MENGELWERK
van
GENEES-kn HEELKUNDIGE STOFFEN,
bestaande in een|
VERZAMELING
Van kleine STÜK-JES , BRIEVEN, of VERHANDELINGEN,
Van tyd tot tyd afzonderlyk vütgegeeven, voos.
A» B ALTHAZA A EL»
Medicina et Chirurgie Doiïor te Leijden.
Te AMSTELDAM, By J. B. E L W Ej
mdcclxxxv.






VOORREDEN.
Gunftige Leezer ik verjlout mij, om ü oude, ja veelal zeer oude kost optedisfen , doch naar de thans meest heerfchende gezvooate in nieuwe fchotels. Waarom ik mij ook bijna durf verzeker en, van door de /ilbedillers, indien zig hun grootheid verwaardigt mij eenigfints aantemerken, niet te wreed te zullen behandeld worden; en zond.r welke venoagting ik misfchien te bloodhartig zoude zijn om bet te waagen, omdat ik te veel eerbied bezit, en te vreesagtig ben voor naamlooze Boekenkeurders.
Dan , zie hier een verzameling van kleine Stukjes, die ik van tijd tot tijd afzonderlijk heb uitgegeeven, of in eenige Tij'dfchriften, of'andere Werken, heb laat en plaatfen. Zij hebben een zelfde noodlot als andere kleine werkjes ondergaan, namsntlijk: zommige zijn, omdat zij te weinig aftrek hadden, tot fcheurpapicr gedoemd ; andere zijn integendeel zoo gretig gewild geweest, dat zij bijna zoi haast aan den man, als in de wereldwaren, welke ook, naar gewoonte, wel voornamentlijk die geene zijn geweest, daar bet minst aangelegen legt. Zommige worden gezogt, nu zij niet te vinden zijn. Hierom, op * a dat



ÏV
VOORREDEN.
dat ik mijn goede vrienden zoude vermaaken, heb ik tot deeze verzameling bef.ooten. Of 'er mij niet •wel zoo veel fm zuilen haaien en uitlacbchen, ah bedanken, daar heb ik weinig belang in, omdat ik al van overlang ondervonden beb, dat vrienden of tijand :n, aanbidders of bef potters, te maaken Vrij meer van het geval en van het belang afhangt, dan van wqare verdienflen: intusfeben het vermaakt mij ock meer, om aan een mijner vrienden dieast te doen, dan mij het boos worden tn lasteren van een douzijn mijner haat ers fmcrten kan. Egter ik befij opentlijk, dat juist alles wat ik thans opdis voor geen keurftofe is ie houden: misfchien loopt 'er wel een enkeld Stukje onder, dat, indien bet niet reeds in de wereld xvas, 'er nimmer in zoude koomen; doch ik verkies, om als een rechtgeaard vader zijner kinderen geen uitzondering u maaken, en dus de flegtezoo min te ve.rgeeten, als de beste. En op dat ik dit kleifif Werkje met geen bijzondere inhoud der Stoffen of een Register, te veel zoude vergrooten, en dus papier bemorfeben, zie hier Letzer in de Voorreden zelve (boe zuinig ben ik!) reeds aangetekend, wat u, indien gij lust hebt, te kezen (laat.
\. Eenige en wel de voornaamfte gedrogten, 4f Genees- en Heelkunde ontluifterende, het be.
drieg-



V OIO R REDE Nj v
örieglyk momaangezigt onttoogen, Uitgegeeven t'è Leijden, 1761. bij Karel Delphos. 2i/<ar*fe 1. X)/f Stukje zoude misfchien het meest verdi-nen om vergeeten te worde.??, omdat de Schrijveïs dètr Vaderlandfche Lctteroeffeningen , die wijze en onpartijdige Boekenbeooidcelders, hetzelve niet veel eer hebben aangedaan; zij hebben het oude kost genoemd, en geen wonder ! dewijl die gróoté Baazen niet dan nieuws en tcffens van groot be> lang in het licht brengen. En met recht hebben zij mij ook zagtelijk befchimpt, ómdat ik esti ~oé klein Werkje met een opdragt en voorreden had geballast, waarom ik dezelve, en ook de voorre-, de fis van de volgende Stukjes thans agterlctat, ten einde ik, daardoor, die geduchte Mannen eeni* germaa'e overtuig, dat ik mij hun berisping laai welgevallen , ctiaangezien geen mijner anderi Voortbrengfels zoo gelukkig zijn geweest,van aan bun fijne toets geftreeken te worden ,mhfchtenonu dat "er gedagt is , dat 'er aan mij geen verbetê* ren was, het geen egter (het zij met eerbied gezegd) mij zoude vóorkoomen wat te yirtflhki geoordeeld te zijn. (*)'
ttt
(*) Te recht hebben die onberispelijke Berispe>'3 mij zagtelijk berispt , ik" herhaal het , óm zoo min yetgeeten te worden als de gewigtige , en virvfonderi?igswaarde Anecdote.r«« Czaar Peter den grótten4 ens medegedeeld in de algemeene Vaderlandfche' Letter-
oef«
* 9



VOORREDEN.
a. Heelkundige Waarneeming over een Beenbe-
der-
oeffenfngerij 4. Deel, no. t2. Mengelwerk, bladz, 512. en 5. D««/, no. 4. Mengelwerk, bladz. 174. en dus tweemaaien : zelfs de laasu maal, zoo wel als de eerfle, met de uitdrukkelijke verzekering „ van een tot nog toe on~ ,, opgetekend geval te zijn". Indien niet de meeste Leezers, inzonderheid welke de eer hebben om de Schrijvers van dat beroemd Werk van zeer nabij te kennen, er genoeg van overtuigd waren, dan zoude ik misfchien meerder zoortgelijke naauwkeurighcden kunnen aantoonen. Intusfchen welke verjlandige, en teffensonpartijdi. ge Beoordeelingm over in V lic'it gegeeva Boeken , door hun Vaderlandfche pen, zoude i& wel kunnen bijbrengen ! waar onder inzonderheid zouden uitmuntten de Beoordeelingen ever de Prsecepca medica van den Hoogl. N. G, Oosterdyk , en over het Vroedkundig Oefenjchoolvan den Hoogl. [. B. Jacobs, welke byden beroemde Mannen ook ■zekerlijk zoo min als ik uit hoogmoed of misachting , maar uit gebrek van een gunflige gelegendheid, tot nog toe verzuimen, om welverdiende dankerkentenis daar voor te betoonen: want te onder/lellen, dat die Heeren , in meer Geleerden, zwijgen en verdragen uit infchikke. lijkheid, of uit mededoogen als voor kinderen of krankzinnigen , zoude zekerlijk niet ligt, dan misfchien van ee.tigen, welke te min eerbied hebben voor naamlooze vit ter s, gelooft worden.
Hoe ijverig, en allervriendelijkst weet dat bijzonder ExtraSt van geleerden, in hun 7. D. N. 1. uit de hefchrijving van Leydcn , door van Alphen ,de Hoogleeraaren A. D. van Royeit, en H. D Gaubius, naa hun dood, doorteftrijken over hun verzuim vaneen Collegium Medico ■ practicum in het Cccilie Gasthuis : misfchien hebben beweeze beleefdheden , en gunften aan den Schrij. ver, door de aanzienlijke Famielje van een dier Hee* ren, en bijzondere achting voor dezelve van zijn Nafchrijvers, doen vergeeten , van aantemerken; dat het bovengenoemd Colleg. nimmer in verval is geraakt, dan, omdat men, ( volgens klagten van Stadsdoctoren , en Chirurgijns), het gemeen langs hoe minder kost bewilligen, om van dat allernuttigst Middel gebruik te maaken. Zornmigen, wat minder befchroomd om zig tegen Mannen



VOORREDEN.
vii
derving , om het Gewrigt des Elleboogs, eindelijk de oorzaak geworden van het afzetten des Arms;aan de Hollandfcbe Maatfcbappijder IVeétenfchappen toegezonden , en door dezelve onwaardig gekeurd, om onder hun Verhandelingen geplaatst te worden. Te Leijden 1765, bij FL Mostert. Bladz. 31.
3. Toetsfieen der Heelmeesters, of oordeelkundig onderzoek wie een zagte of harde Meester is te noe« men. Te Leijden 17'68. bij A. Koster. Bladz. 58.
4.
tien van aanzien te verzetten, zouden misfchien de aan. tekening van het bovengenoemd verzuim onkunde, of een kwaadaardiger! trek, noemen; doch wat mij aan* gaat., ik acht, in de befchrijving van Leijden, de aangewreeve fchande voor die twee beroemde Hoogleeraaren, en den toegejuickten roem aan den Heeldrts van den Heer Schrijvers gebrooken been, even waar, en onzijdig mede ge deeld.
Eindelijk ik hoop niet, dat men mij verdenkt, ah of ik kier zoude fchertfen , dat zou mij ten hoogjlen fmarten , want met Mannen van dien rang en verdienfte, als de Schrijvers der Vaderlandfche Letteroefeningen , te fpotten, zoude onvergeeflijk zijn. Nog eens, niemand worde zoo boos van mij zulks aantewrijven ; want dan zoude ik misfchien ook boos worden , en die naauwkeiu ige Doeken Inquifiteurs, met alle heur ohderhoorigen, bekend maaken, wanneer het zoude blijken , dat ik wel verre van te fchertfen, integendeel aller emftigst thans handel, en even zoo fchrijf, als ik denk: was ik maar even zoo wei overtuigd van eerbiedig genoeg te zijn, dan van mijn ernst, dan zoude ik vrij minder bedugt zijn, van die groote Mannen misnoegd te hebben, en teffcns ook minder bevreesd, om op nieuw de fmart te gevoelen van haar ontzachchelijken roskam.



vin
VOORREDEN.
A. Verdediging tegen den Chirurgi'n H.deRingv te Haarlem , wegens het Accident aan de hand zijner Zuster. Te Leijden i 771. bijH. Koster; Bladz. 9$.
5. Advertentie op dé Advertentie van H. dB RiNGainds HaarkmfcheCourant van ijjunij,en in deLeijdfche van 28 Junij, 1771. Te Leijden 1771. bijH. Koster. Bladz. 114.
C. Brief aan den Chirurgijn A.BalTfiazaar, raakende desze'fs verfchil met den Chirurgijn H. db Ring, gedagtekend Delft 9. Juttj 1771. enondertekend „ uw onbekende Honbstus". Het fpreeki zonder tong, dat ik geen vader van dien Brief beri; En Honestus,*/c eerlijke vriend van H. de Ring, zal zekerlijk, indien hij nog leeft, niet tenk-joaaden duiden, dat ik denzelven thans heb laat en nadrukken , de-wijl de beantwoording (hoe onvolmaakt misfchien ) daar op volgt: ook zoude bét jammer zijn, dat een zoo fraaije Misfive der ver» geteldheid wier de overgeleverd. Bladz. 118.
7. Beantwoording op den Brief van Honëstus.' Te Leijden 1771. bij H. Koster. Bladz. 1.23.
8. Brief aan de Schrijvers der Nederlan l/c'ie Bibliotheek, gedagtekend Leijden 15 Maart 177 ^ bij H. Koster. Bladz. 157.
' 9. Heelkundige vVaarneeming wegens een ïncon° tinentia Urina, aan het Bataaf"sch Genootjchap der Proefondervindelijke Wijsbeaeerte te Rotterdam



VOORREDEN. is
dam toegezonden ; doch niet geplaatst. Te Leijden 1774. bij H. Koster. Bladz-143»
1 o Paralielen of vergelijkingen tusfchen het Antw.' van den Heelarts G- J. van Wy, op de Vraag van het Genooifchap Servandis Civibus „ kunnen wij „ ons overtuigd houden , dat een waaren Kanker „ immer zonder de afzetting tot geneezing is ge„bragt, enz", en tusfchen „ de Verhandeling „ over de Kliergezwellen", in mijn Heelkundige Ziektekunde, Te Leijden 1 Jj^-blj], Meerburg en j, J. Thysens. Bladz-161.
11. Verhindiling over de mogelijkheid om den Kanker te geneezen. Hier zijn maar een klein getal bijzondere Stukjes van gedrukt, doch is te vinden in bet Natuur- Genees- en Huisboudkun» dig Kabinet van]. Voegen van Engelen. Te Leijden 1770. bij j. van T.ffelen en B. O^neuink. Bladz-173.
i a.Brief aan den Heer A. le pla,Geneesarts te Leijden. Te Leijden 1780- bij H. Koster. Bladz. ao6.
En 13. Verhandeling over de fchuinfche Beenbreuken , en over die met verlies van zelfllandigi heid, voorvallende in het Onderbeen; beneffens een befchrijving en afbeelding van een Werktuig, daar toe dienende. Herdrukt , doch alleen een zeer klein getal van Ecccmplaarev, uit bet boven-
ge.



s VOORREDEN.
meld Natuur-Genees.en Huishoudkundig Kabinet. 1784. Bladz. au.
Wijders het zal mij geneagen Leezer lief zijn, dat, indien gij mijn verkiezing mogt vreemd, en tnisjchien dwaas, noemen, (de ouden zijn dog meer gewoon geklijk te handelen, ten mindften in het oog van waanwijze vlashaarden), mijn klim' mende jaar en, en mijn eigenliefde voor het geen ik heb voortgehragt, wel voornamentlijk 'er mede hefchuldigd worden: mijn eigenliefde voor mijn fiomme en iveerlooze kinderen (ik beken het doed mij van dit middel, ten einde dezelve het langst in beftaan te houden, en misfchien voor vermin' hing te bevreiden, gebruik te maaken.
Egter men kan ( het is waar ) mij te gemoed voeren, dat ik eenige kleine verhandelingen, afzonderlijk door mij uitgegeeven, nog heb over geflaagen, en dezelve dus gaarne vergeeten had; als \. een Heelkundige Waarneeming in de Boekzaal van Maart 1767.; 2. een Verhandeling over het beste middel behalven de kunstbewerking , in de beknelde Breuken, te vinden in het Kweekschool der Heel. Genees - Vroedkunde, enz. te Amfleldam van 1771. tot 1773. bij D. Weege; 3. eenige Verhandelingen, te vinden in de Geneeskundige Courant te Amfleldam 1767. bij W.
van



VOORREDEN. ju
van Esvelü ; en eindelijk de vertaaling mijner In« huldjgings Verhandeling tot Geneesarts, uitgegeeven te Amfleldam 1784. bijJ. B Elwe: waarop tot antwoord ftrekke: 1. dat mijn Inhuldigings Verhandeling ,am geen andere reden in bet licht is, dan om 'er door aan de bekende Academifcbe •wette n te voldoen, waarom zij niet wezentlijk tot mijn u\tg".geeve Stukjes of Werken behoort, en de vertaaling daar van is alleenlijk ge/cbied, om aan eenige Heelartfen, der Latijnfche Taaie onkundig, vermaak te doen; 2. wat de aangetekende Waarneemingen betreft, dezelve zijn te vinden in mijn Verzameling van Heelkundige Waarneemingen , als daar onder behoorende , waarom 4ok de Waarneemingen, een aan de Hollandfche Maatfchappij der Weetenfchappen , en een aan het Bataafsch Genootfchap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte, hadden kunnen overgtflaagen worden, indien ik niet te veel achting voor die Ge: ootfehappen had, om niet gaarne altoos te willen verweeten worden , dat ik hun kiescbbeid niet heb kunnen behaagen; en ten g. ik acht de Verhandeling o^er het beste middel in de beknelde Breuken genoeg bewaard in het Kweekfchool, en de Verhandelingen in de Geneeskundige Courant, niet met mijn naam ondertekend zijnde, verkies ik niet meerder ie bevoorrechten,
dan



XII
VOORREDEN.
dan dat zij daar in met de ondertekening van A. B. te vinden ziin.
Eindelijk Taalkundigen , (ik bad waarlijk baast mijn pligt verzuimd, uit vrees, dat reeds mijn Voorreden te lang voas), ik verzoek ootmoedig genaade voor mijn bedreeve Taalfouten: ik belij onbewimpeld, dat ik my niet kan pijnigen , geduld, noch bekwaamheid, bezit ,om dezelve te vermeiden, in een Eeuw, waar in bet Neder • duitsch zoo kiescb en keurlijk wordgeëiscbt, dat de voornaam/Ie Poëten, de lijdzaam(Ie Taalmartelaars, nog plakken verdienen; ik vergenoeg mij al redelyk, indien ik mij zeiven kan ver ft aan, en dan bezit ik zoo veel eigenliefde, dat ik vertrouw ook van een ander ver [laan te worden, of,indien het anders was, dat my ter verontfchuidiging,en tot troost zoude firek^a, dat ik het niet helpen kost, het gien ook voor my maardeeenigfte uitvlugt is, dewijl aan niemand, dan welk op den lyst der Taalkundigen plaat, de vryheid word vergund, cm de Taalfouten op den nek van den, Drukker of Zetter te fcauiven, en om uitkragt van die billyke vryheid de Taalfouten, die hy in de Werken van anderen berispt, en zelf al vittende begaat, onder de Errata te plaatfen.
A. BALTHAZAAR.



EENIGE Eh wel de voornaamste GEDR.OGTE N,
D E
GENEES en HEELKUNDE
Onihüjlerende het bedriegelyk Momaangezigt QUttoogen,
Dikwerf heeft mij, in mijn eerden leertijd, ten boogden verwonderd, hoe zommige ziektens, het zij uit of inwendige, naa een geruimen tijd hun onderwerpen gefolterd te hebben, en de kunst en vlijt der braaflie Genees en Heelkundigen te leur gefield, eindelijk uit hun legerplaats verjaagd worden door een gemeen, overbekend, en zomtijds lang van te vooren gebruikt, Geneesmiddel.
Hoe vaak ziet men een onkundige landlooper, marktmeeder, of kwakzalver, ja een oude berimpelde grootmoeder, (leunende op een prullekramerij van bygeloovigheden en loutere herfenfchimmen, naar uiterlijken fchijn den kundkundigften den loef afdeeken!
En dit gebeurende wat eer! wat luider! en onge. meene belooningen erlangen dan de zukentEn wat oneer! ontluidèring! en fchandnaamen ! voor aangewende zorgen worden de over zoodanige ziektens van te vooren gearbeid hebbende Genees of Heelmeederen integendeel "aangewreeven!
A Dit



2 GENEES en HEELKUNDIGE
Dit is der wereld overgenoeg bekend. Een ijder Genees of Heelmeefter heeft 'er wel ooit eens de proef van gehad. En de zaak oppervlakkig befchouwd fchijnt billijk en r 'chtmaatig. Doch ik meen, ja ik verzeker, door het opdelven der rechte oorzaaken van zulke geneezingen, mijn mcdekunftgenooten te zullen rechtvaardigen; en te toonen, dat het gewrogt riet aan zulk een Geneesmiddel, of aan zoodanige grootfchrcuwende marktfchreuwers, of oude beflèn, of aan wien het wezen mag, is toetefchreiven, maaralleen aaneen blind en onvoorzien geval, in den tijd van het nu aangewend hulpmiddel, of der nu handlangende helden of heldinnen, gebeurende.
De oorzaaken der geneezingen van zommige lang geduurd hebbende, en voor alle bekwaame geneesmiddelen hardnekking gebleeven zijnde ziektens, zijn voornamendlijk te vinden: i. in veranderde gefteltenisfen van het lijdend onderwerp,- 2. in roekeiooze ftoutheid of onkunde , agtervolgd van het geluk; en ten 3. in den verborgen aart van het gebrek.
Betrekkelijk de veranderde geftelteniflèn in het lijdend onderwerp; men vind zommige ziektens inzonderheid in het vrouwelijk geflagt, welke in zekere tijden ongereeflijk zijn , en naderhand uit zig zeiven geneezen: B V. de vreister ziekte, voor het niet of ongeregeld voortgaan der maandftonden, is veelal ongc-neeflijkj dewijl van deeze
na-



MENGELSTOFFEN.
3
natuurbewerking te bevorderen, en in vo'komendheid te brengen , de gdicele geneezing afhangt, en om welke te volvoeren ,de grootfte Gcneesheeren zig veeltijds te vergeefsch afilooven. Inmiddels de wijze Natuur, het ingefchaape vermogen in een ijder lighaam om het gebrekkige te verbeteren, en tot de volmaaktheid te doen geiaaken,zonder welkers behulp noch Genees noch Heelmesfter in de meefte gevallen iels uitregt, red zig zei ven: nament'ijk de meerdere hoeveelheid van bloedftoffe, uit de meerdere volkomendheid tot de volwaffing ontfprooten, leevert een grootere drukking en beweeging op de Baarmoeders vaaten uit, overweldigt haar te llerke toeknijping, waar door- zij eindelijk geopend worden, en de gefleltheden tot het vloei jen der Muandftocden worden volkoomen, en ook de ziektens uit deezen bron ontfprooten verhaten hun onderwerp. Wie dan op dat tijdflip toereiker van geneesmiddelen is, welke zomtijds bij de reeds aangewendde beuzelingen zijn, word de groote Man, hem vlegt men Eerekranfen, en helaas! hij verdient niets: nadien noch hij, noch deeze behulpmiddelen, maar het verklaarde, oorzaak is van het gebeurde.
Hoe veele gebreken wijken met het ophouden der Maanftonden ? En weder integendeel hoe veele zijn aan het zelve hun oorfprong verfchuldigd? Het welk alleenlijk voorkomt uit veranderde hoedanigheden , uit die oorzaaken gebooren.
A 2 lm-



4 GENEES en HEELKUNDIGE
Immers het verminderend vermoogen in de vaffe deelen , om dezelve hoeveelheid van vcgten voort* tebrengen als vooren,thet geen uit kragt van de niet beflaanlijkheid van al het ondermaanfche noodzaakelijk moet volgen, is de waare reeden deezer uitwerking. Derh. veele ziektens , voor oorzaak hebbende het te weinig of te veel vloden der M,iand!ronden, zyn aan derzelver ophouding hun geneezing verfchuldigd, en weder andere, aan de daar uit ontfproo'e hoedanigheden, als B. V. aan de meerdere hoeveelheid van vogten in evenredig, heid tot de vnsce deelen , in het eerft gebooren wordende, hun wezentlijkhcid.
Mij heugd „ hue ik, nog een fpreljonge zijn„ de, vergund wierd te zien een Lijdereflè van over ! „"""de 50. jaaren oud, onderhevig ten minlten aan 30. ,, verouderde Zweeren op bijden de feheenen, wel„ ke van verfchillende grootte waren , in den grond „ fpekkig, uitgeevende een dun Ginkend vogt, en „ zoo pijnelijk, dat mij de Lijdereffe verklaarde van „ in 16. jaaren deflraat niet betreed te hebben. Ik „ had de ftoutheid om de Lijdereflè binnen korc ,, volkoome geneezing te belooven, op wat grond ,, laat ik een ijder oordeelen, want ik was toen be* „ zig om de bout Examen der Chirurgie van „ buiten te leeren. Evenwel deeze vrouw benevens „ derzelver man hadden de gekheid, offchoon reeds ,9 eenige der voornaamfle Genees en Heelmeefters
„ te



MENGELSTOFFEN.
5
„ te vergeefsch hun krakten hadden gefpUt, mijn te „ ijdel en ongegrond belooven voor waarheid te laa„ ten doorgaan. Ik oefende dan mijn hooggefteigerde we-tenfchap. Mijn handeling beftond in hec opleggen jvan een zalf gemaakt uit Olij, witte „ Wijn, en Z ;iker, (ik weet niet bij wat toeval „ mij in de gedagten gefloopen), en wat gebeurc „ 'er? Naa verloop van 6. weeken trof ik het geluk „ om volkoomen te zeegepraalen. De Lijdereflê „ was geneezen. De roem der daar over te voorea „ gearbeid hebbende kunftenaaren zonk te grond. „ Mijn achting ileeg ten top, en ik waande n ij „ een anderen Hippocrates te zijn. Mij dagt, „ dat de grootfb geleerde voor mij in geleerdheid „ den vlaggen moes:en Orijken, en wat had ik uit„ gevoerd? waarlijk niets." Dus kan een blind geval ons verheffen , en insgelijks ter neder ploffen.
De aangroei mijner kenniile in de menfchelijke natuur en ziektekunde deed het mij van agteren zonneklaar begrijpen. De vrou vover de 50, jaaren oud was beroofd geworden van de M aan dito n den; het bloed anderfints gewoon ondaiï te worden, en wel in dit onderwerp met een groote hoeveelheid, bleef nu in het lighaam; en derhalven wierd hier een meerdere hoeveelheid van bloedftoffe uit gebooren. Di zondigende vogten, hier door gewoonre zig een ontlaftplaats bezorg 1 hebbende, en daarom ooivaak van de beltaanlijkheid deezer zweeren, beftonden in A 3 een



6 GENEES en HEELKUNDIGE
een bijzondere en wel meeft zuuragtige fcherpte, gelijk doorgaans in zoortgelijke gevallen gefchied, van de wijeftoffe: want het veelvuldig vloeijen der Maanftonden , en het hier uit ontfproote verlies van de vereifchte hoeveelheid dervogtcn, is oorzaak van zwakheid,en van het verminderd vermoogen der vafte deelen ter uitvoeringe der natuurlijke bewerkingen; en derh. de Maag, Darmen, en de overige vafte deelen zijn onmagtig, om uit de ingenoome voet* felen, niet een zuur, zout, enz., maar een gelijkmsatig, en van een zagten zeep en balfemagtigen aart zijnde vogt, zaamenteftellen, waar toe het niet aanwezig zijn der vereifchte hoedanigheid der tot de verteringe der fpijzen dienende vogten, uit dezelve reede voortvloejende, mede rijkelijk het haare toebrengen. De ingenome voetfelen behouden dan hun eigen aart, en brengen zoortgelijke hoedanigheden in onze vogten , en wel meelt in de wijeftoffe, naadien de bloedbollen, meerder bewerking der vafte deelen ondergaan hebbende, meerder tot de vereifchte hoedanigheid zijn gevorderd. Dus worden 'er zuure of verzuurende voetfelen, (als bij mijn Lijderesfe), meest gebruikt, zoo zal 'er een zuuragtige fcherpte uit gebooren worden. Nu de grootere hoeveelheid van bloedftoffe in dit onderwerp heeft i. alle de natuurlijke bewerkingen van tijt tot tijt volkoomencr gemaakt; de Maag en Darmen hebben een betere Gijl uit dezelfde ingenoome
voet-



MENGELSTOFFEN.
?
voetfelen kunnen voortbrengen; de meerdere werking en tegenwerking der vaste en vloeibaare deelen hebben uit het zelve een grootere menigre van bloedbollen in evenredigheid van de wijabollen bewerkt ; en het affcheiden , en uitloozen van het onnutte is beter uitgewerkt; en 2. de groote meenigte van bloedbollen hebben, door haar zagten zeep ea balfemagtigen aart, de zuure fcherpe wijebollen als omvangen, en door een eigen tegengift te onderge» bragt. En bij gevolg de oorzaaken der befbanlijkheid deezer zweeren, zig allengskens opruimende, blijkt het van zelve, dat niet ik, maar het verklaarde, de wijze en zomtijds wonderwerkende Natuur , eeniglijk de meeftereftè is geweefl der gevolgde geneezing.
Hoe opgevuld, indien naukeurig onderzoek wierd gedaan, zou men de wereld met evengelijke gevallen bevinden ! Maar al verder ter befchouwinga der 2. oorzaak. Dikwerf ziet men een overgroote roekeloosheid, of ten uiterfte domme onwetendheid , van het geluk agtervolgen , het geen niemand der Genees of Heelkunde eenigfints kundig zal in twijfel trekken.
Niet lang geleeden of mij wicrd verhaald, ja voor een wonder opgegeeven, dat een reeds veretterde Venusbuil was verdweenen door het inwendig o-ebruik van de Mercurius fublimatus corrofivus. Wat roekelooze of ten uiterfte onkundige handelwijze ! Welk rechtfchanpe Geneesheer, indien A 4 eenig-



8 GENEES en HEELKUNDIGE
eenigfints menfchenlievendheid hem bezielde, om niet voorvveetende zig zeiven aan IVlenfchen Moorderij fchu'dig te maaken zoude zulks durven denken, veel meerder uitvoeren ? Hier Wierd het ongezonde, en door eigen kracht der Natuur reeds afge/cheidene, en ter uitwerping gereed gemaakte, den uitgang betwift. Dien vijand (om zoo te fpreeken) moeit te rug, en gelegendheid gegeeven worden , om andere en voornaamer vertrekken van het kunftrijk gebouw des menfchen lighaam, als de Lever, Long, enz. aanteranden, en het zelve geheel te verdelgen. Edoch is de trouwe wagtereflè de Natuur vermoogender , ontzegt zij denzei ven een fchuilplaars, en dwingt hem, om door de een of andere uitgang, als door het zweet, de pis, of door de ontlastwegen der groove uitwerpfelen, enz. zig op te ruimen, dan word het gevallige gebeurde als een wonderwerk uitgekreeten; daar integendeel in een land, daar billijke wetten bloeijen, en der irwoonderen welftant in allen opzigten betragt word, de pligtigen aan zulke wandaaden voorbeeldelijk behoorden geftraft te worden, zoo wel hetzelve voorkoomende uit onkunde, nadien de gelegendheid om te leeren niet geheim is, dan met een genoegzaam voorweeten om winil of roem.
Welk laatfte helaas ! te veel in onze Eeuw in zwang gaat, inzonderheid onder de vreemde Pcchhanfen, een onwaardigen hoop, die zomtijds om begaane misdaaden, of klaarlijk getoonde onkunde^
bui-



MENGELSTOFFEN.
9
buiten ftaat geraakt om de kost te winnen , zijn eigen landftreek ontzegt zijnde, of verlasten heb» bende, zig naar onze gezeegende Nederlanden begeeft, aldaar voor het oor der volkeren een groot aantal bedreve wonderwerken , die zomtijds onderzogt zijnde loutere onwaarheden zijn, uitbazuint^ en ter oorzaak deezer aanhoorderen ligtgeloovigheid, geloof en vertrouwen vormt. Ondertuifchen dat ror. bedient zig veeltijds van fehelmsachtige bedriegerijen; en indien het al iets uitregt, geneest het den eiendigen in fchijn, dat is voor het tegenwoordige, en in waarheid, dat is in het toekoomende, maakt het denzelven veel erg2r, voor welke bedrijven het denzelven nog allergevoeligst den goudbeurs ligt. Hoe is het moogelijk! daar zoo veele ondervindingen , als onwrnakbaare bewijzen, daar van de waarheid beveiligen, dat zoortgelijken geen betere paar, len worden gefteltf
Insgelijk ftaat mij nog te vooren , „ dat ik ee„ nige jaaren rugwaards als Heelmeester behandel. „ de een oude vrouw, met verfcheidelang geduurd „ hebbende z.vecren op de fcheenen. De L jde„ reflè had een zeer kwaadfappig lighaam, e i de „ zweeren gaven dagelijks een groote hoeveelheid „ dun ftinkend vógt uit , des ik de onderhoudende „ behandelwijze best noodig oordeelde, temeer, „ nadien de kwaadfappigheid te groot en te verouderd , en het vermoogen der Lijdersfe tot denodi-.
AS „ ge-



io GENEES en HEELKUNDIGE
„ ge koste te gering was, om de volkoome ge„ neezirg te beproeven. Edoch een wat min vrees„ agtiger Heelmeeder gaf voor deeze Lijderde te „ gereezen hem weinig moeite te zullen zijn , en ,, hoe nadrukkelijk ik verzekerde het zelve te kun„ nendoen, indien het vreezen voor erger, dan het ,, tegenwoordig gebrek , ja voor de dood , mij ,, niet belette , niets mogt helpen, ik wierd be„ dankt en de groote Kunltenaaar ging aan het „ werk. De Lijdertfle wierd geneezen , en ik „ wierd genoegzaam met vingeren in de buurt na„ geweezen, en voor een dommerik uitgejouwt. „ Doch niet lang naa de volbragte geneezing of de „ vrouw wierd van tijd tot tijd zieker, de fcherpevog„ ten, gewoon door de gezegde zweeren ontlast „ te worden , en nu met geweld tegen en bin„ nen gehouden , zetten zig needer op de Long, „ deeden denzelven veretteren, en omtrend 8. wee,, ken naa de volbragte geneezing ftierf de Lijde„ rede aan de Teei ing1'. Indien dat geneezen hiet, is mtnfchen moorden bij mij maar korswil.
Nog een ander voorval fchiet mij heden te binnen ^ „ eenijderzalnog genoeg bewud zijn van den roem „ eens Amfteldamfchen Kuiper in het geneezen der „ verouderde zweeren aan de onderde ledemaaten. „ De menigvuldige ondervindigen van de door hem „ gezondge maak ten, alvoorens van de braaffle Ge„ nees en Heelmeeders verlaaten zijnde, wierden
» op



MENGELSTOFFEN-
li
op wieken van de Faam genoegzaam van het een „ tot het ander gewest gedraagen. In dien tijd, „ had ik onder mijn bezorging een diergelijken „ Lijder. Een ijder is dog het gemeen zeggen, „ en waarlijk een natuurlijke drift, wil gaarne genee„ zen worden. Mijn Lijder fpoeide dan in der ijl „ naar Amftels ftroomen, en gaf zig in handen van „ dien hooggeroemden Esculaap. Naa omtrent io weeken verftreeken waren kwam dezelve als in volle zeegenpraal over zijn erlangde geneezing, ,, roemende en prijzende zijn laatften Geneesheer, „ terug; hij liet mij zijngeneeze been befchouwen, „ en waarlijk hij was volkoomen herfteld. Mij was ,, gelegendheid vergund, om hem van tijt tot tijc te „ fpreeken, en ik twijfelde aan de duurzaamheid „ deezer geneezing, of ik ftelde vaflr, hij zoude ,, voor het herftelde veel erger in de plaats verkrij„ gen: nadien het omtrent het zelfde geval was, „ als het zoo even gemelde. Des ik hem geduu„ rig naar den toeftand van zijn been vroeg, 't „ welk hij altoos mee zeer wel te zijn beantwoorde, „ tot hij eindelijk , zekerlijk als blijken zal door „ hooge nood geperft, mij huilende van droefheid, „ en vloekende van kwadaardigheid op zijn eerfr. „ zoo hooggeroemden Meefter, zijn been in „ een jammerlijken weiland zijnde ontblootte. Ik „ vond in het zelve, op de plaats der oude zweer, „ welke omtrent de grootte beflaagen had van een „ gulden, nu een andere zoo groot, dat ik tijc
,, mij-



ia GENEES en HEELKUNDIGE
„ mijn geheele hand en vingeren derzelver uit,, gedrekthtid niet kófl bedekken. Het geheel been „ was aangedaan met ondeking; de grond van de „ zweer was verdorven, en dezelve gaf een over„ vloed van dunne fti'rikende vogten uit, waarbij ,, gevoegd waren nog veele andere en nieuwe zoor:„ gelijkei zweeren. De Lijder verzogt mij op het „ ernd;g<te, hem wederom onder mijn bezorging' te willen neemen, waar toe ik mij liet overhaalen, en ik had het geluk van hem binnen kort ,, tot zoo verre weder te herdeden, als hij voor „ zijn ongelukkige reis naar Amfleldam zig bevon„ den had." Wie ziet hier niet duidelijk in doorfchijnen een wondere en verbaazende uitvoering der Natuur? de fcherpe vogten, door dien Kunftheld opgeflopt, eindeljk door dezelve plaats als vooren weder uitwerpende. Had dit niet gebeurt , deeze man zoude zekerlijk denzelfden weg, als de voorige vrouw , gewandeld hebben. En Godt weet hoe veden langs die geneedrant naar de andere wereld zijn verhuid.
Evenwel is waar, dat deeze kuiper wezentlijk iets goeds bezat ter geneezinge van zodanige gebreken; maar hij gebruikte hetzelve zonder vereifchte kundigheid, en dus te algemeen ; waarom zijn wandaaden verre zijn nuttige uitvoeringen overtroffen. Mij zijn eenige lieden van aanzien bekend, welke op gelijke manier, als mijn Lijder, leergeld hebben betaald, en welke dus, geviel het
hun,



MENGELSTOFFEN.
13
hun , geci igenis van de waarheid zo aden kannen geeven.
Wat aanbelangt zijn Geneesmiddel; ik heb hetzelve, doormijn L'jdermij bezorgt zijnde, gebruikt. Hij, en ik dus ook, legde van hetzelve, zijnde een zoort van een deeg, asgrauw van kleur, zwaar en fpongieus van zelfflandighcid, een brok geëvenreedigd naar de grootte van de zweer, over dezelve heen, en ik bevond dat hetzelve de lekking ftuitte, de dunne vogten door zijn togtgaaten doorliet, het dikke etteragtige op den grond bewaarde, en de harde kanten door zijn zwaarte nederdrukte : waarlijk allerbeftigfte oogmerken , om veele verouderde zweeren, die alleen plaatfelijk zijn, bedaanie eeniglijk in een ontaarding der vafte deelen, te geneezen. Naatevorfchen de zaamenftelling van dit Geneesmiddel was mij , en een iegeljk volftrekt onmoogelijk, des ik mij bevlij igde, was het niet hetzelve , ten minften iets aan dezelve vereifchtens voidoerend, hetwelk eveneens is, uittedenken, waar in ik wel ras, als ook niet moeijelijk voor iemand iets in de Genees of Heelkunde ervaaren, daagde. En kan met waarheid betuigen, dat ik hetzelve in veele gevallen met goed gevolg tot nog toe gebruik.
Ik, noch iemand der Genees of Heelkundigen zal loochenen, dat 'er zomtijds geneesmiddelen, ons onbekend, en ons veiftand in uitwerking te boo-
ven-



14 GENEES en HEELKUNDIGE
vengaande, bij lieden niet vnn de kunst gevonden worden; ja zekerlijk, en wel denkelijk is derzelver ontdekking oorfpronkelijk uit het hoogftverlichte brijn in die wetenfchappen; maar evenwel het allerhelle geneesmiddel word zomtijds onder de beheering van onkundigen een dodelijk kwetfende moordpriem. Bewijzen zouden wij kunnen bijbrengen uit het verkeerd gebruik van de Cortex Peru» vianus, Mercurius, Opium, inwendig, en van de Cau/lica, Spiritus terbinthina, Alumen &c. uitwendig, maar zijnde voor het tegenwoordige buiten ons oogmerk Happen wij over hetzelve heen. En het was dus te wenfchen, dat dezulke geheimbezitters, zij waren wie zij waren, op de eene of andere wijze genooddwangd wierden dezelve bekend te maaken, opdat zij daor lieden van verfland in deezen, ten nutten, en niet ten onnutten , gebruikt wierden. Want zaaken van dat gewigt, als de Genees en Heelkunde, toetevertrouwen aan onkundigen, is eveneens, als een jong en onnozel kind een fcheermes, of ander fcherpfnijdend werktuig in de hand te geeven. Kwetfen deeze zig niet met het zeiven, het is eeniglijk aan het geluk, en niet aan hunne voorzorge, toetefchrijven. Dus is het ook gelegen met de onweetende beftierders deezer zoo zorgelijke kunilen en wetenfchappen, kwetfen zij niet des menfchen dierbaare gezondheid en het leeven, de oorzaak is niet in hun, maar in het geval,
en



MENGELSTOFFEN.
15
en dikwils, gelijk wij al eenige maaien getoonde heb. ben, in de Natuur, de nadeeligheden voor haar onderwerp weerftreevende, te roemen.
Behalven de veranderde geftelteniftên in het lijdend onderwerp , en de roekelooze ftoutheid of onkunde, agtervolgd van het geluk , waar onder behoort de voorweetende bedriegerij , word menigmaal de roem eens kundigen Genees of Heelmeefter verdonkerd , en een flegte beuling verheven, door den verborgen aart van het gebrek bij den eerflen, en nu klaarblijkelijk geworden aan den laatften: want veele ziektens, zoo onder die ter behandeling van een Genees, als Heelmeefter, zijn in het eerfl zeer duifter, ja onmogelijk om te kennen , of ten minften derzelver gevolgen te voorzeggen , in welke omftandigheden, het vernuftigft brijn zig geen bepaalde oogmeiken kan voorftellen, en dus met grond weinig of niets uitregten. Ook gebeurt het, dat een bepaald gebrek zig in het eerft laat aanzien voor gantsch iets anders, van meer of minder belang, als het wezentlijk is, en naderhand bevonden word. Dit is buiten tegenfpraak. Derh. zal ik mij hier niet verder in uitlaaten: ik zal al. leen, volgens mijn ingeflaagen weg, met een voorbeeld de mogelijkheid van het verliezen des Ge« nees of Heelmeefters roem in deezen een weinig ophelderen.
„ Toen ik de eer genoot als leerling te woonen
n bij



i6 GENEES en HEELKUNDIGE
„ bij den hoogftkundigen en zeer handigen Heel,, meefler G. Dicten, verbond ik dagelijks een „ Lijderefiè, met een allerknoeftagtigfte mam. De „ Lijderefiè was een vrijfter redelijk hoog bejaard; „ het gezwel was vereenigd op de borftfpier, en in „ verfchillende knobbelagtige verhevendheden ver„ deeid,inhet kort, alle de klaarbiijkelijkfte kente„ kenen van ecu waaien Kanker waren er tegenwoor?, dig; de wegneeming met hoop van goede gevol„ gen onmooglijk; des wij, volgens de kunft, de „ doorbraak zoo lang tragten te beletten als mo„ gelijk was, en, (wat wondere gevallen ontmoe„ ten ons!}, het gezwel brak eindelijk open, en „ gong over in een goedaardige verzweering en „ volkoome uitzweering, zoodanig, dat de Lijde}, reiïè binnen kort genas, welke nog 4. jaaren naa „ het befchreeve geval geleeft heeft."
Indien nu het ongedult, of eenige andere oorzaak , de Lijderefiè had doen veranderen van Heelmeefter, en zij miflchien geraakt wasbij een in kundigheid bij den eerften verre niet opteweegen, aan welken onrechtvaardigen roem zou de laatfte, indien hij niet edelmoedig genoeg geweest was zulks te wederftreeven, geraakt hebben? En wie zal niet bekennen , dat hij noch iemand anders in de eerfte om. Handigheden niet als kwaade gevolgen had kunnen voorzeggen?
En nog kan het verminderen van achting eens kundigen Genees of Heelarts ongelukkiger zijn, als
B». V



MENGELSTOFFEN. i?
B. V. de zaak dus coedraagd; een Genees of Heelmeefter oefent zijn weetenfchap over een gebrek, van welk de geneezing uit aart van hetzelve niet fchielijk maar langzaam toegaat, of van welk zomtijds eenige gevolgen, die van langen fleep zijn, noodzakelijk moeten gebeuren. De zieke , bijna geneezen, of geheel op de gefielde gevolgen naa, verheft het geduld, of maakt zig verlegen in opzïgt van hes laatfte ; loopt naar eenen anderen, welk het gebeurde ten zijnen voordeden neemt, en zig ten kofte van des eerftens oneer een onrechtmaatigen lof vormt. De gebreken en omftandigheden, fk beken het, kunnen zoo zijn, dat hij* de verkeerde ónderrigtingen der gebrekkige daar bijgevoegd zijnde , den eerden Genees of Heelmeefter met eenlgen grond verdenkt, en dan is her. roemen op zig zeiven, en het misprijzen zijns medekunftgenoot eenigfints verfchoonbaar. Edoch hec was beter wat voordeeliger gevoelens te bezitten van zijn medebroeder , denzelven niet Zoo ligc ©p duiftere omftandigheden , en het zeggen van. onkundigen, te veroordeelen, maar in het vriendelijke bij hem de waarheid te onderzoeken. Dan zouden hij veeltijds denzelven van een gantfch anderen aart bevinden, en, was hij rechtzinnig, zijn handelwijze moeten roemen, in plaats van laaken» Maar wat zal ik zeggen? zommige zijn beter bekwaam , om bij onkundig en gemeen volkje, hwn ijdel gezwets niets kunnende tegenfpreeken, B rf



iB GENEES en HEELKUNDIGE
of onder het gefnap der .klappende wijven, op hun wonderdaaden, die, fonderzogt zijnde, zomtijds nieti om het lijf hebben, te pochchen, dan zij moeds genoeg bezitten, om met dien geen, welken zij veragten, over de kunst in geding te treeden.
Hier omtrent waare ondervinding ontbreekende, lust het mij egter om mijn gezegde met een onderftelling wat duidelijker te bewijzen. Onderdeld een vrouw, even gebaard hebbende, zeer zogrijk, maar ontbloot, ten. minden zeer gering voorzien van tepels , het hoogde geweld om dezelve z#ogende te doen worden gebruikt, en uit die oorzaaken, onderhevig geworden aan twee hoogst hardnekkige verharde Mammen. In deeze omdandigheden word een Heelmeester geroepen, welk, hij zijn zaak kundig zijnde, niet veel goeds in dit geval, t:n minden geen fchielijke geneezing kan boodfchappen. Hij rigt zijn behandeling naar kunstregelen in; tragt de verharding tot etterwording te doen overgaan , met zagte ettermaakende en oplosfende pappen, om niet door het te fchielijk veretteren en de doorbraak, gelegendheid te geeven tot het nablijven van verhardingen, dan allermoejelijkst, en zomtijds onmogelijk om te doen verdwijnen of veretteren; maar onaangezien alle deeze voorzorgen, het gevreesde gebeurt; evenwel de Heelmeester houd moed, en beproeft de verdere verettering, welke niet gelukt. Hij brengt ter soets de verdwijning met de
bf.



b'eproefïïe verdwijriertde p'Ieiftefs, en m'ét de Lijdefefië Overwazem te laaten zitten van Azijn. Het vordert,» doch het gaat langzaam voort. Ondenuffchén de Lijderefiè word onderhevig aah een nieuw töevaf$ verkrijgt een roos en ontvelling over den ganfchéri ommetrek van de borft, en om die reden laat dë Heelmeefter zijn pleifters en prikkelende wazeriis agter , en geeft een zagte , opdroogende, eri verdeelende betting, om mede te betten. Edoch dê Lijderefiè word verdrietig, blijft weg, Word geraas den aan eenen anderen Meefter. Inmiddels begintiéri èen of bijden de Mammen op nieuws te ontfteekeri en pijnlijk te worden, en zij dus meerder genoopt oni den nieuwen raad te volbrengen. In deeze ómftandigheid, zonder het minlte verband,begeeft zij zig naaf den nieuwen Handarts, en vertelt hem ten hilve, naaf haar begrip, bezield met kwaade denkbeelden voöf den eerften, en dus ten zijnen nadeel, het gebeur* de. Wie, onzijdig oordeelende, zou niet moeten bekennen, de eerfie verftandig en agterVoIgens gégronde kunflxegelen gewerkt te hebben? £n wie' begrijpt niet duidelijk, onderdek zijnde de gezegde' gefteltbeden in den nü hulplangenden wondarts tegenwoordig, de mogelijkheid van het gefielde gevolg ?
Deeze zijn de eerfie en voorriaamfle rede-" nen, den rechtvaardigen roem der Genees en Heel" meeheren weerfireevende. Deeze bévateen in zig" nog eenigen fchijn vah waarheid. Maar nü gaan wij èver omin helder daglicht; te ftêllen eenige, beilaande?
® * êêhfjj



ao GENEES en HEELKUNDIGE
eeniglijk in loutere en hoogft befpottelijke verbeeï» dingen, , uic onkunde bij de wereld geloof baar.
De eerfie, welke ons van dat zoort onder het oog komt, is de Geneeswijze der ziektens om in het af weezen van de lijders te geneezen, alleenlijk vereifchende in bezit te hebben eenig bloed, etter, pis,enz. van dezelve. Welke geneesmannier, of ik raag liever zeggen gekke grollen en herfenfcbaduwen, alleen tegenwoordig in het brijn hunner voor- • ftanderen, de medelijdende Geneezing (Sijmpatb'a) word genaamd.
Dus is de handelwijze dezer Geleerden: zij mengen bij het bloed, etter, pis, enz. een zeker poeder, uic in de zon gedroogde en gebrande blauwe vitriool gemaakt; bewaaren dit zaamenmengfel in een plaats, voorzien met een natuurlijke warmte * en fchrijven aan hetzelve de navolgende kragc toe. Zij Hellen en verdedigen, dat de uitdampfelen uit die bloed, etter, of pis, zaamengemengd met het gezegd poeder, zig in de dampkring of lucht verfprijdende , door een ingefchaape medeneiging, zoodanig de gebrekkige lijderen zoeken , en op derzelver lighaamen, en zieke deelen invloed hebben, dat zij dezeb'e,onaangezien eenafiland van 100. uuren, op die wijze vermoogende zijn te hei Hellen. Zij gaan nog verder, en waanen zij magtig zijn om met het gemeld bloed of etter voor het vuur te houden de lijderen ondraagelijke pijn aan de wonde of zweer te doen gevoelen, en dezelve
we-



MENGELSTOFFEN.
21
weder te kunnen (lillen met de bebloede of beëtterde doek in koud water te (leeken.
Waarlijk wondere zaaken! maar wat befcbaafd brijn zal aan dezelve geloof Erlangen ? Want fchoon toegedaan zijnde gemelde groote medeneiging, dan zoude 'er in gemeld Poeder verfchillende tegenftrijdige eigenfchappen , om tegenftrijdige gefteltheden in de lighaarnen , ter geneezinge van tegenftrijdige ziektens, uittewrogten, moeten verborgen zijn: in de enkele gefneede wonden zonder verlies van zelfftandigheid eeniglijk de hoedanigheid tot de aaneen groejing; in die met verlies van zelfftandigheid,eerft tot de wedervulling met vleeseh, en vervolgens tot het uitdroogen van de oppervlakte; in de gefchoote ofgeplecterde,tot het affcheiden van het dooden, het vervullen met vleesch, en tot het maaken van een litteken; in de zweeren,dan tot het zuiveren, dan tot het doen verdwijnen enweekmaaken van de harde kanten,dan om de lekking te ftuiten,dan weder om te vervogtigen, enz.;in de tandpijn,omde fcherpe vogten of van het beledigd deel afteweeren, of haarkragt te ontzenuwen, of om het aangedaan deel gevoelloos te maaken ; en tot nog honderde diergelijke tegenftrijdigheden. En wat aangaat om den lijder te doen pijn gevoelen, en dezelve weder te (lillen, dan moeiten de vuurdeelen zig insgelijks met de gezegde uicvloefelen vermengep , en in het lijdend onderwerp of deel ingedraagen worden, en naderhand weer eenige water.
B 3 dee-



';-> GENEES ek HEELKUNDIGE
deelen. Of zouden die uitvloeifelen ook de gantfche Êuflèhpnruimte van den geneezer tot den üjJer begaan , en zoodanig onderling aan den anderen verknogc zijn, dat, als zij aan de zijde van den geneezer wierden aangedaan, de aandoening aan de zijde Van den lijder wierd overgedraagen , even als in een ftok of lat, of eenig ander valt wezen, alwaar de beweeging yan het een einde, ter oorzaake van den valteren zaamenhang der zaamenftellende deelen^ ?vprd medegedeeld aan het ander? Het komt mij, bepeyenj. alle gezonde verftanden (zoo ik geloof) on-? mpgelijkenhoogflbelachchelijkvoor. Nogthanseenige gemeende ofvalfche ondervindingen brengen hetzelve bij zommige nog het grootfte gezach aan. Ik zelve heb lang met het voordeeligfl gevoelen daar voop feezield geweeft , meenende eenige onwraakbare fcjewijzep daar van omtrent zommige wonden en zweeren ondervonden te hebben. Ik heb dikwils §e fchnkkelijkfte tandpijn geneezen, door den lijder bloed te laaten zuigen uit de pijnelijke kies, pp dan met hetzelve, al? gemeld is, te werk te gaan. Edoch naderhand bevindende, dat zommige wonden pn zweeren,, alleen met drooge dqeken verbonden ?jnde * gelijk deeze geneeswijze ook vereifcht, gqo gqed en zoo fpoedi'g, als op die geneestrant ? geneezen wierden; den lijder van de tandpijn wierd gntheft door eenig bloed uit de pijnelijke kies te IHlSfn? zonder verder iets te doen. waar van een
ij der



MENG E-L S T O F F E N.
a3
ijcter Genees en Heelmeefter een genoezaame reden begrijpt; wierd ik genoodzaakt mijn dwaaling te erkennen, zijnde het gebeurde aan andere oorzaaken, en wel meelt aan de uitwerkingen der wijze Natuur, of uic aart van de zaak, zonder deeze Prullerij vol* ge nde, toetefchreiven.
Daar komt een oude Totebel ten tooneel, die belooft de kinderbreuken te zullen geneezen, en haar kunllgeheim beftaat hier in : zij legt de een of andere plei(ter,waar aan zij een verbaazende kragt toefchrijfc, op de ingebragce Breuk; laat dezelve 3. of 4. dagen leggen, neemt ze dan weg, maakt een gat in een boom , en fluit de pleifter , met een tngeflaagen prop er op, wel vaftin het gat; belaft de kinderen een half of een heel jaar lang, naar de grootte van de Breuk, of den tyd , welk dezelve geduurd heeft, wel goed te zwagtelen ; en dat, agtervolgens haar wijs voorfchrifc , volbragt zijnde, zal de Breuk geneezen zijn. Wie moet niet lachchen om zulke dwaasheden 9 Honderde kinderen worden immers door het zwagtelen of het draagen van een goeden Breukband zonder iets anders te doen , van hun Breuken ontheft: want het geduurig inhouden van dezelve , en de daar uic ontfproote gelegendheid , dat de uitgefpanne en verflapte deelen zig weder in hun veerkragc herftellen, is eeniglijk oorzaak der geneezing,
B 4 We-



S4 GENEES en HEELKUNDIGE
Weder een ander, een vatzige verwaande Herbergier of Waard, niet weetende wat met zyn leegtijd uitteregten , bemoeit zig met de Koorts afteleezen 5 hij vraagt den aan de Kooits ziek zijode , hoe dikwerf zij dezelve gehad hebben ; hier op verzeekerd hij hun dezelve nog zoo dikwils te hebben , en dan te zullea geneezen zyn. Zommigen fnijden het getal der Koortien op een houtje, verbranden hetzelve, en dus ook tegelijk de Koorts. Anderen prevelen eenige woorden binnends monds , welke zij zelve niet verftaan , een bijzondere kragt om de Koortfen te doen vlugten aan dezelve toefchrijven. Wie kan doch 3an zulke beuzelingen geloof flaan ? Evenwel daar zijn oadervindingen van , en geen wonder ! het is overgenoeg bekend , dat des inbeelding* kragt in ligcgeloovige menfchen, zoo in het geneezen, als in het voortbrengen van eenige ziektens, zomtijds wondeien kan uitregcen.
Mij is het volgende geval gebeurd te zijn verzekerd : een ijder zal nog genoeg weeten te fpreeken van den alom berugten Docïer Ludeman. „ Bij deezen kwam een gemeen Ambagtsgaft uit „ nieuwsgierigheid naar zijn toekomende ncod„ lottigheden onderzoek doen. Onder andere f, voorzeggingen verzekerde hem deeze waarzeg. „ ger, dac hij, eer een jaar verftreeken was, zou„ den fterven. Deeze door Lbdeman den dood
»i vocfr-



MENGELSTOFFEN. 35
„ voorfpeld zijnde , verhaalde zijn toekoomend „ flerven aan zijn medemakkers, welke met hem „ aan het zelve geloof weigerde, en met ongeduld „ verlangden naar het verftreeken zijn van dien be„ paalden tijd. Eindelijk de tijd was hier, naar Lu,, demaiss uitrekening den laatften dagh zijns lee-
vens, Egter hij was volkoomen gezond; des hij de „ voorzegging befpotte; en hij gong verzeld met
zijn medemakkers naar zijn Propheet, met oog5, merk om hem de valsheid van zijn Prophecy onder s, het oog te brengen. Maar Lüdeman, die „ vos, fpreekt hem met een bars gelaat, en don„ derende woorden, in diervoegen aan, weiman ik „ beb niet misl gij fier ft daar gij ftaat; gaat „ ras naar buis; of de dood Qk verzeeker het u~) „ zal u al wandelende overvallen. De Man „ begint te beeven, en te fchudden van vrees; hij „ gaat naar huis; begeeft zig te bedde, in vafte 5, verbeelding van zijn kort naderend einde,- en „ eer de dagh voorbij was betaalde hij natuur den „ tol." En dus wierd het voorzegde van den Waar. zegger echt bevonden.
O fchroomehjke en godvergeete daad in Lüdeman! En allerbeklaagelijkfte verbeelding! in dat dat onnozel fchepfel! Wie durft dog ftellen, een fterfehjk menfch vermoogende te zijn het nette fterfuur te bepaalen ? En wie zal dan twijfeB § len,



ao* GENEES en HEELKUNDIGS
len, of eeniglijk de inbeelding heeft hier oorzaak geweeft van het gebeurde.
Eindelijk kan ik niet onaangeroerd laaten het zoo belachchelijk en gewaand vermoogen in de zevende zoons, om zekere gebreken, bekend onder den naam van Koningszeer, door middel van aanraaking met de handen, en het uitfpreeken van zegeningen, te geneezen.
Wie is vermoogende bewijzen deezer magt met eenigen grond voor den dagh te brengen ? de meenigvuldige ondervindingen roept de wereld. Het is waar zij kriek van dezelve, maar van gewaande of verbeelde. De veranderde geftejtenisfen , of de zomtijds wonderwerkende Natuur, zijn hier al weder eeniglijk de waare oorzaaken ; terwijl men verkeerdelijk het uitgewrogten aan die grillen, op gelijke wijzo als van de Sympathie gezegt is, toefchreift.
Daar zijn immers zeker zoort van gebreken, als B. V. De Beenvreeters, Kliergezwellen in de kinderen, zeere hoofden, enz. welke tegenwoordig alle, benevens nog veele gebreken op den rol van het Koningszeer ftaan, daar alvorens niets voor het zelve wierd gegroet, dan de verharde Klieren om denhals, welke, zeg ik, een zekere hoogte van tijd vereifchen; al wat men doet, het is te vergeefsch, tot die tijd daar is, en dan geneezen veele doorgaans uit zig zeiven.
Een



MENGELSTOFFEN. %7
Een aardige en niet min liftige wet is bij dia Koningszeers geneezeren in gebruik. Zij fpellen hun lijderen op den mouw, dat haare gebreken zoo lang naa als voor moeten duuren. Des hebben zij tijd. Red zig nu onderwijl de Natuur, dan is haar zegening van kragt. En fterft de lijder voor het ver fchijoen van den bepaalden tijd, wie kan het helpen? het fpijt die bevoorrechte menfchen : zij hadden zekerlijk het kwaad te boovengekoomen, had de dood hun geen paaien geftelt. Dus reutelen die dwaazen. Nog al meer, zij belaften hun lijderen, om wel vaftelijk op de goede uitwerking van haar gekheid te vertrouwen : want zonder vooraf en ftandvaftig geloof ftellen zij haar wonderwerk van geen kragt. Insgelijks verbieden zij hun, van onder den tijd. haarer geneesoefening geen dooden te zien, of in het gczelfchap van bruiden zig te laaten vinden, en meer diergelijke gekheden. Hebben zij nu niet gelooft, of tegen een van haar geboden gezondigd, wel dan is hetgeen wonder! dat zij ook niet geneezen zijn, het is hun eigen fchuld, en dus bij ven deeze bij de meeften, hoe het ook uitvalt, dezelfde wondermannen. Doch wie begaaft met een gezond oordeel kan eenige gunftige gevoelens voor deeze geneeswijze bezitten? Zoude een oneindig en allerverftandigft Opperwezen, onderfteld zijnde het eenige menfchen tot zulke uitvoe. ringen verkooren hadde, (want zeekerlijk dit vermgogen zoude booyennatuwrlijk en goddelijk zijn)
ssijn



a8 GENEES en HEELKUNDIGE
zijn wil en welbehaagen regelen aan diergelijke befchreve dwaasheden 9 Neen. Derhalven het is gekheid, alleen bij de gekken uit gekheid gebooren.
Ik heb eenige ondervindingen aangaande dit wonderwerk moogen erlangen, welke medetedeeien, zekerlijk mijn lezeren niet zal mishaagen.
„ Een kind , zijnde een jongetje van omtrent „ 6. jaaren oud, had verfchülende fiftelagtige ver„ zweeringe op de borft, om welke te geneezen ik „ als Heelmeefler verzogt wierd. Ik opende eenige „ derzelven, welke wel haaft genaazen. Maar nog ,, eene ontdekte zig in het vervolg, met welke ik „ naar de kunft denzelfden weg moert inflaan; „ en alvorens mij dit toeteflaan, waren des-elfs „ ouders geneigd, om eenen tweeden Heelmec;,er „ daarbij te roepen, waar in ik bewilligdeen daar „ toe wierd verkoozen de kundige Heelmeefler „ J. H. Myeraan. Deeze was met mij van „ een zelfde gevoelen. Edog het was den ouderen „ nog niet genoeg; men moeft bij den Hoogleeraar „ B. S. Albinus het laatfte oordeel haaien, het »» weIk volbragc wierd. En zijn Hooggeleerdheid „ bcfloot, gelijk het ook wezentlijk was, deKunfl„ bewerking hoognoodig, en geen uitftel te kun, „ nen lijden. De tijd om zulks te verrigten wierd „ dan beftemt; doch het zij verre zulks volbragt „wierd, het gebrek was Koningszeer geworden, „ wij, wierden bedankt, en de lijder overgegeeven
s, aan



MENGELSTOFFEN. 39
„ aan zoodanig een wonderman, een lompe boer, „ die ik niet geloof dat leezen of fchrijven kon, „ hoewel het komt er niet op aan, naadien men „ voorgeeft deeze lieden hun vermoogen te be„ zitten uit voorrecht van geboorte. Deeze dan „ zegende dien jongeling, en zegende hem zoo lang, tot dat hij gantfch uitgemagerd zijnde, door het overvloedig verlies van vogten, de geeft 9, gaf; daar hij anders door de Konftbewerking „ binnen kort zoude herfteld geweeft hebben." O ! onbezonne en ten uiterfte nadeelige handelwijze!
„ Een ander lijder, een zoontje van een melkboer, was in verfchillende deelen, inzonderheid aan de beenderen der voorarm, en het gewrigt s, van de knie, onderhevig aan kwaadaardige Been„ vreeters. Al het gunt, het welk de Genees„ heer en ik in het werk Helden, was vergeefsch. „ Eindelijk het wierd ook Koningszeer, en dus niet van onze zaak; de zevende zoon moeft zijn , wonderwerk verrigten. Hij volvoerde het, maar „ met wat gevolg ? de jonge wierd van erger tot „ erger, tot dat hij eindelijk genooddwangt was „ op krukken te fpringen, en eenigen tijd daarnaa ?, het leeven bij infchooc: het eenigfte, welk hij „ heeft uitgeregc, beftond in den boer zijn vleesch, „ fpek , en oud bier, braaf verminderd te hebben, „ alzoo hij geduurig bij zijn bezoek , hec welk hij „ daarom wel eens te meer verrigtte, weergadeloos
» ont-



3© GENEES en HEELKUNDIGE
,> onthaald wierd, edoch op het laatlt zou de hooi-
Ü vurk zijn banket geweeft hebben." Nog een 3. ondervinding zal ik tot flot hier bij-
voegen: „ een redelijk bejaarde Vrijlter was met
„ een verouderde , dog niet ongeneeslijke zweer aan den enkel onder mijn behandeling. Ik vor-
H derde wel in de. geneezing, dog langzaam, waarom mijn lijderefiè verdrietig geworden zijnde,-
„ en in denkbeeld van Koningszeer te hebben ge-
„ bragt, mij verliet en elders trooft zogt. Zij liet j, zig door een zeker iemand, befaamd in het ken-
„ nen deezer gebreken, onderzoeken, en dezelve' j, hong zijn zegel aan haar ingeboezemd denk* „ beeld: des moeit zij de zevende zoons geneezing „ ondergaan.. Het gefchiede, maar te vergeefseh, en zij verzogt mijn hulp op nieuws. Ik volgde „ haar verzoek, en genas haar eindelijk." Zoo dat mijn handelwijze als een eerflgeboore zoon verre die van een levende, in dit geval, overtrof;
Zie daar Leezers mijn voorgenoomen taak a'fgefponnem Ik8weet Wel, ik zal weinig üitgeregc hebben in het verbeteren der zeden in deezen. De wereld is te vol opgepropt met vooroordeelen. En' misfchien zal de grootheid en het gezach van den maaker te gering zijn. Het zal den moriaan gewasfen zijn, en ofij en tijd verfpild. Edog geduld, regt ik niets uit, ik heb het nogchans gezegt, en wel tot een bijzonder, en goed
EINDE-



9»
HEELKUNDIGE WAARNEËMïNó
OVER. EEN
BEEN-BEDERVING,
om het gewrigt des elleboogs, eindelijk de oorzaak geworden van het afzetten des arms.
ü^f'emo mortaïium omnibus horis fapit; „ nie„ mand der ftervelingen is ter aller uuren wijs"'. Dat ij der mensch, hoe geleerd, voorzigtig, en oneenzijdig hij is, en in zijn beoordeeling, en in zijn handelingen, het dwaalen onderhevg is, is een waarheid zoo algemeen aangenoomen, dat zij geen bewijs vordert. Een edelmoedig en waarheid beminnend voorwerp fchaamt zig nimmer, om zijn dwaaling te erkennen, edoch hij houd zig ook teffens nooit vernoegd, voor aleer dezelve hem grondig is beweezen. Dan, ik zond 13. September, 1765. deeze navolgende heelkundige waar nee* _ tning, aan de Hollandfcbe maatfehappij der weetenfehappen, mij verbeeldende, dat dezelve, ten



ga GENEËS en HEELKUNDIGS
algemeen nut, een plaats verdiende onder haaf verhandelingen. Edoch gemelde Maatfehappij liet mij, door haar weleds.fecretaris, den wel eerwaarden Heere C. C. H. van der Aa , 23* Oétober, haar van 'c mijne verfchillend gevoelen boodfehapnen: namentlijk, dat kaars oordeels, mijn waarneeming niet zoo veel nieuws of zonderlings inhield, om gevoeglijk onder haar verhandelingen geplaatfl te worden i waarom Ik dezelve terug verzogt, en ook ras bekwam, offchoon ik het wel zoo gevoeglijk en welleevend had gekeurd , dat ik dezelve niet had behoeven te rug te verzoeken, maarzij met de bood' fchap mij te gelijk was bezorgd geweeft: nadien ik der Maatfehappij dezelve om geen ander inzlgf had toegezonden, dan om 'er gebruik van te maaken onder haar verhandelingen, en zij dus geen verder recht daar over bezat. Hier uit volgt nu, dat, indien het gebeurde dvvaaling tot oorzaak heeft, of ik in het toezenden, of de Maatfehappij in het te rug zenden, niet wijs is geweeft. Wat de Maatfehappij aangaat, deeze heeft enkel gezegt, dat zij niet zoo veel nieuws of zonderlings in mijn waameëming vond, om dezelve onder haar verhandelingen te plaat'fen; en wat mij aangaat, ik zal trag-* ten, om (alfchoon ik gedwaald hadde) ten minften te toonen, dat ik niet zonder reeden over mijn Waameeming dus geoordeeld heb, en wijders dezelve liever ter beoordeling aan de gantfche wereld overgeeven , dan met het vonnis der Maatfehappij



MENGELSTOFFEN.
33
pij te vreeden zijn, nadien deeze, zoo min als ik, voor een beflisfend rechter te achten is.
Of het de Maatfehappij fmart, dat zij, door aan mijn verzoek te voldoen, mij niet heeft kannen vermaaken, gelijk haar wel eds. fecretaris mij een compliment maakte, daaromtrent ben ik onverfchillig. En, dat ik haar hun openhartigheid zoude ten goeden duiden , ftrekke tot antwoord: dat zij zekerlijk meerder recht zoude gehad hebben van daar op te vertrouwen , indien zij mij overtuigd had, dat haar oordeel over mijn waarneeming naar waardij geveld was. Wijders, dat de Maatfehappij mij nogthans bedankt voor de eere, door het zenden mijner waarneeming haar aangedaan, dat fchijnt wel fpotten: want acht zij mijn waarneeming niet waardig, dan heeft dezelve, het zij verre van haar vereerd te hebben, haar enkel moeite aangebragt. Evenwel wil het de Maatfehappij zig tot eer reke. nen, het is tot hun dienlt geweeil; edoch ik zal vrij veel van befluic moeten veranderen, indien de Maatfehappij gelegendheid zal verkreigen, om mij over zulks diergelijks weder hun dankbaarheid te betuigen.
Het vonnis der Maatfchppij over mijn waarneeming is mij jeilt niet verwonderlijk voorgekomen: want , toen het der wereld bekend was geworden, dat defraaije waarneeming oyer een flagader-breuk in de gr oo te flagader, door Eduard. Sandifort, M. D. van de Hollandfche Maatfehappij C niet



34 GENEES en HEELKUNDIGE
niet zoo zeldzaam of nuttig gekeurd was, om hunne verhandelingen daar mede te vergrooten, toen, zeg ik, had ik geen voordeeliger lot voor mijn •waarneeming te wagten. Maar nu ter zaak, en eerft mijn waarneeming, zonder eenige de minde verandering, dan mogelijk (naar mijn belle geweeten) eenige verbetering der Taalfouten, der wereld voorgedraagen.
„ i. Oftob. 1763. wierd ik geroepen bij A. „ Noest, een jong gehuwd man, van even ai. „ jaaren oud, onderhevig aan een ettergezwel, „ even beneden den elleboogs-bult, ter grootte van „ een hoendereij, het geen ik aanflonds, volgens „ mijn gewoonte, naar zijn gantfche uitgeflrekheid „ heb geopend. Den volgenden dagh ontdekte ik „ een boezem 3. dwerfche vingeren lang, op en ,, onderwaards het opgefneede ettergezwel zig uit„ (trekkende, welken ik dienzelvden dagh insgelijks „ heb geopend. Daar groeide uit de wond een groo»
te hoeveelheid fpongieus vleefch, het geen ik „ egter gemakkelijk genoeg met drooge bijtmiddelen „ heb overwonnen: en ik heb binnen kort een vlak}> ke en zuivere zweer gemaakt. In den grond „ der zweer ondekte ik naa eenige dagen een „ nauwen boezem, dien ik met het tentijzer ge-
waar wierd naar het gewrigt te loopen, doch „ ik ontdekte geen ontblooting van het been. Uit „ deezen boezem ontlafte zig zomtijds een (lijmerig „ geelagtig vogt, zonder de minlte aanduiding
» van



MENGELSTOFFEN. 35
,9 van bederf, waarom ik meende, dat deeze boezem „ of om of in het gewrigt liep, en dat dit geel „ fllijmerig vogt of was het waare Utswater, of het „ vogt uit de flijmklieren tufichen de banden en „ peezen om de geledingen. Ik heb deeze lekking „ fchielijk genoeg gefluit, en den gemelden boezem „ doen fluiten, door eenige dagen naa den anderen „ intefpuiten een verfterkende , zuiverende, bal„ femagtige infpuiting. Edoch het duurde niet 5, lang: want, de zweer bijnadigtzijnde, ontdek„ te zig op nieuws de voorfchreeve lekking; ,, het gewrigt van den elleboog, het geen wel ee„ nigfints dikker en onbeweeglijker was dannatuur„ lijk,zette zig nu van tijd tot tijd meer uit; wierd „ ftijver en pijnelijker; en onaangezien dit alles be„ gaf zig de Lijder, zijnde een man van geen mid„ delen, tot zijn gewoonen arbeid, herpaffement* „ weeven.
De nieuwe verfcheining der lekking, en de „ toeneemende dikte en onbeweegbaarheid van het „ gewrigt, deeden mij een beenbederving, of ten „ minden der Hts omgaande banden, vreezen, te „ meer omdat de Lijder mij verhaalde,<sto hij, een „ kind zijnde van omtrent 4 jaaren oud, eens „ op den elleboog gevallen had, en dat zedert dien tijd het gewrigt altoos eentgfints dikker en onbè9, weeglijker was gebleeven. Dat een kneuzing 9, Van het beenwezen zomtijds,naa langen tijd, een », aanmerkelijke diepe en wijduitgebreide beenbeC a „ der-



36 GENEES en HEELKUNDIGE
„ derving kan veroorzaaken, is aan den kundiger. „ genoeg bekend 3 en door ontelbaare onder vindin„ gen beveiligd.
„ Het is gemakkelijk te begrijpen, dat in dien „ tijd, wanneer de Lijder zijn gewoonen arbeid „ oefende, 'er niets aanmerkelijks door mij verrigt „ is. Doch het gebrek van dagh tot dagh toenee,, mende, wierd hij eindelijk genoodzaakt , om „ zijnen arbeid te laaten vaaren. De geleding was „ ten minften 6. maal dikker geworden, als na-
tuurlijk, en in't geheel onbeweegbaar; de ver„ dikking fcheen geen plaats te hebben in het been, wezen , maar in de weeke deelen ; en deeze „ ui:zetting , ongelijk, en de drukkende vingers „ veerkragtig wederllreevende, geleek het best „ naar het fponsgezwel der gewrigten, litskwam „ genaamd. Deeze zwelling befloeg het agterlle „ gedeelte des arms, omtrent anderhalve handpalm s, beneden den elleboog, en zoo veel daar boven , „ zig verder uittrekkende onderwaards om het „ elle, en boven waards om het fpeekbeen, alleen„ lijk het voorde gedeelte des arms fcheen natuur., lijk en gezond te zijn.
„ Daar openbaarde zig op nieuws een etterge„ zwel, uitwaards boven den elleboog, hetwelk, „ geopend zijnde , een aanmerkelijke hoeveelheid „ etter, doormengd'met een geel dijmerig vogt, „ en bedorve vlie?jes, ontlade; en ik ontdekte aan-
ftondseenfoszewvan a. handpalmen lang, fchuinsch
„ uit



MENGELSTOFFEN.
3/
„ uit en nederwaards uitgeftrekt, en wel ten min„ ften 2. dwerfche vingeren breed diep. Het gebrek „ wierd bij mij van dat hooge gewigt, dat ik den „ hoogleer aar F. B. A l b i n u s tot hulp verzogt, ,, en waar in zijn wel ed. zeer gaarne bewilligde.
,, 4. April 1764. heb ik in het bijzijn van ge-
meldenboogleeraar deezen boezem geopend: wij „ bevonden het doorgefneedene een zeer uitgefpat,
vezelagtig, en bijna kraakbeenig wezen, en wij „ vulden met droog pluk/el de gemaakte wond >, nauwkeurig en ftijf op, om mogelijk nog andere », boezems te ontdekken.
„ 6. April ontdekten wij een boezem uit het bo. „ ventte van den evengemelden , dwerfch agter, waards om den arra loopende , ter lengte van
4. dwerfche vingeren, en wel bijaa zoo dik van „ zelfftandigheid om door te mijden, dien, wij be,, vonden hebbende , dac het door te fnijdene, „ geen fpiervleefch, maar alleenlijk een ontiard en „ uitgefpat wezen was, 2. dagen daar naa geopend ,, hebben, en de doorgefneedezelfftandigheid even* „ eens bevonden als van den eerftgemelden.
„ 12. April ontdekte zig een boezem in een uit„ gefpat en ontaard wezen, tuflchen het elle- en,, fpeekbeen, van den elleboog agterwaards ter lengte , van 4. dwerfche vingeren nederwaards gaande, „ dien wij den volgenden dagh, in tegenwoordig„ heid van den geneesheer A. van Puebeek^ C 3 „op



38 GENEES en HEELKUNDIGE
opgefnceden hebben , en bijden de onderarms M beenderen onbloot, en met beenbederving aan* „ gedaan bevonden. Van dien tijd af heeft gemelde
Geneesheer met ons deel genomen in de verdere „ behandeling.
„ Nu hadden wij een groote en overal wijd open „ zijnde zweer, doch van het lelijkfte aanzien ten
opzigt der uitgefpatte en ontaarde zelfilandigheid,
die zig overal liet zien, offchoon zij reeds, en „ door het oplhijden der boezems, en door het aan„ houdend gebruik van drooge bijtmiddelen, veel „ verminderd was. Dat uitgefpat en ontaard we* „ zen, welkers hoeveelheid genoeg uic het verklaar„ de is te begrijpen, fcheen te befhan uit verfchei„ de op den ander leggende plaaten, cuflchen de„ welke dagelijks nieuwe boezemjes, hier en daar „ loopende, ontdekt wierden.
„ 24. April ontdekten wij de knokken van het „ elle- en fpeekbeen volkomen los uit haar gele„ ding, en met beenbederving aangedaan. Hoe ,, meer wij door het aanhoudend opvullen, verwijde„ ren, en het weg laaten bijeen van het uitgefpat „ wezen, tot den grond van het gebrek naderden, ,, hoe grooter beenbederving wij en aan het elle„ en fpeekbeen, en aan het onderfte hoofd van het „ opperarmbeen, ook teffens ontdekcen.
„ Een ij der zal zekerlijk toeltemmen, dat wij „ thans groote reden hadden, om tot het afzetten „ des arms te befluken; doch de groote zwakheid
„ des



MENGELSTOFFEN. 39
„ des Lijders, door de pijn en het groot verlies „ van vogten veroorzaakt, en waarom hij dagelijks, „ behalven andere zomtijds te paskoomende genees„ middelen , een kruiderwijn gebruikte uit de „ cortex, peruv. en de rheum , met wittte wijn ,, getrokken, deeden ons]daar van afzien, temeer, „ nadien wij niet alleen vreesden voor een opper„ vlakkige beenbederving, maar voor een waare „ beenvreeter, en mogelijk algemeene kwaadfap„ pigheid des Lijders.
„ Wij bleeven dan bij het zelfde geneezings oog,, merk, namentlijk : om verder de uitgefpatte en „ ontaarde zelfllandigheid te verteeren, bleeven „ wij het van ons altoos gebruikt bijtmiddel uit „ gelijke deelen mercur. praecip. r. en alum. „ ufi. aanwenden, en op het bloot geraakt zijnde, „ en bedorve been, ftrooiden wij de pulv. gumm. „ aloës. Daar bleef ons tot nog toe. een kleine fcha„ duwe van hoop overig, namentlijk: dat moge,, lijk, alfchoon 'er een groot gedeelte van het be* „ dorve been affcheide , de geneezing door een „ weeragtige te zamengroeijing der beenderen, ,, even als in de beenbreuken, nog zoude volgen. „ Maar integendeel alles wierd van erger tot erger; „ en de Lijder wierd zoo kragteloos, dat wij met „ de bijtmiddelen, offchoon van de uiterfte noot„ zakelijkheid , rn.oeft.en ophouden. Wij verbonden het gebrek dan maar dagelijks met droog C 4 -> Pluk-



4o GENEES en HEELKUNDIGE
„ plukfeï, en lieten hem aanhoudend de voor„ fchreeve kruiderwijn gebruiken, beneffens een „ gepafte Leevensmanier onderhouden, verder af„ wagtende wat door den tijd hier van zoude „ worden.
,, Van den eerflen dagh af aan , mag ik wel „ zeggen , dat wij het gebruik der bijtmiddelen „ nalieten, wierd de Lijder beter, en fcheen als te „ herleeven, een nieuw bewijs bij ontelbaare an„ dere, hoe de pijn, of andere geweldige gemoeds„ aandoeningen, de gezondheid beoorloogen, en „ dikwerf onherflelbaar te onderbrengen. Doch „ binnen 8. dagen waren alle de opgefneede boezems „ weer bijna zoo vol met fpongieus vleefch , als ,, van te vooren. Wij fielden den Lijder, ter „ mogelijke behoudeniflè zijns leevens, het afzetten „ des arms voor, waar in hij manmoediglijk toe„ flemde, en. zelfs ons verzogt, van hoe eerder „ hoe liever te volbrengen.
,, Naa hij dan 5. of 6. dagen daartoe bereid was „ met goede voetfelen, en verflerkende en opwek„ kende geneesdranken," heb ik , volgens de fpreuk van Cel sus, dat het beter is een twijfelagtig middel ter toets te [lellen , dan niet? te beproeven, „ op den 3. Juni de Kunfl„ bewerking volbragt, in het bijweezen van den ,, hoogleer aar F. B. Albinus, den geneesheer „ A. van R ie beek, mijn geachte leermeefter
„ G.



MENGELSTOFFEN. 41
„ G. Dicten, en van veele andere Kunftgenoo„ ten. De Lijder heeft de Kunftbewerking met „ een wonderlijk geduld en manmoedigheid uitge„ ftaan; en niets dan het volgende, onder, of naa „ de Kunftbewerking, heb ik aantemerken.
,, Ten 1. om de kortheid van de overtebiijve „ zijnde ftomp , moeft ik de drukfcbroef boven op de Schouder plaatfen. Wij lieten dezelve, „ de eerfte 4. of 5. dagen daar , redelijk ftijf „ toegedraaid, omleggen, door welker drukking, .„ de Lijder buitengewoon mager zijnde, de onder „ axilklier verhard en verzwooren is, en boven op „ de Schouder een oppervlakige Verderving ver, oorzaakt. Welke toevallen, offchoon' door ee„ nige , zekerlijk te onbedagte en te fchielijke „ nieuws vertelders , als overblijffels , of als een „ nieuwe verfcheining van het gebrek, verbreid „ zijnde, egter weder gemakkelijk zijn herfteld „ geworden.
Ten 2. de arm afgezet zijnde, waren de Be„ kleedfelen en Spieren zeer hoog opwaards ge„ krompen , waar door het been veel ontbloot „ wierd, en ver buiten het vleefchuitftak; offchoon „ ik de rondomgaande fneede bij herhalingen volbragt „ had, namentlijk: eerst de huid met een weinig „ van het vleefch doorfneeden hebbende, liet ik het „ afgefneedene opkrimpen en agterwaards haaien, „ volbrengende wijders de verdere omfnijding langs C 5 „ den



42 GENEES en HEELKUNDIGE
„ den boord van het opgekrompene, Egter dit ont» „ bloot en veruitfleekend beeneinde is nader„ hand met zijn eigen Bedekfelen zodanig overdekt „ geworden, dat het gemaakt litteken binnen den „ rand van het beeneinde der /lomp bepaald is, „ zijnde daartoe geen ander middel gebruikt, dan „ het bij ijder verband nauwkeurig nederhaalen, ?, en beveiligen der opgekrompe Bekleedfelen, „ en Spieren.
„ Ten 3. ik heb 2. bloedende Slagaders met „ naald en draad onderfchept en toegebondem „ Onze Lijder was zoo zwak, dat wij het (luiten „ der Bloedfiorting allerzekerll verkoozen, en der,, halven ncch van den thans zoo hoog beroemden „ agaricus, noch van eenige andere middelen om „ het bloeden te (luiten, in dit geval, ondervin„ ding begeerden; te minder,nadien wij geenfints „ bevreefl waren voor de van zommigen gefielde ,, Toevallen, door'het medebeknellen der bij de „ Bloedvaten loopende Zenuw in den omknellenden „ band der onderfchepte Slagaders, omdat de on„ dervinding genoeg getoond heefr, dat de beledi„ ging der Zenuwen , en inzonderheid derzelver „ binding, zelden gewoon is Toevallen van belang „ voorttebrengen , iodien 'er maar een ruime „ wond tegenwoordig is, en de omknellende band „ volkomen knelt. Ik ben van gevoelen, zoo'er
ooit Toevallen bij het onderfcheppen der Slag-
aders,



M ENGELS TOFFEN.
43
,i aders, door het medebeknellen der Zenuw, ver„ oorzaak worden, dat het gefchied, omdat zofff. „ tijds met de naald de zelfstandigheid der Zenüw ,, word doorflooken, en zij dus alleenlijk voor een „ gedeelte word bekneld; waar van de reden ge„ noeg kenbaar is, en om het welk te ver„ meiden het beft is, van, nadien doorgaans de „ Zenuw digt bij de Slagader loopt , in den orü„ trek van het te onderfcheppen zijnde Vat veel „ van de Vleefchzelfltandigheid te bevatten.
„ Wij hebben dan in dit geval het gefielde „ Bloedflempend vermoogen van den agaricus niet „ beproefd, en wat mij aangaat, ik keur, onaange„ zien ik het vereifcht vertrouwen fchenk aan het ,, geen groote mannen zedert een reeks van jaaren „ aangaande den agaricus waargenoomen , en „ verbreid hebben , egter het onderfchepppen bij „ het afzetten der Ledemaaten den voorrang tever„ dienen: want, behalven dat, door het onder„ fcheppen, de Bloedflorting volflrekt zeker word , gefluit, en het minfl op nieuws te voorfchijtt „ komt, heeft men bij het afzetten der Ledenm„ ten, of bij andere Bloedflortingen uit volkoome af„ gefneede Vaten , geen voordeel te wagten van „ het geen, het welk bijzonderlijk den agaricus „ boven andere bloedftempetide middelen zoudé „ doen uitmunten, namentlijk: dat dezelve, door het „ zamentrekkend vermoogen de Wonde in het Vaï
,> als



44 GENEES en HEELKUNDIGE
„ ah 't waare zoude doen t'zamenrimpelen; door „ het wijeagtige des Bloeds in zijn fponsagcige „ zelfllundigheid intezuigen , flerk zoude aan ,, kleeven; en dat, doende het Bloed in het ge„ kwecft Vat niet Mollen, ten minflen niet in die „ hoegrootheid als bij het onderfcheppen, en het „ gebruik van andere bhedftempende middelen, 'er „ eenen vrijen omloop der vogten zoude behou„ den blijven naar verder afgelege deelen.
„ Éindelijk alles, zoo ten aanzien der geflelte„ niflèn des Lijders, als der wonde, fchikte zig „ buitengemeen wel. Aan een ijder, die hem „ met ons dagelijks kwam bezoeken, waren zijn „ fchielijk aangroeiende kragten tot een wonder;
hij at en dronk fmaakelijk; fliep geregeld; en „ klaagde van geen pijn, dan eenige dagen naa de „ Kunflbewerking fchreeuwde Lij fomtijds uit de „ pijn, die hij meende te gevoelen in den elleboog, „ en in de vingers des afgezetten arms, een ver„ fchijnfel, dat meer verwondering baart, dan dat „ 'er een duidelijke reden van word begreepen. „ l!. Junij hebben wij voor de eerfie maal de „ wonde verbonden , wanneer wij den gantfehen ,, Töeflel reeds door Verettering los bevonden; het „ been n irder ontbloot; en de wond eenen goe„ den Etter verfchsfrende. Wij zijn voortgegaan „ met zelden en eenvoudig te verbinden, nament,, lijk om de 5. of 6. dagen, alleenlijk aanwendende
„ droog



MENGELSTOFFEN.
45
„ droog plukfel, behalven op het laad, wanneer „ wij, om het te fterk uitgroejend vleefch , ge„ noodzaakc waren drooge bijtmiddelen te gebrui„ ken. Onder de gantfche geneezing heeft hij „ inwendig niet anders gebruikt, dan aanftonds naa „ de Kundbewerking een ruftdrank, en behalven „ zomtijds een zagt afgang verwekkend middel, en „ een goede Leevensmanier, de voorfchreeve krui„ derwijn : en zonder eenige dan noodzakelijke „ Koorts, of andere, dan de bovengemelde Toe„ vallen , of dat wij eenige affcheiding van het „ been zijn gewaar geworden, is hij tot verwon„ dering, en buiten verwagting vanveelen, 4.maan„ den naa de Kundbewerking volkoomen herdeld „ geweed, leevende tot nog toe in een volle ge. „ zondheid.
De zeer geleerde en nauwkeurige Ontleeder, , de hoogleer aar F. 13. Albinus, deed ons de eer, om den zelfden namiddagh , wanneer de , Kundbewerking des morgens gefchied was, \, den afgezetten arm te ontleeden. Al het fpier , vleefch, behalven binnens arms, het welk na„ tuurlijk en gezond was, bevond men veranderd „ in een wit, vezelagtig, en zeer te zamen gepakt „ wezen , gelijk aan het zoogenaamd uiérboort „ der koejen ; de kapswijze band deezer gele„ ding;, beneffers de kraakbee.«deren, waren ten „■ eenmaal verteerd, er^ dus het gewrigt gantfeh
» los;



46 GENEES en HEELKUNDIGE
«, los; en de bovenfte gedeeltens van het elle- en* „ Jpeekbeen, mee het onderfte eind van het opper„ armbeen, waren rondom aangedaan met beenbe,, derving, en zoo week geworden, dat zij, in„ zonderheid het ellebeen, voor het drukken van ,, de vingers wijkten. Naderhand heeft mij boven „ gemelde hoogleeraar nog de eer gedaan, om de „ fchoongemaakte en gedroogde beenderen te laa* s, ten zien, zijnde, zoo wel het opperarmbeen „ van onderen, als de onderaimsbeenderen van bo„ ven, in haar gantfche omtrek ter dikte bijna van „ twee linien door het bederf doorgaat als een „ fpons geworden. Uit welk verhaalde dan genoeg,, zaam blijkt de onmogelijkheid van het behouden ,, des arms. En zoo 'er iemand mogt oordeelen, „ dat de Kundbewerking eerder moeftgefchiedzijn, dien ftrekke tot antwoord: dat wij, (iellende meerder roem in het behouden der deelen, dan om dezelve met de franfehen kun/lig wegteneemen, cerjl alles hebben willen beproeven , eer wij tot het uiterfte kwamen; en nimmer het wegneemen van een zoo nootzakelijk deel te laat is , wanneer de lijder behouden blijft.
Zie daar Leezers mijn waarneming, zoo als ik dezelve aan de Hollandfche Maatfehappij der weetenfehappen heb toegezonden, medegedeeld. Hetg<?« val in de zei ve vervat heeft; de hoogleer aar F. B. A lbinus, de Geneesheer van Riebeek, en
mij



MENGELSTOFFEN. 47
mij, eenen geruimen tijd naa den anderen, om deszelfs zwaarwigdgheid, geen geringe moeite verfchafc, en wij hebben, het gebrek voor aanmerkelijk aanziende , uit enkele liefde tot de kunlt, en zonder de minfte bedoeling op winfl, den laft vrijwillig op ons genoomen; dagelijks betuigden onze Konflgenooten, welke verzogten om 'er getuigen van te zijn, ons hun verwondering over de zwaarwigdgheid van het gebrek, waar onder inzonderheid mijn hooggeachte leermeester G. D1 c t e n uitmuntte ; de beroemde hoogleer aar F. 13. Aluin us nam de moeite op zig, om,naa het afzetten des arms, in tegenwoordigheid van een aanzienlijk gezelfchap Genees-en Heelkundigen, het gebrek door de Ontleedkunft te onderzoeken, wanneer het nog meerder de verwondering van een ijder der aanfehouweren weg droeg; nogthans de befchrijving daar van behaagt de Hollandfche Maatfehappij der weeten. fchappen niet zoo, om dezelve onder haareverhandelingen te plaatfen, zy erkent dezelve daar toe niet nieuws of zonderlings genoeg bevattende: wel ik zou waarlijk, indien ik haar verhandelingen nimmer geleezen had, een ongewoon nieuws en zonderlings in dezelve verwagten, doch zoo aanitonds zullen wij 'er eenige ter toets brengen.
Mijn waarneeming dan bevat , naar het oordeel der Maatfehappij, niet zoo veel nieuws of zonderlings, om onder baar verhandelingen geplaaft te
wor



48 GENEES en HEELKUNDIGE
worden: nogthans een zoo groote beenbederving t zoo langzaam voortgebragt, en gepaard met een zodanige uhjpatting en ontaarding der weeke deelen, is, mijns oordeels, zoo algemeen niet, of zij verdiend wel opmerking. De behandeling en voorzegging, geloof ik niet, dat de Maatfchappy zal laaken: ik vertrouw, dat dezelve aan de jongeHeelmeeders ter bake kunnen drekken in zoortgelijke gevallen; ten welken einde alle waarneemingen, en befchrijvingen van zwaare en zeldzaame gevallen , van oude tijden herwaards, en door de grootde lichten der Heelkond, zijn ingerigt. En , de eenvoudige behandeling der wonde naa de Kundbewerking, en de daarop volgende gelukkige geneezing, zelfs zonder de minde affcbeiding van been' zelfftandigheid, en met agterblijving van een zoo klein litteken, zijn zoo algemeen niet, of zij had. den (mijns bedunkens) wel bij de Maatfehappij voor nieuws kunnen doorgaan; inzonderheid, indien ik haar overtuig, dat, zoo zij niets, dan bepaaldelijk iets nieuws, haar verhandelingen waardig keurt, zij nogthans veel onder dezelve geplaad heeft, dat niet aan haar geëifchte voldoet.
Daar zijn zekerlijk meer waarneemingen van groote beenbedervingen, uhjpatting, en ontaarding der deelen; men vind meer voorbeelden van gelukkig afgezette Ledemaaten; ja zoo veel, dat ik met dezelve optenoemen, mijn Leezers zoude verdrieten ; doch een ijder geval heeft zijn bezonder-
he-



MENGELSTOFFEN.
49
heden ; en door het aantekenen, en getrouwelijk mededeelen van zwaare of zeldzaam voorvallende zaaken, zoo in de Ontleed- Genees-sis Heelkunde, zijn inzonderheid die 3. weecenfehappen tot die hoogte geklommen, welke zij thans bereiken : ■ ook om die reden, gelijk zeer wel de Heer E du art Sandifort, in zijn voorreden over de flagaderbreuk aanmerkt, zijn de werken van den grooten Hippocrates naa zoo veel Eeuwen nog in dezelve achting , ja zoo, dat zijn oordeelvellingen, op ondervinding {leunende, tot nog toe als God» fpraaken worden gehouden, daar integendeel de wer> ken dier geenen, welke enkel op bnderftellingen gebouwd hebben ,wel ras der vergeteldheid zijn overgeleverd.
Met zij verreik der Maatfehappij mijn tvaarmewingheb aangebooden als iets nieuws, neen, ik heb haar dezelve toegezonden tot een voorbeeld van een zwaarwjgtig geval, en dat niet dagelijks voorkomt, waar aan al wat de Kunfl vermag, en zij een braaf Genees en Heelmeefler afeifcht, is te werk gefield. Ik meende, dat de Maatfehappij de beschrijving van een zoo zwaar geval, om het welk eindelijk de afzetting des arms noodzaaWijk wierd, en ook volbragt is, niet zoude mishaagenj re minder, na* dien zij tot nog toe onder haar verhandelingen d »ar geen voorbeeld van heefr. En waai lijk het wegKeemen van groote Ledemaaten, beneffens he: doen D van



5o GENEES en HEELKUNDGIE
van andere zwaare Kunttbewerkingen , zijn in ons Vaderland, het zij verre van algemeen te zijn, bijna buiten gebruik: want de lafheid en van den Lijder, en van den 1Ieelmeefter, yerkieft al veeltijds liever een zoogenaamde zagte dood, of een langduurige kwijning, dan tot desze te befluiten; ja zelfs is het niet ongemeen, dat die geenen , welke gemelde Kunltbewerkingen niet durven doen, 'er de Lijders van doen affchrikken, om dus onrechtmaatig heur achting, onaangezien tot nadeel der elendigen, te bewaaren. Doch laaten wij nu ten voorgeltelden toets koomen.
In het i. Deel p. 04. van de Hollandfche Maatfehappij der weetenfehappen vind men een zonderlittge geneezing van een jongeling, bij wien, door een molenwiek, 6. loot van de Herfenen uit bet hoofdwaren gefaagen, medegedeeld door J. H. Schutte, M. D. Een fraaije en leezenswaarde waarneeming; edoch het geval9 endeszelfs geneezing, is, naar des Schrijvers eigen bekentenis, in zijn aanmerkingen over dit ongewoon geval, p. 104. niet nieuw, nadien hij verfcheide zoortgelijke gevallen, en zelfs veel zwaarder, uit andere fchrijvers, en van vroeger tijden, daar terplaatfe, aanhaal'. En wat aangaat zijn redeneeringen, en vooruitzigten, onder de behandeling, deeze, beneffens zijn gevolgtrekkingen uit het gebeurde, zal de Schrijver zelve niet onderzeilen, zoo ongemeen te
zijn



MENGELSTOFFEN. 51
zijn om andere Genees- en Iïcelmcefters tot een wonder en voorbeeld te (Trekken,' dan in zoo verre hij 'er mede bedoelt het algemeen nut van fraaije waar» neemingen.
In het 2. Deel p. 467. een waarneeming wegens de geneezing van een patiënt, met een kogel door de borft en long gejrcbooten9 door Piet er Sann 1 e. Een waarneeming , die ik met vermaak geleezen heb, en waar in des Schrijvers geleerdheid uitblinkt j edoch ik verwagt niet, dat de Shrijvef het voor nieuws opgeeft, anders zoude ik hem zenden naar és Mem. de lAcad. roijal. de Chir. torn. 2. pc 158. en p. 215. bijScHULTETus, laa/ledruk, uitgegeven door G. Dicten 2. deel. p. 930. waarn. XLIII.
In de berigtcn van het 3. Deel p. 610. eett waameemingomtrent de Milt en Nier klieren ,doof Servaas van deCoppello. In deeze waar» neeming is zekerlijk een voorbeeld te vinden van gewaande toverij, en bewijzen van de allerdoemelijkfte bijgeloovigbeid ; doch wilde ik zoortgelijken in het daglicht (tellen , dan zoude ik een bekwaam Boekdeel 'er mede kunnen opfchikken. En was aangaat de gevonde ontaarding der Ingewanden in dit aan het buikwater geltorve Kind , zal zekerlijk de Schrijver wel willen toefremmen, zoo zeldzaam niet te zijn, om voor nieuws te kunnen doorgaan: want, in een aan de waterzugt ge florvene bet darmnet verrot te vinden; de lever van D a coü-



52 GENEES en HEELKUNDIGE
couleur veranderd, en de galblaas buitengewoon vol met zwarte gal; de milt dan eens groot, dan klein en kraakbenig bard; het darmfcbeel met verpoppingen; en de nieren ongelijk in grootte en plaats; enz. allen deeze zullen bij ijmand, die waar neemingen geleezen heeft, mijns oordeels, tot geen wonder zijn.
In het 5- Deel. p. 424. een in V geheel van buiten gefloote vagina, geopend en geneezen door Pieter Sannie. Een leerzaamewaarneeming, edoch ik oordeel de Schrijver te geleerd te zijn om het geval van een gefloote vagina voor nieuws te verkoopen, of het daar bij waargenoomene zoo zonderling te fchatten, dat het de Maatfehappij . ten voorbeeld zoude kunnen neemen, om de haar toegezonde waarnemingen daar aan te toetsen. Die de moeke wil doen om den grooten waarneemer HilüAnus opteflaan, zal in bet 3. Deel. waarn. LX. p 315. en waarn. LXI p. 316. volkomen overtuigd worden, dat die groote Man 'er al van geweeten heeft.
In het 7. Deel. 1. ft uk p. 118. een ontleeding eener dubbelde Hefchbreuk , door Foulus de Wind. Al het gevondene zal de Schrijver zekerlijk meer ter beveiliging van reeds bekende zaaken, dan voor nieuws , aangetekend hebben. Nog de waarneemingen f. 124. over een geflikte navelbreuk ,enp. 129. over een gefneede netbreuk, door
den-



MENGELSTOFFEN.
53
denzelven Schrijver; deeze, offchoon bet algemeen nuttig, en wel rijkelijk het daglicht waardig, ben ik verzekerd, dat de Scbrijver9i0ep hij geweeten had, dat de Maatfehappij niets als nieuws begeer■ de, ook.zoude teruggehouden hebben.
In het 8. Deel. 2. fiök.p, soö eenige gevallen eener twede (hefmetting der kinderziekte, langs den natuurlijken weg van hefmetting door S e r> vaas van de Coppello. Wie kan begrijpen, dat de Maatfehappij nieuws en wonder vind in een tweede hefmetting der kinderziekte ? een waarheid, daar de oude belïemoeders haar ten overvloeden van zouden kunnen overtuigen : ik zelfs zoude, met nog twee waarneemingen dies aangaande, des Schrijvers opgegeeve gevallen hebben kunnen vermeerderen, namentlijk een aan mij zelfs gebeurd, en een aan den geneesheer, welk met mij aan den Lijder, wien onze bovengemelde waarneemingbetreft, zijn vlijt-heeft aangewend; ja, ik geloof, dar, wilde men der Maatfehappij alle de ondervindigen dies aangaande oo:n tjekoomen, zij van dezelve een veel grooter Boekdeel, dan zij tot nog toe heeft u'tgegeven , zoude kunnen zamenüellen.
Zie daar eenige gevallen uic de verhandelingen der Maatfehappij aangehaald, ter betodging, dat, zoo zij niets, dan nieuws,, waardig keurt om onder haar verhandelingen geplaatfl: te worden , zij rneer dan eens heeft misgetafl. Ik zoude zekerlijk D 3 den-



§4 GENEES en HEELKUNDIGE
den toets grooter kunnen maaken ; ja ik verbeelde mij in flaat te zijn, om de Maatfehappij te betoogen,dat dh minfte van haar genees-cn heelkundige verhandelingen nieuws zijn : ja wie zal ook niet toeftemmer., dat 'er wein'g nieuws betreffende genees en heelkundige waarneemingen meer te vinden is ?. Ik zoude ook van eenige zaaken, dèr Maatfehappij bepaald voor nieuws toegezonden, en door haar aangenoomen,en gemeen gemaakt, de waardij kunnen onderzoeken; doch ik acht het genotg9te zijn, en voorde reft is het mij onver* fchillig.
Dan, mij verbeeldende getoond te hebben, dat de reden der Maatfehappij, ter verontwaardiging mijner waarneeming, als geen nieuws of zonder* lings genoeg bevattende, onbefland is; en te groot achtende de bekwaamheid der gefielde beoordechrs over de toegezonde verhandelingen tot deeze beroemde Maatfehappij', dan dat zij zig van dwaaling zouden laaten befchuldigen ; word ik als van zelfs gebragt tot het denkbeeld van een andere oorzaak, namentlijk: dat mogelijk gemelde Maatfehappij de toegezonde {lukken niet beoordeelt naar de waarde , maar, naar de perfoonen, welker vrugten zij zijn, doch dan zoude het mij fmarten , dat ik niet alvorens geweeten had ,* van wat rang of ftaat men Hioeft zijn , of welke vrienden men nodig had, om haar te kunnen behaagen,
Eg-



MENGELSTOFFEN. 55
Egter behaagt mijn perfoon de Maatfehappij niet, ik ben 'er onverfchilligonder. Ondertuflchen trooft ik mij met den geleerden Heer Eduard Sandifort, dat, heeft mijn waarneeming de Maatfehappij niet behaagt, zij nogthans het geluk heeft om de goedkeuring weg te draagen van Mannen, welker geleerdheid en roem niet minder, dan die der Maatfehappij', bij de gantfche wereld zullen geacht worden.
Of mogelijk heeft mijn waarneeming de Maathhappij te eenvoudig en te min uitgebreid ge weeft, waaf in ik haar, indien ik het geweeten had, gemakkelijk kon vernoegd hebben. Egter ik ben van oordeel, dat de getrouwfte Waarneemers zig altoos meer be vlij tigd hebben, om eenvoudig aantetekenen wat zij gezien of ondervonden hadden, dan om het waargenoomene met veele fijne redenkavelingen, en zomtijds met oneindige gevolgtrekkingen, (welke verfieringen al veeltijds van anderen ontleend worden), optefieren. 't Is mij ook genoeg bekend, dat op die wijze zaaken van weinig belang , door haar optooifel, dik wils bij gemeene verftanden als wonderen worden aangezien. Doch het zij dan hoe het zij, wat voorflellingen zig de Maatfehappij heeft voorgefteld , ter al of niet goedkeuring der toegezonde frakken, het zoude niet als billijk genaamd worden, dat.zij dezelve had bekend gemaakt: dan zoude men zig zomtijds wel over het zonderling D 4 be-



5^ GENEES en-HEELKUNDIGE
grip der Maatfehappij kunnen verwonderen, doch men had geen reden, om, indien wij met aan heur voorfebriften en geëifchte voldeed , ons te belgen.
Eindelijk ik begrijp ligtelijk, dat, fchoon ik 'uit naam der Maatfehappij, door haar wel. eds. fecretaris, den wel eerwaarden Heere C. C. H. van der Aa, het vonnis over mijn waarneeming onrfangen heb, en dus naar rechten het acht als van haar gtfehied te zijn, dat, zeg ik , nogthans zij maar re werk gaat naar het gegéeve oordeel van een ot 'meer bij haar aangebelde en vertrouwde nazienders der toegezonde verhandelingen:, weshaïven ik wenfehte zoo gelukkig te zijn, om dien of deeze te kennen ,• dan zoude ik hoopen, dat haar febrander oordeel mij door den tijd niet zoude weigeren te betoogen, (in de plaats van het mij enkel gezegt te hebben), dat mijn toegezonde tvaarneeming riet zoo veel nieuws of zonderlings inhield, om onder de verhandelingen der Maatfehappij geplaatlï. te worden , want nog eem:nemo vwtallum omnibus hor is fapit ; ik heb beflooten naar mijn oordeel , en reden gegeeven waarom dus. Heb ik nu mis, dan heb ik gedwaalt. Doch, te vonnifien, zonder reden te geven , is gemakke- v lijk. En te twiiten tegen een onbekend tegenftreever, geen gelijke kans. Evenwel ik zoude wel met eenige waarfchijnelijkheid kunnen giiïèn aan wien óe Maatfehappij het nazien, en beoordeelen der beel,
kun-



MENGELSTOFFEN. 57
kundige verhandelingen heeft toevertrouwd; doch, dewijl men door te gillen,zomtijds te grof kan mistaffen, keur ik het beter van mij daaromtrent te bepaalen. En dus, in verwagdng, dat de Maatfehappij mijn openhartigheid aangaande het tuflehen ons voorgevallene zal ten goeden duiden, en met toewenfehing, dat de Maatfehappij , agtervolgens haar verlangen, van alomme met zoo veel nieuws en zonderlings zal opgehoopt worden, dat zij, door het gemeen te maaken, voortaande toejuiching der gantfehe wereld, als alleen nieuws en zonderlings verbreidende, zal waardig worden, ftel ik het
EINDE.



TOETSSTEEN
DER
HEELMEESTERS,
O F
OORDEELKUNDIG ONDERZOEK,
in hoe verre een Heelmeefler eigent lijk een zagte of harde Meefter word genaamd, enz. enz. enz%
HIPPOCRATES de prins, de vader der Geneesartfen zege in zijn gulde fpreuken, tot nog tos bij de gehetle Geneeskundige wereld als godfpraaken geacht, tv at de geneesmiddelen niet geneezen, geneeft het mes; wat het het mes niet geneefi,genetft het vuur; en wat het vuur niet geneeft , is ongeneeflijk. Dit vonnis, voor veele ELtiwen, door dien ervaaren Arts uitgefprooken, moet niet verftaan worden, alsftf men om te geneezen on^erfchülig of geneesmiddelen, of het mes, of het vuur kofl gebruiken; neen die wijze vader beperkt daar door de uitgeftrektheid der Geneeskomt: het is alsof hij zegt, zie daar geneesartfen zijn uw wapenen om de ziektens mede te beêorltogen. Zommige zult gij aantreffen die voor het aanwenden van geneesmiddelen wijken. Andere zullen het mes yereifeben; en andere weder het vuur. En eindelijk, zijn er, die alle deeze watt'



GENEES en HEEKUNDIGE 59
penen weder ft aan, dan is bet ten einde met uwe Kunfl. Egter ztjt moedig , en waagt eerft alles, eer gij-het verkoren acht. Indien het nu waar is, C gelijk ik in deeze korte verhandeling overvloedig genoeg zal bewijzen), dat er veele ziektens voorkoomen, welke het fchielijkft, het gemaklijkft, en het veiligfi:, en weder veele andere, welke volftrekt op geen andere manier, dan door het mes, of het vuur, kunnen geneezen worden; hoe kan er dan wijzer , voorzigtiger, en medogender regel, dan die van HIPPOCRATES, aan de Genees emHeclartfen worden voorgefchreeven.
Dan, noch wijzer , voorzigtiger , noch medogender regel is er, en voor den Htelmeelter, en voor den Lijder , dan een ijdere ziekte met haar eigen wapenen te tavegten. Des Heelmeefters pligt is te geneezen, en des Lijders zig te laaten geneezen Een Heelmeelier moet, en kan niet anders geneezen, dan met die middelen, welke de Kunlt hem opgeeft. Des zijn wijsheid, voorzigcigheid , mededogen , of een zagte Meefterte zijn, heiraat niet in zig te ontdoen van het mes, en het vuur, of, is het nie't uit onkunde (gelijk veel gebeurt) uit lafheid, pluimftrijkerij, en verdoemelijke gewinluft , zig naar des Lijders zinnelijkheid te onderfchikken. Een gefronfi. voorhoofd, gemaakte taal en gebaarden, maaken geen w>js Heelmeefter. Handeloosheid en lang werk maaken
is



6o GENEES en HEELKUNDIGE
is geen voörzigtigheid. En bij wien het menfchen dierbaar leeven en gezondheid te waagen, of te verwaarloozen, geen deugd is, zal ook het verzuim van ftaal en vuur, of fchoon uic vrees voor de pijn, in gevallen daar men door te verzuimen te veel waagt, en veel minder daar niets dan ftaal en vuur overfchieten , geen mededogen kunnen genaamd worden.
Egter de Hollandlche wereld heeft niets gemeender dan een Heelmeefter, die het mes en het vuur gebruikt, wreed te noemen. Al geneeft hij, al red hij zommigen uic de klauwen des doods, ö hij heeft het door het mes gedaan. Hij is wel een goed Meefter, maar ik fchrik, wat is hij hard! of bij fnijd of kerft, hoe weinig is hij er van aangedaan! wat verbind hij fchielijk! enz. Dat is de dagelijkfche taal; zoo het daar nog bij blijft, en hij niec mee den naam van beul word gebrandmerkt. Maar, (dus gaat het onverftand voort) , N. N. dat is een Man, wat is hij vriendelijk! beleefd! en infchikkelijk! Hoe weet hij bij ijder zijn bof te maaken ! Hoe voorover en op zij hangt zijn hoofd zoo vol opgepropt mee verlland en zorg over zijn toevertrouwde Lijder.'! Hbe bedaard en ftaatig is zijn gang! Hoe lieftaalig kan hij met de vrouwtjes omgaan, en zelfs over de luiermand kaakelen! O dat is een Man! Wat verbind hij zagt! Hoe voorzigtig neemt hij draad voor draad van het plukfel uit de
wond



MENGELSTOFFEN.
6l
wond weg! Hoe zagt, en hoe langzaam vuld hij de woud of zweer op! Hoe fpaarzaam is hij in het gebruik van bijtende middelen ! Hij gebruikt niet als verzagtende zalven. Hij is een rechte Samaritaan, die niet als olij en wijn in de wonden giet. Hoe teder voegt hij de pleiters aan! Hoe los voegt hij naa? jjders gemak de zwagtëls om! Hoe weinig bedient hij zig van het mes! En hoe bereidwillig is hij aanftonds, om op verzoek zijner lijders 'er van alteftaan. O dat is een Man!: dat is recht een zagte. Meefter. Al zagt Kakelaar.... 'c zou zoo zijn, hij was een wijze , vriendelijke, zagte Meefter, enz., als hij maar geneesde. Maar N. N. heeft een ongeneeslijke Pijpzweer, omdat zij in den beginnen niet gefueeden is. N. N. kwijnt aan een wegëetenden Kanker, omdat men te laat heeft gedigt om denzelven re ontwortelen. Bij N. N. is de Zweer met Beenbederf, door zagte middelen aantevoegen, geen ruimte te bezorgen door bijtende middelen, ftijf optevullen, -of het mes,enz., naar de bijzondere omftandigheden vereifchen , van erger tot erger, en de ge. eezing daar van veel Jangduuviger geworden , en teffens nu niet dan met veel meer bijten en fnijden, en nog maar rauwlijks te verkrijgen. N. N. is in zijn lente dagen, tot droefheid van zijn gefl.igr, door een' beknelde Breuk uit den tijd gerukt , omdat de br-mkfnij.'ing verzuimd is. Riet dit nu zagt zijn, als men om een weinig pijn - * en



6<x GENEES en HEELKUNDIGE
en ongemak te vermeiden, den Lijder voor altoos ongelukkig maakt, of ten minften in'c geval brengt, om naderhand niet, dan met veel meerder pijn en moeite, te kunnen geneezen worden? En is dat mededogendheid, als men, om een pijnelijke Kundbewerking te ontgaan, (ftelt haar zoo pijnelijke als gij gelieft), des menfchen dierbaar leeven, hem van den algoeddoenden Schepper ter leen gegeeven, en bevoolen op alle mogelijke wijzen te bewaaren, zoo gemakkelijk aan de dood ten prooij geeft? Kunnen vriendelijke woOrden, ijdele grapjes, en laage, en verderfelijke infchikkelijkheden vergoeden de verloore gezondheid, en het leeven? Ja, ja, N. N. is evenwel een zagte Meefter, hij is te teder om te fnij ien of te branden, doch niet om zijn Evenmenfch voor altoos ongelukkig te doen leeven, of te vroegtijdig te doen fterven. O verftandelooze Lijders, of wie gij zijt, die dus redeneert. Ik noem een zoodanig Heelmeefter recht wreed, onmedogend , een beul, en toegelaate moordenaar; en ongelukkig hij, die tegen zijn beter weeten aan dus te werk gaat: want zijn ongelukkig gemaakten , of ontzielden zullen , in de oneindige Eeuwigheid, wraak over hem roepen.
Maar zagt.... mij dunkt ik hoor mij, door zommige naukeurige onderzoekers, verfcheide vraagen voorftellen; en wel de navolgende. Ten i. of een heelmeefler niet verpligt is den gemakkelijk-



MENGELSTOFFEN.
63
lijk(l en weg inteftaan, en das de zagte geneesmiddelen voor bet wreede ftaal en vuur te verkiezen ? Ten 2. of het ftaal en vuur niet gevaarlijk is? Ten 3. of deeze geweldige middelen niet al veel aan een twijfelagtige, en onzekere uitksmft onder* hevig zijn1? Ten 4. of een Heelmeefler, om vjel te geneezen, juift ruw en onbezonnen in zijn be. handeling moet zijn? En eindelijk ten 5. of'vriendelijk , beleefd' ,infchikkelijk, en praat zaam te zijn in een Heelmeefler, nadeelig is aan de zieken ? Ik zal ijder deezer vraagen naar mijn befte begrip voldoenend tragten te beantwoorden; waar uic teffens de waare eigenfchappen van een wijs, voorzigtig, medogend, en zagt Heelmeefter, zonneklaar zullen blijken.
Wac de eerfte Vraag belangt; een Heelmeefler is verpligt den zagften weg in ce flaan, indien hij er zijn oogmerk mede kan bereiken. Noch bijtenden middelen , noch ftaal, noch vuur.moec hij gebruiken , indien hij met zagte heelmiddelen zoo fpoedig, en wiskundig kan te regt koomen. Die betwift ons ook niet (gelijk wij reeds verklaard hebben ) de Spreuk van Hl PP OCR ATE S. Doch als men bewuft is, dac 'er voor deeze of geene Ziekte niet dan geweldiger middelen overfchieten, dan is het uitftellen, en het verzuim derzelver wreedheid.
Egter, gelijk in alle zaaken, zoo zijn er ook in de Heelkonft uitzonderingen. Ik wil hier mede
ver.



64 GENEES e.n HEELKUNDIGE
lilaaren , dat de wetten der Heelkonft niet zoo bepaald zijn, ol zij dulden overtreedingen. Onaangezien in veele gevallen het mes wel het Ipoedigft, en ook het gemakkelijkft zoude geneezen, kan het door een laugduuriger weg, door geneesmiddelen, zomtijds ook verkreegen worden. . Indien zommige Lijders r.u uit vrees voor het mes het laatfte verkiezen, dan ftrijd het niet tegen de wettender Heelkonft, om haar daar in te bewilligen. Doch heel anders is het, als het verzuim van het mes haar ongelukkig maakt, en zomtijds van het leeven berooft. Dan moet een braaf Heelmeefter alles in het werk Hellen, om zijn Lijder van de noodzaaklijkheid te overtuigen ; en denzelven , hertnekkig en onovertuigd blijvende , liever verlaaten, dan hem in het bewerken van zijn eigen ongeluk, of in het begaan van zijn zelfs moord, ftijven, en helpen.
Doch hoe gaat zomtijds die overtuging wegens de noodzaaklijkheid van het mes, of van eenige pijnelijke Kuntlbewerking, door den Heelmeefter aan den Lijder? De Lijder is bang voor pijn, het het geen natuurlijk is; en de de Heelmeefter bevreeft om de Kuntibewerking te verrigten, niet zoo zee uit medogen , als wel uic onkunde, en hij iszomrijds te gelu1 kig, ichoon onverdiend, in eenen goeden naam geraakt, om zig te vernederen, dat hij 'er een ander toe verzoekt. Hij ftelt wel de Lijder het noodzaaklijke voor, maar do^d 'er hem tt flens van affchrikken; en hier mede vleid hij zig
vol-



MENGEL STO FF E N. 65
voldaan te hebben en acht zig' vrij van fchuld. Ja de hoogmoed gaat zomtijds nog verder: men maakt geen zwaarigheid om de Kunitbewerking, van andere kundigeren aangeraaden , en den Lijder daar reeds toe overgehaald,afteraaden,en een gemakkelijker en zagter geneezing te belooven; terwijl men hier door maar alleen onze eer, en goeden naam, ten koste van des Lijders gezondheid, en dikwerf van het leeven, tragt te bewaaren. Wiens geweeten, indien het niet ten eenemsal onberoerlijk is,., moet voor zulk een handeling niet beeven ? En hoe fchelmfch wreed , en flrafwaardig is zodanig een, welk, om een langduuriger geneezing te maaken, en dus meer geld te winnen, de Kuuftbewerking uitltelt,en verzuimt?: ja zomtijds met gevaar, en tot groot on. geluk des Lijders. En zulke weetnieten, of oneerlijke wreedaarts zijn het, die wel het meelt haar Medekonitgenooten beladeren; die het waarneemen van hun pligt verkeerd uitduiden; en dus den elendigen misleiden.
Om een Lijder tot de een of ander pijnelijke en zwaare Kunllbewerking te doen befluiten is zomtijds veel van nooden, en geen wonder! de Lijder is eendeels bevreeft voor pijn, en aannaderend gevaar; en anderdeels zijn aanftaande ongeluk, of gewiffè dood , door het verzuimen dtr Kunitbewerking, moet hij alleen meerendeels op gezach gelooveo. Dan, daar zijn drangreeden noodzaakeiijk, om hem E te



66 GENEES en HEELKUNDIGE
doen befiuicen, inzonderheid, indien het gebrek, waar voor de Kundbewerking nodig word geacht, hem in het tegenwoordige geen zwaare pijn, ongemak of gevaar, doen gewaar worden Hier is het des Heelmeefters pligt, om met vriendelijkheid, aanhoudende verzekering van noodzaakelijkheid, opbeuring en moedgeeving , den Lijder voorin* teneemen ; en inzonderheid hem zelfs te doen begrijpen, (gelijk het ook ontegenfpreekelijk is), dat het niet alleen in hem te prijzen is om toeteftem. men, maar zelfs een wet: want is een ijder mensch verpligt om zijn leeven en gezondheid te bewaaren, dan is hij ook gehouden om de middelen, welke daar toe ftrekken, te omhelzen.
De befte tijd egter om pijnelijke Kunftbewerkingen te verrigten is , wanneer de Lijder daadelijk pijn heeft, of in gevaar is. Het ruim opfnij den der gekneusde en gepletterde wonden bij beenvermorzelingen , hoofdwonden, of bij alle door peesagtige uitbreidingen ftrak gefpanne deelen, enz. gefchied beft bij het eerfte verband; en men moet altoos tragten, om, indien het mogelijk is, alles in de eerfte maal te doen, en niet uitteftellen tot morgen, want de Kunftbewerking uitgefteld , is reeds half afgekeurd. Daar de meefte Lijders, of derzelver famielje, zoo zij zelfs buiten ftaat zijn om te befluiten , van daag bij het even gebeurde ongeluk gemakkelijk in bewilgen, zijn zij morgen nauw-
lijks



MENGELSTOFFEN. C7
lijks toe overtehaalen. De tijd van uitftel geeft voet aan haar onkunde; geeft gelegendheid om met andere zoortgelijke onkundigen te redeneeren; om zig bang te maaken, en gevaar teftellen, daar het dik* wils niet is; en de eensondervondefmert bij hetfnijden,of bij al wat pijnelijk is, maakt de leevendigfte indruk, en vrees voor de herhaaling.
Wat aangaat de tweede vraag, of het ftaal en vuur niet gevaarlijk is? hier opantwoord ik: dac het gevaarlijk is, en niet gevaarlijk; gevaarlijk in de hand van onkundigen, van Naam heelmeefters» die noch gronden van de Heelkonft geleerd hebben , noch met eenig ander werktuig gewoon zijn omtegaan, dan met het fcheermes op de baard; die (zoo zij al iets weeten natekakelen) al haar ken- " nis van 't maakfel van 's menfchen lighaam hebben uit het een of ander prulboekje met vraagen en antwoorden, dac zij in eenige jaaren bij haar mee. fter van buiten geleerd hebben, zonder ooic Anatomie te hebben bijgewoond; Dezulke zijn be vreeft om , bij een enkele Pijpzweer in den hals, onder de huid loopende, de Kropflagader te kwetfen zoeken de Pispijp, bij het inbrengen van den Catheter, boven over- hec fchaambeen onder de algemeene be. kleedfelen , enz. En bleeven zodanigen maar altoos bevreeft: maar integendeel men wil nog al gaarne Operateur zijn, al houd men het fnijmes fteüregc op de fonde, en fcheurt er meer mede als men E 2 mijd;



68 GENEES en HEELKUNDIGÉ
fnijd; of al verrigten bekwaame toekijkers meer dan de werkbaas ; men gaat evenwel voor den Operateur; men fteekt er, fchoon onverdiend, het geld voor in den zak; en men durft zomtijds nog op onze bekwaamheid roemen, en zig boven anderen verheffen, noemende zig in deeze of gene f/ad, tot deeze of geene Kundbewerking alleen bekwaam , omdat men dezelve eens bij geluk heeft helpen volbrengen. Nogthans in de handen van dezulken zijn het mes en het vuur gevaarlijke werktuigen: want als zij (om dus te fpreken) op haar eigen riemen moeten drijven, dan zijn zij riet anders gewoon dan te knoejen.
Ha mes is ook te onrecht toevertrouwd aan de zulken, welke het zelve gebruiken , niet omdat zij van deszelfs noodzaaklijkheid overtuigd zijn, maar o.n 'er hun onverzadelijke gewinluft mede te voeden ,• of zig, door deeze of geene Kundbewerking meer maaien dan haat Kunftgenoo en verrigc te hebben, te verheffen. Dan fnijd men de Staar, zonder het minfte goed vooruitzigt op een goed gevolg;dan komt het 'er niet op aan, of deL'jder ftokoud is; of de Staar een gevolg is vaneen voorgaande Beroerte, ja zomtijds of het wel eenSraar is. De zorg onzer Kunftgenooten over zulke Kundbewerkingen, ö l die is veel te groot. Zou men die bagatel van Kundbewerking juift aan een oog te gelijk doen, of een vertrek verkiezen om de Kunftbe»
wer-



MENGELSTOFFEN.
(9
werking in te veirigten, daar het de Lijder gelegen komt, g-duurende zijn geneezing, te blijven, ó! dat is al te voorzigtig. De beweeging van het eerlï gefneede oog, onder de Kunitbewerking van het tweede, wat kan dat maaken ? Wat kan het doch hinderen, dac de Lijder naa de Kunft'.>ewerking te voet, ofmeteenrijtuig,naar huis gaat? Men noemt Ei'g baazen boven anderen daar in bekwaam. ErP zijn de Kunitbewerkingen onzer Kundgenooten onvolmaakt , offchoon aan den aart van het gebrek, of de Kunitbewerking zelfs,eigen, man Helt het op rekening van den Operateur: B. V. indien door de uitzakking van hetDruivenvliesden Oogappel verplaaclt is, dan maakc men onkundigen wijs, men" ■had dien moeten regt zetten, zonder alvorens onderzogt te hebbemof het bij de Kundbewerking,of naa het verband, is gebeurt, enz. En anders noemt men de Kundbewerking wel gelukt, al is de fneede vlak voor den Oogappel uicgekoomen; al is het doorfchijnend Hoornvlies gantlch duider, enz.,a!smaar de Lijder doLr het Oog, daar nimmer aangeraakt is, en gezond was, zien kan. Daar ondertudchenrdus doende,de lof en toejuiging van zommige Kundbewerkingen dikwils zoo haad verij ield zijn, als begonnen: omdat men al veel, en wel meed, naar de ongelukkige uitkomden, en het misbruik, befluit.
Ik wil hier geen jonge Heelmeeders mede doen affchrikken , om Kundbewerkingen te verrigten, die zij niet veel maaien door anderen hebben E 3 zien.



7« GENEES en HEELKUNDIGE
zien verrigten; neen ; een Heelmeefter der Ontleedkunde kundig, en de Kunftbewerkingen gezien hebbende op lijken, en zig zeiven daar op geoefend, onderneemt het handwerk met grond. Alfcboon hij het voor de eerfie maal niet zoo net en handig verrigt, als het gedaan word door handen, die het gewoon zijn, nogthans is zijn ijver ce prijzen,
oen al doende leert men, en word men volmaakterIndien men kundige beftierders, ( die wij inzonderheid in ons Leijdfch Athene niet ontbreeken \ tot hulp hebben, waar mede wij te raad gaan, en alvorens affpreeken wat wij doen moeten,dan zullen wij zelden in gebreken blijven. Doch, het zij verre zulks al-
•toos betrage word. De onkundigfle en onhandigfte vertrouwt zom'ijdshet meefl op zig zelfs, Waar bij hec dan komt, dat men zomtijds alles heeft, behalven het geen vereifcht word dat alles verward en gebrekkig toegaat; en dat men in de plaats van eer onzer onderneeming fchande behaalt. Te wenfchen was het waarlijk, dat den eenen Heelmeefler den anderen onderfteunde ; dat men met liefde zamenfpande, tot heil onzer Stadsgenooten ,• wat zou 'er dan overfchieten, dat wij niet zouden kunnen doen ? Maar neen, men is zonrijds te groot; men draaft zomtijds te veel op de wagen van 't geluk; het dom gemeen bid onze onkunde zomtijds te veel aan; men heeft het zomtijds te ver gebragt met den verkeerden naam van goedkoop te
zijn-



MENGELSTOFFEN. 7i
zijn , en dus een loonbederver te worden; dan zig te vernederen, om onze Kunftbroeders tot hulp te roepen. Men verkiert liever, om iemand uit een andere Had te ontbieden, ten einde iets te doen dat wij niet kunnen of durven, en ge en wonder! men ondervind zomtijds, dat zulk doen , offchoon een klaar bewijs van onkunde, ons kan doen verkiezen, en aanbeveelen boven anderen.
Het ftaal en vuur zijn niet gevaarlijk, maar heilzaam in de hand van een kündigen; deeze geneeft 'er mede, bewaard 'er door het leeven en de gezondheid , en gebruikt het nergens, dan daar het te pas komt. Maar zagt.... nu fchijn ik den vollen nederlaag te krijgen. Mij dunkt ik hoor mij verwijten: N. N. . was gevonnift, dat zijn verzweering van onderen tot boven moeft worden opge/needen, en egter is hij zonder dat geneezen; JSf. N. is zijn hoofddoor een kruisfneede epgefneeden, wat was hij fchielijk weer op de ftraat! bij heeft geen een toeval gehad! wie weet, al was dat wreede fnijden niet verrigt ,of het evenwel ook niet zou gebeurt hebben ? Het is waar de eerfte Lijder is bij geluk, en meer door de goede voorzorge der Natuur, dan door des Heelarts kundigheid geneezen; maar hoe lang heeft het geduurd ? en hoe twijfelagtig heeft het met zijn ondergang geftaan ?: omdat de verzweering niet fchielijk genoeg en ruim was geopend, wierd de Etterftoffe opgenoomen, en in E 4 • ver-



/
7i GENEES en HEELKUNDIGE
verfcheide andere deelen geplaatft, daar zij nieuwe verzweeringen veroorzaakte, doch gelukkig in de uitwendige deelen , offchoon de verplaatfing in de inwendige deelen had kunnen gefchieden, en het de Lijder dan naar alle waarfchijnelijkheid met de dood had moeten bekoopen. Een roekelooze en onkundige onderreeming, van het geluk agtervolgd, maakt geen regel, noch flrekt tot een voorbeeld van navolging. Wat de tweede tegenwerpir-g betreft, die zou mij haaft doen vloeken, en zeggen: wel ezel dus kunt gij altoos redeneeren; N. N. is laatft buiten boórd gevallen, «en N. N. heeft hem geholpen , wat was dat nodig. wie weet of hem de wind niet aan wal zou gefpoeld hebben ? N. N. is is laaft ftoa; dronken ge weeft,'en N. N heeft hem uit vrees voor ongelukken zorgvuldig te huisgebragt, wat was dat nodig, wie weet juift of hij den hals bad gebrooken? het had met een blauwe bil wel kunnen afloopen. Zoo zoude ik duizend vraagen kunnen voorildlen, doch het is reeds al genoeg.- Een Heelmeefter heeft zijn bepaalde oogmerken , cn vooruitzigten, waarom hij dus of zoo handelt: gelijk als in de fterk gekneusde wonden des hoofds fnijd hij de gekneusde deelen ruim, het zij met een kruis ofanderfneede5op;om deeze deelen ruimte te geeven van te kunnen zwellen; ten einde de Etterftoffê, die' op de verettering van de fterk gekneusde deelen noodzaaküjk volgt, een' ruimen uitgang te be-
zor-



MENGELSTOFFEN. 73
zorgen; opdat de deelen , onder de Merk gefpanne bekleedfden des hoofds.niec zouden verdikken; en om veele toevallen, ja zomtijs de dood, uic de nabijheid dei herfenvliezen, in de kneuzing van het panvlies, voor te koomen. Ook is men bij zoortgelijke zwaare kneuzingen nimmer bewud, of'er een fpleet offcheur in de Herfenfchaal tegenwoordig is,die deeze opfnijding, en veeltijds nog andere Kundbewerkingen , zoude vereifchèn. Dat nu N. N. geen de minde Toevallen heeft gekreegen, komt, omdat zij, door de opfnij Üng, in haar geboorte belet zijn; en of hij, fchoon deeze Kundbewerking niet gefehied was, evenwel zoo fchielijk weder op rtraat zoude geweed hebben, dat weec ik niet, doch twijfel 'er aan, en ik dorft, bewud zijnde van het gevaar, het op een los geluk niec laaten aankoomen : dat weec ik , dac hec geweld der kneuzing wel zoo groot was, leggende de Lijder voor dood, en zonder de minde beweeging, uit de zwaare fchudding der Herfenen , dac 'er een beenfpleet of fcheur mogelijk was, en dat , indien de gepletterde deelen ruim worden opgefneeden, de geneezing veel gemakkelijker, en fchielijker altous volgt. .
De 3. vraag beheld, of deeze geweldige middelen, hec daal en vuur, niec al veel aan een cwij' felagtige, en onzekere uitkomd onderhevig zijn? Dat kan niemand ontkennen; indien hij, het geen E 5 uit



74 GENEES en HEELKUNDIGE
uic aarevan het gebrek voorkomt, op rekening van de Kundbewerking (lelt: B.V. het deenfnijden, breukmijden , het afzetten van groote ledemaaten, hec uitfnijden vangrooteKankergezwe!len,enz. worden zomtijds niet van de gewenfehte uitwerking, de herdeli ing, gevolgd, hec zij, dat men bij het deenfnij den den neen aan de blaas vind vadgegroeid;dat de deen door de vernauwde toegetrokke, en ontaarde blaas zodanig bekneld is,dat hij 'er onmogelijk, zonder fcheuring van de blaas, is uittehaalen ; dat bij de breukfnijding de Darmbuis verder als derzelver bekneld gedeelte met verderving is aangedaan; dat bij het uitfnijden van groote Kankergezwellen , het kankervenijn reeds door het bloed is; of bij hec afzetten der groote ledemaaten , omdat de lijder te kwaaiijk gedeld is, om de vereifchtens tot een goede geneezing ce erlangen; enz. Hec is niec altoos mogelijk, om van deeze of geene Kundbewerking een goed gevolg vooruit te zeggen; waarom het wel degelijk des Hselmeeders pligt is , om , in zoortge. lijke twijfelagtige gevallen, zig wel en omzigtig te beraaden, welken weg hij hebbe inteflaan. Wel zegt de Spreuk van Celsus, de latijnfche Hipp ocr at es, het is beter een twijfelagtig middel dan geen middel te beproeven, doch dezelve vereifcht een nadere verklaaring. Indien de welland van een bezonder Lijder zodanig is , dat zijn ongezondheid of dood , de Kundbewerking
na*



MENGELSTOFFEN.
75
nagelaaten , wiskundig is, en er, de Kunitbewerking verrigt wordende , 'eenige doch twyfelagtige hoop tot een goed gevolg overig is, zonder dat nogthans de- Kundbewerking op zig zelve of de . ongezondheid, of de dood, te zeer verhaast, dan is het zekerlijk beter, ja een wet zoo voor den Heelmeeder, als voor den Lijder, om voor een gewiffè ongezondheid of dood een twijfelagtig middel te verkiezen : B. V. men oaderdelc een Lijder onder* hevig aan een' beknelde Breuk , die reeds eenige dagen geduurd heeft; daar reeds tekenen zijn van verderving ; en dus gegronde vrees voor de gemeenfchap der verderving aan de gantfche darmbuis. De toelland van een zodanig Lijder is waarlijk zeer veeg, en de hoop op een goed gevolg van de breukfnijding waarlijk gering. Nogthans, men weet de uirgedrektheid der verderving niet; dezelve kan alleen in de uitgeweeke deelen bepaald zijn; en daar zijn voorbeelden, dat, naa het wegneemen van een groot gedeelte van de verdorve darmbuis, ja zelfs naa derzelver affchijding alleen door de werking der Natuur, een gelukkige geneezing is gevolgt. Dan> word de Kundbewerking niet gedaan, de Lijder moet zeker derven , en de Kundbewerking kan op zig zelfs niet, of mogelijk maar weinige uuren de dood verhaaden; terwijl 'er nogthans nog eenige fchaduwe van hoop overig blijft. En dus, de Kundbewerking hier te omhelzen, is, en voor den Heelmeester, en voor den Lijder, een onte*
en-



?6 GENEES en HEELKUNDIGE
genzeggelijke wet. Indien iemand onderhevig is B. V. aan een Aarspijpzweer, het is zeker, dat hij, zonder derzelver opfnijding tot in den grond, niet kan geneezen worden, maar voor altoos moet ongelukkig blijven, en van erger tot erger worden. Egter, indien dit gebrek reeds eenige jaaren geduurd heeft, dan is het mogelijk, en het gebeurt zelfs dik wils, dat men, naa de eerfte opfnijding, van tijd'tot tijd, onnavolgelijke boezems vind; zoo dat de Kunitbewerking niet met de geneezing word bekroond. Doch dit onderftelde is twijfelagtig, en gebeurt ook anders; en o/fchoon de Kunitbewerking kwalijk uitvalt, des Lijders gezondheid word onder een goede beheering niet zoo veel verergerd, of hec kan gemaklijk tegen de hoop van geneezing gelijk worden gefield. En dus is het hier ook verltandig om de Kunitbewerking te onderneemen. Is het leeven en de gezondheid een Hemelgaaf, boven al wat ondermaanfeh i. te fchatten, en bemind, wac moeite en zorg is 'er dan cc grooc, om hec leeven te bewaaren, en de gezondheid,verlooren zijnde,te herftellen? Wie, met een gezond oordeel begaafd, zal niet, het zij in wat zaak men gelieft te onderftellen , -liever een twijfelagtig hulpmiddel onderneemen , dan et n dreigend ongeluk zonder den minften tegenftand afwagten? En zou men dit dan aangaande het leeven, en de gezondheid,verwaarlozen!
Doch



MEN GELSTOFFEN.
77
Doch de Spreuk van Celsus moet niet verftaan worden , alsof zij van middelen gewaagde, die uit haar eigen kragt of het leeven en de gezondheid verbeterde , of de ziekte en de dood aanbragten, of (zoo als hetgemeen het uitdrukt) onder of o/er; neen; dit zoude een handeling zijn, die een ijder moet vloeken, en een Heelmeefter voor gruuwen. Is het leeven en de gezondheid de koftelijkfte fchat op aarde, en is een ijder verpligt, en ook natuurlijk geneigd, om dezelve te bewaaren, wat godloozer en wreeder wet zou 'er dan kunnen voorgefchreven worden, dan om dezelve aan een onverfchilüg middel opceofferen. Het allergebrekkelijk't, en ongelukkigft leeven, het geen 'er kan bedagt worden, bevoegd noch Lijder, noch Heelarts, om tot een middel, het welk uic eigen kragt, of hec leeven en de gezondheid katl wegneemen of verbeteren, zijn toevlugt te neemen. Het twijfelagtig middel moet zoo van aart zijn, dat het nimmer uit zig zelfs de ziekte of de dooi voortbrengt, maar dat men met vreeze vooruitziet, of de aart der kwaal deszelfsrgóede uitwerking niet zal doen mUTen; ?oo dat het middel in een volftrekten zin niec twijfelagtig is nadi n de onzekerheid der uickomd, niet daar van, naar van iets anders,afhangt.
Zommige Kundbewerkingen vallen dcch zomtijds zeer ongelukkig ui,, en zoo , dat', als wij het
on-



7*3 GENEES en HEELKUNDIGE
ongeluk hadden kunnen vooruitzien, het onze pügt had ,geween:, om dezelve niet teverrigten: gelijk B. V. indien wij, in de boven aangehaalde gevallen aangaande het fteenfnijden , zeker hadden kunnen vooruitzien , dat de Heen onmogelijk was ukcehaalen, of bij het wegneemen der Kankergezwellen, dat het kankervenijn ;reeds het bloed had befmet, enz., dan had het van onze pligt geweeft.om het fteenfnijden, of het wegneemen der Kankergezwellen, niet te verrfgcen: want, indien wij de fteen niec kunnen uithaalen, of dat het kankervenijn reeds door het bloed is, dan is het beter de Kunftbe. werking niet te doen. In alle zwaare Kunftbewerkingen dan moet men alvorens rijpelijk over* weegen: ten i. of zij niet uit zig zelfs de dood merkelijk kunnen verhaaften, of de gezondheidheid te veel verminderen ; 2. of 'er een waare hoop is op derzelver goed gevolg; en ten 3. of het nut, te weeg gebragt door de Kundbewerking, het nadeel, het geen zij zomtijds kanveroorzaaken, opweegt.
Wat de 4. vraag belangt, of-een Heelmeefter, om wel te geneezen, juift ruw en onbezonnen in zijn behandeling moet zijn ?: het zij verre, in een Heelmeefter worden inzonderheid 3. hoedanigheden vereifcht, arends oogen, juffers handen, en een leeuwen hart: arends oogen, zoo wel lighaamelijke als betrekkelijk zijn verftand, opdat hij met zijn
lig-



MENGELSTOFFEN.
79
lighaamelijke oogen recht ziet wat hij doed, en niet zijn oogen des verftands het klaar begrijpt; juffers handen , opdat hij niet ruw of lomp, maar netjes , zagt , en teder zoude te werk gaan ; en eeu leeuwen hart,opdat het gefchreeuw en gekerm der Lijders, hem, in noodzaakelijke Kundbewerkingen, niet zouden doen omhellen, en tot het werk onbe-i kwaam maaken, waar door hij, in de plaats van des Lijders welzijn, door het noodzaakelijke uit een verkeerd mededogen te verzuimen, dikwils des» zelfs ongeluk zoude bewerken. Waar uit dan volgt, dat een Heelmeefter niet ruw noch lomp, maar zagt en net, in zijn behandeling moet zijn. Hij moet altoos tragten zagt, en net, en teffens zoo fpoedig als mogelijk is , inzonderheid indien hij pijn aanndoed, zijn werk te verrigten. Doch langzaam en onhandig te verbinden, en Kundbewerkingen te verrigten, zagt en voorzigtig te noemen , gefchied met even zoo veel grond, als hec verzuimen vanKundbewerkingen medogen te nieten: ik doop het lkver met den naam van onkunde, ijdele vrees, en onhandigheid. Een geoefende hand zal altoos hetzelve werk veel rader en gemakkelijker verrigten, als een lompperd, die het ( om. dus te fpreeken ) niet ter hand ftaat.
Eindelijk de 5. vraag, of vriendelijk, beleefd, ï- fchikkelijk en pruatzaam te zijn in een Heelmeefter , nadeelig is aan de ziekten9 beantwoord
ik



o GENEES en HEELKUNNDIGE
k dus: vriendelijk , beleefd, gemeenzaam, en infchikkelijk, daar het te pas komt, te zijn in een Heelmeefter, is, hec zij verre van nadeelig, nuttig aan de zieken, het zijn noodzakelijke vereifchtens, en een hoofddeugd in den Heelmeefter; doch als hij anders niet bezit, dan is hij even zoo veel waard als een liegt fnijmes in een zilvere kas , bij een goed in een hoorne of baleine: want zoo min als de zilvere kas fnij i, geneeft ook de vrindelijkheid, enz. des Heelmeefters. Indien - hij bij deeze gaaven bekwaam is, en zijn pligt waarneemt, dan is hij 'er des te meer om waardig, en te achten.
Uit het verhandelde tot hier toe meen ik beweezen te hebben, in hoe verre een Heelmeefter eigentlijk een harde of zagte meefter word genaamd; dat al veel de onkunde den eenen met des anders kwaad bevlekt; en ik zoude hier rsede aan hec opfchrift mijner verhandeling voldaan hebben , zoo ik niet voorneemens was, om dezelve tot een wezentlijker nut ce doen ftrekken : ik zal, alvorens ik een einde maak , wat omftandiger verklaaren de nuttigheid van het ftaal en vuur; de ongelukken uit derzelver verzuim ; en eindel jk de redenen, waarom dezelve verzuimd worden, en dus gehaat.
Her mes, hoe gehaac, is egter in de hand van een kundig en bekwaam Heelmeefter een vermogend middel, ja zoo noodzaakehjk, dat een Heelmeefter, we!k hetzelve noch durft, noch kan gebrui-



MENGELSTOFFEN 81
bruiken, niets kan uitritten. Met het mes ontwortelt men de Rokgezwellen, vleezige uicwaflchen , Knoeit- en Kankergezwellen; men fnijd 'er de veronderde pijpzweeren mede op ; enz. Offchoon men ook in deeze gebreken de bijtende middelen aanraad, en 'er zomtijds wonderlijk van opgeeft, zijn zij verre beneden hec mes te achten. B^hilven dat de bijtende middelen veel meer pijn aandoen, en langer werk hebben , zijn zij inzonderheid in den Kanker en in alle kwaadaardige gezwellen gevaarlijk, en maaken dezrl^e altoos erger, en eindelijk ongeneeslijk. Hoe fraai men weet te redeneeren, om door bijtende middelen de ontaarde wanden van een; verouderde pijpzweer rauw te maaken, en dan dezelve door zamentedrukken aan den anderen te doen kleeven, zal een Heelmeefter van bevinding 'er weinig op (leunen,en de opfnijding van dezelve toe in den grond voor hec groocfte geheim eer geneezing erkennen.
Bij de Breuken der Herfenfchaal, indien beenfplinters, of buiten gevaar bloed , de Herfenvliezen, of Herfenen drukken, en beledigen, is het eenig middel een einde dezelve opteruimen, en den Lijder, reeds met de dood worftelende, te bewaaren, hec (lellen van een of meer Trepanen.
Een ongevaarlijke, en gemakkelijk om te verrigte fneede, of fteek in de Luchtpijp, herftelt bij een bijna, door een' zwaare Ontfteeking van hec Strottenhoofd, verflikten Lijder, de Ademhaling, F ea



82 GENEES en HEELKUNDIGE
en doed denzelven haaftig als herleeven. Door een ruimer, doch insgelijks ongevaarlijke openfnijding der Luchtpijp, haalt men de ingevalle vreemde lig* haamen uit dezelve, die anders of vroeger, of laater, den dood aanbrengen.
Met kromme naaldens brengt men een draad om een aanmerkelijk bloedend Bloedvat, waar mede men het zelve toebind; de Bloeddorting fttrït; en dus eenvoudig en gemaklijk des Lijdersleeven red, die anderfïnts haaftig dood bloed.
Indien ik alle gevallen, waar in het ftaal allernutrigft, en onvermijdelijk is, wilde aannaaien, dan zoude ik een groot Boekdeel van noden hebben, en verre buiten mijn beftek laaken. De hier en boven aangehaalde zullen genoeg zijn. En wie ziet niet wat het verzuim van foortgelijke Kundbewerkingen voor gevolg heeft ?.
Hoe meenig Lijder lijd geduurende zijn gantfche leeven ongemak aan een groot Rokgezwel of Wen, gemakkelijk om weg te neemen? Hoe meenig fneuveld 'er aaneen verzwoorenKanker, of kwaadaardig Uitwafch , dien men alvorens gemakkelijk had kunnen ontwortelen?. En hoe meenig kwijnen 'er aan Pijpzweeren, die men in haar beginfel zoo gemakklijk met het mes had kunnen redden?.
Hoe menigmaal heeft het verzuim van de Trepan ( want zijn Evenmenfch een gat in het hoofd te booren is wat te zeggen! ) den Lijder van het leeven berooft ?. * Hoe



MENGELSTOFFEN
»3
Hoe groot is wel het getal der geenen, die het verzuim der Strotfneede ontzielt heeft? een Kundbewerking zoo gemak lijk om te verrigten, en met zoo weinig, ja in het geheel geen gevaar, moet daar het verzuim van ( o fchande voor de Heel' kond!) een (lagtbank worden voor het menfchelijk geflagt?Ja,ja,iemand in den ftrot tefnijden, o!dat is te moordaadig!: al heeft men onder vindingen, dat zelfs door fchietgeweer een groot gedeelte van den Strot is weggenoomen, zonder dat de Lijder'er van geftorven is, dat overtuigd niet ,• het gezach van beroemde mannen, die deeze Kundbewerking met goed gevolg verrigt hebben, noch derzelver gegronde bewijzen uit de Ontleedkunde, dat alhier in het minlt niers word met gevaar ondemoomen, kan dat verfchrikkelijk denkbeeld van iemand in den bals te fnijden niet wegneemen ; en men verkiert liever, om meenigvuldige L'j 'ers aan haar benauwde Keelontdeeking, of met het vreemd lighaam in de Luchtpijp, te haten derven.
Eindelijk , hoe menigmaal heeft de onkunde, en het verzuim van de bloedende vaten te onderfcheppen en toetebinden , den Lijder doen met zijn bloed het leeven verliezen ?. VV.it recht geaart Heelmeefter moet niet b'eeven, als hij hoorc, dat, onder de beftiering van een zijner Kunftbroeders, iemand door een enkelde kwetfl <g van de Armda^ader dood bloed?. En wat Rechter zou niet aarF 2 ze-



84 GENEES en HEELKUNDIGE
zelen, om zulk een Heelmeefter veel eerder den begaanen moord toetefchrijven, en teftraffen, dan hem, die de kwetfing veroorzaakte?.
Zoo nuttig en heilzaam als het mes is , bevind men ook, in veele gevallen, het vuur. Het vuur, offchoon bij de ouden met zoo veel roem gebruikt, is bij de nieuwelingen bijna geheel uit het gebruik. De laatere tijden hebben, het geen niet te ontkennen is, in veele gevallen, zagtere middelen voor het vuur uitgevonden: gelijk voor het toebranden met een gloeijend brandijzer, als het vermogenft middel om de bloeding te ftuiten, het onderfcheppen en binden der vaten, enz. Doch het is een ongeluk , is het niet bij alle geleerden, ten minften bij de Genees en« Heelartfen, om altoos tot het een of ander uitterfte overtehellen, zonder eenige middelmaat in acht te neemen. Dus is het gegaan met het brandijzer: toen men voor zommige gevalleneen beter middel had ontdekt, toen koft het ook in andere gevallen zijn achting niet behouden. Nog nauwlijkswas de goede uitwerking van de Zwam in eenige bloedingen beweezen, of alle andere middelen, behalven dit, fcheenen te moeten vergeeten worden. Wat heeft pas over nog weinig jaaren de dulle Kervel een gerugt over den aardbol gemaakt? ijder was in de weer om proefondervindingen te neemen, en derzelver gezach was bijna zoo
gauw



MENGELSTOFFEN
SS
gaauvv gedaan als begonnen: de Knoeftgezwellen en Kankers zijn weder gelijk voor heen niec geneeslijk geworden, dan door hec mes. Wac heeft zelfs nog van die jaar hec inencen der Kinderpokjes, bij ons anderfints niec ligcgeloovige hollanders, in lop van achcing geweeft ? deszelfs uitvinding wierd als een Memelgaaf zelfs eer Canfel af geroemd ; men bewees de verpligting aan ijder, om die Heilgaaf te omhelzen; en binnen hoe weinig eijd is al dac mooije weer in donderbuijen veranderc? Nu noeinc men reeds de engelfche Ineneers van de Kinderpokjes de Inenters van onze hollandfche Ducaacen, uic onzen in haar engelfchen zak. Dac grooc engelfch wonderwerk, over pas nog weinig rijd zoo hoog geroemd, is, wac verandering ! wac ommekeer ! reeds de ftoffe van een fcherfend Kluchtfpelmaaker. O Inenting! wie dorft voorzeggen! dat gij in zoo weinig tij is van den Prediklloel een Toneel zou geraaken. Doch hec is genoeg, laacen wij ons naar het einde fpoeijen.
Hec Brandijzer ftuic het beft en het vermogend: het Bederf der beenderen; verteert als 't waare op eenmaal de weelderige vleefchuitgroeijing, doorgaans bij de Beenhederving verzeld, en de grootde hinderpaal voor de affchijding van het bedorve been; verteert als 'c waare in eens de zondigende en verknaagende doffe, waar mede de beenzelfdandigheid, inzonderheid bij de Bederving der Ipongieufe F 3 been..



86 GENEES en HEELKUNDGE,
beenderen, doordronken is; het berooft in eens al het ontaard.:, en bet geen noodzaukehj ( moet afIchijden, van het leeven; en bewerkt dus binnen veel kotter tijd de v >lkome geneezing . dan veele andere fterk bijtende en dus pljnëhjker middelen. En offchoon men, in veele gevallen , voor het Brandijzer , de bijtende middelen in de plaats heeft gebrast, (gelijk v\ ij reeds verklaard hebber ),zijn zij, behalven dat veele bijtende middelen gevaailijk zijn, omdat zij zomtijds worden opgenoomen en in het bloed gebragt, langzaamer in haar werking , onvviflèr, en niet minder pijnlijk. Het is wel te waagen , om een Kanker,of kwaadaardig uitwafch, dien men met het mes niet kan ontwortelen, met een gloeiiend Brandijzer in eens te vernietigen, doch om het met bijtende middelen te beproeven, daar moeten ons de droevige voorbeelden te veel van doen affchrikken.
Het Brandijzer vernietigt boven alle andere middelen wiskundig het venijn, of fmet in alle vergiftige beeten,of wonden ; belet de opflorping van het venijn naar binnen ;en voor de geringe pijn van het branden bevrijd het den Lijder van een ontelbaar meenigte ijzelijke toevallen, welker uiteinde doorgaans de dood is.
Wat vind men voorbeelden bij de oudheid van het goed gevolg der brandingen aan het hoofd, op de plaats die men de Fontanel noemt, voor ontelbaare Hoofd en- Ooggebreken ? Wat vind men verbaazentie voorbeelden in Belloste wegens



MENGELSTOFFEN. 87
gens geneezingen der Oogziektens, door het gloeijcnd Brandijzer te Hellen onder de ooren ?. En welke gelukkige geneezingen hebben de Egijptenaaren en Pouteau, die dezelve verftandig navolgt, niet volbragt, door het langhaam branden met de moxa of eenige andere Brandlloffe- in verouderde Rheuroatique pijnen ?; enz. Wie de tuigwerkelijkheid van het branden, om verdikte taaije vogten opteloffsn, dezelve aftetrekken en uitteleiden, begrijpt , zal zig te recht verwonderen, hoe een zoo vermogend middel, in zoortgelijke gebreken, zoo volttandig verwaarloolt word. Geen Spaanfche Vliegen, door het mes gezette Fontanellen, of Koppen, enz , fchoon in dezelfde oogmerken uitgevonden , kunnen in nuttigheid hier bij opvveegen.
Zoodat uit deeze weinige voorbeelden insgelijk ook overvloedig blijkt de nuttigheid van het vuur; en dat veele Lijders door het verzuim van het zelve ongelukkig blijven, die anders te redden waren, ten minften die men veel gemaklijker, (zoomen het op een andere wijze koft verrigten), en fpoediger, en teffens wiskundiger koft geneezen.
Maar wat is doch wel de voornaamfte reden, waarom het ftaal en vuur, zoo nuttig en heilzaam, van tijd tod tot tijd, en inzonderheid in onze gezegende Nederlanden, meer en meer uit gebruik raaken, en verwaarlooft, worden ?.
De redenen daar van zijn inzonderheid : ten 1, F 4 de



88 GENEES en HEELKUNDIGE1
de onkunde; 2 de Iaagh id zoo wel der Geneesals-Heelmeefterss 3. het daar uit noodzaakelijk verval der Kond; en ten 4. het gemis van belooningen naar verdienden.
iJat de onkunde een waare reden is, waar door men het noodzaakelijke verzuimt, fpreekt van zelfs: want het geen men niet weet, kan men niet verrigten. Een Heelmeefter, die noch het gebrek kenr, noch het middel daartoe dienltig, is zekerlijk een onnut meubel , daar men niets goed van te wagten heeft. Als een Heelmeefter geen onderfcheid weet te maaken tuftchen een verzweering , en een uitgezette en met voetfelen te veel opgepropte maag, dan kan hij zig ook van het rechte middel niet bedienen om de geneezing te bevorderen; en dan kan het gebeuren, (gelijk mij verhaald is), dat hij, meenende door een openfnijflng een verzweering van haar ingehouden etter te ontladen, de uitgefpanne Maag opent, en de in de plaats van etter uitloopende rijdenbrij hem doed verfchrikken, en den Lijder van het leeven berooft. Wat heeft men zig te verwonderen, dac het noodzaakelijke word verzuimd van een Heelmeefter, die het onverfchillig acht, om, in een Traanfldel, den hoofdpan te trepaneeren, of het nagelbeen te perforeereti; dat hij verzuim' een Tourniquec ce dellen, als hij niec weet waar zoo, enz. Ik heb oog- enoor getuigen ge Jveelt van het navolgend geval, het
geen



MENGELSTOFFEN 8$
geen ik ten nntre . van het algemeen , opdat het zig inzonderheid voor onkundige Heelmeefters zoudewagten, niet verzuimen kan om gemeen te maaken. Een zeker Lijder , een man in het midden zijner leeftijd, had zijn fcheenbeen gebrcoken, wanneer hij eenige jaaren daar naa met een zeer groote zwelling en pijnelijke vntfteeking van het gantfche onderbeen wierd aangegreepen, waar van wen de reden ontdekte een loffebeenfplinter te zijn, die zig wilde ontlaften, doch men vergat of wijl de natuur niet te. helpen door een ruime infnijdingwaar door de ontjleeking in een zwaare vc(likking, en verft erving overging. De voet wierd geheel en al met koudvuur aangegreepen, en de Heelmeefler overtuigd van de noodzaakelykheidom dezelve wegtenemen • doch, in de plaats van de daar toe ver eifchte Kunflbewerking, virkoos hij liever een eind van een jaagers lijn, een redelijk dik touw anders gezegd, en bond daar mede het onderbeen boven de enkelen zoo ftijf ah mogelijk was, om daar mede de verftorve voet, even als een afgebonde wrat, of klein wennet je, te doen afvallen. De afvalling gebeurde wel, doch langziam, en de v^rfterving ftrekte zig uit zoo wel, boven als onder de beknelling, bet geen een kun • dige genoeg begrijpt. Daar openbaarde zig van tijd tot tijd eenige bhedflortingen, die hij altoos met het brandijzer gefluit heeft- Eindelijk mm F 5 liet



yo GENEES en HEELKUNDIGE
het deezen onkundigen ezel,rwam uit menfchen hef de wil ik bei onkunde Meten, nadien ik hem anders moordenaar zou moeten noemen), va ar en, en men verzogt toen een ander kundig Heelarts tot hulp, welk nog eenige andere Doctoren en Chirurgijns tot getuigen van dit droevig treurfpel ver' zïgt; en haar Edeles waren van eenpaarig ge* voelen, dat de Lijder ta verzwakt en uitgeteerd was, om een zoo zwaare kunflbewerking als de afzetting van bet been boven de knie te ondergaan, gelijk hij ook esnige weekendaar naa,nadat hem bet Been in het gewrigt van de knie tvas afgevallen, uitgemergeld (zoo als men zegt) tot op de beenderen, door ged'iurïge wreede pijnen en het groot verlies van vogten, de geefl gaf. Het verwondert mij ten hoogden, dat niemand eer gedagt heeft, om die groot bewijs van onkunde, ter waarfchouwinge van het gemeen, bekend te maaken; inzonderheid omdat de onwetendheid dien onkundigen Handarts had verheeven, en aanbad, zoo in ons beroemd Leijden, als in veele andere phatfen; en hij (om zoo te fpreeken) met een uitgezonderden, doch ijdelen naam, rechtgeaarde Kundgenooten op den nek trad ; edoch hij is reeds uit den tijd, en heefc gewis rekening moeten doen van deeze, en mogelijk honderde onkundige be» handelingen, waarom ik , heeft hem niemand genoemd, hem insgelijks zal * verzwijgen. Ik zoude
nog



MENGELSTOFFEN. 91
nog veele foorrgelijke bewijzen van onkunde, zö® uit beroemde Waarneemers, als van mij zelve ondervonden kunnen bijbrengen; doch deeze weinige Haaltjes zullen genoeg zijn, en dus ga ik verder: ik zoude anders ook nog kunnen bijbrengen, hoe men een Breukband heeft aangevoegt voor een Vleefchbreuk; en men zou zig des te meer verwonderen^ men verhaalde, dat het door een Kunftenaar gefchied was, dien men , zekerlijk om zijn uitmuntende bekwaamheid, tot bijzonder Breukmeefter had toegelaaten, enz.
Wat de laagheid of flaaffche vernedering der Genees-of- Heelmeefters aangaat; het is een ontegenzeggelijke waarheid , dat een ijder naar zijn geboorte, of bij zonderen rol, dien hij in de Comedie van de wereld fpeelt, een bijzonderen rang heeft, en verdient, dien hij, indien hij gelukkig wil keven, en ongedwongen naar zijn ftaat zijn handelingen inrigten, op alle mogelijke wijzen verpligt is gaade te (laan, en te bewaaren. Een Rechter, een Geeftelijke, eenOverfte, hetzij van wat rang, enz. moet zig in zijn gedrag en handeling, naar zijn bijzondere ordening, onderfcheiden. Indien een Burgermeefter het gedrag van een Boer omhelft, en de Boer een Burgemeefter wil zijn , dat kan nimmer vlotten. Dus is het ook met de Geneesen- Heelmeefters. Het komt met de edelheid harer kunft niet overeen, dat zij, om in praclijk te
koo.



js. GENEES en HEELKUNDIGE
koomen, f*zoo als men zegt), man en maagd bcweegen, en om gunft verzoeken; vroedwijven, bakers, minnmoers, geboezelde en op klompen loopende Juffers, enz. naar de oogen omzien, en tragten te believen; en dar men andere neering doende luiden de calandiefie geeft op voorwaarde van wedergunft, enz. Neen, de kunfl is te edel om ons dus aantebieden, aangebooden dienfl is zelden aangenaam. Het is genoeg gedienffig te zijn daar men geroepen word, zonder onderfcheid van perfoonen, het zij rijk of arm, en onze Lijders kundig en wel te geneezen. Dat is de befte recommandatie, fteunt op gronden , en blijft beftendig duu« ren. Maar integendeel de eerfte en nog veele andere wegen om in de prakclijk te koomen verpligten ons, om te onderworpen te zijn voor onze goeddoenders ; men moet dezelve te veel believen, tn onze praéïijk meer fchikken naar hun bijzondere zinnelijkheden, dan wel naar de regels ©nzer Kunft. Maar zagt... mij dunkt ik hoor weder een vraager, of ik mag liever zeggen een bediller, die mij voorde fcheenen werpt: wel de meefte Genees* tn-HeelartJen, die zon op haar rang /laan, wortxn doorgaans vergeeten; daar integendeel die gee* ren, welke onderwerpende zijn, en zig van een :]der bijua als een pluk boter in alle gedaantens iaaten vormen, deWwvocv. atessen, en Machaons van onzen tijd worden; en gij Heelartfen
in*



MENGELS TO F F E N.
93
inzonderheid wat roemt gij op de edelheid uwer kunfl? dan moe/I gij derzelver waarde met het veragte en flaaffche haardfcheeren niet bemorfen.
Dat het juift niet volgt, dat de kundigfte Genees- en Heelmeefters, en die het beft hun pligt waarneemen, het meeft te doen hebben, en geëerd worden, maar integendeel de laage figuurmaakers, voetftrijkers, honigfmeerders, al veel worden aangebeeden; zal.niemand, die de hedendaagfche wereld befchouwt, lochenen. Wij hebben 'er reeds over gefprooken, en het genoeg doen zien. Wij zijn zeer wel overtuigd, dat de wereld thans laagheid en vernedering noemt vrindelijkheid, en zijn wereld te verftaan en op zijn fatfoen te ftaan, en het noodzaakelijk gezach te bewaaren, brutaalheid. Doch men vraagt hier niet wat is, maar wat behoorde te zijn, en vereischt word ten nucten der Lijders. Indien een Genees-of-Heelarts, uit een aangewende, en door den tijd noodzaakelijk geworde laagheid, zig naar de bijzondere zinnelijkheden zijner Lijders fchikt; zig van dezelve wetten laat voorfchrijven, die hij op verbeurte haarer gunft en calandiefie verpligt is op te volgen ,* dan komt hij dikwils in het geval, om het noodzaakelijke te verzuimen, het zij of pijn aan ter doen, of eenige Kunitbewerking te verrigten , terwijl hij nogthans dikwils zijn goeddoenders uit beleefdheid naar de andere wereld zend,
Dat



94 GENEES en HEEKUNDïGE
Dat hec flaaffche arnbagt van baardfcheeren, in onze Nederlanden , de Heelmeefters haar achcing krenkt, dat kan wel waar zijn; doch ijder land heeft zijn gewoontens en zeeden : 's Iands wijs is 'slands eer; en men moet roeijen met de riemen , die men heeft. Dit is ondertuflchen zeker, dat de Heelkonft in onze Nederlanden , daar zij met het baardfcheeren uit noodzaakelijkheid is zamengevoegd, even zoo nuttig is voor het algemeen welzijn, als in Vrakrijk en Engeland, daar men dat flaaffche werk aan anderen en minderen overlaat; en dac dus de Heelmeefters, zijn zij verragtelijk om het baardfcheeren, egter, indien zij haar kunft wel verftaan en oefenen, om de nuttigheid en noodzaakelijkheid van dezelve, te prijzen zijn, en een boven het gemeen uitgezonderde achting verdienen. Hoe doch zouden de meefte Heelmeefters in onze Nederlanden , zonder hec bijvoegfel van baardfcheeren aan de koft koomen? Men wil immers de fpreuk, zoekers van de Kunft, zijn vinders van den Bedelzak, bij onze nederlandlche Heelkonft niec bewaarheid zien. Hec getal der Heelmeefters is, naar maate der Inwoonders, veel te grooc, om zonder hec baardfcheeren ce kunnen beftaan, beh-lven dat de Doétoren, C doch zagt. ,#. deeze bevoorrecht het Hoogefchool ertoe), Apothecars, en veele anderen, die men of bij oogluiking toelaat, of vergeet, of niet weet te beteugelen, nog dikwils
hun



MENGELSTOFFEN. 95
hun aas opzoeken. Egter , indien 'er niemand de Heelkonft oefende in onze Nederlanden, dan die 'er waarlijk bekwaam toe was, en dat men tot het fcheermes verwees, die weinig meer kollen, dan zou ik mij durven vleijen, dat de Heelartfen hier ook wel zonder het baardfcheeren zouden kunnen beftaan. En wat doch raaft men op het baardfcheeren? ik kan het nietveelen, en inzonderheid van de Dodoren, omdat ik teveel overtuigd ben, dat er zommigen onder hun, indien zij geen geld, of andere middelen van beilaan hadden, ook wel een zoortgelijk Koftwinriingje mogten bij de hand neemen.
Uit de onkunde en te laage vernedering der Genees en-Heelartfen moet noodzaakelijk het verval der Kunft oprijzen. Het verfchilt wat, de afgellorve Genees- en- Heelartfen te vergooden, gelijk eertijds de heidenen, of (ik fpreek van Heelmeefters, want de Geneesheeren liaan uit voorrecht van het Hoogefchool nog op wat beter voet,,, gelijk te ftellen met de laagfte handwerklieden. Doch wat valt 'er veel van te zeggen? de\ kaart is bedorven; en het is der Heelmeefteren eigen fchuid. Wie onkundig is, h niet meerwaardig. En het gebeurt doorgauns, dat de onfchuldjgé, om den fchuldigen moet lijdeu. Ondertuflchen heeft er een rechrgeaart Heelmeefter genoeg aan om te ycrduuwen. Egter is dit zeker, daar men te laage,
denk-



oö GENEES en HEELKUNDIGE
denkbeelden van iemand heeft, is zelden zijn woord een zegel. Stek een Heelmeefter bij zommigen, ja bij veelen, en mogelijk de meeften , een Kunitbewerking voor, of zegt hij de aangedaane pijn nodig te zijn , o hij is te laag verdagt : want de Lijder, al verflaat hij zijn eigen zaak zomtijds niet, weec het beter. Is nu de Heelarts eerlijk, en wil hij niec cegen zijn beter weeten aan te werk gnari, dan word hij bedankt; men zoekt een ander; die volgt uit onkunde , gewinluft , of noodzaakelijkheid van beftaan, des Lijders zinnelijkheid, en laat zig ringelooren, waar door weder hec noodzaakelijke word verzuimd.
Eindelijk hec gemis van belooningen naar verdienden is ook een voofnaame oorzaak, waarom het daal en vuur, zoo noodzaakelijk en heilzaam om te geneezen, in veele gevallen zoo dikwerf verzuimd worden. Daar men den gerechten loon mirt Voor d;n betoonden dienft vergaat de lud. Daar men nu een Heelmeeder, die daal en vuur gebruikt tot nuc zijner Lijders, in de plaacs van mee eer en hoogachting, met fchandnaamen, lader en nijt beloont; daar dikwerf de onkunde, onder den fchijri van vriendelijkheid en mooipraaten word aangebeeden; en daar men door waare verdienden^een hoop heeft tot bevordering, maar daar gunft meerendeels alleen de verkiezing maakt; zal men daar verwonderd zijn, dat men ons eigen welzijn verkieft [boven



MENGELSTOFFEN.
9?
ven dat van anderen, die niet anders begeeren; dat men, fchoon overtuigd van de nuttigheid van het ftaal en vuur, uit eigene en noodzaakelijke belangens, daar van afziet; en dus verkiert om mede te vaaren in den fchuir, daar men in zit? Het is wat ongemeen, offchoon het een edelmoedige paft, om de deugd te blijven betragten, daar zij gehaat word, en ons benadeelt.
Uit het verhandelde wegens de oorzaaken, waarom zoo dikwerf hec voor veele ziektens zoo tteilZaam ftaal en vuur verzuimd word , en bijna ten eenemaal buiten gebruik raakt, volgt zonneklaar, dac de onkunde de eerde en voornaamfte rol fpeelr. Een Heelmeefter, die zijn ""zaak niet verfhat, of kan uitvoeren, weet (gelijk wij reeds aangetoond hebben) hec noodzaakelijke voor zji Lijders noch uictedenken, r<och in het werk té ftellen, en geneert hij zomtijds, het is maar bij geluk. Is hij onkundig, dun moet hij noodzaakelijk laag zijn: want die zijn doel door iets wezentlijks niec kan verkrijgen, verkrijgt het niet dan door fchijn, heczij figuurmaaken, pluimftrijken, bedrieglijk goedkoop te zijn, enz. goedkoop te zijn inzonderheid dwingt het meelt: want wie zou niet aanftaan, om, voor eenige maanden dagelijks verbonden te zijn, maar weinig geld afgeeifcht te worden ? al is het, dat het uic een "anders zak, dien men eens ongehoord rekent, word goed gemaakt; en ol fchoon al veel het zelve werk in minder weeken, dan er maanden toe hefteed zijn, (en dat het dus, wel uitgerekend, duur zoude hieten), koft volbragt worden. Daar er nu veelen zijn, welker onkunde haar verpligt Zig te vernederen, en -tenens veelen, welke, offchoon met wederzin, uit noodzaakelijkheid, den flender, G of



98 GENEES en HEELKUNDIGE
of het geen meed de manier is, gedwongen zijn te volgen , daar word de misachting en het verval algemeen. En omdat de Heelkonft, en haar beoefenaars, niet zoo wel als andere zaaken in haar waarde kunnen beoordeeld worden, daarom gebeurt het dikwils, dat men prijft, aanbid en verheft, dien men behoorden als nadeelig te. fchuuwen; en dat men integendeel den gerechten loon en lof weigert aan dien men het verpligt was.
Heeft men nu gezien en begreepen de nuttigheid van het ftaal en vuur; de ongelukken uit derzelver verzuim; en dat de voornaame reden, waarom zij gein at worden, de onkunde is; dan ziet men ook klaar, dat in de opruiming van deeze, namentlijk in de zorgdraaging om goede Heelmeefters te maaken , de verbetering van deeze mistaftingen beftaat. Doch hoe de onkunde te verbeteren, of hoe men goede Heelmeefters kan, en behoorden te maaken, daaromtrent hebben zig anderen reeds overgenoeg verklaard; de middelen daar toe zijn overgenoeg bekend; en waren zij zoo gemaklijk te verkrygen, dan men ze weet aantetoonen, dan was het de moeite waard om er mij over uittelaaten. Dan, daar fpreeken niet helpt, is het verre beft te zwijgen. Het zal mij genoeg zijn, als ik eenige Lijders een waar denkbeeld heb gegeeven van zagte en harde Meefters; en dat ik eenige te onrecht geklierde Heelmeefters heb kunnen trooften.
EINDE,
VER.



VERDEDIGING
TEGEN DEN CHIRURGEN
HENDRIK de RING,
TE HAARLEM,
wegens een Accident aan de band zijner zusier'<
Zeden eenigen tijd als Chirurgijn pradlizeerende over de huisvrouw' van M. de Ring, moe» der van den Chirurgijn H. de Ring, wegens ver* ouderde zweeren aan de Onderbeenen, wierd i's ook bij die gelegendheid geraadpleegd van des Chi* rurgijnszufter, Maria deRing, over een roodhard, ontftooken, en pijnelijk gezwel , geplaatst binnen in de hand aan het begin van den middelden vinger, welk gezwel ik aanzag voor een ati» trax, of voor een eeltzweer; waarop zij naar eigen goedvinden en kundigheid een pap hadgeappliceert? dien ik afkeurde, en haar aanraadde, om enkelvoudig een pap te bereiden uit havergort en zoetemelM met wat lamp-olij 'er doorgemengd, om wat min» der prikkeling, en wat meer verzagting en verweeking te verwekken, dan de pap die ik geappliceefi vond*



ioo GENEES en HEELKUNDIGE
Den tweeden dagh hier naa deontdeekingen pijn vermeerderende, en voor de Lijderefiè, zoo zij verklaarde, ondraagelijk wordende, wierd ik des avonds geroepen; en onaangezien 'er nog geen de minde pus was gemaakt, maakte ik een infnijding door het eelt, om de fpanning eenigermaaten te verminderen, en om, de ettermaking gefchied zijnde, de doorbraak gemakkelijker te maaken, en bleef wijders met de gezegde pap aanhouden.
Des anderen daags s'morgens was 'er een weinig etter op de met ung. bafil. aangevoegden wiek, en de Lijderede , offchoon pijnelijk , verklaarde mij eg?er den gepaflèerden nacht beter gerud te hebben, en ik vond ook de hand eenigermaaten ontzwollen, en het gezwel meer uitwaarts uitpuilende; waar uic ik hoopte, dat mogelijk de zweering niet verder zig zoude uirdrekken, en ik dus in dezelve Indicatie, om te zien wat 'er of worden zou, bleef voortgaan, r
Maar des anderen daags s'morgens vond ik mijn Patiënt naar Haarlem vertrokken, en mij wierd geboodfchapt, dat zij zig onder de bezorging van haar broeder had begeeven.
Eenigen tijd daar naa wierd mij door een mijner vrienden uit Haarlem, namentlijk de Heer J. Kr achting, een mijner waardigde Difcipelen, mede Chirurgijn aldaar, gefchreeven, dat de Chirurgijn H. van Som eren hem verhaak hadde,
den



MENGELSTOFFEN. ioi
den Chirurgijn H. de Ring gezegt te hebben tegen den Neer H. F. Bern ar d Medicina; Doftor, zijn zufter te laboreeren aan een punèlura tendinis, waar mede zij had onder mijn bt zorging geweell, doch met zulk flegt gevolg, dat, indien ik met die behandeling was blijven voortgaan, en zij door zijne zorg, en die van den Heer J. Rocquïtte Medicinse Doftor, Prasleftor in de Heel en Vroedkunde, niet was gered geworden, zekerlijk haar arm zoude verlooren hebben.
Dv-eze Mertaal heb ik nooit verwagt, en klonk mij als een donderdag in de ooren, te meer, omdat zij zoude voorkoomen van een man, die mij zoo kundig en edelmoedig acht, als uit zijn zoo even volgende laffe Miffive zal blijken.
Evenwel, alvorens mijn befluit ter verdediging' vaflteflellen, nam ik de moeite, om mijn ouden vriend, II. de Ring, aangaande het voorgevallene per Miffive te onderhouden, en Satisfactie te eifchen, waar op ik den volgenden Brief van zijn Ed. ter voldoening ontfing.
Mijn Hiser!
Ik zal UE. tragten zoo kort mij mogelijk is een denkbeeld van 't gepaneerde voorteftellen.
Te Leijden koomende, heb ik mijn zufter met êtilijdelijke fmerten gevonden; den bovenarm meer G 3 dan



eg! GENEES ïn HEELKUNDIG^
dan gemeen gezwollen . en niet zonder Inflamma* tie De üxelkliersn waren zeer geob/lrueert en ffjnelijk. De hand aan de buiten zijde met een generaale ontfieeking en zwelling, dog inzonderheid 2. plekjes, die mij niet onduidelijk de doorbraak ter dier plaatfe deeden vreezen. Verder waren vingers en hand, door zwelling en ontfieeking , met bijgevoegde ontvelling en blaasjes of Heintjes, in zig hebbende een flinkend dun vogt, geheel van hun natuurlijke gedaante afgeweeken. Van binnen koomende inde hand, vond ik de oorfprongelijke zitplaats van de kwaal onder bet eelt, en UE. wiek met Ung. Baftl. en geordoneerde Pap, die mij toefebeen en voorkwam lang genoeg gebruikt te zijn, om de doordringing en verzakking van Etter , enz. voortekomen. Ik heb gevraagt, of UE. niet van infnijding, en daar uit voorkoomend onheil als V niet open gemaakt wierd, gefprooken hadï Wat de infnijding belangt wierd mij gezegd UE. nooit in tegengegaan te weezen, maar ter contrarie UE. gezegd was, door de Patiënt zelve , te moeten doen, dat UE. Conftentie en Konft UE. opgaf hst beft te zijn. Maar UE. zoude gezegd hebben, gij moet naar geen Etter verlangen, hoe minder dat men dien ziet, boe beter voor dit toeval Men zegt UE. gevraagt te zijn , of 'er geen zwaafigheid bij 't geval te vreezen was, en UE. dit



MENGELSTOFFEN. 103
geheel zoude hebben ontkent, en haar te vreeden gefield. Ik heb op dit alles geantwoord, dat UE. te kundig was om dit te zeggen, en dat ik geloofde, dat UE. den vijand bij die gelegendheid hebt te ligt geacht, \en vraagde of UE. zig niet had verklaard wat het gebrek was, ef waar gij het voor behandelde? ja een Fijt. Dus begreep ik ligt, als ik UE. verzogt had, {daar mijn tijd ook te kort toe was,) dat wij het ganfch niet eens zouden geween hebben, vermits ik raadfelagtig, uit de gevolgen en confeffie, bet liever voor eeneverouderde zenuwkwetfmg wilde aanzien. Edoch dit is zeker , dat ik bij de infnijding veel verrotten en {linkenden Etter daadelijk heb ontlaft, met eenige ftukjes van 't Vetvlies verzeldgaande, die mede zeer ontaardenver flikt mij zijn voorgekoomenWaarom ik raadde, om verder harrewarren voortekoomen , mij zoo goed zij kon te volgen, om met UE die ik waarlijk een kundig memch noem , en teffens mijn vriend zijt, in geen gefchil te treeden, omdat ik begreep, hoe kundig en voorzigtigwij zijn, ons altoos iets kan verrajfen, en te leur {lellen. Mij dunkt zulke gedagten voed gtj als een man van kunde geernein UE. boezem. Dien avond, doen zij bij mij was gekoomen , was het gevaar zeker voor de deur, omdat onder en bovenarm allerboogft gaanft waren ontftooken enpijnelijk, dat mijGangrena deedvreezen; dow G 4



ie,| GENEES en HEELKUNDIG
door een ruimere infnijding, en de nodigt Fomentatie, met verzorgde nachtrufl, hen ik dat gevaar te boven gekoomen , en heb baar driemaal daags , om de menigte van ftofe en Corruptie voortekoómen, moeten verbinden; en bij ijder Verband kwamen de verflikte brokjes van 't Vetvlies alsprnpjes voor de 0pen-ingen zitten, die mij de Infpuitinge, enz bdettede, zoadat ik meer en nirer moeft dilateer en; zoo dat ik eindelijk twee ■Bo -zems vund, die mij nootzaakte ter zijde door de :husculus Palm iris b en te fnijden Maar de Patiëntver)'i aar, de van Leijden, datUE nu zij ^ , zwaarigheid maakte, zulks baarde hj haat die fterke ontiroering, dat zij mj verzogt om den H^er Rocquette eens te verzoeken,om als 'er 'loeral of Naween mogt koomen ik bet niet alleen voor mijn rekening zoude hebben, te tneer, dat men van agteren de zwaarigheid van V geval mo'igt koomen te ontkennen, omdat ik N. B, haar broeder was. De verdere holtens ben ik (_ zoo ik mij niet bedrieg") door drukking te boven gekoomen, en heb nu goeden Etter, en vooruitzigt van fpoedige geneezing. Het is mij vriend! on. mogelijk de waare en opregte meening van mijn bart tot UE, in woorden uittedrukken.
Wat a. nbeL.ngt den lafter is nooit bij my iu bedenking gekoomen : want dan zoude ik geheel anders hebben moeten bandelen. Maar heb den
Heer



MENGELSTOFFEN. 105
Héér Bern ar d bet als een verwondering verbaalt, ik zegge nog eens met verwondring, ter occafie, dat wy Dingsdags over Cbirurgicale gebreken te faamen Jpraaken. Of U E. my nu voor onkundig aanziet, is mij niet onverfchiUig, en verwagt ook zulks van zoo een kundig en edelmoedig menfch als U E. is , geheel niet. Dit meen ik genoeg te zijn, om my by U E. en de wereld te hebben verantwoord ; verwagt geen fchtyvens , en zoek niet verder verantwoording over dit geval in quejtie te doen, maar wei in der minne en vriendjehap, zoo als het altoos by ons heeft plaats gehad. Dus teken ik my met achting te zyn.
M y N Heer,
U E. Vriend en Kunftbroeder
H. DE RING.
Haarlem den 13. Jnnij 1771.
Dan, deezen Brief onderfteld mijn vriend genoegzaam, om zig bij mij en bij de gantfche wereld verantwoord te hebben , en ontkent daar ia den lafter, dien hem is aangewreeven. Edoch hetzij wel verre wij daaromtrent eveneens denken. Integendeel, ik begrijp, dat, onaangezien de loftuitinG 5 gen



ic6 GENEES en HEELKUNDIGE
gen en verheffingen aangaande mijn kundigheid, die mijn vriend mij doet, uit dezelve niet onduidelijk blijkt, dat hij, namentlijk mijn vriend, zoo min vrij is van lafterzugt, als misfchien van verwaand, beid. Waarom ik beflooten heb deezen Brief in het openbaar te beantwoorden.
Heb dank mijn vriend voor de verheffing mijner kundigheid en edelmoedigheid. Maar ei lieve! als het u ernft is om van mij zulke voordeeligegedagten te voeden, hoe is het dan dog bijgekoomen, dat zig uw Hoogheid niet vernederd heeft, om, toen gij te Leijden was, mij te verzoeken van met u over het geval van uw Zuller te raadpleegen? Wat harrewarren had gij te vreezen van een kundig en teffens edelmoedig vriend? JOij bad geen tijd om mij ortewagten, en wij zouden bet ganfcb niet eens geweefl hebben, is uw antwoord. Wel Hendrik de Ring, (vergeef mij dac ik u zo familier aanfpreek, het is wel meer de mode onder goede vrienden als wij), waar wil dit heen! Gij had tijd om van Haarlem raar Leijden te koomen, en niet om mij afrewagten, die zoo kort bij uw vaders huis woont. Daar is immers minder tijd van noden , om met een kundigen over een zaak te redeneeren , en 'er de waarheid recht van te ontdekken, dan met onkundige menfchen, die meelhijds niet anders dan wartaal voor den dagh brengen! En dat wij bet niet eens zouden geiveeft hebben, dat kan
wel



MENGELSTOFFEN, 107
wel zijn, maar wac zwarigheid! ik ben immers edel* moedig, en dus, als uw verheeve verrtand mij van dwaaling overtuigd had, dan zoude ik ubedankc hebben , en ik had 'er voor mij zelf in hec toekoomende wind: uit vergaart.
Gij bebt bet gebrek liever raadfelagtig gegroet vsor een verouderde zenuwkwetjing, dac raakc mij niec, al had gij 'er een Lipknoop (Ganglid) van gemaakt: Ik heb het gehouden voor eea Eeltzweer, of voor een Antrax, en geen een toeval heb ik in de drie of vier vificens, die ik daar over gedaan heb, ondervonden, noch geen vind ik 'er in uwen vriendelijken Brief befchreeven, welke niet uic een van bij den deezer gezegde gebreken kunnen ontfpruiten. Ondertuflchen is mij nooit iets foortsgelijk gezegt, waaruit ik een Zenuwkwetfing koft verdenken. En wil gaarne de naderhand gevaarlijken toeft and van uw Zujlers arm en band gelooven, indien gij flegts toertaac om dezelve dooi een vergroocglas ce befchouwen.
Of hec gebrek een verouderde Zenuwkwetjing is geweefl, nog eens, dac geloof ik niec, en heb reeds ook gezegc raakt mij niec, nademaal dac aan u ftaac om te bewijzen uit het waare onderfchei* dings Kenmerk (Patbognomonicon) , indien gij lurthebc om uw dwaalenden vriend te recht te helpen. Want, voor hec tegenwoordige kan ik nog maar gelooven, dat hst wel mogelijk is, dat naa een kleine



i«8 GENEES en HEELKUNDIGE
ne gedooke wonde een weinig uitgedort vogt, digt bij zenuwen , peefen, cf peesagtige deelen gelegen, als het door den tijd is fcherp en knaagend geworden, door die deelen te prikkelen en te knaagen, hevige pijn, zwelling, Inflammatie, veretcering, verderving van hec vetvlies, met al derzelver gevolgen , kan veroorzaaken, alle welke uitwerkfels geen hemelsbreedte verfchiïlen van die geenen, welke de Eeltzweeren, Antrac s, Vijc, en foortgelijken, fomtijds voortbrengen. Maar dat het gebrek van uw Zuder een waare verouderde Zenuwkwetfmg zoude geweed zijn, blijfc tot nog toe bij mij onbegrijpelijk; en folliciteer dus uwe Geleerdheid om onderrigting.
Mijn aangevoegde Wiek. en geordineerde Pap, fcheen u toe en kwam u voor lang genoeg gebruikt te zijn, om de doordringing en verzakking van Etter, enz. voor te koomen. Ik betuig u dit niec te verdaan, en kan 'er dus niec op ancwoorden. Ik trage nooit mee hec aanleggen van Pappen verzakking van doffe voortekoomen, maar erken dezelve in daac om zulks te veroorzaaken.
Gij hebt onderzoek gedaan, of ik tan geen infnijding gefprooken heb: dot ien ik nooic gewoon, zoo lang ik daar toe geen varte Indicatie heb.
Ik zoude gezegd hebben, dat 'er na geen Etter te verlangen was, en hoe minder die bij dit Toeval kwam, hoe bet beter zoude zijn: dat weet ik niet,
en



MENGELSTOFFEN. ieo
en die lijkt wel een Argument van een A. B. geleerden ; want als ik het gezegd heb , zal het zekerlyk in eenen zekeren zin geweefl: zijn, en gemakkelijk om te bewijzen, dat het in dien zin waar konde zijn.
Uw nauwzigtigheid heeft onder zogt, of ik van geen te vreezen zijnde gevaar bad gefprooken: ik ben nimmer gewoon mijn Lijders een fchrik aantejaagen voor een vijand, daar ik nog niet van overtuigd ben, of hij zig zal openbaaren.
En uw nieuwsgierigheid wilde weeten , waar voer ik het gebrek behandelde, omdat gij meende ik had den vijand te ligt geacht; en men onderrigte u voor een Fijt: dit ziet gij uic hec voorgaande becer. Doch het was eens zoo, wat zwarigheid , als men de Vijc groet voor een diepe Onc fteeking. En of ik mij onder het praaten met een onkundige Patiënt dus uitgedrukt heb, kan wel zijn; dan heb ik mij miflehien naar der Lijderefiè onkunde onzondig gefchikt.
Uwe vriendje-hap, en hoogachting voor mijn kundigheid deed u het geval, als een verwondering, ver haaien aan den Heer Do&or Bernard, zekerlijk , gelijk uit den zamenbang uwes Brief duidelijk blijkt, boe het mogelijk is geweefl, dat ik , uw kundig en edelmoedig vriend, dusdanig heb kunnen dwaalen en mistaften. Waar uic ik, zoo mij dunkt, niet ongegrond befluit, of de u aan-



lio GÈNÉÈS en HEELKUNDIGE
gewreeve laftertaal jegens mij zal voor het grootfte gedeelte waar zijn; en ik kan niet begrijpen, hoe gij anders had moeten handelen, om een volftrekte lafiering, voortgefprooten of uit onkunde, of uit onvergeeflijke kwaadaardigheid, te voltooijen.
En eindelijk het blijkt dan, dat mijn voornaams fout beftaan heeft daar in. dat toen uw wysheid bet oog over het gebrek kreeg, zij tot nog toe bet mes niet vond gebruikt. Wat komt mij over! wel vriend! wel Hendrik! gij doet mij ongemeenen dienfl! en hoe moeten mijn ftadsgenooten zig over die befchuldiging verwonderen! Het is waarlijk de eerfte maal, zoolang ik de Heelkonft heb ge oefent, dat ik in dien opzigte gelafterd ben, maar wel dat ik als tot fnijden en kerven fcheen gebooren te zijn. En hoe mijn vriend! durft gij zoo ruiterlijk op het gebruik van het mes roemen, woonende in een ftad, daar gij weet, dat onlangs een der braaffte Heelmeefters, namentlijk den Heer H. van So^ meren, mede een uwer oude vrienden, om hec mes zoo veel verachting en verdrukking heeft moeten lijden, in het genoeg bekende geval van een aldaar genoeg bekenden Koet fier; daar deeze, indien zijn alom uitgebreide geneezing waar is, dezelve heeft toetefchrijven aan de ruime infnijdingen, in dit geval door dien Heelmeefter gemaakt, en geen-» fints aan hec prulgeheim van de bij onkundigen mira^ Guleule Mevrouwe Baart, hec geen ik, be-
nef-



MENGELSTOFFEN. in
neffens alle kundige en onpartijdige Heelmeefters, die hec geval bekend zijn, niet zullen in beraad neemen, om volftandig ftaande ce houden. Nog eens mijn vriendelijke vriend ! durft gij van hec mes of van fnijden reppen? Zijc gij niec overtuigd genoeg , dat het mij gemaklijk zoude zijn om de algemeene wereld te doen gelooven, dat gij, door te fnijden, als een beul, een wreedaart, over uwe lieve Zufter fpeelt, en dat zij miftchien wel, zonder dien pijnelijken weg, zoude geneezen geworden hebben? Doch zoo niet mijn vriend,' ik ben niet laag genoeg bezield, om uit de onkundige voor oordeelen mijn voordeel te raapen. Ik keur geenlints uwe behandeling af, en wil gaarne gelooven, dac al hec geen gij coc nog toe gedaan hebt, en doen zult, noodzaakelijk is. Maar hoe komt het evenwel, (in parenthefls), grooce Baas.' dac gij, om de fneede ce verwijderen den raad van een ander moeft inneemen? Riekc hier aan, dac lijkt 'er beter naar, dan den Heer Rocquette verzogt te hebben ter beveiliging, dat niec naderhand de zwaarigheid van hec geval wierd gelochent, omdat gij N. B. Broeder waart.
Doch ondertulTchen houd mij ook ten goeden, dac ik u beurtelings durf zeggen, het geen waare gevolgtrekking te zijn, dat uw Zufter minder wel bij mij, dan bij u, en den Heer Roe quette zoude gevaaren hebben: nademaal hec u onmogelijk is voor-



na GËNEES en HEELKUNDIGE
uittezien, of gij moed en Prophetifche geeft hebben , dat ik, de noodzaakelijkheid zulks eifchende, dien zeiven weg niet zoude ingefhagen hebben, als waar door gij haar acht bevrijd te zijn van het gevaar om haar arm te verliezen.
Doch gij zult mifïchien hier op liftig antwoorden, dat gij het maar meent in zoo verre. als ik mei mijn behandeling was blijven voortgaan. Doch dan zoude ik u edelmoedig vraagen , of gij raaskalden, of met den kop was gebruic?. Want een kundig Heelmeefter, daar gij mij voor acht, teffens te verdenken, dat hij niet in ftaat zoude zijn, om, naar de verfchillende omftandigheden , zijn behandeling anders interigten, is geen gevolgtrekking van een man met een goed oordeel. En dus, (om u niec voor gek te verklaaren, daar gij meenc te veel verftand toe tc bezitten), vat ik liever uw gezegden op in deezen zamengeflelden zin, namentlijk: dat, en door mijn verkeerd denkbeeld van bet gebrek , en dus verkeerde behandeling te gelijk, dit ongeluk zoude hebben kunnen gebeuren, en dat wel omdat het te vreezen was, dat mijn onkunde in deeze niet beter zoude verlicht geworden hebben, het geen uw zaak is om te bewijzen, en waartoe ik u uic-» daag.
Om te fluiten dan, hec is mij vriend onmogelijk u in woorden uictedrukken de misachting, die ik voor u Perfoon heb opgevat, zederc een praclijk
van



MENGELSTOFFEN
'13
van drie of vier vifitens over uw Zufter mi]* aan zoo veel moeite heeft geholpen, daar ik nogthans óm mijn eers wille tóe verpligc was: te meer em prnétijk. zeg ik, nog eens, die ik als een toegift heb geacht van die, welke ik zedert eenigen tijd aan uw Moeder had hefteed , wegens verouderde zweeren aan de onderbeenen ,en hebbende reeds al beloofd, om, bewoogen doordegeduurigeklagteri en vrees voor de koften, op te houden met vifitens te rekenen. Ja, het is mij onmogelijk u te mélden, hoe het mij verveeld heeft, om wwenlangdraadigen Brief te beantwoorden, waarom ik ook veel héb overgeflaagen , en alleen hec zaakelij ke 'cr uittrenoomen. Ik eindig, en ben A. BALi'ü AZAAR.
Leijden den 22 Junij 1771.
P. S. De Heer J. Rocquette heeft mij met een Brief overtuigd , dat zijn WEd. in • dit geval noch part, noch' deel had, hetgeen ik ook nimmer heb gedagt, en vooruit wel heb durven verzekeren. De overige inhoud deezes geëerderi Brief zal ik verzwijgen , of dezelve mij naderhand beter te pas kwam.
P. S. nog eens. Eindelijk verkrijg ik ook een Brief van gemelden Doftor H. F. Bkknard, die mij verzekerd dat, II. de Ring zijn WEd. verhaald heeft, deszelfs Zufter onder zijn behandeling gekreegen te hebben, en de zaak dus gevonden^dar^ indien zij langer onder dusdanige behandeling als bij mij gebleeven had, zij gevaar zoude gehad hebben van haar arm te verliezen. Het oven':»e zal ik insgelijks als van den Brief van den Heer J. Roeql'ette tot nadere gelegendheid bewaaren: nademaal deeze Postfcriptta genoeg aantoonen hec Cantor van H. de Ring , en ik cegenwoordig niet anders voorneemens ben, dan om hem met zijn eigen wapenen te bevegten. H



114
ADVERTENTIE
op de
ADVERTENTIE
van
HENDRIK de RING.
In de Haarlemfche Courant van 27 Juny, en in de Ltijdfche Courant van 20 Junij 1771.
Het Kwaadfpreeken enEerrooven is gemak lijk, doch het is voor den lajleraar allermoeijelijkft om zig fchoon te maaken, en de ontroofde eer aan den beledigden te her/lellen.
TTVe Advertentie van H. de Ring luid als -L/ volgt:
„ Hendrik de Ring, Chirurgijn te Haar„ lem, hecfc met veromwaardiging geleezen de „ zoogenaamde Verdediging van A.Ba lthazaar, „ Chiiurgijn te Leijden, nSpens de behandeling „ van zeker Accident; hij acht nodig, het publicqte
adverteeren , zig gegrond te kunnen blijven hou„ den aan dat geene, hetwelk van hem, terverant-
woording, is ter redergefield in een Miffive, aan „ A. Ba lthazaar, in gemelde Stukje geprodu-
.;, ccert



MENGELSTOFFEN. u5
„ ceert; hij laat verder alle gezegdens voor reke* ,, ning van den Schrijver, en declareert bij het con„ dante voorneemen te blijven, van zig in geen pen» 5, nenflrijd over 't een of ander met voornoemden „ IIalthazaar in te laaten."
En ik neem de vrijheid, om op deeze Adverten« tie het publicq te adverteeren:
Ten eenden, dat ik het voor geen wonder acht, maar heel natuurlijk, dat H. de Ring mijn verdediging tegen zijn ongegronde verdenking, of ik zeg thans liever kwaadaardige laitering^, met verontwaardi • ging geleezen heeft: nademaal de grootlte. deugniet zelf de befchuldiging wegens zijn euveldaaden doorgaans met verachting, ten minden met wederzin, aan hooit.
Ten tweeden, zoo lang hij meent zig met grond te houden aan de mij toegezonde verantwoording, zonder mijn aangedigte misflag nader te bewijzen^, meen ik met grond hem te, kunnen houden voor een verwaanden kwaadaardigen eerrover, voor wiens niet min lidige dan vuile laderbek het te wenfchen is, dat alle braave menfchen , inzonderheid weer* loozen, zullen bewaard worden.
Ten derden, dat hij verder alle mijn gezegdens voor mijne rekening laac , en declareert condanc te blijven bij het voorneemen, van zig in geen pennendrijd over 't een of ander met mij in te laaH a ten



Ii6 GENEES en HEELKUNDIGE
ten, maakt ( mijns oordeels) te recht zijn vonnis op y namentlijk: dat hij mij de vrijheid geeft, om hem voor een openbaar leugenaar en kwaadfpreeker te declareeren , wiens laffe ziel heeft durven beledigen , en, met zijn laftering ftaande te houden, zonder te bewijzen, den beledigden meent te vreeden te Hellen, en zig bij de wereld fchoon te maa» ken, daar nogthans de belediger altoos verpligt is om, op den eifch van den beledigden, zijn gefielde te bewijzen.
Eindelijk ten vierden, had hij zig kunnen wagten voor 't laftercn, (^daar ik geloof hij zoo min in ftaat toe is als een kat om *c muizen te laaten), hij zoude nooit in de noodzaakelijkheid gekoomen zijn , om te moeten fatisfaftie doen. En, zoo ik hem verder mijn wraak waardig keurde, en ik niet meende, dat hij door zijn Advertentie zijn eigen vonnis had opgemaakt, dan zoude ik wel middelen weeten, om hem zijn onfchuld te doen bewijzen , of om zijn laftering in het openbaar in te haaien; daar ik nu van afftap, ten zij hij het miffchien verkoos, wanneer hij alleen de moeite heeft te doen, van het mij te laaten weeten. Het zij verre ik vermaak heb gehad, (dit ftrekke ter onderrigting dier geenen, welke het zomtijds te laag in mij zoudenachten, vanmij, om E deRing, aan zoo veel werk te hebben geholpen ) , om
te-



MENGELSTOFFEN
117
;segerj hein mijn eer te verdedigen, neen, de noodzaakelijkheid ftrekte mij daar in tot een laftige wet. Onaangezien ik weet, dat hij mijn goeden «aam weinig bezwalken kan, en hij geen grooter crediet heeft in de Heelkonft dan ik, als omdat hij mogelijk alvorens te Haarlem een ongelukje heeft gehad in het doen van zijn Examen, of, omdat hij miftchien zijn af komft zal rekenen uk den een of ander Kwakzalver, of Pleifterverkooper, en dus zou kunnen achten de Heelkonft uit voorrecht van geboorte te bezitten; nogthans, zeg ik, was zijn laftering te Leyden zoo algemeen verfpreid, dat ik mij moeft verdedigen, of mij moeft trooflen, om bij de laftering nog gevaar te loopen van aanmerkelijk nadeel te lijden, en wie kan een beledigden ten kwaaden duiden, dat hij zig tragt te rechtvaardigen ?
H 3



n8
BRIEF
AAN
A. B A LTHAZAAR,
Chirurgyn te Leïdsn,
raaSehde het verfchil met H. de Ring. Myn Heer!
PXeezer dagen uw Verdediging Ieezende tegen -!—»♦* den Chirurgijn H. de Ring te Haarlem, ftond ik niet weinig verwonderd zoo wel overderzelver inhoud, als voornaamtntlijk over uwe wijze van fchrij^en. Gij zoekt U te verdedigen tegen een betigting, die Gij waant , dat U van den Chirurgijn H. de Ring valfchelijk te laft gelegt is; maar bewijlt, mijns oordeels, uw goede behandeling van die Lijderefiè in 't gtheel niet. Uw Verdediging is flegts opgevuld met wiflè wasjes, en dingen, die niet ter zaake doen.
Ik wil niet zeggen, dat gij die Lijderes kwalijk behandeld hebt: ook zeg ik 't tegendeel niet. 'k Heb het Accident van die Lijderes niet gezien ; en door de geneezing, die de Chirurgijn H. de Ring heeft te weeg gebragt, is mij de gelegendheid om bet te zien benoomen geworden; dus ik 'er ook nnjn oordeel over opfchort. Dit alleen dunkt mij, Mijn Heer! Gij had uw lloute uitdrukkingen een
beec-



MENGELSTOFFEN. 119
beetje moeten inhouden, omrJat Gij, zo lang de Lijderes onder uw opzigtgeween: is, aan dezelve geen hulp hebt kunnen toebrengen; daar ze integendeel, nauwlijks onder de behandeling van haar Broeder gekoomen zijnde, beterfchap befpeurde, en binnen korten tijd herfteld is. Zoude ik hier uit niet moqgen befluiten, dat de Chirurgijn H. de Ring .ten mindften ruim zoo veel inzigt in de kwaal van zijn Züfttr gehad heeft, als Gij?
Maar wat mag U dog aangezet hebben, om dit geval wereldkundig te maaken, daar U de Ring van te voren verzekerde, zig in geen ftrijd met U te willen inlaaten? Immers niet, om 'er het Publiek over te laaten oordeelen; dit zoude onofelzijn; want buiten 11 en H. de Ring mag 'er wel niemand weezen , die het Accident gezien heeft: hoe kan dus 't Pupliek uw zaak befl.lLn?
Gj had beter gedaan Mijn Heer! zoo Gij dit tufichen uw bijden had afgemaakt. Of was het om de kwaadfpreekendheid van H. de Ring , waar mede Gij voorgeeft,dat hij behept is, aan den dagh te brengen? Geloof mij Mijn Heer! niemand die den Chirurgijn H. de Ring kent, cn vriend van zijn Edelen is, zal daar aan geloof Haan: 't kwaad fpreeken is nooit zijn werk geweefl:; integendeel ftaat hij bij mij als een braaf medeburger te boek.
Maar Gij , die zijn vriend niet zijt, doet uw beft om hem verdagc te maaken. Wat komc het H 4 hier



iao GENEES en HEELKUNDIGE
hier in deeze Verdediging te pas het geval van den Heer H. van Scmeren ? Is die man niec bekwaam, zijn eigen zaak te verdedigen? Is die Mevrouwe Baart met haar prul-geheim te vergegaan, dat van Someren haar volgens praftijk en kundigheid anders had kunnen bewijzen, dat was die man zijn zaak, om te difFendeeren. Of moet Gij kleine Alexander hier in dit werelddeel te voorfchein koomen als een groote Alexan: er? Alexander, Alexander, het heeft zooveel voeten in de aarde, om wijzer te weezen als die voor ons zijn afgedorven.
Ik prijs ten hoogden het voorneemen van H. nE RfNtJ, door een Advertentie in de Haarlemfche en Leijdfche Couranten van den 2.7 en '28 Junij bekend gemaakt, niet gezonnen te zijn zig in een pennendrijd met Uintelaaten. Uwgefchrift, Mijn Heer! is te plomp, dan dat zig de" Ring de moeite geeven zou 't zelve te wederleggen : hij doet zekerlijk hec bed zig 'er niet aan te dooren.
Gij Mijn Heer ! zijt van een ander gevoelen. Mee. nerde in het dilzwijgen vanH.DERiNG een bewijs voor de gegrondheid van uw zaak te vinden, komt Gij te voorfchijn met een nadere Advertentie, waarin Gij yrijpodig durft fpreeken, als of uw Haan reeds Koning was. Ik vveetaan deeze Advertentie geen beter naam te geeven, als dien van een eerroovend Pafquil. Alex?
an-



MENGEL STOFFEN.
andfr, daar de liefde vcrilaagen is, is de menfch gedorven.
Hoe koomt Gij driftige Balthazaar ! tot zulke laage gedagten, om op zoo een onbefchaafde wijze aan een gewaand Belediger uwen moed te willen koelen? Vreed gij niet, dooreen diergelijk gefchrift, uwen goeden naam te verliezen, dien gij megelijk onder Uw Leijdenaars hebben moogt ? Of hebt Gij 'er geen te verliezen ? Ik wil doch het bede van U denken. Het fchijnt eerder uit de handen van een beledigd Viswijf, dan wel uit die van een bekwaam en ervaaren Chirurgijn voortcekoomen.
En wat bewijit eigendijk deeze Advertentie? Is dit nogelijk een bewijs voorde goedheid van uw. zaak, dat, ('t geen Gij U midchienvan iaderzieke menfchen hebt laaten wijs maaken), H. de Rïng; bij het doen van zijn Examen juift niet al te vlot geweeft is? Stel het is waar, is zulks nu met of zon. der Nijt gefchied ? Al is men nog zoo verltandig, men kon misilaagen begaan, waar om iemand verweezen kan worden, dus kan men daarom geen oordeel vellen. Bij voorbeeld gij zegt: onaangezienik weet dat hij mijn goeden naam weinig bezwalken kan, en hij geen grooter Crediet heeft in de Heelkonfl dan ik; daarom als gij dat wilt Alexander, moell Gij met dien verkreegen fchat U te vreede dellen; of dat zijn Grootvader, (zo als Gij voorgeeft), een zoort van een Quakzal veris ge weed? WaarH 5



isa GENEES en HEELKUNDIGE
lijk Mijn Heer Balthazaar! uw Voorouders zijn alle geen Burgermeefters geweefl! wij kunnen haar geneering om U voort te brengen wel in het klaar daglicht ftellen, maar zulke waapenen te gebruiken, daar men afgeftorven mede opgraaft, is niet verftandig. Zo Gij geen andere bewijzen weet voorttebrengen, als deeze, zoo maakt Gij zelf uw eigen zaak verdagtig , en veroorzaakt, dac men van U zal moeten zeggen: dat Gij had beter gedaan, zoo gij gezweegen had.
Beteugel in 'c verv«!g, bid ik U , uw kwaadaardigheid en lafterzugr,dieGijaaneen ander ce lnfte legt. En zo Gij onverhoopc eens weder in verfchil geraaken moogt, zoo raade ik U, onderzoek alvorens naaukeurig, of Gij wel hec rechc aan uw zijde hebt; of Gij ook in der daad beledigd zijc; en of die alles van dien aarc is, dac 'er het Publiek bij geïntereflèercis: zoo ja verdedigd dan uw zaak op zo een wijze, en in zulk een Schrijftrant, dac Gij 'er eer mede inlegt. Maar laaten , bid ik, uw driften U niet weder zoo ver vervoeren, dat Gij, door U aan het gemeenfte zoorc van lieden gelijk te Hellen, op een onbetamelijke wijze, de eer en goeden naam van een uwer Kunftbroederen zoekt te bezwalken.
Delft den 9 JuJij 1771.
Ik ben
Uw onbekende HÖNESTÜS.



123
BEANTWOORDING
OP den
BRIEF van IIÖNESTUS.
Myn Heer HONESTUS!
Uw geleerde Hekelbrief is my geworden, en t;eem de vryheid, om het volgende 'er op te antwoorden.
Gy hebt u, myn Verdediging tegen den Chirurgyja 11.. de Ring leezende, niec.weinig verwonderd zoo wel over derzelver inhoud, als voomamentfa'k over myn wyze van febryven. Wel geleerde Veiwondcrauar ! waarin beftaac die verwondering? Gy antwoord, dat ik my zoek te verdedigen tegen een hetigting, die ik vaan, dat my van den Chirurgijn H. Di Ring valfihelijk is te last gelegd; dat ik (naar uiv ojrdeel; myn goede behandeling van die Lyderejfe niet be-wys; en dat myn verdedi' gi; g jlegts is opgevuld met wijjewasjes , en dingen, die niets ter zaake doen. Gy zoude gelyk hebben geftrenge Zedemeeiter! indien uw geleerdheid hec zoo bondig bewees, als zy de ftoutheid heeft om het enkel ce ftellen. Maar, ik waan niec beledigd te zyn door II. de Ring, integendeel



U4 GENEES enHEELKUNDGE
deel ik ftel het vaft, omdat hy als aanvaller tegen alle billijkheid in gebreken blijft, om zijn onfchuld . te bewijzen, waaraan mogelijk niemand dan gij geleerde H o n e s t us zal twijfelen. Ik behoef niet te bewijzen , dat ik de lijderes wel heb gehandeld, maar de Chirurgijn H. deRin g is verpligt tebetoogen, het geen hij dies aangaande gezegt heeft. Dit Argument dan, Heer H o n e s t us , en dat juist het tweede Cdunkt mij) gaat over bijden zijden mank; want immers, als ik de onvoorzigtigheid had van te zeggen, de Verdediger van H. de Ring is een groote ezel, een gek, enz. dan zoude het aan mij ftaan om te bewijzen,dat zulks waar was, maarniet aan u den beledigden om te toonen, dat gij een menfch en wijs was. Ën even zo min als 't mij verwonderd heeft, dat de Chirurgijn H. de Ring mijn Verdediging tegen hem met verontwaardiging geleezen heeft, verwonderd het mij ook,dat zijn Be. fchermengel voor wiflewasjes rekent, het geen hij niet verftaat.
Uw voorzigtigheid wagt zig van te zeggen, dat ik deLydereJ/è kvoalyk zoude behandeld'hebben, en zij draagt ook zorge van het tegengeftelde niet te verzekeren ; omdat u de gelegendheid om het Ac* cident te zien niet is te beurt gevallen. Wel dat is waarlijk jammer Heer Honestüs! had uw wijsheid het oog 'er over gehad, dan zouden wij zeker^ lijk een klaar en beflisfend vonnis te wagten gehad
heb-»



MENGELSTOFFEN,
hebben: nademaal uw doordringend oordeel genoeg blykt uit uw geleerde letteren, Doeb nu jchort myn Heer zyn oordeel op: ach! wat een wys en voor* zigtig gedrag! te zwygen van het geen, daar men niets van weet. Hec dunkt u, dat ik myn jlouts Uitdrukkingen een beetje had moeten inhouden, omdat ik de Lyderefe, zoo lang zy onder myn opzigt is geweest, geen hulp heb kunnen toebrengen,daar zy in tegendeel, nauwlyks onder de behandeling van baar Broeder gekoomen zyttde, beter/chap befpcurde, en binnen korten tyd her (leid is. Hier dunkt my fyne Roskammer flaat gij den 6al mis, want meenende uwen vriend te helpen, zijt gij hem wel degelijk in den .weg, nademaal gij myn Boute uitdrukkingen niet wraakt of afkeurt, indien ikdeze'1ve maar een beetje had ingehouden. Ei tot hoever {trekt zig dat beetje uit? Hoe ver gaan myn Boute uitddukkingen boven peil ? of hoe langen tijd had ik dezelve moecen inhouden? Zekerlijk, naar den wil van H. de Ring en van zijn Depbnsor, rot in Eeuwigheid. En hoe Honestus verandercgij zoo fchielijk van befluit? Daar gij zoo even wijlelijk uw oordeel opfchorte in een zaak, daar gij niecs van wist, durft gij nu befluiten, dat H. de Rins ten mindften ruim zoo veel inzigt had in de kwaal van zyn zuster, ah ik, omdat zy zoo fchielyk by haar broeder beterfcbap vond? het geen gij immers- ook maar op goed geloof hebt aangenomen, zonder 'er
00£-



iatf GENEES en HEELKUNDIGE
ooggetuigen van geweest te zijn. En immers die eer betwist ik den Haarlemmer Esculaap niet; nadien ik in mijn Verdediging heb gezegt, dat ik alle die toevallen, die hij a^n zijn Zusters hand voorgeeft ondervonden te hebben, gaarne wil gelooven, indien hij mij flègts toellaat dezelve door een vergrootglas te befchouwen, waar toe ik meen reden te hebben, hetgeen aanftonds blijken zal, en ik ook teffens wat verder,in dezelve verhandeling, zijn behandeling geenfints afkeur , en gaarne wil toeftemmen, dat al het geen hij gedaan had, en nog doen zoude, noodzaakelijk was: want,'wat raakt mij de kundigheid of hebbelijkheid van II. de Ring, zoo lang hij aflaat de mijne te w'aardeeren.
Gij vraagt, wat mij doch mag aangezet hebben om dit geval wereldkundig te maaken^ daar mij H. de Ring van tevoren verzekerde, zig in geen ftrijd met mij te willen inlaaten. Zie daar over naa mijn Verdedigingen inzonderheid Advertentie, waar in ik het meen klaar en duidelijk gezegc te hebben: en zekerlijk hebt gij of befchonken of overwonnen van de flaap geweefl, (want gek wil ik u niet verklaaren) toen gij dezelve geleezen hebt, zonder het antwoord op deelen uwm Vraag daar in aantetreffen. Gij meent, het was immers niet om er het PubVcq over te laaten oor deelen, 'ngjtnjt dit zoude onnofel zijn, omdat 'er mijfchienniemand, buiten mij en H. de Ring, het Accident ge'
zien



MENGELSTOFFEN. 127
zien heeft. Maar mijn. goede Honestus! hoe zijc gij, daar gij andcrfints zoo veel blijken van fchranderheid geeft, in dit ftuk zoo onnozel? Immers, als niemand het Accident, als wij met ons bijden, gezien hebben , dan kan nimmer uw vriend H. de Ring mijn misdag, of zijn heldendaad, daarin bewyzen. Doch evenwel, de in mijn Verdediging aangehaalde Heer J. Roc^uette heeft het daags daarna, als de Lijderefiè te Haarlem was gekoomen, befchouwd , en zijn WEd. heeft mij verklaart, dat hij geen van alle die Toevallen, welke H. de Ring van het Accident aan zijn zusters hand zo ruim heeft opgegeevcn, ontdekt heeft ; het geen mij bewuft was, eer ik mijn Verdediging heb uitgegeeven, offchoon ik 'er geen gebruik van wilde maaken , om dat ik het meende niet nodig te hebben, om hem te bewijzen, dat hij een laderaar was: alleenlijk nam ik de vrijheid om die Toevallen door een vergrootglas te befchouwen, opdat H. de RtNodaar uic zien zoude, dat het mij even gemaklijk was, om hem voor een leugenaar te verklaaren. Kan nu nog het Publtcq niet bedillen, of II. de Ring een eerlooze Laderaar en Logenaar is? bedenk u eens Honestus, en zie, wien gij tragt ce befchermen.
Gij oordeelc, ik had beter gedaan, zoo ik die zaak tujjchen ons byden had afgemaakt. Ik ben nooic gewoon te ontkennen, daar ik moet bevedi-
gen



iif GENEES en HEEKÜNDIGÉ
gen, waarom ik u dit voor een gedeelte gewonnen geef. Had uw lieveling, op mijn eerften Brief aan hem, mijn miflag beweezen, of excuus verzogc óver zijn laftering en logentaal, in de plaats van mij met nieuwe lafteringen en logenen , opgezierd met een walgelijken hoop van laage complimenten , dan zoude zekerlijk het gemeen aan die zaak de tanden niet geftooten hebben. Te meer zoude ik bevredigd geworden hebben, als ik, tegen mijn ontwijfelbaarè ondervinding aan, had kunnen gelooven, dat Honestus, een naamloos fchrij ver, een Delvenaar, van zijn medeburger, een Haarlemfch Chirurgijn, de waarheid fprak, met te verzekeren,dat het H. de Ring zyn werk niet is om kwaad te fpreeken. Doch dit is nu moitert naa de maaltijd. En, heeft de Duivel zijn vrienden, H. de Ring zal dezelve ook niet ontbreekem
Gij zegt, dat H. dhRibg myn vriend niet is, daar hebt gij gelijk in Honestus, en niemand dan U komt het moegelijk vreemd voor, dat ik hem, daar hij mij, voorbevveezegoed, de huid vol fche't,en dê kroon van het hoofd zoekt te fteelen voor vijand verklaar. Doch, dat ik hemtragt verdagt te maaken , weet ik niet, en gij zegt het niet, en derhalven moet ik hier op zwijgen. Gij vraagt mij, hoe in myn Verdediging te pas komt het geval van den Heer H. vanSomeren? of die man niet
in



MENGELSTOFFEN
iso
in (laat is, om zyn eigen zaak te verdedigen, ah Mevrouw fi aart met haar prulgeheim te ver was gegaan ? Wel vriend! wel H o n e s t i s s i m u s ! zie mïjnverdediging'm; daar zult gij in vinden, dat ik mij alleen verwonder, om dat uw geliefden Hendrik van fnijden rept, woonende in een ftad, daar het zoo zeer gehaat is, en daar een kundig Heelmeefter , om de fchijngeneezing, uiigevoerd door een zwakke vrouw , zoo veel fmaad en hoon heeft geleeden : ik meende mijn ouden vriend door deeze aanhaaling te leeren , dat het verftandig was, om altoos, eer men fprak of ftelde, eerft te rieken in wat land men was. Maar meent gij, dat ik voor had, om den Heer H. van Someren te verdedigen? En keurt gij mij gek genoeg, om de Kwakzalverij tegentegaan, en te tragten om het vooroordeel van het gemeen te overwinnen , daar de geheele Geneeskundige wereld niet bckwaemtoe is ? Neen vriendfehap, ik noem dit geen verdediging, en houd gij 'er dezelve voor, ik keur ze ten mindflen niet kragtiger , als uwen verdedigings Brief voor uwen braaven Medeburger H. de Ring. Gij vraagt mij, of ik kline Alexindür biet in dit werelddeel moet te voorfchyn koomen als een groote Alexander? Waar wil dit naar toe ? Wa t heb ik gemeen met den grooten Alexander? Of was hij een Muilbandenmaaker voor lasterfmoelen en logenaars ? Gij noemt mij de klei, I ne



i3o GENEES en HEELKUNDIGE
«^Alexander, maar in wat zin? Zijt gij zoo groot Honestus? Hoe veel voeten rekent gij uw lengte? Gij moet zekerlijk meer als Haarlemmer maat zijn,want anders was ik groacer, als gij. Of ftaat gij "er bij als zeker Chirurgijn, die door zijn opgezwollen hoogmoed zig grooter wilde maaken dan zijn Buurman, die hem over 't hoofd zag? En, Honestus, Honestior, Honestissim u s, C dat is ook 3. maaien agter een, tot vergoeding van 3. maaien Alexander, en zoo zou men een heel foliant kunnen opfieren, als 'er fraaiheid in gelegen was), gij zegt, dat het zooveel voeten in de aarde heeft, om wijzer te weezen, als die voor ons zijn afgeftorven. Waar hoort dit weer te huis ? Wil ik wijzer zijn, dan die voor mij zijn afgeftorven, omdat ik een Lafteraar tot fatisÊuftie tragt te noodzaaken ? Of heeft het raport tot de kunft of vvetenfchap van gemelde Mevrouw Baart? Is 'eimogelijk de een of ander Medicus of Chirurgus afgeftorven, die, om eigen belang, de Kwakzalverij eerbiedigde en hulde deed ? Zulken mijn vriend zijn 'er misfchien nog te veel in leeven, om ze bij de dooden te zoeken. Daar zijn 'er nog genoeg in leeven ,•* zeg ik ), die uit lafheid, gewinluft, of om den vriendelijken man te fpeelen, een gewaand, doch verderfelijk geloof flaan aan de Zevende Zoons Geneezing, aan het Geheim der Nonnen om het woeden der Kankers te fluiten, en zoortgelijke gekheden. Uw



MENGELSTOFFEN. 131
Uw vooringenoome liefde voor uwen vriend deed u zijn Advertentie, in de Haarlemfche en Leijdfche Couranten van den 27. en zü.Junij, prijzen, en myn gefchrift te plomp achten, dan dat H. de Kiüg bet zelve zoude wederleggen, en gij oordeek dos, dat by het beft doet, om 'er zig niet aan te ftooren. Dit alles raakt mij niet, want het oordeel der menschen is verfchillig, nademaal de een fraai noemt, hec geen de ander foei lelijk keurt. Doch let eens op H o n ê s t u s , als ik eens verhaalde, (ik onderlid gij was bekend, en een Chirurgijn, het geen ik valt ftel), dat gij een gemeene Kakhiel vergroot had coc een gevaarlijk Grangrana, of van een Nijnagel de Vijt had gemaakt , om uwen Medekunltgenoot, daar door, te verkleinen, en u zeiven te vergrooten, en een naam te maaken; zoude ik 'er dan niet gemaklijk afkoomen, als ik, indien gij mij bewijs afvorderde, liet adverteeren, dat ik mee u niec wilde ce. doen hebben ?.
Gij zegt, dat ik van een ander gevoelen ben, meenende in bet ftilzwijgen van H. de Ring een bewijs voor de gegrondheid mijner zaak tg vinden, en koomende met een nadere Advertentie te voor* fchein, waar in ik [oude meenen, dat mijn haan reeds koning was. Ik ben van dat gevoelen, en waarlijk ik denk zoo. En zoude hec zoo kwalijk gedagt zyn, dat ik, als 'er gezegc wierd, HoJ nestus is een gek in folio, en hij zweeg rtil, I s daar



13» GENEES en HEELKUNDIGE
daar uit betloot, dat hij het toeftemde. En di gij geen beter naam weet te geeven aan mijn Advertentie , dan dien van een eerroovend pasquil, dac hapert aan uw verftand Honestus, of hec riekt naar lafteren, en dan verzoek ik u, gelijk ik uwen vriend heb gedaan, om bondig bewijs. Alexander daar de liefde verflaagen is , is de tnenfcb geflorven, (dus fluit gij die paregraaf 11 onestus). Is dan H. de Ring dood? O ja, volgens uw gevoelen: want de liefde in hem te mijwaard is door lafterzugt verfla;?ger. Welaan gij zijt zijn vriend, begraaf hem bij de Babbelaars en Kwaadfpreekers.
Gij vraagt mij, boe ik driftigeBalthazaar! tot zulke laage gedagten kom, om op zoo een onbefebaafde wijze aan een gezvaand belediger mijn moed te willen koelen? Doch, gij zult, toe dus verre mijn beantwoording aan u geleezen hebbende, mij zekerlijk niec verder afvergen om te bewijzen, dac ik, in die geval, noch ce driftig ben geweefl:, noch te laag van gedagten, noch datik uwen vriend een gewaanden belediger reken. Gij vraagc, of ik niet vrees door een diergelijk gejehrift mijn goed:n naam te verliezen, dien ik mogelijk onder mijn Leyderiaars hebben moogt ? Dan of ik 'er geen heb te verliezen? waar van gy doch het befte wilt denken. Vraag aan uwen vriend den Lafleraar, of hij dat niec te wagten heeft bij zijn Haarlemmers,
maar



MENGELSTOFFEN
133
nmr niec aan mij, die, zoo ik mij misgreepen heb, eenig zoude gezondigd hebben, omdac ik ce kitteloorig ben om hec lafteren en liegen te dulden, waar in ik niec kan begrijpen, dac verlies van een goeden naam opzie: en of ik bij mijn Leijdenaars een goeden naam heb, dan of ik 'er geen heb ce verliezen, daar heb ik bij u noch iemand ooit over geroemt, of geklaagt; daar zal ik bijftaan, gelijk ijdereen , zommigen znllen mij prijzen, en anderen wederom laaken. En, dat u mijn gefchrift ar der t oefcheind voortckoomen uit de handen van een beleedigd viswijf, dan uit die van een bekwaam en ervaaren Cbirurgyn, daaromtrent denkt gij onder uw welneemen verkeerd, nademaalde wapenen van die Heldinnen, om zig te verdedigen, niet de pen zijn, maar doorgaans de nagels : ach! haduwvriend, om te lafteren, een viswijf verkoelen ! dan had hij mij aan zoo veel moeite niet geholpen, en hij had zig dan te Haarlem mogelijk kunnen beroemd maaken met zijn opgekrabde wangen ce geneezen.
IVat eigentijk myn Advertentie bevoyfl, dat is te duidelijk om ceherhaalen. Ofikmy van lajlerzieke menfchen heb laaten wys maaken, dat H. dB Ring bij het doen van zyn Examen juift niet al te vlot is geweefl ? O neen! fcherpzinnige vraager! gjhee! Haarlem is te genoeg bekend, dat hij een averechtfche proef heeft gedaan. En, of zulks met I 3 of



134 GENEES en HEELKUNDIGE
ofzonder nyt is gefcbieiiï dat laat ik aan u om te beflisfen; doch, indien gij befluit met, draag dan boven al zorg, dat gij u onbekend houd: want het Collegium<; Medicum van Haarlem, of van elders anders, te beladeren, dat het in het afneemen van een Examen nijt zoude geoefend hebben, ja zoo ver, dat het een Proefdoendei 'er om druipen liet, is een betigting, die wel mogelijk zijn meefter linea recta den weg naar het Rasphuis zoude wijzen. Ik moeft te vreeden geweefl hebben met mijn grooter crediet in de Heelkonst. Aan wien , of waar heb ik ooit mijn ongenoegen daar over getoont? Gij zegt, dat ik voorgeef, uw Hendriks Grootvader een zoort van Kwakzalver geweest te zijn. Waar uit bewijft gij die verltandige gevolgtrekker? Immers niet uit mijn Advertentie, waarin ik alleen maar mogelijk ftel, dat, indien hij zig boven mij in de Heelkonft verheft, hij zijn af komfl rekent uit den een of den anderen Kwakzalver of Pleiflerverkooper, en dat hij dus de Heelkonst zoude bezitten uit voorrecht van geboorte; het geen eveneens is, als dat ik zeide, de l erdedigtngs Brief van H o n e s t u s is geleerd, fraai van fteil, en net zoo kort van inhoud als nodig is, mogeljik rekent die Schrijver zijn afkomst uit dewelfpreekende engeleerde Cicero, waaruit immers niet volgt, dat C ic ero uw grootvader is geweest, integendeel, het blijft even mogelijk, dat hij een knolleboer was. Wat mijn Voorouders
aan*;



MENGELSTOFFEN. 135
aangaat, waarlijk Ho nest us, ik beken't deeze alle zijn geen Burger mee fiers geweest, doch, voor zoo ver mij bekend is, ook geen Kwakzalvers, alhoewel ik 'er geen fchande in zoude rekenen , dewijl het daarom mogelijk zoude zijn, dat ik een eerlijk man was. ïk ben u ondertusfehen verpligt voor de groote tuiTchenruimte, die gij overlaat, tuffchen een Burgermeefter en Kwakzalver , waar door gij mogelijk ftek, dat zij, mijn Voorouders, Schepenen, Welgeboore Mannen, CommiiTariflèn van Huwlijkszaaken, enz. zijn geweefl. Doch egter ik weet niet, dat zij een van allen dieEerampten bekleed hebben; en indien gij begrijpt, dat het ter verdediging van uwen vriend helpen kan, en gij u zeiven gelieft bekend te maaken,dan ben ik ge» reed u mijn Geflagtregister toetezenden, en de kostwinningen, ( want dat meend gij zekerlijk bij Geneering;,mijner Voorouders,voor zo ver zij mij bekend zijn, te melden, opdat gij noch in het een noch in het ander mogt koomen tedwaalen. En, gij fchijnt te ftellen, dat ik die zaaken, waar over gij mij in dit paragraaf met uw fijtu kam kamt, bijbreng tot verdediging mijner zaak, en befluit dus, dat ik beter had gedaan, indien ik gezwcegen had; het geen uit het voorgaande , zoo ik geloof, beter blijkt: en, had uw vriend H. de Ring gezweepen, dan had ik nimmer behoeven te fpreeken.
I 4 Wat



136" GENEES en HEELKUNDIG E
Wat uw Bede , het flot uwes Brie/s, aangaat, befteed dezelve aan uwen vriendelijkcn vriend, bid dien, en fmeek dien, dat hij voor eeuwig het lasteren en liegen vaarwel zegt; of dat hij zigtenminiien altoos gereed houd , om , op den eisch van den Beledigden, billijke fatisfaétie te geeven.
En eindelijk Honbstissimus, Befchermengel van H. de Ring, ik geloof, dat gij chrms zonder bril zien kunt, dat uw Verdediging uwen zoo zeer geliefden vriend niet veel geholpen heeft. Edoch ik prijs uw nette Schrijftrant , geleerde Taal, en zoo wel ter fnede dienende uitdrukkingen, en verzoek, ten dien opzigte, dat gij mij, voor mijn moeite, die ik heb pehadom uwen Brief te beantwoorden, bij Teftament uw Cadaver maakt, opdat ik, naa u overblijvende, gelegendheid mag hebben om te zien wat Herfenen 'er in uw Cranium beflooren zijn, waar uit een zoo heerlijk Stuks Werk, als uw Verdedigings Briefgefprootenis : of 'er ook onderfcheid is te vinden cuflchen dezelve,en die van een Do&ijfmtisK.a\[, vel Aftnus. Leijden 18 Julij 1771.
Ik blijf a. BALTHAZAAR.
P. S. De Heer Honesi us, benevens alle naamlooze, of zig met verfierde naamennoemende,Schrijvers, verzoek ik, om zig niet intebeelden, datik, naa deelen mij zal verwaardigen, hun over het geval van H. de Ring te antwoorden, hetgeen niemand onbillijk zal keuren , dewijl ik mij niet ontzie, om mijn naam en woonplaats te melden. En, dat ik ernuto'ebellöot, is, omH. de Ring te toonen hoe flegt hij van de reis kan koomen, indien hij mogelijk gebruik heeft gemaakt van een gehuurde Pen.



*37
BRIEF aan de SCHRIJVERS
DER NEDERLANDSCHE
BIBLIOTHEEK
Mijne He eren,
Allerchristeli}kjie Beoordeelden en Boekenkeurders !
VVT-icwas ik verwonderd, van onlangs wederom i V een nieuw rot, een opgeworpen hoop van naamlooze ongevraagde Boekenkeurders aantetreffen!; mij dagt de wereld was reeds te veel van die fcaaken voorzien de koniten en wetenfchappen wierden 'er genoeg door bedorven; en mannen van rangen verdienden, door deeze • ftrafL'looze lasteraars, te ongerechtig benadeeld.
Doch met welk een vergenoeging ontfing ik de Nederlanafche Bibliotheek! en hoe haast had ik berouw over rarjn, afkerigheid voor naamlooze Be • dillers! toen ik overtuigd wierd , dat dit geleerde Werk niet dan goede en nuttige Boeken oordeelkundig opgaf: te meer dewijl de voorreden voor hetzelve mij verzekerde /dat deszelfs Auteuren allerbeste Christenen waren; het gem zekerlijk genoeg I 5 is>



*38 GENEES en HEELKUNDIGE
is, om over alle zaaken, het zij ook van wat aart dezelve zijn , onfijlbaar te oordeelen, en een ijder een volkoome vertrouwen en onderwerping aftevorderen.
Roem nu geleerde wereld op een voorrecht, daar gij te lang van zijt verftooken geweest!: kies nu uit een zee van boeken alleenlijk de goede en nuttige; gij kunt thans in uw keuze onmogelijk dwaalen, dewijl de Nederlandfcbe Bibliotheek u dezelve onfijlbaar zal opgeeven. Vergenoeg u geleerde W. Koolhaas, boog op geluk uitmuntende J. R SusziuiLCH, zijt dankbaar geleerde Maatfehappij der Letterkunde, verblijd u bereisde J. Barbtti, en verheug u fchrandere N. Calkoen , ja gij allen vlegt met mij een Lauwerkrans voor de Schrijvers der Nederlandfcbe Bibliotheek;dewijl uw Werken, en mijn Heelkundige Ziektekunde, haar behaagd heeft, dus nuttig zijn, en van een ijder, zonder eenige bedenking, zullen verkoozen worden.
Dan, (opdat ik mijn pligt volbrenge , laatende die van anderen voor haar eigen rekening), hooggeleerde Heeren,onfijlbaareBoekenkeurders, nadeiraal het uw Hooggeleerdheid behaagd heeft, om mijn Heelkundige Ziektekunde optegeeven als een uit* muntend gefebenk voor die geen en. welke naar een grondige kennis der Heelkunde flreeven , en dit vonnis even zoo zeker is, als de waarheid van allerhelle Christenen te zijn uit uw getuigenis volgt,
kan



MENGELSTOFFEN. 139
kan ik niet afzijn , om, voor die ontwijfièlbaare loffpraak, opentlijk mijn dankbaarheid en verfchuldigde eerbied, te betuigen.
Egter, onaangezien de dankbaarheid, die ik Uw Ed. hooggeleerde Heeren fchuldig ben, neem ik de vrijheid, om met nederigheid en ontzach, overeenkoomcnde met uw hooge waardigheid en verdienden, eenige zwarigheden optegeeven , welke mij in de wijze beknibbelingen voorkoomen , die mijn Heelkundige Ziektekunde van uw Geleerdheid heeft moogen erlangen.
„ Ik ben van oordeel, dat, als men voorgeeft „ iemands orde of lijdraad te zullen volgen, het „ daarom gcenfints zondig is, 'er ooit van afte wij „ ken, maar dat integendeel de verfchillende aart „ der zaaken zulks dikwerf vereischt. Ik vind mij „ geenfints bezwaard, dat ik,'(voorneemens zijnde „ uit de Pathologia Medicinalis van den beroem„ den Hoogleeraar H. D. Gaubius, niet een Ge„ neeskundige , maar Heelkundige Ziektekunde, ,j zamenteltellen ), eenige zaaken van meer belang „ voor de Geneeskunde aan de Geneesartfen over„ laat , of maar ter loops aanroer ,* en wederom „.veele andere, volftrekc noodzaakelijk voor den „ Heelmeefter, veel wijdloopiger, en teffens langs „ een andere orde, dan gemelde Hoogl., verklaar; „ waar van ik (mijns oordeels) in de voorreden „ voor mijn werk zelve genoeg tol heb betaald. En,
„ dac



i4o GENEES en HEELKUNDIGE
9, dat ik de Gezwellen op een andere plaats heb „ verhandeld, dan de Hoogl. H.D. Gaubius daartoe », verkoozea heeft, is, omdat ik oordeel,dat dezelve, „ een voornaamen tak der Heelkundige Ziektens uit„ maakende, veel eerder met den geleerden H. „ Boerhaavem als wezentlyke ziektens te plaatfen „ waren onder de vermeerderde Hoegrootheid, dan » met den Heer H.D. Gaubius onder de Toevallen „ der ziektens.
„ Mijn algemeene Ziektekunde komt uw bij-
zondere Geleerdheid te kort voor, doch ik kan „ tot nog toe niet zien, of dezelve is lang genoeg „ voor den Heelmeefter. En, dat ik daar in geen „ gewag heb gemaakt van uit ofinwendige Oorzaa„ ken, is,romdat dezelve, volgens het gevoelen van den „ Hoogl.H.D.Gaubius zeiven, in een volftrekten „ zin niet te erkennen zijn, maar tot de Zaaden, of „ fchadelijke Magten der ziektens behooren, naa „ welker bijzondere befchrijving ik voorneemens „ ben, om zoo veel genoeg is daar van te verklaa„ ren, en waar uit het dus blijkt, dat uw bedilzugt ,, zig diesaangaande te vroeg heeft vermoeit: uw „ Geleerdheid zoude 'er al fchielijk gelegendheid
toe gehad hebben , indien de vervooruitziende „ geest mijns Boekverkooper, de weinige aftrek van
mijn werk, aleer het af is, onaangezien uw aan„ prijzing, niet vooruitzag, dus 'er van deed afzien, „ en ten minften ds uitgaave van het tweede deel,
„ dat



MENGELSTOFFEN. i4i
dat nogthans daarom niet agter zal blijven, doed vertoeven.
„ Eindelijk verflandige baazen, allerchristelijkfte
Beoordeelders en Boekenkeurders! hoe zeer ik „ mij door uw Hooggezach en beflisfende Geleerdm heid tragt te overreden, ik heb het zwak om te „ twijfelen , of gij mijn Heelkundige Ziektekunde, „ en de Pathologia Medicinalis van den beroem„ denHoogl. H. D. Gaubius inzonderheid,wel recht „ verftaat; ja (hoe durf ik hec zeggen!) indien uw
waardigheid gemelden Hoogl. kost bewilligen om „ daar rechter over te zijn, en uw Hooggezach zig „ zoo ver vernederde, om, agtervolgens de flaaffche „ wet van alle redelijke en eerlijke beoordeelders, „ uwen naam te melden, en ons dus gelijk te ftelj, len, dan zoude ik lust hebben,om UwËd. en de >, algemeene wereld diesaangaande meer voldoening n te geeven; daar ik anderJints, indien uw Mees„ terfchap verkiest/gelijkwel denkelijk is),om naam„ looze Schrijvers te blijven, mij voortaan zalwag„ een, hec zij wac uw Geleerdheid van mij of van ., mijn Werk gelieft te vonnisfen, van te antwoor„ den, en mij liever blindelings, gelijk billijk is, „ aan de hooge Waardigheid van Christelijke albe„ dillers onderwerpen."
Zie daar mijn Heeren de weinige en misfchien geringe zwarigheden, die ik wegens hec beoordeelen myner Heelkundige Ziektekunde aan uw bekwaam heid om te oordeelen durf voordellen. Egter ik wil daar door uwen arbeid in waardij niet verkleinen of de nuttigheid daar van ontveinztn ; hec geen ook uic mijn gezegdens genoeg heeft gebleeken. Inderdaad hec uittrekfel mijner Heelkundige Ziektek'unde,, ig_de Nederlandfcbe Bibliotheekingelast is een uitmuntend gefchenk voor die geensn, Welke
den



i42 GENEES en HEELKUNDIGE
den inhoud voor mijn werk bij ongeluk verbrand hebben, of op eenige andere manier 'er gebrek aan hebben. Niet minder kan deeze Bibliotheek toe een middel ftrekken , om eenige kaale Boekverkoo» pers en loontrekkende Schrijvers aan de kost te helpen : nadien zoortgelijke geleerde Werken niec zelden een grooten aftrek hebben. Men word in dit uitmuntend Werk meer en meer overtuigd, dat onvermoeide vuisten om te fchrijven, een groote voorraad van papier en pennen, een ongewoon geduld, en juist niet ce veel verltand ,te bezitcen, de voornaamfte middelen zijn , om de nieuwsgierige wereld met een overvloed van zoortgelijke Uittrek* fels re voorzien. En , indien dit alles aan eenige ftijf hoofden nog niet genoeg mogt zijn , om de waardigheid en het nut der Nederlandfcbe Bibliotheek te erkennen, dat zij dan geduld houden tot de uitgaave der volgende Stukjes, welke haar zonder twijffel daar van ten eenemaal zullen overtuigen , inzonderheid, wanneer het voorrecht van allerbeste Christenen te zijn, en teffens naamlooze Schrijvers, aan een ijders gedagten cn verkiezing eerlang de wet zal voorfchryven»
Ik ben > ,
MYNE HEEREN,
Alkrchristelykfle Beoordeelders en Boekenkeurders!
Met verfchuldigde hoogachting UwEd. Dw. Dienaar
A, BALTHAZAAR, Leijden 15. Maart Chirurgen. 1773-



■43
HEELKUNDIGE
WAARNEEMING,
WEGENS EEN INCONTINENTIA URIN^,
gepaard mtt een door de pis opgevulde, en tot aan den navel uitgefpanne, waterblaas.
Het opfchrift deezer Waarneeming fchijnt een wonderfpreuk; nadien een buitenwillige afloop der pis, en de opvulling en ukfpannmg der waterblaas door dezelve, elkander volkomen tegenfpreeken. Egter het volgende zal daar van geen gering voorbeeld opgeeven.
H. Josepu Gilliard, een burger alhier, zullende den o. Maart 1771. een brug opgaan, welke ter doorlaating van een vaartuig wierd opgelaaten, is door de nederdaalende wip van de brugge zodanig in den rug geflaagen, dat de flag hem met het Os Pubis aan de linker zijde deed Muiten tegen een uititeekende fchroef aan een van de fleilen der brugge. De Lijder te huis gebragt zijnde, wierd ik verzogt om als Heelmeeiter hen bijtelïaan.
Ik vond in den rug niets dan een ligte kneuzing even boven het Os Sacrum, doch ik ontdekte een Eracluur in het Imker Os Pubis aan den bovenden
rand



144 GENEES en HEELKUNDIGE
rand van het Foramen ovale, gepaard niet een redelijke groote zwelling, waar door ik belet wierd om de hoedanigheid van de FraBuar recht te on» derfcheiden. Voor het overige was 'er uiterlijk niets te zien. De gekwetfte was zeer verfchrikt, en buiten ftaat om te gaan of te ftaan. Hij was een man in het midden van zijn leeftijd, doch ( zoo als men zegt) te vroegtijdig verouderd, en dus van een drooge en ongevoelige Gematigdheid (Temperamen ■ turn ficcum & infenplbile).
Geen ongelijke beenpunten bij de Fra&uur kunnende ontdekken , was 'er geen Indicatie om dezelve gelijk te Ichjkken. Ik ondeiftelde uit oorzaak van het gebeurde geweld een Kneuzing der Buiks - Ingewanden , inzonderheid van de in het Peïvis gelege Waterblaas, mogelijk gepaard met een Extravafatio Sanguitiis in den buik, en in hec Pelvis ; waarom ik, en om de gevolgen uit den zwaaren fchrik voortekoomen, aanftonds een Aderlaating verrigtte, die ik nogthans, om de befchreve Gematigdheid des Lijders niet ruim oordeelde te behoeven. De Lijder te bedde gebragt zijnde, plaatfte ik hem op den rug in een uitgeftrekte ge. ftalte, gebood hem een verdunnende en zagte Eetregel.met een ruim drinken van wateragtige dranken; en ik liet hem den geheelen buik aanhoudend ftoo* ven met een verzagtende en( weekmaakende Fotus uit
Lac,



MENGELSTOFFEN. 145
Lac. dulc. cum Sap. venet. om de uitgedorte vcg. ten zoo veel mogelijk was naar buiten te lokken.
Daags daar naa was de Buik gezwollen en hard, de linker Liefch meer opgezet,' en de Dije en het •Onderbeen van dezelve zijde tot aan de toonen blaauw en paarsch van kleur geworden. De Lijder had noch doelgang gehad, noch pis ontlast. De Geneesheer H. van Dinteren, geroepen zijnde, fchreef hem een Cond. lax. voor, het welk gebruikt wierd, doch zonder eenige uitwerking.
Den 11. dito was alles in den eigen toeiiand. De Zieke had nog geen pis ontlast, alhoewel hij matig dronk en niet zweette. Onaangezien hij van geen pijn, noch aandrang tot wateren, klaagde, wilde ik mij egter verzekeren, of 'er pis in de blaas was of* niet; ten welken einde ik de Catheier inbragt, het geen allergemakkelijkft gefchiedde, doch zonder dac eenige pis ontlalt wierd. Dit verfchijnfel deed mij onderdellen, dat de blaas gewond was, en dac door deeze wonde de pis wierd uitgedort of in de holligheid van den buik, of in hec Pelvis.
Den 12. was 'er geen de mindde verandering. Ik bragc ten 2de maal de Catheter in, waar door ik een geringe hoeveelheid pis, welke eenigdnts bloederig was, ontlastte; doch weinig tijd daarna u zij van zelfs, tegen willig, en in een genoeg ruime hoeveelheid blijven adoopen, zodanig, dac de Lijder genoodzaakt was de Penis altoos hangende in een K Uri-



I
14.5 GENEES en HEEKUNDIGE
Urinaal re houden. Dien zeiven dagh had ik den Hpogl. F. Ii. Albinus in confok verzogt, welk in onze behandeling geen verandering maakte, dan daar wierd een Ciysma gezet, welke den eigen dagh nog twee maaien herhaald wierd, waar door de Ziekte voor de eerfte maal een redelijken ftoelging heeft verkreegen, dien hij in 't vervolg met behulp van een Cond. lax. bleef behouden. Men liet hem aanhoudend een DecoEt. lax. <S? aperiens gebruiken.
De ongelukkige bleef, onder het gebruik van de gezegde of zco. tgelijke middelen, eenige dagen bijna in den eigen ftaat. De pis bleef bij aanhoudendheid legenwiliig afloopen. De Buik, die alvorens in hafdheid en in zwelling toenam, begoft eenigfints zagter te worden en te ontzwellen; maar de linker Liefch nam toe in zwelling, en wierd ontftooken en pijnelijk, zoodat wij een verettering en ontlafting van uitgeftoit bloed aldaar te gemoet zagen. Doch de Lijder van tijd tot tijd zwakker wordende, gaf op den 17. dagh naa het ongeluk de geeft , zonder dat zig ooit eenige aanmerkelijke Koorts of Inflammatie in den loop van dit gebrek heeft laaten zien.
Het Cadaver op verzoek ter ondediging overgegeeven, had bovengemelde Hoogl. de goedheid, óm, in gezelfchap van een aanzienlijk getal Geneesen Heelkundigen, het navolgende te vertoonerv
Dsn



MENGELSTOFFEN 147
Den Buik geopend zijnde, bood zig het eerfl aan een met vogt vervulde vliezige zak, öitgeftrekt van de fchaamte tot aan het navelgewelt; diende Hoogl. aanzag voor de Waterblaas, en welk zij ook waarlijk was. Door derzelver zoo hooge opklimming bevond men het Peritona?um , het geen dezelve vin agteren bedekt, en tegen de OJJa Pubis bevestigt, tot een ruimen afftand van de Schaambeenderen afgeweeken, zodanig, dat een groot gedeelte der Blaas van voren alleenlijk bedekt was door het netvlies, tufTchen het Peritonaum en Schaambeenderen geheel opgezwollen zijnde. De ruimte, daar door, tufTchen het zelve en de agterzijde van het Pelvis toegebragt, was opgevuld met een als pit riekend vogt; hec vetvlies was aan de linker zijde geheel in Etter verteerd, waar mede het gezegd vogt was verzakt tot aan het bovenfle gedeelte der dije , tufTchen het gebrooke been doorgedrongen zijnde. De Hoagl. opende de uirgefpanne Waterblaas , en ontlafle dezelve van haar ingehoude pis, doch de Catheter, door de Urethra zullende inbrengen, nam een anderen weg, want in de plaats van de blaas integaan, gong dezelve, den hals van de blaas onaangeroerd laatende, naar de linker liefch, en eindigde in de befchreeve ruimte: waarom de Hoogl. mee verder onderzoek voortging. Men ondervond, dat het O* Pubis aan de linker zijde in verfcheide Hukken was gebrooken, dat 'er een Ka ope-



u8 GENEES en HEELKUNDIGE
opening was in de Urethra digc bij den hals der blaas, waar door de Catheter dien verkeerden weg had genoomen. Van voren en van onderen aan de linker zijde in hec lighaam van de blaas zelve vond men een cweede opening, uicziende in de vorens befchreeve ruimce; waar uic bleek, dac het uitgeltort vogt aldaar de pis was, uic deeze opening uitgevloeid. \Voor hec overige waren de Blaas en Darmen mee Gangrana aangedaan, doch geen de mindfte uitftorting ven bloed is ergens ontdekt.
Uit het gevondene zouden wij (mijns oordeels) deeze gevolgen kunnen trekken.
Daar heefc een waare Supprejfio Urince plaats gehad, gepaard mee een onwillige afloop der pis. Welk laatite, en inzonderheid de proefneeming met den Catheter ons misleid heeft: nadien de Catheter bij des Lijders leeven zekerlijk den eigen weg zal ingegaan hebben, als in het Cadaver. Anderfints zoude mogelijk in bedenking gekoomen zijn, om de Blaasfteek, of boven het Os Pubis, of volgens Fleurant door het Re&um, te verrigten, en daar naa om de gezwolle Liefch ruim te openen. Ondertuflchen kan deeze Waarneeming ftrekken, om, in een zoortgelijk geval, te leeren , naa de ophouding der pis , de blaas te onderzoeken zoo wel langs den anus, als met het inbrengen van den Catheter.
De wonden, en in de Urethra, en in hec lig-
haam



MENGELSTOFFEN. 149
haam'van de Blaas zijn de waare oorzaaken, dac tuflchen hec Peritoncsum en den binnen rand van hec Pelvis de pis is uitgeftorc geworden , en wel meed aan de linker zijde. Hier uic begrijpen wij de zwelling der linker liefch , en uic de fcherp ge worde pis de vertering van hec vecvlies, en de bijgevoegde verettering, en verzakking van ftoiTe toe in het bovenfte der dije. Omdat hec Pelvis en de Blaas als tot een gemeenen ontfang bak voor de pis konden verflxekken, moed de pis ' zig dien befchreeven weg baanen, door langzaam zig in de Cellulofa te ontladen , en dezelve te verwijderen. En, doordien'er'een geduurige toevloed van pis , en ontlasting van dezelve in de blaas gefchiedde, blijkt het duidelijk, waarom de blaas tot die grootte is uitgedrekt , en waarom 'er een onwillige afloop der pis heefc plaacs gehad, wordende de pis nu en dan uic de Cellulofa , waar heen zij door de opening van de blaas wierd aangevoerd, in de gefcheurde Urethra geperd.
MüTchien, en wel denkelijk, zijn de befchreeve wonden mee kneufing gepaard geweefl; , welke gefepareerc zijnde , en het vecvlies , dat tusfchen de blaas en den binnen rand van het Pelvis gevonden word, meer en meer verteerd wordende, is 'er meerder ruimte gemaakt voor de pis, en een gedeelte daar' van is gemakhjker door de K 3 won-



*5o G&1S5E.ES en HEELKUNDIGE
wonde van de Urethra kunnen afloop;n ; waar uit wij de reden verklaaren, waarom de buik, die eerft in zwelling en in hardheid toenam , eenige dagen voor de dood zagter en ontzwollen wierd.
Eindelijk, dat de geweldige uufpanning van de blaas de geweldige pijnen, en betragtingen om te wateren , niet heeft veroorzaakt, gelijk gewoonlijk gefchied ; en offchoon de blaas en darmen gegangreneert waren, 'er geen aanmerkelijke Koorts of tekenen van Inflammatie zijn voorafgegaan; dit alles is miflehien toetefchrijven aan des Lijders Eigenaartige Gefteldheid (Idiofyncrafiaj. Want door zijn vertraagde Vis vitalis was hij minder gedisponeert tot ziektens, die haar oorzaak veifchuldigd zijn aan prikkelende magten, of aan de Medeleidendheid (Conjenfusj der deelen. Waar uit ook volgt de reden der zoo lange duuring van dit zwaar gebrek.
N. B. Mogelijk zal zig de een of de ander verwonderen , dat in zodanig een zwaar geval, alwaar met zoo veel waarfchijnelijkheid groote kneuzing der Ingewanden, en een aanmerkelijke uitftorting van bloed, te onderftellen was, geen ruime en herhaaide Aderlatingen in het werk zijn gefteld; edoch deezen ftrekke ten antwoord, dat daar toe geen de minfte Indicatie was, nademaal 'er in onze Lijder noch Plethcra noch Jmpetus Sangttinis plaats had, welke in dit geval dezelve zouden vereifcht hebben, en daar zij van vrugc hadden kunnen zijn:
in"



MENGELSTOFFEN. 151
integendeel, zoo men daar mede in het oog had om de Keforptio van het buitengevaat bloed te bevorderen, zouden zij, daar toe, in onzen Lijder, veel cerd;r Contra-indicaniia geweefl zijn; nadien de vertraagde Vis vitalis en dus Contraclio Vaforum , uic zijn Gematigdheid volgende, door het wegneemen van hec bloed nog meer zoude verminderd zijn.
Deeze Waarneeming heb ik, zoo als dezelve hier ter neder is geilek, zonder eenige verandering, dan mogelijk van eenige taal- of fpellingfouten, in den jaare 1771. aangebooden aan het Bataafjch Genootfcbap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam ; en heb op deeze aanbieding den hier volgenden Brief ontfangen.
Den Heere Balthazaar. Mvn Heer!
Het Genootfchap, uwe Waarneeeming gelezen hebbende, heejt beflootey dezelve bij wijze van een Berigt te plaatfen, offchoon zij niet zonder voorbeeld zij. Maar het oordeelt dat de Waar neertting niet beantwoort aart den Tijtel, omdat Incontinentia Urina geheel iets anders is, dan doorzijpeling door een Fiftel; ook meent het dat''er iets bedenkelijk is in het inbrengen van den Catheter, omdat men Ugtelijk de Urethra door/loet, vooral.
K 4 wan*



ï52 GENEES en HEELKUNDIGE
wanneer dezelve gewond en gekneufl is. Daarenboven febijnt 'er eene kleine tegenjlrijdigheid in voor te komen: de Blaas, pag. 4. was volgens onder/lelling gewond, en pag. 6. onder aan bleek, dat 'er alleen in de Urethra eene opening was digt bij den hals van de Blaas. Pag. 7. vindt men eene opening van vo-ren en van onderen in de flinker zijde in het lighaam van de Blaas ; dit Jchijnt een weinig onbegrijpelijk, wegens de Proftata, die daar legt. Gejlelt daar was een gat of opening geweefl , hoe komt dan de Blaas zoo opgevuld. Ook is het niet zeldzaam in een welgefteld menfcb natuurlijk de Blaas tot den Navel toe te vinden. Het Genootfcbap verzoekt der halven, dat UE. de goedheid hebbe om uwe IVaarneeming ingevolge deze Aanmerkingen eens na te zien, te verbeteren daar UE. het nodig is en tevens een weinig meer netheid aan dezelve te geeven; terwijl het ver» trouwt, dat UE. deszelfs oord.el in dezen ten befte houden zult.
Ik- ben met Hoogachtinge
Myn Heer!
UE. gereeds Dienaar Secretaris
L. Bicku
Rotterdam dsn 29 September 1771.
Wel-



MENGELSTOFFEN. 153
Welke Letteren, en de weigering van een mijner Waarneemingen eertyds door de Hollandfche Maatfehappij der Weetenfchappen te Haarlem, mij bijna in denkbeeld brengen, als of ik niet gebooren ben, om Maatfchappijen of Societ ij ten te kunnen behaagen: want daar de een niet nieuws of zonderlings genoeg achtte, het geen haar niec voor nieuws was toegezonden , en daarom geen plaats wilde vergunnen in haar Werken , welke veel ouder en minder zonderlinge zaaken bevatten; daar belooft mij de andere hec aangeboodene te zullen plaatfen, doch onder voorwaarde (een minden zoo ik meen) dat ik mijn Waarneeming zo^ verminkt had , dat ik dezelve , dusdanig verbeterd, veel eerder verkiezen zoude om aan de vlam opteofïeren, dan in de geleerde wereld te zien gebragr. Wac de reden is, waarom de Maatfchappijen mij ongunltig zijn, weet ik niec, en moet 'er dus naar raaden. Miflchien zullen aangenaaroer zijn Waar* neemingen, welke op alle mogelijke wijze gefchikt ' en gedraaid zijn, om onderllellingen te beveiligen, welker waarheid minder blijkt, dan zij om haar nieuwigheid, en menigwerf om de grootheid haarer uicvindcren, voor goeden munc worden aangenoomen; mogelijk is de verkiezing thans gevallen op het uicvinden van aderlijk zoorten van Specifica, om, daar door, de regelmaatige Genees en Heelkunde, zoo veel jaaren naa den anderen luiflerrijk K 5 ge-



i54 GENEES en HEELKUNDIGE
gebloeid hebbende, voor de aloude Kwakzalverij hec veld te doen ruimen; of eindelijk hec zal misfchien thans de manier zijn, om niets te gelooven, tenzij de hooge rang of vriendfchap des verhaalders ons dwingt, om zelfs de ongerijmdlle , en alleronwaarfchijnelijkfte zaaken, voor loutere waarheden aanceneemen, en te verheffen, ten rnindfte om allerge. ringfte zaaken, of beuzelingen, door hecvergroocglas van gezach en verkiezing, voor zaaken van gewigt, k of als wonderen, ce befchouwen. Wac hier van zij laat ik in 'c midden. Edoch , uit het volgend Antw. op den voorgaanden Brief zal ten mindften blijken, dac ik niec oyeral in dwaal: ik meen, daar uic weccig ce zullen volgen, dat, of hec Bataafscb Genootfcbap mij niec gelooft, omdac ik genoegzaam gezach of vriendfchap oncbreek, of omdac de Beoordeelders over mijn coegezonde Waarneeming de vereifchte kundigheid ontbreeken om over de-, zelve naar waarde te oordeelen; welk laafte ik doch, zonder nadere overtuiging, van deeze geleerde Heeren niet durf verdenken, ten mindften dan zoude het mij leed doen, dat de edelmoedige, en nooitgenoeg geroemde Stigter van he'* Bataaffch Genootfcbap, in de verkiezing der Beoordeelders over de Genees- en Heelkundige ftukkeo, niet becer geflaagd was. „
A N T-



MENGELSTOFFEN. 155
k ANTWOORD
OP DEN VOORGAANDEN BrIET.
Het Genootfchap erkent mijn Waarneeming niet zonder voorbeeld. Hier in gevoel ik met hec Genootfcbap eveneens; en moeft mijn Waarneeming zonder voorbeeld zijn, dan had hec Genootfchap rechc gehandelc mee dezelve te weigeren. Ondertuflchen blijkt aanïjder kundigen genoeg, hoeveel Waarneemingen zonder voorbeeld , en van wat belang, het Genootfcbap met haar eerfte Boekdeel in de wereld brengt.
De Waarneeming beantzvoort niet aan den tijtel, omdat Incontinentia Urinae geheel iets anders is dan doorfijpeling door een Fiflel, Indien de doorfijpeling door een Fiflel de Waarnceming aan den tijcel doec verfchillen, dan heeft 'er geen verfchil plaats: nademaal de Waarneeming van geen doorfijpeling door een Fiftel gewag maakc. Wij hebben bij hec leeven des lijders ondervonden, dat hem de pis langs de Urethra onwillig, en zonder de rnindfte betragting tot wateren, bij aanhoudendheid afliep, waar in ik meen, dat het denkbeeld van een Incontinentia Urinae beftaat; en naa de dood bleek ons, dat niet de gewoone oorzaak, namentlijk een onvermogendheid of verlamming van den Cervix Peficae, maar een gantfeh ongewoone hier plaats had , namemlyk een wond in de Waterblaas ,



156" GENEES en HEELKUNDIGE
blaas, waar door zig de pis in het Pelvis ontladte, en daar uic door een gat in het hovende van de Urethra, langs dezelve, naar buiten.
Men meent, dat 'er iets bedenkelijks is in het inbrengen van den Catheter, omdat men ligtelijk de Urethra door/loot. vooral wanneer dezelve gewond en gekneuft is. Hier mede onderdek zekerlijk het Genootfchap, dat ik miflchien met den Catheter den ongewoonen weg voor de pis gemaakt heb; doch, dit zoo zijnde, dan hebben de fterk gekneusde deelen, (Volgens onderdelling van het Genootfchap zelve), daar toe de voorbereide hoe. danigheid gegeeven. En zoude daarom de Waarneeming minder waar zijn? Ondertuflchen durf ik verzekeren, dat ik altoos ruim zoo voorzigtig ben in het inbrengen van den Catheter, als ik begrijp, dat hec Genootfchap nauwkeurig is geweed in hèt beoordeelen mijner Waarneeming.
Daar fcbijnt in mijn Waarneeming een kleine tegenflrijdigheid voortekoomen, omdat pag. 4. (volgens het toegezondene aan het Genootfchap, en hier (pag. 152.3 de Blaas volgens onderftelling ge. wond was, en pag. 6. (hier pag. 1^.) bleek, dat 'er alleen een opening was in de Urethra digt bij den hals van de Blaas. Bij het leeven des Lijders onderftelde ik (zoo ik meen mee eenigen grond), de Blaas, gewond ce zijn; en naa de dood wierd die' onderdelling bewaarheid , en behalven de Blaaswond ook neg een wond in de Urethra ontdekc;
en



MENGELSTOFFEN. 157
tn dus, als de tegeriftrijdigheid heiraat, omdat 'er een wond onderllelt wierd in de Blaas, daar zij al» leenlyk wierd gevonden in de Urethra, dan is de tegenftrijdigheid uit den weg geruimd: nademaal uit de Waarneeming en uit den Brief vim het Genootfchap zeiven volgt, dat niet ik in de onderflelling heb mis gehad, maar de Beoordeelders der toegezonde (lukken tot hier toe de Blaaswonde hebben over het hoofd gezien.
Pag. 7. (Jiier pag. 152.) vind men een opening van voren en van onderen aan de flinker zijde in het lighaam van de Blaas ; dit fcbijnt een weinig onbegrijpelijk, wegens de Proftata die daar legt. Hier fchijnt te volgen, dat deeze onderftelde onbegrijpelijkheid het Genootfchap heeft geleert, om zoo even de Blaaswond voor bij te gaan, en daar door de gezegde tegenllrijdigheid te vormen. Nogthans, Cnoe onbegrijpelijk deeze Blaaswond het Genootfchap voorkomt) , zijn de Hoogleeraaren F. B. Albinus, E. Sandifort, een zelve haarer voornaamfte Leden, en D. van Ro ven, beneffens veele andere Konftgenooten, zoo Medici als Chirurgi, met mij ten vollen overtuigd, dat deeze wond waarlijk beftaan heeft. En mogelijk zal 'er niemand aan de mogelijkheid twijffelcn , onaangezien de plaatling der Proftata, tenzij hij onkundig is, hoe de Blaas, uicgefpannen zijnde, van legging verandert, zonder dat het noodzaakelijk is, dat de Proftata volgt.
Ge-



i58 GENEES e» HEELKUNDIGE
Ge fielt daar was een gat of opening geweefl, hoe komt dan de Blaas zoo opgevuld. Dit dunkt mij heb ik te klaar in mijn Waarneeming getoont, dan om 'er verder over gevraagt te worden. En ik onderflel, dat niemand daar aan twijffelen zal, ten zij hij de bijzondere affluiting van de Blaas in hec Pelvis door het Peritonaum vergeeten is, of nimmer geweeten heeft.
Ook is het niet zeldzaam in een welgeteld menfch natuurlijk de Blaas tot den navel toe te vinden. Dit is waarlijk niet zeldzaam. Doch, daar de Blaas gewond is, en een' Incontinentia Urinae plaats heeft, is men niet gewoon het dagelijks te ondervinden.
Eindelijk het Genootfchap verzoekt mij, om in gevolgen haarer aanmerkingen mijn Waarneeming te verbeteren , en aan dezelve een weinig meer netheid te geeven. Hoe weinig kans ik heb, om mijn Waarneeming in gevolgen der aanmerkingen van het Genootfchap te verbeteren, heb ik zoo veel blijk gegeeven, dat ik mij geraaden vind om 'er nooit aan te beginnen. En wat aangaat de verzogte netheid, betuig ik niet te weeten, waar te huis hoort. Ondertuflchen ik heb minder bezorgt geweefl om net en fierlijfc te fchrijven ; dan om gevonde waarheden zuiver en eenvoudig te verhaaien; en indien ik den Brief door het Genootfchap mij toegezonden, of het Boekdeel door hetzelve uitgegeeven, tot een voorbeeld van netheid



MENGELSTOFFEN. xs<?
heid moet ftellen, dan zal ik nog lang werk hebben , om ze *er voor te erkennen , het geen ik aan het oordeel van het algemeen overgeef.
Wyders, ik ben nooit gewoon kwalijk te neemen , wac iemand over mij of het mijne oordeelt, indien men mij beurtelings de vrijheid vergunt van insgelijks vrij te oordeelen ; en dus eindige ik met het zelve Compliment van hec Genootfcbap, namentlijk, dat ik vertrouw, dat het zelve mijn oordeel over het haare wegens mijn Waarneeming ten befte zal houden. En ik verwagt ook niet gevraagt te worden, waarom ik niet zoo beleefd ben geweest van het Genootfchap in het privaat te antwoorden : ik oordeel, dat uic mijn niet antwoorden het Genootfcbap veilig genoeg koft befluiten, wat mijn gevoelens waren.
Zie daar Leezers mijn Waarneeming, den Brief van het Genootfchap, en mijn Aanmerkingen daar over, in het licht gebragr. Men werpe mij niet€ voor, als of ik daar mede ce haaftig was, omdac mifichien . mijn Waarneeming in een volgend Boekdeel van hec Genootfchap z$ude geplaatst worden: want, (behalven, dat ik reeds'overlang zeer waarfchijnelijk heb geweeten, dat hec voorneemen van het Genootfchap daaromtrent anders was) , ben ik aanftonds van denkbeeld geweeft, dat mijn Waarneeming geenfints als een eenvoudig Berigt konde aangemerkt worden, en waarom ik ook aanftonds het Genootfchap voor het plaat-
. fen



iffo GENEES en HEELKUNDIGE
fen van dezelve op die wijze zoude bedankt hebben, indien ik niet begreepen had, dat, zonder de geëifch te verbeteringen, het Genootfchap 'er geen gebruik van konde maaken. Ik beken ten 2de maal, dat een enkelde Waarneeming te weinig doffe verfchaft, om afzonderlijk te laaten drukken, nogthans de reden, waarom ik 'er voor het tegenwoordige gebruik van maak, zal aan ijder genoeg blijken. En daar ik mij ten 2de maal aan de Maatfchappijen gellooten heb, geloof ik niet, dat het mij ten 3de maal zal gebeuren : ik verkies veel liever, op het voetfpoor van verfcheide geleerden, om voortaan mijn VPaarneemingen tot een aanzienlijk getal te veigaderen, en dan dezelve uittegeeven, dan om mij wederom te onderwerpen aan de bijzondere gedagten of Imaak van zomtijds meer door vriendfchap, dan door kunde en waare verdiende, aangedelde Beoordeelders der Maat. fchappijen, of Sociëteiten. e
EINDE, e



iét
P A R A L L E L E N
of ,
VERGELY KINGEN,
Tuffc.hen het antwoord van den Heer G. J. van W y , op de vraag van het Genoodfcbap ondtr dtft Zinfpreuk vS er vandis Civibus; kun nen wij ons overtuigd houden, dat een waare Kanker immer zonder afzetting tot geneezing is gebragt, enz. ?; en tufjchen de verhandeling over de Kliergeztwellen in mijn Heelkundige Ziekte* kunde*'
't tJVa^cirifven ^ictat een i^d&r <yrijj; > fèti dus ood aan den. £f{)&cr yjin-r 2)o^ i werd van dnè- ren t-zij,n tc no&m-cn) Zd£ijrd&r duh^i^ éeezer doemen^
Uit het annvoord van den Heer G. j. van W y blijkt ( §. i "5, dat zijn Ed jleit\ ,, alle waare Kanker vooraf een Krioeft^ezwel is geweefl. ( §. a.Jf Vervolgt zijn Ed waar'è Kreeftgezwellen, waar uic wezentlijke Kankers U ge-



töa GENEES en HEELKUNDIGE
„ booren worden, zijn hard en vaft van wezen,
inde Klieren voortkoomende, van een klein „ beginfelallengskens grooter wordende, zijnde uit „ eigen aart 'onoplosbaar, zeer ligt tot een Kreeft ,, gezwel of Kanker overgaande, en op 't aanraa-
ken gemeenlijk ongelijk En (§. 6.) vind men, v een waar Kreeftgezwel heeft altoos tot oorzaak „ een Knoeftgezwel, en ontftaat door het fcherp ?, worden der vogten, Qen de verbaftering der „ vafte deelen), welke in het Knoeftgezwel „ begreepen zijn. In mijn Heelkundige Ziek-
tekunde (* ), Verhandeling over de Klier' „ gezwellen (§, 571.) fcbrijf ik; een Knoeft„ gezwel ( Seinbus ) is een allerhardfte on„ pijnelijke verharding der Klieren, uit een klein ■>, beginfel oorfprongkelijk, en langzaam voortgaan„ de. Behalven een zeker ftilftaandend en verftop„ pend vogt befhat de verharding in een bijzon-
dere on'aarding van de vafte zelfftandigheid der ,, Klier zelve. En 578.) vervolg ik; de uit „ werkfels en gevolgen van het knoeftgezwel zijn „ gelegen in deszelfs verandering en overgang tot „ het K'-eeftgezwel.
,, Wij vinden bij den Her G. J. van Wï »» v §■ 7') • C naa dat zijn Ed. ( §. 6.) eenige ver„ fchillendd gevoelens wegens het zondigend vogt
„ van
(*) Te Amfteldam bij J. B. Euvs, Uitgegeven 177a bij C, DE PÜCKE.R, C. Z.



MENGELSTOFFEN. 163
„ van andere Schrijvers heeft aangebaalt), hec „ waare Kankervogc is meer dan eenig fcherp vogt j? bijcendenknaagend', meer als b. v. van Scheur„ buik, Kropzeer, Venusgifc, of iets diergelijks „ vooregebragc. (§. 15.) De naafte oorzaak van
eenen waaren Scirrhus is zeer waarfchijnelijk het „ Kliervogt, in de Vaten en in het Vecvlies derKlie„ ren verdikc, verftopt en geronnen;! hier uit het „ Kliervogc, de Vaten, hec Vecvlies, mee een „ woord het geheele Klierwezen verhard, ontaard;
en zulks brengc den Kanker vroeg of laat voorc, a, volgens het algemeen gevoelen , verkrijgende
het Kliervogt een eigenaartige fcherpte, welke „ zig van alle andere fcherptens onderfcheid. En „ C S-16.) vervolgt de Schrijver, wij kunnen met
geen volkoome zekerheid nopens de verfchillen,, de gevoelens hier omtrent èenig vonnis vellen; „ maar wij denken tot het nader beweezen word, „ dac hec eerfte beginfel van een Knoeftgezwel be„ ftaac in een uirgeftorc of verftoppend vogc in de „ zelfftandigheid der Klieren', zonder ons te bepaa„ len of deszelfs zirplaas in den Vetrok, of in het „ Vaatgeftel is, of in welk vogc zodanige beginfe„ len zijn, waai uic een zodanige fcherpce als in „ het Kankervogc naderhand kan ontfpruiten. Die ,, fcherp, kankeragcig vogefchijne zijnen oorfprong „ uic gezonde vogcen der klieren ce kunnen neemen, „ naa een uitwendige belediging, en het fchijnc, L 2 dat



164 GENEES em HEELKNDIGE
„ dat de ftilftand der vogten daar toe aanleiding „ geeft en genoeg is, fchoon 'er mooglijk een wezent„ lijk onderfcheid plaats heeft in het Kankervogt van „ een Knoeftgezwel, door een uitwendige belediging, en dac in een Knoeftgezwel, dooreen inwendige „ oorzaak; en daar is reden om te denken , dat de kneuzing van een Klier nimmer een waar KnoefT„ gefwel en Kanker zal voortbrengen, maar wel „ andere goedaardige verhardigen, die door Re« „ folutie of Verettering eindigen, tenzij in onder„ werpen, in welker vogten het zaad des Kankers „• verborgen is; want waarlijk het beledigen der „ Klieren en Klieragtige deelen is te meenigvul, dig, om niet meer Knceft- en Kreeftgezwellen „ te ontmoeten, indien het zelve daar toe genoeg, zaam was. In mijn bovengemelde Verbandeling (§. 574*) vind men; de waare aart van „ het Kankergift, namentlijk, waar door het zig „ van alle- andere zondigende vogten onderfcheid is coc nog toe verborgen, en zal het misfchien met veele andere ziekelijke geftelteniflen in de " vogten, blijven. En, naa ik bet gevoelen van * eenige Schrijvers wegens de aangedaane deelen " der Klier, wegens het zondigend vogt, en de " oor-aak der Kanker-wording, heb aangehaald, " verklaar ik mij ($. 57^0 dusdanig: wijders \ wat ons aangaat, wij zijn tot nog toe van ge. " dagten, zonder ineen twijrlelagüge zaak, noch " „ voor



MENGELSTOFFEN 165
, voor het een , noch voor het ander, te voorin'„ gcnoomen tf*zijn, dat het eerfte beginfel van „ een Knoeftgezwel beftaac in een uitgeftort .of „ verftoppend vogt in de zelfftandihheid der Klie., ren, zonder ook deszelfszitplaats het zij in den „ Vetrok, of in het vaatgeftel te bepaalen; en in „ welk vogt zodanige beginfelen zijn, waar uit „ een zodanige fcherpte als in het Kanken'ogt na 1 „ derhand kan ontfpruiten. Inmiddels de gehoor* „ te der Knoeft en Kankergezwellen, naa een uit* „ wendige belediging, fchijnt (gelijk w'j gezegt „ hebben) te bewijzen , dat het zondigend vogt „ zijn oorfprong kan neemen uit de gezonde vog,, ten der Klier, en dat dus derzelver ftilftand daar
toe genotg is; alhoewel 'er mifichien een we-
zentlijk onderfcheid zal zijn in het Kankervogt „ van een Knoeftgezwel door een uitwendige beledi„ ging , en dat van een Knoeftgezwel door • een „ inwendig oorzaak ; en mogelijk zal de kneuzing „ van een Klier nimmer een waar Knoeftgezwel „ en Kanker voortbrengen tenzij in onderwerpen > „ in welker vogten het zaad des Kankers verbor-
gen is: en waarlijk het beledigen der Klieren 5, en Klieragtige deelen is te menigvuldig om „ niet meer Knoeft- en Kreeftgezwellen te ont-
moeten, indien hetzelve daar toe genoegzaam was. Wie merkt hier niet uit de groote overeen„ kom[i, welke Vr h tujfcben. hef gevoelen van L 3 den



166 GENEES en HEELKUNDIGE
den Gouden Gedenkpennings Verdiender , we*
gens den aart , oorzaak en Uitwerk fels van „ bet Knoeft- en Kreeftgezwel , en mijn alvo. „ fes* medegedeelde gedagten?. Wie erkent niet, „ ^ gemelde Schrijver, langs dit grondjttlfel, f? de waare Kanker in 'c algemeen befchouwt, „ beneffsns deszelfs bijzondere zoorten en aange-
daane deelen; dat bij dezelve van alle andere ,, gebreken ondencheid , beneffens de ongemakken „ aancoont, w, lke_ van den Kanker moeten onder„ fcheiden worden; dat hij bewijft, de Kanker „ nooit zonder , maar wel fomcijds door middel „ "an de Afz tting geneezen is ge'W'den; en ein* ,, delijk, dat hij ftaande houd, andere ongemak„ ken, welke men te onrecht voor Kanker aanziet ,, nooit in wezentlijken Kanker kunnen ontaarden:
de 4. bijzondere Hoofdflukken, waar door mijn ,, Nafchrijver zig vleid, en niet te ver geefsch, „ te moeten voldoen aan de voorgeftelde Vraage, „ zie de Inleiding van zijn Ed Bladz. 4 en 5.
,, Het voornaam 'oogmerk van Servandis Civi„ bus, met haar voorgeftelde Vraag is, (mijns „ oordeels), of al of niet overtuigd te worden, of „ tot nog toe de waare Kanker op eenige andere ,, manier te geneezen zij, dan door het mes. „ Langs bet grondftelfel, bet geen de Heer G. j. „ van Wy van mijJcbijnt overgemomen te beb„ ben, beantwoord zijn Ed. de Vraag ontken ■
nend:



MENGELSTOFFEN. 167
nend: z'jn Ed. verklaart zig (§. i57-)'i het „ is een volkoome en beweeze waarheid, dat „ alle die ongemakken, welke men tot nog toe ,, voor geneeze Kankers opgegeeven heeft , die „ geenen geweefl: zijn , dewelken wij voor geen „ waare Kankers erkennen, Wijders vervolgt „zijn Ld. (§. 182.); het blijkt ook hier „ uk, dat, dewijl men tot nog toe den waaren „ aart van den Kanker voortbrengende ftuffe niet „ te recht kent, het ook onmogelijk is eenig „ geneesmiddel, buiten de Afzetting uit te denken, „ zoo lang deeze onweetendheid plaats heeft, ten „ zij dan bij geval, gelijk de Kina tegen de Koort„ fen, of het Kwik tegen de Venusziekte , ont„ dekt, en als foortelijke middelen dienftig bevon„ den zijn. Het blijkt ook hier uit te meer, dat „ wij redenen genoeg gehad hebben te vooronder„ ftellen, dat alle die ongemakken, die men voor „ geneeze Kankers door foortelijke middelen op» gegeeven heeft, de gemelde ongemakken, en geen „ wezentlijke Kankers geweefl: zijn; dêwijl de ge„ leerdften en kundigften rot nog toe tegen dat „ onbekend gift geen foortelijk middel, of (mag „ ik mij zo eens uitdrukken) tegengift hebben wee • , ten uittedenken; alles is bij toeval, bij geluk, „ bij overlevering, en dergelijken ontftaan: en ge„ fteld dat het mogelijk in enkele gevallen gebeurd „ zfj, dat een wezenlijk Kankergezwel uitwendig L 4 » fchijn-



i(J8 GENEES en HEELKUNDIGE
,, fcliijnbaar geneezen is, dan is het zeker, dat 'er „ in zulk een geval niet anders dan een verplaatfing „ van de Kankeragtige ftofte naar het een of ander ,, deel van het .lighaam gebeurd is, die den dood „ vroeger of laater te wege gebragt heeft, naar '„ maate der deelen door de verplaatfte Kankerrtoffe
aangedaan. Dewijl wij nu overvloedig getoont „ hebben, dat alle tot nog toe bekende ontdekking „ gen in ons voorgefteld geval vrugteloos bevon-
den zijn, zoo is men te recht wanhoopig, of'er ,, ooit ten foortelijk middel gevonden zal worden
omdat men het aan den tijd en het geluk moet ,, overgeeven, en wij reeds zo dikwils misleid zijn, „ en helaas! nog dagelijks ten kofte van *t leeven „ veeier Lijderen bedrogen worden, door de uit„ veiling en publieke aanbieding veeier Kwakzalve„ rijen, die, om dat ze niet genoeg te keer ge* ,, gaan, rog wel verdiend geitrafc worden, meer „ menfchen verflinden, dan iemand denken zoude. 5, En mijn bovengemelde Verhandeling (§. 583V „ eindig ik dus; uit de befchrijving van den aart, „ oorzaak, en uitwerkfejs deezer gebreken, blijkt „ niet onduidelijk , dat dezelve niet geneesbaar „ ziin dan door het mes, en dat nog wel onder „ beperking, dat het gebrek alleen plaatfelijk is, , en 'er geen Kankervogt tegenwoordig is in den , algemecnen hoop der vogten. Nimmer heeft ?, iemand ccn waar Knoeftgezwel tot oplosfing ge-
„ bragc



MENGELSTOFFEN. i6>
bragt , en geen wonder! dewijl de verharding ,, en ontaarding der Klier dezelve even onmogelijk
maakt, als de fmelting en verandering der vafte s, deelen in een vloeiftoffe. Het gezwel in bewee„ ging en tot verettering te brengen is, gelijk wij „ gezien hebben, verderfelijk. En alle middelen, „ die men tot nog toe heeft öpgegeeven, om het „ Kankergift te ondertebrengen, (leunen alleen op ,, loutere gillingen en valfche ondervindingen: de „ waare aart van het Kankergifr blijft tor nog toe 9, voor ons verborgen, en dus de middelen daar ., tegen onzeker. Ondertuflchen eenige naar Kan„ ker gelijkende gebreken, nogrhans van .dezelve „ veel verfchillende, maar te onrecht, door een „ niet genoegzaame naauwkeurigheid aangewend „ te hebben, of door de duifterheid der tekenen, „ daar voor gehouden, hebben veelal de Genees„ en Heelkundige wereld, ja de verftandigfte en
beproefde Artfen bedroogen, meenende door
deeze of geene middelen een waar Knoeftgezwel , tot verdweining gebragt te hebben» of een waa-
ren verzwooren Kanker tot een goedaardige ■,, verettering , en eindelijk volkoome geneezing;
daar bij nader onderzoek bleek, dat het alleen „ Kliergezwellen , of Verzweeringen waren ge-
weeft , van een goedaardiger natuur , het zij l, Kropgezwellen en verzweeringen , of foortge-
L 5 Die



oy GENEES en HEELKUNDIGE
Die is wac aangaat, het geen ik voorgenoomen had te toonen: ik zoude de Parallelen hebben kunnen vermeerderen, doch de gemaakte, zijn de voornaamfte, en (mijns oordeels) genoegzaam. Ik kan niec ontkennen , dac ik zeer mee mij zeiven te vreeden was, toen ik onder het doorleezen der Verhandeling van den Heer G.J. van Wy gewaar wierd, dat onze gevoelens zoo nauwkeurig mee den anderen overeenllemden, offchoon ik dezelve niec geheel voor nieuw erken. Egcer ik beeuig ook ten hoogffen verwonderd te zijn, dat ik mij nergens vond aangehaald , daar gemelde Handarts anderfinrs zoo weelderig is in het aan haaien van Schrijvers; en des te meer, wanneer ik ondervond , dat (§. 16.) uit de Verhandeling van zijn Ed. bijna eene woordelijke Nafchrijving is van (§. 576.) uit mijn meergemelde Verhandeling over de Kliergezwellen, in mijn Heelkundige Ziektekunde.
Ik kan niet ontveinzen , van zeer begeerig te zijn om de reden te weeten , waarom dog de Heer G. J. van Wy mij geheel onaangeroerd heeft gelaaten; daar ik nogehans geloof, dac veelen zullen meenen zijn Ed. mee hec overneemen mijner grondbeginfels niec weinig eigendom heeft verkreegen op de Gouden Gedenkpenning. Zoude ook zijn Ed. gedagc hebben , dac hec Genootfchap Strvandis Ciyibus volftrekc nieuws begeerde?-



MENGELSTOFFEN. 171
de ?. Was ik miïïchien naar het oordeel van zijn Ed. niet groot genoeg om gezach van mij ce ont leenen?. Of zouden twee verfchillende menfchen, die noch elkander kennen , noch immer zamen gefprooken hebben, zoo eenftemmig kunnen denken , dat de Nafchrijving door zijn Ed. zuiver gevallig was?.
Tot het laatfte, namentlijk dac 'er geen voorweetende Letterdieverij plaats heeft bij mijn bekwaamen Konftgenoot, maar dat de nauwkeurige overeenïlemming onzer gevoelens , baneffens de aangehaalde Nafchrijving door zijn Ed. geheel en al gevallig is, zoude ik voor mij zeiven het me^lt, overhellen: want wie zou doch durven denken, dac een man van die verdienden als den Heer G. J. van Wy, of zoo onédelmoedig en onheufch, of zoo lomp en onvoorzigtig zoude zijn, om iets voor het zijne optegeeven, hec geen even zoo veel aan een ander behoort ?.
Lompheid of onvoorzigtigheid kan vooral geen plaacs hebben bij iemand, welk zoo beleezen is, als men van den Heer Gouden Gedenkpsnnings Behaalder, uic zijn menigvuldige aanhaaling van Schrijvers, moet bekennen: Leccerdieverij, of iecs van een ander voor onze uitvinding aantebieden, kan nog wel eens gefchieden uit Schrijvers, welke in vreemde taaien gefchreeven hebben, door haar nieuwheid nog weinig bekend zijn, of welke door
haar



i73 GENEES en HEELKUNDIGE
haar oudheid de vergetelheid zijn overgeleverd; maar ik ondernel de Heer G. J. van Wy te voorzigtig te zijn, om het te waagen, vanuitNederduitfche en bekende Schrijvers, welke zoo menigvuldig in de handen zijn, te meer nadien ik zijn Ed. genoeg overtuigd acht , hoe ongaarne de kiefche en netelige wereld zulks thans ter tijd duld , en wat de zig daar aan fchuldig gemaakten doorgaans van vrije Beoordeelders en Boeken beknibbelaars te wagten hebben.
Dan (op dat ik flm'te) het zij hier mede hoe het zij, mijn geachte Kunflbroeder, en nauwkeurig Nadenker, duide in mij niet ten kwaaden, dat ik deeze Paraflekn of Vergelijkingen heb durven maaken : indien dezelve minder overeenkoomen, dan ik denk, of dat ik ergens anders in dwaal, zal het mij aangenaam zijn, om door zijn Ed. beter onderrigt te worden; want, nemo errat uni fibi, dementiam fpargit in proximos.
VER.



3?0
VERHANDELING
OVER DE MOGELIJKHEID OM DEN KANKER, HET zij VERZWOOREN, OFNOG BESLOOTEN , HET zij DOOR E". n u I TWENDIGE, OF IN we NDIGE OORZAAK, VOORTGïBRAGT, TE GENEEZEN,
in een Brief aan Do&or J. VOEGEN van ENGELEN".
MIJN HEER!
Zie hier voor de eerfte maal der wereld doör mij* iers nieuws verfchaft: de Kanker, zoo veele jaaren onherftelbaar geacht, niet geneeslijk tenzij miflchien alleen door het mes, het zij befloocen, verzwooren , en door een uit- of door een inwendige oorzaak te weeg gebragc, voor geneeslijk verklaard; wat nieuws egter, hetgeen in de daad al zeer oud is, zoo als het al veel met hetgeen men voor nieuws opgeeft gelegen is.
De fraaije en wel doorwrogte Verhandeling van den Heer a. schrage, ijders aandacht en door* leezing waardig, welke van hec Genootfchap onder den ziufpreuk Servandis Civikts met de zilvere
Ge»



if4 GENEES en HEELKUNDIGE
Gedenkpenning is vereerd ( a ), als beantwoordende de Vraag : Kunnen wij ons overtuigd houden, dat een waaren Kanker immer zonder de afzetting tot geneezing is gebragt, enz. 9 heeft mij voor geweelt om te ftellen, dat de waare Kanker geneeslijk zij. Ik wil wel bekennen, dat mij die lofwaarde Verhandeling heeft opgewekt, aangefpoort, en nader over deeze zwaarwigtige ftoffe doen denken; en ofichoon het blijken zal, dat de Heer schrage en ik veel onder den anderen verfchillen, inzonderheid aangaande den aart van hec zondigend Kankervogt, en ook in de geneesmanier, zal misfchien ons verfchillend gevoelen gelegendheid aan een derden geeven, om eens velkomen de waarheid te agterhaalen.
Men verwagte zo min in mijn verhandeling, als in die van den Heer schrage, de beker.dmaaking van een nieuw Specificum voor den Kanker: neen, onze voortgeftelde geneeswijze is regelmaatig, en geerfinrs gebouwd op het dikwils misleidend geval. Qjize menfchelijke begrippen zijn wel is waïir zoo naauw beperkt, dac wij meenigmaal op de ondervinding moeten fteunen, zonder dac wij het ondervondene begrijpen, doch (mijns oordeels) is de Geneeskonst veel agceruicgeraakc, omdac men
uic
O) Zie de Handelingen van het Genootfchap Servan4h Civibus, Vierde Deel, bladz. 207 en volg.



MENGELSTOFFEN. 175
uit overtuiging van ons onvermoogen te weinig ons ingefehaape redenslicht, en te veel, ja veel te veel, de niet minder bedrieglijke ondervinding, heeft gehuldigd , en geraadpleegd. En het verzuim van den middenweg is hier, gelijk in meer zaaken, al veel de voornaame oorzaak van dwaaling.
Ik onderteken mij met hoogachting
Mijn heer,
U Wel Ed. Dw. Dienaar, A. Balthaazar.
Leydsn den 10 Auguflm i77S>.
INLEIDING.
Ofchoon ik in mijn Heelkundige Ziektekunde (y?) - Verbandding over de Kliergezwellen (§. DEXXXTII.; heb gefteld , dat de Kanker niet te geneezen zij , dan door het mes, beneffens onder die beperking, dat dezelve alleen plaatfelijk moest zijn; en dac ik gefchreeven heb , dat alle middelen, welke men om het onbekende Kankergifc ce onder te brengen, heeft opgegeven , vrugceloos bevonden zijn ; nog'hans ben ik chans van een ander gevoelen: ik ftel den Kanker, heczij cien befloocen of den ver-
zwoo-
(a) Te Amfleldam bij J. B. Etw*. Uitgegeeven 1772,
bij C. CE PïCKER, C. Z.



i;t> GENEES en HEELKUNDIGE
zwooren, hetzij door een inwendige of uitwendige oorzaak te weeg gebragt , geneefhjk, zonder dit ons de waare aart van het Kankergifc bekend zij.
Ik geloof, dat 'er veel minder lijders gevonden worden, welke, om zig te laaten geneezen, hun aan de uitgeitrektheid der kunst gelieven te onderwerpen , dan het de kunst aan vermoogen ontbreekt; dat geloof ik niet alleen ten opzigt van den Kanker , maar van veele andere ziektens, welke met denzelven ook op den rol der ongeneeslijken zijn gefield.
De reden, waarom ik vertrouw dat de Kanker te geneezen zij, zonder dat ons recht de aart van het Kanker-venijn bekend is, en offchoon wij tot nog toe geen Soortelijke middelen (Specifica) hebben om hetzelve ie vernietigen, beftaac voornamenilijk hier in : omdat veele andere Kwaadfippigheden (Cacochymiaej , als van de Venusziekte (Lues venerea), van den Scheurbuik, van hec Kropzeer* gift (Virus fcrofulofum) , van de Kinderpokken (Variolae), enz. zoo mm in haar waaren aart bekend zijn, als het Kankervenijn (Virus cancrofüm)} welke ziektens egter geneezen kunnen worden, niet zoo zeer door gevallig uitgevonde Specifica, dan wel dooi een gepaste leefmanier, en de ontlasting der ziekelijke (toffe.
Egter niec alle Kanker is geneeslijk, want dan was 'er iets ondermaansch zonder eindpaal. De
al-



MENGELSTOFFEN. 17?
allergeringde ziekte kan ongeneeslijk worden, en dus veel eerder een der allerzwaardden.
Indien de Kanker kan en raag weggenoomen worden, dan fpreekt het van zelfs dat de Afzetting de korstde en veiligde weg is: en dus blijkt, dac tot ons onderwerp drekt de Kanker, aan welken de Afzetting verbooden is.
Wanneer het Kanker-venijn alvorens in den vogtdroom is geweest, en dus de Kanker uit een inwendige oorzaak is te weeg' gebragt, of dat de hefmetting uit het plaatfelijk gezwel naar binnen is gekoomen, en dus de Kanker, oflchoon van een uitwendige oorzaak, algemeen is geworden, (het zal om hec even zijn), dan kan de geneezing niec volgen, tenzij hec Kankergift te onder worde gebragt, of ontlast. Om hec ce onder ce brengen zijn toe nog toe geen middelen bekend , en dus blijft alleenlijk mooglijk deszelfs ontlasting.
Om dan aan mijn voorgenoomen taak te voldoen, word vereischt: teneerften, dat ik aantoone dat de meeste Cacochijmice door de ontlading der ziekelijke doffe tot geneezing worden gebragt; en ten tweeden, dat ik bewijze, ten minden aarmee. melijk voordel, dat het (Virus cancrofumj zo in het Kankergezwel, als in den hoop der vogten, ins* gelijks kan ontlad worden.
EER.



*ZP GENEES en HEELKUNDIGE
EERSTE AFDEELING
De meefle Kwaadfappigheden (Cacohijmise) worden geneefen door de oritlafting der Ziekelijke fiofe.
§• I' rT">erecbt heb ik gezegt, en houde, tot nog J- toe liaan de, in mijn Heelkundige Ziektekunde §.(DCCCLXXVL), „ dat de waare aart „ en eigenlchappen van de ziektens der vogten zoo „ veel minder bekend zijn, als de fijnheid der vloei„ baqre wezens zig meerder, dan de vaste deelen, „ aan een duidelijk onderzoek ontrekt";: ook (§. DCCCLXXVTI.) „ dat alhoewel de fcherpheid „ gefield word in het zouc te belhan, en de ver„ fchillende- fcherptens, welke in de menfchelijkc ,, vogten ondervonden woeden , vergeleken zijn „ met eenige foortgeijjke zouten , welke buiten „ hetzelve beftaan, deeze nogthans kunnen verfchil„' len, omdat deaangebragte zouten in onze vog„ ten, hetzij zuur of loogzouten, enz. door de ver„ menging met onze vogten, en door de werking ,, der vaste deelen, kunnen veranderd worden
en omdat het natuurlijk zout in onze vogten , „ offchoon onder de middelflagtige Zouten (Salia „ reutra) te rekenen, een zout is van zijn eigen foort, „ tcroorzaake van de vermenging met anderen deelt„ jes onzer vogten;" en (§. DCCCLXXV1Ü.;, „ dat wij daarom ons niet moeten verwonderen
„ van



MENGELSTOFFEN. 179
„ van zoo veele ongefteldheden der vogten of' kwaad„ fappigheden aantetreffen, welker waare aart zig „ voor ons verfchuilt." „ Laaten wij zoo veel omzig» „ tiger zijn (vervolg ik^s in het voor waarheden aan» „ neemen van hetgeen de Schijkunde (Chcmia) ,, aantoont, als dit middel uit zijn aart cnzekerer „ i.s: laaien wij niet altoos vastftellen, dat her ge. „ vondene dopr de Schijkunde zuivere waarheden „ zijn, tenzij men alvorens kan bewijzen, dat het „ bijzonder aangewend Scbijkundig middel den aart „ der zaaken niet heeft kunnen veranderen." Weinig zijn wij tot nog toe verlicht in de waare kennis van veele Scherptens ( Acrin)onia)\vjeikk in onzen vogtftroom mogelijk zijn , en bijzondere Kyvaadfappigheden kunnen uitmaaken: weinig zal een Geneesheer zig over die weetenfchap beroemen, tenzij ijdel, en wanneer hij om zijn onkunde niet te bekennen, of om zijn ijdelen hoogmoed te koesteren, op OnderHellingen {Hijpothefesj bout, welke weelderiger verzonnen zijn, dan 'er de waarheid oncwijffelbaar van blijkt; of wanner hij zig met proeven te vreeden houd, welker gevolgen door hec vooroordeel oneindig verder worden getrokken, dan een wettige Redeneerkunde in de zaakelijke Wijsbegeerte toeftaat.
§. II. Wie bepaalt juist, waarin eigentlijk het zout der Jigtfcherpte , van den Scheurbuik, der Venusziekte , des Kropzeers , der Kinderpokjes, M a der



i3o GENEES en HEELKUNDIGE
der Mazelen, der Hondsdolligheid, des Kankers, enz. beftaa ? , waarlijk tot nog toe niemand; én misfchien zal die onweetendheid met veele andere ten einde der tijden duuren: want hoe zal men toch eene van die fcherpcens onvermengd kunnen verkrjgen? hetgeen egter'Cmijn's oordeels) nodig is om ontwijffelbaare proeven te erlangen.
5. III. Dewijl wij dan onkundig zijn in veele bijzondere fcherptens, blijkt het ook dat wij ook nog onkundiger zijn in den aart, welken de Tegengiften (Antidota) voor dezeive moeten bezitten.
§. IV. Een regelmaatig Geneesheer weet geen ander, dan een algemeen middel, voor alle bijzondere, en in aart tegenftrijdige fcherptens, namentlijk, om door allerzagtlle olijen, (lijmen- en waterdeelen .de zoutdeelen intewikkelen en te verfïomppen. Nogthans de ondervinding heeft geleerd, dat dit middel veelal onvermogend is , en dikwijls nadeelig. Vlak tegenovergeftelde zouten aan het zondigend zouden een w;.ar Tegengift uicmaaken: doch hier in is de onvolmaaktheid gelegen , ter oorzaak van de onkunde betreffende den aart van het zondigend zour.
§. V. Regelmaatige Geneesheeren hebben de verfjheinfelen van de fcherptens in het menfchelijk lighaam vergeleken met de uitwerkingen der zouten buiten hec lighaam , en langs dien grondregel zig bevlijrigd om Tegengiften daar tegen uitte-
den-



MENGELSTOFFEN. 181
denken. Zoo gebruiken zij voor de Loogzouten (Salia aïcalica) de Zuurzouten (Salia acidd), enz. Doch, dewijl de meefte zondigende zouten in den vog;fi;room van een bijzonderen aarc zijn, zoo als dezelve buiten het lighaam nimmer ondervonden worden, volgt het ook van zelfs, dat de Praktijk langs deeze Theorie dikwijls moet misfen.
§. VI. Hierom dan hebben de regelmaatige Geneesartfen het in dat Huk niet verder gebragt, dan de Empirici: hierom gebruiken zij /ïntifcorbutica, Antivenerea, enz. welke bij geval zijn uitgevonden , zonder dat zij weeten te bepaalen, hoe zij als Antidota werken.
$. VII. Tot hier toe 2ijn wij gevorderd, daar wij voorzigtig moeten voortgaan. Hier moeten wij onderzoeken het vermogen dier Antidota, en of de geneezing, wanneer dezelve volgt, ook meer door iets anders gefchiede, dan door hetgeen waar aan men dezelve toefchrijfc, zal ik volmaakt aan het cpfchrift deezer afdeeling voldoen.
§. VIII. De Scheurbuiksfcherpte, de Jigtfcherpte, of het Venusvenijn, enz. is niet gemaklij k, en misfchien minder dan men denkt, door Antidota te ondertebrengen. Wie bewuftis, hoe veele veranderingen de ingenome Antidota in de eerfte wegen, en vervolgens in den omloop der vogten, moeten ondergaan, eer zij dikwijls de zondigende fcherptens , welke zij moeten te onderbrengen, aantref.
M & fen



i8a GENEES en HEELKUNDIGE
fen; en wanneer hij teffens in aanmerking neemt de geringe hoeveelheid, waar mede eenige derzeiven moeten gebruikt worden; zal zig met mij zeer weinig daar van belooven. Hoe zullen doch weinige greinen Merc. fublim. eotros. het geheel be» fmet V'erusblred verbeteren? Wie kan gelooven, dat door weinige «reinen van ce Belladona^vm de Cicuta. van YeiArje-t.icum, enz,, een waare Scirrhus zoude opgelolt worden, daar 'er zoo een oneindig klein gedêeltfl maar tot denzelven kan koomen?
IX, Hier op word geantwoord „ de ontegen„ fpreekelijke ondervinding laat ons duizend maaien
uitwerkingen beschouwen, waar van ons de oor,, zaak onbekend is." Dit is waar , en moet ijder, welk niet verwaand is, toeftemmen: te wenfehen was het waarlijk, dat wij meer tragtten te ondervinden , dan te redeneeren. Maar op het ondervinden , namentlijk hoe men' waarneeme en ondervinde, koomt het aan: alle ondervinding is geen waare ondervinding; men ondervind, door de duifierheid der te ondervindene zaaken , dikwijls het een voor het ander; en hoe onbegrijpelijker, langs een wettige redeneerkunde, ons de voorgegeeve ondervinding voorkoomt, hoe meer wij verpiigt zijn dezelve te verdenken.
§. X- Om de, gemelde redenen heb ik dan ten eertien weinig vertrouwen op de meeste der aangepreeze Antidota. En ten tweeden, waneer ik overweeg,



MENGELSTOFFEN.
183
weeg, hoe de Natuur handelt om zig van het nadeelige te bevreiden, en teffens wat 'er bij het gebruik van de voorgegeeve Antidota noodzaakelijk verelscht word, dan word ik meer en meer in mijn denkbeelden gevoed en bevestigd.
§. XI. De Natuur, onze eigen ingefchaape gezondheidsmaakende kragt, is altoos gewoon , wanneer zij riet verhinderd word, zig tegen de fcherptens, welke haar beledigen, aantekanten, dezelve te verdelgen, uittedrijvcn, ten miiiften uit de binhe'n vertrek ken naar de uitwendige deelen te verjaacen, Mier van koomen de Scheurbuiksvlekken, de Zweeren, dejigtbuilen, de aanvallen van het Voeteuvel (Podagra), èa uitlooping der Pokken en Mazelen, de Venusbuilen, Vénoszweeren, enz.
§. XII. Wanneer ik met ontelbaare ondervindingen onzijdig raadpleeg wegens de gelukte geneezingen , ten minften verbeteringen van dc Jigt, der Scheurbuik, der Venusziekte, of van andere fcherptens in de vogten,dan word ik ten eenemaal overtuig d,dat'cr bij het gebruik van de beroemde Specifica of Antidota inzonderheid vereifchtwordeen bijzondere leefmanier, een bijzonder gebruik , inzonderheid van voedfelen, welkëbeft met onze Natuur overeenkoomen, en waar uit een goede Chijl word vöortgebragt. Men verbied zodanige voedfelen, welke men of door de reden, of bij de ondervinding, weet, dat nadeelig zijn voor de bijzondere fcherpte. Indien dit alleenM 4 lang



t£* GENEES en HEEKUNDIGE
3mg genoeg word aangehouden, dan is het in vee? ie gevallen al vrij mogelijk, dat de Natuur voor het overige alleen de Geneesmeelterefle is, inzonderheid als men 'er cefFens beweeging of ruft, en wat verders tot een naar de bijzondere omdandigheden bijzondere leefmanier vereischt word, bij in acht neemt; terwijl men verkeerdelijk meent, dat het uitwerkfel aan de gebruikte Antidota is toetefchreiven. Zelden werken de vermogende Antidota zonder bijvoeging van een goede leefmanier ,• het geen ik ijder Geneesheer van bevinding ter beflisfing en ontkenning durf overlaaten-
§. XIII. De geduurig aangebragte zagte goede Qhi'jlus is het natuurlijkst middel om alle fcherptens te verttomppen, en ook door dezelve word het lighaam het bed kragtig gemaakt, om het nadeelige'door zijn ontladwegenuittewerpen: inzonderheid wanneer door een verdandig en regelmaatig Geneesarts de Natuur als van haar getrouwen diendknegt gederkt, beteugeld, geleid, of van het geen haar belet te werkenbevreid word,naardeverfchil!cnde omdandigheden vereifchen.
§ XIV. Ook word 'er bij de Specifica, behal, ven een goede leefmanier, dikwijls vereischt het gebruik van nog andere Geneesmiddelen, gelijk bij het gebruik van de Merc. fubl. corros., als een hntidjtwn voor het Venusgift, een meenigvuldig drinken van een DecoB. lignorum, enz. aan welke Biivocgtelen (dddita) ik voor mij zeiven hec mees-
te



MENGELSTOFFEN.
185
te der geneezing toefchrijf: want omdat zij in een groote hoeveelheid gebruikt worden, en den hoop der vogten als 't waare daar mede vervuld word, oordeel ik het vrij mogelijk te zijn, dac de ongezonde zouten in dezelve-ontbonden , en ingewikkeld worden, en met dezelve , of langs de ontlaftwegen der pis, of langs andere öntlaftplaatiên* buiten het lighaam geraaken.
§ XV. Ik vertrouw dan weinig op de middelen, welke men voorgeeft dat de fcherptens zouden te onderbrengen: ik nel de kunfl: alleen vermogend om de Nutuur te kunnen helpen in dc ontlalling ce bezorgen van de ziekelijke ilofl'e. Hoe en langs welke wegen dit moet bereikt worden in alle bijzondere fcherptens, behoort tot mijn taak niec om te verhandelen, dezelve bepaalt mij alleenlijk Bij den Kanker , waar toe wij met de volgende Afdee» ling overgaan.
TWEEDE A F D E E L I N G.
Het (Virus cancrofom) kan ontlaïï worden, en dus is de Kanker geneeslijk.
§. XVI. Tot nog toe is de waare aart van de Kankerfcherpte mee veele andere voor ons verborgen. Dus is 'er geen voldoenend Tegengift voor uic te M 5 den



i86 GENEES en HEELKUNDIGE
denken. En alle middelen , waar aan men die eigenfchap heeft toegefchreeven, zijn onvermogend bevonden : men heeft gedwaald, en ons zeiven geluk gewenschc mee valfche oudervindingen.
§. XVII. De Kanker word rot heden door geen anderen weg geneeslijk gehouden, dan door d; Afzetting. Maar, behalven dat veele Kankers niet kunnen weggenoomen worden, twijfel ik, of 'er • wel een. eenige Kanker mag afgezet worden. In mijn bovengemelde Heelkundige Ziektekunde, Verhandeling over de Kliergezwellen (§. DLXXVI.J vind men : „ mogelijk zal de kneuzing van een „ Klier nimmer een waar Knoestgezwel er/Kanker „ voortbrengen, tenzij in onderwerpen, in welker „ vogten het zaad des Kankers verborgen is ■ en „ waarlijk hec beledigen der Klieren en Klieragtige „ deelen is te menigvuldig om niet meer Knoest- en „ Kreeft-gezwellen te ontmoeten, indien hetzelve „ daartoe genoegzaam was." Waaruit niet onduidelijk blijkt dat ik van gevoelen ben, dat 'er geen waar Kreeftgezwel ontitaat, tenzij door een inwendige oorzaak. En welk gevoelen, fchoon van mij tw.jftelagtig voorgefteld, de Heer d. va* cesscüe* volkomen (laande houd in zijn Brieven ov-r de Nutteloosheid der Kunstbewerking w de Knoest of Kreeft-gezwellen (f): zijn Ed. zege, bladz.2pjj.
■» het
(!) Zie Heelkundig MArêl#off»n j„„ schik Amfl. ilVt door d- vax ces.



MENGELSTOFFEN. 187
„ het Kreeftgezwel is naar mijn gedagten nimmer „ plaatslijk , dan voor zoo veel betreft deszelfs „ blijkbaare verfchijnfelen. Altoos is hetzelve ver„ mengd, mee, of laat ik liever zegden afhanglijk „ van, een ongefteldheid der vogten, welke wij „ noch kennen, noch verklaaren, noch geneezen „ kunnen." het geen zijn Ed. (zijns oordeels) met genoegzaam? proefondervindingen, in de gemelde Brieven, ftaaft en bevestigt.
§. XVIII. Indien 'er nooit Kanker tegenwoordig is, tenzij gepaard met een ziekelijke hoedanigheid in de vogten, waar uit dezelve is voorrgebragt, en nog onderhonden word, dan is zekerlijk de Kunstbewerking altoos vrugteloos en nadeelig; en men zoude zig met de gelukkige gevolgen van de Afzettiogi even zoo wel moeten bedroogm gehad hebben , als met de Proëfneemingen wegens de fpecifica tegen den Kanker: namentlijk alle ondervindingen van gelukkig weggenoome Kankers zouden valsch moeten zijn, omdat men gedwaald had in den aart van het gezwel. Ik voor mij blijf tot nog toe dienaangaande twijffelen, befchroomd zijnde, cn niet genoeg overtuigd, om het ten eenemaal vast te ftellen.
§. XIX. Egter , offchoon de Kanker mooglijk word gefteld door een uitwendige oorzaak, en zonder de minfte betrekking tot het overig lighaam, dus veilig , indien mogelijk, mag weggenoomen
wor«



i88 GENEES en HEELKUNDIGE
worden , zijn 'er te veel ondervindingen van de ongelukkige uitkomst der Kunstbewerking, fchoon niet^ voorzien, om niet altoos met fcnroora de Afzetting te onderneemen : hoe zeer men gemeen; had den Kanker alleen plaatfèlijk te zijn, en hoe zeer men zig overtuigd achtte, dat dezelve door een uitwendige oorzaak was te weeggebragt, heeft men egter dikwijls ondervonden, dat de lijder of onder de geneezing van de gemaakte wonde, of even naa de geneezing, hetzij in de haast geneeze wond, hetzij in een ander deel, door een nieuwen Kanker wierd aangegreepen , omdat de hoop der vogten met het Kankervenijn' befmet was. Waar uit dan volgt, dat, daar de tekenen of de Kanker algemeen is zoo onzeker zijn, ook ten minnen het goed gevolg der Kundbewerking onzeker is te houden.
§ XX. Dewijl dan de Kunstbewerking op den Kanker ten minden zeer onzeker is, om de gegronde twijfeling of hij wel ooit anders, dan door een inwendige oorzaak worde te weeg gebragt, en om de onzekerheid der tekenen of hij zuiver plaatfelijk is; heeft men een allergrootst belang in de kennis van een middel om het Kankervenijn of teondertebrengen , of uittedrijven, en de befmette vogten daar dus van te bevreiden.
§. XXI. Het Kankervenijn is ons onbekend j Tei gengift voor hetzelve niet uittedenken; en alle Speet-



MENGELSTOFFEN. 189
cifica, welke men nog daar voor heeft opgegeeven, zijn valsch bevonden ; gevolgelijk blijft 'er niets overig, dan om der ziekelijke ftoffe ontlasting te bezorgen , hetwelk thans bepaaldelijker toe ons onderwerp moet ftrekken.
§. XXII. Onaangezien de 'waare aart van het Kankergift door den tijd ontdekt wierd, en dus langs goede gronden een waar Tegengift tegen hetzelve wierd uitgedagr; of onaangezien het geval dezelve verfchafte; nogthans blijf ik het vermogen daar van, gelijk in alle ardere Kwaadfappigheden, mistrouwen. Laaten wij hier wat ernstiger over handelen.
§. XXIII. Behalven hetgeen ik aangaande de Antidota en Specifica (van §. VUL tot §. XV.) verhandeld heb, heb ik nog eenige bedenkingen optegeeven.
1. Offchoon men het zout, waarin de Kanker fcherpte beftaau buiten het lighaam had, fchoon men deszelfs waaren aart kende, en 'er dus een vlak tegenovergefteld zout voor uittevinden was; en fchoon 'er door de vermenging van die twéé zouten, een Sal neutrum gebooren wierd, wanneer men het rechte Specificum & Antidotum voor den Kanker zoude gevonden hebben, is het dan nog wel te denken, dat men een foortgelijke uitwerking in het lighaam zoude ondervinden ? Zulks zoude men (mijns oordeels) wel kunnen verwagten in de



ipo GENEES en HEELKUNDIGE
Primas viae , maar niec verder. Een Blaasflecn kan buiten hec lighaam gemaklijk opgelost worden, doch of herzei ve in de Waterblaas kan bereik c worden, zoude ik niec gaarne bevestigen. Hec zuur in de eerlle wegen kan wel te onder gebragt worden , doch hoe het verder gefchiede begrijp ik niet.
2. Is hec derhalven in dac opzigc wel der moeite waardig om naar het foorcelijk zouc der Kankerfcherpce ce zoeken ? Mijns oordeels neen.
3. Kan 'er wel ontegenfpreekelijk beweezen worden, dat de Mercurius, die hec meesc voor de waarheid der Antidota zoude pleiten, waarlijk als een Antidotum werkt? Zoude dezelve niec veel eerder als een Evacuans zijn aantemerken ? Wac mij aangaac, ik heb weinig vertrouwen op hec vermogen van den Mercurius in de Lues, zonder eene bijgevoegde Kwijling (Salivatio) , Zweeting , of Stoelgang, waar door en de Kwik en de Ziekelijke ftoffe ontlast word.
4. Eindelijk, zouden ook waare Antidota voor bekende Scherptens; of Specifica voor andere ongelleldheden in de vogten, niec wel, alvorens hec bedoelde einde met dezelve bereikt was, veel groo* ter kwaad te weegbrengen, dan zij ti beoorloogen hadden ? Immers de. meeste Specifica of Antidota zijn voor 'het overige nadeelig voor de gezondheid. Het Arfenium bij voorbeeld, hetgeen men thans
op-



MENGELSTOFFEN. i9l
opgeeft voor het Antidotum tegen het Virus cancrefum zou dat niet wel, eer het de Kankerfcherpte had te ondergebragt, door zijn anderfints nadeeligen aart, veel erger kwaad te weeg brengen, dan de Kanker?: ten minden de nadeelige uitwerking van de Abforbentia in de eerfte wegen om het zuur aldaar te ondertebrengen, wanneer zij zonder bijvoeging van tvacuantia gebruikt worden, geeven 'er bewijzen genoeg van aan de hand.
§. XXIV. Zijn wij dan van den aart van het Kankergift onbewust; is 'er noch Tegengift tegen uit* gedagt, of gevalüg ontdekt; is het niet wel mogelijk om den waaren aart van het Kankergift te ontdekken, of een Tegengift daartegen uittedenken; en is het te vreezen dat een gevallig ontdekt Tegengift weinig zoude vrugten, en misfchien aan een anderen kant grootelijks zoude benaadeeïen; wie twijffeU dan of daar blijft alleenlijk voor die woedende en allervreesüjkffe kwaal, den Kanker,over, om deszelfs voortbrengend en in (land houdend.gifc uit het lijdend lighaam, en uit het pfaatfelijk gebrek, te ontlallen; of anderfints om dien allergedugdenvij ind maar zagt te dreelen , en eir.deiijk het voorwerp zijner woede, zonder ooit wapenen gebruikt te hebben, ten gewisfen prooi ovenegeeven?
§. XXV. Welk recht geaard Geaéesarts moet zig niét hooggaande beklaagen, en met een waare droefheid worden aangedaan, zoo dikwijls hij de
God.



19- GENEES en HEELKUNDIGE
Goddelijke Geneeskonft kan befcbuldigen „ dac 'er „ een' vvonde is zonder zalve"? En welk rechc menschlievend Geneesarts is dan niec verpligc om die zalve ce zoeken? Laacen wij blijken verfchaffen, ten minden van onzen goeden wil in deezen: ln magnis völuijje fat efi.
%. XXVI. Het middel, de zalf voor den Kanker, is niec nieuw, zij is lang voor mij uitgevonden, en dus behoef ik 'er niec naar ce zoeken. De zalf, welke ik opgeef, is niec bij geval oncdekc; dereden heeft ze uitgevonden; en de Natuur zelve heeft ze geleerd , en onderwijst ze nog dagelijks aan de leerlingen , welke bij haar fchool gaan.
§. XXVII. De ontlading der ziekelijke doffe fis dan hec Kankermiddel, de Kankerzalve. De Natuur betrage zelve die ontlading, maar zij blijft dikwils hier, gelijk in andere gevallen, in gebreken, omdat haar vijand te derk is, of omdat zij belet is te werken, als wanneer zij van den Geneesarts, haar diendknegt, vereischt geholpen te worden.
§. XXVIII. Zoo menigmaal als wij ondervinden dat, naa hec wegneemen van een Kanker, de haad geneeze wond wederom openbreekc, en in een Kankerzweer verandert; of dac 'er in andere Klieren of deelen Kankers ontdaan; zoo menigmaal geeft ook de Natuur inzonderheid bewijzen, datzij voorheeft om. het Kankervenijn te ontladen', ten minden het uit de gemeenfehap der vogten te brengen: de Kanker



M ENGELS T O F F E N.
ker zonder voorafgaande uitwendige oorzaak bewijst insgelijks duidelijk, dac de Natuur zig van de Kartkerftoffe, in den vogtftroom tegenwoordig * tragt te ontdoen*
XXIX. Die betragting der Natuur is mifichien teö einde gebragt, wanneer zij al de KankerftufTe in eene Klier, in een deel, heeft nedergezet; misfchien werkc zij aldaar, afgezonderd van den algemeenenomloop, alleen plaatfelijk, toe zij naderhand uic de zieke Klier wederom op nieuw in den hoop der vogten komt, en denzelven veel erger befuet, dan van te voren. Aan de wegnecming van Zoda> nige Kankers is volftrekt het gelukkig gevolg verbonden , wanneer hec tijds genoeg gedaan word.,
§. XXX. Indien de eene of andere Klier naa eeii uitwendige belediging ontaart, verhard , en in een Knoestgezwel overgaat; indien ons voorgefteld tvvfjffelagdg gevoelen 5, dac 'er geen waare Kanker word 3, vooregebragt, tenzij door een inwendige oorzaak'* j word aangenoomen; en het gezwel dan plaats heeft in een ïighaem, bevreMvan Kankerzaad; dan zald<5 wegneeming van zodanig een Knoestgezwel ins* gelijks gelukkig afloopen; edoch daar zal miftchierl geen waare Kanker zijn weggenoomen, maar al* leen een Knoeftgezwel, en alle waare Kanker is misfchien wel een Knoeftgezwel geweest, maar ijder Knoeftgezwel zal geen waare Kanker worden* §. XXXI. Hec zij hier mede hoe het wil, of FT



194 GENEES en HEELKUNDIGE
'er een Kanker mooglijk zij uiteen werkingderNacuur, die al het Kankergift in zig belluit; of dat 'er een Kanker kan koomen zuiver afhangende van een uit' wendige belediging; en dac dus in bijden die gevallen de Afzetting te verkiezen zij; wie kan in dac doolhof hec rechte pad vinden?
§. XXXII, De ontlading der KankerdofTe blijft dan hec voornaamlte middel. In een goede leefmanier, waar uic een goede zagce Chijlus word ce weeg gebragc, en in hec lighaam mee vogcen ce doordrinken die het zondigend Kankerzoucinwikkelen, en naderhanc mee hetzelve uic hec lighaam gaan, is (mijns oordeels,) hec waare geheim gelegen om den Kanker ce geneezen.
§. XXXIII. Onder een goede leefmanier word niec alleen verdaan hec gebruik van bekwaame voedfelen , maar ook een regeling aangaande de overige Niec-natuurlijke zaaken (Res nonnaturaks). Deeze moeten bijzonder gefchikc worden naar de bijzondere fcherpceen kwaadfappightïd des Kankers; daar moec bijzonderlijk in de voedfelen een leefmanier gevolgd worden, welke dc Kankerftoffè niet voed, maar veel eerder regen gaat.
§. XXXIV. Daar wij van te vorengedeldhebben, dac de bijzondere aareder Kankcrdoffe onbekend zij, fchijn ik mij zeiven hier volkomeD tegen te fpreeken; nogthans, offchoon de waare aart van hec Kan* kergifc zig voor ons verfchullt, laat hec niet naa van



MENGELSTOFFEN.
-95
zig zoo wel door zijn ukwerkfels te vertoonen, in zoo verre als genoegzaam is om aan het geëischte (§. XXXIII.) te voldoen, als wel andere Kwaadlappigh;den: waar op dan nauwkeurig te letten is.
§. XXXV. Het Kankervenijn geeft, behalven van een hooggaande fcherpte, allerduidelijkfte bewijzen van een allergroocfte rotting. Of nu het zondigend zout behoort tot het Salakali, dan of het behoort tot het Salacidum dijjblvens, hetgeen om de rotting, welke uit dezelve volgt, waarfchijnelijk vereischt word, nademaal de Ac'tda au/Iera de rotting beletten, het duid van zelfs aan dat 'er voedfelen ce pas koomen, welke allerzagst van aart zijn , waar in geen van die twee zouten, noch eenig ander zout, de overhand heeft, en waar uic een goede allerzagffe Cbijlus kan gemaakc worden: al wat prikkelc, verhic, bederft, of verzuurt, moet vermeid worden.
§ XXXVI. Wij ondervinden, dac Scirrhi, lang zonder nadeel te veroorzaaken beftaan hebbende, eindelijk aan hec woeden geraaken door belette ontladingen, alsinzonderheidvandeM<?»y?r«tf, (f)van
den
(f) Offchoon ik met den Hooggeleerden Heer p. c a mper in zijn Verhandeling ever de waare aart der Kanker wording, en over een zeer zatkeltjk en onfeilbaar teken van ovheijlelhaaren Borjlkanker, in een Brief aan den Heer ƒ. voigenvaw i kg k, en eeplaaft in No. III. bladz. 93. en volg. van dit Natuur- Genees-en- Huiskow1 kurdig Kabinet, Yastftelle, dat de oorzaak des KanKe* bij Vrou.
N 2 wea



icö GENEES en HEELKUNDIGE
den-gewoonen vloed der Aambeien,enz. gevoegelijk deeze belette ontlading moet, zoo mogeiijk, herfteld worden, of zoo onmogelijk, de vogten, welke
daar
wen niet gelegen zij in de ophouding der Menflma, gelijk uit (5. DLXXV.) in mijn Heelkundige Ziektehinde, Eerfte deel.b\'\)kt, alwaar ik fchrijf betreklijk het gevoelen als of de oorzaak des Kankers meer zoude beftaan in een tegennatuurlijke en vermeerderde groejing der vaste die len , dan in een ziekelijk vogt, dat men hier toe tot geen bewijseti moec bijbrengen, dat de Knoeft en Kreeftgezwellen het menigvuldige voorkoomen in de Vrouwen of Maag. de» , bij dewelke de Maandftonden ophouden, want dat het niet waarfchijnelijk is, [dat een enkelde aangroejlng en verandering van zelfftandigheid der vaste deelen uit zuivere vogten, naderhand een zoo kwaataardig vogt als het Kankervogt zoude voortbrengen,- nogthans (zeg ik) blijf ik gelooven, dat de ophouding der Menftrua waarlijk een lang zig verfchoolen hebbenden Kanker kan aan het woeden helpen.gelijk ik mij in het aangehaalde^. DLXXV.) ook verklaar, wanneer ik fchrijf, dat 'er meer voorbeelden beftaan, dat de Knoeftgezwelien door die oorzaaken aan het woeden zijn geraakt bij diegeenen, welke alvorens aan dezelve onderhevig waren, dan 'er gevonden worden, dat dezelve daardoor zijn te weeggebragt: mij dunkt den Geneesartfen van bevinding koomen te veel ziektens voor uic de ophouding der Menftrua, welkeontfpruiien uit ee.i waare Plet hora, die in veele onderwerpen daar uit gebooren word; en de droevige gevolgen van verzuimde bloeds ontladingen door Aderlatingen, in die gavallen, zijn te menigvuldig; om niet tot rog ton mija gevoefen te blijven aaokleeven, en ten verhaafte Kacherwording daar door rn.ogi.ljk te ftellen.



MENGELSTOFFEN.
■97
daardoor binnen blijven, afgeleiden ontlaft worden. Alle Gemoedsdriften ondervind men nadeelig te zijn, en dus moeten zij vermeid worden. Een warme vogtige lucht vermeerdert de gistingen verrotting; en dui moet de zieke daar voor bewaard worden. En wat de lighaamsbeweeging betreft, inzonderheid de fpierbeweeging, de te bovengaande verhit en vermeerderc de gisting en rotting, en de verminderde belet de affcheiding, uitwerping, fpijsbereiding, vermindert alle kragten der Natuur; en dus moeten bijden die'uiterftens vermeid worden.
§. XXXVII. Wat betreft de Geneesmiddelen, welke de onvermogende Natuur kunnen helpen in het uitdrijven der Kan kerftoffe; derzelver eigenfchappen moeten beftaan: ten i. om het nog niet verkankerd gedeelte van de vogten tebevreiden van de rottende Ontbinding (Dijfolutio putrida) uic de Kankerftoffe, opdat de Natuur vooral niet langs hoe meerder vijanden verkrijge om te beoorloogen; ten 2. in de Natuur, of de Leevenskragten ce verfterken, opdar zij werkende worden op hec nadeelige; ten'$. in een ruim Voermiddel (Vehiculum) te verfchaffen, waar in het zondigend zout kan opgelost worden , om met hetzelve door de verfterkende Natuur uitgedreeven te worden; en ten 4. in de ontlastwegen open te houden , waar langs de Natuur de ziekelijke doffe kan ontladen.
§ XXXVIII De gezonde vogten worden beN 3 waar



198 GENEES en HEELKUNDIGE
waard voor de Dijfnlutio putrida door Salia acida fojjilia, als de Spiritus Vt trio li, Sp. Sulph. per camp. Sal. mar. &c, Men heeft hier hetzelfde in acht te neemen als bij de Diffblutio Sanguinis in de Febres putridae; inzonderheid zal dit te pas koomen , indien bij een verzwooren Kanker, en de zweer, en liet overig lighaams geftel, reeds de tegenwoordigheid van de rottende on t binding aanduid. Wanneer men Acida vegetabilia gebruikt, dan moet hier gelijk bij de Rotkoortfen de verrotting vermeerderen. Men werpe hier niet tegen, dat, wanneer hetKankervogteen zuur was, gelijk de Heer schraage ff.) onlangs heeft tragten te bewijzen, en het geen men reeds overlang gefteld heeft, dat dan de zuuren Contra indicata zouden zijn: want het tegendeel is waar, nademaal de Acida foffilia de Solutio putrida ftuiten, welke door het Acidum folvens word te weeggebragt. Wijders de tegen het bederf ftrijdende kragt van de gemelde Acida foffilia blijkt ten allerklaarften bij derzelver uitwendige aanwending op de verzwoore Kankers, alwaar zij de uitwerking van alle andere aanbevoole plaatfelijke middelen te boven gaan.
§. XXXIX. Om de dikwils traage Natuur te ▼erfterken, ten einde zij werkzaam worde om haar vijand
(|) Zie de bovenaangehaalde Verhandeling van 2ijnEd-



MENGELSTOFFE N
199
nnd, de Kankerftof, op de vlugc te jaagen, is 'er (mijns oordeels) geen vermogender geneesmiddel, dan de van overlang bekende Cortex peruvianus, inzonderheid onder de beftiering van een kundig Geneesarts. De eigenfchappen van dit goddelijk middel, om te verftetken, om eene goede ipijsbereiding en voeding te veroorzaaken, om alle Scherptens te verftomppen, en de rotting tegen te gaan, zijn te over genoeg bekend, om 'er breeder in uitteweiden, of van opt?geeven (*).
§. XL,
(*) Men zoude mij hier kunnen tegenwerpen, dat ik, daar uit hetvorigeblijkt, datik weinig vertrouwen heb op Specifica en Antidota, nogthans den Cortex peruvianus als een Specificum voor aen Kanker opgeef, ten minften in 200 verre ik daar mede bedoel o.n een goede Spijsbereiding en Chijlus te veroorzaaken, om alle fcherptens, en dus ook de Kankerfcherpte, te verftomppen, de kragten der Natuur te verfterken, en de rotting tegentegaan; waar op ik antwoord: het zj verre, ik de beftaanbaarheidvan Specifica loochen; wat zoude de Geneeskundige wereld en hec zieke menschdom gelukkig zijn , indien het voor nog veele kwaaien geneesmiddelen hadde, waar van de Specifique kragt zoo duidelijk bleek als van den Cortex peruvianus, en van eenige andere geneesmiddelen! Nogthans het zij ook verre, ik den Cortex ais een Specificum voor den Kanker opgeef, ik onderftel alleenlijk , dat de geneezing des Kankers beftaat in de ontlading der siekelijke ftofFe , en gebruik den Cortex om aan eenige oogmerken te voldoen, welke Ik daar toe meen nodig te hebben : ik ben zelf van gedagten, dat de Cortex in een an« dere Forma, als in die van een üecoctum gebruikt, wei-



zqo GENEES en HEELKUNDIGE
§. XL. Het beste Voermiddel, waar in zig de Kankerzouten kunnen oplosfen, waar door zij zoo als wij zoo even gezegd hebben kunnen verdompc worden, en met het welk zij kunnen uit den vogcÜroom en buiten het lighaam geraaken, is het gebruik van het zoo even genoemd goddelijk middel, in gedaante van DecoèHa, en overvloedig, toegereikt.
§. XLI, En eindelijk het openhouden der omlascwejjen, waar door de werkende Natuur het Kankervenijn kan ontladen, bedaat inzonderheid in de onzigbaare doorwafeming vrij ce houden en te ver» meerderen: dewijl langs deeze de vlugge fcherptens het best en het overvloedigsc kunnen ontlasc worden- Die kan hec besc bereikc worden, door onder het DccoSium Cort. peruvian. eenige Sudorifera, inzonderheid hec Lignum Guajaci. Salfa parillce. te mengen, naar het wijs overleg van een bekwaam Geneesarts, endoordchuid fchoon, zagt, en de togtgocen open te houden, met wasfingen en inzonderheid vogtige bedampingen. Wijders de Fiswegen, als ook de ontlasting der groove uitwerpfelen , opentehouden, kan, gelijk ijder begrijpt, niet dan allervoordeeligcs zijn.
§. XLII.
nig zonde vnigten in de ontlading der Kankerfcherpte tc bevorderen, gelijk uit het volgend $• XL. blijkt; en ik rtel ook niet onmogelijk, om met andere genees, middelen aan het geneezings oogmerk tc kunnen voldoen.



MENGELSTOFFEN. 161
S.XLII.Langs deeze befchreeve manier van (§.XX VI. coc hier coe) oordeelen wij, dac hec Kankervenijn uic den hoop der vogten buiten het lighaam kan onr. last worden, Maar nu hebben wij nog te verhandelen, hoe hec venijn uic hec plaat fel ijk gebrek zij te ontlasren, of in hetzelve ce ondertebrengen, opdat hec gezwel, wanneer de Kanker nog beflooten is; of de zweer, wanneer zij reeds verzwooren is, van hec plaatfelijk Kankervenijn bevreid worde; hetgeen vol l trekt vereischt word, indien menden zieken niec in gevaar wil Üelien van naderhand op nieuw elcn» dig te worden.
§. XLI1I. Wanneer de Kanker reeds verzwooren is, kunnen wij een vel z.kerer proef van de geneezing erlangen, dan, indien zij nog beflooten is: en hec Kankervenijn kan veel beter uit de open zweer, dan uic een beQoote gezwel ontlaft worden. Daar is geen rwijflel bij oen open Kanker, of de plaaifeliji:e zondigend.' (toffe zal, indien het mooglijk is, dat zij int het geheel Üghaam ontlad word, ook op de eigen geneesmanier uit de zweer omJail worden: dewijl bij het zweeren des Kankers de Na* tuur ook bijjroflderlijk in het aangedaan deel werk • zaam is. Word liet Kankergift uic het plaatfelijk gebrek, uit de zweer, ontlaft, dan zal'er de zweer wel haalt, door haar kwaadiardigen aarr te verande. ren, klaarblijkelijke tekenen van verfchafTen, en einN 5 tie-



aoa GENEES en HEELKNDIGE -
delijk als eene andere zweer tot geneezing kunnen gebragt worden: en het best dat dan op een Kankerzweer kan aangevoegd worden is (mijns oordeels) -het eigen Deco&. Cort. pcruv., hetgeen inwendig gebruikt word, met eenig Sal acid. fojjil., als bij voorbeeld met het Alum. crud. vermengd, om de plaatsfelijke verrotting tegentefiaan.
§. XL1V. Maar wanneer de Kanker nog befloo» ten is, en inzonderheid, wanneer men door de onpijnlijkheid nog geen onderfcheid weec te maaken tusfchen Kanker en Knoeftgezwel , dan is de vraag" „ of hec onderfteld Kankergifc in dac gezwel kante „ ondergebragc, of'er uic kan ontlaft worden, het
gezwel voor overige hetzelfde blijvende, maar „ alleenlijk in ftaat gebragc, om nimmer coc Kan-, „ kerwoede ovenegaan"? Laaten wij dat onderzoeken. \
§. XLV. Daar wij in het onzekere zijn, of het Gezwel waarlijk een Kanker zij, of alleenlijk een Knoeftgezwel, daar zijn wij niet overtuigd of wij Kankervenijn te beoorloogen hebben, ja, dan neen; en, dat het venijn niet ontlast is kunnen wij weeten, als naderhand hec gezwel zijn woede fpeelt, doch integendeel, of hec ontlast is blijkt niet omdac het gezwel niet kwadaardig word, dewijl alleKnoescgezwel niec in Kankar veranderc. Wie beroemt zig dan hier op zijn uitvoeringen ?
S. XLVI. Indien het gezwel waarlijk een Kanker
zij,



MENGELSTOFFEN 203
zij, dan is 'er het Kankervenijn in befiooten. Het is geheel buiten de wegen van den omloop der vogten , en buiten de beftiering van de kragten der Natuur , tot hec naderhand, door zijn inwendige beweeging (Motus intefïinus) zig uit zijn ingeflooren kerker ontwikkelt, en gemeenzaamer word met hec overige geheel. Is dan het venijn opgeflooten» en buiten de beheering van de kragten der Natuur om het uit het middenpunt naar den omtrek te beweegen, en dus te ontlaften, dan blijft 'er niets anders overig, dan om door uitwendig aangevoegde Attrahentia hetzelve uictehaalen, of dooreen aangevoegd Tegengift, dat door de zelf Handigheid van hetgezwel doordringt tot daar't het venijn aantreft, heczelve te verniecigen: gelukkig waare hec, indien het zoo ontwijffelbaar waar was, als'er op hec bezie van een zodanig middel door fommigen geroemd word.
§. XLVII. De van ouds bekende Kankergift uithaalende Matrasjes, beftaande uit Rivierkreefren en Look, indien dezelve waarlijk in deezen uitwerkten, het geen 'er de Reedfche Nonnetjes van opgeeven, wat recht geaart Genees of Heelarts zou dan daar zelf geen gebruik van maaken? Want immers, dewijl hec voorgegeeve geheim algemeen bekend is, zal niemand, welk wel denkc, onderftellen, dat de goede uicwerking van hetzelve vereischt, om aangewend te worden door een Nonne hand; te minder



flo* GENEES en HEELKUNDIGE
der, nadien die geestelijke Geneesmeeftereiïèn 'erzelve geen bovennatuurlijke eigenfchappen in erkennen, neen, al de roem van dat overoud bekend geheim büjftleevendigdoorvalfche ondervindingen, welke, gelijk in veele gevallen, van de waare niet kunnen onderfcheiden worden, en dus onfchuldige aanbidders behouden,
§. XLVIII. Of 'er ook zulke vereischte uithaaknde of venijn verdelgende middelen zijn uittevinden, ofte ontdekken, heeft men reden om grootelijks aan te twijffelen; omdat men weinig werking heeft te wagcen van aangevocgle geneesmiddelen op vogten , welke geheel buiten den algemeenen omloop zijn, onaangezien die middelen al zoo doordringend waren, dat zj het ingefloote Kankervenijn kosten bereiken. Zouden ook de aanvoeging van vaste Lucht daar in iets kunnen vrugten ?
§. XL1X. Daar fchiet dan, om het plaatfelijk Kankergift wegtenemen (mijns oordeels) niet overig, dan de verzweering des plaatfelijken Kankers aftewagten, of denzelven, daar het mogelijk is, uittefnijden.
§. L. Hier hebben wij wederom een duisterheid , welke 'opmerking afvordert. Is men niet ten vollen overtuigd, of'er een waare Kanker kan zijn, daar alleenlijk het fmet plaatfelijk is, zonder verkankering van den algemeenen vogtftroom, en dus niet
vol-



MENGELSTOFFEN, S05
volkomen verzekerd, of hec plaatfelijk ongemak niet algemeen zal worden, en kunnen veele Kankers uitgefneeden worden; wac is 'er dan in die gevallen te verkiezen?
§. LI. Om'niec tedwaalen, namentlijk om geen Scirrbus wegceneemen , die nooic Kanker zoude worden; om nier mistetasten, van door een onderfielden plaarfelijken Kanker, welk egter algemeen was, weg te neemen,hec kwaad ce verergeren; is (mijns oordeels) de veiligfte weg, om hec Kankergezwel onaangeroerd te laaten zoo lang tot het de beginfelen van zijn aanftaande woede vertoont, en dan hetzelve, zoo mogelijk, aanftonds wegteneemen: want dus handelende neemc men niec dan een allerwaufchijnlijkften Kanker weg; en indien de Kanker algemeen word bevonden, dan heeft men niec dan misfchien een weinig de elende verhaasc. En men kan dan de voorgeftelde algemeene geneeswijze aanvangen , welke ook binnen weinig tijd zoude vereischt geworden zijn.
§. LIL En eindelijk daar het Kankergezwel niet kan weggenoomen worden, of daar het reeds verzwooren is, daar fpreekt het van zelfs, dat 'er geen anderen weg is in te flaan, dan om de algemeene Kankerftoffe en uic hec lighaam, en uic de zweer, ce ontlasten, of met den beflooten Kanker zoo lang te wagten tot hij verzweert, ten zij men, door de Kankerkuur in voorhoede te gebruiken, in het oog
had



aoo" GENEES en HEELKUNDIGE
had om de Kankerwoede te beletten, het geen ze* kerlijk niet is te verwerpen, maar ernftig aantebe. veelen: zoude het niet moogelijk zijn, als wij in den beginnen van een Scirrhus geraadpleegd wierden, alvorens'er de grootfte ontaarding plaats hadde, om denzelven tot oplosfing te brengen ? het zoude ten minften langs de eigen geneesmanier van den Kanker kunnen beproefd worden.
§. LUI. Zie daar het geen wij aangaande den Kanker te verhandelen hadden; zie daar de mogelijkheid en de middelen aangetoond, om denzelven te geneezen. Konde ik nu mijn redeneeringen en gevoelens mee zekere ondervindingen bewijzen, dan zoude mijn Verhandeling zekerlijk meerder vertrouwen verdienen. Doch, wanneer of waar zal ik of andere mijner Konstgenooten Lijders aantreffen, welke zig lang genoeg aan de kunst gelieven te onderwerpen, om ontwijffelbaar overtuigd te worden, of de kunst te kort fchiete, dan of het gedrag der zieken haar uitgeflrektheid te nauw bepaale (*).
(*) Wel is waar, dat ik nimmer een waaren verzwooren Kanker heb zien geneezen; maar het is ook te gelijk waar , dat ik dikwijls de allerkwaadaardigfte Kankerzweer, naa een kort gebruik van een DecocU. Cort. peruv. heb zien uitgeeven een witten weigebonden etter, in de plaats van een dun, rottend, en bijtend vogt; ik heb Kankerzweercn. daar door zoodanig van aart zien veranderen, dat zij een gegronde hoop van geneezing
ver-



MENGELSTOFFEN. 207
En wie ziet niet, dat de geneezing van den Kanker, behalven een geduldigen en zig aan de kunst onderwerpenden Lijder, ook vereischt een alleikundisgt Geneesarts, weik naar de bijzondere omftandigheden de algemeenen geneesmanier bijzonder weec interigten?
§. LIV. Egter, daar zijn bewijzen genoeg bij de hand, dat cnkelde zieken , door zig vol maakt aan de kunsc ce hebben overgegeeven, van kwaaien, langs dezelve geneeswijze , ontheven zijn geworden, daar veele andere elendigaan zijn omgekoomen. Onder andere gevallen ben ik getuigen geweest, dat een der beroemfte Geneesartfen, een vetusphtyficus welk andetfints onherltelbaar word geacht , zig zeiven heeft geneezen. „ Hij is eenige maaien onderhevig geweest aan een Hamop'yfis en Vo„ mica Pulmonis, hij was geheel vermagerd en ,, verdord; veertien jaaren naa den anderen heeft zijn ,, voedfel beftaan in gort mee zoeten melk, behalven
vertoonden; maar helaas.' dat kleine fmaakdeel, de tong, walgende van dien nutten drank, en de bedorven reden om niet een kleinder ongemak voor een oneindig grooter te verkiezen, heb ik toe nog toe ook altoos van dit middel, misfchien de waare Kankerzalve, te haastig zien affchrikken; als wanneer ik de goedaardig gemaakte zweeren ook wel haast wederom haar voorgaande hoedanigheid heb zien aanneemen, en eindelijk haar elendige onderwerpen vernielen.



ao8 GENEES en HEELKUNDIGE
„ ven des agrermiddags, dan belfond hec in twee ,, fneeden fransch brood niec honing befmeerd, en in „ een of twee glazen warm gemaakte zoeten m melk: zijn geneesmiddelen befionden in een bit3, teren en walgelijken drank uit een aftrekfel van „ Herb. Scordii, en uic Pillen van Succus Liqui„ ritii infpijf. en Sperma Cêtï; en ik heb de eer » gehad van deezen allergeduldigflcn Lijder te ken„ nen, dat 'er de rnindfte bewijzen niet waren van ,, een P/ity/Is pidmonalis: hij hcefc nog verfchijdc jaaren daar naa alles gebruikt, behclven wijn,en al „ wat llerk prikkelt, is volkomen gezond geweeft, en aan een geheel andere ziekte gestorven". Wie zoude tog>om van den Kanker geneezen te worden zig veertien maanden aan een zodanige genee:« wijze gelieven te onderwerpen? ténminften 'er zijn weinigen te vinden. Wijders, wat de Kunsc vermag op zwaare en bijna hoopelocze gebreken bij Lijders, welke zig volkomen aan haar uitgeftrekcheid bij aanhoudendheid blijven onderwerpen, daar zijn, behalven de aangehaalde, nog genoeg voorbeelden van re vinden in mijn onlangs uitgegeeve/'/ aar.neemingen (f), als mede bij veele andere Waar• neemers; daar 'er ook teffens zoo veele voorbeelden befhc, van ongeflaagde gevallen, daar alleenlijk de
reco Hcelkmuh'ge Waarnemingen, enz. bij j. 13. Eï.wï, te Arafïeldam.



MENGELSTOFFEN. sco
reden van is het ongeduld der Lijders. Men belt-huidige dan de kunst niet, wanner zij belet woTd haar vermogen te toonen.
§. LV. Men verwagté ook niet, als of ik'mijne voorgeftelde Geneeswijze van dén Kanker voor onfeilbaar en voor onverbeterlijk opgeeve, en wil doen achten, neen; ik geef alleenlijk mijn ge* voelen, hetgeen ik meen niet geheel ongegrond te" zijn, ter toets over aan de geleerde wereld.
§. LVI. En eindelijk bén ik van nut in een zaak van zoo veel aanbelang; ondervinde men hetgeen ik meen te kunnen ondervinden ; of geef ik gelegendheid dat 'er nog een beter middel, een Vermogender en gemaklijker zalve, voor den Kanket worde uitgevonden 5 dan zal het mij ten hoogften vergenoegen. En worde het beweezen, dac noch' mijn voorgeftelde, noch eenige andere Genees wijze * vermogend is , en dat voor dien verftindenden vijand, den Kanker, geen wapenen zijn te vinden"4 dan vleie ik mij, dat myn goeden wil voor mijri ©& vermogen zal pleiten.
,-, in mctgiiis ziotuiflé fat éft^t
Ö



BRIEF
aan den H e e r. e
A. l e P L A,
Geneesheer te Leyden.
EöePWaar/idd, doe^edaat, worè- nooiZ
in t^ra^yedompedd f Ojjfcdoon daar -(^iifyocr tJYyt te didm
wer^ ovcrronipedt. 3)e 2)eu^} doe -zeer veracdtf vertrapt,
verfcêop-t t vertreen', 5§{findt cinïfifyd,ad^eZon%oofduiJtrc.
SVcveés deen»
iVi Y IN 11 b e R!
Ik kan niec nalaaten, om mij over uw alleronbeleoffte en brutaalfte manier van handelen bij hec kind van den BodeDAvm Andrïas Kelder, ten mijnen opzigce gehouden, opentlijk ce beklaagen, en dezelve aan het publiek eer beoordeelinge over ce geeven. Ik had nimmer durven denken, dac uw grootheid in ftaat zoude zijn, of om zoo oneerlijk, of om zoo onkundig , te handelen: doch laat ik ter zaak koomen, en de onzijdige leezer laaten oordeelen.
„ 28. Mtij 1780. wierd ik geroepen bij het „ kind, een meisje omtrent 3, jaaren oud, van den
Rijn-



MENGELSTOFFEN. ail
„ Rhijnlandfch Bode David Andras Keu* 5, der, Met lijderesje was gevallen agter een loop* $, wagen, en ik ordekte een ówerCchéF^rdSluüt'orflj, trenc midden in het linker Dijebeen. Daar wasgeetl „ de rnindfte verplaaifi jg van de gebrooke Beenein* „ dens: Waarom 'ernoch uirrekking no^verfciikking
te pas kwam. Ik verbond de FraBuur zagtelijk ,^ met een flingerverband en bordp..p;ere fpalken, haaf j, de gewoone manier, en was vooral bezorgd, om, ,, door een omzwagteling van bijlen de onderbeen* 5, tjes en det'oecjes aan den anderen, de onderfte ie* „ demaaten even lang te houden. Ik plaatfte het ,, kind in een gewoonen wieg, en belaitc de moé;
der^ wanneer het zig bevuild had, om dan hec j, zelve voorzigtig uit den wieg te neemen, veel.
liever dan hec in hec vuil te laater? leggen.
„Naa 3. of 4-dagen(de juisce tijd is mij oncfchooten) „ heb ik hec verband afgenoomen, eensdeels omdatj5 hec door de pis nac was geworden, en een and^,j ren, omdac hec lijderesje pijnelijk was, en het „ onderbeentje te veel naar mijn zin gezwollen. ,Ik „ hebdefpa'ken agter geiaaten, alleen een Süngef„ verband om de Fractuur gelegc, en de voetje* ,} aanhoudend bij den anderen gebonden gehouden 4 j, als daarin het grootfte Behulpmiddel Hellendej
om onder hec woelen van een zoo jong kindje s ?, dac niec kan belee worden, zooveel mogelijk „ was evenwel een goede geitalce te behouden.
O a *, T#



ftia GENEES en HEELKUNDIGE
„ Tot den 6. Junij was het met alles naar mijn oordeel zeer wel gefchikt. Doch dien tijd mij bij mijn lijderesje bevindende, kwam wel ras de „ Geneesheer A. le Pla in mijn bijzijn, ze„ kerlijk befïeld, fchoon voor mij alleronverwagft. „ Zijn WEd. oordeelde hec kind volmaakt gezond „ te zijn, doch de zieke Dije alleenlijk met een los en toen afgezakt Slingerverband omwonden ;, vindende,en het lijderesje geplaatft fcheef op de „ zieke zijde, vroeg zijn WEd. met geen altevrten„ delijken Toon, is dit een verhand en fituatie „ voor een gebrooke been, waar op ik ja antwoorde, en wel in dit bijzonder geval. De Genees,, heer herhaalde dezelve vraage onder een verhaalt „ opflaan menigmaalen, gaf mij geen tijd om mij „ verder te verantwoorden, het was zijn zaak niet „ uitte hij zig toeg, een ander Chirurgijn zoude „ het befliffèn, en zijn WEd, was binnen weinig ogen„ blikken uit mijn gezigc in zijn rijtuig.
„ Nauwlijks was de Geneesheer vertrokken, of ik „ wierd uit den vader van het kind gewaar, dat „ men mij, of voor zoo onkundig of oneerlijk ver„ dagt, dac ik een FraEiuur flelde, daar dezelve „ niet was, en ten dien einde flelde men mij voor, „ om den Chirurgijn H. Cm per tot fcheidsman „ te gebruiken,. waar in ik bewilligde; doch om „ dezelve gezonden en van huis zijnde, wiert hec „ Confult uitgeflelt tot namiddag, wanneer men
■ B0g



MENGELSTOFFEN.
213
5, nog daar bij zoude verzoeken den Chirurgijn, „ p. Swanenburgi-i , en indien hec nog niet genoeg „ was een Hoogleeraar , waar in ik; volkomen ge„ noegen nam. Men zoude mij den cijd der bijeen„ koraft van de Heeren laaten weecen s edoch even „ naa den middag kwam mij de dienftmaagd van „ Monf. D. A. Kelder, uic naam van haar j, meefter bedanken, en de rekening afeifchen, „ welke ik roe antwoord gaf; dat ik met de te*
kening geen baad had, docb dat bet mij leed H deed te ondereinden, baar meefter mij even bru„ taal en onbeleefd te behandelen, als de Genees„ heer A- le Pla.
Zie daar leezer, zie daar mijn Heer A. le Pla, hec voorgevallene tufTchen ons bij het gemelde kind. Ik houde volkomen (taande , dac ik hec lijderesje allerkundigft heb behandeld; dat hec gebrek een Jraèluur is; en dus, dacU W Ed- en allen die anders mogcen getuigen, mij op een oneerlijke, of onkundige manier, in mijn eer krenken. Het is dus uw beurt Doctor, het is dus uw beurt gijl. allen , welke anders mogt zeggen, uw vcrfchillend gevoelen te bewijzen, en wel op een manier die eerlijk en braaf is, volg mij, komt in het openbaar, toont mij mijn wanbedrijf, of gedoogt dac ik UI. allen voor laffe, oneerlijke, of onkundige iafteraars, bij de geheele wereld aanklaag.
A Balth azaa r.
Leijden o.TunJj i?8o.
O 3 p. s.



|!4 GENEES en HEELKUNDIGE
P. S. Hoedanig het met dit geval is afgeloopen2 en op wat wijze men verder mij behandeld heeft, is te leezen in het volgende Stukje: tot nog toe 1785. h?eft de groote A. le Pla kunnen goedvinden om te zwijgen, en zekerlijk, omdat hij, te wel overtuigd van zijn onkunde of laftering, daar toe gedwongen is. Ondertuflchen doed het mij leed, dat ik mij tegen den Heer A. ls Pia (want de man is 'er andcrfints te co~d toe) heb mo een verzetten; omdat ik tewaarfchi-in'ijkovertuigd ben, dat zijn WEd. zig meer door een ander heeft laaten misleiden, dan hij reden heeft om op 7ijn bekwaamheid in de Heelkunde te roemen, en re meer, omdat miiTchien niemand, behalven de Heer A. le Pla, eenig crediet voor den Beuling heeft, waar door hij waarfcheinlijk bedroogeo is. Egter zoo kaal komt men dikwils van derijs, als men, offchoon blind, dooreen anders oogen zien wil.



HEELKUNDIGE VERHANDELING OVER DE SCHUIN3CHE BEENBREUKEN, EN DIE MET VERLIES VAN BEENZELFSTANDIGHEID, VOORVALLENDE IN HET ONDERBEEN, BENEFFENS EEN BESCHRYVING EN AFBKELD1NG VAN EEN NIEUW, EENVOUDIG, EN ONKOSTBAAR WERKTUIG, OM DE INKORTING EN WAN(GESTALTE VAN HET DEEL, OP ZODANIGE BEENBREUKEN DOORGAANS VOLGENDE, TE BELET» TEN.
INLEIDING.
T"\at de Beenbreuken (Fraciura) met recht al 3.J dikwils kruisfen der braafile Heelartfen zijn te noemen , zal niemand van bevinding loochenen: de Beenbreuken in de ouderfte Ledemaaten komen hier bijzonderlijk in aanmerking. Een Beenbreuk in de dije of in het onderbeen heet bij het g-emeen wel geneezen, en de behandelaar heeft 'er eer van,jwanneer de geneezing in den tijd van zeS of agc weeken volgt, en de lijder zig dan met een volmaakt regt en welgefteld been wederom in de wereld begeeft; doch, indien de geneezing veel langer tijd O 4 ver-



a?6 GENEES en HEELKUNDIGE
vereischr, of de lijder met een fcheef en korter been te voorfchijn komt, dan word de uitkomst ongelukkig geacht, en doorgaans de behandelaar gelasteed, en van verzuim of onkunde betigt. Edoqh de fchujnfche Beenbreuken, en dia met verbies van zelflfendigheid inzonderheid, in de onderfte ledemaaten, vereifchen niet zelden een zeer lang* du«rige en zaamengeftelde geneezing; terwijl ook tenens dezelve niec dan al te veel met een krom en te kort been ce verkrijgen is, en ook zelfs zodanig nog allergelukkigst is te achten. Het krom en te «ore zijn van hec gebrooke been loopc hec meesc in bet oog: de lijder heet bij onkundigen verknoeid, offchoon hec al veel een waar en zelfs gelukkig gevolg is van de Beenbreuk. Indien men dan bij zodanige Beenbreuken een middel weec aanccwenden,om die gevolgen voorcekoomen, dm kun» nen wij, en de lijders gelukkiger maken, en ons Heelartfen veel van onfchuldigen laster bevrijden. Hier toe flrekc thans mijn pooging in deeze verhandeling.
Om juist aan mijn oogmerk te voldoen, acht ik nodig deeze verhandeling ce verdeelen in drie onderdeden: als een eerfie zal ik een befchrijving geeven van den aarc en behandeling der fchuinfche Beenbreuk; een cweede van den aarc en behandeling der Beenbreuk mee verlies van zelfflandigheid;' en ten derde, zal ik een befchrijving en afbeelding
laa-



MENGELSTOFFEN. sn?
laaten volgen van bet Werktuig, hetgeen ik beloof: mijn verhandeling zal inzonderheid bepaald blijven bij een Beenbreuk in het onderbeen.
Qvi;r den aart en behandeling eener
SCHL'lNSCflE beenbreuk.
§. I. Een fchuinfche Beenbreuk word genaamd, als de as van het been niet regthoekig door de verdeeiing des geheels van het been gaat. Volgens deeze gegeeve b pialing zijn 'er misfchien geen volftrekt regte, of zoo genaamde radijs-breuken te vinden; nadien een regte of radijsbreuk alleen een zodinige zoude zijn, wanneer de as van her been volkome loodregt was aan de dwerfche fcheidin"des geheels. Wij noemen dan de Beenbreuk regt of fchuinsch, voor zoo ver wij het met onze zintuigen kunnen ontdekken , zonder ons juist te bcpaalen bij het volftrekte meetkundige, hoedanig dezelve meest voorvale in de fmalle beenderen der opperfte, of onderfle ledemaaten. Een zodanige Beenbreuk moet altoos, wanneer de verdeeling door het geheel lighaam van het been gaat, twee of meer korter of langer fcherpe punten maaken , welke, als puntige werktuigen of magten bewoogen zijnde , noodzakelijk de bijgelegc- zagte deelen moeten prikkelen, kwetfen, fcheüren, of kneuzen. Uit deeze belediging, inzonderheid O 5 va»



at8 GENEES en HEELKUNDIGE
van de gevoelige deelen, moet noodzaakelijk volgen pijn, ontdeeking, verettering, verflikking, koorts, duipen,en zoortgeiijke gevolgen: en wanneer door de beenpunten bloedvaten zijn gekwetst, volgt 'er een uidlorting des bioeds in de tusfchenruimtens der fpieren, of wanneer 'er een uitwendige wonde bij is, een meer of minder aanmerkelijke bloedftorting. De fchuinfche beenpunten zullen doorgaans daar, alwaar de beenderen niet zwaar met fpieren zijn gedekt, gelijk in de fchenkelen,en in den onderarm , de algemeene bekleedfelen doorbooren, en üig dus bloot voor het gezigt vertoonen, en dit zal zekerlijk zoo veel te eerder gefchieden, hoe fchuin» fcher de verdeeling is. Veeltijds is het een eind van het verdeeld been zeer ver over het ander gefchooten , en zomtijds dat beenëind, welk door een kleine wonde uiclteekt , zeer naauw en vast bekneld, waar door inzonderheid het beledigd deel, en wel voornamentlijk de opperde of onderdo ledematen , zeer wandaltig, en veel korter, moeten worden, dan in den daat der gezondheid.
§. II. Uit den befchree ven aart en hoedanigheden der fchuinfche Beenbreuk blijkt duidelijk genoeg, dat derzelver behandeling vrij zamengedeld kan zijn, al dikwils een allerbekwaamst Heelarts vereischt; en dat derzelver gevolgen evenwel nog ongelukkig kunnen zijn, of ten minden de geneezing zeer gebrekLig. Wat aanbelangt de toevallen , welke voort-
koo



MENGELSTOFFEN.
2Ï0
koomen uic de belediging der zagte deelen door de kwt tiende beenpunten, in zoo verre diencde fchuin? fche Beenbruk thans niec coc ons oogmerk: wij blijven alleenlijk bepaald bij de herftelling der. wanflakige tot de gezonde gedaante, en om hec beledigd deel zodanig ce houden, cot de fcheiding des geheels in het been door een genoeg vaste Beenweer (Cattus) wederom vereenigd is; opdat de lijder naa deszelfs geneezing tot eer van zija Heelarts mag roemen op een regt, en vooral niec ce kort, been. §. III.De verplaatling en de bevevestiging in een goede gellalte, van de gebrooke beeneindens, is hier vrij zamengeftelder en moeijelijker, dan bij de eenvoudige beenbreuken. Wat de verplaatling betreft, om dezelve te erlangen, moet de uitrekking vrij geweldiger dan gewoonelijk gefchieden, nadien de beenëindens over den anderen zijn gefchooten, en door de inkorting der fpieren al meer en meer o /er den anderen en vascer bekneld geraaken. En wac tangaat om in de fchuinfche Breuk de gcgeeve goede geftalte te behouden, dat ik dikwils nog moeijelijker , ja zomtijds geheel onmogelijk; want, ter oorzaake van de fchuinfche verdeeling, kunnen de zaamgezetce beenëindens niec vlak tegen de anderen (leunen, de werking der fpieren, die hier altoos ongelijk moet zijn , zal dezelve al ras weder? om herpluacfën , tenzij zulks op een vermogende
ma-



*ao GENEES e» HEELKUNDIGE
manier belet word , en wel vermogender, dan men bij de gewoone Beenbreuken gebruikt.
§ IV. De uitrekking ten einde de verplaatling erlangd word, moet hier, indien ergens, bijzonderlijk met omzigtigheid verrigt worden. Hoe fchuinfcher en dus puntiger de gebrooke beenëindens zijn, hoe meer zij over den anderen fchieten, en in ftaat zijn om, bewoogen wordende, te kwetfen: dus moet de uitrekking hier niet alleen geweldiger, maar ook teffens op een bijzondere wijze gefchieden, tamentlijk zodanig, hoedanig de beenpunten hec minst onder de beweeging, welke zij in de kunflbewerking moecen ondergaan, bewoogen worden. Men moec zig hier inzonderheid ook errinneren de algemeeneregel in de uittrekking, waarteneemen bij een jidcre Ontwrigtirg of Beenbreuk, namentlijk om in achtteneemen, dac de reeds gefpanne fpieren, en andere zagte deelen, geen meerder geweld worden aangedaan, maar dac de kragc worde asngevoegd op de zaamgetrokke fpieren.
§. V. Dan, de uittrekking (een fchuinfche Breuk in de Tibia & Fibula onderfteld zijnde) moec aldus gefchieden : hec onderbeen 'onder de knie wel bevestigd en cegengehouden zijnde, neemede Heelmeefter in achc welk van de gebrooke beenëindcns verplaatsc is en] werwaards , hetgeen doorgaans hec 'Dnderfte is , of voor of agter het bovenfle over of voorbij gefchoovën, Het gebrooke been
ftaat



MENGELSTOFFEN. ast
Ihat geboogen, en de hoek der kromming is derwaards , werwaards hec verplaatfte beenëind zig be* vind; de deelen zijn gefpannen daar hec verplaatft been is uitgeweekcn; en gevolgelijk moec, opd?£ onder de uitrrekking de gefpanhe deelen niec meerder gefpannen worden, de bewerking zoo gefchieden, dac alcoos hec verdfle eind van de lijn, die hec verplaaft been toe den hoek maakc, hec middepuht (centrum') blijve» De uitrekking moec hier inzonderheid langzaam en gelijk gefchieden, opdat hec bewoogen wordend beenëind niet kwecfe.
§ VI. Indien hec verplaatft beenëind ce fterk bekneld is, inzonderheid door een peezigc uitbreiding, of de huid, dezelve doorboord hebbende, dan moer men voor een geweldige uittrekking liever verkiezen , om door een ruime infnij:-iing de beknelling en fpanning te verminderen : daar de geweldige beknelling van de huid of van een peezige uitbreiding zomtijds een allergeweldigfte uitrekking vereischt,welke van zwaare toevallen uit de belediging der fterk gerekte deelen doorgaans agtervolgd word ; daar maakc dikwiis de aangepreeze infnijding de verplaatling allergemakkeljksc. (a)
§ VIL
(a) Ik heb een en andermaal de droevigfte gevolgen., als zwaare ontfteeking, verettering, verffervlng, en een onherftclbaare verminking zien volgen op het geweldig uitrekken der beknelde fchuinfche Beenbreuken, ïnzon-
der.



£22 GENEES en HEELKUNDIGE
§ VIL Eindelijk wac betreft, om de welverplaat» fte beeréindens toe derzelvergenoegzaame zamenlijming wel beveiligd te h< uden , hier toe zijn zelden de gewoone verbanden bekwaam, hehalven dat dikwils, om de bij verzeilende toevallen* als pijn, zwelling, een wonde, enz. bij de fchuinfche Beenbreuken noch flingerverbanden, noch fpalken, tc pas koomen, ja veeltijds allernadeeligft zijn. Doorgaans is men genoodzaakt, om zig in die geVallen alleenlijk te bedienen van het genoeg bekende Boekverband , ten einde men het ligcelijk, ert Zonder het beledigd deel re beweegen , zoude kunnen afneemen. Gevolgelijk zal dan een manier Van verbinden, of een werktuig, te pas koonen, ten eirde de welgeplaatfle beenëindens door de ongelijke werking der fpieren niet wederom herplaatft worde, het zal zodanig gefchikt moeten zijn , dat
hef
öerbeid digt bij de gewrigren geplaatft , omdat men verzuimd had de beknellende deelen ruim optefnijden , en dus de bekj:eliing wegteneemen : te beklaagen is het waarlijk, daar men dikwils de knellende kous in de plaats van met geweld uitgetrokken te hebben, liever door^efneeden heeft, men daar door niet geleerd heeft , c m het zelfde aan de beknellende deelen te verrigten, welke ais Jeevendige, zeer gevoelige, zig meer en meer met ge. weid zamentrekkende, en dus meer en meer knellende deelen , veel meer beledigen, dan een doode rekbaare ou*.



MENGELSTOFFEN.
223
hec zonder beledigende knelling of drukking toe" tebrengen aan het zieke deel, aanhoudend hetzelve in den ftaat van uuftrekking houd, en de inkorting der fpieren belet; en hec geen ook teffens toelaar, dat hec zieke deel zoo mfnigwerf worde verbonden als vereischt word , zonder dat het behoeft afgenoomen te worden.
OVER DEN AARTEN BEHANDELING EENER BEENBREUK MET VERLIES VAN ZELFSTANDGHE1D.
§ VIII. Niet zelden word 'er bij een Beenbreuk ondervonden, niet alleen een verdeeling des geheels 4 maar ook een aanmerkelijk verlies van zelfftandigheid g gelijk genoeg bij de uitkapping van een ftuk been uit de herfchenfchaal blijkt. Dikwerf komt ook een Heelmeefter in de noodznakelijkheid, om bij de Beenbreuken de beenzelfftandigheid te verminderen f hetgeen inzonderheid voorvalt bij de Beenvermor* zeling (Cornmunitio'). Wanneer dit verlies van beenzelllandigheid voorvalt in die beenderen van de ledematen , welke dezelve in een bepaalde lengte houden, en dat het verlies uit het geheel lighaam van het been isgenoomen, dan moet noodzaakelijk het deel zoo veel korter worden, als de hoegrootheid van de verloore beenzelfftandigheid bedraagt.
En



3H GENEES e» HEELKUNDIGE
En zal dat korter worden van het beledigd deel worden voorgekoomen , dan moet'er een middel bedagt worder,om het verkorte deel tot zijn natuurlijke lengte te brengen,en te houden, tot de ieege tusfchentuimte, uic hervet-lies van zelfftandigheid, met een zoortgelijke zelfftandigheid , als het verloore been, vervuld is, en door middel van die zelf* Handigheid de verdeelde beenflukkcn hcreenigd zijn.
IX. Alwaar^ de boorden der becnverdeeling niet tot den anderen koomen, onaangezien het verlies niet is uit het geheel lighaam des beens, maar alleenlijk uic een gedeelte, of daar andere ongefchonde beenderen met het beledigde cezaamen een uitgeftrekheid maaken, welke door de onbeledigde beenderen kan behouden worden, gelijk voorvalt in de herfenfchaal, of aan de beenderen def borst; daar is doorgaans de natuur gewoon, om langzaam de leege plaats,-uit het verlies van beenzelfftandigheid veroorzaakt, te vervullen met een zoortgelijke flofTelils de verloorene, waar door dus het verlies vergoed, en de verdeeling des geheels herfteld word. Wij behoeven deeze waarheid (mijns oordeelsj niet verder te bewijzen, dewijl de heelkundige waarneemers, en de dagelijkfche praktijk genoeg voorbeelden verfehaffen van aanmerkelijke verminderingen van beenzelfftandigheid, zoo bij been-
breij-



MENGELSTOFFEN. 2*5
breuken, als bij beenbederving, welke de natuur volmaakt vergoed heeft.
§ X. Indien het dan mogelijk is, om een deel, hetwelk uic kragc van hec verlies der beenzelfftandigheid zig noodzaakelijk zoude verkorcen, in zijn natuurlijke lengte te houden, dan is het mogelijk dat hec verloorene vergoed worde, eh naa de geneezing hec deel volkomen in zijn natuurlijken fiand worde bevonden, daar anderfints (gelijk wij reeds bijgebrat hebben }, de van een gefcheide beenflukken, door de inkorting der fpieren, toe den anderen naderen , en te zaamen worden vereenigd, waar uit noodzaakelijk hec deel zoo veel korter moec worden, als de hoegrootheid van de verloore beenzelfftandigheid. Offchoon de een arm aanmerkelijk kor- * ter zij dan de ander, zulks hindert, zoo 'er anders geen gebrek plaats heefc, weinig, en word dus ligtelijk geduld; doch indien de eene fchenkel korter is dan de. andere, alhoewel voor hec overige welgefteld,' dan moet de lijder volftrekc mank gaan, of een mindften zig voor altoos troosten, om door eenfchoen, gelijk in hoogte aan de hoegrootheid der verkorting, zijn ge^ breklijken gang te verbeteren. Het is dan te verkiezen, indien mogelijk, om, inzonderheid bi de Beenbreuken in de onde rite ledemaaten, delengte te behouden: laaten wij nu onderzoeken, hoe dit te verkrijgen.
§ XI. Noch plaatfing', noch verband zal in ftaat P zij",



S26* GENEES en HEELKUNDIGE
zijn, om de inkorting der fpieren, waarde been* eindens den anderen naderen, en daar dus de verkorting uic ontfpruit , te beletten. Gevolgeiijk door een bekwaam Werktuig alleen zal hec geeischce moecen bereikt worden. 'Er zijn reeds verfchillende Werktuigen toe dat oogmerk bedagt edoch ik vind dezelve of te zaamengefleld, of te kostbaar, waarom ik het mijnen, hetgeen ik meen eenvoudig, onkoftbaar, en nogthans voldoenend voor een Onderbeen te zijn, der wereld bekend maak, en, zonder dat ik de Werktuigen van anderen aangepreezen waardeer, ter beöordeelinge over-; geef.
beschrijving zn afbeelding van een werktuig.
§ XII. Het Werktuig, welk ik voorflel en aanprijs , beftaat uic cwee houce Stijlen of Spalken; een Drukfchroef CTournïquety, vier Iedere Riemen; en twee lakenfche Banden. De houce Stijlen zijn van eijken of van eenig ander houc gemaakc, omcrent twee duimen breed, en zoo lang, dat zij, aangevoegd zijnde, verre voorbij den voeten de knie rijken, zij zijn aan de binnenzijde een weinig uitgehold en aan de buitenzijde een weinig bultig ; van boven zijn zij ijder voorzien met een dwerfche Spleet, even
on-



MENGELSTOFFEN. 227
onder welke in de bultige zijde twee kopere Knopjes te vinden zijn, gelijk over den anderen geplaatst; en van onderen, daar zij voorbij den voet uitfteeken zijn zij in de plaats van hol vlak, en ijder voorzien met twee ronde tegen den anderen over geplaatfte Gaten. Het Tourniquet verfchilt niet veel van dat van pëtit bij het afzetten der ledemaaten in gebruik, behalven dat, door de grootere lengte van de Schroef, de twee bladen verder van den anderen kunnen verwijderd worden; dat hetonderfte ehbovenfle blad , ter zijde van de fchroef, aan bijden de kanten een dwerfche Spleet heeft, beneden dewelke in de bovenile plaat, en in de bovehfte oppervlakre, twee kopere Knopjes, gelijk over den anderen geplaatfi, zijn te vinden; en dat de onderfteplaat aan wederzijden uitloopt in twee ronde Stijlen, welke langs haar lengte tot op eenige afftanden,en evenwijdig, door haar dikte met kleine Gaatjes doorboord zijn, en welke Gaatjes van den eenen Stijl gelijk over zijn geplaatfi: aan die van den anderen. De vier Riemen moeten van kalfsleer of van eenig ander leer, dac niet zeer rekbaar is, gemaakt zijn; zij moeten ijder anderhalf voet lang zijn, en zoo breed, dat zij gemaklijk door de belchree^e Spieeten van de houce Stij. len, en van heiTourniquet, kunnen doorgeftocken worden; zij moeten aan het een eind wat breeder zijn, en voorzien met een dwerfche Spleet, daar het ander eind gemaklijk door kan gaan, en het P a [mal-



228 GENEES en HEELKUNDIGE
fmalfte eind moet tot een aanzienelijke lengte met een dubbelde rije Gaatjes doorboord zijn, evenwijdig van en gelijk tegen over den anderen geplaatst, zoo wijd overdwersch van den anderen, en zoo groot, dat zij de befchreeve kopere Knopjes aan de Spalken , en aan het Tourniquet, doorlaaien, en op die wijze kunnen vastgemaakt worden. En de twee lakenfche Banden worden vereifcht zoo lang te zijn, dat zij even als een koufeband onder de knie en boven den enkel eenige maaien kunnen omgewonden worden, en zij moeten breed genoeg zijn, om ' door haar fmalte niet te knellen.
§ XIII. Die Werktuig word aldus aangevoegd: ten ifte worden de vier Iedere Riemen aangevoegd, twee onder de knie, en twee boven den enkel, buiten en binnens beens, met haar breedfte einde, de bovenfte met de Spleet naar onderen gekeerd, en de onderfte met de Spleet naar boven j men bevestigd de Riemen met de lakenfche Banden, laaten. de het gefpleete vrij, en maakende de Banden vast of met fpelden, of met eenige naaldefteeken, en dan fteekt men het overfchietend eind van een ijdere riem door zijn Spleet. Ten 2de , dan voege men de twee houte Stijlen aan, met haar holle zijde naar het been gekeerd, buiten en binnens beens een; en men maakt dezelve van boven vast, door de bovenlte Iedere Riemen door haar Spieeten te laaten
gaan»



MENGELSTOFFEN. 229
gaan, en vast te maaken aan de kopere Knopjes onder de Spieeten, ten welke einde de Gaatjes in de Iedere Riemen te vinden zijn. Ten 3de , neemt menden Drukfchroef, haalt de onderfte Riemen door deszelfs Spleeten,- en fteekt deszelfs ronde Stijlen door de Gaten van onderen in de groote Stijlen, of Spalken; de Riemen maakt men vast aan de kope* re Knopjes, op het bovenfte blad van het Tourniquet, en de Spalken door een pennetje langs de naafte Gaatjes van de Stijlen van het Tourniquet agter den rug der Spalken te brengen, waar toe men ook twee kopere Krammetjes kan neemen, waar van de beenen in de tegenovergeftelde Gaten van de twee Stijlen juist pasfen. Het Werktuig nu aangevoegd zijnde, moet men onderzoeken, of het van onderen voorbij den voet wel zoo ver uitfteekt.dat het Onderbeen tot zijn gezonde lengte kan uitgerekc worden, zoo niet, dan moet het verbeterd worden met de onderfte Riemen meer bot te geeven; men moet opletten, of het Werktuig wel gelijk is aangevoegd, waar van de proefis, indien men de Gaatjes, waar mede men de Riemen vast maakt, telt, en dat die wel overeenkoomen, zoo die van een paar Riemen niet overeenkoomen, dan is'er ongelijkheid, en zoude het Werktuig ongelijk werken, waarom het te verbeteren zij; en dit alles wel in acht genoomen zijnde, laat men de Schroef werken tot zoo lang het Onderbeen zijn gezonde lengte heefc P 3 ver-



a3o GENEES en HEELKUNDIGE
verkreegen, wanneer het ook teffens zijn natuurlijke gefhlte zal verkreegen hebben.
§. XI1II. Die befchteeve Werktuig zodanig als wij bevoolen hebben aangelegd zijnde, kan men vervolgens het Onderbeen gemaklijk plaatfen in een grooc beddekusfen. Wanneer 'er ruimte is overgebleeven tusfchen de plant des voets en het Tourniquet , dan kan men dezelve met zagte drukdoe» ken, of metruuw vlas, teronderfleuningvan den voet, opvullen. Wanneer het lijdend deel ter verbinding niet dagelijks behoeft blood gemaakt te worden , dan kan men al de ruimte tusfchen het bevatte On« derbeen, en de bevattende Stijlen of Spalken, met drukdoeken of met ruuw vlas ingsgelijks opvullen, ten welken einde ook de Spalken aan de binnenzijde hol zijn, opdat zij zig des te beter naar de gedaante van het bevatte deel zouden fchikken. Edoch, indien ter oorzaake van een wonde, zwaare kneuzing, enz. het lijdend deel eens of meermaa* len daags moet bloot gemaakt worden, en'er plaatsmiddelen zijn aantewenden, dan kan mende zijdelij ke Stijlen of Spalken tot een wijder afftand van den Schroef ftellen, en vast maaken, ten welken einde de Scijlen van den Schroef lang genoeg moeten Zijn, en met verfchtide Gaatjes doorboord: men heeft dan maar pennetjes of andere kopere krammetjes tusfchen de Spalken en den Schroef, in de Gaatjes het naaft aan de Spalken, te fteeken, terwijl
men



MENGELSTOFFEN. 231
men de eerfte agter de Spalken verplaatst heeft.
§ XV. Dit Werktuig aangevoegd zijnde, kan men veilig het beleedigd deel opligten, verbinden, den lijder op een ftoel zetten, ja noodzaakelijk zijnde zelts vervoeren, zonder dat het zieke deel bewoogen word: het geen ligtelijk aan den oplettenden uit de maaking van het Werktuig kan blijken. Ik durf die Werktuig niet alleen aanbeveelen in de Beenbreuken met verlies van zelfftandigheid, of in de fchuinfche Breuken, om de gezonde geftalte en lengte te behouden, maar ook zelfs in de gewoone Beenbreuken, veel eerder ais de rondomgaande Bewindingen en Spalken, omdac men zig hier altoos van den ftaat der Beenbreuk kan verzekeren. Dit Werktuig aangevoegd zijnde kan ook geen veel beledigende uitrekking maaken , nadien dezelve niet verder moet gefchieden, dan tot de gezonde lengte van het deel, zoo in de fchuinfche Breuk, als in die met verlies van zelfftandigheid.
§ XVI. Egter, wanneer 'er veel geweld, hetzij uit reden van de groote zwelling, onfteeking, verettering, enz. in het zieke deel is, dan zal men dikwerf genoodzaakt zijn, om het gebruik van dit Werktuig natelaaten, zoo wel als alle andere drukkingen en beknellingen: in zodanige gevallen zal men genoodzaakt zijn, om met de aanvoeging van hec Werktuig te wagten, tot de toevallen bedaard zijn. Uic de befchrijving van het Werktuig blijkt P 4 ook,



«3^ GENEES en HEELKUNDIGE
ook, dat hec niec te pas komt, dan daar de Breuk ten naastenbij midden in hec been is, ten mindften zoo ver van de knie, en van de enkelen, dac de lakenfche Banden behoorlijk kunnen geplaast worden.
BESLUIT.
Tot dus verre rebbe ik (zoo ik meen) aan mijn belofte voldaan. Ik vlije mij geenfints dac het Werktuig, welk ik aanprijs, volmaakc en dus onverbeterlijk zij; integendeel, daar toe is de verbetering van het uitgevondene doorgaans al te gemaklijk, ten mindften altoos li^rer,dan de uitvinding. Het zal mij ten hoogften aangenaam zijn te ondervinden, dat mijn aanbefteede vlijt voorere mrnren aanfpoortom volmaakter Werktuigen, daar teffens de kosten in worden ontzien, uittedenken, en gemeen te maaken, zoo voor het Onderbeen, als voor de Dije: want immers het zal niet kunnen ontkend worden, dat het geen ik mee mijn Werktuig tragt te bereiken voor het menfehdom van belang, en re wenfeben is.
Ik verwagt van mijn Werktuig goede uitwerk fels, inzonderheid bij zeer fchuinfche Beenbreuken, en ook keur ik hec veel beter dan de romdomgaande Omwindigen, en de gewoone Spalken, bij de gewoone Beenbreuken. Egter ik heb reeds verklaard,
dat



mengelstoffen.
233
dat het niet in alle gevallen kan gebruikt worden, integendeel ik heb dikwerf ondervonden, dat de minfte beknelling en gedwonge ligging van een gebrooke Been groote nadeelen te weeg bragtèn, waarom een oefenend Heelarcs zig nimmer aan een vafïen regel kanbepaalen, maar dikwils anders,naar de verfchlllende omllandigheden , moet handelen. Bij niet wel redeneerende Lijders, hetzij door bij de Beenbreuk aan zwaare koortfen onderhevig te zijn , of bij Kinderen, heb ik al zeer veel ondervonden, dac hoe meer men met Werktuigen, Verbanden, of anderfints, het lijdend deel cot ruscpoogt te dwingen, hoe eerder de vei plaatfing, en gebrekkiger de geneezing, gefchied, en geen wonder! omdac in die gevallen als 't waare twee fchadelijke magcen ce gelijk werken , namenrlijk de beweeging van den rufleloozen lijder, en de tegenftand van de vasthoudende en beknellende bindfels of werktuigen; waarom ik ook al dikwils, in zoortgelijke ontmoetingen, liever het lijdend deel geheel vrij en los in een kusfen heb geplaatst, belastende alleenlijk de oppasfers, om order de te hevige bewreeging het zieke deel met de handen zoo veel mogelijk was vast te houden, zonder dac ik noch ooic anders, dan gelukkige gevolgen, daarvan ontmoet heb (ö). De
(0) Ik vertegenwoordig mij nog (fchoon ruim 30. jaa. ren geleeden) dat , terwijl ik als leerling woonde bij den P 5 kun-



e34 GENEES en HEELKUNDIGE
De jonge nog niet voor reden vatbaar zijnde kinderen inzonderheid zijn het minst gefchikt voor zwaare
fcundigen Ilandarts o. dicten, onder de ffads armen welke voor zijn aandeel als Stads Chirurgijn waren, 'er een kind ter zijner behandeling kwam van 4-of 5 jaaren met een FraBuur in de dije, bij welke wij genoodzaakd wierden om ten minften drie of vier maaien daags het verband te veranderen, ter oorzaake van het woelen, trappen en omkeersn, enz. van het onverbiedelijk en allerkwaadaardigst onderwerp, het geen naa enige dagen mijn geachte Leermeester verdriete, en zijn Ed. deed hefluiten om het geva! alleen aan de natuur overtegeeven. Wij lieten de Beenbreuk dan geheel en al zonder verband; wij hielden onze ongemakkelijke lijderes nauwlijks , met daaglijks wat lekkers te brengen, en veel tebelooven , drie weeken in de krib. be, wanneer zij al op de vloer begon voort te hinken; en evenwel is zij met een kleine wangeftalte geneezen. Mij heugt ook nog, dat ik, eenige jaaren geleeden, tot hulp verzogt wierd bij een lijderesfe van mijn Broeder w. balthazaar, ook Chirurgijn alhier, een oude vrouw van bijna po. jaaren oud, in het Roonfche Minne, huis alhier, met een redelijk fchuinfche Beenbreuk in het dijebeen; waar aan wij om de onhandelbaarheid der lijderesfe geen het minfte verband kosten aanvoegen; welke egter redelijk wel is geneezen, en tot haar voorgaanden gang herfteld : wij piaastan hec been zoo goed wij kollen ï zoo menigmaal wij de Breuk verfchooven vonden, herplaatsen wij dezelve, het geen naar de meerdere aangroei der beenwecr minder noodzaakelijk wierd; en welke Been. breuk niet kon ontkend worden, dewijl zij doorverfchil.
len-



MENGELSTOFFEN. 235
re verbanden, of werktuigen, omdat zij niet alieen door haar woelen, hetgeen doorgaans niet te verbieden is, daar tegen aanwerken, maar ook omdat zij dikwils, inzonderheid bij de Breuken der onderfte ledemaaten, aanftonds degeheele toerusting met de ontlading der pis en groove uitwerpfels nat en "vuil maaken, dus ons noodzaaken om geduurig te verbinden, of in gevaar koomen van door het vuile verband ontfteeking , ontvelling, enz. aan het zieke deel te verkrijgen. Bij de beenbreuken in de dije of fchenkel dier jonge kinderen, hetzij een fchuinfche of een Radijsbreuk, ben ik nooit anders gewoon, dan om de knien en de voeten gelijk aan den anderen te binden , en heb onder een redelijk getal van door mij zodanig behandelde kinderen, nog nooit een krom of te kort been ontmoet, en hetgeen ook volftrekc niet kan gefchieden; maar in tegendeel zeer veel in de zulken, daar men had getragt om zulks met kundige verbanden voortekoo* men: indien ik ooit in zodanige voorwerpen een
verlende Kunstgenooten duidejijk,en dikwils genoeg, gezien is. Wie meer voorbeelden begeert van beenbreuken, alwaar ik genoodzaakt ben geweest alle verbanden en beknelling natelaaten, en welke egter redelijk we! zijn geneezen , leeze mijn Heelkundige Waarneemingen, waar onder "er eenigen van geen klein belang te vinden -zijn.



*3ö GENiEES en HEELKUNDIGE
verband en fpalken aangevoegt heb, dan is het altoos geweest} tegen mijn beter weeten, en om 'er al veel door te ontgaan de lastering van weetnieten, welke het nut deezer eenvoudige manier niet begrijpen; en offchoon, men mij daarom al eens in ver» duiking heeft gebragt, als of ik een enkele verrekking of kneuzing voor een Beenbreuk had behandeld, (zonder het nogthans te bewijzen, fchoon daar toe vcrzogt, enverplïgt, want^frruj'anti incumbït pro. lat\o~), en dat ik daardoor onverdienden laster en ceniglints fchade heb geleeden, ik houde mijn gevoelen flaande, en durf mijn manier aanraaden.
Indien de Beenbreuken in de fcbenkelen niet te fcbuinsch zijn, dan geloof ik zelfs, en heb het bij ondervinding, dat men om het deel in een goede gedaante te houden, noch flingerverbanden, noch fpalken, welke men doch meed, naar een verouderde gewoonte gebruikt, van noden heeft: een eenvoudig Boekverband, en het onderbeen uitgedrckt te plaatfen in een beddekuffèn, hergeen men om het onderbeen vastmaakt; of ook wel het onderbeen in een gebooge gedalte te plaatfen op de buitenzijde," zijn doorgaans voldoenend. De fpieren, als de Beenbreuken niet al te fchuinsch zijn, en daar door ongelijk werken, zijn de beste Spalken om de welgeplaatde beenëindens te houden, ja veel beter dan de zwaare verbanden en fpalken, dewijl daar door niet zelden ongelijke drukkingen of
be-



MENGELSTOFFEN. c37
beknellingen ontftaan, welke de fpieren ongelijk doen werken,en dan al dikwils naa oncbindig van hec verband, in de plaacs van een regc been, hetgeen men daar mede bedoelde, een ganrsch wanftaltig en krom been doen aantreffen. Daar men en» kelvoudig een Boekverband aanwend, en het zieke deel in een beddekusfen plaatst, daar kan men zon»; der veel omflag en beweeging te maaken, den ftaat van de Beenbreuk dagelijks befchouwen, en dan ook gemaklijk, wanneer men eenigen misffand gewaar word voor de volkoome verharding van de beenweer, dezelve aanftonds verbeteren. En gevolgelijk, naar mijn gevoelen en ondervinding, moet ik de romdomgaande bindingen en fpalken in de behandeling der Beenbreuken, inzonderheid aan de onderfte ledemaaten, afkeuren, en dus alleenlijk of van de aangehaalbe eenvoudige verbanden, of van mijn voorgefteld Werktuig gebruik maaken.
Eindelijk ik geef mijn eenvoudige manier van verbinden der Beenbreuken, of om het- Onderbeen in een geboogegeftalte te plaatfen, niet voornieuw op, of mijne uitvinding te zijn; geenfints, de kundige Genees» en Heelartfen zijn te wel overtuigd, dat zij reeds van overlang, is het niet hier ter ftede, ten minften in anderen geweften, daar de Heelkonft wel zoo groot ia luifter en achting word gehouden, bekend, en in gebruik is geweest. Of jonge Heelartfen egter, welke lafter vreezen, hierin ons
aan-



»38 GENEES en HEELKUNDIGE
aanzienelijk Leijden, mijn voorgeftelde, doch niet nieuwe en eenvoudige, manier om beenbreuken te behandelen, wel aanteraaden zij, wil ik mij liefst niet uitten: het is zeker,dat men,om iets nieuws of ongewoons in gebruik te brengen, wel inzonder* heid bij de gemeente in een zekeren fmaak moet zijn, namentlijk (om goed duitsch te fchrijven) dat men het zoo ver moet gebragt hebben, dat onze onnozelfle bedrijven, ja groffte fouten, helden (lukken heeten; anderfints kan men ligtelijk vaaren gelijk ik bij het kind van den Rhijnlands- Bode d. A. Kelder £f). Nogthans de handelingen van braave Genees en Heelartfen moeten zig meer bepaalen ten nutte van hun zieken medemensen, dan tot eigen voordeel, (a) dan kan men noch te
gre-
(}) Zie den Brief aan den Heere a. le pla wegens het voorgevallene bij het kind van r>. a. kelder. Te Leijden bij Heud. Koster. 178e.
Welke brief ook geannuncieert is in het Natuur, Ge. nees-eti Huishoud -kundig Kabinet, 2. deel. N. 2. Alsmede in de Genees-Natuur- cn Huishoud-kundige Jaarboeken. 3. deels 1. ftuk of N. 13.
(0) Bij het geval van het gemelde kind heeft men mij in verdenking gebragt, als of ik een Fraüuur had opge. geeven, alwaar dezelve niet tegenwoordig was. Nog. thans dan heeft mijn oog en oor gemist: want ik heb de
dije



MENGELSTOF F.EN. 230
gretig naar nieuws, noch te flaafs aan het verouderde zijn, men vreest noch weetnieten, noch laster;
langs
dije kunnen doorbuigen, en ik heb gekraak gehoort; hetgeen ik, vereischt wordende, ondereen plegtigen Eed zoude kunnen bevestigen. Men heeft, naa dat men m'j uit het voorgesteld Confuit geweerd heeft, dien zei ven dagh in mijn afzijn egter een Confuit gehad van Dr. a. ie pla, met de Chirurgijns p. zwaanenburg en h. cuiper, en naderhand een en andermaal met den 'Hoogl j. d. hahn; doch tog nog toe heefc men niet beflisfend durven oordeelen: ten minsten gemelde Hoogl. heeft mij zelve verklaard zulks niet gedaan te hebben, noch te kunnen doen. Ik verbeelde mij, hadden de Haeren van het eerfte Confuit mij toegelaaten, hetgeen naar de wetten van eerlijkheid had moeten gefchieden, dat ik hun, de Fracïunr blijvende ontkennen, wel ras de (hikken daar van had in de hand gegeven; ja daar aal misfchien nog wel gelegendheid zijn, om aan kundigen aantetoonen dat 'er een Fracluur is geweest, en waar van gemelde Hoogl. ook niet ten eenenmaal onbewust is: de bogt in een dijebeen uit de Engelfche ziekte, en die als een gevolg van een voorgaande Fracluur, zijp. wel zoo veel verfchillende, dac 'er een kundig en onpartijdig man uit durft en kan betluiten. Of ftierf het kind; en mogt ik het dijebeen, waar over het gefchil is, van zijn fpieren ontblooten, dan verbeeld ik mij de eigen gelegendheid te zullen hebben, als zeker Chirurgijn in een naburige ftad , aan welken van een ander een Fradt. uur in ds dije bij een jongen van 10. jaaren ontkend
wier.1



440 GENEES en HEELKUNDIGE
langs welken billijken regel ik mij alleenlijk ver» genoeg met in deeze verhandeling naar mijn oordeel aangetoond te hebben, wat best is, en te vtrkiezen zij voor den elendigen, welken ik thans hier ten voorwerp heb gehad, zonder eenige anderebebetrekking van goedkeuring ofaikeuring gadetelhan.
wierd, omdat de jongen binnen de 12. dagen uitzijn krib. be op de vloer was geloopen, zonder kwaad gevolg, en welke Chirurgijn , gemelde jonge bij geval naa een geruimen tijd geftorven zijnde, ce uit het lijk door hem gezaagde Fraéluur met haar beenring, den ontkénder voor zijn neus en tanden floeg, onder de uitdrukking: „proef
i, en riek nu de waarheid van hetgeen gij een eerlijk man ,, ontkend heb"; edoch ik geloof juift niet, dat ik een zoo uitdrukkelijke overtuiging zou waagen , omdat ik twijfFel of onze Opperfchout jegens mij wel zoo gunftig denken zou,als mij verhaald is, dat de Opperfchout dier ftad omtrent dat Argumentmn ad hominem gedaan heefr? en ook teffers, omdat ik oveituigd bsn, dat, wanneer 'er met vuist argumenten te procedeeren was , ik zekerlijk het proces zoude verliezen : was niet alveel in onze Nederlanden de manier om de procesfin van injurïe uitttwijzen met compenfatie van keften, waarom al dikwils een eerelijk man, om zijn 's beurs wille , een vergulden lafteraar moet dulden, ik zoude mij al over lang een billijke facisfaétie bezorgt hebben.
UIT»









UITLEGGING deu PLAAT. 24*
F1G. I. Een der houte Spalken of Stijlen s aan de bultige zijde te zien. a. De dwerfche Spleet, tef doorlaatirig vaneen
der Riemen. *. b. Twee kopere Knopjes, om de doorgehaalde Riem aan vast te maaken. c. De vlak'evan onderen aan de Spalk, daar zij
gevoegd word bij het Tourniquets waarin dj. de twee Gaten ter doorlaating der ronde Stijlen van hec Tourniquet. Fic. H. Eender houte Spalken of Stijlen, aan de
holle zijkan ie Zien»
a. Dc Spleetj ter doorlaating van ïq Riemen,
in welker omtrek zij ook vlak is. >. De vlakte van onderen,te voegen aan het Tourniquet: waar in cc, twee Gaten, om de ronde Stijlen van het Tourn:qu2t door te lïeeken. Fio. III. HetonderflukvanhecTourniquetjopz'j» de te zien. tt. a. Twee ronde Stijlen. b. De kopere S.ijl, welke in de Schroef van het Tourniquet gaat. FlG. IV. Een der kopere KrammerjeSjOm het Tourniquet aan de Spalken valt te maaken. Fis* V. Het onderftuk van het Tourniquet,van onderen te zien.
Q 0. a. a, s*



04* UITLEGGING der PLAAT
a.a.a.a. De vier ronde Stijlen, om door de vier on* derfte Gaten van de Spalken te fteeken, met Gaatjes doorboord, om de kopere Krammetjes door te laaten.
b. b. Twee Spleeten, ter doorlaating van de
twee Riemen van onderen. e. Het Gaatje, daar de kopera Stijl aan het Tourniquet door dit ftuk heen gaat. FiG. VI. Het boven fluk van het Tourniquet met
zijn Schroef, op zijde te zien. Fig. VII. Het bovenfte ftuk van hec Tourniquet,
boven up ie tien.
a.a.a.a. Vier kopere Knopjes, om de Riemen aan vast te maaken. b. b. Spieeten , waar door de Riemen gaan.
c. De Moer,waarin de Schroef.
Fio. VIII. Het bovenfte ftuk vanher Tourniquetr van onderen te zien;
Fig. IX. Een der vier Riemen, doorboord met Gaatjes , en van boven met een dwerfche Spleet.
FiG. X. Het Werktuig, aangevoegd jian het Onderbeen, op zijde te zien.



VERBETERINGEN
BI. 24. R. 13./?. toefchi ij ven. /. toefchrijvende*
-~ 31.— ie. - onderhevg. -onderhevig* ■
— 41.— 6. - overtebhjve. * overteblijve.
— 65 — ï 4- - Kuunstbewerking. - Kunstbewerking. (—129.— 23.-kh.ne. . -kleine.
—131. — 13- - Grangrana. - Gangrama*
— 13 8. -18. - heeft. - hebben.
— 18 2. - 24. - verpiigr» - verpligc.
— aiï-—1 • ANnBAs. * AndREAS. ^-212. -11. - verhand. • verhand. _ 219. - JI-" bevevestiging. - bevestiging; _ 2 21. - 22. - dik wiis. - dikwils. _23o.-J..-blood -bloot.
» 232.- a3.-rorndomgaande -rondorngaande.
_ _ -i4.-romdomgaande -rondorngaande.
_ - 17. - aangehaalbe • aangehaalde.
BERICHT voor den BINDER.
De Plaat moet tegen over bladz. 241. geplaatst worden»



By den Üirgeever deezes zyn mede te bekomen f
«4. BaMtazatr, Pbatologie of Ziektekunde, 2 deelen, ƒ 3 • i2, ■ Heelkundige Waaineemingen, '2 deelen. a '. l6,
' ~ - PraftykofOeffenende Heelkunde, met 't Portrait. 2 :" 4i —- over de voornaamfte gedrochten. .: $
"' ' Catechismus der Heelkunde. j :' 2°
— Heel- en Geneeskundig Verhandeling, uitee-
fprooken by gelegenheid ter Inhuldiging tot Geneesarts op s Lands Hooge fchoolen te Leyden. . : ,5,
D van Gesfcher, Heelk. Meugelftoffen j ': ,64
""1en72drdrVuk7erdeTOOnjaamfte LarSduuiiSe iezwel
"' Verhandeling over de afzetting. - : 13,
Plenk, Ontleedkunde, 2 deelen, ade druk. 2 : 12.
* Algemeene Heelkunde. i : 1 c%
Verhandeling over de gezwellen. j ; Si
tV. v. Lis, Pharmacopcea , gr. 4.tO. 3 . g
«*—*,— Londonfche Apotheek- - 4 18°
• Brusfelfche Apotheek. . .*
Pharmacopcea Amftelodamenfis Renóvata. . ; j^" Ricktet, Verhandeling over de breuken ,z deelen met pi. 3 : s° A. Thèden, Genees en Heelkundig Onderwys, vertaald
door A, Schrage. z • iG
A. Schrage, Genees en Heelkunde. . l6.'
» Geneeskundig Zakboekje. . *.
Mama, over de Zenuwen Ziektens. \ . m
De Arts der Moeders. .'•té
Boerbaavs, Geneeskundige onderwyzing. 4 - IO#
Bennivoli, Heelkundige Waarneemingen. . \ l2[
Peereboom, over de Melkwording. .'.6.
Lcdran, over de gefchootene Wonden. - \ 16.
A. Thfing, over de Koortzen. . : 18.
Ellerbeck, over de Rotkooitzen. . :* ,g.'
Scheffer, over de ziekten der Scha3pen. . : n.