RECHTMATIGHEIT
van het
FORMULIER van ALEXANDER VII,
en van de
BULLE UNIGENITUS van CLEMENS XI.
Aangewezen in verscheiden Brieven aan een' Appellant. Waar in onderzocht wort,
Of de Ondertekening van het een, en de Aanneming van bet ander Overeenkomt met de veiligheit van een Christelyk geweten 9
en of
De Apostolifche Stoel het recht heeft Om daar toe te verplichten.
do o r
J. C R. P.
Te AMSTERDAM,
By D. HEYSTEE, Boekverkoper in de Rofeboomfteeg- J783.






RECIITM ATIGHEIT
van het
FOkMl^LIER van ALEXANDER VII.
en van de
BULLE UNIGENITUS van CLEMENS XI.
aangewezen in verscheiden brieven aan een' Appellant.
I. B R I E R
Over het Formulier. Mtn Heer!
CjTy vervult myn heit met vreugde door den WeJgeëerden, dien ik zo even ontfange * en ik vvachte geen ogenblik, om ü myn antwoort gereet te maken. Uwe oprechtheit, myn Heer, en de openhertigheic, welke overal in uwen Brief doorftraalt, verzekert/ my> dat gy hulde zult doen aan de waarheit, zo haast, als gy ze zult kennen, en dit geeft my een genoegen, dat ik nimmer uit zal ipre. ken. Niets is 'er» dat my meer ter hertegaat, als de vrede, en wel bezonderlyk in 't ftuk van Lering, en Godtsdienst^derhaJven zo ik A daar



2 I. BRIEF.
daar toe oit van enig nut kan zyn, niets zal 'er ook oit wezen, dat my te lastig zal kunnen vallen.
Gy vraagt my , dit is het oogmerk van uwen Brief, hoe de ondertekening van het Formulier van Alexander VII., en de aanneming van de Bulle Unigenitus over een kan komen met de veiligheit van een Christelyk gebeten, gy voegt daar by, dat indien ik U zulks aan zal tonen, gy, en alle uwe goede Vrienden, U teriiont aan 't Vonnis van den Apostolifchen Stoel zult onderwerpen. Godt gave het, myn Heer, en fchoon over dat onderwerp zo veel, en zo duidelyk gefchreven is, daar gy het antwoort wel hadt kunnen vinden , zo kan ik het echter niet van my zelfs verkrygen, om U niet terftont in zo gewigtige , en heilzame zaak voldoening te geven.
Onder het lezen van uwen wel aangenamen, wierde ik te rade, U toe te doen komen het Werk van den Vermaarden Muratori, onder den naam van Lamindus Pritanius, over het gebruik der Menfchelyke reden in 't ftuk van Godtsdienst, daar gy uwe voornaamfte twyfelingen , bezonderlyk wegens het Formulier opgelost zoudt zien,doch verder lezende, begreep ik, dat gy gaarne briefwisfeling met my over die ftoffen , ook by name over de Bulle Unigenitus wilde houden , om uwe zwarigheden voor te kunnen ftellen,en teffens de antwoorden te vernemen. Wat zal ik zeggen? gy hebt my reets ingenomen, zo dat ik U niets meer weigeren kan; zelfs om U noch meer te gemoet te komen, en de antwoorden gemakkelyker te doen waarderen, zal ik uwe
zwa-



over het Formulier. 3
Zwarigheden, voor.fieliingen, en bewj-srede» nen aan halen, en zb veel mogelyk is, in hare volle bracht, ja met uwe eigen woorden hier ter nederftellen, waar uit dan ook zal blyken, dat myn oogmerk niet is, U tot myne gevoelens over te halen, maar om U te overtuigen.
„ Het verveelt my, zegt gy, in een party „ gewikkelt te zyn, daar men ons gertadig „ doet hopen op vrede, en verzoening mee „ den Apoftolifchen ftoel, • dewyl 'er onder„ tusfehen niets Van koomt: van het begin „ der. fcheuring af, zoekt onze CJeregie die „ gemeenfehap, en verfcheide vermaarde „ .Mannen hebben, zich 'er mede bemoeit, „ wy waren ook réets verre gevordert onder „ den Paus Benediólus XIV.- door 't bcleit van
den Cardinaal Archinto, en onze Verzoel ,, ning ftonde op een zeer goeden voet oni, der ClemensXIVl; dewyl menigte Bisfchbp„ pen, verfcheide Prelaten, enige Cardina, „ Jen , ja zyne Heiligheit zelve, de vrede „ zeer toegedaan was. federt cjedoot van dien „ grooten Paus is alles weer verdwenen, en „ my dunkt reden te hebben van te twyfelcn, „ of die vrede, welke zekerlyk nu verre af „ is, wel oit zo naby is geweest, dan men „ ons heeft willen doen geloven; want van „ Benediólus weten wy, dat hy op het laatfte' ,, van zyn leven tegen ons geweest is, en in ,, weerwil van onze Verklaringen, en geloofs„ belydenisfen , ons heeft veroordeelt, en „ van Clemens , dat hy na vyf jaren levens „ noch niets ten onzen voordele heeft kun„ nen befluiten. Ondertusfchen vermindert „ onze Geestelykheit, onze Gemeentens ver-
tti zwakken , onze Kerken Haan ledig, én ons A 2 h zé



4 I. BRIEF.
ze Bisdommen zullen van zelfs te niet gnan.' „ — Deeze aanmerkingen over de weinige kans,die 'er is van vrede,en de waarfchynlykheit dat die gelukkige tytnoit komen zal, dat wy met U in eenheitvan geest den Va5, der aanbidden zullen, doen my na midde. j, len zoeken om bet gevaar t'ontkomen.... 5, want hebben ons zovele, zo veritandige, en zo heilige Paufen veroordeelt, van Alexander VII. tot den tegenwoordigen ingefloten: worden wy van alle de Bisfchop„ pen verlaten , waar onder niemant voor „ onze zaak opentlyk uit durft komen, wil ;, niemant der Catholyken met ons enige ge„ meenfchap houden, my dunkt het is niet j, alleen gevaarlyk, maar zelfs dwaas, zo ene „ wanhopige zaak langer te willen verdedi„ gen.... Doch als ik denke op dat Formu„ lier, op die Bulle, dan ben ik fchier wan„ hopig, en my zelve niet, want ik vinde ,, daar onoverkomelyke zwarigheden, en my „ dunkt onmogeiyk, dat een Christelyk ge„ weren zulke ltukken kan aannemen, of be,, zweren . . . ."
Deze taal, myn Heer, die de rechtzinnigheit U doet fpreken , geeft my noch meer vertrouwen, dat gy met ernst de zaak zult onderzoeken , de reden plaats geven, en uwe Zaligheit aldus buiten gevaar ftellen. Ondertu?fchen terwyl ik uwe zwarigheden beantwoordende , een proef neme, of de bewuste ondertekening met de veiligheit van uw Ge* weten over een kan komen , verzoeke ik niet anders, dan dat gy alle ingenomentheit voor ëk gevoelens der Appellanten, en alle vooroordeel tegen my,en de mynen, zo veel moge.
» Jyk



over het Formulier. 5
]yk, belieft af te leggen , en verzekert wezen , dat ik niet anders in 't oog hebbe, als de waarheit, de vrede, en uw' JEuwig welvaren; voor't overige, wanneer ik uitgepraat bebbe, of wanneer gy niets meer hebt op te werpen, zeg dan wat U belieft,ik zalmy altyt troosten, dat ik myn plicht betracht, en niemant anders tot getuige, als Godt alleen van noden hebbe.
• Gy zegt dan in het vervolg van uwen Brief, dat gy, en alle uwe Vrienden van herte, en met alle oprechtheit verlangt na de vrede, of de verzoening met den Apoitolifchen Stoel van Romen, als met het middelpunt der Eenheit, en dat gy dat altyt gezocht hebt, ja dat gy zeer verwondert zyt, dat wy daar zo weinig werks van fchynen te maken,neen, myn Vrient, dat is zo niet:het eerfte wil ik U gaarne toeftaan, maar het twede , verfchoon my, is onrechtvaardig, want wy zyn bereit ons bloet daar voor te ftorten, doch wat kunnen wy doen , daar wy noch gehoor, noch onderwerping noch vertrouwen vinden?gyzoekt de vrede, dat geloof ik, maar gy zoektze volgens uwe denkbeelden en bevattingen, te weten: „dat „ gy door openbare verklaringen, en geloofs„ belydenisfen den H. Stoel verzekert van de „ echtheit, en zuivcrheit uwer gevoelens , „ en dat zyne Heiligheit daar mede te vrede „ wille wezen, zonder daar Janfenius, of de „ Bulle Unigenitus by in te trekken, want „ wy belyden (zegt gy) bet zuiver Catholyk „ Geloof, wy vervloeken alle dwaalleer, en „ ook by name de beruchte vyf Stellingen „ van den Paus Innocentius X. door zyn Bulle, „ welke begint: Cum Occafione, in 't Jaar A 3 » 1653



6
I. BRIEF.
5, 1653 veroordeelt , wy veroordelenze met „ alle rechtzinnigheit in haren eigen, en na„ tuurlyken zin, en wy houden ons in dat ftuk, „ wat de leqng betreft, aan het vonnis van „ de Kerke, doch wat Janfenius aangaat, of „ hy die Stellingen geleert hebbe, en in zyn „' boek, genaamt Auguftinus, gevonden wor„ den in dien zeiven dwalende zin, waar in „ zy gedoemt zyn , daar zyn wy niet van „ vérzekert, ja wy zyn van het tegendeel 3, overtuigt, wy kunnen ook niet begrypen, „ wat dat boek daar mede te doen heeft, de • 3, wyl het van zeer weinig belang is , of 3, Janfenius zulks geleert heeft, of niet, wy „ kunnen derhalven daar noit op zweren, en 3, ons gewisfe kan nimmer toelaten met Ede 3, te bevestigen ene zaak, die wy niet gelo« „ ven; dus kunnen wy noit het Formulier „ van Alexander VII. in zyne Bulle Apofto„ Uzi Regiminis , van 't Jaar 1664. voorge,, fchreven , daar men onder Ede verklaart, ,, de vyf Stellingen, getrokken uit het boek
van janfenius, in denzin van deszelfsSchry3, ver beoogt, te doemen , ondertekenen." Aldus begint gy de zaak van Janfenius te bepleiten, en hier van daan zal ik beginnen U myn antwoort te geven. Wy zullen beiden met eikanderen de redenen, die U bewegen om U tegen het Formulier te verzetten , in £e weegfchaal leggen, en zonder vooroordeel, of bitterheit ter bevordering van eendracht, en vrede, onderzoeken.
Ik flemme dan zeer gaarne toe , myn Heer, want het .ftaat my vry van U de allervoordeligfte gedachten te hebben, dat gy het Catholyk geloof wilt 'belyden, en al wat de •"~"" e' * ■ ver-



over het Formulier. 7
verfpreide Kerk met haar Hooft, den Paus van Romen, als een Geloofsartikel aanneemt, ook aan wilt nemen, of al wat daar van als ene dwaling wort verworpen, ook rechtzinniglyk als zodanig wilt verwerpen. Ik wil ook wel geloven, dat gy met alle oprechtheit de vyf Stellingen, die aan Janfenius worden toegefchreven, verwerpt, en als vyf doemwaardige dwalingen, met den Paus, en Kerke doemt, fchoon gy niet bekennen wilt, datze Janfenius geleert heeft. Eindelyk wil ik my noch voorftaan Czie daar wat ik U toegeve*, en hoe my niemant van vooroordeel tegen ü kan befchuldigen) dat gy de vyf Stellingen in dienzelven zin veroordeelt, waar in zy van den Paus, en Kerke veroordeelt zyn, dat is: dat gy de vyf Stellingen veroordeelt in haren eigen, en natuurlyken zin, of in dien zin, als de woorden der Stellingen ten eerften aan den geest vertonen : te weten niet met aan dezelve den zin van Calvin toe te fchryven, of enig ander, en dien voor den eigen, en natuurlyken aan te zien, gelyk weleer gefchietis, maar met'er dien zeiven natuurlyken zin aan te geven, dien de woorden zelfs medebrengen , en dien de Paufen gedoemt hebben; zo dat ik ü van dwaalleer , of kettery vry zoude fpreken, want niemant is, volgens de Lering van de Kerke een ketter, als die met hartnekkigheit ene van Godt geopenbaarde waarheit lochent, of ene veroordeelde Lering, dat is: ene Helling, die van de Kerke naar de H. Schriften, en overleveringen gedoemt is , in dien veroordeelden zin hartnekkig ftaande hout. Maar het is ongetwyfelc, dat al wie de vyf Stellingen A 4 reqht.



8 I. B R I E F.
rechtzinnig veroordeelt in haren eigen, ennatsurlyken zin, ze veroordeelt in den zeiven zin, waar in zy van de Kerk veroordeelt zyn; Bygevolg zyn de zulken,die dc vyf Stellingen in haren eigen, en natuurlyken zin openbaar doemen, (wat ook zy van de innerlyke mening, daar de Kerke niet over oordeelt) volftrekt gefproken, ten dien opzichte gene ketters.
Want het blykt genoegzaam uit de Bullen der Paufen zelfs, die de Stellingen veroordeelt hebben, dat zy niet gedoemt zyn, om dat zy in Janfenius gevonden worden, maar om dat zy tegen de H. Schriftuur , en de Overlevering ftryden , en dat zy in den zin van Janfenius zyn veroordeelt, om dat zy in zyn boek worden gevonden , want niet de boeken van bezondere Schryvers , maar de Goddelyke openbaringen in de Canonike boeken, en in de Apoftelyke overleveringen begrepen, zyn de Richtfnoer, waarna de H. Kerk over leringen, of Hellingen oordeelt, en waar op zy de Schryvers toetst, omze goct te keuren, zo zy de reets geopenbaarde Waarheden vooritaan, ofte veroordelen, zo zy ze beledigen ; en dus blykt het, dat de vyf Stellingen op haar zclven doemwaardig zyn, en doemwaardig in Janiènius, omdat zy daar in haren eigen, en natuurlyken zin worden gevonden; Clemens XI. in zyne Bulle Vineam Domini, uitgegeven in 't Jaar 1708, laat hier niet aan twyfelen, want hy zegt daar duideiyk : ,, dat Innocentius uitl'praak gedaan „ heeft met veel wysheit,en oordeel,dat de i5 vyf Hellingen uit her boek van Janfenius >, getrokken, in dien zin zyn veroordeelt, : - „ als



over het Formulier.
9
„ als de woorden der Hellingen ten eerfleri „ aan den geest vertonen" en weer; ,, wy5> verklaren, befluiten , gebieden, bevelen , „ en beflisfen, dat . ... alle gelovigen in 3> Jefus Chriflus niet alleen met den mont, maar ook innerlyk met het hert, den ver„ oordeelden zin van Janfenius boek ten op. „ zichte der vyf Hellingen, als kettersch moej, ten doemen, om dat die zin, zo als wy „ zeggen, door de^eigen woorden van die „ Hellingen is uitgedrukt." Hier tiit blykt dan volkomen, dat de vyf Hellingen in haren eigen, en natuurlyken zin gedoemt, en dat de zin van het boek van Janfenius daar by ingetrokken wort, om dat zy met den zin van d« Hellingen overeenkomt, Derhalven blykt het ook, dat al wie de vyf Hellingen in haren eigen en natuurlyken zin doemen, ze doemen in den zeiven zin, waar in zy van de Kerk gedoemt zyn, en aldus den naam van ketters ten dien opzichte niet verdienen. ' Ik wenschte wel, myn Heer, dat het geen ik hier van U in 't bezonder zegge , van alle de Appellanten zeggen konde, en my niet luiden van uwe party verzekerden, dat 'er zyn, die de vyf Stellingen verdedigen , £nzo niet de dwaalleer, ten minHen beweren, dat de eigen , en natuurlyke zin der Hellingen Catholyke waarheden behelst: Ik wenschte ook wel, en uit 'er herte, dat de Paus, de Bisfchoppen, en alle de gelovigen zulke voordelige gedachten van U luiden konden hebben, ja overtuigt waren dat alle uwe verklaringen ten dien opzichte meermalen , en van vele uwer Schryveren gedaan, en noch laatflelyk in uwe vergadering te Utrecht in A $ 'tjaar



io I. BRIEF.
't Jaar 1763, herhaalt, rechtzinnig, oprecht, en waarachtig zyn , maar hoe komen wy daar toe ? en hoe anders als door ene volkomen onderwerping aan de vonnisten, en wetten van de Kerk?
Doch laten wy noch verdergaan, en on. derllellen dat gyalle, en niemant uitgezon. dert, met de gemoedelykfle oprechtheit te werk gaat, en aldus de vyf Hellingen in haren eigen en natuurlyken zin vervloekt; noch meer, ik onderflelle zelfs eens, dat de Paus ook voor het tegenwoordige in dat denkbeelt zy: Wat gevolg zult gy daar uittrekken? dat de Paus in zo een geval verzekert zynde, dat gy de dwalinge verwerpt, u ontheffen kan van de ondertekening van het Formulier, en na ene openbare, en duidelyke verklaring van het Catholyk Geloof U in zyne gemeenfchap wederom aan kan nemen , door enige andere middelen zorgende , dat de gelovigen alle achterdocht afleggen, dat alle ergernisfcn uit. den weg geruimt worden, en dat niemant in gevaar van dwalinge rake; datflemme ik toe; maar zo gy meent daar uit te volgen, dat gy niet verplicht zyt het Formulier te tekenen , en het vonnis aan te nemen, dat tegen het boek van Janfenius uitgefprokenis; dat ontkenne ik. want ene wet is men verplicht te onderhouden , en men mag ze niet overtreden, zo lang als de wettige Overheit ons daar toe wil verbinden. Een vonnis van enen wettigen Rechter is men verplicht te ondertekenen , zo lang als onze Overheden oordelen tot algemeen welvaren, of tot het behout van het geloof dienflig te zyn ons daar toe te verplichten. Zo dat, al was de Paus
vol-



over het Formulier. §i
volkomen verzekertrV0n uwe rechtzinnigheit ■in het doenjejp^yan de vyf Hellingen-in dien zeiven zin* twaar in.zy gedoemt zyn, gy echter noch.verplicht kunt worden tot de ondertekening va'n het Formulier, zo lang, als hy het- nut of nodig oordeelt, te weten: om de billykheit der Wet, en de Achtbaarheit van den Wetgever te handhavenen, als ook om alle ergernisfen door de. tegenfpraak van ongehoorzamen den gelovigen gegeven weg te nemen, te meer , als de allergewigtigfle redenen hem genootzaakt hebben dat vonnis te geven, of die wet voor te fchryven.
„ Wat heeft het boek van Janfenius te doen „ (zegt gy) met de veroordeelde Lering? „ Wat belang? Wat aangelegentheit is 'er „ in, dat Janfenius die geleert hebbe?" • En ik zegge : zeer veel ten allen dele : Niets is 'er, dat een rechtzinnige Christen meer ter harte moét gaan, als' de zuiverheit der Catholyke Lering, want daar is. voor hem niets dierbaarder, als de Waarheden, die hem van Godt geopenbaart, en in de H. Schriften , en overleveringen zyn nagelaten. Bygevolg moet hy zich nergens meer voor wachten , als voor de dwaling, en voor de gene, die hem de dwaling in willen geven: dus affchuwelyk zyn de fchryvers, affchuwelyk de boeken, waar in van de H. Kerk hem na gerechtig onderzoek wort aangewezen , dat de dwaling tegen de waarheit ftrydig te vinden is; en wien anders, als de H. Kerke, en inzonderheic haar Opperhooft den Paus is het bevolen, de kudde van Christus voor dwalinge te behoeden? Wien anders wiert het opgeleit de fchapen te weiden, en voor wolven te be.
fcher-
Opwerping.
Antwoort.



12 I. BRIEF.
fchermen ? Wien anders koomt het dan toe in Rechten te oordelen, en den gelovigen a?n tewyzen in welke fchriften, of boeken het vergift der! dwaalleer gevonden wort, waar voorzy zich moeten wachten? Want: On„ deugende meni'chen, en verleiders , tegt 3, de Apostel, 2 ad Tim. 3: 13. zullen erger, „ en erger worden, dwalende, enindwalin„ ge verleidende": waarom Paulus ook zynen Timotheus vermaant vs. 14. vast te blyven in het geen hy geleert hadde, en het welk hem aanbevolen was, wetende vanwienjhy het geleert hadde.
Hier van daan kwam het, dat de H. Kerk meest altyt, ook 'van outs, wanneer zy enige dwaalleer veroordeelde, ook de fchryvers, en fchriften doemde; weinige, of gene Kerkvergaderingen zal men in de üutheit vinden , daar de Perfonen, of de boeken, die het Catholyk geloof benadeelden , niet met de dwaling verwezen wierden ; Arius , Eunomius, Neftorius, Eutiches, de fchriften van Theodorus, Theodoretus en Ibas, en meer anderen, wierden in de eerfte algemene Kerkvergaderingen zo wel gedoemt, als de dwalingen, die zy leerden; namentlyk: omniet alleen de dwalingen zelve te beftryden , en uit te roejen , maar ook de gelovigen voor alle gevaar te verhoeden , van dezelve uit die Perfonen, of fchriften op te zuigen.
Vraagt men nu, wat het boek van Janfenius te doen heeft met de gedoemde Hellingen, en wat belang daar in was, dat hy die geleert hadde, of niet? dat zelve, zegge ik, dat 'er van outs was, in Arius, .Neftorius, en anderen, en gelyk 'er zich de Kerke zeer
veel



over het Formulier. i;
veel aan gelegen liet leggen , om de Perfo nen, boeken en fchriften dier dwaalgeester te veroordelen ,, zo heeft: zy haar ook ver plicht bevonden in de zaak der vyf Hellingen. het boek van Janfenius te verwyzen, om dal ze daar, naeenryp, en naukeurig onderzoek in bevonden wierden , en het aldus uit de handen der gelovigen te rukken. De dwa lingen, en de dwaalgeesten wierden te gelyk. en in een' adem veroordeelt; de Hellingen 5 die zy, of geuit, of gefchreven hadden tegen de Catholyke waarheit, wierden onderzocht, overwogen , en veroordeelt in dien zeiven zin , waar in zy van de Perfonen geleert waren.: de Bisfchoppen moesten röndüit, en plechtiglyk verklaren, zonder enige onderscheiding , uitzondering, of bepaling, dikwyls ook fchriftelyk, datzy het Vonnis rechtzinnig aannamen, gevelt zo over de Perfonen, als over de leringen, dan al wie 'er zich niet aan wilde onderwérpen , wiert ten minften verdacht gehouden, wat hy ook voor mogte geven, ja 't meestendeel wiert hy voor een Ketter aangezien, en uit de Kerk gebannen.
Die Arius beminden , Eufebius van J>ïico. medien, Theognis en Maris wilden wel de uitfpraak van de Algemene Vergadering van INicëe, wegens het geloof, ondertekenen, maar niet de doeming van Arius , om dat zy zeiden verzekert te zyh, dat Arius zodanig niet was als de baders van die Vergadering hem aanzagen, doch om die zelve reden waren zy zo veel te meer verdacht van dwaalleer by alle de Catholyke Bisfchoppen.
De gene die Nestorius voorflonden : Joannes van Antiochië'n , Acacius van Berea,
Theo-
1
Voorbeelden.



14 I. BRIE F.
Theodoretus van Cyr, en anderen, gaven ook voor, dat zy wel de gene vervloekten, die den Titel vanMoeder^ Godtsaande H.Maagt niet wilden geven, of die Christus in tweën verdeelden, maar datze van de andere kant wel verzekert waren, dat de zin, en woorden van Nestorius die dwalingen niet leerden. Zie daar.de onderfcheiding van Recht en daat, zo als gyiieden ze ook in de zaak van Janfenius altyt gebruikt hebt, om U van de Paufelyke. wetten - en vonnisfen te verfchonen, en hen Formulier te verwerpen ; voorgevende, dat gy wel de dwalinge verzaakt, doch niet verzekert zyt, <latze Janfenius geleert heeft. Dit hielp.echter.de vrienden van Nestonus niet; maar zy wierden verplicht van de Kerk den Perfoon met de dwalinge te veroordelen , wilden zy voor Rechtzinnige Catholyken doorgaan.
Theodoretus namentlyk ondervonde het in de Algemene Vergadering van Calcedoniën , want al war. hy voorgaf was onnut: De Bisfchoppen riepen eenparig, dat zy hem voor een Nestoriaan , een_ Ketter zoude aanzien, zo lang hy niet neten duidelyk Nestorius vervloekte. Hy zcide, dat hy in de Catholyke Kerk opgevoet, en onderwezen was,'dat hy Nestorius, Eutiches en alle anderen, die niet Catholyk gevoelden, vervloekte, dat hy belastert wiert, en niet gekomen was om in zyne waardigheit herltelt te worden , maar om te bewyzen, dat hy Catholyk in alle zyne gevoelens was, dat hy eindelyk eerst, zyn geloof zou verklaren, doch niets kondehem baten , de Vaders riepen telkens, dat hy Nestorius moest vervloeken, het geen hy dan
ook



over het;Formulier. 15
ookdede, en ingevolge van die onderwerping wierd hy voor Catholyk erkent. Zo dat de ff. Kerke van de eerfte Euwen af het gebruik heeft gebat van de gelovigen te verplichten tot de doeming niet alleen van de dwaling, maar. ook van de Perfonen en Schriften.
Zelfs wierden de Bisfchoppen meermalen verplicht diergelyke doemingen eigenhandig te ondertekenen, wilden zy niet verdacht gehouden worden van Dwaalleer. Die den brief van den Paus Leo aan Flavianus van Conftantinopolen niet wilden ondertekenen, daar de doling, en de Perfoon van Eutiches gedoemt wiert, was by de gelovigen een ketter, kan men oit iets fterker vinden in de gefchiedenisfen van de Kerke, als het gene gepleegt is tegenAcacius van Conflantinopolen, omdat hy enige gemeenfchap hielde met den gene, die verdacht waren ? De Paus Hormisdas liet zelfs een Formulier opftellen, dat van de Bisfchoppen ondertekent moest worden, en daar Nestorius, Eutiches, en Acacius te gelyk gedoemt wierden. Een diergelyk Formulier ziet men ook in de zaak der drie Capittelsin de vyfde algemeene vergadering verwezen. Het vonnis van de Kerk tegen de Schriften van Theodorus, Theodoretus, en Ibas moest van een iegelyk aangenomen worden, die het weigerde wiert verplicht, en meermalen gedwongen , om een Formulier van Toéftemming,of van onderwerping, of van Kerkelyke gemeenfchap met den Apoftolifchen Stoel te ondertekenen. Aldus, handelde men ook met de Pelagianen , welke dat: Formulier ook mogte wezen, of de Brief van Paus Zozirnus, of die van Innocentius de Eerfte, of de Kerkregelen
van



16 I. BRIE F.
van de Vergadering van Milevi; want dit is zeker, en blykt uit den H. Auguftinus,Profper, Marius Mercator, en anderen, ja uit de Schriften der Paufen zelfs,dat de Bisfchoppen , en andere Geestelyken dat moeiten ondertekenen, en daar toe gedwongen wierden niet alleen door Kerke'yke, maar ook doorKeizerlyke wetten.
De Pelagianen zochten ook door allerlei foort van uitvluchten , voorwentzelen , en listen dat Formulier te ontwyken; dan zeiden zy, dat hunne zaak het geloof niet raakte, dan dat zy belastert wierden , en hun gevoelens wierden aangewreven, die zy noit gehat hadden, dan dat de Perfonen, die daar gedoemt wierden,noit gehoort waren geweest,en waarlyk de dwaling niet hadden geleert, dan dat zy door die ondertekening genootzaakt wierden tot de ongerymde dwaalleer der Manicheën, dan eindelyk,dat de Rechters zonder vergadering hadden ge vonnist, en dus hun vonnis onwettig was, en meer diergelyke voorgevingen, doch het hielp niet;in weerwil van alle die uitvluchten bleef het paalvast by de Kerk dat zy ondertekenen moesten ,en met de dwalingen ook de Perfonen uitdrukkelyk afzweren.
Zulke voorbeelden uit de Kerkelyke Gefchiedenisfen getrokken, en met onbetwistbare Hukken uit de Outheid geflaafd, die by menigte fchryvers dezer Euwe te vinden, en U zo wel, als my bekent zyn, tonen duidelyk aan het gedrag, dat de Kerke ten allen ryde gehouden heeft in hare uitfpraken over zaken van het Geloof in opzichte van Perfonen, en boeken,en hoe zyde onwillige verplicht heeft
tot



over het Formulier. r£
tot de aanneming, en ondertekening der zeiver, en hieruit faefluit ik, dat de Kerke niel anders, can zy van outs gedaan heeft,te werk gaat in de zaak van Janfenius ten opzichte van de. vyf Hellingen, en dat zy te recht een Formulier doet ondertekenen, van de ene kanl om een aloude gewoonte te onderhouden, en van de andere, om alle achterdocht van dwaling, en alle gevaar vanverleiding weg te nemen , waar toe gemenelyk de gene, die de Vonnisfen van de Kerke tegenfpreken, gelegenheit geven.
Want behoorde men nietverlegen te worden voor verleiding, daar de voorftandcrs van Janfenius zo . veel werks maakten ten tyde van Innocentius X. om de vyf Stellingen van de doeminge te bcvryden ? moest men hen niet verdacht houden, dat zy de dwalingen , die in die Stellingen vervat waren, wilden voorHaan, dewyl zy 'er zo flcrk voor ftreden? Immers als men nagaat den onrust, en beweging, zo als men ziet by uwe eigen Schryvers, inzonderheit in het dagverhaal van den Heer Saint Amour, dien zy zich gaven , toen de Stellingen,als getrokken uit het boek van Janfenius, de Sorbonne aangeklaagt wierden, en daar na den Paus opgedragen, om 'er over te vonnisfen, als ook de vreze, waar in zy fchenen te zyn, dat zy gedoemt zouden worden;' als men nagaat, den kommer, de zorg, en de vlyt,- riieze hadden om die doeming tc beletten, om voorfprekers té verkrygen, .om zelfs de raatsluiden in het onderzoek der Stellingen gebruikt te winnen, den lof die zy geven aan de zulken, die de Stellingen vry fpraken , c\en\ fmaatJ tegen anderen , om dat zy hen daar m ■ B iê!
Achter- , , docht van' kwade Leer in dé Jatfenis* ten.



18 I. B R I E F.
tegenvielen ; als men eindelyk nagaat hunne droefheit, dat de zaken niet wel fchikten, den fpyt,en verfmading waarmede zyfprakenvan den Paus, van de Bulle, van de Cardinalen, en van de Bisfchoppen van Frankryk,om dat zy de Bulle aannamen; als men dit alle nagaat, boe zou men iemant oit kunnen overtuigen, dat die luiden de leringe der vyf Stellingen niet voor hunne eige lering aanzagen, of dat zy daar geen belang in hadden, of dat zy die leringe oprechtelyk hadden verlaten ? Want hoe kan men zo 'te werk gaan, indien men die Stellingen aanziet als vyf dwalingen , en niet als vyf Hoogheilige Waarheden?
Maar het was in enen goeden zin, dat die luiden die Stellingen beweerden, zulc gy zeggen. Evenwel het blykt, dat zy ze beweerden in haren eigen, en natuurlyken zin. Want was het niet de eige, en natuurlyke zin voor welkers doeming zy vreesden , welkers doeming zy tegenfpraken ? was het niet de eige', en natuurlyke zin , dien de Paus gedoemt heeft? en is het niet altyd in den eigen, en natuurlyken zin» dat men Stellingen doemt, of goetkeurt, wanneer men geen onderfcheit van zinnen aanwyst?
Maar zy dachten, dat de eige, en natuurlyke zin de lering van de daatwerkende genade behelsde,- zo als zy van Auguftinus, en Thomas geleert wort; alzo tracht gy hen noch te verfchonen, en ik zegge 'er by, met zo veel te meer Recht, als zy in dezelve gelegentheit, en ten dien Einde aan Innocentius X. hun gefchrift in drie Colommen inleverden, daar zy aan de Stellingen dien zin van Auguftinus, en Thomas geven; doch ik zegge ook,
dat



over het Formulier.
19
dat dit niets meer bewyst, dan dat desStellin. gen wel naar die lering gedrait kunnen worden door een omtrek van woorden, geiyk in dat gefchrift gefchiet; want hetblyft altyt waar,dat daar in de eige , en natuurlyke zin van de Stellingen niet beftaat, en dus het gefchrift van de drie Colommen niet anders fehynt geweest te zyn, als een dekmantel, om de doeming der Stellingen voor te komen.
Dit zal noch meer blyken, als ook Welken zin, en lering Janfenius waarlyk geleert heeft, als wy nagaan de harde uitdrukkingen, en de ongehoorde leringen die de voorftanders van Janfenius voor de doeminge in het. licht dorften geven, en met het gezag van Janfenius zelfs Haven, doch wy zullen eerst de vyf Stellingen zelve voor het oog houden, om aldus de gelykheit der leringen van den Meester , en van de Leerlingen beter te bezeffen , en daar uit teffens de redenen, waarom de Bisfchoppen met zo veel Ernst den Paus verzochten, om zyn vonnis daar over te geven.
1.
De Eerfte van de vyf Stellingen luit aldus: Eenige Geboden van Godt zyn aan rechtvaardige Menfchen, die willen, en Pogingen doen yolgens de tegenwoordige Krachten, die zy hebben, onmogelyk, hun ontbreekt ook de genade, waar door zy raogelyk worden.
2.
In den ftaat van de bedorven natuur wedcrftaat men noit aan de inwendige genade.
B 2 s'.-



2o I. BRIE F.
3-
Om in den Haat van de bedorven natuur Loon , en Straf te verdienen, vvort niet vereischt j dat de Mensch vry zy van nootzakejykheit, maar het is genoeg, dat hy vry zy van bedwang.
4-
De Halfpelagianen Honden toe, dat de inwendige voorkomende Genade nootzakelyk was tot ieder werk , ook tot het begin des Geloofs, en daar in waren zy Ketters, dat zy beweerden, dat die Genade zodanig was, dat haar de menfchelyke Wille konde Wederftaan, of Gehoorzamen.
5-
Het is half Pelagiaansch te zeggen, dat Christus ten enemaal voor alle menfchen geftorven is, en zyn Bloet vergoten heeft.
Het is genoeg Catholyk te zyn, om te bezetten , dat deze Stellingen in bare eigen bewoordingen,tegen de leringen der H. Kerke, en tegen de overlevering ftrydig zyn. Maar dit niettegenftaande 't zyn deze zelve Stellingen , zo als zy hier leggen, die men van de voorftanders van Janfenius beweerde, dat zy Catholyk waren , datze Augustinus geleert hadde, datze Janfenius zelf beweerc hadde, dat hyze van Augustinus had overgenomen; waarom zyne vrienden ook ronduit zeiden, dat het genoeg was- de eerfte Stellinge te lezen , om te zien , dat men met ze te doemen Augustinus wiide doemen.
ö Maar



over het Formulier. 21
Maar moet men hier niet uit opnemen, dat men aan Augustinus een andere Lering toe. fchreef, als die de Thomisten beweren, om aldus onder den Naam van Augustinus de dwalinge te kunnen leren ? Want ondertusfchen liet men niet na, in verfchëiden fchriften van dien tyt zo als Confiderations Jur Ventreprife de M. Nicelas Cornet. Propofitiones de gratïa in Sorbona &c. Lettre d'un Abbé a un Abbé. Lettre d'un Abbe a un Prefident. S. Augustin victorieux. Conference &c. Apologie pour les Saints Per es. Pour Janfenius. Du Concile de Trente. en meer anderen deze harde uitdrukkingen, en andere met de vyf gelykluidende Stellingen te leren, „ dat een Rechtvaardige bekoort kan „ worden, en de Genade niet hebben, öm „ te wederftaan , noch zelfs de Genade , „ om de Genade te vragen. Dat Godt „ gene onmogelyke dingen Gebiet aan de ge* „ zonde natuur , fchoon zy by geval on„ mogelyk zyn aan de kranke , zo als onze „ natuur thans is, dat enige Rechtvaardigen de „ vrucht dier beloften niet gewaar worden, „ dat Godt ons niet zal laten bekoren boven „ ons vermogen. Dat de Apostelen geen ge„ nade hadden om te bidden, om te kunnen „ niet zondigen , en gelaten aan hun zelfs „ niet hebben kunnen niet zondigen. Dat de „ onoverkomelyke nootzakelykheit van bun„ nen Val, hen hunne zwakheit deet ken„ nen. dat de Genade hare uitwerking doet „ door ene zoete, doch allerkrachtigfte noot„ zakelykheit, dat de Genade altyt daatwer„ kende is, en noit wederftaan, ofverwor3, pen wort. dat men noit, hoe verhart het B 3 bert



22 I. BRIEF.
„ hort van den Mensch ook wezen mag, we„ derltaar aan de inwendige Genade van Jefus „• Christus, dat zy onaiïcheidelyk is van de „ oeffer,ing,cn dat deze de ware, en Enigfte „ Genade der Christenen is. dat al het geen „ GoetwiUig is, ook vrywillig is, dat vry te „ zyn van bedwang alleen nodig is tot de ware „ vryheit, en om te verdienen, dat het be„ dwang alleen onze vryheit kwetst, en te „ niet doet. dat de vryheit van den Mensch
belb.an kan met ene onoverkomelyke noot„ zakelykheit, mits deze noodzakelykheit van „ de wille zelve komt, en van de onveran. 3, derlyke aangekleeftheit tot een voorwerp , ,5 gelyk de Zaligen wegens de Liefde tot Godt. 3, dat 'er geen genade is, dieniet verwint,en ,, niet onbepaaldelyk heerscht over de wille „ der Menichen. dat de wille tot het goede 3, een nootzakelyk uitwerkzel is van den Al,, magtigen indruk van Godt. dat de Half„ pelagianen wilden, dat het in onze magt is 3, de inwendige Genade te kunnen toeftem3, men, of verwerpen. Dat Godt niet als de 3, Zaligheit der uitverkoornen wil, zynde deze 3, de Enigen, die van zyne kant genoegzame
Hulpmiddelen ontfangen,om Zalig te wor„ den. dat het van de uitverkoornen alleen is, 3, dat die woorden van den Apoftel verftaan ,5 worden, Godt wil dat alle Menfchen zalig 33 woiden, te weten : alle de uitverkoornen." en meer anderediergeiykeuitdrukkingen, wel. ke zo zy niet volkomen, en onverwinneiyk overtuigen, dat die luiden de vyf Stellingen uitdrukkelyk geleert hebben, en wel in haren eigen, en natuurlyken zin, ik zegge de dwaling, zou het wel oit mogelyk kunnen wezen,
dat



over het Formulier. 23
dat een Mensch, die by zyne zinnen is, ontkende , dat zy 'er ten miniten verdacht van waren"? maar ik wil niets meer van u eifchen , hoe groot een recht ik ook hebben zoude, want dit is genoeg om vast te Hellen, dat de Bisfchoppen van Frankryk de gewigtigfle redenen hadden, om de vrienden van Janfenius te verdenken, om van den Paus een vonnis over het boek, en de Hellingen van Janfenius te vragen, en dat de Paus ook het grootfte Recht hadde om het te geven, zelfs met die by voeging, dat de Hellingen uit Janfenius boek waren getrokken, dewyl de voorftanders van Janfenius hem hunne Leringe toefchreven , met zyn gezag flaafden, en uit zyn* Boek zelfs de texten van den H, Augustinus haalden om ze te bewyzen.
Doch dit alle zoude hen noch tot geen fchande geflrekt hebben; ja de zaak was geheel, en gantsch afgedaan geweest, hadden zy het voorbeelt van den Heer Bourzeys, een derieverigHe verdedigers van Janfenius, en die zich, gelyk ook Arnauld 't eerst, en 'c hevigst tegen de doeming der Stellingen had uitgelaten, opgevolgt hadden, en met hunne vorige gevoelens te herroepen, gehoorzaamt hadden aan het vonnis van de Kerke, en noit zouden de Paufen verplicht zyn geweest een Formulier aan de Geestelykheit voor te fchryven, om zich van hunne rechtzinnigheit, en van de zuiverheit huns Geloofs te verzekeren; doch dewyl men zo haast het vonnis uit was gekomen , daar hevig tegen uitvoer, en ronduit bleef beweren, van enigen, dat de eige, en natuurlyke zin der Stellingen Catholyk was, en dus het boek van Janfenius ook, en dat de Paus de leringe van Auguftinus, en Thomas gedoemt B 4 hadde.



24 I. BRIE F.
had Je, het geen ene önverdragelyke overtreditfgé was, daar alle Catholy kén verplicht waren tegen op te komenj van anderen, dat de eige én natuurlyke zin kettersch was, te weten: die van Calvin, maar dat de Paus bedrogen was in den zeiven aan Janfenius toe tefchryven, hoe kon het anders wezen, of men moest beide deze partyen verdacht blyven houden, dat zy de vyf Stellingen in haren eigen,ën natuurlyken zin bleven verdedigen, en dat het hen om de dwalingen, en niet om Janfenius te doen was.
Want wie kan de eerfte vryfpreken van achterdocht, tervvyl zy dien zeiyen zin bleven verdedigen, daar wettige Rechters verklaart hadden. dat de dwaling in beftaat ? Maar die zélve zin, zult gy zeggen, wiert van vermaarde Mannen zo van de Sorbonne, als van Loven, ja zelfs van vier der Raatsluiden, en van de voornaarnften ,zo als de Generaal der Augustinianen , de Meester van het Paufelyk Paleis,een zeer geleerde Dominicaan, noch een twede Dominicaan, en een Franciscaan verdedigt als Catholyk, en die luiden vreesden ook, dat men met die ftellingen te doemen, de lering van Augustinus, cn Thomas zoude benadelen. Doch dit zy zo, en men ftemmc noch toe, dat die luiden niet van U gewonnen, niet van uw' kant, niet uit uwen mont fpraken, zo dat zelfs de ben oeping van een uit buiïons niet kon baten; ftonde het dan noch vry de ftellingen voor Catholyk te houden, ook na de doeming, entoen zy tot. den kwaden zin, die zich daar als vanzelfs opdoet, gelyk als bepaalt waren, en toen de Paus hun meermalen verklaart hadde, zo als Uwe eigen Schryvers getuigen, dat hy de Le-.



over het Formulier. 25
ring van Augustinus, en Thomas, wel verre yan te doemen, ten hoogden achtte, en aan. prees?
Wat ftellingen van oude Dwaalgeesten , en nieuwen,zou men dan ook niet nadcdoeming van de Kerke kunnen verdedigen , onder het voorwentzel dat zy enen goeden zin kunnen hebben, en van enige Catholyken voor de doerhing zulk een zin daar aan is gegeven ? Wie kan de taal verdragen die een De Witte, om van geen anderen te fpreken, gevoert heeft, in zyn Boek, genaamt Nieuw Verdedigfchrift yan de Heilige Leer yan C: Janfenius, tegen de Paufen en de Bisfchoppen onder zo een dekmantel ? is uwe Van Der Schuur niet verplicht geworden, om een openbare verklaring daar tegen uit te geven, dat noch hy, noch deHollantfche Geeftelykheit het minfte deel hadden in die byftere gevoelens? Schoon het uit de Hukken tot dien twist behorende blykt, dat verfcheiden Geeftelyken het met De Witte hielden, gelyk noch tegenwoordig, zo als verzekert wort. Intusfchen zou men de zulken van outs niet verdacht gehouden hebben ? en zal men ze nu vryfpreken? Moeten de Gelojovigen niet geweldig vrezen,dat deze luiden voor Catholyk aanzien den eigen, en natuurlyken zin der ftellingen, dat is de dwalinge, en dezelve als Catholyk, onder den Naam van Auguftinus, en Thomas willen verdedigen?
Maar ook de gene, die de vyf ftellingen in haren eigen, en natuurlyken zin veroordelen, en het vonnis van den Paus wegens de ftellingen aannemen , maar wegens Janfenius Boek weigeren, om dat zy niet willen erkennen, dat ze daar in gevonden worden, geven zy niet B $ dooy



26 I. BRIEF.
Opwerwerpingen Antwoort.
door zulk een tegenfpraak, en ongehoorzaamheit genoegzame redenen aan de gelovigen, om hen verdacht te houden? Want zyn zy het niet, die voor de doeminge altyt beweert hebben, dat die Hellingen in Janfenius waren, en dat zy enen Catholyken zin hadden ? moest men dan niet verwondert Haan, dat die zelve ftellingen, die io of 12 jaren lang in het Boek van Janfenius gevonden wierden, en van hunne beste Schryvers aldaar wierden aangewezen, die zy ook ve.iftonden in den zeiven zin, als hunne vyanden, en waar over men alleen bleef twisten, of ze Catholyk waren , dan niet, terftont na de doeming uit het Boek van Janfenius verdwenen, zo dat ze nergens meer te vinden, en men volftrekt beweerde, dat het willekeurige ftellingen waren, die van niemant geleert wierden, enkel en alleen uitgevonden, om de Leerlingen van Auguftir us, en Thomas te plagen ? Moest men niet verwondert ftaan, dat die zelve ftellingen, die even te voren in haren eigen, en natuurlyken zin Catholyk waren, nu terftont na de doeming kettersch, die te voren van Auguftinus, nu terftont na de doeming van Calvin , die te voren eindelyk de daatvverker.de Genade, nu de nootzakende behelsden ? Moest men hier niet uit befluiten , dat de voorftanders van Janfenius alle uitvluchten zochten, om zyne ware Lering, te weten: den eigen, en natuurlyken zin der vyf ftellingen te verdedigen ?
Maar het was reets voor de doeming, zult gy zeggen, dat men beweerde, dat die ftellingen willekeurig gemaakt waren. Doch men moet aanmerken, dat dit, voor de doeming
niet



over het Formulier. 27
niet anders wilde zeggen, dan dat die ftellingen niet van woort tot woortuithetBoek van Janfenius getrokken waren; want dat ze bekenden , dat zy in dat Boek gevonden wierden , 'r zy in woorden, 't zy in kracht, of zin van woorden, zulks kan noit gelochent worden, zo men niet alle die Schriften eerst verbrant, die van de voorftanders van Janfenius voor de doeming gefchreven zyn.
Verder, dat zy zeiden, dat niemant die Hellingen geleert hadde, dat zy duister, dat zy dubbelzinnig waren, fchynt wederom een uitvlucht, dewyl het volftrekt bljkt, dat zy die zelve ftellingen niet duister, noch dubbelzinnig geleert hebben , dat zy ftaande gehouden hebben, by voorbeelt: dat men de eerfte der vyf ftellingen niet kanverwerpen, zonder 't enderjte boven te keren het geheel Gebouw van de Genade van Jezus Christus, en dat zy volkomentlyk, duidelyk, en onverwinnelyk wort bewezen in het Boek van Janfenius; en wegens de twede, dat het Hert van den Mensch, hoe verhart hy ook wezen mag, noit weerjiaat aan de inwendige Genade van Jezus Chrisus &c. maar wie zal zeggen , dat ftellingen duister, of dubbelzinnig, of van niemant geleert worden, die zo duidelyk gevonden worden by hunne Schryvers ?
Wie zal in tegendeel niet moeten zeggen, dat zy onder zulke voorwentzels de gedoemde dwalingen wilden verdedigen? Want wat waren eindelyk de redenen, die zy voorgaven , om dat vonnis niet aan te nemen? te weten: om dat die zaak het geloof niet aangaat, en de Paus, noch de gehele Kerke niet onfeilbaar * is in zulke bezondere daden , om dat men in
zulke



28 I. BRIEF.
zulke daden niet naar gezag, maar naar eigen zinnen moet oordelen, omdatzynietgehoort waren, om dat men den naam van enen Bis. fchop met den vuilen "blaam van kettery ge. leert te hebben niet mag bezwalken, om dat men Janfenius bevint de gevoelens van den H. Auguftinus, en Thomas geleert te hebben, en met zyn boek te doemen, ook die leringe doemt; redenen die ook, en met dezelve kracht kunnen gelden tegen de uitfpraak over den zin der ftellingen, dewyl meer Catholyke Schryvers beweren , en Muratori zelf, dat de Kerke niet onfeilbaarlyk oordeelt over den zin van bezondere Schryvers, of zin vanftellingen, maar alleenlyk over de leringen; dus redenen, die in geen opzichte bondig zynde, en zeer naar uitvluchten gelykende, noch meer kracht gaven aan de achterdocht, dat het om de dwaling, en niet om Janfenius te doen was.
Want ondertusfchen wiert het boek van Janfenius in verfcheidenplaatfen gedrukt, en van velen gelezen, zelfs in de Scholen, en op den Predikftocl als een Catholyk werk voorgedragen, ja wat meer is, ook de gevoelens, ten minften, aanftotelyke uitdrukkingen wierden als Hoogheilige Waarheden van het Catholyk geloof verkondigt, en met fmaat van Paufen, van Bisfchoppen, en andere Overheden verdedist, Want dewyl zy beweerden, dat de vyf ftellingen in den zin van Calvin gedoemt waren, welken zin Janfenius noit geleert heeft, zo fpraken zy zyn Boek vry, en lieten het met aanpryzinge lezen, en toonden daarmede duidelyk genoeg, dat zy Janfenius verdedigden, niet, om dat hy de ïteilingen niet geleert,
maar



over het Formulier. 29
maar om dat hy de lering van Calvin niet geleert hadde. Maar konden de vrienden van Arius, Nestorius, Eutiches, Pelagius meer redenen geven tot achterdocht, datzy het geloof wilden verraden ?Konde men niet op deze wyze zeer gemakkelyk het vergift,of den natuurlyken zin der vyf ftellingen verfpreiden onder de gelovigen, en intusfchen de vyf ftellingen doemen , dewyl men daar enen anderen zin aan gaf, als dien de Paus gedoemt, en Janfenius geleert hadden ?
Voeg hier nu by, dat men ten zei ven tyde noch ftellingen ten voorfchyn zag komen, die zoniet opentlyk, ten minften verdacht waren de dwaalleer bedektelyk te willen voorftaan. van dit foort was die van den vermaarden Arnauld, die plechtiglyk van de Sorbonne gegedoemt wiert: De genade, zonder welke men niets doen kan, ontbrak aan den H. Petrus in de gelegentheit van zyn val. Ene ftelling die op haar zelve genomen, en in haren eigen, en natuurlyken zin aanftotelyk is, en zeer naar de eerfte der vyf gedoemde geiykende , hoe veel te meer dan in die omftandigheden van tyt,en zaken, en in dien zeiven Perfoon, die voor de doeming zich zo verdacht hadde gemaakt , en na de doeming de onderfcheiding van Recht, endaat uitgevonden, of vernieuwt hadde, om het vonnis van den Apoftolifchen Stoel te leur te ftellen ? Ik wil gaarne bekennen, dat men deze Helling, gelyk ook enige andere voor de doeming met een genadig oog aanziende, in enen Catholyken zin kan uitleggen, te weten, dat aan Petrus ontbrak al dat geen , dat nodig was, om daatlyk de bekoringe te overwinnen, ik zeg, de daatwer-
kende



3o I. BRIEF.
kende genade, welke de Thomisten, en Auguftinianen beweren tot alle goede werken nodig te zyn, zonder echter in gebreke van die het vermogen uit te fluiten; ik wil ook gaarne toegeven, zo 'er redenen zyn, om het waarfehynlyk te maken, dat ze van Arnauld en zyne Vrienden in dien zin geleert is. Doch met dat alle blyft het zeker, dat de Kerke, en hare Leeraars voor de zuiverheit des Geloofs moeten waken, dat zy de Gelovigen voor alle gevaar, ja fchyn van dwaling moeten verhoeden , dat zy de gene, die zulks fchynen te willen ■ ondernemen, met alle kracht moeten beitryden.
Dan volgt hier uit, dat de Kerke, wanneer zy voor vergift vreest in enige ftellingen, dezelve niet genadig, maar met ftraffe, en doorziende ogen moet opmerken, den zin des Schryvers naar den tyt, gelegentheit, gedrag, en handelwyze navorfchen , en zo 'er zich een kwade zin in opdoet, die den gelovigen tot ergernisfeftrekken kan, veroordelen, en vervloeken , dewyl in zaken van het Geloof de aangelegentheit te groot is, om zachtheit, of toegeventheit te gebruiken : Dit is een wezentlyke plicht van Overheden , wien de Kudde des Heren toebetrouwt is, en zo heeft men ook gehandelt in vorige tyden met den gene, die in bedenkinge kwamen, dat zy enige kwade meninge hadden ten opzichte van het dierbaar pant des Geloofs. Zo haast, als men enige aanftotelyke uitdrukkingen gewaar wiert, fcherpte men terftont het oog op den ommegang, het gedrag, de fpreekwyzen, en woorden van den Perfoon, die men in 't oog hielde, en wanneer omftandigheden ene gegronde achterdocht gaven van kwade oogmerken j



over het Formulier.
3i
ken, verwyderde men zich van zyne gemeen fchap, ja de vnentfchap, en ommegang al leen met zulke luiden was genoeg, om ooi met afkeer, en achterdocht van de geloviger aangezien te worden. Honderden van voor beelden hier van leveren ons uit de tyden dei Arianen, en naderhant de twisten metdeOri. genisten; en aldus had de Kerke de bondigfte redenen om op haar hoede te wezen wegenj de voorftanders van Janfenius, die by ene onbetwistbare ongehoorzaamheit aan de bevelen der Paufen noch aanftotelyke, en naar de dwaling zeer gelykende uitdrukkingen voegden. Want moest zy de Aanhangeren van Arnauld niet ten minsten verdacht houden, dat zy het met hem hielden niet alleen in zyne ongehoorzaamheit, maar ook in zyne gevoelens? en dat ze met hem zyne Helling in haren eigen, natuurlyken, en eerst voorkomende zin flaanden hielden ? maar die zelve Hellingen in haren natuurlyken zin was verdacht de eerfte van de vyf gedoemde te vernieuwen; by gevolg waren de Aanhangeren van Arnauld, dat Js meest alle de verdedigers van Janfenius verdacht, ene der vyf gedoemde ftellingen te vernieuwen.
Deze achterdocht nu, die door meer redenen geftyft wiert, was oorzaak, dat de Paus Alexander Vil. nader verklaarde , in welken1 zin de ftellingen gedoemt waren, te weten in1 dien van Janfenius, en op den ouden voet een Formulier opftelde, dat van alle Geeftelyken ondertekent moest worden, om daar door verzekert te worden , dat zy allen die Hellingen doemden in denzei ven zin, waar in zy gedoemt waren, en dus alle wegen tot de dwaling te
fluiten.
Reden /m het rormuier.



32 I. BRIEF.
fluiten, want dewyl de Hellingen in verfcheiden zinnen verftaan konden worden, of ten minften van enige verftaan wierden , ook gelyk zy voorgaven naar den letter, zo dat met den letteriyken zin def ftellingen alleen te doemen, die zin noch niet genoeg bepaalt, en de achterdocht niet weggenomen wiert, dat enigen voor letteriyken zin verftonden dien van Calvin , of een ander, zo wiert het nootzakelyk geacht, om alle uitvluchten voor te komen, dezelve tot haren eigen, natuurlyken, of letterlyken zin noch nader te bepalen, met ze in den zin van Janfenius te doemen, en een iegelyk der Geestelyken tot de Ondertékening van dat vonnis te verplichten.
Te weten: de zorg voor de Kudde des Heere,en de vreze dat de gelovigen met de dwaalleer onder het voorwentzel van Janfenius onfchult, befmet zouden worden, gaven aanleiding tot dat middel, en was deze reden niet bondig genoeg? is achterdocht van dwaalleer, bezonderlyk in menfehen , die zich zelfs niet affcheiden, maar onder voorwentzel van Ca. tholyk te zyn in de gemeenfehap der Kerke willenblyven, en wegens zaken, die doorzicht, en fcherpzinnigheit vereifchen, als boven het gemeen begrip gelegen , niet genoeg , om een Formulier voor te fchryvên , en te doen zweren dat men het vonnis van de Kerke aanneemt? Dit vereischt een Regelmatig bellier, en een ordentelyke tucht, zo als zy ten allen tyde in de Kerke gebruikelyk geweest is.
En deze tucht,die niet zoude ingevoertgeweest zyn, waren 'er gene beftryders geweest van de Paufelyke befluiten, maar die echter nu nootzakelyk is, kan naderhant of verarde rt



over het Formulier. 33
dert, of geheel afgefchaft worden: Ja gave Godt, dat die tyt noch eens komen mog"te,dac men geen achterdocht van.kwade lering, en dus geen Formulier meer nodig,hadde. Die van de Nestorianen,Eutichianen,Pelagianen, Monotheliten ,.en anderen zynreetsinde Wes, terfche Kerke in ene diepe vergetelheit begraven , om dat 'er gene redenen meer zyn,. waarom zy getekent moeten worden; doch ditlaat niet na, dat zy noch heden afgevergt worden van de gene, die de oude dwalingen aangekleeft hebben, en tot de Kerke wederkeren;zy worden verplicht tot de doeming niet alleen van de Leerllukken, maar ook van de Perfonen: geheel het Oosten is hier van de getuige, en fchoon de doeming van Perfonen meermalen de grootfte zwarigheit geeft aan den verdwaal* den, om weder te keren, gefchiet hun daarin evenwel gene toegeventheit, dewyl de Roomfche Kerke hen niet als onder die voorwaarde aanneemt. De Jacobiten, by voorheeft, wor. den verplicht, om Dioscorus te doemen, en fchoon zy getuigen, dat zy Eutiches, en zyne dwalingen met alle rechtzinnigheit veroordelen, ja zelfs ook Dioscorus zouden doemen, zo zy niet verzekert waren , dat hytenonrechte gedoemt is van de Vergadering van Calcedoni.en, dat hy Heiliglyk geleeft heeft, en dat hy ook na zyn doot mirakelen gedaan heeft, zo gefchiet hun echter noit enige toegeventheit in dit fluk, maar zy moeten alle de vergadering aannemen, en Dioscorus doemen, willen zy voor Catholyk. gehouden worden. Insgelyks daar Zyn behalven Frankryk, en de Nederlanden fchier gene plaatfen , daar het Formulier van Alexander Vll.voorgeftelt worc, C om



34 I> BRIE F.
©m dat hier, en nergens anders de achter* docht van dwaalleer plaats heeft, zodat indien ook in deze landen alle gevaar van verlèkiinguit den weggeruimt,en men volkomen verzekert is van de rechtzinnigheit van allen, gelyk men het is van geheel het Westen in opzichte van de oude dwalingen, dan is'er niets dat ons belet te zeggen, dat ook dit Formulier niet meer gevergt zal worden.
Ja ik zegge noch meer: het kan gebeuren, dat men na verloop van tyt, en wanneer alle gevaar van dwaling voorby is, Janfenius, en zyn boek, zo 'er oit redenen zullen wezen, om het te kunnen doen, van dien kwaden zin zal kunnen vry pleiten , zonder de minfte achterdocht te geven van dwaalleer, gelyk een Picus , Merlinus, Genebrardus , Sixtus Senenfis, Binet, en Halloix, Origenes hebben kunnen verdedigen, zonder in't minst verdacht te zyn van die dwalingen, die de kerk hem altyt, en wel in Algemene Kerkvergaderingen heeft toegefchreven,en zo dit met behoorlyke zedigheit, matigheit,en eerbiet voorde Vonnisfen van de Kerke gefchiet, die waarlyk wel groter mogt wezen in enige verdedigers van Origenes,de Kerke zelve, die de dwaling alleen haat, en niet de Perfonen , die ook de Perfonen niet doemt, als om de dwaling,en altyt liever onnozele,als fchuldige Kinderen heeft, wel verre van zulks kwalyk te nemen,is zeer genegen , om zulke verdedigingen, zo zy niet aanllotelyk zyn, en enige waarfchynlykheit mede brengen, toe te juichen.
Hier dient noch aangemerkt te worden, dat de oude Formulieren, of ondertekeningen vnn Kerkelyke Vonnisfen noitopzetteiyk, en noch
min-



otrEfc het Formulier. 35
minder om de gene , die ze tegen fpraken, te begunftigen afgefchaft zyn , maar altyt als van zelfs door gebrek van tegen {prekers, eri gewilligbeit van aannemers allénskens in on» gewoonte en eindelyk in vergetelheit geraakt zyn, derhalven dat zy meermalen ook van die gene wierden afgevergt, die aan deminlté achterdocht van dwaalleer niet onderhevig waren; fchoon zy voor de tegenfprekers alleen warén ingeftelt, en uit reden van achterdocht hun oorfpronk hadden genomen. . Maar uit al het gene wy hier gezegt hebben, trekke ik nu deze gevolgen: Vooreerst, dat al waart gy luiden niet meer verdacht van enige dwaalleer , gy echter noch verplicht zoudt kunnén worden van uwe Overigheit tot de ondertekening, van hét Formulier, te wéten: öm ene oude gewoonte, en ene billyke wet te hanthavenen: Ten tweden,dat fchoon ik die onderlteliing gemaakt hébbe, het echter zo niet is, dewyl de P'aufen, Bisfchoppen, en meest allé de gelo vigen vast in dat denkjbeelt zyn, dat gy. ónder het voorwentzel van Janfenius, of zyn boek, de dwaalleer wilt voorftaan. Ten derden, dat déze achterdocht de voornaamfte reden geweest is, om het Formulier in té yoeren, en u tot de onderteke» ning te verplichten. Gy ziet zelfs wel,' z'e> als ik vertrouwe,. de.wettigheit van deze gevolgtrekkingen, en dus voege ik 'er nochby% dat dezö zelve achterdocht de voornaamfte redenis, waarommen uwe geestelykheit alle recht van bellier over de gelovigen ontrok' ken heeft, en zaï.blyven ontjekken zo lang,f als gy door de ondertekening van hef Formu»
C 2 Hei
Gevolgtrekkingen uit r het voorgaande.



36 I. BRIEF.
Lantfte opwerping, en antwoort
II. BRIEF.
lier die achterdocht niet volkomen hebt weg
genomen.
Gy zegt, dat gy uw geloof wegens de vyf Stellingen duidelyk genoeg wilt verklaren, en door openbare belydenisfen van,uwe gevoelens de gelovigen wilt verzekeren, dat 'er geen gevaar is, noch achterdocht van Dwaalleer, maar wat dan, zo zyalle uwe verklaringen, belydenisfen, afzweringen, en Catholyke uitleggingen aan list, bedrog, en ge* veinstheit toefchryven, om het vergift zo veel gemakkelyker te doen in nemen ? zy menen gegronde redenen te hebben, om U verdacht te houden, om dat gy U aan de rechtmatigfte wetten van de Kerke geftaaft doot een aloude gewoonte niet wilt onderwerpen, en zult gy die achterdocht weg nemen zonder de redenen weg te nemen ? En wat kan toch oit bondig genoeg wezen om U daar van te ontrekken? Doch ik zal het van u verwaclv ten , zo gy mogt denken dat 'er iets was. Want niets zal oit nauwer onze herten door vrientfchap aan een binden, als het vertrouwen, waar mede gy my uwe zwarigheden voorfreit, en niets zal my meer genoegen geven in myne antwoorden, als U te overtuigen van de waarheit, en dat ik ben
Uwe Vrient
J: G. R. Pr,



37
II. BRIEF,
Over het Formulier.
Myn Heer'
ie daar myn Twede, Gy fehynt enigzins 'voldaan te wezen over de Eerfïe, en in het verlangen, om noch enige uwer zwarigheden opgelost te zien. Gy vraagt dan, wat ik toch zegge van het gevoelen van enige Geleerden dezerlaatfte Euwen, dat de H. Kerke onfeilbaar is in het vonnisfen ook over bezondere daden, die uit de H, Schriften, en Apostelyke overleveringen niet blyken, wanneer die daden zo nauw verknocht zyn aan de leringen, dat zy van eikanderen niet gefcheiden kunnen worden, zo als het in de zaak van Janfenius is gelegen.
Ik zegge, dat my datgevoelen niet aangaat, en dat ik met U niet redenkavele naar het ge-1 voelen van enige bezondere Schryvers, maar naar de mening, en de oogmerken der H. Kerke, en U alleen voordrage het geen zy van U eischt, öm in hare gemeenfchap aangenomen te worden; verder zegge ik, dat ik noch niet zie, dat die Schryvers bondig genoeg wederlegc hebben de opwerping, die men hun doet, dat de Kerke in zo een geval gevoegt zoude wezen, om nieuwe geloofsftukken in te voeren, die te voren den gelovigen gansch, en geheel onbekent waren, en dus ene volC 3 ftrekte
Opwer-
•ling.
Ant-
roorc



g8 H. BRIEF.
ftrekte nieuwigheit buiten de H. Schriften, ca Overleveringen zoude leren , het geen van alle de Outvaders ontkent wort, en ook van alle Godtsgeleerdén wprt beftreden; dewyl de nieuwigheit in zaken van geloof by allen een vast teken is van dwalinge. Ik zegge einde]y k, dat ik ook niet' kan zien, dat het in de zaak van Janfenius zo gelegen is, te weten: dat de zin der vyf ftellingen .roet den zin van Janfenius Boek zo onaffcheidelyk is, dat het volftrekt gefproken , niet mogelyk zou kunnen wezen, dat die ftellingen vyf dwalingen behelzen , en dat zy echter in het Boek van Janfenius niet zyn, hoe zeker het ook anders wezen mag, dat zy daar in gevonden worden. ~; Ik ftemme dan toe, wat my belangt, dat de onderfcheiding van Recht, en daar., hoe nieuw zy ook wezen mag, en hoe weinig by de Catholyke Outheit bekent, op de reden, en op de ware Godtsgeleertheit gegront is,, en dus ook gebruikt mag worden. Ik ftemme ook toe, dat het Vonnis van den Apoftolifchen Stoel wegens de vyf ftellingen in den zint van Janfenius in zyn boek beoogt, watdedaat betreft, te weten: dat de doemwaardige zin der ftellingen in het Boek van Janfenius gevonden wort, als ene bezondere daat, daar de H. Schriftuur niet vankon melden , noch overlevering getuigen , dan alleen by wyze van voorzegging, niet onfeilbaar, of geengeloofftuk is. • '
Maar nu vrage ik ook: wanneer heeft de H. Kerke, of de Apoftoliiche Stoel oit gezegt, dat 2y over ene bezondere daat onfeilbaarlykoordeelt? Wanneer heeft zy oit beflist, dat zy zulke cladgn YQ°f geloofs-artikelen aanneemt, U. ■ ■ ■ . ' of



over het Formulier. $
af den Gelovigen voorftelt, om met een Goddelyk Geloof aangenomen te worden ? Wanneer hebben de Paufen U oit gevergt hunne uitfpraak wegens den zin van Janfenius, als ene onfeilbare waarheh te ondertekenen ? Noch Innocentius X, noch Alexander VII, noch Clemens XI. dePaufen, die bezonderlyk over de ftellingen van Janfenius geoordeelt nebben, hebben oit verklaart, ja het minfte woort ge. uit, dat de zaak van Janfenius, watzynenzin betreft, of by denzelven geleert, of niet geleert heeft, tot het Catholyk Geloof behoort, en dat men het als ene onfeilbare waarheit aan moet nemen. Zo het anders was, zouden zy mislchien nagelaten hebben U voor ketters uitdrukkelyk te verklaren, terwyl gy dan een geloofsftuk zoudt lochenen, en ene Goddelyke waarheit hartnekkig tegenfpreken?
Zouden dan die zelve, en andere Paufen gedoogc hebben, dat 'er zo vele Boeken van Godtsgeleerden gedrukt, en gelezen wierden in het midden van Romen, als'er zyn die ronduit beweren, dat de Kerke niet onfeilbaar is in het beflisfen van bezondere daden, gefchiedenisfen, Perfonen, en zinnen van Boeken of Schryvers? Zouden zy toelaten, dat Origenes, die openbaar genoeg van de Kerke veroordeelt is, van dwalingen vrygefproken wiert? Dat Baronius, en Petavius den Bisfchop van AncyraMarcellus in de vergadering van.Sardica vry gefproken, befchuldigden van dwalingen ? Dat de Car Ünaal Pdllavicinus, en Baronius, als ookBinius, Petavius, Petrus de Marca, Lupus, en menigte andere vermaarde Mannen ronduit beweren., dat het Vonnis van de vyfde Algemene Kcrkve: g adering, wegens de Schrif.
C 4 ten



40 II. BRIEF.
ten van Theodorus,Theodoretus,en Ibas tot het Geloof niet behoort, cn niet onfeilbaar geweest is? Dat eindelyk de Cardinalen Bellarminus , Turrecrernara, en Baronius, als ookBinius, Sirmondus, Labbeeus, Anaftafius, Gretzerus, Stapletonus, Gravina, Gonet, en meer anderen, den Brief, en den Perfoon van Honorius van alle dwalinge vrypleiten, ook in de vaste onderftelling, dat zyn Brief; en Perfoon in de zesde algemene Kerkvergadering uitdrukkèlyk gedoemt is; en wel om die reden, dat de-Kerke over Perfonen, en zinnen van bezondere Schryvers niet onfeilbaarlyk vonnist; ja dat die Vergadering inderdaat in de bevatting van dien zin misgetast heeft? zcu zulk een leer, zegge ik, onder de ogen van die Paufen beweert, cn verdedigt worden, zozy van mening waren geweest, dat zy over ere diergelyke bezondere daat, te weten: denzin van Janfenius Beek onfeilbaar]) k geoordeeit hadden ?
Wegens de leringe is het by alleG.Jiolyken onbetwistbaar, dat de H.Kerke, 'tzybyeen vergadert, 't zy verfpreit over den Aartbodem, onfeilbaarlyk oordeelt, te weten: wegens zulke waarheden, die van Godt geopenbaart zyn in de H. Boeken, of in de Apostelyke Overleveringen. Die uitfpraken blyven altyt onveranderlyk; al wie daar tegenfpreekt, ja twyfelt, wo't terftont aangezien als een verrader van de waarheit, een vyant van den Godtsdienst, want deze hangen" niet af van bezondere gevallen, omftandigheden, menfchclyke getuigenisfen , of fpreekwyzen van Schryvers, maar van de God elvke opeftbé* ringen in de H.Schriften, enOverleveringerr,
die



over het Formulier. 41
die de Kerke met een Goddelyk gezag, en onfeilbaarheit haar van Christus gegeven uitlegt, verklaart, en den gelovigen verkondigt, doch wat bezondere daden betreft, die niet in de Goddelyke openbaringen ftaan, heeft zy noit beweert van den Zaligmaker dat gezag, of die onfeilbaarheit ontfangen te hebben; in tegendeel met toe te laten, dat zulke vonnisfen nagezien , verandert, verbetert, en tegengesproken worden, geeft zy duidelyk genoeg te kennen , dat zy dezelve niet als onfeilbare, en onveranderlyke uitfpraken aanziet. „.Alle heilzame waarheit,, zegt ook de Vergadering van Trenten, ,, en tucht van zeden isbeüoten „ in de gefehreven boeken, en in de overleve. „ ringen zonder fchrift, die van de Apostej, len uit den mont van Christus ontfangen, „ of van dezelve Apostelen door ingeving van den H. Geest als van hanttothantover„ gclevert tot ons zyn gekomen," Maar zo alle heilzame waarheit, te weten: die tot verkryging van de Zaligheit nut, of nodig is, in de H: Schriften, en overleveringen gevonden wort, zo volgt van zelfs, dat die waarheden daar onder niet'moeten gerekent worden, die niet in de H: Schriften of overleveringen zyn, én dat derhalven deze niet geopenbaart zynde van Go It, ook niet onfeilbaar kunnen worden. Doch zo gy noch meer redenen begeert, gy kuntze vinden by verfeheiden voortreftelyke Godtsgeleerden ; deze zyn genoeg om U te doen zien, dat de H: Kerke in de aanneming van haar vonnis over het boek van Janfenius uitgefproken, geen onfeilbaarheit- voorwent, en geen Goddelyk geloof afeischt.
C s Ik
sesfio 4;



42 II. BRIEF.
Opwerping en Antwoorc.
Ik Helle dan vast, dat 'er tusfchen recht, en daat onderfcheit is , en de Kerke over het eerfte onfeilbaarlyk oordeelt, en niet over het Twede. wat volgt daar uit ? dat men dan niet verplicht is aan zulke vonnisfen geloof te (laan, en daar toe niet verplicht kan worden ? deze gevolgtrekking is gansch, en geheel onwettig , want zo zy wettig was, dan zou men moeten vastitellen, dat men noit verplicht is, of verplicht kan worden om iets te geloven, dan alleen wanneer een onfeilbaar gezag ons van de waarheit verzekert, maar wie ziet niet dat ene zodanige Helling alle goede orde, alle wet, en wetgevende magt om ver zou werpen ? want wie zal zeggen, dat het onfeilbaar, en van Godt geopenbaart is, dat deze, of gene Koning wettig is?noch de H; Schriften,noch de overleveringen fpreken 'er een enkel woorC van, en evenwel is het onbetwistbaar, dat een iegelyk hen daar voor erkennen moet, onbetwistbaar, dat hy zyne onderdanen daar toe verplichten kan , onbetwistbaar, dat hy de Twyfclaars , de weigeraars , de wederftrevers wettiglyk kan ftraffcn, onbetwistbaar eindelyk, dat zo hy ze tot de uiterlyke erkenning kan verplichten , zy ook verplicht zyn het iunerlyk aan te neemen. Zouden by voorbeelt de Overheden dezer Landen niet kunnen verplichten alle de gene, die voorgaven daar aan te twyfelen, haar voor wettige Bezitters, en Befherders te erkennen, dat is met mout, en hert te geloven, fchoon het noch in de H. Schriften, noch in de Overlevering ftaat, wien deze Landen wettiglyk toebehoren ? Honderden voorbeelden zouue men hier van kunnen



over het Formulier.
43
nen aanhalen uit de gefchiedenisfen;maar laat ons verder gaan.
• Wie zal oit ftaande houden, dat het tot het Geloof behoorp, dat deze, of gene Bisfchop gedoopt, gevyeit, en wettig verkoren is, dat deze, of gene onder de zaligen behoort, dat Arius , Eunpmius , Neftorius , of anderen Dwalingen geleert hebben? Een enkel jota is er niet van te vinden in de Goddelyke Openbaringe; maar zou men daarom niet verplicht wezen , en naar eisch van zaken verplicht kunnen worden, om het aan te nemen, en te geloven ? Immers het is niet te twyfelen, of de Vaders van Calcedonien wisten zo wel, als wy, dat het geen geloof ftuk was, dat Neftorius kwalyk gevoelde, en twe Perfonen in Christus erkende, of dat hy deze dwaalleer geleert hadde. Theodoretus wist het zpnder twyffel ook wel, maar was hy daarom niet verplicht , en wiert hy niet van de gehele vergadering verplicht om het te geloven ? of wiert hy misfehien alleen verplicht om uiterlyk, en met den mont Nestorius te vervloeken, zonder het innerlyk te menen? verre zy zo een grouwel, die tegen alle Goddelyke, en menfchelyke wetten, ja tegen alle recht, reden, en natuur Itryt, en van ene Heilige Vergadering een roofnest van den Duivel zoude ma£en; want wat is'er grouwelyker, als zulk een verfchil van tong, en mening, waarmede men uiterlyk fchynt te geloven het geen men innerlyk lochent ? Gy zult [misfehien zeg. gen , dat de zaak van Nestorius openbaar was , en dat daarom Theodoretus verplicht wiert te gehoorzamen, doch het fchynt niet, dat zy openbaar was voor Theodoretus, en mqt
dat
Opwerping en Ant woort.



44 II. BRIE F.
Gevolg' trekking.
dat alle , hoë openbaar zy ook mogtwezen,zy was altyt feilbaar.
Ondertusfchen was Theodoretus, en wiert hy verplicht van de gehele Kerke, om ene zaak te geloven, fchoon zy niet onfeilbaarlyk beflist was, waarom zou de Kerke in andere diergelyke omftandigheden , zo als die van Janfenius, de gelovigen niet kunnen verplichten tot de aanneming van hare uitfpraken, fchoon zy niet met onfeilbaarheit heeftgeoordeelt, en zulks om het gevaar , en de achterdocht van dwaalleer uit den weg te ruimen ?
Daar zyn verfcheiden zaken, die, fchoon zy van Godt niet geopenbaart zyn, echter van de Kerke beflist kunnen worden, om eenleerftuk van het Geloof te beveiligen, of te beoefenen , om de eenheic te bewaren, en om de dwalingen te keer te gaan. Namelyk: de H. Kerke heeft niet alleen van Christus haren Bruidegom het gezag ontfangen om de Goddelyke openbaringen te kennen, en te verklaren, maar ook om hare kinderen door een regelmatige orde , cn beftiering dezelve te doen beoefenen , en belyden met wetten , rechtplegingen, en andere befchikkingen, die daar toe dienftig kunnen wezen, want gelyk de Kerke aaneenwelgefchiktKoningryk meermalen wort vergeleken van Christus, zo moet zy ook als zodanig beftiert, en befchikt worden.
Zulk een Recht komt de H. Kerke buiten alle twyfel toe, want de Apostelen zelfs hebben het geoefent1, Petrus in de verkiezing van Mattias, de Vergadering van Jerufalem in het verbieden van het geflikte, en van bloet, en Paulus in het ftraffen van den bloetfchendigen
Co-



over. het Formulier. 43
Corinthiaan ; het blykt ook ten overvloede uit de Hiftorien , dat de H. Kerke ten allen tyde van dat Recht gebruik heeft gemaakt, 't zy in het voorfchryyén van wetten,''t zy in het veroordelen van febuldigen, of vryfpréken van onnozelcn, 't zy eindclyk in het inftellen van Plechtigheden, zo dat men uitzinnig moet wezen, om1 het in twyfel ce kunnen trekken.
Maar heeft de Kerke dat recht om te gebieden, en te vonnisfen ? dan zyn ook de gelovigen verplicht te gehoorzamen , en de Vonnisfen aan te nemen. Want wat is anders hetrecht van te gebieden , en te Vonnisfen , als een recht om anderen tot gehoorzaamheit, en aanneming te kunnen verplichten? daarom zegt de Apofiei : „ weest uwe leidsmannen gehoor,,• zaam, en zyt hen onderdanig', op dat zy, „ die over uwe zielen waken , als zullende ,, rekenfchap daar van geven, het zelve met „ vreugde mogen doen, en niet al zuchtende „ want dit isu niet nuttig."
Maar dit zo zynrie, dan vrage ik: de zaak van Janfenius, wat den zin van zyn Boek betreft, of behoort tót-den Rechtbank van de Kerke, of niet? Zo gy 'zegt van niet; dan volgt daar uit, dat zy haar ten allen tyde, en zo dikmaals, als 'er Boeken, Schriften, Stellingen, of Perfonen gedoemt zyn,' een recht heeft toegeëigent, dar onwettig is, en haar niet toekomt; ja dat het de Apostelen zelfs ten onrechte gè/laan hebben; maar zegt gy van af; dan zyt gy immers verplicht U daar aan te onderwerpen, en het vonnis gevelt over het Boek van Janfenius aan te nemen , dat is: te gehoorzamen ene Overigheit, die het recht
van
Eïebr. 13:
t?,



46 II. BRIEF,
Opwerping en Antwoort
Opwer-
jiing en Antwooi
van Godt heeft ontfangen om U te gebieden.
Want ik denke niet, dat gy my verwyten zult, dat ik hier de denkbeelden van Kerke, cn van den Apoftolifchen Stoel, of zo alsgy het misfehien zult noemen, het Hof van Romen , onder een verwarre , ik denke niet , zegge ik, dat gy zult ontkennen, dat de Paus, het Hooft der Kerke, en de Stedehouder van Christus, van hem in den Perfoon van Petrus aangeftelt, om zyne lammeren, en fchapen te weiden , zulk een recht moet oefenen, bezonderlyk daar toe verzocht wordende van Bisfchoppen , en dat gy verplicht zyt die rechtöefening te erkennen, voornamentlyk , terwyl zyn Vonnis van de Bisfchoppen, en de Gelovigen toegejuicht wort, voor ene rechtöefening van de H. Kerk; want gy ziet zelf wel, dat anders het geheel denkbeelt van een Stedehouder, van een Hooft, of Herder, als van zelfs verdwynt, en den Paus niets overblyft, als de blote naam.
Maar wy voldoen , zult gy zeggen, aan onze plicht met een eerbiedig ftilzwygen, met %iet tegen te fpreken , met het vonnis niet openbaar te beftryden. Doch de Kerke is daar niet mede voldaan , en zy gebiet U openbaar te erkennen het geen zy gevonnist heeft, zy beveelt, dat gv het ondertekenen zult, en zy verklaart, dat die ondertekening rechtzinnig,, on^eveist zy, en niet by monde alleen,maar ook met de innerlyke mening des hertegepaart moet liaan. Meent gy nu, dat gy aan dat be. vel niet gehoorzamen moet? Het is gegeven van ene wettige overigheit, die recht heeft,om te bevelen; het is gegeven met rype raat, en
nauw.



over het Formulier. 4-?
nauwkeurig onderzoek van zaken; het is bevestigt van meer achtervolgende opvolgers van Petrus, ook de gene, die in geleerthek, en deugt boven anderen uitblonken, ook de gene, die gy zelf zegt, U genegen te zyn geweest, ook de gene, die uwe zaken zochten te vereffenen ; het is aangenomen van meest alle de Bisfchoppen van Europa, en alle deze mannen veroordelen U om die reden, want hebben U uit hunne gemeenfehap gebannen.
Daar zyn geen bondige redenen, zegt gy, om met een eerbiedig fb'izwygen niet te vrede te wezen; maar dè Paus oordeelt, dat hy; de bondigfte heeft. Zy fteunen niet op waar-' heit, maar op valfche berichten van onze vyanden , die ons belastert, en vervolgt hebben ; maar de Paus. verklaart , dat hy zelf ondèrzocht, en met de uiterfte naukeurigheit onderzocht heeft. Hetjs valsch, en on,'waar, dat wy oit enige dwalinge geleert hebben ,' of enige van de gedoemde ftellingen . ftaande hebben gehouden; maar de Paus oor* deelt, dat gy 'er van verdacht zyt. Deze achterdocht is onwettig ; maar de Paus oordeelt dat zy wettig is. Wien komt het recht toe, om over alle die zaken te oordelen, den Wetgever, of den onderdaan? wie heeft het gezag van te vonnisfen, de Rechter, of de fchuldige ? wie moet dan beflisfen, of het bevel billyk is, de gene,die ze moeten onderhouden , of de gene die ze moeten voorfchryven , de Kerke , en namentlyk het Opperhooft van deze Kerke?
Haar is het beftier van de Gelovigen toevertrouwt , zy moet de waarheit hanthavenen,en de nodige middelen verkiezen,om ze
voor
Verfcheilen uitlonderin;en en Intwoort



Opwer. ping uit de vrede van C!eaiens JX,
Antv/oo
^8 II. BRIE F.
voor frnet of ongeval te bewaren, zy moet de dwalingen te keer gaan, en de verleiders flraffen. Zy moet dan oordelen , waar ge. vaar te vrezen is , wie de gene zyn, die 'er verdacht, of fchuldig aan zyn, en hoenaby, hoe groot, hoe wettig, en hoe zeer het ge. Vaar te duchten is, om daar hare wetten, inftellingen , en bevelen naar te fchikken , waar over den Gelovigen dan ook geen magt, of gezag gegeven is, om te oordelen, maar alleen de verplichting, om te gehoorzamen.
Hier moet ik ü voorkomen met ene opwerping, die ik vast van u verwachte, namentlyk dat de Paus Clemens IX in de vermaarde vrede getroffen tusfehen den Apostohfcnen ftoel. en de vier Bisfchoppen, van Alet, Pamiers, Angers, en Beauvais, zich vergenoegt heeft , om hen in zyne vrientfenap aan te nemen, alleen met een eerbiedig ftnzwygen, zonder hen af te vergen geloof te flaan aan de daat, dat Janfenius de Hellingen geleert hadde, ia zelfs, dat zy .in hunne woordeiyke verklaringen , die zy by de -ondertekening van ■het Formulier van Alexander VII in de gerechtsregisters hadden laten voegen, beweerden, dat de Paus, en de Kerke in het vonnisfen over die daat feilbaar zyn.
Ik zal my niet in laten over alle de twisten die over deze vrede van beide kanten gemaakt zyn, dit zoude ons van het fpoor beiden, en onnut zyn ; alleen za ik enige opmerkingen aanhalen, die de zaak kunnen beflisfen , en licht geven aan het geen wy rcets sczegt hebben. . _. _ .
•r. 't Is voor eerst zeker, dat de vier Bisfchoppen het Formulier van Alexander getekent.



over het Formulier»
49
te weten: de vyf ftellingen getrokken uit het Boek van Janfenius in den zin beoogt van den Schryver gedoemt hebben. 'T is ook zeker dat de Paus van hun eischte ene zuivere, en eenvoudige ondertekening , en gedaan met alle oprechtheit. 'T is eindelyk zeker , dat de Bisfchoppen in hunne woordelyke verklaringen, in hunne bezondereSinodengemaakt, welke geheim moesten blyven, als enkel, en alleen ingericht tot ene nieuwe, en rechtzinnige ondertekening van het Formulier verklaarden , dat men het vonnis wegens de daat met eerbiet aan moest nemen, dat is, daar niet tegenfpreken, zo als Bellarminius, en ande. ren leren , en men aan dezelve niet meer fchuldig is, als ene onderwerping van eerbiet, en tucht; dewyl de Kerke in zulkejdaden te beflisfen niet onfeilbaar is.
De vraag is hier niet, of deze Bisfchoppen oprechtelyk te werk gegaan zyn in hunne verklaringen, of in hunne ondertekening, want dit gaat ons niet aan; maar de vraag is, wat de Paus van hun geëischt heeft, en wat zy gedaan hebben; of hy met een eerbiedig ftilzwygen te vrede is geweest, zonder dat zy die daat geloofden, dan niet, en of zyzich volkomen hebben onderworpen ? want het blykt uit meer ftukken tot die zaak behorende , dat hy die mondelyke verklaringen noch gezien, noch gehoort hadde,en daar na liet vernemen ; want hy wilde weten , wat die ,, mondelyke verklaringen in de Registers ge„ bragt behelsden," zo luit hetjbericht van den Cardinaal Rospigliofi, het gewigtigfte, en geloofwaardigfte ftuk in deze zaak, en dat by de uwen ook in hoge waardy is, als van een D man,



5o II. BRIEF.
man, die van de zaken wist, en zyn verhaal opgemaakt heefc naar de brieven van den Nuntius, en die van zyne Heiligheit, daar hy de neef van was, zo als zy in de Secretary van den Staat te Romen gevonden worden ; „ want zo volgt het bericht, „ zo daar niets anders „ gezegt wiert, dan dat de Paus feilen kan „ in het bellisfen van bezondere daden, dat „ hy dat Huk voorzigtiglyk over het hooft „ zoude zien, doch zo de Bisfchoppen daar „ zeiden, dat zy niet voor Kettersch wilden „ erkennen de vyf Stellingen in den zin van „ Janfenius, gelyk zy van den Apoftolifchen „ Stoel gedoemt waren, hy zulk een toeleg noit ,, zoude verdragen ,noch iets in ene zaak van zo „ veel gewigt toe geven, maar met alle Ernst „ zich daar tegen zoudeftellen." Danverwittigt van den Nuncius van de gevoelens der vier Bisfchoppen, te weten : dat het Vonnis wegens de daat met eerbiet moest aangenomen worden, doch binnen die palen, die van de Godtsgeleertheit vastgejielt worden;maar wegens het Formulier , dat zy verklaarden het zelve met de grootfte oprechtheit, en trouwe getekent te hebben, en ten volle overtuigt, zo door het getuigenis van den Nuncius, als door dat van den Bisfchop van Chalons, ondertekent van Arnauld, en bevestigt van den Aartsbisfchop van Sens, en noch nader door vier afzonderlyke, en plechtig verzegelde Certificaten van de vier Bis. fchoppen , dat zy volkomen gehoorzaam waren , en met een rechtzinnig gemoet het Formulier hadden getekent, en laten tekenen , fchonk hy hun wederom zyne vrientfchap.
Maar hier uit blykt nu ten klaarften, dat Clemens IX. in die vermaarde vrede,-, niets
meer



over hét Formulier. 51
meerheeft toegegeven, als alle andere Paufen toegegeven hebben , en noch toegeven, te weten: dat men zulke bezondere daden niet voor onfeilbaar hout, en dat hy voor het overige volkomen wilde onderhouden de Conftitutien van Innocentius X, en Alexander Vlly en de Geeftelykheit verplichten het Formulier zonder enige uitzondering of agterhouding met alle oprechtheit, of rechtzinnigheit, Sincere, aan te nemen, namentlyk de vyf ftellingen in het Boek van Janfenius te doemen.
Het blykt ook, 'dat de vier Bisfchoppen, gelyk alle de anderen hunne gehoorzaamheit aan den Apoftolifchen Stoel ten minften uiterlyk bewezen hebben met de daat van Janfenius aan te nemen, en aldus het Formulier te ondertekenen. Want zo wel in hunne eigen brieven , en Certificaten, als in die van hunne middelaars , van den Nuncius , en van den Paus leest men, dat zy oprechtelyk, fineer e, of met een rechtzinnig getnoet, Jincero animo het Formulier ondertekent hebben. Zelfs in de mondelyke verklaringen der vier Bisfchop. pen vint men het Formulier, dat zy ondertekenden , en daar zy duidelyk zeggen,, dat zy de vyf Stellingen in den zin van den Schryver beoogt>zo als zy van den ApoftolifchenStoelgedoemt zyn,fincero animo doemen, maar wat dunkt U? zou men aldus wel kunnen fpreken , zonder innerlyk geloof te flaan aan de daat ? Zou men die ftellingen in den zin van den Schryver kunnen doemen, en ondertusfehen kunnen geloven, dat zy in zyn boek niet te vinden zyn<j of, dat het zelve is, dat zy in den zin van den Schryver niet doemwaardig zyn?zoude eindelyk een eerbiedig ftilzwygen hier kunnen beteD 2 keneri



51 II. BRIEF.
kenen een enkel zwygen, en niet ene aanneming, terwyl zy niet alleen niet zwygen,maar ronduit verklaren, datzy oprecht,en meteen rechtzinnig gemoet fpreken ? ik voor my houde het met alle de Latynen, die het woort fineert verftaan oprechtelyk, rechtzinniglyk, dat is, dat hert, en mont niet verfchillen,en dat men innerlyk meent het geen men uiterlyk zegt, zo dat, en de Paus van de vier Bisfchoppen eischte,en zy aldus het Formulier ondertekent hebben , dat zy waarlyk de vyf ftellingen in den zin van Janfenius, als vyf ketterfche ftellingen gedoemt hebben, het geen niet gefchieden kan, zonder te erkennen, te menen, te gevoelen, dat de vyf ftellingen in het boek van Janfenius gevonden worden,zo als de ApoftolifcheStoel beflist hadde, fchoon men daarom wel kan beweren , dat die. beflisfing noch Goddelyk, noch onfeilbaar is.
Maar hoe duidelyk dit ook wezen mag, zo zal ik echter deze mynegezegdens, en bezonderiyk de mening van Clemens IX. in een rechtzinnige aanneming te eifchen van het vonnis van de Kerke wegens de daat ftaven met de Bulle Vineam Domini Sabaoth, daar Clemens
XI. opentlyk verklaart , dat men met een eerhiedig ftilzwygen niet voldoet aan de Conftitutien zyner voorzaten, maar dat de gedoemde zin van Janfenius in de vyf ftellingen niet met den mont alleen, maar. ook met het hert gedoemt moet wor. den, en de gene beftraft, die zich niet fchamen de Brieven van Clemens IX. en van Innocentius
XII. ter verdediging van hunne dwalinge te hulp te roepen, als of gemelde Clemens in ene zaak van zo proot gewigt enige uitzondering, ofachterbou. ding, die hy opentlyk verklaarde op generlei wy ze



over het Formulier.
53
oit te zullen aannemen, daatlyk toegeftaan hadde. Waar uit ik dan opmaak, dat Clemens IX. in zyne vermaarde vrede, fchoon hy toegeftaan heeft, dat men tusfchen recht,en daat onderfcheit maakte, en wegens de daat beweerde, dat de Kerke daar feilbaar in is; echter noit heeft toegeftaan, dat men het Formulier tekende met een enkel ftilzwygen wegens de daat, of zonder daar aan te geloven, maar altyt, en volftrekt vereischt heeft ene volkomen, en rechtzinnige onderwerping aan het vonnis van de Kerke wegens het recht, als onfeilbaar, en wegens de daat, als feilbaar; echter aannemelyk als voorzien van zo een gezag, dat onze aanneming kan verdienen.
Ik eindige dezen in verwachting, dat dezelve u noch aangenamer zal wezen, als de eerfte, ten minften ik ben verzekert, dat dewyl gy Uj reets ontdaan hebt van die vooroordelen, die de opvoeding gewoon is te geven tegen luiden van andere gevoelens, myne redenen noch meer zult fmaken, en hoe langer hoe meer overtuigt worden, dat ik ben
Uwe Vrient
J: C. R. P.
D 3 III. BRIEF.



54 III. BRIEF.
III. BRIEF.
Over het Formulier. Myn HeerI
u
it uwe laatfie begrype ik beter', dan oir. te voren , boe bezwaarlyk het is voor den mensch van die gevoelens af te flappen, waarin hy langen tyt geweest is, en hoe veel het hem gemenelyk kost overtuigt te worden. Gy bezit te veel rechtzinnigheit, om dat niet te bekennen; ja Gy ontveinst het zelf niet, alsgyzegt, dat myne twe vorige Brieven verfcheiden uwer zwarigheden opgelost hebben, en de overige ook wel zullen verdwynen; doch dat gy noch bondige redenen genoeg hebt, om het Formulier te verwerpen, en redenen, die ik noit zal kunnen wederleggen.
Maar eer Gy zo fpreekt, fta my toe een proef daar van te nemen, en zo ik U daar in niet voldoen kan, fchryf het liever toe aan U zeiven, te weten: aan den aart van den bedorven mensch, die gemenelyk zich weert tegen de overtuiging, en daarom meer acht geeft op zyne eigen opwerpingen, als op de kracht der redenen, die ze wederleggen , of ook aan myne onkunde; want wat de zaak zelve betreft; gy zult wel willentoeftemmen, dat ene opwerping geen waarheit, die reets bewezen is, om ver kan werpen, en dat daarom ene zaak niet nalaat gezont, en rechtvaardig te wezen, al is het, dat men niet volkomen



over het Formulier. SS
men voldoet in het antwoort aan ene opwerping. Immers ik vertrouwe in myne twe vorigen bewezen te hebben, dat men naar de Kerk moet luisteren ook in het ftuk van bezondere daden, dat men gehoorzamen moet aan bare vonnisfen, en dezelve aannemen, om dat de tucht van de Kerk zulks vereischt, en altyt vereischt heeft, en zy in de zaak van Janfenius niet anders handelt , dan zy altyt gehandelt heeft. Doch laat ons tot uwe zo bondige opwerpinge, en redenen komen.
Gy redenkavelt dan aldus: „ In zaken, die „ tot het Geloof behoren , moet men op „ het gezag aangaan, en niet op de zinnen, „ om dat het gezag, en niet het getuigenis „ der zinnen het middel is, om tot de kennis „ der geopenbaarde waarheden te geraken. „ Maar zo men fpreekt van zulke zaken, die „ tot het Geloof niet behoren , gelyk de „ menfchelyke daden zyn, dan verkrygen wy „ de zekerheit daar van niet door het gezag, „ maar door onze eigen zinnen, ten minften „ deze zyn 'er de veiliglïe, en wettigfte mid„ delen toe. De zaak nu van Janfenius, of de „ kwade zin van de vyf veroordeelde Stelligen „ in zyn boek gevonden wort, is ene men„ fcheïyke daat, die van Godt niet geopen„ baart is, en derhalven die tot het Geloof „ niet behoort; bygevolg moet men in de „ zaak van Janfenius niet volgens het gezag, „ maar volgens het getuigenis onzer zinnen „ oordelen, en te werk gaan. Maar onze zin„ nen overtuigen ons, dat de daat van Jan„ fenius onwaar is, en dat hy in zyn boek „ den gedoemden zin der vyf Stellingen nerj, gens beoogt heeft, bygevolg moeten wy D 4 aV
Öpwer-
)ing.



56 III. BRIEF.
„ aldus oordelen, in weerwil van wat men„ fchelyk gezag het ook zy, dat ons noit te„ gen onze eige ondervinding, en gemoet „ kan overtuigen, dewyl het gezag in datge„ val feilbaar is, en onze zinnen ons verze„ keren dat het in der daat feilt. Ja wy zou„ den, zo wy verplicht waren aan dat gezag „ geloof te flaan, verplicht wezen, om ene „ onwaarheit , of een leugen te geloven. , derhalven alle de redenen in den vorigen „ aangehaalt, alle de voorbeelden uit de Ker„ kelyke gefchiedenisfen gemelt, om ons tot ,, de ondertekening van het Formulier over ,, te halen, vallen als van zelfs in duigen; ,, dewyl zy alleen plaats kunnen hebben, wan„ neer men gene overtuigende redenen heeft „ om het tegendeel vast te Hellen , en de ,, openbaarheit van zaak de waarheit van de „ Vonnisfen der Kerke aanwy-st; maar niet wanneer men de wettigfte redenen, ja het „ getuigenis van de zinnen, en de eige on„ dervinding te baat heeft, om aan de waar,, heit van de uiifpraak der Kerke te twyf,, felen."
Ziet daar uw fterkft wapen, dat gy gebruiken jkunt, om de aanneming van het vonnis der Kerke te ontworftelen; En ik beken gaarne, dat het in den eerften opflag van het oog, of voor min oplettende zinnen bekwaam is, om in te nemen. Doch zo ik het van naby befchouwe, en op den toets van de Redelykheit ftelle, dan ben ik ten hoogften verwondert, hoe verftandige luiden zich daar oit aan hebben kunnen vergapen; laten wy het eens met aandacht, en in allen opzichte befchou. wen.
Men



over het Formulier." 57
Men onderftelle zelfs, dat al het geen gy hier zegt, volkomen waar zy, en van niemant beftreden konde worden; dan zult gy echter altyt noch met-my moeten bekennen, dat zulks alleen kan gelden ten opzichte van zulke menfchen , die de latynfche taal verHaan, de gronden der Godtsgeleertheit weten, en Janfenius boek met opmerking doorlezen hebben, zo dat zy in Perfoon zien, en ondervinden , dat de zin van Janfenius dezelve niet is, als die van de vyf Stellingen; want anders zoude men ook op het gezag van menfchen moeten aangaan, en lochenen, dat Janfenius diïn zin geleert heeft, om dat anderen het 1-^ienen. Zulke menfchen dan, die de latynfche taal niet verftaan,of die geen diepe kennis hebben van de Godtsgeleertheit, of die het boek van Janfenius niet gelezen hebben, of die het met de grootfte vlyt, en opmerking niet hebben gelezen , die zekcrlyk wel het grootfte getal uit zullen maken, daar gy misfehien ook zult onder horen, hoe bekwaam gymy ook voorkomt, hebben gene overtuigelyke redenen, dat de daat van Janfenius onwaar is, dan alleen om dat het hun gezegt wort, dewyl hunne zinnen daar niets of weinig van weten; zy zyn derhalven ook niet verzekert, ofgy in die zaak gelyk, of onge. lyk hebt,dan alleen om dat het hun van menfchen wort voorgehouden, maar wie ziet niet, dat dezulken met gezag alleen tewerk gaan, en op het zeggen van menfchen oordelen over de daat van Janfenius? zy oordelen niet, zult gy zeggen, over de daat, maar zy twyfelen. 'iK vrage dan waarom twyfelen zy ? en waar om twyfelen zy meer in het geval van JanfeD 5 nius,
1 Antwoort.



58 III. BRIEF.
rius, als in dat van Arius, Neftorius, Eutiches, en anderen? zekerlyk om dat andere menfchen daar aan twyfelen, en dus gaan zy toch op het gezag te werk.
Doch de gene, die Uw gemeenfchapaankleven, twyfelen niet alleen, maar oordelen ook wegens de daat van Janfenius; want zy oordelen, dat gy redenen hebt om het te lochenen, of in twyfel te trekken, zy oordelen, dat de Paufen misleit, en bedrogen zyn geweest in het Vonnisfen over de daat van Janfenius, zy oordelen eindelyk, dat gy gelyk, en de Apostolifche Stoel ongelyk heeft; want anders zouden zy U niet aanhangen. Maar waar op oordelen zy aldus? overtuigen hen hunne zinnen? verzekert hen de ondervinding ? neen; maar zy fteunen enkel op een menfchelyk gezag, dat het hun voordraagt.
Het is dan vooreerst zeker, dat men by U ook beweert, dat de zekerheit van menfchelyke daden niet alleen uit het getuigenis der zinnen; maar ook uit het gezag kan opgenomen worden. Het is ten tweden ook zeker, dat de redenen, en voorbeelden in myn vorigen aangehaalt, om de aanneming van het Vonnis der Kerke wegens de daat van Janfenius te billyken, ten opzichte van zulke menfchen, die" niet inmiddels daar over oordelen kunnen, of gene overtuigelyke bewyzen uit het boek zelve van Janfenius kunnen halen, haar volle kracht behouden , en hen in gemoede verplichten, om 'er zich aan te onderwerpen; Ja noch meer verplichten tot de onderwerping aan het Vonnis van de Kerke wegens de daat van Janfenius als de bygebrachté voorbeelden bewyzen, vry meer, zegge ik,
als



'over het Formulier.
59
als een Theodoretus wegens Nestorius, om dat hy, als zyn gemeenzame vrient fterke redenen konde hebben om aan die daat te twyfelen.
Het iseindelyk zeker dat diergelyke ongeletterde menfchen., of ook anderen, die janfenius niet wel gelezen, of verftaan hebben, vry veiliger op het gezag van den Apoftolifchen ftoel, en van de Bisfchoppen, dan op dat van een zeer klein getal, zo als uwe Kerke is, afgaan, want in het geval, dat men ene zaak door het gezag alleen onderzoeken, of beflisfen moet, en twederlei gezag tegen elkander ftryden, zo dat het een ons van .de ene kant, het ander van de andere kant tracht over te halen, om ene zaak of te geloven, of niet te geloven, dan leert ons recht, reden, natuur, en billykheit, dat wy het hoogfte,en het grootfte aannemen; te meer, zo het van ene wettige overheit is, noch meer, zo 'er,groot belang in gelegen is, en daar van de eenheit, en vrede afhangt; noch meer, zo de wettige Rechters verklaren, dat zy geen Arbeit, vlyt, of naukeurigheit gefpaart hebben; eindelyk noch meer, zo de zaak beflist is door het hoogfte, eneerwaardigfte gezag, dat 'er van Godt op Aarde geftelt is, gelyk de Paus, en de Bisfchoppen zyn, en meer opvolgers enen geruimen tyt daar op aangedrongen hebben. Want anders doende fielt men zich in een openbaar gevaar van verlek te worden, gelyk zulke menfchen, die in plaats van den veiligflen weg, enen gevaarlyken verkiezen, en in flê van de bondigfle redenen, die voor ene veilige verkiezing Haan, met ene enkele waarfchynlykheit vergenoegt' zyn. Want het gezag alleen, volgens onze
onder-



6o III. BRIEF.
onder Helling, maakt hier alle redenen uit, en derhalven hoe grooter het gezag is, hoe bondiger ook de redenen zyn, en hoe billyker de verkiezing. Maar is het niet openbaar;, en moet gy het zelf niet bekennen, dat gezag tegen gezag overgeftelt zynde, dat der gene, die het Formulier of voorfchryven, of aanpryzen,of aannemen merkelyk groter is, dan dat der gene, die het weigeren ?
Merk hier noch aan, dat de gene, die het weigeren , vast ene wettige magt, die van Godt komt, wederftaan,en dus zekerlyk aan ongehoorzaamheit fchuldig zyn, en dat de gene, die het aannemen Godts fchikkingen onderdanig zyn, en verzekert, dat zy niet dwalen, om dat zy den veiligften weg,en de bondigfte redenen, die de menfchelykheit geven kan, opvolgen, terwyl zy intusfchen, wat de daat van Janfenius belangt, ten hoogften, en vooral niet meer, dan enige zeer verre afgelegene on. zekerheit kunnen hebben, of dat Hoge gezag ook gefeilt hadde, welke onzekerheit echter geen invloet op hun Geloof,Zeden, enZaligheit hebben kan , om dat zy op bondige redenen, en op de Gehoorzaamheitte werk gaan; daar integendeel uwe Leken twyfelen moeten, of de daat van Janfenius waar, of onwaar is, of gymet recht, dan ten onrechte behandelt zyt, op welk een twyfel zy in een zekere misdaat van ongehoorzaamheit volharden, het geen ook zekerlyk op hunne Zaligheit invloet moet hebben , om dat zy op ene enkele zwakke waarfchynlykheit fteunende de bondigfte redenen, die daar tegen overftaan, verwerpen, en ten minften enen gevaarlyken weg inflaan met den veiligen te verlaten. Wat dunkt U dan
nu



over het Formulier. 61
nu Myn Heer ? moet gy niet met my bekennen, dat uwe bovengemelde redenering, en de gevolgen , die gy er uit trekt, geen kracht kunnen hebben op zulke luiden, die door overtuiging hunner eigen zinnen niet verzekert zyn, dat de daat van Janfenius onwaar is, en derhalven dat zy verplicht zyn zich aan het gezag van den Apoftolifchen Stoel te onderwerpen ?
Laat ons nu ook eens regelrecht antwoorden^ ant, aan uwe opwerping: Uwe eerfte voorftelling, tewoort. weten: „ in zaken, die tot het geloof beho„ ren, moet men op het gezag aangaan, en niet op de zinnen, &c. maar zo men fpreekt „ van zulke zaken, die tot het Geloof niet „ behoren, gelyk de menfchelyke daden zyn, ,, dan verkrygen wy de zekerheit daar van niet ,, door het gezag, maar door onze eigen zin,, nen, &c." is volftrekt, eri in het algemeen opgenomen valsch, om dat men niet alleen in zaken , die tot het Geloof behoren, maar ook in menfchelyke daden menigmaal op het gezag moet aangaan, en wederom, dat men niet alleen in menfchelyke daden, maar ook in zaken, die tot het geloof behoren, gebruik moet maken van de menfchelyke reden, zo dat deze twederlei foort van zaken byna op ene, en dezelve wyze beflist moeten worden.
Namentlyk om U zo kort, als immers mogelyk is myne mening te zeggen: wanneer men ene zaak die tot het geloof behoort, of ene fielling die de Goddelyke openbaringebetreft, wil onderzoeken, moet men voor eerst, en voor al zien, of zy ook regelrecht, en openbaar ftryttegen de gezonde reden,want dewyl \ Godt wel iets kan openbaren, het geen boven het menfchelyk begrip gelegen is, maar niet
het



6i III. BRIEF.
het geen regelrecht tegen de red'elykheit ftryt, zo is het billyk, dat men eerst onderzoeke, of Godt zulke ene zaak, of ftellinge wel kart openbaren, eer wy onderzoeken, of hyze daat]yk geopenbaart hebbe; want zo de Hellingen tegen de gezonde reden openbaar, en regelrecht ftryt, dan is het onmogelyk, dat Godt ze geopenbaart kan hebben. Op dezen voet moesten de Heidenen hunnen Godtsdienst onderzoeken , en ook terftont verlaten, hoe krachtige getuigenisfen de menfchen ook gaven, dat zy van den Hemel gedaalt was; want dewyl het inmiddels tegen de redelykheit ftryt, dat 'er meer dan een Godt zy, zo bleek het terftont zonneklaar, dat zy van Godt niet afkomftig j noch geopenbaart konde wezen.
Verder,wanneer wy zien,dat ene Helling niet tegen de reden flryt,dan is het noch te bezien, of zy van Godt daatlyk verkondigt is, en zulks moet wederom blyken uit een wettig gebruik van de gezonde reden, en een naukeurig on. zoek van de bewysHukken, merktekenen, echtheit der boeken, daar die openbaringen in gefchreven zyn, wonderdaden, voorzeggingen, en andere redenen van geloofbaarheit, zonder welke men met recht lichtgelovig zouwor«; den, en de deur openen aan alle flag van verleiders, die zeer lichtlyk voor kunnen geven, dat zy van Godt zyn gezonden. Op zulk een voet moet een Mahumedaan de openbaringen, die van zyn' Propheet Mahumed worden voorgegeven zonder bondige redenen van geloof-. baarheit, verwerpen, en die van de Christenen, om de kracht van de bewysredenen van geloofbaarheit aannemen.
Zo dat, voor zo verre is uwe eerfte ftellinge-
in



over het Formulier. 63
in haar eerfte litwaar, als, wanneer het gezag voor Goddelyk bewezen zynde, men daar op in alle zaken, die het geloof betreffen, aan moet gaan; maar in het algemeen, en volftrekt gefproken, is zy valsch, om dat men: in zaken van het Geloof eerst de mogelykheit, en dan de waarheit van de openbaringe zeiver door het gebruik der gezonde reden moet bewyzen.
Op deze, of diergelyke wyze gaat men ook meest al te werk omtrent menfchelyke daden; enige van deze komen tot onze kennis onmiddelyk, en met ene volkomen zekerheit, ja baarblykelykheit, (evidentie) zo dat het van niemant in twyfel getrokken wort, of door het gebruik der zinnen, als,dat een muur wit,of zwart is, of door de ingefchapen redelykheit, als, dat een driehoek drie zyden heeft; andere komen tot ons door het enkel gezag van andere menfchen, die ze verhalen, en waar over onze zinnen niet onmiddelyk kunnen oordelen, als, dat 'er een Julius Caïfar geweest, of een Stat is, die Conftantinopolen genoemt wort; andere eindelyk komen tot onze kennis, zo door het gezag, als door het gebruik der gezonde reden, te weten: wanneer de reden, of de zinnen geen volkomen baarblykelykheit geven, zo dat men het gezag moet te hulp roepen, om ze te beflisfen, en van dit laatfte zoort zyn 'er duizenden in de Rechtsgeleerheit, Geneeskunde, Regeringe, en in de dagelykfcbe ommegang met de menfchen.
Wanneer ons dan ene zaak voorkomt te beflisfen , zo merken wy terftont aan, of onze zinnen, en de gezonde reden ons daar ook volkomen, en baarblykelyk van overtuigen.
Want



64 III. BRIEF.
Want dat zo zynde, kan 'er geen gezag wezen, dat het in twyfel kan trekken,- om dat het recht ftrydig is, dat ene zaak oorbaarlyk waar zy, en echter doorliet gezag niet waar worde. Maar dat zo niet zynde, kan het gezag noch meer licht byzetten, en meermalen zo groot een vermogen hebben, om ons te overtuigen, dat men vermetel, onredelyk, ja uitzinnig zou moeten wezen, om het in twyfel te trekken. Als nu, of het gezag alleen, of het gezag met de reden ons over ene zaak moet doen oordelen,. dan onderzoeken wy het gezag zelf, om er het gewigt, en het vermogen van op te nemen , en dat niet krachtig genoeg bevindende blyven wy in de onzekerheit, daar wy in waren; maar dat wettig, onbefproken, enfterk genoeg bevindende, om ons te overtuigen, nemen wy met zekerheit aan, het geen ons daar van wort voorgedragen.
Zo dat wederkerende van waar wy begonnen hebben, zegge ik, dat de zinnen de veiligfte, en wettigfte middelen zyn, om tot de zekerheit van menfchelyke daden te komen, wan. neer zy baarblykelykheit geven ,• doch geenzins wanneer zy gene baarblykelykheit geven, of wanneer de zinnen met ene volkomen zekerheit daar niet over oordelen kunnen; en derhal ven is het onwaar, dat men tot de zekerheit van menfchelyke daden door de zinnen alleen, en ook niet door het gezag kan komen.
Maar de voorflelling onwaar zynde , ten minften van die kant, daar men ze wil doen gelden, hoe kan het anders wezen, of de ge. volgtrekking moet ook onwaar, en onwettig zyn ? Men wil beweren , dat menfchelyke
daden



over het Formulier. 6$
daden alleen door de zinnen beoordeelt moeten worden, en niet door het gezag, en dit is volftrekt en in het algemeen gefproken, gelyk de Helling ook volftrekt, en in het algemeen luit, onwaar; hoe kan het dan waar zyn, dat men de daat van Janfenius enkel , en alleen Volgens het getuigenis der zinnen, en ook niet volgens het gezag moet beflisfen? is die daat, te weten: dat Janfenius geen dwaling geleert heeft, misfehien zo zeker, zo baarblykelyk, als dat een driehoek drie zyden heeft ? Dan. ftemde ik u volmondig toe, dat geen gezag, hoe ook genaamt, dezelve onzeker, of twy: felachtig 'kon maken; maar niemant van uwe Vrienden zal oit beweren, dat hy ene zodanige zekerheit van die daat kan hebben; het tegendeel blykt ook openbaar uit de tegenfpraak van anderen, niet onkundige, maar eerfte verftanden, en grootfte mannen, die het niet alleen in twyfel trekken, maar zelfs ronduit ftaande houden, dat gy fout hebt, enmenden zin der vyf ftellingen in het boek van Janfenius vint, het geen gy lochent. . Daarom kan ik my niet genoeg verwonderen, hoe de geleerde Arnauld deeze baarblykelykheit voor kon geven in zyn'Brief aan den Bislchop vanAlet, om te beweren, dat dewyl het gezag van den Paus niemant kan verplichten, om ene daat aan te nemen, of te geloven , die baarblykelyk valsch is, hy met zyne vrienden noit verplicht konden worden, onj zich aan het vonnis van den Paus te onder, werpen. Zo ongerymt wort men, als men van zich zelfs meer hout, dan van de onderwerping; men ziet zyne eigen verbeelding voor onfeilbaar aan, om wettige Rechters tegen te £ fprekea,



66 HL BRIEF.
fpreken. Want hoe kan men oit beweren, ene volkomen baarblykelyheit te hebben, daar honderden van deftige Godtsgeleerden, die ook hunne ziel, en zaligheit liefhadden, en niet mineer bekwaam waren, om over die zaak te oordelen, hem het tegendeel getuigden?
Baarblykelyk, of Evident is dat geen, het welk van niemant in twyfel getrokken kan worden. Maar hoe velen zelfs van uwe voorftanders, en vrienden hebben het niet voor de doeming, en na de doeming gezegt, ik wil hier alleen noemen den CardinaaldeNoailles; hoe velen zelfs van de hevigfte verdedigers van Janfenius zyn er niet naderhant geweest, die van gedachten, en zinnen ten dien opzichte verandert zyn, en het geen zy te voren met U ftaande hielden, na beter onderzoek opentlyk beftreden hebben? Want die verandering toe te willen fchryven aan gewclt , of aan baatzucht, of aan onkunde, en zulks van deftige, Geleerde, enGodtvrezendemannen, en niet aan ene innerlyke overtuiging, en rechtzinnige beker-ing,is niet alleen vermetel, maar ook lasterlyk ; want in ene Zaak , die veel naukeurigheit, grote doordringentheit,en ene lange redenering vereischt, om ze te begrypen , bezonderlyk wanneer zy afhangt van vele omftandigheden van tyt, van Perfonen , van Spreekwyzen, en Zinnen, kan men noit zulke ene zekerheit, of baarblyklykheit voorgeven, die alle ook de minfte twyfeling buiten fluit, zo dat het onmogelyk zoude weizen dat men daar in feilde. Maar de daat van Janfenius is buiten twyfel van dat foort, voor icherpe verilanden , en naukeurige zinnen ook enigzinsduilter, en twyfelachtig, en by gevolg



. over het Formulier. 6
volg konde noch Arnauld, noch iemant an dere oit met recht beweren, dat de daat vai Janfenius evident, of baarblykelyk valsch is: voeg hier noch by, dat de ingenomentheit' de eigenliefde, en die zucht, die in den be dorven mensch heerscht, om zyne eige me. ning te volgen, en het ent, dat hy opgenomen heeft, vast te houden, hem meermalen , ook zonder dat hy het gewaar wort, bedriegt , en niet doet zien, het geen hy in kalmte, en bedaartheit vaagemoet duidelyk gewaar zoude worden. Dan moet gy noch meer met my bekennen, dat het Jichtelykgebeuren kan, dat men in zodanige zaken mistast, en dat hiermee alle rechtzinnigheit verandering vangevoelens plaats kan hebben-
Maar de Apostoiifche Stoel, en al wie Janfenius boek veroordeelt hebben, zult gy zeg gen, moesten ook met hunne zinnen-te werk gaan, om het te onderzoeken, en konden ook in die zaak, geen baarblykelykheit hebbende, mistasten. Laten wy U dit eens toeftemmen, dan hebt gy echter niet meer gewonnen , dan dat gelyk gy , wy ook aldus konnen feilen, en*, dus biyft voor U toch niet anders over dan onzekerheit, en twyfel. Maar dit zo zynde, fielt dan nu eens twePerfonen , die beiden Janfenius gelezen hebben, en beiden menen, de een dat janfenius de vyf Stellingen geleert, en de ander dat hy ze niet geleert heeft , wie van beiden, denkt gy, heeft meer waarfchynlykheit, dat hy waar zegt? die met het getuigenis der zinnen een groot gezag te baat heeft, of die van een zeer klein gezag wort geholpen?buiten twyfel zult gy hier voor de eerfte vonnisfen moeten.
£ 2 Maar
7
I
Opwerping.
Antwoorc.



€8 III. BRIEF.
Opwerping.
Am-
woort.
Maar om nu dezen Perfoon, die meent, dat janfenius die Helling niet geleert heeft, van gevoelen te doen veranderën, en ene zaak te doen aannemen, daar hy aan twyfelt, ja die hy meent onwaar te wezen, daar legt de Knoop, zegt gy, en dit is de grootfte zwa< righeit , die ons wederhout, evenwel my dunkt, dat zy noch te overwinnen is. Want is het wel mogelyk, dat beide deze luiden gelyk hebben, of dat zy beiden de waarheit voorftaan, te weten: is het wel mogelyk dat Janfenius die ftellingen geleert, en te gelyk niet geleert hebbe? neen. want nootzakelyk moet het een waar, en het ander onwaar wezen, gy bekent verder, dat men noch van de ene, noch van de andere kant ene volkomen zekerheit hebben kan ; bygevolg is zy van de ene, cn de andere kant volgens uwe bekentenisfe onzeker, duister, en feilbaar. Maar leert gy ook niet, dat men in onzekere zaken, bezonderlyk die het gemoet betreffen, de waarfchynlykfte moet verkiezen,en in den famen* loop van twe gevoelens dat moet aannemen, het welk het veiligfte is, en in ene evengclyke veiligheit, dat de meeste waarfchynlykheit heeft? ik onderftelle nu ook, dat zy beide veilig zyn, ichoon wy reets genoegzaam bewezen hebben, en noch verder aan zullen to. nen , dat.het gevoelen voor den Apostoiifchen Stoel verre het veiligfte is. •
Maar wat de waarfchynlykheit betreft, de natuur zelve, en de reden leert ons, dat men ■dat geen aan moet nemen , dat de grootfte waarfchynelykheit mede brengt, en dat, hoe meer redenen 'er voor het' ene zyn, hoe meer het tegenftrydige verworpen moet worden.
Doch



over het Formulier. 69
Doch bekent gy einde'lyk niet, dat de genen, die menen vcrfekert te zyn van hunne zinnen, dat janfenius de ftellingen geleert heeft, meer waarfchynelykheit hebben, om het hoge gezag dat daar noch by komt, dan degenen, die het tegendeel beweren ? dunkt het u dan ook nier, dar een zodanig Perfoon, die volgens uw' eigen oordeel het onwaarfchynlykfte aankleeft, van gevoelen zou kunnen veranderen? zou hy zyn oordeel niet kunnen opfchorten? zou hy zyne zinnen niet kunnen wantrouwen? zou hy niet kunnen denken, dat zy hem misleiden? dat hy mistast? dat hy den zin van Janfenius niet wel gevat heeft 2 voornamentlyk dewyl zo veel andere Godfsgeleerden, verlichte mannen het zeggen, zo vele Paufen het gevonnist hebben, zo velen zelfs, die uwe gevoelens met alle Ernst aangekleeft hebben , ja daar voor gefchreven, door enkele overtuiging zich onderworpen, en van hunne vorige gevoelens afftant gedaan hebben ? zou hy dan op een zodanig geza* niet van zyne mening kunnen afftaan,°en geloven het geen hem daar van wort voorgedragen ? want is het niet waarfchynelykerdat gy mistast, als het Hooft van de Kerk, de Stedehouder van Jezus Christus van hem tot Rechter aangeftelt over zulke, en diergelyke zaken, en die opentlyk aan de Gelovigen verklaart, dat hy zulke ene naukeurigheit, vlyt, en opmerkinggebruikt heeft, dat men niet meer zou kunnen verlangen? hoe zoude men zich kunnen laten vooi ftaan dat zulke mannen, wien de kudde van Christus toevertrouwt is, die van Christus het gezag van te vonnisfen ontfangen hebben, die men derhalven geloven moet, E 3 dat



7o Hf. BRIEF.
dat de byftant des Hemels niet ontbreekt, in zulke gewigtige zaken gefeilt hebben ? voeg hier nu by een ontelbaar getal geleerden, a'de de hoge Scholen van Europa, alle de geestclyke ordens, zelfs alle de Schryvers dezer Eu we, die enigzins gewag maken van de Leringe der Kerke wegens de Goddelyke Gena- • de,° zou zo een eerwaardig gezag niet op wegen tegen het getuigenis van uwe zinnen, te meer dewyl deze U geen volkomen zekerheit kunnen geven?
Immers het is by alle rechtzinnige wysgeren ene vastgeftelde waarheit, dat de mensch aan zaken, die duister, en noch niet zeker zyn, zyne toeftemming geven, of weigeren, en hier in ene volkomen vryheit gebruiken kan, zo lang, als de zekerheit, of de baarblykelykheit hem niet uootzaakt tot het een, of tot het ander. Want dewyl het verftant van den wil geleit, en beftiert kan worden, om op te letten, of met, en het een meer, dan het ander te overwegen, ook doen verbeelden, dat in het een meergewigt, dan in het ander is; daarom is het, dat alle Wysgeren, voornamentlyk die in de vermogens der menfchelyke ziel kundig zyn, waar onder Thomas van i\qumen de eerfte plaats wel mag bekleden, eenparig beweren, dat de mensch ene volkomen vryheit bezit, om in zaken, die niet baarblykelyk zyn, zyne toeftemming te weigeren , of "te geven. , Veel meer dan, wanneer wy zien, dat het gezag ene genoegzame zekerheit voordraagt, daar de zinnen niet dan met onzekerheit, en twyfel oordelen?
Merk hier by noch aan , dat verfcheiden voorftanders van Janfenius zelfs bekennen ,
en



over het Formulier. 7t
cn misfehien zyt gy ook wel van dat getal, dat hy iets diergelyks, als de vy f Stellingen luiden, geleert heeft, en enige hartluidendeuitdrukkingen , die wel enigzins in enen kwaden zin opgenomen zouden kunnen worden, gebruikt heeft, zo dat uwe zinnen, of ten tuinften dje van verfcheiden uwer Vrienden zelfs, enigen twyfel geven, daar in tegendeel de Apostolifche Stoel, hare raatsluiden , en alle de genen, die Janfenius gelezen hebben, Bisfchoppen , en Priefters ronduit, en met ene volkomen overtuiging, en zekerheit verklaren den zin der Stellingen daar in gevonden te hebben.
Merk noch eens wat nader de zaken op-, en zie de ftukken eens na, die tot den tyt van Innocentius X, en de daeming der Stellingen b»horen. Want gy zult bevinden,dat men ten onrechte in twyfel trekt, dat die Stellingen in Janfenius boek zyn; dewyl het zal blyken uit Uwe eigen fchryvers, zo als uit het dagverhaal van Saint Amour,uit de fchriften van Arnauld, van Bourzeys, van Wading, welke beide laatften hunne gevoelens plechtiglyk herroepen, en zich aan het Vonnis van den Paus onderworpen hebben, dat zy, en de andere Vrienden van Janfenius voor de doeming opentlyk beweerden, dat die Stellingen van Janfenius waren, dat hy ze in haren eigen, en natuurlyken zin geleert hadde, dat Janfenius dezelve op hetkragtigfte hadde bewezen, dat het op Auguftinus gemunt was, en dat men hem onder den naam van Janfenius ver volgde, dat het ene en dezelve zaak was de vyf Stellingen in haVen eigen, en natuurlyken zin te doemen, en te doemen Janfenius, als E 4 ook
Bewyzen datdeStellingen in Janfer.ius zyn.
I



7 a III. BRIEF.
Opwerping en iiiuwoort.
Nadere bewyzen dat Janfrius de Stc-ilingen geleert hcefc.
ook Auguftinus, en andere diergelyke fpreekwyzen, die allerduidelykst aanwyzen, dat dia Stellingen waarlyk in janfenius boek gevonden worden, naar het zeggen zelfs van uwe eigen Schryvers.
Gy zult misfehien zeggen, dat die Luiden voor de vyf Stellingen de lering van Auguftinus verftonden wegens de daatwerkende genade, en aldus die lering aan Janfenius hebben toegelchreven, maar gy moet ook opmerken, dat zy in hunne Schriften op den zeiven toon fpraken, als Janfenius, en met dezelve hartluidende woorden, dat zy dus ook wel voor lering van Auguftinus, en vandedaatwerkende genade konden verftaan ene nootzakende genade, en geen andere erkennen, aan welke men wederftaat; want dat zy naderhant enen anderen zin aan de vyf ftellingen hebben willen geven, te weten: dien vande Thoimsten, en die voor den natuurlyken aanzien, doetter zaak niet, en kan aangemerkt worden alseen list, want de natuurlyke is toch altyt die, welke het eerst zich- aan den geest vertoont zonder byvoeging van andere woorden , en aldus zonder byvoeging van die woorden zyn zyn zy gedoemt van den Paus, en geoordeelt van uwe Schryvers zelfs, dat zy in Janfenius gevonden worden.
Doch ik vinde my hier genoopt om het gezegde van de vrienden van Janfenius te ftaven, en aan te tonen, dat zy waarlyk gelyk hadden met te beweren, dat de ftellingen van Janfenius waren , en dat hyze uit Augustinus op het krachtigfte heeft willen bewyzen. Het zou zekerlyk, Om hier van overtuigt te worden, genoeg zyn den Augustinus van Janfenius
te



over het. Formulier. 73
te lezerj, doch daar zoudt gy veel tegen hebben, al waar het, ,dat gy 'er tyt, en vermogens genoeg toe hadt. Ik zal dan. niet zo zeer de vyf Stellingen uithetboekkippeni hetgeen anderen meermalen gedaan hebben met aan te wyzen, waar de eerfte, die wel de voornaamfte, en in eigen bewoordingen te vinden is, en waar men de vier andere, dié niet ontkent kunnen worden in een nauw verbant met de eerfte te wezen zo niet in woorden, ten miuften in kracht, en zin van:woorden uitgedrukt ftaan; maar ik zal twe zyner. voornaamfte grontfteilingen gade liaan , en mee zyne eigen woorden onweerfprekelyk bewyzen, waar uit het geheel ontwerp van de leringen van Janfenius zal blyken, als ook de waarheit N van dat gezegde , dat zo men het boes van Janfenius zifte, of distilleerde, men oaar niet, als de vyf Stellingen zou zien uitkomen, ten min Hen, om niet te veel,, ofte voorbarig te zeggen, dat in zyn boek twe der vyf gedoemde Stellingen oorbaarlyk te vinden zyn.
De eerfte grontftellinge is, dat hy in den mensch in dezen bedorven ftaat, of na den val van Adam, geen vryheit van verkiezing, of vryheit van nootzakelykheit erkent, maar alleen ene vryheit van bedwang. De. twede, dat hy geen andere genezende genade van den Verlosfér in dezen ftaat erkent, of aanneemt, als de krachtdadige, welke altyt hare uitwerking heeft: deze twe dwalingen zyn de gront van het geheel gebouw des boeks van Janfenius, en daar uit volgen als""van zelfs, wanneer men gevolgelyk redeneert, de andere ftellingen, ten minften ik vertrouwe, .dat zo ïk deze twe Hukken bewezen zal hebben, gy mv gaarne zult willen toeftemmen, dat in zyn E 5 boek



7+ III. BRIEF.
boek twe gedoemde ftellingen in den eigen, en natuurlyken zin worden gevonden, het geen my genoeg zal wezen voor het tegenwoordige, om U aan te tonen, dat het op geen lolfe voet is, dat wy met de eerfte Vrienden van Janfenius hem de ftellingen toefchryven, en op een zeer wankelbare, dat de Appellanten het lochenen.
Maar de eerfte grontftelling wort zo fterk, zo ernftig, en zo wytlopig van Janfenius be. weert, en met de texten uit den H. Augus-' tinus getrokken geftaaft in zyn 6 Boek als ook in het 7 De Gratia Christi Salvatoris, dat'ik my waarlyk fchame zulks noch te moeten be. wyzen. „ Daar is, zegt hy, in het 6 boek „ 6 Hooftftuk, volgens de leer van Augusti„ nus ene twederlei nootzakelykheit: ene die „ hare uitwerking heeft, fchoon gy niet wilt, „ of hoe zeer gy daar tegenftreeft; de andere, „ waar door volftrektelyk (fimpliciter) noot„ zakelyk is, dat iet gefchiede zonder tegen. „ kanting van den wil", gy ziet wel, dat hy hier het onderfcheit opgeeft tusfchen de nootzakelykheit van bedwang, daar' de wille tegen • ftreeft , en de inwendige voorkomende, qn onveranderlyke nootzakelykheit, welke volftrekte , of eenvoudige nootzakelykheit genoemt wort, die goetwillig is, of daar de wille niet tegenftreeft. Dan na enige texten van Augustinus aangehaalt te hebben , zegt hy: „ Het is dan de leer van Augustinus, dat „ de eerfte nootzakelykheit, zo als zy ook „ behelst de natuur aldus uitgelegt (zy is ook „ niet anders, als ene zekere kracht, ofge„ welt, of bedwang door welke zy werkt wat „ zy kan, ook met tegenkanting van den wil)
„ hooft-



over, het Formulier. 75
„ hooftzakeiyk Örydig js tegen den vrye wille, „ en denzelven te niet doet, doch niet die noot„ zakelykheit, die te gelyk gewillig is, te „ weten: waar door volftrekt nootzakelyk js, „ dat iet gefchiede, de wille niet tegenftreT ,, vende, maar onveranderlyk willende. Ver^ „,wonderlyk zal deze leer den Seholastiken „ voorkomen, maar volgens de grontftellin„ gen van Augustinus is zy onbetwistbaar." Hier van daan befluit hy, „ dat eigentlyk alle „ wille, hoe zeer zy ook bepaalt zy tot een, „ door geen zodanige nootzaKelykheit, door „ welke men zegt, dat nootzakelyk is, datzy „ wille, nalaat vry te wezen, om datzyniet „ nalaat wille te zyn, het geen zyniet wezen „ zoude , zo wy niet wilden". En dus is volgens deze leer yrywillig al wat goetwillig is en niet anders kan den vrye wille te niet doen, dan alleen de nootzakelykheit van bedwang, dat is: tne uitwendige kracht , of gewelt.. Dewyl „ De volftrekte nootzakelykheit, door welke „ zonder bedwang iet volftrekt nootzakelyk „ gezegt wort, de vryheit niet kwetst, maar „ liever, 0 m dat zy den wille medebrengt, be» vestigt". Dit tracht hy verder te bewyzen in het 7 Hooftftuk met de vryheit van wille in Godt, in het 8 Hooftftuk metdie van de Zaligen, en van de Engelen inden Hemel, in het 9 Hooftftuk met die van Christus den Here; zo dat gelyk Godt, gelyk de Zaligen, gelyk Christus volkomen vry zyn, fchoon zy geen kwaat kunnen verkiezen,en nootzakelyk hethoogfte goet beminnen; aldus^ de mensch vry is, fchoon zyn wille bepaalt, of genootzaakt is tot een enige zaak, en noch meer, omdathy ook het kwaat doen kan, als of de vryheit
van



?6 III. BRIEF.
van wille daar in beftonde, dat wy kwaat of goet verkiezen kunnen, en die van Godt in zich zei ven, en van de Zaligen in het hocfte goet, dat zy zien, te beminnen, en niet in de vrye verkiezing van het een, of het ander, dat altyt goet is.
Deze denkbeelden wegens den vrye wille van den mensch, voegt hy dan in zyn 7 boek toe aan de leer wegens dekrachtdadigegenade, of het overheerfchende vermaak, en hy tracht te bewyzen, altyt uit Augustinus, dat deze" genade, of dit vermaak daarom den vrye wille niet benadeelt, om dat, dewyl zy den wille ingeeft, of maakt, dat wy willen, dus ook maakt dat wy vry willig willen, om dat de vry. willigheit niet anders is, als de wille. „ want „ dewyl volgens Augustinus,, zofpreekthyin het 3 Hooftftuk, „vry wezen eigentlyk is,. „ het geen in den magt is, of het geen ge„ fchiet, als wy willen, zo volgt van zelfs, „ dat het geen voor den vrye wille oorzaak is, „ dat zy wil, of niet wil, ook de oorzaak „ zy van de vryheit". Hier van daan zegt hy, dat al wat met vermaak gefchiet, ook vrywillig gefchiet, om dat het vermaak den wille ftreelt, ja zelfs wort door het vermaak de wille vry; en derhalven „ de nootzakelyk* „ heit van bedwang, of die nootzakelykheit, „ welke doet, wat zy kan, fchoon wy niet „ willen, is alleen flrydig tegen de vryheit van „ den wille, en alle oefening, die gewillig, „ of ongedwongen is, is ook vrywillig." Op deze gronden beweert hy in het 4 Hooftftuk van dit boek tegen de Scholen, dat de vryheit van wille niet zo zeer geoefent wort in de verkiezing van de middelen, die tot het verkry-
gen



' over het Formulier. 77
gen van een oogmerk dienftig zyn, als wel in de verkiezing van het oogmerk zelve. „ Want ,, dewyl dat geen het meest vry is, dat het „ minst gedwongen, of door kracht van noot„ zakelykheit afgevergt wort, zo moet zeker„ lyk de beweging tot het oogmerk het meest „ vry zyn, om dat het met een meesten wille, 9, en ene minUe nootzakelykheit wort bevor„ dert; „ En waarlyk zo 'er geen andere ware „ vryheit van wille is„ zo ipreekt hy in het 14 Hooftftuk, „als te doen, en niet te doen, y, of te doen, en zich niet te onthouden van het „ geen gydoet, dan volgen daar uit de groot„ fle ongerymtheden".
Doch wy zouden noit gedaan krygen, zo wy alles uit wilden fchryven, dat dit gevoelen van Janfenius te kennen geeft, en ik vertrouwe, dat uit het geen wy aangehaalt hebben, genoeg, ja ten overvloede blykt, dat Janfenius in het overheerfchende vermaak, of in de krachtdadige genade, die dat vermaak geeft, alleen in den gevallen mensch ene vryheit van bedwang, dat is ene gewilligheit erkent, dat hy tegen de vrywilligheit als daar tegen alleen ftrydig ftelt het bedwang, en niet de inwendige volftrekte, of eenvoudige nootzakelykheit, dat hy de vryheit van verkiezing, of van onverfchillighek (indifferentice) als ene Pelagiaanfche dwaling verwerpt, dat hy eindelyk in de krachtdadige genade, die het heilig vermaak inftort, geen vryheit erkent, als waar mede de wille het oogmerk, en niet zo zeer de middelen, als waar mede de mensch zyn geluk bemint, als waar mede Godt goet blyft, als waar mede de Zaligen het hoogfte goet, dat zy befchouwen, aankleven, als
waar



78 III. BRIEF,
waar mede Christus den Vader beminde, als waar mede wy eindelyk willende, en niet gedwongen doen. Zie daar de eerfte grontftelling yan Janfenius, duidelyk, en bondig, zo ik meen, uit zyn boek bewezen, waar uit dan ook blykt, dat hy de derde der vyf gedoemde ftellingen in haren natuurlyken zin geleert heeft.
De twede vint men niet minder opentlyk in zyn boek voorgedragen, ja zo ernftig aangedrongen, geitaaft, en met texten uit Augustinus bevestigt, dat het ongeloorlyk is, dat iemant zulks oit in twyfel zou kunnen trekken. Namentlyk hy beweert ronduit dat 'er geen andere genade des Verlosfers is, als de krachtdadige, of die met de uitwerking gepaart gaat, en verwerpt alle genoegzame genade, die van de krachtdadige onderfcheiden is, zelfs die in denzin der Thomisten, welke, zo als zy leren, het vermogen alleen, en niet de daat geeft.
Hy zegt wel in zyn 3 Boek De Gratia Christi Salvatoris, Het 1 Hooftftuk: ,, zo men het „ aldus opneemt, dat genoegzaam genoemt
worde, zo als het van velen gedaan wort, „ het geen genoeg is, op dat de mensch ge„ zegt worde te kunnen doen, van enezoda„ nige genoegzame genade valt hier geen twist:
want ene diergelyke genoegzame genade ,, zou Augustinus misfehien geen zwarigheit „ maken , om aan te nemen, fchoon by altyt ,, lochenen zoude, dat deze ene ware genade
van Christus is, daar wy van handelen." Doch wie ziet niet in deze zelve woorden, dat hy die zelve genoegzame genade in denzin der Thomisten verwerpt, als gene genade yan
Chris-



over het Formulier. 79
Christus zynde, en ftrydig tegen de leer van Augustinus, en dat al dat gezegde op zyn best genomen niet anders is als een zeker Compliment voor de Thomisten ? Want in dat zelve, als ook in de volgende Hooftftukken herhaalt by meermalen, dat die genoegzame genade, welke alleen het kunnen geeft, verworpen moet worden, dat zy regelrecht tegen de lering van Augustinus aanloopt, dat de H. Thomas daar ook noit van geweten heeft.
Maar om geen uitvlucht open te laten, en dat men niet zegge, dat Janfenius alleen fpreekt van de genoegzame genade der Molinisten , welke volkomen genoegzaam is, niet alleen tot het kunnen, maar ook tot het doen, zo onze vrye wille dezelveniët wederftaat, maar ook fpreekt van die der Thomisten, welke het kunnen alleen geeft, zo zegt hy in het 2 Hooftftuk: „ in waarheit wat is 'er voor den armen
mensch nadeliger, als overvloet van zo ene „ genade te bezitten, met dewelke niemant „ oit, zo al het de Scholastiken zelfs beken-
nen, niet als ene zwaardere verdoemenisie „ behaalt heeft? Want niemant oit heeft
die genoegzame genade gebruikt, of ge„ bruiktze, of zal ze in der euwigheitgebrui„ ken, die dus zachter geftraft.zoude worden,
„ zo hy die niet gehat hadde en aldus.
„ fchynt daar in uit niet de overvloeiende „ goetheit Godts, om welke te verheffen dat „ hulpmiddel onvoorzichtiglyk uitgedacht is, „ maar liever zyne allergrootfte ftrafheit." Dan het volgende. 3 Hooftftuk begint hy aldus: „ wat kan 'er wangedrochtelyker voortge„ bracht worden, als een zekere foort van ., hulpmiddel, onderfcheiden van anderen,
„ dat



80 III. BRIEF.
„ dat noit van het begin af van den val des „ menfche tot den dag des Oordeels enige „ uitwerking in den menfchelyken wil gebat „ heeft, of hebben zal,, en wat verder: „maar „ noit is hy (Augustinus) tot die ongerymt„ heit gekomen, "dat hy oordeelde, dat zulk „ een hulpmiddel of altyt van zyne uitwerking, ,, waar toe het gegeven wort, berooft wiert, „ of dat dat hulpmiddel, het welk daatiyk met „ den wille invloeit, zodanig teonderfcheiden „ is, dat hy het een krachtdadig, en het an„ der genoegzaam noemde". Eoeindelyk weer: „ Dus die foort van genade van de.nieuwfte „ Schryvers in de werelt gebracht, door wel., ker hulp noit enig werk gefchiet is, of noit '„ gefchieden zal, zo het een waar, en van de ,, krachtdadige genade onderfcheiden lit is, ,, fchynt een zeker bezondér monfter te zyn, „ alleen dienftig om zonden te doen, en gro„ tere Verdoemenisfé te halen." Zo nu dit alle niet ten overvloede aantoont, dat Janfe. nius de genoegzame genade der Thomisten volftrekt verwerpt, en geen andere ais de krachtdadige, die altyt hare uitwerkinge heeft, erkent , dan is 'er geen taal, die zulks zal kunnen betekenen.
Doch om dit laatfte ook in het bezonder, en onweerfprekelyk te bewyzen , te weten, dat Janfenius geen andere genade erkent, als de krachtdadige, of daatwerkende, dat is, die altyt.hare uitwerking heeft, en van niemant wederftaan wort, zal ik noch aanhalen het 27 Hooftfiuk van het & boek De Gratia Christi Sdvatoris, daar zulks overal, .en ten klaarfte blykt, zelfs, en allerduidelykst in het antvvoort, dat by geeft aan deze opwer-



over het 'Formulier. 8i
ping, die hy zich voorftelt, dat namentlyk al het vorige van hem verhandelt Augustinus het geleert heeft wegens de krachtdadige genade, doch dat zulks niet belet, dat enige andere genaden door V menfchen wille zonder' uitwerking blyven. Waar op hy aldus antwoort: „Daar kan niets waarachtiger gezegt worden, dan dat al wat wy verhandelt heb„ ben, Augustinus het gezegt, en verftaan „ heeft van de krachtdadige genade. Waar" „ van deze de reden is; om dat hy geen an„ dere ■ daatlyke genade van Christus erkent „ heeft, noch heeft kunnen erkennen.,, Hier op eindigt hy het Hooftftuk met deze woorden r „ Derhalven al wie opgemerkt heeft, dat, al „ wat wy uit Augustinus gezegt hebben van „ het hulpmiddel der genezende genade, ver„ ftaan moet worden van ene zekere aller„ krachtigfte genade, die de nieuwfte Schry. „ vers in bunnen zin krachtdadig noemen; „ die moet dit ook gevolgelyk opmerken, dat „ in zyne fchriften geen andere genezende ge„ nade te vinden is. Derhalven dat hy moet „ bekennen, dat, zo by ons ene andere fmeet, „ hy den Christenen een nieuwe foort van ge„ nade opdischt, welke noch Augustinus,, „ noch iemant der Latynfche Vaderen, die in „ 't openbaar met de Pelagianen over het hulp* „ middel der genade geftreden hebben, noch „ de Kerk in hare algemene, of bezondere „ vergaderingen, goetgekeurt van den Apos„ tolifchen ftoel, oit erkent heeft, noch oit „ erkennen kan, zonden'enemaal om verte „ werpen alle de groütftellingen, waar mede „ zy door de Ou ie Vaders de genezende ge„ nade van Christus heeft verdedigt.,, Blykt F hét-



g* III. BRIEF.
het dan niet onwederfprekelyk uit deze woor. den dat janfenius geen andere genade, als de krachtdadige, of de daatwerkende aanneemt?
Maar deze twe dwalingen zyn als de grontftenen, waar op het geheel gebouw der vyf Stellingen rust, of de bronnen, waar uit zy als van zeiven voortvloeien, en dewyl wy allerduidelykst uit de eigen woorden van Janfenius bewezen hebben, dat hy ze ronduit, en als met opzet geleert heeft, zo kan het niemant bewonderen, dat zyne vrienden daar voor uit kwamen, en gelyk wy doen, ftaandehielden, dat die ftellingen waarlyk van Janfenius waren, en in zyn boek gevonden worden; en zy daar by voegden, dat Janfenius dezelve op het krachtigfte bewezen hadde uit Augustinus;, zo dat men Augustinus doemde met de vyf Stellingen te doemen ,• maar in tegendeel moet het te verwonderen zyn, dat 'er noch menfchen kunnen wezen, die het lochenen. Immers wie ziet niet, dat uit de eerfte dwaling van zelfs volgt, dat de vryheit van bedwang genoeg is, om loon, en ftraffe te verdienen de 3de gedoemde ftelling? wie ziet niet dat uit de twede grontftelling ook van zelfs volgt, dat men noit wederftaat aan de inwendige genade de 2de gedoemde ftelling? verders als men opmerkt, hoe Janfenius zyne eerfte grontftelling toevoegt aan de leer van de krachtdadige genade, of het overheerfchen.de vermaak, kan men dan noch twyfelen, of hy leert volmondig, dat men de inwendige genade niet wederftaan kan de 4de gedoemde ftelling? eindelyk als men ziet, dat hy geen andere, als de krachtdadige genade erkent, en die genade zo fterk beftryt, als wy gezien hebben, welke het kunnen geeft,



over het Formulier. g$
is het wonder, dat by geleert heeft, dat de rechtvaardigende ze kèrlyk niet altyt de krachtdadige genade hebben, de genade ontbreekt, waar door de geboden Godts mogelyk voor hen worden, de ifte gedoemde ftelling, dewyl toch zonder enige genade de geboden niet onderhouden kunnen worden? wat nu de5degedoemde ftelling betreft, fchoon dezelve niet in zo een nauw verbant is met deze twe grontftellingen, zo kan men echter niet lochenen, dat zy daar ook enigzins van afhangt; wantals men vastltelt, dat 'er gene andere genezende genade van Christus is, als de krachtdadige, en dewyl niet alle menfchen die genade ontfangen, zo volgt van zeiven, dat Christus in genen dele geftorven is voor de genen, die ze niet ontfangen, en derhalven dat Christus in genen'dele voor alle menfchen geftorven is, of zyn bloet geftort beeft, de5de gedoemde ftelling. Dan dewyl Janfenius in zyn 3 boek de Gratia Christi Salvatoris het laatfte Hooftftuk als een Halfpelagiaansch werktuigbefchelt den algemene, of voorwaardelyke, ofonverfchillige wille Godts wegens de Zaligheit aller menfchen, en aldus gene aanneemt, als de volftrekte, zo volgt daar uit, dat Christus eigentlyk noch gebeden heeft, noch geftorven is, als voor de uitverkoornen ; behalven dat hy het duidelyk genoeg zegt in dat zelve ' Hooftftuk, en uit Augustinus tracht te bewyzen.
Ondertusfchen ik twyfele hier niet meer, of Gyzult met my wel willen bekennen,dat het niet zonder reden is, dat de Kerke aan Janfenius de vyf ftellingen heeft toegefchreven, én ik voege 'er by, dat ik my niet genoeg verwonF 2 de-



g4 m I III. BRIEF.
Opwer-
ping en Ancwoor
deren kan, hoe men het heeft kunnen loche» nen; ik befluit daar uit, dat 'er een fterke reden voor moet wezen, die dat doet lachenen , ja dat men daar door enig recht krygt, om de Appellanten te verdenken, dat zy wel van taal, maar niet van gevoelens verandert zyn; want het is wereltkundig, en gy behoeft niet verder te gaan, als tot de vergadering van Utrecht in het Jaar 176$ om Uzelventeovertuigen, dat zy ene geheel andere taalfpreken; dat zy in den gevallen mensch ene vryheit van verkiezing, of van onverfchilligheit erkennen, en beweren, dat die van bedwang niet genoeg is, om loon, en ftraffe te verdienen; dat zy behalven de krachtdadige genade , ook ene andere, die dieuitwerkingnietheeft, waartoe zy den mensch opwekt, en zelfs de genoegzame in den zin der Thomisten aannemen, dat zy eindelyk ook een algemene, of voorwaarde! yke wille in Godt erkennen, waar mede hy wil', dat alle menfchen Zalig worden, en al. dus Christus voor alle menfchen geftorven is. Ik wil hier. op deze verandering gene aanmerkingen maken, maar is het niet te verwonderen, dat luiden, die deze drie ftukken, zo ik my wil laten voorftaan, rêchtzinniglyk aannemen , intusfehen in weerwil van de eerfte Vrienden, in weerwil van het gezag van de Kerke, Paufen, en Bisfchoppen, in weerwil van de oorbaarheit der zaak zelve Janfenius noch verdedigen?
Doch ik keer weder tot het gezag , hoe groot een recht ik ook zoude hebben, om de -aangehaalde redenen te doen gelden , daar gy zekerlyk niets bondig tegen zeggen zult: Want dat Janfenius, of uwe andere Schryvers nu en
dan



over het Formulier.
85
dan de mogelykheit der geboden, deweerftant aan de genade, de doot van»Christus vooralle menfchen, en andere Catholyke waarheden, die tegen de vyf Stellingen flrydigzyn, uitgedrukt hebben in hunne fchriften, bewyst niets meer, om zyn boek te verfchonen, als dat Luther meermalen den vrye wille, of Arius in zyne brieven, en mondelings de Godtheit van Christus belyt, om van dwaalleer in die zelve Hooftftukken van het geloof vrygefproken te kunnen worden; want bleek het daarom minder dat de kwade leer daar ook was, en zy dezelve geleert hadden ? Was het geoorloofc om dat zy niet gevolglyk redeneerden, hen daarom voor Catholyken te verklaren ? Gy ziet derhalven, zo ik meen, duidelyk, datzy met dat al de dwaalleer konden leren, en dat dus het Vonnis van den Apostolifchen Stoel, welke zekerlyk niet verplicht is de ongeftadigheden van Dwaalgeesten na te gaan, noch minder uit te leggen, tegen zyn boek niet alleen voorzichtiglyk kan , maar ook plichtshalven moet aangenomen worden.
Om dan wederom regelrecht op uwe opgenomen ftellinge te antwoorden: Uwe Zinnen overtuigen U, dat de daat Van Janfenius onwaaris, zegge ik, dat deze ftelling volftrekt valsch is; want overtuigt te zyn, is volkomen verze. kert wezen , welke zekerheit uwe Zinnen in de zaak van Janfenius U niet kunnen geven: derhalven is uwe gevolgtrekking ongegront, dat 'er geen gezag is, dat U tegen het getuigenis uwer zinnen in die zaak van het tegendeel kan overtuigen.
Een zeer groot gezag heeft meermalen de kracht, om ons volkomen 'teovertuigen, ook F 3 te-
Antwoort.



%6 HL BRIEF.
tegen het getuigenis der Zinnen; zy heeft zomvvylenzo vee! vermogen, ais deblaarblykelykheit zelve, bezonderlyk wanneer het tegenftellige niet zeker, maar duister, of twyfelachtig is; zo dat zich daar tegen te verzetten, of niet te willen geloven, is meermalen dwaasheit, dikwyls vermetelheit, ook wel een misdaat, naar de mindere, of meerdere aangelegenheit der zaak, daar men van handelt. Zoiemant, by voorbeelt, in de w}7sbegeerte nietervaren, of van een vreemt denkbeelt ingenomen, op het getuigenis van zyne zinnen wilde fteunen, en tegen het gezag der geleerden wilde ftaande houden, dat de Maan grooter is, als de Sterrens, zoudt gy hem niet dwaas noemen? ja vermetel, fchoon hy zyne eigen zinnen daar tegen te baat heeft ? Zou de getuigenisfe • der kundigen niet zo veel vermogen op hem moeten hebben, dat hy-van gevoelen veranderde, en' voorzeker hielde, dat de Maan merkelyk kleinder is , als vele Sterrens ? zou hy niet moeten denken, dat zyne zinnen hem bedriegen? of dat hy een vreemt denkbeelt opgevat heeft, dat hem doet dwalen ? Maar zo by noch by zyne opvatting biyvende wilde beweren, dat de Zinnen alleen in die Zaken de Rechters zyn, en niet het gezag, dat de Zinnen hem openbaar overtuigen, en baarblykelyk doen zien, dat de Maan groter is, dat geen gezag hem tegen zyn gemoet, en zinnen kan overtuigen; ja zo hy verplicht was zyn eigen oor. deel aan het gezag te onderwerpen, dat hy dan verplicht zoude wezen een leugen, of ene onwaarheit te geloven: Zoudt Gy zo enen niet voor uitzinnig houden ? Maar önderftelt nu eens, dat die zaak van groiere aangelegenheit
was,



over het Formulier. 87
was, dat 'er de vrede, en eendracht van een Koninkryk, of ftaat van afhing, dat 'er de Kerk, en het geloof veel voor, of nadeel by hadde, dat'er ene fcheuring doorgeheelt, en de gelovigen door' gefticht wierden, zoudt gy hem dan niet noemen vermetel, ongehoorzaam, halftarrig, Godloos?
Doch, myn Vrient, is de daat van Janfenius niet byna hetzelve ? Uwe zinnen, enUw gemoet getuigen, dat het onwaar is, maar het is niet blaarblykelyk, zo dat gy niet zoudt kunnen misfen, het is duister, en twyfelachtig, daar tegen over ftaat het gezag van de gehele Kerk, die U verwerpt, en voor ongehoorzaam, ja verdacht van dwaalleer aanziet,' dc bekwaamfte mannen, de doordringenfte ver. ftanden, de oplettenfte vernuften hebben in verfcheiden tyden de zaak met bedaartheit na. gevorscht, een Bosfuet, een De Noris, een Gontenfon, een Gonet, Berti &c. Gy hebt uwe Redenen, en bewysftukken in duizent boeken, en fchriften ingebracht, zy zyn overwogen, en onderzocht, zo van de genen, die de plaats van wettige Rechters bekleden, als van anderen, en verworpen; de Kerke heeft het Vonnis toegejuicht, en verklaart, dat zy U niet voor hare kinderen erkennen wil, voor, en aleer gy met haar belyt, het geen gy noch niet wilt erkennen, te weten: dat uwe Zinnen U misleiden; alle de geleerden , die niet vooringenomen zyn, getuigen het, velen van de genen, die het met u hielden, zyn van gevoelen verandert door geen andere beweegreden, dan de overtuiging , dat zy gefeilt hebben, vele jaren zyn 'er reets verftreken, dat het Vonnis van de Kerke ftant grypt; maar in fte, F 4 dat



88 III. BRIEF.
dat men daar aan zou beginnen te twyfelen, wort het noch meer bevestigt, en het getal der genen, die hettegenfpreken vermindert, men vint van uwe kant noch gene bondige redenen, veel minder baarblykelykheit, om het om verte werpen, daar men van de onze hoe langer hoe meer getuigt, verklaart, en beweert verzekert te wezen, dat gy ongelyk hebt.
Zou men zich dan kunnen verbeelden, dat de gehele Kerke ten onrechte met u handelde, en dat gy alleen gelyk hadt ? Zou de Kerk niet zo veel gezag hebben, en op Uw gemoet zo veel vermogen, als de getuigenisfe van Wysgeren op alle onkundigen, om hen tegen het getuigenis van Hunne Zinnen te doen geloven , dat de Sterrens groter, als de Maan zyn, zou dan de daat van Janfenius niet zo zeker wezen, als dat van de Wysgeren getuigt wort ? aan uwe zaak is ook vry wat meer gelegen; dewyl daar van afhangt de-eendracht, de vrede, en de verzekering van uw geloof, dat anders by de Catholyken verdacht is, eindelyk de heling van ene ongelukkige fcheuring in Godts Kerke; zo dat van de ene kant het niet te twyfelen is, dat Godt heeft zyne Kerke in dat Vonnis, daar zo veel afhing, by geftaan, omniette feilen, en van de andere, dat Gy zo veel te meer verplicht zyt, het zelve aan te nemen, indien Gy niet wilt, dat men U voor vermetele Ongehoorzamen, ja Godlozen aan zie.
Maar hier mede vertrouwe ik bondig genoeg op uwe bondige opwerping geantwoort te hebben , zo dat het van U zal afhangen daar mede voordeel te doen , en de waarheit haar fchuldige Eer te bewyzen; voor het overige »t geen gy noch zegt, dat men op zo ene on-



over het Formulier. 89
zekere, ten minftenvolgens myne Eige bekentenisfe feilbare zaak noit een Eet zal kunnen wagen, veel minder daar toe verplicht worden, om dat men daar mede niet alleen den naam van enen braven Bisfchop beklat, maar ook de lering van den H. Augustinus, en Thomas fchande aandoet; zal ik in enen anderen brief verder onderzoeken ; dewyl deze reets wytlopig genoeg is geworden. Gy zult het gedult dan moeten hebben, van noch enige dagen daar na te wachten. Doch noit wachten, noch ophouden, van my Rechtte doen, en te erkennen voor
Uwe Vrient
J: C. R. Pr.
F 5 IV'



po ,
IV. BRIEF.
Over het Formulier. Myn HeerI
K~H" etjfchynt, dat Gy niet hebt kunnen wachten, maar terftont mynen iaatften gelezen hebbende, Uwe gevoelens van Eerbiet, en onderwerping aan het gezag, dat ik U voorgedragen hebbe, moet uitboezemen. Dit zyn al wederom uitftekende trekken van uwe Rechtgeaartheit, die alle menfchen in moetfnemen, en my zo veel te meer tot U verplicht, als gy my de Eer aan doet van ze te bewyzen. Gy zegt dan met uwe gewonelyke rontbor» ftigheit, „ dat het nu uit de ftukken zelfs „ blykt, en wat het gezag betreft, dat gy „ niet meer twyfelt, of de wettige rechters „ konden, en hebben de Waarheit geweten „ wegens de daat van Janfenius." Gy voegt daar by, dat „ gy zulks niet zoudt durven ontkennen, en dat men hun met het te lo„ chenen, het fchreuwendfte ongelyk aan„ doet."
Gy ftemt my dan gaarne toe, dat zy de waarheit ook gezegt hebben, en Gy voegt daar by ,, dat Gy ook reets overtuigt zyt, dat Janfe„ nius waarlyk de vyf Stellingen geleert heeft, ,, zo om dat zyn boek het uitwyst, als om dat „ een groot gezag het getuigt, en Gy gene
„ re-



over het Formulier. 9*
„ redenen meer van het tegendeel hebt." Gy verklaart verder, dat Gy: „ voor dat gezag „ alle denkbeelden van Eerbiet, en enene„ derige toegeventheit hebt, Gy. erkent ein„ delyk, dat het een ftraffchuldige misdaat, „ en ene fhode onderneming is, ene daat, of „ gefchiedenis, die van den Stoel van eenheit „ beflist is, in twyfel te wil Jen trekken."
Op deze uwe woorden dachte ik,datdezaak gewonnen was, en dat alle andere zwarigheden als van zelfs moeten verdwynen ,ook die van uwen laatften wegens den Eet. Doch dit hervat Gy hier, en voegt my deze zwaarmoe-
- dige woorden te gemoet. „ Evenwel met al „ myn Eerbiet voor Paus, en Kerke zal ik „ noit, of nimmer meinedig worden. Zelfs „ kan ik niet begrypen, hoe de Paufen oit zo „ een' Eet hebben kunnen gedogen, bezon„ derlyk in het leerftelzel, dat gy my voor„ draagt, en dat my 't billykfte voorkomt. „ Want dat gezag, dat ik altoos ontzien zal, „ hoe Groot, hoe Verheven, hoe Eerwaar„ dig het ook mag wezen , is, en blyft altyt „ in zulke zaken Feilbaar; zo dat daar noit een Eet op te wagen is. Immers men mag
s „ Godt niet tot getuigen roepen van ene zaak, „ die, volftrekt gefproken , onwaar kan we-
•'* „ zen. Ja men zou in zulk een geval niet , „ minder, dan ene Afgodery bedryven? om „ dat men ten dienfte van Feilbare Schepze„ len, en van de onzekerheit, ja het kan zyn, „ van de Leugen ene aanbidding zou oeffe„ nen , die Godt alleen de Euwige Waarheit „ toekomt."
Deze opwerping, Myn lieer, toont aan dat men U in, uwe party heiden Zaken
wys
Opwerping wegens den Eefc



Antwoort.
9t IV. BRIE F.
wys maakt, die ons ten onrechte worden toegefcbreven, of {dat men der zaken onkundig is. Wie weet, wat men gemene luiden niet al van ons verhaalt, en wat ze niet van ons denken ? Ik twyfele niet, of het antwoort op uwe opwerpinge zal myn gezegde billyken, en U moeten overtuigen, dat de behandelingen van onze Overheden, als men ze te recht befchouwt, rechtmatig voorkomen, en het altoos onze plicht is die te ontzien. Uwe opwerping dan ., daar Uwe Vrienden altyt zo veel werk van gemaakt hebben , en die gy noch misfehien meertt onoplosfelyk te wezen, dunkt my zeer gemakelyk te kunnen wederleggen.
Want op twederlei vvyze kan men enen Eet doen; ik twyfele ook niet, of gy zultmy deze onderfcheiding van Eden toeftemmen; of ziende op de zaak zelve, of ziende op ons gevoelen : in het eerfte geval is de waarheit der znak het onderwerp, waar op de Eet valt, en de volkomen zekerheit derzelver maakt den Eet ten dien opzichte geoorlooft, zo dat wy als dan Godt tot getuige roepen, dat zy waar is; in het twede is onze-mening, onze overtuiging, ons Geloof, of ons gevoelen het onderwerp van den Eet, zo dat wy als dan zien op onze innerlyke mening, en zweren, dat wy niet anders gevoelen, niet anders denken, niet anders zullen denken, en leren, dan het geen wy bezweren. Van het een, en het ander vallen dagelyks verfcheiden voorbeelden voor, of wanneer men de Overheit door een' Eet verzekert van de waarheit ener gefchieder nisfe, daar men ooggetuigen van geweest is, of wanneer men door een' Eet hen verzekert
van



over het Formulier.'
93
van onze onderdanigheit, getrouwigheit, en gehoorzaamheid
Ik wil nu niet in dien twist treden, dewyl ik het niet nodig achte, hoe groot de zekerheit wezen moet, om enen Eet te kunnen wagen , of daar toe de algemene overeenkomst, het gezag van wettige Rechters,; bezonderlyk in de Kerke , dat is ene volkome zekerheit, zo groot, als wy menfchen van enig gezag op aarde kunnen begeren, genoeg zy, of daar openbare baarblykelykheit, en eige getuigenis van zinnen toe vereischt wort, dan ofeindelyk in gebreke van die eigenzinnige getuige nisfe,ene Goddelyke verzekering daar toe van noden is; want ik wil zelfs onderftellen, darmen noit enen Eet doen mag tot verzekering ener zake, waar over men met het gezag alleen oordeelt, dan wanneer enè Goddelyke openbarj§g ons daar van overtuigt : Zo zult gy evenwel altyt moeten bekennen, dat zulks alleen plaats kan hefeben in de eerÜe zoort van Eden, té weten: wanneer de zekerheit, of de waarheit van de zaak het onderwerp is van het zweren, en dat het in de twede gantsch niet nodig is. Want hier is het niet van node, dat de zaak onfeilbaar, ook niet dat zy baarblykelyk zy, ook zelfs niet, dat zy ene volkomen zekér heit hebbe; maar enkel wort hier vereischt,dat.de Eet met de waarheit ge* paart gaat, of om beter te zeggen, met de rechtzinnigheit,van welke réehtzinnigheitwy Godt tot getuige roepen. Want wy zweren als dan niet, om de zaak zelve te bevestigen, maar om onze overheden door het aanroepen van Godts aanbiddelyken naam te verzekeren, dat wy aldus gevoelen; wy roepen Godt niet
tot



54 IV, BRIE F.
tot getuige van de waarheit der zaak, maar van de waarheit onzer mening, welk een Eet, zo zy met de rechtzinnigheit verzelt gaat, en wy waarlyk gevoelen, het geen wy bezweren , ook fchoon de zaak zelve wezentlyk niet beftont, waarachtig, en ten dien opzichte Geoorlooft zoude wezen.
Maar wie ziet nu niet, dat uwe bovengemelde opwerping, hoe lïerk zy ook mag voorgegeven worden,als van zelfs in duigen valt, en dat zy geen de minfte kracht heefc ten aanzien van zulke Eden, daar niet zo zeer de zekerheit , of de waarheit van de zaak, als de zekerheit, of de waarheit onzer mening het onderwerp van is. Nu moeten wy dan noch onderzoeken , van welke, foort de Eet is , die U van den Paus wort afgeischt in de ondertekening van het formulier van Alexander VII ten opzicht van de daat van Janfqpps, om te zien, of uwe opwerping hier ook enige kracht kan hebben, te weten: of deze Eet op de zekerheit van die daat valt, dan of zy alleen valt op de zekerheit uwer aanneming, op uwe rechtzinnigheit, gehoorzaarnheit, onderdanigheit, en inwendige oprechte mening.
Doch het is, myns dunkens, onbetwistbaar, dat deze Eet niet op de zekerheit van de daat valt, maar op uwe aanneming: op dat de Gelovigen daar door verzekert zouden wezen, dat gy U aan het Vonnis uwer wettige Rech> teren onderwerpt, en met hun dezelve gevoelens koestert. Want waar toe zou het toch dienen, dat men den Eet gebruikte op de zekerheit van de daat?omze te bevestigen? maar is zy dan niet zeker genoeg geworden door bet Vonnis van den opperfren Rechter* en de aanneming der Bisfchoppen ? is het mis,
fchien



over het Formulier. 95
fchien om noch meer getuigen van die daat te hebben? maar zy, die tot den Eet verplicht worden, zyn onbekwaam, om getuigenis te geven, want geen andere reden beweegthen, als het gezag, dewyl de zinnen, wel verre van hen te overtuigen , meer dienen , ten minften gelyk zy voorgeven, om hen te doen twyfelen, zo het gezag hen nier verzekerde, dat de zinnen misleit worden; hoe zou dan de Kerke bevesting , of getuigenis kunnen eifchen van Menfchen, die zelfs, en enkel door de bevestiging, of getuigenis der Kerke overgehaalt moeten worden.
Maar gelyk noch de Paus, noch de Kerke oit verklaart heeft, dat zy over de daat van Janfenius met ene Goddelyke onfeilbaarheit heeft gevonnist, zo heeft zy ook noit kunnen vragen, dat men de onfeilbare zekerheit van dezelve zou bezweren, integendeel niets anders hebben zy van de Vrienden van Janfenius geëischt, dan dat zy door de ondertekening van het Formulier, en den Eet, die daar gefchiet, den H: Stoel verzekeren van hunne onderwerping aan het Vonnis van de Kerk.
Aldus is de vermaarde vrede van Clemens IX befloten , gelyk wy gezegt hebben. Want het blykt, dat de vier Bisfchoppen, die door hunnen tegeniïant aan het Formulier, in ongenade vervallen waren, niet, als door de zuivere, en Eenvoudige ondertekening van het zelve, fchoon zy teffens beweerden, dat de Paus in het verfchil over ene daat Feilen kan, wederom met den Koning, en den Paus verzoent wierden ; zo dat in den zin van den Paus, en van de Bisfchoppen van Frankryk
kun-



95 IV. BRIE F.
kunnen deze twe dingen zamen gepaart gaan; de zuivere, en eenvoudige ondertekening van het Formulier, en het gevoelen, dat de Paus, of de Kerke in het vonnisfen over ene daat Feilen kan. Want dat de vier Bisfchoppen zuiverlyk, en in hare eige bewoording het Formulier hebben ondertekent, blykt uit alle de Echte ftukken, die tot die gelchiedemsle behoren;Dat het zyne Heiligheit ook bekent was, dat de Bisfchoppen onderfcheit maakten tusfchen het Recht, en de Daat, en beweerden, dat de Paus, of de Kerke in het vonisfen over ene daat Feilbaar zyn, blykt niet minder uit dezelve ftukken.
Maar hoe konden nu die vier Bisfchoppen zweren op de zekerheit van de Daat van Janfenius , en hoe kon de Paus zulks van hun eifchen, terwyl hy wel wist, dat zy te gelyk met den Eet ook verklaarden, dat die daat niet onfeilbaar was, en dus, volftrekt ge proken, onwaar konde wezen, en zy volgens hunne mening, die zyne Heiligheit niet onbekent was, zich ten minften in gevaar ftelden van tegen hun gewisfe te zondigen, en ene zaak te bezweren, die by hen onzeker was 4 Noit zal de H: Stoel toelaten, dat menzulke ene meinedigheit bedryve, en noit zal zy meer eifchen, dan dat men met rechtzinnigheit het Formulier aanneme, en bezwere; dat is; dat men ze door den Eet verzekere, dat wy gevoelen, denken, en menen, ook Ichoon het niet onfeilbaar is, dat Janfenius de vyf Stellingen geleert heeft; zo dat men met volkomen waarheit, rechtzinnigheit, en inwendige meninge zegge : „ Ik onderwerpe my „ aan het Vonnis van de Paufen Innocentius



over het Formulier. ©7
Sr X, en Alqxander VII, en ik verwerpe, „ en doeme de vyf Stellingen getrokken uit „ het Boek van Cornelius Janfenius in den „ zin van den Schryver beoogt, gelykze de „ Apoftolifche Stoel gedoemt heeft.
Of nu de vier Bisfchoppen , daar wy van fpre* ken, met ene volkomen rechtzinnigheit in de zuivere ondertekening van die Formulier te werk gingen, en innerlyk geloofden, hetgeen zy beëdigden, is ene zaak, daar wy niet over oordelen kunnen, die ons ook niet aangaat. Zeker is het, dat de Apoftolifche Stoel van hun niet meer geëischt heeft, dan ene rechtzinnige aanneming van het geen zy gevonnist hadde, of dit feilbaar, dan onfeilbaar was, en dat zy van U noit meer geëischt heeft, gelyk uit meer gefchiedenisfen van de volgende tyden genoegzaam blykt. Daarom was het, dat Innocentius XII. aan den Aarts Bisfchop van Mechelen, en zyne onderhorige Bisfchop. pen, die by het Formulier ene verklaringe gevoegt hadden, onder andere, dat men ook op de waarheit van de daat moest zweren, fchreef, en verboot enige uitlegginge aan het Formulier te geven, dewyl het in haren eigen, en natuurlyken zin ondertekent moest worden. Maar welke is anders die natuurlyke zin, dan dat men met innerlyke mening gevoele, dat de vyf ftellingen in den zin van Janfenius zo doemwaardig zyn , ais zy het zyn in hare eigen bewoordingen ?
Zekerlyk zou de vrede van Clemens IX. ook beftendig geweest zyn , waar het, dat men daar na niet beweert hadde, dat men het Formulier konde ondertekenen, en terTens gevoelen, dat de daat van Janfenius onwaar G was,



9S IV. BRIEF.
was, doch hoe konde de Apoftolifche Stoel zulke ene onrechtzinnigheid en bedrog, jazulke ene grouvveiyke reebtftrydigheit van ftem, en mening toelaten? Zoude zy hare Vonnisfen, en Wetten aldus kunnen laten te leur ftellen, en openbaar befpotten , zonder ene zodanige vermetelheit te beftraften ?
Uit dit alles';befiuit ik dan, dat de Eet, die U wort afgevergt, niet fteunt op de onfeilbaarheit van den Paus, of Kerke, en niet valt op de waarheit, of zekerheit van de daat van Janfenius, maar alleen op de waarheit, of rechfzinnigheit uwer mening, zo dat uwe ge* melde opwerping, als ook alle andere, die gy, of tegen de onfeilbaarheit van de Paufen, of tegen een menschelyk Geloof, of tegen ene Kerkelyke zekerheit'opgeeft, inde zaak van het Formulier, zo als het van de Kerk wort voorgedragen , geen de minste kracht hebben. Want niet de onfeilbaarheit, noch menschelyk Geloof, noch Kerkelyke zekerheit, maar de rechtzinnigheit alleen is het ' onderwerp van den Eet, die men doen moet; Zo dat men hier altyt, wanneer men zich waar]yk onderwerpt aan het gezag van wettige Rechters, op de waarheit zweert; en waarom zou men niet, zulks van wettige Overheden gevergt wordende, van dit gevoelen een openbaar getuigenis kunnen geven, ja zelfs van deze onze oprechte mening verzekering kunnen doen, door het aanroepen van Godts aanbiddelyken naam ?
Wat reden zou 'er ook kunnen wezen, om het te weigeren ? men zweert met ene volkome waarheit, daar wy zelfs de getuigen van zyn; te weten: dat wy het Vonnis van de
Ker-



over het Formulier. 99
Kerke innerlyk, en met alle rechtzinnigheit aannemen; men zweert op het bevel van ene Overheit, die van Godt de magt ontvangen heeft, om ons te gebieden: men zweert ein•delyk, om den Vrede, en deEenheit, of te bewaren, of te herftellen in de Kerke, met aan da gelovigen te betuigen, dat wy het Catholyk geloof met hun belyden; hoe kan men dan zulke billyke plichtbetuiging weigeren ? hoe kan men zich laten voorftaan, dat men daarom ten onrechte behandelt wort, onder dat voorwentzel alleen , om dat men geen onfeilbare zekerheit van de zaak, die gevonnist is, kan hebben, en dus voor meinedigheit vrezen ?
Zult gy dan de Hoge Scholen van Parys, met alle hare leden, Amptenaren, en onderhorigen , ja meest alle de Geestelyken , zo Kloosterlingen van alle Ordens, als Wereltlingen van allen Rang, en Staat, die zich in die vermaarde Stat bevonden, van meinedigheit befchuldigen, toen zy den Koning Hendrik IV, die zy enige dagen te voren niet wilden erkennen voor hunnen wettigen Koning , ja dien zy openbaar beftreden, door enen dierbaren Eet, en onder aanroeping van Godts aanbiddelyken naam voor hunnen Koning , natuurlyken, en wettigen Vorst met Hert, en Ziel erkenden? Evenwel ik denkei niet, dat gy beweren zult, dat die wettigheit in de Goddelyke openbaringen befchreven ftaat, of ene onfeilbare zekerheit hadde, in tegendeel, uit den vorigen tegenftant, en uit de weigering van de Jesuiten, en Capucynen, die dien Eet niet wilden doen, blykt het, dat de zaak niet volkomen zeker was, en G 2 dat



x<ja IV. BRIEF.
dat men 'erfterk aanhad getwyfelt, ja noch velen 'er aan tvvyfelden. Maar waren zy daarom Diet verplicht, en zoudt gyU ook in zo ene gelegentheit niet verplicht vinden, om allen twyfel ter zyde te {tellen, den Vorst die op den Throon zit, voor wettig te erkennen , en van deze onderwerping door een' Eet getuigenisfe te geven ? Waarom nam men het dan kwalyk van die Vaders ? duizenden voorbeelden van zulke Eden zou ik hier kunnen bybrengen, wegens zaken, die niet volkomen zeker zyn, en die evenwel van een iegelyk, om dat zy niet op de zekerheit van •de zaak, maar op ons gevoelen, en meninge vallen, voor geoorlooft, billyk, en wettig aangezien worden.
Gy zelfs, myn Heer, hebt zulke Eden weleer niet alleen goetgekeurt, maar daar ook op aangedrongen; want zytgy, of uwe voorzaten het niet geweest, die by de Hoge Overheden dezer Landen hebt aangehouden, dat men de Geestelykeh tot een Eet zou verplichten , dat de Paus van Romen de magt niet heeft om onderdanen van den Eet van getrouwheit te ontheffen wegens Kettery? Gy wist zeer wel, dat men te Romen dat gevoelen wel hadde verdedigt, niet als ene ftelling van het Catholyke Geloof, maar als ene waarfchynelyke zaak ; zo dat uw oogmerk was, hen tot enen Eet te brengen van ene zaak, die U bewust was, by hun niet onfeilbaar, ja niet zeker te wezen; in tegendeel waar van zy de valsheit beweert hadden, en by gevolg: of gy wildt hen tot enen meineet verplichten, of gy dachte ook, dat men in zulke zaken, die van Godt niet geopenbaart
zyn,



©VER HET FoRMULIEIt. lor
Syn , zyne twyfelingen af kan leggen, en met een gerust gemoet zweren, dat men dat gevoelen heeft aangenomen, en altyt zal bly. ven beweren, 't geen ons van de Overheden wort voorgedragen. Het twede wil ik liever, dan het eerfte geloven, want gy moet ook dien Let afleggen, zonder echter te beweren, dat het geen gy zweert, in de Goddelyke Openbaringen te vinden is, cf dat gy het als ene onfeilbare waarheit aanneemt.
Dus befluit ik, dat gy ook geenzwarigheit maakt, enen Eet te doen wegens zaken, daar geen onfeilbaarheit te pas komt, namentiyk, wanneer men met zuivere trouw, en volkomen rechtzinnigheit te werk gaat, en waarJyk innerlyk gevoelt, het geen wy uiterlyk bezweren. De Overheden zo Geestelyke, als Wereltlyke hebben de magt, om ons tot zul. ke Eden te verplichten, wanneer zy het noot. zakelyk, of nut oordelen, en de Onderdanen zyn ih gemoede verplicht, zich daar aan te onderwerpen, allen twyfel, zo 'er wezen mogt, af te leggen, en de zaak, zo als zy bezworen wort, aan te nemen, of ze onfeilbaar, of ze baarblykelyk, dan of ze alleen zeker is; want gelyk de Overheden de zaken van natuur niet kunnen doen veranderen, zo zullen zy zich daar ook weinig aan gelegen laten leggen, of wy onder ons twisten wegen? de feil baarhei t, of onfeilbaarheit van de zelve, mits dat wy niet anders gevoelen, menen, en leren, als wy door den Eet getuigen.
Maar is 'er geen zwarigheit in zo enen Eet te doen, daar ons de Wereltlyke Overhedea toe verplichten, om alle vreze, cn achterdocht Van ontroww, en weerfpannigheit weg te n«« G 3 men,



?02
IV. BRIEF.
1 ]
!
1
]
Opwerping en f Antyport. .
nen; waarom zou men een' diergelyken Eet lier. moeten doen , die ons van het Geestelyk -ezag wort afgeeischt, om aile vreze, en ach. erdocht van dwaalleer, en ongehoorzaamleït uit den weg te ruimen? kunt gy de twyfelingen, die gy noch mogt hebben, niet afleggen, gelyk ze buiten fout velen ten opziChte van Hendrik IV, gelykze verfcheiden Geestelyken dezer landen hebben moeten afleggen in het geval van den gemelden Eet, en gelyk men meest altyt in zulke gelegenthe. den doen moet, wanneer Eden gevergt worden; dewyl de Overheden die middelen van trouw niet te werk ftellen, dan als 'er beftryders, en twyfelaars zyn? Want waar toe zouden toch die Eden dienen, zo 'er niemant was, die die zaken, welke beëdigt moeten worden, of in twyfel trok, of tegen fprafcï de nootzakelykheit zelve van zulke Eden te eifchen, bewyst dan genoegzaam, hoe, en dat men 'er zich aan moet onderwerpen.
Maar uwe voornaamfte opwerpinge , zo ik vertrouwe, bondig wederlegt hebbende; ga ik over tot uwe verdere uitzonderingen,, Men mag den Naam van een' Bisfchop (zegt gy) met dien vuilen blaam van Kettery geleert " te hebben, niet bezoedelen." Maar ma* men dan onder zulk een voorwentzel, het Allerheiligftc Gezag, van Godt op aarde geftelt tegenfpreken, en beftryden? is het bi'lvker dat men bewere, dat het opperhoolt van de Kerke, dat meest alle de Bisfchoppen, dat al wat achtbaar in de Kerk is, zich leundelyk heeft Men bedriegen, in ene zaak van gewigt, dan dat een enkel Mensch, of een Bisfchop alleen gefeilt heeft, en in een Boek,



over het Formulier. 103
dat hy in zyn Laatfte wille aan het oordeelvan den Apostohfchen Stoel onderwierp , enige dwalingen heeft geleert, waar van hy al de fchult door die onderwerping fcheen uitgewischt te hebben? 't is Menfchelyk, en de zwakheit der bedorven natuur eigen, darmen in dwalingen valle. Zal men dan daarom minder achting hebben voor den groten Bisfchop van Carthago Cypriaan, en meer andere vermaarde Mannen in Godts Kerke, om dat zy gemist hebben als Menfchen ? Of heeft de Kerke iets ondernomen tegen den Perfoon van Janfenius], en U,verplicht ook zyn Perfoon te vervloeken?
Veel meer reden hadden Euzebius van Nieomedien, en zyne aanhangers, omzichtegen het vonnis van JNicëe wegens Arius te verzetten. Want zy verklaarden opentlyk verzekert en overtuigt te wezen, zo door zyne eigenhandige brieven, als door zyn mondelyke getuigenis , dat by Catholyk was, en het vonnis was niet alleen tegen den zin zyner fchriften of woorden , maar ook tegen zyn Perfoon uitdrukkelyk gevelt; zo dat zy niet alleen zyne Lering, gelyk gy die van Janfenius; maar ook, en noch meer, als gy , verplicht wierden zyn Perfoon te vervloeken. Veel meer reden had Theodoretus ook, om den Eisch van de Vergadering van Calcedonien te weigeren , als gy wegens Janfenius. Want hy was #yn grootfte vrient geweest, zo dat hem de aart, ommegang, mening, en gevoelens van Nellorius bekent waren, hy was in de ftoffe, daar men over handelde, by uitftek ervaren, hy wilde zyn geloof verklaren voor de gehele Vergadering, by hadt meermalen opentlyk G 4 be-



104 IV. BRIE F.
ping.
betuigt, dat hy de genen vervloekte, die twe Zonen fielden, of enige andere dwalingen leerden ftrydig met de Apoftolifche lering: ja dat hy Neftorius zelfs vervloekte, zo hy iets geleert hadde, dat doemwaardig was, maar hy verzekerde, dat Nestorius niets kwaats in 't zin had, dat zyne lering Heilig, Catholyk, en Apostolisch was, en dat zo men zonder enige onderfcheiding de lering van Nestorius doemde, men de waarheit doemen zoude. Had hy dan niet zo veel, en noch meer reden als gy, om het Vonnis van Calcedonien tegen tcfpreken ? konde hy niet noch meer, dan gy voorwenden , dat men enen Bisfchop niet mag belasteren , en dat het hem niet geoorlooft was een' Perfoon te vervloeken, dien hy dacht onnozel te wezen ? Evenwel naar het oordeel Van de gehele Catholyke Kerk by een vergadert , moest Theodoretus alle redenen van twyfel afleggen, en den Perfoon van Nestorius uitdrukkelyk, en Eenvouwdig vervloeken.
*üoch naar zulke voorbeelden van tucht, en plicht dunkt het U, Myn Heer,noch te kunnen voorwenden, dat men het Formulier niet mag ondertekenen, om dat men enen Bisfchop met den vuilen blaam van Dwaalleer niet mag bezoedelen ? Gv dia niet den Perfoon, maaide lering, en den zin van zyn boek veroordelen moet, en zulks naar het Vonnis van het Opperhooft der Kerke, en van de Bisfchoppen da;..r tegen uitgefproken ?
„ W> kunnen de lering, of denzin van Janfe„ nius niet veroordelen, (zegt gy eindelyk) „ zonder ook de lering van den H: Augufti„ nus, en Thomas te doemen. Want wy me„ nen wel te weten,'dat janfenius degevoe-
5, lens



over het Formulier. 105
lens van die twe Eerwaardige, enHoogver„ lichte Leraars in zyn boek geleert heeft. „ Maar hoe kan men van ons vergen, dat wy „ Leerftukken doemen, die altyt, en by de „ gehele Kerke in de Hoogfte Achting ge„ vveest zyn, meermalen van de Paufen goet,, gekeurt, aangeprezen, en [als Hoogheilige „ Waarheden den Gelovigen zyn verkondigt."
Wat dan ? zult gy dan beweren, dat de Pau* fen, en de Bislchoppen, die het boek van Jan. fenius gedoemt hebben, ook de Lering van Auguftinus, en Thomas hebben gedoemt?dat alle de genen, die het Formulier getekent hebben, of laten tekenen, zo als De Noailles, en zulken daar mede die lering ook hebben afgezworen? Uwe eigen fchryvers, Myn Heer, ik wil hier niet noemen, als Paulus Irenoeus,getuigen het alom, hoe dikwyls de Paufen opentlyk verklaart hebben, de genen zelfs, die de vyf Stellingen, en het boek van Janfenius hebben veroordeelt, dat zy de lering van Auguftinus, en Thomas wel verre van te doemen, integendeel ten hoogften in wftirde hielden, en den Gelovigen aanprezen. Gy weet dat alle de hoge Scholen van Europa , dat meest alle de geeftelyke ordens, bezonderlyk de Auguftynen,en Dominicanen,en verfchei. den anderen, zo in Romen zelve, als elders 'de lering van Auguftinus, en Thomas openbaar beweren , en als Hoogheilige Waarheden verdedigen. Hoe kunt gy dan zeggen, dat men« met de lering, en zin van Janfenius te veroordelen , die van Auguftinus, en Tho. mas veroordeelt?
Zou het niet wel mogelyk wezen, dat gy U yergreept in den [zin van Janfenius botk, en G 5 ü\tc
Antwoort



lo6 IV. BRIEF.
dat by niet de lering van Auguftinus, en Thomas , maar die van de vyf Stellingen geleert hadde , gelyk de Paufen, en de Kerke gevonnist hebben, ja gelyk uwe eigen fchryvers, zo ais wy elders opgemerkt hebben, wel eens te kennen hebben gegeven? Voor het overige, wanneer hebben U oit de Paufen verplicht, om in Janfenius die zuivere Lering ,die Auguftinus, en naar hem zyne getrouwe leerlingen beweert hebben, te erkennen, en te doemen? Wanneer hebben zy U oit verboden die lering te verdedigen ? Ik zegge niet meer; want Gy ziet, zo ik vertrouwe, dat Gy het Formulier wel ondertekenen kunt, zonder in 't minst de lering van Auguftinus,en Thomas te kwetzen, en derhalven dat Gy gene bondige redenen hebt, om die ondertekening te weigeren j in tegendeel dat Gy de allerbondigfte hebt, om 'er ü aan te onderwerpen.
De boeken, fchriften, of Perfonen, die enige dwaalleer voordragen, moeten van de Kerke veroordeelt worden, dit vereischt de liefde tot de waarheit, het gevaar van verleiding., en de aloude tucht van de Kerke.
Het Opper hooft van de Kerk is de wettige Rechter in zaken van zo groot een gewigt; daar mede moet men te rade gaan, daar moet men naar iuifteren, zo dat zyn Vonnis eerwaardig, en achtbaar is, en wel bezonderlyk , wanneer de Bisfchoppen dat toejuichen, en daar van getuigt wort, dat 'er geen vlyt, arbeit, of naukeurigheit gefpaart is. De Geloyigen zyn ook verplicht zulke Vonnisfen aan te" nemen, zo dat al wie 'er zich tegenftelt, verdacht wort gehouden van de dwaalleer ook
aan



over het Formulier. 107
aan te kleven,'en wettiglyk geftraft als ongehoorzaam, en wederfpannig.
Zulk een achterdocht is de voornaamfte beweegreden der Paufen geweest, om van de voorftanders van Janfenius de ondertekening van dat Vonnis af te eifchen.
Die ondertekening vereischt niet, dat men het Vonnis als ene Goddelyke openbaring, of als ene onfeilbare waarheit bezwere, zy vereischt alleen, dat men door een Eetgetuige, dat men'er zich met alle Rechtzinnigheit aan onderwerpt.
Zo dat de genen zelfs, die redenen menen te hebben, om 'er aan te twyfelen, dewyl 'er geen Evidentie van hunne kant kan wezen , die twyfelingen op het hoge Gezag, dat hen van het tegendeel overtuigt, ook kunnen verwerpen , en door een' Eet verklaren, dat zy oprechtelyk op dat Hoge Gezag het Vonnis aannemen.
Men benadeelt daar door ook gene Waar* heit, noch Perfonen, terwyl men in tegendeel door het weigeren een wettig gezag beftryt, billyke bevelen van Overheden tegenfpreekt, en den Vrede, de Eendracht, en de goede Orde benadeelt, bedryvende aldus een zekere, en openbare misdaat, die van geen recht, of reden oit verfchoont kan worden.
Want de Eet, die men doen moet, heeft alle die eigenfchappen, die ze geoorlooft maken. Daar is de waarheit , re weten : de rechtzinnige Aanneming, daar de Eet inmiddels op valt, daar is de rechtvaardigheit, te weten; het allerwettigfte oogmerk, namentlyk, om de dwaling tegen te gaan, en zich yan alle kwade achterdocht by de Kerke te
sui-



ioS IV. BRIEF.
zuiveren; daar is eindelyk het oordeel of de Voorzichtigheit, te weten: de Eisch van wettige Overheden, en het voordeel, dat de Kerke 'er van behaalt. Maar wie ziet nu niet, dat deze Eet met de veiligheit van het gewisf§ oveieen komt ?
Doch ik twyfele geen ogenblik, Myn Vrient, of gy zult moeten bekennen , dat het geen ik U in myne brieven heb voorgedragen, overeenkomt met alle natuurlyke, Goddelyke , en Kerkelyke wetten; en dus maak ik volkomen ftaat, dat gy de waarheit hulde zult doen, en met de Daat tonen, dat gy zo goet Catholyk zyt, als ik U gelove te zyn. Intusfchen zo 'er noch enige zwarigheit over mogt zyn, welke U noch van de Onderwerping wederhout, en noch nietwederlegtis, ik ben altoos bereit; dewyl ik in waarheit ben, zo als ik my ondertekene
Uwe Vrient
J: C. R. P.
V. BRIEF



K BRIEF.
Over de Bulle Unigenitus. Myn Heer!
ITs dat Dwingen ? ik ontfange reets uwen derden brief, om my te nootzaken tot antwoort op Uwe zwarigheden wegens de Bulle Unigenitus, niet zonder dreiginge} dat gy „ my„ ne Brieven in 't licht zult geven,, en zulks „ zonder myn voorweten , indien ik niet „ fchielyk gehoorzame „ Gy zegt, dat gy 't „ reets met my eens zyt wegens het For„ muiier , dat gy het ook geredelyk zoudt „ willen ondertekenen, en niet twyfelt, of ,, meer anderen zouden u volgen in uwe on„ derwerping, indien zy deze Brieven lazen. Doch myn Vrient, ik ben wat al te fterk Thomist om dat te geloven, en enige gevallen onlangs gebeurt doen 'er my nog meer aan twyfelen, dewyl zy juist niet veel Liefde tot ons, en noch mindere genegentheit tot den vrede voorfpelden,hier by voegt zich noch de ondervinding, die my leert, dat het vooroordeel meest al de overtuiging te leur fielt, en men gemenelyk in weerwil van redenen blyft denken, zo als men altyt gedacht heeft.
Zie daar, Myn Heer, waarom ik liever, mondelings over die vermaarde Bulle, met U wilde redenkavelen, als in fchrift, dat teveel tyt, en moeite kost. Doch dewyl gy fchynt
" ts



Opwerping.
rio BRIEF.
te menen, misfehien om my noch meer te verplichten, dat ik „ daar over niet veel te zeg„ gen hebbe, en zelfs met die Bulle verlegen „ ben; „ Zo zal ik my moeten troosten met cl. zen Arbeit, en, komt 'er dan geen voordeel van, moeten zeggen, gelyk my bevolen wort' dat ik een onnutte knecht ben.
Laten wy dan wederom uwe belangen gade flaan, en met bedaartheit onderzoeken, want twyfele niet, of gy zult noch meer overtuigt worden van de Rechtmatigheit der Kerkelyke wetten tegen de dwaalleer; dewyl gy hoe langer hoe meer zult zien, dat men de Leringen van Janfenius heeft willen vernieuwen, ten minften, dat de voorftanders van Janlenius, 'er met reden van verdacht zyn. _
Doch gy voert nu, en dan in uwe Brieven enen zeer hogen toon, en byt my telkens toe, „ dat ik fchromelyk veel werks zal hebben, „ om U aan te tonen, dat die Bulle emgzmts „ verdragelyk is „ ja dat het my„ ontnoge,, lyk zal zyn U te overtuigen, dat die Bulle „ niet geheel het Christendom om ver werpt, '„ want hoe zult gy toch kunnen bewyzen „ zegt gy „ dat die ftellingen doemwaardig zyn, dewyl zy de Allerheiligfte waarheden van den Godtsdienst behelzen? is 'er oit afgryfelyker ftuk in de Werelt verfchenen,,? Maar laat my ook eens fpreken, en Gy zult duidelyk genoeg zien, dat gy ongeryk hebt met aldus te zwetzen. Want wat wil gy toch met al dat fchreuwen anders zeggen , dan dat gy in het Boek Zedelyke Aanmerkingen. die kwade lering, en zin niet kunt vinden, die de Paus daar aan toefchryft? Dat het een fchoon boek is vol Godtvruchtigheit, e;iHer-
hge



over de Bulle Ü'nïgenitus. nr
lige Leringen, dat de ftellingen zelfs die gedoemt zyn, enen Catholyken zin fchyneri te hebben? doch meent gy daar iets mede gewonnen te hebben ? De Pans zelf bekent het; maar lees de Bulle zelve, fchoon men U mis* fchien wel heeft wys gemaakt, dat wy ze verbergen , op dat zy ons niet tot fchande zou ftrekken; Lees de Bulle zelve, want zyisons beste bewys, en van de Rechtvaardigheit onzer zake, Gy zult daar uw' voorgeven, indien gy maar Rechtzinnigheit , en bedaartheit gebruikt, volkomen wederleit vinden.. Zie daar den Inhout:
De Eniggeboren Zone Godts heeft ons vermaant , dat wy ons zouden wachtend voor de valfche Propheten, die in fchaapsklederen tot ons komen, onder welke benaming verftaan worden de Meesters der Logentaal, die onder dén fchyn van Godtvruchtigheit gevaarlyke leerftukken zoeken in te boezemen, en onder de uiterlyke fchorsfe van Heiligheit verderfelyke fcheuringen maken. Dan op dat zy de Eenvoudigen lichter zouden kunnen bekrui. pen, bekleden zy zich metSchaapsvagten, te weten: met de fpreuken der Goddelyke Wet, en de woorden der Heilige fchriften wel we. tende, dat 'er geen gewisfer middel is, om de Zielen te bedriegen, en het vergift der fchadelykfte dwalingen te doen fmaken, als dezelve met hetgezagvan Godts woort te bedekken.
Aldus vermaant zynde, hebben wy in de bitterheit onzes Herte vernomen, dat zeker Boek Zedelyke Aanmerkingen &c. Hoewel te voren van ons gedoemt, om dat 'er de febadelykfte leerftukken op menigerlei wyze onder de Catholyke Waarheden vermengt zyn,
echter
Antwoorc-



na V. BRIE F.
echter noch als een Boek vry van dwalingen van velen aangezien, en van alle kanten verfpreit wort: het heeft ons zeer gefmert te zien, dat de kudde des Heren onze zorg aanbevolen, door zulke misleidingen op den weg des verderfs gebracht wort, en daar door, als ook door herhaalde Brieven, en fmekingen van een groot getal onzer Eerwaardige Broederen Bisfchoppen aangezet, hebben wy befloten het reets aanwasfchende kwaat tegen te gaan.
Na Rype, en Ernstige betrachtingen over den oorfprong van dat kwaat, hebben wy bevonden, dat het grootfte verderf daar van komt, en toeneemt, om dat het vergift van dat Boek zeerverborgen is, vermits het met den eerfte opflag den Lezer verrast door een' zekeren fchyn van Godtvruchtigheit; want de woorden zyn zachter dan Ofy, doch het zyn Felle fchichten op een' gefpannen boog, toebereit om in het duister te fchieten op den genen, die recht van Herten zyn. Daarom hebben wy gedacht niets tydiger, noch heilzamer te kunnen doen, dan de bedriegelyke Leer des Boeks, die tot noch toe flegts in 't algemeen van ons is aangewezen,ook in 't bezonder voorteftellen,en dezelve in verfcheiden ftellingen uit het zelve getrokken duidelyk, en klaar aan alle Gelovigen te vertonen, waar door wy hun het fchadelyk onkruit van de goede Tarwe, daar het onder verborgen was, afgefcheiden zullen doen zien, en aldus ontdekken, niet Een, of Twe, maar groote menigte derverderfelykfte dolingen, waar van enige al van over lang gedoemt, en andere op nieuw verzonnen zyn; derhalven hopen wy, dat Godt
ge-



over de Bulle Unigenitus. U3
onzen Arbeit Zegenen zal, en een iegelylc ged wongen zyn, om de waarheit op te volgen.
Het zyn niet alleen de Bisfchoppen, die ons betuigt hebben, dat wy daar metie ene zaak zouden verrichten zeer nut, ja nodig tot het welzyn van het Catholyke Geloof, de rust der gemoederen, en de beflisfinge van verfcheiden twisten, die voornamentlyk in het Ryk van Frankryk door de verfchfllende gevoelens ontftaan zyn , en dagelyks tot meerdere verwyderingen uitfpatten; maarook zelfs de Koning van Frankryk, die door herhaalde, en Eerbiedige verzoeken by ons heeft aangehouden, dat wy toch tegen het dringende ge. vaar der Zielen, door onze Apostolifche uitipraak zouden voorzien.
Dan aldus aangewakkert, en op denGoddeJyken byftant betrouwende, hebben wy dit werk met alle vlyt, cn naarftigheit begonnen, en door verfcheiden Hoge Leraars een groot getal ftellingen uit het voornoemde Boek getrokken natfkeurig laten onderzoeken, vervolgens zyn wy zelfs by dit onderzoek tegenwoordig geweest, en hebben een groter getal Cardinalen daar by geroepen , om hun goetdunken te horen, en met de allergrootfte naarftigheit, en ryp overleg, meermalen elke ftellinge!in verfcheiden vergaderingen, op het naukeurigfte met den text, of inhoiit des Boeks doen ve'rgelyken, en overwegen.
Hier op volgen de höndert-en een ftellingen. Dan fluit de Paus aldus:
Na de ftemmen, zo Mondelings,als Schrif, telyk van de Cardinalen, en andere Godtsgeleerden opgenomen, en voor al den byftant van Godt zo door onze bezondere, als door li open-



b4 V. BRIE F.
openbare gebeden aangeroepen te hebben, zo doemen, en verwerpen wy die ftellingen, ale en eike in hetbezonder, en verklarenze als opzichtclyk valsch, bedriegelyk, kwaatluidende, de oren van Godtvruchtigen kwetzende ergerlyke, verderfelyke, vermetele, de Kerke, en hare gebruiken verongelykende, ook tegen de Wereltlyke Mogenthedcn verfmadelyke, oproerige Godloze, GodtslasterIvke, verdachte van Kettery, naar Kettery finakende, de ketters, Ketteryen, enScheuringen begunftigende, dwalende, naast aan Kettery zynde, dikwyls gedoemde, emdelyk ook ketterfche, en verfcheiden ketteryen, voornamentlyk die in deberugte ftellingen van Janfenius genomen in dien zin, waar in zy gedoemt zyn, bevat worden, opentlyk vei-
^Verbiedende de Gelovigen anders te gevoe. len, te leren, te fpreken, dan in deze Conftitutie vervat is, zodanig dat al wie deze ftellingen gezamentlyk,of elk in hetbezonder zal leraren, voorftaan, uitgeven, vervallen Zal in de Kerkelyke ftraffen; verder hebben wy geenzins voor het overige,dat m hetzelve Boek te vinden is, goet te keuren, dewyl wy in 't vervolg van het gedane onderzoen, verfcheiden andere ftellingen ontdekt hebben gelyk, cn naby komende aan die ftelhngen, die wy hier boven gedoemt hebben ; noch hebban wy vele andere gevonden, die bekwaam ZVn, om ongehoorzaamheid en oproer aan tl kweken, onder den Naam van ene Hedendaags in zwang zynde vervolging, welke alle voor te ftelien al te wytlopig, en geenzins; nodigis. Wy hebben ook bevonden , d« dep



over de Bulle Unigenitus. 115
H. Test van het N. Testament daar op ene doemelyke wyze bedorven wort, en verfchillende is van de Gemene Latynfcheoverzettinge, welke van over zo vele Euvven in de kerke is goetgekeurt, ja zelfs meermalen niet zonder grote trouwloosheit verdrait wort tot wilde,vreemde, en ook tot verderfelyke zinnen»
Derhalven uit kracht van ons Apostolisch gezag verbieden wy wederom, en doemen op nieuw dat zelve Boek, als bekwaam om door zoete woorden , en Vlyeryen , gelyk cle Apostel fpreekt, dat is, onder enen valfchen fchyn van Godtvruchtige onderrichtingen de Herten derEenvoudigen te misleiden, in alle talen, op wat plaats, onder wat naam, of druk het ook mag wezen, of namaals (dat Godt verhoede) in het Licht mag komen. Wy doemen ook insgelyks alle andereBoeken, ofBoekjes, ge* fchreven, of gedrukt, of die in 't vervolg (dat Godt verhoeden wille) gedrukt mogen worden, tot verdediging van het voornoemde Boek, verbiedende aan alle Gelovigen die te Lezen, uit te fchryven, te behouden, of te gebruiken &c.
Ondertusfchen, Myn Vrient; ziet gy hief niet, dat gy niets gewonnen hebt met te zeggen, dat in het berugte Boek geen kwaat tö vinden is? immers de Paus zelf getuigt openbaar, dat het na de Eerfte doeming van velen als een Boek vry van Doling aangezien wiert* dat de Kudde des Heren daar door ongevoelïglyk op den weg des verderfs geleit wort, dat het vergift van dit Boek zeer verborgen is , dat het op het eerfte aanzien den Lezer verrast door zekeren fchyn van Godtvruchtigbcir* dat de woorden als fcherpe pylen in het duisH 2 Ut



Il6 v. BRIE F.
ter fchieten op de genen , die oprecht van Herte zyn, zo dat de Paus bekent opentlyk, dat het bezwaarlyk is den kwaden zin, en Lering in dat Boek te ontdekken, en voorzag misfehien ook wel dat 'er na deze twede doeming velen zouden overblyven, (gelyk toch gemenelyk gebeurt) die zyn Vonnis verwerpen, en het Boek van dwalinge vry zouden fpreken.
Maar ziet gy nu ook niet, dat het Boek om die zelve reden veroordeelt wort, en met zo veel te naukeurigcr onderzoek, en plechtigheit wort veroordeelt, om dat het gevaarlyk, en bet kwaat daar in verborgen is? of zou hy misfehien dat Boek onbeftraft in de Handen der Gelovigen hebben moeten laten, om dat 'er velen het gevaarlyke niet van zouden kennen? Ja om dat het van velen als een onberispêlyk Boek wiert aangezien ? is het niet meest al de gewoonte,dat verleiders de waarheden onder de valschheden mengen, (aldus fpreekt Janfenius zelf) en door deze menging alles in verwarringe brengen, op dat de genen, die niet op hunne hoede zyn, het vergift van hunne dolingen met die zoetheit beitreken , geruster in zouden Bokken ? Was het dan niet de Plicht van enen waren Herder van de Kudde van Christus, het vergift van die gevaarlyke WTcide aan\te wyzen, en met zo veel te grotere vlyt, en nauknirigheit het onkruit op te zoeken , als het meer van de tarwe bedekt was, en de Gelovigen daar voor te waarfchouwen? dit heeft Clemens XI gedaan, hyheeft de verdachte, en gevaarlyke Stellingen, die in dat Boek gevonden wierden, daar uitgekipt, hyheeftze den Gelovigen onder het oog
ge-



over de Bulle Unigenitus. 117
geleit, en gewaarfchout dat zy 'er zich voor wachten moeten, had hy daar misfehien geen magt toe? wie dan?
Doch ik betrouwe op uwe rechtzinnigheit, dat gy wel zult toeftemmen, dat verleiders aldus meermalen bedriegen, dat het de Plicht van den Paus is daar in te voorzien, dat hy ook daar toe de magt heeft, dat zelfs ook het berugte Boek verdacht konde wezen. Maar de Stellingen zelfs, zult gyzeggen, die uit het Bock gekipt zyn, en den Gelovigen als duidelyke dwalingen worden aangewezen , komen my onberispelyk voor, en ik kan niet begrypen, dat in die Bulle, of in die Stellingen die verderfelyke dolingen ontdekt worden, daar de Paus van fpreekt.
Om U dit dan te doen begrypen, Myn Heer, en te doen zien, dat de Kerke van U 5 niet eischt, dan 't geen met een veilig gewisfe volkomen over een komt; moet gy zelf eens nagaan,hoe men gemenelyk handelt, en hoe de Roomfche Paufen altyt te werk gaan, wanneer hun enige Boeken , of Stellingen aangeklaagt worden, om goetgekeurt, of veroor. deelt te worden. Men onderzoekt eerst den zin, dien die Stellingen hebben, of hebben kunnen volgens de inftelling, en aanneming der Menfchen in die taal, waar in zy gefchrevenzyn, en dien zin, die de natuurlyke,.of letterlyke is, dubbelzinnig of twyfelachtig bevindende, onderzoekt men denzei ven ver. der uit de omlrandigheden des tyts, uit.de Perfonen, uit de fpreekwyzen , uit den handel, en het gedrag der genen, die die Stellingen geleert, gefchreven, of beweert hebben. Het kan gebeuren, dat verleiders onder CathoH 3 lyke
Op-
werping.
Anrroort.



1,8 V. BRIE F.
lyke woorden enen kwaden zin , en het vergift der dwalinge verbergen, gelyk het ook wel gebeuren kan, dat een Catholyke Schryver met vreemde uitdrukkingen ene goede Leringe voordrage; want van het een, en van het ander hebben wy verfcheiden voorbeelden in de Outheit. _
Nestorius zocht ook op deze wyze de Gelovigen te misleiden. Doch bezonderlyk de Pelagianen' waren hier in zeer fnedig, ja bekwaam om de Bisfchoppen zelfs te verrasfen, en Marcellus van Ancyra, wiens Geloof goeteekeurt wiert in de Vergadering van Sardica, heeft misfehien enige vreemde uitdrukkingen gebruikt , waarom hy van den H: Balihus wort befchuldigt. ,n -
Maar in zulk een geval 1S het volftrekt noot'akelvk, om den waren zin van ene Stellinge 'e kennen alle de omftandigheden aan te merken, die licht in de zaak geven, en den zin kunnen bepalen, meermalen geven zy ook zo éroot ene baarblykelykheit , dat 'er geen twyfel meer overblyft, en de zin yan den Schrwer volkomen bepaalt wort. Wanneer dan de Kerke, wie het gezag toebehoort, om over Boeken, Schriften, en Stellingen te oordelen , cn ze Catholyk bevindende goet te keuren , of oncatholvk te doemen, na vjytigonderzoek zo van de Stellingen zelve, als van de daar by komende omftandigheden, haar Vonnis'uit'fpreekt, is het zo aannemelyk, dat men ccn «ree misdaat begaat met'er zich tegen te verzetten. Want zy oordeelt over ene Zaak, die tot hare Vierfchaar behoort, zy oordeelt uit bewyzen, die haar onder het oog vallen, en ene volkomen zekerheit kunnen geven,zy v oor-



over de Bulle Unigenitus. 119
oordeek eindelyk uit een gezag, dat van Godt komt, en bygevolg,kan hare uitfpaak niet tegengefproken worden, zonder Godt zeiven daar in te verongelyken. Tot hier toe zult gy het met my eens zyn, dewyl gy ook zegt, dat wy die ftellingen moeten doemen, die de Kerke doemt, dat wy het geloof met zulke woorden moeten uitfpreken,als ons deKerke voorfchryft, en aldus dat dezelve Kerke ons ook ten richtfnoer moet ftrekken in het verwerpen van de dwalingen met die woorden, als zy dezelve veroordeelt, want het is hier van daan,dat gylieden geen zwarigheit maakt, om de vyf Stellingen zelve in haren eigen, en natuurlyken zin te doemen, en U aldus te fchikken naar het vonnis, en de taal der Kerke; maar hier uitbefluit ik, dat wanneer de Kerke over enige ftellingen uitfpraak doet, en dezelve of in haren eigen, en natuurlyken zin, of in dien van den Schryver, of in beiden goetkeurt, of veroordeelt, wy daar aan gehoorzamen moeten, en de Leringen in die ftellingen vervat goetkeuren, of doemen, zo haast als wy weten, welken zin de Kerke aan die Stellingen, of Perfonen tocfchryft, dat is welke Leringen zy goetkeurt, of veroordeelt; want het voornaamfte doelwit der Kerke in het goetkeuren, of veroordelen van ftellingen, en woorden, is de opheldering, en het behout der Catholyke Waarheden.
Maar dit bewyst noch niet, zult gy zeggen,dat de hondert en een ftellingen uit het bewuste Boek gekipt doemwaardig zyn; integendeel dewyl de natuurlyke zin daar van, „volkomen Ca> „ tholyk, en onberispelyk is, zo volgt daar uit, „ dat 'er de Kerke van Christus geen deel in „ heeft kunnen hebben,en dat het alleen ene ge, H 4 „ wel.
Opwerping.



120 V. BRIE F.
„ weldenary is geweest van het Hof van Ro. „ men;,, en dus dat het bovengemelde hier in genen dele te pas komt: doch ik verzoeke U noch eens, uwe vooroordelen ter zyde te ftellen, en gy zult zien, dat niet alleen de gehele Kerke, welke het vonnis aangenomen heeft, en noch aanneemt, geoordeelt heeft, maar ook dat de Paus door zyne Bulle de verderfelykfte dolingen in het Boek ontdekt heeft, en ze den ge* lovigen duidelyk heeft aangewezen, ja dat de ftellingen zelfs, die in die Bulle gedoemt worden , die dolingen duidelyk genoeg behelzen.
Om U zulks aan te tonen vrage ik niet anders, dan dat gy bekent, dat vericheiden der gedoemde Hellingen dubbelzinnig, ciuifter of twyfelachtig zyn, ten minften, dat zy enen' kwaden zin kunnen hebben, want zo gy't my weigert,zal ik het daar na met gewelt van redenen,en met overtuiging afmoeten dwingen, maar dit is my vooreerst genoeg, om Ure doen zien, dat die zelve ftellingen, aangemerkt de omftandigheden des tyts, de Perfonen , de fpreekwyzen, de handel, en het gedrag van de genen, die in 't fpel waren, gevaarlyk zyn, verdacht, en het met recht te vrezen was, dat de gelovigen door de ftellingen , waar mede het Boek ais bezait is, in wezentlyke dwalingen verleft konden worden.
Gy zult my misfehien ontkennen, dat 'er dat gevaar, die achterdocht of die vreze was; doch de verfcheiden Bisfchoppen, die het Boek by den Apostoüfchen Stoel aangeklaagt hebben, de Paus, die het heeft veroordeelt, de Kerke die het vonnis heeft aangenomen, zeggen van ja. Wien zal men onpartydig, en voorzichtig oordelende moeten geloven?ik denke waarlyk
ook



over de Bulle Unigenitus. 121
ook niet, dat gy zeggen zult, dat de ftofTcn, waar over gehandek wiert, niet genoeg opgeheldert, of de Perlonadiën die in 't fpeï waren niet grondig bekent waren ; dewyl daar over voor, en tegen tot walging toe gefchreven was ; zo dat fchoon de Schryver geen Brieven noch verklaringen na Romen oit gezonden hadde,zyne redenen, en belangen daar echter ten overvloede bekcnt/waren.
Maar zo gy eens nagaat, het geen wy van het Formulier handelende gezegt hebben van, de Vrienden van Janfenius, en hoe. zy zich voor, en na de doeming der vyf Stellingen gedragen hebben, zo gy daar dan by voegt het gedrag van den Schryver der Zedelyke Aanmerkingen, zyne gekleeftheit aan het Boek van Janfenius, zyne ongehoorzaamheit aan de bevelen van de. Kerke wegens het Formulier, 't geen gy reets. bekent hebt, dat billyk, rechtmatig, en met de aloude wetten van de Kerke overeenkomftig is, en dus veiliglyk en plichtshalven getekent moest worden, c-indelyk zyne êrientfchap, en ommegang met de genen, die rnjn befchuldigde, en verdacht waren, dat zy de dwalingen der vyf gedoemde Stellingen vernieuwden, moet uwe rechtzinnigheit U niet doen bekennen, dat hy ook eenigzins verdacht was, dat hy het met hun hielde, en van hunne gevoelens was, dat hy ook die ftellingen wilde begunftigen, en enige nieuwheit beoogde ?
Dan in zulke omftandigheden, wanneer een Schryver, die aldus rechtmatiglyk verdacht is, dubbelzinnige, duiftere, en twyfeiachtigeuitdrukkingen gebruikt, en in die zelve zaken , daar men over handelt, of twist, heeft men dan niet alle recht en reden om hem wegens LI 5 dwa-



122
V. BRIEF.
<
1 i
Opwerping.
Antwoort
dwalingen te verdenken ? moet men in zo een »eval niet meer vrezen, als vertrouwen, be'onderlyk in zaken, die het dierbaar pant des jeloofs betreffen ? Ja kan men dan wel anders jordelen, of de verdachte heeft in zyne dubbelzinnige fpreekwyzen een kwaat oogmerk >ehat, en heeft daar de dwaling bedektelyk, ;n ongevoelig willen opdisfchen ? zo nu zyn Boek, of Schrift alom verfpreit, en niet zon. der ergernisfe gelezen wort, zo dat de genen, die te voren reets ongehoorzaam waren aan de wetten der Kerke, en verdacht gehouden wierden van dwaalleer, daar in noch meer ge. ftyft en gefterkt worden, moet men in zo een geval aan die fpreekwyzen, of ftellingen den kwaden zin niet toefchryven, en dat Boek, of Schrift uit de handen der Gelovigen rukken? Waarom zouden ook anders die zelve Bisfchoppen, die te voren dat Boek met hunne goetkeuring begunftigt hadden, het zelve opentlyk gedoemt, verworpen, en verboden hebben?
Zy hebben, moogt gy zeggen, met dat verbot, en met die doeming ene onrechtvaardigheit tegen den Schryver begaan, die zy noit verantwoorden kunnen, om dat het gefchiet is zonder hem te horen, en in weerwil van de nadrukkelykfte verklaringen, en van beëdigde verzekering, dat hy gene dwalingen, hoe geKaamt, in't oog gehat heeft.
Trouwens zulke verklaringen, betuigingen, 'of verfchoningen van Schryvers wegens den zin hunner fchriften, of mondelings, of briefsgewyze gegeven aan de genen, wien het gezag toekomt daar over te oordelen, hebben wel ingang, wanneer de Schryver zich altyt
wel



over de Bulle Unigenitus. 123
wel gedragen heeft, en voor een goeae, en gehoorzame Catholyke te boek ftaat; maar met wanneer hy opentlyk wecrfpannig is aan de wetten, niet wanneer hy met recht en reden verdacht is verkeerde gevoelens te koefteren. Dan wort hy niet op zyn woort, en verklaringe , maar naar de omftandigheden , naar den letter, en met alle ftraf, en ftrengheit geoordeelt. Geen Rechtbank die de Gerechtjaheit hanthaafc zal anders te werk gaan; zou by voorbeek de wyze Overheit onzes Vaderlants enen Schryver, die te voren, en noch daatlyk de billykfte wetten overtreet,_ die met verachting fpreekt van hunne beftieiing, die met hunne vyanden omgaat, of handelt, die verdacht is, dat hy de voornaamfte grontregeien der wetgevende magt wil ondermynen, op zyn woort alleen vry fpreken, en zyne Schriften, daar dubbelzinnige ftellingen gelezen worden, bekwaam om de Onderdanen tot muitzucht, oproer en weerfpannigheit aan te zetten, op zyne verklaringe, dat hy het niet gemeent heeft, onbeitraft laten drukken, en veripreiden? Zouden zy niet met alle recht als voorzichtige , en ervaren Beftierders zo den Schryver, als zyne fchriften, ondanks alle betuigingen, en verzekeringen voorbeeldelyk
ftraffen? , , C U A
Diergelyk is het geval van den Schryver der
Zedelyke Aanmerkingen; hy was verdacht, ten minften hy wiert van de gelovigen verdacht gehouden van dwaalleer, hy was wecrfpannig aan de billykfte wetten van de Kerke, te weten de ondertekening van het Formulier, hy was allernauwst verbonden in vrientfchap, en vertrouwen met Arnauld, en andere voorname



124 V. BRIEF.
me voorstanders van Janfenius, luiden die verdacht waren de vyf ftellingen in haren eigen, en natuurlyken zin ftaande te houden, hy was om die, ofdiergelykeredenengenootzaakt geworden, om zyn Vaderlant te verlaten, uit Frankryk te vluchten, en elders zich te verbergen, en wat meer is, hy gebruikte m zyn Boek verfcheiden uitdrukkingen, die hem noch meer deden kennen , namentlyk ftellingen, die allerduidelykst zyne verachting van de Kerkelyke wetten,gebruiken, en ftraffen te kennen gaven. Maar dit zo zynde, kan men oit anders oordelen , of zo een fchryver meent het, en wil de gelovigen verrasfen, bedriegen en verleiden? fla het oog eens op enige zyner ftellingen, die door de Eulle gedoemt zyn, om my recht te doen in 't geen ik zegge.
De 91. De vreze voor ene onrchtvaardige Excommunicatie moet ons noit beletten van onzen Plicht te volbrengen, men raakt noit binten de Kerke, zelfs niet als men door de boosheit der Menfchen daar fchynt uitgebannen te zyn, zo lang als men aan Godt, aan Jezus Christus, en aan de Kerke zelve door de Liefde gehecht blyft.
De 92. Liever ene onrechtvaardige Excommunicatie , en vervloekinge met vrede te verdragen , dan de waarheit te verraden, is den H. Paulus navolgen ; verre van daar , dat zulks zou zyn tegen de Overheit opftaan of de eenheit te breken.
. £>e 93- Jezus geneest zomtyts de wonden, die de onbezonne Haastigheit der Opperherderen buiten zyn bevel veroorzaakt; Jezus
herftelt



over de Bulle Unigenitus. 125
herftelt,het geen zy door onbedagtenyver af. fnyden.
De 94. Niets is 'er , dat ergeren indruk van de Kerke aan hare Vyanden geeft, dan dat men daar ziet Heerfchappy voeren over het geloof der gelovigen, of ook verdeeltheden ziet voeden om zaken, die noch het gelove, noch de zeden kwetzen.
De 95, Het is met de waarheden zo verre gekomen, dat zy gelyk een vreemde taal zyn by het meeste deel der Christenen ; en de wyze van die te Preken is als een onbekende fpraak; zo zeer is die afgeweken van de Eenvoudigheit der Apostelen, en boven het gemeen begrip der Gelovigen. Ook let men niet genoeg, dat dit verval een van de tastelykfte tekenen is van de veroudering der Kerke , en van de gramfchap Godts over zyne Kinderen.
De 96. Godt laat toe, dat alle de Mogentheden zich Hellen tegen de verkondigers der waarheit, op dat hare overwinning niet zou kunnen toegefchreven worden , dan aan de Goddelyke genade.
De 97. Het gebeurt maar al te dikwyls , dat de ledematen , die op bet heiligde, en het nauwfte aan de Kerk verenigt zyn, aangezien, en gehandelt worden als onwaardig, om in de Kerke te zyn, of ook als reets van dezelve afgefcheiden; Maar de Rechtvaardige leeft uit het gelove, en niet uit de meninge deiMen fchen.
De 98. De ftaat van vervolginge, en ftraffen, welke iemant uitftaat, als of hy een ketter, booswigt, en godloze was, is gemeenlyk de laatfte en verdienstigfte beproeving ; dewyl



,26 V. BRIEF.
wy! zy den mensch het meest gelykvormig maakt aan Jezus Christus.
De 99. De koppigheit, vooringenomentheit, en hartnekkigheit van niets te willen onderzoeken , of niet te erkennen, dat men bedrogen is geweest, doen dagelyks veranderen ten op. zichte van velen in een geur des doöts, het geen Godt in zyne Kerke geftelt heeft, op dat het daar zou wezen een geur des levens, als by voorbeelt: de goede boeken, onderwyzingen, heilige voorbeelden, enz.
De 100. Beklagelyke tyt! als wanneer men Godt meent te eren met de waarheit, en hare leerlingen te vervolgen: die tyt is gekomen— 'T is voor Godvruchtige ene doot veel fchromeiyker, dan de doot des lichaams, van de bedienaars des Godsdiensts gehouden, en gehandelt te worden als een Goddeloze, als die alle gemeenfchap met Godt onwaardig zy,een verrot lit, bekwaam om in de vergaderinge van Godts heiligen alles te bederven. Te vergee/s vleit men zich met de zuiverheit zyner inzichten en met den yver voor den Godtsdienst , terwyl men vrome luiden te vuur,en te zwaart vervolgt,indien men door zyn' eigen drift verblint is of door dien van anderen zich laat vervoeren, om dat men niets wil onderzoeken. Dikwyls meent men enen Goddelozen ter ere Godts te flagt offeren, en men flagt offert aan den duivel enen dienaar Godts.
De ior. Daar is niets ftrydiger tegen den peest Godts , en de leer van Jezus Christus dan de Eden in de Kerke gemeen te maken: want dit is de gelegentheden van valfche Eden vermenigvuldigen, den zwakken, en onwetenden ilrikken leggen, en maken, dat zom-
tyts



over de Bulle Unigenitus. 127
tyts Godrs naam, en waarheit tot de raatflagerr der bozen dienen.
Ziet gy hier niet, dat het den Schryver te doen is, om de gelovigen tegen den Stoel van Romen op ce rokkenen, en tegen die Bisfchoppen, die 'er aan gehoorzaamden? moet men bedaart, en rechtzinnig zynde niet bekennen, dat die ltellingen zo elk in hetbezonder, als alle te gelyk, of gezamentlyk, oproerig, en ergerlyk waren, als bekwaam om de gelovigen tot fmaat van Overheden zo burgerlyke, als kerkelyke aan te zetten? want die onrechtvaardige Excommunicatien , die onbezonne haastigheit der Opperherderen, die heerfchappy over het geloof, die vervolging van alle Mogentheden tegen de verkondigers der waarheit, die verdrukkingen, en verbanningen, die koppigheit der genen, die zonder onderzoek boeken verbieden, en vrome luiden als Ketters behandelen, eindelyk dat vermenigvuldigen van eden, waar op kan het anders zien, of toegepast worden , als op den tyt, als de Schryver zyne aanmerkingen maakte ? moet men niet gansch van vooringenomenheit blint zyn, om te ontkennen, dat de Schryver van zyn' Tyt fpreekt ? te weten van de doeminge der vyf Stellingen in den zin van Janfenius, van het Formulier van Alexander VII, van de Excommunicatie, daar hy, en alle weigeraars medegedreigt wierden, van de vervolgingen, die hy, en zyne Vrienden zo van den Staat, als van de Kerke moesten lyden, en zeggen wil, dat het ene fchreuwende ongerechtigheit was, die hen niet moest beletten hunnen Plicht te volbrengen, en in weerwil van Koning, van Paus;, ,van Bisfchoppen Janfenius te verdedigen



128 V. B R I E F.
Opwer« ping.
Antwocri
digen? kan men wel enen anderen zin geven aan die Hellingen ? of kan de Schry ver met die ftellingen wel iets anders in 't oog gebat hebben? de Paus zegt het ook duidelyk in de Nareden van de Bulle, en de Schryver zelf geeft het niet duister te kennen in zyne verklaringen; moet men dan niet bekennen, dat deze ftellingen niet alleen dubbelzinnig zyn, maar duidelyk genoeg verkeerde gevoelen in boezemen, de gelovigen tot fmaat van Overheden, en tot fcheuringe aanzetten, en dat de Paus aldus het verderf dier verkeerde gevoelens ontdekt, en den gelovigen heeft aangewezen?
Of zoudt gy misfehien zeggen dat de Paus die ftellingen op haar zeiven, en in den natuurlyken zin gedoemt heeft; zo dathyby voorbeelt daar leert, dat de vreze voor ene onrechtvaardige Excommunicatie ons moet beletten enige . onzer wezentlyke piichten te volbrengen ? maar kan men oit een Christen, ik zegge niet den Paus, de Bisfchoppen, de Kerke enen zwaarder laster opleggen? en kan men oit tegen den duidelyken zin der Bulle meer aangaan ? doch om dat die ftellingen op haar zelve aangemerkt, in dien zin ook verftaan kunnen worden, zouden zy daarom onbeftraft hebben moeten ge • laten worden? blykt het niet volkomen, en onwederfprekelyk, alle de omftandigheden des tyts in acht genomen, dat de Schryver een misbruik heeft willen maken van dien zin, en aldus ongevoelig de gelovigen verleiden ?
Zou de Kerke dan zulke ftellingen niet moeten veroordelen , ook zonder acht te geven op de verklaringen van enen verdachten Schryver, en zonder hem te horen? hoezujt
gy



OVER i>E BüLLE ÜNIGENITUS Ï2Q
gy dan uw eigen vonnis in uwe vergadering van het jaar 1763. tegen Hardouin, Berruyer ,en anderen uitgeiproken zonder hen te horen goet kunnen maken ? hebt gy in dat Vonnis geert zwarigheit gemaakt, en begeert gy dat het worde aangenomen j waarom zal men zwarigheit maken in dat van de Opperherdefén ? doch men kan niet zeggen, dat de Schryver der Zed: AanmerMngenniet gehoort is, dewyl hy, en anderen genoegzaam zyne belangen in meer fchriften hebben opgegeven, die by den Paus, en de Bisfchoppen zyn ingekomen, maar niec krachtig genoeg bevonden, om hem te kunnen verfchonen. Dan in zo een geval zal een wet» tige rechter zyn Vonnis niet mogen, ja niet moeten geven, zonder den Schryver zelfs in Perfoon te horen, die toch niet meer zal kunnen zeggen, als hy heeft kunnen fchryven?
Ik twyfel dan niet, myn Heer, of gy zult my moeten toeltemmeu, bezonderlyk, zo gy nagaat het geen wy wegens het Formulier gezegt hebben , dat de Schryver verdacht was van kwade Leer, dat verfcheiden zyner Hellingen niet alleen dubbelzinnig, maar duidelyk genoeg zyne meninge, om de gelovigen te verrasfen te kennen geven, en dat zy daarom met recht van den Apostolifchen Stoel veroordeelt zyn, en gy te recht verplicht wort dat Vonnis aantenemen. Ik verwachte intusfchen uw antwoort als ook uwe verdere zwarigheden, die ik zal trachten zo te beantwoorden, dat gy hoe langer hoe meer overtuigt wort, dat ik ben
Uwe Vrtene J. C. R. P.
VI. BRIEF,



1$©
Verrchei den Opwerplngen.
VL BRIEF,
Over de Bulle Unigenitus.. Myn Heer!
jTjwe welgeëerde van den 5. dezer geeft my weer nieuwe blyken van uw vertrouwen, cn van uwe vrientichap; want zy bevat verfcheiden opwerpingen, of zwarigheden, die U de Bulle noch met tegenzin doet aanzien; en zulks wel verre van my af te fchrikken, doet my noch meer hopen, dat wy het einde* lyk noch eens zullen worden, dewyl ik hoe langer hoe meer overtuigt worde, dat gy de zaken met ernst opneemt, en tracht te bevatten.
. Gy kunt „ het noch niet, (zegt gy) v^n U zelfs verkrygen, om my toe te ftemmen , " dat die Bulle van de Kerke aangenomen is, of oit aangenomen kan worden,dewyl daar ' zo heilige waarheden gedoemt worden; en \ waarheden die met de eigenfte woorden van , deH: Schriftuur, enOutvaderenuitgedrukt \ worden zonder de minfte uitlegging daarby te voegen, ja zonder dat men wete, welke
* benaming aan elke van die ftellingen gegeven moet worden; dat is: zonder te we-
* ten, wat men geloven, of doemen moet. 9 Is 'er wel een enig voorbeelt in de Kerke !1 van zo een wilt, en onbezonnen Vonnis ? en



over de Bulle UNiGEmtus. 13?
„ is hét wonder, dat dié Balie de grootfte „ verflagentheit te weeg bragt in alle min„ naars van deugt, en waarheit,en niet min„ dere opfchuddirjg onder de Catholyken zo „ haast, als zy voor den dag kwam? heeft „ men daarom niet altyt getracht dezelve voor „ de gemeente te verbergen ? zyn 'er niet j, Duizenden tegen op gekomen, waaronder „ degeleertlte, en beste Bisfchoppen, de ver„ ftandigfte , en bekwaamfte Leraars, en 3, kloosterlingen ? hebben zy zich niet eenpaj, rig in weerwil yan vervolging, enonhei*
len daar tegen aangekant? en om zich te„ dekken tegen den onrechtvaardigen dwang, „ beroepen op de eerfte algemene Kerkverga,, dering? kan men ook oit rechtmatiger te 5, werk gaan, als de klagten óver hetgewelt, „ dat de waarheit, en het recht aangedaan 5, wort, te brengen voor de Vierfchaar van de „ vergaderde Kerk? als men by dit alle noch
voegt zo menigte goetkeuringen, die van „ de beste Bisfchoppen aan het Boek Zedelyke. „ Aanmerkingen voor de doeming gegeven „ zyn,als men nagaat hoe velen 'er noch he„ den zyn, die of in het geheim,of opentlyk „ dé Bulle verwerpen, hoe is het mogelyk, „ dat men zich kan verbeelden, dat die on„ rechtmatige doeming als een Vonnis van de „ Kerke kan aangemerkt worden?"
Zie daar ene menigte opwerpingen by elkander , die ik in die zelve orde, en met diezelve uitdrukkingen , zo veel my mogelyk geweest is, ten minften voor al niet zwakker, als zy in uwen brief ftaan, geplaatst hebbe; fchoon ik ze van onderen op zal trachten te wederleggen. Het fchynt, dat gy my voor.'dé1 * ze



I32 VI. BRIEF.
t. Ant> woort.
ze keer met het getal hebt willen overbluften $ doch het geen my doet hopen, dat ik U in myn antwoort voldoen zal, is, dat gy my bekent, dat de Paus den Schryver der Zedelyke Aanmerkingen verdacht konde houden,en hy 'er enige reden toe gegeven hadde, en dat de ftellingen in myn' laatften aangewezen, wraakbaar, en tegen het gezag van Kerk, en Staat ftrydig zyn. Ik verbeelde my dat hier mede veel gewonnen is, en dat, zo gy dit niet uit uw geheugen verliest, men zeer gemakkelyk het overige winnen kan.
Voor eerst dan zegge ik, dat het te verwonderen is, dat gy noch twyfelen kunt aan de algemene aanneming van deze Bulle, daar tegenwoordig niet meer om gedacht moest worden : Hoe ? na ruim een halve euw zal men noch twisten, of ene uitfpraak over een boek, en enige ftellingen van de Bisfchoppen aangenomen wort, of niet? of zy tegen ge. fproken wort, dan geëerbiet? dit was enigzins te verdragen in het begin van den twe« fpalt, en daar kon voor, en tegen wezen; maar na zo vele jaren, en zo menigte opvolgers van Paufen, en Bisfchoppen, hoe kan het wezen , dat deze aanneming noch niet beflist is? voor het overige, is'er ergens ene Hoge School, die het tegenfpreekt? is het niet overal afgedaan met deze zaak ? ja is 'er een enige Bisfchop buiten deze landen, zelfs in Frankryk, die'er opentlyk tegen opkomt? Gy moogt zeggen , dat zy het in 't geheim doen. Doch behalven, dat men met zulk een voorgeven gemakkelyk bedriegen kan , met zulke luiden voor Appellanten op te geven, die niet anders, als den vrede in het oog hebben,



©ver de Bulle Unigewitus, 133
ben, en denzelven door toegeventheit alleen wel wilden bewerkt hebben, fchoon zy anders alle Eerbiet voor de uitfpraken van den Apostolifchen Stoel hebben ; 20 als ik zeer wel weet,dat gebeurt is, en noch heden gebeurt, behalven dat, zegge ik, wat, gezag zal toch dat heimelyk beroep , of heimelyke tegenipraaK kunnen hebben ? zo een zodanige Bis. ichop meent, dat door de Bulle hoogheilige waarheden gedoemt worden, is hy niet verplicht, daar openbaarlyk tegen op te komen, en te ftryden? dit eischtzyne bediening, en met te zwygen, wort hy een ware Huichelaar.
Ik ben niet van mening hier op te geven het getal der Bisfchoppen, die de Bulle uitdrukkeiyk, of door hunne Aartsbisfchoppen aangenomen hebben; dit hebben anderen in dien tyt gedaan, en my dunkt, het is te dwaas daar over te twisten. Maar gy zult misfehien zwarigheit hebben wegens de Bisfchoppen van het Oosten; doch zo gy wist de eerbiet die zy voor den Apostolifchen Stoel hebben, welke mets verfcheelt van die der oude Vaderen , en daar by herinnerde, dat 'er ve>n hunne ftudiën te Romen gedaan hebben, dat zy ook zeer wel weten, wat hier omgaat, en welke Bullen 'er uitgegeven worden , dan zoudt gy die zwarigheit wel fchiélyk ter zyde ftellen : Want te eifchen dat alle die Bisfchoppen die Bulle onderzoeken , beoordelen , en uitdrukkelyk goetkeuren, om 'er een Vonnis van de Kerk van te maken, is noit gebruikelyk geweest, zelfs niet in de outheit, en zou onze euw al te belachelyk maken. De overeenkomst van allen, daar ene grote menigte uit drukkelyk aanneemt, andeI 3 ren



9, Anfcïfoorr
g. Ant
lik VL BRIEF.
ren toeitemmen, de overigen, die buiten den twist zyn, zwygen, is genoeg, om ons te verzekeren, dat het de gehele Kerke is, die aldus geoordeelt heeft.
Wat verder de menigte goetkeuringen van het Boeit betreft, dit geeft we! te kennen, dat het eevaarlyk, en het vergift daar zeer verborgen is, zo dat de besten zich daar aaa kunnen vergrypen; doch al had de Taus het zelf goetgekeurt, dit bewyst niets meer, dat het onberispelyk is, als dat de fchriften van Origenes, de fchrifien van Apolinaris, de brieven van Pelagius, van een groot getal 13isfchoppen, en Priesters'onberispelyk bevonden wierden,, en echter vervult waren met dwalingen. Te meer blykt dit, als men nadenkt, dat niet alleen de Bulgezinden, zoals gy luiden ons noemt, maar ook verfcheiden Appellanten zelfs hunne goetkeuringen ingetrokken, en het Boek ver. boden, en veroordeelt hebben; het geen allerduidelykst te kennen geeft., dat het niet meer onberispelyk was, maar dat zy overtuigt waren, dat het gevaarlyk voor de gelovigen, eiwerdcrfelyk was geworden, na dat het vergift 'er van was aangewezen, ■ Voor het overige, van het beroep tot ene algemene vergadering, zegge ik niet anders, als dat dit het rechte middel is, zo 'er na geluistert wiert, om de twisten te vereuwigen, de dwalingen hunnen voortgang te geven, en aldus de verleiders met de Kerke te doenfpotten. Kan men daar ook iets anders van verwachten, terwyl de verfpreide Kerk reets gcpordeeit heeft ? of is het oit te denken, dat dje zelve Bisfchoppen, die toch in de vergadering als Rechters moeten zitten, van gevoe*" lens



©ver be Bulle Unjoenitus. 135
lens zouden veranderen, en die Bulle zouden doemen, die zy zo eenparig, en plechtig aangenomen hebben.
Doch gy fchynt bezonderlyk getroffen te wezen, eh veel ftaat temaken, om de Bulle tegen te gaan, op de verflagentheic, die zy by hare komst veroorzaakte, en op de te. genfpraak, die zy geleden heeft. Maar worc dit niet by vergroting befchreven van uwe vrienden ? maken zy daar niet al te groten ophef van? heeft die verflagentheit, en tegenfpraak ook elders, als in Frankryk, en in de Nederlanden plaats gehat?Is men ook teRomen, in ganschItalien, inSpagnien, Portugal, Polen, en Duitschlant, daar men evenwel ook Catholyk is, zo verlegen geworden ? ziet gy dan niet dat het enkel de Vrienden van Janfenius zyn geweest, en de genen, die deze Vrienden aankleefden, die verflagen wierden, en tegenfpraken ? maar noch toegegeven , dat die verflagentheit, en tegenfpraak allergrootst geweest is in Frankryk, en in de Nederlan. den, zal dit tot een bewys kunnen /trekken tegen de Bulle, en niet veel eer tot een bewys van het groot gezag van den Apostolifchen Stoel ook by die genen, die haar wederftonden ? hebben de Algemene vergaderingen niet meest alle zo ene uitwerking gehat, en dikwyls zelfs by vrome Catholyken F maar zo dit oit tot nadeel van het gezag dier vergaderingen konde dienen, dan moest zekerlyk de vyfde, en de zevende het minfte gezag niet hebben, dewyl op de eerfte ene bittere fcheuring ge. volgt is, en de twede van de meefte Franfche, en Duitfche Bisfchoppen tegenfproken wiert, om dat zy 'er den rechten zin niet van ver» I 4- fton-
4. Antwoort.



f. AntWQort.
Ï36* VI. BRIEF.
ftonden; te weten, om die zelve reden, die ene grote menigte der Franfche Bisfchoppen, in het begin de Bulle deet verwerpen, die zy echter naderhant, den zin beter befeffende, meest allen, en een zeer klein getal uitgezondcrt, Plechtiglyk aangenomen hebben. Dit is ook de voornaamfte reden, waarom gy zo .grote zwarigheit maakt, en zovele opwerpinge by een brengt om ze te beftryden. Men wil de ftellingen in de'Bulle veroordeelt op haar zelve belchouwen, zonder den gehelen inhout van de Bulle, en 'er den zin van gade te liaan; dat is.' men wil de zaken in de war brengen, en dan gelyk hebben, met voor te geven, dat wy de Bulle niet durven vertonen. Doch wy zullen noch nader van dezen onrechtmatigen handel fpreken; voor het tegenwoordige zal ik uwe verdere opwerpingen wederleggen.
Gy zegt, dat het onbetamelyk is, ene menigte ftellingen in 't algemeen te doemen, en zonder aan elke ftelling zyne benaming te geven; om dat men in zo een geval niet weet, wat men geloven, of doemen moet, dat ook van zo enen handel in de Kerke geen voorheeft te vinden is. Hier op zegge ik, dat ik U zeer gaarne toeftemme, dat het dan gemakkelyker is den zin, die gedoemt wort, te verftaan, dat ik ook wel wenschte, wat my belangt, en wel om uwentwille, dat het gefchiet was, gelyk het met de vyf Stellingen van Janfenius gefchiet is, dat ook misfehien Clemens XI wel genegen was, om het te doen; doch dewyl hy het niet raatzaam bevonden heeft in dien tyt, hy die de Rechter was, en daar over oordelen mpest m dien zeiven tyt, dewyl men van de gnde.re kant uit den 'inhout der Bulle genoeg.
zaam?



over de Bulle Unigenitus. 137
zaam, ja ten overvloede te weet kan komen, wat hy gedoemt heeft, wat dunkt U, zouden wy bevoegt wezen, om zyn Vonnis te verwer. pen, of om te zeggen dat het onbetamelyk is, om dat hy niet naar onzen zin is te werk gegaan? maar laten wy noch wat nader komen. Als men genoegzaam weet, wat 'er gedoemt1 wort, en de ftellingen in een groot getal zyn, is het piet meest altyt geraden, ja de gewoonte van de Kerke om ze te gelyk te doemen ? Heeft Leo X, Pius V, Innocentius XI, Innocentius XII ook zo niet gedaan ? ftrekt de vergadering van Conftans niet tot een voorheeft , als zy de ftelbjpgen van Wicklef, en van Hus op die zelve wyzegedoemt heeft, en zonder te zeggen welke benaming op elke ftelling past ? Dit zou genoeg wezen, om aan te tonen, dat zulke doemingen noch onbetamelyk, noch ongehoort zyn. Doch laat ons noch meer zeggen: Als, by voorbeelt, devyfdealgemene vergadering, om van gene andere te fpreken, ene groote menigte ftellingen uit de fchriften van ïheodorus, Theodoretus, en Ibas getrokken, cn voorgelezen hadde, doemde zy dezelve in enen adem, en zonder enige benaming in het bezonder daar aan te geven, 'tls waar, dat zy inde volgende vervloekingen het geloof voordraagt, en den inhout der ftellingen doemt, doch het blykt altyt, dat niet alle de ftellingen hare eige benaming gekregen hebben, en 'er wel zyn, daar men hevig over kan twisten. Wat zegge ik ? uwe eige Cleregie heeft aldus gehandelt in het Synode van het Jaar 1763 ; want gy zult niet willen ontkennen, dat alle de ftellingen opgehaaltuit de Boeken van Hardouin, Berruyer, enande15 ren



r38 VI. B R T E F.
ren doemwaardig zyn, en echter daar niet ge-, doemt zyn in het bezonder, en met elke ftellinge hare benaming te geven, maar in het algemeen, gelyk in de Bulle, en opzichtelyk, als valiche, ergerlyke, Ketterfche Stellingen. Gy zult misfehien zeggen, dat daar men in het Synode van Ketterfche ftellingen fpreekt, men daar altyt ook ene uitlegging by voegt, in welken zinzy gedoemt worden; maar met dat alle blyft het niet, volftrekt onzeker, welke die Hellingen zyn, die dien zin hebben, endaar die benamingen op pasfen ? Ik ftemme wel toe, dat men duidelyk genoeg ziet, welke die dwalingen zyn, die gedoemt worden, doch ik bewere ook, dat het aldus met de Bulle gelegen is, en men duidelyk genoeg ziet uit den inhout, welke Ketteryen daar bezonderfyk zyn veroordeelt. Wat dunkt U, zouden de twisten opgehouden hebben, zo de Paus by elke ftelling hare benaming geplaatst hadde met ene verklaring in welken zin hy ze doemde ? Zou. den zy niet wederom vernieuwt zyn geworden, als wegens de vyf Stellingen, die op die wyze gedoemt zyn? zoude men niet wederom beweert hebben, dat de Schryver der Zedelyke Aanmerkingen noit dien zin beoogt heeft ? wie zal dan hier beflisfen, wat het best was ? ja zal men diergelyke beflisfjngen niet aan den Rechter moeten -overlaten, en gehoorzamen ? maar zo men dit niet doen wil, ontbreken 'er oit voorwentzels, om zich te verfchonen, hoe duidelyk de waarheit ook blyken mag? Eindelyk komen wy nu tot uwe eerfte, en voornaamfte opwerping; te weten: dat in de Bulle Heilige waarheden gedoemt worden, en waarheden met de eigenfte woorden van de
H.



OVER DE BUXLE ÜNIGe^ITUS. I39
H. Schriftuur en Outvaderen uitgedrukt. „ DitLaatile „ is, (zegtgy), ongeoorlooft, ja onverdrage- Antwoort. „ lyk, enongehoortindeKerke, enikkanmy „ niet verbeelden," zo vervolgt gy, „ dat ,, gy zo een misbruik, en fchennis oit goet zult „ kunnen maken." Noch een wéinig gedult, en gy zult zien, dat het gezag van de H. Schriftuur, en van de Outvaderen nimmer gefcbonden is door de Bulle4, maar in zyne volle waarde blyft.
Gy zegt dat het den Paus, of de Bisfchoppen noit geoorlooft is ftellingen te doemen, die de eigenfte woorden der H: Schriftuur, en Outvaderen behelzen, en dit ftemme ik U volmondig toe; maar hier by ftelle ik ook vast, 't geen gy noit zult kunnen lochenen , dat men voor woorden van H: Schriften , of Vaderen alleen zulken verftaat, die ene ftellinge uitmaken, en den zei ven z;n behouden, die zy in de Schriften, en Vaderen hebben, want zo daar enige dubbelzïnnigheit, of verandering by komt, 't geen van een ftip, van een ftreep*. je, van ene kiyne verwisfeling van den famenftel, ook zelfs van de vorige, of volgende woorden kan afhangen, zyn het de woorden van de H: Schriftuur, en Vaderen niet meer, en kunnen daar voor niet meer aangemerkt worden. Want dewyl het 'gezag der H: Schriftuur , enfOutvaderen niet beftaat in de letteren, of in den klank der woorden , maar in den zin, en leringe, die zy ons voordragen, alzo beftaat ook de eer niet, die wy dat gezag fchuldig zyn in de letteren, of den klank te behouden, maar in den zin, en leringe te bewaren. Dus wanneer woorden van Schriften, of Vaderen pp diergelyke, of andere wyze van zin
ver-



j4o VI. BRIEF.
verandert worden , zyn wy daar aan die Eerbiet niet meer fchuldig,die wy anders hebben voor de H: Schriften, en Vaderen, en wanneer wy dezelve als zodanig verandert doemen , kan ons noit van redelyke menfchen verweten worden , dat wy de woorden van de H: Schriften, of Outvaderen doemen.
Het is ook zeker,dat in deH.Schriften,en by de Outvaderen texten gevonden worden, die afgefcheiden van het overige, en op zich zelfs aangemerkt de dwalingen fchynen te begunstigen , en door andere texten uitgelegt moeten worden, of door de volgende, of voorgaande woorden in hunnen eigen, en goeden zin verftaan worden. Zo dan een verleider een misbruik daar van maakte, zou de Kerke zulks onbeftraft moeten voorby laten gaan? en zo zy dien verderfelyken zin, en leringe doemde, zoudt gy haar durven befchuldigen, dat zy de H: Schriftuur, en de Outvaders g edoemt hadde? zoude Kerke, by voorbeelt, in een Boek van een' Ariaan deze ftellinge De Vader is meer dan Christus niet kunnen , ja niet moeten doemen, fchoon het byna de eigen woorden zyn van de H: Sehriftuur, en op zich zelfs genomen, dat zelve fchynen te leren, dat een Ariaan beweren wil? Of zoudt gy in zo een geval zeggen, dat zy de woorden der Goddelyke openbaringe gedoemt hadde ? Aldus indien hy ook een misbruik maakte van enige texten van Justinus, van Clemens van Alexandrien, vanlrasneus, van Dionifius van Alexandrien, of andere Outvaderen, die voor de Vergadering vanNicéë geleeft,en gefchre. ven hebben, welke op zich zelfs genomen, en van het overige afgetrokken, zyne Dwalinge



ove* bjs Bulle Unigjsïïitus- 14f
h'nge begunstigen, zoudt gy zeggen, dat de Kerke die Vaders doemde met die dwalinge te doemen?
Wie weet niet, dat de H: H: Outvaders, die voor het opkomen van de bezondere dwalingen geleeft hebben, en.igzins onnaukeurig wegens die ftukken nu en dan gefchreven hebben, daar bedriegers zich naderhant van hebben bedient, om het geloof te beftryden, dewyl zy ze gemakkelyk in hunnen zin uit konden leggen? maar wanneer de Kerke die dwalingen doemt, meent gy dan ook, dat zy die Vaders doemt, om dat zy den kwaden zin der dwaalgeesten door het opkomen van twisten , en het veranderen van woorden, of fpreekwyzen fchynen voor te dragen; daar zy in hunnen tyt fchryvende, niet als in enen Catholyken zin verftaan konden worden ? Het is genoeg, om hun gezag te beveiligen, zulks de gelovigen te doen aanmerken, en dan kan de dwalinge, zonder enige zwarigheit voor de eer der Vaderen, veroordeelt worden. 'T is aldus, dat Augustinus ook verdedigt tegen de Pelagiarfen Joannes Chryfostomus, dien zy tot. hun voordeel aanhaalden; doch daarom zyn zy niet minder veroordeelt, zonder dat oit een Catholyke heeft willen beweren, dat Joannes Chryfostomus, of zyne woorden veroordeelt zyn. Trouwens gaat gy ook zo niet te werk, als gy de Molinisten beftryt, die wel deeglyk zich op dien Vader beroepen ? of meent gy dien Vader, en zyne woorden te verwerpen, als gy de leringen der Molinisten verwerpt, en Zegt, dat Joannes Chryfostomus voor de Pelagianen geleeft heeft ?
Maar het komt hier niet aan, zegt gy, op Opwe*-
een pine-



I4» VI. BRIE F.
Antwoort
een enkele Outvader, die voor den twist geleeft heeft; wy fpreken van een groot getal, ja van meest alle de Vaders, die eenparig geleert hebben, het geen door de Bulle veroordeelt is. Want de meeste ftellingen komen in haren eigen , en natuurlyken zin overeen met dien van de meeste Vaders , zo als duide. lyk genoeg te zien is in het grote Boek Les Èxaples; dus met die ftellingen te veroordelen, heeft de Paus door zyne Bulle den eigen en natuurlj-ken zin, cn de leringen der meeste Outvaders veroordeelt.
Zie daar, myn Vrient, hetfterke, en het verleidelyke van uwe Boeken, daar menigte voor verftommen, om dat zy 'er het dubbelzinnige niet van befeffen. Maar is het wel zeker, dat de eigen, en natuurlyke zin der ftellingen in de Bulle veroordeelt, overeenkomt met den eigen, en natuurlyken zin der Vaderen ? Doch laat het zo wezen van enige, zo als zy daar leggen, buiten het Boek, op zich zelfs, en zonder iets anders aan te merken. Is het dan ook wel zeker, dat de Paus die ftellingen in dien zeiven eigen,en natuurlyken zin, zo als zy overeenkomen met die der Vaderen veroordeelt heeft ? zo dit waar was, dan hadt gy volkomen recht, om ons te verwyten, dat wy de Vaders en hunne heilige leringen verdoemt, en vervloekt hebben, zo als uwe Schryvers onder dat voorwentzel geftadig doen.
Maar als men den inhout van de Bulle leest, moet men niet alle rechtzinnigheit verloren hebben, om zulks te beweren? blykt het niet volkomen, eii allerduidelykst uit de Voor, en Nareden van de Bulle, dat de doeming niet
valt



ovejr pa Bulle Unicenïtus. 143
valt op den letteriyken zin, die de ftellingen in de Outvaders, en by rechtzinnige Catholyke fchryvers kunnen hebben, maar op den zin, die zy hebben in' de Zedelyke Aanmerkin* gen, in de mening, en het oogmerk van den fchryver? Ja dat zy zo veel doemwaardiger zyn, als het vergift der dwalinge onder zoete woorden, en vlyeryeh bekwamer is, om de eenvoudigen te helmetten ? Zegt de Paus daar niet uitdrukkelyk, dat 'er de dwaling verborgen is onder de fpreuken der Goddelyke Wet, en de woorden der H. Schriften ? en dat hy elke ftellinge op het naukeurigfte met den texc of inhout des Boeks heeft doen vergelyken. en overwegen? zegt hy niet verder, dat de leer bedrieglyk is ? dat zy onder den fchyn van Godtvruchtigheitfchuilt? dat verfcheiden ftellingen dikwyls gedoemt zyn ? dat in die ftellingen de vyf beruchte ftellingen van Jan. fenius genomen in den zin, waar in zy gedoemt zyn, gedoemt worden ? maar zult gy zeggen, dat de eige, en natuurlyke zin der Zedelyke Aanmerkingen die zelve is van de vyf beruchte ? of dat de eige, en natuurlyke zin der Vaderen dikwyls gedoemt is ? wat was het ^ nodig elke ftelling met den inhout des boeks * te vergelyken, en te overwegen, zo de letterlyke zin, en niet des fchryvers gezocht wiert? 'T is waar, dat alle, en elke in het bezonder gedoemt wort; maar zal men daar uit befluiten, dat de ftellingen in haren letteriyken zin, dat is op zich zelfs, en niet in den zin des fchryvers gedoemt worden? Immers de Bulle zegt het niet, die woorden alle, en elke in Jut bezonder, betekenen zulks ook niet, in tegendeel men leest daar meer, als duidelyk, en



144 VI. BRIEF.
de Hellingen zelve geven het te kennen, dat de Paus voornamentlyk dén zin des fchryvers in het oog gehat heeft, en den zeiven uit de omftandigheden van den tyt, den Perfoon, de fpreekwyzen, en de zwevende ge. fchillen heeft opgenomen, en veroordeelt.
Maar dit zo zynde, Gy ziet nu van zelfs wel, dat uwe opwerping de minste kracht niet heeft, dewyl het volkomen blykt, dat aldus de Paus , niet den zin der H. Schriften en Vaderen gedoemt heeft, maar enen ande. ren zin , namentlyk dien van den Schryver der Zedelyke Aanmerkingen, welke onder de woorden van de H. Schriften, en Vaderen fchuiit.
Ik zegge dan, dat de Paus, of Kerke, gene woorden, of ftellingen van H. Schriften, of Vaderen kan doemen, als zy geen anderen zin hebben dan zy in de H: Schriften of Vaderen hebben , dat is ais zy niet verdrait worden. Maar wanneer zy misbruikt worden, om de dwalinge te ftyven, en in enen anderen zin worden opgedischt,danzy in de H: Schriften , of by de Vaderen worden gevonden, te weten : by de Vaderen in enen goeden 5 en by den Schryver in enen kwaden, fchoon zy op zich zelfs genomen, in bewoordingen, en uitdrukkingen over een komen; wie zal oit zeggen, dat de Paus zulke ftellingen niet zou mogen veroordelen ? Wie zal zeggen, dat de Paus in zo een geval de woorden, en ftellingen der Outvaderen veroordeelt ? hy veroordeelt de woorden niet, maar het misbruik daar van, hy doemt den zin niet, die zy by de Outvaders hebben, maar die zy hebben by den Verleider. De eerbiet, en achting die de
gelo



over de Bulle Unigenitus." 14!
gelovigen hebben voor die getuigen der Apostolyke overleveringen, en voor hunne leringen, vermindert daar ook niet door, dewyl de roem der Vaderen niet in de woorden,' maar in de leringe beftaat, en men hun geeri ongelyk aandoet, dan wanneer men hunne leringen benadeelt»
Dit blykt noch meer, als wy nagaan, datde Kerke gene woorden op haar zeiven, en regelrecht veroordeelt, maar alleen in op. zichte van de Leringe, en den zin die 'er aan gegeven wort; Dus wanneer wy weten welke dwalinge in enige woorden, of fpreekwyzen gedoemt, of welke Leringe goetgekeurt wort, moeten wy naar de Kerk luisteren, en die zelve woorden, of doemen, of gebruiken,'t zy dat zy in hare letterlyke betekening volgens de overeenkomst der menfchen, en de regelen der fpraakkonst, 't zy dat zy niet zo zeer volgens den letter, als wel volgens de wyze van ffchryven in de mening , en het oogmerk van den fchryver dien zin hebben, of die leringe behelzen, die de Kerke daar aan toefchryft, en veroordeelt, of goetkeurt; want hoe het ook wezen mag, de waarheden van het geloof zyn, en bly ven altyt veilig, en dé woorden van de H: Schriften, of Vaderen behouden altyt in den zin, dien zy in de fchriften, of Vaderen hebben, by de gelovigen hare vorige allerhoogfte achting.
Hier van daan komt het, dat de Kerke geen zwarigheit. gemaakt heeft naar de omftandigheden der tyden, en om het geloof te hanthavenen enige woorden , fpreekwyzen , of ftellingen goet te keuren, die te voren veroordeelt waren, of te veroordeelen, die te voren K warca'



,46 VI. BRIEF.
waren goetgekeurt; te weten: als aan dezelve een verfcheide zin wiert gegeven, gelyk te zien is in de Kerkelyke Historie wegens het woort Omoujion, wegens de ftellinge: een uit de Drieëenheit heeft geleden, en andere. De Latynfche Kerke heeft enen geruiraen tyt het woort Hypostajif niet willen aannemen, dat echter van de Griekfche Vaderen tegen Sabellius gebruikt wiert. Aldus was het woort Christipara voor de dwaling van Nestorius, en in hare natuurlyke betekening onwraakbaar; doch om dat de* Nestorianen met die uitdrukkinge de dwalinge beoogden, is het van de vyfde Vergadering veroordeelt.
Ondertusfchen hier ziet gy allerduidelykst, dat de Kerke woorden, en fpreekwyzen ge. doemt heeft, die in haren natuurlyken zin Catholyk waren, ja de algemene taal van de gelovigen, en van de Vaders, wanneer namentlyk verleiders daar mede iets anders beoogden , ofte kennen wilden geven; te weten: met Maria moeder van Christus te noemen wilden lochenen, dat zy de moeder van Godt was. Maar zult gy nu hier uit beweren, dat de vyfde Vergadering de woorden, en fpreekwyzen der "Vaderen gedoemt heeft?
Ons geval is volkomen het zelve,ook noch in de onderftelling, dat de gedoemde hondert en een ftellingen in haren letteriyken zin Catholyk zyn, en de taal der Vaderen, om dat daar niet de zin der Vaderen, maar die van den fchryver, welke verdacht was, gelyk de Neftorianen, enen anderen zin daarmede voor te hebben, welke zin kwaat, en verderfelyk is, gedoemt wort.
Doch laat ons noch een ander voorbeelt nagaan,



over de Bulle Unigenitus. 143
gaan, dat men letterlyk Catholyke ftellingen veroordelen moet, als'er achterdocht is, dat daar een kwade zin onder fchuilt, en verleiders daar mede bedriegen willen; waar uit gy zien zult, dat hét niet, als een uitvlucht is, wanneer Luiden onder u voorgeven, dat zy de Bulle niet kunnen aannemen, om dat het tegen hun geweten ftryt ftellingen te doemen, die in haren letteriyken zin Catholyk zyn.
De Arianen hadden een Formulier, of Geloofsbelydenisfe opgeftelt, dat zy van de Catholyke Bisfchoppen by een vergadert in Arimini getekent wilden hebben , om aldus te tonen dat zy Ook Catholyk waren; De Geloofsbelydenisfe was volkomen in haren letteriyken zin Catholyk, niets was 'er,dat naar dwalinge Zweemde, of verergeren kon; zy noemen den Zone Godts in alles gelyk aari den Vader, doch enkel het woort Omoufiori was 'er uit, om dat dat woort nergens in de H: Schriften te vinden is; de Catholyke Bisfchppen aldus verrast tekenden eenparig; doch verwittigt van het bedrog, en dat de Arianen met die uitlating genoegzaam lochenden, dat de Zoon medezelfftandig met den Vader is, verwierpen zy weer eenparig, en met vele tranen hunne ondertekening, gelyk ook die Geloofsbelydenisfe , zo als verfcheiden andere diergelyke van de gehele Kerke verworpen, en gedoemt worden. Maar daar is geen een kwaat woort in, geen ene dwaling;: het zyn alle volftrekte waarheden, die 'er in ftaan. Doemt de Kerke dan die waarheden; niet? veroordeelt zy den Catholyken zin niet? neen voor zeker ;zy doemt alleen de Godloze' mening, en het oogmerk der Arianen in hét K $ oit-'
Beflisfent Vootbèelï



i48 VI. BRIEF.
•uitlaten van dat woort; want zy waren ge. noegzam verdacht van die mening; ishetdan geoorlooft ene geloofsbelydenisfe te doemen, daar de allerheiligfte waarheden in ftaan ? Daar geen de minfte dwaling in te vinden is? En enkel om dat de genen, die ze doen tekenen, ene kwade mening fchynen te hebben, en niet alles zeggen, wat zy zeggen moeten? Verge]ykt nn dit voorbeelt eens met de ftellingen, die gedoemt zyn, om dat er de kwade mening is, en niet alles gezegt wort, wat gezegt moet worden, en gy zult bevinden, dat alle uwe opwerpingen van zelfs verdwynen, en gy niet alleen moogt met een veilig ge wisfe, maar ook plichtshalven moet de Bulle aannemen.
't Is de gewoonte van luiden die verrasfen, en bedriegen willen , hunne dwalingen met Catholyke woorden te beftryken, en onder fpreekwyzen, en ftellingen van H. Schriften, en Vaderen te verbergen, zo dat zy de beste kunnen misleiden. Hier in muntbezonderlyk uit de Schryver der Zedelyke Aanmerkingen , en zyne konst is daar zo groot geweest, dat hy de goetkeuringen derbekwaamfte Bisfchoppen voor zyn Boek heeft weten'tekrygen. Doch het is eindelyk ontdekt, en toen wiert het de plicht van den Apoftolifchen Stoel, en van de andere Herders der Kerke, wilden zy den naam niet dragen van Huurlingen, het kwaat tegen te gaan, en onder wat woorden ook, dedwa. linge te doemen. Hoe Catholyk zyne uitdrukkingen ook mogten wezen, hoe onwraakbaar de letterlyke zin, zo haast, als men verwittigt wiert van het kwaat oogmerk van den Schryver, die met die zelve uitdrukkingen de
dwa-



over de Bulle Unigenitus. 149
dwalinge voor hadde, moesten zyne ftellingen gedoemt worden.
Aldus heeft men ook gehandelt metVitalis, om dat hy verdacht wiert de dwalingen der Apolinaristen aan te kleven. De Paus Damafus, en andere Bisfchoppen, waar onder Gregorius van Nazianzen, die het in een Brief aan Gedonius verhaalt, hadden ook zyne geloofsbelydenisfe goetgekeurt, om dat zy daar niets in vonden, dan Catholyke ftellingen, ert deze uitdrukkelyke woorden: „ Zo wie zegt, dat „ onze Here, en Zaligmaker —■ geen ziel, „of geest, of reden, of begrip gehat heeft, ,, die zy vervloekt:" zy hadden hem dus in hunne gemeenfchap aangenomen. Doch verwittigt van zyn ondeugent oogmerk, en dat hy voor ziel, geest, reden, en begrip verftonde het euwig woort, en niet éne menfchelyke ziele, hoe Catholyk zyne uitdrukkingen ook waren, hoe onwraakbaar de letrerlyke , en eerst voorkomende zin, zy wiert echter» veroordeelt, en hy uit de gemeenfchap der Kerke gebannen.
Maar alle deze voorbeelden, Myn Heer, en anderen, die ik verzwyge, en Umisfehien wel bekent zyn , tonen zy niet allerklaarst aan, dat de Kerke andere malen, en van outs ftellingen veroordeelt heeft, die te voren, en op haar zelve enen Catholyken zin hadden £ Derhalven dat de Kerke mag, ja dikwyls moet doemen woorden, fpreekwyzen, ftellingen, wanneer daar een bedriegelyke zin aan gegeven wort van verleiders, fchoon zy uit de H. Schriften , of Vaderen getrokken zyn , en fchoon zy op haar zelve, en naar den letter enen Catholyken zin voordragen.. Ik befluit© K 3 ' dan



Opwerping.
?5o VI. BRIEF.
dan, dat de Paus, en de Bisfchoppen de 101 ftellingen, ook in die onderftellinge, dat zy op haar zelve, en naar den letter genomen met die van de H. Schriften, en Vaderen overeenkomen, in den zin des Schryvers, dat is in dien verderfelyken zin, die haar van den Schryver gegeven wort, en dien de Kerke daar in vint, om dat hy 'er wettiglyk van ver. dacht is, mogen veroordelen, en dat men niet 2eggen kan, dat zy de woorden, fpreekwyzen, en ftellingen der H. Schriften , en Vaderen heeft veroordeelt, om dat de doeming niet op den zin yan deH.Schriften, en Vaderen,maar op dien van den Schryver, te weten: op de dwalinge valt.
Ik ben van uwe oprechtheit verzekert, myn Vrient, dat gy my dit wel zult willen toeftemmen, dewyl het blykt, dat de Paus, en de Bisfchoppen hier niet anders te werk gaan, dan óe Kerke in vroegere tyden meermalen gedaan heeft. Maar gy zyt daar niet mede te vre-, de. Stellingen, die uit de H. Schriften, en Outvaders getrokken zyn, en in haren letteriyken zin Catholyk zyn, ja de allerheiligfte waarheden voor dragen, te doemen zonder de minfte uitlegging, of verklaring daar by te voegen, in welken zin zy gedoemt worden, dit is het geen gy ongeoorlooft, ja onverdragelyk noemt.
Aldus, zultgy er by voegen; want ik wil niets verbergen van al wat tot uw voordeel kan ftrekken, en dit is de fterkfte van alle uwe op. werpingen.' Aldus heeft de Kerke altyt, wanneer ene ftelling veroordeelt wiert, die tevoren goetgekeurt, en van de Vaderen gebruikt was, nodig geacht de verfchillende zinnen te
pn-



over de Bulle Unigenitus. 151
onderfcheiden, en met ene welgepaste verklaring de gelovigen te doen zien, welken zin zy aannam, en welken zy verwierp. Zulke verklaringen fchynen altyt, en noch nootzakelyk, zo om verzekert te wezen, welke zin: en Lering van de Kerke gedoemt, of goetgekeurt wort, als om de woorden, fpreekwyzen, en ftellingen der Outvaderen tegen den laster, en tegen alle aanftoot te beveiligen. Gelyk zy dan altyt gebruikt zyn , zo moeten zy wel bezonderlyk gebruikt worden in de doeming der 101 ftellingen, daar zo vele fpreekwyzen van H. Schriften, en Vaderen in gevonden worden, om de gelovigen te verwittigen, welke zin, en leringe daar gedoemt wort, en om de eer der H. Schriften, en Outvaderen te behouden. Doch dewyl dat niet gefchiet, moeten wy niet zeggen, dat het op de H. Schriften zelfs, en op de Outvaders gemunt was, en dat de Paus den zin, en de Leringen der H. Schriften en Outvaderen, te weten: de dierbaarfte waarheden van den Godtsdienst heeft willen doemen ?
Om hier op te antwoorden, zégge ik voor eerst, dat dit befluit te fterk is, en te veel bewyst, dus dat ten minften ene van de ftellingen, daar zy uit getrokken is valsch moet wezen. Wat ? zult gy zeggen, daar de Apostolifche Stoel, daar de Outvaders eenparig zo hoge eerbiet voor hadden, dat men zich noit hoger verbeelden kan, het geloof verraden zoude hebben? dat alle de Bisfchoppen van den Aartbodem daar op zwygen ? dat alle de Gelovigen dat verdragen ? Ik fpreeke hier niet van de Paufelyke onfeilbaarheit, daar gy niet van «uit willen horen, die ons ook niet nodig is, K 4 om
Antwoorc.



152 VI. BRIEF.
om onze zaken te beflisfen; maar zo ik hier niet anders dede, a!s een Party texten uit te' fchryven, cn wel uit uwe eigen Schryvers, die toch aan den ftoel van Romen niet hebben kunnenweigeren de treffelykftegetuigenisfe van ongefchonden trouw in het hanthavenen van de waarheit, zo ik hier byvoegde uit die zelve fchryvers een Party texten uit de Outvaders; wie is er onder de uwen, die niet befchaamt zou wezen, en verergert in zo een befluit?
Ondertufchen dat befluit moet evenwel waarachtig zyn, als het waar is,dat de ioi ftellingen den zin der H.-Schriften en Outvaderen behelzen , en dat de Paus dezelve in dien zin heeft willen doemen, zo als gy belieft voor te geven. Maar waarom dan gene verklaring daar by te voegen ? ik zegge dan verder ook in onderftelling, dat er die verklaring niet is, dat de gelovigen te vele achting, en eerbiet voor den Apostolifchcn ftoel hebben, om zich te verbeelden, dat zy die Hellingen in den goeden zin , die zy kunnen hebben, gedoemt zoude hebben , en dat zy derhalven den kwaden zin gemakkelyk vinden, welke zekerlyk gedoemt is.
Maar waarom.heeft men dan van Outs, en zelfs in algemene Kerkvergaderingen die verklaringen gegeven, fchoon de Gelovigen wel Verzekert konden wezen, dat de goede zin daar niet gedoemt zoude worden?ik zegge hierop, dat het juist niet altyt gefchiet is, dat de Kerke by bare uitfpraken de verklaring gevoegt heeft ook wegens woorden, die in verfcheiden zinnen opgenomen wierden. Dit is te zien in |e doeming van de Geloofsbelydenisfe van Arï.



ö'ver de Bulle Unigenitus. 153
mini daar gene verklaring nodig geoordeelt wiert, en noch meer in de algemene aanneming van de Geloofsbelydenisfe van Niceë, daar hec woort Omoufion zonder enige verklaring geplaatst is, en altyt is aangemerkt, als een merkteken van de Catholyke Lering, fchoon het in de Vergadering van Antiochiën gedoemt was in enen anderen zin. Doch het geen dit voorbeelt noch fterker maakt, is, dat de Arianen dat woort volftrekt verwierpen, en dat zydaar ene verklaring by wilden hebben, welke echter noit in die Geloofsbelydenis gegeven is; ja zelfs verfcheiden Catholyke Bisfchoppen, zo als Athanafius getuigt, vonden zwarigheit in dac woort aantenemen, om dat het nergens in de H. Schriften gevonden wort; maar met dat alle, is het altoos zo gebleven, dat al wie Catholyk genoemt wilde wezen, die geloofsbelydenisfe , -en wel inzonderheit dat woort aan moest nemen. Voegt hier nu nog by de voorbeelden van latere tyden, daar de Kerke meer ftellingen in enen adem, en zonder verklaring, of uitlegging, onder verfcheiden benaming veroordeelt heeft, te weten: als het den Gelovigen genoeg bekent konde wezen, welke zin, of Lering veroordeelt wiert, en gy zult moeten befluiten j dat juist niet altyt de Paus, en de Bisfchoppen het nodig geoordeelt hebben, ene bezondere verklaring by hunne Vonnisfen te'gèvén.
Met zo een a'ntwoort dunkt myn genoegzaam uwe opwerping wederlegt te nebben. Doch dewyl gy hier enige uitzondering zult kunnen maaken, met te zeggen, dat die uitleggingen , of mondelings in de vergaderingen, of fchriftelyk in Brieven, voor, of na degoet' K 5 keu-
Uitzondeing.



X5T4 VI. BRIEF.
Antwoort.
]
<
] l ï
VII. BRIEF,
keuring zyn gegeven, het geen wy ook zeer gemakkelyk van de Bulle zouden kunnen aantonen, dat ten overvloede gefchiet is; zo wil ik u echter noch toeftaan het geen gy beweert, dat de Kerke noit enige woorden, fpreekwyzen, en ftellingen doemt, bezonderlyk wanneer zy, of dubbelzinnig zyn, of uit de H. Schriften, en Outvaderen getrokken fchynen te wezen, dan met ene duidelyke verklaring, welken zin zy daar gedoemt wil hebben, opdat de gelovigen volkomen verwittigt worden welke zin daar gedoemt is. Maar hier by bewere ik ook, 'tgeen noit rechtzinnig mensch zal kunlen lochenen, dat zulke ene uitlegging, of verklaring genoegzaam, ja ten overvloede te vinden is in de Bulle zelve, als ook in andere lukken voor, en na dezelve, zo dat den geovigen ten overvloede kan, en moet blyken, velken zin de Paus, en de Bisfchoppen geloemt hebben.
Dan dewyl deze reets lang genoeg is, en de 'ost op zyn vertrek, laat my toe , dat ik dit :ot den volgende uitftelle, en intusfchen U rerzekere, dat ik bly ve
Uwe Vrient
J: C. R. P.



I5S
VIL BRIEF.
Over de Bulle Unigenitus. Myn Heer!
D
at hadde ik noch niet verwacht; Ontfange heden met de grootfte vreugde uw' antwoort op myn' laatften , en wachte geen ogenblik, om u myne blydfchap te betuigen over den zegenpraal, dien gy, en over U zelfs, en over alle vooroordelen behaalt hebt met de waarheit te erkennen. Het genoegen, dat ik daar over gevoeie , doet my zo een behagen fcheppen in uwe uitdrukkingen, dat ik ze niet kan nalaten hier uit te fchryven.
„ Ik hebbe gene redenen meer nodig," zegt gy, „ om overtuigt te worden van de billyk„ heit der Conftitutie. Ik moet bekennen, „ dat Quesnel verdacht wiert gehouden, en „ dus dat de Paus in de 101 ftellingen den zin „ van den Schryver heeft willen doemen; te „ weten: dien zeiven zin, daar hy van ver,, dacht was, en niet dien van de H. Schriften, 3, en Outvaderen, welkers woorden dieSchry-
ver meermalen gebruikt. Het voorbeelt van „ de Geloofsbelydenisfe van Rimini, daar ik ,, noit op gedacht hebbe, heeft my voldaan; ,, daar ziet men, dat de achterdocht van ene
kwade mening genoegzaam kan wezen, om
ftellingen, die in haren letteriyken zin goet ,", zyn, ja om ene Geloofsbelydenisfe, daar 9, de dierbaarfte-i^aarheden uitgedrukt ftaan,
en



I5ó VII. BRIEF.
„ en daar gene dwaling hoe genaamt geuit „ wort, te doemen, enkel, en alleen, om „ dat er de kwade mening by is, en men met „ een woort, dat echter ook in haren letter,, lyken zin Catholyk is, enen kwaden zin ,, voor heeft, zonder dat oit iemant de Bis„ fchoppen, of de kerke'beichuldigt heeft, „ dat zy de waarheden, of dén goeden zin van
die Geloofsbelydenisfe gedoemt hebben, te „ weten: om dat een iegelyk zeer wel wist, „ wat zy daar doemden , gelyk ik ook, en alle „ weimenenden zeer wel weten, welken zin, „ en wat de Paus in zyne Bulle heeft willen „ doemen, maar ik hebbe noit de zaken zo 3j ingezien, en zy zyn my noit zo duidelyk 3, aan het verftant gebracht; ik verzekere U ,3 ook, dat zo anderen dat denkbeelt van de „ zaken hadden, zy geen ogenblik zouden
,, wachten van my te volgen Ondertus-
,, fchen ik betuige U, dat ik reets enen vrede „ in myn hert gewaar worde, dien ik niet uit s, kanfpreken. Noit ben ik zo gerust geweest, „ en ik gelove nu volkomen aan het geen van 3, zich zelfs getuigt de Cardinaal de Noailles, „ toen hy de Bulle had aangenomen. Noit „ genoeg kan ik Godt daar voor bedanken.
Ik zal my hier met gene Complimenten ophouden; maar zegge alleen, dat ik het U bezonderlyk toefchryve, zo ik wel, en duidelyk genoeg geantwoort hebbe; want het is geen grote konst wel te antwoorden, als men wel gevraagt wort. Of nu anderen U volgen zullen, weet ik niet, doch ik weet wel, dat zy het zullen doen, indien zy uwe rechtzinnigheit bezitten.
Hier mede was ik voornemens onze briefwis'
fe.



over de Bulle Unigenitus. 157
feling te ftaken, dewyl wy gevonden hebben het geen wy zochten. Maar gy verzoekt my op het laatst van uwen brief, dat ik myne redenering vervolge, en aantone, dat in deConftitutie ene genoegzame uitlegging, of verklaring gevonden wort yan den zin « welken de Paus, en de Bisfchoppen in de 101 ftellingen gedoemt hebben, zo om zelf noch meer onderrecht te wezen, als ook, en wel voornament. lyk om anderen by voorkomende gelegentbeden te kunnen onderrechten. Gy weet dat ik U niets weigeren kan: Dus ben ik ook terftont bereit, om Ute vernoegen.
Ik wil dan gaarne toeftemraeh, dat de kerke gene woorden, fpreekwyzen, of ftellingen, die enen goeden zin hebben, of van de H. Schriften, en Outvaderen gebruikt zyn, doemt zonder daar ene uitlegging, of verklariage by te voegen. Doch waar toe moet die verklaringe,dienen? zekerlyk om de gelovigen te verwittigen welken zin, of lering de kerke aanneemt, en welken zy verwerpt; want de zin, en lering vastgeftelt, en genoegzaam bekent zynde, dan is de weg tot de dwalinge gefloten, en het gezag der II. Schriften, en Outvaderen beveiligt; Zo dat hier uit wettiglyk volgt, en als een vaste grondregel moet aangezien worden, dat zy altyt by de doeming, of goetkeuring van enige ftellingen ene verklaring van den zin voegt, wanneer die zin noch niet genoeg bepaalt, of bekent is; doch wanneer die zin genoeg bepaalt, of bekent is, dat zy als dan die verklaringe niet geeft, noch behoeft te geven. Deze grondregel is onbetwistbaar, en daaruit befluit.ik, dat zo de zin der 101 gedoemde ftellingen genoeg bepaalt, verklaart,
ên
Zwangheit wegens de Verklarin;e der Bule.



158 VII. BRIEF.
Ant woort uit de Ap pellanten zelfs.
<
I
en den gelovigen bekent is, daar dan ook gene verdere verklaring van noden is, dus de Paus die ook niet behoeft te geven. Deze gevolgtrekking is even onbetwistbaar, als de grontregel daar zy uit voortkomt.
Onze twist met de Appellanten beftaat dan eindelyk daar alleen in, of de zin der ioi ftellingen , die van den Paus, en de Bisfchoppen gedoemt is, genoeg bepaalt, verklaart, en bekent is, zo dat een ieder der Gelovigen weten kan welken zin , en lering de Kerke daar aan toefchryft, welken zin, en leringzy heeft willen doemen. Doch kan men daar noch aan twyfelen na zo enen geruimen tyt, als daar over van beide kanten gefproken, gefchreven, en getwist is?
Dat zy eens by hun zelfs gaan, en hun gewisfe ondervragen, gy ook, Myn Heer, voor uwe onderwerping; zullen zy, en hebt gy oit kunnen ontkennen, dat de Paus aan die ftellingen enen zin heeft toegefebreven, en ene Lering daar gedoemt heeft, die by alle gelovigen doemwaardig zyn moet? Immers zy weten zeer Wel te onderfcheidei) den zin, dien zy aan die ftellingen geven, en dien de Bulgezinden daar aan geven, èn zich ook zeer wel te verdedigen, dat zy noit dien verfoeilyken zin geeerthebben. Want vint men niet overal in hunne toeken vastgeftelt, en beweert,datdeSchryver ier Zedelyke Aanmerkingen noit die dwalingen >eoogt, of geleert heeft,- daar hy van den 'aus, en de aannemers der Bulle van beichulligt wort ? dat hy noit ene der beruchte vyf ftelingen heeft ftaande gehouden, maar altyt verdoekt, en afgezworen? dat hy noit geleert leeft, dat de Joden onder de oude wet in een voJ.
ko-



över de Bulle Unigenitus. 159
komen onvermogen waren om de wet te onderhouden, het geen te kennen geven,
De 6 Het verfchil tusfchen het Joodsch verbont, en dat der Christenen beftaat hier in, dat Godt in het een van den zondaar vereischt de verlocheninge der zonden, en het volbrengen van de wet hem latende in zyne magteloosheit;doch in het ander verleent Godt den zondaar het geen hy gebiet hem zuiverende door zyne genade.
De 7 Wat voordeel is 'er voor den mensch in het oude Verbont, alwaar Godt den mensch laat aan zyne eige zwakheit,terwyl hy hem zyne wet oplegt ? Maar wat geluk is het doch niet te treden in een verbont, daar Godt ons geeft, het geen hy van ons vereischt.
De 8 Wy behoren niet tot het Nieuw Verbont, dan voor zo veel wy deelachtig zyn aan die nieuwe genade, die in ons uitwerkt, het geen Godt ons gebiet. Maar integendeel altyt geleert heeft, dat zy door Christus, die verwacht wiert, de genade hadden, waar door de wet mogelyk wierde. Dat hy noit beweert heeft, dat een zondaar, of een on* gelovige in een volkomen onvermogen is, om iets goets te doen, dat al wat hy doet zonde is, dat hy voor het gelove geen genade ontfangt, om iets goets te kunnen doen, gelyk te kennen geven.
De 1 Wanneer ene ziele Godt, en zyne genade verloren heeft, wat blyft haar anders over, dan de zonde, en de gevolgen der zonden; ene hovaardige armoede, en ene trage gebrekkelykheit; dat is ene algemene magte* loosheit tot den arbeit, tot het gebet, en tot «He goet werk?
De



l6o ' VII. BRIEF.
Dè atf Daar worden gene genaden vergunt, dan door het gelove. /
De 27 Het Geloof is de eerfte genade, en de bron van alle de andere.
De 28 De eerfte genade, die Godt aan enen zondaar vergunt, is de vergiffenisfe der zonden.
De 29 Buiten de Kerke wort er geen genade vergunt.
De 41 Alle kennis van Godt, ook de natuurlyke , zelfs in de Heidenfche Philofophen, kan niet komen dan van Godt;en zonder de genade brengtze niet anders voort, dan vermetelheit, ydelheit, en tegenftrydigheit tegen Godt zelf; in plaats dat zy zou voortbrengen gevoelens van aanbiddinge,van dankbaarheden vanliefde.
De 42.'T is alleenlyk de genade"van Christus, die den mensch bekwaam maakt tot deofferhande des geloofs: zonder dat is 'er niets, dan onreinigheit, niets dan onwaardigheit.
De 59 Het gebet der Goddelozen is ene nieuwe zonde, en het geen Godt hen toeftaat, is een nieuw oordeel over hun. Maar altyt geleert heeft, dat Godt ook aan ongelovigen, en aan zondaren genade geeft, om zich te kunnen bekeren, om iets goets te kunnen plegen, om zich tot de rechtvaardigmakingte tunnen bereiden , en dat niet alle de bewegingen van de natuur buiten het geloof, of zonder de genade kwaat zyn, maar kwaat alleen uit gebrek van een bovennatuurlyk oogmerk. Dat hy noit gezegt heeft, dat de vre. ze der ftraffe, die ons van de zonde wederhout , zonde is, en den Zondaar noch meer verhart, of tot wanhoop brengt, zoals luiden.
De 60 Is het dat de enkele vrees der ftraffe het berouw bezielt, hoe geweldiger die is* höe het meer aanleit tot wanhoop. Dé



over de Bulle Unigenitus. i6t
De61 De vrees wederhout niet,dandehant^ én het hert is zo lang gelevert aau de zonde, als het door de liefdé der rechtvaardighéit nier, geleit wort. '
De 61 Die zich van het kwaat niet onthout dan uit vreze der ftraffen, d'e bedryft het zelve in zyn hert, en is reets plichtig voor Godt.
De 63 Een gedoopte is noch onder de wet, gelyk de Jolen, indien hy de wet niet volbrengt, of dieflegts uit enkele vreze volbrengt.
De 64 Onder den vloek der wet doet men Èoifhet goet, dm dat men ér zondigt,'tzy met het kwaat té doen, 't zy met het zelve niét anders te fchouwen, dan uit vreze. ,
De 65 Moizes, de Propheten, de Priesters^ èn de Leraars van de wet zyn geftorven zonder kinderen aan Godt te geven, mits zy niet dan flaven gemaakt hebben door de vreze.
De 66 Die tot Godt wil naderen moet tot hem niet komen met beestelyke driften, of zich laten leiden door,ene natuurlyke neiging, of door vreze, gelyk de beesten : maar door het gelove, en door de liefde, gelyk de kinderen.
De 6? Dé flaaflyke vrees ziet Godt niet aan, dan gelyk enen ftraffen, meesterachtigen, on« rechtvaardigen, en onverdragelyken Heer.. Maar wel, dat zy den mensch noit rechtvaardigt, of bekeert, wanneer zy van de liefde ontbloot is, en ook, datzy afgefcheiden van alle hoop tot vergiffenisfe, en zonderde zonde te willen laten, tot den wanhoop lek. En zo voorts.
Maar dewyl zy aldus ene ónderfcheiding kunnen maken van zinnen, die aan die ftellingen toegefebreven worden, en den Schryver weten te verdedigen, dat hy dén kwaden zin
L' riier



t6i VII. BRIEF.
ii ii
ê \ i 1 i i < 3
1
]
i
!
Antwoort tiitdetwis. ten van «Isa tyt.
iet beoogt heeft,hoe kunnen zy dan nochonundig wezen wegers den zin, cn lering, die' e Paus, en de Bisfchoppen daar aan toefchryen, en doemen? als men ook de ftellingen -.et rechtzinnigheit nagaat, moet men niet be* ;ennen dat de dwalinge daar duidelyk genoeg itfcbynt, en dat de Schryver een kwaat oogFverk gebat heeft ? ftaat er niet duidelyk, dat ïodt de Joden in hunne magteloosheit gelaten ieeft, en de volbrenging ener wet afeischte, lie zy niet konden onderhouden ? ftaat er niet luidelyk, dat als men Godts genade verloren ieeft, er niets overblyft als de zonde,en een ilgemeen onvermogen, om iets goet te doen, :o dat het gebet zelfs van enen Godlozen een rieuwe zonde is, en dat Godt aan de genen, lie buiten de Kerk zyn geen genade geeft ? ftaat ït niet duidelyk dat het berouw, welke uit eniele vreze voortkomt, tot wanhoop aanleit, lat men vrezende altyt zondigt, al is het, dat nen het kwaat niet doet, dat men vrezende de beesten gelykt, en aldus gelyk beesten met beestelyke driften tot Godt nadert? Al is het nu$ dat men aan deze ftellingen enen goeden zin zou kunnen geven, kan men oit ontkennen, dat de kwade daar zeer lichtelyk te vinden is? Ja van zelfs als in de ogen fpringt ? hoe kan het dan wezen, dat men rechtzinnig blyft, en te gelyk voorwent niet te weten welken zin, en lering de Paus, en de Bisfchoppen in die ftellingen gedoemt hebben.
Maar laat ons verder gaan. Heeft de Paus niet duidelyk genoeg verklaart in zyne Bulle, dat by wil beflisfen de verfcheiden twisten, die voornamentlyk in Frankryk door de verfchil* lende gevoelens omftaan waren ? als men dan
ui-



óver de Bulle Unigenitus. x6$
nagaat die gevoelens, waar over getwist wiert, én daar by voegt de uitfpraak, die er gegeven js, moet men niet volkomen blint wezen,om niet te zien, wat er vastgeftelt is,, en wat de kerke heeft willen vast fteilen ? Doch hier is het bezonderlyk, dat men de zaken in de war Zoekt te helpen ,ende onwetende te verrasfen; want men zoekt altoos de gemeente wys temaken , dat er geen andere twisten waren, als tusfchen de Moiif isten, te weten: de Paters Jezuiten, en de leerlingen van Auguftinus, en Thomas, dus dat niemant als de Molinisten tegen de leerlingen van janfenius opkwamen, en de Aüguftinianen, en Thomisten het volkomen eens waren met de Appellanten; dat dus ook de Paus uitfpraak doende in zyne Bulle de gevoelens der Janfenisten, en bygevolg ook dié der Aüguftinianen , en Thomisten gedoemt heeft, en die der Molinisten goetgekeurt: Dit zult gyin alle hunne fchriften vinden, en daar mede nemen zy de eenvoudigen in; dan trachten zy aan de lor ftellingen enen zodanigen zin te geven, die met de Catholyke gevoelens van dé Aüguftinianen over een komt, én ftrydigis tegen die der Molinisten, om daar uit te befluiten, dat de Paus de aloude waarheden van Augustinus, en Thomas heeft veroordeelt, en dus de gevoelens van Molina heeft willen begunstigen.
Doch het bedrog is licbtelyk te ontdekken, als men opmerkt, dat de Bulle niet alleen van de Molinisten, maar ook, en wel bezonderlyk van de Augustinianen, en Thomisten terftont is aangenomen, om niet te zeggen, dat <}eze de eerften geweest zyn, die de ftellingen aangeklaagt, en de Bulle verzocht hebben :„
l i zy



■
ÏÓ4 VII. BRIEF.
Zy mogen hun voorgeven enige waarfchynelykheit by kunnen zetten, om dat die twisten trit de verfchillende Catholyke gevoelens gefproten zyn, doch dit belet niet, dat het ook waar zy, dat enige te verre gegaan zyn, en daar uit verfcheiden dwalingen, zo als gemeen, lyk gebeurt, zyn voortgekomen, die wel de* gelyk van beide kanten ontkent, en veroordeelt worden.
'T was dan in Frankryk, dat de verdeelthe» den oprezen, en getwist wiert over verfcheiden ftukken van de Godtsgeleertheit, wegens de Predeftinatie, de genade, den vrye wille, de liefde, de vreze, het geloof, het onderfcheit van de oude en nieuwe wet, het lezen der Schriftuur, de boetvaardigheit, de Kerke, de Excommunicatie, de eden, en meer anderen. De Paufen hadden reers voorlang wegens die ftukken verfcheiden dwalingen veroordeelt in Bajus, daar na de vyf beruchte ftellingen van Janfenius; doch degenen, die men Janfenisten noemde, wilden zich aan die vonnisfen niet onderwerpen , en beweerden ronduit, of dat die ftellingen goet waren, of dat ze Janfenius niet geleert hadde, tenminften niet in dien zin, waar in zy gedoemt waren; hier van daan kwam het, dat zy verdacht gehouden wierden, dat.zy onder het voorwentzel van Janfenius den kwaden zin, en. de leringe der ftellingen zeiver, als ook die van Bajus wilden ftaande houden, gelyk zy daar ook meermalen; blyken van gaven. Onder deze verdachten was de Schryver der Zedelyke Aanmerkingen een der voornaamften, als die zich opentlyk tegen het gezag des Apostolifchen ftoels in die omftandigheden van tyt verset hadde, en
die,



ovs*. de Bulle Unigenitus. i6s>
die , fchoon onder bedekte, of dubbelzinnige uitdrukkingen, echter niet duister wegens da voornoemde ftukken die zelve dwalingen fcheen te leren, die tot den twist behoorden. Hy beweerde wel, en verklaarde na de doeming, dat hy die dwalingen niet beoogt hadde, om zich aldus te verfchonen; doch niet bondig genoeg, daf de Rechters hem daar over vry konden fpreken, 't was ook altyt met voor te geven, dat het de Molinisten alleen waren, daar hy het mede te doen hadde, en die hem befchuldigden, het geen onwaar was.
Want de twisten liepen niet over zaken, daar men het een of het ander gevoelen konde volgen, en Catholyk blyven, fchoon zy daar het begin van genomen hadden; maar over zaken, daar men gevaar liep van te dwalen, of tegen het algemeen gevoelen der gelovigen, of tegen het geloof zelf van dé Kerke. Te weten.:
Of Adam in zyn ftaat van onnozelheit enea bovennatuurlyken byftant van Godt nodig hadde, om te verdienen, en te volharden, dan of zyne natuur genoeg was, zo dat aan dezelve de rechtvaardigheit, de heiligmaking', en de onfterfelykheit natuurlyker wyze, en als van zelfs gehecht was, en hy ook geen bovennatuurlyke genade gehat heeft, maar alleen ene zodanige, die met zyn ftaat overeen kwam, en dus alleen menfchelyke verdienften voortbracht, gelyk Bajus wel eer geleert heeft, en ge« lyk duidelyk leren, en daarom gedoemt zyn..
De 34, De genade, die Adam had, bracht niet voort, dan menfchelyke verdienften.
De 35. De Genade van Adam was een gevolg der fcbeppinge, en moest gegeven worden aan de gezgnde, en ongefchonden natuur.
l3 o»



%C6 VII. BRIEF.
De 36. T is een wezentlyk onderfcheit tusfchen de genade van Adam in den ftaat deronnozelheit, en tusfehen de Christene genade, dat een ieder de eerfte zou hebben ontfangen in zyn eigen perzoon, en dat men de laatfte niet ontfangt, dan in den perzoon van den verrezen Jezus Christus, met wien wy vereemgt zyn.
De 37. De genade van Adam ,# die hem in zich zelve'Heiligde, kwam met zyn ftaat overeen: de Christene genade, die ons Heilig maakt in Jezus Christus, is almogende, en den Zone Godts waardig.
Of de vrye wille van Adam maar verzwakt, verkleint, en gekwetst is door de zonde, zó dat zy echter noch de liefde tot het goede in het algemeen heeft behouden, en zonder de overheerfchende liefde, en zonder de Heiligmakende genade noch eenige goede oeffeningen volgens de regels der rechtvaardigheit doen kan, welke wy pryzen moeten; dan of de vrye wille zodanig onderdrukt, en van de overheerfchende begeerlykheit bezwaart is, dat, zo zy niet door de genade van die begeerlykheit verlost wort; het geen gefchiet door de overheerfchende liefde, zy nootzakelyk tot zonde ge. trokken wort, en niet bekwaam is, als om te zondigen , zo dat de mensch niet vry is, als tot het kwaat, gelyk Bajus ook geleert heeft, en gelyk duidelyk genoeg geleert wort in - De 38. De zondaar is niet vry dan tot het kwaat'zonder de genade des Verlosfers. ' De 39. De wil, die van de genade niet voorkomen wort, heeft geen licht, dan om te dwalen, geen drift dan om haast tot den val te komen, geen kracht dart om zich te kwetzen,zy is bekwaam toe alle kwaat, en onbekwaam tot, alle goet. D£



over de Bulle Unigehitus. 16?
De 40. Zonder de genade kunnen wy niets ' doen, dan tot onze veroordelinge.
Of tot dewezently kheit van den vrye wille beboort, dat zy goet, of kwaat verkiezen kan, 'en bevryt is van alle nootzakelykheit, zo dat die genade, welke krachtdadig,of daatwerkende genoemt wort, het goede in ons, en met ons uitwerkt, onzen wille geneest, hereit, iterk maakt, en overhaalt,dat wy onfeilbaarlyk het goede doen, fchoon wy altyt in ons. een wezentlyk vermogen behouden, omzete kunnen wederftaan, en ook by afwezigheit der zei ver een wezentlyk vermogen hebben, om het kwade te kunnen vluchten, dan of tot de wezentlykheit van den vrye wille alleen behoort, dat wy goetwilligzyn, en bevryt van bedwang, fchoon wy nootzakelyk doen, zo als de menfchen het geluk in het algemeen, en de Engelen hunne zaligheit beminnen; dus genoeg is om loon, of ftraffe te verdienen, dat wy niet gedwongen worden; zo dat de krachtdadige , of daatwerkende genade het goede opdie wyzein ons uitwerkt, dat wy wel goetwillig, en ongedwongen, doch met ene innerlyke nootzakelykheit overgehaalt worden, en wy dezelve niet kunnen wederftaan; te weten; dat Godt door zyne genade in ons op die zelve wyze werkt, als op de menscheit van Christus in de mensehwordinge, op de fchepzelen in deScheppinge, op de lyken in hunne opwekking, zo als wederom Bajus, Janfenius, en allerduidelykst de Schryver der' Zedelyke Aanmerkingen geleert heeft in
De 1 q.Godts genade is niet anders, dan zyn a! • mogende wil:Ditishetdenkbeelt,hetwelkeGod£ zelf daar van geeft .geheel de Schriftuur door.
L 4 D«



J$S VIT. BRIEF.
De 20. Het ware denkbeelt van de genade js, dat Godt van ons wil gehoorzaamt zyn, en hy gehoorzaamt wort, hy gebiet, en alles gefchiet: hy fpreekt als Heer, en Meester, en alles is hem onderworpen.
De 21. De genade van Jefus Christusisene fterke, ene krachtige, ene opperfte, en oh* verwinnelyke genade, als zynde de werking van den Almogenden wille, een gevolg, en een af becltzel van de werkinge, waar door Godt zynen zoon deet Mensch worden, en verryzen.
De 22. Hoe de Almogende werking van Godt in het hert des menfchen kan te zamen ftaan met de vrye toeftemminge van zynen wil, wort ons van 't eerst af getoont in de Menschwordinge,als in den oorfprong, en-het oppervoorbeek van alle de andere werken van barmhertigheit, en genade, die altemaal zo onverdient, en zo zeer van Godt afhangende zyn, als deze oorfpronkelyke werking.
De 23. Godt zelf heeft ons het denkbeelt gegeven van de almogende werkinge zyner genade, wanneer hy die vertoont heeft in de werkinge, door welke hy de fchepzels uit hun niet trekt,en aan de doden het leven wedergeeft.
De 24. Het ware denkbeelt het welk de Hopman heeft van de A-mogentheit van Godt, cn van Jezus Christus over de lichamen, om die te genezen door de enkele beweginge van zynen wil, is een afbeelding van het denkbeelt, dat men moet hebben van dealmogentheit zyner genade, om de zielen te genezen van de begeerlykheit.
_ De 25. Godt verlicht, en geneest zo wel de ziele, ais het lichaam, door zyn' enkele wille, hy gebiet, en hy wort gehoorzamt.
Men



«ver de Bulle Unigenitus. 169
Men heeft altyt in de Kerke geleert, dat alle goet, of kwaat, dat de mensch doet, voortkomt uit ene der twe liefdens, tot Godt, of tot de Schepzels; Hier uk ontflont de twist, of ene van deze twe Liefdens altyt zodanig in den mensch heerscht, dat zy hem heilig maakt, en dus alle zyne werken heilig, of zondaar en alle zyne werken zondig: zo dat daar geen midden, of onvolmaakte liefde tusfchen beiden is; dan of daar noch iets tusfchen beiden is, en'een zondaar, welke die ovérheerfchende liefdeniet heeft,enige oeffèningen verrichten kan, die met die overheerfchendebegeerlykheit niet befmet zyn; zo als zyne Ouders beminnen, voor het vaderlant ftryden, be* hoeftigen uit menfchenliefde byftaan, zich tot de rechtvaardigmaking bereiden &c, het eerste , dat alle werken van den zondaar bedorven zyn door de heerfchende begeerlykheit wort duidelyk geleert- in
De 44, Daar zyn maar twee liefdens, waar uit alle bewegingen van onzen wille, en alle onze werken voortfpruiten: de liefde tot Godt, die alles doet om Godt, en die van Godt beloont wort j, en de liefde met welke wy ons eigen zeiven, 'en de werelt beminnen, die tot Godt niet ftuurt, het gene tot hem geftuurt moet worden, en daarom zelfs kwaat wort.
De 45. Als de liefde Godts ia' het hert; der zondaren niet meer heerscht, zo moet daar nootzakelyk de vleefchelyke begeerlykheit heerfchen, en alle zyne werken bederven;
De 46. De begeerlykheit, of de liefde Godts maken bet gebruik der zinnen goet , of kwaat.
De 47. De gehooraaamheit aan de wet moet vloeien uit zekere bronader, en deze bronader L 5 is



J7o VII. BRIEF.
is de liefde Godts, wanneer Godts liefde haar' innerlyk beginzel is, en Godts Glorie haar einde, dan is het rein dat uitwendig fchynt;. anderzints is het niet dan geveinstheit of valfche rechtvaardigheid
En wederom,of die werken van zondaren, welke niet voortkomen uit ene daatlyke ook onvolmaakte liefde, fchoon zy in haar zelve goet zyn, enigzints kwaat genoemt kunnen worden, uit gebrek van ene behoorlyke fchik.king tot Godt, en die fchikking ook goet is, wehke uit ene daatlyke volgt, en Godt middelyk tot einde heeft, zo dat den zondaren, ten minften die niet gansch verhart zyn, de genade niet ontbreekt, om aldus enige werken toe Godt te fchikken; dus dat van de ene kant de natuur zodanig niet bedorven is door de erfzonde, dat zy de liefde tot het goede in het algemeen niet verloren heeft, en noch enige bewegingen kan hebben, die natuurlyk goet zyn, en van de andere kant Godt die zelve goede bewegingen ook in de zondaars meermalen verwekt, gelyk hy de gramfchap van Asfuerus in zachtmoedigheit heeft verandert; dan of al wat de zondaar doet, als niet voortfpruitende uit de heerfchende liefde, die van Godt beloont wort, te weten: de heiligmakendeliefde, met de overheerfchende begeerlykheit befmet is, en dus alle zyne werken waarlyk zonden zyn, zo als geleert wort in de vorige , en in deze volgende ftellingen.
De 48. Wat kan menanders zyn, dan duisternis, dan afdwaling, en dan zonde zonder het licht des geloofs, zonder Christus, en zonder de liefde.
De 49. Gelyk er geen zonde is zonder lief".' de



pvER de Bulle Unigenitus. 171
de van ons eigen zeiven; alzo is er ook geen goet werk zonder liefde van Godt.
De 59. Te vergeefs roepen wy tot Godt : myn Vader! indien het de geest der liefde niet is, die roept.
51. Het geloof maakt rechtvaardig, wanneer het werkt; doch het werkt niet dan door de liefde.
De 52. Alle andere middelen ter zaligheit worden befloten in het gelove, als in hun knop, en in hun zaat; doch dit geloof is niet zonder liefde, en betrouwen.
De 53. De liefde Godts alleen doet (deChristelyke werken) op ene Christelyke wyze,met die tot Godt te fturen, en tot Jezus Christus.
De 54. De liefde alleen fpreekt tot Godt, en haar alleen verhoort Godt.
De 55. Godt kroont niet, dan de liefde; die door ene andere beweging, of uit een ander inzicht loopt, die loopt te vergeefs.
De 56. Godt beloont niet, dan de liefde, om dat Godt van haar alleen geè'ert wort.
De 57. Alles ontbreekt aan den zondaar, als hem de hope ontbreekt, en daar is geen hope op Godt, daar geen liefde Godts is.
De 58. Daar is soch Godt, noch Godtsdienst, alwaar geen liefde is.
En de reets te voren gemelde 59. Of eindelyk Godt aan den mensch dien byftant verleent, die de Thomisten genoegzame, en de Augustinianen, kleine of mindere genade noemen, welke ook aan de rechtvaardigen altyt gegeven wort, als ook aan gelovigen, en ongelovigen, de kinderen die voor den H. Doop fterven,en enige verharde zondaarsuitgezondert, waar mede zy een wezentlyk vermo-



t72 VIL BRIEF.
mogen hebben, om de begeerlykheit te kunnen wederftaan, de geboden Godts te kunnen onderhouden, en ten minften te kunnen bidden, om die genade te verkrygen, welke nietalleen het kunnen, maar ook het willen, en volbrengen geeft, dan of alle genade, die Godt aan den mensch verleent, krachtdadig of daatwer. kende is, welke altyt hare uitwerkinge heeft, en niet wederftaan wort, noch kan wederftaan worden, zo dat zonder deze de geboden Godts onmogelyk" zyn, en met deze Godt in ons altyt het goede uitwerkt; dus dat alle andere' genade, die of wederftaan wort, of hare uit« werking niet heef t,niet onder het getal der gena • den behoort, en gene genade van Jezus Christus is, zo als in de volgende ftellingen geleert wort.
De 2. De genade van Jezus Christus uitwerkende beginzel van allerlei goet, is nodig tot alle goet werk: zonder haar zo is het,dat men nietalleen niets doet,maar ook niets doen kan.
De 3. 'T is te vergeefs, ö Heer, dat gy iets ge. biet, indien gy zelf niet geeft het geen gy gebiet.
De 4. Ja, Here, alles is mogelyk aan den gene , wien gy alles mogelyk maakt met het zelve in hem uit te werken.
De 5. Wanneer Godt het hert niet vermurwt door de inwendige zalvinge zyner genade, zo dienen de vermaningen, en uitwendige genaden tot niet anders, dan om het meer te verharden.
De 9. De genade van Jezus Christus is ene oppermagtige genade, zonder dewelke wy Jezus Christus noit kunnen belyden, en met dewelke wy hem noit verlochenen.
De ïo. De genade is ene werking van Godts almogende hant: daar is niets dat haar kan beletten s of vertragen.
De



over de Bulle UNTGEfcritus. 173
De ir. De genade is niet anders, dan. Godts almogende wil, die gebiet, en uitwerkt het geen hy gebiet.
De 14. Hoe verre ook een hartnekkige zondaar van de zaligheit wezen mag, wanneer zich Jezus door het heilzaam Jicht zyner genade aan hem vertoont, zo moet het doch gefchieden, dat hy zich overgeve , toelope,zich vernedere, en zynen zaligmaker aanbidde.
De 15. Wanneer Godt zyn bevel, en zyne uitwendige aanfpraak vergezelfchapt met de zalvinge van zynen geest, en met de inwendige kracht zyner genade, zo werkt deze in het hert de gehoorzaamheit, die zy vereischt.
De 16. Daar zyn gene aanlokzels,of zy wyken voor de aanlokzels der genade; om dat er aan den Almogenden niet met al wederftaat.
De 17. De genade is die ftemme des Vaders, dewelke de menfchen inwendiglyk leert, en tot Jezus Christus doet komen: Al wie tot hem niet komt, na dat hyde uitwendige ftemme van den zone gehoort heeft, die is geenzins geleert door den Vader.
De 18. Het zaat des woorts, dat door Godts hant befproeit wort, brengt altyt zyn vrucht voort.
Deze, en meerandere diergelykenwaren de verfchillen waar over men in Frankryk twistte van de voorftanders van Janfenius, en van ■ de Catholyke Scholen. Daar over heeft de Paus willen vonnisfen, zo als hy in zyne Bulle verklaart, daar over heeft hy ook zyn uitfpraak gegeven met de 101 ftellingen te doemen. T geen tegen het Catholyk geloof ftreet, heeft hy veroordeelt, gelyk het reetsinBajus, fn Janfenius veroordeelt geweest is, het te-
£61*.



Antwoort uit de (tellingen van Janfenius.
m VII. BRIEF.
genftellige, dat van de Thomisten en Augustinianen beweert wort, heeft hy in hare vorige bewysbaarheit, of zekerheit gelaten: zo dat wanneer men met rechtzinnigheit nagaat de wezentlyke gefchillen, die erin dat ryk verhandelt wierden, en welke de grontregels van Bajus, en van Janfenius waren, die men wilde voorftaan, en waar aan de Schryver der Zedelyke Aanmerkingen zich fchuldig gemaakt hadde; hoe is het mogelyk, dat men noch veinzen kan niet te weten welke zin, en lering in die ftellingen van den Paus, en de Bisfchoppen veroordeelt is, en noch verklaringen kan eifchen om te weten, welke dwa* lingen zy veroordeelt hebben ?
Verklaart de Paus niet duidelyk genoeg in de Conftitutie, dat hy in die ftellingen „ver„ fcheiden ketteryen wil doemen, doch voor„ namentlyk die, welke in de beruchte ftellin* „ gen van Janfenius, genomen in dien zin, „ daar zyin gedoemt zyn, bevat worden," en ziet men van de andere kant niet duidelyk, dat verfcheiden der lol ftellingen die van Janfenius opentlyk vernieuwen ? gaat eens na de twede, de derde, de vierde, de fesde; leest men daar niet duidelyk, dat men niets goets doen kan zonder de genade ,die het goede uitwerkt, eri dat zonder deze genade, welke werkt, en gééft het geen geboden is, de geboden Godts onmogelyk zyn, en te vergeefs gegeven. Maar is dit niet .de eerfte ftellinge van de vj'f gedoemde van Janfenius?
Gaat verder eens na de negende, de elfde, de festiende, en meer andere, gy zult daar zien , dat de Schryver in het algemeen fpreekt, en ünbepaaldelyk van alle genade, zo dat hy geen
an-



OVER DE SüLLE ÜNIGfiJÏÏTÜS. ifs
andere genade erkent, als die uitwerkt het geeft Godt otis gebiet, die wy noit wederftaan \ beletten , of vertragen, zo dat daar duidelyk ge* leert wort * dat men noit wederftaat aan de inwendige genade, de t wede ftelling onder de vyf.
Ziet ook eens na de een en twintigfle, de twee en-twintigfte, de drie en twintigfte, de' vier en-twintigfte, de vyf en twintigfte,en gy zult terftont hantastelyk gewaar worden, dat de Schryver de derde ftelling van Janfenius leert, te weten: dat de vryheit van 'S menfchen wille.daar in alleen beftaat, dat zy vry is van bedwang, en niet van ene innerlyke hootzakelykheit, dat dus de genade Godts nootzakelyker wyze op ons werkt, zo als Godt gewerkt heeft op de Ichepzels, als hy ze uit hun niét ' heeft getrokken, te weten zonder onze verkiezing, en zonder onze medewerking, maaf alleen met onze toeftemming, als goetwillig lydende , en niet vrywillig medewerkende.
De vierde ftelling van Janfenius zult gyduidelyk genoeg uitgedrukt vinden in de tiende, de veertiende, de negentiende, dewyl daar geleert wort, dat niets de werking van de genade Vertragen, of beletten kan, dat de zondaar aan de genade moet gehoorzamen , dat alles genade Godts almogende wil is, welke zekerlyk geen menfchelyke wille wederftaan kan.
Eindelyk de vyfde ftellinge van Janfenius, te weten dat Christus niet voor alle menfchen geftorven is, vinden Wy in verfcheiden der 101. Laten wy eerst zyne leringe aanmerken wegens den wille van Godt ten opzichte van de zaligheit der menfchen.
De 12. Als Godt ene ziele wil zaligmaken , 'pp wat tyt of piaat het zyn mag, de on-
fetl)



t76 VIL BRIEF.
feilbare uitwerking volgt den wille Godts.
De 13. Als Godt ene ziele wil zalig maken, en hy haar raakt met de inwendige hant zyner genade,zo wederftaat hem geen menfchelyke wille.
Zo Godt alleen de genen zalig wil maken, die het onfeilbaarlyk worden, en hem niet wederftaan, zo vólgt van zeiven dat hy in genen dele wil'zaligmaken de genen, die niet zalig worden, en dewyl de Schryver in het algemeen, en zonder enige bepalinge fpreekt, te weten: Zonder ene verklaring van den wille Godts, 't zy een bezondere, en volftrekte wille, of een algemene, en voorwaardelyke wille, het geen échter alle Catholyke Go.itsgeleerden gewoon zyn te doen, en het geen de Schryver zo veel te meer verplicht was, 1 om dat hy wel wist, dat hy verdacht wiert gehouden van de dwalingen der vyf ftellingen, zo blykt daar uit, dat hy in die ftellingen wil leren, dat Godt niet wil, dat alle menfchen zalig worden, maaralleen de uitverkoren,en gepredestineerden. Op deze zelve voet zyn gefchoeit twe andere, te weten:
De 30 Alle de genen die Godt wil zaligmaken door Jezus Christus, worden onfeilbaar, lyk zalig.
Desr.Detoewenfchingen vanChristushebben altyt hunne uitwerkinge: hy brengt den vrede tot in het binnenfte der herten , wanneer hy bun dien toewenscht.
Daar hy wederom leert, dat Godt niet wil dat alle menfchen zalig worden, of dat Christus niet voor alle geftorven is, en hy nietgewenscht heeft, dat zy alle zalfc worden , maar alleen de uitverkoren. Doch in de volgende
ftcl-



©ver de Bulle Unigenitus. 17?
Hellingen fchynt hy noch duidelyker te willen leren, dat Christus alleen voor de uitverkoren geftorven is.
De 32. Jezus Christus heeft zich aan de doot overgelevert, om de Eerstgeboren , dat is, de uitverkoren voor altyt door zyn Bloet uit de hant van den verdervende Engel te verlosfen. Maar het geen ons volkomen verzekert , dat de Schryver de vyfde ftellinge van Janfenius aankleefde, is de volgende
De 33. Ach! hoe zeer moet men aan de aardfche goederen, en aan zich zeiven verlochent hebben, om zulk een betrouwen te hebben van aan zich, om zo te zeggen, toe te eigenen Jezus Christus , zyne liefde, zyne doot, en zyne myftenën; gelyk de H. Paulus doet, wanneer hy zegt: Die my Lief gehat, en zich zeiven voor my gelevert heeft! Want men heeft altyt geleert in de Catholyke Kerke, dat het genoeg was mensch te wezen, om zich.de doot van Jezus Christus toe te eigenen, en met betrouwen te zeggen : Die my lief 'gehat, en zich zeiven voor my gelevert heeft; maar de Scnryver der Zedelyke Aanmerkingen wil, dat niemant anders dat vertrouwen zal hebben, en die taal zal voeren, als de genen , die zich zelve, en alle aardfche goederen verlochent hebben, te weten: die de merktekenen der uit" verkoren dragen, want zo Christus voor alle menfchen geftorven is, zo hebben ook alk menfchen recht op. die woorden; waar uit dan ook blykt, dat hy dat recht alleen geeft aan de uitverkoren, en dus leren wil, dat Jefus Christus alleen voor de uitverkoren geftorven is.
Ondertusfchen dewyl aldus in de Bulle verklaart wort, dat de zin, en lering van JanfeM nius



i?8 VII. BRIEF.
Antwoor
.uit bet ge Ór-Ag de! Schryvers
nius daar gedoemt wort, en dewyl men duidelyk genoeg ziet, dat die zelve zin, cn lering in verfcheiden Hellingen -doorfiraalt, en opzettelyk in enige wort aangedrongen , te meer dewyl hy daar van verdacht gehouden wiert, moet men niet halftarrig wezen , om te kunnen ontkennen, dat die zelve Hellingen met alle recht veroordeelt zyn, en biint, om niet te zien, wat de Paus, en de Bisfchoppen hebben willen veroordelen ?
Hy wist zeer wel, dat hy verdacht wiert gehouden, en men hem, en zyne medeftanders befchuldigde van de dwalingen der vyf Hellingen, de gevolgen van die,en andere nieuwigheden ; maar dat wetende was het niet raatzaam, en billyk geweest, zo hy waarlyk Catholyke gevoelens hadde, die achterdocht in zyn boek wegte nemen ,zich duidelyk tegen die zelve dwalingen uit tedrukken,en dezelve te wederleggen,in He van ze wederom op te disfehen, en duidelyk genoeg voor te dragen? By voorbeelt om meest alle de Hellingen aantehalen in
De 43. Het eerfle uitwerkzel van de genade desboopzels is: óns te doen flerven aan de zonde in diervoegen, dat de geest, het hert, de zinnen geen meer leven hebben voor de zonden, dan een doot mensch heeft voor de din • gen der werelt. Is het niet kwaatluidende aldus van enen gedoopten te fpreken, dan of hy de verkregen rechtvaardigmaking niet meer verliezen konde, of niet meer .aan de begeerlykheit onderhevig was, welke by gefladig beftryden moet ?of dat ook de önWywillige begeerlykheit in een gedoopte zonde is, gelyk Bajus geieert beeft?
Aldus daar hy van de Kerke fpreekt in
De



over de Bulle Unigenitus. 179
De 72.Tiseen merkteken vanChristus kerke, dat zy algemeen is, behelzende alle de Engelen van den hemel, en alle de Uitverkoren , en Rechtvaardigen der aarde, en aller euwen.
De 73. Wat is de Kerk anders, dan ene vergadering van Godts kinderen, die in haren fchoot blyven , die in Christus zyn aangenomen , die in zyn perfoon beftaan, vrygekocht zyn door zyn b loet, leven door zynen geest, werken door zyne genade, en de vredegunst deitoekomende euwe verwachten.
De 74. De Kerk, of de gehele Christus heeft het Menschgeworden Woort tot Hooft, en alle de Heiligen tot ledematen.
De 75. De Kerk is een enig Mensch beftaande uit vele ledematen, daar Christus het hooft, het leven, de beltendigheit, en de perfoon van is. Een enige Christus beftaande uit vele heiligen, waar van hy de heiligmaker is.
De 76 Niets is er dat zich verder tiitftrekt, dan wel de Kerke Godts, want zy be» ftaat uit alle de uitverkoren, en Rechtvaardigen van alle euwen.
De 77. Die geen leven leit, dat een kint Godts, en een litmaat van Christus betaamt, heeft imvendiglyk Godt niet meer tot Vader, en Christus tot Hooft.
De 78. Men fnyt zich af van het uitverko» ren volk, daar het Jootfche volk ene afbeelding van was, en Christus het hooft van is, alzo wel met niet te leven naar het Euangelie, als met aan het Euangelie niet te geloven. Was het niet billyk geweest,dat hy diergelykeHellingen gématigt hadde met enige verklaringe, dat ook de 'kwaden tot de Kerke behoren, en dode Ledematen der zeiver zyn ? moei men M % ni€C



i3o VII. BRIEF.
niet ronduit zeggen, dat deze Schryver wil, dat de kerkealleenin uitverkoren beftaat,en men zo wel daar van afgcfcheiden wort door een dootzonde tegen de matigheit, als door het ongeloof?
ïnsgelyks daar hy van het lezen der H. Schriften handelt.
De 79. Ten allen tyde, op alle plaatzcn, en aan alle üag van perfonen is het nut, en nodig te betrachten, en te kennen den geest, de godvruchtigheit, en de geheimènisfen van de H: Schriftuur.
De 80. Het lezen der H: Schriftuur is voor alle menfchen.
De 8r. De heilige duisterheit Van Godts woort is geen reden voor de leken, om zich te wederhouden van het zelve te lezen.
De 82. De zondag moet van de Christenen geheiligt worden door het lezen van GodtvruchligÈ boeken, en boven al van de H: Schriftuur; het is fchadelyk een Christen van dit lezen af te trekken.
De 83. 'T is ene verkeerde inbeelding zich te laten voorftaan, dat men de kennisfe van de geheimènisfen der' Religie niet moet mededelen aan de Vrouwsperfonen door het lezen der H: Boeken; het is niet uit de eenvoudigheit der Vrouwen, maar uit de hovaardige geleertheitderMansperfonen, dat het misbruik der H. Schrifture, en de ketteryen gefproten zyn.
De 84. Het Nieuw Testament uit de handen, der Christenen te rukken, of hetzelve voor ben gefloten te houden, met hen te ontnemen het middel, om het te verftaan, is den mont van Christus voor hun toefhiiten.
De 85. Het lezen der H: Schrifture, en bezonderlyk van het Evangelie den Christenen
te



over de Bulle Unigenitus 181
te verbieden, is den Kinderen des lichts het gebruik van het licht verbieden, en hen doen onder ftaan een zekere ilag van Excommunicatie. Was het niet raatzaam geweest wegens dit ftuk meer eerbiet betoont te hebben voor de Herders van de kerke, en hunne bevelen, alsook meer onderfchikking aan dezelve zyne Lezeren te hebben aangeprezen in het lezen, en uitlegden van Godts gefchreven woon? moet niet een iegelyk, die deze ftellingen leest, daar uit opnemen , dat alle foort van menfchen de H: Schriftuur moet lezen, dat deze lezing nootzakelyk ter zaligheit is, dat men in dat ftuk geen overheit ontzien moet, als die hen onrecht doen metze aan de onwetende, ongeftadige, en hoogmoedige te verbieden? aldus is ook Overheit honende, en de Schikkinge van de Kerk verfmadende de volgende.
De 86. Aan het eenvoudig Volk dien troost te onttrekken van hunne ftemme te vervoegen met die van deganfche Kerke, is een inbreuk ftrydig tegen het gebruik der Apostelen, en tegen Godts inzicht. Het blykt ook uit de plaats, daar deze ftelling uit getrokken is , dat de Schryver wil dat de verrichtingen van den Godtsdienst in de moederlyke taal, die van het volk verftaan wort, gefchieden, en dat het algemeen gebruik van de Kerke ftrydig is tegen het gebruik der Apostelen, en tegen de oogmerken van Godt, en op deze wyze doet hy de wyze befchikkinge van de Catholyke Kerk fmaatheit aan.
Hierop volgen de ftellingen wegens de Boetvaardigheit, daar de Schryver wederom de tucht van de H: Kerke in de bediening der H: Sacramenten zoekt te laken, te weten in
M 3 De



i8-2 VII. BRIE F.
De 87. 'T is een beleit vol van wysheit, licht, en liefde, aan de zielen tyt te geven, ora met ootmoedigheit te dragen, en te gevoelen den ftaat der zonde: om den geest van boetvaardigheit, en berouw te verzoeken, en om ten minften te beginnen aan Godts rechtvaardigheit te voldoen, voor al eer zy verzoent worden. Want een iegelyk ziet hier klaar genoeg dat de Schryver het gebruik van terftont de H: Abfolutiete geven aan degenen, diewelbereit zyn, afkeurt, en dat hy wil, dat er altyt enige' voldoening voor af ga, welke befchuldiging hy zekerlyk hadde voor kunnen komen metzich nader te verklaren, van welke zondaren by wilde fprcken, zo hy waarlyk meende te fpreken van de genen, die noch niet rechtmatig geoordeelt worden bekwaam, of bereit te zyn. Hier toe is ook ingericht
De 88. Men weet niet, wat de zonde, en de ware Boetvaardigheit is, wanneer men zo terftont herftelt wil worden in het bezit van die goederen, van welke de zonde ons heeft berooft, en dat men de befchaamtheit van die affcheiding weigert te dragen. Want hoe Godtvruchtig die aanmerking ook fchynete wezen, zo volgt daar echter uit, dat de Biechteling niet moet willen terftont ontflagen worden, cn de Biechtvader dat ontflag niet terftont moet geven, en zulks niet alleen in enige gelegentheden van vele of zware zonden, maar ook in die van ene doorzonde, dewyl wy door een alleen berooft worden van die goederen,daar de ftellinge van fpreekt.
De 89. De veertiende trap van debekeringe des zondaars is, dat hy nu verzoent zynde recht heeft, om het Sacrificie van de kerke by
te



over de Bulle Unigenitus. 183
te wonen. Deze is wederom de Kerk honende, welke ook aan de. zondaars gebiet de H.Utterhande op enige dagen byte wonen, daar'zy 00S toe verplicht zyn, 't zy dan , dat zy daar vol. eens de oude tuchtrecht, of geen recht toe hebben. De H. Kerke fluit heden niemant uit de H. Offerhande by te wonen, dan alleen de. opimbare bekende kwaatdoenders. Hier op volgt De 90. T is de Kerke, die de macht heeft van te excommuniceren, om dezelve door hare opperherders,-ten minften met waartchynelyke toeftemminge van geheel het lichaam te gebruiken. En deze ftelling dient , om den Schryver, en zyne vrienden tegen de ftraiien van de kerke, waar mede hy, en de zynen eedreiet wierden, als te beveiligen. Want zo 'er ene waarfchynelyke toeftemming van geheel het lichaam van de kerke vereischt wort tot de wettigheit ener excommunicatie, en men gene onwettige te vrezen heeft,' zo als in de volgende ftellinge geleert wort, dan had hv, en de zynen noit iets van den Paus, en de Bisfchoppen te vrezen, om dat altyt een deel van dat lichaam, en wel het beste deel, te weten, hy, en de zynen daar tegen opzouden komen, en dus bewyzen, dat cic toeftemming van geheel het lichaam met alleen niet waarfchynelyk is, maar dat zy zelfs tegengcfproken wort. - •. • !■ u
Wy hebben nog vier ftellingen die niet aangehaalt zyn, te weten: ; _ ■ '.
De 68. Godts goedertierentheit heeit den weg ter zaligheit verkort met alles te befluiten in het gelove, en in het gebet. Daar de Schryver fchynt te leren, dat het geloof alleen, en het gebet ons tot de zaligheit brengen zal, M 4 en



1S4 VII. BRIEF.
en daar toe gene verdiensten nodig zyn.
De 69. Het geloof, deszelfs gebruik, aanwas, én vergelding, is alles ene gave van Godts loutere miltheit. Daar hy fchynt te willen ontkennen de vrye medewerking van den mensch in de oefening van zyn geloof, en dus de ware verdienften uit te fluiten.
De 70. Noit drukt Godt de onnozelen , cn de kwellingen dienen altyt, of om de zonde te ftraffen, of om den zondaar te zuiveren , welke reets in Bajus gedoemt is, leert uitdrukkelyk, dat alle kwellingen om de zonde gefchieden, en dus noit om de rechtvaardigen, wien de zonden vergeven zyn, te oefenen, of hunne verdiensten te vermeerderen ; dat derhalven ook de Allerheiligfte Maagt, die van Bajus wel uitdrukkelyk genoemt wort, geftorven is om de daatlyke, of ten minften om dè erfzonde, tegen de mening van de vergadering van Trenten.
De 7i. De mensch vermag tot behoudenis zyns zelvenzich ontfkan van ene wet die Godt tot 's menfchen nut heeft ingeftelt. Welke wederom onbepaalt, en algemeen is, zonder onderfcheit van natuurlyke, of gefielde wetten , en dus den vollen toom laat aan zyne lezeren, om alle wetten, of inftellingen opeigen gezag te overtreden , onder bet voorwentzel van er zich van te ontflaan tot zyne behoudenisfe.
Maar in alle deze ftellingen blykt het volkomen , bezonderlyk zo wy in 't oog houden , dat hy verdacht wiert gehouden, en hy wel wist dat hy verdacht was, waartoe hy ook, zo als wy m verfcheiden ftellingen gezien hebben, de fterkfte redenen gegoven hadde, dat de
'Schry-



over de Bulle Unigenitus. i8j
Schryver wel verre van die achterdocht weg te nemen met zich naukeurig, en voorzientialyk uit te drukken, de dwalinge tegen te gaan, en een iegelyk te overtuigen var. zynen omchult, in tegendeel die achterdocht noch meerheeft willen ftyven, de dwalinge voorftaan, en een iegelyk overtuigen, dat hy gene Catholyke gevoelens hadde; maar die van *Baius Janfenius, en andere nieuwe aankleefde. Gy kunt hier ook zien, dat het geen raatzei. en geen diep geheim is, welk ene bezondere vnklanngevan de kerk van noden heeft, wat de Paus, en de Bisfchoppen hebben willen doemen in de ioi ftellingen , en dat de gelovigen, die enige kennis hebben van de zwevende gefchïllen, gemakfeeiyk zien, welke dwalingen in die ftelling.m gedoemt worden.
Maar de Schryver, zullen zy noch misfcmen zepeen, heeft zich volkomen verdedigt, en aangetoont, dat het lasteringen zyn, die hem oplegt worden, dat zyne ftellingen een verkeerde zin wort gegeven, en hy verklaart in alle die ftukken Catholyke gevoelens te hebbm • hv bewyst ook, dat hy op andere plaatien zvner 'Zedelyke Aanmerkingen juist het tegendeel leert van het geen, waar mede hy belicht wort. .
Dan ik ftemme eens toe, dat de Schryver op andere plaatfen het tegendeel lere; dit kar zvne ftellingen niet vryfpreken ; want de ker ke is hem dien eerbiet niet fchuldig, die z\ gemeenlyk voor de Out vaders, of enige Godt vruchtige,en gehoorzame Schryvers over heeft van hunne texten te vergelyken, en den zr - hunner Schriften, welke twj felachtig, oi ge vaarlyk is, ten goede uit te leggen. Deftelhr
Opwerping.
Antwoort.
r
> 1
1-
n



iS6 VII. BRIEF.
gen van ongehoorzamen, en verdachten moeten op haar zelve befchouvvt, en met ftrengheit gewogen worden ; want het gebeurt niet zelden, datzulkenop die zelve wyze hunne lezers zoeken te bedriegen, en zo veel te ge vaarly. ker worden, om datzy Catholyke waarheden by de dwalingen voegen, en vaak ontkennen, het geen zy elders vastgeftelt hebben.
In allen gevalle de wettige Rechters, die de ftellingen veroordeelt hebben , wisten ook wel, dat hy de dwalingen ontkende, dat hy zich beklaagde wegens lastering, dat hy el Iers anders leerde; doch wie is 'er onder de dwaalgeesten oit geweest, te weten: onder die, welke zich niet wilden affcheiden van de kerke , die zulks niet voorgewent hebben ? zou men dan Pelagius wel oit hebben kunnen doemen, die gelyk meer anderen gedaan hebben, op de ene plaats lochende, dat hy op de andere beweerde ? maar zo de kerke verplicht was diergelyke of ongeftadigheden, of listen, of tegenzeggingen gade te flaan, en uit te leggen in enen goeden zin, zo als zy we] wilden; dan •zou 'er geen boek, of gefcbrift van Dwaalgeesten gedoemt kunnen worden, en de gelovigen altoos in het gevaar blyven van verleit, of bedrogen te kunnen worden. Op die zelve wyze zou men Janfenius ook wel kunnen vry fpreken, dewyl hy op enige plaatfen ook bekent, by voorbeeït: dat men aan de genade wederftaat, fchoon dit tegen het gehele ontwerp zyner leringe ftrydig is Het is genoeg, dat de ftellingen op haar zeiven, of in den zin des Schryvers kwaat zyn, opdat de kerke dezelve wettiglyk doeme; want dit is
ge-



over de Bulle Unigenitus. 187
aenoeg, dat zy de gelovigen tot ergernisfe, en verleiding kunnen ftrekken.
Het gebeurt ook niet zelden, dat zulke lieden, wannneer hun bedrog ontdekt wort, de voornaamfte grondregelen hunner lering ontkennen ,'e zy in het werk zelve, t zy naderhant als zy veroordeelt woraen. Wy zullen daar van een enig voorbeelt aanhalen, en wel uit den zeiven Schryver, die wy voor hebben.
Te weten in de 4/tfte, en volgende ftellingen fpreekt de Schryver van de twe liefdens, tot Godt, en tot de werelt, en zegt, da| alle be w^Pf-en van onzen wille, en alle onze werkeudaar uit voortlpruiten, en daarom of goet, of kwaat zyn. Indien nu de Schryver voor Hefde verftaat ene daatlyke liefde, t zy beginnende 't zy volmaakte, ene liefde tot net ware goet, of alle goede wille, die.ook m de zondaars wezen kan, dan fpreekt by gelyk Aueuftinus meermalen gefproken heeft, en gelyk noch alle Godtsgeleerden fpreken: dat al wat wy doen, of Uiten, of uit liefde tot Godt, of tot de fchepzels voortfpruit; maar zo hy daar voor liefde verftaat ene heihgma, kende inwonende liefde, ene liefde, die ons rechtvaardigt, en de derde Goddelyke deug! is of ook ene overheerfchende liefde, die dc rechtvaardigheit mede brengc, of daar mede eepaart gaat, dan fpreekt hy ene dwaling , die tegen de H, Schriften, en Vaderen ftrydig is. erf waar uit van zelfs volgt, dat een zondaar die zekerlyk die liefde niet hebben kan, geet goet km doen, dat alle zyne werken, met di begeerlykheit befmet zyn, dat zyn gebet zei: zonde wort, dat hy noch geloof, noch Godts
diens
Bewyzen
ran den jntrouv des Schry. vets.
» l
t



i88 VII. BRIEF.
dienst heeft, ja dat hy niet is als duisternisfe, als afdwaling, als zonde.
Om dan te weten, of die ftellingen goet, of kwaat zyn, en de Schryver wel, of kwalyk gefchreven heeft, moet men weten van welke liefde hy daar fpreekt, te meer om dat dez^ ene voorname grontregel van zyne lering, gelyk als ook die van Bajus is. Hy wiert befchuldigt dat hy van de twede, namentiyk de Heibgmakende liefde fprak, en indien zin wierden die ftellingen veroordeelt, het blykt ook uit de gevolgen, die daar natuurlyker wvze uit voortvloeien, en in andere ftellingenals ook in verfcheiden van Bajus gedoemt zyn , dat die beichuldiging niet ongegront was. Doch de Schryver beweert daar tegen, dat hy in zyne ftellingen fpreekt van de daatlyke liefde, en in verfcheiden plaatfenzywer Aanmerkingen geleert heeft, dat de oefeningen van geloof, van hoop, van liefde, van vreze, en van boetvaardigheit in de Dopelingen, en noch niet gerechtvaardigde Biechtelingen voortkomen uit ene daatlyke liefde, hen tot de rechtvaardigmaking bereiden, en aan Godt aangenaam zyn. Maar met dat alle, de wettige Rechters, die de ftellingen veroordeelt hebben, hebben gemeent, dat zy op die gezegden's niet konden vertrouwen, dat daar door de ftellingen op haar zeiven befchouwt niet beter wierden , dat zy redenen hadden , om den Schryver te verdenken, en de ftellingen te doemen. Laten wy dan noch wat nader bezien , of de' Oyerheit recht hadde, om den trouw van den Schryver in zyne verfchoning te verdenken, dan of hy op zyn woort gelooft moest worden. Hy fpreekt in de gemelde ftellingen van
ene



over de Bulle Unigenitus. 189
ene liefde tot Godt, die dies doet om Godt; maar die liefde tot Godt, die alles doet om Godt,is ene volmaakte liefde tot Godt, ene overheerfchende liefde tot Godt; by gevolg fpreekt hy daar van ene volmaakte, en overheerfchende liefde tot Godt. Doch volgens dezen Schryver in de 45fte ftellinge, als de liefde Godts niet meer heerscht in het hert der zondaren, zo moet daar nootzakelyk de vleefchelyke begeerlykheit heerfchen, en alle zyne werken bederven; by gevolg, volgens dezen Schryver, als de volmaakte , en overheerfchende liefde tot Godt niet in het hert is, zo zyn alle werken door de begeerlykheit bedorven. Dan het blykt van zelfs, dat een zondaar, ook wanneer by zich bereit tot de rechtvaardigmaking, die volmaakte liefde noch niet heeft, en dus, volgens dezen Schryver, zyn alle de werken van enen zondaar, ook als hy zich bereit tot de rechtvaardigmaking , door de begeerlykheit bedorven , het gebruik zyner zinnen is kwaat, zoals de46fte ftellinge luit, de gehoorzaamheit aan de wet is niet dan geveinstheit, zo als de 47fte ftellinge zegt &c.
Maar men zal misfehien zeggen, dat de Schryver met dat alle noch niet fpreekt van de hebbelyke liefde (habitualis) die rechtvaardigt, maar van ene datélyke (aStualis) overheerfchen. de liefde; dat hy ten onrechte wort befchuldigt, zo als hy daar ook over klaagt, alsofhy die twe foorten van liefde onder een verwarde en geen andere liefde erkende, als de hebbelyke, of rechtvaardigmakende liefde : Doch hier in beftaat het bedrog, waar medeJvy ook in zyne verfchoning zoekt te misleiden, en wel verre van zyne Rechters daar mede te voldoen,
dit



ioo VII. BRIEF.
dit toont noch nader aan, dat hy bedriegen wil. Want men befchuldigc hem niet, dat hy die twederiei foort van liefde niet erkent; maar men befchuldigt hem, dat, of hy alleen de eerfte , dan of hy ze beide erkent, de gevolg trekkingen dezelve zyn, om dat die overheerf-hende liefde, 't zy dan hebbelyke, -of datelyke altyt de rechtvaardigmaking mede brengen, met dat onderfcheit alleen, dat in het eerfte geval de liefde de vorm is van de rechtvaardigmaking, zo als men in de fcholen fpreekt, en in het twede de rechtvaardigmaking het onmiddelyk gevolg is, en met die liefde allernauwst gepaart gaat. Hoe zoude ook deze daatlyke liefde afgefcheiden kunnen wezen van de rechtvaardigmaking, dewyl de Schryver duidelyk leert in de 28fte ftellinge, dat de eerfte genade, die Godt aan eenen zondaar vergunt de vergif enisfe der zonden is. Men onderfcheide dan vry de oefening van liefde die 'rechtvaar, digt, en de hebbelykheit die de vorm is,doch men zal altyt met recht den Schrvver uit zyne ftellingen overtuigen, dat hy geleert heeft, dat er geen andere ware liefde is, als de hebbelyke, en de daatlyke overheerfchende, welke rechtvaardigt. Maar laten wy dit noch nader bewyzen. *
De Schryver fpreekt in zyne 4<ifte ftellinge, van die liefde tot Godt, die alles doet cm Godt, en die van Godt beloont wort. Maar de liefde waar van men eigentlyk zegt, dat van Godt beloont wort, is de heiligmakende liefde, of ten minfte de liefde van enen rechtvaardigen ; by gevolg fpreekt hydaar van de heiligmakende liefde, of ten minften van ene liefde, die met de rechtvaardigheit gepaart gaat; Doch het
blykt



over de Bulle Unigenitus. 191
blykt van zelfs,dat een zondaar die liefdeniet heeft, welke van Godt beloont wort, dewyl geen mensch voor de rechtvaardigmaking ei' gentlyk gezegde verdiensten behalen kan; by gevolg heeft by niet, als de liefde, met welke hy zich zei ven, en de werelt bemint, die tot Godt niet fluurt, het geen tot hem geftuurt moet worden ;by gevolg heerscht in hem nootzakelyk de vleefchelyke begeerlykheit, die alle zyne werken bederft; by gevolg al wat hy doet is zonde, en hy is niet dan duisternisfe, dan afdwaling, dan zonde; want uit die liefde moeten alle goede werken voortfpruiten, en zonder dezelve, of als zy niet heerscht, overtreden wy altyt het gebot der liefde. „ Als de „ liefde tot Godt niet heerscht" zegt hy in zyne aanmerkingen over Lucas X vs 27. „ als „ begin, en beweegoorzaak van het gebruik, „ dat wy maken van onzen geest, van onze „ bekwaamheden, van onze gezontheit, van „ onze krachten, overtreden wy dit gebot." Aldus is die Schryver, wat hy ook zeggen mag, overal hem zeiven daar in gelyk, dat hy ene volmaakte, en overheerfchende liefde, welke met de rechtvaardigheit gepaart gaat, vereischt, om niet te zondigen, of om de geboden Godts te kunnen onderhouden.
Wederom het geloof maakt rechtvaardig, zegt. hy in de 5ifte ftellinge, als het werkt, doch het werkt niet dan door de liefde. Maar wie ziet niet, dat de Schryver hier, zo als in de vorige Hellingen fpreekt van de heiligmakende liefde? want anders zou het ene openbare kettery wezen, zo hy wilde zeggen, dat het geloof rechtvaardig maakt, door ene liefde, die niet rechtvaardig maakt; want wie heefc



I02 VII. BRIEF.
oit gehooit in Godts kerke, dat de zondaar gerechtvaardigt wort zonder de heiligmakende liefde? maar hier uit volgt, dat het geloof niet werkt, dan door de heiligmakende liefde, en dus, dat deze heiligmakende liefde de eer. fte bronader is van alle goede werken, zo dat er voor, of zonder die heiligmakende liefde gene goede werken kunnen wezen.
Dit blykt noch meer, als wy enige zyner ftellingen met elkander vergelyken, te weten de 4ofte zonder de genade kunnen wy niets beminmen, dan, tot onze veroordelinge, en de 28fte de eerfte genade die Godt aan eeri zondaar vergunt is de vergiffenisfe der z'onden. Want daar uit volgt van zeiven, dat wy voor de vergiffenisfe der zonden niets kunnen beminnen, dan tot onze verdoemfcnitfe j maar het is ongerymt, en ketterschte zeggen,dat de zonden vergevenworden zonder de heiligmakende liefde; bygevolg leert die Schryver, dat de eerfte genade de heiligmakende liefde is, én wy zonder die heiligmakende liefde niets kunnen beminnen, dan tot onze verdoemenisfe; dus dat zonder haar alle bewegingen van onzen wille kwaat zyn.
Ik meenten overvloede bewezen te hebben, dat de Schryver der Zedelyke Aanmerkingen in zyne 44de en volgende ftellingen niet fpreekt van ene daatlyke liefde in het algemeen 't zy dan volmaakte, of onvolmaakte,* maar van ene overheerfchende liefde, die rechtvaardig maakt, of die met de rechtvaardigheit gepaart gaat, wat hy ook in zyne brieven, klagten, of andere fchriften tot zyne verlchoninge mag zeggen ; want het zal altyt waar blyven, dat zyne ftellingen dien zin hebben, en hy daar in de dwalinge heeft voorgeftaan.; en dus dat die
ftel-



över de Bulle Unigenitus» 193
ftellingen wettiglyk veroordeelt zyn of zouden misfehien die ftellingen beter worden door zyne verfchoningen ? in tegendeel of zy worden noch erger, of zy leren noch, en blyven leren de zelve dwalingen. Laten wy 'er eens een proef van nemen met in dezelve ftoffe te blyven, daar wy van handelen, en die de kwade trouw van den Schryver noch meer aan den dag zal brengen»
Hy wil dan ontkennen oit geleert te hebben , dat 'er geen ware liefde is, als de heiligmakende, en hy verklaart, dat ook een zondaar oefeningen van geloof^ van hoop, van liefde, van vreze doen kan, welke aan Godt aangenaam zyn, en den zondaar tot de rechtvaardigmaking bereiden. Hy erkent dan in zyne verfchoningen, dat het geloof zonder de liefde in een zondaar kan wezen j ook dat het geloof door ene onvolmaakte, of beginnende liefde kan werken ; doch wat volgt daar uit? dat hy ene van deze twe dwalingen moet ftaan'de houden, of dat alle liefde ook de onvolmaakte de vergiffenisfe der zonden uitwerkt, of dat de rechtvaardigmaking, gelyk Bajus geleert heeft, wezen kan zonder de vergiffenisfe der zonden. Want, zie daar myne redenering: De Schryver leert, dat het geloof rechtvaardig maakt, wanneer het werkt, maar volgens den Schryver werkt het geloof ook door ene onvolmaakte, of beginnende liefde, want het werkt in de genen, die geloven, die hopen, die vrezen, die zich tot de rechtvaardigmaking bereiden , by gevolg ene onvolmaakte, of beginnende liefde maakt rechtvaardig, of dat het zélve is; degenen, die geloven, hopen, vrezen, en zich bereiden met 3N ene



104 VIL BRIEF.
Gevolg' rekkin;en.
Mn-
ene onvolmaakte, of beginnende liefde worden gerechtvaardigt, en dus of eneonvolmaaakte en beginnende liefde werkt uit de vergiffenisfe der zonden, of de rechtvaardigmaking kangefchieden zonder de vergiffenisfe der zonden. Wie ziet dan niet, dat deze Schryver in zyne verfchoningen zelve, als zyby zyne ftellingen vergeleken worden, duidelyk genoeg uitwyst,dat hy zelfs zyne ftellingen niet vry kan fpreken? dat hy met list, en bedrog omgaat, als hy ontkent geleert te hebben, daar hy van befchuldigt wort? dewyl uit zyne ontkenningen vergeleken by zyne ftellingen, andere dwalingen volgen, die even ongerymt zyn als zyne ftellingen ? moet men dan ook niet overtuigt worden, dat hy ter kwader trouw te werk gaat, en dat zyne wettige Rechters alle gegronde redenen hadden, om niet naar zyne klagten, of verfchoningen te luisteren, en zyne ftellingen gelyk zy gefchreven waren, en in dien zin, als zy gefchreven zyn, te doemen ?
Ik zoude zeer gemakkelyk wegens verfcheiden andere ftellingen , en wel bezonderlyk over de genade, wier dwalingen hy wil ontkennen , diergelyk een bedrog , of kwade trouw kunnen aantonen, doch een ftaaltje is genoeg om aan te tonen, dat de Schryver in zyne verfchoningen niet te geloven is, dat de ftellingen door zyne klagten niets beter worden , en dat de Overheit dus te recht dezelve 1 gedoemt heeft.
Ondertusfchen uit al het geen wy hier gezegt hebben, neem nu ook eens op, hoe onredelyk, en ongerymt de Appellanten te werk gaan, wanneer zy ons befchuldigen, dat wy zonder enige gront den Schryver der Zedelyke



over de Bulle Unigenitus. 195
Aanmerkingen van dwalinge belasteren, daar hy noit op gedacht heeft, dat wy aan de ftellingen enen zin geven, dien zy noit hebben kunnen, dat wy die ftellingen wringen, drajen, en het hoogfte gewelt moeten aandoen, om 'er enen doemwaardigen zin aan te geven , dat de Bulle maar in de werelt gebragt is, om de molinisten voor te ftaan, en dat de Paters Jezuiten alleen dezelve gemaakt hebben, om de leer van Molina voortteplanten, dat die Bulle de eerfte, en voornaamfte waarheden van den Christelyken Godtsdienst om ver Werpt, dat al wieze aanneemt Christus verlochent, en meer andere diergelyke verwytingen, die zy de Paufen, de Bisfchoppen, ja de gehele Kerke, welke met dezelve wel te vrede is, en aangenomen heeft, toevoegen.
Ik wil noch gaarne bekennen, dat de ftellingen met zeer veel konst opgeftelt zyn, en de Zedelyke Aanmerkingen op het eerfte aanzien den Lezer verrasfen, en innemen; doch als men die uiterlyke fchorfe van Godtvruchtigheit Opligt, als men de tyden nagaat, en de twisten , die 'er gaande waren, als men gade flaat de leringen van Bajus, en van Jan* fenius, daar de Schryver zyne meeste dwalingen uit geleert heeft, en daar hy van verdacht was, dan ziet men gemakkelyk, en als van zelfs, zo men niet van het vooroordeel vèrblint is, aan wat kant het recht, en dé waarheit overhelt, en dat gene voorname grontregels van het Christendom, maar ongerymde, en openbare dwalingen in de Bulle gedoemt zyn.
Voeg hier nu noch by het gezag , dat tegen den Schryver, en voor de Bulle pleit, hétN 2 1 hoog-



166 VII. BRIEF.
hoogfle, en waardigfte, dat 'er in de Kerke is, de Paus, de Bisfchoppen, ja de Kerke zelve, die de Bulle heeft aangenomen. Wat is de mensch elendig, en zwak, dat hy zich kan laten verleiden, om liever de trouwloze verfchoningen, of het getuigenis van een enkel mensch aan te nemen, als een vonnis van ene wettige, en ailerwaardigfte Overheit! om liever dit hoge gezag van bedrog , van onrechtvaarciigheit, en een fchreuwent gewelt te befchuldigen, als enen verdachten Schryver van misverftant, van eigenzinnigheit, en van ontrouw! Immers wanneer men ofipartydig, of zonder vooroordeel de zaken inziet, moet de billykheit zelve niet voor ons fpreken, jjdat het vry waarfchynelyker is, dat de Appellanten misfen met dien Schryver te verdedigen, als bet hoge gezag, dat hem heeft veroordeelt? of kon hy misfehien niet bedrogen, of niet kwalyk geleert hebben ?
Doch als men ziet, dat met dat alle zyne verdedigers by hun ftuk blyven, en het wettige vonnis tegenfpreken, zou men niet moeten zeggen,.dat het hen niet zo zeer om den Schryver, als om zyne dwalingen te doen is? zou men hen ten minften niet verdacht moeten houden, dat het de dwalinge zelve is, die hen wederhout van de Bulle, dieze veroordeelt, aan te nemen? en dat zy onderden dekmantel van denonfchult des Schry vers, zynen verderfelyken zin, en leringen ftaande willen houden ?SAldus oordelen hunne wettige Rechters, en met hun alle de gelovigen, die hen kennen; want dit is de reden, waarom zy hen uit hi nne Godtsdienftige gemeenfchap fluiten; zy zyn in die vaste mening, daar zy
ook;



OVER DE BüLLE UnïGEÏTUS. IQ?
ook, om de ongehoorzaamheit aan de billyk fte bevelen,de bondigfte redenen coehebben, dat zy de vyf ftellingen van Janfenius in han natuurlyke betekeninge, en zo als zy van d< Kerke gedoemt zyn, en de gevolgen, die "er var zelfs uit voortvloejen, met alle de dwalingen, die in de Bulle Unigenitus verwezen zyn, zc niet opentlyk, ten minfte bedektelyk willer verdedigen. Maar zou hen eindelyk deze ach terdocht, die de gelovigen van hun hebben, niet moeten bewegen, zo zy waarlyk vry var dwalingen zyn, om zich te onderwerpen, en aldus alle Catholyken opentlyk te verzekeren, dat hun geloof zuiver is, en zy ten onrechte befchuldigt worden?
Zy zeggen de Bulle wel te willen aannemen 3 maar niet zonder ene verklaring van den zin, en de leringen, die daar gedoemt worden; doch zoude men dus niet met recht kunnen zaggen, dat de Paus en de Bisfchoppen hen te voren of mislek,of ten onrechte mishandelt hebben, dat zy te voren iets anders gedoemt hebben, dan zy io ene nieuwe verklaringe zoude doemen ? van de andere kant zou het Boek Zede. lyke Aanmerkingen daarom minder doemwaardig wezen? ja wie verzekert ons, dat men dan niet dat Boek vry zou willen fpreken, en den gelovigen wederom als een heilig boek, niet zonder gevaar van verleiding, in de handen geven.
Maar waar toe zou deze verklaringe toch dienen ? om hen te verzekeren, dat de letterlyke zin der vyf ftellingen in verfcheiden ftellingen uit dat boek gekipt, bedektelyk, en onder woorden van Outvaderen, en H. Schriften gevonden en veroordeelt is ? Doch dit N 3 heeft
i i
psnge , ea
ÜBÏWOOJÏ.



?9g VIL BRIEF.
Laatfte. Ópwer-
Antwo.or verfchoven tot de volgende Brief.
[reeft de Paus reets in zyne Bulle verklaart; dit wyzen de ftellingen, zoals wy gezien hebben,'zelve uit, en alle de gelovigen zyn daar van verzekert. Om hun te zeggen, dat daar verfcheiden andere oude, en nieuwe dwalingen, onder den fchyn van Godtvruchtige verzuchtingen , of gevoelens geleert worden, die of uit die eerfte volgen, of daar mede overeenkomen , als ook vele andere ergerlyke uit. drukkingen, en zinnen, die tegen het gezag, tegen de wetten, en tegen de tucht, gebruiken , of gewoontens van de Kerk ftrydig zyn, veroordeelt worden ? Doch dit heeft de Paus ook duidelyk genoeg in zyne Bulle verklaart, dit wyzen de ftellingen ook uit, en de tyt, gelyk ook de omftandigheden, waar in zy verkondigt is, bevestigen het noch meer. Wat dan?
Wy vrezen noch, zullen zy misfehien zeggen, dat in de doeming der 101 ftellingen, dewyl zy meest al met de fpreekwyzen der Heilige Outvaderen uitgedrukt zyn, ook de zin, en de leringen der Outvaderen, bezonderlyk die van, Auguftinus, en Thomas wegens de Goddelyke Genade, de genadige verkiezing, en meer andere voorname waarheden gedoemt worden, en wy in de aanneming van die Bulle aan die doeming toeftemmen.
Hoe ongegront dit voorgeven ook zy, zo zal ik ze echter trachten te wederleggen, en ""aldus alle uitvluchten, die enige waarfchynelykheit zouden kunnen hebben by onwetende, ofte zeer ingenomen menfchen, toe te fluiten,. Doch dewyl deze reets overlang, enwytlopig geworden is, zal ik het in een nadere snoeten doen 5 en daar mede onze Briefwisfel4~v~•' ling.



over de Bulle Unigenitus. 199
lïng over deze ftoff; voor het tegenwoordige ftaken; te meer om dat Gy reets met zo vele rechtzinnigheit, als kloekheit van geest de waarheit, en gerechtigheit der zake, die wy verhandelt hebben, erkent hebt, en wy de voornaamfte zwarigheden, die tegen dezelve opgeworpen worden, zo duidelyk, en bondig menen wederlegt te hebben,dat alle anderen, zo zy kloek, en rechtzinnig, gelyk Gy, zyn, dezelve motten erkennen. Ik eindige dezen dan wederom met U te verzekeren, dat ik voor altoos ben, en bly ve
Uwe Vrient
J. C. R.
N 4 VIII. BRIEF



209
Opwer
VIII. BRIEF. Over de Bulle Unigenitus.
D
e laatfte opwerping, die de Appellanten gewoon zyn tegen de aanneming van de Bulle Unigenitus te doen,, die ook by menigte van hun groten ingang vint,en hoog geacht wort, is, dat door dezelve de Lering van den H. Au. guitmus,en Thomas wegens de Goddelykegenadé, welke altyt de Lering van de Kerke geweest is, fchynt gedoemt te wezen, zoom dat verfcheiden der gedoemde ioi ftellingen die Lering, waar van de Schryver der Zedelyke. Aanmerkingen een hevige voorftander was, in haren natuurlyken, en eerstvoorkomende zin behelzen, als oro.datzy de eigenfte woorden van Auguftinus, Profper, en andere Vader ui voordragen.
Clemens XI, zeggen zy, was zeer ingenomen met de leringen der Molinisten, en deze fielden alle hunne vermogens te werk, om hunne nieuwe gevoelens hoog op tevyzelen, en door de ganfehc Kerke te verfpreiden met verachting van die der Aüguftinianen, en Thomisten, gelyk enige onder hen ook niet nalieten opentlyk te-zeggen, en te fchryven, dat door de Jiulle Unigenitus de gevoelens der Auguftimanen, en Thomisten gedoemt waren, derhalven komt onze vreze zeer wel overeen met ie mening van verfcheiden Molinisten, en het
is



OVER DE BtJLLE UNIGENITUS. 201
is niet onwaarfcbynelyk, dat de Paus, om zyne eigen gevoelens te handhavenen, en zyne vrienden te behagen , dezelve op die wyze middelyk, en als iets anders doende, te weten; onder het voorwentzel van de Janfenisten tegen te gaan, heeft willen doemen. Hoe kun' nen wy dan oit die Bulle aannemen zonder ene uitlegging van den zin, waar in de ios ftellingen gedoemt worden, en zonder ene uitdruk' kelyke verklaring, dat de Paus den zin, en de Leringen van Auguftinus, en Thomas niet heeft willen doemen.
Ik denke niet, dat iemant my befchuldigen zal, dat deze opwerping niet in haar grootfte kracht voorgedragen is, of dat ik iets ontveinze, 't geen den Appellanten tot enige verfchoning zou kunnen ftrekken. Maar laat ons tot het antwoort komen.
Men moet zich zonder twyfel verwonderen , als men verneemt, dat de Appellanten aldus durven fpreken van de gevoelens van Clemens XI, bezonderlyk als men daar by verneemt, dat zy zelfs, of een voorname.onder hen in een brief gefchreven aan den Cardinaal Febroni zegt, dat Clemens XI zelf in zyne wer. ken 17 of 18 ftellingen geleert heeft, die vol. komen gelyken, zo niet in de woorden, ten minften in den zin, aan die hy in zyne Bulle gedoemt heeft; ja dat de ftellingen van den Paus vry fterker zyn, als die van den Schryver der Zedelyke Aanmerkingen. Want moesten zy dan niet liever zeggen, dat ClemensXI van hunne gevoelens was, en zyne.eigen lering heeft willen doemen, of zo hy zyne eigen lering niet heeft wijlen doemen, 't geen niet waarjfchynelyk is, dat hy ten minften de gevoelens N 5 de?
Antwoord



ïoi VIII. BRIEF.
der Molinisten gansch niet toegedaan was, zo men niet zeggen wil, dat verfcheiden ftellingen der 101 zeer gelyken naar die van deMolinisten? het blykt dan uit hunne eigen voorgevens, waar mede zy de ftellingen van den Schryver verdedigen , en de Bulle tegen willen gaan, dat die Paus het niet gedaanheeft,om deMolinisten te begunftigen, en om dat hy hunne gevoelens aankleefde, dewyl hy die der Aüguftinianen, en Thomisten, in welker zin zydeioi ftellingen zeggen te willen verdedigen , en in welker zin de ftellingen van Clemens XI met die van den Schryver der Zedelyke Aanmerkingen overeenkomen, opentlyk, en door den drukpers heeft ftaande gehouden.
Hier uit ziet men ook,met hoe veelonreeht deze luiden de fpreuken, of zinnen van vermaarde mannen zoeken te vergejyken , en over een te brengen met die der gedoemde ftellingen , en men vervalt als van zelfs in de achterdocht, dat zy op die zelve wyze te werk gaan met de texten der H. Schriften, en Vaderen, met wiens eigen woorden, zoo als zy zeggen, de ftellingen uitgedrukt zyn. Dewyl wy dit hun voorgeven meermalen aangeraakt hebben, en zelfs daar in meer toegeventheit gebruikt hebben, dan het nodig was, doch dat dienen kan, om aan te tonen , dat het gedrag van de Kerke ook in de allerergfte onderftellingen wettig, en rechtmatig is, zo dunkt my hier de tyt, en plaats te wezen om te onderzoeken, hoe verre hun gezegde waar is, dat de zin der ioi gedoemde ftellingen overeenkomt meü den zin, en de woorden der H. Outvaderen, en met de eigenfte woorden van deze by alle Catholyken hoog geachte mannen uitgedrukt
zyn,



over de Bulle Unigenitus. 003
zyfi,en of in dit ftuk niet wederom grootfpreken plaats heeft, daar onwetende Menfchen niet naar kunnende onderzoeken, mede tnisleit worden,
In zo verre is dan hun gezegde waar wegens den zinder Hellingen,en die der H. Schriften, cn Vaderen, als zy de 101 ftellingen uit willen leggen in enen Catholyken zin, en dezelve dra jen tot dien van de Aüguftinianen of Thomisten, en op deze wyze is het geen wonder, dat zy ene grote menigte texten by een kunnen brengen, en daar mede pronken; want dat zelve doet men, en wel te recht in de Scholen der Aüguftinianen, en Thomisten, doch als men ze befchouwt op haar zeiven, en in den zin des Schryvers , dan is 'er niets meer onwaar, en ftrydig tegen alle rechtzinnigheit, dan dat die ftellingen zouden gelyken naar'de lering der H. Schriften, en Vaderen, terwyl het integendeel blykt, dat de texten van Vaderen (want wegens de H. Schriften is het dwaasheit te willen zeggen, dat de ftellingen de eigenfte woorden zyn) welke het meest daar na gelyken i enen geheel anderen zin hebben. Laten wy een ftaaltje daar van ophalen, enkel, en alleen om te bewaarheden hetgeen ik hier zegge.,
Een van de voornaamfte texten die zy aan» haleiu_,en beweren, dat zy met de eigenfte woorden uitdrukt ene der 101 gedoemde ftellingen, is deze van den H. Prosper: Want zo er niemant ter moerelt is, die hy niet wille, das verlost zy, al wat de oppermagt wil wort zonder twyfel vervult, welke zy zeggen, dat volkomen gelykt, en overeenkomt met de 12de, daar de Schryver zelfden naam van Prosper bygevoegs heeft,om geen de minfte twyfel te laten, dat
3|
Nader \ntwoort.



ac4 VIII. B R I E I.
hy die aanmerking uit dien Out vader getrokken heeft, en met de eigenfte woorden heeft uitgedrukt. Doch als men de zaak wat dieper inziet,ende 12de van den Schry ver der Zedelyke Aanmerkingen by die van Prosper vergelykt, dan blykt terftont allerduidelykst, dat het onderfcheit oneindig is. De 12de luit aldus:ais Godt ene ziele wil zaligmaken, op wat tyt, of plaats het zyn mag, de onfeilbare uitwerking volgt de wille Godts. Maar wie ziet niet, dat hier gefproken wort van allen wille in het algemeen, daar de text van Profper fpreekt van den volftrekten wille in het bezonder, te weten: van enen Almagtigen wille, van den wil ener onbepaalde almagt? zo dat, behalven dat de woorden zelfs hemelsbreet verfchelen, verfchelen noch meer van elkander de zinnen; want de Schryver geeft te kennen, dat al wie Godt zalig wil maken, zalig worden, en dus dat hy in genen delen wil, dat zalig worden de genen, die niet zalig worden, de 5de ftellinge van Janfenius, daar hy ook van verdacht was; en de"H. Prosper leert, dat al wie Godt wil door zyne volftrekte wille, dat zalig worden, onfeilbaarlyk zalig worden, ene Catholyke waarheit, om dat hy van de volftrekte almagc fprekende, den voorwaardelyken , of algerce' nen wille 'van Godt, dat alle menfchen zalig worden, niet uitfluit.
Ik zoude hier meer aanmerkingen by kunnen voegen, om dezen zin van den H. Prosper, als ook den kwaden van den Schryver der Zedelyke Aanmerkingen te ftaven; ik zoude ook in meer andere ftellingen, zo als wegens de liefde , het geloof, de vreze, deze zelve onrechtzin' nigheit in het aanhalen van texen van Vaderen / kun-



OVER DE BÜLLE ÜNI G E NITUS. 205
kunnen bewyzen, doch dit is genoeg, om U een denkbeelt te geven van den flingfen handel der Appellanten, als zy ons verwyten, dat wy de taal, de woorden, en de gevoelens der Outvaderen in de aanneming der Bulle gedoemt hebben. Het is geen konst op diergelyke wyze texten van Vaderen, en Schriften by een te rapen, gelyk her ook geen konst is uit dezelve op zo ene wyze alle foorten van dwalingen te halen; want aldus kan men alle Schryvers onder de Aüguftinianen, of Thomisten , ja de ergfte vyanden der Appellanten, Clemens Xï zelfs aan halen, om de gedoemde ftellingen te bevestigen; en zou dan al wie die ftellingen doemt, gezegt kunnen worden, dat hy de ge. voelens dier Schry veren doemt? verre van daar; wy doemen noch die Schryvers, noch de Vaders, of de H. Schriften, noch hunne woorden, taal, of gevoelens, maar de dwalingen, welke onder die woorden, of taalfchuilen, welke de Schryver heeft willen leren, en de Paus in zyne Bulle heeft willen doemen.
Maar weten de Appellanten zelfs niet beter? moeten zy niet bekennen, dat de vyf beruchte ftellingen, welker eigen, en natuurlyken zin, zo als de Appellanten zelfs zeggen, dat zy ze doemen , de Paus ronduit in zyne Bulle verklaart te willen doemen, ene andere Lering behelzen , als die van de Aüguftinianen, en Thomisten is? moeten zy niet bekennen, dat die zelve waarheden, en leringen van H. Schriften, en Vaderen, welke zy zeggen, dat door de Bulle gedoemt zyn, in den tyt, en onder de ogen van Clemens XI, en volgende Paufen openbaar verdedigt wierden ?
Hetenigfte, dat zy ncch zouden kunnen zéggen»



206 VIII. BRIEF.
Opwerping.
Antwoon
Voorwentzelbeantwoort.
gen, is,' dat de Schryver niet gemeent heeft die fchromelyke dwalingen te leren, daar hy van befchuldigt wort, en dat de Paus gemist heeft in dezelve hem toe te fchryven. Maar ook in zo enebnderftelling zou de Bulle noch klaar genoeg wezen, en duidelyk genoeg aanwyzen, welke dwalingen zy veroordeelt, wat ook zy van de mening des Schryvers. Doch zouden zy in dit ftuk minder feilbaar zyn, als het de Paufen met de Bisfchoppen zyn ? zouden zy onfeilbaarlyk verzekert wezen, dat de Schryver niet heeft willen bedriegen, of verleiden ? dan , zo zy daar in feilen , bedryven zy niet ene fchreuwende misdaat tegen de wettigeOverheit, welke gevonnist heeft, met haar zo een onrechtvaardig vonnis toe te fchryven ? Heeft ene wettige Overheit niet altyt meer recht, om gelooft te worden, als de misdadige, die van haar gevonnist is? kan zulk een recht haar zonder een fchreuwent ongelyk betwist worden ? derhalven wanneer het blykt, dat zo een misdadige wettiglyk verdacht is, en de Overheit plechtiglyk geoordeelt heeft, dat hy er overvloedige redenen toe gegeven heeft, is het altyt veiliger het vonnis der Overheit aan te nemen, als de verfchoningen van den veroordeelden. Voor het overige het blykt altyt, dat de Bulle gene aloude grontwaarheden van het Christendom doemt, en dat zulks duidelykgenoeg in de Bulle zelve te zien is.
Doch is het wel te verdragen van Luiden, die zich den naam van Catholyken geven, voor te wenden,dat door ene Plechtige Bulle, welke van een allergrootst getal Bisfchoppen, en in die zelve landen, daar de twist gaande is, alle de andere Bisfchoppen der aarde, of toe-
ftem-



over de Bulle TJnic nitus. 20?
ftemmende, of zwygende, van alle de hoge Scholen van Europa, van alle de geestelyke ordens aangenomen is, de leringen der H. Schriften, en Vaderen, en wel bezonderlyk die van den H. Auguftinus, en Thomas, daar de Kerke altyt een bezondere eerbiet, en hoogachting voor heeft gedragen, veroordeelt zou' de wezen? zou een Catholyk hert die onder» ftelling wel kunnen maken zonder afgryzen ? zouden alle de Bisfchoppen van de werelt, die van zo ene Bulle kunfchap kregen , daar niet voor moeten verantwoorden? zoude hunne ftilzwygentheit zelve geen verradery worden ? en dewyl zy zwygen, moet men niet zeggen, dat zy geen het minfte kwaat in die Bulle vinden ? of zou onder alle de Bisfchoppen niemant of oprecht, of deugtzaam wezen, dan te voren 4, & 5, en tegenwoordig alleen 3 , die zich verbeelden, dat de Paus de gewig. tigfte waarheden, cn leringen van Vaderen ge doemt heeft.
Maar vint men wel een enig woort in degan fche Bulle Unigenitus, dat zulks betekent?Integendeel zyn er in de Bulle zelve niet alle de blyken, dat de Paus wel verre van de leringer der Aüguftinianen, en Thomisten te doemen. daar tegen de hoogfte eerbiet voor dezelve draagt? want zeggen de Appellanten zelfs niet, dat die leringen openbaar in de gedoemde ftef lingen te vinden zyn, dat zy deze leringen in haren natuurlyken zin voordragen? dat men er geen anderen zin kan vinden, zonder de woorden, en haren letteriyken zin gewelt aart te doen? maar de Paus verklaart in zyne Bulle, dat de dwalinge daar nier openbaar is, dat zy onder ene nagebootfte Godtvruchtigheit,
erj
Aandrang.



aö8 VIII. BRIEF.
Nader Antwoort
en onder de fchorfe van Heiligheit verborgen is, en den lezer verrast door een zekeren fch n van GodtsVrucht, die het boek met den eerften opflag vertoont, dus is het die eerfte opflag, of openbare, of eerst voorkomende zin niet, die hy gedoemt heeft, maar hetgeen daar onder fchuilt; integendeel, dewyl volgens de Appellanten die eerfte opflag, of eerstvoorkomende zin die is van de leringen der Aüguftinianen en, en Thomisten, zo volgt ook, dat volgens de Appellanten de Paus in zyne Bulle de leringen der Aüguftinianen, en Thomisten noemt heilige,en Godtvruchtige leringen,onder welke by wil, dat de dwalingen fchuilen, en dus volgt uit het zeggen der Appellanten vergeleken by de Bulle, dat Clemens XI niet alleen niet heeft gedoemt de leringen der Aüguftinianen, en Thomisten, maar dezelve daar ook wel hooglyk heeft aangeprezen. Verder.
De Paus verklaart ook in zyne Bulle, dat hy dwalingen wil doemen, waar van enige reets te voren gedoemt, en andere op nieuws uitge. vonden zyn , maar kunnen de gevoelens der Aüguftinianen, en Thomisten daar onder gerekent worden ? zyn zy oit te voren van Paufen , of van vergaderingen gedoemt? zyn zy misfehien kort voor Clemens XI uitge. vonden ? wist het de Paus misfehien niet, dat die gevoelens altyt in de Kerke geleert zyn? dat men voor Molina nergens anders leerde? dat ook na Molina meest alle de hoge fenolen, en meest alle de Geestelyke ordens die zelve gevoelens met aanpryzing verdedigden ?
Doch zo min, als hy de gevoelens der Molinisten in zyne Bulle goetgekeurt heeft, zo min heeft hy ook die der Aüguftinianen, en
Tho.



over de Bulle Unigenitus. 209
Thomisten veroordeelt. De verfchillen, dio er onder de Catholyken zyn wegens de werking der Goddelyke genade, beeft hy volkomen in dien ftaat gelaten, daar zy voor, en na de vermaarde vergaderingen onder Clemens VIII. en Paulus V. gehouden over de hulpmiddelen der Goddelyke genade altyt geweest zyn. Als men ook van de ene kant de vryheit van den wille behout, en van de andere kant de nootzakelykheit der inwendige genade Godts, ook tot het begin van het geloof, en om te hopen, te beminnen , en te werken, gelyk het behoort, dan is de Catholyke waarheit in die ftoffe beveiligt. Inderdaat die twe Grote Paufen fehoon zy grondig van de zaken onderrecht waren, en ze in Perfoon met de grootfte naukeurigheit, vlyt, en iever onderzocht hadden, ja tot fesmalen toe in den tyt van niet minder als 10 Jaren, met hulp , en raat van Cardinalen, Aartsbisfchoppen, Bisfchoppen, cn grote menigte der vermaartfte Godtsgeleerdcn dat onderzoek vernieuwt,hoe genegen zy ook waren, zo voor de leringe van Auguftinus en Thomas, als voor ene volkome beflisfing, hebben echter eindelyk geoordeelt niet nootzakelyk te wezen, daar over een beflisfent vonnis te geven. Een kwalykgezinde zal zeggen uit ftaatkunde, om de Paufelyke magt uit te breiden, en om een Geestelyke orde té fparen , of andere inzichten, die niet nalaten van de Waardigfte Herders der Kerke laffe verraders te maken van de waarheit; maar een Catholyke zegt, om dat het noch niet bleek, dat de gevoelens der Molinisten openbaarlyk tegen de H. Schriften, en Apostolifche overleveringen ftreden , en men dezelve O vol-



Vervolg van die Antwoort.
jfo VIII. BRIE F.
/olftrekt, «n binnen bare palen kon verdedigen zonder het Catholyk geloof te kvvetzen. Dndertusfchen hoe zou Clemens XI zonder de Akten van die vergaderingen na te zi .n, of zonder nieuwe aan teftellcn, dewyl men weet, dat hy wegens die zaken niets heeft ondernomen, gevoelens gedoemt hebben, die zy. ne voorzaten zo zeer ter herte gingen, en gcetgekeurt, het geen zyne voorzaten febenen genegen te wezen om te doemen ?
Maar 't geen dit noch meer bevestigt: zou Clemens XI, zo hy dc Aüguftinianen, en Thomisten veroordeelt hadde, ook niet uitdrukkelyk de vermaarde wraking van Loven, de vyf Artikelen van den geleerden Choifeul, en gezonden aan den Paus Alexander VII, en meer andere diergelyke ftukken ronduit verboden, verworpen, en gedoemt hebben?maar heeft hy zulks oit ondernomen ? zouden dan zo vele brave mannen , en deftige Godtsgeleerden, zo onder de Cleregie, als onder de Benediflinen, Auguftynen, Dominicanen, Carmeliten, en andere menigte geestelyke ordens met meest alle, en wel de voornaamfte Scholen van Europa, die zelve gevoelens hebben durven leren, en openbaar verdedigen zelfs onder de ogen van den Paus zonder de geringfte ftrafïe, ja met toejuiching, en lof?
Leert men noch niet heden opentlyk, en met goetkeuring van Paufen, van Bisfchoppen, ja van alle Catholyken te Loven , te Parys, te Romen, en elders, dat de Almagtige Godt onbepaak in al zyn doen, en laten, en niemant iets fchuldig zynde, van der cu wigheit, en voor enige voorzieninge, of zonder enig opzicht van toekomende verdienften, dat is:
door



Over de Bulle Unigenitus. *ii
■door ene willekeurige oefening van goetheit befloten heeft , aan enige menfchen zyne genade,en de Hemelfche zaligheit te geven. Dat deze verkiezing, of Predeftinatie ene voorzieninge, en voorbereidinge is van weldaden, waar door zy zekerlyk, en onfeilbaarlyk behouden worden alle de genen, die behouden worden, zo dat de genade, de hulpmiddelen ter rechtvaardigmaking, en ter volharding , de goede werken, en al wat den mensch tot de zaligheit geleit, gene oorzaken, maar vruchten, en uitwerkzelen zyn van de Predeftinatie. Dat Godt ingevolge van deze verkiezing hem geeft die genade, welke krachtdadig, of daatwerkende genoemt wordt, waar mede hy niet alleen kan, maar ook zekerlyk, en onfeilbaarlyk wil, en doet, fchoon hy aan anderen met weigert de genade, die fchoon zy niet geeft het goede daatlyk te willen , en te volbrengen, echter genoegzaam is, om het goede te kunne*? willen, en te kunnen volbrengen ? Dat deze krachtdadige genade alleen werkende begint, doch niet alleen, maarte gelyk met de wille medewerkende volbrengt, zo dat de willé van Godt bereit wort, om door het toeftenjmen, en medewerken hare doening te uiten j of zy voorbepaling genoemt moet worden, gelyk de Thomisten willen, dan of zy liefde , voorkomende,en overwinnende vermaak' moet heten, zo als de Aüguftinianen beweren? dat deze genade wel met zekerheit, en met ene volkome onfeilbaarheit hare uitwerking heeft, doch nimmer nootzakelykheit medebrengt f noch den mensch het vermogen beneemt, om! haar te kunnen wederftaan, of hare toeftem. mmg te kunnen weigeren, derhalven dat zy O 2 deu



212
VIII. BRIEF.
di d d
d a
t< ( r
2 2 1 (
I
i
Gevolg trekkingen.
>n vrye wille niet benadeelt, maar inregen* jel geneest, helpt, en verfterkt tot het guee ? dat eindelyk deze genade tot alle goede •erken nootzakelyk is, te weten, dat wy zon2r haar wel het vermogen hebben, doch met 1 wat vereischt wort, om het goede daatlyk ; volbrengen? leert men noch niet heden iveral, dat de oude wet door haar zelve de geade niet geelt? dat wy verplicht zyn alleone werken tot Godt te fchikken? dat de yree alleen het hert niet bekeert, en dat daar iefde toe nodig is, ook in het H. Sacrament, :n meer andere diergelyke waarheden, die de Appellanten voorwenden, dat door de Bulle redoemt zyn, worden zy niet noch heden Weral, en openbaar geleraart in de Catholyke Serke ? is het deze die zelve Leringe niet, die die de Priesters onzer zending, of te Loven, 3f te Douay, of te Roermonde, of te Romen ingezogen hebben?en diezy verdedigen? of hebben zy ze mislchien afgezworen ? Godt beware hen daar voor.
Is een Estius, een Gonet, een Contenfon, een Lemos, een Pontius, een Macedo, een deNoris, eenBellelli, een Bert;, en duizent anderen om diergelyke ftellingen oit veroordeelt? hebben zy ze niet meermalen opentlyk, en te Romen zelfs in gedrukte boeken, en Schriften met toejuiching verdedigt? is een de Noris niet na herhaalt onderzoek zyner leringen tot Cardinaal verheven? Het blykt dan 'tot overdaat toe, dat de Paus de gevoelens der Thomisten, en Aüguftinianen in zyne Bulle niet gedoemt heeft, en het blykt ook, dat de Appellanten met zulks voor te geven , die beklaaglyke onrechtzinn'igheit niet bedryven, als D om



OVER DE BüLLE UNIGENITUS. 2I3
om de genen, die hen op hun woort geloven, en zelfs niet kunnen onderzoeken, aan hunne geboorzaamheit vast te houden. Ik zoude gaarne deze gevolgtrekkingen verzwegen hebben, maar het is te openbaar, om het te kun* nen verbergen; te weten: het is alom bekent, dat toen hunne vergadering te Utrecht in het Jaar 1763 die ftellingen gedoemt heeft, welke van enige beweert wierde: Dat de Roomfche Paufen de leringe der krachtdadige genade, en der goetgunftige Predeftinatie opzettelyk veroordeelt hebben, verfcheiden Priesters tegen die doeming protefteerden, bewerende dat het zo was, en dat zy zulks opentlyk meermalen gepredikt hadden. Waar uit noch meer blykt, van de ene kant uit die zelve doeming, hoe onwaarachtig, en onrechtzinnig hun voorgeven is, dat men overal in hunne boeken vint, dat de Roomfche Paufen die waarheden gedoemt zouden hebben, en van de andere tot welke ongerymtheden men vervalt zelfs op den ftoel der waarheit, als men wettige Rechters tegenfpreektjom de gemeente tot zich te houden.
Zy zullen misfehien zeggen, dat wy van de ene kant de Bulle aannemende, en van de andere de Molinisten beftrydende , niet gevolglyk redeneren; dewyl die Bulle de gevoelens der Molinisten hanthaaft, en dus nootzakelyk de gevoelens der Aüguftinianen, en Thomisten , welke wy aankleven, veroordeelt. Maar dewyl dit gezegde enkel op dat voorgeven fteunt, dat 'er geen twist is, als tusfchen de Molinisten, en Appellanten, en niet tusfchen deze, en de Aüguftinianen, het geen wy duidelyk in onzen vorigen wederlegt hebben, zo O 3 zeg-
Op'.verPing.
Antwoort.



214 VIII. BRIEF.
Opwer. Afitwoort
zegge ik alleen, dat het duidelyk genoeg bewezen is, dat men een Auguftiniaan, ofThomist kan wezen, en de Bulle aannemen, om dat het van alle kanten blykt, dat in dezelve iets anders gedoemt is, dan de Lering van deze Scholen, te weten: wezentlyke dwalingen, die van de Molinisten niet alleen, maar ook van de Aüguftinianen beiïreden, en verworpen worden. Vry meer reden zouden wy hebben , om de Appellanten te vcrwyten dat zy niet gevolglyk redeneren, dewyl zy overal de Paufen beichelden, dat zy in de Bulle Unigenitus de oude waarheden, en de eerfte grontrapelen van den Godtsdienst met die van Auguftinus, en Thomas opzettelyk, te weten: in de eigenfte bewoordingen van H, Schriften, en Vaderen gedoemt hebben, waarom zy ook dezelve niet willen aannemen; en elders beweren, dat zy ze niet opzettelyk gedoemt hebben.
Maar waarom hebben dan de Molinisten uit die Bulle zo dikwils gelegentheit genomen om de leringen van de Aüguftinianen , en Thomisten te verachten, en hen voor Janfenisten uit te fchelden ,zo zy daar van gene redenen vonden in de Bulle zelve? zyn 'er niet meer onder hen geweest,die opentlyk beweerden , dat die leringen in de Bulle gedoemt waren? hebben zy niet noch in deze laatfte Jaren, bchalven de Noris, enen Bcllclli, en Berti de waardigfte mannen opentlyk voor Janfenisten uitgemaakt, om dat zy Auguftyncn waren, en de leringen hunner Scholen verdedig !en ? , "Myn eerfte ancwoort aan deze opwerpinge is, dat zy niets bewyst tegen de Bulle. VVa:it ik ftelle eens vast, dat van dezelve een gron misbruik gemaakt wort by velen, zal zy caar
om



evER de Bulle Unigenitus. 215
om niet goet, nietbillyk kunnen wezen? zal een vonnis, zal ene wet daarom verworpen moeten worden, om dat 'er een misbruik van gemaakt wort? dan was zekerlyk de uitfpraak van de vyfde algemene vergadering onrechtvaardig; want daar is noit een vonnis van de Kerk geweest,dat zotegengefproken, en misbruikt is , als die vergadering wegens de drie Cappittels,of om de vergadering van Calcedonien te verachten, of om verfcheiden Bisienoppen, en zelfs de Roomfche Paufen van verraden waarheit te befchuldigen.
Myn twede antwoort is, dat de Appellanten wel enige reden zouden hebben, om teldagen, en dén Paufen ook den handel der Molinisten toe te fchryven, zo deze altyt ftilgezeten, en op zofchreuwent ongelyk den bi. Auguftinus,* en Thomas * ja den Apostohfchen Stoel zeiven aangedaan, gezwegen hadden ; maar dewyl de Paufen zelfs geftadig, en allerbitterst daar over geklaagt hebben, en meermalen opentlyk Verklaart, dat het ene openbare overtreding van dePaufelyke bevelen ,er ene zuivere lastering is,de gevoelensder AuguUinianen, en Thomisten ,inzonderheit in het ftul van de Goddelyke genade, welke in deCatholykc fcholen en van Catholyke Schryvers verdedig! worden, van dwalingen te befchuldigen, zo kun nen zy geen de minfte reden hebben, om over d< Paufen teklagen,of om hun dien onrechtmatiger handel der Molinisten toe te fchryven. Reets ja ren voor de Bulle hebben Innocentius X, Alex ander de VII, Innocentius, XI, en Innocen tius XII uitdrukkelyk die leringen geprezen,]; hemelshoog verheven, en op het ftrengstverboden enigen blaam te geven aan de gene, du O 4 dé
2. Ant
woort.
[



2i6 VIII. BRIEF.
deze onwrikbare, en allerveiligfte leringen verdedigen, of iemant voor Janfenist un te fchelden voor, en aleer de Apostolifche Stoel5 gevonnist hadde over de {tellingen, daar men over zoudeims. ten, of voor, en aleer het wettiglyk bewezen zou. de zyn j dat de bejchuldigde ene der vyf ftellingen had ftaande gehouden.
Doch dewyl men bezonderlyk voorgeeft, dat de Bulle die waarheden heeft benadeelt, zo zal ik ook bezonderlyk die Paufen aanba. len, die na de uitgaaf van dezelve geleeft hebben , en wel met de eigenfte woorden , als hunne Decreten aangetekent ftaan io de vergadering van Utrecht. 1763.
„ Wat is 'erin deze onze tyden krachtiger, v wat is 'er nadrukkelyker, als het getuigenis „ van Benediófcus XIII? In zyn breve van den „ 6 Nov. 1724, welke begint met dezewoor„ den Demisfas preces, en in zyne Bulle van „ den 26 Aug. 1727, welke begint pretiofus, „ verklaart zyne Heiligheit opentlyk dat de „ gevoelens wegens de genade door haar zelve, en „ innerlyk krachtdadig, en de genadige Predeftt. „ natie tot de Heerlykheit des Hemels zonder eni„ ge voorzieninge van verdienften, beweert van de >•> H Leeraren Auguftinus, en Thomas volkomen „ overeen komen met het woort Godts, met debe-
fluiten der Paufen, en vergaderingen, en met „ defpreuken der Vaderen. En gebiet onder be„ dreiging yan Godts oordeel, alsook onder ker„ kelyke ftraffen aan elk, en allen gelovigen, dat
zy deze allerzekerfte leringen nimmer zullen f, verachten, 't zy met woorden 't zy met fchrijt. „ Woorden, die klaarder als de zon zyn, en „ niet behoeven uitgelegt te worden".
Ik zoude wel in ene vergadering van Gees-
te-



over de Bulle Unigenitus. 217
telyken meer rechtzinnigheit gewenscht hebben, en dat zy het fterkfte bewys tegen den Schryver die zy wederleggen, niet achtergelaten hadden. Want wat was'er bondiger,om den Schryver van het Precis &c., die de Bulle Unigenitus opwierp, (zo als zy zelfs belyden,) om te bewyzen, dat de Paufen de lering van Auguliinus, en Thomas veroordeelt hebben, te wederleggen, en te befchamen, dan het getuigenis , en de openbare verklaring van Be • ftedi&us XIII, in het gemelde Breve, dat al wie voorgeven, dat door de Conjlitutie Unigenitus de lering der Aüguftinianen, en Thomisten ge.doemt is, het Apostolisch gezag belasteren. En dat deze zelve lasteraars, mits zy hun bedrog niet vol' gen willen, genoegzaam kunnen zien, dat de on~ wraakbare, en aller veiligfte leerftukken van den H. Auguftinus. en Thomas in genen dele, hoe ook genaamt, door de voornoemde Conjlitutie beftraft, of gewraakt ïsl Doch het is geen raat. zei, waarom zy deze verzekering van dien Paus uit hunne vergadering gelaten hebben, als men nadenkt, dat zy zelfs daar mede verlegen zouden wezen, en hun eigen vonnis ondertekenen.
De vergadering gaat voort met andere Decreten van Paufen aantehaïen, narnentlyk twe van Clemens XII,en een vanBenedictusXlV, waar in op het nadrukkeJykst verklaart wort, dat de zelve lering noit van den Apostolifchen Stoel gedoemt is; maar integendeel altyt goetgekeurt, hoog geprezen, en bevestigt is geworden; doch wederom geen een woort wegens de Bulle Unigenitus opgeworpen van den gene, die daar wederlegt wort, fchoon wel {Jegelyk die zelve Decreten melding daar van O $ ma.



2iS VIII. BRIEF.
ping.
maken, en bezonderlyk Clemens XII in zyne Bulle van den 2 Oétober J733 die zulk een voorgeven noemt een onverdragelyke hartnekkigheit. „ Het doet ons ten boogden leet", dit zyn zyne woorden, „ dat de duifternisfen „ van de Kinderen der tvvedracht veroorzaakt, „ noch niet uit het begrip van enigen wegge„ nomen zyn,en dat 'er noch heden verfchei„ den zyn, die met ene onverdraaglijke hart„ nekkigheit durven beweren,dat door dege„ melde Confiftutie (Unigenitus) de lering van „ den H. Auguftinus, en Thomas wegens de „ kracht der Goddelyke genade veroordeelt „ is". En hier op volgt een allerftrengt verbot van oit iets, of in fchrift, of woorden te uiten, dat zo enen laster enigzins zoude kunnen doen geloven. Wie ziet dan niet dat het eert' fchreuwent misbruik is, die men van de Bullé maakt, als men wil beweren, dat die heilige, en dierbare lering daar door veroordeelt is? Men ziet hier ook, dat de Paufen daar op noit ftll gezeten, of gezwegen hebben; men ziet hiereindelyk zonneklaar, dat de Appellanten zelfs, en hunne vergadering deze ftukken niet hebben durven ophalen, om dat zy niet minder , als de Schryver van het Precis, dien zy daar wederleggen, en plechtiglyk doemen, door die ftukken van hunne onrechtzinnigheit overtuigt, en veroordeelt worden.
Maar de mening van Clemens XI,zullen zy 'zeppen, wort door geen verklaring van zyne opvolgers in hetPaufelyk gezag verandert, en zyne aangekleeftheit aan de Molinisten toont genoeg, dat zyn oogmerk in die Bulle geweest is,de gezonde leer uit de Kerk te verbannenjhet



over. de Bulle Unigenitus. 219
is daarom, dat wy die verklaringen nietby onze vergadering ge voegt hebben.
Doch wie zal oit beter den zin, en mening van Clemens XI kunnen uitleggen, als zyne wettige opvolgers? Is 'er iemant ter werelt, die daar meer gevoegt toe is ? en wat de Bulle zelve betreft, wie zal de wettige opvolgers het recht betwisten, om de befluiten van hunnen voorzaat met dat zelve gezag, waar mede zy gemaakt zyn , goet, of kwaat te keuren ? dan, wanneer zy ze goetgekeurt hebben,wie twyfelt, of zy zyn het ook, die voordewettigheit, en rechtvaardigheit der zei ver inftaan, dan of het hunne eigen waren? maar de opvolgers van Clemens XI hebben pleehtiglyk zynen zin, en mening ui tgelegt, en ook over de Bulle zelve geoordeelt, dat zy in genen dele de voornoemde waarheden benadeelt; by gevolg blykt het uit het allerwettigst gezag, dat noch de mening van Clemens XI, noch die van de Bulle is, de leringen der Aüguftinianen , en Thomisten te benadelen. Hier uit volgt ook noch, dat zo in die Bulle enig kwaat ftak, het niet aan Clemens XI alleen moet toegefchreven worden, maar ook aan alle zyne Nazaten, die dezelve goetgekeurt hebben, en dus als haar eige hebben aangenomen, en zo daarin de waarheit verraden is, 'er alle deze Paufen ook fchuldig aan zyn. Maar wie zal zich oit kunnen laten voorftaan, dat de hevigfte .verdedigers van Auguftinus, en Thomas zo als bezonderlyk Benediclus XIII, en XIV, die zelve lering gedoemt zouden hebben ? of zelfs ene Bulle goetgekeurt zouden hebben, daar dezelve in gedoemt was?
Zou hier mede alle achterdocht wegens de
me*
Antwoort.



220 VIII. BRIEF,
mening van Clemens XI niet moeten verdwynen ? blykt het niet volkomen uit het getuigenis zyne Nazaten, welke zyne mening geweest is? Wel aan, het blyke noch niet genoeg. Maar wat dan, zo hy ook een openbare verklaring des wegens heeft uitgegeven ? wat dan, zo hy ook duidelyk getuigt, dat hy de leringen der Aüguftinianen, en Thomisten in zyne Bulle niet heeft veroordeelt? wat dan, zo hy zulk een voorgeven ene kwaataardige lastering ;noemt? zou men dan noch kunnen beweren , dat zyne mening anders geweest is, of dat die Bulle toch in dien zin moet uitgelegt worden ? maar dit zegt de Paus uitdrukkelyk in ene Bulle van den 27 Auguftus 1718 welke begint Pastoralis officii; want na dat hy van de Bulle Unigenitus melding gemaakt heeft, hoe dezelve verkeerdelyk uitgelegt, en de gevoelens der Scholen met de gedoemde ftellingen verwart worden, vervolgt hy aldus: voor het overige, in dit zelve verkeert begrip „ verlaten zy hunnegewoonlyke wyze van te „ lasteren niet; zo immers de boosheit hen niet „ verblinde, en zy de duifternisfe niet liever „ hadden, als het licht, dan moesten zy niet „ onkundig wezen, dat die gevoelens, en „ leringen, welke zy met de dwalingen door „ ons veroordeelt verwarren, opentlyk, en „ vryelyk in de Catholyke Scholen, zelfs na „ het uitgaan van onze bovengemelde Confti,, tutie, onder onze ogen geleert, en verde* „ digt 'worden, en dus ook in genen dele „ hoe ook genaamt door de zelve veroordeelt „ zyn, maar het vuur van twedracht is 'er opgevallen, en zy hebben den zon der allerkiaarile waarheit niet gezien". Zie daar nu
woor-



over DE BuLXE UnIGE NITUS. 221
woorden,die waarlyk klaarder dan de zon zyn,en die de zaak, welke wy voorhebben, volkomen beflisfen, te weten: dat Clemens XI, in zyne Bulle Unigenitus, de leringen der Aüguftinianen , en Thomisten niet gedoemt heeft, en niet heeft willen doemen; want hy getuigt het zelf, en verklaart zich opentlyk aan de gehele Kerke door ene plechtige Bulle.
Onder tusfchen waarom diergelyke verklaringe van den Paus in.de vergadering van Utrecht niet gebruikt tegen dth Schryver van het Precis, die voorgaf, dat de Paufen de Lering van Auguftinus, en Thomas in de Bulle Unigenitus opzettelyk gedoemt hadden ? was dit niet het fterkfte, en bondigfte bewys ? waarom dan juist alle de decreten van de Nazaten over dit ftuk genoemt, en dit alleen achtergelaten? indien men niets anders voor hadde, als de waarheit, en de gerechtigheit, behoefde men dit niet te verzwygen ; in tegendeel men hadde nootzakelyk moeten fpreken van de verklaringen dezer Paufen wegens de Bulle Unigenitus, en wel bezonderlyk van deze laatfte van Clemens XI, dewyl anders de Schryver, die inde vergadering wederlegt wort, noch konde beweren , dat die lering opzettelyk daar gedoemt is, en dat de verklaringen der Paufen niet anders bewyzen, dan dat de Paufen niet gevolgelyk redeneren, met te ontkennen het geen zy,ofeen van hunne voorzaten te voren vastgeftelt hadden; daar de ftellingen die in de Bulle gedoemt zyn in haren natuurlyken zin die lering voordragen, en dus niet by onkühde,of mistasting (materialiter) maar met volle kennis, en opzet (formaliter) in haren natuurlyken zin opentlyk, zo alszy inde H.Schriften
ge-



222 VIII. BRIEF.
geleert , en by de ff Outvaders in eigen bewoordingen gevonden wonten, gedoemt zyn. Doch het heeft de vergadering behaagt die' verklaringen wegens de Bulle Unigenitus te verzwygen, om dat men daar ailercuidelykst konde zien, dat niet alleen de Schryver, maar ook zyne Rechters ongelyk hebben met ce beweren, dat die Bulle niet aannemelyk is, om dat 'er de lering van Auguftinus, en Thomas t zydan op wat wyze veroordeelt wort. Want die verklaringen tonen* onweeriprekelyk aan dat die lering in genen dele, noch door on! kunde, noch met opzet veroordeelt is, en dat men den Apostolifchen Stoel'belastert, ja dat het ene onverdraaglyke hartnekkigheit is zulks voor te geven.
Ik denke ook niet, dat men tegen die verklaringen enige uitzondering zal kunnen maken, ten minften.niet-van de genen, die de ver*adering van Utrecht aannemen, met te zeggen, dac alle die Paufen niet gevolglyk redeneerden, want dewyl zy zelfs van die zelve Decreten gebruik hebben gemaakt tegen den Schryver van het Precis, en aan dezelve die kracht hebben toegefchreven, die bekwaam was,om hem te wederleggen, en te bewyzen, dat de Paufen , door de Bulle Unigenitus de lering van Auguftinus, en Thomas niet opzettelyk hebben gedoemt, en dus hier in niet gemeent hebben, dat de Paufen niet gevolglyk redeBeerden; zouden anderen aldus ook niet het zelve recht hebben,om van diergelyke Decreten gebruik te maken tegen hen, en aan dék zelve die kracht toe te fchryven, die bekwaam is om hen te wederleggen, en te bewyzen, dat door die Bulle in genen dele noch opzettelyk,
noch



over de Bulle Unigenitus. 223
noch door onkunde, of mistasting die lering gedoemt is? Dewyl dit zo wel, als het ander daar verklaart wort ? zouden die Paufen meer geloofbaar zyn in het geen de Appellanten uit die Decreten aanhalen , als in het geen zy achtergelaten hebben, en van ons wort aangehaalt? of zouden de Paufen de Bulle Unigenitus die zy zich ook toeeigenen door hunne goetkeuring, als ook hunne verklaringen, niet zo v/el in 't een, als in 't ander verftaan kunnen? Zou Clemens XI niet beter zyne eige mening in die Bulle weten ? of minder geloofbaar zyn in de ene, als in de andere?of zou hy ook den zin van zyne eigen Bulle niet begrepen hebben? het zyn dan volftrekte ongerymtheden die men moet beweren om ftaande te kunnen houden , dat de Bulle Unigenitus niet aannemelyk is, om dat de lering van Auguftinus, en Thomas wort benadeelt, en het blykt van alle kanten , dat de verklaringen der Nazaten, en van Clemens XI zelfs in alle hare delen haar volle kracht behouden, en ten alle opzichte wettig zyn, dus dat het onweerfprekelyk ook blykt, dat hy in zyne Bulle den zin, en lering van den H. Auguftinus, en Thomas niet heeft willen doemen.
Maar dit zo zynde, zie daar nu ene duidelyke uitlegging van de mening van Clemens XI, zie daar ene uitdrukkelyke onderfcheiding van den zin, dien hy gedoemt wil hebben, zonder welke de Appellanten zeggen, dat zy de Bulle niet aan kunnen nemen. Hy verklaart opentlyk, dat hy dien zin, en lering niet heeft willen doemen, dien zy zeggen gedoemt te wezen. Wat kan men meer eifchen, om een vonnis van de Kerk wegens enige ftellingen aarmeme-
lyk



224 VIII. BRIEF.
lyk te maken , dan dat wy weten, welke lering daar gedoemt wort, en welke voor die doeming beveiligt wort?of weet men noch niet, welke dwalingen het zyn, die gedoemt worden, en welke Leringen veilig? De Paus zegt, dat die Leringen opentlyk, en vryelyk in de Carholyke Scholen geleert worden, en weet mennrsfchien niet welke gevoelens,en leringen het zyn,die onder de ogen van dien Paus geleert wierden, zo wegens de genade , en de Predeftinatie, als wegens den vrye wille, de liefde , de vreze, het geloof, de oude Wet, en andere ftukken waar over gevonnist is ? Het zyn dezelve, die noch in de voornaamfte fcholen van Europa, die van ontelbare Schryvers van deze, en vorige tyden, die van Auguftinus, en Thomas geleert, en van de Paufen ten allen tyden bevestigt zyn.
Zie daar dan alle die leringen op nieuws bevestigt, kan men oit duidelyker aan wyzen, wat men goetkeurt, kan men oit beter verklaren, wat men gedoemt wil hebben ?
De Appellanten hebben altyt gevraagt na verklaringen van de Bulle, verfcheiden Bisfchoppen van Frankryk hebben ze gegeven, daar na twe en veertig te 'gelyk, eindelyk hondert; doch dit was niet genoeg, misfehien om dat zy de mening van Clemens XI niet wisten ; dan die Paus geeft deze verklaring, wat kan men meer doen, als 'er niet anders, als verklaring gevraagt wort? 't was alleen, zoals zy zeiden, om de gezonde Leer te beveiligen; die is in die verklaringen beveiligt; om. cie achting voor de fpreuken der Vaderen te be. houden ; die is in die verklaringen behouden , en de eerbiet voor de Vaders is by alle gelo-
vi-



over.de Bulle Unigenitus. 225
Vigen na de Bulle even groot, en billyk gebleven. Kan 'ei* dan noch iets meer met bilJykheit geëischt worden ? is niet een iegelyk der Gelovigen genoeg verzekert, dar. de Paus niet de oude lering, noch de fpreuken der Vaderen , maar wezentlyke dwalingen heeft willen doemen? en kan 'er nochiemant wezen, die enige kennis van de zwevende gefchilien, of van de leringen derScholen heeft,enniet weet welke dwalingen hy waarlyk heeft gedoemt? waarom is het dan, dat men noch niet luifte* ren wil, en van geen onderwerping, of aanneming horen? waarom die verklaringen van de Paufen verduistert, daar zy het meeste licht konden geven,om de Bulle te doen verftaan? waarom verzwygen, het geen de Gelovigen wegens den zin derzelver 't best zou kunnen onderrechten ? moet een onzydig mensch niet als van zelfs in achterdocht vallen, dat het om iets anders te doen is, als de lering van Augus» tinus, en Thomas, of de Spreuken der Vaderen? moet men niet oordelen, dat in die Balie ene gansch andere Lering,als die vandeScholen, gedoemt wort, en ene lering die van die Luiden bemint wort, die dezelve beftryden? moet men niet zeggen, dat het hun te doen is om de dwalingen, die daar wezentlyk volgens het oordeel van alle rechtzinnigen gedoerat worden ?
Hoe heeft dan, zullen zy noch zeggen, de lering van Molina zo veel opgang gemaakt na het Formulier, en bezonderlyk na de Bulle? zyn niet die twe;ftr*kken deoorzaken.geweest, dat die lering overal verfpreit is, en die der Aüguftinianen, en Thomisten Verdrukt ? moet P meu
Opwer-
ping.



226 VIII. BRIEF.
Ante/ooit
«tl. ■, % l
men zulks niet aan Clemens XI, en volgend» Paufen wyten?
Ik zegge: neen voorzeker, ftaande hunne deftige, en openbare verklaringen, en zo zy het die Paufen willen wyten, dat die lering niet gedoemt, of de twisten niet beflist zyn, dan moeten zy het eerst wyten aan Clemens VIII, aan Paulus V, en alle de volgende, dat zy niet hebben kunnen oordelen, dat dezelve te", gen de H. Schriften, en de overleveringen ftrydig is. Wie is dan de ware oorzaak van den opgang van Molina?
Hec is Janfenius geweest, als hy deMolinisten beftrydende met de lering, gelyk hy meende, van Auguftinus, in de dwalinge gevallen is, en aldus ook de ware lering van Auguftinus hate. lyk gemaakt heeft. Het zyn de voorftanders van Janfenius geweest, als zy in weerwil van het vonnis desApostolifchen Stoels beweerden , dat hy geen dwaling, maar de ware lering ran Auguftinus geleert hadde. Hetzynde Zede. lyke Aanmerkingen geweest, en alle degenen» die de wraking daar over van den Paus, en de Bisfchoppen gevelt niet wilden aannemen onder het voorwentzel, dat daar de lering van Auguftinus wiert veroordeelt. Want toen hadden de Molinisten gelegentheit, om op hunne gehoorzaamheit te roemen, en tegen de ongehoorzaamheit der Janfenisten uitte vallen. Toen wadden zy gelegenheit om aan te merken, dat ie gevoelens van Auguftinus aanleiding geven tot de dwaling. Toen hadden zyeindelyk gelegentheit, om tegen Janfenius, en zyne voorÜanders te fchryven, en om dat deze altyt op Auguftinus, en Thomas roemden, ook de Aujuftinianen, en Thomisten, dan of zy dezelve
dwar



over de Bulle Unigenitus^ 227
dwalingen voorftonden, om dat zy dezeh meesters hadden, voor Janfeniften te befche •den, waar door dan ook hunne gevoelens me( achtbaarheit bygezet wierde. Immers zo Janfi nius de ware lering van Auguftinus, gelyk zya tyt, en noch alom te Loven, te Parys, te Romer m meest alle Kloosters geleert wort, tegen d Molinisten hadde verdedigt, of zo zyne vrier den terftont het vonnis van den Apostohfche Stoel, dat niet tegen de Lering van Auguftinus maar tegen die van Janfenius gevelt was, me de behoorlyke Eerbiet hadden aangenomen, ei aldus de dwaling met den Paus gedoemt,end gezonde Leer bJyven verdedigen, zouden z; dan oit zo een groten voet gekregen hebben om hunne gevoelens voort te planten ? zoudeniet alle gelovigen de grootfte achting behou den hebben voor de leringen der Aüguftinianen welke niet als door den twist, en tegenfpraat vermindert is? zoude niét een iegelyk de ver dedigers dier leringen gceerbiet hebben, ali die aan genedeminfte achterdocht van dwalin ge onderhevig zyn? daar men nu van de Appellanten om hunne onbehoorlyke tegenkanting tegen de billykfte uitfpraken, die met zo menigte en plechtige verklaringen van Paufen niet ophout,een affchrik heeft, om datmenze aanziet als verdachte Luiden, die onder fchone vvoorden het kwaat willen.verbergen, en met duizent voorwentzelen , en uitvluchten niets anders voor hebben, niets anders zoeken, als dje uitfpraken, of vonnisfen zelfs uit den weg te hebben.
Dit is het dat men voorheeft, bezonderlyk in onze dagen. Men zoekt gene.verklaringen, of uitleggingen meer van de Bulle; dat was in P 2 an-
■e 1-
•r
U i>
1
»
t 1
I > 1
t
Oogmerk dtr Appellanten.



I
:
Antwoon wegens den Keizer.
ü3 VIII. BRIEF;
mdere tyden hun uitvlucht. Men wil geen ver:ckering meer, dat de gezonde leer, of de preuken der Vaderen in de Bulle niet gedoemt lyn; Die is ten overvloede gegeven; dus kan tot geen voorwentzel meer dienen. Nu wil men de Bulle zelve, als ook het Formulier te niet hebben, en dat de Paus die twe Henen van aanftoo'. voor onze Appellanten zal affchaffen, veroordelen, vervloeken. Dit is het doelwit, dat zy te voren ook gezocht, en nu denken te züllë'n kunnen bereiken; want dan zal het blyken, dat zy volkomen gelyk gehat hebben, dat de Apostohfche Stoel de eerfte grontwaarheden van het Christendom daar gedoemt heeft, dat de Bulgezinden daar deel in hebben, dat de Janfenistery niet, als een fpook, en ene uitvinding van de Jezuiten is, dus met hun ook verdwynen moet, dat zy op ene grouwelyke wyze mishandelt zyn,. als Zy verdacht zyn gehouden van kwade leer, en daarom uit de gemeenfchap der gelovigen zyn gebannen. Zie daar wat zy nu willen, en waar toe zy denKeizer fchynen aangezocht hebben, en waar in zy zeggen , dat deze Monarch hen begint te begunftigen.
Maar het verwondert my zeer, myn Vrient, dat gy, zo als ik uit uwen laatftën, die my voor enige dagen ter hant gefteltis, verfta, daar voor vreest, als of de befchikkingen van dien Vorst wegens het Formulier, fen de Bulle, welke hy in zyne landen verbiet plechtiglyk langer te tekenen, of aan te nemen, enig na« deel tot onze zaak zou kunnen doen. Immer* gy weet, zogy noch het blat van de Kerkelyke nieuwstydingen yhet welk van de Appellanten zelfs;gefchreven, en gedrukt wort, leest, dat de Paus *óuq de Bisfchoppen van -Hongaryen
ver-



OVER. EE. BOLLE UNIGENITUS. 22<£
verklaart heeft, dat de Bulle „ Unigenitus „ in de fenolen geleert moet worden, niet op „ ene Hiftorifche, maar op ene leerfteüige „ r^Dogmatique.) wyze; want wie is die God es • 5,, geleerde, die de Bulle Unigenitus niet kent ?
Doch het is niet nodig, voegt Z. H. daarby, v dat men daar in het openbaar over twist, en „ aldus kan men de Keizerlyke Ordonnantie „ Publiceren, met te verklaren, dat het oog„ merk Z. M. is alle twisten te beletten". Ik zal daarby voegen, dat de Paus zelf eigenhandig aan den Cardinaal Aarts-Bisfchop van Mecheien fchryft, dat hy aldus met den Keizere overeen gekomen is, Dat die Bulle als Dogmatique worde voorgedragen in de Scholen, en daf men de twisten daar over alleen zal verbieden. Of nu de Keizer deze overeenkoming onderhout, dan niet,zulks betreft de rechtvaardigheit onzer zaak niet, welke door die overeenkoming noch meer bevestigt wort, maar alleen de uitvoering, welke in die landen in deze tyden, cn daar het plaats heeft, niet zo nodig meer is, als'te voren, en daarom zonder gevaar kan achtergelaten worden.
Herinner ü nu eens, wat wy in onzen eerften wegens het Formulier gezegt hebben, dat het den verdachten alleen voorgcfc'hreven is, en daar uit zult gy zeer wel kunnen begrypen, dat het te Loven, daar niemant der Leraren aan de minfte achterdocht onderhevig is , sis ook in Duitslant, en in de Erflanden het niet meer nodigisdatFormulier,of die Bulleplachtiglyk te doen aannemen, te meer dewyl alle de Geestelyken in die zelve plaatfen, zonder tegenfpraak dezelve tot nu toe aangenomen hebben, en men niet hoort, dut zich icmant P 3 daar



»3o VIII. BRIE F.
daar van opentlyk beroept, zo als het te voren bezonderlyk in Frankryk meermalen gefchiede , aldus dat de Paus, en de Keizer het Formulier, en de Bulle in haren vorigen ftaat, en waardy laten, maar niet meer nodig achten, by gebrek van tegenfprekers, daar van een bezonder werk te maken, om ze te doen ondertekenen, op die zelve wyze, als de ou te Formulieren, of Bullen van Paufen tegen de Neftórianen, EuticMarren, er Pelagianen, ook nu, en altoos in naren vorigen ftaat, en waardy zullen bly. ven, fchoon zy niet meer ondertekent, of voorgedragen worden in deze landen.
Het Formulier, en de Bulle, zegge ik, worden door die befchikkingen van derTKeizer,zo als zy toei-.eftemt zyn van den Paus, wel verre van benadeelt, integendeel bevestigt, en die zelve affchfeffing van ondertekeningen , ftrekt tot een allerbondigst bewys van de billykheit, en rechtvaardigheit derzclver. Namentlyk men ziet daar, dat de tegenparty zodanig reets verzwakt is, en vermindert, dat men'er geen werk meer yan behoeft te maken, om ze te befiry. den, ja dat 'er in alle die landen gene tegenfprekers meer zyn , gelyk zy in Itaïicn , of andere delen van Europa niet geweest zyn, waarom daar ook niet nodig was die ondertekeningen af te vergen. Maar is het niet altyt een vaste regel geweest, om in de Kerk ene k wade zaak van de goede te onderfcheiden, dat de . eerfte hoe flerk, en vreefllyk zy ook wezen mag, na enigen tyt, als zy opgcheldert ,en te deeg onderzocht wort, verzwakt, en geftadig meer en meer van hare verdedigers wort veraten, terwyi de goede hier tegen hoe langer, -hoe meer in krachten, en in verdedigers aart
gróeitf



«VER DE BüLLl UNIGEKtïf US, 23Ï
groeit ? ten minften de Outvaders hebben ge. ftadig, en eenparig dezen regel den gelovigen voorgedragen, om hen over de gezintheden hunner tyden te doen oordelen; en wy zien 'er de waarheit van fchieropalleblatzyden van de gefchiedenisfen der Kerke. Dan de Tegenwoordige ftaat der Appellanten op dezen toets geftelt, is volkomen ook voor de onwetenden beflisfent. Want uitgenomen een zeer klein getal verborgen in Frankryk, als ook een ander zeer klein getal in de Provincie van Hollant, en Utrecht, daar zy nog van dag tot dag verminderen, zyn zy nergens meer te vinden, terwyl in tusfchen de voorftanders van het Formulier, en de Bulle van het begin af altyt geftadig, en dagelyks aangegroeit zyn, zo dat men tegenwoordig reets onnut, en onnodig acht daar langer werk van te maken, en men de Janfenistery als ene verouderde en verlieten zaak moet befchouwen. Wie ziet dan niet, dat die zelve befchikkingen , daar de Appellanten zo veel hoop op ftellen, en reets Triomf over zingen, dan of het Formulier, en de Bulle uit de werelt, en gedoemt waren, tot een bewys ftrekken van de billykheit der zaak, die wy met de Paufen, en met de Kerke verdedigen ?
Trouwens uit die befchikkingen van den Keizer volgt geenflns, dat onfe Appellanten, of ook in Brabant, en zyne Erflanden iemant, dievar. dacht is van kwade leer, niet verplicht zoude kunnen worden, om het Formulier en de Bulle te ondertekenen, of om die weigering uit de gemeenfchap der gelovigen door de Bisfchoppen niet gebannen worden. Want het is gansch niet te vermoeden,dat zo een wyze'Vorst enig P 4



23a VIII. BRIEF.
gewetensdwang zoude willen oefenen, en de gelovigen willen nootzaken voorde hunne aan te nemen, die zy voor de hunne niet erkennen. Het is de achterdocht van kwade Lering, die het Formulier, en de Bulle in de wereltgebragt heeft, en dus zo lang, als 'er achterdocht js, moeten zy ook ondertekent worden, die achterdocht niet meer beftaande, is de ondertekening niet meer nootzakelyk, gelyk ook de ondertekening gefchiedende van de genen,die verdacht zyn, is de achterdocht ook verdwenen , en tegengefproken wordende, blyft de achterdocht by de gelovigen, die het zich ten allen tyde, zoalshetduizende voorbeelden uit de outheit, en noch heden uithetoosten, daar van de bekeerlingen enigeFormulieren getekent moeten worden , aanwyzen, een plicht gerekent hebben de zulken te vluchten.
Aldus heeft men van Outs, en aldus zal men altoos in de Catholyke Kerke fpreken. De vonnisfen, en uitfpraken moeten van alle gelovigen geëerbiet worden, en men mag zich daar nimmer van ontrekken. „ Niemant", deze zyn de woorden van den groten Bencdi&us XIV, wiens nagedachtenisfe ook by de Appellanten in zegening is, in zynen Brief aan deBisfchoppen van Frankryk den róOctober 1756. „Nie. „ mant der gelovigen kan zonder gevaar van „ zyne euwige zaligheit zich van de verfchul. 3, digde onderwerping aan dezelve (Bulle Uni. „ genitus) ontrekken, of op enigerlei wyze ,, 'er zich tegen aankanten". Op den zeiven roonfehreef ook Clemens XIV, die men zekerlyk voor geen Jezuitsgezinde zal aanzien, in zekeren brief tot antwoort wegens de verzoeking der Appellanten, dat hy ze met zeer veel
ge-



over de Bulle Unigenitus. 233
genegentheit omhelzen zouden, zo haast, als zy zich aan de befluiten van de Kerke hadden onderworpen. Hier uit kunt gy nu oordelen, met hoe weinige gront men voorgeeft, dat met de Jezuiten ook het Formulier, en de Bulle te niet moeten gaan, en dat zy uitvindingen zyn van die Luiden. .Neen, myn vrient, zulk een voorgeven komt hier gansch niet te pas, gelyk ook niet het geen die Paters gedaan, of gelaten hebben. Want het geloof van de Kerke hangt van gene Menfchen af. Hebben enige onder hen kwalyk geleert, de Paufen hebben hen niet ontzien, om hunne ftellingen te doemen, en zy hebben gehoorzaamt ofzyzyn geftraft. Derhalven de zaak, die wy verhandelt hebben, wort noeh beter, noch erger door de vernietiging van de Sociëteit; want het Formulier,en de Bulle blyven altyt hun vorig gezag behouden, en my dunkt zulks genoegzaam bewezen te hebben.
Ondenusfchen ik wenschte wel, dat onze Appellanten overal de zelve taal fpraken, dan zou de heuglyke tyt van hunne verzoening zeer na by zyn; want dan zouden alle dezwa» righeden, die zy wegens het Formulier , en de Bulle hebben van zelfs verdwynen. In de verklaringe hunner Lering wegens de zwevende gefchilien toegezonden aan Benediclus XIV. in het Jaar 1744, en gelast in hunne vergadering, fluiten zy aldus:' „Schoon onder de Artikelen
die wy ons bezonder toceigenen, niet wei„ nige zyn, die van vele Godtsgeleerden be„ ftreden worden, niet weinige, die wy van „ groot gewicht achten tot de zuiverheit van „ de Catholyke Lering, en ten hoogftennut„ tig voor de zaligheit der zielen; verre zy P 5 5, even-



m VIII. BRIEF.
„ evenwel, dat wy de genen, die het tegen» „ deel ftaande houden, zouden denken uit de „ gemeenfchap der Kerke gefloten te zyn ,zo „ lang,als de Kerke die verfchillen door haar „ oppergezag niet beflist heeft, noch vry „ verder zy, dat wy de genen zouden ver. „ oordelen, die over enige dier Artikuler» ,, meer in woorden, als in den zin verfchillen. „ En om alles met weinig te zeggen , allele. „ ring diedeRoomsch Catholyke Kerke hout, „ houden wy, alle die zy doemt,doemen wy , „ alle die zy verdraagt, verdragen wy". Want door deze woorden, zo men die altyt deed gelden, dunkt my een zeer groot getal zwarigheden weggenomen wegens de Molinisten, of verfcheiden Leringen der Jezuiten, die van de Kerke verdragen worden, en die zy dus ook bekennen , dat niet tegen het Catholyk geloof ftry. digzyn, dewyl zy toch noit zullen willen beweren, dat de Catholyke Kerke na gedaan onderzoek opentlyke dwalingen verdragen zal. Hier van daan, dat zy ook geen zwarigheit maken Kerkelyke gemeenfchap met die Luiden te hebben, zo lang de Kerke hen niet ais Ketters veroordeelt, het geen noit gefchiet is.
Laat ons hier nu by voegen, het geen ftaat in het begin van die verklaring: „ Dewyl het „ hart valt aan ware Catholyken in achterdocht
van kwade leer te raken by een Catholyke, „ wie hy ook zyn mag; zo valt het noch vry
harder, als het is by wettige Overheden, 5, maar ver allerharst by de Roomfche Kerke, „ de Moeder, en Meesterfche van alle Ker • „ ken". 'T is evenwel by deze zelve Kerke, dat de Appellanten verdacht zyn van kwade Leer, om dat zy zich niet willen onderwerpen
aan



OVER DE BfjLLE UnI GENITUS. 235
aan het geen hun van haar voorgefchreven wort om de achterdocht weg te nemen, en om van hunne rechtzinnigheit in de bovengemelde verklaring verzekert te wezen; en waarom dan niet uitgevoert het geen zy zeggen ?
Wy hebben in onze brieven, ik meen met bedaartheit, hunne belangen, en zwarigheden onderzocht ,wy hebben, ik meen ook bondig genoeg, bewezen, dat de redenen, die zy voorgeven , om de onderwerping wegens het Formulier, en de Bulle, waar van alleen hunne verzoeningafhangt, tegen te gaan, geen kracht hebben,om een bedaartgemoet over te halen, zo dat wy hebben bewezen, dat die onderwerping, en billyk is, en veilig voor hun gewisfe , en zy dus gene redenen hebben , om ze te weigeren.
Want wat het Formulier betreft, ik hebbe aangetoont, dat het gezag in zo ene zaak verplicht tot gehoorzaamheit, leerzaamheit, en onderwerping, en dat de ondertekening daar van, niet alleen op het alout gebruik van de Kerke in diergelyke voorvallen, maar ook op de waarheit, op de gerechtigheit, en op de voorzichtigheit fteunt.
En wat de Bulle Unigenitus aangaat, voor eerst blykt het van zelfs, dat de Redenering over het Formulier hier ook plaats vint, en haar volle kracht behout, om tot de aanneming van het vonnis der Opperherderen te •verplichten. Verder hebben wy aangewezen, dat deze Bulle niet alleen door de wetten, en gewoontens der Kerke wort gebillykt, maar ook, gelyk het Formulier, op de waarheit, op de gerechtigheit, cn op de voorzichtighek getint'. 'Ejndelyk hebben wy doen zien, dat
daar



236 VIII. BRIEF.
daar wezentlyke dwalingen gedoemt zyn, als ook welke dwalingen die zyn, en welke Leringen voor die doeming beveiligt blyven; Dit is, dunkt my al wat men kan eifchen, cm het geweten der Appellanten gerust te ftellen in hunne onderwerping, zo het geweten is, dat hen van de gehoorzaamheit aan hunne wettige Overheden heeft doen afdwalen.
'T is waar, dat cno algemene Kerkvergadering over deze zaken niet heeft geoordeelt, doch dè Bisfchoppen, die het Vonnis der Roomfche Kerke goetgekeurt hebben . en de toeftemming van de verfpreide Kerke, die met haar Hooft hen van hunne gemeenfchap af gefneden heeft, wegen tegen ene Algemene Kerkvergadering op, behajven dat ene Algemene Kerkvergadering ene zaak niet billyk kan maken, welke in haar zelve onbillyk is, dus de ondertekening, of aanneming dier vonnisfen niet goet kan maken, zo zy in haar zelve kwaat is. Daar is ook geen waarfchynelykheit, dat die Kerkvergadering in onze dagen gehouden zal worden, noch enige reden, dat die zelve Bisfchoppen, die hen veroordeelt hebben, en zekerlyk in die vergadering ook zouden moeten voorzitten, van gevoelens veranderen zouden, en afkeuren, datzy te voren goetgekeurt, of goetkeuren, datzy te voren afgekeurt hebben. Zo dat wat men ook voor mag geven, het volkomen, en van alle kanten blykt, dat de Appellanten geen reden hebben, om het Formulier, en de Bulle te beftryden, dat de onderwerping het enigfte middel is tot de verzoening, en dat zo zy zulks blyven weigeren, defcheuring, die hen
van



OVER DE BüLLE UNIGENITUS. 237
van ons verwydert, niemant anders, als hun te wyten is.
Godt gave, myn Vrient, dat zy eens met de daat toonden, het geen zy dikwerf met woorden verklaren, -dat zy tot die verzoening de grootfte zucht hebben, gelyk gy het met ide daat betoont hebt, zo baast als gy hebt begrepen , dat het geen U voorgefchreven wort, bilryk, en veilig was, en dus geniet gy nu ook alle de voordelen van rust, vrede, en genoegen , die de gemeenfchap der Catholyken gewoon is te geven; Gy volgde voor uwe onderwerping de Bisfchoppen van Istrien na, met de Paufen, en de Bisfchoppen de doeming van voorname waarheden toe te fchryven, om dat zy de boeken-van twe Schry veren gedoemt hebben, gelyk zy hen befchuldigdeh v dat zy de Algemene Vergaderingvan Calcedoniën veroordeelt hadden, om datzy de Schriften van drie Schryveren hadden veroordeelt. Doch gy hebt hen ook nagevolgt in hunne leerzaamheit, en onderwerping, met dat Vonnis ootmoedig aan te nemen, zo haast, als gy» gelyk zy , verwittigt wierdt, dat noch waarheit, noch H. Schriften, noch Vaders, noch vergadering, noch enige andere uitfpraak van de Kerke door dat vonnis benadeelt wort. Gy dacht ook dat het onnodige twisten waren, die U van den Apos'tolifchen;Stoel uiterlyk verwyderden , terwyl gy 'er innerlyk mede verenigt waart; doch gy hebt gelukkiglyk begrepen, dat het gene onnodige twisten kunnep zyn, daar achterdocht van kwade Leer uit voortkomt, en ene bittere fcheuring; en dat men wezentlyk van de Kerke verwydert is, gis menwezentlykereden van achterdocht geeft,
te



238 VIII BRIEF, enz,
weten: wanneer deze van de wettige Overhelleden der Kerke wettig wort geoordeelt. Dan Godt gave dat het onnodige twisten waren, die 'er tusfchen ons, en de Appellanten zyn, en zy niet langer onnodige zaken verdedigden of tegenfpraken. Godt gave, zegge ik nog eens, en voor 't laatst,dat zy Uw voorbeeltnavolgden, en niet voor onnodig aanzagen, daarongehoorzaamheic aan de Kerk, ene bittere fcheuring, en gevaar van zaligheit uit voortvloeit.
Ondertusfchen ik eindige roet U op nieuws myne blydfchap over Uwe bekering, en myne achting voor uw* Waardigen Perfoon te betuigen, en te gelyk U te verzekeren, dat ik noit, en voor niemant zwichten zal in te zyn, zo als ik my hier met ene hertelyke toegenegentheit, en eerbiet tekene
Uwe Vrient
J: C. R. P.