JEZUS CHRISTUS,
DE WAARK
f ï S G E I fc






JEZUS CHRISTUS,
DE WA ARE
W Y S G E E R:
DE BESTE
JD JE -R X ^ jR,
EN DE GROOTSTE
MENSCHENVR.IEND,
DOOR
&ERRTT PAAP&
/ , .
EERSTE STUK.
IN DEN HAAG E,
Eï J\ PLAAT, Boekverkoper op de Kalvermarkt, 1796.






JEZUS CHRISTUS;
D E
WA ARE WYSGEEla
U E
BESTE VADERLANDER, ,
EN DE
GROOTSTE MENSCHENVRIEND.
EERSTE BOEK.
Eens was 'er een verwonderingwaardijj Man, die het land der Joodcn doorwandelde: hy fprak de taal van het gezond verftand; hy gaf lesfen in de verhevenfte deugd, en alle zyne bedryven droegen het kenmerk der hoogfte menschlicvenheid: zyn naam was Jezus: zommigen noemden hem een zoon van God, en anderen - kreeten hem voor een vriend en werktuig des duivels uit.
Deeze groote Man bekreunde zig geenzins, aan het oordeel der waercld; hy fprak fteeds de waarheid, en deed overal goed. Geene ellendigen liet hy agter den rug, indien zy zelve niet verkoozen, om, ongeholpen, hem voorby te looA 1 pem



i8öT8ij?iïo ■ ■ sar
pen: niemand die het waariyk om troost te doen was, aanfehouwde hem ongetroost; het hoofd dat verlichten het hart dat verfïerkt ;\vilde weczen , vond in hein alles wat het verlangde, mits dat dcszelfs begeerte flcgts goeden ernst was.
In de toenmalige gcftcldheid van zaaken kon het niet te mislên, of dit' wonder verfchynfel moest de ajgemeene opmerking- en nafpeuring. tot zig trekken.
Nimmer, zo lang Gods fèhoone waereld ftond, ftrooktcn de waarheid, de deugd, de wysgeerte en menscbiievenheid, met 'de : -belagen der heerschzugt: het geen door den eerften vlytig gebouwd word, breekt de laatfte onvermoeid af, en nooit zal het arme menschdom die volkomenheid van geluk genieten, waar voor het bekemd fciiynt, en waar voor het vatbaar is, zo lang de vernielers van het Ichopne cn goede, dac m de dwingeüandcn, niet verdelgd worden.
De ieerftellingen. van deczen godlyken Jezus, baarden niet weinig opziens by den Joodfchen Raad, ten meerendeelc zaamgefteld uit lieden, die derL-vetten altaar bedienden, of, op het fehittcréndc ecregefïoelte, de hulde en aanbidding der verflaafdc Hebreeuwen ontfingen; of die geen ander beftaan hadden, dan het geen de onderdrukking en. knevelary. hen bezorgden: deeze
Raad



Raad voelde altaar en zetel., door de kragt der onwederftandlyke waarheid, derwyzen gelchud, dat ze omnogelyk.overëinde konden blyven, wanneer men ze niet fchielyk en met alle magt te? onderfteuning byfprong.-
De fchranderc Cajaphas, thans het Hoogepricsfchap beklecdende, behoorde tot dat flag van weezens, die men aan de hoven als dooriugiïge ftaatsverftanden vereert, en zonder welken de trooncn en altaaren zouden inftorten, endeitervelingen gelukkig worden. Hy had eene heim* lyke raadsvergadering laaten beleggen, waarin hy thans voorzat.
Zedert onheuglyke eeuwen heeft het, by alle Staatskabinetten van eenige aangelegenheid, in beftendig^gebruik geweest, om de zaaken, waarop, of waaromtrent zygewigtige befluitenftonden te.r,eemcn, zo veel de verlichting hunngr eeuwen toeliet, -in hun waar daglicht te befchou* wen, en ze, agter het ondoordringlyk voorhangzel der geheime raadzaal, onpartydig en onbevooroordeeld te rontlceuen. . Het was daar, dat men fteeds volmondig zeggen dorst: Wy hebben ongetyk en verdedigen eene kwaade zaak, doch wy moeten ze verdedigen, om dat wy heerfcherj willen, en pnj;e grootheid, ftaande houden»
A 2 Hei



U 4 U
Het is daarom, dat de eerlyke man van het iïaatskabinet grauwt, vermits hy 'er binnen trcedende,' zyn gewecten en menschlievenhcid niet op den drempel kan laaten liggen j het is daarom, dat de boozen 'er zoo vlytig heen ihellcn, om dat het hun hoofdelement is, waarin zy lecven, ên het is daarom, dat een volk, dat waarTyk vry en gelukkig is, geen geheime Staatskabinettcn behoeft, maar met opene deuren wandelt.
Cajaohas gevoelde de noodzaklykhcid van dergelyk eene itaatsöpenhart'gheid, zo dikwyis hy onder.hen fprak, die in de ftaatsgcheimén waren ingelyfd , en thans oordeelde hy het inzonderheid zyn beiang te wcezen, om het hart op de. tong te hebben. ...
' » Dc Lceraar, " dus fprak hy, die onderons opgeitaan is j beiehouw ik als den gevaarlykften van allen, die immer de moeite naamen, om ons lastig te komen vallen. Allen, die deezen Voorafgingen, bepaalden z% tot altaarfpreukjes en cude duizendinaalcn herhaalde vertelzeltjcs, cfie de algemeene- oplettenheid en verbaazinggaande hielden \ Zonder ons gezag te ondermynen,-en zelfs dikwerf, fchoon op eene belachlyke en buitenfpoorige ■ wys, het bevestigende; maar de»è Jezus vestigt den aahtfcgt des volks
op



op waarheden, waar van troon' cn altaar, om de gewigtigfte ftaatsredenen, fteeds een diep geheim gemaakt hebben, en die door.het gros. der menföhen niet gewecten kunnen worden, zonder ze tegen ons in 't harnas te jaagen, ten minften geweldig te verbitteren. Hy leert den (laaf zig zelve kennen, en deezc, zig zelve kénnende, grauwt van zyne ketens, en word een Mensen; op deezc wys, zegt hy, zullen vecle laatftcn de eerften, en veele centen de laatllcn worden. Hy vereert de deugd in de nederige hutten , en dondert over de boosheid in de trotfehc paleizen. Hy fchildcrt, met de fterkfte kleuren, die aller oogen doen fchitteren, de verdrukte onfchuld en het zegevierend geweld; voor de eerfle boezemt hy eerbied en medelyden in, en vertoont haar in een zo bcminlyk licht, als hy den laatften aflchuuwlyk maakt, dien hy den vloek van God en menfehen op den kop troont. "
" Dit zyn de eerfee flagen, die hy ons gezag toebrengt, maar algemecne waarheeden, hockragtig aangedrongen, zyn over 't algemeen van te weinig uitwerking, om 'er een ftaatsomwenteling van te kunnen verhoopen: dit gevoelt Jezus , en en hy doet welhaast een tweede ftap, waarmede hy ons nader komt. Hy fchetst geestlyke en waercldlyke ftandperzoonen, waarin wy ons zelve kennen, ten minften, waarin het volk zeer duidelyk onze beeldtenis kan vinden: hf A 3 fprcekt



X 6 X
fbféekt Van heerschzugtigen, yan huichelaars,, geveinsden, woekeraars, onderdrukkers, en de menigte ziet op ons j liy vaart hevig uit tegen alle deezc- gebreken, en die hem hooren blikfemt dc gramfchap tegen ons ten oogen uit, — en, of dit alles noch niet genoeg ware, zegt hy ons eindelyk in 't aangezigt: dat zytgy! "
t, Na ons dus ten toon geftcld te hebben, gaat hy voort, om de gronden aantetasten, waarop wy, in weerwil van zo vecle aangetygdc gebreken, ons echter ftaande zouden kunnen houden. Hy doet den tempel boven onze hoofden fchudden en waggelen ; de altaartrappen ontzinken onze voeten , en de wetten van Mozcs, die Wy altoos overe'e'nkomftig onze belangen hebben kunnen doen fprceken, die fteeds blikfems in onze handen war:n , worden niets beduidende pergamente rollen in dezelvcn. "
„ Hy breekt echter niets af, zonder alvoorens iets anders gebouwd te hebben. Dat geene, st wcik hy door het haatlyk en afichuwelyk te maaken, het volk uit dc handen praat, weet hy te doen vervangen door dat gecne, 't wcik hy wel zorg gedragen heeft, om het optehemeien, om het hoogst begeerlyk en volftrekt onmisbaar te maaken. Hy predikt een Ryk, dat hy geestlyk noemt, doch dat daarom niet naarlaat, om <pns ■wacveidlvk Ryk te verwoesten: in dat Ryk
kun,-



X.? X
kunnen geen hovaardigen, gcenc gewelddryyenden, geenheerschzugtigén, geen Pharizcën, geen Tollenaars, en wat hy verder boos en fhood noemt, geduld worden: in dat Ryk leeft en heerscht de ncdrighcid, de zagtmoedighcid, de broederliefde, de eyengelykheid, dc rechtvaardigheid ., de maatigheid en werkzaamheid, en derhal ven ook het voikomenfte maatfchaplyk geluk: dat Ryk zoo hccrlyk gefchetst hebbende, zegt hy tegen de armen, die hem volgen: Gy zyt 'er deeïge. nooien van\ maar ons graauwt hy tóe, dat wy 'er buiten geriooten zyn, en 'er nimmer kunnen binnen komen. "
„ Even meesteriyk verftaat hy dc kunst, om het gros der onderdaancn aan zig te verbinden : terwyï hy van het geestlyke brood predikt, waar by hy zegt, dat de deugdzaame ziel leeft, deelt hy, met milde handen, het tydlyke brood, aan zyne duizende toehoorders uit: terwyl hy dé"gebreken der ziel beftraft, die gebreken naamlyk, waarop onze grootheid gebouwdis, geneest hy de gebreken van het lichaam. Het geen hy als nuttig en zalig voorftelt, doet hy als zodanig voelen, en die van zyne lesfen een leevendig voorbeeld begeert, kan niet misfen van het in zyn handel .en wandel te vinden. "
,, Dc magt cn het gezag, die hy bezit, zyn onbcgryplyk, Hy fchynt zyne leer van den HcA 4 mei,



X 8 H
mei, en zyn vermogen van de Hel te or.tlecnen. Op zyn wenk moet de afgrond zig zeiven verwoesten, om voor den God dien hy verkondigt plaats te maaken. — ik twyffël 'er niet aan, of hy heeft de geheimen der natuur befpied, en de Egyptenaars hunne toverkunst afgekeeken; doch het blyft my een or.öploslyk raadzel, hoe het hem immer in 't hoofd kon komen, om ons tc beftryden, met wapenen, die Beëlzebub, indien onze heilige Fabelleer dien knaap geen verkeerd caradtcr leent, voor ons gefmeod heeft.— Waarom is die Jezus niet in ons belar.g ? waarom predikt hy niet ten on^en behoeven? Hy kan immers gemak yk begrypen, dat, tegen cLn Altaar in te ftuiven, en ons gezag naar dc keel te grypen, niet anders is, dan den verfchriklykften dood in den gaapenden muil te loopen J "
„ 'k Heb U, eerwaardige Raad i deczen Jezus gei'chetst, om u het gevaar tc doen bczeffen, waaraan by ons bloot ftclt. Wanneer hy op dien voet voortgaat, dan zyn de gevolgen onöverzienlyk; dan zyn ze doodlyk voor onze grootheid, dat is te zeggen, voor den Tempel en onze Regecringsvorm. -.— Het past ons derhalven toetezien, en te zorgen, dat wy ftaande blyven, om 't even, wat 'cr dan ook] om vallen mag. "
„ Hier toe doen zich maar twee wegen open, Wy moeten, of deczen nieuwen Leeraar verdel-



f< 9 )•(
delgen, of wy moeten hem op onze zyde zien te gewinnen: wanneer het laatfte niet gelukt, dan moeten wy onwederfprceklyk tot het eerfte befluiten. De omftandighecden echter vorderen , dat wy, uit al ons vermogen, het laatfte beproeven, om dat wy hier mede een vriend en een fteun zullen winnen, zo groot als hy ons. thans een vyand is.
„ En waarom zou deeze Jezus niet te gewinnen weezen, wanneer wy met zagtheid en vleiery hem ondergingen? Immers is hy verftandig, en dus zal hy dc onmooglykheid bcgrypen, niet flegts om het zotte en verkeerde menschdom te hervormen, maar ook, om de woede en wraak van troonen en altaaren te ontfnappen ? Immers zal hy weten , dat noch heerlcher, noch priester, zyn leer, zo zuiver als hy ze predikt, kan dulden of aannccmen ?
„ Hem te dwingen, om eensklaps met prediken* nittefcheiden, of een tegenovergeftelde taal tevoeren, ware hem te meer tegen ons verbitteren en verharden : maar, alles ware gewonnen , wanneer wy hem zo verre konden brengen, dat hy, met behoud van alle zyne fraaie woorden, en kragtige uitdrukkingen, zyn leer aan onze ftaatkundc onderwierp, en zyne nieuwe godsvrugt en geluksprediking voor ons tot een ladder te meer deed verftrekken, om 'er onzen zetel mede te bcA 5 klim-



klimnen. Laat hy de rechtvaardigheid, dc zorg voor het algemccne wclzyn, dc verstandige vryheidsliefdc, met de fchoonfte kleuren fchildcren ; doch laat hy 'cr byvoegen, dat ze in onze Vicrfchaaren, in onze Raadzaalcn, en in onze Harten te vinden zyn! laat hy op ncdrighcid en zedigheid aandringen, om daar door den fiaaffchen eerbied en blinde gehoorzaamheid, voor onze hoogc Perzoonen en -willekeurige bevelen, te dieper wortelen, in het hart van onze onderdaanen, .te doen fchieten; laat hy de menfehen zig zelve lecreri kennen, maar zo, dat zy zig zelve als nietwaardig, als docmfchuldig befchouwen, ten eir,de ze zo veel gerceder aan onze geftrengheid onderworpen te houden: met één woord, laat hy een Godheid verkondigen; maar een Godheid die onzer gclyk is, zo dat, gelyk het overal in de waercld is, onze troon op den altaar bevestigd kan blyven. "
De raad van Cajaphas, waar van dc volgende ecuwen zig met zoo veel vrugts bediend hebben, werd door zyn Amptgenootcn ten vollen toegejuicht,- men was echter niet geheel overtuigt, dat men 'er in flaagen zou: „ Want," zei men, „ deezc Jezus is een ccrlyk Man, die de waarheid en dc deugd, om haar zelfswil, verkondigen durft, cn die daarenboven, even als waren zyne woorden en zynen daaden niet nadruklyk en overtui« gend



):( Si X
gend genoeg, met een wonderdoend vermogen, het zy dan Helsch of Hemelsch, begaafd is.
De Raadsheer Nicodemus, die tot nog toe, weinig acht gcflagen had, op het vreemd verfchynzcl, dat den cerwaardigen Joodfchen Raad zo veel oplettenheids kostede, en zo veel bekommering baarde, gevoelde in deeze oogenblikken iets, dat by de fmalle gemeente, die de eenvoudige termen der verachte deugd gewoon is te be** zigen, de ontwaaking van het gewisfe heet.
Dan, Nicodemus, bevond zich in den Raad , waar men hartlyk zou gelachen hebben, indien hy met zyn geweeten tusfehen beiden had durven komen i hy zweeg derhalven , en trok in een diep gepeins naar zyn huis.
„ Hoe, dagt hy by zig zelve , toen hy de gezegden van Cajaphas overwoog, moet men. dan, om groot te zyn, een geheel volk den voet op den nek zetten ? moet men, om een breede vertooning van verltand en ftaatkunde te maaken, allerwegen de reden doen zwygen; de onkunde en vooröordeelen voortplanten; het recht krommen en een heillooze zedeleer verkondigen ? Heeft God dan zyne Waereld gefchapen alleen ten gevallen en behoeven van tien of twaalf Adamskinderen, die geweld of geboorte een kreon doet dragen , en die veelal de onwaardigftcn van alle fter-
ve



velingen zyn ? en moeten aan dc belangen deezèr overweldigers de deugd, de onfchuld, de rechtvaardigheid, de menschlievcnheid en het algemeen geluk worden opgeofferd ? "
„ Waarom is dc Raad zulk een geweldig vyand van deczen Jezus ? Om dat hy de waarheid "verkondigt ? Om dat hy dc gebreken berispt ? Om dat hy de mentenen bctehouwt als de zodanigen, Waar voor God hen getehapen heeït ? Kan dc altaar dan de verkondiging der hcmelfche waarheid niet dulden, en kan de luister van het cergeftoelte met de uitoeffening van het recht, of het welzyn des volks niet béftaan ? welk een altaar; en welk een eergeftoelte is dit dan ? en hoe onwaardig zyn ze, dat een eerlyk man 'er zig op zette; dat een rechtfehapen mensen 'er voor nederknicle! "
_ Na deeze en dergelyke overwcegingen,' nam dc Raadsheer hetbefluit, om dezen Jezus van nader by te leeren kennen. „ Wanneer hy," zei Nicodemus , „ waarlyk die geencn is , waar voor zyne vyanden hem uitkryten, dan wensch ik hem . tot myn vriend en leermeester te hebben.
Overal, waar Nicodemus den grooten Man op 't fpoor volgde, vond hy de onwraakbaarftc getuigenisfen van zyne verheven deugd en edelfte Godvrugt. Ily zag de ellcndigen raar ziel en lighaam geneezen: de hongerigen waren gefpysd en tot
een



X 13 X
ten werkzaam leeven aangefpoord: de luiaard had op zyne bcftraffing zig gefchaamd ; de handen aan den arbeid geflagen, en behoefde geen vreemde onderfteuning meer: dc vriend was niet flegts met zynen beledigendcn vriend, maar zelfs met zynen doodlyken vyand verzoend: de vaders gaven hunne, kinderen eene verftandige cn deugdzaame opvoeding , cn de kinderen beantwoordeden aan de tederheid en zorgen hunner ouders : de echtgenooten beminden elkander, en vonden onbekende . zalighecden, in de wederzydfche liefde en infehikkelyke vrlendfchBp, die Jezus hen aangepreezen had; de zedenloozen en losbandigen hadden hem -gehoor j; zyne waarfchuwingen zig ten nutte gemaakt, en zig bekeerd: de ouderdom werd geëerbiedigd ; de ervaren wysheid geraadpleegd; de ' deugd verheerlykt, en genoegen en geluk waren 'er de gevolgen van.
Dus vond de Raadsheer de zaaken gefteld, by dat gedeelte der Maatlchappy, dat by den Raad nooit anders in aanmerking kwam, dan om 'er door veracht, gekneveld en onderdrukt te worden: by de hoogere rangen opende zig andere toneclen. De bewindsman keek^ het heir des volks over jnet een grimmig gelaat, op wraak peinzende; want Jezus had hem eene waarheid durven zeggen , die toen weinig of niet bekend was, dat naamlyk de heerfchers om het volk, en nic't het volk em de heer/chers, beflonden! De gecstlykc, gloeien-'



fende van hcfiigd gramfchap, fpitfte zyn vinding* ryk vernuft, om nieuwe vervloekingen uit te denken , die hy over dien vcrmctelcn leeraar zou uit-, donderen , welke hem in 't aangezigt verweeten had, dat hy een fch.ynheilige, een huichelaar, een beuzelagtig dwecper was, die van den Godsdienst een koophandel maakte, die in 't openbaar geweldig tegen klcinighecden uitvoer, en in 't heimlyk de vcrfoeilykfte misdaaden pleegde; die God als ce i baibaar voordroeg, om dat zyne in hoogheid gezeten hetaalshceren en begunftigers barbaaren voor dc maatfehappy waren, welken zig niet anders, dan agter zulk een menschhaatenden, kwaadwillenden cn wrecden God verfchuilen konden ! Dc ryke vloekte op dien onhoflyken wysgeer, die hem zyne fchatten tot geenc verdiensten aanrekende, en 'er hem het waare, dat is', een gansch ander gebruik, dan hy'er tot hier toe van gemaakt had, van had durven aanwyzen» De bleeke fpyt, de blikfemendc verontwaardiging kenmerkten den ongenaakbaaren trotschaart; want Voor ï eerst van zyn leven had hy gehoord, dat, in de oogenvan God, alle menfehen elkander geJyk waren, en dat de waare uedrigheid alleen de lieveling van het Opperweezen, en de gezegende onder de menfehen was. Met een woord, -hen, die van alle eeuwen herwaards, de vyanden van (iods fchoone waereld, de pesten der rnaatfchappyen en de vloek van het lydei de menschdom -waren, vond Nicodemus in eene geweldige ver-?
bit-



Mttering en hevige gramfchap tegen Jezu.3 ont* ftooken.
„ Van flap tot ftap groeide de vcrbaazing van Ni-: codemus over zulk een uitftekend "wysgcer cn grooten menfehenvriend als onzen Jezus. „ Hy. heeft anders geen vyanden, V zei hy dikwils by zig zeiven, „ dan die tefiens de v}randen van God en menfehen zyn, en die nooit de vrienden van een eerlyk man kunnen wcezen. "
Na allerwegen wonderen en weldaadigheeden wysheid en rechtvaardigheid van hem vernomen, te hebben, kwam de Raadsheer cindlykin Galilea^ waar. hy, niet verre van Thabor, den Heiland der. ftervelingen, volgens alle aanwyzingen, die de dankbaaren hem gaven, vinden moest. "
„Op eene dier Majcfmeuze bergen, die, in het vrugtbaar erfdeel van Nephtali, het groen bekranste hoofd ten Hemel beurde ; in 't zuiden de kleine zee van Tibsrias overkeek; en ten noorden den boomryken Libanon groetede, vond Nicodemus1 het, zo lang begeerde voorwerp. Eene eenvoudigheid,- verhevener dan al de grootfte pragtvertooningen der waereldvorsten, eeneriedrighcid, gemeenzaamheid cn vriendiykheid, meer eerbiedverwekkende , meer zielinnemende en hartwinnende, dan, de trotscheid van den kanzei en de donderende Godfpraaken van den Altaar, kenmerkte den gezog- '



H 16 ):(
zogten Jezus': zyne oogen fcheenen tot in de
harten toe door te dringen; maar het waren de angstverwekkende blikken niet van een gecstlyken — neen!' even ge.fyk de lentezon, die waar zy rederziet, vroiykheid en leeven febenkt, doordrongen ook de beiChouwingen van deezen godJyken leeraar, het hart dat hy verbeteren of vertroosten wilde, en die groote taak was reeds Kalf verrigt, alvoorens hy zyne hemlfchc lippen opende, "
Een menigte volks zat oni hem heen gefchaard, niet zo als men gewoon is zig te fchaaren om het lecrgeft.-ielte van den bulderenden, of heiiigraazenden en vJoeker.dcn Priester, maar zo als vrienden zig om een boezemvriend, zo als vuurig liefhebbende kinderen, zig om een waardigen en tederen vader nederzetten.
Gelukkiger oogenbük kon Nicodemus nimmer aangetroffen hebben, om niet alleen deezen grootitj;: der mehfeaeh, maar ook zyne goddelyke leer te kennen.' Jezus was even de hoogte opgeklommen, van waar hy dc luisterende fchaare overzien, cn zy hem hooren kon. Het menschdom Verfcheen hier in een geheel ander licht, dan het zig in de volgende eeuwen , die Jezus zig ternaarvolging voorftellcn, is afgefchetst: het luisterde met genoegen, met hartelyke dcelneeming, met waare hoogachting voor den leeraar, en met liefde
en



M 17 X-
ennnarvorgingszugt voor zyne zaligmakende leer. - ■ Leeraars, die u naar den üoddelyken Jezus benèemt! vaart niet langer uit tegen de hardnekkigheid en verftoktheid-der zondaaren! noemt hetmenschlyk geflagt niet langer boos, bedorven en gansch en al ontaart! zegt niet meer, dat Gods fchepzels vervloekt en verdoemd zyn; dat zy den oorfprong van hun leeven haaten , en dat een ongenaakbaar Opperwezen hen van zig wegblikfemt! — zulk eene' ïeerwyze is gefchikt om de menfehen afkeerig van u te maaken; want verbeeld, u niet, dat uw gewaad uwe laatdunkenhcid en laaggeestigheid bedekt; dat gy uwe fchoolfche beuzelingen en dwaaze dweeperyen onder uwe bybelfche fpreuken begraaft; dat gy uwe ergerlyke onkunde onzigtbaar maakt, door de woorden der hoogfte Wysheid onvermoeid uittebrommen; en dat gy de harten kunt winnen, door alle dezulken voor dood en helfchuldige vyanden van God te verklaaren, die uwe zotte heiligheid niet bewierooken, en uwe verveelende wartaal niet voor orakelen groeten. — Leert zo als Jezus leerde, en verkondigt, dat hy verkondigde, dan zullen uwe hoorders zig zelve voelen; u hooren en u zegenen.
Nicodemus vervoegde zig onder deeze gelukkige leerlingen; die met een beftraffend oog, als 't ware, naar de bewecgende voeten van de£en - Raadsheer kecken, ten einde hem iudagtig B te



X i« X
te maaken, dat het geruisch zyner fchreden heil een wezenlyk verhes zou veroorzaken, wanneer het hen flegts een enkel woord, van de lippeü der opperfte Wyshcid, deed rnislèn.
JE*



JEZUS CHRISTUS
TWEEDE BOEK.
Israël! " aldus begon de Godsgezant zyne leerreden; de God, „ dien gy dient, iseencénig God; is de opperfte volmaaktheid; is, de bi;on van alle goed, en de eeuwige zaligheid voor allen , die in hem gelooven • zyne oneindige almagt; zyne eeuwige wysheid, zyne onbeperkte goedheid fchiep de waereld; de ónbcgiyplykc, de onnaarvoigbaare kunstgewrogten, die gy van het kleinfte wurmpje af tot de grootfte hemellichten toe,, rondom u aanfehouwt, ,zyn. de. arbeid'zyner handen; zyn de fpreekende, de onwederlcglyke bewyzen, zo wel van. zyn volmaakt aanweezen, als van zyne onbepaalde menfchenliefdc. . Sterver lingen! heft.de oogen naar den Hemel; béfchouwt .dc .wonderpn, die denzelvcn vervullen, en wcest Verzekerd., .cat hy, die ze met een enkelen wenk 'hervoort bragt, uw vader is, wanneer gy zyne '.kinderen begeert tc zyn. "
• • "f'-r,vioov r>i n ■ "■ ri-V •> ."ï-^-... • jnci,9 n „ I>it groot heelal zou eensklaps m zyn voprig
. Niet weg zinken, zo dra die alvermogend^ °:hep-
B 2 pé'jf



per de onderhoudende hand'er aftrok. Elk oogenblik van het beftaan aller weczens mag een nieuwe fchepping heeten; zo zeker is het, dat God alles voor alles is."
„ Vlytigen en maatigen! verbant alle wreedc bekommeringen, alle folterende zorgen voor uw levensonderhoud. Is uw leeven niet een oneindig grooter gcfchenk, dan het voedzel, dat voor uwe voeten groeit, en dat de vrugtbarc aarde u allerwegen aanbied ? Een vogel vind zyn aas, en vliegt echter onbekommerd daar heenen : vrolyk fpringt hy van tak op tak, fchoon hy niet weet, wat in het volgende oogenblik 'zyn voedzel zal weezen: Uw hemelfche Vader zorgt voor dit zyn fchepzel ; zou hy dan uwer vergeeten, daar hy u zo verre
in rang boven den fchooniien vogel verheft?
Gy, die zo gretig zyt, om u zei ven behoeftig te noemen, plukt den bloem, die u aanlacht, of het grasje, dat uwe bewondering uitlokt; ziet met welk eene heerlykheid God het bekleed heeft, en hoe weinig het tot zyn beftaan behoeft, en word overtuigd, dat een hooger zorg over uw aanzyn waakt; over u, die zo oneindige 'maaien voo rtrenykcr, en tot grooter einden gefchapen zyt dan een bloem of'een grasje: word overtuigd dat de natuur geen armoede kent; maar dat het uwe kunstbehoeften zyn, die u in veelvuldig gebrek dompelen. Volgt de voorfchriften, die God zelf u in uwe harten te leezen geeft, weest arbeid-



X 21 X
beidzaam, weest maatig; vergenoegt u met hcc noodzaaklyke; befchouwt het overtollige als ontbeerlyk, en gy zult armoede noch gebrek kennen. "
" Hy; die dus voor het geringere zorgt, zal het voornamere niet vergeetcn. Onfterflyke zielen! zulk een God is ook Uwe God! zulk een Al~ magt, zulk een Wysheid, zulk een Goedheid, heeft U gefchapen; onderhoud en verzorgt U, hoe weinig voegt u derhalven, dat kruipende, dat flaaffche, dat laaggeestigen, dat u, voor de trotsheid en den hoogmoed uwer onwaardigfte medeftervelingen, den gekluisterden hals doet krommen. Waarom fiddert gy voor den dwingeland, die wel het lighaam, maar geenfins de ziel kan dooden ? — Waarom vergeet gy j uwe eigen waardy; waarom doet gy ze niet tegenalle onrechtvaardige vernederingen en onderdrukkingen gelden? Vreest, vereert Hem, die, met een enkelen oogöpflag, ziel en lighaam vernietigen kan; maar ontëert het Opperweezen niet > door de tyranny te voeden of te dulden. Gehoorzaamt aan zyne beveelen, en deezeu gebieden u, dat gy Menfehen zult weezen; hy die u een ander gebod durft voorhouden, verheft zig tegen God; vernielt de eeuwige Order; keert dc gelukkige Maatfchappyen om, en verdient den dood. In dit geval, ftervelingen! ben ik niet gekomen, om den vrecde, maar om het zwaard B 3 °P



M 22 ):(
op aarde te brengen, ' en om u zelfs in uwe hdsgenooten, heiilooze vyanden aantewyzen, die gy te beftryden h.bt. Ik wys het menschdom den waaren weg tot het geluk/doch het 'kan die nimmer betreeden, wanneer het niet 3c moedwillig in den weg geworpen ftruikelblokken opruimt; wanneer het den boozen niet wederftaat, die zig op zyn pad ftelt, en, briefchende als een leeuw, rondom den rechtvaardigen fnclt, -dc geleegcnhcid befpiedende, om hem tot zyn prooi te maaken. God begeert, dat gy zyner waardig zult weczen, dat is, dat gy gelukkig zult zyn; — waarom zoud gy dan den Tyran gehoorzaamen, die den hemel in 't aangezicht heet liegen, cn gebieden durft, om u in een afgrond van ellenden ncderteftorten ? Lasge, vcrachtlyke zielen ! die uwe armen naar de boeien uitftrekt, en juichende uwe fchandlyke ketens kuscht; verzaakt viy myne hemelfche leer, en blyft gewillige fiaaven; maar weet, dat de God der menfehen en hunne vryheid, u insgelyks zal verzaak en, en dat men, in de vernederende fchaduuw uwer aangebeden dwinglanden, zyn rechtvaardigen vloek op uwen eerloozen kop zien rusten zal. "
" Hy, die, in de ftrafwaardige gunst van een Tyran, het behoud zyner ziel en van zyn leeven waant te vinden, zal beiden in de fchande en de ellenden verliezen; maar hy, die myne ge-
pre-



X 23 X
predikte lesfeü betracht, en daarvoor het leevefc durft opofferen, zal met de zalige onfterflykheid kekroond worden, f'
„ Dit Israël! dit is het nieuwe koningryk, dat God onder de kinderen van Adam begeert opterichten, en dat hy , tot uw eigen heil, onder u geëerbiedigd wil hebben. In dat koningryk zyn alle menfehen broeders, en is het heil van allen de opperfte wet; die wet is door de eeuwige Rechtvaardigheid gegeeven, en door dc tederfte menscb.liever.heid bekragtigd, en wee de volken, die 'er zig niet aan onderwerpen. Bid ■uwen hemelfchen Vader, dat hy dit koningryk doe komen; dat hy het algemeen maake; dat hy u volgens dit zyn woord en bevel, volgens deezen zynen geest, regeere; en dat de natiën zig hoe langs hoe meer aan Hem onderwerpen, die niet anders dan hun vryheid en geluk begeeren kan. ■Bid .hem, dat hy u by deezc hemelfche regcering bewaare; dat hy alle de werken van den heerschzugtigeri cn onderdrukkenden afgrond verftoore, en alle geweld doe verftuiven, dat zig tegen uw heil verheft en aankant: maar, gelukzoekende ftervelingen! wanneer gy aldus bid, ■befpot, tergt dan den hemel niet, door werkeloos in het ftof derflaverny, in de vergiftigende fchaduuw der dwinglandy te blyven zitten! Om dit koningryk in te gaan, moet 'er geftreeden ■worden.; want zy, die alle magt op u overwelB 4 digd



X 24 X
digd hebben, rekenen het van hun belang teweczen, om 'er u het bezit van te betwisten, vermits zy vaJlen moeten, overal waar de God der menfehen regeert. "
" Ik ben geen bloedprediker; ik jaagde verbitterde volken niet, met het zwaard in de ccr.e en het vuur in dc andere hand, naar de trooncn en eeregeftoelten, om tegen dezelven in dolle woede, en vernielende raazerny uittebarften: Want wat zou 'er de menigtetoeh uitvoeren? de oude tyrannen •'er affmyten, en nieuwen 'er voor in de plaats zetten; zo dat de laatfte dwaalingen erger zouden zyn dan de eerften! neen! myne waardige leerlingen! ik verkondig u een zekcrer weg, om in dit koningryk in te gaan: ik geef u wapenen in de hand , waartegen geweld noch dwinglandy is opgewasfen; waardoor zy onfeilbaar geveld worden, en gy beantwooorden zult aan de zalige beftemming, die God over u gemaakt heeft. "
,, Gelooft de Predikers van den troon niet, die u lasten tragten opteleggen, welken zy zelve met den vinger niet willen aanroeren: die de muggen uitzygen en de kameel doorzwelgen; hunne heilige beuzelaary beleedigt den hemel en. het gezond verftand: hunne huichlary is de fteun der overheerfching, en wanneer gy, op hunne aanwyzing, den weg naar't maatfchappelyk geluk



X 25 X
luk zoud trachten te vinden, doet dan u zelve eerst geweld aan, om te geloovcn, dat het in de verachting, in de fchande, in de flaaverny, in de ellenden en den dood gelegen is. "
„ Wilt gy in Gods Koningryk ingaan, wilt gy de gelukkigfte maatfehappy oprichten, oeffent dan de onbepaaldfte broederliefde ; laat de een zig liet hooger fchatten dan den anderen, noch zich met -dat dwingend gezag bekleedcn, waar door het onwaardigst en nudoóst gedeelte van 't menschdom de vrugten der nyverheid en der fpaarzaamheid _vanhet beste.gedeelte verkwist, en waar door, -even als in den droom van Pharao, de magere koeien de vetten verflinden, zonder 'er voor zig zelve vragt van te hebben, of andere te bevoordeelen. Laat de rechtvaardigheid in uwe vierfchaaren het vonnis vellen: het goud ftrekke den ryken aldaar tot geen fchild, waar op het wreekende •zwaard der gerechtigheid afiluit; de fchuldigen bewindsman ontduike het niet agter zynen hoogen rang, die hem ilegts tc verantwooruelyker maakt en de armen gevoele deszelfs flagen niet dubbel, •om dat hy niets heeft, waarmede hy 'er zyn ongekleeden .huit tegen bedekken kan. Het zy de wet ■beloone, het zy de wet ftraffe, zymoet dezelfde voor allen weczen de gei echtigheid, waar door het volksgeluk bevestigd word, weegt de misdaad , en past 'er de ftraf naar af; zy ziet niet verder dan haar evenaar; en, in wat gewaad de B 5 boos-



>>( m X
booswigt haar ook onder de oogen komt, als zf 'tiitfpraak doet, ziet zy hem niet; op het fchavot ■doet.zy zyne bekleedzels vallen, en de onpartydige waereld kent hem, voor den geenen die hy is. "
„ Het recht is niet moeilyk te kennen; het -voorfchrift om rechtvaardig te weezen hebt gy in uw eigen hart: doet nimmer aan anderen, het geen gy niet -wilt dat u gelchied; ziet daar de eerIte wet van Gods koningryk, waaruit de vrcede de welvaart, het geluk en het genoegen onfeilbaar moeten voortvloeien. Deeze wet volgende, zult gy niemand onderdrukken; niemand opzet** :lyk belcedigen of verbitteren; zult gy u niet vetmesten met het zweet en biped der armen; zult gy niet trotschlyk uit de hoogte op hem nederzien, die uw brood bereid ; uw hout hakt en i w water haalt; zult gy den neus niet opfchortcn tegen den ellendeling, die uaanfehreit, noch ongeholpen tegen over hem voorbygaan; maar gy zult verzagtende olie en geneezenden wyn in .zyn fmar-
•telyke wonden gieten; in zyne wonden, die
hy, veelligt voor u arbeidende, vooru zig aan gevaaren blootftellende, ontvangen heeft. Overal, waar men deezc wet ter uitvoer brengt, verdwynt de overheerfching cn dc dwinglandy; want elknchtfchapen hart haakt naar de vryheid en vloekt de flaaverny; behandelt men zyne medemenfehea overeenkomftig hunne waardigheid; want die God
kent.



K 27 K
kent, kent ook zig zelve, en maakt men' allen gelukkig, om dat alle menichlyke bedoelingen en poogingen zig ceniglyk en onöphoudelyk naar 't geluk uitftrekken. "
,, Wanneer gy aldus uwen Schepper kent; wan* nccr gy/ Hem aldus -vereert; wanneer de deugd onder u betragt en verheerlykt word; wanneer dc boozen onder' u verdwynt, om dat 'er geen punt op de oppervlakte van uw gelukkig ryk gebied is, waarop hy zig vestigen, waaróp hy beftaan kan, dan beantwoord gy aan de groote oogmerken van uwe ichepping; dan bewyst gy de grootftc hulde 'aan den God van hemel en van aarde; dan zyt gy menlchen; zo als een verrukte verbeelding de engelen lèhildcrt; dan word gy dc waardige kinderen van den Allerhoogften; dan begint gy de zaligheid in dit leevcn, die de eeuwigheid verduuren moet, — en dan is het oogmerk myner prediking en zending bereikt. ''
„ Menschdom ! deeze waarheeden .u te verkondigen zal my het leeven kosten; maar hoe gewillig zal ik my opofferen, wanneer deezo waarheden door u gevoeld worden , en zy diepe wortelen in uwe harten fchieten. ö Myne broeders! na u gelukkig gemaakt te hebben, ken .ik geen ongeluk: de prys > waarvoor ik uw heil koop, kan my niet te hóóg,zyn, De waereld is flegts een proeffchool .• de ..deugd word 'er gelouterd:
de



X 28 ):C
de rechtvaardigheid is 'er in een gcduurigen tweeftryd met de gcwelddryvende godloosheid; maar houd moed! cindelyk zal zy zeegepralen, cn het koningryk Gods zal hier op aarde aanvacglyk, en in de eeuwigheid zyn volle beflag verkrygen. "
Jezus zweeg; hy hief de zegenende handen op, en liet de menigte vertrekken, die het verhevenfte genoegen in deeze oogenblikken gefmaakt had. Nicodemus hield zig ter zydc: hy wilde deezen godlyken leeraar ook in zyn eenzaamheid befpieden, en volgde hem ongemerkt, naar een der afgeleegenfte cn cenzaamftc oorden van dit groot gebergte. De Heiland hield ftil; twee zyner leerlingen waren hem gevolgd, die, zig op een grashoogte zettende, in een ligte fluimering vielen ; terwyl de raadsheer zig in het diepfte hout van een klein boschje verborg , van waar hy alle beweegingen van den Godsman gadeflaan, en zelfs zyne ftille zugten hoor en kon.
f Met dc handen zaamgevouwen, en de oogen naar den hemel geflagen, zat dc Heiland der wacreld, een goede wyl, als in diepe gedagten verzonken: de gewigtigfte belangen fcheenen zynganfche ziel bezig te houden; zomtyds glipte 'er een traan uit zyne oogen, die langs zyne bedaarde wangen nederrolde: nu en dan loosde hy een kleine, veelal bedwongen zugt, zo als den boezem der grootmoedigheid ontfnapt, wanneer zy aan den
goe-



U 29 ):<
goeden uitflag haarer weldaadige poogingen twyffeit. Eindlyk wierp hy zig biddende op den grond; maar vermits zyn ziel alleen bad, hoorde Nicodemus niets van 't geen deezen hemelzoon aan zynen godlyken vader voordroeg.
Met bewondring befpeurde de Raadsheer een meer dan gewoon licht, dat, even gelyk een glanschryken dampkring, den biddendcn Menschgod omgaf. Het hemels Weezen rees overëinde, 'en een gloed van ftraalen, luisterryker dan die van de zon, maar in 't geheel niet verblindendef ftroomde van zyn gelaat, en herfchiep alles om hem heenen, als in een eeuwigen dag, waarin de engelen en gezaligden lecven. Jezus ftond te midden van deezen aardfchen hemel, die geene befchryving duld; hy ftond 'er, gelyk God zelve 'er ftaan zon, wanneer hy, - in eene zigtbaare gedaante, te midden van de 'fchepping, zig ver'ieerlyken wilde.
Purperwolken, gelyk aan die, welken den morgenzon vöoruitdryven, of de avondzon, als eenhemelfche agterhoedeopvolgen, zweefden ftaatiglyk rondom den groenen bergtop ; zy zakten met een pragt, die door de -ieevehdigftè verbeelding niet gefchapen kan worden, tot op de " hoogte, waar de verheerlykte Jezus ftond, en vormden een verfchiet, waarop de majefteit van den godlyken Zaligmaaker., op den voorgrond
pry-



x $ê x
jSrykende, by honderdvoudige verdubbeling af» ftak. Nicodemus kon zig niet langer wederhouten : hy verbeelde zig in de zalige gewesten der ■eeuwigheid overgevoerd, te zyn ; knielde; neder en aanbad.
De wolken openden zig aller gskens en de Raadsheer: keek twee hemelen- tenens binnen: geen ftcrfiyk ocg aanfchouwdG- immer dergelyk eene hccrJykheid, en wiedie de wonderen der aardfche kunfienaars kent, zal den, geringften wensch in- zig voelen opyze.i, -dat wy hem de puik-.. gewrogtcn van den formeerder van 't heelal foefchryven ? . noo ni :
Twee gezaligde grysaarts, —-— ons entbree■ ken andere woorden om hen tc noemen, —[ traden uit de wolken tc voorfchyn: deftigheid en - maj ettert waar en in hunne houding en uitdruk¬
king; zy naderden den grootften der menfehen, en boogen zig ecrbiediglyk voor hem neder.
Zoon van God! " dus fprak de een, „ uw gebed is verhoord. Wy hebben bevel van den Alwcctenden, om U alles te zeggenA wat uwe leer betreft. " ——
„ Oe weg, diengy deftervelingen tot het waare en hoogfte geluk aanwyst, is de eenigüe- weg , waarlangs zy het vinden kunnen. De erkente
nis



X 31 X-
sis van een Opperweezen, is de eerfte trap ter volmaaking van het verftand. In God, vind de, mensch alle de. raadfels opgelost, die hembuiten deeze verheven kennis, verbysteren; vind hy een fterkte, die alle gevaaren trotfeert ert. alle zwaarigheeden overwint; vind hy een troost, waarvoor gee.ne verdrieten noch hartzceren beftand zyn, en eene eindeiooze vergoeding voor ai dat geene,- waarom een Godverzaaker zya. eigen aanweezen vervloekt. "
„ In alle de betrekkingen der menfehen, bo* ftaat het geluk alleen in de beoeffening der deug-den , die gy hen aanpryst: deezen te betrachten is niet anders, dan zig zeiven, dan. de maatiehappy, waarin men leeft, tot de hoogstmoogelyke volkoomenheid te brengen! is niet anders? dan het ontginnen van dat-'gelukkig beftaan, sonder het welk 'er. geen eeuwigheid voor de Iedelyke ziel weezen kan. "
„ Het menschdom behoorde zig door de kragfc der waarheid; door het gevoel eencr juiste. rede-v zieering tc laatén overtuigen, zonder dat het Wonderen van den hemel vergde, .waardoor het eene zielszwakheid, eene verfiandsziékte verraad , dïe .deszelfs Schepper ontëert, en voor deszelfs vyanden een breed en effen pad baant, om Met ontelbaare rampen en de verfchr&lykfte onheilen op den hals te fchuiven. "
« De



H 32 ):(
„ De ondervinding van de verderflykc gevolgen der zonde, had de kinderen van' Adam de oogen moeten openen, om ze te vermyden: even gelyk zy vlytig rondzoekcn naar geneesmiddelen , wanneer ziekten of kwaaien hun geringfte deel aantasten , hadden zy voor de ongciïeldheeden van hun voornaamst en onfterflylc deei, ook de redmiddelen moeten opfpeuren, die zy, met veel minder moeite en blyder ondervinding, in de betrachting der deugd ontwyfelbaar zouden geworden hebben, zonder daartoe eene onmiddelyke aanwyzing van den hemel te behoeven , die indedaad rechtvaardig is, wanneer rTy hen aan hun eigen lot overlaat, na dat hy de' önwederftaanlyke aandrift tot geluk hen inge'fcha-7 pen, en de zekere middelen, om het te verkrygen, in hunne magt gcfteld heeft. "
„ Dan, zo goed was de Almagtige, zo lief had God de waereld, dat hy' u, zyn éeniggeboo-" ren zoon, tot haar. afzond, op dat allen, die in uwe prediking geloofden, die uwe lesfèn betrachteden, het geluk en het leeven mogten vinden, en het' zekere'verderf ontvliedeh,'dat het misdryf óp de hielen ftapt.. God wilde voor eenige oogenblikken, de wetten der natuur doen zwygen, en de eeuwige order der dingen opschorten, ten einde de zwakken en kIeingcloo„ *^igen te gemoete te komen, en de ftervclingen len vollen te overtuigen, dat Hy hen volmaakt'
be-



H 33 X
bemint, en met anders dan hun hoogst en eeuwig geluk begeert. "
Van hier dat wonderdoend vërmoogen, waarmede gy Israël verbaasd doet ftaan, en dat u de aanbidding van een reeks van eeuwen zal bezorg gen ! vanhier, goddelyke Jezus! den zeldzaamen, of liever deneenigen weg, die de alleibeftuurende voorzienigheid met u Verkiest in te liaan; een weg, waar Voor men de fpreekendfte bewyzen heeft» om ze te ftaaven; waarvoor men de ovcrtuigendfte redenen heeft, om ze te gelooven, en het allerdringendfte belang, om ze het dwaalende en ellendige menfchdom voortehouden. *'
„ Doch, waar' de waarheid zelve niet overtuigt , zullen de wonderen niet dan een zwak ge¬
loof aantreffen: wanneer men de deugd niet be-
dan is alle aanpryzing, fchoon ze onmidlyk uit den hémel zelve gegeeven word, van weinig betekenis. Dc onkunde en de vooröordeelen, worden door geen wonderwerken verholpen of uit den Weg geruimd."
„ Maar hemelfche "Wonderprofcct! gy zult niet al dc vrugten van uwen godlyken arbeid aanfehouwen, die men 'er billyk van verwagten zou. God wil verheerlykt worden in dc handhaaving der eeuwige beftemming, die hyvolgens zyne C hoo^



X 34 )•'(
hoogfte wysbeid en oneindige goedheid, over de menfehenkindcren gemaakt heeft, en waarvan de zalige uitkomst alleen de verbyfterende raadzels zal oploofchen , waaróp de wysgcerte al haar vernuft en redeneerkragten verfpilt, en waarvoor de verdedigende rechtvaardigheid veritonit. De loopbaan , voor de fterveiingen afgetekend, loopt niet regt uit naar het geluk: om het geluk te beter te fmaaken; deszelfs waardy hoogcr tc jchattcn, cn tiaar deszelfs duurzaamheid te vuuriger tc verlangen , mpeten. zy eerst het ongeluk kennen cn ondervinden; dc volmaaktheid van den mensch beftaatin, eene volledige weetenfehap cn ervaaring van het kwaadc zo wel als het goede. Zulk eene ver-, heven, zulk eene uitgeftrekte beftèmming word ter uitvoer -gebj-agt, door die verwonderiyke eigenlchappcn, die- alie weezens .-zyn ingedrukt, van voortbrengen., van onderhouden en vernielen. Daarom zyn 'er Predikers van dc deugd, van die eenige moeder des waaren gpluks ; daarom zyn 'cr aanhangers en voortplanters van haarc.zali- . gendc leer; maar daarom zyn 'cr ook tegenftreevers, die deezc bedoeling wraaken, cn het goede zo fchielyk afbreeken, als dc anderen het yverig gebouwd hebben. "
„ De voortreflylcheid van uwe leer,.de godlykhcid uwer zending .zal u derhalven niet beveiligen tegen de ichadclyke cn doodlyke uit wcrkzcls van den onyeranderlykeu loop der din_
- . jii , gen



X Sê X
gen 06 Jezus ! gy zult de menfehen den eenigen' weg ten hemel aannwyzen; gy zult hen de waa«* re wfs'gèerïej dé befte Vaderlandliefde prediken, en de eeuwen zullen geen voorbeeld kunnen bybrengen , dat van uwe menfchlievenhcid het geringfte denkbeeld kan geeven, en echter zullen Hechts zeer weinigen, naar evenredigheid van de overigen, zig door u laaten overtuigen; zig door u iaaten -overreden, om het aangeweezen hcilpad in te Haan, en zal de grootfte hoop, die ondertusfehen het grootfte belang by uwe bedoeling heeft, het tegcnövergeftelde doen van het geen gy'hen geleerd hebt,— Gy, die de Waereld poogt te zaligen, gy zult door haar gelasterd, vervolgd, gedoemd en gedood worden: naar maate gy het menschdom te hooger hebt willen verheffen, za het u te dieper tragten te vernederen ! Zoon van God ! by alle de Wonderen, die gy verrigt, moet gy 'er nog één voegen , dat het nuttigfte van allen is ; gy moet naamlyk hen, die uwe leer' zullen aanneemen; zullen opvolgen en- voortverltondigen, door uw grootmoedig voorbeeld, ftandvastigheid en geduld inboezemen, ten einde een ondankbaare boóze waereld tc blyven weldoen, en de belooning nergens anders, dan in God ën iri hun eigen deugdzaam hart te zoeken, '"
■ „ In de Weinigen,- die uwe leer getrouw zullen blyven, en die, dezelve opvolgende", 'er daMaatfchappyen door zegenen znllen, zult gy vér** G a heer*



X 3* ):(
heerlykt worden. Uw naam zal de eeuwen over^ jeevcn, en het uitmuntende, het hoogst nuttige van uwe leer zal erkend en bewonderd worden, zelfs by die volken, welken zig verpligt zullen achten uwen naam te verzaaken. Heiland der waereld! gy hebt geen andere vyanden, dan hen Wier fnoodheid in geen volmaakt Oppcrwcezen durft gelooven, en wier hcerschzugtigc boosheid niet kan duiden , dat de itervelingen genot hebben ' van dc gaavcn en gelukken, die God zelve hen in dc handen gaf. „
„ De zegepraal der eeuwige waarheeden, die gy moeds genoeg hebt, om onder het weerbarftüge menschdom te prediken, zal deezc uwe vyarden ten gcweldigfte verbitteren en tegen u in 't harnasch jaagen. Eerst zal men in uw dood, zal men in uw bloed die godfpraaken poogen te imooren , die de Itervelingen tot het onveranderlyk geluk, tot het eeuwig leevcn roepen; dan zal men. het op uwe leerlingen verhaalen, die men van'r leeven zal beroovcn, om'dat zy de fioutheid hadden, van de menfehen met zig zeiven cn hun befter.dig heil bekend te maaken. Decze bloedgetuigen egter zullen van dc fchavotten, zullen te midden uit de vlammen, de waarheid - verkondigen , en de dwinglanden der aarde zullen het folterend verdriet hebben van te zien, dat de ongelukldgen onder de hoorders dezelve gelooven zullen. %
De



C 37 )
„ De vorstlyke vernuften zullen zig uitputten om, en uwé leer en derzclvcr aanhangers van den aardbodem te verdelgen: het geweld ech'.er zal niets vermogen op de zielen, die befioot.cn hebben, zig niet anders dan door de reien te laatcn overtuigen; het zal niets anders uitrigtc0 dan de waarheid oj meerder te bevestigen, en de algemeene nieuwsgierigheid tc kragtigcr optewekken, naar dc kennis van het voorwerp eener zoo heftige vervolging. Dc woede der trooncn zal hunne haatlykheid en .fchande in een te fterker licht plaatfen. Wanneer men je, zus en dc koningen met elkander vergelykt, dan zal men in de eerftcn een God, cn in dc laatftcn een eedgefpan van duivels vinden, en men zal niet lang in bedenken ftaan, wien te gehogrza' men, wicn te verëeren. *
" Dan zullen de kroonen waggelen, op de hoofden der waereldtyrannen; maar, op 't punt van het aan uwe leer gewonnen te moeten geeven, zal hunne nimmer uitgeputte loosheid van ftaatkunde en van handelwys veranderen. "
,, Ziende dat het geluk, onveranderlyk, het hoogfte voorwerp der onvermoeide bejaaging van de volken' blyft, die zy in de ellenden, dat is, in hunne kluisters begeeren te houden eh zelve gevoelende, dat dit geluk ontwyffclbaar cn alleen verkreegen word, door uwe C 3 voor-



(3S)
voorfchriften te volgen, zullen zy eensklaps van taal verwisfelen , en de waereld diets maaken , dat de hemel hen een wonderdaadigen wenk gegeven heeft, om insgclyks uwe aanhangers te worden. "
„ Onder hunne heiligfehendende handen zal de bemmlyke, de zielinnemende eenvoudigheid van van uw godlyk euangelie verdwynen : men zal uwe hemelsehe leer met de heillooze belangen van den overheersenden troon en den gierig ichraapenden litaar doen ftrooken : men zal uwe zaligende voor* fchriften derwyzen verwrikken en verwringen datze eene tegenovergeftelde uitwerking, dan gy 'er mede bedoelt, zullen her voortbrengen.• zy zullen dienen, niet flegts om de Volksonderrirukking en de naaverny te heiligen, maar tcftèns om 'er pligten van tc maaken , waar van het verzuimen of verwerpen als doodmisdaaden, in do wetboeken der gekroonden, zullen aangetekend ftaan. Uwe leslen , zo zeer gefchikt, om den mehsch zig zelve tc doen gcveelen, om hem zyne uitmuntende waardigheid te doen bezeffen , en hem, ingevolgen deeze onöntbeerlyke kundigheid , te doen handelen, zullen zodanig mismaakt zyn, dat ze hen, die dwaas of dweepachtig geioeg zyn, om ze zig ter naarvolgin<r voorteftellen, in een afgryslyk Niet zig zclvcn zullen doen verliezen; dat ze hen, die dekrooaen flegts door hunne fchittering kennen, in de yerwoisters van alle maatfchappelyk geluk, yi
de



X39):C
dc vernielers van de tot heil gefchapen waereld, de ftedebouders van God, de gezalfden des Hecren zullen doen erkennen en gehoorzaamen , en ze doen medewerken , niet om het ryk van God j maar om dat van den Satan, tot ftand 'te brengen. "
», Evenwel, Herder der waare geloovigen? zult gy eene kudde op aarde hebben; maar die kudde zal zeer klein weezen. Het wezenlyk geluk der ftcrvclingcn zal fteeds inloopen tegen dc vuige belangen van hcerschzugt en onderdrukking. Dc waare wyshcid, de billyke evengclykheid; de maatfehappelyke deugd, de daaruit voortvloeiende veredelende zelfskennis en de grootheid van ziel, kunnen door de geweldenaars der "aarde niet geduld worden, en geduurende een reeks van ecuwen, zullen deeze waereldpestcn het bewind in handen hebben, en te fterker zyn, als ze in uwe verwrongen leer den gedugften fteun zullen vinden. Uwe wcezenlyke leerlingen, uwe egte naarvolgcrs, zullen met fchandnaamen en lasteringen overhoopt, u, fteelsgewyze in de maatfchappyen, die zig naar uwen naam benoemen, verëeren: men zal hen bczwaarlyk dulden en dikwyls vervolgen, en de befchaafd'e, de verlichte eeuwen zullen' waaneh uw gedagtenis in eere en in zegening te houden, door hen aan de vervloeking en de wraak der misleide en bevooroordeelde volken cptcöffcrcn. "
C4 „E„



>'( 40 )=C
„ Evenwel zullen de waarheid en deugd één? maal zeegepraalen. Zoon van den Allerhoogften! de leer die gy predikt zal cindelyk de misvormende en geweldaadige handen der heerszugtige grooten ontworfteien; zy zal eindlyk wederom zo zuiver en eenvoudig aan de meer verlichte volken verkondigd worden, als ze heden van uwe godlyke lippen is afgevloeid. Dan zullen de tyrannen Adderen,- dan zullen zy van de handen der geenen, die zy alle kwaad toegevoegd en van alle goed verftecken hebben, denverdienden loon ontvangen, en het felbcleedigde, het wreed gekluisterde menschdom zal zig volkomen op hen Wreeken, door zig zclven vry en gelukkig te maaken. ''
Hier zweeg de voorzeggende Grysaart. De wolken flooten zig, en dreeven flaatig hemelwaards. Het licht verminderde allengskens en verdween. De opgevaaren heerlykheid hing nog eenigen tyd boven den top des bergs , even gelyk een zwarte, zwaarbezwangerde donderwolk: verfcheide blikfems fchooten 'er uit voort. Nicodemus ftaarde op dit verfchynzcl, met eene zekere beklemdheid om 't hart, en diepe treurigheid in den boezem hy verbeelde zig de geheelc natuur, als treuren.! de over de verdrietigfte omftandigheeden, waarin haar onverwrikbaar lot haar dompelde; eindlyk dagt het hem, dat de ganfche fchepping een zwaare zugt loosde, en dat 'er, met eene godlyke weemoe-



X 41 X
moedigheid, uit de wq Ik * geroepen werd: Volken waarom hoort gy naar den zoon van Gqd niet ?
Jezus wekte zyne nog flaapende leerlingen, en vertrok van den berg, en de Raadsheer, in een zee van gedagten verzonken; keerde naar zyn huis te rug.
Cs
JE,



X 43 X
JEZUS CHRISTUS.
X oen Israël zigaanhetjukdcrEgyptiföhcdwingIandy onttrok; toen het, op bevel van God, naar de vryheid cn een vaderland zogt, getroostedc het ter verkryging van deeze hemelfche zegeningen, zig allemoeiIykhceden.cn opofferingen, die men noodwendig zig getroosten moet, wanneer men door geweldige tyrannenagtervolgd , en door niet min vreeslykc tyrannen ingewagt word: veertig jaaren lang zworf dit vryheidlievende cn vaderlandzoekende volk inde afgryslykc wildernisfenvan Arabien: het wederitond honger en dorst; koude en hitte, en woonde m tenten, waaronder het liever de ellende en het gebrek kloekmoedig verduurde, by de voorfinaak der vryheid, dan, in de Ichaduuw van den troon dcnvolftenovervloed tc genieten, cnfiaaf tewcezen.
Zulke mocilyke en grootfche poogingen, om te worden, die God wil, dat wy zyn zullen, vryë menfehen naamlyk, verdienden ongetwyffeld de dankbaare gedagtenis van hen, die 'er dc gezegende vrugtcnvan plukten ; verdienden al de plcg. . - • tig-
DERDE BOE IC



K43 )-C
tigheedcn en vrolykheeden, die men aan een nationaal feest, kon byzetten.
Zy, die, zelfs nog in onze eeuw, den groottenen eernaam van Gods volk draagen, waren ia deeze duure verpligting van gedenken en erkennen gansch niet naarlatig. 's Jaarlyks vierde de Joodfche natie een groot en ftaatig feest, bekend onder de naam van dat der Loofhutten. Dit feest was het vrolykfte van alle de andere, die de Hebreeuwlche dankbaarheid, ter eere van- groote mannen, of dappere verlosfers, had ingelteld.
Dan verzamelde al wat manlyk en godsdienftig jn Israël was te Jeruzalem: daar bouwde men dan Hutten van het loof der olyven, der myrthen en palmen >. men fierde ze op met bloemen en zinnebeelden, en gaf ze van binnen het aanzien van lusthuisjes, waargemak, pragtvertooning vrolykheid en overvloed voor ecnigen dagen te huis langen, onder het onöphoudlyk gezang, fnaarenfpel, danzen en offeren van een geheel crkentlyk volk, dat zig de weldaaden van God en van zyne voor* vaderen errinnerde.
Te midden van dit nationaale feest, vertelleen de Leeraar van waarheiden recht; de uitgelaatenv blyfchap danste hem te gemoete; de volle vrien-« • ccr.beker werd hem aangcbooden, en de maagdlyke .reien, door harpen en luiten gefteund, zongen den
lof



X 44 X
(of der menschlievenheid, en vestigden de oogen op Jezus: in bekoorlyk feestgewaad, met bloemen en jeugdig-groen verfierd, traden zyhcm nader, kusten zy hem welkom, en noemden hem, in hunne flotzangen, den grootften en besten der menfehen.
Cajaphas had allerwegen zyne verfpieders; zyn voornaamfte bezorging was, om deezen gevaarlyken volksvriend met honderd oogen te laaten gadeflaan, en om, by dc minftc vergryping, die ilegts een fchaduw van misdaad kon heeten, honderd handen gereed te hebben, om hem ter gerechtlyke verantwoording, voor zyne vierfchaar te fleepen.
• De dweepcry cn huichelary inzonderheid floopen hem op zyde, om, even gelyk de fpinnen uit de keur der bloemen, uit zyne verhevenfte- en nuttigfte lesfen hun fchadclyk vergift te zuigen : deeze gedrogten, die, voor 't oog der menigte, op een vrolyk lachje verbleekten, cn op een lugtigen flap fidderden, hadden al voor lang den godlyken verkondiger der waare blyfehap vcrwceten , dat.hy verkeering hield met Tollenaars en zondaaren-, en niet fchuuw was, om zig aan den fmultafel van den overvloed te laaten vinden: thans, nu, volgens hunne uitdrukkingen, de volle teugen en het verleidlyk muziek, de dartelheid uitlokten en aanvuurden; nu de ongebonden volks-
vrcugd,



H 45 H
vreugd, wars van allen ernst, den ftraffbn zeden* meester niet in haare zingende reiè'n of dan zende rondenkringen duldede, zonder hem te befpotten ofte beleedigen, thans verbeelden zy zig, dat Jezus, of aan het volk ergernis zou geeven, ofdat hy,, ingevallen, hy met de fpoorbystere menigte heulde, ryke ftof aan hunne kwaadfpreekenheid en lasterzugt zou verfchaffen, om hem als ten zondaar en godlooze ten toon te Hellen, i .
Even gelyk eene weldaadige Godheid, op eiken flap wonderen . verrigtendc , of we.ldaaden beVvyzcnde, was Jezus altoos door een ontzaglyk aantal volks omringd: nieuwsgierigheid om dien veiwondciiyken man te zien, en dringende bfisft hoeftc, om- zyne reddende hulp te ondervinden,, deed alles om hem heen fehaaren, wat nieuws-* gierig of hulpbehoevende was, en dit getal was| op Gods aardbodem nooit het gcringfte. Zonder hoogmoedig te zyn liet Jezus zig zien, en zonder-, moede te worden hielp hy de ongelukkigen, hoe, kon het hem dan immer aan een groeten toeloop ontbrceken? ^ •
.'. ,-jy büijaoöïbw enacd vs ncqss ei [ Vooral was dit het geval in deeze tegenwoordige^ oogenblikken. Gansch Israël was thans als in één punt zaamengekomen; gantsch Israël had van Jezus gehoord., en' vermits de Israëliërs menfehen warenv zo als de menfehen altoos geweest zyn en weezen zullen, hoorden ze gaarne
de



X 4* X
de waarheid, mits dat ze zo zuiver en belangryk ware, als ze van den hemel was nedergedaald i en aanfchouwden ze gaarne een greot en beroemd man, mits dat hy teffcns een menfchenvriend was! Dat gcene, 't welk de grynzende dweepcrv voor waarheid uitvent, is alleen by 't algemeen gevoelen veroordeeld en gelchuuwd: dat gec.se 't welk de huichelaar als grootheid en roem betyteld, is alleen verachtlyk of haatlyk by het gros der Itervelingen, dat, als door een onbekend inftinét aangedreeven, door algemeene daaden, het valfche van het waare weet te fchiften.
Geen één oogeirblik liet Jezus immer verboren gaan, om de menfehen ofwyzcr, of beter, of gelukkiger te maaken. De gelcegenheid lachte den leeraar thans tc vriendclyk aan , om ze voorby tc laaten flippen: hy zettede den ftap naaiden tempel; ftraks verdrong de meenigtc zi°om het digtfte by het fpreekgcftoeltc te weezen: dc dwecper en huichelaar knersfetandeden, want zo dikwerf deezen gewoon waren, den mond te openen, om de Godheid te laaten bulderen of vloeken, zagen zy hunne toehoorders verdwyncn, of in flaap vallen.
Israël! dus fprak de geliefde prediker, wie, dio de zegeningen, der vryheid, en dewaardy van het Vaderland kent, zou thans uwe vrolykhcid kunnen wraaken? Het 'Opperweezen heeft dar
treu-



X 47, X
treurige»- dat grynzende aanziea,.iiiEt,' dat uwe' geveinsden en dweependen -*er 'aan trachten te 'geeven. De bfydfchap is zyn gelieffte dochter, die hy itithuuwt aan het hart,- dat-hem waariyk bemint. Vergenoegen en. vreugd'zyn-hèt doel, dat hy , ter uwer bejaaging heeft . voorgefteld; om de welken te bereiken hy u eene onwederftaiidlykq neiging heeft rngefchapen» eh welken te-genieten niet anders is dan de zaligheid, die^ hy u beloofd heeft:, welk eene' onzinnigheid of barbaarsheid is dan de dryfveer van hen, die van uwe vrolyke zangen en onfchuldige danzen gruu- ' wen, en, in den naam van God, een Vloek over .uwen rondgaanden beker uitdondcren^ .
God heeft. u niet aan de dwinglandy der Pharaö's ■ onttrokken; hy heeft u geen Vaderland ge- • geeven noch de: vryheid gefchonken, om by zo veele zegeningen te zuchten, te fchreïen en .uit-. tqteeien. Dat de flaaf zynen boezem lucht, en zyne-traanen den vryén loop geeve.; dat hy kwy- : nende zyne kluisters' toriche, cn allerweegcn de lachende natuur aangrynze; dat hy zyne bcfiem- ;
ming vloeke en het leevensiicht. verwenfehe! .
wy zullen hem- beklaagen, om-dat zyn ongeluk geene vertroosting duld, wy zullen :caits verontwaardigen, om dat hy of zyn tyran leeft;- wy £ zullen zyne droefneid en wanhoop eerbiedigen, en op zyn graf, waarin hy en zyne ketens verzinkt, een traan Horten , .en de menschlievcnd-
heid



heid zal die traan en ons mëdelyden zegenen; terwyl God door deze onze grootmoedigheid
verheerlykt zal worden: maar Israëliërs>
gy die heden den ondergang der dwinglandy, dc zegepraal der verdrukte onfchuld, de glorie der Volksvryheid, de herftelling uwer rechten en den bloei van uw Vaderland viert, gy kunt heden uwen God niet anders verëcren, dan door het aan den dag leggen der onwederfpreeklykfte blykenvan uwe innige zielsblyfchap / die voorzeker door geen knyzend geween, of treurig hoofdhangen zig uit; maar die in blyde gezangen eri luchtige danzen, zich zeiven gevoelt, en aan alles, wat dankbaarheid kent, zig mededeelt.
Het ryk der dwinglandy heeft dien geemlykcri, dien eeuwiggrommenden en ligtgcraaktcn God gefeaapen, die u,van dc Altaaren, toedonderten vervloekt ; die om een lachje der fchuldlooze dartelheid den dankbaaren fterveling verdoemt, en die, naast den bekrompen hemel, een oneindige rtüme hel plaatst, om dat het getal derflaavenj die, tot in de eeuwigheid toe^ het vertrapte, het gefolterde uitfehot der groote aanzienlyke waereld moeten blyven, het getal der overheerfchers, onëindig overtreft: zulk een God kunnen de tirannen niet misfen, zy hebben hem noodig, om 'cr zig' telkens op te beroepen; om de geweetens der vernederde ftervehngentc beangftigen cn te verfchrikken ; om de zielen tc bedroeven, tc vernederen ,
en



k 49 ):(
feft 'er de zaaden van zelfs waardigheid en vryheid in të verflikken, die, opichietende, hunne trooneri zonden ontwortelen. — Maar, Israël! de Heere iiwe God, is de God der menfehen-, is de God der wcidaadigheid ; der vryheid en der vrolykhcid; hy heeft u tot eene eeuwige hemelfche vreugde geichapcn en geroepen, hoe' zou' Hy dan fteedsVlietende traanen, altoos zugtend boezem verdriet van u kunnen vorderen ? moet gy niet volmaakt worden, even gelyk uw Vader in deri hemel het is, en kunt gy het worden, wanneer' nutloos hartzeer uW gezondheid ondermynt; wanneer heillooze zwaarmoedigheid uw verhand verbystert ? kunt gy de gelukkige volmaaktheid agterhaalen, wanneer gy , als wandelende geraamten , als eliendige doodfchaduüwên haar achter naar kruipt ?
Wcest derhalven waardig den God die u geIchapen heeft; het Vaderland dat u voed, en dei Vryheid die n betaamt. Betracht de lesfen der blymocdige deugd; volgt de voorichrifteri dér' vergenoegde menschlievenheid , en eerbiedigt de wetten der juichende rechtvaardigheid! daiï zult gy fteeds vrolyke gezangen aanheffen; dan, zullen uwe .danzende reien geduurigé volksfeesten' vieren , om dat voorfpoed en geluk ü ailerwee» gen op de hielen volgen, en gy uwe vyandert door uwe deugden vernietigen zult.
D <?er«



):( 50 K
Vermits Jezus regelregt tot het hart der mé nigte fprak, e:i dat zyn taal de taal der waarheid, der natuur was, die zig in ons binnenfte laat hooren, zo dikwyls dc dweepery haar niet wegvloekt, of de vooröordeelen haar niet overfchrceuwen, ging 'cr een algemeene toejuiching op; voerde men den prediker van dankbaare vrolykheid, onder gezang en fnaarenfpel, en door danzende maagdenreïen voorgegaan en achtervolgd: .wederom naar de gastvryë loofhutten te rug, waar hy de gaaven zegende, die de blyfchap nuttigde, cn hy het voorbeeld gaf, hoe nen het Opperweezen en de maatfehappy kon dienen en verëeren, te midden van dat geene, het welk de zwartgallige dweepzucht, een verdorven en booze waereld noemt.
Agt dagen duurde dit vaderlandfche feest, Waarvan de laatfte dag, de grootfte en vrolykfte was. Jezus deelde in de volksvreugde: overal vond hy den mensch, en vonden de menfehen in hem hunnen besten vriend: zyne vyanden loerden op hem, doch een enkel woord was genoeg, om hen te befchaamen; een enkel oogöpilag genoeg, om hen bcevende te doen wegfluipen, of om hen te overtuigen. Die het waagen dorftcn in hunne aanvallen op hem te volharden, her„ fchiep hy gewislyk in zyne vrienden, ten zy ze tot den troon of tot den altaar behoorden. Ik ben gezonden, zei hy in dit geval, tot de armen en
ne-



X 5i X
fcederigen; want uit deczen wor'd het hemelscli koningryk zamengeileld, en een ryken ofgrooten kan 'er zo bezwaarlyk binnen komen, als een kameel door de tempelpoort, wier engte haar den naam van het naaldsoog deed draagen, ia het heiligdom.
Intusfchen wagtede Cajaphas met ongeduld op zyne zendelingen en raadsheerlykc vrienaen, die Jezus moesten vangen of bekeeren. Voorzeker, dus dacht hy, zal 'er zig wel eene geleegenheid Voordoen, dat hy feil: in de kunst van volksbehaagen, of waarin hem eene dier buïen overvalt, waarin de openbaare man wars word va i den grooten hoop te loeren of wel te deen. Hy zou een God moeten weezen, indien hy hierin iets op ons vooruit had.
En wel nu, vroeg hy aan zyne dienaars, die eindlyk kwamen opdaagen, welk een goedd vangst hebt gy opgedaan ?
Niets! was het antwoord; met grootc moeite hebben wy belet, da: wy door hem niet gevangen werden..
„ Hoe! gy door hem! —■* "
Kirnrner heeft een xnensch aizo gefproketU'
h 3 Hog



Hoe het by komt, weeten wy niet; maar, even gelyk een (lang naar de ftcm van een bezweerder onafgebroken voortluistert, en zig zelve en haar befchadigend vermogen glad vergeet, zo lang zyne betoverende taal haare ooren boeit, ftonden wy ook daar, zo lang hy tot het volk fprak. Ons ontbreekcn woorden, om dc godlyke kragt uittedmkken, waar mede hy predikt. Eigenlyk dringt, het geen hy zegt, niet door onze ooren in onze ziel; maar het is een item, die, als uit den grond van ons hart zelve voortkomt. Zo -Jang wy hem hoorden, hebben wy niet anders, dan ons geweeten, en ons eigenbelang hooren spreeken, en dit was zo fterk, dat wy niet alleen vergaten om hem te grypen; maar datwy, had hyons Hechts één wenk gegeeven, zelfs zyne leerlingen zouden geworden zyn.
< Cajaphas fchudde het hoofd. >
Wy zyn eenvoudige bedienden, die, in dit ge* val, niet anders dan een hart en gevoel bezitten, dat zich door de waarheid laat verrukken en medefleepen 5 maar de Pharifeen en Wetgeleerden , luiden, die het hun daaglyks werk is, om zulke predikers te wederftreeven en tc wederleggen, ftonden 'er weinig beter by dan wy : 't is waar, zy betoonden zo veel overtuiging niet; maar hunne vrees en zwakheid bleek des te fterker, vermits zy den prediker ontliepen, even gelyk
men



X 53 H
men den vyand ontloopt, dien men zich als den zekeren overwinnaar voorftelt.
„ Maar heeft Jezus dan, te midden van zo veelvuldige gclegenheeden tot vergiyp, geen ééne misftap begaan ? "
Verre van daar; hy heeft zelfs het volk belet, om dergelyke gelegenhceden te doen gebooren worden. Zonder hem ware 'er voorzeker duizenden misftappen gefchied; maar "nu heerschte 'er eene vrolykhcid, een genoegen, die wy dc grootfte deugd zouden noemen, indien onze geestlyken ons niet daaglyks . verzekerden, dat het godtergende zonden waren. Het zy men at, het zy men dronk, fpeelde , zong of danste, alles, als wy ons zo eens mogen uitdrukken , — alles gefchiede ter eere van God;
alles deed ons ten ftcrkftcn gevoelen, dat het Opperweezen ons lief heeft, en dat een Vaderland te hebben en vry te weezen, zyne grootfte zegeningen zyn. — Onder dc redenvoeringen onzer Priesters worden onze harten zwaar en koud; maar hier worden zy als vuur, enonzebecnen geraakten door diezelfde heilige drift in beweeging., welke David bezielde, toen hy danzende de ark vooruittrok; — cn wie zou decze drift zondig durven noemen ?
D 3 °l>



X 54 X
Op deezen openhartigen toon gingen de dienaars nog een goeden wyl voort. Cajaphas befloot 'er andermaal uit, dat Jezus indedaad de kunst dier grooten en ftaatzugtigen bezat, die zig in de gunst des volks weeten te dringen , door hetzelve te vleien en zig in alles naar deszelfs grillen en zwakhccden te fchikken. En daarom dacht hy, is hy ons des te onöntbeerlyker, of des te gevaarlyker.
Een ongelyk beter nitflag vérwagtede Cajaphas van de poogingen der Raadsheeren: decze toch behoorden niet tot de heffe des volks, zo als hy het noemde i zy waren de zeer aanzienlykcn en hoogèërwaardigen; bekend met de geheimen van den ftaat en van den kanzei, en hadden by den Welvaart en de glorie van beiden hét grootfte belang: zy waren verheeren boven die laage en vuige vooröordeelen, boven het kinderachtig gevoel van dat verachtlyk 'gemeen, dat door eenen Jezus gemaklyk te overtuigen was; maar dat men als volfirekt onvatbaar moest befchouwen, voor de edele bevatting cn denkwyze der lulden van een hooge geboorte, en priesterlyke opvoeding. Jezus zelve had zig, uit het Niet zyner laage herkomst, tot hunne hoogte weeten optcbeuren, en het gebrek van geboorte of opvoeding aangevuld door de verdienften der groote of geestlyke waereld ; en zo hy met dien rang, die onder de zon altoos den boventoon



X 55 >C
toon flo'eg, al eenig vefchil had, dan was dit verfchil niet anders gelegen dan in Lhet heersenzugtig oogmerk.
Zo dra Cajaphas in den Raad vcrfcheen, ontwaarde hy het bedrieglyke van zyn vleiend voorgevoel. Het gelaat zyner Raadsheeren ftond ernftig en dieppeinzende, en over 't algemeen hcerschte 'er een zoort van verlegenheid, die te aarzelen fcheen, om den uitliag te melden en zich te verantwoorden.
Wy hebben, zeiden zy, toen de Hoogenpriester hen tot fpreeken drong, niets verzuimd, om een gevoegzaame geleegenhcid te vinden, ten einde deezen verwonderlyken Leeraar tot onze belangen overtehaalcn. Duizendweryen openden wy onze lippen , om hem onzen ftaatkundigen tovcrzang te doen hooren; maar, even als lag de grond onzer harten voor zyn aldoordringend oog bloot cn open, deed hy ons door een enkelen oogöpflag, of een eenig woord > verftommen. Wy keeken op hem, zo als wy op dc zon zouden kyken, wanneer wy dol genoeg geweest waren , om een zaamenzweering aantegaan, om dit hemellicht, door ons kyken, in een duisteren klomp tc herfcheppen. Naar Jezus hoorende, met voorneem en om hem van taal en oogmerken te doen veranderen, deec'en wy niet anders dan ons zcWq in diervoegen te verwarren en verbysteren, D 4 dat



):( 5« )tC
dat wy, wiklefl wy zelfs nic,t dc grootfte veranderingen onderdaan, hem fchielyk verhaten moesten. Het belang van troon en altaar was alleen in ftaat, om ons de ooren voor zyne lesten te doen ftoppen, of te vlieden, waar men hem niet hooren kon; want met andere hulpmiddelen is 'er niets tegen hem uitterigten.
Voorzeker, zeiSimon, is 'er geen andere wog voor deezen achtbaaren Raad, ter weering van alle gevaareo, die deezen Jezus ons kan berokkenen, dan hem om hals te brengen. In het ftaatkunclige doen'er zig zomtyds gevallen op, waarin men niet redeneeren , maar toeflaan moet. Het recht van troon en altaar is niet altoos op redenlykc overtuiging gegrond; het is nu en dan. het recht van den fterkften, en dit is gewoon, om met het zwaard te pleiten. God gaf ons, toen hy ons tot zyne ftcdchouders aanftelde, niet flegts de reden, maar ook het zwaard, en wy zyn, in zynen naam, bevoegd, om van het laatfte gebruik tc maaken, overal waar de eerfre te kort telnet. Wy moeten regeeren en meester blyven! dit is onze eerfte en onveranderlyke grondregel ; een grondregel door onze godlyke wetten zelfs ge-r hei'igd, als die onderwerping en gehoorzaamheid gebieden, aan alle onderdaancn, jegens de Magteiï, die God over hen gefield heeft; alles, wat dit grondbeginsel beftryd of ondermynt, moet jKjod'A'endig valseh en ftraftehuldig weczen, hoe
groot



H 57 >^C
groot een vertoon van waarheid en deugd, men dan ook maaken mag. Gehoorzaam of fterft moeten wy zeggen, tegeneen iegelyk, die ons het gezag en de magt uit de handen zoekt te praaten, en wee onzer, wanneer wy, al was het een praater uit den hemel, dit niet volhouden; want dan verdwynt alle order, en de maatfehappyen keeren tot hun voorigen bayert, tot de verfchriklykfte verwarringen, weder te rug.
De meeste Raadsheeren vielen het gevoelen van den ftaatkundigen Simon toe. Hetis oninooglyk, zeiden zy, deezen Leeraar in ons belang tc krygenentcovertuigen, dcrhalven moet hy fterven, of wy moeten het ons getroosten van vèrlooren tegaan. Hytast de zaaken indiervoegen aan, dat hy of wy gelyk moeten hebben; dat 'er geen middenweg overfchiet, en dat een vcrgelyk volftrekt onmooglyk word. Hier zyn twee gelykeicragten, die tot een eeuwigen ftryd gedoemd zyn, wanneer de een de ander niet te vernietigen weet, en waarvan wy de eene moeten handhaaven ten koste van de andere. De rechtvaardigheid willen wy zeer gaarne onder de grondregels der maatfehappy tellen , mits dat men ons toefta, dat 'cr geea regel zonder uizondering is.
Thans ftond Nicodemus op : hy had te veel van Jezus gehoord, en gezien, om niet, ten minften D 5 van



\
K 58 ):(
van ter zy Jen, zyne verdediging op zig te neemen.
Het kan zyn, dus fprak hy, dat 'er eene ftaatkunde is, die den gcenen gebied te verdelgen, welken men niet door reden en volgens rechten kan overwinnen; maar dan gebied die zelfde ftaatkunde teffens, om aan zodanig een moord, ten minften een fchyn van recht by te zetten: dan vordert het belang van zulk eenen ftaatsman, dat hy den naam van moordenaar ontduike, als die duizend deuren tot gerechtlyke wederwraak tegens hem ontfluit.
Verraaderlyk op deeze Jezus aantevallen, en hem te dooden , zo als de Raad te begeeren fchynt, fleept ontelbaarc zwarighceden met zig. Ik wil hier riet eens het wonderdoende vermoogen van dien ontzachlyken leeraar in aanmerking necmen ; ik zal u alleen bepaal en tot het uitwerkzel, dat zodanig een verfoeilyk bedryf op het volk noodwendig hebben moet.
De grondflagen van zyn leer leggen reeds onuitroeibaar in de harten; een moord zal den Verkondiger tot den rang van martelaar verheffen, en het geen gy, door zyn dood, zult tragten te voorkomen , zal dan eerst in volle kragt tot ftand ge-, raaken: die leer zal zig wyd en zyd verbreiden,
oas



):( 59 X
pm dat men altoos haakt naar het verboodene, en men het vuurigst begeerte te kennen, dat men met geweld verdonkeren wil. Die leer zal men als onwederleglyk befchouwen, vermits het eerwaardig lichaam van den joodfchen Raad, uit zo vcelo en zo fchrandere fchrift cn wetgeleerden zaamengefteld, geen andere kans zag, om ze te wederleggen, dan door een moorddolk. Die leer zal men als goeden nuttig moeten keuren; v.ant, zal men vraagen, was zy zulks niet, waarom floeg men dan niet den weg van rechten in? Waartoe dan deezc moorddadige handeiwys • té* <gcn een enkel, ongewapend, wéètWoQ^ man, "waartegen zulk een verfoei'yk geweld overtolag *is, of het fchreeuwendfte onrecht vooronderftelt? .
Befchouwt dc achtbaare Raad "de zaak van deczen Jezus als van zo veel gewigt, dat zy het onvermydiyk keurt, om den toevlugt te moeten neemen tot eene fraatkuude, die misfehien alleen in den ailerhoogftcn nood te rechtvaardigen is! welaan laat zy dan geen half werk verrigtcn; ik Wil zeggen, laat het een wettigen moord zyn, ingevallen zy 'er een pleegcn moet.
Met dezelfde moeite zal men Jezus vangen als vermoorden • in beiden de gevallen toch heeft men zyne wonderdoende kragt en het hem geneegen volk te vrcezen. Roept hem liever voor uwe vierfchaar: zo hy niet verfchynen wil, dan maakt



):( 6o ):(
fty zig fthuldig aan ongehoorzaamheid aan de wet; cn hy ftelt zig zelve ten toon als onbekwaam* om zyne zaak gercchtlyk te verdecdigcn, cn «it dien hoofde word hy ftrafbaar en verachten»* waardig. Indien hy verfchynt, wel nu, kunnen dan zo veele wyze en ftaatkundige mannen, als Ik hier aanfchouw, niet een reeks van bezwaaren, die zy toch op hec hart fchynen te hebben, tegen fcem aanvoeren, waarop hy zig niet zal kunnen verdeedlgen, en hebt gy dan geen grond, om hem gerechtlyk te vervolgen? zal dan de overtuigde bedrieger niet al zyn gezag en invloed op het volk verliezen, en zal zyne zo zeer gcvrees* de leer dan niet met hem op de ftrafplaats doodbloeden en begraaven worden ?
Door zulk eenvoorftel bedoelde Nicodemus niet anders, dan om den Jafhartigen Raad, door deezen gedugtenVerdeediger, te befchaamen; dan! de Raadsheeren gevoelden, in hunne binnenften, maar al tc wel, dat dit hun lot ftond te worden, wanneer men Jezus te recht riep; dus werd het billykfte voorftel, om dezelfde redenen verworpen, waarom het was aangedrongen.
Zekcrlyk zou 'er thans een befluit genomen zyn geworden, indien Cajaphas niet een ander ontwerp by zig zelve gevormd had, waarvan hy al•voorens den uitflag wilde zien, zonder het aan iemand anders toetevertrouwen dan aan zig zelve-



JEZUS CHRISTUS
VIERDE BOEK. !
Niet flegts had Cajaphas al 't gewigt gevoeld der aanmerkingen van Nicodemus; maar het denkbeeld, van zulk een groot man als deezen Jezus was, in zyne belangen over te haaien, ftreelde hem thans meer dan ooit: hem, door een moorddaadigen flag, te vellen, haalde hem een volzekere fchande op den' hals, waarvan het voordeel ten uitterften onzeker bleef-, maar hem in zyn ftaatkundig werktuig te herfcheppen, ware niet anders dan glorie en voordeel te verwerven. Als ftaatsman had hy reeds begreepen , dat dit de eerfte flap was, die hem in dit geval te doen ftond: hy had dien ook gedaan; dat ze (legt was uitgevallen wilde hy niet zo zeer aan het gebrekkige van den maatregel zelfs, dan wel aan de onbehendigheid der werktuigen wyten, die hy tot derzejver uitvoering gebezigd had. Cajaphas behoorde daarenboven tot dat zeldzaam zoort van heerschzugtigen, die niet flegts hunne handen gebruiken, om met den fchepter te ipeelen -, maar ook om 'er hunnen troon mede te bevestigen.
Hy



):C 6-2 ):(
Hy wilde derhalven p&% beproeven, of deezen Jezus-indedaad zo onhandelbaar en origcnaakbaar was, als men hem affchilderde, en of een bekwaam vernuft, hem niet ten behoeven van de groote waereld zou kunnen winnen. Hy verf:acz:g ineen onbekend gewaad, en het oogenblik befpied hebbende ,' waarin de Godlyke Leeraar Jerufaiem verliet, volgde hy hem, zonder dat iemand eemg vermoeien op hem had.
De Hoogenpriester zag de verbaazende wonderen die Jezus onderweg verrichtedc:f maar, liever dan dat hy wilde gelooven, dat zy het Godlyke zegel waren, dat hy op zyne zaligende leer zettedc, bragt hy zig in 't hoofd, dat de Leeraar een geheim be^at^ dat voor hem onbegryolyk was, even gelyk zo menig kunftenaar der waereld gewrochten vertoonde, die men wonderen zou noemen, wanneer zy flegts geheimen geweest waaren. De natuur zelfs bood allerwegen vcrichynfeks aan, waarvoor het menfchlyk verftand adi die men aanfehouwde, maar niet doorgronde, doch die men zig Wel wagtede, om ze als boven natuurlyk te betytelen. Wanneer eea verftandig man, alles, wat zyn begrip te boven ftreeft, op de Jyst der wonderwerken meest plaanen, dan wierd 'er alles op aangetekend, wat van een zonnevezeltje ar tot den groot.ten hemel hoi toe, onder zyne befcnouwing-valt. -Het menschlyk vernuft is dèrwyz'erj bekrompen cn
©n-



onvolkomen, dat dc ganfche fchepping voorhe$ zelve een wonder is, en de veelweetcnde menscja het grootfte wonder van allen.
En behalven dit alles, dus vervo1gde de Hoogepriester te denken, moeten onze vcnïgtingen zo, klein en zo beuzelagtig in het oog der Godheid voorkoomen, dat het denkbeeld, dat hy'er zig mede bemoeit j en zelfs de vastgeftelde order der onveranderlyke natuur 'er cm fchend en verwrikt, hem bcleedigen, ten minften verkleinen moet, in de oogen van den verftandigen, die zig boven de vooröordcelcn verheft, en die zelfs denken durft. Het kan het Opperweezen weinig verfcheelen ofwy in deezen of in die gril gelooven, en of de ftcrvelingen al danzende of al biddende grafwaards gaan; 'maar ons verfcheclt het zeer veel, ofwy heerfchen of gehoorzaamen; of wy de zegeningen van de glorie cn den overvloed ftnaaken, dan ofwy in ellenden en vernede* rend gebrek omkoomen, en in de pmftandigheeden der waereld, is het eerfte voorzeker het grootfte wonderwerk, het welk niet de hemel, wicn het niet raakt, maar wy zelve verrigten kunnen»
Dus was de hoogepriesterlyke denkwyze ten opzigten van dit gewigtig ftuk ■ het begrypt zig echter van zelfs, dat hy deeze gedagten fmoorde, en in den tempel het tegenövergeftelde leerde; genoegzaam in den zelfden fmaak. als de hooge-
pries-



| K <?4 X
priesters van onze eeuwen, die het indedaad , iri hunne binnekaamers, als een weezenlyk wonderwerk belehouwen,- dat de waereld- hunne heilige ipreukjes gelieft te gelooven.
Het erfdeel van Israël was een land vol bergeri,' vloeiende, voor een gedeelte, van melk cn honing, dat is te zeggen, vrugtbaar zelfs zonder kunstbearbeiding. De natuur, dus luid de taal der dichters, fchiep het in eehehaafer grillige buien :' weelige groeizaamheid en hardnekkige onvrugtbaarheid woonden er onder ëéne fchaduw, en fcheenen zusters te zyn, die gezwooren hadden ïieeds dezelfde te zullen blyven, zonder ooit van elkander tefcheiden. Aan dceze zyde van den berg vond men groeienden overvloed , terwyl, aan de andere zyde, een eeuwige dorheid de vlytigen kunst bleef aangrynzen. De. bynaamen van woest en gelukkig hebben, zedert eeuwen, de mengeling van deezc zo zeer verfchillcnde eigenfchappen, aangeduid en geftaafd, en in dien tyd moest het onderfcheid nog meer in't oog loopen, om dat men zo vlytig was in het bebouwen der vrugtbaaren akkergronden, als in het verwaarioozen van de ftcen — en zandoorden.
In eene dier vcrlaatene en akelige woestcnye'rt die men, met weinige frappen, uit de paradyZeii kon binnen treeden, begaf Jezus zig thans. De wysgeer, de menfehenvriend heeft met zig zelve



X <5g K
ve dok te handelen -, heeft aan zig zelve ook ver* pligtingen, en is zig zelve insgelyks de weldaad van rust of overdenking vcrfchujdigd. Wanneer men zyne naasten lief moet hebben gelyk zig zelve , dan moet men zig zelve al in een groote maats beminnen, zal deeze les van nut voor demaatfehappy weezen., ■
De eenzaamheid werd nu en dan door Jezus gezogt: zyne leerlingen wisten zulks cn hoorden dezelve niet: tot het oogmerk van Cajaphas was zy, in allen opzigten, dienftig, en daarom volg-* de hy, ongemerkt, zyn begeerde prooi op dc hielen;
Tusfchen de rotfen, in het hart der wildernis 3 zettede de Heiland zig neder; een dankbaar oog hief hy ten hemel; terwyl zyn ziel zig gansch en al met haaren hemelfche vader, onledig fcheen te houden. Cajaphas liet zig eerst op een verren afftand befpeuren; gaf zig vervolgens van nader by bloot, en toen Jezus hem evenwel over 't hoofd zag, flapte hy regt op hem aan y en plaats fte zig tegen over den Godmensen;
Indien, dus begon Cajaphas zyn gefprek teri einde met Jezus in reden te koomen, indien ons; leeven by een reis te vergelyken is, dan zy God geloofd, dat onze weg niet altoos door eenewiK dernis loopt, zo als deeze is.



X 66 ):(
Indien wy, antwoorden Jezus , het vragtbaat zaad van vergenoegen en deugd in onzen boezem draagen en koesteren, dan zyn 'er nooit zedenlyke woestenycn voor den redenlyken mensch} terwyl hy, die dc ondeugd en zedenloosheid agter naar jaagt, allerwegen een verfchriklyken bayërt aantreft, waarin de fteeds begcerende ziel aan alles gebrek lyd.
Jammer is het flegts, liet Cajaphas hierop hooren, dat de weezenlyke bepaaling van vergenoegen en deugd zoo moeilyk te maaken is.
„ Zy is niet moeilyker te maaken, dan die van vrugtbaarheid en onvrugtbaarheid; dan die van genot en van ontbcering. De deugd en het vergenoegen zyn flegts andere benaamingen va» het geluk. — "
En het geluk is, meest [altoos, dat geene het welk men voor geluk neemt. Het algemeen gevoelen maakt veelal dc bepaaling in dit gewigtig ftuk, en het is voor den wyzen zekerlyk geen ongeluk wanneer hy zig naar de gelukswetten van den grootften hoop weet te fchikken, en de Maatfchappy heeft de grootfte verpligting aan zulk een -wyzen, die, op dien grootcn hoop invloed hebbende , het algemeen gevoelen daar heen weet te leiden, dat het zyn geluk ftelt in dat geene, 't welk het ftaatsbelang, het allermeest bevordert.
Het



X *7 X
„ Het belang van den Haat zou het belang des Volks niet kunnen weezen. "
Ik verfta u. Wanneer het onze zaak was hierover breedvoerig te redentwisten, zou ik dit gezegde een wonderfpreuk, of een tegcnftrydigheid kunnen noemen, vermits ftaat en volk het zelfde betekenen.
„ Behoorde te betekenen. "
Dan, gy kent de waereld al te wel, dm niette weeten, dat men haar door fchoone woorden bedriegen moet, wil men, wat het zaaklyke aangaat, haar bestwil bevorderen: zonder dergeiyk eene ftaatkunde, die den gang bepaalt, welke het algemeen gevoelen te houden hebbc, zou de order der maatfehappyen fchieiyk worden omgekeerd.
i
„ Gy zyt dan een ftaatsman ? "
Ik ben de vriend der menfehen; der menfehen, niet zo als een verwilderde verbeelding of een onervaaren, gocdaartig hart ze zig afichildert; maar zo als ze in de daad zyn. Ik bemin hen, en ik tragt hen wel te doen, niet door .ze aan zig zelve overtelaaten, of door hen met bekwaamheeden te vooronderftellcn, die ze niet bezitten; maar door hen te befmuren, even gelyk kinderen;
E 2 waar-



M 68 X
waarover men zig. een zeker gezag en magt aanmaatigt, die, heers chzugdg, willekeurig, j» barbaarscli zou te noemen zyn, ingevallen het geene kinderen, maar volwaslenen waren, die zig zelvcn beftuurcn kosten. De hedendaagfche wysgecr en menfchenvriend fehildert een overheerlyk tafereel van dc voorwerpen, waaraan hy zyne bewondering, zyne welfpreekcnheid en zyne weldaadige moeiten verkwist; hy fchetst de troonen en altaaren met zulke haatiyke en affchunwlyke trekken, dat elk een 'er van grauwen, en ze vervloeken moet, en hy zou 'er misfehien recht toe hebben, ingevallen het niet ongelukkig waar en ten hoogften noodzaakJyk was, dat het domme en weerbarftige menschdom, door troonen en altaaren beheerscht en geleid wierd, en dat het, zodra men ze ter neder geimeetcn zal hebben , zig haasten zal, om weer anderen, mooglyk met nieuwe naamen, maar vast erger dan de voorigen, in dcrzclvcr plaats zal oprigten.
,, Dc wysgeerigc prediker, die de nog onkundige en wederftreevige itervelingen aanmaant en voordry ft, om het geweld van den troon te vernietigen, cn dc vooröordeelen van den altaar :te verzaaken, zonder hunne harten alvoorens ter ■ deugd geleid cn hunne hoofden verlicht tc hebben , is oneindigmaaien gevaarlykcr voor de maatfehap- py dan den gewelddry vende heerfcher en den ver' bysterenden priester: deezc laatften bewyzen ten
mui-



n <59 ) = (
minften nog die weldaad aan de losbandige en onverftandige menigte, van ze in teugel te houden , en te beletten, dat ze niet tot doodlyke uitterften overflaat; daar zodanig een leeraar, niet anders handelt, dan een onervaaren ryder, die het wilde paard den breidel ontneemt, en het zig laat dood hollen: — maar deeze heerfcher of priester verdienen daarom den naam niet van menfehenvrienden. "
Is hy geen vriend der menfehen, die hen belet van zig zelve kwaad te doen ; van hunne maatfchappyen tot den volflagen val tc brengen?
„ Hy is het ongctwyffcld, ingevallen hy daar toe den regten weg inflaat. Een dronkaart, een krankzinnigen te hoeden, en te voorkomen dat hy zig zelve of anderen niet fchaade, is een weldaad, die men de maatfehappy bcwyst, mits dat men zelfs geen oorzaak van zyn dronkenfehap of van zyne krankzinnigheid zy. "
Zyn dan de vorften cn geeftlyken — ?
„ Zelfs de oorzaaken, dat zy volksdwinglanden cn verleiders moeten worden: zy zyn gelyk aan dc artzen, die eerst de ziekte fcheppen , ten einde zc daarna te gcncczcn: zy verbystcren en bedwelmen hunne 'onderdaaanen, cn gunnen hen den tyd niet, om te bcdaaren en tot reden E 3 «



M 10 X
te komen, en verdedigen zig als dan daamede, dat de hollende hoofden hunne breideling cn beituuring niet misfen kunnen. Is de altaar 'er niet fteeds op uit, om de vooröordeelen tc voeden, en maakt de troon deeze vooröordeelen zig niet meesterlyk te nutte , om ?cr jhet arme menschdom mede te kwellen cn te folteren? en kan men derhalvcn hen menfehenvrienden noemen, die de vreeslykc onheilen, welke zy zeive veroorzaakt hebben, niet opruimen, maar fleepende houden ? "
„ Ik weet, dat 'er zig leeraars opdoen, die het yihoofdig gemeen geneesmiddelen toedienen, die hetzelve nog verder van 't fpoor helpen, die de bedwelming nog grooter maaken, cn die dc razerny,welke ergens op woeden moet, flegts van Voorwerp doen veranderen. Slaat uwe tyrannen dood, zeggen deezen, cn verbant uwe geestJyken, om vervolgens uw eigen dwinglanden; uw eigen zielverdervers te worden! — maar, welk gezond verftand, wat onpartydig oordeel zal deeze leeraars niet met dezeifde en nog grooter verontwaardiging befchouwen, dan de geenen welken zy beftryden ? zy vermeerderen tot in 't oneindige de rampen, die zy voorgeeven te Willen verminderen. "
De echte menfehenvriend, de waare wysgeer, de rechtfehapen godgezant handelt op deeze wy-
ze



ze niet: wanneer hy, of de gewelddryvende godlooZen moet dulden, of in diervoegen eene zogenaamde verbetering aanvangen, dan zal hy van twee kwaaden het minftc kiezen, en zig ftil houden: dan zal hy oordeelen, dat eene gebre'kkigc beftimring verre weg beter is, dan in 't geheel geene beftuurmg < dan zal hy den dolleman liever in de handen van eenen heerschzugtigen oppasfer, dan aan de vernielende woede van
zig zelve overlaaten: maar, wat men ook
van het menschdom denke of zegge, zulk een wrecde noodzaaklykheid is 'er niet. "
Hoe durft gy dan aan de verbetering van het menschdom denken ?
„ Om hier aan te durven denken, behoeft men het flegts te kennen. Toen de Almagtige de vogelen en dieren hervoortbragt, gaf hy aan dezelven volmaakt alles wat zy behoefden, en onthield hen flegts dc kennis cn begeerte naar goederen, die zy misfen konden: zedert de fchepping tot nu toe, zyn ze ook dezelfde geblecvcn: de vorderingen en kundighecden van het laatfte geflagt verfchillen riet van die van het eerfte: de bcmoeij;ngen der menfehen, om deeze redenloozea flegts een enkelen ftap verder dan hunnen onveranderlyk afgeperkten kring te brengen ■ gingen met wederzin en tegenkanting aan de zyde ' der dieren gepaard; bepaalde zig tot het enkelde E 4 voor-



X 7*i X
Voorwerp, waaraan men de moeite verkwistede cn al de arbeid was louter werktuiglyk. "
,, Maar, toen de redenlyke menseh, hethooraV meesterftuk van de fchepping, uit de handen van den hoogstwyzen en algoeden Maaker kwam, was hy van alles ontbloot, behalven van 't gevoel zyner veelvuldige behoeften, en van dc bekwaamheid, om 'er zig nog oneindige anderen tc fcheppen, cn 'eraan te voldoen: zyn cerfte oogenblik bragt hem reeds in de noodzaakiykheid om zyne omftandigheeden te verbeteren, cn van dat oogenblik af hield hy 'cr niet mede op; elke verbetering plaatfte hem telkens in een anderen Hand, die alweder verbetering vorderde, en dus voortarbcidende van het vygeblad af, waarmede hy in den beginne zyne naaktheid dekte, tot aan het pragtige "koningsgewa. d toe, waarin wy hem thans met fchecmercndc oogen aanfehouwen, heeft hy eene reeks van vorderingen en verbeetcringen daargcfteld, die ontelbaar en vcrbaazend zyn: zo wy hem wilden volgen in de onmeetlykè uitgeftrekthcid van weetenfehappen, die hy opgegaard, cnvan kunften die hy uitgevonden heeft, dan zouden wy hem geen één enkel oogenblik zien ftilftaan; maar hem van trap tot trap naar de volkoomcnhcid zien fpoeden. en gy, die uw oordcel met zo veel kunst beezigt, cm hem in dc laagte te honden, zoud hem , langs de ladder der verbeteringen, een hoogte
zien



X 73 X
éföh bereiken, die u de gedaane vraag, voorzeker zou doen herroepen. "
„ Dit is het geen de ondervinding ons daaglyks leert; dit is het geene, dat troon noch altaar ontkennen kan, en echter zouden deezen durven bcwecren, dat het een vermetelheid zy, om aan de verbetering van het menschdom te denken? In alles zou de fterfling voor verbetering,vatbaar weezen, uitgezonderd in dat eene punt, hetwelk wist het grootfte cn het eenigfte is, waarom hy
beftaat, in zyn geluknamelyk? Deoverheer-
fching en dwinglandy mogen hunne gewigtige redenen hebben, om zulk eene godöntëerende Helling ftaande te houden; maar de verftandigemenfchenvriend heeft ze voor het tegendeel. Hy weet, dat dc mensch voor 't geluk gefchapen is en dat hy de middelen in zig zeiven heeft, om, -het te verkrygen, indien flegts heerschzugt eri bygeloof hem die middelen niet uit de hand rukken ; indien men hem flegts wyzer en deugdzaainer weet te maaken; dat hy fchielyk zal worden, zo dra hy overtuigd word, dat in veritand cn deugd zyn waar geluk geleegen is. '?
„• Zie daar het plan der menschminnende wys-geerte, zo haatlyk als gcvaarlyk in de oogen van vorftcn en geestlyken; want, wat zal 'er van ■deezen worden, wanneer het menschdom hen E 5 recht



X 74 );C
recht- zal kennen; en waartoe Zal men hen langer noodig hebben, wanneer de itervelingen zig zelve naar ziel en lighaam zullen kunnen beheerfchen? "
„ Pe grootfte hoop, zultgy zeggen, zal, in weerwil van alle aangewende moeiten, fteeds onbefchaamd, fteeds bot en woest blyven, en om dit te bevestigen zult gy de ervaaring der eeuwen tot getuigen roepen; maar, die zelfde ondervinding zal ons lecraaren, dat men, wel verre van moeiten aantcwenden, om den grootten hoop uit dien rampzaligen en Vernederenden , -toeftand tc redden, men ze in tegendeel heeft -aangewend, cm ze 'er in te houden, en ze 'er nog dieper in te doen verzinken, cn dat men, om aan deeze helfche poogingen een glimp te gecven, men zc met de fraaikfinkende naamen van ftaatsbelang cn geheim om de volken te regeeren betyteld heeft. "
„ Het is derhalven de taak van'den welmeenenden wysgcer, en den onverfchrokken menfchenvriend, om verlichting en deugd te prediken, en om langs deezen weg, aan de heerschzugtvan kroon en kanfel, paaien te zetten; om de waare vyanden van het menschdom te beftryden, cn om de ftervelingen een God, een Vaderland , en dc Vryheid te bezorgen. "



);C 75 %<.
Jezus had de kragt der waarheid zo wel aan Cajaphas doen gevoelen, dat deeze, befpeurende dat dc Leeraar der gerechtigheid onwrikbaar op zyne grondbeginzels itond, van toon veranderde, en de tedere fnaar van het eigenbelang begon te roeren.
Zodanige poogingen, zei hy, zyn allerloflykst; maar zulk eene daarftelling van maatfchaplyk geluk, is het werk van één man, van ééne eeuw niet. Om die vorderingen te maaken en die verbeteringen te doen geböoren worden, zyn 'er voorbereidingen noodig, waartoe dc leeftyd van een mensch vééls te kort is, en zyne bekwaamheeden al te bekrompen zyn. De omftandigheeden der volken zyn ook nog niet gunftig genoeg voor veranderingen, die, ja! wei wenfchlyk, maar onmogelyk zyn, zo lang de itervelingen-zelve, die niet algemeener en vuuriger begeeren. Het denkbeeld van door een zoort van aardfche goden geregeerd te worden, is nog te diep in de harten geworteld; 'er zyn nog te veel invloedhebbende weezens, wier belang het is, om troon en altaar te onderiteunen, om 't even, of ze voor het algemcene welzyn voordeelig of verderflyk zyn. De vorftcn hebben een te groote magt in handen, om ze op bloote redeneeringen te laaten glippen, en de priesters weetcn zig veels te gedugt op de zielen der menfehen te doen gelden, dan dat zy zo gemaklyk het prediken
ee-



X 7<5 X
eener zedelecr en wysgeerte zullen toeftaan, die hun ganfche kraam in duigen finyt. Dc vooröordeelen en dwaalingen zyn ook van dien aart dat ze oneindig beter met de zinlykhceden en bedoelingen van den mensch ftr,aoken, dan dc zuivere waarheid cn de vcrheeVene deugd, die ziclsgeftcldhceden en hartsbekwaarnheeden vorderen, die aan weinigen ten deel vallen.
Hoe veel heeft het derhal ven niet in, om do •waereld tc willen bckeeren cn hervormen! Aan welke onöverkoomlykc zwaarighecden, aan welke dreigende gevaaren en Avistrcflende onheilen ftelt dc prediker zig niet bloot, die de geheimen der aloude wysgeerte aan de ftervelingen ontdekt, cn den tempel ccner nieuwe deugd ontfmit, waarin alle dc lecden der maatfehappy als broeders zaamen zouden wooncn; waarhy, die zig verhoogt, vernederd, cn hy, die zig vernedert, verhoogd zou worden; cn waar zulk een, die naar grootheid ftreefde, de dienaar der overigen zou zyn! —■ Die zulk een taak op zig neemt ziet welhaast alles tegen zig in bcwecging, wat hem in de paleizen of in de hutten hooren kan. De fmalle gemeente, misfehien voor ccnige oogegrblikken, door de nieuwheid zyner voorftellen, of dc greetigheid naar zyne weldaaden, medegefleept, ziet welhaast met onvcrfchilligheid, met koele verachting en openlyke befpotting op hem neder.- dc ryken en grooten kunnen hem niet ge^
nee-!



X 77 )*
jrkscgen zyn, vermits zyne prediking hunne beürzen aantast, en zy hun geld zouden moeten bëfteeden om een evcngelykheid te fcheppen, waardoor alles, wat hen van anderen onderfcheid, en waarop zy ten hoogften gefield zyn, vcrdwynt': de geestlyken worden zyn geflagen vyanden, omdat 'mèh hunne altaaren niet zal ophoopen, zo dra men hunne regte waardykent, en wat de 'hcerfchers aangaat, indien deezen hun eigenbelang verftaan, zo als doorgaands het geval is, dan moeten zy hem liever in dit, dan in 't volgend oogenblik, verdelgen!
Welkeen eedgefpan vormt zig dus, tegen hcrö', die Van Zo groot een verandering in de huishouding van Haat en godsdienst durft reppen! hoe
'vcelc handen worden'er niet gewapend, hoe veeIe dolken niet opgeheven, om den prediker te vellen, die op deeze wys de maatfehappyen gelukkig tragt te maaken! Wat menschlyke
kragt kan deczen tegenfland te boven koomein deeze flagen verduuren, cn deczen drom van ge-
" wcldige vyanden, ik zal niet zeggen overwinnen , maar van zig afwecrön ? > Edelmoedi-
'' ge ziel! hoe zeer wy uwe grootheid en menfehenliefde bewonderen, moeten wy echter eene vermetelheid ln uafkeuren en bejammeren, die u aan dc zaamenleeving ontrukt, welken gy ? in uwen kring, van zo groot een dienst zoud kunnen weezen,
„ Hoe!



H 78 ):(
„ Hoe! van zo groot een dienst ? — en op welk een wyze ? -— "
Door met de vastgeftelde magten der waereld de handen in één te flaan: door met hen mede te werken, om die order tc bewaaren, die zo veeJe eeuwen geblceken is, de beste te zjn in de menschiyke omfiandigheeden: door deugden te prediken e:r eene wyjiheid te verkondigen, die met dc oude wetten en dc ftaat^bclangen ftrooken, en eir.dlyk, door geene vooröordeelen en gebreken aan te tasten, die de ftcrvclingcn niet kunnen afleggen, zonder 'er anderen voor in dc plaats te ftcllcn, die op zig zelve duizendmaalen erger, en voor den fraat oneindig verderflyker zyn.
„ Gy toont dat gy de groote waereld kent, maar de ziel van een groot man kent gy niet: of, waant gy, dat deeze zig vernederen kan, om den heerfchenden booswigt en dc huichelende volkspesten tc vleïen cn hunner gelyk te worden? waant gy , dat cenige oogcnblikken lecvens • dat een hand vol nietig goed; een fchaduuw van verganklyke eer in ftaat zy, om hem zig zelve te doen verzaaken? Zo duurbaar als de aangebeden troon aan den kleinhartigen vorst, en de bewierookte altaar aan den trotfehen priester is, zo dui rl aar is de deugd en dë weldaadigheid aan een rechticnaneu wysgeer ; en nog oneindig minder dan deezen kan hy zyne geliefdkóosde voorwerpen vaarwel zeggen. Kan het Opperwcczen
kv/aad



):( 19 )■•(
kwaad doen ? kan het tegenftrydig met zig zelve handelen ? even zo min kan het Hem gelykende hart., tot opzetlyke misdaaden befluiten. Dc menfchenvriend verdient dien heerlyken naam niet,, wanneer hy het menschdom vyandig behandelt, én hy behandelt het vyandig, wanneer hy met deszelfs onderdrukkers en verdervers de handen in één flaat; wanneer hy het uit den afgrond van ftaatsëllendcn kunnende redden, het 'er in verlooren laat'gaan: wanneer hy de leer van God voor het zelve verloochent, en wanneer hy, om eer en voordeel wil, zyn licht, wel verre van het voor de menfehen te laaten fchynen, onder een' koornmaat verbergt. "
„ Het leeven en deszelfs gelukken is niet alles voor den grootmocdigen vaderlander; neen! het is het minitea' : het word zelfs. haatlyk in zyoogen, wanneer hy het niet met gelukkige medeburgers dcelcn kan : even gelyk de v/aare held f weet hy flegts van overwinnen of fterven, en Cajaphas! •—— "
De Hoogepriester Iprong eenige fchreeden agter uit. Hoe! vroeg hy met de uiterlïe verwondering , Gy kent my ?
Zo goed als gy my kent: antwoorde Jezus.1.
Ëanis het veinzen uit; ging Cajaphas voort,
na



X 8o >:(
at hy zig fchielyk h'erfteld had, en dan kari ik u ronduit myn voorneemen verklaaren,
0, En uw voorneemen. is ? "
Om u uit naam van den Joodföhen Raad, dat is, uit naam van de Hebreeuwlche maatfchappy, te verzoeken, niet verder voort te vaaren, met de prediking ecner leer, die niet anders kan bedoelen, dan dc omkeering van onzen ftaat en onzen godsdienst: ten minften i om 'er niet meede voorttevaaren, dan in diervoegen, datzy, wei verre van deeze twee, geheiligde panden aante-* tasten en overhoop te werpen, dezelvcn veel eer in gezag en in magt bevcstigc ! — Jezus i gy zyt te verftahdig om niet te befpeuren, dat wz ons in de noodzaakiykheid bevinden, om' dit verzoek aan u te moeten doen: en de Raad heeft 'er zig wel toe willen vernederen, uit aanmerking van uwe uitmuntende verdienftenen verheeven bekwaamheeden.
Jezus zweeg, en Cajaphas dit voor eene aanvangjyke zweem van goedkeuring neemende, vervolgde onbewimpelder aldus:
Groote man! waarom zoud gy zo moedwillig ü zelve aan de onuitputbaare vooröordee'en ; aan dc zwartfte ondankbaarheid van het gemeen «poneren? waarom zoud gy den dóodlyken haat
der



):( 8i' >C;
der geestlyken -op den hals haaien, en onder den wreekenden dolk der alvermogende heerfchers bezwyken? uw- oogmerk mag grootsch cn heilzaam weezen;, -maar gy kunt, gy zult het nimmer bereiken!: De held overwint of fterft, 't is waar; maar nuttelooze vermetelheid, is geen dapperheid; zyn lecven baldaadig wegtefmyten, komt nooit in 't hoofd van den waaren- held op: hy waagt het nimmer, dan wanneer 'er ten minnen eenige kleine kans is, om het met vrugt voor zyn vaderland tc-verliezen. Dc prediker, die van de domme cn - verkeerde ftcrvelingen engelen wil maaken, word belachlyk in de oogen van allen, die deeze voorwerpen kennen, waaraan hy zyne bekw.aamheeden en moeiten verfpilt. Dit alles weet gy. oordeelkundige Wysgcer! echter zoud gy,- tegen u beter weeten aan., verkeerd cn vrugtloos blyven handelen ? zoud gy u zo vccle moeiten , zo vcele gcyaaren en den dood ger troosten, om eindlyk,. als een krankzinnigen of landverraader, ten toon. geftcld en vervloekt te .worden.? , , . -'
Vermits Jezus even bedaard den verzoekenden Staatsduivel bleef aankyken, | dagt deeze half gewonnen fpel te hebben en vervolgde.
Indien het u om cere en aanzien, om roem, en vermaardheid te doen zy, dan is de weg daartoe voor u gebaand : de Raad kan u dat alles verf fchaf-



K 52 K
fchaffen . op het leergcftoelte kunt gy iehitteren, cn dc toejni gingen der aanzienlyken en grooten zullen u, in eene ryke maate, worden medegedeeld r het volk zal u bewonderen cnveré'eren, en uwe Wonderdaadige verrigtingen kunnen ten kragtigften medewerken, om tempel en troon te fteunen en opteluifteren. Wy zullen u zelfs de vriendfchap en gunft van Romen en deszelfs ftedehouders bezorgen , zo dat gy by vorften in aanmer* king komen, cn hunne goedkeuring en dankbaarheid uitlokken zult. Uw nederige ftaat, dien gy wel door uwe verdienften weet te verheffen, maar die echter aan veele behoeften onderhevig blyft, en ongetwyffeld nu en dan onöverkoomlyke bezwaaren op het eerepad finyt, dat gy u voor— ftclt afteloopcn, zal zig uit de laagte van het nypende gebrek opbeuren, vermits de fchattcn u van allen kanten zullen toevloeien. Dus zal de grootfte hoop u als zyn afgod bewierooken, cn zy, die den grootftcn hoop onder hun bedwang moeten houden, zullen uwe veelvermogende vrienden, uwe rykmaakende weldoeners en verheerlykende bewonderaars worden.
Een fterkfprcckende verontwaardiging begon zig ©p het gelaat van den Heiland te vertoonen: Cajaphas wilde dezelve door bedreigingen doen verdwynen.
Ingevallen echter, dus voer hy, op een hooge-
pries-



X 83 X
priesterlykemtoon, voort, gy zulke groote aam biedingen van de hand zoud durven wyzen, en voortgaan, met tegen onze eergeftoelten en kanzeis tc prediken, en gy aldus u als onzen ppenbaaren vyand zoud blyvenopwerpen, dan is uw val onvermydlyk •, dan zal een ichandlyke dood uwe vermeetelheid ftraflen, en onzen hoon wreeken.
CZyn ftem verzagtende, en zyn gelaat in een vriendlyke plooi zettende.^
Maar grootmoedige man! ik heb te veel verwagting van uw doorzigt en liefde voor de gevestigde order, dan dat ik, in deeze, misfchien beflisfchende, oögenblikken, een antwoord van u te gemoct zou zien, datmy in 't minften zou doen aarzelen, om uw vriend tc worden,
£ Zyne armen uitftrekkendc, 2
Laaten wy broeders zyn, die tot eene bedoei Iing zaamenwerken! Laat ik u omhelzen,
Cajaphas trad met een toe, om den Eeuwigrechtvaardigen in zyne onwaardige armea te drukken; dan even als wilde hy een blikiemftraal omvatten, werd hy te rug gèfchokt. Jezus ftond voor hem als een God, wiens oogöpflag, den boazen voor zyne voeten doet vallen. De natuur F 3 HM



X «4 X
fidderdc. Alles werd donker voor de oogen. van den verfchrikten Hoogcpricfter. Rommelende donderflagen gingen 'er van het hemelfche Weezen uit, dat deeze Satan aan zig zelve had tragten gelyk te maaken t ware hy geen geestlyke geweest, hy zou-zig bekeerd hebben. Waggelende en kruipende verwyderdc hy zig va.il deezcontzachlyke plaats. Op elke trede reezen hem de hairen te bergen: hy voelde de grond fchudden en bewcegen, even gelyk een awaargolvcnde zee, door tegenitrydige winden beroerd. Hy verbeelde zig gaapende afgronden om zig heen tc aanfchouwen,' en al de akeligheeden en furiën te zien, die de digterlyke verbeelding in haarc kindfchc buyen lèhept, of waarvan de zwartgallige dweepcr, met zo veele heilige bewyzen, droomt• Het was hem onniogelyk, om dien vreeslyken Jezus langer aan te zien. Het was de gramfchap van een god die hem aanblikte. Hy» vergaderde alle zyne kragterx, erivlood eindelyk fchielyk van daar.
JE,



X "5 W
JEZUS CHRISTUS.
VYFDE BOE K.
Het leed niet lang of Cajaphas fchaamdc zig ■ over den fchrik, dien hy zig door een man, van zulk een laage geboorte, a'.s^czus was, had laaten aanjaagen. Liever dan dc kragt der waarheid tc erkennen, (want hy was ccn hccrfchcr en een priester, ) drong hy zig op, dat ccn icbie-
' lyke ongelteldheid van bloed of zenuwen, hem deeze verdrietige trek gefpecld had, en weldra . was hy zo verre, om andermaal aan de verdelging van deczen geduchten vyand te durven denken.
In dien tyd werd een gedeelte van Isracls erfgrond , onder den naam van i&alilea bekend, door ccn zoort van koning, of viervorst behcersht: Herodes Antipas, de zoon van Herodes den grooten, had cr het bewind in handen, en regeerde, op den naam van Romen, ervry onbepaald.
Tot deezen Hcrodcs vervoegde Cajaphas zig, ten einde zig in feite met hem te bcraaden, over F 3 'c lot



K 85 K
*t lot van dien gehaatten leeraar, die hem thans hoe langer hoe gevaarlyker voorkwam.
Wat dunkt u dat ons te doen Maat ? vroeg hy aan Herodes, na dat hy hem, op zyne wyze> de gefchiedenis van Jezus verhaald had.
De koning van Gallilea haalde de ichouders op, en zweeg een goede poos ftil, om 'er iets op uittevinden.
Ik weet waarlyk niet, dus fprak hy eindlyk, Tvat het beste in dit geval zy. De ondervinding leert ons daaglyks, dat deeze nieuwe predikers hoe langer hoe grooter waardy verkrygen, naar maate wy meer belang in hun ftcllen. Ik geloof dat, by aldien wy hen geheel over 't hoofd konden zien, zy weinig of geen opgang zouden maaken. De gemeente ziet ons ftee'ds naar de oogen, en is meest al in het goede geloof, dat wy ons nimmer vernederen, om klcinigheeden met onze ernftige en belangryke befchouwing te verëeren; zo dra derhalven befpeurt zy niet, dat wy met gerugtmaakende deelnccming ergens naar kyken, of zy vestigt 'er insgelyks de oogen op, en vind 'er doorgaans meer in, dan'cr weezenlyk in is. Is nu het voorwerp onzer befchouwing indedaad in ons nadeel; verkondigt of behelst het waarheeden of ontdekkingen, waardoor onze zwakheeden en gebreken ten toon gefield en ten breedften uitgemcetcn worden, dan
wer-



werken veelal onze poogingen en naarfpeuringen ftcrker in ons nadeel, dan de zaak zelve zou gedaan hebben, welke wy vreesden, en waarvan wy aldus de gevolgen wilden voorkomen.
Deeze zelfde Jezus bewyst myn gezegde. Myn vader liet zig in 't hoofd brengen, dat het oude fpreukje van der Jooden Mesfias op 't punt was van zyn vervulling te krygen, en dat 'er te Bethlehem een kind gebooren was , in zulke verwonderlyke omftandigheeden, dat men aldaar niet twyffelde, of het was de zolangverwagte verlosfer en koning van Israël.
Hy iloeg geloof aan dit dwaaze gerugt, dat van zelve verdweenen zou zyn, zo hy het niet met zyne vorstlyke opmerking vereerd had; aanftonds geloofden zyne hovelingen het ook, cn hunne vrienden cn aanhangers twyffeiden 'er vervolgens niet aan. Straks vliegen de gewapende benden van myn onvoorzigtigen vader naarBethlehem enzetten het in een verfchriklyk bloedbad, en toen geloofden al de Israëliërs, die belang by een ftaatsömwending hadden, dat de zogenaamde Mesfias indedaad gebooren was, en thans gelooven zy het des tc meer, nu dit wonderkind, het koninglyke zwaard ontkomen, door nog verwonderlyker omfiandighecden dan by zyne geboorte omringd, als een groot manen uitmuntend prediker ten toneele treed.
F 4 , Ife



H 88 X
Ik moet rechtvaardig zyn, en ten grootfiea dceJe tnyns vaders voorbaarigheid de fchuld g'eeven, van de gefchiedenis die ons thans belemmert < had hy met deczen Jezus in zyn wieg gelachen, wy zouden voorzeker thans niet weeten, dat 'er zodanig een man in de waereld was.
En ik zelfs, ik heb, dc waarheid van myn gezegde ondervonden. Een zeldzaam man , Johannes de dooper gehecten, verfchyntaan myn hof: zyne leevcnswys was weinig minder dan woest, en zyne zeden in 't geheel niet befchaafd; hy bezat echter eene zeekcre inncemenheid, die dezuivere oprechtheid doorgaands vergezelt: hy verkondigde Waarhccdcn, die, hoe verdrietig ook voor ons vorstlyk belang, echter, door de wy/.e van ze voorteftcllcn, niet gansch cn al op myn hart afftuitcden. Hy had by my den vryen toegang, cn, tegen de beftendige gewoonte aan van allen, die ten hove verfchcencn, maakte hy 'er nimmer een cigenbaatig of fiegt gebruik van: zekerlyk week hy verre af van de grondbcginzcls, zonder welken dc troonen niet lang beftaan kunnen ; maar die afwykingen zelfs moesten by hem dienen, om myn weczenlyk welzyn te bevorderen. Met een woord, hy had eigcnlyk vuurigc liefde voor myn perzoon, maar onverzoenlyken haat tegen het geene hy als gebreken in my bcfchouwde.
Zo



H sp )•(
Zo lang ik deezen 'man liet geworden, hoordé men zyne predikatiën eerst met nieuwsgierigheid en ' vervolgens 'met onverfehilligheid. Zomtyds bewonderden zyne - toehoorders dc Tchoone zaaken, die hy hen vertelden; maar byden grootfteri hoop bleef het loutere bewondering : cenigen lieten zig door hëm'doopëh, en anderen, misfehien op'hoop van door' deezen nieuwen meester hunnen ftaat tc kunnen verbeteren, werden zyne aanhangers , of leerlingen, en alle deezen waren indedaad onfehadelyke infecten/zo lang'zy niet getergd werden.'
Myn huuwlyk met Herodias, met de vorstlyke bcginzels, maar gansch niet met den Joodfchen Godsdienst, ftrookende, had het ongeluk vanheni geweldig tc mishaagen • hy nam dc moeite om my déswegens te koomen onnderhóuden, cn op een bitfeier toon te beftraffe, dan hy anders gewoon was. Ik, oirvoorzigtig genoeg om het den 'wclmeenenden prediker kwalyk te neem'en, laat hem in de gevangenis fmyten, en zie daar het eerfté oogenblik, waarin hyvan belang voor het volk
en gcvaarlyk voor myn rust word. ;Een iege-
lyk herdenkt de waarheeden die Johanncs gezegd heeft een iegelyk past ze op my toe, cn myn huuwlyk, dat men airede genoegzaam vergeetcn had, word het voorwerp der algemecnen overwecging , berisping, en afkeuring.. Zyn aanhang, tot nog toe, zig by bcfpicgelingen opgehouden F 5 heb-



X 90 >.<
hébbende, waar by het gemeen genoeglyk voortdroomt zonder den ftaat te benadeelen, vestigt de oogen op my, en weldra vind het in my een egtbreeker, een godlasteraar, een dwingland en dergelykea.
Deeze eerfte flap bragt my, ondanks my zelve tot een tweede, die nog erger was. De berispingen van Johannes zweefde op aller tongen , en werden te bitterer, naar maate men in het lot ▼an den gevangenen deelde. Myne koningin trok dit zo zeer ter harte, dat zy een toeleg fmeedde om den prediker haare wraak te doen gevoelen : op een vrolyke maaltyd, waar ik niets minder dan op Johannes dagt, verrascht zy myne gulhartigheid : ik zweer aan haar dogter de vervulling van een eisch, die nog niet gedaan was, en het looze meisje, my op het woord vattende, vordert het hoofd van Johannes: myn eed was niet te her» roepen; de prediker verliest het leeven, en zie daar het oogenblik; waarin men my, met al de affchuuwlyke naamen bctyteld, waarmede men den ergften moordenaar en het vloekwaardigst monfter kan affchilderen.
En wat denkt gy, dat ik, behalven dit, 'er by gewonnen heb, met betrekking tot de haatlykc waarheeden, die de vroome man van te vooren, zonder cenige nadeelige gevolgen voor myn ryksgebied, gepredikt had? — die zelfde waarheeden
wor-



X 91 X
worden nu met den grootften yver voortverkondigd; breiden zig allerweegen uit; vinden geloof t cn worden door den dood van Johannes, die men als het flagtöffer van dezelven befchouwd, voor volkomen bevestigd gehouden.
Niets van dit alles ware 'er voorzeeker gebeurd, had ik my de godvrugtige vitteryen van deezen Johannes niet aangetrokken ; had ik hem met die onverfchilligheid befchouwd, waarmede allevorften de naauwgezette zedenpredikers behoorden te befchouwen: zy verdwynen wanneer zy niet in aanmerking komen, en verftrekken het gemeen tot een fpeelpop of bullebak, overal waar het oppergezag handelt, als of'er deeze kaakelaars niet waren. Het is een flag van menfehen dat gehoord wil worden en van belang wil weczen, het zy dan in de paleizen of in dc hutten ; gelukt het hen in dc eerlten, dan ondermynen zy weldra den troon; maar beperkt men hen wyslyk tot de laatften, dan is het hoogftc kwaad, dat zy uitrigten, dat zy hier of daar een ftrooije dak of een kleien wand doen fidderen.
' Begrypt nu zelfs, Cajaphas! wat raad iku in deczen kan gceven. Naar het my voorkomt hebt gy u'reeds te fterk met deezen man ingelaaten, en elke handeling, die gy met hem verder onderneemt, is een ftrik, waar in gy u.te meer verward, en waarvan de uitkomst nooit tot uw
\ctr-



):( 92 ):(
Vóordcel kan zyn. Jezus verkondigt waarheeden , haatlyk [voor de grooten; maar gaarne gehoord by het flegte volk : hy doet wonderen; bcwyst weldaaden en word algemeen bemind; hoe kan men de geweldige vyand van zulk een man worden , zonder hem te meer gezag by te zetten, en een gevaarlyken aanhang tegen zig te formeeren?
De Hoogcpriester had geheel andere taal vervaagt van een koning. Dat de grooten, die de fpil zyn, waarop de troonbelangcn draaien, de waarheid dorften weeten ea belyden ; kwam hem niet vreemd te vooren ; maar dat een vorst zig vernederde om de menfehen en zig zelve te kennen, en moeds genoeg had, om 'er openhartig vooruit te komen, fcheen hem een tegenftrydigheid te weezen. Hy begeerde deezen Herodcs nader te kennen.
Maar, Vorst! vroeg hy, moeten wy dan den prediker van zulke haatlyke waarheeden dulden ? kan onze grootheid ongeftraft zo fel een hoon vcrduuren?
De koning lachte. Meent gy dan, Cajaphas! zei hy, dat wy vorsten en heerfchers indedaad die geenen zyn, waarvoor wy by de menigte, die door onzen glansch is blind gefchitterd, te boek ftaan? Verbeeld gy u, dat wy fteeds zonnen zonder vlekken zyn; dat onze troonhemel altoos on-
be-



X 93 X
bewolkt is., efi dat ons hoofd nimmer duizelt?; onze kniën nimmer tegen ekander ftoot en, waar neer dfc vreeslyke hand van den gedügften God, van het «Igemeen gevoelen, op de wanden van onze paleizen.fcbryft: Gy zyt byons.gewocgea
en te ligt bevonden'? Ce waarheid is aan
den biikfem gelyk; zy word door' niets gefluit, en men brengt -flegts zyn dwaasheid én zwakheid in den hèïlto 'dëg , door 'cr zig tegen te willen verzetten. -
Een koning is gelyk aan het doel, waar op de boogfchutters mikken i onder de veelvuldige pylrn, die op hem worden afgcfchooten. moeten 'èr ■voorzeker eenigen zyn , die hem treffen, het zy zulks aan louter toeval, of aan de bedreevenhetd van den fchutter te wytén zy: moeten 'er zoratyds eenigen zyn, die hem, op ongeleegen plaatfen, fmartcl'yke v/onden v'erooïzaaken; die he$i Zelfs ter neder kunnen vellen i maar van welkeen nitwerking, dénkt gy, dat het op de boogfchatters wëezeh zon, wanneer het getroffen doel Z% deswegens beklaagen wilde ? Immers zouden zeggen , hebben wy u aldaargeplaatst om, dóör ons getroffen te worden? — Wat doet men-te de hoogte, wanneer men niet gezien wil weezen', en waarom maakt men het verfchriklykst gcrugt, wanneer men niet gehoord wil worden ? -— Tégen dergelyken vraagen kan niemand indruisfchën zonder zig befpotlyk te maaken; zonder al den
in



X 94 X
Invloed, gezag en magt te verliezen, die hy op de ernffige vraagers hebben mogt.
De waarheid te willen doen zwygen, en te (Willen beletten dat het dag worde, is genoegzaam iet zelfde. Wanneer dc helfchynende zon onfec zwartheid-of; naaktheid openbaar maakt, is het dan onze zaak, tym vloekende en raazende tegen -dat hemellicht uittevaaren ? Is het niet voorzigtiger en béter, om ongemerkt onzen fpyt te verkroppen, of onze gebreken te yerbeteren ?
Dat men niet kan weeren moet men dulden, Onze weezenlyke grootheid beftaat in dc verbeelding van onze onderdaanen; wanneer wy dezelve recht willen leeren kennen, dan moet het hart van -Jde tong fpreeken, en in dit geval is dc zuivere -{waarheid ons van oneindig meer dienst dan dc leugenachtige vleiëry. De onverfchrokken hand,, die ons de fmetten durft aanwyzen, die buiten ons iwceten of fchuld, door onze hovelingen, onzen ikoninglyken mantel zyn aangewreeven , of die het ions weinig moeite kost, om te verhelpen, verdient ioiet afgekapt tc worden: wyst dezelvcn nu en 'dan ook op onze gcliefdkoosde gebreken, wy moeten het door de vingeren zien, om der gevolgen ,Wil; want in dit geval zouden wy alle handen moeten afkappen, of volmaakt geene gebreken moeten hebben.