^^^^^^









BËSCHRYTINÖ
VAN
G U ï A N A,
IN EEN BERICHT VAM DE RIVIEREN EN TLA KT A 6 IE".'
BERI3ICE, ESSEQUEBO en DEMERAR& 1 N BRIEVEN:
(JU hei Engehch veriaeïd en verrykt 'met de Aanmerkingen van den Hoogduitfchen, en eenige van den Nederduitfchen Fer'taaier.
Te AMSTELDAM, By GERBRAND ROOS,
S D C C x C ï v.






III
VOORBERICHT
DER
ENGELSCHE UITGAVE.
IffjiËE Schryver dezer Proeve had geen I Mm ander voornemen,dan omaie zon9|||ffl der zynen naem uit te geven» Maer , zyne Vrienden brachten hem het onwelvoeglyke onder'toog, van aen st gemeen te willen vergen, om .geloot te geven aen 't bericht" eens ongenoemden Schryvers noopens de onbekende voortbrengfels eens even onbekenden Lands. De gegrondheid dezer aanmerking deed hem de befchroomdheid, die aen de jeugd eigen is, te bovenkomen, en bemoedigde hem, om onder de Opdracht (*) openlyk zynen naem te laten drukken; niet om dat hy zich ver-
waen-
(*) Deze Opdracht is aen W. Pitcairn, M. D. eu geplaetst voor de Engelfche Uitgave va» 't Jaar 1769.
* a



iv VOORBERICHT.
waendelyk verbeeldde met de uitgave vaö die Werk eer te zullen inleggen, maerom dat hy zich verplicht rekende, om, zoo veel in zyn vermogen was, toe te brengen tot deszelfs geloofwaerdigheid.
Oorfpronglyk behelsden deze Brieven aileen de voornaemfte byzonderheden, in het Ryk der Dieren en Planten te Guiana Voorkomende : Maer de Schryver heeft er naderhand vry wat van anderen aertbygevoegd uit die Aenteekemngen, welk hy zonder oogmerk, om er ooit openlyk gebruik van te maken, alleen voor zich zeiven en tot behulp van zyn geheugen, van tydtottyd
gehouden heeft. Doch, uit hoofde
van de gebreklykheid dier Aantekeningen, heeft hyzich by verfcheiden gelegenheden buiten ftaet bevonden ,om zoodaanig bericht te geven van alles, als hy wel wenschce; terwyl hy, de onvolmaektheid van zyn geheugen kennende, zich wel gewacht heeft, van er, alleen naer deszelfs opgave, veel by te voegen.
De order, in deze befchryvingen gehouden , fchoon zy ongewoon moog voorkomen, fchynt echter de natuurlykfte , en fs
ge-



VOORBERICHT. v
gewis de gevoeglykfte. Had de Schryver eerst de zeden en gewoonten van de Bewoneren des Lands befchreven, hy zou noodzaeklyk vele dingen als bekend hebben moeten onderftellen, waer van echter de Lezer natuurlyk onkundig zyn moet, endaerdoor zouden dus zyne Befchry vingen in vele byzonderheden onverftaenbaer geweest zyn, of hy had moeten vervallen in meenigvuldige herhalingen, welke nu vermeiden zyn.
't Is noodig den Lezer te berichten, dat de Aenmerkingen des Schryvers over ditonderwerp bepaeld zyn tot het Grondgebied der Nederlanderen in Guiana , zynde dat der Spaenjchen gefloten voor Vreemdelingen, met wien alle omgang verboden is : ook heeft de gemeenfchap met de Franfche en Portugeefche Volkplantingen, aen deze kust, geene mindere zwarigheden. Zoo onvolkomen is tot hiertoe onze kennis van dit gewest geweest, dat zelfs de laetfte Samenftellers der hedendaegfche Gefchiedenis zyn buiten ftaet geweest, om te bepalen, of deszelfs oorfpronglyke bewoners hier groote maetfchappyen gevormd hebben en in prachtige en ryke fteden t'zamen wonen , * 3 dan



vu VOORBERICHT.
dan of ze, zoo als eigenlyk het geval is, in afzonderlyke huisgezinnen door het geheele gewest verfpreid leven, overeenkomftig met de natuurlyke en oorfpronglyke eenvouwdigheid van 't menschdom.
Guiana levert, in gevolge der verfcheidenheid en vruchtbaarheid van deszelfs grond en zyne ligging naby de evennachts linie, meest alle de voortbrenfelen op der verfcheiden Americaenfche Gewesten tusfchen de Keer-kringen, zoo wel die der Eilanden, als die van 't vaste Land, behalvennog eene meenigte van zeer merkwaerdige voorwerpen,die aen hetzelve byzonder eigen zyn. En uit hoofde van dit alles vleit zich de Schry ver dat deeze Proeve het gemeen niet onaengenaera zyn zal.
Edward Bankroft.
VOOR-



vii
VOORREDE
DER
HOOGD. OVERZETTING(*>
• * *
^^^^uiana is een land, aen het welk alPvi1 ^e Natuur ve'e ongemene voor%xÊÊtéÊ recnten gefchonken heeft boven vele andere Gewesten, die met het zélve de gelukkige ligging tusfehen de Keer-kringen gemeen hebben. Het zelve is inzonderheid verrykt met eene zoo groote meenigte der fchoonfle, zeldzaemfte en merkwaerdigfte voortbrenzelen, dat vele Natuur onderzoekers overvloedigegelegenheid vinden kunnen , om hunne vlyt te belleden aen nieuwe en gewichtige ontdekkingen.
Men
(*) Deze is het eerst te Frankfort en Leipzig uitgegeven in 1769.
* 4



VIII
VOORREDE.
Men kan niet zeggen , dat de Voort* brengzels uit de drie Ryken der Natuur, welke dit merkwaerdig land oplevert, 'geheel onbekend warén. Het heeft velen derzelven gemeen met zoodanige andere Landen en Eilanden van West- en zelfs van Oost-Indien, als door de onderzoekeren der Natuur zeer naeuvv doorzocht zyn; en van de zulken derhalven had men reeds eene taemlyke nauwkeurige kennis. Ook zyn veten der zoodanigen, die aen het zelve byzonder eigen zyn, bekend uit zeer juiste befchryvingen en afbeeldingen.
Hoe groot ondertusfchen nog de meenigte zy van de tot hiertoe onbekende Voortbrengfelen der Natuur in die gewesten, valt ligtlyk op te maken uit het groot aental van fchoone en zeldzame ftukken, welke in de Kabinetten der natuurlyke zeldzaemheden in Holland en elders nog verborgen, of zedert korten tyd eerst bekend geworden zyn, en welke door reizigers of handeldryvende menfchen derwaerds. zyn overgebracht. Het is een verlies voor de kennis der Natuurlyke Gefchiedenis dat de ^rinaemfche \vaernemingen van den Heer



VOORREDE. !3?
Rolander verloren geraekt zyn, dewyl men daer uit, omtrent veie byzonderheden, onderrichting had kunnen erlangen.
De vlyt die de Heer Schryver van het tegenwoordig werk heeft aengewend, om de Natuurlyke Gefchiedenis van Guiana meer te bearbeiden, en daerin nieuwe ontdekkingen te doen, verdient des by Uitftekendheid lof» 't is waer, hy heeft ons aengaende de voortbrengzels van dit Land niet altoos zoo volledige berichten gegeven, als een Onderzoeker der Natuur wel zou wenfchen; en de weetgierigheid eens zoodanigen,zal, zelfs tenaenzien van de gevvichtigfte voorwerpen, hier fomtyds weinig voldoening vinden. Men kan ook niet lochenen, dat, gelyk de Schryver zelf erkent, aen de volkomenheid van zyn werk veel ontbreekt. Zoo zal het by voorbeeld velen Lezeren onaengenaem zyn, hier niet te vinden eenig bericht noopens de veerkrachtige harst, en het Plantgewas, waerw't zy druipt, noopens de Quasfia en andere aldaer groeijende Speceryen, waer omtrent men echter hier vooral zou wachten onderricht te worden. Maer met dat alles ver* 5



x VOORREDE.
krygt dit boek uit de waerlyk nieuwe ontdekkingen , die men den Schryver te danken heeft, en uit de aenleiding, welke velen zyner berichten tot verdere naerfporingen geven, zulk eene waerdy, dat het boven vele anderen, welke men zulk eene eere heeft waerdig geoordeeld, verdient, in het Duitsch vertaeld , gemeen gemaekt te worden.
Men heeft, zoo veel de kortheid des tyds, die daertoe befteed kon worden, heeft willen toelaten, geen vlyt gefpaerd aen deze Vertalinge; en zich vooral toegelegd , om des Schryvers meenig juist uittedrukken. Dezulken der door hem befchrevene of opgenoemde voortbrengzelen der Nature, welke uit de fchriften van den beroemden Lyfarts Linnaeus, of uit die van andere Schryvers der Natuurlyke Hiftorie ons reeds bekend zyn, hebben wy, door onder aen denTextdezer Vertalinge die gewone namen te Hellen, onder welken zy door Linnaus of anderen befchreven zyn, getracht voor den Lezer des te kenbaerder te maken. De zulken, by welken dergelyke Aenteekeningen niet gevonden worden ,
zyn



VOORREDE.
XI
zyn of al teonduidelyk befchreven, of geheel nieuw. Men kan, als men ze allen flechts mee een vluchtig oog overziet, gemaklyk ontdekken, dat het getal dezer laetften niet zeer groot is.
De Aenmerkingen, by rdeze Vertaling gevoegd, laten zich ligtelyk van die, welke uit des Schryvers eigen pen gevloerd zyn, onderfcheiden: ook zyn de laetften, voor het grootfte gedeelte, als Aenmerkingen van het oorfpronglyke geteekend.
Zeer getrouwelyk zyn overgezet, de redeneringen van den fchryver by verfcheiden zyner waernemingen over de Natuur zoo wel, als over de Menfchen, zonder dat daerinietwes is veranderd. Tot ditlaetfte toch oordeelde zich de Vertaler even weinig bygevoegd, als hy het met het oogmerk zyner Vertaling overeenkomftig achtte , om Aanmerkingen daer by te voegen, waerin hy de ongegronde Hellingen van den Schryver zou hebben kunnen onderzoeken en wederleggen. Ieder Lezer, die de verdorvenheid der menfehelyke natuur kent door de ondervinding , en gelooft op 't gezag der H. Schriftuur*, en die van 's menfchen



xii VOORREDE.
fchen waer geluk , en de middelen om het te verkrygen, zich rechtmatige en met de Openbaring overeenkomende begrippen vormt, kan zonder zwarigheid de valfche redeneringen des Schryvers ontdekken, en is inftaet, om zich van het tegendeel derzelve te verzekeren. Daer en boven zy vervallen terftond van zelf, wanneer men den Schryver met zich zeiven vergelykt, en klaer ontdekt, dat hy zich zeiven tegenfpreekt. 't Is derhalven den Vertaler genoeg, dathy betuige, aen de Wysbegeerte van den Schryver geen deel te nemen.
IN-



tin
INHOUD
DES.
BRIEVEN.
EERSTE BRIEF.
/Ilgmetfi bericht van Guiana. Deszelfs Lig* yi ging ' Uitgeftrektheid, Verdeeling, Luchtftreek. Grond, Rivieren enz. henevens eene byzondere befchryving van de voortbrengzelen itt V groeijend Ryk enz.
TWEEDE BRIEF.
Befchryving der Dieren in Güiana. i. Van de Viervoetige Dieren s. Van de Vogelen en van eene nieuwe en merkwaerdige manier om die {opgezet zynde) te bewaren. 3. Van de Visfchen, inzonderheid van den Zidder- visch, of Torpedo, nevens eenige aenmerUngen op de Mderjielting van den Heer ée Reautnur over
den



XiV INHOUD.
den fchok van dezen Visch. 4. yan de Slangen. 5. Van 'de gekorven Dieren.
DERDE BRIEF.
Een Bericht noopens den Godsdienst , de Zeden, en de Gebruiken enz. van fommige Indiaenfche'yfaOTinen, welke Guiana bewonen, by'zonder lyk van de Karaïben, de Akkawaws, de Worrows, en de Arrowauks. Een befchryving van de Woo rara, of het Indiaenfche Pylen-vergif, deszelft bereidinge en uitwerkzelen, benevens verjlag van eenige proeven, genomen ter ontdekkinge van deszelfs werking. Eindelyk eenige aen. merkingen, waer in de Voor- en Nadeelen der •weelde en burgerlyke befchaefdheid met elkan-
i der vergeleken worden.
VIERDE BRIEF.
Bericht van 'de Rivier Berbice, de Plantah'en langs dezelve, en van den laetften opjiand der Slaven in deze Colonie. Befchryving van dè Rivieren Esfequebo en Demenuy; derzelver Piantagien , Hoofd-Regering , burgerlyke gefieltenis enz. Aenmerkingen over de befliering en tucht der Slaven. En één bericht van de ziekten aen deze luchtftreek eigen.
BE.



Bladz* ï
BES CHRYVIN.G
VAN
GUIANA.
IN BRIEVEN.
f
EERSTE BRIEF. Rio Demerary 8. July 1789^ Waerde Broeder!
ip^p^^m aen Uwe herhaelde"verzoeken, en lül^rafl myne meermaels gedane beloften te R voldoen, ben ik voornemens, omU,
il*a&==^*l in dezen en eenige volgende Brieven, eene Proef |te geven over de GefchiedeniS van Guiana; een land, het welk, uitgezonderd alleen deszelfs Zee-kust en de Gewesten langs deszelfs Rivieren, tot hiertoe ondoorzocht blyft van de onderdanen van eenige Europifchen ftaet, en volftrekt onbekend is aen allen, die er geene oorfpronglyke Inboorlingen van zyn.
A In-



(3)
Indien wy echter van dat geen, het welk onsnog onbekend is, een denkbeeld mogen vormèn naef de eindelooze verfcheidenheid, het ongemeen famenftel, en de eigenfchappen van die voortbrengfelen uit het Ryk der Dieren en der Planten, welke zich in 't zelve, binnen de bekrompen grenzen, buiten welken onze trage Onderzoekers hunne waernemingen niet hebben uitgeftrekt, van zelfs hebben opgedaen; dan kunnen wy vryelyk befluiten, dat de zegeningen der Natuur aen geert gedeelte van onze bewoonbare aerde met milder hand gefchonken zyn* en dat geen deel van onzen aerdbol ons overvloediger ftof verfchafferi kan tot bewondering en aenbidding van het verbazend vermogen, de wysheid en weldadigheid van deszelfs Schepper.
Ondertusfchen moet ik U vooraf verklaren, dat gy my verplicht hebt, om een taek op my te' nemen, welkeik bewust ben,, dat voormynegeringe vermogens veel te zwaer is, en tot welks gelukkige volvoering ik my byzonderlyk buiten ftaet geyoele, om dat ik my op de beoeffening der Kruidkunde daer toe nooit genoeg heb toegelegd, en om dat ik volftrekt onbedreven ben in de teekenkunst, welke my had kunnen in ftaet nellen, om myne woordelyke befchryvingen op eene aengenaeme wyze door afbeeldingen optehelderen. Daerenboven ben ik Hechts weinig ge- /
óeft



(3)
öeffend in de ïndiaenfche talen, welke echter vol* ftrekt noodzaeklyk zyn 4 om die kennis te vefkrygen van de eigenfchappen en krachten der verfchillende foorten van dieren en planten, welke de ondervinding den inboorlingen heeft moe* ten leeren , zedert eene reeks van eeuwen. Tö vergeefs heb ik dit gebrek , door de hulp van eenen tolk, trachten te vervullen. Als men vati £ulk een onvolmaekt middel zich bedienen moet, om met vreemdelingen te fpreken, kan ons onderhoud met hun nooit anders dan-gebrekkig j .onzeker en verdrietig zyn. Voeg by dit alles, dat ik in myne tegenwoordige omftandigheden, byna geheel verfteken ben van boeken, welker gebruik • my zou kunnen dienen, om myne misflagen te verbeteren, en myne denkbeelden te verlichten * en dat ik gevolglyk buiten ftaet ben , om de gewoonte te volgen, van welke zich anders de Schryvers , naer den raed van Seneca , (*) vry algemeen en met zeer veel vrucht, weten te bedienen.
. (*) Nos qüaque lias Apes (qui flores ad mei facieudutii idoneos carpunt, & quidquid collegerunt in hunc faporen* mixtura quadain & proprietate fpiritus fai mutant) debeffius imitari ; & quaecunque ex diverfa Ieétione congés* fimus, feparare: Deinde, adhibita" ingenii noftri cura, & facultate, in ürram faporem varia illa Iibamenta confundere; ut, etiamfi apparuerit \ unde fumtum fit, aliud tarnen efle# .^uam unde fumtum eft, appareat. Epift. 84.
A s



C-40
nen. Misfchien echter zal dit gemis niet veel behoeven geteld te worden, dewyl er Hechts weinig over dit onderwerp gefchreven is, het welk eenige aanmerking kan verdienen.
Niettegenftaende deze zwarigheden heb ik echter befloten myn ondernomen werk te volvoeren , niet Hechts om aen Uwe begeerten, welke ik altoos genegen ben de uirgeftrektfte achting te bewyzen, te voldoen, maer tevens uit aenmerking, dat dit land, fchoon reeds voor ruim derdehalve, eeuw ontdekt, en zedert in verfchiJlende tydperken door de onderdanen van verfcheiden Europeefche Mogendheden bewoond, echter byna volftrekt onbekend blyft in Europa; zynde er nooit eenige befchryving van gemeen gemaekt, welke eene oplettende lezing verdient. En in der daed, zoo wy wachten willen, tot dat dit onderwerp ter hand genomen wordt door iemand, wiens be•kwaemheden geëvenredigd zyn aen de uitgeftrektheid en 't gewicht der onderneming, dan zullen wy waerfchynlyk nog een geruimen tyd in onze tegenwoordige onkunde volharden; want fchaerfer worden deze gewesten bezocht door menfchen, welke daertoe de vermogens hebben, en elk is hier meer bedacht op middelen om zich te verrykcn, dan op die, om onze kennis van de natuur uittebreiden, en te verbeteren. Guiana werdt eerst ontdekt door Cbristopho-
rus



C5)
ras Columhus, in het Jaer 1498. Het legt tusfchen den zevenden graed noorder- en den vyfden zuider-breedte, en tusfchen den drie-envyftig- en festig-ften graed lengte, west van Londen. Ten Noorden en Oosten is het bepaeld door den Atlantifcben Oceaen, ten Westen door de groote Rivier de Oronoque, ten Zuiden door de Rivier der Amazonen, en ten Zuid-Westen door de Rivier Negro. De gemeenfchap van deze Rivier met de twee eerstgemelden , welke, op louter vermoeden, eerst geloofd en naderhand algemeen ontkend geworden is, is thands genoegzaem bewezen; en Guiana , het welk. door de Amazonen Rivier van Brazil, door de Rivier Qronoque van Terra Firma, en door de Negro van het Koningryk Peru gefcheiden wordt, wordt door deze gemeenfchap een Eiland, het welk van all' de tot hiertoe ontdekte het grootfte is.
De zeekust, van den mond der Rivier Oronoque af tot die der Amazonen toe, heeft omtrent driehonderd mylen in de lengte, (trekkende van Kaap Barimer, by de Oronoque, tot aen de Rivier Demerary, een afitand van ruim twintig mylen, in eene na genoeg Oost- Zuid-Oostelyke richting; en van daer tot Kaap Qrange, by de Rivier Oyapock, hki en daer met eenige verandering Zuid-Oost ten Oosten; van deze voorts tot het Eiland Maraca en de Noord Kaap, omtrent



co
'Znicl ten Oosten half Oost, voortgaende, ftrekt zy zich van daer tot de Rivier der Amazonen in eene ftreek Ibyna Zuiden.
Zedert dej ontdekking van Guiana zyn er ver? fcheiden omwentelingen in deszelfs eigendom voorgevallen : maar thands is het verdeeld tusfchen de Spanjaerden, de Nederlanders, de Franfchen en de Portugeezen. De Spanjaerden echter hebben in dit gewest geene andere bezittingen, dan hun* ne Plantagien langs den oostlyken oever der Oonoque,en zy kunnen dus ter naeuwer nood als mede eigenaers van Guiana worden aengemerkt.
Het grondgebied der Nederlanderen grenst ten Westen aen de Spaenfcbe bezittingen en ten Oosten aen de Rivier Maroni. Binnen deze grenzen zyn de volgende groote bevaerbare Rivieren, die zich in den Atlantifcb'en Oceaen ontlasten, namelyk, de Pumaroon, Esfequeho, Demerary, Berlice, Currantine, Suriname en Merrkvine, van het Westen tot het Oosten gelegen in die orde, in welke zy hier zyn opgenoemd. In een volgenden Brief zal ik een byzondere befchryving van deze Rivieren, en de Plantagien daer aen gelegen , mededeelen.
Het Franfch Gebied fluit de Rivier Maroni in, door welke het ten Westen grenst aen de Ne-> derlandfcbe bezittingen, en ftrekt zich uit tot aen •t diftriél aen de Noordzyde van de Amazonen



Rivier, by Kaap Orange, welke Frankryk voor weinig jaren aen Portugal heeft afgeftaen. Binnen deze grenzen zyn de Rivieren Maroni, Sinamary, Kourou, Amunibo, Qrgana,Cannanama en Maccouria.
NEERLANDS guiana
was eertyds een eigendom van de Kroon van Engeland, en de Engelfchen hadden te Suriname Plantagiën aengelegd, wordende aldaer nog heden onder de Negers algemeen een foort van bedorven Engelfch gefproken; maer At Nederlanders hebben zich daervan Meester gemaekt onder de regering van Karei den tweeden; in vergoeding van het hun ontweldigd Nieuw Hdland; en by een daerop gevolgd verdrag, in February 1674. wierdt aen hun al het Engelfch Grondgebied in Guiana afgeftaen, in verwisfeling van het geen zy in de Provincie, thands Nieuw Jork genaemd, bezeten hadden.
Het land in Nederlandfch Guiana is, op een afftand van omtrent vyftig mylen van zee, overal vlak en effen, zonder eenige heuvels, en zoo laeg, dat het, gedurende het regen-faifoen, gemeenlyk ter hoogte van omtrent twee voeten onder water ftaet. Maer dit heeft hier een uitwerkzel voortgebracht, als in Egypte de vruchtbser-.
A 4 _ma*



( 3 )
makende overftromingen van den Nyl, en maekt den grond vruchtbaerder,dan dien van eenig ander deel van den aardbolj in zoo verre, dat dezelve op de oppervlakte, ter diepte van twaelf duimen, een laeg van volmaekte mest is, en als zoodanig ook naer het Eiland Barbados is overgevoerd; maer de hout-luizen, die hier zeer meem'gvuldigd zyn, deden zoo veel nadeel aen de Schepen , dat men niet heeft ondernomen dit ontwerp voorttezetten.
Doch, om u een volkomen denkbeeld van de vruchtbaerheid van den grond, welken ikbefchryve, te geven, behoef ik eeniglyk te melden, dat hy in Esfequebo dertig oogften Suikerriet achter elkander gegeven heeft, zonder dat men eene nieuwe beplanting heeft noodig gehad, terwyl men in de Westindifche Eilanden van één plantzoen nooit meer dan twee oogften kan verwachten. Ik brenge echter Esfequebo daerom geenfins als een voorbeeld by, dat er de grond vruchtbaerder is, dan aen deze Rivier (fiemerary) of aen de Berbice; maer om dat aen deze laetstgemelden niet dan vry laet in de lage ftreeken Plantagiën zyn aengelegd geworden , hebbende de Nederlanders, in den beginne, verder de Rivieren op, de hooge maer min welige, landen bebouwd, terwyl zy de lage en naby zee gelegene, uit hoofde van die overftroomingen zelfs, welke
de



(9)
de Bronnen van derzelver buitengemeene vruchtbaerheid waren, verwaerloosden. Deze vruchtbaerheid ondertusfchen is zelfs eenigzins nadeelig, en bewyst, dat ook de grootfte zegeningen al te overvloedig kunnen worden gefchonken. Althands de bebouwers van deze naby zee gelegen Landen zyn genoodzaekt zich van verfcheiden middelen te bedienen , om deze buitenipoorige weeldrigheid van den grond te verminderen;iets, het welk zy gemeenlyk te weeg brengen, door denzelven, de eerfte twee of drie jaren, met Pifang (*) te belleken, en daerna Suikerriet inte-; planten, het welk echter, niettegenftaende deze voorzorg, dan nog gemeenlyk te fterk en weelderig wast, om er met voordeel Suiker van temaken; weshalven men van het eerfte en tweede gewas gewoon is Rum te ftoken , welken men voor dezen aen de Kooplieden van Nieuw Engeland, in betaling van hunne gerieflykheden, plagt te verkoopen;maer,zedert de laetfte Aéte van het Britfch Parlement, waerby de invoer van vreemden Rum in de Engelfche Americaenfche Coloniën verboden is, gezonden wordt naer de kust van Africa, om er flaven voor te verwisfelen.
Het hout, waer mede het naby zee gelegen land digt bezet is, beftaet voornaemlyk in ligte
en
(*) Musa Paradifiaca. ■



en lage boomen. Vooral wasfchen hier in meenigte Manicoles; welke een foort van kleine Palmboomen zyn, en Troelies, welke zyn bladen van omtrent dertig voeten lengte, en gebruikt worden tot dekking der huizen. Tusfchen dezen echter groeien, langs de boorden der afloopende wateren , zware Mangroven, welke ik hierna zal befchryven.
De grond in het meer inwendig en verheven gedeelte van het land is van eene, hoewel goede, echter min duurzame , vruchtbaerheid. Hy is nochthands vol van hooge en altyd groenende bosfchaedjen, welke het allerdeugdzaemsr timmerhout uitleveren, zoo wel ten aenzjen van deszelfs vastheid en zwaerte, als van zyne duurzaemheid en fraeiheid. In dit gedeelte van het land, tusfchen de zeekust van het Nederlanfcb gedeelte van Guiana en de Rivier der Amazonen, zyn verfcheiden ryën van zandige hoogten; doch 't zyn flechts heuvels, die den' naem van bergen niet verdienen. Een Neêrlandfch Heelmeester, voor ruim twintig jaren, van den Gouverneur van Esfequebo ettelyke Indianen verworven hebbendé , om hem in de binnenfle deelen van het land te brengen, ten einde nieuwe ontdekkingen te doen, voer met dezelven de Rivier tot naby deszelfs oorfprong en tot den afftand van driehonderd mylen van zee op, en van daer zyne Canoe,
langs



(II)
langs kreeken en riviertjes, en, daer deze ontbraken , te land vervoerende, trof hy eindelyk een tak van de Rivier Blanco aen, langs welke hy afzakte in de Negro, en door deze in der Amazonen Rivier, zonder dat hy, op deze geheele reize, eenig aenmerkelyk gebergte aentrof. Hier verlieten hem de Indianen, en keerden terug, dewyl hy goedvondt zich onder de Portugeezen nedertezetten, 't Is waerfchynlyk, dat deze dezelfde perfoon geweeest is, dien de Heer de la Condamme aentrof, wanneer hy in 1743- de Jmazo* hen Rivier afzakte, en dien hy noemt Nkolaas Hortsman, en verhaelt in 1740. de Rivier Esfequebo te zyn opgevaren, om het Goud-meir Pa* rima te zoeken.
Doch fchoön in de Nederlandfche, bezittingen geene bergen gevonden worden , men treft ze echter aen in de Franfche, In dezen heeft men eene aenmerkelyke reeks derzelven, omtrent dertig mylen van zee af, op het vaste land, tegen over het Eiland Cajenne, en een nog veel langer reeks, omtrent driehonderd mylen verder landwaerds in, (trekkende van het Oost naer 't Westen, volgens het bericht der Indianen, want zy is nooit bezocht dan door de oorfpronglyke Inboorlingen,
Behalven de groote Rivieren, welke ik heb opgeteld, zyn er npg een ontelbare meenigte van
groo:



(12)
groote en kleine kreken, waer van velen eenige mylen verre bevaerbaer zyn voor vry zwaer geladen Schepen: zoo dat flethts weinig landen zich op grooter voordeden voor de Scheepvaert beroemen kunnen.
Er is geen land tusfchen de Keerkringen, welks Luchtsgeileldheid gematigder, geregelder en eenpariger is, dan die van Guiana, niettegenftaende deszelfs nabyheid aen den Evenaer. De onveranderlyke regelmatigheid der vaste winden gedurende den dag, welke des avonds door de land koeken worden opgevolgd, gevoegd by de fpoedig wederkeerende en altoos even lange nachten, met derzelver verfrisfchenden dauw, is oorzaek, dat de warmte zoo ver af is van onmatig te zyn, dat zy zelden verveelend is, byzonder voor de blanke Inwoners, als welken, zeer weinigen uitgezonderd, aen de hitte der Zonne op den middag niet zyn blootgefteld. En, hoe vreemd het ook mooge voorkomen, kan ik U niéttemin verzekeren, dat de hitte hier minder is, dan op hetEiland Barbados, het welk echter voor het gematigst en gezondst gehouden wordt, van all' de Eilanden, tusfchen de Keerkringen gelegen. ■—• Men is hier niet aen die byzondere tyden van planten en oogften gebonden, tot welken de Inwoners van all' de Westindifche Eilanden bepaeld zyn, dewyl ieder jaerfaizoen zoo voor planten als
voor



C 13 )
voor oogften gefchikt is, en dewyl men op alle tyden van het jaer, aen dezelfde boomen, bloesfems heeft, te gelyk met Type en onrype vruchten. De omwentelende jaren zyn van niets anders dan van een gedurigen en onafgebroken zomer verzeld. (*)
De eenige verdeeling der faifoenen in Guiana is in regenachtige en drooge. Van elke dezer heeft men er jaerlyks twee , die ieder omtrent drie maenden duren. De regenachtige faizoenen hangen af van de naderingen der zonne aen de Keerkringen van de Kreeft en den Steenbok. In de maend van Mei, wanneer dit geftarnte tusfchen de tien en twaelf graden van de Kreefts Keerkring koomt, beginnen de regen-buiën, en nemen trapswyze toe, zoo wel in meenigte als in langdurigheid, tot in de maend van Juny, wanneer het zonder ophouden gaet regenen , en er telkens zware dondervlagen vallen. Dit duurt dan tot het begin van July, wanneer, in evenredigheid van de zons wederkeerende nadering aen den Evenaer, de regens afnemen, tot dat zy in 'c
be-
(*) „ Stem winter fmiles on that aufpicious ctime, ,, The fields are florid with unfading prime; „ Front tbe bleak Pole no zvinds inclement blotv, „ Mouid tbe round bail, tr flake tbe fleecy fnoix?
Pope.



(14)
begin van Augustus geheel ophouden. Dezelfde toe en afneming heeft men waergenomen by de zons nadering en afwyking aen en van den Keerkring des Steenboks; maer dewyl wy daervan, in dit gedeelte van Guiana verder afleggen, dan van den Kreefts Keerkring, zoo zyn de regens in dat faifoen hier minder geweldig en van korter duur; behalven dat zy van geen donder verzeld zyn, welke, wat daervan ook de oorzaek wezen mag, hier nooit gehoord is in die maenden, welke den winter maken in Europa.
Elk droog faifoen duurt van zes of zeven weken vóór, tot even zoo veel na de Lente en Herfts Eveningen. Zoo lang dezelve aenhouden, is de lucht klaer en helder, en valt er zelden ée'n drup regens; maer de overvloedige daeuw vergoedt al het gemis daervan. Deze laüoenen echter zyn veel ongezonder dan de regenachtige, om dat het water, welk gedurende de regenlaifoenen all' het rabygelegen onbebouwde land aen de zeekust overftroomt , en dan eene gedurige beweging heeft, in die maenden, waerin geen regen valt, ilihlaet en bederft, en door zyne fchadelyke uitwaesfemingen den dampkring met ongezonde deelen vervult, die onophoudelyk Rot-koortfen veroorzaken. Maer van deze en andere der landziekten alhier, zal ik hierna U omftandiger berichten. ' .
Na



C i5)
Na U vooraf dit algemeen bericht van Guia. tia's legging, uitgeftrektheid, verdeeling, grond en Luchts-gefteldheid gegeven te hebben, zal ik voortgaen om U verflag te doen van deszejfs voortbrengzelen in het ryk der planten en der dieren. Ik zal dit doen in eene wel eenvouwdige, maer, zoo ik hope, verftaenbare tae-1, met vermyding van alle opfmukking van ftyl, dewelke toch, in de behandeling van deze foort van onderwerpen , onbeftaenbaer is met de duidelykheid. Nooit, kan ik eigenaertiger, dan by deze gelegenheid , den raed van Seneca aen Lucilius volgen:
„ Nimis anxium te effe circa verba & compo„ fitionem, mi.Lucili, nolo. Habeo majora quas „ cures. Qutere, ^«/^fcribas, non, quemadmo-
„ ditm. Cujuscunque orationem videris fbl-
„ licitam éc politam,. fcito, animum quoque non „ minus pufillis effe occupatum. " Ep. 115.
Betreffende de Delf-en Myn-ftoffen zal ik eeniglyk aenmerken, dat men, boven de watervallen der Rivier Demerary , overvloed van roode en witte Agathen aentreft; die echter, by de Inboorlingen , onaengeroerd blyven, dewyl zy ze uit een beginzel van bygeloovigen eerbied ichuwen , om dat zy tot gebruik van hunne duivel-bezweringen geheiligd zyn. Insgelyks zyn er veelerleie fteecen, welke kostbaere ertzen fcbynen te bevatten,
en



( i6)
en buiten twyffel heeft men er Goud- en Zij ver* mynen, dewyl de Spanjaerden er eenigen ontdekt hebben in het binnenst van het land, grenzende aen de Rivier Oronoque* Hier is het, dat het ingebeelde meir van Parima, met deszelfs gouden zandkorrels en de verdichte gouden Stad vanMznoa del Dorado, welker wallen met dit aengebeden metael overtogen waren , gelegen was; en een zeer geruimen tyd lang hebben de Europeefche volken zich van den rykdom van Guiana de buitenfporigfte verbeeldingen gemaekt, van welken het echter niet waerfchynlyk is, dat zy allen enkel in inbeelding beftonden. Doch de geneigdheid en de ftaetkunde der Nederlanderen ftrekt zich enkel tot den Koophandel uit. Zy zyn overtuigd , dat de fchatten van America de voorheen machtige Spaenfche Monarchie verarmt en ontvolkt hebben; en zy hebben derhalven de bewerking van mynen in hun grondgebied in Guiana zeer wysfelyk verboden.
In de rangfchikking der voortbrengzelen van 't groeiend ryk in Guiana, zal ik dezulken in de eerfte plaets overwegen, welke volflrekt hulp van menfchen handen vorderen ter hunner aankweeking. Onder het befchryven van eenigen van deze foorten, zal ik uit de Natuurlyke Gefchiedenis van Barbados van den Heer Hughes het een en ander kunnen overnemen. Doch myne waerheid-
lief-



C 17 )
liefde en eigen waernemingen zullen my verplicht ten, om in etlyke byzonderheden van hem te ver* fchillen ; waerfchynlyk om dat het onderlcheid van grond en van Luchtsgefteldheid een wezen]yk verfchil in fommigen der voortbrengzelen vatl Barbados en Demerary heeft te weeg gebracht, ofïchoon zy van dezelfde foort zyn. Ik heb dit hier vooraf te kennen gegeven, om my van de moeite van noodelooze aenhalingen te kunnen ontflaen, en om dat het, zoo als Plinius te recht zegt, „ eft faenignum & plenum ingenüi pudoris „ fateri per quos proficefis." Praefat.
Na die voortbrengzelen te hebben afgehandeld, welke onmiddelyk hulp ter kweekinge vorderen, zal ik my begeven in de ruime bosfchen, in welken de natuur zich in hare oorfpronglyke woestheid voordoet; en uit het eindloos aental, ft elk zy in het groejend ryk aldaer, van zelf, heeft voortgebracht, zal ik dezulken uitkiezen, die, uit hoofde der ongemeene eigenfchappen, welke zy geöpenbaerd hebben, byzonderlyk eener algerneene opmerkinge waerdig zyn. Ik zal echter alle langwyligheid, zoo in 't vervolg van dezen $ als in myne volgende Brieven, zoo veel mooglyk, vermyden. „ Non multis opus eft fed ef„ ficacibus , facilius intrant; fed & haerent." Seneca. Ep. 38.
B Desi



C 18)
Den Cacaoboom, (*) welke my byzonderlyk behaegt, zal ik in de eerfte plaets befchryven. Deszelfs ftam is van omtrent zes duimen middellyns, en de fchors daervan van eene ligt groene couleur. Hy heeft geene takken lager dan agt of negen voeten van den grond. Op de hoogte van twaelf of veertien voeten wordt hy doorgaends geknot , om zyn verder opfchieten te beletten. De lengte zyner bladen is omtrent van negen, en derzelver breedte van omtrent drie duimen. Deze bladen zyn gevederd , van eene ligtgroene couleur op de bovenfte oppervlakte, en donker groen van den onderkant, aen welken zy geribt zyn. Zy ftaen in eene afwisfelende order aen de takken. De bloemen botten voornaemlyk aen den ftam en aen de onderfte takken naby den ftam uit. Zy beftaen uit zes bleekvleefch verwige,en, met roodachtige vlekken geteekende, bloembladeren. Hierop volgen de Peulen, die met langwerpige groeven gevoord zyn, en zoo in grootte als in gedaente veel gelyken naer een Meloen, doch aen het einde fpits zyn. Dezen nemen, terwyl zy rypen, eene geele couleur aen. Zy zyn van binnen verdeeld in verfcheiden langwerpige holligheden, waerin de noten, van eene langach-
tM
, (*) Theobroma Cacao.



(19)
Wg ronde gedaente,en hebbende omtrent de grootte3 van Olyven , in ryën gefchikt zyn. Men plant doorgaends deze boomen in rechte lynen, op den afftand van twaelf of veertien voeten van elkander , het welk zeer aengename en lommerryké wandelpaden tusfchen dezelven maekt. Ook ovzrtreft niets de regelmatige fchoonheid eener wél aangelegde Cacao plantagie. In het wild groejen deze boomen tot eene groote hoogte, in het binnenst gedeelte van Guiana , grenzende aen de Oronoque en de Amazonen Rivier.
Den Coffyboom (*) laet men zelden hooger dan zes voeten opfchieten. De hoofdftam , of tronk , is bekleed met een bruinachtig-graeuwkleurigen bast, en fchiet, kort by den grond, eene groote meenigte takken uit, welke zich ui eene vlakke richting rondzom uitbreiden. Dezen zyn, naest by den grond, van omtrent agtien duimen lengte, maer korter,naer mate zy nader aen den top zyn. Zy zyn zeer vol van fchoone groene bladeren, welke omtrent drie duimen lang, anderhalf breed, fcherp gepunt en aen de kanten fierlyk bochtig zyn. De ftam met zyne takken, zoo bedekt door bladeren, dat zy in dezelven geheel verborgen zyn , heeft de gedaente van eenen regelmatigen groenen kegel van zes voeten
hoogi
(*) Ccffea Arabica*
B &



C 20 )
hoogte, en, naby den grond, omtrent negen voeten omtreks. Zoo aen den ftam, als aen de takken , hangen eene meenigte bloemen van eene fchoone witte couleur. Zy beftaen uit vyf fpitsronde bloembladeren , (*) welke eenige korte helmftyltjes omvangen , die vele helmpjes dragen (f). Het ftampertje ryst uit het midden van dezen, en bevat het vruchtbeginfel van de daerop volgende Koffybes. Deze beftaet uit twee boonen, die, met de platte zyden tegen elkander gevoegd, eene ovael ronde bes vormen, zynde belloten in een groenen fchil, welke, als de boonen tot rypheid gekomen zyn, een heldre carmozynroode couleur aenneemt. Men heeft van deze boonen jaerlyks twee oogften, en men reekent, in deze Colonie , dat elke gezonde boom, by iedere pluk, anderhalf pond boonen geeft. De boomen worden geplant in rechte Iynen, vyf voeten van eikanderen, en .men mag met recht zeggen , dat een wel aengelegde Coffy-plantagie eene zeer verrukkende vertooning maekt. Men heeft verfcheiden foorten van Katoen-
boo-
(*) Of liever uit één enkeld, naer een fier gelykend cn in vyven verdeeld, bloemblad met een korte freel. (IIoogd. Vert.)
(t) Dit is bezyden de waerheid. De helmftyltjes zyn yyf, en de helmpjes even zoo veel in getal, (dezelfde.)



(21)
boomen, (*) welken echter allen onderling veel overeenkomst hebben. Zy befiaen uit ettelyke dunne Hengen , die uit één gemeenen wortel voortfpruiten , en tot omtrent agt voeten hoog opfchieten. Derzelver bladen, fchoon zy in de verfchillende foorten en ook in grootte verfchillend zyn, zyn allen getand. De bloeifems beftaen uit vyf breede geele bladeren. Derzelver ftampertjes zyn van boven bedekt met geel ftuifmeel, het welk ryp zynde afvalt, en de lager ftaende wyfjes bloem bezwangert. Als de bloembladen afvallen, koomt er een holle dop te voorfchyn , die van driehoekige bladen omvangen wordt. Deze dop is eenigzins kegelvormig , en in verfcheiden huisjes verdeeld, waervan elk een vluis Katoen bevat, vermengd met kleine zwartachtige zaden. Deze boomen dragen na negen maenden groejens, en geven, tweemael des jaers, vrucht, komende van iedere boom by elke inzameling, omtrent een pond katoen. Doch deze inzamelingen zyn hier echter eenigzins wisfelvallig, en worden niet zelden veel benadeeld door het vroeg beginnen en lang aenhouden van de regen-faifoenen.
Het Suikerriet (t) is zoo dikwyls befchreven, dat ik het met ftilzwygen zal voorbygaen.
De
(*) GOSSYPIUM.
(f) Saccharum ojfldnarum.
B 3



( 22 )
De Pisang (*) is zoo wel een eigenartig voortbrengzel van Amerika als van Aethiopië', zynde van onheuglyke tyden af door de Indianen gekweekt in alle gedeelten van het vaste land tusfchen de Keerkringen. De ftam koomt uit ver-s fcheiden witte bolachtige wortelen voort, heeft omtrent agt duimen diameter, en loopt in den top, die, omtrent twaelf voeten hoog is, fpits toe. Deszelfs binnenfte kruid - vezelige pit is omringd van omtrent vyftien groene fpons- en pypachtige fchillen, ter dikte van byna drie liniën. Dezen, als zy den top bereiken, (doch fommigen komen niet tot die hoogte) verwyderen zich om den anderen van denzelven, en vormen fpits-toeloopen de ftelen, waervan elk demiddelfte rib wordt van een opvolgend blad, het welk glad en van eene zeegroene couleur, omtrent vyf voeten lang, twee breed, en van eene langwerpige ei-ronde gedaente is. Deszelfs vezels loopen in eene zylingfche richting naer de ribbe toe, en worden gemaklyk van e'én gefcheiden. De gemelde rib is uitpuilende en bol, of rond, aen den onderkant; maer hol aen de bovenzyde, geleidende door deze holte den regen van de bladen naer den ftam, om denzelven te voeden. Deze bladen zyn doorgaends tien in getal. Als de boom
(*) Musa Paradijtaca,



( n )
agt maenden oud is, koomt uit deszelfs top een taeje, houtachtige bol-ronde iïeel te voorfchyn, die omtrent vier duimen in den omtrek dik, en, ten naesten by, drie voeten lang is, zich een weinig nederwaerds krommende en eindigende in een kegelvormige roodachtig-purpere bloemfcheede, welke daeraen blyft, tot dat de boom wordt Omgehouwen. Deze fteel is omringd van eene meeirigte e'énbladige twee-fiachtige bloemen (*), welke verdeeld zyn in ronde ringen , die omtrent drie duimen wyd van elkander afftaen. Uit deze bloemen komen dunne iTyltjes, die in een kruin of kroontje t'zamenloopen, en daerna de zoogenoemde Pifangs worden. Gemelde Pifangs zyn witte meelachtige vruchten, van omtrent agt duimen lang en drie en een half in den omtrek, eenigzins gekromd als een half rond, en befloten in een gladden , hoekigen, bastigen fchil, die, wanneer de vrucht ryp is, zyne donker groene couleur in eene geele verwisfelt. De Pifangs, als zy volgroeid, maer nog onryp zyn, vervullen de
plaets
(*) De bloemen zyn wel tweeflachtig, doch zoo, dat In eenigen vyf helmpjes en geen vrucht, in anderen integendeel de vrucht, maer niet de gezegde vyf helmpjes, doch in plaets daervan, een zesde ter volkomenheid ftrekke. De jonge vrucht fraet onder de bloem, en derhalven komen de Pifangs niet voort uit de ftyltjes of htt kroontje, • waeryan de Schryver gevvaegt. (IIoccd. Vert.)
E 4



C 94 )
plaets van brood, mits geroost of gekookt zynde, Kyp zynde hebben zy een zacht, aengenaem , geel ylëefch , en worden voor nagerecht gegeten, 't zy raeuw, gefruit, of in den fchil geroost, Omtrent vyftjg Pifangs groejen troswyze aeq eene fieel en maken te zamen een zoogenoemden tros of bos uit. Aen elke boom groeit Hechts ééne zoodanige bos, en om die bosfen te vergaderen wordt de boom omgehakt, doch terzelfder tyd, zyn plaets ingenomen door één der jonge uitfpruitzelen, waervan er altoos een Huk twee of drie uit den wortel zyn opgellagen. Daer is nog een foort van grooter Pifangs, aen een foortgelyken boom groejende j maer dezen zyn niet zoo finakelyk.
De Bananas-boom (*) verfchilt Hechts weinig van den Pifang. De vrucht echter is ei-rond, omtrent vier duimen lang, en ten naesten by yyf Jn den omtrek, Zy wordt nooit gegeten , voor dat zy volmaekt ryp is, en dan is ze geurig, aengenaem , zoet en lekker,
De Cocus-noot-boom Cf) is een foort van Palmboom, en wordt geroemd als verfchaffende, niet fiechts voedzel en kleedinge, maer als vervullende byna alle de behoeften yaq het leven,
(.*) Musa Saptentumn Ct) coe°s Nicoifer#%



(25)
De ftam fpruit uit een gröote meenigte dunne vezelachtige wortelen, fchiet omtrent vyftig voeten hoog, en heeft geen takken, dan aen den bovenften top. Zelden groeit hy recht op, en veeltyds is hy by den grond en aen het boven einde dikker, dan in zyn midden. Zyn fchorfch is, van den grond af tot daer de takken uitfpruiten, afchgraeuw van couleur, maer hooger op groen. De takken zyn tusfchen twintig en dertig in getal, en omtrent vyftien voeten lang. De bladfteelen zyn, daer zy uit den ftam voortkomen, befloten in een fterk ais een net geweven bekleedfel, en dit levert de ftof tot kleeding uit, welke ik zeide, dat deze boom verfchaft. Aen de twee tegen elkander overftaende zyden der takken zyn zeer vele fmalle gevederde bladeren, omtrent agtien duimen lang naby den ftam, doch korter wordende , naermate zy van denzelven meer verwyderd zyn. De buitenfte zelfftandigheid van den boom is fterk, hard en houtachtig; van binnen heeft hy een pit, even ais alle de foorten der Palmboomen. De Cocus-boom. draegt gemeenlyk noten, als hy zes jaren oud is. Daer hangen er verfcheiden aen ééne fteel, die uit den ftam voortkomt, omtrent op de hoogte, alwaer de takken zich uitbreiden. De couleur van deszelfs bloeifem is ligt geel. De noot is te algemeen bekend, dan dat het zqunoodig zyn die te befchryven,
B $ Ke



(»0
De Ricinus Americanus Major (*), of Put* geer-noot-boom, is een noot-dragende, fpichtige, geleedde heester, omtrent twaelf of veertien voeten hoog. Deszelfs bladen, die aen de toppen der takken groeien, zyn rond en eenigzins getand. De kern der noot, die naer een amandel gelykt, en een aengenamen fmaek heeft, is beflqten in een groenen bastigen dop. Deze kern is in het midden van één gefcheiden door twee dunne witte vliesachtige blaedjes, welke men gemeenlyk beweert, dat de buikzuiverende en brakingen verwekkende kracht hebben, welke men aen de noot toefchryft, hoewel dit door fommigen ontkend is: Doch ik weet by eigen ondervinding, dat dit waer is, dewyl ik meenigmael de noot, nadat zy ontbloot was van deze bladeren, heb gegeten, zonder daervan eenige merklyke werking te belpeuren.
De Ricinus (f) of Wonderboom, wordt onderfcheiden in twee foorten, in rooden en witten. De eerfte is kenbaer aen een rooden, de laetfte aen een groenen ftam van omtrent vyf voeten hoog en geleed. Beider ftam en takken zyn bedekt met een meenigte van bladen, van omtrent twintig duimen omtreks, en hebbende agt of tien
fcherp
(*) Jatropha Curoas.
Q) Ricinus Communis, Palma Chrifiü



C *f )
fcherp gepunte flippen. De bladfteelen zyn omtrent één voet lang. De bloemen omringen den top van de Meng, en beftaen uit dunne geelach, tige helmftyltjes, die voorzien zyn van helmpjes. De fchil, welke de boonen bevat, is m den beginne groen, maer verandert in bruin, wanneer de vrucht rypt, die vervolgens afvalt. Deze vrucht, of noot, heeft eene driehoekige gedaenle is in drie fchotten verdeeld, en met een dun bruin bekleedfel overtogen, Zy (*) zyn vervuld met een Oly, welke, als men. ze door uitpersfing
ver-
f*S De Schryver is hier niet zeer naeuwkeurig. De drie. hoekige en in drie fchotten verdeelde vrucht bevat binnen in elk fchot één enkel byna eivormig zaed, het we k de grootte heeft van een ongedroogden koffly-boon, en brum ,n op den fchil gevlekt of gefpikkeld is; en uit de kern van dit zaed, die vast en Olyachtig is, wordt de zoogenoemde Oleum Riem, zoo wel door koking, als door uitpersfing, verkregen ■ doch de uitgeperfte Oly alleen is goed voor Mcdicinael gebruik. Die, zoo van den Ricinus, als van deszelfs Oly, en haer tegenwoordig zoo wel als oud gebruik in de Geneeskunde, breeder, en in vele opzichten, wat de heester zelfbelang, naeuwkeuriger bericht begeert, dan dat van onzen Schryver, kan het vinden in Pnfesfor Sax■ piforts Natuur; en Geneeskundige Bibliotheek V» D.IV * Stuk. k 644-651. getrokken uit de bekende Med.Obfervations and Ruines by a Society ofPhyficians atLondon Vol. II. Art. XVI. p. 235- en uit Br. Ca^vane s Differ. iation on tbe Oleum Paltnae Cbrifli, in 1.765. of 1766. uit-
ge-



( 28 )
Vergaderd heeft, bezwaerlyk van den OJyf-oly te onderfcheiden is. Zy is zacht, buikzuiverende, en thands geroemd als een onfeiibaer (Jpecific) middel voor het Coliek van Poitou, of, zoo als dit in West-Indie geheten wordt, de droogebuik-krimping.
De Manchineee-boom (*) heeft een ftam van omtrent twee voeten middellyns, welke, even als een Appel-boom, zich, op eene geringe hoogte, uitbreidt in eene meenigte van takken, vol met fmal-ronde bladen. Het hout is fraei, vast en duurzaem. De vrucht is in vorm en reuk gelyk aen de Engelfche houtappel. In 't hart heeft zy een harden, gevoorden en ongladden fteen, die de Appel-pitten bevat. Als het melkachtig fap, 't welk in de bast van dezen boom befloten is, de huid aenraekt, loopt die aenftonds op met waterige blazen; en dit fap zoo wel, als het vleefch van de vrucht, veroorzaekt, inwendig gebruikt, ontftekingen en 'den dood. Zee water echter met lap van Citroenen en van Vygen, en wit-houtboom, leveren een krachtig tegengif uit. (f)
De
gegeven: Waerby men voege de keurlyke Materies Medica Jlntiqua Nova van den beroemden Dr. J. Rutty , gedrukt te Londen en te Rotterdam, in 4*0 1775. (Nederd. Vert.)
(*) Hippomane, Mancinella, Mancanilla. (t) Beter zyn Oly en Olyachtige of vette middelen ,
naer



C 29)
De Guavaboom (*) is omtrent twintig voeten hoog en verdeeld in verfcheiden takken. Zyn fchors is glad en graeuw. Zyn bladen zyn donker groen, wollig en puntig, hebbende omtrent drie duimen lengte, en éénen duim breedte. De bloemen zyn wit en vyfbladig. De vrucht is kogelrond, en, eer zy ryp is, donker groen, maer daerna bleek geelachtig. Van boven heeft zy een kroontje, en van binnen eene dunne zelftandigheid, die veel overeenkomst met het vleezige der Appelen, en een aengenaem roodachtig merg in 't ; hart heeft, doormengd met vele kleine harde zaden. Deze vrucht bekleedt in 'c gebruik de plaets van Appelen , en deszelfs bukenfte zelfstandigheid wordt gebruik tot taerten, marmeladen enz. Van het binnenst merg bereidt men eene voortreffelyke Gelei. De gantfche vrucht is t'zamentrekkend. (f) Daer is nog eene andere foort, van gedaente als een Peer; maer deze is minder algemeen.
De
naer het getuigenis van den Hr. D. Brown Nat. Hift. of Jamaica p. 351. Het gebruik is ook niet zoo ligt doodlyk. — Het hout is fyn en wordt verwerkt, doch het moet met veel omzichtigheid gehakt worden, uit hoofde van het gemelde melkachtig fap. (Hoogd. Vert.) (*) Psidium Guajava.
(j) Als zy onryp is: want ryp zynde heeft zy veel eer tene tegenftrydige eigenfehap. Het hout is ook van goed gebruik.



( 30 )
De AviGAïo-PEER-BooM (*) heeft tusfchen de dei tig en veertig voeten hoogte. Zyn ftam breidt zich in wyd van elkander ltrekkende takken uit» die vol zyn van groote puntige bladen. De bloemen komen aen de toppen der takken, en zyri zes-bladig» Op dezen volgt de vrucht, die, als zy ryp is, naer een groote peer gelykt, en of rood, purperverwig, of van een ligt groene couleur is. Het vleefch binnen den fchil is week en malfch, en mag te recht een groejend merg geheten worden, zynde het voedzaemst, gezondst en aengenaemst van all' de vruchten, welke de Janden tusfchen de Keerkringen opleveren. Men eet het gemeenlyk met zout en peper, (f) In 't hart zit een bruinkleurige fteen, bevattende een kern, uit welke de boom voortkoomt.
De Casfava (§) is een heester van omtrent vier voeten hoog, geleed en omkleed met een afch-
kleu-
bruik. Brown. De Koejen eten deze vruchten zeer gaerne* Jacquin. (Hoogd. Vert.) (*) Laurus Perfea.
(j) Het rammelen van den fteen is een teeken, dat da vrucht ryp is. Het vleefch is bleek groen, zonder reuk t boterzacht en uitfteekend lekker. De fmaek fweemt naer' die van Artifchokken en noten. Jacquin. Men gebruikt ze ook met Wyn of Suiker. Alle foort van Dieren eet zs gaerne. Brown. De kern is niet eetbaer. (Hoocd. Vert»)
(§) Jatropha Manibett



C 31 )
kleuriger! bast. Van binnen heeft zy een pit. Naby den top verdeelt zy zich in verfcheiden korte ♦ dunne, groene takken, uit welken roodachtige bladfteelen, van omtrent zes duimen lengte«, voortkomen, die groote gevingerde bladen hebben. De wortel is wit, zacht en meelachtig, van eene bolronde gedaente, omtrent één voet lang, en vyf of zes duim in den omtrek. Deze wortel wordt, op groote kopere raspen, geraspt tot een grof meel, waeruit het fap geperst wordt. Vervolgends legt men dit meel, gevormd in ronde koekjes van verfchillende grootte, en van één tot vier lynen dikte , op groote yzeren platen , en ftelt die over een matig vuur, de koekjes alzoo bakkende , tot dat ze van boven bruin worden, welke men als dan, gedurende eenige maenden, zoet en buiten bederf houden kan. Dan , fchoon dit overal, aen deze kust, het gewone brood zy, is echter ieder deel van den wortel, waervan hetgemaekt wordt, een fchielyk werkend en doodlyk vergif, het welk van een verkoelenden aert is, en, inwendig gebruikt, geweldige kramptrekkingen , opzwelling van den onderbuik, en een fpoedig ophouden van alle de tot het dierlyk leven noodzaekelyke werkingen veroorzaekt. Het waterachtig gedeelte wordt er uitgeperst, niet onj dat het vergiftiger is, dan de meelachtige zelfflandigheid, maer om het bakken gemaklyker te
ma-



( SO
maken. Door de onachtzaemheid derfiaven wordt dit uitgeperite fap dikwyls door de Schapen, de Varkens (*) en het gevogelte op de Plantagien gedronken, en ;blykt altoos doodlyk voor hun te zyn ; doch de dieren, alzoo vergeven, worden door de inboorlingen altyd gegeeten. Hoe doodlyk dan dit vergif ook wezen mag in zyn ftaet van raeuwheid, zoo wordt het door 't vuur volftrekt onfchadelyk en gezond gemaekt. Het meel wordt aldus (gelyk ik gezegd heb) door 't bakken onnadeelig en voedzaem; en het uitgeperst vergiftig wortelfap wordt, by de blanke bewoners, zoo wel als by de Indianen, gekookt met wildbraed, peper enz., en dan als een fmakelyke en gezonde Soup gegeten. De beste tegengiften j welke men tot hiertoe tegen de werkingen van de vergiftigende raeuwe Casfava ontdekt heeft, zyn roode peper en rum, terftond ingenomen(f). De zoete Casfava verfchilt van deze alleen daerin, dat zy onfchadelyk is, en een harden, houtachtigen, draed of vezel heeft, welke door bet hart van den wortel henen loopt. (§)
De
' (*) De Varkens vreten den verfchen wortel nochthand» zonder eenig nadeel. (Hoogd. Vert.)
(f) Nog beter, buiten tegenfpraek, Zout van Alslera met Munt-water. Brown Nat. Hifi. of Jam. p. 350. (Hoogd. Vert.)
(§) De Hc-er Brow-n maekt er echter, ter aengehaelde
plaet-



( 33 )
De Wyfjes Poppau (*) is een foort van Pruim* boom. Zy heeft een hollen ftam, en groeit doorgaends omtrent vyftien voeten hoog, en zes of agt duimen dik over 't kruis, zynde geheel ontbloot van takken. Haer (chors is van een ligt bruine couleur , doch geteekend met vlekken, . die door de voetiporen van de afgevallen vruchtbeginfels der bladen zyn achtergelaten. De bladen zyn gemeenlyk aen eiken boom omtrent vyftien in getal, en van omtrent vier voeten omtreks. Zy zyn verdeeld in zeven of agt flippen, welke weder, hoewel onregelmatig, hare onderdeelingen hebben in kleinder flippen, die in ftompe punten üitloopen. Deze bladen worden gedragen door zoo vele holle kruid-vezelige ftelen, van omtrent twee voeten lang, die uit den top van den ftam in een bos voortkomen, en tusfchen welken de bloem-ftelen uitfchieten. Deze laetften zyn kort, en vol bosjes van vyf-bladige bloemen, van een geelachtig witte couleur, die welriekend zyn en in banket en confituren gebruikt worden. De Poppau-vrucht is, als zy jong en klein wordt ingelegd , uitftekend. Zy heeft eene lang-ronde
ge-
plaetze, eene byzondre foort van, en noemtze Jatrofha, folüs palmatis, lobis incertis, radice oblnngd, funiculo valido per centrum ducïo , carne nived. (dezelfde.) (*) CaRica Popaja.
c



( 34)
gedaente, en is, volgroeid zynde, omtrent zes duimen lang. Zy verwisfeit, wanneer zy rypt, haer groene in eene geele couleur. Uiterlyk geJykt zy naer een pompoen, en wordt, omtrent ryp zynde , gekookt en gegeten, nadat men echter eerst haer melkachtig fap, welk van een brandenden aert is, heeft laten uitdroogen. Van binnen is zy hol, en gevuld met een week vleefch, gemengd met vele kleine zaedkorreltjes. —— De Mannetjes Poppau verfchilt van de Wyfjes in twee byzonderheden. Hy draegt geen vrucht, en de bloemfteelen zyn omtrent drie voeten lang.
De Duiven- of Angoolsche- ErwtenBoom, C) is een getakte heester, van omtrent negen voeten hoogte, bekleed met gladde, lange en fmal-pimtige bladen. Hare bloemen behooren tot de zoogenoemde Vlinder-bloemen, en worden opgevolgd door vele bruin-kleurige Peulen, van vorm even als die der Engelfche Erwten, maer platter. Deze zyn verdeeld in vier of vyf celletjes , (f) elk een platte erwt bevattende, die een weinig famentrekkend, maer lekker en voedzaem is.
De
(*) CvTisus Cajan.
(t) De holligheden, waerin de zaden of erwten liggen, zyn van elkander niet afgezonderd , en kunnen dus ook geene eigenlyke celletjes geheten worden. (Hoogd. Vert.)



( 35)
De Arnotta , of Roucou plant, (*) is een houtachtige heester, met eenige wyduitgefpreide takken, gemeenlyk omtrent negen voeten hoog, bekleed met lange, finalle, puntige, groene bladen , die, in eene afwisfelende order, aen de takken ftaen. De middel- en dwerfch-ribben dezer bladen zyn rood. De bloemen zyn vyf-bladig, en van een blaeuwachtig-geele couleur. De bloembladeren bevatten verfcheiden helmftyltjes,.gekroond met purpre helmpjes. Uit het midden van dezen ryst het ftampertje, bevattende het vruchtbeginfel van een opvolgende ftekelige , kegelvormige Peul, die in verfcheiden langwerpige holligheden verdeeld is, welke vol zyn met kleine zaden, die, ryp zynde, een fchoon carmozyn rood vleezig bekleedfej hebben. De Roucou wordt meest door Indianen gekweekt, en deszelfs zaed, in limoen fap geweekt, waerin gom van de Mau* na-boom ontbonden is, levert het geroemde Indiaenfch blanketzel, of decarmozyn-verwuit, met Welke de Inboorlingen hunne lichamen kleuren.
De Fransche Guavaboom is een houtachtige plant, beftaende uit verfcheiden takken, omtrent twaelf voeten hoog, met breede lang-ronde bladen, die paer aen paer aen de takken ftaen. Uit de hoofd-fteng komen verfcheiden recht op
ftaen-
C) Bixa Oreüang.
Ca-



( 3«3
ftaende punten, welke naby den top vol zyn van geele neerhangende bloem-trosfen. — De bloemen , gekneusd zynde, leveren een zeer fterk t'zatnentrekkend en opdroogend fap uit, het welk Dr. Hillary oordeelt een Specifiecq middel te zyn voor de genezing van het fchurfc, het welk onder deze luchtftreek ten uiterften lastig is.
De Americaensche ALoë (*) is niet min verwonderiyk dan fchoon, en wordt doorgaends geplant in tuinen en op wandel-plaetzen. De ftam is altoos groen , gemeenlyk van omtrent negen duimen omtreks en vyfentwintig voeten hoogte. Deszelfs bast beftaet uit fraaje driehoekige op elkander liggende plaetjes of fchilachtige blaedjes, die in een ftekelige punt eindigen, en in grootte afnemen , hoe zy meer den top naderen. Zoo wel door den ftam als door de takken loopt van binnen een witte vooze pit. Kort by den grond is de'ftam door een bos bladeren omringd, welke onmidlyk uit den wortel groejen. Deze bladeren zyn vier voeten lang, en zeven of agt duimen breed in het midden, alwaer zy breeder zyn dan by den wortel. Zy zyn aen het einde fcherp gepunt, omtrent een halven duim dik, met een glad bekleedfel van een fchoon groene coleur overtogen, en hare inwendige zelfftandigheid is wit, voos-en
zeep*
£*) Agave Fivipara. May-pole.



(37) -
zeepachtig. De takken komen, by afwisfeling," op de hoogte van omtrent tien voeten van den top uit den ftam voort. Zyn zyn korten talryk, en dragen elk eene zeer groote en dichte tros van geele bloemen. Elk dezer bloemen wordt gedragen door een korte rol ronde ligt groene fteel, en beftaet uit zes, puntige, bloembladeren, omvangende een gelyk getal van lange helmftyltjes, welke groote helmpjes, vol van een geel ftuifmeel, en in hun midden een ftampertje hebben. Wanneer de bloemen afvallen, komen aen derzelver ftelen breede gepunte bladeren, vast in malkander fluitende in de gedaenu van een zuiger. Deze behelzen het vruchtbeginfel van een volgenden boom; en als zy ryp zyn geworden, valt de ftam omverre, om met den bos bladeren, die hem omringt, en welke dan reeds verwelkt is, te verrotten. Na drie maenden groejens heeft deze boom zyn vollen wasdom, en brengt zyne bloeifems volmaekt voor den dag.
De Zyden-Gras-plant (*) gelykt zeer naer de Americaenfche Aloë, maer zy is zoo dik en hoog niet. Hare bloemen zyn enkeld, beftaende uit zes ei-ronde bladen, omvangende even zoo
vee-
(*) Agave Americana. De gemeene Americaenfche Aloë, die in de Europeefche thuinen overvloedig gevonden wordt, (Hoogd. Vert.)
C 3



( 38 )
veele gehelmde helmftyltjes, die in hun midden een ftampertje hebben. Deszelfs bladen komen in een grooten bos onmidlyk uit den wortel voort, Zyn omtrent drie voeten lang, en.gelyken naer die van de Americaenfche Aloë, uitgenomen dat zy wat dikker, en dat hare randen matiglyk getand zyn , loopende de tusfehenruimten tusfchen de tanden in ftekelige punten uit. De inwendige zelfftandigheid der bladen is eene verzameling van fterke , dunne, witte vezelen of draden, loopende overlangs door de geheele lengte van het blad heên, en vermengd met eene zeepachtige vleezige ftof, welke door de Negers gebruikt wordt, om er mede te wasfehen. De gemelde draden of vezels worden van dit vleefch afgezonderd door kneuzing, weeking en klopping. Het zyden gras wordt voornaemlyk door de Indianen gekweekt, en draegt by hun den naem van Curreta.
De Gemeene ALoë (*), of Aloë-plant, be« ftaet uit verfcheiden bladen , welke zich by de oppervlakte van den grond, uit de fteng uitbreiden. Deze bladen zyn omtrent twee voeten lang, en vyf duimen breed in het midden, doch fmal-' Ier naer de einden, aen welken zy in een punt uitloopen. Zy zyn omtrent zes of zeven liniën dik, en overtogen met een fterk, glad, groen
be-
(*) Aloe VüRA,



( 39)
bekleedzel, zynde aen de randen gewapend met ftevige dunne ftekels, ter wederzyden langs het geheele blad gepjaetst, een halven duim van elkander. In het midden der bladen ftaet een fpichtige kegelvormige fteng, groejende omtrent agtien duimen boven de toppen der bladen uit, en zynde fomtyds gevorkt. Naby den top brengt deze verfcheiden nederhangende , één bladige, geele bloemen voort, waervan eene meenigte zaden komen, die, als zy ryp zyn, klein en zwartachtig van couleur zyn. Binnen het uitwendig bekleedzel der bladen is een zacht, fappig, bitter vleefch begrepen, waer uit een dik geel eiachtig fap verkregen wordt, het welk door de zonne warmte, of hette van vuur, verdikt zynde geworden, de Aloë uitlevert. De door de zon gedroogde Aloë is echter de beste voor inwendig gebruik, en wordt ook ten duurflen pryze ver-, . kocht.
De Groeiende Muskus Plant (*) is omtrent vier voeten hoog, en verdeeld in verfcheiden dunne takken. Derzelver bladen zyn breed, en afgedeeld in drie flippen, die getand en puntig zyn. De bloem is van eene fchoone geele couleur, beftaende uit vyf langwerpig-eironde bloembladeren , welke een grooten ft amper omvangen,
die
(*) Hibiscüs Abelmofcbus. Biefampfiantze.
C 4



C4o)
die van boven omringd is van purpere helmpjes J bedekt met geel ftuifmeel. Op de bloemen volgen groene , kegelvormige , vleezige Peulen , van omtrent twee duimen lengte, en één duim orotreks.^Deze, te gelyk met de bladen en takken, zyn omzet met vele fyne, hairige airen, of borftels, welke, als de Peul ryp is, lievigheid en veerkracht genoeg hebben, om eene hevige en pynlyke aendoening te verwekken, wanneer men ze met eene bloote hand aenraekt. De holligheid der Peulen van binnen is in langwerpige fchotten verdeeld, die in getal ën richting overeenkomen met hare hoeken van buiten. Deze holligheden zyn vol kleine eironde zaden van eene donkere bruine couleur, en eenigzins gekromd in eene halfronde gedaente. Deze zaden verfpreiden een fterken Muskus-reuk,en zyn vol van oly, welken men in deze gewesten voor een fpecifiecq middel tegen de beet van vergiftige flangen houdt, wanneer men dien inwendig gebruikt, en tevens een phefter, uit gekneusde zaden famengefteld, op de wonde legt; welk beiden ik met goed gevolg heb zien in 't werk Hellen.
De Ocro-plant (*) heeft veel gelykheid met de Muskus-plant, uitgenomen dat zy niet riekt, en geenen der fcherpe borftels heeft, welke de
laetst-
(*) Hibiscus Escuknius,



(4i )
laetstgemelde onderfcheiden. Derzelver Peulen worden, jong en teer zynde, gekookt, en leveren eene fmaeklyke en voedzame fpyze uit, zynde van een fnotterig,flymerig en glibberachtig famenweefzel. De llavinnen, die zich een miskraem willen veroorzaken , hebben door ondervinding geleerd, dat het gebruik van deze Peulen zeer dienltig is, om te voren de wegen van de baermoeder glibberig te maken.
De Ruige-Boon (*) is een lang, dun kruipend rank gewas. Deszelfs bladen, die dun, van eene middelmatige grootte, en puntig zyn, ftaen aen drieën aen de ranken, en zyn met een zacht dons overtogen. De bloemen hangen er in trosfen aen. Elke bloem beftaet uit twee fmalle purpre bladen, van omtrent zes lynen lang. Tusfchen dezen is een lang, wit,fcherp gepunt fteeltje, (f) waer uit verfcheiden helmftyltjes , die gekroond zyn met helmpjes, ryzen. Elke bloem wordt opgevolgd van een Peul, in gedaente en grootte zeer gelykende naer een Engelfch ErwtPeul,
(*) Stizolobiumpedunculhbipartithaxiïïaribus. BrCwn Kat. hifi. of Jam. p. 290. n. 2. Siliqua Hirsuta or CowIteh.
(t) (Pointaf) Waerfchynlyk het ftampertje, of de helmftyltjes hetzelve omvangende, en in één fchilletje of vüesje te zamen gegroeid. (Hoogd. Vert.)
c5



C 40
Peul, maer platter, en bevattende eenige kleine purpere boonen. Deze Peul fchuilt in een dik, bruin bekleedzel, zamengelteld uit zeer fyne, flyve, veerkrachtige hairen, of airtjes, zoo fcherp gepunt, dat zy, de huid aenrakende, eene ondraeglyke jeukte veroorzaken : maer derzelver worm-verdryvende kracht, welke in Europa onbekend is, "(*) maekt haer ontegenfpreeklyk èener byzonder opmerking waerdig. Hier van zal ik U hierna een zeer naeuwkeurig bericht geven, dewyl ik zeer byzonderlyk kennisfe heb aen de voorbeelden van derzelver ongemeene uitwerkingen.
Gember is een foort van Riet. Uit deszelfs fteng, welke omtrent. zestien duimen hoog is, fchieten, in eene afwisfelende order, verfcheiden lange, fmalle, kruidvezelige bladen, in eene fpirael-ronde richting, en eindigen in een fcherpen punt. De wortelen beftaen in vingerswyze klaeuwen of trosfen. Aen de zeekust van Gulena is de grond ongemeen gefchikt tot de Gemberteelt, gelyk zy het nog meer byzonder is tot den Rystbouw; want de Ry'st wil een grond hebben, die dikwyls aen overltroomingen van verfch water is bloot gefield: en hier heeft men het voldoende
ge-
(*) Brown heeft die reeds bekend gemaekt. (Hoo&d. Vert.)



(43)
gevonden, alleen het land van deszelfs boomen te zuiveren, en de Ryst op den onomgefpitten grond te werpen, wanneer zy gereedelyk wortel fchiet, met de weelderigfte vmchtbaerheid groeit, en een verbazenden oogst uitlevert.
De Indiaehsche Yams (*) zyn byzonder eigen aen dit deel van het vaste land van Ametica, zynde dezelve onbekend op alle de West-Indifche Eilanden, en verfchillende van de Guineefchs Tam, en van die, welke zich onderfcheidt door hare ftekelige ranken, offchoon echter deze beiden hier met goed gevolg gekweekt worden. De Indiaenfche Tam is een meelachtige wortel, van een roodachtig purpere couleur omtrent van dikte als een mans vuist, en zeven of agt duimen lang. Zy gelykt eenigzins naer dePoiatce, maer heeft eenen haer byzonder eigenen en zeer aengenamen fmaek (f). Zy wordt op kleine hoogten geplant, en brengt een lange dunne rank voort met
groo-
(*) Diöscorea alata.
(|) De Heer Kalm verhaelt in het 2^ Deel zyner Rei* ze door Noord-America, dat hy, ten huize van den Heer Franklin , te Philadelphia, deze Tams gegeten heeft. Zy waren uit de West-Indïên derwaerds gezonden , want in fenfylvaniën teelde men ze niet, en gemelde Refziges vondtze minder fmakelyk dan de Patatoës, en niet waerdig, dat men beproefde, of zy ook iu Noord-America tieren wilden. (N. V.)



C 44 )
groote vingerswyze bladen. Zy heeft omtrent tien maenden tyds noodig, om volkomen te rypen, gerekend van den tyd af, dat ze geplant is.
Thands zoude ik kunnen voortgaen tot het be« fchryven der verfchillende foorten van de Oranjen, de Adams-Appelen, de Chineefche, Sevilifche en zuure Oranjen-boomen ; gelyk ook die der Lisbonfche en St. Heiena's Limoenen. De Limoen, Citroen, Bergamot, Sappadüle, Mammee, Cuftard-Appel, en Cashew-boomen ; mitsgaders den Tamarinde-boom, de Arabifche Jasmyn, de Water-limoen , de Granadilla-rank of Pas/iebloem, benevens de Ananas of Pyn-appeltxn. enz. Maer dewyl dezen niet aen Guiana byzonder eigen zyn, en reeds herhaelde malen zyn befchreven, en dewyl ik by die befchryvinge niets nieuws noch gewichtigs te voegen heb, zal ik ze zonder verdere aenmerking voorbygaen, als onverduldig zynde om my te begeeven in die wyduitgeftrckte bosfchen , welke ik thands met even veel verbazing, als verwondering befchouw, zynde met een altoos groenend loof verfierd, en pronkende met boomen wier hooge toppen zich verbergen in de overhangende wolken: Bosfchen, in welke de milddadige hand der goedertierene Nature, in eene fchoone onregelmatige wanorder, eene ontelbare verfcheidenheid, eene eindelooze meenigte van groeiende voortbrengfelen geplaetst heeft, en
in



(45)
in welken eene even ontelbare verfcheïdenheid van diergelyke fchepfelen hun levensonderhoud en fchuilplaets vinden. En hier kan ik my niet weêrhouden van klachten over de onvergeeflyke lusteloosheid en onachtzaemheid der befchaefde bewoneren dezer gewesten , waervan Hechts weinigen ooit deze bosfchen verder betreden hebben, dan zich de bekrompen grenzen hunner plantagiën uitftrekken. Hier aen heeft men het te wyten, dat de eigenfchappen dezer verbazende meenigte van planten en kruiden, welke hier het aerdryk overal bedekken, meestal onbekend blyven. Men kent er velen van voor allerdoodlykst vergiftig, en vele anderen openbaren ons duidlyk de ongemeenfta eigenfchappen , en zouden ontwyffelbaer als de allerheilzaemfte geneesmiddelen in gebruik gebracht kunnen worden.
Ik heb meenige dagen in een gevaerlyken en meestal vruchtloozen arbeid doorgebracht, trachtende de natuur en hoedanigheden van deze planten te ontdekken, en dikwyls heb ik door voelen , ruiken , proeven , op verfchillende tyden, alle myne verfcheiden zinnen en zintuigen of in wanorde gebracht, of hevig aengedaen gevonden, zonder dat ik in ftaet was te bepalen, aen welke der meenigvuldige voorwerpen, die ik onderzocht had, ik deze ongemeene uitwerkingen moest toefchryven. ., Multa venientis «evi populus ignota
„ no-



( 46)
nobis fciet- Multa fseculis, tune, cum memo„ ria noftri exoleverit, refervantur." Seneca.
In het belchryven der in Guiana in het wild groejende voortbrengzelen zal ik geene andere order in acht nemen dan die van derzelver grootte, en daervan zelfs zal ik fomtyds afwyken uit hoofde der ongefchikte wanorder van deze onbegrensde en meestal ondoorzochte wildernisfen. — En hier moet ik U vóóraf verzoeken geen bericht te verwachten van eene eindelooze verfcheidenheid van voortbrengzelen, wier eigenfchappen en deugden, de lusteloosheid van het tegenwoordig gefiachtjter ontdekkking,aen eene meer onderzoek grage nakomelingfchap, heeft overgelaten.
De Cabeage-booai (*) is de eerfie, dien wy
be-
(*) Pa/ma 3. Brown L. c. p. 345. of eene foort daer aen zeer na verwantfehap. (Hoogd. Vert.) Het Engelfch woord Cahbage beteekent in hetNeêrduitfcb een Kool; doch ik heb dit woord onvertaeld gelaten, om dat het denkbeeld van een Kool zeer wyd verfchilt van dat, het welk wy van de vrucht van den Cabbage-boom ons moeten vormen , gelyk uit onzes Schryvers herhaelde befchryving daervan zal biyken. De Hoogdüitfche Overzetter heeft Cabbage-tree vertaeld door Koolboom, en Cabbage door Kool. Men zou den boom den grooten Palm- of Dadel-boom kunnen heten. Wanneer ik het woord Cabbage vertaeld heb, heb ik het gedaen door den algemeenen naem van vrucht. (N. V.)



E 47 )
befchryven moeten uit hoofde der voorgefielde order van grootte. Zyn (lam, groeiende uit ontelbare dunne lange wortelen, heeft omtrent zeven voeten omtreks, en gemeenlyk een hoogte van honderd en twintig voeten. Hy is zonder bochten , regtftandig, en regelmatig van den wortel tot den top fpits toeloopende. Hy heeft in 't geheel geene takken, dan ter hoogte van omtrent honderd voeten van den grond, waer ter plaetze de fchors van eene ligtgraeuwe in eene donker groene couleur verandert. Naby den top fchiet hy vele groene takken, die, van omtrent twintig voeten lengte, zich allerwege rechtlynig uitbreiden , en voorzien zyn van zeer vele aen de twee tegen elkander fiaende zyden kort by ée'n ftaende gevederde fpits in een punt toeloopende bladeren, van omtrent derde halve voet lang en tusfchen twee en drie duimen breed, korter wordende, hoe zy meer aen de einden der takken ftaen. De bloeifem, indien zy dien naem dragen mag, bot aen dat deel van den ftam uit, daer zich de afchcouleur van den bast met het groen vereenigt. Wanneer zy eerst voor den dag koomt, is zy eene groene fchilachtige fcheede van twintig duimen lengte en vier duimen breedte, welke van binnen vol is van van elkander onderfcheiden uitpuilende knobbels, befloten in vezelige draden. Hieruit koomt eene meenigte van kleine eivormige
No-



(48)
Noten, van grootte als een ongefchilde Koffy-bes," welke de vruchtbeginfels van toekomende boomen bevatten. Aen den bovenften top van den ftam vindt men de -Vrucht, befloten in een groen fchilachtig bekleedzel, welk bekleedzel haer ontnomen zynde, zy zich voordoet in lange, dunne, witte, murwe bladen of lagen, in fmaek zweemende naer een Amandel. Sterk en houtachtig is de zelfftandigheid van den ftam, doch heeft in zyn hart, even als alle de Palmboomen, tot wier geflacht hy behoort, eene holligheid, in welke eene foort van pit is opgefloten.
De Etaboom, fchoon kleinder, is van hetzelfde foort als de voorgaende. Hy brengt een Cabbage voort, even als deze; maer zyne Nooten, die aen zeer groote risten by elkander groejen, zyn kogel-rond en van grootte als een kloeke Druif. Zy zyn omkleed met eene geele vleezige zelfftandigheid , van omtrent twee liniën dikte, welke zeer aengenaem en lekker is. Hieronder is een harde fchil, bevattende de kern, welke het vruchtbeginfel eens toekomenden booms is.
De Cocarito-boom gelykt naer den voorgaenden , maer is zeer laeg, zynde zelden meer dan dertig voeten hoog. Deze brengt de fmakelykfte en aengenaemfte Cabbage voort van all' de Palmfoorten. Deszelfs Nooten, hoewel eenigzins naer de voorgemelde gelykende, zyn minder lekker.
De



(49)
De buitenfte fchors van zyn ftam wordt, om zyne ongemeene hardheid , in lange fcherpe fplinters gefpleten, welke, met het vergif der Worara beftreken zynde, voor punten dienen .aen de kleine vergiftige pylen der Indianen, welke door een hol riet, door hun aen den mond gezet, doör fterk blazen een goed eind weegs worden voortgedreven;
De Manicolè is de minfte van alle de Paltnfoorten, fchoon hy doorgaends zonder bochten i rechtftandig, en allengs toeloopende, ter hoogte van veertig of vyftig voeten, opfchiet, dewyl hy zelden boven de agt of negen duimen middellyns heeft. Hy is overtogen met een ligt bruine fchors, vast met het hout vereenigd. Deze echter neemt eene groene couleur aen, omtrent drié voeten beneden den top, en vormtéén fchilachtig bekleedfel voor de Cabage, welke byna deri omtrek heeft van een mans vuist,. en de lengte van ten naesten by drie voeten, gelykende naer: die van den eigenlyk zoogenoemden Cabagebootn, even als ook de bladen en takken, fchoorf dezen echter veel kleinder en korter zyn. De ftam heeft, zoo lang hy ié, leden van twee'tot drie voeten van elkander. Deszelfs buitenfte harde houtachtige ftof is niet boven een halven duini dik , eii wordt in eene foort van dunne fmallë plankjes gekloofd, waervan men hier te lande D ysek



(5ö) ;
veelvuldig huislyk gebruik heeft. Deze boorü draegt noch bloeifems, noch noten, maer eene bloemfcheede die kort by den top uitwafcht, en zich verdeelt in twintig of dertig ongelyke houtachtige draden of vezels. Dezen worden hier, uit hoofde van haer gebruik, Broms geheten * De Cabage-boom is eigen aen velen der West-Indifche Eilanden, maer de Eta,de Cokar-Eta,(*) en de Manicole fchynen byzonder aen Guiana en Terra Firma. De vrucht, welke zy voortbrengen, is zacht, lekker en aengenaem, en wordt of gekookt, of als Salade gegeten; maer een langdurig gebruik daervan heeft men hier bevonden winderige opfpanningen en buik-loopen te veroorzaken; offchoon men deze uitwerkfelen veel al kan voorkomen door het ryklyk gebruiken van roode Peper. Meestal is de geheele ftreek aen deze kust, tusfchen de vyftig mylen van Zee, befiagen met Manicoles, (f) welke algemeen gehouden worden een zeker getuigenis te dragen vandevruchtbaerheid van den grond, waer men ze ook moge aentreifen.
Den
(*) Boven noemt de Schryver hem Cocarito, dus moes ©f hier, of daer, een drukfout zyn ingeflopen. 'tSchym my toe, dat dit ook plaets heeft omtrent het woord Broms, zoo even voorgekomen: 't zal, denk ik, Br ooms moetaa zyn, en dit beteekent Bezems. (N. V.)
(f) Zie boven ep bl. 10.



(5± )
Den Zydén-Catobn-soob* (*) had ik, dë order van hoogte volgende, terftond na den Cabbaze-bonm behooren te befchryven; doch ik oordeelde het gevoeglykst, alle de Palm-foortigen achter elkander te doen volgen. Hy is omtrent honderd voeten hoog, en ten naesten by twaelt voeten in den omtrek. Zyn fchorfch is ligt groen , rondsom bezet met korte dikke ftekels, Hy heeft peen takken beneden de zeventig of tachtig voeten van den grond, Aen de uiteinden van elke tak zyn zeven lange fmalle bladen, in zulke regelmatige order in het ronde gefchakeerd, dat zy gelvken naer zoo Vele afdeelingen van één vinperwys-blad. Even buiten dezen ftaen half-rondvormige, naer rozen gelykende, uit vyf witte blaedjes beftaende bloemen, bevattende het ftampertie tusfchen vyf helmftyltjes, voorzien van helmpjes, terwyl de geheele bloem van een groenen kelk omvangen wordt. De bloem wordt opgevolgd van een kegelvormige Peul, hebbende omtrent vier duimen lengte. Deze Peul opent zich, wanneer zy typt, en fielt de katoen ylui2en daerin bevat wordende, aen den wind bloot. Deze vluizen beftaen in korte, fyne, zydachuge draden,vermengd met kleine zwarte zaed-korrelsDe inzamelingen hier van gefchieden om de drie
1»-.
(*)' BoalBAX Pentandrum*
D &



C 52)
jaren.' De ftam van dezen boom, door middel van vuur uitgehoold, levert een Indiaenfche Canoe uit, die dikwyls zeventig voeten lengte heeft, en bekwaem is tot het vervoeren van zeer groote ladingen.
De Locust-boom (*) is meenigmael zeventig voeten hoog, en negen over kruis dik, behoorende tot de Peuldragenden. De ftam heeft een ligt afch-graeuwen bast, en gaet recht op zonder takken tot naby den top, alwaer zich dezelven zeer talryk uitbreiden, verfierd met langwerpig ronde bladen, van omtrent drie duimen lengte, en eene donker groene couleur. Dezen zyn paer aen^paer gevoegd, hebbende elk paer een afzonderlyke fteeL, en gemeenlyk door de middelfte blad-rib in twee ongelyke deelen verdeeld. De bloemen behooren tot dat foort, welke men vlinder-bloemen noemt, en worden opgevolgd van platachtige Peulen, van omtrent drie duimen lang en anderhalf breed, welke, ryp zynde, ligt bruin van couleur zyn. Hierin zitten drie purpere kerns, eenigzins naer Windfor-boonen gelykende, maer kleiner. Dezen zyn overtogen met eene ligt bruine, meel- en fuiker-achtige zelfftandigheid, welke door de Indianen met groote graegte gegeten wordt, en ook in der daed zoet en lekker is. —
Uit
(*) Hymenaea Couvbarih



Cm.)
Uit de voorn aemfte wortel-takken van dezenboom zypert een heldere, doorfchynende, harst-. achtige Gom. (*) of van eene geele^ of van eene roode couleur. Men vindt dezelve onder de wortelen in den grond, in groote klompen byéén ge-, loopen , en wanneer men dezelve, ombindt inAlcohol, of tweemael overgehaelden wyngeesti (want in een waterachtig fcheivocht laet zy zich niet fmelren) levert zy een vernis uit, dat zelfs voortreffelyker is, dan de• Chineefche Gom-Lak..' Het hout is van eene ligt bruine couleurvast , zwaer en duurzaem, zinkende irt het water^ ge-.; lyk meestal het hout in deze gewesten groejende.
De Groene Hart- of Sipeiraboom (f) ver-: fchilt van den Locust Hechts weinig iu dikteenhoogte. Men heeft er tweederlei foort van , zwar-. te en geele, welke eeniglyk door de couleur vanden bast en het hout, welke in de eerst gemelde, veel donkerder is dan in de gelen , onderfcheiden. is. Deze boom heeft geene takken, dan nae'rby zyn top. Zyne bladen zyn lang, fmal en puntig, en ftaen afwisfelender wyze aen de takken. De bloemen zyn vier bladig en van eene geelachtige witte couleur. Dezen worden opgevolgd van eene meelachtige, kogel-ronde vrucht, van
(*) Gummi of Rejina animae in de Apotheken, (t) Laurus Chloroxylum. Cogn'OoJ-{reet
P.3



C 54 >
omtrent één duim middellyns, waervan de Indianen, wanneer zy verzuimd hebben zich van eene genoegzame hoeveelheid Pifangs, Casfava-wor-. iels enz. te voorzien, fomtyds een zeer gemeen foort van brood bereiden, Het hout van den groenen hart-boom, vooral van die van het zwarte foort, is van zeer veel waerde, uit hoofde van deszelfs zwaerte, vastheid en duurzaemheid.
De Purpere Hart-boom groeit tot eene gelyke hoogte en grootte met den voorgaenden. Zyn fchorfch is glad en donker bruin. Hy fchiet zyne takken naerby den top. Dezen hebben middelmatig groote langronde bladen, die paer aen paer verdeeld zyn. De bloemen zyn roodachtig, en vyfbladig, en worden opgevolgd van kleine carmozyn roode besfen, met zaden. Het hout is van een helder carmozyn roode couleur , maer deszelfs buitenfte wordt, wanneer het lange tyd aen de lugt is blootgefteld geweest, allengskens donker purper kleurig : het is zeer zwaer en duurzaem, en wordt nog hooger gefchat, dan dat van één der vorige boomen.
De Bullet-boom wafcht gemeenlyk omtrent vyftig voeten hoog, maer heeft zelden meer dan zes of zeven voeten omtreks. Zyn fchorfch is groen en glad, en vast met het hout vereenigd. De ftam is, even als die des vorigen, ontbloot van jakken tot naerby den top. Zyne bladen zyn lang,



C55)
en fmalst digt by de ftelen, De bloemen zyn vyfc-bladig en van een roodachtig blaeuwe couleur, en worden opgevolgd van kleine purpere besfen. Het hout is uitermate vast, zwaer en duurzaem, en deszelfs fpecifique zwaerte overtreft zelfs die van zee water. Het heeft een donker-bruine couleur, geteekend met vele kleine witte vlekken; en het wordt voor het allerbest hout tot Asfen en Roeden enz. in de Windmolens gehouden, het welk eenig land oplevert. (*)
Boog-hout , of Wasceba is in grootte en hoogte omtrent gelyk aen het voorgaende. Deszelfs bast is bruin, en eenigzins gevoord. De bladen zyn donker groen, en eivormig lang van gedaente.De bloemen zyn wit en talryk; en de besfen, welke dezen opvolgen, klein en bruin. De i«dianen gebruiken het hout, welk ligt bruin, zwaer, duurzaem, en ongemeen veêrkrachtig is, om er hunne bogen van te maken.
De Yzer-hout-boom (f) wafcht doorgaends omtrent vyftig voeten hoog, en de ftam heeft vyf of zes voeten omtreks, en eenen graeuwachtig witten
(*) Ik heb de woorden Arms en Shafts vertaeld door Asfen en Roeden, om dat ik geene andere wist, die misfchien des Schryvers meening beter uitdrukten. Maer ik vreeze toch, dat hy iets anders bedoelde. (Necrd. Vert.)
Q) Erythrojcylon areolatum.
D 4



ten bast. De bladen zyn glad, ligt groen, om{re it drie .duimen lang, anderhalf breed, en fmalst by de ftelen. De bloemen zyn wit, en worden opgevolgd van kleine besfen met zaed; doch de buiten fchil en inwendige zelfftandigheid dezeE besfen is van een levendig rood. De zwaerte en duurzaem heid heeft , aen dit hout den naem van Tzer-hout gegeven. De Indianen maken daervan groote zware knuppels, met fcberpe kanten, van welken zy zich als beledigend wapentuig bedienen ; en één flag daer mede, is meer dan genoeg, om iemand de harsfenpan opteklooven. De Lofust- de Groene-hart- de Purperc-hcirt- de Bulkt' Boomen, en het Boog-hout en Tzer-hiut, groeijen allen in het binnenst gedeelte van dit land, in een droogen en hoogen grond. Alle deze hoornen worden gehakt tot timmerhout, en meest gebruikt tot het ftichten van Wind-molens. Zy worden in groote meenigte, en met zeer groote kosten, vervoerd naer de Engelfche West-Indifche Eilanden, in welke men ze aen de planters verkoopt voor niet minder dan vyftig ponden fter> lings eik hout, vooral de besten. Dit veroorzaekt 4e Engelfche planters groote kosten , waer van men in deze gewesten geheel vry is, gelyk zy Jnsgelyks door vele andere moeilykheden, waerften zy zyn bloot gefield, gedrukt worden.
De



(57)
De Pokhout-boom (*) groeit hier te lande doorgaends tot omtrent veertig voeten hoogte en de omtrek van den ftam is van drie tot vier voeten, verfpreidende zich in meenigvuldige takken , welke voorzien zyn van ftompachtig gevederde, en gepaerde bladen. De bloemen zyn vyfbladig en violetkleurig. Zy worden • opgevolgd van roodachtig geele besfen, die klootvormig en van gemeenzaem gebruik in geneesdranken zyn. Het gebruik van 't hout, en de geneeskundige eigenfchappen van deszelfs gom zyn algemeen genoeg bekend. Daer is een wit foort van Pokhout , het welk alleen door zyne witte bloemen onderfcheiden, en dus een basterd-foort is.
De Wilde Kaneel-boom is hoog, maer dun. Hy draegt Waden veel gelykende naer lauwrierbladen, van omtrent vier duimen lang, en anderhalf breed, zynde glad, puntig en donkergroen. De bloemen zyn geel, en worden opgevolgd van kleine roode besfen. De bast des booms is ruig, eenigzins gevoord, omtrent twee liniën dik, bruinkleurig, en hebbende eene geurige, kruidige en prikkelende fmaek.
«De Mawna-boom wafcht omtrent vyftig voeten hoog, en zyne ftam verdeeld zichrafchin vele takken. Zyne fchors is oneffen en ligt bruin. Zyne
m
(*) Guajacuii Officinale- Guajacum Tret^
D 5



($8 )
bladen zyn Iang-rond: Zyne bloemen talryk, carmozyn rood en vyf bladig, Zy worden opgevolgd van nooten, die, als zy ontdaen zyn van haer fchilachtigen dop, zoo in vorm als in voorkomen, naeuwkeurig gelyken naer de Oost-Indifcbe Muscaet-noot, maer zoo min in reuk als fmaek ëenige fpecery - geur openbaeren, Wanneer er infnydin» gen in den ftam van dezen boom gemaekt worden, zypelt er een geelachtigen gom uit, die ontbindbaer is in een waterachtig fchei-vocht, en één der inmengzelen is in de bereiding van het be* roemd lndiaenfch Blanketzel.
De Launa-isoom bereikt omtrent eene hoogte van vyftig voeten, zynde zamengefteld uit vele takken, bekleed met een gladden graeuwen bast, en voorzien van donker groene, langwerpig-eivormige, en by de ftelen fmalst zynde bladeren, die op hunne oppervlakte eenigzins ruig zyn, en paer aen paer aen de takken ftaen. De bloemen zyn wit en vier bladig, en worden opgevolgd van eene eironde vrucht, in grootte gelyk aen de Lisbonfche Limoen , met een ruigen graeuwachtig groenen fchil. De inwendige zelfftandigheid van de vrucht gelykt naer die eenes Appels, beide in couleur en in vastheid ; doch zy is eenigzins har- der. Het lap van deze vrucht wordt, van wit, fchoon, donker, blaeuwachtig purper, wanneer het korten <yd aen de lucht wordt blootgefteld -%
en



C 59 )
en derzelver inwendige zelfftandigheid levert, ge. kneusd en in water afgetrokken zynde, die by de Indianen zoo zeer geliefde, en in couleur zeer naer den Indigo gelykende, verfftof uit, met welke zy hunne lichamen befchilderen, door er eene verfeheidenheid van figuren optemaken , beantwoordende aen de invallen eener weelderige maer onbefchaefde verbeelding, Deze figuren, aldus op het vel gefchilderd,zynvolftrektdoorgeenetot hiertoe bekende middelen uittewisfchen, dan na het verloopen van negen of tien dagen. Als die tyd verftreeken is, beginnen zy gemeenlyk van zelf te verdwynen, en zyn fpoedig geheel onzichtbaer. Men maekt ook van deze vrucht een fchoonen Inkt, doch welke insgelyks in een korten tyd onzichtbaer wordt, en derhalven zeer gefchikt is, om er veelerlei bedrog mede te plegen. Maer even hierom is deszelfs gebruik, onder bedreiging der geftrengfte ftraffen, verboden.
De Roode Mangroove-boom (*).is gemeen aen byna elk gewest tusfchen de Keer-kringen, maer echter tot hiertoe nimmer naeuwkeurig befchreven, zynde de wyze van deszelfs groejing ongemeen, verwonderlyk, en aen hem byzonder eigen Hy wafcht uit verfcheiden fterke houtachtig»
(«) Rhizqehoba Mangle.



C 60)
tfge wortelen, die, twee of drie Ta'rds (*) boven de oppervlakte van den grond voortloopen, eer _ zy zich vereenigen in den ftam, die dik, hoog en in verfcheiden takken verdeeld is. Uit den ftam {bruiten verfcheide taaje houtachtigefcheuten, van omtrent drie liniën dikte in den omtrek, welke neêrwaerds ftrekkende, zich in den grond wortelen. Naer mate de boom toeneemt in hoogte en zwaerte, worden deze fcheuten talryker, en men ziet ze niet Hechts van den ftam, maer zelfs van zyne hoogfte takken, als zoo vele koorden, geleed op den afftand van eiken kleinen voet, zonder eenige tak of blad. neerhangen, eindigende in een puntigen knobbel, die zich eengatmaekt in de aerde, en wortelen fchiet. Deze fcheuten nemén, 'nadat zy in de aerde zyn ingedrongen, in dikte, fterkte en vastheid toe, en worden als zoo vele ftutten, die den boom onderfteunen tegen het geweld van het afloopend water, en die het gebrek der onvastheid van den grond vergoeden, en te famen een óndoordringbaer bofch vormen. De takken zyn vol groene ei-ronde bladen. De bloem is een kleine fchilachtige kegelvormige kelk, beftaende uitvier bruinachtige bladen, die
. het
' (*) Een Tard is een Maec van drie voeten, doch forn«yds veiftaet men ér Landmeters Roeden door. (N. V,



Q6t )
het ftampertje omvangen. Deze wordt opgevolgd van een platachtig bruine Peul, bevattende fommige zaden, naer boonen gelykende. De buitenfte fchil van den bast is ligt graeuw, maer zyne inwendige zelfftandigheid is rood, fterk zamentrekkend, en by de Spanjaerden in gebruik tot het bereiden van leder. Het hout is zwaer, vast-en duurzaem.— Ik heb vergeten te melden, dat deze boom alleen in lage, vochtige gronden wafcht, en langs de oevers van afloopende wateren. Daer is een foort van witteA hoog-
landfche Mangrove,&\t op eenigen afftandvanhet water groeit, en, dewyl de Natuur nooit iets vruchteloos doet, ontbloot is van de gemelde fcheuten, welke aen de Roode Mangrove Hevigheid geven.
De Cassia Fistula, of Pyp-Casfie-boom groeit doorgaends ter hoogte van veertig of vyfnr? voeten , overkleed met eenen ligt bruinen, eenigzins gevoorden , en oneffenen bast. Hy draegt zyne takken, die talryk zyn, aen den top. De bladen zyn weinig, van eene middelmatige grootte, fmal en puntig. Naby de einden der takken komen trosfen van vele geele vyf-bladige bloemen, die gevolgd worden van neerhangende, rolronde, hout" achtige, aen de einden rond gefloten pypen, van een donker bruine couleur, en gemeenlyk omtrent agtien duimen lang, en tusfchen de twee en drie in den omtrek dik, De fchil of bast van deze py«
pers



pen is van het ééne tot het ander einde over hare lengte met een naed, als waren de twee zyden tegen elkander gevoegd $ en zynde de ééne van deze naden een weinig uitpuilende; Van binnen zyn de pypen hol, en door zeer dunne fchilachtige middelfchotten verdeeld in kleine vakjes, of laegjes,en elk fchilletje, welk deze vakjes vormt, is bekleed met een zoet, zwartachtig, zacht openend vleezig velletje, bevattende daerenboven elk vakje eenige kleine, gladde, platte zaedjes. Deze boom is aen Guiam natuurlyk eigen; hy groeit er in 't wild overvloedig, wat men ook ten tegendeele hier van moge verzekerd hebben.
De Tetermer-boom bereikt doorgaens omtrent vyftig voeten hoogte, en zyn ftam dikwyls agt of negen voeten omtreks, zynde befloten in een ligt kleurigen eenigzins oneffen bast. De bladen zyn ligt groen, glad, omtrent vier duimen lang, twee breed, en fmalst by de ftelen. Het hout ge]ykt zeer veel naer het Mahogny-hout, maer is iets ligter, zachter, bleeker, en zoo goed niet van nerf. Men kan het echter fraei polysten, en er goede meubilen van maken. Het groeit hier in grooten overvloed, en levert planken voor zolderingen in de huizen, en meest allerleie dingen tot huislyk gebruik.
De Caraba , of Crabboom, heeft eene hoog* te van omtrent veertig voeten, meenigvuldige
tak-



(6*3)
takken, en lange, fmalle, donker groene bladem Hv draegt eene meenigte van witte bloesfems, welke opgevolgd worden van noten, omtrent zoo groot als kaftanjen, zynde van eene platachtig hoekige gedaente. In een dunnen, bruinen, bastigen fchil is befloten een witte, olyachtige kern. Van deze kernen maken de Indianen, door kneuzing, weeking, en koking, een geelachtigen, bitteren , boterachtigen oly, waermede zy, tot velerlei nuttige einden, ftandvastig hun naekt vel fineren en wryven. Gelyk dit fineren, uit hoofde der ongemeene bitterheid van den gemelden oly , hen bevrydt van het fteken der Musquitoos, (*) het welk, dewyl zy naekt zyn, zeer lastig wezen zou , zoo houdt het ook hun vel zacht, het welk anders, daer zy altoos aen de zonneftralen zyn blootgefteld , hard zou worden, behalven dat het, hunne zweetgaten verfioppende , een al te fterke uitwaesfeming voorkoomt, en hen behoedt voor verkoudheid, welke hun de daeuw , regen enz. niet zelden zou veroorzaken.
De Savory-boom heeft veele takken, bereikt omtrent veertig voeten hoogte, en heeft een donker-bruinen bast. De bladen zyn ligt groen, eivormig,
(*) Een foort van Musgen. Zy worden hierna befchre: ven. (N.VO



C 65 )
De Simaruba-boom (*) is aen Guiana byzon= der 'eigen. Hy groeit doorgaends aen de oevers der Rivieren, op een aenmerkelyken afftand van zee. Als hy volwasfchen is, bereikt hy omtrent veertig voeten hoogte, zynde getakt en eenigzins krom. Zyn fchorfch is glad en ligt-bruin. Hy heeft groote langwerpige eironde bladen, die afwisfelend aen de takken ftaen. Ik heb hem nooit bloem
pf vrucht zien dragen. De Simaruba is
of de bast der wortelen of die der takken. Maer de eerfte is de beste en krachtigfte tot gebruik in de Loop, voor welke het als een zonderling goed middel wordt aengemerkt. Zy is van een geelachtig witte couleur, en-bitterachtig van fmaek. Zy verfterkt de maeg, is eenigzins zamentrekkend, geurig, en pis-dryvende.
De Wallabah-boom heeft doorgaends naby de veertig voeten hoogte, en twee voeten omtreks. Zyn fchorfch is roodachtig bruin, en eenigzins met klooven. Zyne bladen zyn groot, donker
(*) De hier befchreven boom fchynt van de Bursera Gummifera, die anders voor de Simaruba gehouden wordt, onderfcheiden te zyn: ten minflen geeft de hier gegeven befchryving niet te kennen, dat hy gevederde bladen heeft„ die aen de Burfera eigen zyn. Ook ftaen de afzonderlyke blaedjes, die één gevederd blad uitmaken , niet af* wisfeiende aen de Burfera. (Hoogd. Vert.)



( 66 )
ker groen, en fmal aen beide de einden. Onder den fchorfch heeft hy een dunne witw ipint, maer van binnen is zyn hout donker roo4d kleurig , fraei geteekend met witachtige ftrepe'n en vlakken. Het is hard, zwaer en glanzig, en zon zeer fraei fchrynwerk kunnen uitleveren, indien het wat minder fplyterig was. Nu maekt het deze eigenfchap zeer bekwaem, om er duigen voor Suiker-vaten van te klooven, waertoe het eeniglyk gebruikt wordt. De bast is eenigzins bitter,' en een zeer goed braekmiddel, het eenigfte, welk de Indianen in dit gedeelte van Guiana ooit gëJ bruiken. Zy koken doorgaends twee of drie drachmen in een Ouart (*) water, waervan zy weinige lepels vol drinken, die terilond de maeg tot braking aenzetten; deze teugen worden herhaeld," tot dat de noodige ontlasting is te weeg gebracht.
T)zx\Americaenfchen Müskaet-noot-eoom treft men niet aen, dan in het meest inwendig gedeelte van het land. Men heeft my verzekerd , dat hy tot eene aenmerkelyke hoogte en dikte groeit;maer dewyl ik hem zelf nooit gezien heb,' kan ik er geene byzondere befchryving van geven. De Vrucht wordt ons toegevoerd door de
ver-,
(*) Qtiart is een Engelfche Maet, houdende omtrent een Pint, of, zoo fommigen zeggen , een Mengelen, (N. VO



( 7o )
Hy vondt er eenen boom , behoorende tot de Laurieren, uit vveJks fchorfch, die te voren toevallig gekwetst was geworden, eene kleine hoeveelheid van wezenlyke Camfer-Gom (*) gezyoerd was, klevende aen het gekwetfte deel, en welke buiten bedenking dezelfde was, met die, welke ons van het Eiland Bomeo wordt aengebracht. Het is aen dergelyke onverwachte toer vallen, dat wy alle onze Americaenfche ontdekkingen te danken hebben. Zy hebben zich zeiven als opgedrongen aen onze trage opmerkers. De meenigvuldige zeer krachtige geneesmiddelen echter, welke aldus meer door toeval dan door onderzoek in de Americaenfche VVildernisfen ontdekt zyn, en die waerfchynlyk toch maer een onaenmerklyk gedeelte zullen uitmaken in vergelyking van die, welke wy nog niet kennen, behoorden anderen aentezetten tot een naeuwkeuriger en uitgeftrekter onderzoek in deze ondoorzoch-
te
(*) Men heeft evenwel tot hiertoe nooit gehoord, dat de echte Camferboom (Laurus Campbord) in West-bulis gevonden is. Misfchien is het een uiterlyk gelykend voortbrengzel, maer van een ganfch anderen aert, waer van de Schryver hier fpreekt. Het is toch bekend, dat vele geWasfen een Camfer geven. En echter zou het niet geheel vreemd zyn, dat de O.ost-Indifche Camfer-boom ook in de Nieuwe Waereld groeide. De Heer B. Jacquin heeft den Kaneel-boom wel op Martiniquegevonden. (IIoogd. Vert.)



(7i)
te faosfchen, welke, uit hoofde van hunne grootte en vruchtbaerheid, een ryken oogst beloven van* nuttige ontdekkingen aen een ieder , dien het aen geen vermogens noch goedwilligheid ontbreekt , om eene onderneming uittevoeren, die ten oogmerk heeft, om de gemeene ellenden van het menfchdom te verzachten ; eene onderneming, welke, daer zy bedoelt de gezondheid en het geluk der menfchen te bevorderen, derhalven overvloedig eene openlyke befcherming en aen moediging zou verdienen, welke toch altoos noodzaeklyk zal zyn,om de uitvoeringe van zoodanige oogmerken te doen by der hand nemen en naer behooren te onderfteunen, zoo lang het '"menfchdom zich laet befturen door die driften en beginfelen, welke men in alle eeuwen en in alle gewesten der waereld even zeer onaffcheidbaer van de menfchlyke natuur bevonden heeft.
De Witte Caneee (*) of Winter aenfchelast, zoo als zy gemeenlyk genoemd wordt, is het voortbrengzel van eenen boom, die in het inwendig deel des lands in meenigte groeit. De Indianen, die aen de Rivieren van Esfequebo en Demerary verre landwaerds in wonen, brengen en verkoopen ze aen de blanke bewoners. Het is een witte fchorfch, dikker dan caneel, en in
lan-
(*) Winterania Canclla.
E 4



Jange pypen gerold, die een fcherpen, prikkel lenden, kruidigen fmaek heeft; doch deszelfs ger neeskundige eigenfchappen zyn reeds genoeg bekend.
Bourracourra , gelyk het by de Indianen genoemd wordt, maer by de Franfchen geheten, Bois du Lettre, en by de Hollanders, Letterhout, is het hart van een boom, die eene hoogte van omtrent dertig voeten bereikt en meenigvuldige takken heeft, bekleed zynde met eenenroodachtig bruinen bast. De ftam heeft onderfcheiden dikten, doch is zelden meer dan van zestien of achtien duimen middellyns. Zyne bladen, die van eene middelmatige grootte zyn, zyn fraai en fpits. De bloemen hebben vyf bladen en zyn purper kleurig. Zy worden opgevolgd van kleine roode besfen. Het hart van den boom, omkleed met een zeer dikken witten fpint, is zelf zeer dun,, zynde zelden meer dan van twaelf duimen omtreks in een boom , die zestien duimen middellyns heeft. Dit maekt, dat er veel arbeids aen vast is, eer men flechts een klein ftukje van dit hout bekomen kan, het welk gevoegd by de onyergelyke fraeiheid daervan,en de fchaerfchte der boomen, porzaek is, dat het, zelfs hier te lande, daer anders het hout gemeenlyk niet veel in tej is, zeer duur is. Dit hout is zeer zwaer, hard en vast, hebbende een zeer fynen, gelyken
draed.



C7S )
draed, en zynde van een fchoone donker roods kleur, bont,in elk deel van deszelfs geheele zelfftandigheid, met zwarte vlekken en figuren, uit welke men eene ingebeelde gelykheid aen Letters gehaeld heeft, waervan daen het door de Europifche volken met den naem van Letterhout is beftempeld geworden. Het is vatbaer voor eene polyfting, die allerfraeist is, en eenen glans weêrkaetst als van een fpiegel,of ten minften grooter, dan die van eenig ander glad gemaekt hout, welk tot hiertoe bekend is. Maer deszelfs geringe dikte laet zelden toe, dat men er eenig gebruik van make, dan voor wandelftokken en eenige zeer kleine ftukken huisraed. De Indianen ondertusfchen maken er ook bogen van; doch dezen dienen hun meer tot fieraed dan tot gebruik.
Men heeft insgelyks langs deze Rivieren eene groote meenigte van Ebben, (*) Fuftick, (f) en Spaenfche Ceder • boomen , benevens vele andere foorten van kostbaer hout, eeniglyk bekend by derzelver Indiaenfche namen, als Urobolla, Cer-
(*) Waerfchynlyk Aspalathus Ebenus. Linn. Brya. i Brown. Want het rechte Ebbenhout koomt uit Oost-Indië, maer dit heet in (Vest-Indië Ebony. (Hoogd. Vert.)
(f) Morus Tincloria. Het is een foort van geel hout, door de Verwers gebruikt om geel te verwen. Het koomr meest uit de Barbados, (N. V.)
' E5



( 74 )
rebobolla , Copperbolla, Hatchebolla enz enz. doch eene befchryving daervan zou verdrietig, vervelend, en misfchien van weinig nut zyn. (*) De Ducolla Appel-boom groeit gemeenlyk omtrent dertig voeten hoog, en beftaet uit veele takken. Hy heeft een graeuwachtig bruinen bast. Zyne bladen zyn fmal, lang eivormig, en eenigzins gelykende naer die van een Europifchen Appelboom. De" bloesfèms zyn van een geelachtig witte couleur. Op dezen volgt de Appel , die een groene ftekelige fchil heeft , binnen welke eene zacht roodachtig bruin kleurig vleefch vervat is, gemengd met vele zeer kleine zaden. Dit vleefch heeft een zeer lekkeren fmaek, eenigzins zweemende naer dien van geconfyte Queeën. — Men heeft in dit land eene groote verfcheiden- beid van lekkere en gezonde vruchten, die in de onbebouwde bosfchen in het wild groejen, en die een aenmerklyk deel uitmaken van het gewoon voedzel der oorfpronglyke bewoneren; maer myn plan gedoogt niet, dat ik mjf in eene byzondere befchryving daervan inlate. —• Uit de binnenfte gedeelten van het land brengen de Indianen een zeer lieffelyk reukwerk, het welk in de knoppen
of
(*) Door de behandeling eens Natuurkundigen zou zulk eene befchryving wel zeer verraaeklyk, leerzaem en nuttig kunnen worden. (Uoogd. Vert.)



( 75)
of botten van een klein boompje begrepen is. Deze knoppen zyn kegelvormig, omtrent zes liniën lang, en van een roodachtig bruine couleur, verfpreidende een zeer aengenamen reuk. Men draegt ze bier gemeenlyk in de fnuifdoozen, om er de fnuif een geur door bytezetten, en hier van daen worden zy,- by de blanke bewoners , doorgaends Snuif-Reukwerk (Snuf Perfume) geheten.
De Samee-boom heeft eene hoogte van tusfchen de twintig en dertig voeten, een alch-kleu« rigen bast, en fmalle puntige bladen. Van binnen beftaet die bast uit lange dunne, fterke draden, gelykende naer hennep-draden, en de Indianen maken daervan hun touwerk en gewone hangmatten.
De Hearree-boom groeit gemeenlyk aen de boorden der Rivieren, op eenigen afftand van zee, en enkeld op zich zei ven, waerom men hier zegt, dat hy uit hoofde van zyne vergiftige eigenfchappen alle planten naby zich doet fterven. Hy groeit gemeenlyk twintig of vyfentwintig voeten hoog. Zyn bast is graeuw en onglad,overtogen meteen witachtig mofch. Zyn takken zyn weinig en ftaen alleen naby den top. Zyn bladen zyn ruig en oneffen , en van een doove groene couleur. Bloesfem of vrucht heb ik hem nooit zien dragen. Men houdt hem hier voor aller doodelykst vergiftig;
en



aenraken, wanneer zy deze doppen bereiden, noch zelfs daerna, voor dat zy hunne handen dezelfde bewerking van zuivering, als de doppen, hebben doen ondergaen.
Nibbkes (zoo als zy door de blanke bewoners zoo wel als door de 'Indianen geheten worden) zyn een foort van houtachtige koorden, van groote lengte en verfchillende dikte, zynde van een halven tot zes duimen over 't kruis. De Spanjaerds noemen ze Bejucos. (*) Zy zyn zeer meenigvuldig in het binnenst en verhevenst gedeelte des lands, alwaer men ze ziet opklimmen tot aen de toppen der hoogfte boomen, ontbloot van takken en bladen beiden, van daer weder nederwaerts hangen op de aerde, op nieuw wortelfchietende, en den top eens naby ftaenden booms bereikende, alzoo van boom tot boom een groot einde voortgaende, in fchuinfche, vlakke en rechtfiandige richtingen, even als het touwwerk van een Schip; en fomtyds zich door elkander fungerende;
dan
(*) Bejuco in het Spaenfcb is buiten twyffel het zelfde •met het geen de Franfcbe in America Liane noemen, een algemeenen naem voor alle die plantgewasfen, welke met veele ranken eene onbefchryffelyke lengte voortloopen, en de boomen zoodanig aen elkander vlechten, dst het fchier „onmooglyk is door de bosfchen voort te komen. Men vindt hier van veel in alle Reis-Befchryvingen. (Hoqcd. Vert.)



( 79 )
ddn weder zich vlechtende rondsom de naestbyftaende boomen, in opgaende cirkels of Hangentrekken, en dezelven doodende door enkele zamendrukking; terwyl eindelyk fommigen hunne wortels in de Hammen van andere boomen fchieten, en hen doen verdorren, door hen van voed-
zel te berooven. De zwaerften van deze
Nibbees worden meenigvuldig gebruikt, om VrachtSchepen aen den wal te maren; terwyl de ligtften door de Indianen in dunne teenen gefpleten worden, om tot zeer veele nuttige einden te dienen, ^n in zonderheid tot het^ vastmaken van de Troelie-bladen op de daken der huizen. —— Ondertusfchen zyn er Nibbees van verfchillende foorten en eigenfchappen. Die, welke rond zyn, zyn gemeenlyk onfchadelyk; doch die, welke plat, hoekig , of met overlangfche groeven gevoord zyn, zyn doorgaends van een allerverderffelykflen aert. Echter zyn er op dezen regel eenige uitzonderingen. De Worara, welke het voornaemst inmengzel is in de bereiding van het doodïyk Indiaenfch Pyl-gift, is van de platte foort. Ik zal van dit vergif hier na een byzonder bericht geven. Het venyn van fommigen dezer Nibbees is zoo werkzaem en doodlyk, dat velen 'der Indianen een fchrik hebben zelfs van ze te fnyden.
Va-



( 80 j
Vanilla (*), of Banilks zyn vruchten vati een houtachtig, peuldragend, rankgewas, dragende groote hoekige bladen, en onregelmatige bloemen, beftaende uit zes bloembladeren, waervan er vyf in het ronde gefchakeerd zyn, en het zesde, welk in het midden ftaet, en hol is, omringen. Op deze bloemen volgen peulen, welke, wanneer zy ryp zyn, ten naesten by rond, fmal, omtrent zes duimen lang, en e'e'n duim in den omtrek dik, een weinig gerimpeld, zacht, olyachtig en roodachtig van couleur zyn. Binnen den buiten fchil is een roodachtig merg begrepen, vermengd met veele, kleine, zwarte zaden, van een kruidigen fmaek, en geurigen reuk, zweemende eenigzins naer den balfem van Peru, Derzelver gebruik in de Chocolade is reeds t'over bekend.
Batts-bane (f) is insgelyks de vrucht van een houtachtig rankgewas, groejende aen de waterkanten , en opklimmende by de nabyftaende boomen. (§) Het draegt een groot driehoekig
blad,
(*) Epibendrum Fanilla.
(t) Letterlyk zou dit beteekenen Weêr-muis-vergif, (N. V.)
(§) 't Is derhalve een foort van Nibbees, Bej'ueos of Uancs. (N. V.)



( 8i )
hkd, en heeft naby zyn top verfcheiden lange ftelen , waeraen trosfen van blaeuwachtig witte vyf bladige bloemen hangen, die opgevolgd worden door trosfen van kogelronde eenigzins hoekige vruchten, befloten in gladde, groenej bastige ichillen. Zy zyn van omtrent negen liniën middellyns , en worden eeniglyk door de Indianen gebruikt tot het vergeven van Vleermuizen, (waer van men hier grooten overlast heeft) en tot welk einde zy van zeer goeden dienst zym
Troelies zyn misfchien de grootfte bladen £ welke tot hiertoe ontdekt zyn in eenig deel der waereld. Elk blad wordt gedragen van een afzonderlyken fteel, die onmidlyk uit den wortel voortkomt, en de middelfte rib wordt van het blad, loopende door deszelfs geheele lengte heen*' Deze ftelen zyn hard en dik, zynde naby den wortel van omtrent drie duimen omtreks, en allengs dunner wordende tot aen het eind. Elk blad is van twintig tot dertig voeten lang, en van twee tot drie voeten breed. De vezels zyn fterk , en vast aen elkander verbonden van het ééne einde tot het andere, zonder eenige flippen of verdeelingen. Tien of twaelf dezer bladen groejen doorgaends in éénen bos te zamen, uit eene verzameling van dunne en vezelige wortelen. Uit het midden der bladen koomt een korte fteng ten voorfchyn, dragende een tros van geelachtig witE te



( 8a)
te bloemen, die een groot aental van groote kogelronde noten voortbrengen. Deze noten hebben een ruigen bruinen buitenfchil, en een dikken, harden zwarten dop, bevattende in zyne holte een harden kern, en hebbende deze holte door een klein rond gat eene opening door den dop heen. Als men door dit gat den kern er heeft ihtgehaelt zonder den dop te breken, gelykt die dop een klein hand-granaat, en zou daer voor des noods dienen kunnen, uit hoofde van de zwaerte, dikte en hardheid. De Troèlies groejen hier in groote meenigte , en zyn een zeer kostbaer voortbrengzel, dienende, om, met weinig moeite , de daken der huizen op eene zeer voordeelige wyze te bedekken , dewyl zy de allerzwaerfte flortregens zeer wel afkeeren, en vele jaren duren kunnen.
De Muccomucco groeit altoos in 't water, aen de boorden der Rivieren. Van onderen heeft hy doorgaends agtien of twintig duimen omtreks, fpits toeloopende naer boven, zoo dat hy aen den top niet boven tien lynen middellyns heeft. Hy is gemeenlyk agt of tien voeten hoog, en heeft leden , die eenige weinige duimen lang zyn. Zyn bast is glad, en ligt bruin kleurig, en van binnen heeft hy een zachten voozen pit. Aen den bovenften top verdeelt hy zich in twee of drie groene .ftelen, hebbende elk een groot eirond blad.
De-



( 86 )
yisfchen, welke- zy er mede vangen. Ook kart jk niet begrypen , hoe dit anders kan plaets heb* ben by die van Guyaquil, dewyl men nog nimi mer den menfch tegen de nadeelige uitwerkzelen van eenige voortbrengzelen van natuur of kunst veilig, noch zelfs eenig dierlyk geitel, zoo groot als dat van den menfch, zoo ligt, als het zyne, door geneesmiddelen of vergif aengedaen gevonden heeft. Ik wil echter de geloofwaerdigheid der zake niet ontkennen uit hoofde van derzelver onwaerfchynlykheid; offchoon ik uit eenige byzonderheden in de wyze, waerop dit door UIka verhaeld wordt, opmake, dat hy dit meer verhaelt op bericht van anderen, dan uit eigen pndervinding.
Cürrawattie , zoo als zy door de Indianen genoemd wordt, is de vrucht van een groote plant, welke men doorgaends in de vlakten aen den voet der zandheuvels, in het binnenfte van het land, aentreft. Deze plant beftaet uit een bos van roodachtige kruidvezelige Helen, van vier of vyf voeten hoog, en dragende groote, gladde, dikke bladen, van eene langwerpig eironde gedaente, en zynde omtrent agt duimen lang. In het midden dezer bladen flaet een regt-ftandige, taeje vezelachtige fteng, van omtrent twee voeten hoog, die onmidlyk uit den wortel voortkoomt, en in het ronde yerfierd is met een bos groote



(87)
vïeefch-kleurige, vier bladige bloemen, welke door korte roodachtige Heekjes aen de fteng vast zyn. Elke bloem wordt opgevolgd van een vierkante eenigzins eivormige vrucht, een weinig grooter dan een walnoot. Deze vrucht beftaet uit een digten, hoekigen tros van kleine kruidige zaedkorrels, die in fmaek en in reuk veel overeenkomst hebben met de P ar adys-greinen (*). Zy zyn befloten in een fchil, die uit vier vereenigde deelen beftaet. Die fchil is omtrent twee liniën dik, en vol van een doorfchynend roodachtig, purper fap, welk eenigzins zamentrekkend is, en by de Indianen gebruikt wordt in oogziekten. Wanneer men het gebruikt als inkt, verandert het door de lucht in een fchoon zwartachtig blaeuw, het welk onveranderlyk ftand houdt. Het deelt ook eene foortgelyke couleur mede aen linnen, 'catoen enz. maer het geraekt fpoedig aen het gisten, nadat het is uitgedrukt, ten zy men het gebruike, en als dan neemt het eene doffe groene couleur aen. Daer is ook een kleinder foort, het welk men doorgaends by het groote aentreft. Deszelfs vrucht hangt aen een dunnen langen fteel, zich in eene meenigte van takken uitbreidende, die zich over de oppervlakte van den grond uit-
ftrek-
(*) Zoo heet by de Kruidkundigen, het geen anders be». kend is onder den naem van groote Cardamom, (N. V.) F 4



(90 )
j, Multam adhuc reflat operis, multümqüe re* r9i Jiabit, nee ulli nato poft mille faecula praeclu* }, ditur occafio, aliquid adjiciendi"
De groote lengte, welke deze Brief reeds bereikt heeft, verplicht my om tot eene toekomende gelegenheid uit te Hellen het fchryven rakende myne eigen en byzondere omftandigheden. Gelukkiglyk hebben deze flegts weinig verandering ondergaen, zedert ik laetst de eere had U te verzekeren, dat ik altoos vol van genegenheid en pchtinge zal volharden te zyn:
Waerde Broeder!
UUW Enz,
TWEEt



( 9i >
TWEEDE BRIEF.
Rio JDemerary 15. ï766'
Waerde Broeder!
Nadat de onaengename omftandigheden, die zich in myn byzonderen toeltand onlangs opdeeden, en waervan ik U voor weinig dagen een bericht gefchreven heb, thands gelukkiglyk zyn uit den weg geruimd, heb ik vryheid om het Onderwerp der Natuurlyke Gefchiedenis weder by der hand te vatten, buiten welks beoeffening er misfchien geene bezigheid is, gefchikt, om aen een befchaefd verftand meer redelyk vermaek te yerfchaffen. De meeste andere wetenfchappen eindigen in twyffel en onzekerheid, en na zyn leeftyd in moeilyk onderzoek gefleten te hebben, heeft men niet zelden het doodlyk verdriet van te ondervinden, dat men of een harsfenfchimheeft naergevolgd, of een voorwerp, het welk de Natuur bedekt heeft met duisternis, waerdoor het fcherpst ziend oog eens menfchen niet kan heen zien. De gefchiedenis der daden en uitkomften
is,



c 92)
is, wel is waer, niet gepaerd met deze onaengename te leur Hellingen, maer echter verzeld van eene reeks van treurige toevallen en onaengename waerheden, die ons eene meenigte van verdrietige en dikwyls vernederende aenmerkingen opleveren , welke overvloedig in fiaet zyn om de voldoening te matigen, die de geest fchept in de befchouwing der verfcheidenheid en veranderlykheid der ondermaenfche voorvallen. Maer de beoefening der Natuurlyke Gefchiedenis, die altoos eindigt in zekerheid, is onverzeld van deze onaengename gevolgen, en laet aen den geest het vol genot van dat vermaek, welke dezelve altoos ondervinden moetin de vergelykingdereenvouwdigheid, verfcheidenheid en fchoonheid der Natuur, in hare gewone werkingen, met die {pelende voortbrengzels, in welke zy het doorzicht van een eindig verftand zich doet verliezen: en terwyl die gefchiedenis ons de krachten en eigenschappen leert kennen der voorwerpen, beiden die ons omringen, en die van ons verwyderd zyn, mitsgaders derzelver gebruik ter vervulling der behoeften en gerieflykheden van het menfchdom, zoo ftrekt zy ten zelfden tyde natuurlyk om den geest te vervullen met gevoelens van dankbaerheid jegens zynen weldadigen Schepper.
Ik heb voorgenomen U in myn tegenwoordigen Brief eene befchryving te geven van de Dieren,



(93)
ren, welke het land van Guiana bewonen, en té gelyk met het menfchdom deelen in 't genot van ' deszelfs gemeene zegeningen. Men kan die gevoeglyk verdeelen in Land-dieren, Zee- of Waterdieren en Halfflachtigen; doch dit laetfte foort zal ik, om noodelooze verdeelingen te myden, onder de Clasfe der Land-dieren brengen, en dezen zal ik , naer het voorbeeld van Ray , fchikken naer hunne meest bekende eigenfchappen, bewarende de befchryving van den Menfch, met die van zynen Godsdienst, Zeden en Gewoonten tot het onderwerp voor eenen volgenden Brief, in plaets van hem, met Linnaeus, in éénen rang te ftellen met Apen.
Onder de verfchillende foorten van Land-dieren fchynen de Viervoetigen allereerst opmerking te vorderen, als zynde met betrekking tot den menfch de gewichtigften der dierlyke fchepping, uit hoofde of van hunne wederkeerige dienften, of van hunne onderlinge vyandfchap. Dezen zyn of Wilde of Tammen; doch het getal der laetft'en moet natuurlyk klein zyn in Guiana, alwaer het altoos durend gemis van winter, door alle menfchelyk toevoorzicht voor hun beftaen onnoodig te maken, hen in ftaet ftelt tot het leiden van een leven van woeste vryheid en onafhanglykheid.



(94)
Ik zal echter my niet ophouden met ontleedkundige befchryvingen van het inwendig en werktuiglyk zamenftel van de Dieren dezes lands, welke my buiten de palen zouden voeren, die ik my heb voorgefchreven, en miifchien Hechts weinig aengenaemheids zouden in hebben. Maer ik mag hier niet voorby te herhalen, het geen ik te voren beloofd heb, ten aenzien van den ftyl dezer Proeve. De Natuurlyke Gefchiedenis heeft, even als andere wetenfchappen, haer byzondere tael, en het kenmerk dezer tael, even als dat van de werkingen der Nature, is eenvouwdigheid, welke in de befchryving van Dieren nog noodzaeklyker is dan in die van Planten; en deze eenvouwdigheid onder vreemden tooi te verbergen zou even onnatuurlyk en belachlyk wezen, als eenen Aep met menfchelyk gewaed optefchikken.
Van de Clasfe der Dieren met ongekliefde hoeven zyn er flechts drie, naemelyk het Paerd, de Ezel, en de Zebra of Indiaenfche Muil-ezel, waervan er echter niet één aen Guiana of eenig deel van America natuurlyk eigen is. Doch door de Spanjaerden en andere Europeefcbe volken zyn de twee eerstgemelden alhier overgeplant, en zeer talryk in de grazige ftreeken in de nabuurfchap der Rivier Oronoque, alwaer zy in het wilde loopen, zoo wel als de Muil-ezels, die uit een Ezel en eene Merry oorfpronglyk zyn*



C 93 )
fa ftaet Hellen tot het zwemmen. Lab at zegt; dat de Negers er jacht op maken; maer in dit gedeelte van Guiana houden zich noch de Blanken, noch de Negers immer met de Jacht op, latende dezelve eeniglyk over voor de Indianen, als zynde derzelver natuurlyk bedryf, waerin zy alle anderen overtreffen.
Behalven de Varkens, welke men uit Europa herwaerds gebracht heeft, welke op veele plaetzen in wilden veraert zyn, zoo zyn er twee foorten, die byzonder eigen zyn aen deze Gewesten van America tusfchen de Keer-kringen, en inzonderheid talryk in Guiana. Dezen zyn de Pecary en Warree. De Pecary (*) is zeer veel kleiner dan de gewone Europeefcbe Varkens, en zyn rug is bezet met lange, dikke, flyve, overeind ftaende borftels, van omtrent vyf duimen lang. Hy is merkwaerdig uit hoofde van een klier, veel gelykende naer een navel, waer voor men ze ook ten onrechte algemeen gehouden heeft, ftaende op de rondte van den rug, boven de achter pooten, en welke een melkachtig vocht ontlast, verfpreidende een muscus-reuk. Doch dewyl door Dr. Tysfon, die een dezer Dieren had ontleed, eene byzondere befchryving van het zelve gegeven is, zal ik my vergenoegen met alleen , acn-
(*) Svt Tajasfu. Muscus-Ferken.



(99)
aentemerken; dat het verre af is van zoo vfeesfeï Jyk te zyn,als men het heeft afgefchilderd: want, fchoon zy doorgaends in troepen, ten getale van omtrent honderd, by elkander zyn, vallen echter de Indianen hen altyd aen, en het mist hen zelden, dat zy er niet een ftuk of veertig van dooden, eer zy het ontkomen. De Indianen zyn zeer verflingerd op dit Wildbraed; maer de blanken , die zelden het vleefch van de Pecary eten j hebben er een afkeer van uit hoofde van het kliergezwel op deszelfs rug. De voorzorg, welke Wafer (*) zegt, dat de Indianen van Dariën gebruiken, om dit kliergezwel, terlïond nadat het Dier gedood is, weg te nemen, wordt insgelyks in acht genomen door de Indianen vaii Guiana.
Het Warree-zwyn is van gelyke door Waé-er vermeld , doch niet door eenigen anderen Schryver der Natuurlyke Gefchiedenis. Het iS hier nog overvloediger dan de Pecary, het welk het ïafjgrootte overtreft; en men treft het, even als dezen, doorgaends in groote troepen aen. Iri grootte en gedaente heeft het zeer veel overeenkomst met het Europeefche Varken, maer zyne oorèn zyn kleinder, zyne flagtanderi grooter, en elk gedeelte van zyn huid is dik bezet met lange
groo;
(*) Vid. Voyage to the Ifthmus of America, G st



C ioi )
baer voor een Musket-kogel. Men heeft aen de Kaep de Goede Hoop, onder deze Dieren , die verbazend groot zyn, wegende dikwyls tusfchen de twee- en drie-duizend ponden; doch te Esfequebo halen zy niet boven de twaelf honderd j indien ik wel onderrecht ben , want zelf heb ik nimmer gelegenheid gehad 'om er een te zien. — Het vleefch wordt zeer hoog gefchar.
De Laubba, zoo als het door de Inboorlingen en Europeeè'rs beiden geheten wordt, is een halfflachtig Dier, aen Guiana byzonder eigen, en waervan nooit eenige befchryving is overgezonden naer Europa. Het lichaem van dit Dier is rond, kort, en dik, en in grootte gelyk aen een Big, die vier maenden oud is. Deszelfs hals is dik en kort, en zyn kop gelykt zeer veel naer dien van een Neêrlandfchen Bulhoud, of Pugdog, maer zyn oogen en ooren zyn veel kleinder. Het heeft geen ftaert. Zyne pooten zyn kort, en de klaeuwen hebben veel overeenkomst met die Van een hond. De Laubba heeft fyn kort hair, van een caftange-bruine couleur, uitgenomen onder den buik, al waer het wit is. Maer dit caftange-bruin is geteekend met witte ronde vlakken, van omtrent drie duimen in den omtrek. Deze Dieren leven van gras,graen en vruchten. Wanneer zy vervolgd worden nemen zy doorgaends de wyk in kreeken, en zwemmen een groot eind G 3 on-



C 102 )
pnder het water heen, offchoonzy zelden zoo diep duiken onder de oppervlakte, dat zy voor de Indianen, die ze gemeenlyk onder water met de pyl fchieten, onzichtbaer worden. Hun vleefch is by uitftek lekker en malfch, en wordt by de Europeeërs gefield boven alle gebraed, zelfs het Wild-braed van de Wirrebocerra niet uitgezonderd.
De Dieren van het Apen geflacht zyn, in dit deel van America, in grooter aental en verfcheidenheid, dan in eenig ander deel des bekenden aerdbols , voor handen. Deze uitgeftrekte verfcheidenheid, van den Orang-outang af tot den Sacca-winkee toe, en de moeilykheid om ze te krygen, heeft my doen befluiten, om het voornemen te laten varen, welk ik voorheen genomen had , om U namelyk eene naeuwkeurige befchryving van alle de verfchillende foorten te geven; doch welke ik thands volkomen verzekerd ben, dat bezwaerlyk in e£n gewoon boekdeel in Oclavo zou kunnen vervat'warden.
Indien men zich op de berichten der Inboorlingen verlaten mag, (want ik heb nimmer gehoord , dat iemand der blanke bewoners van dit gewest, welke zelden diep in de bosfchen komen, dit Dier gezien heeft) dan is de Orangoutang van Guiana veel grooter, dan de Africaenfcbe of de Oost-Indifche. Men geeft
hem.



( 103 )
hem, in alle de verfchillende talen der Inboorlingen , namen, die een Wild-menfch beteekenen. ^ De Indianen fchetzen hem af als van vyf voeten lengte, gaende recht overeinde, en hebbende een menfchelyke gedaente, doch een huid met dun, kort, zwart hair. Doch ik vermoede, dat de vrees der Indianen, die zeer bang van hem zyn, iets tot zyne lengte toegedaen zal hebben. Zy zetten 't op een loopen, zoo ras zy er een bemerken; zoo dat zy er nooit een levend gevangen hebben, veel min eenige moeite genomen hebben , om ze tam te maken. Zy vertellen meenige verfierde gefchiedenisfen van deze Dieren, en verzekeren , even als de bewoners van Afnca en Oost-Indiè'n, dat zy gewoon zyn de Mannen met geweld aen te vallen , en de Vrouwen te verkrachten.
De Aep , dien men hier Quato noemt, is groot, en heeft over het geheele lyf lang zwatt hair, uitgezonderd in het.aengezicht, dat kael en gerimpeld is. Zyne ooren zyn groot en van gedaente als menfchen-ooren, zyne oogen ftaen diep in de kasfen gezonken, én zyn neus heeft veel overeenkomst met die van een Neger, doch zy is kleinder. Zyn lichaem is omtrent twee voeten lang, en heeft, over de borst gemeten, omtrent agtien duimen omtreks. Hy heeft noch baerd, G 4 noch



zy onderling afkeerig fchynen van op deze byeenkomften te zwygen, en onwillig om zich van het vermaek te berooven, van het hunne toetebrengen tot deze luidruchtige vrolykheid. Er is buiten dezen nog een andere Baviaen, iets grooter dan deze huiler, die lang roodachtig hair, groote ooren, een langen rooden baerd, en een langen dikken ftaert heeft. Deze Dieren maken een, zoo 't mooglyk is, nog Ieelyker, gefchreeuw, dan de vorigen; maer gelukkiglyk zyn hunne gezelfchappen zoo meenigvuldig niet. (*)
Gelyk de Orang-Outang de grootfte is van alle de Apen in Guiana, zoo is de Sacca winkee (f) de kleinfte. Zyn naem is van Indiaenfchen oorfprong; maer aengenomen by alle de Blanke bewoneren. Het geheele lyf van den Saccawinkee is, van den kop af tot aen den wortel van den ftaert toe, omtrent zes duimen lang. De ftaert zelfheeft omtrent negen duimen lengte; en is bezet met zeer lang zwart hair. De kop is klein, gelyk ook de ooren, die ten naesten by rond zyn. Zyn neus is dun en plat, en zyne oogen zyn eenigzins uitpuilende, en glinfterend zwart. Het aengezicht is bezet met een fyn, wit, donzig hair,
en
C) Deze is de Simia Seniculus van Linnaeus. SyJI. Nat. 37. (f) Simia Pithoecia Linn.



C 107 )
en bet lichaem met lang glanzig zwart, het welk wit is aen de punten. Men maekt deze Dieren in meenigte tam, en hunne potzen en grimmasfen zyn zeer vermakend: maer nooit kan men hen die boosaertlge flinksheid afkeren, welke hen pnderfcheidt, en natuurlyk eigen fchynt.
Tusfchen den Quato en den Saccawinkee zyn er nog veele foorten van deze Dieren, van eene middelbare grootte, welke het my, al kende ik ze ook allen, onmooglyk zyn zou onderfcheidenlyk te befchryven. Maer, fchoon ik my nu omtrent drie jaren in Guiana heb opgehouden, kan ik echter geenzins voorgeven alle de verfchillende foorten dezer Dieren gezien te hebben, dewyl my byna daeglyks eene verfcheidenheid derzelve is voorgekomen, 't zy onder die, welke door de Indianen waren gevangen, 't zy onder die, welke ik zelf in de bosfchen ontdekt heb, alwaer zy zoo meenigvuldig zyn , dat men er met één opllag van 't oog dikwils twintig te gelyk ziet. Voor het overige heeft men van deze Dieren niet weinig overlast, dewyl zy meenigmael op dePlantagien vruchten, Tarw, Ryst enz. komen ftelen. Doch zy ondernemen dergelyke ftrooperyen niet, dan met groote flimheid, gebruikende altoos de voorzorg van op een wélgeplaetften hoogen boom een fchildwacht uit te zetten, die hen van de aennadering eens vyands, zoo die komen mocht,
moet



C 108 )
moet waerfchuwen: en men zegt, dat zybybeurten dezen post van wacht te houden bekleeden, en dat, zoo zy door verzuim of onoplettendheid van hunnen fchildwacht overvallen worden, zy hem zeer geftrengelyk ftraffen.
Onder de Dieren van het Katten-geflacht koomt in Guiana de voorrang toe aen den Tyger. Deze is wat kleinder, dan die van Africa, en over het geheel ranker van geitel, maer zyn kop , zyn muil, zyne ooren, zyne pooten, zyne teenen en zyne nagels zyn in alle opzichten, ten aenzien van hun vorm, gelyk aen die van den evengemelden. Zyn hair is op den rug grysachtig bruin, geteekend met zwarte ftreepen, die van den kop naer den ftaert loopen. Aen de buik is het hair wit, doch met gelyke zwarte ftrepen verdeeld als op den rug. De ftaert is omtrent agtien duimen lang, en heeft ronde ringen van zwarte en van bruinachtig gryze couleur, welke om den anderen elkaer opvolgen. Het is een zeer wreed en boosaertig Dier, dat meenigmael zich op de Plantagien vertoont, en er Varkens, Schapen enz. van wegneemt. Ook zyn de menfchen ivoor hunne aenvallen niet veilig, vooral in die tyden van het jaer, dat zy jongen hebben , wanneer zy zeer moedig en roofgierig zyn , gelyk*de Indianen daervan fomtyds de doodelyke ondervinding hebben. Zedert ik my aen deze kust heb opgehouden,is het
ver-



De Guiaenfche Das is omtrent agtien duimen lang, en heeft eene fyn hairige donker caftange bruin kleurige vacht, uitgenomen aen den buik, alwaer zy witachtig geel is. Zyn ftaert die eene lengte heeft-van omtrent zestien duimen, is geteekend met ftrepen, die de couleur van het buikhair hebben. Zyn kop is eenigzins rond, zyn fnoet is lang, en zyn bek groot. Zyne ooren zyn klein, zyne oogen zwart en uitpuilende, en zyne pooten kort en dik.
Het Dier, welk door de blanke bewoners van Guiana een Indiaensch Conyn, en door de Inboorlingen Puccarara (*) genoemd wordt, fchynt van een middelfoort te zyn tusfchen den Haes en het Conyn. In grootte, couleur van hair en gedaente heeft het de meeste overeenkomst met den Haes ; maer in den fmaek van zyn vleefch, en in het maken van holen onder den grond, koomt het overeen met het Conyn. Zyne pooten zyn omtrent vier duimen lang; zyne ooren zyn eenigzins klein en rondachtig; zyn buik is wit, zyn kop is byna volmaekt als een hazenkop; Het heeft gekloofde lippen,, maer geen ftaert. Het is zeer vruchtbaer, en zyn vleefch verftrekt den Indianen wel de helft van hun dierlyk voedzel; dewyl het Dier zoo meenigvuldig is en veel
ge-
(*) Lepüs Brafiknfis. Likn. Tapeti. Marcgr,



gemaklyker gevangen wordt dan eenig ander, heï welk even fmakelyk zou zyn. Waerfchynlyk is dit het zelfde foort van Dieren, welk Wafer befchryft als eigen aen de landengte van Daniê'n.
Men treft in Guiana ook fomtyds Americaenfche Stekel-varkens aen, doch zy zyn er niet meenigvuldig ; en dewyl deze Dieren door de Schryvers der Natuurlyke Hiftorie reeds meenigmael befchreven zyn, zal ik U alleen naer hunne befchryvingen wyzen, te meer, daer ik zelf geene gelegenheid gehad heb, om ze naeuwkeurig te onderzoeken.
Het Guiaenfch Eekhorentje (*) heeft in grootte en gedaente zeer veel overeenkomst met het gemeen Engelfch Eekhoorntje, maer het heeft een zeer langen dik-hairigen ftaert, welke doorgaends overeind ftaet. Zyn vacht is glad fyn hairig, wit op den borst en aen den buik, maer aen alle de overige deelen van bet lichaem bleek gèefachtig bruin, ter wederzyden geteekend met een overlangfchen witten fmallen ftreep. De hairen aen den ftaert zyn zeer lang , en van dezelfde couleur als die van 't lichaem, maer tusfchen beiden bont met witte en zwarte couleuren.
Rotten zyn in Guiana zeer meenigvuldig, en veel grooter dan in Engeland, maer anders in
al-
(*) Sciurus Palmarum. Linn.



C ii3 )
alle opzichten gelyk aen de Engelfche». Zy houden zich voornamelyk in het Suiker-riet op; en de bewoners, na dit riet gefneden en vervoerd te hebben, zyn gewoon deszelfs bladen rondsom in brand te fteeken, door welk vuur duizenden van deze Dieren verteerd worden.
De Americaenfche Egel (*) is byzonder eigen aen Guiana, zynde omtrent agt duimen lang, en hebbende een korten dikken kop, hals en ftaert. Aen den kop zyn twee gehoorgaten, maer geen ooren. De pooten zyn tusfchen de drie en vier duimen lang, en elke klaeuw heeft vyfteenen; gewapend met lange, fcherpe, kromme nagels. De rug en zyden ftaen vol met korte ftevige pennen van een afchgraeuwe couleur , afgezet met een bleekachtig geel. Het voorde deel van den kop, de buik, de pooten en de ftaert hebben fyn, zacht, witachtig hair; boven de oogen zyn de hairen kort, en cattange bruin kleurig; maer aen het achterfle deel en de zyden van den kop zyn zy langer en donkerder van couleur.
De Tattu of Armadillo van Guiana (f) is
de
(») Eraniceus inauris. Men vergelyke met deze befchryving het Regn. Animal. van den Heer Brisson p. 184. Le herhfon de PAmerique (Hgo&d. Vert.)
(t) Dasypüs Novemcinclus. Linn. Armadittus Guia* tienjts. Briss.
H



C 114 )
de grootfie van dat foort van Dieren, zynde omtrent drie voeten lang van de fnoet tot aen de punt van den ftaert. De kop en fnoet hebben vier duimen lengte, en zeer veel overéénkomst met die van een big, gelyk ook de ooren. Het lichaem is omtrent anderhalf voet lang, en bedekt met een hard pantzer, beftaende uit twee groote dukken of fchilden, het ééne over de fchouders, het andere over de heupen. De ruimte tusfchen deze fchilden wordt beflagen door negen langwerpig ronde gordels of banden, bedekt met driekantige fchelpen. Dezen zyn aen elkander niet te ftrak verbonden door een fterk vezelachtig vlies, en bekleeden de plaets van geleedingen, door welke het Dier zyn pantzer in eene rondachtige gedaente kan krommen. De pooten zyn kort, dik en fchubbig. De voorfte klaeuwen hebben vier teenen, waervan de twee middelden even lang zyn, en de achter klaeuwen hebben er vyf, waervan de middelde de langde is. De flaert is omtrent een voet langfl zynde van boven dik, maer allengs dunner wordende naer het eind, aen 'c welk hy in een punt uitloopt. Het boven einde bedaet uit verfcheiden ringen. Deze Dieren onthouden zich in holen onder den grond, welken zy zeer fpoedig wéten te graven. Men ziet die holen in meenigte op al de zandheuvels ver van 2ee gelegen. Hun vleefch is zeer lekker, wanneer



C 118 )
hard, en als een zaeg getand. Boven elk oog is een hard fchubbig gezwel, of een knobbel, grooter dan een mans vuist. De huid is dik, fchubbig, en ondoordringbaer voor een Musket-kogel, uitgenomen aen den kop. Hy verfchilt Hechts weinig , of misfchien niets van den Crocodil, indien men de couleur uitzondert. Men ziet hem in de Rivier Demerary zeer dikwyls by laeg water, liggende in den flyk, en zich koesterende in de zonnefchyn. Zyne jongen, die drie of vier voeten lang zyn , worden meenigmael door de Negers met haken en ander geweer gedood. Zy zyn hier zoo gevaerlyk niet, als men verzekert dat zy zyn in andere deelen van America.
De Guiaenfche Iguana (*) behoort ook tot het geflacht der Hagédisfen, en is, van den kop tot aen het eind van den ftaert gemeten zynde, omtrent die voeten lang. De huid is bedekt met kleine, dunne fchobben, en heeft eene doffe bruine couleur, op den rug en aen de zyden met blaeuwachtige ftrepen geteekend, en aen den hals met zwarte vlekken. De pooten en klaeuwen hebben een doffe blaeuwe kleur, en de tecnen zyn gewapend met kromme nagels. De rug en ftaert zyn van boven fcherp en getand. De huid onder den ftrot hangt met een losfe kwabbe even
als
(*) Lacerta Iguana.



C 120 )
creffelyker zyn, dan daer, in verfcheidenheid,1 levendigheid en fchoonheid van de kleuren hunner pluimaedje. Ik zal ze fchikken in die order, welke door Linnaus gevolgd is in de tiende uitgave van zyn Samenftel der Nature.
De Gier (*) is, volgens Linnaeus befchryvinge, een Vogel met een rechten, en aen de punt gekromden, bek, met een vederbozen kop, kael voorhoofd, en geipleten tong. De eenige Gier, Welken ik in Guiana ooit gezien heb , was de donker-achtig graeuwe met zwarte wieken en een witten bek (f). Sloane en Rav hebben hem befchreven. Hy woont ook in Brazil, Terra Firma enz.
De Surinaemfche Valk (§) heeft een krommen bek, aen den grond bekleed met een zachte ftoffe als wafch. Zyn tong is gefpleten, en zyn kop digt bewasfen met witachtig bruine vederen. Van dezelfde kleur zyn ook de veders boven op zyn lichaem, maer van onderen zyn zy, even als de eerfte ftaert-vederen, gevlekt met geel en bruin. De pooten zyn geheel geel. Dit Dier heeft het vermogen, om zyn kop door lucht uittezetten tot de grootte byna van zyn lichaem, en het bedient
zich
(*) VüLTUR.
(t) Vultur. Aura. L, (§) Falco Suffiator, L,



C«0
zich van dit vermogen, wanneer men het ot kwaedaertig of bang maekt.
De Strix of Uil van Guiana (*) is dezelfde met den Brafiliaenfchen, die door Marcgrave Caburo geheten wordt. Hy heeft de grootte van een kleinen Lyster. Zyn bek is krom en geel, en aen den grond bewasfen met borftelachtige vederen. Zyn kop, oogen en ooren zyn groot, en zyn tong is gefpleten. Zyn pooten zyn kort en gevederd, en zyn klaeuwen zwart. De veêren van den kop, de rug, de wieken en den ftaert zyn van eene bleeke amber kleur, doormengd met witte; die van den buik en de borst zyn wit, geteekend met bleeke amberkleurige vlekken.
De Roode Lanius, of Beenbreeker van Su\ riname (f), heeft eenen rechten bek, ter wederzyden met een tand naerby de punt, een naekten neus, en eene zoo 't fchynt gefcheurde tong. Zyn lichaem is helder rood kleurig, verfierd met vlakken , even als oogen,op de wieken en den ftaert, wier vederen aen de punten zwart zyn. *
De Zwarte en /F^êBeenbreekerwz/; Guiana heeft eene fpits toeloopenden donkerachtig bruinen
(*) Le Hibou du Brefü. Briss. Om. I. p. 499- »• 8(f) Lanius. (Linn. Ed. X.) ' Butcher-bird. Ampeus Carnifex.. (§) Lanius Doliatus.
H $



C 122 )
nen bek, en de punt van zyn bovenften fnavel is krom over die van den onderften hêen gebogen. De vederen aen den grond van den bek zyn voorwaerds overhangend , en bedekken de neusgaten gedeeltelyk. Zyn knië'n, pooten en vingers zyn van een donkerachtige kleur, en de veêi en van den kop, de romp, de wieken en den ftaert zyn fluk voor ftuk met ettelyke dwarfche iirepen, of teekens, van zwarte en witte kleuren onderfcheiden.
Onder de Vogelen van het Papegaejen geflacht zyn de zoo genoemde Mackaws (*) de grootZien. Zy hebben een krommen bek, waer van zy zich in 't klauwteren bedienen, en welks boven kaekbeen beweegbaer is. Hunne tongen zyn vleezig, ftomp en ongefpleten. Zy hebben vier teenen, twee voor en twee achter.
De blaeuwe en geele Mac ka w (f) heeft de grootte van een kloeken Capoen, een wyden zwarten half cirkelswyze gebogen bek, die drie duimen lang is, zwarte klaeuwen, en korte donker kleurige pooten. De koonen en oogkringen zyn naekt met zwart gepluimde ftreepen. De veèren op de kruin van den kop zyn groen. De nek, de rug, de wieken en de ftaert zyn blaeuw, de
borst,
(*) Psittacus Macao. West-Indifcbe Rave. (f) Psittacus Ararauna*



( 126 )
zyn zy rood. Rood zyn ook de buiten zyden van twee der ftaert veêren, maer blaeuw de buitenkanten der eerfte wiek en ftaert pennen.
De kleine groene Papegaei van Edwards (*) , met een korten ftaert; het voorhoofd en de wieken met een fierlyke roode vlok, en de kruin van den kop en de flagpennen blaeuw.
De Cacatoe van Guiana is kleinder dan een gemeene Papegaei. Zyn bek is kort en caftange bruin, en de boven fneb over de onderfte aen de punt een goed eind heên'gekromd. De kop, de hals en de kaken zyn voorzien van lange, losfe, dof roode veêren, geteekend met witachtige ftreepen. Op de kruin van den kop zyn de veêren omtrent anderhalven duim lang, en deze, zoo wel als die van de kaken en den hals, kan de Vogel naer wel gevallen overeind zetten. De romp en wieken zyn groen, en de veêren van den ftaert, welke kort zyn, zyn gedeeltelyk groen en gedeeltelyk dof rood.
De groene Parroquiet van Guiana heeft omtrent de grootte van een kleinen Lyster. Zyn bek is dun en vleefch-kleurig. De boog van het oog is roodachtig aen den buiten rand , maer afchkleurig naerby den appel. Rondsom de oogen -is een ring van een kael vleefch-kleurig vel, die
om»
(*) Psittacus AuHumnalh.



( ™7 )
omtrent ée'n linie breed is. De geheele pluimaedje is groen met velerhanden weérfchyn. Dezen zyn de talrykften van all' de Parroquieten in Guiana. Men treft ze ook aen op Terra Firma, en eenigen van de Carabifche Eilanden.
De Rdodkoppige Parroquiet verfchilt van den vorigen alleen daerin, dat de veêren van zyn kop geteekend zyn met carmozyn roode vlekken.
Men treft hier voorts nog aen den Parroquiet met den bruinen flrot van Edwards, (*) welke een langen ftaert heeft, en groen is, behalven dat de kruin van den kop en eenigen der flagvederen blaeuw zyn:
Den langfiaertigen groenen Parroquiet van Edwards (f) met rooden bek en pooten, en ftaertvederen, die blaeuw zyn aen de tippen:
Den Lory Parroquiet van Edwards (§~) met groene veêren en een langen ftaert, hebbende het achterhoofd en den ftrot rood, maer de kruin en flapen blaeuw, en
Den kortjiaertigen geelachtig-groenen Parroquiet van Linnaeus (**) zynde van grootte als
een
(*) Psittacus Aeruginofus Linn. (t) Psittacus Rufiroftris Linn. (§) Psittacus Ornatus Linn. Meii rekent hem doorgaends niet onder de Americaenfche Vogelen. Lorre* (**) Psittacus Pasferinus Linn.



C 128 )
een Mofih, met een blaeuwe vlak boven en onder de wieken, en blaeuwe flagpennen.
De Guiaenfcbe Toucan (*) heeft een gedrochtelyken van onderen hol-, en van boven bol-ronden, rooden bek van omtrent zes duimen lang, en aen de kanten als een zaeg getand. De neusgaten ftaen boven den grond van den bek. De tong is lang en dun als een veer. De teenen ftaen even als die der Papegaeien. In grootte koomt hy overeen met een gemeene tamme Duif, en in gedaente met een Kaeuw. Zyn kop is groot, en zyn boven fnavel aen den grond geel, de onderfte ter zelfder plaetze purper; maer beiden ter wederzyden helder fcharlaken-rood. Het hoofd is zwart, doch heeft twee witte vlekken even boven den boven-fnavel. De veêren zyn overal zwart, behalven dat zy aen den ftrot en boven aen de borst wit zyn, en dat de tusfchen-ruimte tusfchen de witte borst- en de zwarte buik-vederen beflagen wordt door roode, welke een puntig opgaende halve maens figuur vormen.
De Guiaenfcbe Picus of Specht heeft een rech-> ten bek, die van voren wigsgewys is, een lange, ronde, fpitze tong, en neusgaten met borftelige veêren bedekt. Hy koomt in grootte overeen met den Europeaenfchen. Hy heeft drie teenen aen
el?
£*) Ramphastos Piscivorus Linn.



( 129 )
eiken voeden zyn veêren zyn zwart en wit door een, doch op de kruin en onder den buik zyn zy helder rood. (*)
De Sarinaemfche YsvoGEL.(f) heeft een driekanten , dikken, langen, rechten bek, een korte platte tong, en twee zeer lange vederen in den ftaert. Zyn romp is zwartachtig blaeuw kleurig, i en zyn wieken zyn groen. Hy is de zwaluuw: flaertige Konings-visfcher (Kin gs-fisher) of Tsvo* 1 gel van Edwards.
De Boomlooper of het Kruipertje van Guia* ■ I na (§_) heeft een krommen, dunnen, eenigzins , drie-kantigen bek, en een fpitze tong. Zyn kleur is blaeuw, maer de wieken zyn zwart, gelyk ook de ftaert, die een ongemeene lengte heeft.
Brom-vogels (**) zyn er in Guiana zeer velen.- Zy zyn klein, en zeer verfcheiden. Door eene beweging van hunne*wieken, die zoo verbazend I fnel is, dat men ze naeuwlyks zien kan, weten | zy zich, zonder te gaen zitten, volmaekt op eene I zelfde hoogte en afftand voor een bloem te houden j
(*) Picus varlus Cajanenfts. Briss. Orn. 4. p. 54. (t) Alcedo Dea Linn. (§) Certhia Coerulea Linn.
(**) Trochilus. Linn. Colobfietjes. Bloemzuigertje» Andere byzonderheden, béhalven de hier vermeldde, kan, men lezen by den Heer Kalm in zyne Reize. D, I, bj. 93» «n volg. (N. V.)
ï



C 130 )
den; en In dien ftand fteken zy hunne tongen,: I welke uit twee dunne vleezige draden beftaen, in derzelver holte en zuigen er den honig uit. De I beweging hunner wieken maekt als dan een hom- ] melend geluid, als dat van een By. Zy zyn de I fchoonften der gevleugelde fchepzelen 4 en verre de kleinften van alle Vogelen, wegen de eenigen derzelven niet boven vyftig greinen. Hunne nestjes zyn buiten gemeen klein en fraei, wordende ! doorgaends van de Wyfjes gemaekt aen de takken der Vrucht-boomen , terwyl de Mannetjes j daertoe de ftoffen aenbrengen, waervan Catoen de voornaemfte is. Het Wyfje legt twee eitjes te I gelyk, die helder, wit en byna geheel doorfchy- ] nend zyn , hebbende de grootte van een erwt. 'Maer, Mannetje en Wyfje broejen by beurten, j en de broejing duurt twaelf dagen. Hun voedzel fchynt eeniglyk te beftaen uit honig-daeuw en ; bloem-fap.
De Brom-vógel is van alle anderen onderfcheiden door een els-vormigen kromgebogen bek, zoo dun als een draed, en die langer is dan zyn : kop. Zyn boven fneb is als een fcheede voor de enderfte, zyn tong is als een dunne draed, gelpleten en van binnen hol even als een buis.
De zwarte Trochilus of Brom-vogel is de jkleinfte van allen, zynde niet dikker dan de top ysn een mans vinger, en van den kop af tot aen
hes



( 13* )
het einde van den ftaert niet meer dan anderhalven duim lang. De bek is zwart en regt, uitgezonderd aen de punt, daer hy een kleine kromte heeftó Deszelfs lengte is van omtrent zes liniën , en zyne dikte, gelyk die van een gewone naeld. De groote wiek en ftaert vederen zyn git zwart, maer die, welke de rest van het lichaem dekken, hebben een groenachtig bruine couleur, met een rooden weerfchyn, die onvergelyklyk glanzig is. De kop heeft op den kruin een kleine kuif, die van ónderen groen, maer van boven fchitterend goudkleurig is, De fnelheid van de vlucht dezer Vogelen is zoo groot , dat men hen bezwaerlyk met het oog volgen kan, De geheele Vogel weegt met alle zyne vederen dikwyls naeuwlyks vyftig greinen.
De zwarte en blaeuwe Brom-vogel (*) is omtrent tweemael zoo groot, als de vorige. De Hagen ftuurpennen zyn van een fchoon glanzig zwart; de veêren van den rug van een levendig blaeuw, die van den ftrot en de borst van een wisfelbaer carmozyn , het welk eene verfcheidenheid van fchoone weêrfchynen heeft, naer mate er de lichtftralen verfehillend opvallen.
De kleine groene en Carmozyn-roode Brom-vo-
(*) Trochilus Jugularis.
1 3 "



C 137 )
niet, wier kuif ook zoo hoog niet is. Voor het overige heeft de geheele Vogel niet dan blinkend zwarte veêren, behalven dat zy wit zyn aen den buik. Zyn ftaert is lang en zwart. Zyn pooten en teenen verfchillen eeniglyk in grootte van die van een gemeenen Kalkoen (*). De Inboorlingen noemen deze Vogels Pozvefe, van hun gefchreeuw, het welk met dezen naem eenige overeenkomst heeft, iets, het welk de Indianen doorgaends, in het benoemen der Dieren, in acht fchynen genomen te hebben. Men kan ze gemaklyk tam maken, zynde zy onbekwaem om eenigen aenmerkelyken afftand voort te vliegen. In de bos* fchen zyn zeer meenigvuldig, en maken geen gering deel van het voedzel dier Planters , welke voorzien zyn van Indiaenfche Jagers. Het vleefch wordt by uiftek geprezen, en is, wanneer het
wél
(*) Terwyl dit gedrukt wierdt, had de Schryver gelegenheid , om één van deze Faizantcn te zien, by eene vertooning van Vogels in Piccadilly. De eigenaer verhaelde hem, dat dezelve onlangs uit Brazil was aengebracht, en aldaer by de Inboorlingen Curasfo geheten wierdt. De Schippers, welke naer vreemde Gewesten waren, koopen doorgaends de zeldzaemfte Vogels, en vervoeren ze naer Europa. Hiervan daen koomt het, dat eene aenmerklyke meenigte van Guiaenfcbe Vogelen reeds befchreven is dooi Schryvers der Natuurlyke Hiftorie, welke dit land nimmer bezocht hebben, (Eng. Schr.)
u



( 13? )
wél was gereed gemaekt,- door vreemdelingen dikwyls voor dat van een Kalkoen gegeten, zoo yeel overeenkomst heeft het daermede.
Men heeft hier ook een foort van Huis-hennen en hanen , van de gemeene Engelfchen alleen daerin verfchillende, dat zy watkleinderzyn, en kronkelige en ongladde veêren hebben. Men brengt ze uit het binnenst van 't land, alwaer zy door de Indianen worden aengefokt, en zy zyn buiten twyffel natuurlyk aen dit deel van America.
De Vogel, welken de Indianen een Mar.ro3dee noemen, heeft omtrent de grootte van een gemeen Hoender-kuiken , en byna dezelfde gedaente, uitgenomen dat de hals en pooten wat langer zyn. De geheele romp heeft bruinachtig zwarte veêren, de bek is donker bruin, en de pooten zyn grys. Zy zyn zeer talryk in Guiana, onthouden zich in 't geboomte, en maken een gefchreeuw, eenigzins zweemende naer hun Indiaenfchen naem. De Indianen weten dit gefchreeuw zoo natuurlyk naer te bootzen., dat de Vogels hun antwoorden, en even daer door ontdekt worden. Het vleefch heeft den fmaek van dat van gemeene Huis-hoenders , maer is misfchien iets minder lekker.
De Hannaquaw is een Vogel van dezelfde foort als de Marrodee, maer kleinder en ranker,
$9



( 143 )
zyri geel,en de voorfte roeipennen wit op de bui»
ten-kanten.
De Americaenfche Mosch (*) van Seba iè j fchoon hy van Barbados wordt overgezonden, oorfpronglyk eigen aen Guiana, Zyn rug is van eene helder zwarte,zyn buik van eene witte, zyn kop en borst van eene levendig blaeuwe, zyn fluit van eene donker groene couleur, en zyne wieken en zyn ftaert zyn van een keurlyk zwart met purperen weêrfchym
De roodbuikige blauwe KwikstAert (f) is oorfpronglyk eigen aen Guiana. Hy heeft een priemvormigen rechten bek, waervan de onder- en bo« ven fneb malkander omtrent gelyk zyn. Zyn neusgaten zyn byna ovael rond, en zyn tong is vorksgewyze. Hy is geheel blaeuw, behalven de buik én ftuit, die roodachtig zyn.
De groene zwart-koppige Vliegenvanger van Edwards (§);met de eerfte flagpennen zwart, is insgelyks een Inlandfche Vogel van Guiana.
Gelyk eindelyk ook nog de zwarte Mees van Linnaeus (**) met een witten, gladden, effenbek,
(*) Tangara Barhadenfis coeruka. Eriss. Om. 3. />, l. p. 8. ft. 3. Fringilla Jamaicenfis Linn. (t) Motacilla Velia Linn. (§) Motacilla Spiza Linn, Syft. Ed. X. p. i8S. CO Parus Cela.



C 144 J
bek, en ftompe tong, die aen het einde in veetè draden gefpleten is. Hy is zwart, met een geele vlek op de wieken en den ftaert.
Deze zyn de merkwaerdigfte Vogels van Guiana; doch daer is nog eene groote meenigte van anderen, die minder opmerklyk zyn uit hoofde, van de mindere fchoonheid hunner vederen: en in der daed het getal en de verfcheidenheid van deze Clasfe der Die|ren is hier zoo groot, dat verfcheiden Perfonen in deze Volkplantingen met zeer goed voordeel zich zeiven geheel bezig houden, en zich met hunne flaven en aenhoorigen geneeren van het dooden en opzetten van Vogels voor de. Cabinetten der Liefhebbers van de Natuurlyke Hiftorie in de verfcheiden gedeelten van Europa. De manier van dit opzetten is, dewyl zy in Europa niet bekend is, wel waerdig om gemeld te worden.
Voor eenigen tyd wierdt in één der Stukjes van het Maendlykfch Magazyn een bericht meedegedeeld noopens de manier van Vogels optezetten, en voor verderf te bewaren, door de holte van de borst en den buik, nadat daer de ingewanden enz zyn uitgenomen, te vullen met een mengzel van ■Zout en Aluin, en door, na het maken van verfcheiden infnydingen in de verfchillende gedeelten van het lyf, dezelven insgelyks met dit mengzel vol te floppen: en de Schryver verbeeldde zich,
zoo



C HS )
Zoo het my nog wel voorftaet, ctat dit een zeer ge^ wichtige ontdekking was, welke hy na 't fchynt, te Par'ys gedaen had, hoe wel niet zonder groote moeite.
Maer de manier, waerop men dit opzetten alhier verricht in Guiana,is de volgende (*). Men legt den Vogel, dien men bewaren wil, in een bekwaemen pot, en giet er zoo. veel brandewyn of voorloop van rum op, dat hy geheel onderlegge. Men laet hem hierin vierentwintig, agtenveertig, of, naermate hy groot is, zoo veel langer leggen, tot dat hy geheel doortrokken is. Daerna neemt men hem er uit, en fchikt zyn veêren, die door dit weeken niets van hunne fchoonheid verloren hebben, glad in orde. Men fielt hem dan, nevens een aental anderen, ineen daertoe gemaekt werktuig, {machine) en zet zyn kop, pooten, wieken, ftaert enz. in eene gefialte, dia zoo naeuwkeurig als moogiyk is aen die van 't leven beantwoordt. In deze gefialte zet men ze allen
(*) Maer deze manier loopt geen gevaer van in Europa veel gevolgd te worden, dewyl zy tot bewaring van den Vogel voor verderf niets toebrengt. Wanneer de geest vervlogen is, blyft het vleefch nog eene zeer aengename fpys voor Maden en Wormen, gelyJi de bezitters van dergelyke verzamelingen tot hunne fchade genoeg ondervinden. ^IIoogd. Vert.)
K



{ 14? )
fchen Lamentin (*) noemen. Hy is zestien o£ achtien voeten lang, en vooral aen den navel, daer hy dikst is, van ettelyke voeten omtreks, Zyn kop gelykt naer dien van een Zwyn, maer zyn fnuit is korter. Zyn oogen zyn klein, en ftaen in het midden tusfchen de fnuit en de ooren, of liever gehoor-gaten, welke zich openen en fluiten. Zyn bek is wyd, en heeft ter wederzyden knevels, en zyn neusgaten gelyken naer die van een Os. De kevels vdör in den bek zyn hard en zonder tanden. De tong is klein, en byna onmerkbaar, gelyk ook de hals. De romp heefteen ruigen zwartachtigen huid, met weinig hair bezet. Op den rug zyn ettelyke cirkelvormige rimpels, en ter wederzyden verfcheiden merklykeongelykheden. Atn de borst zyn twee vleezige kwabben of vinnen, even als vleugels, van omtrent agtien duimen lang; en met behulp van dezen houdt zich het Dier overeind, wanneer het aen de oevers der Rivieren het gras affcheert,terwyl de Wyfjes er zich van bedienen om hare jongen aen de borsten, die veel naer die van een Vrouw gelyken, te houden. Het Dier heeft geen
vin-
(*) taicHEcüs Manatus Linn. Een bulten tegen-} fpraek viervoetig Dier , doch welk echter veel overeenkomst heeft met het geflacht der Walvisfchen. (H. V.) Ka



( MS)
Vinnen; maer de ftaert, die vlak is, gelykt naer dien van een Walvifch. Het begeeft zich nooit geheel uit het water, en verkiest meest de zoetwater-rivieren ; doch men heeft het ook welgezien aen de zee-kust.' Zyn vleefch is doorgaends vet, en zweemt in fmaek veel naer Kalfs-vleefch.
De zoutwater Vifch aen de Guiaenfcbe kust is lang zoo lekker niet, als die, welke in het zoet water gevangen wordt. Dit koomt daervan daen, dat, langs deze geheele kust, de zee tot den afftand van wel dertig of veertig mylen van ftrand, drabbig is. Ook is byna al de Zee-vifch ontbloot van fchobben. De grootfte van deze laetstgemelde is de zoo genoemde Lovvlow, zynde omtrent zes voeten lang en ten naestenby drie in den omtrek, en hebbende een blaeuwachtig zilverkleurig vel. De kop is lang en beenachtig, en de bek wyd. Hy heeft een paer vinnen een weinig beneden den kop, en een paer anderen aen den buik; insgelyks e'e'n enkele vin op den rug, en een groote aen het einde van den ftaert. De Barroketa, zoo als hy door de Indianen geheten wordt, is de grootfte van de zoetwatervisfchen, zynde omtrent drie voeten lang, twee in den omtrek dik, eh byna rond. Hy heeft byna de gedaente van een Zalm, maer zyn fchobben zyn grooter, en hy is naer evenredigheid dikker.
zyn



( W )
Men vindt dezen Vifch, welke eene zoet.waterfche is, algemeenst in de Rivier Esfequebo, zynde omtrent drie voeten lang, en naby het midden van omtrent twaelf duimen omtreks, Hy heeft een glad vel, van eene blaeuwachtige lood-couleur, zeer veel gelykende naer die van blad-lood, welk lang in het water heeft gelegen, en is geheel ontbloot van fchobben. De kop is zoo groot als het dikfte deel van den geheelen Vifch, maer van onderen en boven eenigzins plat, en deszelfs bovenfle oppervlakte is doorboord met ettelyke gaten even als dié van een Prik, Het opper en onder kaekbeen fteekt even ver voorwaerds, en heeft aen 't einde een halfronde gedaente, vormende een wyden bek, zonder tanden. Aen het achter-hoofd ftaet ter wederzyde een kleine vin, welke,
bl. 372—379.— In de Uitgezochte Verhandelingen in een Brief van den Heer Gronovjus aen den Heer Corn. No-
ZEMAN, D. 3. bl. 468. en volg. In de Natuurlyke
Hiftorie naer het Samcnjlel van Linn. door den Heer Houttuvn D. I. Sc. VIL bl. 111. en volg.— In de Hedendaegfche Vaderlandfche Letteroefening D. VI. St, a. bl. 268. en volg. in een Verhandeling van den Heer H. Cavendiffi , F. R. S. ontleend uit de Pbibfopbical Transactims for the year 1776. — en, zoo ik my niet bedriege, ook in één der eerfte Stukjes van het Geneeskundig Kabinet pf de Huishoudkundige Jaerboeken. (N. V.)
K 4



C 152 )
fce, even als de ooren van een paerd, of overeind ftaen of neerhangen, naer dat de Vifch lustig of onlustig is. Van omtrent agt duimen beneden den kop wordt de Vifch tot aen den ftaert toe trapswyze dunder. De ftaert zelf is fpits en heeft geen vin. Aen den buik is een vleefchachrige vin, van omtrent een halven duim dikte, en naby de drie duimen breedte, ftrekkende van den kop af tot aen den punt van den ftaert, doch even als de Vifch zelf trapswyze afnemende in dikte. Deze en de twee kop vinnen zyn de eenigften aen den geheelen Aal, welke, zoo men hem beroofde van de buik-vin, omtrent rond zou zyn. Hy haelt zeer dikwyls adem, en koomt ten dien einde alle vier of vyf minuten met den kop boven water. Maer de ailerbyzonderfte eigenfchap van den Stom-Jel is, dat, als men hem of met de bloote hand, of met een ftaef van yzer, goud, zilver, koper enz., die men daerin houdt, of met een ftok van het één of ander der byzondere foorten van zwaer Americaenfch hout, aenraekt, hy een fchok meêdeelt, die volmaekt gelykt naer dien van de Ele&riciteit, en doorgaends zoo geweldig is, dat Hechts weinigen zin hebben om hem voor de tweede mael te gevoelen.
Waerfchynlyk is deze Ael van dezelfde foort «iet den Vifch, waervan de Heer de la Conda-
MINS



C 153 )
mine in zyn Kort Verhael eene Reize door de binuenfte deelen van America enz. (*) ter loops gewag maekt, en welken hy één foort van Prik (|) noemt, gevonden in den omtrek van de Stad Pera, aen den zuidelyken oever der AmazonenRivier, „ wiens lichaem, even als dat van den „ gemeenen Prik, met een groot aental van ope„ ningen doorboord is, maer die daer en boven „ dezelfde eigenfchap heeft als de Sidder-vifch. „ Al wie hem met de hand, of zelfs met een „ ftok, aenraekt, voelt een pynlyken fchok in „ den arm, en valt erfomtyds, zegt men, van „ achter over." ' Dit is alles, wat er die Heer van zegt, doch het ftrookt wonder wel met eenige byzonderheden , die men in den Stomp-ael heeft opgemerkt. Maer wanneer de fchok zich mededeelt door een ftok, gelyk hy bericht, dan moet die ftok van een der weinige byzondere foortën van hout zyn; want nooit heb ik eenige
aen-
(*) Relation abregée ctun Foyage fait dam V Interieur de F Amcrique &c.
(f) De woorden van den Heer de la Condamine zyn: Uane efpéce de Lamproie, dont le corps, comme celui de Lamproie ordinaire, eft percé d'un grand nomère cf ouvertures; mats qui a de plus la mime propriétê, que la Forpille. Celui, qui la touche avec la main, ou mème avec un baton, reffent un engourdijfement douloureux dans le bras, quelquefois en eft, dit on, renverfé.
K5



( i50
de volgende byzonderheden te overwegen. Namelyk
1. De Stomp-ael, zen een hoek gevangen, deelt een geweldigen fchok mede aen den perfoon, die de fuoer vast heeft.
2. Dezelfde Ael, met een yzeren roede aengeraekt door iemand, die, terwyl hy dezelve in de ééne hand heeft, met de andere de hand houdt van een tweeden enz. deelt een geweldigen fchok mede aen tien of twaelf menfchen, die aldus elkander by de hand hebben, op eene wyze volmaekt beantwoordende aen die van eene FleEirizéér-machine.
3. Iemand, die op den afftand van agt of tien voeten van den Vifch, zyn vinger in het water houdt , krygt een Herken fchok op het zelfde oogenblik, dat de Vüch door een anderen wordt aengeraekt.
4. Wanneer deeze Ael is boos gemaekt, deelt hy dik wy Is, zonder dat hy wordt aengeraekt, een onverwachren fchok mede aen hem, die zyn hand in den omtrek van vyf of zes duimen aftlands heeft, wanneer hy zyn kop boven water (leekt.
5. Men. voelt geen fchok , offchoon men de hand na by den Vifch in het water houdt,' dan wanneer hy boos is of aengeraekt wordt.
6. De Ael wordt dood zynde van de Indianen gegeten; en
2. De



( i$7 )
f. De fchok ik geweldiger, naer mate de Vifch kwaedaertiger is.
Uit deze byzonderheden blykt ten klaerfte,; dat de fchok veroorzaekt wordt door eene losfing ' van verdoovende of Ek&rikak deeltjes.
Dat deze losfing vrywillig is, en van den wil van het Dier afhangt, het welk zich, of kwaed gemaekt, of aengeraekt, daervan ontlast ter zyner verdediging. ,
Dat het bellaen van deze deeltjes af hanglyk is van 't beftaen van den Ael, en ophoudt met zyn leven.
En dat zy uit elk deel van het lichaem met eene gelyke kracht worden ukgefchoten.
Hieruit nu is het van zelf duidelyk, dat of het werktuiglyk zamendel en de eigenfchappen van den Torpedo zeer veel verfchillen van die van den Stomp-ael; of dat de Heer de Reaumur de waereld vermaekt heeft met eene onderftelling, die geen anderen grond had, dan in de verbeelding ; doch zoo wel myne eigen proeven, als alle de berichten, welke ik betreklyk tot dit onderwerp'heb kunnen bekomen, doen my befluiten, dat het laetfte waerheid zyn zal.
Een zeer bedrieglyk bericht van de geneeskundige uitwerkzelen van dezen Ael is voor weinig tyds door zekeren van der Lott , toen Chirurgyn te Esfequebo , maer nu te Demerarv, waereldkundig gemaekt en in Bolland uitgegeven



Behalven de Zee-krabben aen de Guiaenfcbe. kust, is er een groote Land-krab (*) die zich
in
(*) Cancer Ruricola Linn. Syft. 2040. De Heer D. Brown heeft er eene omftandige befchryving van gegeeveu, welke ik, oin hare merkwaerdigheid, hier zal byvoegen.
,, Deze Dieren zegt hy,zyn in eenige gewesten van Ja„ maka, zoo wel als op de naby gelegen Eilanden en aen „ de kusten van het vaste land zeer meenigvuldig. Door„ gaends zyn zy donker purper kleurig; doch dit is geen„ zins zoo algemeen waer, dat men ze ook niet dikvvyls „ of gevlekt, of van eene geheel andere kleur vinden zou. „ Zy onthouden zich voornaemlyk op droog land , en een „ taemlyken afpand van zee; echter bezoeken zy deze „ édnmael des jaers, om in dezelve hunne eieren te leg„ gen, en trekken dan weder terug naer de bosfchen en
hoogleggende ftreeken, daer zy den overigen tyd van 'c
jaer hun verblyf houden. Ook volgen hen de jongen, zoo „ ras zy in ftaet zyn om te kruipen. De oude krabben van „ dit foort llaen gemeenlyk tegen het eind van Juny hunne „ woningen in de gebergten op, die zelden minder dan „ één myl, maer byna nooit boven drie mylen van zee af „ zyn : en dan voorzien zy zich van bekwame holen, „ waerin zy den dag meestal doorbrengen, gaende alleen
des nachts uit om voedzel op te doen. In December en „ January beginnen zy eiè'ren te hebben, en worden als „ dan vet en fmakelyk: doch zy gaen voo-t volkomener te
worden tot in de maend van Mey, welke de tyd is, dat „ zy zich van hunne eieren ontdoen. In February gaen zy „ de gewesten dieper landwaerds in bezoeken, en in Maert
» en



C 161 ) .
in de Moeraslèn ophoudt, alvvaer zy hunne holen hebben. Dezen vindt men overal langs het ftrand ' en
„ en April zyn zy zeer dikwyls buiten hunne hokn. Deze „ fchynt de tyd te zyn van de bevruchting der Wyfjes, de„ wyl men ze dan dikwyls ziet aen elkander hangen. Maer
de Mannetjes beginnen omtrent dezen tyd hunne fchoó» „ ne fchoone geele kleur en mergachtigheid te verliezen. „ De eieren komen ter wederzyden en boven het midden >, van de onderfchael voort uit twee ronde gaetjes , welke ■„ Hechts zoo groot zyn, dat zy één eitje te gelyk kunnen „ doorlaten. Zoo ras er één uit is:, wordt het gevangen in „ de ruige hairen, met welken de buik rykelyk bezet is; » en hier aen blyven zy allen, dewyl zy uit den aert kle„ verig zyn, vast kleven, tot dat het Dier in zee gaet; „ waerin het alle zyne eieren afwafcht, begevende zich
daerna weder terug naer het gebergte. *t Is opmerklyk „ dat het merg van deze Krabben, naer den toefiand huu„ ner lichamen, verandert, dewyl zy, zoo lang zy mager „ zyn,een zwarte,bittere,onaengenaeme, vloeibare ftofby „ zich hebben, welke, wanneer zy vetter worden; ver„ mindert, zoo dat zy ten laetften een lekker geel over„ vloedig merg bekomen. Tegen het eind van July of Au„ gustus nemen de Krabben weder in grootte toe; eii „ fchikken zich tot het verwisfelen van hunne fchalen. Zy „ vullen ten dien einde hunne holen met dor gras, bladèn, „ en eene meenigte van andere flofren; en begeven zich, „ wanneer hun tyd koomt, een ieder in zyn hol, ftoppea j5 de opening tot het zelve digt, en blyven daerin volkó„ men zonder beweging , tot dat zy hunne oude fchael
hebben afgelegd; en geheel en al met een nieuwe vöor. U zien zyn. Hoe lang zy in dezen toeftand blyven, kari
L »



en de oevers der Rivieren by keg water, wanneer zy in groote meenigte voor den dag komen.
Het
„ men niet naeuwkeurig bepalen; doch men bemerkt in den „ beginne aen de fchael , dat zy op den rug en aen de „ zyden geberften is, om aen het lichaem een doortocht „ te geven , het welk daerna zyne leden uit de overige „ deelen allengskens uittrekt. Op dezen tyd is de Krab „ het volst van merg, en alleen met een zachte perka„ mentachtige huid overtogen, welke van eene meenigte „ roodachtige aderen , doorweven is: Doch zy worde „ van langzamerhand hard, en metter haest een volkomen „ fchael, even als de vorige. Maer wonderbaer is het, „ dat gedurende deze verandering in het lichaem altoos „ eenige fteenen, zelden minder dan twee, of meer dan „ vier, gevonnd worden , welke in grootte toenemen , „ en daerna allengskens ontbonden worden, naer mate de „ nieuwe fchael groeit en dikker wordt. Welk eene ver„ wonderlyke bewerktuiging!
„ Deze Krabben loopen zeer gezwind, endoen, wanü lleer zy eenig gevaer vernemen , altoos hun best om „ een hol of reet te bereiken; doch zy laten het niet en„ kei op hunne list of gaeuwheid aenkomen: want wan„ neer zy achter uit loopen , openen zy hnnne beide „ fcharen , en houden zich gereed, om alles, wat hun „ kan fchaden, te vatten, zoo ras het binnen hun bereik „ koomt. Maer wanneer dit by Zulke gelegenheid hun „ gelukt, kost het hun doorgaends door het fterk toenypen „ hunne fcharen, die ten minften nog een minuut daerna „ ongelooflyk fterk blyven knellen; terwyl intusfehen de „ Krabben, zonder zich over hun verlies te bekommeren , „ alleen bezorgd zyn, om te ontwyken, en een zeker en
„ be-



(Mé)
tiet iicliaerri is vierkant, 'zynde eik der zyden omtrent derde halven duim lang. Zy hebben éèri groot aental pooten, (*) en twee groote fcharen in vorm en gedaente, gelyk aen die der Zee~ krabben; Hun fchael is of van eene vuil witte $ bf van eene blaeuwachtige couleur, op verfchillende plaetzem Zy hebben een lekkeren doch eenigzins aerdachtigen fmaek, en worden van als le de bewoners, zoo wel Blanken, als Indianen' 6n Negers, veel gegeten;
De Slangen , als de naestèri ih rang volgen» de $ vorderen thands onze overweging. Ongelukkiglyk maekt derzelver zeer groot aental én ver-
fchef.
„ bekvvaerri vërblyf te bereiken, tevreden, dat zy hunne verloren leden, wanneer zy van fchael veawisfelen; we„ derkrygen. Ook laten zy 't zich welgevallen velé van „ hunne overige leden' te verliezen, om flechts hun ganf'ï, fche lichaem te behouden, doch zy ftaen daervan ech,j tér ongaerner en met meer tegenftribbelirig af; naer maté ,i derzelver aental vermindert."
„ Als dé Krab vet en tot zyn volle grootte gekomen is; jj zoo overtreft hy alles in fmakelykhcid van zyn merg; ÓF5, fchoon dit echter een weinig bitter is, doch het wélk' hem niet alleen in 't algemeen aengenamer van finSeki maer öok ongemeen gemaklyk te verteeren maekt. Zy fi worden veel gekookt en heel opgedifcht; doch doori, gaends' gebraden, wauneer zy op voomamë tafels kü)f men." Nat. Hift. of Jamaica p. 423. (Hoögd; Vft&ï.}' £*) Geen krab heeft er meer dan agt; (H; V.J
h i



C 164)
Icheidenheid één der voornaemfte onaengenaemheden dezes Lands uit, dewyl zy in der daed gevaerlyk is voor de veiligheid der bewoneren, en noodzaeklyk 'smenfchen hoogmoed en verwaendheid vernederen moet, hem overtuigende., dat niet alles hem onderworpen, noch ten zynen dienfte gefchapen is.
Eéne der grootften van deze foort van Dieren, welke men ooit in America gezien heeft, werdt onlangs gedood op de Plantagie Amflerdam, in deze Colome gelegen, en toebehoorende aen de Heeren Erfgenamen van Pieter Amyatt, te Amfterdam. Zy had de lengte van drie en dertig voeten en eenige duimen, en zy was, omtrent haer midden, daer zy het dikst was, van drie voeten in den omtrek. Zy had een breeden kop, een. zeer wyden bek, en groote uitpuilende oogen. Haer lichaem liep van 't midden allengs dunner toe naer den ftaert; welke fpits was en gewapend met twee klaeuwen, even als die van een gemeenen Haen. In den bek had zy eene dubbele ry tanden. Midden op den rug had zy een ftreep van kleine zwarte vlekken , loopende van het ééne einde tot het andere ; en ter wederzyde, na by den buik, was ééne andere ry van vlakken, evenwydig en gelyk met die van den rug, en daeronder eenige groote zwarte vlakken, in het midden met een witten flip geteekend. De
" rest



rest van het lichaem was bruin. In haer buik vondt men een kleinen Wirrebocerra, of jong Hert, door het verteerende maegvocht reeds zoo ver ontbonden, dat geen deel er van aen elkander bleef hangen. De ingewanden waren bekleed met een groote meenigte vets, waervan een aen" merklyk gedeelte gezuiverd, en tot uitwendig gebruik voor pynen, kneuzingen enz. bewaerd, en gedeeltelyk door byna de geheele Colonie verfpreid wierdt. Een dergelyke Slang werdt kort daer na gedood op de Plantagie Dalgin, aen den overkant der Riviere. Haer beet is niet vergiftig. Als haer maeg vol is liggen zy ftil, tot dat haer genomen voedzel verteerd is, en 't was in dezen ,ftaet van rust, waerin men deze beiden had door den kop gefchoten. Men zegt, dat zy een ver* mogen hebben om de Dieren te betoveren, of binnen haer bereik te lokken. (*)
De Commodee is een twee flachtige Slang, van omtrent vyftien voeten lang en achtien duimen
(*) Wat van dit voorgeven zy, kan men zien by den Heer Kalm in zyne Reize door Noord-America, Deel. I. bj. 137. en 138. alivaer hy de manier, waerop die zoo. genoemde betoovering toegaet, omftandig befchryft: doch men zie niet over 't hoofd de Aenteekening van den Heer Forster daer ter plaetze, noch vergeete alles te vergelyken met het geen de Heer Kalm nader fchr-yft D. 2. bl. 33? 34. (N. V.)
L 3



C 166 }
men in den omtrek dik. Haer kop is breed eq platachtig; haer ftaert lang, dun en fpits. Zy heeft een bruine couleur, doch is geteekend op den rug en haere zyden met caftange bruine vlekken, Haer beet is niet vergiftig; maer zy zyn ten uiterften lastig, pm dat zy zich in kreeken en meiren onthouden, en daer de Eenden en Ganzen enz. vernielen. Wanneer zy een grooter prooi bekomen, dooden ze die, naer het zeggen der Indianen, door haren lpitzen ftaert in den endeldarm te brengen , waervan zy dan ook by de Blanke bewoners een zeer misfelyken naem bekomen hebben.
De Scharlaken-Slang is omtrent vyf voeten lang, en zoo dik als een vuist, overal levendig fcharlaken rood, behalven aen den buik, die dof rood is. De kop is plat en breed en de ftaert dun. Deze Slang is twee-fiachtig, en men ziet ze aen de oevers der ,Rivieren dikwyls om de takken der boomen geflingerd. Ik bevond my on? langs in een boot met zekeren Heer, die er een in. zulk poftuur dwers door midden fchoot, zoo dat zy terftond in 't water viel. Dan, offchoon de ééne helft van haer lichaem flechts met een klein gedeelte van het vel aen de andere hing, had zy echter de ftoutheid, om moeite te doen , om, in de boot te komen, en het ongelyk te wreeken • doch dewyl haer e'éne helft haer niet dienen,



C I6> )
kon, werdt haer dit door de roejers belet. Men houdt de beet dezer Slange voor doodelyk.
De Vuur-Slang, zoo als zy naer de beteekenis van haeren lndiaenfchen naem genoemd wordt, is omtrent vier voeten lang, en zoo dik als een mans vinger. Zy heeft een platten kop, en een wyden bek, voorzien van e'éne enkele ry kleine tanden iu elk kakebeen, behalven twee vergrftige fnytanden. Haer ftaert is dun en fpits. Haer buik heeft een vuile geele, en de rest van haer lichaem èene heldere oranje coulenr. Haer rug is verfierd met eene ry van zwarte en witte vlekken, ftaende paer aen paer van 't hoofd af tot aen den ftaert. Deze Slang is voor de Indianen de gevaerlykfte van alle de overigen, eensdeels, om dat haer beet doodlyk is, en ten anderen, om dat zy zich onthoudt overal waer vuuren zyn aengeftoken, waervan daen zy haren naem ook ontleend heeft. De Indianen, die doorgaends zonder dekzel llapen, in hang matten , die als netten gevlochten zyn, zyn genoodzaekt, gedurende den nacht, kort by zich vuuren te branden; en daer het zelden mifcht, of er komen Vuur-Slangen op die vuuren af, indien er eenigen naby zyn, zyn zy, wanneer zy in den nacht opftaen, altoos in gevaer van door dezelven gebeten te worden. Maer de ondervinding heeft hen geleerd, eer zy op den grond treeden, zorgvuldig rond te zien, en wanneer zy één deL 4 zer



zer Slangen vernemen, blusfchen zy of her yuu,ruit met water, indien zy het, zoo als gebruiklyk is, onder hun bereik hebben, of werpen een der grootfte brandende houten eenigen afftand ver weg, het welk de Slang nooit nalaet te volgen, 't zy uit liefde tot de warmte, 't zy uit eenige ingefchapen neiging,
De Wouwd-meester, zoo als de beteekenis }s van den lndiaenfchen naem, is een korte dikke Slang, van omtrent drie voeten lang, en vyf duimen in den omtrek dik. De ftaert, indien men ze zoo noemen mag, is maer weinig dunder dan het Iyf, en is aen 't einde ftpmp. De couleur van den buik is donker geelachtig bruin, en die van den rug donker bruin, met zwarte vlekken. De kop en nek zyn breed en plat, met lange losfc fchobben, welke de Slang naer believen overeind kan zetten, en zich daer door een vervaerlyk aenzien geven. Nooit vlucht zy voor een vyand, pn haer beet is doodlyk, naer het algemeen geypelen.
De Maccourracourra, zoo als de Indianen haer noemen, is eene zeer fchoone, maer voor hun, dje er van gebeten zyn, doodlyke Slang. Zy is omtrent drie voeten lang, en wat dunner dan een mans vinger. Haer kop is lang en dun, en haer boven kaekbeen, is gewapend met twee knge fcherpe fnytandcm De couleur van den kop



is fcharlaken rood, en het lichaem is verfierd met ringvormige banden of kringen, van een fcharla-. ken, purpere, en melk witte kleur, die elkander vervangen, en van het hoofd, tot het einde van den ftaert over 't geheele lyf verdeeld zyn.
De Zweep-Slang is omtrent zes voeten lang, en maer weinig dikker dan een tabakspyp. Haer buik is wit, en haer rug ligt dof-blaeuw van cou^ leur. Haer lichaem is taei en vezelachtig, even als de ftreng van een zweep; maer haer beet is, zegt men, onfchadelyk,
De Carüna is een dunne Slang, van omtrent derde halve voet lengte. Zy is dikst omtrent haer midden, en de hals is zeer dun; maer de kop is breed en plat, eindigende in een fcherpen hoek. De buik is witachtig, de zyden zyn donkerbruin, en de rug, heeft een ftreep van groote ronde zwarte vlekken, ftrekkende van 't e'e'ne einde tot het andere, en van het midden af in grootte vermin-, derende,in evenredigheid van de afnemende dik-' te van 't lichaem. Deze Slangen komen in de huizen der bewoneren, gedurende de natte faifoenen, en haer beet, zeggen de Indianen, is dood? lyk. Of dit waer zy, weet ik niet; maer éénmael had ik zelf byna de uitwerkingen daervan ondervonden. Op zekeren avond op een ftoel zittende, en myn hand achter myn rug leggende, voelde ik iets ongemeen kouds, het welk ik meende de L 5 ?ch-



( m)
zeiver ftaert- met hare hoofd-einden. In de bovengemelde Slang maekt de kleinheid derzelve de misleiding gemaklyk; maer in de grooter foorten fchynt het byna onmooglyk, dat ieder den ftaert voor een hoofd zou aenzien; en echter, buiten deze Slang, is in de natuur geen Dier bekend j het welk men voor twee hoofdig houdt (*)4
Er
(*) Zederd deze Bladen ter Persfe reeds waren gezonden, heb ik eene byzondere befchryving gekregen van eene gedrochtelyke Amphisboena , gevonden naby het Meir ^hamplain in Noord America, door eenen Officier in A;ne~ ricaenfchen dienst, welke, in den laetften Oorlog, met één van zyner Majefteits benden, was afgezonden, om de gelegenheid van dat Meir aftezien. De troep was vóóraf door 'de Indianen onderricht van het beftaen dezer Slangen, Waervan zy er ééne doodde naby eene Baei van het Meir Champlain, welke zederd in de kaerten van dat Land de dubbelboofdige Slangen-Baei genoemd geworden is. De Slang was eene kleine van haer foort, zynde omtrent vyftien duimen lang, dikst naby het midden, en uitloopende in een dunnen fpitzen ftaert. Het lichaem Was, aen 't an. dere einde, gefplitst, of verdeeld, in twee even dikke halzen , aen welker elke een volkomen hoofd was, hebbende twee oogen, een wyden bek en ftrot, een gefpleten tong, voorzien met tanden van dezelfde foort, als die der RateiSlange. De couleur van deze hoofden was donker bruin, en de fchobben van den rug en de zyden waren geteekend met beurtelings gefchikce zwart- en roodachtig-bruine vlekken, in grootte en fchikking naer die der Ratel-Slange gelykende. Deze Slang was een volmaekt wanfchepzel, aen
welks



( i?4)
Ëf zyn in Guiana twee foorten Van Slangen^ door de Indianen Labarra genoemd, en Wier vergif het doodlykfte is van alle de overigen. De eene is groot, de andere klein.
De Groote Labarra is omtrent vierde halven voet lang, en byna vier duimen in den omtrek dik op haer midden, daer zy dikst is, hebbende een dunnen hals en ftaert, met een breeden platten kop, en wyden bek, gewapend met twee dunne fcherpe fny-tanden , ftaende in het boven kaekbeen. De couleuren van hare fchobben hebben veel overéénkomst met die der Ratel- Slange, zynde ligt bruin, geteekend met donker- of caftange-bruine ftreépem Men vindt deze Slang dikwyls in elkander gerold onder plan1 ken , fchuttingen enz. liggen. Zy doedt geehe poging om te ontvlieden, wanneer zy ontdekt *
of
welks beftaen ik zeer fterk zou twyffelen, zoo ik niet de geloofwaerdigheid van den Heer, van wien ik dit bericht ontvangen heb, en die haer met eigen hand gedood heeft; buiten alle verdenking houden moest. (Aent. van den Eng; Schryver.) Eene naeuwkeurige befchryving van het Melf Cbamplain kan men lezen by den Heer Kalm, in liet sie Deel zyner Reize door Noord-America op bl. 90. 91. en 95., in welke hy ook fpreekt van een oord, dat den naeni bad van een verblyf te zyn voor duizenden van Ratel-Slan* gen ; maer van dubbelboofdige Slangen fpreekt hy géfiii woord.



haer in ronde opgaende kringen, en keerende den rug, die doorgaens fchoonst van couleur is, naef buiten. Men rygt daerna een draed, aen welks einde een kleine glazen corael vast is, met behulp van een naelde, door het boven kaekbeen van binnen naer buiten, èn dan door de kurk van het glas , waeraen hy in 't einde vast gemaekt wordt. Dus doende geeft men aen den kop een natuurlyken ftand, terwyl door het coraeltje de bek wordt opengehouden, zoo dat men de tanden zien kan. Men giet daerna het glas vol Rum, en drukt er de kurk vast op, op dat de geest niet vervliege; gelyk men, ter voorkoming hiervan, die kurk daerenboven verzegelt, en er een ftuk perkement over bindt, waer op de naem en eigenfchappen der Slange gefchreven worden. Op deze wyze vertoont zich de Slang zeer fchoon in het glas, en kan eene lengte van jaren buiten bederf gehouden worden. De geest van den Rum doet de fchoonheid van haer kleur noch vermin» deren, noch veranderen.
Om een genoegzaem getal van deze Dieren te bekomen, geef ik de Negers van all' de naburigs Plantagiën een glas Rum voor elke Slang, welke zy toevallig dooden, en by my brengen, 't zy die tot myn oogmerk dienftigis, of niet, waerover zy niet kunnen oordeelen. Door dit middel M he^



C 178 )
heb ik in drie maenden, want zoo veel tydsbenik in de uitvoering dezer onderneming bezig geweest, omtrent drie honderd Slangen bekomen, waer onder van tusfchen de vyftig en zestig Verfchillende foorten; waeruit Gy in ftaet zyt een denkbeeld te vormen van de meenigte en verfcheidenheid dezer Dieren in Guiana, waervan veelen uitftekend fchoon zyn, zynde verfierd met de fraeifte figuren, door het penceel der Nature geteekend met de levendigfte couleuren, en gefchikt in alle de verfchillende ftanden, welke de vruchtbaerfte verbeelding in ftaet is zich voor te 'ftellen.
Ter ontdekkinge van de namen en hoedanigheden dezer Slangen, heb ik myn toevlucht genomen tot de Indianen; maer niet met al het goed gevolg, welk ik van hun onderricht verwachtte.. Veelen der Slangen hadden in het geheel geene namen, en derzelver eigenfchappen waren zeer onnaeuwkeurig bekend. Wys een Indiaen een Slang aen, en vraeg hem naer de gevolgen van derzelver bete; hy zal ö, fchoon hy er volftrekt onkundig van zy, niettemin antwoorden, Abwauga, welk beteekent, dat zy kwaedaertig, of gevaerlyk is: als hy er het woord Manjaga byvoegt, het welk de beteekenis vermeerdert in den Overtref]énden graed, denk ik, dat hy er eenige
ken-



en de eenvoudigheid van hun zamenftel, zoo naby de planten komen, dat het ten uiterften moei» lyk zy te bepalen, welke de grensfcheidingen zyn tusfchen het ryk der Dieren en dat der Planten. En deze onmerkbare overgang befpeurt men in alle de voortbrengzelen der nature, van den menfch met reden begaefd af tot op den Polypus toe, die ter naeuwer nood tot het ryk der Dieren gebracht kan worden, en van de gevoelige Plantgewasfen af tot op het naeuwlyks groeiend Mofch; en alles echter is volmaektelyk gefchikt ter bereikinge van het oogmerk, welk in deszelfs voortbrenging door den Schepper is bedoeld geworden.
Gelyk de bewerktuiging der Infeblett eenvouwdiger is, zoo ftraelt ook in derzelver werkingen minder verftands door, dan in die der viervoetige Dieren; en echter levert deze laegfte foort van Wezens voorbeelden van fchranderheid op , welke der menfchelyke naervolginge waerdig zyn. Het kunftig en met een vyandlyk oogmerk geweven web der Spinnen , de voorzienige naerftigheid der Mier, (*) en de order en huishouding
van
(*) Omtrent deze zoo genoemde voorzienige naerftig' 'beid der Mieren behoort vooral naergczien te worden het geen de Eerw. M.irtinet daervan fchryft in zynen Ka* ^eciismus der Natuur. Men zal er uit rfen s dat de Miegeenzins in den zomer y.o,orraed opleggen tegen den



C 138 )
worden door Père Labat , in zyne Reizen enz." naer Guinee en Ca]enne; en, zoo ik my niet bedriege, pryst hy het aen als een inmengzel in Pleisters en andere heelmiddelen: en tot dit einde heb ik het ook fomtyds zien gebruiken door de Heelmeesters in deze Volkplanting, in plaetze van het geel Wafch, doch alleen dan, wanneer het laetfte niet te krrygen was, gelyk fomtyds gebeurd is.
De Indianen rollen dit Wafch doorgaends tot ronde ballen, wegen ieder omtrent twee ponden, en men ruilt dikwyls zulken bal van de Indianen riaby zee, daer dit Wafch in den grootteen overvloed voor handen is, voor een enkelen vifchhoek. De Indianen hebben de gewoonte van dit Wafch te zuiveren , en lichter van couleur re doen worden , door het te fmelten , doortezygen, en in water, met houtasfche vermengd, te koken. Zy maken van het zelv' alle hunne kaersfen, door lange catoene vluizen in het zelve tg doopen, en die dan in een rond formaet te rollen; doch zy geven geenzins zulk helder licht, als de Europeaenfcbe Talk- of Wafch-kaersfen.
Men heeft in Guiana zeer veele Mieren van verfchillende foorten, en die allen zeer lastig zyn. Zy vormen onderling een foort vanmaetfehappy, die door wetten beflierd wordt, evên als die van Europa: maer die voorzienigenaerftigheid, met
wel-



1191)
tig bruine pleisterkalkige ftof, welke niet vast te zamenhangt. Binnen deze holen leven de Mieren in eene geregelde wel ingerichte maetfchappy; en zoo ras er eenige bres in deze wanden gemaekt wordt, brengt elk bewoner het zyne toe tot den ge» meenen arbeid van herftelling, welke met een ongelooflyken fpoed verricht is. Zoo ras men één dezer holen ontdekt, maekt men terftond een gat in deszelfs gewelf, en vult de holte met rottenkruid , het welk de Mieren doet fterven, en dus de fchade voorkoomt, welke zy anders zouden veroorzaaken. In de Bosfchen echter onthouden zy zich dikwyls in groote ronde nesten, die in verfcheiden cellen verdeeld zyn, door dunne korftige fchaelachtige middenfchotten. Deze nesten hebben een omtrek van ettelyke voeten, en elk nest bevat millioenen van deze Infeclen. Men haelt ze uit de bosfchen, en breekt ze by de huisvogelen aen ftukken, welke de Mieren met groote gretigheid oppikken.
Onder de Guiaenfcbe Vliegen zyn twee foorten van Vuur-vliegen. De grootfte (*) is meer dan een duim lang, heeft een zeer grooten kop, die aen het lichaem gehecht is door eene geleeding van een byzonder maekzel, met welke zy fomtyds een zeer duidelyken knap geeft, byzonder
(*) Flater Noffilucus Linn,



( 192 )
der als zy op haer rug legt. De Vlieg heeft twee fprieten of hoornen, twee vleugels en zes pooten. Onder haer buik heeft zy een ronde vlek, welke, in de duisternis, licht, gelyk eenkaers; en aen alle zyde van het hoofd, naby de oogen, is een uitpuilend, kogelrond en lichtgevend bolletje , omtrent een derde grooter dan een mosterd zaed. Elk van deze bolletjes is als eene helderfchynende Ster, gevende een levendig en niet klein licht; zoo dat twee of drie van deze Dieren, in een glas gefloten, genoegzaem lichten, om zonder moeite te kunnen lezen, wanneer men het glas dicht by 't boek plaetst. Als de Vlieg dood is , geven deze bolletjes nog aenmerklyk licht; maer het is niet zoo levendig als te voren; en wanneer men ze verplettert, en er de handen of het aengezicht mede beftrykt, worden dezen lichtende, in de duisternis, even als of zy met Engelfchen Phosphorus beftreken waren. De Vliegen zyn roodachtig bruin, of van-eene caftangen kleur, en onthouden zich by dag in verrotte boomen ; doch by nacht zyn zy daer altoos buiten.
De andere foort (*) is niet meer dan half zoo groot als de vorige, en derzelver licht koomt van onder de vleugels, en wordt alleen gezien, wanneer zy zich verheffen onder 't vliegen even als
vor^
(*) Een foort van Glimworm.



( 193 )
vonken vuurs* die elk oogenblik veifehynen én verdwynen. By nacht vervullen deze de lucht 5 maer nooit ziet men ze by dag. Zy zyn gemeen niet atlcen in de Zuider- maer ook in de Noorder gedeelten van Amsrica , gedurende den Zomen
Infe&en van het Muggen geflacht zyn zoo talryk in Guiana, als zy er verveelend zyn. Men noemt ze Muskitoes, en heeft ze van twee of drie foorten 5 enkel onderfcheiden door hare verfchillende grootte. Men treft ze voornaemlyk aen in de moerasfige lage ftreeken, naby zee, en in de bosfchen, welke door de meenigte deezer Infecten onbewoonbaer zyn, eer de boomen zyn uitgeroeid, en de wind een vryen doortocht heeft; waerna zy zich verder bofchwaerds in begeven» In deze plaetzen ziet men ze als wolken, vervullende de geheele lucht met haer hommelend geluid , en hare fteeken zyn zeer pynlyk. Wanneer de Indianen of Blanke bewoners verplicht zyn in deze plaetzen te vernachten, het welk fomtyds gebeurt op reizen, of als zy aen de zee-ftranden visfchen , maken zy een grooten fmook onder hunne hangmatten, in welken zy zich digt in rollen , en zich gelukkig achten de benauwdheid van byna te Mikken te mogen ondergaen, om voortekomen, van door dit lastig ongedierte vermoord ie worden.



1195)
Wetënfchappeh van Parys (*). Deze Guiaenfcht Spin is verdeeld in twee deelen. 'Het achterst; of buikdeel is eivormig, meer dan een duim lang, en in den omtrek als een mans duim, zynde van eene donkerachtige couleur, en bezet metgryzé of bruine hairen. Dit deel is vereenigd met eeri ander, dat het bovenst, en vlak, byna vierkant; omtrent vyf liniën lang en breed, zwart en hairig is. In het middenpunt is eene kleine holligheid j in welke verfcheiden lynen, die van de punten Van elke hoek over de oppervlakte loopen, t'zamenkomen. Aen dit deel zyn vast vyf paer pooten van omtrent twee duimen lang, hebbende elk vier leden ; en aen de einden gewapend zynde met een foort van nyptang, die rood vart couleur is. De oogen zyn klein, zwart en helder; Uit het boven kaekbeen komen twee caftange kleurige ^ halfmaenswys gekromde \ fcherpe tanden, van omtrent een halven duim lang, en Hól tot Omtrent een halve linie van de punt des tands afs alwaer
dé
- (*) Men kan van den Tarantula ; deszelfs beet enz; wyders bericht vinden in ClarisJ'. Baclivii £? R. Meadü Tra&. de Tarantula, Olear.ii ïtinerar. VEfay fur la eaufe Phyfiquc de rire. Memoires de T'Academie de Suedeï Jturnal Britannique Num. ip. f An. 176*1. &c. De Nel derdüitfche Lezer Zie het Reisboek door Itali'én van dei Heer Volkman D. V. bl. 184—186.



de holligheid ophoudt, dewyl de uitftekende dun* heid der punt digtheid vorderde. Naby de punt is ter zyden een klein gaetje aen den buitenkant, het welk met de inwendige holligheid van den tand gemeenfchap heeft. Uit dit gaetje koomt, wanneer de tand gedrukt wordt, het vergif voort, welk een dun doorfchynend vocht is, veel gelykende naer een zeer klein drupje Alcohol, en hangende aen de opening van 't gemelde zydlingfche gaetje. Men houdt de beet dezer Spinne voor doodlyk; maer ik weet geen Dier, welk ooit hare uitwerkzelen ondervonden heeft. Zy maken fterke dikke webben, niet veel grooter dan zy zelve, gemeenlyk tusfchen twee takken van een Cocosnoot-boom of Pifang. Hare eieren leggen zy in eenen witten naer linnen gelykenden zak, welke onder aen den buik der Spinne hangt, die dezelve, in zekere getyden van het jaer, ftandvastig met zich omdraegt, tot dat haer broed is uitgebroed.
Het Surinaemsche Scorpioen is van een rosfche couleur, geteekend met velerhande zwarte vlekken, en omtrent zes duimen lang. Uit den hals komen twee fcharen, die omtrent een duim lang zyn, drie leden hebben, en aen de einden gewapend zyn met een paer dunne tangen. Behalven de fcharen heeft het vier paer pooten, welker langden dichtst by den ftaert zyn. De ftaert heeft zes geleedingen, en is aen de punt gefple*
ten,



C *97 >
ten, en voorzien van twee kleine, kromme l hoornachtige en fpitfche angels, waervan de bovenite tweemael de lengte heeft van den onderften. Wanneer het Scorpioen loopt, is de ftaert doorgaends opgekruld. Het houdt gemeenlyk met de fcharen vast, terwyl het fteekt met den ftaert. De wond is vergiftig, en ten uiterften pynlyk; maer niet doodlyk, gelyk ik e'e'nmael in eene Neger-Slavin befpeurd heb, welke door een van deze Dieren in haer rechter zyde, een weinig beneden de korte ribben, geftoken was. De wond was byna onzichtbaer, en zonder eenige merklyke zwelling ; maer de Negerin, welke ik zag flechts weinige minuten, nadat haer de fteek was toegebracht, welk was in November van 1763. klaegde over buitengemeene koude , fchoon het weder vry heet ware , en had eene geweldige huivering, even als by 't aenkomen eener koortze, met een fchielyken, flappen, bevenden en fomtyds afgebroken pols, fomtyds geeuwende en zich rekkende, en dikwyls hygende naer den adem. Ik was nog geheel onkundig van de natuur des vergifs, en kende de tegengiften niet , hebbende my toen nog maer weinige maenden in dit deel van America bevonden. Verwarmende en hartfterkende middelen fcheenen echter aenge» duid te worden door de verfchynzelen, welke N 3 ziel»



t mi
zich uitwendig openbaerden, en daer door alleen wierden myne gislingen beftuurd; want de Slavin zelve, die kort geleden gekocht was van een Slayen-Schip, was ombekwaem, om hare aandoeningen in eenige voor eenen Europeeër verftaenbare tale uittedrukken. Ik liet derhalve de zyde, die aenmerklyk gezwollen was, wryven met warmen olyf oly, en gaf haer, inwendig alle uuren, een flikbrok, beflaende uit de Tberiacd Andromachi met Campher, latende haer intusfehen veel drinken van een Afkookzel van den Virginifcben Slangen-wortel, de Seneca en de wilde Valeiiana. Dit gefchiedde omtrent den middag, en de koorts hette vermeerderde wel dra aenmerkelyk; maer des avonds waren alle de verfchynzelen verdwenen , en des anderen daegs morgens ging zy weder aen den arbeid. Of deze wyze van behandeling van eenigen dienst ware, ben ik niet in ftaet te bepalen; dewyl ik nooit weder gelegenheid gehad heb, om een dergelyk geval te zien, of zelfs er van te hooren.
De ScOLOPENDRA , of DUIZENDPOOT , (*)
fchoon zyn naem hem zeer veel meer pooten toefchryft, heeft er echter maer veertig, dat is aen
(*) Scolopenbra Mor/itans Linn. Centipee or Centi*



( 199 )
elke zyde twintig, ftaende dezelve aen paren, Zyn lichaem is omtrent zes duimen lang, en vyf linien breed, platachtig, bruin koper kleurig, en beftaende uit twintig geledingen, waervan elke gemeenfchap heeft met e'ên paer pooten. Het Dier beweegt zich achter- en voorwaerds met gelyke fnelheid, en fchynt aen elk einde een hoofd te hebben, met een paer gefpletene ruige fprieten: doch de kop, eigenlyk zoo genoemd, is voorzien van een paer fterke fcherpe tangen. Zyn beet is vergiftig, en zeer pynlyk,maer niet doodlyk. Men vindt ze, zoo wel-als de Scorpioenen, niet alleen in 't veld, maer ook in de huizen onder ftroo, boeken, kasfen en ander huis* raed.
De Chigger (*), of Chique , zoo als de Franfchen het noemen, is een klein.donker kleurig IfifecJ, gelyken de naer een Vloo, maer wat kleinder , en gelukkiglyk niet bedeeld met het vermogen van fpringen, anders zou de gezengde Luchtftreek onbewoonbaer zyn. Dit Dier weet
zich
(*) Pulex Penetram Linn. Syjt. 1021. Acarus 2. Brown, Nat. Hift. of Jam. p. 418. 't Is nog niet uitgemaekt, ofdif Jnfeft tot het gedacht der V'oojen of dat der Luizen behoore: doch het hier befchrevene is onwedcrfpreeklyk eet* luis. (H. V.)
N4



C 20» )
tuurlyke Hiftorie van den Menfch. Intusfchea verzekere ik U, dat ik alle toekomende gelegenheden zal waernemen, om U de vuurige genegenheid te toonen, met welke ik het geluk hebbe te zyn:
Waerde Broeder!
UÜW Ekz,
PER:



C 293 )
DERDE BRIEE.
Rio Demcrary 25. Oclober 1766.
Waerde Broederl
Na een onvermydelyk belet van ettelyke we? ken, heb ik thands weder den tyd, om myn Proeve over de Natuurlyke Hiftorie dezes Lands te vervolgen; en achte my gelukkig, van uit Uw Ed. Geëerden van den 5<ien September, dien ik gisteren ontvangen heb, te verneemen, dat myn vorige Brief in ftaet geweest is U op eene aengename wyze te onderhouden. De Natuurlyke Hiftorie heeft voor ongeöeffende verftanden minder bevalligheden , dan de gefchiedenis;. van de bedryven der menfchen , dewyl deze verknocht is met eene verbazende verfcheidenheid? van voorvallen, welker kennis voor het grootfte gedeelte der menfchen blykt aengenamer, maey minder nuttig te zyn.
Na eene befchryving gegeven te hebben van $e verfcheidene foorten der mindere Dieren, ben ik thands, de order volgende, die ik my heb,
voor-



C 204 )
voorgefchreven, verplicht U te onderhouden met een bericht aengaende de menfchen, welke duidelyk den eerflen rang bekleeden onder de ondermaenfche Wezens. Ik weet, dat ik dus doende de orde heb omgekeerd, welke de Natuur-befchryvers gewoon zyn te volgen, maer ik heb eene andere in de plaets gefield, die natuurlyker is en minder ongevoeglyk.
Den Menfch te befchryven, die, voor zoo veel zyn levens onderhoud betreft, van byna alle andere Dieren en van byna alle de voortbrengzelen van het groeiend ryk afhangt, en wiens behoeften meenigvuldiger zyn, dan die van eenig ander aerdfch Wezen, zonder vooraf te laten gaen demiddelen , welke de Schepper verzorgd heeft ter vervullinge dezer behoeften, fcheen my onnatuurlyk: maer in de rang-fchikking, die ik gevolgd heb, zal, na de voorafgaende befchouwing der verfchillende foorten van lagere voortbrengzelen, de toepasfing op de behoeften van het Menfchlyk leven, en de voordeden, welke het Menfchlyk geflacht van die voortbrengzelen trekt, uit de gefchiedenis van den Menfch zeiven natuurlyk blyken te vloejen.
De Bewoners van Guiana (ik meen die van het Menfchlyk Geflacht) zyn of Blanken , of Zwarten, of Roodachtig-bruinen, en die van deze laetile kleur zyo, oorfpronglyke Inboorlingen



C 205 )
van America. De onderlinge vermenging van deze verfchillende Geflachten heeft desgelyk verfcheiden middelfoorten voortgebracht, wier kleur onveranderlyk afhangt van den graed hunner verwantfchap aen de Blanken, Indianen of Zwarten. Dezen zyn verdeeld in Mulatten , Terceronen, Quateronen, en Quinteronen, met verfcheiden tusfchenkomende kleinder verdeelingen, die uit hunne weder terug fpringende of opgaende vermenging geboren worden: al het welk ten voldoenden bevvyze ftrekt, dat noch vermengde voortteeling, noch verandering van luchtffreeke, de natuurlyke characferizeerende onderfcheidingen der verfchillende geflachten kan vernietigen. Zwarten en Blanken zyn echter geene eigenlyke inboorlingen van dit of eenig ander gedeelte van America, naerdemael de eerften uit Africa en de laetflen uit Europa herwaerds zyn overgevoerd. Ik zal evenwel in een volgenden Brief eenig bericht van hun geven, doch in den tegenwoordigen my bepalen tot de oorfpronglyke Inboorlingen van Guiana, welke, even als alle de Inboorlingen van America, gemeenlyk, hoe wel oneigenlyk, Indianen geheten worden.
De Indianen van Guiana zyn verdeeld in verfcheiden Hammen, verfchillende in den graed Van hunne meerdere of mindere verwydering van den fiaet der Nature van onkunde en woestheid, van
wel-



( 2ö; )
maekt, met regelmatige en minzame wezenstrekken. Zy hebben eene moedige en levendige houding, en hunne kleur is, uitgenomen die der Arrowauks, de blankfte van alle de vier ftammeni Hunne tael is manlyk en wel onderfcheiden, doch zy fpreken die met eene fcherpte en vlugheid, welke met hunne natuurlyke geaertheid overeenkomt. De veelwyvery is by hun in zwang; en zy hebben oorlogs Kapiteinen, maer geene Opperhoofden of Overheden. Land ver deeling heeft by hun geen plaets : ieder bebouwt zoo veel gronds, als hy noodig heeft, of verkiest; et> dewyl zy minder lui zyn, dan de andere ftammen* beteelen zy veel meer lands dan één van dezen} fchoon echter een klein gedeelte voor hun genoeg zy, dewyl zy zeer weinig werks maken van ieta anders dan van Pifangs, en Casfava of Manioc, .makende van de laetfte brood, en van de eerften, door gisting, een foort van drank als de Engelfche Ale ; doch daervan zal ik hierna meerder fchryven. Zy leven digt by elkander, en, door op een hoorn te blazen, (*) kan men, in één half uur, wel duizend hunner by elkander krygen. Zy befchilderen zich buitenfporig met Arnotta of Rovcou (f).
Oor-
(*) By blowing af heil ftaet er in 't Engelfch, (f) Buca Orellana.



C SI! )
deedt acn de kust van Guiana, om naer de ingebeelden gouden Stad van Manoa del Dorado te zoeken, en het Fort Jofeph, aen de Rivier Oronoque, veroverde.
By den laetften opftand der Slaven in de Volkplantingen van Berbice, waren deze Indianen door den Gouverneur van Esfequebo overgehae'd , om tegen de oproerige Negers te vechten, waervan zy er veelen dooden, gelyk bleek uit het getal van handen, welk zy te rug brachten, en waer voor zy eene groote beloning ontvingen. Maer de liefde voor de waerheid verplicht my u betreklyk dezen tocht eene omftandigheid mede te deelen, welke ik verzekerd ben, dat Gy met afgryzen zult lezen. Deze is , dat zy de lichamen der Negers, welke zy by deze gelegenheid doodden, opaten: eene daed, welke by de Europeefche volken, als zoo affchuwelyk en onnatuurlyk befchouwd wordt, dat het waerachtig beftaen van Cannibalen , of menfchen-vreeters, door verfcheiden hedendaegfche zamenftellers van gefchiedenisfen in 't kort ontkend is geworden, niettegenftaende de herhaeide getuigenisfen der Reizigeren voor het tegendeel. Doch het is eene laekwaerdige vermetelheid, welke wel beftraffing verdient, dat menfchen , die nooit buiten hun Vaderland een voet gezet hebben, de zeden van verafgelegen onbekende volken bepalen willen 9 O s en,



C 212 )
en, uit kracht van waerfchynlyke gisfingen, de geloofvvaerdigheid der Reizigers onder verdenking brengen, en ftellig dingen ontkennen , waer aen het hun op zyn best vry ftondt te twyffelen. Ik moet echter dezen Indianen het recht doen van te verklaren, dat zy nooit eenig menfchen-vleefch eeten, dan dat van hunne vyanden, welke in een gevecht fneuvelen, waertoe zy meenen even goed recht te hebben, als die Dieren,. door welke zy anders zouden zyn gegeten geworden. Maer Gy zult het buiten twyffel onnatuurlyk oordeelen, dat eenig Dier een ander van zyn eigen foort verflindt, zelfs dan als het zelve in eene zelfs verdediging noodzaeklyk gedood moog hebben: en ik ben hier in van uwe gedachten; doch ik neem in aenmerking, dat wy in een ftaet van befchaefdheid zyn opgevoed, welke zoo veel verfchilt van dien der Nature, dat wy weinig in ftaet zyn om te bepalen, wat al of niet natuurlyk zy. Het is zeker onnatuurlyker in noodelooze oorlogen elkander om 't leven te brengen, dan de lichamen op te eeten van hun, die wy gedood hebben. De misdaed beftaet in het dooden niet in het eeten, dewyl wormen en gieren bewyzen, dat menfchenvleefch geenzins heilig is. Schoon befchaefde volken een afgryzen hebben van elkander te eeten, zyn zy echter zeer gemeenzaem met de gewoonte van elkander te dooden, het welk zy doen met
min:



C 213 )
minder Wroeging,dan de Wilden. Maer gewoonte is in ftaet, om het verftand met de alleronnatuurlykfte voorwerpen gemeenzaem te maken. Wat anders dan heblykheid en gewoonte kan ons in ftaet ftellen, om, zonder onvrywilligen afkeer, de gedachte lichamen van onnoozele Dieren, in een Londonfche Hal ten toon gehangen , te befchouwen, daer zy vermoord zyn om onzen eetlust te voldoen, en daer hunne zorg en poging om het leven te behouden, ons overtuigt, dat zy in het zelve een graed van geluk genoten, waervan het voor 't minst wreedheid is hen te berooven. Des menfchen recht over het leven der onderfchikte Dieren wil ik niet betwisten; het duidelyk verfchil in het zamenftel der vermalende en verteerende werktuigen van de vleefch- en graenvreetende Dieren, bewyst ten klaerften, dat de Natuur fommigen tot een prooi voor anderen gefchikt heeft: maer het menfchdom heeft de natuurlyke bekwaemheid, om onverfchillig, 't zy van dierlyk, 't zy van groeiend voedzel, te leven; en meenigvuldige voorbeelden leveren het bewys op, dat het laetfte meest ftrekt ter bevorderinge van gezondheid en ter bereikinge van een hoogen ouderdom; en derhalven vereenigen zich menfchlykheid en eigenbelang, om ons te verplichten, om ten minften de meenigte van dierlyk O 3" voed^



( 214 )
voedzel, welk wy thands met zoo veel gretigheid verflinden, te verminderen.
De Heer de la Condamine heeft, denk ik, de Caraibifche Indianen niet op het oog, wanneer hy van eene Natie van Cannibalen fpreekt ten Noorden van de Amazonen-Rivier (*); en echter ik heb nooit van eenigen anderen lndiaenfchen ftam in Guiana gehoord, welke menfchen-vleefch eeten zou.
De Nederlanders dryven met de Caraibifche Indianen, door middel van Canoè's van verfchillende grootte, van tien tot zeventig voeten lang, en gemaekt uit éénen enkelen boom, die door vuur wordt uitgehoold, (f) een handel in Catoenen hangmatten, die op zulk eene wyze gefponnen en geweeven worden, als ik aireede verhaeld heb, — in wafch, 't welk door de zwarte Byè'n, reeds door my befchreven, gemaekt wordt, — in Balfem Capoiba, of Capivi, welken zy in groote
Ca-
O Car quoiqu'il n'y ait pas aujourd' hui d'Anthropophages Ie long des bords du Maranon, il y a encore dans les terres, particuliérement du coté du Nord , & en remontant 1'Yupara, des Indiens, qui mangent leurs prifonniers. Voyez Relation Abregée cPun Voyage fait dam f Interieur ie I'Amerique &c.
(f) Op wat wyze dit gefchiedt kan men zien by dqp Heer Kalm. Reis door Noord-Amerka Deel I. bl. 186.



( a-5 )
Cafabasfen verzamelen, — en in eenige foorten van zeldzaem hout; — maer vooral in Slaven, welken zy aengehitst worden te maken, gelyk ik zoo even bericht heb. In ruiling voor dit één en ander geven hun de Nederlanders fchietgeweer, Hukken van Indiaenfche Sahmpores, waermede zy hunne naektheid bedekken , bylen, mesfchen , vifchhoeken , kammen, en kleine fpiegeltjes, benevens ftrengen van roode kralen, waerin zy een onwaerdeerlyken prys ftellen , en glazen kralen van verfchillende kleuren , die op verfchillende wyzen ten opfchik ftrekken voor de Vrouwen, die wat zwierig geworden zyn.
De Warrows is eene Indiaenfche Natie, die alleen de zee-kust bewoont, voornacmlyk tusfchen Demerary en Surinamcn; doch men vindt echter eenigen van hun ter wederzyde van de Rivier Oronoque. In grootte en gefialte overtreffen zy de Caraïben, de kleur van hun vel is veel donkerder, en hunne wezens-trekken zyn onregelmatiger en onevenrediger; de Vrouwen zyn byzonder zeer leelyk. Zy bewonen eeniglyk de lage, natte en moerasfige plaetzen, aen de zee gelegen, en leven voornaemlyk van vifch en krabben. Zy zyn een morsfig, vreesachtig, lui volk, doch met dat alles geduldig, vergenoegd en gelukkig. Veelen hunner hebben geen vernuft genoeg, om zich de mie delen te verfchaffen van O 4 klee-



kleederen te koopen, om hunne naektheid te dekken , zich vergenoegende met den bast van boomen , of met het netswyze weefzel van een Cocos-noot- of Cabbage-boom: (*) echter ziet men hen dikwyls met dunne langwerpig ronde zilveren plaetjes, hun aen den neus hangende, aen welken zy zyn vastgemaekt met twee hoekjes, die in de kraekbeenige verdeeling der neusgaten vast zyn. Hunne tael is wanluidend, en de onderfcheidingen zyn moeilyk te hooren. Zy wordt op eenen traegen en onaengenamen toon door hun uitgefproken. Men fchryft aen hunne Doétoren, of liever Priesteren, eenen meer byzonderen invloed op de booze Geesten toe, dan aen die der overige ftammen.
De Accawaws wonen verst landwaerds in van alle de Indiaenfche ftammen , met welken de Europeanen eenige gemeenfchap hebben, onthoudende zich naby den oorfprong der Rivieren van Esfequebo , Demerary en Berbice. Hun poltuur en lengte heeft veel overéénkomst met die der Worrows; maer zy zyn niet zoo grof van ledematen, en hunne wezenstrekken zyn niet zoo leelyk. Men kent hen alleen aen een rond gat, van omtrent een halven duim middellyns, gemaekt in het benedenst deel van den onderlip , waerin zy een
ftufc
(•) Z)e boven bladz. 24. en 46.



C *-? )
flukje houts fleken, zoo groot als het gat ,r het welk van buiten glad is afgefneden , omtrent gelyk met de opperhuid van de deelen daer rondsom, terwyl het van binnen tegen de wortelen der vóórtanden aendrukt. De houding en omgang van dit volk is ftatig en achterhoudend, en het bezit een ongemeenen graed van vernuft en kundigheid. Hunne tael is deftig, en derzelver uitfpraek duidelyk, maer hard. Zy zyn niet talryk, 'maer zeer geducht by hunne naburen, uit hoofde van hunne bedrevenheid in het vervaerdigen van vergiften van de aller verderflykfte foort. Het Pyl-vergif, welk zy bereiden, is vooral doodlyk; maer behalven dit hebben zy eenige andere foorten van vergif, welke, in de geringfte hoeveelheid gebruikt, een zeer langzamen maer allerzekerften dood veroorzaeken ; byzonderlyk een mengfel, welk naer tarwen bloem gelyk t, en fomtyds door hun gebezigd wordt ter wraekoeffening over geleden ongelyk, welk lang vergeven en ver_ geten geacht wierdt. By deze gelegenheden veinzen zy op allerleie wyzen ongevoeligheid over de belediging, die zy voor hebben te wreeken, en vergelden ze zelfs met allerlei betoon van dienst en vriendfchap, tot dat zy allen argwaen en vermoeden van gevaer weggenomen hebben by het aenftaend flachtoffer hunner wrake. Zoo ver gevorderd zynde zorgen zy, hunnen heimelyken P 5 yyi



C ai8 )
vyand by eenige vrolyke gelegenheid aentetrefFen, en verplichten hem, om met hun te drinken, drinkende hem eerst, om alle vermoeden voor te komen, zelve toe, en daerna behendiglyk het vergif, welk zy onder hunne nagels, die doorgaends lang zyn, gereed hebben, in den drank Hortende (*). Deze voorvallen echter zyn niet meenigvuldig, en dat zy fomtyds gebeuren is niet zoo zeer te verwonderen, als wel dat zy niet meermalen gefchieden, in eenen flaet, in welken geene ftraffen door wetten gefteld zyn op de misdaden , en alwaer geene vergoeding van ongelyk te
kry-
(*) Deze gevaerlyke kunst van vergeeven is zoo wel aen de Zzvarten van Noord- als aen de Inboorlingen van Zuid-America bekend, gelyk ons de Heer Kalm bericht in het eertle Deel zyner Reize op bladz. 70. en volgende. Ik kan niet bepalen, of zy zich, zoo wel hier als daer, van dezelfde vergift-Hof bedienen, maer zeker is het, naer 't verhael van evengemelden Reiziger, dat de Zwarten van Noord-America gebruik maken van iets, het welk men de geheele waereld over vinden kan ; en dm, (zegt deze Schryver) kan het niet eene Plant wezen , gelyk veele Geleerden hebben gedacht, want zulk eene Plant zou niet overal te vinden zyn. Hy verhaelt ver volgends eene byzonderheid, waeruit blykt, dat hy wist, wat het ware, maer, zegt hy, ik zeg met voordacht niet, hoe het genoemd wordt, want het is overal te vinden, 't Is beter, dat het onbekend blyve, dewyl het tot veele kwade oogmerken mocht gebruikt worden. (N. V.)



C 219 )
fcrygen is, dan die, welke men door geweld of list aen zich zeiven weet te verfehaffen. 't Is byna eeniglyk het fchenden van een Vrouw, welk deze doodlyke wraekoeffening na zich fleept.
De Accawüws doen, even als de Caraïben, meenigvuldige (trooperyen in de landen hunner Naburen, om Slaven te bemachtigen % en de nabyheid hunner woonplaetzen fielt hen op hunne beurt byzonderlyk bloot voor de fcbieverhalende invallen dezer beledigde ftammen. Om dit voor te komen, zyn alle de toegangen tot hunne huizen afgezet met fcharpe (lukken van hard hout, die vergiftigd zyn , behoudende zy alleen een moeilyk te ontdekken bochtig pad, welk zy zelf gebruiken, en aen hunne landsluiden doorbyzondere teekenen bekend maken. Met de Nedelanderen verhandelen zy Slaven, Capivi Balfem, en een anderen Balfem, Arrecorerra geheten, welken ik reeds befchreven heb, Hiarree-wortelen, om te visfchen, olie van Caraba, die in groote Calabasfen verzameld wordt, en zoo in kleur als in dikte, zeer veel overeenkomst heeft met de Guineefcbe Palm-olie, doch onaengenaem is van fmaek, verfcheiden foorten van zeldzaem hout, als Letterhout, Ducolla-bolla, Ebbenhout enz., benevens Banieljes, Arnotta, Pyp-Casfia, Winteraenfche-bast, wilde Mufcaet-noten, wilde Ka* neel, Apen, Papegaiën, Parroquieten enz., van.
welk



( 220 )
welk alles ik vroeger bericht gegeven heb. Zy ontvangen in ruiling dezelfde kleinigheden, als ik ftraks verhaeld heb van de Caraïben.
Verder landwaerds in, dan de woningen van deze Indianen, treft men nog verfcheiden ftammen aen, die geheel naekt loopen, en zelfs die deelen van het lichaem niet bedekken, welke de Natuur de bewoners van andere landen fchynt geleerd te hebben te verbergen. Maer deze Indianen worden door de Europeeërs nooit gezien, behalven alleen die weinigen, welke hun als Slaven worden toegevoerd.
De laetfte der vier Indiaenfche ftammen, van welken ik voor heb U een bericht te geven, is die der Arrowauks, welke, in alle opzichten, een meer byzondere befchryving verdient, dan e'én der voorigen. Zy woonen achter de Worrozvs, omtrent twintig of dertig mylen van zee, alwaer het land hoog, en min aen overftroomingen blootgefteld is, dan de zee-kust; en zy zyn de oorfpronglyke eigenaers van het grootfte deel van den grond, op welken de Nederlanders in deze volkplantingen, tot hiertoe, hunne Plantagiën hebben aengelegd. Ook zyn zy in velerleie opzichten van geen geringen dienst voor de Blanke Bewoners, welken hen hierom door eene wet vry gefteld hebben van die Slaverny, aen welke zy alle de andere ftammen onderwerpen, voor
zoo



( 221 ) ■
2oo ver zy de een door den anderen te koop ge* veild worden. ,
Zy zyn van eene middelbare geftalte en grootte, recht, en wel geëvenredigd van Ledematen. De kleur van hun vel is blanker dan die van één der drie overige ftammen. Hunne wezenstrekken zyn zeer regelmatig en bevallig, hunne tanden uitftekend wit en gelyk, hunne lippen dun, hunne oogen zwart en fchitterende, en zy hebben even als alle de oorfpronglyke Indianen, lang, recht, zwart hair, het welk zy dikwyls beftryken met oly van Caraba. Hunne kin en andere deelen des lichaems, waerop by de Europeaenen doorgaends hair groeit, zyn flechts dunnetjes bezet met een zacht donzig hair, het welk Mans en Vrouwen, zoo veel hun mooglyk is, uittrekken, overal, waer het aen hun lichaem wafcht, zonder uitzondering. Het groeit wel wederaen; maer wordt, zoo dikwyls dit gebeurt, op nieuw uitgetrokken. De wezenstrekken der Vrouwen zyn teeder, en hare Leden dun, maer wel geëvenredigd. Zy overtuigen ons, dat een bruin vel zeer wel beftaenbaer is met de volmaektfie fchoonheid: maer haer woest en onbefchaefd verftand verfteekt haer van 't vermogen, om de fchoonheden van het lichaem met die van den geest te paren , en eenen Europeden kunnen zy geen ander dan zinneJyk vermaek verfchaffen. Ontbloot van
al-



C 222 )
alle kunftige vermommingen zyn de ongehuuwde Meines dartel en verliefd : maer de Vrouwen worden echter met den ouderdom zeer leelyk. Door vroegtydigen byflaep, kinderbaering, en gebrek aen kleederen, ter bewaring haerer welgemaektheid, worden hare buiken, als zy in jaren toer.eemen, dik en rimpelig, en hare borflen lang en nederhangende. Zy dragen geene kleederen, om dat de warmte der luchtftreek dezelve hier onnoodig maekt; maer zedigheid heeft haer echt er geleerd die deelen te bedekken, welke de Eu* ropeanen zorgvuldigst verbergen. De Mans doen dit met een ftrook linnen of catoen, blaeuw of rood, welke zy tusfchen de beenen doorhalen, en voor en achter aen een gordel, die hun om den middel gaet, vast maken. Deze wordt een Lap genoemd, en maekt ook de gewone kleeding der Negers uit. De Vrouwen weven fchorteldoekjes van kleine glazen kraeltjes van verfchillende kleuren , aen catoene draden geregen , en zoo door malkanderen gefchikt, dat zy afgewerkt zynde , verfcheiden figuuren vormen door hare onderfcheiden kleuren. Dit kleedje is zoo breed als twee palmen van een mans hand , en byna vierkant, behalven dat het van boven watfmaller is, dan van onderen. Van boven is het vastgemaekt aen firengen kralen, die den middel omringen, en hangt voor die deelen, welke mei?
be-



C 223 )
bedekken wil. Eer de Europeanen deze gewesten bezochten, waren boom-basten, of de netswyze weefzels der Cocos-noot- of Palm-boomen, de eenigfte bedekzels voor Mannen zoo wel als Vrouwen, plegende zy dezelve toen te dragen, even als thands de Mannen hunne Lappen (*).
Even boven eiken enkel dragen zy een catoenen band om de beenen gewonden ; en op feesttyden en by andere vrolyke gelegenheden hebben zy mutzen met vederen op. Dezen beflaen uit een rondgaenden band, die om het hoofd fluit, van omtrent twee duimen breed, gevlochten uit de fynst gefpleten teentjes der dunfle Nibbeës (f). In den boven rand van dezen is een groot aental van kloeke veêren, van verfchillende maer vrolyke kleuren, vastgehecht, overeind ftaende rondsom den geheelen omtrek van het hoofd. Zy beplakken ook het lichaem, op onderfcheiden plaetzen , met veele kleine dunne veêrtjes van verfchillende kleuren, door behulp van den Balfem Arrecocerra. Daerenboven befchilderen zy ook, by zulke gelegenheden, hunne aengezichten, armen, borften enz. 't zy met Launa, 't zy met Arnotta (§). De Vrouwen zyn doorgaends de
fchil-
(*) Zie boven bi. 24. en 46. <t) Zie boven bl. 78, en 7p. <S) Bl. 35. en 58.



t 224 )•
fchilders,en vormen verfchillende gedaente,ovef« eenkomftig met hare verfcheiden verbeeldingen» Ook dragen de Vrouwen lange ftrengen van kleine kraekjes van allerhande kleuren, die zy digt om hare gewrichten , armen, enkels en boven hare kuiten winden.
Uit hunnen aert zyn zy vrolyk, menfchlievend en vriendlyk, maer eenigzins befchroomd ofbloohartig, behalven als zy dronken zyn, het geen niet zelden gebeurt, dewyl alle de oorfpronglyke Inboorlingen van America eene natuurlyke geneigdheid fchynen te hebben tot onmatigheid. Men kan zelfs de Vrouwen niet uitzonderen, fchoon geene ondeugd, zelfs de oneerbaerheid niet uitgenomen , met de teerheid en kiesheid der vrouwelyke bekoorlykheden minder beflaenbaer zy. Maer haer geluk zou al te volkomen zyn, indien het niet befnoeid wierdt door deze ondeugd, welke de bron is van alle hare ongeneugten en van alle hare misdaden. Hunne tael is onderfcheiden en welluidend, en verfchilt maer weinig van de Italiaenfche in zachtheid en meenigte van klinkletteren : zy is echter arm en eng beperkt, even als hunne denkbeelden.
Zy leven in eene maetfchappy van huisgezinnen , die door de verfchillende oorden van het land verfpreid zyn; doch hunne woningen zyn doorgaends belent aen de boorden der Rivieren,
of



of aen Kreken, die gemeenfchap met de Rivieren hebben. Zy bouwen hunne huizen aldus: Zy hakken vier ftaken, die op het één einde voorzien zyn van een mik, en waervan elk paer onderfcheiden van lengte is. Zy llaen deze ftaken in het vierkant, elk op een hoek, in den grond, ftellende de twee langften aen den vóórkant. Binnen de mikken dezer ftaken leggen zy vervolgens vier palen, en daerna ettelyke anderen dwars over dezen henen, in eene zylingfche richting. Eindelyk dekken zy deze met bladen van Troelies ,(*) hier voor door my befchreven, die zy met teenen van Nibbeè's aen de palen vastbinden. Een alzoo gebouwd huis is flechts de arbeid van weinige uuren, en ftrekt, voltooid zynde, ter voldoende fchuilplaetze voor deszelfs bewoneren tegen regen en daeuw, den eenigen dienst, tot welken men, onder deze luchtftreeke, een huis noodig heefr. En dewyl de Indianen een zwervend leven leiden, en aen niet een eenig deel van het land bepaeld zyn, zou het verfpilling van noodeloozen arbeid wezen, een duurzamer en ruimer woning te bouwen. In deze fchuilplaetzen hebben zy al hun huisraed, hunne kleeding en opfchik en hunne wapenen. Maer hoe klein is de Jyst van alle deze byzonderheden! Gelukkig zyn zy met geene
over-.
(*) Zie boven bl. 81.
P .



( 226 )
overtolligheden belemmerd ; en wanneer zy reizen , 't welk doorgaends gefchiedt te water, in . kleine Canoê's, voeren zy, zonder moeite, alles mede, wat zy op de waereld bezitten.
Hunne gewone verfierzelen en huislyke gereedfchappen zyn: — twee of drie kleine potten, die iedere Huismoeder doorgaends maekt van klei, welke zy daerna over het vuur bakken, en dan beftryken met fap van eenige byzondere kruiden, welk ze zwart maekt: zy hebben gemeenlyk van boven een hals, om ze te gemaklyker aen te vatten, en kunnen, voorzichtiglyk gebruikt, langen tyd duuren, wordende door de Blanken zoo wel als door de Indianen gebezigd: ——— insgelyks een groot aerden vat, ter bereidinge van den drank, dien zy Piworree noemen, het welk van dezelfde ftof gemaekt wordt als de Potten. De Piworree wordt bereid van brood van Casfava, of Manioc, (*) het welk zy laten gisten met water. Om de gisting te bevorderen , nemen de Vrouwen gemeenlyk een gedeelte van het brood, en mengen het met water, en, als het begint te Werken, doen zy er het overige by. Als de gisting gedaen is, wordt het vocht zachtjes van het gezonken brood afgegoten, en daerna gebruikt. Het maekt dronken, en heeft eenigzins den fmaek
van
(*) Zie bl. 30.



, ( 227 )
van Engelfche Aïe, maer is zoo aengehaem hieh Dikwyls heb ik my op hun fterk aenhouden geftoodzaekt gezien, om het, als ik by hen wasj te drinken, op dat ik hun geen aenftoot gavej hoe wel ik gaerne gewenfcht had, dat zy in dit opzicht minder gul geweest waren; —— Voorts hebben zy een platten fteen, waerop zy hun brood bakken, en een ruwen ongelyken fteenj waerop zy hunne Casfava-zbortelen tot meel raspen; —. benevens eenige uitgehoolde Kavmerden of Raidbasfen ,van verfchillende grootte,fommigen klein j die hun voor Lepels dienen, anderen kloek, die de plaets bekleeden van Kommen en Schotels ;(*)—nog een hangmat voor iederen perfoon, geweven of gebreid, op de wyze van een net, van catoené draden, of uit teenen, gefpleten van den bast van den Samee-boom; — ook een byl en twee of drie mesfen; doch eer de Europeanen deze landen bezochten , vervulde het vuur de plaets van de eerfte, en fcherpe fteenen die der laetften; — elndelyk een klein fpiegeltje met een papieren lyst$ ert een kam; doch ook deze beiden hebben alleen het getal hunner huisraden vermeerderd, zedert
hun-
C*) De inboorlingen van Noord-Amerïcd rriakeii eeii zelfde gebruik van de fchillen der Kalabasfen. Zie 5 hoe' zy ze behandelen, om ze tor huil oogmerk te bereiden by den Heer Kalm eerftë Deel bl. 150. (N. V.)
P 2



( 228 )
hunnen omgang met de Europeanen (*).— Hierby kan men nog voegen de verf van de Amotta, of Launa, en een Calabas met oly van Caraba, waermede zy daeglyks hun vel befmeeren; eene gewoonte, van welke zy zich met zeer veel nuts bedienen, dewyl de oly, door zyne groote bitterheid , hen beveiligt voor het fteeken der Muggen, hun vel zacht en leenig houdt, welk anders, door altoos aen de zonneftralen bloot gefield te zyn, droog en hard zou worden, en derhal ven hunne al te fterke uitwaesfemirgen vóórkoomt.
De beroemde de Reaumur heeft, over eenige jaren, bewezen, dat al te groote uitwaesfeming het leven van alle Dieren verkort, door niet alleen de noodelooze, maer ook de voedende deelen der dierlyke vochten, te ontlasten; en een buitenfporig zweeten fchynt de ware reden te zyn, vvaerom de bewoners van heete landen niet zoo oud worden , als die onder de gematigde
lucht-
(*) Een bericht van de gereedfchappen, waervan zich de Amerkanen van het Noorden bedienden, vóór de aenkoomst der Europeeën, welk veel overeenkomst heeft met dat van onzen Schryver, en een verflag van de wyze, waerop zy zich van dezelve bedienden, waeruit wy waerfchynlyk iets mogen opmaken nopens het gebruik der Indianen van Guiana, vóór dezelfde tydeu, kan men vinden by den Heer Kalm, in zyne eerfte Deel bl. 185. tot 189. en verdient gelezen te worden. (N. V.)



C 229 )
Juchtftreeken leven. Ook zien wy, dat, in byna alle landen onder de Keerkringen, de Inboorlingen gebruik maken van middelen, om eene onmatige uitwaesfeming te beletten. De H>,ttentot bedient zich van vet en van roet; de Indianen gebruiken oly; maer beiden tot het zelfde einde.
Behalven vuurroers , waer van zy fchaerfch voorzien zyn, beftaen hunne wapenen in groote, zware, Icherpe knotzen, zoo als de Cardiben gebruiken , en in vergiftige en onvergiftige pylen. De eerstgemelden blazen zy door een hol riet met kracht van wind, de laetften fchieten zy met bogen. Deze bogen zyn omtrent vyf voeten lang, gemaekt van Wafc eb a-hout, (*) of eenig ander, dat zwaer en veêrkrachtig is. De pezen zyn gevlochten van Zyden-gras (f). De pylen hebben de lengte van omtrent viervoeten, en zyn gemaekt van een recht, ongeleed, riet, dat ten naesten by drie voeten lang is, en in welks e'e'ne eind een fiuk zwaer hout, van omtrent e'én voet lang, vast is ingedoken, zynde iets dunner dan het riet. Dit wordt gedaen om den pyl behoorlyke zwaerte te geven. Somtyds heeft dit ftuk hout, aen 't vóóreinde, een grooten ronden knop; maer, zoo de pyl moet dienen, om te
doo-
O Zie bi. 55. Ct) Bl. 37.
. P3



( 23° )
dooden , eindigt of het hout in een fcherpen punt, rondom met kerven, dienende voor weerhaken , of is het zelve gewapend met een dalen punt, geëvenredigd in zwaerte, naer de grootte van het Dier, welk men er mede fchieten wil. De pylen, waer van zy zich bedienen, om vifch te fchieten, hebben van vooren een ftalen vork met drie tanden, vol weerhaken; maer de middelde punt is twee duimen langer, dan de twee anderen. Voor de komst der Europeanen hier te lande, gebruikten de Indianen fcherpe, fpitfe, iuuwë deenen, in plaets "van dale punten. Aen het achtereind van den pyl, digt by de kerf voor de pees, zyn ter wederzyden twee veêren ge» plaetst, van omtrent zes duimen lang, weHce drekken, om de vlucht van den pyl met des te meerder zekerheid te beduuren.
De vergiftige pylen worden gemaekt van fplinters van de harde, vaste, buitende zelfsftandigheid van den Cocarito-boom, en zy zyn gemeenlyk omtrent twaelf duimen lang, en wat dikker dan een groove breinaeld. Van voren zyn zy fcherp gepunt, en bedreken met het vergif van de Worara; en van achteren omwonden met een rol catoen, evenredig aen de wydte van het holle riet, waer door zy geblazen moeten worden. Aldus bereid en ter verwoesting gereed gemaekt zynde, worden zy in een recht, hol riet gedoken



( =3* )
ken van eenige voeten lengte, het welk gekeerd zynde naer het voorwerp, dat men treffen wil, wordt de pyl, door e'éne enkele blazing lucht uit de longen, uit het riet gedreven, en vliegt, met groote fnelheid en onfeilbare zekerheid, den afftand van dertig of veertig Tards (*), een fpoedigen en onvermydlyken dood aenbrengende aen elk fchepzel, welk hy eene wond toebrengt, waeruit bloed koomt. Van de kindsheid af oeffenen zich de Indianen voornaemlyk in de kunst van deze pylen te blazen, en door langdurige gewoonte en heblykheid verkrygen zy een graed van handigheid en naeuwkeurigheid in deze oeffening, die zich geen Europeaen kan eigen maken, en byna ongelooflyk is.
De Heer de la Condamine verhaelt van een foort van vergiftigde pylen , die door Indianen, welke langs de Amazonen-Rivier wonen, gebruikt worden, (f) en die gelyken naer die, van welken
(*) Een Tard is een maet van drie Konings-voeten.
(I) Les Yamcos font fort adroits a faire de long Sarbacanes, qui font 1'arme de chafle la plus ordinaire des Indiens. Ils y adjuflent des petites fléches des bois du palmier, qu'ils garnüTent, au lieu deplume, d'un petit bourlet de coton, qui remplit esaftement le vuide de tuyau. Ils le lancent, avec le fouffle, a 30 & 40 pas, & ne manquent presque jamais leur coup. Un inftrument fi fimple fupplée avantageufemeut, chez toutes ces nations, au dV
p 4 m



C 23a ;
ken zich de Indianen aen de kust van Guiana bedienen. Waerfchynlyk koomt het vergif, met welk zy beftreken worden, in dezelfs voornaemfte inmengzelen overeen met het vergif van de Worara, het geen zoo geheten wordt naer eene Nibbéé van dien naem, die er het voorname inmengzel van is. Men hadt den Heer de la Condamine bericht, dat het vergif van den ftam der Ticunas, welk de meest geachte is onder alle de Indiaenfche Natiën naby de Rivier Maranon, uit
meer
faut des armes a féu. Ils trempent la pointe de ces petites fléches, ainfi que celles de leurs arcs, dans un poifon fi aétif, que, quand il eft recent, il tue en moins d'un minute 1'animal, a qui la flèche a tiré du fang. Quoique nous euffions des fufils, nous n'avons guère mangé fur la Riviere de gibier tué autrement, & fouvent npus avons rencontré la pointe du trait fous la dent; il n'ya a cela aucun danger; ce venin n'agit, que quand il eft melé avec le fang. Alors il n'eft pas moins mortel a fhomme, qu'aux autres animaux.
Le contrepoifon eft le fel, & plus furément le fucre.
En op eene andere plaets; Ce poifon eft un extrait, fait par le moyen de feu, des fucs de diverfes plantes, & particulierement de certains Lianes. On afture qu'il entre plus de trentes fortes d'herbes ou de racines dans le venin, fait chez les Ticunas, qui eft celui, dont j'ai fait 1'epreuve, & qui eft le plus eftimé entre les diverfes efpeces connues le long de la Riviere des Amazons.
Zie Relation Abregée d'un voyage fait dans TInterieur it f Awttïeve Meridional &c,



( 233 )
meer dan dertig verfchillende foorten van wortelen en kruiden was zamengefteld; daer dat der Accawauw Indianen , welke hier buiten tegenfpraek de bedrevenften zyn in deze doodlyke kunst van gift-bereidingen, flechts vyf inmengzelen heeft. Doch de andere volken, en byzonder de Arrowaks, voegen hier eigendunklyk eenige dingen by, als by voorbeeld vergiftige Slangen tanden en levers, en roode peper, welke laetfte misfchien dient om vlugge werkzaemheid van het vergif te vermeerderen. Zoo vermengen het ook de Worrows met ettelyke weinig beduidende byzonderheden, waerfchynlyk volgens voorfchrift van hunne voorouderen, die zy met veel bygelovigheid volgen. Doch men heeft ten allen tyde gezien, dat onkundigen hunne voorfchriften uit eene groote meeuigte van dingen te zamen ftelden, zich dwaeslyk verbeeldende, dat zy aldus hun bedoeld oogmerk te zekerder bereiken zouden; en de overtollige artikelen, met welke de Arrowaks het Indiaenfche pyl-vergift overladen, zyn niet willekeuriger, dan veelen der Ingrediënten, welke eertyds van de Geneeskundige voorfchriften een verward mengelmoes maekten.
Het volgende is het voorfchrift waerna het Pylvergift van de Accawauwen doorgaends bereid wordt. Ik heb het, op verfchillende tyden, dus gekregen van verfcheiden hunner Peii's of DocJaP 5 ren



C 234 )
ren, die allen naeuwkeurig overeenkwamen in de opgave van het getal en de keuze der Ingrediënten, fchoon zy van elkander eenigzins verfchilden in de hoeveelheden, welke zy waerlyk ook niet in ftaet zyn met zekerheid of naeuwkeurig* heid uit te drukken.
Neem van den Bast des Wortels van de Worara Zes deelen;
van den Bast van de Warracobbo coura Twee deelen;
van den Bast der Wortelen van de Couranapi , Baketi , en Hatcbybaly , elks Eén deel.
Deze allen moeten fyn gefchraept, in een Indiaenfche Pot gedaen, en met water bedekt worden. Men plaets de pot dan over een matig vuur, om het water, een kwartier uurslang, zachtjes te doen koken. Daerna perst men, met de handen, het fap uit de basten, wél zorgdragende, dat het vel ongekwetst is. Vervolgends werpt men de basten weg, en laet het uitgeperfte vocht over een klein vuurtje uitdampen tot de dikte van teer, waerna men het afneemt, en er platte ftukjes van Cocarito-hout indoopt, aen welken het vergif, koud geworden zynde, blyft kleven, en het voorkomen heeft van een bruine roodachtige
gom»



( 235 )
gom; De ftukjes vergiftigd hout worden dan ge» daen in wyde holle riet-buizen, die aen de einden met vellen gefloten, en op deze wyze wordt het vergif bewaerd, tot dat men het noodig heeft, om er de punt van een pyl mede te vergiftigen, waertoe het, of ontbonden wordt in water, waerin de punten der pylen worden natgemaekt, of het hout, welk daer mede voorzien is, over het vuur wordt gehouden, tot dat, het vloeibaer wordt, wanneer er de punten der pylen mede worden beftreken. De minfte hoeveelheid van dit vergif, wanneer het door eene wondt toegang krygt tot de bloedvaten van eenig Dier, veroorzaekt het zelve in minder dan ééne minuut den dood, zonder eenige zeer blykbare pyn of ongemak; fchoon men echter fomtyds, op het oogenblik, dat het Dier fterft, ligte ftuiptrekkingen in 't zelve gewaer wordt.
De Heer Herissant verklaert, (*) dat hem door den Heer de la Condamine was verhaeld, dat de Indianen de zorg van het pyl-vergïf te kooken overlaten aen een misdadig Vroumenfch, en dat de tyd van haer dood een teeken is, dat het genoegzaem heeft gekookt. Maer in deze byzonderheid had men den Heer de la Condamine ontwyffelbaer misleid, dewyl de vertelling
al
(*) Zie PMlofophicel Transamons. Vol. XLVII. pag.



C 236 )
al het voorkomen eener onwaerheid heeft, en de Indianen hier het vergif in de open lucht uitdampen, tot dat het de noodige dikte bekomen heeft, welk alles is, wat men bedoelt, en gemaklyk genoeg, zonder den dood van een, oud Wyf, ontdekt kan worden. De verfchynzelen, welke de Heer Herissant heeft opgemerkt, kunnen misfchien plaets hebben by eene harde koking, die by de Indianen vermeden wordt, en in een klein vertrekje, in welk de damp, door een noodloozen graed van hette veroorzaekt, befloten en ingeademd wordt.
Het op de boven gezegde manier verdikte Vergif kan niet alleen door vuur gefmolten, maer ook in water, Alkohol, geest van zee zout, en vluggen geest van Alkali, als mede in bloed, fpeekzel enz. ontbonden worden, uitgezonderd alleen een zeer klein gedeelte, welk zoo wel in geestig, als waterachtig fcheivocht bezinkt, en waerfchynlyk beftaet uit aerdachtige deeltjes, die tot het mengzel niet behooren. Het vereenigt zich met zuuren zonder opbruifching, of verandering van kleur. Wanneer men het vermengt met loogzouten, befpeurt men insgelyks geene opbruifching, maer de couleur verandert van roodachtig bruin in geelachtig bruin. Eenige weinige greinen, vermengd met zoo veel oneen menfchen bloed, warm uit de aderen, voorkomen geheel en al de fchei-
ding



( n?)
ding van wei en Crasfamentum, en de geheele Masfa blyft in een ftaet van vloeibaerheid, gelyk aen die, waerin men ze heeft afgetapt, tot dat zy na eenige dagen verrot.
Don Ulloa, (*) fpreekende van het Indiaenfche Pyl-vergift, fchryft aen 't zelve eene verkoelende eigenfchap toe, en zegt, dat het doodlyk is, om dat het het bloed doet ftremmen. Hoe hy kwame aen de kennis dezer byzonderheid, weet ik niet, maer de la Condamine maekt er nergens gewag van. Ook deden zich nooit eenige teekenen van ftremming in de vochten dier Dieren voor, welke in Europa met het vergif der Lamas of Ticunas zyn gedood geworden (f). Maer zoo 't waer is, het geen de Heer Ulloa zegt, dan moet het vergif der Indianen van Peru en de Amazonen-Rivier zeer verfchillend zyn van dat der Indianen op de kust van Guiana, dewyl het laetfte het bloed eerder ontbindt, dan ftremt, gelyk ik in herhaelde proefnemingen ondervonden heb : en dat het niet verkoelend is, is klaerblyke-
lyk,
(*) Zie Relacion Hiftorica del Fiage al America Meridional, &c. par Don Jorga Juan & Don Antonio Ulloa, &c.
(t) Zie in de Philofopbical Transaclions Vol. XLVII. p. 75. de proeven , met deze vergiften op een groot aental van levendige Dieren genomen, door den Heer Herissant, M. D. en Lid van de Koninglyke Sociëteit.



( *38 )
lyk, niet alleen uit deszelfs fmaek, welke bitter is * en zeer fcherp en heet, maer ook dewyl de Arrozvawks het met roode peper vermengen, welke deszelfs uitwerkingen zou beletten, indien die afhingen van eene verkoelende eigenfchap: daerenboven, het veroorzaekt uitwendige ontftekingen * gelyk ik eens ongelukkig ondervonden heb, wanneer ik, een weinig menfchen bloed, daer mede vergiftigd, fchuddende, by toeval een drup van het zelve in myn linker oog kreeg, en, fchoon ik terftond myn hoofd in de Rivier Demerary, aen welks oever ik ftond, dompelde, veroorzaekte het echter eene pynlyke ontfteking, die eenige dagen duurde. Ik fta evenwel toe, dat dit ééne voorbeeld alleen niet voldoende is; maer de boven verhaelde byzonderheden bewyzen genoegzaem, dat het vergif der Worara die eigenfchappen niet heeft, welke Don Ulloa opnoemt, die waerfchynlyk alleen het vergif der Lamas kende; dewyl het niet blykt, dat hy ooit de Rivier der' Amazonen bezocht (*)• Maer alzoo noch dit, noch het Amazoonfcb vergif, na herhaelde proef-
ne-
(*) Het vergif van de Lamas ontleent zyn naem van een (lam Indianen, zoo genoemd, in Peru. Het zelve is niet zoo vlug als dat van de Ticunas ; maer men zegt, dat uit een mengzel van beiden de doodlykfte uitwerkzels ontftaen.



C *39)
nemingen, ooit de eigenfchappen getoond heeft, welke hy aen het zelve toefchryft, zoo is het waerfchynlyk, dat hy, by gebrek van volledige kennis aen de werking der vergiften in het algemeen, zich verbeeld heeft, dat de uitwerkzels van het vergif der Worara alleen van verkoeling en ftremming oorfpronglyk zyn konden, en derhalven by loutere gisfing, aen het zelve de meergemelde eigenfchappen toefchryft.
Ik moest U reeds vroeger bericht hebben, dat de verfcheiden inmengzels, die in het voorfchrift van 't vergif der Accazvaws vervat zyn , allen Nibbeè's zyn van verfchillende foorten; maer of ze allen vereifcht worden, dan of waerlyk alleen de Worara noodzaeklyk zy, en of de werkzaemheid van het vergif niet nog zou kunnen vermeerderd worden, weet ik niet. Het is echter reeds veel te doodlyk, om aen eenig volk vertrouwd te worden, dan aen zulk een, het welk zich bevindt in den ftaet der Nature, in welke de misdadige driften flaeuw en kwynende zyn. Hoe de oogenbliklyk doodlyke uitwerkzels van dit vergif ontftaen kunnen uit zoo een gering gedeelte, als door de punt van een pyl, die oogenbliklyk wordt uitgetrokken, in eene wonde gebragt wordt, is onoplosbaer. Dat het vermogen heeft, om de vochten te ontbinden, is zeker; maer ik ben ver af van te denken, dat deszelfs
dood-_



C 240 )
doodlyke uitwerkingen van eenige zoodanige ontbinding voortkomen. De Indianen maken altoos de punten hunner vergiftigde Pylen, wanneer zy te droog zyn, vochtig met het fap van Limoenen, welk eeniglyk ftrekken kan, om eene ftrydige uitwerking voort te brengen, en het bloed, uit de ftrot aderen of krop-flag-a deren van Dieren gelaten, op het oogenblik dat hun de uitwerkzels van dit vergif den geest doen geven, openbaert geene ongemeene eigenfchappen, en, na eenigen tyd gefiaen te hebben, fcheidt het zich geregeld in wei en Crasfamentum, met een grooteren graed van vereeniging, dan doorgaends in gevallen van fcheurbuik plaets heeft; en echter de Dieren fterven, als het ware, door eene ongevoelige uitblusfing van de levens-vlamme. Kan zulk een oogenbliklyk fterven van eenige verandering in het mengzel der vochten, in zulk een korten tyd, voortkomen? Ik twyffel, of zy er vatbaer voor zyn, en ik geloof niet, dat deze fchielyke, en verderfiyke uitwerkzels oorfpronglyk zyn kunnen, anders dan van eene onmidlyke kwetzing of aen het gevoelig zamenftel der zenuwen, of aen den oorfprong der levensgeesten toegebracht. De Heer Herissant is van gedachten, dat het de vaten t'zamentrekt, (*) maer zegt, dat het de
voch-
(*) Nadat deze bladen reeds ter persfe waren, heb ik
ette-



(257 3
lyke gevallen van goede uitwerking geweest te zyn, zonder dat zy weten, op wat wyze dezelve werkem En het is aen deze eenvouwdige herkomst, dat wy de kennis der Geneeskunst, ontbloot van alle derzelver latere ontdekkingen, in het algemeen hebben toe te fchryven. —: „ Eerst „ hebben naerftige menfchen opgemerkt, welke „ dingen doorgaends in ziekten met de meeste „ vrucht gebruikt wierden; daerna hebben zy ze ,, ftandvastig begonnen toe te dienen aen de ziej, ken. Alzoo is de Geneeskunst in de waereld „ gekomen, die vervolgends, door de herftelling „ van dezen, en door den dood van anderen 4 „ geleerd heeft de fchadelyke dingen van de voor„ deelige te onderfcheiden (*)." Maer wanneer de vereenigde kracht van bezwering en geneesmiddelen niet in ftaet is, om den lyder het leven te bewaren, dan fchryft de Peji zynen dood toe of aen den verouderden onverzoenlyken haet van den Towaboo, of aen den invloed van eenigen anderen Peji, dien zich de lyder ongelukkiglyk ten vyand gemaekt heeft, en die derhalven alle zyne
po*
(*) Diïigentes hommes hdeci notafle, quae plerumqué melius respondereut ; deinde segrotantibus ea praciperé coepiffe; fic Medicinam ortam : fubinde aliorum falutes aliorum interitu, perniciofa difeernentem a falutsiibus. Gel* sus, Prafat. Lib. I. p. p<



C 258 )
pogingen voor deszelfs behoudenis gedwarsboomd heeft. Na het overlyden van den zieken, wordt de Kalabas, welke zonder vrucht gebruikt geworden is, verbrand, en eene andere vervaerdigd, om hare plaets te vervullen.
De orde der Peji's is erfelyk, en wordt alleenlyk aen den oudften zoon gegeven, welke in de geheimenisfen van zyn Pejifchap worde ingewyd met veele byzondere doch bygelovige plechtigheden, die ettelyke weken duren; en onder andere grillige gewoonten, by deze gelegenheden gebruikelyk, geeft men hem zoo lange fap van Tabaksbladen in, tot dat hy daer van niet meer braekt; wordende de Tabak onder alle de Inboorlingen van America voor een gewyde plant gehouden.
Daegs na het overlyden van den hdiaen, wordt zyn lyk, in eene byeenkomst zyner bloedverwanten, vrienden en bekenden, naekt begraven; en, na'het eindigen der plechtighid, drinken dezen hunne droefheid van 'thart, in een Drink-feest, waerin de Piworree rykelyk geftortwordt, welke, benevens nog een ander vocht, dat er maer weinig van verfchilt, en Beltera genoemd wordt, de eenige gegiste dranken zyn, waer aen deze Indianen, vóór de komst der Europeeëren, kennis hadden. Deze gelegenheden verfchaffen een belachlyk fchouwfpel van huilen en zingen, geweld maken en dronken zyn. De oude Vrouwen mae-
ken



ken inzonderheid groot getier en misbaer, en on« derfcheiden zich zeiven door luidruchtige gezangen ter eere van den overledenen; en het geheel is een verward toneel van vreugde en droefheid, zich op de befpotteiykfte wyze in dezelfde voorWerpen vereenigende. Wanneer het lichaem eenige maenden heeft in den grond gelegen, en het vleefch ondertteld wordt geheel verrot te zyn , opent men het graf, neemt er de beenderen uit, en verdeelt ze onder de familie; en by deze gelegenheid vernieuwt men het zelfde belachlyk to-. heel van ongebondenheid en droefheid.
Schoon byzondere perfonen in de verfchillende ftammen van Indianen in vriendfehap leven, en de wetten van herbergzaemheid aen eikanderen betrachten, hebben zy echter geen opperhoofd, waeronder zy ftaen , noch worden door eenige wetten beteugeld ofbetèhermd, maer eene belediging, iemand aengedaen, wordt of gewroken of vergeven, naer dat de gemoedsgefteldtenis van den beledigden medebrengt. Doch gelukkig zyn de beledigingen zeldzaem, gelyk zulks natuurlyk plaets moet hebben in eenen ftaet, waerin weelde en ongelykheid van perfonen onbekend zyn; alwaer de bewoners geene behoeften hebben, dan die gemaklyk vervuld kunnen worden; alwaer iedere zegening der Nature het gemeen onverdeeld eigendom is van allen; en alwaer by gevolggeenö R a ver*;



( 260 )
verzoekingen kunnen zyn tot oneerlykheid of onrechtvaerdigheid. Eene belediging, in zulk eenen ftaet aen iemand aengedaen, moet het uitwerkzel zyn of van dronkenfchap, qf van geilheid; en men heeft algemeen opgemerkt, dat in der daed in dien ftaet de onmatigheid de eenige oorzaek is van verfchillen.
De Vader houdt in dezen ftaet zyne kinderen in toom door het vaderlyk gezag, tot dat zy tot dien leeftyd van rypheid gekomen zyn, in welken de reden genoegzaem is geworden om hen de zwakke verzoekingen te doen wederftaen , waeraen zy zyn blootgefteld. In dezen ouderdom huwen zy, en, fchoon de veelwyvery algemeen geoorloofd gehouden wordt, is zy echter weinig in gebruik. Men ziet zelden eenen Indi* aen, die meer dan ééne Vrouw heeft, ten zy de eerfte oud en onaengenaem geworden zy. In die geval neemt de Man een tweede, van zeven of agt jaren oud, die de de eerfte in alle huislyke bezigheden dient en behulpzaem is, tot dat zy huuwbaer is geworden, het welk, onder deze luchtftreek, doorgaends gebeurt tusfchen de tien en elf jaren, en in welken tyd zy de omhelzingen van den Man begint' te genieten. De plechtigheid van het huwelyk is niets anders dan een dronkemans-feest. Maer, fchoon zy geene godsdienftige verbindtenisfen hebben , om hen tot
huuw-



C 2ÖX )
huuwlyks getrouwheid te verplichten , zoo is echter het overfpel. onder hen veel zeldzamer, dan onder de befchaefde volken, by welken velen voor den Altaer , op de plechtigfte wyze, verbindtenisfen aengaen , die zy ten dien tyde zelfs godlooslyk voornemen niet naertekomen ; eene misdaed, zoo gemeen, dat men zelfs hare menigvuldigheid ongerymdelyk heeft willen doen dienen, om ze te verfchonen. Maer by de Indianen is de Natuur de eenige wet der liefde, en ftandvastigheid is het voorfchrift der Natuur. Deze is echter alleen de toeftand van hun, die eenigzins van de Europeanen verwyderd, en door hen niet bedorven zyn : want die Indianen , welke nader by wonen, en met de Blanken een geduriger omgang hebben, worden in hunne natuurlyke geneigdheid tot ongebondenheid gefterkt, op dat men te ligter flagen moge in de verleidinge hunner Wyven. Men kan nochthands den Indianen geen gevoeliger belediging, en waerover zy gereder wraek nemen, aendoen: doch zy nemen die nooit op de Blanken , waer voor zy geen gering ontzag hebben. Maer hoe wel de kuifchheid na het huwelyk een noodzaeklyk vereifchte by hen is, zoo zyn zy er echter ver af, van die te vorderen, zelfs in de Vrouwen, vóór de huuwlyks» plechtigheid; niet dat de Man te onvreden is, even als by de Qasterfihe Volken, wanneer hy, R 3 eene



i 262 )
ëene maegd ter vrouwe krygt, maer zy fchynen hier omtrent volmaekt onverfchillig te zyn.
Na het huuwlyk, wordt er voor het jong getrouwde paer een huis gebouwd, naest dat van den Vader, en het zelve voorzien van den huisraed, dien ik reeds befchreven heb. En dewyl de Mans zich flerker bevinden, dan de Vrouwen s eigenen zy zich, in fpyt der liefde, eene meerderheid over hunne Vrouwen aen, waer door zy dezelve verplichten , om hen niet alleen in alle huislyke bezigheden te dienen, maer ook om voor hun den landbouw waertenemen, nadat de Mannen eerst den grond van boomen gezuiverd hebben. Op den zeiven planten de Vrouwen Casfava, Pifangs en Tams, genoeg om brood en Piworree van te maken. Deze drie zyn byna de eenige plantgewasfen, waer van zy gebruik maken , die niet de vrywillige voortbrengzels deiNature zyn; en, onder deze luchtftreek, is de arbeid van ééne maend jaerlyks overvloedig genoegzaem tot het aenkweeken van den noodigen yoorraed dezer voortbrengzelen.
Een trek naer dierlyk voedzel, en de gemaklykheid om het zelve in dit land te krygen, heeft alle de mannen jagers gemaekt: ook is de jacht byna hunne eenige bezigheid. Wanneer de voorraed op is, neemt de man zyne boog en pylen _ ea gaet uit om wild te fchieten. Is hy ongelukkig



C 263 )
kïg in het zoeken naer eene Rhee of Labba enz.^ dan zet hy zich neder by een boom, en bootst onder denzelven het geluid na van een Puccarara, of Indiaenfch Conyn; en dewyl die zeer overvloedig zyn, komen er terffond eenigen voor den dag, waervan hy er zoo veelen fchiet, als hy noodig heeft, en met dezelven huiswaerds keert, alwaer hy zoo lang blyft, tot de honger hem herinnert, dat de voorraed verteerd is. Heeft hy trek naer vifch, hy begeeft zich naer een kleine kreek, die zich ontlast in eene Rivier. Deze kreken zyn doorgaends aen den mond afgezet, zoo dat er maer eene kleine opening blyft van drie of vier voeten wydte, waer door de vifch inzwemt ten tyde van den vloed, om voedzel te zoeken. Deze opening floppen de Indianen, wanneer het water op zyn hoogst is, met een deur of fchuif, van (tokken gemaekt, die zoo digt aen elkander gebonden zyn, dat er geen vifch door ontfnappen kan. Velen dezer kreken loopen droog by de ebbe, en dan vindt men de vifch op de fiib liggen. Wanneer dit het geval niet is, wordt de vifch dronken gemaekt, door in het water, wanneer het op zyn laegst is, een gekneusden Hiarree-wortel te werpen, wanneer de vifch (poedig roerloos op de oppervlakte van het water koomt dryven, en dan gevangen wordt.
Hunne gewone manier, van alle dierlyk vc»cd» R 4 zei



( 204 )
zei te bereiden, beftaet in het zelve te koken, *t zy in water, 't zy in het fap der vergiftige Casfava (*), waerby zy zulk eene meenigte van roode Peper doen, dat terftond de mond daer door ontveld zou worden van ieder, die aen derzelver gebruik niet gewoon was. Deze gewoonte is volftrekt noodzaeklyk in dit klimaet, om de vaste deelen te verfterken, en de fpys-verteering te bevorderen, welke anders zeer onvolkomen wezen zou; fchoon het een algemeen maer verkeerd gevoelen zy, dat het overvloedig gebruik van fpeceryën nadeelig is voor de bewoners van heete luchtftreeken, alwaer niets beter is voor de gezondheid. Ook vinden wy, dat de natuur niet alleen dezelve inzonderheid onder deze luchtflreken heeft doen groejen, maer ook dat zy de lnboorlingen derzelver gebruik geleerd heeft. Want het zyn niets flechts de Indianen van America tusfchen de Keer-kringen, maer ook de Inboorlingen van Africa en de Oost-Indiën, die al hunne fpys met eene groote meenigte fpeceryën, vooral Peper, toemaken; eene gewoonte, waerin zy insgelyks gevolgd worden, in meerder of minder graed, door alle de Europeanen, welke zich lang genoeg in deze landen onthouden hebben, om derzelver nut te leeren kennen. Door deze
ge*.
f*) Zie boven bl. 30.



gewoonte beveiligen zich de Indianen volkomentegen die afgaende koortzen, welke de volksziekte zyn der andere bewoneren van Guiana, die hen hierin niet naervolgen. Maer fchoon de Indianen zoo overvloedig Peper gebruiken, zyn zy echter nooit met de Jicht gekweld, niettegenftaende de vochtigheid van de lucht dezelve byzonder lastig maekt voor die geene der Blanke bewoneren, welke dit ongemak met zich uit Europa gebracht hebben, en my dunkt, dat men de Speceryën niet langer behoorde te tellen onder die dingen, wier gebruik de menfchen voor dit ongemak vatbaerder zou maken. De Indianen gebruiken daer en tegen maer zeer weinig zout by hunne fpyze, en, vóór dat de Europeanen hen bezochten, hadden zy het in 't geheel niet, behalven het geen zy zich fomtyds verzorgden door uitdamping yan het zeewater in hunne kleine aerden potten; maer de binnenlandfche Indianen zagen het zelve naeuwlyks in hun geheele leven. De Indianen hebben geen gezetten tyd om te eeten, behalven des avonds, als zy van de jacht t'huis komen. Op andere tyden van den dag eeten zy, wanneer de honger er hen toe aenzet.
Ik heb vergeten U te melden, dat de Peji zich bygeloovigiyk onthouden van het vleefch van Osfen, Schapen, en 'alle andere Dieren, die uit EaR 5 ropd



( z66 5
ropa herwaerds gebracht zyn, en niet natuurlyk eigen zyn aen America.
De Indianen drinken by hun eeten Pizvorree, wanneer zy het hebben; maer hunne traegheid en gebrek aen vooruitzicht maken, dat zy er dikwyls niet van voorzien zyn; in dit geval vervult water deszelfs plaets. In dit klimaet en met hunne natuurlyke geneigdheid tot onmatigheid, is echter dit gebrek van vooruitzicht een zegen voor hun, dewyl zy anders het grootst gedeelte van hun leven zouden dronken zyn. Hunne onbekommerdheid voor het toekomende is evenwel geenzins zonderling of onnatuurlyk, dewyl deze onbezorgdheid het algemeen onderfcheidend kenmerk is van alle onbefchaefde Natiën.. Een tegenwoordig gemak om een toekomend voordeel te laten varen, een tegenwoordig vermaek om een toekomend te verwaerloozen, kan enkel het befluit zyn van eene aengekweekte reden.
Dewyl de Indianen Hechts weinig, en dikwyls in het geheel geen zout hebben, zoo bewaren zy hun vleefch, wanneer zy meer hebben, dan zy voor hun tegenwoordig gebruik noodig hebben, door het, op dezelfde wyze als de Indianen van Dariën, over een klein vuurtje te droogen en te roo!' ^n: en wanneer op die wyze de fappen daer uit zyn weggcdampt , kan het, zonder gevaer



( 2&7 )
vaer van bederf, veele maenden lang bewaerd worden.
De eenvouwdige levenswyze dezer menfchen, het klein getal hunner behoeften, en de gemaklykheid, waerop daerin voorzien wordt, in een land, het welk zoo gelukkig gelegen, en zoo mild gezegend is met alle de noodwendigheden des levens, fchenken hun het geluk van zich het grootje gedeelte van hunnen tyd niet te behoeven te bekommeren met de zorg voor hun onderhoud ; en verleenen hun dus ruime gelegenheid om verfcheiden wyzen van ukfpanning en vermaek te zoeken, welke aengenaemst zyn voor hunne een» vouwdige, ruuwe, neigingen. Zy flyten een gedeelte van deze ledige uuren in zich te baden en te zwemmen in de Rivieren; dit doen zy in ge» zelfchap , zonder onderfcheid van kunne, ver-, fcheiden malen op één dag: en zy zyn zoo aen» houdend en bedreven in het zwemmen, dat zy byna verdienen in den rang der tweeflachtige Dieren geplaetst te worden. Dit vinden zy niet alleen eene aengename, maer ook heilzame oeffening, dewyl zy ftrekt ter voorkominge van al te groote uitwaesfeming, en ter bewaringe van de gezondheid. Op andere tyden bezoeken zy elkander , en onderhouden zich onderling niet flechts met de verhalen van de eenvouwdige voorvallen hunner levens, maer ook met eene verfcheidenheid



C 268 )
heid van fabels, die vrolyk, zinryk, en vol zyn van zulk eene eenvouwdige zedeleer, als hunne bepaelde waernemingen en ongeöeffende verftanden hen in ftaet ftellen te verfieren. By deze gelegenheden geven zy zich dikwyls over aen eene kinderachtige vrolykheid, aen dansfen of onmatig lachen; maer eensgezindheid en vreugde houden fteeds de overhand, tot dat zy dronken worden. Doch het grootfte deel van hunne ledige uuren fiyten zy lui in hunne hangmatten, waerin zy niet alleen flapen, maer ook eeten, met elkander gefprekken houden, fpelen, op een foort van fchoire lompe fluiten blazen, hunne baerden uittrekken , of zich zeiven in kleine fpiegeltjes bekyken, en over hunne fchoone wezens-trekken verwonderen ; want zy zyn gantfch niet vry van verwaendheid.
Hunne traegheid fchynt uit hun geftel natuurlyk voort te vloejen, en veroorzaekt te worden door de warmte en vochtigheid van den dampkring, welke beiden het hunne toebrengen om de bewoners te verflappen en verzwakken, en hen minder vlug en werkzaem maken, dan die van andere luchtftreeken. Maer indien zy minder bekwaem of gefchikt zyn tot den arbeid, zoo vinden zy 't ook minder noodzaeklyk, dan in andere gewesten; dewyl dezelfde warmte, en vochtigheid, welke aldus de lichamen krachteloos maekt:,
ook



C 269)
ook tevens oorzaek is van eene buitenfporige weel» derigheid van den grond van den ipoedigen err milden groei van planten, en van eene meenigte van voortbrengzelen in het Ryk der Dieren en Gewasfen, die geen zorg ter aenkweekinge behoeven. En dezen derhalven, by een altoosdurend gemis van winter, en andere byzondere voordeden, vergoeden rykelyk, het geen in dit klimaet aen meerdere lichaems vastheid en flerkte
verloren wordt. Het is aldus, dat byna ieder
nadeel, in zeker opzicht, door een daeraen verknocht voordeel wordt opgewogen.
Schoon de Indianen flechts weinig ervaren zyn in de Vroedkunde, heeft de Natuur gelukkiglyk de kennis derzelve voor hun noodeloos gemaekt, dewyl eene moeilyke of pynlyke verlosfing byna zonder voorbeeld is, zynde niets anders noodzaeklyk, dan het kind te ontvangen, wanneer het zich zeiven koomt aenbieden, en de navelfireng af te fcheiden: dit doen zy door dezelve aftebranden, het welk de openingen toefchroeit, en een band onnoodig maekt. By deze gelegenheden lydt eene Vrouw zoo weinig, dat zy onder het vonnis, over Eva uitgefproken, van met finart kinderen te zullen baren, niet fchyne begrepen te zyn, fchoon de Vrouwen onder de befchaefde Natiën onder dezen vloek eenparig nog zuchten. De Moeder en het jong geboren Kind worden,
ter-



( *>o)
fcerftond na de verlosfing, na het digst byzynd water gebracht, daerin gedompeld en afgewasfchen; en de eerstgemelde vangt den volgenden dag hare huislyke bezigheden wederaen.
Mismaekte kinderen worden hier byna nooit geboren; en het is zeer ongemeen een Indiaen té zien, die lam of gebreklyk is. In plaets dat de kinderen door een overmaet van zorg of toegeevendheid hier verdrukt wordeu, brengen zy den ftaet der kindsheid door, zonder van de Ouderen meer oplettendheid of byftand te erlangen, dan dat zy hun den kost verzorgen. Maer wel verre dat dit verzuim hun fchadelyk zou zyn; worden zy in tegendeel er des te fpoediger fterk door, en in ftaet, om voor zich zeiven te zorgen. „Die „ verwyfde opvoeding, welke wy toegeeflykheid „ noemen, verhoudt alle de krachten van ziel en „ lichaem (*)." De jongens, zoo ras zy wat beginnen op te fchieten, verzeilen hunne Vaders op de jacht; en door heblykheid en ondervinding verkrygen zy zekeren graed van behendigheid en bedrevenheid in deze oeffening, door welke alle de Indianen zich onderfcheiden. De meisjes integendeel moeten hare Moeders dienen en be-
hulp-
(•) Mollis illa educatio, quam indulgentiam vocamus, nervos omnes & rnentis & corporis friget. Quintilian* lik. I cap. 3.



hulpzaem zyn in derzelver verfchillende bezigheden.
Gelyk de Indianen volftrekt onkundig zyn van Letteren, zoo zyn zy ook niet in ftaet de manier te begrypen, waerop zy ons, door behulp derzelve, elkander de kennis van allerleie dingen zien mededeelen. Boeken befchouwen zy met bygeJoovigen eerbied als werktuigen , waerdoor de kennis van voorledene en toekomende geheimen ontdekt wordt. Zy fchynen eenig denkbeeld van een' toekomenden ftaet te hebben; maer dat denkbeeld is zoo verward en twyffelachtig, dat zy eerder op het beftaen in een ander leven fchynen te hopen, dan daer in te gelooven. Ondertusfchen zyn zy weinig begeerig, om zich zeiven ten dezen aenzien meerder zekerheid te bezorgen, maer leven in eene gevoellooze onbekommerdheid en onoplettendheid aengaende het toekomende, welke niet alleen in deze, maer ook in alle andere byzonderheid by hen de overhand heeft. Hunne zorgen, in plaets van zich tot eenen ftaet van toe» komftig beftaen uit te ftrekken, reiken zelden verder dan tot het tegenwoordig uur; en, behalven in het enkel artikel van den landbouw, bemoejen zy zich nooit met eenige voorziening te doen voor het toekomende: en, fchoon de moeite, welke vereifcht wordt tot het kweeken van eene genoegzame hoeveelheid van Casfava zeer beuzelachtig



zy, verwaerloozen zy echter dikwyls hier omtrent zoo lang alle zorg, tot dat zy niet alleen gebrek aen Piworree, maer ook zelfs aen brood, hebbes, zich als dan vergenoegende met het gebruik der Appelen van den Sipeira- of Groen-hartboom.
Deze gevoellooze onverfchillig- en onachtzaemheid, welke, in kouder luchtftreek, eene bron van wezenlyke elende zyn zou, (*) veroorzaekt hier alleen eenige ongeryflykheid, en vestigt in hunne geitellen eene gelukkige gerustheid, welke, noch door gebrek, noch door overvloed veranderd kan worden. Wanneer zy van alles rykelyk voorzien zyn, gaen zy zich in fpyze en drank te buiten, wanneer hun in tegendeel iets ontbreekt, getroosten zy zich de ongelegenheden van gebrek in onthouding, zonder eenige merklyke begeerte of onvergenoegdheid. Indien der menfchen geluk beftaet in wel te vredenheid, dan moeten deze wilden noodzaeklyk de gelukkigften van alle
men-
(*) De Luchtsgefteldheid heeft hier op waerfchynlyk zoo veel invloeds niet, als de Schryver zich fchynt te verbeelden. De onbefchaefde Laplander, de Groenlander, de Eskimau, de Samojeed brengt zyn leven in eene zelfde onachtzaemheid door. Niet zoo zeer de Luchtsftreek, als wel de meenigte der behoeften, is de moeder der naerflig. heid. (Hoogd. Vert.)



menfchen zyn; dewyl zy geene behoeften hebben, dan waerin gemaklyk wordt voorzien, en dewyl zy zich in eenen ftaet bevinden van volmaekte gelykheid, in welken de kwellaedjen van twist, nyd, ftaetzucht, noch gierigheid bymooglykheid beftaen kunnen.
Dewyl de Indianen geene manier hebben om den tyd te bereekenen, ten minften niet eenige jaren achter malkanderen, zoo is het onmooglyk de lengte van hunnen leefcyd te bepalen. Men ziet echter velen hunner bedekt met rimpels, en alle andere teekenen van hoogen ouderdom, behalven evenwel kaelheid en gryze hairen, waervan zy allen vry blyven zelfs in den meest gevorderden leeftyd. Zy berekenen echter het tydsverloop tusfchen de verfchillende gebeurdtenisfen „door de tusfchenkomende manen, wanneer derzelver getal niet boven tien of twaelf gaet; want, wanneer zy verder gaen moeten, onthouden zy zelden het getal met eenige naeuwkeurigheid. Hunne wyze van tellen gefchiedt by éénheden, tienen twintigtallen, tot dat zy komen tot honderd, waer boven zy geene naeuwkeurige manier van uitdrukking van 't getal der voorwerpen hebben ; maer zich gemeenlyk bedienen van de gewoonte, om zulk een lok van hunne hairen te toonen, als zy oordeelen, dat de meeste overeenkomst heeft S met



( m)
met het getal, waervan zy een denkbeeld trachten te geeven.
In al hunnen handel, 't zy onder elkander, 't zy met de Europeanen, fchatten zy de waerde der dingen, naer hunne tegenwoordige behoefte, en een Indiaen zal op den eenen tyd eene byl vorderen voor dat geen, het welk hy op een anderen verruilen zal voor eenen enkelen vifchhoek, zonder eenigen acht te flaen op de ongelykheid van derzelver waerde.
De Arrowaks wikkelen zich nooit met hunne naburen in eenigen oorlog, zelfs niet met oogmerk om op de binnenlandfche Indianen Haven te maken , waertoa de Nederlanders de Caraibifche en Accawawfche ftammen overgehaeld hebben. Of zy begrypen, dat hun de handen niet gegeven zyn, om elkander te vernielen, dan of zy door lafhartigheid te rug gehouden worden, kan ik niet bepalen ; zy hebben zich zeiven echter in eenen ftaet van volmaekte onafhanglykheid gehandhaefd zonder oorlogen. Dit is onder onbefchaefde volken geënzins moeilyk, indien zy zich Hechts wachten, van eikanderen te verongelyken, of tot wraek te farren. Eene verkryging van nutteloos land, of van flaven, waervan men volftrekt geen gebruik zou kunnen hebben, kan by geene mooglykheid eenig volk tot oorlog aenzetten; en
het



C 275 )
het zou zeer möeilyk zyn, een volk, dat zoo weinige behoeften heeft,in onderwerping te houden. Dit te ondernemen zou een gewis nadeel zonder eenig voordeel wezen. Wy zien, dat alle wilde Natiën zich in oorlogen wikkelen veel meer uit een geest van wraekzucht, dan uit inzichten van belang; behalven alleen dan, wanneer zy gelegenheid hebben, om aen anderen die gevangenen te verkoopen, waervan zy zelve geen dienst hebben zouden. En zulk eene gelegenheid heeft men in de daed den Indianen van Guiana verfchaft, zederd de Nederlanders zich aen deze kust gevestigd hebben; doch men heeft hun den pas tot het ontrusten der vreedzame Arrozvazoken afgefneden, door dezelven buiten de mooglykheid te Hellen van flaven te kunnen worden.
In het befchouwen der zeden van deze Indiatien, eenige weinige by zon derheden uitgezonderd, befpeur ik eene beminlyke fchildery van den oorfpronglyken ftaet van onfchuld en geluk , (*)
wel-
(*) Van deze Schildery heeft zich de Heer Bankroft buiten twyffel een ongegrond begrip gevormd. Men vindt in de Gefchiedenis van Groenland van den Heer Cranz, byzonder in de vierde Afdeeling van het derde Boek, betere aenmerkingen over den zedelyken toeftand van zoo danige volken, welke in den zoo genoemden ftaet der Nature leven, opgehelderd door het voorbeeld der Groenlande. wS 2



welken zy voornaemlyk aen hunne weinige behoeften en aen hunne algemeene gelykheid te danken hebben. De laetstgenoemde neemt alle onderfeheidingen onder hen weg, behalven die van ouderdom en perfoonlyke verdienften, en bevordert het gemak, de eensgezindheid en vryheid van hunne onderlinge gemeenzaemhefd en verkeering. Zy maekt ook voor den Indiaënfchen Minnaer de verkryging des geluks gemaklyk, dewyl zy hem geene hinderpalen doet ontmoeten in het najagen van zyne begeerten , uit hoofde van ongelykheid van rang of middelen, of uit hoofde van inzichten van belang en ftaetzucht; en derhalven verbant dit allen nyd en ongenoegen. Doch de voordeelen, welke hunnen oorfprong hebben uit het gering getal en de eenvouwdigheid hunner begeerten, bevorderen hun geluk in een veel uitmuntender graed. 's Menfchen daedlyke behoeften zyn flechts weinige en niet groot; maer in befchaefde landen heeft eene verfynde weelde derzelver getal tot de lastigfte buitenfporigheid vermeerdert.
De zulken, die ongelukkiglyk gemeenzaem geworden zyn met alle de verfchillende fynheden
van
ren, eene Natie, welke op verre na zoo veel niet verfchilt van de Wilden van Guiana, als de luchtsftreek van beiden. (Hoocd. Vert.)



( *77 )
van weelde en verwyfdheid, welke de grooten fteeds najagen, en wier misleide verbeelding dit als noodzaeklyk tot wezenlyk geluk befchouwt, zullen ter naeuwernood gelooven , dat een lndiaen, zonder eenig ander dekzel, dan dat, welk de eerbaerheid vordert, in een verblyf, welk den naem van een huis niet kan verdienen, en met die weinige keuken- en huislyke gereedfchappen, welke ik aireede heb opgenoemd, zonder eenige andere aerdfche bezittingen, en met het ruwe voedzel, welk hem de jacht verfchaft, en zonder eenige verfcheidenheid, kunst, of kiefchheid wordt gereed gemaekt, dat, zeg ik, zulk een Indiaen aenfpraek durft maken op geluk; en echter, indien het my vry ftaet naer den uiterlyken fchyn te oordeelen, dan mag het geluk van dit volk te regt benyd worden door de rykfte lieden zelfs der weelderigfte landen; dewyl hunne gelukkige onkunde van die buitenfporige begeerten en eindelooze najagingen, welke de groote en verwyfde waereld beroeren, iederen wenfch, die verder gaet dan hunne tegenwoordige genietingen, uit hunnen geest verbandt.
De bekrompenheid en eenvouwdigheid hunner behoeften, de overvloed der middelen om die te vervullen, en het gemak, waermede deze middelen verkregen kunnen worden, maken alle verdeeling van eigendom nutteloos. Ieder deelt, met S 3 vriend-



C2?3 )
vrierïdlyke toeftemming van alle de overigen, in de overvloedige zegeningen van een uitgeftrekt land, zonder zynen nabuur te benyden, of deszelfs geluk te ftoren. Dit maekt alle regering en wetten onnoodzaeklyk, dewyl in zulk een ftaet geene verzoeking zyn kan tot oneerlykheid, bedrog, onrechtvaerdigheid of geweld, noch eenige begeerten, welke onbeftaenbaer zouden zyn met onfchuld : en die ingebeelde geneigdheid tot de ondeugd, welke, onder befchaefde Natiën, voor eene natuurlyke neiging gehouden wordt, heeft geen plaets in eenen ftaet der Nature, zoo als deze, in welken ieder menfch de zegeningen zyner natuurlyke vryheid en onafhanglykheid volmaektelyk geniet, zonder eenige bepalingen of vreezen, dan die van den godsdienst, welke hunne Peji hun listiglyk hebben ingeboezemd; doch de bewoners van alle landen zyn, in meerder of minder mate, aen Priesteren onderworpen.
De kunst zich eigen te maken, van alle ingebeelden behoeften af te fnyden, en zich te vergenoegen met de wezenlyke nooddruftigheden des levens, is de edelfte poging der reden, en de aller nuttigfle wetenfchap, dewyl het den geest verheft boven alle de wisfelvalligheden der fortuine. Socrates merkte te regt aen, „ dat zy, die de
minfte behoeften hebben, allernaest komen aen n de Goden, die er in 't geheel geene hebben.*
Pe



C 279 )
De eenvouwdigheid echter, die zich in de zeden dezer Indianen zoo duidlyk voordoet, is het uitwerkzel niet eener wysgeerige zelfsverlochening, maer hunner onkunde van meer verfynde genietingen, welke evenwel even gelukkige gevolgen voortbrengt als die, welke uit de geftrengfte Wysgeerte geboren worden. Hunne zeden vertonen eene fchets van de verdichte Eïyfeefche Velden, alwaer de byzondere Perfonen elkanders hulp niet behoeven, maer echter eene ftandvastige gemeenfchap van liefde en vriendfchap onderhouden.
O Al te gelukkigen, indien zy de zegeningen kenden, vjelke zy genieten ! (*)
Deze Indianen zyn in der daed ongeletterd en onkundig, even als allen, die weinige behoeften hebben; want de vorderingen der kunfien en wetenfchappen zyn altoos die der weelde op de hielen gevolgd. De menfchen letten zelden op de voorwerpen , welke niet verknocht zyn of met hunne vermaken of met hunne noodwendigheden ; en alwaer de nieuwsgierigheid dus onopgewekt blyft, zal zich de reden nooit de moeite geven om de eigenfchappen en oorzaken te onder»
O Q fortunati mmium, bcna fi fua nórint!
VlRGIL.
s4



( 28o )
derzoeken van dingen, welker ontdekking haer noch nut noch vermaek kan aenbrengen. Alwaer dan de behoeften en begeerten der menfchen weinig zyn, daer zal ook natuurlyk hunne lust tot onderzoek gering en gevolglyk hunne kundigheid zeer bepaeld zyn. Deze onkunde echter is een middel tot geluk voor deze Indianen, dewyl het zekerlyk tot hun ongeluk zou ftrekken, wanneer zy kennis kregen aen, en begeerten tot, genietingen, welken zy niet in ftaet waren te voldoen : en gelukkig zal het voor hun zyn, indien zy nooit uit hunnen tegenwoordigen ftaet van onkunde yerryzen.
Verfcheiden hedendaegfche Schryvers, wier namen in de geleerde waereld bekend zyn, hebben , uit aenmerking van de onfchuld en het geJuk , het welk wilde Volken genieten, niettegenftaende derzelver onkunde in de fraaije kunften , hierom beweerd, dat kunften en wetenfchappen nadeelig zyn voor eene befchaefde maetfchappy, en dezelve overladen met de fchuld van alle de kwade geyolgen der weelde, welke altoos dezelve verzeld heeft, óf liever hare moeder geweest is. Hierin echter hebben zy zeer groovelyk misge» tast; dewyl dezelfde dingen, welke nutteloos zyn in den ftaet der nature, zeer voordeelig kunnen zyn in een ftaet van befchaefdheid, en dewy] de Kunften en wetenfchappen het zekerst tegengif
zyn



( *8i )
zyn tegen de nadeelen der uitgeplozen weelde. De nadeelen eener befchaefde maetfchappy hebben hunnen grond in de onnatuurlyke inftelling en ongelyke verdeeling van eigendom, welke de moodzaeklyke gevolgen zyn van de verfchillende maten van doorzicht, naerftigheid en fpaerzaem» heid in de byzondere perfonen, nagelaten en vermeerderd door eene opftapelende nakomelingfchap, tot dat de onevenredigheden in de bezittingen van verfchillende menfchen buitenfporig groot worden, en duizend onnatuurlyke onderfcheidingen onder het menfchdom voortbrengen, fommigen in ftaet Hellende om in eenen overmaet •van walgende vermaken te verkwisten, het geen genoegzaem zyn zou om geheele Provinciën aen brood te helpen; terwyl geheele meenigten gebrek lyden, befchimpt door allerleie foorten van ondergefchikte dwinglandy, en onderdrukt door elke wet, waer door de anderen befchermd worr den: terwyl nog ejendiger voorwerpen, die, uitgemergeld door de op een getlapelde rampen van honger en ongemak, zelfs met geene lappen bedekt, door de waereld verftooten en overgelaten aen de gefirengheden van den Winter , van gebrek en van wanhoop, en wier rampzaligheeden meer afgryzen danmedelydeninboezemen,daegs? lyks de menfchlykheid in het aengezicht vliegen. Pus maekt de verbazende onevenredigheid van S 5 ryk»



( 282 )
rykdommen den armen elendig, zonder het geluk van den ryken te vermeerderen. Wanneer deze ongelyke verdeeling aenmerkelyk begint te worden, dan, en eerder niet, koomt de weelde zich met alle de haer verzeilende vermaken en aentreklykheden zich vertoonen; endezen, daer zy het geluk niet vermeerderen van hun, -die ze genieten, brengen dezulken, die van haer genot verdoken zyn, in verzoeking, tot het in 't werk (lellen van onrechtvaerdige en geweldadige middelen , om ze te verkrygen. De menfchen beginnen zich dan in te beelden, dat het denkbeeld van geluk verknocht is aen dat van zwierige kleederen, prachtige rytuigen, overvloed, en alle de verfchillende vermaeklykheden, welke de weelde heeft uitgevonden : dan worden zy (laven van duizend onnatuurlyke en ingebeelde behoeften, welke de oorzaken worden van nyd, tweefpalt, bedrog , onrechtvaerdigheid , meineedigheid en geweld, door het aenzetten van ongeregelde lusten , en het voortbrengen van onnatuurlyke verzoekingen tot het kwade, die te fterk zyn voor de zwakke reden; en aldus wordt de menfch de bewerker van het zedelyk kwaed.
Wy beklagen ons, in een ftaet van befchaefd» heid, algemeen over ons onvermogen, om ons gedrag overeenkomftig met de voorfchriften van reden en deugd te richten; een onvermogen,
welk



( s83 )
welk ten onrecht aen eene natuurlyke geneigdheid tot het kwade wordt toegefchreven; maer eeniglyk te wyten is aen de weelde, en geheel onbekend is in den ftaet der natuur. De weelde echter, terwyl zy de zedeloosheid yeroorzaekt, bevordert insgelyks den voortgang der fraaije Letteren, welke, door eene verfcheidenheid van middelen , werkzaem zyn, om de ondeugd te onder» drukken en verbannen. Een ftaet, die in deze gefteldheid is, vordert, als een door onmatigheid bedorven lichaem, gedurig onderfteund te worden door het aenhoudend gebruik van die middelen zelfs, welke tot het verderf aenleiding gegeven hebben; en de weelde der ryken bevordert de naerftigheid in 't beoeffenen van konften, en voedt en kleedt den albeidzamen armen, die anders van gebrek zou omkomen. Dus trekken, door eene onnatuurlyke omkeering der dingen, de leden van een bedorven ftaet niet alleen voordeel uit de dwaesheden, maer zelfs uit de ondeugden van malkander i en de verzierde laetfte woorden en gewaende bekendtenis van eenen ter dood veroordeelden booswicht behoeden veelen van van honger te fterven.
Maer elke levenswyze heeft hare byzondere voor-, zoo wel als nadeelen. De ondeugden van befchaefde volken zyn, hoe wel meenigvuldiger, echter min affchuwelyk. Konst-behoeften breiden
den



(a84)
den kring van onze vermaken uit, en de weelde zelf, door het vermeerderen onzer begeerten, vergroot onze vatbaerheid voor geluk. Het zy wy dan ons leven flyten in de boerfche eenvouwdigheid en onkunde der Hottentotfche barbaerfchheid, of in de eindelooze vermaken der uitgezochtfte weelde, wy zullen allen het zelfde einde bereiken, en misfchien allen eene gelyke mate van geluk genieten, voor zoo verre dat van uiterlyke genietingen afhangt, en alleen daer van aftrekkende de elenden van wezenlyk gebrek en ongetteldheid.
Hoe verfcheiden ook de ftaten der menfchen wezen mogen, de verdeeling van geluk en elende in dit leven is verre af van zoo ongelyk te zyn, als doorgaends geloofd wordt. Goed en kwaed zyn in alle kelken even eens gemengd. De Vorst in zyn purper en de Bedelaer in zyne lompen, zyn aen hunne byzondere zorgen en verdrietlykheden bloot gefield. De aengenaemfte voorwerpen verliezen, door het bezit van, en onze gemeenzaemheid met dezelve, hunnegefchiktheidom te behagen; en in allen ftaet des levens eindigt de hoop in te leurftelling, en genot in de verzadiging en walging. Van dezen regel echter verplicht my de liefde tot waerheid uit te zonderen het geluk, by my weleer ondervonden in uwen beminnenswaerdigen omgang en verkeering, en
door



C 285 )
door geen genot ooit verminderd; en ik kan ü met waerheid verzekeren, dat noch afwezigheid, noch afftand van plaets, ooit den eerbied of de achting zal doen afnemen, met welke ik,vol van de teederfte genegenheid, ben;
Waerde Broeder 1
UUW Enz:
VIER»



( 286 )
VIERDE BRIEF.
Rio Demerary den 15 Nov. 1766. Waerde Broeder !
Uit mynen vorigen Brief zult Gy in ftaet geweest zyn U een denkbeeld te vormen van den ftaet van Guiana, vóór dat de Europeanen dit land bezochten, en zich op deszelfs kusten vestigden. Er is thands nog overig, dat ik U kortlyk een bericht geeve van de volgende veranderingen , welke door der Europeanen ftaetkunde, naerftigheid en weelde veroorzaekt zyn geworden. Ik fpreek met voordacht van den Godsdienst niet, dewyl dezelve geen invloed op deze veranderingen fchynt gehad te hebben. Ik ben echter alleen voornemens, myn bericht noopens deze byzonderheden te bepalen tot dat gedeelte van Guiana, het welk door de onderdanen der Vereenigde Provinciën bewoond wordt, dewyl myne kundigheden, aengaende de andere Europeaenfcbe Volkplantingen , al te onvolmaekt zyn, dan dat zy verdienen zouden medegedeeld te worden.
De



C 287 )
De oudfte en aenmerklykfte van alle de Nederlandfche Colonièn in Guiana is Suriname; maer dewyl die Rivier en de Vestigingen langs dezelve, welke eerst door de onderdanen van En* geland gemaekt wierden , in Europa reeds genoegzaem bekend zyn, zal ik de befchryving daervan achter wege laten.
De Kolonie van de Berbice volgt in rang op die van Suriname, als naest by dezelve gelegen, aen de oevers der Riviere van dezen naem, omtrent vyfentwintig mylen Noord-West ten Westen , van Suriname af, 1'oopende van het Noorden naer het Zuiden , en zich ontlastende in den Atlantifchen Oceaen. De kust vormt ter wederzyden aen den mond van de Rivier een Baei, welke omtrent ée'ne myl wyd is, hebbende in het midden een klein Eiland, het Krabben-Eiland geheten. Tegen over dit Eiland is, op den oostelyken oever, eene kleine Schans, voorzien van eenige ftukken Kanon, en bezet met weinige Soldaten: maer het kan ael aen de West-zyde, het welk voor vry diepgaende Schepen bevaerbaer is, is niet verfterkt, en wordt gedekt door het Eiland voor het gefchut van den tegen overliggenden oever. Buiten de mond van deze Rivier is een Bank, welke, by hooggety, zelden meer dan zestien voeten waters heeft; maer binnen denzelven is het water van eene genoegzame diepte,
en



( a88 )
en de Rivier zelve, voor vry groote Schepen $ bevaerbaer, tot twee honderd mylen van den mond af.
De Plantagiè'n zyn ter wederzyden van de Rivier gelegen , en (trekken zich uit tot omtrent drie honderd mylen van derzelver mond af. Het Fort Nas/au, op welk de zetel is der Regeeringe, en by 't welk alle de openbare Gebouwen, de Kerken , en de Huizen der Burgerlyke- en Krygs-Officieren gebouwd zyn, ligt op honderd mylen afftands van den mond der Rivier. De Nederlanders hebben hier, even als in alle hunne Koloniën, in den beginne, de lage en vruchtbaerfte (treken van het Land, na by de zee-kust, verwaerloosd, en alleen de hooge landen, in het binnenst gedeelte van 't diftricT:, bebouwd. Te* genwoordig echter trachten zy hunnen misdag te verbeteren , en eerlang ftaet de zetel der Regeeringe verplaetst te worden op een uithoek aen den oostlyken oever der Rivier Berbice, omtrent één myl van derzelver mond af, wordende die uithoek geformeerd tusfchen de Berbice en de Rivier Conija, die zich alhier in de eerstgemelde ontlast.
Conija is een finalle, maer diepe, Rivier, Ioopende van het Zuiden naer het Noorden, maer zich wat Oostwaerds van de Berbice afwendende. Zy heeft aen weêrzyden eenigePlantagien, welke
tot



C $89 )
tot de Kolonie van Berbice behooren, en te gelyk met dezelve tegenwoordig onder de beftiering ftaen van zyne Excellentie Johan Heiliger, die den tytel heeft van Gouverneur Generael.
Deze Kolonie, even als alle de Nederlandfche West-Indifche, ftaet onder het gebied van de Nederlandfche West-lndifche Compagnie, en de landen zyn, door den Gouverneur en het Hof vart Politie, aen hun, die dezelve verzochten, onder voorwaerden van daer op Plantagien te zullen aenleggen, voor niet uitgegeven. En indien deze voorwaerde niet nagekomen worden, koomt het land weder in eigendom aen de geevers, die het vervolgends aen andere vragers, zoo die zich opdoen , op nieuw weg fchenken. De Inwoners echter van deze Kolonie, zoo wel als die van Suriname , zyn verplicht, om de voortbrengzelen hunner Plantagien, welke voornaemlyk beftaen uit Suiker, Koffy, Katoen en Cacaö, over te voeren naer eenige Haven, binnen de Provintie van Holland, even als die van Demerary en Esfequebo niets verzenden mogen dan naer de Havens der Provintie van Zeeland. Deze zyn fchikkingen tot den Koophandel betreklyk , welke men geoordeeld heeft voor het wederzydfch belang van de Maetfchappy en de Inwoneren te moeten maken,
In den Jaere 1763. Viel er een opftand voor onder de Slaven van deze Kolonie, die ten getale T yaq



C 290 )
van verfcheiden duizenden famenrotteden, en een groot aental van de Blanke bewoneren vermoordden, nemende de rest de toevlucht tot het Fort Nas/au, het welk de toenmalige Gouverneur, vreezende, dat hun de toegang tot de zee-kust mocht worden afgefneden, met goedvinden van zyn Raed, aenftonds in de lucht liet fpringen, begevende zich met de Blanke Bewoneren aenboord van ettelyke Koopvaerdy-Schepen, die op de Rivier lagen , en daermede naer derzelver mond zeilende, om ter dier plaetze byftand van buiten aftewachtcn. Deze aftocht liet den oproerigen de onverhinderde bezitting van' de geheele Kolonie, en dompelde tevens de bewoners der naburige Koloniën , inzonderheid JDanerary en Esfequebo, in de uiterfte verflagenheid, dewyl zy digst aen de Berbice grensden, en vreesden voor een bezoek van de oproerigen, welk noodzaeklyk de heillooste gevolgen hebben moest, alzoo hunne eigen Slaven voor 't minst vyfmalen fterker waren dan de Blanke bewoners, en zulk eene gereede gefleldheid tot weêripannigheid toonden ,dat het te vreezen ware, dat zy zelfs het geduld niet zouden hebben, om den byftand hunner Broederen in Berbice af te wachten.
In dezen gevaerlyken toeftand echter ondervonden zy het voordeel van hunne verknochtheid aen de onderdanen van Qroot-Brittanje, dewyl ten
dien



c 291 )
j dien tyde een Oörlogfchip, behoorende aen Ged* I ney Clarke, Schildknaep, en Ontvanger van zyner Majefteits Tollen te Barbados, dat door den Admirael Douglas was in dienst gefield, en door een Luitenant van de Engelfche Zeemacht gevoerd wierdt, aenkwam met een bende Zeevolk en Soldaten, geworven ten koste van den Heer Clarke, die eigenaer was van verfcheiden Plantagien in Demerary, gelyk verfcheiden andere Heeren van Barbados daer insgelyks eigendommen hadden. Deze verfterking ftelde in der daed de oproerige oogmerken der Slaven in Demerary te leurden de onderlinge oneenigheden der weêrfpannigen van Berbice wendden hen af van hun voorgenomen bezoek. In tusfchen ontving de Gouverneur van Berbice eene bende Soldaten van Su* riname, en ettelyke gewapende Schepen van de Eilanden Curacao en St. Eufiatius,xatt welke hy de Rivier opzeilde, en bezit nam van de Dageraed, eene groote Plantagie, aen de West-Indi* fche Maetfchappy toebehoorende, alwaer hy zich zeiven ftaende hieldt tot de aenkomst eener verfterking uit Holland, wanneer de oproerigen in de Bosfchen gedreven wierden, uit welken zy, zoo door den honger, als door de pylen der Indianen, genoodzaekt wierden te rug te keerens en hunne veiligheid in hunne vorige flaverny Zöè* jfcen moesten. Eenige honderden der voornaemfte ;T 2, aen*



C 292)
aenleideren van dezen opftand werden echter verbrand, of gerabraekt, met alle verfchillende foorten van wreedheid, waer door zich de Nederlanders lang berucht gemaekt hebben. Vóór dat dit evenwel gebeurde, waren verfcheiden honderden van de Caraibifche Indianen, door den Gouverneur van Demerary en Esfequebo, overgehaeld ,i om de wapenen tegen de oproerigen optevatten; en dezen ontrusteden dezelven niet weinig, dewyl zy zich over dag in de bosfchen verborgen , en by nacht hunne hutten, door brandende pylen in de Troeliën- daken te fchieten , in vlam zetteden, wanneer- zy de Negers, die in verwarring wegvloden, om hals brachten.
Omtrent vyftien mylen ten Noord-Westen van de Berbice is de Rivier Demerary, aen haren mond omtrent drie vierde deelen van een myl wyd , en liggende op de Noorder breedte van 6 Graden en 46 Minuten. Aen de Oostzyde is een Zandbank, zich een weinig van den oever uitftrekkende. Om dezelve te vermyden, behoeft men Hechts de Rivier by derzelver midden in te komen, houdende haren ftroom in het volle gezicht , wanneer men het water dieper, en den mond gemaklyker zal vinden , dan op de Berbice of Esfequebo. Even binnen den mond is, op den oostelyken oever eene kleine Schans met eenige ftukjes Kanon, maer die zeer onvoldoende
zyn,



C 293 )
zyn , om den mond van de Rivier tegen een Schip van eenige grootte te verdedigen; dit is evenwel de eenigfte fterkte in dit gedeelte der Kolonie. Omtrent agt mylen hooger op üggen drie Eilanden, niet verre van elkander. Op het middelde heeft de Bevelhebber zyn verblyf, en daer worden de Hoven van Juftitie gehouden, en zyn de troepen der Maetfchappy. De Rivier is voor groote Schepen bevaerbaer tot honderd mylen van den mond af, en de plantagiën ftrekken zich tot nog honderd mylen hooger uit. Twee honderd mylen van den mond der Rivier jaf zyn verfcheiden Catara&en, of vallen, waervan het water hoog, maer zachtelyk, nederftroomt. Wat hooger op is de Rivier verdeeld in twee takken, welke omtrent agt ftreken van elkander afloopen, ftroomende de ééne Zuid-Oost , en de andere Zuid West: maer derzelver oorfprong is nooit door eenigen Europeaen naergefpoord.
Eéne myl ten Westen van Demerary ftroomt de groote Rivier Essequebo, welke by het inkomen van oever tot oever negen mylen wyd is. In derzelver mond liggen drie Eilanden, de Le~ guaen-Eilanden geheten, waer van er zich twee een eind weegs buiten het vaste land uitltrekken. Daer boven liggen de Fortuin- Eilanden, en nog hooger verfcheiden anderen, die elkander opvol» gen tot op den afftand van twaelf of veertien myT 3 lei?



C 294 )
Jen van den mond , welke op den Oostlyken oever verdedigd wordt door eene Schans, gelyk aen die van Demerary; maer het Westelyk Kanael heeft in het geheel geene defenfie. Het Fort Zeeland ftaet op een Eiland, welk daer van den naem van Fort-Eiland heeft, liggende omtrent tien mylen van den mond der Rivier af. Dit Fort heeft omtrent veertig ftukken Kanon; en op het Eiland heeft de Gouverneur zyn gewoon verblyf, gelyk ook de andere Officieren der Regeeringe en eenige Planters enz. Op dit, en alle de andere Eilanden, zoo wel als aen wederzyden van de Rivier, op een grooten afftand, zyn Plantagien , die voornaemlyk Suiker, Koffy en Katoen voortbrengen.
In de Rivier Esfequebo ontlasten zich aen weêrskanten een groot aental Kreeken en Rivieren; maer de voorname ftroom heefc--Zyn oorfprong meer dan drie honderd mylen van de zee-kust, zich westelyk afwendende van Demerary, welker loop van den mond af ten naesten by zuidelykis, tot aen de plaets, daer zy zich verdeelt in twee takken, Bezyden deze Rivieren zyn de Pomaroön, Currantine, Merriwine, en een groot getal kleine Rivieren en Kreken, welke haere ontlasting in de Noord-zee hebben. Maer dewyl langs dezen geene Plantagien zyn aengelegd, zal Ik my in derzei ver befchryvinge niet inlaten. Alle
de-



( 295 )
deze Rivieren, zoo wel als eenige anderen, langs welke Plantagien zyn, zyn onbekend aen de Engelfche Landbefchryvers , en niet te vinden op eenige Kaerten van dit Land, welke ik ooit gezien heb.
Esfequebo en Demerary worden , uit hoofde van derzelver nabyheid , begrepen onder ééne Kolonie, die den naèm der beide Rivieren draegt, en onder de befiuring ftaet van zyne Excellentie Laurens Storm van 's G'ravesande. Esfequebo is de oudfte Kolonie, zynde dezelve omtrent zestig jaren beplant geworden; fchoon men niet dan veel later groote vorderingen in den landbouw gemaekt heefr. Demerary, welke niet meer dan twintig jaren is beplant geweest, geeft tegenwoordig de fchoonfte hoop, om, onder gepaste aenmoediging, eene zeer bloejende Kolonie te worden; maer de Nederlanders vestigen al de aendacht niet op deze Koloniën, welke dezelve verdienen, en verwaerloozen in eenige opzichten de West- om de Oost-Indiën.
De Plantagiën liggen in deeze Koloniën in enkele ryën aen beide zyden der Rivier, ftrekkende zich zeven honderd en vyfcig roeden in diepte, of lengte , uit; maer zy zyn verfchillende van breedte, naer de voortbrengzels, welke zy opleveren. De Suiker Plantagiën ftrekken zich gemeenlyk" duizend of vyftien honderd roeden van T4j vo-



Voren langs de Rivier uit; die van Koffy of Katoen gaen zelden boven vyf honderd. Tusfchen elke Plantagie heeft de Maetfchappy vierentwintig voeten gronds behouden, waer in vaerten te maken zyn, indien ooit eene tweede ry Plantagiën achter de eerfte wordt aengelegd. SuikerPlantagiën worden de voordeeligfte geacht, en zyn de voorwerpen, daer elk naer ftaet. Die genen echter, wier middelen niet toereikend zyn tot zulk eene kostbare onderneming , vergenoegen zich met Koffy- of Katoen-Plan tagiën, tot dat zy daer mede hun Kapitael genoeg verbeterd hebben, om eene grooter onderneming te doen.
De Suiker-Molens van deze Koloniën worden rond gedreven door Muil-Ezels, welke men voornaemlyk, door verboden handel, van de Spanjaerden aen de Rivier Oronoque bekoomr,of door Wind of water. De Woonhuizen zyn doorgaends omringd van open pleinen , welke in deze luchtftreeke byzonderlyk van nut zyn. De Plantagiën naby de zee-kust houdt men tegenwoordig voor die van de meeste waerdye. Zy vereisfchen zekerlyk, niet alleen met dyken omgeeven te worden , ten einde het water, dat de naby gelegen bosfchen overftroomt, te kunnen keeren, en geen overlast te hebben van de getyden, welke, vooral 'omtrent de Lente- en Herfst- Eveningen , zeer hoog ryzen; maer ook om ingefloten en doorftie-
dea



C 297 )
den te worden met graften, welke voorzien zyn van poorten of fchut-deuren, die zich in de Ri-. vier ontlasten, en, by laeg gety, geopend worden , om het water te lozen, welk door den regen op de Plantagie gevallen was : al het welk geen geringen arbeid vereifcht. Doch die wordt rykelyk vergoed door eene meenigte van daer uit voortvloejende voordeden. De graften dienen voor kanalen, door welken het Suikerriet gemaklyk naer de Molens vervoerd wordt. De vruchtbaerheid van den grond is onuitputtelyk,en het land, welk met weinig anders dan Troelies en Manicoles bezet is, wordt veel gemaklyker gezuiverd, dan aen de hooger deelen van de Rivier, daer men wel geene dyken noch graften noodig heeft, maer daer ook de vruchtbaerheid van den grond minder duurzaam, en het land met zwaer timmerhout, 't welk, in hardheid, vastheid en zwaerte, fiechts weinig minder is dan yzer, beflagen is: dit echter, hoe wel het den arbeid in het zuiveren der landeryen vermeerdere, is verre af van het minst yoordeelig voortbrengzel van dit land te zyn,
Velen van de grootfte en bloejendfte Plantagiën , beiden in Esfequebo en Demerary, maer Vooral in de laetfte, zyn het eigendom van Britfche onderdanen, die overreed zyn geworden, om jn deze gewesten Plantagiën aen te leggen, dooi de byzondere voordeden, welke dezelve aenbie-, X £ den;



Op8)
den; en fchoon de Nederlanders in Suriname en alle hunne andere Koloniën, onbedreven zyn in de kunst om met voordeel Rum van Syroop te ftoken, zyn zy echter hier, door de Engelfche bewoneren, volmaekt achter het geheim gekomen om die te deflilkeren, zoo goed, dat zy, in niet één opzicht voor die van Jamaica behoeft tewyken. De Blanke bewoners van deze Kolonie zyn Nederlanders, Engelfchen, Franfchen, Zwitfers en Duitfchers, maer voornaemlyk de twee eerstgemelden. Velen van dezen zyn ongelukkige menfchen, welken de onvermydlyke toevallen van het leven, of de grilligheden der fortuin, verplicht hebben een fchuilplaets te zoeken in afgelegen landen , in welken hunne naerftigheid dikwyls zoo rykelyk is beloond geworden, dat zy in ftaet zyn om met overvloed en aenzien te rug tekeeren, en die toevallen zegenen, welke hen in de noodzaeklykheid brachten, om hun Vaderland te verlaten, het welk zy te voren als het grootfte ongeluk befchouwd hadden.
De Landbouw, en alle andere arbeid, is, in deze Koloniën, byna geheel het werk van de Negers (welke genoeg bekend zyn) dewyl zich öjg blanke bewoners met geen moeilyken arbeid ophouden; zy zelfs, die voor werklieden te fcheep 'komen, doen flechts weinig meer, dan het opZicht en de beftiering over de Slaven tc hebben,
die



C 299 )
die voor het minst in getal de Blanken vyfmalen overtreffen, en hierom, door ftrcnge tucht, in eene nederige onderwerping en op eenen afftand gehouden worden, het welk niet alleen veel toebrengt tot de veiligheid der blanke bewoneren , maer ook tot het geluk der Slaven zelve, dewyl de onmooglykheid van wel te flagen altoos bevonden is de begeerte tot ondernemen aftefhyden, en ftrenge behandeling, door alle hoop tot vryheid te vernietigen, is oorzaek, dat zich de Slaven in hunnen ftaet van dienstbaerheid te vreden houden. De laetfte opftand der Slaven in Berbice, welke de meest begunftigde waren van alle anderen, levert een nieuw bewys op van het gevaer, om te veel toegevendheid voor hun te hebben, dewyl zy daer door aengemoedigd worden, om pogingen te doen, om hunne volkomen vryheid weder te krygen. Er is in dezen ftaet geen middelweg. Men moet of door de volftrektfte flaverny de verftanden der Slaven onderdrukken, of het leven hunner Meesteren is in groot'gevaer. Hierom worden zy door verfcheiden vernederingen, ftraffen en onderfcheidfngen in de laegte gehouden. Hunne getuigenisfen betreklyk tot een blank perfoon, zyn van geene waerde: de toeleg op het leven van een blanken wordt met den dood geftraft; en hunne Meesters of Opzieners hebben niet alleen macht, om hen lichamelyke ftraffen aen te doen j
maer.



C 300 )
maer zelfs, in zekeren zin, vryheid om recht over hunne levens te oeffenen, dewyl het ombrengen van een Neger flechts met eene geldboete geftraft wordt. In deze gefteldheid zyn zy onderworpen aen verfcheiden opgehoopte foorten van elende, blootgefteld aen de tyranny der heerfchzuchtigen, aen de begeerlykheden der wellustigen, en aen een gedurigen arbeid, die geen einde neemt dan met hunne levens. Deze behandeling heeft het voorkomen van wreedheid, en kan met de beginfelen van rechtvaerdigheïd en biJlykheid niet over één gebracht worden; doch vele dingen, die met de menfchelykheid ftryden, kunnen ontfchuldigd worden uit hoofde van hare noodzaeklykheid ter zelfbehoudenislë.
De onkosten van het onderhoud der Slaven zyn, in dit klimaet, zeer gering. Het eerfte jaer, dat een Slaef gekocht is, wordt hy door zyn Meester onderhouden; maer tevens wordt hem een ftuk gronds gegeven, welk hy des Zondags van hout zuivert, en beplant met Tams, Plantins, Ed~ da's, Casfava, 'Ocro's enz., maer byzonderlyk met de eerstgemelde, waer van één Akker (*) tien duizend ponden oplevert. Wannneer het jaer
om
(*) ln het Engelfch Acre. Zulk een Acre is gemeenlyk m Engeland 720 voeten lang en 72 voeten breed. Tien Jcre's maken derhalven juist 6 van onze Morgen. (N. V.^



C 301 )
om is, neemt hy, voor zyn toekomfb'g onderhoud, zyn toevlucht tot zyn bewerkten grond, welken hy altoos zorg draegt te beplanten met zoo veel, als hy tot zyn beflaen poodig heeft, waer voor hem alleen des Zondags tyd vergund wordt. Boven dit krygt hy echter van zyn Meester een weeklykfchen onderftand van gedroogden vifch, tot het gewicht van anderhalf pond, het welk alles is, wat deze tot 'zyn onderhoud toebrengt. De Slavinnen krygen het zelfde onthael; en hun beider drank is niet anders dan water. Maer uit dit water en deeze meelachtige en fappige gewasfen, met een ftuk gedroogden vifch , haelt echter dit volk een genoegzaem voedzel, om den hardden arbeid, onder de meest verzwakkende luchtftreek, te kunnen verduren.
De kleeding der Negers (die der huislyke Slaven uitgezonderd) is naeuwlyks toereikend, om de fchaemte te bedekken. Verfcheiden hedendaegfche Samenflanfers van de gefchiedenis onzer W&st-Indifche Koloniën hebben kousfen en fchoenen onder de artikels der kleedinge van de Negers opgeteld, Tchoon niets hunne onkunde ten dezen opzichte duidelyker toonen kan, dan deze verzekering; dewyl een Slaef met kousfen en fchoenen in deze landen een even ongewoon fchouwfpel zou zyn, als een Neger, onderwezen in de beginzelen van het Christendom; en indien eenigen
van



C 302 )
van hun hembden, broeken of rokken hebben, zyn dezelve het voortbrengzel van hunne eigene byzondere naerftigheid , alzoo hunne Meesters hun alleenlyk een ftuk grof blaeuw of bruin linnen geven, het welk de beiden Sexen zich om den middel fkien, en een deken, waermede zy zich des nachts dekken, fjapende alleen op planken.
De Slaven verminderen hier zoo wel, als in alle de West-Indifche Koloniën, in getal, ten zy zy gedurig door nieuw aengekochten uit Africa aengevuld worden. Men heeft deze afneming aen verfchillende oorzaken toegefchreven, maer vooral aen den harden arbeid en de onderdrukking, fchoon met weinig waerfchynlykheid en reden, dewyl zy fterker, gezonder en welvarender zyn dan hunne Meesters. Zy worden in der daed met de zweep tot naerftigheid aengefpoord; de ftraf op yder vèrgryp is gereed, en wordt niet fpaerzaem geoeffend; maer grof voedzel met harden arbeid gaen altoos verzeld met de voordeelen eener fteeds toenemende gezondheid en fterkte, welke de gemeste, verwyfde, kinderen der weelde met reden benyden mogen, maer nooit bereiken kunnen, en de ware oorzaek van hun gebrek van toeneeming koomt voort uit de gemeenfchap der blanken met jonge zwartinnen , die daer van 'geen onaenmerklyk voordeel trekken; en dewyl de kinderparing een einde van deze verkeering
zot



C 303 )
zou maken, gebruiken zy ten zorgvuldigften allerleie middelen, om de zwangerheid voor te komen : en als deze bevonden worden niet genoegzaem geweest te zyn, veroorzaken zy zich altoos miskramen, welke haer in een verderen leeftyd, wanneer zy door de blanken verlaten worden, onbekwaem maken voor de voortteeling. Zy hebben verfcheiden middelen, om dit uit te werken ; maer de flimffe bereiden zich vóóraf door eenigen tyd niet dan de fchillen der Ocro's te eeten, waerdoor zy de wegen van de baermoeder glibberig maken, en waerna zy de vrucht afdryven, doorgaends door de Mimofa, of het Kruidje roer me niet, doch in de Barbados door eene plant, welke aldaer Gulley-wortel genoemd wordt. Dit onnatuurlyk gebruik is zeer meenigvuldig, en allernadeeligst voor de Planters, wier winften anders onmetelyk zouden zyn in een land, alwaer de Slaven gevoed worden met geringe of in het geheel geene kosten voor derzelver Meesters, en waer de winter nooit hunnen arbeid afbreekt, noch hen kleederen doet noodig hebben. Om de nadeelen van dit gebruik te vermyden, hebben vele Planters dezer Kolonie getracht de Slavinnen tot het kinderbaeren aen te moedigen door byzondere belooningen en vrydommen, welke, in fommige gevallen , gebleken zyn van dienst te wezen. Dat de aengewezen reden hunner vermin-



X 3°4 )
mindering de ware is, blykt verder, wanneer men de gefteldheid gadeflaet van Firginie en Maryland, alwaer de Slaven vermeerderen, zonder dat er eenigen van buiten worden aengevoerd, om dat aldaer deze verderflyke gemeenfchap verfoeid wordt als fchandelyk en onnatuurlyk.
De bewoners hebben geen geringen byftand van de Indianen, byzonderlyk van de Arrowaks, waer van er op iedere Plantagie eenigen zyn, en tot verfchillende dienften gebruik worden, maer voornaemlyk tot jagen en visfchen; en, dewyl dit hun natuurlyk bedryf is, zyn zy bekwaem om dit met ongemeene behendigheid en voordeel te oeffenen, en kunnen voor eenige weinige beuzelingen voor ettelyke maenden gehuurd worden. Doch deze Indianen worden door weelde en onmatigheid verleid, en hunne zeden koomen flecht overeen met die van deze Indianen, welke hunne natuurlyke onfchuld en eenvouwdigheid behouden hebben. Zy worden in hunne geneigdheid tot onmatigheid verfterkt door de Blanken, die hun' rykelyk Rum geven, om hen te fterker aen hunnen dienst te verbinden, het welk derzelver gezondheid veel verzwakt, en hun getal vermindert. Soortgelyke uitwerkzels ziet men in alle de deelen van America , alwaer de natuurlyke Inboorlingen veel gemeenfchap met de Europeanen gekregen hebben , uit hoofde van de onnatuurlyke vereeniging onzec



C 305 )
gebreken met de zeden der Indianen, en het is een ftuk van wyze en noodige ftaetkunde geweest in de Jefuitifche zendelingen van Paraguay, dat zy hunne nieuwe bekeerlingen van alle gemeenfchap met uitlanderen hebben afgehouden, niet alleen om aen de oogmerken dezer ftaetkundige Maetfchappy te beantwoorden, maer ook om hen daer door in eene gelukkige onkunde van onze gebreken te houden, het welk alleen hen in veiligheid kon flellen , om door ons voorbeeld niet bedorven te worden. „ Indien men zich vry wil „ houden van zonden, moet men zich van alle
,, zondige voorbeelden verwyderen Geen
9, boos woord moet ongeftraft in onze ooren drin„ gen." (*) De oorzaek van deze uitwerkfelen ontdekt men gereedlyk: wy befmetten hen met onze ondeugden, maer zonder hun de tegengiften van den Godsdienst, de Zedekunde en Geleerdheid tevens toe te dienen.
De Nederlanders moedigen , in deze Volkplantingen , de huwelyken der Blanken met de Indiaenfche Vrouwen aen; en eenige der aenzienlykfte Familien van rang en fortuin, in Esfequebo, hebben haren oorfprong uit dergelyke verbindtenis-
fen;
(*) Si velis vitiis exui, longé a vitiorum exemplis recedendura eft. . . . Nullo ad aures noftras vos impune perferatur. Seneca Epift. XXVIII. & CIV.



( 3oö )
fen; door welke de Neêrlanders een vermogen en invloed op de Indianen verkregen hebben, welke van het uiterfte belang en nut is; en de Gouverneur behoudt niet alleen voor zich zeiven de beslechting hunner gefchillen, maer verhindert ook door zyn bevel de verfcheiden naburige ftammen in het bedryven van onderlinge vyandlykheden; en fchoon hy geene andere middelen heeft, om zyne bevelen te doen uitvoeren, dan eenige weinige Hechte Soldaten, in den dienst der maetfchappy ; zoo gehoorzamen echter de Indianen hem met eene nederige en ingewikkelde onderwerping.
Dewyl er, noch in deze, noch in de naburige Koloniën, openbare postwegen of wagens zyn, om langs af met dezelven eenigen aenmerkelyken afftand voort te komen, zoo is het eenige middel te water te reizen, in Jachten met bekwame tenten , fraei verfierd, en voorzien van zes, agt of tien riemen, geroeid door Negers of Indianen. Men neemt altoos het atloopen van het gety waer, dewyl ebbe en vloed hier met een onweêrflaenbare vaerdigheid, op alle de Rivieren, tot omtrent twee honderd mylen van derzelver mond af, op en neder gaen, waeruit Gy kunt opmaken, hoe effen en vlak de landftreek hier zyn moet. Wanneer het afloopend ty kentert, houdt de reiziger op, niet in een kroeg of herberg, want die
zyn



C 30? )
gyn hier niet, maer op de Plantagie, by welke hy zich bevindt, op welke hy, fchoon een volftrekt vreemdeling, volkomen welkoom is, en hem alles aengeboden wordt, wat hy kan verlangen. De herbergzaemheid van deze Kolonie laet niemand toe geld te ontvangen voor fpyze of drank; en een vreemdeling wordt, by zyne aenkomst alhier, overal welkoom geheten, onthaeld en gehuisvest, maenden en jaren lang.
De Landen van deze Kolonie worden, even als die van de Berbice, voor niet uitgegeven, onder zekere voorwaerden van vestiging ; en de Gouverneur wordt door de Maetfchappy aengefteld, met goedkeuring van de Staten Generael. De Gouverneur en zyne Raden , die door de Burgers of hunne Gevolmagtigden gekozen worden, maken de wetgevende Macht uit, en leggen zoodanige belastingen op, als tot goedmaking dezer kosten van de Regeering vereifcht worden. Insgelyks beftaet uit hun het opperfte Gerechtshof, in misdadige en burgerlyke regtsgedingen, van welke echter, in de laetstgemelde, Appél naer Holland toegeftaen wordt voor eene fom van ruim twaelfhonderd Guldens. Dit Hof onderzoekt de bewyzen, en fpreekt naer dezelve vonnis uit, zonder van ééne der zyden eenig pleitgeding te hooren. Voor dit gedrag zyn verfcheiden redenen* Men houdt in het algemeen y 3 de



C 3°S )
de meenigte der Procesfen voor nadeelig vooï nieuw gevestigde Koloniën. De Advocaten, denkt men, dienen niet alleen om de pleitgedingen te bevorderen, maer ook om ze te rekken, te belemmeren en te verwarren. Ik wil niet bepalen, in hoe verre deze befluiten goed zyn; Recht en Onrecht,Billykheid en Onbillykheid zyn fomtyds zoo duister, dat de hulp der Advocaten dienftig zy, maer wanneer de Leden van een Gerechtshof maer weinig in de kennis der Wetten geoeffend zyn, gelyk hier het geval is, dan zouden zy, in plaets van nuttige onderrichtingen daer door te ontvangen, gevaer loopen van door de fynheden der Pleisters en de kunften van kibbelen misleid te worden. Daerenboven zouden natuurlyk de onkosten der Rechtsplegingen hier door verzwaerd worden, en dê Regeering is er hier byzonderlyk op uit om dit voor te komen. Ik zeg dit tot hare eer, dewyl in fommige landen de kosten in dit geval zoo buitenfpoorig zyn vermeerderd geworden, niet alleen door de meenigte der vervallen, maer ook door de zegels en andere belastingen, die men tot de onderfcheiden bewysftukken hier noodzaeklyk gemaekt heeft, dat de middelen, om eene rechtvaerdige beflisfing te krygen, niet alleen boven het bereik der armen, maer zelfs boven dat van lieden van middelmatige omftandigheden zyn, die zich hier door volftrekt
vag



C 309 )
van recht verftoken zien; terwyl in tegendeel in deze Volkplanting de geheele onkosten van een Proces maer eene enkele fchelling beloopen voor een gedaegden. Voor een gedaegden zeg ik met voordacht, dewyl geen Inwoner in perfoon kan worden vastgehouden, dan alleen in geval van lyfftraffelyke misdaden. Maer de ongevoeglykheden, welke uit deze anders zeer heilzame inrichting zouden mogen onflaen, worden voorgekomen door eene Wet, welke alle Inwbneren belet de Kolonie zonder paspoort te verlaten, het welk men eeniglyk verkrygen kan, of door vooraf het voornemen van 't vertrek bekend te maken, of door zekerheid te ftellen voor het afdoen van eenige overblyvende fchulden.
De Maetfchappy heeft aen zich zeiven het recht behouden, van den handel ten wederzydfchen voordeele van het Vaderland en de Koloniën te regelen; maer in het oeffenen van dit recht is zy byzonderlyk oplettend geweest op het belang van de laetften, alzoo zy begrypt, dat Volkplantingen aenteleggen en te bevorderen toegevendheid vereifcht; en fchoon men hier verplicht zy zyne Suiker, Koffy, Katoen, Cacao enz. eeniglyk over te zenden naer de Provintie van Zeeland, heeft men echter vryheid om Rum, Melasfen, Timmerhout enz. naer vreemde Gewesten te vervoeren, en daer van daen allerleie V 3 ge-



i C 310 )
gerieflykheden, die men noodig heeft, te rug te brengen, zonder eenige uitzondering en vry van alle belastingen.
Ik denke, dat ik U thands een bericht gegeven heb van de gewichtigfte byzonderheden betreklyk tot den ftaet en de Regeering dezer Volkplantingen; e'én ding echter is nog overig, om myn verflag volkomen te maken, eene befchryving namelyk van de Ziekten van Guiana. Dezen zyn hier even talryk als in andere Landen, alwaer zy vermeerderd zyn door de konftige fpysbereiding met alle derzelver prikkelende verhittende inmengzelen en verfcheidenheid van gerechten, vvaerdoor ongeregelde lusten verwekt, en de maeg te fterk aengezet, en met zulk ongevoeglyk mengzel overladen wordt, dat de verteerende werktuigen by geene mooglykheid dien verderflyken klomp tot een gezonde chyl maken kunnen. Maer de onmatige weelde heeft zich tot deze enkele nieuwe invoeringfvan fpysbereiding niet eeniglyk bepaeld : het water, de natuurlyke drank van menfchen zoo wel, als van alle andere dieren, wordt thands ook, door de bymenging van allerleie verderflyke geesten, bedorven, en dus eenq van de voorname zegeningen van ons leven vergiftigd. Uit deze bron zyn alle die foorten van ziekten op geweld, welke het menfchdom verdrukken , en in zoo verre door voorwerpen van
bui-



C 3ïi )
buiten in ons verwekt worden, dat men ze be» zwaerlyk als eigenlyke voorwerpen der Natuurlyke Hiftorie befchouwen kan. Daer zyn echter eenige ziekten, welke aen de Landen tusfchen de Keer-kringen byzonder eigen zyn, en die meer van de veranderingen der luchtftreeke, dan van de invoeringen der weelde afhangen, doch dezen zyn de byzondere voorwerpen van Geneeskundige nafpeuringen, en derhalven zal ik my jn geene naeuwkeurige byzonderheden over dit onderwerp inlaten.
Onder uitwendige zieken of huid-kwalen is de allerlastige eene ongeneeslyke Melaetsheid , (*) welke zonder onderfcheid alle de verfchillende ftammen van die volken aendoet, welke in America de Landen tusfchen de Keer-kringen bewoonen. De onderfcheidene kenmerken van deze Ziekte zyn eene zwelling aen de lellen der ooren, eene uitberfting van roode puisten, of bobbels, van verfchillende grootte, in het aengezicht, aen den hals, de leden enz., welke, na eenigen tyd, dikwyls eene lood- of koper-kleur aenneemen, en Scirreus worden , meenigmael zweren , en een ftinkende etter ontlasten. De trekken van het gelaet zwellen en worden grooter, de wenkbraeu-
wen
(*) Elepbantiafis QriëntaHs. Sauv. Nos P. Iiï« t» 2. !?• 45Q.
V 4



( 3** )
wen zyn ontdoken, en derzelver haren, gelyk ook die van den baerd , vallen uit. De neusvleugels worden dik en kordig, de neusgaten wyd en fomtyds zwerende, gelyk ook het neusfchot, het welk dan, even als de neus, neêrgedrukt is. De lippen zyn insgelyks gezwollen, de dem wordt fchor, en de nagels ruuw en kordig. Na verloop van tyd knaegt de ziekte de vingers en teenen met eene drooge, vuile, fchurfde, kankerachtige zweer, waer door dezelve rotten, en lid voor lid afvallen. De beenen zyn gemeenlyk gezwollen, fchilferig, en hard, en dikwyls bedekt met bobbels. De huid van het aengezicht wordt glinderend,en de adem dinkend. De ziekte tast verfchillend aen, maer dikwyls fchielyk, byzonderlyk wanneer de Fomes morbi, of de verborgen zaden der ongedeldheid, door dedronkenfchap, of overdaed, door grof voedzel, of ongeregelde driften , vroegtydig worden opge* wekt. In het algemeen wordt de Melaetfchheid voor befmettelyk gehouden, en de Melaetfchen zyn van allen omgang met het Menfchdom afgefneden. Het Eiland van Defirade dient tot het ontvangen van alle die ongelukkige perfonen , welke door deze ziekte worden aengetast in de Franfihe Koloniën in America. Hier worden zy gemeenlyk in de bosfchen gezonden, alwaer. zy voor zich zeiven huizen bouwen en akkers b$>
plan-



C 313 )
planten, en dus een afgezonderd leven leiden. Ik heb echter Melaetfche Slaven gekend, die afzon* derlyk met hunne vorige Vrouwen een geruimen tyd geleefd hebben, ftaende hun ongemak, zonder haer het zelve mede te deelen. De Melaet* fchen zyn opmerkelyk uit hoofde van hunne geilheid en lang leven. De ziekte is altoos ongeneeslyk.
De Yaws (*) zyn fponsachtige , vooze, geel- 1 achtige, ronde uitpuilingen, niet zeer hoog groeijende, maer van verfchillende grootten, doorgaends tusfchen één en drie duimen in den omtrek. Zy bezetten de geheele oppervlakte van het lichaem, en ftaen gemeenlyk zoo digt by elkander, dat men er de top van den vinger niet kan tusfchen fteken. Een kleine hoeveelheid van geelachtige etter wordt doorgaends, aen derzelver oppervlakte befpeurd, welke meestal, door de logheid der Negers, met vliegen bedekt is. Deze is eene allerlastige en onaengenaemfteongefteldheid,doch zelden is zy doodlyk. Meest alle de Negers worden er, éénmael in hun leven, door aengetast, gelyk ook de Blanken fomtyds, op welke laetften derzelver uitwerkzels veel geweldiger zyn. Men houdt het gemeenlyk daer voor, dat dit ongemak overgeplant wordt door het fteken der vliegen»
die
(*) Fratnbaefia Antexicana, 1. c. p. 426%
V5



C 3H )
die zich op een ziek voorwerp vergast hebben^ op die perfonen, welke zweren, of ligte wonden , hebben, die niet bedekt zyn: en uit veelvuldige waernemingen maek ik op, dat dit niet onwaerfchynlyk is, dewyl niemand ooit de ziekte krygt, wiens vel geheel is. De Blanken worden er hierom zelden door aengedaen; maer dewyl de ruggen der Negers dikwyls raeuw zyn door flagen, en naekt moeten blyven, zoo ontkomen zy het byna nooit, 't Is het gebruik de uitberfting der Taws, zoo fpoedig als zy voor den dag komen, te bevorderen, door de lyders, gedurende eenige dagen, inwendig zwavel te laten gebruiken. Na eenige weken, wanneer de uitberfting niet alleen volkomen is, maer de Taws etteren, kunnen zy genezen worden door eene kwyling, door kwik veroorzaekt, maer de ge? bruiklykfte geneeswyze is, om de kampher by dit geneesmiddel te voegen, en het dan in kleine giften te laten gebruiken, om geene aenmerklyke ontlasting te veroorzaken, en door zweetmiddelen deszelfs uitwerkzels naer de huid te geleiden; en misfchien is er door kwyling geen goed uitwerkzel te bekomen, het welk door deze geneeswyze niet beter kan te weeg gebracht worden. Door deze behandeling flinken de uitpuilingen, en de fchilfers vallen af, latende de huid glad en effen. Men kan zekerlyk, door het geven van kwik,
dit



C 3X5 )
dit uitwerkzel in alle tyden van de ziekte ver? krygen ; maer zoo men die te fchielyk geeft, koomt de ziekte, na verloop van eenige maen? den, te rug; om dat de befmettende ftof, die onder de zolen der voeten is, niet ontlast zynde, onder de huid zweren voortbrengt, die Tubboes geheten worden, en dikwyls maenden, en zelfs jaren lang, tot last verftrekken. Deze worden gemeenlyk gebrand, of de huid wordt eerst .open gekrabd, en dan het heete fap van gerooste Limoenen daerop gelegd.
Men haelt hier fomtyds de Guineesche Wormen (*) uit de Negers, die onlangs uit Africa zyn overgebracht, alwaer zy in het frisfche (KI? ftaende water voortteelen. Zy zyn van eene witachtige couleur, eenige voeten lang, en zoo dik als de dikfte Viool-lhaer. Zy onthouden zich in het celachtig vlies , en bewegen zich door deszelfs holligheden over de geheele oppervlakte van het lichaem. Wanneer de Worm in eenig byzonder deel zich blyft ophouden , dan ontftaet er zwelling, welke vervolgens verzweert, en waerna het hoofd van den Worm voor den dag koomt, het geen gegrepen, en om een ftokje gewonden wordt, zoo ver als men het kan uittrekken zonder breking. Wanneer dit echter gebeurt, door
al
(?) Gordius Medinettfts. Linn. Syfi. 1075°



t 316 )
al te driftige pogingen om het werk te verhaesten, moet de wond terftond verwyd, en moeite aengewend worden, om eenig deel van den gebroken worm weder te krygen. Indien dit niet gefchied is, is niet alleen het verlies van het lid, maer zelfs van het leven, dikwyls het gevolg, gelyk ik daer van eenige voorbeelden gezien heb. Maer de veiligfte handelwyze is, een pleister van qicjn en brood, in melk gekookt, op de zwelling te leggen, en het hoofd van den Worm,wanneer 't zich voordoet, aen een draed katoen vast te maken, zonder de uittrekking te onderneemen, en inwendig een mengzel te geven van fyn geftooten zwarte peper, gekneusde knoflook, en bloem van zwavel, elks één once, gedaen ineen vierde deel van een Gallon Rum, waer van des morgens en des avonds een achtfle van een pint moet gebruikt worden. Men zal hierdoor, na verloop van een dag of twee, den Worm onder de pleister in één gekronkeld vinden.
Daer is nog een Worm, naer een boon gelykende, maer dunder en fpits, die in de modderige ftilftaende wateren der bosfchen geboren wordt, en zich in het vleefch indringt, voornaemlyk omtrent de enkels ? wanneer deze wordt uit* getrokken, laet hy een holle, celtacntige zweer na, die moeijelyk te genezen is.
De



( 3i? )
JDe bewoners van deze en de naburige Neder landfche Koloniën zyn misfchien van alle an-* dere meest gekweld met ziekten, onfiaende uit Wormen in de maeg en ingewanden, vooral de Slaven, by welken zy in zoo groote meenigte gevonden worden, dat het eenen Europeeër ongelooflyk moet voorkomen. De oorzaek van dit ongemeen voortbrengzel wordt by fommigen toegefchreven aen wormachtige diertjes, die in de wateren, welke dit lage land omringen, worden voortgeteeld, wanneer zy, gedurende de drooge faifoenen, ftilftaen, bederven en verrotten. Doch ik ben van oordeel, dat men het veel meer te wyten heeft aen de ruwe onverteerbare fpys, waermede de Slaven gevoed worden, en welke voornaemlyk beftaet uit Plantins en Bananen, maer vooral de eerften, die, ryp zynde, meest raeuw, inzonderheid door de kinderen, die ze niet dan flecht verteeren kunnen, gegeten worden. Maer door wat oorzaek deze Wormen ook voortgebracht worden , derzelver getal is zoo groot, dat de doorgaends in deeze ongemakken gebruiklyke middelen zeer onvoldoende zyn om ze te verdelgen. De planters nemen daerom hier in het algemeen hunne toevlucht tot de fchil van de ruige Peul (*). Van waer zy eerst aen derze 1-
(*) Siuqua Hirsuta. Zie boven bl. 41.



C Si8 )
zeiver gebruik gekomen zyn, weet ik niet, maer de goede uitwerking van dit middel is onbetwisbaer. Het gedeelte, welk men gebruikt, is de borftelachtige , hairige , zelfftandigheid, groeijende aen de buitenzyde van de Peul. Deze wordt met een mes afgefchrabt, en gemengd met gemeene ftroop , of Melasfen, tot de dikte van een dun flikpotje, waervan, drie morgens achter den anderen, een thee lepeltje vol wordt ingegeven aen kinderen , van twee of drie jaren , en een dubbele gift aen volwaslènen; waerop men den vierden dag gemeenlyk een dofis Rhabarber laet volgen. Dit is het gewoon gebruik der Planters, die doorgaends, ééns in drie of vier maenden, de ruige Peul op deze wyze aen alle hunne Slaven ingeven, maer vooral aen alle de kinderen zonder onderfcheid, en ik heb het aldus zien geven aen honderden boven de één jaer oud, met het allergelukkigfte gevolg, ontlastende de lyders doorgaends na de tweede gift een ongelooflyk aental van Wormen, zelfs tot meer dan twintig te gelyk, zoo dat de afgang uit weinig anders dan deze dieren beftondt. Maer hoewel dit onlochenbare proeven zyn van de uitwerking van dit middel, was ik echter nog verre af van deszelfs veiligheid overtuigd te zyn. ïk merkte op, dat de zelfftandigheid , welke gegeven wierdt, beftondt uit een mengzel van pyltjes of {piertjes,
zoo



( 319 )
ïöo üitftekend fyn, en zoo fcherp gepünt, dat zy, wanneer men ze op het vel leide, eene onverdraeglyke jeukte, en zelfs ontfteking, veroorzaekten, waeruit ik gevaerlyke gevolgen vreesde, wanneer zy de rokken der maeg of de bekleedzelen der andere ingewanden onmidlyk wekten* Inderdaed, wanneer zy in een ftikpotje gemengd zyn, op die wyze, waerop zy worden ingegeven , is derzelver veêrkracht zoo veel verminderd, dat zy dezelfde gevoelige prikkeling niet voortbrengen ; en echter kan ik geene andere hoedanigheid begrypen , van welke derzelver werking kan afhangen; vooral nadat ik er zoo wel een aftrekzei als afkookzel van gemaekt heb, en het zonder eenigen merkelyk goeden uitfiag aen de Wormlyderen gegeven heb. Uit deze ontdekking voort redeneerende , onderzocht ik naeuwkeuriglyk den ftaet en de gefteldheid van alle de Lyderen, welke ik wist dat de ruige Peul gebruikt hadden; en echter kan ik met de grootfte oprechtheid verklaren, dat, fchoon ik ten nadeele van dit middel was ingenomen, ik nooit in ftaet ben geweest om, of uit myne eigen ondervinding , of uit naeuwkeurig onderzoek, eenig geval te ontdekken , waer in deszelfs gebruik bleek kwade gevolgen gehad te hebben; niettegenftaende dat gebruik zoo algemeen ware, dat het door verfcheiden duizenden genomen moet
ge-



C 320 )
geweest zyn; en dewyl men er geene fchadelyke uitwerkzelen van befpeurd heeft, acht ik niet alleen deszelfs kracht, maer ook veiligheid, genoegzaem bewezen , om het tot een algemeen gebruik bevoegd te maken; en vooral wanneer wy achtflaen op de onzekerheid, en zelfs het gevaer , welke andere wormverdryvende middelen vergezellen. Ik moet nog aenmerken, dat dit middel byzonderlyk dienftig is tegen de lange ronde Wormen; (*) of het even verdelgend zy voor
de Ascarides, of aerswormpjes , en of het er ooit
tegen gebruikt zy, kan ik niet zeggen.
De Colyk vanPoitou, of' West-lndifche drooge- Buik-krimping, (f) koomt voort van eena pynlyke krampachtige famentrekking der ingewanden , veroorzakende eene hardnekkige verftopping, die aenhoudt, tot dat de Lyder herfield is, of tot dat de ziekte naer andere deelen overflaet. De oorzaken, waeraen men deze ziekte heeft toegefchreven, zyn verfchillende en onvoldoende (§). Sommige jaren herwaerds waren
de
(*) Lumbricus Inteftinalis.
(t) Rachialgia ab adiapneuflia. Sauv. Nofol. P. III. f. 2. p. 203. n. 5.
(§) De vernuftige Doftor Baker heeft onlangs een onderzoek uitgegeven betreffende de oorzaek van liet algemeen Volks-Colyk in Devonsbire , een ziekte , welke



( 321 )
de Geneesheeren van gevoelen, dat, wanneer de hardlyvigheid was weggenomen, als dan de Lyder terftond herfteld was,; en wendden hierom alle moeiten aen, om dit toeval te verligten, terwyl zy de oorzaek van het ongemak geheel verwaerloosden. Tot dit einde werden terftond fterke buikzuiverende middelen gegeven; en de Pyn ftillende, fchoon ten fterkften aengeraden, geheel verboden, dewyl zy de werking der buik ontlastende middelen zouden verhinderen. Maer latere Geneeskundigen echter, beter begrip hebbende van de oorzaek dezer ziekte, geven overvloedig pyn- en kramp-ftillende middelen, welke met de Oleum Ricini, of Castor-Oly, inwendig gebruikt, en door den endeldarm ingebracht, door aldus de ingewanden glibberig te maken en te ontfpannen , eene lboedige geneezing bevorderen.
De
ke byzandere verwantfchap heeft met de West-Indifchè drooge Buikpyn : en die Geneesheer maekt het, iri dat werk, meer dan waerfchynlyk, dat dezelve oorfpronglyk voortkoomt van het zout van lood, of loodwit, inwendig genomen. ■ Dit is in der daed een Zenuuw-vergif, 't welk men weet, dat verfchynzels voortbrengt, gelyk aen die, welke de West-Indifche drooge Buikpyn onderfcheiden, en het welk, in elk deel van fVest-Indien, inwendig, (fchoon zy 't niet weten) gebruikt wordt, door allen, die of Rum, of Franfchen rooden Wyn, drinken. (Eng. Schr.)
X



C 322 )
De Tusschenpoozende Koortzen zyn hier eene volkskwael, inzonderheid digt by zee, alwaer de lucht ten uiterften vochtig is, en de aenvallen eindigen in fterk verzwakkend zweeten , veroorzaekt door de groote verflapping der vaste deelen; en zy zyn dikwyls verzeld van toevallen, die eene rottende gefteldheid van de vochten aenwyzen. De kracht van de koorts bast word in deze landen byzonderlyk aengezet, door de bymenging van kruideryen, inzonderheid de Vir* ginifche Slangenwortel , (*) en door het overvloedig gebruik van peper by de fpyze, het welk men bevonden heeft het beste behoedmiddel te zyn tegen het weêrom komen van dit ongemak. De zure zouten zyn even dienftig; maer de loogzouten juist het tegendeel. Verfcheiden Doctoren van myne kennis hebben, op het gezag van Boerhave, (f) Zout van Alfem gegeven, met de aller flechtfte gevolgen.
De Galachtige Rotkoorts der West-In* dién wordt fomtyds in deze Koloniën vernomen. Dezelve openbaert zich eerst met de gewone koortzige toevallen; doch wordt fpoedig ondericheiden door de geele kleur der oogen en het
vel9
(*) Aristolochia Serpentaria. Linn.
(D VLd. Apborismi de eognoseendis & eurandis morbis.



C 323 )
vel, en door galachtige brakingen, verzeld van groote zwakheid en verflagenheid. Deze ziekte wordt fchielyk doodlyk, ten zy de Lyder tydig geholpen worde door de koorts bast en flangenwortel, en door groeijende plantzure zouten, welke boven alle andere de krachtigfte middelen zyn.
De beten van vergiftige Slangen zyn nergens meenigvuldiger noch doodelyker , dan in deze volkplantingen. De Slaven zyn vooral hier aen bloot gefield , dewyl zy altoos bloots voets werken , op plaetzen , daer deze Dieren dikwyls komen. Ik heb er verfcheiden voorvallen van gezien binnen den kring van myne praktyk , welke , in elk geval van dit foort, met een gelukkigen uitflag door my zyn behandeld geworden; fchoon myne bekommerdheid , om toch het leven myner Patiënten te behouden, en myne vrees, van het niet op deze of geene enkele medicyn te durven laten aenkomen, my zoo meenigvuldige hulpmiddelen heeft doen gebruiken, dat het onmooglyk 2y, den uitflag aen e'én derzelven in het byzonder met zekerheid toe- te fchryven. Dit is hier onvermydelyk , uit hoofde van de groote verfcheidenheid der Slangen, en met onze onkunde van de uitwerkzelen van derzelver vergif, X a wel-



CS*4 )
welke zeer' onderfcheiden zyn. Somtyds veroor?' zaken zy eene doodJyke ontbinding der vochten , maer algemeenst eene pynlyke zwelling en ontfleking van het gewonde deel, verzeld van koorts enz. In fommige gevallen flinke de zwelling, zonder eenige oogfchynlyke ontlasting, in anderen gaet zy over tot een zweer, welke eindigt in eene overvloedige uitvloejing- van ichor of etter. Eene pap van de pulpa van Limoenen, of Limesjes, met zee zout op het gewonde deel gelegd, is , in deze Koloniën , het algemeen hulpmiddel voor vergiftige beten ; en ik heb het dikwyls , na de wond gefcarificeerd te hebben, met goeden uitflag gebruikt. Op andere tyden heb ik met het best gevolg my bediend van eene pap van het meel der zaden van de groeijende Muskus , (*) of wilde Ocro -plant, (f) met Olyf. oly; doch hierby heb ik doorgaends olyachtige Hovingen, of druppingen, (§) over de aengrenzende deelen gevoegd, te gelyk met het inwendig gebruik van de Theriakel, afkookzel van de Seneca, (**) en FirginifcheSlangenvjortel, of'een
melk
(*; Hjbiscus Abelmofchus. Linn. Zie boven bl. 39, (t) Hibiscus Esculentus. Linn. boven bl, 40. C§) Embrocatiom. (**) Polygala Senega Linn,



325 )
melk uit de zaden van de Muskus-plant. Deze zyn tot hiertoe dienflig geweest; fchoon erbuiten twyffel vergiftige beten zyn , tegen welke geene .kunst iets kan baten, gelyk by voorbeelddie van de kleine Labarra, waervan. ik boven gefproken heb.
Deze zyn de gewichtigfte byzonderheden , welke, gedurende myn verbïyf in Guiana, myner opmerkinge waerdig geoordeeld heb. . Ik zal my zeiven gelukkig achten, indien zy iets toebrengen tot Uwe onderrichting, of tot Uwgenoe? gen. Myne waerneemingen en onderzoekingen zouden ongetwyffeld veel verder zich uitgeftrekt hebben, was ik niet eenigzins gezwaeid geweest door de voorbeelden dier ohgevoeligen, i welke my allerwege omringden.
De Bezielde Natuur overziende kan ik niet nalaten my te verwonderen over dè Wysheid en Goedheid, van dat Wezen,het welk zoo naeuwkeuriglyk alle de werktuigen en neigingen van alle Dierlyke Schepzelen gefchikt en verordend heeft voor het leven, waerin ieder is in ftaet gefield , om de meeste maet van geluk te genieten, waer voor het vatbaer is, en het welk de oorzaek is, dat ieder gedreven wordt door bèginfèlen, welke de order en overeenftemming van ons floffeiyk Samenftel zoo weinig mooglyk verbreeX 3 ken.



C )
ken. Vleefch vretende Dieren, tot een leven van vyandlyke roofzucht geboren, en die door flach* ring en verdelging beftaen moeten, vallen allen, de menfch uitgezonderd, uit eigener aert die dieren aen, welke voorzien zyn van de middelen, om hen te wederftaen, of te ontvlieden : alle kleindere dieren, byzonder de Infe&en, die anders den eerften aenvaller ten prooi zouden verftrekken, zyn veilig door hunne kleinheid. De Tyger vernielt de voorwerpen alleen , om het vermaek te hebben van te verdelgen 5 maer de Menfch, fchoon hy den zwakken en fterken beiden aentast, doodt alleen naer mate van zyne behoeften , en is zuinig in zyne verdelging zelve: ja, in een ftaet van befchaefdheid, zorgt hy voor de llachtoffers, voor zyn toekomend beftaen gefchikt, en voedt dezelven.
V Zwyn, dat niet ploegt, noch luistert naer gebod.
Vindt zich gevoed door gunst en zorg van God (*).
Dit gefchiedt echter alleen in eenen ftaet, waerin eene geöeffende reden een vooruitzicht voor de
be-
O Tbe Hog that plows not, nor obeys tbe call^ Lives on tbe labours of the Lord of all.
Pope.



C 327 }
behoeften van het toekomende heeft ingeboe* zemd, en het is onbeftaenbaer met dat gebrek van voorzienigheid, waerdoor zich onbefchaefde Natiën zoo ongunftig onderfcheiden. ——— Maer ik houde U op met Aenmerkingen, welke Uw eigen Verftand U met meer voordeel van zelf zal opleveren, en ik zal daerombefiuiten met U te verzekeren, dat ik alle gelegenheden zal waernemen, om U van den eerbied en de liefde te overtuigen, met welken ik het geluk hebbe te zyn:
Waerde Broeder!
UUW Enz,















(64 )
mig, groot, en omtrent vyf duimen lang. Dg bloemen zyn geelachtig wit, en vyf bladig, eri ftaen aen de uiteinden der takken. Zy worden opgevolgd door een groote, kogelronde, neêr* waerdshangende vrucht, van omtrent vyftien duimen omtreks. Deze vrucht beftaet in een witte, dikke, vooze, buiten-fchil, hebbende van binnen twee of meer platte cirkel-ronde noten, wier doppen roodachtig bruin van kleur, en even als de Perfick-fteenen gevoord zyn, maer zy zyn veel grooter. In elke dop zit een witte, lekkere, en niet harde kern, welke in aengenaemheid van fmaek alle tot hiertoe bekende noten overtreft.
De Ducollabolla-boom , wiens hoogte van omtrent veertig voeten is , heeft een ruigen , roodachtig bruinen fchorfch. Zyn ftam heeft zelden meer dan twintig duimen omtreks. Hydraegt zyne takken naby den top, en deze hebben witte kleine, eironde bladen. Zyne bloemen zyn flechts weinig, en van eene blaeuwachtige couleur. Zy Worden opgevolgd van kleine purpere besfen. Zyn hout, het welk den boom eenigiyk aenmerking doet verdienen, is eenigzins gelykende naer Mahogny-hout; maer het is beter, zynde donkerder-rood van couleur, van een fyner, gelyker en digter draed, van meer hardheid en zwaerte, en feeter vatbaer voor eene fraaje polysting.



C # )
Verre in "t land wonende Indianen, in vieren verdeeld , en geregen aen draden, om te beter gedroogd te kunnen worden: Uit hoofde der grootte van deze vierendeelen, gis ik, dat zy zoo groot zal zyn, als een gemeene Appel. Haer inwendige zelfftandigheid is van een foortgelykezamenweefzel, als dat van de Oost-Indifche Muskaetnoot, maer zy is donkerder bruin van couleur. Haer fmaek is heet en fpecery-achtig, en zy wordt door de Indianen algemeen gebruikt als een geneesmiddel in de loop, zynde een weinig zamentrekkend. Haer goede uitwerking in deze ziekte, voor welke de Indianen, uit hoofde van den aert van hun gewoon voedfel,byzonderlyk bloot ftaen, heeft velen der Hollandfche bewoneren deze Indiaenfche gewoonte doen naervolgen.
De Americaenfche Gum Animae is het voortbrengzel eenes booms, die omtrent veertig voeten hoogte , en naby zyn top maer weinig takken heeft. Deszelfs bladen zyn klein, donkergroen, en langwerpig rond. Het buitenfte fchilletje van den bast is donker, en deszelfs binneufte zelfftandigheid roodachtig-bruin. De Gom zypelt uit de ïnfnydingen, welke in den bast gemaekt worden. Zy is geelachtig wit en harstachtig, heeft een lieffelyken geurigen reuk , zweemende naer dien van Storax, en een heetenaengenamen fmaek. De Indianen kaeuwen ze voor pynen in de maeg en E 3 win-



( 63 )
winderige opfpanningen ; dikwyls gebruiken zy ze ook voor berookingen in verkouwdheid, hoofd*, pyn, enz.
De .Balfem, dien de Indianen Arrecocerra noemen , koomt van een boom, wiens hoogte omtrent dertig voeten is, doch dien ik, dewyl hy alleen binnen in het Land wafcht, nooit gezien heb. De Indianen voeren ons denzelven toe in Calahasfen, (*) houdende elk omtrent twaelf oneen. De balfem is fchoon-geel van couleur, zeer taei en kleverig, en iets zachter dan de Tolubalfem, doch even als deze harder wordende door den tyd. Hy heeft een zeer fterken taengenamen reuk, veel zweemende naer dien van den balfem Gilead; en deelt, als men hem in den mond houdt, denzelven een aengenamen bitterachtigen fmaek mede. Men kan hem door hitte fmelten, doch hy is onontbindbaer, uitgenomen eene zeer kleine hoeveelheid, zoo wel in Alcohol, als water. Hy deelt echter aen geen van beiden eenige couleur mede, maer, na lang daerin getrokken te hebben, een bitteren fmaek. Deze is de be-
roem-
£*) De Indianen namelyk hollen de Kawoerds of Calalasfen van binnen uit, bewaren en droogen de alzoo uitgehooide fchillen, en gebruiken ze als doozen of kokers, om velerhande goederen in te doen en te vervoeren, (N. V.)



roemde Indiaenfche Pleisterzalf voor wonden; enz. welke er fpoedig door toeloopen enz.
De Balfem Copdiva of Capöïva-boom (*) wafcht insgelyks zeer overvloedig in her inwendig gedeelte van Guiana,m het welk dé balfem, door de hoog-landfche Indianen, herwaerds gebracht wordt in groote Calabasfen , die etlyke ponden houden. Doch deze is te wel bekend, dan dat hy befchryving behoeve.
Ik zou nu kunnen voortgaen met het optellen van een byna ontelbare meenigte Balfems, Gommen en Harsten, welke uit de infnydingen van byna eiken boom en heester voortkomen. Doch dewyl de eigenfchappen dezer buitenlandfche voortbrengfelen tot hiertoe onbekend zyn, zal ik dezelven in de duisterheid laten, tot dat toeval of toekomftig onderzoek hoedanigheden in haer ontdekt zullen hebben, die haer recht geven, om een byzonderder oplettendheid van ons te vorderen. Ik ■■kan echter den Camphor-boom niet ongenoemd voorbygaen onder de voortbrengzelen van Guiana, den welken my de Heer Sanders, een kundig heelmeester in deze volkplanting, aen wiens oprechtheid ik niet kan twyfelen , fterk verzekerd heeft zelf onlangs, by toeval, aengetroffen te-hebben op fePlantagiede Vriendfchap,
Hy
(*) CopSifera Officinalis.
E3



en de rook van deszelfs brandend hout is doodlyk voor alle dieren, wanneer die door inademing hun in de longen koomt. Om deze reden heeft men op fommigen der meest landwaerds in en aen de boorden dezer Rivieren gelegen Plantagiën, op welken men eenige weinigen dezer boomen aentrof, dezelve laten groejen, en den daer aen belenden grond onbebouwd gelaten.
De Caruna, zoo als ze van de Indianen genoemd wordt, is de vergiftige noot van eenen kleinen boom, of heester, die een dunnen bruinen bast, en kleine, eironde, ligt groene bladen heeft. Aen de uiteinden zyner takken draegt hy verfcheiden roodachtige bloesfems, welke daerna door de noten worden opgevolgd. Deze noten, van derzelver buitenfte fchilachtige bekleedfelen ontdaen, hebben de gedaente van de Americaen* fche Anacardium, (Casjoiï) zynde omtrent tien liniën lang, in het midden vyf liniën over 'tkruis dik, en omtrent vier aen elk der einden, daer zy eenigzins als binnenwaerds gedrukt zyn. Elke noot heeft eenen harden bruinen dop, beftaende uit vier ftukken, in de lengte en breedte aen elkaer gevoegd, maer de famenvoeging, welke de noot in hare lengte omvangt, is veel nader aen het ééne einde, dan aen het andere, en maekt daer door plaets voor een holte aen dat einde,
welk



'( 77 )
welk verst van deze hechting af is. Deze floltë bevat een meelachtige kern, die eenigzins olyachtig, en in grootte aen een hazelnoot gelyk is. De ftof van deze noot is een langzaem maer allerdoodlykst vergif, en men zegt, dat het een voornaem inniengzel is in de bereiding van een wit meelachtig vergif, onder den ftam der Accawau~ zoen (*) berustende, die het, in hunne byéénkomften, fomtyds onder hunne nagels verborgen hebben, wanneer zy zich over eenig ongelyk zoeken te wreeken, tot dat zich bekwame gelegenheid opdoe, om het in eenigen drank te mengen, die gefchikt is voor het llachtoffer dezer geheime en langzame, maer doodelyke wrake, (f) De doppen dezer noten worden door de Indianen van de kernen ontdaen, en met afch gefchuurd, enz. om ze van alle nadeelige eigenfchappen te berooven , en worden dan geregen aen draden, en om de enkels hunner Danfers gewonden, op hunne vrolyke byéénkomften. Doch zy zyn zeer zorgvuldig op hunne hoede, dat zy hunne fpyze niet
aen-
(*) Een der ftammen van de Indiaenfcbe Inboorlingen dezes lands van wier zeden en gewoonten enz. onze Schryver in zyn derden Brief bericht zal geven. (N. V.) '
(f) Een foortgelyk vergif is ook bekend onder te Zwarten in Noord-America. Zie de Aenteekening beneden op bladz. 223.



C 83 )
Deze bladen bezitten een zeer geweldig aentrekkens de of bladers trekkende kracht: en de Haven, die dikwyls ziekte voorwenden, om een dag van den arbeid ontflagen te zyn, binden ze meenigmael des nachts aen hunne voeten, welke men dan den volgenden dag tot een verbazende dikte gezwollen vindt. De Indianen leggen ze ook dikwyls j wanneer hunne oogen ontdoken zyn, op hunne oogleden, waerop gemeenlyk eene overvloedige ontlasting volgt der traen klieren, en de ontfteking doorgaends verdwynt. De blanke bewoners Volgen dit voorbeeld meenige malen met goed gevolg. Men gebruikt ook deze zelfde bladen in blaêrtrekkingen, om eene groote ontlasting te be= vorderen.
De Hiarr.ee-wortels (*) zyn of in 't wild gegroeid, of door de Indianen geteeld. De laetstgemelden echter zyn de besten, en Zy maken een Voornaem deel uit van den handel van den ftani der Accawauwen, die ze met de blanke bewoneten, en met de Indianen, die langs de zeekust
wo-
(*) Deze naem is eeniglyk van dien des vergiftigen booms „ welken ik reeds befchreven heb, onderfcheiden door eene L In plaets van een En vele andere Indiaenfche woorden hebben eene zoo groote gelykheid in geluid van uitfpraekj, dat men het onderfcheid tusfchen dezelve volttrekmiethoo» ren kan, zonder groote oplettendheid.
F 2



( 34)
wonen, verruilen voor zulkegeryflykheden,waeraen zy gebrek hebben ; want zy groeien eeniglyk in het inwendig gedeelte van het land, in een droogen en hoogen grond. Zy zyn wortels van een houtachtig heester-gewas, het welk omtrent zes voeten hoog groeit, en van groote bochtige bladen voorzien is, die aen hunne beide einden fmal uitloopen. De wortels zelve groejen ter lengte van agt of tien voeten, overal omtrent even dik, doch hebbende aen hunne einden verfcheiden takken. Zy zyn rond, omtrent drie duimen in den omtrek dik, van een taei vezelachtigweefzel, gelykende naer dat van verfch opgedolven Zoet-hout-wortelen; maer zy zyn overtogen met een geelachtig bruin fchilletje of vliesje, even als dat van Pinfternakel. Zy zyn gemeenlyk in ftokjes van omtrent twee voeten lengte gefneden, en aen bosjes gebonden, wanneer zy door de Accawauwen te koop gebracht worden. Een van deze ftokjes gekneusd, en in een kreek of Rivier geworpen, op den tyd dat het hoog, of laeg water is, en het water ftilftaet, is genoegzaem om all' de vifch in een aenmerkelyken omtrek zoo dronken te maken, dat zy, binnen weinige mimiten, zonder beweging, op de oppervlakte van het water dryfr, en dan gemaklyk gevangen kan worden. Maer wanneer men er niet fchielyk by is, herftelt zy zich ipoedig weder, ten zy het
wa-:



( 85)
i
water met een zeer groote meenigte van de bedwelmende deelen der Hiarree bezwangerd ware. De meeste vifch, welke men hier te lande eet, wordt op deze wyze gevangen, (*) en nooit heeft men befpeurd, dat zy door de Hiarree eenige voor de gezondheid nadeelige eigenfchap had verkregen, 't Schynt dat deze wortels, even als die der Casfava, door het keuken-vuur van alle hunne fchadelyke deelen gezuiverd worden. Don Antonio Ullöa (f) Ipreekt van een foort van kruiden , waervan zich de Indianen aen de Rivier Guyaquil, in Zuid America, om te visfchen, bedienen, welk hy zegt dat zy kaeuwen, en in 't water werpen. Maer zoo de Indianen van Guiana de Hiarree kaeuwden , zouden zy er even bed weid en roerloos door worden, als de
vis.
(*) Het gewas, waervan hier gefproken wordt, fchynr, njet te verfchillen van dat, het welk D. Browne noerac Cytifus frutkofm, ereftus £? villoftis foliis plurimh pinnatis, fpicis {lorum lerminalibm Nat. Hifi. of Jam. p. 296. offchoon de bladen hier, rnisfchien om dat de Schryver zich niet wel herinnerde, eenigzins anders befchreven worden. De wortel-bast van de Piscidia Erjtbrina van
Linnaeus (by Brown Icbtfyomctia 1. c.) doet dezelfde uitwerking. Doch deze is van een boom, die van twintig tot dertig voeten hooger wafcht. (Hoogd. Vert.)
(f) Reladon Hiftorka del Fiage al America Meridkyal. &c.



( 88 )
ftrekken. Men kan de zaden dezer vrucht van dia der vorige niet onderfcheiden, maer de fcKil is dun, bastig, en ontbloot van dat fap, waermede die der vorige vervuld is.
De Witte Ipecacuanha (*) is de wortel van een plant, die een fteng heeft van omtrent drie voeten hoog, met groote, gladde, puntige bladen, en geele bloemen. Op deze bloemen volgen ronde lange fpitze peulen, van omtrent derdehalve duim lang, hebbende een gladde groene fchil, welke een meenigte witte, zachte, glanzige en zydachtige draedvezelen bevat, die aen het ééne einde vast zyn aen een groot aental van kleine, dunne en platte zaden, van eene donker bruine couleur. De wortels zyn dun, houtachtig en glad, en hebben eene brakingen verwekkende kracht, hoe wel zy daertoe door de Indianen nooit gebruikt worden, als welken eeniglyk" tot de bast van de Wallabba ten dezen einde hunne toevlucht nemen.
Men I^eeft hier ook eene groote meenigte van witte Rottingen, gelykende naer die, welke wy krygen uit de Oost-I?idie"n, mitsgaders Bamboes,
(*) Aickpiai ercfta, foliis anguftis acuminatis vcrticillatim tei natis, ftorihus umbellath terminalibus. Nat. Hift. c-f Jam. p. 183. Apocynum. Sloan, Hift, of Jam. 'i\ l, 3"ab. iap, f. 4, (Hoocd. Vert.)



( 89)
boes, groeiende in bosfen op de Rivier-banken^ of in lage moerasfige gronden, rondsom bezet met lange Hekels, welke haer ondoordringbaer maken. Penguins (*) wasfchen insgelyks in 't wilde overvloedig op de heuvels, te gelyk meteen groote meenigte van kleine Ananassen , of PynAppelen, die zeer zoet en fmakelyk zyn, benevens eene verfeheidenheid van andere vruchten, aen de Landen onder de Keerkringen eigen, welker optelling verveelend zyn zou.
De order, aen welke ik my tot hiertoe gehouden heb, zou my thands verplichten tot het befchryven eener meenigte en eindelooze verfeheidenheid van kruiden, welke overal de oppervlakte van den grond bedekken, en die waerfchynlyk zeer vele heilzame eigenfchappen bezitten, doch welke echter tot hiertoe onbekend zyn. Maer dewyl eene befchryving dezer buitenlandlche voortbrengzelen , zonder de kennis van derzelver krachten , Hechts weinig nuts en aengenaemheids hebben zou, zoo zal ik my daer mede niet ophouden , en myne Proeve over het Ryk der Planten van dit gewest eindigen met eene aenmerking^an Plinius, welke op de Natuurlyke Gefchiedenis yan Guiana zeer toepaslyk is :
„ MuU
(*) Bromelu Pinguiri (Hoocd. Vert.)
F 5



C 95 )
Onder fde herkaeuwënde Dieren vorderen dé Runderen de allereerfte plaetze, maer noch de Stier, noch de Koe zyn natuurlyk eigen aen eenig deel van Zuid-America, offchoon zy, even als het Paerd en de Ezel, met zeer goed gevolg in Guiana zyn overgeplant, byzonderlyk door de Spanjaerden, naby de Oromque, alwaer zy insgelyks in 't wild loopen, en zoo talryk zyn geworden , dat men ze gemeenlyk voor omtrent twee daelders het ftuk bekomen kan. De Staetkunde der Spanjaerden verbiedt allen handel, tusfchen hunne bezittingen en die der andere Europeefche volken in deze gewesten: maer des niet* tegenftaende wordt meenig van hun Vee en hunne Muil-Ezels in de Neêrlandfche Bezittingen van Guiana overgebracht door handelaers, die of met fterker macht gewapend zyn dan hunne kustbewaerders , of derzelver waekzaemheid ofltfnappen. Men heeft gezegd, dat all' de Europeefche Dieren kleinder zyn geworden, zedert men ze in Zuid-America heeft overgevoerd; doch dit is ver af van het geval te zyn met de Runderen, als welke in grootte zyn toegenomen , fchoon de fmaek van hun vleefch, uit hoofde van de verbazend fterke uitwaesfeming, welke zy in deze Gewesten ondergaen, eenigzins minder lekker is.
Schapen, welke als voren onnatuurlyk zyn aen Guiana, zyn echter ook herwaerds overgevoerd ,



Cs>0
voerd, fchoon niet met even goed gevolg als dé reeds gemelde Dieren. Derzelver wol verandert hier, even als in andere landen onder de Keerkringen, in hair. Doch de Natuur heeft dit gebrek vergoedt door de wol van den Catoen-boom, welke in warme gewesten voor menfchelyk gebruik beter is dan Schaeps-wol.
De Guiaenfibe Bok is maer een weinig grooter dan een jong van dit Dier in Europa, doch zyn hair het zelfde mztdtt.va.ndzn Europeefcben. Zyn horens zyn kort, dun, en neêrwaerds gekromdDe Geiten zyn by uitftek vruchtbaer, en werpen doorgaends drie, fomtyds vier of vyf jongen te gelyk.
Men heeft in Guiana tweeërlei Herten, grooten en kleinen. De grootfte foort heet by de Inboorlingen en Europeeè'rs beiden Ba jeu, en de kleine Wirrebocerra. De Ba jeu is een Hert omtrent van grootte, als de Europecfche Rheebok, hebbende een grooten kop, met korte en aen de einden gekromde hoorns, en een korten en dikken hals. Zyn ooren zyn groot en nederhangend; zyne oogen helder en levendig, en zyn ftaert is kort en dik. Zyn lichaem is bedekt met kort hair, het welk roodachtig bruin kleurig is, uitgezonderd aen den buik,alwaer het wit is. Zyn vleefch is, hoe wel goed, echter minder dan het wildbraed van Europa. Zy zyn er in zeer groote
mee-



(97)
meenigte niet alleen in de Weiden in het binnenst van het land, maer ook aen de grenzen der Plan» tagien ,• en zy worden meenigvuldig gedood door de Indiaenfihe Jagers;
De Wirrebocerra is voor't minst een der* de kleiner dan de Bajeu, en geheel ontbloot van hoornen. Deze fchynt van het zelfde foort te zyn, welk Vader Lab~at befchryft op Cajemte (*). Zyn geheele geftel is ten uiterften rank en teder* Zyn kop is klein, de ooren fmal en kort, de hals lang en krom 5 de oogen levendig en doordrink gend, de ftaert dun en kort, de voeten gekloofd j de pooten rank en fterk gefpierd, en byzonderlyk gefchikt tot die fnelheid van beweging, waerdoor zy alleen in ftaet zyn zich te hoeden voor de aenvallen van den Tyger en andere verflindende Dieren, welken hen de groote lekkerheid van hun vleefch tot vyanden gemaekt heeft. Zy hebben een kort zacht hair, van eene roodachtig rosfche couleur. Zy zyn levendig, gezwind, en by uitftek fchuuw, en hun vleefch is het malfchte en lekkerfte van all' het Herten-vleefch. Men ziet ze meenigmael de Rivieren dwarfch over zwem-» men, en kan ze als dan gemaklyk levend vangen„ dewyl hunne dunne pooten hen Hechts zeer fober
in
(*) Voyage du Chev. de Marchais cn Cuitiée & a Ca* jeune &c.
G



( IOO J
groove hairen of borftels. Zyn vleefch is min tra-1 nig en lekkerder, dan het Europeefche,Varkensvleefch,en het wordt in deze volkplantingendoor de bewoners ook doorgaends boven het zelve verkozen.
Een foort van Rivier- of Water-paerd (*") heeft men my bericht, dat in de Rivier Esfequebo is gevangen geworden, gelyk zynde aen die, welke men aentreft aen de kust van Africa, naby de Raap de Goede Hoop, maer van veel geringer grootte. Dit zyn halffiachtige Dieren, hun verblyf houdende in zoetwaterfche Rivieren, en levende van het gras, groeiende op de banken derzei ven. In couleur en gedaente hebben zy de meeste overéénkomst met den Rhinoceros, maer hunne pooten zyn korter , en van onder tot boven even dik. De kop gelykt een paerdenkop, met een 1 wyden bek en groote neusgaten , maer kleine oogen en oor en. De ftaert is kort en ftomp, en met korte hairen dun bezet. Dit Dier is^pnderling. onderfcheiden door zyne flagtanden, ^ie vier in getal zyn en buiten den bek tot eene aenmerkelyke lengte uit het onderst kaekbeen uitfteken, en de grootte van osfe-hoornen hebben, en uitftekend wit zyn. De huid is een duim dik, en, uitgezonderd aen den kop, doorgaends ondoordringbaer
£*) HlPPCTOTAEEÜS.



C 104 )
poeh ftaert. Deze Dieren worden dikwyls tam ga* jpaekt , en toonen in alle hunne bewegingen ongemeen veel kunst en behendigheid, doch tevens piet weinig van die boosaertige flimhejd, waerom zy byzonder merkwaerdig zyn. Wanneer men hun de handen of voorvoeten op den rug bindt, gaen en loopen zy een geheelen dag op hun achterfte pooten, recht ovcreinde, en met hetzelfde gemak en dezelfde ongedwongenheid, als was dit hunne natuurlyke houding en geftalte. Wanneer men een dezer Dieren flaet, loopt het terftond weg en klaeuwtert in een Lcmoen of Orangeboomj en als men het vervolgt, trekt het de Lenioenen of Orange-appelen af, en werpt ze den vervolger naer het hoofd, terwyl het tevens zyn best doet om hem te verdryven , door zelfs zyne vuiligheid óp hem te lozen, makende ten zelfden tyde eene meenigte grimmasfen, en duizend beiachelyke houdingen aennemende, die eenen toekyker niet weinig vermaeks geven. De Mannetjes zyn zeer geil, en ftellen meenigniael de zelfsbefmetting te werk; doch, het geen opmerklyker is, is dat de Wyfjes, even geregeld als de Vrouwen , hare zuiveringen hebben.
De huilende Bavianen, zoq als zy hier genoemd worden, fchynen die Dieren te zyn, welke door Mangrove zyn befchreyen geworden,



C 105 )
en by de Inboorlingen van Brazil, Cuereba (*) beten. Zy hebben de grootte van een Vos en een vacht' met fyn glad hair, het welk glanzig zwart is,uitgezonderd aen hunne pooten, daer 't een caftange-bruine couleur heeft, Zy dragen den kop recht op, en hun aengezicht heeft zeer veel overeenkomst met dat van den Quato, doch de ooren zyn kleinder? de oogen ftaen meer voorwaerds, pn de kin heeft een langen rechtneêrhangenden zwarten baerd. Hun ftaert is lang, en meest kael aen het einde, 'wordende het hair waerfchynlyk daer afgefchuurd , door het meenigvuldig flingeren van denzelven om de takken der boomen, wanneer zy van de ééne op de andere klaeuwteren. Zy zyn de talrykften en de meest misbaer makenden van alle Apen, en zy rotten dikwyls ten getale van eenige honderden t'zamen , zoo wel by nacht als dag, makende als dan een ophoudelyk, hard, en zeer onaengenaem gehuil, het welk men tot op een verren afftand hooren kan, en voor de bevvoneren niet weinig vervelend is. Somtyds wordt dit misbaer voor eenige minuten flechts door één eenigen opgeheven, eerde overigen hunne fternmen laten hooren ; doch deze verpoozingen zyn niet zeer meenigvuldig, dewyl
zy
(*) Simia Eeëhebuh Linn, Syft. Nat. Ed. xii, p. 37, 's. 12.



C 109)
verfcheiden malen gebeurd, dat zy de Inboorlingen , zelfs dan, wanneer dezen' gewapend waren, aengevallen en verfcheurd hebben. Zeker Schryver echter heeft onlangs , de Americaenfche Tygers met de Africaenfche en Indiaenfche vergelykende, goedgevonden de eerstgemelden aftefchilderen als zeer verachtelyke Dieren , waervoor men geen de minfte vrees behoefde te hebben, aldus tegenfprekende, het geen hy zelf in een ander gedeelte van zyn werk gefchreven had. Deze en andere onnaeuwkeurigheden fchynen een weinig onbeffaenbaer. met de voorgevens van eenen Autheur, die pocht, dat hy naeuwkeuriglyk „ al„ les wat of America of de bekende deelen van „ Africa merkwaerdigs voortgebracht hebben, " op de plaetzen zeiven onderzocht heeft. Ik wil, om deze ééne byzonderheid, des Autheurs verzekering niet lochenen, doch tik moet verklaren, dat ik nergens de fporen zyner opmerkingen kan ontdekken, noch in Guiana, noch in eenige andere deelen van America , welken ik bezocht heb. Zyn werk is evenwel niet geheel zonder verdienden.
De Tyger-kat van Guiana (*) is omtrent een derde grooter dan de grootfle .Europeefche
huis-
(*) Chat Sauvage Tigrê. Eiusson Regn. Animah J>. 267.



( iió )
buis-kat. Zyn kop, knevels, ooren, pooten, teetien en nagels hebben zeer veel overeenkomst met die van een gemeene kat, maer zy zyn grooter» en daer is eene groote wildheid in zyne oogen en houding. Hy heeft een kort, fyn, zacht, donzig hair van eene fchoone cartange-bruine couleur, geteekend met donker zwarte en eenigzins onregelmatig geplaetfie vlekken. Hy is zeer wreedaertig en onvertzaegd, en men kan hem op geene wyze tam maken.
De Guiaenfche Lynx of Tyger-wolf gelykt zeer veel naer den lyger-kat, doch hy is byna tweemael zoo groot. Zyn kop, ooren, pooten en teenen zyn als die van den Tyger, maer kleinder: Zyne nagels zyn lang en halve maens wyze krom; en aen zyn muil heeft hy lange knevels. Zyn hair is volmaekt als dat van den Tyger, zoo wel in couleur als in plaetzing van de ftrepen. Hy is bloeddorftig en verflindend; maer ik heb nooit gehoord , dat hy op menfchen is aengevallen.
De Honden van Guiana fchynen een ras te zyn tusfchen de Jagt-honden en Patryzen. Zy zyn rank van ftel en hebben lange neerhangende ooren, een plompen neus, een grooten bek, en lang vlokkig hair, het welk gemeenlyk van eene rosfche couleur is. Zy vervolgen en fporen het wild op by den reuk.
De



neer het jong en teeder is, maer oud zynde krygt het een fterken muskus fmaek, welke het voor de Europeeën walgelyk doet worden; doch juist dan eten het de Indianen ze het liefst. Er is in Guiana, behalven dit, nog een kleinder foort, het welk gemeen is aen Terra Firma en Nieuw Spanje.
De Vledermuizen van Guiana (*) zyn dezelfde met die naby de Amazonen Rivier, zynde tweemael zoo groot als die van Engeland, en hebbende geen ftaert. De kop en het lyf is overtogen met een zacht, fyn, donzig hair, van eene bruine couleur. Zy weten zeer behendig bloed te zuigen. De meesten der bewoneren, Europeanen zoo wel als Inboorlingen, flapen in deze gewesten in hangmatten, als zynde daerin veiliger voor de flangen en vergiftige Infe&en, dan in bedfteeden. Doch hunne voeten, blootleggende, zyn onbefchut voor de Dieren, waervan ik thands fpreeke. En dezen weten met groote behendigheid, en zonder dat men 'tvoele, de aderen te openen, en er zoo lang het bloed uit te zuigen, tot dat zy verzadigd zyn. 't Is hierom niet ongewoon, dat de menfehen zich, als zy wakker worden, krachteloos gevoelen, en met hun eigen bloed bezoedeld zien. Den Paerden, Muil-ezels,
Os-
(*) Vespertilio SpecHrum. Linn. Syfl. Nat. 46. H a



C 116 )
Osfen enz. wordt door deze Dieren niet zelden op dezelfde wyze bloed afgezogen.
De Luiaert (*) is insgelyks gemeen in Guiana , hebbende de grootte van een Vos. Zyn voorpooten zyn langer, dan zyn achter pooten, en elke poot heeft drie klaeuwen of teenen. Het byzonder onderfcheidend kenmerk van deze Dieren is hunne onverwinlyke afkeer van beweging, zynde de onaendoenlykfte en luifle van alle Dieren. Op een vlakken grond kunnen zy op een geheelen dag niet boven veertig of vyftig treden voortkomen, en wanneer zy e'éns op een boom geklommen zyn, komen zy er niet weer af, zoo lang er vrucht of blad aen te vinden is. Wanneer men hen door flagen dwingt om zich fpoediger te bewegen, maken zy de allerdroevigften erbarmelykfte geluiden en gebaerden. Doch dewyl zy aen all' de deelen van America tusfchen de Keer-kringen gemeen, en reeds meenigmael befchreven zyn, zal ik my in derzelver meer byzondere befchryving niet inlaten.
Men heeft in Guiana drieërlei foort van Kikkers : de eerfte is geel kleurig, gemengd met xood; de tweede roodachtig afch-kleurig, geteekend met roode ftrepen, en de derde is bruin met witte vlekken.
De
(*) Bradypus Tridaclylus.



De Pipa is een groote vergiftige Pad (*), aen Guiana byzonder eigen, en deszelfs jongen worden uitgebroed in den rug van het Mannetje, waerin het Wyfje zyn eieren legt (f). Door den beroemden Ruysch is deze Pad naeuwkeuriglyk befchreven, weshalven ik U,om een nader bericht van denzelven, naer hem wyze.
Aen den Kaiman (§) koomt in de rangfchikking der Hagedissen duidelyk de eerfte plaets toe. Men ziet hem in Guiana zeer dikwyls in de Rivieren, en aen de Rivier kanten naby Zee, van gedaente zeer veel gelykende naer een gemeenen Hagedis, maer omtrent twintig voeten lang, en van een donker bruine of zwarte couleur. De bovenkant van den ftaert is fcherp,
hard ,
(*) Rana Pipa.
(f) Men houdt het gemeenlyk daervoor, dat het Wyfjes zyn, op wier rug men eieren en jongen aentreft. Jiiffr. Merian en andere Schryvers hebben dit beweerd, en de Heer Camper heeft dit gevolen bevestigd door eene waerneming, geplaetst in het VI<Je Deel van de Verhandeling der Hollandfche Maetfchappy der ïFetenfchappen te Haerhm (Algemeines Magaz. Th. XII. S. 234.) Hy heeft namelyk eene zulke met uitgebrocdde jongen op den rug beladen Pipa ontleedt, en bevonden, dat het een Wyfje was. Het bericht van onzen Schryver, die dit gevoelen tegenfpreekt, heeft derhalven meer bewys noodig. (Hoogd. Vert.) (§) Alligator.
H 3



( "2)
als een zak; en de kakebeenen zyn voorzien van fcherpe tanden, die krom en plat zyn, even als een feisfe. Zy loopen met groote gezwindheid en worden van de Indianen doorgaends met de pyl gedood onder vruchtboomen, Ananas-planten enz. liet vleefch wordt by de Inboorlingen, de Negers , en zelfs de Blanke bewoners, die zich lang in deze gewesten opgehouden hebben, voor een groote lekkerny gehouden. De beet van deze Dieren is zeer diep, maer niet vergiftig.
[ Men heeft hier ook de Mexicaenfche CameLëoN, welke zeer aenmerkelyk is om de verandering en fchoonheid zyner kleuren : ook eene groote meenigte en verfcheidenheid van Hagédisfen van verfchillende foorten, welke zich binnen de huizen en in de thuinen .ophouden. Dezen .zyn volftrekt onfchadelyk en weerloos: doch de meesten derzelven zyn ook eigen aen Brazil, Terra Firma, Nieuw Spanje, of de Caribifche .Eilanden , en reeds over lang befchreven door den Ridder Linnaeus in zyn Samen/lel der Nature. Ik ver wyze U derhalve naer hem, indien gy van deze Dieren byzonder verflag wilt lezen.
Na U van de merkwaerdigfte viervoetige Dieren bericht gegeven te hebben, ga ik over tot de befchryving der Vogelen , die de Lucht gewesten van Guiana bewonen ,~en die nergens voorH 4 tref-



X I23 )
borst, de buik, de hals en de onderkant van den ftaert roodachtig geel. De ftrot heeft een zwarten band of ring.
De roode en blaeuwe Mackaw (*) heeft de grootte van eene Hen, en eene lange wigsgewyze ftaert. Zyn bovenst kaekbeen is zwart en wit: het onderst geheel zwart. Zyn koonen zyn naekt en gerimpeld. De wieken van boven blaeuw, en van onderen roodachtig. Onder de dekvederen zyn er eenigen, die geel zyn. De eerfte middel-veêren van den ftaert zyn rood, en die aen de zyden blaeuw.
De roode en geele Mackaw (f) is iets kleinder dan de vorige, en eenigzins zeldzamer zelfs in Guiana, waeraen hy byzonder eigen is. Zyn bek; is zwart. De veders op zyn rug en boven op de wieken zyn geel: op de kruin van den kop en op de borst zyn zy rood: en de lange wiek- en ftaert-pennen zyn blaeuw en rood.
Eigenlyk zoo genoemde Papegaeien zyn in Guiana zeer talryk en verfcheiden, maer daer is er geen één, die geen groene veêren heeft, gelyk de afchgraeuwe blaeuwachtige Papegaei van
Gui-
(*) Psittacus Severus.
(f) VAra du Bréfil. Briss. Orn. IV. p. 184. t. 19' 'f. 1. Volgens den Heer Linnaeus verfchilt hy niet var* den Psittacus Maciio. (H, V.)



C 134 )
-Guinea , de Wit-kuifde Papegaei en fommigé anderen. Zy vliegen in groote driften, beftaende uit veele honderden, en er worden niet weinigen gedood door de Indianen , welke op hun vleefch zeer verlekkerd zyn. Hunne natuurlyke Item is een fchor onaengenaem fchreeuwend geluid , en het is hier te lande naeuwlyks mooglyk een Papegaei de menfchelyke ftem te leeren nabootzen, en zyne natuurlyke te doen vergeten, dewyl zy daeglyks het gefchreeuw hooren van de vluchten der wilde Papegaiën. Men onderfcheidt hier deze Vogels in zulken, welken men eigenlyk Papegaeien heet en in die, welken men den naem geeft van Creatures. De laetstgemelden komen met de eerften in alle byzonderheden overeen, uitgezonderd dat zy minder leerzaem zyn, en dat zy de gewoonte hebben van met den kop te knikken of dansfen en te fchreeuwen, wanneer men eenig gebaer maekt om hen aenteraken ; eene heblykheid , welke hun nooit kan worden afgewend: men heeft hen echter dikwyls zeer onderfcheidenlyk leeren fpreeken.
De grootlte Papegaei in Guiana wordt door de Inboorlingen Acushe geheten. Hy is in grootte weinig minder dan een Mackaw. Zyn bek is lang, dun en vleefch-kleurig. De veêren zyn van een fchoon ligt groen, op de kruin van den kop en op de fchouders rood, en groen, rood, en
blaeuw-



C 125 )
blaemvachtig purper door malkander in den ftaert, die vry lang is. Zy zyn te Demerary meenigvuldig, en lpreeken dikwyls zeer duidelyk.
De blaeuwkoppige Creature heeft de grootte van een gemeenen groenen Papegaei. Zyn kop is blaeuw, zyn hals en romp groen, zyne wieken zyn met groene en blaeuwe, en zyn ftaert, die kort is met roode en groene veêren. Zyn bek is kort, krom, en dofbruin of aerdkleurig.
De geilkoppige Creature heeft insgelyks groene veêren, gemengd met geele op de kruin van den kop, en in de wieken. Zyn ftaert is kort, en heeft geele, blaeuwe en groene veêren. Zyn bek is als die des vorigen, maer vleefch-kleurig.
Hier woont ook de groene Papepaei van Ray (*), met een langen ftaert, naekte koonen, en roode fchouwders; en
De groote groene Papegaei van Edwards, met een korten ftaert, blaeuw voorhoofd en carmozyn roode fchouders:
De Brafiliaenfche (f) groene Papegaei van Edwards met een korten ftaert, rood aengezicht en blaeuwe fkpen. Het groen is met een geelachtigen waesfem als overtogen. Beneden de oxels
zyn
(*) Psittacus Viridis, alarum cofta fuperne rubente. Ray av. 30. Pfittacus Nobilis Linn. fJO Psittacus Brafilicnfis Linn.



C 132 )
gel is de gemeende en talrykfte van allen in Guiana, en fchynt aen het zelve byzonder eigen; daer de twee vorigen ook gemeen zyn aen veele plaetzen op Terra Firma en de Caribifche Eilanden. Hy is omtrent een derde grooter dan de allereerst gemelde. Zyn bek is zwart, lang en dun. De nek, rug en fchouder vederen zyn van een fchoone erwt-groene couleur. Hy heeft een kleine kuif, die Carmozyn-rood, en, naer het verfchillend invallen der lichtftralen, verfchiilend is. De borst vederen zyn insgelyks Carmozynrood ; en de lange wiek- en flaert-pennen zyn groen, carmozyn-rood en donker purper kleurig. De kop is klein, met kleine, ronde, zwarteglinfterende oogen.
De kleine bruine Guiaenfcbe Brom-vogel heeft de grootte van den vorigen. De kleur der zyïingfche flaertvederen is violet, en die, welke den romp bedekken, fteen-kleurig bruin, en met vlekken.
Behalven dezen heeft men in Guiana nog Den lang-ftaertigen zwart-gekuifden Brom-vogel van Edwards, (*) hebbende lange bruine zy-lingfche flaertvederen, een groen lyf, en een zwarte kuif.
Den
O Trochïlus Postmus Linn.



(m)
Den Akiericaerifchen zwart-buikigen Brom vo«' gel (*) hebbende al de ftaertveêren even lang en van boven zwart,den rug groen,de borst blaeuw, en de buik zwart.
Den Trochilus van Linnaeus (f) met zyn roestkleurigen ftaert, zwarte wieken, goud-lakenfchen en witachtigen buik.
En den groenen rechtbekkigon Brom-vogel met bruine wieken, afch-graeuwen buik en blaeuwe kuif. (§)
De Guiaenfcbe wilde Eendvogel is wat grooter dan de Engelfche Tamme Eendvogel, naer welke hy echter zeer veel gelykt in gedaente en in couleur; doch zyn bek is zwart en aen het einde gekromd, en de pooten en klaeuwen zyn afch-graeuw. Men vindt hem, gedurende de regen-faifoenen , naby zee op de banken der Rivieren , in overvloed.
Men heeft hier ook een foort van Taeling (**), iets grooter, dan de gemeene Europeefche Taeling. Zyn bek is breed en zwart: De veêren van den kop zyn witachtig bruin, die van den nek, den rug en de wieken grys bruin, geteekend met
(*) Trochilus Holofericeus L'nm. (10 TRochiLus Surinamenfis Linn, . . (§) Trochilus Criftatus Linn. i C*) Anas Arborea L,.«ns
1%



( Ï34 )
eaftange-bruine vlekken en ftreepen, en die van de borst en buik dof wit. Men vind,t hem even als den vorigen aen de Rivieren, en in dezelfde faifoenen.
De Guiaenfcbe Pellikaen of Lepel-bek (*) heeft een rechten, platten, breeden bek, van zes duimen lang, zonder tanden, en gekromd aen het einde, alwaer hy breedst en cirkelrond is, zynde de boven fneb nog verlengd door een nagel, en vormende aldaer een holte als van een lepel. Deze fneb is witachtig bruin kleurig en doorfchynende ,' zoo dat men de roode takken der bloedvaten door derzelver oppervlakte kan heenzien. De onderfneb heeft dezelfde couleur, maer is meer vleefchachtig en minder doorzichtig. De kop is kael en witachtig, maer de romp heeft roode veêren, en de teenen zyn vereenigd door een vlies.
De Platalaea of Lepelaer van Linnaeus wordt hier insgelyks gevonden. Hy heeft een platachtigen bek, die aen het einde verbreed, rond en plat is. Van' grootte is hy als een Mofch. Zyn rug is bruin, maer zyn buik wit. Hy heeft vier> teenen, die door een vlies vereenigd zyn. (f)
De Guiaenfcbe Reiger met een langen, rechten 9
(*) Platalaea Ajaja Linn. £D Platalaea Pygmaea Link.1



( Ï35 )
ten, fpitzen zaemgedrukten bek, welke van den grond af tot aen het einde toe een groef heeft, is de Ardaea van Linnaeus, (*) met een kleine kuif op het achterhoofd, een gryzen rug, en een roest -kleurigen hals. De kruin van den kop is zwart, en de wieken zyn bruin, behalven dat de kleine flag-pennen zwarte tippen hebben. De Vogel heeft vier teenen, en is omtrent van gelyke grootte met den Europee]chen Reiger.'.
De Guiaenfcbe Wulp, is de Indiaenfcbe of roode Wulp van Rav, (f) hebbende een langen rondachtigeWgewelfden bek. Het lyf, de wieken, de ftaert, de hals, de kop, en de dyën zyn bezet, met fchoone helder roode veêren. De flagpennen hebben zwarte tippen : de pooten zyn lang en dun; de klaeuwen zyn rood, en hebben vier. teenen, waervan de achterfte eenige leden heeft. De romp is iets kleinder dan die van den gemeenen Engelfcben Wulp, en men houdt het vleefch voor lekkerder, dan dat van dezen. Zy zyn zeer talryk aen de oevers der Rivieren naby zee.
Aen de zee-kust en omftreeks de monden der Rivieren in Guiana onthouden zich ook groote vluchten van Pluvieren, zoo in grootte als ingedaente zeer veel overeenkomst hebbende met den
ge*
(*) Ardaea Striata Linn. (t) Tantalus Ruber Linn.
14



gevlakten Pluvier van Canada (*), volgens de befchryving van Edwards.
De Spoorwiekte Waterhen van Edwards (f) wordt insgelyks in Guiana gevonden.
De Paeüw-Faisant van Guiana (§) is tot hiertoe onbekend geweest in Europa. Men treft hen in de grootfte meenigte aen in de Nederlandfche Volkplantingen van Berbice, Esfequebo en Demerary, en in grootte is hy Hechts weinig minder dan de gemeene Kalkoen. Zyn bek is geel, doch aen de punt blaeuw, en omtrent anderhalven duim lang en bol-rol. De boven fneb is gewelfd, en aen de kanten verbreed en over de onder fneb uitfteekende. De neusgaten zyn gedeeltelyk overdekt met een bol rond vlies van^eene geelachtige couleur. Hy heeft op de kruin van den kop een kuif van recht overeind ftaende veêren, die omtrent anderhalven duim lang en van eene blinkend zwarte couleur zyn, aen de tippen eenigzins gekruld, en bont met witte teekens of ftreepen: doch deze teekens hebben de Wyfjes
met,
(*) Ciiaradrius Apricarius. Linn. (t) Parra Faiiabilis. Linn.
(§) Buiten twyffel de Crax AMor van Linn. Syji. 26"$. Crax niger, inde fubfufco-croced, ventre albido. Brown Hift' of Jam. 470. Gallus Indicus Sloan. Hift. of Jam. a. p. 302. 260. en derhalve een reeds overlang bekend? . Vogel. (Hoogd. Vert.)



( 139 }
en zyn veêren zyn blinkend zwart. Hy rus? insgelyks in 't geboomte, en laet zich meestin. den morgenftond hooren, zeer duidelyk en overluid, maer fchor, het woord Hannaquavj telkens roepende.
De Guiaenfcbe Patrys heeft het zelfde voorkomen als de Europifcbe, maer is omtrent tweemael zoo groot. Zyn veêren zyn ligt bruin, of afchgraeuw, geteekend met donker caftange bruine vlakken, Zy loopen gemeenlyk over den grond, en fchuilen in ftruiken, even als de Quartels, vliegende, wanneer men ze ftoort, met groot gefchreeuw op, Zy zyn vet, rond en lomp van ftuk; en hun vleefch wordt bovenmate geprezen. De Indianen noemen ze Mams.
De eenigfte Duif in Guiana is de kleinfte Tortel van Ray met gevlakte wieken (*). De voorfte (lag- en ftuur-pennen zyn donkerachtig van couleur, de romp is purperachtig, en de bek en pooten zyn geel.
De Guiaenfcbe Spot-vogel, (f) heeft een kegelvormigen , bultigen , vleefch - kleurigen bek. De neusgaten ftaen in den grond daervan. Hy heeft de grootte van een Engelfchen Meerl. De kruin van zyn kop, zyn borst, en fchouders zyn
(*) Columba Pasferina Linn. ("t) Loxia Dominicana Linn»



( Ho )
helder carmozyn-rood, en de rest van zyn veêren blinkend zwart. Zy maken hunne nesten van hooi enz. en dezen zyn rol-rond, van twaelf tot vyftien duimen lang en acht of negen in den omtrek. Men ziet ze aen de bovenfte takken der hoogfre boomen hangen, door den wind heen en weder flingerende; en om deze reden is haer deze groote lengte noodzaeklyk, op dat de Vogel, het geen anders natuurlyk gefchieden moest, er niet by eiken rukwind zou uitgeworpen worden. De zang van deze Vogels is zeer aengenaem en overéénftemmend^doch zy bootzen ook dien van veele andere Vogelen na.
De Guiaenfcbe Rysvogel (*) heeft een bek als de voorige, en is omtrent van dezelfde grootte. Zyn oogen zyn klein, en glinfterend zwart, en hebben ringen van kael wit vel. Zyn kop is klein, en al zyn veêren zyn git zwart. Hy onthoudt zich in grienden of rys-gaerden, en ontleent daervan zyn naem.
Men heeft hier ook den kleinen zwarten Roodstaert van Catesbv, (f) met een witte vlak op de fchouderen, en op de twee buitenfteflagveêren.
Gelyk ook de gryze Loxia van Linnaeus (§),
die
(*~) Loxia Oryzivora Linn. (t) Loxia Nigra Linn. (§) Loxia Cana Lini^



C 141 3
dje iets grooter is dan een Rave, meteen korten , dikken , ftompachtigen bek, roestkleurige veêren op den rug en aen de buik, en de vierde, vyfde, en zesde der ftaertveêren van boven ter wederzyden wit.
De Guiaenfcbe Blaeuw-vink. (*) heeft een kegelvormigen-bek, aen welks grond de onder en boven fneb nederwaerds van elkander wyken. De romp heeft overal Hemels blaeuwe veêren, maer de voorfle flagpennen en de ftaert hebben aen den buitenkant een carmozyn-rooden weêrfchym
De Geel-vink (f) heeft een bek, gelyk aen dien des vorigen. Zyn romp heeft bly-geele veêren ; maer de flag- en ftuurpennen zyn geteekend met groen.
Men vindt hier ook den grooten Roodstaert van Edwards , (§~) met bruine veêren, de borst hals en fchouders geteekend met bloed-roode ronde vlekjes.
De Vogel, dien de Inboorlingen hier Kisheekishee noemen, overtreft in fchoonheid en verfcheidenheid van kleuren, welke zyn pluimaedje vercieren, het gantfch geflacht der Vogelen. Hy is iets grooter dan een gemeene Huis-mofch, en
heeft
(*) Loxia coerulea Linn. (f) Loxia flavicans Linn. Tanagra Militaris Linn,



( 3
heeft een kegelvormigen rechten, fcherpen, ligt in carnaet-rooden bek. Zyn veêren zyn een verward mengzel van alle de Ievendigfte en fchoonfte kleuren, die in de natuur te vinden zyn, waeronder de geele, fcharlaken roode, groene en zwartachtig purpere, of Indigo blaeuwe, de talrykften zyn ; doch behalven dezen zyn er nog witte, zwarte en blaeuwe. En dezen zyn allen in zulk eene fchoone onregelmatigheid door elkander gemengeld , dat men zich by geene mooglykheid een denkbeeld van derzelver fchikking vormen kan. De Indianen van den ftam der Accazvauzven brengen deze Vogels uit de allerbinnenfte deelen van het land, en derzelver prys is zelfs hier twee Pipolen het paer. Men heeft meenigmael te vergeeffch gepoogd om ze naer Holland o verte voeren.
Men treft hier insgelyks aen den rooden en blaeuzven Brafdiaenfchen Vink van Edwards (*). Zyn bek is als die des vorigen, maer helder rood.' Zyn ftaert is wigsgewyze en roodachtig, zoo wel als zyn romp. Maer de beiden zyden van den kop, de fluit, en buik zyn violet blaeuw.
De groene Guiaenfcbe Mosch (f) is op den kop en boven op het lyf groen; de borst en buik
zyn
(*) Fringilla Cranatina Linn.
(I) Fmngüla Butyraeea Linn. Groenvink*



Jen te zamen in een matiglyk warm gemaektén oven, waerin zy langzaem gedroogd worden: het welk gefchied zynde behouden zy voor altoos hunne natuurlyke gedaente, en loopen nooit gevaer van bederf. •— In Engeland zal misfchien deze manier van behandeling kostbaer voorkomen, dewyl de zware Impost op alle overgehaelde dranken derzelver prys onmatig heeft doen ryzen; doch het is er geheel anders mede gelegen in een land, in 't welk een Gallon (*) Rum voor tien Engelfche Huivers te koop is.
Ik moet nog berichten, dat de Guiaenfcbe Vogels meer uitmunten in fchoonheid van veêren, dan in welluidend- of aengenaem-heid van zang; en dat hun vleefch hier, en in alle Landen tusfchen de Keerkringen, dorder en drooger is, dan in Europa, het welk een natuurlyk gevolg is van hunne zeer fterke uitwaesfeming.
Het werktuigiyk zamenftel der Visschen geeft hen recht tot den eerften rang na de Vogelen. Maer men vindt op de zee-kusten, of in de Rivieren van Guiana, een Zee-dier, het welk men tot het geflacht der Visfchen niet brengen kan, en vordert, dat wy het vóóraf befchryven, Het is de Manatee , of Zee-koe , welke de Fran-
fchen
(*) Een Gallon houdt vier Franfchen Pinten of twes Stoopea. (N. v.)



C 149 )
Zyn vleefch is wit, zeer vet en lekker. Men vindt hem meest de Rivieren hoog op, alwaer zy zeer talryk zyn.
De Vifch, by de Indianen en Blanken een Peri geheten, is omtrent agtien duimen lang, drie breed, en platachtig, overal bedekt met dunne glinfterende fchobben. Hy heeft ter wederzyden aen den buik een vin, een weinig beneden den kop, een vin op den rug, en een andere aen het einde van den ftaert. De kop is breed, de bek groot, en bezet met lange fcherpe tanden. Deze is insgelyks een zoet-warer-vifch , en onthoudt zich meest in kleine kreken en canalen, om aes te zoeken. Hy is zeer gulzig, en byt in alles, wat in het water hangt. Meem'gmael byt hy de pooten af van het watergevogelte in de kreeken zwemmende, gelyk ook wel de borften der Vrouwen, en de geheime leden der Mannen. De Blanke bewoners baden zich hierom nooit in de boven-rivieren, die zoet water hebben, zonder dat zy een fervet of neusdoek om den middel gebonden hebben. Doch de Indianen gebruiken deze voorzorg niet in 't zwemmen, maer zyn wel bedacht, om in beweging te blyven, zoo lang zy te water zyn, en den Vifch daer door te verfchrikken, en op eenigen afftand te houden.
Men heeft hier insgelyks aen de kust en in de K 3 Ri-
1



C ï5o)
Rivieren Zzvaerd-vifch, (*) Bot Braziiiaenfche Tong, (f) Surinaemfche Makreel, Trommelvifch, (§) Oud-Wyfs-vifch, (**) Herders of Barheels, (ff) een foort van Anchovis (§§) Garnalen, en velerlei andere zout- en zoet-water-visfchen, welke ik met geen genoegzame oplettendheid onderzocht heb, om ze naeuwkeuriglyk te kunnen befchryven. Daer is er echter een, die onder de Alen t'huis hoort, welke eene byzondere befchryving vordert, en welken ik vryheid verzoeke om, tot dat men hem met een byzonderder naem onderfcheiden zal hehben, den StompAal te noemen. (***)
Men
(*) Squalus PriJIis Ltnn..
(t) Akamaca Brafil. Rai. Syn. pifc. 33- Pleuronec" Tes Papillofus Linn..
(§) Labrus Cromis Linn. Drummers. Een ronde Vifch. (**) Balistes Fetula Linn. Old-ivives. (ft) Mugil Albula Linn. Mullet. (§§) Atherina Mcnidia Linn.
(**•) Hoe onvolkomen en onduidelyk de overige Visfchen ook mogen befchreven zyn, zoo dat men ze uit de ppgegevene kenteekens zeer bezwaerlyk zou kunnen onderfcheiden , zoo kan men echter in de navolgende befchryving den zedert kort beroemd geworden Sidderael, Gym* hotus Eleclricus Linn. Syjl. 427. niet lochenen. (H. V.)
Van den eigenlyk gezegden Torpedo ksn de Nederduitfche Lezer bericht vinden in de Verhandelingen van de Hollandfche Maetfcbappy der Wetenfchappen te Haerlem D. 2,



C 154 >
fiendoening gevoelt op het aenraken van den Vifch met eiken , esfchen of eenig ander foort van dryvend hout, waermede ik de proef genomen heb. Hoe veel overeenkomst er zy tusfchen den fchok van den Stom-ael en dien van den Sidder-vijch (Torpedo) ben ik niet in ftaet met zekerheid te bepalen, dewyl ik dien van den laetften nooit gevoeld heb; maer uit all' de byzonderheden, welke ik met betrekking hier toe heb kunnen verzamelen , koomt het my zeer waerfchynlyk voor, dat zy beiden op dezelfde wyze cn door dezelfde middelen werken.
Voor eenigen jaren las de beroemde Heer de Reaumur aen de Koninglyke Academie der We~. tenfchappen van Parys (*) een Gefchrift voor, waerin hy ondernam te bewyzen, dat de fchok van den Torpedo (f) het uitwerkzel was van een ftoot, die met groote fnelheid aen het Lid, welk de Vifch aenraekte, gegeven wierdt door fpieren van een byzonder zamenltel. Ganfch Europa gaf blindeling toeftemming aen deze onderftelling, en
de
(*) Memoires de VAcademie Royale des Sciences &c 1714.
(t) Raya Torpedo Linn. een Europeefche foort, gantfeh onderfcheiden van die, waervan onze Schryver hier ipreekt en die eigenlyk tot het gedacht der Visfchen in het geheel niet behoort. (H. V.}



( i55 )
de Heer de Reaumur heeft tot hier toe de eer genoten van de verborgen oorzaek van dit ge. heim volle uitwerkzel verklaerd te hebben. Maer zoo we onderftellen mogen, het geen ontvvyffelbaer zeker is, dat de fchok van den Torpedo en die van den Stom-ael beiden op gelyke wyze worden meegedeeld en door dezelfde middelen, dan zal het niet moeilyk te bewyzen zyn, dat de geheele voorgewende ontdekking van den Heer de Reaumur op niet met al uitkoomt. Gy zult het misfchien voor vry vermetel houden, dat ik het gezag van eenen man aentaste, wiens verdienden aen de geheele geleerde waereld zoo overvloedig bekend zyn; doch ik ben overtuigd, dat in Wysgeerige nafpeuringen, een blind geloof; wanneer het door het gezag van een groot man onderfteund wordt, een milde bron is van allerleie dwalingen. En dewyl ik verftandelyke vermogens heb om voor my zeiven te oordeelen, zoo zal ik my daervan met die vryheid, voor welke ik ze ontvangen heb, bedienen. De menfchlykheid ftaet altoos bloot voor dwaling, en misfchien heeft de begeerte om iets nieuws te zeggen den, Heer de Reaumur in dwaling geftort. Doch om, buiten mooglykheid van mis te tasten, te bewyzen , dat de fchok van den Stom-ael niet het onmidlyk uitwerkzel is van de beweging der fpieren, heb ik eeniglyk noodig ü te verzoeken, om



C 158 )
ven (*). De Schryver kent daerin aen dezen Ael velerleie Geneeskundige Eigenfchappen toe, doch die geen menfch vóór of na hem daerin heeft kunnen ontdekken; byzonderlyk in het gemeen van Zenuw-koortfen , Hoofd-pynen enz. maer het wonderbare heeft in dit bericht zoo danig de overhand, dat de Schryver, dien ik de eere heb te kennen, er zyne achting in deze Volkplanting niet door vermeerderd heeft: Mr. vArt der Lott noemt dezen Vifch een Congèr-ael, (f) doch hy heeft daer mede minder overeenkomst, dan met eenig ander foort van alen. De deeltjes van den Stomp-ael brengen waerfchynlyk geiyke uitwèrkzels voort, als die de EleStriciteit, met welke zy eene zoo naeuwe verwantfchap hebben, niet Hechts in de aendoeningen, die zy verwekken , maer ook in de middenftof, welke haer tot geleider dient; en ik weet, dat hierom meenigmael de Ael is aengeraekt geworden door beroerden , doch ik kan niet zeggen met veel zichtbaer voordeel.
Men vangt deze Visfchen , wanneer ze jong zyn, en bewaert ze in grootte tobben, die tot
dit
(*) Het is te vinden in de Verhandelingen van de Hollandfche Maetfcbappy der Wetenfebappen te Haerlem» VI. Deel.
(f) Muraena Conger Linn;,'



( 159)
dit einde gemaekt en met water gevuld worden.' Hun gewoon voedzel is groei; doch by gebrek daervan voedt men ze met aerd-wormen. Maer de Blatta of Kakkerlak j (Cockröach) is zyn geliefst aes. Wanneer men e'én van dezen in de tobbe werpt, opent de Vifch den bek, en zuigt hem met groote gulzigheid en een klaerblykelyk genoegen in; zynde het zuigen de gewone wyze, waerop hy zyn voedzel neemt. Zyn vel ontlast onophoudelyk eene foort van flym, die het noodzaeklyk maekt, hem daeglyks, oftenminften om den anderen dag, fchoon water te gevent Men heeft hierom onder in de tobbe een kraen , door welke men het water aftapt, en de tobbe reinigt. By deze gelegenheid blyft de Vifch dikwyls eenige uuren zonder water roerloos leggen 5 maer wanneer men hem in dien ftaet aenraekt, is de fchok niet minder geweldig dan anders. De wyze van hunne voortteeling is onbekend. Men heeft meenigmael beproefd dezen Vifch naer Europa te vervoeren, doch gebrek aen de meenigte van verfch water, welk vereifcht wordt om het zoo dikwyls als noodig is te verfchoonen, zoo Wel als het ftooten, welk hy door de bewegingen van het fchip onvermydelyk ondergaen moer* heeft tot hier toe die onderneming kwalyk doen uitvallen.



C 170 )
achterleening van den ffoel te zyn; maer toen ik dit een oogenblik daerna zich voelde bewegen, {prong ik op, en zag, dat ik myn hand op ééne van deze Slangen gelegd had, welke zich in het ronde opgekronkeld had met den kop naer'boven : en dewyl myn hand haer Hechts zachtjes gedrukt had, en derzelver warmte haer waerfchynlyk aengenaem geweest was, had zy geen leed gedaen. Was dit anders geweest, het g«*oIg had voor my doodlyk kunnen zyn. Evenwel ik bewees haer geenzins wederkeerige vriendfchap dewyl ik haer doodde , eer zy van den ltoel kwam. ——-— Toevallen van deze foort zyn zeer meenigvuldig in dit land , dewyl er de huizen opener zyn dan in Europa, en dewyl de regens de Slangen dikwyls naer dezelve dryven, om er fchuilplaets in te neemen. Men vindt ze hierom ook meenigmaèl onder tafels en ftoelen, en zelfs op de bedden.
De Ibonuna , zoo als zy door de Indianen genoemd wordt, gelykt naer de Krael-Slang (*) van Brazil. Zy is tusfchen de twee en drie voeten lang, en omtrent twee duimen in den omtrek, met een fpitzen ftaert en witten buik. De kop is bedekt met witte vierkante fchobben, die zwarte randen hebben j en de rug is verfierd met roode,
zwar-
(*) Cobra de Corah



c m )
zwarte en witte vlekken, die by afwisfeling elkander opvolgen, De randen van die fchobben, welke de roode vlekken vormen, zyn zoo wel als die, welke de witte uitmaken, zwart. Men houdt haer beet voor doodlyk; maerhaere beweging is traeg. Doorgaends is men hier van gedachten, dat de Slangen vergiftiger zyn, naer mate zy levendiger en verfcheidener van couleur zyn; en er zyn ettelyke omftandigheden , die dit gevoelen begunftigen, doch het hapert niet aen anderen, die het tegenfpreken. Ik houde deze voor da Slang, die Condamine noemt de Corael-Slang, aenmerklyk uit hoofde der verfcheidenheid en le* vendigheid harer verwen (*). Maer men kan zich niet dan losfe en onvolmaekte denkbeelden vormen uit zyne losfe manier van opgeven van meest alle byzonderheden; iets echter, het geen my zeer onbeftaenbaer voorkoomt mejt die weetgie» righeid, welke iemand kan doen befluiten, om zich van zyn gezelfchap, in een vreemd land, aftezonderen, en een zeer groot land door te trekken , met oogmerk om er zyne kundigheden aen? gaende de natuur door te vermeerderen.
Men zegt, dat er drie foorten van Amphis* boenae , dubbelhoofdige Slangen, zyn in Guiana\
maer
(*) La Coukuvre Coral, remarquable par la variété ö? vivscité de fes couleurs.



( I?2 )
maer nimmer heb ik gelegenheid gehad om er meer dan ééne foort, het kleinfte van de drie, van te zien. De figuur van deze Slang is volkomen rolrond van het ééne einde tot het andere. Zy is omtrent twaelf duimen lang, en ten naestcn by zoo dik als de fteel van een gemeene tabaks-pyp, zynde van eene donker blaeuwe couleur. Hare fchobben zyn zoo dun en klein , dat een oppervlakkig waernemer zou meenen, dat zy alleen met vel was overtogen. Hare oogen zyn zoo klein, dat men moeite heeft ze te ontdek* ken , en men doorgaends de Slang voor blind houdt. Beide de einden hebben uiterlyk dezelfde gedaente, en hierom heeft men haer twee hoofden toegefchreven ; doch men kan maer éénen bek ontdekken, die klein is, en gewapend met zeer fyne fcherpe tanden, in het tand-vleefch zoo verborgen, dat men ze minder zien, dan met een (tukje yzer of hout voelen kan. Men denkt algemeen, dat de beet dezer Slange doodlyk is, maer met hoe veel gronds, kan ik niet bepalen. Men treft ze in meenigte aen in het gras, doch zy zyn zeer traeg in hare bewegingen, en verroeren zich nooit op de nadering van een menfch. Ik kan niet zeggen, of zich de Natuur onderzoekers , ten aenzien der andere foorten van Amphisbosnaefm de verfchillende gewesten der waereld, hebben laten misleiden door de gelykheid van der*
zel3



C t?s)
of zelfs aengevallen wordt; en ik heb haer dik» wyls, als zy reeds byna dood geflagen was, nog mee de uiterfte woede in den grond zien byten.
De Kleine Labarra is omtrent veertien duimen lang, en in dikte gelyk aen de fchaft van een gemeenen Zwanen-veêr. Zy is overdekt met kleine glinfterende fchobben, donker bruin van couleur, geteekend met witte vlekken; haer ftaert is klein en fpits, en haer kop platachtig en breeder dan de rest van haer lichaem. Een ongelukkig bewys van de doodlykheid der beet van deze Slange had men niet lang geleden op de Plantagie Conception, op Demerary, thands toebehoorende aen den Ridder Cornette de Venanc0urt,een Officier van rang in Ftanfchen dienst, vóór het overgaen van G-uardalupe. De perfoon, welke de ondervinding had van de doodlyke gevolgen van 't vergif dezer Slange, was een Neger-Slaef, een Timmerman van handwerk, welke, bezig zynde met een ftuk houts, waeraen hy werkte, om te keeren, door eene Slange van dit foort, die onder 't hout verborgen had gelegen, in den vóórvinger van zyn rechter hand gebeten wierdt. De uitwerkzels van 't vergif waren oogenbliklyk. De Neger had alleen den tyd, om de Slang te dooden, en toen was hy niet meer in ftaet overeinde te blyven: hy ftortte ter aerde-, en gaf den geest in minder dan vyf minuten na het
be-



bekomen der wonde. Zyn bloed, welk door dé Werking van 't vergif eene doodlyke ontbinding ondergaen had, uit de uiterffen der haer-fyne bloedvaetjes uitberftende , veroorzaekte de Verfchyning van purpre vlekken over het geheele lichaem, en bloedvloejingen volgden, uit neus, oogen, ooren, long enz. Ik ben by dit voorval niet tegenwoordig geweest, maer heb het verhaeld op getuignis van ettelyke menfchen van ontwyffclbare geloofwaerdigheid, die ter tyde, dat het gebeurde, het zelve bywoonden;
Maer eene byzondere befchryving van all' dé Slangen in Guiana zou een geheel boekdeel beflaen, en misfchien maer een verward en onvol* komen denkbeeld geven van de voorwerpen zeiven. Ik moet U daerom verzoeken Uwe nieuwsgierigheid ten dezen aenzien optefchorten , tot dat ik het geluk heb van ih Engeland weder te keeren $ wanneer ik U met eene verzameling van Slangen zal begiftigen , welke ik thands bezig ben te maken. De wyze, op welke ik deze Dieren ter bewaringe bereide, is misfchien niet onwaerdig om U meegedeeld te worden.
Wanneer de Slang gedood is, moet zy voor-' eerst fchoon worden afgewasfchen, en gezuiverd van alle vuil- en onreinheid, wanneer men haer in een glas van bekwame grootte doet, eerst den ftaert en daerna de rest van het lichaem, drajende
haer



( i/9 )
kennis van heeft, en dat men ze voor doodlyk houdt. Ik ben', by deze gelegenheden, dikwyls door deze mènfchen opgehouden met eene meenigte van verdichtzelen, die zoo ongerymd wa* ren, dat ik in geen gevaer ware van door hun misleid te worden. Maer het gemeen is, by alle volken, meest blootgefteld aen dwalingen, en alle de Indianen maken flechts een gemeen uit.
Onder de Slangen, welke ik reeds verzameld heb, zyn er eenigen, die bereids befchreven zyn geworden door de Schryveren der Natuurlyke Hiftorie van de verfcheiden deelen van America; gelyk by voorbeeld de Ahaetulla van Suriname; de Ammodites van Brafil; de Jacht-Slang, of Jacaacanga der Brafilianen; de Surinaemfche Adder; de Aspic Cobra van Brafil; de Gril van Suriname; de Aesculapifche Slang van Brafil; de Kat el-Slang; de Surinaemfche orange kleurige gevlekte Dipfas; de Dipfas van Berbice , die bruin van kleur is met bruine vlekken , en de blaeuwe Dipfas,
Ik ben thands gevorderd tot de"befchryving« der Insecten, het laegst, minst bewerktuigd * maer talrykst geflacht der Dieren, zoo verfcheiden in hun voorkomen , als verfchillende in de» tyd van hun kortftondig beftaen, en of kruipende of loopende op de aerde, of zwemmende irt M 2 &



( i8o )
de vloejende hoofdftof des waters, of vliegende in de vloeibare gewesten van den dampkring, en vervullende alle de ledige fchakels in de keten der Wezens. Veelen hunner zyn, uit hoofde hunner verbazende kleinheid, door de zintuigen van ons gezicht niet te ontdekken; nog meerder zyn geheel nutteloos voor de oogmerken van het menfchelyk leven; terwyl hun grootst getal den menfchen fchadelyk, en dus zeker ten hunnen dienfte niet gefchapen is.
Al wie onzydig de verfchillende rangen der gefchapen Wezens befchouwt, en, zonder door de vooroordeelen van opvoeding of door menfchelyke verwaendheid verblind te zyn, de beginzelen, waer door zy befiierd worden, en de eigenfchappen , waer mede zy begaefd zyn, overwegen wil, zal overvloedige reden vinden om te gelooven, dat ieder deel van de bezielde Natuur eeniglyk tot zyn eigen geluk is voortgebracht, en elk gerechtigd , om zich zulk een gedeelte onzer gemeene zegeningen toe te eigenen, als evenredig is aen zyne bekwaemheid, om ze te verkrygen of te genieten; en by gevolg, dat de menfch, die zich zeiven vleit met het ftreelend denkbeeld eener algemeene heerfchappy,. en zich verwaendelyk inbeeldt, dat alle de Aerdfche Wezens ten zynen gevalle gefchapen zyn, even als de Tyger, zyne
meer-



C 181 )
meerderheid eeniglyk afleidt uit zyne meerdere lichamelyke en verftandelyke vermogens.
Heeft God, Gy Dwaes , 't heelal flechts
fuiven dienst gefchapen, Op dat Gy u zoud voên, zoud kleên s en vreugd
zoud rapen ? Hy , die de vlugge hind voor uwen difch
bereidt ,
Heeft gun/lig voor haer 't kleed van lachend
groen gefpreid. Zou maer alleen voor u de Leeuwrik vliegen,
zingen P
Zyn zang weergalmt van vreugd; vreugd
doet hem luchtwaerds dringen. Is 't maer voor u alteend enz. (*)
Onder de Clasfè der Gekorven Dieren vindt' men er veelen, die door hunne weinige zintuigen
en
(*) Has God, thou foot, worKd fokly for (by good, Tby j'oy, thypaftime, tby attire, thy food? \ Who for tby table feeds tbe wanton faum , For htm as kind/y fpread tbe fiszv'ry lawn. It is for tbee tbe lark afccnds and fings ? Joy tunes bis voice, joy elevates bis wings. It is for thee, &c.
Pope,
M 3



C 183 )
van 't gemeenebest der Byen, (*) zyn van overlang voorwerpen geweest van verwondering; en dat beginfel, welk de daden der redenlooze Dieren
winter, zoo als byna algemeen geloofd geworden is, en dat de Koning Salomo in zyne Spreuken dit geenzins vanhun zegt, fchoon men het uit zyne woorden getrokken' heeft. Die den Katechismus der Natuur niet heeft, leze de Hedendaegfche Vaderlandfche Letteroefeningen, VII. D. h St. bl. 598. en 599. Voorts fla men ook op de uitmuntende Befchouwing der Natuur van den Heer Ch, Bonnet , vertaeld door den Hoogleeraer G. Koopmans D. III. bl. 173—175. en de Aenmerking van den Heer Spalanz&ni daer ter plaetze. — Ik kan niet nalaten den Lezer hier te berichten, dat de beroemde Heer Franklin genegen is te gelooven, dat de Mieren, op de ééne ©f andere wyze, malkander hunne gedachten kunnen doen weten. Men kan de gronden voor zyn gevoelen vinden by den Heer Kalm in het I<*e Deel zyner Reize door Noord-America op bl. 132. (N. V.)
(*) Zie daer van de Befchouwing der Natuur van den Heer Bonnet D. III. bl. 178. en volg. en bl. 391. en volg., en de Schryveren in de Aenteekeuingen op die
plaetzen aengehaeld. Den Rhapfodht, te Amft. by
P. Meyer uitgegeven , D. I. bl. 256-294. , in welken ons aldaer een keurlyk uittrekzel gegeven wordt van eeno Hiftoire Naturelle des Abeilles , naemloos uitgegeven te Parys in den Jare 1744. doch waerfchynlyk gefchreven door den Heer Bazin , Correspondant de l'Academie des Scienses &c.
M-4



yen beftuurt,en uitgedrukt wordt door den naeuwlyks verliaenbaren naem van InjiinB, is werkzamer, van vaerdiger gebruik, en min bedrieglyk, dan de hoog geroemde reden des rnenfchen, door welke hy niet zelden in dwalingen geftort wordt, groover dan die, welke men onder de redenlooze Schepzelen ooit heeft opgemerkt.
Ongelooflyk is de meenigte en verfcheidenheid der gekorven Dieren in Guiana ^tiwztï de warmte en vochtigheid van den grond .derzei ver voortteeling zeer begunftigt, en waer de winter hun leven niet verkort, noch hunne werkzaemheid, gedurende ée'ne helft van het jaer, in eenen ftaet van levenlooze flaepziekte gebracht wordt. Een Zwammerdam of Reaumur zou hier overvloedige bezigheid vinden, om hun geheele leven in werkzaemheid te flyten met het befchryven van de verfchillende foorten dezer Clasfe van Dieren. Ik voor my ben volkomen verfteken van den moed, om zoo een uitgebreide taek op my te nemen , tot welks behoorlyke volvoering ik daerenboven noch geduld, noch tyd, noch lust hebbe. 't Zou my zeer verdrieten den fnuit, de fprieten, of de vleugels eener Vlieg te befchryven, de couleuren van een Vlinder te teekenen, of het werktuiglyk zamenftel eener Rupfe. 't Mag, in zekeren zin waer zyn, dat wy, zoo als Peinius zich
uitj



C 185 )
uitdrukt, de Natuur nooit in haer geheel zien dan in hare kleinfte voortbrengzelen (*); doch ik heb my nooit de kunst eigen gemaekt, om de kleinigheden der Nature naer te gaen, en hierom zal ik alleen eene vluchtige befchouwing doen over de Infe&en dezes lands, en met alle mooglyke kortheid eenige weinigen derzelven, die der meeste oplettendheid waerdig zyn, befchryven.
Zeer talryk zyn in Guiana de Dieren, die tot het gedacht der Torren behooren, en zoo verfcheiden en zonderling van maekzel,.dat de Natuur zich fchynt vermaekt te hebben in verfcheidenheid. Maer dewyl dezen buiten de verfchil» lendheid van j|un zamenftel, niéts opmerklyks hebben, zynde den menfch noch-fchadelyk noch voordeelig, zoo zal ik er niets van zeggen.
De Kakkerlak of Cockröach, is een foort van Vlieg, van omtrent één duim lengte, hebbende een roodachtig bruine couleur, twee lange fprieten, zes pooten met gevorkte klaeuwen, en twee dunne zachte wieken. Het is een zeer lastig en, verwoestend InfcB,zich voedende niet alleen met eetwaren,- maer ook kleederen,boeken enz. doorknagende , en by geen mooglykhéid te keeren,
de-
(*) Natura numquam magis quam in minimis taia eft.
M 5



C x86 )
dewyl het zeer jong zynde in kisten, kasten enz. ongemerkt infiuipt.
Vlinders zyn hier in zeer groote meenigte cn verfcheidenheid, en derzelver wieken zyn geteekend met de fchoonfte en levendigfte kleuren. Ik heb niet minder dan vyftigderlei verfchillende foorten van Dag-vlinders in dit land gezien, en de Nacht-vlinders zyn nog veel talryker. Maer dewyl deze Dieren niets hebben, 't geen opmerking verdient, dan de verfcheidenheid hunnercouleuren, en dewyl woordelyke befchryvingen niet dan onvolkomen en verwarde denkbeelden van deze byzonderheden geven kunnen, zoo zal ik my niet bemoejen met een juiste befchryving daervan. ■ Veele menfchen vinden hier een ruim
beftaen met het vangen en opzetten dezer Kapellen , om naer Europa vervoerd en aldaer verkocht te worden. Om den Vlinder voor bederf te bewaren , nadat hy gevangen is, wordt zyn lichaem zachtjes overftreeken met een in geest van Terpentyn gedoopt penfeel, en daer na met twee of drie fpelden door ftoken en vastgehecht in een doos, in welke hy met verfcheiden anderen, van verfchillende foorten, in eene fraje orde, overeenkomftig derzelver couleuren geplaetst wordt. De Terpentyn-geest dient niet alleen tot voorkoming van bederf aen 't lichaem van 't jnfe&i maer ook
om



(isr)
om te zorgen, dat het niet door de wormen wordt opgevreten, het welk in dit land ligtlyk gebeuren zou.
De Guiaenfcbe BvëN zyn maer weinig grooter dan de Engelfche Huis-vliegen. Zy zyn zwart, en gewapend met Angels, waermeede zy dikwyls de Negers gevoelig fteeken; doch. dezen wreeken zich hierover door er zoo veelen op te eeten, als zy er Hechts vangen kunnen. Zy leggen haer honig in de holten der boomen in de bosfchen. Deze honig heeft een donker, bruine couleur, eenen zoeten, maer min aengenamcn fmaek, dan de Europeaenfcbe, en eenigzins bitteren nafmaek. Men vindt ze in groote meenigte, en ze is byna zoo dun als olyf-oly, Het Wafch is vuil bruinachtig zwart van couleur, wat zachter dan het geel Europeaenfcbe Wafch, en heeft een lieffelyken geurigen reuk.
Leezende Lloyd's Avondpost van den 3<Jen tot den #fea van Qiïober 1763. trok myn aen dacht een Artykel, berichtende,dat.het Genootfchapvan JCunften enz. een weinig van dit Wafch gekregen had van Surinacme, en dat veelen van deszelfs Leeden vermoedden, dat het een door kunst gemaekt voortbrengzel was, met welk de een of andere Surmaemfche Spotter de Sociëteit .had zoeken te bedriegen. Doch het is reeds voor ettelyke jaren, hoe wel onvolkomen befchreven ge-
wor-



( i89 >
welke de laetfte in hun levensonderhoud gedurende den winter voorzien, is noodeloos voor de Mieren van Guiana, dewyl dezen altoos een leven leiden van gemak en overvloed (*). De grootfte foort van Mieren in dit land is zwart, en omtrent een duim lang. Zy bouwen haere nesten zeer hoog en ruim, maer by goed weêr onthouden zy zich over dag in groote meenigte op den ftam en de takken der vruchtboomen; (f) en haer beet is zeer pynlyk.
De Vliegende Mieren in Guiana zyn in grootte gelyk aen de vorigen. Haer hoofd is driekant, en voorzien van twee fprieten of hoornen. Haer lichaem beftaet uit twee deelen, met eene kleine geleding aen elkander gehecht. Aen het voorst gedeelte, of de borst, zyn de pooten, die zes in getal zyn, en elk drie geleedingen hebben. Elke Mier heeft vier duimen doorfchynende roodachtig bruine vleugels. Zy houden huis onder den grond, even als de Mollen; maer in de natte jaertyden, wanneer de regens diep in de aerde zyn doorgedrongen, worden zy verplicht hare
ho-
(*) Zie de Aenmerking boven op bl. 182.
(f) Naer het getuigenis der beroemde Merian kunnen zy in één enkelen nacht een geheelen boom ontbladeren. Zy moeten zich dan, zoo wel des nachts, alsdaegs, op dezelven onthouden.



I 190 )
holen te verlaten, welke onder water gezet Worden , en haer heil in hare vleugels te zoeken. Men ziet ze in deze faifoenen dikwyls in zwermen, die den hemel verduisteren; en 't is bezwaerlyk lucht te fcheppen, daer zy komen, welk doorgaend is naer de huizen toe, in welken zy fchuilplaets zoeken.
Hout-mieren, of Hout-luizen, (*) zoo als de Engelfchen ze noemen, en Poux de Bois by de Franfchen, zyn kleine Mieren, omtrent twee lynen lang, en witachtig brnin van couleur. Zy zyn zeer verwoestende Inf&en, vreetende gaten in het hout, vernielende deur- en venfler-ftylen, en balken der huizen, en kleederen, boeken enz» befchadigende. Tamme en wilde Vogels en Hagedisfen eten ze met groote gulzigheid; fchoon zy verpletterd wordende een zeer fterken, vluggen en onaengenamen reuk geven. Zy maken een foort van gewelfde loopgraven, van omtrent een halven duim wyd, hol, en wat platachtig. Dikwyls boren zy die in de vloeren en befchotten <|er huizen , ter lengte van ettelyke honderden van voeten , met eene verfcheidenheid van geflingerde bochten. De gewelfde wanden van deze uitgeftrekte woningen beftaen uit eene witachtig
(*) Formica major fupra terram nidulatis. Browh Nat. Hift. of Jam. p. 4 39. JVoodloufe.



C 194 )
Rupsen zyn hier by uitffek veel en verfchei* den; maer ik zal my in geene byzondere befchryving daer van inlaten.
De Palmboomworm (*) is niet alleen aen Guiana, maer ook aen de Caribifehe Eilanden, eigen. Hy wordt geteeld in het hart van den Cabbage-boöm, (f) nadat die is omver gehakt. Zy zyn omtrent zoo dik als een mans vinger, en twee of drie duimen lang. De kop is zwart, en het lichaem gelykt een ftuk geelachtig vet, welk in een dun doorfchynend vel bevat wordt. Zy worden voor eene lekkerny gehouden, niet flechts by de oorfpronglyke Inboorlingen, maer ook by fommigen der Blanke bewoneren, vooral de Franfchen, die ze vooraf over 't vuur braden, en met kruim van brood, zout en peper vermengen,
'Spinnekoppen zyn in Guiana zeer talryk, en van verfcheiden foorten. De grootfle en de eenigfie, die ik zal befchryven, wordt door de meesten hier verkeerdiyk gehouden voor de Tarantula, oorfpronglyk eigen aen dat deel van Italië, welk den naem draegt van Apuliën, en waer van eene zeer naeuwkeurige befchryving is in de Verhandelingen van de Koninglyke Academie der
We-
0) Curcl'Uo Palmarum.
(t) Zie boven de befchryving daervan op bl. 46. sa volgende.



zkh zachtjes in het vel van de teenen der voeten te dringen, verwekkende eene matige jeukte en ontfteking. Dit is voor iemand, die genoegzame kennjs heeft van dit land, reden genoeg om dit Dier te ontdekken en gevokjlyk uit te trekken, Mae/ wanneer dit niet gelchiedt, en men het omder het vel laet blyven, maekt het fpoedig een dun vliezig huisje of zakje, waenn het zich, zei? yen opfluit, latende Hechts eene kleine opening voor zyn hoofd. In dit zakje legt hy zyne eit? jes, die zeer meenigvuldig zyn, en neeten gelyken. Dezen nemen daeglyks toe in getal en grootte, en in weinig dagen is bet zakje uitgezet tot de grootte van een kloeke erwt, in welken tyd de neeten zyn uitgebroeid, en indien ze dan niet worden uitgetrokken, maken zy nieuwe zakjes, en veroorzaken in 't einde kwaedaertige verzweringen , enz. Doch by de Blanken laet men ze zelden tot die rypheid komen. Nadat het zakje gemaekt is, moet men wel toezien, dat men het uittrekke zonder te breeken ,. anders blyven ex eenige neten in de wond, welke vervolgens Chig* gers worden. Als het gebeurt, dat de zak door eenig toeval breekt, vult men de wond gemeenlyk met tabaks asfche , doch de houtasfche is evengoed ter vernielingen van de eyeren dezer In* fefiten. Zy wonden voornaemlyk de Slaven, de-
wy}



( 201 )
wyl die barrevoets gaen, en wier voeten zoo vreesfelyk gehavend worden, dat zy er dikwyls door verlamd zyn. In deze gevallen is een pleifier van Caftiliaenfche Zeep en Traan-oly het best en zekerst hulpmiddel ter hunne verdelginge. Er is een foort van deze Dieren , welk venynig is, en zwellingen en ontftekingen veroorzaekt; gelukkig echter zyn die niet gemeen.
De Schelp - Visschen , welke in fommige landen een aenmerklyk deel van derzelver Natuurlyke Hiftorie uitmaken, maken maer een zeer gering deel'uit van die van Guiana, alwaer de zee-kust laeg en de ftranden moerasfig zyn in alle hare uitgefhektheid; zoo dat, wat Schelp-visfchen ook aen ftrand mogen geworpen worden, zy begraven worden onder de aerde. Somwylen vindt men aen de ftranden een fmalle ftrook zands met fchelpen; maer zy zyn, noch uit hoofde hunner fraeiheid, noch uit hoofde van hun getal of verfcheidenheid, zoo aenmerklyk, dat zy eene byzondere befchryving verdienen.
Aldus, Waerde Broeder, heb ik U eene korte befchryving gegeven van de merkwaerdigfte Dieyen in de onderfcheiden Clastèn van viervoetigen, vliegenden, zwemmenden, kruipenden en gekorven ; en in myn volgenden zal ik trachten Uwen weetlust te voldoen met betrekkinge tot de Na» N 5 tuur^



C 2.06 )
welken zy nog maer zeer weinig zyn afgeweken; Zy, die de binnenfte deelen des Lands bewonen, zyn Hechts weinig, indien zelfs maer eenigzins, bekend: en daer zyn in der daed maer vier Natiën binnen de grenzen van Nederlandfch Guiana met welke de Europeanen eenige gemeenfchap hebben; Dezen zyn de CarIiben, de Accawauwen , de Worrows en de Arrowauks: De laetstgemelden zyn een vriendelyk en gastvry volk, en üit hoofde der nabyheid van de ftreeken hunner woningen, en van hunnen gedurigen omgang met de Blanken, zyn hunne'zeden beter bekend^ dan die van eenigen anderen ftam; en dewyl zy allen onderling in veele byzonderhedert overeenkomen, zal ik, in het befchryven van de drie eerstgenoemde Natiën j eeniglyk bericht geven van derzelver characterizeerende onderfcheidingen, en zeldzaemheden; doch kortsheid halve de min aenmerklyke byzonderheden, die in hunnen Godsdienst, zeden en gewoonten plaets hebben , te gelyk met die der Arrowauks mededeelem
De Carüiben of Caribbeen zyn de talrykfte, dapperfte, oorlogzuchtigfte en vernuftigfté van alle de bekende ftammen der Indianen van Guiana. Zy bewonen voornaemlyk de zee-kusr tusfchen Esfequebo en de groote Rivier Orouoque. Zy zyn van eene middelmatige grootte, welgé-
maektj



( ao3 )
Oorlogen, jagen en visfchen is het voorname Werk der Mannen. Den Landbouw en huislyke bezigheden laet men over aen Vrouwen en Kinderen , die insgelyks met de hand, hoe wel zeer langzaem, by gebrek van een gefchikt werktuig» Catoen fpinnen. Van dit Catoen weven zy hunne hangmatten, doch op eene traeg voortgaende en verdrietige Wyze, dewyl zy de onderrechting mislenen , om hunnen arbeid ten meesten nutte te btrikeden. Hunne wyze van Weven is, dat zy het Catoen, als 't gefponnen is, op twee kleine houten ftokjes winden van genoegzame lengte, en omtrent zeven voeten afftands van elkatideren geplaetst, fchikkende de draden elk afzonderlyk, evenwydig en digt tegen elkander, zoo lange tot dat zy eene genoegzame lengte hebben, welke doorgaends is van zes of zeven voeten. De aldus gefchikte draden dienen voor de fchering. Daerna winden zy een deel Catoen op een klein puntig ftokje, en beginnen hunne weving aen het ééne einde, ligtende eiken tweeden draed van de fcheering met het gepuntte ftokje achter eikanderen op, en er het zelve onder door ftekende met het Catoen voor den inflag. Dus gaen zy voort tot aen het einde, en keeren daerna op dezelfde wyze terug, vattende dan de draden,die zy hadden laten leggen, en werkende alles digt tegen elkander. Als de web is afgeweven, wordt de
hang-



1 C ac-9 )
hangmat met zeker fap, dat uit de basten van boomen geperst wordt, beftreken, zoo dat er ettelyke figuuren opftaen, die rood zyn, en er nooit weder zyn uittekrygen, De Boomen , welke dit fap bevatten, heeft men my gezegd, dat de Ifal* laba en Roode Mangrove zyn. Het vordert den arbeid van ettelyke maenden, om op deze wyze een hangmat te weven; en hierom vergenoegen zich alle de overige ftammen, die minder arbeidzaem zyn, met hangmatten, die of van gefponnen Catoen, of van den in teenen gefpleeten bast van den Samee-boom , als netwerk, gevloch-» ten zyn. Zy maken ook van vifch-tanden kleine Cylinders, of ronde rollen, door welken zy van end tot end een klein gat boren, waerna zy die rollen in verfcheiden ftukken fnyden, en er dus witte, gladde en glanzige kraelen van maken, die zy aen draden rygen, en voor fieraed dragen.
Hunne wapenen zyn bogen en pylen, en vergiftige pylen, die zy door een hol riet blazen, benevens groote zware knodzen , van yzerhouc gemaekt, welke aen het onder einde zeer breed zyn en fcherpe kanten hebben, en waer meé zy in ftaet zyn een vyand in e'énen flag den kop te klooven. Zy hebben echter doorgaends mes de naburige ftammen in eensgezindheid geleefd, tot dat zy, niet zeer lang geleden, door de Ne-* der landen zyn opgeftookt en aengezet geworden, O pro



( 210 ) f
om invallen te doen op de binnenlandfche Indianen, met oogmerk om gevangenen te bekomen, welke daerna aen de bewoners der Nederlandfche Volkplantingen verkocht worden. By deze gelegenheden omcingelen zy de verfpreid ftaende huizen der Indianen by nacht, terwyl zy flapen zonder van eenig gevaer bewust te zyn, en maken hen al te zamen gevangenen: De mans echter, die zouden kunnen ontvluchten, nadat zy tot Slaven verkocht waren, worden doorgaends ter dood gebracht, terwyl de Vrouwen, en de Kinderen van beiderleie kunne bewaerd worden ter verkoopinge.
De Caraihifche Indianen hebben eeuwigdurend verfchil met de Spanjaerden, en bedryven meenigvuldige vyandlykheden in hunne bezittingen langs de Rivier Oronoque. Zy onthouden eene overlevering van een Engelfchen Bevelhebber, welke voor veele jaren onder hen landde, en hen aenzette om in hunne vyandlykheden tegen de Spanjaerden te volharden, hen belovende te zullen wederkomen, en zich onder hen neerzetten, en hun byftand te zullen medebrengen. Men vertelt ook, dat zy nog een Engelfch Wambuis bewaren, welk hy hun achterliet, op dat zy er zyne landslieden aen zouden kunnen kennen. Deze Bevelhebber was ongetwyffeld Walter Raleigh, die, in den Jare 1505. eene landing
deedt