TRACTAAT
der.
VUURWERKEN
BEPROEVD,
door
DEN WEL ED. GESTR. HEER
J. H. van KINSBERGEN,
KAPITEIN ter ZEE,
By het Edel Mogend Collegie van Friesland.
Te AMSTERDAM,
By GERARD HULST van KEULEN, Boek- en Zeekaartverkooper, Compas-, Sextant-, Odant-, Graadboog- en Mathematifche Inftrumentrriaaker, aan de Oostzyde van den Nieuwen Brug. m d c c x c. Met Privilegie,






TRACTAAT
DER.
VUURWERKEN
BEPROEVD.
VOORBERIGT.
Het Gewigt daar in dit werk van gefprooken word moet verdaan worden, dat een Pond is 16 Oneen, en het Once in agt deelen verdeelt word, welk zo een deel, een Gros zal genoemd worden.
De Voetmaat, daar de Proportien in dit werk na gereguleerd zyn , bevat twaalf Duim Franfche maat, waar van iederDuirfl in twaalf deelen gedeelt is, welk zo een deel een Linie zal genoemd worden.
De groote der Franfche maat blykt uit de onderftaande Figuur , zynde een half Voet of zes Duim Franfehe maat.
i i ï 3 4 i 6
fuait j , 1 1 1 1
A a VAjtf



( 4)
VAN HET GESWINDE LONT.
Het Catoen moet zeer egaal weezen, en vair een fyne zooit Men neemt 5 Kluwens Catoen van enkelde draaden, dewelke men te faamen wind op een Kluwen, opdat men daar door een draad van 5 dubbeld verkrygt. Men moet wel agt geven, dat de draaden der gemelde Kluwens niet en breeken, en biet.kende, dat men dezelve weder aan een knoope Dit Kluwen alzo geprepareerd zynde, moet men hetzelve op een tweede Kluwen winden, (en windende) hetzelve een weinig omdraaijen , op dat het daar door een ronde figuur bekomt; dog egter moei agt gegeeven worden, dat men den draad niet te Sterk in een draaid.
De Compofitie om deeze Lont van te rnaaken is de volgende:
Meelkruif . 2 pond. Arahjche Gom i^onc. Voorloop . . I pint.
Deeze Compofitie word met de helft van de V< orfz.. Voorloop tot een Deeg gemaakt; van dit Deeg legt men de helft op een Schotel, en van de andere helft maakt men met de rest van de Voorloop, in een vlakke aarde Pot, een lelag,
ter



(s )
!er dikte als dat om Pannekoeken van te bikken. In d't Beflag doopt men het wemelde Catoeri^ en hetzelve op een in de rondte fchikkenrie, op dat het niet verward, vervolgens wind men hetzelve op een Raam, laatende hc t dooi de eene hand tusfchen den vinger en duim pasfeertn, ia welke men moet houden, zoo veel als men 'er in kan doen, van die Pap die dik gebleeven is wryft men fteik op 't Catoen^ dat door de vingere pasfeert, — en op dat het Catoen op de Raam kan gewonden worden, laat men het door twee pei iconen in de rondte draaijen. De proportie der gioote deezes Raams i , als 't volgende Figuur vei beeld:
De lergte van dit Kaam is 4 voet II duim, en de bieedie 4 voet. De Styicti, dan dit Raam vin gema..kt wotd, moeten yder 2 duim breed en I duim dik zyn.
A 3 VAN



( 6 )
VAN DE COMMUNICATIE BUISSEN.
Deeze worden gerold op een yzer Stokje, lang ï8 voeten, en in zyn diameter zyn 2f linie. Dezelve worden gerold van ordinair Schryfpapier; de Streepels, daar dezelve van gerold worden , moeten yder breed zyn 4.5 duim; dezelve op 't Yzerdraad gerold zynde, worden alleen maar beplakt aan de kant, om ze te doen vasthouden.
VAN DE CARDOUSSEN.
Daar zyn drieerhande Cardpusfen , te weeten:
Die der Kamer Vuurwerken. Die der Lugt Vuurwerken. Die der Theater Vuurweiken.
De Cardousfen der Theater Vuurwerken vierderhahde loorten, te weeten:
1. Voor de vaste Figuurcn.
2. Voor dé draaijende Figuuren.
3« Voor de draaijende Sonnen, draaijend Vlamvuur en middelraaatige Chineefche Fontynen.
4. Voor de groote Chineefche Fontynen.
Deeze Cardousfen voor de vaste Figuuren van het Theater, moeten in haar inwendige diameter



( 7 )
-ter wyd zyn 5 linies, en in haar uitwendige diameter 10 linies. Zy moeten lang zyn met hoofd en al 6 duim. Dezelve worden gerold heel dioog, als alleenelyk op de kant een weinig beplakt. Het Papier, daar dezelve van gemaakt worden , moet goed Mediaan Papier zyn, en gevouwen op de wys als de volgende de Figuur verbeeld. ^
In 't midden van deeze v~ _
vouwen moet een {tuk Bortpapier^ dat drie vel dik is, en van 't zelfde a's de Cardous ingelegt worden. De Rol, daar deeze mede gerold word , moet van hard hout zyn; en de Stamper, daar dezelve mede gevuld word, moet van yzerzyn, met een houte hegt, op de wyze als een Bytel.
De Caidouifen voor de Draaivuuren van het Theater zyn van het zelfde maakzel als de voorgaande , uitgezondert, dat haar diameter verfchildj want de inwendige van deeze moet zyn 5| linien en de uitwendige io£ linien en lang 6 duim. De Cardousfen voor de draaijende Sonnen , draaijend Vlamvuur en middelnmt'ge Chineefche Fontynen van het Theater, zyn op dezelve wys gemaakt als de voorgaande, uitgezondert , dat haar inwendige diameter i duim is; zy moeten lang zyn 6 duim; het Bortpapier dat in het midden Yan de Cardous komt, moet A 4 lang



{ 8 )
l*ng zyn de helft van de lengte van het gevou* wene Papier van de Cardous.
De Cardousfen der Kamer Vuurwerken, zoo vaste als draaijende, zyn gemaakt op dezelfde manier als de voorgaande, uitgezondert, dat haare diameters yerfchillen, en moeten een klein {tukje Bordpapier van 's gelyken in het midden hebben; de diameters van deeze Cardousfen zyn inwendig 4 linies en uitwendig 7^ linies lang, met het hoofd te zaamen 4^ duim. De Rollen, daar ze op gerold worden , moeten van hard hout zyn, en de Stampers van yzer met houte hegteq.
De Cardousfen der draaijende Sonnen voor de Kamer zyn meede van 't zelfde maakfel als de voorgaande, uitgenoomen, dat haar inwendige diameter is 4^ linies en haar uitwendige diameter 8 linies, en zyn lang met het hoofd 4§ duim.
De Cardousfen van de Chineefe Fontynen voorde Kamer, zyn al mede op de zelfde manier als de voorgaande, maar haar diameter is 5 linies inwendig, en uitwendig 9 linies, en zyn lang met het hoofd 4$ duim.
Dg



( 9 )
De Chineefche Fontynen voor de Theaters 2yn al mede op de zelfde wys als de voorige, haar inwendige diameter is 9 linies en haare uitwendige is 14 linies', en zyn lang met het hoofd 6 duim.
De Cardousfen voor hetLugt Vuurwerk zyn in verfcheide foorten, dog yder zal op zyn plaats in het byzonder befchreeven worden.
De Cardousfen der groote Draaifonnen voor Lugtwerk zyn geheel van Bordpapier geplakt: haare inwendige diameter is 8£ linies en haare uitwendige 14 linies, en zyn lang met het hoofd 6 duim.
NB Deeze Cardousfen dienen niet alleen voor Draaifonnen, maar voor allerly foort van groote Raderen en zwaar weegende draaijende Figuuren. — AlleCardousfen worden gerold op een Plank, daar een Handvat aan is, gelyk de onderftaande Figuur verbeeld.
Men rold dezelve op een Bank, geproportioneerd gelyk op de volgende Pagina verbeeld word.
pe lengte deezei Plank is i voet 10 duim, breed 7| duim en dik z duim.
A 5 Um



( io )
Bank óm Cardousfen të rollen, lang 9 voet, breed 10 duim en dik 2 duim. De hoogte van de grond U 1 voet 2, duim.
Om alle deeze Cardousfen te vullen heeft men niet noodig houte Vormen, maar alleen houte Voetjiukken, met yzere Pennetjes daarop, dewelke dienen, om in het Hoofd der Cardousfen het Lngtgat te maaken. De lengte van alle deeze Pennetjes moet zyn 6 linies, en de proportie van haare diameters is voor alle de bovengemelde Cardousfen een en de zelve, te weeten:
Een Vierdendeel van de inwendige diameter der Cardousfen.
De yzere Pennen der Vuurpylen en draaijende Vlamvuuren zullen yder op haar plaats befchreeven worden. De Voeten, hier booven befchreeven, zyn verbeeld door de onderftaande Figuur met haare proportie:
Deeze Figuur heeft 3 § duim diameter, eu 2 duim j limen hoo^tt.



(II)
De Hamers, daar de vorengemelde Cardousfen piede geflagen moeten worden, zyn volgens de proportie van *t onderftaande Figuur.
—■ 1 De lengte der Hamer is 4J duim >
breed 3 duim.
BDe lengte der Steel is 7$ duim,
Om de gemelde Cardousfen te vullen, heeft men noodig kleine blïkke Leepeltjes, voor ieder Cardous een, en in diervoegen gemaakt, met een houte Steel, gelyk in het groot, zynde Leepels voor een Stuk Canon, zo dat de Steel zoo dun moet zyn, dat men 't Leepeltje tot onder in de Cardous kan fteeken. Deeze Leepeltjes moeten zoo groot zyn, dat zy een twaalfde gedeelte van de Compofitie, die in de Cardous gaat, bevatten kunnen ; wanneer men een Cardous vuld, zoo moet men ieder reis een van deeze Leepeltjes, gelyk afgeftreeken zynde, in de Cardous doen, en dan op ieder Leepeltje, die men 'er in doet, een zeeker getal flagen met de Hamer geeven. Het getal flagen dat op ieder Leepel gegeeven word, beftaat in de volgende proportie, te weeten: op de kleinfte Cardousfen 6 flagen, op de daarop volgende 10 flagen, op 4e daar wederom op volgende 15 flagen, en zoo
ver-



( ia )
vervolgens naar maate dat de diameter der Cardousfen grooter worden, de flagen op ieder Leepel van 5 tot 5 vermeerderd worden.
VAN DE VERSCHEIDE SIFTEN EN MATERTEN, NODIG OM DE COMPOSIT1EN TE BEREIDEN.
Men moet hebben vyfderhande foorten van S'ijten, die genommert moeten zyn van I tot 5,
N°. I. Moet zyn van de alleifynfte Syde Gaat die gevonden kan worden, a. Moet zyn van de zelfde ftorTc, maar
wat grofFer als N°. I. 3. Moet zyn van Faardehair en wat groffer als N°. 8.
4 en 5 Moeten beide van Faardehair zyn y en elkander volgen in giofte.
Men kan deeze Siften alle laaten maaken ter groote van 91 duim diameter, op dat zy alle op een en dezelfde Trommel pasfen.
Het Kruit moet geflamt of gewreeven worden met een houte Stamper in een marmer e Mortier, en vervolgens zoo fyn gemaakt weiden, dat het pasfeert door de Sift N°. 1. en dit fjne Kruit word genaamd Meelkiuiu
De



c n)
De Salpeter moet van dat foort zyn, dat driemaal feraffineerd is; mm kan dezelve fyn maaken op tweederhande manieren. De eerfte en gemeenfte manier om ze fyn te maaken, is van die .te ftampen in een marmere Mortier, en vervolgens door de Sift N°. z. te laaten pasfeeren. De andere manier, dewelke de beste is, beftaat dat men de Salpeter in een kopere Ketel doet, en fchoon Water 'er op giet, ter hoogte dat het Water een vinger breed boven de Salpeter ftaat, laatende dezelve vervolgens zo lang kooken, tot dat dezelve, gefmolten zynde, dik word en eindelyk in Poeder valt, agt gevende dat men altyd fterk dezelve omroerd, daarna pasfeert men het door de Sift N°. i.
De Zwavel moet goede Ieevendige of Blo?m fan Zwavel zyn; men floot dezelve in een marmere Mortier, en laat ze pasfeeren door de Sift N°. 2.
De Aarde moet zyn Kly of'Vulaarde, gedroogt, geftooten en gefift door N°. 2.
De Smeltkroefen moete zyn van dat foort welk uit Duitschland komt, die zwart zyn, daar de Z:lverfmits zig van bedienen; men flampt dezelve in een Mortier en laatze pasfeeren door de Sift N°. 2.
NB.



( H )
NB. By gebrek van Smelikroefen neemt mètï Engelsch Potloot, en behandeld het op dezelfde manier als de Smelthoefen.
Perfikofteenen, deeze worden onder heete Asch gecalcineerd, vervolgens gedampt en gefift door Sift N°. 2.
Gecalcineerd Tin, dit vind men by de Apötheekers of Tinnegieters; hetzelve moet gefift worden door de Sift N°. 2.
Marcafita is een Bergftof, dewelke men by de Drogisten vind ; deeze moet geftooten worden in een metaale Mortier en gefift door de'Sift N°. 2,
De Vylfels. Daar zyn driederhande foorten van Vylfels, terreetenTzervylfei, Kopervylfel en Siaalvylfel.
Van yder foort prepareerd men driederhande, te weeten:
Heel Fyn, Middelmaatig en Grof
Het fyne verkrygt men, wanneer men hef Vylfel laat pasfeeren door Sift N°, i.
Het tweede, dat het middelmaatige is, verkrygt men , wanneer het fyne uitgetrokken zynde, men het Vylfel laat pasfeeren door de Sift N°- i.
Het



( 15 )
Het derde is de grofie, en verkrygt men, wanneer het fyne en het middelmaatige 'er uitgetrokken zynde, het Vylfel pasfeert door de Sift N°. 3.
Gejlooten Yzer. Daar zyn tweederhande foorten, te weeten:
Staal en Matei ie van Bommen of Handgranaten, dewelke Hukken geflagen zynde zilver blank moeten zyn; want als zy grys zyn, deugd de Materie niet.
Deeze twee foorten worden geftampt in yzere Mortieren, dat zy zo fyn zyn als ordinair Vylfel, en vervolgens word daar mede gehandeld, als met de Vylfels hier boven gemeld; dezelve pasfeeren door de Siften als vooren, om daar door het fyne, middelmaatige en grove foort te verkrygen.
De Styfzel daar men zig van bediend, moet gemaakt worden van goed Bloem van Meel.
Ardbifcke Gom. Deeze moet geftampt en gefift worden door de Sift N°. 2.
Het Bordpapier, daar de Cardousfen van gemaakt woiden , moet geplakt worden van 3 Vellen goed gelymd Fapier.
VAN"



( 16 )
VAN HET VULLEN DER. CARDOÜSSÈfC
De Cardous gezet zynde op zyn Voet en Pen , gelyk boven gemeld is, moet men in dezelve flaan een halve Leepel Vul of Klyaarde, en op die Aarde twee Leepels van de gemeene Compofitie, vermits verfcheide Cardousfen die Aarde moeten hebben, zonder gemeene Compofitie, en andere die gemeene Compofitie zonder Aarde moeten hebben; zoo volgt hier een Lyst van alle de Cardousfen die Aarde of gemeene Compofitie moeten hebben of niet behoeven.
De Chineefche Fontynen moeten gemeene Compofitie zonder Aarde hebben.
De Swerwers hebben nog Aarde nog gemeene Compofitie nodig.
De Vuurpylen hebben nodig Aarde, maar geeri gemeene Compofitie.
Het draaijend Vlamvuur moet Aarde zonder gemeene Compofitie hebben.
De draaijende Vuurpylen moeten Aarde hebben, zonder gemeene Compofitie*
VAN



dn
VAN DE COMPOSITIES.
Vermits de Compofitien der Kamer Vuurwerken en der groote Vuurwerken een en dezelfde zyn, en dat zy alleen maar verfchillen in de quantiteit, die geobferveert moet worden in de proportien der Branddoffen; zoo zullen wy hier laaten volgen alle de Compofitien, geproportiönecrt, yder in 't by zonder, voor de groote van hunne Cardousfen.
DE GEMEENE COMPOSITIES.
N°. I. Voor de Calibers van 3 en 4 linies inwendige diameter:
Meelkruit . I pond. Keolen . . 1 once. NB. Indien het Kruit te zwak is, moet men 1 once Salpeter by deeze Compofitie voegen.
N°. 2 Voor 5 en 6 linies.
Meelkruit . 1 pond. Kooien . . 2 oneen,,
N°. 3. Voor 7 en 8 linies.
Meelkruit . I pond. Kooien . . 3 oneen,
B N°. 4



( i8 )
N. 4. Voor 9, 10 a 12 linies inwendige diameter.
Meelkruit . 1 pond. Kooien . . 4 oneen.
COMPOSITIE VAN FYN STAALVYLSEL.
N°. I. Voor de Calibers van 3, 4, 5, 6 en 7 linies inwendige diameter.
Meelkruit . 1 pond. Fyn Staalvylfel i^once.
NB. De Cardousfen van 3, 4 en 5 linies worden geheel vol gevuld met deeze boven-
, (taande Compofitie\ maar van 6, 7 en 8 linies worden met de bovenftaande Compofitien maar half gevuld.
N°. 2. Van 8 linies inwendige diameter.
Meelkruit . 1 pond. Fyn Staalvylfel 1 oneen.
N°. 3. Van 9 en 10 linies inwendige diameter.
Meelkruit . 1 pond. Fyn Staalvylfel 3 oneen. NB. Indien het Kruit te zwak is, moet men 'er 1 once Salpeter, en te fterk zynde, 1 once Zwavel by doen.
N°. 4.



( 19 )
t$°. 4. Voor de Calibers van 6 linies inwendige diameter, dienende alleen voor d@ Raderen Giliochet.
Meelkruit . 12 oneen. Fyn Staalvylfel 4 oneen.
COMPOSITIE VAN MIDDELMAATIG STAALVYLSEL.
De Compofities van 3, 4, 5 linies inwendige diameter, moet men dezelfde proportie in obferveeren, als in de voorgaande van dat foort; maar de Compofitie van 6, 7 en 8 linies inwendige diameter is de volgende.
Meelkruit .... l pondMiddelmaatig Staalvylfel 4 oneen.
COMPOSITIE VAN GROF STAALVYLSEL.
N°. 1. Voor de Calibers van 3 en 4 linies ifl-< wendige diameter.
Meelkruit . 1 pond. Gj oj Staalvylfel 1 oneen.
IV3. a* Van 5 en 6 linies inwendige diameter.
Meelkruit . 1 pond. Grof Staalvylfel 3 oneen.
B a N°. 3.



( 20 )
N°. 3. Van 7, 8 en 9 linies.
Meelkruit . I pond. Grof Staalvylfel 4 oneen.
N°. 4. Zeer Brillant en van 8, 9, 10, iienis linies.
Meelkruit . I pond.
Salpeter . . I once.
Zwavel . . 1 once.
Grof Staalvylfel 4 oneen.
N°. 5- Van 1, 2 en 3 duim.
Meelkruit . I pond. Zwavel . . 1 once. Salpeter . . 1 once. Grof Staalvylfel óioncen.
N°. 6. Tot het zelfde gebruik als N°. 5.
Meelkruit . I pond. Grof Staalvylfel 3 oneen. Salpeter . . 4 oneen. Zwavel . . 1 oneen.
COM-



( 21 )
COMPOSITIE VAN DE CALTBERS EN VERANDERINGEN DER DRAAIJENDE ZONNEN.
Voor de Calibers van 7, 8 en 9 linies inwendige diameter.
N3. 1. Sterk of gemeen, hier van word de Car* dous tot op de ■£ gevuld.
Meelkruit . I pond. Salpeter . . 4 oneen. Kooien . . I once.
N°. 2. Getaand Vuur en gemeen , gevuld als boven
NB. 't Is het zelfde te vullen, van alle deeze Compofitien, daaiop de eerfte of de laatfte helft.
Meelkruit . 1 pond. Salpeter . . 8 oneen. Zwavel . . 4 oneen.
N°. 3. Getaand Brillnnt Vuur, de i als boven.
Meelkruit .... 8 oneen.
Salpeter 4 oneen.
Zwavel I once.
MiddelmaatigStaalvjlfel 1 once.
B 3 N°- 4-



( )
$J®. 4. Brillant in Marcafita, f als voren.
Meelkruit . I pond.
Marcafita . 3 oneen, of Mine de Flomb, die men overal in plaats Van Marcafita kan gebruiken.
M°. §. Getaand Vuur van Smeltkroefen, £ al* boven.
Meelkruit . 1 pond.
Smeltkroefen 3 oneen , of wel Tin de Glaijê, in plaats van Smeltkroefen.
6. Ghineesch Brillant, % als boven.
Meelkruit 1 pond.
Middelmaatiggefloten Tier 4 onceq. Zwavel i once.
¥°. 7° Wolke Vuur, £ als boven.
Meelkruit . 1 once. Zwavel . . % once. Kooien . . f once.
N°. 8. Rood Vuur, |Leepelop eenCardom.
Meelkruit . 3 oneen. Salpeter . . 4 oneen.



( a3 )
N°. 9. Donker Rood Vuur, 4 Leepels op een
Cardous.
Meelkruit ... I pond. Gecalcineerd Tin . 3 oneen.
N°. 1 o. Witte Vlam, met klaare Straalen, \Cardous vol.
Meelkruit . . 1 pond. Fyn gefioote Yxer 3|oncen. Zwavel . . . ^ once.
N°. 11. Chasfemyn Vuur, £ als voorgaande.
Meelkruit I pond.
MiddelmaatigVylfel van Blik 3 oneen, of wel, in plaats van Blik, Tin.
K°. ia. Rood Vuur, i als boven.
Meelkruit . I pond. FerfekoSteenen 3 oneen.
N°. 13. Mistig Vuur, £ als boven.
Meelkruit I pond.
Asch, gepasfeerddoorN°.a. 3 oneen.
B 4 N°. 14-



( H )
n°. 14 Geel Vuur, £ als vooren.
Meelkruit .... 24 oneen. Salpeter .... 2 oneen Mtddelmaatig Kopervylfel 2 oneen. dito Staalvylfel 2 oneen.
N°. 15. Witte flaauwe Vlam, 1 Leepel op een Cardous.
Salpeter , . 1 pond. Zwavel . . 8 oneen. Meelkruit . 4 oneen.
N°. 16. Een Witte fterke Vlam, 1 Leepel op een Cardous.
Salpeter . . 1 pond.
Zwavel . . 8 oneen, of om fter-
ker te maaken 4 oneen. Meelkruit . 8 oneen.
N°. 17. Een fchoon Rood als Carmyn Vuur.
!NB. Nergens te vinden als by de Vuurwerkers te Bologne.
Meelkruit I pond.
Carbone Vagano, door N°. 2. 3 oneen.
Salpeter , I once.
Zwavel ...... 1 once-
n°. ia



( 25 )
N°. 18. Een zwak Vlaravuur, I Leepel op een
Cardous.
Salpeter . . I pond. Zwavel . . 8 oneen. Meelkruit . 4 oneen, of6oneen naar goedvinden.
N°. 19- Een Rood Vuur, 1 Leepels op een Cardous.
Meelkruit . . .12 oneen.
Salpeter .... 7 oneen.
Zwavel .... 3 oneen.
Koelen .... 7éoncen,
Fyn Greene Saagmeel l i gros;
N°. 20. Een Wit Chineesch Vlamvuur, 2 Leepels op een Cardous.
Meelkruit I pond.
Salpeter i pond.
Zwavel 8 oneen, of 4
oneen met 3 oneen Kooien. GeftooteTzer, doorN°.3. 14 oneen,
N°. 21 Rood Vuur.
Meelkruit . I pondGoudglid. . 3 oneen.
B S COM-



( 26 )
COMPOSITIE VOOR HET DRAAIJEND VLAMVUUR.
De Pen, daar dezelve op geflagen word, moet 5 inwendige diameters van de Cardous lang zyn , en de diameter in zyn bafis moet zyn £ van de inwendige diameter der Cardous. Dezelve Pen moet boven aan fpits toeloopen, en in zyn diameter zyn \ van de inwendige diameter der Cardous Het Masfif dat boven de Pen gevuld word, moet alleenlyk maar beftaan in een Leepel Compofitie. De Cardousfen moeten van Bord" papier gemaakt en geheel geftyfzeld zyn.
Eerfte Compofitie en de beste.
Salpeter . . i pond. Meelkruit . 6 oneen. Zwavel . . 8 oneen.
Tweede Compofitie en heel fterk.
Salpeter . . i pond.
Meelkruit . 8 oneen.
Zwavel . . 8 oneen. NB. Tot de tweede Compofitie moet de Pen, daar dezelve op geflagen word, in de bafis zyn j van de inwendige diameter der Cardous, en aan zyn Punt ~ van de gezegde diameter.
COM-



( 27 )
COMPOSITIE VOOR DE CHINEESCHE FONTYNEN.
Nota. Het Yzer, dat men hier in gebruikt, moet eerst op een Schop of ander Yzer tot gloeijend toe, gemaakt worden, als dan moet hetzelve ter deeg met Spyköly gemengt worden, welke zig aan het Yzer door de hitte van hetzelve als een V ernis aanzet, en dus voor bederf bewaard.
N°. I. Voor de Calibers van 4, 5 en 6 linies inwendige diameter.
Salpeter . . . . .16 oneen. Zwavel ..... 3 oneen.
Kooien 2 oneen.
Meelkruit 8 oneen.
GeftootenTzer door N°. 1. 8 oneen.
N°. 2 Van 7, 8 en 9 linies.
Salpeter 20 ofleen.
Zwavel 4 onceri.
Kooien 4 oneen.
QeJiootenYzer door 2. 9 oneen.
N°. 3.



( 28 ) N°. 3. Van 10 linies.
Salpeter 20 oneen.
Zwavel 4^onc. of 5 dito.
Kooien 4^onc. — 5 dito.
GeJiootenYzerdootN0^. 10 oneen.
N°. 4. Van 11, 12 en 15 linies.
Salpeter 20onc. of20onc. 8 grein.
Zwavel 5onc.— 5onc 4 grein.
Kooien 5 onc. — 5 dito 4 dito.
Gejiooten Yzer door N°. 4. 12 onc. —10 oneen.
N°. 5- Voor allerlei foort van Calibers, groot en klein.
Meelkruit ..... 1 pond.
Zwavel 1 once.
Kooien 1 once.
GeJtootenYzer doorN0. 2. 7 oneen.
NB. Men moet obferveeren, dat het geflooten Yzer van alle deeze Compofitien eerst met de Zwavel, die in dezelve Compofitie gaat, gemengt moet worden, en als het wel gemengt is, met de gezegde Zwavel, moet de Salpeter- en Kooien, die reeds gemengt moeten zyn, ook gemengt worden.
COMs



( 29 )
COMPOSITIE TOT DE VUURPYLEN.
De Cardousfen van allerlei foort van Vuurpylen, moeten van Bordpapier, dat van 3 "Vel goed gelymd Papier geplakt is, gemaakt worden , en moeten geheel geftyfzeld en geplakt worden.
De proportie van de Cardousfen is, dat ieder Cardous, zonder haar Speelwerkspot, moet lang zyn 6 uitwendige diameters van de Cardous, waarvan 1 diameter diend voor 't hoofd, 4 voor de ziel, (de ziel word genaamd het gat, dat in het lange door de Compofitie is, en dat geformeerd word door de yzere Pen, daar de Pyl opgevuld word,) en I diameter voor 't masfif.
Het Papier van al dit foort van Cardousfen, moet dik zyn, een zesde van de uitwendige diameter.
De proportie der yzere Pen, daar de Pylen op geflagen worden, zyn tweederhande; dog de eerfte is de beste. ' De proportie van de eerde foort is: Dat de yzere Pen onder in zyn bafis moet hebben tot zyn diameter $ van de uitwendige diameter der Cardousfen, boven aan zyn Punt l van de genoemde diameters, en moet lang zyn 4 uitwendige diameters.
De



( 3ö )
De proportie van de tweede foort is, dat de Pen moet hebben onder in zyn bafis % van de uitwendige diameter der Cardous, en boven aan de Punt i van de gezegde, en moet lang zyn 4 uitwendige diameters.
De Kast der Speelwerken moet lang zyn, 2 uitwendige diameters, en in zyn diameter zyn i£ diameter der Cardous, en geheel beplakt, dog dun van Papier, op't fterkfte moet het Papier een linie dik zyn.
Het Peperhuisje, daar de Kast mede bedekt word , moet van fterk Cardous papier zyn, en de hoogte van een uitwendige diameter hebben.
De Stok moet lang zyn, o maal de lengt» van de Pyl, zonder de Speelwerkspot, en na dat men dezelve aan de Pyl heeft vast gebonden, moet de Pyl en de Stok te zaamen in evenwigt ballanceeren, wanneer men op 3 a 4 vingers diftantie van het hoofd der Pyl, de Stok met de Pyl, op de kant van een Mes legt.
Om het Pepei huisje te maaken, voordeSpceïwerkskas, zo moet men met de Pasfer een ronde Cirkel trekken, dewelke in zyn diameter moet zyn drie diameters der Speel werkskas, en deze Cirkel fhyd men midden door, waar door men twee halve Ronden krygt, die yder een Peperhuis



( 3i )
huis zyn ; het Speelwerk moet weegen de helft van de Compofitie, dat is, de helft der zwaarte die in de Pyl gegaan is.
De fraaifte Vuurpylen, door my ondervonden, zyn de Calibers die hier volgen.
N°. i. Voor de Calibers van 8 linies inwendige diameter. De Pen moet zyn van de eerfte proportie, hier vooren gemeld. De Compofitie is de volgende: Meelkruit ... 22 oneen. Salpeter .... 6 oneen. Hooien door N°. 2. 6 oneen. NB Het masfif moet hoog zyn 1 uitwendige diameter, de Pyl draagt i once Speelwerk.
N°. 2. Van 10 linies.
Salpeter .... 7 oneen.
Zwavel .... 1 once.
Kooien door N°. 3. 3 oneen. NB. Het masfif moet hoog zyn § van de uitwendige diameter, de Pyl draagt l£ once Speelwerk, de Pen is van de tweede proportie.
N°. 3. Is van t duim. De Pen is van de eerfte proportie.
Dezelve Compofitie als N°. 2.
NB.



(&)
NB Het masfif is hoog § van de uitwendige diameter, draagt 3 oneen Speelwerk.
N°. 4. Van 15 en 18 linies. De Pen is van de eerde proportie.
De Compofitie is de volgende:
Salpeter .... 6 oneen. Zwavel .... 1 once. Kooien door N°. 3. 3 oneen.
NB. Het masfif is hoog § van de uitwendige diameter, de Pyl draagt 5 oneen Speelwerk.
N°. 5. Van a, 3 en 4 duim. De Pen is van de eerfte proportie.
Dezelve Compofitie als N°. 4.
NB. Het masfif is £ van de uitwendige diameter, draagt 9 oneen Speelwerk.
N°. 6. Voor de kleine Calibers van 6 tot 8 linies inwendige diameter. De Pen is van de tweede proportie.
De Compofitie is de volgende;
Salpeter ... 8 oneen. Meelkruit ... a oneen. Zwavel .... 2 oneen. Kooien door N°. 2. 4 oneen.
COM-



( <§3 )
Compositie der draaijèndë vuurpylen.
De Cardous moet van Bordpapier, dat vati 3 Vel goed gelymd Papier gemaakt is, gegeheel beplakt worden. Het Papier der Caraous is* dik \ der uitwendige diameter. Dé Cardous gevuld zynde, moet zoo wel boven als onder toe gewingt worden, en in deeze ftaat lang zyn 6 uitwendige diameters tusfchen de twee wurgingen , de vier gaten, dewelke regt perpen*diculair onder de Cardous komen, en de twee aan de twee zyden, zyn ieder in haar diameter \ van de inwendige diameter. De vier gaten ónder de Cardous moeten op eene egaale diftantie van eikanderen afzitten, in diervoegen, dat de twee onderfte gaten, die aan de twee einden zyn, ter diftantie van 2 linies, van de twee zygaten afftaan. Het kleine Stokje moet een ftuk van een Hoepel zyn, middelmaatig dun, en van dezelfde lengte als de Cardous, en word gebonden kruislings op fj
de Cardou', zo als deeze Figuur (I
verbeeld; in diervoegen, dat C^^MamiiwyiM-i^iaaiiii»^? de vier gaten regt perpendi- u culair onder komen. u
C De



( 34 >
De dubbelde Tafelpyl word gevuld met dezelfde Compofitie als de enkelde } egter moeten de Cardousfen niet langer zyn als 5 uitwendige diameters , en yder moet niet meer hebben als 3 van de voornoemde gaten van onderen, op een egaale afftand de een van den anderen, en moeten alleen aan een end gewurgt woiden, aan 't andere end word alleen een prop op de Compofitie geflagen, en boven de prop laat men de Cardrus nog 2 uitwendige diameters uitfteeken, welke dienen om dezelve daar mede aan de ronde houte pennen van haar kloot vast te lymen.
De Kloot om deeze Pyl teformeeren, is niet anders als een rond hout van 2 duim diameter, en 2 duim lang, aan het eene end rond gedrsaid gelyk een kloot, welk end beneden moet zyn, om op te draaijen, en het andere end plat, welk boven is
Om de Circumferentie van dit hout, in t midden van zyn lengte, motten 4 rondhoute Pennen gemaakt worden, op een egaale afftand den eenen van den anderen; aan deeze Pennen worden 4 Cardousfen, van dat foort hier vooren gemeld, vast gelymd, in diervoegen, dat zy alle met haar gaten perpendiculair na beneden zitten; ieder Cardous van deeze moet op zyn uitterfte einde maar een zygat hebben, gepro-
por-



( 35 )
portioneerd als de voorige; tervolgens worden alle de gaten der 4 Cardousfen, die van onderen zyn, den een aan den anderen met gezwinde Lont gecommuniceerd, zoo als van 's gelyken de zygaten den een aan den andeien gecommuniceert moeten worden, boven op 't plat van voornoemde hout. In 't Centrum van de Pyl lymt men een klein Speelwerkskasje van Berdpapier vast, waar in een Communicatie geplakt word, die men communiceerd in een van de enden der gemelde Pylen. In dit Speelwerkskasje kan men 2 oneen Speelwerk doen.
De Calibers der Cardousfen, tot dit foort van Pylen het meest bekwaam, zyn die van 9 li¬
nies inwendige diameter. De Conftrudie van deeze Pyl, hier vooren befchreeven, word gemakkelyk begreepen door de nevensftaande Figuur.
De Compofitie voor de Calibers van 4, 5, 6 en 7 linies inwendige diameter:
Salpeter 8 oneen.
Meelkruit 3|oncen.
Zwavel 2 oneen.
Kooien door N°. 2. . 3 oneen.
Geftooten Yzer door N°. I. I ionce.
C 2 De



( 36* )
De Compofitie van 8, 9, ïo, 12 eri t.85 linies:
Salpeter 8 oneen.
Meelkruit "2 oneen.
Zwavel 2 oneen.
Kooien door N°. 3. . 4 oneen. GeJlootenTïer door N°. 2. 2 oneen.
VAN DE LUGTB ALLEN - POMPEN.
Daar zyn driederhande foorten van grootens, dewelke ik ondervonden heb dat het beste effecl doen, te weeten die van 7, 10 en 12 linies inwendige diameter.
De Cardousfen worden gemaakt van Bordpapier, dat van 3 Vel Papier geplakt is, en moeten geheel geftyfzeld woiden. Het Papier der Cardous moet dik zyn j der uitwendige diameter; de- Cardousfen van 7 linies inwendige diameter moeten lang zyn iï duim, die van 10 linies inwendige diameter 18 duim, en die van 12 linies inwendige diameter 2 voeten.
De manier om deeze Cardousfen te vullen, be» ftaat hier in, zo dikwils als men 3 Leepels in de Cardous geflagen heeft, men 'er 1 Leepel Koorn-
huit



( 37 )
hruit op laat loopen, zonder hetzelve te flaan, en dan op dit Kruit laat men een Lugtbal loopen, vervolgens op deeze Lugtbal 3 Leepels met Compofitie geflagen, obferveerende dat men de eerfte Leepel en ook de tweede niet heel fterk flaat, en de derde als ordinair, en deeze operatie moet men al vervolgen tot de Lugtpomp vol is.
'Er zyn tweederhande foorten van Compofitien , dewelke alle beide dienen, zonder onderfcheid, om' alle de gemelde Calibers te vullen.
N°. 1. Een Vlam met Roode Vonken.
Salpeter .... 5 oneen.
Meelkruit ... 6 oneen.
Kooien door N°. 3. 2 oneen.
Zwavel .... 3 oneen.
N*. 2. Zonder Vlam, maar veel Vonken.
Meelkruit . . . I pond. Kooien door N°. 3. 6 once.
C 3 VAN



( 3& )
VAN DE LUGTBALLEN EN STERREN VOOR DE SPEELWERKSKASTEN DER VUURPYL.EN EN POTTEN.
N°. I. Van de Lugtballcn.
Salpeter . . , i pond. Zwavel .... 5 oneen. Meelkruit ... 7 oneen. Antimonium Qudwn I once.
Van deeze Compofitie maakt men een Deeg met Voorloop, zoo dik als Taartendeeg, in welke £ once Arabifche Gom gedisfolveerd is; van dit Deeg maakt men met de vingers Kogeltjes of Balletjes, ter groote van de inwendige diameter der Cardous»
N°. a. Voor de Sterren, der Speelwerkskasten.
Salpeter . , 8 oneen.. Zwavel . . 3 oneen. Meelkruit . I §once.
en handeld hier meede als boven, maakende Balletjes van omtrent 6 linies diameter.
N°. 3.



( 39 )
N°. 3 Tot het zelfde gefruik als N°. J.
Salpeter . . I pond. Zwavel . . 8 oneen. Meelkrwt . i^once. en handeld 'er meede als N°. i en 2 gemeld is.
VOOR DE VASTE STERREN.
Deeze zyn niet anders als {tukkende Loopen van Snaphaanen, ter lengte van 4 duim, en inwendige diameter 8 linien, dewelke aan't eene end met een {tukje Yzer toegefoldeerd zyn, en in den omtrek van haare Circomferentie maakt men 5 gaten, digt by het toegefoldeerde end, op een egaale afftand den een van den anderen. Deezè gaten moeten in haar diameter zyn i van de inwendige diameter van de Loop. In deezen ftaat vuld men de Loop met de onderftaande Compofitie , en op de Compofife flaat men een Leepel Kleyiiarde ,• vervolgens gevuld zynde, communiceerd men de 5 gaten den een aan den anderen, met gezwinde Lont, dezelve bedekkende met Papier.
De Compofitie is de volgende:
Salpeter . . I pond. Zwavel . . 8 oneen. Meelkruit . 8 oneen.
C 4 VAN



( 49 )
VAN DE SINDERS. Daar zyn driederhande foorten van Sinders?
I. Om Illuminatie te maaken.
s. Om zeeker foort van Vuurwerken by tpsfchenpoofing van tyd aan te fteeken.
3. Voor de Illuminatie van draaijend Vuurwerk , a'smeede om Vuur te geeven aan allerly foort van Vuurwerk.
De inwendige diameter van alle deeze Sinders moet zyn 5 linies; men maakt dezelve van goed Sckryfpapier, het welk men in Strooken fnyd, van 14 duim lang en 9 duim breed. Men rold dezelve op een glad Yzer Stokje, alleen maar beplakkende de randen, op dat het Paper niet fo.s en gaat.
Compofitie voor de Sinders van 't eerfte foort:
Salpeter . . I pond. Zwavel . . 8 oneen. Meelkruit . 4 oneen.



( 41 )
De Sinders van 't tweede foort zyn in alles gelyk aan die van 't eerfte foort, uitgezonderd dat dezelve 18 duim lang moeten zyn.
Haar Compofitie is:
Salpeter . .12 oneen. Zwavel . . 6 oneen. Meelkruit . . 4 oneen.
De Sinders van 't derde foort zyn in alles egaal aan die van het tweede foort, uitgezonderd dat zy 4 duim lang moeten zyn,
Haar Compofitie is;
Salpeter . . 1 pond. Zwavel . . 8 oneen. Meelkruit . . 8 oneen.
NB. Men moet aanmerken, dat in alle Sinders, als men dezelve vuld , een Leepel Kleyaarde moet geflagen worden. Alle Sinders worden gevuld met een yzer Stampertje, de Cardous in een houte Vorm fteekende, en op yder Leepeltje Compofitie een flag of dris, met een hout Hamertje geeven,
C s VAN"



( 42 )
VAN DE SPEELWERKEN DER VUURPYLEN, BOMMEN, VUURPOTTEN EN BATTERYEN.
Vermits 'er verfcheide foorten van Speelwerken zyn, zoo zullen wy ze ieder in het byzonder befchryven, en met de Swerwers of Voetzoekers beginnen.
'Er zyn tweederhande foorten gemeenlyk in 't gebruik; de eerfte heeft 2£ linie diameter, en is lang 3 duim.
Het tweede foort heeft 5 linies inwendige diameter, en is lang 6 duim. Men vuld dezelve tot op twee vinger bieed na met de Compofitie , vervolgens laat men een gedroogde Erwet op de Compofitie loopen, op welke men vervolgens een paar Leepels Koornhuit doet, en boven op het Koornhuit Haat men een fapiere Ptop, de Cardous boven de Prop toebindende.
De Cardousfen moefen gemaakt zyn van goed gelymd Papier, en het Papier der Cardousfen moet dik zyn een zesde deel der inwendige diameter.
Dq



( 43 )
De Compofitien tot deeze twee foorten zyn de volgende:
Compofitie voor *t eerfte foort.
Meelkruit I pond.
Aoo/tf« gepasfeert door N°. 2. I once.
Compofitie voor de tweede foort.
Meelkruit . . I pond. Kooien door N°. 2. 2 oneen
Andere Compofitie voor de tweede foort.
Meelkruit . . . I pond. Salpeter ... 4 oneen. Kooien door N°. 2. I once.
Andere Compofitie voor 't zelfde tweede foort.
Meelkruit ... I pond. Staalvyl/el door N°. l. 2 oneen.
De Klappers zyn te gemeen omtebefchryven, zynde niet anders als een half Vel Papier, in elkander gevouwen, ter breedte van 4 linies, waarvan in de eerfte Vouw geftrooid word Koornkruït halfftukken geftooten, en vervolgens
word



( 44 )
word dit Papier het eene op het andere gevouwen met plooijen, maakende de Figuur van een f\f\f yder Plooi moet lang zyn l| duim , om alle de plooijen te zaamen te houden, moet men dezelve in 't midden met een Bindgaaren twee of driemaal omwinden.
De Conftructie blykt uit de nevens-(éfflw*'' ftaande Figuur. Aan 't eene end moet ff)) een klein ftukje gezwinde Lont in de Plooi, C^g, daar het Kruit in is, vast gemaakt worden, zoo als de Figuur vertoond.
VAN DE GOUDE EN ZILVERE REEGENS.
Haare Cardousfen en manier van vullen zyn dezelve als die der Tafelraadjes, dewelke hier na zullen befchreeven worden. Als ze gevuld zyn fnyd men dezelve in (lukken, yder lang 3 duim , dezelve toewurgende en aan 't een end plakkende.
Haare Compofitien zyn de volgende.
Eerfte en ordinaire Compofitie voorGoudeReegen:
Meelkruit . . i pond. iSW«2doorN°.2. 3 oneen.
N°. 2»



( 45 )
N°. 2. Tot het zelfde gebruik als de voorgaande:
Meelkruit 24 oneen.
Magere Smits Kooien door N°. 2. 6 oneen.
N°. 3. Als boven.
Meelbuit ... 24 oneen.
Kooien door N°. 2. 4 oneen.
Zwavel .... 2 oneen.
Salpeter .... 4 oneen.
N°. 4' Compofitien voor de Zilvere Reegen,
Salpeter 17 oneen.
Meelkruit 6|oncen.
Zwavel 5 oneen.
fyn Saagfel van Greenen Hout $ once.
De kleine Moordflagen worden gemaakt van een Speelkaart, met een Pasfer en Potloot, in 5 deelen in de langte en 3 deelen in de breedte afdeelende, vervolgens handeld men 'er meede zoo, dat het Kaartenblad een Dobbelfteen verbeeld.
Deeze gewaande Dobbelfteen word beplakt met dun Papier aan aile zyde, dog in diervoegen?



(46)
gen, dat de eene zyde open blyft; vervolgens vuld men deeze met Koornkruit, en plakt de open zyde toe; daar na bewoeld men de gemelde Dobbelfteen met Bindgaaren, dat met tik beftreeken is, tweemaal 't een op 't andere, vervolgens fteekt men een klein gaatje door 't Bindgaxren en Papier tot in het Kruit. In dit gaatje doet men een weinig Meelkruit, en boven op dit Meelkruit doet men een klein ftukje Deeg van Meelkruit met Brandewyn gemaakt.
De groote Moordflagen worden op dezelfde , wyze gemaakt als deeze, uitgezonderd dat dezelve van Bordpapier moeten zyn, en dat ieder deel 2 duimen breed is, waar door men een Dobbelfteen van 2 duimen dik zal bekomen, en dus een vierkante Dobbelfteen; vervolgens vuld, plakt en bewoeld men dezelve als boven, dog het Touw moet fterk Sakkeband zyn, en beteerd met weeke Teer, dat de Schoenmaakers gebruiken. Dit laatfte foort van Moordflagen moeten Buizen op zyn, en worden vast gemaakt met een Pennefchagt, die geftooken word in 't gat , dat met een Priem in het Koomkruit geboord is ; dan neemt men een SwermCardous, en fteekt het end der Pemiefchagt, dat boven de Moo-dflag uitfteekt, in het hoofd der gemelde Cardous, dat men ten dien einde open
booid



( 47 )
boord met een Pïiem, en vervolgens beplakt men gemelde Moordflag op het gepikte Touw geheel en al met wit Papier, op dat 't Vuur van de Buis nergens kan doordringen.
KB. Het blykt dan dat de Buis, wanneer dezelve aangeftooken word, niet brand door 't hoofd, gelyk een ordinaire Cardous, maar door 't opene end of (taart.
De Compofitie, daar de Buis meede gevuld word, is:
Salpeter . . 8 oneen. Zwavel . . 4 oneen. Meelkruit . . 4 oneen.
VAN DE SWERMPOTTEN EN STERREPOTTEN.
'Er zyn tweederhande foorten van Potten, te weeten, welke 6 duim inwendige diameter en 18 duim lang zyn, zonder de Culas te reekenen, die van hard Hout moet zyn, van welke de proportie in de onderftaande Figuur te zien is.
Het bovenftuk is hoog 4} duim.
Het onderftuk is hoog 34 duim.
De



(48 )
De Pot moet Van Bordpapier ter dikte Van 0 linies met Touw bewonden en heel en al gelymd zyn, het beste foort is 4i duim diameter en iï duim lang, op dezelfde wys als de voorge.
Het Kruit, daar deeze Potten meede ge'aaden worden, moet half geftooteu zyn, men wind hetzelve in een Papier, ter zwaarte van 6 oneen voor 't eerfte foort, en 3 oneen voor 't tweede foort. Dit Papter word gelegt in de Pot, op den bodem, fteekende met een Priem kleine gaatjes tot in het Kruit; op dit Papier word gelegt een ronde Schyf van Bordpapier, zoo groot als de Pot; deeze Scbyf word befmeerd met Meelkruit en Brandewyn. Vervolgens zet men op deeze Schyf alle de Swerwers of Sterren die in de Pot gaan kunnen, in diervoegen, dat indien het Swerwers zyn, de hoofden op de gemelde Schyven moeten ftaan, in het midden der zelve laat men pasfeeren een Lugtpomp, die met zyn end ook op de gemelde Schyf ftaat, en met het andere end boven de Pot uitfteekt; vervo'gens plakt men de Pot met een Dekzel van Bordpapier toe, in diervoegen, dat de Lugtpomp in het centrum, door een gat daar toe gemaakt, in het genoemde Dekzel uitfteekt.
VAN



( 49 )
VAN DE POSTAMENTEN.
Deeze zyn niet anders als een groote meenigte Swermpotten, het zy ia, of 10 a. 30, zoo veel als men wil, op dezelfde manier geprepareerd als de vooren gemelde, egter zonder Lugtpomp, en van boven toegeplakt, hebbende in het Centrum van haare Bodems een houte Buis, die Communicatie geeft in het Kruit der Pot, door middel van gezwinde Lont. Deeze Potten, alzo geprepareerd, worden gezet met de genoemde Buizen op een lange Plank, daar in 't midden der breedte van het eene end tot het andere, gaten ter diftantie van een voet, gemaakt zyn; van onderen in deeze Plank is een groef gemaakt, van 't eene end tot het andere, zo dat alle de gaten zig in de genoemde groef communiceeren. De Potten worden in deeze gaten met haare Buisfen gelymd , die dan alle in de voornoemde groef uitkomen, iu dewelke van 't eene end tot het andere een gezwinde Lont gelegt word, over welke men Papier plakt, op 't end der Plank zet men een Lugtpomp , welke communiceerd in de voornoemde groef; dit alles blykt uit de volgende Figuur.
D
VAN



( 50 )
VAN DE POSTAMENTEN, WAAR. VAN DE POTTEN DEN EEN NA DEN ANDERE AFGAAN.
Deeze zyn dezelve als de voorgaande, uitgezonderd dat zy geen Buisfen in den bodem hebben , maar aan de zyden, gelyks den bodem moet een klein Buisje van 3 linies diameter wezen, door welke de gezwinde Lont pasfeerd; vervolgens prepareerd men een Plank, geproportioneerd in diervoegen dat na maate men Potten heeft, yder Pot een voet van den anderen moet ftaan; in het midden van deeze Plank, van 't eene end tot het andere, plakt men Sinders, den een aan den andere vast, en vervolgens fpykerd men de gemelde Potten tegens de zyde van de Plank, in diervoegen dat de gemelde Buisfen komen te zitten op de voornoemde Sinders, in welke men ten dien einde een klein gaatje fteekt, om ze met de genoemde Buisfen te communiceeren Om de Potten des te beter te kunnen vast nagelen, moet 'er een keep in weezen, gelyk uit de Figuur
A B



( 51 )
A B blykt; vervolgens blykt de geheele Conftitutie van dit Vuurwerk uit de Figuur B.
VAN DE BOMMEN.
'Er zyn drieërhande foorten van Bommen , dewelke ik ondervonden heb dat de fraaifte zyn, te weeten, die van 4 duim diameter en 4 duim Jangte. Die van 6 duim diameter en 6 duim langte, en die van 9 duim diameter en 9 duim langte.
De Cardousfen van deeze Bommen worden alle op een en dezelve wyze gemaakt, te weeten, men rold Bordpapier op een houte Rol ter dikte van 2 linies, die van onderen rond gemaakt is, daar na laat men ze droogen , en dioog zynde, maakt men den bodem, dezelve fchuivende op de voornoemde Rol, en aan 't eene end rond om buigende en plakkende, zo dat de Bom een ronde bodem zal bekomen. In 't midden van deeze bodem lymd man een houte D 2 Buis-
A



( £2 )
Buisje, van dezelvj propotie als hier onder vertoont word; vervolgens ftrooit men op den bodem van binnen, ter dikte van een vinger breed, Koornhuit, op dewelke men Swermers, Sterren en ander Speelwerk, hier vooren befchreeven, zet, tot zo veel dat de ganfche Bom vol is; vervolgens plakt men dezelve met een Bordpafiere Bodem toe, en daar na bewoeld men de geheele Bom van alle zyde 2 1 3 maal, het een op het andere, met fterk Touw dat gepikt is, agt geevende dat de Buis niet bewonden of bedekt word; vervolgens neemt men een metaale Mortier tot de caliber der Bom, dewelke een cilindrige kamer moet hebben; deeze Mortier word gelaaden met het agttiende gedeelte der geheele zwaarte van de Bom
6k linie.
— ' j linies diameter,
o
9 linies.
VAN DE DRAAIJENDE TAFELRAADJES, PASTIELJES GENAAMT.
Het Stokje, daar dezelve op gerold word, moet van Koperdraad, ter dikte van 1 linies diame-



( 53 )
meter en 14 duim lang weezen. De ftrooken Papier, daar dezelve van gemaakt worden, zyn 1 duim 3 linies breed en 11 duim lang. Men vuld dezelve door een Tregter, met een dun yzer Stokje, vervolgens worden dezelve geio\d op een rond Bordpapier Schyf je, dat I duim in zyn diameter moet hebben. Men vuld dezelve met driederhande foort van Compofitie, zo dat het Pypje in 3 deelen in zyn langte meet verdeeld zyn; in 't eerde deel word gevuld de Compofitie N°. I, in 't tweede die van N°. 2, en in 't deide die van N°. 3.
N°. 1. Geeft Roode Straalen met Steiren.
Meelkruit 8 oneen.
Gejiooten Yzer door N°. I. I once.
N°. 2. Een Sonneblom.
Meelkruit ... 8 oneen. Kooien door N°. I. i once. Salpeter .... 2 oneen.
N°. 3. Een Pasfieblom.
Meelkruit ... 6 oneen.
Salpeter .... 4 oneen.
Zwavel .... 2 oneen.
D 3 No. 4.



(54 )
N3. 4. Een Son.
Meelkruit ... 8 oneen. Marcafita . . . 1 once.
N°. 5. Limaille d'Epaingles i once. Vind zig het beste te Touloufe aux Foubourg, <fr. Chrisftian en Sonant de la Vdle & Ma'mgauche dam la Fabrique. Meelkruit ... 8 oneen.
N°. 6. Meelkruit .... 8 oneen. Ferfihjieenen ... 6 gros.
7 Meelkruit .... ifonce
ifovx een GVaz» . 1 gros, of anders harde Borax geftampt en gefift door N°. i, ofwel in plaats zo veel Amber.
VAN DE WATERSWERMEN.
Deeze zyn in alles gelyk aan de Swermers hier boven belchreeven , alleen veifchillende in de navolgende Compofnie:
Salpeter .... 4 oneen. Zwavel .... 2 oneen. Kooien door N°. I. l once.
De geheele Cardous moet dunnetjes bepikt worden.
VAN



( 55 )
VAN DE WATERKAARSSEN.
Deeze moeten 9 linies inwendige diameter hebben, en gemaakt zynde 8£ diameter, en 1 ng zyn £ diameter, dienende voor het hoofd; 5 dito voor de Compofitie, en 2 dito voor de flag, beftaande in Koornhuit, dewelke men op de Compofitie laat loopen, zonder ze aan te (laan; boven op 't gemelde Kruit flaat men een Prop van Papier, en boven op de Prop laat men een hagel loopen, ter zwaarte van 14 °nce» boven op deeze Hagel flaat men een andere Prop, en. boven de Prop wind men de Cardous toe; vervolgens bepikt men dezelve zeer dunnetjes; drie vingeren breed van 't hoofd af, wind men een Knods van Bief en om de Cardous heen, in diervoegen en zo veel, dat zy een duim breed buiten de Cardous heen (leuken; het Lugtgat moet geproportioneerd zyn ieder na zyn Compofnie. Alle Compofities, die hier volgen, kunnen ieder voor een Waterkaars dienen, verfchillende alleen in de couleuren van Vuur, want ieder Kaars moet geheel en al gevuld worden met eenerleye Compofitie.
D 4 N°. 1.



( 56 )
N3. i. Wit Vuur, met Roode Vonken.
Salpeter ... 8 oneen. Zwavel .... 4 oneen. Kooien door N°. 3. 2 oneen.
Het Lugtgat moet wyd zyn £ van de uitwendige diameter der Cardous.
N°. 2. Een Wit Vlamvuur.
Salpeter . . .12 oneen. Zwavel .... 8 oneen. Meelhuit . . .10 oneen. Het Lugtgat wyd i diameter.
N°. 3. Een fiaaye Vuurftraal.
Meelkruit ... 6 oneen. Salpeter ... 2 oneen. Zwavel .... 1 once. Kooien door N°. 3. I once Het Lugtgat wyd l diameter.
N°. 4. Een fterk Vuur, met veel Vonken. Salpeter .... 8 oneen. Zwavel .... 4 oneen. Kooien door N°. 3. 6 oneen. Gr eene Saagmeel . 4 oneen. Het Lugtgat als N°. 3.
NB Het Saagmeel moet met /Fater gekookt worden, daar Salpeter in gedisfolveerd is, laa-
ten-



( 57 )
tende hetzelve zo lang kooken, tot dat het Water ten eenemaal is afgekookt, en vervolgens laaten droogen.
VAN DE WATER-DUIKEL AARS.
Deeze zyn in alles gelyk aan de Waterkaarsfen, uitgezonderd de manier van vullen, die beftaat, dat iedermaal, wanneer men 4 Leepels Compofitie 'er ingeflagen heeft, 'er een halve vingerhoe 1 Koornlruit, zonder aan te liaan, laat oploopen, en dit moet, zo dikwils als men 4 Leepels Compofitie 'er opgeflagen heeft, herhaald worden.
De Compofitie is een en dezelfde.
Meelkruit . . . I pond. Kooien door N°. 3. 3 oneen.
NB. Men moet aanmerken, dat nog in de Waterkaarsfen , nog in deeze Duikelaars, Aarde geflagen word, maar in ieder, eer dat men de Compofitie 'er in flaat, 1 Leepels van het Steik Gemeen moet gevuld worden.
D 5 VAN



( 58 )
VAN DE WATER-BOMMEN.
Deeze worden gemaakt op de volgende wyze: Men neemt een houte Bak, in het centrum van deeze Bak zaagt men een rond gat van 4 dui m diameter; in het midden van dit gat lymd men een Swermpot van 't tweede foort; onder in deeze Swermpot doet men zo veel Lood tot dat dezelve met de Bak regt op en neer in 't water dryft; dan vuld men dezelve met Waterfwermeis en een Lugtpomp, op de ordinaire wys, zo als in 't Articul van Swermpotten befchreeven is; dan neemt men 6 Cardousfen, van dezelfde Caliber als die der Duikelaars, dewelke gevuld moeten worden met de Compofitie der ordinaire Fontynen, volgens de Calibers vereischt; deeze Fontynen bind men boven om de boorden \an den Bak heen in diervoegen, dat het hoofd van den eenen komt te zitten tegens de {taart van den anderen, vervolgens communiceerd men dezelve den een aan den anderen, leggende insgelyks eene Communicatie van het hoofd der Lugtpomp tot in het hoofd van de vierde Cardous; dan dekt men de wydte, die tusfehen de Pot en de rand der Bak is, met Bordpapier toe, en bepikt deeze geheele Mach'ne, aan alle zyden, dunnetjes vazl gefmolie fik.
VAN



( 59 )
VAN DE DOLPHYNEN.
Men moet een Kruis maaken van houte Riggels, dewelke breed moeten zyn l duim, en dik
duim. Dit Kruis alzo gemaakt, moet 15 duim in zyn diameter hebben ; dwars door het centrum van dit Kruis moet een houte ronde Stok gemaakt worden, lang 2% voet; op de twee enden deezer Stok maakt men twee Knoesten van Bief en, ter dikte van 3 duim diameter; vervolgens bind men op ieder end van 't voornoemde Kruis een Cardous vast, in diervoegen dat zy twee aan twee aan eikanderen communiceeren, dat is te zeggen , dat de eerde en tweede aan een gecommuniceerd zyn, maar dat de tweede zyn daart toe is, en by gevolg niet communiceerd aan de derde, maar dat de derde en vierde weder aan een gecommuniceerd zyn; vervolgens legt men een Communicatie aan 't hoofd van den eerden tot aan 't hoofd van den derden, op dat de eerde en derde te zalmen aangaan ; deeze Machine aangedooken zynde fmyt men in 't water.
VAN DE WASCH KAARSSEN.
Men neemt een Cardous der Chineefche Fontynen, hier vooren befch;eeven, van 5 linies inwendige diameter; deeze Cardous, gevuld zynde



( 6o )
de als een ordinaire Chineefche Foiryn, fteekt men in het Lugtgat een ftukje gezwinde Lont, in diervoegen, dat dezelve door een kleine Stroohalm, dewelke aan de bovenfte zyde toe meet zyn, bedekt word; daar na neemt mea een Peperhuisje, gemaakt van Ca- n toen, zo als de Figuur B ver- /\ beeld; dit Peperhuisje word /A \ ^3|| ^ gemaakt op een Rolletje, ge- Jf lyk de Figuur A ve b je d, het ^ welk boven fpits moet toeloopen, en van onderen zo groot in zyn diameter zyn, als de uitwendige diameter der Cardous; vervolgens doopt men dit Peperhuisje in wit gefmolten Wasch, en daarna plakt men dit Peperhuisje boven op de Cardous, in diervoegen, dat de Stroohahn, dewelke £ duim boven de Cardous uitfteekt, komt te zitten met zyn boven end in de punt van het Peperhuisje; daarna doopt men de geheele Cardous Ja 3 maaien in 't gefmolte Wasch, en terwyl dezelve nog warm is, rold men die met een ligte houte Plank op een Bank, daar een weinig water op gegooten is, om dezelve daar door den glans van een Waschkaars te doen verkrygen.
OM



( 6i )
OM ILLUMINATIE-LONT TE MA AKEN.
Men neemt ordinaire Lont, welke in de onderftaande Compofitie, nog warm zynde, moet gedoopt worden, en maar vast gemaakt of gefpykerd op een Plank, kunnende men naar goedvinden hier van Figuuren of Letters formeeren.
Compofitie.
Zwavel . . i pond.
Salpeter . . 4 oneen.
Meelkruit . 4 orcen.
Koornkruit . 3 oneen.
NB. Eerst moet de Zwavel wel gefmolten worden , en daarna roerd men de overige Compofitie door dezelve heen.
COMPOSITIE OF DEEG, OM BRANDENDE FIGUUREN TE VERBEELDEN.
Neemt zo veel Zwavel en Styfiel als men noodig denkt te hebben, om het gemaakte Figuur ter dikte van een vinger breed te kunnen bedekken ; kneed het tot een Deeg, plakt hetzelve op 't Figuur; neemt daarna Pap, gemaakt van Meelkruit en Brandewyn, beftrykt het weder daar
me-



(te)
mede ter dikte van 3 linies, beplakt het vervolgens met heel dun Papier, Iaat het wel droogen; daarna in brand fteekende, zal't zo lang een brandend Figuur vertoonen, tot de ftof geconiumeerd is.
Nota. Alvorens men het Figuur met het voornoemde Deeg beftrykt, moet eerst het Figuur ter deeg beftreeken worden met een Pap, gemaakt van gefmolte Lym en Potaarde, die hard geworden zynde, belet dat het Figuur niet door de brand verteerd word.
COMPOSITIE OM STERREKOEKJES TE MAAKEN.
Meelkruit . . 2 oneen. Zwavel . . 1 once.
Mengt dit met het Wit van Eijeren tot een Deeg, daar men dunne Koekjes als Chocolaad van maakt, en droog geworden zynde, kan gebruikt worden door die geene die zulks weet.
OM EEN VASTHOUDENDE LYM TE MAAKEN, DIE ZELFS YZER &c. AAN EEN DOET HOUDEN.
Neemt Prut of dikke Melk, laat dezelve 2 of § dagen ftaan, tot dat ze goor woid en een
wei-



( 63 )
■weinig befchimmeld is, mengt dezelve met ongeleste Kalk, wryvende 't met een Mes op een Marmerfteen, tot bet een dik liquide Papje ■word, kunnende dan gebruikt worden.
COMPOSITIE VOOR BU1SEN VAN BOMMEN EN HANDGRANATEN, TOT OORLOGS-GEBRUIK.
N°. i. Voor de Handgranaten.
Meelkruit . . 5 oneen. Salpeter . . 3 oneen. Zwavel . . 2 oneen.
N°. 2. Voor Bombuifen
Meelkruit . 5 oneen. Salpeter . . 3 oneen. Zwavel . . 1 oneen.
N°. 3. Voor Bombuifen, zeer gezwind.
Meelkruit . . i&pond. Salpeter . . I pond. Zwavel . . 2 oneen. Kooien door N°. 2. 4 oneen.
N°. 4.



( 64 )
N°. 4. Voor Handgranaten, zeer langzaam.
Meelkruit . 3 oneen. Salpeter . . 1 oneen. Zwavel . . 1 once.
GROEN VUUR.
Men neemt een {tuk rood Koper, het welk aan heele kieine {tukjes moet gefaagd worden ; vervolgens neemt men een middelmaatige Smeltkroes, in dewelke men ter hoogte van een vinger, Bloem van Zwavel doet; op deeze Bloem moet men ter hoogte van •§ vinger dik, van de voornoemde flukjes Koper een bedding maaken; op deeze bedding maakt men weder een bedding, ter hoogte van een vinger, van Bloem van Zwavel, en dus hetzelve continueerende, dan een bedding van 't een, en dan van 't andere , tot dat de Smeltkroes vol is ; daarna neemt men een ftukje Steen, dienende tot een dekzel, die men met vette natte Kley op de Smeltkroes vast maakt en toefmeerd; vervolgens zet men deeze Smeltkroes 't onderfte boven in een haardftede, leggende een gedeelte zwaare Steenen daar boven op, en een goede quantiteit Vuur daar rondom, in diervoegen, dat het Vuur 8 a 9 duim van de Smeltkroes af-
blyft,



( 65 )
blyft, kalende die zo roet een fterk Vuur 6 uuren (taan , waarna men de Smeltkroes kan {tukken flaan, en de materie die daar uit komt in de Vyzel fyn (tampen, en daar mede handelen in een tweede Smeltkroes zo als met de eerfte, en dan wederom met de derde als met de tweede, de materie gedampt en gefift door N°. i, en op S oneen Meelkruit doet men i once van deeze materie, als dan zal men se» fraai groen Vuur hebben.
DRAAIJENDE SONNEN. De Rol dik 1 linies; de Cardous lang 6 duim.
Men moet op ieder Cardous een Leepel geUi oogde Pypaarde flaan, en daarop twee Leepels van de navolgende gemeene Compofitie,; tot een Son moet '8 Cardoujen weezen, dewelke gevuld moeten worden met de volgende Compofitie; te weeten: In N°. i. de eerfte en tweede vstn de volgende Compofitie, (ieder op de helft,) edog flaat men tusfehen beide deeze Compofities een Leepeltje van N°. 3 De tweede Cardous word gevuld tot de feelft met de Compofitie N°. 4. en vervolgens vol gemaakt met N°. 1. De derde Cardous tot op de helft met N°. 5 en verbolgens vol gemaakt met N5. 1. De vierde E Or-



( 66 )
Cardous tot op de helft met N°. 6. en vervolgens cirka een Leepel van N°. 7' daarna vol gemaakt met N'. a. De vyfde Cardous tot op de helft met N°. 4- dan verder vol gemaakt met N°. 6. De zesde Cardous half vol met N°. i. en dan een Leepel van N°. 3. verders vol gemaakt met N°. a. De zevende Cardous half vol met N°. 5. en verder vol gemaakt met N°. 6. De agtfte Cardous half vol met N°. 2. dan circa een Leepel met N°. 7. en verders vol gemaakt met N°. ï.
Gemeene Compofitie.
Meelkruit . . . I pond. Kooien .... 6 lood.
N°. 1. Een Vlam met Sterren.
Meelkruit . . . . I pond. Middelmaatig Staalvylfel 6 lood.
N°. a. Een Vlam met Straalen.
Meelkruit ... 1 pond. Fyn Staalvylfel . 6 lood.
N°. 3. Een Vlam zonder Vonken.
Salpeter . . 8 lood. Zwavel . . 4 l°°d' Meelkruit , . a lood.
N°. 4-



( 67 )
N°. 4. Geeft een model als een Saag.
Meelkruit . . . I pond. Gefifte Smeltkroefen 6 lood.
N°. 5. Rood Vuur.
Meelkruit . . I pond. Perfikofteenen . 6 lood.
N°. 6. Witte Vlam met Vonken.
Meelkruit . . I pond. Marcafita . • 6 lood.
N°. 7. Doof Vuur.
Salpeter . . 3 l3odMeelkruit . . 2 lood.
BRANDKOGELS, OM MET CANON TE SCHIETEN.
De Brandkogels die ik uitgevonden heb, om met het Canon te fchieten, heb ik ondervonden de beste te weezen, die voor een {luk van 6 pond, en die voor een ftuk van 12 pond.
E 2 De



( 63 )
De proportie om deeze machine te conftrueeren tot deeze Brandkogels, is niet anders, als dat men neemt een 4 ponds Kogel tot Canon van 6 pond, en een 8 ponds Kogel tot een Canon van 12 pond. Om deeze Kogel laat men van yzere ftengen een Kas maaken, in diervoegen, dat de Kas uit 4 (lengen, die kruislings over elkanderen gebo¬
gen , beftaat; deeze Kas moet lang zyn 4 diameters der mond van het Canon, de voornoemde ftengen, die de Kogel in zig befluiten, moeten zo dik zyn , dat zy te zaamen de diameter van een 6 ponds Kogel, indien 't voor een 6 ponds Canon is, en zo 't voor een ia ponds is den diameter Van een 12 ponds Kogel beflaan, alsmede moeten de voornoemde (teogen breed ^yn 4 duim, zó wel voor 'l eene als andere foort; de Kast in zyn langte moet verdeeld zyn in 4 deelen, en op deeze deelen moeten, van dezelfde foort als de Stengen, Ringen gemaakt worden, dewelke zo in elkander moeten (luiten, dat zy met de andere Stengen van buiten egaal zyn De eerfte Ring van onderen moet zitten tlak op de Kogel, op dat dezelve vast zit tus-
fchen



(69 >
fchen den Ring en den Bodem. Aan het boven end dezer Kast moeten de Stengen rond byloopen, en te zaamen vast gehouden werden door een kleine Ring, dewelke in zyn opening | diameter moet hebben.
Tweede Figuur. ,
Ziet deeze Kast met de Kogel /n\ alzo geproportioneerd by de twee//SN de Figuur A. Vervolgens handeld [Y^yJ met de onderftaande Compofitie
Compofitie.
Harst alpond.
Zwart onbearheide Pik 5 pond.
Schaape Vet . . . I pond. Koorenkrmt . . . .15 Pond«
Meelkruit . . . . I pond,
Salpeter 2 pond.
Zwavel I pond.
Lyrioly a pond-
Werk I pond.
Men moet de Lytiöly, het Pek, het Schaape Vet en de Harst, te zaamen fmelten in een yzere Pot, en als 't gefmolten is van 't vuur neemen, roerende de Salpeter, 't Meel-, Koornhuit en E 3 Zwa-



( 7Q )
Zwavel daar in; vervolgens neemt men 't voornoemde Werk, het welk in kleine flukjes gefneeden moet zyn, en doet hetzelve in deeze Pap, wel omroerende, op dat het zig door een vermengt, en daarna, terwyl het deeg nog warm is, moet men hetzelve met de handen, die eerst in de Lynóly gedoopt moeten zyn, in de voorfchreeven Kast in ftuwen zo als men 't best kan, in diervoegen, dat de Kast wel vol geflopt is met voornoemde deeg, egter obferveerende, dat dezelve niet buiten de yzere Stengen moet heen fteeken , maar met dezelve in de heele Circumferentie egaal zyn. De Kast alzo gevuld zynde, rold men dezelve in grof Linnen, het welk men met fterke Engelfche Lym beftrykt, in diervoegen , dat het Linnen aan alle zyden twee dubbeld is , en vervolgens onder en boven rond toeplakt ; daar na laat men de voornoemde Kogel alzo geproportioneerd koud worden, en vervolgen? koud zynde, boord men een gat in h bovenfle Ringetje, zo als by B; dit gat moet geboord worden van boven in 't Ringetje tot op de Kogel beneden, door 't midden van de geheele Compolïtie; welk gat in zyn diameter moet zyn | duim, en gevuld worden met de volgende Compofitie , dezelve vullende en flaande als een Vuurpyl, geevende 30 flagen op ieder Leepeltje.
De



( 71 )
De Compofitie hier toe is:
Meelkruit . • I lood. Salpeter . . . i lood. Zwavel . . . * lood.
Eindelyk maakt men een houte Buis, lang l| duim, en i£ duim in zyn diameter; in 't midden deezer Buis boord men een gat door en door van 5 linies diameter. Dit gat vuld men met de bovenftaande Compofitie, dezelve vullende en flaande als een Vuurpyl , met heele kleine Leepeltjes. Aan het boven end der Buis moet een hoofd zyn dat dikker is als de Buis; dit hoofd moet £ duim breeder in zyn diameter zyn als de Buis, en \ duim hoog. Deeze Buis kan men klaar zien in de onderftaande Figuur.
i 1=1 r Deeze Buis fiaat men in ae voor-
_ noemde Kas, in het gat by de RingB; daar na neemt men twee Communicatie-Buisfen, met gezwinde Lont, dezelve plakkende en communiceerende met haar twee enden boven op de Buis, en dezelve buigende ieder aan een geoppofeerde zyde van de Kogel na beneeden, zo dat dezelve onder de Kogel zaamen komen.
Men



( 72 }
Men moet dezelve vast plakken tegen het Linnen der Kogel met Papier, gelyk te zien is by de Letter D in de eerfte Figuur; daar na rold men de geheele Kogel in Cardouspapier, in diervoegen, dat het Papier van boven de Kogel by de Buis egaal zit, en in 't rond overheen geplakt is, en van onderen de Kogel 3 diameters van de ziel van 't Stuk overfteekt, zo dat daar door een Papiere Cardous van onder de Kogel geformeerd word, doet in de Cardous de helft van de zwaarte van de Caliber van 't Stuk aan Koornkrmt; daar na bind de voornoemde Cardous boven het Koornhuit toe, en plakt de binding aan alle zyden met Papier digt. Deeze Kogel alzo bereid zynde, ziet dezelve by de Letters D en E in de eerfte Figuur, als men dezelve wil gebruiken , fteekt men die in 't Canon, met dat end daar het Koornhuit in is, en zet dezelve met de Aanzetter aan.