GESCHENK
VAN
JAMES DE FREMEïiY.
1890.



GEOGRAPHISCHE
BESCHRYVING
VAN DE P R O V I N T I E
VAN
GELDERLAND.






GEOGRAPHISCHE BESCHRYVING
van de PROVINTIE
GELDERLAND'
Adelyke HuiL BuShïpS' C*J ™' l'O0ten' Sterkten* of Schansze KiS'r f1^, Forten,
Dumen, Hei- en WeNLuï?,&c?£.
lö&W Tren'op niers ***** * ^ -
A»r Provintic.
Te AMSTERDJM,
ByCORNELIS GROENE WOUD Boek verkooper, over de Trappen van de Beurs. MDCCLXXXX1V,



—«j. mstt^dk



OPDRACHT
AAN DEN WEL-EDELEN GESTRENGEN É N
ZEER GELEERDEN HEERE DEN HEERE EN Mn.
JOHAN JACOB van HASSELT,
VOORNAAM ADVOKAAT VOOR DEN HOVE PROVINTIAAL VAN
GELDE RLAND,
EN AUDITEUR MILITAIR TE ARNHEM , &e. &c. Q>:,
* 3 Wel-



OPDRACHT.
Wel-Edele Gestrenge en zeer Geleerde Heer!
^<^<4>^ et is niet buiten reden dat ik de vry^ H |j\ heid neeme om U Wel-Ed. Gestr.
dit Werk op te draagen en verplichtend toe te eigenen. Dan, daar ik gaarne waereldkundig hadde, wie my eigenlyk tot de ruime vermeerdering en noodzaaklyke verbeetering, van den herdruk van dit Werkje, zo gulhartig als volvaardig de hand bood, om het dus doende zo veel te meer des zelfs waardigen luifter by te zetten , en U Wel-Ed. Gestr. my verzocht om op denTytel van U Wel-Edelens: naam geen gebruik te maaken , zo kon ik tot myn oogmerk geen gepaster middel uitdenken.
Hoe aangenaam was het my, toen ik voor omtrent twee jaaren geleden het geluk hadde, om met uw Ed: Geftr. aan het huis van deszelfs toen overleden behuwd Broeder, den Wel Ed. Manhaften lieere G. Bouriciüs , onzen geweezene Burger Kapitein , wiens deugden en braave hoedaanigheden door my en veelen nog fteeds met liefde worden gedacht , bekend te worden; doordien deeze kennis met Uw Ed.
Gestr.



O P D R A C H T.
Gestr. welhaaff. tot uitwerking hadde, dat ik myn oogwit omtrent dit Werk bereiken kon, vermits Uw En. Gestr. my tot den herdruk daarvan niet alleen aanmoedigde; maar ook zo gulhartig als genegen, en zonder eenig het minfte zelfbelang,beloofde, niet alleen het gebrekkelyke in de voorgaande Druk, my aan te wyzen, maar ook de nodige ftukken ter noodzakelyke verbetering en vermeerdering ter hand te zullen ftellen. In hoe verre U Ed. Gestr. ook aan deeze toezegging, voldaan heeft ,blykt ras , wanneer men de voorgaande Druk met deeze vergelyke.
Den graagte waarmede deeze en dergelyke gefchriften in ons Vaderland ontfangen worden, en het gebrek aan eene goede en volledige Geographifche Befchry ving van onze Hoofd - Provintie van Gelderland, welkers alleraangenaamfte Landsdouwe Jaar op Jaar zo veele vreemdelingen tot zich lokt, had my wel al lang doen befluiten, om de beknopte, (hoewel gebrekkige) Befchryving van die Provintie, alhier voor eenige Jaaren uitgekomen, en door my by inkoop magtig geworden, doch geheel uitverkocht, wederom te herdrukken; en wel met zodanige vermeerderingen en verbeteringen , als 'er tot * 4 zulk



OPDRACHT.
zulk eene volledige befchryving verëifcht wierden. Maar het bleef by dit befluit beruften; nadien ik te vergeeffch naar zulk een bekwaam man uitzag, die deeze Provintie niet alleen van naby, en door en door , bekend was , maar die ook zulk een taak op zich nam, tot dat ik eindelyk de eer hadde Uw Ed. Gestr. zo als gezegt, te ontmoeten. — Kon 'er in deezen nu wel iets gunftigers voor my medewerken ? Daar ik myn oogmerk zo onverwacht door U Wel-Ed. Gestr. bevorderd zag, die niet alleen zeifin die Provintie gebooren, van zulke aanzienlyke Voorouderen herkomftig , daarin nog fteeds voor deszelfs uitfpanningen de Letteroefeningen en nutte Wetenfchappen verkiert, maar die zich om deszelfs rechtsgeleerde en andere geachte fchriften alom in het ryk der geleerdheid heeft verdienftelyk gemaakt.
Voor de gunft en genegenheid, die Uw Ed. Ges tr. my in deezen en voor het geduurig fchenken der Rechtsgeleerde Verhandelingen , uit uwe penne voortvloeiende, heeft beweezen en nog dagelyksbewyft,ben ik Uw Ed. Gestr. voor altoos verbonden. Ik twyfele niet of alle waare hoogachters van de Geograpbie en andere dergelyke Wetenfchappen , zo wel buiten als
bin-



OPDRACHT.
binnen de gedachte Provintie woonende, zullen U Wel-Ed. Gestr. , voor den arbeid aan dit Werk te koften gelegd, verpligt zyn.
Geniet, Wel Ed. Gefir. en zeer geleerde Heer, nog veele Jaaren de vruchten van uwen arbeid, namelyk de gewenfchte verwachting, dat uwe nutte poogingen by aanhoudentheid zodanig behaagen mogen als tot nu toe gezien is; zyt tot in 's menfchen hoogften ouderdom een voorftander van Recht en Gerechtigheid, zo binnen als buiten de Plytzaal van uw 's Landshoogaanzienlyk Hofgericht; een voedfterheer en aankweeker van de fraaije Letteren en fchoone Wetenfchappen , en beleef in myne Heeren u wel Ed. Geftrengens reeds vergevorderde en nog veel beloovende Zoonen dezelve luft en liefde voor de Geleerdheid, het fchoonfte en edelfte fieraad des menfchen, waarmede ü"we Ed. Gestr. hun Edelens zo moedig voorgaat.
Geniet, met Me vrouwe, UWel-Ed. Gestr. zo teder geliefde Gemalinne, onder de befchermende hand des Allerhoogften , eene ruime invloed zyner befte Zegeningen : Ziet uw deugdzaam Krooft beklimmen de Stoelen der Eere, en vermaagdfchap aan de aanzienlykfte * 5 Ge-



OPDRACHT.
Geilachten des Lands. Wanneer de Grysheid daar is, en Uw Ed. Gestr. des Levens zat, op uw geloovig fterf bedde verlangende uitziet naar eene Zalige ontbinding , verftrekke des Borgs Gerechtigheid ten Zégenwage , om Uw Wel-Ed. Gestr. ter Eeuwiger Heerlykheid in te voeren.
Ik beveel my by aanhoudenheid in u wel Edelens gunftige toegenegenheid,en verzekere Uw Ed. Gestr. dat ik het my fteeds een geluk zal achten , te moogen zyn
Wel-Edele Gestrenge en zeer Geleerde Heer!
Uw Ootmoedige Dienaar P. J. E N T R O P.
Uit myn Boekwinkel, den i. Auguftus 1772.
VOOR-



VOORREEDEN
AAN DEN
L E E Z E R.
*5S8SJgoffelyk is het, dat ieder Inwoonder van | Lfi een Koningryk, Vorftendom, of van een ïiSSS* Gemeenebeft, de Gefteldheid van zyn Vaderland leert kennen ; dat hy weet wat men daar in doet, en wat men daar in doen moet; op dat hy daarin vry onverhindert, geruft in de Zaken zyner goede Bedryven, genoeglyk en vermakelyk, na goede Burgerlyke en Chriftelyke Zeden, den tyd zynes Levens, mag toebrengen en genieten. Reeds lang voor onze Tyden hebben zig eenige beroemde Scbryvers opgedaan, en zig zelf veel Werk gegeven, met [hunne zeer nuttige Geographifche Schriften, aan de Waereld mede te deelen; ja zelfs daar toe den gantfchen Aardkloot in haar oppervlakkige Deelen, zoo naauwkeurig weeten te befchryven, als of men dezelve op een Tafereel zag afgemaalt, om die in een oogenblik aan 't Verftand te brengen. Prys'waardig moet men in deezen hun voornemen fchatten. Maar de uitgeftrektheid van het groot Waereld - Gebouw , niet overal evenwel bekend zynde, heeft veroorzaakt dat door hen zeer veel dingen, onaangeroerd zyn voorby gegaan; nademaal zy geoordeeld hebben, beter te zullen doen, alle loffe Gisfingen voorby te
gaan,



VOORREEDEN
gaan, dan den Liefhebberen der Geographie, iets voor te draagen, waarvan zy zelve geen genoegzaame bewuftheid hadden. En, zo als het met deBefchryving van de geheele Waereld gelegen zy, valt het ook nog den grootften Geographicus te zwaar, om Hechts eene der Vier Hoofcdeelen na waarheid naauwkeurig te befchryven. Men (lelie zig alleen voor het kleinfte Waereld-Deel, Europa, waar in zo veel Koningryken, Vorftendommen en Gemee" nebeften gelegen zyn, de onmogelykheid om daar van eene naauwkeurige befchryving te maken, zal ras blyken, wanneer men flegts de moeiten neemt van twee Aardryksbefchryvers met malkander te vergelyken; (temmen die niet overeen , dan gaat de een of de ander zeeker buiten de waarheid, of ook wel beide; en hoe zal dan een derde, die de Waereld eene verbeterde Geographie in de hand wil floppen, met zyn Werk uitkomen, 't geen hy meerendeels gegrond heeft op de Berichten van Schryvers, die de Landen, van welke zy fchryven, nooit gezien nog gekend hebben? By Voorbeeld : Ik, een Hollander zynde , willende een ware Landkundige Befchryving van de drie Koningryken Engeland, Schotland en Ierland maken, en bekend zynde dat ik deeze Landen nooit gezien hebbe , wie zal zig op myn Schryven kunnen betrouwen ? Wie zal na myne Geographie ondernemen willen, deeze Rylren te doorreizen? 't Zy tot vermaak om 't merkwaardigfte daar in te bezichtigen, 'c zy om elders Koopmanfchap te bedryven,
of



AAN DEN LEEZER.
of ook wel zyne Vrienden te bezoeken; en in welke nog de naalte Weg , nog de minde Reiskoften in word aangewezen? Zeker, niemand zal zulk eene onzekere Geographie met zig voeren, waar door hy ontwyffelbaar op den Dwaalweg zoude geraken.
De belle Geographifche Schryvers, waar op men het meelt kan betrouwen, zyn de geene, welke zig maar alleen tot hun eigen Vaderland bepaalen, en de Landen daar buiten gelegen , niet verder aanroeren, dan voor zo verre zy daar mede de Grensfcheiding maken. Hier aan alleen is werk genoeg te vinden,om daar van eene waare en goede Befchryving voor de Leer- en Leesbegeerigen open te leggen; waar buiten men niet behoeft te gaan, om de Gefteldheid van aangrenzende Landen na te fpooren. Dit zullen wy in deeze Geographifche Befchryving van onze grootfte en door de gantfche Waereld vermaarde Provintie van Gelderland, den Liefhebberen deezer fraaije en nuttige Weetenfchap, klaar en duidelyk voor oogen Hellen, en zo veel mogelyk doen begrypen , wat al arbeid aangewend zy, om eene allernetlte Befchryving van dien vermakelyken Oort, te maken,niet alleen uit de befte Landkaarten, en beroemfte Aardsrykskundige; maar inzonderheid door een naauwkeurig gedaan onderzoek, van iemand, dewelke die Provintie kende en daar toe moeite aan« gewendt heeft, om den Leezer een waarachtig
en



VOORREEDEN
en recht denkbeeld te doen hebben,van de tegenwoordige Gefteldheid van dat aangenaamft gedeelte van ons Vaderland; waar toe wy een ieder uitnodigen, om het volgende Werk, wat nader in te zien.
Waar uit een oplettend Leezer, terftond zal bemerken, dat dit Werkje niet alleen dient , om de waare Gefteldheid van ons Vaderland recht te leeren kennen, maar ook daar nevens behelsd,hoe van deeze Geographie een nuttig gebruik te maken ; 't zy wanneer men tot vermaak de Provintie van Gelderland wil doorreizen, en 'c merkwaardigfte daar in bezichtigen ; of een Koopman zynde , zyne Correfpondenten eens begeert, op te zoeken; of een Kenner en Liefhebber van de Sterktens en Bouwkunde , die konftige Fortificatien wil bezien; of een Nafpoorder en Beminnaar van Oudheden, die in deeze Landfchappen , aan veele oude vermaarde Adelyke Landhuizen en Kloofters, thans tot andere gebruiken verordent, en andere welke nog eenige Overblyfzels vertoonen , of maar alleen de plaats waar die eertyds geftaan hebben ; kan zig daar aan in Gelderland genoeg verluftigen : Gelyk ook in en om de Hout- en Wildryke BoiTchagien, en de aangenaame verkwikkelyke Water- en Vifchryke Mei- > ren, voor Houtkopers, Liefhebbers van de Tagt, en andere die gaarne het ruiiTchen van levendige Wateren mogen hooren en zien; men vind die ieder
op



AAN. DEN LEEZER.
op hunne plaats aangewezen; als mede waar men de Turf- en Veengronden heeft, daar benevens de Heide- en Weide-Landen insgelyks aangetoont worden ; en de hooge Gebergtens, van waar zo veele fchoone , ruime, heuglyke en vermakelyke Gezichten voor 't Oog zig opdoen; ook zal men de plaats vinden aangeweezen alwaar de Zand-Duinen gevonden worden. Wat aangaat de groote Rivieren en Stroomen, men zal naauwkeurig vinden aangetekend , waar dezelve in de Landfcbap Gelderland inltorten, en waar ter plaatfe die daar weder uitvloeijen; zodanig men daar by zien kan, hoe deeze zeer bekwaam voor de Scheepvaart, en te gelyk zeer Vifchryk zyn , tot verkwikkinge der naafte Bewoonders , en op dat de Vifters ook wat hebben zoude, om zig daar mede. te geneeren. Indien men zo meenigvuldige Papier-Moolens , op de fterkvlietende Beeken der Veluwe niet vond, men hadde ligt de Papier-Handelaar, dieKanaalen kunnen aanwyzen.
Eindelyk, om 't hier by te laaten heruiten hebben wy by deeze Geographifche Befchryving van de Provintie Gelderland, gevoegd een accuraate Landkaart, benevens eenige korte en Hiftorifche Voorvallen met oogmerk den Leezer de merkwaardigfte Gefchiedcniflen in onze Nederlanden, indachtig temaaken; 't geen wy hoopen en verwachten aangenaam zal zyn , wyl zulks niet ondienftig kan geoordeeld worden , tot valtigheid
voor



VOORREEDEN, bnz.
voor 't Geheugen, en wyders tot volmaking en vermeerdering in de Kennis en Weetenfchap, van deeze door de gantfche Waereld vermaarde Landfchap , waar toe wy onzen Leezers Gezondheid, Luit en Genegenheid toewenfchen , en noemen ons,
Goedgunstige Leezer, UE. D. W. Dienaar den Uitgeever.
NAAÜW.



Pag. i
NAAUWKEURIGE,
GEOGRAPHISCHE, MERKWAARDIGE, EN KORTE
HISTORISCHE
BESCHRYVINGE,
VAN DE
PROVINTIE
VAN"
GELDERLAND.
Et Landfcbap ófProvintie van Gelderland T TT t is omva"igen door de Ztiyder Zee, OverX % yfel' Ml<nflerland, Cleefsland, het Sticht
van Utrecht en Holland. Hare grootfle lengte van boven een Myl beneden de Stad Campen tot aan de Rivier de Maas by het Huis te Gennep en Grenfen van Cleefsland, beloopt omtrent 40 Mylen, en hare breette van boven Groenlo of Grol tot naby het Fort Loeveftein, op ongeveer 24 diergelyke Mylen. Op haar fmalfte van de Grebbe - Schans tuflchen Wageningen en Rheenen tot f Myl. Ten Ooften van Nymegen tegen de Cleeffche Grensfcheiding, zal men weinig meer als 6 Mylen bevinden te zyn. Dit Gelderland fchynt zyn naam ontfangen te hebben van zekeren Wickard de ttrfte, die het A Kas-



2 Geographifcbe Befchryvinge
Kafteel van Gelder gebouw: heeft, en die in den jare 878. eerfte Heer van Gelder geweeft is. Otto , Grave van Nafau, nam in den jare 1061 tot zyn eerfte Vrouw Adelaide, Erfdochter van Wichard de derde, laatfte Heer van Gelder, en wierd in den jare 1079. door Keizer Hendrik de vierde, tot eerfte Grave van Gelderland vérheven. Hy nam in den jare 1086". tot zyne tweede Vrouw Sophia, Erfdochter van Wichman, Grave van Zutphen, waaf door die twee Graaffchappen zamen gevoegt zyn.
Renald de tweede, wierd in den jare 1339. door Keizer Ludovicus van Beijeren, tot eerfte Hertog van Gelderland verheven.
^Iaria , laatfte Erfdochter uit deze Naffauwfe linie, trouwde met Wilhelmus de agtfte van Gullek , waar door de twee Hertogdommen in den jare 1372. vereenigt wierden.
Haare Kleindochter Maria van Arckel, trouwde met Johannes, Heer van Egmond , en daar door kwam het Hertogdom Gelderland in den jare 1423. aan Arnoldus , Heer van Egmond, die van zyn Zoon mishandelt het zeiven in den jare 1471. aan Carel de Stoute, Hertog van Burgondien verkogt.
Carel van Egmond, Kleinzoon van Amoldus, nam in den jare 1492. Gelderland wederöm in bezit.
Keizer Carel de vyfde, wilde daar tegen zyn Erfrecht doen gelden, maar men kwam in den jare 1536 door het Traéïaat van Grave overeen, dat Carel de vyfde of deszelfs Defcendenten zouden fuccedeeren, indien Carel van Egmond geene Kinderen naliet.
Carel van Egmond in den jare 1538. zynde overleden, nam Wilhelmus, Hertog van Cleve en Gulick, als aangeftelde- Erfgenaam, bezit van Gelderland, maar moert het
/ in



van de Provintie van Gelderland. 3 in den jare 1543. aan Carel de vyfde wederom afftaan en renuncieerde niet lang daar na te Fenlo aan alle zyne' prentenfien. •
Gelderland word verdeelt in drie deelen, als het Ouartier van Nymegen , het Graaffchap Zutphen , en het Quartier van Arnhem of van Veluwe , makende deze drie Quartieren thans het gehele Landfchap of Provin. tie uit.
Het Qiiartier van Nymegen, legt ten Weften van het Quartier van Zutphen, tegen Holland, ter wederzyden van de IVael, tuflehen den Rhyn, die het van Zutphen, Arnhem en Utrecht, affcheidt; en de Maes die de Grenzen tegen Braband maakt.
Het is het kleinfte, maar voornaamfte deel, en heeft drie ftemmende Steden, Nymegen, Thiel en Bommel; wordende het verdeelt in zes Ampt-Manfchappen, die het Ryk van Nymegen , Maeswael, Overbetuwe , Nederbetuwe, Tbieler- en Bommeler -JVaerden , Beeft en Renoy genoemt worden.
Het Ouartier van Zutphen, legt ten Ooften tegen Duitfchland, en is door den Tfcl van de Veluwe afgefcheiden.
Daar in zyn vyf ftemmende Steden ,Zutphen, Doesburg, Deudccom, Lochem, Groenlo of Grol.
Het Qrtartier van Veluwe, dat ook genoemt word het Quartier van Arnhem, legt ten Noorden aan de Zuyder Zee, eu begrypt vyf ftemmende Steden, als Arnhem, Harderwyk, Wageningen, Hattem, Elburg.
Zo dat de Provintie als gezegt, dus verdeelt in drie Quartieren, die na hunne Hoofd-Steden genoemt, in rang aldus volgen, Nymegen, Zutphen en Arnhem; zy hebben ieder hunne byzondere Staeten, die uit Edelen, en Steden, welke beide evenveel aandeel in de Regeringe hebben, , A a fce.



4 Geographifche Befchryvingc
beftaan, en op de Qjiartierdagen in hunne Hoofd-Steden byeenkomen ; ieder Quartier heeft zyne Gedeputeerde Staten, die uit 6. Leden , 3. uit de Edelen , en 3. uit de Steden, beftaan.
Deze Qiiartieren zenden hunne Gecommitteerden ten Landdage en deze voeren den titul van de Staeten des Furfiendoms Gelre en Graeffchap Zutphen, en vergadert by beurten in ieder Hofftad een jaar.
Het Hof dat uit 9. Ordinaire en 3. Extraordinaire Raeden, als ook de Rekenkamer, die uit 3. Leden beftaat, als mede de Provinciale Leenkamer heeft haar zetel te Arnhem.
Wat aangaat Opper-Gelderland, zulks hebben het Huis van Ooftenryk, Pruisfen , en de Staaten Generaal by accoord gedeelt, moetende men hier weten , dat onder de Regeringe van Spanje, Gelderland verdeelt was in 4. Quartieren, leggende het 4. aan de Maes , ten Zuiden der drie anderen tufichen Duitfchland en Braband.
Dit wierd het Over-Quartier en Opper-Gelderland, en na deszelfs Hoofdftad, ook het Qjiartier van Roermond genoemt, welke namen noch alle in gebruik zyn.
In de Munfterfe Vrede in den jare 1648. bleef dit Qjiartier aan Spanje, en kwam in de Utrechtfe Vrede in deii jare 1713. ten deele aan de Ferdinandfe linie van Ooftin. ryk, ten deele aan de Koning van Pruisfen , voor zyne aanfpraak op het Prinsdom Oranje en andere goederen in Vrankryk, uit de nalatenfchap van Willem de HL van Orange.
In dezelve Vrede van Utrecht en het Barrière Traftaet van den jare 1715. kwam ook een deel aan de Republiek, die het zelve aan de Generaliteits Landen rekent.
Me'eft alle de Inwoonders van dit Quartier zyn Roomfch
en



van de Provintie van Gelderland 5
en hebben het recht om hunnen dienrt opentlyk als in Roomfche Landen te mogen oeffenen, gelyk zy ook alle de voomaamfte Kerken bezitten; zoo in het eene als andere aandeel.
Aan de Republiek behoren Fenlo , Stevensweert en Montfoort.
Aan te Koning van Pruisfen, Gelder, Straelen ,Wachtendonk en het gehele Land van Kejfel, dat tuflchen Braband en de Maas legt.
Aan het Huis van Ooftenryk behoort Roermond.
Die deelinge van Opper-Gelderland is by overkomft echter zoo gefchiedt, dat de Heeren Staeten van Gelder, land, tot de confolidatie en reünie van het O ver quartier van Roermond, met de 3. hier voren befchrevene Quartieren haar recht by een gedrukte Deductie gemuniëert met authentique Stukken in den jare 1712. hebben aangetoont, die daar van alsnoch voor handen is.
LlTT, A.
AALTEN, is een tamelyk groot Dorp, een halfuur gaan» gelegen beweften het van ouds vermaarde fterke Stedeken Bredevoort, onder welkers Droflampt het gehoon, kunnende men na het zelve te voet gaan of over het Adely. | ke Huis het Walvoort, of langs de Gemeene Vaarweg, welke laatfte niet zoo na is. Het zelve is zeer op de paflage en route uit Saxen, Hejfen en Munfierland gelegen, gelyk daar door ook tweemaal fweeks paneert de Munfterfe of Boekboltfe Poftwagen op Doesburg, alwaar correfpondeert met de zeer geaccrediteerde Poftwagen van de Erfgenamen Bourious over Arnhem op Amfterdam, en vice verfa , als mede de bovenlandfe A 3 Kar-



8 Geographifche Befcbryvinge
Karren, doch niet zoo veel, als in vorige jaren, waar in mede eenigzints afbreuk zoude gefchiedt zyn, door een Brugge, die by het Dorp TVeftermort over de Rivier den Tffèl, door de Heer en van de Ma gift raat der1
■ Stad Arnhem, als by aankoop Heer en van-de'Heerlykheid Weftervoort,gelegt is, waar over tuflchen welgemelde Heeren van de Magiftraat van gezeide Stad en het Quartier van Zutphen , waar in zyn Majefteit, de Koning van Pruisfen, ook is gemengt geweeft , zwaare difpuiten zyn ontftaan, gelyk, wanneer men de Befcbryvinge van dat Dorp en Heerlykheid beneden zal opge'ven, breder zal verhaalt worden.
Voorby het zelve lopen 2. Beeken, de eene genaamt de Slinge en de andere het Zilvere Beekje, als geevende zeer fraai wit Zilver-zand op, waar op voormalen een Papier-Molen, waar op zeer goed papier wierde gemaakt, gevonden wierde.
Aan gezeide Dorp, zyn door de Staeten van Gelderland in den jare 1712. op den 30 Maart, twee vrye Jaarmarkten geöftroijeert. De Ingezetenen aldaar zyn benevens die van Wenters'joyk verpligt tot het doen en prafteren van dienften, en daar op is een Reglement gemaakt van
■ hooggemelte Heeren Staeten, in den jare 1660; gelyk over die dienften ook fterk gelitigeert is, zodanig,dat in den jare 1665 van die Heeren Staeten tot het decideren van het fchriftelyk proces voor het Hof van Gelderland daar over litispendent, 3. onpartydige Rechtsgeleerden , uit ieder Quartier 1 , tot AdjunElen verzogt wiérden ; men kan van die difputen en het recht van Dienften naricht bekomen by Mr. Ifaac van den Bergh, Nederlands Advysb. IV. Deel. Advys 117.
De Kerk aldaar is fraai en met een Orgel voorzien,
lig-



vart-de Provintie van Gelderland. f,
liggende in dezelve verfcheidene Lighamen uit aanzienelyke Familien, als die van Welvelde, Rbenen, Coeverden .en Ermelen, wier Wapenen daar ook gevonden worden, begraven.
De Gereformeerde Gemeente aldaar is zeer talryk, en wordt 'er-door i. Predikant bedient. Oudtyds behoorde dit Dorp in het Geeflelyke, onder het Decanaat van Groenlo. Lindenbom , Hiftor. Episcopat. Daventr. bladz. 530. Men heeft hier op de Grenzen, die even op het Munfterfche ligt, eene Capelle, waar na toe de Roomfchen van deze Plaats en Btedevoort , te Kerk gaan, en van beide een half uur gelegen is, en deze word genoemt de Kruiskapelle.
Fabriecquen aldaar zyn 'er niet veel, het eenigfte dat men 'er maakt, zyn Borftels of Scbuijers, generende zich voor het overige de Ingezetenen met de Bouwery en Veefokkery, woonende onder het zelve verfcheidene vermogende Boeren, die men aldaar Scholten noemt, en wier plaatfen haar byzondere Rechten hebben.
AALST, dat niet verwiiïelt moet worden met een Aalji. in Kempeland, en een Aalft in Vlaanderen , is een fraai Dorp en Heerlykheid in de Bommeler-Waart naby de Maas, aan de Drielfe of Welfe Wetering, niet verre van Neer-Hemert, en ruim 3. Mylen van de Stad den, gelegen. Het hadde eertyds een vermaard fterk Kafteel, van welkers overblyfzels noch heden te zien is, eenig afgebroken Muurwerk, 3. ronde Toorens en eene Steene Valbrug.
AANHOLD of ANHOLD, is een^^<?» en Heerlykheid naby de Grenzen van Munfterland en Cleefsland, niet verre A 4 van



<y Ceographifche Befchryvittge
van Emmerik gelegen ; is een kleine doch fraaije Stad en Slot ,aan den Ouden Tfel,in een vrugtbare Landsdouwe; heefc van ouds zyne byzondere Heeren gehadt, en is naderhand door Huwelyk aan de Graafelyke Familie) vanBronkborft gekomen, en eindelyk op gelyke wyze door het Huwelyk van een Gravin van Bronkhorfl, aan het Vorftelyk Huis van Salm , die daar noch Heeren van zyn, welke den lloomfchen Godsdienft zyn toegedaan. De Heeren van Aanbold beweeren , dat hunne Heerlykheid een vry Ryks - Leen, en daarom in geenerlei op. zicht, van de Provintie van Gelderland, afhankelyk zoude zyn ; ondertuflchen vindt men , dat Aanbold, zoo wel als Br edevoort, in den jare 1532. op de Schattings Lyften der Graaffcbap Zutphen, aatigellagen en op zekeren penning geftelt geworden is , doch daar zoude ook byflaan, dat Aanbold die niet heeft willen voldoen.
Karei van Egmond VIII. Hertog van Gelder , de Heerlykheid Aanbold, den Heete Jacob van Bronkhoiji door de Wapenen, om zyne wederfpannigheid tegen het Furjlendom, benomen hebbende, heeft dezelve in het jaar 1537. aan Diderik van Bronkhorfl , Vry beer van Batenburg, die hy wederom in genade hadde aangenomen, ter leen opgedragen, onder die raids, dat hy de zyde van gezeiden Hertog beloofde te houden, ten zy hy van het Duitfcbe Ryk beöorlogt wierde, of dat hy iets tegens het zelve zoude ondernemen ; ziet dit by Arent van Slichtenborfl Gelderf. Gefchieden. pladz' 427- In het jaar 1578. nam de Heer van Aanbold, onder de Gelderfe Edelen als Bannet heer, door een Gezant zitiinge, en tekende vervolgens mede de Unie van Utrecht ; doch naderhand den Heer van Aanbold de party der Spaan/en houdende, werd het Stedeken door
den



van de Provintie van Gelderland. $>
den Gelderfen Overfte Hegeman , uitgeplundert en verbrand , ziet dit by Everh. van Reid Nederl. Gefcbieden. bladz. 55. Arent van Slicbtenborft Ge/derf. Gefcbieden. bladz. 550. In den jare 1717. wierd ineen Vertoog, door den Baron Heems, Keizerlyhen Gezant, by de Staaten, ter Generaliteit ingelevert, beweerd, dat Aanbold onafhankelyk was van de Provintie van Gelderland, waar tegen het recht dier Provintie vervolgens aangetoont werd ; het gefchil is tot hier aan toe niet ten eenemaal bedilt.
Het Slot is oud doch van binnen fraai en wel waardig, dat men het met deszelfs Tuinen en de twee Marmere Beelden, die aldaar gevonden worden, ziet.
De Fabriccquen betreffende , zoo zyn 'er die niet veel, het eeniglle dat men 'er maakt zyn goede Meffen.
AANSTOOT. Ziet Otterlo.
AART een klein Dorpje in' de Betuwe, is gelegen 2. Mylen boven Schenke-Schans, by de vernielde Merkte het Tolhuis; de Gereformeerde Gemeente wierd met die van Herwen door één Predikant bedient. Zoramige zyn van gedagten , dat 'er van Aart onder de naam van Arenacum in de Reist af el sm. Antonyn, in de Kaart van Peutinger en by Tacitus gewag zoude gemaakt worden , als te zien by Alting German. Infer. p. 1. pag. 8. Edoch andere meenen , dat door dat Arenacum by Tacitus, het Erichem of Aricbem, by Buuren gelegen, zoude dienen verftaan te worden, als te zien is by gezeiden Alting German. Infer. p. 2- pag. 13.
A 5 AF-



fb - Geographifche Befehrymnge
AFFÊRDEN of OFFERDEN, een Dorpje-tuflchen Maas en Waal gelegen, omtrent 4. Mylen van de Stad Thiel; heeft een Kerk , welker Predikant ook 'de Gereformeerde Gemeente van Druten bedient.
ALPHEN, het welk men van een ander Dorp van die naam, in Holland gelegen, en van noch een ander in de Baronie van Breda, moet onderfcheiden; is een Dorp mede tusfchen Maas en Waal,, omtrent \ uur gaans beneden Maas-Bommel en 2. Mylen van Thiel gelegen ; daar is een Gereformeerde Gemeente , die door den Predi. kant, die te Maas-Bommel predikt, bedient word.
ALMEN, is een fraai Dorp aan de Noordkant van de Rivier de Berckel, omtrent half weg de Steden Zutphen en Lochem, in 't Graeffchap Zutphen gelegen; wordende de Gereformeerde Kerk aldaar door één Predikant bedient.
AMERZODEN, een Dorp en Heerlykheid in de Bomme. ler-Wahrd, leid I. Myl van het Fort Crevec-oeur, naby de Maasftroom, en 2. Mylen van de Stad Heusden ; de Gereformeerde Kerk aldaar met die van Wel, wordt door één Predikant bedient; aldaar ftaat een Kafteel of Heerenhuis, met 3. ronde Toorens, welke eene zeer dik en met een fierlyke Kap gedekt is; het Kafteel is met een Hogen Wal omringd. Amerzoden is vry groot en ligt midden in een lommeryck geboomte, en heeft zeer fchoon en vruchtbaar Bouwland. Men kweekt aldaar veel Hop en Vlas; de Kerk aldaar is ten dele vervallen. De Heeren van Arckel waren oudtyds bezitters van Amerzoden.
AN-



van de Provintie van Gelderland. 11
ANDELST ook veeltyds Aalfl genoemt, moet van Aaljl inde Bommeler^ Waard onderfcheiden worden, is een Dorpje in de Overbetuzve , een weinig, beneden Valburg gelegen.
ANGEREN, een Dorp in de Overbetuzve aan den Rbyndyk gelegen , omtrent i. Myl van de. Stad Huiffen , aan de Weftkant van den Rbyn, i. groote Myl van de Stad Arnhem , de Gereformeerde Kerk wordt door i. Predidikant bedient.
ANGERLO of ANGELER, een weinig ten Zuiden de Stad ■Doesborch gelegen; eertyds kwam dit Dorp de Hertogen van Cleve toe, doch is daar na wederom aan het GraafJchap Zutphen, en onder het Richter - Ampt van Doesborch gebragt , waar toe het te vooren behoorde, ziet Arent van Slihtenhorjl Gelder/. Gefchieden. bladz. aft. 324. 477. In het jaar 1274. Otto van Bern-
«iel, an het Kloofter Betblehein, al zyn recht op de erven te Angerlo af; ziet Arent van Slichtenborft Gelderf. Gefchieden. bladz. 100.
APPELDOORN , een groot aanzienelyk en vermakelyk Dorp onder de Hoge Heerlykheid V Loo op de Veluwe, 3. Mylen van Deventer, 4. van Zutphen, en ó.vanHarderwyk,aan het Beekje de Grift, een halfuur ten ZuidOoften van het Loo, van welke Luftplaats ook een fraaije Laan tot aan het gezeide Dorp loopt, gelegen; even buiten het zelve aan den Ryweg ftaat een; oude Kapel, wel eer aan St. Antonius gewyd; de Gereformeerde Kerk aldaar word door 1. Predikant bedient. Hier omflreeks zynveele Papier-Molens en ook een Koper-Molen. De Poitvvagens
van



ia Geographifche Befchryvïnge
van Harderwyk op Zutphen en Deventer, vice ver fa', nemen hunnen weg gemenelyk door dit Dorp, of over het £«0, en de Paflagiers hebben daar gewoonlykzoo lange tyd, dat ze zich na genoegen kunnen ververfchen.
APPELTER N aan de Maasdyk, een tamelyk Dorp, \ Myl beneden Batenburg gelegen. De Kerk aldaar is zeer vervallen, zoo dat den Predikdienft in het Koor verrigt word; de Gereformeerde Gemeente aldaar word door I. Predikant bedient, die ook te Dieden den dienft waarneemt. By de Kerk Haan weinig 1 luizen , de meefte Woningen ftaan wyd van malkanderen, langs de Maasdyk verfpreid. De Heeren van Appeltern zyn al vroeg in de Gelderfe Gefchied-Boeken bekend ge weeft.
ARNHEM , die niet moet voor het Arenacum, van welke Tacitus, Hiflor.Lib.F. Capl 20. gewag maakt, gehouden worden , want behalven dat Arenacum, zekerlyk aan den linkeroever van den Rhyn, in het Eiland der Batavieren gelegen heeft, zoo komt ook de plaats die in de Kaart van Peutinger aan Arenacum gegeven wordt, met die van Arnhem niet overeen. De naams oorfprong van die Stad is dan onzeker, offchoon zommige willen , dat dezelve zoo veel als Arcnds- of Arnouds-Heim betekenen zoude , Alting German. Ivf er. p. 1. pag. 9. Edoch van welken Arend of Arnoud als dan de Stad haren naam ontleend zoude hebben, word niet aangetoont. Werdenha"-cn, de Rebuspublic. Anfeatic. meent, dat Arnhem zoo veel zoude betekeuen , als Arcnds -Heim, van de menigte der Arenden , die oudtyds aldaar hun Heim, Huis, Neft of Neften hadden, doch dit is ook wat verre gezogt; dezelve is de Hoofdftad van het Qjiartier van
Fe-



van de Provintie van Gelderland. x 3
Veluwe , een wel bewoonde en zeer gezonde Stad, aan den rechter Oever van den Rhynftroom gelegen, 3. Mylen van Wageningen, 3. Mylen van Nymegen , 3. Mylen van Doesborch en 5. Mylen van Zutphen. Pronkt met een tamelyke fraaije Kerk. Heeft 5. Poorten, waar van de 3"/. Jans- en Rbyn- Poorten na de Veluwe en Betuwe,de Vel. per-Poort na het Graaffchap Zutphen, de Sabis of, zoo als men nuzegt,de-S^e/s-iW/nahetLandvanCleve leiden, en de toegemetfelde Water-Poort. Men wil in de Tegenwoordige Staat van alle Volkeren,by deBefchryvinge van Gelderland, dat deze Poort met weinig moeite en kollen wederom bruikbaar en tot een gemakkelyke losplaats voor Schippers en Kooplieden zoude kunnen gemaakt worden*-, doch dat men zich daar omtrent abufeért, zal een ieder , die de fituatie aldaar kent , ligtelyk toeflemmen.
De Jampoort, de fraaifte van allen , is in het jaar 1537' door Hertog Carel van Gelder, wanneer lw voor de komfl van Carel de V. begon te vrezen , op koften van de Burgers met een Rondeel en vaft Bolwerk verfterkt. De Gevangens van het Hof van Gelderland, wierden voorheen op deze Poort bewaart , en is daar noch een Cippus of Stok, daar dezelve in gefloten wierdeu, voor handen. Aldaar wierden zy door een Commifaris uit den Hove, ten overftaan van 2. Schepenen der Stad, en een der Stad Secretarifen geè'xamineert, ook wierden zy aldaar gegefelt, doch het halsrecht gefchiede ter plaats, daar zy gevat wierden;maar federt het jaar 17:1. zyn aan het Hof verfcheidene Gevangeniflen gemaakt, en worden nu aldaar de Gevangens geèxamineert en voor het zelve te recht geftelt. Tuflchen de Jans- en Velperpoort,heeü gemelte Furfi in dat zelve jaar, den Gelderfen Tooren,ea tuflchen deJans-enRbynpOort de boogeMuur
ge-



ia Geographifche Befchryvinge
■ gebouwt, welken Gelder/en Tooren federt afgebroken en . genoegzaam geheel verdweenen is, doch de hooge Muur ■■ is nog in wezen. De Sabelspoort betreffende, is ook fraai, boven dezelve worden 2. Tollen geheft, namentlyk den Groot Gclderfen en Anholtfe Tollen. In 't begin van den Spaanfen Oorlog, is Arnhem met verfcheidene Bolwerken voorzien geworden. In 't jaar 1623. heeft Prins Maurits aan de Sabelspoort een Reduit opgeworpen , en de Stad langs den Rhyn na de Rbynpodrt toe, ■ voorzien met 3. voornaame Bolwerken , in het midden van. welke ftant het 's Lands Kruidmagazyn, wien aangaande te verwonderen is, dat het Kruid daar in zoo droog blyft, fchoon het in de laagte leidt aan de voet van de Wal, daar genoegzaam altyd water in ftaat. De Generaal Koehoorn, een zeer kundig Ingenieur, heeft in den jare 1702. de Werken merkelyk vermeerdert, en alzoo men van de hoogte, die ten Weften van de Stad leidt, dezelve in tyd van belegeringe veel nadeel zoude kunnen toebrengen, heeft voorfz. Generaal daar in door een fterke Linie of Retranchemcnt doen voorzien, beftaande uit 4. Aarde Lunetten, met een bedekte Weg , in welker een ook de Executie Plaats der Militairen is, voor die geene namentlyk, die met de dood geftraft of gegeefelt worden. In den jare 1728. en vervolgens zyn de bedekte Weg en de Contregardes tuflchen de Sabelsen Velperpoort, die vervallen waren, wederom opgehaalt en herflelt geworden. Ook heeft men van de Velperpoort af, langs de St.Jam- en Rhynpoort tot aan den 'Rhyn toe, een nieuwe bedekte Weg en verfcheidene Contregardes, met Watergraften omringt, aangelegt en daar in eenige Wagtbuizen doen ftellen; voormalen was alles met behoorlyke Pallifaden voorzien, doch die ver• val-



van de Provintie van Gelderland. 15
vallen zynde, zyn daar van eenige weggenomen en publiek verkogt. Aldaar leggen thans in Guamifoen 3. Ingenieurs ftaande onder 1. Direclcur. Het Guamifoen is hier voor tegenwoordig zwak, over het zelve is thans een Gouverneur en Groot-Major geftelt, welke het Parool geven en de Stads Sleutels hebben, dat voor den jare 1748. anders was. Bevindende zich aldaar ook een Auditeur Militair of Fiscaal, over de Militie, die over het gehele Quartier van Veluwe en mede op het Fort Gelders-Oort, i] Myl van de Stad, in \Graaffcbap Zutphen gelegen, en dat door een Detachement uit dezelve bezet wordt, fungeert. Voor de Rhynpoort bevindt zich ook een ruime vierkante Haven, waar aan de Magifiraat, met dezelve van jaar tot jaar te doen diepen als anders, de hand zeer wel houd.
Alhier is het ordmaris Hof van Gelderland, wier gewysdens zeer regtmatig en billyk, alle lof verdienen; gelyk ook • de Provintiale Reken- en Leenkamer.
Deze Stad is al in de agtfte eeuw bekend geweeft, de Abtdy van Pruim of Pruime in den Eyfel, (een Landfchap in Duits/and, tuflchen het Hertogdom Gulick en de Aartsbisdommen van Keulen en Trier:~) hadde al in die tyd het recht om een Priefler in de grote Kerk aan te ftellen, welk recht de Stad naderhand bekomen heeft, waar uit de Magifiraat wel-eens het recht van Collatie / heeft willen afleiden, doch waar tegens zich de Kerkenraad verzet heeft, maar of zy te dier tyd al Stads Gerechtigheden heeft gehad, weet men niet, en men beeft reden om daar aan te twyfelen. Grave Om de derde, omringde haar met Muuren in het jaar 1232. en befchonk haar met dezelve voorrechten, die de Stad van Zutphen Siadde; den originelen brief daar van ftaat by den Gelder-



ï6 Geographifche Befchryviiige
derfcn Hiftoriefchryver Pontanus, pag. 182. I* ook door Reynald den eerflen, van Keizer Rudolph, in den jare 1282. voor dezelve het recht van munte verkregen, dat in liet vervolg by Keizer Adolph is beveiligt. De Amhemfe guldens zyn naderhand zeer bekend geweeft, (ziet dat by de Hiftoriefchryvers van Gelderland. Pontanus en Slicht enborfi,) en wierden in een zekere fomme daar van, als deze of die iets misdaan hadde, wel eens gemulftèert: Hier van is een overdragt voor handen by den braven Abrah. van Bemmel, in zyn Befchryvinge van Amersfoort, bladz. 27.
Door brand heeft de Stad in den jaren 1364. 141.9. en 1425. zeer veel geleden, en heeft de Magiftraat, wanneer in gezeiden jare 1364. de Stad merendeels door den brand verteert was , aan de Burgery tor vergoedinge van fchade het Amhemfe Broek, eventjes ter linkerhand buiten de Sabelspoort gelegen, gefchonken.
Onder de twiften en oneenigheden der Hekerfen en Bronkborfien, die in 1350. begon, Arent van Slichtenhorft Gelderf. Gefchieden. bladz-. 137, en Befchryving van Nymegen door H. K. Arjkflee , bladz. 94. is de Stad in 1372. eens door de eerfte , en eens door de laatfte ingenomen.
Door het Hanzee Verbond in 1443. te Lubek, wierd zy een voorname Koopflad.
PVillem van Egmond, Broeder van Arnoud, verzeker, de zich van Arnhem in 1467^
In 1473. viel zy Karei den Stouten , Hertog van Bourgondiër! , in handen.
In 1505. maakte zich den Koning van Spanjen, na een hardnekkige belegeringe, van de Stad meefter, naderhand heeft Gelderland en ook deze Stad, voor de macht van
Kei-



van de Provintie van Gelderland. \f
Keizer Karei de vyfde, moeten bukken ; door dezes Keizers beitel is in het jaar 1543. het Hof van Gelderland aldaar geplaatft geworden, waar na zyn Zoon Philips de tweede, deeze Stad in 1559. ook tot de Vergaderplaats der Rekenkamer benoemt heeft. In den bekenden tachentig jarigen Oorlog, hebben zich de Spanjaarden nooit meefter van Arnhem kunnen maken.
In het jaar 1671. op den 16 Juny, ging de Stad by Verdragaan de Franfchen over, na dat zy dezelve te vergeefs hadden opgeè'ifcht; zy bleven daar tot May 1674. wanneer zy dezelve en andere overwinningen wederom fchielyk kwamen te verlaten; vreezende, dat hen den marfch na den Boven-Rhyn door de Duitfcbe Hulptroepen mogt worden afgefneden. Dit inneemen en verlaten van de Stad Arnhem , en wat daar verder by is voorgevallen, kan men omftandig leezen by den bekenden Valkenier \n zyn Verward Europa, bladz. 464, en vervolgens. Omtrent de opfchuddingen in het begin dezer Eeuw en daar na in den jare 1748. kan men het vol. gende melden: In 1702. ontllond 'er na het overlyden van den Erfftadhouder eene groote oneenigheid, veroorzaakt door de llerke drift der Burgers om zig in het be. zit van hunne oude Voorrechten , wegens de vrye verkiezinge der Stads Regeerders , te herftellen. De ou* de Regeerders door den Stadhouder aangeftelt, wierden afgezet, men werfde Soldaaten, om de nieuwverkorene te handhaven, en men belegerde IVageningen, daar de ouden gevlugt waren ; doch alles wierd door eenige Regimenten, van wegens de Staaten Generaal gezonden, geftild. In den jare 1748. was het hier ook, by gelegentheid van de aanfteiiing van zyne Hoogheid, fVillem de vierde,een goed,verflandig en godvrugtig Vorft,
si zeer



18 Geographifche Befchryvinge
zeer verdeeld, doch raakte fchielyk aan het bedaaren, zo dra hooglrgemelde Prins tot Erfftadhouder was verkooren.
De Stad is federt weinige jaren merkelyk van binnen verbeterd , verfcheiden ledige Erven zyn betimmerd , oude huizen afgebroken, en nieuwe in plaats gezet, waar onder eenige zeer prachtige en aanzienlyke Gebouwen geteld worden, onder welken ook behoord de Stadswaag aan de grote Markt, zynde op een Erf, waarop in 1741. een huis is ingeftort, gebouwt , welke de oogen van een ieder tot zich trekt; eenige Huizen in de Koningen Bakkerftraat, zyn zeer fraai en vooral worden die gevonden op St. IVolburgen , daar de Parade Plaats is: onder de verbeteringe moeten zekerlyk ook gerekent worden het vernieuwen der Straaten, dat hier federt korte jaren ook is gefchied, en thans een groot gemak en zinnelykheid uitlevert. Van buiten is de verbetering ook aanmerkelyk en die zou noch grooter geweefl: zyn, indien daar over niet eenig verfchil met opzicht tot de Poorten en andere Werken, tuiTchen den Raad van Staaten en de Magiftraat, ontftaan was, waar door de defeéten aan dezelven niet alleen niet zyn verbeterd , maar van tyd tot tyd grooter zyn geworden, doch men heeft hoop , dat zich die Heeren daar omtrent zullen verdaan.
Men begroot tegenswoordig het getal der Huizen op 1225. De Markten zyn alhier 3. de Oude of Groote, de St. Jans-Plaats, en de Koorn-Markt, op welker eene, te weten de Oude Markt, nu ook de Vifch-Markt of Afflag is, alwaar behalven de aangenaame Rivier-Fifcb, die meeft in den Rhyn en Tfel gevangen word, ook dagelyks van Harderixyk en Elburg, de Zee-Vijch vers
en



van dè Provintie van Gelderland. JQ.
en levendig, met Karren, die 's nagts doorryden , wordt aangebragt, vvaarby de Zalmvangfl in ten Rhyn voor de Stad, zedert eenigen tyd ook zeer voordelig geweeft is.
'sjaarlyks wordt hier ook een Frymarkt gehouden , die , H dagen, en een Kennis, die 8 dagen duurt; de laat-
fte op de St. Jans-Plaats-, en de eerfte op de Oud*
Markt.
Behalve deeze houdt men 'er ook Jaarlyks eenige vette en magere Beeflen- en Paarde -Markten, gelyk mede wekelyks twee Markten des Woensdags en Saturdags; doch de Saturdagze is wel de voornaamfte.
De aanzienelyke en openbare Gebouwen binnen deeze Stad zyn het Hof van Gelderland,, eertyds het Hof van Naffau genaamt, doch nu maar alleen het Hof; ftaande aan de oude Markt agter het Stadhuis, zynde bet zelve gedicht door Grave Ernft Cafimir. Voor deezen kwam het de Stad toe , maar is volgens ASte van ruilinge, van den 23 February 164S. tuflchen het Hof en de Rekenka. mer ter eenre en de Stad ter andere zyden, verwiflëlt regens de oude Cancellerie, federt door de Stad verkogt aan byzondere Perfonen , die op deszelfs grond Huizen gebouwt hebben. Hier by is een aangename vlakte het Zand genaamt, met Lindebomen bepoot, dienende by Zomerze avondflonden ter wandeling.
Het Hof der oude Gelderfe Furften, gemeenelyk het Oude of Prinfen Hof genaemt , de Provintie toebehorende; zynde dat Hof, het geene in den jare 1589. door het verwaarlozen van het Buskruid, ten deele is weggefprongen, en waar by Grave Adolphs van Meurs, nevens eenige omftanders het leven verlooren. In 1649. is het zelve door de Provintie wederom geheel herfteld, en met nieuwe vertrekken en onder de Kaatsbaan met'een B 2 groo.



2 o Geographifche Befchryvinge
groote Stal voor des Stadhouders Paarden, wanneer deeze zich aldaar bevindt, vergroot, doch de Kaatsbaan is 'er niet meer. Het verftrekt thans ter woning voor den Gouverneur , en het Jagtgerecbt van de Veluwe, wanneer het zelve vergadert, is aldaar wel eens in een der vertrekken gehouden.
Het Huis van den Gelderfen Veld - O verjlen Marlen van Roffem, dat een zeer wonderlyk gebouw is,waar van men lëezen kan by Henr. Cannegietzr in Monument. Dodenwerdenf.pag.246. en waaropRobert Keuchenius in Farragen. pag. 142. ook een Latynfch Vaerfch gemaakt heeft, en wiens Poitrait te zien is by Pontanus inHiftor. Gelrite, en deszelfs leven en daden in de Befchryvinge van Bommel, bladz. 140. door een Geklerfe Rechtsgeleerde, welke de Heer en Mr. Joh. Jac. van Hasselt , Auditeur te Arnhem heeft uitgegeven; het zelve ftaat in de Koningflraat agter de Oude Kerk.
Het Provintiaal Tucht- en Verbeterhuis in 1710. gebouwt, waar van het eerfte zyn ingang heeft op de Beek en het laatfte op de Wal.
De Oude of Grote Kerk, die men in den jare 1452. heeft beginnen te bouwen en eerft de St. Marte ns en naderhand de St. Sebis of Eufebius Kerk heeft genoemt, om dat men de beenen en overblyfzels van dien Heiligen , uit de Abdye van Pruim in het Aardsbisdom van Trier, aldaar heeft overgebragt, gelyk ook die Abdye al voor de tyden van Keizer Karei den Groeten , gewoon en geregtigt was een Leeraer in gezeide Kerk aan te ftellen , welke vryheid naderhand aan de Stad zelve, door toedoen van den Grave van Najfau , zoude zyn gekomen, en waar uit de Magiftraat aldaar het recht van Collatie zoude toekomen , zo als wy reeds te voren hebben aangemerkt.
Dee-



van de Provintie van Gelderland. 21
Deeze Kerk verdiend wel bezien te worden, want men vind daarin verfcheide fraaije Wapenen van Adelyke en oude Burgerlyke Geflagten 5 ruftende hier ook het Lighaam van den dollen Hertog Karei van Gelder van Egmond, den 30 Juny 1538. overleden, onder een fraaijen Stetn van wit Albaft , omtrent 5 voeten boven den grond , op welke vier hoeken vier Leeuwen Haan, houdende met haar poten de Wapens van den Hertog; rondom in de Steen zyn gehouwen de 12. Apoftelen, waar op Hy na het leven legt uitgehouwen, de Afbeelding daar van is te zien op de Titelplaat voor Arent van Slicbtenhorft Gelder/. Ge/chieden. en aldaar onder aan met de Wapens; by het zelve, boven een Pylaar hangt een vierkante open Kas , waarin Hy knielende, met zyn handen gevouwen en in zyn Harnas, na het leven in houdt uitgehouwen, verbeelt wordt; waar op Johannes Knippenberg in Hiftor. Ecclefiafl. Ducat. Gelr. pag. 147. een zeer laffe aanmerking maakt; het Gra/fcbrj/t flaat tegens de Muur en luidt aldus;
Carolus egregius Dux illuftrisque /epultus In tumulo hocce jacet Gelriai imperii.
Qui poft millenos centenos quatuor Annos Septuaginta /uit natus in orbe puer,
Et pofl millenos centenos quinque recesfit Otïo triginta Annos Septuaginta tenens.
Die het luft zyn leven, fterven, uitvaart en hetbeftel zyner goederen te weeten, kan over het een en ander nalezen Arent van Slicbtenhorft Gelder/. Ge/chieden. Van andere Adelyke en Burgerlyke Gellagten , gelyk ik zoo even hebbe aangetekent, zyn hier ook verfcheiB 3 den



22 Geographifchs Befchryvinge
den Wapens voorhanden , onder welke laatfte eenige Ge. Aagten, die zeer oud zyn, gevonden worden; zo dat thans het geen den meergemelte van Slicbtenhorft in bet lfte Deel van zyn Gelderfe Gefchieden. pag. 154. heeft aangetekent , namentlyk dat hier geen Siamtekens van mindere Geflagten of blote Edellieden geleden worden, hier door komt te vervallen.
Boven het Militaire geftoelte , hangt ook het Wapen van den Generaalvan Palland, die onder hetzelve in 1741. met alle Militaire Honneurs hegraven is ; men vindt hier ook de 16. Quartieren met het Wapenfchild van vanGendt; waar op ftaat: 1732. den ij.Deccmbr. is de Heer.Wilhelm Jofepb Baron van Gcndt, Ordinaris Gedeputeerde des Qj/artiers van Veluwe , overleden, en begraven den 22. dito, en alzoo V de laatfte van de Familie was, is bet Wapen in de Grafkelder bygezet.
Hier worden ook gevonden eenige Graffchriften van lommige Cancelaars, (een Ampt voormalen in Gelderland van een groot gezag, doch thans afgefchaft:) gelyk dat van Jodocus Sasbout, wiens leven en dood word opgegeven in de Befchryving van Delft, door D. van Bleiswyk, en aldaar in hezXW. Hoofdftuk. Deszelfs Graffchrift is daar ook te leezen, als mede by den meergemelde A. van 1 Slicbtenhorft.
■ Gelyk ook van Elbertus Leoninus, wiens Graffchrift aldaar ook nog op een Zark te vinden is, doch wyl 'er de letters zyn uitgefleten, bezwaarlyk is om te leezen; Hy was een voornaam Rechtsgeleerde, geboortig van Bommel , en gecommitteert geweeft tot de Pacificatie van Gent; zyn dood viel voor den 16". December 1508. het voornaamfte van zyn leven heeft Hy zelve befchreven in een Latynfe brief by Anton. Maithxus in Syllog. Epifiolar, C pag,



van de Provintie van Gelderland. 23
pag. 322. daar van is ook veel te lezen in de Befcbryvinge der Stad Bommel, bladz. 120. hier voren bygebragt.
Gelyk mede dat van Martin. Goris, wiens Graffchrift aldaar gevonden wordt op een Steen in de Muur aan de rechterhand, als men na de Confiftorie-Kamer gaar; deszelfs Zoon,Lambert Goris,die geweeft is Syndicus van Nymegen, (een Ampt thans aldaar niet meer in gebruik:) en door meer als een werk beroemt is, als ook den Hiftoriefchryver Pontanus, en den Predikant Joban Smit,hebben fraaije Graffchriften op Hem gemaakt, te vinden in Farragin. Carmin. Abortivor. door gezeiden Lamb. Goris uitgegeven, agter deszelfs Commentat. ad. Confuetud. Velav. doet 'er by Anton. Matthaus Syllog. Epiftolar. pag. 272.
Nog legt aldaar begraven, de van wegens zyn geleerdheid zeer beroemde , Hendrik Cannegieter, in den jare 1770. overleden.
Deze Kerk is ook met een fraai Orgel voorzien, het welk door eenen PFagener , uit Saxen is gemaakt, en waar aan de Stad geen koften gefpaart heeft.
Van buiten is deze Kerk een aanzienelyk gebouw, dezelve moet voor deezen met fraaije Beelden gepronkt hebben, doch die thans jammerlyk gefchonden en verbroken zyn, dezelve heeft met alle Ketken van dien tyt, de ouderdom gemeen ;zy pronkt met een fierlyke Tooren, die in en na het jaar 1650. merkelyk verhoogt is. In dezelve hangt een fraai en zuiver Klokkenfpel, door den beroemden Hemoni gegoten. Het wordt voor een der befte en grootfte Klokkenfpelen in de Nederlanden gehouden. Dat de Klokken in deRoomfche tyden gedoopt vvierden, zulks is uit verfcheiden Autbeuren bekent. Op een der B 4 Klok-



24 Geographifche Befchrymnge
Klokken in deezen Toorn hangende ftaat, Peftem fugo, ik verdryve de Peft, en op een andere, Fulgura frango, ik verbreke of beneme de kracht van de Blixem. Nu en dan is echter in deze Tooren de Blixem geflagen ; men heeft van dezelve een nette aftekeninge gemaakt, die op het Stadhuis hangt Voor het gedeelte van de Kerk na de zyde van de Oude Markt, ftaan eenige Lindeboomen, waar onder het by Zomerdag niet onvermakelyk te wandelen is; de Sociëteit voor eenige jaren onder de Zinfpreük : Turpius ejicitur quam non admittitur hof pes, opgerigt, heeft op dezelve zyn uitzigt.
De St. Jans Kerk, die in het Noorder-Quartier van de Stad ftaat, is door de Maltheefer Ridders, nevens het Commandeurs Huis naaft de Kerk, zoo al niet gebouwt, het geene de Oudheid van die Kerk niet fchynt toe te laten, immers herbouwt. In den jare 1425. moeft dezelve, door een zwaren brand, die de Stad toen trof, mede lyden. In den jare 1050. was dezelve zodanig vervallen, dat ze niet meer ter oeffeninge van den Godsdienft bekwaam was, waarom de Magijlraat, ter herftelling daar van , refolveerde van het Qiiartiers gemeene in. komen te verzoeken, een fubfidie van zes Duizend Guldens, eens, om in drie jaarlykfe Termynen te werden be-taalt,het geene by de Gedeputeerden is ingewilligt byRefolutie van den 1. Juny van gezeiden jare 1650.
De Kerk van St. Walburg , die thans tot 's Lands Magazyn gebruikt wordt, was oudtyds voorzien met een Kapittel van Kanonniken, het welk voorheen in de Stad Thiel was opgericht , door Walger Grave van Teifter. bant, doch wegens verdrukking, wierd hetzelve in den jare 1328. van Thiel te Arnhem overgebragt; thans wordt deze Kerk, ais gezegt, in welke noch eenige fraaijeZarken



van de Provintie van Gelderland. 25
gevonden worden, tot 's Lands Magazyn, onder het opzicht van een Commys gebruikt, en niet zoo als in de nieuwe Geographie door de Heer Cramerus 2. Deel, VI. Boek, bladz. 366. ftaat, de St. JValburgs Kerkhnu het Tuchthuis, dat mogelyk ook een drukfout kan wezen en Tuichhuis zyn moet. Het fraaije Gewelf dezer Kerk is thans gebroken; voor dezelve is een fraai Plein met een dubbelde rei Lindeboomen beplant , dienende tot een Parade-Plaats voor de Militie; ter zydeopdegrond leggen nog eenige Stukkeu Gefcnut; en boven dezelve op de Wal is de Provooft of Gevangeniffe der Militairen alwaar ook de Krygsraad wordt gehouden, en waar in den Capitein geweldige woond.
De Broer- of Broeder-Kerk , zynde geweeft een Minnebroeders Kloofler, waaraan deeze Kerk behoorde, zyn thans de LatynfeScholen; het is een oud Gebouw, voormalen predikten aldaar de JVaalfe Gereformeerden, doch dat is verandert, alzoo die nu prediken in de Kerk van St. Catharyne Gaftbuis; dezelve is ook wel eens gebruikt tot een Guarnifoens Kerk, wanneer eenige Regimenten Hespfche Hulptroepen , of in onzen dienft ftaande Zwitfers, of Graubunders, die als bekend haar eigen Predikant hebben, alhier Guarnifoen hielden. In deze Jierk zoude het hart van Hertoch Karei van Gelder, dat van een ongemeene grote was, wel gebalfemt in een Zilver Koffertje , begraven liggen ; aan deze Kerk ftaat ook de Vleesbal.
Men heeft hier ook een fraaije Lutherfche Kerk, ftaande aan de Koornmarkt; dezelve pronkt met een aardig Orgeltje; het geene die Gemeente voor eenige jaren uit haar beurs heeft doen maken.
Thans heeft men hier een Gaftbuis, waar in ook een B $ Peft-



26" Geographifche Befchryvingc
Pefthuis , ftaande op de Beek, het Sinte Katbarynen Gaftbuis genaamt, het geene in den jare 1305. door Reinoud den I. Grave van Gelder geftigt is, ftaande wel eer in de Bakkerftraat, doch het werd,omtrent het midden der voorgaande eeuw, van daar in het gewezen Agmeten Kloofter alhier verplaatft. Het droeg oudtyds de naam van Infula Bh of Godsweerd, over welke reden van benaminge, wat het eigentlyk geweeft is, en wat regten hetzelve gehadt heeft, men fterk twift, waar toe het voor het overige geftigt is geweeft, kan men uit het Latynfe Vaarfch, dat 'er voorftaat opmaken, luidende:
Hic defejfus labore fenectus, claudus & amens Hofpitio fruitur, curat fua vulnera miles.
doch boven alles kunnen ook fommige menfchen hier in haar koft kopen.
Een Binnenvader beftiert dit Huis , dat onder de fuperdireétie van 2. over Huis- en 2. onder Huismeefters ftaat. De inkomften van dien beftiert een Rentmeefter. Tot vermeerderdering der inkomften van het zelve, heeft 't het voorregt om de Rouwmantels, die op begravenisfen gebruikt worden van die geene, die 'er zelve geen hebben , te verhuuren. Het oude Gebouw in de Bakkerftraat is aan byzondere Perfonen verkogt, die 'er nieuwe Huizen in de plaats gebouwt hebben.
De Kerk is blyven ftaan en wordt beneden thans tot een Magazyn gebruikt, en boven wordt de Stads Franfe en Nederduitfe School gehouden.
By het voorgemelte Gaftbuis behoort ook een Kerk, waar in thans de Waalfche Gereformeerde Prediken en alwaar in de Zomertyd des Zondags namiddags, na de
Gods-



van de JProvintie van Gelderland. 27
Godsdienft, door een der .Nederduitfche Gereformeerde Predikanten , die des Nademiddags over de Catechismus in de grote Kerk gepredikt heeft, gecategifeert wordt.
Daarbenevens zyn 'er nog 2. Gafthuizen het St. Pietets en het St. Antenis of Leproofen Gaftbuis, die onder geiyke beftieringe van Huismeefteren en Rentmeefters Haan.
Voorts is hier nog bet St. Nieolaas Hofpitaal, wiens inkomften tot onderhoud der Armen worden gebruikt» 't geen reeds vanouds van veel aanzien was. In voortyden was 'er een Kerk by, doch voor lange in burger woningen verandert; het ftaat aan het einde van de Koningftraat, daar men na de Velperpoort gaat, maar het Gebouw is oud en flegt en wil niet veel zeggen.
De Nieolaas Broederfcbap , die hier vergadert, is al in 1424. vermaard geweeft, en akyd door aanzienelyke Lieden, zoo uit den Adel als Burgerftand beftiert geworden. Het getal der Broederen is niet altyd even groot, doch wanneer het tot op 6. vermindert is , worden 'er doorgaans 6. nieuwe Leden door de Broederfchap zelve bygekoren , gefchiedende zulks op den 24. December. Men heeft 'er alle jaaren een ordentelyke' maaltyd, daar men den beker braaf laat rond gaan; de Patroon van dat Broederfchap is den b#kenden Sr. Nicolaas, zyn naam, benevens die van de Leden en haare Wapenen , worden in een Boek fraai en konftig gefchildert gevonden; hier vergadert ook" het Waalfe Sinode, wanneer het op zyn tour in deze Stad gehouden wordr.
Daar is een Burger of CW,en een Vreemd of Nieuw Weeshuis, dit laatfte is grootendeels door Hopman Jacob de Wild geftigt; omtrent de fchikkinge in het zelve
over



a8 Geographifche Befihryvingc
over het onderhoud der Weeskinderen, is veel veranderingen van tyd tot tyd gemaakt , doch in vroegere jaren fchynt het , dat in het zelve Vaderlofe Kinderen en Weduwen van Kreigsluiden opgetrokken en gefpyft wierden, gelyk men zien kan by Arent van Slichtenhor ft, Toneel van h Lands van Gelder, bladz. 96. op het einde.
Men vindt hier ook 3. TVeduwenbuizen , waar van het eene, dat in de Kerkftraat ftaat , de naam draagt van het Naffduwfe Weduwenhuis, waar over zyn Hoogheid den Heere Erfftadhouder de dispolitie heeft, voormaals was het zelve tot inwoninge van Militaire Officiers Weduwen gefchikt; het is zeer oud en dreigt thans den val; de overige 2. worden door 2. Huismeefters en 1. Rentmeefter beftiert. Daar zyn ook nog eenige, zoogenaamde Hofjes, die door byzondere Perfoonen, zoo wel Roomfchgezinden als Gereformeerden, beftiert worden.
Het Latynfe School is alomme zeer vermaard, ftaande thans onder het opzicht van drie Curatoren of Scholarchen, zynde 2. Leden uit de Magiftraat en den Oudften Predikant van de Nederduitfche Gereformeerde Gemeente, 4. Praceptorcn, onder welke een Rector en een Conreéor ; het zelve en de Huizen van den Rector, Coiirefor en Praceptoren, hebben voor dezen een groot gedeelte van het Minnebroeders Kloofter uit. gemaakt.
Het Mufick Collegie is hier federt lange jaren ook beroemd geweeft , vergaderende eens in de Week des Vrydags 's avonds, op den Reventer in het St. Catbaryne Gaftbuis, hier voren befchreven. Op den Avond van St. Cecilia haar Patroones, hadde men voormalen aldaar



van de Provintie van Gelderland. 29
daar een prachtige maaltyd, die nu op de geboorte dag van zyn Doorlugtige Hoogheid, den Heere Erfftadhonder wordt gehouden. Op deeze byeenkomft wierdt de Regeringe of Beftieringe van haar Coliegie, beftaande in 1. Pnetor met 2. Affeflbren, Secretaris en Fiscaal verandert, en als dan de Boeken vertoont, beftaande die in een Refolutie-Boek en in een Boek, daar de namen en wapenen van de refpeftive Leden in gefchildert ftaan, dat fraai is. De Magijlraat geeft tot het houden van dit Coliegie de Kamer en 25. Guldens 's jaars, het overige furneren de Heeren Leden uit haar beurs; men wordt 'er zeer wel ontfangen en doorgaans cum cerere & Baccho.
Behalven het Latynfe School, hier voren gemelt, heeft men hier allerlei Scholen en Onderwyzingen, zelfs is hier een Engelfe Mee fier, die in die taal inftmaie geeft.
Betreffende de Regeringe van Arnhem, dezelve beflaat uit 12. Burgemeefters, die ook Schepenen en Raden zyn, en in Gerechtszaken den Rechter van die Stad aan hun hooft hebben, alzoo zyn Ampt beftaat te pra:fideren in alle Eurgerlyke Rechtszaken , die beide voor de hooge en laage Bank der Stad' gebragt worden. In Strafbare en Burgerlyke Breukzaken, in welken geweld gepleegt is, wordt wel de aanklagt gedaan op de naam van Burgemeefteren , doch de Rechter voegt zich altoos met dezelve. Die zyne Sententie gewonnen heeft en geene voldoeninge bekoomt, vervoegt zich by den Rechter, die dan de Acte van fommatie of aanmaninge tekent; voorts doet den Rechter de VbnnifTen van Misdadigen ter Executie brengen. In abfentie van denzelven, wordt deszelfs plaats door den Oudften Schepen bekleedt.
Dezelve beftiert alle Recht- en Regeeringszaaken. Zy heeft haar byzondere Stadsrecht, doch dat meeft beftaat
in



3 o Geographifche Befchryvinge
in een manier van Procederen in civile en crimineele zaaken, want hier eigentlyk geen gedrukt Stadsrecht is, maar men gedraagt zich na de gefchrevene Refolutien, die gepubüceert worden.
Van haare Sententien in het criminele, valt geen appel, en wanneer 'er over een Burger gefententieert wordt, zyn de zes Gildemeefters tegenswoordig, om mede haar ftem en vonnis te geven. De gewoonelyke Rechtzaakën worden-gebragt voor de Hooge of Laage Bank. Het Gerecht ter Hooge Bank, beftaat uit de 12 Schepenen met den Rechter, f Iet is extraordinair of ordinair. Voor het extraordinair Hoog Gerecht, het geen twee» maal ter week gehouden wordt , worden alle gepriviligeerde zaaken gebragt. Doch het ordinair Hoog Gerecht wordt thans maar eens 's jaars na 3. voorgaande Publicatien van 14 dagen tot 14 dagen gehouden. Voor het zelve moeten Burgers en Ingezetenen eikanderen over fchade en fchuld aanfpreken ; voorheen waren de Sententien van het zelve geen appel onderworpen, doch thans wordt 'er by provifie appel van toegeftaan. Het Gerecht van de Laage Bank, wordt bekleedt door den Rechter en 2. Schepenen, welke een Secretaris toegevoegt is. Voor deze Bank brengt men de zaaken tuflchen twee Vreemden en tuflchen een Ingezeten en een Vreemde, en van de Sententie aldaar valt appel aan de Hooge Bank. De Magiftraat zendt 2. Gecommitteerden in de Gerechten , die jaarlyks in Veluwe en Veluwen Zoom gehouden worden ; ook heeft dezelve 2. Gecommitteerdens by het doen van de Amptszetttnge der Amptslaften in Overbetuzve. De Heemraad en nog I. Gecommitteerde zit ook over het afhoren en fluiten der Ampts-Rekeningen. Daar waren voormalen 3. Secretarifen, waar van 'er één
Raad-



van de Provintie van Gelderland 31
Raad- Secretaris is, doch als nu heeft zyn Hoogheid, den Heer £rfftadhouder,'er een vierde fuper numerair bygevoegt.
De Gezzvoorene Gemeente , die voor 1675. van veel gezag was, maakt thans een getal van 48 Perfoonen uit, onder welke een Scriba ; zy komen gewoonelyk op den eerften Maandag in de maand by een , uit deze Gemeensluiden worden ook 's jaarlyks 6. Gildemeefters of Dekens verkoren en aangeftelt.
De Burgery is in Vaandelen verdeelt, over ieder van welke twee Collonels , zynde 2. Schepenen der Stad, r. Hopman , i. Lieutenant, i.. Vaandrig en eenige mindere Officieren , benevens i. Adjudant, die niet lang geleden, by de komfte van den Heere Erffladhouder in deze Stad , is aangeftelt.
Betreffende de Kerkelyke befiieringe deezer Stad dezelve heeft tot den jare 1725. uit 4. Predikanten, federt met een vyf de vermeerdert, beftaan; behoorende onder de 5. Clasfis van Gelderland , de Clasfis van Overveluzve genaamt; die haar Vergaderinge eenmaal 's jaars alhier op den Reventer, in het Catharyne Gaftbuis ,hier voren be. fchreven, houdt, op den derden Dingsdag na Paesfcben of, zoo 'er een Bededag invalt, agt dagen later, beftaande tegenswoordig uit 32. Predikanten, waar van 'er 5. te Arnhem, 3. te fVageningen, 1. te Rbynberg en 25. op 26. Dorpen en Buurten , den openbaren Gödsdienft verrichten. De mindere Leden alhier zyn de Ouderlingen en Diakenen, die by de beroepinge van een Predikant eerft een twaalftal en daarna een zestal maken, Waar uit vervolgens met de bykomft van 7. Leden des ouden of afgegane Kerkeuraads, een Predikant genoemt en verkoren wordt.
Hier



32 Geographifthe Befchrpinge
Hier is ook een Franfche Gereformeerde Gemeente, die door één Predikant; gelyk ook een Lutherfe, die insgelyks door één Predikant bedient wordt.
2. Roomfcb'gezinde Statiën worden hier ook gevonden , die door 2. Waereltlyke Priefters bediend worden, en haren dienft waarnemen in een Huis, in de Varkenftraat en in St. Jan.
Den Handel der Ingezetenen beftaat thans voornamentlyk in Toebak, Graaneu, en andere Waaren , die of alhier te koop gebragt, of van hier in de naafte Plaatfen vertiert worden. Fabriecquen heeft men hier niet veel, men heeft wel iets omtrent het maken van Porceleinen geprobeert, doch dat is niet gelukt.
Hier is ook veel af, door en voorbytogt van Schepen en Wagens na en van Duitsland, Amfterdam,Rotterdam, Dordrecht, den Haag en elders; kunnende men in eenen dag na en van de eerftgenoemde Stad Amfterdam en zulks alle dagen , uitgezonden 's Winters , als wanneer by kwade weg Dingsdags en Vrydags, wel eens de Wagen Uil legt, met de Poft wagen van de Erfgenamen Bouricius , voor een modique prys komen en Goederen en Con. tanten op een fecure wyze verzenden.
De Poften zyn hier ook in een zeer goede order en wel gereguleert, men kan overal na toe fchryven , dezelve wordt door een Commies namens de Stad, waargenomen. De Admiraliteit van Amfterdam, houdt hier ook een Ontfanger, Contrar'olleur een eenige Commifen, die onder een Gommis Generaal ftaan.
De Landftreek rondom de Stad is byuitftek vermakelyk, en de Lugt is 'er zeer gezond. Ten Noorden van Arnhem, verheffen zich eenige Bofchagtige Hoogtens en Heuvels, die de laag leggende Stad voor alle guure
Noor-



van de Provintie van Gelderland. 33
Noorden en Noord-lVeflen Winden befchutten ; ten Zuiden worden haare Veften en Muuren genoegzaam van het Rhynwater befpoeldt, over welke fterk dromende Rivier men over een Schipbrug, edoch zonder leuningen, die buiten de Rbynpoort legt, na de Betuwe en Nymegen gaat, te weten in de Zomer, want 's Winters wordt die Brug weggenomen en men wordt alsdan met een Pont overgezet. Na de zyde der Veluwe , op de weg na Utrecht, ziet men een groote Zandberg, waar over voormalen de weg liep , doch die in den jare 1660. door een ftorm voor een gedeelte is afgefcheurt. Immers dit teekent 'er Robert Keucber.ius van aan:
De mönte Amhemienft . fuburbano divulfo , Anno mirabili C13 13 C L X.
Sa tin ! fupcrbe ? pomitere qu id cesfas ? Minatur ira Numinis, tremunt montes: Tremente monte tempus eft, tremant meutes.
't Welk men dus zou 'konnen vertaaien:
In het Wonder-Jaar i6"6o. is den Berg onder Armbem geleegen van een gefcheurd.
ê Onboetvaardig Menfcb ! moet gy uw tyd verfpillen ?
Moet gy zo rukeloos verzuimen waar berouw ? Daar u Godsgramfchap dreigd,die Rotz en Berg doet trillen,
En de Aarde fchut en fcbeurt. Zyne Allemacht befchouw, En laat uw zondig hart voor zyne JVraakftem heeven. Eer dat zyn Toorngericbt u onverwagt doet fneeven.
Noch wat verder de Veluwe inwandelende, ontmoet men aldaar een Heuvel, die Ful- of Potaarde oplevert.
C Ten



34- Geographifche Befcbryvinge
Ten Ooften der Stad leggen de welige Weilanden van het Broek, die de Magiftraat, als te voren is aangetekent, wegens zekeren geledenen Brand onder hare Burgers heeft verdeelt gehadt , en verder ten Zuiden van den Rhyn, ziet men de Stads Waard, waar op de Burgers en Ingezetenen hun Vee voor een geringen prys kunnen laten weiden. De Molenheek, die uit de naafte Bergen afvliet en om en in de Stad eenige Molens aan het gaan dryft, voorziet de Stads Gra/t van water, en loopt dus door de Stad ia den Rhyn.
Onder de Geleerde Mannen, die deze Stad heeft uitgelevert , behooren Chriftofel Brouwer , Gysbert van Schevickhaven , Johan Baptifta Grammaij'e, Andreas Vermaldius, Carolus Gallus, Gerrit Broeckelaar,Tbeodorus Marcellus, Gerard Wynen, Reynier Tengnagel, Hendrik Aquilius, Everbard van Reyd, de Gebroeders Frederic en Joan van den Zande, met derzelver Vader Reynier van den Zande , Lambert Goris, Adolph van Dans, Arent van Slicbtenhorft, en andere meer.
ASCH of AST'is een Dorp in het Graaffchap Buren, tusfchen de Steden Buren en Kuilenburg, behorende onder ^ de Hoo/t-Bank in de Stad Buren.
ASSELT (Over- en Neder-~) zyn twee kleine Dorpjes aan de Noordzyde van de Maas een grote halve Myl van de Stad Grave gelegen. Van het Kloolter Walricb, dat van de Roomfcbgezinden dezer Landltreek -met veel eerbied bezogt wordt, en een half uur gaans van Over-Aftelt gelegen is, ziet men noch eenige overblyffels. Men vindt te Neder-Aftelt maar één Gereformeert Huisgezin.
AVE-



van de Provintie van Gelderland 35 AVEZAAT is een tzmelykDorp, aan de Noordzyde van de • RlV'er deLi«p: (doorgaans Kerk-Avezaat genaamt ,0m ZUlks van Kapel-Avezaat te onderfcheiden,alwaar in t Jaar 1705. een nieuw Kerkje is gebouwt:) omtrent een Myl van Thiel gelegen; in 't Kerkelyke zyn die beide Avezaaten gecombineert en worden door één Predikant bedient.
LlTT. B.
BALGOIJEN en KEENT, zyn twee Dorpjes en Heerlykbeden, aan de Noordzyde van de Maas, in Maas en Waal, gelegen; omtrent r.Myl van de Stad Grave, die aan deoverzyde van de driegt. Balgoijen heeft een proper Kerkje met een fpitfen Tooren, De Predikant, die te Niftrik en AW predikt, bedient ook de kleine Gereformeerde Gemeente te Balgoijen. Hoe het met het beroepen van een Predikant hier toegaat, is te vernemen by de fleer Bachiene , Kerklyk. Geograpb, I. Deel bladz. 27. Van het Adelyk Slot, dat hier eertyds heeft ■gedaan en in 1672. door* Franfeben verwoed is, befpeurt men geen andere overblyfzels, dan een lagen Heuvel met allerlei ruigte bewalTen.
BAR.NEVELD, is een Schout- Ampt en aanzient\y\Dorp daar den Schout zyn woninge heeft, op de Veluwe, beftaan de uit meer, dan 350 Huizen, I9gt 3f Myl van Amersfoort^, van Arnhem,èi omtrent zooverre van Harderwyk. De weg daar door is bedraat en ter wederzyden digt betimmert; in 1732. dont 'er een Papier-Molen. De Gereformeerde Kerk wordt'er door 1.Predikant bedient. DitDorp is in't jaar 1725. met 3. vette.Ikeftemarkten begiftigt, zie C 2 Groot



36 Geographifche Befchryvinge
Groot Gelders, Plakaatb. zde Deel, col. 434, 435,
BATENBURG, behoord zekerlyk tot Gelderland, Mr. J. Schraffert ,Obferv. PraBic. part. 2. obf. 470. Het is een Leen-Heerlykheid met een Vlek of Openfteedje aan de Maas, tuflchen Maas en Waal gelegen, omtrent 3. Mylen van Nymegen , even zoo verre van Thiel, 2. Myen beneden de Grave, en een groote halve myl beneden Ravefteln. Het gantfche Plaatsje beftaat voornaamlyk uit een lange Straat, die zich van de Maesdyk af binnenwaarts ftrekt. Men heeft 'er een oude Kerk met een lagen Tooren , die van de Gereformeerden gebruikt en door een Predikant bedient word. De overprachtige Burcht of Slot maakt dit Stedeken voornamentlyk beziens waardig; beftaande dat Gebouw uit een groot Rondeel met 5. zwaare Toorens, en vm buiten met eenwydeen diepe Gracht voorzien , wiens bouwing oud is en welke door eenige aan eenen Bato, een Celtifch Prins word toegefchreeven. Van binnen ziet men een ruime Plaats, en rondom prachtige Zaaien en luchtige Vertrekken, waar onder zeer groote overwelfde Kelders. By de Burcht ziet men zeer vruchtbare Boomgaarden en ryke Bosfchagien: men gaat over de Gracht, die met een hooge Aarde JVal omringt is, langs een Steenen Brug , die op drie Boogen ruft, in het Slot. Men vindt 'er, die Batenburg voor het Oppidum Batavorum of de oude Stad der Batavieren, van welke Tacitus gewaagt, houden ; doch dat van andere niet zonder fundament word tegengefproken, fchoon dit zeker is, dat mende Heerlykheid van Batenburg , voor de oudfte en vermaardfte van de geheele Provintie van Gelderland moet houden. Men vind al by Slicbtenhorft in zyn Gelderf. Gefchieden. VI.
Boek



van de Provintie van Gelderland. 37
Boek, bladz. 79. op den jare 1162. van eenen Diderik
van Batenburg, die Raad geweeft is in dienft van Hendrik van Naffau, Grave van Gelder, gewag gemaaktDoor huwelyk van Willem van Bronkborfl, met Jobanna van Batenburg, kwam deeze Heerlykheid naderhand aan het Stamhuis van Bronkborfl, dezelven Slicbtenborfl I. Boek, bladz. 50. en bleef daar aan , tot dat dezelve in 1408. door Gysbert van Bronkborfl, aan Jan van Berclai , Heer van Helmond en Keerbergen verkocht wierd, denzdven VIII. Boek, bladz. 180. De Vefling en dé Burcht van Batenburg, wierdt in 1497. door Her" tog Albert van Saxen, die het te dien tyd met de Bourgondiërs hielt, ingenomen; doch naderhand door de Gelder fen wederom bemagtigt, en in 1534. door Hertog Karei van Gelder, aan Herman van Bronkborfl opgedragen, denzelven XI. Boek, bladz. 309 en 320. De Gebroeders Gysbert en Diderik van Batenburg, door den Schipper van Harlingen onderfchept, waren in 1568. den 1. Juny,de ongelukkige flagtolfersvanAlvaes wreedheid te Brujtl, en moeften aldaar haare hoofden op een fchavot verliezen. Denzelven XIV, Boek, bladz. 515. E. van der Hoeven, Hollandf. Aloude Vry beid, o.de Deel, bladz. 39. Het Staaten Krygsvolk in 1582. het Huis te Keppel hebbende ingenomen, bemagtigden daar op ook het Kafteel van Batenburg. Hooft XIX. Boek, bladz. 830. dat federtniet, dan in 1672. van Heer veranderde. De Heeren van Batenburg, hebben den Titel van Vryheeren van Batenburg, en zyn beleent met het Recht van Gruit, Munte, Accyfen, Tollen en diergelykeRegalien, Mr. Schraffert, Advysb. IV. Deel Adv. 6. In 1686. ontftonden 'er klagten over den Tol tegens den Heer van Batenburg , waar van een gedrukte DeC 3 • dultie



38 Geographifche Befchryvinge
duStie voorhandenis. De vrye Heerlykheid van Batenburg behoort thans aan het Huis van Bentbeim Steinfurt.
BEEK, een klein Dorpje en Heerlykheid in het Ryk van Nymegen , ten Zuid Oofïen van die Stad, omtrent de Grensfcheidinge tuflchen Gelderland en Cleefsland gelegen. Dit Dorpje legt en vertoont zich zeer vermaakelyk agter een het fchynt zyn naam ontleent te hebben van eenige ftroomende Beekjes , welke uit de aldaar naby zynde hooge Gebergtens nedervloeijen. Van het Heerenbuis ziet men niet meer dan de Grond/lagen, die hier voor eenige jaren door den Grave van Randwyk gelegt zyn geworden. Die van dit Dorpje en Heerlykheid meer verlangt te weten, kan daar van naricht bekomen by H. K. Arkflee , Nymegen oude Hooftflad der Batavieren bladz. 205. Heemskerk, Batav, Arcad. bladz. 96. Van Someren, Herjlelde Oudheid, bladz,
BEEK. Een Dorp in het Graaffchap Zutphen, onder 's Heerenberg , alwaar een Kerk is, waar in egter geen dienft word gedaan.
BEEKBERGEN, ook Beekbergen genaamt, een vermakelyk en aangenaam Dorp , onder de hooge Heerlykheid hetLoo opdeVeluzve,3.Mylea van Zutphen, 4. van Deventer , en 1. van Appeldoorn gelegen. Men houdt deszelfs naams oorfprong te zyn de veele Beeken , die men aldaar ziet nedervloeijen, en waar op eenige PapierMolens leggen. De Kerk aldaar,die deftig is, wordt 'er door 1. Gereformeert Predikant bedient.
BEEST.



van dè Provintie van Gelderland. 39
BEEST. Een extra groot Dorp, digt by de Lingeflroom, in het Quartier van Nymegen, Ammanie van Beeft, gelegen; het heeft met Renoy zyn eigen Rgtbank ; gelyk ook de Kerit aldaar door i. Gereformeerc Predikant word "bedient ; de Roomfchgezinden hebben hier ook een ftatie. Omtrent 1492. is dit Dorp door de Butgondiers aangelegt , door Frederik van Egmond gcfterkt , en door Hertog Albert van Saxen ingenoomen; het is naderhand in 1511. door de Burgondiers nog eens ingenomen , en den Amptman Cornelis Pieck, daar uit verdreven; zie Voet van Oudheusden , Befchryv. van Culenb. bladz. 143. en 161.
BEMMEL. Een vermakelyk Dorp in de Overbetuzve, aan de JVaaldyk, in het geboomte gelegen; hier om-
■ heen zyn zeer fraaije wandelingen en vrugtbare Akkers. De Gereformeerde Kerk, die oud en met een lage kap gedekt is, word door 1. Predikant bedient. De Roomfcbgezinden hebben hier ook een ftatie,by welke den dienft door een Waereldlyk Priefter word waargenomen.
BENNEKOM. Een Dorp , op de Veluvoe , onder het Schout-Ampt Ede , niet verre van Wageningen, het is klein en heeft een klein Kerkje, dat door 1. Gereformeerde Predikant bedient wordt , men rydt van Arnhem daar naa toe , of door de Heide, over de zogenaamde Schapenbruggetjes, of over Wageningen , doch het laatfte is wat om.
BEUNINGEN. Een Dorp in het Ryk van Nymegen, 2. Mylen beneden die Stad gelegen ; word met het Dorp Ewyck, door 1. Gereformeert Predikant bedient.
C 4 BEU-



4<3 Geographifchs Befchryvinge
BEUSICHEM, gemeenlyk Beufecum, ook Bofechem genaamt , is een oud aanzienlyk Dorp aan de Leek een weinig boven Kuilenburg gelegen; behoort onder het Graaffchap Buren , en maakt het derde Schout-Ampt van hetzelve uit. Voor het jaar iooo behoorde de Heerlykheid van Beuficbem, onder het Graaffchap Teyfterband, doch is na de verdeelinge van dit Graaffchap, door byzondere Heeren bezeten, die naderhand Heeren van Kuilenburg geworden zyn. In 1125. werdt Beuficbem aan een Dochter des Heeren van Beuficbem, die met een Heer van Buren trouwde, ten bruidfehat gegeven Voet van Oudheusden, Befchryving. van Culenburg, bladz. 79. en federt is deeze Heerlykheid met Buren vereenigt gebleven. De Kerk aldaar is zeer oud, en al voor het midden der 10de Eeuw geftigt geweeft, nadien men zeker weet, dat Heer Dirk van Beuficbem, die dezelve vernieuw hadde, in het jaar 954. in dezelve begraven is geworden; zy word tegenwoordig door 1. Gfreformeert Predikant bedient, die ook in de Wintermaanden weekelyks Donderdags avonds predikr. De Tooren deezer Kerk is met een laage kap gedekt. De Kerk ftaat aan een-zeer groot Plein, dat rondom betimmert en met verfcheide Linden en andere Boomen bepoot is; digt by de Kerk heeft het oude Slot te Beuficbem geftaan, waar van nu geene de minfte overblyffels meer te zien zyn. Beuficbem is inzonderheid vermaart wegens de Paardemarkt, die 'er Jaarlyks in de Maand Juny, drie dagen voor St. Jansdag , op het gemelde Plein gehouden word; men vindt van dezelve al op het jaar 1464. als van een oude Paardemarkt gewag gemaakt. By dit Dorp is een Feer over de Leek , daar veel overtogt van Rytuigen is, die van Utrecht na 's Hertogenbofcb en verder ryden.
BOM-



van de Provintie van Gelderland. 41
BOMMEL of ZALT-BOMMEL, een tamelyke groote en fchoone Stad, legt aan de Rivier de Waal, 3. Mylen van Thiel, en omtrent zoo verre van 's Hertogenbofch in eene vrugtbaare LandiTreek van Ooft en Granen. Omtrent 't jaar 1231. beeft Om van Najfau de III. van die naam, en de PIL Grave van Gelder, dezelve tot een Stad gemaakt. Dezelve heeft 6. Bolwerken en 5. Poorten; is in verfcheidene Burger'Krygen ingewikkelt geweeft; hetgetal der Huizen begroot men op byna 600, en by de 3000 Ingezetenen. De Stad bloeide eertyds door de Negotie, die thans zeer verlopen is. In 1700. zette zich voor de Stad een Zandplaat, die men zegt lang te zyn 900 en breed 400 voeten, welke de Schepen belet aan de Stad te komen , waar door de Koophandel veel moet lyden ; Daar zyn 2. Jaarmarkten , waar van de een op Pinxteren , en de andere in Oêtober word gehouden , gelyk 'er ook 2. Weekmarkten gevonden worden. Het Raad- of Stad-Huis aldaar, is van goede Kamers en ruime Vertrekken voorzien, en thans zeer fraai herbouwt. Hier zyn ook verfcheide Godsbuizen, als een Weeshuis, Oude Mannen, Vrouwen en Gaftbuis; de Gereformeerde Kerk aldaar, aan St. Martinus gewydt, is oud doch pronkt met een fraai Orgel, en met een Toren die oudtyds zeer hoog was; de Gereformeerde Gemeente word door 2. Predikanten bedient, daar is ook een ftatie van Roomfcbgezinden , die door 1. Priefter bedient wordt. Hier bevindt zich ook eene Latynfcbe School; de Regeringe der Stad is door zyn Hoogheid vermeerdert met 2. Raden, en op deezen voet gebragt tot 12. Raden, waar onder 2. Burgemeefteren , en 2. Secretariften , gelyk ook nog met 4. Ouartiers Luiden , die in de belafting der Burgery het hoofd derzelve reprefenteren, en de beC 5 las-



, 42 Geographifchê Befchryvings 1
lading moeten accorderen of tegenfprekeh. Bommel heeft verfcheide voorrechten, als dié van Tol, Grutten Munt. Uit deeze Stad zyn verfcheide brave en uitfteken. de Mannen voortgekomen, en daar onder wel voornamentlyk dien berugten Veldoverde Maken van Rosfem, van wien wy maar alleen zullen aanmerken, dat hy hier . een Huis heeft gehadt, waar van de Milten der Vooren Agtergevels omtrent 6. Voeten dik zyn ,onder het zei. ve zyn verfcheide onderaardfche Kelders, welke gecorrefpondeert zouden hebben op de bedekte wegen, tot zyn Heerlykheid Rojfem, 2. uuren van de Stad gelegen, die Hem diende om in tyd van tvvid en tumult op het platte Land te kunnen komen. Bommel is ook de geboorte plaats van den Cancelier Elbettus Leoninus, waar van te voren op het woord Arnhem gefprooken is. Die'het lud van de Stad Bommel, meerder te weten , leeze de Befchryving daar van , by den Boekverkooper J. H. Mocleman, te Arnhem in 1765. in 8vo. uitgegeeven. Men dient hier nog met een woord te melden, dat de Stad op een Eiland is leggende en des Winters te Land . ongenaakbaar is, konnende by geen mogelykheid bereid worden, wegens de flegte en modderige wegen. Niet dan met kleine Schuitjes, waar mede men door een naauwe Weetering, die van Bommel tot aan het Dorp Hcdel loopt, alwaar, de Paflagiers overgaan èn de Goederen gebragt worden in Schuiten, die aldaar in de Maas leggen, na den Bofch komen kanszo als ook van Bommel, of wel van Tuyl, over Bommel geleegen , een kleine Wetering loopt tot de Linge te Becff, en van daar ih de Vaart op Kuilenburg, om vervolgens op Utrecht, daar men anders niet kan komen, dan met Schepen over Rot. ter dam , 's Hage, of elders. De Schepen, die van Bommel



van de Provintie van Gelderland. 43 mei zouden konnen afvaren op den Bofch, moeten de Waalflroom op wt ds Schans Andries, en vervolgens van daar de Maas wederom af; of zy moeten voorby Loeveflein de Maas in;zo dat, fchoon de Bofch maar 3. uuren van Bommel gelegen is,ze egter een zeer verre reize doen moeten, die naauwlyks by goed weer en wind op een dag gefchteden kan.
BORKULO. Een Stad en Heerlykheid in het Graaffchap Zutphen, 2. Mylen van Lochem, en 3. lievige Mylen van Grol of Groenlo, gelegen aan de Rivier de Berckel, waar van de plaats mogelyk de naam draagt. Men telt daar in omtrent 150 Huizen. Wat aangaat het Kafteel ook het #<ƒ genaamt, het is een fterk, oud, doch niettemin een deftig gebouw ; uit de Stad kan men daar niet inkomen , ten zy men een Poort doorgaat, in welkers front men de namen toch ziet van 2. Heeren en Vrouwen van Borkulo. De Kerk aldaar word door 1. Pre. dikant bedient. De Kerkelyke DireBie beflaat 'er 'uit 4" Ouderlingen , ^.Diakens, 2. Kerkmeefters en 2'. Arm. meefters. Hier bevinden zich zeer weinige Roomfchgezinden. De Regeering beflaat uit 4. Burgemeefters e^S Gemeensluiden. Hendrik de I. was in 1100. Heer van Borkulo, doch kwam naderhand door Huwelyk aan het Huis van Bronkborfl ;wznneer deeze in 1553. zonder Kinderen ditaardfe verliet, viel'er verfchil over Borkulo, tuflchen Grave Rudolph van Diephout, en de Erfgenamen van Bronkborfl; Diephout werdt afgewezen, doch de twift over Borkulo nam hier mede geen einde ; de Biffcboppen van Munfler, beweerden federt, dat deeze Heerlykheid een Leen van hun Bisdom was. Doch de Heeren Staat en van Gelderland ,\n welke verfcheidene byzittend&Raden uit Holland,Utrecht,Vriesland,enz.beroepen
wa.



44 Geographifche Befchryvinge
waren,mengden zigin dien twift endeeden in i6"i5.uitfpraak
ten nadeele der Munfterfchen. In 1666. den Munfterfchen Biflchop Chriftoffel Berent van Galen, zyne eisfchen daar op vernieuwt hebbende, maakte zich meefter van de Plaats, doch verlietze wederom in 1674. en dert is dezelve aan het Graaffchap Zutphen gehegt gebleven ; zie van deeze disputen J. van Alpen, Befchryving van het Leven en Daden van voorfz. Biffchop, in het Latyn te Muufter gedrukt. A. van Slicbtenhorft , Toneel des Lands van Gelder, bladz. 00. num. 145. de Lecn-Advyzen, door Mr. J. J. van Ha feit, in den jare1769. uitgegeven en aldaar bladz. 543. en 649., alwaar dit omftandig word opgegeven ; doet 'er by HoHandfche Mercurius, over het jaar 1665. bladz. 135, 136. Eertyds was de Heerlykheid van Borkulo zoo vermaart en aanzienlyk , dat zy een eigen Ridderfchap hadde. De Graven van ^Limburg Styrum , zyn een geruimen tyd in het bezit van Borkulo geweeft, doch hebben het in 1726. aan den Grave van Flodorp PFartemleben verkogt; van deeze is de gemelde Heerlykheid in den jare 1742. aan het Graafelyke Saxife Huls Flemtning, dat Luthers, is door koopverdrag gekomen; de Amptenaaren over deeze Heerlykheid zyn een Droft , Richter ,Landfchryver en Advokaat Fiskaal; den Land. fcbryver bekleedt meede het Ampt van Secretaris der Stad en de Advokaat Fiskaal is te gelyk Stadhouder en Griffier van de Leenen ; onder de Heerlykheid behalven de Plaats zelve, behooren Gelfelaar, Geefleren, Eybergen , Rekken, Nede en eenige mindere Buurfchappen en Heeren Huizen.
BRAKEL. Een Dorp en Heerlykheid in de Bommelerffaard, naby de Waalflroom, bykans 1. Myl van Loe-
ve-



van de Provintie van Gelderland. 45
veftein, en omtrent 2. Mylen van Bommel, nevens de Heerlykheid Monnikenland gelegen. Dit Dorp is zeer oud, zoo als het Geflagt van Brakel, oud en zeer beroemd is; in vroegere tyden ftond hier ook een fterk Slot, doch thans verdwenen. In 1690. fneuvelde in een Zeeflag tegen de Franfchen, den Zee- Held Johan van Brakel, die uit dat oude Geflagt gefprooten was; Hy legt begraven in de St. Laurens Kerk te Rotterdam; zyn Leven kan men leezen in het Groot Woordenb. van Hoogjlraten, op het woord Brakel. De Kerk word aldaar door 1. Gereformeert Predikant bedient.
BREEVOORT of BREDEVOORT , is een Stedeken en vrye Heerlykheid in het Graaffchap Zutphen , £ Myl van Aalten, aan de Grenzen van Munjlerland gelegen; voormaals was het zeer fterk, Marten van Rofem heeft het zelve met fchoone Grachten en Wallen voorzien, beneven dien legt het rondom in een Moeras en Water. In I597- wierdt het zelve eerft door de Staaten bemagtigt; zie van dit beleg omftandig Everh. van Reydt, bladz. 544.; in 1606. den 14. Maart verratten het de Spaanfchen onder het beleid van Guilielmo Vcrdugo, en door praktyk van Petardier du Teral, zie hier over de Raadsheer van de Zande , Wakende Leeuw der Nederl. bladz. 112. In 1642. den 22 July floeg den Blixem in den Kruid Toorn op 't Kafteel , waar door den Droft, Jonker Haerfolte ; (by van de Zande ftaat Harshalt: ) met het Slot en zyn ganfche Huisgezin in de lugt vloog. Zie van de Zande, bladz. 66 r. In 1672. wierd Br edevoort door de Munfterfche belegert en aan haar by verdrag overgegeven , die het zelve het volgende jaar verlieten. Het is thans een vervallen Plaatsje, daar de hand niet aan gehou.
den



4-6 Geograpbifibe Befchryvlnge
den wordt, om dat men mogelyk begrypt ,dat het hedendaags van geen groote defenfie meer zoude zyn. Het heeft zyn Wallen en twee Poorten, met namen de Aal. tenfe en Munflerfe Poort; voor de Munfterfe Poort lag wel eer een Sluis, doch die is ook vergaan 5 op het Swanenbroeck, zynde een weide na de kant van het Huis Walvoort, legt een aarde Fortje, doch ook al vervallen. De Gereformeerde Kerk wordt'er door 1. Predikant bedient; de Regeeringe beftaat uit 2. Burgemeejlers, behalven de Officiers, die door den Heere Prinfe van Oranje en.Nafauw worden aangeftelt, en beftaan in een Dros/aard en Richter, die een fubftituit Drofaard en Richter onderzich heeft, em Stadhouder en Landfchry. ver,Aie een jaarlykfe recognitie van 250 betaalt, en een Advokaat Fiskaal. De Heerlykheid behoorde eertyds aan de Bifl'choppen van Utrecht, maar is door de Graven van Loon naderhand bezeten geweeft ; verfcheiden malen is dezelve in Pandfchap uitgegeven , doch in 1697. aan
triuem ae m. Koning van Groot-Brittannien door de Staaten afg'eftaan ; zy was onder zyne nalaatenfchap en wierd by verdeelinge van dezelve in 1732. tuflchen den Koning van Pruisfen en Jan Willem Frifo, Prins van Oranje en Nafau, deeze laatfte toegekent. Zyn Zoon is na de dood van zyn Heer Vader daarvan Erfheer geworden, in welkers plaats wederom gefuccedeert is deszelfs Zoon Willem de F. , die daar van tegenwoordig Bezitter is. De Heerlykheid beftaat uit 4. Ampten of Kerfpelen ; I. de Stad Bredevoort , II. Aalten , III. Winterswyk , IV. Dinxperlo : Het Gerecht word ge. houden te Aalten , daar den Landfchryver woond en zyn Comptoir houdt; zyn Hoogheid heeft ook een Rent. meefter over voorfz. Heerlykheid, die te Bredevoort
woont;



van de Provintie. van Gelderland. 47
woont; daar hóren ook eenige goederen onder den Hof te Bredevoort, Hof'boorige genaamt, die van byzondere natuur en kwaliteit , omtrent derzelver verfterf, als anders, zyn.
BRONKHORST. Is een Graaffchap en Bannery , niet verre van den Tjfel, tuflchen Zutphen en Doesburg gelegen. Het heeft zyn eigen Heer en Grave. Den eerften Heer van Bronkborfl was Jan van Bronkborfl , die
: Maria van Arckel, ten Echt hadt , en omtrent 1035. moet geleeft hebben. Het Geflagt der Heeren van Bronk-
iborft, ftaat in Gelderland in Adel en-Oudheid zeer bekent; het is aldaar een bekent en grysfpreukjen: ■
Berg de Rykften. Bronkborfl de Edelften. Baar de Oudften. Wifcb.de Stoutften.
De tweefpalt en Binnenlandde Oorlog tuflchen deBrouk■borflen ew Hekerens , uit jaloefie outftaan , is uit de Gel■derfe Hiftoriefchryvers bekend; uit dit Geflagt hebben • zich van ouds ook verfcheide aanzieuelyke Luiden in ■Holland onthouden; in 1603. is den Heer van Bronk:borfl als Bamicrhecr, by de Vergaderinge der Staaten erjfenf; van den Titu! van Graaffchap vindt men dit bewys, dmjooft Heer van Bronkborfl hier voren gemeld, zich ■ de eerfte van deeze gewezeue Heerlykheid Grave gefchrevon heeft, en dat andere Heeren dit gevolg hebben. ■Bronkborfl en. Berbb in 1577. over de Prafeance gedisputeert hebljende,heeft de laatfte daar van onderproteft afgezien; ziet dit by Mr. Schrajfer Cod. Gelr. Zutpban. ,IUiIa '■ . s . TÏt.



48 Geographifche Befchryvinge
Tit. Berg. §. /. bladz. 6p. Het Plaatsje, dat by de 6a. Huizen bevat , legt op een vrugtbaren grondt rondom in Koornlanden. Door een vervalle Poort , die noch eenige tekenen van haare oude aanzienelykheid en aanzienelyke oudheid vertoont, komt men in Bronkborfl. Door deeze Poort gegaan zynde treede men over een Fafle Brug in het Kafteel, daar men 2. Beelden ziet ftaan. Dit Bronkborfl heeft in den beginne der beroertens met Span. je veel geleden, en is ten eenemaal verwoed geworden. Het zelve is ook meermalen ongelukkig omtrent den brand geweeft. In den jare 1666. den 11. Juny,ontftont 'er brand door een teft met vuur in het Huis van den Burgemeefter Tieleman van Lormen , en wel zo hevig, dat 'er maar een half fteenen Huis is blyven ftaan. Men vind hier ook een Veer over de Rivier denTffel, het Bronkhorfter Veer genaamt, waar mede men af- en aanvaart tegens het Dorp Brummen. Men heeft in Bronkborfl 4. Burgemeefters, die als Keurnoten, nevens den Richter, in het Gericht zitten ; ze worden jaarlyks door den Heer aangeftelt. De Ingezetenen zyn meeft alle van den Gereformeerden Godsdienft , die doorgaans te Steenderen te Kerk gaan, wordende in het klein Kerkje aldaar maar eenmaal in 't jaar gepredikt. Men ziet daar in een Wapenbord. Den Grave van Styrum, getrouwe met Helena de Haaze, Broeders Dochter van Hieronymus de Haaze, Burgemeefter der Stad Amfterdam ; heeft zyne Gemalin in dit Kerkje laaten begraven. Bronkborfl is om het Adelyk Kafleel der Heeren van Bronkborfl nog heden beziens waardig. Het is van een grooten Omtrek en met een diepe Gracht en hooge breede Wallen omvangen, daar op en agter de Tuinen van het Heeren - Huis te zien zyn.
BRUI-



van de Provintie van Gelderland. 49
BRUCSEM en KERKVVYK, zyn 2. Dorpen en Heerlykheden in de. Bommeler-Waard', by de Stad Bommel, n.et verre van malkanderen gelegen; de Gereformeerde Kerk van beiden, wordt door een en dezelve Predikant bedient.
BRUMMEN. Is een tamelyk groot Dorp en Schout-Ampi daar de Schout woond , tuflchen Zutphen en Dieren ia Feluwen Zoomi „iet verre van den Tjfel gelegen; leidt in een vrugtbare Landsdouwe. Viermaal ^ weeks rydt van de Steden Zutphen en Arnhem, de Poftwagen hier door. Daar is een Gereformeerde Kerk; aan Pancratius toegewydt, die door i. Predikant word bedient. Oud. tyds ftondt dezelve onder het Patroonfchap, der Abdisfe van Elten, aan welke dat recht door Wichman, Voogd van Zutpèe», Stichter van dezelve Abdy, omtrent het jaar 070.' was opgedragen.
BURG of TER BURG. Een Stedeken aan den ouden rfelin de Hoogheid Wifch, in het Graaffchap Zutphen: Is ' gelegen | Myl van üeutichem , %\ Myl van Bredevoort, | Myl van > Heerenherg, 2. van ^«^,en ook omtrent zoo verre van Emmerik. Het is twee Heerig; heeft maar eene Straat, daar in omtrent 100 Hui. zen; deszelfs legging isniet onaangenaam ; voormalen reedt 'er de Poftwagen van Doesburg op Wezel door, doch' zulks is verandert, om dat die Wagen over Wefter* voort op Arnhem rydt. Het Kafteel, dat hier aan het Stedeken legt, wordt het Hof ter Burg genaamt; de twee Half Heeren van Wifch , Hellen hier de Regeeringe aan, beftaande uiteen Richter, die te gelyk Secretaris is, t. ^rgemeefter, 3. Schepens, onder welke 'er U is, D dis



50 Geographifche Befchryvingc
die de bedieninge van Onder-Secretaris waarneemt, eo 2. Advokaaten Fiskaals. De Admiraliteit f Amfterdam houdt hier een rydende Commies.
BUREN. Een Stedeken, fterk Kafteel en Graaffchap in de Nederbetuwe , i. Myl van Thiel en even zoo verre van Wyk te Duurftede, aan de Rivier de Linge of eigentlyk aan een Watertje, de Molengracht , dat in de Linge valt, tuflchen die Rivier en de Leek , naaft aan, het Graaffchap Kuilenburg gelegen ; voor deezen een Heerlykheid en in den jare 143°. door Keizer Maxi. miliaan den I. tot een Graaffchap verheven , ten behoeve van Jan van Egmond, Heer van Buren. Deeze Heerlykheid, nu Graaffchap, hadde in oude tyden en al federt 1125, zyne eigene Heeren , die zich fchreven Heeren van Buren en Buftchem, en welke by Slicbtenhorft ftaan opgetelt. Otto van Buren , veroverde 1315. de Stad Thiel; toen' nog B ra bands, en floeg de Burgers dood. Willem van Buren en zyn Broeder , verbonden zich ,1427. met den Bijfchop van Utrecht tegen hunnen Leenheer Amold, Hertoch van Gelder , die daar op 1430. Buren bemagtigde en met het zelve begiftigde zyn Broeder Willem van Egmond, en alzoo kwam Buren aan den Huize van Egmond. Anna van Egmond, eenige Erfdochter van Maximiliaan van Egmond, 1584. geftorven , trouwde 1551. Willem de I. Prins van Oranje, en dus is Buren aan het Huis van Oranje gekomen,*het zelve is by de verdeelinge van de nalatenfchap van Willem de III. Koning van Engeland, tuflchen den Koning van Pruisfen en Jan Willem Frifo, Prins van Oranje, 1732. den laatften toeërkent en aan dat Huis verbleven. Het Graaffchap Buren wegens



van de Provintie van Gelderland. 5r
gens den opftand van Willem den I zynde verbeurt verklaart, wierdt het Slot aldaar door de Spanjaarts in-bè«t gehouden, doch de Prins maakt 'er zig fa ,het jaar 1572. door een lift moe(,er vaa. jn ^ ging ^ w£_ derom aan de J^,,,. over, en m uaderhand dé Staatfchen in banden. In'iö/s. kwam het in de magt der Franfchen, . die het zdve wederom moeften verjaa_ ten. Het Graafelyk j, 0ver, waardig te worden
bezien;.hot ftaat even buiten de Stad, is in zyn omtrek meer dan 13co treden groot; leggende rondom in een die-' pe Gracht Mom nog 4 andere gelegen zyn, hebbende . t&*m en ,70. binnen zyne/JfM. Den
Hertoch^-„^^« g^«n, is doóf ^ wed _ mgen Zoon , op di[ 5 jnm ^
gehouden. Het is in 1493. door AW w» Gelder geheel vernielt, doch door Fredrik den /., Gr^e van Buren, en Grootvader van Maximiliaan , wederom opge. bouwd, in die.gedaante, waar in het tegenwoordig nog word gezien. Den Dros/aard heeft.in de Voorburg van het Kafteel zyn wooning. De openbare Gebouwen der Stad die byzonriere opmerking verdienen , zyn het Raadhuis in den jare 1741. fnai herbouwt- De Gereformeerde- Kerk , die thans door ,. Predikant bedient word, (want voormalen, toen het Dorp 4fcb daar mede gecombmeert was, waren 'er 2. Predikanten :) is federc eenige jaren zeer verbetert, en heeft een geheel nieuw Overwelfzel gekregen. Andere Kerken noch Leeraars van byzondere Gezindheden, worden hier niet gevonden. De Roomfchgezinden mogen zelfs nergens in her Graaf■fchap eenige oefeningen van hunnen dienft plegen; daar mag ook geen Roomfcb Priefter, zonder fpeciaal confcnt van de Overigheid , vernagten. Het Weeshuis is D * oen



52 Geographifche Befchryvingg
■ een deftig Gebouw , in 1614. gefticht , door Maria van Nasfau, gebooren Princefle van Oranje, en Weduwe van den Grave van Hohenlo; in het zelve moeten 24 Kinderen onderhouden worden , nainentlyk 12. uit de Stad en het Graaffchap Buren, en (dat zeer aanmerkelyk is:) 6. uit TJfelftein en 6. uit Leerdam. De inkomften van dit Weeshuis zyn zeer aanzienelyk en ne. men dagelyks toe.
De Burgers en Ingezetenen van Buren, en door het geheele Graaffchap zyn ook met voordeelige Foorrechten befchonken. Men heeft in de Stad 2. Collegien, die aldaar Regeeren , namentlyk de Wethouderfchap en het Gerecht; het eerfte heeft 10. Leden, te weten den Dros* faard der Stad en des Graaffchaps, en den Schout der Stad en Hooftbank ; 1. Stads-Burgermeefter , I. Burgemeefter van Schepenen en 6. Schepenen; ook is dit Collegie een Secretaris toegevoegt. Het tweede Collegie van het Gerecht, beftaat uit een Schout en 7. Schepenen , waar onder den Burgemeefter van Schepenen ook moet getelt worden. Dit Collegie heeft mede zyn eigen Secretaris. Men beroept zich van de gerichten ten platten Lande op deeze Hooftbank. Daar is ook noch een Rentmeefter over de Stad en het Graaffchap ; den Drosfaard en Hooft - Officier oeffent in het erimineele zyn Ampt over het geheele Graaffchad. Hy is te gelyk Dykgraaf en Stadhouder van de Leenen. Den Grave van Buren fielt Hem aan, gelyk ook den Rentmeefter , die daar voor groote. Recognitiën betaal en. Den Drosfaard, Rentmeefter en Schout, zyn alleenig tot de Jagc aldaar gerechtigt. Te Buren zyn 2. Jaarmarkten; het gttal der Huizen word op 200 begroot.
BÜLV



van de Provintie van Gelderland. 53
BUUREN-MALSEM of BTJER-MALSEM , oudtyds genaamt Boreh - Malfem of Burcb ■ Malfem, dat, als fommigemeenen, zo veel wil zeggen als Bureifs - Malfem, om het te onderfcheiden van Gelder- of Gelders Malfem, dat 'er fchuins over legt. Het is een fraai Dorp in het Graaffchap Buren , aan de Linge , een weinig bóven Tricht, 1, Myl van de Stad Buren gelegen.
L E T T. C.
CIRCUL VAN DER OOY of VAN DE OOIJE, is een
ftreek fchoone Weilanden , onder het Schependom en Ryk van Nymegen, niet verre van die Stad gelegen » ftaande in het Voor- en Najaar doorgaans onder Water, door het zwellen van de Rivier de Waal, het geen 'er door 2. Sluizen ingelaten word, leggende in een Dyk, door welke die Circul wordt omringt. 1. Dykgraaf,-4. Heemraaden en 1. Dykfcbryver , hebben het opzicht over dezelve, als mede over de Sluizen en verdere Waterwerken; zy worden door de Geërfdens van de Circul aangeftelt; dezelve beftaat uit 4. Dt/lriiïen , het eene behoort onder het Schependom van Nymegen, het audere onder het Ryk van Nymegen en het derde en vierde, zyn de Heerlykbeden Ooy en Perfmgen; de Heer en Mr. Job. Mtcb. Roukens, heeft in 1750. uitgegeven den Landtbrief des Cirkels van der Ooy, met deszelfs Ampliatie nevens een Deductie over het ' Dyk-Recbt vati^dezelve, ■ en met authentique ftukken beveftigt, wel waardig om hier over na te leezen.
L E T T. D.
DALEM- Een Dorp en Heerlykheid aan de uiterlte GrenD 3 zen



54 ' Geographifche Befchryvinge
zen van de Thieler-lVaard, by Gornichem, ten Noot* den dé TVaalflroom, tegen over Loeveftein gelegen. In I/26. zyn hier 2. zware Sluizen doorgebroken, doch federt wederom hcrftclt. Men fchynt daar wel eens nala. tig geweeft te zyn met het maaken van de Dy ken, zodanig darde Heeren Staaten van Gelderland daar tegens hebben moeten voorzien. Daar ftaat ook noch een oud Heeren Huis. Dalem is gecombineert met Vuuren, dus de Gereformeerde' Gemeentens van beide de Dorpen, door 1. Predikant bedient worden.
DEIL:. Een Dorp en Heerlykheid in de Thicler-ivaara', aan de Linge, even boven Enfpyck; de Gereformeerde Kerk is met de Kerk te Enfpyck éène Combinatie; de Predikants plaats word beurtelings door den Heer vanDeil, fin door den Heer der Abtdye van Marieuwaard vÊ.rge-. ven; Bachiene, Kerkelyke Geographie van de. Gelderfche Synode, bladz. 53. aan het einde.
PELWYNEN. Een Dorp en Heerlykheid in de Bommeler-lVaard, niet verre van Kerkzvyk , en \\ Myl va» Bommel gelegen; hier is geen Gereformeerde Kerk.
DEUTEKOM , Deutechem , Deutichem , Doetlnchem , Dotinchem , Dotechem , en oudtyds Duiktingen , of gelyk in de brieven, die het Kloofler Bethlehem betreffen Duttinkheim genaamt, was een Gererechtsdorp in.de Landftreek Leemerike oïLimerfche, die eertyds tqt hier toe en nog verder zig uitftrekte; zoo als blykt uit eenen Giftbrief van het jtU 838, van Heda, in het leven van den Biflchop Alfricus bygebragt. Over de Naamsoorfprong, worden veele gedagten by deeze en geene Schry-
vers



van de Provintie van Gelderland. 55
vers opgegeven, doch dezelve beftaan maar in gifingen, en kunnen daarom worden voorbygegaan. Het is de derde Stad van het Qtiartier van Zutphen , gelegen aan de regter zyde van de Rivier den Ouden Tfel, 4. Mylen van Zutphen en 2. van Doesburg. De Stad is vry Volkryk ; dezelve is met een Steenen Muur en een Dubbelde Gragt en Aarde Wal omringt; in vorige jaren zou. den 'er eenige Penningen van zeer oude ftoffe zyn uitgegraven, waar uit men wil opmaken , dat 'er in oude tyden ook Romeinen geweeft zyn , als zulks zo is,is de Stad van een oude datum. Zy heeft vier Poorten, de Gruit, de Hamburger, de Water, en de Heefen of Heffen Poort; boven een van dezelve leeft men ,• Verzint eer je begint; de Inwoonders zyn groote liefhebbers van de Jagt, zodanig,dat men van dezelve met Thomas Morus mag zeggen.
Turn etiam defeffa Tboro cum membra reponunt, Mens tarnen ad Sylvas & fua luftra redit.
Schoon men 'er dit ook van kan getuigen, dat zy altoos dapper zyn geweeft. Toen de Vorft van Cleve, in dienft van Keizer Maximiliaan ,in 1499. deeze Plaats eenigen tyd ingefloten hield , moeft hy zulks ftaken, om dat de Gelderfe parthyen in zyn eigen Land gevallen waren.
In 1572. toen de zogenaamde Watergeufen den Br iel hebben overrompelt, nam den Grave van den Berg, behalven veele andere Steden in Gelderland, Qveryfel en Zutphen, ook deeze Plaats in.
In 1598. toen de Amirant van Arragon, over den Rhyn gekomen was om Doesburg te belegeren, en daar door gelegenheid te krygen in de Veluwe te vallen, D 4^ trofe



5 6 Geograpbifche Befcbryvinge
■ trok hy eerft op deeze Stad en nam dezelve den derden dag by Capitulatie in, maar wederom van daar vertrokken zynde, tafte Grave Willem Lódewyk van Naffau, de Stad ook wederom aan en wierd dezelve na 5 dagen belegs wederom nwtig. In 1509. den 7. Auguftus is het aan de Vereenigde Nederlanden gehegt. Toen de Franfcben in 1672. in de Nederlanden kwamen , deeden de Staaten eenige Fefting-werken om deeze Stad maaken,die over de 30000. Guldens beliepen, hoewel nog niet voltrokken, deedt nogtans de Commandant Molchnan , de naderende Vyand, pjider Monfr. de Bouvife , op den 9. Junyi, met zyne nieuw geworvene Compagnien , noch zoo veel tegenftand, dat eenige befpringers ten eerden onder de voet geraakten en hy zeer eerlyke conditiën bedong; toen kreeg de Stad Munders Guarnifoen , onder het commando van den Overde Poft, tot dat de Franfcben haare overwinningen in de Nederlanden moeden verlaten ; federt zyn de Fefiingen eenigzints vervallen; men houdt daar thans een klein Guarnifoen.
Den Scbryver van den Tegenwoordigen Staat van Gelderland, die Stad befchryvende, geeft dezelve op als de zodanige , die fchier geene aanzienlyke Gebouwen bevat, dat ik daar laate; een Kerk is 'er oudtyds aan de H. Catharina toegewydt , die een Padoor kreeg uit het bygelegene Kloofter van Bethlebem, wiens Praoft het recht van benoeminge had;thans word dezelve door. 2. Gereformeerde Predikanten bedient; daar was voormaalen een Gaftbuis Kerk, ingewydt op de naam van de H. Drie Koningen , die thans niet meer gebruikt word, ftaande by het Gadhuis , in het welke de Burgers haar kod koopen. Men heeft hier voor weinige jaren een Lutberfe Kerk geftigt, en die met een Predikant,



van de Provintie van Gelderland. 57
kant voorzien. In de Stad zyn veele Roomfchgczinden, doch hunne Kerk ftaat buiten dezelve, onder het gebied van 's Heerenberg, wordende bediend door een Waereldlyken Priefter ,die niet dan met confent vanBurgemeefteren in de Stad mag komen. Hier is ook eenLatynfcbe School, onder het beftier van een Rector ftaande; eertyds waren hier 2. Kloofters, 1, voor Nonnen en 1. voor Monnikken; het eene was binnen de Stad, en het andere even buiten dezelve gedicht; het eerfte ftont onder de befcherming van de St». Antonius en Agnes: en had den naam van Sion aangenomen; zekere Johanna, Weduwe van Gerard van Hekeren , word voor deSticb. terefe van dit Kloofter gehouden;het zelve is reeds voor lange verdweenen. Het tweede, dat buiten de Stad ftorjdt en S/s. Laurentius toegewydt was, wierd Betlehem, of door de wandetingt Bilheisn genoemt, was van reguliere Kanonnikeu van St. Auguftinus order bewoont, en door Hendtik de I., Grave van Gelderland en van Zutphen in 1179., als hy uit halten, daar hy Fredrik de I[. tegen de Milaneefen gedient hadde, geftigt; het was een zeer roemtugügeProoftdy, en is in 1579. geflegt; by de plaats daar het ftondt, ftaat nog een Boerenhuis, het Kloofter genaamt. Het is bekend, dat in het Graaffchap Zutphen en elders in de Provintie van Gelderland, in de grond een zekere Tzer-erts of Oer word gevonden ; deeze Erts doet zich hier omftreeks ook op, welke gezuivert en bereid zynde, worden daarvan alhier op een TzerMolen, omtreut deeze Stad gelegen, Handgranaten, Bomben, Kogels , en veelerlei Yzerwerk tot huizelyk gebruik gegoten, de Heer Kraijenhof, in zyn korte Hiftorifche en Geograpbifcbe Bcfcbryvinge des Aard-Kloots,, abufeert zich , wanneer hy bladz. 397. fchryft, dat deeze Tzer.
V 5 Mo-



5S Geographifche Befchryvinge
Molen in de Stad zoude zyn gelegen ; doch deeze fout had Hubner, die hy fchynt in deezen gevolgt te heb• be:», voor hem ook al begaan , het geen my verwondert , da; de Heerai Bachiene noch Cramerus niet hebben opgemerkt. Te Deuticbem worden jaarlyks 4. Mat ktdagen gehouden, op welke veel volks zich laat vinden, als zynde voorzien met zaken, die ten platten Lande het meelt van dienft zyn. De Inwoonden aldaar generen zich het meefte met de Veefokkery en de Bouvvery,twee nuttige bezigheden voor het Menfchdom en waar van • Cicero de Offic. te regt fchryft; omnium rerum, ex quibus aliquid exquiritur , nihil cfi agrlcultura melius, nihil uberius , nihil dulcins, nihil homine libero digtiius; doch men kan alle geen Bouwlieden zyn; het Land moet gebouwt, en ook geregeert, en door Negotie in ftand gehouden worden; het eerfte is het werk der Boegen en het laatfte dat van den Adel, Stedelingen en Burgers. De Regeeringe van de Stad Deuticbem, beftaat uit 6. Perfoonen , waar van 2. Burgemeefteren en da overige Schepenen en Raden zyn, deeze is 1. Secretaris toegevoegt. Het Richter-Ampt word 'er door 1. Richter dié door den Landdroft van het Graaffchap van Zutphen word aangeftelt, over het omleggende Land waargenomen; 20; Gemeensluiden waren 'er, 10. uit de Burgers, en 10. uit de Gildens, en 40. Gecommitteerdens , 20. uit de Burgers, en 20. uit de Gildens; die voormaalen de Burgemeefteren, volgens een Refolutie van de Heeren Staaten van Gelderland, van den 4. May des jaars 1719. verkoren , doch dat thans ophout. De Admiraliteit te Amfterdam r houdt hier een Commies, ter recherche,
BI-



van de Provintie van Gelderland. $g
Dl DAM of DIEM. Ts een Dorp en Heerlykheid' msfchen Deuticbem en Zevenaar , omtrent i. Myl van den Tfel, 2. van de Stad Doesborcb, en i. van Deuticbem , gelegen; het zoude volgens Menfo Alting, in 824. aan de Kerk van Utrecht, onder den naam. vanTheoden gefchonken zyn;' zekerder is het, dat het naderhand door de oude Heeren van den Berg, aan de Bifichop• pen van Utrecht, ter leen wierd opgedragen, tegens JVyk te Duurftede en Abkoude, doch dewyl den afftand deezer twee'Plaatfen niet volgde, wierd de. Leenpligt den Biftchop wederom ontzegt. Ziet Alting, German. In■ fer. T. II. pag. 170. Men vindt alhier een ftatie van Roomfchgezinden, welke in 1699. ondernamen te Didam een nieuwe Kerk-aan te leggen, maar denDrasfaard kreeg order , om die terftond te doen wegruimen; ziet Groet Geld. Plakaatb. II. D. col. 4. In 't begin der voorgaande Eeuw,ftond niet verre van Didam, omtrent een Myl van den Tjfelflroom , een ouden Tooren van Duiffleen, de Meur fen Tooren of Berg Fr ede genaamt in de Landkaarten bekent mer de naam van Meurs^ Deeze in 1609. afgebroken wordende, vond men aldaar een dood Ligcbaam op ftroo leggen , omzet met vprCrh^.
den aarde Potjes, geraamte van Gevogelte én andere Ge. dtertens. Zoo draa men dit alles aanroerde viel het ter-ftond tot affcbe. Den Kleeffchen Hiftoriefchryver Teffemaker, houd ftaande, dat dit het lighaam van Dn/fus, Stiefzoon van den Roomfchen Keizer Augnflus zy, en voegt 'er by, dat zyn Bekkeneel,nog ten huidigen dage, op-den Burg van 's Heerenberg bewaard wordt; dit fpreekt Sligtenhorfl met grooten ernft tegen, en hy heeft 'erge. lyk in , want het zeker is uit Tacitus, dat zyn Broeder Tiberius ,het Lyk na Romen heeft laten brengen , en al-
daar



60 Geographifche Befchryvinge
daar mèt alle Staatfie en Pracht doen begraven; wieng Lighaam het dan geweeft is, weet men niet,men vindt daar van ook geen zeker befcheid ; te willen zeggen met Sligtenhorjl, dat het het Lighaam van een Veldheer, of O verfte der Huynen is geweeft, of met andere, het Lyk van een der oude Lands-Heeren, zyn enkelde gisfingen, die niets zekers bepalen. De Heerlykheid Didam ftrekt zich verre uit, en vervat in zich verfcheidene Adelyke Huizen , waarvan hier naa; het zelve leidt in een aangename en vette Landsdouwe, wordende aldaar fchoon Koarn verbouwt; de Gereformeerde Kerk, daar men niets van vindt aangetekent , is tamelyk groot, en heeft noch al goede Inkomften , daar in is voormaalen een Orgel geweeft , doch zoo men zegt, door de Franfcben in 1672, vernielt; dezelve word bedient door 1 Predikant; men ziet daar in eenige Wapens van Adelyke Familien, die hier veele zyn. Wat aanbelangt de Pvegeeringe , den Grave van 's Heerenberg of van den Berg, thans gevangen gehouden , is Heer van deze Heerlykheid, in welke hy een Drosfaard en Landfcbryver, en een Advokaat Fiskaal aanftelt; hy heeft aldaar ook de collatie van de Predikants plaats, dat te Gendringen , een Dorp mede in deeze Heerlykheid ge. legen, eenigzints anders is,.
DIEDEN of DIETEN. Een Dorp en vrye Heerlykheid, gelegen aan de linkerzyde der Maaze, op den Brabantfeben Bodem, in het Ampt van tuflchen Maas en Waal, 1. groote Myl bovenOoijen , en 2. van At Grave, tuflchen Megen en Raveftein ,aan den Maasdyk, die hier tamelyk veel Voorland heeft. Het Kerkje heeft eenen dikken Tooren. De Predikant, die de Gemeente van éfpeltbern, aan de andere kant der Maaze bedient,predikte



tan de Provintie van Gelderland èi
dikte ook te Dieden ; doch men heelt hier niet veel Gereformeerden. Voormaals itond deeze Heerlykheid en Ooijen onder een Heer, doch die thans door twee byzondere Heeren word bezeten.
DINXPERLO. Een Dorp omtrent 2. Mylen ten Züid. wellen van Bredevoort, en in het Droft-Ampt van die naam, in het Graaffchap Zutpben gelegen; de Ingezetenen van dit Dorp gaan te Aalten ten Gerechte, beüaande die Rechtbank uit den Drofaard of deszelfs Verwalter den Landfchryver en 2. Affeftbres, of Keurnoten. De Gereformeesde Kerk wordt 'er door 1. Predikant bedient; de Admiraliteit te Amfterdam, houdt hier een Commies ter Recherche.
DOESBURG, over wiens Naamsoorfprong ik my niet wil uitlaten, want men dien aangaande niet veel zekerheid aantreft, is- de tweede Stad in bet Qiiartier van Zutphen gelegen; (moet niet verwiflèlt worden met de Stad Duisburg in het Cleefsland aan den Rhyn,) tuflchen den ouden en nieuwen Tffel, ter plaatfe daar die twee Rivieren zich met eikanderen vereenigen , 3. Mylen van Arnhem, en even zoo verre van Zutpben gelegen , in een vrugtbaren aangenamen en gezonden Oordt; hebbende rondom zich vette IVeide- en Koornlanden , men gaat langs een Schipbrug over den Tfel in de'Stad; zy heeft 4. Poorten , de Koepoort, de Ooipoort, de Hamerpoort nu gemeenelyk de Meipoort genoemt, en de Veerpoort of Saltpoort.
De Stad is in 1607. door den grooten en kundigen Oorlogsheld Prins Maurits, zeer verflerkt, met fteene en aarde Buitenwerken. Voor eenige jaren is een flukweegs
van



62 Geographifche Befchrfoingé
van de Stad een Retranchement gelegt ; het geene mét
7. Lunetten of halveMaanen voorzien is, en wel 6000.
Mannen kan bergen, om de Stad voor alle vyandelyke
aanvallen te befchermen.
De Bezettinge alhier is niet altyd even fterk; zy ftaat onder een Commandeur en Groot-Major; hier bevindt zich mede een Auditeur ■ Militair. Daar word ook een Lands-Magazyn, waar over een Commies is aangeftelt, gevonden.
De Stad is redelyk wel bebouwt; het Stadhuis is klein en oud , hebbende een ruimen Ingang en een deftige Raadkamer, met verfcheide andere nodige Vertrekken.
De groote Kerk aan St. Mart en toegewyd, is een oud en deftig Gebouw, met een fraaijen hoogen Tooren voorzien, en verfierd met een Klokken/pel, dat nog al zuiver, offchoon niet heel zwaar is, hangende beneden buiten aan de Spits. Deeze Kerk, die een Moederkerk in de oude Handvejien word geheeten, zoude eertyds dicht by de Feften- en de Salt- of Veerpoort gedaan hebben, maar in den jare 1340. door het overlopen vanden Tffel zyn weggelpoelt; naderhand zou die Kerk wederom opgebouwt zyn ter plaatfe , alwaar dezelve nu daat; daar in zou , zoo als men by Hubner vindt, de oude en alóm vermaarde Aardryksbefchryver Gerard Merkator, federt het jaar 1592. begraven leggen. Tweemalen is deeze Kerk deerlyk door den Brand aangetad , eens in 1483. > en de tweede reize in 1547., wanneer alles,' wat brand vatten konde , verteerd wierde. Dien laatfte ramp wierdt niet zoo zeer geheelt door de mildheid der Burgers, als door een Lotery , die ten dien einde door geheel Nederland, met confent van Karei dé V. aangeregt wierdt. In 1717. den 1. September is het
Dit



van de Provintie van Gelderland. 63
> Dak ingeftort, en op Kermis daar aan volgende, floeg wederom de Brand in de Tooren, .welk onheil haar op den 3. February 1737, nogmaals trof; gelyk ook de Toorn te Arnhem ; waar uit men ligt kan opmaken, dat hare Inkomften zeer gefmolten moeten zyn, waarom ook de Heeren van de Magiftraat, voor weinige jaren haren Gaftbuis Predikant afgefchaft, en deszelfs traétement tot onderhoud van déeze Kerk hebben aangelegt, dus dat de Gaftbuis Kerk, die zich hier mede bevindt, thans niet meer by de Gereformeerden gebruikt word; werdende de Groote Kerk alleen bedient door 2. Predlkanten, ik zegge by de Gereformeerde; want de Lu* tberfen nu en dan daar in, door een nabuurig Predikant het Nagtmaal laten uitdeelen. De Roomfcbgezindeh hebben hier ook een Statie, die door een Waereldlyke Priester word bedient; het getal derzeive is hier zeer fterk, waarom men aan hun, eenige jaren geleeden, het Burger-Recht heeft geweigert, zondert'het welke geenerhande neeringe gedaan mag worden. Wyders heeft men alhier een Gaftbuis, St. Antoniiis toegewydt, een Weeshuis, gefticht door Wendelina van Fierakkeren , Weduwe van Zoelen; een Weduwenhof 'en Latynfch School. Hier waren eertyds 2. Mannen en 3. Bagyne Kloofters, en een Ryk Broederen Huis, waarin dezelve niet alleen religieus leefden, maar ook veel werk van de Studiën maakten, en jonge Luiden daar zeer toe aanzetteden, dos zy daar een fchoone verzamelinge van Boeken had- v den, doch dit Huis is door de Engelfche Soldaten van de Grave van Leycefter, in 1586". vernielt, en dien fchoonen fchat van Boeken, ó jammer! door de baldadigheid van dat Krygsvolk op de Markt opentlyk verbrand; mag men
■iet



6"4 Geographifche Befchryvings
niet billyk inet den Dichter Lucanus, Lib. 10. BeU Civil. van zulke Krygsknegten zingen r
Nulla fides pletasque viris, qui caflra fequimtur.
Omtreet 1708. is hier in den grond van één der Stads Gebouwen, behoorende tot het klein Convent van een der Bagynen Kloofters,een Schat gevonden. Den Advokaat FiskaalofProkureur Generaal'van de Provinte, hierMomboir, (ofeigentlyk Mamboir Mamburgus ; waar van die. 't luit kan naleezeu Erasm. a Cbokier in Trafl. de Advocatiis. Feudalibus, Quafl. \. num. 6:) geheeten; oordeelde, dat die tot 's Lands Domeinen behoorde , deed: deswegens MVetbouderfcbap oïMagifiraat van Doesburg voor het Hof van Gelderland citeeren , daar hy het Proces won ; waar op die van Doesburg zich aan de Heeren Staaten vervoegden , vertoonende dat zy den gevondenen Schat reeds ad pias ufus, ten Godsdienfti. gen gebruiken hadden aangelegt. Die eerlte en andere tot de Rekeninge in Gelderland verordent, verltonden toen, dat men de Wethouderfchap gratieufelyk behoorde te handelen, en dat het Hof middelerwyl een Ontwerp behoorde te maken, waar na men zig in gelyken gevallen, naderhand zoude hebben te reguleeren ; het geen ook is gevolgt, ziet Groot Geld. Plakaatb. III. D. col. 129. Mr. J. Schraffert, Cod. Gelr. Zutpbanm tit. Schat, en daarby vartgeltelt, aan wien een gevondene Schat toekome en hoe daar mede geleeft zoude worden; het eenigfte dat dien aangaande nog overig is gebleven, is de vrage,wie de Schat moet hebben den Vafal of Leenheer? Waar over, indien het geval mogt
go-"



van de Provintie van Gelderland. 65
gebeuren , men kan nazien Bert, over het Hollandfcb Leem: FI. Deel, Cap. VIL die zoo een Schat aldaar den Fafal toewyft;
De vermakelyke Landsdouwe, gezonde Lucht, vrugtbare Koom-Akkers, het Weiden van Fee en het Teeleri van allerlei Boem- en Aardvruchten,^ mede de Tabakplanteryn, kan de Burgers en Ingezetenen van Does. burg, een gefchikt en vergenoegt leven doen hebben en gemeten ; waar toe de Jaarlykfche Beeftemarkten, die viermaalen gehouden worden, te weeten, a, van Magere en 2. van Fette Beeften , en de Munfterfche en Amfterdamfe Poftzvagens, van de Erfgenamen Bouricius, dié hier regulier aankomen en afryden, gelyk ook de doortogt van de Karren, thans door de Brüg te Weftervoori wat vermindert , niet weinig bybrengen. Het Collegie' ter Admiraliteit te Amfterdam houd alhier 1. Ontfanger, 1. Contrarolleur en i. Commies ter Recherche.
Wat aanbelang de Regeering, dezelve beftaat uit 8. Leden, waar van 'er 2. Burgemeefters en de overige 61 Schepenen zyn , zy worden Burgemeefteren , Schepenen en Raden genoemt; 2. Secretarifen zyn haar toege voegt, gelyk 1. Advokaat Fiskaal; de Gemeensluiden beftaan in een getal van 24. Onder het Rechter*lmpt, al van ouds by de Stad Doesburg gevoegt,- behooren de Dorpen Angerlo, Drempt, Oud-Koppel en dé Gehuchten of Buurfehappen Olbergen , Beinbem, EU drick en Angerlobroeck. Den Rechter houdt het Gericht van dit Ampt met 2. Schepenen der Stad, op he* Stadhuis aldaar,naa voorgaande verzoek vmAardguimi^ ge ; hy field fomtyds een Stadhouder in zyn plaats; gelyk ook den Landdroft van het Graaffchap Zutpben f des Heeren hooge Gericht van Steenderen en daar «ft*



66 Geographifche Befchryvingc
der geho orende Euurfchappen binnen de voorn. Stad, met gelyk verzoek en vergunning, en toedoen van Schepenen bekleedt; over de Jurisdictie van de Stad met relatie tot haare Burgers, Ingezetenen en Vreemdelingen, is altoos veel twift geweeft tuflchen de Stad en den Momboir; doch uit het Landdags Reces van den 12. May \66$. zoude blyken, dat dezelve geen Clvile noch Crimineele Jurisdictie zoude competeeren; de Crimineele zoude aan het Hof, en de Civile ten Hofaart te Zutphen behoren; ziet Mr. J. Schraffert , Cod. Gelr. Zutphan. op het woord Adjunite Rechtsgeleerden; op het woord Doesburg, en op het woord Hoffaart; den Momboir zoude ook op den 16. July en 12. October 1754. en den 6. July 1768. by zyne Advyzen, wydloopig hebben beweezen , dat de Crimineele Jurisdictie geenzints aan die Stad competeerde. De Burgers zyn vry van de GeldetCcae'Tollen en ook van die van Lobede.
Doesburg is in 't begin der 13de Eeuw door Gerard de III. Grave van Gelder en Zutphen, met Stads Geregtlghcdén befchonken , die in 1232. en 1237. door zyn Zoon Otto den III. zyn vermeerdert en beveiligt. In 1355. is Doesburg door Hertog Reynoud den III. bemagtigt, en zulks onder de Gelderfe twiften , tuflchen de Hekerens en Bronkborfien. In 1372. hield zig de Stad onzydig, toen men Hertog fVillem van Gullek voor Fnrft des Lands aannam. Zy hield naderhand, omtrent een jaar later,de zyde van den jongen Adolph tegen deszelfs Vader Hertog Amoud. In 1467. wierdt de Stad door de Cleeffchen bemagtigt, doch wierdt kort daar naa, aan den Hertog van Gelder weder ingeruimt. 7.n 1505. namen de Spanjaarden de Stad, op zekere voorwaarden in bezit, doch Hertog Karei van Gelder maakte zich in
1507.



van de Provintie van 'Gelderland. 6?
1507. daar weder meelrer van. In 1527. vondt men te Doesburg, onder de overblyffelen der oude Burg/, die toen afgebroken wierdt, een oude Muurbreker of StormRam, /Irccs by de Romeinen genoemt; eenige Keizeriyke Munten en andere Rariteiten, die riet anders, als voor gedenktekenen van de huishouding der Romeinen hier te Lande, fchynen aangezien te kunnen worden. Uit de Puinhopen vau gemelde Burgt, [lichte de voorn. Her. iog Karei, weder een nieuw en vzttKa/leel, dat in i537; in een oproer, van de Burgers wierd omver gehaalt. Iri 1552. hebben de Doesburgers den Tfel, die federt 1483. van de Stad afgeweken was , door het graven wederom' aanhare^am- geleidt. In 1572. in den aanvang van de beroercens met Span/en, wierdt Doesburg door den Grave van den Berg, voor den Staat bemagtigt, doch kort daarnaa wedpr Aa .<:+.„„;„„..+. .• •
" - »r"-"j"»"> ingeruimt. lu 1576:
viel de Stad andermaal in derStaaten handen, die dezelve behielden tot 15S5., wanneer ze door eenige Ingezetenen, den Spanjaarden toegedaan, aan den vyandverraden wierdt. In 't volgende jaar maakte Leicefter zich daar weder meefter van: waar naa Doesburg tor aan het jaar'1672. aaD der Staaten zyde gebleven is; wanneer zy door de Franfcben met 3500. Mannen wierdt bemag. tigt; die dezelve in 1674. , na alvoorens alle Veftingwerken sefleat te hehhpn im^»- .
„ , ..,wuuul vemuren.
Het getal der Ingezetenen van Doesburg word op ruim 3000, en de Huizen aldaar op 533. gefchat.
Van deeze Stad is een fraaije Befchryvinge voor handen door den beroemden braven en zeer geleerden Heer Adam Huigen opgeftelt, en door Mr. Cornet. Walrav. Vonck, in 1753. in het ligt gegeven en met een Voorreden' voorzien, waarin men hei Begin, Opkomfl, Aanwas, eri E 2 meer



«58 Cêographifche Böfchryvinge
meer andere Stukken van deeze Stad, die haar opzicht mede tot deHiftorievm de Provintie hebben, breder kan leezen.
DOODENWEERD of DOOIWEERD. Is een fraay Dorp met een nette Kerk en ilerlyk Toorentje. De Wagen van Nymegen op Utrecht of te rug, rydt hier, by droog weder, langs een weg, den Dalwagen genaamt, van den Dyk af dwars door de Betuwe. DeAV£aldaar,diemetdie van Steen door i. Predikant bedient wordt, ftaat zoo digt aan de Waal-Dyk, die hier geen Voorland heeft, dat'er maar één Rytuig te gelyk, tuflchen dezelve en de Rivier kan doorpafleeren. Rondom dit Dorp ziet men fchoone vruchtbaare Graanlanden. Het Slot Doodenweerd aldaar gelegen, is een oud Gebouw met een klein Toorentje.
DOORNENBURG. Een Dorp naby den Rhyn, gelegen I. Myl van Huizen, een Stad in 't Cleeffche, heeft een fraai fpits Toorentje; de Gereformeerde Gemeente is alhier gecombineert met Pannerden.
DOORNS PYK. Een Dorp en Schout -Ampt op de Velu. we , omtrent \ Myl van de Stad Elburg , niet verre van de Zuider Zee gelegen, men vind aldaar maar weinig Huteen,de Gereformeerde Kerk wordt 'er door i. Predikant bedient, die doorgaans te Elburg zyn woonplaats heeft.
DRIEL. Een Dorp in Overbetutve, een groote halve Myl van den Rhyn aan den Rhyndyk , en i \ Myl van Arnhem gelegen. De Kerk wordt alhier met die van Elden door i. Predikant bedient, dezelve heeft een zeer oude eu vervallene Tooren.
DRIEL*



van de Provintie van Gelderland. 69
DRIEL. Een Dorp in de Bommeler-Waard, legt aan de Blaas , niet verre van Rosfem, en over het Fort Creveceur.
DREMPT. Is een Dorp in het Graaffchap Zutphen, Richter-Ampt Doesburg, niet verre van de laatfte Stad gelegen, naby den Oude Tffel.
DREUMEL. Een klein en gering Dorpje in het Ampt van Maas en Waal, aan den Waaldyk, een weinig beneden Wamel, en byna 2. Mylen ten Zuiden van Thiel gelegen. De meefte Imvoonders van dit Dorpje zyn Roomfch ; aan het zelve is het Boefemrecht in den jare 1705. toegeftaan; ziet Groot Gelders Plakaatb. 3. D colum. 93,
DRUMPT of DREMPT. Is eenDorp in de Thieler-Waard, legt een groote halve Myl van de Stad Thiel. De Huizen en Boeren Wooningen, ftaan hier en daar verfpreid. Het zoogenaamde Thielfche Veld, ftrekt zich daar midden door heen. De Gereformeerde Kerk, die klein doch een fraai vierkant gebouwt is, wordt 'er door 1. Predikant bedient; ook is 'er een ftatie van Roomsgezinden, die door een ongeördenden Priefter bedient word. Voor deezen werdt de Gemeente alhier met die van Waden ■ Ooijen , door eenen Predikant bedient. Ily woonde wel eer te Thiel, doch voor eenige jaaren heeft men te Drumpt een Huis voor hem gebouwt.
DRUTEN. Een fraai Dorp in het Ampt van tuflchen Maas en Waal, 2, groote Mylen van Thiel gelegen en E 3 by



7° Geographifche Befchryvinge
by de 4. van Nymegen, de Kerk is 'er vry aanzienolyk; dezelve wordt bediend door den Predikant vmAferden.
L E T T. E.
ECHTELT. Is een Dorp en dagelykfe Heerlykheid, of zoo eene, die de Hollanders een Ambaehts Heerlykheid noemen , quibus competit media jurisdiüio , & qui babent jus flatuta condendi; ziet Ant. Matthceus, dejur. Gladii, pag. 369. en den daar geallegeerden Pet. Port, Trafo van Hooge en Ambaehts Heerlykheid, Kap. 4. num. 40. en over de reden van welkers benaminge, oorfprong, Rechtsgebied, als anders, men veel kan leezen by P. van der Schelling, Hollands Tiendt Recht,I. D. bladz. 157—160.; legt in de Neder-Betuwe, niet verre van de Stad Thiel, recht over Wyk te Duurjl.de aan Óen Rhyn, is met een fraai Slot voorzien, en heeft eene bekwaame Kerk , die oudtyds een Paroehie-Kerk geweeft is; dezelve wordt door 1. Gereformeerde ZV^kant bedient. Den Heer heeft de collatie van de Predikants- en Kofters-plaatfen.
EEDE of EE. Is een Dorp en Schout- Ampt in de Veluwe, 4. Mylen van Arnhem en 2. van IVageningcn gelegen. Het is een zeer fraai en aangenaam Dorp, (daar van daan mogelyk Eden genaamt: ) en daar veel Hand. werken en Handteeringen gevonden worden, zynde het zelve met Keijen beftraat en redelyk wel betimmert; de Kerk alhier die oud en redelyk groot is , word door 1. Gereformeert Predikant bedient; het omleggende Land is zeer vrugtbaar in het voortbrengen van Craanen, en



van de Provintie van Gelderlandi 71
in het byzonder word 'er veel Boekweit gewonnen; men mag 'er van aanmerken het geene den Dichter FirgiJ/us, Ceorgii, I. vs. 54. zingt:
Hic fegetes, illic veniunt felicius uva: Arborei foetus alibi: atque injusfa virefcunt Gramina,
Hier groeid de wyngaard liefjl, daar magt -aan
Graangewas, En elders geeft het Land van zelf u Ooft en Gras.
Het is jammer, dat hier de Herten wat fterk den baas fpelen," die het Koorngewas en de Bomen zeer vernielen ; doch men heeft daar eenigzints in voorzien door het maken van houte Rekken, en het opwerpen van breede Gravens, ook heeft zyne Doorlugtigq Hoogheid, altoos genegen om de regtmatige klagten en bezwaren der Ingezetenen te hooren, en zoo veel mogelyk te verhelpen, dat kwaad grootelyks doen verminderen , door te belaften dat 'er van het groot aantal van dat Wild dat zig op de Veluwe bevindt, eenige zouden gefchooten en gedood worden. De Poftwagen van Arnhem op Amfterdam en vice ver fa rydt 'er gemeenelyk dagelyks door heen, het geene voor dat Dorp ook nog al een merkelyk voordeel aanbrengt, zo met opzicht tot de correspondentie, het ontfangen van Koopmans Waaren, Brieven, Couranten en zoo voort, als ook, dat de Pajfagiers, daar noch al iets konnen nuttigen, offchoon de regte pleifterplaatsaan de Herberg te Ginckel is. By en aan dit Dorp legt een aangenaam Bofch ,'het Eeder Bofch genaamt; zynde beplant met hooge Eiken- en Beuken-Bomen, en voorzien £ 4 van



fz . Geographlfibe Befchry vlnge
van fraaije Wandeldreven ;'in hetzelve worden met netten veel Houtfnippen en andere Vogelen gevangenden Houtregter, die de grootfte Geërfde is, en eenige mindere Geërfden , Bofcbmalen genoemt, hebben het ppzic!.t;over het bepoten, kappen en verkopen van het hout in het zelve. Dit Dorp heeft den voorrang onder de overige Veluwfe Schout-Ampten , bevindende zich den Scboltus ook in het Dorp ter woon , zynde het Scbout-Ampt van een groote uitgeftrektheid , alzoo daar onder hooren de Dorpen Bennekom, Lunteren , Otterlo , en het Gelderfe gedeelte van het Rbeenfche Veen. Iq dit Dorp word jaarlyks in het begin van May het eerfte Hoog Adelyke Landgericht gehouden , beftaande uit Riddermatige van ieder Ampt, Amptsfoniers genaamt en uit de Gecommitteerden der Veluwfe Steden. De oude wyze van de Vierfcbaar te fpannen, word hier noch gevolgt; wordende zulks met het vragen van oordelen voor de eerfte reize gedaan op het Kerkhof, on der den blaauzven Hemel by bet ryzen der Zon. De Landdroft van Veluwe, fpant in naam des Heeren, dat is van den Souverain , aldaar de Bank; 'zit in het Gerecht, hetgeen vervolgens in de Kerk word gehouden, voor,' doch als het op het Stemmen gaat, moet zyn Hoogwelgl boren opftaan en. uit het Gerecht gaan; de gefchillen der Ingezetenen, van een geheel jaar, worden 'er afgedaan, hy blyft aldaar eenige dagen, tot dat de zaken gedecideert zyn , en gaat van daar ra de andere Ampten in dit Dorp. Ik moeft niet vergeten te melden, 't geen ik aangetekent vinde, dat aldaar geboren zoude zyn Nico. laas van Eden. In dit Ede was het dat Grave Hendrik van den Berghe, inden jare 1624. met branden en ander moetwil, deerlyk huis hield, en daar nog meer fchade en
on-



van de Provintie van Gelderland. 73
onheil zou zyn voorgevallen, ten waare dat een terreur panicque de Troupes had bevangen, en zy door een ydelevreze overvallen, met agterlatinge van alles, de vlugt genoomen hadden. Baudart, Kerkel, en JVereldl. Cefchieden. 16» Boek, bladz. 4.
EEPE. Een fraai groot Dorp en Schout-Ampt by Heerde, 3. Mylen van Harderwyk, en omtrent even zo wyt van Hattem op de Veluwe gelegen, alwaar men ten Noorden veele Duinen en Zandbergen aantreft. De Inwoonden geneeren zich aldaar met den Landbouw en met het weiden van Schapen; om dit Dorp walt veel Hop; hier worden ook verfcheidene Papier-Molens gevonden. De Gereformeerde Kerk, die vry oud is, word 'er door 1. Predikant bedient; men ziet aan dezelve veel Duiffteen , hebbende een fpitfen Tooren, zynde een gedeelte van dezelve door het onweer afgellagen, doch federt wederom opgebouwt; die Gemeente heeft alhier een groot aantal Ledemaaten, maar Roomfchgezinden zyn 'er niet veel; onder het Schout-Ampt van Eepe behooren de Dorpen Va azen en Oeiu
EYBERGEN. Is een open Stedeken, in het Graaffchap Zutphen, in de Heerlykheid van Borculo, 2. Mylen van die Stad, aan de Munjlerfche Grenzen gelegen ; hier bevinden zich 4. Burgemeellers, die de Regeeringe of Beftieringe in handen hebben ; de Gereformeerde Kerkword'er door 1. Predikant bedient; hier ftondt wel eer den godvrugtigen en beroemden IV. Sluiter, op wiens voortrefrelyke Gezangen, zich J. Vollenhoven, Dienaar der Gemeente Jefu Chrifti , in 's Gravenhagen , aldus laat hooren:
E 5 Eyber.



74 Geographifche Befchrymngs
Eyberger Akkers, milt bedout, Grasryke beemden, weelig hout, In cTeêlfte luchten opgefchoten; Kcrktooren.Spits en hooge Kerk, Gy boven al, gy ryft aan 't zwerk, Op Sluiters Maatgezang en Noten.
EK. Is een klein Dorpje en dagelykfche of AmbaehtsHeerlykheid in de Nederbetuwe, een halve Myl bezuiden den Rbyndyk, tuflchen de Steden Rbeenen en Wyk te Duurfiede gelegen; het heeft vette Koomlanden rondom zig; de Gereformeerde Kerk wordt 'erdoor I. Predikant bedient.
ELBURG. Is de laatfte der 5. Stemmende Veluwfche Steden , gelegen aan de Zuider Zee , omtrent 4. Mylen van Harderwyk, en 3. van Kampen; de Stad is met zeer goed Koorn- en Weilanden, en met fchoon Hout ten Noorden , Ooften en Zuiden, voorzien. Zy legt nog tamelyk in haare Gragten en Wallen, welke laatfte '~metTpenbomenbeplant zynde,een aangenamen envermakelyken Wandelweg verfchaft; dezelve heeft 4. Poorten, welke geplaatft zyn in 't midden van elk vierkant der Stad , zo dat, wanneer men op 't midden der Markt ftaat, door de vier Poorten zien kan; hier by kan men als iets zonderlings aanmerken, dat ieder Poort zyne byzon« dere invoer heeft, als door die van deWeflzyde der Stad, welke aan de Zee gelegen is, word de Fifcb in de Stad gebragt; door die aan de Noordzyde, buiten welke de Weilanden leggen, het Gras, Hooi, Melk en Boot er; door die aan de Oojlzyde daar meeft Bofchagien te vinden zyn, het Hout, en door die van de Zuidzyde, alwaar meeft Bouw-
lan.



van de Provintie van Gelderland. 75
landen leggen het Koorn. Hier is ook een Haven daar men met Schepen uit deZuiderZee kan invaren , mits niet zwaar geladen zynde , alzoo dezelve niet zeer diep is. Midden door de Stad loopt een Water, de Beek genaamt, die,ten wederzyden met een Burgwal afgeheynt en met 3. Steenen Bruggen , waar van de middelde tot een Fifcb-, en de andere twee tot Koorn. en Boter Markten verftreeken; beflagen is.
De Stad is wel en regelmatig gebouwd en verdeelt, hebbende een langwerpige vierkante gedaante in haare platte grond. Men teld daar in omtrent 300 Huizen, waar onder eenige aanzienelyke Timmeragien zyn. Men is aldaar van allerlei levensmiddelen en met namen van Vifch, die in de aanfpoelende Zuider-Zee gevangen word, wel voorzien, als ook van Wilde Entvogels, die met menigte in de Kooijen omtrent deeze Stad gelegen, gelokt en gevangen worden; veele Ingezetenen zyn Visfchers en eenige andere maken haar werk van het rooken van Haringen , die dan Bokkingen worden genoemt, waar mede zy Negotie dryven, en die overal verzenden; waar van te zien is in de Befchryvinge van Bommel door de Heer en Mr. Joh. Jac. van Haffeit, onder de naam van een Gelders Regtsgcleerden ,in 1765. uitgegeven, de reden van benaminge der Stad,beftaat in louteregisfingen, want om het met Slicbtenhorft, Tooneel van Gelderland, van een ftuk Lands , dat El zoude geheeten hebben en op het welke de Stad zoude gebouwt zyn, aftelyden, had wel eenigen fchyn, indien 'er eenig bewys voor handen was, dat'er een ftuk Lands van die naam aldaar gelegen hadde; anderen willen het van Mlius Gracilis, doen afftammen, die na hun voorgeven het bewind over de Nederlanden cnder Nero zoude gevoert hebben; een derde meent, dat
men



<76 Geographifche Befchrycinge
men Elburg voor een verkortinge van Edelenburg, om dat 'er zich veel Edelen zouden onthouden hebben, moet houden ; een vierde zegt , dat de lange Straat de Elle genaamt, oorzaak van de benaminge zoude zyn; Valkenier, Verw. -Europa, bladz. 565. houdt Elburg voor een Grensfterkte der Romeinen, na vermoeden van hen geftigt en Alifoburgt genaamt, maar Hy bekent teffens, dat 'er weinig blyk van is. Tacitus, Lib. 2. Anmal. Cap. 7. fchryft ook van een Alifo caftellum , dat Elburg wel kan geweeft zyn. 'Er is nog iemand, die denkt, dat het zoude kunnen genoemt zyn van het doorloopende Beekje een Elle of flingerende Aal beteekenende, en dat El by fommige Nederduitfchers een Aal zoude aanduiden, is te zien by Meijer, Woordenfcbat, $de Deel; doch alle deeze aanmerkingen zyn op enkele fchynredenen gegrondt; men wil deeze Stad verder ook voor de jongjle van de Veluwfe Steden doen doorgaan, dezelve zou eerft in 1395. op het aanzetten van Arent van Boekop, Richter van Veluwe, door Hertog Willem den I. tot een Stad verheven zyn, doch andere kunnen dit niet lyden,die zeggen, dat de Stad al in i358. onder de Hanzee Steden is getelt geweeft; hier van is een verhandeling door den druk gemeen gemaakt, te Harderwyk in 1768. onderden Titul: de Elburgoejusqueftatutismu. vicipalibus; van de Heer en Mr. A. W. van Oldetlbarnevelt, by gelegenheid van zyn Edele Promotie; waar by word aangetoont, dat de Stad byna zoo oud is, als de andere Steden van de Veluwe, en dat dus Mr. A. van Slicbtenhorft, dezelve t'onrecht het jongfte Kind onder alle de Gelderfe Steden noemt. In de twift tuflchen Hertog Adolph van Egmond en zyn Vader, hield zy de zyde van Adolph , na welkers overlyden de Stad zich
ver-



van" de Provintie van Gelderland. jj
verklaarde voor het Huis van Bourgonje; dog wierd in 1480. door het Guarnifoen of Burgers van Zutphen, onder 't beleid van Linteloe by nacht ingenomen , veele der Burgeren en daar onder ook Arend van Boecop, wierden mede gevoert en de laatfte moeft zich voor zwaar geld loffèn, waar toe zelve zyne juwelen en gereede middelen niet voldoende waren, doch die van Kampen bleven voor de overige uitgeloofde penningen borge. Hier naa kwam zy onder het beftier van Saxen. In 1495. maakte zich Karei, Hertog van Gelder , meefter van Elburg. By het verdrag van 1505. met Philips de I. Koning van Spanje geflooten, behield de Koning Elburg, doch bleef evenwel de Stad niet in zyne magt. In 1522. wierden die van Elburg verdagt gehouden, aangefpannen te hebben met zekeren Doivna, die men befchuldigde, dat van zins was,'Harderwyk, Hattem en Elburg, in handen van Karei de V. te leveren. In 1528. gaven de Elburgers zig over aan den Graave van Buuren, Floris ban Egmond, die de Landvoogdy van wegen Keizer Karei de V. over Gelderland voerde. In 1567. verzoenden die van Elburg zig met Philips de II. Koning van Spanje, die zy beledigt hadden door het bywoonen van Onrootnfche Predikatiën en door Beeldftormery; zy moeften beiooven, dat zy de Predikatiën zouden verlaateu , dat zy 't geen in de Kerken door de Beeldftorminge gebroken was, zouden laten repareren , hun Gefchut en Geweer op het Stadhuis brengen , afftaan van alle verband, welke zy met iemand mogten gemaakt hebben , en verder zig in genade aan dén Koning van Spanje overgeeven. In 1572. wierd Elburg door den Grave van den Berg, by accoord ingenoomen. In 1672. namen de Munflerftbe de Stad in en gaven die daar naa aan de Franfehen
over,-



7 8 Geographifche Befchryvinge ,
over,.die dezelve in 't volgende jaar weder verlieten, na dat zy de Burgers enlnwoonders een brandfchattinge van 12000. Guldens hadden afgeperft.
De Stad is niet groot, doch aanmerkelyk wegens haare regelmatige Vierkante gedaante en fraaije Wal, zoo als hier voren bladz. 74. reeds gemeld is ; het Raadhuis flaande in de Kerkftraat , is door Arent van Boecop, waar van hier voren gefproken is, geftigt. De Kerk,dis aan Sint Nieolaas en Maria Magdalena is toegevvydt, en die al voor dat de Stad bemuurd was, gebouwd zoude geweeft zyn , wordt thans door 2. Gereformeerde Predikanten bedient ; in de andere en kleindere Kerk word de Duitfche en Franfche School gehouden. Men ziet hier ook een Weeshuis en eenige Wooningen voor behoeftige Weduwen. Eenige jaren geleden is hier een aanzienelyk Godshuis getimmert, onder de naam van het Feyten ■ Hof, naar haar Stichtereffe Vrouwe Maria Feyth, die zulks mee ryke inkomften by uitterfte wille heeft begiftigd Daar worden 12. Mannen en 12. Vrouwen, Bur. gers en BurgereiTen dezer Stad, en niet onder de 60.' jaren oud, en die ten minften 15. jaren binnen Elburg gewoont hebben, in. onderhouden; het beftier over dit Geftigt is opgedragen aan de tydelyke Predikanten van Elburg, Doomfpyk , Oofterwolde en Oldenbroek , die onder zich een Rentmeefter hebben. Men heeft hier jaarlyks twee Jaarmarkten , te weten één in 't voorjaar van Magere en één in 't najaar van Vette Beeften, behalven in 't laatft van Oüober de Kermis. De Weekmarkt is Dingsdag. De Regeer.inge alhier beftaat uit 8. Burgemeefters , Schepens en Raden ,. welke een.Se. cretaris is coegevoegt; ook is 'er een Schout. Het Collegie der Gemeensluiden beftaat uit een getal van 12. Per-
foo!.



vcfn de Provintie van Gelderland. 79
(bonen. Dat de Magiftraat van Elburg Statuten kan maken is wydloopig te vernemen by Mr. J. Schraffert, 4. Deel, Adv. 31. num. 35. en 36. gelyk Haar Wel Ed. en Agtbr. die ook het laatfte, in 1719. met den druk hebben gemeen gemaakt, onder den Titu!, Geformeerde Willekeur der Stad Elburg. Die van Elburg waren eens in een dénkbeeld , dat haar een Commies ter Recherche onnoodig was ; doch de Heeren Staaten van Gelderland, begrepen het anders, en verftonden, dat de Magiftraat aldaar gehouden was , zodanig een Cómmies binnen haar Stad te admitteeren; zie Groot Gelders Plakaatb. 3. Deel, col. 312*
ÈLDEN. Is een Dorp in Overbetuzve, aan den Rbyndyk, na de Stad Huizen, tuflchen Arnhem en Nymegen, en niet verre van de eerftgenoemde Stad gelegen; de Gereformeerde Kerk aldaar, word met die van Driël door 1. Predikant bediend.
ELLEKOM. Is een Dorp in Veluwen Zoom, onder het Schout - Ampt van Rheede , aan de Weg van Arnhem naa Doesburg, een kleine Myl van de laatfte Stad en ook niet verre van Dieren gelegen. Pighius in zynen Hercules Prodicius , geeft aan dit Dorp den naam van ASlii domus, het welk Elicheim zoude te zeggen zyn. De Gereformeerde Kerk , die aan Sint Nieolaas toegewyd en voormaalen gecombineert was met Spanckeren, Wordt door u Predikant bedient; in dezelve heeft de Adelyke Familie van Rheede haar Grafkelder.
ELSPEET. Is een groot Dorp op dePeluzvë , onder het Schout -Ampt van Barnevelt , ruim een- Myl van -Nun-
(peet,



8ö Ceographifche Bèfchrfvihge
fpeet, het welk onder het Schout-Ampt van Ermeló behoort, gelegen. Het is de gewoone Pkifter-Plaats van de Polhvagens van Zutphen en Deventer op Harderzvyk en te rug, alzoo dat de Paffagiers zig hier eens kunnen verversfchen. De Huizen van dit Dorp, flaan niet zeer digt by een. De Ingezetenen geneeren zig met de Landbouw en Veehoederye , en zyn meert alle welgeftelde Lieden, waarom 'er ook de Gereformeerde Diaconie, geene Armen tot haaren lafhn heeft, en het is nog eerit eenige jaren geleden, dat Diacouen in de Kerk Aalmoesfen verzamelden , waarom de Dorpelin. gen hier dit fpreekwoord hebben: Wy hebben geen Edelwan, noch Bedelman. De Kerk van dat Dorp wordt door i. Predikant bedient ; dezelve heeft door dea Brand zyn Spits verlooren, die 'er naderhand wederom is opgezet.
ELST. Is een tamelyk groot en niet min vermakejyk Dorp in de Overbetuzve, aan de Weg tuflchen Arnhem en Nymegen, genoegzaam op de helft gelegen. In daoude Brieven word het Elifta genaamt. In de zevende Eeuw fchonk Karei Martel, de Grootvader van Karei den Grootent dit Dorp aan de Kerk van Utrecht, als wanneer Willebrord daar Bisfehop van was, die daar Werenfried heenen zond om 'er het Euangelium te Prediken, die aldaar ook overleeden en begraven is; Heda, Hiftor. Ultrajeêt. pag. 25, 30. Naderhand werdt m de Kerk aldaar een Kapittel van Kanonniken aangeftelt. Deeze Kerk, die thans van de Gereformeerden gebruikt en door 1. Predikant bedient word, heeft een hoogen en fraaijen Tooren , dezelve is door gemelde Willebrord aan Sint Salvator toegewyd; dezelve beeft
thans



van de Provintie van Gelderland. 81
thans' ook een fraai Orgel; de Roomfchgezinden hebben hier ook een Statie, die door- een PVaereldlyk Priefter bediend word ; hier is een Schout- en een Ampts-Huis, waar in het Gericht word gehouden , werwaarts de Gerichten van Bemmel, Herwen en Aart', ook verlegt en gebragt zyn, Groot.Geld. Plakaatb. 3. D. col. 376. en 517. aan het zelve zyn ook 2. vrye Paarden- en Beeften-Markten verleend, Groot Geld. Plakaatb. 3. Deel, col. 190.
ENSPYCK of ELSPYCK. Is een Dorp in de ThielerWaard, een weinig boven Rumpt, aan de Linge, 2. Mylen van Thiel gelegen. De Gereformeerde Kerk heeft een fraaijen fpitfen Tooren. De Gemeente wordt aldaar door 1. Predikant, die ook te Deil predikt , bediend.
ER.ICHEM of ARICHEM. Is een Dorp in het Graaffchap Buuren, niet verre van de Stad van die naam, aan de Linge gelegen. Het word van eenige gehouden voor het Arenacum, by Tacitus gemeld. De Gereformeerde Kerk heeft een fpitfen Tooren. Het agterlle gedeelte is vervallen, wordende het voorfle alleen tot den Godsdienft gebruikt en door 1. Predikant bediend.
ERMELO , ERMEL of ARMEL. Is een Dorp en Scbout-Ampt in de Veluwe, een Myl van Harderwyk gelegen; hier word 'sjaars het Gericht in de Kerk ge. houden. De Gereformeerde Kerk wordt 'er door 1. Predikant bediend.
EST. Is een Dorp en Heerlykheid, omtrent in 't midden tulleken Bommel en Thiel gelegen, wanneer men 'F de



82- Geographifche Befchryvinge
de ordinaire en naafte wegen te Land paneert. By dit Dorp was het, dat den 23. September 1607. de Overfte du Bois, Ritineefter en Prafident van den Krygsraad, een dapper en verftandig Man, na dat hy met zyn Huisgezin te Gelder-Malfem , te Kermis ware geweeft, door eenige Vyanden overvallen wierd; doch zich aan hen niet willende gevangen geven, wierd hy doodtgefchooten en zyn Zoon gevangen genomen.
ETTEN. Is een Dorp en Heerlykheid in het Graaffchap ■ 'sHeerenberg, onder het Graaffchap Zutphen, een halve Myl beneden Gendringen, na de kant van den ouden Tffel gelegen. Hier is wel een Gereformeerde Kerk, doch geen Predikant, waarom de Gereformeerden, die aldaar woonen, te Gendringen ter Kerke gaan ; zynde de Ingezetenen aldaar meeft Roomfchgezinden, die door eenen Waereldlyken Priefter bediend worden.
E VERDINGEN of ZUÜRDING. Is een Dorp in het Graaffchap Kuilenburg; aan de Rivier de Leek, omtrent 11 Myl van de Stad van die naam gelegen ; het zelve is van geen ruimen omtrek, of fchoon het veel Huizen bevat; de Ingezetenen zyn voor het grootfte gedeelte Roomfchgezinden; de Gereformeerde Kerk, die al vry groot is, wordt door 1. Predikant bediend. Die van dit Dorp meer verlangt te weten, kan daar over leezen de Hifiorifche Befebryvinge van Kuilenburg, door Voet van Oudheusden uitgegeven.
EWYCK. Is een Dorp in 't Ryk van Nymegen , niet verre van de Waal gelegen; de Gereformeerde Kerk word
al-



«ww Provintie van Gelderland. 8$
aldaar met die van Beuningen, een Dorp daar niet verre af gelegen, bedient.
L e t t. F. ziet V.
L e t t. G.
GAMEREN. Is een Dorp en Heerlykheid in de Bommeler- Waard, tuflchen en AW**/ geiegen.
aldaar ftond een aanzienelykS/.,, waar van tegenwoordig noch eenige vervallene overblyfzels te vinden zyn, men heeft het zelve voor eenige jaaren vernieuwt en bewoonbaar gemaakt. De Gereformeerde Kerk aldaar, word door i. Predikant bedient.
GARDEREN. ft een Dorp op de FM, onder het Schout.Ampt Bameveld, 3. Mylen van het Dorp van die naam, en omtrent 3. Mylen van'de Sad Harderwyk, en 4. van het Konings Loo gelegen; hier is een Put ten' gerieve der Ingezetenen van een ongemeene diepte. Den Schutheilige,die hier plag te wezen, was St. Gangulphus van welke men kan naleezen het Groot Woordenb van Hoogftraten. De Gereformeerde Gemeente alhier word door 1. Predikant bedient; voormaalen was het zelve gecombineert met Kootwyk, doch in den jaare 16x7. U de combinatie van deeze s.PJaatfen vernietigt; de Kerk alhier heeft eens door Brand zyn Spits verlooren gehadt, doch is naderhand wederom vernieuwt en 'er opgezet.
GASPARDEN. Is een verdweenen Stedeken, dat geleegen heeft in het Graaffchap Kuilenburg; ziet van dit Plaatsje met meerderen het Groot Woordenb. van Hoogftraten.
F 3 GEES-



84 Geographifche Befchryvinge
GEESTEREN. Is een Dorp geleegen in de Heerlykheid Borkulo, in het Graaffchap Zutphen, if Myl van Lochem; verfcheidene Huizen zyn hier met Pannen gedekt; de Kerk is oud en heeft een Tooren zonder Spits, zoo als 'er veel in Vriesland gezien worden.
GELDER-MALSEM. Is een Dorp en Heerlykheid ge. leegen in de Thleler - IVaard, ten Zuiden na de Rivier de Linge , omtrent 2. Mylen van Thiel, en even zoo verre van Asperen, \\ Myl van Buuren , en ruim 2. Mylen van Bommel; de Gereformeerde Kerk aldaar word door 1. Predikant bedient, waar van de» Heer de aanftellinge heeft.
GELLEKUM. Is een Dorp en Heerlykheid, in de Thie. ler-lVaard, aan de Linge, by Asperen, naby deGrenzen van Holland geleegen; de Gereformeerde;Gemeente word met die van Renoi door 1. Predikant bedient.
GELSELAAR. Een Dorp in de Heerlykheid Borkulo; in het Graaffchap Zutphen, omtrent 1. Myl van de Stad Borkulo geleegen. Het is een zeer gering Dorp, waar vau de Huizen meeft met Stroo gedekt zyn, en zonder order onder malkanderen verftrooit ftaan. De Gereformeerde Kerk word 'er door 1. Predikant bedient. Men ziet daar zeer aangenaame Graanlanden , waar uit men kan opmaaken, dat den Landman alhier niet lui is, en in den Landbouw geen verdriet heeft: trouwens. O v 1. d 1 u s (2. Pont.') zingt 'er dus van :
Tempus in agrorum cultu confumere dulce efi.
Ovid. 2. Pont.
Dat



van de Provintie van Gelderland. 85
Dat is:
Het aangenaamft verdryf der tyd Is, die men in den Landbouw jlyt.
GENDT. Een Dorp en Heerlykheid', hebbende hooge en laage Jurisdidtie, legt 2. Mylen van Nymegen, aan de Waal, tuflchen Bommel en Doornenburg, in de Overbetuwe. Volgens Pontanus is het niet onwaarfchynelyk, dat deeze Streek Lands, den Romeinen wel eer tot een Legerplaats heeft gedient. Jaarlyks is aldaar, op den 29. May , een vermaarde Paarden Markt. Bovendien zyn aan het zelve in 1382. byzondere Stads Keuren en Rechten vereert, door Willem, Hertog van Gulik en Gelder, beveiligt en vermeerdert door Hertog Reynald 1410. en in 1423. door Hertog Arnold. Deeze Heerlykheid plagt ook Stem in de Steden te hebben, maar Hertog Karei van Gelder, fchonkfe in 1506. aan Jkr. Hendrik van Gendt, voor zyne getrouwe dienflen aan hem bewezen; het was weleer een Mannen-Leen, doch den x^.February 1605. door de Heeren Staaten tot een Zutpbens- Leen gemaakt; de Gereformeerde Kerk, die hier zeer vervallen is, wordt door 1. Predikant bediend. Deeze Heerlykheid heeft zeer veel te lyden van de Rivier de Waal, daar zich den Heer met Kribben als anderszins, naauwkeurig tegen moet voorzien.
GENDRINGEN. Is een groot fchoon Dorp en Heerlykheid, geleegen omtrent in het midden tuflchen 's Heerenberg en Anholt, in het Graaffchap Zutpben, niet verre van den Kleefjchen bodem. Het zelve heeft eertyds zoo wel als Etten , het recht gehadt om Goude F 3 en



8(5 Geographifche Befchryvinge
en Zilvere Munt te flaan; welk recht Frederik de I., de vyfde Heer van 's Heerenberg, van de Biflchoppen van Keulen en Munfter verkregen hadde. Door deeze Heer. lykheid loopt een gemeene Weg, de Foorfterftraat genaamt, dewelke om op gemeene korten der Buurfchap. pen te verbeteren, op den 18. Ociober 1735. door de Staaten van de Provintie verlof/ verleent is. In April 1738. verzogt den Dros/aard van Gendringen en Etten, dat de gemeene wegen voortaan alleen op gemeene kosten mogten worden onderhouden, ziet Groot Geld. Plakaatb. 3. Deel, col. 533, 587. welk verzoek aan het Hof Provintiaal wierde gerenvooijeert. Men ziet aldaar een fraaije Kerk, die door 1. Gereformeert Predikant word bediend. Deeze Heerlykheid ftaat onder een Drosfaard, die een Landfchryver is toegevoegt, en eeaAdvokaat Fiskaal. Het Collegie ter Admiraliteit te Amfterdam, houdt alhier ook een Commis ter Recherche.
GOLBERDINGEN. Een Dorp in het Graaffchap Kuilenburg, een halve Myl beneden de Stad van die naam,aan den Leckdyk, in een vrugtbaare Landsdouwe geleegen; men vindt van dit Dorp in Oude Brieven reeds gewag gemaakt. Het heeft geen Kerk, noch Predikant. Men ziet hier noch een Gedenkfteen ter plaatze opgericht, daar eertyds de Kerk of Kapel van Golberdingen geftaari heeft, ziet omftandig Voet van Oudheusden, Hiftorifche Befchryving van Kuilenburg, bladz. 710.
GORSEL. Een Dorp in het Schout-Ampt van Zutpben, tuflchen Deventer en Zutphen, niet verre van den Tffel. ftroom geleegen;de Poftwagen van Deventer op Zutphen m vice verfa, paneert hier dagelyks door.
GROES-



van de Provintie van Gelderland. 87
GROESBEEK. Een Dorp en Heerlykheid, tuflchen Nymegen eh Kraanenburg, omtrent I * Myl van de eerfte Stad geleegen, aan de Kleeffche Grenzen; daaromtrent flaat een Boeren Wooning, alwaar de Voerluiden gewoon zyn een weinig uit te ruften. Benevens deeze Wooning vindt men een Bergje, van waar men, daar opgeklommen zynde, de vermaakelyklte Gezichten der omgeleegen Oorden en Plaatzen heeft; want aan de eene zyde ziet men de Waalflroom door de Betuwe heen vlieten, aan de andere kant heeft men het vrugtbaare Kleeffe Gebergte voor oogen, en wederom nog aan een andere zyde de Stad Grave en de vlakke Mooker-Heide. De collatie van de Predikantsplaats aldaar heeft den Heer; thans word 'er de Gereformeerde Gemeente bediend door een der Stads Predikanten van Nymegen. Deeze Heerlykheid is in 1770. door den Hoog Welgebooren
■ Heer Herman Arnold , Vryheer van Wachtendonk en Groesbeek, verkogt en opgedragen aan de Heeren Staa. ten des Vorftendoms Gelre en het Graaffchap Zutphen.
GROENLO of GROL. Is de vyfde Stad van het Quartier of'.Graaffchap Zutphen , geleegen 4. Mylen van Lochem, 3. van Borkulo, 2]. van Bredevoort, en ruim 1£. Myl van Lichtenvoorde, aan het Watertje de Slinck , dat een weinig beneden Borkulo in de Berkel valt. Het was eertyds een fterk Steedje , voorzien van goede en regelmaatige Veflingwerken, doch-op heden is het alles geflegt tot de Poorten toe, zoo dat het geheel open legt.
Men vindt nog eenige Huizen binnen Grol, die 'er redelyk wel uitzien. Onder de Stads Gebouwen zyn het Raadhuis en de Gereformeerde Kerk, die wel eer aan St. Calixtus was toegewydt, voor de bezienswaardiglte F 4 te



88
' Geographifche Befchryvinge
te rekenen, dezelve word door 2. Predikanten bediend. De Roomfchgezlnden hebben hier ook een Statie. Daar vvaaren van ouds 2. Vrouwen Kloofters, doch die al voor lange verwoeft en verdweenen zyn.
't Is zeer waarfchynelyk, dat het Steedje den naam van Groenlo van de Groene en Vette Landsdouwe, waar in het zelve gelegen is, ontfangen heeft, want het is bekendt, dat het woord Loo met een ander woord te faamen gevoegt, doorgaans word genomen van de natuure der Grond, van 't Water, of de Rivier,wwv in of by eene zodanige Stad, Heèrlykheid of Plaats geleegen is; gelyk in het Overkwartier van Gelderland de Stad Venlo, van de Veencn, die aldaar gevonden worden; dus is ook in deeze Graaffchap de Stad en Heerlykheid Borkulo of Borkelo van het Water of Riviertje de Berkel, die dezelve doorloopt , en dus ook Groenlo van de Vette en Groene Grond, daar dezelve in gelegen is.Andere meenen duGroenlo zoude bereekenen een plaats met hooge Boomen om.zet, en dat hier wel eer een groot Bofch geweeft! zoude zyn; ja dat de Boom in het Stads Wapen daar van tot bewys zoude kunnen verftrekken. In Oude Brieven heet het gemeenlyk Grunlo oï.Groenloe. In eenen Brief van . Otto den HL van den jaare i236\ draagt Grol den naam van Curtis. Van ouds is Grol een Heerlykheid geweeft, voorzien met hooge Jurisdictie, en aan den Huize van Borkulo behoorende. In 1235. is Grol van Otto de III. van Hendrik van Borkulo gekogt, en naderhand door Reinoud den II, met Muuren beveiligt. In 1550. wieidc het Scedeken door Keizer Karei de V. het eerfte met Gragteri en Wallen, namentlyk, met eenen Boven- en Beneden-Wal, (welke laatfte by de Veftingbouwkundige eene Egufe Braije, genoemt word:) verfterkt en naderhand



van de "Provintie van Gelderland. 89
hand hebben de Spanjaards de plaats, zeer bekwaam voor het uitlopen op den Tffel, met vyf hooge Bol- en Buitenwerken , bedekte IVegen, diepe en zvyde Cragten , zoo voorzien, dat het onder de varte Steden van Nederland met recht konde gerekent worden, te meer, om dat deeze Plaats door de Moeraffen, die dezelve omringden, voor de Vyanden niet wel te genaken was. Na de Gentfebe Pacificatie voegde zich Grol aan der Staaten zyde ; doch den Gouverneur Grave van Rennenberg, de zyde der Staaten verlatende en daar van afvallende, brag: haar weder onder het gewelt der Spaanjchen. In het jaar 1595. ftietPrins Meurits zyn hoofd daar voor, wanneer hy van meninge was de plaats te belegeren, maar hy werd genoodzaakt op te breken , vermits Mondragon hem te kort op de hielen volgde , ziet Joan van de Zande, I\ederl. Hiflor. bladz. 62. Everh. van Rcidt, Nederl. Oorlog, bladz. 457. Gelukkiger wierdt het werk van hem twee jaar daar na hervat; want de gelegentheid waarneemende, dat Albert van Oofienryk, in de Franfche Oorlogen verward was, maakte hy zich meelier van Rhynberk, de Kamilli - Schans en Meurs. De Rhynfiroom had hy mede in zyn geweld. Zonder lang draalen flaat hy het Leger om Grol en bevnagtigt het in 16. dagen; van Reidt, bladz. 542. De Stad bleef aan de zyde der Staaten tot in 160Ó., wanneer zy by accoord aan Spinola werd opgegeven. In 1627. werd Grol door Prins Frederik Hendrik belegert, en, onaangezien de emltige poogingen des Vyands, om de Stad te ontzetten, by Accoord ingenomen; deeze belegering is uitvoerig en keurlyk in het Latyn befchreven door den uitmuntende Hugo de Groot, waar van men een deftige vertaalinge heeft van den Iieétor Joan Goris , men kan deeze beleF 5 ge-



90 Geographifche Befchryvinge '
geringe ook wydloopig leezen by den reeds aangehaalde Raadsheer Joan van de Zande, bladz. 330. en volgende. Zy bleef aan de zyde van de Staaten tot in 1672., wanneer zy den Munfterfchen Kerkvoogd in handen viel , die zig daar ophielden tot 1674. wanneer zy , na het flegten der Veftingwerken, wederom vertrokken.
De Stad heeft door den Brand in April 1623. ook zeer veel geleedeu , want toen verteerden 'er door dezelve 75. Huizen; Baudart, Kerkel. en Wacreldl. Gefchiedenis, XF> Boek , bladz. 113.
De Regeering aldaar , beftaat uit een getal van 6. Burgemeefters, Scbepens en Raden, benevens een Secretaris. De Richter over het Richter-Ampt van Groen, lo , word door den Landdrofi van het Graaffchap Zutphen aangeftelt. Te Groenlo komen veele Karren met Koopgoederen uit Duitjchland, immers zoo pleegde het wel te zyn, waarom de Admiraliteit te Amfterdam 'er ook 2. Commifen , als eene ter Recherche en eene Rydende is houdende.
L E T T. H.
HAAFTEN of HAFTEN. Is een Dorp en Heerlykheid niet verre van Thiel, in den Thieler- Waard gelegen; heeft eene Gereformeerde Kerk, welke door 1. Predi. kant word bediend. Men ziet hier noch de ove'rblyfzelen van het Kafteel, tlie in een dunnen Tooren beftaan;de Inwoonders aldaar, als by de Waal woonende, geneeren zich met de Zalmvangft.
HAL. Is een Dorp onder het Schout - Ampt van Brummen, gelegen in de Veluwen. Zoom, i£ Myl van Zutphen



van de Provintie van Gelderland, 91
pben en een halve Myl van Brummen. De Gereformeerde Kerk, wel eer aan St. Ludgerus toegevvydt, word door 1. Predikant, die hier zeer goede inkomften van zyn Paftorie heeft, bediend.
HALDEREN. Is een Dorp in de Overbetuzve, een weinig ten Zuiden Bommel gelegen. Hier is geen Gereformeerde Kerk noch Predikant.
HAREN of BURG-HAREN. Is een klein Dorpje in Maas en Waal, tuflchen Beeft en Hernen, 1. Myl ten Noorden Batenburg gelegen; de Gereformeerde Kerk word 'er door 1. Predikant bediend. In plaats van Burg. Haren, meenen fommige dat de naam dezes Dorps eigentlyk zoude wezen Berg.Haren; ziet Profeflbr Ba. chiene, Kerkel. Geograpb. II. Hoofdft. bladz. 30. in de Aanmerking.
HARDERWYK. Is in rang de tweede Stad van het Quartier van Arnhem, gelegen aan de Zuider-Zee, 8.Mylen van Arnhem , en 4. van Elburg; over de reden der benaminge is het onnodig zich uit te laten, alzoo dezelve ilegts in gisfingen beftaat: het gemeenfte gevoelen is, dat dezelve van eene geringe buurt, die tot een wykplaats of oponthoud van Harderen diende, aangezien hier goe. de Weiden voor de Schapen waren , zoude zyn opgekomen ; doch zulks is ook maar een gisfing , en heeft weinig zekerheid.
Deeze Stad, heeft een vermakelyk uitzigt over deZuiderZee en is aan de Landzyde met fraaije Tuinen, Wey en Zaailanden, voorzien. Men heeft hier een aangename Wandelplaats, bekend onder de naam van het Juferen.
pad,



92 Geographifche Befchryvings
pad , alwaar men in de voortyd , den Nagtegaal zeer lieflyk hoor: zingen.
De Stad heeft 5. Poorten, 3. aan de Landzyde en 2. aan de Zeekant, benevens een Haven. Daar zyn 2. Markten, op de eene, zynde een groot vierkant Plein in 't midden der Stad,' bekend onder den naam van den Breuren, ftaat het Raadhuis , de Waag, en de Boterlap. De tweede, die noch grooter is, vindt men aan de Noordzyde der Stad, gemeenlyk genaamt de Fifcb. markt; dezelve dient ten deele tot een Koorn- en Beestemarkt, en ten de'ele tot een Fifchmarkt. Het getal der Huizen begroot men op ruim 800, waar onder verfcheidene aanzienelyke Gebouwen; de Straaten der Stad zyn thans vernieuwt, dat haar merkelyk aanzien byzet. De Ingezetenen zyn opregt, beleeft en gulhertig; haren handel beftaat meeft in Koorn en Hout, ook wordt 'er veel Fifch gevangen, die na Nymegen, Zutphen, Am. hem, 't Land van Cleef, als ook na Keulen, en elders verzonden wordt;de Bokking, die in deeze Stad in groote meenigte word gerookt , is ?eer gerenomeerd en be kend ; ziet hier van de Bcfcbryvinge van Bommel bladz. 84, 85 ,• hier komen in de tyd ook veele Blaauwe Beffen, die niet verre daar van daan , op de Heide groeijen, te koop.
Hier van is een Faarsje dat ik niet zal opgeven, om dat zulks ftrekt tot veragtinge van de Hooge School aldaar, waar uit zoo veele brave en geleerde Mannen zyn voortgekomen, en dus iets diergelyks beter is naagelaten, gelyk het ook een abuis is, om het niet fterker te noemen , het geene daar van fchryft Ufenbacb, in zyne Merkwaardige Reizen , ide Deel, bladz, 407.
in



van de Provintie van Gelderland. 93
in het Hoogduitfch, te weten , dat wanneer 'er een vreemde in Harderwyk kwam , den Pedel hem aanflonds te gemoet ging en Hem vraagde , of Hy ook Dotïor wilde worden. Diergelyke fchertzende aanmerkingen kan niemand leezen of hy moet dezelve ook terflond veragten, en van den Schryver zeggen : 'Hic iiiger efl.
Betreffende eerflelyk het Raad- of Stadhuis, het zelve was eertyds verdeelt in Raadhuis, Rechthuis en Wynhuis, doch in het jaar 1725. befloot de Regeeringe het Wynhuis tot eene Raadkamer te maken ; waar van de koften beliepen op 7000. Guldens; de Kamer voor de Cemeentsluiden en de Waag hier onder begrepen zynde. In 't van ouds geweezene Kloofter der Graauwe Zufte. ren, word de Landfchaps Munt gehouden. In 1279. verkreeg de Stad Arnhem , het recht om Keizerlyke Munt te mogen flaan. Doch naderhand gaf Adolph van Najfauw verlof, de Munt na Harderwyk te verplaatfen. Het opzicht over dezelve is een Waardein toevertrouwt; dezelve is met verfcheidene Privilegiën voorzien. De Munt gezellen moeten, volgens een verklaringe van het Hof Provintiaal, van den 24. Juny 1721. zich binnen de Munt ergens in vergrypende, voor die van den Sermënte der Munte te rechte flaan; doch wanneer de misdaad buiten de Munt komt te gefchieden , worden dezulke voor den gewoonlyken Rechter te recht geltelt. De groote Marien, Moeder of Vrouwen Kerk , aan St. Marten toegewyd, heeft men beginnen te .bouwen in 't jaar . 1415 ; dezelve pronkt met een hoogverheven en wydafflekenden Tooren van Steen, van binnen met fchoone en fteevige Gewelffels voorzien, die aan den Zeevaaren-
de



94 Geograpbifcbe Befcbryvinge
de voor een Baken verftrekt, en van zulk een dikt* en breedte is, dat men op zyn Kruin, die vlak en effen is, eenen Wagen zoude kunnen omwenden. Voortyds eer deeze Kerk gebouwt was, gingen die van Harder, wyk ter MilTe in de St. Nieolaas Kerke, die even buiten de Stad ftondt, doch toen afgebroken werdt, dezelve was geftigt, zoo men gift, by Hertoch Rèynald den Eerften. De voorfz. Vrouwen Kerk, is met een Orgel voorzien, dat in de jaaren 1723. en 1727. merkelyk verbetert en met verfcheidene nieuwe Regifters vermeerdert is. Drie Gereformeerde Predikanten bedienen de Gemeente van Harderwyk ; ook is 'er een Waalfche Gemeente en 1. Predikant; men heeft 'er ook een Statie van Roomfchgezinden, die door eenen Waereltlyke Priefter bedient wordt.
Eertyds zyn 'er binnen Harderwyk verfcheidene Kloosters geweeft. Men heeft hier een Gaftbuis, een Weesbuis en een Zieken- of Peftbuis. In 155Ö. wierd het Weesbuis op den grond gebouwt, die de Franciskaner Monniken toekwam. Een gedeelte van het Gaftbuis, is tot een Armen-Kinderhuis gefchikt; en het Peftbuis, dat buiten de Stad ftont, is in 1585. na binnen ver! plaatft. Anno 1600. is te Harderwyk de Latynfche School opgerecht, die naa Prins Maurits van Nafauw, de naam van Gymnafium Najfavicum of Najfauwfcht School verkreeg.
Deeze Doorluchtige Schoole is in 1729. van binnen en buiten merkelyk verfiert; voor dezelve leeft men dit Opfchrift in wit Marmer.
Des



van de Provintie van Gelderland 95
Deo et
Studiis Humanitatis Sacrum.
Illuftre hoe Gymnaftum Anno Cbrifti CIDCCCLXXII. fundatum. Anno CIDCCCCXLI. a trecentis celebraturn ftudiofis advenis, fupra discipulos indigenas. Anno CIOIDIIT. deflagravit cum tetius urbis trecentoruui et quinquaginta discipulorum pernicie. Poft modum Anno CIDIDXL. inftauratum ab Ordinibus Tetrarchits Felavic/e. Anno CIDIDCIII. Illuftris Gymnafti nomine • inftgnitum a Mauritio Naftavico Gymnasium Nassavicum diéïum, tandem in prafentem formam reda&um eft D. D. Curatotorum mandato. Anno CIDIDCCVIII.
dat is:
Dit Gebouw is Gode , en de Weetenfchappen toegewyd.
Deeze doorluchtige School is, in V jaar onzes Heeren 1372. geftigt. In V jaar 1441. waren ,er drie hondert Studenten van buiten in; behalven- de Leerlingen uit de Stad. In V jaar 1503 , verbrande het School, tot merkelyke fchade»der gantfche Stad en van drie hondert en vyftig Leerlingen. Naderhand is zy, in den jaare 1540, door de Staaten des Feluwfchen Kwartiers wederom opgerecht. In V jaar 1603. kreeg zy van Maurits van Naftau den naam van een Doorluchtigs Schoole en werdt de Nassauvvsche School genoemd. Einde lyk is zy , in 't jaar 1708. op bevel der Heeren



96 GeograpMfche Befchryvinge
ren Curateuren , in tien tcgenzvoordigeu ftaat 'u. bragt.
In 1660. is door de Staaten van het Qiiartier van Vehiwen, nevens deeze Illuftre Scboole, ook een Hooge Scboole opgerecht, ,doch wyl dezelve niet behoorlyk onderhouden kon worden, wierdt zy deor de Staaten der Provintie, tot een Provintiale Akademie verheven. Ziet Land-Reces van den 1. Ju„y kon daar ^ *
maakten de^AsWe» van het Quartier van Nymegen zwarigheid om hun aandeel in de Akademie- La ft én'te dragen, derhalven men in 1575. befloot, de Hoog-Leeraars te laten uitfterven en aldus de Akademie te laten vervallen; maar op voorlpraak van Koning Willem de III., als Erfffadbouder van Gelderland, werd dezelve in 1692. wederom berfteld. Ziet hier van met meerderen Mr. W. C. Vonck, in de Voorreden voor de Befchryvinge van Doesborch door Mr. A.Huigens. Het opzicht over dezelve is aan6.Curateuren toevertrouwt, 1. uit dsRidderfbbapen i.uit te Steden van ieder der 3. Quartieren,die een Secretaris is toegevoegt. In 1732. is byde Landfchap verflaan, dat een Burgemeefter, affland van zyn Ampt doende , egter Curator konde blyven. Ieder Profefibr geniet 's jaarlyks vryheid van Excyns voor 2. Oxhoofden Wyn en 15. Tonnen Bier , de Studenten voor 1. Oxhoofd Wyn en 6. Tonnen Bier. Tot het onderhoud der. Akademie heeft men van tyd tot tyd en voornamentlyk in de jaren 1730. en 1737. meerder Penningen gefchikr ziet Mr. J. Scbrafert, Cod. tit. Academie §. 1, 2. bladz. 16. Volgens 't Landfchaps Refolutie van den 2. Oüober 1738., moet van ieder Boek, dat met Privilegie
der



'ven de Provintie vak Gelderland, $j
tier Slaaten van Gelderland gedrukt word, een wel geconditioneert Exemplaar, tot de Bibliotheek der Aka* ■ demie, gegeven worden ; Gróót Gelders Plakaatb, IU\ Deel, col. 646.
De Stad en Ingezetenen van Harderwyk, zyn reeds vati ouds, met Tolvryheid en andere aanzienelyke voorrechten, befchonken geweeft, onder welke het Stapelrecht van de Zeevifch, die tuflchen Muydeh en Kampen, na Gelderland wierden vervoert, in het byzonder uitmunt; gelyk hier ook dagelyks een geduurigen aantocht van Vreemde, en ter zee vaarende Luiden, benevens een dagelyks Feer te fcheep op Amfterdam, en een Poft wagen op Arnhem, Zutpben en De venter, heen en weer, zich bevinden. Men vindt eenen Brief, gegeven van Graaf Qttö de Hl. in 123 r. , in welke uitdrukkelyk van de Stad eri Burgers van Harderwyk , werd gefproken ; derhalveri fchynt het waarfchynelyk, dat zy reeds voor die tyd tot een Stad is verheven geweeft. Omtrent 1280. dreven de Harderwykers reeds fterken handel op de Elveftroom. In 1372. verzekerde zich den Biflchop van Utrecht, en den Heer van Brcderode, voor Macbteld van Gelder en haar Man Graaf Jan van Blois, van de Stad Harderwyk. Omtrent 1480., wanneer 'een Oorlog tusfcheu de Gelderfchen en Hollanders öntftond , leeden die van Harderwyk veel, alzoo 'er döor de Hollanders verfcheide van hunne Schepen genomen wierden. In 1503. is Harderwyk byna geheel döor den brand in dé asfche gelegt. In 1505. wierd de Stad aan Koning Philips van Spanje overgegeven, en 2. jaren daar na van Hertog Karei, te vergeefs belegert; doch zy viel Henï iri 1511. gelukkig in handen. Deezen Hertog Karei ftrlde te Harderwyk m 1518. een gevaarlyke oneenigheid,' die' G tnsv



98 Geographifcbe Befchryvinge
tusfchen den Raad en Burgery ontflaan was. In iga8* overmeefterde Graaf Floris van Egmond Harderwyk , voor Keizer Karei de V.; dog kwam by verdrag wederom aan Hertog Karei van Gelder, die 'er toen jlegt huis hielt, en alles op zyn wenken deedt draaijen. In 1543. nam Harderwyk en de andere Gelderfche Steden , Keizer Karei de V. voor Landsheer aan. In 1572. gaf ziclï Harderwyk aan Graaf Willem van den Berg over , die baar weder verliet, en aan de Spanjaarden inruimde maar zy bleeven 'erniet lang meeflér van. En van die lyd af, hield zy de zyde der Staatfcben. In 1639. berende haar Grave Hendrik van den Berg, die baar, dog te vergeefs, opeifchte en met dit dappere antwoord afgewezen wierd: Zy wilden voor zyne Doorluchtigheid niet verborgen houden , hoe de plaats, die hy opeifchte, haar toevertrouwt was. Zy hadden eenmaal een onverbreeklyk bef uit gemaakt ; namentlyk hun Eer en Eed tot den laatften druppel bloeds, te verdedigen. Zy erkenden noch de Keizer, noch de Koning van Spanjen, maar de algemeene Staaten en den Prlnfe van Oranje, voor haar Opper - Heeren. Montanus, Leven van Frederik Hendrik, bladz. 227. Een weinig anders wordt dit verhaalt by den Raadsheer van de Zande , Nederl. Hijlor. X. Boek op 't jaar 1629. Toen dit gebeurde, voerde het bevel overliet Krygs. volk binnen de Stad , Reynier Goltfiein. In de maand Juny van 1672., wierd de Stad aan de Franfcben overgegeven, die,na daarin veel verwocfiingen te hebben aangerecht,in 't volgende jaar dezelve wederom moeiten verlaten. Van de voorgevallene Beroertens, die in den aanvang deezer Eeuw, ter gelegentheid van de veranderinge der Regeeringe, in deeze Stad mede zyn voorgevallen, zullen wy niets melden,zulks zou tog voor veele niet,aangenaam zyn,
en



van de Provintie van Gelderland. 99
én onzen toeleg is niet om te verbitteren, maar alleen te ichryven om te behagen.
Harderwyk wordt geregeert door een Collegie van 12. Schepenen, 1. Schout en 1. Secretaris; beftaande het Collegie der Gemeensluide'n uit 12. Perfooneu. De Admiraliteit van Amfterdam heeft hier een Ontfanger,Con. trarolleur en Commis ter Recherge.
Die luft heeft van deeze Stad meer tè weten , leeze de Befchryving der Stad Harderwyk, opgefteld en uitgegeven door Mr. Joh. Schraffert.
HATERT. Is een Dorpje, een weinig ten Zaid-Wefteri van Nymegen, in het Ryck gelegen.
HATTEM of HATTUM. De vierde op de ry van de' Veluwfe Steden, gelegen 1. Myl van Zwol op een kleine hoogte, niet verre van de linker oever des Tftèlftrooms, naby de Grensfcheidinge van Overyjfel; ter plaatfe, alwaar vier beken zo van Apeldoorn als van elders van de Veluwe afkomen, met namen de Gny5-,nefFens de Nieuwe, Oude, én TirWoltfe Weteringen, zich met eikanderen verè'enigen. Volgens eenige Schryvers zou het zyn naam ontleenen van de Aftuariers of Attuariers, die men meend nabuuren ge» weeft te zyn van de Chamaven, Kampenaars of Over. yffelfche; 'tgeen wyniet zullen onderzoeken. Men komt door een Oude Poort van den Tjfeldyck in de Stad. De Burgers en Ingezetenen, geneeren zig grootendeels met de Landbouw, Veehoedery, en het planten en droogen van Tabak. Voor deezen heeft daar een Kafteel geftaan; waar van noch eenige overblyfzelen te zien zyn. Het is in 1404. door Hertog Reynald den I. gebouwd en döor Hertog Karei, meer dan 100. jaren later,' merkelyk G 2; fo£



loo Geographifche Befchryvinge
verbetert en verfterkt; men zegt, dat de Muur en van fret Kafteel wel 25. voeten dik waren, daar van zyn thans geen andere overbiyfzels meer te vinden, als wat Steen en Puin; in den Tooren van dit Slot bevondt zich een Tzere Kouw, die opgehaalt en neergelaten kon worden, in welke eenige zyn opgejloten en gevangen gehouden geweeft, als onder anderen den Vrybeer van Waffenaar, waar van daan dezelve WaffenaarsKouw werd genaamt, gelyk men zien kan by Slicbtenhorft, I. Boek van de Celderfcbe Gefchied. bladz. 106. Men vertoont noch de Kram aan welke de Kouw zoude gehangen hebben. Langs de Rivier den Tffel legt des Stads Weide of Gemeente, Homoet genaamt, die door de Vorftin Eleonore, aan de Eurgery zoude gefchonken zyn.
Het Raadhuis deezer Stad, ftaat aan de 'Markt, zynde een zeer oud Gebouw, doch het zelve is in 1732. met een Hardjleenen Gevel verliert en voorts merkelyk in allen delen verbeetert. By het zelve ftaat de Latynfcbe School als ook de Hooftwagt, doch daar legt thans geen Guarnifoen in,'t welk zeer nadeelig voor deeze Plaats is, zo als zulks mede is voor alle Steden , daar zich het zelve niet bevindt, want de Soldy , die den Soldaat ontfangt, verteert by 'er ook. De Gereformeerde Kerk, weleer aan St. Andreas en Catharina toegewyd , is van een hoogen ouderdom en wordt door 3. Predikanten bediend; Men heeft 'er ook een Gaftbuis, van ouds Godsberg genaamt. By Pontanus over het jaar 1306. ftaat een open brief van Reynald de I., by welke brief Hy het bewind van dit Gaftbuis, overgeeft aan de Opzichters van het Gafthuis Infula Dei, Godswaart, dat te Arnhem geftaan heeft, zoo als Hertog Reynald den HL mede gedaan heeft; ziet hier van mede Slicbtenhorft r



van dé Provintie van Gelderland. lor
horft, Geldtrf. Gefchieden. bladz, itl. Men telt binnen Haitem omtrent 280. Huizen , waar onder weinig Gebouwen van aanzien.
Het Slot met de Vrugten en hooge Geregtigheid van Hat tem, was voor deezen het Erfgoed van Jan van Hattem , natuurlyke Zoon van Hertog Reynald den HL, die in het jaar 1371. overleden is; ziet hier vanSlicbtenhorft, Gelderf. Gefchieden. bladz. roi. 253.
De Burgers zyn vry voor haar Perfoon van het Kot*vier-Feer op den Tffel; ziet dit by Pontanus Hiftor. Gelria, pag. 485. man. 29. en Slicbtenhorft, I. Boek, bladz. 106.
Door Brand is deeze Stad driemalen in de Afch geraakt, als in 1429. in 1504. en 1517.
Dat de Burgery aldaar van alle tyden kloek ter hand en vaardig in de wapenen is geweeft , ftrekt ten getuige Slicbtenhorft, in zyn I. Boek, bladz. 106. en zulks blykt ook uit de Belegeringen, die dezelve zoo dapper hebben tegengeftaan. Want het was in den jare 1505, dat Philip van Ooftenryk, Koning van Spanjen,de Stad niet konde magtig worden, dan by Verrasftnge , en de Burgt niet anders dan door een bloedige Belegeringe; welke Burgt ook Karei van Gelder, in 1511. weder heeft ingeloft. In 1528. hebben Grave Floris van Egmond en Jurriaan Schenk, van wegens Keizer Karei de V. Hattem ongenadlglyk aangetaft en dan met veel moeiten ingenoomen. Van dit beleg en de wakkere tegenftand der Inwoonderen , fchryft omftandig den Utrecht, fchen Jaarfchryver Lambert Hortenftus, in Libris Suc. cef. Ultrajeéï. In den aanvang der beroertens met Spanjcn, koos Hattem de Staatfche zyde. In 1580. liep de Stad gevaar van door haar eigen Droit Montfoort aan Q 3 d«



Ï02 Geographifche Befcbryvinge
de Spaanfehen verraden te worden ; doch het fcheln}fiuk is door de dapperheid der Burgers belet. Den Droft en zyn Zoon , die zich met deBurgt moeiten overgeeven, zyn te Arnhem onthoofd en gevierendeeld, Ponta* mis, Hiftar. Gelrice, Lib. 2. pag. 549. De Spaanfehen, hebben wel daar na meer dan eenmaal een aanflag op Hattem gefmeed gehad, doch altoos te vergeefs. Dezelve diëten mede hun hoofd voor deeze Stad in 1629, wanneer zy onder het beleid van den Grave van den Bergh, voor het laatfte daar op een aanval deden. Ziet van dit beleg Montanus, Leven van Frederik Hendrik, bladz. 227. den Raadsheer van de Zande , Nederl. Hiftor. bladz. 377. Heynfius, Lib. 2. Obfid. Sylvccduc. en andere meer. Na de geflotene Vrede te' Munfter , in 't jaar 1848. heeft men de Veftingwerken te Hattem laten vervaflen. In 1672. maakte zich den Bijfcbop van Munfter, niet dan met groot verlies, meefter van de Stad, en den Overfte Nagel haalde 'er een braven buid van Zilver uit, dezelve wierd wederom in 1673. verlaten. Ziet van dit beleg Valkenier, Verw. Europa, bladz. 355.
De Regeering' van Hattem, beftaat uit j. Hoofdschout en 8. Burgemeefteren, Schepenen en Raden, welke 1. Secretaris is toegevoegt; voormalen is het getal der Regeeringe wel eens grooter geweeft. Tusfchen de Magiftraat en den Hoofd Schout, zyn voorheen menigmaal verfcbillen ontdaan, zoo over het aanftellen van een Qntfangèr en Secretaris, als over de Limietfebei, dinge der Stad en des Schout-Ampts, en over de Crimi'. ■neele Jurisdictie ; doch dit alles is by Vardrag gefebikt; ah-MuJob. Schraffert, Cod. tit.Hatteni, bladz.216.
Verder in 1674. den. 17 July, heeft het Hof Provinu~al,ook verftaan by Sententie tuflchen Burgemeefteren,
Scbe-



van de Provintie van Gelderland. 103
Schepenen en Raden der Stad Hattem, tegen de Jonkeren en Scholten van de Ampten Eepe en lieerde , dat die van Eepe en Heerde de .Starfs Cragtcu van Hattem moeten verdiepen en graven. In den jaare 1703. op den 24 Oétober, beeft de Landfchap aan die van Hattem toegedaan, om een jaarlykze Paarde-MarH aan te leggen ; maar dezelve moed gehouden worden op een dag, op welke andere Steden dezer Provintie geen Paarde -Markt hebben; ziet Groot Gelders Pla~ kaatboek, III. Deel, bladz. 130.
HEDEL of HEEL. Is een Dorp en Heerlykheid benoorden de Maas in de Bommeler• Waard, tegen over het Fort Crevecoer gelegen. Het heeft een deftig Kafteel en Gereformeerde Kerk, welke door 1. Predikant be' dieud wordt. Het Kafteel is een ongemeen zwaar Gebouw, met 2. ronde Toorens , voorheen was 'er noch een vierkante Tooren by; doch dezelve is voor eenige jaaren afgebroken. Eertyds behoorde het de Graven van 's Heerenberg toe. In 1699. wierd de Heerlykheid van Hedel te koop geveild , doch is volgens herhaalde befluiten der Staaten van de Provintie, van den 6. April en 6. Juny van dat jaar, als een Leen der Provintie door dezelve genaad, en hoort thans onder de Domeinen van Gelderland, en dus onder het beftier van de Vrov'mmteRekenkamer 'er een Droft aandellen; ziet Groot Geld. Plakaatb. III. Deel, col. 5. Advyfen over Leen en andere Servile Goederen , by Mr. J. J. van Hasfelt, Auditeut Militair uitgegeven en aldaar bladz. 69. en volgende, daar alles, deeze zaak betreffende , gevonden wordt; By dit Dorp is een voornaam Veer, dat veel overtogt heeft van Rytuigen, die na 'j Hertogenhofch gaan. Hier G 4 - »



104 Geographifche Befchryving»
is ook esn Tol Comptoir, waarom de afkomende Schee.-, pen hier moeten aanleggen.
HEERDE. Is een Dorp en Schout! ■ Ampt van het Landdroften - Ampt van Veluwe , daar de Schout ook zyn, TVooninge houdt en waar onder, behalven eenige Buurten , ook de Dorpen Veefen en Vorgten behooren. Het Dorp is deftig, fraai en aangenaam, legt ruim 2. Mylen ten Zuiden van Hattem en omtrent ii Myl van den Tfel, midden in het Geboomte en vrugtbaare Koorv.landen; een Reiziger het zelve ziende, heeft 'er dus van opgezongen.
Welige Akkers, groene Boomen,
Malfche Weiden, dartel Vee,
Nieuwe Boot er, zoete Mee; Klaar e Bronnen, koele ftroomen,
Frisfche Lucht en overvloet
Maakt f Heer de het leven zoet,
In het Dorp vindt men verfcheide fchoone Huizen, van Steen gebouwd en met Bannen gedekt. Ook (laat 'er een groot Steenen Kruis, dat ten tyde der Roomfchgezinden, ter gedagtenis van eenen vermoorden, opgerecht is; voor. wiens ziele den voorbyganger, door een Opfchrift vermaand;word, te bidden. Hier is een ruim Marktveld met Lindcboomen beppot. De Gereformeerde Kerk, wel eer een Parochie Kerk, aan den Euangelilt Johannes toegewydt, en die noch een goed Gebouw is, wordt door 1. Predikant, bediend. De Tooren deezer Kerk is tamelyk hoog en heeft een Spits van een zonder\ing maakzel, gelykende na den Tooren te Wenterswyk



van de Provintie van Gelderland. 195
in het Graaffchfp Zutphen. Men wil, dat 'er te Fleerde meer als 800 Gereformeerde Ledematen zyn. In de Roomfcbe tyden vond men daar ook een groote mcenigte van die Gezindheid.
?S HEERENBERG of BERG. Thans een Bannery en Graaffchap; het welke eenige verkeert houden voor het oude en vermaarde Eresburg of Heresburg. MogeJyk heeft hier een Kloofter geftaan , waar van het zyn naam draagt en dat Mom Domini, des Heeren Berg genoemt is geweeft, gelyk buiten Amersfoort den Heiligen Berg, maar zulks daat latende, zoo is het hier een klein Stedeken aan den voet van eenen berg in het Graaffchap Zutphen, 1. Myl van Emmerik en Elten gelegen. Hetvoornaamfte dat hier eertyds gevonden wierdt, was een deftig Kafteel daar het mede praalde, dat in het jaar 1735. op den 16 Oftober voor een groot gedeelte door ongeluk verbrandde; maar het zelve is naderhand weder herftelt. Wyders heeft men aldaar een Raadhuis en een Kerk, die Adam , Heer van 's Heerenberg, reeds in 't jaar 1259. zoude gebouwt hebben , en waar omtrent ftaat aan te merken, dat ze wel eer eenen Tooren heeft gehadt, die naderhand afgebroken en op de hoek van het Kerkhof gezet is: de reden waarom zulks gefchiedt zy, zegt Slich tenhorfl deze geweeft te zyn: om dat men vreesde, dat de Tooren, als hooger zynde , den Burgt t' eeniger tyd onder bedwang zoude kunnen houden en beheerfchen: De gemelde Kerk wordt thans door 1. Predikant bediend. Hier is ook een Gaftbuis door Willem van der Lek, Heer van 's Heerenberg in 1460. gefticht, en een Stads School. De Roomfcbgezinden hebben hier ook een Statie, die door 'een Waereldlyk Priefter bediend G 5 word»



io6 Geographifthe Befchryvinge
word. Het Plaatsjen legt ten uiterften aangenaam en deeze gantfche Landftreek is waardig van Reizigers bezogt te worden. Zynde het Steedje omringt met Beemden , Bouwlanden, Bergen en van een vermakelyk Bofch, bekent onder den naam van het Bergfe Bofch, waar van daan een menigte Blaauwe Beffen na de omleggende Steden, en voornamentlyk na het aangename en het ver. makelyk leggende Arnhem en Emmerik, gebragt en by de Deuren te koop geveilt worden; zynde een Vrugt, offchoon van geen fyne fmaak , die nochtans zeer gezondt is. Hier wordt ook een hoogte gevonden het Montfer, of eigentlyk Mondvol■ Land genaamt, 't welk voor den Reiziger, van wegens deszelfs alleraangenaamfte Gezichten op Emmerik en andere omleggende Stedekens en Dorpen, Bergen en Boffchagien, verrukkende is.
De Heeren van 's Heerenberg , zyn in 1468. door Keizer Frederik de HL tot de waardigheid van Graven verheeven. Voormalen waren zy alleenig Bannerheeren hoedanig 'er 4. in het Graaffchap Zutphen waaren , namentlyk van 's Heerenberg, Bronkborfl, Baar, La. thum en Wifch, die het eerfte Lid van Staat uitmaakten en alleen zoo veel aandeel in de Regeeringe hadden, als de geheele Ridderfchap ; maar in 1595. is dat hooge gezag,door eenRefolutie van de Staaten, vernietigt. Daar is wel eens twift geweeft tuflchen de Huizen van '/ Heerenberg en die van Bronkborfl, over de Prafeance, gelyk reeds te voren by het Plaatsje Bronkborfl, bladz. 47. is aangemerkt ; werwaards wy om herhaalingen te myden, den Leezer verzenden.
De eerfte Heer van den Berg, of van 'sHeerenberg, waar van men in de Hiftorien vind gewag gemaakt, is geweeft eenen Hendrik, die in 1125. geleeft heeft,



van de Provintie van Gelderland. 107
na wien dit Graaffchap een menigte yan Graven kan optellen, welke, indien men ze alle wilde opgeven met het aandeel dat zy in de Gelderfche Gefchiedenijfen gehadt hebben, een geheel Boekdeel op zich zeiven zoude uïtmaaken , waarom wy daar van afzien , en maar alleen zeggen, dat de laatfte en voor zoo verre ons bewufl is nog levende Graaf, is Joan Baptifl Jofeph Oswal Franciscus, die uit het Kloofter te Elten , als bekendt is, gevangkelyk is weggevoert, als wanneer deszelfs goe« deren, te weeten het Graaffchap 's Heerenberg, onder de Adminiftratie vail het Hof Provintiaal van Gelder, land geflelt is; Hy is getrouvvt geweeft met een Gravin van Laudron, die overleden is en waarby hy geen kinderen heeft verwekt. Het is deswegens te vermoeden, dat 'er na zyn overlyden groote en hevige twiften over zyne nalatenfchap ontftaan zullen. Dezen Heer zyn Vader, was Franciscus Willem, Graaf van Hohenzolre en Berge , die in 1737. overleden is en wien Hy in dit Graaffchap is opgevolgd. By Teflament zynes Vaders, wierdt de Bifichop van Roermonde toen in der tyd, tot Voogd over Hem aangefteld; edog denzelven wierd na de dood der Gravinne van 'i Heerenberg ,die Voogdyfchap betwift door des jongen Graafs Grootmoeder, Joanna Victoria van Montfoort, Douariere van Hohenzolre; van weerskanten wierden 'er aan de Staaten van de Provintie, pp een Landdag, gefchriften ingedient, maar naderhand is deezen twift afgedaan.
De Graaf van 's Heerenberg, field in zyn Graaffchap een Landdrofl aan, die benevens dien ook Stadhouder van de Leetoen is, en als zodanig een Leengriffier onder zich heeft. De Secretaris der Stad is te gelyk Landfchryver van het Graaffchap. VVyders is 'er een Advokaat



io 8 Geographifche Befchryvinge
iaat Fiskaal van het Graaffchap en één van de Stad. Het Landdrojïen Gericht van 's Heerenberg, fpant in Crimineele Zaaken de Hooge Gerichtsbank niet alleen in het Graaffchap Berge, maar ook in de Heerlykheid . Bidam ; niettegenftaande aldaar een Broft is, die de Bank ipaut in Civile Zaaken.
Tot het Graaffchap 's Heerenberg, behooren de Ampten en Heerlykheid Gendringen en Elten , Zeddam, Netter den, Bidam en voortyds ook Weftervoort, maar dat thans de Stad Arnhem toebehoord; eertydt kwam Bieren op de Veluwe ook aan de Graven van 'sHeerenberg toe, maar zy hebben het reeds voor lang aan de Ridders der Duitfche Orde weggefchonken; voorts behoort 'er ook nog toe het Dorp Beek. Het Collegie ter Admiraliteit te Amfterdam, houdt hier ook een Ontfanger, een Contrarolleur en twee Commifen ter Recherche.
HEERWAARDEN. Een Dorp tuflchen de Schanfen St, Andries en de Voorn, \ Myl van Roffem, naby en ten Zuiden de Waal, ia deBommeler- Waard geleegen; die van Heerwaarden hadden al van ouds eigene Heemraa. den en Scheepensbank, met meer andere Voorrechten en Vryheden , welke in den aanvang van de 14de Eeuw door den Hertog van Braband, en daar na door de Gelderfcbe Hertogen,zyn beveiligt geworden. ZietSlichtenhorfl, VI. Boek, bladz. 11®. En noch tegenwoordig worden 'er die byzondere gewoontens onderhouden; gelyk 'er nog ten deezen dagen eene byzondere Rechtbank in dit Dorp is. Ziet Landt: van de Thieler- en BommelerWaard, bladz. 5. en io,
HEES. Is een Dorp , gelegen in het Schependom van



van de Provintie van Gelderland. 109
Nymegen, I. Myl van de Stad, en i|. Myl van de Cleeffche Grenftn. Eenige willen, dat dit Dorp zyn naam zoude ontleent hebben van de Heffen, welke zich hier oudtyds zoude hebben neergeflagen ; andere van den Afgod Hes of Hees, die hier omtrent met een Offer van Menfchen-Bloed, door de oude Duitfche en Franfche Volken, zoude zyn gediend geweeft, en willen dan dat op dien Offerdienft in de Vaerfen van den Digter Lucatius, in zyn eerfte Bock , zoude gezien worden, namentlyk:
Et qnibus immitis placatur fanguine duro Theutates, horreusque feris Altaribus Hafus.
En dat den Oudvader Lanftantius, Lib. i.de Falf. Relig. hier op het oog ook zoude gehadt hebben, wanneer Hy fchryft: Galli Hafum atque Theutatem humano cruore placabant; ziet Pontanus, Lib. I. pag. 28. en den Penfionaris van Nymegen Mr. Joh. van Someren, Herftelde Oudheid of de Befchryvinge van Batavia , bladz. 135.
HEESEL of HEESSEL. Is een Dorp in de ThieterTVaard, beneden Farick, aan den JVaaldyk, ruim 2. Mylen van Thiel, en even zoo verre van Bommel gelegen. Dit Dorp wordt in oude Brieven Hefola genoemt ; Ladgerus Biiïchop van Utrecht, fchonk in 850. de inkomften van dit en eertige andere Dorpen, aan den Edelman Boldrik, die door onmatige giften aan Kerken en Kloofters, verarmd was geworden. De Gereformeerde Kerk van dit Dorp, wordt nevens die van Op-Tnen, door 1. Predikant bediend.
HEL-



lio Geographifche Befchryving»
HELLOUVV. Is een Dorp en Heerlykheid aan de Waal, l. Myl beneden Bommel.
HELSUM. Is een klein Dorpje een weinig boven Renkum, nevens het Doomweerdfche Bofch, niet verre vanden Rhyn, en i?. Myl van Wageningen gelegen , en tot de Heerlykheid Doomweerd behoorende. De Kerk van dit Dorpje , die door den Predikant van Renkuni bediend word, ftaat op eenen hoogen heuvel, die men niet zonder moeite kan beklimmen, met eenige BoomeH bezet. In de Kerk aldaar zyn geen Wapens of eenige byzonderheden ; op het Kerkhof legt een blaauwe Steen en daar op: Hier legt Salomon dè More, der beiden Rechten Doclor i7ao. 30 Augufty. By Helfum ftaan verfcheiden Papier. Molens. Van dit Dorp af tot genoegzaam by Arnhem, rydt men langs de Heuvelen , waar over de groote weg loopt, door een Allé met allerhande foort van Boomen beplant,waar van eenige zeer wel, doch andere zeer liegt ftaan, voornamentlyk op het hooge, daar ze wat al te naakt zyn en het gepoot te teer is , de grond fchynt daar niet genoeg gebroken te zyn, immers óeWnden flaan 'er veele aan ftukken;'t kan ook zyn, dat eenige derzelven veel moeten lyden yan de Harten, welke Dieren hier mede veele gevonden worden.
IIEMERT. Ziet NEER HEMERT.
HEMMEN. Is een Dorp en Hooge Heerlykheid aan de Linge, 3. Mylen van Nymegen gelegen. Hier ftaat een uitmuntend Kafteel en een fraai Kerkje met de Wapens van den Burggrave vmLynden voorzien ;dit Kerkje word door 1. Predikant bediend.
HEN-



van de Provintie van Gelderland. m
HENGEL of HENGELO. Is een fraai Dorp in het . Lauddroflen - Ampt van Zutphen , ter halver weg tusfchen die Stad en Deuticbem gelegen; heeft een Kerk met een Orgel, door Wylen den Griffier van Effen, daar aan gefchonken, dezelve wordt door i.Predikant bediend. Hier is ook een Statie van Roomjchgezinden, die door eenenWaereldlyken Prielter bediend wordt; benevens eeri aangenaame RreekLands, den Hengelfcben Enck genaamt, daar het Koorn ongemeen wel groeien wil.
HERNEN. Is een klein doch vermakelyk Dorpje ca Heerlykheid, in het Ampt van tuflchen Maas en Waal, gelegen 3. Mylen van Nymegen en 4. van Thiel; het zelve is voorzien met een oud aanzienlyk Slot, dat met een breeden Fyver omringt is. Het heeft een zwaaren vierkanten Tooren, en op ieder van deszelfs vier hoeken ^ een' Hangtooren; behalven noch een klein rond en eenige kleine hangende Toorentjes. In dit Dorp zyn geen Gereformeerden; van het Beroepensrecht aldaar, tekent den Profeffor Bachiene , in zyn Kerkelyke Geographie, I. 1 Deel, bladz. 30. het navolgende aan. HAAREN en HERNEN, 231» langen tyd met eikanderen GEKOM. BINEERT geweeft ; niettegenflaande HERNEN eene VRYE HEERLYKHEID is, behoorende aan den Hoog Welgebooren BARON van STEENHUIZEN, die van de ROOMSCHE RELIGIE is, en te YPEREN woond; gefcbied aldaar, met betrekking tot de beiden Plaatzen , een vry BEROEP door de KLASSIS, naar de ge«egentheid der flemhebbende Ledemaaten alleen , van BURG-HAAREN: dewyl aldaar geen KERKERAAD is: en, te HERNEN thans geene LEDEMAATEN zyn. Alhoewel,. dit recht, door den Heer van HER.
NEN,



ilï Geographifche Èefchryvingê
NEN, met betrekking tot deze zyne Heerlykheid,_be* twift wierd, is die Zaak, in den jaare 1767., door het HOF PROVINTIAAL van GELDERLAND té' ARNHEM, naar bet genoegen der KLASSIS , uitgewezen*
HERVELT. Is een Dorp midden in de Overbetuzve, een weinig beneden Slykwyk, niet verre van den Waaldyk gelegen; heeft een Kerk, die door Gereformeerden gebruikt en door r. Predikant bediend wordt , oudtyds Was Zy St. Willebrord toegewyd;
HERWEN. Is een Dorp van de Overbetuwe , onder hec Panderfehap van die naam, aan de Waal by Schenken Schans, aan den mond van den Ouden Rhyn gelegen; is gekombineert met Aart en beyde Frye Beroepingen, vermids echter in geene dier Plaatzen thans een Kerkenraad is , gëfchiedt dezelve door de Klasfis. Sommige willen, dat dit Herwen , van ouds Hercfpech zoude ge. heeten hebben, alwaar de gezanten van Karei de Dikken den Noorman Codefried, die de Friefen geweldiglyk geplaagt hadt, in 885., hebben omgebragt. Andere meenen, dat 'er van Herwen onder de naam van Herenatium, en van Aart, onder die van Arenacum en Arenatum, in de Reistafel van Antonyn, in de Kaart van Peutinger en by Tacitus, gewaagd worde; andere neemen voor dit Herifpich zeker Plaatsje Spyck genaamt, gelegen tuflchen Schenken-Schans en het geflegte TolhuisSlicbtenhorft, I. Boek, bladz. 49. De Priefter varf Heusden, (Kerkl. Oudheid, 2.Deel, bladz. 370.) plaatft dit Spyck ten onregt by Enfpyck, alzoo het laatfte dé haam is van een Dorp in de Thieler-Waard.
* Her--



van de Provintie van Gelderland. 11%
ïffiRYVYNEN. Is een Dorp in de TMeler ■ Waard naby de Waaldyk, 2. kleine Mylen van Bommel en zoo veeï van Oornichem gelegen. Het was in 850. al bekendt, en draagt in de Schriften van dien tyd de naam van Her», viria. De Franfcben hebben in 1672. het Kafteel aldaar zodanig verzvoeft,en de PVaalftreomhzeïi 'er na die tyd zoo veel van het noch overgeblevene weggenomen, dat thans daar van niet meer te zien is, dan een gedeelte van een vierkante Tooren, die voor deezen de Poori van' den Voorburg des Kafteels geweeft is.
HETEREN. Een Dorp in de Overbetuzve, 3. Mylen vaa Arnhem; 2. van Nymegen, en 1. van Wageningen gelegen. De Kerk, die door r. Predikant bediend wordt, was oudtyds aan St. Willebrord toegewyd ; hier is een Statie van Roomfebgezinden ,■ die door 1. Waereldlyi' Priefter bediend word.
HEUMEN. fs een Heerlykheid en Dorp gelegen in heï Ryk van Nymegen. Hier ftaat een deftig en hegt Kasteel, 't Slot te Heumen genaamd;de gelegentheid van dit Slot is zeer vermakelyk ; deeze Heerlykheid behoorde wel eer onder Groesbeek; isdikwils van Heer verandert, het laatfte is deeze Heerlykheid gekogt by de Stad vari Nymegen, die daar ,van thans Eigenaar is. De Gereformeerde Kerk alhier word met die te Malden door 1. Predikant bediend. Daar is noeh een
HEUMEN. Zynde een Heerlykheid en Dorpje in de Overbetuzve, een weinig beneden Valburg, aan de Linge ge', legen; de Gereformeerde Kerk aldaar word door 1. Predikant bediend. Deeze Heerlykheid is al in 1360. door Huwelyk in het Huis van Lynden gekomen.
H HIENv



Iï4 Geographifche Eefcbrjvitige
HIEN. Is een Dorp in de Nederbetuwe, aan den PfaaU dyk, omtrent ter halver weg tuflchen Nymegen en Thiel, in het geboomte gelegen; ziet hier voren Dodenweerd.
KIERDEN. Is een Dorp in het Schependom van Harder' wyk, I. Myl van de'Stad en een halve van de Zuiderzee gelegen. De Stad hadt in 1658. in de Buurfchap van Hier den, eene School geftigt, alwaar dagelyks de jeugd onderwezen, en des Zondags, of gelyk fommige liever willen gezegt hebben Ruft dag, de Katechismus gepredikt werdt. Doch alzoo het getal der Belyderen van den Hervormden Godsdieuft aldaar, door den tyd, merkelyk toegenomen was, heeft de Regeering der Stad, die School onlangs in eene gewoehlyke Kerk veranderd, en daar in , den voorigen Catecbift tot Predikant van 't Schependom beroepen en aldaar in J741. beveiligt.
HIERN ook HUR WENEN genaamt. Is een klein Dorpje by de Waal fm de Thicler-Waard, 1. Myl boven Bommel gelegen. Het heeft een proper Kerkje die door 1. Predikant word bediend .• en fraai Kerkhof, waar agter een nieuwerwets Huls ftaat, dat om deszelfs gelegentheid Schuilkerk werdt genaamt,
HOEVELAKEN. Is een Dorp onder Fcluzve, by de Gren. zen van 't Sticht van Utrecht, en 1. Myl van Amersfoort gelegen. De Kerk, die oud is , wordt door 1. Predikant bediend. Het is een Dagelykfche of AmbachtsHeerlykheid, van welk al in een Brief van 1122. gewag gemaakt wordt. Het Regtbuis aldaar is een geringe wooning; tweemaal wordt'er gewoonelyk Rechtdag gehouden ; doch men kan op eigen koften, ten allen tyden een buitengewoonen Rechtdag- doen aanleggen. De dagelyc-
fcae



van de Provintie van Gelderland. 113
Me Heerlykheid van Hoevelaken, fa voor weinige ja** jerkogt; dit Huis en Heerlykheid is federt eenige jaren fraai verbouwt en verbetert.
HÖMOET. Is een Dorp en Heerlykheid aan de tingé m de Overbetuzve, een weinig boven hdoorntk i uur' van ^ gelegen; de Predikant van Valburg predikt" ook te Homoeti
H0?f \U ^ ^ e" *^*»«* in het Ampt var. tulTchen Maas en *W, x. Myl bezyden de Waalflroom, tufTehen Haren en ^ry? gelegeri. ■ De Gere. formeerde Kerk aldaar wordt door den Predikant, die te Altforft predikt, bediend. I„ x549. kreeg den Heer van Horsfen recht om in plaats van a. Êrfpacbters uit de voornaamfte Gccrfdens, 5. ^,te raogen aanf}el . *e nevens den Richter in der tyd, de bank zoude, fpannen; ziet Groot Geld. Plakaatb. 2. Deel, 3 App col. 237. rr*
HUMMEL of HUMMELO. B 'een Dorpje niet verre ^ ^n de /fav, gelegen. De Gereformeerde
Kerk wordt er door 1. Predikant bedient,die ook te/T^ pel binnen plagt te prediken, doch federt de maand No. vember m9. wordc de Gemeente yan K
bedTend." Ze'fden P'edikant' * * H°°SkePpeI ^
HUR WENEN, HUR WEN, HERWEN of HARWYNEM Dat niet met Herzven i„ de Overbetuzve, „och met^r'
J de^^^W,aande^/^,omtrent ,/ * bover, Bommel De Gereformeerde Kerk alhier word door 1. Predikant bediend. Ha °



n 6 Geographifche Eefchryuinge
L E T T. ï.
INGEN. Is een tamelyk groot Dorp aan den Rbyndyk, fchuins tegen over Rheenen gelegen; de Gereformeerde Kerk wordt 'er door i. Predikant bediend.
L E T T. K.
KAPEL-AVEZAAT. Ziet AVEZAAT, bladz. 35.
KEENT. Is een klein Dorpje en Heerlykheid in Maas en Waal aan de Maaze, tuflchen de Steden Grave en Raveftein gelegen. Ziet BALGOJEN, bladz. 35.
KEPPEL-BINNEN of LAAG - KEPPEL. Is een Dorpje niet verre van het Slot, midden in 't Geboomte, in het Graaffchap Zutphen, 1. groote Myl van Doesburg gelegen; heeft een Gereformeerde Kerk, die door 1. Predikant bediend wordt. Men wil, dat het Dorpje eeertyds grooter geweeft zy, ja zelfs Stads Gerechtigheden zon gehad hebben: misfchien om dat het nog tegenwoordig in gerigtelyke Injlrumenten een Stad wordt genoemt.
KERKWYK. Is een Dorp en Heerlykheid in de Btmmcler-Waard, 1. Myl van Bommel, 1. Myl van Crevecoeur, en omtrent 2. Mylen van de Hollandfche Stad Heusden gelegen, word met Bruchem door 1. Predikant bediend.
RESTEREN. Is een Dorp in de Nederbetutve, aan den Rbyndyk, tuffehen de Maas en Waal, een weinig beneden Op.Heusden gelegen, heeft eene Gereformeerde
Kerk,



van de Provintie van Gelderland, i if
Kerk, welke door i. Predikant bediend wordt. De Kerk en Tooren zyn vry oud: doch niet zeer vervallen; de Tooren heeft een fraai Spits, de Predikant is 'er ook van eene bekwaame IVooning voorzien. In de twaalfde en dertiende EeuweW, waren de Heeren van Lynden, ook Heeren van Kefieren.
KOOTWYK ook KOETWYK. Is een Dorp behorende onder het Scholtampt Barneveld, in het midden van de Feluzve, omtrent 5. Mylen van Harderwyk, 5. van De. venter, 5. van Zutphen, en 5. van Arnhem en Amersfoort, op een fchraalen bodem gelegen. Hier is een Gereformeerde Kerk en Predikant,
KUYLENBURG. Is een Stad, gelegen in het Graaffchap van die naam, ter linkerzyde van de Lek, ruim 2. MyJen van Vianen, en even zoo verre van Buuren, «Zy is in drie deelen met een Muur en Gragt onderfcheiden, en heeft 6. Poorten, 4. na buiten en 2. binnen de Stad. In 1318. heeft Kuylenburg een befchreven Stadrecht verkregen, in welk ook pnder hare Rechten en Vryheden gewag gemaakt wordt, van vry verblyf voor den geenen > die voor hun goed gedrag konnen en willen borge Hellen , zoodanig, dat den Heer daar voor niet te vrezen heeft. Volgens het oordeel van Graaf Hendrik IVol* raad, in 1664. aan de algemeene Staaten overgegeven, heeft het Recht van vry-geleide voor Banquerottiers en Misdadigers, de Kuylenburgers al van onherdeukelyke jaaren buiten iemands tegenfpraak, toegekomen; ziet hier van de Brief van den 30. Maart en 9. April 1664. waar in men mede zal vinden, dat de Graven van Kuyfetihurg, het kwalyk hebben genomen , dat men van H 3 hun-



ïi8 Geographifche Befchryv'mge
hunne Stad fprak, als van eene fcbuilplaats van fcbelmen en geweldenaars. Ook zyn diefachtige vervoerders vau goederen door de Staaten van Holland, en byzondere llollandfche Steden , zomtyds uit Kuilenburg opgeëifcht, en door den Grave overgelevert geworden. Ziet Ed. van Zurck, Codex Batav. tit. Kuilenburg §. II. bladz. 634. ja gemelde Graaf Hendrik JVolraad, heeft zig op den ia. May 1665. aan die van Holland verbonden,geen vry-geleide aan zware Misdadigen te zuilen verleenen. Ziet Refol. van Confider. ten tyde van de IVitt, bladz. 777, Daar wordt te Kuylenburg aan ongelukkigen, of die voorgeven ongelukkig te zyn, nog tegenwoordig Be. fcherminge verleent, dog alieenlyk by provipe en tot wederzeggens toe , wanneer het komt te blyken, dat hun voargeven valfch is. Tc Kuylenburg werd ook toegelaten , dat men zig van de Vonniflen van Schepenen, op het Hof van Arnhem mag beroepen: waar uit men Kuylenburgs afhankelykheid kan opmaaken. In 1672. verzogten de Kuylenburgcrs befcherming, voor de Stad en het Graaffchap, van de Franfcben ; echter geraakten zy in de macht van Vrflnkryk, en namen Fraufche bezettinge'm, van welke zy niet voor den jaare 1673. verlof! wierden.
Men heeft te Kuylenburg eene aanzienelyke ruime Markt, waar op het Stadhuis ftaat. De Gereformeerde Kerk, wel eer aan St. Barbara gewyd, ftaat een weinig ten Ooften, omtrent de Markt. Zy is door Jan den I., Heer van Kuylenburg, in 't begin van de dertiende Eeuw gedicht geworden. Men ziet in dezelve verfcheidene Begraafplaatzen der Heeren en Graaven van Kuy. lenburg en andere voornaame Perfonaglen. In het Ccoor ftaan vyf Pilearen , aap welke kopere Plaaten
fftj



van de Provintie van Gelderland. 119
gehecht zyn, waar op de fterfdagen van voornaame Lieden zyn gegraveert. Ook vindt men in deze Kerk nog eene geflotene Zitbank , op den r. May 1654. uit den Brand geredt; aan het einde van welke men ziet, het Beeld van St. Barbara, beide van de Kuylenburgfche Roomfchgezinden , in hoogagting gehouden, Daar is nog een Kerk in Kuylenburg , de St, Jans Kerk genaamt. Men vindt hier weinig Gereformeerden, zy hebben egter 2. Predikanten. De Lutberfcbe Gemeente, die hier ook hunne Kerk. en Predikant hebben , is vry fterker. Omtrent een derde gedeelte der Ingezetenen is Roomfchgezind. Zy hebben 'er 2. Statiën of Kerken? waar van de eene de Je/uiten, en de anderen Janfe. tiius zyn toegedaan, ieder derzelve werd door 1. Priester bediend. Wyders is 'er een Oude Mannen en Vrouwenhuis voor Burga's van de Hervormde Godsdienft. Het getal der Inwoonden der Stad, wordt op groote 3000., en de Huyzen op weinig minder als 7S0. geteld.
Men vind by zommige Hiftoriefchryvers, dat eenen Roelof, de laatfte Heer van Bofcbem, de eerfte Stichter van Kuylenburg zoude geweeft zyn en het zelve gebouwt hebben in den jare 1144. voor zyn Zoon Huibert, aan welke Hy dit Steedje of Vlek met het onderhoorigZ./?»;/, na zyn dood tot een Erfportie heeft gegeven. Doch andere fpreken zulks tegen, en menen, dat Hy maar alleen het Kafteel zoude hebben doen bouwen. Het zy daarmede zoo het wil, dit is zeker, dat hy, na zyn Dochter aan den Heer van Buuren uitgehuwt, en mejt dezelve de Heerlykheid Bofcbem ten Bruidfchat gefchonken te hebben, zig Heer van Kuylenburg heeft laten noemen. Hy is op het Slot te Buuren geftorven in den j>re 1174. en legt met zvl1 Huisvrouw Aleid, Dogter H 4 „vaB



120 Geographifche Befchryvingc
yan Gerard, Heer ven Heinsberg, te BoJJcbem begtaven.
Huybert van Boficbem, zyn Zoon, wierdt de tweede Heer van Kuylenburg, en overleed, na dat lly omtrent 31. jaaren Kuylenburg hadde geregeert, in 't jaar 1205. en legt met zyne Huisvrouw jobanna, Dochter yan den Heer Zweer van Zuilen, in Boficbem by zyne Voorouders begraven.
Jan de Eerfien van dien naam, Zoon van Huybert volgde Hem op, Hy hadde tot een Vrouw een Dochter van den Heer Gyjldla, uit Vlaanderen , by welke Hy 2. Zoonen wan, namentlyk Huybert en Zweer, Hy ftichte de Barbara Kerk, en flierf in het jaar 1240.
Huybert de H, zyn Zoon , was zyn opvolger. Hy kogt in 1271. eene Hoeve Lands, vry eygen goed, van de Prooft en Domheereu van Utrecht, daar Hy het Huis te Kuylenburg op ftichte, of liever verbeterde. Zyne Huisvrouvve is geweeft de Dochter van Hendrik, Heer van Voorn en Burggrave van Zeeland; die men meent, Margaretha genaamt te zyn geweeft; by deeze won hy een Zoon, ook Huybert genaamt. Hy ftierf in't jaar Ï272.
Huybert de III. volgde zyn Vader op, Hy was Scbenter van den Bifcbop van Utrecht, welk Ampt Hy gekogt hadde van den Grave van Kuik, dat ook van die lyd af aan, aan zyn Nazaten gebleven is, totdat het met de waardigheid van andere Dienftluiden, ten eeneumaal is te niet gegaan. Hy was getrouwt met Geertruyd, Dochter van Jan, Heer van Arckcl; by welke hy een Zoon wan , die hy Jan deed noemen, benevens twee Dochters. Hy ftierf Anno 1206".
Jan de II. zyn Zoon, met Jan de II. Graave yan



van de Provintie van Gelderland. i£f
Hitland in Verbond ftaande, leverde in 1304. aan Jan yan lleneffe (lag, welke overwonnen zynde, in de Leek verdronk; Heer Jan gaf in 1318. het eerfte Stadrecht, (van woord tot wpord te vinden by Sweder Origines in de /Jnaleéïa van Mattbeus,) aan Kuylenburg. Hy is tweemalen getrouwt geweeft, eerft met Margareet, de eenige Erfdogter van Gerrit, Heer van Maurick, Waar by hy een Zoon gewan met namen Hui'bert, dis zyn Vader is opgevolgd. De tweede Vrouw was Petropella , Dochter van Zweer, Heer van Abkoude; daar hy mede een Zoon by wan, volgens Slicbtenhorft,Hen' rfk, maar by andere Jan genaamt,
De Heer Voet van Oudheusden, in zyne Hiftorifcbe Befchryving van Kuylenburg, fchynt zich tegen te (preken , wanneer by aan dezen Jan de H, en aan Jan de I. (waar van hier voren gefprooken is:) de bouwinge van de Barbara Kerk toefchryft; dit is zeker, dat deeze Kerk die yoornjalen onderhevig is geweeft aan de Kerk van Boftchem, Anno 1310. daar van gefcheiden en tot een Parochie Kerk verheven is, Deeze Jan de II. is geftorven Anno 1322. en by zyne Voorouden begraven.
Huybert de IV. zjn Zoon , was zyn Opvolger. Zyne Huisvrouwe is geweeft Jufte of Juiitb van der Lekke, by dewelke hy drie Zoonen en zes Dochters wan. De Zoonen waren genaamt Johan, Gerrit en Pieter. Hy bleef in het jaar 1347. op St. Praxedisdag , omtrent Ha feit, in een Veldftag tegen de Luykenaars, welke te»gens den Bifcbop ftreden.
Jan de III. zyn oudfte Zoon en Opvolger, heeft een ■nieuwen Burg of Slot aangelegt aan de Ooftzyde der Stad, welke Burgt voor eenige jaren is verkogt, waar yan nog alleen is overgebleeven een Ronde Tooren, die 115 als



I2ï Geographlfche Befchryvinge
als nog gezien wordt. Hy heeft ook aan de Noordzyde van de Oude Stad, een nieuwen aanleg gemaakt van een Foorftad, tot gerief en ter wooninge der Schippers, alsnog bekendt onder de naam van Havendyk. En wyl hy geftadig in Oorlog was tegen den Bifcbop, mitsgaders Stad en Landen van Utrecht, zo heeft hyde Stad tegens de aanvallen der vyanden met dikke Muurcn en flerkt Toorens voorzien, welke noch in wezen zyn, en aan de Ooftzyde der Stad kunnen gezien worden; door hem kregen die van Kuylenburg in 1355. in Holland Tolvryheid. Hy was een Vriend en Raad van Hartog Eduard van Celre, en hield zyne zyde tegen deszelfs Broeder Reivald, wanneer Gelderland- jn twee partyfchappen was verdeelt, namentlyk Hekerfche en Bronkborflen, zynde Relnald het hoofd der eerfte en Eduard der laatfte, die even als in Holland de Hoekfche tnKabeljaauwfche,tegen den anderen hardebolden en Gelderland in vuur en vlam zetteden. Voor het overige was hy een onverfchrokken en moedig Heer, hy is in 't jaar 1377. ongetrouwt, overleden, doch heeft vetfcheideneBaftaard kinderen nagelaten.
Gerrit, zyn Broeder volgde in zyn plaats, deeze was getrouwt met Barta van Egmond, welk huwelyk zyn Broeder, te vorèn gemeld, zoo kwalyk nam,dat hyhem zoude onterft en zyne Heerlykbeden aan Peter zyne jongfte Broeder, die te Boxmeer getrouwt was , gemaakt hebben, indien hem niet alvoorens de dood had verraft. By deeze Vrouwe teelde hy zes Zoonen en drie Dochters, den oudften was Hubert en de tweede Joban, die beide na het overlyden van de Vader hebben geregeert, de derde Zoon Zweer, was de 52. Bifcbop van Utrecht, de vierde was Arent,Deken van St. Jan v " t9



van de Provintie van Gelderland. 123
.te Utrecht, de vyfde Peter, die zonder egte<kinderen ■ia. te iaten ftierf,de zesde Gerrit, die zyn verblyfplaats pp het Huis te Maurick hield , zynde getrouwt met eene Jonlwrouwe van Zuilen van Nyveld; ziet hier van Slichtenborfi, bladz. 56.
Hy heeft de Voorftad,by zyn Broeder begonnen,verder voortgezet, en zoude,volgens Sweder ,m zyne Ofigines, bladz. 622. den witten Tooren van de grond hebben opgebouwt.
Heer Gerrit, heeft groot verfchil gehadt met die van Holland wegens het verhogen van den Diefdyk, het welke hy egter voor een groote fomme gelds in 1385. hee/t toegeftaan. Ook maakte hy een ontwerp tot het aanbouwen van de Nieuwe Stad, gelegen ten Zuiden van de Oude, nu de Nieuwpoort genoemt. Hy is ook de Stichter van de St. Jans Kerk te Landsmeer.
Ten tyde van deezen Heer wierden de Burgers in geheel Gelderland in den jare 1388. des Zondags na St, Martyns dag , door Willem van Gulich, Hertog van Gelre, tolvry verklaart. Hy ftierf in 't jaar 1304. hebbende 17. jaaren geregeerd, en is ftateljk binnen Kuylen. Jiurg begraven in de Lieve Vrouwe Broeders Kapelle.
Huybert de V. zyn oudfte Zoon , volgde zyn Vader pp. Hy was een Heer die zoo wel in den Oorlog als in de Vrede roem behaalde, en by zyne Onderdaanen zeer bemind was. Hy is getrouwt geweeft met Jolente van Gaesbeek, Dochter van Zweer van Abkoude; waar by hy geen kinderen heeft gehadt; doch heeft eenige bastaerden naagelaten. Willem van Beijeren, heeft hem met verfcheidene Heerlykheden beleent. Heer Huybert .door deeze en geene, byzonder van de Gelderfcbe, zoo ky meende, beleedigt zynde, kieft de zyde der Hollan-
dejj



is4- Geographifche Befchryvingt
ders en verbind zich met Willem van Beijercn, Grave van Holland, waar door Hy zodanig vyand wierd vmRei* raid. Hertog van Gelre, dat hy den zelve een Brief fchryft, waar in hy verklaart dat hy niet langer in zyn huldinge en Eede liaan wil; op deeze verklaaring haalde men zyn Huis teMaurick onder de voet; doch naderhand is hy met den Grave van Gelre wederom verzoent: ver volgens heeft hy ook met den Bijchop van Utrecht overloop gelegen en over en weer malkanderen met branden zeer ontruft.
In het jaar 1422. op de Lieve Vrouwe Hemelvaarsdag, fterft Heer Hubrecht, binnen 's Gravenhage; daar hy Cancelier van Holland was, en wierde in de Lieve Vrouwe Kapel, by zyne Voorouders begraven.
Joban de IV.. zyn Broeder volgde hem op. Eerft had hy ten Wyve Barbara , Dochter van den Heer van Gemen, waar by hy geen Kinderen heeft verwekt : Zyne tweede Huisvrouw was Aleld, Dochter van den Heer van Guttenwyk , die hy op een aardige wyze zoude gekreegen hebben ; by deeze Vrouwe wan hy 3. Zoonm met namen Gerrit, die zyn Vader in de Regeeringe opvolgde, Zweer, die op den weg naa het Heilige Land jeftorven is; Everwyn bygenaamt van Everdlngeu, die in eigendom den Steenweerd , over Kuylenburg gelegen, bezat; Hy heeft pok noch by dezelve gehadt 4. Dochters; de oudfte Dochter trouwde met Johan van Arckel, Heere van Heukelom; de tweede met de Ridder Wynand van Arnhem, de derde met den Heer van $rtnhboi-ft, Batenburg en Anholt, de vierde Jufie geheten , was een geeftelyke Zufter te Diepenveen. Hy verzoende zich, na dat hy de Regeeringe aanvaart hadde, met de Biifchop Frederik van Blanckenheim, en
de



van de Provintie van Geldertdnd. lag
Ai Steden Utrecht en Amersfoort, ingevolge den Zoenbrief, die daar van noch voor handen is.
Heer Johan heeft de Collegiale Kerk van St. Barbar» van te voren .afgebrand, op eigen koften, zeer fierlyk, doen opbouwen 5 benevens den Tooren met een verheven Spits en drie Ommegangen j die naderhand met een Klokkefpel of Voorfag is voorzien geworden , welke Voorflag door den Brand in 1654., wanneer deeze Kerk voor de tweedemaal afbrandde, gefmolten is. Ten tyde van deeze Heer is ook het Gafthuis van St. Pieter en de Kerk of Kap elle, daar aan behoorende, weder opgebouwt. Gelyk Heer Hui bert gezien was geweeft in Holland, zoo was deezen Heer ook in een groot aanzien ia Gelderland, hy heeft de Havendyk ommuurt, of met eea Wal omringt, om dat na de dood van Frederik van Blankenheim, 51. Biflchop van Utrecht, 'er een groote twift: ontftont met die van Utrecht met haren Poftulaat, en Sweer van Kuylenburg , waar in deezen Heer Johan deelde, om dat Zweer zyn Broeder was, en dus deeze Havendyk ommuurde, dewyl die van Utrecht met haren Poftulaat aan de overzyde van de Leek tegen over den Havendyk, een Blokhuis badde opgeflagen, om de Stad Kuylenburg te benaauwen.
In 1436. op St. Mattbysdag in de Winter, heeft hy aan die van Kuylenburg een nieuw handveft gegeeven.
Hy heeft ook veel twift gehadt met den Biffchop van Munfter, om dat deeze hem de beleeninge van de Heerlykheid IVeerd weigerde en niet wilde geven. Na dat hy 30. jaren geregeert hadde en in zyn tyd veele omwentelingen van zaken gezien en veel Gebouwen gedicht hadde, ging hy den 1. April .1452. den weg van alla vleelch.
Gef'



I2Ö Geographifche Befchryvinge
Gerrit de II. zyn Zoon behuwJykte met zyn Gemalin* ne Elizabetb van Buuren,eenige Dochter van Jan van Buuren, Heere van Ewyk, en Eleonora van Borfelen , Zufter van den alom vermaarden Vrank van Borfelen , veele Hcerlykheden, want Vrank van Borfelen, geene echte Kinderen nalaatende, verftorven alle deeze goederen op gemelde zyn Zufter Eleonora van Borfelen, en haare nakomelingen. Hy was zeer goed voor de arme en gebrekkige menfchen, voor al omtrent die geenen, die t'huis zitten en haren nood langs de deuren niet durfden bekendt maken, en daarom ftichte hy ook in 1455. een Armen-Pot.
Den 16. January 1462. maakte hy op den Mein-Eed een keur. Hy heeft 3. echte Kinderen, en een menigte Baftaarden gehadt, die eenige brengen tot het getal van dertig ; zyn dood viel voor den 9. Maart 1480. hy, wierdt begraven by zyne Huisvrouw Elizabetb van Buuren, op bet laage Choor, onder een blaauwen Zark, aldaar noch te zien.
Jasper de I. van die naam, zyn Zoon, volgde hem • op ; In 't jaar 1469. nam hy ten Huisvrouw Jobaima van Borgondië, Dochter van Heer Antbonis, Baftaart Zoon van Philips de Goede, Hertog van Borgondië; by deeze ge wan hy 3. Zoons, als Karei geboren 1476. Cerard 1483. en nog eenen, geboren 1488. alle jong geftorven; en 6. Dochters met namen Elizabetb, Anna, Cornelia, Aleyd, Magdalena en Jobanna. Benevens deeze Kinderen had hy ook een Baftaard - Zoon genaamt Johan. In 't jaar 1504. trok hy na Gend, daar hy ziek wierd, zyn Teftament maakte en ftierf; zyn dood Lichaam wierd overgebragt en begraven in de Barbara -Kerk, op het Hooge Cèoortvooï den Hoogen Altaar in
een



van de Provintie van Gelderland. 127
een Keidér, onder een verheven Zark: Zyne Huisvrouw ftierf in 1511. en wierd by hem begraven. Boven de begraafplaatfe leggen Kopere Platen, waat op zy beide levensgrootte zyn gegraveert, met een Randfchrift daar om heen, en ter zyde vier Wapenfcbilden en andere Ornamenten.
Elizabetb, oudfte Dochter van Jasper, trad in het bezit van haar Vaders Heerlykheden; zywas getrou wt aan Johan van Luxemberg, Heer tot Vlie; na het doode van welke zy tot haar tweede Man genomen heeft Anthonie van Lalaing, Heer van Montigny; deeze beide huwelyken waren onvruchtbaar; doch gemelde Jan van Luxemburg, heeft 2. Speelkinderen verwekt; zy overleed in een hogen ouderdom in 't jaar 1555.
Eltzabeths Zufter Anna, was met Heer Jan van Palland getrouwt,en had een Zoon by Hem gekregen,Gerrit genaamt, die haar opvolgde. Deeze was al in het jaar 1527. met bewilliging zynerMoeije, tot Heer van Kuylenburg verklaart. De beftiering der Heerlykheid bleef echter by zyn Moeije, die hem zelfs overleefde, nadien hy reeds in het jaar 1540. geftorven is.
Floris zyn Zoon volgde hem op, die terftond na zyn Vaders dood , de naam van Heer van Kuylenburg aannam. Hy ftond by uitnemendheid in de gunft van Keizer Karei de V.,$\e Kuylenburg in 't jaar 1555. op den 21. Oétober even voor de dood van Vrouwe Elizabetb, tot een Graaffchap verheven heeft. Dus wierd deezen Floris van Palland, de eerfte Graaf van Kuylenburg. Hy was een van de voornaamfte Edelen, welke zich onderling verbonden hadden, om de Spaanfche geweidenary te keer te gaan; om welke reden hy Anno 1568. door Buc cPAlba, voor eeuwig uit den Lande gebannen wierd.
Zyn



ia"8 Geographifcbe Befchrpirtge
Zyn Huis te Brujfel, waar in de Edelen meermaal byees' gekomen waaren, wierd volgens Vonnis des Bloedraads, ten gronde toe geflegt, en ter zeiver plaats een Marmeren Gedenkzuil opgeregt; met een Opfchrift vol bittere bewoordingen, waar in de gedagtenis van het Bondgenootfchap der Edelen, wierde verfoeit. Dog dit Gedenkteken, is naderhand door het Volk omverre gerukt en vernielt. Na het afzwéeren van Philips de II., de Graaf van Kuylenburg wederom in zyn Graaffchap te rug gekeert zynde, is hy Anno 1598. in den ouderdom van omtrent 70. jaarên, op zyn Huis te Kuylenburg overleden.
Floris de II. was zyn Zoon en Opvolger. Hy, geene Kinderen by zyne Gemalinne verwekkende, verklaart hy de oudfte Zoon van IVolraad, Graaf van Waldek, als zyn naafte Bloedverwand, tot zyn Erfgenaam, en by het affterven, zonder Kinderen, zyn .Broeder en zoo tot de laatfte toe, alle geteelt in den Echtenftaat by Anna, Markgravinne van Baden. Hy ftierf den 4. Juny 1639. andere zeggen, dat hy in het jaar 1640 of 1641. 85 jaaren oud zynde, geftorven is. Zyn Lichaam is op het Choor in de Barbara Kerk ter rufte gelegd.
Philips Theodoor, Grave van Waldek , Piermont, volgde hem op, doch overleed binnen korten tyd, te Corbacb, een Stad in het Waldekfche, nalatende eenen onmondigen Zoon Henrik Wolfraad genaamt, die hem in het Graaffchap Kuylenburg opvolgde. Hy overleed den 7. December 1645.
Hendrik Wolfraad, Grave van Waldek, Piermont, volgde, als gezeidt is, zyn Heer Vader op; en dewyl hy noch geen 4. jaaren oud was, wierd de Garde Noble of Voogdy en Directie over dit Graaffchap en verderer
Heer«



Mn de Provintie van Gelderland. 129
fleerlyke Goederen opgetogen aan Georg Frederik, Grave van Waldek, &c. zyn Vaders Broeder, aan de Magiilraat en Burgery als Voogd en Adminiftrator in den jare 1645. den Eed hebben afgelegt.
Georg Frederik, Grave van Waldek, verkreeg vervolgens na het affterven van zyn Neef of Broeders Zoon by zeker verdrag, dit Graaffchap en andere Heerlykheden. Deeze Graaf had toe een Vrouw Elizabetb Charlotte, geboren Gravinne van Naffau , by dewelke hy teelde 9. Kinderen, 5. Zoonen en 4. Dochters. Als Graaf wierd hy, volgens aloud gebruik* plegtig ingehuldigtdeft 7. December 1664. en heeft dit Graaffchap 28. jaaren geregeert; zyn dood viel voor te Arolfen, den 19 Ocïo. ber 1.692. in den ouderdom van 72. jaaren, en is te Corbach in het Vorftendom Waldek, by zyne Voorouders begraven. Hy liet na zyne Weduwe Elizabetb Charlotte, die de lyftocht hadde van de Stad en Graaffchap; zy regeefde noch 2. jaarenen ftierf op het Nieuwe Hof den 16 November 1694.
Louife Anna , oudfte Dochter van gemelde Georg Frederik, Weduwe van Georg Grave van Erbacb, volgde haar op, en wierd ingehuldigt den 6. Maart 1695. Zy overleed te Erbacb , den 30 May 1714. en is binnen Mtchel-Stad begraven.
Emjl Frederik, Hertog van Saxen, Gulik, Cleve en Bergt een Zoon van Emjl, Hertog van Saxen, en Sopbia Henriette van Waldek , fuccedeerde, wegens het overlyden van Louife Anna, zyne Moeijev, als Fi. dei-Commlffaire Erfgenaam van Georg Frederik , Forjl van Waldek, &c. zyn Grootvader. Hy was geboren den 2 t Auguftus 1681. trouwde den 4. February 1704. met Sopbia Albertlna, Gravinne van Erbacb, Doch.
I
ter



136 Geographifche Êefchryvinge
ter van Georg Lodewyk, Graaf van Erbacb. Den ï'4 Oftober 1714. deedt den Hertocb zyn blyde inkomft in de Stad, en wierdt den 31 dito plegtig ingehuldigt.Van Hem hebben de Staaten des IYyrneegfchen Quartiers in 1720. de Stad, en het Graaffchap Kuilenburg met alle deszelfs voorregten veor de fomine van negenmaei honden , zevenentaggentig duyzent driehondert Guldens gekogt, die op den 18 Juny des gemelden Jaars, in de Perzooneu van 6. hunner Gecommiteerden, pleg. telyk binnen Kuilenburg zyn ingehuldigt, en wierdt dus het in ordre de VUL Graaf en XXHL Heer van
Kuilenburg, vervolgens hebben in den jaare 1748.de Heeren Staaten des Quartiers van Nyemegen deze hare ' Stad , Graaffchap en Landen, aan zyn Doorlugtigfle Hoogheid, den Heere Prinfe van Orange en Najjautv opgedragen, waar op de inhuldinge ook in Forma Debita is gevolgt; dus zyn Hoogheid Hooglofl, Memorie , is geworden de. IX. Graaf en XXIV. Heer van Kuilenburg , en naden Dood van hoogfl. denzelven, PVltfikt de Vyfde, Prinfe van Oranje en Nafauzv, Zoon van loogftgemelde Prinfe en Anna van Brunsivyk-Lunenburg, Kroon-Prinfeffe van Groot Brittanten, Hooglofl. Memorie , die nu is de X. Graaf en XXV. Heer van Kuilenlurg, welke de goede God in zyn gunite lange jaaren by het leven en in een gezegende gezondheid gelieve te Ipaaren.
Onder het Graaffchap Kuilenburg behooren 3. Dorpen, als Golberdingen, Elverdingen en Zuydervelt. Dit nu zy genoeg van deze aangename Stad en Graaffchap; waar van wy veel meer hadden kunnen opgeven, ten waare daar van niet eene fraye Hiftorifche Befcbryvlnge,door denHeer //. W. K. Voet van Qudheusden, in den jaare 1753,
uit-



van de Provintie van Gelderland. j<j i
uitgegeven, voor handen was, werwaards wy den Leezcf verzenden.
L e t t. L.
LAAR of LA AREN, is een klein Dorpje in het SchoutAmpt van Lochem,\\\ het Graaffchap Zutphen gelegen, alwaar een Kapel ftaat, die wel eer aan de tweeEwalden was toegewydt; welke geweeft zyn, 2. zogenaamde heilige Broeders, die, om dat den eene witte en den anderen zwarte llairen hadden , den witten en den zwarten Ezvaldus genoemt waren'; thans wodt deze Kapel tot den Godsdienrt der Gereformeerden gebruikt en door 1. Predikant bedienr.
LATHEM is een Dorp en Hals Heerlykheid in de Bannery van Baar en Lathem, in een vrugtbare Landsdouwe, tuflchen Doesburg en het begin van den Nieuwen Tffel\ in het Graaffchap Zutphen geleegen. De twee zamengevoegde Heerlykheden, waren oudtyds onderfcheiden. Over Latbem was wel eer een Droft aangeftelt, en aan zyn begevinge ftond de Parochie Kerk aldaar. Men vind ook in 1280. vaneenen Heer van Baar gewaagt. Anna 1471. beveiligde Hertog Arnoiid , Willem, Heer van Egmond'en Baar, in 't bezit des Tffelftrooms vanPFcfter* voort tot Dieren, en fcnonk hem boven dien de Buurfchap Latbem, welke van toen af met de Heerlykheid Baar vereenigt wierdeu, ziet by Sligtenhorft, 9 Boek, bladtz. 166. Dikwils zyn deze Heerlykheden door enTe. nis, van Heeren verandert. Tegenwoordig behooren zy de Staaten of Landvorftelyke Hoogheid van Gelderland, en worden door de Heeren Ra aden en Rckenmeefiers, ï 2 va 1



13 2 Geographifche Befchryvinge
van hunnent wegen beftierd, Hellende aldaar eenen Ampt. man en Rigter, een Advocaat Fifchaal en een Stadhouder en Leen Griffier daarover aan. In 't Jaar 1609. is verftaan, dat men by het Gerigt van Baar en Latbem. het lantregt van hetZurphenfche Qiiartier moet volgen,doch in Dykzaaken, het Dykregt van de vier Stoelen des Nymeegfcbe Quartiers van den Jare 1640. Van de vonnifTen aldaar gewezen, valt appel aan het Graaffchap Zutphen. Ziet Groot Geld. Placaatb. II, Deel col. 1118. 309 , 310. Omtrent het Criminele ftaat aantemerken , dat men aldaar een Wipgalg vindt. Het Dorp Latbem word door welgegoede Boeren bewoond. Behalven de Gereformeerde, Kerk, (die door r. Predikant wordt bediend) is hier ook een Roomfchgezinde Stafie.
LEUWËN, is een Dorp in het Ampt van tuffcben Maas en PVaal, in het Quartier van Nymegen , langs de TVaaldyk. zig uitftrekkende, een groote Myl van Thiel gelegen. Het is met Puffelyk, daar omtrent gelegen , in het Kerkelyk vereenigd. Den Dyk heeft hier op zommige plaatzen in het geheel geen voorland. In dit Dorp ftaan hier en daar vry goede Huizen. Men heeft 'er rondom eene boomryke Landsdouwe en fraye Uitzigten over de IFaal naar de Neder.Betuwe.
LENT, Is een Dorp aan de andere kant der Waalflroom tegen over Nymegen in 't Schependom gelegen, daar worden veel Warmoepers Landen gevonden en een menigte Boomgaarden met Karffebomen beplant. Heeft eene Gereformeerde Kerk, die door 1. Predikant bediend wordt.
LUER



van de Provintie van Qelaerïand. 133
LEUR Is een oud Dorpje en Heerlykheid, in het ampt van tuffchen Maas en Waal, cufïchen Weefen en Hemen gelegen , men heeft hier eens Romeinfcbe Muntfpefieit en ■ andere zeldzaamheden gevonden. De Gereformeerde Kerk word door 1. Predikand, die te Weefen ook Predikt, bediend.
LIGTENVOORDE , Is een open St.eedje en Heerlykheid, gelegen in het Graaffchap Zutphen, tulTchen de Heerlykheden Bredevoord en Borkèfo , 2. Mylen van Grol en even zoo verre van Bredevoord. De Heer Helt 'er een Richter, een Landfchryveren een Advocaat Fifcaal aan. Het Slot aldaar is waardig gezien te worden. Het fteedje is niet groot en heeft maar édne Voort. De Gereformeerde Kerk word 'er door éénen Prekikant bedient. Van de VonnilTen aldaar gewezen, valt Appel aan de Graaffchap Zutphen, ziet Groot Geld. Placaath. II. Deel II. Append. col. 234. Een aardig geval met een Paap hier gebeurt, tekend Baudartius in zyne Gedenkwaardige Kerkelyke en Waereldlyke g<-fchiedeniften aan , in 't 8. boek blaaz. 35. bier in beftaande.
„ Den 17 January hebbe ik binnen Ligtenvoorde „ Gods woord Gepredikt, endede Kerkendienftgedaan, „ na de wyze der Gereformeerde Kerken. In dit ftedeken „ hadden ettelyke Jaren lang de Munfterfchen laten „ Prediken eenen Pape, door het ganfche land rontom „ heen vermaart voor eenen Tovenaar ende Duyvel-ban„ ner, die veel bezoek van verre ende van naby gehad „ heeft, die hem kwamen vragen na zyn verlorene ende „ ontftolene goederen. Deze Pape op Paasdag dezes „ Jaars, binnen Zutphen by my komende, heeft verzogc M en begeert, dat ik hem zoude gunftig zyn ende hel* I 3 » pen»



131 Geographlfcbs Befcbryvïnge
„ pen, dat hy als Paftoor binnen Ligt en voor de zoude „ mogen blyven. Als ik hem zeide, dat men perzoo„ nen van zulken naam en faam, als hy was, in de „ Gereformeerde Kerken voor geen Litmaaten der Kerke, „ ik gezvvyge voor Predikand of Lecraar, konde kennen „' ofte aannemen , zoo heeft hy my .na verfcheidene „ woorden ende wederwoorden aldus geantwoort, Do„ mine Paffoor, ik bekenne zonderlyk,' dat ik eenen' „ Tovenaar geweeft ben, ja eenen grouwelyken Tove3, naar, namentlyk -als ik Milfegedaanhebbe, veranderde „ het' Ouweltjan ofte Oblyé in het lighaam Jezu Chrifli, „ dat is een grouwelyke Toverié , die ik menigmaal ,, hebbe gedaan, maar dit is my van herten leet, ik eri „ hebbe ook nu in vele jaren geen MifFe gedaan, ik „ zal ook gaarn ïialaten 'het belyen, zegenen en meyfteri„ en van menfchen en belten, ende het aanwyzen der verlorenen goederen, en ik zal my' reformeeren laaten. „ Aldus meende dezen Pape zyn vuiligheid aftewalfen „ ende tot het Heilig Predikampt te geraken, maar ik „ hebbe hem geantwoord , al waard gy zoo geleerd en „ ervaren in dc II. Schrift, als een van alle de gefchikfte Leraats, die onder ons nu zyn, of ooit geweeft „ zyn, zoo zoude het nogtans al te fchandeleus en on„ betamelyk zyn, uw nog het Predikampt in de Gere3, formeerde Kerk toetelaten." Hy voegt 'er op de kant ïn het Latyn het navolgende by.
Cffaris uxorèm oportet non tantum ejfe probam fcd 'etiam proba faime, multo magis miniftrtt'm Ecclefia Cbrifti.
10CHEM of LOCHUM, is de vierde Stad des Zutphen1 fen
I



van de Provintie van Gelderland. 135
fen Quartiers, niet groot maar zeer aangenaam en gezond. Legt in het Noorderdeel des Graaffchap Zutphen, aan de grenzen van Overyfel, aarr<Ie Berkelfiroom, die door Zutphen in den ffgt valt, 3. Mylen van Zulphen , en omtrend 2. kleine Mylen van Borculo. Her is rontom met zeer veel geboomte bepland, waar tuflchen en daar buiten, goede Graanlanden, en ter wederzyden van de Berkel grazige Weyden voor de Beeflen gezien worden. Voortyds was het een fterk Stedeken geweeft, doch tegenwoordig in een geringen ftaat. Ten zuidooften \ Myl van ae plaats, vind men een wydüitgeftrekt Gebergte, waar op fehoon Koorn gewonnen word , in en op dezen Berg, vin.lt men een zoort van grove Diamanten, die geklooft wordende, van binnen het Criflal niet ongelyk zyn, men maakt eikanderen ook diets, dat 'er Zilver in dien Berg zoude gevonden worden ,• do?dat de koften van het daar uit te graven en te louteren, sneer dan het Metaal waardig was, zouden beloopen.
De Kerk van Lochem, waar in eenige Wapenen worden gevonden, en ouder anderen dat van den LieutenandGeneraal 4e Rode van Bekeren, die geweeft is Gouverneur der Stad Arnhem, en wiens Lighaam hier ook begraven legt, was eertyds aan St. Guldela toegewyd. Voor den brand van 1615., hadde hy een hoogen fpitfen Tooraz,doch dezelve is naderhand laager gemaakt. Het Raadhuis ftaat ten Zuiden van den Tooren, en is eenige jaaren geleeden , geheel nieuw opgebouwd. Te Lochem zyn eertyds 2. Vrouwen of Maagden Kloofters, die Zusters van het gemeene Leven genoemt wierden, geweeft, waar van het eene het Grote en het andere het Kleine Convent genaamt wierde, ziet Lindenbom, Ilijlor. Epifa Daventriens. Cap. 3. §. 2.
I 4 hl



ISÖ Geographifche Refcbryvlnge
In 't jaar 1330. is Lochem door Reinald den n. JaarHen Grave en eerfte Hertog van Gelder, bemuurd. De Kerk aldaar, is benevens alle de Tienden door de Gravinne Ermgardes, na dat haar gemaal, Graaf Gerard van Gelder, overleden was, in den jare 1134. aan het Kapittel van Zutphen gefchonken, waar van de Gift' i>rief in de oudheden van Deventer. H. Deel Pag. 569. Edit. in 8 , wordt bygebragt, alwaar ook woid aangetoond, dat over den eigendom van deze thienden, tuflchen de Graven van Gelderland en de Biffchoppen van Utrecht, eertyds disput is geweeft, en dat naderhand door Wilhelmus de XX. Biffchop van Utrecht, den eigendom van die thienden, in een volledig Zinode t'Utrecht, ten overftaan, en op verzoek pn den Grave Gcdfchalk, van deszelfs Huisvrouw Adelheit en van hunne Zonen Gebehard en Otto, aan bet Kapittel van Zutphen was overgegeven, en dat Guido, Biflchop van Utrecht, eenige jaaren daaraan, die gifte ook hadde beveiligt, en dat van te voren de Novalen thienden daar ook waren bygevoegt. In 1680. is deze Stad door Franciscus van Ver. dugo, vrugteloos belegerd , by welke gelegenheid den Collonel Jacob van Batenburg, Vryheer van Anhold, die het beleg commandeerde,ongelukigdoor een Canonkogel, het leven verloor. In 1500. meenden de Spaanfchen, door zekere Krygsliji, van de Stad meefter se worden, die zy aldus in het werk fielden: Zy hadden eenig Krygsvolk onder het Hooy van 3. Hooiwagens verborgen, waar van 'er reeds één binnen de Poort was, wanneer de lift ontdekt wierd. De Zoon van de Portier , ;met een andere jongen Hooy plukkende, (zynde zulks «en voorregt voor de Portier , als een wagen met Hooy door de Poort ryd,) zoo tafte hy cPeen been van een deE



van de Provintie van Gelderland. 137
Zolêaten, waarop hy terftond Verraad! Verraad! begon te roepen; waarop al het verborgen Krygsvolk, van onder het Hooy fprongen, en met die van bin. nen handgemeen raakten , alzoo dat 'er ter wederzyden eenige fneuvelden. OndertufTchen was 'er nog een groot getal Spaanfehen in de Stad gedrongen, doch zy wierden alle door^de Stedelingen, weder van daar na buiten gedreven, waar door dien aanflag vrugteloos afliep. In 1605. maakte zig Spinola meefter van de plaas, dog dezelve werd in het volgende jaar door Prins Maurits wederom hernomen. Den 6*. April 1615. is, dis avonds omtrent agt uuren, een huis binnen deze Stad, in Brand geraakt waardoor eensklaps, deeze Plaats aan alle kanten is aangeltoken, welke in 2. of 3. uuren tyds, (alzoo meeft alle de Huizen Rietdaken en ook vele>- derzelve Leeme wanden hadden) zoodanig is afgebrand, dat ook de Kerken, Kloofiers, en het Raadhuis, met allen derzelve Arehiven verbrand en geheelyk zyn te niet geraakt,,uitgezon. derd 4. Huizen, die nog zyn blyven ftaan, aldus geeft het Baudartius op in zyn zevende Boek van de gedenkwaerdigezoo Kerkelyke als WaereldlykeGefchiedenifTen, die daarby voegt; „ Ik-ben des anderen daags na dezen „ brand te Lochem gekomen, alwaar my de mizerie „ en etende, die ik daar zag en hoorde, deze weeklage „ over die arme verbrande Stad en volk heeft uit„ geperfl.
6 Heer! ó Lieve God', wat is dat een etend? Hier is een Stad geen Stad: waar men zig keert of wend Ziet men niet dan droefheid aan Menfchen ende Beeflen , Het is hier al bedroeft den minflen met den meeflen. § God ! ontfermt uw dog over dit arme Volk:
I 5 ê Heer



|J#t Geegraphïfcbe Befibryvinge '
. 6 Heer ziet «eerwaards uit 's Hemels hoogfte mik ■ Wilt des Vromen Gebed verboeren, en baar kermen: Wtlt uw dit Volk genadelek ontfermen.
Hy voegt 'er nog by; „ Dezen brand werd lange " e" °°k k0rt te vo°™> eer hy gefchiede, voorzien „ enmeermaals voorzegt, door eenen Huysman, tuflchen „ Zutphen en Lochum woonachtig, denwelken ik des an= „ deren daags na dezen brand by Lochum hebbe nan„ getroffen; Ik vraagde Hem, hoe dat het in zyn werk * fDg' 8lS hy dic eu raeer ^dere voorfpookzelen zag? „ hy amwoorde my, dat hy meermaals op zyn Bedde „ leggende , in zynen geefl ende gemoed zoo wierd " ^"S^. e"<k geperfl, dat hy niet rullen nog duren » konde, voor dat hy van het Bedde opftaande voor de », deur ging, opwaars en aan alle kanten omziende. En dat „ hy dan zomtyds Heirlegers zag, beftaande uit ettelyke . „ Regementen, d'eene tyd meer, d' andere tyd minder „ onderfcheydelyk ziende en kunnende kennen wat Coi „ leur dat haar Vaandelen, Vlaggen ende Velttekenen „ zyn, werwaards dat zy haren cours of mars namen. „ Even inzulken voegen , zei de hy, meermaals oogenn fchynelyk gezien te hebben, dat het geheele ftedeken van „ Lochum met de Kerke en Cloofters in vuur en vlam„meftonden, en ten gronde toe afbranden, ook be„ fcheidelik ziende, waar de brand zoude beginnen en „ wat Huizen zouden ftaandeblyven." Dewyl de Veilingwerkeri zeer vervallen waren, maakte zig in iftft zonder flag of floot, den Bifcbof van Munfter, van ditStedeken meefter, na dat het wederom opgebouwtwas; deedhy het zodanig verfterken, dat het daar na, den Staaten eenevolflagenebelegeringkofte, eer zy het wederom mag.
tig-



van de Provintie van Gelderland. ten
tig', wierden. Terflond deden zy alle de Veilingen flesten; zoo dat het dien zeiven Bijfcbop in 1672. wederom zonder moeite in bezit nam. Hier hielt hy zeer (legt huis. Van de Klooflerkerk, die tot een .School wierd gebruikt; maakt hy ivederom een Kerk ten diende der Roomfchegezinden, maar hy liet den Predikdoel, de banken, de glazen en wat 're meer in de Grote Keiic was, omver werpen en verbranden: Zette daar 7.. Bakovens in ten diende van zynjeger voor Deventer;. Zyn verblyfalhier duurde egter niet lange , want hy moed: het Stedeken Anno 1674. wederom verlaten de Ingezetenen van het zelve, geneerenzig tenmeeftendeelevan den Koornbouw en Veehoeding. Men brouwt hier een zoort van Bier, dat zeer ge wilt] is; en men vangt een zoort'er van vifien, die men Kwapalen noemt, waar van eenige een delicatefle maken. Omtrent het einde van de vorige Eeuw, flond het hier. met de Geldmiddelen zodanig (legt, dat de Heeren Staten van Gelderland, op den 23. April 1700. conzenteerde om eenige Stadsgocderen te mogen verkopen tot voldoeninge der fchulden. Ziet Groot Geld. Plakaatb* III. Deel col. 18.
Betreffende de Regering van Lochem, dezelve bedaat uit 7. Burgerneefiers , die ook Schepenen en Raaden zyn, benevens een Secretaris en 12. Gemcensluiden^ daar bevind zig ook een Scboltus binnneu en buiten Lochum.
LOENEN, is een Dorp op de Veluwe, onder het Schoutarapt van Apeldoorn, naby het Bekberger Bofch , 3. My. len beweften Zutphen, en 4. van Arnhem gelegen. De Ingezetenen generen zig met den Landbouw en Veelioederyë, hier woonen ook eenien Papiermakers, die baar
Mp.



$4° Geograpbifcbe Befibryvinge
Molens hebben; de Gereformeerde. Kerk alhier, word door i. Predikant bedient.
LUNTEREN, iseenredelyk fraay Dorp op de Veluwe, onder het Schoutampt van Eede, 4. Mylen van Arnhem en 5. van Amersfoort gelegen. De Poftwagen van de Erfgenamen Bouruciüs, van Arnhem op Amfterdam en terug, door dit öwp-rydende, krygt hier verfche Paarden; by welke gelegenheid de Pafagiers tyd genoeg hebben, om zig aldaar eens te ververfchen; de Gereformeerde Kerk aldaar, is voor eenige jaaren vergroot en woord door 1. Predikant bedient.
LYNDE of LIENDEN , is een Dorp en Heerlykheid tuflchen den Rhyn en de Linge , tegen over de Stad Rheenen, in de Nederbetuzve gelegen. In de Gelderfcbe Gefchiedboeken zyn de Heeren van Lynden zeer vermaart; daar was eertyds een flerk Kafteel by dit Dorp, genaamt dt Tooren van Aspremond , die in de Oorlogen tegen de Stichtfchen veel te lyden had en eindelyk geheel verwoed is geworden. Ziet Annal. Genealog. de la Maizon' de Lynde Pag. 100. In 't jaar 1733. Stond Kdzer Karei de VI. de vernieuwing des Titels van Ryksgraaf toe aan den Heere Adriaan Baron van Lynden en alle deszelfs Nakomelingen. Lynden is thans halfHeerig; de ééne helft behoort de Provincie toe. De Rekenkamer fielt 'er, uit naam der hooge Overheid, eenen Rigter over aan. Over de Wederhelft de Heer van Lynden in den tyd, den zelfden of eenen anderen Rigter. Den Heer van Lynden heeft deze halve Heerlykheid nevens Lede en den Oude Weerd, voor eenige jaaren van Sakzen Salefeld gekogt; De Kerk van Lynden is „et
ge»



tan de Provintie van Gelderland. X41
gebouwt, zy heeft eenen dikken en tamelyken hogen Toren , en word door 1. Predikant bedient; By gem. Dorp onder de Heerlykheid de Marfch, is een Veer over den Rhyn , Rheenen. Oever genaemt, het welke aan de Stad van Rheenen toebehoort.
L E T T. M.
MAAS-BOMMEL, dus omfchreven, tef onderfcheidinge van de Stad Z'alt■ Bommel, is een zeer aanzienelyk Dorp, in het Ampt van tuffchen Maas en Waal gelegen. In Oude Brieven van den jaaren 1415. Draagt het de naam van een Stadt, en was eertyds zoo beroemd , dat het gemagtigde op de Landfchaps vergaderinge plagt te zenden, ziet Celd, Placaatb. 2. Deel 1. Append. col. 176. 183. Men heeft wel eens gemeent , dat 'er van de Fonniffen ■ te Maas ■ Bommel gewezen, Appel viel op het Hof te Roermonde, dog de Heeren Staten van Gelderland begrepen dit anders, en vérftondeir dat men zig op het Hof van Gelderland moelle beroepen Groot Geld. Placaatb. 2. Deel 2. Append. col. 234. Het legt tuflfchen de Maas en Waal, aan de eerfte genoemde Rivier en naby dee. Ze laatfte ten Noorden, 4. Mylen van de Stad Gravi t\ van Thiel en 2. Mylen van Batenburg, een weinig beneden Megen. Van Maas- Bommel is een Veer op Megen om over de Maas te vaaren. Men heeft hier ook een Tol - Comptotr, alwaar de ontfangers tot het ver* zamelen van 's Lands Rechten haar verblyf houden ftaande digt by de Kerk en pronkende met het Admi' raliteits Wapen en met een bTeed Hek en houten Poort aan de llyweg; de Kerk alhier is zeer oud en heeft een
dit-



142 GeograpMfche Befchryvlngs dikken Toom, die voordeezen veel hoger geweeft is als men ze tegenwoordig ziet. Gereformeerde Ledemaaten vind men hier in vry groter getal, dan in andere omgelegen Dorpen, hoewel óp verre na zoo talryk niet als van Roomsgezinden. Zy Word door t. Predikant bedient, die ook te Jlfen Predikt.
MALDEN, is een Dorp en Heerlykheid mei verre van de - Clecffcbe grenzen en van Groesbeek, in bet Ryk van Ny. afgelegen. De Gereformeerde Gemeente word daar met het bygelegen Hemmen, door ,. Predikant bediend Te Malden ftond wel eer een valt Slot, doch het is voor lange al verwoeft.
MAURIK, is een Dorp en dagelykfche of Ambagts Heerlykbeid, in de Nederbetuwe, ten Zuiden van den Rhyn i. Myl van Wyk te- Duurflede en 2. Mylen van Rbee'. nen gelegen ; Het heeft een Kerk met een frayen fpitfen Tooren, die- door 1. Predikand bediend word.
METEREN, is een Dorp in de Tielerwaard, tuiTchen Bommel en Geldermalzem niet verre van EJi gelegen ■ de Gereformeerde Gemeente aldaar, word bediend door den Predikand , die ook op de laatfl genoemde plaats Predikt.
MILLINGEN is een Dorp en Heerlykheid aan de linker oever van de Waal , tegen over Panderen, omtrent ,. Mylen. beooflen Nymegen , in de Overbetus* gelegen. De Gereformeerde Kerk word met die yan Zeiand, daar by gelegen, door 1. Predikand be-
. diend.
Leït. N.'



van de Provintie van Gelderland. 143 L e t t. N.
NEDE, fseen fraai Dorp onder'de Heerlykheid Borculo en 1. Myl ten Ooften van die plaats en 1 Myl van de Overyffelfche grenzen, in het Graaffchap Zutpben gelegen; heefteen Gereformeerde Kerk, die door 1. Predikant bedient word. Hier is veel doortogt, waarom de Admiraliteit van Amfterdam, alhier een Commis' ter Recherche houd.
NEDER-ASSELT, is een Dorp in 't Ampt van tuffcnen Maas en Waal, aan deMaasftroom, omtrent een halve Myl ten Noorden van die Rivier en ï Myl van de Stad Grave gelegen. De Cereformeerde Gemeente word met het Dorp Owr-^//, hier by gelegen, door 1. Predikant bediend. Alhier heeft men van de Kerk niets meer over behouden dan de Tooren, in welkers ohderlte'gedeelte dat zindelyk onderhouden word, de Predikftoel en eenige banken ftaan. In dit Dorpje woond thans maar een Gereformeerd Huisgezin.
NEER-BOSCH , is een Dorp in het Schependom van Nymegen gelegen.
NEER-HEMERT, is een Dorp en Heerlykheid, dus 'ea ook welblotelyk Hemen genoemd, in onderfcheidinge van Op-Hemert in den Tieler-Waard aan de Maas, 'op een Eilandje, den Hemerfchen Waard genaamt, NoordOoften de Stad Heusden gelegen. In 1061. wierd Graaf Floris de I. van Holland, aldaar door de KeiZerlykea in zyn flaap overvallen engeflagen; ziet Melis ft oké in Flor. 1. bladz. 30. Neer-Hemert is een Fortreffe met
eesi«



144 Geographifche Befchryvinge
eenige Bolwerken, in welk eenige bezettinge legt. Mijden in de Veiling ftaat een oud en groot Slot met verlener dene Toorens. De Gereformeerde Kerk word aldaar doori. Predikand bediend.
NEER-YNEN, is een Dorp in de thielerwaard, ten Noorden naby de Waalflroom , i. Myl van Bommel gelegen. In't jaar 1265. wierd het nevens Op . Tnen en Hiern,door Grave Otto den III. aan den Ridder Rudolp Kok voor eenige andere goederen afgeftaan, ziet Sligtcnhorfl VT Boek bladz. 98.
NETTERDËN, is een Dorp en Heerlykheid onder't Graaffchap 's Heerenberg, in het Graaffchap Zutpben, naby de' Cleeffcbe grenzen , 1. Myl van Emmerik en Myl van 's Heerenberg gelegen. De Gereformeerden van dit Z>»/-/>' behooren onder de /(Te/vi- van Gendringen. De Stafie der Roomfcbgezinden, word 'er door eenen fVaereldlyken Priefter bedient,
NIEUWKERK , Verfcheidene Plaatzen in de Nederlanden voeren dezen naam; dit Nieuwkerk of Nykerk , in het Latyn Neoecclefia , Neocle/ia daar wy hier- van handelen is een Veft of open Steedje en Scboutampt , daar den Schoud woond, in het Landroften Ampt van Veluwe , omtrend2. Mylen van Amersfoort, niet verre van de grenzen van het Stigt van Utrecht gelegen. De Hollandfche Jaarboeken Schryft Sligtenhorft 1. Boek. bladz. 107. noemen deze plaats de dtede van Nykerk: Hy voegt 'er by, dat het wegens de groote en fraje Huizen, menige Stad zoude befchaamen. Dat meer is in 1413- Heeft Hertog Reinoud, de laafte van die naam.
de



van h Provintie van Qeldertdhd. 145'
den Ingezetenen vergund om 'er eet. Stad te maken eti aan de plaatze 200 groot een Scheptr dom gegeven, als Elfarg hadde; ook vergunde Hy haat alle dezelfde Vry. heden, die de Steden Zutpben,T-Vageningen en Hattem hadden ; en andere voorregten meer, die by Sllgtenborft in een open brief vermeld worden. Volgens verhaal van oude Luiden heeft Nykerk, van ouds 3. Poorten gehad. De Feenpoort, de Stolkerpoort, de Ooflerpoort; men befpeurd niet dar zy hunne Stads Regten ooit gebruikt óf 'er zeer na verlangt hebben ; of dat het gemis van Poorten en Fe ft en hun zeer ter harten ging; want zy waren beter gediend met de naam van het voornaamlte Dorp van ganfeh Gelderland, als met het verwyt van een middelmatige of geringe Stad. Even eens zegt de voorn. Sebryver, gelyk de Hollanders en de Flamingers moediger waren op hunne Craaffchappm , die nevens de befte Graaffchappen van 't ganfche Cbriftendom gerekend mogen worden , als ^ dat dezelve ónder middelmatige Hertogdommen gerekent. waren geweeii Men teld alhier 9, Straten. Hier Vindt zig ook een bekwame Haven aan de Zuftderzee, alwaar men met Schepen af en aan vaard. Men ziet hier mede verfcheidene Hulzen. Ook is 'er een grote en welgebouwde Kerk, aan St. Catbari. va toegewyd, dié door .2. Predikanten word bediend; zy is van een tamelyk goed Orgel voorzien. Den dienft onder de Roomfchgezmden word .door een waeretdlyk» Priefter gedaan ; daar bevinden zig ook hier. eenige Hoogduitfche Joden. Voor het overige is de Fe ft volkryk,aangenaam en vry welvarende door den Toebaks, Koorn, en andere handel, die van hier op Amfterdam en elders gedreven word. Dezelve heeft geene Dorpen, maar alieenlyk' eenige Buurten onder zig -r de Plaats heeft 2,



I4<5 Geographifche Befchryvïnge
Kermt fen, i. kleine, en i. groote, komen 8. dagen voor St. Lambertus, daar is ook een Maandagfche Weeft, markt en drie Paardemarkten, waar van de eerfte gehouden wordt óp Dingsdag na Paafchén; de tweede op Maandag voor Hemelvaartsdag, de derde op den 5. Oélober. Dit Vïek is voor eenige jaren, door zeldzaame voorvallen, onder de Kerkel'yke bediening, zeer berucht geworden. Te Nieuwkerk zyn ook gebooren 3. vermaarde Broeders, die de toenaam van Pannekoek Voerden, te weten Mauris Rentmeefter, die van L. Horten, fins, Rer. Ultraj.Lib. 1. pag. 143. als een Man van groote geleerdheid word geroemt; Auguflyn Pannekoek, Secretaris van Karei, Hertog van Gelderland- en Godart Pannekoek, Raad van het Vorftelyk Hof ten tyde van Karei de V. en Philips de H. en daar by Heer vmMein. dertswyk. Ook is aldaar geboren Thomas van Nyenkerken, die in het Latyn Neoclefianus wierd genoemt, en Frooft van de St. Jans Kerk, en daar by Wy - Bifchop van Hendrik van Beijeren , Bifchop van Utrecht, is geweeft; zyne Wapenen ftaanfnog in de St. Jans Kerk te Utrecht, op het gewelf aan de befoldering gefchildert; onder de aldaar geboorene Mannen van - den degen Mun' ten uit>« Schrafer, die geweeft is Ritmeefter onder voornoemde Vorft Karei de V., Herman van Hel, Ja. ban van Rensfeler, en Reynier Hollen , waar van te Zien Slicbtenhorft. Karei van Egmond, Hertog van Gelder,heeft te Nieuwkerk een fterke Schans tegen de Eorgonjers opgeworpen , waar van in de Hiftorien dik. wils meldinge gemaakt word. Het Oude Kafteel van Nieuwkerk is in 1458. op het aandryven vanGarfeel van Aller , Burgemeefter van Arnhem , door Hertog Ar* ««afgebouwd. Het opbouwen van de Kerk, te voren
ge-



vari de Provintie van Gelderland.
gemeld is begonnen den 8. Juny 1461. en is de eerfte Steen gelegd door Pieter Baftaard van Egmond, Richter van de Veluwe, doch op den 15 Auguftus 1540. is de Kerk met het Kafteel, door ongeluk, afgebrand, maar kort daar na weder opgebouvvt en met ryke inkomften, die aan St. Severinus Autaar gemaakt waren, begiftigd.
NIEWAAL. Is een Dorp en Heerlykheid naby de Waaldyk, 1. Myl ten Wellen Bommel, in de Bommeler-Waard gelegen. De Gereformeerde Kerk wordt hier met die te Zuillchem, door 1. Predikant bediend.
NIFTRIK. Is een Dorp ten Noorden naby de Maasdyk, een weinig beneden Wichem, 1. Myl ten Ooften varj Batenburg, en omtrent even zoo verre van Raveftcin, in het Ryk van Nymegen gelegen. Den Predikant der Gereformeerde Gemeente aldaar, bediend ook de Gemeentens van Balgooijen en Keent.
NUNSPEET. Is een Dorp onder het Schout-Ampt van Ermelo op de Veluwe. Het legt by de 2. Mylen van Harderwyk, gelyk ook van Elburg, en 1. kleine Myl van de ZuyderZee; de Gereformeerde Kerk wordt 'er door 1. Predikant bediend.
NYENBROEK. Is een Dorpje en Richter,-Ampt op de Veluwe, het legt tuflchen Deventer en Hattem , midden tuflchen 2. Watertjes, of Beekjes, die uit de Veluwe na Hattem ftroomen, 1. Myl van den Tfel. en 2. My. len van Deventer. De Gereformeerde Kerk of Kerkje, wint het zelve niet groot is, wordt 'er door 1. Predikant K 2 be-



148 ' Gebgraphtfche Ëefchryvinge
bediend.' De Richter over het Richter-Ampt alhier, of een Vcrwalter en 6. Schepens, die door den Richter worden aangeftelt, bekleden het Gerecht, hebbende ten hunnen dienft een Secretaris en een Onder-Schout; ook heeft den Richtef deVi Dykjchouw en het geene 'er aan vaft is. Hy geniet de Breuken van gemeene Misdaden. Hier is ook een Ontfanger der Verpondinge.
NYMEGÉN. By anderen Nimtvegen, doch' by de eigene Inwoonden gemeenlylt Nimmegen genoemd, in 't Latyn Noviomagum. Is de eerfte in rang, en Hoofdftad van dit Kwartier, gelegen 3. Mylen ten Zuiden van Arnhem, ruim 6. van Wageningen, en 3. kleine Mylen van de Stad Grave, aan de linker Oever van de Waalftroom, die voor deze Stad het diepfte is, en over welke het af en aankometi zeer gemakkelyk is door middel van eene ' Gierbrug, die geltadig heen en weder giert of vaart. De Stad heeft byna een gedaante in haar omtrek niet ongelyk Amfterdam, of een gefpannen Boog, of zoo als andere opgeven, een gedaante van een halve Cirkel, die aan de Waterkant open is. Dezelve ligt op 5. Heuvels of Gebergtens, als den Heftenberg, Marienberg, Gruitherg, Klokkenberg en Hoenderberg; die niet hoog zyn, 't welk de geene, die dezelve doorwandelen , geduurig doet klimmen en dalen, het geene ten tyde van vriefent weder, nietzonder moeite en gevaar van vallen, gefchieden kan. Een dier Bergen maakt, dat men, op de Markt ftaande, over de Poort in de Waal ziet. Milady Montague Lettre III. vergelykt de Stad Nymegen by die van Nottingham in Engeland en fchryft, dat ze zeer na malkanderen gelyken. Dezelve is een lullige, heerlyke, van volk en rykdom overvloeijende Plaats, gaande
in



van de Provintie van Gelderland. 149
in fterkte en treffelyke Gebouwen, veele andere Steden te ;boven. In 't Oofteu en Zuiden heeft dezelve veele Springwateren , Tbuinen , Koornlanden en IVeiden voor de Beeften; Aan het Noorden de kleiachtige en vette Betuwe, neffens de IVaalfiroom , die allerhande aangenaame Vifch (waar onder Prikken en Zalmen) geeft. Deze Stad heeft in hare Muuren 10. Poorten en nog 2. Binnen-Poorten, die weleer, toen dezelve zoo groot niet was , gebruikt zyn geweeft. Hare Feftingwerken, van welke aangehaalde Milady Montagus , dus fchryft: Les favans dans F Art Militaire en font de grandes éloges; zyn meer dan eenmaal verandert en verbetert, zodanig , dat dezelve nu van eene groote uitgeftrektheid bevonden worden, en wel zoo, dat de verre uitgeftrektheid, na het begrip van de geene des kundig, zoude kunnen maken , dat ze in tyd van beleg een zeer groote bezetting zoude noodig hebben, om na behooren verdedigt te kunnen worden. In Nymegen legt ook altyd een t&Uyk~Guamifoen, en bevind zich aldaar mede een Gouverneur, Groot Major en Auditeur Militair. Dat Nymegen een zeer oude Stad zy, daarin komen alle Hiftoriefcbryvers overeen, en kunnen daar van tot bewys verftrekken een menigte van Oude Beelden, Penningen , Lykbuffen, Potten , Regels, Lampen, Gespen en meer andere Stukken, welke aldaar in voorgaande tyden, op verfcheidene plaatfen, zeer veel gevonden zyn, en nog tegenwoordig als Rariteiten bewaard worden , zo dat hier de Romeinen zekerlyk gewoont en zich al vroegtyds opgehouden hebben. Nymegen draagt niet alleen de naam van een Ryk, maat wordt ook een Borg-Graaffchaf geheten, van zyn SUt of Burgt, om dat men in tyden van gevaar zich daar op kan verzekeren, gelyk ,als. Leuven,. Leyden, Heusden,, K 3



156 Ccographiföhe Befchryvinge
Wyk, Buuren en andere Steden, hare Borebten hebben, bewoont by de Borggraven, die ook de eerfte Officier alnier is. Deze Borcht wordt Falk Hof genoemt, zynde een overoud Gebouw met verfcheiden Toorens, aan de Kleeffche zyde op den Hoenderberg of Hunnenberg, naby de Waalkant gelegen, die na gisfinge van Julius Cajar zou geftigt zyn, welke deze Stad,als een Z)<?«r van Duitfchland en den Rhyn/lroom,met zyn knechten fteeds bezet hield; hier wierden ook alle zjiken by de Roomfche Overfte verhandelt; andere willen de Grond veilen van het Falk ■ Hof toefchry ven aan den Veld - Heer Drufus, fommige, om dat Nymegen eerft de naam droeg van Betouw-Stad, aan de oude Batavieren, en andere wederom aan Karei de Groote, die men ook de Inwying toefchryfc van het Kerkje» aldaar, 't welk op de wyze van de Heidenfcbe Kerken rond,en na gisfinge vmPaulus Merula, eertyds den Afgod Junus, of zoo andere fchryven Manibus was toegeëigent, dat Paus Leo, ter eeren van onzen Zaligmaker heeft doen Inwyën. Na dat de Noormannen dit heerlyk ftuk werks omgewroet en yerwoeft hadden, is het door Keizer Frederik Barbarofa, omtrent den jare 1155. wederom opgericht en naderhand voor het laarft door Catbarina van Kleef, Gemalin van Vorü Amold, herftelt en wat verholpen.- deze hoogte geeft een vermaakelyk uitzicht over de Stad, voorbyloopende Stroomen, en dt rondom gelegene Landen, Ste. den, en Flekken; het zoude, zoo zeker Scbryver meent, zyn naam hebben van Falk-Hof, om het omleggende Land te overheerfchen en te ontdekken. Op het vlak van dezen Berg is een klein en altoos Sypende Poeltje»,mat eenige Lindeboomen beplant, waar onder de Wacht. Parade vergadert; door het beleid van den Burgemeester



van de Provintie van Gelderland. 151
ïer Kalfken, en na zyn naam geheeten Kalverhos; ook is op de Wal, by een Plaats, die wegens zyn aangenaame uitzicht, door den Hertog van Alba , of de Prins van Parata, Belliyedeere is genoemt, een hoog Speelhuis door den Raad der Stad, in den aanvang van de voorgaande Eeuw beitelt te maaken, van waar men vier verfcheidene Stroomen, als Waal, Maas, Rhyn en Tsfel, kan befchouwen; gelyk het zelve ook verfchaft een vermakelyk uitzicht over de Betuwe na het aangenaame Arnhem, en veele andere Steden va Dorpen, tiet Raadof Stadhuis ftaat in de Burgftraat, en is een redelyk fraai Gebouw; het zoude echter een beter aanzien hebben, indien het op een Markt of elders op eet} Plaats, van andere Huizen afgezonden, llondt; de Voorgevel pronkt met de Afbeeldfels van 8. Romeinfche Keizers, waar onder ook dat van den bovengemelden Karei den Crooten te zien is, wiens Beeltenis ook levens groote in zyn volle uitrullinge in de Raadkamer ftaat; om,zoo als men wil, de Overigheid hier mede indagtig te maken, dat de Stad een vrye Ryksftadis, ten teken van welke waardigheid, en om te gelyk haar Oppermagt uit te drukken, de Stad ook een dubbele zwarte Arend voerd, hebbende op zyn Borft een Goude Leeuw, en een Keizers Kroon boven het Hoofd. Men gaat het Raadhuis langs eenige Trappen op. Op de Gaandery ziet men verfcheiden Oudheden in de Müuren gemetzeld. Het berugte Zwaard, met welke de Graaven van Egmond en Hoortie, zoo men wil, te Brujfel opentlyk in 1568. onthalft zyn, wordt hier ter plaats vertoont. Ook is hier het bekende Nymeegfch Raad fel van een Vrouw, die met de Vader van 4. Kinderen , van welken twee haar Vaders Broeders en twee haar Moeders Broeders waren, zonder K 4 bloed.



jp ' GeograpUfche Befchryv'mgt bloedfchennis te begaan; getrouwt was, hangt hier mede in een ócbildery ten toon. Op dit Stadhuis zyn de Staaten des Kwartiers, gelyk ook beurteling die der geheele Provintie , gewoon te vergaderen. Ook is op het zelve in 1678. de bekende Nymeegfche Vrede gefloten; men vindt daar ook de Afbeeldzels van de Ambas* fadeurs. Onder de Geeftelyke Gebouwen is meeft aanmerkelyk de Hoofd-Kerk, aan de Markt ftaande, weleer aan St. Stephanus of Steven, den eerften Martelaar, door Albert de Groote, Biftchop'van Regensburg, (die in de Roomfche tyden, voor den Befchermheilig der Stad gehouden werd,) toegcvyd ; daar in was weleer een Collegie van Kanonniken gefticht. Dezelve is verfiert met 35 Pilaaren, zeer voortreffelyk na de kouft gemaakt, en word daarom doof ervaren Bouwmeefters hoog geagt. In deze Kerk waren in 1565. 30 Altaren. Aan het Noordeinde word de Bhk, daar de oude Schriften in leggen, . met yzerè flooten, wel bewaard. Hier bevindt zich in het Choor het Graf van Catbarina van Bourbon,Dochter van 'Karei van Falois, Hertog van Bourbon, Gemalinne van Hertog Adolph van Gelder, en Moeder van Hertog Karei, dewelke levensgroote op de Grafftede in het Koper legt afgebeeld, zynde rondom omvangen met 16. Wapenfcbilden oï Kwartieren. In 't jaar 1739. wierd deze Grafftede geöpen en dit Opfchrift daar in ge' vonden: Anno Domini 1^69. die Luna 22 menfis Mayi Öbiit Illuflris Anna Catbarina van Bourbon , Duxija GeidrUac Juli* Comitifaque Zutphanice ; eujus Anija Requicfcat in fanéla pace. Amen. Dat is ; In "t jaar des Heeren 1469. op Maandag den 22 May Jierf de Doorluchtige Anna Catbarina van Bourbon; Hertogen van Gelder en Gulik , en Gravin van Zutpben,
wet



van de Provintie van Gelderland. 153
welkers Ziel in heilige Vrede rufte. Amen. Niet verre van daar legt ook begraven, doch zonder een Graffchrift, het Lighaam van Mart en Schenk; deze Kerk heeft verfcheide .Wapenen zoo van Adelyke, als Burgerlyke Familie», en ook een Orgel, het geene thans vernieuwt wordt; op dezelve Haat een fraaijen Tooren, die (na dat in 1566. door den Blikfem gefchonden was en daar na door het Gefchut der Vyanden neergeftort) namaals wederom herbouwt en opgemaakt, en met een nieuw fraai Klokke». Spel voorzien is, waar toe de oude Klokken vergoten zyn geworden. Wanneer deze Stad, in 1672, door deFranfche Troepen was ingenomen, werdt de St. Stevens Kerk door den Kardinaal van Bouillon ,- wederom ingewyd. Hy deedt op den Altaar onder het IVapenfchild van Vrankryk fteilen: aan den Zegenpraalende Koning. By deze Kerk is de Latynfche School, een fraai Gebouw, opgerecht volgens het Opfchrift in het jaar 1544, Men zegt, dat alhier Brifno, die naderhand den Paufelyken Stoel heeft beklommen, en Gregortus toegenaamt was, de Talen geleert hadde , die hy tot drie onderfcheidene fprak. Van buiten is dit School verfiert met de Beelden der twaalf Apoftelen, Engelen en Kerken Leeraars; benevens de Schilderyen van het Laatfte Oordeel en de Tien Gebooden. De tweede Nederdüitfche Gereformeerde Kerk, .draagt de naam van Breuren Kerk, doorgaans de kleine genaamt, is een klein langwerpig Gebouw. De Predikbroeders , welke omtrent het einde van de XIII. Eeuw, binnen de Stad Nymegen kwamen, itichten toen aldaar een Kapel ter zei ver plaatfen, daar zy naderhand de Breuren of Broederen Kerk getimmert hebben ; hun .Kloofter hadden zy ook naby deze Kerk, dat zy zoo wel als de Stad in 1573. ruimen moeiten. Toen de K 5 Stad



1S4 Geographifche Befchryvïngs
Stad hier na voor de Spaanfehen moede bukken , kwamen zy 'er in , doch wierden in het jaar 1591. andermaal daar uitgejaagd. In 1672. is deze Kerk door de Gereformeerde gebruikt, terwyl de Roomfchgezinden in de voorgemelde St. Stevens Kerk de Mille zongen. De Kerk der Waalfcbe Gereformeerde , was voormaals de Latynfche of Illuflre School, zoo als noch uit een Op. fchrift boven den ingang, kan gezien worden; de Nederduitfche Gereformeerde Gemeente wordt alhier door 5. Predikanten en de Waalfche door 1. Predikant bediend. De Lutherfchen hebben alhier ook een Kerk; zynde weleer ook de Kerk van St. Nikolaas Gajlhuis, welk thans geheel verdweenen is; dezelve wordt door 1. Pre. dikant bedient. De Doopsgezinden hebben alhier mede een vergaderinge, die door 2. van hunne Leeraars word bediend. Van het oude Regulieren Kloofter, het geen aan de Zuidzyde van de Stad ftondt, is terzelver plaatfe in 1592. een Ouden Mannen en Vrouwen Gaftbuis gebouwt. Het oude Kloofter Marienburg, met deszelfs Kerk, wordt nu door het Guarnizoen , tot een Lands Turffcbuur gebruikt. De Kerk , welke naaft het Gaftbuis ftaat, word noch heden de Regulieren Kerk genaamt, om dat daar naby het Kloofter der Regulieren ftondt. Aan de Weftzyde der Stad, ftaat het Dolhuis, het geene gefticht fchynt te zyn uit de inkomften van het Huis der Melaatfchen , eertyds op een andere plaats buiten de Stad ftaande. Het diende eerft voor de Celle. broeders, doch is naderhand roteenZWZrosaangelegt. Het Burger-Weeshuis, dat een vaft en fterk Gebouw is, en 2.1evensgroote/Fm&W<;;'e« boven den ingang vertoont, ftaat hier niet verre van daan, in deBegyne Straat, of Begyne Gaffe, waarom gelooft wordt, dat het eertyds
een



van de Provintie van Gelder tand, 155
een Begynen Kloofter geweeft is. In den jare 1460. wierdt het tot een Weeshuis verordent. Niet verre van dit Weeshuis, ftaat het Armen Kinderen of Freemd Wees» buis, voor Kinderen gefchikt die van geen Burgers gebooten zyn , ook fchynt dit Huis mede een Kloofter te zyn geweeft.
's Lands Amonitie of Wapenhuis, ftaande niet verre van de Nieuwe Haven, is een groot Gebouw; waar by den Commies zyn Wooninge heeft, en alwaar de Heeren, tot het opneemen en nazien van 's Lands Fortifikatien, jaarlyks uit den Raad van Staten gecommitteert, ge* duureude haar verblyf logeeren ; het was voor dezen een Kloofter voor de Minnebroeders, gefticht in 1336, naderhand is het tot een Mannen ■ Gaftbuis, doch in de voorgaande Eeuw tot een Wapenhuis gemaakt.
De Groote - Markt te Nymegen, is eene ruime plaats en met fraaije Huizen omzet, aan dezelve ftaat het Huis ' van de Sociëteit, zeer wel ingerigt, gelyk ook de Hoofd•wacht, een vry aanzienlyk Gebouw, en onder wejke de Vleeshal is; voor de Hoofdwagt ftaan eenige kleine Hukken Kanon, bet geen men in de andere Guarnizoen Plaatfen van de Provinde niet vindt. Daar zyn alhier noch meer andere Markten, waar onder de Fifcb - Markt de voornaamfte is, die in 1643. daartoe is bekwaam gemaakt.
Wat den Koophandel der Nymegers betreft, zy dryven dezelve met de nabuurige Steden en Dorpen, met hun van alle Waaren en Levensmidddelen en andere Noodwendigheden te voorzien. De Mol, een zeker wit Bier, in het Latyn Cerevifia Mollis, waar van het mogelyk in het Nederduitfch zyn naam draagt, dat hier gebrouwen wordt, is door de Nederlandfche Provintien , om deszelfs verkoelende, afzettende en zuiverende kragt,zeer vermaard,
hoe-



l$6 Gccgraphifche Befchryvinge
hoewel men niet kan ontveinzen, dat het vertier in voorige jaaren vry grooter is geweeft, wordende thans te Haarlem en in andere Steden ook al zeer goede Mol gebrouwen. Tot de Koophandel en Welvaart der Nymegers , zyn de Vryheden en Voorrechten, waar mede hun de Duitfche Keizers en Gelderfche Vorften eertyds befchonken hebben, zeer dienende, als ook de voordeelige legging der Stad en de Volkrykheid derzelve en een groot Guarnizoen , als kunnende niets voordeeligers voor een Stad worden uitgedagt, oflchoon 'er wel zyn, die hier omtrent geheel anders denken, en meenen, dat een groot? Sezettinge daar niets toe doet, doch verkeert; zyndeonnoodig zulks breedvoerig te bewyzen, 't welk men aanftonds ondervindt, als een Guamizoen, het zy door het uitneemen van Cavallery of Infantery, maar vermindert wordt.
Qeze Stad heeft eertyds door de Deenen en Noormannen zeer veel geleeden. In 't jaar 880. toen dat Noordfche Volk, het platte Land van Vriesland, met hunRooven, Pionderen, en andere Geweldenaryen, doorloopen hadde, vielen zy ook in Nymegen , makende om de Stad Wallen en Toorens, en bleven den gehelen Winter over op het Koninglyk Hof. Doch van de Nymegers verjaagt zynde, kwamen zy in den jare 925. wederom; ftekende de Voorftad in Brand, welke die van binnen uitblufchten, en doende een furieufen uitval, waar door veele der Noormannen fneuvelden. In 't jaar 1047. liep Godefried, het Land af tot Nymegen toe, daar hy het Hofvm de Franhfche Koningen en Duit fche Keizers, als een vrye Keizerlyke Stad beftierde en regeerde. Omtrent 't jaar 1238. is Nymegen door Willem, Roomfch - Koning en Graaf van Holland, aan Otto de III. zyn bloedverwant



van de Provintie van Gelderland. X57
want, in Pandfchap gegeven . onder beding, dat de Stad altoos onder de befeherming des Keizers zoude flaan en als een Ryksftad aangemerkt worden. De Stad hier na in de ongunft des Keizers gevallen zynde , wierd zy ten tyde van Wencelaus, in haar oude Rechten wederom herfteld, in 't jaar 1384. en Anno 1416. tuflchen den Grave Reynold den I. en vs Lands Ingezetenen, merkelyk ongenoegen gerezen zynde, zonden hem die van Nymegen een fcherp briefje toe, waar by zy hem verklaarden ontflagen van den Eed, door welke hy aan 't Ryk van Nymegen verbonden was.; hem daar benevens aanzeggende , dat zy na dezen niet langer onder zyn Gebied ftaan wilden , en voorts , dat zy den Grave voor zyne getrouwe Regeering bedankten. In 't jaar 1422, hielpen de geene, die Grave Reynold zoo ongeneegen fcheenen, naderhand Arnold van Egmond, gewapenderhand in 't bezit van Gelderland ftellen. In 't jaar 1473. Karei de Stoute, Hertog van Bourgonjë, Nymegen 4. Maanden belegert hebbende, wierdt ten einde die tyd aan hem ingeruimt. In 1478. wift de Stad zich weder van de overheerfching der Bourgonjers vtyie maken. In 1491. moeft: zy voor Maximiliaan van Ooftenryk bukken. In 1530» wierp Karei van Egmond, die in zyn tyd de Nymegers zeer kwelde, Krygsvolk in de Stad, en om de Ingezetenen, te beter te dwingen, verfterkte hy het Falk-Hof met nieuwe Muuren eaToorens. In 1537. fmeeten de Burgers van Nymegen alle het geene Karei van Egmond, hadde doen maken, weder onder de voet. De Stad in 1579. in het Utrechts Verbond getreden, wierd in 1585. door Verraad,aan de zyde der Spaanfehen gebragt,doch 4. jaaren daar na, door Prins Maurits wederom bemag•ligt. ,. IgftW* .S *i «ftten»»» «t ba» V 3& i&oét'



i$$ Geographifihe Befibryvifigg
Nymegen was onder die der Gelderfche Steden, die de Franfcben by hunne inval onder de Marfchalk de Turen, ne ,„ deAW«-W.*,noch eenigen tyd ophield, hoewel de Stad van Bufchkruid flegt voorzien was. Doch de Hollanders en Stichtenaars, zonden 'er Voorraad na toe, Daar kwamen ook eenige Burgers van Utrecht binnen De Stad wierd van het Fort Knodfenburg, aan de over' zyde der Waal, en aan de Landzyde befchoten; waar op het Krygsvolk , het geene daar binnen lag, avonds de moed liet zakken* en dus wierd de Stad den o. July aan de Franfcben by Verdrag overgegeeven. Zy hieldert 'er huis in tot den 30. April 1674. > wanneer zy Nyme. gen, en kort daar na, alle hunne Overwinningen in da Nederlanden , wederom verlieten. Alleen de Stad moeft hun eene Brandfcbattinge van 55000. Gulden betaalen om zig daar mede op de te rug reize naVrankryk wat te goed te kunnen doen. Hier op volgde de Vrede op dert 10. Auguftus 1678 , die ook te Nymegen geflooten is, In 1702. ondernamen de Franfcben weder een Aanfacp Nymegen, onder de Marfchalk de Boufiers ; zoo dr* men hun vernomen hadde, Helde zig al wat binnen de Vefting waar met de Burgers te weer. Men haalde terftond 't Gefcbut op de Wallen , waar mede men voort op de Vyand Losbrande, van het Fort Kyk in de Pot, eens der Buitenwerken , meende de Vyand zig in alleryl meefter te maken , doch wierde na eenige hevige er* foherpe Scbermutzelingen te rug gedreven. Ondertusfchen was de Graaf van Athlone met zyn klein Legert]e, te gelyk met de Franfcben voor de Stad gekomen; welke zich met zyneonderhoorige/^7«„ in deBtli. tenwerken verdeelde,en alzoo dappere tegenweer deedt? zoo dat de Vyand te vergeefs, op 2. Poorten der Stad
ftorra-



van de Provintie van Gelderland. 159
ftormde, en zulks verydelt ziende, eindelyk genootzaakt is geworden, om af te trekken. Tot geheugenis van welke gedenkwaardige Verlosfinge, noch jaarlyks op den 11. Juny, een Dankdag geviert wordt. Omtrent deze tyd vielen hier te Nymegen ook Burgerlyke Beroertens voor, gelyk ook in het jaar 1748, over welke het ons niet te raden is, iets te melden; wat hier al verder in het jaar 1618. omtrent de Religie en Politie is voorgevallen, daar over kan die het lult, naleezen Baudart, Kerkelyke en PVaereldfebe Gefcbiedeniffen , X.Boek, bladz. 7. en de volgende.
De Stad heeft onder haar gebied 3. Dorpen, Hees% Neerbofch en Hatert of Hattert, wordende doorgaans het Schependom genoemt. Deze Dorpen maken famen een Combinatie uit, en worden door i. Predikant bedient; hebbende geen derzelve een Kerkenraad en Haas het Recht van Beroep van een Predikant aan de Magifiraat der Stad Nymegen.
Tegenwoordig beftaat de Regeering der Stad Nymegen uit 12. Raaden; uit welke jaarlyks op den 2. Jamuary 2. regeerende Burgemeefters worden verkooren. Ook worden ten zeiven dage uit de Raaden , 'er twaalf tot Schepenen geëligeert. Voorts is 'er een Rechter en 4. Secretarifen, onder welke één Raad-Secretaris en één Gerecht- Schryver is. Betreffende het Rechtsgebied der Regeeringe van Nymegen, zoo ftrekt zich het zelve uit over het Schependom; doch hoe verre de Crimineele Jurisdictie in het Ryk van Nymegen gaat, heeft zyn Doorlucbtigfte Hoogheid by een Decifie van den 10. July 1769. tuflchen den Heer Momboir, Mr. J. C. Copes van Ilafelt ,ter eenre,en de Heeren van de Magiftraatder
Stad



}6o ■ Geographifche Befcbryvlngtt
Stad Nymegen ter andere zyde bepaalt, te lang om'alhier op te geeven.
Weleer was het een voorrecht iui Nymegen, aIs een. vrye Ryksftad aangemerkt / dat van hare uitgefprokene Vonniffen , geen Appél viel aan het Provinciale Hof te Arnhem , maar alleen aan de Ryksftad Aken in Guiikerland; doch federt zyn Doorlugtigfte Hoogheid, Prins Willem de W. tot Stadhouder over' alle de Provintien verkoren was, is' dit gebruik, om" eenige ongemakken, die het na zich fleepte, afgefchafr.
Onder de verdere veranderingen alhier voorgevallen, dient ook gemelt, dat zynDoorlugtigfte Hoogheid, den tegenwoordigen Heer Erfftadbouder, Willem de V., by uitfpraakvan den 21 May i7o>. aangaande de Jurisdictie over hetpoinftvan Echtfchap heeft verdaan j Dat de Jurisdictie in betMatrimoniëele over Burgers en Ingezetenen der Stad en Schependom van Nymegen, niet aan den Raad of Schepen gericht van gemelde Stad, maarprivativelyk en alleen aan de Landfchap of aan het Hof Provimiaal W mandati en-in de naam van de Heeren Staaten van ■ het Vorflendom en Graaffchap eigen is, en dat alle promften van Decreten , Sententien en Executorialen tn cas matrlmonieel, mitsgaders alle mandementen van Huwelyks Proclamatie)!, anticipatie van derzelverProclamatien alleen aan welgemelde Heeren Staaten of aan het Hof Provimiaal,in de naam van hun Ed. Mornet ultfluitinge van den Raad of Schepen terecht van Nymegen zyn competerende, met lafl aan dezelve Sche. penen Gemeensluiden ende alle en een iegelyk zich aan gemelde Jurisdictie van den Hove , in kas van fubjeél, te onderwerpen , tn zich dien conform fliptelyk te gl
drstf



van de Provintie van Gelderldnd. xöt
dragen. Echter onder verklaringe, dat hier door niet zal worden gederogeert, of verftaan zal mogen worden gederogeert te zyn aan de wettigheid der huweïyken voor dato dezes dóór Burgers en Ingezetenen van Nymegen ingegaan , en fpeciaalyk mede niet aan de Wettigheid des huwelyks van Singendonck, met Juffrouw Dierquens, ten reguarde van de vervroeginge der derde huwelyks proclamatie, maar als^een wettig huwelyk geconjidëreert moet worden.
Gelyk het die van Nymegen niet heeft gehapert aari dapperheid , en daarom van den zeer beroemden Gravlus in zyn oolte Brief aan HeinfiuS,Tom. IV. Syll. Burnti pag. 117. Ultimos Batavorum, de laatfte oVerblyfzeh der oude Batavieren, worden genoemt; en in den 32fté Brief, tot haren lóf 'er by.doende , Neomagenftum virtui eft digna, qu^ pramiis decóretur & im mort ali bus conftgnetur lltteris; dat is , De dapperheid der Nymegeri verdient, dat ze beloont en dóór altoosduurende Gedenkfchriften vereeuwigt word : Zoo zyn iri deeze Stad ook een meenigte van geleerde ert vermaarde Mannen gebooren, en munten daar in onder anderen uit Hendrik en Petrus Canifius, Franciskus Cranevelt, Gulielmus Fabricius, Gerard Geidenbauer, anders" genaamt, Gerardus Neomagus, Joannes Neomagus, Juftus Meijer , Petrus de Greve , Gerbardus Noodt , Cornetius Vonck en andere meer. Dit zy genoeg van deze voorname Stad, die het lult hier meer van te weeten, die kan daar óvernaleezen Tacitus, Cafar, Pontanus, Hiftor. Gelr. Slicbtenhorft, Gelderf. Gefchieden. M. Alting, Notit. Infer. German. Part. I. Cluverius de Rhen. Alv'. Jo. Smitb of Smetius, Oppid. Batav. en Kronyk der oude Stad der Batav. Job. van Someren berftelde Oudheid



IÖ2 Geographifche Befchryvinge
ofBefchryv. van Batavia, en II. K. Arkftee, Nymegen de oude Hoofdftad der Batavieren in Dichtmaat.
L E T T. O.
OEN. Is een Dorp onder het Schout-Ampt van Epe, op de Veluwe, tuiïchen de Veluwfcbe Beken,- die by Hat. tem in den Tfel-Stroomen, gelegen. Het is omtrent ioa Huizen groot. In en om.het zelve heeft men veel Geboopite en zeer bekwaam Graunland. De Gerefarmeerde Kerk aldaar , oudtyds aan den Martelaar Dionyfius toegewydt, wordt thans door i. Predikant bediend. Even buiten Oen ftondt eeryds een Kloofter,aan de H.Maagd Maria van Nazareth , toegewydt. In de voorgaande Eeuw zoude het door de Heeren Staaten des Vorftendoms Gelre en Graaffchap Zutphen, met al wat'er toe behoorde, voor 50000. Guldens verkogt zyn; en heeft de • «aam van een Kloofter verlooren zedert 1662-, wanneer de Brouwplaats, die alleen van het gantfche Gebouw noch overgebleven was, door den Schout, voor een Woonhuis gebruikt wierdt.
OGHTEN. Is een Dorp in de Nederbetuwe, tuflchen Ny* megen en Thiel, 2. Mylen beöoften de laatftgenoemde Stad aan de Waal, midden in het Zaai- en Hooiland gelegen. Het is redelyk groot ; de Gereformeerde Keris wordt 'er door 1. Predikant bediend.
OLDENBROEK of HOLLANDERBROEK. Is een Dorp en Richter-Ampt op de Veluwe, niet verre van Elburg, in een zeer vermakelyken Oord gelegen. Het
■ Dorp is niet groot ; de Gereformeerde Kerk wordt door
K



van de Provintie van Gelderland. i'6%
i Predikant bediend. De Rechter of zynen Verbaker én 6. Schepens, die door den Richter worden aangeftelt, bekleeden het Gericht, hebbende ten hunnen dienfte eenen Secretaris en Qnderfchout. Ook heeft den Ree*, ter den Dykfcbouw en het geene 'er aan valt >3; Hy geniet de Breuken van gemeene misdaden. Het Richters Huis legt rondsom in zyn Gragten, en is met fraaije Smmen, en Hoven voorzien.
ÖLD.KEPPEL, ook wel blötelyk KEPPEL genaamt. Is een Dorp in het Richter.Ampt van Deesborch, in het Graaffchap Zutphen, aan de.rechterzyde van den Ouden Tjfel, tegen over de Heerlykheid en het Huis te Keppel, omtrent ter halver weg tuiTchen Doesburg en Deuticbem gelegen. Het is een groot en fraai Dorp met een Kerk, welke door i. Predikant bediend word.
OMMEREN. Is een Dorp en Heerlykheid midden in de Nederbetuwe, van 2?««m* en Thiel omtrent 2. Mylen; en van Rheenen i\. Myl, in aangenaams grasryke Wey
' landen, gelegen. De Gereformeerde Kerk aldaar wordt door I. Predikant bediend.
ÖOSTERBEEK. Is een Dorp onder het Schout-Ampt Renckum, in Veluwen-Zoom gelegen; wordt in de oude opene Brieven, om de menigte der Heefleren en Heggen, Heefterbacb genoemt. Dit Dorp is vermaard door de geboorte van Keizer Hendrik de III., aldaar op een vlak Veld voorgevallen ; den Paftoor van dit Dorp Bernoldus of Bemulphus genaamt, is door den .Ketter, om dat hy hem detydingebragt.dat de Keizerin .van een Zoon bevallen was, tot Bijfchop .van CWf «ngeftelt.
L a Fe



Ïtf4 Geograpbifibe Befcbryvinge
De Gereformeerde Kerk alhier wordt docf r. Predikanf bediend voor het overige is het Dorp niet groot.
OOSTERVVOLDE. Is een Dorp i„ het Schout-Ambt Van Doornfpyk, in de Veluwe azn de Zuider-Zee, i Myl van Elburg,no. de kant van , aan de Over-Wel-
fche-. Grenfen , gelegen. Hier is ook een Gereformeerde Kerk, die door r. Predikant wordt bediend.
OP-HEMERT, dus genoemt in onderfcheidinge van He: mert of Neêr-Hemen, in de Bommeler-ÏVaard. Is een Z^/> en Heerlykheid in de Thieler-Waard, een weinig beneden 2. Mylen beöollen en om.
trent i'. Myl ten Zuiden Tbiel gelegen. DeG^/^r-
- * Kerk wordt 'er door i. Predikant bediend.
OP-HËÜSDEN ook HEUSDEN en HOESDEN. Is een fchoon wel betimmert Dorp in de Nederbeiuwe, midden m het Koorenland, aan den Rbyndyk, tegen over Wageningen, recht over het Riviertje de Nood by Randwyk gelegen. De AT«* van dit Dorp , die oud is, en een Tooren heeft, wordt door i. Gereformeerde Predikant bediend.
OP-YNEN. Is een Dorpje in de Thielerwaard, nier'verre van aan den JVaaldyk gelegen. In 't jaar 1265. zyn Op-Tnen en Neêr-Tnen, benevens #«r« door Graaf Otto //ƒ. aan den Ridder Rudolf Kok, voor eenige andere goederen afgeftaan ;' Slicbtenhorft, VI. Boek, bladz. 98. den Predikant,die hier woont, bediend de Gereformeerde Kerk alhier en te He e feit, als zynde Zamen gecorabineert.



van de Provintie van Gelderland. i6§
OTTERLO, ook Aanftoot genoemt. Is een Dorpje op de Veluwe, onder het Schout-Ampt van Ede, 3 Mylen van Arnhem, aan de Weg na Harderwyk gelegen; de Gereformeerde Kerk. aldaar word door t. Predikant bediend.
OVER-ASSELT. Is een klein Dorpje in het Ampt van tuflchen Maas en Waal, aan de Maas, omtrent een halve Myl van de Stad Grave gelegen. De Gereformeerde Gemeente alhier wordt roet die van Neder-Aftelt, door 1. Predikant bediend. De Predikdienft word aldaar verrigt in het Koor van een Afgebroken Kerk, dat van yooren by den ingang met een Muurtje, toegemaakt is. Een halve Myl hier van daan pntmoet, men de overblyffcls van het Kloofter Walrich , die van de Roomfcbgezin. den dezer Geweften, met veel eerbied bezogt worden; om de 14 dagen word alhier en te Neder-Aftelt gepredikt.
OY. Ziet hier voren, Bladz. 53. Circul van der Ooy of van de Ootje.
OY en PERSINGEN. Leggen in de Circul van der Ooy in het Ryk van Nymegen; de Gereformeerde Gemeente word alhier door 1. Predikant bediend ; de Kerk te Perftngen is klein en heeft een fpits Toorentje.
OYEN. Is een Dorp en Heerlykheid aan de linkerzyde der Maaze op den Brabantfcben Bodem gelegen, doch onder Gelderland en het Ampt tuflchen Maas en Waal behoorende. Het leidt fchuins over Maasbommel. De t 3 Ge.



? 6 6, Geographifche Befchryvinge
Gereformeerde Gemeente wordt 'er door u Predikant bediend.
L E T T. P.
PANNERDEN of ook PANDEREN geheeten. 1$ een Dorp en Heerlykheid, gelegen tulTchen de Rhyn en Waal in de Overbetuzve, een weinig beneden Aart, (ten Oosten de Nieuwe Faart of het Panderfche Kanaal, in het jaar 1701. gegraven.) De Ingezetenen alhier, betalen geen 7V tot Nymegen, wegens haar #<wk- en Fruitge. zvas aldaar geladen. Ziet Groot Geld. Plakaatb. 3de Deel, col. 404. De Gereformeerde Gemeente aldaar wordt door 1. Predikant bediend, zynde deeze plaat» gecombineert met Doornenburg.
PERSINGEN. Ziet hier voren, Bladz. 165. Qy en Perfingen.
POEDEROIJEN, ook POUROIJEN, PUDEROY,POROIJEN en POURROIJEN, genaamt. Is een Dorp en Heerlykheid in de Bpmmelerwaard, een halve Myl van de Stad Heusden, en ruim zoo wyd van het Fort Loeveftein, aan den Maaskant gelegen. Het heeft een ongemeen oud Slot gehad, en in vorige tyden onvergeIykelyk in fterkte ; den uitmuntenden Gefchiedfchryver Pontanus vergift zich, wanneer hy Poederoijeh in het Roermondfche Kwartier wil t' huis brengen. Wat de naamreden betreft, het zal veelen belagchelyk voorkomen, het geen 'er Amandus Zirifceus, of Amand van Zirikzee, die van V Werelds begin tot 1514. een;ge
fchree-



van de Provintie van Gelderland, i&f.
fchreeven Jaarboek heeft by een geftelt, van zegt, dat het de naam van Cafirum Puerorum, het Kinder Slot zoude gekregen hebben, en gebouwt zyn ten tyde van Otto den III. van Naftauw , omtrent het jaar 1230. voorzien met 364. Venfteren , ter geheugenis van even zoo veel Kinderen, die de Gravinne van Hennenberg, te Loosduinen zoude gebaart hebben, doch dit heeft geen fchyn van waarheid, alzo het Dorp en de Buurt Poederoijen hunne wieg verfchuldigtis aanRobertdel.,derden Heer van Heusden, die op het jaar 914. is overleden, en dus eenige jaren van te voren al gebouwt. Andere meenen, dat dit Kafteel gebouwt zoude zyn door eenen Johan Mouliard, Proofl te Utrecht , Opper ft e Raad van Reinald den II. in 1356. overleden; doch men wil dat dit niet kan zyn, dewyl uit de Geftacbtboom van de Heeren van Heusden blykeii zoude, dat gemelde Heer Robert (lichtergeweeft is,en men houdt dan dien Johan Moliard voor iemand, die dat Slot 1can vernieuwt hebben; die het luft kan hier van lezen by Pontanus en Slicbtenhorft. Poederoijen is op verfcheiden tyden', en met verfcheiden uitflag, door d&-Boiirgonjers en andere belegert geweeft; als in 1505. en 1507. wanneer het door Jan van Egmond belegert zynde , door Karei, Hertog van Gelderland, wierdt ontruft; en wederom in 1508. wanneer het door de Bourgonjers onder Rudolf van Anbolt, met gemeene magt belegert zynde, met verdrag verovert is. Hy liet het Kafteel afbreken en te gelyk met de Wallen ftecbten, doch op deze Puinhopen is 'er wederom een Huis gezet, het welke in 1672, op dat 'er de Franfchen , niet in neftelen zouden , te eenemaal is verwoed geworden , gelyk men kan lezen in de Hollandfche Mercurius van 't ijaar 1672. bladz. 159.
L 4 ge-



?68 Geographifche Befchryvinge
Zeden eenige jaren is 'er een nieuw Huis getimmert. De Gereformeerde Kerk alhier wordt door r. Predikant bediend. v
PUFFELYK of PUFLYK. Is een gering Dorpje in het Ampt van tuflchen Maas en Waal, 2. kleine Mylen van Thiel, en omtrent in het midden des Lands gelegen.' De Kerk, die op eene hoogte of laagen Heuvel ftaat en in welke voor de weinige Gereformeerden, die hier zyn, gepredikt wordt, is zeer aan het vervallen,• zy heeft eenen Stompen Tooren, die zoo wel als de Kerk, geheel van Duif/leen gebouwt is. De Predikant alhier bediend ook de Gemeente van Leuwen. Het Dorpje wordt wyders meeft yan Roomfchgezinden bewoond.
PUTTEN. Is een Dorp en Schout-Ampt op de Veluwe, tuflchen Harderwyk en Nykerk, omtrent 2. Mylen van eiken plaats gelegen. Het Dorp is redelyk groot en heeft hier en daar noch al fraaije Huizen, en door het zelve loopt een Straat, die met Steen belegd is. De Kerk vertoont zich vry oud en wordt door 1. Predidant bediend. By het Dorp behoort een Koorn-Molen en bevinden zich daar onder ook eenige Papier-Molens. Uit Putten worden 2. Heemraaden verkooren voor den Dyk van de Arckemede. Groot Geld. Plakaatb. 2de Deel, col. I3o. Art, 16. en 19.
L E T T. R.
ÏR.ANDWYK. Is een Dorp in de Overbetuwe, ter linker.zyde van den Rhyn, ten Zutdooften van Wageningen, aan den Rbyndyk, een weinig beneden het Dorp Hete-
ren



van de Provintie van Gelderland. 169
ren en 3. Mylen van Arnhem, gelegén. Men heeft'er pyna geen Roowfchgezinden, en de Gereformeerde Kerk . heeft'er haren byzonderen Predikant; of het aanzienelyke geflacht van de Randwyken , een geflacht waar van men met Arkflee wel mag zingen, doch met een kleine veranderinge:
Hoe heerlyk blinkt fteeds overal Die brave telg der Ra'ndewvken,
Die om zyn luifter eeuwig zat Geprezen zyn in 's Lands Kronyken !
Zyn naam na dit Dorp voerdt, kan ik niet zeggen, fchoon dit zeker is, dat de Heer Steven van Randwyk, in het jaar 1731. uit hoofde van de dienften , zoo in den Oorlog, als op de Utrecht fche Vredehandeling, door zyn Heer Vader Jacob van Randwyk,den Huize van Oojlenryk gedaan, door Keizer Karet de VI. tot den Gravenftand verheven is.
RAVENSWAY. Is een klein Dorpje uit 40. of 50. Huh zen beftaande in de Nederbetuwe, langs en op den Lekkendyk, niet verre van Rpwyk , Wyk te Duurftede, en by de 2. Mylen van Kuylenburg, geleegen. De Gereformeerde Kerk, die op den Dyk ftaat, wordt door 1. Predikant bediend. In 1415. was by dit Dorp een fterk Slot gebouwt, het geene in 1506. door Floris van Egmond, overmeeftert en vernielt werdt.
REKKEN. Is een Dorp in de Heerlykheid Borkulo; in het Graaffchap Zutphen , omtrent u Myl van Grol geleegen. Hier is een Gereformeerde Kerk, die door 1.
L 5 Fre'



170 Geographifche Befchryving^
Predikant bediend word. De Admiraliteit van Amfter. dam houdt 'er I. Commies ter Recherche.
RENKOM van ouds REDICHEJVI. Is eetl Dtrp en Scbout-Ampt in het Richter-Ampt van JWtaw»£00», aan den Weg van Arnhem na Wageningen ,.digt by de laatftgemelde J/«rfgeleegen. Een fraai Dorp, lang en met eenen Steenen Straatweg. Men heeft 'er ook eenige goede Huizen. De Kerk, die klein en oud is, en aan het eind van het Dorp ftaat, word door i. Predikant bediend, die ook te Heelfum predikt. Het Kerkhof is met een oude Steenen Muur omringt. Oudtyds was dit Redichem een Graaffchap; en is door eenen Zoon des Graven van Zutphen bezeten, die de helft van dit Dorp tot een gift gefchonken heeft aan de Abdiffe van Elten, het welke de Keizers Otto de Groote, Otto de III. en Lotbarius de II. naderhand beveiligt hebben. In bet vervolg van tyd heeft het byzondere Heeren gekreegen die deze Heerlykheid te Leen bezaten, en Heeren van Redichem genoemt wierden. In 1415. is hier een groot, ryk en aanzienelyk Nonnen-Kloofter geftigt, en na de Maagd Maria, St. Mariaas Kloofter te Redichem genoemt, het was Leenroerig onder denDorenwaart,doch is in de Geloofsberoerten verdelgt en daar van niets'overgebleven, als weinige Puinhopen; van d\i Kloofter is een korte befchryving te vinden in de Hiftorie en Befcbryving van bet Utrechtfche Bisdom ,3de Deel', bladz. 135. Door het Dorp Renkpm loopt de weg van Arnhem op Utrecht, waar door aldaar veel paffagie is.
RENOI. Is een klein, doch wel gelegen Dorpje, in de Amptmannie van Beeft en Renoi, niet verre van de Ri-
vier



van de Provintie van Gelderland. 171
wier de Linge, naby de Holandfcbe Grenzen. De In. wooners zyn 'er genoegzaam allen Roomfchgezind, en hebben alhier ook een Statie. Wy hebben te voren Bladz. 84. reeds aangemerkt, dat 'de Predikant, die de Gereformeerde Gemeente te Getlekom bediend, ook te Renoi predikt.
HESSEN. Is. een Dorp in de Overbetuwe tegen ovexElfl, bezuiden de Linge en beöoften de Vaart of Ryweg ,niet verre van Bommel, tuflchen Arnhem en Nymegen, en van de laatfte Stad i. groote Myl, geleegen. Heeft een Gereformeerde Kerk, welk door i. Predikant bediend word. De Geregtsbank aldaar en van Doornik, ]s va. Bontnul verplaatft en aldaar gelegt. Groot Gelders Plakaatb. 2, Append. col. 232.
RHEEDE. Is een Dorp en Scbout-Ampt in het RichterAmpt van Veluwen-Zoom ; het zelve legt niet onvermakelyk, midden in het Koomland aan den Tffel, 1. groote Myl van Doesburg. Daar is een Gereformeerde Kerk, die door tl Predikant bediend word. Onder het ScboutrAmpt behooren, behalven eenige Buurten, de Dorpen Velp , Ellekom en Spankeren ; den Scholtus woond in het Dorp. Een aanzienelyk Gelders Geflagt, zoo men wil, zoude zynen naam van Rbede, m dit Dorp hebben, dit is zeker, dat 'er al omtrent 't jaar 1300. van eenen Frederik van Rbede, melding wordt gemaakt, ondertuflchen zyn 'er andere, die vermoeden, dat deeze Familie haren oorfprong uit het Sticht Munfler en zynen naam van de Heerlykheid en het Vlek Rheede, omtrent Boekholt gelegen, ontfangen heeft. Ziet het Algemeen Woordenboek van Hoogftraten , op het woord Reedt



172 Geographifche Befchryvlnge
of Rheede, alwaar de Genealogie van dt Familie van Reede te vinden is.
ROERLO of RUUR'LO, en voormalen RODERLO. Is een redelyk fraai Dorp in het Landdroflen - Ampt van Zutphen, i. Myl van Borkulo, midden in het Koornland gelegen. Het Kerkje aldaar, dat net gebouwt is,en een fpfts Toorentje heeft, word door ï. Predikant bediend ; oudtyds was over het Patroonfchap over de Kerk van Roderlo, tuffchen den Deken en het Kapittel van Zutphen aan den eenen kant, en den Heer Otto, Pafloor der Kerk van Lochem, en Hendrik Zwederink, aan den anderen kant,een zwaar Proces;ziet dit in de Befcbryvinge van het Bisdom van Deventer, ide Deel, bladz. 590.
>■. : , - J
ROSSEM of ROSSUM. Een Dorp en Heerlykheid in de Bommelerwaard, een weinig boven Hurwenen geleegen. De vermaarde Marten van Rofem , is 'er Heer van geweeft, van wiens leven en daden men hier voren Bladz. 20. leezen kan; zyn Graf is nog in de Kerk van het Dorp te zien; dezelve word door 1. Predikant bediend.
RUMPT of REMPT. Is een Dorp in den Thielerwaard, naby de Linge, 1. Myl van het Stedeken Asperen, en niet verre van de Hollandfche Grenzen gelegen; de Ge. reformeerde Gemeente aldaar, word door 1. Predikant bediend.
RYSWYK. Is een Dorp in de Nederbetuwe, aan de Zuidzyde naby de Lekdyk, tegen over Wyk te Duur/lede, in een aangenamen Oord, voorzien van vrugtbare Koorn-



van de Provintie van Gelderland. 173
Akkers en goede Weiden. De Gereformeerde Kerk aldaar word door 1. Predikant bediend. Hier is een Veer over de Lek of Rhyn, het geen van de Paffagiers veel word gebruikt.
L E T T. S.
SCHERPENZEEL. Is een groot Dorp, en Dagelykfché 0{ Ambaehts-Heerlykheid,tuiïchen Amersfoort en RheeKen , op de Veluwe geleegen. Hier bevindt zig een Schout, Secretaris en Onifanger van de Verpondingen Men heeft hier een aanzienelyke Kerk, die door 1. Predikant bediend word. Het Kerkhof is met een Steenen Muur omringt. Het Dorp legt in de lengte en heeft een Steenen Straat; het getal der Huizen bedraagt zig ten minften aoo; de Heeren van deze Heerlykheid heeten voormaalen Scherpenzeel, dat op de Veluwe een oud aanzienelyk geflagt is geweeft , en van welke het naderhand door huwelyk, aan de Familie van PVefterholt, is gekomen.
SENNEWYNE. Is een Dorp in de Thielerwaard, aan de fVaaldyk , omtrent 1. Myl beneden de Stad Tbiel geleegen. Het heeft geen Gereformeerde Kerk noch Predikant.
SLYK-EWYK. Is een Dorp in de Overbetuwe, naby en ten Noorden de PVaal, en 1. Myl ten Wellen Nymegen geleegen. Men noemt dit Dorp Slyk-Ewyk , om het van Ewyk in het Ryk van Nymegen te onderfcheiden. Alhier is een Gereformeerde Kerk en Predikant.
SPAN.



i74 Geógraphifcbe Befibryvitige
SPANKEREN. Is een klein Dorpje in Veluwen-Zoom t tuflchen Brammen en Ellekom, gehoorende onder 't Schout-Ampt Rhede ; de Kerk van dit Dorpje, die door i. Predikant bediend word , zoude de oudfte zyn op de Veluwe.
STEENDEREN. Is een fraai Dorp in het LanddrofteHAmpt van het Graaffchap Zutphen ,aan den Tffel, i. Myl beneden Doesburg, zeer aangenaam in het Geboomte geleegen. De Gereformeerde Kerk word 'er door i. Predikant bediend , die ook eens 'j jaars, namentlyk op Kermis, te Bronkborfl predikt. ■
L E T T. T.
TER WOLDE. Is een Dorp op de Veluwe, if. Myl van de Stad Deventer, by Twello en Wilp geleegen, hebbende een kleine Kerk, die door i. Predikant bediend wordt.
THIEL. Is de tweede Stad in rang van het Kwartier van Ny. megen, zynde een oude Stad aan de Waal, 7. Myleri, van Nymegen-, en 3. vm Bommel ,vmkende met de laatltgenoemde Stad en Buuren, een driefprong. Zy is de Hoofdflad van de Thielerwaard en tamelyk bloeijende wegens haar goede, vette en Koorenryke Velden, en het dagelykfe op- en nedervaaren der Schepen langs gemelde Rivier de Waal, waar door veel Koeren en andedere Waar en van en door deze Stad vervoert worden, gelyk men ook omtrent dezelve vindt veël Gevogelte i tam en wild Vee,]* een groote overvloed van alles, waarom 'er's weeks 3. Marktdagen gehouden worden, te
wee-



van de Provintie van Gelderland. \ 75
weeten des Maandags, die de befte is, des Woensdags en des Vrydags. Thiel zoude volgens veele, zoo oude als nieuwe Schryvers, geweeft zyn dej Hoofdftad van Teyfterbandt , waar.onder Bommel, Heusden, Buuren, Kuilenburg, Vianen en eenige andere Steden behoorden , waar van zy eenige redenen geven, voorkomende by Simon van Leeuwen, Batav. Illuftr. pag. 209. en by Hoogftraten ,:in zyn Hiftorifch Woordenb. op hetwoürd Tiet, en by Foef van Oudheusden, Befcbryv. van Kuilenburg, bladz. 5,6. en by andere. ' De oorlpronkelyke Naam van deze Stad betreffende, dezelve'vindt men in de oude Schriften zeer verfchillènde gefchreven , als Thiel, Tiet en Thi/e; ook'wel Tbyl en Tyle, welke laatfte fommige de rechte toefchynt, alzo dezelve op een Zegel van 350. jaaren oud, aldus gefpelt wordt gevonden. Men gift, dat haar deze Naam gegeven kan zyn, toen zy noch maar een Haven was, en dat door de bekwaame gelegentheid, in den beginne eerft een Thyl,Tyl, Tal, of Rye Huizen, of Viftcbers Hutjes, op een hoogte aldaar getimmert en opgelliigen is, daar naderhand eenige bedykinge en vermeerderinge van Huizen , langs denStroom kan bygekomen zyn, en dat met der tyd een Burgt of Sterkte daar by opgeworpen zynde, om haar te befchermen, deze meer dan eens door de Deenen verwoeft is geworden. Egter is die Sterkte ook meermaals herbouwt, te meer, vermits deze Plaats zedert vanouds, voor een Tolhuis bekend ftaat; doch welke Tol door Keizer Frederik de II., in 1220. naar Keizerswaard is verlegd geworden. In de naaftvolgende Eeuwen is het eerft, by Verdrag met den Hertog van Braband, onder het gebied van Gelderland gekomen, en Hertog Reynoud de Eerfte, zoude de Burgt of Sterkte, welke de Deenen
in



lf$ Geographifche Befchryv'mgc
in den jaare 1200. voor de tweedemaal hadden verwoelt,* wederom in 1288. van nieuws herbouwt hebben. Deze Plaats tot een Stad geworden zynde, zoude haaren eerfien Naam van Tyl of Steenen Tyl, (om dat ze toen van Steen wierde opgehaald) behouden, ook van haar beginzel tot aan den jaare 1336. eene Burcht met een Leeuw daar voor ftaande, tot een Wapen gevoert hebben ; Sim. van Leeuwen, Batav. Illuftr. pag. 208. het welk egter naderhand in 2. Klimmende Leeuwen is verandert,- en van Hemden,zig op den Heere Alting beroepende, berispt Pontanus en Slicbtenhorft daar over, dat zy' een Steene Kerk in plaats van een Steene Stad gelezen hebben ; gemelde Slichtënborft lagt met het voorgeven van eehigen, die willen, dat thiel het berugte Tbule zou zyn , waar van de oude Schryvers zoo dikwiïs gewag maken, om dat voor het Raadhuis, by het Afbeeldzer van Keizer Hendrik, die deze Stad met veele Privilegiën heeft begiftigt,het halve Vaars vmFirgilius gevonden wordt,'
Tibi Serviat Ultima Tbule;
De oudfte Kerk te Thiel, fchynt die van St. WalbUrgit geweeft te zyn, als dewelke W. Heda met de Kerk van Utrecht even oud fteld in de Hiftor. Ultrajeiï. pag. 110. en verhaald; „ dat de Prinsen Graaf Walger, (dewelke, „ volgens de verzekeringe der Schryvers, de Broeder was „ van Dlderik de L, Graaf van Holland, daar een Kerk „ gefticht engeeftelyke Maagden, dewelke atiderzints „ Nonnen genoemt worden, daar in aangefteld heeft, „ om Godt te dienen. Deze Kerk naderhand vervallen „ en om verre gefmeeten zynde, wierden 'er de geeftea lyke Maagden vandaan genomen en de Kerk herbouwt
x a&



van " de Provintie van Gelderland. 177
,, als wanneer daar geedelyke Mannen, volgende den „ Regel van St. Augudinus en van St. Ifodorus , die „ reguliere Kanonnyken genoemt worden , in derzelve „ plaatze gedeld zyn, dewelke Gode dienende, aldaar „ Gbdtvruchtig geleeft hebben, tot den tyde van Adel„ boldus. Deze, na dat die Kerk voor de derdemaal ver„ woed, en door hem herltelt was, heeft 'er een Colle„ gie van Waereldtlyke Kanonniken in opgerecht &c." Doch daar na zyn deze Kanonniken wederom uit deze Kerke na Arnhem verplaatit.
Na dat de Duitfche Heeren in de plaatfe der Kanonniken ontfangen waren, heeft Warner van Buuren, Commandeur van de Duitfche Orden, in den jare 1388. de Kerke van St. Walburgis; dewelke in de voorgaande jaaren door oorlogen en brand verwoed was , wederom herbouwt.
Behalven deze Collegiaale Kerk, heeft aldaar ook een fchoone Parochie Kerk gedaan, dewelke door Adelboldus, Bijfcbop van Utrecht, in 1015. gedicht of ten min. den vernieuwt, en ter eeren van St. Martinus ingewyd is,- Ant. Matth. Anal. Tom. VI. pag. 241. Deze was oudtyds de grootfte van het Hertogdom Getdre en Graaffchap Zutphen. Zy daat aan de Zuidkant in de Stads Wal, en draagt een dubbelt Gewelfzel op 2. ryen Pylaaren. In 1327. en eenige volgende jaaren, heeft ze veelerhande Voorrechten en Waardigheden van verfcheiden Aarts-Biffcboppen en Biffchoppen ontfangen. In 1378. heeft men een Nieuw Gebouw aan den Tooren begonnenDeze Tooren was van hout, en is'er in 1387. gezet, zynde 70. voeten hoog en met Ieijen gedekt; na verloop van tyd, is deze Spits afgebroken, en wederom na 't omgaan van eenige jaaren , een ander maakzel daar op gerimM merd,



178 Geographifche Befchryvinge
merd, 't welk nog in wezen is. In 1380. heeft men het Kruiswerk van de , Kerk beginnen te herbouwen, te weten aan de Noordzyde, en in 1394. aan de Ooftzyde. In 1403. is de vernieuwinge aan de Zuidzyde gefchiedt, tot dat men eindelyk in 1411. dit getimmerten einde heeft gebragt.
Ikvinde, dat in 1431. wederom een Nieuwe Tooren aan deze St. MartynsKerk van de grond af opgebouwd, en het Kruiswerk tot aan de Top van de Kerk getrokken zoude zyn. Doch volgens een ander bericht is dit Gebouw in 1440. wederom afgeworpen, ende Aarde om vaster grond te hebben tot de derrie toe uit gedolven, waarin gefcherpte Paaien van 15 of 16 voeten lang gebeid, en met overgroote koften en arbeid eindelyk effen geftampt; en met Loot bedekt zyn , waarop eindelyk de Steene Floer, daar de tegenwoordige Toorn op ruft, gelegt is.
Over deze Kerk hebben, in de Roomfchgezinde tyden, de Priefters van de Duitfche Orden het bewind gehad; zynde de Commandeur van het Duitfche Huis te Utrecht de Patroon of Begever van deze Paftorye.
In dezelve Kerk was onder anderen een Altaar aan St. Catbarina en Barbara toegewyd, en daar aan een altyd duurende Ficarie of Kappellanye gefticht, dewelke van 's gelyken door den Commandeur van het Duitfche Huis voorfz., vergeven wierdt.
Maar nademaal de Renten en Inkomften dezer ParochieKerk te gering waren, zoo dat 'er de Regent niet ordentlyk van konde leven; heeft Georgius van Egmond, Biffchop van Utrecht, na het open vallen van voorfz. Vicas-ye, ten verzoeke van Albert van Egmond, Baljuw van het Duitfche Huis te Utrecht, als derzelver Begever - en



van de Provintie van Gelderland. 177
en van Arent van den Bok, Pajloor en Regent derzelver Kerke, .op dat 'er de Pajloor geraakkelyker van konde leven , dezelve met de Parochie Kerk vereenigt; volgens een Brief van den 10. Juny 1546.
Men ziet tegenwoordig in deze Kerk , het Marmert Praalgraf \va den Generaal Grave van JVelderen , niet verre van daar een gedenkteken van den Vader van den tegenwoordige Grave van JVelderen, in wit en zwart Marmer, tegen de Muur opgerecht.
Hubert en Hendrik van Doornik, wel eer Vicariffen van' voorgemelde Parochie Kerk, hebben binnen Thiel een Bibliotheek gefticht; tea behoeve van welke Mt.Rudolpb Koek oïKoek,\ïi 1554. alle zyne Boeken maakte; Slicbtenhorft, Gelderfe Gefchieden. bladz. 486.
De Duitfche Héeren, die te Thiel plagten te woonen, hebben daar al vroeg haar verblyf genomen. Haar eerfte Huis ftond buiten de Stad te Hemert, daar het zelve in 1270. door de Orde getimmert wierd. Maar in 1328. heeft den Land Commandeur Johan van Hoenborft, met de Kanonniken eenige goederen verruilt, waar op dezelve na Arnhem trokken, en de Kerk van St. Walburg overgaven, als wanneer de Land - Commandeur , 't Huis te Hemert afbrak , en het zelve by St. Walburg binnen ra/f/verplaatfte. In die tyd was Thiel nog Brabands; Ant. Matth. Anal. Tom. F. pag. 867. in Quarto.
Deze Stad zoude zich, volgens zekere overlevering, voorheen, inzonderheid aan de Weftzyde , veel verder hebben uirgeftrekt, dan tegenwoordig. Dit meent men ook de reden te zyn, dat de Hoofdkerk tegen de Stadï Wal üm., daar weleer, gelyk doorgaans in de meefle Steden, haar ftandplaats in't midden der Stad zoude geweeft zyn; Hier by komt, dat deze Kerk aan St. MarM 2 ten



i8o Geographifche Befchryving^
ten weleer was toegewyd, zoo als het boven reeds is aangetekent; voorheen de groot ft e is geweeft van geheel Gelderland, gelyk uit de overgeblevene Stukken van het Koor en het Kruiswerk zelfs, dat naderhand is ingeftort, ligtelyk te zien is, en om die reden na gelang der uitgeftrektheid dezer Stad, veel te groot zoude geweeft zyn, zoo zy in vroeger tyd niet van eenen veel ruimer omtrek geweeft ware. ■
Binnen^/hebben eertyds ook verfcheiden Kloofters geftaan, ten minften 2. Mans en 2. of 3. Vrouwen Conventen.
Daar was een Mans - Kloofter van St. DominicusOrder eerft gefticht in 1399. voor 30. Broeders, digt onder de Stad Thiel, by de Kapelle van Maria en Sandtwyk, maar ditflegt opnemende, is in 143-, in een Nonnen - Klooster van dezelve Orde verandert, daar toen de eerfte Nonnen van Wyk te Duurftede zyn aangekomen. Dit Kloofter, 't welk alleen aan Thienden 1872. Guldens inkomften hadde, is in 1572. by veranderinge van de Religie, ten eenenmaal verdelgt: Zoo dat de grond, daar het zelve eertyds ftond, in 1579. in Weilanden is verandert, en de Puin by de Stad Thiel geëigent. De Nonnen zyn na Thiel gevlugt en aldaar in het Kloofter van St. Cecilia, zynde van de Orde der reguliere Kanonnikefen, aangenomen;tot dat de Nonnen na de Reformatie allengskens zyn uitgeftorven.
Daar heeft ook weleer een Kloofter van de Franciskaa. ner Nonnen geweeft, onder de benaminge van St. Agnieten Kloofter, het welk in 1447. door den Bifchop van Utrecht beveiligt was. Aan het zelve wierd io 1478. een Kerk getimmert, dewelke tot nu toe is blyven ftaan.
De Cellebroeders hebben hier ook een Wooninge en Kerkje gehad; 't welke nog in zyn geheel is gebleven en nog onder de naam van Cel bekend is. Ook



van de Provintie van Gelderland. 181
Ook heeft 'er noch een byzonder Kerk geftaan, even buiten de Dam-Poort, ter plaatfe, daar thans de StadsWaag ftaat.
Volgens eene gemeene overleveringe, werdt de Stad, in oude tyden omvangen van de Waal, welk zich, boven dezelve, in 2. Armen verdeeld hebbende, een ftuk weegs beneden de Stad wederom famen liep. Het oude Bed der Waale, het geene noch zyne naam behoudt, beftaat thans uit zeer fchoon Weiland. Thiel had weleer 3. Havens; eene buiten de Wal, aan den Ooft- of Noordooft• kant der Stad, die nog in wezen is, en alwaar de Schepen des Winters opgelegt worden. Des Zomiers is zy, vry droog of zeer ondiep. Een ander Haven was 'er ook buiten de Wal en met een Mouille van den Waalftroom afgefcheiden; doch zy is nu llegts een ftilftaand Water, zynde de gemeenfchap met de Waal toegedaan. Ook was 'er een Haven binnen de Stad, daar nu een Plein is, den Kleiberg genaamt. Tegen over het zelve heeft Frederik Hendrik, Prins van Oranje, in zynen tyd, eenen zvvaaren bemuurden Wal doen leggen. Buiten de Burenfe Poort, loopt een takje van de Linge, dat des Zomers onbevaarbaar is, en de doode Linge ge. noemt wordt.
Zeer zonderling is het volgende Recht van deze Stad; namentlyk, dat de Steden Buuren en Kuilenburg, en derzelver Ban, als mede alle de Dorpen van de Nederhetuwe en Thielerzvaarde , gelyk ook fommige in 't Ampt tuflchen Maas en Waal, te zamen een getal van 72. Dorpen uitmakende, zedert aloude tyden verpligt zyn, zes weken lang 'sjaars aan de Stad Thiel te komen Burg-Werken , (dus luid een oude uitfchryvinge van 1433.) dat is aan de fterkte van de Stad te arbeiden; welM 3 ke



18a Geograpbifcbe Befcbryvinge
ke dienftbaarheid tot believen van de Heeren van de Wet, t'elkens met een zekeren penning geloft werdt, het welk zeven jaars geld genaamt wordt. Dit werdt door Mr. Simon van Leuwen , Batav. Illuftrat. pag. 208. mede als een bewys aangehaald, dat Thiel de Hoofdftad van 't Graaffchap Teyflerbandt geweeft zoude zyn.
De Thielerwaard, omtrent de opgave van welker Dorpen Mr. Simon van Leuwen en Jonker Matthys van der Hoeven , het niet eens zyn ; plagt eertyds een HalfEiland te zyn,doch omtrent 1597. heeft den Heer Dirk Vygh , Amptman van Thiel en Thielerwaard, in den Oorlog tegen Spanje, een doorfnydinge uit de Linge in de Waal doen maken; waar door de Thielerwaard een Eiland is geworden , daar men niet dan te Water kan opkomen.
Thiel heeft federt van ouds door Vyanden , Vuur en Watersnood veel geleeden, in 1009. en meermaals heeft deeze Stad de verwoeftingen der Noormannen onder, gaan. In 1136. is de Stad genoegzaam ten eenemaal door een hevigen Brand in de aflche geraakt, naderhand is zy aan den Hertog van Braband, door Adelbold, Btjfchop van Utrecht , ter leen opgedragen. Otto de III. en Reynoud de I., Graven van Gelderland , met den Hertog van Braband, in twift: geraakt zynde,hebben Thiel meermalen overvallen, vermeeftert en ontmanteld. In 1304. in den Wintertyd, deed Hertog Jan van Braband, tuflchen Thiel en Zandwyk een Dyk leggen. In 1305. wietd de Stad door de Burgers met Muuren befloten. In 1322. is dezelve door Hertog Reinoud de II. voor 't grootfte gedeelte afgebrand en van Muuren ontbloot. In den Oorlog, die tuflchen Philips de IV. Koning van Vrankryk , en Jan de III. Hertog van
Bra.



van de Provintie van Gelderland. 183
Braband, gevoert wierdt; is Tbiel door Reinoud de II.
Hertog van Gelder, eindelyk zodanig bemagtigt, dat de Stad by een Vredes Verdrag van 1332. of 1335., nevens de Dorpen Zandwyk en Herwerden, tegens de Stad en Heerlykheid van Hemden verwilfeld, en voor altoos aan Gelderland gehecht zyn geworden. In 1346". wierd zy door eenige aanhangers van Hertog Reinoud overvallen. De Kerk van St. Walburg, wierdt in brand geftoken en 145. Menfchen, die'er op gevlugt waren, zyn jammerlyk door de brand verteert geworden. In i3f5i. viel tusfchen de twiftende Broeders, niet verre vanTbiel, een hevig gevegt voor, waar by een zekeren Waard buiten de Stad, de naam van Strywaard verkreeg en daar van behouden heeft. In 1374. bemagtigde Heer Reinoud van Brederode de Stad. De Dyk tuflchen Thiel en Zandwyk wierd doorgeftoken, en het Water liep met zulk een groot geweld ter Stad in, dat 'er de Dampoort door nederftorten. In 1378. op Paafchdag geraakten de Burgers ts Thiel tegen eikanderen in de Wapenen; veele van de voornaamfte bleven 'er dood, en die dag behield federt den naam van kwaaden Paafchdag- In 1379. overmeesterde Willem, Hertog van Gulik , Thiel. In 1420. verbrande de Stad geheel en al, zoo dat 'er niets blèef ftaan, dan St. Walburgs en St. Martyns Kerken, het Tolhuis beneffen 10 andere Huizen. In 1528. heeft zich deze Stad boven andere wel gekweeten , door dappere tegenweer , toen ze door Keizer Karei de F., met 2000. Man, in drie Legers verdeeld, zeer ftreng wietd aangetaft, dewelke zy egter eindelyk nootzaakten onverrigter zaaken wederom af te trekken. Ant. Matth. Anrl. Tom. I. pag. 163.
Ter gedagtenis van deze Manhaftigheid leeft men M 4 v noch



j84- Geographifche Befchryvinge
noch hedendaags aan den Burenfe Poort, de volgende Latynfche Vaerzen.
Afpice qui tranfis, hanc portam, moenia, turres, Tormentis , Jaculis, quam lacerata feris ?
Fortius exfurgam Batavorum Gertis Afylum Pro qui bus, ut vici, pralia dura mihi.
Geduurende den tachtig - jaarigen Spaanfehen Oorlog heeft Thiel, door de Spaanfche en Waalfche Bezettingen, wederom veel moeten lyden; maar van deze gasten verloft zynde, begaf ze zich aan de zyde van den Staat , onder de befcherming van Prins Willem van Oranje, en deszelfs Broeder Graaf Jan van Nafauw, Stadhouder van Gelderland. De Prins van Parma deedt wel zyn beft in 1597. om zich wederom van de Stad meefter te maken , daar toe zoo wel geweld, als lift in 't werk ftellende, doch te vergeefs; wordende door het goede beleid en de getrouwigheid van den boven welgemelde Dirk Vygh , Heer van Zoelen , Amptman van Thiel, &c. en zyn onderhebbende Soldaaten, op Stads koften geworven, wel befchermt en van alle gevaar verloft.
Geduurende het 12. jaarige beftand heeft men de Stad Thiel willen verraden, en in handen leveren van den Marepuis Spinola; doch den aanflag wierdt tydig ontdekt en de' Confpirateurs geftrafc , gelyk omftandig te leezen is by Baudart, Kerkl. en Wereldl. Hiflor. 13de Boek, bladz. 55. en by van de Zande,Nederl. Hiflor. I. Deel, bladz. 230.
Toen de Franfcben in 1672. dezen Staat overftroomden, bevondt zich Thiel in een zeer flegten ftaat, de.For-
tifj.



van de Provintie van Gelderland. 18?
tificacie oud en vervallen, zonder Magazynen noch Bezettinge; en geen gelegenheid tot onderftand vindende, wierden 'er gedeputeerden na den Hertog van Turenne gezonden, en Franfche Sauvegardens verzogt; waar door deze, ftad tot in 1674. door de Franfcben bezet bleef, maar als toen verlaten wierd.
Over de troebelen mede in deze ftad, gelyk in ande. re, in de jare 1702. voorgevallen , zoude ik veel kunnen opgeven, doch daar aan te denken, vald my reeds verdrietig genoeg, ik laat ftaan, dat ik daar van zoude fchryven, neen, hier van te zwygen, boude ik voor het befte want ik niet gaarne onaangenaame dingen ophale.
Daar zyn noch al buiten de geene hier vooren gemeld, eenige fraye openbare Gebouwen in deze ftad, en daar onder munt uit bet Huis van Bernard grave van JVelderen , die geweeft is, Amptman van Nederbctuwe en Burgemeefier dezer ftad, het geen beziens waardig is. Het draagd doorgaans de naam van het Ampt mans Huys , waarna ook de ftraat in welke het ftaat, de Amptmans ftraat word geheten. Zy werd ook wel Koningftraat genoemt na zekeren Heer Fyg, hier voren genoemt, die men om zyn uitftekend gezag, Koning van Tbiel phg te noemen. Deeze ftraat was eertyds een Dyk, en daar over word nog een Dykfcbouw gevoerd , doch alle Huizen Haven, ofeenig Getimmer, daar op ftaande, zynnietfchul. dig, in de Dyklaften te dragen, ziet Groot. Geld. Placaatb- II. Deeli Append. -col. 59.
Binnen deze Stad zouden omtrent 600 Huyzen en 3000. Ingezetenen zyn; de 2 Gereformeerde Kerken die 'er als voren gemeld , thans zyn, worden door 2. gewone Predikanten en door 1 buitengewoon , die beide de Predikbeurten in de week en den dienft des Zondags M 5 's



i8f5 Geographifche Befchryvinge
s'avonds in de Maanden November, December en Januari waarneemt, bedient; de Remonftranten hebben bier ook i Kerk, en de Roomfcbgezinden een ftafie.
De Burgers van Thiel zyn van ouds met vele aanzienelyke voorregten befchonken geworden. Zy zyn in verfcheidene Landen Tolvry en konnen in de eerfte plaats nergens dan voor Schepenen van Thiel in regten betrokken worden; zy worden geregeerd na een Stadsrecht, dat fraai is, jammer is het, dat het buiten de Stad geen kracht van wet heeft, ten ware men het wilde gebruiken als Conftumen. In de Stad woonen ook eenige zogenaamde Groot-Schippers, die op Keulen handelen; doch hunne Waaren, meeft in Holland, inzonderheid te Dordrecht, flyten.
Aangaande de Regeeringe der Stad, dezelve beftaat uit p. Raaden, onder welke 2. Burgermee/Iers en 7. Schepenen zyn, welk een Secretaris is toegevoegt. Het getal der gemeensluiden beftaat uit 14 ,• dit collegie is niet zeer oud.
Voorts is 'er een Richter der Stad en des Gericbts van Zandwyk, die in deScbepensbank voortzit;doch in Burgerlyke Regeringe geen gezach voeren mag. Hy wordt gemeenlyk uit de Ridderfchap aangefteld. By zyn aanftellinge, moet hy tweemaal een Eed doen, als eens op het Raadhuis en vervolgens, ftaande op een groote Steen, gelege vooraan op St. Walburgs Kerkhof, zynde dit de plaats, alwaar eertyds de Kerk heeft geftaan.
Van ouds hadden de Rechters groot gezag, in het beftellen der Regeeringe alhier. Zy rnogten, volgens zekeren Pandbrief van den 1. Maart 1464. jaarlykden Raad te Thiel en te Zandwyk zetten en ontzetten , na hun welgevallen. Meer dan een eeuw iaater werdt 'er tus-
fchen



van de Provintie van Gelderland. 187
fchen de Landfcbap en den Amptman der Nederbetu•we, die toen oak Recbter van Thiel was, een verdrag getroffen op den 22. Maart 1592. volgens het welke de Amptman, als Recbter, een dubbelt getal van Regeeringsperzoonen benoemen zou, uit het welke een enkel getal door den Stadhouder, Kanzelieren Raaden zou worden gekooren. In de jaaren 1605, 1606 en 1714. deedt de Recbter van Tbt'el veel moeite om de Regerings beHelling op den voorigen voet te doen brengen; doch de Landfcbap verftondt, dat den eyfch des Rechters ongegrond was, en dat het verdrag in 1597. gemaakt zou blyven , volgens Landdags-Recejfen van den 14 February 1605. 21 December 1606. 13 Mai 1614. De Schepens van Zandwyk worden egter nog door de Richters aangefteld. Zandwyk is een zeker ftreek omtrent Thiel, hebbende een Rechthuis binnen, en eene Geregtsplaats buiten de Stad, over deze ftreek, zyn behalven den Rechter, een Burgemeefter en Schepen.
De Scheepen zyn hier ook verpligt te vertollen en tot dat einde vindt men hier ook een Tollenaar en Befiender.
Uit Thiel zyn verfcheiden vermaarde Mannen, zoo wel door de Wapenen als de Pen bekend, gefproten, onder de eerft gemelde is de Heer Diderik Vygh. Ook den Zee heldt Moy Lambert; onder de tweede Johannes Posfelius, Profeftor Theologia te Keulen; Rutgcrus van Nyel, Rechtsgeleerde en Koninglyke Raad in Gelderland^ Znmmige meenen ook, dat Biffchop Adelboldvan Utrecht, zyne wiege hier zoude gehadt hebben.
De Stad,om dit hier nog by te doen, heeft 4. Poorten ; 2 aan de Landzyde, de Zandwykfche en Burenfche, eu 2aan de Waterkand, de Kleiberfcbe en We ft-
luin-



188 Geographifche Befchryvinge luindenfche poort. De laatfte heeft ter wederzyden een Foorpoort, welke egter niet geflooten worden • Eene dezer Foorpoorten is in 1639, d'andere in 16Ö4. eebouwt. 8
De Stad heeft ook noch een guarnizoen, en bevinden z.ch daar ook een Grootmajor, een Auditeur Militair en een Commies over 's Lands Magazyn.
Over de Fortifikatien by en om de Stad , vindeikniet nodig my uittelaten, die het luft kan daar over naalezen Joh. Maurits Flenderus, Predikant in i'Gravenmoer 111 zyn Traftaat Gelderland onwinbaar, bladz. 8.
TRIOHT. Is een van de befte Dorpen in het Graaffchap Buuren,legt aan de Linge, tuflchen de oude Abdy van Marienweerd en Buuren - Malzem ; mogelyk heeft dit Dorp zyn naam gekregen , om dat men 'er eertyds over de Linge plagt gezet te worden, want TreSt , Trecht Drecht, Tricht, betekend by de Ouden een overtogt De' Gereformeerde Kerk , wordt 'er door 1. Predikant bediend.
TUIL. Is een Dorp in ^Thielerwaard, by IVaardenburcb over Bommel, aan de #W gelegen; het heet vanouds' Tule; De Gereformeerde Kerk wordt 'er door 1. Predikant bediend.
TWELLO of TWELLE. Is een Dorp op de Feluwe m het Scbout-Ampt vm Foorfl, niet verre, van Deventer en het Dorp ^gelegen, het droeg in de ;3. Eeuw de naam van Feenlo, en daar van daan mogelyk de naam van het Feenhuis, kort by dit Dorp gelegen. Het heeft een kleine Kerk , die door 1. Predikant bediend wordt.
Lett-



van de "Provintie van Gelderland. 189
L E T T. U.
UBBERGEN of UPBERGEN, waarfchynlyk van het woord Op en Bergen , om dat het aan een Berg is gelegen. Is een Dorp en Heerlykheid'm het Ryk van Nymegen i kleine Myl ten Zuydooften van die Stad en -J Myl van den Cleeffchen bodem gelegen. Men houd dit Ubbergen voor het Uberan, hetwelk al in den jare 850. doot den Heere Baldrik aan de Kerk van Utrecht gefchonken wierd. De oude Kerk van Ubbergen is al in 1339. gebouwt geweeft; voor eenige Jaaren is 'er een Nieuw Kerkje in het hangen van den Hunnenberg geplaaft, het geen al zeer fraai is; dit Kerkje met die van Beek, wordt door 1. Predikant bediend.
L E T T. V.
VAASEN. Is een Dorp op de Veluwe, onder het Schoud. Ampt. van Eepe 2 f Myl van Deventer en 1 f Myl van het Koninglyke Loo gelegen. Het is een lang Dorp ,zich verwonende als een ftraat, van weerskanten bezet met Huyzen, van welke 'er eenige met pannen gedekt zyn. De Kerk is oud, en heeft een deftig Kerkhof om haar' heen; dezelve wordt door 1. Predikant bediend. Aan de eene zyde van Vaazen lopen verfcheide Waterbeek, jens, die eenige Papiermolens doen omgaan.
VALBURG. Is een klein Dorpje in de Overbetuwe, niet verre van de Linge Stroom, tuflchen Arnhem enNymegen,i. Myl van de Iaatftgem. Stad gelegen. Hier byftond eertyds een flot, den Heeren van Valburg toebehoorende, doch het geene al voor veele jaaren verwoeftis. Men
heeft



190 Ceographifche Befchryvïnge
heeft het naderhand wederom willen opbouwen, waar van men noch , 2. Vleugels ziet, die den Voorhof van het nieuwe Gebouw zouden hebben uitgemaakt, doch meer is 'er niet vaii voltrokken. Mem heeft 'er een Gereformeerde Kerk, die met de Kerk van Homoet door 1 Predikant bediend wordt.
VARICK. Is een Dorp in de Thielerwaard, aan dzWaaldyk, beneden Op-Hemert, tegen over het Fort St. Andries gelegen. De Gereformeerde Kerk met een dikken grooten Tooren, word 'er door 1. Predikant bediend , de Roomfchgezinden hebben hier ook een ftafie, men vindt voor het overige de Heeren van Varick, in de Gelderfche gefchildboeken zeer vermaard.
VARSEVELD. Is een fraai Dorp in de Hoogheid IVifch, in het Graaffchap Zutphen, tuflchen de ftedekens Ter-Burg en Ligtenvoorde gelegen. Het heeft een Gereformeerde Kerk, die door 1. Predikant bediend wordt. De Admiraliteit f Amfterdam, houdt hier een Commies ter Recherche.
VEESEN. Is een Dorp op de Veluwe, in het Schout - Ampt vanHeerde, aan den Yflel, ij Myl van Hattem gelegen. De Gereformeerde Kerk' aldaar word door 1. Predikant bediend. Hier is een Veer over den Yflel, het geene veel door de Landlieden gebruikt wordt om hunne Landvruchten te Deventer en Zwol ter Markt te te brengen.
VELP. Is een Dorp op Veluwe , in het Schout • Ampt van Rheede, niet verre van Arnhem, aan de weg na Doesburg en Zutphen gelegen. De Gereformeerde Kerk word alhier
door



van de Provintie van Gelderland. 19 r.
door r. Predikant bediend. Voormalen gingen de Ingezetene van de Heerlykheid, Rozendaal, hier van daan niet verre gelegen, ook te Kerk,- doch den Overledenen Heer dier Heerlykheid, heeft een Nieuwe Kerk in deze zyne Heerlykheid doen bouwen, waar door die nu een eigen Kerk en Predikant heeft.
VOORST. Is een Dorp en Schout- Ampt in Feluwe,niei verre van Zutphen, ineen zeer vrugtbaare Oord, aan de weg na Harderwyk gelegen; Hier woond de Schout, en de Gereformeerde Kerk word 'er door ï. Predikant bediend.
VOORTHUIZEN. Is een oud en vry groot Dorp op de Feluwe , onder het Scbout-Ampt van Barneveld en if Myl van dat Dorp gelegen. De Gereformeerde Kerk wordt aldaar door i. Predikant bediend. Het plagt voor dezen een Schout op zich zeiven te hebben. In dit Dorp is de algemeene Pleifterplaats, der Heffen Karren, Pof wagens en andere, die te ryden hebben na Zutphen. het Loo, Amersfoort, Deventer en Zwolle.
VORDEN.- Is een Dorp, in het Graaffchap en ScboutAmpt van Zutphen gelegen , aan een ftroomtje de Vordenze Beek genaamt, i. groote Myl vm Zutpben. De Gereformeerde Kerk wordt'er door ï. Predikant bediend.
VORGTEN. Is een Dorp op de Feluwe in het ScboutAmpt van lieerde, by den Yflel, 2. Mylen van Ham gelegen. De Gerefotmeerde Kerk, die zeer oud is, wordt door 1. Predikant bediend. De Tooren gelykt wel na
die



igz Geographifche Befchryvingét
die der Friefche Toorens. In de Kerk hangen eenige Wapen-Borden van de Heeren van Zwanenburg.
VUUREN. Is een Dorp en Heerlykheid in de Thielerwaard , aan de Waaldyk, beneden Herwynen gelegen. De Gereformeerde Kerk van Vuuren, wordt nevens die van Daalem, door een en dezelve Predikant bediend. De Heerlykheden Vuuren en Daalem zyn in 1734. door de Staaten des Qjiartiers van Nymegen, te koop ge. veild en aan de Grave van Bylandverkocht. Volgens Landfchaps Refolutie , van den 29 Maart 1709. heeft deze Heerlykheid Hooge, Middelbaare en Laage Jurisdictie; ziet Groot Geld. Plakaatb. LH. Deel, col. 147.
L E T ï. W.
WADENOYEN. Is een Dorp en Heerlykheidm. dsTbielerwaard, by Thiel gelegen. In de oude brieven draagt het de naam van Wattia, het zoude eertyds geweeft zyn een Cartis een Rendhof het welke de gravin Adelheide in 1188. aan St. Marten zouden gefchonken hebben, de reden van benaminge leiden fommige af van Waye of Wade, zullende betekenen Slyk of Modder, het welk door het opzwellen of overlopen der Rivieren, op de akkers word geworpen, andere van Waden of Weden, dat Weeden, zoude te kennen geven, en meenen dan dat Wadenoyen zyn naam zoude verfchuld zyn aan de vette en grafige weiden. De Gereformeerde Kerk alhier wordt door 1. Predikant bediend.
WAGENINGEN Is de derde Stad in het Quartier van Veluwe , welke naaft Arnhem en Harderwyk ftem
en



van" de Provintie van Gelderland. 193
ên feflïe heeft, zoo op Land- en Kwartiers - dagen, als op de Landgerichte» van Fetuwen en Feluwen -Zoom» die jaarlyks gehouden worden, en ook by beurten in, de hooge Vergaderinge van de algemeene Staaten. Is gelegen 3. Mylen van Arnhem, en ruim zoo verre van iVytnegen, op de Grenzen van Gelderland en het Sticht van Utrecht, aan de Noordzyde en rechter Oever van den Rhyn, evenwel niet zoo na aan de Rivier, dat dezelve voorby de Stads Muuren ftroomt, (fchoon dezelve ' voormalen , volgens Slicbtenhorft , daar aan fpoelde,) gelyk te Arnhem, maar een eindt weegs daar van afge'zondert, hebbende de Stad echter gemeenfchap met die Rivier door eene bekwaame Haven, die de fchepen tot voor de Stad brengt. Men zegt, dat Grave Otto den Hl., aan wien men de llichting van Bommel, Harderwyk, Arnhem en andere Gelderfche Steden, toefchryft, ook Wugeningen bemuurt en tot een Stad gemaakt heeft in de XIII. Eeuw ; ziet hier van de Befcbryv. der Stad Bommel door een Gelders Rechtsgeleerde, bladz. 66.
la oude Brieven wordt deze plaats Wagen ■ eind en Wagen-wegen genoemd ; of Tacitus deze Stad met de naam van Fada betekent heeft, is noch niet Valkomen klaar; Pontanus en Slicbtenhorft meenen van jaa, doch Alting beweert van neen.
De Landeryen om Wageningen gelegen, zyn in Graan , Gras , Hooi , Booni 'en Aardvruchten-aMet zeer overvloedig, en het Tabaksland is 'er ook by uhftek goed.
Aan deOoilkant van de Stad, legt een Berg, die'goed Koom draagt; op deszelfs top llond eertyds een Kerkje, genaamt Oud Wageningen , het gene in 1480. is verbrand.
N De



»94 Geographifche Befchryvinge
De Stad heeft eenige Bolwerken tot zyne verfterkinge. Zy heeft 2. Poorten, met namen de Neude- en Berg. ■poort. Aan de Rbynkant is voor eenige jaaren een goede Haven gemaakt. Voor eenige jaaren wierd 'er eens een ontwerp in overweeginge genomen , om van Wageningen een Vaart na het Rbeenfcbe Veen te graven., doch dat werk heeft geen voortgang gehadt', alzoo 'er geen water genoeg van boven in de Vaart kwam.
Sedert weinige jaaren, is de Stad by uitnementheid met nieuwe zeer fraaije Huizen betimmert geworden, door Wylen den Hoog Edele Heer Lubbert Adolf Turk, Heer van Roozendaal, Burgemeefter dezer Stad, die aan de Stad en [de Inwoonden van dien, veel goeds bewezen heeft, en wiens caam daar over in Zegeninge moet blyven.
Vlr bonus & fapiens, quaïem vix repperit ullum, Millibus e cunclis bominum confultus Apollo.
Een Man zo goed van Hart, zo fchrander van ver [land,
Als door Apollo zelv', daar by de Vierfcbaar fpant,
Zo men zyn oordeel vergde , om zig daaraan. te binden,
Naauw uit een duizendtal 'er één zou zyn te vin. den.
Tegenwoordig telt men in de Stad omtrent 350 Hui. zen , onder welke noch verfcheidene aanzïenelyke gevonden worden. Onder de openbaare Gebouwen der Stad, is geene van de minfte het Raadhuis, ftaande .op
,>H de-



vün- de Provintie van Gelderland. i$$
dezelve plaats, alwaar weleer een Kerkje plagt te liaan, het geene aan St. Nieolaas was toegewyd; waar lang voorheen recht tegen over ftondt het Tolhuis, het geen bekend was. onder de naam van Heügeftein; of, gelyk andere gefpelt willen hebben, Huneftein; en het dan van de Hun. ven, dit Gelderland van ouds hebben afgelopen,afleiden; dit Stadhuis of Raadhuis, is een nieuwerwets vierkant Gebouw met Engelfche Glasraamen; hebbende een goe^ den opgang, met het Beeld van de Gerechtigheid, dat boven den ingang ftaat.
De Hoofdkerk, die een fpitfen Toren heeft, en ook. de eenigfte in de Stad is, want ondtyds ftondt 'er ook. een op de Berg, gèlyk te voren reeds gemeld is , was van ouds aan Johannes den Dooper toegewyd ; dezelve wordt thans door a. Gereformeerde Predikanten bediend. Noch zyn 'er van ouds bekend en van goede inkomften voorzien geweeft, de Bnoederfehappen van 't H. Kruis van St. Ni. kolaas en van St. Anna en Barbara. Ook waren 'er noch de Schutters Gilden, waar van het een St. Antetiius en het andère St. Joris Gilden wierde genoemt.
Daar ftondt mede in oudere tyden een Kloofter, thans noch een Gaftbuis, een. Weeshuis en een Stads School.
Hier is ook de Vereenigde Statie van Roomfehgezin. den van Renkom en Wageningen, die door een Waereld* lyk Prlefter bediend worden; bier woonen ook eenige Duitfche Jooden of Smousfen , die aan de Stad iets voor de inwoniuge betalen.
De Burgers aldaar zyn door de Gelderfche Voorvorften met verfcheidene Privilegiën befchonken, en ander deze de Talvrybeid langs den Rhyn, Waal, Tffel en Maas; dezelve mogen noch te Arnhem , noch ergens op de Feluwe, uitgenomen te Harderwyk en te Elburg in hun-
N 2 !)«|



icj 6 Geographifche Befchrpinge
ne Perfonen bekommert worden. In 1649. zyn aan deze Stad 2. Jaarmarkten vergunt, waar van de eerfte 14. dagen voor den eerflen Zondag van de Vaften, en de tweede op den 3. en 4. Auguftus wordt gehouden; de Stad is ook al vroeg in het Hanzee - Verbond aangenomen.
De Regeeringe van Wageningen beftaat uit 10. Perfoonen,of een Collegie van Schepenen, die ook Burgemeefteren en Raaden genoemt worden. Hun is een Secretaris toegevoegt. Nog is 'er een Droft van den Huize en Slote van Wageningen , welk Ampt by Landfchaps Refolutie vernietigt zynde , echter op den 7. May 1731. verklaart is in wezen te zullen blyven; ziet Groot Geld. Plakaatb. III. Deel, col. 468. en col. 482. Wyders is 'er ook, gelyk in andere Gelderfcbe Steden, een Collegie van Gemecntslieden, beftaande uit 12. Perfoonen; die tot Schepen en Gemeensman verko-
■ ren konde worden , moefte ten minften 5. jaren Burger geweeft en binnen de Stad woonagtig zyn. Den Richter mag hier geen Burger aan den lyve ftraffen, dan met kennis van Gemeensluiden en Gemagtigden der Gildens en Scbutteryen. Die uit de Stad tot afgevaardigde ter Generaliteit of in een van de Admiraliteits Collegicn gekoren wierde, moefte 200. Guldens ten behoeve der
- Stad uitkeeren. In anderen opzigte komt de Regeeringe alhier met die van Arnhem over een, uitgezondert even» - wel, datze het recht niet hebben van Statuten te maken» fchoon 'er een Reglement by den Richter, Burgemeesteren , Schepenen en Raad, rakende de manier van Procedeeren over zaaken niet boven de 25. Guldens bedra« gende,in den jare i668.met den druk is gemeen gemaakt. De Heer Momboir dezer Landfcbap heeft Wageningen dikwils het crimineele Regtsgebied betwift, doch de Stail
iS.



' van de Provintie van Gelderland. 197
is meermalen en noch in 1725. in de poffelRe van het zelve gemaintineert; ziet Schraffert, Cod. Gelr. Zutpb. tit. Wageningen, §. 1. bladz. 510.
Het Rechtsgebied der Schepenen van Wageningen ftrekt zig uic over de Stad en derzelver Frydom; Dees, gaat tot aan het Beekje ter Harten, dat ten Zuid - Ooften van Wageningen, in den Rhyn valt. Aan den anderen kant der Stad, ftrekt zig de Frydom uit, tot aan het einde van het Wageninger Broek , omtrent den Greb" bendyk.
Hier voren hebbe ik reeds aangetekent, dat Grave Otto de HL Wageningen met Muuren en Poorten omringd en voorzien heeft, het zy, dat de plaats te voren al Stads Gerechtigheden gehadt heeft , of dat zy toen eerft tot een Stad is verheven geworden, immers dit is gefchiedt in 1240. De BilTchop van Utrecht Fredrik van Blankenheim, maakte zich by verrasfinge in 1422. meefter van Wageningen, waar na de Stad door de Utrechtfe deerlyk wierde uitgeplonden en verbrandt. In Ï480. overweldigde de Aarts-Hertog Maximiliaan van Ooftenryk de Stad, die het met Catbarina, Voogdefle der Kinderen van Hertog Adolph, hieldt. Den Hertog van Kleef wierd toen de Stad in Pandfchap gegeven, doch in 1489. wederom door de Gelderfchen en byzonder door die" van Arnhem hem ontnomen. Andermaal viel zy den Bourgonjers in handen, doch in 1506".. is zy door Karei, Hertog van Gelder, wederom ingenomen. Sedert heeft Wageningen, zoo wel als geheel Gelderland, voor de magt van het Huis van Ooftenryk moeten bukken. In 1572. hadt Philips de II. nog Guarnifoen in Wageningen leggen, waar van de Burgers en Inwoonden zeer veel te lyden hadden , maar kort na N 3 de-



J98 Geographifche Befchryvinge
dezen viel de Stad met de andere Steden van Gelderland, de Staat fche Parthy toe; in 1672. hebben 'er zig de Franfcben meefter van gemaakt,van deopfchuddingen in het begin dezer Eeuw, zullen wy geen gewag maken, en liever hier by doen, dat men Wageningen houdt voor de geboorteplaats van den beroemden Petrus Alpherdianus; dien trefrelyken Leermeefter van de Gelderfche en Hollandfche jeugd.
WAMEL. Is een tamelyk groot Dorp in het Ampt van tulTchen Maas en Waal, aan de Waalftroam, tegen over de Stad Thiel gelegen. Van de Kerk, die eertyds zeer aanzienelyk fchynt geweeft te zyn, is alleen het Choor en r. Kruispand overgebleven , waar in den Predikdienft. verrigt wordt door 1. Predikant, die ook te Dreumel predikt. Eertyds ftonden hier 2. Kloofters, het eene even binnen de Waaldyk , daar men noch eenige brokken Muurs van zien kan; en het andere ftond aan en op den Dyk; dit laatfte is in den Spaanfehen Oorlog onder de voet gehaalt; dog een gedeelte van het Muurwerk ftaande gebleven zynde, heeft men dat tot Wooningen ver* timmert.
WARNSVELD. Is een tamelyk Dorp in [de Graaffchap en het Schout' Ampt van Zutphen, een halve Myl van de Stad gelegen. De Kerk aldaar oudtyds aan St. Martinus toegewyd , vertoont veele tekenen van Oudheid en wordt döor 1. Predikant bediend. Deze Kerk is oudtyds door Godebaldus, BilTchop van Utrecht aan St Pieters Kapittel gefchonken , en daar van is een Brief van het jaar 1521. voor handen. In deze Kerk waren 3. Kerkdieitften en onder dezelve één van de H. Catbasi-



van de Provintie 'van Gelderland. 199
na, die in den jare 1571. vergeven wierd door Gerard van der Kapelle in den Dam. Onder deze Parochie is ook gelegen de Kapel te Vierakkeren; dezelve ftondt wel eer ter vergevinge van de Familie der Vierakkeren. Naderhand is dat recht aan de van Dorten, Heeren der Plaatze en vervolgens aan de de Ruiters, vervallen. De Kerk te IVarnsveld is thans met een Orgel voorzien. Ook vindt men in dezelve de pragtige Graftombe van den Grave van Albemarle. Het is voor het overige in en omtrent het Dorp zeer vermakelyk voor die geene, die zich eens met wandelen wil verluftigen; .den Dyk alhier heeft meer als eens van het hooge Water moeten leiden.
WEL. Is een Dorp en Heerlykheid in de Bommeler JVaard niet verre van Amerzoden, aan den Maasdyk, omtrent over de Schans Crevecoeur gelegen; de Gereformeerde Kerk wordt hier en te Amerzoden door 1. Predikant bediend.
WESTERXOOR.T. Is een gering Dorpje en hooge en vrye Heerlykheid, een £ Myl van Arnhem onder het Graaffchap 'sHeerenberg, in het Graaffchap Zutphen, aan de mond van den Tffel of Drufusgraft gelegen. Men wil dat hier de oudfte Kerk van deze Landftreek zoude gevonden worden; dat het Slot Afciburguut eertyds niet verre van hier geftaan , en dat JVerenfried hier al in de agtfte Eeuw gepredikt zoude hebben en geftorven zyn. De Kerk, dewelke door 1. Predikant bediend wordt, vertoont zig zeer oud, men ziet'er noch veel Duiffteen pan ; in 1735. is de Stad van Arnhem by aankoop van den Grave van den Berge, van de gemelde Heerlykheid N 4 Eige*



spo Geographifche Befchryvinge
Eigenaar geworden, en is met dezelve en het Veer over de Rivier den Tjfel aldaar beleent, omtrent welk Veer het navolgende is gepafleert; dat de Stad van Arnbem, na dat de Wegen alhier verbetert waren,op inflantie van die vanA7w,en ook om de paflagie te trekken-,dat Veer in een Schipbrug heeft verandert en over den Tjfel geflagen, doch met djen uitllag , dat die Brugge in April, daags voor de Landfcbap s Vergaderinge in den vroegen morgen in 1763. namens het Kwartier, van Zutpben, wierd aan ftukken gebroken en geremoveert , maar door de Stad van Arnhem wederom berftelt en aldaar gelegt. Waar over klagten aan de Staaten van de Provintie op gezeide Landdag zynde gedaan, heeft Hoogft dezelve goedgevonden, dat gemelde Stad als Heer van gemelde Heerlykheid die Brug binnen 8. dagen zoude removeeren,ea hy ontfteltenis van dien, wierd het Hof van Gelderland geiiutorifeert om de Landfchaps- Refolutie ter uitvoer te brengen. Door de Stad die Brug niet geremoveert zynde heeft het Hof de Stad gezonnen om meergemelde Brug weg te nemen ; doch zyn Majefteit den Koning van Pruifen, daar over t'elkens gefchreven hebbende, is die Brug aldaar gehleven, gelyk dezelve 'er noch is; over dezelve is een groote trek uit het Kleefsland en heeft men de Correspondentie van daar door middel van de oude en zeer geaccrediteerde Amjïerdamfe Wagen, yan de Erfgenamen Bouricius en de Utrechtfe Wagens op Amfterdam gebragt; men trekt hier ook over de Bovenlandfche Heififche en andere Karren en Wagens, die door Arnhem komen ; het geene wel eens jaloefie aan het Kwartier van Zutphen en vooral aan de Stad van die naam, als ook die van Doesburg en de Dorpen Zelhem en Aalten, daar alle die Karren voormalen plagten over



van de Provintie van Gelderland. 201
•- te komen, heeft veroorzaakt. De Stad fielt te PVefter. voort een Richter en Secretaris aan, die beide te Amhem woonen, dat voor de Ingezetenen juift niet gemakkelyk is, beeter waar het dat den Richter in dat Dorp woonde , waar door hy veei onordentelykheden, indien 'er aldaar mogten komen voor te vallen, zoude kunnen beletten, gelyk ook na het algemeene Recht in te Provintie van Gelderland , de Officieren in haare aanbevolen Ampten dienden te woonen. Hier bevindt zich ook een Commies, die 'er de Admiraliteit van Amfterdam houdt.
WEURD. Is een Dorp in het Ryk van Nymegen, niet : verre van Beuningen, na de kant van Nymegen ,fommige
noemen het IVurd, andere Vurd. De Gereformeerde Kerk
wordt 'er door 1. Predikant bediend.
WICKEN ook wel WICHEM. Is een tamelyk groot Dorp in het Ryk van Nymegen , tuflchen de Dorpen Leur en Neder - Aftelt, ruim 2. Mylen ten Zuidwellen van Nymegen, in een Zandigen grond, gelegen. De Burggraaf des Ryks van Nymegen, fielt 'er den Schout aan en geeft ook zyne toeftemminge tot het Beroep van den Gereformeerden Predikant,die de Gemeente van Leur zoowel, als die van Wlchen, bedienen moet.
WIEL. Ziet EK Bladz. 74.
WILP. Is een Dorp op de Veluwe onder het SchoutAmpt van Voorft , tegen over de Stad Deventer , ten Zuiden naby den Tftèldyk gelegen ; in her Latyn van
■ Alfridus, in het leven van Ludgerus, Hiulipa genoemt. Wanneer d|e van Veluwe door den arbeid van den



2o2 ■ Geograpbifihe Befcbryvinge H. Lebuinus, de oogen voor het ligt van het Euange. Hum geöpent en het Chtilten Geloof hadden aangenomen , zoude dien Heiligen hier een Kerk geftigt hebben en die men naderhand aan hem, zoude hebben toegewyd, - dus deze Kerk , die thans door i. Predikant bediend wordt, niet jong is,- by dit Dorp zag men voor eenige jaren noch een Slot,het welke Hertog Karei van Gelder, in 1508. aan zyn Broeder Jan van Gelder fchonk, doch alzoo dat zeer was vervallen, heeft men het doen afbreken en de Cragten, daarom heen, met die afbreuk gedempt.
WINSEN of liever HALF-WINSEN. Is een tamelyk groot Dorp oïKerfpel, gedeeltelyk in het Ryk van Nymegen gedeeltelyk in 't Ampt van Maas en IVaal, gelegen Men heeft hier een oude Kerk, die van de Gereformeer. den gebruikt, en door 1. Predikant bediend wordt.
WINTERSWYK of WENTERSWYK. Is een groot, aangenaam en welbewoondD^.in de Heerlykheid vsnBre. devoort, in het Graaffchap Zutphen gelegen , palende aan de Munfterfe Grenzen; men telt aldaar omtrent 230 goede Huizen en 8. Straaten. De Inwoonders dryven fterke Negotie in Hout, Lywaaten en andere zaaken wordende aldaar ook verfcheidene Blekeryen gevonden. Zyzyn voor het grootlte gedeelte Gereformeerden, welkers Gemeente van 2. Predikanten wordt bediend,in een Kerk, die een fraai en ruim Gebouw is, met een Orgef voorzien; de Tooren van dezelve is van Bentbemer en Gebakken Steen opgemetzelt, en heeft een Spits van een zonderling maakzel; ook heeft men alhier veeleRoomfcbgezinde», die meer en meer van de MunJIerfcbe Gren-
2en



van de Provintie van Gelderland, 203.
zen herwaards overkomen, en zig in dit Dorp ter nederzetten, doch zy moeten op het Munderfche ter Kerke gaan; wyders zyn 'er eenige IVaterlandfcbe Doopsgezin* den; die 'er mede een Kerk en Leeraar hebben. Yiz Huizen, welke deeze Menfchen bevvoonen, zyn doorgaans de beften van het Dorp , hebben Steene Voorgeevels, en zyn van binnen op de Hollandfcbe wyze ppgefchikt, proper en net.
l E T T. y.
YSENDOORN. Een middelmatig Dorp met een Slot, fi ' Myl ten Noord -Goden de Stad Thiel, ten Zuiden de Linge in de Nederbetuwe, en 2. Mylen van Rheenen, gelegen ; heeft een Gereformeerde Kerk , die door j. Predikant wordt bediend. De Heerlykheid van 1'fendoorn, behoorde weleer onder het Erfgoed der Heeren van Eg* mond; doch is federt door Koop overgegaan in de Gelderfcbe Adelyke Huizen van Vygh en Pieck. Naderhand is het verkocht aan Chriftiaan Reinold van JVybe, Heer van Ecbteld. Van dit Dorp loopt een groote Rytveg op het Veer, het geene by Op - Heusden , over den Rhyn is, genaamt de Poddingfche Straat, na een Heerenhuis , hier omtrent gelegen, en de Podding geheten, deze weg is flegt en noodzaakt de Luiden, die van Arnhem op Thiel willen, 's Winters over Lent, voorby Nymegen. , den tVaaldyk te ryden, dat veel om is.
l E T T. z.
ZALT-BOMMEL. Ziet BOMMEL Bladz. 41.
ZAND-



204 Geographifche Eefchryvlnge ZANDWYK. Ziet THIEL Bladz. 174.
ZEDDAM. Is een Dorp in 't Graaffchap Zutphen onder de Heerlykheid !'s Heerenberg, in een zeer vermakelyken Oord, ( als in het midden van Weiden , Velden en Bosfchen ftaande,) niet verre van de Stad 'sHeerenberg, Deutekum en Sevenaar, gelegen. De Gereformeerde Kerk, die aan den Heiligen Oszvaldus eertyds was toegewyd, wordt 'er door 1. Predikant bediend DeRoomfcb. gezinden, hebben hier ook een Statie , die door een Waereldlyk Priefter bediend word. Tuflchen dit Dorp en 's Heerenberg, ziet men op een hoogen Berg, een Wipgalg, zynde de eenigfte zo ik meen.die hier te land gevonden word.
ZEELAND. Een Dorp en Heerlykheid in de Overbetuzve, niet verre van Millingen , aan de linker oever der Waal, tegen over Pannerden, gelegen ; de Gereformeerde Kerken van Zeeland en Millingen , wordt door 1. Predikant bedigud.
ZELHEM. Is een Dorp in het Graaffchap Zutphen, 2. Mylen ten Noord-Ooften van Deutekum, en ruim 3. Mylen ten Ooften van Doesburg, gelegen. Het is een fraai Dorp, waar in verfcheiden fraaije Huizen ftaan, en de Ingezetenen door hunnen handen arbeid wel aan de koft kunnen komen ; hier wordt veel Koorn verbouwr. De Kerk alhier is met een Orgel voorzien, en in dezelve legt begraven den Generaal van Slangenburg; dezelve wordt door 1. Predikant bediend. De Boekboltfe Wagen , die met die van de Erfgenamen B o u r i c i u s , over Doesburg tot Amfterdam, correspondeert, komt hier door. Sommige willen , dat men fchryven zal in plaats van &elbem,Sellem oïZellem, en meenen, dat het dan zoude afkomftig zyn van de Saliers. ZET-



van de Provintie van Gelderland. 205
ZETTEN. Is een Dorp in de Overbetuzve, een weinig beneden Valburg; ziet ANDELST Bladz. u<
ZILVOLDE. Is een Dorp en legt niet verre van Ter Burg en Varsfeveld, in de Hoogheid Wifcb, in het Graaffchap Zutphen. In de Gereformeerde Kerk , die door 1. Predikant bediend wordt, is voor eenige jaaren een fraai Orgel en een nieuwe Predikfloel gemaakt; de balf Heeren van tVifch hebben ieder eenen Droffaard, in de Ampten van Varfeveld en Zilvolde aangeltelt, en van beider wegen is 'er een Stadhouder, die te gelyk het Ampt van Landfcbryver bekleed, en een Advokaat Fis» kaal; de Admiraliteit van Amfterdam, houd in ieder dezer twee gemelde Dorpen een Commies ter Recherche.
ZINDEREN. Is een Dorp op de Veluwe gelegen, niet verre van den Tffel, en het Schout - Ampt Voorft; dhDorp heeft geen Predikant.
ZOELEN. Is een Dorp en Heerlykheid in de Nederhetuwe, niet verre van Thiel, aan de Stroom de Linge, gelegen; daar van wordt al in Brieven van den jare 880. gemeld , dus zeer oud; het heeft een goede Kerk met eenen dikken en hoogen Tooren voorzien; de Gereformeerde Gemeente wordt 'er door 1. Predikant bediend.
ZOELMOND gemeenlyk SERMOND genoemt. Is een Dorp in het Graaffchap Buuren , leggende zeer vermakelyk in het Bouwland en Geboomte, tuflchen Beuficbem en Buuren. Het is tamelyk groot en met een Kerk vooraten, welkers Tooren een vry hooge Spits heeft. ^Zy
wordt



-jjo5 Oëögraphifche BèfchfyJngs
wordt door i. Predikant bediend. De beerwagens van Utrecht op Hertogenbojch rydèn gemeenlyk van liet Beufichemfe Veer, alwaar zy over de gezet worden, door Zoelmond naar G«^r . Malfem.
ZUIL IC HEM. Is een en Heerlykheid in de Ssw^elerwaard, aan de Waaldyk, beneden 25»»»?/ gelegen. De Gereformeerde alhier met die van Nieivaal,
wordt door i. Predikant bediend ziet hier vooren NIEWAAL Bladz. 147.
ZUTPHEN. De Hoofdftad des Graaffcbaps, is gelegen aan den rechter Oever van den Tffel, 3. Mylen boven ■ Deventer, èn -3. Mylen beneden Doesburg. Het Riviertje de Berkel QÏBorckel, dat in l-Feflpbalen boven Coetsveld, by het Stedeken Bilderbeek, uit den Bovenberg , alwaar veele Steenen tot het bouwen van Huizen worden uitgehaalt, ontfpringt, loopt midden door de Stad, die met 12- Bolwerken verfterkt is, verlieft daar zyn naam en loopt in den Tffel. Aan de Zuid - Ooftzyde kan de Stad, door denflerke aandrift van het Water van het gemelde Riviertje de Berckel, zeer gemakkelyk ontoegankelyk gemaakt worden. Omtrent de Berckel diend men ook noch aan te merken, dat dezelve tmTchen de Oude en Nieuwe Stad,door 2. Bruggen een feheiding maakt,.en eenige Kooren, Olie, Zeems en PFol-Moolens-, binRen het begrip der .SW, omdryft. En na dat men door ervarenis en beproevinge geleerd had , dat dit Riviertje imet kleine moeite,bezeilbaar en bekwaam was te maken,om allerlei vragt been en weder over te fchepen, hebben de Heeren Staaten, op een Landdag In den jare 1630., Aan de Stad van Zutphen toegedaan, zulk een heilzsarn
werk



van de Provintie van Gelderland. 207
werk op haar koften te volvoeren; gelyk dan ook gefchiedt is, doch in of omtrent het jaar 1672. zoo door den inval der Franfcben, als door verloop der Partici. ponten, in onbruik geraakt en dus gebleven zynde, heeft men,om de herftellinge van dien,op eenKwartier in 1752. verdagt geweeft, en tot dat einde eenige Heeren uit het midden hunner Ed. Mog. gecommitteerd, om te onderzoeken of die Rivier weder in train gebragt en [effens de oude Tjfel vaarbaar zoude kunnen gemaakt worden; zulks doenlyk bevonden zynde, is dat werk ook voortgezet; doch op de vrage, of het aan de koften voldoen zal; meent men, dat met geen volle ruimte Ja zal geantwoord kunnen worden. De Stad heeft 5. Poorten, de Mars. poort, de Nieuzvftadspoort, de Laarpoört,^e Spittaal, of Hofpitaahpóort en de Vifchpoort. In 1605. heeft men een Schipbrug over den Tjfel gemaakt, daar men van te voren met een groten Aak of Pont overvoer; dezelve is aangelegt ten deele op Paaien , ten deele op Schuiten: Zy is 110. treden, .yder van 3. voeten lang, van welke 53. treden op de Schuiten en de overige 57. treden op Paaien ruften.
Dat de naam Zutpben zoude afftammen van de oude Vfipeten, als of zy de Hoofdftad van dit Volk geweeft zoude zyn, is wat verre gezogt; het is beter en eenvoudiger gefteldt, dat Zutphen eertyds Zuidveen uitgefproken en^« genoemt zy,na den Feenagtigen Crond, om ze te onderfcheiden van Noordveen, een Gebugt, dat nog in wezen, is, en. een i Myl van de Stad legt; ziet Lomeijer, Dier. Genial. Decad. 2. differt. 1. pag. mih, 3. rn oude Brieven draagt deze Stad de naam van Sutfenne.
De Stad van Zutphen is een redelyke groote, fraaije, luchtige en aanzienelyke Stad, ook wel voorzien vau
In-



io8 . Gesigrapbifche Befchryvings
Inwoonders, die beleeft, fpraakzaam en aangenaam in-de verkeeringe zyn, en daar onder een menigte van Heer. lyke en -.Riddermatige Geflagten. Thans is de Stad noch al merkelyk verbetert door het aanleggen van nieuwe* Straaten, en het gemak, dat men 'er een fraaije Sociëteit op de Markt, in de zoo zeer vermaarde Herberg de Kroon, vindt. £
De Stad was voorheen eene der vermaardfte en rykfte onder de bekende Hanzee - Steeden, wanneer men, willende de voornaamfte hoedanigheid der vier Hoofdlieden, die 'er toen waren opgeven, gewoon was te zeggen:
Dat Nymegen de oudfte 4 Roermond de grootfte, Arnhem de lugtigfie , maar Zutphen de rykfte was.
Dezelve is met verfcheidene Markten voorzien ;■ hee getal der Huizen beftaat in een groote 1260.; daar worden meer als één aanzienelyk Gebouw gevonden, waar van de voornaamfte zyn.
Het Stad of Raadhuis is oud; de Landfcbap vergadert alhier op een ruime Bovenzaal, de Romuntfe Kamer genaamt. Hier was een Bibliotheek ter plaatfe, daar de Vergaderinge wierde gehouden, beftaande uit Rechtsgeleerden; J. Lomeijer, de Bibliothec. Cap. 10. De Gedeputeerde Kamer ftaat hier naaft, dezelve is in 1716. gebouwt, en dient tot een gewoonlyke byeenkomft der Gedeputeerde Staaten des Kwartiers van Zutpben, als ook van het Kwartier zelve. Des Kwartiers van Zutphen, in welke de Stad van Zutphen meerder gezag heeft, dan alle de kleine Steden van dat Kwartier zaraen.
Een



van de Provintie van Gelderland. 209
Een Gebouw pronkende met een Tooren waarin een aangenaam Klokkenfpel, dat egter niet heel zwaar is, beftaande uit 30. Klokken, door den vermaarden Hemoni gegoten; ftaat aan de Markt, het Stads Wynhuis geheten, dat gedeeltelyk tot de Waag en tot de Hoofdvoagten van het .Guarnifoen en de Burgery , welke hier ftatelyk alle avonden, beftaande uit een gedeelte , die de Wagt hebben en een gedeelte, die Praters zyn, of de Praat hebben , optrekken, en bevallig de trappen van den Wynbuis Tooren, daar zy haar Wagtvertrek hebben, met het Geweer om hoog in de hand, op mareheeren.
De Stads Latynfche School, die eertyds ftondt naby de Groote Kerk, doch federt midden in de Stad verplaatft is, het welk in de dertiende Eeuwe het Kloofter der Predikheeren of Dominikaanen is geweft, gefticht door Margaretha, Dochter van Guido, Grave van Vlaanderen , en Gemalin van Reinoud den I. , Grave van Gelder en Zutpben, of zoo als eenige andere willen, door dien Grave zelve. Dezelve wordt beftiert door 1. Rector, 1. Conrector en 4. Praceptooren. Behalve deze Latynfche , is 'er in 1686. door de Staaten van dit Graaffchap eene llluftre of Doorlugtige Schoot geftigtin welke tot de Hoogleeraars werden aangeftelt Johan Lomeijer, in de Hiftorien en Taaien , en Johan Flenderus, in de Wyshegeerte; thans zyn 'er noch 2. Hoogleeraaren op een goed jaarlyks falaris.
De Groote of St. Walburgs Kerk te Zutphen , is een heerlyke en zeer oude Kerk en Kruisgebouw , hoewel wat duifteraebtig; het welk met opzet fchynt gedaan te zyn, na de manier der oude tyden, wanneer het Roomfcbe Geloof eerft begon op te luiken , want de Voorouderen agteden het betamelyk , dat de Heilige Plaatfen de geO moe-



2io Geographifche Befchryvinge
moederen der geenen, die daar binnen zouden, treden, aanltonds met ontzag en eerbied vervulden ; noch hunne oogen door geen al te fterk ligt bedwelmt of ergens na toe gewend wierden, om die van het Godsdienftige Werk af te trekken, maar dat in zulke Plaatfen hun aandagt, eerbiedt en oplettenheid mogte worden ingedrukt, om hunne Gebeden te Horten en Godsdienftige verrigtingen wel uit te voeren; deze Kerk is dan om die reden mogelyk donkeracbtig , daar de gefchilderde Glazen ook reden van kunnen zyn. Het was Otto, Grave van Zutpben, die deze Kerk, zynde Verbrand, in den aanvang der 12. Eeuwe wederom opgerecht en opgehaalt heeft: Wanneer zulks verricht was, heeftBurchardus, de XXV. Biflchop van Utrecht, dezelve in 1105. op zyn verzoek ingewyd en aan Petrus en Walburgis toegeëigent. Ook zoude Hy op deszelfs verzoek de Gifte en Frydom Brieven, die van de Wormen fchier opgegeeten waren, vernieuwt hebben.
In 1446. op Palm.Zondag of Zondag voor Paa/cben, is de buik en de Zuidzyde dezer Kerk verplettert door het inllorten der Tooren, daar het Vuur des Hemels in gefiagen was; het welke Bocopius en Thomas a Kempls, in hunne Kronyk van St. Agnesberg, ook verhaalen. Wanneer de Tooren in 1499. weder opgehaalt was, is hem in 1600. het zelve ongeval nogmaals overgekomen. Daar op hebben de Kerkmeefteren in 1637. weder een nieuwen Tooren van den grond opgebouwt, die wel laager was, dan de voorgaande, maar veel prachtiger, en daar by tegen de ongevallen van de Lugt met Steen en Koper voorzien. In deeze Kerk plagten de gebeenten van den Martelaar Juftus , bewaart te worden : Van wien in het Roomfcbe Martelaars - Boek , op den 18. van October
aan



van de Provintie van Gelderland, èit
aangetekent ftaat, dat Hy noch een Kind zynde ten tyde der Diokletiaanfche Vervolging, onder den Landvoogt ReHiovarus, in het gebied van Beauvais, voor het gelaove ter dood gebracht is; men vindt hier veel van by Auhertus Miraus, in Faftis Belgicis, die van hem aantekent, dat de volgende Kerkelyke Lofzang van Hem ge» zongen wierd:
Ejus Caput nunc habetur, Magna Treviris reverentia, Sed corpus obtinetur, Diligenter in Zutpbania Laudetur binc Dei dementia.
Ook ftaat in deze Kerk aan de groote Deur een Doop. vont van gegoten Koper, die daar noch is te zien, en die zoo groot fraai en kundig gemaak is, dat men de weergaa in de Nederlanden niet zal aantreffen; dezelve is gedekt met een zwaare Toorenswys Dekzel, dat door een Werktuig van boven opgeligt kan worden ; men vertelt, dat deze Doopvont, den Prince van Oranje eens1 aangeboden werdt, om 'er Gefchut van te giéten, maar dat Hy door de fraaiheid van het Werkftük wederhouden , deeze aanbieding van de hand wees, doch deeze ver. telling heeft geen grond altoos. De Doopvont heeft ondertuflchen veel van haaren luifter verlooren. Al in dên Spaanfehen tyd zyn 'er verfcheidene Beelden van weggeraakt. In 't midden van den Dekzel ziet men iémand nederknielen , die door een ander , van boven , met Water overflort wordt, terwyl een derde een doek of kleed vafthóudt. Rondsom zyn de Beelden der Apoftelen en Etiangelijien. Volgens het omfchrift der DoopO 2 voute,



2f2 Geograpbifcbe Befcbryvinge
vonte, is dezelve gemaakt; door Gillis van den Eynde, op bevel van den Kerkmeefteren JawJefak en Eranjfen de Wit. In deeze Kerk is noch een Boekery, in welke een tamelyk getal van oude en zeldzame Boeken gevonden worden; veele zyn 'er aldaar uit de Bibliotheecq van eenen Mag. Bemhardus Baucbufms, of zoo andere fchryven Boubufius, een geleerd Man, gekomen ; ziet hier van J>. Lomeijer , de Bibliothecis, Cap. X.; de Retïor der Latynfche- School heeft 'er het opzicht over, en geniet als Bibllothekaris een behoorlyk falaris. Eenige Boeken aldaar ftaan in Kajfen , andere leggen op Banken met Ketenen vaft gemaakt. De Bibliotheek of vertrek daar de Boeken in gevonden worden , is gevloert met roode Eftericken, daar in het Kruis honde voeten in gedrukt ftaan, dat aanleiding heeft gegeven tot wonderlyke vertellingen. By het Secretaris geftoelte zit boven in de Muur een Yzere Kogel, doch hoe dezelve daar in gekomen is, weet men niet, als by gisfinge; daar wordt ook noch vertoont het geraamte van een Vifch, die in de Goot van het Dak op de Kerk alhier zoude gevonden zyn.
Men ziet 2. oude Graflieden ^ in 't midden deezer Kerke, alwaar men agt, dat de Oude Graaven van Zutpben begraaven leggen. Boven deeze Graflieden recht voor den Predikjioel hangt, met vier Kettingjes aan het Verwulfjel een ouderwetfche doch fraaije Yzeren Verguldens», konftig met Beelden van Menfchen en Dieren uitgewerkt en twaalf kantig, op deeze twaalf kanten, ftaan de namen van Jezus, de H. Maagd en de 12. Apoftelen, met oude Gothifche Letters; in de volgende order: Jefus, Maria, Sanüus Philippus, SanclusMattbeus, Jacobus Major , Sanüus Paulus, Sanclus Tho¬
mas



van de Provintie van Gelderland. 213
mas, Sanclus Johannes, Btirtholomeus , Sanclus An• dreas, Sanclus Petrus, St. Simon, St. Jude, Sanüus Mathias.
Deeze Kerk, daar de zorg van de Zielen aan gehegt was, praalde met een-Kapittel van 12. Kanonniken; in het welke van deszelfs eerfte begin deeze Wet onderhouden geweeft is; dat de 6. Oudfte onder dezelve, dat is, die het langfte van allen een Kanonniksdy bezeten hadden, tot Priefters moeften ingewyd zyn, en de 4. andere, die daar aan volgden, tot Diakenen en de 2. jongften moeften Onder-Diakenen zyn gewyd. Men houdt Otto van Naftau den eerften van die naam, Grave van Gelder en Zutpben, voor den Infteller van dit Kapittel, om reden, dat /ƒ31 en zyne Vrouw, gelyk althans het algemeene gevoelen is, onder de bovengemelde 2. Gr aft- Zerken begraven leggen. Immers hier plagten de Kanonniken al van den jare 1450. af, op den dag van St. Thomas, het Lof van de //. Maagd te zingen. Men vindt hier ook boven de Grafkelder van den Oud-Adelyken Huize van Hekeren-, een fraaije Marmere Graf. tombe, verfierd met de Borftbeelden van Everbard van Hekeren, lieer van Netelborft en Enghuizen, en Land., droft des Graaffchaps Zutpben, en Maria Torck, deszelfs Gemaalln. Onder deeze Beelden zyn 2. fchreijende Kindertjes, met omgekeerde en uitgeblufchte Toortfen, uitgehouwen; en in het midden een Feniks, uit zyne AlTche herlevende. Laager ziet men Doodshoofden, Zandlopers, en diergelyke Zinnebeelden van de kortheid en brosheid des menfchelyken levens; met dit opfchrift:
Vivit poft funera virtus. ...
O 3 Ronds-



214 Ceographifche Befchryvingc
Rondsom zyn de 16. Adelyke Kwartieren der GeAagten van Hekeren en Tork verbeeld, en daar by het volgende Graffchrift:
Deo O. M.
Everhardo Libero Barotti
van Heeckeren Toparcbae
in
Netelborji Engbuifen Et
Barlbam eten Comit. Zutphan. Satrapae
Et Mariae
Liberae Baron* Torck
Parentibus Optimis
Hoe Monumentum S. M. Pofuerunt Liberi
Obfequentijfimi Anno
wiaccvi,
De
S. V.
Monumentum Quod vides Efi
Liber. Baronum
van Heeckeren Familiae Longa Imaginuia 'Serie
IllujlriJJimae Et
De Patria Optime Meritae Dedit
Com. Zutphan. Satrapas IV. Reipubl(cac Magijlratus Et
Ad Reges et Principes Legatos
Exercitui Duccs
Quorum
Plurimi
Pro Patria Pugnantes Ceciderunt.



van de Provintie van Gelderland. 215
De Kerk is ook voorzien met een goed Orgel van 25. Regifters, 2. Klavieren, en 1. Pedaal, door den Berugten Orgelmaker Badens, voor omtrent 125. jaaren gemaakt.
De Nieuwe Stads Kerk is by haar eerfte ftigtinge aan St. Nico/aas toegewyd, zy ftaat op de Nieuwe Stad; zy is niet groot en heeft een ronden Tooren met een tamelyke Spits en thans met Uurwyzers voorzien. Deeze Kerk ftaat onder het opzicht van 2. Kerkmeefters' Bei. de deeze Kerken worden door 4. Gereformeerde Predikanten bediend. De Waalfche Gereformeerden hebben 1. Kerk en Predikant alhier, zynde voorheen de Minderbroeders Kerk geweeft. In dezelve wordt, des Zondags, door de Waalfche, doch in de Zomer in de week des Vrydags 's morgens, door de Nederduitfche Gereformeerde gepredikt; men vindt 'er een klein Orgeltje. Ook » is alhier een Lutherfche Gemeente,die door 1. Leeraar word bediend. Haar Kerk is klein , doch net en. voor eenige jaaren met een Orgel voorzien. Hier bevindt zig ook een Statie van Roomfchgezinden, die door een Waereldlyk Prie/ler bediend wordt. De PVaterlandfche Doopsgezinden maaken 'er insgelyks een. kleine Vergadering uit, die gemeeulyk door een Mennoniten Prediker wordt bediend.
Men hadt hier oudtyds 2. Mans- en 5. Vrouwen- of Nonnen - Kloojlers. Het eerfte der Mans - Klooft er s ftond in het midden van de Stad naby de Berckelftroom, thans is hier ter plaatfe, daar dat Kloofter geftaan heeft, de Latynfche School, waar van hier voren wydlopig gefproken is.
Het tweede, wierd van Minnebroeders bewoont, en droeg den naam van het Klooft'ef- Qallileen, zynde ge0 4 " legen



2i<5 Geographifche Befchryvlnge
legen aan den ingang van de Stad, even buiten haare Pijlen, buiten de Laar- of Laarderpoort, en gebouwt in 1455. Het wierdt van dat, foorc van Franciskanen bewoont, die om de onderhoudinge van een flrengen regel, Obfervanten genaamt worden. Het zelve is in den aanvang van de Nederlandfcbe Beroertens, in 1572. afgebroken.
Hier is ook nog geweeft een Armen-Huis, KeppelsCajlbuis of Keppelmans Huizinge genaamd : Het welk by Everbart van Keppel, Kanonnik van St. IValburgs Kerk alhier, in 1415. opgerecht was.
Het eerfte van de vorengemelde 5. Nonnen • Klooflers, naar het naaftgelegen Gaftbuis, Spittaal genaamt, wierdt van de 12. Maagden bewoond, die na den derden Re« gel van St. Franciscus leefden, en den Raad tot Proviforen hadden; de laatfte Kloofter-Voogdes in 1572. was Celmera Schimmelpcnnink.
Het tweede Nonnen- Kloofter droeg den naam van Qzendoorn , om dat Armlda , Dochter van den Heer IVouter Keppel, met haare Dochter Jobanna, gewonnen by den Heer Willem van 1'zendoorn, Wekere Huizing tot het opbouwen van het Kloofter gegeven hadt, wordende mede van Tertiariften of Maagden, na den derden re. gel van St. Franciscus levende, bewoont, het zelve ftaat aan de Ni'euwftadspoort, is nog byna in zyn geheel, maar zodanig, dat het een vryen doorgang heeft, om dat'er by deNieuweVerfterkinge van de Stad een Poort is doorgeflagen.
Het derde Nonnen - Kloofter , wierdt Heer Hendriks Kloofter geheten, na zynen eerften Ovcrfte Hendrik van Heusden, en wierdt bewoont van Religieufe Dochters, van den welven regel en vergaderinge als do voorgaande,-
het



van de Provintie van Gelderland. 217
het was door eene Weduwe van Wults of Wulves gefticht, en droeg daarom ook de naam van Wultsbuis; thans is het binnen de Muuren van het Oud en Nieuw Gefthuis beflooten. De Bejaard en het Peftbuis zyn deelen van dit geweezen Kloojler.
Het vierde Nonnen - Kloojler, wierdt het Rondeel genoemt, om dat het op het Rondeel van de Stads Veflen gebouwt was, zynde de Maagden, die 'er huis hielden , aan geene Kloojler geloften verbonden geweeft. Dit Convent is naderhand afgebroken.
Het vyfde was Admanshuis genoemt, en wierd van het zelfde flag van Maagden, als het voorgaande bewoont: Hier van was in 1572. de Bedlenareffe of Mater eene Antonia van Appeldoorn.
De Inkomften van zommige Kloofters worden noch by byzondere Rentmeefters ontfangen.
Men vindt alhier 2. Gafthuizen , her Oude en het Nieuwe, die onder het opzicht van 6. Provtforen ftaan , daar is een fraai Vertrek , daar dezelve vergaderen. Het Nieuwe Gaftbuis, het geene wel eer de naam van St; Elifabeths Gaftbuis droeg , is voornamentlyk door Egbertus Kreynck geftigt. Beide deeze Gasbuizen zyn binnen eenen Muur belloten,en worden uit een gemeene beurs onderhouden, dezelve zyn ryk ; eens in het jaar is 'er eene voorname maaltyd, daar veel fatzoenelyke Lieden op verzogt worden, en daar men zeer wel wordt onthaalt, zoo met eeten als drinken, en tot in de nagc vrolyk is,-dit noemt men het Mannekes maal, of na den Zutphenfcben dialect het Mennekes maal. Voorts zyn 'er 2. Weesbuizen , i. voor Burger-Kinderen en 1. voor Vreemden; over het eerfte dezer 2. Weesbuizen zyn 4. Proviforen aangeftelt en is zeer ryk het an0 5 dere



2i8 Geographifebe Befchryvinge dere wordt door 6. Diakonen in dien tyd beftiert.
Tot fieraad van deeze Stad verftrekten ook te Huizen van den Grave van Flodorf, van de Baronnen van Heekeren , van de Vrouwe van Engelenburg in de Kulperfiraat, die alle met fraaije Toorens pronkten; gelyk 'er ook noch andere Gebouwen meer geweeft zyn , als in de oude tyden het afgebroken 's Greevenbof, we'lkers grond thans met Bomen beplant, tot een wandelinge verftrekt. Niet iverre van daar ziet men ook noch een beogen vierkanten Tooren , die van zyn ouden bewoonderde naam van tenDroogenaps Tooren als nog draagt, dezelve verftrekte in de voorgaande tyden een doorgang' na het Blokhuis; 't welk Hertog Karei hadde doen opwerpen, wanneer hy uit wanhoop van wettige Erfgenamen agter te laaten , de Franfcben Koning zyn Erfgenaam en Heer van deeze Landen zocht te maken, en daar toe een weg te baanen door de Steeden in bedwang te houden.
Zutpben is wel eer van wegen den Handel der Ingezetenen zeer vermaard geweeft, en was in het verbond van de oude Hanzee-Steden, van welk met den aankleven van dien,die het luft,na kan zien in de Befchryvin. ge der Stad Bommel, hier voren meermaale aangehaalt bladz. 109— u7. en Joacbim Hagemeijer, de Foedere Civitatum Hanfeaticarum , begreepen ; daar zyn noch oude Brieven voor handen, waar by de Koningen van Deenemarken de Zutphenaars noodigen, om hunne Waaren en Koopnjanfchappen na het Noorden te brengen. Tegenwoordig is 'er de Buitenlandfche Handel gering. Doch daar bloeijen echter noch eenige Handwerken, inzonderheid Looijeryen en Zeemberyderyen, en gelyk ik hier voren al hebbe aangetekeut, de Run-
moo.



van de Provintie van Gelderland.
vioolens en eenige Volmoolens , Oliemoalens en Koornvwokm; ziet men hier aan de gang geholpen, door het Riviertje de Berckel. De Ingezetenen (daar echter geen Joden onder mogen zyn) geneeren zich voor het overige met de Veefokkery en Koorenbouw.
Haar Taal en Uitfpraak is niet onaangenaam, offchoon wat na het Munjlerfcbe hellende , want in plaats van Pruimen zeggen ze Proemen, en voor Bruin, Broen, enz.
De Lugt aldaar is zeer gezond , en dat de Menfchen 'er zeer oud kunnen worden;daar van ziet men 2. remarkabele gevallen by Baudart, Kerkel. en IVaereldlyke Gefchiedenis, ATI. Bask.
Men kan alhier ook van tyd tot tyd zeer goede Vifch, zoo die in de Rivier den Tjfel en Berckel, als in de Zuider- en Noord-Zeen gevangen worden, bekomen; die op een affiag by de Maspoort verkogt worden.
De Markten zyn hier ook redelyk goed, en die van de Hout en Turf, zeer gerievelyk voor de Inwoonders; Het is hier zoo duur niet, als in het nabuurig Arnhem.
Zutphen heeft 2. Leer- en Paarden ■ Markten, en 2. andere vrye Markten; Groot Gelders Plakaatb. III. D. col. 207. Cehalven dit hebben de Stad en Burgers ook aanzienelyke Privilegiën, die te veel zyn om hier alle by te voegen, die het luft kan daar van lezen deTegenwoordige Staat van Gelderland, bladz. 365.
Men heeft alhier 5. Burger Compagnien, dezelve ftaan ieder onder 1. Kapitein, 1. Lieutetiant, 1. Vaandrig , 2. Vuurders, 2. Corporalis. De Kapiteins deezer 5. Kompagnien zyn de 5. jongfte Heeren van de Regeeringe.
De



220 Geograpbifibs Befcbrpinge
De Regeering van Zutphen beftaat uit 12. Schepenen die men ook Burgemeeflers noemt, fchoon eigentlyk van dezelve de 2. oudften den titel van Burgemeefters voeren. De 2. oudften heeten ook Zegelaan, om dat zyde lleutels van de kift, in welke het Zegel legt, dat tot de Opdragten gebruikt wordt, bewaaren. Twee van deScbepenen zyn Richters, geduurende den tyd van 2. Maan den; zoo dat ,het Preftdie in een Jaar rond gaat De Schepenen moeten ten minften den ouderdom van 24. jaaren beryken en 12. jaaren Burgers geweeft zyn. en Zoon, Broeders, Ooms en Neeven, mogen niet te gelyk in Schepens-Bank zitten: doch van deze gewoonte is zomtyds, om gewigtige redenen ontjlag, verleent. Het Cfl/fcgfc van Schepenen zyn 3. Secretarijfen toegevoegt Niemand mag te gelyk ^tfa en zyn. da'
en ^f*/f» mogen geen opentlyke aanbeftede ^ of Landswerken aanneemen. Het Collegie van de Ge'meenUièden beftaat uit 36. Perfoonen, beha! ven een Jterétórf,, die gemeenlyk Scriba genoemd wordt. Zy moeten ten minften 25. jaaren oud en 6 jaa ren Burger geweeft zyn. Twee uit hun hebben de Waardigheid van Kerkmeefter en Provifoor van het Oude en Nieuwe Gaftbuis. Twee anderen zyn Stads-Weide. Graven of Op^m over de B hec
afhooren van de Stads Rekeningen zyn 'er altyd 4 van #«« tegenwoordig. en Zoon, Broeders of ^
gers, O** en M,/, mogen te gelyk geene Gemeenslie. den zyn. Men gedraagt zich in het Vonnifien na het Stadrecht van Zutphen; en daar dit zwygt,„a de meeft gebruikelyke Praktyk en na het Roomfcb Recht; Stadr • van Zutpb. Tit. XFI. Art. 14. Men hadt zelfs oudtyds de gewoonte van uit andere
Ste.



van de Provintie van Gelderland. 221
Steden en Vlekken, alwaar de Zutphenfche Rechten gevolgd werden , de gewigtigile zaaken aan de Zutphenfche Richters ter Hofvaart, gelyk men het noemde, over te zenden, die dan hun oordeel volgens het Stadrecht van Zutphen in fchrift fielden met deeze Voorrede: Indien deeze zciak bier was voorgevallen, zonden wy erkennen en oordcelen als volgt :
Het Schelt-Ampt van Zutpben wordt door den .Schol, tus binnen en buiten Zutpben waargenomen.
De Stad is redelyk fterk, en met een goed Guarm'. zeen voorzien; die onder de orders liaan van een Covi. mandeur en Groot- Major, zynde daar ook een Audi. Uur, een Commies van 's Lands Magazyn; en een Ka. pitein Geweldige. Het Guamizoen alhier heeft meer Cavallery als wel voor deezen , zynde die te Arnhem Guamizoen gehouden hebben , daar ook geplaatft, fchoon fommige willen , dat te Arnhem het voor de Cavallery beter zoude zyn , om dat de Vouragie daar doorgaans beter te bekomen is, en de Ruiters daar noch eenprofytjen aan de Me ft zouden hebben, alzoo te Amy hem fterk getoebakt wordt; waar in ik geen Vonnis za! vellen; de Admiraliteit houdt alhier I. Ontfanger, i. Contrarolleur en 3. Commiefen ter Recherche ; ouder welke 1. ryzende Commies is.
De Stad Zutphen is zeker een zeer Oude Stad, Willem en Burchard, 2. Kerkvoogden van Utrecht, maken 'et in den jaaren 1059. eri 1105. in hunne.Brieven niet liegt gewag yan , maar Biflchop Burchard verklaart in den laatften Brief, gelyk hier voren ook al is aangemerkt, dat hy de befchrevene P'oorrecbten der Kerk van Zutphen T welke door ouderdom byna onleesbaar Waren geworden, wederom vernieuwt hadde; ziet Pontanus, Lib. VI. pag.
96.



222 Geographifchc Befchryvinge
95. De Utrechtfche Bifcboppen hebben al van ouds, de Stad en het Graaffchap Zutphen , als Leenroerig van hunnen Stoel aangemerkt. In 1202. nam de Bifcbop van Utrecht, Dirk van Azc, terwyl Graaf Otto de II. in Braband gevangen zat, zyn flag waar en overmeefterde de Stad Zutphen in korten tyd. In 1475. wierdt zy dopr Keizer Frederik de III. aan Hendrik van Szvartfenbarg, Biflchop van Munfter, die de Keizer 60000, Rhynfche Goudguldens geleent hadden , in Pandfchap opgedragen. Omtrent 149S. wierdt de Stad door Keizer Maximiliaan vruchteloos aangezogt om zich aan hem' te onderwerpen: Ook kon zyn Zoon Philips, met vleijen en dreigen in 1505. evenveel verkrygen. In 't jaar 1570. wierdt Zutphen door Grave Willem van den Berg, voor de Staatén ingenoomen; dog in 1572. viel de Stad wederom in handen der Spanjaarden, die aldaar een yflelyk bloedbad aanrigteden; ziet dit by van Meteren, Nederl. Hiflor. fol. 85. In 1583. wierdt Zutphen , om dat zy zich aan de zyde der Staaten hadde begeeven , door den Overfle Joan Baptifta Taxis, voor den Prins vmParma bemachtigt en gebrandfehat; ziet dit by van Meteren, Nederl. Hiflor. fol. 223. In 1584. en 1586. wierd de' Stad tot driemaalen toe, van de Staatfchen vrugteloos belegert. In 1501. kwam 'er de jonge Prins Maurits, ongemeen gelukkig voor, want de Stad wierdt hem zoo fpoedig opgegeven , dat men in Holand de Belegering noch naauwelyks kon gelooven, toen men 'er de tyding van de Overzvinning kreeg. Sedert is de Stad aan de zyde der Staaten gebleven tot op den 25. funy 1672. . wanneer zy zeer gemakkelyk zonder flag of floot den Franfcben in handen viel. Het Guarnifoen wierdt tegen verwagring in de Kerk opgeflooten, en toeii op Losgeld



van de Provintie van Gelderland. 223
geld geftelt, dat de meelten met Bedelen moeiten ophalen ,• ziet Valckenier, Verward Europa , bladz. 505, 509. doch in de Lente des jaars 1674. trokken de Fratu fchen weder uit Zutpben, maar voor datze de réis aannamen, moeit men aan hun 1500000. Guldens, zoo voor de behoudenis der Veftingiverken als Brandfchatiinge betaalen.
Van de Geleerde Lieden die hier gebloeit hebben, geeft den geleerde Lomeijer, een geheele Verzameling op in zyn Dier. Genial. Decad. II. pag. 8. waar by een groot aantal andere gevoegt zouden kunnen worden, en voldoet ons de hoop, dat de lieer en Mr. Herman Scbcmaker, Secretaris der Stad Zutphen, zyn Werk de Viris Eruditis Zutphanite eens komt uittegeven , dan zal men iets volledigs bekomen ; hier by zal ik alleenig nog bydoen de Adelyke Familie van Heekeren , waar van te voren met een woord gefproken is; een Familie die door Vroomheid ,fVysbeid enMildadlgheid,de voornaamite eigenfehappen van eén'Adelyk Schild, in deeze Stad en Graaffchap Zutphen, federt onherdenkelyke jaaren heeft gebloeit én als noch bloeit.
In de oneenigheden van de Gelderfcben, waar in den Adel en die Steden gemengt waaren, hielden de Heeke. rem de zyde van Reinald, en die van de Familie van Bronkborfl de parthy van Eduard.
Buiten en behalven zoo veele andere en voornaame Amptenaren en Krygshelden, die hare dapperheid met de doodt beveiligt hebben; zyn zes Landdroften van het Graaffchap Zutpben uit deeze Familie geweeft, en thans mogen zich die van Gelderland verheugen, dat 'er noch van dat aanzien elyk en braaf Geflagt aan het Roer van de Regeeringe geplaatlt zyn; van den Landdrolt Everard
■oatf.



224 Geographifcbe Befcbryvinge, enz.
van Heekeren, moet ik hier noch by doen, dat zyn Hoog Edele Gebooren een groot Liefhebber van Studiën zynde, een fraaije Bibliotheek heeft aangelegt,' die naderhand nog door zyn Broeder Walraven van Heekeren merkelyk is vergroot.
Gelyk het in alle Regeeringen toegaat,dat 'er namentlyk niet wel eens een tyd is, ubi furor ar ma miniftrat, dat 'er tumulten en oncenigheden tulfchen de Regeerders, en die geregeert worden, ontdaan, zoo is hier ook wel eens een dille vrede en eensgezindheid tulfchen de Magiftraat, en Burgers aan het wyken geweeft; welke tyden te verhaalen tny tegens de borft is; en daarom geen woord hier van.
ZYDERVELD; Is een Dorp in het Graaffchap Kuylenburg; vervattende 60. a 70. Huizen; het is 1. Myl ten Zuiden de Leek aan de Hollandfcbe Grenzen, en s*. Myl van de Stad Kuylenburg , gelegen. De Gereformeerde Kerk wordt 'er door r. Predikant bediend. Het maakt met Everdingen een Rechtbank van 7. Schepenen uit, die hier te Zyderveld gewoon.is te zitten.
Einde van de Befchryving der Steden en Dorpen.
BLAD-



BLADWYZER
VAN DE beschryving DER
STEEDEN en DORPEN,
GELEGEN IN DE PROVINTIE VAN
GELDERLAND.
De Steeden zyn in het Regifter gezet met groot* Kapitaal Letters, de Graaffchappen en Heerlykheden met kleine Kapitaal, de Schout- en RichtefAmpten met Curfyf en dat flegts Dorpen zyn met een Romeinfche Letter.
Letter A.
-A.alt.en. Bladz. 51
Aalst. 7 AANHOLD of Anhold. ib.' Aanftoot. Ziet Otterlo. 165 Aart. p Afferden. 10 Alphen. ib. Alm en. ib. Amerzoden. ib.
I
Andellt Bladz. it
Angeréh. ib.
Angerlo, of Angeler. ib.
Appeldoorn, ib.
Appelterö. ia
ARNHEM. ib.
Afch óf Aft. 34
AlTelt (Over en Neder), ib.
Averfaat. ZS



B L A D W Y Z E R.
Letter B. I Letter D.
Balgoijen en Keent. BIadz.35 Barneveld. ib. Batenburg. 36 Beek. ( 38
Beek. ib. Beekbergen of Beekbergen. ' ib. Beeft. 39 BemmeL . ib. Bentiekom. ib. Beuningen. ib. Beufichem. 40 BOMMEL of ZALT-
BOMMEL. 4I BORKULO. 43 Brakel. 44 BREEVOORT of BREDEVOORT. 45 Bronkhorst. 47 Brucsem en Kerkwyk. 49 Brummeii. ib. BURG en TER BURG. ib. "BUUREN. 5o .
Letter C.
? Circul van der Ooy. 53 ]
Dalem. BIadz. 53
Deil. 54
Delwvnen. ib.
DEUTEKOM. ib.
DlDAM Of DlEM. 59
Dieden of Dieten. 60
Dinxperlo. 61
DOESBURG. ib. Doodenvveerd of Dooi-
weerd. 68
Doornenburg. ib.
Doovnfpyk.. ib. Driel. 68,69
Drempt. 69
Dreumel. ib.
Druinpt of Drempt. ib.
Druten. ib.
Letter E.
ïchtelt. 70
Eede of Ee. ib.
*Zepe. 73
EYBERGEN. ib.
Sk. 74
LLBURG. ib.
ilden. 79
Lllekom. ib.
ilfpeet. ib.
Elft.



BLAÖW Y2ER.
Eift, Bladz. 80 , Hal. - Bladz. po
Ënfpyck of Etfpyck. 81
Erichcm of Atichem. ib. Ermelo, Ermel of Ar-
. mei. \ ib.
Est. ib.
Etten. 82
Everdingen ofZuurdlng. ib.
Ewyk. ib.
Letter F. Ziet Letter V.
Letter G.
GAMEREN. 83
Garderen. ib.
Gafparden. . ib.
Geelteren. 84
Gelder • Malsem. ib.
Gellekum. ib.
Gelfelaar. ib.
Gendt. 85
Genderinoen. ib.
Golberdingen. 86
Gorfel. ib.
Groeseeek. 87
GROENLO of GROL. ib.
Letter II.
Haaften of Haf-
.TEN. PO I
Halderen. 91 Haren of Burg - Haren. ib.
HARDERWYK. ib.
Hatert, 99 HATTEM of HAT-
TUM. ib.
Hedel of Heel. 103
Heer de. 104 's HEERENBERG of
BERG. 105 Heerwaarden. 108 Hees. ib. Heefel of HeelTel. 109 Hellow. 11 o Helfum. ib. Heltiert, ziet N«er-Hemert. 143 Hemmen. iio Hengel of Hengelo, 111 Hernen. ib. Hervelt. 112 Herwen ib. [Ierwynen. 115 Heteren. ib, E-Ieumen. - ibi rlien. 114 berden.' ib. Biern ook Hurwenen. ib. | Hoevelaken, ib, rloMOET. ,; 115
rloRSSEN. ib.
V a Hut*.



bladwy7fr
Hummel of Ilummelo.
Bladz. 115 Hurwenen. ib.
Letter I.
Ingen.
Letter K.
Kapel - Avezaat , ziet
Avezaat. 35 Keent. hó" Kerkwyk. ib.
Ketteren. . ib. Kootwyk. 117 KUILENBURG. ib.
Letter L. ] ]
Laar of Laaren. 131 j
Latiiem. ib. ]
Leuwen. 130 Lent. - ib.
Leur. 133 LIGTENVOORDE. ib. ( LOCHEM of LOC- ( HUM. I34 c
Loenen. 1391 (
Lutiteren. 140 j C
Lynde of Lienden. ib. q ' C
Letter M.
Maas-Bommel. Bladz. 141
Malden. j42
Maurik. ib.
Meteren. ib.
Millingen. ib.
Letter N.
Nede. 143
Neder- AlTelt. ib.
Neer Bofeh. . ib.
Neer - Hemert. ib.
Nfeer-Ynen. 144
Metterden. ib.
MEUWKERK. ib.
Viewaal. 147
Wtrik. ib.
*Iunfpeet. ib.
Vyenèroek. ib.
NYMEGEN. I4g
Letter O.
)en. 162
>ghten. ib.
Hdenbroek. ib.
»ld- Keppel of Keppel. 163
mmeren. ib.
'ofterbeek. ib.
'ofterwolde. 164 Op-



BLADWYZ E R-
Op-Hemert. Bladz. 1641 Letter S.
Op - Heusden. ib.
Op-Yneti. ib. Scherpenzeel. Bladz. 173
Otterlo. 165! Sennewyne. ib.
Over-Aflek. ib. Slyk-Ewyk. ib.
Oy, ziet Circul &c. 53 Spankeren. 174 Oy en Perfingen. 165 Steenderen. ib.
Oyen. ib.
Letter T.
Letter P.
Ter-Wolde. 174 Pannerden. 166 THIEL. ib.
Perfingen, ziet Oy &c. 165 Tricht. 188 Poederoijen. 166 Tuil. ib.
Puffelyk of Puflyk. 168 Twello of Twelle. ib. Putten. ib.
Letter U.
Letter R.
Ubbergen. 18p
Randwyk. 168
Ravensway. 169 Letter V.
Rekken. ib.
Renkom of Redichem. 170 Vaafen. 189 Renoi. ib. Valburg. ib.
Reffen. 17' Varick. 199
Rheede. ib. Varfeveld. ib.
Roerlo of Ruurlo. 172 Veefen. ib. Rossem. ib. Velp. ib.
Rumpt of Rempt. ib. Voorfl. I9t Ryswyk. ib. Voorthuizen. ib.
Vorden. ib. P 3 Vorg--



Ë L A D W Y Z E R.
Vorgten. Bladz. ipi
Vuuren. 192 Letter Z.
Letter W. ZALT- BOMMEL, ziet
Wadenoyen. 192 BOMMEL. Bladz. 41
WAGENINGEN. ib. ZANDWYK , ziet
Wamel. 198 THIEL. 174
Warnsveld. ib. Zeddam- 204
^EL' Zeeland, ib. Westervoort. ib.
Weurd. . 20I Zelhem' ib'
WichenofWichem. ib. Zetten, ziet AndeUL ir
Wiel, ziet Ek. • 74 Zilvolde. 205
Wilp. 201 Zinderen. ib.
Winfctu 202 Zoelen. j ib.
Winterswyk of Wenters- ZoeImond of Sermond. ib. vvyk. ib.
ZüILICHEM. 205
Letter Y. ZUTPHEN. ib.
yfendoora, 203 Zyderveld. 224
B E-



BESCHRYVING
VAN DE
HEERLYKHEDEN,KASTEELEN, ADELYKE en eenige andere HUIZEN,
INDE
PROVINTIE
VAN
GELDERLAND
GELEGEN.
?4






BES CH R Y V I N G
VAN DE
HEERLYKHEDEN,KASTEELEN, ADELYKE en eenige andere HUIZEN,
INDE
PROVINTIE
VAN
GELDE R LA N D
GELEGEN.
L E T T. A.
^•«^^"i* ALST. Is een treffelyk oud Slot in het Kwar*$• •3*" tier van Nymegen in de Overbetuzve , digt "O" "O" by het Dorp van die naam gelegen.
AART. Is een Kafteel in de Overbetuzve, by het Dorp van die naam.
ALLER. (DEN) Is een oud Adelyk goed, ruim 2. Mylen beneden Harderzvyk, en |. Myl van de Zuiderzee op de Veluwe , onder het Schout - Ampt Putten, gelegen ; hier op ftaat een oud Heerenhuis in een drooge Gragt.
P 5 ALy



234 Oeographifche Befchryvinge [
ALLER. (OUDEN) Is een Hoerenhuis en Hoffleede, I. Myl beweften het Dorp Putten,digt aan de ZuiderZee , op de Veluwe gelegen ; het Huis is een deftig nieuwerwets Gebouw, leggende, rondom in een Gragt. Het heeft een vafte Steenen Brug , dewelke in 1723. aldaar gelegd is, en onder welke men een aardig Verkoel Kamertje heeft gemaakt, het is noch van een Buitengragt voorzien , rondom welke zich eenige Bomen bevinden; hier is ook een Leenkamer, waar van eenige Leenen releveren ; ziet hier van Mr. Joh. Schrafert, Sicilim. Feudal. Cap. X. §. 3.
ALTENA. Ziet HULKESTEIN.
AMERZODEN. Een Heerlykheid in de BommelerWaard. Ziet hier voren bladz. 10.
AMSSEN. Is een Havezate onder het Schout - Ampt van Lochem in het Graaffchap Zutpben gelegen.
ANGERESTEIN. Een fraai Huis en een aangenaam Goed, by het beroemde Huis Klarenbeek, aan de Weg na het uitmuntende #02*»^/, V00r Arnhem gelegen; hebbende fraaije Plantagien, Watervallen, Tuinen en andere aangenaamheden, waardig om bezien te worden.
ANIIOLT. Is een Heerlykheid, waar van hier voren gefproken is, ziet bladz. 7. onder aan.
APPEL. Een fraai Hoerenhuis op de Veluwe , by het Dorp Putten gelegen.
AP-



van de Provintie van. Gelderland. 235
APPELENBURG. Een oud Heerenhuis onder Hien , on• der het Kwartier van Nymegen in de Nederbetuwe, aan den Waaldyk in het Geboomte gelegen.
APPELTERN. Is een zeer fraai en aanzienetyk Heeren? huis, midden in het hooge Geboomte gelegen; ziet hier voren, bladz. 12.
ARLER. Is een Heerenhuis op de Veluwe in het SchoutAmpt van Nieuivkerk gelegen.
L E T T. B.
BAAK. (Het Huis te} Staat niet verre van het Dorp Steenderen, in het Graaffchap Zutphen aan den Tjfel, een weinig van de gemeene IVeg; het was voor weinige jaaren een oud Gebouw met een diepe Gragt omringd, doch is in 1738. en 1739. prachtig herbouwd en vernieuwd geworden ;. daar ftaat ook een deftige Boerenwoning by,
BAAKENBERG. {Het Huis tè) Voormalen van de Sikh* ter,Mentenberg genaamt, in het Schependom van Arnhem , niet onvermakelyk op een Berg gelegen ; hier omtrent is aan te merken , dat, fchoon dat Huis zeer hoog legt, echter het Water aldaar in de rut met de Rivier den Rhyn, waft en valt.
BAAR. Is een Kafteel geweeft zeer groot en fterk, e. Mylen van Arnhem, doch in het Graaffchap Zutphen by den Tjfel geftaan hebbende , het welke door Hertog
Ka



236* Geographifche Befchryvinge
Karei van Gelder, al in 1495. ten gronde toe is afgebroken; ziet hier van met meerderen SHchtenborjl, Toneel des Lands van Gelder, bladz. 26. en Gelderfche Gefcbiedenijfen, bladz. 307.
BAARLE. Is een Adelyk Huls in de Heerlykheid Didam, niet verre van dat Dorp , in het Graaffchap Zutphen ftaande,
BABBERICH, of HALSAF. Is een Landshuis mede in de Heerlykheid Didam ftaande , men noemt dit Huis gemeenlyk Halsaf, ter oorzaak , van zekere kloeke Dienftmaagd, van welke men verhaak; dat zy des nagts alleen in Huis zynde, door eenen vermomden Struikrover, welke zig vooreen hoog zwangere Vrouw uitgaf, aangevallen wordende, zy hem behendiglyk verfchalkt' hebbende, den bals aflheedt. Het Huis is oud met verfcheidene Toorengevels en een zeskantig Toorentje verfierdt.
van
BALGOIJEN. Is een Heerlykheid in het Kwartier van Nymegen, in het Ampt van tuftchen Maas en IVaal gelegen; ziet hier vaten'bladz. 35.
BARLHAM. Is een Havefathe, liggende in het Graaffchap Zutphen by de Heerlykheid Keppel, tuflchen Doesburg en Deutecum; daar bevindt zich een redelyk goed Gebouw.
BEEK. Is een Heerlykheid in het Ryk van Nymegen, ziet bladz. ^8.
BEE-



van de Provintie van Gelderland. 037
BEERENKAMP. Is een deftig 'Heerenbuis op de Velu■we , by de Veil Nieuwkerk, na de Zeekant gelegen; het is een oud Gebouw , ftaande in een diepe Gragt, met eene vafte Brug , en omringt met veele Dreeven en Plantagien.
BEEST. (Het hooge Huis te) Is een oud Kafteel met een zwaaren Tooren, by het Dorp Beeft, in het Kwartier van Nymegen.
BEMMEL. (Het Huis te) Leidt in de Nederbetuwe in het Kwartier van Nymegen, by het Dorp van die naam; niet verre van. de Waaldyk, in het Geboomte ; het is een oud Gebouw , ftaande rondsom in zyne Gragten; heeft verfcheidene Trapgevels en een vierkanten Tooren, met een Spits Dak.
BERGSTEIN. Een fraai en zeer plaifierig Huis, leggende by het Dorp Ellekom, in de Peluwen- Zoom, onder het Dorp Rhede , aan de Heerenweg van Arnhem op Doesburg.
BEUKELAAR. Is een oud Huis op de Veluwe, by het Dorp Twello ftaande.
BEURZE. Is een oud Adelyk Huis by het Dorp IVen■ terswyk, in het Graaffchap Zutpben gelegen.
BEVERVOORDE. Is een Adelyk Huis by het Dorp Gelfelaar, in het Graaffchap Zutphen , in de Heerlykheid Borculo ftaande; het is een oud Gebouw met een hou. ten Gevel en met roode Pannen gedekt, ftaande in
het



238 Gcographifche B efchryvirtgs
het midden van het' Geboomte , aan de Grenzen vari
Overyfel.
BIEL. (Het Huis). Vindt men op de Veluwein het Schout-Ampt van Voor ft, een weinig van de Weg af.
BLANKENBURG. Is een vervallen Kafteel of Slot, m 't Ryk van Nymegen, onder het Dorp Beuningen gelegen ; het is voor eenige jaaren wat herftelt.
BLOEMESTEIN. Was wel eer een vermaarde RidderHof ftad , even buiten Kuilenburg, waar van men nu naauwelyks eenige overblyffels gewaar wordt.
BLYWERVEN. Is een fraai Heerenhuis by het Dorp Ingen, in het Kwartier van Nymegen, in de Nederbetuwe ; waarfchynelyk is het, dat dit voor dezen het Kafteel ■te /ngen is geweeft.
BOEDELHOF. Is een oud Adelyk Huis en Havefate, in het Graaffchap Zutphen, niet verre van het DorplVarnir veld gelegen.
BOEKHORST. Een fraai en goed Huis by Spanckeren., op de Veluwe.
BOELENHAM. (Den) Is een oud vervallen Heerenhuis in de Heerlykheid Hemmen, in de Overbetuwe, in het Kwartier van Nymegen gelegen.
BOONENBURG. Is een oud Heerenhuis op de Veluwe, ■ onder het Schout-Ampt vanHcerde, ftaande rondsom in
een



van'de Provintie van Gelderland. 239
?een Gragt; men komt 'er aan door en langs een breede Laan, welke zich van het aangenaame Dorp Lieerde, naar dit Huis (trekt.
BORGGRAVE. Is een Heerenhuis by het Dorp Heerde, op de Veluwe; het legt zeer vermakelyk van wegens deszelfs Plantagien en Wateren.
BOSLO. Ziet DORTSHUIZEN.
BOULLION of BILLION. Is een Adelyk Huis by het Dorp Velp in de Peluwen - Zoom, i. Myl van Arnhem gelegen ; Hertog Karet van Gelder, heeft de Poorten van dit Huis doen maken; het is een zeer aanzienlyk vierkant Gebouw, hebbende op ieder hoek eenen ronden Tooren, en liggende midden in eenen Vyver, over welke een fierlyke Steenen Brug legt. Eer men aan deeze Brug komt, moet men langs een Ophaalbrug, óver eene Ruitengragt gaan; by dat Huis zyn zeer aangename Hoven, en weergalooze Wandeldreeven en Plantagien, en met een woord, alles wat een Goed kan fraai en aangenaam maken.
BRAKEL. Is een Heerlykheid in de Bonimeier -Waard,. in het Kwartier van Nymegen; ziet hier voren bladz.44
BRAKEL. ( Den) Is een fraai Heerenhuis by het Dorp Ryswyk, in het Kwartier van Nymegen; Voormaals ftondt hier een Kafteel.
BRAMEL. (Het Huis den} Een zeer fraai Huis en Gebouw , in het Graaffchap en onder het Scbout-Ampt
Z11U'



240 Geographifche Befchryvhtge
Zutphen , 2. Mylen van de Stad van die naam ge. legen.
BRANTSENBURG. Legt by het Dorp Steenderen, in het Graaffchap Zutphen, onder het Landdroften - Ampt; daar van is niet meer overig, als de Foorpoort. De grond alwaar dat oude Huis gedaan heeft, is tegenwoordig met Geboomte en zeer veel ruigte begroeidt.
BRIELEN. Is een Heerenbuis by het Dorp Voortbuizen, op de Veluwe, rondsom in een Vyver ftaande.
BRINCK. Een Heerenbuis onder het Schout-Ampt Rbe.
de, in de Veluwen-Zoom.
BRONCKHORST. Ziet POLLENBEERING.
BRONCKHORST. Ziet hier voren , bladz. 47.
BRUCHEM. Een Heerlykheid in de Bommeler-IVaard, ziet hier voren, bladz. 49.
BRUGDYK. Is een Heerenbuis onder het Dorp Bommel t in de Overbetuwe gelegen.
BRUMSHUIS. Ziet OPLOO.
BRUNSBERG. Was een Slot, eertyds ftaande tuflchen Zutphen en Wichmond, aan den Tjjel, het welk in 1672. is verwoeft. Sedert zyn de Puinhoopen weggeruirnt, zoo dat 'er niets, dan de Plaats van te zien is.
BUL-



van de Provintie van Gelderland. 241;.
BULKENSTEIN. Is een oud Adelyk Huis in de Tbieler* IVaard, tuflchen de Dorpen Deyt en Gelder-Malfem, niet verre van den Lingendyk gelegen ; midden uit het Dak van het Gebouw reift een vierkanten Tooren met een fierlyke Spits, welker top een ronde Peerknoop draagt.
BYLAND. (Het Huis te) Vondt men aan de linker Oever van de Waal, tuflchen het Dorp Millingen en Scbenke. Schans; door het IVater heeft het Veel geleden.
BYSSEL. Legt in het Schout-Ampt Van Ermelo op dè Veluwe, 2. Mylen van Harderwyk en Elburg ; het is een fraai Gebouw , ftaande rondsom in Gragten ; de Heeren van Byfel hebben het Strandrecht langs de ZuU der Zee, zoo verre zich derzelver Landen uitftrekken, onder zekere recognitie 's jaarlyks, ingevolge overeenkom!! met de Heeren Staaten van Gelderland van den 21. December 1737. in de woorden; dat de poffeffeuren van den Huize Byfel, voortaan en van nu af aan zullen jouifferen van het Recht om aan te balen. te houden en te prof teren alle driftgoederen, ah uit de Zuider-Zee tuffchen de twee Beeken tot Byfel, (te weeten de Zandbeeken en de Vonderbeeken ,) op de Landen onder den Huize Bysfei beboorende, zouden komen te flranden en aandryven , waar voor de tydelyke en namalige Pofefeuren en Bezitteren van den Huize Byfel, en die Landen, tot een recognitie en uitgang uit den Huize Byfel,'sjaarlyks en alle jaar zullen betalen aan den tydelyken Rentmeester van 'i Landfchaps Domeinen van de Veluwen, vyf Stuivers, &c. Ziet Groot Gelders Plakaatb. 3. Deel^ col. 578.



24 ü Geographifche Befchryvinge
BYSTEIN. Is een Adelyk Huis aan de Heerenweg op de - Veluwe, by het Dorp Putten ftaande. Het was eertyds een gemeen Gebouw , doch is voor eenige jaren opgehaalt en merkelyk verbetert; het heeft rondsom een hoogen Aarden Wal, die digt met Geboomte bezet is, zoodanig dat men het Huis des Zomers naauwelyks zien kan.
L E T T. D.
DALEM. Een Heerlykheid in de Thielerwaard; ziet hief voren, bladz. 54.
DAM. (Den) Is een oud Adelyk Huis en Havezate, digt by de Havezate de Voorft, buiten Zutpben, in het Graaffchap en Schout-Ampt van die naam gelegen.
DEELEN. Is een Adelyk Huis, waar van een oud en aanzienlyk Gelderfch Ge/lacht, de naam voert; legt een groote Myl van het Dorp Otterlo, op de Veluwe; het wordt tegenswoordig tot een Herberg gebruikt, en tot een Pleifterplaats voor de Hejfen - Karren en andere Voertuigen.
DEEL. Een Heerlykheid in de Thielerwaard. Ziet hier voren, bladz. 54.
DELWYNEN. Een Heerlykheid in de Bommelerwaard. Ziet hier voren, bladz. 54.
DIEDEN. Een Heerlykheid aan de Maas, op den Braiantfcben Bodem gelegen; doch onder Gelderland en
hes



van de Provintie van Gelderland. 543
he: Ampt van tuflchen Maas en Waal behoorende. Ziet hier voren, bladz 60.
DlEPSTEGEN. Gelegen in het Graaffchap Zutpben, tus« fchen Deuticbem en Ter Burg, draagt de naam van een Havezaat, doch is maar een groot Boerenhuis, met ëen laag Steenen Huisje van eene Verdieping en met roóde Pannen gedekt daar nevens.
DIEPENBROEK. Is een Ha-oezathe onder het SchoutAmpt van Lochem, in het Graaffchap Zutphen gelegen.
DIEREN. Is een zeer aangenaame Lujlplaats, door Wil. lem de II., Prins van Oranje, by het Buurfchap Die. ren, het geene tuflchen de Dorpen Ellekom en Spanckeren legt, aan de Heerenweg van Arnhem op Zutphen ' vanouds hoorde het onder 's Heerenberg. Hooggem. Furjl, had op den 2. September 1647. de Commandery - Goederen te Dieren van het Duitfche Huis te Utrecht gekocht; Ziet J. Schraffert, Codex Gelro- Zutphan. Tit. Dieren, bladz. 135; vooreen fomma van 147000. Guldens,doch zyn Zoon dien onvergelykelyken braven Willem de III., Koning van Groot - Brittanje , heeft Dieren naderhand' veel verbetert, en met fchoone Gebouwen vermeerdert; gelyk hoogfldezelve, ook de Thuinen met allerhande Fraaiheden en Fonteinen heeft doen verfieren; dikwils nam deezen Furjl, waar toe hier ongemeene gelegent. heid is, het vermaak, om op de Veluwe en omtrent dit Lujlhuis te jagen; een loffèlyke bezigheid voor een Furjl, en die den Lierdichter Horatius, Lib. 2. Satyr. 2. nuttig keurt voor de naam, het leven, en de ledematen, waarvan hy dus opzingt: RomanisSolenneViris opus,& Q * utile



244 Geographifche Befchrymngt
utilefama Fitaque & Membris. Zyne Koninglyke Gemalinne Maria, vond ook in haar verblyf op het Huis te Dieren veel genoegen.
DODDENDAAL. (Den) Is een half Heerlykheid met een Heerenhuis of Slot, by het Dorp Ewyk,\n het Ryk van Nymegen. Het zwaare Muurwerk van dit Huis, is door de Franfchen, in de jaaren 1672. en 1702. zeer befchadigt geworden. Een gedeelte daar van is tot eene Wooning voor den Heer bekwaam gemaakt. Dees zynde Roomfchgezind, houd een Priefler op het Huis, die in een ruime overwelfde Kelder, den dienft laat doen; men zegt dat deeze Kelder wel 800. Menfchen zou kunnen bevatten.
DOODENWEERD. (Het Slot van) Is naby het Dorp van dienaam, tuflchen Nymegen en Thiel, in de Neder betuwe ftaande, zynde een oud Gebouw met een klein
Toorentje.
DOORNICK; Is een Heerlykheid in het Kwartier van Nymegen, in de Overbetuwe, over Nymegen gelegen, niet verre van Lent. De Heeren van Doornick zyn in ,de Gelderfcbe Gefchiedeniflen zeer vermaard; men hadt hier van ouds een Slot, het geene reets in de 14. Eeuw is verwoeft geworden.
DOORNWEERD, of DOORVVEERD. Is een vry e Heerlykheid, leggende aan den Rhyn in de Fe luwen- Zoom, tulTen Arnhem en Wageningen , 1. Myl boven gem. Stad ; zy heeft buiten en behalven andere Privilegiën het recht van Civile en Crimineele Jurisdictie, gelyk het Gerecht
al-



van de Provintie van Gelderland. 245
aldaar ook voorzien is van een Richter, eenige Schepetien, en Secretaris. De Grenzen van deeze Heerlykheid zyn in 1712. en 1713. gereguleert en vaftgeftelt, ziet Groot Gelders Plakaatb. til. Deel, col. 223. Het Slot Doomweerd werdt omtrent 1260. door eenen Barend van Doomweerd bezeten. In 't jaar 1402. heeft Robbert van Doomweerd, deeze Heerlykheid, van Hertog Reinoud den IV. ter Leen ontfangen. Naderhand is Doomweerd in het Huis van Doornick, en vervolgens in dat van Homoet overgegaan. In 1500. droeg Maria van Homoet, deeze Heerlykheid op aan haar Zufter Margareet, Weduwe van de Heer Jan van Voorft, en derzelver oudften Zoon Frederik. Eene Dogter van Frederiks Zoon Jan heeft Doomweerd federt in het Huis van Schelart overgebragt. Naderhand is dezelve in het Graaflyk Huis van Oldenburch gekomen. De Heer Willem Baron Bentinck , Heer van Rhoon en Pendrecbt, Prefident van de Ridderfchap van Holland, en getrouwt jnet de eenigfte Dogter des Graven van Oldenburg, is thans Heer van deeze Heerlykheid. Men gaat door eene Steenen Voorpoort, langs eene lommerryke Laan na het Kafteel, boven welkers ingang 2. Wapenfchilden gevonden worden. In 't Kafteel zelve, het welk rondsom in zyn Gragt en legt, komt men over een vafte Brug. Het heeft eenen fierlyken Tooren, en van binnen ruime en fraaije Vertrekken, waar van in fommige eenige Afbeelteniflen hangen. Tot de Heerlykheid van Doomweerd behooren een groot getal van Hoffteden, Landen en Thienden, die daar van ter Leen gaan, door de gantfche Provintie verfpreid, te veel om alle gemeld te worden,doch waar van die het lult naricht kan bekomen by Slicbtenhorft, in zyn Gelder fche Gefchiedeniften.
Q 3 DOOR»



24Ö Geographifche Befchryvings
DQORNENBURG. Is een Heerlykheid waar in een Adelyk oud aanzienelyk Slot, leidt beneden Pannerden, in liet Kwartier van Nymegen, in de Overbetuwe, naby de TVaaldyk. Het is gebouwt in 1565. en in 16Ó0. is het vernieuwt. Het pronkt met een zeer oude en ruime Voorbrug, 3. ronde, 1. vierkante en 3. hangendeToorens. Het Slot zelve is vierkantig , heeft op ieder hoek een hangend Toorentje, en in het midden eenen hoogen vierkanten Tooren , met een doorluchtig Koepeltorentje gedekt. Van binnen ruft het Gebouw op zwaare overwelfde Boogen. In dit Slot ziet men de IVapenfehilden, van een groot getal Gelderfebe en Holland [eb e Edelen'. Een der laatfte Eezitters van dit Slot en Heerlykheid, u"t den Huize van Amjlel van Mynden, heeft hier de voornaamfte daaden van Gysbert van Amjlel,] inzonderheid zyne vlugt uit zyn Heerlykheid Amjlelland, in Sebildery doen afmalen.
DOORNVEST. Een Adelyk Huls in de Heerlykheid Didam, in het Graaffchap Zutphen, gelegen.
DOORVORST. Een Huis niet verre van Ulft, in het Graaffchap >s Heerenberg ftaande, het geene van ouds een grooten omtrek hadde ; doch in 1672. is het door de Munfterfchen grootelyks verweeft geworden. Thans is 'er, behalven de Grondlagen en eenige Puinbrokken, mets van in wezen, dan een groot Boerenhuis.
PORTSHU1ZEN of BOSLC, Is een Huis in de Veluwe, onder het Schout-Ampt van Voorft gelegen.
DORT.



van de Provintie van Gelderland. 247
DORT. Is een oud Adelyk Huis en Havezathe, in het Graaffchap Zutphen gelegen.
DREUMEL. ( Het Huis te) Is een oud Huis,by tel Dorp en Heerlykheid van die naam.
DRUUTEN. (Het Huis te) Is een fraai Slot en Heerlykheid by het Dorp van die naam gelegen.
DUKENBURG. Is een treftelyke Buitenplaats , 1. Myl van Nymegen , ten Zuiden aan de Weg na de Graaf geleegen.
DUYSTERVOORDE. Is een Heerenhuis, by het Dorp Twello, op de Veluwe ftaande.
L E T T. E.
ECHTELT. Is een dagelykfche Heerlykheid met een fraai Slot, voorzien met zwaare Toorens; gelegen een f. Myl van Thiel, in het Kwartier van Nymegen, in de Neder, betuwe. Ziet hier voren bladz. 70.
EEKHOUT of ROOZENBURG. Is een fraai Landhuis byde Stad Elburg, op de Veluwe , onder het SchoutAmpt Doomfpyck gelegen.
EEMPT, EMPE. Gemeenlyk het Hooge Huis genoemt, ftaat in het Schout-Ampt Brummen , onder de Veluwen. Zoom; het is een oud Gebouw met Trapgevels, omringt van zeer goed Weiland, met aangenaame Hoven en Fisfcheryen. Digt by dit Huis is de Eempterbrug, leggenQ 4 de



S48 Geographifihe Befchryvinge
de over een Verlopen Kil van den Tjfel, die eertyds hier een groote Bocht maakte,doch naderhand wederom langs Zutpben heenen geleid is. Deze Brug fcheidt het Schependom van Zutpben en van Veluwen- Zoom ; dit Huis heeft het regt van Vtfery in den hier aanfchietende ouden Tjfel, die weergalooze Vtfcb opgeeft; tegens een jaatlyks Kanon of Recognitie, het geene deeze Plaats niet minder aangenaam maakt.
EERDBEEK. Een fraai Adelyk Huis op de Veluwe.
EESKOTEN. Is een Heerenbuis op de Veluwe, in het Schout-Ampt Eede, niet verre van het Dorp Aanfloot of Otterk gelegen.
EEZE. Is een oude Adelyke Hofflad, digt by het Dorp Almen, niet verre van de Rivier de Berckel, omtrent i. Myl boven Zutphen, in het Schout- Ampt gelegen. Het is een groot en deftig Gebouw , en heeft ronsdom een Bofch met fraaije Laanen , zeer vermakelyk om te bewandelen,
EK. Is een dagelykfe Heerlykheid, gelegen in het Kwartier van Nymegen, in de Nederbetuwe, een f. Myl van den Rbyndyk; daar is een redelyk goed Huis, bekent onder de naam van het Huis te Ek en Wiel. Ziet hier voren, bladz. 74.
ENGELENBURG. Is een oud Adelyk Huis, by het Dorp Herwynen, in het Kwartier van Nymegen, in de Thielerwaard gelegen,
EN-



van de Provintie van Gelderland. 249
ENGELENBURG. Is een ander aanzieulyk Heerenhuis, onder het Schout - Ampt van Brammen, niet verre van dat Dorp , in Peluwen - Zoom ftaande ; het is een Plaats van waardy en met fchoon Hout en Plantagien voorzien. In den Spaanfehen Oorlog is het door Graaf Hendrik van den Berg afgebrand , doch naderhand wederom deftig herbouwt.
ENGELRODE. Is een oud Heerenhuis , by het Dorp Zoelmond , in het Graaffchap Buuren , het is niet zeer groot, dog het legt midden in eene Gragt, en heeft ruime Laanen van allerlei Geboomte om zig heen , die zig omtrent tot aan het Huis Vredeplein, uitftrekken.
ENGHUIZEN. Is een hoog Adelyk Huis en Havezathe, ftaande naby het Dorp Hummel, in het Schout - Ampt Zutphen ; het is een pragtig Gebouw en in een aangenainen Oord gelegen.
ENSPYCK. ( Het Huis te) Een (weinig boven Rumpt, aan de Linge, in het Kwartier van Nymegen, in de Thielerwaard gelegen; is zeer oud en aan het vervallen. Het heeft 2. fchuineopgaande Trapgevels en eene vafte Brug; het ftaat in een Gragt, die ten deele verdroogd en met ruigte begroeid is.
ESCHEDE. Is een zeer oud Adelyk Huis, by het Dorp Gorffel, in het Schout - Ampt van Zutphen ftaande; het heeft een Leenkamer, van welke verfcheideneLeenen af. hangen of releveeren.
ESSENBURG. Is een fraai Heerenhuis, in het Schependom van Harderwyk, midden in het Geboomte. By Q 5 dit



t$o Geographifche Befchryvinge
dit Huis, dat 2. Toorens heeft, en in het fraaifte van deeze Landftreek flaat, is eene uitmuntende Lufibof met Laanen, Sterreboffchen, Beemden en Wateren.
ELST. Is een Heerlykheid tuflchen Bommel en Gelder* Malfem, in het Kwartier van Nymegen, in deTbielerwaard gelegen. Hier is een Heerenhuis , het Huis te Elft genoemt, dat vermaard is. Het Geflagt van Elft aan dat van Pieck vermaagfchapt, is eertyds zeer berugt geweeft. De geleerde Guilielmus Eftius, Proofï van St. Pi et er en Kanfelier der Hooge School van Douai, was 'er uit herkomftig ; ziet Smeert, Athen. Belgei, pag. 305. Boxhorn, Theatr. Urb. Holland, pag. 291.
EST. CE.ex.Huis te) By het Dorp en Heerlykheid van die naam , voor deezen was het een zwaar Kafteel met verfcheidene Toorens ;dog is nn weer fierlyk opgebouwt; ziet hier voren, bladz. 81. aan het einde.
ETTEN. Is een Heerlykheid in het Graaffchap 's Heerenberg ; ziet hier voren, bladz. 82.
L E T T. F.
FRANSENBURG. Is een oud Heerenhuis by Nyenbroek, op de Veluwe; tuflchen Deventer en Hattem,gelegen.
FRATERWAARD. Is een voornaam Landgoed, onder Dieren, in Veluwe gelegen.
L.ETT.



van de Provintie van Gelderland. 25 j
L E T T. G.
GAMEREN. Is een Heerlykheid in de Bommelerwaard; ziet hier voren, bladz. 83.
GELDER -MALSEM. (Het Adelyk Huis te) Dit flaat even buiten het Dorp, in de Heerlykheid van die naam, ruim een §. Myl boven Deyl, tegen over Buuren-Malfem, in de Thielerwaard, in het Kwartier van Nymegen; het is omringt wm Watergragten; een deftig Gebouw, zeer wel onderhouden en dat ten deele na de nieuwlle Bouwkunde zeer verbetert is. Het heeft 2. hooge Trapgevels, een laage vierkante Tooren , met eene laage Voormuur en Valbrug, waar over men na binnen treedt, daar ruime en wel gefchikte Zaaien en Vertrekken zyn 5 ziet hier voren bladz. 82.
GELLEKÜM. (Het Huis te) Dat digt by de Kerk van dat Dorp en Heerlykheid ftaat, is voorzien met een fraai Slot in eene diepe Gragt , het geene ten deele vernieuwt is.
GENT. (Het Huis te) Is een aanzienlyk nieuw Gebouw, by het Dorp van die naam, gelegen. Het is een Heerlykheid , hebbende hooge. en laage Jurisdictie ; ziet hier voren, bladz. 85.
GIETELO. Een Huis in het Schout - Ampt van vborfi, op de Veluwe gelegen.
GLINTHORST. Is een oud Adelyk Huis by het Dorp
Bar.



S52 Geograpbifche Befcbryvinge
Barneveld, op de Veluwe gelegen , hebbende dit aangenaame, dat 'er de Amfterdamfe Poftwagen van de Erfgenamen Bouricius , langs het Huls kan ryden,
GOLTSTEIN. Ziet HOEKENBURG.
GRAAS, of PLEKKENPOEL. Is een vervallen Heerenbuis, niet verre van het Dorp IVinterswyk, in het Graaffchap Zutphen gelegen.
GRENSVOORD of GRUNSVOORD. Is een oud Adelyk Huis, dat digt by het Dorp Renium, in de FeluwenZoom Haat; het oud Gebouw, dat door het Geflagt van lynden gebouwt was, is afgebroken, en in deszelfs plaats, voor eenige jaaren, door den Heer Baron van Goltftein, een nieuw Gebouw gezet, dat rondsom in een Gragt en in het Geboomte ftaat, en zig zeer deftig vertoont.
GROESBEEK. Is een Heerlykheid by Nymegen; ziet hier voren, bladz. 87.
L e t t. H.
HAAFTEN. Is een Heerlykheid, in de Thielerwaard, een weinig beneden Thiel; aldaar is een treflëlyk nieuw Heerenbuis, by het Dorp van die naam; hier heeft voor deezen een Kloofter geftaan, waar van nog eenige overblyfzels van de Tooren te zien zyn.
HAAG. Is geweeft een oudt Adelyk Slot by het Huis Biljoen, onder het Dorp Fe lp boven Arnhem, in Feluwen.Zoom gelegen,
HAA-



van de Provintie van Gelderland. 253
HAAGEN. Een Huis in het Graaffchap Zutpben, by het Dorp Humond.
HAANENPOEL. Is een oud Heerenbuis geweeft, omtrent het Dorp Eede, op de Feluwe gelegen; doch lange verdweeuen.
HAAR. (Het Huis ter) Legt in de Thielerwaard, by het Dorp Fuuren.
HAAR. (De) Een fraai Huis en Goed in de Overbetu■we, in het Kwartier van Nymegen, aan de groote Weg van Arnhem na Nymegen, gelegen-
HAK VOORT. (Het Huis te) Is een oud Adelyk Huis en Havtzathe, een f. Myl van het Dorp Forden , in het Graaffchap Zutpben , onder het Schout-Ampt ftaande; het is een zeer oud, doch deftig Gebouw.
HAKVOORT. Is een ander Heerenhuis, op de Feluwe, by het Dorp Barneveld, gelegen.
HALSAF. Ziet BABBRICH Bladz. 235.
HAMERDEN. Is een Adelyk Huis, niet verre van het Dorp TVeftervoort, in het Graaffchap Zutpben, aan de gemeene Weg na Groezen en Zevenaar, gelegen.
HARDENBERG. Is een Adelyk Huis, niet verre van Doorvar-ft, aan een tak van den Ouden Tjfel ftaande,juift op de Grensfchcidinge van het Graaffchap Zutphen en de Heerlykheid Anbolt; de Foorburg beflaat den Zutpben-
feben



254 Gsographlfihe Befcbryvinge fcben, en het Huis zelve den Anholtfohen bodem De tak van den Tfel ftroomt 'er midden door. Het zelve legt zeer vermakelyk tuflchen Heuvelen, Geboomte Ta bak- en Kooren Landen, en kleine Beekjes, die na en in den Tffel vlieten.
HASSELO of HARSELO. is een oud Adelyk Huis, op , de Feluwe, omtrent het Dorp Eede; Rutger van Rand-yk, is er in I38P. mede beleent ter Zutpbenfeben Reebten, thans behoort het den Lientenant Opper-Tagermeefler Baron Torck; het is een Achterleen van het Huis te Doomweerd; ziet hier voren, bladz. 244.
HARTSKAMP. Is een Heerenbuis op de Veluwe, in he> Schout Anipt van Eede, niet verre van de Harderwy. ker Weg ftaande. J
HE DEL of HEEL. Is een Heerlykheid i„ de Bommelerwaard; ziet hier voren, bladz. 103.
HEEGH. Is een oud Adelyk Huis, omtrent 1. Myl van Zevenaar, niet verre van het Dorp Dtdam, by de Grensfcheiding van het Cleeffche, gelegen.
HEES. Is een aanzienlyk Huis in de Heerlykheid Didam3 in het Graaffchap Zutphen, gelegen.
HELL, (De) HEEL. Is een Heerenhuis tuflchen de Dorpen Voorthuizen en Putten, op de Veluwe ftaande,waar op, na zommigen fchryven , Hertog Reynoud den ƒ., door zyn Zoon in 1320. zoude zyn gevangen gezet. Ziet A. Matthceus Analeèï. Tom. Hl. pag. 594.
HEM-



van de Provintie van Gelderland. 255
HEMMEN. Is een Heerlykheid in het Kwartier van Nymegen , in de Overbetuwe gelegen; hier bevindt zich een fraai en overdeftig Gebouw, het geene den tegenswoordigen Heer Burggraaf van Lynden 'er heeft laten zetten.
HERREVELT. (Het Huis te) Staat in het Graaffchap Zutphen, in de Heerlykheid Ligtenvoorde.
HEUKELOM. Is een Heerenhuis op de Veluwe, tutfchen de Stad Wageningen en het Dorp Lunteren, gelegen.
HEÜM of HOEMEN. Is een oud Heerenhuis op de Veluwe, by het Dorp Voortbuizen , aan een Beekje gehucht.
HEUMEN. (Het Slot te) Is een deftig en hegt Kasteel by het Dorp Heumen, dat een Heerlykheid is; ziet hier voren, bladz. 113.
HEUMEN. Een Heerlykheid by het Dorp Valburg, gelegen; ziet hier voren, bladz. 113. op het einde.
HEGENOORD. Een Huis by het Dorp Hummel, in het Graaffchap Zutphen.
HOEKENBURG. In de Landkaarten Golflein genaamt,is een Heerenhuis aan de Zuidzyde der Lek , een groote halve Myl fchuins tegen over Wyk te Duurjiede, naby liet Dorp Ryswyk, in de Nederbetuwe gelegen; hier omtrent



256 Geographifthe Befcbryvinge
trent is een Veer over den Rhyn of Lek, want hier verandert de naam van deze Rivier.
HOEMEN. Ziet HEUM op de voorgaande Bladz,
HOEN. (Het) Is een Heerenhuis op de Veluwe , in het Schout-Ampt van Voor ft, niet verre van de Eemptefbrug, gelegen.
HOEVELAKEN. Is een 'dagelykfche Heerlykheid, 1. Myl van Amersfoort, op de Grenzen van Utrecht gelegen; hier is een fraai Huis; ziet hier voren, bladz-. 114.
HOF. Ziet OUDEN HOF.
HOLTHUIZEN. Is een Havezathe by het Dorp Steenderen, in het Graaffchap Zutphen, gelegen; daar van is fiiets overig als de Puinhopen.
HOLTHUIZEN. Is een ander Heerenhuis op de Veluwe, 1. Myl van Deventer, gelegen ; het ftaat rondsom in het fVater en is een oud Gebouw, met een vafte Brug ; voor eert groot gedeelte is het voor eenige Jaaren wat vernieuwt.
HOLTSLAG. (Het) Een oud Heerenhuis en Goed, ge. legen onder Steenderen in het Graaffchap Zutphen, met fraaije Allées, en Houtgewas voorzien.
HOMOET. Een Heerlykheid aan de Linge ; ziet hier voren, bladz. 115.
HO-



'van de Provintie van Gelderland. 257'
HOMOET. Is een Heerlykheid in het Kwartier van Ny'megen, in de Overbetuwe.
HORSEN. Een Heerlykheid'; ziet hiér voren,bladz. 115:
HORST. (De) Is een oud Heerenhuis, by het Dorp Lottien, op de Feluwe gelegen.
HUL. (Den) Is een Heerenhuis onder het Dorp' Ek, iri de Nederbetuwe, in het Kwartier van Nymegen. j
HULHUIZEN. Is een Heerlykheid in dè Overbetuwe'.
HULKESTEIN of ALTENA. Is een oud Slot geweeft; gelegen by de Veil Nieuwkerk, op èt Feluwe, hetwelk door Hertog Karei van Geldei- gebouwt is gêweeft, Felix, Baftaard van Ooftenryk, maakte 'er Zich in 1517. ftormenderhand meefter van, en liet Toorens en Wallen fpringen. Men heeft het naderhand wederom herftelt, doch eerlang geheel afgebroken,m uit den Puin het Too'. renbuis of Pannekoeks-Huis te Nieuwkerk geftigt.
HULKESTEIN. Ziet TOORENHUIS.
HULSHORST. Is een Heerenbuis op de Feltiwe, rondsom in het Geboomte , omtrent i§. Myl van Hardèr®>yk gelegen.
HUNDEREN. Is een oud Heerenhuis op de Feluwe ; in' 'het Schout-Ampt Foor ft , by het Dorp Twello, gêlegen.
R
Lett.



258 G'eograpbifcbe Btfcbryvinge
L E T T. I.
JEBBINCK. Een Heerenhuis en Goed, by het Dorp Hengelo , in het Graaffchap Zutphen gelegen.
IERST. Is een Heerenhuis,dat door het Adelyk Ge/lacht van Haarfolte, lange jaaren bezeten is geweeft; het ftaat op de Feluwe, naby den Tjfel,.1. Myl van Hattem, en is een zeer aanzienelyk Gebouw, rondsom in een Gragt, met een Fafle Brug. Het is ten deele Oud , ten deele Nieuw. Niet verre van dit Huis is een Feer, over den Tjfel.
INDOORNIK. Is een Heerlykheid aan de rechterzyde der Linge, in de Overbetuwe, tegen over het Dorp Hemmen gelegen.
L E T T. K.
KANNENBURG. Is een zeer oud Gebouw op de Feluwe, in het Ampt van Faafen , door den Gelderfchen VeldOverfte Marten van Rojfem gefticht, wiens Af beeldzei men noch in de Foorgevel ziet, en wiens Bekkeneel aldaar bewaard wordt; het is een prachtig Kafteel met 2. vierkante Toorens, welke ieder op hun Spits, met eenen Appel verfierd zyn. Hier bevinden zich veel Roomfchgezinden; alzoo de Familie Tzendoorn van Blois, die dit Huis toebehoort, dien dienft mede zyn toegedaan; de Statie derzelven, wordt aldaar door een PFaereldlykPriefler bediend; eertyds verrlgte hy den dienft op het Huis Kannenburg, doch zulks door Lands Staaten verboo-
den



van de Provintie van Gelderland. 259 den zynde, word: dezelve verrigt in het Huis Oojlerhuizen,'t welk eertyds een Kloojler, naderhand een Heerenhuis is geweeft, en als nu tot eene Roomfche Kerk gebruikt wordt. Hier by bevindt zich ook ,. Kopermolen.
KASTEREN. Is een Heerenhuis by Driël, in de Bom* melerwaand, in het Kwartier van Nymegen.
KEENT. Een Heerlykheid; ziet hier voren, bladz. 116.
KELDERY of KELDENAARY. Is een oud Gebouw bui. ten het Dorp Putten , op de Veluwe gelegen, behoorende aan de Abtdy Abdinckhof, te Paderborn in Wejlpbalen. Den Abt der gemelde Abtdy ftelt te Putten eenen Kellenaar en eenen Onder-Kellenaar, beiden Geejlelyke Perfoonen, die dit Gefticht bewoonen en die des Abts Goederen, welke onder Putten, op de Veluwe, liggen, bellieren. Meinwerck, Zoon van IVigman, Graaf van , ftigte deeze Abtdy in de 11. Een we, en fchonk 'er alle zyne Goederen aan; onder welke 'er veele waaren onder Putten gelegen. Naderhand zyn deeze Geeflelyke Goederen , tuflchen de Heeren Staaten van Gelderland en welgemelde Abt gedeeit; ziet het XLIII. Artikel der Munjlerfche Vrede, des jaars 1648. in het Groot Plakaatb. I. Deel, col. 91. Dus dat nu ieder hun geregte aandeel in die Goederen blyfc bellieren; beftierende den Kellenaar en Onder-Kellenaar de Abts Goederen ,w*t omtrent zich verfcheidene byzonderheden; en waarover meer als een gejchil en uitfpraak te lezen zyn by de Heeren Mr. Scbrajfert, in Cod, Gelro-Zutphan. Tit. Ahdye, Abdinckhofin Paderborn, bladz. a. met de Bylagen cn by Mr. Joh.Jac. van Hafelt,in Schol. adReformat.
R 2 Zut-



z6q Geographifche Befchryvinge
Zutphan. pag. 40. Betreffende het woord Kellenaar. daar van heeft den onbekenden fteekeligen Scbryver van den Rechtsgeleerde in Spectatoriale Vertogen, I. Deel,pag. 115. ieti uit Befoldus, in Thefaur. Praéiïc (waar by men kan voegen H. Coccej., Hypomnem. Jur. Feudal tit. 2. §. 10. num. 11. pag. 17.) aangemerkt, doch het geene andere niet voldoet , en die dat woord met den beroemden Hoogleeraar Anthon. Matthaus, in Analecl. Tom. /. pag. 154. Ed. in ïvo. en 102. in 410. en dé Reb. Ultraj. pag. 208. liever afleiden van het woord Cellarius, betekenende eenen Kellerwaarder of Rent' meefter.
KELL. Is een oude Adelyke Havezate, by het Dorp Angerlo, in het Graaffchap Zutphen, Richter-Ampt Doeshor ch, omtrent 1. Myl van de Stad van die naam, gelegen.
KEMMENA. Is wel eer een Edelmans Huis geweeft, doch nu maar een gemeene TVooning , het legt op de Veluwe, by het Dorp Voorthuizen, in het Schout - Ampt van Barnevelt.
KEMNADE. Is een oud Adelyk Huis, met een ronden Tooren , gelegen tuflchen Deutecum en Burg , in het Graaffchap Zutphen, onder het Graaffchap 's Heerenberg, zeer vermakelyk in het Geboomte en de Bouwlauden, in en aan een Beekje, 't welk hier omtrent, in den Ouden Tjfel ftroomt, en over welke men ook niet verre van hier een Veer heeft.
KERVEL. Een Huis by het Dorp Hengel, in het Graaffchap Zutpben. KEF-



van de Provintie van Gelderland. 261
KEPPEL, Een Heerlykheid, voor een gedeelte op een Eilandje, in den Ouden Tffel, 1. kleine Myl boven de Stad Doesborch , ter linker zyde van die Rivier, in het Graaffchap Zutphen gelegen. Het Eilandje is omtren1 r. Myl gaans lang,en een vierendeel van een Myl breet. De Heerlykheid ftrekt zich voor een gedeelte over het gemelde Eilandje, en voor een gedeelte huiten hetzelve uit. Dezelve hadt al van ouds aanzienlyke Privilegiën. In 1724 beweerde men dat 'er de Critnineele 'Jurisdictie by en onder behoorde; doch den Heer Momboir, des Furjlendoms Gelre en Graaffchap Zutphen , wilde zulks niet foeftaan; rnaar hielt het tegendeel met bondige redenen ftaande ; ziet daur van Mr. Schraffert , Cod. Gelro-Zutph. tot. Keppel, §. i. bladz. 293. voorts behoort 'er een groote Leenkamer toe en verfcheidene Vikaryen; met welken thans Studenten in de H. Gadgeleertheid, worden begiftigt,
Den Heer heeft de grove en kleine Jagt op de Veluwe, eene wyduitgeftrekte Vijfchery in den Tffel, en het recht van Collatie in drie Kerken, te weten Keppel Binnen , Oldkeppel en Hummelo. Het recht, 't welke den Heer van Keppel over zyne Luiden heeft, kan men vinden by Mr. Schraffert, Cod. Gelro-Zutph. Tit. Hofhoorige, §. LI., LIV. bladz. 259. In de Heerlykheid \s een Gajlbuis voor verarmde Ingezetenen, Weduwen en Weezen. Keppel is uit het Adelyk Huis van Vooi jl, door Huwelyk, aan het Huis van Palland gekomen. Omtrent 5448. werd de Heerlykheid van Frederik van Palland bezeten. De Heeren uit den Huize van Palland werden, in 1675., door Keizer Leopold, tot Ryksgraaven verheeven. In 1582. werdt het Slot te Keppel door het Staatfch Krygsvolk ingenomen, In 1672. kwamen 'er R ? de



2 62 Geographifche Befchryvinge
. de Staatfche Afgezanten den Koning van Prankryk ,die zich toen hier ophieldt, voorflagen van Vrede doen. Ir» 't zelfde jaar , werdt het door de Franfcben en Munfterfchen geplondert en merkelyk befchadigt. Over de Heerlykheid is een Richter aangeftelt , die te gelyk Stadhouder en Griffier van de Leenen is. Het opmerkelykfte, dat men in deeze Heerlykheid vindt is het Slot of Huis, een deftig Gebouw met drie fraaije ronde Toorens, gelegen in een vermakelyke Landsdouwe,ryk van Hout en Graangewas, en omringd met breede Gragten. Men gaat 'er, door een fraaije P'oorpoort in, over eene vafte Brug. Het was oudtyds grooter als tegenwoordig , gelyk aan de oude grondfagen, ligtelyk te befpeu-
■ ren is. De Cingel om het Huis is met hoog Geboomte bezet , en word befpoeld van den Tjfel , die zig even boven het Huis in twee Armen verdeelt. Een deezer Armen helpt een Koorenmolen aan het gaan. Op den andere legt een Sluis, by welke een Tol van de doorvaarende Schepen , ten behoeve der Heerlykheid, geheeven wordt. Voor deezen reed de Pojlwagen van en na Duitsland, voorby het Huis te Keppel, doch zulks is verandert door dien die Wagen federt eenige jaaren over Wefler. voort gereeden heeft.
KERKWYK. Een Heerlykheid; ziet hier voren, bladz. 116.
KERKHOVEN. Is een Heerenbuis , in de Heerlykheid Didam, in het Graaffchap Zutphen.
KERMENSTEIN. Is een aanzienelyk oud Kafteel, met dubbelde Gragten, by het Dorp Lynden , in de Ne.
der-



van de Provintie van Gelderland. 263
derbetuwe , in het Kwartiet van Nymegen ftaande, het heeft fchoone Leen- en Tbinskamers.
KERNHEM of KERVENHEM. Is een deftig Adelyk Slot, met 2. ronde Toorens, in eene Gragt ftaande; men vindt het op de Veluwe , by het Dorp Ede. In 1426. wierdt het door Hertog Arnoud van Gelder, aan eenen . Udo de Boefe, gefchonken. De Amfterdamfche Poftwagen van de Erfgenamen Bouricius, rydt 'er van Amfterdam op Arnhem, en Vice Verfa, alle dagen voorby.
KERSSENBERG. Is eene Havezate, niet verre van de Stad Lochem, onder het Scbout-Ampt aldaar, in het Graaffchap Zutpben gelegen.
KERVEL. Is een Heerenhuis, tulfchen de Steden Zutphen en Doeticbem , naby het Dorp Hengelo, in het Graaffchap ^Zutpben ftaande.
KINKELENBURG. Is een Oud Adelyk Slot , aan de Noordzyde der Waal, naby het Dorp Bemmel, in de Overbetuwe gelegen. Het is een oud Gebouw, ftaande in diepe Gragten , doch met lommeryk Geboomte omzet.
KLAARENBEEK.. Is een vermaarde Luftplaats, in het Schependom van Arnhem, en bykanks een halve Myl ten Zuiden van die Stad, gelegen; zynde deeze Hofftede eene der vermakelykfte van de geheele Veluwe. Zy munt inzonderheid uit in fchoone Wande/wegen, digt Geboomte, Vyver s, Beekjes, Fonteinen en Watervallen. Van de hoogtens deezer.Luftplaats, heeft men de allerfraaiR 4 ftt



a64 Geographifche Befchryvlnge
fie uitzichten over Arnhem, tot verre in de Betuwe, en; pa den Elterfen Berg en het Land van Kleef. Den Aanlegger van dit aangenaame Klaarenbeek, was den Heer Rutger Huigens, en naderhand is het door Huwelyk in eigendom aan den Heer Kafyn van der Heil, gekomen; welkers Erfgenamen het zelve by openbaare opveilinge verkogt hebben aan de Heer Joh. van Wynbergen, en die wederom aan de Heer Bout, van Middelburg, die daar nog Heer van is.
KLINGELENBURG. Is een oud Adelyk Huis, aan de Noordzyde der Waal, in het Kwartier van Nymegen, ia de Thielerwaard, tegen over de Stad Bommel, naby het Dorp Tuyl ftaande. Het is een ?waar Gebouw, het geen verfcheidene Gevels heeft.
KLOESE. Is een Havezate, in het Graaffchap Zutphen, digt by de Stad Lochem, in het Schout-Ampt gelegen.
KOLVERSCHO.QTEN. Is een Heerenhuis onder Lynden, in de Nederhetuwe , in het Kwartier van Nymegen gelegen.
KORTENBURG. Is een nieuw Gebouw en Heerenhuls, op de Veluwe, omtrent een halve Myl van de Stad Wageningen , digt by het Dorp Renkom, niet verre van den Rhyn, gelegen ; door welkers Water het veel moet leiden, als ftaande deszelfs Weerden by de minfte overftroominge genoegzaam onder.
KRAANENBURG. Is een vervallen Heerenhuis, by het Dorp Maasbommel, in het Ampt van tulfchen Maas en Waal, in het Kwartier van Nymegen ftaande.
KRA.



van de Provintie van Gelderland. 2^5
KRAIJESTEIN. Is een oud Adelyke Ridder - Hofftad, in het Graaffchap Buuren, by het Dorp Triht gelegen. Het Huis legt midden in zyne Gragten.
KRUISVOQRT. Een Adelyk Huis op de Veluwe,
KRYT. Ziet VOSBERGEN.
KWICKBORN. Is een Heerenhuis op de Veluwe, by het Dorp Eepe gelegen.
L E T T. L.
LAAKEMOND. Is een Kafteel en Hals-Heerlykheid, aan den Rhyn, in het Kwartier van Nymegen, in de Overbetuwe, 1. Myl boven Wageningen, gelegen; alhier is een Veer over den Rbyn, dat veel gebruikt wordt, het Lexis Veer genaamt.
LAAR. Is een Heerenbuis, by het Dorp Aanftoot of Otterlq, in het Schout - Ampt van Eede, op de Veluwe ftaande.
LAKEMOND. Ziet hier onder LAKENBURG.
LAKENBURG of LAKEMOND. Is een Adelyk Huis, tuflchen de Dorpen Wamel en Dreumel, in het Ampt van tuflchen Maas en Waal, in het Kwartier van Nymegen, gelegen. Het is een ouderwets Gebouw, dat rondsom in zyne Gragten legt, met goede Beplantinge voorden,
R 5 LAN"



zóó Geographifcbe Befchryvinge
LANGEN. Is een Havezate in het Graaffchap Zutpben, niet verre van de Stad Locbem , en onder het SchoutAmpt aldaar gelegen.
LANGELER. Is een Adelyk Huis, ftaande ten Noorden van het Dorp Scherpenzeel.
LANKVOORD. Is een Adelyk Huis, en diende wel eer tot een Jagthuis, van de Vryheer van Anhalt , het legt op de Grenzen van het Graaffchap Zutphen, is niet zeer oud , het heeft vier Toorens, welker Spitzen van een zonderling maakzel zyn.
LATHEM. (Het Huis te) Is gelegen in het Graaffchap Zutphen, omtrent \\. Myl van Arnhem, tuflchen Doesborcb en het begin van den Nieuwen Tffel. Het is een oud en hecht vierkant Gebouw , dog rondsom met Puinhopen omringt. Ziet hier voren, bladz. 131.
LATHMER. Is 'een Adelyk Huis, op de Veluwe, by de Dorpen Twello en IVelpe, onder het Schout-Ampt Voorft gelegen.
LEEDE of LEE. ( Het Huis ter) Is ftaande tuflchen den Rhyn en de Linge , tegen over de Stad Rbeenen, in den omtrek van het Dorp Lienden of Lynden, in de Nederbetuwe, in het Kwartier van Nymegen. Het is voor deezen zeer fterk geweeft. De Gelderfchen hadden 'er Volk op om de Strooperyen der Utrechtfchen te keer te gaan. Men ziet het tegenwoordig nog geheel in zyne dikke Muuren, maar voor een groot gedeelte van zyn Dak ontbloot ; zynde een zwaar Gebouw, door het
welke



van de Provintie van Gelderland. 267
welke men door1 eene Poort, over een Fa/Je Brug in. gaat. Het ftaat in een diepe Gragt, die met eenen hoogen aarden IVal omringd is. Het Gebouw is zoo hoog, dat het van verre over den Rbyn, duidelyk kan gezien worden. Het is een der oudfte Slooten van geheel Gelderland, op het welke eertyds de Heeren van Lynden pleegden te woonen.
LEEMKÜILE. Is een Huis, gelegen by het Dorp Hengbei of Hengelo, in het Graaffchap Zutpben.
LENNEPESTEIN. Ziet MEULEKATEN , hier agter Bladz, 271.
LENT. Is een Heerlykheid,'in het Kwartier van Nyme. gen, in de Overbetuwe gelegen.
LEUR. Is een Heerlykheid; ziet hier voren, bladz. 133.
LEUWEN. (Het Huis te) Is gelegen in het Kwartier van Nymegen, in het Ampt van tuflchen Maas en IVaal, tuflchen de Dorpen Leuwen, Pufelyk en Draten. Het is een groot en hecht Gebouw, hebbende een diepe Wa. tergragt rondsom zich , voor een groot gedeelte na de hedendaagfe Bouworder getimmert, met 2. Vleugels ter zyden ; eene tot een Kerk en de andere tot Stalling en IVagenhuizen, voorts is het rondsom met Plantagien , Bloemperken, Moestuinen en andere Schikkingen omringt; die dit Slot een voortreffelyk aanzien geeven.
LEUWENBERG. Is een oud Edelmans Huis, by het Dorp Iwello, op.de Veluwe, niet verre van Deventer ftaande.
LIG.



$68 Geographifche Befchryvinge
LIGTENBREK. Een fraai Heerenhuis en Goed, in het Schependom van Arnhem, aan de Amjlerdamje Weg gelegen; wel waardig om gezien te worden.
LOEL. Is een Heerenhuis en een zeer prooper Gebouw, in de Heerlykheid Didam, in het Graaffchap Zutphen, gelegen. Her is met vermaakelyke en lommerryke Dreeven omringt.
LOO. Is het Koninglyke Lu/thuis, by hetDorp en Heerlykheid Appeldoorn, op de Veluwe , 3 Mylen bewenen Deventer gelegen. De oude Gelderfche Forften hebben het Loo al tot hunne Luftplaats verkooren gehadt , en 'er een deftig Slot geftigt, thans het oude Loo geheten. Doch toen milem de HL , Prins van Oranje, door inkoop eigenaar van het Loo geworden was , deedt Hy 'er een nieuw en veel pragtiger Gebouw aanleggen. De Graaf van Portlant hadt 'er het opzigt over , en het Huis was in korten tyd voltrokken. Wanneer de Prins naderhand den Britfchen Tbroon hadde beklommen, zag men Hem van die Prlnfelyke Luftplaats eene Koninglyke maken. Alle het geene begonnen was, kreeg een nieuwen luifter, en de Gebouwen, Luftboven,Fonteinen, Grotwerken, Plantagien, enz., zag men haaft in eene andere gedaante te voorfchyn komen. By het leven van dien weergalozen Furft Willem de III., hadt het hoog en lage Jurisdictie , doch na deszelfs dood hield zulks op, en wierdt die Heerlykheid als toen met het Droftampt van Feluwe en de Gerichtsbank van Appeldoorn, in 1702. vereenigt. Naderhand Prins Willem de IF, HooglofFelyker Gedagtenis, tot Erfftadhouder zyn. de verkoren, is die Heerlykheid wederom door de Heeren



van de Provintie van Gelderland. 269
ren Staaten van het Kwartier van Veluwe, in 1749. tot een booge en vrye Heerlykheid opgericht , die thans tot zyn Bezitter heeft Willem de V., Prinfe van Oranje en Naffau, Erfjladbouder, Kapitein en Admiraal Generaal der Vereenigde Nederlanden ; de liefde van het Volk van Nederland; die God in zyn gunft tot een zeer hoogen ouderdom in het leven gelieve te fparen.
LOENEN. Is een treffelyk Kafteel en Hals-Heerlykheid, aan de Waal, 2 Mylen beneden Nymegen, in de Overbetuwe, gelegen.
LOO. ('s Heeren-) Gelegen boven Harderwyk, omtrent tulfchen de Dorpen Elfpeet en Nunfpeet, op de Veluwe, is tegenwoordig eene aanzienlyke Boeren Wooning ; zynde een Overblyfzel van eene Commandery der Duitfche Orden. Men ziet daar noch boven den ingang van dit Huis, het Hoofd van Joannes den Dooper, dat een teken van die Orden was, afgebeeld.
LUGT. (Het Huis te) Is ftaande digt by het Dorp Valburg, in de Overbetuwe, aan het Riviertje de Linge, tuflchen Arnhem en Nymegen ; het heeft fraaije Hoven en het Huis is vernieuwt.
LUNHORST. Is een oud en ganfch geen aanzienelyk Gebouw, in de Heerlykheid Didam ,iu het G'a'affchapZVtfphen. aan de Cleef/cbe Grenzen. Dit Huis heeft het recht, om iemand magtig te maken, tot het do^n der Schouw van Wegen, Wateringen en Velden,
LYN-



270 Qeographifcbe Befcbryvinge
LYNDE of LTENDEN. Is een Heerlykheid; ziet hier vooren, bladz. 140.
L E T T. M.
MALDEN. Is een Heerlykheid, in het Ryk van Nymegen; ziet hier vooren, bladz. 142.
MANHORST. Ziet OLDEGOOR Bladz. 274.
MARHULSEN. Is een oud Adelyk Huis en Havezate, in het Schependom van Grol, in het Graaffchap Zutphen, gelegen.
MARIENWEERD. Was eertyds een Abtdy , doch nu een Heerlykheid, befiaande in een Heerenbuis en een Volder, van omtrent 1000. Morgen Bouw- en Weiland. Deze Heerlykheid is in 1734. nevens Vuren en Dalem, aan den Graave van Byland verkogt. Zy heeft een fraai nieuwerwets Heerenhuis, en volgens Landfchaps befluit van den 29. Maart 1709. de hooge, middelbaare en laage Jurisdictie; Groot Gelders Plakaatb. III. Deel, col. 147.
MARSCH. Die Heerlykheid behoort half aan de Provintie van Utrecht, en half aan de Provintie van Gelderland, leidt tegen over de Stad Rheenen. Hier is een Veer over den Rhyn, genaamt het Rbeener Veer.
MARSCH. (Het Kuis de) Is gelegen op denVeluwfchcn Bodem, in het Schependom van Zutpben, tegen over
die



van de Provintie van Gelderland. 271
die.Stad.- Het.is een Havezate met een prachtig Slot, waar aan verfcheidene fierlyke Gevels, en drie achtkante Toorens , met gebogene Kappen gedekt zyn, ftaande in eene ruime Gragt, daar een vafte Brug over legt. In de ty. den van Duc d'Alba is het verwoeft; doch daar na veel fraaijer wederom opgebouwt, door den Heer Evert van Lintelo, en zyne Gemalinne Arnoldina van Hoemen., na uitwys van een Vaersje, dat noch heden boven den Ingang van dit Huis in Steen uitgehouwen te zien is.
MAURICK. Is een dagelykfe Heerlykheid, in de Nederbetuwe; ziet hier vooren» bladz. lifi.
MELDERT. Is een fraai Heerenbuis, by het Dorp Valburg , in de Overbetuwe , in het Kwartier van Njr megen.
MERVELT. Een Huis by het Dorp Rekken, in de Heer. lykheid Borculo, in het Graaffchap Zutphen.
METEREN. (Het Huis te) Is een Heerenhuis, ftaande by de gemeene Ryweg, tuflchen de Stad van Bommel en het Dorp Gelder-Malfem, in de Thielerwaard. Het is een Nieuwerwets vierkant Gebouw , met een ruimen Foorhof, Stalling, Koets en Thuinmans-lVooning. Het legt rondsom in eene Gragt, en men gaat daar uit en in over een Ophaal-Brug. Wyders is het omringd met fraaije Laanen , noodige Tbuinen en meer andere Om. plantingen.
MEULEKATEN. Is een Heerenbuis, ftaande op de Veluwe, in het Schout-Ampt He er de, middenin het Geboomte



s,fi Geographifcbe Èefchryvingé
boomte in een breede Gragt en aangenaame Landsdbü. we; alwaar verfcheidene Beekjes uit de Veluwe ftroomen. de, te faaraen na beneden vloeijen. Men meent, dat dit Huis in fommige Landkaarten , de naam van Lennepe. fiein heeft.
MEIJERINCK. Is een Adelyk Huis, in het Graaffchap Zutphen, onder het Dorp Warensveld, gelegen.
MEYNDERSWYCK, of de PRAAST, Een Heerlykheid in het Kwartier van Nymegen, in de Overbetuwe, voor de Stad van Arnhem, gelegen ; daar op ftaat een Oud Huis.
MIDDAGTEN. Is een oud Adelyk Huis, ter zyden de Heeren Weg tuflchen de Steden Arnhem en Doesburg,- of noch nader tuflchen de Dorpen Rheede en Ellekom, gelegen,- hier ftaat een zeer fraai Gebouw met zyn Tuinen; aangenaame Wandelingen, Allées , Bollenen en Plantagien; ook legt aldaar een Endekooi. De Landsdouw is hier en hier omtrent ongemeen vermaakelyk.
MILLINGEN. Is een Heerlykheid ; ziet hier vooren ,• bladz. 142.
MUNNIKENLAND. Is een Lieerenhuis en Heerlykheid, aan het einde van den Bommelerwaard, gelegen.
MÜSSENBURG. Is een Slot en Oud Gebouw; m het Kwattier van Nymegen, in de Overbetuwe, tuflchen de Steden Arnhem en Nymegen , aan het Stroomtje de Linge, niet verre van het Dorp Valburg, gelegen; Men
ziet



van de Provintie van Gelderland. 273
ziet het in ruime Gragten ftaande, met eenen ruimen Voorhof, verfcheidene Gevels en eenen ronden Tooren.
L E T T. N.
NEERRYNEN. (Het Huis te) Is een treffelyk oud Kasteel, legt in het Kwartier van Nymegen, in den Thielerwaard, aan de IVaal, i. Myl boven de Stad Bommel.
NERGENA. Is een Nieuwerwets Hoerenhuis en Luftplaats, op de Veluwe, in de Nabuurfchap van het Dorp Eede, by het Rheenfche Veen; in 't jaar 1449. was Nergena, al een oud Gebouw, toen de Gebroeders Amoud en Willem van Egmond, daar over een Verdrag maakten \ het heeft uitmuntende Hoven en Plantagien.
NETELHORST. Is een Havezate, onder het Schout-Ampt van Lochem, in het Graaffchap Zutpben, niet verre van de Stad van Lochem gelegen.
NEVELHORST. Is een Heerenhuis, in het Graaffchap Zutphen, in de Heerlykheid Didam.
NETTERDEN. Is een Heerlykheid, in het Graaffchap Zutpben, by het Dorp van die naam, niet verre van de Stad Emmerik, gelegen.
NIEUWENBEEK. Is een oud Adelyk Slot, onder het Schout Ampt van Voor ft, op de Veluwe, digt aan den Tffel ftaande. In 1361. zette Eduard van Gelder, zynen Broeder Reinoud, op dit Slot gevangen. Men vertoont aldaar noch de Kamer, waar in den Hertog gevanS gen



274 Geographifche Beföhryvinge
gen heeft gezeten, en de nieuwe Deur, door welke Hy niet uit konde gaan, als zynde te Zwaarlyvig. Tegenwoordig is dit Huis oud en vervallen.
L E T T. O.
OEVELGUNNE. Is een Heerenhuis en vierkant Gebouw Van geenen hogen ouderdom , ftaande in het Graaffchap 's Heerenberg, in het Dorp Gendringen , digt by de Kerk.
OLDEGOOR of MANHORST. Is een Adelyk Huis, in de Heerlykheid Didam, in het Graaffchap Zutphen.
OLDEN HAAG. Was wel eer een zwaar Kafteel, by het Dorp Zoelen , in de Nederbetuwe, doch nu geheel verwoeft.
OLDEN HOF. Is een Heerenhuis, by het Dorp Driël, in de Bommelerwaard, in het Kwartier van Nymegen.
OMMEREN. Is een Heerlykheid, in het Kwartier van Nymegen, in de Nederbetuwe.
OOLDE. Is eene Havezate, onder het Schout-Ampt van Zutpben, niet verre van die Stad, en Graaffchap gelegen.
OOSTERHOLT. Is een oud Heerenhuis, by het Dtrp van die naam , aan de Noordzyde van de Waaldyk, in het Ryk van Nymegen. Het zelve ftaat rondsom in
een



van de Provintie van Gelderland* 275
een Gragt, en is van zwaar Muur-werk. Het wordt het Huis te Oojlerbolt genaamt.
OOSTERHUIZEN. Eertyds een Kloojler, naderhand een Heerenbuis, doch nu tot een Roomfche Kerk in gebruik, is gelegen op de Veluwe, onder het Schout Ampt van Epe. Ter zyden het zelve ftaat een Kopermolen.
OOY. Is een Heerlykheid in het Ryk van Nymegen, een weinig boven die Stad in de ftreek, welke men gemeen, lyk het Cirkel van der Ooy, (ziet hier vooren , bladz. 53.) noemt, gelegen. Aldaar is een deftig Oud Gebouw, het Huis de Ooy, geheten, met 2. zwaare vierkante Toorens, welker eene met eene hooge en fierlyke Koepel-Spits, en de andere agter tegen het Slot aan gebouwt, met een fpits leijen Dak gedekt en byna geheel van Duifjleen opgemetfelt is.
OOY of OIJE. (Het) Is een Hoog Adelyk Huis, onder het Dorp IVamsveld , in het Graaffchap Zutpben, geleegen.
OP-HEMERT. Is een Heerenhuis, by het Dorp van die naam , aan de Weftzyde van de IVaaljlroom , omtrent 2. Mylen ten Zuiden van Thiel, in de Thielerwaard te vinden.
OPLOO of BRUMSHUIS. Is een Heerenhuis , in het Graaffchap " s Heerenberg, omtrent een groote halve Myl van het Dorp Zeddam, in de Buurfchap Keiler, geleegen. Het heeft geen byzonder aanzien, dan alleen een zeskantig fierlyk Toorentje.
S 2 OT-



276 Geographifihe Befchryvinge
OTTENSTEIN. Is een Heerenbuis, in de Nabuurfchap van het Dorp M«urik, ten Zuiden des Rbyns, in de Nederbetuwe, in het Kwartier van Nymegen.
OUDEN HOF, of anders DEN HOF. Was weteer een zwaar Kafteel in de Nederbetuwe, in bet Dorp Ek ,doch in de Spaanfche Oorlogen verwoeft , maar nu wederom fraai opgetimraert.
OUDE TEMPEL. Is een Heerenbuis , in het Ryk van Nymegen , ten Zuiden de IVaalftroom , niet verre van het Dorp Beuningen. Het is in het vierkant opgemetfelt, en nog geen Oud Gebouw.
OUDENWAARD. Is een vrye Heerlykheid, by het Dorp Kefleren, in het Kwartier van Nymegen, in de Nederbetuwe.
OVERBEEK. (Het Huis) Een oud Adelyk Goed, waar op den tegenswoordigen Heer een by uitftek inz\Huis, waar aan geen koften zyn gefpaart, heeft doen bouwen. Het is gelegen r. Myl van Arnhem , by het Dorp Velp, op de Veluwe, aan de Heerenweg.
OVERENK. (Het) Is een Huis en fraaije Buitenplaats, by het Dorp Hengel, in het Graaffchap Zutphen, geleegen.
OVERENK. Is een Huis in de Heerlykheid Didam, op een Heuvel, rontsöm in een Gragt geleegen.
OVERHAAGE. Is een oud Adelyk Huis, omtrent het
Dorji



van de Provintie van Gelderland. 277
Dorp Velp, 1. Myl van de Stad van Arnhem, en naby het Adelyk Huis Bouillon of Billion ftaande. Men vindt het aan een ftroomend Beekje, dat verfcheidene Molens omdryft.
OVERLAAR. Is een Havezate, en gelegen aan de Zuidzyde van de Rivier de Berckel, in het Graaffchap Zutphen , omtrent midden tuflchen de Steden Lochem en Borculo.
O YEN. Een Heerlykheid aan de Maas, op den Brabantfchen Bodem gelegen , doch onder Gelderland, in het Ampt van Maas en IVaal behoorende; met een Kajlee1 aldaar, dat een zwaar Gebouw is, met diepe Gragten omringt. Het heeft een klein rond Toorentje, en eenen zwaaren vierkanten Tooren. Van ouds was het veel grooter, gelyk men uit eenige Overblyfzels noch zien kan, beftaande in een vierkant Plein, met Gragten rondom, en ook met een Gragt van het Kafteel,zgter welke het gelegen is, afgefcheiden; rondsom dit Slot heeft men - eene Aarde IVal gelegt, om het voor Overftroominge der Maaze, te beveiligen. Aan dit zelve Kafteel van Oyen behoord een Tol, om welke in te vorderen men aan de Maaskant een groot Tolhuis heeft getitmnert en opgerecht.
L E T T. P.
PADE VOORT of PA VERDEN. Is ttxijagtbuis van den Graaf van 's Heerenberg, by het Dorp Zeddam, in het Graaffchap Zutphen ftaande ,• het heeft niet veel aanS $ ziens,



278 Geographifche Befchryvinge
ziens, doch rondsom het zelve zyn zeer goede Koornlan' den, waar op zich veel W.ld onthoudt.
PALMENSTEIN. Is een zeer Oud Adelyk Huis, aan den Lingendyk, tuflchen de Dorpen Deyl en Gelder • Malfem', in de Thielerwaard geleegen; heeft eenen ronden Tooren met een dikken uitgeboogen ronden Kap.
PARK. Is een Adelyk Huis, ftaande by het Dorp Elft, in de Overbetuwe, tuflchen Arnhem en Nymegen Het is een deftig Gebouw met eenen hoogen fierlyken gedekten Tooren , rondsom in fchoone Laanen en Geboomte gelegen; van welke Laanen eenige op het/fa/aaanloopen, en een alleraangenaam!! gezicht maken
PAVERDEN. Ziet PADEVOORT, op de voorgaande Bladz.
PERSINGEN. Is een Heerlykheid, in het Ryk van TVymegen , in de Streek, welke gemeenlyk het Cirkel van den Ooi genaamt word. Ziet daar van hier vooren, bladz. 53.
PLAK, (De) of RANDWYK. Is een Adelyk Huis, in de Overbetuwe, in het Kwartier van Nymegen, digt aan de Waaldyk, ten Noorden by het Dorp Bemmel geleegen. Het is een zeer traai nieuw opgetimmert Gebouw.
PLEKKENPOEL. Ziet GRAAS, Bladz. 252.
PODDING. (De) Is een Heerenhuis, tuflchen de IVaal
ca



van de Provintie van Gelderland. 279
en de Linge, in het Kwartier van Nymegen, in de Overbetuwe , omtrent i*. Myl van Thiel, onder het Dorp ■ Ifendoorn, geleegen. Van dit Tfendoorn loopt een groote Ryweg, tot op het Veer, alwaar men over den Rhyn vaart, welke Weg na dit Heerenhuis, hier naby ftaande, de Poddingftraat werd geheten.
POEDEROIJEN. Is een Heerlykheid, in de Gelderfche Gefchiedenijfen by uitftek vermaard, om het pragtig en fterk Slot, dat 'er by gebouwt was, en in verfcheidene Oorlogen veel geleden hebbende, eindelyk in 1672., op dat 'er de Franfcben niet in zouden neftelen , is verwoei! geworden; ziet Hollandfche Mercur. van bet jaar 1672. bladz. 159. Het was gebouwd op de Fundamenten van een ouder Huis, dat, door Keizer Maximiliaan bemagtigt zynde,al in den jaare 1508. afgebroken werdt; Sligtenhorjl, Byvoegfel, bladz. 586. Zy, die dit Slot Caflrum Pueorum of het Slot der Kinderen genoemt, en gedreven hebben, dat ,het ter gedagtenilfe der vreemde geboorte van 365. Kinderen , door Margereet.o? Magtelt, Gravinne van Hennenberg, t' eener dragt voortgebragt, geftigt zy, bouwen een beuzelagtige naamreden , op een noch beuzelagtiger verdigtzel; gelyk by andere is aangetoond; die het luft kan hier van lezen Joh. Jac. van Haffeit, Dijfertat. Jurid. de Multere Pragnante Mortua , antequam partus ei excidatur , non fepellenda, pag. 4.7. Mattb. AnaleSt. Part. I. pag. 328. in 4to. wytloopig Gargon. Walcbers, Arcad. H. Deel, pag. 259. en 365.
POL. ( Oude en Nieuwe ) Zyn 2. Heerenhuizen, onder het Schout-Ampt van Voorjl, ten Zuid-Ooften van het S 4 Dorp



a8o Geographifche Befcbryvinge
Dorp Velp, op de Veluwe , i. groote Myl yan Beventer, naby aan de Weftzyde van de Tffelflroom, gelegen.Het eerfte is oud, doch het andere een fraai nieuwerwets Gebouw, met een deftige Stallinge voor de Paarden en met een bekwaam Koetsbuis voorzien.
POLLENBEERING. (De) Is een Oud Adelyk Huis, ten Noorden de Waal, in de Overbetuwe, by het Dorp Bommel, in het Kwartier van Nymegen, gelegen; in de Landkaart ftaat het met de naam van Bronkborfl bekend, als daar van wel eer Eigenaars geweeft zynde. Tegen den Tooren van dit Gebouw, ziet men het Wapen van dat Geflagt, met de namen daar onder, als Komelis van Bronkborfl en Agneta van Aeswyn, roet het jaartal 1646". in Steen uitgehouwen. Het Huis heeft een vierkanten zwaaren Tooren, rondsom in een Gragt ftaande. Het zelve is met fraaije Hoven, en Laanen omplant. Den Hof is mede met dubbelde Gragten omwatert; op het Voorhof ziet men ruime Stallingen, Koetshuis, Oranjebuis, Thuinmans-Wooningen, Bak- en Brouwhuizen; die alle na vereifch zeer wel gemaakt zyn,
POLLENSTEIN of de SPYKER. Is een oud Heerenbuis, niet ver van de Kerk, in het Dorp Wamel, tegen over de Stad van Thiel, in het Kwartier van Nymegen,in het Ampt van tuflchen Maas en Waal, geleegen.
POLWYK. Is een Heerenhuis, by het Dorp Dreumel, in het Kwartier van Nymegen, in het Ampt van tuflchen Maas en Waal, gelegen.
POLWYK. Is een Oud Adelyk Slot, gelegen in het K warde*



van de Provintie van Gelderland. 28r
tier van Nymegen, ruiTch en de Dorpen Bommel en Doornenburg, aan de Noordzyde van de li'aalflroom, omtrent 2. Mylen van Nymegen , dit Slot heeft een vierkanten Tooren.
PR AAST. Ziet MEYNDERSWYK Bladz. 272.
PRES1KHAVEN of PRESIKHOVEN. Is een fraai Goed met een Heerenbuis, tulfchen de Stad van Arnhem en het Dorp Velp, in de Veluwen - Zoom, gelegen.
PUTTEN. Is een Hoerenhuis dat oud is, en van weinig aanzien; by welke men eenen groenen Heuvel ziet, daar eenige Boomen op (laan , en alwaar zich noch de Fondamenten of Grond/lagen vertonen, waar op het oude Slot van Putten heeft gedaan. Zommige willen, dat de geene die een Mandag begaan heeft, en daarheen vlugte, 40. dagen Lyfberging zoude genieten : doch wy houden zulks van alle waarheid ontbloot. Dit Huis legt by de Stad Elburg, op de Veluwe, niet verre van de Zuider-Zee.
PUTTENSTEIN. Is noch een Nieuw Gebouw en Heerenhuis, omtrent \\. Myl ten Noord-Ooften van Elburg , op de Veluwe , naby de Grensfcheidinge van Overyfel, gelegen. Het is gefticht en aangelegt, op de Grond/lagen van het weleer vermaarde Slot Puttenftein; dat door den Biflchop van Utrecht, Arent van Hoorn, in de 14. Eeuw belegert, bemachtigd, en ten eenenmaal vernield is geworden.
S5
L E TTJ



282 Geographifthe Befchryvinge
L E T T. 11.
RAAI. Is een oud Heerenhuis op de Veluwe, digt by het Dorp Vaazen, aan de Grift gelegen.
RANDWYK. Ziet PLAK Bladz. 278.
REEDEROORT of STIKHUIZEN. Een by uittrek fraai Goed en Gebouw, op de hoogte in Veluwen-Zoom, onder het Schout-Ampt Rheden, by het Huis te Middagten , gelegen.
REES. (De) Is een oud Adelyk Huis, in VeluwenZoom, in het Schout-Ampt van Brummen, ruim 2. Mylen van Zutphen, en niet verre van den Tffel gelegen.
RESSEN. (Het Huis te) Gelegen by het Dorp van die naam, een nieuwerwets fraai en zeer aangenaam Gebouw; oudtyds flond hier een zeer zwaar Slot; ziet Annal. Genealog. de la Maif. de Lynde, en hier vooren,blad». 171.
ROERLO , RUURLO of RODERLO. Is een prachtig Slot of Heerenhuis, in het Graaffchap Zutphen , by het Dorp van die naam gelegen;ziet hier voren,bladz. 172.
•ROODEN TOOREN. Is een Slot en oud Gebouw, van zwaare Muuren en een diergelyken vierkanten Tooren, die federt eenige Jaaren merkelyk aan het vervallen is geraakt. Men vindt dit Slot by het Dorp Driél, in de Overbetuwe, omtrent i. Myl ten Zuid-Wellen van Arnhem. ROO-



van de Provintie van Gelderland. 283 ROOZENBURG. Ziet EEKHOUT Bladz. 247.
ROOZENDAAL.
ó Roozendaalfche Tempé! ó pronkfteraad der Hoven! Vol heerlykheid, vol pragt, wie kan naar waarde, u loven ?
Uw glorie ry/1 van zelfs tot aan des Hemels trans, Ja gy verdooft bet ligt der sterren door uw glans.
Dus zingt den grooten Godgeleerde J. dOutrein, over dezen aangenamen hoek Lands en wy met Hem. Het is een vrye Heerlykheid tenvNoord - Ooften van Arnhem, op de Veluwe, gelegen. Het Kafteel is zoo oud, dat het al voor het jaar 1318. voor Vorftelyk bekend was. In den twift tuflchen de Bronkhorflen, en Heekercns is het afgebrand, doch daarna heeft het de Hertogin Eleonoor, veel vergroot en verbetert;Pontanus,Hiflor.Gelr. pag. 275.
' 't Is ook eens afgebrandt,
Wanneer de Heek'rens en Bronkhorsters het Land,
Door bunnen twift alom in rep en roere fielden,
En alles zelfs door Vuur en Zwaard ter neder velden.
Doch daar na wederom opgebouwd door Hertog Rey. tioud van G«/%,waar op hem Hertog Eduard zyn Broeder eenige jaaren gevangen hieldt; daar van Iaat zich de Heer tPOuirein, dus mede hooren:
Daar na heeft Reinald van Gulik het weer herfteld, Zoo fterk, dat Hy daar in voor vyandlyk geweld,
Zyn
1



a84 Geographifche Befchryvinge
Zyn leven en zyn fchat zeer wel beveiligt keurde; Toen bet Croatsch geweld de ruft der Veluw fleurde, 't Was bier dat Eduard zyn Broeder Reinald hield Gevangen eenen reeks van jaaren. Hy vernield Hem niet, maar zogt hier door alleenlyk te beletten, Dat Hy, uit eerzugt, zig niet tegen Hem zou zetten. Dit fcbryfi van Sligtenhorst , ik volge maar zyn les.
Hertog Karei van Gelder, fchonk dit aangenaame Roozendaal aan Willem van Scberpenzeel, Droft van Veluwe, naderhand is het door koop aan het Huis van Dortb , gekomen; en wanneer den Lauddroit van Veluwe Robbert van Arnhem, Ermgard Elizabetb van Dortb ten Vrouwe nam, is hei in het Huis van Arnhem overgegaan , welkers Dochter Johanna Margareta , getrouwt ■ aan Jan van Arnhem het geè'rft, en tot een hogen On derdom bezeten hebben. Waar van den Dichter al verder dit mede opgeeft:
Alleen is my bekent, dat uit dit Huis, door trouw Ermgard Elizabeth van Dorth wierd eg te Vrtuw Van Robbert, Beer Baron van Arnhem, in zyn leven Landdrofl van Veluwe, en zulks tot zyn doodgebleven! Zyn Dogter Janna Margareta is getrouwt Aan haar en Neef, Heer Jan van Arnhem, beide oudt.
Welgemelde Heer en Vrouwe van Roozendaal, deeze Aardfche met de Hemelfche Heerlykheid hebbende verwiiTelt, en Kinderloos, zynde overleden, is het aan het Gedachte van de Heeren Tork gekomen, die het noch bezitten; deeze uitmuntende Heerlykheid heeft hooge en laage Jurisdictie en de grove en kleine Jagt. Hoort al we. derom de Heer d'Outrein. jau



van de Provintie van Gelderland. 285
Aan deze Heerlykheid zyn vaft zelfs Hals Gerichten, V Heeft Drost en Schepens , die een volle Regtbanic fligten,
TVanneer het noodig is. Nog is de hooge Jagt, Van Herten een regaal des Roozendaals.
Wien aangaande dient geweten , dat in de voorige Eenw Roozendaal eerft voor een Hooge Heerlykheid by het Hof van Gelderland h erkent geworden; ziet Slicb. tenhorjl, I. Boek, bladz. 114. Op den 24. April 1722. verklaarde de Landfcbap van alle Recht op Roozendaal af te zien; ziet Groot Geld. Plakaatb. IIP Deel,col. 393. doet 'er by het Landdags - Reces van gezeiden datum, waar by het gedisponeerde van de Landfcbap dezen aangaande aldus luidt; Ingekomen en verlezen eene Mhfive van de eerfte en andere verordente van de Reekeninge in Gelderland, in dato den 13. dezer lopende Maand, houdende in het brede een verflag , op wat wyze de Heerlykheid Roozendaal door Hertog Karei, in den jare 1536. verfcbreven en overgegeven is geweeft aan Willem van Schcrpenzeel, Droft op de Veluwen , in wederwijfel van den Huize Caldenhove , zekere deelinge in Loenrebroek , met den Holt- Richter ■ Ampt en aldaar, met al bet geene daar omtrent in V vervolg van tyd is voorgevallen ; exhiberende welgemelde Rekenkamer bet Advys van den Momboir en Subftjluit Momboir dezer Landfcbap daar omtrent, met vsrzoek, dat Haar Ed. Mog. hier over wilden disponeeren.
En daar by gelezen zynde eene Ampele Deductie van Lubbert Adolph Tork, als Teftamentair Erfgenaam van Wylen Johan van Arnhem en Jobanna Margaretha van Arnhem , in leven Heer en Vrouwe van Roozen-
daal,



2 86 Geographifche Befchryvinge
daal, zynde aan die Deductie gednnexeert de Advyzen van verfcheiden voornaame Rechtsgeleerden uit de Provintien van Utrecht, Overyffel als elders.
JVaar op gedellbereert zynde, verflaan Haar Ed. Mog., dat die van de Rekenkamer wel hebben gedaan met te onderzoeken bet recht van de Landfcbap met en omtrent den Roozendaal, doch niet te min gelet op de omflandigheden van zaken in dezen , hebben Haar Ed. Mog. goedgevonden af te zien van zoodanig recht, als gefuftineert mogt worden wegens de Landfcbap op den Roozendaal voorgemeld overig te wezen, zonder daar omtrent eenige verdere Adtie te referversn.
In deeze Heerlykheid , heeft den voorigen Heer van Roozendaal, Wylen Lubbert Adolph, Baron Tork, een Kerk doen ftigten.
RUURLO. Ziet ROERLO Bladz. 282.
RUMPT. Is een oud Heerenhuis, het Huis te Rumptgenoemt , flaande in het Kwartier van Nymegen , in de Thielerwaard, een weinig boven het Dorp Gellekum, aan de Linge.
REYERSVOORT. Is een oude Heerlykheid, in het Graaffchap Buuren, by het Dorp Tridot. Hier ftaat ook een Huis , doch tegenswoordig juift niet zeer aanzienelyk. Het had weleer eenen ftyven vierkanten Tooren, maar den val dreigende, is hy tot het Dak toe afgebroken. Beneden in deze Tooren gaat men door een Tzere Deur, waar door men komt in verfcheide Kamers en Vertrekken, in welken de oude Heeren van dit Huis, hunne wooninge plagten te houden. De Gragten om het zelve
zyn



van de Provintie van Gelderland. 287
zyn thans genoegzaam verdroogt, onder den Tooren ziet men noch Kelders voor Gevangenen , waarom fommige willen, dat dit Reyersvoort, van ouds het recht hebbe gehad, van Hals Straf en te oeffenen. De Heeren van Reyersvoort plagten ook vrye Jagt te hebben, als mede een Geftoelte en Grafkelder in de Kerk van Tricht, in welken Grafkelder, uit het Geflacht der Heeren van Bun. ren, verfcheide Perfoonen begraaven zyn. De laatfte Heer van Reyersvoort , Ketel genaamt, heeft deeze Heerlykheid aan Koning Willlam afgeftaan, die dezelve vervolgens aan de Graaffelyke Goederen van Buuren heeft gevoegt.
RYSSEL. Is een hoog Adelyk Huis, in het Schout-Ampt van Zutphen, onder het Dorp IVarnsveld, gelegen.
L E T T. S.
SCHADEWYK of VOORST. Is een Heerenbuis, digt by Didam, in het Graaffchap Zutphen, draagt tekenen van eenen hoogen Ouderdom.
SCHAFFELER. Is een aanzienelyk Heerenhuis, op de Veluwe, by het Dorp Barneveld; is een nieuw en uitmuntendt Gebouw. Het is wegens zyn luftige en wyduitgeftrekte Plantagien, zeer vermaard en aan een vermakelyken Oord gelegen.
SCHERPENHOF. Een Heerenhuis iu de Veluwen. Zoom t onder het Schout-Ampt Rheede.
SCHERPENZEEL. Is een dagelykfe Heerlykheid, in hee
Kwar-



s88 Geographifche Befchrpittgs
Kwartier van Veluwe, waar ineen Adelyk Huis, ftaande in het Dorp van die zelve naam, tuflcheu Amersfoort en Rbeenen. Dit Huis legt rondsom in een Vyver, en men gaat 'er af en aan over een Vafte Brug. Het is al een vry oud Gebouw en begind reeds te vervallen.
SCHONENBURG. Is een vervallen Kafteel, by OverAffelt, gelegen.
SCHOONDERBEEK. Is een oud Adelyk Huis , by het Dorp Putten, op de Veluwe. Het heeft een Gragt en lommerryk Geboomte daar buiten. Het Gebouw is eertyds uitwyzens de Puinhoopen veel aanzienelyker geweeft,
SCHOUWENBURG of SCHOTENBURG. Is een nieuwerwets Heerenbuis, by de Stad Elburg, op de Veluwe, omtrent het Dorp Doornfpyk.
SCHRAAVENHOEF. Was wel eer een zwaar Kafteel en 'Jagthuis, van de Gravee van Linde, doch nu is 'er alleen de Voorpoort van overig, waarom dit Heerenhuis ook wel de Poort genoemt wordt. Het is tot een fraaije Buitenplaats gemaakt, en legt in breede Gragten onder het Dorp Lynden, in de Nederbetuwe.
SCHUYLENBURG. Is een Adelyk Huis in het Graaffchap Zutphen, ftaande aan den Ouden Tffel, boven het Stedeken Ter Burg, op eene Hoogte, onder de Heerlykheid Wifch. Het is een oud Gebouw met eenen dikken vier> kanten Tooren. De Heeren van de Rekenkamer zyn namens de Landfchaps Heeren over Schuylenburg, en houden



■ van de Provintie van Gelderland. 2S9
den daar op een Rentmeefter, die ook het Ampt van Richter,ovet de onderhoorige Landeryen bekleed. Anno 1593. wierdt A\t Huis, waar op te dier tyd Diderik van Dort, met een Vaandel Knechten lag, door den Admirant van Arragon ingenomen. Zie daar van , van Reyd, XF. Boek, bladz. 357.
SCIIUYLKERK. Is een nieuwerwets Heerenhuis, lïaandeagterde Kerk te Hiern of Hurwehen, ten Noorden ga-' by de Waaldyk, in het Kwartier van Nymegen, in de Thielerwaard, gelegen.
SLANGENBURG. Is een Adelyk Huis, en een deftig Gebouw, tulTcheu de Stad Deutekum en het Steedje Ter Burg, onder de Heerlykheid Wifch , in het Graaf'fchap Zutphen, gelegen. Het is omringd van weergaJooze Laanen om te wandelen, en zeer Houtryke Plan. taglen; niet verre van hier heeft men een Tzermoolen, waar in Bomben, Kogels en meer andere Krygsbeboeftent gegoten worden.
SNOR. ( De ) Is een aanzienelyk Heerenhuis aan de WaaU dyk, alwaar vlak voor het Huis een zeer diep Schoor is, doch dat door het Ampt befchoeit en voorzien wordt , by het Dorp Doodeweerd, in de Nederbetuwe, in hec Kwartier van Nymegen, gelegen; het was zeer goed tot voorkominge van ongelukken, dat alhier een Rek op den Dyk langs de Rivier de Waal gezet wierde.
SPAANSWEERD. Is een Adelyk Huis en Havezate, by het Dorp Steenderen , tulfchen de Steden Zutphen en doesburg , naby den Tffel, gelegen. Het is een oud ^ vier-



290 Geographifche Befchryvinge
vierkant Gebouw met Gragten omvangen; hebbende eea Leen- en Thlnskamer.
SPANKEREN. (Het Huis te) Ook wel den Gelderfchen Tooren genaamt; is een oud Heerenbuis, (taande niet ver van het Dorp van dienaam, naby den Iffel, en omtrent de Heerenweg van Arnhem op Zutphen.
SPIER INGSHOF. Is een Heerenhuis ,by het Dorp Dreusnel, in het Ampt van tuflchen Maas en Waal gelegen.
SPYK. (Het Huis te) Is een treffelyk Kafteel, leggende aan de Linge, 1. Myl boven Gorcum.
SPYKER. (Het Gelderfch) Is gelegen by de Stad van Arnhem , voor de Velper Poort; was oudtyds een klein Gebouw , aan een Baftaard van den Llertog van Gelder hebbende toebehoort,gelyk daar van te zien is in een zekere Steen , thans in de Agtermuur van dat Gebouw geplaatft; doch is tegenwoordig een fraai Modern Huis.
STAVEREN. Is een deftig Heerenhuis , in het Kwartier van Veluwe, tufltnen de Dorpen Elfpeet en Nuvfpeet. Het (laat midden in een fraaije Vyver , over welke eene Steenen Brug legt, rullende op 3. Boogen. Voor deeze Brug ziet men een fchoone Laan, en by het Huis heeft men een vermakelyk Bofcb. In 1295. gaf Rudo/ph, Roomfch Koning, aan Graaf Reynoud den L, de macht om op de Veluwe , ter plaatfe daar dit Staveren legt, een Stad te bouwen , en de Inwoonders daar van met Wetten te voorzien. In 1521. wierdt Staveren aan Hertog Karei opgedragen , en naderhand wederom ter Leen ontfangen by den Erfvoogd tot Erkelents, Henricb de Groeff, om het te bezitten , vry van alle kommer en
te



van de Provintie Dan Gelderland. spt
te verheergewaaden met een Pluimftaart van een witte Paauw; Schrafert,Cod. 'fit. Staveren, §. i.ii. bladz. 445- Bylaagen Fff ff. u en F ff ff. 2. bladz. 508,509.
STERRENBURG. Is een Heerenbuis, ftaande in het Kwartier van Nymegen, in het Ampt van tuflchen Maas en Waal, by het Dorp Warnet, tegen over de StzdTbiel,
SYP. (De) Een fraai modern Huis, in het Schependom van Arnhem, gelegen.
L E T T. T.
TARTHORST. Was in de voorige Eeuwen een tamelyk Slot door de Gelderfchen geftigt, niet verre van het Huit ter Horft, in de Provintie van Utrecht; Tarthorft genaamt, om dat het als in ipyt van het gemelde Huis ter Horft gebouwt was; thans wordt het niet meer gevonden en in deszelfs plaats ftaat een Boeren Wooning.
TEISTERBANT. Is een Adelyk Huis, by het Dorp Avezaat, aan de Linge , in de Nederbetuwe , omtrent r» Myl ten Noord-Wellen Thiel te vinden. Het Huis fchynt niet.zeer oud, doch men wil dat deszelfs Fondamenten zeer oud zouden zyn.
TEMPEL. Ziet OUDE TEMPEL Bladz. 276.
TER SCHUURE. Was oudtyds een deftig Slot, ftaande omtrent Hoevelaken, in het Kwartier van Veluwe. Tegenwoordig zyn het 2. Huizen, niet verre van eikanderen gelegen , dewelke die naam dragen. Een legt 'er aan de groote Weg van Hoevelaken naar Voortbuizen t Ta ea



292 Geograpbifcbe Befcbryvinge
en heeft de gedaante van een Landthuis. Nevens dit Huis is een Tolboom den Tol van Ter Schuure genaamt, waar van men zien kan Schrafert, By lagen agter den Codex,pag. 540., alwaar de Hepen en andere Karren, een zwygende Tol betaalen moeten. Het andere Ter Schuure legt hier naauwelyks een halve Myl van daan,naar den kant van Barneveld.
THEDINXWAARD. Is een treffelyk Heerenhuls , zeer aangenaam gelegen aan de Linge , een halfuur vmTbiél; het is een Jgterleen van het Huis Kermenflein.
TINSENBERG. Is een Huis in het Graaffchap Zutphen, in de Heerlykheid van Didam, onder 's Heerenberg ge. ,egen; was wel eer van naam , doch thans een Boeren Wooning.
"TOOREN. (Be blaauwe) Is tegenwoordig een Heerenbuts, ftaande in het Kwartier van Nymegen, in de ThieIerwaard, aan de IVaal, by het Dorp Herwynen. Men ziet 'er niets meer van dan den ronden Tooren, met een fpus Lel/endak; men verhaalt, dat Hertog Karei van Gelder, het zelve tot een Blokhuis tegen de Hollanders zoude gebouwt hebben.
TOOREN. (Den Gelderfchen) Ziet SPANKEREN, Bladz. 290.
TOORENTJE. (Blaauw) Is een laag Steenen Gebouw, agter de Kerk vsm-Maasbommel, in het Kwartier van Nytnegen, in het Ampt van tuflchen Maas en IVaal. Het fchynt oudtyds ook een Slot of Kloojler te zyn geweeft.
Die



van de Provintie van Gelderland. 293
Die van het Dorp noemen het, het Blaauzv Toorentje.
In de Kaart van Vifcber, ij het met de naam van Kamer bekend. Sommige gisfchen , dat men hier eertyds de Vergaderingen van het platte Land zoude gehouden hebben , om dat Maas-Bommel eertyds zoo beroemd was, dat het Gecommitteerdens op de Landfchaps Vergaderingen plagt te zenden; ziet Groot Gelders Plakaatb. I/. Deel, 1. Append. col. 176, 183. enz.
TOORENHUIS.,Js een Huis meteen zetagTomnu je, ftaande in een open Stedeken of Vlek Nieuwkerk, in het Kwartier Veluwe, agter de Kerk; 't welk ook' de naam van Hulkejlein draagt. Van binnen is dit Huis met Tzere Deuren gefloten en eertyds door het Geflagt ter Pannekoeken gebouwd. Het wordt ook niet zelden na zyne Stichters Pannekoeksbuts genoemt.
TRICHT. (Het Hof te) Is ,en Heerenbuis, in het Graaffchap Buuren, by het Dorp Tricbt, gelegen Het is op de hedendaagfche wyze gebouwt , doch waarom dn het//,/te TV/,*, genoemt word, dien aangaande is men noch in het onzekere.
L E T T. TJ.
ULENPAS. Is een Havezate, in het Graaffchap Zatpben, tuflchen de Dorpen Drempt en Old Keppel gelegen ; hier op ftaat een fraai Huis met zyn aangenaame Thmnen , waar in byzondere raare Planten, tot het by. een brengen van welke dien braven Heer geene koften ontzret gevonden worden. I„ dit Huis nam Koning^. dcwyk de XIV. in 1Ö72. zyn intrek.
' T 3 ULFT.



294 Geographifche Befchryvlnge
ULFT. Is een oud Kafteel, in het Graaffchap 's Heerenberg , onder de Heerlykheid Genderingen gelegen. Dit Kafteel, dat aan de eene kant in den Ouden 'Tffel ftaat, heeft een zwaaren ronden Tooren en een Binnenhof, van goede ruimte. Men ziet 'er ook nog eeu onderfte gedeelte van een ronden Tooren, welkers Muuren, men zegt, 18. Voeten dik te zyn. Ten tyde van Duc d'Alba, hebben de Spaanfehen dit Kafteel belegerd , en dee. zen Tooren geweldig aan ftukken gefchoten. In het midden der Muuren van dit Slot, is een Gang gemaakt van 6. Voeten breed. In 1672. is het door de Franfcben ook bemagtigt geworden. Hier op woont een Kaftelein of Burggraaf.
ULKESTEIN of HULKESTEIN. Een fraai Huis en Goed in het Schependom van Arnhem, aan de Utrechtfe\V'eg gelegen.
UPBERGEN. ( Het Huis te) Is gelegen f. Myl ten ZuidOoften van de Stad Nymegen. Voor dezen ftond hier een oud Adelyk Slot, dat den Eigenaar, den Graaf van Weideren , in 1712. geheel heeft doen wegnemen en aldaar wederom een nieuw vierkant Gebouw in de plaats gefticht. Dit zelve Huis te Upbergen, is vermaart van wegens zyne Springbronnen ; ziet Arkftee, Nymegen de oude Hoofdftadt der Batavieren, die 'er bladz. 201, dus yan zingt:
'/ Huis Upberg, wonder boog van kruin, Staat ginder voor bet oog te praaien,
En trotft bet allerfterkft Arduin, Men kan zyn lof naar eifch niet maaien.
Dit vaft Gebouw pronkt met veel pracht, Met boogverbceve en fterke Muuren
In



van de Provintie van Gelderland. 295
In V midden van een ruime Gracht, En zal, naar V jchynt, den tyd verduur en; Een Huis, voorheen beroemd en oud, Nu fraai en weer op nieuw herbouwd.
L E T x. V.
VAANENBURG. I, een Adelyk Huis, onder het Dorp Putten, in het Kwartier van Veluwe; het is een zeer deftig Gebouw, rondsom in eene wyde Gragt, men komt langs een fraaije Laan, over een Steene Brug in het Huis, dat van binnen zich ook wel mag laten zien.
VEENHUIS. (Het) is een Heerenhuis, by het Dorp Twello, op de Veluwe, tuflchen Deventer en Appeldoorn , gelegen. Het ftaat midden in het Geboomte en heeft een Gragt rondsom zig, met eene VafteBrug, om daar uit en in te gaan.
VELDE. (Het) Is een Adelyk Huis en Havezate, digt by het Huis de Voorft gelegen, omtrent |. Myl ten Oosten de Stad Zutpben , zo aanflonds zal hier van onder Voorft, meder worden opgegeven.
VERSTONDE. Is een Adelyk Huis, op de Veluwe, digt by het Dorp Hal, een halve Myl ten Noord - Wellen van Brummen, onder dat Schout - Ampt.
VERWOLDE. Is een Heerlykheid ,m het Graaffchap Zutphen, omtrent 1. Myl ten Noorden van Lochem, hebbende hooge en laage Jurisdiêlie. Het Adelyke Huis Verwolde , legt ruim i. Myl van gemelde Stad Lo_ cbem , heeft om zich veel aangenaam Geboomte en eenige lullige Beekjes.
T 4 VOORST.



296 Geograpbifche Befcbryvings VOORST. Ziet SCHADEWYK Bladz. 287.
VOORST. Is een vermaarde Havezate , by bet Dorp Warmveld, een goede halve My4 van Zutphen, in het Graaffchap van die naam gelegen. In 1700. is op kollen van Koning Willem de HL ,hoogloffe!yker gedagtenis, het prachtig Huis de Voorts gebouwd,en door dien Edehuoedigen Vorjl, aan den Grave van Albemarle gefchonken. Het is allezins heerlyk opgebouwd, zynde het Huis van witte Hard/leen, en de Vleugels van de befte Gekakke Steen, op het fierlykfte en na de befte Bouworden , opgetrokken. En op dat alles na de kewrelykfte Ei/gelfcóe wyze gefchikt zoude worden, waaren voorbedachtelyk veele Engelfche Werklieden daar toe herwaarts ontboden. Sommige Bouwkundige houden dit Huis voor het fraaifteLand-
■ huis der Vereenigde Landfchappen. By dit Huis paften nu ook heerlyke Lujlhoven , fchoone Plantagien , en Fonteinen, die 'er insgelyks mede na de konftigfte ontwerpen , van de beroemfte Mee/Iers zyn aangelegt geworden. Maar gelyk de Graaf, by het leven van Koning Willem de HL, veel geld befteede om dit Lufthuis in luider te doen uitmunten , zyn doch alle zyne ontwerpen by zyn dood mede ten grave gegaan; en heeft dat fchoone Voorft een groote veranderinge moeten onder, gaan; want in Oétober 1700. waren de beide Havezaten de Voorft en het Velde , door de Staaten van de Provintie tot ééne Hooge Heerlykheid gemaakt; ( ziet Land. Reces van den 14. en 16. OStober 1700 ) en in het begin des volgenden jaars ivierden de Grensfcheidingen dier Heerlykheid gereguleert, doch in de Maand April 1705. vonden hooggemelde Heeren Staaten goed, op de vertogen der Stad Zutphen , de Heerlykheid de Voorft wederom



van de Provintie van Gelderland. 297
om te vernietigen, en den openen Brief der verheffinge in het Landdags Reces te doen doorhaalen; (ziet Landdags Reces van den 4. April 1705.) Sedert welken tyd Voorft wederom onder het Schout ■ Ampt van Zutphen , onderhoorig is geworden.
VORDEN.- (Het Huis te) Staat by het Dorp van die • naam, aan een Waterije de Vorden/ohe Beek genaamt, iri het Graaffchap Zutphen, omtrent ij. Myl van de Stad van die naam gelegen; het is een deftig Heerenhuis, dog begind een oud aanzien te krygen.
VOSBERGEN, eertyds KRYT genaamd. Is een Heerenhuis, onder het Schout Ampt van Lieerde, in het Kwartier van Veluwe; het ftaat rondsom in een Cragt, en heeft eene Vafte Brug.
VREKDESTEIN. Is een Heerenhuis , in het Kwartier van Nymegen, in de Nederbetuwe, onder het Dorp Ravensway, ten Zuiden van den Lekdyk gelegen. Dit Huis wierd in 1454. door Fincent, Grave van Meurs, aan de Heer Willem van Egmond verkocht.
VRYENBERG. Is een Heerenhuis, in het Kwartier van Veluwe, by het Dorp Twello.
L E T T. W.
WAARDENBURG. Is een Heerlykheid, in het Kwartier van Nymegen, tegen over Bommel, in de Thielerwaard', benoorden de Waal te vinden. Hier in heeft eertyds een Adelyk Slot geftaan, van welke noch de Qverblyfzelen T 5 te



298 Geographifche Befcbryvinge
te zien zyn. Het bezit verfcheidene Leengoederen. Men zoekt eikanderen voor te beuzelen dat den beruchtenZ>flöflr Fauftius, lang op dit Slot gewoond, en aldaar veele To. veryen aangerecht zoude hebben.
WAIJESTEIN. Is een Adelyk Kafteel, fa het Kwartier van Nymegen , in de Thielerwaard, ten Noorden de Waaldyk , tuflchen de Dorpen Herwynen en Vuuren, gelegen. Het is een deftig Slot, met ruime Gragten en fraaije Plantagien omringd Indien men dit Gebouw naauwkeurig befchouwd, dan biykt het klaar genoeg, dat het eertyds een zwaar Kafteel was.
WALIEN. Is een Adelyk Hun, in het Graaffchap Zutphen, niet verre van PVenterswyk, als ook va„ de Munfterfcbe Grenzen, onder de Heerlykheid Breevoort gelegen ; men heeft elders onvoorzigtig gefchreven, da; het zelve'zeer bezwaart was met fchulden, dat abufief is.
WALVOORT. Is een Havezate, tuflchen Bredevoort en Aalten, gelegen. Het Huis aldaar wil niet veel zeggen, doch de Wandelingen zyn noch redelyk aangenaam.
WATERGEER. (Groot) Is een deftig Heerenbuis, ftaande omtrent een halve Myl buiten Nieuwkerk, op de Veluwe, naar de Zeekant, gelegen. Het is een'oud Gebouw, in een drooge Gragt, over welke eene Vafte Brug legt.
WATERGEER. (Klein) Is een Huis, gelegen over ■ Groot IVatergeer, zoo even genoemt, ftaande in een vermakelyk Bofch,
WES.



van de Provintie van Gelderland. 299
WESTENBURG. Is een Heerenhuis , in de Veluwen. Zoom, digt by het Dorp Hal, onder het Schout-Ampt van Brummen gelegen.
WEEZENHORST. Is een Havezate, tuflchen de Stedekens Aanholt en Ter Burg, in de Heerlykheid vanÓe». dringen, in het Graaffchap Zutphen, gelegen. Het voornaamfte van dit Huis is te zoek, doch men ziet 'er noch een oude Poort van een Gcboitw ,met een zeer lang Dak.
WICHEN. Is een fchoon Slot, by het Dorp van die naam.
WIEL. ('t Huis te) Gelegen in het Kwartier van Nymegen , in de Nederbetuwe , in de Heerlykheid van die naam, ten Zuiden van den Rhynjlroom, tegen over het Stichtfche Dorp Amerongen, by het IVielfcbe Veer. Het is een nieuwerwets Gebouw, hebbende vermakelyke uitzichten , zoo over den Rhyn als de Nederbetuwfcbe Landeryen.
WILD. (Het) Is een Heerenhuis, tuflchen de Heerlykheden Aanholt en Gendringen, in het Graaffchap Zutpben , gelegen. Het ftaat in een vuil begroeide Gragt en is zeer vervallen.
WILDENBORG (Den) Leidt by Lochem , in 't Graaffchap Zutphen.
WILPENHORST. Is een Heerenhuis, by het Dorp Twello, op de Veluwe te vinden.
WINSEN. ('t Huis te) Is een oud Kafteel, dat met een diepe Gragt, een zeer veel en hoog Geboomte omringd is. Het' is gelegen in het Ryk van Nymegen , een
ftuk



300 Ceographifche Befchryvinge. ftuk vvegs ten Zuiden van de Waaldyk, Landwanrds in.
WOLFEREN. Is een hooge Heerlykheid by toehen, in het Kwartier van Nymegen, in de Overbetuwe, aan de Waaldyk, gelegen. Hier ftond wel eer een Kafteel, het geen nu in een Boerenhuis is verandert.
WOLFSWAARD. Is een Heerenhuis, in het Kwartier van Nymegen, in de Bommelerwaard,niet ver van het Dorp Beeft, ten Noorden 't Riviertje de Linge, gelegen. Het is een fierlyk en vry aanzienelyk Gebouw , met eenen zwaaren achtkantigen Tooren en een fcherpe Spits van Leijen gedekt. Niet verre van hier is een Veer, oin over de Linge te Vaaren.
WOLFSWEERD. Een Heerlykheid, met een redelyk goed Huis niet verre van Wageningen.
L^e t t. Y.
YPERENBERG. Is een Heerenhuis naby den Tfel, fchmns tegens over de Stad Deventer , tegen over he't Dorp Wllpe, in de Veluwe gelegen. Het zeiven is van niet veel aanzien. Niet verre hiervan daan (laat een Steenoven.
L e t t. Z.
ZEEBURG. Is een Heerenhuls, in het Kwartier van Veluwe , onder het Schout - Ampt Ermelo, gelegen Het is opgetimmert na de Modernfte Bouw-Orden,en rondsom veriiert met Engelfehe Glazen. Het (laat in eene drooge Gragt, en heeft een Vafte Brug, om daar over
uit



van de Provintie van Gelderland. 301
uit en in te gaan. Boven den Ingang van het //«/s,leeft men Zeeburg, MDCCX. en men ziet in den Gevel een Neptunus. ✓
ZEELAND. Is een Heerlykheid, in het Kwartier van TV}. megen, aan den linker Oever der IVaal, tegen over Pannerden, in de Overbetuwe, gelegen.
ZINDEREN, ('t Huis te) Is een Adelyk Huis, op de Veluwe, ten Wellen den Tjfel, onder het Schout-Ampt van Voorfl, gelegen. Het is een vierkant en niet zeer oud Gebouw. Eertyds flond hier een ouder Slot, dat nu niet meer in wezen is.
ZOELEN. ('t Huis te) Gelegen in het Kwartier van Ny. megen, in de Nederbetuwe, by en in het Dorp en Heerlykheid van die naam, een groote Myl benoorden de Stad Thiel, aan de Rivier de Linge. Het is een fraai Gebouw, dat voor eenige Jaaren van binnen geheel vernieuwd is. Het vertoont zich met een vierkanten Tooren, die een fierlyk Spits heeft Men ziet in dit Huis zeer fraaije gefchilderde Kamers en Vertrekken, en rondsom hetzelve wel aangelegde fchoone Plantagien.
ZUYLICHEM. ('t Huis te) Staat by en in het Dorp en Heerlykheid van die naam, in het Kwartier van Nymegen, in de Bommelerwaard, ten Zuiden de IVaaljlrtom, omtrent \\. Myl ten Weflen Bommel, gelegen. Het is een aanzienelyk Gebouw , met een bemuurde Voorburg, met een fpits rond Toorentje op de hoek, en met dubbelde Gragten en een Ophaalbrug voorzien. Hier woonde weleer Conltantyn Huigens, (die 'er Heer van was,)
in



302 Geographifche Befchryving:
in zyn leven vermaard Sterrekundige en Geheimfcbryver van drie Prinfen van Oranje. By deeze Heerlykheid was eertyds een Tol, die in 1317. door Hertog Reinoud
den /., aan Gerrit, Heere van JW/?, is verkocht. Ziet
Slicbtenhorft, I. Boek, bladz. 70.
ZWAANENBURG. Is een Slot en deftig Kafteel,tuflchen Aanholt en Genderlngen, in het Graaffchap Zutphen, onder de Heerlykheid Gendringen, gelegen. Het is een aanzienelyk Gebouw met 2. ronde Toorens en noch eenen hoogen Achtkanten , die met een fraai Ballufterwerk omzet is. Dit Afo is van tyd tot tyd meikelyk opgefiert en verbetert, en alles wordt 'er zeer proper onderhouden. De vrage, of dit goed den Zwaanenburg een Havezate is, is nog niet afgedaan, en heeft den Hoog Welgeboren Heer Dirk van Lynden tot den Zwaanenburg , daar over zich by een Requeft aan de Edele Mogende Heeren Ridderfchap en Steden, de Staaten der Graaffchap Zutpben geaddrefleert, en hetzelve in druk laten uitgaan.
ZWAANENBURG. Is een ander oud en deftig Gebouw, op de Veluwe., onder het Schout-Ampt van Heer de te vinden.
ZWALUWENBURG. Is een deftig Heerenhuis , op de Veluwe, omtrent 1. Myl van Elburg gelegen.
Einde van de Befchryving der Heerlykheden, Kafteelen, Adelyke en eenige andere Huizen.
BLAD.



BLADWYZER
VAN ALLE DE
HEERLYKHEDEN, KASTEELEN en ADELYKE HUIZEN,
IN DE PROVINTIE VAN
GELDERLAND.
De Heerlykheden zyn in deeze Bladvvyzer aangeduid door de groot Kapitaal Letters; de Havezaten door de klein Kapitaal, de Adelyke Huizen, Slooten en Kafteelen door Curlyf, en de Heerenhuizen door Rorneinfche Letter.
Letter A.
•^■alft. Bladz. 253
Aan. ib< Aller. (Den) ib. Aller. (Ouden) 234 Altenn, zie Toorenhuis. 293 AMERZODEN. 234 Angereftyn. ib. ANHOLT. ib. Appel. ib. Appelenburg. S35 Appel tern. jb. Arler. ib> j
B.
Baak. (het Huis te)
Bladz. 235 Baakenberg, (hetHuis te) ib. Baar. jb. Baar le. 236 Babberich. ib. BALGOIJEN. ib. Barlham. ib. BEEK. jb. Beerenkamp. 237 Beeft ( het Hooge Huis «O ib.
Ben*



BLADWYZER.
Bemmel. (het Huis te) ByiTeL Bladz. 241
Bladz. 237 Byfiein. 242
Bergtrein, ib.
Beukelaar, ib. r_>.
Beurfe. ib.
Bevervoorde. ib. DALEM. Jb.
Biel. (het Huis te) 238 Dam. {Den) ib.
Blankenburg. ib. Deelen. ib.
Bloemenstein, ib. DEEL. ib
Blyvverven. ib. DELWYNEN. ib.
Boedelhof. ib. DIEDEN. ib.
Boekhorll ib. Diepstecen. 243
Boelenham. (Den) ib. Diepenbroek. ib.
Boonenburg. ib. DIEREN. ib.
Borggrave. 239 Doddendaal. (Den) 244
Boslo, zie Domhuizen. 246 Doodenweerd. (het Slot
Bouillon of Billion. 239 Van) ib.
BRAKEL. ib. DOORNICK. ib.
Brakel. (Den) ib. DOORNWEERD. ib.
Bramel. (het Huis den) ib. DOONENBURG. 24Ö
Brandenburg. 240 Doomveft. ib.
Brie!en- ^ Doorvorft. ib.
Brinck* ib- I Dortshuizen of Boslo. ib.
Bronkborfl, zie Pollen- Dort. 247
beering. 280 Dreumel. ib.
Bronkhorft. 240 Druuten. ib.
BRUCHEM. ib. Dukenburg. ib.
Brugdyk- ib- Duiftervoorde. ib.
Brumshuis, zie Oploo. 275
Brunsberg. 240 j?
Bulkenflein. 241
Byland. (het Huis te) ib. ECHTELT. ib.
Eek-



BLADWYZER;
Èekhouc of Roozenburg.
Bladz. 247 Eempt of Empe. ib. Eerdbeek. 248 Eeskoten. ib. I
Eeze. ib. EK. ib. Engelenburg. ib. Engelenburg. 249 Engelrode. ib. Enghuizën; ib. Enfpyck. ( het Huis te) ib. Enfcbede. ib. Effenburg. ib. ELST. 250 Eft. (het Huis te) ib. ETTEN. ib. I
F.
Franfenburg. jb; Fraterwaard. ib.
G.
GAMEREN; 251 Gelder-Malfem. ib. Gellekum. (het Huis te) ib* GENT. (het Huis te) ib. Gietel. ib. Glintborft, ib.
V
Golftein, zie Hoekenburg. Bladz. 255
Graas of Plekkenpoel. 252
Grensvoord of Grunsvoord. ib.
GROESBEEK. ib.
H.
HAAFTENj ib.
Haag. ib.
Haagen. 253
Haanenpoel. ib.
Haar. (het Huis ter) ib.
Haar. (De) ib.
Hakvoort. (het Huis te) ib.
Hakvoort. jb.
Halsaf, zie Babbrich. 236
Hamerden. 253
Hardenberg. ib.
Hdffelo of Harfelo. 254
Hartskamp. ib.
HEDEL of HEEL. ib.
Heegb. ib.
Hees. jb.
Heil (De) Heel. ib.
HEMMEN. 255
Herrevelt. (het Huis te) ib.
Heukelom. fjj,-
Heum of Hoemen. ib.
Heumen. (het Slot te) ib.
EffiUMEN. ib..
He.



B L A D W Y Z E R.
Hegenoord. Bladz. 255
Hoekenburg. ib. Hoemen, zie Heum, ib.
Hoen. (het) 256
HOEVELAKEN. ib.
Hof, (Den) zie Ouden
Hof. 276"
holthuizen. 256
Holthuizen. ib.
Holtflag. (Het) ib.
HOMOET. ib.
HOMOET. 257
HORSEN, ib.
Horft (De> ib.
Hul. (Den) ib.
HULHUIZEN. ib. Hulkejlein of Altena. ib* Hulkeftein, zie Tooren-
huis. 293
Hulshorft. 257
Hunderen. jb.
1
jebbink. 25g
Ierft. jb.
Indoornik. jb.
K.
Kannenberg. ib. ,
Kafteren. a5p t
KEENT. Bladz. 25$ Keldery of Keldenaary. ib.
Kell. 2<jo
Kemmena. jb,
Kemnade. jb.
Kervel. jbt KEPPEL.
KERKWYK. 2<Jz
Kerkhoven. jb.
Kermenftein. jb. KernbemoïKervenbctn, 26%
Kerfcnberg. jb.
Klaarenbeek. jb.
Klingelenburg. 264
Kloese. jb.
Kolverfchooten. ib.
Kortenburg. jb.
Kraanenburg. jb.
Kratje/lei». 2^5
Kruiivoort. jb. Kryt, zie Vosbergen. 297
Kwickborn. 2fJs
L.
LAAKEMOND. fc. Laar. jfa. Lakemond of Z«/fe». b«rg- ib.
1.angen. a<55
Jangeler. jb. '.ankvoert* ib, Li-



blAdWYZer;
Lathem. (het Huis te)
Bladz. 2(56 Lathmer. ib. 1
Leede. (liet Huis ter) ib. Leemkuile. 267 Lennepeltein, zïe Méu-
lekaten. 271 LENT. 207
LEUR. ib.
Leeuwen, (het Huis te) ib.
Leeuwenberg. ib.
Ligtenbeek. 268
Loei. ib.
Loo. ib.
LOENÉN. 20-9
Loo. ('s Heeren) ib.
Lugt. (het Huis f.e) ib.
Lunhorlï. ib.
LYN0E of LIENDEN. 270
Mé
1
MALDEN. ib: (
Elanhorjï, zie Oldegoor. 274 < Marhulfen. 270 { (
MARIENWEERD. ib. ( MARSCH. ib. (
Map-sch. (het Huis te) ib. ( MAURICK. 271 C
Meldert. ib. C
ÏHervek. ib. C
Va
[ Meteren. ( bet Huis te)
Bladz. 271
Meulekaten. ib.
Meijerlnk. 27a
MEYNDERSWYK. ib.)
Middagten. ib.
MILLINGEN. ibi
Munnikenlaud. ib.
Mujfenburg. ib.
N.
Neerrynen. (bet Huis
te) 27$
Nergena. ib.'
Netelhorst. jb.
Nevelhorft. , ib.'
KETTERDEN. ib.
Nieuwenbeek. ibi
O.
)evelgunne. 27^
ildegoor of Manhorfr. ib.
yiden Haag. jb.
)lden Hof. ib.
)MMEREN.' ib.
)olde.
(olterholr, ib.
'ofterhuizen; 27$
'OY. . ifc
oy. (hei) ib.
Op.



BLADW YZER.
Op-Hemert. Bladz. 275
Oploo of Brtimshuis. ib.
Ottenftein. 276
Ouden Hof. ib.
Oude Tempel, ib.
OUDEN WAARD. ib.
Over beek. jb,
Overenk. (het) ib.
Overenk. jb.
Overhaage. jb.
Overlaak. 577
O YEN. ib.
P.
Padevoort of Paverden. ib. Palmenftetn. 1 278
Park. jb. Paverden , zie Pade- j
voort. 277 I
PERSINGEN. 278 '
Plak (De) of Rand. «>yk. ib. Plekkenpoel, zie Graas. 252 Podding. (De) 278 POEDEROIJEN. ~79 Pol. (Oude en Nieuwe) ib. Pollenbeerging. (De) 280 Pollenitem, of de Spy-
ker. jb. Polwyk. jb. Polwyk. jb.
PRAAST, zie Meiuderjwyk. Bladz. 272
Prefikhaven of Prefikhoven. 281
Putten. jb.
Puitenltein. ib.
R.
Raai. 282 Randwyk, zie Plak. 278 Reedevoort of Stikhuizen. 282 Rees. (De) ib. Reflen. (het Huis te) ib. Roerlo, of Ruurlo. ib. Rooden Tooren. ib. Roozenburg , zie Eekhout. 247 Roozendaal. 283 Ruurlo, zie Roerlo. 282 Rumpt. 285 REYERSVOORT. ib. Ryfel. 287
S.
Sehadewyk of Voorft. ib.
Scbaffeler. ib.
Scherpenhof. ib.
SCHERPENZEEL. ib.
Scbgonenburg. 2&8 Scboon-



B L A D W Y Z E R.
Scboonderheek. Bladz. 288
Scbouenburg, of Scho¬
lenburg, ib.
Schraavenhoef. ib.
Scbuilenburg. ib.
Schuilkerk. 289
Slangenburg. ib.
Snor. (De) ib.
Spaanswecrd. ibSpankeren, (hei Huis
te) 290
Spieringshof. ib.
Spyker. (Gelderfcb) ib.
Staveren. . ib.
Sterkenburg. 291
Syp. (De) ib.
T.
Tarthorft. ib. Teifterbant. ib. Tempel, zie Oude Tempel. 276 Ter Schuure. 291 Thedinxwaard. 292 Tinfenberg. ib. Tooren. (de Blaauwe) ib. Tooren , (de Gelderfche) , zie Spankeren. 290 1 Toorentje. (Blaauw) 292 } Toorenhuis. 293 \ Trieht. (het Hof te) ib. ;
V3
Ulenpas. Bladz. 293
Ulft. 294 Upbergen. (het Huis te) ib,
1 Vaanenburg. 205
i Veenhuis. " ib.
I Velde. (Het) ib. Verfionde. ib. VER WOL DE. ib. Voord, zie Schadewyk. 287 Voorst. 296 Vorden. (het Huis te) 297
Vosbergen. ib.
Vreedeftein. ib.
Vryenberg. ib.
W.
WAARDENBURG. ib.
Waijenftein. 298
Wallen. ib.
Walvoort. ib.
Watergeer. (Groot) ib.
Watergeer. (Klein) ib.
Veftenburg. 299
ffeezenhorst. ib.
'Vicben. ib. Viel. ('t Huis te) ib. Vild. (Het) ib. Vilpenhorft. ib. Vinfen. ('t ,Huis te) ib.
WOL-
ü. V.



BL'ADWYZER.
WOLFEREN. Bladz. 300-
Wolfswaard. ib.
Y.
yperenburg. ib. Z,
Zeeburg. ib.
G E»
ZEELAND. Bladz. 301
Zinderen. ('t Huis te) ib.
Zoelen. ('t Huis te) ib.
Zuilichem. ib.
Zwaanenburg. 203
Zwaanenburg. jb.
Zwaluwenburg. ilj,



GELEGENHEID VAN DE
BUURSCHAPPEN
E N
GEHUCHTEN:
MITSGADERS
BESCHRYVING en LEGGING DER
FORTEN, STERKTENS op SCHANSEN, KLOOSTER-GEBOUWEN, BOSSCHEN, MEIREN, VEEN-' GRONDEN, HEIDELANDEN, GEBERGTENS, ZAND-DUINEN, RIVIEREN en BEEKEN, enz.
in de PR OVINTIE van
GELDERLAND.
v4






van de Provintie van Gelderland, 313.
GELEGENHEID V A N D E
BUURSCHAPPEN
EN
GE H U C H T E N
IN DE PROVINTIE VAN
GELDERLAND.
L E T T. A.
A ALTENSEBROEK, -$ Myl ten Zuidweften vmBree**-*• voort gelegen.
ANGERLOBROEK, is een Myl van Doesburg te vinden, APPEN , op de Veluwe , \ Myl ten Wetten het Dorp Voorft.
APPERLO, op de Veluwe, \ Myl ten ZuidooftenElburg, APPEL, op de Veluwe, 2. Mylen ten Ooften Amersfoort.
ASSELT, op de Veluwe, 3§ Myl van Deventer, en zoo
verre van Zutphen. ASTING, \ Myl ten Noord-Ooften het Dorp Geeft eren.
VS B»



3*4 Geographifche BefebryvingQ
B.
BAAKERMARKT, een Myl ten Noord - Wetten het Dorp
Steenderen.
BEEKHUIZEN, een Myl ten Zuid-Ooften Harderwyk. BEERENSCHOT, | Myl ten Zuid-Weften Borculo, aan de Stink Rivier.
BEEVERMEER, ten Zuiden den Ouden Tffel, f Myl van Doesburg.
BEINHEM, in 't Richter-Ampt yan Doesburg. BELTRUM, l Myl van Grol. BERGEM, f Myl ten Zuid-Ooften Lochem. BERRINGVELD, twee Mylen ten Ooften Ter Burg. BIEL, | Myl ten Noord Ooften Borculo. BOHEL, 3] Myl ten Noord-Ooften Arnhem , op de Veluwe.
BOSHORN, ten Zuiden 't Riviertje de Berkel, tuflchen
Lochem en Borculo. BOWICK, \ Myl ten Noord-Wellen Lochem. BOSHUIS, twee Mylen ten Zuid-Ooften Harderwyk, op
de Veluwe.
BREEBROEK, 1} Myl ten Noord - Ooften Aanholt. BROEKHUIS, f Myl ten Zuiden rs Heerenberg. BRUMPT, in het Graaffchap 's Heerenberg. BRUNSWICK, twee Mylen ten Zuid-Weften Breevoort, BRUNSVELD, i| Myl ten Noord-Ooften Ter Burg. BRUINESPYKER, i| Myl ten Zuiden Elburg. BYSSEL, in het Ampt van Ermelo, op te Veluwe gelegen.
C.
CRUTVELD, | Myl ten Noord-Ooften het Dorp Rekken, by de Munjlerfcbe Grenzen. D,



van de Trwintie van Gelderland. 31$
©EEST, een lange Buurfchap, langs de Waaldyk , tuflchen
Bruten en JVinfen. DELFT, langs de iVaaldyk, tuflchen de Dorpen Bruten
twWinfen.
DELDEN, I Myl ten Zuiden van het Dorp Vorden. DELWYNEN, in de Bommelerwaard , ten Zuid-Weften
van het Dorp Kerkwyk. PICHTEREN, tegen over Doetiebem , aan den Quden
Tjfel.
DIEREN, by het Vorftelyke Luftbuis van die naam, tusfchen de'Dorpen Spankeren en Ellekom, naby den Tjfel.
DOESBURG, op de Veluwe,een Buurt in \Scbout-Ampt van Eede.
DREMPT, if Myl beooften Boesburg aan den Ouden
Tjfel. . .
DUCHTEREN, | Myl ten Weften van Lochem. PYKHUIZEN , % Myl ten Zuid-Weften Ter Burg.
E.
EFDEN, ten Noorden den Boedelhof, i\ Myl van Doet-
ELDERIK, 1} Myl ten Zuid-Weften van 't Adelyk Hui*
Keppel, boven Boesburg. ERLEKUM, aan de linker Oever ter Waal, beneden het
Dorp Millingen. ESSEN, vyf Mylen van Arnhem, en vyf van Amersfoort,
op de Veluwe.
ESYELD, vier Mylen ten Ooften Amersfoort, op de /> " /"Ff? G.



3*tf Geographifche Befchryving*
G.
GANDAR, | Myl ten Noord - Ooften Ter Burz GARDERBROEK, vier Mylen ten Ooften Amersfoort] op de Veluwe.
GINKEL, twee.Mylen ten Noord-Weften Arnhem, op
de Veluwe. Hier pleifterd gewoonlyk de va„ op Amfterdam, en te rug
GOLBERDINGEN, in 't Graaffchap' Kuylenburg, * MyI van die Stad, aan de Lekkendyk.
GORTEL, onder het Schout.Ampt van , op de
Veluwe. r
GROOTENHORST, J Myl ten Zuid-Weften het Dorp Rekken. *
; H.
HALDEREN, een weinig Bezuiden het Dorp Bemmel
by de Rivier de IVaal, in de Overbetuwe. HARL , ten Zuiden Riviertje de Berkèl, f Myl van - Eybergen.
HARTSKAMP, vier Mylen ten Noord-Weften van hem, op de Veluwe.
HASSELAAR, drie Mylen ten Ooften Amersfoort op d* Veluwe, ' ^ "C
HATTEMERBROEK, J My, ten Weften Hattem, opde Veluwe te vinden. c
HEELWEG, twee Mylen ten Weften Breevoort
HERKHUIZEN, een Myl „ Noord - Weften'bet Dorp Rheede, op de Veluwe. *
HEUKERT, een Myl ten Ooften Ligtenvoorde.
WERDEN, onder het Schependom van Harderwyk,
HOOG»



•oan de Provintie van Gelderland. 3,17
HOOG-ZOUREN, onder het Scbout-Ampt van Appeldoorn,
op de Veluwe te vinden. HOLTHUIZEN, \ Myl ten Zuiden van Doetichem gelegen. HOLTSLAG, ten Zuid-Ooften van het Adelyk Huis Eng.
huizen , niet verre van het Dorp Hummel. HORST, i Myl van Harderwyk, naby de Zuider- Zee. HUFDEN, |Myl ten Noorden het Dorp Rheede, op de
Veluwe, naby den Tffel. HUNNIK, een Myl ten Zuid ■ Weften Oud Eybergen. HUPEL, | Myl ten Zuid Weften het groote Dorp Winters-
wyk, naby de Munfterfche Grenzen. HUPSEL, | Myl ten Noorden Grol.
I.
IN DE HAART, een Myl ten Zuiden Breevoort. INDOORN1K , in de Overbetuwe gelegen , tegen over Wageningen.
K.
KELBËRGEN, een Myl ten Noorden Doesburg, aan des Tffel.
KEUSDAM, ten Noorden de Berkel, tuflchen Lochem en 1 Borculo.
KEUSVELT, J Myl ten Zuid-Weften het Dorp Nede, ia
de Heerlykheid Borculo. KILLER, by 't Huis Oplo, tegen over Doetichem. KLINGELBEEK, een weinig ten Weften de Stad Arnhem,
te vinden.
KOOTWYKERBROEK, vier Mylen van de Stad Amersfoort, op de Veluwe gelegen.
KOTTEN, twee Mylen ten Zuidweften Breevoort, by de Munfterfclje Grenzen,
a 1*



SiS Geograpbifibe Befcbryvingë L.
LAKEMOND, in de Overbetuwe ,itn Zuiden deRbyndyi by het Dorp Randwyk.
LANGERAK, | Myl ten Noord-Weften van Doetiche*. gelegen.
LEESTEN, twee Mylen ten Ooft-Zuid-Ooften Zutpben te vinden.
LEVEL, \ Myl ten Noorden Ligtenvoorde. LINTELO, if Myl ten Zuidweften Breevoort. 't LOO, | Myl ten Noordweften het Dorp Rekken LOVENICH, | Myl ten Zuiden het Dorp Brummen, op de Veluwe.
LOVENICH, (een ander) een Myl ten Ooften Harderwyk, op de Veluwe.
LOENEN of LOINEN, is gelegen een weinig boven het
Dorp Herveld, tegen de Waaldyk. LUUR, een Myl ten Noord-Ooften Doesburg, en een
Myl ten Zuiden Bronkborfl.
Ma
MAANEN, onder *t Scbout-Ampt van Eede, op de Fe. D luwe gelegen.
MARPAT , een Myl ten Noordweften Ligtenvoorde te vinden.
MEDHAASE, twee Mylen ten Ooften Ligtenvoorde. MELLING, 1} Myl ten Welt- Zuidweften Ligtenvoorde* MEERVELD, juift in 't midden der Veluwe gelegen. MOSSEL; boven bet Huis te Vorden, naby de Fordenfibi Beek.
MYST, een Myl ten Zuid - Ooften Breevoort.
N.



Dan de Provintie van Gelderland. 319
N.
NIERSSEN, onder het Scbont-Ampt van Eepe. op do
Veluwe gelegen. NIEUW LUNTEREN, vier Mylen van Arnhem, en zoo
verre van Wageningen. NIEUWENHUIS, een Myl ten Zuid-Ooften Oud Ej.
bergen.
1MARDYK, | Myl ten Ooften het Dorp Gelfelaar. NOORDVEEN , ten Noorden de Ryjelfche Beek, aan den Tffel.
O.
OENSEL , by het Dorp Hurweenen , in de Bommelen waard.
OLBERGEN, in het Richter-Ampt van Doesburg. OOSSELT, | Myl ten Zuid-Weften Doetichem. OOSTENDORP, twee kleine Mylen ten Ooften Ligtenvoorde.
OOSTEREND, onder 't Scbout-Ampt van Eepe, op de Veluwe.
OUR, * Myl ten Zuiden van Ter Burg.
P.
PAMPEL, drie Mylen ten Noorden van Arnhem , op de Veluwe gelegen.
PUTTERSDYK, onder het open Stedeken Nieuwkerk, op - de Veluwe.
R.



3*o Geographifche Befchryvïnge
R.
RAADMAN, een groote Myl ten Zuid-Weften het Dorp
IVinterswyk. RAFFELER, \ Myl ten Wellen Ter Burg. RADSTAAK, twee Mylen ten Weften Breevoort. REEMS, twee Mylen ten Noord-Weften van Arnhem,
op de Veluwe te vinden. RESBROEK , aan 't Riviertje de Berkel, tnflchen Zwfc»
en Borculo.
RUURLOFSCHE BUURT, by het Dorp Ruurlo. S.
SCHOTERBROEK, een Myl ten Zuiden Elburg, op de Veluwe.
SCHRYK, een Myl van Netterden, by de Grenzen vaa het Land van Cteef.
SOMEREN, aï Myl ten Ooften van Amersfoort, op de Veluwe.
SOUREN, een Myl ten Zuid-Ooften het Dorp Brummen, op de Veluwe.
SOUWENT, een groote Myl ten Zuidweften Grol,
SPRIEL, drie Mylen ten Zuiden van Harderwyk te vinden;
SPULBERG, $MyI ten Ooft-Zuidooften van '»Heerenberg.
SPULL, | Myl ten Zuidooften van Harderwyk. STEENEKAMER, (groote en kleine) twee Buurten by
Nieuwkerk, op de Veluwe gelegen. STOKEN, * Myl ten Zuid-Weften van 'sHeerenberg te
vinden.
T,



van de Provintie van Gelderland. 33*
%
TELG, | Myl ten Zuiden Harderwyk gelegen. TONDE, | Myl ten Zuidweften van het Dorp Voorft, op de Veluwe.
■ÏONGEREN, onder het Scbout-Ampt van Eepe, vier Mylen van Deventer, en ruim zoo verre van Harderwyk gelegen.
TULENBROEK, * Myl ten Ooften Ter Burg.
Ü.
UCHELEN, gelegen onder het Scbout-Ampt van Appet* doom.
UDINK, drie Mylen ten Zuidweften Breevoort te vinden.ULFT, vind men in de Heerlykheid Qenderingen.
V.
VASSALE, -J Myl ten Ooften het BarpHengelo te vinden, VELDHUIZEN, in het Scbout-Ampt van Eede gelegen. VELDHUTTEN, een Myl ten Zuiden Ter Burg VELDWYK, ten Noorden de Vordenfche Art,tegen over het Dorp Vorden gelegen.
VIERHOUTEN, niet verre van het Dorp El/peet, op d* Veluwe.
VOORBROEK, | Myl ten Gorten Ter Burg VRYENBERG, | Myl ten Zuiden het Dorp Beekbergen. op de Veluwe gelegen.
W.
WAPENVELD, een Myl ten Zuiden Hattem.
WEE KROM, onder het Scbout-Ampt van Eede gelegen
WENSEM, 4 Myl ten Ooften V Konings Loo te vlndfn
x WER.



322 Geographifche Befchryvinge
WERKEN , ten Zuiden de Berkel, een Myl ten Weften Lochem.
WERVEN, een Myl ten Zuiden Hattem , en ten Weften
naby den Tffel. WESTENDORP, i\ Myl ten Noordooften Ter Burg. WESSEL, vier Mylen ten Zuidooflen Amersfoort, op de
Veluwe.
WICHMOND, onder het Dorp JVarnsveld, ten Ooften Zutphen.
WIEL, in de Nederbetuwe, onder het Dorp.E£ te vinden. WILDEWOLD, f Myl ten Zuiden Cenderingen te vinden. WINKELHORST, een Myl ten Zuidooflen het Dorp Rek.
ken, naby de Munflerfche Grenzen. WISSEN , is gelegen by het Wiffenfcbe Bofch , by het
Dorp Eepe.
't WOLD, if Myl ten Zuidweften Breevoort,v&n deMun-
fterfche Grenzen. WYCKEN, | Myl ten Zuiden het Dorp Cenderingen te
vinden.
WYNBERGEN, tegenover Doetichem, naby dm Ouden Tffel.
Y. , YSSELHUTTEN, \ Myl ten Zuiden Ter Burg.
Z.
ZELLO, twee Mylen ten Zuidweften van Breevoort. ZEVEKERT, tuflchen de Huizen Schadewyk en Keil, ia
het Graaffchap 's Heerenberg gelegen. ZINDEREN, onder het Schout. Ampt van Voorft, op de
Veluwe.
ZWOL, i| Myl ten Zuid - Ooften Grol,by de Munflerfcht Grenzen.
VAN



van de Provintie van Gelderland. 323
VAN DE
FORTEN, STERKTENS t
O F
SCHANSEN.
L E T T. H.
HUNNEN-SCHANS, is gelegen twee kleine Mylen van het Dorp Garderen , op Veluwe, twee Mylen , ten Weften van't Konings Loo,\\ Myl ten Zuiden het Dorp Elfpeet, en even zoo verre van deBuurfchap Meerveld, by het £/</<?. ter-Meer, byna midden op de Veluwe. Men gelooft dat deeze Schans, in de tiende Eeuw, door de Hunnen, op. geworpen is: tegenwoordig ziet men daar van nog de Querblyfzets, welke in een zwaare Aarde Wal beftaan. Hier naby is een Jachthuis, met eene zeer groote Stallinge , gebouwd door Willem de lilde , Koning van Groot -Brittannien, thans aan Willem de Vde, Prins van Oranje, en Erfjiadhouder Generaal van de Vereenigde. Nederlanden, toebehoorende. Daar heeft voonyds nog een Schans van de Hunnen gelegen, by of in de Vrye Heerlykheid Doomweerd in Veluwen-Zoom, ten Weften der Stad Arnhem: Zy liep van de hoogte tot beneden *an den Rhyn toe, dog is al voor langen tyd geflecht.



324 Geographifehe Befchryvïnge
K.
KNODSENBURG, legt aan de Noordzyde van de Waalftroom, tegen over Nymegen, ten Weften het Dorp Lent: zy is door Prins Maurits in den Jaare 1585. opgeworpen, doch in't Jaar 1672. door de Franfcben bemachtigt , en daar na gejlegt geworden zynde, is zy in 't laatft. van de voorgaande Eeuw, ten deele wederom herfteld: dog alzoo men met het werk niet voortvoer, legt die Schans nu zeer vervallen. Men ziet daar van nog de Overblyfzelen, beftaande alleen in Aarde Wallen. Van dit Knodfenburg kan men lezen van Reidt , Nederl. Hl dor. en Smids, Aantekening overClaas Bruin, Cleeffcbe Arcad. bladz. 13.
St. ANDR1ES-SCHANS , is gelegen aan het Oofteinde van de Bommelerwaard, en aangelegt in 't Jaar 1509,. door den Admirant van Arragon, om Bommel daar mede te bedwingen: doch zy wierd door 't Staten Polk in 't volgende Jaar veroverd. Anno 1672. viel deeze Schans den Franfcben in handen, die dezelve niet verlieten, voor dat zy de geheele Vefling verwoeft hadden. Deeze St. Andries ■ Schans, is nog in goede ftaat van Tegenweer. De Raad van Staten houd 'er een Commies van 's Lands Magazyn.
SCHENKEN • SCHANS , is gelegen op de uiterfte Grenzen der Overbetuwe, en van gantfch Gelderland, naby den Clceffcben Bodem , op 't Eilandje rs Gravenwaard«



van de Provintie van Gelderland. 325
waard, dat wel eer de Naam van V Fojfehol droeg; en in 't Jaar 1586. door den beroemden Veld - Overflen Marten Schenk, (van wiens leven ziet van Reidt, Arckjlee, bladz. 156. Bruin, Cleeffche Arcad. bladz. 35.) aangelegd'is , na wien zy haren Naam heeft. Na zyn ongelukkigen dood, alzoo hy in 't jaar 1589. voor Nymegen verdronk , wierd de Schans merkelyk verbeterd; want men flopte de Oude Waal , die met eenen kleinen Arm, naar het Tolhuis plagt te ioopen , en men voegde verfcheidene Werken by de voorigen : ook wierd het Hoofd der Fejling tegen den drift des fnelvlietende Rhyns , met fterke Kribbingen beveiligd. De Fejling zelve wierd van binnen tot een halve Stad gemaakt, alzoo dat 'er in 't midden der voorgaande Eeuw omtrent 800 Huizen in geteld wierden. Anno 1599. wierd deeze Fortrejfe, door den Admtrant van Arragon vergeefs belegerd, en in't Jaar 1630. zocht men deeze Fejling, door verraad aan de Spaarfche zyde over te haaien, dog den Ferrader werd tydig ontdekt en geftraft; ziet de van de Zande. Eenige Jaaren daar na, nainelyk in 't Jaar 1Ö35. op den 25 July , maakten de Spaanfehen zig by Ferrasfing Meefter daar van , dog Graaf Willem van Naffdüw, bemachtigde dezelve wederom voor de Staaten; op den 30 April 1636 ziet van de Zande, het leven van Frederik Hendrik, door Montanus en andere. De Franfcben vermeefterden ook deeze Schans in Juny 1672, tegen veeier verwachting. Men hield te dier tyd den Commandeur verdacht, zig door het Franfche Goud , tot eene lafhertige Overgave te hebben laten bewegen. Zy verlieten echter de Festing op den eerften May des volgenden Jaars, en federt disn tyd is Schenken- Schans langen tyd in eene f echte X 3 Staat



32<5 Geographifche Befcbryvinge
Staat gebleven; alzoo datze by de Ingenieurs werd ge» houden vervallen te zyn, gelyk dan ook door het Water eenige Huizen zyn weg gefpoeld en vernield. Men heeft 'er drie of vier Straaten, en omtrent 40 Huisgezinnen, onder welke drie Roomfchgezinden zyn. De Ingezetenen geneeren zig meeft met Vijfchcn. De Plaats kan ook tegenwoordig wel als een Buurt aangemerkt worden. Zy ligt thans rondsom in 't Water, en heeft eene Brug, over welke men 'er kan binnen komen; dog heeft uvee Poorten. De Callegien ter Admiraliteit op de Maaze en te Amfterdam, hebben aldaar hunne Commiefen: Ook heeft 'er 't Kapittel van St. Maria -te Utrecht een TotComptoir,
't TOLHUIS, is een oude vermaarde' Schans, naby het Dorpje Lobeth of Lobitb genoemt. Het plagt een groot en fterk Kafteel te zyn, op het welk de Gelder fche Vorften , hun verblyf zomtyds hielden. Hertog Arnoud, wierd 'er door zyn Zoon Adolf, voor een korten tyd gevangen gezet. Zyne Gemaliune Catbarina van Cleef, den Eigendom der Tollen van Lobeth bekomen hebbende, heeft zig aldaar ook opgehouden. By dit Tolhuis, dat in de voorgaande Eeuw, nog in een redelyke ftaat was, en op het welke Nederlandfche Bezetting lag, trokken de Franfche in 't Jaar 1672. over den Rhyn, en maakte zig van het zelve Meefter. Dit Tolhuis werd kort hier na 'inbrand gedoken, en ten eeneuiaa! van de Franfcben verwoed. De Overblyfzels van het zelve, beftaande in groote en zwaare Puinhopen , leggen tegenwoordig in diepe drooge kuilen ter neder geftort, die Ce?tyds de Gragten van het Kafteel waren. Men ziet
'ei



van de Provintie van Gelderland. 327
'er nog een ronde Tooren of twee,ïdie aan de Voorburg van het Kafteel behoord hebben.
V;
VOORN ■ SCHANS , of't FORT NASSAUW , gelegen . ten Ooften de Schans St. Andries, dog nu geheel vervallen. Zy was voor dezen met zes Bolwerken verfterkt, en gelegen op een klein Eilandje , tuflchen de Maas en IVaal, boven het Fort St. Andries. In het Jaar 1637. werd zy van de Spaanfehen vergeefs aangevallen. Sedert heeft men geen werk van deze Schans meer gemaakt; waarom ook het Eilandje, op 't welke zy gelegen heeft, met eenen Dam aan 't naaftby gelegen Land vaft gemaakt is.
W.
WESTERVOORT, is de nieuwfte Schans van alle die in de Provintie Gelderland gevonden word. Zy is voor weinig Jaaren aan^elegt , en men ziet haar zeer volkomen na de regelen der Konft opgebouwt, een Myl ten Ooften de Stad Arnhem.
Y.
SSEL-OORT, was in den Oorlog tegen Span jen eene fterke Schans, beftaande uit vier Bolwerken, en gelegen alwaar de Rhyn den Tffel met Water voorziet. Zy wierd door Verdugo bemachtigt zynde, in 't Jaar 1585. door den Grave van Meurs belegerd, en na weinig da' gen heroverd ; ziet hier van Reydt. Tot aan het Jaar ^ 4 1629.



328 CeograpMfcbe Befcbryvinge
ï6zq. bleef zy in de magt der Staaten. Graaf Hen* rik van den Berg trok 'er toen naar toe, en nam bezit van de Schans, die reeds van de Vyanden verlaten was\ dog voor 't einde van 't Jasr,ligte hy de Bezetting daar wederom uit. In 't Jaar 1662. kwamen de Franfche ook binnen Tffel-Oord, dat zy merkelyk verfierkten; dog in 't volgende Jaar verlieten zy deeze Schans, waar aan men federt geen hand meer gehouden heeft. Het meestendeel word tegenwoordig tot eene Weide voor de Beeften gebruikt.
VAN de KLOOSTER-GEBOUWEN, WAAR VAN NOG EENIGE ZYN OVERGEBLEVEN, en VAN ANDERE DIE VERDWEENEN ZYN.
L e t t. A.
AGNIETEN-KLOOSTER, het flond weleer te Arnhem in de Bakkerftraat, dog het wierd omtrent het midden der voorgaande Eeuw , over de Beek geplaatir. Het heeft verfcheidene ruime Vertrekken, en is. nog heden van goede Inkomften voorzien. In het zelve wordea tegenwoordig behoeftige Burgers onderhouden, verminkte Krygslieden ontfangen, Krankzinnigen in gehuiltvelt, en kunnen pok fornmige Menfchen daar in hunne keft kopen.
AUGUSTYNER MONNIKEN- KLOOSTER, te vooren Se. Cacilien Nounen-Khofter te Thiel: waar van de Cffiiitf,- Kerk nog een Over&iyfzcl is, B,



van de Provintie van Gelderland. 329
B._
BEGGYNEN-KLOOSTER, zoo eene pleeg 'er eertyds te Nymegen te ftaan, in de Straat de Beggynen-Gafe genaamt. In het Jaar 1560. wierd het tot een Weesbuis gefchikt.
BEGGYNEN-KLOOSTERS, waren 'er te Doesburg eertyds twee ; dog deeze zyn in Burger-Woonhuizen verandert: Ook was 'er weleer een Broeder-Huis, fat onder anderen met een goed deel fraaije Boeken voorzien was ,* dog die door Leycejlers Krygsvolk in 't Jaar 1586". op de Markt verbrand zyn. In eene deezer Beggyne - Kloofters, Wierd in het Jaar 1708. een goede febat gevonden, waar over veel beweeging is geweeft.
BETHANIE-KLOOSTER, ftond eertyds buiten de Stad Arnhem aan de Rhynkant. In het Jaar 1419. wierd dat ingeweid, en gefchikt voor Nonnen van de Augustyner - Orden.
BETHLEHEM, of BIELHEM, is geweeft een Monniken. Kloojler, ftaande buiten Doetichem. Dit Kloojler is in 't Jaar 1579. tot de grond toe afgebroken en geflecht. Nevens de plaats daar het ftond, ziet men nog een Boe* renhuis, het Kloojler genaamt.
C.
GELLEBROEDERS-KLOOSTER, te Nymegen, is na^ derhand tot een Dolhuis gefchikt.
6ELLENARY, is nog tegenwoordig een Huis op de Fe.
X 5 luwes



33° Oeographifche Befchryvlnge
luwe, waar in nog Roomfchgezinde Geeftelyken, uit de Abtdy e Abdtnkbofm Weftpbalen, woonachtig zyn. Het zelve is onder Putten te vinden.
E.
EMMAUS-KLOOSTER, is geiege„ geweeft onder het Scbout-Ampt van Ermelo, tuflchen Harderwyk en Ermelo. Het is in eene aanzienlyke 5^//W/^ verandert; leggende op eene hoogte,rondom in eene droogeGr*^ en heeft eene vafte Brug. Naby dit gewezene Kloofter] ziet men nog eene groote Boere Wooning, zynde een Overblyfzel eener oude Commandery van de Duitfche Order, 't Heeren-Loo genaamt.
F.
FRANCISCANER NONNEN - KLOOSTER, of het Kloofter V Hofpitaal, te Zutphen, heeft zynen naam van het naby gelegen Gaftbuis, of Hospitaal. Daar waren eertyds twaalf Franciscaner - Nonnen in woonachtig. In 't Jaar 1572. was de laatfte Kloofter-Voogdes Gelmora Schimmelpenning:
FRANCISCANER. KLOOSTER, eertyds gelegen te Har* derwyk. Op de grond van het zelve, is in 't Jaar 155$. het Weeshuis gebouwt; doch in de voorgaande Eeuw , zyii de Weeskinderen in een by zonder Huis, in Klaar endaal geplaatft geworden. Daar zyn noch verfcheiden andere Kloofters binnen Harderwyk geweeft.
G,



van de Provintie van Gelderland. 331
G.
GALILEEN. KLOOSTER, flond eertyds te Zutphen binnen de Laar - Poort. Het wierd in 't jaar 1544. door het Gedacht van Kreink voor Minnebroeders gefticht; doch in 't jaar ttfïï door de' Zutphenaars, wiens Stad nu aan der Staaten zyde overgegaan was , ten eenemaal verwoeft. >
G RA AU WE SUSTER EN-KLOOSTER, heeft geftaan te LIarderwyk. Tegenwoordig word 'er de Landfehaps Munt in gehouden. Daar zyn eertyds nog meer andere Kloofters-te Harderwyk geweeft. ro
H. >i
HULSBERGEN , waar een Oud Kloofter gelegen onder het Schout - Ampt van Heer de, op de Veluwe.
I.
St. JURIEN. KLOOSTER, in het Schependom van Har. derwyk gelegen, tuflchen de Stad en het Dorp Ermelo. Men ziet daar nog van eenige Overblyfzelen. Het behoorde eertyds aan de Broederfchap van St. Joris té Harderwyk.
K.
KAPEL, (Roomfche) ftaande noch even buiten het Dorp Appeldoorn, aan de Ryweg op de Veluwe. Het is een zeer oud Gebouw, ter welker plaats de Roomfebgezinden, die
daar



33ï Geographifche Befchryvinge '
daar voorbygaan, altoos na hunne gewoonte , als eene Bidplaats van zonderlinge verdienden", Eere betoonen.
KAPEL, {Roomfche) by de Buurfchap Deeft , tuflchen Maas en Waal, ftaande in een Laantje beneden den Dyk. Deeze was weleer aan Sti Antbony toegeweid. Ia de Jaaren 1672. en 1673, wierd daar in, zoo men wil, dikwyls Dienft gedaan ; tegenwoordig ftrekt zy tot de iVooning voor den Onder ■ Schout van Decft.
KRUIS■ STEENEN , ftaande by het Dorp lieerde, zyn aldaar ten tyde der Roomfcbgezinden opgerecht, ter gedachtenifle van eenen vermoorden , voor wiens Ziel den Voorbyganger, door een Opfchrtft vermaand word te bidden: doch zulke Kruijfen , ziet men noch op meer andere plaatzen in Gelderland.
M.
MARIA VAN NAZARETHS-KLOOSTER, dit ftond eertyds even buiten het Dorp Oen, op de Veluwe. Het is met al wat 'er toe behoorde, in de voorgaande Eeuw, voor 50000 Gulden verkocht. Een gedeelte van 't Gebouw , is federt tot eene Brouwery gebruikt.
MARIENBURG, eertyds een Kloofter te Nymegen aan de Ooftkant der Stad, word nu met deszelfs Kerk, tot een Lands Turffchuur , ten dienfte van 't Guamizoen gebruikt.
MARIENDAAL, of MARIENBRON, dit Kloofter heeft eertyds een halve Myl buiten Arnbem, in 't Schependom
der



van de Provintie van Gelderland. 333
• der Stad geftaan; en was in 't jaar 1392 ten verzoeke en op den grond van Wsnand van Arnhem, voor Monniken van de Auguftiner - Orden gefticht.
MARIENKROON, eertyds geweeft een Vrouwen-Kloofter te Kuilenburg. De Graven van Kuilenburg hebben na het Jaar 1Ö72. het Kafteel niet meer bewoond , maar hielden hun verblyf in dit Kloofter ; waarom het zelve federt 't Nieuwe Hof is genoemt.
MARIENWEERD, een Myl van Kuilenburg, benoorden de Rivier de Linge gelegen. Dit was weleer eenAbtdye; ziet Kerkelyke Oudheden van Nederland onder bet Bisdom van Utrecht, bladz. 332. en nu een Heerlykheid beftaande in een fraai nieuwerwets Heerenhuis,, en eene Polder van omtrent 1000 Morgen Bouw- en Weiland.
MINNEBROEDERS KLOOSTER, te Nymegen, plagt eertyds te ftaan by de Breuren Kerk. De Predik Broeders , die omtrent het einde van de dertiende Eeuw bin. nen de Stad Nymegen kwamen , ftichten daar eerft een Kapel, alwaar zy ter zeiver plaatfe de Breuren-Kerk of Broederen ■ Kerk gebouwd hebben. In 't Jaar 1579. moeften zy hun Kerk, Kloofter en de Stad ruimen; doch toen de Stad naderhand Spaanfcb wierd, kwamen zy 'er wederom binnen , maar wierden Anno 1591. daar andermaal uitgedreven.
MINNEBROEDERS-KLOOSTER , zynde noch' een ander te Nymegen geweeft, dat niet verre van de Nieuwe Haven ftond. Tegenwoordig wordt het gebruikt tot een Lands Ammonitie of Wapenhuis, Het is een zeer groot Gebouw. MON-



334 Geographifche Befchryvinge
MONNIKHUIZEN, een Kloofter door Reinoud de II, ia den Jaare 1328. opgerecht, het ftond in 't Schependom van Arnhem, alwaar men nu een fraai Bofch ziet, op de plaats daarvoortyds dit Kloofter geftaan heeft; behoorende tot het Heerenhuis en Hoffteede Klaarenheek geheeten. Veele Gelderfche Grooten , leggen in dit gewezen Kloofter begraven , als mede het Ingewand van Hertog Karei van Gelder.
N.
NONNEN-KLOOSTER, dit was voor deezen in het Stedeken Nieuwkerk. 't Kerkje van dit Kloofter, is voor eenige Jaaren tot een Latynfche School gemaakt. Thans ziet men het verfierd met eene nieuwe Foorgevel, en het Toorentje is met een Uurwyzer en Slagklok voorzien.
NONNEN-KLOOSTER, te Sennewynen , een Dorp of Buurfchap in de Thielerwaard. He.t was gelegen aan de Waaldyk, en in de dertiende Eeuw gefticht. Thans is het geheel verdweenen.
O.
OOSTERHUIZEN, eertyds een Kloofter, onder het Schout. Ampt van Eepe op de Feluwe gelegen, naby het Huis Kannenberg. De Roomfchgezinde Statie van het Dorp Faaffen, en van Kannenberg , verrichteden voor eenige Jaaren hunnen Godsdienft op het Huis Kannenberg; doch zulks door de Staaten des Lands verboden zynde, gefchied zulks nu in het Huis Oofterhulzen ; \ welk als gezegt is, eertyds een Kloofter,naderhand een Heerenhuis,
en



van de Provintie van Gelderland. 3^
en nu tot eene Roomfche Kerk werd gebruikt. Ter zyde dit Oofterhuizen ftaat een Kooper- Moolen.
P.
PREDIK-HEEREN-KLOOSTER, te Zutpben , alwaar nu de Latynfche School, en de Gehoorplaats der Doorluchtige Scboole is; wierd gefticht in de dertiende Eeuw, door Margariet Dochter van Gui, Grave van Ftaande. ren , en Gemalinne van Reinoud de Ijle , Grave van Gelder en Zutphen , wien fornraige voor den Stichter zeiven houden.
R.
REGULIEREN - KLOOSTER, te Nymegen, ftond eertyds aan de Zuidzyde der Stad. Thans dient het voor een Oude Mannen en Vrouwenhuis. Men gaat 'er in over een ruime Plaats, en het is achter met een groote Thuin voorzien. De Kerk die 'er nevens ftaat, werd nog de Regulieren Kerk geheeten.
S.
SION, was eertyds een Nonnen . Kloojler te Doetichem, dat tegenwoordig geheel verdweenen is.
V.
VROUWENKLOOSTER, te Nymegen, ftond eertyds op de Hejfenberg. Tegenwoordig dient het tot een Weeshuis voor Arme Kinderen, wiens Ouders geene Burgers geWeeft zyn, en ook voor Vreemden.
VROU-



§36 Geographifche Befcbrpinge
VROUWEN-KLOOSTERS , zyn 'er eertyds zo te Lochem als te Grol twee geweeft, doch die al voor lang verweeft en verdweenen zyn»
W.^
WALRICH, een halve Myl van Óver-Afelt, tuflchen Maas en Waal gelegen. Men ziet van dit Kloofter nog eenige Overblyfzels, die van de Roomfehgezinden deezer Ge weften, met veel Eerbied bezocht worden,
Y.
YSENDOORN , is een Kloofter binnen Zutphen aan denieuwe Stads Poort gelegen, 't heeft' zynen naam na de Gemalinne van den Ridder Willem Tfendoom, wélke haar Huis tot ftichtinge van dit Kloofter heeft gefchonken. In 't Jaar 1548. waren daar in 35 Nonnen, van de Franciscaner - Orden. Nog was 'er een Franciscaner Nonnen-Kloofter te Zutpben , dat aan de heilige Catbarina toegeweid was , en Heer Hendriks-Huis genoemt wierd , om dat eenen Hendrik van Heusden, den Eerften Beftierder daar van geweeft is ,• Anders i* het Gebouw eigentlyk aan de Nonnen gefchonken, door de Weduwe de Wulves , waarom het ook Wulfs-Huis genoemt is geworden ; tegenwoordig is het binnen de Muuren van het Oud- en Nieuw - Gaftbuis beflooten.
V A Pi



van de Provintie van Gelderland. 33^ VAN DE
B Ö S S C H E N<
L E T T. B.
Beekberger bosch, is geiegen by het Dorp Beet-
, op de Veluwe. Uit het zelve mag geen Hout. dan by Jïerke Verft gehaald worden.
C»
GLAARENBEEKER BOSCHAGIEN , zyn gelegen teri Noordooften de Stad Arnhem, om,en by het HuisCto».
byzonderlyk ahvaar het Kloofter Monnikhuizen geftaan heeft, Men heeft door het zelve Bofch fchoone Wandelwegen, met Eiken-, Beuken- en Lindeboomen beplant, die op fommige plaatzen zoo digt zyn, dat een maattge Regenbui daar door afgekeerd word, en de^fc*. ^WS des Zomers, zich voor de hitte der Zonne daar onder kunnen verbergen. Van deHoogtens deezer fchootie Luftplaats, heeft men zeer fraaije uitzichten < over de" , de Stad Arnhem , en tot naar de Kleeffchê
Landen^
d.
DIERENS BOSSCHAGIE, vind men voor het vorftelyk Huis te Dieren. Wanneer men van Arnhem tot dit Hui wil naderen, palTeerd men daar door heen. In het zelve *« men zeer zwaare Eiken, en Beukenbomen.
y doorn.



338 Ceographifche Befchryvinge
DOORNWAARDSCHE BOSCH, is Noordwaards van het Slot gelegen, en Weft waards van de Stad Arnhem. Hec is eene der fraaifte van de Veluwe, meeft beplant met Eiken- en Beukenhoomen. In dit Bofch, ontfpringd op de kruin van eenen hoogen Heuvel, een klaare Waterbron , die het zelve met verfcheidene aderen doorvloeit.-
E.
EEDER-BOSCH, is by het Dorp van die naam, op de Peluw? gelegen. Het draagd zeer hooge en zwaare Eikenen Beukenhoomen. Over het bepooten en kappen in dit Bofch, is een Hout -Rechter, zynde altyd de grootite Geëerde, en eenige mindere Geëerdens, die Bofchmnalen genoemt worden, welke daar over het Opzicht hebben.
ELSPEETER-BOSCH, is gelegen op de Veluwe, by het Dorp Elfpeet. Men vind daar in fchoon en welgroeijend Houtgewas, van allerlei foort, daar de grond toe be-
• kwaam is. De Poflwagen van Deventer en Zutphen op Harderwyk en te rug, ryd daar door.
G.
GARDERSCHE - BOSCH, naby het Dorp van diernaam gelegen. Het is niet groot, doch bevat echter goed Houtgewas.
GORTELER-BOSCH, is by de Buurt Gort el te vinden. , Het is eene der fraaifte Boffchen op de Veluwe, en waar in zich veel Wildgedierte en Gevogelte onthoud ; om
dat



van de Provintie van Gelderland. 239
dat de Veluwe hier niet zoo fterk bewoond werd,-,darraan andere plaatzen.
GROOT WATERGEERSCFÏE BOSCH , dit is niet groot, en is tegen over het Huis van die; naam gelegen Het Hout groeit 'er zeer vveelig in.' Men vind dit Bofch, omtrent \ Myl buiten Nieuwkerk op' de Vefuwè , naar de Zeekant.
Ui
. 's HEERENBERGER BOSCH, is gelegen riïec verre van 't Stedeken van die naam. Het is zeer groot, en eenigé , Mylen in zyn omtrek, en waar in byna alle Geboomtens, even jeugdig gezien worden. In dit Bofcb ontmoet men eenen. tamelyken hoogen Heuvel, ook met Boomen beplant, 'Momvollandt genoemt; alwaar des Zomers , de Inwoonders van de naaftgelegene Plaat fen, gewoon zyn te zig verluftigen.
HEILIGE BOSCH, in het Latyn Sacrum Nemus; ziet hier van Arkjlee, bladz. 195.
!* * . ; k. " ,£ j
KELFKENS-BOSCH, of KALVER - BOSCH, binnen de Stad Nymegen, met Laanen van Lindeboo'Meiï beplant, eertyds door den Burgermeefter ArnoldKelfken aangelegt. Het dient des Zomerdags voor eene der vermakelyk/le Wandelingen , van Burgers en Ingezetenen. Het prachtige Valkhof, de Refidentie van den Burggraaf des Ryks van Nymegen, befchouwd men daar teh Noorden: Ook werd Y 2 dis



34© Geograpbifcbe Befcbryvingt
dh'-Brfch, tot eene Paradeplaats , voor de Bezetting' gebruikt.
j|totti • ;en tL. : - ;-,v.
'i LAARSCHE BOSCH, is gelegen op de Veluwe, by het Heerenbuis te Laar , onder het Schout - Ampt van Eede.
't LOOSCHE BOSCH, of PLANTAGIE,zo als dat ronds, om in zyn Palilfaden is begrepen, is gelegen ten Noordweften van het Koninglyk Huis 't Loo, op de Veluwe , by een ieder genoeg bekend. Het is ten minften hondert Morgen Lands groot, en van allerlei Houtgewas, overvloedig voorzien. Door het zelve vloeijen verfcheide Beekjes, die alle haren uitloop hebben, in een zeer groote Vyver ;uh welke alle de Fontein- en Cascade - Werken, in'dien Koninklyken Lujlhof, hunnen aanvoer krygen.
M.
MIDDAGTER-BOSCH, tulfchen Arnhem en Boesburg, nevens de Heerenweg te zien. Het is gelegen op eene hoogte, alwaar het Geboomte en alle andere Houtgewaspen in het zelve, genoegzaam doen blyken, dat de grond aldaar zeer vruchtbaar , en de Landjlreek ongemeen vermakelyk is te bevvoonen.
N.
NYMEGER - BOSCH, of het beruchte Nederrykfcbe Wald, dat zig van de Heerlykheid Beek aflangs Kraanenburg,
tot



van de Provintie van Gelderland. 341
tot Cleef toe plagt uit te ftrekken; is al'ten .tyde van de Gelderfche en Cleeffche Vorften, op hun bevel om verre gehakt. Tegenwoordig ziet ..men door die zelve plaats, alwaar dat Bofch, oï tVald'eertyds ftond , van buiten' de Hartfteegspoort, een Laan geplant,;langs welkenen de reize op Cleef kan nemen.
O.
}
ONZALIGE BOSCH. Ziet bier van dè geleerde H. Cannegieter, in Monument Dodenwerdens, bladz. 259.
in
P.
■
PUTTEN3CHE BOSCH, onder het Dorp Putten,op de Veluwe gelegen. Het zelve is van goed Gewas, en ftrekt zig zoo verre uit, dat het op Wdeler Bofch aanloopt.
i , R, ""
ROSENDAALSCHE BOSSCHAGIEN , dezelve ziet men rondsom dat Oud Adelyk Huis, een Myl ten Noordooben Arnhem, 0p de*Wfc«M.gelegen. De Laanen, die aan alle kanten geplant zyn, ftrekken zig zeer verre uiteen leveren de aüeraangenaamfte Wandelwegen,
S.
SLANGENBURGS BOSCH, is ge,egen tuflchen Z^,/. cbem en Ter Burg, digt by de laacftgemelde Stad; zynde dooriheede met weèrgalooze Laanen, die fraaije uitzichten hebben.
Y 3 SPEEL-



- Geographifche Befchryvinge
SPEELDER- BOSCH , is te vinden in het Ampt van Erihe'.o. Het is eene- der.faoórnaamfte Boflchen, van de gantfche Veluwe. Het is otrgémeen groot, en hei Houtgewas is 'er van goeden trek. Ook word 'er veel Gedierte t -Gevogelte gevonden, 't welke in de Jagt-tyd veele Jagers derwaards lokt, die meeft al met eene goeden vgngfi te rug keeren.
UDDELER-BOSCH, is te vinden by het UddelerMcir, omtrent m aden ,op de Veluwe. Hier in is mede , veel Wild te vangen. Het Houtgewas is 'er zeer aanzienlyk , doordien men daar nier veel uitkap , maar al 't Geboomte laat ftaan, tot dat het hunnen hoogtkn Ouderdom fchynt verkregen te hebben.
j , V-
VOORSTER BOSSCHEN en PLANTAGIEN,deeze zyn gelegen ten Noordooften van de Stad Zutpben, omtrent | Myl van het Dorp IVarnsveld By het leeven van de Graaf van Albemarle, waren dezelve by imnementhetd fraai en vermakelyk;doch federt 'eenige Jaaren herwaards, heboeii ze veel van hunnen ouden luifter verlooren.
VERWOLDENSCHE BOSCH, men ziet zulks omtrent een IVlyl ten Noorden van Lochem. Het'word ook wel het Netelborfter en Verwolfche Broek geheeten. Door het zelve loopen verfcheide Beekjes.
■ 9 i: W.:'' ' !«>SÖSW30V!A 11
WISSENSCHE BOSCH, is gelegen In h"t Scbout-Ampt van Eepe, op de Veluwe, by de Buurfchap Wiffen. Het



van de Provintie van Gelderland. 343
is zeer Boom- en Wildryk; waarom her ook in dejagt. tyd van de Jagers veel werd bezocht.
Z.
ZOERENSCHE BOSCH , is gelegen ten Wellen van' 'c Konings Loo, op de Veluwe, onder het Schout-Ampt van Appeldoorn. Het is het grootfte Bofch dat op de
' Veluwe legt. De Buurfchap HoogZoeren, vind men in 't midden van bet zelve. Ten tyde van Prins Willem de III. Koning van Groot ■ Brit tan]c , was in dit Bofch eene plaats, alwaar de Reygers tot de Valkenjagt gevoed en onderhouden wierden. Het draagt noch de naam van de Reygers Kooy.
V A N - D E
M E I R E N.
De eenigfte Meiren, die in de gautfche Provintie van Gelderland gevonden worden, zyn het:
UDDELER - MEIR , 2j Myl ten Weften van \ Konings Loo, en vier Mylen van Amersfoort, op de Veluwe. Het is wel een ftiljlaand Water, van geringe uitgeftrektheid ■maar echter zeer Vifchryk, helder en klaar. Op de meefte' plaatfen , is het Waadbaar; maar niet ver van daar ten Weft-Zuidweften , heeft men een kleinder, van fommige het Goeder - Meir genoemt, dat veel dieper is ; en wel zoo diep, dat de Landlieden daar omtrent, verzekeren.dat 'er geen grond in te vinden is.
Y 4 Het



£44. Geographifche Befchryvinge
Het ME IR, een halve Myl ten Zuidweften van het Dorp Vaaffen gelegen, is omtrent van de grootte, als het UddekrMetr. In het.zelve, werd zeer fmakelyke Vifch gevangen.
NAGELPOEL, een Myl ten Noordep het Dorp Beekbergen, en drie Mylen van Zutphen , en even zoo verre van Deventer, op de Veluwe gelegen. Tuflchen dit Meirtje en de Euurfchap Ourden, vind men 'er nog een dat kleinder is.
VAN DE
VEENGRONDEN.
Het Landfchap Gelderland, is doorgaans vruchtbaar in het voortbrengen van allerlei Graanen, Boomvruchten, Moeskruiden, Peulvruchten en Uoutgewaffen; doch niet aan alle Oorden, van genoegzame Veengronden. In het Kwartier van Nymegen , word geen Turf gegraven ,. nog gebaggert; in 't Kwartier van Zutphen, kan men wegens de veele Veengronden overvloedig Turf hebben; maar in *t Kwartier van Veluwen, vallen de Turfgronden wat gebrekkelyk ; waarom men zich aldaar aan fommige Oorden, met Hout en Plaggen moet behelpen en genoegen neemen. Het Zutphenfche Kwartier, zal dan 't geene zyn, in welke wy de voornaamfte Veengronden zullen aanwyzen. Wy maken een aanvang met het VEEN tuflchen Lochem en de uiterfte Landpaalen van het Graaffchap Zutphen, va het Landfchap Overyfel; alwaar een Veen gelegen is, omtrent van twee Mylen lang, en een halve : Ü Myi



van de Provintie van Gelderland. ^ tS
Myl breed; (trekkende zicb Noordweftwaards een Myl van de Stad Lochem, langs de Buurfchappen Lnaê; Oeiden, Herffen er\ Elfden, tot op een halve Myl aan het Dorp Gorffel, naby den Tffel. Door dit Veen loopt een Weg van Lochem haar Deventer. ,
Het tweede VEEN, dat ons voorkoomt is niet groot, 't is naauwelyks | Myl lang , en maar eene halve Myl breed.' Men vind zulks ten Zuiden de Stad Lochem, tuflchen die Stad en het Slot Wildenberg.
Het derde VEEN , ziet men ten Ooft • Noordooften van Borculo, het ftrekt zich van boven Lookbutzen, langs het Dorp Nede, tot aan Mallum nevens de Overyjfelfehe Grenzen, en naby het Riviertje de Berkel.
Het vierde VEEN, doorgaans des Heeren Veen genoemt, is in deeze viederlei naamen onderfcheiden, namelyk; Hattemer-Veen , Hals Veen en PVolbooms- Veen ,en het grootfte van alle, dat in het Graaffchap Zutpben gevonden word ; leggende in 't midden derzelve,en ftrekt zich boven van omtrent een Myl ten Weften van het Dorp Ruurlo, tot beneden naby de Buuifchappen Heelweg, Berringveld, Hepenbroek , Hal en Oude Landweer; Weft waards tegen de Zellemer- Heide , en Ooft waards tegen het Ruurlafche Broek; beneden draagt dit Veenodk de naam van Wolbooms • Veen. 't Geheele Veen is niet ongelyk, aan de gedaante van het onderfte gedeelte van een Laars.
Het vyfde VEEN , is omtrent een groote Myl in de lengte, en een halve Myl in zyn breette. Men vind dat Y 5 te»



346 Geograpbifche Befcbryvinge
ten Ooften het Dorp Roerlo ; ftrekkende zich het zelve byna Noordooft en Zuidweft.
Het zesde VEEN, dat zeer naby dit voorige legt, ftrekt zich van boven omtrent de Buurfchap Hunnik , tot beneden aan de Buurfchap Nieuwenhuis. Dit Veen is
. omtrent i\ Myl lang, en niet boven-\ Myl breet.
Het zevende VEEN , is vry groot, en gelegen ten Noorden de Stad Grol. Het ftrekt boven ten Noordweften van Hunnik na Ey bergen , tot op een halve Myl, en loopt
• dan wyders ten Ooften langs de Munfterfche Grenzen, tot tegen over het groote Dorp Wintersvoyk. Boven ten
- Noorden Grol; omtrent midden.in dit Veen , legt de Buurfchap Hupzel; ten Weften boven Grol loopt het omtrent het Heerenhuis Brunsnik, en ten Ooften die Stad by Malbulfen en Marveld', en voorts naar beneden, langs de Buurfchap Oojlendorp en Tartborft; waar nevens het verder doorgaat over de voorgemelde Grenzen, en zig uitbreid tot diep in Munfterlandt.
Het achtfte VEEN , begint ten Noorden ter hoogte van het oude Kloofter Vraaga-en , en loopt rondsom het Stedeken Breedcvoort, en wel dus dat het zelve als in een Moeras legt; gaande voorts beneden ten Zuiden, tegen over de Buurfchappen Myft'ta Raatman, tot op f Myl aan 't Munfterfche.
Het negende VEEN, waar in de Buurfchap in de Haart gelegen is, begind omtrent | Myl daar boven, en loopt ten Ooften langs 't IVoltveen; tot over de Munfterfche
Gren-



van de Provintie van Gelderland. 347
Grenzen ; tn ten Weden langs- de Buurfchappen Altenfe, broek, Lintelo, tot z%n Zello, mede tot over de Munfterfche Landpaalen, alwaar he: Diepenbroeks Feen word genoemt. Daar zyn nog meer andereFeenen , in 't Kwartier van Zutphen; dog .deeze gemelde Feenen zyn devoornaamfte.
Betreffeude de VEENGRONDEN in de Feluzve , zynde het tiende,men ziet de ^ootlte en voornaamfte daar van, by het Dorp Eede; ftréVkerfde zig van boven ten Noorden, tot op een Myl en J Myl beneden de Dorpen Walderveen en Lanteren, langs de Sticht fche Landpaalen "ten Weften, en ten Ooften benevens Kernhem, Feldhuizen, Hanepol en Haffelo, tot op een Myl ten Zuiden;
- alwaar dit Feen tegen de Stichtfche Grenzen eindigt. Het is in zyne lengte ruim twee- Mylen, de grootfte breette één, en de kleinfte breette een halve Myl te houden. :
Het elfde VEEN; is ;gelegen in de Feluwe,. ten NoordNoordooften boven het Dorp Loenen. tiet. is niet boven een halve Myl lang, en ~ Myl breet. Men vind hier en daar in de Felu«ie, nog wel een weinig Feengi.ond ; dog is • van te geringe naam, om daar iets vau te melden. Het
, Hout en de Vlaggen, die des Zomers van-de afgebrande Heilanden gedoken worden, moeten als boven gezegds, het lurfgebrek vergoeden.
De Turf, die uit de VEENGRONDEN van het Land', fchap Gilderland werd gemaakt, bevind men ongelylt van deugd te zyn. Zy word op fommige plaatfen bear. beid als in Holland , dog meerendeels gedoken. Men vind aan eenige Oorden , eene Stojfe in de Feenen,
die



34.8- Gcographifche Befchryving: *
die gedroogd zynde, zoo ligt Vuur vat als de Tonder, waarom de Boeren aldaar, die in plaats van Tonder of Swam gebruiken.
V A N D E
HEIDELANDEN.
De HEIDELANDEN, door het gantfche Landfchap Gelderland, yder afzonderlyk in haar gelegenheid te befchryven, is ons voornemen niet; als zynde zulks van weinig nuttigheid , ten zy wy kwamen aan te wyzen , waar de belle en bekwaamde voor Schaapen , tot het maken van Befems, en om te branden gevonden word. Wy zullen maar alleen van deeze drie volgende groote Heilanden , haar gelegentheid , grootte, en andere byzonderbeden iets melden.
De LOCHEMER-HEIDE , ftrekt zich omtrent van het Locbemfche Veen, Zuidwedwaards aan, tot by het Richter-Ampt van Vorden ; hebbende weinig minder daa 2| Myl ia haaren omtrek
De MOOKER-HEIDE, dus genoemt na het Dorp Mooi, den Koning van Pruiffen behoorende. Op deze Heide is in den Jaare 1574. een hevig Gevegt voorgevallen, tuflchen de Spanjaarden en eenige Duitfche Troepen; die door de Graven Lodewyk en Hendrik van Najfau, Zoons van Willem den Ouden, werden aangevoerd tot
hulp



van de Provintie van Gelderland. 3451
hulp van hunnen Broeder, Prins tVillem den I. van 0ranje, in welk de gemelde Graven beiden gefneuveld zyn, zonder dat hunne Lyken ooit onder de Doden zyn gevonden geworden. Ook was op deze Heide in 1702. by den aanvang des Oorlogs, de verzamelplaats van het Leger der Bondgenoten, onder den Hertog van Marlborougb. Dezelve is gelegen in 't Kwartier van Nymegen, en ftrekt zig uit van naby de Stad Nymegen, tot digt aan het Dorp Mooi in 't Land van Kuii, dus is haare lengte omtrent drie Mylen, en de breette mag men op | Myl rekenen. Zy legt in haare lengte byna Noorden en Zuiden, en in haare breette Ooft en IVeft. Aan de Ooftzyde, heeft zy de Dorpen Ubbergen, Beei,PVyler,Kruivoort en Groei' beek; fel Weften de Dorpen Hees, Hettert of Hatert, en Huem aan de Maas. Midden over deeze groote Heide , loopt een weg van Nymegen naar Mooi, die zeer eenzaam te bewandelen is.
De ZELLEME.R-HEIDE , gelegen in 't Kwartier van Zutphen, aan de Weftzyde van des Heeren Veen. Zy ftrekt zig van het Noorden na 't Zuiden, dat is, van omtrent Varffale,tot naby het Dorp Zellem, tot * Myl in de lengte; en van des Heeren-Veen aan de Ooftzyde, tot aan 't Engelanderbolt, in gelyke' breette. Dus mag men rekenen, dat deeze Heide, omtrent vier Mylen in den Omtrek heeft. Voorts, hebben wy tot deeze drie befchreeven Heidelanden niets by te voegen, dan alleen, dat alle de Heidelanden in 't Kwartier van Zutphen, en en dat van Veluwe, dienen voor de Schaapen, welke in de tuflchen leggende Dalen , goed kort Voeder vinden. Zy worden 'er in groote Kudden geweid; waar toe ieder Dorp, ieder Buurfchap, ja ieder Huis zyn Sebaapendrift heeft. VAN



g^o Geographifche Befcbryvïnge
V A N D E
GEBERGTENS
E N
ZAN D-D U I N E N.
i. In 't Kwartier van Nymegen , ziet men geen GEBERGTEN nog DUINEN , als naar de zyde van het Dorp Ubbtrgen.
S. In 't Kwartier van Zutphen, komt ons aan de Noordzyde van dit Graaffchap eerftclyk voor, het LOCHEMSCHE GEBERGTE, meeft aan de Ooft:_en Weltzyde der Stad Lochem gelegen.' Aa;-j de Weftzydè vind men het ruim zoo verre uitgeftrekt, als aan de Ooftzyde; dog men noem: dit laaide met nadruk, den LochemfcJien Berg. Op deezen Berg, groeit v.el Graangewas. Mén maakt malkanderen diets, dat daar in Zilver Erts te vin 'en doch dat de koften van 't graaven en dat te louteren , meer dan de waarde van 't metaal zoude beloopen. OndertufTchen is 't echter zeker, dat 'er in en omtrent dit Ge. hergte, eene foort van grove Diamanten werd gevonden.
3. Aan de Ooftzyde van Borculo, ten Weften het Veen by Lookhulzen en het Dorp Nede , legt ook een klein. Ge. hergte; (trekkende zich in de lengte van 't Noorden
naar



van de Provintie van Gelderland. 35^
naar 't Zuiden. Het is in zyn omtrek niet boven 1* Myl groot.
4. By de Zellemer ■ Heide, tegen des Heeren ■ Feen, ziet men mede een GEBERGTE; dog heeft gantfeh 'geen Houtgewas op zyne hoogtens, maar is alleen, flechts met Heide bedekt.
5. Ten Weden van Zellem, niet verre van het voorige, ftrekt zich nog een GEBERGTE , dat omtrent een Myl ten Ooft ■ Noordooften van Doetichem , by het groote Hee. ren-Feen zyn aanvang neemt, en gaat met eene /malle ftreek Noordwaards aan , tot omtrent op een Myl van Enkhuizen , alwaar veel Houtgewas te vinden is.
6. Tuflchen het Huis Tongerlo en Walbooms - Feen , of tuflchen Bredevoort en Ligtenvoorde, vertoond zich ook een GEBERGTE, van ieder Plaats een. halve Myl gelegen.
7. Omtrent i\ Myl ten Noordooften van het Stededeken Ter Burg, tuflchen Weftendorp , Fiefenveld en Foorbroek , legt mede een GEBERGTE ; door het zelve loopt de regte en naafte Weg naar Munfterland, voor de Reizende, die van Zutpben naar Wefel, en naar Boekbolt willen.
S. Op deFeluwe, ziet men meer GEBERGTENS ; als in 't Kwartier van Zutpben. De Feluwe is hiér van vol, inzonderheid van het Noorden naar 't Zuiden, en wel doorgaans .n 't midden. Ten Noorden ziét men veel Gebergten, en onder deeze ook verfcheide ZAND-
DUI-



352 Geographifche Befcbryvinge
DUINEN. - Men vindze meeft gelegen, ten Zuid Zaid• weften van Hattem, rondsom tuflchen de Dorpen fVeppe, Wapenveld, Kryt, Heer de, Eepe, Tongeren, Vierholten, Nunfpeet, Schotenbroek , Apperlo, en de Stad Elburg. Deeze Gebergten en Duinen, doen de Veluwe aan die kant na een fVoefteny gelyken : Zy begrypen in de lengte omtrent drie Mylen, en in de breette i\ Myl. Twee wegen loopen van Hattem , midden door deeze woefle Bergen ,en twee andere gaan daar buiten omheen; alle hun loop vervolgende, na hier en elders, door de geheele Veluwe.
9. De GEBERGTEN en DUINEN , die verder naar het Zuiden zich opdoen, vind men gelegen, tuflchen Tongeren, Nierjfen , V Uddeler-Meir , Spull, Beekhuizen, Lovenich, tot aan Vlerholten.
10. Tuflchen 't Konings Loo, Appeldoorn, Afel, Hoog Buurlo, Garderbroek, Voorthuizen,Hoemen, SprielenGarderen ,vind men mede een meenigte hoog GEBERGTEN;
11. Van 't Beekberger Bofch, langs Zilwolden , voorby het Huis Koldenhove , tot aan Dieren toe Zuidwaards ; en van daar weder langs Burgendal, tot aan Beekbergen , bevat mede een goed deel hoog GEBERGTE.
12. Van Hoog-Buurlo, door 't Ucheler ■ Bofch, langs den hoogen Haaksberg, Pampel, Deelen, Ginkel, Bohel, Ejfen, en alzoo wederom langs Kootwyk, tot Hoog Buurlo, begrypt mede een groot deel hoog GEBERGTE, tuflchen welke zoo hier, als tuflchen alle de andere, allerlei Geboomte word gevonden.
13. Eio-i



van de Provintie van Gelderland. 353
13. Eindelyk ziet men nog eenige hooge BERGEN, tusfchen het Huis te Laar, Ginkel, Wolfhees, Heukelem, Kernhein en Lanteren, tot dat men wederom het Huis te Laar genaden is. Langs de Zuider- Zee, werd geen Gebergte gezien : Ook niet aan de Grenzen van Overyfel. Insgelyks niet langs den Tffel van Hattem tot aan Wageningen; nog van Wageningen langs de Sticht fche Grenzen , tot wederom aan de Zuider-Zee boven Nieuwkerk. Aldus begrypt dan den geheelen Omtrek van bet Veluwfche Gebergten , laager Landen, alwaar Grasryke Velden voor het Vee , overvloedig te vinden is, waar in de vette Weilanden, Arkemeben genaamt, by Harder, wyk en Nieuwkerk, alle anderen op de Veluwe, overtreffen.
<HnH* *HhH» <H> <H> <H> «H» <M> <H» <H> VAN DE RIVIEREN
E N
B E E K E N.
De voornaamfte RIVIEREN, die het Landschap Gelderland bewateren en omzoomen , zyn den Rhyn, de Waal, de Tffel, de Linge, en de Berkel.
De RHYN , komt by de vervallene FortrefTe SchenkeSchans in Gelderland, boven welke zy zig in twee Armen verdeeld. De rechter arm behoud zyn naam 2 van



354 Geographifche Befchryvinge
van Rhyn, en ftort boven Arnhem by Tffelvoort, een goed deel van zyn Water, in den Nieuwen Tffel. Wyders ftroomt hy aan de Zuidzyde van Arnhem heen, tot voorby Wageningen, en zoo voort voorby Wyk te Duur/lede, alwaar hy zyn naam verheft, en die van Lei aanneemt.
De WAAL, zynde de linker arm, welke naam hy boven Schenke ■ Schans ontfangt, ftroomt van daar met meer kracht van den Rhyn , langs de Noordzyde voorby de Stad Nymegen, en voorts aan de Zuidzyde voorby Thiel, en vervolgens wederom aan de Noordzyde langs Bommel, tot aan Gorinchem, alwaar hy zyn naam verlieft, en die van Merwe aanneemt.
De MAAS, komt in Gelderland by het Huis te Gennep, en bezoomt aan de Zuidzyde, 't Ryk van Nymegen ; ftroomende ten Noorden voorby de Stad Grave, en voorts al kronkelende loopende de Schanfen St. Andries, en Crevequer voorby, alwaar hy de Bommelerwaard omzoomt , tot dat hy zig by het Fort Loeveftetn, met de Waal vereenigt.
De OUDE YSSEL , komt by het Stedekeu Aanholt, in Gelderland, en ftroomt van daar Ter Burg en Doetichem voorby, tot dat zy zig aan de Zuidzyde van Doesburg, komt te ftorten in
De NIEUWE YSSEL, die haren aanvang neemt uit den Rhyn by Tffeloort, en dus vereenigt, onder den naam van Tffel■ Stroom, tot voorby Zutphen , Deventer, Hattem,^ zoo voort door het Landschap Over yssel
voor-



van de Provintie van Gelderland. 355
▼oorby Kampen , alwaar zy verder haar loop neemt tot in de Zuider • Zee.
De LINGE, dat ook het Lange Water werd genoemt, is een kleinder Rivier, die by Doornenburg, in de OverBetuwe aanvang neemt. Zy doorkrui!! verfcheide Dorpen en Buurten, en allengskens meer Water ontvangende, loopt zy ten Zuiden voorby Buuren, tot naby het Stedeken Afteren , tot dat zy verder ten Goden Gorincbem, zig met de Maas en Waal vereenigt.
De BERKEL, waar van men na kan zien , bladz. 5c5. komt omtrent het Munfterfche Kloofter Swilbroek, in het Graaffchap Zutphen droomen; bewaterende daar in eenige Dorpen en Buurfchappen, tot aan het Stedeken Bor. tulo, en van daar voortvlietende mat Lochem, valt het van deeze Plaats midden door Zutphen in den tjfel. Op dit Riviertje daan verfcheide foorten van Moolens, welke daar door omgedreven worden.
De GREBBE, is een Riviertje in de Veluwe, by Wageningen; Hiftorie van het Bisdom van Utrecht, 3. Deel], bladz. 127. in Not.
In het Kwartier van Nymegen, zyn, behalven de Rhyn, Waal en Maas, nog vyf of zes Watertjes, dog waar van ons de namen onbekend zyn. Onder deeze is de Vaart van Bommel xmt Kuilenburg de voornaamde te rekenen. In het Land van tuflehen Maas en Waal, digt by de vervallene Schans Voorn , loopt een Watertje Oodwaards aan , dat tot tegen over Nymegen ten Zuiden z 2 ein-



356 Geographifche Befchryvinge
eindigt. In de Bommelerwaard ziet men 'er ook twee uit de Maas mede naar 't Ooften ftrekkende. De overige zyn te gering om aan te merken.
Onder de BEEKEN van 't Kwartier van Zutphen , komt eerftelyk voor, de DORTSCHE BEEK, welke omtrent \ Myl ten Zuiden Deventer, (en aldaar omtrent de Grensfcheiding met Overyjfel makende) in den Tjfel ftort. Dit Beekje neemt zyn Oorfprong , boven en by het Huis Verivolde.
Omtrent Ryjfel, tegen over de Buurfchap of Dorp Zinderen , op de Veluwe, valt een BEEKJE in den Tjfel, dat zyn aanvang heeft , tuflchen de Buurten Oelden en Laan, naby Verwolde.
By het Bloishuis , een Myl ten Ooften Borkulo , maakt het RIVIERTJE de Berkel een Armtje , dat by het Huis Netelhorft , .tegen de Grenzen van Overyjfel- eindigt.
In den Tffel, boven het Graaffchap Bronkborfl, valt een BEEKJE, dat zyn oorfprong neemt, ten Ooften van des Heeren-Veen, by de Buurfchap Marpat; wendende zig naar 't Noorden, boven het gemelde Veen. Men noemt zulks de Vordenfche Beek. Het heeft nog een Armtje, dat omtrent \ Myl van den Tjfel, zig daar meede vereenigd; zyn oorfprong neemende by het Huis Kervel.
Beneden het Dorp Steenderen , valt een BEEKJE in den Tjfel, dat zig uit twee en drie Takken te zamen voegt, afkomende uit de hoogtens, ten Ooften van Enghuizen.
Om-



van de Provintie van Gelderland. 357
Omtrent \ Myl ten Weften Berkulo, komt ook een BEEKJE in de Berkel, zig met dezelve vereenigen, dat zeer verre door het Landfchap, en al van digt by de Munfterfche Grenzen , ten Weften van de Buurfchap Raat. man, zyn aanvang neemt; en voorts zig Noord waards boven de Stad Grol omwendende, naar 't Ruurlofchebroek, en aldaar de Sluik werd genaamt, met twee Spruiten, van digt by Ligtenvoorde afvloeijende is.
Tulfchen Doetichem en Ter Burg, ftort zich ook eene BEEK in den Ouden Tffel; komende uit Munfterland, en ten Noordooften voorby de Buurfchap Katten , en zoo voorts ten Zuiden het Stedeken Breedevoort, de Buurfchappen Heelweg, PVeftendorp, Brunsveld, en de Slangenburg , tot dat het zich , als gezegt is', in den Ouden Tjfel ontlaft.
Omtrent het Stedeken Aanholt, 1} Myl ten Noordooften Ter Burg , voegen zig mede verfcheide BEEKJES, die in Munfterland hun oorfprong nemen, met den Ouden Tjfel te zamen , welke alzoo aan die Rivier eenen fterken Stroom veroorzaken.
Eindelyk, ftort nog een BEEKJE, een Myl ten Zuidwesten Doesburg in de Nieuwen Tjfel, dat ten Ooften Baar, in twee Armtjes uit het Cleeffcbe , zyn oorfprong heeft.
De Veluwfche BEEKEN, zyn voornamelyk de geenen , die hunnen aanvang neemen , tuflchen Deventer en Zutphen , omtrent Ourden , de Nagelpoel, en Z 3 tot



358 Geographifche Befchryving*
tot beneden Domhuizen. Deeze vyf vergezellen maïkanderen, niet wyder dan \ Myl van een , tot een Myl boven het Dorp Nieuwbroek; en Noordwaards ftroomende, ziet men hun vermindert tot vier, tot % Myl boven de Buurfchap Wapenveld; daar dan deeze vier zig tot twee vereenigen, en voorts tot één worden, welke zig in den Tjfel by Hattem uitftort. By het Dorp Heerde, ten Wellen deeze Beeken, (die ook tot Schuitenvaarten gebruikt worden,) boven Kryt, vereenigt zig ook een Beekje , met het Weftelykfte van de voorgemelde ,• als mede nog vyf andere, welke van het Gortelfche Bofch, by Kannenberg , en van daar door het Meirtje daar beneden gelegen , in de gemelde grooter Beek vloeijen.
By het Dorp Voorft, ftort zig ook een BEEKJE in den Tjfel, dat Weflwaards uitt wee a drie Armtjes te zamen vloeit; nemende het bovenfte zyn aanvang by het Dorp Beekbergen, en het benedenfle by Zilwolden.
Tegen over de Stad Zutphen , vallen twee BEEKJES in den Tffel; nemende het bovenfte zyn aanvang en oorfprong, tulfchen het Gebergte, een Myl ten Zuiden het Huis Koldenbove, het benedenfle by Engelanderberg.
Nevens het Huis de Rees, en omtrent * Myl ten Weften het zelve, vloeit ook een BEEKJE Ooftvvaards aan, dat zig dan voorts in den Tjfel ontlaft.
Omtrent een groote Myl ten Noordooften Arnhem, komt mede een BEEKJE in den Tffel ftroomen, dat uit twee * .... fl»on-



van de Provintie van Gelderland. 359
fpronkeh afvloeit, en het Noordelykfte boven Herkbuizen, en het Weftelykfte van Roozendaal komt na beneden ftroomen.
De MOOLENBEEK, die uit de naafte Bergen ten Noorden Arnhem vliet, en in en om de Stad verfcheidene Moolens aan 't gaan helpt, loopt door dezelve, in den Rhyn. Deeze is geene van de geringfte voor 't gebruik van de gantfche Veluwe.
Beneden Ginkel, ontfpringt ook een BEEKJE uit het Ge. bergt en, dat ten Ooften van Wageningen, in den Rhyn vloeit, waar nevens nog een ander f Myl daar boven, dat by Wolfhus zyn aanvang neemt, en ten Weften voorby het Dorp Helfum vlietende,ftort zig daar mede inden Rhyn uit. Buiten alle deeze zyn 'er nog zeer veele anderen , daar men Papiermoolens op vind.
De HIERDERBEEK, loopt door Hier den onder Harderwyk, en ontlaft zig langs den Huize Effenburg in de Zuider-Zee.
De LOVENUMMER - BEEK, komt uit de Lovenumfcbe Velden,by den Huize Staveren,m wordt lager genoemt de Hierderbeek; waar van te vooren reeds gefproken is.
Einde der Geographifcbe Befchryving van Gelderland.
Z4 BLAD-



BL AD WYZER
VAN DE
BUURSCHAPPEN en GEHUGTEN, die alle volgen op order der Letteren van het A. B. C. Bladz. 313 — 322
FORTEN, STERKTENS of SCHANSEN.
Hunne Schans. 323
Knodfenburg. 324
St. Andries Schans. ib.
Schenken Schans. ib.
't Tolhuis. 32<5
Voorn Schans. 327
Weftervoort. ib.
Yflel-Oort. ib.
KLOOSTER GEBOUWEN.
Agnieten Kloofler. 3a8
Auguftyner Monniken, ib.
Beggynen. 320
Bethanie. ib.
Bethlehem. ib.
Cellebroeders. Bladz. 329
Cellenary. ib.
Emmaus. 330
Franfiscaner. ib.
Galileen. 331
Graauwe Zufleren. ib.
Hulsbergen. ib.
Jurien. (St.) ib.
Kapel. (Roomfche) 331, 332
Kruis - Steenen. ib.
Maria van Nazarets. ib.
Marienburg. ib.
Mariendal. ib.
Marienkroon. 333
Marienweerd. ib.
Minnebroeders. ib.
Monnikhuizen. 334
Nonnen - Kloofler. ib.
Oofterhuizen. ib.
Predikheeren. 335
Regulieren. Ib.
Sion. ib. [Vrouwen. 335>33<ï
Walrich. ib.'
Yfendoorn. ib.
BOS-



BLADWYZER.
BOSSCHEN.
Beekberger Bofch. Bladz.
Clarenbeeker. ib.
Dieren BoiTchagie. ib.
Doornwaardfche. 338
Eeder. ib-
Elfpeeter. ib.
Garderfche. ib.
Gorteler. ib.
Groot Watergeerfche. 339
's Heerenberger. ib.
Heilige. ib.
Kelfkeus of Kalver. ib.
't Laarfche. 340
't Loofche. ib.
Middagter. ib.
Nymeger. ib.
Onzalige. 341
Puttenfche. ib.
Rofendaalfche. ib.
Slangenburgs. ib.
Speelder 342
Uddeler. ib.
Voorfler. ib.
Verwoldenfche. ib.
WilTenfche. ib.
Zoerenfche. 343
Maas.
MEIREN.
Uddeler -Mehv Bladz. 343 Het Meir. 344. Nagelpoel. ib.
VEENGRONDEN.
Veengronden. 344-347
HEIDELANDEN.
Lochemer-Heide. 34.8 Mooker. ib. Zellemer. 349
GEBERGTENS
E N
Z AND-DU IN EN. • Gebergtens. 350 -353
RIVIEREN.
Ethyu. 353 IVaal. 854



BLADWYZER.
Maas. Bladz. 354
Oude Yflèl. ib.
Nieuwe YlTel. ib.
Linge. 355
Berkel. ib.
Grebbe. ib.
WAATERTJES
E N
B E E K E N.
Waatertjes. Bladz. 355 Beeken. 356-359



By den UITGEVER deezes, zyn de volgende Werken te bekoomen:
Het Ferbeerlykt Watergraafs- of Diemer-Meer ,by de Stad Amfterdam, vertooud in 62 vermaakelyke Gezichten van deszelfs Luftplaatzen en Landhuizen, Hoven, Tuinen Fonteinen, Vyvers, Gras en Bloemperken, gemeene en byzondere Ry- en Wandelweegen , Maliebaan en Bruggen, alle naar 't leven getekend door D. Stopendaal, en befchreven door M. B. van Niedek. Folio ƒ 5:5. JEAN FREDRIK NARDIN, Bedienaar des H. Euangeliums enLeeraar derLutherfcheGemeente te Blamont: Euangelifche Leeraar, vervagende verfcheidene uitmuntende en Prafticaale Leerredenen; gefchikt voor de Zondagen en voornuamfte Feeftdageh des geheelen Jaars; voorzien met bet levensverhaal van den Godvruchtigeu Autheur, in groot Oelavo. Dit keurig en lang begeerde Werk, word by Deelen uitgegeven , waar van 'er reeds drie het licht zien. a f 5 -12 JOANNES de KLERK, Staat der Wereld , zoo van het Joden- als Heidendom ,ten tyde van de komfte v&nChristus: en een beknopt Vertoog van de Godsdienft der Christenen, in groot Oétavo ƒ 2-:J. P. BROECKHOFF, Dicht- en ZedekundigeBefpiegelingen, over 53 Onderwerpen. Dit Voortreflyk Werk, dat de goedkeuring der Dichtkundige Liefhebbers, en een ongemeene lof in de Maandelykfe Schriften heeft weggedragen , is zindelyk in Quarto gedrukt , en, behalven met eene keurlyke Tytelplaat, met 53 Zinnebeelden, in Koper gefncden, verfiert. KORN. ELZEVIER, drie Dichtproeven, beftaande in drie Dichtftukken: De Waare Dichtkonft, Zedezang: God Verheerlykt in zyne Werken, of Reis door 't Heel-Al: En Eere Kroon voor de Matigheid. Benevens een Nieuwe Nederduitfche Spraakkonft. In Groot Octavo, op Groot Mediaan Schryfpapier gedrukt, a 16 Stuivers. CL. BRUINS, Bybelfche Tooneel • Poëzy beftaande in Abrahams Offerhande, de Vlucht van IVlozes uit Egipte; Davids Edelmoedigheid aan Saul: Sauls Dood; Davids geftrafte Hoogmoed, en de Verlofïïng van Sadrach, Mefach en Abednego. Octavo klein Pap. ƒ 1 -16. en groot Pap ƒ2-! o DANIËL WILLINKS, AmfterdamfcbeBuiten Singel,nevens de omleggende Dorpen, opgehelderd door Aantekeningen, over veele voornaame Gefchiedeniffen : Met twee fraaije Gezichten der Stad Amfterdam, en verfcheide Afbeeldingen eeniger oude en tegenwoordige Stads Poorten, Wachttoorns, Kloofters, Dorpen, enz. Oftavo ƒ 2-10.
To-



Toneel van voorname Heidenfche Deugden en Ondeugden, uit oude en latere Schryveren en Nederduitfche Poëten geftoffeert en met 60 Kopere Platen gefiert, 2Üeelen 8vo a/2:16. Van dit Werk zyn maar 6 Exemplaren.
D. SMOUT, Leven van den Heiland Jefus Chriftus, volgens de overeenftemming der vier Euangeliften. Naar de fchikking en verklaaring van de Heeren Joh. Coccejus, Sal. van Thil, F. Burmannus, en anderen, in Dichtmaat begrepen. In Ato f 1: 8.
K. ZWEERTS, Zede- en Zinnebeelden over Koning Davids Harpzangen, nevens daarop toegepafte Zielszuchten, Dichtkundig zamengefteld, met 150 Keurlyke Zinnebeelden,in Oftavo ƒ1:16.
Befchryving der Stad Oudevvater, waarin aangetoond word derzelver Voorrechten, Regeeringsvorm en droevige Lotgevallen van aloude tyden af tot nu toe;alsmede deHandveften, Privilegiën en Oétroijen, enz. met Plaaten. In 410 f6.''
J. J. KRUGER, Godin den Zondaar Verheerlykt, zynde een Verhandelinge, leerende hoe en op wat wyze Jehovah des Zondaars God, Goed en Zaligmaker, behoudens zyne Gerechtigheid, Heiligheid en Waarheid,na den aard des Genaden - Verbonds, in zynen Zoon worden kan, en ook in der daad geworden is. Vierde Druk. in 8vo f 1:8.
CORN. GROEN, Predikant te Goerée. Een Kerkganger, in zyn vierdubbelde Plichts - betrachting, met betrekking op Gods Heiligdom, voorgefteldt, I. Als een hertelyk Bidder II. Als een opmerkend Hoorder. III, Als eenmildadig Aalmoezenier. En IV. Als een GeeftelykPfaltnzinger. Alles in vier Predikatiën; waar agter nog twee Aanhangzels , tot opheldering der Predikatiën. In Oéfavo 20 Stuivers.
P. J. ENTROP,KetkelykeenJoodfcheGefchiedenhTenverkort, verknogt met veele aanmerkelyke Waereldlyke Gebeurtenilïèn, van den beginne der Waereld tot op dezen tegenwoordigen tyd, enz. In8vometPI. f 2:- en zonder PI. ƒ 1 :-
fflftorie der KETTEREN, volgens de Letteren van 't A. B. C. in order gefchikt, behelzende den oorfpronk en voortgang der Ketteren en vreemde Gezindheden, die zig van tyd tot tyd hebben opgedaan. Waar m men meteenopflag van het oog, de voornaamfte gevoelens omtrent den Godsdienft, vinden kan, en dus met het zo aanftonds gemelde Werkje, tot welke dit als een tweede Deel verftrekken kan, een zeer bekwaame en makkelyke handleiding, om kennis te krygen van het geen in de Kerk is voorgevallen. Met een Aanhangzel der voornaamfte Geeftelyke Ordens in de Roomfch - Catholyke Kerk. In Octavo, a ƒ 1 -: -



■



ii uil—m' iiiii minimum ui i in li