* NIEUWE * | VADERLANDSCHE | ■ voor het jaat j£ 4! MDCCXCIII- $ •* *■ * Ferfierd met fraaije Tooneel- en *r * Vnderlanifche Historie-Flaat- * & * % ' *■ % te AMSTERDAM. % T' • £ ij By AREND FOICICE, simonsz. *" % Boek ■ en Knnstverkooper, in 4t de Kalverllraat, by de Jon- 4" * ge Roeloffteegi  Z O NNE -TAFEL. Tanuary 19de, de Zon in Aquanas , op ten 8, cn onder ten 4 "uren. February iSde, de Zon in Ptsces, op ten 7. en onder ten 5 uuren. Êlaart 2ofte, de Zon in dries, maaktDag en Nacht even lang. April ïoile, de Zon in Taurus, op ten 5, onder ten 7 uuren. Mei aifte, de Zon in Gemim, op ten 4, en onder ten 8 uuren. funy 2ilte, de Zon inCancer, maakt den langften Dag. July 2sfte, de Zon in Leo, op ten 4, en onder ten 8 uuren. Augustus 22fte, de Zon inVirgo, op ten 5, onder ten 7 uuren. September S3(le, de Zon in Li'jra,maakt Dag en Nscht even lang. Oftober 23fte, de Zon in Scoipio, op ten 7, en onder ten 5 uuren. November 2311e, de Zon in Sagittarius, op ten 8 , en onder ten 4 uuren. December 22(re, de Zon in Copricornus, maakt den kortften dag.  JANUARY XXXI. Loumaand. I Dingsd. a i Woensd. 3 Pond. 4 Vrydag. 5 Saturd. 6 Zondag. 7 Maand. 8 Dingsd- 9 Woensd io Dond. iI Vrydag. 12 Saturd. 13 Zondag. 14 Maand. 15 Dingsd. 16 Woensc 17 Dond. 18 Vrydag. 19 Saturd. 20 Zondag 21 Maand. 22 Dingsd, 23 Woensi 24 Dond. as Vrydag 26 Saturd. 27 Zondag s8 Maand 29 Dingsd 30 Woens 31 Dond. Nieuwe Jaar i Duynkcrk.j.! Doesburg, j. Eyndhov. j. Tlieiesphor. Drie Koning. linpperm. St. O nier. j. Middeib. b. Parys. j. Hyginus. Archadius. Opentyd. f. Ponliaan. Paulus. . Brugge, j. f. JnthonWS. f. Pieterlioel. I Mar.cnMart. ! H. N. J. . f. Agniet. f. Fine. t. Oorfcliot,j. ! Antwerp. p . ! f Paulus beie < Kortryk. j. . \Septuag. Herenth. j. . Emmerik, j d. Geersb. p. jLuyk. i. ©Laatfta quartier Saturd dens, namid. ten 1 ^ uur. 17 min JF ll^J^NieiHve |vië?MSati, Saturd. den ji2, 's morg. ten 9 uursn , 42 min. ySJC quartier Sat. den 19, 's morg. ten 3 iiuren,^ min ^Volle t^^Maan, Zondag den 27, 's morg. ten 4 uur. 3» min.  FEBRUARY XXV1IT.Sprokkelmaand. i 2 3 4 5 6 7 8 9 io i [ 12 13 U J5 1(5 l? 18 19 »o 21 22 23 24 25 26 2" k8 Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Ditigsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag, Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Gelder, j. Mar. Ugtm. Sexagefima. Arnem. j. I f. /Igatha. f. Dorothea. ] Niooit. j. I Gend. n. ! I- Apolonia. \ Qiiinqua'jif. Roermond j. Pasten Aus.\ Cuatertem*. ' Hpin-js. * i 0>iat f. Piet. Quaeertemp. lUm.fMath. I Gcuda. j. | Heusden. p. Deventer, j. Grave. p. i ®La'tfte quartier Maand.den4, s morg.ten 3 uur. 21 min. ^^NieHwe Zond. den IO,'sav. ten 7 uur. 58 in. Eerde Zond. den 17,'sav. ten 6 uur. 22 m. ®Volle Maan , Maand, den 25, 's morg. ten 11 uuren, 3 min. Maan-eclips,  MAART XXXI. Lentemaand. i 2 3 4 5 6 l 9 I«J ii 12 19 14 'I iö 17 18 19 20 af 22 23 A4 25 aö 27 2S 29 3= 3' Vrydag. Saturd. Zondag, Maand. Dingsd. Woensd. Dond. ' Vrydag. Saturd. I Zondag. Maand. Dingsd. j Woensd. i Dond. \ Vrydag. i Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. LSonrdeaux j. Bos half v'ait Oculi. Haail. Kuil.p Leerdam, p. Emmerik, p. f. Chom. Schiedam, p. 40 Martel. Lctare. •Ames.RyfT.p ƒ. Gregortus Amft. mi. lo Romnt. p. Texel, b.ich Heiebertus. Jui.j.Gtert. Kuil.Ling p /• 3»fArnh.Loe.pf Bened. Vianen. p. Maria Boodf Palm- Zond. Utregt. p. Gore. p. Vollenb. p. Witte Dond. Goede Fryd, Steenb p. b. Paasjcfen. ^jl,quartier jiiiasd. den ;,natn. tena * uuren, 9 mir-/ ^ÜSSiNieuwe IpMaan , Diugsd. den 12, *s morg. ten 6 uuren, 11 min. Zon Eclips. •^Eerfte $0 quartier Dingsd. den 19, *s morg. ien 7 uuren, to min. ©Volle Maan, Woensd.den 171 *s morg» en 10 uuren, 40 min.  APRIL XXX. Grasmaand. i a 3 4 5 6 7 9 lo li 12 lS 1 + 15 X6 l1819 30 2 * 32 33 34 35 30 37 StS . 39 i 30 I Maand. Dingsd. Woensd, Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woens'l Dond. Vrydag. Saturd. Zondag, Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. tVoensd. 3ond. ' rjdag. iaturd. 'iondag. daand. Jingsd. 2 Paasdag. f. Franc. Wyk. b. Voorfch k.p Amersf. p. Gron. p. Qttaf. Op. Buren p. Waidetrudis Tbiel. b. Naarden. b. Erkembodo. Doesb. b. Mifericordia. Elburg, p. Hoorn. p. Alk. Wyk.p Alkmaar, p. Wyk.' b. Ainft. b. Jubilate. Kranenb, p. /• Jor. Lar. Mun. b f. Mare. Edain. p. j ArTlhem. b.' Cantate. I' Frauek. b. ' Hoorn. b. ji l^j^Laatfre N*£'quartier Woensd.den 3. 's av. ten louur 26 m. Nieuwe ''tlaJi'Maan, Woensd.den 10, nam. ten 4 uur. 4 min. 1lEera? VS'quartier Jond.den18, s morg. ten 6 luren ,48 m. ft\ Volle i^/Maan. 'ryd den 18, 5 ;norg.ien 5 uren, 17 sa.  MAI XXXI. Bloeimaand. i 2 3 4 5 6 9 lo tt 13 14 It lö I" Itf I? co 21 23 24 ag 27 2 li 2J> 30 3' Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vryd. Saiurd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. MaanJ. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag, Maand. Dingsd. Woensd Dond. Vrydag. f.Phil.Mjtc Goer. j. t Vind, Groning. j. Fociim. t Vag. Hage. p. • Mek. tiitn. Clirifli. Gor.enEpiin. Arnhem, b. Exuudi. Embden j. Sneek. j. Gorcum. j. Groning. p. Torpes. Vastendag. Pinxter. zP'xX'.erJag. Swyndr p. Ojialertemp. A-nft. !o. Otialcriemp, "(hiale'tonp. tl. Driev. Joannes. 'Bommel, p. Sifipnius. U. Sacram. . Wasf. p. CLaatfte quartier Vryd. den 3, 's morg. ten 4 uuren, 34 m> /gs^Nieuwe Viyd.de 1110, 's morg. ten 3 uuren, 35 m. /m*. Eerde -Bff qjattiet Sat." den 18, 's morg ten tuur. 37m* K^J Maan , Saturd. den 25 ,nam. ten '4 uur. 4111111.  JUNY XXX. Wiedemaand. 1 2 4 5 6 7 8 9 io li 12 13 14 15 16 17 ÏÖ 09 .20 21 22 23 24 25 26 27 23 29 Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag, Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Maand. Groning p. Driel.Kuil.k Bunfchot. p Briel Lar. p Delft. p. Waalw. p. Enkhuif. j. Medardus. Medenb. j. Buyteu, p. f. Barn. r. Odulph. f. Anthon, Medenblik.p Mernkerk.p. Delft. k. Schagen. p. Marlin. j. Hilverfum p Bos.'p. Lud. Gonf. Vastendag, Bosk. k. f. Jan Bapt. Beufek. p. Ysfelm. p. Zwol. 1. Vastendag. fPet.enPatil. f, Paul^a. '/g» Laatfte Vj£/ quartier Sat. den 1» 's morg. ten 10 uur. 14 m. ®Nieuwe Maan, Saturd. den 8,nam ten3 uur. 5 3 min. Eerde quartier Zond.den 16, 's av. ten 6 uur. 49 min. ^iNVoIle V^/Maan 1 ?ond.rten23> 's av. ten 11 uur. 44 min» CLaatde quartier Zond den30, nam. ten 3 uur.46 min»  JULY XXXI. Hooimaand. I 3 4 5 6 7 8 9 lo' li 12 13 14 »5 16 17 18 19 ao at 32 *3 24 25 26 28 S9 30 3' Maand.' Dingsd. Woensd- Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd- Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vryd=g. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Heemft. k. Maria vi/it. Utrecht, lo Mart. f. Bonifac. Gorcum. p. Katw. k. Utrecht, k. Geert. p. Devent. k. Edam. lo. Nab.enFelis Edam. k. Alphen. k. Apo/f. fch. Reynildus. Alexius. llondsd. heg Edam. p. f. Margar. Geertr. k. /. Mar. Devent. j. Vastendag, f. Jacob. f. Anna. Kampen. 1. Delfsh. k. Man ha, Beemft. bid J. 4». l. Wyk. 1. Ltyd. Ontz. f. Franc. Gore. j. Amftelv. k. Marcus. Mkm. Ontz Weesp. b. J. Vin. Edam. p. Roeren Sat. Nyp. k. Nyp. b. Barn. p; Purm. p. Amersf. p. f. Luc. Montf, p. 'Loosdrk.. /. Urf. Rott. bMun. v. Goud. b. Blok. 1. Vastendag. Akeril. k. /.Sim enjud. Afpcr. b. Mun..b.. Vajler.dag. ^^Nieuwe S^t. den 5, 's morg.teri4 uuren ,54 ru. ^mEerffe ! >Jg/quartier Sauird. den 12, nam. ten 4 uur. 33 ui. ©Volle Maan, Saturd. den 19, 's morg. ten 9uitren, 22 min. CLaatfle quartier Sat. den 25, 's av. ten 6 uuren, 7 m.  NOVEMBER. XXX. Slagtmaand. i a 3 4 * 6 7 S 9 1° i1 I2 t3 l4 15 l<5 »7 i» 19 oo 21 22 23 24 25 26 27 2« 29 30 Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Hingsd. Woensd. Dond. Vrydag, Saturd'. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag, Saturd. Mlerh. Merz. Arnhem. 1. Alkmaar, b Med. b. Hoorn. p. f. mu. Enkh. b. Purm. p. Schoorl. b. f. Maarten. Weesp. b. Alk.p. AlH.p. ISoo. b. Edinundus. Sparen, k. Gore. p. f.Elifaheth. Munnik. b. Mir. pref. f Cecilia. Alkm, la. Schoorl. b. f. Catharina. Vlym. p. Hoogftr. b. Lis. b. Pastendag. f. /Indries. Nieuwe Zond. den 3, 's av ten 8 uur. 44 min. IjglEerite -dB/quartier Zond.den 10, 's nagts ten '2 uuren, j8 min. üsi/Maan, Zond den 17, 's av. ten 9 uur, 2 min. CLaatlte quartier Maand, den 25,nam. ten 3 uur. 18 m.  DECEMBER XXXI. Wintermaand. i 3 6 7 8 10 11 is 13 14 IS IÉ 17 18 19 £0 21 22 23 24 25 »6 27 28 29 30 31 Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. > Maand. D'ngsd. Woensd. Dond. Vrydag. Saturd. Zondag. Maand. Dingsd. Woensd. Dond. Vtydag, Saturd. Zondag. Maand. Dingsd, Woensd. Dond. Vrydag. SaturdZondag.Maand. Dingsd. I Advent. Bos. j. C. Fiandscus f- Barbara. Sabbas. f. Ni colaas. f. Ambrcfius aldv.Sl.Onij Lions. ]. Melchiades. Rodenb. j. joachimsd. j f. Lucia. Rysfel. )'. 3 Advent. Helmont. j. Bergen, j. Quatertemp. Megengofus. Ouat.Vast'\\Thom Qitat. 4 Advent. Yverde vuil. Vastendag. Kersdag. aKers.f.Siev f.Jan Evang. Onnol~. Kind. Thom. Cant. Savinus. f.Sihester. ljï!ikNieuwe fjjjj?Maan , Dingsd.den3 's morg. ten t l uur. 31 m. ife Eerde ^quartier Woensd den 1, 's morg. ten 8 uur. 59 nin. ©Volle Maan Ding'd. den 17, 's morg. ten 11 uuren, 33 min. CLaatfte quartier Woensd.den 25, nam. ten 1 uur. 26 m.  van de ECLIPSEN des jaars i 7 9 3- In dit Jaar zullen zig vier Eclipfen op liet Aardryk vertoonen, als twee aan dc Zon, en twee aan deMaan, waarvan één aan de Zon, en één aan de Maan, byons zal kunnen gezien worden. De eerfte zal zyn aan de Maan, den 25 February,'t begiu byons te zien 's svonds ten 9 uur. 30 min. 't einde's middags ten ia uuren, zullende over de noordzyde vrrJuiMtnm, Dc «w« Je ril tyn »tn p *t Eiland Arol'wdam. Dc ctRdl zarzyn a.n de Maan, den fit AilgUMUi.. Dc vierde of liatftc al zyn 311 deZon. den 5 Scptcmber.'c licjjitj by ons te zien, «taargens oaiiren: ten 10 mm, 't einde 's namiddags ten 1 uur; zullende over dc noorilzyde rcrJaistato.  Van ce Getyden des Jaars. De Lente begint den 20 Maart. De Zomer begint den ji Juny. De Herfst begint den 22 September. De Winter begint den 21 December. In dit Jaar is De Zonne-Cirkel • • ï° Met fiulde Getal • .5 De Epafta . • ..« • '7 De Zonriags Letter • . fc. Vleeschty 1 8 Weeken. Va«ten Avcnd den 13 February. i aasch den 2t Maart. H meivaart Cbnsti den 9 Mei. tinxter den 19 Mei. De Otiatertempers. De Te. den 20, 22 en 23 February. Delle. den 22, 24 en 25 Mei. DelIIe.den 18,20 en 21 September. DelVe.den 18, 30 en 21 December.  De Zondags Letters, zyn zeven in getal: als A. B. C. D. E. F. G. fcn worden op de dagen der Week toegepast, zo dat die Letter, waar mede de eerfte Zondag in January geteekend ftaat, het geheele Jaar door, de Zondagen aanwyst: By voorbeeld ; als de iftc January op Zondeg valt; dan is deZondags Letter door het geheele Jaar A., doch zoo de i January op Woensdag viel, dan was de Zondags Letter E. wyl naa zeven dagen telkens de E. weder in de hand komt en op Zondag valt. Zoo nu een Jaar lang ware 364. dagen, dan zou men alle. Jaaren dezelfde Zondags Letter hebben , dat is: men zoude,zoo de Zondags Letter van het loopende Jaar A. ware geweest, het volgende Jsar weder met der» zeilden Zondags LettèrA. zien beginnenj maar dewyl het Jaar 365 dagen en omtrenc 6 uuren lang is, verloopen tot drie Jaaren toe de Zondags Letters, op het vierde Jaar een dag uitmaakende, die, gevoegd by de 365 dagen van het gemeen Jaar, een Jaar van 366 dagen uitmaakt ,'t welk; \vy een Schrikkel-Jr.ar noemen, waarin twee Zondags Letters zyn, de een duu» rende tot den 24 February. en de andexe vervolgends het geheele Jaar door. De Zondags Letters tellen altya v*n C tot A.  De ^onnenCirkel is niets anders flan de tyd waarop de Zondags Letters, die, door de Schrikkei. Jaaren uithaaror? de geraakt waren,zig wederlierfteilenen tilt gefchiedt raa zeven Schrikkei. Jaaren en dusnaa dentydvanagt en twintig achtereenvolgende Jaaren,welke tydkringde Bonnen Ctrkel genoemd wordt. hetGulde Getal, omzyngroot sut aldus genoemd, is een tyd wanneer «de: Maan op denzelfden dag otdatum deraelfde Maand weder vol is, als in vooriee Jaaren. By voorbeeld; als men op den liren January, volle Maan heeft, dan zal men naaneegentien acbtereenvolgendelaaren weder op den iften January volleMaan hebben. Deeze uitreekening is gevonden *ioor een Mhcener, Metkon genoemd ,4,0 Jaaren voor Chriflus Geboorte. n?,E epacta,is de ouderdom van de JMaan,by het begin van elk Jaar,wylhet Maaniaar 1,dagen vroeger als het Burfjj™ Deczti 11 verfchillende dagen worden Ep^a genoemd ,maarkunnen met boven de dertig gaan .dewyl dertig dagen voor een vollen maanefchyn geiouden worden. De Roomsche Indictie, ofhet Cy's 9etai>* een tyd van vyf«en achtereenvolgende Jaaren, naa verloop  loop van welke de Romeinen aan denln. feller van deeze tydsbepsaling, Keizer OBayius Augustus, hunne Cynfen van Goud, Zilver, Koper en Yzer moesten opgebragt hebben,en wel in deezeoide: in de eerlte vyf Jaaren Goud,in de tweede Zilver en in ue derde Koper en YzerIn het derde Jaar van deeze eerfte vyf Jaaren,te tellen van den aanvang deezer reekening af, wordt de Zaligmaaker gezegd gebooren te zyn De Eclipsen, aan de Zotten die aan de Maan, hebben beide verfchillende oorzaaken, maar byna gelyke uitwerk fels, ten opzichte van onze darde ,mnmlyk datze dezelve op fommige plaatfen voor een kleinen tyd van licht beroven, beur rechte oorzaak is niet anders dan de ftuiting van de draaien der Zon,welke ia de Zons verduistering door het dichte lighaam der M'ian .'t geen zig als dan inheuren loopkring . juist tusfehen de Aarde en de Zon bevindt voor een gedeelte als voor ons bedekt wordt en in AeMaan-verduiS' tering, waar by volle Maan de ftraalea der Zon, door de tusfehen komende 4ar> de belet worden, op de Schyf der Maan te vallen; dus ziet men in de verduisterde of geëclipfeerde Maan, de fchaduwe van onze Aar de fin in de verduisterde^»* , * 2 hec  STERREKUNDIGE, AANTEEKENINGEN, o ver ons WAERELDSTELSEL in 't algemeen e n db in 't b yz onder. Den„DrWa9'fterren na het «riefcfche oorfprongswoord ook Planeet en se. ?°^> zyn, volgends de Oude Altrologifche Reekenins, zeven in getal, te weeten  weeten ie Zon, de Maan, Saturnus* Jupiter, Mars, Venns en frcurius. edoch deeze telling rust alleenlyk op list Stelfel van Tycko, en zyn voorgangeren, te weetcn met eene Stilftaande Aarde, maar als men Copernkus en de Kcueu gehoor geeft, dan moet men m plaatie der Zon onze Aarde als eene Dwaaltar aanmerken, alhoewel deeze Reeken.ng in de Aftrologifche voovfpellmgen, die alleenlyk op de fchynbaare op- en ondernam' der Hemellche Lighaamen, ton Spz'ichte van onze Aarde gebouwd zyn, van geenen dienst kan zyn. Niemand begrype egter uit den Naam Dwaa ftarren, dat deeze we.rfchynende bollen, zonder eenen bepaalden loop m w Heelal rondzweeven , en dan eens voorwaards. dan eens te rugge gaan, en dan weder geheel ftilftaan, zo als t den Aardbewooner, door zyne eigene Planeets beweeging misleid, toelcnynt. ó neen! zy volgen elke bepaald heuren Loopkring rondom de Zon, en deeze fchynbaare dwaaling (trekt voornamentJyk ten bewyze, dat onze Aarde niet in het middenpunt van ons Stellet, en dus onmoogKk zonder voortgang ot beweging is;'want ware dit zo, gelteiu de Aïrde beiloeg de plaats die de beste  Waereldbefchryvers thands der Zonne toe eigenen, dan zouden wy uit dezelve als uit het gemeene Middenpunt der beweging van ons Zonnenftelfel, alle de andere Dwaalttemn geregeld in het ronde zien gaan; maar dewyl het tegendeel plaats heeft, en wy nadeiby aan de Zonne zyn dan Saturnus, by voorbeeld, en,onzen weg om dezelve veellpoediger kunnen afleggen dan die bovenfte Planeet , zo gebeurt het, dat wy reeds eenen keer om de Zonne gedaan hebben, eer Saturnus nog half op zynen weg gevorderd is, als wy dan weer in ons aanvargpunt komen , dan zal 't ons toefchynen dat Saiuruu; ftilflaat, gaan wy vort met onzen kring af te loopen, dan komen wy zeer fpoedig Saturnus voor by, en liet zal fchynen als of die Planeet te rugge deinsde, en komen wy, naa den tweeden omloop volbragt te hebben, op nieuw in ons aanvangpunt dan zal Saturnus in dien tyd, op zynen weg mede gevorderd zynde, ons toefchynen als met eenen ongeregelden fprong, een geheel eind weegs op zynen Kring tevorderd te zyn . Aldus nu is 't ook gelegen met de andere Dwaaliïarren egter vermindert dit dwaalen na maate van de nabyheid deczer Dwaal-  Dwaalfhrren by onze Aarde, en onze Aarde fchynt den overige Planeetbewoo"o" mede neuren looP onbeftendig Van ouds heeft men gemeend dat Saturnus ons Stelfel bepaalde; miar thands breiden wy het zelve nog oneindig verder uit daar het den yveri<*en Hemelloopkundigen deezer Eeuw heeft mogen gebeuren , hunne kundigheeden uittebreiden , en hunne vlyt te verlevendigen . met het onderzoek eenec Nieuwe Dwaallter, verre boven den Loopkring van Satirnus verheven, en door hen daarom met den Naam van den Vader des ouden Hemelvoogds, Uranus, benoemd. Van de Omloopers die Planeeten. Sommige Planeeten als zyn Saturnus, Jap,ter ,en de Aarde ,hebben licht wêerkaaifende Bollen, nevens hen loopen die rpen hunne wagters, (Sjtelütes) By Planeeten of Maanen noemt, zulke Maanen heeft Saturnus acht, benevens tenen ring die deezo Planeet mede den dienst  dienst van cenfn wagter doet. Jupttef vier, en onze Aarde een, de Maan genoemd. Zy dienen voor de verre afweezige Planeeten , om meer Lichtft raaien op dezelven terug te kaatzen , en aldus het Lkbt en ae Warmte der Zonne te vermeerderen , en voor de Aarde, om des Nachts deeze Planeet als een fakkel te verlichten , welke dienst de Hoofdplareeten ook weder in vergelding op hunne beurt, aan hnnne 'By Plareeten doen. Men heeft weinig tyds geleden , gemeend ook eenen oroloo^er by hars en Ferms ontdekt te hebben, edoch wyl men nog; geen zeekere Waamecmingen dieswe- • gens gtdsan heelt, blyft die gevoelen i rog onbtüist; niet. egter fpreekt de: mogelykhe;d van dit verlchyr.iel tegen,, daar mars nog verder van de Zon ver- • wyderd zynde. dien a'ftard volpends de: Analogie der dirgen fchynt te behoeven,, De eerlte Omloopers van Juptterr zyn in Ao. 1609 eerst door den Bran-denburgfehen Stcmkundigen imom Marius ontdekt, en vervolgends doorr Calilaus gemeen gemaakt, llugtnss vondt in 1655. den vierden wagter vann Saturnus en ( aElzas,'t welke thands door de Franfchen bezeten wordt, en 20 het Landgraaffchap Hesfen. De opper - sax1sche kreits vervat a) het Keurvorltendoni Saxen; ZO het Markgraaffcbap Meisfen; c~) het Markgraalfchap de Laufnitz ; d' het Landgra-affcliap Tauringen; e) het Keurvor-  C 5 ) vorftendom Brandenburg, en ƒ) Pomc renten. De NEDER SAMISCHE KREITS be- flaat a') het Keurvorftendom Hanover, of Brunswyk Lunenburg; b) het Heitogdon Brunsvyk, of Brunsvryk Wolfenbtu■ tel; cj het Hertogdom Utilfiein; tl) het Hertogdom Meklsnburg. De WESTIUIAALSCHE KREITSbeflaat «1 het Prinsdom Oost Friesland; b) het Bisdom Mtm/ier, en O liet Bisdom ■L-tik. De BO HEEM SC HE E3E 1TS , of het Koningryli-ËotomeB, vervat a') bet eigen)yk Boheetmn ; b) het Hertogdom Site • jitn, waarvan het grootfte gedeelte aan den Koning van Pruisfen behoort, en c) bet Markgraalfchap Moravie. De Rivieren welke Duitschland doorftroomen, zyn: a~) Den Donau, welke zyn begin neemt by Uhn in Swabtn, en voords doorBeycren en Oostenryk heenen irroomt. b) De Oier , ontfpringende in Silsfiën, befpoalende de muuren van Breslau, en i'troomt voords door Brnndenb, rg en Panier ante , tot ze zig by Stettin in da Oostzee ontlast. (0 De Elve, ontfpringende in Bohee. A 3 men,  C 6 ) men, befpoelt Praag,loopt door Meis/en, en befpoelt Dresden, gaat door Opperen Neder.Saxen, waar ze zigvoorby tfsmZw^, in de Noordzee ontlast. d) De IVezer omfpringt in Beyeren, febeidt Neder. Saxen van Wesiphalen, irroomt vootby Bremen, en valt in de Noordzee. e) De Rhyn, ontfpringt in Zwitferland, fcheidt den Elzas van Suaber,, loopt voorby Manheim in de Neder-Paltz, voords voorby Mentz , Bonn en Keulen, tot ze zig by Leyden in Holland, in het zand verliest. O De Maas, ontfpringt in Frankenland by Neurenberg, befpoelt Bambergen Wurtzburg, tot ze zig by Bonn in den Rhyn verliest. g") De Moezel, ontfpringt in het Vogefisch gebergte, by den£teaj,enftroomt voorby Trier, tot ze by Bonn mede in den Rhyn valt. Eén Eiland wordt flegts onder Tiuitschland gerekend, en dat is Rugen, in de Oostzee. Het Land is zo veel te meer van Bergen voorzien. De voornaamfte fchakels van Bergen zyn: i. De Alpen, die Duitschland wltaUën fcheiden._ 2.  C 7 ) B. Het Reuzengebergte, tusfehen EoheZe^^r!z'gebergU, tusfehen Opper. cn N;der-Saxen- r-i.»™ 4. Het • tUsfche" den Elzas en Frankryk- _ Twee voornaame Meiren vindt men in. Duiischland,A%: . , Het Meir van Co^a»" inSu en Het Meir van Czirmts m Carnioo'. Dit laatfte heeft de zonderlinge e.genfchap, dat het water des winters geheel door onzichtbaare canaalen >n der. grond zakt, zo dat 'er eene groote vlakte uit omftaat, waar in veel wild zig onthoudt , en des zomers weder uit zyn fchuilhoe ken ten voorfchyn komt, en door veeie vaartuigen bevaaren wordt. De Hoofd- en voornaame Steden in Duitschland, zyn de volgende : In Oostenryk vindt men: u De Hoofdftad van Neder-Oostenryk . f ««*" »" juist niet groot ; maar door de refiüentie lan bet Kcizerlykc Hof zeer bloeijende De voornaamile gebouwen dezer ftad zyn het Keizerlyk Paleis, en de Cathedraale of St. Stephanus kerk, waar in degrootfte klok van Europa, wegende• 3545* ponden; de Keizerlyke Bibliotheek s mede zeer aanmerkelyk, en beftaa: uit A 4 ™  C 3 ) «neer dan 80,000 boekdeelen. 2. Lint-*, de Hoofdftad van Opper-Oostenryk , heeft een fterk Kafleel. 3. Gratz, of Grach, de Hoofdftad van Stiermark, hier is eene bloeijende Academie. 4. Triest eene voornaame zeeftad aan de Adriati. fche zee, in Ijlriê, zy is zeer wel bevolkt, en van twee fterke Citadellen voorzien. In 't graaffchap Tyrol vindt men Infpruc, Brixen en Trente. In den Beyerfchen Kreits zyn de voornaamfteSteden: 1. Munchen of Munich, de Hoofd- en refidentiettad, houdt men voor eene der fterkfte fteden in Duitsch- 1"l 'r?yiIlgC a-an den 4*r> het KeurvorstJyk Paleis is hier aanmerkenswaardig. Saltzburg, aan de óVa/«r, eene ruime en volkryke Had, niet eene Univerfiteir; iner is het graf van Jheophrajlus Para. telfus voorhanden; omftreeks deze ftad zyn veele zoutgroeven. 3. Pasfau, aan den lamenloop der Rivieren Jun en lis, is een tamelyk groote ftad, doch meest met houten huizen bebouwd. 4. Regensurg, aan den mond van de rivier Regen, een tak van den Donau, waar deze ftad den naam van draagt, is een vryS Ryksftad, en de Ryksdagen worden *er gehouden , een fchoon Raadhuis verfiert deze groote en welvenïerkte ftad niet wei.  C 9 ) weinig. Neuburg, Freifmgen, Dontt' In den Swaabfchen Kreits is: i. Ulm, een vrye, groote en ryke koopftad aan den Donau. 2. Augsburg, mede een viye Ryksftad, op de grenzen van Byeren, hier is de Augsburgfche Confesfie denüen. April 1530 door de Proreltanten aan Keizer Karei den V. overgegeeven; in deze ftad woonen veel kunttenaars. Voords zyn 'er rog de fteden Wurtem* lurg, Stulgard, Tubingen. In den Frankifchen K'cits , zyn de voornaamfte fteden: I. Neurenberg aan den rivier Pegnitz, hier moet de Keizer naa zyne krooning den eerften Ryksdag houden. Hier worden ook ten dien einde den Dalmatifchen Rok, Draagband, Handfcfioenen, en ongemeene kostbaare kroon van Keizer Karei den V. bewaard. Hier woonen veel kunfteraars, even als te Augsburg. 2. Bamberg, eene aangenaame reftdentieftad van den Bisichop. 3. IVurtzburg aan den Main, de ftad heeft beuren naam van de veele moestuinen die rondom dezelve liggen. Bet Kafteel Marienburg beftrykt de ftad, is zeer wel gefortificeerd, en tevens de vvooning van den Bisfchop. 4. Frankfort aan den Mam, beroemd wegens de Misfen of markten A 5 die  die daar jaarlyksch gehouden worden ■ hier wordt de gouden Bulle van Keizer Karei den V. bewaard. In den^Nedcrrhynfchen Kreits, treft men verfcheide Ichoone fteden aan waar onder uumunren: ,. Mentz, deCoUtod de^P ^ff^ftendom van dien naam; PnpL L W1' z!g °P de uitvinding der^ Boekdrukkunst door J. Guitenben, in 1450 beroemen. 2. Tner, een zeer oude sf^P'ykeftad aan den'jL*," w*a'va" . gezegd wordt dat ze dertien honderd jaaren vóór het Romeinfcliedrie- dToud'fte If^i e" wordt dus voor de oudfte ftad m Europa gehouden. 3. Keukn aan den Rhyn .behoorende tot de Westphaclfchen Kreits, wordt de /S ftad genoemd, aangezien de groote merite van Kerken,Kloosters engRel quTIn diein dezelve gevonden worden Onde? dezen munt de Cathedraale of Domkerk uit tn welke de Kapel der drie Komngen! d?neder0driP,K0m-d,t '* de "oodihlofl oen der dnc Koningen, na men meent bewaard worden, om derzelver ™ ' rykdom van juweelen, goud en zHvêr' aanmerkelyk is. De ftad is voords zeer' fn°mordsfi"kernWe^DS de »»»»' en morshg. De W/en- p eegen eerst hier te woonen, en hebben dVftad he t eerst ge-  c h 3 seflicht; ma hen heeft Agrippha, de moeder van Nero,die 'er gebooren werdt Ao Chr. 48,'er eene volkplanting heen gezon Jen, waarom de ftad ook in 't latyn Co • lonia Agrippinct genoemd wordt- 4. Bonn, , de refidenueplaats van den Keurvorst,is een fraaiie ftad aan AmRhyn, het Paleis van I den Keurvorst is van een groote uugeI ftrektheid. 5. Coblentz, zo genoemd yan , de confluentieof famenloopvandenMy» en Miezel, hier omtrend, by Bmgen , hee. t de Rhyn eene gevaarlyke draaiftroom en kolk; de hooge gebergten van Dmlschland neemen hier hunnen aanvang. 7. Aa. demach, een fteedjen aan den Rhyn, .s beroemd, wyl Keizer Valenlianus de lfte , of Ilde, dat men niet zeeker weet, hier f begraven list- Onder de voornaam- fte fteden van dezen Kreits behoort nog i 7 Manheim, de Hoofdftad van den Keurvorst van de Paltz, een zeer zindelyke ' en fraaijeftad, op de Hollandfelie wyze gebouwd. De keurvorst houdt ™eest zyn , ïefidentie te Dusfeldorp,. tttsfehen Keulen \ en GiMk aan den Rhyn,mienlVestp aal1 leken Kreits , waar ook zyne waereldb-li roemde fchilderyen-gallery gezien wordt. l.Heidelberg, waar het beruchte wynvat K In7sn6pperrhyn/chen Kreits vindt men:  C M ) i.Cm/U, de Hoofdftad van Uesjemasfel, hier is eene bloeijende Academie, en in de nabyheid van Casjel een nieuwe ftad genoemd Carlsruhe. i.Siraatsburcm-im t.Uas m deze ftad is de Domkerk wegens derzelver ongemeene hooge toren, die TJX lva" ^«opa ^ en het won . derbaarlyk kunftig uurwerk in de kerk . zeer beroemd , de ftad is federt 1520 aan A ™1*» "ver gegaan. 3. Spier?, de Hoofdftad van 't Bisdom ven dien naam, hier wordt op 't ftadhuis een dy-been bewaard van een Reus, genoemd Opis, welke m de vierde eeuwverliagen werdt • er zyn ook veele Roomfche Keizers be- fefidPmi >™S' mede een B'slelioplyke refidentie; hier werdt Lutherus en zyne e l i a ^r1 ' op een Ryk«dag , door Karei den V. beroepen, verweelen. 4 Souden'. h'erWOrdC De Ofper/axifiae Kreits bevat: 1 £r- ^niverfiieit. 2. Wciaair. £vre. r-ach ^ Bfleben, aldaar is ZJL /J^r, 7Ï»2 Bhe/,00.te"> en '546 overleden. 5. hier is een vermaarde Univerfiteit ffnyl,?°} t£ G°tha- 6- ^'rteJergTdi eerst predikte, hier is eene Univerfiteit. 7. Ores-  C 13 ) M Bresden in Meisfen, de refidentie van den Keurvorft, is een fchoone ftad aan. de Elve, die haar in twee deelen deelt. 8. Lehzie,?™ fraaije Koopftad, heeft eene Univerfkeic, en is bekend wegens derzelver Misfen of jaarlykfche Koop. mn,-i7rpn n. Br.rlin in Brandenburg, de refi jentieftad van den Koning van Pruisfen is eene groote welbewoonde en koning!yke,met pragtige gebouwen verfierdè ftad. tot welker verfienng Koning Frederik den II- niet weinig toegebtagt heeft 10. Potzdam is merkwaardig , even gelvk Charlottenburg, wegens 'sKorungs Lusthoven aldaar aangelegen. II. Brandenburg, eene zeer oude ftad- 12- Franc, fun aan den Oder, hier is eene Univerfiteit In ZweedschPoaf amen vindt men: ^. Straalzund, hier is eene Academie, 11 in't Pruisfisch, Stetlin, eene fterke ftad met eene Citadel De Neder-faxifche Kreits bevat de fteden • I- BilLsheim, de refidentie van een Risfcliop. 2. Maagdeburg,'eene zeerfterkè ft d!behoorende thands aan den KoBUigvan Pruisfen. 3- Bntnswyk,. zo genoemd van zoon van Hertog 7doTpl, van Saxen, die deze 1 ad in'tiaar 8,6 herbouwde, is "eene fterke en welbewoonde ftad.' 4- WolfenbuUel, ligt in  C u 3 een zeer moerasfige landftreek- 5. Hanover- 6. Bremen, een fraaije koopftad. 7. Lunenburg, hier zyn verlcheide goede zoutbronnen. 8. Hamburg, eene zeerryke en bloeijende koopftad aan de Elve. g.Ettbek, insgeiyks een ryke koopftad. 10. Rofldk, en 11. Wismar. De IVestphaalfche Kreits bevat de fteden: 1. Osnabrus, hier is het Kaltcel Peterburg, de refidentie van den Bisfchop. 2. Paterborn, eene vrolyk gelegen Bisfchoplyke ftad aan de Rivier de Alm. 3. Munfler, eene Bisfchoplyke ftad ^elke redenlyk groot, fterk en wel bevolkt is; zy ligt aan de Rivier de Aa, en is in de gefchiedenisfen zeer bekend wegens het oproer der Wederdooperen in de Xllde eeuw, alzo hun Koning, den Leydenaar Jan van Leyden, zig van Zl/un/feimeefter maakte, zig en aldaar ten Koning opwierp- 4. Cleef, zo genoemd,om dat zyopheu. velen (cliyee) gebcuvvdis, eene aangenaam ge'egene ftad, in het Hertogdom van dien naam. Men vindt daar een fterk Kafteel met een groote toren, welbeden naam van Zwaanentoren draagt, van een vertelfel uit de Ridder tyden ontleend, van een Ridder, die op een zwaan, een Princes, in die toren gevangen, kwam vetlosfen; ook is'ereenzeerlraaicabinet van  C '5 ) »n oudheeden der Romeinen, omflreeks ".leef, en in den Rhyn gevonden, gelylc iok te Bsrgendaal, een dorp buiten Cleef, '.e graftombe van Prins Maurits van Nas'tu, gouverneur van Brefil, die te Cleef verleden is, welke mede metantieke Roleinfchefteenen verfierd is.OeDiergaards n bet fraaije Amphitheater, 't welk dee Prins buiten Cleef aangelegd heeft, elyk ook de gezondbronnen aldaar, vereren dit oord niet wainig, en lokken jaar/ksch een groot aarital vreemdelingen, /aarvan die ftad dus niet weinig voordeels eniet. 5. Dus fel iorp, hier is de beroemde allery van Schilderftukken vandenKeurorst van de Paltz, zy is de Hoofdftad an het Hertogdom Berg, zy ligt aan,en rygt heur naam van de Rivier de DusfeU Gul'k, de Hoofdftad van het Hertogom Gulik, op de Rivier de Rhner. 7. leulen, (reeds onder degeestelyke Bis. .ommen Mtntz en Trier, in den Frankihen Kreits befchrevenÓ 8. Aken, beoemd wegens het verblyf van Karei ie Woote, of Charlemagne en deszelfs beraafplaats aldaar; men bewaart 'er oolc 'n zwaard, draagband en het Euangee van 't welke hy gewoon was zigtebeenen, en dat met gouden letteren gelireven is; welke zaaken (jegaliëii) altyd  C u 3 een zeer moerasfige Jandftreek. 5. Hano ver. 6. Bremsn, een fraaije koopftad 7. Lunenburg, hier zyn verfcheide goedi zoutbronnen. 8. Hamburg, eene zeerry ke en bloeijende koopftad aan de Elve 9. Lubek, insgelyks een ryke koopftad 10. Roflök, en 11. Witmar. De IPestphaalfche Kreits bevat de fte. den: 1. Osnalrus, hier is het Kafteel Pe. teiburg, de refidentie van den fiisfchop, 2. Paterborn, eene vrolyk geleeen Bisfchoplyke ftad aan de Rivier" de Alm. 3. Munfler, eene Bisfchoplyke ftad .welke redenlyk groot, fterk en wel bevolkt Js; zy ligt aan de Rivier de Aa, en is ir de gefchiedenisfen zeer bekend wegers het oproer der Wederdooperen in de Xllde eeuw, alzo hun Koning, den Leydemiar Jan van Leyden , zig van Mun/iermeettei maakte, zig en aldaar ten Koning opwierp. 4. Cleef, 20 genoemd , om dat zy op heu. velen (cliyes) gebiuwdis, eene aangenaam ge'egene ftad, in het Hertogdom van dien naam. Men vindt daar een fterk Kafteel met een groote toren., welbeden naam van Zwaanentoren draagt, van een vcrtelfcl uit de Ridder tyden ontleend van een Ridder, die op een zwaan, eer Princes, in die toren gevangen, kwan vetlosfenj ook is'ereenzeerlraaieabine var.  C '5 ) van oudheeden der Romeinen, otnftreeks Cleef, en in den Rhyn gevonden, gelylc «ok te Bergendaal, een dorp buiten Cleef, de graftombe van Prins Maurits van Naspsu, gouverneur van Brefil, die te Cleef overleden is, welke mede met antieke Ro meinfcheftienen verfïerd is. De Diergaarde en liet fraaije Amphitheater, 't welk deze Prins buiten Cleef aangelegd heeft, gelyk ook de gezondbronnen aldaar, verfleren dit oord niet weinig, en lokken jaarlyksch een groot aantal vreemdelingen, waarvan dieftad dus niet weinig voordeels geniet. 5. Dusfel lorp, hier is de beroemde gallery van Schilderftukken van den Keurvorst van de Paltz, zy is de Hoofdltad van het Hertogdom Berg, zy ligt aan,en krygt heur naam van de Rivier de Dusfel. 6. Gul'k, de Hoofdftad van het Hertogdom Gu/ik, op de Rivier de Rhner. 7. Keulen, (reeds onder de geestelyke Bis. dommen Mentz en Trier, in den Frankifchen Kreits befchreven.) 8. Aken, beroemd wegens het verblyf van Karei de Groote, of Charlemagne en deszelfs begraafplaats aldaar; men bewaart 'er ook zyn zwaard, draagband en het Euangelie van 't welke hy gewoon was zig te bedienen, en dat met gouden letteren gefchreven is; welke zaaken (regaüên) altyd  C 16 ) tyd by de 1;rooning der Keizers, die volgends de gouden Bulle, te Aken behoorde te gefchieden, gebruikt worden; doch men houdt zich niet meer zo vast aan dat gebruiK, echter de Magiftraat van Men moet deze regaliën daar ter plaatfe doen bezorgen, waar de ceremonie der krooning gefchiedt; by deze ftad zyn ookmineraale wateren. 9. Luik , een fraaije Bisfchoplyke ftad, door ons tevens met het geheele Bisdom zeer omftandig in onzen Almanach van 1790 befchrcven. 10. Spa, een zeer oude ftad, weleer de Font Tungrorum , of waterbron der Tongeren, zeer beroemd wegens deszelfs mineraale gezonduronnen, die door veele Reizigers bezogt worden. 10. Embden, in Qoitvrhsland, een bloeijende Handelftad, behoort aan den Koning van Pruisfen. ii. Oldmburg, in het Graaffchap van dien naam, een oude vervallen ftad waar veele Paarden-fokkeryen zyn. ' In den Boheem'clun Kreits, treft mende naavolgende fteden aan : 1. Praai?, een zeer druk bevolkte ftad, waarin 43 Kloosters en by de 300 vorftelyke Paleizen en Landhuizen zyn ; 'er is mede een Univerfiteit, welke door den aldaar geleerd hebbenden Johanrus Bus, en Hier. van Praag, beroemd is. Nog vindt men in de-  C 17 ) dezen Kreits de min aanmerkelyke fteden 1 Ltitmeritz, Egra, Pil/en en Pifek, —— In Moravitn vindt men Olmutz, het oude Eburum der kwaaien, en Brum een klein verfterkt fteedjen. In de Lausnitz telt men: Gorlitz, een ftetke ftad, liggende te midden in moerasfen, hier is eene Academie. Boutzen , Sorau. In Silejiën is de Hoofdftad Breslau, aan den Oder, een groote, en door den Koophandel ryke ftad, hier wordt fraai en fyn linnen vervaardigd; het ftadhuis alhier is een van de fchoonfte gebouwen van geheel Duitschland' Wyders vindt men 'er nog de fterke vestingen Troppau en Jagerndor f, en de fteden Glogau, Matibor, Grotkau, Oppelen, Tesfchen, enz. Regeeringsvorm van Duitschland, Het oude Romeinfche Ryk, onder de twee zoonen van Theodofius, Arcadius en Hononus verdeeld zynde, viel het ooftersch deel Arcadius en het westersch ÏJonorius te beurt, dit laatftebehieldt den naam van Reizerrvk, tot het denzelven verloor door de invallen der Noordfche volken, die Italiën verwoesteden en 'er zig nederiloegen. federt werdt het Germania geheeten. — De tytel van Rooinfche B Kei.  C 18 ) Keizerryk werdt dus niet eer herfteld, dan in den jaare naa Cbr.Sco, onder Karel den Gmottn; deze vorst bezat het grootfte gedeelte van Duitschland enltali'en ; zyn zoon Lodevyk de Goedertiene, zyne ftaaten onder zyne kinderen verdeeld, en een derzelve tot Koning van Germaniën of lieyerer verheven hebbende, jting de tytel van Keizer tot dezen tak der naakomelingen van KarelVe Groote over. Het Duitfche Ryk is een van de anderen zeer verfchillende ftaat. Verfcheide vorften, zo wel geestelyke als waereldlyJte, elk oppermagtig in hunne ftaaten , en van eikanderen onaf hangelyk ; een groot getal vrye fteden, die zig zelve by wyze van Republieken beftuuren ; alle deze Staaten vereenigen zig ten algemeenen welzyn, onder een verkiesbaar hoofd, 'tweik den naam van Keizer voert, doch geen eige magt, dan in zyne eigene ftaaten heeft; en daar de tytel van Keizer niets aan de bezittingen van hem die 'er mede bekleed is toebrengt, zorgt men altyd , daartoe een genoegzaam magtig vorst te verkiezen, om dezewaardigheid te kunnen ftaande houden, welke, als't ware. erflelyk in 't Oostenrykfche Huis is . als zvnle dit het magtigfte onder alle de Duitfche Staaten. De  C *9 ) De verkiezing van den Keizer, werdt welëer door alle de Duitfche geestelyke en waereldlyke vorften tevens gedaan; maar door de beruchte Bulle van Keizer Karei den IV., de goudene Bulle genoemd, om dat hy in een gouden doos bevat, en het zegel in een gouden doos befloten was, werdt in Ao. 1356 het getal devKeizerKiezers, of Keurvorsten bepaald, te weeten tot driegeesteiyken, Mentz, Trier en Keulen, en vier waereldlyfce, de Koning van Bnhtcmen, de 1'altzgiaaf aan den Rhyn, dc Hertog van Saxen, en de Markgraaf van Brandenburg; maar in 1648 was men genoodzaakt om een achtften Keurvorst 'er by te voegen, en in 1692 werdt 'er nog een negende gekoozen. Elk Keurvorst draagt den tytel vaneen der voornaamfte ampten des Ryks: als de Keurvorst van Mentz, dien van Can. celier en opzichter over de Archiven des Ouiif'hcn Ryks; die van Trier, Cancelier tier Gallen; die van Keulen, Cancelier yanltaiiên ; de Hertog vznBeyeren is Grootmeester des Ryks, en draagt den gouden Ryksappel; de Keurvorst van Saxen, Groolllalmeester, draagende den Degen of het Ryk'izwaard; Brandenburg, Grootkamerbeviaarer, draagt den fcepter; de Paltzgraaf is Thefaurier enz. Wanneer 5 Ba • het  ( iO ) het Ryk vacant of de Keizer afweezig, en 'er geen Roomsch Koning is, dan zyn de Keurvorften van de Paltz en Saxen Onder-regeerers des Ryks; doch de Hertog van Beyeren betwist aan den eerstgenoetnden dien rang. — Wanneer de Keizer zig van een' opvolger verzeeke. . ren wil, laat hy dien door de Keurvorften tot Roomsch Koning verkiezen, dan volgt die hem naa zynen dood op; en wanneer, in voorige tyden, de Keizer uit . Duitschland vertrok, of buiten ftaat was : om te regeeren, hadt de Koning der Romeinen bet beduur der zaaken , als Onderkoning des Ryks. . - De Keizer : neemt de tytels van femper augujlus, of: altyd doorluchtig, en facrea mi je ft au of.' geheiligde Majejltit , aan. Hy is wel 1 Hoofd des Ryks , maar beftuurt dat niet: alleen. De löuvereine magt beftaat in i de vergadering der afgezondenen van de : Duitfche Staaten, op de Ryksdngen; , deze vergadering b'ltaat uit de Gezan- ■ ten van de Keurvorften, de Ryksvor-■ ften en de vryë of Keizerlyke Ryksfte-den; doch hunne befluiten zyn kragte-liios, zo lang de Keizer die niet door zyn 1 goedkeuring gewettigd heeft. De by- • zondcre Vorften, fouverainen in hunne: Landen zynde, hebben recht van leven 1 ent  c g ) en dood over hunne Onderdaanen; doch in enkele gevallen kan men zig echter van hunne gewysden beroepen op het panierBericht te Wazlar, of aan den Ryks- Hofraad te menen. ~— Het groot getal van oppermagttge Vorften dat m Duitschland gevonden wordt, en wier belangens dikwyls geheel aan elkander tegenoefteld zyn , is oorzaak dat het llegts ïnetWite al zyn magt byeen kan brengen , en belet het om met behoorlyken fpoed te handelen. Zonder dit beletlel zoude deze Staat, die een onï.itputbaaren bron van krygslieden oplevert, veel ontzaglyker voor zyne nabuuren zyn. — De Godsdienftcn in Duitschland zyn in des Keizers Landen, als ook in die der geestclyke Keurvorften en Beyeren, de Roomde ; in den Opper- en Neder-SaxtSchen Kreits, een groot deel van IVestphalen. Frankenland, Swaben , den OpperRhyn, en alle de yrye Ryksfteden, de Lutherlcle; in het Landgraaffchap van Hesfen Caslcl en de landen van fommige andere Vorften de Gereformeerde. Het Duitfche Ryk grenst ten noorden aan de Noordzee, Denemarken er, de Oostzee; ten westen aan Vrank;yk en de Nederlanden ; ten oosten aan Polen en Uon& 3 8a"  C 12 ) garysn,, en ten zuiden aan de /tdriatifchi zee, 01 Golf van Venetiên , Italiën en ZwzeHand. Liggende onder de noor-i derbreedte van 44i_- 55 gr. en 23 - i7, NAAM.  C «3 3 NAAMLVST Dervoornaamfte, thands inleven zynde, regeerende Keizeren, Koningen en Vorften in EUROPA. Met hunnen Ouderdom, Huwelyken e„ aanvaarding van de Regeering, na de orde van het Alphabeth gefchta. Voor het Jaar 1793* Brunswvk Wolffwbotte., V Lutherfche R'l'gJ'- pj^ ï«r aehuwd dinand , oud 9 Uöobei 5» Jau , gen  C 24 3 met Augusta, Zuster des Konings van Engeland, oud 11 Aug. 58 Jaar. De Refidentie Stad is Brunswyk. Denemarken, van de Lutherfcht Rtli. gie , Koning Christianus VII. oud2oIa■uary 4+Jaar, is Weduwnaar van Cairo- | Ima Machtildis," Zuster des Konings van Groot Bnttanniën. De Koninglyke Refidentie Stadis Coppenhagen. Engeland, van de Gereformeerde Religie, Koning George Willem Frednk , onder den Naam van George de III. Keurvorst van Hanöver , oud den Aden Juny 55 Jaar, gehuwd met Soplna Charlotta, Prinfes van Mecklenburg Strelits, oud 19 Mey 40 Taar. De Koninglyke Refidentie Stad is london. Genua , van de Roomsch Cathohke ReltKie , Jacobus Maria Brignola , verkooren 1779. De Refidentie Stad is Genua. Groot Brittanniöm. Zie Engeland. Hanover., (Keurvorst van) zie hier boven op Engeland. Hessen Cassel, van de Gere* formeerde Retigh , Landgraaf Wilhem , oud den 3 Juny 45 jaar, is ook Gmf van Hanou, gehuwd met Wilhelmina Carolina, Dochter van Frederik de Vyf-  C 25 ) Vvfde, Koning van Denemarken, oud j den 10 July 46 jaar, de Refidentieftad 19 ! Cassbl. Hongaryen, (Koning vanJ Franciscus de II. oud den 12 February 25 jaar, gej.huwd den 19 September 3 i;,nr, metMaI ria Therefia, Prinfes van Nnpels en biciliën. De Refidentieftad is Whenen. Keizer, CTurkfche) Selnn de lilde, oud den 24 Dec. 32 jaar, de Keizerlyke I Refi lenüeftad is Constantinopolen. Keizerin van Rusland. Zie Rusland. Keulen , van ds Roomsch Catholyke Religie, Maximiliaan Jofephus Xavier; oud den Siten December 37 jaar, Grootmeester der Teuthonifche Ridder-Orde, 22 Odober 13 jaar. De Refidentieftad is Bon aan den Rhyn. . Kourland, van de Luther/cheReligie, Hertog Petrus, Rusfifcbe Generaal van deCavallery, oud den i<;den February 60 jaar: gehuwd met Carolina Louiia, Prinfes van Waldek, doch in Maart 177a van haar gefcheiden; deze Prinfes reiideert te Frangfort aan den Main. De Vorst is weder in het Hnwelyk getreeden met een Prinfes uit den Huize Jefubau, genoemd Eudoxia, doch weder van haar gefcheiden in 1778; deze laatfte Gemaalin is overleden den 19 July B 5 »78o-  C 26 5 1780. De derde Gemaalin is Anna» Gravin van Medem, oud den 3den February 32 jaar; de Refidentieftad is MlTTHAU. Luik, van de Roomsch Catholyke Religie, is vacant door liet cwerlyden vanCezar Conftantyn Frans, Graaf van Hotnsbroek; overleden 1792. Maltha, van de Roomsch Catholyke Religie, Emanuël de Rohan, Grootmeesterden 13 November 18 jaar, oud 19 April 68 jaar; de Refidentieftad is Maltha. Mentz, van de Roomsch Catholyke Religie , Fredrik Karei Jofeph , Baron van Erthal, Aartsbisfchop en Keurvorst van Mentz, Bisfchop van VVorms, oud den 3den January 74 jaar; refideert te Mentz. Modena, van de Roomsch Catholyke Religie, Hercules Reinaldus, oud den 22 November 66 jaar, gehuwd met Maria Therefia Francisca , Erfdogter van den Hertog van Masfa Carrara , den 16 Aprd 52 jaar, oud den 29 juny 63 jaar; refideert te Modena. Nassau D;ïtz, ym de Gereformeerde Re-  C »7 f) foeliete, Vorst Willem de Vytte, Prins van "oranje, Erfihdnouder der Veree- .«iade Nederlanden, Capitein, Generaal en Admiraal, oud den Slten Maart 45 liaar; zyn Heer Vader opgevolgd, den 22 Odober 4* Eersc ondeLVOSg", dyfchap van deszelfs Vrouw Moeder , Anna, gebooren Kroon P.infes van. Engeland, Douairière van W. C. H Irilo» naa heuroverlyd.n, voorgevaMen den ijx : February des jaars 1759. onder yoogdyfehap van Hun Ed. Groot Mc«v in mee 1 derjaangheid geko:nen, den Sllen Mawt,, ■ 1-65 , gehuwd den 4de« ,°do,,/ „ f 1 Jr met Frederica Sophia Wilhelmina , Prinfes van Pruisten , oui den ' ,dea Au». 42 jaar; de Stadhoudjrly1 ke Refidentie Plaats is 's Gravsn- ij hagü. Nassau Weilburg, van de Lfh?r' | rche Religie, Fredrik Willem, oud den 3 2S Oftober 25 jaar, gehuwd den 14 A11' fustoso jaar, met Ifabella, Burggravin van Kfrchberg, oud der, 19 Apn « 4 jaar; de Vorltelyke Refidentie Plaats is li KlRCUHElM POHt-A.SD. Napels en SiciliSn, vm di Roomsch Ca-  C 28 3 Catholyke Religie, Koning Perdinand de IVde, Broeder van den Koning van Spanje; oud den 12 January 42 Jaar, gehuwd met Maria Carolina Louiia, Aartshertogin van Oostenryk, oud den 13 AugustHS 41 jaar; de Koninglyke Refidentieftad is Na?£ls. . Oostenryk. Zie Hongaryen. Oranje. Zie Nassau Dietz. Orleans, van de Roomsch Catholyke Religie, Lodewyk Philip, Heitog, oud den i2den April 46 jaar; gehuwd den <; April 24 jaar, met Louila Maria Adelheide, Prinfes van Penthievre, oud den 13 Maart 40 jaar; refideert te Par ys. OsNABriuG, van de Gereformeerde Rel>g ?e'l>m"f' /ebefte en nieuwfie Hoogduitse cnFian- iche Treur- Bly- en Zangfpelen opjevoeid ZrdenTen diar, in dit ons tydboekjen, ook, onder anderen, gewoonlyxeen vatoor die zo zeer in deze liad geufde enfev"!5 nuttige nitjpanninz, i"temmd??J '% tenwvonzenLcczersgee>ienondiensttez:.l. In doen , met ook van elk dezer ^landJ'M Tooneelen ccnproeficr, te geeven iWt*«* Wl de inhoud dezer Too»«mkto tog; /aands aan denNederduttfcken Lfzf"Kie' èend is en ten tweed-.n, viyl 'er op het NederJuich Tooneel thands niet veele nieuwe lukken vXoondworden.Wy zullen dus een Aanvang maaken met ^ooneMm tan den Grooten Kotzebue, betyteld die Sonnen-jungfrau of de Zonnemaagd,^  C 36 ) welk voor't eerst, in Duitschland op het Liefhebbers Tooneel te Re val, den %atn Dccemver 1789, gefpeeld is. Inhoud van het Tooneelfpel De ZONNEMAAGD» GedHUrende het magtig lykdetTica's in de zutdelyke deelen van America, en de wreede en onrecbtmaatige handelwy. ze van den Spaanicien Veldheer Pifarro daar te lande was 'er een edelmoedig Spaansch Ridder, mede onder 't gl vol! van dien wreeden dwingeland in Peru aangekomen ; deze zag de fchrikkelyke wreedheeden en onrechtvaardigheeden der Dwingelanden met grooten weerzin aan 80j»nig daar over verontwaardigd word:r,de, dat hy zyne vnendfchap en dienst aan den Koning van Peru aanboodt en aan het Hof van dien Tnca te Quno, tevens met zynen vriend Don J-mn %las\,ueZ en Diego. zyn wapendraager, zvnVerblyf bleer houden, enzlgtoelag, oniditbraave en: verdruk te volk in allerleie nuttige kunsten , landbouw enz. te onderwvzen , zei s werdt hy ten hove door a'leu zo zeer bemind, dat geece der overige Ryks.  C 37 ) foyksgrooten yverzuchtig was over de Lunst waarmede de Kminghemvmesde. Waarom hy ook by de geheimfte p egog- hecden van de» Afgodifchen Tempé dienst dezer volken als aanfchoUNver toeetatwa I werdt. De Godsdienst der Peruaanen beftondt voornaamlyk in toto«t^ I zonne, 't geen dat volk ook met de Oos terhngen en de meeste «löudfte afgodendienairs gemeen hadt. De dienst der zonne nu werdt door een rei van jongma"egden" onder aanvoering eenerOpperpriefterinne, verricut; deze waren met o „k aan de Vestaalfche maagden by de Romeinen; want zy moestenizigvort I hun leven lang aan den óienst dei ii>mi>. vei nden en werden leevende begraven, I insevalle zy het vuur, dat geftad.g op derzonnen-altaar moestbranden hadden laaten uitgaan, ofwel in eenigeverkeenng met mannen zig hadden ingeven. Een onder deze maagden , 8»*™*^ I eene dochter van den gryzen leltsco, uit het geilacht der Ucu , ot «K»»^" «ïï' I re was van zodanig eene fchoonheid, I Sa lonio terftond in liefde voo..haar Iontftak; weinig tyds daar naa ontftondt 'er eene zwaa.e aardbeeving en uitbarsting van een vuurfpuwenden berg, inde na byheid van Quito, menig Paleis verzon* C 3  C 3» 3 in dien vreesfelyken nacht, en de ringmuur des zonnetempels fcheurde mede op fommige plaatfen van een en ftorte in. In deze akelige omdandigbeid, was de dappere en verliefde Alonzo alleen bedagt, om zyne beminde Cora uit het gevaar des doods te redden en aan het haar dreigend leed te ontrukken; daar het anders aan de fchoone Priesterinne onmooglyk geweest ware, het gevaar van verplettering onder de muuren des Tempels, die bereids dreigden in teltenen, teontwyken. Alonzo vloog, met de vleugelen der liefde, naar den Tempel, worstelde door druiken en woeste bosfchen heenen, ontdekte de fcheur in den ringmuur, (loop 'er binnen en redde zyne beminde Cora. Sedert ftrekte deze zelfde toegang tot geduurige nachtelyke byeenkomsten der twee geheven, wier vereeniging bereids met een vruchtbaar gevolg ftondt gezegend te worden. Cora was weleer, vóór zy zig den dienst der zonne toewyde, bemind geweest door Rolla, een zoon van een der voorige Tncas en Veldheer der Peruaanen, welke in den oorlog van Uuaskar, tegen zynen broeder Athaliba (of Atha. paliba) den laaiden aanmerkelykediensten beweezen haitde, maar, federt dat zyne beminde Cora zig tot den geestelyken daat  Opperpriester der zonne^f^dW dere betrekking van """ken hem zynen op dezen ^ Vomt den «nmmen W oom noemde, komt oen e detd geling des avonds in zfhenf te beweverblyf zoeken en «^rvercrekken gen, tot zynent ineen oer w van den zonnen t«npd letaag. „eemen, «echtende hem^oor f. j„ tige redenen, zyne ieaig= lsnaadeelig nlt bloeijendst zyner jaarer , ais na » e" "lft f erft! Bedrrfv« Sta kragtig neemt het «rfte Bearyi ng. e„ fchoon Tooneeltpe 1 eene zjg alles is egter te vergeeiscd, i im „ietbewegen-, maarkeen.tot»y rf hol terug, en de OppcrP'£st« b int te genoodzaakt, J"^, iVweder naar zyvallen, ^verr.gter zaakj ««der ^ ne wooning terug te 1fe«en^e„den fchild. fchynt^oifao met WJ"l"eït 'Tooneel. knaap of ™pendraager opJ^ bMoek voorneeinens zyndc, om;*Jnd intuslcben , by Co,a «tteleggen. Hywo«1 efnftIg. door zynen vnend ^'«.'ﻫ ' j fde ver. ften gtreaden, van altezien. keenng met de /onneu.«È« wel.  t 4. > zo een h^hTJ 0n? van ^ar aftezien en f.„ i d00de|yke plaats ylings te verlaade 'tot^de ""T'ykjhebïeniyeenfcbrt wb^'iS aJ9Ue? befl"'timusfchen, de holden f™'" TgmUUr des TemP<^ te |™f"; .ten e'nde niemand liet verliefde paar befp,eden 0f ontrusten J «aar hy zynen vriend door geene kram-i™ vermaaningen van teszeul Z Sn ion doen af*,en, tracht hy hem echter Nafdat'^f"de °?beile» « befchutten" «aadat zy vertrokken zyn. komt Don f o„z-, met zyne Co/v* uit den Tempel ten ¥%?pa; Hier valt eene aandoenIyk2 ftmenfpraak voor; waarin zy hem, eer» Sm tveele,bede'»e uitdrukkingen, en emdeiyk openlyk verklaart, dat zy weihaas? MtrSSn^T'.. Een y^^'yke fchrik en ontroering treft denverbaasden minnaar; zy  C +0 zv ondertusfchen blyft koelzinnig, fte»; „ende op heure liefde tot de deugd en dat zy geen misdaad kan begaan hebben wyl heur vader haar meer dan eens gezeid hadde, dat een misdaadigeniet gefuft kon zyn, daar zy ondertusfchen geer, de minste Ongerustheid by haar befpMide. Alonzo tracht haar daarop «bedraden, dar 7V door het overtreeden der wetten, heure èoTn beledigd hadde en daar door des doods fchuldig ware. D.tkan zy met celooven; dochzlgt. dat zyMonzo weldrazo rasch de dag aanbreekt en de zon opgaat° van bet tegendeel overtuigen zal want z«atzv, de zon zal, wanneer nyonze lbfdeSaf ifeurt, zig voor ons verbergen en met wolken bedekken; „ m^t^lon' „zo! wanneer hy helder opkomt,mya Vader en myn God; wanneer hy een ! vriendelyken blik op het lievende, paar ;', werpt, enwyonsweldaarbybevmden, !. wees dan gerust en onbezorgd, lieve Jongeling !gdan zeeker. zal my geer, "hair geichonden worden.' De eenvouwdige verhevenheid dezer gehee.e fatnVnfpraak is zo groot, dat zy tot een voorbeeld van dezen fcfaryffcyl envanhét fchoone fentimenteele verftrekken kan. Zy verlaat voords den mymerenden Jroxzo, aeggenae, met liet aanbreeken van den C 5  ( 41 ) dageraad hem daar ter plaatfe weder te zullen komen vinden, ten einde hun voor" neemen m 't werk te kurnen fiellenj en piego i„,usfchen hune™ wacht volbragt hebbende, vinden Alonzo, "zyne mymerende geftalte; die aan 2yn wedervaaren met Cora ver" haalt; cgeen wel een groote verflagen. Weid veroorzaakt, doch welke niettemin' £fr'f«« en piego niet belet om hun nachtrust op de aarde te gaan neemen blyfe waakende, ziet op h en „ l! mSb^fSXi n" eeniSe oogenblikken i hê t vl^'fl ^Ie"fche" ' waarmede : he Ie. bedryf befluit. By den aanvang des tweeden Bedryfs, tracht Alonzodl ffaapers te wekker*; doch te vereeêfsch' ' inm.ddels komt Cora, voert heurenmm*- . naar op den heuvel, ten einde zigln zyne armen aan de opkomende zon te verroo- TlleZ™kT IS Roeven. re lieroe geoorloofd zy; de liefclvke bSh.ÏÏtehen„er r"1" 0Pkomende'eZo„yne Deitraalt hen, Cora neemt dit vooreen goed teken ; dankt daarvoor geknield heuren God, en noodzaakt Alofzl mét overtuigende woorden hetzelfde te verrichten. Jerwyl zy dus op den heuvel Mortel vn,gg™' k°mt ^ »k h° '« voorlchyn, voorneernens zyn morgenge- bed  Let een beevende fterame , Cora' De™ ESft, door ontfteldtenis overweldigd,««» toen voet van den heuvel in onmagt ned»? en wordt door ^«o onderfteund die zvn flaapende Gezellen met fchreeuwenToet ontmaken gebiedende hen, \Rolla aantevallen; doch zy,haII1laapdton Iken opryzende en hun zwaaiden trekken de?aarsfelen ,otn met hun beiden een onge wapend man aanteta.ten ; Alonzo verlaat I daarop Cora. en fchiet me het ontbloot lawaard op Rolla toe. doch wordt door W« gekeerd, waarnaa hyz. g «nft£ tebekend maakt enhem fmeekt, hetgeen hy van Cora gezien hadde < |en;lnl l„. houden ; die daarin gaarne toeftemt,, ze gende, een vuurig minnaar van Cora te Ivn, èn om heurentwil de waereld ver faltên te hebben; deze beken te. n verwekt een nieuwe ontftelten» b, den driftigen Alonzo; hy eischt, dat «oi« ïem rweeren zal, het .geva 1 genera te houden, doch dexe, mee vankwaadea trouw verdagt willende W'^^l™ en andermaal te zweeren en wil op zyn woord geloofd zyn; dit maakt Amzo zo  C 44 5 danig woedend, dat hy methetontbloote zwaard cphem aanvalt. Velasquez fchiet toe, worstelt met Alonzo, entrachthem zyn zwaard te ontweldigen; maar zig daar toe onmagtig bevindende, trekt zyn eigen zwaard en werpt dat Rolla toe, ten einde die zig zeiven zoude verdedigen ; doch deze weigert hetzelve optevatten, Geduurende dit gerucht, bekomt Cora van heure bezwyming, en werpt zig tusIchen beiden, verzoent de medeminnaars, door aan Rolla te verhaalen, dat Alonzo haar weleer het leven gered hadde; waarop Rolla belooft, hen uit alzyn vermogen by te zulien ftaan. Geduurende dit gelprek, komen Idali en Amazali, medezonnemaagden van Cora, die alles beluisterd hadden, hetzelve flooren en Cora zoeken. De Spanjaarts beginnen daarop deze onnozele meisjens te vlyen en te vrede te ftellen; want, wyl het haar verboden is met mannen te fpreeken, zeggen zy, dat ze geen mannen, maar Spanjaarts zyn; zy geeven hen ook in, waar ze moeten zeggen Cora gevonden te hebben. Maar de een zegt, by een colom des tempels,^ ander, onder denfchaduw vaneen Palmboom in den voorhof; zy gaan voords welvergenoegd met Cora tempelwaards, en de Spanjaarts, benevens Rolla, begee ven zig  C 45 ) zig in bet hol, om op 't goedgêvolghunner onderneemingen eens dapper te drinken ; hiermede fluit dit Bedryf. Het derde Bedryf verbeeldt de kamer derOpperpriesterinne in den Tempel der zonne, men ziet haar bezig met eenige vogeltjens , die rondom den wand in kooitjens ftaan en hangen , te voederen, beklaagende zig intusfehen , over 't lang achterblyven der zonnemaagden, die terwyl befchroomd binnen treeden, en door zig te verfpreeken, wegens de plaats waar zy Cora gevonden hadden, genoodzaakt worden ook tevens te ontdekken, dat zy haarweljuist niet by mannen, maar in gezelfchap van drie Spanjaarts gevonden hebben. Cora komt vervolgends medebinnen, en wordt door de Opperpriesterin hevig doorgeliaald.doch naaderhand,met zachter woorden , zo verre gebragt, dat zy haar heure liefdesönderhandeling meri den Spanjaart bekend maakt, en tevens verzoekt, van heuren zonnedienst onttlagen te zyn, beioovende in heure plaats, het onfchuldig fchepfel, dat zy draagt, aan den zeiven te zullen wyden. De Opperpriesterin hoorende dat zy zwanger is, vervalt in de hevigfle ontfteldtenis , zo dat zy verftotnd ftaat, maar wederbekomende, alle dePrie'sterinnenbyeen roept, gebiedende hen,  C 4<5 ) hen, Cora in den kerker te werpen, den Tempel te fluiten, het vuurtcblusfchen, de l.ransfen te feheuren en zig in rouwgewaad te kleeden, ten einde op eene rtaatige wyze het voorgevallen ongeluk aan den Koning bekend te maaken. Daarop verandert het Tooneel in een zaal van het Koninglyk Paleis, voor welkers poort verfcheide Peruaanen en vreemdelingen, waaronder de drie Spanjaarts, de Opperpriester en andere priesters ziz, verza- ■ melen, om den Koning naar den Tempel, ter viering van het zonnefeest, te geleiden. Men verneemt intusfchen, dat de Vader van Cora, naa eenafweezen van zes jaaren, , mede te Quito aangekomen is, om zynen zoon Sorai den Koning asntebeveelen, deze maar grieft Alor,zo uitermaaten ; inmiddels treedt de Koning uit zyn Paleis en werdt van de omftaaners begroet, naa eenige over en weder redenen, over de kwaade voortekens, die dePriesierXaira zegt dat zig by de offerhanden van dien morgen geopenbaard hebben, lomt de Vader vsn Cora zig, met zynen zoon Sotei, aan de voeten des Konings werpen, en beveelt dien Jongeling san 's Konings zorge en bevordering; de Koning draagt Alonzo den po-t op , om hem in de Spaanfche krygs6efening & ondeiwjzen, . die  C 47 O die zulks aarsfelende en met verwarring belooft. Wanneer ze nu alle gereed zyn om, onder het muziek eener fraaije marsch, naar den Tempel te gaan en aldaar het zonnefeest te vieren, komthetin 'tzwart gekleede choor van Priesteresfen plotsling de vreugd ftooren; roepende niet dan weel wee.' De Opperpriesteres verhaalt opentlyk de misdaad van Cora, en eischt heur en heurs minnaars dood, alles is verdomd op deze maar; /f/onzebezwykt, de oude Vader van Cora zinkt ter neder, de Koning is ten uiterften met allen bewogen ; Alonzo, Telasco en Sorai worden alle gevangen genomen, delaatftenalleen om dat zy van het gedacht der zonnemaagd zyn; wyl de wet luidt.dat ook heurgeilacht om dejnisdaad verdelgd moet worden, en bier mede befluit het derde Bedryf. —— By de opening van het Tooneel in het vierde Bedryf, ziet men eenige Priesters, die in eene woeste plaats, nevens den Tempelrauur, een graf voor Cora delven; orn haardaarinleevendtebegraven ; dit werk gefchiedt onder het zingen van een Chorus; terwyl zy hier mede bezig zyn, veieoont zig RolU op het Tooneel, en vraagt, met drift, voor wien dit werk verricht wordt, doch krygtgeen antwoord. De Priesterfchaar vertrekt zwygend en da».  C 41 ) ltaatlg. Dit maakt Rolla zo woedend, dat hy hen achter naa vliegt, maar door Diego, die opkomt, gefluit wordt, welke hem belooft Don Juan te gaan haaien , die, na zyn zeggen, het geheele geval beter weet dan hy, inmiddels verfchynt de Oppeipriester, die mede door Rolla ondeivraagd, en zyne koelheid met bittere woorden tegen het bygeloov en de Priesters verweetenwordt; die daardoor tenhoogflen geroerd, hem verklaart, dat hy geen vyand der liefde is, maar dat de liefde tot eene zonnemaagd hem mede ten zonnenpriester gemaakt hadt; dat zyne beminde zwanger werdt en hem een zoon baarde, dat Rolla zelve die zoon is. Rolla omarmt daarop zynen vader, en is ten hoosden van vreugde en verwondering getroffen, waarnaa de Opperpriester zegt, dat hy hem van zyn geboorte af op de grenzen des Ryks hadt doen opvoedenen voorzyn's Broeders zoon hadt doen doorgaan ; verders fpreeken zy te famen af, alles aantewendenomCo/a teredden ; waarop Rolla zyn voorneemen mede aan Don Juan bekend maakt; waarnaa het Tooneel verandert en men den voorhof des Tempels ziet, waar de vergadering van Priesteten alleen op den Opperpriester wagt cm het doodvonnis over de gevangenen uit-  C 49 ? ittefpreeken ; de Opperpriester verfcliynt a vordert, dat Cora tegen Alonzo geoord zal worden; ten einde-te ontdeken, wie 'teerst aanleiding tot de misdaad egeeven heeft , en den minstichnldigen te erfchooner. Zy worden dus beide voor ;en Priester gevoerd, doch de een ontehuldigt den ander om 't zeerst, en elk eemt alleen de fchuld op zig, zo datde )pperpriester het vonnis nog een wyl taakt, ten einde het in den Tempelzel'en uittefpreeken, waarmede dit Bedryf en einde neemt. r Het vyfde en laat- te Bedryf fielt het binnenfte van den :onnen tempel voor; een zr-er fchitterende :n groote gouden zon, boven het altaar ;eplaatst, verlicht het geheele Tooneel, iat ook nog, buiten dat, langs de pilaaren net geïllumineerde kransfen pronkt, zo lat deze decoratie eene der pragtigfte is, lie op een Tooneel vertoond kan worden. Men ziet de rei der Priesteren weder vergaderd, en boe zeer de Opperpriester 'r. gemoed van Xaira en de overige Priesters tracht te vermurwen , is alles vergeefsch , en het doodvonnis wordt over Cora heur maagfehap en Alonzo uitgefproken. Men voert daarop Cora en Alonzo ten tooneele, om derzelver doodvonnis te hooren uitfpreeken; zy' onderhouden zig een poos D on-  C 5° ) onderling allertederst, zeer gemoed,om te famen den dood te ondergaan ; terwyl de oude Telasco, door zyn zoon onderfteund, den Tempel binnen gedraagen wordt; 't welk een alleraandoenlykst tooneel oplevert, dat door de komst des Konings, ten einde het vonnis tebekragtigen, geëindigd words. De Koning fchenkt den ouden Telasco en zynen zoon fset leven en de vryheid; daarnaa worden Cora en Alonzo op nieuw door den Priester Xaira >>efchuldigd, voords wordt den Koning ec i op 't Altaar liggend zwaard en eenen palmtak overgereikt, ter. teken van reeks of genade; wanneer nu de Koning, ten teken des doods , het zwaard opheffen wil, hoort men een verward gerucht, en kort daarop komt Rolla, met een werpfpies en zwaard gewapend, gevolgd van een deel zyner benden, ten Tempel in vliegen. De Koning fpreekt iïo//#."bediaafdelyk aan, hem zyn oproer verwytende , en gebiedt hem de wapens neder te leggen en des Konings vonnis in flilte aftevvachten, 't welk Rolla blyft weigeren, doch Cora treedt toe, fpreekï hem op dezachtftewyzeaan, en ontneemt hem inmiddels ongemerkt zyn zwaarden fchicht, dien ze aan des Konings lyiwacht overgeeft; {welk Tooneel v.y op de kunn. plaat  C 51 ) plaat afgebeeld nebben") Rolla ontwapend Jzynde, onderwerpt zig, en de Koning I herneemt den palmtak en het zwaard, Jroept den fchuldigen tot zig, doet een 1 gebed aan de zon j alles isindenuiterften |angst, hoedanig de Koning vonnisfenf fzal, doch deze werpt het zwaard ter nerder, fchenkt den palmtak aan Cora en 3' Alonzo, ten teken van vergiffenis, en de laeheele vergaderde fchaar roept, als uit leen mond, Lang leve de Ynca. Hierme:de wordt dit overfchoone en krachtige Tooneelft.uk, waarvan eene naaêming in het Hollandsch, onder den naam van \Cora, door J. Nomss, vervaardigd is, Sbefloten. D 2 Op  C 5a ) Op het Tooneeelplaatjen voor DeZONNEMAAGD. Verkeerde Godsdienstdrift kan de ergfle misdaên pleegen, Vervult het al met vloek, en noemt dien vloek nog zegen; Het dwaalend Bygeloof, vereeld in 't wreed gemoed Van een dwangzieken en verwaanden Priesterftoet, Tracht hier, natuur ten fmaad, naar het onfchuldig leven, Van Cora, die heur hart Alonzo hadt regeeven, En 't onderpand dier min, door dweeperv belaagd, Verweezen tot het graf, reeds onder 't natte draagt, Maar   BK    C 53 ) 'aar bra'ave Athaliia, geftetkt door Rolla's daaden, tuit Xaira's dweepery de bron van zo veel kwaaden, 'erwyl bet oproets vuur in ligte vlammen brandt; ioch Cora's zoete taal ontwapent Rolla1 s hand; Jy.bidt, door haar bedaard, demoedig om verfchoonïng, ;n onderwerpt zig 't recht, de wetten en den Koning, )ie eindlyk 't zwaard verwerpt ten tekeo van gena; Al'tvolkjuichtuit een' mond: Langlecvt Athaliba.' D 3 te  c 54 n Inhoud van het Zangfpel RAOUL SIRE de CREQUI. Dit fraaije Zangfpel, 't welk met vee! toejuichtnjherhaaldereizen op hetfransch looneel te Amfterdam vertoond werdt is vervaardigd door den kundigen Monvel', van wiens bckwaame hand nog meer Tooneelftukken voorhanden zyn; de fabel of inhoud deszelfs, rustop het naavolgend verhaal, te vinden in & in Sezelfcnap van Keizer Coenraad III ter kruistocht tegen de taracecncn. frankryk werdt te dier tyd nog door verfcheideneHeerenbeftuurd, welke hunne grootere en kleinere gewesten »« een leen van den Koning ontfingen, en  C 55 ) «ti zi£,by hunne inftelling.of '«veftilunr, tprhonden. den Koning met manfchapDen intyden van Oorlogfte zullen vo gen; Vdl die valallen welke flegts een klem g west in leen hadden, was ook;to , Heer of Sire van Creqw, m Rmlü%l op de grenzen van Vlaanderen, deze werdt door zyn gryzen vader , die in de eerste kruistocht, met^defmyan £0»iWo«,wonderen van dapperheid veti cht hadt, ten ftetkften vermaand, dezenieu we kruistocht mede by te woonen, doch zyne jonge zwangere vrouw doet hem een poos .«stelen, om den roem ten koste der huwlyksmin naar te (toeven; hy laat zig echter eindlyk overhaalen en vertrekt, naSa eenfge meer en min voordeeligeve dflagen tegen de ongeloovigen, we dt er in Vrankryk een gerucht verfpteidt, van eengroo^ in Raoul gefneuveld zoude zyn; een Ridder uit zyn heir bragt ook zyn bannier terugge, verhaaiende zyn dood (de waarheid was echter, dat hy by de Turken gevangen geraakt was) inmiddels nam de Iroeaers zoon van den gryzen Ge.rard, genoemd Boudewyn yanCrequi, detytnng van den dood van Raoul vernomen hebbende, zyn'Bag waar, om zyn beersclizucht en gierigheid te voldoen, en wok, D 4 n"  C 56 ) Onder voorwendfel van de zwakheid des gryzen Gerards, en de onbekwaamheid . der weduwe en het jonge kind van Raoul, liet beduur van Crequiwtzig, neemende gewapenderhand bezit van het kasteel, en houdende aidaar de familie van Raoul in de hardde gevangenis, sidele, de gewaande weduwe van Raoul, ontbiedt heuren vader Mahault Sire de Craon uhBrittaS'ie, ■ten einde haar in heur' verdrukten daat xaadregeeven, welke haar raadt, de hand Van den Sire van Renly, eendergebuuren van Creqni, die haar hartelyk beminde, te aanvaarden, ten einde door zyn magt zig op Boudewyn te kunnen wreeken , «oen daartoe voldrekt niet kunnende «vergaan, drygt dewreedefioa&jpynhaar en heur gezin uit hat kasteel te verdry ven, zoo niet te doen omkomen. Geduurende dat deze ongelukken de famielje van Raoul bejegenden, hadt hy inmiddels gelegenheid gevonden, om zyne flaverny te ontvluchten, alzo de zoon van zynen Meester zig over hem ontfermde, en hem zyn vryheid bezorgde, naa dat hy zig verlcheiden maal?n ,te vergeefsch.mzyn gevangenis bediend hadde van het middel, waardoor , vyftig jaaren laater, de Koning Richard Leeuwenhart zyn gevangenis ontliiaptejgelykwyinonstydboekjenvani7oain  C 57 ) in den inhoud der Opera van dien naam, gezien hebben, ie weeten, het zingen zyner ongelukken met luider ftemme, en einde iemand der voorbygangeren het hooren. en hein redden mogte. Verlost zvnde, hadt hy zig '«Scheept , " «n ichip dat naar Vrankryk (levende, doch leedt, in het Canaal gekomen zynde, fchipbreuk, en werdt toevallig op een wrak van 't verbrysfelde fcbiP opfekuM van Boulogne aas land gedreven,, en verneemt, naa eenigen tyd l»nd waards in gegaan te zyn, van een houthakker, dat hy zig in 't bosch van Crequi bevindt^ als ook het geweldig gedrag van zynen neef Boudewyn, en dat Adele denzelfden dag met den Sire van Rentv in 't huwelyk treeden zal. Deze maar vertoornt Raoul. Hy begeeft zig voords naar't Kasteel, en vindt daar werkelyk alles tot de Trouwftaatfie ingereedhe J , , Adele hadt zig eindelyk tot dat Huwelyk laaten overhaalen; hy echter, geheelmismaakt door armoede en tegenfpoeden. blyft onbekend, alleen een oude getrouwe hond herkent zynen meester■. (even als de hond van Ulysfèi , m de Odyslea \an Homerus, men bemerkte daardoor, dat deze arme vreemdeling niet geheel, onbekend in het Kasteel moest zyn, m/iaeu D 5 Be  C 58 ) ■bemoeit Zig zeiven met hem te ondervraagen; hy geelt zig vooreen reisgenoot van Raoul uit; doch ziende dat Adele op nieuw met de grootfte droefheid den dood van Raoul verneemt, en een weêrzin in heur nieuwe huwelyk heeft, ontdekt hy zig, omhelst zynen zoon, dien hy nu voor 't eerst onder de oogen kreeg, en wordt door zyn gantsch gezin enonderhoorigen met de hoogstmogelyke blydfchapontlangen. Remy omarmt zynen nabuur, en ftaat Adele met vreugd aan heur' wedergevonden echtgenoot af; Baudewyn de wederkomst van Raoul verneemende, verlaat in haast het Kasteel met al zyn manfchap,vernedert zig voor Raoul en ontfangt vergiffenis; de gryze Gerard, de hooge aandoening van vieugd niet kunnende wederftaan, verzwakt hoe langs hoe meer, en fterft eenige dagen daarnaa in de armen van zynen wedergevonden zoon: —— nog lange jaaren naaderhand ^ genoot Raoul en zyne Adele de genoegens van een gezegend Huwelyk, en zagen «en talryk naageflacht, dat de eer des ftams waar uit het gefprooten was, in vollen luister bewaarde. —- Hier mede eindigt dVrncufl'deszelfsveihaal; waarachter hy laat volgen eene, in het ktooster der Ctlesiynen. te Ptrys nog voorhanden zyn-  C 59 ) zvnde, aloude franfche Romance, omtrent denjaare 1300 gedicht, waarin het geval van Raoul, nog meer verfierd, wordt voorgedraagen, en die nog meer na hec voorbeeld der Doolingen van Ulys[es,\zn. Ho mcrus, beatbeid is.—-r— Op den grondüag van dit verhaal heelt de kundige Mmvel de fabel, welke den inhoud van zyn Tooneelltuk uitmaakt, gebouwd, en dezelve op deze wyze be» WByUde opening des Tooneels ziet men het Kasteel van Crequi; eemge foldaaten van Boudcwyn of Baudouin verwonen zig 't eerst, verdryvende eeiiige landlieden van Crequi, daarop komt de jonge Crequi, die de aucteur van dit (tuk Craon noemt, en een kind van 7 of 8 Jaaren is, uit het Kasteel, beklaagende zig over de geweldenaary der foldaaten van Baudouin, en over den dood zyns vaders, en valt ver. moeid op een zitbank neder; inmiddels komen Eloi en Bathilde, de zoon en dochter van den Cippierdergevangenislenvan . Baudouin , die daaromftreeks door hun vader uitgezonden waren om vrugten te verkoopen, en vinden daar Craon, die hen zyne ongelukken en den dood zyns vaders klaagt, terwyl zy hem weder verbaalen, dai 'er, i'edert zes maanden, in  C 60 ) den ouden Toren, waarnevens zy wonnen arm man0' V ^«"eenis diendenoud „ "an' men aan ftrand gevangen Jipr H o , . KetMen geklonken hen'H»• r,y l kermt' voords klaagt vreesfe.vTf u*8"' dat de h0"ger hen» vreesfelyk kwelde, waarop de kinderen ^«"^b'inner vrugten en een koek fPn!„r,' e"^-to hem ffi'lekens een beurs. de d ir ^ ln,zyti' zak fteekt. gedunren. uit fe' k0,nt de oude Cerari werfïï h Steel' 3an wien de kinderen vVrh**^ Vamp van den gevangenen vef n,pf ke"5,Wyl hun,le beicfcryving .veel met zyne gelykem's overeen komt? fnmw verzeek«d meenende te zyn, en ÏZf °'au\"0g onder den «™ heeft, Wndren EV" ^ M Sefchenk dezer Kinderen is. Craon voords de vrugten uit JgLj* blende haaien, om k aan tZ ,le t00nen= valt 'er het beursjen de kfn , °it-,?l'ra:d "™dzaakt ech er • de'kinderen, dit geld weder terug te nee- daar',, 1 het,hC" niet toebehoorde, dï veSn»1' VOl?e"dS bU" ze?Se«,VOor de verkogte vrugten voor hun vader ontiangen hadden" Inmiddels begint de lucht  C 61 ) ol lucht te betrekken en dreigt met een nai derend onweer , Gerard raadt daarop ij den kiaderen naar huis te gaan, eer de bui ben" overvalt, 't geen zy onder het verheffen eer.er donderbui, in alleryl r| doen; daarnaa komt Adele in groote ontij fteltenis uit het kafteel, verhaalende dat r! zy den naam van Creeui onder de foldaa|| ten van Boudouin hadthooien mompelen, h als ook van zyne gevangenis in Palejtina.. I van onderlchepte brieven... van gevan1 genneeming, enz., uit welk alles zy be■ Uuit.dat heur gemaal nogleeft, enmoogI lyk ergens gevangen gehouden wordt; I terwyl zy hier over fpreeken, komtifla] dri, een hunner landlieden, verbaast op I 't tooneel,verhaalende dat Bnidojiin&\zn I nacht voorgenoomen hadt, zelve aldaar 1 te komen, om Adele te trouwen , en den I jongen Craon in hegtenis te neemen, zo lang, tot zyn huwelyk volbragt zoude zyn; raadende hen, met hem naar zyn hut te gaan, alwaar hy hen in fpelonken, onder rotzen, belooft te verbergen, om de woede van Boudouin te ontgaan; voegende 'er by, dat het geheele dorp voor hen tegen den dwingeland, dreigt op te ftaan en hen te verdedigen, en alhoewel hun de wapens ontnomen zyn, dat zy van hunne ploeg-yzers wapens zullen  vervaardigen; voegende 'er tevens 'nog by, dat hun vriend en nagebuur, de Sire van Rentl, die eenigen tyd uitlandig is geweest, terug gekomen was, en hun met al zyn maagfchap zeekerlyk by zou. de ftaan ; men befluit dan dezen raad te volgen, en naa dat de oude la Hire de Bannier van Crequivh het kafteel gehaald heeft, vertrekken zy alle onder een vreeslyk onweder van het tooneel, terwylaan de andere zyde Roger, met eenige foldaaten van Boudouin, hun vlucht vernoomen hebbende, op bet tooneel komen , om hen te vervolgen; waarmede het eerfte Bedryf een einde neemt. Het tweede Bedryf verbeeldtde gevangenis van Racul, en tevens de wooning van den Cippier : daartoe is het tooneel op eene zonderlinge wyze ingericht , Zonder zyfchermen, met een doorloopend gefchilderd doek; aan de linkfche zyde des tooneels ziet men de open plaats van de Gevangenis, en daar naast de kamer van den Cippier. Raoul ligt geketend op cenig ftroo, te ftaapen, terwyl het zwaar onweert en regent; de kinderen van den Cippier zitten beiden tegen over eikanderen, en verwyten eikanderen hunne bevreesdheid voor het weder; fpieekende vcords nog te famen over het ongeluk van  C «3 > van de famielje van Crequi en de jonge Craon; inmiddels komt hun vader,dronken de deur in, gebiedende zyn kinderen voor hem wyn te haaien, werpende eemge ftukken geld op tafel, die hy zegt gekregen te hebben om zyn gevangenen toch wel te bewaaren; de kinderen vraagen hierop, wie die gevangenis; hy zege dat dit een groot geheim is, maar laat zig zo veel in zyn dronkenfehap ontvallen dat het de Sire van Crequi zelve is; waarop de kinderen met ongeduld naar de gelegenheid reikhalzen om den gevangen zeiven te fpreeken. De kinderen vertrekken voords om wyn te haaien, en de Cippier gaat mede om hen uit telaaten; tervvyl ontwaakt Raoul in zyn gevangenis, en zingt een aria, waarin hy zig erïnnert gedroomd te hebben dat hy zyn vrouw en huisgenooten weder zag. Hier naa komen de kinderen met den wyn terug, doch de Cippier blyft achter, hetl door de deur de neutels van de gevangenisdeur toewerpende, en de voordeur achter hen toegtendelende ; de deur van de gevangenis komt in de wooning vanden Cippier uit; de kinderen opene» dezelve met groote moeite, en niet zonder vrees , alzo de gevangen terwyl opryzende, een groot gerucht met zyne kete^  C 64 ) «en maakt; eindelyk ftooten de kinderen de deur open, en zien daar deo gevangen beezig oin eene pooging te doen om zyne ketenen te breeken ,• zy vallen op dit gezicht beide van fchrft voor hem neder, zeggende, dat ze niets kwaads tegen hem in den zin hebben, en hem zelfs versch brood en warer brengen ; zy geeven hem voords ook een fles wyn van de tafel , waarvan hy met veel gieetigheid drinkt; zy verliaalen hem voords dat de gevangenis aan den Sire Boudouin toebehoort, waarvan hy onkundig is, als zynde 'er 's nachts irgebragt; als ook dat hy zich in de nEbyheid van Crequi bevindt, en dat de Sire Boudewyn, de kas» telynesfe van het kafteel O^a';', de vrouw van Raoul, trouwen wil, alzo men zegt dat heur man overleden is ; op dit verbaal vervalt Raoul in de uiterfte woede tegen zyn' vjandlyken neef; inmiddels hoort men het gerammel van verfcheidene floten en grendels, ten teken dat de Cippier de wooning inkoomt; dit noodzaakt den kinderen om, in alleryl, den gevangen te verlasten, en de deur der gevangenis, zo goed zy in haast kurnen, weder te fluiten. De Cippier ingekomen zynde,beveelt zyn kinderen de tafel voor de deur der gevangenis te zetten; met hem asn de.  C 65 ) dezelve te gaart zitten, om te fatnen te drinken; liy wordt daardoor hoe langer hoe meer dooraendrank overweldigd, en valt eindelyk in een diepen flaap.'twelk den kinderen gelesenheid geeft, om hun oogmerk te bereiken , door den ileutel ,van den gordel des Cippiers, waaraan hy dien gewoon was te draagen ,los te maaken, en de deur der gevangenis geopend; hebbende^aan Raoul gelegenheid te geeven van'té ontfnappen ; de deurgeopend hebbende, maaken zy hun voorneemen aan Raoul bekend, die daarover zeer verheugd is ; doch het oog op zijn ketenen flaande,laat elk den moed wederzakken, tot het Bathilde invalt dat de fleutels der ketenen ook aan heurs vaders fleutelring hingen; eindelyk ook zyn boeijens ontfloren hebbende, helpt Eloi hem over het hoofd van den (laapeiideu Cippier, en over de tafel heenen flappen, terwyl B'thilds zynen voet aanvat om dien op &<\ rafel te plaatfen; in dit tydpunt belegt zig de Cippier, en begint te geeu.%i; dit verwekt niet weinig ontltelteriW, en niemand durft, geduurende een kleinen poos , een lid verroeren. (Dit tooneel hebben wy, zo naauwkeurig als mogelyk was, op het nevensftaande toonee'plaatj^n trachten na tebootfen.) Doch B dfi  C 66 ) de Cippier weder inflaapenrie, vervolgt de vlugreling jynen weg; men opent hem i de voordeur, en hy vertrekt onder duizend . zegeningen. Naauwlyks is hyomfnapt,, ofeen bende foIii3aien van Baudouin komt : Raoul uit de gevangenis haaien, om hem i ter dood te brengen; en hem niet vindende, dreigen zy den Cippier, die nog niet ontnuchterd is, voor d n gevluchten te zullen moeten verantwoorden , zij néemen hem daarop gevangen, en de kinderen volgen al jammerende en klaagende, in ten chorus hunnen vader naa. Hiermede fluit het tweede Bedryf. By de opening van het derde Bedryf, ziet men een bergachtig bosch, by het aanbreeken van den dag; de jonge Craon ait, aan handen en voeten geboeid, op een (leen, die voor een, in een rots uitgehouwen hol. gewenteld is; een bende foldaaten van Baudouin flaapt aan de andere zyde des tooneels, op den grond ; in dezen ftaat vindt Raoul hem, die nuArit zyri gevangenis ontkomen, in ditbo ch een fchuilplaats zoekt; hij ontoindtli^j, doch zonder te weeten dat het zijn zWi-j is; alzo de kleine Craon, uit vrees voor den dood, zyn' naam ontkent In iddels komt Laudri met eenige gewapende boeren, zachtjens van achter deboomen en  C «7 > en ftruikcn ten voorfdiyn, en overvalt de flaapende bende; 'er valt een kort ge. ,Vecht voor, doch de foldaaten zyn genoodzaakt te wyken ; na dit gevecht verïchyrren de ouden Gerard en Adele, met een gevolg van landüeden, zeer verbaast op het tooneel, om den uitflag van den ftryd, en het lot van den jongen Craon te verneemen ; zy vinden daar hunnen zoon, die hen verhaalt, hoedanig hy, door een armoedigengrysaart oniboeiderrbevrydis} inmiddels komt Raoul, die mede de foldaaten hadt helpen vervolgen, met Laudri en de gewapende boeren, als overwinnaar, terug, en ontdekt zig aan zyne famielje, door middel van den armbafid van het hoofdbair van édele gevlochten, dien hy altijd hadt weeten te beveiligen ; alles is op deze ontdekking verrukt van vreugde; Laudri verhaalt voords. dat, door medehulp van den Sire van Renti, Baudouin gevangen, en zyn oude gevangentoren geheel gedoopt is. De Cippier met zyne kinderen, die mede gevat is, verkrygt vergiffenis, en begeeft zig met zyne kinderen onder de befeherming van Rirul, die ook voorneemt, om zynen vervolger HauJouin het leven en Vergiffenis te fchenken, waarnaa les mee een algemeen chorus belloten w E a Op  C 68 ) Op het Tooneelplaatjen voor RAOUL SIRE de CREQUI. Raoul, verdrukt door dwang en heersch- zuchts booze laagen, Ziet zig , op 'tonverwagtst,van ketenen ontflagen. Een teder kinderpaar, wier mededoogend hart Steeds lydt om 's naastens leed ,en deeltl in zyne fmart, Waagt hier een heldenft.uk, veel grooter dan de daaden Van menig oorlogsheld, met lauren overi laaden : De kerkermeefter (laapt; ftap over..., maar... o fchrik! Hy richt het hoofd, en geeuwt... ohacW lyk oogenblik !.. Geei      C «9 ) Geen nood... hy flaapt weer in; nu ij 'er niets te duchten, Men opent ftraks de deur, en doetRaou ontvluchten; Hy keert naar zyn kasteel; rukt zoon en echigenoot, En gryzen vader, uit de kanken van dea "dood. E 3 I«-  Inhoud van het Zangfpel HET HUWELYK van ANTONIO. Dit Zangfpel, in de franfche taal, en door Mevrouwe de Beaunoir vervaardigd, ten eind» de ontluikende verdienden van de dochter van den uitmuntenden eomponist Gretry, waereldkundig te maaken , is tevens gefchikt tot een naafpel achter de groote Opera van Richard Leeuwenhart, en ook om hetzelve als zodanig te doen dienen, door den Heere B. Ruloffs, die gemelde groote Opera, mede ten tooneele gevoerd heeft, in Hollandfche verfen gebragt. De inhoud deszelfs is zeer eenvouwdig. Dezelfde Antonio welke in het Zangfpel Richard, ten geleide van den zig blind veinzenden Bhndel dient, (zie ons voorig tydboekjen van 1792, waar indewaare en verdichte gefchiedenis van Koning Richard Leeuwenhart omdandig befchreeven is) keert nu,naa datü/OBtfWhemzyn affcheid gegeeven heeft, naar het dorp, dat by Lintz, in de nabyheid ligt van bit Kafteel, 't welk tot de gevangenis van C 70 )      C 7i ) wan Kicfewi gediend heeft, terug; ten linde 'er het gouden bruiloftsfeest van Jg^nM****'*f3m grootvader en orno moeder , als ook den trouw van zyn Iroeder by te woonen; gelyk reeds m het èerfte lïedryf van Richard LeeuwenTart voorkomt; waarin Antomo reeds W zyn opkomst'met den zig bl.ndvemaenden/fton*/ -tegen hem zegt. Ik vrees u waarlyk te verftooren, Maar morgen kan ik niet wel met v. gaan. BLONDEL. Waarom niet? ANTONIO. Wel dan zal grootvadermet grootmoeder Weêr trouwen, 'k Moet 'er zyn.myn klemzoon, die haar broeder. BLONDEt. Uw kieinzoon? Hoel hebt gy een kleinzoon? ANTONIO. WlS. Hun kleinzoon, die myn broeder is, Zal dan meteen zyn bruiloft houen, Dewyl hy met een meisje uit deze ltrees, zal trouwen. E 4 Ze8*  C 7*. ) Zeggende tevens, dat hy ookeentneis; jen bemint, en daarom te meer verlangt om op dit feest met haar te dansfen } voegende'er voords al zingend by: Ze is twaalf, en ik ben vyfiien jaaren, Ach, wierden wy van moeder niet Waar we ons bevinden, fteeds befpied. Doch welk een fmart my zulks kan baaren, Verdryft Colette al myn bezwaaren. Steeds fluistren wy Zeer ftil ter zy, Zeer ftil, zeer ftil, zeer ftil ter zy. Ach, wat verdriet! bis. Dat gy haar ook niet ziet. bis. De grondflag tot dit Naaf/pel dan dusdanig in de groote Opera gelegd zynde, kan zeer natuurlyk op het verlosfen van Koning Richard, dit huwlyksfeest volgen. Bv 't openen van 't gordyn,ziet men de Bruid doorColelic kappen, welke laat fte zig beklaagt, dat heur Antonio nietby 't feest zal kunnen tegenwoordig zyn, alzo hy een blinden man geleiden moet; egter zy wordt weldra aangenaam verrast,. dooi  C 73 ) door de terugkomst van Antonio, die haar in korte woorden, het geval van Koning Richard verhaalt; en dat hy, zonder van R.'ondel, of iemand, affcheid tcneemen, te midden van de vreugd overliet verlosfen des konings, maar Uil weggefloopen was, om ook dit bruiloftsfeest byte woonen , en zyn Celette niet op hem te doen wagten; terwyl zy hier over fpreeken , komt Nicole, de moeder van Colette, die vry knorrig is, om dat heur dochter zo vroeg al gevryd wordt, hen ftooren; (welk tooneel wy op het tooneelplaatjen afgebeeld hebben.; Zy zingen daarop te 1'amen de volgende Romance. COLHTTB. 'kDacht jou geenszins te veritooren," Door myn minbekentenis. Mag de mond dan niet doen hooren Daar het harte vol van is. Maar, lieve moeder, Ei, wordt toch niet verwoeder, Wat hy me ook hooren deedt, hy fpoort vergeefschmy aan. E 5 fiy  C 74- 5 By het trouwen 't Feesttyd houwen Zullen we arm in arm wel gaan, Maar gy zult van ons niets vetftaan. Te famen. By het trouwen, enz. antonio tegen nicole. 't Is zo ftreelend, als we minnen, Steeds te fpreeken van dat zoet, 't Gaat me waarïyk aan de zinnen, Als men daar van zwygen moet. Maar, wees tevreden, 'k Spreek van haar tederheden, fiaar zulks aan jou mishaagt, haar liever nooit wéér aan. By het trouwen 't Feesttyd houwen. Zullen we arm in arm wel gaan. Maar gy zult van ons niets verftaan. co-  C 75 ) COLETTE , ANTONIO» NIC OLE.' By het trouwen, By het trouwen, 't Feesttyd houwen, 't Feesttyd houwen Zullen we arm in arm Zal jy arm in arm wel gaan, niet gaan, Maar gy zult van ons Noch malkaer iets niets verftaan. doen verftaan. De vader van NicoU komt hier naa in, en kyft braaf met zyn vrouw over heur gemelykheid; daarop komt het geheele huisgezin, de grootvader en grootmoeder, als ook de'bruid en bruigom, en de notaris binnen, om het huwelykscontract te tekenen, dat ook gefchiedt; terwyldat Antonio met Co'ette te famen fluisteren en elkandereu liefkoozen, 't welk de gemelyke Nicole bemerkt, en hun wil verbieden ; maar de oude grootvader Mathw ryn denkt 'er gunltiger over, en wi! ze ook maar doen trouwen, wyl het toch nu met een moeite en kosten te doen ware , doch de moeder wil'ermaar gantsch niet toe verftaan; terwyl zy hier over twisten, komt 'er een Page van Blondel, vraagende of daar in 't dorp geen jongen woonde , die op gisteren een blindenman geleid hadt, en die Antonio genoemd wordt? Men  Menwyst hem denperfoon zelvcn aan, en de Page reikt, uit naam van den Koning, de Gravin van Vlaanderen, en Blondel, aan Antonio, drie goudbeurfen, ter vergelding van zyn gedaane dienften, over, en vertrekt. Dit geval verandert aanftonds de zaak ; Nicole laat zig overbaalen, en het jonge paar krygt verlof om te trouwen, waarnaa ditZaiigfpelletjenmet een chorus eindigt. AAN-  C 77 } AANMERKELYKE GEBEURTENISSEN, Zo in de Landen van den Staat, als elders, voorgevallen, federt de maand July 1791, tot de maand July 179a. Den 27 July is 'er te Rysfel een allerzwaarst onweder, met groote hagelfteenen verzeld, gevallen: waardoor veel fchade aan de ftad, en ten platten Lande, veroorzaakt werdt. Den 3 Aug. is de eerfte Predikdienst by de zig noemende HerfteldeLutherfche Gemeente, te Amfterdam ,door Do. Hameien in de Gasthuisketk, verricht. Den 18 Aug. gebeurde 'er te London een zeer zonderling voorval. De Koning des naademiddags in zyn rydtuig het park van St. James pasfeerende, ftondt 'er dicht by de leuningen van het groene park, een Heer, die op datoogenblik een papier uit zyn' zak haalde, en op de leuning lag, en,  C 78 ) en , naa zyn hoed voor den Koning afgenomen te hebben, zich met een piftoolin de borst fchoot; waarop by oogenblikJyk dood ter aarde viel. In zyn linkerhand hadt hy een bnef, waarvan het adres was: „Aan denCoroner, die het lyk vanjfamcs „ Suthcrland fchouwenzal.". Deze ongelukkige was Rechter advocaat geweest, geduurende het Gouverneurfchap van den Generaal Murrjy, te Minvrca, tegen wien hy een proces gevoerd hadt, hec welk ten zynen voordcele wasuitneweezen. De Generaal hadt hem niettemin van zyn ampt aigezet, en herwaards gezonden. Hy was door dit ongelyk zo zeer aangedaan geweest, dat het htm in 't hoofd geflagen was; hetwelk de oorzaak van deze zyne wanhoopige daad fchynt geweest te zyn. Den 2» Ang. is de Hoogleeraar Micbaelis, bekend wegens zyne groote kundigheeden m de Uosterfche t;-aien, en deszelfs veibeterhigen in de vertaaling en verklaaring des'O. Testaments, te Gottingen overleden. Den 27 Aug. is 'er buiten Dublin, in Ierland, inde Parochie van Clumeny, alwaar eene meniste tioogeiteenrotzen zyn, waarin Arenden hunne nesten hebben, een droevig ongeluk gebeurd 5 eenige kinde.  C 79 ) deren aldaar te Tarnen op ftraat fpeelende fchoot 'er een der Arenden op dezelve toe. greep eene der kleinfte kinderen, in de kfaauwen, en vloog 'er mede naar een hoogefteenrots. De vader van dit kind zag dit deerlyx voorval van verre aan, doch was te verre verwyderd, om het te kunnen voorkomen; egter klom hy ten ipoedigften door middel van een touw, tegen defteen« rots op; doch bet was reeds te laat; de Arend, die op zyn komst zyn prooi verliet en opvloog, hadt het kind bereids de oogen uitgepikt, en met zyn klaauwen zo» danig mishandeld, dat het des anderendaags overleedt* Den 17 Sept. is "er te Rysfel weder een vreeslyk onweder gevallen, datnoggrooter fchade, dan dat van 2yjuly veroorzaakt heeft. Den 25 Sept. zyn 'er op Caap Frangois eene Franfche Color.ie in Noord America, meer dan 218 Suiker-Piamagien,door de rebellen algeliopen , en driehonderd blanken daarby omgekomen. Den 1 October is het Huwelyk tusfehen den Erfprins Willem Fredtrik van Otanjtn, en de Prinfes Fre'éerka Sop 'ia Wilhelmina van Pru-sp.tt, te Berlyn > voltrokken. Den 8 O&ober is 'er re Rotterdam een verlamde Jongeling, Jacob Schu'.tz genoemd,  noemd, v*n Emmerik, doof den Predl» kant der Schotlche Kerk, de Heer Layel, door middel van het dierlyk magnetismus, raa een cure van vier maanden, volkomen jeneezen. Den 16 October is 'er te /Ivignon een zeer zwrar Oproer ontdaan, in hetwelke zekere ','Escurier, op eene moorddaadige wyze om 't leven gebragt is; waarop zekere Jordan, zyn boezemvriend, met vyf i zes honderd van zyne aanhangers, dezen moord trachtende te wreeken , meer dan 70 inwoor.ers ontzield heeft. Den 28 October ontdondt 'etteLendon brand by een vuurwerkverkoopder, in de Biffchopsftraat, terwyl zy des nachts met heure kinderen beezig was , vuurwerken te veivaardigen* het geheele huis, waarin meer dan 3°° ponden buskruid voorhanden waren, vloog op, en alledehuisgenooten zyn door dit ongeluk omgekomen, gelyk 'er ook veele fchaden door den zwaaren en vreesfelyken flag aan de huizen der buuren gefebiedt is. Den 4 November is de Postillion van Duinkerken op Caltis rydende, op een wreede wyze vermoord, en van zyn valies met brieven en geld beroofd. Den 14 December is de Aartshertogin Maria Tkercfta, gemaalin van den Aarts. her-  C 81 ) Hertog Frans, f tegenwoordig RoomscV Keizer,) in de kraam bevallen van een Princes, die by den doop den naam vaa Maria Louifa bekomen heeft. 1792. Den-10 January is te Amfrerdatn, in den ouderdom van 69 jaaren, overleeden de zeer Eerwaardige Opper-Rabbyn der Portugeefche Natie aldaar, genoemd Da-, yid Cohen d'Azeyido, Den 22 February heeft zeker vermaard liefhebber der llydkunst, te Flisftngen, by gelegenheid der dikgevallen fneeuw, door die ftad gereden met een Arreflede, befpannen met agt Paarden, alle met losfe lystcn, en de allermoeijelykfte draaijen daar mede gedaan, ten aanzien vaneen zeer groot getal aanfchouwers,en zonder dat daarby de minfte confufie of wanorde ontltaan is. Den 29February is Keizer Leopold'M., te Weenen, in de armen van heure Majefteit de Keizerinne, aan de gevolgen van : een zinkingkoorts, onder een geduurig yomesren, des naamiridags ten dne uuren overleeden. Zyne Majefteit was op den 5 Mey 174? geboorcn. Den 16 Maart is zyne Majefteit Guflnaf F éiolph  («O 'AMpn de UI. Koning van Zweden, op een bal te Stokhobn, door eenen moordenaar , genoemd J. J. Ankarfliön, met een piftoolfchot doodelyk gekwetst, en den 29 daar aan volgenden , des 11 orgens ten elf uuren overleden (*). Dit vreesJyk voorval, hebben wy, in de nevensgaande afbeelding, met de meestmoge3yke naauwkeurigheid voorgefteld. Den 14 April is 'er te Brouwgrove, in het Graaffchap Worcesler, in Engeland, «en allergeweldigfte overftrooming voorgevallen, waarby een talloos aantal in■wooners verarmd. en veele koopgoedeien in winkels .kelderse» Pakhuizen door let water bedorven werden. Den 20 Mey, federt eenige dagen heeft zy (*) Ey den Uitgever dezes is te bekomen : Testamentaire Dispr>/itie van Zyne Majefteit Gufi 'af AddpH III. Koning van Zweden, meteen uitvoerig bericht van deszeli's laatfte levensuuren, en een naauwkeurige afbeelding van hetgeweêr.haakt mes dat by denmoordenaar gevonden werdt, 4 8 ft. — Het pourtrait van den moordenaar is ook au ft., en afgezet a ƒ 1: — by bovengemelden te bekomen.      C 83 ) zyne Excellentie de Graaf Cafar Brancaiioro , Aartsbisfchop van Nifi'd (*) in Naiolièn, overfte der Misfie, en Pausfelyke Nuntius, te lirusfd refi.ieercnde, in Amjlerd-im een kort verblyr' gehouden ,en aldaar het H. Sacrament des Vonnfels, of Firmfel, van het Latynfche woord confirmatie1 BaDlismi, of'bevestiging, te weeten des Doops, aan een zeer groot aantal Roomschgezinde Inwooners in deze ftad bediend. Deze plegtige Ceremonie bellaan- (*) Nifibis, My<;donia,Antiochiaparvat in tegenllelling van Anüochia maqna, in Syrien, eene Aansbisfchoplyke Stad van Arabisch Turkyên. Zy ligt in Diarbekir, ten noorden van Mo/ul. Sommige Landbefchryvers gelooven dat zy het aloude Achaüs, welke ftad door Nimrod in het jaar der vvaereld zeventien honderd ènin de tachtig, en dus nog geen twee eeuwen naa den zondvloed, zoude bewoond zyn. Zoo dit hun gevoelen grond heeft, kan men deze ftad voor eene der oudfte der waereld houden. Thands is het een armoedig Turksch fleedjen, waarin geen zweem van 't christendom overgebleeven is. F 2  ftaande in liet voor het voorhoofd des vormlings met gcwvie Olie, merken met het teken des kruisi'es, en het geevenvan eenen ligten ilag met de hand tegen den wang, ten teken van vrymaaking uit den dienst der zonden, was federt de jaaren 1695, en dus bykans federt eene eeuw alhier niet verricht. Wy hebben, om de zeldzaamheid dezer zaake, deze plegt:gheid, op eene hier by gevoegde naauw?' keurise prentverbeelding trachten voorte fte'llen ; zo als dezelve zig toegedraagen heeft in de R. C Kerk op het He-: .gynhof, het oud'te Geestelyk gefticlit hier ter ftede (*'). Den (*) Een naauwkeutïge afbeelding van deze aanmerkingswaardige Ceremonie, iri dezelfde kerk, wordt ook op de grootte der prenten, die indeVaderlandfcheHis torie, en Befchryving vsn Amfterdam voorkomen, vervaardigd, door den be< roemden kunstgraveur IV. Kok, by der Uitgcever dezes afgeleverd, ten eindeii bovengemelde werken, en inzonderhek ïn de Befchryving van Amfterdam, waarit omftandig van het Besvnhof gefprokei wordt, intevoeaen. Men heeft de Kerl z      C 85 } Den 10 Tuny viel 'er te Parys een ar]e geweldigst oproer voor. Meer dan "nduizend mannen en vrouwen , gewapend met pieken , fabelen Itokken.tooS£ op dien noodlottige* dag uit de voor. (leden naar Parys, bemfgtigden deTbmlleries, en de vertrekken des Konings,en wilden der.zelven dwingen, om zynFao of verbod van het oprichten eens legers rondom Parys, intettekken; ondanksden trouwen wedeiftand der Gardes en, Zwitzers, baande de oproengen door het in«ukken hakken van de kamerdeuren, zig een weg tot het apartement des Konings, zettedendenzelven, als ook den jongen Dauphin", een roodemuts, (herteken/oer Tacobynen) op 't hoofd, en dwongen hem met hen uit een fles te drinken; doch de Koning behieldt zyne bedaardheid , en bleei ftandvastig weigeren zyn Veto in te trekken; waarnaa de onzinnige hoop eindelyk ziende dat ze mets op den K0»"1^ zo nanuwkeurig mogelyk is, daar in af. geheeld. Ook geeft dezelve ut het Poiirïrait van den Aartsbisfcnop, gefcmkt om totvormbriefjens te dienen, a 2 lt.,algezet a 3 ftuiv. ju,— F 3  C sö- } door dreigen of geweld verwinnen konden, naa nog eenige geweldenaryen in het kafteel gepleegd te hebben, weder aftrok. * Den 26 Juny f%'er in het Dorp AmfleU yeen een zeer geweldige brand ontdaan, waardoor meer dan 17 huizen , waaronder het Armen- of Weeshuis geheel doot de vlamme verteerd zyn; de brand was ontdaan in een fabriek, dienende ter vervaardiging van Wasch. —— Wy hebben dit deerlyk toeval in het bygaand kunstjplaatjen na 't leven afgebeeld, zo als de fcrand zig des morgens by hetaanbreeken van den dag voordeedt. Eene aan» merkelyke collecte, weinige dagen daarraa te Amfterdam gedaan, heett niettemin het lot der aime Inwooneren niet weinig verzoetDen 5 July is de Koning van Hongaryen en Boheemen, onder den naam van Franciscus II, te Frankfort aan den Mat», tot Roomsch keizer verkoozen.      C «? "> ALLEENSPRAAK VAN GYSBRECHT van AMSTEL* Boertig Berymd. Bet tooneel isop'twater ,naaby Gysbreckts '{Int: de straat, nuizcn, »<• -j metfneeL bedekt. GysbrechT meteert rugejehifpersmuls op, een bonten■.pels aan en tokken om defchoenen, komt met Zee Edellieden, met groote handnwfem Van fchapenvachten, en poolfche rotte* aan, uit een wynhuis, vrewde over de overwinning der Kennemerï, en om de koude, iets lohynenge„uttigd te hebben. In 't opkomen ftompelenze een weinig, en ^aaijenzo. eventjtns tegen elkander, b recht met een vergenoegd gezicnt% dus tegen hen begint te[yreeken: Zie zo, dat lucht eerst wat: wy zientetf langen lesten , .__ Naa veel gebakkelei, onze oude trouwe, vesten „ Ee. F 4 "e  C 8S ) Bevryd van al 't gefpuis van Kennemers en vee, Elk heeft zig best geweerd, en ik deed ook al meê. Nu 3"ist zo zeer niet; want ze zyn met heele hoopen, En zonder bang gezicht, van zelv' het veld verloopen: Broer Arend zit, ze al naa: zy neemen vast de wyk, En homplen, hinkend,langsdeHaarelem- merdyk. Zo loopt een bedelaar, en vlucht in kroeg en kitten, 0 Wanneer de dienders hein kort op de hielen zitten. Ja zo loopt.... maar ei wat, 't is immers nu geen tyd Om hier te babblen in de koü — zy zyn het kwyt, En dat's genoeg; wat helpt toch al dat vergelyken, In korte woorden dan, ze zyn-yoorgoed gaan itryken Als malle jongens; o, wat is die kans gedraaid! 't Is klugtig 't veld te zien; 't is overal bezaaid Met pruiken, hoeden en mirt allerlei geweeren, Gintsch  C »9 ) Gintsch ligt een fabel,daar eenfnaphaan, daar weêr kleêren. Hier weêr een fnuifdoos, daar weêr gespens, hier een finnen, Die men,uit grootenhaast,vergatom'aan te doen; Dit is nu alles prys, en mooitjens binnen mikken, Ze durven zelfsnieteensom het verloorne kikken. Eikyk, me fchiet wat in, wel dafs nu droinmelsch raar, 't Is nu, laat zien, ja wel, het is nunet een jaar Dat dat verwenschte volk hier zo den baas kwam ipeelen, In meening om den boel maar onder hen te deelen. Ze hadden het te faam dan kostlyk overleid, 't Zou maar geweest zyn: marsch, hier helpt geen goed befcheid, Ad patres met dat volk ;. de brand maar in de daken, We moeten Amfterdam tot carbonade maaken. Myn oud, myn wettig erf; wel dat waar zeker fchoon, Om dat we Florisjen nu juist geen' by- ftand boon. F 5 Kin  C 9° } Kan ik het helpen, dat ze hem den dood- fteek gaven, Hy is toch nu al dood, en zelfs al lang begraven. Wat helpt nu dat gemaal, 't is toch ver. bruid; want kyk, Ik meende 't toch niet kwaad, al had ik ongelyk; Neef Vellen hieldt niet op en lei me aan 't oor te maaien : Toe neef, nou is 't je tyd,jou a&ies zyn aan 't daalen; En, voegde 'er Woerden by: je bent een groote zot, Een lacie als je duldt dat men zo met ons fpot. . Nu wat zal men dan doen; ik zei wel hoor reis, Hecren: Neemt me niet kwalyk, maar als jy 't zó wilt traéleeren, Dan is het fpel verbruid ; ze wilden me dien klant Te fcheep vervoeren; kyk! en dat naar Engeland; Wel ja, maar 'k was 'er ook; 'k hou niet van vreemde vrinden, In huis te haaien, als men 't zelf rog wat kan vinden; Enfoei.dat moorden was heel tegen myn advys, Maai  C 9t ) Maar 't rhogtniethelpen; «een! ze waren veel ce wys, Nu kyken ze als piet fnot, nu is de boêl bedurven, Nu is 't: och waren wy maar in de wieg gefturven. In plaats van zo veel hoon enrampen uit- teftaan, Weg is onze adeldom, 't isyalles naar de maan. De nieuwe Ridderfchap heeft dan ver» brukte ftreeken, Ze willen van geen peis of treves hooren Ipreeken; 't Is, al maar: koest, of flaag; en of nien vloekt of fcnelt, Perflot vanrekening, is't: mannen, pasje geld; Hier helpt geen tusfchenfpraak van Koningen en Heeren, Men wou myn trouwe ftad het onderst boven keeren, De paaien in de lucht, da gevels m den grond, Wat zou het mislyk zyn,; als zo de ftad reis ftond'? Met burgery met al, kyk, wat al malle kuuren ï •Alen zou een kelder voor een zolder moeten huureni Ik  Ik dacht nogal, ja, ja, geduld maar, geef maar tyd, Myn trypte broek flyt wel, zachts dat dit ook wel flyt. Ik trooste me in inyn leed, en dacht finds veele jaaren, Dat al dat bruijen eens volkomen zou be- daaren; Altbands toftfimple Jan, Graaf Floris waardig kina, Adieu zei aan deze aard, dacht ik weer in 't bewind Van myn verhaten goed en armoedjen te raakcn; Maar raadt eens wat ik kreeg? ze wisten 't zo te maaken, Dat ik 'er buiten bleef, en kreeg zie zo veel niet. En was 't om my alleen, het waar een klein verdriet, Ik kan me nog wel wat,zo by en by,ge- necren, Maar myn lief vrouwtjen is zo heet op mooije kleêten En lekker eeten; en die valt het byfler af. Serieus, om heurentwil, wou ik graag in een graf, Al was 't 'in een rioel, of in een ftyins fptingen, En  C 93 ) En 't roeren, rlat de droes zyn lof 'eraan zou zingen; Of liever; 'k fprong veeleer van d'aller- hoogften top, Tot in het diepst der hel, den duivel op den kop, Dat weet al wie my kent; en 'k heb veel goê bekenden, Maar 'k word regt droevig, als ik deuk aan al de ellenden Die vader zaliger ook al zo fclmldloos leedt, Toen by den adeldom, gedwongen, fel bcltreedt. Daar zit hem nog de nyd, toen lei het al in duigen, Kyk; koning Willem, die lang^dood is, kon getuigen Wat baas myn vader was; zoo hy eens uit het graf Verryzen mogt. Ik heb Graaf Floris by zyn flair" Ook trouw gehandhaafd; toen hy eens, geheel bezwecken, Vast fnotterde als een kind, en niet een woord dorst fpreeken; Heb ik niet, met myn bril, langs 't heele ftrand gezocht En al de beentjens van zyn'vader hem ge- brocht? _ Toen  C 9+ ) Toen was ik wel zijn vriend , zijn knyp- raad zelfs, o heden , 't Was Gysbrecht voor en naa; maar 't is al wat eeleden. Verdord,heb ik niet, met vriend Brêro , voor de vuist . Zo maar het heelo heir der Vlatmngers vergruist. Ja, als ik nu nog denk om alle die ge. vallen, Toen we nog te Cazant, die ouwe ftan- dert ftallen, En Guido's nyd, wat was diedoove man geftoord; Toen hy wat van de Theems en trouwen hadt gehoord, En dat m' in Walcheren ter jacht wou gaan* op rotten. Dat by verkeerd verftor.dt. Haalde ik de kroon der Schotten. Ook niet voor Kloris; maar dat viel toch niet best uit, Toen '1: nog zo zeeziek was in die verdorde fchuit. En, vooral dezen dienst, zou men het niet verwenfchen Om ooiueens goed te doen aan zulk een fooft v»n menfchen ? Word iK nu ?o vervolgd? dat heet ik eerst regt wreed; En  C 95 ) En als het malle volk nog wist waarom het (treedt. Maar neen, ze zyn zó dom, zó dom, ge- lyk een uijen, Ze hebben zeekerlyk wel zo wat hooren luijen, Maar weeten waatlyknlet waar of de klepel hangt, Veel min waar dat de boer zyn gouwen torren vangt. Kyk dan,,kom dan by tny; ik zei je 't ftuk vei haaien, Ik weet veel beter als dat volk , dat uit Westphalen Pas hier aan wal komt, hoe de vreesfe. lyke vlam Van twisten en krakeel eerst zynen oor. fprong nam. 't Komt anders niet als van dat fchandelyk omhelzen Dat wulpfche Floris deedt metonze nichtjen felzen, Daar ligt de regte knoop, en dat hy d'adel net, Behandelde gelyk een oude vuile liet, Ja,alsiknydigiword,durfik het heelwel zeggen; Men zou, als uien'tmaar wist,de fchtild op my niet leggen. Ik  C 9« "i Ik heb bet niet gedaan, dat wectdegoeije Joost; En dat is rog en blyft myn allermeeste troost. De Aartsbisfchop aan den Rhyn,kon, rnet zyn nyolige oogen , Graaf Floris maagfcbap niet in 't bisdom eens gedoogen. Gaf hy aan Gozewyn geen ouwerwetfchen fchop, ■ En zette hy zyn'neef niet ftraks den myter op ? Moest ik en Woerden niet, of hy ons wou verkoopen, Vlak naast Mynheer zyn paard, als twee gevangntn loopen? Met honderd jongens en met wyven achter aan, Heel Utrecht door, dat elk vetbaasdbleef gaapend ftaan ? Enfommigenons braaf met vuilnis en met ftceuen Vast tirceten naar den kop, dat Woerden bel zyn fcheenen Byka'ns veilooren hadt, door zo een ff een doorboord, Men heeft my 't Vreelands flot ontweldigd, — hem Montfooit, Dat' oud Cavalje kostte veel van repareeien, En  C 5? ) En was alleen gebouwd om ons te tor- nienteeren ; Dus ben ik daar ook juist zo heel bedroefd niet om; Maar Swanenburg, toen ik dat gaf was ik dom, Dat fpeet my facrements. Ik moest voords hulde zweeren; Want toen was ik Vafal van al diemooije Heeren, Daar anders niemand in myn zaak zyn' neus ooit ftak, Dat drukte my wel 't meest, als 't aller- zwaarfte pak. Dat Haarlems muggen goed; zoekt maaf myn frerke wallen Te flegten tot hun baat, die, haat ik't meest van allen ; Want dat's baatzuchtig volk, die quafi als uit wraak, Om Floris dood vast braaf wat pasten op hun zaak. Zo ligt het ftuk by my; nu ik heb op % deez' wallen Al vry wat doorgeftaan, en vry wat volk zien vallen; Het meeste fpyt het my van goejen broeder Ot, Die fukkel raakte toch ook al heelgaauw kapot; O Och  C 93 ) Och Ja; wat heb ik toch, als ik *t zona Wil denken, Niet al verdriets gehad ; 't is om 't ver(land te krenken. Heb ik niet, zelf nog in den laatftenhongersnood , Myn hongerige buik, in plaats van vleesch en brood, Met een kop koffy , of jenever, moeten ftillen? Kyk, als ik weêr zoo'n tyd nog zou bekeven willen; Dan wou ik liever, dat de vyand my terftond Uen' kogel nasr myn'kop, of in myn wam» mes zondt: Wat zeg ik? vyand! och, ik had my aan myn' degen Heel graag, om vredenswil, als aan een een fpit, geregen, Zoo ik daardoor den twist nog eens zag by- geleid; 'K vergeef hun graag die feil, en domme onweteriheid. Het fpreekwoord is toch waar: kyk, lieven mogen kyven, Maar moeten evenwel toch altyd lieven blyven. Baar komt de Pater van 't karthuifer kloos • ter aan, Ik  C 99 ) Ik zal nit hem veel meer dan ik nog weer, verftaan: Wel, da: komt zeeker goed; zie de oude paai eens fpringen.. Zo b!yd als malle piet, om die veranderingen. Wat is hy vergenoegd! kyk, kyk, hoe dat hy lacht, Hoezée! nu Vader, wel had je dat ooit gedacht? Ci VER-  C «c0 ■) VERZAMELING VAN ANECDOTEN. PUNTSPREUKEN. Eene zeer iyvige, ja zelfs onmaatig dikke Dame. vroeg, geduurende de laatile onlusten in Vrankryk, een getuigfchrift van heuren geneesheer, ren einde by de Regeering der phats waar zy woonde, een pas te verkrygen, om uit Vrankryk temogen vertrekken, en voords de wateren te S.ia te gaan gebruiken; dit verkreegen hebbende, werdt haar egter de pas geweigerd; wyl de cotnmisfaris, door heure overmaatige dikte, van begrip was, datzy volkomen gezond,en dat het voorgeeven van heur medicyn flegts gefchied wareotn haar, onder voorwendzel van ziekte,ten lande uit te he pen. Zy ging dus andermaal by heur Doctor, verzoekende dat by haar toch iets wilde geeven, dat haar juist wel niet ziek maakte,maar den fchyn van  van ziekte bezorgde. De doctor zeide, baar mets van dien aart te kunnen bezorgen, als alleen een faffraanmelk, waarmede zy het aanzicht, borst en handen konde wasfcben, als wanneer ze volmaakt den i'chyn van eene geelzuchtige zoude bekomea; zy deedt dit, en het middel hadt ook de best mogelyke uitwerking. Zy werdt zo geel als een citroen. Naauwiyks hadt zy zig voords weder met heur geele gelaat, voor den commisfaris en commisfie vertoond, en met een zwakke item gevraagd, of men haar nu nog een pas weigeren zoude, daar heurkwaad dermaate toegenomen was, of de Commisfaris riep weidraa uit : „ Neen, neen , waarlyk niet, mevrouw, dit zoude wel barbaarsch zyn' " Men geeft haar daarop terftond de verzogte pas, waarmede zy, geheel verblyd, tot heurent fpoedt, om lieur bevlekt aangezicht ten fpoeciigftcn weder te reinigen. Maar wat moeite zy ook deede, 't was haar niet mogelyk het geelfel van 't vel af te krygen, alzo *t reeds te diep ingedrongen was. Terftond, werdt 'er om den doctor gezonden, ten einde hem raad te vraagen; doch deze antwoordde: O mtyruuw , dat is immers niets. dat zal door den tyd wil jlyten ; 't C) is  C toa ) is waar, gy zyt vel hoog geel van couleur geworden ; maar gy hebt ook nu de vryhe'.d verkreegcn om te reizen waar 'r u luJt byzonder. Van de omloopers der Planeeten. Geographifche Befehryving van het Duitfche Ryk, met een fraai geillumi- , mineerd Landkaart jen. . I Naanjlyst der voornaarnfte thands in leven zynde Keizeren, Koningen en Vorsten van Europa. . . 23 Tooneciöefening, met keiirig uitgevoerde Tooneelplaatjens voor de Zonnemaagd, Raoul, Sire de Crequi, en het Huwelyk Vr.n Antonio. ... 33 Aanmetkelyke Gebeurtenisfen zo in de Lauden van den Staat, als elders, voorgevallen, met drie keurige Historie plaatjens. . . «77 AHeenfptaak van Gysbrecht van Amftel, boertig betymd. . . 87 Verzameling van Anecdoten enPuntfpreuken. . . . . 100 Specificatie der Zegels enz. n;5 Het Luiden der Poortklok te Amft. m