01 105+ 0523 UB AMSTERDAM



nadere ophelderingen
over de
HISTORIE en het NUT
der
SCHAAMBEENSNEEDE
I N
MOEIELIJKE VERLOSSINGEN,
door
JAN PETERSEN MICHELL,
Med. Dott. te Amfterdam.
(Herdrukt uit het genees-na tuur-en huis houd-kundig kabinet van den Heer
J. voegen van engelen, M. D. )
Derde Deel.
TE L E Y D E N,
Bij J.vanTIFFELEN en B. ONNEKINK.






EENIGE NADERE OPHELDERINGEN OVER DE HISTORIE EN HET NUT
van de
SCHAAMBEENSNEEDE,
In
MOEIELIJKE VERLOSSINGEN,
door
JAN PETERSEN MICHELL,
Meel Dotlor te Anjlerdam.
£joo 'er ooit in de Vroedkunde een gefchil geweest is, dat veel oplettendheid en voorzichtigheid vereischt heeft om beoordeeld te worden, denk ik dat het de Kraakbeenfneede der ichaambeenderen is. Het groote aantal van werkjes daarover binnen weinige jaaren uitgekomen, de vciTchillende gevoelens/de partijdigheid van vecle voor- en tegen-ftanders, en het tegenftrijdige verhaal van een en dczel.de Waarneemingen,kan daar een ieder, die in de Hiltorie der Vroedkunde geen vreemdeling is, een doorflaande blijk van geeven. Hierom is het. ook dat ik niet dan na rijp overleg, en na hetleezen enherleczenvan al hetgeen ik vinden kon, dat over deezc bewerking geichreevcn was, een Verhandeling over dat onderwerp uitgegeven O), en daar~ in, na onpartijdig de voor- en na-deelen, uitdeeze bewerking voortkomende, overwoogen te hebben, mijn bcfluit genomen heb. Even-
(a) Differtatio Academica, inquirens utilitatem fynchondrottmiae in partu difficili , fub Prefid. Cl. van doeveren defenfa L.B, 1781.
A v



2 j. p. mïchell, Ophelderingen over de
Evenwel heb ik zowel in als na dit onderzoek bevonden, dat 'er bijna onbegrijpelijke tegenftrijdigheden in het verhaal van die bewerkingen gevonden worden, het welk de beoordeeling over deeze bewerking geheel ongemakkelijk maakt.
Daarom was het ook, dat ik bij mij zeiven voornam de letterkundige gefchiedenis der fchaambeensdoorfneede, met noch eenige ophelderingen over de Waarneemingen dier bewerking, uit tegeeven, welk voorneemen ik niet, voor dat ik eenige weinige mij nog ontbreekende werkjes over die ftof magtig geworden was, heb kunnen uitvoeren. Het is waar, datveele, ja, mag ik zeggen meest alle, Schrijvers van Geneeskundige Ty dfchriften dentaak op zich hebben genomen, om de gefchiedenis der fchaambeensdoorfneede te befchrijven, doch geen van allen heeft ze behoorlijk ten einde gebragt. sue , richter, de Schrijvers van het Journal de Medecine de Paris, de zeer Geleerde Schrijver van dit tijdfchrift, en anderen, hebben zeekerlijkgeen klein gedeelte , van de over deeze bewerking uit gekomenc Schriften geleezen, uit getrokken en beoordeeld; maar niemand heeft totnogtoe, zo ver mij ten minften bekend is, de Schriften over deeze bewerking alle bij elkander gebragt.
Het is niet dat ik deeze aanmerking maak, als of ik in ftaat zou zijn om alles, wat het ook zijn mag over deeze bewerking uitgekomen, op tegeeven, maar alleen met dat inzicht, om dat ik alles, wat mij bekend is over deeze ftof gefchrceven te zijn, aangetekend-, alles wat ik heb kunnen bekomen, geleezen en herleezen, en vrij veele Journalen en Tijdfchriften daar over heb nagezien, en dus min of meer ben in ftaat gefteld, om zodanig een werk te beginnen, en andere meer kundige Mannen den weg te baancn, om eindelijk eens dit werk te völmaaken. En zo veel te meer ben ik tot deze uitvoering aangeipoord, dewijl den Schrijver van dit Tijdfchrift, de zeer Geleerde Heer j. voegen van engelen



Hijiorie en het Nut der Kraakbetnfntede. $
ï-en mij zo gulhartig als vriendelijk aanbood, om mij, het geen zijn Ed. over dit onderwerp tot zijn gebruik opgetekend hadt, mede te deelen, en ik dus meer en meer bekwaam gemaakt wierd, om het te kunnen onderneemen. Niemand denk ik zal aan de nuttigheid van zodanig een gefchiedknndig verhaal deezer bewerking twyiTelen, die de invloed, welke deze bewerking op de Vroedkunde heeft, nagaat, en bedenkt, dat 'er dus een weg den Vroedku'ndigen gebaant wordt, waardoor zij hoe langs hoe meer gcrcgtigd worden, en bekwaam gemaakt, om over eene zaak van zulk een gewigt te oordcelen; die zonder eene volkomene kennis en begrip der bewijzen van den ecncn en anderen kant, zonder een net en getrouw verflag van dc gedaane bewerkingen, nooit ten einde kan gebracht worden ; terwijl nu de kennis van de bewijzen voor, en de tegenwerpingen tegen, deze operatie, en een net verflag der gedaane bewerkingen nergens beter door kan verkreegen worden, dan door een Hiftorisch verhaal van het geen over die bewerking gefchreevenis, zoo blijkt van zelfs die noodzaakelijkheid van een diergelijke veizaameling voor een yroedkundigen, die zich van het nut of van de fch'aadelijkheid deezer bewerking verzeekeren wil. Doch laat ons tot de zaak zelve overgaan.
• Het is bijna geen Vroedkundigen onbekend dat deeze kunst bij de Ouden meest door Vrouwen, die in een tegennatuurlijke baaring niets dan drijvende middelen .gebruikten, wierd geoeffend, dat in aller moeijelijkfte gevallen, daar de drijvendemiddelen te kort fchooten, de doorbooring van het hoofd der vrugt het eenigfte middel was, waardoor die ongelukkige moeders konden behouden worden; tot dat men in de veertiende en» vijftiende Eeuw de Keizerlijke Sneede als een middel, waardoor Moeder en Kind beiden behouden konden worden, voorfloeg, welke ook in de uiterfte gevallen met een gelukkig gevolg is in het werk gefield: maar, gelijk het gemeenlijk gaat, zo dra men een misbruik A 2 van



'4 j. p. michel , Ophelderingen over de
van die bewerking maakte, en men ze in alle Vrouwen zonder onderfcheid, wanneer zij ongemakkelijk baarden in het werk ftelden, (zodanig dat de gevallen niet zeldzaam zijn, waarin de Vrouwen, na de Keizerlijke Sneede te hebben ondergaan, Moeders zijn geworden door de natuurlijke wegen: > en zo dra ze door onkundige Vrouwen, ja zelve dronke Mannen aan hunne eigene Vrouwen wierd verrigt, is diezelfde bewerking een middel geworden, waar door de Moeder zeer dikwerf, ja zomtijds de vrugt, en niet zelden alle beiden, omkwamen.
Het is dan geen wonder dat de Vroedkundigen, nadat de wending van de Vrugt in de Baarmoeder in de Zestiende Eeuw door p. franco en ambrosius pare met een allergelukkigst gevolg in de kunst was ingevoerd, de Keiferlijke Sneede als een moordaadig en allerwreedst hulpmiddel hebben afgefchilderd; en de Vroedkundigen van laateren tijd op dit beginzel voortwerkende ze niet dan in alleruiterfte gevallen, waarin de Moeder reeds door allerleie hulpmiddelen vermoeid en tot aan den rand van het graf gebracht was, te werkftelden. Voornaamelijk toen in deeze eeuw de tangen, (claar dc Arabieren waarfchijnelijk reeds eenig, doch gelijk te denken is, een zeer onvolmaakt, gebruik vah gehad hebben,) tot behoud van Moeder en Kind van palfyn, eoehmer, levret, smellie en andere zijn uitgevonden en verbeterd; toen rooj^uizen zijn hefboom uitgedacht, /andere in de kunst waardige mannen dit werktuig waereld kundig hadden gemaakt, en dus de gevallen, waarin de Keiferlijke Sneede moet te werk gefteld worden, tot een klein getal gebracht zijn, is deeze bewerking zeer weinig gebruikt geworden.
Niemand evenwel in de Vroedkunde eenigzins onderlegd, de waarneemingen van groote Mannen niet geheel onkundig, en het maaklel van een Vrouw zo in den natuurlijken als onnatuurlijken ftaat inziende, zal ontkennen, dat 'er waarlijk nog gevallen zijn^ waarin
meest



Hijlorie en het Nut der Kraakbeenfneede.
S
freest alle de vroedkundige bewerkingen te kort fchietende, het in ftukken maaken der vrugt of de Keizerlijke Sneede 't eenige hulpmiddel is, om zo niet beide, een van beiden ten minsten, het leven te redden. Het is daarom ook dat de Heer sigault deeze zaak zich zeer ter harte neemende, en de verfchijnfelen bij natuurlijke en onnatuurlijke geboortens aandachtig nagaande en overweegende, een bewerking, die op het eerfte aanzien een navolging der Natuur fchijnt, voorgeflaagcn , en in de plaats der Keizerlijke Sneede niet alleen, maar ook Van de tangen, voorgefteld heeft.
De verwijding van het bekken in de zwangerheid, de afwijking, ja zelfs de breeking, der geleedingen des bekkens in zwaare geboorten opgemerkt, fchijnen reeds severinus pinkus, die in het jaar 1597. denotis integritatis & corruptionisvirginum & de partu naturali een werkje heeft uitgegeeven, in die meening te hebben gebracht, dat de doorfheede des bekkens moogelijk was, gelijk uit het 9de en. 10de Hoofdftuk bl. 199 en aio van het aangehaalde bock blijken kan.
„Om niet te fpreeken van mauricteus cormus ; bij sp$hius in zijn Gynaceum pag. 500, die duidelijk van het doorfnijden der fchaambeenderen meldt. vesalius de Fabrica C. H. Leid. 1725. pag. 111. fpreekt ook daar van, even als of men geloofde, dat de verwijding des bekkens door kunst bij fommige volken in gebruik was in jongeboorene Meisjes, om daar na de baaring gemakkelijker te maaken.
De Schrijvers van hetEngelfche tijdfehrift the Lon . don Magafine, Ociobre. 1778. in het recenfecren van de Obfervations Hijloriques &c. par M. A. le roy verzeekeren ,, dat zij onderricht waaren, dat „ demoogelijkheid der kraakbeens-doorfneede door „ een Fransen Heelmeester reeds in het jaar 1319. „ betoogd, en op het lijk van een vrouw bewee-
zen, was; doch dathet vooroordeel in dien tijd teA 3 » £en



(S J. p. michell, Ophelderingen over de
„ gen nieuwigheden zo groot was, dat men niéts „ dan 't geen door het gezag van hippocrates of & galenus was goedgekeurd, in de kunst aannam.
In een werkje van Madame bellarh , getijteld 06fervationinteresfante Jurunaccouchement &c., Bruxel* les 1780. pag. 13. lees ik datPETii-, eeii beroemd Fransch Hoogleeraar, in zijne'Lesfen reeds over de fcbaadelijkheid der kraakbeenfneede, die hij meende dat bij lbmmige volken in gebruik was , of ten mmfte voorgeflaagen wierdt, had gehandeld, cn dat een van zijne tocboorderen dat aan den Heer s'ig ault hadt medegedeeld, waarop de voornoemde Heer 'er proeven over hadt genoomen.
Wat hier van zij , dit is zeeker , dat de Heer sigault van mecning is geweest, dat de doorfnijdmg der kraakbeenigc faamenvoeging der fchaambeenderen en de daar door veroorzaakte verwijdering des bekkens, zou kunnen het hoofd van het kind, in gevallen waarin het te groot, of het bekken te naauwis, een opening verfchaffen, wijd genoe°om de vrugt door de natuurlijke wegen te verlosfen.
Met deeze bedenking zwanger gaande ftelde hij ze voor aan de Akademie der Heelkunde te Pafijs op donderdag den eerften December des jaars 1768 in eene Memorie, waarvan de inhoud te vinden is bij sue EJfais hiftoriques ö" critiques fur Van des accouchemens Vol. i.p.29^. Waarop de Heer ruffel verkoozen wierd om de voorftelling van denHeer sigault te onderzoeken, die, dewijl de Heer sigault zijne bewerking niet alleen de/ Keizerlijke Sneede maar zelfs aan de tangen voortrok, dewijl de bewerking van de Heer sigault nieuw en niet op ervaaring fteunende was, en dewijl hij zelf bekende, dat de proeven op dieren genomen niets konden bewijzen , om de verfchillendheid des maakfels van die deelen , de verdere voorftelling deezer bewerking affloeg; Vid. la Seance de ÏAcad. R. de Chirurg 1770 f. 170. & feqq.
Het



ffifiorie en het Nut der Kraakbeenfneede. f
Het is dan ten eenemaal onwaarfchijnlijk, ('t geen de Heer sigault evenwel wil doen gelooven, in zijne Memorie van den 3 en 6den December 1777.) dat de Heer sigault deeze bewerking alleen in de plaats der Keizerlijke Sneede heeft voorgefteld, noen dat de bewerking zonder genoegfaamen grond verworpen is, of dat de Heer sigault de bewerking voorgellaagen heeft met inzicht om proeven op leevende dieren te doen, welke hij in de voorftelling van de bewerking, als niets kunnende beflisfen, verworp.
Kort daarop, den 9den Maart naamelijk van het Jaar 1769., fchreef de beroemde louis , Secretaris der Akademie der Heelkunde te Parijs, een brief, aan den grooten camper, waarin de Schrijver de voorftelling van de Heer sigault openbaarde, die van dien beroemden Vroedkundigen greetig aangenomen, en nadat de proeven, opreevendc varkens en doode vrouwen genomen , de moogelijkheid der bewerking, en de gemakkelijkheid der heeling bewcezen hadden, voorgefteld wierdt om op een, om het vermoorden van haar kind, ter dood veroordeelde vrouw, beproefd te worden, welk verzoek evenwel den beroemden camper niet wierd toegeftaan. Zie de Genees- „Natuur- en Huishoudkundige Jaarboeken, I. Deel 2de Stuk bi. 32. 47. En de Niemve Vaderland-' fche Letteroefeningen, D.V. Afd. IX. bl. 386.'alwaar men een brief vind van den Hooggeleerden camper aan den Heer van gesscher onder den tijtel van Brief van den Hooggeleerden Heer camper aan den Heer d. van gesscher over bet voordeel der doorfneedevan de feb aambeenderen, om met behoud van het heven beiden van Moeder en Kind, moeijelijk geklemde hoofden te redden , en de Keizerlijke Sneede of den Maak te vermijden.
Deeze Brief is naderhand in 't Latijn overgezet en door den Hooggeleerden Schrijver uitgegeéven, met zijne Prijsverhandeling; De Emolumentis & oppma Metbodo Jnjitjonis yariolarum, Gronings 1774.
C 4 on-



ï j. P. jficHELL, Ophelderingen, over de
onder den tijtel van Emolumenta Sectionis Synchondro-i feos osfium pubis in partu difficili, qua falva matris £ffatus vtta caput prave incuneatum tuto expediri V leaio Caefarea vitari potefl, enumerata in epiMa tl. Camperi ad D. van Gesfcher.
Men kan van deeze brief een uittrekfel vinden bit richter Chirurg. Bibl. Deel IV. pag. 440.
Deeze brief van den Hooggeleerden Heer camper fchynt het eerfte werk te zijn, dat over deeze bewerking in het licht gekomen is.
Daar na heeft de uitvinder, sigault naameliik , zelf het nut zijner bewe.rking betoogd in eene inefis, ten tijtel voerende An in partu contra naturam Se£iio Symphyfeos osfium Pubis Seclione Caefarea prompnor & tutior? Andegavi Anno 1773. edita. Zie
5ue /. C. p. 29O. Vol. i.
Daar op zijn de volgende Stukjes het een na het ander uitgekomen.
— Morand de la roussiere , An Seclio fymphijJcos m partu difficili, ubi feclio Caefarea, autinflrumentorum ufus requiritur, huic duplici auxilii genen fit anteponenda? Monfp. Anno 1772. Zie sue /. c. pag. 290. vol. 1.
r—Hoefman: Differtatio inauguralis contincns duos cafus; alterum de partu difficili capite praevio mclavato fecMone^aefarea, vel feparatione Synchondrofeos osfium pubis , unice folvendo &c L iJ. 1774. Zie een uittrekfel hier van in de reeds aangehaalde Jaarboeken I. deel pag. 98. St. II.
An in partupropter angufiiam pelvis imposfibili Symphyfis osfium pubis fecanda ? Au£lore j. l baudelocque Parifiis 1776. Zie sue l. c 'vol 1 p. 290.



Hiftorie en het Nut der Kraakbeenfneede. ■ 9
J. ripping differtatio obfletricio Medica InauguraUs, fiflens quasdam de pelvi animadverftones. L. B. 1775.
h. van Chanson: an in omni partu p'raegnantis vita fervari pojjit? Monfpelii Ao. 1776.
Dit zijn de ftukjes , die , voor zo ver ik door naauwkeurige nafpooring heb kunnen ontdekken, voor dat de Heer sigault de bewerking aan een leevende vrouw verricht had , uitgekomen zijn. Dog naauwlijks had de Heer sigault gelegenheid om zijne bewerking aan eene baarende 'vrouw te verrichten, of hij heeft ze den 1 October, 1777 met hulp van den Heer le roy (met wien hij 'te vooren reeds over deeze bewerkinggefproken had,) en die ook al eenige proeven over dit onderwerp genomen had, in het werk gefteld aan een Soldaten vrouw, Souchot genaamd, welke reeds vier doode kinderen gehad had, en welke zij door deeze bewerking van een leevend kind verloftten.
Hier op hebben de gemelde Heeren sigault en le roy de gelukkige uitkomst van hunne bewerking aan de Geneeskundige Fakulteit van Parijs bekend gemaakt, en verzocht of de Fakulteit Commisfarisfen geliefde te benoemen, om de zaak te onderzoeken; waar toe de Heeren grandclas en descemet gemachtigd zijn, die dan ook hunne waarneemingen aan de Fakulteit hebben medegedeeld en voorgeleezen; en dus, na dat de vrouw Souchot op de been was, en sigault zijne waarneemingen aan de Fakulteit had voorgedraagen, zo heeft de voornoemde Fakulteit goedgevonden de vrouw Souchot eenig geld toeteleggen, en den Heer sigault honderd, en den HeerLE roy vijftig penningen tot een gëfchenkte geeven, waar op het volgende Latijnfche opfchriftte/ leezen was



lo j. p. m ichell, Ophelderingen over de
A. 1768 sectionem symphyseos ossiüm pubis invenit, proposuit A. 1777 f ecit feliciter M. SIGAULT 'ü, m. p.
liet welk met deeze woorden zou eindigen juvit M. ALPH. LE ROY.
b. m. p.
Dat dit 'befluit der Fakulteit met de memorie van de Heer sigault zou gedrukt en uitgegeeven worden enz. gelijk breeder te zien is uit hit Journal de Paris A. ip7. No S43. bij sue /. c.p.m. dog voornamelijk, uit het uitgegeeven werkje van de Fakulteit ten tijtel hebbende.
Res geJJae in faluberrima Facultate Parifienfi circa . Jectionem Symphyfeos osfium pubis fupra muliere dicta souchot celebratam. Paris. 1777.
Waarbij de Franfche vertaaling gevoegd is
Recit de ce qui s'ejl pasfê a la Faculté de Medecine a fans au fujet de la SeBion de la Symphyfe des os pubis, pratiquée fur la femme souchot.
vena«ld nnnTiiCH Zijll-d3f "aook in h« Hollandsen veitaald, onder den trjtcl van
Drie verhandelingen uitgegeeven door de Fakulteit der Geneeskunde te Parijs, behoorende tot een zeleLmeïWre vroe/ku^ige operatie gedaan met een volmaakt fucces door den Heer jean rene sigault
Vnlrï Te&nuVav de Fakulteit der Medicijnen te Parijs. Uit het Fransch vertaald met bijvoeging eener. voorreden door a. van/laar Med. Doet. il sHage. s Gravenhage bij H. H. van Drecht 1778.
decze door de Geneeskundige Fakulteit mtgegeevene verhandeling een uittrekfel vinden m de Memoires fecreis peur fervir a
l'H-



Hijlorie en het Nut der Kraakbeenfneede. i
1'hiHoire de la Republique des lettres en Francs tomxï Journal de"Mei du Mois Fcvner 1778. Sue Ï.Z' 207 t. C Geneeskundige Jaarboeken d. I. b . 57. tode Medicinisch Chirurgifche Bibliothek 7'J"fl ftucfp. 4=3- richter Chirurgifche BMothek a. t a »e fl «<r Jaarboeken D. 1. Jt. 11. fl bT/'Ien % Sar op is men ernftiger over het nut of de fchaadelykheid deezer bewerking begonnen te denken, en daar door zijn van tijd tot tijd de volgende werkjes uitgekomen.
Tractatus de anteponenda fe^oneC^farea Jfcfgrf Svmphyfeos pubis, Auctore a. bamps. M. D. GJ 7e7. et Pari A. 1778. ™C£ /"?
trekfcl bij sue /. c. p. 308. & 309. ^ode l. c.
p. 236. richter v0/.4. p. 614.
Rtfexiomfur lafection de Ia S^f'^J^ nrelentées et dediés a m. lenoir üc. pan m. puü.
rir les Accouchement difficultueux a la Haye & Paris 171S. Zie het uittrekfel bij sue p. 309. GeZsLffaarb. I. P. 1x7. tode /. f. 447-
richter F. 4' P- 6°6-
Dit is ook in het Nederduitsch vertaald onder den tijtel van:
Aanmerkingen op de doorfnijding der fchaambeensZeeTging overgegeeven en opgedraagen aan den Heer 'il noir etc. door den Heer piet te Leyden 1778.
j. c. 1, schmtdt A fjetione osfium pubis non inJ (lituenda, Giefien A. 1778. Zie de jfaarfe. I <fee/. hl. 46- • '
l'opilTonC^farlnne te h. 0«. 177.7- fl ƒ«£SuCHOxpir m. alphonsexe roy Pam 17.7J.
C 5 yi£



i* j. *. micheh, Ophelderingen over de geSe^lSl WCrk iS °°k Vertaald onder *™ vol-
~E^;S—. tor Zie over dit werk SUE p. 3i8. tode p. 438. /. e.
loder de Synchondrofeos osfium pubis fectione in partu difficili injlituenda Gott. 1778. J Zie hier
4 mf ïïï d'J'^■Ah/^ndfcbreiben an Herrn 1. m. aeplin derpfrtzneij Doctor, uber die Operatton der Symphife von j. u. oswald M. Z>. 177J.
De fectione osfium pubis admittenda, Quaeflio Me-
corum TTa PürfJS diSCUSfa inM7di ■ i°™dT- 3°vts 7- Maji 1778. Auctore augusto Rodssel de vauzesme. Zie het uittrekfel deezer verhandeling, (waar van twee drukken zijn m 4/0 en 8vo, welke de befte is) in het foum vS 'k^fm%i' p- 'SS-ii. alwaaCen 7w w ^ ecrits fur la fection de
la fympUfe des os pubis, daar niets buiten deze verhandeling uitgetrokken inftaat. Zie ook de Jaarb. h c. p. 130. tode p. 444. SUE f. so?>
e bentely differtatio de fectione Synchondrofeos osfium pubis Argent. 1778. J
Zie den inhoud van deeze verhandeling bij paust unterfuchung desWchrts der trennung der School beinen Gotth. 1780. p. go. 91. *woos
j. scheyring differtatio de fectione Synchondrofeos osfium pubis, Friburgi Brisgovice. 1778.
WfalfrVefiMXj°nS occaf'^ by a decree of the faculty of Medictne at Paris, relative to the
ope- .



Hijiorie en het Nut der Kraakbeenfneede. 13
operation of cutting the Symphyfs of the osfa pubis London 1778. gedrukt agter j. vaughans cafés and obfervations of the hydrophobia.
Dit werk van den beroemden hunter is in het Hooeduitsch uitgegeeven met den Heer jumelins verhandeling over dezelve ftof onder den tijtel.
w. hunters bemerkungen uber die bei] fchweren geburten einpflogene zertheilung der Schaambeinen: nebft des Herns jumelins abbandlung uber eben diefe materie aus den Franzoftfchen und Engelfchen uberfetzt. Leipf. 1779.
Een verflag van dit werk is te vinden in richters Bibliothek Th. VI. p. HL P-243- /
Het ftuk van den Heer jumelin is oorfpronkelijk te vinden in 't Journal de Phyfique Sept. 1778. p. 189. onder den tijtel van Precis biflorique, de ce qui a eté fait pour et contre l' operation de la fyniphife du pubis par M. jumelin Doet. en Medecine. Zie sue /. c. p. 609.
lippentein Anmerkungen uber die kunjllicbe trennung derfchaambeinen, Hamburg. 1778-
Examen des faits relatifs a l'operation de la fymphife pratiquée a Arras par m. retz M. D. O M. Louis descarde Maitre cn Chirurg., ou reponfe faite par nous Medecins tf Chirurgiens de eene ville au detail de cette operation publié dans les affiches dePicardie; Arras 1778. Zie sue l.c. p. 339. en vergelijk Gazette de fante 11 Juin 1778. tLes affiches de Picardie N» 19. P' 74- 75tode /. c. p. 441.
m. retz, Obfervations iyitereffantes en faveur de la fymphife des os pubis t*c. Paris 1778' Zie sue p. 344. tode ?. 443'
C 5 Dis-



14 J. P. MiCHEtL, Ophelderingen over ie
fur. *ej avantagcs de la jetlion de la hmpbyfe. qui devoit etre lu dans la feance PubU Sue de la faculté de Medecine de faTlefadi sNov. 1778. farm. j. r. sigault, M. D &c Paris cbez qmllau, waarbij uitgegeeven is."
Analyfe de trois Proces verbaux, faits a Poccafion
V flr cette t^rtXl°nSufir.CeS P^ces verbaux
Ssir J %np !°n Vlh \ée par M' SIGAU^ Paris 1778. Zie RICHTERS Bibl. vol. 5. p. 2. p «0I
De vertaaling hier van heeft ten tijtel RefenXT/?L°T dC Voord^n van de doorfnjdZg ten f ^Za7TerT8ing in m°eijelijke Baarin. gen.- gevolgd' door drie verbaale Procesfen, gemaakt ter geleegenheid deezer kunstbewerking gedaan op de Vrouw vespres door m. sigault &c uit hetFransch in het Nederduitsch lvfrgl bracht en met een voorreeden en eenige aanmerkingen verrijkt door B. C. Geneesheer te Gend. Zie verder het Geneeskundig Kabinet Deel t iV°. V. hl. 39. en sue tom. 1. p. 651.
Expofè d'un cas dans lequella fection de la fympbi-
jmJ" % pUb"i ff faite a Dusfeldorfle 11 Mat 1778. et des fuites de cette operation avec quelques rcflexions a cefujet, par M. guerard M. D. etc. Dusfeldorf 1778.
Hier van is een uittrekfel in de Gazette SalutaiKo.7//}. 4°' Cn U1 RICHTERS 6.d. IL jiulk
va^ h00gduitfe vertaaling: den tijtel voerende
herrn bernhard guerard der Artzneij gelabrtheitund der Wundartzneijkunft Dotlor. &c. Umjlandlicbe nachricht des zufalls weswegen der Durcbfchnitt der fymphyfen der Schaambeinen den VS A17 j8; ïn DulfeJdorff™ternommen ITde, Jamt denfolgen auf diefe operation, nebjleini-
gen



Hijlorie en het Nut der Kraakbeenfneede. 15
een Bemerkungen in Anfehung diefes Gegenflandes Untcr der Aufficht des Hemn vcrfasfers aus dcm Franzofifchen uberfetzt von j. d. beerstecher Dusfeldorf 1779.
brinckmans bemerkung uber die neuerdings vorgefiagene durcbfneidung der Symphife der fchaambeinen, Dusfeld. 1778. dit is daar na m het Hollandsen overgenoomen in de aangehaalde Jaarboeken II Deel. IJluk hl. 398. onder den tijtel van Waarneeming van], v. brinckmann M. u. tfc. over de nieuwlings voorgeflaagene, en aan een baarende vrouw verrichte bewerking der doorfniiding van de faamenvoeging der fchaambeenderen. Zie verder over dit ftulcje de GazettaSatutaire 1779. No. 30. richter Bibl. d. VL ÏL ftuck p. SS'
Reflexions fur la feflion de lafympbife des os pubis par m s. Mcdecin & Chirurgien de la Montagne. Zie Journ. Encych 15 Mars 1778. p. '49 Geneesk. Jaarb. D. I. ft. II. bt. 89. Gazette SalutaireA. 1778. sue /. c. p. 368. todej?. 431-
Accoucbement laborieux beureufement terminê par lemoyen du forceps par m.billon , contenant quelnues reflexions eontre la fettion de lafympbife du pubis in de Affiches du Dauphiné Journ. Encycl. 1778. K Juin p. 514. 1 Juillet p. 134- Jaarboeken I. D. II. Stuk bl. 123 en volgende.
Extrait du Prima Menfts de la faculté de Medecine de Paris tenue le 1. Aout 17-78. Zie Journ. de Medec. Sept. 1778. sue /. c p 357. alwaar de o-evallenvan des^rets cndenPruififchenHeeimeefter befchreeven zijn.
Remaraues fur la fection de la fymphife adresfée a m. m. *** par m. allouel Dr. en Medecine &c. Journ. Encyclopediqut 15. Sept. p. 505 a. 1778.
BON-



«« xicKit, Ofhlkringn mr j,
P. 122. tode ü ig fl r-o n t J ll'
ferlefenflen und neueflen Jhh'n S^"lTntunSjr der au~ darzeLeipf. 177? Sc rthmdlunZm fi*r wun-
ft' 3- P. 490. 71 • ric»ter BM. d.5.
Rapport fur les obfervations & u. ev.n ■ muniqués a rAcad^p®^^™"™»de lafympbife des os pubis. contre la f^ton
B den ^y^delingen zijn van den beroemm aie Akademie vooroclpp^nn
^ 1U* iM37- Jaarboeken D. I. p. i26.
J~L?^;re o5flum puus.
gie Amft. & Paris 1779. J a,rMr"
De vertaaling heeft den Tiitr? v**. t *<m de iïr sicaitt^ J ^n Toe" e ener werkje
Roy Reflexions fur Voperation de lafympbife
Pra-



Hijlorie en het Nut der Kraakbeenfneede, 17
praüquêe fur taf mme vespres in de; Gazette fZJaire N°. VIL a. i779- «»volgende, s f. de pELLEGRUE de fetlione fymphifeos ojfmrrt %ubis thefes Medico Chirurgicae fub Pra^ r.
f/2 i>e la VACHE^ de da feutrie ParifllS I779-
T g dagoty , Operation de la fymphife dans les ^VccoulmenliJpoffMes avec «*W"5*J/«T *je; expo/ée* daw ««« operanon, & au tl eft esfentiel de menager (Sc Paris 1779.
t p weid^mann Comparatio inter feclionem CaehCaream % disfeÜionem Cartilagints (S hgameniorum pubis in partu ob pelvis angujïmntmpoftbilifub. praefid. cl. siebold defenfa, Wurzburg 1779.
Reflexions bifloriques (Scritiqucsjur ^fj^'f^ lafeBion de lafympbife du pubis mde Xll afdee ling van het vol. I. des Esfais bifloriques; hmvaires (S critiques fur l'art des accouchements (Sc. par m. sue le jeune Paris 1779- 2 vo1'
Tn dit werk worden buiten de reeds aangehaalde werken verfcheiden brieven, uit het Journal de Para e'n I778, ons onderwerp raaKcnde gevonden waaronder uitmunten de volgende, die 111 beide of een van beide werken, breeder worden behandeld.
T Twee brieven van de Heer l'heritier te.ren deeze bewerking. Zie pag. 283. /. c. Journ. de Paris No 284. (S 395- «• 1777*
TT Een brief van de Heer l'etienne ziè pag. 288. Journ. de Paris No. 302. en vergelijk vooral de Geneeskundige Jaarboeken DU. Jt. 11. bl. 47- en 53. III Een antwoord van de Heer sigault op die brieven. Zie p, 290. J. de Paris No. 3°5-
B IV-



Ï8 J» ?. michell, Ophelderingen over *
IV. Een brief van de Heer pellptaxt m tot antwoord op die vardenKt ' dlene"de
• V. Brief van de Heer r41-«r„,
kige verlosfimr met de tïï over een gelukKiaakbeens dfortheede TILT™ m over de
VI. Aankondiging der waarneemin? vin rfP« w despres de memneur. Zie stV f 0 Heer Journ. de Paris No. 91 ;A.%™E 33S- 3S1*
VII. Brief van sigautt nvpr
& Paris No. 140. .4.' I77g. su ™; *» >»"••
w„zen. Zie «^JfaJ Sfe^g ^
X. Word de bewerking van de HPPf
5de April te Spire gSdaS/ aaSoSf sue p. 353. ' ft«JJö''K-ondigd. Zie
XI. "Word het werkje van piet dnnr ^ Tr
^^^"^^^^
didne\niofbeeÖ
^- 1777 vind: dTe/waar ifcirft^^ ?°' koy deelt. N. 281. als mTi^t ^»en lof met LE . ,2ÖI-aismeedewaarmhijfchnjftciathet
ge-



Wfiorie en. het Nut der Kraakbeenfneede. t$
seval van de Vróuw Souchot het nut der bewerking buiten twijffel ftelt No. 285: waar in cenHeelmeefter de proevenen bewijzen van de Heer l'heritier voor valsch verklaart; zonder iets te bewijzen: No. 287: en daar de fchrijver des eerften briefs sigault voor uitvinder deezer bewerking houdt: No. 300.
De brief, waarin de g&eondheid en het fteevig gaan van de Vrouw Souchot (door haaren man, als het waarc) , verzekerd word, is geheel verdicht. Z. N°. 314 en vergelijk sue t. 1. pag. 280.
In N°. 322. word sigault weder als uitvinder deezer bewerking voorgefteld : wien men N*. 349* nogmaals geluk wenscht.
In JV°. 14. 23. 35. des Jaars 1778. word niets dan van giften aan vrouw Souchot gefprooken.
In de Genees- Natuur en Huishoudkundige Jaarhoeken vindt men , buiterfde bekendmaaking, en verdeden* deezer bewerking, buiten de reeds aangehaalde Schrijvers beoordeeld of uitgetrokken, noch eenige aanmerkelijke Hukken ons onderwerp raakcnde: als
I De brief van den Hooggeleerden Heer camper "den 22. Octob. aan sigault gefehrceven, Deel
1. pag. 59-
II De Memorie van siebold door richter 'voorgeleezen in de Koninklijke Maatfchappij der Weetenfchappen te Gottingert, wegens een gelukkig geval in de Difl'. van den Hr. roussel de vauzesme zie Journal Encyclopedique 1 Juillet a. 1778. pag. 41 Jaarb. D. t bt. 128.
III. Verfcheiden aanmerkingen ten voordeele deezer bewerking : en verfchillende tegenwerpingen opgelost: gelijk men hier én daar van*- M. 32 - 130. van het Eerjle Deel zien kan. Tocdus verre van den Heer van ewgemw. B 2 IV.



^ J. t. MicHEltj Ophelderingen over de
^^?^#*.*^£*f handelingen, die zó m Frankrijk als m Duitschland zijn ulsekoll over de doorsnijding der fvmbhiitshlc!fU
gehaalde diflertatien van Dr. bentely en ?ï moiotztz: dog deeze lijst bevat nLt daUtn -rkjes,ge,^ïlteS
ief^p^ Cn j£* * dc Ogende werkUnterfuchung des webrts der trennung der Schoos-
v^ hern S.
*arls vo» krapï Anatomifcbe verfuche und anmerungen uber die eingebildete erweiterungder beC kenkboble im naturlichemtd undangepriffeTdurcl fcbneidung der JcbaambeinknorpehinZiTrnaturhcbe geburten Wien 1780. 2 vol. maerna
Lettre a m. de brWbilla ecuyer &e. Par m np. cambon ecuyer &c. fur trlis operafionsd'eTa fymphife a Mons 1780/Zie het Journal de Med Avril 1780.; dit werkje is in het Hoo-duitech vertaald en met aanmerkingen vermee?den ïoor den Heer -l» boogers, onder den tijtel vin
Schreiben an Hernn von brambilla, S. K K /t M.erflenLeib-und General -wundartz vonHerrk von cambon Leibwundarzt weiland der HeZ zogin zu Lothringen &t. drei Schambeintrennungen betreffend, aus dem franzöflfcben SeZt mit anmerkungen von boogers , Ver PhihfopbTe wundarznei, und geburtshulfe Magifter. Wien^i.
Alphonse de roy objervations & reflexions fur l'Operation de la fympbife, a Paris i780 1
ö. SA-



Hifarie en het Nut der, Kraakbeenfneede. it
O. samoilowitz, Collegiorum Auguftiffimae tótiut RuJJiae Imperatricis , Affefforis, Medicinae Dottoris & Primarii Chirurgi Senatus Mofcovienfis, Traclatus de fetlione fymphyfeos. qjjtum pubis & partu Qaefareo, Lugd. Bat. 1780.
Dit Werkje is eigenlijk de Differtatio ïnauguralis van deezen Schrijver, waarop hij toenteLeyden tot Doclor in de Medicijnen gepromoveerd is : dog voor deeze afzonderlijke boeksgewijze uitgaaf is een lange opdragt, als een,voorrede, in het Fransen.
Qbfervation intereffante fur un accoucbement par Madame bellami Maitrejje Sage-Femme, a Bruxelles éfe trouve a Paris 1780.
Bemerkungen uber die von Herrn. gtjerard an einer gebabrende zu Duffeldorf gepflogene ausfer'ordentlicbe ontbindungs art hauptfachlicb dis febambeintrennung betreffend, von l. boogers, jpj/ien 1780.
B. guerard's Unterfucbung und Lebre uber den durebfnitt der febaambeine u. f. tv. zur tviderlegung der bemerkungen des Hem boogers und vertheidigung diefer operation, Munfler 1781.
D j. g. erhzog , Practicus zuCaminz, etwas zur 'hohern bebammenkunst, bef onder s die kunstlicbe trennung der er fchaamknochen betreffend, Bresden 1781.
En eindelijk volgt mijne verhandeling die ftof betreffende: betijteld
Differtatio Academica inquirens Syncbondrotomiae pubis utilitatem in partu difficili: Praefide viro Clariffmo o. van doeveren Med. Doel. €7 m Acad. Lugd. Bat. Profeff. Ordin.&c.&c, de* fenfa ab Aufore j. v. muchell. D. XVIL tebruarii 1781. .. , Q^ ^



®a }' f. micheil, Ophelderingen over de
Den korten inhoud van deeze verhandeling «f
hevcr de Hukken die 'er in onderzodffSj*'^
Sf-£ ond^Sfe
♦;1-S^H|Cr1,VÖ,EGEN VAN engelen Schrijver van dit
Sverhtd^nf^^ brced™*fe iffiffifi mijne verhandeling gegeeven , voornaameliik van dat de meefte en naauwfte betrekking tot de ICraak-
^,DlnQZj,n,de ftukken die M n* «en zo langduuri-e als naauwkeurige navorfching onder miinS S gekomen zijn ; en die ik een%e wpini™? % g
mijne verhandeling over de Schaambeensdoorfneede inhethchtgaf: over die weinige, die S EJ gaaf deezer verhandeling in hSiden geïomen zih zal ik daar na fpreeken- terwiil ilc m? £ m J '
gelgk blijken fam „it de £.tb°,ng"voi»ooiB!™e't%°en"SSI°1''? Se!CS<l de ">«ra*toe



tliftone en het Nut derKraakbeenfneede. z§
Encycloped. 15. Mal 1778. Jaarboeken D. I. bl. 103. maar het is anders beweezen door louis Seance &c. p. 140. faust unterfucbung &c. mijne verhandeling p, 25. Kabinet p. 448.
gambon heeft de bewerking gedaan met een gelukkig gevolg voor de moeder: doch van des kinds dood of leeven fpreekt hij niet. Zie de Jaarb. N°. 5. p. 127. Kabinet bl. 449, mijne Verhand, p. 26.
sigault heeft de bewerking in de Vrouw yespres met een voor- haar en haar kind doodelijk gevolg verricht: Zie mijne verhand, bl. 26. en dehiertevooren bl. IÊ^, *rf en ff. aangehaalde hukken, die hier toe betrekkelijk zijn, en het Kabinet bl. 449.
retz is in zijne bewerking te Arras niet minder ongelukkig geweest. Zie mijne verhand, bl. 26. Kabinet bl. 449. en de ftukken van retz en der Genees-en Heel-meefteren van Arras bl. f& aangehaald.
sigault is in zijne derde en vierde bewerking ook niet zeer gelukkig geweest: want beide kinderen zijn geftorven. Zie het tractaatje van roussel de vauzesme en van Madame bellami bl. 40. aangehaald, en vergelijk mijne verb. p. 26. cn't Kabinet bl.45°*
der is in zijne bewerking gelukkiger geweest ea heeft ze beide behouden, moeder en kind. Zie 't Journ. Encycl. ann. 1779. i£Fevr. Kabinet Deel I. N0.5. bl. 451. en mijne verb. pag. 26. Gaz.fal.1n9. N°. VI.
siebold en guerard zijn in hunne bewerkingen alj lerongelukkigst geweest: moeders en kinderen zijn in beide omgekoomen; zie richters Bibl. IV. p.51$' de werkjes van guerard, en, dat tegen hem is uitgekoomen, van boogers hierbooven aangehaald: Zie mijne verhand, bl. 27. de memorie van siebold &c. in de Jaarboeken D.I. bl. 128. Kabinet bl. 452-455*
groshai/ns heeft Moeder en Kind door die bewerking behouden: ZieiV. Vaderl. Letferoeff. 1778. B4



H j. p. michell, Ophelderingen over de
D. VIL No. XII. p.S3i. Kabinet D.L p a.6 D 77 V- 455- mijne verhand, p. 28. F 4
' besmarets en zekere Pruisfifche Chirumin hehhP«
\liïJ0UZirt M-e-d-*Sep[- twee'waarneew?? ' u^*a">n Z1J" de kraakbeenfneede "eda™ hadden, bekend gemaakt: zonderte melden "of S geboorene kinderen leevende waaren: de Moede»
gelukkig volvoerd: beide de Mo?der*Sdoch
2ooddp0Ziedlef'fte bewe?^/ekomene KiSd was dood. Zie Je boven aangehaalde jlukjes hier over.
gevo^vo^^
Incvcï InLf MoeAers en Kinderen. Zie Journal fs slpt' 1770 FV.Vïh4'0- Gaz- defantê> Gaz.falut
SUE T. i. p. QCs hppft FiAt mct ^ -/flarè' P- 128
«ij.; zie m„„« ^ '"IS-» « ™,
«*£ ™n^°?evo?/TeT^metSe7 Madrid 24 Novemh 1it,X v ' 7 ? de Gazwe <fe
Daar



Üjftorie en het Nut der Kraakbeenfneede. 2j
Daar is nog eene bewerking gedaan door eenHeelmeefter van S. Omer aan een Vrouw die reeds drie levende Kinderen gebaard had door de natuurlijke wegen- men heeft het Kind door de bewerking vermoord , gelijk blijkt uit L'art des Accoucbem. par 'm baudelocque vol. 2. p. 276. innota: Deeze Waarneemin°- bewijst zo fterk, dat de bewerking zonder noodzakelijkheid gedaan is, en het Kind de dood veroorzaakt heeft, dat ik niet nodig vind 'er iets meer op aantemerken.
Dit zijn de Waarnecmingen deezer bewerking, die^ voor zo ver ik weet, befchreeven zijn: Die te Bommel worden gezegd verricht te zijn, zijn nergens in nieuwspapieren of tijdfehriften bekendgemaakt, zo dat wij 'er even zo min, als over die roussel de vauzesme zegt te Konftantinopelen voorgevallen te zijn, over oordeelen kunnen: Zie onze verb. p. 30. Kabinet p. 459.
Dus hebben wij , zo naauwkeurig moogeljjk de Hiftorie der kraakbeenfneede opgehelderd, de boeken, die bepaald over deeze bewerking gefchreeven hebben, opgegecven, de in tijdfehriften geplaatfte flukies aangehaald, en de plaatfen aangetoond waar zii te vinden waaren; waar meede wy aan heteerlte gedeelte van ons voornecmen vulkomca meenen te hebben genoeg gedaan- Laat ons dan nu tot eenige nadere ophelderingen over het nut van die bewerking overgaan.
Niet dat ik hier van zin ben de redenen voor en tegen d'eeze bewerking optegeeven; alle de Waarneemingen en Proeven nategaan, en daar na mijn befluit optemaaken: dat heb ik reeds breedvoerig in mijne booven aangehaalde verhandeling gedaan : maar alleen, dewijl ik noodig acht iets daar bij te voegen tot opheldering der bewerkingen van -sigault, le roy, en nagel: tot onderzoek der bewerkingen van d. juan delhutar , v>. antonio ÏÏSÏK en\ cambon : en eindelijk tot het over-



26* j. r. jtrcHELL, Ophelderingen over de
handeling in handen neb"ckre?5n VC" m«nf ververhaal "der bewerkingen van gn" 'J^0^ het eene vroedkundige w2r£e££g Zo M^ZlJ™
tZ /UCh£ ^ KRAPF, rf^rtSZ '
vaneen Heer ?e,eerite pIa3tS de Waarneemingen aanmerken L'w' •SI°uLT aangaat : moe«* wij Wan 'er S bewerk.^en verricht heeft: Soubofen S ' *A?ajmie.llJk: aan de Vrouwen
f/ fje tWee ^nd,ere bewerkingen 1 welke ik föP35- va" «ujne Differtatie, Kabinet pa*. S den
het zeekeris h^h nOÏ verricht : want daar fcde vron^ v?m den heer le »°*
5 ioy7lelvfnbeU1'd $n> ™ de BrVf4va]i
Tl 1-6 ?£? n> m m.1Jne verhandel, bl. 2o. JStóS
de gevallen reed" j «"h " 28* dat
m vauzesme, die wij gezien hSben a/ ^ T!8-1, het jaar 1778. nitececevenT i. *■ M> dat m voorftanderdeezeS ? HeeJ ' een
wat aangaat de. tweede bewerking, dat die in het
jaar



Bftorie en het Nut der Kraakbeenfneede. 27
ïaar 1778. gefchicd, en het kind daar door omgekomen zij, kan ik bewijzen, uit een klem Werkje v« Sne Tuffr. bellami, een Franfche Vroedvrouw, rdat wii op zijn plaats hebben aangehaald,) die bij die Vrouw Blandin den 7. October 1779- geroepen is toen zii het jaar te voorcn van den Heer sigault door de fchaambeenfneede verlost was van een dood kind, dat zij beweerde gevoeld te hebben dat zich voor de bewerking nog beweegde.
Het geval is zo fterk, dat ik niet kan nalaaten om 'er eenige ogenblikken bij ftil te ftaan: de Heer sigault , die den 7. October 1779. bij de vrouw blandin wierd geroepen, welke in baarensnood was, en die hij 't iaar te vooren door de fchaambeenfneede verlost had van een dood kind, ftelde na een allernauwkeurigst onderzoek, dezelve bewerking al» het eenige hulpmiddel voor, wijl hij verzeekerde „, dat haar bekken zo naauw was als de bats van een "fles: hij maakte deeze opening na, door met zijn ' wijsvinger en duim een cirkel te maaken van ander* ' half duim middellijn, enplaatjle op die opening zij' ne Snuifdoos, wiens middellijn vrij grooter was: en ' door middel van dit bewijs, geloofde hij de on' moogelijkheid der baaring zeeker te hebben betoogd. Ëenfchoon bewijs waarlijk, en pen beknopte manier van bekkens te meeten! wij hebben nu geen petvimetervm stein vannooden nog e enig werktuig, de Heer sigault leert den graad der onmoogelijkheid van de baaring uit het plaatfen van een fnuifdoos op de hand bepaalen. En waarlijk het fchynt ook een beuzeling voor een grooten Vroedkundigen te zijn, de wijdte des bekkens af te meeten, wijl hij na dat hij een baarende Vrouw eefige maaien onderflaagen heeft, de afmeetingen des bekkens met de vingers zelve zo kan bepaalen, dat men de noodzakelijkheid der fchaambeenfneede daar allerduidelijkst uit aineemen kan.
lammer is het, dat die manier één gebrek heeft: «n dat is, dat zij gemeenlijk mist: en ^begreep^de



28 fi r. michïll, Ophelderingen over de
fchaambcenfteede overhaalm Hi. i' u tot ie jaar den dood van hl55 eni jl h? v00rlSe oorzaakt, en in een ftaai f aar? p«ne" verwas, gebraeht had? waarop de Sier «f" da01
die Waa7nP^^ 0"u zlJne noot W. 4^5)
»og een woord zullen Velden, ' ea waa™ wij nn
heS^Tintw^e, » ^» felfde gevallen iochfen 'die ik IT'^1 di& kening van «qaultgeftefij\ &- hlt « 1 - vcn 0p re" bellami heeft mii daarnmtrpï; merkje van Mad. •en mij doen Sf Jbt Sk ikfe^ gegeeven> heb, de bewerkingen van 1, ^eds aangemerkt J778 gefchied waarnaTe'vanï ta ^
•* in müne verhanillVSet^fe d«S2
det



Hiftorie en het Nut der Kraakbeenfneede,. 29
dezelfde bewerkingen waaren, maar hcb't intwyffer eelaatcn- Hint eaedem, quasrecenfui,fint aliae;p. 29.3 wii kunnen 'er nu nog met een woord van fpreeken dewijl wij verzekerd zijn dat het bewerkingen zijn,' die eene beoordeeling op zich zelve vereisfchen.
Wij zullen nu niet onderzoeken of deeze bewerkingen door le roy alleen of met sigault gefchied zijn. Wij5 zullen ook niet oordeelen hoe ver het bewijs der verklaaring van den Heer des essartz dient, om het leeven der Kinderen door die bewerking gebooren , te betoogen ; noch tegenwerpen dat de voorn. Heer des essartz geen bewijs genoeg hadt dat de Kinderen die hij zag bij de Vrouwen, daar le rott zeide de fchaambeenfneede aan verrichtte hebben, even dezelfde waaren, die door die bewerking ter waereld waaren gekoomen : noch de redenen nagaan, waarom le roy niet, evenals sigault , Commisiarisfen verzocht heeft, om den uitflag der bewerking van het begin tot het einde nategaan, maar liever onderftcllen dat beide Kinderen geleefd hebben: en dat Louis en eaust van den dood der kinderen fpreekende, de gevallen van sigault in het oog hebben.
Dus is nu maar alleen de vraag, of de bewerkingen iets ten voordeele van deeze kunstbewerking bewijzen , of niet ?
Elk onbevooroordeeld Leezcr, het gedeelte der brief van le roy in mijne verh. p. 29. Kabinet p. 456. uit j-^ust overgenoomennaleezcnde, zal moeten bekennen, zo hij in de Vroedkunde niet geheel onkundig is, dat:
I. De bewerking zonder eenige noodzaakelijkheid inde eerfte Vrouwgefchied is; terwijl het Bekken van die Vrouw, volgens het getuigenis van le roy zeiven, zo groot was als dat van de Vrouw souchot , het welk ik beweezen heb groot genoeg te zijn geweest om een Kind door de natuurlijke wegen te verlosfen. Zie mijne Disfert. p. 22. Kabinet bl. 44a. en volg. — J C 5 Dus



So J. P. wicHEtt, Ophelderingen 0ver ds
natuur alleeif, 0f& door d«
waereld gekoomen zou zijn. ° " onderiie™d, ter
■^iS^Ülregte middelJö" ^
fteld zijnde = i| duÜB eén nn^ verzeekert, geJeid plaats l^SreS:v50^J^a^ «ukken afgehaalde Kaderen Modder wS VM ZËS in zij niet had kunnen verlosten ™ tf n *m' waarva" regte lijn niet grooter d™. * Bekken in zijn ïs, zo die lijn* van iel B^tTZf geweGst' dat geweestwasom werkteentot Lfi 'if.T genoeS taan hetKind «oad^^^^j ^
^ftffiSu^^ de voor-
Heer le roy inhetlaX^oi ■tlegffen',en dat de van het Kind fpreekende d?n t fWS V3",het leeven om tot den doo'd van ^Klndte tóBE*^
M^^^i^^f - beide openbaare tegenurijdilh^ » dit verhaal
door het zijn WSSS2S v liest^eïdn, 25 geen bewijs van een r L', ,n dus voor
Vergelijk lier mede^^S^^» ^ BAUDELocquE /^r,. <fe, 3. p. van don Heer
De aanmerking van den reer r*. •• Tijdtehrifts è/.45l op heSeval v?n I' SchriJv" dee^ ker opmerking: de ™SlS der gevallen zijn oJbSSKn^ de °Pgaaven tijdsniet, wie men gcKÓfgeJVen mi™ v WCet Zom" tehijnthet gctuigenis%an dfSeïen rlhier 6Venwel MAiVN boven datVan de SchrSvSs v^T en T?' te moeten worden die dit ^f»i Z Diana gcfteld hun verhaald of gefchreeven £TiïUdlS> zo het kend, en ^mrv£^n^JhJ^bea a^S»eevoornaamelljk
is;



" Hiftorie en het Nut der Kraakbeenfneede. 31
is- en dus ook veel beeter en naauwkeuriger door Duitfche Vroedkundigen beoordeeld kan worden. Zie de aangehaalde Verhandel* van weidmann p. 87.
Het geval van den Heer j. delhuyar in de SpaanPche Courant, en het Journal Encijclopedique verhaald, en daaruit door den zeer Geleerden Heer j. voege» van engelen in het eerfte deel van dit werk bl. 168. overgenomen, bewijst niets ten voordeele van de Schaambeenlheede, zo lang het niet blijkt, dat het Kind niet dan door de Keizerlijke Sneede, of deeze bewerking kon verlost worden, en met door de Konstbcwerking omgekomen is. Hetzelfde oordeel moet men ook over die andere waarneeming vellen» door Don antonio delgado den 24. Nov. 1780. op een nieuwe manier verricht, en m de Gazette de Madrid verhaald; naderhand in het Journal de MedictneJanv.-ïjSi. overgenomen, en eindelijk daaruit m de Gazette Salutaire 8. Fevr. 1781. kortelijk uitgetrokken: waarin de mooglijkheid om de bewerking op een andere manier te doen, wel beweezen word, maar waaruit niet blijkt, dat men de bewerking in de plaatfe der Keizerlijke Sneede gebruiken kan, om Moeder en Kind, in het geval waarin de verlosfing door de natuurlijke wegen onmogelijk is, te behouden.
Eindelijk koomen de drie bewerkingen op 't tapijt, die de Heer von cambon , Heelmeelter der Hertogin van Lotharingen verricht heeft, en in een Brief aan den Heer von brambilla, eerften Geneesheer cn Heelmeeftcr van zijne Keizerlijke Majesteit bekend gemaakt; welke brief door den Heer l. boogers vertaald èn met aanmerkingen verrijkt is.
Wij zullen eerst de gevallen opgceven : en de aanmerkingen van de Heer boogers nagaan: en daarna 2ien, of'er ook nog iets op aan te merken zij.
Zekere Vrouw, loutre genaamd, had tweezwaare geboorten uitgeftaan, door d at zy beide reizen met den *,., tttug



j. p. michell, Ophelderinge over dé
tang van doode Kinderen verlost was: deeze dena* ' Maart 1778. de baarensnood beginnende te voelen wierd van den Heer von cambon, nadat hij den tan" «er gemakkelijk had ingebracht/ en het hoofd van de Vrucht gegreepen, dewijl het werktuig driemaalenafflipte, en het hoofd van het Kind onbeweeghS de bovenfte openingdesBekkensbleeffteeken, en eindelijk de naveftreng tnsfehen het hoofd van het S enhetBekkenmgeklemdraakende, hetdraalengevaar^kmaakte,doordeSchaambeenfneedeverlostvareendood Kmd; en was den 1 Maij reeds geneezen Deeze> vrouw weder zwanger geworden, wierd den » Jan 1780. weder gelukkig verlost van een leevehd Kind, door denzelfde Vroedkundigen, dat na de verkwam bZ7Ïnh d°T de WCên zelve te? waeeTeTd kwam: het Bekken kon zo veel niet verwijderd worden, dan in de eerfte bewerking: het Kraakbeen der Schaambeenderen was evenwel geen been Geworden; en zij wierd gemakkelijk geneezen
m De derde bewerking deed de Heer von cambon m een Vrouw wier Bekken om de te digt aan eï Sndeh ge?laatftf Zitbeenderen, geen Vroedmeefters hand doorhet, den 25. Sept. 1779. waarin hii na de bewerking zich nog van den^ang'b'edS molt, om L"?,ndtterwaereldte brengen: de Schaambeenea Waaren twee duim van elkander verwijderd.
De Aanmerkingen welke de Heer lucas boogers 00 deeze bewerkingen maakt, zijn eigenlijk zo zeer niet gefchiktom te bewijzen, dat deeze waarneemingen mets ten voordeele der Kunstbewerking uitdoen aN wel om den Heer von cambon te betoogen, dat hij ten
I. Geen behoorlijke naauwkeurigheid gebruikt heeft m ze te befchnjven. ö wiuis.mt.erc
II. Dat hij verfchilt in het verhaal en der eerfte waarneeming; welke hij in een Brief aan een zijner Vnenden bekendmaakende, niets van het mbreS «» aftoppen der tang gefprooken heeft; dath?4?
na-



Jfiftorie en het Nut der Kraakbeenfneede. 35
naderhand in den Brief aan den Heer von brambilla wel deegelp bijvoegt.
~ III Dath"rj 'er niets van de afmeetingen des Bekkens'of die des hoofds van het Kind bijvoegt: en dus de weezenlijkfte omftandigheden voorbijgaat.;
" IV Dat de tang en deeze bewerking niet beide te pas kwaamen: een van beide was genoeg om de Vrouwte verlosfen.
V.Datin deeerfte noch tweede bewerking de Schaarttbeenfneede te pas kwam: dewijl de regte lijnen van het Bekken te klein waaren, die door deeze bewerking niet grooter worden: of zo zij niet al te klem waaren, kon de tang het werk wel afdoen.
VI. Dat, zo ooit de Schaambeenfneede te pas kwam, het zeeker m het derde geval was; zo de afmeeting van het eene Zitbeen na liet andere te klein? was: enz.
Hetkomt mij voor, dat men dezelfde aanmerkingen op de twee eerfte bewerkingen door den Heer von bon op de Vrouw loutre verricht, maaken kan, die ik op de bewerking vandpHeer sigault op de Vrouw sou-: chot verricht , gemaakt heb in mijne Verhandeling pag. 22. Kabinet bl. 444\
Waaruit volgt, dat in alle gevallen, daar de tang gemakkelijk ingebragt, en het hoofd van het Kind geT Ireepen worden kan, de Schaambeenfneede met te pas komt; want buiten dat men dan dikwerf de geboorte door de natuur alleen, of met dit werktuig onderfteund, ziet-eindigen ; zo. is het zeeker, gelijk de Heer boogers te regt aanmerkt, dat in dit geval de reote lijnen van het Bekken te klein zijn, die door deeze bewerking niet dan zeer weinig winnen: het Bekken derhalven van de Vrouw loutre moet natuurlijk of in zijne regte .lijnen zeer weinig te klein geweest zijn, zal de bewerking iets hebben kunnen



U j-r- MlcHïtL , Ophelderingen mr tf#
uitdoen, dewijl een verlenging van twee liinen f twee duimen verwijdering ZaSd^te&tfï* Kmd in het eerfte en tweede geval heeft doen booren worden: de natuur krènm J?^ , • ge" diergelijke müépmSmm^I^ *** . een Vroedmeefter haaré bewS'en afwacnt^rtl? dan geen hefboom of tan» ik laftfnL ^c,u' lé beenfneede, noodig heeft • dit meen ik 1 in mijne Verhandeling te hebben beWeezei? Wet
ter waereld is gekoomen, door den tan" ten mSf als men de natuur onderfteunde, zou geSoo?cn 2$n!
J° eerfte geval was reeds de dood van het Kind Voor de bewerking te voorzien.
Wat aangaat de derde bewerking kan men óffl»
Bekkens, die tnsfehen de Zitbe?nde,e„T diende S' Heer voi, cam.os wat naauwer bepaald te lBsE e » men 'er met meer naanwkenfigneid ov'e?^ " '' < höaf'fi -.'.'.tom ab -lor .'j • M -
Om kort te gaan: het is zeeker dat de Her-r malle drie de gevallen «ren <rrnnt-L - .CAMBOir Schaambeendere'n Z^^eK^^f^ ^ de Vrouwen zo gemakkelijk geneSiMn'nï Wijl vallen van sigault, siebold oOT,.»n J ' De ge" leeren, hoe eene groot^verwTdm" derT.h' ^ H£TZ deren gevaarlijk, % zomwnlen dSdelHkSchJ*mhcca~ ongelukkige Moeders mwiJien a°odelijk,zy voorde * En



Hiflörie en het Nut der Kraakbeenfneede. 55
En hier meede meen ik volkoomen beweezen te hebben, dat ook in de twee eerfte gevallen de Schaambeenfneede zonder noodzaakelijkheid gefchied is; maar dat het derde geval eigenlijk dat geene is, waarin de Schaambeenfneede met regt kan te pas komen , zo men de behoorlijke voorzichtigheid in acht neemt, geloof ik ten volle in mijne Verhandeling beweezen te hebben.
Dus blijft-'er niets overig, dan dat ik nog kortelijk die ftukjes nagaa, die mij na het uitgeeven van mijne verhandeling onder het oog gekomen zijn: De brief van den Heer de cambon en hetftukje van Mad. bellami hebben wij reeds in het verhaal der bewerkingen van den genoemden Heer, en den Heer sigault leeren kennen: dus kunnen wij overgaan tot het werk van den Heer von krapf, dat verfcheidene proeven bevat over de verlenging der regte lijnen des bekkens , waar door beweezen word, dat door een groote verwijding der febaambeenderen de regte lijnde* bekkens weinig grooter word, dat het bekken in de dwarsfe lijnen veel wint, dat de verwijding der fchaambeenderen maar tot een zekeren trap gefchieden kan, of de zachte deelen fcheuren en breeken, en het geheele bekken gaat van elkander: en dat 'er bij de verwijding der fchaambeenderen altijd een afwijking plaats heeft vanhet heiligbeen en üeupbeen»
Doch deeze Schrijver brengt voornaamelijk alles wat moogelijk is bij, om de leer der verwijding van het bekken in de zwangerheid omver te ftooten; daartoe dienen zijne meeste proeven en redeneeringen: ik heb reeds over dit ftuk in mijne verhandeling te breedvoerig gehandeld, om 'er hier, daar er eigenlijk ook geen plaats toe is, over uit te weiden. Ik heb niets op den Heer von krapf zijne proeven en manier van bewijzen aantemerken, dan dat hij te veel, en dus niets, bewijst.
Daar gefebied geen verwijdering, zegt de Heer vow ïrapjf , wijl de jamenvoeging van bet darmbeen met het ■ C a



'3<5 ƒ. P. MICHELL, Ophelderinge over He
heiligbeen, dan eens met een kraakbeen, dan eens zoniet is: Heeft men ooit een diergelijke onftandvastigheid der natuur waargenoomen, als de Heer von krapf haar geliefd toe tefchrijven, dat zij naamelijkin f gedeelte -van de vrouwelijke fexe een kraakbeenige famenvoeging van hetheilig- en heup-been maaken, en in het overige f gedeelte, die geleding zonder kraakbeen Jaaten zou?
De proeven evenwel van de Heer von krapf bewijzen dit: bij beeft in twee duizend geboorten nog geen verwijdering van 't bekken waargenoomen.
In zijne proeven op zwangere en in of na de geboorte geflorvene Vrouw-en, beeft hij nooit die verwijding des bekkens of opzwelling des kraakbeens gezien, noch opgemerkt: hij vind, dat bet natuurlijk maakfel van bet bekken 'er niet toe gefchiktis, om in de zwangerheid ■cf geboorte verwijderd te worden.- bij hem bewijzen de IVaarneemingen van morgagne , stalpart van der wiel , jpare , guillemeau en anderen, niets. Zijne pro even maaken alles uit: het zijn niet dan zieke Vrouwen, wiens bekken verwijd word in zwangerheid: alleen de Waar■neemingen van van swieten en weitbrecht neemt bij aan: hunter, levret, morgagne, pinaeus en andere hebben over het maakfel van het bekken niet wel gedacht: en de IVaarneemingen van van solingen, denys, «artholinus, smellius , i.uDovicus bewijzen mede bij den Heer von krapf niets. ;Ik heb mij in het leezen van het fuikje verwondert, over de manier, waar op hij de ervaaring der grootfte Mannen tegenfprak. Hij fchijnt dit verwacht te hebben, ten minften hij voegd 'er nu en dan eens bij, dit vind ik zo in onze Oostenrijkfe Vrouwen: even als of die een ander maakfel van bekken hadden, dan de overige.
Hij fteltook tusfchen de fchaambeenderen een zeer dun kraakbeen, dat zelfs in zwangere Vrouwen maar weinige lijnen dik is: hij fteld de beenwording der kraakbeenige faamenvoeging der fchaambeenderen zeer gemeen. Hij heeft dit in zijn proeven menigmaal bevonden, fchoon hij zelf bekend, dat hij die
bee-



Hijlwiè en let Nut ter Kraakbeenfneede. 37
beenige faamenvoeging zeer dikwerf met een mes kon doorfnijden. Misfchien is hij in 't doorfmjden der kraakbeenige faamenvoeging met het mes wat af* geweeken; zo dat het in het fchaambeen zelve geraakt is, gelijk den Heer boünard fchijnt gebeurd te zijn; of misfchien drukt hij door fchaambeenderen de heupbeenderen uit, die tog al meermaalen methethei* ligbeen faamengroeijen; te meer daar hij zegt,_ dat ruisch het ook heeft waargenoomen, en dat hij 'er een voorbeeld van heeft, in zijn Mufeum Anatomicum-- N°. X. p. 11. Ik beken daar niet in te kunnen vinden, dan een voorbeeld der faamengroeijing van het heup- en heilig-been: daar hij bijvoegd in de befchrijving: het kraakbeen, dattusfehen de fchaambeenderen is, is evenwel in geen been veranderd; dat gebeurt in een mensch allerzeldzaamst, zo het ooit gebeurt. Zie ruischii Opera omnia Tom. 1. p. 177* Een klaar bewijs dat de beroemde ruisch nooit een faamengroeijing der Schaambecnderen gezien hadt Hoe kan de Heer vcn krapf dan ruisch tot getuigen aanhaalonen zeggen, dat die een voorbeeld heêftvan de beenige faamengroeijing der Schaambeendercrr?" ik zou denken, dat hij Schaam- en Heupbeenderen verwarde , of dat 'er een andere uitgaaf van ruisch in het Ooftenrijksch was; zo ik niet duidelijk zag, dat de Heer von krapf zich hier omtrent, zo als misfchien in zijne overige proeven en redeneeringen , zeer vergist had. ruisch heeft in zijn Muf. Anat. p. ni. T. 2. JV°. X. een voorbeeld van Verbeende Schaambeenderen in een vierjaarig kind.; dat is waar, maar niet zeldzaam : in alle kinderen van vier jaar zijn-de Schaambeenderen reeds beeni°-: maar de vereeniging deezer Schaambeenderen ia "•e°en been maar kraakbeen met banden. Had de Heer von krapf dat bij tijds bedagt , hij zou niet gefchreeven hebbeai, dat ruisch een voorbeeld had van een beenige faamengroeijing der Schaambeenderen, in een vierjaarig kind: 'twelk hunter en andere groote mannen onbekend, maar hem alleen bekend zou zijn. Misfchien zoekt hij door zijne verP 3 dere



58 j. t. michell, Ophelderingen over de
dere proeven, maar alleen de beeniae zelfftandJ* hcid der Schaambeenderen te bJwfSfKcS hy zeker ccn overtollig werk.
De Hooggeleerde Heer a. bok» heeft hei mnWM van het B.ekken^^f onderzppht'imtSSS woordigm een helder daglicht gefteld'is: had" feer von krapf zijne Verhandeling in het Rotterrln-nf^
£°n0trCikPt°fC VerW1]2ing ^BeKT^ Hagen ik twijffcl met of zijne proeven zonden
naauwkcunger genomen en mdderleg™te™TvaZ
rmg der grootfte Mannen ftrijdig zijn Öc fraSie vf-r
handeling van den HoogleerW l^S/, ffi
fchynt de Heer von krak even min te kennen lïl
minftc hij haalt ze nergens aan. tCfl
Zo dat de proeven, en gevolgtrekkingen van den Hcci von krapf daaruit getrokken, niets omtrent de leer van het maakfel des Bekkens afdoen Soch de mindere zeldzaamheid der hernior. a^i •- üe der Schaambeenderen £
dbS ZadiedhTt1Jkï.;Vecle-°orz^ken ^nden wo? tien die het lüamengroeijen der Schaambeenderen
mede" S dt &stkCit, naaa* 2?
tusfehen de SchnambeendSni fc^ze altijd van elkander verwijderd tracht te houden. Dus fchiinra de proeven van den Heer von krak door hem no* te moeten worden herhaald en vermeeni "vi5di°dS met alleen m hetOoftcnrijkfchc, maar oof opffiè plaatfen, eer men ze geloof geeven kan. P
De Verdeediging van den Heer guerard tegen den Heer boogers bevat meest pcrfonalitcit.cn • De Heer - boogers had den Heer guerard waue fterk a weV^Hn zijn werkje, om geen antwoord te vc^IS nS zaak word evenwel doordat fchrijven en ïcSchrHve„ nict anders Ieder, die de.w£&5£lKïdS Ilcei cumuRD Ieestj zal bekennen, dat de Moeder
wa?.r-



ffiftofie en het Nut der Kraakbeenfneede '. 39
■waarin hij de Schaambeenfneede verricht heeft, cn haar kind beide ongelukkige flaehtoffers deezer bewerking geweest zijn.
Het werkje van ji c. herzog bevat in het kort de nadeelen, die uit de Schaambeenfneede kunnen ontftaan: het is van te weinig belang om 'er aanmerkingen op te maaken.
De Heer lehtfrinck. heeft in de vertaaling van het fraaije ontleedkundige werk van sabatikr, betijteld,
De Ontleedkunde volledig verhandeld enz. doof den Heer sabatiek, Lid vanbet Heelkundig Genootfchap enz. uit het Fransch vertaald, en met verfcheiden nuttige Aanmerkingen vermeerderd door a. lektfrinck in leven M. D. enz. te Goes en 's Gravenhage 1780.
ook noch iets omtrent het hiftorifche der Schaambeenfneede ; zie Deel I. bl. 193 en volg.
Eindelijk is mij noch een werk in de hand gekomen, dat ik reeds aangehaald heb, dat de leer der Schaambeenfneede, voor een aanzienelijk gedeelte, voorftelt en dat ik niet kan nalaaten mijne Lezers nader bekend te maaken: de tijtel is
L'Art des Accoucbemens, par m. baudelocque ,
Membredu College &Adjointau Committéperpetuel de l'Academie Royale de Chirurgie, Paris ^i. 2 vol.
In dit fraai vroedkundig werk word in he^tweede deel p 230. en volgende over de Schaambeenfneede gehandeld. Na beweezen te hebben* tdat s, pinkus reeds de Schaambeenfneede voorgefteld had, en kortclijk den inhoud zijner verhandelingsre hebben opgegceven, die hij in 't jaar 1776 verdcedigd had, enwelkewij op zijn plaats hebben aangenaaid, gaat de Schrijver over tot het bepaalen door proeD 4 * ven,



40 j. p. michell, Opheld. over de Hifi. enz.
ven, hoe veel verwijdering van de regte lijn des bekkens men krijgt door de Schaambeenfneedegeeft de proeven op in tegennatuurlijke bekkens genomen, en bewijst uit de afteekening deezer bekkens, en hunne afmeetingen, de ongenoegzaamheid der Schaambeenfneede, in gevallen waarin de re<te afmeeting des bekkens te klein is: hij gaat de gevolgen der bewerkingna; onderzoekt, hoe°eigenlijk het bekken moet verwijderd worden; en lost de tegenwerpingen, die hem gedaan worden, op: heldertveele der gedaane bewerkingen op, en befluit eindelijk dat de Schaambeenfneede in weinige gevallen in plaats der Keizerlijke fneede kan van nut zijn: en dat de °-evolgen deezer bewerking zeer gevaarlijk voorde Moeder moeten weezen, en de bewerkino- zelve voor het kind zeer twijfFelachtig is, terwijl het door de kunstbewerkingen, die men gebruikt na de Schaambeenfneede, om het terwaereld te brengen niet zelden omkomt. ° *
Bladz. jd. reg. 28. ftaat roohnukzen lees roonhuizen.
;— — 2p. — andere lees en andere.
." SS:'— 24- — spAEiiius lees spachius.
25. — 29- — der lees de.
— 4. chanelojs lees chandon.
T$ — 7- — Dat lees En.
' 28 ■—• VAN laar lees van de laar.
ü — 12. — Sendfcreiben enz. NB-Op een N. Reg.
df'— 31- 1— des amrets kes dp.s mar£ts.
' 4J- s- vach£l lees vachkr.
— ■— 10. .— weidem'ann lees wetüm.«nn.
■ — 18. — naturüche und lees naturliche.
' 21. • efanbilla lees bram'ïilla.
1 — 28. — Moeders en Kinderen zijn in beiden
omgekoomen lees De Moeder is in het tweede geval, en de Kindtrs in beide omgekoomen.
i ~ 34- groshauns kes groshans.
—~ $S- —9- — de eerfte noch tweede bewerking de 'nes het eerfte noch tweede geval de bewerking der



■jelsdhukkerij
■ BINDERIJ.
B^^^^^TVL E IR.