vervolg is en het einde der zaaken die in vs. 13. en 14. gemeldt waaren: dit werd gevoegt by de befchryving der Getuygen, om
dat



336" VERHANDELING over
dat het die in het byzonder betrof, dewyl zy dan ten volle zegenpraalen zullen, en weder herftelt werden, ter plaatfe van waar zy verdreven zyn geworden; waar door de Kerk in het Oosten en Westen algemeen zal zyn.
Het wedervaren der Getuygen afgcbandelt zynde , werd met Cap. XII. de Lotgevallen der Kerke befchreven, dienende de 6 eerfte Veerfen tot een Inleiding , in welke vooraf haare herkomst gemeldt werd, wie, en van waar zy is: dat zy is die Kerk die de waare Apostolifche Leere belydt, die haare Cieraad en Kroone was , waar voor zy alles onderging ; als mede de oorzaak van haare vlucht in het Westen in de Woestyne. Daar op werd met de befchryving een aanvang gemaakt , Veers 7. beginnende in het Joodfche Landt, met de eerfte vervolging die zy Onderging, en wel van de Jooden , by de eerfte prediking, van het Euangelie. Toen wierd daar krygh in den Hemel, dat is niet anders dan de Joodfche Kerk, over het onderhouden van Mofes Wet: dat het zelve is 't welk gemeld was , in de befchry ving van het Oosten, in de eerfte Bazuyn, dewyl zy die zelve Kerk is. Daar na de vervolging, die zy geleden heeft onder de Heidenen, waarom zy vluchte in de Woestyne : dat voor de tweedemaal gezegd werd, om dat het nu in de befchryving van haar wedervaren in orde van tydt volgde. Eindelyk de
ver»



ben ENGEL des AFGRONDS. 337
vervolging van den Antichrist, wiens opkomst en bedryf in het XIII. Capittel verhandelt werd.
In het XIV. Cap. van het 6. Veers tot het einde van het zelve, vindt men breedvoerig befchreven het geen Cap. XI: 13. 14. by de Lotgevallen der Getuygen in het kort gemeldt was: dat zelve het welk Cap. X: 3. 4. voorkomt als Donderflagen, en daar niet befchreven werd, om dat het hier de rechte plaats was , dewyl den Antichrist met zyne aanhangers de aanvallers waaren in dien krygh, welke ook aldaar in de Kruysvaarten zouden fneuvelen: en daarom hier ter plaatfe by het bedryf van den Antichrist geftelt.
Cap. XV: 1. komen voor Zeven Engelen, hebbende de Zeven laatfte plaagen, die Cap. XVI. gezegt werden vervat te zyn in Zeven Phiolen, die uytgeftort zoude werden geduurende het aanwezen des Beests , welke plaagen befchreven werden waar in te beftaan , ftrekkende in tydt tot aan de Reformatie, vs. 19. waar mede de Val van den Antichrist begint, het welk vervolgt werd in alle desfelfs byzonderheden, Cap. XVII. en XVIII. en nog nader Cap. XIX: 11—16. gelyk ook die derMahomethaanfche heerfchappye over het Oostersch Keizerryk, van vs. ij, tot het einde van het Capittel.
Y De



338 VERHANDELING over
De Vyanden der Kerke in Oosten en Westen ten ondergebragt zynde , zo volgt Cap. XX. als van zelve de binding des Satans, want zyne vverktuygen hem ontnomen zynde, waren zyne handen als het waare gebonden, en hy aan een Keten geklonken , en wel voor een tydt van Duyzendt Jaaren: in welke tydt de Kerk een beftendige ruste zal genieten, en de Heerfchappye voeren voor altoos, zittende op Throonen: welke ruste na de Duyzendt Jaaren geftoort zal werden , door de loslatinge des Satans voor een kleine tydt, om den Gog en den Magog te vergaderen tot den krygh. Deze befchryving werd met weinig woorden vervolgt, tot aan den Dag des Oordeels, met het einde van het Capittel.
Cap. XXL de 5 eerfte Veerfen, met Cap. XXII. befchryft de heerlyke ftaat dsr Kerke, zo als die wezen zal na de verdelging van den Antichrist en het Mahomethaandom, het welke men moet aanhechten aan Cap. XIX., zullende als dan de Kerk in het Oosten en Westen algemeen zyn , en dezelve van tydt tot tydt in heerlykheid toenemende, als Koningen heerfchen in alle eeuwigheid. Hier op volgt het Slot in de laatfte Veerfen.
Op deze wyze loopt den draadt der zaaken door dit Boek: het geene hier tusfehen overgeflagen is , zyn Tusfehen Gezigten , gepast
naar



den ENGEL des AFGRONDS. 339
naar de omltandighpid der zaaken tot welke de befchryving gevordert was.
Als daar is Cap. IV. een nieuw Gezigte, om dat de Kerk toen een nieuwe gedaante kreeg door de Vreede die Conftantyn den Grooten haar fchonk. Men vind hier een befchryving van de heerlykbeid van Gods Tbroon , omringt met de Vierentwintig Ouderlingen, zynde de Schriften des Ouden Testaments, en de Vier Dieren, die de Vier Euangelisten zyn i welke hier vertoont werden, om dat de vervolging , waar van in de Brieven gemeldt was, om diens wille geleden zoude werden, onder 't Heidendom; narnelyk om den dienst des waaren Gods, zo als die zig in zyn Woordt geopenbaart heeft.
Cap. V. van vs. 2. tot het einde, werd veel lof , eer en heerlykheid toegebragt aan het Lam, dat in hemel en op aarde alleen weerdig was , het Boek dat vs. 1. vertoont was , te openen ende zyne Zeven Zegelen op te breeken.
Cap. VIL daar werden de gelovigen verzegelt, door een Engel uyt het Oosten opkomende , dienende tot verzekering , dat die geene die alle die rampen zouden ondergaan ^ van hem die uyt het Oosten, dat is uyt Arabiën voortkomen zoude, (Mihometh) en de Kerk in 't geheele Oostersch K .'izerryk zoude verwoesten, nochtans niettegenstaande zy in Y 2 dia



340 VERHANDELING over
die rampen zoude omkomen, of wel niet, bewaart zouden blyven dat zy niet afvielen van het waarachtig geloove, nog door de zwaarte der verzoeking bewogen werden de Mahomethaanfche Leere aan te neemen.
Hier op werden een menigte Overwinnaars vertoont, vs. 9. een groote fchare die niemant tellen en konde, uyt alle natie , ende gejlachten , ende volcken, ende talen, ftaende voor den tbroon , ende voor bet Lam, bekleet zynde met lange witte kleederen : ende palm (tackeii) waren in bare handen enz., vs. 14. werd van dien gezegt, deze zyn 'f die uyt de groote verdrukkinge komen; Deeze moet men mynes bedunkens aanmerken die geene te zyn , die uyt de groote verdrukkingen waaren gekomen onder de Heidenfche Keizeren , voornamelyk uyt de laatfte , die onder Dicletiaan was geweest, en welke over de geheele Weereld gekomen was , en daarom gezegt, uyt alle natie, -ende geslachten, ende volcken, ende talen. Want deze werden duydelyk onderfcheiden van de 144 duyzendt die uyt de Twaalf Geflachten Israëls waaren : welke benaming de Kerk ook behoudt onder 't N. Testament, als zynde dezelve, dewyl deze uyt deOosterfche of Griekfche Kerk , zo gelyk als die van Cap. XIV. uyt de Kerk onder den Antichrist genomen waaren, hebbende nu van over lange federt
vee-



den ENGEL des AFGRONDS. 341
veele Eeuwen tot de Christen Kerk behoort: daar de groote fcbare uyt nieuwlinks bekeerde Heidenen in de drie eerfte Eeuwen, was, welke echter ook wel Leeden van dezelve Kerk waaren, die maar één is", door alle de tyden heen, doch hier onderfcheiden werden, wegens de tydt tot welke zy behoorden, om dezelve kennelyk te maaken.
Cap.XIV. 1—5. komen weder die 144 duyzendt verzegelde te voorfchyn , om dat het hier weder te pasfe kwam, om ook bewaart te blyven, voor de verleiding van den Antichrist , om zyn Merkteeken niet te ontfangen , en mede ter Kruystocht op te trekken naar het H. Landt, op de bedrieglyke aanbieding van den Paus, om volkomen Aflaat te zullen fchenken , voor bedreven en nog te bedryvene zonden.
Zo ook Cap. XV: %—4. dat een vervolg daar van is , met een Lofzang na de uytkomst, gelyk Cap. XIX: 1 — 8. na de befchryving van de Val van Babel , den Heere wegens zyna oordeelen daar over, gelooft en geprefen werd : zeggende Halleluja want de Heere de Almachtigs Godt heeft als Koning geheerscht.
Zo zyn alle die tusfchenvoegfels gepast by de zaaken ter plaatfe daar zy voorkomen , doch behooren eigentlyk tot den draadt der gebeurtenisfen niet , welke daar door afgebroken , maar ook aanftonts daar na weder opgevat cn vervolgt werd.
Y 3 Cap.



542 VERHANDELING over
Cap. XXII: 6. volgt het Slot des Boeks, na dat de heerlykheid der Kerke in de laatfte tydt, befchreven is.
Indien men dit weinige wel in zyn gedagten prent, zal daar geen duysterheid aangaande het beloop der zaaken in dit Boek vervat, meer overig blyven.
DER-



be VIER DIEREN.
343
DERDE AFDEELING.
Nu ftaat ons nog te bezien, om welke reden men door de Vier Dieren, de Vier Euangelisten te verftaan heeft, het welke ik, om den draadt der zaaken niet af te breeken, alzo dat van wat veel omflag is, liever wilde laaten volgen.
Dat is het gevoelen van de eerfte Kerkvaderen geweest, als van Ireneus, ook dat van Hieronymus en andere meer, ontleent van de gedaanten der Cherubim by Ezech. Cap. I. (V) het welk van andere laatere gevolgt is. Dit komt my zeer gepast voor, ook om dat in die Boek der Operbaringe de Vier Dieren en de Vierentwintig Ouderlingen doorgaans byeen gevoegt werden, zie Cap. IV: 9. 10. en vervolgens. En dewyl daar gevonden werden welke meenen, dat de Vierentwintig Ouderlingen , zyn de Boeken des O. T. of wel derzelver Schryvers, zo pasfen die zeer wel by elkander.
Joh. Napeir (T) zegt, „ Na dat bewezen
55 is,
O) W. Goeree, Joodfche Oudh. I. Deel, bladz. 464. Zie ook R. Andaia, over de Openb. bladz. 406. (i?) J. Napeir, Ferkl.van de Openb. 18 Propof.
Y 4



344 VERHANDELING over
is, dat deze 24 Ouderlingen op de aarde 5, zyn —— zo zeggen wy nu voort, dat zy „ ons afbeelden, de 24 boeken des O. T. met 3, naame uytgedrukt van Hieronimo in Prologa
Galeato, en de 24 Schryvers derzelver wor3, den ook genoemt van Hieron. Zanchio.
(a) „ Van deze 24 Ouderlingen, en hoe zy
betekenen de 24 Authentycke boeken des ,, O. T. deze noemt S. Hieron. in Prolog. Ga3, leato op dezer wyze, Genef. 1, Exod. 2, „ Levit. 3 , Num. 4, Deut. 5, Jofua 6, Ju3, dith 7 , Ruth 8, Sam. 9, Reg. 1 o, Paral. 11, „ Esra 12, Hester 13, Job 14, Pfalm. 15, 3, Prov. 16, Ecclef. 17. Cant, 18, Efaia 19, „ Jer. 20, Thren. 21, Ezech. 22 , Dan. 23 , 3, de 12 kleine Propheten 24.
„ Van deze 24 Ouderlingen, en hoe zy be3, tekenen ook de Schryvers der boecken des „ O. T. welke Zanchius (de Script. S. Quest. 3, 4 Propofit. 2) aldus telt, 1 Mofes, 2 Job, ,, 3 Eleazar, (die men meent het boeck Jofua „ gefchreven te hebben,) 4 Samuel, 5 David, 3, 6 Salomon, 7 Esdras, 8 Mordechai, (die 3, naar 't gevoelen van Rabbi Kimehi het boeck „ Esther gefchreven heeft,) 9 Efaia, 10 fe,, remia, ir Ezechiël, 12 Daniël, ende dan
de 12 kleine Propheten.
Men ziet wel dat hier de Boeken der Rich-
te-
(«) J. Napeir, Cap. IV. bladz, 134.



de VIER DIEREN. 345
teren en Ruth, welke laatfte gefcbiedenis ten tyde der Richteren is gebeurt, en dus als een aanhangfel daar van kan gehouden werden; als mede die der Koningen en Chronyken zyn uyt«ielaten. Het is zeer onzeker door wie dezelve gefchreven zyn, voornamelyk het eerfte. Die der Koningen en Chronyken zyn Jaarboeken, door verfcheidene Schryvers opgeftelt, als bekent is, en men zien kan 1 Chron. XXIX: 29. 2 Chron. IX: 29. XII: 15. XIII: 22. en XX: 34. en welke men meent door Jeremia, of wel Esdras, om eenige Chaldeeuwfche benamingen die daar in gevonden werden , t'faamgebragt te zyn, zo als ook 't Opfchrift meldt dat daarvoor geftelt is in den Bybel. De twee Boeken der Chronyken, genoemt in 't Hebreeuwsch ivoorden der dagen, als of men zeide Daglyst of Register, daarom door de Seventige genoemt Paralipomenon, zyn als een aanvuïlinge van alle de vorige Boeken: dewyl die veele dingen behelfen, die in de vorige niet werden gevonden, of ook in 't kort de zaaken verhaalt , welke in de andere breedvoeriger verhandelt werden.
De Hebreeuwfche Jofephus, Zoon van Gorion, fpreekt van 24 Boeken desO.T. die door de Seventige vertaalt zyn, volgens het handfchrift te Conftantinopolen en Venetie'n (V).
Ori-
(a) Rep. der Gsl. Sept. 1710. bladz. 252. Y 5



346 VERHANDELING over
Origenes fchryft van de Boeken des O. T. aldus, „ Het is kennelyk datter 22 Boeken
zyn, in 't Canon des Ouden Testaments, ,, naa het getal der Hebreeuwfche Leiteren die „ by haar zyn. Ende daar na zeit hy, ,, dit
zyn de 22 Boeken, Genefis, Exodus, Levi„ ticus, Numeri, Deuteronomium, dat Baec ,, Jofua, dat Boec der Rechteren, dat eerfte „ en tweede Boec der Koningen , word by „- den jooden voor een gerekent, 't welk zy „ noemen Samuël, ende dat derde en vierde,
wordt van haar ook voor een gerekent,. het „ welk zy noemen Davids ryk: ende het eer„ fte en tweede Boec Paralipomenon werdt
ook voor een gerekent, en werdt genoemt, „ de Sermoonen der daghen. Dat eerfte ende „ tweede Boec Esdre is een, daer na is dat
Boec der Pfalmen, en de dry Boecken Salo„ monis, als Proverbia, Ecclefiastes, en Can„ tica Canticorurn. En de 12 Propheten is „ een Boeck, en daer na Efaias, de Propheet ,, Jeremias, Ezechiël, Daniël, Job , Esther. ,, Hier mede befluyten zy dat Canon der H. „ Boecken (Y).
Fl. Jofephus fpreekt ook maar van 22 Boeken , (gelyk Origenes meent naar het getal der Hebreeuwfche Letteren,) en telt dezelve op deze wyze, „ 5 Boeken Mofes, de Propheten
„ en
(a) Euzefc Pamph. K. H. Fol. 117. Col. 1.



DE VIER DIEREN. 347
„ en Gefchiedenisfen in 13 Boeken befchreven , de andere 4 Boeken de Lofzangen Gods." Hy telt de Boeken zo als die te zyner tydt afgedeelt waaren.
W. Goeree zegt (a), „ deze Schriften zyn eerst verdeelt in 24Boeken, en daar na om „ gemakkelykër te onthouden in 22 , volgens „ 't getal der Hebreeuwfche Letteren: en werd „ dit getal van veele Christenen en Jooden „ aangenomen. Sommige Jooden houden eg„ ter noch het getal van 24, 't geen eenige „ Christenen navolgen, om dat 'er 24 Ouder„ lingen in de Openbaringe voorkomen.
Het is om die zelve reden, dat ik my verzekert houde , dat door de 24 Ouderlingen niets anders moet verftaan werden, dan de Boeken des O. T., werdende gezegt te zitten op 24 Throonen, Openb. IV: 4. dewyl zy geduurende de Oude huyshouding de regeering in de Kerk hebben gehad. Gelyk ook werd toegezegt aan de 12 Apostelen, onder den dag des N. T., welke zitten zouden op twaalf throonen , oordeelende de twaalf gejlachten Israëls , Matth. XIX: 28. en Luc. XXII: 30. Dit zitten der Apostelen op Throonen om te oordeelen, is zo te verftaan, dat zy, wanneer defone des menfehen zoude gezeten zyn, op den tbroon zyner
beerr
(a) W. Goeree, Joodfche Ondb. I. Deel, bladz. 112.



343 VERHANDELING over
heerlickbeyt, volgens Mattheus, niet als Hy zal komen om te oordeelen levende en dooden; maar als Hy ten hemel gevaaren en aldaar gezeten zou zyn aan 's Vaders rechtehandt, van hunne predikingen en Schriften het oordeel zou afhangen ter zaake der Leere des geloofs, naar welke de Twaalf Gedachten Israëls, die ter dier tydt, en vervolgens zo halftarrig het Euangeliurn zouden verwerpen , zig zouden moeten richten, om zalig te worden. Zo zouden ook deze Ouderlingen , de richtfnoer zyn voor de Israëlitifche Kerk onder den Ouden dag, by wien alle de Wetten en Inftellingen dier Kerke, als mede de echte kenmerken van den Mesfias te vinden waaren : zullende het oordeel daar over van hen afhangen, en zy dus als Koningen heerfchen op de aarde.
Zy werden ook gezegt Cap. IV: 4. gouden kroonen op haare hoofden te hebben, 't welk de Vier Dieren niet hadden, hoewel die nog nader aan den Throon geplaatst waaren dan deze , zie vs. 6. daar van denk ik de reden te zyn: dat de Ouderlingen hun werk reèts hadden afgedaan, zynde de Oude huyshouding afgefchaft, hebbende de Propheten gepropheteert tot op Christum, en zyne komst voorzegt, welke nu gekomen was, waar door bet gezicht en den Propheet verzegelt waare, Dan. IX: 24. dat is, bevestigt, zy daarom voor waare Propheten erkent,



de VIER DIEREN.
349
kent, en dus met eere en heerlykheid gekroont. Dit was met de Vier Dieren of Euangelisten geheel anders, dewyl zy door hunne Euangeliën de Weereld moesten overtuygen dat Jezus van Nazareth de waare Mesfias was, van de Propheten voorzegt, het welk een geruimen tydt zou duuren, eer de geheele Weereld dat zoude aanneemen, zo dat hun werk nu maar pas begon, en zy daarom nog niet konde gekroont wezen. Dat zy echter nader by den Throon geplaatst waaren , bevestigt zo my dunkt het gevoelen dat zy de Euangelisten zyn, welke nader betrekking tot het Lam hadden, als hebbende daar mede ter zeiver tydt op aarde omgewandelt, en de Propheten in tegendeel hem maar van verre gezien.
De befchryving der gedaante van deze Dieren, Cap. IV: 6—8. ftemt overeen met die van de Cherubim in 't Gezichte van Ezechiël Cap. I.: dat gezichte, en de tydt wanneer de Propheet hetzelve zag, wel overwogen zynde , zal veel licht aan het een en ander geeven.
De Propheet had zo hy fchryft vs. i. dit Gezichte in het dertig (ie Jaar, in de vierde maand enz. Dit was het Vyfde Jaar na de wechvoering des Konings Jojachins, vs. 2. Maar de Uytleggers weeten niet wel te bepaalen, welk Dertigfte Jaar hier gemeent werd, als ook te zien is in de Kantteekening opN°. i. alzo daar niets werd bygedaan , waar uyt men weeten
kan 5



35o VERHANDELING over
kan,van welk tydtpunt dit bereekent is: evenwel kan dat veel licht geeven aan.het geene volgt.
Sommige meenen dat dit genomen is van 't begin der regeering van Nabopolasfer, de Vader van Nebucadnefar , Koning van Babel. Maar ik vinde geen redenen waarom de Propheet.de tydt van daar zoude berekenen, naar de regeertydt eenes vyandlyken Konings, die nu reets overleden was, hebbende volgens Jofephus, uyt Berofus de Chaldeër (d), Negenentwintig Jaaren geregeert, en niet veel eer ftellen het Tweede Jaar Nebucadnefars, gelyk het toen was , vergelyk hier mede Jerem. XXV: li dus komt die rekening niet uyt; of liever naar eenige gebeurtenis onder zyn eigen Volk, zo als hy in 't vervolg doorgaans doet, gelyk ook in dit zelve Veers: zo mede Cap. VIII. Cap. XX. en vorders te zien is. Hierom foeene ik dat dit tydtftip onder zyn eigen Volk gezogt moet werden. Doch ook niet, zo als andere willen, op het vinden van 't Wetboek in den Tempel, in 't Ach tiende Jaar van Jofias, 2 Reg. XXII: 3. 8. 2 Chron. XXXIV: 14. öm dat men van dit Gezichte, narnelyk van het Vyfde Jaar Jojachins tot in het Dertigfte jaar te rugtellende, op 't Achtiende Jaar van jofias uytkomt. Zie hier van de reekening opgemaakt Ezech. I. in de Kantt. op N°. 9. 'ütü • ■ • .' . . Ook : £0 Jöfephus tegen Appion, F. 321.



de VIER DIEREN. 35*
Ook in dat zelve Jaar , wierd door Jofias de Godsdienst herftelt. Nu is de vraag op welk van beide die gebeurtenisfen dan hier gezien werd , en welke men voor het gewigtigfte moet houden.
Het blykt klaar , dat de vinding van het Wetboek tot de herftelling der Godsdienst niets heeft toegebragt, dewyl die evenwel voortgang zoude gehad hebben, al waare dat Boek niet gevonden geweest, alzo het maar by geval in het opruymen van den Tempel, en 't herftellen van het geene daar aan door den Afgodendienst ontmaakfelt was, om die weder tot de waare Godsdienst bruykbaar te maaken, ontdekt wierd.
Hierom is het ook dat ik niet kan geloven, dat dit Wetboek den geheelen Pentateuchus bevatte , en dat daar van niet meer, dan dat eene handfchrift zou zyn geweest, zo als doorgaans geméent werd, en waar van de zulken die het gezach der H. Schrift pogen te ondermynen, veel ophef maaken , dat 'er maar een handfchrift van die Boeken geweest is, en dat nog t'z:vk was geraakt , willende te kennen geeven , dat men daar mede heeft konnen handelen, zo als men wilde, en dierhalven daar op niet veel ftaat te maaken is. Doch dat kan niet waar zvn, want men konde dat in den Tempeldienst, waaromtrent zo veel in acht te neemen was,.om dat naar Mofes inftellingen te
doen,



352 VERHANDELING over
doen, onmogelyk ontbeeren, dewyl daar veel aan gelegen waare om het alles te doen naar de Wet , en daar tegen zwaare bedreigingen gedaan waaren, indien men dat op eene andere wyze deedt: dierhalven zoude de Godsdienst in geen goede orde hebben konnen herftelt werden , zo lang dat Boek niet gevonden was, en het welke nogtans voortgang had. Dat had ook Koning Manasfe na zyne bekeering niet konnen doen , dewyl die zonder Voorfchrift niet konde waargenomen werden.
Ook had men het Recht niet konnen oeffenen naar behoren, indien alle de Wetten ver* loren waren geweest,:en dat wel voor zo een lange tydt, als dit fchynt geweest te zyn, dewyl de inhoud van dat Boek geheel uyt het geheugen der menfehen geraakt was, want anders had het leefen daar van, de hoorders zo niet konnen ontzetten, dat zelf de Koning op het hooren van den inhoud, in de eerfte verbaastheid zyne kleederen fcheurde. Dierhalven moest dan alles in verwarring zyn geraakt, indien daar van geen affchriften waren geweest, waar van nogtans niet het allerminfte gerept werd.
Immers moest de Koning daar van ook een affchrift hebben, volgens Deut. XVII: 18. om daar in te leefen alle de dagenfyns levens, vs. 19. om volgens dien de Rechten en de Godsdienst te handhaven, dat waren 'er dan twee, en het c is



de VIER DIEREN. " &$$
is niet te denken dat die beide verloren waaren , zo by aldien nog maar één en hetzelve affchrift, voor alle de Koningen by opvolging heeft gedient, en niet yder by zyn komst tot de Throon een nieuw affchrift moeste hebben , dat nog in twyfel is. Ten zy dat men die wilde houden voor uyttrekfels, behelfende alleen maar de Wetten en inftellingen om te dienen tot Voorfchriften in de Godsdienst en rechtspleging, dog dewyl zy de Wetten volledig in alle haare uytgebreidheid nodig,hadden, gelyk als die in Exodus, Leviticus en Numeri vermeld ftaan, zo denke ik dat zy de Boeken in haar geheel zullen gehad hebben.
Zo ook de Priesteren, als te befpëuren is 2 Chron. XVII: 7— 9. wanneer Jofaphat de Priesteren en Leviten uytzondt om te leeren in d'e Steden van Juda. Gelyk ook Mofes bevolen had, dat yder huysvader zyne kinderen die moeste voorhouden, zeggende, Ende gy zultfe uwen kinderen infcherpen , ende daar van fpreeken, enz. De ut. VI: 7 — 9. niet alleen de geboden die zy onderhouden moesten; maar ook de groote daaden des Heeren, welke tot een aandrang van haare verpligting moesten dienen, waarom die ook telkens daar by gevoegt werden: als men ziet Deut. I: 6. daar werd gezegt, Doe hief Mofes aan defe wét uyi te leggen, cn'hy begint met een verhaal van al het gebeurde dat hen in de WToescyne wederZ va-



354 VERHANDELING over
varen was: zo dat zulks mede onder de Wet begrepen wierd, en men het een en ander onder de benaaming van de Wet verftont , als mede uyt veele plaatfen van het N. T. te zien is. Zo dat die Vorften, Priesteren en Leviten, die door de Koning Jofaphat uytgezonden wierden, de Boeken in haar geheel, behelfende alle de Gefchiedenisfen , nodig hadden , om den Volke daar uyt bekwamelyk te onderwyzen, en dit meedegenomen Wetboek niet maar flegts een uyttrekfel daar van, dat alleen de Wetten en Inftellingen behelsde, zal geweest zyn: hoewel uyt die gemelde plaats blykt, dat de affchriften ter dier tydt niet menigvuldig waaren, want zy hadden niet nodig gehad, het Wetboek mede op de reize te neemen , indien zy verzekert waaren geweest, dat aan alle plaatfen daar zy kwamen te zullen vinden.
Deze Wet wierd ongetwyfelt wel dikmaals den Volke voorgelefen en uytgelegt, als men kan afnemen uyt de woorden van Propheet Azaria, de Soone Obeds, die dat als een bezoekinge fielt , dat 'er eens een tydt waare (onzeeker wanneer) dat zulks niet gefchiede, 2 Chron. XV: 3. 4. Israël nu is vele dagen geweest , /onder den waren Godt, ende fonder een kerende Priester, ende /onder de Wet enz., dat is, zonder de uytlegging der WTet op gemelde wyze, welke al van Mofes tydt af moet heb-
ben



de VIER DIEREN.
35S
ben plaats gehad. Uyt allen deze blykt, dat zy de Gefchiedenisfen door Mofes befchreven in haar geheel moeten gehad hebben, en meer dan één affchrift daar van zy geweest. Dus vervalt dan ook het gevolg dat men daar uyt trekken wil, dat men narnelyk daar mede naar welgevallen konde omfpringen.
Wat belangt de bekende Sabbathleefingen der Wet: de Geleerden meenen, dat die eerst na de Babylonifche gevangenis aanvang genomen hebben.
Maar dan mag men billyk vraagen,by aldiert zy de Wet van Mofes met alle derzelver uytgebreidheid in 't geheel in handen hebben gehad, van waar dan die verflagenheid van de Koning en het Volk op het hooren leefen van dat wedergevonden Boek? want dat geeft te kennen, dat zy de inhoud daar van te voren niet wisten , en ftrydt daar tegen : daarom moet het zyn dat dit gevonden Wetboek dat zelfde ntet was, dat men in handen hadde.
Om my dan nader te verklaren. Ik rneene dat dit gevonden Boek, het Boek Deuteronomium of herhaalde Wet alleen zy geweest, het welk een byzonder Stuk is , waar in al het zaaklyke van de Wetten door Mofes in de andere Boeken in het breede befchreven, kort byeen getrokken is. Zynde de Vier eerfte Capittelen tot het 40 Veers ingefloten, een voorafgaande reden,als een Inleiding tot het geene Z a ver*



s56 VERHANDELING over
verder volgt: zeker!yk in eene andere en vroeger tydt gefproken als het geene gemeldt werd Cap.V, zo als blykt aan vs. 41,42, 43. welk een verhaal is van 't geene Mofes deed, voor dien tydt dat hy de vólgende reden fprak, welke begint met Veers 44 tot 49. ingefloten, behorende tot het volgende V. Capittel, welke Ilrekt tot 't einde van 't VIII. Capittel, alwaar die fchynt te eindigen, en met 't IX. Cap. een nieuwe reden te beginnen, die onafgebroken vervolgt werd, tot 't einde van 'tXXVI. Cap., wanneer weder een nieuwe reden begint, vervat in Cap. XXVII. en XXVIII, weder eene andere Cap. XXIX. en XXX, en laatftelyk met Cap. XXXI. en zo voorders. Dit gebeurde ter tydt wanneer hy in de Vlakke velden Moabs, kort voor zyn doodt, het Verbondt vernieuwde , het welk God eertyds aan Horeb met de kinderen Israëls gemaakt hadde. Zie Deut.I: 1. en Cap. XXIX: r. om dat die alle in de Woestyne geftorven waaren , zynde niemand van de ter dier tydt getelde van Mofes endeAaron, als zy de kinderen Israëls telden in de Woestyne van Sinai, meer overig, dan Caleb en Jofua, Num. XXVI: 64, 65. Thans voegt Aiofes hier by zeer breedvoerig alle de Zegeningen en Vloeken voor de betrachters en overtreders van dat Verbondt, die op 't allernadruklykfte voorftellende , zo als nergens in Zyne andere Boeken gevonden werd. In het
XXVII.



de VIER DIEREN.
357
XXVII. Cap. vindt men een Wet van Elf geboden , met even zo veele bygevoegde vervloekingen , op yder van welke het Volk, Amen, zeggen moest. Het begin daar van vs. 15. is ,
Vervloekt zy de man die een gefnede, ofte gegoten heelt, eenen grouwel des HE EREN, een werck van 's werckmeesters handen , fal maken, en fetten in 't verborgen: ende al '£ volck fal antwoorden , ende feggen, Amen. enz. van welke Wet het Slot is. Vervloeckt zy, die de woorden defer wet nieten fal bevestigen, doende defelve: ende al '£ volck fal feggen, Amen. Deze Wet beval Mofes dat Jofua als hy over de Jordaane zoude gekomen zyn, op eenen Altaar, welke hy op den Berg Ebal maaken moest, van onbehouwen Steenen met Kalk beftreken, met duydelyke Letteren zoude fchryven. Als mede dat op de Bergen Gerizim en Ebal, op eene plechtige wy?e, op yder de helft van de Hoofden der Scammen, de Zegeningen en Vloeken over het Volk zouden uytfpreeken , volgens vs. 11 —14. Ende de Leviten fullen betuygen ende feggen tot alle man van Israël met verbeven ftemmen enz. te weet.sn alle die vervloekingen. Zie het geheele XXYTI. Capittel, (en de uytvoering daar van Jofua VIII: 30 — 35). Verder volgen in 't breede alle de Zegeningen en Vloeken voor de gehoorfame en ongehoorfame, Cap. XXVIII.
Dit Boek moet het geweest zyn, het welke Z 3 die



358 VERHANDELING over
die verfiagenheid veroorfaakte, zo dat de Koning daar over zyne kleederen fcheurde. Dit konde geen andere uytwerking hebben, indien zy overwogen, hoe lange tydt zy grouwelyke afgoderye hadden gepleegt, waar door zy alle die Vloeken op zig geladen hadden, gelyk de Woorden van vs. 11. en 13.dat medebrengen, want het gefcbiede als de Koning de woorden defes Wetboecks boorde, dat hy zyne kleederen fcheurde, 2 Reg. XXII: 11. en 13. en 2 Chron. XXXIV: 19. en 21. Waarom hy ook in deze verlegenheid zondt by de Prophetesfe Hulda, om den Heere». te vragen voor gansch Israël, wat best in die zaake te doen waare, want (zeide hy) de grimmigheid des HEEREN is groot , die tegen ons aangefteken is, om dat onfe vaders niet geboort en hebben na het woordt defes loecks, enz. En het blykt ook uyt het antwoordt van de Prophetesfe, dat dit de zaak was die zo veel ontfteltenis te wege bragt, want zy zegt vs. 16. $00 feit de HEERE; fet, ick fal quaet over defe plaetfe brengen, ende over hare inwppnderen; (hamelyck) alle de woorden des boecks , dat de Koninck van jfuda gelefcn heeft. vs. 17. Daerom dat fy my verlaten, ende anderen goden geroockt hebben, op dat fy my tot toom verweckten, met al bet werek harer handen; fo fal myne grimmicheyt aengefteken worden tegen defe plaetfe , ende niet uytgehluscht worden. 2 Chron. XXXIV: 24. ftaat ake de cMai die gefchreven zyn in het boeck ,idat



de VIER DIEREN. 359
men voor 'i aengefichte des Konings van Juda geiefen heeft.
Dit Boek dan wierd den Koning voorgelefen, en uyt het verhaal blykt, dat luiks maar een'korte wyle duurde voor dat de Koning zyne klederen fcheurde, zo dat het dan alle de Vyf Boeken Mofes niet bevatte: want dan had het,indien men van voren aan had begonnen, zo als wel het gcvoeglykst was , al vry wat tydt vereischt , eer dat de Koning door den inhoud tot d'ie verbaastheid konde gebragt werden; maar dit komt zeer wel overeen met den inhoud van het Boek Deuteronomium, waar in men al in het Vierde Capittel voorzeggingen en bedreigingen vindt, die de Koning verflagen konde maaken, van het 15 Veers af, inzonderheid vs. 25, 26, 27. wanneer hy overwoog wat grouwelyke afgoderyc men bedreven hadden hoe zy den Heere daar door tot toorn hadde verwekt, en daarom onder de Heidenen ftonden wechgevoert te werden.
Dus is daar by my geen twyfel aan, of dit gevonden Boek dat zy niet kende is het Boek Deuteronomium alleen geweest. Zo zvn ook de Jooden van gevoelen. Wy zeg^n alleen, om dat het een byzondere reden had, waarom dit Boek voor het aangezigte des Heere , nevens de Arcke gekgt wierd, waar toe do andere Vier Boeken Z 4 niet



SÖo VERHANDELING over
riet wierden vereischt, als wy ftraks zullen zien.
De Bisfchop Tb Hobbes was ook van die meening dat het 't Boek Deuteronomium alleen geweest is; maar dat was uyt een andere oorfaak, narnelyk, om dat hy twyfeide of Mofes wel de Schryver van de Vier andere Boeken was. Hier in is hy ten overvloede van de Geleerden wederlegt, die dat Huk boven alle tegenfpraak geftelt hebben. Aldus zyn zyne woorden, na dat hy eenige zwarigheden daar tegen ingebragt heeft; „ derhalven befluyte „ ik, dat de Vyf Boeken van Mofes na zyn „ tydt gefchreven zyn; doch hoe lange is ons „ onbekent. Maar of Mofes defe Boeken niet „ voikomentlyk heeft t'faamengeftelt, nochte „ tot die forme gebragt, in dewelke wy die „ nu hebben, foo foude het nogtans wel kun3, nen zyn ,dat hy die dingen gefchreven heeft, 3, dewelke in die Boeken verhaalt worden van „ hem gefchreven te zyn: gelyk als het Boek „ des IVets, 't welk na het fchynt, begrepen 3, is in het Elfde Cap. van Deut. tot het XXVII, „ toe , het welke als bevolen was dat het „ foude gefchreven worden op fteene Tafe„ len, wanneer zy zouden ingaan in 't Landt. „ Canaan. Dit dan alfo van Mofes felfs ge,, fchreven zynde, foo heeft hy aan de Priesn ters, ende de Oudtften Israëls bevolen, dat
s> het



de VIER DIEREN. 361
„ het foude gelefen worden alle feven Jaar, in 'c by weten van gantsch Israël, wanneer „ zy op het Loofhutten feest foude vergadert „ fyn. Ende dat was die Wet, uyt dewelke „ dat Godt wilde, dat haare Koningen, wan„ neer zy die manier van Regeeringe zouden „ hebben vastgcftelt, een Copie zoude ligten ., van de Priesters ende Leviten: aan dewelke „ Mpfes bevolen hadde, dat zy dit Wetboek zoude, leggen aan de zyde der Arke des Ver„ bondts. Dit Boek is ook voor een lange „ tydt verloren geweest, maar wedergevon„ den van den Hoogenpriester Hilkia, en ge„ ibnden aan den K. Jofias enz. (ei).
Mofes had ook wel zekerlyk de Vier andere Boeken geheel, maar veel vroeger, en waarfchynlyk van tydt tot tydt gefchreven, en welke onder de Priesteren en Leviten beruste. Dat hy (Hobbes) meent dat de Koning van dit Boek Deuteronomium een affchrift moeste vorderen van de Priesteren en Leviten, dat vat hy heel verkeert „ want die moest het hebben van de geheele, en niet van de verkorte Wet, zo als wy boven gezien hebben, en indien zy dat van dit Boek hadden gehad, konde den inhoud niet onbekent zyn geweest, zo als gebleeken is dat die was, want alle die affchriften zouden niet te gelyk veloren geraakt zyn. Ook was het
niet
(aï TA-. Hobbes, Leviathan, bladz. 39». x
Z 5



362 VERHANDELING over
niet onder der macht der Leviten, en konds die derhalven daar van geen affchriftgeeven, want het wierd wel door Mofes aan de Leviten overhandigt, om dat die dienstbaar waaren in 'e bezorgen van alle de heiligdommen, maar moest vervolgens werden geplaatst aan de zyde der Arke des Verbonts des H E E RE N, Cap. XXXI: 25, 26. in het Heilige der Heiligen, daar niemand dan den Hogenpriester vermogt in te gaan, en maar eenmaal des Jaars, zo dat zulks niet kan zyn; maar daar door heeft men ongetwyfelt een affchrift van de andere Boeken Mofes te verftaan , als men zien kan uyt Cap. XVII: 18. Voorts fal het gefchieden, als hy op den ftoel fyns Konïnckrycks fal fitten: foo fal hy fich een dobbel van defe wet affchryven in een boeck, uyt (het geene dat) vo or het aangesich-
tk der levitische priesteren is,
het welk dan onderfcheiden was van dit Boek dat nevens de Arke lag.
De zulke welke meeiien dat hier ook de Vier eerfte Boeken van Mofes zyn by geweest, geeven voor reden, dat het anders geen volkomen , maar een gebrcklyk ftuk werks zou geweest zyn, het welk naar hunne meening niet gevoeglyk waare voor het aangezigte des Heeren te brengen (a). Maar men. kan geen ding volkomen of gebrcklyk noemen, als ten op-
zig-
(.1) Repulilyk der 'Hebreen, 11. Deel, bladz. 187.



de VIER DIEREN. 363
zicrte van het geene waar toe het dienen moet: indien het daar toe alle de vereischtens heeft, moet men het voor volkomen houden , hoewel het in andere opzigten gebreklyk mogt zyn. Dit Boek was volkomen ten opzigte van dat geen waar toe het gefchikt was, want het oogmerk was niet, om een affchrift van de Boeken Mofes voor het aangezigte des Heeren te leggen: gelyk men dan ook nog daar by gevoegt heeft, dat van alle de Canonycke Boeken een- affchrift nevens de Arke gelegt moest werden , en alle die daar niet gevonden wierden , niet voor Canonyck of regelmatig wlerden gehouden. Dog dit heeft voor zo verre ik weet geen grondt altoos; maar dit fteunt daar op, dat dit Bock, en dat van Samuël de Propheet, daar gelegt wierd. Men'vindt JofuaXXIV: 16. ende Jojlia febreef defe woerden m 'i wetboeck 'Godts, (narnelyk de woorden des Verbondts ,) dat was waa rfchynlyk in dat Wetboeck , dat voor 't aangerichte der Levitifche Priesteren was , Deut.XVII: 18. het welk de IV. eerfte Boeken Mofes bevatte, cn tot daaglyks gebruyk diende, maar niét dat Wetboek dat nevens de Arke lag. En dit gefchiede om dat het ook een Verbondt waare, dewyl Jofua op dien tydt alle de Stammen bycen had doen komen, wanneer hy dngt te gaan in den wegb der gantfebe aerde. Cap. XXIII: 1. 14. om het Volk aan den ' dienst des Heeren tc verbinden, voor bet aan-
ge-



364 VERHANDELING over
geficbte Godes , Cap. XXIV: i. waar toe hy haar alle de redenen voorhieldt, die haar daar toe verplichte, vervolgens zeggende, kiest u heden wien gy dienen zult, 't zy de goden welcke uwe vaders, die aen d'ander zyde der riviere waren, gedient hebben, enz. v*. 15. Doe antwoor.de het volck endefeide: het zy verre van ons, dat wy den HEERE verlaten [ouden, om andere goden te dienen, v?. 16. Want de HEERE is onfe Godt, enz. v«, 17. Zie ook vs. 21. en 24. Al-' foomaeckte Jofua op dien Jelven dagh een verbont met den volcke: ende by ftelde het haer tot een infettinge ende recht te Sichem, v% 25. Ende Jofua febreef defe woorden in 'f wetboeck Godes: ende hy nam eenen grooten fteen, ende by recht ede dien daer op onder de eyeke , die by het heiligdom des HE EREN was. v*. 26. Ende Jofua feide tot den gantfehen volcke, Siet defen fteen fal ons tot' een getuygenisfe zyn, enz. v*. 27. Maar hier uyt volgt niet dat alle de Boeken der H. Schryveren nevens de Arke geplaatst moesten werden, dewyl het ook zelf van dit gefchrift van Jofua niet werd gezegt , daar het nochtans van de twee andere,, te weeten van Mofes en Samuël, uytdruklyk gemeld werd, ten einde t'eeniger tydt te dienen-tot een getuygenisfe tegén de Kinderen Israëls, daar Jofua in tegendeel feyde tot den volcke ghy zyt getuygen over u selven dat ghy u den HEERE verkoren hebt om hem te dienen, ende fy feiden, wy zyn ge-
tuy-



öe VIER DIEREN. 365
tuygen, vs. 25. Ende hy fielde het haer tot een infettinge ende recht te Sicbem. Zo dat het te denken is, dat dit tot daaglyks gebruyk moest dienen , even gelyk de Steen die hy oprichte, volgens vs. 26. t'allen daage voor hunne oogen was, tot een getuygenisfe.
De waare reden waarom dit Boek van Mofes nevens de Arke gelegt moest werden, was, om dat het een Boek des Verhondts was, 2 Reg. XXIII: 2. en 2 Chron. XXXIV: 30. of zo veel als een Verbondtsbrief, 't welk met nadruk van het Boek Deuteronomium kan gezegt werden. Ook het Wetboek genoemt, behelfende de Wetten en Inftellingen, waar op dat Verbondt was aangegaan, welke God met hunne Vaderen gemaakt hadde aan den Berg Horeb, en 't welke hier vernieuwt wierd. Zie Cap. XXIX: 1 9—15. gelyk Mofes zegt, op defen dag zyt gy den HEER E uwen God tot een volk geworden , Cap. XXVII: 9. om dat zy toen dat Verbondt aangingen. Deut. XXVI: 16 — 19. en plechtig beloofde dat te zullen onderhouden , op alles Amen zeggende. Daarom moest dat Boek naby de Steenen Tafelen desVerbondts geplaatst werden, volgens Mofes bevel, dewyl het een vernieuwing van dat zelve Verbondt was, om te zyn tot een getuygenisfe tegen de Kinderen Israëls, Cap. XXXI: 26. Want zegt Mofes, ick kenneuwe wederfpannigheit, ende uwen harden necke: fiet, terwyle ik nog heden met u lieden leve,
zyt



366 VERHANDELING over
zyt gy wederfpannig geweest tegen den HEERE, boe veel te meer na mynen doodt, vs. 27. 29. En wanneer zy dat Verbondt door overtredingen kwamen te verbreeken en zig te wenden tot andere Goden, zo als de H E E R E zegt dat gefchieden zoude , vs. 16. 20. dan zou dit Boek met desfelfs bedreigingen, zo als die.vervat waaren in het Liedt dat in het volgende XXXII. Cap. befchreven werd, tegen hen getuygen. Ende 'i fal gefchieden, wanneer vele quaden ende benauwtbeden, 'i felve fullen treffen, dan fal dit liedt voor fyn aengefichte antwoordden tot getuygen. Cap. XXXI: 21. narnelyk zo als de Kantteekenaars zeggen op N°. 31. „ tot een gedachtenisfe van alle myne getrouwe waarfchou3, wingen, en tot haare overtuyginge van de „ rechtveerdigheid myner ftraffe.
Dit was dan de eigentlyke reden dat die Verbondtsbrief als 't waare, ter bewaringe voor het aangezichte des Heeren wierd gelegt,,en niet om daar maar flegts een affchrift van Mofes Boeken te hebben.
Zo was het ook met dat Boek het welk Propheet Samuel fchreef van de Rechten des Koninkryks, 1 Sam. X: 25. Wanneer de Kinderen Israëls een Koning begeerde, waarfchouwde hy hen op Gods bevel op het nadruklykfte, dat zy zig des beklagen zouden, en hield hen voor, alle de onrechtmatige handelwyze der Koningen, 1 Sam. VIII: 9—18. dog zy daar
niet



de VIER DIEREN. 36*f
niet naar willende luysteren, zo gaf .hen de HEERE in zynen toorn Saul tot eenen Koning. Waar na volgt vs. 25. van Cap. X. Sa-
mud nu fprack tot den volcke het recht des Koninckrycks, ende febreef het in een boeck , ende leide het voor bet aengefichte des HEEREN. Zonder eenige verdere omfchryving, zodat het twyfelachtig is, in welken zin die rechten des Konincksryks te neemen zyn, of men daar door de Wetten, of de gewoone wyze van doen, die'de Koningen hebben, te verftaan heeft.
Het woordc Miscbphatb, hier door het Recht vertaalt, werd, zo als de Kantteekenaars op N°. 40 te kennen geeven, 1 Sam. VIII: 9. vertaalt door wyze van doen, en zo werd het c ok gebruykt Cap. II: 13. XXVII: n. 2 Reg.XVII: 33 , 34. en 40. Zie de Kante. 1 Sam. VIII. op N°. 11. En ik vinde in het Woordeboek van Rabbi E. Soesman , dat het Viergeletterde woordt Miscbphatb op beiderlye wyzen genomen werd. Dog men meent dat het hier indien kwaden zin niet genomen moet werden, zo als Samuel zelve dat gebruykt Cap. VIII. Nogtans \'erftonden het oudtydts de Jooden alzo, gelyk te zien is by Jofephus, welke zegt, „ maar „ de Propheet febreef alle lasten die over hen ko„ men zouden in een boeck, en las die in de „ tegenwoordigheid des Konings, ende leidde
dat boeck in de Hutte des Heeren, den na„ komelingen tot een getuygenisfe, dat hy haar
„ dat



368 VÉR HANDELING over
•„ dat alles te voor en gezeit hadde Qa). Dit ftrydt niet tegen de H. Text, maar die bevestigt dat veel eerder: want daar ftaat wel dat by het den Volke aanzeide , Samu'él nu fprack tot den volcke enz. vs. 25. maar dat kan wel in eenige andere bewoording gedaan zyn als Cap. VIII: 9—15. dewyl hy (Jofephus) zegt, dat dit gefchiede in de tegenwoordigheid des Konings, gelyk men ook uyt de H. Text niet anders verftaan kan, maar echter zulke bewoording welke inhielden wat het te zeggen was onder een Koninglyke regeering te zyn, de macht en voorrechten eenes Konings, ten naasten by als hy haar Cap. VIII. had voorgeftelt: in die zin kan men hier het woordt Recht behouden , en nogtans dat Hebreeuwfche woordt ook in den anderen zin neemen, als Rabbi Soesman zegt, voor eene wyze , maniere, ook gebruyk of ge. wooonte.
Dat moesten zy zig nu laten welgevallen, dewyl zy zelve dat begeert hadden , en dus moest dit Boek ter tydt als zy zig des beklaagde, tegen hen tot getuygenisfe zyn, narnelyk dat hy haar dat alles had voorgehouden, maar dat zy naar zyne waarfchouwingen niet hadden willen Juysteren. Volgens dien zin zyn ook alle zyne redenen ingerigt die hy tegen het Volk houdt, te weeten om hen te beftraffen
en
Ca) Fl. Jofephus, Jaodfcbe Oefcbied, Fol, 53, Col. 2.



de VIER DIEREN. $69
en voor oogen te ftellen dat zyGod daar mede vertoornt hadden. Zie Cap. X: 19. Cap. XII: i. 12. vs. 16. Oock fielt unit (bier) ende fiet die groote fiake die de HEERE voor uwe oogen doen fial.
Vs. 17. Is 't niet van dage de tarwen ooghst? ick fal tot den HEERE roepen, ende hy fal donder ende regen geven: fo wetet dan, ende fiet, dat u quaet groot is, dat ghy voor de oogen des HEEREN gedaen hebt, dat ghy eenen Koning voor u begeert hebt.
Vs. 18. Doe Samuël den HEERE aanriep, foo gaf de HEERE donder, ende regen te dien dage: daer-omme vreesde al het volck J"eer den HEE*+ R E ende Samuël. 4
Vs. 19. Ende al 't volck feide tot Samuël, Biddet voor uwe knechten den HEERE uwen Godt, dat wy niet en fier ven: want boven alle onfe fenden hebben wy dit quaet daer toe gedaen, dat wy voor ons eenen Koningh begeert hebben.
Deze regen en donder die God liet komen, diende om de woorden van Samuël te bevestigen , en gevolglyk moest hy hen de wyze of manier van een Koningkryk; alle voorrechten die de Koningen hadden, op het zwaarfte voorhouden.
Men dient het noodzaaklyk op deze wyze op te vatten, want by aldien dit Boek den Koning betroffen had , en hem daar in eenige Wetten of Rechten wierden voorgefchreven, naar Aa welke



370 VERHANDELING over
welke hy zig richten moest: had Samuël dat Boek aan hem moeten ter handt ftellen, gelyk het affchrift van Mofes Wetboek, het welk den Koning moest gegeven werden, wanneer zy zulk een wyze van regeeringe zouden hebben vastgeftelt, volgens Deur. XVII: 18. het welk Samuël ongetwyfelt ook niet zal verfuymt hebben te doen, dewyl Mofes dat zo uytdruklyk bevolen had, dat dan van dit Boek onderfcheiden was, en de Text zegt ook duydelyk dat Samuël'dit den Volke aanzeide, en niet de
Koning, Samuël nu fprak tot den volke ende
febreef het in een boeck, dat alleen tot een getuygenisfe tegen het Volk moest dienen, en daarorryier bewaringe voor het aangefigte des HE EREN gelegt wierd, Cap. X: 25. hoewel de H. Text die reden niet uytdruklyk meldt, dog dat uyt de geheele befchryving gemaklyk is op te maaken.
Het gebeurt meermalen dat de H. Schryvers, fommige zaaken maar in 't kort verhaalen, die Jofephus breedvoeriger behandelt, en daar uyt konnen opgeheldert werden, gelyk ook fommige dingen uyt andere Joodfche Schryvers. Zie Th. Hafei (0), het welk ik denk dat men veilig doen mag, indien het met de H. Text niet ftrydt, nog buytenfporige vertellingen behelst,
(a) Thom. Hafei, di Lapide Fundair.enti, Rep. dsr Gilettden, Jtily, Aug. 1718. bladz. iqi., 102.



de VIER DIEREN. 371
helst, waar van de Jooden in 't gemeen niet Vies zyn , en Jofephus zelve niec Vry is , om de zaaken groot en breedt uyt te meeten, waarom dat met omzigtighcid moet gefchieden. Den Eervv. Heer Alb. Alberthoma (Pred. te Leiden) zegt, (a) in zyne Aanmerkingen ovzr Jofephus, Art. 1. „ Hy verhaalt doorgaans wydlopiger
het geene van Mofes en de volgende H;
Schryveren in 't kort nagelaten is; geven„ de door zyn verhaal vele Schriftuurplaatzeil ,, licht, enz.
Om daar van een voorbeeld by te brengen van deze zelve tydt en Perfoonen, hoewel dat tot deze ftof geen betrekking heeft. Ziet het geene Samuël wedervoer, met de Philiftynen $ Welke Israël overvielen te-Mispa, 1 Sam. VIL vergeleken met Jofephus , joodfche Gefcbied. F0I.5Ï. Col. 4. dien daar een byzonderheid byvoegt ,die licht geeft aan den geheele XX. Pfalm Waar van de woorden vs. 9. anders onverftaan» baar zyn, door dien men geen geval by de Ui Schry veren vindt, daar die op toepasfelyk zyn , en men dus de tydt of gelegenheid van 't maaken dier Pfalm niet weet, nog ook de Maaker. In dat gemelde Veers werd gezegt, Zy hebben zig gekromt en zyn gevallen; maar wy zyn gere* fen ende ftaende gebleven. Jofephus fpreekt daar van aldus, „ Maar den krygh nam veel eenen
(3) Flavii Jofcphi, Rep. Nov. Dec. 172Ö. bl. 44Ö.
Aa d



3?2 VERHANDELING over
„ anderen uytganckals veele konden geloven, „ wanneer men 't haar te voren gezeit hadde : „ Want ten eerften fchudde de aarde door „ Gods fchikkinge onder de voeten der Phili„ fteen, ende beweechde haer zo zeer, dat „ geen een vasten tret (houden) of recht liaan „ en konden, maar nu op deze dan op gene ,, zyde tuimelden, ende hier en daar in de re-
ten vielen. Daar na (dit wil zeggen ten anderen) „ verfchrikte haar God ook met don„ der ende blixem , verlengde en verbrande „ haar de aangezichten ende de handen, datfe „ de wapenen moesten laten vallen en haar „ daarom in de vlucht geven moesten.
Dit was niets ongemeens, dewyl men weet hoe veele wonderen de Heere gedaan heeft ten voordeele van Israël, dat ook hier noodzaaklyk was, dewyl zy onverhoeds van de Philiftynen overvallen wierden, en zo als Jofephus zegt, noch met wapenen voorzien, fiocb tot den ftrydt gerust waaren. Waarom zy in groote verflagenheid zeiden tot Samuël vs. 8. En fwyght r.iet van onfent wege, dat gy niet en foudt roepen tot den HEERE onfen Godt, op dat by ons verïosfe uyt de bant der Pbiliftynen.
Vs. 9. Doe nam Sumuët een melcblam, ende by offerde bet geheel den HEERE ten brand-offer : ende Samuël riep tot den HEERE voor Israël, ende de HEERE verhoorde hem.
V\ 10. Ende bet gefekiedde, doe Samuël dat
brand-



de VIER DIEREN. 373
brand-ofcr offerde, foo quamen de Philiftynen aen ten ftryde tegen Israël: ende de H E ERE donderde te dien dage met eenen grooten donder over de philistynen, ende by verfchricktefe,foo dat fy verflagen wierden voor het aangeficbte Israëls.
Zo dat het op dat roepen was van Samuël tot den Heere , gevoegt hy het brandoffer, dat de Heere die groote donder, (verftaa een ongemeene zwaare donder), Het komen over de PMlisflynen. Dit komt wel overeen met het geeri Jofephus daar van zegt, hoewel in de H. Text alle die byzonderheden niet gemeld werden, en in 't geheel geen gewag gemaakt van de aardbeving of fchudding : het fchynt dat de H. Schryver die begrypt onder die groote donder. Men weet dat maar gemeene donderflagen dei aarde doen dreunen en daveren, hoe veel te meer zulk een or.gemeene groote donder, die de Heere liet komen over de Philiftynen, tot Israëls verlosfing, die kon dan wel de Aarde doen fchudden en beeven. Indien men dan ftelt dat de Aarde een golvende beweging heeft gemaakt, waar door de Israëliten rezen en ftaande konde blyven, daar en tegen by de Philiftynen met holtens daalde en van één fpleet, waar door zy waggelende zig kromde, niet als Sifera toen hy van Jaël gewondt was, zig kromde van wegen de fmerte, Richt. V: 27. dat wss niets byzonders ; maar om dat zy door het Aa 3 fchud*



374 VERHANDELING over
fchudden der Aarde niet konnende liaan, in allerlye bogten daar henen tuymelde. Dit zo genomen zynde , dan zyn die woorden klaar te verftaan.
Dit gebeurde volgens de voorzegging van Hanna, de moeder Samuëls, in haaren Loffang i Sam. II. wanneer zy haaren Zoon ter Tempel bragt, om die den Heere toe te wyden, door Gods Geest gedreven zynde, voorzeide het geene Israël onder het bellier haares Zoons wedervaren zoude , zeggende vs. 10. die met den HEERE twisten, fullen verplettert worden ; hy fal in den hemel over hen donderen.
Wan neer nu Samuël kort daar na op Israëls begeerten hen een Koning gaf, en die ten anderenmaale, nu op eene plechtige wyze in het Ryk bevestigde, in tegenwoordigheid van al het Volk, daar toe uytdruklyk te famengeroepen zynde, te Gilgal,Cap. XI: 14, 15. en die aldaar ten anderenmaale zalfde, (volgens Jofephus met de H. Zalfolie, voor gansch Israël,) (a) is het meer dan waarfchynlyk, ja genoegfaam zeker te achten, dat hy ook ter zeiver tydt, een nadruklyke Zegen over zyn perfoon en regeering zal uytgefprooken hebben voor ai het Volk, te meer dewyl dit de eerfte Koning over Israël was, gelyk men vindt dat zy vervolgens in diergelyke gelegenheden die gewoonte
(«) Fl. jofephus, Joodfche Cefcbied. Fol. 53. Col. 4.



de VIER DIEREN.
375
te hielden van zegenwenfchingen te doen. Zie i Kon. I: 36, 37. daar Koning David last gaf aan Zadok de Priester en Nathan de Propheet, met Benaja de Overfte der Crethi en Plethi, Davids Lyfwachten, om Salomo voor Koning uyt te roepen en te Zalven, voor al het Volk: zo antwoordt Benaja aanftonts de Koning met een Zegenwensch , vs. 36" , 37- emls feyde > Amen. Alfoo fegge de HEERE de Godt myns heeren des Konings. Gelyk als de HEERE met mynen heere den Koning gemest is, alfoo zy hy met Salomo; ende make fynen tbroon groeier dan den tbroon myns heeren des Konings Davids, En na dat zy het bevel volbragt hadden , foo fyn oock de knechten des Konmgs gekomen, om onfen heer den Koning David te zegenen ; feggende. Ubt Godt make den naem van Salomo beter dan uwe naem , ende make fynen tbroon grooter dan uwe tbroon, vs. 47. Dewyl dan des Konings knechten, dat is, zyne Amptlieden , kwamen om den Koning David te zegenen , hoe veel te meer mag men denken, dat Zadok de Priester en Nathan de Propheet, Salomo zelve by de Zalvinge gezegent zullen hebben voor al het Volk, hoewel zulks ook niet gemeld werd.
Zo mag men dan ook vryelyk ftellen door Samuël by deze gelegenheid gedaan te zyn. ï-Iier toe zyn de woorden van den XX. Pfalm uytnemend gepast, gelyk die van 't 7. Veers. Als nu weet ik dat de HEERE fynen Gezalfden Aa 4 fa



375 VERHANDELING over
behoudt, enz. op de overwinning die Saul, voor de eerftemaal als Koning te velde getrokken zynde, op de Ammoniten behaalt hadde, en welke ftrydt Samuël had bygewoont, waar op hy zeer gepast laat volgen, het geene hy zelve nog onlangs, terwyl hy nog in het Rigterlyk beftier was, van de Godlyke byftant tegen de Philiftynen ondervonden hadde te Mizpa, verhaalt Cap. VIL vergeleken met de gemelde befchryving van Jofephus, en waar van hy met nadruk konde zeggen wy zyn gerefen ende ftaende gebleven , alzo hem zelve dat wedervaren was. Zo mede 't laatfte Veers , die Koninck verhoore ons ten dage onfes roepens. Dit zegt hy in tegenftelling van Saul, die nu ook wel tot Koning gehuldigt was, maar nochtans een nietig mensch waare, die zyne hulpe van de Koning des hemels verwagten moest. En zo werd geen woordt in dezen Pfalm gevonden, dat nieiTongemeen gepast waare by die gelegenheid.
Dat nu deze Zegening van Samuël in gefchrifte bewaart is, meer dan eenige andere die by Jaatere Koningen gedaan wierden, kan zyn, om dat ter dier tydt de voorzeggingen zyner Moeder in haaren Loffang, i Sam. II. gedeeltelyk vervult wierden,zo wel het geene Samuël zelve wedervaren zoude, volgens het eerfte lidt van vs. 10, als dat geene dat dien Koning betrof, die over Israël ftont verkoren te werden, begrepen in 't laatfte lidt van dat
Veers j



de VIER DIEREN.
377
Veers, ende fal fynen Koningh fterkte geeven, ende den boom fynes Gezalfden verboogen , dat is, dat de Heere hem zou onderfteunen ; moede en dapperheid fchenken, het welk zou uytwerken, dat zyn hoorn, alzo hy de Gezalfde des Heeren was, zoude verhoogt werden , narnelyk dat hy in macht en aanzien zoude toenemen: daarom werd vooraf gezegt, de HEERE fal de einde der aerde richten, ende fal fynen Koning enz. De einde der aarde wil niet altydt zeggen, de allerafgelegcnfte Volken, hier zegt het niet meer, dan die Volken die aan 't Landt Canaan grensde. Die fpreekwyze komt van dat men 't daar voor hield, dat gelyk Jerufalem in 't midden van Judea was gelegen, zo pok Judea of 't H. Landt het middelpunt des aarbodems was. Gelyk ook by Ezech. ftaat Cap. V: 5. Dit is Jerufalem dewelcke ick in het midden der Heydenen gefet hebbe; ende landen rontom haer henen. Derhalven rekende zy de Volken die rondom Canaan gelegen waaren, de einde der aarde ta bewoonen. Deze zoude de Heere richten , wanneer Hy Saul daar over zoude doen zegenpraaien. Dit begon nu vervult te werden, met de overwinning door Saul op de Ammoniten behaa'.t; daarom is het dat Samuël met zo veel vertrouwen zegt, vs. 7. Als nu weet ick dat de , HEERE fynen gezalfden behoudt, enz. met toefpeling op die woorden zyner Moeder de HEERE fal de hoorn fynes Gezalfden verAa 5 boo-



378 VERHANDELING over
hoogen: uyt het voorensgaan.de hoope hebbende op het toekomende, dat de Heere dat ook verder vervullen zoude.
Hier uyt ziet men dat deze woorden van Hanna alleen op Saul zien, hoewel fommige Geleerden die willen uytftrekken tot op David en Salomon, doch dat komt om dat men niet heeft begrepen, dat Saul het onderwerp was van de XX. Pfalm, en Samuël de Spreeker, dewyl men anders ligt het tegendeel daar uyt had konnen zien, want indien dit verder zag dan op Saul, had Samuël hier goede gelegenheid, daar ook tc laten invloeyen, dat de HEERE dit thans opgerichte Koninkryk ook onder de naastvolgende Koningen zoude bloeyende en heerlyk maaken; dog hier van geen woordt, maar hy bepaalt zig alleenlyk tot Saul, zynde ook de eenigfte Koning die by zyn tydt geregeert heeft, want al is het dat hy David heeft gezalft, om t'eeniger tydt Koning over Israël te zyn, zo heeft die nogtans by het leven van Samuël het ryk niet verkregen , dewyl Saul nog regeerde toen Samuël ftierf, welke ook zo lang deze leefde voorfpoedig was, en langer niet, want is kort na zyn doodt, in een fiag tegen de Philiftynen , omgekomen. Kan my hier niet dieper inlaaten, dewyl het my reets meer dan al te verre henen geleidt heeft. Men houde my deze uytftap ten goede.
Om alle welke redenen ik voor my zelve
vast-



de VIER DIEREN. 379
vastftelle, dat dezen Pfalm een Zegening is, door Samuëi by de gemelde gelegenheid over Saul uyegefproken, (gelyk ik in de beryming van dien Pfalm onder fommige andere op myne wyze tot eigen gebruik gedaan , hebbe getracht eenigermaaten uyt te drukken,) niettegenftaande het Opfchrifc luydt , Een PJatm Davids. Het kan zyn dat David deze nadruklyke Zegening van den Eerften Koning, om in.geheugen te houden de Overwinning daar in vermeldt, door een Wonderwerk op de Philiftynen , behaalt, 1 Sam. VII. dezelve in Dichtmaat heeft gebragt om gezongen en gefpeelt te werden, en die daar door de naam van een Pfalm Davids bekomen heeft.
Gelyk men dan hier in veel licht krygt uyt Jofephus , heeft men het ook aangaande dat Boek van Samuël gefchreven, en. wechgelegt voor het aangezigte des Heeren, om gelyk wy mogen vastftellen, te dienen tot een Getuygenisfe tegen de Kinderen Israëls, wanneer zy zig t'eeniger tydt beklagen mogten een Koning begeert te hebben. En dit kan de reden zyn, dat hetzelve niet meer voor handen is, dewyl men dat na de omkeering van den Joodfchen Staat, niet meer van die aangelegenheid rekende te wezen.
Zo moest ook dit Wetboek van Mofes dienen ,



38o VERHANDELING over
hen , tot een Getuygenisfe tegen hen wari= neer zy andere Goden zouden nagaan, die haerë vaderen niet gekent noch voor gefchrikt hadden, era a/s dfl/J veel: kinaaden en benaautvtbeden haer zouden treffen , cian zoude dit Verbondtsboek e tegen haar getuygen : te weeten , dat zulks' was, om dat zy niettegenstaande alle de weldaaden dre zy van den Heere ontfangen hadden ; dat Verbondt zo plechtig aangegaan, onder zulke zwaare vervloekingen; nochtans hadden verbroken , volgens Gap. XXIV: 24-27; en Cap. XXXI: 20, 21. Daarom moest dat Boek geplaatst werden, naby de Steene Tafelen des Verbondts , die in de Arke befloten waaren., en moeste alle Zeven Jaaren als gansch Israël op 't Loofhuttenfeest te Jerufalem vergadert was, den Volke werden voorgelefen, Cap. XXXI: 10 , 11. om dat plechtig aangegaane Verbondt, in de geheugenisfe te doen blyven.
Wat de oorfaak geweest is, waar door dit Boek dus lange vermist is, en of het met een goed of kwaad inzigt verborgen zy, is onzeker. Men vindt 'er die meenen, dat de Hoogepriester ten tyde dat Koning Manasfe de afgoderye invoerde, dat zou gedaan hebben met een goed oogmerk, narnelyk om dat in veiligheid te ftellen , op dat Manasfe het niet aan een kant
• hielp %



de VIER DIEREN. 381
hielp: dog dit wel overwogen zynde, is zulks niet waarfchynlyk, om dat de Hoogepriester in dat geval ook wel zorg zou gedragen hebben , dat de plaats daar het verholen was, aan fommige vertrouwde Perfoonen bekent bleef: want wat mogt het baaten, dat hy hst verborgen had, indien het voor altoos in 't duyster moesce blyven? Dus deed wel de Koning Jofiat met de H. Zalf-Oiie; dog dat gefchiede opzettelyk, op dat die door de Asfyriers niet zoude gevonden werden.
Ook konde de Hoogepriester dat onmogelyk alleen doen,alzo hy volgens deRabbynen, nooit vermogt achtbaarheidshalven , alleen ter Tempel te gaan, maar moeste altyd ten minfte van Twee perfoonen verzelt zyn: die moesten dan daar ook kennis van hebben. Daar en boven was het hem niet geoorlooft meer dan éénmaal des Jaars, in 't Heilige der Heiligen, alwaar dit Boek geplaatst was , te gaan, op dat by niet en Jlierve, Levit. XVI: 2. en Hebr. IX: 7. en geenfins t'allen daage, zo dikmaals hy het goed vondt, veel min om iet van daar wech te neemen. Het is ook niet te denken dat het in eene andere bewaarplaats zy geweest, dewyl dat geenfins met het oogmerk waar toe het dienen moest overeen kwam: het welk was om t'eeniger tydt tegen de Kinderen Israëls te getuygen , dat zy het Verbondt hier in befchreven verbroken hadde. Dierhalven paste het
bec-



%%% VERHANDELING over
beeter naby de Steene Tafelen, die het Vtf^ londt des HEEREN) door Salomo werden genoemt, t Reg. VIII: 21. en 2 Chron. VI: iIs dat de Heere aan Horeb gemaakt hadde, en welke in de Arke lagen, die ook de Tafelen der Getuygenisfe werden genoemt , waar van ook de Arke de naam der Getuygenisfe gegeven is, en daarom uytdruklyk door Mofes gelast, dit Boek nevens de Arke te leggen , Deut, XXXI: 26. dewyl dit de vernieuwing van dat Verbondt was, Cap. XXIX: 1. alwaar het blyven moest. En daarom zoude ook veele eodvrugtige Koningen, als nog onlangs Hiskja, die alles in de Godsdienst herftelde, dat niet geleden hebben, dat het tegen het uytdruklyk bevel van Mofes, elders geplaatst was, immers de Text geeft daar niet de minfte aanleiding toe, om dat te denken.
't En blykt ook niet dat Manasfe tegen de H. Boeken, 't zy dan dit Boek, of ook die welke onder de Priesteren beruste, iets ondernomen heeft, met die op te eisfehen of iets diergelyks, zo als Antiochus Epipbanes in volgende tydt deedt, die de Wetboeken opeischte en verbrandden liet, waar van Jofephus zegt, desgelyks deede ook Antiochus (Epi„ phanes) aan alle plaatfen de H. Boeken vvech », doen , ende die by dewelke zy gevonden j, worden, zeer pynigenen tormenteeren (a)f
Ge-
00 Joodfche Cefchiedsn. ia, B. 7 Cap. Fol. 135. Col, g.



de VIER DIEREN. 383
Gelyk ook de Schryver van 't 1 Boek der Ma. chabeen zegt, (a) ,, Ende verbranden deBoec„ ken der wet die zy vonden, na datfe defelve „ gefcheurt hadden." Want indien hy (Manasfe) zulk een fchreeuwend Huk beftaan hadde , was dat zekerlyk mede te boek geflagen, zo wel als zyn andere godloofe daaden : dit dan niet gefchiedzynde, nog door de II. Schryvers, nog door Jofephus, die doorgaans zeer omftandig is, en dat wel van Antiochus Epiphanes meldt, is het zeker dat Manasfe daar tegen niets te werk geftelt heeft, en dus de Hoogepriester daar door geen reden had, voor dit Boek bevreest te zyn.
Het is veel eer te denken dat dit met een kwaad opzet verborgen is, en wel door de Afgodendienaars , wanneer die meester waaren van den Tempel, en daar het gefneeden beelt des boschs en wat dies meer zy plaatfte, op dat zy het Volk te beter tot de Afgoderye konden verlokken , dewyl dit Boek inzonderheid, veele vervloekingen daar tegen, behelsde, en dier* halven daar in moest hinderlyk zyn. Dat zy echter dat niet uyt de weereld hielpen, kan zyn , om dat zy vreesden, dat het Volk als het vermist wierd, daar over oproerig werden, en het flegt met hen vergaan mogte, en 't daarom liever behielden tot hun eigen veiligheid, om
des
(O Cap. I: 60.



384 VERHANDELING over
des noods weder ten voorfchyn te konnen brengen, dog dit niet gevolgt, en zy van die vrees ontheft zynde, hebben zig daar aan weinig laten gelegen zyn: en de Koning zo het fchynt zig ook des niet bekreunende, kan het zyn dat onder zyne langdurige regeering, door het afftcrven van de perfoonen by welke die plaats bekent was, het verder in 'c duyster is gebleven : zo by aklien de Koning ook die plaats geweeten hadde, zoude hy ongetwyfelt by zyne bekeering, het Boek weder voor den dag gebragt hebben; maar het blykt niet dat hy ter dier tydt eenig onderzoek gedaan heeft, om het weder te vinden; om alle welke reden ik van gevoelen ben , dat het ten tyde van Koning Manasfe niet meer voor handen was, en dat het misfchien wel al door de Zoonen van de Koninginne Athalia is verduystert, wanneer die het huys Gods geweldigerhandt beroofde, waar van gezegd werd 2 Chron. XXIV: 7. Want ah Athalia godlooslyk handelde, hadden haare foonen, het huys Gods opgebroken, ja zelfs alle geheiligde dingen van het huys des HEEREN befteedt aan de Baalim. En dewyl zy door de vyanden weebgevoert en gedoodt wierden , 2 Chron. XXI: 17. en Cap. XXII: 1. kan het daar door veroorfaakt zyn, dat het dus lange in 't duyster is gebleven. Dat ook zylieden dat Boek niet uyt de Weereld hielpen , kan mede om bovengemelde redenen zyn.
Dat



de VIER DIEREN.
Dat het al een geruyme tydt moet Verloren geweest zyn, blykt daar aan, dat den inhoud geheel onbekent fcheen te wezen, waar uyt die verflagenhcid ontftont, op het hooren leefen van hetzelve, echter zo lang niet, dat het Boek eenigfins vergaan waare, dewyl het aanilonts zonder moeite geleien wierd; doch hoe lange is onzeker, gelyk ook de plaats daar het gevonden wierd, dan alleen dat het in den Tempel was: want hoewel de Hoogepriester Hilkia ter dier tydt met Saphan de Schryver, en wie daar meer by waaren , mogt gegaan zyn , zo als men gemeenlyk fielt, om geit uyt de Schatkist te ligten, voor de betaalmeesters van de werklieden , zo is dat geen bewys dat hy het daar gevonden heeft, want dat belet niet, dat hy zig ter dier tydt op veele andere plaatfen van den Tempel konde begeven, het zy om te zien naar de vorderingen van het werk, want zy waaren reets bezig met het herftellen van den Tempel, als men zien kan 2 Chron. XXIV: 10. of om eenige bevelen te geven, als andersfins, en zo zoude het konnen zyn,dat hetmisfehien niet verre van daar, toen in zyn byzyn, onder het arbeiden en mogelyk door zyne opmerkfaamheid, agter een of ander befchot, of in den wandt, zo als in zulken gevalle, wanneer men iets verbergen wil al veel gefchiedt, ontdekt wierd. Zo heeft Koning Salomon, volgens de Thalmudisten, een Gat of Hol laten B b maa<



336* VERHANDELING over
maaken, op een onbekende plaats , wanneer hy van de Propheten vernomen had, dat de Asfyriers t'eeniger tydt, den Tempel zouden verwoesten, waar in Koning Jofias naderhand de H. Zalfolie verborg , welke federt nooit konde wedergevonden werden (a).
Indien men de woorden wel inziet 2 Reg. XXII: 3 tot 10.'en 2 Chron. XXXIV: 8,9. en 14 tot 18. zo fchynt het dat de Hoogepriester, of met de andere niet is geweest, in den Voorhof by de Schatkiste, want van de Schatkamer werd niets gemeld, ofte immers dat hy 2ig voor eenige oogenblikken daar van heeft afgezondert. Ik zegge in den Voorhof, onderltellende dat de Schatkiste daar geplaatst was , even als ten tyde van Joas 2 Reg. XII: 9. en 2 Chron. XXIV: 8. alzo dit geit ook grootdeels van vrywillige giften fchynt verzamelt te zyn geweest, en zulk een OfFerkiste nog ten tyde onzes Zaligmakers daar geplaatst was, Mare. XII: 41. en Luc. XXI: 1. Hier dan werd gezegt 2 Reg. XXII: 3, 4. dat de Koning den Schry ver Saphan zondt, zeggende, Gaat op tot Hilkia de Hoogepriester op dat hy het geit fommeere, enz. Dan volgt vs. 8. (want tusfehen beide werd maar gemeld, hoe verder met het geit gehandelt wierd,) Boe zeide de Hoogepriester Hilkia tot Saphan den Scbryver. Ik hebbe het Wetboek
00 z'e P. Cuneus, Rep. der Hebr. L Deel, bl. icó.



de VIER DIEREN.
boek in 't huys des HEEREN gevcnyden , en 2 Chron. XXXIV: 8. ftaat , dat de Koning zondt, Saphan denfone vanAzalia, ende
Maafeia den overften der ftadt om het huys des
HEEREN fynes Godts te verbeteren, vs. 9. Ende zy k vv a Ü e n tot Hilkia den Hoogenpriester, ende s y gaven bet geit dat ten huyfei Godts gebracht was, 't welk de leviten
die den dorpel bewaerde vergadert hadden, enz. Uyt deze woorden blykt het klaar, dat hy by het krygen van het geit niet tegenwoordig is geweest, dewyl daar met ronde woorden ftaat, Ende fy kwamen tot
Hilkia ende zy gaven het geit, gevolglyk
was hy niet by haar toen zy het kreegen; maar na dat zy het gekregen hadden, gingen zy tot hem , om hem dat te brengen, mogelyk in dat vertrek het welk voor hem in 't byzonder gemaakt was, om over dag zyn verblyf te neemen, als hy niet in bediening was (V).
Zo was ook ten tyde van Koning Joas 9 2 Chron. XXIV: 11. de Hoogepriester zelve daar niet by; maar de beftelde des Hoogpriesters , dat is, die welke hy daar toe last gegeven hadde, hoewel 2 Reg. XII. 10. dat van hem zelve gezegt werd. Zie de Kantteekening x opN°. 27. Dit legt ook in de woorden 2 Chron. XXXIV: 14. En als zy dat geit uytnamen} dat
in
(sf. Ws, Goeree, Mof. KisU IV. Deel, bladz. 347» Kb 2



38c VERHANDELING over
in hethüys des HE EREN enz. vondt de Priester Hilkia bet Wetboek des HEEREN, v*. 15. Ende Hilkia antvooorde: ende feyde tot Sapban den Schryver: Ik hebbe het Wetboek gevonden 1 n het huys des HEER EN, een teeken dat het in hun byzyn niet was gebeurt,en dierhalven niet by of omtrent de Schatkiste, want d^n konden zy daar van niet onkundig zyn geweest; maar hy doet het verhaal aan Saphan als van een zaak waar van die niets wist. Dit werd op beide de plaatfen, zo in 't boek der Koningen als der Chronyken , duydelyk genoeg gemeldt: want dat vs. 14. gezegt werd, als zy dat geit uytnamen , werd dat van den Schryver daar bygevoegt om de tydt aan te wyzen, wanneer dat voorviel; maar niet de plaats daar 't gebeurde. Een opmerkende ziet ligt dat die woorden van Hilkia gansch niet fluyten zoude op het voorgevallene , indien Saphan met de andere daar by hadden geweest. Het komt my voor dat vs. 14. een nieuwe reden begint, het vorige wegens het geit afgehandelt zynde, nu betreffende het vinden van het Wetboek, dat juyst op die tydt gebeurde, terwyl Saphan en de andere het geit uyt de Kiste namen, en door Hilkia aan hem verhaalt werd zo dra hy tot hem kwam. In dezervoegen brengt ook Saphan die tyding aan de Koning, vs. 10. van de eerfte, en vs. t8. van de laatstgenoemde plaats, zeggende, Hilkia



de VIER DIEREN. 389
Ha heeft my een hoek gegeven, zonder dat daar een woordt gerept werd, waar uyt men zou mogen afneemen, dat zy daar by tegenwoordig waren geweest; maar juyst het tegendeel. Hilkia zegt alleenlyk dat gevonden te hebben in'tbuys des HEEREN, zonder de plaats te bepalen: zo dat het mogelyk in eene of anderen hoek of doorgang zal geweest zyn, alwaar men gedagt heeft dat het allerminst zoude gevonden werden; maar nogtans naby de plaats, daar de arbeiders bezig waaren, alzo het my waarfchynlykst voorkomt, dat zulks gelegenheid heeft gegeven, dat het door Hilkia ontdekt wierd.
Terwyl ik dit fchryve komt my in gedachten, het Hol in den Wandt, in 't Gezichte dat Propheet Ezechiël had, gemeld Cap. VIII: 7. dat moer. iets byzonders aanduyden, want men moet vastftellen, dat in de Gezichten van de Propheten niets vertoont werd , hoe gering ook, 't welk zyne betekenis niet heeft. Men neemt het gemeenlyk daar voor, dat het diende om Ezechiël aan te wyzen, de plaats daar hy graven moest, om die Deure te vinden , waar van vervolgens gemeld werd. Zie de Kantteekcning op N°. 31. dewyl vs. 8. aan hem gezegt wierd , graeft nu in dien wandt. Maar die reden is niet voldoende, want alzo het in een Gezichte was: een verrukkinge van zinnen: zo kon hy die Deur gevonden hebBb 3 ben



fgo VERHANDELING óver
ben overal daar hy groef in dien Wandt, zonder de aanwyzing door dat Hol. Ookbefpeure ik niet dat hy dat Hol doorgroef, en die opening zo groot maakte dat het een Deure wierd, gelyk gemeent werd , maar dat hy door het graaven een Deure ontdekte die hy te voren niet konde gewaar werden , onderfcheiden van dat Hol. Dus luyden de woorden, Doe fach ick, ende fiet, daer was een bol in de wandt. Ende hy feide tot my, menfchenkint , graeft nw in dien wandt, ende ziet daar was een deure. Daar werd niet gezegt dat hy in dat Hol groef, en dat tot een Deure maakte, maar dat hy in den Wandt groef, en (zo als het natuurlykst te verftaan is) daar een Deure vondt, zonder dat het Hol daar eenigfins toe betreklyk was. Dierhalven moet dat Hol op zig zelve genomen werden , en eenigerlye betekenis hebben.
Zoude het niet wel konnen zyn , dat het Wetboek in zulk een Hol in de muur gemetfelt gevonden was ? dewyl 't dikwils gebeurt dat men op zulk een wyze iets verbergt, het welk men niet wil dat gevonden Zal werden, dat men wel in den grondt begraaft; in een muur metfeit; achter eenig befchot influyt; cf diergelyke, zo als wy reets gezegt hebben , en zo zou het konnen zyn, dat het daar, of daar naby, die plaats daar dit Hol vertoont wierd, geweest was. Dit zal té waarfchynlyker werden, indien mep ip cyerweeging neemt, wat
dQ



de VIER DIEREN. 391
de Propheet door middel van die Deure gewaar wierd. Hem wierd belast.daar in te gaan, om te zien de boofe grouwelen die men daar bedreef, vs. 10. So ginck ik in, ende ick facb, ende fiet, daer was alle beeldtenisfe van kruypende dieren, ende verfoeylyke beesten, ende alle dr.eckgoden van bet buys Israëls.
Vs. 11. Ende feventig mannen uyt de oudjïe van bet buys Israëls, met Jaazanja den fone Saphans fiaande in 't midden van hen, flonden. voor haere aengefichtcn; ende een yeder (hadde) zyn rookvat in fyne bant; ende een overvloedige wolcke des reuckwercks ginck op. Dat wil zeggen, dat zy die afgoden den wierook toefwaayde, en Godlyke eer bewefen. Dan volgt
Vs. 12. Hebt gy gefien menfchenkint, wat de oudjle van bet huys Israëls doen, in de duysternisje , een yeder in syne geheelde binnenkamer en ?
Men heeft wel te letten, dat van die Seventig mannen uyt de oudfte, niet de Seventig Oudtfte, waar door men de Raadsheeren zou mogen verftaan, maar uyt de Oudtfte, dat zyn de aanzienlykfte, niemand met naame genoemt werd, dan alleen Jaazanja den Zoone Saphans, het welk mynes bedunkens wel eenige opmerking verdient: waarfchynlyk, naar de tydt die tusfehen beide verloopen was, de Zoon van Saphan de Geheimfchryver , waar aan Hilkia het gevonden Wetboek overgaf, en welke het Bb 4 aan



$92 VERHANDELING over
aan den Koning bragt, en hem voorlas. Het is als of daardoor het geval van 'tWetboek erinnert wierd: en te gelyk te verftaan gegeven, dat ook uyt het huysgezinvan hem, die de verflagenheid des Konings, op het hooren lefen daar van, had bygewoont, en mede in die uyterfte verlegenheid zelve met zyn Zoone Ahikam om raadt was geweest, by de Prophetesfe Hulda, 2 Reg.XXII: 14. nogtans zegge ik,een zyner Zoonen, (zie het tegendeel van deszelfs broeder Ahikam) ook tot die boosheid vervallen waare, dat hy dit in het heimelyk pleegde: daar werd gezegt in de duysternisfe, in hunne binnenkameren, zo dat het niemand van buyten konde gewaar werden : dit was een blyk dat zy het niet uyt dwang; maar uyt eigen verkiezing deeden, met toegeneigtheid des herte.
Ik verbeelde my, dat men ter dier tydt wel geweeten heeft, wat dit Hol te kennen gaf, en byaldien het zo waare volgens myne gisfing, moest dat geval nog in verfche geheugenisfe zyn, en was daarom genoeg dat zulk een Hol maar genoemt wierd zonder meer, en daar op nog aanftonts de Zoon van Saphan daar bygevoegt was ten overvloede.
Hier nu erinnerde haar de HEERE waarom haar defe qiiaden en benaamvtheden troffen, zo als de Heere haar in dit Boek bedreigt hadde, Cap. XXXI: 21. nu moest dit Liedt voor Jyti aengejictye antwoorden tot getuyge. Want zegt
Ma-



de VIER DIEREN. 393
Mofes, ick weet dat gy let na mynen loot feker]ick fült verderven , ende afwycken van den wecb , dien ick u geboden hebbe. vs. 29.
Hoe zoude nu een eenige duyfent jagen, ende mee tien duyfent doen vluchten. Dit zegt 00 \ofua tot Israël, in navolging van Mofes, j >f. XXIII: 10. Ziet ook Lev. XXVI: 8. 't en ware dat haerlieder rotzfteen haer verkocht , ende de HEERE haer overgclevert hadde. Cap. XXXII: 30. te weeten in de handt des Konings van Babel. Want hare wyn fok was uyt de wynflok van Sodom: ende uyt de velden van Gomorra. vs. 3 2.
Mofes fpreekt hier op een Dichtkundige trant, vermits dit een Liedt is, waar in fomtyds ook God zelve als fpreekende inkomt. Mofes noemt op eene Poëtifche wyze, haare beste werken de vruchten van eenen Wynftok, als zynde eene der edelftc voortbrengfelen des Lants; maar welke werken zo boos waren, dat hy zeggen moest, dat die zinnebeeldige Wynftok was uyt Sodom, enz. Men zie maar eens de famenhang van v*. 26. af, lei feide in alle boecken zoua ickfe verftroyen; ick foude hare gedachtenisfe van onder de menfehen doen ophouden.
2j.'t En ware dat ik de toornigheid des vyands fchroomde, enz.
28.' Want fy fyn een volck dat door raetjlagen verloren gaet, ende daer en is geen verftant in ben.
Dus verre fpreekt de Heere.
29. Spreekt Mofes, zeggende, O dat fy
Bb 5 wy*



394 VERHANDELING over
ivys waren, foo foude een eenige duyfent jagen, ende twee tien duyfent doen vluchten, 't en ware dat haerlieder rotzfteen haer verkocht , ende de HEERE haer over gelever t hadde.
31. Want haer rotzfteen, te weeten die der vyanden, is niet gelyk onfe rotzfteen: zelfs onfe vyanden richters fynde. Die zouden narnelyk dat zelve moeten bekennen. Dit Veers moet men neemen even als 't 27. Veers, zie de Kantt. °P N°. 53. Als of het tusfehen twee haakjens ftont, waar na de reden weder vervolgt.
32. Want haer wynflock is uyt de wynftock van Sodom, ende uyt de velden van Gomorra: hare wyndruyven fyn vergiftige wyndruyven : fy hebben bittere befyën.
Haer wyn is vyerich draken venyn: ende een wreet adderen vergift.
34. Spreekt verder de Heere.
Als Mofes zegt hare wyndruyven fyn vergiftige wyndruyven : heeft men hier door in de Letter te verftaan, verfche rypgeplukte Druyven, waar in het fap nog vloeit, en welke dus gegeten, of ook geperst werden: en door de Befyën , zo 't my toefchynt , de gedroogde Druyven,' die wy Rofynen noemen , welke eerfte in plaatfe van aangenaam en verkwiklyk te wefen a vergiftig genoemt werden, en de andere welke van een goede Wynftok zynde, van natuure zoet zyn, werden bitter genoemt: werdende de Wyn gezegt te zyn vyerich draken
ve-



de VIER DIEREN. 3*95
vmyn, dat op het fpog der Draken ziet, en men dierhalven op de Druyven moet toepasfen,en het tareet adderen vergift, dewelke zonder vocht alleen door denzelve aan te raaken befchadigen, (ziet *t geval van Paulus Hand. XXVIII: 5 , 6.) past op de drooge Befyën. Dewyl haare werken zeer boos waren, en fchadelyk voor andere, die zy mede in het verderf fleepte, daarom werden die vergeleken by Draken venyn en Adderen vergif, waar door zy even als die andere befmettede. Zy werden ook daarom aangefproken als Sodom zelve ,
Jef. I: io. Ghy Overfte van Sodom ghy volk
vanGomorra: by Ezech. Cap. XVI: 46—49. werden zy genoemt de fister van Sodom.
Dat van de Druyven en Befyën van de Wy lift ok van Sodom niets gemeld werd, is, om dat het maar alleen op de herkomst van haar Wynftok ziet, van waar die was voortgefproten, werdende geen Druyven nog Befyën tot derzelver voortkweking vereischt, dewyl den eenen Wynftok uyt de ranken des anderen genomen werd, gelyk dan ook 't bezaaijen der Akkers, en het planten der Wyngaarden , in de H. Schrift , wel duydeiyk onderfcheiden werd.
De Heere wilde door dit Gezichte haar dat onder 't oog brengen, dit was dan zeer gepast, dat by hunne grouwelen ook wierd aangewefen»de plaatfe daar het Boek of Schrift, van 't
Ver-



396 VERHANDELING over
Verbondt, het welk zy zo plechtig hadden aangegaan, en door zulke boosheden zo fcbandelyk verbroken hadden, dus lange verborgen hadde geweest : door het • vermisfen van het welke de Afgoderye te meerder was doorgebroken, waar van anders het Volk mogelyk zou zyn te rugge gehouden, om de zwaare bedreigingen en vervloekingen daar in vervat, indien het op zyn tydt waare voorgelefen: het welk zo het my voorkomt, wel de oorfaak van de verberging zal geweest zyn, eerder dan dat het met een goed oogmerk, narnelyk om het te beveiligen, zou zyn gefchiedt.
Ik geeve dit echter aangaande hqt Hol niet hooger op dan voor een gisfinge, waar voor ik geen de minfte grondt hebbe: hier in werd ik van geleerde Mannen voorgegaan, die wel dikwijs hunne gedachten opgeeven , fchoon zy volgens haar eigen woorden, daar voor geen de minfte zekerheid hebben : dierhalven kan men het ook in my verfchoonen, en zulks te eerder,dewyl het veel waarfcbynlykheid heeft, en overeenkomftig is met het oogmerk van dit Gezicht. Evenwel kan het zyn dat het iets anders beteekent, dan ik hier ter nederftelle, het welke ik aan de Geleerden ter overweginge geeve.
Die Boek.dan niet meer als alleen het Boek Deuteronomium bevattende, heeft men zo het blykt,konnen ontbeeren, zonder eenig nadeel
aan



DE VIER DIEREN. 397
aan de Godsdienst of Rechtsoeffening toe te brengen, waarom ik niet denke dat het vinden daar van, voor zulk een aanmerklyk tydtftip gehouden zy, dat Ezechiël van daar die Dertig Jaaren telde: maar veel eer van de laatfte herftelling der Godsdienst, welke gefchiede door Koning Jofia, 2 Reg. XXIII: 23. en 2 Chron. XXXIV: 8. 15. ingewydt in dat zelve Jaar, mét het vieren van dat plechtige Paasfchen, zo als 'er geen was gehouden, van de dagen der Richteren aen, die Israël gerlchtet hadden, nochte in alle de dagen der Koningen Israëls, nochte der Kovingen van Juda ,2 Reg. XXIII: 22. en 2 Chron. XXXV: 18. dierhalven eene aanmerklyke gebeurtenis na die langduurige Afgoderye onder de Koning Manasfe en zyn Zoone Amon, welke daarom ook op zyne (Jofias) Penning gedacht werd.
Onder de Hebreeuwfche Penningen vindt men eene , die de Penningverklaarders , immers Villalpandus, gist uyt de Talletters die daar op gevonden werden, geflagen te zyn in het begin der règeeringe van Jofia. De afbeelding en befchryving daar van is te vinden by W. Goeree («). Dezelve heeft een Omfchrift met Samaritaanfche Letteren , dewelke daar vertaalt werden te behelfen Te Jerufalem gefneden, na defcbrift, ter tydt der zalvinge. Andere
lee-
0») Joodfche Ondb^ï. Deel, blada. 84> U>



393 VERHANDELING over
leefen , na de befdryvinge, ter tydt der vettig, béid. Op dezelve zyde weifdt verbeelde een Schenkkan, zo als; gezegt werd, dat in de Offerdiensten, wïerden gebruykt; en een Oiyftak, als het Zinfeeken van Vreede. Op de andere zyde een Keten of Koninklyke Haisbandt (zo men het noemt) van eedele gefteentens , in welkers midden Letteren gevonden werden (mede Samaritaanfche) die naar de Getalen dier felve Chaldeeuwfche Letteren gereekenf 860 uytmaken, weike, zo men wil de tydt aanwyzen, die volgens de H. Schrift verlopen is, federt den Uyttocht der Kinderen Israëls uyt Egypten tot op de regeering van Jofias:
Ik voor my meene dat dezen Penning ter gedachtenisfe van die aanmerklyke gebeurtenis , de herftelling der Godsdienst narnelyk , geflagenzy: of wel ter geheugenisfe van Jofias r-geering, waar by dan het aanmerklykfte van zyn bedryf, als doorgaans gefchiedt , gedagt werd, hebbende hy -zo 't fchynt geen andere groote zaaken verrigt, want dat werd niet gemeld; en geen Oorlogen gevoert, dan alleen waar hy zig nodeloos inwikkelde, tegen Pharao Necho, Koning van Egypten, waar by hy het leven infehoot.
De reden welke ik daar voor hebbe, is, om dat het my toefchynt, dat de beeldtenisfen van den Penning dat aanwyzen,zo wel als hetOmfchrift, na de/drift, ter tydt der zalvinge. Of
ala



de VIER DIEREN.
399
als andere leefen, na de befcbryvinge} ter tydt der vettigheid. Indien men die laatfte woorden wel verftaat, zullen de eerfte, na de fchrift, of befcbryvinge, te klaarder zyn. De tydt werd genoemt, der zalvinge, of wel meest der vettigheid, hier door verftaat men een tydt van overvloed. De Rabbynen noemen inzonderheid de tydt van Salomon, wanneer daar een groote 'overvloed van alles was, den tydt der vettigheid.
Maar ik twyfel zeer of dat hier uyt die woorden te verftaan is, om dat ook een Penning gevonden werd, die men gist geflagen te zyn, ten tyde van Jofua, waar op die zelve woorden gevonden werden, doch waar by die uytlegging zo zeer niet past. Daar op ftaat, Ten tydt der vettigheid, der befnydenisfe: het welk op geen andere tydt kan zien, dan waar van men leest Jof. V. toen de Kinderen Israëls te Gilgal gelegert waaren , en aldaar ten tweedenmaale. befneden wierden.
Den tydt der vettigheid voor een tydt van overvloed te neemen, kan op de omftandigheid waar in de Kinderen Israëls toen waaren, niet al te wel pasten: wel is waar dat zy toen meer overvloed hadden, dan kort te voren in de Woestyne, zy begonden nu het Koorn des Landts te eeten, in plaatfe van het Manna , waar mede zy tot hier toe gefpyfigt waaren , dat ook des anderen daags ophield, en waar
van



4oo VERHANDELING over
van zy nu reets walgde ; doch waren echter nog wel verre van overvloed van alles te .hebben» moetende nog veele ftryden voeren, alvorens bezit van des Landts inkomften te hebben , alhoewel zy veel buyt van de vyanden bekomen hadden; maar men kan dat niet eigentlyk een tydt van overvloed noemen als men niets heeft, dan dat met het zwaardt gewonnen moet werden.
Echter hadden zy nu het genoegen, van in het beloofde Landt te zyn ingetrokken , en weder het Paaschfeeft te vieren na dat zy befneden waaren : dierhalven zoude men het konnen neemen voor een tydt van blydfchap; geluk; vergenoeginge, wanneer men zig door een of ander gebeurtenis in heuchelyke omftandigheden bevindt. Zo werd ook zelf de Geestlyke blydfchap en vergenoeginge , genoemt een vette maaltydt, Jef. XXV: 6. en Jer. XXXI: 14. Ende ick fal de ziele der ^priesteren (met) vettigheid dronken maken, dat is, door geestelyke vreugde. Zo ook Pf. XXXVI: 9. Sy worden droncken van de vettigheid uwes buyfes , en andere plaatfen meer : te weeten door innerlyke verheuginge , geen tydelyke overvloed. Zulk een tydt van vreugde was het nu voor de Kinderen Israëls, na lang fukkelens en omfwervens in de'Woestyne, in 'e beloofde Landt te zyn ingegaan.
Daar en boven ontfingen zy ook nu weder
het



de VIER DIEREN. 401
het Teeken des Verbondcs dat de Heere met Abraham gemaakt hadde, narnelyk de befnydenis£é, want, Te dier tydt fprack de HEERE tot Jofua, Maak u fteene mesfen, ende befnydt wederomme de.kinderen Israëls ten tweedenmaale, in 't 2 vs. van dat zelve V. Cap. van Jofua. De Geleerden hebben zig veel werk gegeven , over dat tweemaal befnyden, doch dit moet zo niet werden opgenomen, als of dezelve perfoon tweemaal befneden moeste werden, dat ook in 't Hebreeuwsch niet ftaat, zie de Kamt. opN°. 4. alleenlyk Keert weder befnydt, dat is, dat zy nu tot de befnydenis moesten wederkeeren , en die weder aanvangen (V), om voort.i:n te onderhouden als in vorige tydt, dewyl dat in de Woestyne was nagelaten, want zy waren nu over de Jordaan getrokken en in 't Landt Canaan gekomen, en die befnsden uyt Egypten waren getogen, waaren in de Woestyne geftorven, vs. 4. 6. die niet mogten in 't beloofde Landt ingaan om hunne wederfpannigheid, zynde niemand van de getelde, dat is die boven twintig Jaaren oudt waaren, daar in gekomen , dan alleen Jofua en Caleb, Num. XfV: 29, 30. en Cap. XXXII: 11 — 13. Dit gedichte dan , dat in de Woestyne geboren was, dat was nog onbefneden, en moeste nu
be-
(a) Zie P. Cimeus , Rep. der Hebr. ï. Deel , b'aüz. '449 -453- W. Goeree, Mojai/cbe Hut. IV. Deul, bl. 692.



452 VERHANDELING over
befneden werden. Die zege de Text: duydelyk vs. 5. 7. Van dit gevoelen is ook de gemelde Heer Cuneus, dat daar niets anders mede te verftaan gegeven werd, zeggende, daarom „ als 'er gezeidt wordt, dat Jofua de regeer„ der des volks over de Jordaan gekomen zyn„ de't volk nog eens belast beeft te befny„ den, dat is te verftaan van die geene die ,, nog niet befneden waaren , om datfe in de „ woestyne waren geboren, en daarom werd ,, 'er van weer te befnyden gewag gemaakt, om
dat 't gebruyk van dien te dier tydt herftelt „ is, dewelcke eertyds in Egypten onderhou-
den, daar na verlaten , en ten laatften t'ee„ nemaal vergeten was (V).
Dit zal echter mynes bedunkens meerder nadruk hebben,indien men in acht neemt, dat de HEERE, by 't maaken van't Verbondt met Abraham de befnydenisfe hadt ingeftelt, om te zyn tot een teeken des Verbondts , welk bevel nu herhaalt wierd, by de aanvangklyke vervullinge van die belofte by de eerfte inftellinge gedaan. Mofes had even te voren op 't einde zynes leevens het Verbondt vernieuwt, Deut. XXIX: 1. dat de Heere met hen gemaakt hadde aan Sinai. Nu toonde de Heere de Jehova , de waarmaker zyner belofte te zyn , Deut. VII: 9. en daarom gezegt weder te keeren tot de befnydenis, na zo lange tydt nagelaten
te
(a) Gemelde Cuneus, bladz. 456.



de VIER DIEREN. 4^3
te zyn geweest, nu zy de vervulling van die belofte reets begonden te fmaaken : waarom men het daar voor houden moet, dat het niet zonder Gods byzondere beftiering is geweest, dat het dus lange in de Woestyne was nagelaten , om dat de vernieuwing daar van te dezer tydt te meerder klem zoude hebben. Want of men al zegt, dat zy de befnydenis in deWoes. tyne niet konde onderhouden, om dat zy niet wisten wanneer het leger opbreeken en voorttrekken moeste, en dierhalven op de gezette tydt niet konde gefchieden, nog ook aan de befneden kinderen de vereischte rust te geeven, dat is geen voldoende reden, dewyl men de moeders daar van wel ruste konde en moes* te verfchaffen, ter herftellinge uyt bet kinderbedde, en zo had men die ook ter zeiver tydt aan de kinderen konnen geeven, waar toe geen lange tydt vereischt wierd , want men vindt hier dat zy den Elfden der maandt befneden wierden , en den Veertienden derzelve mede het Pafcha aaten. Ziet ook W. Goeree (a), en dus wel gelegenheid voor 't een en ander konnen vinden, maar hier in ziet men klaarlyk, dat God het alzo befehikt heeft om ge* melde redenen, narnelyk om dat het te meerder nadruk zoude hebben , wanneer het gehruyk van dit Verbondtsteken weder ingevoerd wierd, nu zy tot een Volk waren geworden,
vol*
(a) Mof. Eist. IV. Deel, bladz. 692*
Ca &



4o4 VERHANDELING over
volgens de woorden van Mofes Dent. XXVII: ob. op defen dach zyt gy den HEERE uiven Godt tot een volck geworden, en wel Gods eigen Volk, naar zyne belofte by de inltellinge gedaan , waarom zy ook weder van nieuws het teeken des Verbondcs moesten aanneemen.
Zulks die woorden ten tweedenmaale, betreklyk zyn tot het bevel, en niet tot de befnydenis, om die tweemaal te bedienen aan dezelve perfoonen. Zullende nu ook het Paaschfeest ten tweedenmaale na hunnen uyttocht vieren, zynde dat nog eens gehouden in de Woestyne, het tweede Jaar na hunne uyttocht, Num. IX: i. en welk geen onbefnedene mogten eeten. Verder volgt dat God zegt Jof. V: 9. Heden bebbe ick den fmaet van Egypten van u lieden afgewentelt. Dit werd doorgaans verftaan, als of die fmaat beftont in de onbefnedenheid , welke dan door de befnydenisfe zou weggenomen zyn geweest; doch dit was de fmaat der Egyptenaaren niet meer dan van andere Heidenen , want alle de Heidenen hebben de voorbuydt, Jerem. IX: 26. Ook is 'er verfchil onder de Geleerden , of de Egyptenaaren niet zelve te dier tydt de befnydenis in gebruyk hadden. Wat daar van zy, het is zeker, dat hen de onbefnedenheid niet van de Egyptenaaren was aangekleeft, want zy hadden in Egypten de befnydenisfe onderhouden; en waren alle befneden toen zy daar uyttrokken, zie Jof. V: 5.
daar



de VIER DIEREN. 4°5
daar dit zeer nadruklyk gezegt en nog eens herhaalt werd. Ook ftaat daar niet de fmaat, der Egyptenaaren, narnelyk van hunne gebruyklykheden, maar van Egypten, te weeten het Lande, zo dat het een andere zin moet hebben. Ook niet deze , narnelyk de fmaat die de Egyptenaaren God en zyn Volk zouden nagegeven hebben, indien de Heere hen niet in 't Lande Canaan hadde ingebragt; volgens Mofes woorden Deut. IX: a8. zie ook de Kantt. op N°. 10. doch dac was maar eene vermoedelyke onderftelling van Mofes, dewelke niet ongegronde was, en waarfchynlyk zou gevolgt hebben , dog die niet wezentlyk beftont, en dierhalven wel kon voorgekomen, maar niet wechgenomen werden : behalven , en dat wel hec voornaamfte is, dat het iets moet zyn , dat zy in 't Landt van Egypten ondergaan hadden, ook volgen die woorden eerst na dat de befchryving der befnydenis geheel was afgedaan, en gezegt vs. 9. voorder fprack de HEERE enz. hier begint een nieuwe reden, welke dierhalven geen betrekking tot het vorige heeft. Ik vindc dat de Heer W. Goeree het ook zo verftaat, „ dat de Egyptifche Jlavernye ben tot „ smaadheid" geweest was («). Het was een fmaadt voor het Zaadt van Abraham, aan wien zulke groote beloften gedaan waren dat
Ko-
«) Mof. Hist. IV. Deel, bladz. 692.
Cc 3



4o6 VERHANDELING over
Koningen uyt hem zoude voortkomen, Gen. XVII: 6. dat die in een harde dienstbaarheid Onder de Heidenen waren geweest: dit hadden zy ondergaan in 't Landt van Egypten. Deze fmaatheid had de Heere nu afgewentelt, nu zy tot in dat Landt gebragt waren dat aan hen belooft was , en zy zegenpraalende door de Jordaan waren gegaan , welkers wateren om hunnent wille op een hoop geftelt waren geworden , om droogvoets daar door te konnen trekken, waar door het Landt van rondsomme met fchrik vervult was : dat Landt welk zy eerlang in bezit zoude hebben , en in plaats van dienstbaar te zyn, aldaar heerfchen, volgens de belofte Gen. XVII: 6—8.
Dit was dan een heuchelyke tydt voor de Kinderen Israëls : de fmaat van Egypten op deze wyze wechgenomen zynde, was dat voor henlieden een tydt van vettigheid of voorfpoed en vergenoeginge, in zulk een gelukkige omkeering van zaaken, na zo lange fukkelens en orofwervens in de Woestyne, en daarom de plaats genoemt Gilgal, naar de omwenteling van een Radt.
Zulk een tydt van vettigheid of vreugde en vergenoeninge, was het ook voor het waare Israël, wanneer Koning Jollas de Godsdienst herftelde: na dat door de godloofe Manasfe en zyn.Zoone Amon, de afgoderye zo lange de overhand hadde gehad. En ik meene dat hier
op



DE VIER DIEREN. 4°7
op gezien werd, en niet op overvloed van tydelyke goederen.
De verdere omfchryving der gemelde Penning van Jofias, is als wy zeide Te Jerufalem gefneden, dit behoeft geen uytlegging: na de fchrift, of als andere leefen, na de befcbryvinge. Het is waarfchynlyk dat met de herftelling der Godsdienst ook nieuwlinks veele Priesteren zullen aangeftelt zyn , na het uitroeijen van ■ die menigte van Baals Priesteren , en van zulke die op de hoogten geoffert hadden, en daarom van den Altaar gevveert wierden: want de Godsdienst in verval geraakt zynde, is het ontwyfelbaardat ook de Priesterordeningen dat zelve ondergaan hebben ; en tot het (lachten van zulk een aantal Offerdieren, belopende meer dan Vyftig duyfendt, 2 Chron. XXXV: 7 tot 9. een groot getal Priesteren vereischt wierden: waarom dan ook groote Geflachtlysten zullen moeten gemaakt zyn geworden , om alle de Vierentwintig Ordeningen naar de huyfen deiVaderen weder te herftellen, als men kan afnemen uyt 2 Chron.XXXV: 2 , 4, 5- het welk men dan de tydt der befcbryvinge zeer wel heeft konnen noemen.
Ook komt de beeldtenis der Penning hier mede overeen. De Schenkkan in de Offerhanden gebruyklyk, past zeer wel by de herftelling der Tempeldienst. De Olyftak is het algemeene Zinteeken van Vreede, èn kan dierhalCc 4 ven



408 VERHANDELING over
ven aanduyden , dat zulks gefchiede in een tyde van rust en vreede van rontsomme: gelyk Jofias in zyn leeftydt vreede hadde, doch echter zig nodeloos in den Oorlog ge wikkelt heeft en in den ftrydt gefneuvelris.
Indien men de woorden der vettigheid, wil uytleggen der zalvingë, als fommige doen, zou dit ook een gevoeglyke zin hebben , dewyl men daar door verftaan kan, dat ten tyde van Jofias (want deze Penning is waarfchynlvk na zyn doodt geflagen,) de H. Zalfolie nog in gebruyk was: want na zyn tydt wierd dezelve vermist, zynde door hem in een Put of Hol, reets door Salomon, volgens de Thalmudisten , daar toe vervaardigt, verborgen, uyt vreefe voor de Chaldeën , die hy wist dat na zyn doodt ftonden te komen om alles te verwoesten • en welke nooit konde wedergevonden werden. Belangende de Overpriesteren , deze wierden zo men meent na dat de Zalfolie vermist wierd,alleen met de Heilige kieederen ingewydt (a). En zo kan dit aanduyden, dat het gebruyk van de H. Olie met Jofias een einde genomen heeft.
Op de andere zyde des Pennings vertoont zig (zo als men 't noemt) een Koninklyke Halsbandt, of liever een Keten van eedele Geiteen, tens, zynde als een dubbeld fnoer, welke op
8 plaatCO P. Cuneus, Bef. der Helr. I. Deel, bladz, icjq,.



de VIER DIEREN. 4°9
8 plaatfen door een enkel, 't zy dan Gefteente,Peerel, of wat het wezen mag, is t'faamgevat, en op de 9 plaats met iets fchynt toegemaakt te zyn, zo dat het zo veele opgebogen fchakels vertoont, binnen welkers omtrek in 't midden het getal 860 gevonden werd: het welk men meent ,'t getal der Jaaren te zyn die verlopen waaren, na den uyttocht uyt Egypten , tot aan de regeering van Jofias.
Indien men die tydt mogt neemen voor 't Jaar zyner geboorte, zo zoude die 9 ichakels van de Keten konnen aanduyden het getal der Ecuwen, welke dan met het leeven van Jofias waaren ten einde gelopen: want met 8 Jaaren op den Troon gekomen zynde, en 31 Jaaren geregeert hebbende, maakt famen 39, dit gevoegt by 860 , komt 899 , en dewyl hier volle Jaaren werden getelt, en het naar waarlchynlykheid wel wat meer zal geweest zyn, zo kan Jofias leeftydt geëindigt zyn in 't laatfte Jaar van de 9 Eeuw. Dit komt wel niet juyst overeen met de Tydtrekenaars , want die ftellen dat hy A°. M 3374 begon de Godsdienst te herftellen , welke was 't 12 Jaar zyner regeering, en dierhalven zou dat 6 Jaaren verfchillen, dat juyst niets ongemeens is by de Tydtrekenaars , doch hier van geen kennis hebbende, alzo ik my nooit op de Penningkunde hebbe toegelegt, zo geeve dat alleenlyk ter overweging aan de Geleerde PenningverCc 5 klaar-



4io VERHANDELING over
klaarders, om dat my dunkt, die Keten met juyst 9 fchakels, daar hoe 't gerekent werd, de 9 Eeuwen met Jofias byna ten einde liepen, meer beduyden moet, als de rykdom of overvloed van dien tydt: dat enkel fteunt op die woorden de tydt der vettigheid, dien wy gezien hebben, een tydt van vreugde te betekenen, buyten overvloed van tydelyke goederen. En daar en boven zulk een ïlag van Halsbandt, zo ik geloof, zeldfaam op de Penningen voorkomt. Dus zou volgen dien Penning, als boven ge. zegt, na de doodt van Jofia ter zyner gedachtenis geflagen zy. Belangende de Reekening van Ezechiël, die blyft daarom dezelve.
Dewyl dan de herftelling der Godsdienst te dezer tydt, met zo veel plechtigheid gefchiede, en voor zulk een aanmerklyke gebeurtenis gehouden wierd, dat men zulks ter geheugenisfe op zyn (Jofias) Penning gefield heeft: is het veel eer te denken, dat Ezechiël van ditTydtpunt die Dertig Jaaren telt, dewyl ook het Gezichte daar toe veel meer betrekking hadde, dan tot het vinden van het Wetboek.
Dit zal te klaarder blyken, als wy zullen gezien hebben , wat het Gezichte van Ezechiël behelst.
Ezech. I: 4. Doe facb ick ende ziet een ftormwindt enz. Deze ftormwindt, die van het Noorden kwam, betekent, de rampen die hen nog over 't hooft hingen van de kant van Babel:
dat



de VIER DIEREN.
41 ï
dat Vyer moet men houden voor het Vyer van Gods Toorn , die nu hevig aan het branden was, waar van zy reets een gedeelte ondervonden hadden, zynde de Koning Jojachin met een deel van het Volk gevangen naar Babel gevoert. Zie vs. 2. en welke onheilen nog vermeerderen zoude , 't welk te kennen werd gegeven met die Rolle van Klaagliederen ende zuchtingen ende ic«,Cép.II: 9, 10. en welke zy nu aan 't einde van die weg, die hen zo zoet fcheen , zoude ontwaar werden , en die zo verre gaan zoude, dat de Stadt belegert zoude werden, als men zien kan Cap. IV. en eindelyk benevens den Tempel met Vyer verbrandt, Cap. X: 2. en het geheele Volk wechgevoert, Want het einde ixas gekomen , ende des Heeren oogen en zoude niet verfchoonen nogte fpaaren ,Cap. VII: 2. en vervolgens. Want deze volgende Gezichten van die genoemde Capittelen ftrekken tot een nader verklaaring van dat, van Cap.I. even als by Daniël, daar in 't eerfte Gezichte Cap. II. de hooftfomme der zaaken werd voorgeftelt, en de volgende tot nader verklaaring daar van dienen: zo ook hier.
De glans rontom die wolcke vertoonde de heerlykheid des Heeren.
Doch gelyk God in zynen Toorn des ontfermens gedenkt, en veeltyds wanneer Hy door de Propheeten zwaare onheilen aan zyn Volk doet aankondigen, ook de heuchelyke toekom-
fte



4ia VERHANDELING over
fte des Mesfias daar byvoegt, om de gelovigen welke naar dezelve reikhaisde, te troosten , en te verlekeren dat Hy haaren verlosfer en haaren God zou zyn tot in eeuwigheid. Zo ook hier , waar van de vertooning van den Regenboog vs. 28. een klaare blyk is, dat men 't hier dus op te vatten heeft, gelyk dan ook met het Vyer des Toorns , de Vier Dieren voortkwamen, die het genadenlicht aanbragte, zo als wy nader zullen zien.
By de aankondiging van het kwaade , dat haar van wegen de Koning van Babel verder zoude overkomen , waar door de Tempel, dienst, die zo plechtig en met zo veel vreugde door Kouing Jofias herftelt was, waar van de Propheet nu het Dertigfte Jaar telde, weder ftont opgefchort te werden, door de verbranding van Stadt en Tempel, werd te gelyk te kennen gegeeven, dat de Heere voorhadde die t'eeniger tydt geheel af te fchaffen , en met de komfte van de Mesfias eene geheel andere huyshouding in te voeren, van welke hier in dit Gezichte een kl aare fchets gegeven werd; behelfende het hoofdzaaklyke van de geheele Euangelieleer, als mede de wyze op welke het Koninkryk van den Mesfias ftont uytgebreidt te werden over de geheele Aarde.
Vs. 5. Ende uyt het midden daar van (quam) de gtlyckeni'fe van vier dieren: ende dit was haare



de VIER DIEREN.
4i3
gedaante ; fy hadden de gelykenisfe van een
mensche.
Vs. 6. Ende elk een hadde vier aangezichten: insgelyks hadde elk een van haar vier vleugelen, en zo voorts tot vs. 10. ingefloten.
Hier werd gezegt Dieren, om dat zy naar verfcheidene Dieren eenigermaten geleeken , • nochtans volgt aanftonts daar op wegens haare gedaante, dat zy de gelykenisfe hadden van een menfche, dit heeft men ongetwyfelt van het meerdere en voomaamlle deel van haare gedaante te verftaan, want zy hadden ook menfehen handen en armen, Cap. X: 8. waar na de Propheet dan laat volgen, welke gelykenisfen zy nog boven dien hadden. Ook moet men dat noodzaaklyk opmaaken uyt Openb. IV: 8 , 9. daar zy gezegt werden te roepen dag en nacht, heilig, heilig, heilig is de Heere, enz. ende eer en dankzegginge te geeven aan hem die op den throon zat. en Cap. VI: 1. 3- 5 en 7. tot Joannes zeggen komt ende ziet, 't welk gevoeglykst aan Engelen of Menfehen werd toegefchreven. Zo deeden ook de Seraphirn in het Gezichte dat Propheet Jefaia hadde Cap. VI: 3. werden daarom ook voor Engelen, en met de Cherubim voor een gehouden; doch ik ben van gevoelen , dat die van eikanderen onderfcheiden zyn: deze werden genoemt Serapbim, en geene Cberubim > waar over ik my nader verklaren
zal,



4U VERHANDELING over.
zal , wanneer Wy het Gezichte van Ezechiël zullen afgehandelt hebben.
Orn weder tot de Dieren te keeren. Deze noemt Ezechiël Gap. X. daar hy die andermaal zag, Cberubim, en zegt dat dit dezelve Dieren waaren, vs. 15. en nog eens vs. 20. Dit is het dier dat ick facb onder den God Israëls by de riviere Chebar: ende ick bemerkte dat het Cberubim waren, narnelyk zulke als in den Tempel gezien wierden, zo dat die gedaante genoeg bekent moest zyn; maar door de verbaastheid waar in hem dat eerfte Gezicht, dat met zo veel heerlykbeid verzelt was, gebragt hadde, had hy dat niet bemerkt. Ziet de befchryving Cap. I: 13. Hare gedaente <was als brandende kolen des vyers , als de gedaente der fackelen. Dat felve (vyer) ginck fteets, tusfehen die dieren, enAe bet vyer hadde eenen glans, ende uyt het vyer iwam een blickfem voort: geen wonder dat hem zulks verbaasde, zo dat hy op zyn aangeziebte viel, vs. 28. maar dit ten anderenmaale hem vertoont werdende, zo 't fchynt om tot nader verklaring te dienen, wierd hy wel draa gewaar dat het Cberubim waaren, te weeten in de uyterlyke gedaante, want daar in was dit onderfcheid , dat deze voorkomen als Menfehen, in beweging en zaken verrigtende, dat van de Cherubim nergens werd gezegt.
Het woordt Cherub betekent, zo Taalkundigen zeggen, een Os of Kalf, want als Cap. 1:10.
ge-



de VIER DIEREN. 415
gezegt werd , een osfen aangeficht, werd dat Cap.X: 14. verwisfeit voor het aangefichte eenes Cherubs. Het betekent ook zo men zegt, fterk of machtig, en werden daarom voor Engelen genomen, dewyl die gezegt werden te zyn krachtige belden, Pf. CIII: 20. Ook meent men dat het betekent zulk een beeldt dat uyt verfcheiden deelen van Dieren is t'faamgeftelt , onderfcheiden van Runderen, dat enkel beelden van Runderen waaren, 1 Reg. VII: 29. Men kan dat in 't breede vinden by Profesfor Andala (aj, en de Heer W. Goeree O). De vermaarde Rabbi Aben Ezra is van gevoelen, dat dit een algemeene naam is, zig uytftrekkende tot alle gedaanten of figuuren (c). Als dan Pf. XVIII: 11. gezegt werd, De HEERE voer op eenen Cherub, kan men dat met fommige neemen voor een Wagen; hier door verftaa ik een Wagen van Wolken, dewyl daar by gezegt werd, by vlooch op de vleugelen des wints, dat best by Wolken past, gelyk Pf. CIV: 3. Die van de wokken fynen wagen maeckt: die op de vleugelen des wints wandelt.
Volgens deze uytlegging heeft men het te neemen , naar de gelegenheid waar in dat woordt voorkomt: het kan zyn dat door het
ge"
fV) VerW. over de Openb. bladz. 402, 403. O) Joodfche Oudb. I. Deel, bladz. 433. Cc) Rep- der Hebr. II. Deel, bladz. tg.



4i6 VERHANDELING over
gebruyk dat woordt als een eigen naam geworden is, van die beeldtenisfen die in den Tempel geplaatst waren: in 't vervolg zal het blyken dat hier ter plaatfe Menfehen werden aangeduydt.
Zy hadden vier aangefichten, Cap. I: 6. hier uyt moet men niet meenen dat zy vier hoofden en zo veel aangezichten hadden, het tegendeel blykt Cap. X: n. alwaar,gezegt werd. zy en keerden zig niet om als zy gingen: maer de 'plaetfe daer henen het hooft zach | die volgdenfe nae , gevolglyk maar één hoofdt, en daar werden van geen meer hoofden gewag gemaakt. Cap. XLI: 18,19. daar Ezechiël het Tempelgezichte zag, ftaat, ende (elcke) Cherub hadde twee aengefichten, narnelyk, als vs. 19. volgt, een menfehen aengefichte tegen den palmboom van defe, en eenes jongen Leeuws aengefichte tegen den palmboom van gene zyde, en dus ook maar één hooft, en wel een Menfchenhooft en aange* zigte: welk hooft van agteren, eenigermaten de gelykenisfe van een Leeuw hadde: misfehien van zyne Maanen in plaatfe van 's menfehen hoofthair: ik zegge van achteren, want daar werd gezegt, dat het Menfchenaangezigte gekeert was tegen den palmboom die aan de eene zyde ftont, (zynde zy tusfehen de palmboomen geftelt, een palmboom was tusfehen Cherub en Cherub, vs. 18.) en men 't dus zydelings gekeert moet aanmerken , en eenes jongen
Leeuws



de VIER DIEREN. 4i7
Leeuws aangezigtc tegen de palmboom van de andere zyde, dierhalven van achteren, dewyl zulks anders met de befchryving van maar één Hooft niet beftaanbaar is.
Deze moet men onderftellen dezelve gedaan* te gehadt te hebben als in dit Gezichte Gip. I. en Cap. X. en te voren in Salomons Tempel, hoewel zy hier in dit Gezichte voorkomen als Perfoonen.
Als dan gezegt werd zy hadden vierderlye aen* gefichten , heeft men dat niet anders te verftaan , dan van Vierderlye gelykenisfen of aanzien , en geenfins eigentlyke aangezigten. Deze aangezigten werden vs. 10. van Cap. I. gezogt te zyn dat van eenen menfche, ende het aengefichte eenes leeuivs hadden zy viere aen de rechter zyde : ende ter flinker zyde hadden die viere eenes osfen aengeficht: oock hadden die viere eev.eS arends aengefichte.
Cap. X: 14. werd het Osfen of Cherubs aangezigt het eerfte genoemt ; het tweede van een Mensch; het derde van een Leeuw; het vierde van een Arend.
Openb. IV: 7. werd in 't befchryven van de Dieren weder een andere orde gehouden. Dat van een Leeuw werd voor 't eerfte genoemt; het tweede van een Os of Kalf; het derde van een Mensch; dog ook het vierde van een Arend» Zo dat het fchynt dat in de drie eerfte aangezigten geen onderfcheid werd gemaakt van eerst Dd Of



4i8 VERHANDELING over
of laatst; maar wel dat van den Arend, dat niet onder de andere gemengt werd: daar voor denk ik een byzondere reden te zyn, welke ftraks zal blyken, als wy de betekenis van yder dier aangezigten of gelykenisfen zullen ingezien hebben.
Deze Dieren werden hier (Openb. IV: 7.) een weinig anders befchreven als by Ezechiël: die vierderlye gelykenisfen werden niet aan yder Dier toegekent; maar in tegendeel gezegt , dat yder van hen de gelykenisfe van een Dier hadde. Echter behoeft men niet te twyfelen of het zyn dezelve Dieren, die te famen genomen die Vier gelykenisfen uytmaken, dat ook zyn reden had.
Ezech. I: 7. Ende baare voeten waaren recbte voeten , ende baare voetplanten waaren gelyk de voetplanten eenes Kalfs, of van eenen Cherub, waar voor dat verwisfeit werd Cap. X: 14. dit was het Kalfs aangezigt. Wat aangaat het geen gezegt werd vs. 10. van de aangezigten, ter rechter en ter flinker zyde, de Geleerden merken aan, dat dit alleenlyk zo veel wil zeggen, als hier en daar, als of daar ftont, hier hadden zyhet aangezigte of gelykenisfe eenes Leeuws, daar van een Os en zo voorts. Zie hier over W. Goeree , in de verklaring van dit Gezichte (0).
Ook
00 Joodfche- Oudh. I. Deel, bladz. 433.



de VIER DIEREN.
410
* Ook had een ieder van haar vier vleugelen, vs. ób. Joannes zegt fes vleugelen, waar onder ook de armen moeten geteit werden, zo dat elk Dier maar vier Vleugelen hadde, als men afueemen kan , uyt dit Gezichte van Ezech* Cap. X: 7 , 8. dat zy ook Menfehen Armen en Handen hadden , waar van Joannes niet meldt, en daarom hier maar vier vleugelen, yeder hai 'er twee die herwaart haare lichaamen bedekte, ende yeder bad 'er twee diefe derwaart bedekten, dit begryp ik te zyn , van voren en van agteren, dewyl ook Joannes zegt, dat het Vierde Dier was een vliegenden Arendt gelyk , dierhalven ook vleugelen van agteren : en ongetwyfelt Arendts vleugelen. Dit was dan het Arendts aangezigt.
Vs. 13. Aangaande de gelyckenisfe der dieren, haare gedaente was als brandende kolen des vyers» als de gedaente derfackelen: dat flve (vyer) ginck fteets tusfehen die dieren, ende het vyer hadde eenen glans, ende uyt het vyer quam een blixem voort.
V*. 14. De dieren nu liepen, ende keerden we* der als de gedaente van een weerlicht. Dit wil zeg. gen dat zy van rontsomme met licht en heer* lykheid bekleedt, en haare verrigtingen zeer fnel en fchielyk waaren.
Vs. 15. Als ick die dieren fagb, fiet, fo WAS daar eèii radt op der aerde by die dieren, nae vief aangefichten desfelven.
Vs. tób. Daer toe was haare gedaente, ende Dd 1 ba»



420 VERHANDELING ovER
baar maeckfel, als of 't ware een radt in 't midden van een radt.
Vs. 17. Als fy gingen , fy gingen 'op bare vier zyden: fy en herden fich niet om alsfe gingen.
Door deze Raderen heefc men te verftaan, Raderen of Wielen van een Wagen , gelyk de Propheet zegt, Cap. X: 13= dat elk een derzelver wierd genaamt Galgal, dat is, een Wiel.'
De woorden een radt in '£ midden van een radt, konnen verfcheidentlyk opgenomen werden. Men kan dit Zo verftaan, dat het eene Radt door het andere gefteken was, op de wyze als een Spheer, en dit geeft ook geen kwaade uitlegging in de betekenis; maar men kan 't ook zo neemen, dat 'er een klein Radt in het midden van dat Radt was, van welk vs. 1 8. gezegt werd, Ende hare velgen, die waren fo hooge datfe vreeslyk waren. Vs. 16. werd gezegt, Ende die vier hadden eenderlye gelykenisfe, niet die Acht hadden eenerlye gelykenisfe: om dat het middelfte Radt ongetwyfelt veel kleiner en naauwer van omtrek is geweest dan het buytenfte, 't welk ik denk dat merklyk in groote zal verfchilt hebben , en dit binnenfte maar kort om den As zal zyn geweest.
Dit laatfte zoude ik liefst verkiefen , om dat het natuurlykst overeen komt, met den loop der Wielen of Raderen van een Wagen. Cap. X. werden die eveneens befchreven, en de Taal-
- kun-



de VIER DIEREN. 42r
kundigen zeggen , dat het grondtwoordt eigentlyk een Wagenradt betekent.
Vs. r8b. Ende hare velgen waren vol oogen, rontom aen die vier raderen.
Cap. X: i>2. werd gezegt dat de Dieren ook vol Oogen waaren , Haer gantfche lyf nu , ende hare ruggen, ende hare handen , ende hare vleugelen ; mitsgaders de raderen , waren vol oogen rontom.
Zo werden zy ook befchreven van Joannes Cap. IV: 6. 'Vier dieren zynde vol oogen van voofen, ende van achteren; ook haare Vleugelen, dat die waren van binnen vol oogen, Veers 8.
Verder volgt (Ezech. I: 26.) Ende boven het uytfpanfel 't welck was boven hare hoofden, was de gelyckenisfe eenes throons, als de gedaente eenes Saphyrfteens: ende op de gelyckenisfe des throons was de gelyckenisfe, als de gedaente eenes menfehen daer hoven op zynde.
Uyt alle het geene hier van dit Gezigte gemeld is, kan men gevoeglyk niet anders opmaken , dan dat men hier de Soone des Menfehen te verftaan heeft, op eenen Throon als zynen Zegenwagen orngevoert werdende, als Koning zyner Kerke: vs. 28. zegt de Propheet op 't einde van het Gezigte tot flot daar van, Dit was de gedaente van de gelyckenisfe der bterlyckheyt des HEER EN. 'Dit is niemand dan den Zoone , die het affchynfel is van zyne D d 3 ('s Va-



42a VERHANDELING over
('s Vaders) beerlyckbeyt, en bet uyt gedrukte beeldt Z-yner zelfftandïgbeit, Hebr. 1: 3.
Hier werden de voornaamfte dienaren van dat Koninkryk by dezen Zegen wagen ge voegt, dewelke wy boven zeide Engelen of Menfehen te moeten zyn, het eerfte kan niet zyn, dewyl de Dieren daar van onderfcheiden werden Openb. V: 11. gevolglyk Menfehen , voornaame Euangeliedienaren , welke door hun Viertal en bedryf, als mede hunne gedaanten, zig aanftonts doen kennen voor de Vier Euangelisten : welke zo door haare Predikingen als Schriften , dezen Koning zouden omvoeren door alle gewesten der Weereld. Daar tegen ftrydt niet, dat de Dieren zeggen Openb. V: 9. Gy bebt ons Gode gekocht met uwen bloede, uyt alle geflachten, talen, volcken ende natiën. Dat eigentlyk op de Euangelisten niet past; maar hier van nader.
De gedaanten der Dieren geven te kennen, de byzondere waardigheden van dien Koning wiens Ryk zy zouden uytbreiden.
Het Leeuwen aangezigt betekent , dat Hy was de Leeuw uyt de Stamme Juda, Openb. V: 5. Hebr. VII: 14. die de Heidenen zoude hebben tot zyn erfdeel, ende de einden der aarde tot zyne bezittinge, Pf. II: 8. en dus zyn Koninklyk Ampt.
Ten anderen, het Osfen, of zo als Joannes legt Gap. IV; 7, Kalfs mngcjlcbt, te weeten,
ds



de VIER DIEREN. 423
de Kalfs voeten: z'et op de Offerhanden, en dierhalven zyn Priesterampt, zullende Priester zyn in der eeuwigheid naar de Ordeninge Melchizedeks, Pf. CX: 4. Hebr. Vil: 17. dat is, zonder Opvolging en zonder Wettifche Offerhanden ; als mede Koning en Priester te gelyk, Zach. VI: 13. Dat die Kalfs voeten , welke de Offerhanden aanduyden , aan het Menschlyk lichaam vast waren, geeft te kennen , dat die Offerhande, welke Hy als Priester zoude opofferen, zyn eigen lichaam zoude zyn , waar door Hy de zyne verlosfen zoude, en met die eene Offerhande in eeuwigheid volmaken alle de geene die geheiligt werden , Hebr. X: 14.
fen derde. Het Menfehen aangezigt, duydt aan, zyne Menschlyke natuur: dat Hy een waar Mensch zou zyn, en gelykerwys de kinderen vleesch en bloedt deelachtig werden , Hebr. II: 14. zyne broederen in alles gelyk ys. 17. uytgenomen de zonde: daar en boven zyn Prophetisch Ampt, om onder de menfehen te leeren en propheteeren.
En welke, ten vierde, nogtans God was, boven al te pryfen in der eeuwigheid, Rom. IX: 5. 1 Joan. V: 10. voorzegt Jef. IX: 5.. aangewezen door het Arendts aangezigt of gelykenisfe , eigentlyk de Vleugelen van den Arendt. Deze is de Koning en de hoogvliegendfte van alle Vogelen: die de Zonne het naaste komt, Dd 4 cn



424 VERHANDELING over
en regelregt haar licht befchouwt, zonder hinder zyne oogen daar op vestigende. Zo is'het ook met de Mesfias, dewyl God een toegancklyck licht bewoont, dewelcke geen mensch gefien en heeft, noch zien en kan, i Tim. VI: 16. zo zegt Joannes in zyn Euangelie Cap. L ig. Niemand en heeft ooit God gefien, de eeniggeboren Soone, die in den fchoot des Vaders is, die beeft (hem ons) verklaart, zynde eenswezens met den Vader, Joan. X: 30.
^ En gelyk de Arendt zyn nest opwekt, Deut. XXXII: 11. zo wekt Hy de zyne op tot het geloof, en maakt haar yverig in goede werken , en boven zyne jongen zweeft, zo kan dat zyne alomtegenwoordigheid te kennen geeven , waar door Hy altoos by zyne Kerke is, zynde in 't midden van haar, Matth. XVIII: 20. daar over zyne vleugelen uythreidt, neemtfe en draagtfe op fyne vlerken , zyne byzondere zorge over haar, waar door hy haar koestert, en yvert om haar te befchermen en te bewaaren,zo dat zy niet zullen verloren gaan in der eeuwigheid, en niemand dezelve uyt zyn handt zal rukken , Joan X: 28.
Dit nu waaren de hooftzaken vervat in het Euangelie, welke deze Vier Dienaaren zouden prediken onder alle Volken.
Dat de drie eerfte aangezigten der Dieren, zonder orde daar in te houden van eerst of laatst^ door elkander genoemt werden Ezech.
I. en



de VIER DIEREN. 4*5
I. en X. zo ook Openb. IV: 7. en dat van den Arend niet, is , om dat die eerfte alle drie zyne Menschlyke natuur betreffen , en daarom geen onderfcheid daar in gemaakt werd; maar dat van den Arend zyne Godlyke natuur, welke wel naa met de menschlyke natuur vereenigt, maar daar niet onder vermengt is.
De Cherubim waaren geplaatst in den Tempel , gelyk alles wat daar gezien wierd , de Mesfias moest aanwyfen, zo wel de vercierfelen als alle de offerhanden en geheele Tempeldienst, zynde niet dan een fcbaduzve der toeko* mende dingen; maer bet licbaem is Christi, Coll. II: 17. welke Cherubim al dat zelve van de Mesfias afbeelde, als de Dieren, alleenlyk was daar in dit onderfcheid, dat die in den Tempel maar afbeeldfels waaren, daar de Dieren in dit Gezigte voorkomen als levende fchepfelen : menfehen die hun werk verrigten, en verkondigen dat geene dat de Cherubim in hunne gedaanten vertoonen, welke ook daarom met geen Oogen bezet waaren, dat alleen aan de Dieren paste, gelyk ook aan de Raderen, dat by de verkondiging van het Euangelie behoorde.
Dat de Cherubim ook in het Heilige der Heiligen geftelt waaren, waar in niemand dan de Hoogepriester gaan mogte , betekent het Hoogepriesterlyk Ampt van Mesfias. Ook waren zy geplaatst op het Verzoendekfe!, uyt Dd 5 wel-



426 VERHANDELING over
welkers einden zy voortkwamen, Exod. XXV: 18, 19, 20. Dit duyde aan, dat geen verlosfing nog verzoening voor den mensch wegens de overtredinge der Wet, welke onder dat Dekfel gelegen was, te verkrygen waare, dan alleen door Hem. In welke verborgenheid de Engelen begeerig zyn in te zien, 1 Pet. I: 12.
Dan men behoeft daarom de Cherubim niet voor Engelen te neemen, want al is het dat de Engelen begeerig waaren kennisfe te hebben van de verlosfing des menfehen, even gelyk door Petrus in 't voorgaande 10. Veers gezegt werd van de Propheten, zo volgt daar uyt niet noödzaaklyk dat men de Cherubim voor Engelen neemen moet, om dat die welke op het Verzoendekfel geplaatst waaren, met het aangezigte naar het Dekfel, daar fcheenen te willen inzien ; maar de geftalte die daar aan gegeven was met op 't Dekfel te zien, geeft te kennen, dat Hy die daar door betekent wierd, de Verzoening zoude te wege brengen, voor de overtreding dier Wet, die onder dat Dekfel verborgen lag, op welke zyde oogen. als 't waare gevestigt hielden.
Dat zy uyt de einden van dat Dekfel voortkwamen , en van dezelfde ftoffe waaren, niet afzonderlyk daar aan gemaakt zynde, maar famen één ftuk uytmaakte, gelyk P». Salomon, Arias Montanus en Tremelhus ook van gevoelen waaren,en de leefing by de Chaldeeuwfche
Uyt*



de VIER DIEREN. 4*7
Uytbreider Onkelos dit ook medebrengt O), zie ook de Kantt. Exod. XXV. No. 26. dat was, om dat zy totdat Dekfel, dat Christus afbeelde, die onze verzoening is, Rom. III: 25. onaffcheidelyk behoorde, waar uyt wy leeren wat haare betekenis zy. Konnen ook daarom, naar myn gevoelen , voor geen ander foort van fchepfelen, en dierhalven voor geen Engelen genomen werden, welke met de Mesfias niet uyt eenen bloede, maar geheel van 't Menschdom onderfcheiden, zyn: zo dat wy dienvolgens gerust mogen vastftellen, dewyl zy maar één ftuk uytmaakte, dat zy ons dingen afbeelden, die de Mesfias in Perfoon betreffen, en daar van onaffcheidelyk zyn, en daarom, als gezegt, zyne hoedanigheden, door welke Hy de Verzoening zoude te wege brengen. Dat Jehova van boven dat Verzoendekfel met de Cherubim daar op, zyne antwoorden gaf, was niet om dat Hem dit als voor een Troon verftrekte, zo als de algemeene uytlegging is; maar betekende, dat Hy voor den Zondaar niet te genaken waare, dan in den Mesfias.
Wat belangt de Cherubim die by het Paradys geftelt waaren, welke gedaante die mogen gehad hebben, is, dewyl men die benaming aan allerlye afbeeldfels gaf, geheel onzeker ; als mede wat door het Vlammig Lemmer des
Zweerts
(s) Rep, 4er Hebreen, II. Deel, bladz, 164, 165.



4*S VERHANDELING over
Zweerts te verftaan zy. Sommige Uytleggers neemen 't laatfte naar de letter op. Andere verftaan daar door de Verzengde Luchtftreek, welke zo brandende was, dat zy daar door verhindert wierden, óm weder naar 't Paradys te keeren (a). Ik verbeelde my dat dit een. verfchynfel waare dat zig aan Adam en Eva vertoonde , telkens als zy zig naar het Paradys wilde wenden, even als den Engel die zig in den Weg ftelde om Bileams Ezelinne het voortgaan te beletten, Num. XXII. 't zy dan dat het aan. Bileam in den droom vertoont is, zo als 'er gedagc werd; het zy dat het, volgens de gemeene uytiegging, wezentlyk gefchied zy. Zulk een verfchyning aan Adam en Eva kan met 'er daadt plaats gehad hebben, om den weg te bewaaren naar den boom des levens. En waarom zoude men het niet daar voor mogen houden ? dat zy dezelve gedaante hebben gehad, als naderhand de Cherubim in den Tabernakel en in den Tempel: dewyl zy niet met de naam van Engel, als in het geval van Bileam, maar Cherubim werden genoemt; dat eenigerlye byzondcre afbeeldfels moeten geweest zyn : en het dan een fraaye toefpeeling maakt, want dan kan het te kennen geven, dat zy thans geen 'recht meer hebbende aan den Boom des Levens van het Paradys, die hen een onderpandt was
van
00 W. Goeree, Joodfche Otidb. II. Deel, bi. 973. 975,



DE VIER DIEREN. 4*9
van het eeuwig zalig Leven, het welk zy nu niet konde deelachtig worden , dan dóór Hem die de waare Boom des Levens is, het beloofde Vrouwen Zaadt, door het geloove aan te neemen, in wien alle die waardigheden zouden gevonden werden, die in de gedaante der Cherubim vertoont wierden: narnelyk Propheet; Priester; Koning; God en Mensch in een Perfoon , zo als Hy nader ftont geopenbaart te werden: en dat zonder dezelve God voor den gevallen Mensch een vertcerend vyer was, afgebeeldt door het vyerig of Vlammig Lemmer des Zweerts dat zig omkeerde, een vyerig verfchynfel dat geleek naar een Zweerde, het welk heen en weder zweefde. Dit heefc meer eigenfehap dan hier een heet Gewest of Verzengde Luchtftreek te verftaan. Dat de grondtwoorden zo veel betekenen als by of voor het Paradys te blyven of woonen, kan dus verftaan werden, dat zy by aanhoudendheid aan Adam en Eva verfcheenen, telkens als die zig daar henen wilde begeven, waar door zy eindeiyk genoodfaakt waaren daar van af te zien.
Gelyk dan de Cherubim voortyds geftelt waaren by het Paradys, om den gevallen Mensch te weeren van den Boom des Levens, zo waaren in tegendeel die van den Tempel geftelt om den Mensch te wyzen naar den Boom des Levens, welke alle maenden zyne vrucht voortbrengt, Openb. XXII: 2. zeer bekwaamlyk af-



430 VERHANDELING over
gebeeldt door den Palmboom, wyl die alle maanden een nieuwe Tak voortbrengt, waar uyt vervolgens ook nieuwe Vrugt voortkomt, naast welke Boom zy geftelt waaren, met het ■ aangezigte daar naar toe gekeert, i Reg. VI: 29. en 2 Chron. III: 5. 7. vergeleken met Ezech.XLI: 18 — 20. als daar henen wyzende, gelyk zy tot die Palmboom, de waare Boom des Levens, onaffcheidelyk behoorde, als zyne Ampten en Waardigheden afbeeldende, even gelyk die op het Verzoendekfel ook tot dat zelve Dekfel behoorde.
De reden dat de Dieren by Joannes yder maar een gelykenisfe werd toegekent, is, om dat wy daar aan zoude weeten , dat het de Euangeliscen waaren, die aan hunne wyze van het befchryven der Euangeliën, yder in 't byzonder aan eene van die gelykenisfen zouden kennelyk zyn, zo als ook aan hun Viertal, en dat die gefamentlyk de eenige Verlosfer en Koning zyner Kerke , wien3 hoedanigheden door hunne gedaanten wierd aangewezen , zouden bekent maaken in de geheele Weereld, en dat die nochtans geen Vier Euangeliën, maar zo veel het zaaklyke betreft, maar één Euangelie verkondigde , en dat deze vier Euangeliën te famen, maar het eenig eeuwig Euangelie , zo als den Engel Cap. XIV: 6. dat enkelvoudig noemt, zoude nytmaken : narnelyk dat Euangelie, welke de verzoening des zondaars



de VIER DIEREN.
431
daars met God, zo als dat eeuwig in de Godlyke Vierfchaar beftaanbaar zou zyn, aankondigt ; en zy daar door voor eeuwig gezaligt werden: en daarom het eeuwig Euangelium genoemt. Werdende daar in de Middelaar in zyn Perfoon en Ampten befchreven, even als de gedaantens der Dieren te famen genomen, afbeeldede.
Alzo konden wy ook aan hun Viertal weeten , dat 'er maar Vier echte Euangeliën zyn: en de andere die men mogt voorgeven te hebben , voor onregelmatige boeken moeten gehouden werden : als daar is dat van Barnabas , dat de Turken in't Arabisch onder zig hebben , gelyk ook de Mooren in Africa een overzetting daar van in 't Spaansch, zynde daar van ook een Italiaanfche Overzetting: in dit Euangelie hebben de Mahomethaanen het woordt napeexX^To? (Paracletos) of de Trooster, dat gevonden werd Joan. XIV: 16. 26. Cap. XV: 26. en XVI: 7. verandert in Perinclitus, dat is de beroemde of de doorluchtige, zynde dat de betekenis van 't woordt Mahometh, in 't Arabisch, voorgevende dat de komst van Mahometh by naame daar in voorfpeld werd. In dit Euangelie werd ook de gefchiedenis van onzen Heer© Christus op eene geheel andere wyze verhandelt dan in de echte Euangeliën , overeenkomende met den Koran (Y). Als mede hetEuan-
ge-
00 G. Sale, Hist. der Arabieren, bladz. 178, 179.



432 VERHANDELING over
gelium van Petrus (V), waar van den Bisfchop Serapion zegt, dat fommige valfche dingen daar in gefchreven waaren, waar door de broeders te Rhofe n in Ketteryen vervallen waaren (V), dat van Thomas, Matthias en andere meer.
Dit Viertal van echte Euangeliën noemt de Oudtvader Eufebius de Hemelfche Wagen van alle Euangeliën (c), ziende ongetwyfelt op de Wagen van Ezechiël met het viertal Cherubims.
Deze nu zouden kennelyk zyn yder in de wyze en nadruklyk befchryven van eenig byzonder deel van dat Euangelium, waarom ook al van oudts, zo door de Oudtvader Ireneus, als andere, in volgende tyden, aan yder eene van die gelykenisfen is toegekent : als aan Matth eus een Mensch, om dat zyn Euangelie begint met de geboorte van Christus als Mensch, en zyn geflachtlyst uyt de Menfehen opgeeft. Marcus een Leeuw, beginnende met de prediking van Joannes den Dooper, roepende als een Leeuw in de Woestyne. Aan Lucas een Os of Kalf, om dat die begint met het Offer van de Priester Zacharias. Aan Joannes een Arend , om zyne hooge vlucht , beginnende met de befchryving van Christi eeuwige Godheid.
Het
Ca) Eufeb. Fol. 37. Col. 2.
(V) Dezelve, K. Hist. Fol. 51. Col, I. Vert. van Van der Meersch, bladz. 135 (O Eufeb, Fol. 50. Col. 1.



de VIER DIEREN.
433
Het komt my voor, dat veel eer Mattheus den Leeuw moest toegeëigent werden, om dat die begint met de befchryving van het gefiachte Jefu Christi , dat brengende van Juda dei Zoone Jacobs door David tot op Christus, daar mede aanwyzende dat Hy was de Leeuw uyt dé ftamme Juda, de wortel Davids, de Koning zyner Kerke, die als een fterke Leeuw overwinnen zoude: overeenkomende met deZegeningd Jacobs over Juda, Gen. XLIX: 9. en zo meri meent met de Baniere van Juda, Num. II: 3.
Aan Marcus die van een Mensch, om dat hy begint met de predikinge van Joannes den Dooper, om den weg des Heeren te bereiden, en teffens de Doop van de Heere Christus, waar op hy aanftonts de prediking van de Heere zelve, als zyn Prophetisch Ampt aanvaardende, Iaat volgen op vs. 14. En dus zeer klaarblyklyk zyn Prophetisch Ampt aanwyst.
Ik vinde ook dat Augustinus enBeda dit 00M zo aan die beide toekennen (V).
Men kan hier by voegen het geen de Heer Napeir daar van fchryft (», na dat hy gezegt hadde, dat de Vier Dieren de Vier Euangeliën afbeelden en betekenen , vervolgt hy aldus $ i, Ten derden, zo komen zy overeen in haare 3, byzondere Tytelen of aangefichten, merkrte*
men>
(a) By R. Andala, Pttitt. over de Openb. bl. 406, 4Ó7. (Sï Kirkl, over de Openb. 19. Propof. bladz< ti> E^



434 VERHANDELING over
,, mende op de gewoonte van de Ouders, die ,, de Boecken pleghen te intutileren naar 't „ begin derfelver, gelyck in 't Hebreeuwsch, „ Genefis worc genaemt Berefchith, om dat het „ begint Berefchith laar ah Elobim &c. ende alfo „ ook d'andcre boecken , ghelyk wy oock on„ fe Boecken, in de Rechten den Tytel ghe* ven , Regiam Majestatem, om dat zy alfo ,, beginnen. Door verghelykinge, dan wor„ den de aangefichten van defe Dieren verghe„ leken met de Tytelen ofte beginfelen van
defe Boecken, om dat ghelyk de Menfehen „ ofte de Dieren alderbest tusfehenkent ende „ onderfcheyden worden aan haare aangefich-
ten, Alfo oock de Boecken aan haare Ty„ telen ende beginfelen.
Deze Vierderlye gedaantens der Dieren geeven ook daar en boven te kennen, dat de Kerk die zy zouden uytbreiden over de geheele Aarde, dezelve was, met die van den Ouden dag, toen beftaandé uyt de Twaalf Geflachten Israëls, welke onder die Vier Hooftbanieren tegens hunne Vyanden ten ftryde gingen: Want men heeft al van oudts gelooft, dat in de Vier Hooftbanieren van het Leger Israëls, waar van gemeldt werd Num. II: 2, 3 , 10 , 18, 25. die zelve gedaanten waren afgebeeldt (0).
Zo zouden ook die Vier Dieren, of eigent-
lyk
CO Rep. der HelreSn, II. Deel, bladz. 488. 492.



de VIER DIEREN.
435
lyk Euangelisten, de Kerk onder 't N. Testament ten ftryde aanvoeren , tegen de Vier Hooftvyanden der waare Godsdienst, door de Vierderlye gedaanten aangewefen.
Het Kalfs aangezigt beduydt het Joodendom , welke de eerfte Vyanden der Kerke zyn geweest , onder 't Euangelie, en waar van zy zo veel heeft moeten lyden, over de onderhouding van Mofes Wet met derzelver Offerhanden , welke de Jooden nog blyvefi aankleeven.
De Leeuw , die de Vorst der Dieren is, fterk in kracht en verfcheurende van aardt, betekent het machtige en woeste Heidendom, waar door de Kerk zo langdurig en hevig vervolgt is; het welk zo veel Christenbloedt vergoten , en als een verfcheurende Leeuw tegen de Christenen gewoedt heeft.
Den Mensch , de dwalingen omtrent de Menfchelyke natuur van Christus, als voornamelyk der Eutychiaanen, Jacobiten en Neitoriaanen, waar van men de Kerklyke Gefchiedenisfe, byzonder van de Vyfde Eeuw, kan nazien, welke in die tyden zo veel twist in de Kerk veroorfaakt heeft, voornamelyk der twee laatfte, met welke nog tot op den huydigen dag het geheele Oosten befmet is.
He: zou wel fchynen dat men hier alleenlyk den Antichrist, den Mensch der zonde, de zoom ks verderfs, als een hoofdvyand der Kerke Ee % had



435 VERHANDELING over
had te verftaan. Dat zou konnen plaats hebben, indien het maar alleen zag op het Prophetisch Ampt van de Mesfias, dewyl den Antichrist eene andere Leere leert, dan Christus en zyne Apostelen geleert hebben; leeringen die geboden van menfehen zyn ; maar hier komt het ook aan op de waare Menschlyke natuur van Christus, zo als die geljdcerwys de kinderen vleesch en bloedt deelachtig is geworden, en vereenigt met deGodlyke natuur: daarom kan dat niet zyn, want wat het Leerftuk der twee natuuren in Christus betreft, dat belyden zy even gelyk wy, en het is niet daarom dat hy de waare Kerk vervolgt heeft; maar nochtans is hy daar onder begrepen , dewyl het Pausdom een dwaalleere ingevoert heeft aangaande de Moedermaagdt , daar als eene Godheid van maakende, haar aanbiddende als de Koninginne des Hemels , de Moeder Gods , en wat dies meer zy, en hierom de Kerk vervolgende , zo wel als om andere door hem ingevoerde valfche Leerftukken.
Ten laatften den Arend , de beftryders van het hoogwigtig Leerftuk van Christi Godheid, zo Arriaanen als Mahomethaanen, en alle de geene die daar onder konnen begrepen werden , aangaande de vereeniging der twee natuuren in Christus.
Zo zoude de Kerk onder het N.Testament, even als oudtydts Israël, ook onder die Vier,
Hooft»



de VIER DIEREN. 437
Hooftbanieren , als Hooftzaken van het Euangelie, ter verdediging derzelve ten ftryde gaan.
De Vier Vleugelen , waar mede zy haare lichaamen herwaart en derwaart bedekten , geeven te kennen, dat zy geen acht zoude flaan op haare eigene lichaamen , wat folteringen die mogten ondergaan, om de verkondiging van het Euangelie, gelyk zy ook de marteldoodt gewillig geleden hebben, de-oogen fluytende voor alle weereldfche inzigten, als Paulus zeide Hand. XX: 24. Maer ick en achte op geen dinck, noch en honde myn leven niet dierbaer voor my zelve, op dat ick mynen loop met blytfchap mach volbrengen , ende den dienst welcke ick van den Heere Jefu ontfangen hebbe, om te hetuygen het Euangelium der genade Godts: alleen bedoelende de eer van hunnen Koning.
Gelyk dan ook de Vleugelen der Cherubim in den Tempel, waar mede zy haare aangefichten en voeten bedekten, en dus byna haar geheele lichaam, niet was uyt eerbied of fchaamte, zo als dat werd uytgelegt, maar betekende, dat de Mesfias ook geenfins zyn eigen lichaam zoude in acht neemen, maar dat opofferen voor de zyne, welke om de vreugde die hem was voorgeftelt het kruyce heeft verdragen, en de f bande veracht, Hebr. XII: 2.
De vyerigheid en heerlj'ke glans die haar omringde , welke was als brandende kolen des vyers, als de gedaente der fackelen, Ezech. 1:13.
Ee 3 be.



438 VERHANDELING over
betekent de glans van het Euangeliurn dat zy verkondigde, welke onwederltaanbaar was, en de grootfte vyanden van hetzelve zou doen zwichten en tot onderwerping brengen: Een licht, dat opgaan zoude tot verlichting der Heidenen , en tot heerlyckheid des voleis Israëls, Luc. II: 32. Dat felve (vyer) gingb fteeds tusfehen die dieren, dat wil te kennen geeven, dat die vyerige glans bleef by de Dieren, welke zy overal met zig omvoerden, daar zy 't Euangeliurn verkondigde.
Ende uyt het vyer kwam een blickfem voort. Deze werd onderfcheiden van de fnelle beweging der Dieren , die als een weerlicht was , volgens vs. 14. hier betekent het de werkinge des H. Geests byde prediking van het Woordt, want de Heere wrocht felve mede. Hier doorwierden zy aan wien het Euangeliurn verkondigt wierd, getroffen als van een Blickfem, welke fchielyk , verbaafende en treffende is, gelyk gefchiede door de prediking van Petrus op het Pinxterfeest, zo dat zy verflagen in het herte uytriepen wat fullen wy doen mannen broeders, Hand. II: 37. Of als de Stokbewaarder, Hand. XVI: 30. (lieve)heeren wat moet ick doen, Op dat ick falig worde ?
Vs. -T4- De dieren nu liepen en keerden weder als de gedaente van een weerlicht. Dat is, de wakkerheid en yverige werkfaamheid der Dieren , Waar door zy qnophoudelyk bezig waren in heq
werk



de VIER DIEREN.
439
werk des Heeren, zig dan herwaart dan derwaart begevende , als men zag aan Apostel PW lippus, nu bevondt hy zig op den weg van Jerufalem naar Gaza by den Kamerling., ftraks weder wierd hy gezien te Azoten , Hand. VIII: 26. 40. en daarom gezegt liepen en keerden weder van de eene plaats naar de andere, het helderfchynende Licht des Euangeliums overal met zig brengende, zo dat hetzelve,een fnellen loop kreeg over de geheele aarde , dewyl zy zig naar alle gewesten begaven, waar door het zo fchielyk verfpreidt wierd, gelyk een Weerlicht van het Oosten tot het Westen fchiet.
Dus kan men ook ligtelyk verftaan wat de Raderen te kennen geven: narnelyk niets anders dan den loop der Dieren, anders gezegt Euangelisten , in de verkondiging van het Euangeliurn door de Weereld, want de Raderen of Wielen van een Wagen, veroorfaken desfelfs voortgang , gelyk dan ook de Euangelisten door hunnen loop over de aarde, de Zegenwagen van hunnen Heer overal omvoerde , waarom by elk Dier een Radt was na de vier aangezichten derzelven: dat verftaa ik te zyn , naar de vier zyden der Dieren zo als die geplaatst waaren, by yder één: zo als Cap. X: 9. Ende ziet vier Raderen waren by de Cherubim, een radt <was by elcken Cherub. En daarom ook by herhaiinge gezegt wero, aaz ae geest der dieren Es 4 WAS



44-o VERHANDELING over
was in de raderen, wanneer de dieren gingen, gingen de naderen by hen, ende als de dieren van der aerde opgeheven mierden, wier den de raderen opgeheven. Vs. 20. Waar henen de geest was om te gaan (narnelyk de geest der Dieren) gingen zy, enz. want de geest der dieren was in de raderen. Vs. 23. Als die gingen, gingen (deze) ende als die Jïonden, ftonden fy; ende als die van der aerde opgeheven wier den, wier den de raderen tegen over ben dat is, die over of nevens, hen ftonden) opgeheven, want de geest der dieren was in de raderen, en geen wonder, want het waren hunnen eigene gangen, het zy dan dat zy ergens vertoefde om hunne boodfchap te verrigten, te weeten, het Euangeliurn te verkondigen, het zy dat zy hunnen weg vervolgde, ftonden de Raderen ftille, of wierden opgeheven om voort te loopen, naar dat de H. Geest de Euangelisten beftierde,
Op deze wyze was de geest der Dieren in de Raderen: daarom werd dat zo dikmaals herhaalt, gelyk ook Cap. X. daar al dat zelve ge. zegt werd, op dat men weeten zoude, dat die Raderen enkel door hun beftier bewogen wierden , of liever, dat derzelver beweging van hunne beweging afhing.
Zy en keerden zig niet om als zy gingen, dat i? te zeggen , dat zy door geenerlye beletfelen zig lieten te rugge houden , nog door eeniger)ye weereldfche inzigten in hunnen loop ver-.
traag-



de VIER DIEREN. 441
traagden : Hunne eigene perfoonen niet het minst in acht neemcnde, daarom ook , als wy zagen, hunne lichamen met hunne Vleugelen bedekkende , als geenfins in aanmerking komende, wat dat zelve wedervaren mogte : alleenlyk maar tot doelwit hebbende de eer van hunnen Koning en de uytbreiding van zyn Ryk.
De gedaanten der Raderen was als een radt in het midden van een radt, vs. 16. Indien men dat zo verftaat , dat het eene Radt naar het ander zo geleek, als of 'c eene uyt 't ander genomen was, zal het te kennen geeven, dat de Dieren alle Vier het zelve oogmerk hadden , om narnelyk het Euangeliurn overal te verkondigen; maar als men 't zo opneemt als wy boven zeide, op de wyze van een Spheer de Raderen door elkander gcftoken, kan het de Vier deelén des Weerelds aanduyden , hoewel toen, zo men meent, het Vierde deel nog niet bekent was, maar echter in laater tydt zullende bekent worden. Of immers dat het Euangeliurn overal zoude verkondigt werden , naar de Vier winden des Hemels, gelyk de H. Schrift meermaalen fpreekt; maar het heeft geen eigenfehap zulk een Wiel aan een Wagen te paslën , en die werden nochtans met de naam van Galgal, dat is, Wiel of Wagenradt, benoemt, Cap. X: 13. dierhalven oordeele beter het zo te neemen als een klein Radt in het midden van ren grooter, en dat ten opzichte van het buyEe 5 ten-



442 VERHANDELING over
tenfte maar kort om den As heencn liep, de. wyl de Velgen (zo als 't natuurJykst te ver. liaan is) van het buytenfte Rade, zo hoog -waren datfe vreeslyk waren, vs. 18. en dan zal het betekenen, "dat den loop der Dieren of Euangelisten , eerst maar in een kleinen omtrek zou zyn, te weeten in het Joodfche Lande, dat door den As verbeeldt werd, als zynde het middelpunt, want uyt Zion moest de Wet uytgaan, en des Heeren Woordt uyt Jerufalem, Pf. CX: 2. Jef. II; 3. Micha IV: 2. Waar na zy zig daar buyten begevende om de Zegenkoets haares Heeren overal om te voeren, tot de afgelegenfte Heidenen, den omtrek daar door zo groot zou zyn, dat die onmeetelyk waare. Zulks met recht konde gezegt werden dat die velgen zo hoog waren, datfe vreeslyk waren. Dit Hemt overeen met Cap. X: 5. dat het geruysch der vleugelen der Cherubim wert gehoort tot het uyterfte Voorhof, dat wil zeggen tot de verregelegene Heidenen , dewyl het buytenfte Voorhof, dat der Heidenen was.
Deze Raderen nu waaren aan haare Velgen van rontom vol Oogen, vs. 18. gelyk ook de Dieren Cap. X*. 12. Haar gantfche lyf nu, ende hare ruggen, ende hare Banden, ende hare vleugelen ; mitsgaders de raderen, waren vol oogen rontom. Zo zegt ook Joannes Cap. IV: 8. De vier dieren hadden elck een voor fich felven fes vleugelen rontom, ende waren van binnen vol oogen. Door
deze



be VIER DIEREN.
443
deze Oogen meene ik de Gelovigen te moecen verftaan , dewelke de Euangelisten in hunne omwandelinge en predikinge van rontomme zoude vergaderen, en tot Onderdaanen maaken van 't Koninkryke Christi , en daarom ook op de Raderen der Zegenwagen afgebeeldt, omdat die door den loop desEuangeliums zouden verzamelt werden.
Het Ooge werd gevoeglyk voor den geheelen Mensch genomen: want als de Oogen van een Mensch door de flaap gellooten zyn, is hy een levenloos beeldt gelyk ; maar zodra by ontwakende de Oogen opent, komt als een levendige geest in hem, en men werd aanftonts de werdfaamheidder verftandigeZiele daardoor gewaar: dewyl ook door het Ooge alle hertstogten kennelyk zyn, en men daar door ontwaar werd wat in het binnenfte van een mensch omgaar. Byzonderlyk past dit op het Geloof, waar toe kennis vereischt werd; benevens de toeftemming des herten; en men door de Oogen des geloofs den Onzienlyken ziet, en daar op vertrouwt.
Dat deze Oogen hier by Ezechiël genoemt werden met een woordt (Gnajitn) , dat volgens Taalkundigen , het Oog van een Dier betekent (V), kan zyn voor eerst, om dat hier alles van Dieren ontleent is. Ten anderen, om
dat
00 W. Goeree, Joodfcbe Oudh, I. Deel, bladz. 433.



444 VERHANDELING over
dat des Heeren Volk zeer dikwils in de H. Schrift met de inaam van Schaapen werden benoemt , zo wel in 't Oude als Nieuwe Testament, als P; LXXIX: 13. Pf. XCV:7. Pf. C:3. Ezech. XXXIV: 30,31. Joan.X: 15. 16. 26. enz.
Om welke redenen ik het gevoelen van zeker Geleerde niet kan aanneemen, narnelyk, dat de Oogen die aan de Dieren en de Raderen gezien wierden , zoude betekenen de Opzieners der Gemeente: dewyl men moet zien op het voornaamfte, en de Opzieners geftelt zyn om de Gemeentens wille, en geenfins de Gemeenten om de Opzieners, dus zou men het voornaamfte uyt het ooge verliefen : daar moesten eerst Gemeentens geplant , zouden daar over Opzieners geftelt werden: als mede om dat die niet van de Gemeente onderfcheiden zyn; maar daar uyt verkoren werden , en met dezelve vereenigt blyven. Dit bevestigen de woorden van de Dieren zelve , Openb. V: 9,10. daar zy zig voor het Lam nederwerpen, zeggende, Gy hebt ons Gode gekocht met'uwen bloede uyt alle gejlachten ende taley ende volcke ende natie: het welke op de Gelovigen in 't alge. meen past. Waarom ook deze plaats werd bygebragt vari de zulke die door de Dieren de Euangelisten niet willen verftaan hebben, als daar tegen ftrydende, dewyl die, naar hunne meening, niet konde zeggen , uyt alle geflachten, talen, volken ende natiën te zyn , alzo



de VIER DIEREN.
445
zy Jooden waaren, immers drie daar van, en Lucas een Joodengenoot , van een Joodfche Moeder, maar Griekfche Vader. Doch deze Uytleggers neemen niet in acht dai* de Dieren of Euangelisten hier fpreeken in de gemeenfchap der Heiligen , met de menigte Gelovigen die zy zelve door de predikinge des Euangeliums byeen vergadert hadden, waar mede zy van rontomme als bekleedt waaren, afgebeeldt door die menigte Oogen , fpreekende dus met de Kerk die zy zelve gefticht hadden, waar van zy ook leden waaren en geenfins Middelaars , het welk zy zig niet aanmatigen nog in de derde Perfoon fpreeken; maar in de eerftè Perfoon, in 'c meervoudige gedacht:, met de Gemeinte zeggen , Gy hebr, ons Gode gekocht, Ende gy hebt ons onfen Gode gemaakt tot Koningen ende Priesteren: ende zvy fullen als Koningen heerfchen, enz. Zo dat die plaats daar niet tegen ftrydt , maar hetzelve bevestigt.
Zulks dat hier,dat groot getal Oogen, aan de Dieren en de Raderen, ziet op de groote menigte der Gelovigen, welke ook afgebeeldt wierden oudtydts door de Granaatappelen , aan de zoom van het Hoogepriesterlyke kleedt, tusfehen de Schellen geplaatst, welkers oneindige menigte van zaaden die zy in zig befluyten, ook niet anders dan het groot aantal der Gelovigen betekenen , die vergadert zoude
wer-



446 VERHANDELING over
werden, door het geluyt der klinkende Schel» len, narnelyk de prediking des Euangeliums: werdende door de Granaatappelen betekent,de byzondere Gemeentens : welke Appelen ook daarom tegen haar natuurlyke koleur , die als Oranjeappelen is, blaauw geverwt waaren, en geplaatst aan de hemelsblaauwe Mantel des Ephods, Exod. XXVIII: 31. 33. om dat die Gemeentens geplant zoude werden in alle gewesten onder het Azuurgewelf des Hemels.
De Cherubim in den Tempel waaren niet met Oogen bezet, om dat die alleenlyk aanduyde, de hoedanigheden van den Mesfias, het welk de Dieren, die ook de afbeelding daar van aan haare lichaamen droegen , moesten verkondigen over de geheele Aarde, waar door zy alle die Oogen tot Hem vergaderen, aan zynen Zegen wagen-hechten, en dus tot zyne Onderdaanen maaken zoude.
Vs. 22. Ende over de hoofden der dieren was de gelyckenis eenes uytfpanfels, gelyk de verwe van het vreeslyk kristal, enz. Dit behoort tot de befchryving van den Throon, welke men zig verbeelden moet als Wolken die door een helderfchynend licht een heerlyke glans van zig geeven.
Vs. 23. Ende onder dat uytfpanfel waren hare vleugelen recht op, de een aan den anderen: als om die Throon te onderdennen : yeder had 'er twee die herwaert hare lichamen bedekten , enz.
Hier



de VIER DIEREN. 447
Hier over hebben wy boven onze meening gezegt.
Vs. 24. Ende als zy gingen boorde ick een geruysch harer vleugelen, als bet geruyscb van vele wateren, als de ftemme des Almacbtigen (als) de ftemme eenes geroeps, als het gedreun eenes heyrlegers. Dit was het gerucht dat de verkondiging van het Euangeliurn maakte, door dien het door de geheele Weereld zoude gehoort werden, by de afgelegenfte Heidenen, gelyk Cap. X: 5. gezegt werd, Ende bet geruyscb der vleugelen der Cherubim werd gehoort tot het uyterfte voorhof. Dit was het Voorhof der Heidenen, als de ftemme des Almacbtigen Godts, wanneer hy fpreeckt.
Dat een Stemme kwam van boven het uytfpanfel als fy ftonden ende hare vleugelen nedergelaten hadden, vs. 25. was, om dat wanneer zy ergens vertoefden om die blyde hoodfchap af te leggen (a), te weeten, het Euangeliurn te verkondigen , zy dan met kracht uyt der hoogten zouden werden aangedaan, om de menfehen te
over-
00 By de ongewyde Schryvers betekent het woordt Euangeliurn, meest een blyde boodfehap, maar niet altydt, gelyk blyken kan uyt de eerfte dier Brieven, die aan Pbalaris toegefchreven werden, daar gezegt wert Boodfcbappende uw droefheden en traanen , Joh. Alberti. Fabricii Bibliotb. Grcuce, lib. 4. Rep. Maart 1713- bl. 233.
Dit woordt had ook nog andere beduydenis : hier was het een blyde boodfebap den fachtmtdigen, enz. Jef. LX1: 1.



448 VERHANDELING over
overreden, en tot het geloove te brengen,, zo dac hunne woorden waaren als de Stemme Godts, gelyk Christus zegt tot zyne Apostelen , Doch wanneer fy u overleveren, fo en fnlt gy niet beforgt zyn, boe of wat gy fpreecken fult. Want bet fal u in de felve uure gegeven worden, wat gy fpreecken fult. Want gy en zyt niet die fpreecket, maer ('t is) de Geest uwes Vaders die in u fpreeckt, Matth. X: 19, 20.
Deze Stemme was dierhalven niet gerigt tot Propheet Ezechiël, zo als de Kantt. zegt op N°. 22. want hier werden de verrigtingen van de Euangelisten, waar onder ook de Apostelen begrepen zyn , befchreven , geduurende haare verkondiging van het Euangelie, en op welke wyze zig dat toedraagen zoude i en als dat afgehandelt is , en. het Gezigte gefloten met deze woorden, Dit was de gedaente van de gelyckenisfe der heeriickheyt des HEEREN, vs. 28. dan werd eerst de Stemme gerigt tot den Propheet, met de laatfte woorden van dat Veers, welke by het tweede Capittel behoo-> ren , dat beter daar mede begonnen waare , Ende ick boorde een ftemme, eenes die fprack. Ende hy feide tot my; menfehenkint; ftaet op uwe voeten, (alzo hy uyt verbaastheid ter aarde was gevallen, even als Daniël Cap. X.) ende ick sal met ü spreeken,Cap. II: 1. om hem een last te geeven, zeggende, Ick fende u tot de kinderen Israëls, en zo voorts vs. 10.
Zo



be VIER'DIÈÏIEN. 440
Zo werd hier onder de afbeelding van Die^ ren in dit Gezigte van Ezechiël het geheele bedryf der Euangelisten in de verkondiging vari het Euangelie vertoont, en door haare gedaanten het hoofdzaaklyke van het geen die Leere behelsde aangeduydt.
Uyt dit alles blykt nu zo ik meene ten overvloede, dat men door de Dieren by Joannes, gelyk ook by Ezechiël , de Euangelisten te verftaan hebbe, en gevolglyk dat daar de verandering in de huyshouding met de Euangeliedag werd afgemaalt: waar in de affchaffing vah de Tempeldienst ligt opgefloten, die niet meer dan een fchaduwe was , maar het Lichaam Christi.
Daarom was het zeer gepast dat Ezechiël daar by erinnerde de tydt, dat die dienst door Koning Jofias zo plechtig was herftelt , tot Vreugde van al het Volk, zynde het Dertigfte Jaar. Een tydtftip welke ongetwyfelt toen zeer bekent was, en daarom geen verdere omfchryving nodig hadde, genoeg zynde dat hy die maar noemde: welke dienst echter zou moeten wyken voor het Euangelie, ter tydt wanneer dit Gezigte vervult wierd.
Dit kwam mynes bedunkens daar by Veel beter te pasfe, dan het vinden van het Wetboek, mede in dat zelve Jaar: ten zy men die gebeurtenis ook daar toe wilde betrekken , afzo het vermisfen van dat Verbonduboek ook Ff on<



45° VERHANDELING over ,
ongetwyfelt oorzaak is geweest, dat de Afgoderye te meer was doorgebroken, 't welk dan rm gevonden zynde , by de herftelling der Godsdienst ook van nadruk konde zyn.
Men ziet dan ook hier uyt dat by Joannes Cap. VI: 6. de Stemme van tusfehen de Vier Dieren by dat geval te Damascus met de Christenen en Mahomethaanen , in der Dieren mondt, alzo zy de Euangelisten zyn, zeer eigentlyk paste , dewyl zy (Christenen) dit alles ondergingen om de 'aankleving aan het Euangelie. Het is ook daarom dat de Dieren aan Joannes yder een van de Vier eerfte Zegelen aanwyzen. Zeggende, Komt ende ziet, om dat den inhoudt dier Zegelen de belydenis van het Euangeliurn betrof, om het welke zy van de Heidenen en Mahomethaanen zo veel lyden. zoude , welke Vierde of laatfte dier Ruyters, die Christenen in 't H. Landt en geheel Syriën zoude t'onderbrengen: dat den inhoud van bet Vierde Zegel is.
Laat ons nu bezien om welke reden de Serapbim en Cherubim niet voor één en dezelve gehouden, maar van elkander moeten onder, fcheiden werden : het zal daar op aankomen by wat gelegenheid, en op wat wyze de Seraphim hier voorkomen.
Jefaia zag den Heere zittende op eenen beogen en verhevenen throon, ende zyne zoomen vervullende den tempel. Cap. VI: i.
Vs. 2.



de VIER DIEREN. 4$i
Vs. 2. De Serapbim ftonden boven le:n , een yegelick hadde fes vleugelen : met twee bedeckten (yeder) fyne aengefichte, ende met. twee bedechte by fyne voeten, ende met twee vlooch hy.
Vs. 3. Ende de eene riep tot den anderen, ende feide: beylicb, heylich, beylicb is de HEER E der beyrfebaren: de gantfche aerde is zyner beertickheyt vol.
Naar myn begrip is hier een afbeelding van de Kerk in de eerfte tydt na Christi Hemelvaart : dat vertoont werd in den Tempel welke nog ftont, en waar in men ftellen moet dat die Throón was opgerigt, waar op de Heere Christus gezeten was: nu verheerlykt zynde door zyne Opftanding en Hemelvaart : daar door voor Gods Zoon erkent, volgens Rom. I: 4. en als het waare ten Throon verbeven. Na zyne Hemelvaart is Hy wel op 's Vaders Throon geplaatst , en gezeten aan deszelfs rechtehandt; maar daar werd hier niet op gezien : want deze Throon was geplaatst in den Tempel , verbeeldende zyne Gemeente , de Kerk des N. Testaments.
Zyne kleederen met dcrzelver zoomen vervulde den Tempel: alzo Hy de vervullinge der Wet, en van al den omflag der geheele Mofaifche Tempeldienst is: de Kleederen de Gerechtigheid betekenende, die Hy voor de zyne verworven had; den Mantel, waar mede alle de fchult bedekt was, waar van in de daaglykFf 2 fchef



452 VERHANDELING over
fche Offerhanden , die geduriglyk opgeoffert wierden , voedergedacbtenisfe gehouden wierd , Hebr. X: 3. welke nu ten einde waaren, en Hy het eenige voorwerp, waar mede de Gelovigen zig thans moesten bezig houden.
Daar tegen ftrydt niet dat Paulus zegt Hand. XXVIII; 25. dat de H. Geest hier ter plaatfe gefproken heeft , door Efaia den Propheet , zeggende, Gac$ lenen tot dat volck ende zegt, met bet gehoor zult gy booren ende geenfins verftaan, enz. waarom het van de Kantteekenaars zo genomen werd, dat hier door de Heere die op den Throon gezeten was , door vergelyking van het 3de met het 8fie Veers , verftaan moet werden de Vader , Zoon en H. Geest , zie N°. 3. Wat vs. 3. belangt, daar in vindt men niet dan het driemaal heilig roepen, dat daar omtrent niets bewyst: en aangaande Veers 8, welke woorden door Apostel Paulus aan den H. Geest werden toegekent; zo meene ik dat zo te moeten verftaan, dat die woorden niet kwamen uyt de mondt van Hem die op den Throon zat; maar van elders: want het fchynt my toe, dat het Gezichte van deri Throon met al het overige toen reets verdweenen was, alzo de Propheet zegt: daer na hoof de ik de Stemme des Heeren, enz. na dat Jefaia van zyne verbaastheid weder bekomen, en na dat dit Gezichte geweken was: even als by Ezechiël, na dat die dat groote Gezichte gezien hadde,
' Cajp.



de VIER DIEREN. 453
Cap. I. waar door hy van verbaastheid ter aarde was gevallen, daar na eerst die Stemme tot hem gerigt wierd , wanneer waarfchynlyk ook dat Gezichte verdwenen was; want daar werd niets meer van gemeldt; maar wel van een nieuw Gezichte, in het welke een handt tot hem uytgefteken was , met de Rolle eenes Boeks : en dierhalven die Stemme ook niet voortkwam van Hem die op den Throon zat, maar van den Heere HEERE, Cap. II: 4. zo als doorgaans by de Last die den Propheeten gegeven wierd. Die Stemme hier by Jefaia kwam niet van zo naby als de geen die op den Throon gezeten was geweest; maar in eene verderen afftant, dit lege in de woorden, als hy zegt, daar na hoorde ik de Stemme des Heeren , waarfchynlyk uyt de hoogte, en Paulus onderrigt ons dat het de H. Geest was die fprak.
De Euangelist Joannes deze plaats aannaaiende Cap. XII: 40, 41. zegt, Dit zeide Efaias doe hy syne heerlickheit fach. Hier heeft men geen ander te verftaan dan de Zoone, in onderfcheiding van de Vader en de H. Geest, dewyl hy in 't vorige van Hem gefproken had, vs. 36. Defe dingen fprak Jefus. vs. 37. Ende hoewel hy fo veele teekenen voor haer gedaen hadde (nochtans) en geloofde fy in hem niet. Zo ook in 't volgende, vs. 42. Nochtans geloofden oock fclfs veele uyt den overften in hem, narnelyk Ff 3 wiens



454 VERHANDELING over
wiens heerlykbeid Efaia gezien hadde, dewy^ die woorden onraiddelyk volgen.
De eigentlyke plaats des Tempels alwaar dezen Throon geftelt was , werd niet gemeld.. Het komt my voor dat het in den Voorhof der Priesteren was, om dat het naby den Altaar waare, van welke een der Seraphim een Koole met de Tange nam; N>^—
Daar waaren in den Tempel maar Twee AItaaren, den Koperen Brandofferaltaar, in den Voorhof der Pi icsteren , en den Gouden Reukaltaar, in het Heilige: dog by deze laatfte was geen Tange ; maar wel by den Brandaltaar , waar by die daaglyks nodig was, en van welke de Kooien genomen wierden in de Wierookvaten, en op den Reukaltaar gezet, als men ziet in het geval van Nadab en Abihu, Lev. X: i. en het bevel Cap. XVI: 12. Wel is waar (zo de Geleerden zeggen) dat 't grondtwoordt dat Tange vertaalt werd, het zelve is dat men ook Srsuyter vertaalt, willende maar zeggen een tweeledig gereedfchap , dat men noemt naar het gebruyk dat daar van gemaakt werd„ Daar was wel Zulk een gereedfchap in het Heilige, dat men dan ook Tange zou konnen Vertaaien; maar dat behoorde met de Bluschvaten, mede van Goudt gemaakt,by den Kandelaar, dierhalven moet men daar een Snuyter door verftaan , cn gevolglyk niet zeer bekwaam om,Kooien mede te vatccn; cok was
geen



ds VIER DIEREN.
455
geen bevel gegeven by het maaken van den Reukaltaar eenigerlye gereedfchap daar by te vervaardigen, zo als by de Tafel der, Toonbrooden en by den Kandelaar. Ook werd in dit Gezichte van geen Kandelaar nog Tafel der Toonbrooden , gewag gemaakt ; maar alleen van den Altaar, waarom ik dan den Voorhof met den Brandaltaar daar door verftaa.
Ten tweeden. Om dat dit best overeen komt, met het geene in dit Gezichte betekent wierd : narnelyk dat de geheele Tempeldienst, met alle'de Offerhanden, Wasfchingen en Reinigingen en zo voorts, moesten ophouden , nu de verzoening door de Mesfias was te wege gebragt: en dierhalven best voegde in die zelve plaats, alwaar men te voren zig bezig hield , met zulks te verrigten : en daar de toeloop des volks was, die Offerhanden kwamen aanbieden , die zy voor zig wilden geoffert hebben. - Van al welke toeftel thans daar niets befpeurt wierd, dan alleen den Brandaltaar, die te voren de Offerhanden van Stieren en Bokken enz. verteerde, welke diende tot reinigmaking des vleefches naar de Wet; welkers Vuur nu alleenlyk ftrekte tot een zinnebeeldt van de reinigmaking en heiligmaking des H. Geestes, als men ziet aan het gebruyk dat van deze Kooien gemaakt werd. vs. 6, 7.
Ten derde. Om dat het overdekte HeingFf 4 dom



$$6 VERHANDELING over
dom de wooninge was van Jehova , die hier van de Mesfias moet onderfcheiden werden , en welke zyn woonfteede daar hield zo lang de Tempel ftont: en dit op die eerfte tydt ziet, op de verandering in de huyshouding , ter tydt dat het Licht des Euangeliums begon op te gaan.
Dat de Tempel vervult was met Rook, Geeft te kennen Gods gunstryke tegenwoordigheid en goedkeuringe: dewyl Hy zelve dat middel der verzoeninge had daar geftelt , en door de Offerhanden der Wet laaten voorbeelden, het welke nu vervult was; in welkers plaatfe thans van de Gelovigen niet anders gevordert wierd , dan den Heere lof , eer en heerlykbeid toe te brengen , met woorden en werken , tot dankbaarheid voor de verkreegene verlosfing.
Dit meene ik dat afgebeeld wierd door de Serapbim, die de Gelovigen, zo van de ftrydende als de verheerlykte Kerk, vertoonde, welke met een brandende yver , want het woordt Serapbim zegt brandende, als bekent is, God loofden en verheerlykten over het middel der Verlosfing, waar door Hy behoudens zyne Heiligheid en Rechtveerdigheid de God van een zondaar konde worden , en daarom jdat roepen onderling heilig, heilig, heilig is de H-.EERË der heyrfcharen , de gantfche aerde is frjner heerlykbeid vol. Hier in, hadden de Engelen



de VIER DIEREN.
457
len dat belang niet, dewyl zy geen deel hebben in de Verlosfing , dewelke alleen het Menscndom betreft.
Dat zy geplaatst waaren boven den Throon, dat eigentlyk aan Dienaaren niet past, is, om dat het wel de geduurige bezigheid der Gelovigen hier op aarde moet zyn, den Drie-eenigen God te danken en te verheerlyken over het werk der Verlosfing ; maar dat hier gebreklyk zynde, voornamelyk plaats hebben zal in den Hemel , daarom zo in de hoogte geplaatst , en nochtans in den Tempel op de Aarde, dat is , in de Gemeinte, om dat het van beide, zo de ftrydende als de verheerlykteRerk teffens moet verftaan werden, die beide één zyn.
DezeSeraphim waaren ook gevleugelt, even als de Cherubim en de Vier Dieren of Euangelisten , hebbende ook yder Zes Vleugelen , op dezelve wyze geplaatst. Dierhalven in gedaante eenigermaaten daar mede overeen komende : ten blyke dat zy belyders waaren van dat zelve Euangeliurn, dat door de gedaante der Cherubim , en die der Vier Dieren, zo als wy gezien hebben, wierd afgebeeldt, en de Mesfias voor haaren Heer en Verlosfer erkende, diens eigendom zy waaren , en daarom zyne kenteekenen droegen: belydende dat jfefus Christus de Heere zy, tot heerlickheyt Godts des Vaders, Phil. II: n : dit voegt dan niet aan Ff 5 d?



458 VERHANDELING over
de Engelen, diens Verlosfer Hy niet is. Ook moesten hier by de Gelovigen in dat Gezichte vertoont werden, als mede haare bezigheden nu voortaan in plaatfe van den Mofaifchen dienst, of de afbeelding der Nieuwe huyshouding was niet volkomen.
Zy waare$ niet met Oogen bezet gelyk de Dieren, om dat zy zelve die geene waaren, die door de Oogen aan de Dieren., verbeeldt wierden.
Dat dit Gezichte gebragt moet werden, tot de gemelde eerfte tydt van het Euangelie, is af te neemen uyt de afvaardiging van dieEuangeliedienaar of Dienaaren door de perfoon van Jefaia verbeeldt, waar by gezegt wierd, Segt tot defen volcke loerende hoort, maer en verftaet niet, ende fiende fiet, maer en merekt niet, vs. 9. en zo voorts , het welke door den Heiland zelve Matth. XIII: 14. en ook door den Euan-1 gelist Joannes, op den tydt der prediking van het Euangelie onder de Jooden , gepast werd, Joan. XII: 40. gelyk ook van Apostel Paulus mede op de verwerping van het Euangelie dooide Jooden, Hand. XXVIII: 25—27.
De aanraaking der mondt van Jefaia, door een der Seraphim met een Koole van den Altaar, vs. 7. wyst aan , hoe de Euangeliedienaaren, zouden bekwaam gemaakt werden tot hun werk, om met mondt en lippen het Euangeliurn te verkondigen , narnelyk door den
II.



de VIER DIEREN. 459
H. Geest, deze zoude haar heiligen, en alle de nodige gaaven tot den dienst fchenken, afgebeeldt door de Kooien des Altaars: in plaatfe van die ftaatelyke inwyding der Priesteren onder de Wet , die met zo veele uyterlyke plechtigheden gefchieden moeste. Dit is ook de reden waarom de H. Geest vervolgens in 't 8. Veers als de Spreeker voorkomt, zeggende , Wien fal ick zenden ? ende wie fal ons henen gaen ? dewyl Hy den Heere des oogjles is, die de arbeiders in fynen oogst uytftoot. Matth. IX: 38. Hand. XIII: 2. Seide de H. Geest fondert my af, beide Barndbam ende Saulum tot het werk, waer toe ick fe geroepen hebbe.
Men vindt hier zeer veel overeenkomst in de perfoon van Jefaia met die van Saulus en zyne-bekeering , Hand. IX. gelyk ook in de handelwyze van Ananias en het geen hy aan Paulus verrichte, zo als door de Wel-Eerw. Heer J. H. Westerhof, in zyn Wel-Eerw. Verklaaring van dit Gezichte, naauwkeurig is aangewefen, hoewel zyn Eerw. voor 't overige van dat Gezichte eene geheele andere verklaaring geeft als deze. Echter bevestigt dit myn gevoelen, dat hier door de perfoon van Jefaia Euangclïedienaaren te verftaan zyn, zo in de volgende , als voornamelyk in die eerfte tyden , daarom een daar van zo kennclyk afgemaalt. Zo heeft men ook de Seraphim voor Leden der Kerke te neemen, zo de gecne die
hier



4ÓO VERHANDELING over
hier op Aarde zyn, als de verheerlykte in den Hemel, om alle gemelde redenen, en geenfins voor Engelen, noch ook dezelve met de Cherubim , gelyk die ook daarom yder met een byzondere naam genoemt werden, bevattende beider afbeelding van Cherubim en Serapbim byeen genomen, den inhoud van het Euangelie.
Dus alles wat in dit Gezichte vertoont werd, ftrekt om op het nadruklykfte aan te duyden, de verandering in de Godlyke huyshouding, met de dag van het Euangelie, en de geheele vernietiging van de Ceremonieete Wet, nu de Verzoening door Gods eigen Zoon
Was te wege gebragt, en vervult, alles wat door de Wet der Schaduwen was afgebeeldt; waar toe naar myn begrip, dit Gezichte alleen, lyk is dienende.
Dit fchynt door Jefaia niet verftaan te zyn, als uyt zyn vraage v*. rr. blykt, Hoe lange Heere ? te weeten , dat die hardnekkigheid des Volks duuren zoude, niet begrypende dat dit Gezichte zig uytftrekte tot den Euangeliedag, en dat die hier werd afgebeeldt : dewyl de Propheten niet fich [elven maer ons bedienden defe dingen, i Pet. I: 12. waar op dan ten zynen opzigte, aangaande het toenmaalige Joodfche Volk, geantwoord werd^ tot dat de fteden verwoest werden, enz. Even als by Ezechiël, na dat by Cap. I. dat Gezichte van den Euan-



de VIER DIEREN. 46"!
geliedag gezien had, met het II. Cap. volgt > het geen het toenmaalige Volk betrof.
Dit Gezichte komt veelfins overeen, met dat gemelde Gezichte van Ezechiël, van de Wagen met de Cherubim, ziende beide op da affchaffing der Schaduwdienst, en het invoeren van 't Euangeliurn, mogende dat van Ezechiël wel gehouden werden als een vervolg van dit Gezichte, dewyl daar in afgebeeldt werd, hoe en op wat wyze dat Euangeliurn, dat hier by Jefaia in de eerfte opkomst vertoont werd, terwyl de Tempel nog ftont , verder zoude verbreidt werden over de geheele Aarde. Zo dat deze met malkander de geheele Nieuwe huyshouding in de Kerk, afbeelden , waar na de byzondere Lotgevallen daar van, verder in het Boek der Openbaringe Joannes befchreven werden : zo als ik dat naar myn vermogen , volgens het gevoelen dat ik daar van hebbe, den Leezer hebbe voorgeftelt: of het God behagen mogte myn geringe arbeid eenigfins te doen dienen tot nut der Kerke, waar toe een yder verplicht is het zyne toe te brengen, naar de maate der gaave die hem gegeven is. Hier toe werke de Heere zelve mede door zynen Geest!