OECONOMISCHE
Ter bevordering van NATIONALE HUISHOUDKUNDE, NYVERHEID, KOOPHANHANDEL, ZEEVAART, FABRIEKEN, TRAFIEKEN, BEOEFENENDE KONSTEN, LANDBOUW, en alle andere
MIDDELEN van BESTAAN.
N. 1-52.
Van 5 January tot 3 Augustus
Te AMSTELDAM, hy C. C O V E N S,
MDCCXCIX,






B L A & 7V T Z E H
DER VOORNAAMSTE
HOOFDZAAKEN,
In dit Fe DEEL der OECONOMISCHE COURANT vervat.
NB> Men heeft alle de Huis- en Hulpmiddelen, z.o& de Cultuur en hetFabriekwezen, als de Gezondheid en Huishouding betreffende, ander ééue Letter gebragt, gelyk ook alle d& Anecdotes.
9. Zonderling voorbeeld van eenen uitgebreide» Boekhandel in de XVe Eeuw. N". 1$. Bladz. 140.
10. Merkwaardig Staal van Perfoonlyke Induftrfe in Noord - Amerika, ald. 14 r.
11. Bewys van alles te bovengaande Zitó/ïr/ïfe Trouw. N. 19. 150 en 151.
12. Anecdotes omtrent Suwarow. ald.
13. Uitgaven van 't Franscis Gouvernement. N. 20. 156-
14. Belastingen en Uitvoer van Groot - Brktamnie. N. 21. 167.
15. Zonderlinge verdeeling der Jaargetyden in Lap. land. N. 22. 174.
16. Zeldzame Gelofte van een Saxisch Edelman. N. 23. 183.
17. Zonderling voorbeeld van een veelvreetend Goog» chelaar. ald.
18. Merkwaardigheden. N. 26. 205. en N, 27. 2iy,
19. De Blindgeborene Gelieven. N. 27. 214 en 215.
20. Anecdotes omtrent Buonaparte. N. 28. 221.
21. Zonderlinge dood van deu Adteur Palmer. N.29. 230 en 231.
22. Turkfche Voorzeggingen en Voorgevoelens, ald.
23. Iets over de Politie en Zeden van Londen. N. 32- 2S4-
24. Anecdotes omtrent Pichegru. N. 33. 263 en 264- en N. 35- 277—279-
2j. , „ omtrent den beroemden Piccini. N»
37. 294.
2$. jgts aangaande de Witte Negers. N. 39. 310. 27. TtekkenvanZwitferschVernuft. N-40. 3i6en3i7. * a a8, Proe-
Acacia-boom (onëcbte); het kweeken daarvan aange-
prezen. N°. 47. Bladzyde 373 en'374'. Academie van Teken-, Bouw- en Zeevaartkunde te
Groningen. Zie Berichten. Achard. Zie Konstfuiker van Achard. Ahornboom of Eschdoorn; eigenfchappen en gebruik
derzelve. N. 49. 385 en 386. Areometer, nieuwe van Hasfenfratz. N. 11. 86". Armen; nuttige inrichtingen voor deze!ven. N. 42.
333 en 334-
— Schooien voor dezelven te Amjierdam; bericht
dienaangaande. N. 10. 77—79. Astrakan; hoe aldaar het Segryn vervaardigd wordt.
N. 42- 329—33I' Anecdotes.
1. Groot Fortuin door Oeconomie. N. r. 5 en 6. 1. Voorbeeld, wat men door huislyke Oecpnomie doen kan. N. 3. 20.
3. Iets over de Nationale Drukkery te Parys. N. 4. 28.
4. Zonderlinge Klederdragt in de XI?—XIV? Eeuwen. N. 7. 52 en 53.
5. Byzonderheden aangaande den Koophandel en 't Financiewezen by andere Volken, ald.
6. Staaltje van Rusjifche Weelde. N. 12. 92 en 93.
7. Wat kan de Koopman al doen, ten nutte van zyn Vaderland! N. 14. io9enno.
8. Iets over de Staande Legers in Europa. N. 18. 139 en 140.



( iv )
*8- Proeve van den verlichten Smaak in Opper-Oo. tenryk. N°. 40. Bladz. 317.
29. De Oeconomist, de grootfte Weldoener van zy Vaderland. N. 44. 349 eri 3>o.
30. Zonderlinge trekken uit het leven van Eckhan N. 47- 374 en 375-
31. Byzonderheden wegens den Fraiifchen Neger -Ge neraal Tousfamt - Louverture, op 6't. Domingo, ü 49- 389 en 390.
32. Zonderling menschlyk misgewasch in Oost-Goth land. N. 50. 397 en 398.
33. Zeldzaam verfchynfel in een Hoenderei, ald.
34. Iets over Dwergen. N. 51. 406 en 407.
B.
Earhados; onbekende Slang aldaar ontdekt. N. 2S. 221.
Baro- en Thermometer; dierlyke. N. 4. 28.
Beenderen; afval derzelvetot Mist benuttigd. N. 47. 373.
Berichten; van 't Inftituut van Doofftommen teGroningen. N. 45. 357 en 358.
> van de Academie van Teken-, Bouw- en Zeevaartkunde, aldaar. N. 46. 362 en 363. en N. 48. 379 en 380.
■ wegens de Maatfchappy tot Nut van 't Algemeen , Departement Purmerende. N. 48. 380 en 381.
———— Departem. Rotterdam. N. 51. 405 en 406".
- wegens de Maatfchappy ter bevordering van den Landbouw te Amflerdam. N. 52. 411 en 412.
■ aangaande een nieuw Genootfchap van Schil-
. der-, Beeldhouw-', Teken- en Graveerkonst te Amflerdam., N. 1. 4. En N. 2. 11.
■ 1— wegens de handelingen der Nederlandfche Huis-
houdelyke Maatfchappy. N. 43. 342 en 343.
— wegens Pittura te Dordrecht. N. 30. 236 en 237.
- Nieuwfte uit Engeland. N. 31. 246 en 247. Blinden; Drukkery voor dezelven. N. 9. 52.
B0.0 men teelt;, iets daarover. N. 26. 203 en 204.. Botten der Schaapen; middel daar tegen. N. 52. 411. .Bouwlanden; door Mergel te verbeteren. N. 48. 377-379'. Brandewynftookers; iets voor hun. N. 50. 396. en N. 51. 404,
Ürajtlië; Diamantgroeven aldaar. N. 20, 153—155. Brafilie- hout; iets daar over. N- 52. 409 en 410. Byzonderheden uit de Esole Polytechnique te Parys. N. 31.
c
Ca toen, en Catoengoederen; Verhandeling Jaar over. N..33- 2.57—260. N. 35.. 272—275. enN.37.289—29r.
Chagryn of Segryn ; hoe hetzelve in Astrakan vervaardigd wordt. N. 42. 329—331.
Cfoikorey-wortel; deszelfs Cultuur en FabriceeringJ N- ï3;.. toa en 103', |
■• Cochenille; hoe daarmede vast Ponceaurood te vèrwen
JN°. 45- Bladz. 355 en 356. ï.Compagniën (Oost - Indifche) in Europa; Verflac dien-
aangaande. N. 34. 265 en 266.
" at* ^et vóór en tegen dêrze^
ve. N. 39. 505—307. • Cultuur 'm Engeland; iets daar over. N. 33. 261 . Cox's Mujceum. Zie Mujceum.
D.
Denemarken; gemengde Byzonderheden van daar. N. 39- 3n.
Diamanten en Diamantgroeven ; Verhandeling daarover. N. 20. 153—155.
Dierlyke Baro-en Thermometer. N. 4. 28.
Doofftommen; Bericht van 't Groningsch Inftituut daar^ voor. N. 45. 357 en 358.
Dorschmachine; nieuwe. N. 52. 198 en 199.
Drukkery voor Blinden. N. 7. 52.
E.
Eeóle PolytecTmique- te Parys; Byzonderheden dienaangaande. N. 31. 245.
Engeland; Balans van In- en Uitvoer aldaar. N ic 117 en 118. s"
~——— nieuwfte Berichten uit datRyk. N.31. 24.0.
tngeljche Spin -Machine aangeprezen. N. 15 n'o-_ri7
Eschdoorn-Boom; deszelfs eigenfchappen en gebruik! N. 49- 385 en 386. l* 6
F.
Fabrieken; Nuttigheid der N, 1. 2—3. en N. •>. o--rr Fabriekwaaren (vreemde); over 't verbod daarvan N°
1. 2 en 3. en N. 2. 9—u. Fraaije Wetenfchappen en Konften; derzei ver ftaat in
Frankryh. N. 17. 134 en 1^5. Frankryk's Balans van In-en Uitvoer. N. 15. 117 ean8u
G.
Geborenen,-Getrouwden en Geftorvenen, aangetekend", N. 2. 13. °
3celhout of Brafilie--hóuc; iets daar over. N. 52. 409 en 410.
jeltMd'j iDvloed «Ier verfchiHende- lachtfooiten daarop; N.. 15. xi8-
Ge>



C v )
H.
Haarlemmer-Q\y; doodlyk gevolg van derzelver onvoorzigdg gebruik. N. n. 85.
fiairvlegten (Pooljdiè); keurige narichten dienaangaande. N. 34. 268 — 270. N. 36. 283 en 284. en N. 38- 301—303-
Hasfenfratz. Zie Areometer.
Hitte; (hoogfte Graad van) die een mensch kan door-
ftaan. ij. 103. Hoorn; afval daarvan tot Mist benuttigd. N. 47. 373Hop; onderricht nopends de Cultuur derzelve. N. 44-
345 en 346.
Hout; Wetten omtrent deszelfs uitvoer uit FranlryhN. 9. 69- en N. 17- IJS» n. „
Huishoudelyke Nederlandfche Maatfchappy. Zie Berichten en Pryswaagen.
Huismoeders; Gewigtige regeten voor dezelve. N. 6. 41 — 43. en N. 39. 308 en 309- ;
Huis en Hulpmiddelen.
1. Om vreemde en tedere Boomgevvasfchen aantekweeken. N. 1. 3 en
2. Inkt, die nooit fchimmelt nocli geel wordt, ald..
3. Middelen ter bevordering van de Schapenteelt. N. 3. 18.
4-. om afgefchilde Vrugtbomen in 't le¬
ven te behouden, ald. 5. Om Most en Wyn te verbeteren, ald. 19. C. Voortreflyke OogenzalL ald..
7. Om bevrozene leden te herftellen. N. 4. 27.
8. Tegen Likdoorns, ald.
9. Tegen Tandpyn door 't bederf der Kiezen, ald. 10. Tegen de Scorbut. ald. 28.
jr. Om Boomvrugten grooter en ryper te doen worden, ald.
12. Eeuvouwig werktuig, om binnen 's huis den brand te blusfchen. N. 5'. 36.
13. OmverweerdeGlazendoorichynendtemaaken.ald.
14. Onr Vrugten 't geheele Jaar door goed te beuden. aki.
15. Om brieven zoo te verzegelen, dat zy niet konnen geopend worden, ald.
if.. Om een eerstbeginnende Pleuritis of Zydeweete voorkomen- N. 12. 92-
17. Zonderling middel tegen de Zwakheid der Zenuwen en trilling der Leden. N.13. Bladz. 100'.
18. Om de Boomen van Mos te zuiveren, ald.
19. Om Inktvlakken uit de Klederen te doen. ald.
20. Hoe men Konstplaaten of Gefchriften kan ai» drukken, ald.
11. Hoe men eenig Schrift kan uitwisfchen, zonder het Papier te benadeelen. ald.
22. Om Yzer voorhetroestentebewaaren. N.16.J24.
'2.2- Middel om Vlakken uit de Klederen te doen. N. 19. 148 en 149.
24. Eenvouwig Middel tegen Brandwonden, ald.
25. Tegen de Vlooijen der Kinderen, ald.
26. Middelen tegen den Lintworm. N. 21. i64en 165.
27. Heilzaam middel tegen de Wormen. N. 22. 172.
28. Iets over de Boomenteelt. N. 25. 203 en 204.
29. Mist van Wollen Lompen. N. 28. 220.
30. Middel' om de Roode Verw in Zyden Stoffen vast te maaken. ald.
31. O'm deKoolvoorRupfèn tebehoeden. N.29- 2291
32. Beproefd middel om afgaande Koortfen wegteneemen. N. 30. 235.
33. Om allerlei Vrugtboomen weelig en vrugtbaar te maaken. N. 3r. 244 en 245.
34. Hoe men jonge Boomen planten moet. ald.
35. Compofitie om allerleië Boomwonden te geneezen. N. 35. 275 en 276".
36. Aangeprezen midder tegen het Hoofdzeer der
Kinderen, ald-
37. Iets .voor de Huishouding, ald.
38. Voorfchrift om Binnenmuuren met Papier te be* plakket». N. 36. 282.
39. Middelen om gemaklyk Visch te vangen, ald.-
40. Om Kanten nieuw te wasfchen. N. 37. 292.
41. Hoe men Uijens van verbazende grootte kan teelen. N. 38. 300.
42. Goede Spiritus,. om vlakken uit de Klederen te doen. ald.
43. Verzagtende fmeeri'ng voor Takken of Aambyen. ald,
44. Middelen om grootePeën te bekomen. N. 39. 309.45.. Heilzaam Middel voor Koeijen, die uit de.Melk-
geraaken. N. 41. 324.
46. Manier om allerlei Zwart Goed te wasfcten. ald.
47. Ter genezing van geftokeneWonden. N 42, 333.. 48» Om goede Tockaijer- Wyn te maaken. N. 43. 340.-
49. Uitmuntende Balfem voor alle tut-en inwendige!; Kneuzingen en Wonden, ald.
50. Om de Boter lang goed te houden. N. 45. 356V 51.. Om van- Brandenetels Vlas te winnen, ald.
52. Onfchadelyk middel tegen deRupfen. N.>8. 3791-
53. Om groote Knolfeldery te bekomen, ald.
54. Middel om het Eschdoornhout eene Mahony-couleur te geeven. N. 49'. 386 en 3^7..
55. Vermaard Middel tegen de- Vallende Ziekte1.N, 50. 396..
56. Acmella -Thee. N. 5r. 404»
57. Gemaklyk middel' , om. de Azyn lang goed t& houden. N. 52. 4«*
* 3 Eer»
Genootfchap en Gèzelfchap. Zie Berichten en Prysvraagen.
Geneverftookers; iets voordezeiven. N».5i. Bladz.404.
Gefchriften ; belangryke voor de Wetenfchappen, Konften, Fabrieken of Commercie, aangepre-xn. N. 24. Bladzyde 189- N. 25. 198 en 199. N. 37294 en 295. N. 38. 301. N. 41. 326 en 327.. N. 45'- 359- N. 49- 389. en N. 50, 397-
Gewigten; eenpaarige. N. 37. 294.
Glosfocomium; verbeterd, met afbeelding van dit werktuig. N. 50. 393—3°.
Goud en Zilver; deszelfs jaarlykfche aanwasch in Europa. N. 16. 121—124. en N. 17 129.—131.



( VI )
I CD J.
lD™f''v ^T<?IkS;); M,f]k S>'s£ema derziIve «uttigstv ons Vaderland. N°. 12. Bladz. 80-02. en N
. 105—109. ■ *
In- en Uitvoer van Franhyk en Engeland; derzelver lans. N. 15. 117 en 118.
InhoJ v^n^tels e^ Va,,; hoe gemaklyk te ber.
Inrichtingen ; nuttige ten behoeve der Armen N 333 en 334.
Ta- IZ *" in Pruisfen. N.M7. <t77
Jnjhm ^'i KParjsz Merkwaarligh«W d
Wj^^^m^ Gronden; bericht da ; nisuvWaderJandach, leAmJlerdam. N. 33. 2<
K.
Kaarten en Konstplaaten; nieuw uitgekomene aangepr ^en. tm. 16. 125 en 126. N. 17. **« n ,
Tr!.r7 Vn ?*£ N" 44- 348 en 344,. N. 45. 3, Kaean5 (Zwj/ir/ffe); berichten daaromtrent. N. 24. U
Kalveren; iets over het fokken derzeiwn. N. qo Kanten; over het werken derzelven in hst Ertsgebergt rsi. 47. 369—37l. ö 6l
Katoen. Zie Catoen.
Kernvat; nieuw, uitgevonden. N. 25. 199.
N i 8^ I3pten' deiZelVer inh0ud hoe « bwekenei
Koophandel van JVem; byzonderheden daaromtren
iN- 35* 270 en 277. Konften en Wetenfchappen; ftaat derzelven in FM .. 1N- r7- 134 en 135. J Ko^stgenootfchap Pöara te Dordrecht; bericht daarvan
K^^S|%e ^^ byzonderheden daar
en .2r. N. 33. 2o-2. cn N. <ro 307
Kurkuma; Verhandeling over dezelve. No loien,™
Tl3mtS!kh0°l voor Jonse Ö#^1|S| L.
Z«V aanmerkingen over de Aarde Winters. N. 15
14. 3oo. N 40. 3i5 en 316. N. 42? 331 In 332 e-i N. 44. 346 en 348. , 4 ^ie"33a. en
B Landbouw Zie en Prywawfl,.
Landlyke>Oeetmomu Zie Oecmmdtt
Uttolecrend Nieuwjaars-gefchenk vo«r Kinderen. N.
'| L GeU;id^e^er1^hii,ende f00rtM V3"' °P *
Luchtverfchynfel, te Parys waargenomen N i<r „n | Lywaatmangel; grootebefchreven N 15
M.
Mangel; (grpote Lrwaat-) Zie Lywaatmangel. ï ZonnefcUf vergang derzflve over den
9_ Merkwaardigheden. Zie Injlitut Nationdl.
:n ; N. 26. 205. en N, 27. 2i<r
3 Mergeh^over deszelfs beftaan, gebruik en nut. N 48.
5 Mist van Wollen Lompen. N. 28. 2»o
;. ~ van Beenderen en Hoorn. N. 47" ' 372
>. WaawvanQwtcLoB*»; deszelfs aai tigheden.' N.3. ig,
K
■ Napësgeel; iets over deze Verwftof. N. 51 lor^T™
• gtow; over den Koophandel dier Stad. N.35'. 275 ei] 277' \Nut van t Algemeen. Zie Berichten en
• N^h^dés Volk| middelen om die qfBgggt N.
" ^Ti.-^"!-^"-" derzei3ver35vö0rnaamfte-beletfe!en. i (Zie verder Itidujlrie.)
i
O.
0^sT*f?i (Landiyke) iets daarover. N. 28. 217-220
N. 30. 233—235. enN. 32. 240—951 ' 'Oesters en Oestervisfchery; Verhandeling over deze!-
ve. N 29 225—227. en N. 31. 241-244 Ongans der fchaapen, middel daartegen aangewezen.
On-



C Vil )
Onkundige Genees-, Heel-en'Vroedmeêstcrs; waarfchi
wing daartegen. N°. 3. Bladz. 20 cn 2f. Oost-Indië en den Handel met hetzelve; waarhede
dienaangaande. N. 3. 17. Oost-Indifclie Maatfchappyën in Europa; Verflag-daaroii
trent. N. 34.. 265 ea 266. *- " ; f-— derzelver vóóre
tegen. N. 39- 305—307-
P.
Paardenftoetery in Pruisjen. N. 47. 373.
'Paarlen en Paarlvisfchery; Kundigheden dienaangaande
N. 20. 169—171. N. 26. .201—203. Papaver -Oly; bereiding en gebruik er van. N. 30. 23'
en 238.
Papier, van Papier gemaakt. N. 7. 52.
-■ hoe men daaraan in Angoumois eene blaauwachti
ge couleur geeft. N. 37. 291 en 292. ■ gecouleurd; bericht omtrent het fabriceerei
daarvan, ald. 292 en 293. Paruiken; oorlprong en voordgang van derzelver. dragt
N. 22. 172 en 273. Paf.grapMe; byzonderheden daaromtrent. N. 7. 49—52
N. 9. 65—68- N.ro. 73—77. enN. rr. 81—85 Pelletisr; (J. C. te Amfterdani) deszelfs Befchryvlng en -Afbeeldiqg .van .een ver.bete.rd Glosfocomhm. N. 50
393-396. Pittura. Zie Berichten.
Ponceau-rood; hoe deze couleur in Zyde vast te maaken. N. 45. 355 en 356.
Poolfche Hairvlegten. Zie Hairvlegten.
Prysvraagen; van Teylers 2e Genootfchap. N. a. 12.
— ■ de Koninglyke Maatfchappy te Göt-
tingen. N. 6. 44.
——■ > de Nederlandfche Huishoudelyke
Maatfchappy. ald. 45.
*■—; * de Vaderlandfche Maatfchappy van
den Landbouw. N. 22. 173 en 174.
* - — ■ de Beiiyner Academie. N. 30. 237. — ■■ —- 't Inftitut National te Parys. N. '33.
262 en 263.
*" 't Landbouwkundig Genootfchap te
Kopenhagen, ald.
* ■ het Zweedsch Konstgenootfchap. ald.
■ — ■ de Bataaffche Maatfchappy der We
tenfehappen te Haarlem. N 35. «77. en N. 36. 283. — . . 't Gezelfchap voor Landbouw enz.
aan den Leydjchendam- N. 36. 283. de Maatfchappy van JaMonowsky te
Leipxg. N. 41. 325.
^ 't Üecon. Gezelfchap te Bern. ald.
r ,. „rT~ ~,de Nederlandfche Huishoudelyke i
Maatfchappy. N. 43. 343 en 344.
—- . de Maatfchappy van den Landbouw.
N. 52. 411—413. barometer; Befchxyving van eenen Hieuwen. N. 13.97—90.
U,
R;
Rusland; defzelfs Scheepsbouw en Marine. i«2 Bladz. xoi en 102.
i ■ ■
Schaapen. Zie Botten en Ongans. Scheepsbouw. Zie Rusland.
Schilder- en Graveerkonst (Vaderlandfche) iets daarover* , N. 5. 36-39. en N. 6. 43 en 44. Schoolpromotie. Zie Armenfchoolen. Schnkkeljaaren; iets daarover. N. 9. 68 en 69.
- nader Bericht dienaangaande. N. 12 01
en 94. >J
Segryn. Zie 'Chagryn.
Slang; [onbekende op Barbados ontdekt. N. 28. 221 pa; iets daarover. N. 46. 361 en 362. Spinmachine; de ^^aangeprezen. N. 15. 113-117. Marrekunde; byzonderheden uic derzelver Gefchiedenis
32. 252-254. en N. 33. 26i. ötatisufche of Staats- Almanacb, (nieuwe) in Frankryk
T.
Tabakscultuur; bydrage tot de geschiedenis daarvan.
p>. 00. 00—62. Tabelle ter aantekening van Geborenen enz. tecen
over • N. 3. 2r. Tafel; algemeene der Weêrkundige Waarnemingen van
january—July 1799 met de verklaring. Ie
366 en 367. 5 4°-
rapytwerken de Hautelice; bericht daaromtrent. N r <; laxusbooïn; groote te Darley. N. 3r 247 Pechnologifche Vraagen aan Reizenden. N. 18 in
en 138. J/
N.427.N2093-2IÏ7-ISO- N- '* W-'*- rerbentyn (geest van) tegen de Botten en het Ongans
der Schaapen. N. 52. 411. 6 ïheeXCMneefche en Japanfche) ■ kundigheden daarom-
" T" JE'13,2 en I33-
ockaijer Wyn; iets daarover. N. 20. 155 en 156



C VIII )
U.
■Uitnodiging. N°. 2<5. Bladz. 205. , Uitvindingen; nuttige en fraaije. N. 2. ir. N. ir.
86 N. 25. 198 en 199. N. 28. 220 en 221. N.
34.. 268. N. 37. 294. N.41. 326 en 327. Uitvoer. Zie Hout.
V.
Vee-Artfenyfchool te Berlyn. N. 47. 37S-
Veeteelt in Engeland; iets daarover. N. SS- 26l> ]
Verwery; konstkundige waarnemingen daaromtrent.
N. 41. 321—324- N. 43. 337—340- =n N- 45-
353—35*5-
Voedfel voor het vee, by gebrek van Hooi .of Stroo.
N- 52- 410. Voortekens. Zie Winters.\
Vraagen; Technologifche aan reizenden, N. 18. 137
en 138. Vuurmeter. Zie Pyrometer,
Waanzinnigen; voortreflyke inrichting voor dezelven. N- 37. 294.
Waarfchuwing /tegen onkundige Genees-, Vroed- eu
Heelmeesters. N°. 3. Bladz. 20 en 21. Wedgmods Schilder-geheim ontdekt. N. 17. 131 en 132. Weerkundige aantekeningen. N. 1. 6 en 7. N; 2.
13. N. 3- 21. enN. 7. 54„ . Waarnemingen op Zwanenburg voor
January. N. 6. 47 en 48. voor February. N. 11. 88. voor Maart. N. 18. 144. voor April. N. 27. 216. voor May. N. 36. 288. voor Juny. N. 44. 35*.
_ * Algemeene Tafel daarop,
voor de 6 eerfte maanden van 1799. N. 46. 366. en 367.
Winters (harde en zagte); voortekens derzelven. N. 4» 29.
Wyn (Teckaijer'). Zie Tookaijer.
z.
Ziefenis; iets ter gedachtenisVan den jongen; N. 5. 38".
Zilver; over deszelfs jaarlykfchen aanwasch in Europa. N. 16. 121—124. enN. 17- 129—131.
Zwitjerland; verflag aangaande deszelfs Indujtne en Handel. N 24. 185—188.
Zyden Stoffen; middel om die vast rood te Verwen. N- 28. 220.



N°. I. 5 January jygp;
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart , Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw> en alh andere middelen van beftaan.
R^nL Lf, V«Va" dlt Eei;fte Nommer der OECONOMISCHE COURANT, hebben wy ohthfnHQ f L aiL l ,Cfmge"adere °Pemng te geven aangaande den ftaat der Intekening. Wy voldoeft wP^rfc W ?5i , ofte' d°°r °"ien tekenaren te berichten, dat ons tot hiertoe, vermoedelyk nntCif ™!!^ *?ler en .g^eng tailoen, teveel befcheiden , vooral uit de bintenfteden , 2fen' °m met de „v*"e,sch£. zekerheid de voordzetting onzer onderneming, buiten onze Se v'Pr£JZ n va*tftelle\ Dn heeft ons doen bedacht zyn op een middel, om eene gevolhreno?n5H^k in fe* ™JS-Ï bePaaIde= tydvak ter Intekening, te verenigen met eene getrouwe tVe0l5 ni t% \eIoofde afg'fte van No. i op den eerftcn Zaturdag dezer maand, wa'artoe wy ,fj ? " ' °m Iang^ dienJ>ve§ te k"™en beandwoorden aan het, onzes inziens niet d^K^r?;^'lanp.van veclen, die, fchoon ingenomen met het plan, en genegen om 'er t 23.WB begunftigen, echter ongaarne zich daartoe by Wekening* wilden verbinkL, Z F/?"2 e" aud?Ie van de Wvze van Uitvoering dezer Courant gezien
he5?;nl,P?^W ^ 7"" bClde Z,yde" SenoeSen te g^en , om niéts onbeproeid te laten , WordfnT V001' alSemeen- nut ons deed uitdenken, zyn wy te rade ge'
I. No*, i der OECONOMISCHE COURANT op heden, den vastgeftelden dag, uitte/reven en alom te verzenden , by . wyze van ptoeve. B.eandvvoordt het debiet* daarvan, te zSmtt de dus ver bekende intekening , maar voor het grootst gedeelte aan de gemaakte kosten d n vet ' °p m dC, Wyf ' ,hedeilr0ver 8 da§en , No. o, en zoo ook No. « en 4 v n acht tot acht dagen „Men zal ieder dezer No*., volgends de voorwaarden der Intekening4 den Imekenaren tegen ,-ftuw. berekenen, zynde "de prys voor anderen niet minder dan 2 ttmvVI b^nZi regel heeft de ftrekkmg, om, by eene herhaalde afgifte van proeven aan hetPublièk, in een veis verloop yan 4 weeken, ftapswyze te komen tot eene vaste berekening, of 5 getSdeSveS twee No*., per week, na dien tyd, ichadeloos, kan worden vastgciteki er. doClnoudën ^an 0f men eene zoo nuttige onderneming, by mangel van aanmoediging ,zü moeten opgeven ' ,-tünü™ Tedei: ecn gelegenheid te verlcliaffen van zich by Intekening, en dus tofvèef minder nrvs dit D.agblad eigen te maken, blyft de Intekenine, die met r ianiHirv <rHW#m S?tiF??t opengclteld tot den i dezer nJand, op de vooraarden%-J^^^^SS^fffSSSS^ ging bepaald. Na den afloop der eerde vier weeken zal dezelve onvcrwyld Zï ei, ,t ffiïèk^rS' ' WeCkS' Z° dCbiet Cn hltekeninê ^ gedooge\i/aan het
tise OECONOIV1IK ,röi^ ^«.. • lJUÜ1Jeivei1 geest der iNatie hadkonnen geven, en de nut-
LerendeMODEll * d WI"nen 0p het Srondgebied der alvernjelende en alles over*
A l OvP



tf i
©yer 4,e NjèMghfe^ der jéèrp^en , en pm ha verbod van 'vreemde Fabrilhvaaren. "
Daar diê- fcnxt', behalven door de Visfch«sy , deels door deszelfs Koophandel, en deels, door zyne thands over het geheel diep vervalTene Fabrieken, beftaan moet, is het va»'t uiterst-belang,'het bctreklyk en wederkeerig gewicht van die twee takken der. Nationale welvaard oordeelkundig tegen elkander afteweegen, en te bepaaIe#, (uhoe verre men den ophef en bloei der-Fabrieken aan het heil des Koophandels, of dit laatfte aan 'de 'eerften. behoore te onderfchikken. en opteoSeïen-»' Van de vroegfte tydeu af,, vppral gófcgt' het beftaan pnzer Republiekis dit één -der'mpe-Uvktle viftagftukk.cn. voor de Vaderlan4lehe Staatkunde gev/e'e&i, en, misfehieu bphpprde .dspmeeij yulle-iigebcflisfmg hiervan eene der eeril>e bemeeïjjeni&fen van het Gouvernement mtte<inake.i3!, op dat men. daardoor eens. eindelyk eenen vajsten) grondregel van Staat, ten dezen opzichte, in ons hiui mocht aannemen en hcüiglyk opvolgen, daar het toch maar yitg<?maajk,t is/, 4at hjet Wogenaamd Oud Bcftuur ons,, in de pujnhQC^.en fcnzèr wyïecr bTociêmlc Fabrieken, de droevige ^bewyzen heeft nagelaten^ van het fchadelykp. zy-. iter 'vcrecuwdc-dValiflg, om fte.eds dp^Koppha/i.del te begunftlgen ten' koste van het Fabj;iekw,czen. 'Ditïaatftefchynt,. ja, zedett 1795.. de. aandacht der afwisfelcpde Gouvernenjenten meer dan voorheen gevestigd, te hebben, waarvan, pok de jeugdige voordeden hier en daar. reeds roerkl-yk zichtbaar zyn j nien belpeyrtnogthands in de elkander ten dien aanzien opgevolgde wetten en verorieinngeri eene wyfël.ing, eene pngelykmatjgheid, die ten. Iriaarftp bewyst,'hoe weinig juist nog de wederzydfche endikwyks in twee.ftryd ftaande belangen van den Nationalen Koophandel en Fabrieken tot hiertoe tegen elkander berekend zyn., én, hoe noodzaaklyk het dus, wui;de, éénjnaal daaromtrent' èeiïige voorname gronden vastteftêlTen Met onderzoek % hiertoe, ge.yord.er4i, zpu.de véreenigcle krachten en van.Qjis.'Qquy.c,rnemco? en van onslvoophandeldry.YQnd ligchaani ver.eifchen : alles, wat'wy tot dus verre daaromtrent gelezen
hebben., beftaaj: ia |ÉjÉ||éx f& Vm&të rebynt het opmaken van een volledig zamenftel van'zulke Staatsregelen geenszins het werk tc. zyn van een enkel individi.1.
De volgende aanmerkingen,, fchetswyzp en met de nodige wyzigingen X-O.or. ojis \faclerland, gevolgd naar eene M,émprie, door de Kooplieden van IVecncn in den jaaren 1790 , aan Keizer' L&oro'.d II. overhandigd, zuilen mis.Ichien eenigc bandleiding geven om over dit oiidetwerp rypèi
c ü ) v '
natedenken; zy zullen ten tninfte het gewfeht van den. Pabrie.klpaHjdei in. een helier daglicht ftellem-.
Bloeiende; Fabrieken zyjf' he.t pntfayfe-lbaarst middel orn het baare geler inden Staat te behouden.. Zy yerfprciden de nyverbeid tot in de oiiivruc-htbaatffte. oorden des,- lancts , geven "den L,ajj,dbe\voonei:;, vooral des, winters, eene nuttige :bezigheid, eii feelpén veefe lieden van beiderlei i-f^&gfe* aan den» kost, die anders als werkloze leden ten laste der maatfchappy zouden hebben moeten bfy.yeu.. Zy bevorderen het vertier dfv producten, en vermeerderen dus het inkomen der iipeer gegp^ddeJV; Z,y b^iigenie.n.der weelde ee.ijiU,n»t.e, hare mideelige invloeden, en paare.n m\ .de heerichende verkwisting zekeren graad. yan, vborde.el. .en, winst., dip de Natie daarvoor mift p£' imee.r- ich.adplops. ftelt, Zy wekken den. 'gepsjt op, kw-eeken koi,!3,fweten ieh ap, n^ycï-. iicid aan,, boezemen gchegtheid aan. dén. VaderlaAdfchen grond in, benevens eenen zekeren gee.sC; .yan . ónafiiauglykheid. en, zelfgenoegzaamheid , en verfpreideh 'de masfa, van fchatten;, die. door den Koophandel gewooni>k in de. kas. van, eeijfgQ. weinigen wordt, opgehoopt, terwyl, di.ii.ze.nden ijl. e.enen/'fta^t yan; behoefte; en afhanglykheid ge.-dompcld worden.,, rnee'S se.lylanat-ig P'n.der ail.e (\q. leden der maatfchappy. By dit alles-kom.t. n.0g> 4-a-t- $m bioe-i. Fajbrieken de bev:ój,ki'ng ...va'n een hïh,d ten. ftfirkfte tpeneemt.,, en. da'?, d'ezelr :ye'zc.cr aaiHLCikLyk dienstbaar, is gan.de inw.e.ndige.. 'yei;ftei;king eo beschaving des. volks. Wie.,, die het ee.n en', ajjdfer nadenkt „ kan. de veelvuldige, nuttigheid., ja de uoodzaaklykheid der Fabr.i.c.'k'cii»•inzpnderh.eid voor dit lajïd., welks hoogfte, 'bloeiftand zi.ch tot. het tydyak yan den welvaard; 'zyn.er Fabrieken, bepaalde., ter goeder trou.we een oogenbj.'ik betvyylélen?
Het ~is ecr.p. hoofdleer van alle. kenners der Staatsoeconomie, dat een pofitive. handel qr- Sm duur dc hoofdbron van lipt 'welvaren der- m'?..atfchappyë is. Óijze'ftiefinoede.rlykeen dp.orw^tCi\le .bodem weigert ons- tot. zulk. ecne.11.hAnd'e.1.geboe,;zaam alle hulpmiddelen. Het geyolg ly.e.r.yaij is',, • dat wy de, vra?w,a.ar.4-erj. cioor,v;oer, voor en naar ' a-Qhcei Europa van, ondshei; hebben moeten.luëzen,. nV de plaat-s van, Vf>fiPW&~ Opninrercie tp. dïyvi^n.. Onze voorvaders hebben hierdoor, dpor. hunne, •Vislcheryen en, Specery-handpl.,. pnnp,e.mel.yl;e fchatten gewonnen', de.zp. laatlte. ha.n4Q.lv,
tak kon ons liphtlyk vqpc ahops., ontrukt wprdtn... Onze visfehery is "verre beneden, haai' oude py,t van rykdpm gezonken., Het,.vaaren. ter,vragt w.o;rd; , ons allengs door andere Natiën., vooral yan het, Noorden,' afgetroggeld^ Alle d,e b.a,akens,vandiet .Europisch handclfystema zyn verzet,. 'Er blyft. dus n'iet'anders. voor on-s.oyer, dan door de^ hc.i>. ■ fteUing van liét Fabriekwezen ons zeiven. te ver-, 0 fchaf-



< s 3
fchaffen, het geen wy anders by vreemde volken meest voor baar geld, dat nooit terug komt, koopen moeten, en integendeel hun iets aantebieden J dat zy niet hebben , althands niet zoo goed of zoo goedkoop , en waar van de winst dus aan onze zyde is. De Fabrieken zyn derhal ven, voord in deze alles omkeerende tyden, een voornaam plegtanker van den Koophandel en welvaard onzer Republiek geworden; en wanneer dezen ook ■verharen gaan, weten wy niet, wat 'ervan onze Vaderiaiidfche Commercie zal overblyven, behalveu ecnige. ellendige ruïnen, eeniglyk gefchikt, om ons de grootheid van het geen wy verloren hebben; nog lange te doen betreuren, of wel, om ons dezen verarmden oord met een ander Vaderland te doen verwisfeïen.
Een der voornaarnde middelen , zo niet hét eenige dat kragtdadig genoeg werkt, tot opbeuring en tenneerdering der Fabrieken, is voorzeker het omzigtigverbieden ofaanmerklyk bezwaaa-en van den invoer van vreemde gefabriceerde goederen , voor zoo veel zulks met het recht der voiiven, den letter der Tra&aten, of een grooter Nationaal belang niet dri dig is. Wy wceten dat ten dezen opzigte een groot onderfcheid té maken valt tusfehen landen , die eeneu louter confumtiven handel, en die, welke, gelyk het onze, tevens eenen tranfitoiren handel dryven. In de laatden toch zoude men, door den invoer 'van alle vreemde waaren te verhinderen, tevens de geheele Commercie den hartader afdecken , vooral, daar onze eigene bodem ons niets in de plaats geeft voor zeer veele hoofddoffen en onbewerkte .producten, die. ons nu van builen toekomen, en waar aan wy dan volilagen gebrek zouden hebben. Wy moeten dus den invoer van alle : foortgelyke artikelen zoo gemaklyk als doenlyk i is, maken , en vooral zorgen , dat de droom , < langs welke ons verfcheidene onbewerkte, doffen 1 uit Engeland, Spanje, enz., als mede zeer veele | tranfitoire Koopwaaren uit en naar de geheele wereld toevloeien, niet opgedopt noch naar el- i ders verlegd worde. Maar aan den anderen kant, hoe veele gefabriceerde waaren koopen of verbrui- < ken wy, die wy in ons eigen land even goed en > deugdzaam zouden konnen maaken 1 hoe veel word ï ons toegevoerd van elders , waar van wy ons zeer wel zouden konnen onthouden i hoe veel, van het geen fchynbaar trenfito by ons inkomt, blyft hier te lande hangen, en overlaadt ons met vreemëe voordbrengfelen, waardoor de trek onzer ei- " gene fabriekgoéderen gedreind, en de betrek!yke prys derzelven overdreven word! welke heilzame 1 gevolgen heeft het verbod van invoer in zommige 1 gevallen by ons, maar vooral welke fchitterende ï gevallen heeft het zelve by de Engelfdien gehad! i en-hóe zeer bewyst dit alles niet., dat men in de- 1
Ai
11 zen» zónder onzen handel of onze behoeften merk• lyk te verkorten, onberekenbare voordeden aan li-liet kwynend Fabriekwezen zoude kunnen toér brengen!
i Het ontbreekt niet aan lieden, die deze zaak" , eenigerm'ate anders inziende,, voor eenen vryen in-
■ voer en onbelemmerd vertier van alle of meest 1 alle vreemde Fabricaicn tén fterkdc pleiten, e'n
die dit hun gevóélen beldeêden met redenen, wel: ké in den eerften opflag èenen Vry wegfleependeh
■ Ichyn hebben. Men beroept zich óp débetreklyke duui te der meeste inlands gefabriceerde ."oedereri, en op de mindere deugdzaamheid of fraaiheid van zomnugen deizei ven, invérg'elyking met die der buitehlanderen. Men beweert, dat hierdoor een veel grooter aantal menfeheh benadeeld en allengs verarmd zoude worden, dan dat, het geen do'ör fevertienng onzer eigene Fabrieken zou Worden onderhouden of verrykt. Men merkt aan, clatgceiierlei verbod van invoer krachtig genoeg is ,orh alle vreemde goederen uit het land té weereri, Wyï de ïïuikhahdel altoos nog een goed deel derzelveiï daar in brengt, zonder ecnig voordeel Van inkomend recht voor 's lands kas afteWerpeh. Men zegt, dat niets de 'industrie meer opwekt, dan onzen Fabrieken gelegenheid te geven van tegen de buitëhlandfche té markten, en dat, indien d'e eerde Hechts goede waaren tot redelyke pryzeii leverden, zy zich van zelfs tegen de laatfte zöUden daande houden, ja allengs de vreemde goederen krachtdadiger verdringen, dan door"het drengst verbod gcfchieden kan. Eindelyk, men wil, dat de opbeuring öliz'er iilkndfche Fabrieken , door zoodanig verbod, in hare Voordeden by verre niet zoude opwéegên tegen de nadeeïen, welke onzen Koophandel zouden treffen, door de belemmeringen daar aan wederkèerig toegebracht door andere Staaten, wier gefabriceerde goéderen by ons verboden of te zeer bezwaard mochten zyft geworden.
Deze de voornaamde bedenkingen zynde, die tegen het verbod van vreemde Fabriekwaarcn worden ingebracht; zullen wy in ons volgend N6*. onze tegénbcdeiikingen daar op, en het géén Wy verder over dit onderwerp te zeggen hebben, mede deelen.
Eenvouwige middelen, tot gelukkiger aankweking yan vreemde en tedere Boosngavas/chen.
De tedere Boomgewasfchen, uit warmer luchtftreek en milder grond tot ons overgebracht, hebben, vooral in dit land, vaak te Worstelen met oneindige tcgenfpoeden. Die te konnen verminderen, is een wezenlyk voordeel voor den Hovenier, Boomkweker, en liefhebber der 2 fi-



C 4 )
Botanie. Ten dien einde pryzen wy het volgende , als door eene gelukkige ondervinding beproefd, onzen Landgenoten aan:
Men raale deze Boomgewafchen niet, immers zoo weinig doenlyk, met het fnoeimes aan. De wonden, hun door het mes veroorzaakt, heelen zich niet zoo gemaklyk in ons climaat; zy neemen dus een groot deel weg van het voediel dat de Ham en takken tot hunnen groei behoeven, en doen den boom kwynen, derven. Het meer woeste en ftruikaanige, dat natuurlyk ontftaat uit het nalaten der 1'noeijing,moet men zich, om den boom te behouden, laten welgevallen. Maar vooral,
Men draage alle mooglyke zorg , dat de wortels perpendiculair naar beneden, en niet horizontaal, ter zyden uit, groeien. Het nut hiervan is dit, dat men den boom meer voedfel uit de aarde doet trekken, en minder blootdelt aan de uitdroogende hitte cn alles doodende vorst, daar beiden afneemen , naar mate men dieper in den grond dringt. Ten dien einde neemt men, eer men den boom plant, de horizontaal of zydwaards lopende wortelen allen weg, en laat hem alleen de nederwaards lopende behouden. Men kan ook nog een houten band om den wortel leggen, mids niet te zeer knellende, om den groei meer nederwaards te dwingen. — Misfchien zou men dit middel met een gelukkig gevolg op onze Perfik-boomen konnen beproeven, en daardoor het in ons land zoo heerfchend fterven der beneden takken merklyk voorkomen. — Ook moet men het eerde jaar rondom den dam van tedere boomgewasfehen baggermodder leggen , 't geen den ïndrang van koude en hitte tot de wortelen in den grond belet. Vervolgends is zulks niet meer nodig.
Het een en ander is met zeer goede uitwerkingbeproefd door den kundigen Botanicus, den Regeeringsraad medicus te Manheim, welke op deze wyze zelfs eene Granaat ftruik in de open lucht tot volkomen bloeijing geb.acht heeft, terwyl eene Tucca zelfs drie jonge fpruiten heelt ge maakt. Wy pryzen dus den liefhebberen en ieder een deze eenvouwige hulpmiddelen ter beproeving op het fterkst aan.
Uitmuntende Inkt, die nooit fchimmelt noch geel wordt.
Neem een poeder, bedaande uit zes lood fyn gefloten Galnooten, en twee lood gemeene groene
Vitriool. Kook dat \ of §' uur in een pint
wynazyn. — Doe 'er vervolgends by twee lood poeder van Arabifche Gom,en laat het een weinig bekoelen. — Giet dan het vogt voorzigtig af, en bewaar het in een wel gefloten glas.
Deze Inkt ondergaat nooit fchimmeling noch verandering van kleur.
I I.
Nieuw Vaderlmchch Genootfchap, ter bevordering van Schilder- Beeldhouw- Teken- en GrAveerkonst.
De Konsthandelaar C. S. Roos te Amflerdam, heeft daadlyk in werking gebracht een Genooc fchap , ter opbeuring en bevordering der opge» melde Konden in ons Vaderland. Hy heeft 4 deszelfs wooning, het bekende Huis van Trip, 't geen daartoe zeer gefchikt is, drie Vertoon- of exhibitiezaalen geopend, waarvan twee ter plaatflng van Hukken onzer oude, en één ter vertooning van Schilderyen,Tekeningen, en Konstplaatenouzer nieuwe Meesters,beftemd zyn. — Dnemaalen 's weeks, t. w. 'smaandags, 's woensdags, en vrydags, des voormiddags van 10 tot 3 uur, kan ieder een, tegen betaling van 51 ft. de Zaaien bezichtigen; voor byhebbende vrouwen wordt niets betaald. Voor eene jaarlykfche Contributie van 6 guldens bekomt men het Honorair Lidmaatfchap van dit Genootfchap, en heeftop bovengemelde dagen en uuren den vryen toegang tot de Zaaien. — De Konstoefenaars konnen hunne ftukken envoordbrengfelen daarin, kosteloos, ter verkoop plaatlén 5 gelyk ook ieder een daarvan ter verkoop van Schilderyën en Beeldweiken, van de eerfte Clasfe , gebruik maken kan, mids betalende 1 per Cent vcor de bewaring, ééns, en nog 5 per Cent voor provifie by verkoop. — De ingezamelde penningen worden belteed zoo tot goedmaking der kosten , als tot aankoop van Schilderyen en Tekeningen van nieuwe Meesters , om van dezelven door den tyd , by verkoop, een fonds te maken, tot onderlteumng van behoeftige Konfienaars, enz.
Gelyk deze inrichting den Burger Roos tot eere verdrekt, zoo vernemen wy met genoegen, dat de eerlte beginfelen daarvan op eenen toenemenden bloei hoope geven. Het eenige dat wy ten dien einde den oprichter zouden aanraaden , zoude zyn het tot zich roepen van twee a drie bekende Konstminnaars , die nevens hem zich willen belasten zoo met het beduur over de Zaaien als met het opzicht over het fonds. Wy twyfelen niet, of dit zou bydraagen om de aandacht en publieke opinie nog meer op dit onderwerp te vestigen. — Tevens nodigen wy alle onze Konsten Vaderlandminnende medeburgers , vooral in deze Stad,liartlyk uit om zoo door daadlyke deelneming als door gedurige bezichtiging, deze loflyke inrichting te helpen bevorderen. — Konstoefenaars en Meesters willen wy verzocht hebben , om de voordbrengfelen humer Konst in
de-



C 5 )
deze openbare Galery te plaatfen , v/aavdoor zy niet alleen hun Vaderland eer aandoen, maar ook zich, tot merklyk voordeel, meer kunnen bekend maken , en hunne Hukken die nu by gebrek van bczichtigers vaak jaaren lang ongezocht blyven , ten meesten pryze verkoopen. — En Gy vooral, jonge kweekelingen der edelfte Konst, Gyl. allerbyzonderst, die in Amfterdam woonagtig zyt! Laat u toch deze feboone gelegenheid niet ontflippen , om van lyd tot tyd eene verfcheidejiheid van de beste Hukken onder het oog te krygen. Zyt gezet in het bezoeken dezer 'Zaaien , gebruikt die als eene Academie, waarin gy uwe ftudien voordzet, en altoos iets leeren kunt. Zoo zult Gy gevormd worden tot Meesters, die naaiden roem onzer groote Voorvaderen dingen ; Gy zult uwe naamen vereeuwigen, en den gezonken konstroem van uw Vaderland uit het Hof helpen oprichten! — Wy zullen van tyd tot tydeenig verflag geven van den ftaat en het lot dezes nuttigen Genootfchaps.
Iets over de Zamenftelling der Uitnemend fchoone
lapyimruen, bekend onder den naam van Haute- Lice.
De fcheering (eerfte opflag; van deze Tapy, ten is even gelyk by den gewoonen Wever ; alleenlyk wordt dezelve recht op en neder (per. pendiculair') opgezet, gelyk by dezen horizontaal , terwyl zy beftaat uit lievige draaden van fyne Engellche wol, Ih deze fcheering worden vervolgends, na dat de omtrekken daarop zyn afgetekend , de figuren zeer naauvvkeurig, naar het voorliggend ichilderduk , met zyde inge werkt, en de draaden met eene beenen (of Ivoiren) kam tot elkander gefchoven en aangedrukt ; en het voorname van de Konst beftaat wezenlyk hierin. De Kondenaar heeft naamlyk eene groote menigte van fpillen. of rolletjes , welke met alle mooglyke verfcheidenheden en fchakeenngen van kleuren bewonden zyn, naast zich liggen, en naarmate het voor hem geplaatst Schildery, welk hy nabootst, de eene of andere kouleur vordert, zoekt hy dezelve uit, en weet terdond den nieuwen draad zoo behendig aanteknoopen, dat men de plaats, waar hy zulks gedaan heeft, in de afbeeldingen geheel niet ontdekken kan. —' Het wekt indedaad verbazing, te zien , hoe men , met zulk eene juistheid en zoo uitvoerig, een fchilderftuk met draaden kan nabootfen, en om een recht denkbeeld van het geheel te geven, moet men in den eigenlykdem zin zeggen, dat het een geweven fchilderwerk is.
Het kostbare van zoodanig eene Fabriek beftaat hierin: Vooreerst, dat heiwerk ten uiterfte
A
\ langzaam voordgaat, zoo dat één roafl verfchei: dene jaaren nodig heeft om een groot ftuk af te l werken, daar de arbeid wezenlyk infpanning : vereischt, en men 'er des winters Hechts weini-
■ ge uuren aan bededen kan. En ten tweede, dat de zyde, tot dit weeven of borduuren vereischt,
■ zeer kostbaar is, wyl men dezelve moet hebben ! in alle mooglyke fchakeeringen van kouleuren.
■ De Franfche Fabrikeur Chcdillon te Munchen
■ toonde aan den geenen, door wien dit bericht is medegedeeld, in ééne enkele,kouleur wel twin-
, tigerlei fchakeeringen, allen onderling verfchiïlende, en met oneindig kleene verfcheidenheden tot andere verwen onmerkbaar naderende; en hy verzekerde, dat het ten hoogde moeilyk was dezelven, (althands in Beyeren, waar zyne Fabriek
zich bevond} te bekomen. Chcdillon bezat
eenen voorraad van zyde, die eenige duizenden guldens gekost had. — In de vertrekken van het Keurvorstlyk paleis zyn reeds verfcheidene ftukken van dezen aart, in de plaats van gewoone Tapytenof bekleedfels, geplaatst; onderdezelven is 'er één, omtrent ter grootte van een groot Schildery, het geen op 5 a 6000 guldens-komt te daan. — Dan, het is ook waar , dat men zich over zulk een duk werks van menfehen handen verbaast! — De hoofdbeftanddeelen zyn dan fyne Engellche wol, de indag is van zyde , en het werk zelve heeft eenige overeenkomst met het braaijen en wceven. —
Zoo veel wy weeten, hebben wy in ons Vaderland, buiten het bekend Cabinet in het voormalig Stadhouderlyk verblyf op het Hof in den Hage , tot nog toe weinige of geene wandbekleedlélen van dezen aart, en wy herinneren ons even weinig van het aanwezen eener Fabriek van; zoogenaamde Haute- lice- tapy ten in deze Republiek iet gehoord te hebben, liet is echter mooglyk, dat hier of daar, buiten ons. weten, een aanleg daartoe bella, en in dat geval wenschten wy dat zulks, tot eer van ons Vaderland, en ter aanmoediging van konst en vlyt, meer algemeen be-
■ kend ware. — Voor eenen geruimen tyd de uitmuntende Fabriek van van den Cornpt:/ te A?n~ fierdam bezichtigende , zagen wy daar voortreflyke in dezen fmaak geborduurde Schilderytjens» die deeden zien., wat onze Natie , zoo wel als de Franfchen en Huitfchers, by meerder aanmoediging en evenrediger beloning, ook in dit vak zoude konnen leveren.
G/vof Fortuin door Oecotiomie* (Anecdote.)
De beroemde Boekhandelaar Harringtoï» te Londen, begon als Schoenea-lapper in eentfotten3 huisy



C 6 )
huis, ui eene gefflefflfi maar volkrylse ftfaat, met
het verkoopeifvan eenige oude boeken; doorliep vervolgends alle de vakken van eenen telkens toenemendcn boekhandel ; en bracht liet eindelyk zoo ver, dat hy een der rykfte en aauzienlykite Boekverkopers van het Koningryk werd, en m ftaat was eene deftige 1-evenswyze, zync Equipage, buTtenverblyf, enz. te houden. En wat hielp den man in het middelyke aan zoo groot een tortuin? Niets anders dan Oeeonmie. Deze leerde hem zuinig huishouden niet alleen, en vly.tig zyn beroep waarnemen; maar ook voor contant geld, en dus verre beneden den gewoonen prys, geheele boekeryen of groote partyen boeken aantckoopen', zoo dat hy dezelven, ftukswyze, altoos een derde minder dan anderen verkoopen kon, en daadlyk verkocht. Met eene kleine winst voldaan, gafhyde beste werken goedkoop, en vond in de menigte en in de comptante betaling van het verkochte een voordeel, het geen zyn vermogen binnen weinige jaaren zoodanig deed aangroeien , -nis wy gezegd hebben. Jaarlyks gaf hy een gedrukte Catalogus in het licht, waar in achter ieder werk de Koopprys was uitgedrukt, en welke eindelyk tot veele duizenden Nommers aanp-roeide'. Dit alles heeft hy zelf in zyne levensoefchryving aangetekend. — Zulke eenvouwige •hulpmiddelen maakten, onder 5s Hemels zegen, den eerlyken Harrington van een der armften tot eenen der vermogendlte Ingezetenen van Londen. Mocht zyn voorbeeld , ook in ons Vaderland, onder alle Handen van Koophandelaren, veele navolgers vinden! —
zulk eene inrichting, in meer dan één opzicht, vooral wanneer dezelve algemeen wordt,zich van zelve door ieder een zal doen gevoelen.
Weerkundige Waarnemingen.
Uit Wezel fchryft men, dat de Thermometer aldaar den 2ÓDec j. 1. onder alle graadcn.geftaan heeft. . 1
Te Rotterdam ftond de Thermometer van FM'renheir.
Den 25 Dec. 's m. ten 6 uur. op 18 gr. ten o, uur. op i gr. en ten ri uur. op 3 gr,, voords dien dag op 4, °0 en 6 gr., by afwisfeling.
Den-2Ödito, ten 8 uur % gc ouderjo, den geheelen da?- op o., *s avonds ro uur. 3 gr- onder 0.
Den 27°dito, 's m> ten 7 uur. 4 gr. onder o., ten 9 uur.' op o., ten 12 uur. 6 gr. en ten 10 uur. *s avonds- to gr. boven o Den 28 dito, 's m. ten 7 uur. 6 gr. boven o, j Dus itond deze Thermometer .6 uuren langniet. boven o en a uuren laager dan 6 gr. boven cv
Voords het overige van den 28-31 Oec. op dén middag, beftendïg op verfchillende hoogten, van 10-30 gr. boven o
Op eenen Dollondjihcn Thermometer, met ai fchaal van Fahrcnhcit^cedmen ter zelfder plaatfe de volgende waarnemingen:
Den 26 Dec. 's mi 8 uur. o., 9 uur. 2 onder o., 12 uur. 2 bovén o , 's nam. 4 uur. ï boven o , 6 uur. o,, en van'sav. 7-12 uur gedaald tot 5ondero.
Den 27 dito, 's m. ten 8 uur. 2 onder o.,ï)injrr. i onder o , 12 uur. 4 boven o. en 's nam. van 1 tot 's nachts t% uur gerezen van graad tot graad op 9 gr. boven o. '
Den 28 dito, ten 8 uur* 7 en ten 10 uur. 10 gr. boven o., voords van toen af en tot 31 Dec. 'sin. ten 10 uur,by afwisfeling op 12-28 gr.boven o.
Te Haarlem ftond een Thermometer, die in 1776 gelyke graaden met de toen algemeen gedaane waarnemingen aanwees, -
Den "4 Dec. 's av. ten 12 uur. op ar. — Den 25 dito, 's m 8uur. op 9, ten 12. uur op 5»en 's avonds ten 11 uur. op 8 gr.
Den 2I d>'to, 's m. 8 uur. op tg gr. onder o., s midd. ten 1 uur i gr. boven o., 's av. ten 11 uur. op ïï gr. onder o. : .
Den 27 's m. ten 8 uur. cl onder o., 's midd. ten 1 uur op 4 gr. ,'s av. ten half ia op 8 gr. m Den 28 's m ten 8 uur. op 9, en ten 12 uur. op i2sgr. 1; boven o. , ,
1 Te Amflerdam nam men de volgende veran. delingen in den ftand des Shermometers waar:
Den «'$ Dec. 's m. ten 3 uur. 16 gr., ten7uur. - 11, ten 8 uur. 8- ten 9 uur. 5, ten a uur. 12 en 1 's av. ten 10 uur. 9 gr.
In de plaats van eene opgave der Geborenen, Getrouwden, en Gèsto" vknen, welke wy voornemens zyn in het vervolg, "t zy maandelyks of jaarlyks , mede te deelen , zullen wy in Uns volgend Nommer, het modél plaatfen eener Tabcllc, volgends welke men voordaan in onsj Vaderland, gelyk zulks zedert veele jaaren naar eene Staatverordening in Bohemen gefchiedt, Departementaal, jaarlyks, het getal van elk derzei ven, uit plaatslyk intezendene berichten opgemaakt, zoude kunnen in het licht geven. Intusfchen, zoo lang ons eene algémeene wet dienaangaande .ontbreekt, nodigen wy alle vcorftanders der wcfchappen, benevens alle menfehenvrienden, uit, om aandacht op gemelde Tabelle te vestigen ,en zich in het vervolg te willen verledigen tot het doen van naauwkeurige aantekeningen volgends dezelve, in de plaats hunner wooning ;terwyl wy hen by dezen op het minzaamst verzoeken; ons met hunne maandelykfcheberichten,ter plaatzing indezeCourant, onder adres van deszelfs Uitgever, te willen verccren. — Wy vertrouwen, dat het nuttige van



C 7 3
Den 26 dito, 's m. ten 4| uur 3 gr., ten 7 ui 1 onder o., ten 8 uur. 3 onder o., 's mid. ten uur. 1 onder 's av^tén 10.uur. ponder o.
Den 27 dito, 's m, ten 3 uur. 3 onder o, ter uui.,4 ondetQ., ten 8 uur. ponder o.,.ten iouj onder o.,,en( ten 11 uur 0/ Te Hoorn wees een tegen het Noorden op: ee ya;ye lu.qhfr hangende Thermometer, den 25 's a ten. 9 uur. 2-, onder o. — den 36' des m. 3 ender terwyl twee andere goéde Therm: meer-'fn 't mi den de itad op 3 onde.r Q ,, en een vierde aan Oost-einde der ftad op eene geheele vryc lucht i 4, Qtfder 9;ftond... — den 27 's m. om 8 uur, ito: den deze vier Thermometers allen op 5 gr. omler Uit alle deze waarnemingen, onderling vergi - leken , en waarvan het nuttige vermeerderd wow door dé" veel al onderfcheidene uuren van waa neming, blykt.
1. Dat de,gr.Qo.tfte kunde heeft.piag,ts gehjid 0 woensdag, den zó.Dèc. yan 7 tot. 9 uur:'s morgen, 's avonds" van/ 7-12 uur.., en vooral donderdag den 37 's morgens van. 7-9,11111-., zyndedus on ftreeks'het opga'an en na'het ondergaan-der Zon.
2. Dat de verfchillende Thermometers, naai , mate zy op byzondere windftreeken, op eene mi:
of meer vrye lucht.,, in een Qjiderfcheiden oor< van.ons Vaderland,geplaatst waren,en misfchiei Qoji naai; gelang van. der,zelver betreklyk.e juist heid, eene koude hebben aangewezen- van 2'* : 3. a 4 a_5;-gr.. beneden o. op de fchaal vmF-hli raijieti-, zyn,de 'er.van deze Thermometers twee to op 4 gr. en vyf'to.t op g-. gx,. beneden o'gedaah geureest..
3. Hier uit volgt..,, dat deze koud'p grooter-k geweest dan die van 1740, in deze Landen, waargenomen-, wanneer <j& l,aagfte ft.and. des Thermo, meteis den. 11 Jan., is aangetekend' op 2,gr. cireq u-iultr o.; ook overtreft zy'de koude'van 1794', wanneer de Therm. den 31 Dec. niet lager Hond dan 3 gr. onder q,k tgrwyl- zy met die van i??6„ toen de Therm, den. 29 jan, op- 4 gr.' onder- o \m » voor het minst, gejyk l&kt. %djeij" de wind f die den 25, 16 en 27 Dec. by verwis!elfng O. q| n. 0,r ms% meer. was. opgewakkerd, daar' nu eene aanmerklyke ffilte, met mistig weder , plaats had , zou de Koude hoogstwaarfclwnlyk die van alle bekende ftrenge Winters in deze Eeuw verre overtroffen hebben.
4. Nog-verdient de-heoga- ftand-des.Barometers VQor en gedurende dei) felfle koude, de fpoediee" o^.VQjgnig der koude aan den Winter-zomieitantt 21 de niet-minder--fpoedige en fterke-ryzine dés ihermometers na deszelfë laagten- ftaildop: den 27, te worden opgemerkt.
1 j Pryzen van eenige BifmenkmdfcU Effecten, f*i ■'i \ te ^mjlerdam , den 3; Dec. 1798.
!r. BATAAFSCHE REPUBLIEK,
I i> ie Brdbandfche fchaêvergoed.Recep. aïpCt. s&as? v. dito m de 4 pCt. Helling op de Bëzitt. 3J * ?7
m ^**# : • j 5 44 a ^ 'U Voormalig gel derland.
1- Rccep. uit de fchaêvergoed, a 4 p€t. 39] $ J Voormalig HOLLAND en westfriesl.
r? \Bat. Refcriptïën a 4 pCt. | Losbaar . . ï?99 ; , 8t; k g ,
" " • ' lKo° • • 7öia 77i
s 1 ' ' * —1 * - 65 * 65
„' 1 d ' * —2 •• • 59 a öq..
! • • — 3. ... 54 a 55|'
j ' «a den Vrede, by Loting, 4^ a 444
[ ; Nationale lot er yen.
. 'AM 3* Of Iftfte Clasfe der Utreclttfi;he-\0\ » ¥eIk,e bcgpn.nen. is trekken, op Maandag
■ a4ft.G.ember l, 1,, zyn uitgetrokken.de voigqnde
r ^pinmei-s. en voorname, Pryzen.
- pei'de Lyst No. 3339 met wso-ti
28 «9 1000.:749;t — i-o^goo.:2273? iooo--'-
. Vyfdte — No. 6304 i-oe©'> 6902 —6. ïooo,:^ , „ r4ö3 — 1000
Zesde -,. Nó. 2940 — - jog©:- : rrL -, ^T 4008- — 40,000:-'thoGgfteLofc. Zevende — No. 2467. — jooo- t ^ .Achtflse — No. 2179. _ tckxk-
Negende — No-, 2110- — icee-:-, 954* — roco:; (*) Mn zaj hiervan, in het vervolg een grooter Ivst
geven doch zich daaromtrent bepailtn tot let Wof$ ,mnmS. Nmme. Qoed, deels om anderen, die opzetlvk
eene Pryscourant van alle Efl^ften uitgeven , Wt rebeNrt^tefc» deels ook., wyl i.n ni^ Êjflfeéte, !ü
meeste handel, en dus ook de grootfte verfcl^idei heid
van. Pryzen zich opdoet. Ten aanzien der Land Pro.
?• L Compagnie alleen, heeft hen hiér■
omtrent uitzondering gemaakt, wyl' veeleTiigezetenen -der. Republiek.,, dje.niajmer eenige. Brjrscourajat te zien tegen, aaarby niettemin belang hebben.
.Z.be-



C $ )
Z E E T Y D I N G.
Berichten.
lu het afgelopen jaar zyn te Amflerdam uit Zee I
Searriveerd 2986 Schepen, waaronder 206 van remen, 51 van Dantzig, 65 van Elbing, 424 van * Embden, 1046 van Hamburg, 42 van Koningsbergen, 76 van Londen, 46 uit Zee, 85 uit Noarwe-. gen, en 66 van
Te Petersburg zyn dit jaar aangekomen 950 Schepen, waarvan 77 onder Deenfche Vlag, en ■ ^an daar vertrokken 747, waarvan onder Deen \ fche Vlag 62,
Genomen en geconfisqueerde Schepen,
Door de Franfche Kaper % Vengeur is genomen en 29 Dec. in Texel opgebragt, 't Schip de Vriendfchap, Capt. J. R. Bolens, uit Zee.
Door de Franfche Kaper t Anacreon genomen en 30 dito aldaar opgebragt the Betfy, Capt. P. Tcsjcndar van Levcrpool.
Het Schip de Vigilantie , Capt. P. Hesfcls, m Maart 1. i. door een Franfche Kaper genomen. en geconfisqueerd, is door het Tribunal de Casfation prysverklaard, gelyk ook te Aix het Schip der Fr ede, Capt Co'rnelis.
Door een Spaanfche Kaper is genomen en te Lisfabon opgebragt 't Amerik Schip Hebe, Capt. 7. Meterface, van Boston naar Figueira
Door Engelfche Kapers zyn te Livorno opgebragt de Gtnueefche Schepen Madonna del Rojario en St Guifeppe beide van Longons.
Het Schip Mrdente, CapU A. Seculovich, van Xanten herwaards, is door een Portugeesch Freaat genomen en te St, Paulo opgebragt, en van daar, op order van Nelfin , door een Engelsch Fregat naar Napels gevoerd. Men had aan 't Gouvernement te Tritste geklaagd en brieven van voorfchryving aan den Keizerlyken Gezant te Napels bekomen De Capt. had aldaaï direét geprotesteerd. Had op reis veelgeleden, en zou, tfry komende, moeten losfen om te repareeren.
ieder Noramer zullen gevonden worden.
.Te Anfterdtt», by C. CüVENS, Soek- en Kunstverkoper oP den Vygendam, te Amfterdaow
Texelfche en Vlie-LysU
Den 1 Jan. niets gepasfeerd. De Wind O.
Den 2 dito niets gepasfeerd. Texel vol Ys. )e Wind O.
Den 3 dito niets binnen gekomen, Texel vol Iryfys, en daar; door niets uitgezeild. De Wind O-
Hehoetjluis.
I Tan. De Eénmast Hoeker, en de Brik,waar/an 'gister gemeld is , 1'ggcn nog op dezelfde rtaats. Verder niets gepasiéerd. De Wind U.
Brielle,
ï Tan. De Kof, zedert gister tusfehen de Maas en Goeree liggende, is nog niet binnen. Volgends rapport is dezelve geladen met Zout , zn naar Dordrecht gedestineerd. De Wmd U.
Arrh'émenten. Te ^/te/g gearriveerd Capt. W, Eikes van Ak-
TtBramen Capt. J. d. Ludcring van Bourdeaux,
M. Schorfman van Riga, R. Wesfels vvzWmclau. Te Baltimore Capt. HUI van Bergen. Te Bordeaux Capt. R. Flor van Hamburg , met
eenige fchade , S. Duyf en B. J. Brons, van
Embden. _ Te Christiaanfand Capt. Lttïendnks van Elbmg. Te Duinkerken Capt H. Hibben van Pillau. Te Koppenhagen Capt. Ck Knudfon van Ltbatt
naar Barcelona. Te Lisfabon Capt. J. Nuscke van Amflerdam Te £ivor«o Capt. P. /Jay/^êo eh L. Collund
van Po^ « Port, N. Niljen vm Bergen, S. H.
Knap van Udewalle. Te Madras gearriveerd de Schepen Anna en óts-
vanger, uit Europa.



N°. <2. ia January J7P^
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Afy'verheid, Koophandel, Zee* ysart , Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan*
I
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Oyer de Nuttigheid der Fabrieken , en van het verbod van vreemde Fabriekwaarcn. (Vervolg van bladz 3;
Tegen deze bedenkingen van hen, die den vrijen invoer en het onbelemmerd vertier der vreem de Fabriekgoederen voorftaan, merken wy aan, dat in alle Landen, waar men het een en ander verboden heeft, binnen weinige jaaren een merklyk aantal van Fabrieken is ontilaan engedeeltelyk van buiten ingekomen; dat de aldaar beftaande Fabrieken veel fneller vorderingen dan elders gemaakt hebben in de volmaking van derzelver producten ; dat het noodwendig gevolg van deze twee omftandigheden is , aan den ëenen kant, matiging der piyzen van inlands gefabriceerde goederen , naar mate de voorraad derzelven en bet getal van menfehm, die daar door een beltaan verkrygen, toeneemt (*) , cii aan de andere zyde eene meerdere gelykheid der binnen- met de bui tenlandfche Fabricaten in dettgzaamheid en fraaiheid , wyl men al doende leert, en 1000 ftukken goeds van dezelfde ftof beter in foort konnen gemaakt worden, dan 10 tot hooger prys; dat de menigte van landzaaten, door het Fabriekwezen beftaande, al ware het zelfs veel minder dan het getal van hen, welke zich door den negativcnKoophandel onderhouden , daarom eenoneindiggrooter voordeel aan de maatfchappy toebrengt, wyl bykans de geheele masfa van hun inkomen binnen's lands gewonnen en verteerd, en dus in veel ruimer om-
{*) De ondervinding leert toch, dat alle goederen, die in eenig land beginnen gefabriceerd te worden, het duurfte zyn , en dat deze duurte afneemt in de omgekeerde reden van de meerdere verkrygbaarheid dier goederen. 'Er is dus uit de Hooge pryzen der Producten van eerst beginnende Fabrieken geen wettig befluit afteleiden voor volgende tyden.
loop gebragt wordt, dan met een veel grooterfchat, welke door den Handel veelal buiterfs lands wordt gewaagd en gebruikt, immer mooglyk is. Om nu niet te zeggen, dat de Fabrieken, door buitenlandfche verzendingen, jaarlyks dc fom van het in omloop zynde geld of gclsdwaarde noodwendig vermeerderen , welke door den negativen handel integendeel geltadig afneemt;dat,juist om deze redenen, een land op den duur minder verarmd zal worden door de betreklyke duurte zyner eigen Fabricaten, . mids dezelven algemeen worden voorgetrokken, dan door dengeftadigen invoerenhet gretigvertier van vreemde Fabriek waaren tot mindere pryzen; dat de klagten van buitenlandiche Kooplieden en Fabrikcurs , de kvvyning en het verval hunner Fabrieken, by het (treng uitgevoerd verbod vaa eenig vreemd product in dit of andere landen , het luidstfprckendbewysopleveren, voor de waarheid onzer Helling, zoo wel als de nu reedszedert 1795 zichtbare opluiking Van zommige Vaderland* tem Fabrieken, b. v. die in zydene , wollene en andere Kousfen; dat, wat den Üuikhandel betreft, . deze in een land, waar goede Policic en JuflUic hcerscht, in dien gra ui niet kan noch behoort te beftaan, waardoor dezelve het algemeen nut eener
prchibitiye wet tegen den invoer en het vertier
van vreemae t abnekgoederen zoude konnen vernietigen : het Gouvernement kanen zal, vertrouwen wy, zoodanig eene wet weten te handhaven, en nimmer onder deszelfs Staats -Maximes deze aannemen : iet goeds om het mooglyk misbruik natelaaieni gezwegen, dat de lluikhandel natuurlyk zal afneemen, wanneer, door het uitfluiten van vreemde Fabriekten, de bedorven trek naar dezelven op den duur by eene Natie verflaauwt; dat de opbeuring derFabrieken juist het middel is, om de pryzen der inlands gewerkte goederen te doen daalcn, en dus den landzaat gelegenheid te geeven om met den tyd tegen buitenlanders te markten; dat men, om hierin meer evenwicht te brengen, zommige van elders' ingevoerde, en in ons land nog niet genoeg in voorraad zynde



goederen met een min of meer evenredig inkomend recht zoude behaoren te bezwaareu; en
eindelyk, dat de belemmeringen, door andere Staatèti, uit weerwraak wegens'liet-verbieden of bezwaaren van,den invoer hunner producten,
aan orzen Koophandel toetebrengen, "gedeeltelyk ydelé fchrikbeeklen zyn, waa- voor men zich ten onrechte bevreesd maakt, gedeeltelyk ' die Staaten zeiven nog meer dan ons zouden bena-
deelen, en- dus van- zelf zouden moeten ophou den, gedeeltelyk zoo door den weg van Diplo: matieke onderhandelingen als door wyze Commerciëele wetten zauden voortekomen, althands derwyze te matigen zyn, dat onze Koophandel niet aanmerklyk leed, immers niet in evenredigheid \an den meerderen bloeifiaud van hét Nationaal Fabriekwezen. En deze laaste aanmerking zal dan vooral kragt hebben, wanneer wy v v-r een oo^enblik mogen onderftellen, dat de uitkomst der tegenwoordige Crifis in Europa niet zat''z-yn-ket geheel verlies onzer Coloniën, en dd vohtrekte ophouding onzer vragt- en Com-
misiie, handel > ,
De bovenftaande aanmerkingen, waarby, indien de aart en ruimte van ons Dagblad zulks gedoogde, nog een aantal anderen zou te voegen zyn, zullen, gelyk wy ons vleien, reeds veel- van het- bezwarende der tegen ons gevoelen ingebragte, bedenkingen by oordeelkundige en onpartydige lezers, hebben weggeredeneerd. —u..Hèf volgende, datwy 'er tot meerder .opheldering -van ons onderwerp in het algemeen byvoegen, «al onze aangegevene denkbeelden in een nog fterker licht zetten, en dus de voorgaande -redeneeriug ondcrlteunen. Wy vertrouwen, dat wy daardoor zoodanig erkende waarheden verkondigen, welke ten minne voor de leerlingen van eenen Smith , Montüsquieu , K&yNal enz. geen .ftellig betoog nodig hebben.—
''Zoo lang de masfa van het in omloop zynde geld 'binnen een land blyft, kan hetzelve beil'houwd worden, als een nimmer Itilliaaude droom, die door ebbe en vloed geftadig bewogen,, maar BÜf verminderd wordt: het vloeit altoos op deze of;;gêene Avyxe .den eenen ingezetenen van den -.ndeten toe; en juist deze vloeijing veretschteen aantal van canaalen .en aderen, waar door het ".-ctreklyk geluk 'zich tot meer. mcnlchen , tot alie-'dc-ltandcn der maatfchappy .uitbreidt.
tHet nadeelr welk opkomende Fabrieken, by __-n algemeen verbod of bezwaar .van vreemde .rsbrlekwaaren».aarr.een land konnen toebrengen, is meerendeels ingebeeld, en ontftaat daar uit, dstj-men niet de geheele maatfchappy, maar eenen zekeren .ftand van menfehen in dezelve, iét den niaatltaf van het .algemeen geluk of on- , g&ttk*.iaahcaat.- .. .. ,
Dewyl niets menschlyks op éénmaal tot volkomenheid geraakt, is het natuurlyk, dat men vooral het Fabriekwezen door proefneming en trapswyze befchaving moet volmaken. Maar, ioortgelyke opofferingen heeft de Koophandel ook gekost, zy kost die nog dageiyks, en zy paart daar mevie duizend andere nadeelen-en gevaaren,
welke aan hetFabriekwezenniet verbonden zyn.
Het is ook hier mede, als met veelezaaken: de beginfels zyn moeilyk, maar wanneer men éénmaal de proefjaaren doorgeworfteld is , neemt die moeilykhcid trapswyze af, en men begint allengs meer te genieten.-
De betreklyke duurte der inlandfche Fa« bnekgdederen, indedaad de gewichtigfte tegenwerping, welke tegen ons ltelfel kan worden aangevoerd, ontftaat, zoo hier als in andere lan* den, voor het grootst gedeelte, uit de ^aanzienlyke dag!oonen,en dezen houden doorgaands met de_ hooge piyzen der cerlrc levensmiddelen en huishuuren eenen gelykentred, tcrwyl gewoone en buitengewoone belastingen dczelven nog meer doen fteigeren. Men ziet hier uit, dat de meerdere kostbaarheid van zommige inlandfche Fabriekwaarcn onvermydelyk en in oorzaken gegrond is, welke de Fabrikant zelve niet kan wegnemen. Men ziet tegelyk de volftrekte noodzaaklykheid van het verminderen der algemecne duurte voor het Fabriekwezen , daar het tegendeel juist dc kanker is geweest , die onze eertyds bloeiende Fabrieken zoo droevig hecit doen kwynen. — Dan, men bedenke tevensdat dit zelfde kwaad ook eenen zeer nadeeligen invloed moet hebben, en met'de daad gehad heeft, op onzen Koophandel; en rnen verlieze niet uit het oog, dat veele inlandfche Fabrkalen minder hoog in prys zouden behoeven te zyn, indien de Fabrikanten konden goedvinden hunne Fabrieken niet in het hart van Halland., in den duurden oord des lands, maar in een of ander onzer Landgewesten, waar mende helft goedkooper leeft en arbeidt, te plaatfes:. Ondertusfchen is het niet waar , dat alle cn/,e inlandfehe goederen in prys de vreemden te beven gaan: zommigen worden reeds tot gelyke ja mindere-pryzen verkogt, en anderen zyn in evenredigheid met derzelver. meerdere duurte tevens deugdzamer. Men vergel yke b. v. de inland, fche Lakenen en Cafimin met de vreemden, en de zydene Kousten van de Aniflcrdammer Fabriek met de Duiijche- en Franfche, en oordeele dan!
Het is buiten tegenfpraak, dat de opbeuringder Fabrieken in een land geenzins het verbod van- alle, vreemde waaren noodzaaklyk maakt: men kan gerustelyk den invoer dulden, en moet dien zelfs gedeeltelyk aanmoedigen, van zoodanige ruwe en natuurlyke voordbrengfclen,weike weinig junerTykc waarde hebben, "of waar van ■r ' >■• .. de



C ii i)
dc waarde aanmerklyk vermeerderd wordt, door dezelven binneifs lands te verwerken, b, wZyde, Wol, Katoen enz. trouwends de bedoeling van. het verbod moet zyn, veele handen werk te geven en te doen winnen: hier toe nu wordt de invoer van ruwe en onbewerkte hoofdftóffen vereischt. De kleine uitgave daar voor kan niet opweegen tegen de voordeden van derzelver verwerking1; want alles, wat eene fiof door bearbeiding in waarde, aanwint,, is louter,winst voor een land.'— Elke koopwaar dus,'waar van de ' hoofdftcf zeer duur is, en de bearbeiding weinige handen vcreischt, of geringe voordeden afwerpt, kan in Genen Fabriceerenden Staat" zonder merklyke fehade worden ingevoerd.' ' Om vooïtekomen, dat men door de verplichting.' oni binnenlandfche Fabriekgoederen te gebruiken, niet ■ genoodzaakt zy Hechte qualiteiten duur te betaalen, ten gevalle van eenige weinige fchra'apzuehtige Fabrikanten, zou men, in navoiging van andere landen, konnen inftelfeneeneten koste der belanghebbenden- zelve beftaande Co;;;. nnsfie van Fabricage over den gebeden omvang der Republiek, zaamgefteld uit ""Mannen'; vair bef proefde kunde en eerlykheid, en gelastigd- i.>ora zoodanige wetten en voorfchriften te ontwerpen enJ aan den Souveraiff ter bekragtiging voortedragen, als'tot.inftandhouding en verbetering van het.Fabriekwezen zouden vcreischt worden, i.' om door onderzoek der Fabrieken en beproevingder gefabriceerde goederen van tyd tot tyd voor het algemeen belang te zorgen, en 3. om. het willekeurig uitverhuizèn der Wcrkga'sten buiten's lands, het verleiden van de?elven door Vreemdelingen , en het onderkruipen van elkander in het Fabriekwezen, zoo wel als den fluikhandel daar omtrent * door alle gepaste middelen te beteugelen en voor te komen. —
Wy bevelen deze en de in ons Np. 1. geplaatfte .bedenkingen aan de ernftige overweging der Beftuürderen en van alle Ingezetenen, die by onze Vaderlan'dfche Fabrieken en Koophandel eenig belang hebben; terwyl wy niets vuurigcr w'ehi'chen, dan dat,- door eene behoorlyke cn juiste regeling der wederzydfehe rechten van Koophandel en Fabrieken, het lieve Vaderland éénmaal uit deszelfs tegenwoordigelavyningmoge worden opgeheven, en naar vermogen hérfteld in voo1 rigen luisteren bloeiftand!
.
•
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
nsvod if f O tabiio 1 f&uiu e&tgibb 1;,;, e| o^q Fraaije Uitvinding^
De buitenlandfche Nieuwspapieren maaken gewag van eene;au'twaüngi. die, eenige gelykheid
hebbende met de kunst van.wylon eter.-herorden C. Ploos van Amstül tc " A'iifii-rdam, ia. het overbrengen en vermenigvuldigen van de mee' .terftukken der Teken- en Graveefnaald, indien dezelve door herhaalde we'lgdjaagcle proefnemingen wordt aangeprezen, zeer bclangrylc worder. kan en zal voor de beminnaars der Schi'iderkonst. daar zy hun de verkryging mooglyk maakt vaechte afdrukken dier oude én zeldzame fcTiiideJftukken, welken Europa met verbazing aanfraar-t, cn waarvan het alleen te bejammeren is, dat rj tot hiertoe door te weinige oógen befehouwd, Cu door te weinig Geniën bêftüdecrd zyn gewéld af.
Piofesfor langer, tc Dusfddorp- naamlylt , Directeur van de Academie der ^choone "Konden aldaar, zou een middel en w'yze hebben uitgevonden , om Schilderyen in oloevcrw , op doek overtedrukken, zonder dat.zulks aan het origineel eenig nadeel toebrenge. —- De eerfte. proeven dezerïjnieuwe Mechanpgrapliifcht uitvinding zyn gelukkig geweest. Tekening en Coloriet dér Ürigf neelen zou in de nagedrukte Sch lderyen. volmaakt behouden, en de kouleuren zouden zelfs op zekeren afftancl in de Copyën ■frisfer , levendiger zyn , dan in de eerften.
Met ongeduld zien wy nadere. ophelderingen dienaangaande te gember, waarvan' wy alsdan onze Lezers , zoo dra mooglyk, deelgenoten zullen maken.
Nader bericht aangaande tiet. Vadcrlandsch Genootfchap 4 ter bevordering, van SckildeÉkonst enz. rZiéNo. I. bladz. 4 )
Volgends eene laatere fchikking cn bekendma* king van den Burger C. S. Roos, kan deszelfs KonstGalcry, behalven ',s Maandags , Woensdags, enVrydags, ook des Zondags, op de bepaalde uu+
r n, bezigtigd worden. Het ftaat aan ieder
Honorair lid vry, vrouwen medetebrengën, waarvoor niets betaald wordt.; Ook hebben dé Honoraire" leden' het recht vreemdelingen of ingezetenen dezer Stad^ het zy.in perfoon oi'daor een.billet, toegang tot de Konstzaaleu te geven , mids voor ieder zoodanig, perfoon betaaid worde 11 ft. , enkel gefehikttot onderhoud van behoeftige! Kon» fienaars. \.3< t,"..Vï,?\-c<.'". ',\»"'V-' W 1' Snit
■ Thands zyn deze Konstzaalen. op nieuw verrykt met vier fraaie icüi.lderftukk'.-n van beroémde Oude Nederlandwshe Meesters, zynde
1. Eene fraaie Ordonnantie van G. de Lairesse., verbeeldende de vooriielling van J.efus door PiLtus aan het Volk, op hei. bordes vanzyd Paleis. Terwyl Jooden'en Krygsiieden den lae.'land befpotten,,. wasdit Pi lotus zyue handen, en zyne Huisvrouw bei'chouwt'denzelven, door ee^ vengtlei-, .mvt .deernis.. Haitstqgfeh* Colorist; a HchP



< 12 )
licht cn bruin , zyn uitmuntend in acht genomen , en nien mag dit ftuk den toetslteen vun dezen beroemden Meester noemen.
2. Een ftuk van N. Berchem; ter rechter zyde hoog_ gebergte met weelig geboomte bewasfchen, in welks toppen oen bevallig zonlicht ipeelt. Op eenen heuvel een man leunende tegen een witten os; ter zyde van hem eene Koe en Schaapen. Hy fchynt te fpreken tegen dén voerman van eenen wagen, die geladen en met Osfen befpannen is. Het verfchict, de dunne lugt, nevens de warme couleuren, verrukken den befchouwer.
3. Het derde ftuk van Philip Wolhverman mag met recht een Konstjuweel genoemd .worden. Men ziet in 't zelve voor eene Herberg een bevallig meisjen aan eene put, fprekende met reizigers te paard, terwyl eenige bedelaars, waarvan vrouwen kinclers op eenen Ezel zitten, om een aalmoes vragen; ter zyde een rivier met vaartuigen, een en aangenaam bergverfchiet. Alles is delicaat en bevallig gefchilderd, en de penceelsbehandèling meesterlyk.
4. Deze ordonnantie is van M de Hondekoeter, zynde eene Menagerie, geltoffeerd met levendig gevogelte , ais Calkoenen , Hennen , Haan, Kuikens, Eenden in eene waterplas, een vliegende witte Duif enz. Alles is fiks en natuurlyk behandeld.
PR YSVRAA GEN.
Uitgefchreven door Teylers Tweede Genoot fchap, te beandwoorden vóór 1 April 1800,*en op de gewoone wyzc intczenden a.an 'I eylers Fundatiehuis te Haarlf m ; wordende voor de bestgekeurde verhandeling over elke vraag beloofd eene Gouden Medaille van 4:0 Gh innerJyke waarde.
Daar het, ter bevordering en uitbreiding van eik vak van Natuurkunde van groot belang is , dat de tegenwoordige Staat van daadelyke kennis duidlyk is voor gefield, en dat hierby al ht geen, '/ welk door de. ondervinding wel beweezen is, juist snderfchetden worde van het geen flegts als veronderJiellittg is aantcmerken; zo wordt gevraagd:
„ ff elke is de tegenswoordige Staat onzer Natuur,, kennis van de waterachtige Verheeveliiigen des 3, Dampkrings ? — ln hoe verre kan men namenj, lyk, volgens wel bevestigde ondervindingen, aan v toonen, door welke oorzaaken het water, in den ,, vorm van damp, of op eenige andere wyze, in y, den dampkring opgenomen en opgehouden worde;p en aan v/tike, oer^atthen het zy toetefshrpen-t dat
„ het in den dampkring opgehouden water worde ,, losgelaat en, en daaruit, onder verfchillende ge,, daantens, nedervalle? —■ En kunnen wyders de ,, waterachtige verheevdingen alleen aan de loslaa„ ting van het in de/, dampkring opgdwuden water „ loegefchrcvcn worden: of zyn'"er waarneemingen, '„ wdkè duidlyk leeren, dat 'er, by zommige verhee„ y dingen, wattr in den dampkring wordt geboren?'' I I.
([Andermaal uitgefchreven )
„ fflag weet men met eenige zekerheid omtrent dc „ voeding en groeijing der Planten: of hoeverre „ kan men thans wel ui', bevestigde en bcflisfende. ,, proefondervin dingen en waameemingen opmaaken, „ welke de [tofen of beginzels zyn, die aan deplan„ ten het meest tot yoedzel verfti ekken, en hoe zy. „ dezelvcn opnecmen, affcheiden en bewerken? — ,, Wat is Vf •> yan het geen hieromtrent door voor* ,, naame Natuurkundigen beweerd wordt, nog aU j, twyffdachtig aantemerken? — Door welke proef„ ticemingen zoude men onze kennis ten deczen op„ zichte waarfchynlyk kunnen uitbreiden of btves. „ tigen? — Wat kan 'er wyders uit de daaddyk „ yerkregene kennis, betreffende^ dc gr&eijing en „ voeding der planten , worden afgeleid ter beproe,, ving, om in de voordteeling van nuttigegewasfen.t „ op zommige gronden, beter te. flaagen
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN.-
Npdere Berichten wegens de flrenge Koude van 25, 26, 27 December 1. L
Te Parys ftond de Therm. op de fchaal van Fuhrciihcit, dén 26 Dec. op 14 cn den 27 dito op 8 granden. •
Te Bt-rlyn , c$ Dec 's.morg. 17 gr. onder o ). fchaal van Reaumur, zynde 7 onder o- op die van Fahrenhcit. • • •
Te Hamburg, 25 Dec. 18 gr. onder o, op dita fchaal 8 onder o by Falirenhcit.)
Te Manhcim, 26 Dec. 's h* iq§ onder oop dito (12 onder o
Te Augslmrg 25 gr. onder o, het geen
de grootltegraad van Koude is, aldaar ooit waargenomen.
1 e Weenen, den 26 's morg. 18 gr. onder o. Therm. van Fahrenheir.
Op Zwaanenburg, tusfehen Haarlemen* Amflerdam.
Den 25 Dec. 's m. ten 8 uur. op de fchaal van Fahrenh. 8 gr ,'S midd. 2 uur. Qgr.'s av.10 uur.ué gr.
Den 26 op dezelfde uuren, 2 onder o a ond. o,.en o.
Den 17 op dezelfde uuren 1 onder o, 4^ boven o en 6 boven o»
NB. Eeriang zullen wy het genoegen hebben om vandaar uitgebreider Meteörologifche VVaaraemüigeji te kotiaeu itfèdedeeleiu
Te.



Te Amflerdam, in den Hortus Medicus, nM ,ic' * m- vroeS> op de fchaal van Fahrenl
/ , *en 9 uur g gr., ten a uur ó, tei uur» s av. ïQ gr.
on'^r nt0 'S ^ te3n 7 uur 2 onder °> 8 uur S ^VQOrds den Seh«len dag i onder o.
5 boven o S LUUr S m--3 01uïer °> ten ra u 5 do ven o, 's av. 9 uur. 4 gr.
'te XJS- ï ^aaAnemingen van C. v*« ^ ^ f'-IS,de ftaat van gevallen en uitgevv zemd water in het afgelopen jaar dus:
pi gev.a6 Iyn.uitgew.7l. i11Jur.gev.4JB l.uitg.^r;
Maart 8 I I -{f " " §*
M h - - s.f ot % : g JS^-v '% £S ff : J_ :D"SSfetf^yn
neergevallen dan uitgew. rtlyn, ofTd r7~i ^rlil"# /797Y, 'isdft aar "inde
nSrwS^f*1? GEBORENEN, GElROUWDEN, en- GESTORVENEN , in
rnluffiS f^ogr• T" Cby de ««vormden 5? ^^ncn-cnen; 47öQkinders. waaronder jr na^r
SerrdmfnCr79V7:n 6406 dus *$»88
zondhei?'rU"iCiEJli,e,tcD' Commiltés wn Getem&iïïïn al e beg"nftigers der We-
C 'ï )
4Hffg$ Mn eentge yurnatme. Koopveerai &t ■> Levensmiddelen,, te Amflerdam, d-7jan, 1799,
3 /Wr w^^, by 't fg in Bankgeld,
Peper, Wine . ff *
lT dito witte I ! |?
Nagelen • ft 6*
3 Foely blanke » . °f n dito ongegarb» . , % 1%
l Musea-at-Nooten . ü. Al
dito ongegarb. . ij*
dito geftoken . = 2g0
* dito Hukken ' . ; s ?°q Caneet, lange . . = ir/raaon
• dito korte . ' fc s /||a 290
Geraffineerde- Suikers by 't
Candybrooden a $ en 3 tg;' « 49** 44*
Poeyerbr. dito . JfiJU?
• Raffinade dito . .'2o?fPs
Meh'sfen, a ® , - feqgi
dno van 3 dito . ,
. Lomp Melisfen V . gl|j8
Witte Candy ' , s ?|^?f*
dito blanke , •* - ïïtfï?
duo ligt bruine ^ , &if-
Basterden ofFarin. . . v j Bruine Syroop, by de ioq « i? 93 3 *
^f, M C<j^t, by 't f&
Ihee Boei in Kisten. « ff. I9a;ï9 ,
leccohün • :
HyiantSchin- s' JJJSf
^, _ Uyfant . . , ^Tan»
Coffy, Martini: ih Vaten. . S 98
tnto in Baaien , .. * sfca.7
St. Domiiigo in Vaten « 293324?
duo in Baaien . , |f|||4
Sunnam. m Vaten - a^aart
dito in Baaien . . Jj-^»,
Bourbonfche .. ' .
Zont by 1 100,. van 404 Maaien. Alama.s . • 1
St. Ubes • * ,5a
Lisfabons % ' l
StMartins . ' 4'vf2^
Wit Zout " - ' 112:1100
. ■ s iaoaa.50-.
Wd/è by 't ^.
Varinas Cadis » r a,



O Ï4 }
VarlnasKust • f 2 J t
Portorieo . • '
Maryl. Bladen ♦ : s i55aI° 3
Virginy dito- • « * i5ïaaj>
UkFaine de xqp tt ■ . * 4**40
Inlandfche-dito • 8 a*a§6
Carotten *• 1 80a 82
j&ww en--Boter.
Kaas, do ioo fg. " „r ,
EdamfeRQpdkorst van divers gew. / 17a 26
dito Witkorst . • s I5al7
Stolkfche van 20 a 30 ffl • s I9aa5
dito van 10 a 16 eg . * ioaiö Leidfche Comyn 't Schippond • 23 a 26
dito Frïefche . «14916
Boter de 92 ÉB bruto. , „ Delffche • 2&&Lie ° 3 6 3~ Leidfche,-, .f -
Piiefehe 9 . W • s ara3a
Hooihoter - - ' 21 a3°
'Eenige. Graanen, by 't Last.
TV/nee- SS1-
Poolfche, bonte en witte * 190 a 210
— roode ' v , * 170 awp
Koningsb . : ïffifSj
Voort roode . ; 13oaI§^
m witte . • ' ^ m
Gron. en Oldambt.- . * i3°a™0
Voorl. Gron. en Old. rootte - i3oaiD0
Fricfche - • l5°llll
Boveulandfche \ }dlÊ.i%M
-Zee.uwfche. ' Wim :
Vlaamfche, roode en witte jj 160 a rep
Rogge. ü
Prujsfdche en Koningsb. ggl- 116 a 130 j Ponier' en Stett. - * * ^p*1*2
Boveni. 1 106 a 125 Bruine j '
Brab-en Vlaamfche . *?lYc,\&
Gedroogde • = i06ai4ó
Garst,
Voorl. Winter 7 'i gg}'. . 0
Friefche Winter' 5 : - 853108 | Gron. en Old. Winter ? f g5^no Zeeuwfche en Overm. "'dito 3
Zomer, dito .j • * 80a105
Hüv.er.
Brouw. • • ggL9°ai°o
Witte Voeder \ '65*75 dito Eider en Foolfche y
. Boekweit i .&c'. ■ ■
Brab. en VI. -v Boveni. I \ j& soaat. '
Amersf. en Gorinch. C ! °^ V'oorlandfche J Paardeboonen • " s3 a P4
Marktpryzen van het Koom, te Wr^te den 5 January. 1799.
Witte Weit, - - /:io:;rototii ;r Roode dito. - - ? ~7 % r "
Roa^e - - * 6:10— 7 . -
BoeTweit - - $*§X™ Graauwe erwten nhddejl — »a *"j Kleine dito - * ' T ,„ Kleine zuivere Groenerwten ± * 10:5— ffo 10 Witte Boonen - ~, * i3.-10-" , Paarde Booncn - =6:10-^0.15
Haver. - - % f:;
Wihtergarst - '~ 5- 3 §■ o
Pryzen «an zommige BmnenlandfcJte Effecten , te Jmjlerdam, den 7 Jam i/99'
BATAAFSCHE REPUBLIEK.
Intr.' P^p£S-t^. Recep. van Anticip. Penn. ten- "
lafte'tBondg. te Landen W7r a3pCt. 39-4° dito uit de Heffing tot herltel eter ■
dito uit de Brab. fchaêvergoed. a4 -
dito uit de Heff. van 98, op de Bezittingen, naar rato van lom», Lfav'& men en Comptoiren . . a3l " 4j5a4^
Eat.Refiripticn . M _ &
SESStt : - - |#
— - 66 a 07- ,-
~ _ - 55ia6o
0 ■ — - 5óa57
_ ^ ) - 54 a 55
Na den Vrede by loting — - 433a 44'
Voormalig HOLLAND.
; Rtccp uit de geforceerde Geldlichn J s
dito^LoteryvanF-ebr.96 'atf - * ^ dito uit de Vrywill. Negot. van _ f Oftob. 97 * 5 " SMjfT
Certificaten van dito . " __/'t>t
Pve^. uit de Gorincb. fchaêverg- a'5" 1 57=ao^
■ Voorin •



Voorin. UTRECHT.
tut de Asl gnaten : . a ni*Drt fëvf* ■dito uit de 50: enbioo Kam fej^F £g ó% ff!* G E L D E R L ,A N DJ > 4
jjKfe >j de Vrywill. Negot. 'JlW^llS -dito M de Geld. fchaêveif 97 |f f f ||
, /fcr» ZüEU ND.
_;/. Voorin. F R ] £ S L A°N D 5 3
Ogff. naar de jaaren van losbaarh. a g pCt
dito ' * ao„ " 373 3
o 1 comi>agnÏe 40m
ten lasten diveile Kamers ao rCt Rajp. van Antieip. & . f| Otó^van allerlei aart, rentende * 0 BW Sofo §ï SipCt. met of zonder
dito " / -3;i 24
Der O TrC °' U / Ö N S. " 43°H3a" ,^ei f. Cöw/i. van 1 Dec
dito by Ozy ' 57sa53
-BELEENBANKG^Lp.xoJa,,99a9Qi pCt.
Spede-Cours te Amflerdam % den ? Jan $Q
Nieuwe Ducatcnper ftuk . f Oude gerande dito ■ ' £ WA Ligte dito . " 5; 4
Souvereinen * = 49^5 per once.
Spaarifche Piftolen ' * ]V~ per üuk- 1
franfche dito " * 45: 5 per once. j
i'ruisfiiche dito * 7
1-unenburger dito ' / = 45:10 per once. ]
Nieuwe Louis d'Or " »
Zonne dito 8 - 11:10 per ftuk,
Guinea's * = u: 16 ^
Carolines 1 ; 12:16 2
Eaaren Goud *
Los Goud * =14:— pCt. j
K |S°udeCrufaden s T*.T„
óe- g}Iaaren,.perrWark Bcó. ,?s £\'£
» Mexicanen, per dito . f 4,1
^ dito per ftuk , = ,
; Fr.Ryksd. . :-:5*m
l dlto Krooncn, per Mark . == o/.fÜ
\. dito dito per ftuk -ZJ.'Tr
s brab. Kroonen ' - f
Fyn Zilver, per Mark'. «1'-. tf!54/
t- dito van 11 penn. . *N oS" 4
dito van 9 dito en daaronder" ( = n6- 2 Ducatons . c J - ' 7~
?• Holl. en X Ryksdaal'ers f J. l i Nieuwe Ryksd. = , ■ „ _;5° ~,
• 5? p*-*»
" i msfel-Cours vm IO Jan. M, te
t ;m»&r °p de Steden
Madrid . , 2 m. ufo
i>«w . . dito ( n iü>i
ï Mf . . S ( • 4 •
■ iS*f//d» . . dit0 J _
Lisbon . . (Jjj-Q /us i
Port d Port . t1 TTfx ,,„," *
Vcnetiën . ^\SvS 3 ffl! - 591
iLiyorno dit-r.' * " ^4
Genua . . ' '- 103I
hort. betaalb. in Specie I ?||a6o.v /. > ' • - nu Ufo . s
bordeaux . , ,
■ c'lto • • I Ufo * = Hamburg, kort. Banco > ' 5?| ft
„d«o • ■ 2 m; ufo :
» • 6 weeken dato
Zeeland . " 1 3?ö ft'
Rotterdam ' .£ 7= P,Ct-
Bankgeld ' * = I" P^t-
™. Deplaatfen, óp welken ïerffS' Cours is, zyn_opzetIyk F^^t
NATIONALE LO TER yen. )ertiende _ So. 3°^ ? I
6683 . ,IGOO:.
ryftiende ~ * J°oo:-
^eventiende — No. ^ ^ ^
fegentiende No. S Z \ 10001'
wmtigüe —JNo. || ^ I^!;
Z'EE.



c ïS )
Z E E T Y D I N G. *
Berichten. ■ 11
Th ï 798 zyn in de Afew'en Go<v« gearriveerd t< 753 Schepen', zynde 070 minder dan 1797 — t> en uitgezeild 777,.zynde a*a minder dan in .1797- ij
Genomen en geconfisqueerde Schepen. i Te Deal is opgèbrsdt h.-t Schip Denemarken van Batavia naar Kopenhagen, — te Gucrn/ey het 1 Schip r//ó Jtf/w Kapt van Hamburg naar i
TV. 2"or£,— te-.óV. ilMd /f. Sch roder van Lisfabon «aar Bremen, — te CheiWurg Kapt. yf. óir/iÉtf J van ^7?y? nasr Charlestown". J
Kapt.. C'. .A'^v, deels voor CóvV</ /-V"'ö deels voor iVkroc/j geladen, cn door den Napolit. Gohlui te Lisjabon van de goederen voor .Ciyit-a Vechia beroofd , had hoop Schip eh goederen J voor Napels vry te krygen.
In Engeland prys verklaard de lading van H. QUman, van Riga naar Amfterdum.
Het vonnis van 't l'ribunal Civil te Varennes,-. ' waarby 't Schip ■ de Phoetdx met de lading was ' # prysveiklaard , is door het Tr. de Vasfaïw te < Parys vernietigd.
Door een Engeïsch Fregat is te Lis/abdn opgebragt, het Sc;hip 'Joanna, van Bordeaux, met Wyn en brandewyn; en dcSpaanfche Ö%antyn Volante, van de Üerunha naar BucYios Airos,. met Stukgoederen.
•Schctpsravipen. Op de Jaap is door ysgang vastgeraakt de Comeet Kapt. Izaaks, van Ballimore naar Embden, heeft «elost, doch is daarna nog ie Embden binnen gebragt mét de ligter, alwaar de lading, zwaar, belchadigd, gelóst wordt. ■
In het A7. sö&y is met fehade binnen E. H.byl van Bordeaux naar Hamkirg, heeft ichuiteft tót, asfiltentie, en gaat naar Medismblik xtp^XQtmx,
A. S. Pra.iger, van Libau in 2c,«/ binnen,.heeft flecht weêr gehad; 't ?chip had zwaar gewerkt en heef Rogge gepompt. — is in 't/Y. Diep gekomen.
Op Bornholmis geitram.rt Schip van D. P. Stemming van Dantzig naar Leycrpcol, en bevind zich in ilegten ftaat. Twee andere beliepen zyn aan de Zweedfche Kust in 't ys bezet geraakt. ;
Dc Paketboot met brieven van 7 Dec. had om 't ys voor de Haven van Cuxhaycn moeten bly ven. De brieven waren met moeite aan land gebragt. Die van 4, 11 en 14 Dec hadden op de Elve geweeft , doch wegens 't zwaare ys moeten terug ' kecren. , . .
Tegen de Wal van 't Groninger wad zit ui groot gevaar, 't Schip de Morgenjler Kapt. G.B. Ander jon, van" Peter sburg naar Lubek, dc lading wordt geborgen. Aldaar zit mede 't Schip van L. Hendriks, komende van Elbing, het Volk is aan ötë wal gevlucht.
Te Amfterdam, by C..CUVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendaa, te Amfterda».
Te St. Martin wegens lekkagie binnen J. Jouvan St. Min naar Embden, men had de Zout iding, gedeeltelyk gefmolten,moeten losleri, om ■reoareeren. Te Christiaanfand., wegens fchade, 'ic Gut* Hofnung Kapt. T. L Lund, van Mallaga aar Hamburg, te. Ramsgai*, met verlies van mkers, Touwen, en andere ïchade de Cupido [abt. Lnsfen, van P-art è Port.
ii uur van Nordtn zit door ysgang tegen den )vk, 't fchip de twee Gcbr. Kapt Fub.tr, van Jamburg naar Amfl. de lading wordt ge ost.
BV xw« is op ftrand geraakt 't Iclup die Gute Irvartuug Kapt. V Printz, van Pm a Pol i naar lamburg.
Texclfche en Vlic-Lyst.
Den 4 Jan. niets gepasfeerd, 1 exel vol dryfys. De Wind Oost. ,_. . ,. v ~
Den 5 niets gepasfeerd. De Wind O. Z. O
Den 6 de Wind Z- Z. W tegen den avond .innen een Koffchip van OJlende, de naam onbeend. 'J exel vol dryfys.
Den 7 de Wind W. N. W. binnengekomen C rhomfun van Malaga, T, Symom van OJlende, J. ilbtrts van Hamburg.
NB Op de Haaks zit aan den grond, zoo men zien kan, een Engelsch Oorlogfchip.
Den S Wind Z. Z. W.. niets gepasleerd.
Den 9 niets gepasfeerd. 1 exel vol dryjys. be
vVindiN. W. .
Helvoet/luis.
Den a Tan de twee Schepen, waar van gister ?eme,a? zyn gevoerd door J. G. Schuits en D. Süuw, van Bergen. . \r s„„l
SfJ op de pum van zit een Kof aan
den grm d, geladen met Zout, Wyn en Lastanjes 1Heeft 5 v. water in, en een Britdfihe i>\vep aan boord. De Wind O. Wind O
Den 4, 5 en 6 mets gepasfeerd- De Wind U.
'"Den^: de Kof, waar van den 3 gemeld is is met de7lading weg, het Volk en een.ge Zcnag * is geborgen^ was gevoerd by W. Mejn, van Ceudres naar de Maas. V\ ind L.
Briule.
Den 3 en 3 Jan. niets gepasfeerd. De W Wd
°*Dai ? niets gepasfeerd. De Wind O.
Dei t Kapt-V. H. Blaam, by 't llcene Baken liggendf , heeft loots aan boord naar Zee. De
WDen6. dezdve is heden in Zee gezeild, naar
^Den 7.^erin^veerde uit Zee, M. SpnanderJnTdlJonge Jan,™ jMennevangcr, de Vr«* Alida, van Bergen, 'de WmdZ.



o '19 january 1799»
OECONOMISCHE COURANT.
Ter fowdering van Nationale Huishoudkunde , $7y verheid. Koophandel, Zee* vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefepends Konflen, Landbouw, en alk andere middelen van befraan.
NB- By dit No, wordt, voor den gewoonen Prys, ujtgegeven e««c Tqhciïn dm GEBORENEN» GETROUWDEN m GESi QR VENEN, om iiijevoecefl 4 Mm H i M zvn'van üs-zstivs Tsiïtlte eenige Exetnp}aare« apart, op i'ehryfpapier gedrukt, by den Uitgever dezes a 2 Huivers te bekomen-
r. OECONOMt'SCHË KUNDIGHEDEN.
Gewichtige Waarheden, OOST^NDif'N enden liandel m(t hetzelve bcireffmchi
De volgende waarheden, overgenomen a#t<!es beroemden Anauetil-Duperroa's oosTrWm£tj •met bctreklimg tot Europa , -waarvan he* i Deeil thands in de franfche en Hoogduitfche taaiea 't licht ziet, en liet geen, «Is een uitvoerig betoog dier waarheden, gewichtige wenken bevat voor alle Koophandelaarss .Maaöcfeappyè'fl, en Gouvernementen , die op de 'O. L Commercie eenige betrekking hebben, oordeelden wy der- niededealinge aan onze Landgenooten overwaardig. .-w
j, Oost-indien wordt door zyne rechtmatige eigenaren (de Inlanders) bezeten. Zonder hunne bewilliging , zonder een -wettig ^verdrag , hoeft niemand recht , heLseJye is bemagtigen , zich daaün neder te .zetten» of 'er volkplantingen te itichten.
a.'Oaar dit land, vooral over de Kaap der Goede hjdop , op een verren aftand vair Europa li^t, abenVege wel bevolkt, cn bewoond, is door kiygshaftige Natiën, is a'Vle ontwerp om hetóelv.e 'te veroveren , niet flecht-s .onrechtvaardig , maar ook veithmdeioos en ongerymd. Nooitial Europa in 1) Indien urtgeflrekte landen .dooi-; geweld van wapenen alleen kennen 'beheeren.
3 Met ppuigst middel om aldaar gelukkdg'jte; Hagen, en zien ftaaudc te houden,' is ''er -.zich te géora icn ais eene vriendfehaplyke en voor :hun, wier vriendichap men zoekt, nuttige IKatic.
4 Hiertoe wordt vei eischt eene ■gtondigelkcn-nis van.de verfchHlentle bebngen -der j0. » kómifl.cn, zop onder elkander als -ten -aandien'der 'Eurupeërs., die in hun gebied gevestigd gsyn; op dat men zich dan zelfs noodzaaklyk by hen wetfc te maken, wanneer men alleen zyn eigen voordeel op het oog heeft.
5. Meii'behoort zich te vergenoegen met 't bezit van 'Handels- etablisfemeiïten of Couiptoiren, van eene haven , in dien zulks mooglyk -is, en vaa zoodanige eigendommen, als vcor de zeker-
c
feeid en *t onderhoud der Colonie nodig zy». Nimmer moet raen zich de opperheericiiappy of Souverainiteit over de landen der O. i. Vorite»aanmatigen; De indianen zuilen nooit gedoogeu, dat de Europee» zich met geweld iü het har* 'Inmaei- Jjuidea nestelen.
6. De handel behoort in zynen geheelea omvajsg, zoo binnen- te lands «lts met de in vrieudfohap fkan.de volken, vry gelaten en niet belenï* merd-te worden. Dezelve moet op de flrengfte hillykheid gegrond zyn, en naar 's lands wetten zich regelen. — Zy" moet door eene genoegzame magt te water en te land worden befchermd, doch tegen de Indifche Volken enkel verdedigenderwyzc, in welke verbindtcnisfen men met de iands-vofften ook ftaan moge.
W. De billykheid vordert, kaa» 'sJands aaugen-omèn.G.)d«lienflen, Wetten, en gebnuken'ongefchonden bly ven. Gewoonten., .met de nicns-ah- • ■Jykheid ftrydende, moet men alleen doorzagtc, toegecflykc, en overtuigende middelen nachten jHiWwii'iMf ni
8. Uit .dit «Mes voigt,, 4a»t 'het vaiftrekt nodig is al&e de indiaanfche iiaale-n $c vc-rltsan, alsmede hier te lande vaste inkomsten tc hebben .tot hot mak-en vaw -gepaste Ichikkingen in Europa, om die kennis vöordtezetten en duurzaam te 'mdkex}>9 -tor einde -óp-:déze w,ze eene bekendige correspondentie.not de verfchiMende oorden, waarheen Schepen ftevenon, in de landtaal te konnen onderhouden.
Verder blykt hieruit, claMiet niet minder nodig -isvdat men zich in Europa eene grondige kundigheid verwerve, deels van den Koophandel fier-volkom tja /het-algemeen, deeis van d e Q. I, fWatóen, 'welke-voor.È&irdpa-gefchikt, cn van die -Eitèópifehe waaren, vrelke hvOust-Indiè'n gezochfi zyn, deels eindelyk van het .evenwicht des ham dels van elke in cn op dit land commercieerende Natie met dien'van -andeie Volken.
•Had men deze waarheden fteeds, by alle op d>e •Oost-Indien handelende Volken, in oefening ga»
bragt



bragt, hoe veel gelukkiger zou thands dat fchoon gedeelte van Afia, hoe veel gezegender Europa, hoe veel vreedzamer de wereld, en hoe veel ryker ons Vaderland zyn! -»— Wy zullen nu en dan eenige denkbeelden dienaangaande, naar aanleiding van dezen verdienftelyken Schryver, mededeelen.
Eenyouwige Middelen en Voorfchriften , ter yer' betering van de SCHAAPEN TEELT.
De volgende middelen en voorfchriften , ter betere behandeling der Schaapen, zoo in het aankweeken als fcheeren derzelven, zyn ontleend uit het bericht van eenen reiziger door de Jrdennes, in het Zuiden van 't gewezen Euxemburg, waarvan de Schaapen wegens derzelver wol en den fmaak van hun vleesch zeer vermaard zyn; en verdienen, ook in ons Vaderland, algemeener bekend en beproefd te worden. • Daar men elders in een vastgefteld jaarfaifoen de Schaapen fcheert, wordt dit hier, indien de ■maanden April of May te koud of te heet zyn, uitgefteld, zomtyds zelfs tot midden in den Zomer. [In zommige Oorden van Duitsehland fcheert men de Schaapen zedert eenige jaaren flechts één-maal,; en men verkrygt daar door wel minder wol, doch de Schaapen vaaren 'er beter by, en de eigenaar wordt'er door bevoordeeld. Ook heeft men hier en daar in Duitsehland met een allergelukkigst gevolg beproefd, de Schaapen des Zo•mers nacht en dag in de open lucht te houden: hier door worden zy gehard tegen koude en vogt, en voor veele Stalziekten bewaard. Redacl.]
Zyn de Schaapen door het fcheeren gekwetst, men vvryft de gewonde plaats met vloeibaar pik; tevens word het geheele lyf met oly of wyn, of ook met eene zalf van wyn, oly en wasch, gewasfehen, 't geen zeeren en fchurft voorkomt ,en ,-de wol beter doet groeien.
Men fcheert de Schaapen nooit in den morgenflond, maar in de bette des dags, wanneer zy zweeten. om dat de wol daar door zagter en beter van kouleur wordt.
Om Epidemifchc (befmettende> ziekten onder de Schaapen te voorkomen, waardoor dikwjds binnen korte dagen een groot gedeelte der kudde iheuvelt, worden de zieken eerst, na een oplettend onderzoek, van de gezonden afgefcheiden, .en men mengt, onder het drinken van beiden, gedurende 14 dagen, het vocht van Wilde Salie en van Andoorn , beiden wel gezuiverd. Men herhaalt dit geneesmiddel in September.
Tegen de fchurft wryft men de Schaapen met een fmee fel van Salie, Ceruis, en yerfclie Boter, en wascht ze drie dagen daarna met Ezelinnenwater, *t geen hen geneest;
Indien zy door de onmatige hitte zwak en zieklyk worden, en den eetlust verliezen, wordt ohder hun drinken het fap van wilde Beet gemengd, Cn men tracht hun iets van die plant zelve integeven. Ontdekt men ftuipachtige bewegingen , men fnydt den uiterften tip hunner ooren af, en geeft ieder Schaap een lepel vol in van het afkooksel eener Schaapenpens in Wyn. Dit middel geneest fchielyk en zeker.
Tegen den hoest der Schaapen fpuitmen* met het gelukkigst gevolg, een weinig Wyns, waarin gepeldè en gefloten Amandelen geweekt zyn, in de neusgaten.
Wanneer de buik gezwollen is door het eeten van fchadelyke kruiden, wordt het Schaap op de lip adergelaten , en om het fpoedig te genezen , geeft men het een lepel vol mannen-water (urine) in.
Tegen het verzwelgen van fchadelyke wormen of bloedzuigers , wordt een weinig Boomoly met warme Azyn gemengd, in de keel gegoten.
Krygt een Schaap zweeren, men opent die, ftrooit 'er droog fyn zout in, en bedekt de plaats met vloeibaar pik.
Ter verbetering en vermeerdering van hetZog, zoo dat een Schaap gemaklyk twee Lammeren zoogen kan, bindt men eenvouwig een bondeltje Diêamnus of Braftitaanfche Peper en Drieblad onder den buik.
Zieke Lammeren geneest men door het eeteii van eenige bladeren 'Klimop.
Middel om VRUGTBOOMEN, waarvan de' fchors door Schaapen of ander Vee is afgefchild, in het leven te behouden.
Het is bekend, welke fchaden dikwyls hier door in Boomgaarden en Vrugthoven worden aangericht, en hoe veele boumen , waarvan.de fchors, vooral in de eerfte twee of drie jaaren na de planting, door Schaapen of ander Vee af. geknabbeld is, aan het kwynen géraaken en derven. — ; Het volgende is een middel om zoodanige boomen wederom te ombasten, en dezelven dus in het leven te behouden:
In den winter of in het vroege voorjaar doet men eenige takken der befchadigde boomen afkappen, en neemt daarvan af de fchil of fchors, in ltruoken, die , zo mooglyk, a a 3 duimen breed zyn. Na dat men de gebetene plaats aan den boom wel gezuiverd heeft, voegt men de ichillen of bastftrooken, naauw aan elkander gelegd, tegen de ontblootte plaats, zoo dat zy die geheel bedekken; doch men zy oplettend om de Ichillen tegen den boom te plaatfen in derzelver natuurlyke richting, dat is, zoo als zy aan de
tak-



C 19 >
takken gegroeid zyn, en niet het onderst boven gekeerd. — Dus aangelegd en de wonde bedekt zynde, hegt men de fchïlleii aan den boom, door dien met bmdgaaren fievig te ómwinden. Men ftrykt daar over een mcngfèl van Klei en Koemist met een weinig Zand, en overdekt alles met eenig oud doek of linden. . - Dit middel, zeer eenvouwig in de toepasfing, ts in Engeland herhaalde reizen beproefd , met dat gevolg, dat de aangelegde fchors zich zoo vast gehegt heeft en even goed fappen gevat, als de natuurlyke. De boomen, waar aan de proefneming is gefchied , bloeiden en groeiden even zeer als alle anderen; wy beveeien dus de navolging dezer methode aan de oplettendheid onzer Landbouwende en Boomkweekende medeburgeren. _ ,
Uit de TranfaSt. of the Society for ihe encouragement of Arts &c. 1796. Fol. XIV.
Middel om MOST en WYN te verbeteren.
Tn Zmtferland, en wel byzonder in het Canttm Appenzell, bedient men zich van veelerleië' Konstmiddelen tot het verbetereu der Wynen , waarvan zommigen in de daad voor de gezondheid nadeelig, doch anderen daartegen oni'chadelyk, en dus bruikbaar zyn. Onder de laatfte middelen behooren deze twee:
Om de Most klaarer en zagter van fmaak te doen worden, vermengt men die met een weinig Koemelk.
Wanneer de Wyn op het Vat eenen kwaden reuk of fmaak verkrygt, legt men op het Bomgat eene lirook zuiver Linden, en daarop ver/che JVyngaardsranken; men vernieuwt het een en ander vei fcheidene maaien, tot dat de wanfmaak of kvvaade reuk verdwynt.
die in den binnenften Ooghoek tusfchen de Oog' leden. Dit doet men éénmaal 's daags, en wel naar bed gaande. Des morgens wascht men de oogen met laauwe melk.
By lieden van een zeer gevoelig oogen - geftei, konnen ook lapjens linden, met deze Zalf beftreekcn, over de oogleden gehangen worden.
Dit Middel (het geen ten onrechte aan Dr. Hufeland wordt toegefchreven,daardeüc^. verzekeren kan het zelve reeds voor veele jaaren gekend te hebben) is allerheilzaamst in alle oogoutltckingen , die goedaartig , en geen gevolg eener geheele ontaarting van de vogten zyn.' — Het best worden daardoor genezen vogtige oogontftekingen met gezwollene oogleden, 'ge'lyk die ook, waarbydie leden door eene fcherpe lymerige doffe aan één kleeven. Echter doet deze Zalf in alle andere inflammatoire oogenziekten grooten, dienst', en zy neemt zomtyds zelfs de ondoorichynendheid en vlakken van het Hoornvlies, volgends Hufeland, weg.
Foortreflyke OOGENZALF. Bereiding.
r Neem Roode Pracipitaat^ geele Wasch, en ongezouten Boter, van elks even veel gewigt.
Smelt de Wasch en Boter te zamen; doe 'er daarna de fyn gewreven Pracipitaat by, en roer alles wel, tot het koud is. In den Winter neemt men wat meer Boter, wyl de Zalf anders te hard wordt.
Gebruik.
Men neemt hiervan de grootte van een klein erwtje tusfchen de vingeren, laat de Zalf dus. ot tegen het vuur, vloeibaar worden, en breng-
C
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
In N9. 4. hoopen wy den lezer eenig bericht te zullen konnen mededeelen aangaande eenijre nieuwe Konstplaaten of getekend Prentwerk als mede etlyke aanmerkingen over de waardv onzer Vaderlandfche Teken- en Graveerkonst in vergelyking met die van andere Natiën, inzonderheid der Engelfchen, wier voordbrenfelen in dit vak hedendaags zoo zeer beroemd, en zoo derft gezogt zyn.
Mechanifche aartigheden in Cox's Mufaum* te Londen.
In dit Muficum. wordt aan het Publiek , voor geld, eene keurige Verzameling van Mechanifche Uitvindingen en Konstdukken vertoond, waaronder de volgenden, nevens anderen, zeer bezienswaardig zyn:
1. Een Palmboom, om welks dam eene Slanellingerend naar boven kruipt, terwyl e ne andere op het oogenblik dat de eerfte zich in het van boyen ^aangebragt lofwerk verbergt, haar reeds na-
2', Een aantal Bloemen, die zich openen e» luiten, met kleene Vogeltjens en Kapellen, welke daarop zitten cn hare vleugels bevvegen.
3. Een Zwaan, zwemmende op een vlak van Spiegelglas, terwyl dezelve hoorei en hals- naar alle kanten omdraait.
a 4. Paar-



fi Paardetfj die* vair eenen W&ggfl gel pan-, Mnt daarmede voordioopen^ en dis regelmatig j de pooten opheffen en nederzetten.
5. Dfyphahteh * dié het hoofd, dé oogen,. den fnavel ert ftaart beweegen, en welke (naar het OVstefsch gebruik) op hunnen' fUg touferig dfaagen, bezet mét menfchen-beelde'ti » die anerlere bevvegingCtt maakeii, op ililhalttléHteil blaazen, enz.
6. Een indiaan , die op eene goüdené Fluit Blaast, en alle zyhe vinders als één levciidig mensch beweegt, zoo dat hy daarmede dé luchtgaten der Fluit behoortyk fluit êfi opent, fdt hét vormen des gelu'ds.
Vo 0 r b è b i. tj , wat in n, door flt/islyke Oeco- j ■ nomte ), door gezond v er/land en goeden wilt 1 ten algemeencn nutte doen ka Ff.
De Proteftantfche Lécfaar O . ... tè Walderslaclti êêii Dorb in hét GrabflGhap d- l> Rdche, in het ïfasgaufche (een diitrnft van den Eifas) ge- ., legert» ondernam Voor weinige jaaren, tilt Ml tere «ïefifdienliefdc >, het verbeteren Van tenen rotsathUptt weg, dies door de ilabyhëid der rivier Brchch (Brt/che) zéér gevaar!yk in hot ge 'brttik Vt ör tld landgttaten was gewórden". Hymoedigde' iiaaiiilyk de braven arme, ihgOeetcncn van gyn Ka'ripel aam om deels voor niét* dce.a voor een gering dagloon, de rteeiiachuge ontilert* heden daarvan weg te némen, cn ging hun in dit werk zelf voor. Die brave lieden volgden hem,: 'veelen zonder eenig loon te Begeeren,: zy heten een-gttldt tiinde-wegs een brtsd ftuk fout 1 jfringen , ruimden de ffombrokken op, en maakten zoo den weg breéder en veiliger En dit bewerkte één eenig nlatl, die miauwlykë 300 guldens janttvfcs inkomen heelt! Dit werdt_uitgevoerd door Zeef behoeftige lieden, die,ot niets, of Hechts den ko^t daar door verdienden» zom ■der uitzigt op eenigen roem of verdere belooriing, alleen uit menfchcnlicfde ! terwyl in menig ahdet vo:krVk W welvaarend land of oord de apenbare Wégen» die niet nueindig mindereu arbeid waren goed te maken, door dén Souverkiu ■zelve 'en 'de Ingezetenen ichandelyk verwaarloosd 'blyven ! te recht roept de Schryver, _ van wien \vy deze Aftecdm overnamen,.hieiby uit: Vaders cieryoikeri "! Laat u toch niet door eenen genngen lierder eenerk'eene gemeente — door die kleene maatfchappy zelve, beïchaaméhl
Öie zélfde Léêraaf had tlë ^Woonfe vaft Öp eene zeer gemcenzaame (pnpnhire; wyze zynü •-ömvëuwige toehoorders, by de openbare Gods?
dienstocfenrngen, te ©ndmVyzeh, en dé zedenleer-uit zynen tekst, Maf hunne vatbaarheid en behoefte,'op de omftandb'gheden van bét geüléëi e leven voortet'ragen. Wanneer hy midden.in zyne redevoering was, viöeg hy dikvvyis: Pejjlttut Üyl: my allen wc/P — was het and Woord ia 4 dan vervolgde hy. Was het neen, ol'vctzocfit'men, dat hy 'i een of ander nog eens hêrhahleh of veiklaaren wilde, dan deed hy zulks. Bemerkte hy zomts- 'fi dat zyhe Hoorders flapërig Waren , hy vraagde t of hj nu ook zoude eindigen, of zy genoeg gehoord hadden , dan of zy hem nog langer hooreti wilden P Éen aantal hunner jlfidwoordde dan fa of neen; waarnaar liy zich fchikte. Andwoordde flechts'één enkele, dan vermaande hy dezen,zich naar de overigen te voegen. — Meermalen ia het gebeurd, dat veele leden zyner Gemeelitü y wafiiicer het zeer koüd oi' zeer warm was, hem op eëh~é befcheiderle wyzê Vèrzogten de leerrede te willen afbreek en. — De grootje aandacht, en eene Wezenlyk e dichting , vergezelde (leeds deze Óotlsdiensoefeiiingen. (*) — Edele» beminlvke eenvouwigheid ! vondt gy in alle Christeiyke Geuleenten , vooral ten platten lande t veele navolgers i
[Wy zullen in een onzer volgende Nos. wa-arfchyldyk nog eene en andere bêlangryke /Inccdotc lift dezen gelukkigen oord van het beroemd Vogêftich Gebergte mededeclemj
WAARSei-ÏUWïNÖ , voom! <m dé LANDLLE üEN , tegen onkundige G ENE ES- HEELén VROÉDMËES 1'liilS.
lh verfchêldeiie Vadêrl-mdfl'he Nieuwspapieren vindt men, van Wëgé dèii AöëNï ©m WVtb* $X)if ÖFVüiinlN'&, geplaatst CéliG AdvélteilfiS ter aWemeene bekendmaking V&tt een geval, het geen de menschlykhTM doet zidderen , en even daarom ter waaifchuwing aan alle bewooneren van het platte Land ffièt göfloeg kan worden Voorgehouden. .." 1, ,
EcnebaarendeVröilW RÜimilyk, Jenneke Ackcrvians, huisvrouw van J. van llcfik, ièBurwenen in den ÜmMiélsrWto'ftt* Wétvlt in dé fflaaUdAW^ber V..Ü het vefiédên jaar, tweö dagen lang, ftövens hare ïevéndigé Vfugt, op de lompité, eer-
ïoos-
>*i «... -us* hiflüai m*. 'mi «ai» ft*vfc» Tfe eevoe-
jen, behoort men te weeten , dat, flechts eene hatve eeuw bekten, deze geheele oQTi, -Mhau en eeoige weinige
* 1- . j ,.:.^«nJ»iI nna o«>n(» leeraars . seene
kerkeb, gëenërchölefi, In het geheel geeuen (opehba-
tieii, als uatiittl-ragtifehwi, .in Jiunn« .Gebergten yeofd» ast i,.,,lf.n c\p 7,ni en da TvLian aan.



Der m den Jaart
T A B E L L E GETROUWDEN, GEBORENEN, en GESTORVENEN, in het Departement van
GESTORVENEN.
GETROUWDE PAAREN. i GEBORENEN, . .
^ Geflacht. J Godsdienst. [ Ouderdom. j wyze van Sterven.
'j" i""| dabb.Geb. jj Echte, g Onechte 2 Godsdienst. "V f 1 " ' ' ~ ' ' ' ~~ ; — _ ', ...
j" I i | t [" 1 ~ ~ Ij f § i <5 ' Ij-— /-,lülUe' Geweldige dood. ..
m de g ; <f £ g s 1 ! f 3. f £ ? a 5 g .. * £ f I § & s § g > s g g B sl 5 § -
Maand | ? ^ ' ^ f ^' 1 ^ 1 | I. ï 1 r • g o S^ofB S I f | % 1 I K
\;; * • • .1 ' f -i | 1 ï l ï f f | |. p 1 ?, E ,i }1
1 1 g' * * ** ' ** f? f • s*
1 11 .1.1 ; , . 1, __________ _____ _____ , . "* * i ra
. ^m _ I 5-,
January. —*—1 —»—«— ,i)„ m ^ —__ '
Maart. J j ■ " j , __ __
Augustus. I I f " | f ..' ' ~~~
September. I j ^ |^ ' 1 ' '
Octbbcr. I | | I I | ' 1
November, i j j ~j
December, j I I " j
Totaal van j j « j f j ' ~" ' ■■—— r_-
Deze Tabeik behoort tot de OECONOMISCHE COURANT No, V bladz. aï>






c 2ï )
toofc'ftö» en.crnmertsclïlykftö- wyze mishandeld en gemarteld door twee lieden'van die /ooft, die, zich op de slgemeene onkunde en het bygefovig vertrouwen van eenvouwige landlieden te goede doehdê-,maalt alteveel zich in alle de oorden onzes Vaderlands, vooral ten platte Lande, genesteld en tot hiertoe ftfaflods gemest hebben van het goed en bloed hunner tydgénooten. Het Waren M. Stoll-^ zoogenaamd" Doclror te Dricl, en A. Ulyn, dito Do..or te Lith, welke, door eene behandeling , waarvan de wreedheid nog meéi' dan de onkunde ons verbazen moet, defi dood van een levend Kind niet alleen bewerkten , maar ook de VrouW, na het doordaan der verfebiiklykftè pynen, zoo ver bragten, dat de kan» uïgèTekelenMrg van ZalibonïmeT, te laat by haar geroepen, in weêrwil van alle aangewendde pogingen, haar leven niet heeft kunnen redden.— W hebbc dan het Uitvoerend Bewind, zoo wegens de bekendmaking van dit geval , waarvan de authentieke ftukkèn nader zullen worden in het licht gebragt, als uit hoofde van het ontzetten der bovengemelde twee Kwakzalvers van hun zoogenaamd Doctoraat 1 te meer , daar het niet de&c twee alleen zyn, die in ons Vaderland hunne pfofesiie van het menfehen martelen'en moorden door onkunde maaken, maar derzelver getal, zoo in het Genees , Heel-, Verlos-, als Kruidme-ngkundig vak, alomme Legio is, waarvan wy eene breede lyst zouden konnen opgeven, Onder anderen herinneren wy ons,
zei ven ooggetuigen te zyn geweest, dat, in zeker kleen Stèèdjeif, gelegen in eeö onzer Landgewesten.-, voor weinige jaaren eene Epidemifche en op zich zélf niet zeer gevaarlyke'Keelziekte heerschte; eén bastaard Zoon van Esculaap, door onkunde geleid, en zyne ly'derS van hunne benaauwdheid een weinig willende ontheffen» koos de methode van hun fterke braakmiddelen te geven, met. dat gevolg, dat bykans alle dezel-
ven indedaad verlichting ontvingen, maar
door eenen fpoedigen'cot,vulflvai dood. Zy (heuvelden ; terwyl de andere Keelzieken meestal
gelukkig herdeid weiden. Zu ke lieden
konnen met SganarclU.m.Acn Medccin malgré lm by Mom én & zegden; h bon dc cctte profesflon (de Medechi) efl yuil y a, parmi les morts, une homiemé, une discretion la plus grande du monde; jamdis cn p'en voit Je j)laindre du Medecin, qui la tui.
Qndertusfchen is het te wenfehen, dat eindelyk, ia dè laatfte oogenblikken dezer zich verlicht noemende eeuw, h.t menscbdbni, en by-. zonder dit land , moge ontheven worden van eene tuchtroede, die., door onkunde, bygeloof, en onveilclullitte oogluikingen.vereeuwigd, der
f rnenscblykheid zoo lang tot fchaude firekte, eil ! welke hare tienduizenden verflagen heeft. —
[De plaats te bekrompen zynde, hebben wy, ter irtvo. ging tegen over deze bladzyde, doen vervaardigen eene op een half Vel gedrukte Tabclle van Geborenen, Getrouwden, ert Gcjiorvcncn , welke voordaan in ons Vaderland zoude konnen gébruikt worden, tot plaatslyke cn vooral Departementaale opgaven van deze drie byzonderheden , ten wclkert einde ook eell aantal Exemplaaren daarven afzonderlyk of Schryipapier gedrukt, en by den Uitgever dezes te bekomen is.]
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN.
Indien doof het dagelyks aangroeiend getal van Intekenaren de Uitgave van dit Dagblad, gelyk wy Vertrouwen, eerlang kan worden vastgcflcld , zullen wy in het eerde óf tweede blad van el!;e Maand plaatfen Maatidclykfclie WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG, tusfchen Amflerdam en Haarlem, Waarvan wy de inrichting nader zullen opgeeven; zynde wy dooide edelmoedigheid van eénen kufidigen menfehenVnend m ftaat gefield , om met die bclamrryke bydraage ons Ommmisclt Dagblad te verfyken. In den aanvang der maand Fcbruary vcrwagte men dus Je WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN," gedurende dc maand "january gedaan.
Pryzen yan Koopwaar cn en Levensmiddelen.
NB. Wy zullen, om plaats te winnen, gewoonlyk fiechts lénmaal in de Maand, de Pryzen van Koopwaaren enz. te Amflerdam, zoo uitgebreid als in No. a gefchied is, plaatfen, cn voords alleen zulke artikelen aantekenen, waaromtrent eenige aamnerklyke ryzing of daaling plaats heeft, met agrerlating van al het oveiigc, dat nagenoeg op zyn voorigen prys gebleven is.
Zoo zyn den 14 Jan. té Amflerdam de Gera_(pneerde Suikers doorgaands iets williliger. — Zoo ook de Coffy. — De Tarm
is doorgaands 5 ggl. per Last minder.
De Rogge 6 a 8 a 10 ggl. per L. gemonteerd; de Haver 10 ggl. per dito; en de Paardebooncn 6 a ? ggl. per dito.
«v-w-iuiwui£iieia van eenen Kunoigcn menichenVnend m ihutt geheld , om met die belamrryke bydraage am Oecommisch Dagblad te verfyken. In den aanvang der maand Fcbruary vcrwagte men dus de WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN," gedurende dc maand (January gedaan.
Te



C M }
Te Dordrecht, 14 January 1799.
Candybrooden, by het 68' . § 44ia45
Poeyerbr. dito . . s 411-42.
Raffinaden » . » 40 a4o!
Melisfen a _ en 3 f8 • e 35üa39t
Lompen . . « 33I a |
Stampfuiker ♦ * 34 £39
Basterden . . * 2.5 a 315 Candyen van verfchillende quali-
teiten . . van 34Itot43!
Syroop . . E 94 a §
Witte Genueefche Oly ♦ -£1503170
Te Utrecht den 12 Jariuary 1799.
Witte Weit, per Mudde ƒ 10:10 totn : -
Roode dito. - - = 8:10 — 9 : -
Rogge - - *= 6:10— 7:-
Boekweit ' - - tot 5:14
Kleine zuivere Groenerwten a xi:5— 11: ic
Ungelezene dito - «9:10—10 : -
Witte Boonen - - * 13:10:-
'Paarde Boonen - - 6: 8 — 7: -
Haver - - * 3:10' — 4 : -
Wintergarst - * 5: 5— 5:6
Zomer dito - * 4:16 —■ 5:-
Pryzen yan zommige Binnenlandfche EffeSten , te Amflerdam, den 17 Jan. 1799.
NB. Ook dezen zullen wy voordaan Hechts om de indagen in die uitgebreidheid plaatfen, als in No. cu gefchied is, en voords maar alleen die Effecten aantekenen, waarin eene merklyke verandering van pryzen plaats heeft, zynde al het geen niet gemeld is, ten naasten by op voorigen prys.
Uit hoofde der gunftiger tydingen uit de Franfche Republiek, en wegens de betaling van zommige lntresfen op de Effecten, b. v. die van de Gtldcrfche Schaêvergoeding, zyn zommige Inlandfche Nieuwe Papieren meer of min williger.
De Effeefen der Generaliteit zyn \ a f a 1 pCt. gemonteerd, en de Bat. Refcriptien aldus:
Losbaar 1799 . — - 9i£a 92I
l8co . — - 77la78|
1 . J — - 66I&67I
— 2 . — - óojaóii
— '3 ' • ' — - 5°aa57l
' 4 . — - 54'a55i
Na den Vrede by loting «■ - 44^45^
10
De Recep. uit de Utrecht/che Asfignaten r per Cent hooger.
dito uit de Vrywill. Gelder. Negotiatie
a 5 pCt. 521a 54 pCt. dito uit de Geld. fchaêverg a 4 42 a 41 dito Zceuwfche uit deLot. 07. a 3 367a37!
De Keizerlyke Coupons by Goll a 5 54! a 55 pCt. dito op rek. betaalde . 55§a5ö dito by Ozy . . 51 a5&
En de Keizerlyke 5 pCt. Weenerb. Obligatiën
Beleenbankgcld . 9.9399! pCt.
Specie-Cours te Amflerdam, den 17 Jan. 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5 :15 -
Oude gerande dito . 5 5:14
Ligte dito . ♦ - 48:10 per once.
Souvereinen . - 17:— per ftuk.
Spaanfche Riftolen . = 45: o per once.
Franfche dito • "i
Pruisfifche dito . \ * 45:10 per once.
Lunenburger dito . j
Nieuwe Louis d'Or . = 11:11 per ftuk.
Zonne dito . . = .ti: 15
Guinea's . . « 12:16
Carolines . » 11:15
Baaren Goud . * 14: — pCt.
Los Goud . . « 17 af —-
Goude Crufaden ■. =17: —
Pilaaren, per Mark Beo. 5* 24:10
Mexicanen, per dito . J
dito per ftuk . '? —: 531: -
Fr. Ryksd. . . => —: 50
dito Kroonen, per Mark . = 24: —
dito dito per ftuk . s —: 564
Brab. Kroonen . = —: 54Ï
Fyn Zilver, per Mark . g,")=2Ö: 4
dito van 11 penn. . 1= 26: 2.
dito van 9 dito en daaronder^ fs 2.6: —
Ducatons . . .5 J* —163
Holl. en X Ryksdaalers . s —: 50
Nieuwe Ryksd. . e —'• 5ï pCt.
Wisfel-Cours yan 17 Jan. 1799, te Amflerdam 5 op de steden Madrid . ♦ 2 m: Ufo 7Ö| Bilbao . . dito . § 76 j
Cadix . . dito Sevilien . . dito . i s 76%
Lisbon . . dito . » 60 Port d Port . i| Ufo van 3 m:59! Venetiën . 3 m. Ufo . * 94 Livorno . dito . s io3§ Genua . t dito . » 95i
Fit*



-Parys, kort. betaalb. in Specie * óofaóbS
■ . . o-m: Ufo . *
Bordeaux . «— ——- , =
dito . . i Ufo . » 6óT-a'6o5
Hamburg, kort. Banco . » oQlai %
dito .. . a m: Ufo . = f * "*
. . 6 weeken dato * 4
Weenen . . dito . s „75 ft
Zeeland . . , - „q.
Rotterdam . . rs„f-*' '
Bankgeld . . # « '
NB. De plaatfen, op welken geen Wisfe Cours is, zyn opzetlyk weggelaten.
NATIONALE LO T ER YEN.
T nrfp v C °fnaatfte CÏÏsfc der 73fte CT/r^ LU 1 ERY, welke getrokken wordt zedert o4 nec 11. zyn verder uitgetrokken de volgende Non mers en voorname Pryzen. aienLaatfte Lyst No. 6475 met ƒ 1000 •1331 — - 1250:. ..34i o *—.3,000:-
In de 2?^y?.: Clasfe der 9ofte Generaliteits, m Bataaffche LöTERY, welke is begonnen trekken op Maandag den 7 January, zyn uitgc trokken de volgende Nos. en voorname 'Prvzei? ijle Lyst No. 15550 met ƒ - 10oo:- * ' 24080 — . 5,000:-
4* No. 3106} — - icoo:.
5686 — - 1000:41805 — - ïooo:-
— No. 29558 _ . I25o:.
6We No. ry-3 _ _ iooo._ prem.^
44846 20,000: - Hoogde L-
13262 — . icoo:- Premie. 21382 — - 1250:. ... ' 3459° — - 1000:jrte f\o. 40277 1000:-
3^55ó — - 1000:-
i,-, _v Ï7203 1250:.
Sjle No. 757! _ . I0go:.
> x734 — - 100c:-
- 9de No. 6242 _ . 3,oco>
nu f tvt 1^55 — - 1000: -
10de No. 38704 - - 1000:-
373°7 — - 2,000:„, AI 42414 — - iocö:-
ude No. 10514 . jnj-j.
33453 — - 1000:Hde — No. 32S Z:^0*:-
C «3 5
ZEE TYD ING.
Berichten.
In 179S zyn te Koningsbergen gearriveerd I28r en uitgezedd 1295 fchepen. ë * 01
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Den 23 Dec is door een Franfche Kaper genomen en te Lherbourg opgebragt 't Amerik.ichin clarts^^ Kapt' * van «
marlï Kant % "7' ^Apenrade%n Wenmat ken, Kapt. Jurgenfen, van Mesfina naar Ko-
Hapt. U. Ram, van naar Hamburg,
e Het ichip the Thrce Friends, Kapt. A M Lerh. \ lam van 2V_„,„ naar _V. _v„, is op deszdfs tl - rugreis genomen. *
Door het Tribunal te ^ is prys verklaard de lading van 't fchip van C. Simonfen, vanGaSt poly naar Bremen
Te WOT zouden , in het Lloyds Coffyhuis Cornhill den 16 Jan. verkogt worden de Groenlandfche fchepen de Visfchery, het Fortuin Van Hendrik er. Embden; 'den'17 dito ?e fïheS 1 cltevrede, Goede Intentie, Figilamie, en AW
' Jg^* « EM"> ^egen^i
É2 K-'mfC«e rape1*' d001' Wien ?t SchiP^' rotnea iv.pt. „. 7^ , Van Amft. naar 7««^r
genomen was, is wederom dooi een Engelsch
bchip genomen , met de Moorfchc Care! vï
Kap . Joun, die te is aangekomen; doe '
van't Schip wist men nog niets. '
Door eeirFranfche Kaper is genomen, doch te Blankenburg m den grond gezeild G. Meyer Dirh van £«£0/2 naar .Hamburg. J
Door een Fregat, op de hoogte yan
1 egen 30 Jan. zyn te Tarmouth ter verkoop aangeflagen de i^rysfehepen de Vrouw Agatha%mlc Jakob, -Fortuna en Cathrina Johamia. é
' Scheepsrampen.
VP,VJuC}iPrf/yt'ghede"^ hY Duinkerken gebleven, is het Volk naauwlyks gered, en 't eebnr gene van de lading zwaar befchadigd; ?n humgezicht was nog gebleven een fchip me 1 man, fn een ander met man en muis. ! '
FlnJZe 5aven &WMV*1,is met fchadè binnen ij?' 3^ ™n kopenhagen mar Petersburg; té
SPtJ V-an naar Ham-
yg-, dezelve kon de reis niet volbrengen, en zou moeten overlaaden, te Detfzyl met fekkagie
R'.



C =4 .*>
R. Lammen van E ruiden haar JtotUrdam , zou t overgelaaden worden; te Boulogne C. Rabbe van 1 Moriaix naar Embdm.
Op Amackerlmi agter |Hjï* ré ^DOT ^ Ts 4 l voet op 't droos geraakt Kapt. M: Blank van Gotihenburg naar Dantzig.
■ Op dé Kust van Noirmutrer is verongelukt
Bofrmng, Kapt. C. Nannings, van Bayonne < nsar Hamburg. '
8y pwrïg, 19 tn: van Dantzig, gebleven 7. Meyboom van naar Koningsbergen» bet Volk , is gcred> «m uien hoopte de lading te bergen; als mede fA Pierhey van G«w/tf naar Daniztg en te, een gedeelte dér lad'ngwas reeds geborgen
Kapt. {iether, van Lattervignaar Dprdrrclir, % driemaal voor Goeree geweest, h?eft een anker verloren, is 'tot eerstgemelde plaats met nog twee 1 iehepen terug gekeerd om te repareeren. 1
Op de Wezer is, verongelukt "t fchip van L. > Roofe-, van Lisfdbon naar Bremen.
Op Zweedfehe Kust göftrand de 'Barham Charloita, Kapt. N. Soberbcrg, van Lhfabon nasr ó'.Wü'/? 't Volk is 'geborgen, doch de lading weg; aldaar waren nog twee fealja-sfen gefbrand, -waarvan 't Voile 'was dood gevrozen.
Op Scilly gebleven t Engelsch Oorlogfcbip the; Cohsjus van 74 {tukken, 140 man van de Equipage is geborgen —
Op de rotfen van Bembrrdgc 'vergaan *t Eng. Comp. fchip the llenry Addington. Op de ''Baay I vnn Lujabon de Oorlogfloep the King Fisher, en, in de Baay van Roca op de rotfen geworpen the. èhdufa van 50 ftukken , met ammunitie, naar Gibraltar; 't Volk is gered. \
Volgends brieven van E-lfenenr, is van 26 tot 01 pasfato op Mom -èen'9'ahtal Miepen door het, |<s i«spgezüt en geftrand. 5*
'Fcxeirdie en VU c-Lyst.
Den 10 Jam de "Wind Z. Z. 'VV. binnen Kapt., Wteems van BaUhmre.
Het Engelsch üój).c\gïcbip., op de Haaks vjast. gezeild, zit vol water, en is door het Volk ver- j laten, "waarft'hynlyk 1 1. maandag,, toen een Kof, niet ver van daarTag. j
Den 11 en 12 niets gepasfeerd, Texel vol dryfys, de Win.d.Z. Z. W. cn W. t
Oen 13 binnen F.'Seewrd van Kadix, de Windi
z w.
De Commandant van 's Lands Schepen m het N- Diep, heeft reeds door een Odicier bezit ia ten nemen van het Engelsch Fregat the ,/]p<Jh van .58 ft. op de Haaks zittende, en alle Vaar
tuigen ' in requifitïe gefield , om zich zoo veci mooglyk derwaards te vervoegen, en \ fchip of het geen 'er in is te bergen, of anders het te
^°Den 14. niets gepasfeerd de Wind Z, W, Den 15. niets gepasfeerd de Wind Z. W. Den 16. de Wind Z. Z. O. binnen S. Pieters en S. Driiyf-, Van Bordeaux, en R. W. H/jysman, uit Zee. _ .«_.««,
Den 17 niets binnen, maar uitgezeild immm Regrdp the N. N. na PMadclphia.
Hdy cel pluis.
Den 8—10 Jan niets gepasfeerd. de Wind Z. Den ia en 13 niets gepasfeerd, ide Wind Z. VV. Den 14 C. ^V7^v>/V is in dc .Haven van Somme-hdrk gemiahL Heden arriveerden E F, (Me/r/7«n "mv ■ Lvs/hnmnt, de Franfche Kaper H5i -op de Haven, en onder Goeree nog twee andere Franfche Kapers. De Wmd W. %. W.
Den' 15 by \ vertrek der Vost ré een Schip ait Zee in'het gezicht, de Wind Z WHfylle.
Den 8—xo Jan. niets gepasfeerd, de Wind O. Den 11—13 niets gepasfeerd,de Wind Z. W., Z., en .Z Z. W. Den 14 en 15. mets gepasfeerd. Dc Wind L.
Z. W. en Z. ^ ________
AD VER T E N T I E A. By MortierCovens en Zoon , Boek- en Landkaartverkopers te Amfterdam, wordt uitgegeeven.
I. Nieuwe algemeene Kaart .der iBataafschk Republiek, verdeeld in VWï Departementen, op een half ve], a 6 .ft., in Jietzelfde formaat als dit Kaartten, zal elk Departement afzonderJyk uitgegee'ven vvorden, zullende dan te zaraeumi fraay Zak- Athffje der Bataaffehc Republiek, naar derzelver nieuwe verdeeling, .uitmaken; van deeze ziet thans het eerttc Kan-tje het licht zynde — 11. Nieuwe Kaart van het Dejpartement van ue Efms, verdeeld in Vil Ringen-; a 6 ft. het Departement van-den Ouden Tsfd, zal mede fpoe1 dig vo'gen, — i'I Tafel J& verdeeling der l bataafscj-i.e e.EPUPL1EK in DlvPAtHÏE.m nten
I cn Ringfn , op e vel fol. plano... a 12 ft. — Deeze J tafel is allergcfchiktst, om zich met de .mcuwe verdceiing, bekend te » cn als mct een °P" flno- van het oog natega^n, lot welk Departement of%ing ieder- gedeelte der voo.m: Gewesten is overgegaan -~- Deeze Jtafel by wyzc van Zak. ■ boekje met het Generale Kaartje der KepMliek, te zamen gebonden, is mede op die wyze vervaardigd by bovengenoemde te bekomen.
Te Amfteraam., by C. CÜVENS, £oek- enKunstverkopei-op den Vygendam, .te jftsnOfiodanu



N°. 4* 2 6 January 1799;
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zee. vaart, Fabrieken, Trafieken,. Beoefenende Konpen, Landbouw, en alle ~ andere middelen van beftaan*
; I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Hoe-kan mm r/V NYVERHEID en arbeidzaamheid . by een Volk opwekken, en deszelfs MIDDELEN VAN BESTAAN vermeerderen ?
De beandwoording dezer vraag is by uitftek gewigrig; zy is dit te meer voor ons Vaderland^ naar gelang de loop der tvden, die wy leevert, meer de bronnen onzer Nationale industrie opftopt, en eene algemeen verarming fterker doet toeneemen. De volgende aanmerkingen zullen dus,zoo wy vertrouwen, niet ongepast,noch den waaren beminnaar zynes geteisterden Vaderlands onaangenaam zyn.
Schoon eene overmatige belooning van geringe en gemaklyke werkzaamheden den Nationalen vlyt over het geheel meer hinderlyk dan voordeelig zy, is het niet minder zeker, dat „ eene ruime „ bezolding voor nuttigen arbeid gefchikt is, -om hel ,', getal van arbeiders, en de nyyerheidvan het zoo „ genaamd gemeen , te vermeerderen:'' -—: Deze waarheid rust op de waarneming van groote Oeco nomisten (*), zy rust op de ondervinding zel.ve. Trouwends, men vindt de meeste arbeidzaamheid' beftendig in zulke landen en oorden, waar de werkman ruim betaald wordt. De Manufactuuren gaan nimmer, althands zeer zeldzaam, over naar landen, waar het dagloon geringer is; integendeel vinden wy ,dat overal, naarmate 'er meer Fabrieken en Trafieken ontdaan, de daghuuren hooger zyn en fteige.n. — Door eene. vermeerdering van loon wordt dc infpanning van vernuft en kragten by den menseh aangevuurd , omdat eigenbelang het voornaam roeri'el is van alle zyne bedryven j wy vinden hiervan het Ipreekendst voorbeeld in lieden, wier werk by het fuk betaald wordt. A. Young fchryft, in zyne Reize naar
■ C*D Smith zegt, in zyn onderzoek- over den aart en de oorzaken van den Rykdom , I Boek , H. VIII. ., Ar„ beidsloon is de aanmoediging tot vlyt; deze neemt „ toe , gelyk alle andere mensrclilyke eigenfehappen „ naar mate zy meer worde aangemoedigd."
,j -i 'Vi , • ' Ui Olu llOm Klfi t XVH!3S9W
Ierland, dat hy irf dit land de traagheid zoo groot gevonden had, dat in Engeland, waar het dagloon driemaal hooger is, hetzelfde werk hem veet minder kostte dan in Ierland. — Bovendien bevordert een ruimer inkomen vart den arbeidsman ook de Huuwlykcn en de verftandelyke en zedeWtë opvoeding der Kinderen by een Volk, om dat daardoor een beletfel , het geert anders veelert terug houdt van het Huuwlyk, te weten gebrek aan toereikend beftaan, wordt weggenomen, en! omdat de winnende hand mild is, en meer tot opvoeding der kinderen befteeden kan , terwyl wederkeeng, de vermeerdering der Echtverbindtenislen deels de nyverheid , deels de zedelvkheid, by eene Natie krachtdadig aankweekt.
Men zegge hiertegen niet, dat in duure of Ichaarfche tyden de arbeidende Clasfe van menIchen^vlytiger, en meer op werk gezet zy, dan m tyden, wanneer de winst mini en alles goedkoop is,en dat derhal ven eene ruimere bezolding by den arbeidenden ftand de nyverheid niet vei> groot; want deze aanmerking is over het geheel met op de waarheid gegrond. De doorgaande ondervinding leert ons integendeel, dat afo-em^ej ne fchaarsheid en duurte (welke met eene vermindering van loon, indien dit niet wordt verdroogd, gelyk Haat) lustloosheid, werkloosheid, , en armoede by den arbeider ten gevolge heeft, : omdat zyne hoop op winst en verbetering van beftaan daarby verloren gaat. Aan den anderen Kant zien wy de algemeene Induflrie overal toeneemen, naar mate de algemeene voorfpoed klimt, en dus de winften grooter zyn. Goed geeft moeë. L>e f abrikant, de Koopman wordt beter bediend m bloeiende tydvakken , dan in tegenipoedige, Ichoon de dagloonen en huuren dezelfde blyven. De waarnemingen van Smith in Engeland, en van Messance in Frankryk, bevestigen ons denkbeeld volkomen.
Wy ftaart toe, dat eene milde belooningvan arbeid aan de algemeene werkzaamheid nadeeiig kan worden; doch alleen in het geval i. Wanneer de arbeidende Clasfe enkel.of grootftendeels beftaat uit luiaarts, hederlyke wezens, of lieden die zoo
we;-
D



weinig lefchaafd zyn, dat zy alleen voor hun dierlyk onderhoud werken, s. Wanneer de dagloonen eensllags en zondermerklykeredenen, dan alleen uit weelde, by een Volk verhoogd worden. En 3. Wanneer die verhooging wel in den naam, maar niet in het genot, meerdereinkomftengeeft, en dus louter ingebeeld is. — Dit laatfte vooral vordert eenige meerdere ontwikkeling.
Schoon in zommige landen van Europa, Cn ook in ons Vaderland , de dagloonen, op zich zelve befchouwd, vry hoog zyn, en zeden het verloop eener eeuwe veelal meer dan de helft zyn toegenomen, is deze verhooging nogthands niet wezenlyk, als men die in verband befchouwt met de vermeerdering van de zoogenaamde kon/lige behoeften der weelde, en met de duurte der natuurlyke en onmisbare levens-noodwendigheden^ Indien onze voorvaders, gelyk werklyk het geval is, veel minder nodig hadden om te leven dan wy, en het geen zy behoefden, de helft minder koopen konden; indien zy dus voor Qcafchelling even zoo goed konden beftaan als wy nu voor een Gulden; dan is het zeker, dat de arbeidsman, die thands een Gulden daags wint, niet ruimer beloond wordt dan een die 6 ft. won, in het be-
t'tn dezer eeuwe. Ondertusfchen kan dc vermeerering van konfiige behoeften de algemeene Industrie bevorderen, terwyl integendeel alles, wat de onmisbare natuurlyke behoeften kostbarer maakt, dezelve uitdooft, en derhalven doodlyk is voor den welvaard eenes volks,
Het is uit dien hoofde een allervoornaamfte plicht van alle Staatsbeftuuren en Gouvernementen, te zorgen, „ dat geene levensmiddelen van de '„eer/ie noodzaaklykheid, door ongecvenredigdebelasklingen daaiop gelegd, in prys flygen" In veele landen van Europa febynt men vergeten te hebben, dat de arbeidende ftand, door het bezwaaxen van zoodanige behoeften en van de eerde ruuwe werkftoffen, onlydelyk gedrukt, het dagloon zonder eenig voordeel voor den werkman in de hoogte gedreven , de betreklyke duurte der koopwaaren en Fabricaten tegen die van andere volken noodzaaklyk gemaakt, en dus aan Koophandel en Fabriekwezen eene doodlyke wonde toegebragt wordt. Is de Industrie by zulk een volk in het opkomen, dan wordt zy door zoodanig eene handeiwyze in hare geboorte gefmoord, en maakt plaats voor eene algemeene traagheid en werkloosheid , wyl haar grootfte dryfveer , het uitzigt op een ruimer beftaan en meer genot, verlamd is. Treft deze mishandeling een uit zynen aart zints lange nyver volk, de gevolgen zyn nog oneindig treuriger: algemeene verarming , bedrog , trouwloosheid , fyne dieveryën , banqueroeten,uitverhuizing van Familien,van werkgastcn enz, zyn 'er de bittere vruchten van, en
C 26 )
de kwaal wordt byna ongeneeslyk in zulk eene eertyds bloeiende maatfchappy.
Het Financieel Syftema der meeste Europifche Gouvernementen febynt, hedendaags, louter te beftaan in het opzamelen,ten behoeve der Staatskas, van zoo veele fchatten, als de volken, zonder openbaren opftand of noodkreet, zich kénnen of mllen laten ontneemen. Elk goed huisvader vraagt zichzclven eerst, wat hy winnen, en- dan, wathy verteeren kan?— deStaats-Financiers integendeel van Europa volgden, al dik wy Is, eene omgekeerde orde. In de plaats van te onderzoeken : wat kan de Natie zonder merklyke' drukking misfen, en hoe veel kan de Staat dus jaarlyks uitgeven ? berekenden zy eerst de Staatsuitgaven, zoo als zy die vonden, en zno als traagheid, heerschzucht, of eigenbelang dezel ven liet; daarna onderZogten zy , hoe veel de Nationale inkomften zyn ? en dezen niet toereikende, poogden zy het te koitkomende,-onder allerleie naamen en uitvindingen, enkel ontworpen om de aigemeene goedwilligheid niet te ftooren , van de maatfchappy te verkrygen. — Van daar, die algemeene verarming in meest alle de Staaten van Europa! — Eene goede Staats-üeconomie zat altoos de teering naar de neering zetten, en zoo veel doenlyk de lasten verminderen, om de algemeene inkomften ruimer tc doen zyn, —-
Een ander middel om het vlytbetoon en de arbeidzaamheid by een volk aantemoedigen, beftaat in ,, de richtige aanwending en' het nuttig ge~ ,-, bruik der inkomften " — De rentenier, deman, die zyn jaarlyks inkomen niet in zyne duffe geldkisten begraaft, maar hetzelve met zyn huisgezin, met zyne goede vrienden, in de ftad of op het land, verteert, verfchaft voorzeker werk aan den winkelier, den Fabrikeur , den werkman, den arbeider, den dienstbaren, en aan veele andere foorten van menleken; doch ook een goed gedeelte dezer verteeringen gaat voor de maatfchappy verloren, om dat hetzelve of aan lediggangers befteed, of ten voordeele der buitenlanderen aangewend wordt. Bovendien maakt het voorbeeld van eenige, en vooral van een aantal, werklooze Huisgezinnen eenen febadefyken indruk op nabuuren en afhangelingen, uit hoofde der kragt van het voorbeeld. — De bezige man integendeel, die, in de plaats van zyne renten ledig te verteeren, liever een goed gedeelte zynes vermogens aanlegt tot een of ander vak van Landbouw of Fabrieken, geeft niet alleen een voorbeeld van nuttige werkzaamheid aan alle de geenen die hem ten dienfte ftaan en omringen, maar verfchaft ook werk aan eene menigte van menfchen, wier arbeid wezenlyk is, en wier loon bepaald wordt naar mate hunner bruikbaarheid en vlyt, De aanleg van Capitaalen is dus een
J Voor-



C *7 )
voornaam middel ter bevordering van Industr Volgends Smith flaat deze tot den lediagai in dezelfde verhouding, als het aanleggen d vermogens tot het werkloos verteeren der i komften. Het is waar, de oplegging van fcht ten onderftelt reeds eenen zekeren graad v: vlytbetoon , waarvan het aanleggen en verte ren derzelven Hechts eene voordzetting is ; doe in zulke gevallen, gelyk in veele anderen, won het uityierkiel tevens eene tweede oorzaak, d met zelden nog kragtiger werkt dan de eerfh „ De menschlyke geaartheid , zegt Hume, i „ zeer.navolgzuchtig, en het is niet mooglyk, d;
een aantal menlchen, met eikander omgaande „ geene gelykheid in zeden aanneme , cn zie „ onderling zyne goede of kwaade eigenlehap „ pen met mededeele. — De drift tot gemeen „• lchap is by verftandelyke wezens heertellend „ en geeft aanleiding om in den geheelen kring „ die te zamen verbonden is, éénerleie aandoe „ ningen en neigingen, by wyze van ontfteeking „ te verwekken. Waar derhalven eene menigu „ van menlchen in één Staatsligchaam verbondei „ is, daar neeraen zy éénerlei denkbeelden aar „ omtrent Godsdienst, Regeeringsvorm, Koop „ Handel, nyverheid, en veele andere onderwer" Pfn*', ~~ U]t ls Z0Q waar, .dat dezelfde volgzucht, die zich thands in het vak der Mode by onze landgenooten ontdekt, voor honderd jaaren en meer, onze-voorvaders als door eene EleStrickt aanftootmg iri beweging bragt tot wezenlyke en nuttige werkzaamheden van Koophandel, Zeevaart , Fabrieken, Trafieken enz. welke de Nederlanders tot het rykfie Volk der aarde maakten , en waarvan wy nu bezig zyn de ryke vrugten, veelal in weelde of ellende, te verteeren. In dien zaligen ouden tyd was een man zonder beroep, zonder bezigheid, een fchrikbecld voor dén Ne derlander, en het rentenieren, toen zeldzaam, nu zoo heerfchend, werdt met een vry ongunstig oog
aangezien. Waarom zou het niet mooglyk
zyn, door goede voorbeelden, deze Volksméening (optnion publique) wederom optewekken, en j het werkzaam aanleggen van verkregene vermogens een nieuwe prikkel te doen worden voor de JSmomle Industrie ? Waarlyk, de algemeene verarming moet ons in dit opzigt een wrang , maar tevens heilzaam, geneesmiddel verilrekken en alles nogeenigen tyd denzelfden weg gaande,' zullen wy welhaast het genoegen hebben van een aantal koetfen met ploegen, rypaarden met meikkoeijen,buitenplaatfen met boerderyè'n, geleende kapfels met landlyke hulfels , en kostbare huisbedienden met frisfche boeren meiden en rarme werkgasteii verwisfeld te zien; en daarby zal onze beurs en onze zedelykheid vry wat gewinnen.— {Het vervolg in onze eenihmende'.l I
D
S HUISMIDDELEN.
j-
t- . . I;
" Om bevrozene leden te lier/lellen.
h In Rusland, waar men weet, dat, wegens den I hevigen graad van koude, het bevriezen der liee chaamsleden zeer gemeenzaam is, wryftmen eehe - door de vorst aangedaane plaats zoo lang met l fteeuw. tot dat dezelve rood wordt, en de lydcr t daarin een prikkelend gevoel krygfc — Dit is er ' 200 gemeenzaam , dat men eenen bekenden op i de Itraat ontmoetende, en ziende dat een zvner • ontblootc leden door de vorst is aangedaan , ■ vllings naar hem toe gaat en hem , ongevraagd, , dit hulpmiddel toedient.. ! ü
. Het volgende is ook zeer goedMen neme een ftuk ys , late daarop eenig vet van een ftukjen ipek , in het kaarslicht gehouden, vallen, menge dit te zamen tot een zalfje en befmeere daarmede eene ftrook oud linden,' welke men om het bevrozen lid windt. Hierdoor wordt de vorst uitgetrokken, zelfs lang nadat het hd daarvan is aangetast. 5
ft. '
Tegen de likdoorns of Exter-oogen.
Men maakt dezelven'week in een warm voetbad, en zuivert-die met de handen, zooveel men kan, zonder mes te gebruiken. - VervoJgends neemt men een fti kjen Gom Ammoniak, lest het op een lapjen van linden 0f leder, en drukt de Ammoniak daarop plat met een heet gemaakt mes zoo dat de Gom den geheelen Likdoorn bedekken kan. Men legt djt lapjen op denzelven, en omwindt het wel, ten einde het niet afvalle Deze pleister wordt eiken avond vernieuwd, zonder dat
men meer dan ééns het voetbad nodig hebbe -
Binnen weinig tyds zal de Exter-oog verdwe. nen zyn, ö c
Tegen de Tandpyn, door het bederf der Kie. zen veroorzaakt.
Een weinig witte Poeijerfuikcr, gefloten Peper. en fyn gemeen Zout, van elks evenveel, in een lepel over het vuur gefmolten, en daarvan, zoodra het koud geworden is, een balletje gemaakt, iet geen de holle Kies vult, terwyl men de voeten daardoor m den mond ontfhande, dikwyls aitipuuwt, ftilt niet zelden de ondraaglykfte py. len zeer fpoedig, 61 w ,
a. Té-



C «8 )
4- ■ Tegen de Scorbut.
's Morgens opftaande en 's avonds ter rust gaande, wryve men het Tandvleesch voorzigtig met fyne poeijer van Kina , en reinige daarna den mond. — Dit middel, op den duur gebruikt, doet eene voortreflyke werking, en bewaart vooral het Tandvleesch.
Veel Citroenen met de fchillen te gebruiken, is ook zeer goed.
Middel om de BOOMVRUGTEN grooter en ryper te doen worden.
In het voorjaar, wanneer de boom bloeifemknoppen heeft, neme men van eiken tak, waaraan dezélven zich voordoen , eene ftroobreedte de fchors, tot op het fplint of de houtvezelen, voorzigtig weg.; hierdoor worden de fappen minder in de fchors opgenomen, en meer inwendig tot de vrugten overgebragt. Indien de
tak taamlyk lievig, en de bast niette diep uitgefneden is, zal de wonde veelal in het volgend jaar geheeld , en daarvan geen merklyk fpoor meer overig zyn.
Dat het 'dierlyk 'infiinB door de veranderiisge» in onze Atmospheer zeer gevoelig , en dikwyls vroeger, dan onze zintuigen, worde aangedaan* is eene by den opmerkzamen Natuurbefchouwef zoo proefkundig bewezene waarheid , dat daaromtrent geen twyfel in het geheel vallen kan. -— De Bloedzuiger is een dertederfte, en dus hiervoor aandoenlyklte, water bewooneren, die wy kennen.
Om denzelven lang in het leven te behouden » yerverscht men, des zomers, éénmaal ieder week, des winters om de 14 dagen, zyn water, waarin men wat zand en een weinig klei werpt.
Dierlyke BARO- en THERMOMETER.
Een gemeene Bloedzuiger -QHirudo,Sanguifuga,") hoedanige men menigvuldig in alle ftilftaande wateren en poelen aantreft, en die in de Geneeskunde vaak gebruikt wordt om den lyder bloed aftetrekken, wyst de voornaamfte veranderingen inden dampkring naauwkeurig aan, wanneer men dien irr eene ruime glazen Fles , met water gevuld, levendig houdt.
By helder en fchoon weder ligt dezelve op den bodem der Fles , onbeweeglyk , als eene Hek. gekromd.
Is 'er regen op handen,, dan ryst dezelve naar boven tot de oppervlakte van het water, en houdt zich daarin op„ tot dat het weder ten goede verandert.
Wanneer 'er Wind aan'ftaande is, vliegt hy fnel door het glas, en blyft in die beweging., tot zoo lang de wind opfteekt.
Des Winters ligt de Bloedzuiger meestal be-i' weegloós en gekromd op den bodem ; doch tegen j'meuw en êooiweder plaatst hy zich boven aan de. Fles.
Even zoo kan hy ook voor Thermometer dienen, dewyl hy by hette zich beneden, en by koude zich bojen houdt.
H. OECONOMISCHE BERICHTEN.
£Het Bericht aangaande eene nieuwe PrentkonsUenz., in onze voorige beloofd, moeten wy, omredenen, tot een-volgend No. uitdeden.]
IETS over de NATIONALE DRUKKERY (Jlmprimerie de la RcpubUqucy te Parys.
Men kan dit Inftitut tegenwoordig aanmerken als het volledigfte en bezienswaardigfte, dat van dien aart in Europa, en dus in de geheele bekende wereld, beftaat, zoo ten aanzien van de tutgeftrektheid en voortreflyke inrichting van het geheele werk,dé- persfen, Lettergietery enz., als ui* hoofde der zeer aanzie-nlyke en in hare ibort eenige verzameling van Stempels en'Matryzen, zynde deze laatfte voor een groot gedeelte dank te weeten aan dén luisterryken voortgang der zegevierende Franfche Wapenen.
Volgends het bericht van een allerkundigstoeg-' getuige, bevinden zich thands -aldaar, 'behalve-neen aanmerldyke voorraad van gewoone letters in alle fooi'ten, alle de Mat-ryzen van -de Griekfche Letteren der Stëphaw, alle de Matryzen derLetteren van de vermaarde Drukkery van Bsl-oo-m te Parma, alle de Matryzen en Stempels dei- letteren van de Prop agawa te Rome, -benevens die van Letteren in alle Oostcrföhe ■mlndiaanfchep.-M'A. — Men zet 'er in alle bekende taaien der wereld. De eerfte Zetters .in de Griekfche , Arabifche ,Perüfche en Iudiaaufche taaien, moeten die tot eenen zekeren graad van hoogte verftaan, ten welken einde hun tyd 'en gelegenheid gegeven wordt om de lesfen, die in alle taaien te Parys gehouden worden, byte woonen. -—' Het is tiit dezen voorraad, dat de verfchillende Drukkeryèn, die, vooral in alle de Oosterfche Dialecten, met den Generaal Buonaparte naar Egypte gegaan
zyn, verzameld zyn geworden.
' In deze Drukkery zyn niet minder dan 150 per-sfen voorhanden, en daarop worden dagelyl<s,
door



c 29 y
door elkander gerekend, aoo Riemen Papier ve bruikt. -
De Persfen, waar op Stukken van belang, e van welken het nodig is , dat niet één enk Exemplaar in verkeerde handen kome, gedrul worden, zyn zoo ingericht, dat zy van zelfs, i het Comptoir van den Directeur, op eenen wj zer aantekenen, hoe veele Exemplaaren 'er va eenig drukwerk worden opgelegd. Elke gang de Pers doet dien éénen tred voordgaan. Het is du den Drukker voiftrekt niet mooglyk, de Pers t laten-gaan, zonder dat de gemelde wyzer zie bevveege , noch ook , denzelven te duen ftil ftaan. ——
Wy hebben gemeend, met de ons op ons vei zoek vnendelyk vergunde mededeeling dezer wei mge maar echte byzonderheden, eenen aangena men dienst te bewyzen aan dat gedeelte onze Landgenooten, welk waaren prys fielt op de be vordering en uitbreiding van Konst en Weten fchap. Zy geeven niet alleen voedfel aan onz boop, dat wy, vooral door medewerking van he Egypuseh InJUtut, door den tyd gewichtige bv draagen tot de Oudheid- Gefekied- en Bybel kennis, bydraagen, die voorliet menschdom eei meuvv vak van Studie en Wetenfchap ftaan optc leveren, uit de Franfche Republiek zullen beko men; maar zy kondigen tevens een nieuw tyditii aan in de voltooijing der Europifche Drukkonst zoo te.n aanzien van Typograplüfclie fchoonheden als met betrekking tot de menigvuldigheid dei taaien en dialecten, waarin men voordaan dezelve zal konnen doen werken; ten welken einde wy met verlangen meer uitgebreide berichten aangaande den ftaat der Nationale Drukkery in dc rranfebe Republiek te gemoet zien.
Eaiige Nmnwlyke Foortekenm van HARDE
of ZaGTE WINTERS. XOvergenonien uit een Hoogduitsch Oeconomisch Gefchrift van Kinchbaum^
. Wanneer de bladeren op het einde van October zjch lang aan de boom-en vasthouden, volgt een koude Winter. '&
1-s het in Oefober en den aanvang van November meestal regenachtig en zoel weder, ?o zulten January en February integendeel vrv wat vorst en koude aanbrengen.
Wanneer huizen en boomgewasfehen, na eene tterice koude , witachtig uitflaan of met rvp bezet worden, is de dooi naby De lucht is dan reeds cemgermate warmer; wanneer dus de daarin zweevende dampen koudere ligchaamen, b. v. «een,, .hout, aanraaken , bevriezen zy daarop, en dit is de ryp of rym, die men dan ziet.
D 3 PRYS-
'-1 Als de boschvogelen in den Herfst zich diep in het geboomte verfchuilen , of ook hun voedfel n naby dorpen of deden komen zoeken, zal de :1 Winter koud zyn.
:t Worden vochtige ligchaamen , b. v. glazen, n fteenen enz. in den Winter fpoedig droog, dan
- volgt eene fcherpe koude; tegen dooy weder worti den dezelven weêr vochtig.
r Het geloei der vlam op den haard is des winters s een voorbode van ftrenge koude, e Hoe vetter de Haazen, Ganzen cn Eendvogels h zyn in den Herfst, hoe harder winter op handen
- is. — Ook voorfpeit de witheid van het borstbeen der Ganzen ftrenge winter - koude, daar dé
- roodachtige kleur van hetzelve een teken is eenes
- zagten winters.
Een heldere nacht vóór den 29 September f (JSlichaëlis - dag) kondigt ftrenge winters aan. In zommige oorden hakt de landman den I
- Nov. een fpaandtr van eene Eiken- of Beuken: boom af; is dezelve van binnen droog, dan voort fpelt hy zich eenen zagten, maar is die nat en
■ fappigi eenen harden winter.
Zoo als de ai November is, is de geheele win1 ter; koud of zagt.
Hoe vroeger de Wintervogels aankomen, hoe
■ meer en vroeger koude men hebben zal.
', Veele vroeg rype Eikels en Beukeinooten be-
i duiden ftrenge cn vroege Winters.
Naar mate de afftand "tusfchenKersmis £35 Dcc.)
' 1 en de volgende Nieuwe Maan grooter of kleener is, is het jaar dat ingaat, -zagter of -ftrenger. [Indien dit doorging, zou het jaar 1799 vry zagtmoeten zyn, dewyl de N. Maan eerst is ingevallen op _ den-6 January ]. ]. en integendeel zo-u de Winter van 't jaar 1800 adergeftrengst moeten wezen, wyl de N. Maan alsdan zal invallen Op den 37 December, en dus nagenoeg op het Kersfeest. RedaB.1
_ Het zy verre van ons, voor de echtheid en onfeilbaarheid van alle dc boverrftaande Mettorohgifclie waarnemingen te willen inftaan. Verfcheidenen 'er van zyn by opmerkende natuufbefehotiwers niet onbekend, terwyl anderen zich uit natuurkundige beginfelen zeer wel laten verklaaren; en 9 daar Kirschbaam ze ons opgeeft als meestal de vrugten eener4o jarige ondervinding,meenden wy onzen medeburgeren geenen ondienst te doen met hen daarvan deelgênootcn te maken, | daar het met dan nuttig kan zyn , door eigen ; proefneming en opmerking het waare van het valfche aftefcheiden , en de Natuur in haren grootfch.cn gang meer en meer tc leeren naöogen.



C 3° )
rsn '1 n
1'rvzen van eenige vecrnaame Koopwaren m Leven:middelen, te Amflerdam, den ai Jan. 1799»
In vergelyking met de Pryzen van 7 January opgegeven in ons No. o. valt het volgende te noteereh: ,
De Geraffineerde «Ssrtfe« zyn doorgaands 3 a 5 a 1 gemonteerd. — De geele Candy , ligt bruine dito, en BastardofFariu, is 1%% hooger, de bruine Syroop $ 95 per 100 fg.
De Co/j per 68 i a 1 a i{ ft. hooger. <
De ifoof, Edammer Roodkorst, iets minder.
Van de Graancn, by het Last, is de Poolfche Tarw, alsmede de Voorl.Roode, Voorl.Gromng. en Old. Roode, en Vlaamfche, 4 a 5 a 6 ggl. williger, de Pomerfche en Stett. 10 dito. — de Zeeuwfche is iets minder.
De Rogge is doorgaands 9 a iï a ia ggl. ge«oiitecrd. De gedroogde dito alleen is iets minder.
De G«rtf .is 1 a 1 ggl. gemonteerd.
De Haver 10 a 13 ggl. gerezen.
De Paardeboonen 6 a 7 dito hooger.
Men ziet dus in de Graanen over het geheel eene ryzing, waarvan de groote verzendingen naar Italiaanfche en andere Havens, de belemmeringen van invoer en fcheepvaart, en geledene fcheepsrampen in Zee, het opbrengen van fchepen enz. dc waarfchynlykfte oorzaken zyn.
Te Dordrecht, 21 January 1799. . Candybrooden, by het tg ï 44-i *45
Poeyerbr. dito - . * 4a* + Raihnaden » , Jpl*-l
Lompen . . » 331*34+
Stampfuiker » * 34i*39+
Basterden • . . * 25 £132
Candyen van verfchillende quali-
teiten . . . van 345^43!
Syroop . , 8 94 * 95
Witte Genueefche Oly . ^ 150 a 170 Dus zyn de geraffineerde Suikers aldaar, zedert 14 Jan. (zie ons No. 3) | a § a f, a 1 $ gemonteerd; en de Syroop | J per 100 fg.
Te Utrecht den 19 January 1799. Witte Weit, per Mudde ƒ 10: iq tot ii : Roode dito. -. - = 8:10—9:Rogge - - ~ 6:10 — 7: -
Boekweit - "- «5:10 — 6: 4
l£leine Graauwerwten - » 10: 10:10
Kleine zuivere GroenerWten = ia: 13: —
Paarde Boonen . - * 6: 6 — 7: Haver - - ? 3:10— 4:-
Wintergarst - - 5: 5 — .5:6
Zomer dito - =4:16—5:5
Dus is aldaar de prys der Boekweit 10 ft., der Groenerwten 20 a .50 ft., en der Zomer¬
gast 5 ft. per Mudde hooger dan den is, Jan,
1. E; 21e onze Courant No 3.
Pryzen van zommige Einnenïandfche Effecten * te Amflerdam, den 34 Jan. 1799.
BATAAFSCHE REPUBLIEK.
Intr. Prys pCt.
Recep. van Anticip. Penn. ten
laste'tBondg te Lande, 1797. &3pCt. 39^40 dito uit de Helling tot herftel der
Marine . . k 3 - 391a 40
dito uit de Brab. fchaêvergoed. 34 - 37337! dito uit de Heff. van 98, op de
Bezittingen, naar rato van lommen en Comptoiren . &3§ - 4453491 Bat. Refcriptiën . »4 '
Losbaar 1799 . — - 9ila92|
i8co . — - 77^781
1 . — - 67 a67|
— ö . — - 6oia6i|
5 • ~ - 5°I*57ï
4 • — - 542*555
Na den Vrede by loting — - 44^45! Voormalig HOLLAND. Recep. uit de geforceerde Geldlicht.
van 95 ^ 96 . iafpCt. 371*38
iito uit de Lotery van Febr. 96 a 2£ - 37 a38; aito uit de Vrywill. Negot. van
Octob. 97 . *5 - öajaóaj
Certificaten van dito . - 15 a 16
Reeei. uit de Gorinch. fchaêverg. a 5 . 57 a 58
Voorm. UTRECHT, Oblig. a af, af, 3, 4 pCt. . van 41 tot55pCt. Recep. uit de Aslignaten . a3fpCt 76379 lito uit de 50- en iooe Penn. a 3 j - 39 a 40
Voerm. GELDERLAND. Oblig. . as pCt, 36838
Recep. uit de Vrywill. Negot. 97 35 - 53^54 iito uit de Geld. fchaêverg- ' 114 - 391340
Voorm. OVERYSSEL. Oblig. a 3| en 3 pCt. . van 37 tot44pCt. Recep. uit de ioo?. en 50e. Penn. 34 - 45346
Voorm. ZEELAND. Oblig k 3, a§, 3 en 4 pCt. van 28 tot 48 pCt. Recep. uit de Lotery 97 £3 pCt 3<5ia37i
Voorm. FRIESLAND.
Oblig. naar de jaaren van losbaarh. 33 pCt.
dito . . as - 37338
iito . . aaf - 40 a 41
O. I. C O M P A G N I E. Oblig. ten lasten diverfe Kamers aa pCt, 37329 Recep. van Anticip. Penn, . ^3 - 30-334 Oblig. van allerlei aait, rentende
a aj, 3, 3§ pCt. met of zonder
vergoeding der verl,Intresfen,van3itot47pCt.
Wis-



c $ >
Wisfelbr. ter Kamer Zeeland a*}—. 40 34 Uitgeloot. Compt. Oblig. naar de jaaren. Soa8 Aflosflngs-billetten f ao ^ 2
dito . . i 430 a 40
COUPONS, 4i Der O. I. Comp. van 1 Dec.
I797eng8 • '1190391 en76a77pCt dito dito van 1 Oef. 97 en 98 a 88 a 90 en 7*1 a 77 dito van Holl, en Zeel. 1797 3~ //
en 98, en 99 a 81 a 82 en 67 a 69 en 58 3 60 Ketzerl. by Go// en Comp. .. soa 4a dito op reken, bettalde . dito by Ozy ,
BELEENBANK GELD. 10 Jan. 99a 99* pCt
Specie-Cours te Amflerdam, den 24 Jan. 1700,
Nieuwe Ducaten per ftuk . f 5:1c
Oude gerande dito . *
Ligtedito . f -48:io per once.
bouvereinen .. 16-18 ner ftufc
Spaanfche Piftolen. « ojpïSfe
Franfche dito * 7
Guinea's . „ . IO'. r|
Carolines ,. * tr'ió-
BaarenGoud . - ï4|- pCt.-
Los Goud . .. e 18 ■— ,-,
Goude Crufaden .. -17'- —
Pilaaren, per Mark Beo. 24-10
Mexicanen, per dito . ,5
dito per ftuk .. s _.
Fr. Ryksd. . . a -'<o
dito Kroonen, per Mark . = o4'.L
dito dito per ftuk .. *
Brab, Kroonen . =
Fyn Zilver, per Mark . =■) = „6: *
dito van 11 penn-. . «.-(-a©"- % dito van 9 dito en daar onder J K 26 • —
Ducatons - . c J . .V-,
Holl. en X Ryksdaalers 7 = --ïo
Nieuwe Ryksd. . --: J pC&
Wisfel-Cours yan 24 JaT^, te Amflerdam,
M*f° • dito- ,. « gt
C*A* . .. dit0. 75I
Seyilien . . dito '•' fff'
Lisbon .. ,. dito \ J 3
Port ei Port ., rx TTfh ' „ -.„ _i ,
Venetiën . ^UiS" S.^ g!'**
J f!2L' k°rt' betaaIb- in Specie * dof ' f. Bordeaux . —- * '
> „dit.° • • 1 ufo / ;60|
Hamburg, kort. Banco , = Qot ft. n dito . . 2 m: Ufo . , 0q.4 ft . . . 6 weeken dato ■ *
IPeencn . . dito . s 4*5 ft
Zeeland . fï Rotterdam , . ?*£V
Bankgeld .- ., " 4 p '
NB. De plaatfen, op welken geen WisfelCours is, zyn opzetlyk weggelaten,
Z- E E T Y D I N G.
Berichten.
ia 1798 zyn in Z)ö«tó^ uitgezeild 1045 en eeL"798 1079 1ChCpen' *! vee' ^risdfn
Door de Zond zyn gepasfeerd 9*08 fchepen, waarvan 2689 Engelfchef 1819 Defnfche, S Zweedfche, 1468Pruisfifche, 44 Hamburger 08
ziger, 75 Roftokker, 58* Petersburgfche, raPor-
fc£peïe' IO RuS(Uthe' e» ^ CoerlandSe
Genomen- en Geconfisqueerde Schepen, l-t tfarmch is aangehouden 't fchip Peter, Kant Hanflen, van tlamburg.. P '
hrStdo C^/W d°^r ,een Franfche Kaper opge= bragt O. Jans van naar Lisfabon, te Z)«/«-
^ ^ f^ffeknaimL ondenZl
Te Lisfabon is met de lading vrv*regeven ? ^ AzO^r, van Siyiliën. B Vi^<=cSeven J' J'
in^ff 'T iS °PgebraSt geweest, doch voor woo-Ryksd. vrygekogt. M,Erichfen van Gé**, is te^aww* aangekomen, met befchadigde lading.
naar Hamburg* \
Door het te ^fer piys verklaard fchio-
en lading van Kapt G. Farkeyisfer naar tof, en te^OT/^hetichipYl/^^, Kapt./s-.C G«-fifcf, volgends vorige aldaar opgebragt, '
Door franfche Kapers zyn genomen The Ann van Demerary naar Leverpool, The Patapsko van
Volgends de Lloydjj lysten zyn opgebragr *e &o^}> 't fchip van Isle deFrancenzZ
Hamburg, te Newfoundland the Americanflar van Havana naar 6^«, jn 2«rOTOw/; de Vrouw Heiltje van Xe»*» n^x Embden, dit-fchip is door't Volk. hernomen van een Franfche Kaper, in FaUmutte Je Jonge lobtas van Bremen naar iJw/?^
. . Scheepsi-



C 3* }
Schecpirampem Volgends de Lloyds lysten is vergaan E. Ub driks', en nog een brik byLeigh% een gedeelte der lading geborgen. — Geftrahd op de kust van Lincoln.'t fchip de Zifoeren Aal, Kapt. Motfm van Riga naar Deptfort, het Volk geborgen, .— Verbryzeld by Tarmouth Beach 't fchip Tcutouia, Kapt. Krtife van Hamburg naar Lisfabon, 't Volk geborgen. — By Bridlington.geftrand 't i'chip Ceniurion, Kapt Brambles van Hamburg; op Scilly niet't Volk gebleven een Franfche Kaper; by ff ad verongc lukt, Kapt. A. G. Sticker van Gothenburg naar Lil/au, men hoopte de lading te bergen,- byCleve in Noorwegen 't fchip Philippine van St. Croix naar Kopenhagen, zynde Hechts twee man gered, a!s mede aldaar het fchip de Morgenfter van Londen naar Damzig. Op de kust van Arcafon J. Bchr'ehds van Bordeaux naar Bremen. Op de Neerlag geftrand /f. ƒ. J5W van Lisbon naar de Pillau, de goederen zyn naar Elbing gevoerd, en 't fchip is 'er dlgt weder afgekomen. By Meen is aan den grond geraakt A* Munk van Ltibeck naar Kopenhagen, By Ifelgóland geftrand M. TWolter. In de Zwarte Zee is verongelukt 't fchip van Nt Vcrgotti van Gotluiiiiinopcl naar Tangarak,
Mét fchade binnen, in een Noordfche Haven, Kapt. Montelm, Van Stokholm naar Leverpool, en A7. yf«£f van Rotterdam naar oV. CVöm; , moeten iosfen en repareeren, te Grnngemouth het fchip ó'ws i van Bremen naar Leverpool, in Cojp*.? de ."/««o van Baltimorc naar Bremen, en Andromache, Kapt. üjw, van Bordeaux naar Hamburg, te Ramsgate 't fchip Julius, Kapt. M/f/s van Hamburg naar Tranquebar, te Milfort Kapt. Ewald Van Danfk.ig. naar Leverpool, te Mauritius ia Hechten ftaat binnen de Eli/abeth, Kapt. iSYose van Batavia naar Hamburg, de lading was met een ander fchip naar Hamburg verzonden; nog Jt Decnfche fchip Eenzoon, Kapt. Penraing van -Batavia naar Kopenhagen , te Darthmouth Kapt. Langcnburg van y/ffl/. naar Lisbon , in Engeland D. Mceuwes van Lisfabon naar Hamburg, te 'i Heemesfmtt verlies van ankers en touwen het fchip Minerva, Kapt. Schiefman , in Cowö met verhes van masten en zeilen y/. Rundiergs moet Iosfen en repareeren. Zoo ook //. 7////c van Hamburg, met Ichade te Groningen binnen. Te Douvres zeer befehadigd Kapt. Li^r Dcetjcn. .Te //a/7 't fchip ^///^Kapt. Spring van Petersburg n ;ar Lisbon, moet losiéil om t% repareeren. In Ealmouth met lek lehip Kapt Sioreland van K'adiz max Allona. Te KinfaWx.fchip Maria Geriruda van Figueira naar Maryland. ■ 't Schip Brudcrs van Bengalen mat Europa, heeft by het uitzeilen van Caicuta touwen en ankers verloren.
In ctïiAexJFestindifche Havens is als wrak binnen gebragt het te voren te Martinique opgebragt doch vry gegeven fchip Schiorne Dorothca, Kapt. J. ^. Schmidt, van óï. Thomas naar Hamburg.
Op de baalr van $ vergaan Nuova America, van daar naar JSlfó «fe Janeiro; en in Jftz/Ê/ 't Portugeefche fchip* Principe Real, van Lifabon. naar ita/v*.
Op Deamolidjand vastgeraakt 't fchip Fredriksburg van Bengalen, merï hoopte een deel der lading te bergen.
De Hel gol ander Lootfen hebben 't fchip Amclia van Lonclen op Scharhorn gezet. Een Snik met goederen is geborgen, doch 't fchip en de ver; dere. lading zal weg zyn.
Uit 't geftrande fchip va-rx-J. .Meyboom zyn veele 'goederen5 geborgen, en naar Dantzig getransport.
In de Noordzee is gezonken 't Rusfnch Oorlog fchip Prins Guflafvati 74 ftukken.
Volgends de Lloyds lysten van 4 Jan. is op Schotland verongelukt 't fchip Carel Fredrik van Leverpool naar Dantzig, en op 'Zee verbrand dc Admiraal Stromfcldt van-Livorns naar Londen-, In Ramsgale binnen, doch aldaar gezonken les Trois Ainis, Kapt. Sandcrfon van Mallaga. '■ Tcxelfche en Vlic-Lyst. Den i3 Jan. binnen J. Sampfon van Bmhimore, G. JFillems'Van Lisbon en 7' ;?/ww, uit Zee. — en uitgezeild E. J. Poort naar Bordeaux, en G. naaï Noorwegen.
Den 19 en 0.0 niets gepasfeerd. Texel volys. De Wind Z.
; ' Van de Helder Wordt gemeld,dat 't Eng. Fregat Apollo, op de Haaks vast geraakt ert van 't Volk verlaten , naderhand door de Engelfchen is in brand geftoken, men zou echter alle moeite doen . om 't overgebleven wrak in zekerheid te brengen. Den ai. binnen H. Bontekoe, -uit Zee. De Wind
z. z. W.
Den 32. niets gepasfeerd. De Wind Z. W. Den 23. binnen de Franfche Logger La Furie, , uit Zee. De Wind Z. W.
Den 24. Jt Jotikcs van St. Marlen. De Wind Z. Z. W.
In 'het FBe den 5 binnen P- Mickly van Bordeaux. Den 15. J- F. Janfen van Koningsbergen. Te icryecre binnen E. R. de Fries van Bordeaux. Helvoet/luis.
Den 16 /an. J. C. Schuldt is in de Haven gebragt, 't fchip, volgends voorige in 't gezicht, en nop' een ander, zedert gearriveerd, is in de Haveifvan Sommelsdyk binnen gehaald; de naamen onbekend. De Wind Z. O.
Den 17. de naamen der twee fchepen zyn //. L. Carfyns van Embden, en K. H. Schut van Bordeaux. De Wind O. Z. O. Den 18. niets gepasfeerd. De Wind Z. W. Den 19—aa niets gepasfeerd. De Wind Z. Bricllc.
Den 16. Jan. niets gepasfeerd. De Wind Z. O. Den 17. niets gepasfeerd. 'De Wind O.
Den iö 2a. niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
en Z.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Bock- en Kunstverkoper op den Vygcndam, te Amfterdam,



N°. 5» 2 February
OECONOMISCHE COURANT.
",.'> " '/' ir n™'-> m r>- .vny> 'tav Ktiii ! q ou i Jori rtcB, ei iwasi:»*// rrjó ncv jj jnjj -j^f. Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zee^ vaartFabrieken, Trafieken, Beoefenende Kon ft en, Landbouw, en alle
andere middelen vm beftaan.
.... , v. ' ... •"v-^t Jtrirt dftj&si sfe ni bRcwj».
over hand onzen landbouw, cn vooral olis Fabriekwezen, vervallen. — Hoe veel belang heeft 'er dus ons Vaderland by , dat dit kwaad, 'tgeen in zekeren zin nu niet meer uitterooijeiris, voordaan ten minde beteugeld en te keer gegaan worde! wy (temmen toe, dat dit niet dan allengs, en ,op de voorzigtiglte en Staatkuadigfte wyze, geleideden kan, tèn einde men de vreemde Gouvernementen niet verhittere en aanleiding, geve om door oude fehulden de pen- te haaien, oftenminfte de renten intehouden, een huismiddeltje, het geen hedendaags in de Europifche Staatkunde vry gemeenzaam is-;.doch aan den anderen- kant meenen wy, dat hieromtrent zeer wel' liet een en ander, met goed gevolg zou te beproeven zyn, b. v. het zeer aanmerklyk bezwaaren van alle toekomende buitenlandlche Negotiatiën, het ftreng beteugelen van> den uitvoer van gelden , buiten wel bewezene gevallen van Commercie , het jaarlyks Negotiëercn in tyd van vrede tot hooger interest binnen's lands, het aanmoedigen en'beloonen der Nationale nyverheid , vooral in het ontginnen van nieuwe gronden, aanleggen ofvergrooten van Fabrieken, enz. Hierdoor, en'door het-moeilyk maaken van acceptatien voor buitenlanders, indien zulks mooglyk wai^ , zou jaarlyks een sanzienlykc foimjjü buiten 'skmds gebragt, in den lande gehouden, en de eigcnaars'derzelve .zouden gedrongen en zoetvoeriggewend worden, om voor dit geld een middel van vermeerdering in-onzen eigen boezem te zoeken-, dat is, het'zelve tot Landbouw, Fabrieken, Tralieken, enz.
werkdadig aameleggen. Op deze wyze zou
men ■ keren handen uit den mouw te tleeken. in plaats van door het aflnyden van.Coupons voor zyn beftaan te zorgen, en de masfa van het Nationaal vermogen, waarmede nu voor een goed deel. .vreemde Volken ipejen j en ons al dik'wyl's doodlyke Hagen toebrengen, zou dan aanzienlyk vermeerderen , cm door grooieren omloop honderd, duizenden venyken.
Een ander middel, het geen de Wetgevende Mieht beproeven kan.e i moet, is „ deyoorzigiige ■ *■ . ' ''• „ W
L OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Ho£ kan mm ^NYVERHEID en arbcidzaamheia by een Folk opwekken, en deszelfs.MIDDELEN VAN - BESTAAN vermeerderen?
(Vervolg van No.. 4. bladz. 07.)
Behalven de opgegevene middelen ter vermeerdering van Nationalen vlyt en arbeidzaamheid, kan ook de Overheid van haren kant, zonder, dwang of onbillykheid, zeer veel- toebrengen tot; dit heilzaam oogmerk, waarvan ten minfte, wegens het gewicht der zaak, proeven verdienden genomen te worden.
Zy behoorde dan in de eerfte plaats 'er zich op toeteleggen ; ,i om door welber^kcude yer.ord.e•>•>. ning.en- lm plaatfen van.Ca-pit aaien builen's lands, „ cn. het. accepteeren voi: vreemde Comptoircn, 'cgeen. hedendaags zoo verbazend Ihrk m zwang is, ,, tegeni.ag.aan,ente beletten :\ Flet heilloos uitwerkzel van beide: deze gebruiken is-, - dat het lot onzes Vaderlands in -alle gevallen, van- het belang en den willekeur van vreemde Natiën en Mogendheden, afhanglyk gemaakt, het grootst gedeelte des Nationalen.'vermogens naar andere landen overgebragt, en een kleene maar zekere-winst gekozen wordt in de plaats van eene veel grooterè, .maar die afhangt, van binnenlandi'che en peribonlyke Industrie. Onze Voorouders plaatften en waagden'weinig van-hunne Capitaalenjn vreemdehanden, zy leiden, dezelvem ved liever aan tot de eene of andere' onderneming van landbouw, Fabrieken, of'tot biimenkndfcho, beleeningen ; zedert de Staatkunde toeliet, dat Engeland en de Notórdjche Mogendheden tot hooger intrest in ons land Negotieerden, wordt de helften meer van-ons veruiogen derwaard overgevoerd, en de lust tot winst en gemak, de vermindering van het uiuncïair , de afhangiykheid'van. vreemden invloej, de vrees van andere Mogendheden, doorliet bevorderen der inlandfche Indasiriexoxï nadee-. Ie van derzelver onde-ruaanen, te belgen, deed. ham..
E



c 34 y
„ beteugeling van zoodanige ondeugden en wange* „ bruiken, <jA' hedendaags der Nationale Industrie „ hoogstnadeelig zyn.'" Onder dezelven is 'er geené, die heerfchènder, fchadelyker, en meer onder het bereik van den Wetgever is, dan het misbruik dër geestige en fterke dranken.. Hierdoor wordt en het inkomen op eene liederlyke wyze verteerd, en de gezondheid benadeeld, en het zedelyk volkscharacter befmet. Intusfchen is dit kwaad in de laatfte helft dezer eeuw zoo aanmerklyk by de geringere (landen der maatfchappy in ons Vaderland toegenomen, dat de onheilen daaruit geboren, voornaamlyk in het vervvaarloozen van neeringen, ambagten, en handwerken, onberekenbaar , en de verdere gevolgen niet te overzien zyn. Vooral is ook daaraan het zoo zeer verminderd gebruik van dien bykans éëhigen en nuttigen Nationalen drank, het Bier, en de byna geheele uitfterving der Brouweryen in ons Vaderland, toetefchryven.. Indien de Wetgever derhalven een middel kan uitdenken , gefchikt om het overmatig gebruik der geestige en fterke dranken te beteugelen , cn dat der Bieren te vermeerderen , geen doorgaands ge¬
paard gaat) is hy verplicht hetzelve ten mui-ften te beproeven, en hy zal, daarin (laagcnde, een wezenlyk beletzei der Nationale nyverheid eii arbeidzaamheid hebben uit den weg geruimd.
Maar is 'er nu zoodanig een middel ? wy
gelooven,. ja. 't Is waar-, verbiedende, ftraffende wetten komen hier niet te pas. Eik burger, die zich door den drank arm maaken en vermoorden wil, kan zulks doen, zonder dat de Wetgever liem onmiddelyk daarin kan verhindeien ; maar kon cn behoorde men niet te beproeven-, wat uitwerking het zoude doen, indien men eens, voor eenen bepaalden tyd, de in onsland zelf verbruikt wordende fterke en geestige dranken, vooral de Jenever en Brandewyn , aanmerklyk belastede , en daarentegen de Bieren van den algemeenen ofplaatsfyken last, die dezelven thands- veelal zoo zwaar drukt, ofgeheefof dermate ontbefte, dat zich het gebruik daarvan door goedkoopte aanprees?' indedaad, zo éenig artikel tot de levensbehoeften- van den eerften rang behoort , dan- is het dit; het- behoorde dus nagenoeg vry van-:impofitien, ten minften zeer gering bezwaard fe zyn.. intusfchen erkennen wy gaarne, dat voor de Noordlyker landen van Europa, waartoe het onze behoort, door climaat en vereeuwde gewoonte, de fterke dranken mede eene föuft van levensbehoefte geworden zyn, en dat een Wetgever derhalven niet al te zeer-den weg ter bekomingvan dezelven voor zyn Volk moettoelluiten, wifhy. niet.met Koning Guftaaf'IIJ,. die het (looien van gebraudde wateren als-een Regaal aan de Peenfche•'Kroon- hegtte, den algetneeuen haat?j
en zelfs eenen opftand, tegen «icn verwekken,, wyl de fterke drank genoegzaam het eenige is, dat de geringe man in ons land ter verkwikking bekomen kan, en 't geen by hem voor een gedeelte de plaats van eeten en drinken te gelyk bekleedt. Met dat al zou 'er zeker,, langzamerhand, van dezen kant iets goeds te doen zyn, inzonderheid , wanneer men zorgde , dat het Bierbrouwen en Biertappen niet meer by wyze van uitfluitend recht geoefend werdt, en dat daardoor eens paal en: perk werdt gefteld aan de knevelary van Tappers en Brouwers, welke laatften tegenwoordig veelal op eene fchandelyke wyze met de Bieren morsfen, en voor verhoogde pryzen evenflegten drank leveren, als voor 3"^ 4 jaaren, toen het Koorn meer dan de helft duurer was (*\ Het ge¬
ring verlies hierdoor aan 's- lands Kas- toetebren-gen , kan nietopweegen tegen hetveelfoortig nut, dat daaruit voor de geheele Natie zoude ontftaan; behalven dat door eene algemeene neiging tot drinken, en de natuurlyke en zedelyke gevolgen daarvan, de landzaaten hand overhand verarmen, en dus de brohnen van welvaard, zoo wel voor 's lands Kas ais voor hun zeiven, ten eenemaal uitgedroogd worden. Lediggang, flegte Occonomie, huiskrakeel, lustloosheid tot werken, Echt1'cheidingen, eene verminderde bevolking, ontzenuwing van-'t dierlyk geitel, losheid in zeden eii grondbeginzelen, behoeftige, berooide, ver-, woeste huisgezinnen , honger en kommer van rondsomme, ziet daar de yslykheden, welke dedrift tot den drank by een Volk naar zich fleept,. en waartegen de Wetgever behoort te waaken,—• Verder kan de-Overheid den geest van Industrie. en arbeidzaamheid by een Volk helpsm opwekken en gaande houden „ door- te zorgen voor-een ge*-
„fchikt en algemeen iwtiig opvoedingsllehcl?' -
Indien alle menfehen wys en braaf warens zou. het eener-Wetgevende macht zèkerlyk niet voe-gen, ziek te bemoeien met de natuurlyke en zedelyke opvoeding van het Kroost zyner Ingezetenen, welke eigenlyk den Huisvaderen en Moederen behooren te worden overgelaten; dan, daar liet tegendeel-nu 't geval is-, cn alle regelen cm lesfen ter verbetering-in dezen bykans alleen voorde meer vermogenden bruikbaar zyn , terwyl het gros des Volks, de behoeftige ftand, daarvan isuitgefloten j behoorde de. Wetgever zoodanig een
(*) Zéker Reiziger aan eene Herberg ten platte fair*een glas Bierjnemende, 't geen hy zeer liegt vondt,. vraagde den Oasteleinr, „ Waar hy datBier haalde?" — „ ik brouw het zelf," was.'c antwoord, — ,, Waar, „ haalt gy uw water?" — „ uit deze grift," — „ en. „ uw mout?" — ,, uit Engeland/' — ,, Ik wemekt„.wel, hernam de Reiziger, dat Gy uw mQut^uit die grift., en.uw water uit Engelmd haaien moest l" —
al--



•C'35 )
algemeen Opvoedingspiah in werking te brenge waarin de Kinders van behoeftige óf minverm gende Ouderen mede betrokken zyn. Daar h in dezen meest op aankomt, is niet een zame itel van gepaste regelen en heilzame verordeni gen omtrent de opvoeding en het onderwys- a; dezen hebben het veele wysgeerige pennen c Staatsbeftuurdersin Duitsehland, Engeland, Fran ryk en elders niet laten ontbreken; meer kon hier in aanmerking het toetreden der byzondei Gemeenten cn Fauiiliën ter omhelzing van ee beter Systema^ het hervormen van >t algemee échoolbeftuur en der fchoolleeraren zeiven en hc vinden der benodigde kosten, zonder 't gebrul Van dwangmiddelen. Jofephus 11 en Frcdrik I deeden zekerlyk eenig nut in dit vak, doch voor al de Prins-Bisfchop Frans Udewyk van IFuns burgen Ramberg, die aanzienlykefchatten befteu «eelt, ter inltandbrenging van het geen auderei Hechts op het papier verordend hadden. Tot m toe blyk het vormen van betere Scholmeester; aan de Maatfchappy tot Nut van V Algemeen, v aan byzondere individu's in ons Vaderland overgelaten en wy reikhalzen naar het uogenblik, dat de Hoogfte Machten zich daarmede ernftig en werkdadig zullen gaan bemoeien. Wanneer men de zedelyke cn verltandlyke opvoeding der vaderlandfche Jeugd in deze Republiek ééns zal hebben opgelicht uit deszelfs rampzalig vervallen ftaat, dan zal men kundiger, bruikbafer, en arbeidzamer Kinderen', Huisvaders en Moeders, Dienstboden en Arbeidslieden vormen, dan zal de Industrie herleven, en lediggang zal onder ons eene ichande worden, gelyk wyleer onder onze
Voorvaderen.
Nog één hulpmiddel tér bevordering van algemeene nyverheid en Volks-ambitie is 'er, dat onder het bereik van den vertegenwoordigenden fcouverein valt, t. w. „ het aanmoedigenden bc„ gunftigen van byzondere en voomaame takken van bejfaan en werkzaamheid by een Folk" Wanneer aan het beginnen of uitbreiden van nieuwe ondernemingen om te beftaan, in eenig land, vereermgen, voorregten, belooningenwor den vastgemaakt ; wanneer de Souverein zulks den arbeidzamen landzaat gemaklyker doet worden, hem daartoe uitnodigt, en up eene voorzigtige wyze door vrydom van lasten, voorichot van penningen, pramiréh, enz. onderttcunt; wanneer de bedelary geweerd, de arme (tand in werkhuizen en elders aan arbeid geholpen, een aantal van Spinfchoolen ten koste van den Staat in werking gebragt, de jeugd in Wees- en Godshuizen beter tot vlyt en nyverheid aangeipoord wordt; wanneer, alles gelyk ftaande,de nyvere nan, de ondernemer, de uitvinder van nieuwe fconft.cn, wordt voorgetrokken, en zyn werk!
E
a,| boven dat van vreemdelingen gefteld; wanneer JS fna,Sen^' «itlokt oni onbebouwde gfon' i/S^vS ^BHe*j vaa,rten ert waterleidingen-te i Sfl-'If? tC verbeteren, inlandfche colo-
- men te ftigten, en zoo de bebouwde oppervlakte 'te vergrooten, vrugtba.rheid en leven in dor.?
Sioheiï tehdPPen; m dC LcV0lki"S ™ar ™i ïcd gheid te doen toeneemen; dan ia dau
it verbant men moedeloosheid, ledigheid en ar-
HnJ „ P- ° "yverheid en arbeidzaamheid. — i Hoe nodtg hebben wy in dezen nog van onze natuurlyke vyanden, de Engelféhcn,^tc Ir™ en wat zou 'er, by eene ye1;ftiraiige. navoK 1 van hun voorbeeld in dezen, voor ons Vadefe
- land al nuttigs te verrichten zyn! voornaamlvk, ■ wanneer eindelyk éénmaal de'lieve VrlTVol I deze ttic.eken zal zyn wedergekeerd. Wv
mii^V ,Vil'VOlg gelegenheid hebben, om ' ^]3(',nde ^Zl,n^'*eden van dit onderwerp ' uJi i ' e" dan ook onder aderen een voor, ini li-!. if1' Van ilet «cen reeds onder de KopêMïi%^enn,S J» t-rankryk, ten dien opzigte gedaan is. 1 namis zullen wy alleen nog- mfar
vanTe h" * ,dar iedCr ,and Z'keie hoofdtakken van beftaan heeft, welken de Wetgever vooral
«^ eilander moei
aanmoedigen; dat hy m dezen met alle behoed-
cktïlznr" t£ Wei'k Saan' °P d«of door worde ff11»1^,^/^ niet mjsleid
woide, of den éénen tak van beftaan niet te ft* ten behoeve van den anderen gelyk zoo va. k het geval was;, eindelyk, dat Koophandel
de dne hoofdvoorwerpen zyn, die in dit land de aaiidagt der Staats-Oeconomisten byzonde behoorden te vestigen. — - - ut Mochten deze eenvouwige gedachten, met de beste oogmerken ter nedergefteld, dienen om de algemeene op ettendheid omtrent eene zaak van dat onberekenbaar gewigt gaande te maaken, op dat de eertyds mdustricujb Nederlanders niet langer zuchten onder de gevolgen van een lui',, ledig, en weelderig leven, noch navolgers blyven der planten en vogelen, waarvan de Zaligmaker zegt, dat zy hun voed/cl vinden zonder arbeiden of/pin. nen ! — maar ten einde zy, door een werkdadig, ' icdelyk, en zedelyk gedrag, hunnen ouden roem en hunne voorige Ichatten, onder den zegen des rtlmagtigen, nog eens wederom herwinnen, en aanleggen tot einden, den mensch, den Chrisen, hunnen Voorvaderen waardig!
* Een



C 36 )
Eenwuwïg Werktuig, om binnen 's huis denbrand
',.q:j te, Musfchen.
Te Conjlanz in Zwaben, op de grenzen vm Zwitfrland, vindt men in het Tuighuis twee eenvouwige machines, gefchikt om daarmede den brand binnen 's huis fpoedig en zeker te blusfchen. Zy beftaan in kleene tonnen, welke men met water vult: in den bovenftaanden bodem derzelvèn is eene opening $ waar in een bkkke buis fluit, die onder aan, en dus binnen inde ton-, van eenen wyderuitloopendenCylinder voorzien is. Deze Cylinder en buis vult men met buskruit, men fluit de opening met blik, en plaatst daarin een lont, het geen van binnen met het buskruit gemeenfchap heeft. Wanneer \r nu m een vertiek brand ontftaat, plaatst men eene aldus toebereide ton in het zelve, en doet die door het aanfteken van de lont verbryzelen. De plotflinge uitbarfting van het water , dat naar alle kanten ais een dunne damp zich verfpreidt, en de daarmede gepaard gaande uitzetting der lucht, bluscht oogenbliklyk de geweldigfte vlam, en geeft gelegenheid om het overig
vuur genuklyk uittedooven.
Schoon dit middel noch te Conftamt noch elders, zoo veel wy wceten, immer beproefd geworden zy, niet tegenftaande het voor weinige jaaren als eene nieuwe uitvinding in Duitsehland met ophef is voorgedragen , verdient het zelve echter de nadere beproeving van deskundigen,, vooral in naauvvbetimmerde en digtbe woonde deden.
Middel, om doffe en verweerde GLAZEN weder ' klaar en doorzigtig te maaken. ■
Men weet by ondervinding , hoe licht het glas, vooral aan de ongemakken van den dampkring blootgefteld, verdoofd wórde of aangetast doof een gebrek , het geen de vrouwen het weir -ffioemen. IVlenig een is genoodzaakt geheele glasraamen om deze reden te laaten vernieuwen, ïfc?w;yl de gewoone wyzen om het glas te zuiveren, hierby . niet alleen van geen nut' zyn, maar zelfs het' kwaad doorgaands grooter maaken. — Een goed middel hier tegen te vinden, is een wezenlyk voordeel voor de huisgezinnen, en zal byzonder onzer zindelyke Vaderlandfche brouwen welgevallig zyn. Het volgende is, zegt •men, beproefd:
Men neeme Folders - aarde (Fullonia terra) die _zeer droog en zonder korrels is, ftoote dezelve tot een fyn poeijer, flrooie dit over een dof of verweerd glas, en wryve hetzelve dan fterk met -eea linden doek. Door dit ééns of op zyn hoogst
tweemaal te doen , zal men het glas wederom volkomen helder en doorzigtig maaken.
Hoe men VRUCHTEN den geheelen winter door versch cn gaaf bewaaren kan.
Ten' dien einde ontbindt men een ftuk broodr fuiker in gemeen regen- of Roozewater, en laat hetzelve fterk kooken, Afgenomen en een weinig bekoeld zynde, neemt men ,de vruchten, wèike men daar door glacceren (omkorften) wil, b. v. 'Appelen, Peereh, Pruimen, Karsfen, Morellen, Abricofeir.Aardbeziën, Meloenen, enz., doopt dezelven ftuk .voor ftuk in dit vocht, neemt ze 'er ogenbliklyk weder uit, en legt ze opzuiver ftroo te droogen. — Vervolgcnds doet men deze vruchten in een glas of pot, 't geen men luchtdigt maakt, en in een diepe kelder plaatst; of, zo dezelve niet koel genoeg is, .begraaft men het onder den grond. ■
Op déze wyze blyven de vruchten den geheelen winter door zoo .versch en gaaf, als of zy eerst geplukt waren.
Wil men die op tafel zetten, zo tikt men daartegen flechts met den vinger, en de korst van fuiker valt terftond af. Men kan ze ook met de fuikerkorst voorzetten, doch in den natuurlyken ftaat zullen zy des winters meer voldoening geven, en verwondering baaien.
Eene manier van brieven te verzegelen, zaa dm zy niet heimelyk konnen geopend worden-.
De brieven toegelakt zynde, legge men op het zegel , of ook op het natgemaakt Cachet , een rond blaadjen goud of verguldfel, en drukke, dit andermaal in het zegel, 't geen daardoor verguld wordt.
Wanneer men dit verguld zegel wil overdrukken in eene andere ftof, om den brief te konnea openen, blyft het goud. aan die ftof hangen» cn laat zich niet weder met het zegel vereenigen. De opening des briefs is dus verraden, en kan niet meer heimelyk, gelyk anders, gefchieden. ^
JI. OECONOMISCHE BERICHTEN.
IETS over de waardy onzer Vaderlandfche SCHILDER- en GR A V E ER KONST, alsmede over eenige nieuwe pionstplaaten , of getekend Prentwerk.
Er gaat in ons Vaderland, zedert eenige maatt* den, uit een ftel nieuwe Konstplaaten, of met dekvérw getekend Prentwerk, gemaakt door den bekwaamen Meester Louis Belangei^ h Romain , welke, na een groot gedeelte van.Europa, door*
ru:



< 37 )
kruist, en meer andere Tekeningen in dezelfde manier , volgends de Natuur of naar beroemde ïlukken van oude Meesters, vervaardigd te hebben (*), thands, zoo men zegt, tot verbeterinc van zyn ongunstig fortuin naar "de Indien vertrok ken is.
Deze Konstplaaten , 18 duim hoog op eene breedte van 25 duimen, dellen in eene vergrootte tekening de frappantfte Vaderlandfche Gezigten voor uit het ftel van origineele Konstplaaten. door den Konstkundigcn Numan uitgegeven wordende, en waarvan reeds 24 ftüks het Jicht zien, zynde deze laatften flechts hoog o en breed ie duimen. Ondertusfchen is ook het verfchil in pryzen tusfchen deze beide dellen zeer aanmerklyk, want, daar men de Plaaten van Numan tegen 50 duivers het -ftuk bekomen kan, worden de tekeningen van Belanger naar dezelven verkogt töt 70 a 72 guldens per ftuk.
Voor eenigen tyd in het Magazyn vandeKonsthandelaar Maaskamp te Amflerdam, (alwaar nog eenige weinigen der laatstgenoemde tekeningen te zien cn te bekomen zyrt) het Werk van Bclauner bezichtigende, cn tegen dat van Numan vergclykende, werden wy daardoor onwillig gedrongen, om den-reeds zoo dikwyls, fchoon tot heden toe met weinig vrucht, herhaalden wensch te uiten: ,» mochten toch de Nederlanders eens van hunnen overdreven fmaak voor al wat vreemd is, ,, derwyze terug komen, dat zy de talenten hun„ ner eigene Meesters en der onderhen gevestigde Konftenaars leerden fchatten, die voor zich en voor geheel Europa door verdiende aanmoediging ten nutte maakten, en langs dezen weg den nu ten onrechte bezwalkten roem onzer „ Nationale Schilder- Teken- en Graveerkunde m wederom opluisterden, zoo dat andere volken „ by ons ter fchool en ter markt kwamen, en „ wy, gelyk eertyds, tot hen en tot onszei,, ven met tforatiusliondsn zeggen: quod pens, j, hic eft!"
Zonder de verdienften van buitenlandfche Konftenaars en Meesters cenigermate te willen betwisten, zonderde kostbare tekeningen van Belanger te willen berooven van. hare waardy boven de goedkoope origineele plaaten van Numan , moeten wy echter by deze gelegenheid, ter wet tiging van onzen ontboezemden "wensch, het een en ander, dat door anderen reeds is aangemerkt, aan de Natie herinneren, en bevestigen.
Weet Gy wel, Nederlanders ! wat U in de
,.(*) .Verfcheidene zyner tekeningen zyn wederom door bekende Graveurs overgenomen, en gaan in plaat uit; zoo als , onder anderen, de -fchoone- plaat van dm Waterval der Rivier deRhone, op de grenzen van Frmkryk en Savoije, gegraveerd door Catharina Preflel. ' J E
i ftukken der buï'enianderen , vooral in die der Engelfchen, welke thands zoo zeer gezogt zyn, dermate bekoort? Het is de konst die zy bezigen, om uw oog en uwe-aandagt in elke plaat of tekening te leiden op ééne enkele hoofdparty, waaraan zy door de werking van het licht, tekening, groepeering , kleuren > enz. iets frappants weeteu te geven , doch waaraan zy tevens het overige geheele ftuk , alle de andere voorwerpen , de beelden, het landfehap, de luchten, de actiën, het costuum , de tekening, enz. volmaakt opofferen. Zy maaken dus een werk op de koop, zoo, als men zegt, hetgeen in den eerfien opflag treft, en hierin wezenlyk boven den arbeid onzer Vaderlandfche Meesters uitmunt, doch't geen van nader by bezien, aan allen kant de fpooren draagt, yan eene losfe hand en van eene onvolkomenheid in de bewerking, die voor het Konstkeurig oog onverdraaglyk is. Beziet daarentegen de Schilderyen, Tekeningen cn Plaaten, door uwe eigene Meesters vervaardigd, en gy zult daarin over het geheel, in ieder gedeelte, eene juistheid en volkomenheid van bewerking , eene uitvoerigheid van konst en vlyt aantreffen * welke .in het werk der buitenlanderen bykans nooit te vinden is. Dit, is het Characferiftieke van de Oude Nederlandfche School, en het blyft zulks by onze hedendaagfehe Meesters. Wy erkennen,' dat onze Vaderlandfche Plaaten en Tekeningen, met al derzelver konst en fchoonheden , over het geheel niet dat treffende hebben, 't geen die der Engelfchen vooral zoo bevallig en aangenaam voor het gezigt doet zyn; dan, waarom zou het niet mooglyk'wezen, deze-laatfte verdienfte met de overigen onzer inlandfche Meesters te vercenigen, cn daardoor een werk te leveren, hetgeen in allen opzigte dat der buitenlanderen, zelfs der Engelfchen, op zyde kwam, ja verre weg overtrof, 't geen dus door geheel Europa zou gezogt worden , en den verdoofden roem van net Nederlandsch Genie in Teken- Graveer- en Schilderkonst alomme weder opluisteren?
Gy verfpilt aanzienlyke lommen, om uwe vertrekken, uwe» kabinetten , uwe ■Borü-feuUlcs met Plaaten van vreemde Meesters te vctfieren; gy aast, met geestdrift , op het Engelsch Prentwerk , en befteedt daarvoor zeer veêT gelds; maar waarom niet diezelfde penningen hefteed ter aanmoediging van Vaderlandfche Geniën, ter belod,ning van bekwaame Konftenaars, die gy in uvv eigen land hebt, en die u, indien gy eenmaad hunner verdienften regt doet , voorzeker Hukken zouden leveren, tot minder prys, ,. en oneindig fchooner dan alles, waaraan , gy tot hiertoe uw geldt verfpildet. -é Weet gy wel, dat de meeste cn hoogstgeroemde Engelfche Plaaten van dezen tyd, het werk zyn van vreemdeKonfteuaien, door 3 ' gróo-



C S9 )
goote belooningen cn 'bcfchcrming zelfs van net ouvernement naar Engeland gelokt ? dat men daar zyn voordeel doet- mét de talenten van eenen ikirtolozzi, Schiavonctti, Teflolini, Fiefinger, Ziehier, Preflel, Cardon , enz. uit Italië, Duitsehland, België, en van elders , derwaard overgekomen, om door hunne konst een genoegzaam beftaan te vinden, 't geen hun ondankbaar Vaderland hun min of meer weigerde? — Waarom zou de Nederlander niet even hetzelfde konnen doen, en den trotfehen Brit dezen roemen dit voordeel betwisten ? zouden wy zelfs wel, zoo lang wy nog eenen Vinkeles, Badges (*)i$ofl, Clacsfeus enz. hebben, meer vreemdelingen uit andere landen behoeven te trekken? of, moet dan alles, wat konstig , fraai, en kostbaar zal zyn , in Engeland gemaakt worden ? ftrekt het niet tot fchande van een verlicht Volk, dat men zyn geld kwistig uitgeeft voor den onvolmaak ten arbeid van vreemdelingen , om dat 'er een Engelsch onderfchrift de Courante waarde aan geeft, terwyl men in zyn eigen boezem geen minder Meesters heeft, die men in 't duister der vergetelheid laat zitten, en wier keurigfte voordbrengfelen men , in weêrwil van een veel goedkooperprys, met den nek aanziet?
[Het overige in onze eerstkomende."]
■ (*) Van dezen verdienstelyken Konftenaar zulten wy beneden nog nader fpreken.
Ter JVdgedachtenisfe van den jongen ZIESENIS, (Medegedeeld door *****_)
De Tekenkonst heeft op den aart en January dezes Jaars een zeer zwaar verlies geleden door het vrocgtydig affterven van Johannes Zie se nis, in den bloeijenden ouderdom vanagt-entwintig Jaaren en ruim zes Maanden, binnen zyne Vaderftad Amflèrdam overleden. Hy werd op den 5den July 1770 geboren, en was de tweede Zoon van den uitmuntenden Beeldhouwer A. Ziefenis, wiens meesterlyke bytel deze Stad met zoo veele openbaare Konstftukken verfierd heeft. Welke veelbelovende talenten deze verdienstlyke Jongeling bezat, is niet alleen bekend en be wondercf door hun, die het genoegen van zyne aangenaame verkeering mogten genieten, maar ook door allen, die eenigszins bekend zyn met de Amflerdamfche Teken- Academie , van welke hy reeds zedert den 5 üctober 1785, en dus van zyn vyftiende jaar af, een waardig Medelid was, Hy . behaalde aldaar in 1787 den prys in de derde 1 clasfe. In 1788 dien van de tweede, en in 1789, j met algemeene ftemmen der Directeuren, den'
gouden -Eerepenning, 't welk de hoogde prys is* die by de Academie te behaaleu is. Dus verdiende hy in drie achter één volgende jaaren alle de drie pryzen ; de laatfte cn grootfte, toen hy nog maar negentien jaaren oud was. Hy was dus een uitmuntend, voorbeeld van welbeftuurden vlyt, en hy bleef dit by aanhoudendheid, waardoor hy het zoo verre bragt, dat hy in vastheid, fiksheid, en meesterlyke behandeling van de tekenpen geen wedergade had. Met eene nauwkeurige waarneeming en getrouwe navolging der lchoone natuur, paarde hy een fcheppeiad^genie. Ook was hy niet enkel Tekenaar, maar hy beoefende de Tekenkonst voornaamlyk als den grondflag van alle afbeeldende Koutten, Aldus bootfeerde hy niet alleen meesterlyk, maar maakte zich ook in de Schilderkunde het onderwys ten nutte van de beroemde Meesters Andriesfen en Lely, en gaf de fprekendfte blyken , dat hy een groot Meester zou geworden zyn, indien hy zich op de Schilderkunde, als zyne hoofdftudie, had bly ven toeleggen. Maar gewigtige redenen fpoorden hem aan, om zich naderhand onder 't opzicht van zynen Vader aan 't Beeldhouwen te begeeven, en wie weet, welk eene hoogte hy in deze Konst bereikt zou hebben, indien hy een langer leven en eene, ruimere maate van gezondheid had mogen genieten. Trouwends hy wérkte altoos met onophoudelyken vlyt, om zich meer bekwaam të maaken, en zelfs toen helaas! het toenemend gé* weid zyner kwaaie hem den Konstbytel als'c ware uit de hand rukte, tekende hy nog even vlytig, niet alleen naar 't leevend Modél op de TekenAcademie, van welke hy wel het voornaamftë Lid was, maar ook in zynen huislyken kring, zoo menigmaal zyne ziekte en fmarten hem Hechts eenige verpoozing verleenden. Zuo leefde hy als 't ware geheel voor de Konst, tot dat zyne ziekte, de overhand neemende, hem aan zyne leger» ftede bond, en eindelyk in den vaag zyns levens ten grave rukte.
Dan, de arbeidzaame Johannes Zi es en is verdiende onze achting niet alleen als Konstenaar, maar ook als Mensch. Hy bezat niet alleen uitmuntende talenten, maar ook een uitmuntend charakter. Zyn fyne gezouten fcherts, zyne geestige luimen, zyne leerzame gefprekken, en vooral zyn braaf hart, zyne vriendfehaplyke trouw, zyne warme menfchenliefde, zyn edel en deugdzaam gedrag — hoedanigheden, die déii luister der konstbekwaamheid oneindig vermeerderen ! — dit alles maakte hem, by allen'die hem kenden, dubbel bemind in zyn leven, en zyne nagedachtenis dierbaar, eerwaardig en onverganglyk na zynen dood.
[Men



C 3 9 "5
[Men verwagte de Tafel van Weerkundige Waar ^mingen op ZWANENBURG, gedurende dt Maand January 1799., met het nodig onderrigi daaromtrent, in. Np, 6, vermids de tyd te kort was, om die 111 het tegenwoordig No. te plaatfen.]
[De veranderingen in de Pryzen der Koopwaaren enz en dor Effecten zeden onze iaatfte niet aanmerklyk zynde, en de plaats in dit N0. ZOo daarvoor,als, ook voor de Aperte en Wïffckours > Sn ] Zy"'deze,vea ditmaal achter ge-
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. ïfaJl"ga '>t^or een Franfche Kaper opgebiagt het Deenfche fchip de jonge Boy, Kap?G. H. Quedens yan Dordrecht mé BarceMa.
t Deensch Comp. fchip de Prins van Augusten* burg, welks waarde op ƒ 700,000 gefchat wordt, rs door een Franfche Kaper te St. Mauritius oVi-
t&^enf^ 1S thandS binnen' K
Te Maurtcius zyn door Franfche Kapers 002ebragt twee Vaartuigen uit de Engelfche Oost^efn ^nertkaansch fclnp met Coffy en Suiker, en een
fyfeen feSd^^^ ^ *B!^ Tranquchar. -~ in Portsmouth de Prie< uit/>S
SchioyLS ? 1: - TeGièraüar't Zweedfche
SelS Kapl.1 N%°nT;en
^iifaeiicne naven 6. O-kkcn, van Pcurdiurv Pn f» ! verfeheiden iWhefépS^? Door een Franfche Kaper zyn geLnen de Sche
fffi van St. Thomas naar /fciK
Flisfingen 5 is voor 300 Livres vrVgegeven J Te 1
P.Hanfen^Xi Hambiï,g i>/»ö, zynde 't zelve reeds gereclameó y! ™ladeu \
ftysverklaard te 4 & ^SS^ en I» 'feCta^, beden yan Bdmia umTJa^l^'>P
■\haZiygCSeVen it0ft£nde 3f' T- Bb?1™ van JEp«jv
l' *J0^¥V? a,anSehouden. 't Schip Iphigenia, uit de Oes!-Indiön komende. ö
Scheepsrampen,
Op de Baay van Av/ « A>;-/ fs verongelukt 't fclup yan -/. PFachter van derwfid; 't
./•//. / van PiUau naar ; één¬
man is daarby verdronken; van fchip en lading is weinig geborgen By 't eiland' Mann, 't Schip T,tr?Tnn°lfZ ™n'P"<Wcn,vm Embden naar BX 'c Schip Jï. van
Beriep, naar By Zwcy?0/'t Koolfchip
? OP de Or^jV Eilanden
t öcnip vaü Hamburg naar A7.
KT de-} lading te bergen. By Figueirl een Schip met Boter cn Kaas j.% grootfte deel der Emnpagie U mede vergaan.
vaW^r^/W,.is °P tad geraakt't fchip
l$é&%' fn7lchuit met goederen wasdaa?
tMS^ „By/^ in Mand geftrand *t Schip
nft£7a1£T\ f-yan ^Anaar Hamburg,. men dagt de lading te bergen.
Op Zee is verbrand een groot Hollandsch Schip uit de West-frdicn noiunasciv
geft?!!d ScI»'P •* borgen mden '> de ,adillS w meest ge-
lVkt fchade zyn binnen gekomen in de Corunha.
pit S% 7" An1L naar te Mm w:
Pot van Port a Port naar Hamburg; in frh^iiL ^f^' m«-4 afvoerxvater in,en be-
vTd/v /m VrtSt' Thomas' door vigiiantiê vran de,.KaPr- was fchip en lading nog behouden re C^rrnet lek fchip^Kapt jfj. fe£°gi
J. Athuhe van Amflerdam. Te zeef m ramponeerd 'tlctóp van # Dirks Sf£§
aar fe Plymouth is binnengebragt eefr
Wft -Schip zonder Volk. Aldaar, met-Lek
elnpj binnen de Schepen Bredalh mzv Kopenha|£V Hope vm- Rochelle naar Charlumm , en ywr/tóte van Amfl..mav Lisfabon,. TtWevnouth H: 'iet verlies van Masten &c. 't- Schip TlUs Tm wrdcaux naar Bremen , en met fchade Kapt.
T T\ Bfl>rd£a!tx ^Hamburg. In te Gorunka zVIltona PK van d&mvanah
Kapt. iW„,;;yan Hamburg er Lisfabon,ie: ïenaae te Gw^ binnen, moet Iosfen en repareeren..
Het fchip van KaPt. Ericlis, van Eiyomo naat
ES-ibcfï >«5>f53-70D D vd ,rm •



C -40 )
■Bremen-, is in/Zee zoodanig lek geworden, dat de Equipage, hetzelve, hebbende moeten verlaten, niet een ander fchip in Noorwegen is aangekomen.
Kapt. H. Thiefcn van Hamburg, met fchade te Groningen binnen, volgends onze voorige, heeft een lek fchip, moet Iosfen en repareeren; voor zpo veel men wist, was. de lading droog. '• Texelfche en Flie/ïys/.
Pen 95 Jan, niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Het Koffchip , waarop zich dc Equipage van het geftrand Engelsch FregatApoflo gered heeft,, na ecnigé Oxhoofden Wyn ter bckoming van ruimte tc hebben over boord geworpen, en waarmede dezelve mar Tarmou/h is" oyergeftok.cn, was gevoerd by Kapt. J. Mulder van Bordeaux naar An fier dam.
Den 26 binnen Kapt, M. Houwerwyk van Benocarlo; T. //. Blaauw, wegens lekkagie, van Rotterdam. De Wind W. W. W.
Den 27 niets gepasfeerd. De Wind Z.
Den 2,8, niets gepasfeerd. De Wind N. N. W.
Den 2.9. binnen de Franfche Oorlogsbrik le Jafon van Flisfingen, j D. B. Baart van iV York, % Hok van 'Ierra Fecchia, en C. Janfen uit Zee, Nï Posityd een Amcricaan en een Galjas ; de naamen onbekend. De Wind W. ,
Den 30 binnen J. D. Burger, van N. York, er\.N t. Dur.py, van Mogador, beiden zyn gister na Pbsttyd binnen gekomen, De Wind Z.
Den 31. niets gepasfeerd.
Den 21 Dec.in~'tFlie binnen, Kapt. A,. H.Hordt van Koningsbergen.
Van 23 DcC. tot 8 Jan. niets gepasfeerd.
Van 9 en 10 Jan. zie ons voorlg No.
Den 11 —15 niets gepasfeerd.
Den 16. binnen h,. II. Mugge van Embden.
AU V h> K. I Sr. is 1 i. -v . ' NB. Onder de nieuwe Boeken, die 'er van tyd tot tyd uitkomen, kan men.vooral aan d.c Christenheid.,' als een Stichtelyk. Huisboek, aan pryzen', het,.Iwecdc Deel der Sricnrj fe<J6.« e Gezangen,, ontleend uit den Pciuzeudcn Christen van Petrus Broes, door. J. Hazeu (.. zoon; dit werk, waar van het Eerste Deel, met.20.0 veel graagte, ontvangen is, kan, niet dan aangenaam, voor dc Beminnaaren van den waardigeh Broes, bevonden worden ;^ dit 2 wee de Deel, bevat' weder 45 Gezangen, waar van, veelen op de 'Kalm en ecnigen op de Gemaklyklte, Zangwyzen, uit Schutters Gezangen, gefteld zyn; alle deze Gezangen, draagen zulke juiste litels, dat de opnoeming van ecnigen, de geuoegzaame belangrykheid van dit Werk, zullen te kennen gceven, als onder anderen: Myn Goél moest God zyn, Strydvcrettds liefde, Jezus Befpotting, De ïydende Heiland, jezus orfchuhl\ Jezus zachtmoedigheid, l/'-v.v dankbaar cn wandel, Gevoel van,Onderdrukking, Ramp.n des Oor logs ,'Nachtmaals Lied, 'liet is yulbragt, De. waarc Dichgenoot, Eetnzal ji Jezus zien, Godsditi.siige Fryheid, enz. — De 'uitgaave gefchicd, vpqr eenen zeer maatigen r,rys van ft —: — : ied* deel, bestpapier / 1 —ió— By A. B. Saakes, op 't Water by. de papenbrug, en J. lldzeu C. z. op 't Water, by den Dam, te Amfterdam en alom.
V In deze Cour. nt worden allerleie foorten van Advertentiè'n, mids genaamtekeud cnvragtvry aan den uitgever teégezöfldëil wordende, geplaatst a 10 ftuyv. indien zy niet meer dan 6.regels beflaan, en anders a i| duiver per regel.
Te Amfterdam, by C. CUVEiNS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.
Den ij—-24. niets gepasfeerd.
Den 25. binnen J. H. Nybdcr uit Zee.
Den 2(1—27. mets gepasfeerd.
Helvoetfluis.
Den 23 Jan.. Gister k.wam ajs. bylegger uit Zee binnen én is door een ftoep in de Haven gehaald 't fchip Francina , Kapt», M.. Balie, van Smi 'rna (laatst van Mallaga) naar Hamburg* De Wind Z.
Den 24. 't fchip van H L. Carfyns, is gister door yslloepen uit de Haven van Sommelsdyk in die van Hehoeifluis gebragt. De Wind Z. W.
Den 2* en 26. niets gepasfeerd. De Wind
z z. w.
Den 27. Gister namiddag uit Zee 't fchip Elifabetk^K&sk. R. Hakker vm'Qar'muth; is door een.ysiloep in cie Haven gebragt. Nog arriveerde eiiis.,onder. Goeree geankerd 't ïchip Mariacn Anna Kapt. de Haan van Hamburg haar Amflerdam , zynde een prys van de Franfche' Kaper la. Furie. De Wind Z. W.
' Den'28. niets gepasfeerd. De Wind N. N. W.
Den 29. De. twee Franfche Kapers,, den 25. in' de Goer'ie,'ge^rikeifd, zeilden in Zee. De Wind W. Z. W. '"
, <r ,.[,>,. fB-ricJk,.
Den23 en 24. Jan. niets gepasfeerd.' De Wind Z. W. eii Z. Z. W.
Den 25. niets gepasfeerd. De. Wind Z. W
Den 26.' Gister'namiddag arriveerde uit-Zee 't fchip, de. Stad. Oldcnbuzg, Kapt,. 1\ Tapper,x.zn Embden. De Wind Z. W.
Den 27. niets.gepasfeerd. De Wind Z. Z. W.
Den 28, 29. Niets gepasfeerd. 'De 'Wind N, N. W. en. W.



N°. 6*.
9 Fcbruary 1799,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeewart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Gewigtige Regelen yoor Huismoeders.
Daar ons Dagblad onder anderen ook beftemd is, om de zuinigheid en den welvaard in het Huislyk leven te bevorderen, en daar een groot gedeelte van den Nationalen voorfpoed afhangt van een wel ingericht Huishoudelyk beduur onzer Vaderlandfche Vrouwen en Huismoeders, achten wy het niet ongepast, de volgende algemeene regelen van Oeconomte, onder het gunstig welneemen dezer beminlyke Sexe, door middel van hetzelve medetedeelen.
I. De zuinige en geregelde Huhhoudfter moet naauwkeurig letten op alle kleinigheden, in het vak yan verteering, gebruik enz. Deze regel is van 't alleruiterst gewigt. 'Er is geen gevaarlyker misdag, noch die het beftaan van een huisgezin meer ondermynt, dan dat eene Huishoudfter achteloos hieromtrent verkeert, terwyl ondertusfehen niets in de huisgezinnen heerfchender is. Men is dikwyls op groote uitgaven zeer karig, terwyl men kléene fommen met eene losfe hand verfpilt, en dit is eene onmerkbare en daardoor doodlyke kanker voor de huishouding. Men denkt vaak: een kleintje mindert niet: die duit, dat oortje, deze jluiver zal my niet verarmen, maar men vergeet, dat yeele kleinen één groot maken, en dat juist daarin het nut, het onberekenbaar nut, der. huislyke zuinigheid beftaat, dat zy naauwziende is omtrent duizend kleinigheden, en daardoor op den duur groote fommen uitwint: b. v. eene Vrouw beftuurt hare overige huishouding matig, maar zy is fpilziek in het aankoopen van kleene fnuisteryen voor zichzelve of hare Kinderen. 'Onderfteld nu, dat zy daarvoor zonder noodzaak Hechts 6 ft. daags, door elkander gerekend, uitgeve, zo zal deze verfpilling (want zy is zulks wezenlyk) in een geheel jaar byna 100 gl.bedraagen.Men kan uit eene winkel, die wat verderaf is, of op eene andere wyze een zeker ingrediënt, dat dagelyks in de huishouding te pas komt, f a?. Huiver goedkoper bekomen, dan men daarvoor
werklyk befteedt, of, de waar is elders tot denzelfden prys, doch zoo veel beter te verkrygen," dat men i of £ minder daarvan tot hetzelfde gebruik nodig heeft, maar men ziet tegen de moei™ te, tegen de verandering op, men volgt dus de >et oude gewoonte, en brengt zich hierdoor, in een e- aanmerklyk tydsverloop, vooral daar de byzonjn derheden van dien aart in een huisgezin nieniger vuldig zyn, ongevoelig eene aanmerklyke fchade m toe. — Nog iets, de dienstbooden zyn gewoon ie in eene zekere maate het een of ander voor zichii- zei ven of voor de huishouding te gebruiken; maar m nu ftygt dit artikel meer dan de helft ja 5 in prys; indien men evenwel voordgaat met hetzelfet de ruim gebruik daarvan toeteftaan, en uit vrees di voor moeilykheden, of uit ilofheid daarin geene m bepalingen maakt, zonder de wezenlyke vereischs- ten van het huisgezin te befnoeiën, dan zal men '■t natuurlyker wyze de uitgaven ten dezen opzigte >s f of f doen ftygen, en dus op den duur de verts teering veel drukkender maken: b. v. een & Cof-' c- fy boonen kost thands, in de plaats van na 12 ft. :n 26 a 28 ft., gefteld nu , dat men voordga in het n huisgezin Hechts 1 eg daarvan in de week (en by 1- hoe veelen bedraagt zulks 2 ja 3 maal zoo veel O ■n te gebruiken, dan lydt men, alleen op de Cont- fumtie van Co/y,een weeklyks verlies van 15 a 16 n ftuivers, t geen in een geheel jaar nagenoeg :t 40 guldens bedraagt. Hoe veel van deze fchade V kan men afwenden, door, zonder karigheid, het 1- ruim gebruik van zoodanige fchaarfche artikelen r in de huishouding op eene billyke wyze te bepa:- len, vooral, wanneer men door zyn eigen vcory beeld de dienstbooden aan kleene opofferingen ge:- went! — Wy houden ons verzekerd, dat menige •- brave Huishoudfter, die getrouw is in hetvvaarnes men harer plichten, zidderen zoude op net enkel , denkbeeld van het nutloos uitgeven uer jaariyk- fche fommen , welke zy, op de gezegde of ■ foorrgelyke wyze, ongevoelig weg geeft, door , niet behoorlyk te letten op duizende in zich , zelf niets betekenende kleinigheden, in het § vak van verteering , gebruik , enz. Vaderr 'landfehë Huismoeders! onthoudt- daaidw «we



C V )
les wel, en prent ze vroegtydig uw:r Dogteren in!
,a. Alles, wat men in de huishouding dagelyks nodig heeft, moet men, zulks in voorraad te bekomen m geen merklyke af/lag in de pryzen te vermoeden zynde, by dc menigte of'V gros opdoen. — Het 'voordeel hiervan is niet alleen, dut men altoos voorzien is , warneer eene algemeene fchaarsheid heerscht, en de duurte daardoor toeneemt, ja dat men zomtyds nog goede vrienden uit verlegenheid helpen en eenen aangenamen dienst, zonder eigen fchade, bewyzen kan; maar voornaamlyk, dat men zich zelf aanmerklyk bevoordeelt, zoo door de zwaardere wigt, met welke partyen ih 't gros 'doorgaands pleegen te worden uitgeftugen, als door de mindere pryzen die men, vooral tegen comptante betaling, daarby gcwoonlyk bedingen kan, en de betere qualiteit der aangëkogte goederen. Het fpreekt van zelf, dat naarmate eene koopwaar door meer handen tot ons komt, zy naar die mate ook duurder en te gelyk (legter wordt; vooral geldt dit ten aanzien der kleene negotie in Commeny's en andere Winkelwaaren, waarmede dikwyIs gruwzaam wordt gemorst, en waarvan de winden in het klein niet zelden by uitftek groot zyn. Door derhalven alles dagelyks in het klein en by weinigjens uit de Winkels te doen-haaien, bréngt men al de winst, die men zichzelve kon toevoegen, tot de Winkeliers over, en benadeelt zich onmerkbaar op honderderlei wyze, (om nu van de aanleiding, die de booden daardoor verkrygen tot het aan winnen van fchadelyke loop- en konkelbuizen, gelyk men ze. noemt, niét ééns te gewagen). Wat men ook uitdenke, b. v. Gfutterswaaren, Boter, Kaas, Oly, Kaarsfen, Zout, Zeép, Azyn, Coffy, Thee, Peper, Speceryen, metéén woord allés wat in het huislyk leven te pas komt, fchafi men zich op deze wyze met een aanhoudend verfes aan, en als men die kleene verliezen eens voor. den tyd Van één jaar tezamen rekende, zou men de fom daarvan al zeer aanmerklyk vinden, terwyl men die geheel had konnen uitwinnen, indien mén zich door gepaste canaalen, voorcomptant geld, van eenen genoegzamen voorraad de zer artikelen had voorzien. — By dit alles komt nog eene meerdere ftrekzaamheid van 't'geen men in zekeren voorraad heeft, by een dagelyksch gebruik, eene ftrekzaamheid, waarvan elk mensen in het een óf ander vak ondervinding zal gehad hebben. — Dat men derhalven, allerbyzondent ten platten Lande en in de afgelegener Deparmenten, van dagelykfche benodigdheden, Zoo veel doenlyk, in de ruimte opdoe, mids men alleenlyk de zoodanigen uitzondcre, waarvan de markt zeer vcranderiyk, en waaromuent eer afflag dan ryzing tc vermoeden is, en men zal zich
in zyne huishouding een onbedenklyk voordeel toebrengen; evenwel niet, ten zy men tevens den volgenden derden regel, zorgvuldig in acht neme.
3 Alles wat in het dagelyk'sch gebruik yoor de huishouding yan^ eenige waarde is, waarvan men eenen ynrradd heeft, of het-geen -uü zynen eigen 'dari g fchikt is om de booden tot onmatigheid en misbruikte verlokken , moet niet widcr huti-behcer zyn, 'maar door de li-uidioudfler zelve bewaard en uitgereikt worden.
In veele huisgezinnen heeft men de gewoonte, om meest al de zoogenaamde Provifie te ftdlen onder het bereik der dienstbooden, en knegts of meiden over Wyn, Boter,Kaas,Zout,Zeep, . Kaarslën, Oly, 'Speceryen, Coify, Thee, enz. te laten gaan. Dit geeft zeker de vrouw van den huize een groot gemak, en-fchynt ook alleen daartoe te zyn ingevoerd, om.haar, die door kleeding, gezelfchappen, en foortgelyke voorwerpen aanhoudend wórdt afgetrokken, van duizend kleene zorgen en lastige bemoeiënisfeh te : ontheffen. Dan, men vergeet ai dikwyls, d;t men hierdoor zich zeiven ert zyn huisgezin, een onberekenbaar nadeel toebrengt. Niet allee a, wordt de huismoeder daardoor vervreemd v; as' haren zoo nuttigen Oeconomifchen kring, cn dus in 'hét gevaar geifeld van door onkunde en onoplettendheid bedrogen te worden ten aanzien' van het buitenfpoorig gebruik der huislyke pre' viftën; niet alleen geeft zy daardoor een ïlegt■ voorbeeld aan haredogters, dienimmer gaan e eenen last op zich zullen neemen, welken heure.; moeder van zich affchuift, daar zy, om goede luiishoudfters te worden, van jongs "af leeren mo.esten op de kleine verteeringen" van het gezin te letten; maar tevens zet men langs dezen" weg eene ruime deur open voor het misbruik en en verlpiüen der kostbaarlte artikelen van provifie.—-. Dienstbooden zyn over het geheel lieden van eene verwaarloosde opvoeding, niet gewoon aan den .overvloed, en om gcene andere reden, dan om het voordeel en genot, dienende. Van deze men.fchcn kan men-met reden niet verwagtcn, dat zy het belang hunner heeren en vrouwen altoos zullen behartigen, en zich door het bezef van pligt beftendig laten leiden. Het is veel eer te vermoeden, en de droevige ondervinding leeït het dagelyks, dat dienstbooden kwistig en achteloos omfpringen met het goed der geenen in wier dienst zy ftaan, en dat zy het zich niet laten ontbreken aan eenigerleie genietingen, die onder hun bereik zyn. Indien zy derhalven tot eene welvoorziene Wynkelder, Provifiekamer, enz. dagelyks den toegang hebben, is het dan niet te vermoeden, bewyzen ons de menigvuldige voorbeelden van onze eigene ervaring niet, uat zy van WynCoffy, Thee, Boter, Kaas en 7. »;-■'-■--- voor



C 43 )
voor zich zeiven een ongeoorlofd of overmai gebruik zullen maaken, en op die wyze de hu houding grootlyks benadeelen ? En al heeft m weldenkende, eerlyke lieden in zynen diens ligt het evenwel niet in dé menschlyke natuu dat men van eens anders leder breed re riemt fnydt, dan van het zyne, en dat men, niets '< by te verhezen hebbende, eerder de paale eener wel berekende zuinigheid overfchrydt, da indien men Van zyn eigen goed gebruik maakt Het geen in zekeren voorraad te bekomen is ichynt heden van een bekrompen begrip, fely de booden veelal zyn, een onuitputbare goud myn te wezen, en het fpreekwoord geldt ookhiei omtrent; hoe meer men geeft, hoe meer zy neemei, In dit geval kan zelfs het opdoen van ruime voorraad niet dan fchadelyk zyn. Zyn zy één maal gewend, tot aan de elleboogen toe in di provifie te tasten, de geest van ryklykheid ei overdaad wordt hun zoo zeer eigen, dat mei dien naderhand nooit weder uitbannen kan; ter Wyl de ruimte der provifie hen gerust fielt, var niet te konnen nagegaan noch ontdekt worden Al ftygt dan eenig artikel in prys, al bekrimpi Zich elk welopgevoed mensch in het gebruik 'ei Van, de dienstbooden gaan veelal hunnen gang, en de Huishoudfter kan daaromtrent zonder de grootfte moeilykheden geene verandering bewerken. Hiertegen nu ziet zy op, en om des vredes wille, of liever tot voldoening aan hare eigene indolentie en llofheid, zwygt zy," erf laat zich tegen haar beter weeteu dagelyks fchade toebrengen. — Mochten dus onze brave Huismoeders'.> het verkeerde en nadeeligë hiervan inziende, zich zelf en hare dogters gewennen , om over de uitreiking en het gebruik van in voorraad zynde proviftën zelve het opzigt te hebben, en ten dien einde den toegang daartoe aan dienstbooden zoo weinig mooglyk te vergunnen! hierdoor zullen, het is waar, haare lastige bemoeiënisiën aanmerklyk vermeerderd worden , misfchien zal een ontaarte dienstmeid of knegt haar agter haren rug van gierigheid en wantrouwen (vooral bydeeerrteinvoering) belchuldigen; duch gewoonte overwint ligtelyk dien last, dezen laster; de ryke voordeden, die nien 'er op den duur zich door bezorgt, verzoeten hét eenen ander; en, wanneer de booden éénmaal aan dien tact gewend zyn, weèten zy niet beter of het behoort zoo: hun geweten zal dan de handelwyze hunner vrouwen bhlyken , en eene matige bedeeling fmids niet zoo karig, dat zy gebrek aan het nodige hebben) zal hen doorgaands vergetioegder doen leeven, dan indien'zy den onbelemmerden toegang tot een overdaad van alles hadden. rHy, die weinig geniet en nogthands genoeg heeft voor ' zyne behoeften, fmaakt 'er het waare zoet eerst 'i to\ . F i
igjyan, terwyl de overdadigs verkwister van eens s- anders goed allengs eene onverfchilligheid, on•n dankbaarheid, cn losheid van beftaan veikrygU , die hem voor zich zeiven rampzalig, voor ande?
ren oudraaglyk maakt. _ Wy houden ons vern zekerd, dat een aantal huisgezinnen, indien zv :r de,*r les wel hadden beoefend, onwillig! gen fcliikte dienstbooden niet tot dieven, dronkaam, n ontucht.gen, enz. zouden gevormd hebben. Onti houdt het toch wel, Vaderlandfche' Vrouwen» , dat de gelegenheid den dief maakt. < [Dit Stuk zal van tyd tot tyd vervolgd worden.]
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
• de waardj onzer Vaderlandfche SCHIL-
. DLK: £» GRAVEERKUNST, alsmede, over ! eenige nieuwe Konstplaaten , of getekend ! Prentwerk.
CVervoIg van No 5. bladz. q8/) Nederlanders ! indien Gy zelf de waarde uwer Vaderlandlche Gezigten,. Schilderftukken Tekeningen, en Konstplaaten nog niet kent dir vreemdelingen het u dan leef en! Jat ,de Geco meerde rekeningen van eenen Bdangcl naar dé Plaaten van Numan, dat de onlangs uhg4eveiil Kons plaaten van Pre/lel in ^-k/^nfiS
d r 1 d Va? liUiSd7h gingen, cn andereT, dat dc dagelyks in Engeland, Frankrxk, Duincll land en elders uitkomende Konsrplaaten, Xr Vaderlandlche Schilderftukken uwer Oude Mee '■ ters, -of naar nieuwe Nederlandfche Gravures 'ér u van overtuigen! - Vreemdelingen, by wien gy de Konst zoekt,- ontlecnen die eerst van uwen eigen bodem, en geven u daarna het uwe in hunne mamer, en ten koste van uwe beurs; té-' rug: - Waarom dan de talenten onzer Landirenooten door ons zei ven niet benuttigd en beloond ? waarom zoo veele heerlyke Stukken onzer Va derland che Meesters niet in Plaat gebral, en door geheel Europa verfpreid? waarom de onder-' nemingen hiertoe, en lot het verzamelen van fiaaie Vaderlandlche Gezigten in nieuwe Konstplaaten , niet kragtdadig aangemoedigd? Wv homien ons verzekerd, dat het Konst Genie onzer Landgenooten -zich alsdan met verbazende fnelheid ontwikkelen, volmaak cn, binnen weinietvdft de EngeHchc modekraam geheel verduisteren m gantsch Europa dwingen zoude, om bv ons stukken te kumen zoeken, die by ons waarlvk : huis' behodren, en wier volmaaktheid het werk Ier beruemdde buitenianderen zoude overtref en. ■ •
Hiertoe moet niet alleen uwe Volksfeest uwe" Vatietrots, maar zelfs uw eigenbelang, u aan. pooren. Het voordeel, welk Konst én Weteni ichajj



C 44 )
fchap aan een Land geeven, en vooral de thands wederom opluikende Schilder- Teken- en Graveerkonst, is niet individueel, neen, zy Horten fchatten uit alle Landen in den fchoot der Maatfchappy, zy doen de vreemdelingen van allen kant toevloeien, zy vermeerderen de verteeringen, den bloei der huisgezinnen, en verfpreiden hare zegenende vruchten over alle de Standen des Volks; te meer, daar de trek der vreemdelingen naar andere Vaderlandfche Produóten van konst en fmaak altoos klimmen moet in dezelfde evenredigheid, als hun gevoelen daaromtrent ryst door deze voordbrengfelen van ons Genie. Zoo kan één enkel Konftenaar of Geleerde zyn Vaderland, het land waarin hy zich heeft nedergezet, op honderderlei wyze aanmerklyk bevoordeelen. De groote Boerhaven alleen was oorzaak van eenen ongekenden bloei der Leidfche Hoogefchool, en deedt de leergraage Jongelingfchap uit geheel Europa derwaard vloeien: en foortgelyke voorbeelden zyn overal in menigte voorhanden.
Wy konnen niet nalaaten by deze gelegenheid met verdienden lof te gewagen van de bekwaamheden des bekenden Graveurs Hodges, die, fchoon in Engeland geboren, zedert het jaar 1793 zich te AmpZerddm heeft nedergezet,enwien de 'Natie reeds door onderfcheidenë voortrcflyke Portraiten, die van hem uitgaan, heeft konnen leeren kennen. Deze Konftenaar woonde voor dien tyd te Londen, en heeft aldaar in het Mezzo Tinto of de Gcfchraapte Manitr veel gewerkt. Onder anderen is door hem zeer fraai in die manier gegraveerd en idtgegeven eene Zwarte Konstplaat, groot 2.5 op 24 duim, verbeeldende The infant Hercules, (den God Hercules als een Kind voorgefteld) naar het beroemd Schildery van Jofhua Reynolds, geplaatst in het Cabinet der overledene Keizerin van Rusland. Verfcheidenen der beroemdfte Engelfche Graveurs, wier Konstplaaten in Mezzo Tinto thands zeer gezogt zyn, waren destyds leerlingen van Hodges, nebben onder zyn opzigt gewerkt, en zyn dus door hem
gevormd geworden tot Meesters. Wy zien
uit dit voorbeeld, dat het onsaanbekwaame werklieden niet ontbreekt, en dat het alleen van de Natie afhangt, het neergebogen Vaderlandsch Genie wederom optebeuren,den roem onzer Landgenooten te herftellen, cn onze eigene* Meesteritukken derzelver waarde in betrekking tot die der vreemdelingen, der Engelfchen vooral, weder terug te geeven.
Wy zouden meer ftaalen van dien aart konnen aanvoeren, doch, daar ons eng beftek zulks niet toelaat, zullen wy dit tot eene nadere gelegenheid verfchuiven, terwyl wy hartgrondig wentellen, dat deze weinige konstelooze aanmerkin¬
gen iets mogen bydraagen tot het_ vervullen van den heilzamen wensch, door ons in den beginne geflaakt, en uit een recht Vaderlandlievend en Oeconomisch beginfel by ons opgeweld! —-—
PRYSVRAAGEN.
Fan de Koninglyke Maatfchappy der Wetenfchapptn
ie GOTTINGEN.
De twee volgende Oeconomifche vraagen zyn in de jaarlykfche Vergadering der Maatfchappy op den 17 November 1. 1. opgegeven, de eerfte ter beandwoording in de maand May, de tweede in September 1799. onder uitlooving eener Premie van ia Ducaten voor elk der bestgekeurde and» woorden.
i. Onder welke omflandigheden is de verhuuring of het beheer eener Apotheek, aan eene Gemeente (of Stichting) toebehoorenden te verkiezen, en hoe konnen, in geval van verhuuring, de Huurpenningen voeglykst bepaald worden ?
3. Is de Inenting der Pokken by de Schaapen van wezenlyk nut ? is zy een behoedmiddel tegen de befmttting ? cn welke regelen zyn daarby, in dat geval, in ach t.e. nemen? — Het andwoord hierop met voldoende w larnemmgcn te ftaavéri.
Nog werdt ter beandwoording vóór November i3oo door de Maatfchappy, in net. Wiskundig vak, bepaald het volgend Voorftel;
„ Daar het uit zeer veele beflisfende proefnemingen der Natuurkundigen blykt, dat 'er door :de dampen van ongedekt kooieend water eene groote hoeveelheid van (zoogenaamd verborgene') warmteftof opgenomen wordt en nutloos vervliegt , welke, opzetlyk behouden en door gefchikte buizen tot veelerlei gebruik aangewend wordende, welligt voor huishouding en Fabrieken'van geen gering nut zoude konnen zyn, neemt de Maatfchappy deze gelegenheid waar, om de oplettendheid der Wiskundige Natuur-onderzoekeren te bepaalcn by eene meer naauwkeurige beftemming der bewegingswetten van de dampen; zy verlangt dus:"
I. Een Proef- en Wiskundig onderzoek van de algemeens Wetten der beweging van dampen, uit het kookend water ontftaande, door buizen van eene bepaalde lengte, wydte en /lof, met aanvyzing van den graad van warmte die dezelven omgeeft, en van andere byzonderheden, waaraan deskundigen niet op* zetlyk behoeven te worden herinnerd.
Ii. Daaruit ■> zulks vooraf bc/lemd zynde, te zien opgemaakt, welk eenen graad van warmte eene bepaalde hoeveelheid van dampen, aldus yoordgeleid, 'aan eene gegcyene hoeveelheid yan koud of tot zeke»-
ren



C 45 )
ren vanen graad getemperd water, in eenen bepaalden tyd, konne mededeelen ?
PRYSVRAAG
Van de Nationale Nederlandfche Huishoudelyke Maatfchappy (voorheen de Oeconomifche Tak') te HAARLEM. [Te beandwoorden voor of op den Iaatften Fe bmary 1800, onder uitlooving eener Pramie van 6000 guldens voor het goedgekeurd andwoord, waarvan één derde zal worden betaald, zoodra de Schryver de Maatfchappy zal hebben in ftaat gefteld, om zelf hier te Lande proefnemingen te doen, en deze proeven by herhaling voldoen; terwyl de overige twee derden zullen worden betaald na herhaalde buitenlandfche proefnemingen, en ingekomene voldoende berichten dienaangaande. De Maatfchappy behoudt aan zich het verdeden der bovengemelde Pr je mie tusfchen twee of meer meuedingers, wier opgave eene gelyke uitkomst mocht daarftellen.j
„ Is 'er een volkomen voldoend, toe hiertoe niet be~ ktaa, middel om rottend, bedorven, en Jlmkend Water Van alle bederf, onaangename reuk en fmaak te zuiveren, en zonder inmenging van fchadelyke en de gezondheid benadeclende poffen, tot eenen helderen, verfrisfehenden, en gezonden drank te maaken ? zo ja, welk is dit midden"
Men zal voornaamlyk moeten in het oog houden: 1. Dat het middel of de middelen niet te kostbaar noch van te veel omflag zyn, noch te veel brandltoffen vereifchen, om, op Zee, in vol geladene, zwaar bemande, en dikwyls fterk bewegende Schepen, te konnen gebruikt worden.— fl. Dat dezelven gemaklyk door de Schepelingen
konnen worden in 't werk gefield. 3. Dat
zy, in alle verfchillende luchtftreeken beproefd, dezelfde uitkomst geven. — 4. Dat zy op de Koperen Vaten, waarin de Scheepskost wordt toebereid, door afknaaging als anderszins, geene de minste nadeelige uitwerking doen.
Piyzen van eenigevoornaame Koopwaar en tn Levensmiddelen, te Amflerdam, den 4 Febr. 1799. ' In vergelyking met de opgave van Pryzen den 7 January ,;te vinden in No. a, zyn de geraffineerde Suikers 1 a 1 a 1 a i* §, en de geele en ligt bruine • dito 2 % gemonteerd. — De Syroop is (199 a 100.
De Pecco Thee is iets minder.
De Coffy is doorgaands 1 a i\ ai^ft. hooger.
De Edamfchc Kaas (RoodkorsO is 'iets minder willig.
De Tarwe is doorgaands 4 a 6 a 10 gel. hooger dan den 7 January.
De Rogge 10 a 11 a 12 ggl. gemonteerd; de gedroogde duo is 13Ö a 150 ggl. 1
F
De Garst is iets williger.
De Haver 10 a 13 ggl. gerezen. — En de Paardeboonen zyn cfc 30, dus 6 a 7 & gemonteerd.
• j .
Te Dordrecht, 28 January 1799. Waren de Geraffineerde Suikers over het geheel £a£afai§ williger dan den 21 Jan.— De Syroop was $ 98 a ïoo.
Te Utrecht' den 2 February 1799. Zedert 19 Jan. (zie No 4.) 'is de Roode Weit 1 gl. gemonteerd, de" Rogge 1 a i| gl., de kleine Graauwerwten 10 fl.; de Groenerwten 1 gl. minder; de Witte Boonen tot 14 gl.; de Wintergarst 10 a 15 ft. hooger in prys. *
Pryzen van zommige Binnenlandfche Effecten , te Amfterdam, den 4 Febr. 1799»
Zedert onze opgave van den 24 Jan. in oiw No. 4. zyn de Recep. uit de Brab. fchaêvergoeding if a | pCt. gemonteerd. ., '
De Bat. Refcriptien zyn Losbaar 1799 . — - 92^394
— i&0o ' . i 79a8O5
■— 1 ♦ — - 6o§a69s
I - a . — * 62363
3 • — - 58a59
4 • — - 56357
Na den Vrede by loting — - 45 a 45J Het geforceerde Hollandjche goed is 36 §337338 De Rccep.'uit de Gelder fchaêverg. zyn 41 i a 1 BELEENBANK GELD. 7 Febr. 995 1.99! pCt,
Specie-Cours te Amflerdam, den 7Febr. 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15I
Oude gerande dito . . » 5:14I
Ligte dito . , » 49 : - "per once.
Souvereinen . » 17 : - per ftuk.
Spaanfche Piftolen . » 45 : - per once.
Franfche dito » n
Pruisfifche dito . > * 45:10 per once.
Lunenburger dito . j
Nieuwe Louis d'Or . » ir: 13 per ftuk.
Zonne dito . . =■ 11:15
Guinea's . . = 12:16
Carolines « • 11:15
Baaren Goud . * 14:— pCt.
Los Goud . . e i8:ai7|
Goude Crufaden . *i8: —
Pilaaren, per Mark Beo. 5= 24:10
Mexicanen, per dito . S
dito per ftuk . s —: 5oJï-
Fr. Ryksd. . . . » —; 50 dito Kroonen, per Mark . * 34: —
dito dito per ftuk . » — :57
Brab. Kroonen . »—155
3 Fya



Fyn Zilver, per Mark . • * gfi: 4 di'to van 11 penn. . ^ U a6: 2 dito van 9 dito en daar onder J5 h ió: — Dacatons • . .5 J—:63 Holl. en X Ryksdaalers . . f —: 50 Nieuwe Ryksd. . » —: 5I pCt.
Wisfel-Coars van 7 Febr. 1799, te Amfterdam , op de Stéuen AfWW</ . . a m: Ufo § pol
ZW&w . . dito .. ■ . ■ #6£ C<z//<'.r . . dito 76^ Sevilicn . . dito . s /ói
. . dito . '6of /'o/-; 4 Port . .' i§ Ufo van 3 ra: - 6oiVenetiiu . a m Ufo , - 92I Livomo . dito" . = 10^3
Geptia .- . dito • ■ » 97. Parys, kort. betaalb. in Specie » 60] ——.— . . a ni: Ufo . » Bordeaux . . — —:— , ■
dito . '.' 1 Ufo ., " 60] Hamburg, kort. Banco . ' * 30 ft. '
idiito t 2..m: Ufo . » 38^ ft, Breslau . , 6. weeken dato • ff eenen , . dito l » jf&4a-| ft.
Zeeland' , ■*« =» ^-f pCt.
Rotterdam ;..__« -: • » pCt
Bankgeld . , . * # 95I pCt.
NB. De. plaatfen-, op welken geen WisfelCours is, zyn opzetlyk weggelaten. -
ZEETYDIN G.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Opgebragt te Gibraltar het Turksch Schip van C, Canelacci van Montevideo naar Bercclona; 't Schip is vry gegeven, doch de lading geconfisqueerd. — Te Guadeloupe, 't Amerikaansch Schip iletty Jane, Kapt Neal van Cadix naar Charlcslown; is met de lading geconfisqueerd. — Te St. Malo Kapt,..//. Schroder van Lisfabon naar i?r<ryne«.' — Te Dieppe ,'t Schip Henrietta Louifa van Leverpool naar Dantzig. — Te Mallaga de Sufanna Kapt. Cavelius met Fruit naar Hamburg. — Te Algefiras, 't Schip Johannes Kapt. Swcninefoed, van Leverpool mvc Livorna, — Te Roscojf't Schip $/<zr/#.K.apt JeJ/'ery van Virglnien naar Gottenburg.'
Döor een Franfche Kaper'is genomen tóe Nymph Kapt. Huil van Demcrary naar Levrepool.
Te Douay is met de lading Prysverkaard 't Schip We»..
't Schip Forfigtlghcden Kapt.'j. 7". .öó'/z/jc vaü Koppenhagen mar Am/l.,tz ürugge geconfisqueerd, is met de lading te Parys. vrygegeven; bly vendel het recours aan den Kaper, doch waarvan deze j reeds hadt afgezien. ■ 1
Door een Engelsch Fregat is hernomen cn te Falmouth binnengebragt L. Matthyfen van St Thomas naar Hamburg; nicn hoopte/dat dezelve tegen betaling van f der waarde- zou ontflagen worden. — (Mede hernomen' en aldaar binnengebragt the- Ar go Kapt. Rich van Gothenburg mar Boston, en te Cork binnengebragt the Toung Charles Kapt. Nieolfon van St.. Thomas naar Hamburg.
Het Appel' van Kapt.Thomfon, voerende.'t Schip Nikolaas en Christina, is by 't Tribunal te. Parys verworpen.
Door het Tribunal te Aix is, met eene fchaévergoeding van 8000 Liv., vrygegeven het Deenlche Schip Sirene, Kapt. Mad/bn.
J. Heere van Surindmen naar Embden, is in de Barbados opgebragt geweest, doch vrygegeven, en te Plymouth aangekomen.
Te Chartageiia is aangekomen Kapt. Hilck van Altona , is te Algeziras opgebragt , doch vrygegeven ; mist eenige goederen, die dènklyk geftoien zyn.
Het -Engelsch Schip Williarn of London Kapt. W. Edenton van Gibraltar naar Londen, is door misgïsiing by Brouwershaven binnengelopen, en door goede directie van den Seinmeester Prysgemaakt. De Equipagie is op 's Graven fteen te Zierikzee gearresteerd.
't Schip van B. Tours, volgends voorige berichten door een Engelsch Oorlogfchip hernomen, is den 17 Dec. te Plymouth opgebragt; van den Moorlchen Carga van de Lading wist men nog
niets.
Scheepsrampen.
Verongelukt, 't Schip van L. Hendriks , dat aan 't Groninger Wad volgends voorige in gevaar zat; 'er is geen hoop om iets te bergen. — Op de rivier van Bordeaux 't Schip van C. Stam van Bremen , van 't Ys doorfneden en vol water. — 't Schip van 0. Asmus, te Ilfracombc binnen, is' gezonken, en de lading geborgen , doch zwaar befchadigd.
Geftrand, by Embden de Schepen Diana Kapt. Hanfen naar Batavia , the Fourage Kapt. Wtlmfon naarQuernfeybeiden van Embden, en de Vrouw Sara Kapt. Swart van Londen naar Embden. —■' By Duinkerken de Jufrouw Anna Bosma, Kapt. Hcinks van Embden naar Londen. - By Memel de Louifa Dorothea Kapt. Zimmerman van Koning!* bergen naar Ierland. — By Straalfund, the Roper Kapt. 'Ipfon van Riga.
Op Vogelfand is aan den grond gezeild en lek geworden 't Schip van P. Pcterfcn van St. Thomas; had Blankenel'ers bekomen totadfiftentie, en zou, indien.het nodig was, Iosfen.
Het Deenfche Schip, volgends voorige zonder Equipage tc Plymouth binnengebragt, is gen ^amd 'Jrue Kapt. IViborg van Bordeaux naar Hamburg
Kapt.



C 47 3
Kapt. G. Ommans vnn Amfi. mar Lisfabon, Plymouth binnen,,heeft veel fchade en lckka<' moet,.Iosfen en repareeren-
Met fchade binnen, te Douvres Kapt. L \f''aA Van Mallaga naar Hamburg.. Te Ramsga'te K'éi ƒ/. J. Simon/en van Lisfabon naar x///o;/« ■ Penzance Kapt. Hendriks van Amfi. mar Liy Bon. I e Dartmouth Kapt. A'. Helt man van />>•; ( i>o« naar Hamburg. (De twee laatifen moeten Ir len en repareeren.) TeAwm Kapt. />. J^,,/ van Bordeaux, te Kapt. £. '/V/foAr van
beiden naar Bremen. I e 77v//, na alvoi rens op ftrand gezeten te hebben Kapt. Lock vr Hamburg naar Guernfey. Te Arendsdahl met Ie bchip K apt. O. T5. Ughud.vzn 'Bergen -naar Dordrech i e Tananger by Stayanger, met Lek Schip e veel zieken, Kapt. £ Maajbn, van dezelfde dé' j tinatie.
Te Cuxhaven is niet eenige fchade binne gebragt gapt. 'W Vermeulen van -Dordrecht naa voor zoodanigen prys als 't Gerecht vai Hamburg zou decideeren.
Texrlfche en Vlic-Lyst. . 5en 1 Febr'lliets gepasfeerd. De Wind O Den 2 niets gepasfeerd. De Wind Z ' ■
WDen U O Cn 5' £epasfeerd- ^e Winc Den"'6. niets gepasfeerd. De Wind O. Tcxe vol Ys.
Den 7. niets (binnen gekomen,-Texel .vol ¥« Niéts" Uitgezeild. '
Van den 38 tot 31 Jan. is in h&t Vlie niets gepasfeerd. 0
Helv.oetjluis.
. Den 30 Jan. gister avond arriveerde R. Lood van 7io^« j is dezen morgen door Ysfloepenopde Haven gebragt. De wind N- N. O -
Den 3i.-gister zeilde uit de Goeree in Zee'Kapt. R.A. de Haan, naar OJlende. De Wind N. O
O enV I" WFCbr' "ietS gepasfeerd' Dl? Wind Den 3 en 4. niets gepasfeerd. De Wind W. Den 5. .tusfchen de Kwak en Rockanje is den j fl dezer geftrand, na den r een lek bekomen te hebben, 't Bómfchip J.yan Duyn Kapt. A. yan der Horst van. Scheyeningen naar Flisfingen; een gedeelte der lading is geborgen, doeh 'Sip zal denklyk weg zyn. De Wind O. N. O.
Brielle,
Den 30 Jan. uit deze Haven naar Zee, Kapt.. J. van Kerkhoven mat Ofiende. De WindN.N O Den 3.1 niets gepasfeerd. De Wind N. O '
ZAL.V enZ* ZCW gepasfeml- De Wind
WDea Ó! N.0 5* ^ ^sl'eerd. De Wind j
in [ —«_
6* vanHeA!'ClliP/ * ^f^ChrlstinaKm.Uyllng '/JSrutd fn Tr * d°fr X vs voorTJ^fbet |j ^^^1^ ****
s- WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN.
I- Op de laatde bladzyde van dit No. deeleh wv 3 T?*^ kundige Sfflg
n ^ Zwaanenhürg , gedurende de
l S^feg W'. ^"de ons voornemen om . in het vervolg -zoodanig eene Tafel, voor elke afd gelupene Maand, te plaatfen in het Se ofW 1 a? iNo-> dat .na het eindigen derzelve. Th der
«euwe Maand, wordt uitgegeven! * r iSp ?afeI» voor welker naauwkeurigheid in
°ndf'lcheidene Colommen, waarvan de eer te voor de aanwyzingen van den Barometer* -de tweede voor dte van den Thermometer, denderde voor die der Winden, en de vierde voor die der Lucht sgefieldheid, gefchikt is-' ,lucvuo-rtue Vooraan is gefield de dagtekening van éikeninagenfUQ,1C 1'dagV,ak,-zyn.drie aantekeningen» plaats nl ^er,,°"delieheidene Colommen gehoofde van even 200 veele op onderSneSf dag gedaaneWtS-
u " gfia' ,ii"ldc de£c Ouaea van waarneming alïnn* bepaaldelyk,;s morgens van r Wovf S?mStÏ ten 8 en gedurende de overige maanden tS ? uur,Js namiddags ten 2 uur,êeH
5?eï£noorden-* de aj^sz
ee^ S^0?™ ®^ vindt men aa» de eene zyde de en aan de andere zydè de
/Oogt derzei ven aangewezen, dit laatfte naar de fiypothefe van Mufhenbrod, volgens welke % kr. Storm aanwyzen. Deze waarnemingen ■ zvn ledaan.6 °pktteildheid eu door eene ervareïehaS
^£fo aantekening van ,'den Regen is gemaakt volgends de aanwyzingen cenes Hyetometers, van dezelfde inrichting als die, welke door den kun- ' digen en verdienstelyken Bktjnings befchreven is geworden in de werken van de Holl,. Maatfch der fFeten/ch. XXVI Deel, bladz. M.
Wy hebben dit een en ander, tot ophelderingen meer algemeen gebruik dezer Tafel van Weerkundige waarnemingen, in den beginne, één* vooral .ter kennis, onzer JLezei en. willen Brengen.
WEEK,- -



WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG gedurende de Maand January 1799.
t ' | j I [
Tail I b\ro- thermo- winden. ] tUCIITSCE- -f Jatl. I baro- thermo- winden» I luckt9c1i* ' meter, meter. Streek Kragt' steldheid. | meter, meter. | Streek Kragl \ steldheid.
—T^TIÏSÏB Oost- — 21 Helder. f30 ïTïöI |0.ten Z. 2! Een .veinig betrokk.
J3G iitl a, — 17 <UQ rini j. * .
I30 3j|ig *l C30 j|t4, I——. a|Helder.
f30 3 ,iSi ■■ 2 ■ - " j (T9 nl|i7* 1 2 Een weinig betrokk.
» < ïq qf21 - 2 » 18 < 29 Iliiaói I 2 » ——•
* lil l \i6i * 1 129 mlaai I 2|Helder.
~^sT^?rÏ4 ■ - 2;Betrokken. Mistig. | r'ag~Tii|i9i | 2 Een weinig betrokk.
S <3« aïtai ■ * - 1 *9 <*9 " 1*8 I • 2 —- «
I30 aj|i8 *1 1 <-29 11**2 1 4!Helder.
r"3o~TiT77 | ■ 1 ■ 27^^ 1 7Ï9~ïïï\ïö [Z. O. 2~fên weinig betrokk.
4 < 30 *Vi9i — — ■ * —— *o< 29-11* 31 —— 2 —7—- •
630 2*22 . aj 1 U9 io*l*5 !Z. Z. O. 2'Helder.
ri<T~2b£Ï 1 2I i ■ " f29 8iU6 IZ. W. alBetrokken. 4
5 ^30 H24' * *M*9 8 33 2,
C30 13 23 — a| -» \ L*9 7^ 134-i I " *l — '
f 30 §(23 Zuid — al ■ ■! ('29 p I33 |Z. O. ' 2 Betrokken. Mistig.
6 <3o |*S Z. W. — 2 ——• —— 22 < 29 9134 (Zuid 2 • ' -
C30 |a7 1~—" ———I C29 8|34 1Z.W. 2 Betrokken. ^
j33i 1 ^ j p9 4 (3.6 |Z. W. *
~ Jso 34 _ _-L—— — *3 <*9 ,313-74 Zuid " * •
i Ma9»4l*8 ; 1 1 -1*9 3.361 ,Z. Z. O. 4
f29~ni24 ,Zuid —*! 1 f29 4§,35 IZ. Z. W. 6
8 4 29 ui 29 IZ. O. -2I 24<29 s 37 I Z. ten O. 4 ——
(.30 |a7 [ —| • L29 5 135 'Z.O. 2 •
r30 ï |3a I _| r29 8!|33 |Z- Z. W. 2 ■
9i3o r*33 ' *S 12° 6ij36 *
I30 liboi ) — l —— t29 g!l34 I a ' ,
"~f3» 1ÏI31 IZW. — 2I f29 6 \37$ 1w-Z-W; a|——
IO<3oii'32Ï 2 Betrokken. i6<ap6ï 40 W.N.W. 2,
(■30 ijl29§ I —• 2lBetrokken. C29 7Ü38I I- ■ ■' *l' „
f30 ii|29i Z. Z. O. 2|Betrokken. Mistig. ~f29 6lj34i |Z. W. a| -
11^30 4 3? Zuid 2 — 27^29 3 44 post 2,Be rokken. Misug.
130 |!3a . 2 _ — C29 2 I33 [Noord. alBetrokken.
f30 1 |3*i iZ.tenO. 2|—= — | f*9 *J33 N. W. 2
12<3o i 34 2 —■——. — 28 < 29 3ï 34 a
llo 1 is2 U al — 1 1*9 4ll3* W.N.W. 2
—f30 i kol' Z.Z.W. 2I—— I f*9 6(31 jWest 2 |Een weinig betrokk.
»ü —i^=j^ij; & . InTw. ïiiss:
—?<3n~~ïï'liii z^"~^-aN ■■ ■ f*9 3i|*7i |Oost. 2 Betrokken.
14{ o S » » - 3o f^ol ~ aEenweinigbetxokk.
I30 21/24 Z. Z. W. * [Helder. I E29 5H*6i I 'M^-
■"Fi^l'aornzTtënO. alBetrokken. Mistig.l p9~ 6i|i81 JOost 2[Betrokken.
MS Sli? I— alHeUir16^! 31 \tl .SSlgt l£g£' Sneeuw.
r3o ii'23* IZ. O. — 2jEen weinig betrokk.| 1 |
IÖ<3o 1*33 O.tenZ. * ij ' ' 1 1
1,0 iihs 2lHeIder. t «
Gevallen Regen en c?«^w geduurende de Maand january s> J^yn. De Uimazeming is door de Vorst verhinderd.
Te Amfterdam, hy C. COVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam," te Amfterdam.'



N9.' 1 ö February 1799;
OECONOMISCHE COURANT.
2V bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zee* ..wart, Fabrieken? Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan»'
1. ÖECÜNOMrS'CTIE KUNDIGHEDEN,
Eenige Byzonderheden en algemeene Denkbeelden' aangaande de thands zoo veel geruchtsmakende PASlGRAPHIE, of < het AL SCHRIF T.
Ouder eene Legermacht, uit Corpfen van verfchillende Natiën én taaien, zoo met betrekking tot Bevelhebbers als Soldaaten, zaamgefteld, bevondt zich een diepdenkend Krygsman,die de verwarring gadedoeg, welke voordiproot en moest fpruiten uit gebreklyke of in eene vreemde taal gefielde rapporten, gelyk ook zomtyds uit de onverftaanbaarheid der afgevaardigde orders, voor hun, die ze moesten uitvoeren. Hy hadt deernis met het lot van veelen, die, hierdoor tot het onmooglyke verplicht, op hals en leven niettemin verandwoordlyk waren voor de ftrikte volbrenging der orders, hun gegeven. Dit bragt hem op den inval, en fcherpte zyn vernuft tér uitdenking, van een eenvouwig Teken- of CharaSter' Schrift, het geen met weinig moeite, en zonder tusfehenkomst van een omflagtig woordenboek, door ieder een in zyne eigene taal, na eene korte oefening, genoegzaam verftaanbaar zoude konnen zyn. Het is de Burger de Menicux, thands OudIVJajor der Duitfche Infanterie in Frankryk, die, de eer eener zoodanige vinding wegdraagende, en geholpen door den beroemden Sicard, Directeur van het Inftitut der Doof-Stommen te Parys, het bovengemeld voordel daadlyk heeft opgelost in' eenen zeer wysgeerigen geest, en met eene mate van vernuft, geëvenredigd aan 'smans wezenlyke kunde, in weerwil van drukkende ongemakken, .die hem wegens zyne jaaren en zynen ftand onder dit werk aankleefden. Deze verdienstelyke man heeft een hulpmiddel, ter mededeeling van gewigtige narigten tusfchen perfonen, geener andere dan hunner moedertaale magtig, uitgevonden, het geen uitnemend bruikbaar zal konnen zyn, mids zy, ieder in zyne eigene taal, zich daarin willen oefenen, na dat Geleerden in alle La'ndea de moeite zullen op zich genomen
hebben, van een maar kleen boekdeel, door^ö' M. in het Fransch en Hoogduitsch uitgegeven,- ■ in alle andere taaien naauwkeurig overtebrengen. Het zamenftel van de M., waarvan vervolgendsnader, pryst zich byzonder' aan door deszelfs een.' Vouwigheid , en weinige belasting van het geheugen ; het lleekt dus in gevorderde moeite rot het' ■- aanleeren geweldig af hy de Grammatica'soïLeer-
- wyzen van alle dusver bekende taaien; enfehoou , het gebruik van dit Alfchrift met betrekking tote algemeene /efhaaien,gefchakelderedeneeringen, t of onderwyzende boeken voor als nog twyfelach" 1 dg blyve, eh 'er hobgstwaarfchynlyk aitoos-eenh-
- ge wysgeerige aanleg by de aanwending en toet- pasfing van hetzelve zal vereischt wbrden, waar-
- door dus dit hulpmiddel ophoudt iuzoo ven-evan' t algemeen gebruik te zyn, zou echtermenige brief-' j wisfeling tusfchen Staatsministers, geletterden,
- of Kooplieden, over zaaken van minder afgetrók' 1 ken aart, en waarvan het onderwerp wederzyds
■ bekend is, daardoor met een weinig applicatie af
• ras konnen 'aangevangen en gaande gehouden
• worden.
, Immers is het bekend, dat de aangenomens : Tekens of Characfers in de Algebraïfche Weteni fchap, in de Chemie, Mttfiek enz. niet alleen
■ door alle befchaafde volken zonder tusfehenkomst , van eenig woordenboek of gearticuleerde taal zeer ( gemaklyk verdaan en aangeleerd worden, terwyf
■ «dezelven niettemin een waar beeldenfchrift zyn, , het geen door afgefprokene en willekeurige tekens : de denkbeelden, de gewaarwordingen van den? : fchryver tot den lezer, en dus van volk tot volk,
■ overbrengt. — Wanneer men ons voor de eerste-
■ maal van ons leven een zamenftel der 24 of 25 : figuren, waaruit ons a, b, c. beftaat,vertoonde,
en ons zeide, dat door duizehdvouwige kopp'e* ling van dezelven, en door fchakeering der kleene: letterbenden {corps du mof) daaruitontftaande, alle mooglyke denkbeelden konnen' worden uitgedrukt, en aan anderen medegedeeld, zouden wy dan niet meenen, dat men ons met opzet bedroog, en het onmoogl3 ke wilde doen gelooVv.1. ? Ondertusfchen, ■ met welk eén s'eüiak, met welk eene vauzelfsheid G bef



C 50 )
fcedienen wy ons in het fpreeken,le2en en fchryven, van deze zelfde letteren om gedachten me.detedeelen of te ontvangen! ja, hoe vaardig, fchier fpelende, leeren onze Kinders, van derzelver vroege jeugd af, de fchyr.baar zoo moeilyke zamenVoeging dezer figuren, en het articuleer en. hunner
moedertaal!
Niets is willekeuriger dan de verbindtenis tusfchen onze denkbeelden en de letters, de lettergreepen, de klanken, waarmede die in alle taaien worden uitgedrukt, indien men eenige weinige woorden, op het geluid van zekere voorwerpen gevormd en die voorwerpen dus onmiddelyk aan ons vertegenwoordigende, uitzondert. Waarom b> v. moeten deze vier letters Dood in onze taal den ftaat van ophouding. des dierlyken levens aan ons voordellen? Wat verband is 'er tusfchen hét Franfche woord Nat ion en eene talryke maatfchappy van menfchen, onder één Staatsbeftuur en dezelfde Wetten levende? Waarom denkt de Brit meer aan het hoofd zyner Uitvoerende Magt by dezen klank: King, dan by elke andere artilatiel Wanneer wy deze klanken hooren:
Le-ra-tan- ta-le- ri ,-lc- ri - tan - te -ie - ra, waarom zullen wy dan minder denken aan iemand die een Airtje neuriet, dan aan iemand, die ons in zeer goed Fransch (wat de klanken betreft, want de Ortographie is verfchillende) zegt: dat de Rat op Ryst of Koorn aast, en dit dezelve bekoort ? — Alles komt hier genoegzaam alleen op vyillekeurige overeenkomst en onderlinge affpraak aan. En waarom zou het, op deze voorwaarde, niet mooglyk zyn een volledig denkbeeld dooréén liip uittedrukken, eri eene regte linie tot het teken van eenen volzin, van eene geheele redeneei'ing, te maakenj? waarom,b. v. kan armoede niet betekend worden door Qi rykdpm door Q, de 7t>iddenfiand door A? waarom is / ongefchikt om yoorfpoed, en \ om tcgcnfpoed aanteduïden? kan(£ niet zoo wel den vérledenen tyd als^tó^r, Qniet zoo wel den tegenwoordigcn tyd als heden, en^) niet even goed de toekomst als 't woordje morgen betekènen? Waarom kan ik
f hoevaartgy?'] r ?
indeplaats van 1 ik ben ziek. Lnietfchryven? J é \ ik bemin u. f '1 Likhaathem. J L"~^: Indedaad, alles, komt hier alleen op wederzyds goedvinden en naauwkeurighéid by den fchiyver eh lezer aan, en wy zien uit deze' voorbeelden, die willekeurig zyn opgegeven, hoé. mooglyk het zy , niet 'alleen een zeer beknopt en in' verfcheider.e gevallen bruikbaar Tekenfchrift te ontwerpen, maar ook hetzelve, met een weinig applicatie cn oordeelkunde, in zoo verre aartteleeren, dat men 'èr zich desnoods' van bedienen korme % fchoan wy erkennen, ditt eene volkomene
heblykheid in dezen minder te verwagten fchynt, ten zy men van zyne kindfche jaaren afdemcchanifche zamenflelling dzr Tekenen zich hebbe eigen, gemaakt, of ten minste door veelvuldige oefening daaraan zoo gewend zy geworden, als wy zyn aan de gewoone .letters én woordenkoppelingen onzer taaie. .
Maar zelfs dan, wanneer wy voor ëen ©ogenblik onderftelleu, dat de uitvinding van de Menieux nimmer kan noch zal worden in oefening gebragt, en dus, dat dezelve meer nieuw en fchitterend, dan wel nuttig en belangryk voor het gebruik in de Maatfchappy is, ten minste,datflegts een kleene kring van Geleerden of Staatslieden zich daarvan t'eenigen tyde met vrugt zal konnen bedienen ; zelfs dan nog rekenen wy 'smans uitvinding vernuftig, wysgeerig, verdiensteïyk; zy is het werk niet alleen, van eene verbazende infpanning, van een fchrander wysgeerig hoofd, van eenen man, met hetménschlievendstoogmerk in dezen werkzaam, maar zy zal ook, niettemin, de aandagt van alle opgeklaard denkende menfchen fteeds daarom bly ven verdienen, wyl zyons handleiding geeft en.verplicht , om eerst onze denkbeelden te ontwikkelen, te zuiveren, tefchiften, en tot de nodige klaarheid. te. brengen, eer wy ons in ftaat bevinden o}n, rond te' zien naar de woorden of tekens, dié gefchikt zyn om dezelven aan anderen over te brengen. ' Zoo lèeren wyniet in klanken, gelyk by de meeste menfchen het geval is, maar zaaklyk en wysgeerig te'denken en te fchryven, en de woorden naar7de leiding onzer gedachten, maar geenszins onze gedachten naar den vloed der woorden te fchikkeh; hetgeen indedaad voor de wysgeerige verlichting der menfchen en de verbetering van den ftyl eené gewichtige aanwinst is. — -,
Dc zamenflelling van een wysgeerig of fisuurlyk ichnlt, door ieder mensch gemaklyk in'zyne moedertaal overtebrengen, en dus met weinig omflags by eik een, wat taal hy ook gebruike, dezelfde denkbeelden verwekkende, zoodanig een Tekenlchrift was van overlange gewenschi. De Telegraphifche taal, die, door de eenvbuwige bewegingen van een zeer eenvouwig werktuig, gebeurdtenisfen van belang zeer fnef op verre afftanden boodfchapt, en dus eene foort van becldenfpraak of cyffer voor de Staatkunde oplevert, was als het ware de voorbode der aanftaande geboorte van hare Zuster de Pa sigraphie, welke flechts vier jaaren-laater, in hetzelfde Vaderland, geboren werdt Indedaad, het is fe verwonderen, dat, op het einde der XVIII Eeuw,"midden onder het rumoer der wapenen, niet alleen de eerde Konst tot volkomenheid geraakte, maar ook deze laatfte-uitvinding is aan het richt gebragt door eenen Krygsbevelhebber, wien de rampen
des



C 5i )
des oorlogs daartoe eene oefenfehool verdrekten, en die het menschdom langs dezen weg min of meer eene vergoeding doet voor alle die ellenden, waar ónder hetzelve zedert eenige jaaren door dat alvernielend vuur gezucht heeft.
De ;'roem toch dezer Uitvindinge behoort onbetwistbaar aan de Af.; trouwend*, alles wat voor zynen tyd hieromtrent geleerd of gefchreven is, verdient den naam met eener Leerwyze van het wysgeerig Tekenfchrift, en het geraakt, wat men 'er ook te vooren van gedagt hebbè, geheel cn al in de fchaduw, na dat deM., volgends zyne en Sicards aankondiging in 1795, op het einde van 1707 over dit onderwerp heeft uitgegeven een Werkje, zeer beknopt gefchreven, en in 't Fransch getyteld: Pasigraphie, oü Premiers Elemens du nouvel Art- Science d'ecrire £? d'imprimer en une Langue de manièrp cï étre lu & eniendu dans toute autre Langue fans traduiïion; beftaande dit Stukjen uit twee byzondere afdeelingen, waarvan vervolgends nader, te zamen niet grooter dan 129 bladz. in 40.
Het is waar, voor de Af. hadt reeds de groote Ltibnilz de uitvinding eener 'wysgeerige Tekentaal, of wel van een Algemeen 'Logisch Schrift, gewenscht en gehoopt; dan, fchoon hy de mooglykheid daarvan onderttelde, gaf hy 'er tevens de groote moeilykheid van te kennen, en het is 'er dus verre van af* dat hy gezegd zou konnen worden, deze Konst met de daad te hebben uitgevonden. Nog minder komt die eer toe aan John Wilkins,. wiens, werk over de Wysgeerige- of Characïertaal,in 1.668 in Eng#iandsuitgegeveÖ4' niet dan een zeer ingewikkelde, omflagtige, en alleszins gebreklyke voordragt dienaangaande bevat; terwyl de Poligraphie & univerfelle écriture Caba- i lijtique van den Abt Trithcme, waarvan de Fran- < fche Uitgave door G.Collange, in 1561 gefchied- < de, veeleer eene 1'oort van Cyffer, dan het Al- c
fchrift ten. onderwerpe heeft. t
Profeslör Wölcke, alom bekend wegens zyne c verdiensten by het Desfausch Philantropin, hadt t zedert verfcheidene jaaren in een en ander Hoog- e duisch Tydfchrift een middel aangekondigd, ter t tnedcdeeiing der gedachten aan anderen,""ook in v taaien, die inen niet veröaat, en hy gaf werklyk in 1797» bykans gelyktydig met de. M., een Stukjen van 30 bladz. in het Hoogduitsch in 't 0 licht, waarin hy de mooglyk- en uitvoerbaarheid v dér Pasiphrasie, of Algemeene Spreekkonst (Konst, a om zich van elk. te doen verftaan) zonder het h aanleer en van eenige byzondere of algemeene Woor- d den- S£hrift-<f2ekentaalttsichlcdeiebetoog£n(f')-, b
o
(*) Elk 'gevoelt, dat het ontwerp van Wikke, wel d; verre van iets gemeen te hebben met dat van de Me- di meux, integendeel eene ftrekkiflg heeft om dit laatfte, I h
G 2
, van welk gefchrift onze landgenoot J. Lublink >f de.Jonge, op 's mans verzoek ,• eene zeer beknop, te fchets heeft medegedeeld in de Algemeene x Vaderl. Letter - Oefeningen voor 1797, 2V°. XII. Mengelwerk, bladz. 516-530. Volgends dit kort
- bericht beftaat het hoofdzaaklyke der Paftphrafie t door Wölcke uitgedacht, in het vervaardigen van a een zeer volledig Reaal-Lexicon of zaaklyk Woor1 denboek, in alle taaien over te brengen,hetgeen, t Alphabetisch ingericht, zoude moeten bevatten: 1 1. De regelen der Algemeene en van elke bys zondere Spraakkonst. 2. Onder elk woord, alle t de byzondere Ipreekwyzen , uitdrukkingen ,voor-
- vallen,'opftellen, en formulieren, waarby het, zelve gewoonlyk gebezigd wordt, of waartoe het "i denkbeeld, daardoor uitgedrukt, natuurlykerwyze 1 aanleiding geeft, en zulks in allerleie vakken van 3 Wetenfchap, Natuur en Konst. 3.. Ophelderin-
■ gen van byzondere fpreekwyzen en woordfehik: kingen, die als een taaleigen te befchouwen zyn.
■ En 4. eene benommering, op dert kant der bladzydén geplaatst, van elk woord, van ieder fpreek-
: wys, uitdrukking, opftel, formulier, enz. daar • onder te vinden, en zoodanig interichten, dat , men in zyn eigen woordenboek, ly ieder woord of fpreekwys,vinden konne het nommer derbladzyde en van het cyft'er, waar hetzelve in die van andere vólken voorkomt (§), cn waar de vreemdeling dit zou konnen opllaan; tervwl deze cyflers gemakshalve, op ieder bladzyde met 1 zouden moeten beginnen. — De Schryver vleide zich, dat zoodanig een woordenboek voor elke taa in 480 bladen Drukwerks, dus in t<x a 14 bekvvaame boekdeelen, zou konnen bevat worden. — Doch, om nu niet te zeggen, dat de omvang Van een werk van dien üitgébreideh aart onmooglyk vooraf te bepaalen valt, terwyl bovendien; zelfs' de gegeven 'plaats toereikend zynde , liet omdagtjge van zoodanig woordenboek en de mooglykheid om overal de 'onderfcheiden cyflers van hetzelfde woord in 10, 15 of 20 andire woordenboeken op den kant aanteduiden en optelpooren, ons toefchynt eene gewifftiee bedenking tegen de methode van Wölcke optelevereu j — moeten wy op die methode zelf nog be-
fchei-
ondeifteld dat zyn eigen ontwerp konde doorgaan, te verdringen, wyl hy tracht hetzelve in de plaats van alle Woordentaal niet alleen, maar ook van alle Tekentaal ce ftellen, en daaróm ook zyne geheele Konst doet beftaan in bet wel opftellen en naauwkeurig gebruiken van een volledig Reaal Woordenboek.
(5) b. v. L'efde fta in 't Nederduitse!) op bladz.200 onder cyffer 8, en in 't Fransch op bl. 65. cyffer itdan zouden wy, aan een Franschman fchryvende, ic de plaats van dit woord moeten febryven 65, za, e» hy aan ens, 290, S.



fcheidenlyk aanmerken, dat dezelve, r.anr 'otis inzien, niet genoegzaam toereikend is, om alle de byzondere wyzigingen van denkbeelden, gedachten , woordbuigingen en zamenvoegirigen, bet taaleigen, Conftruêie, enz. enz. derwyze te 'beftemmcn cn duidelyk te maaken, dat ieder in zyne taal,met behulp van zyntvoordenboek,daar uit eenen verftaanbaren zin zoude konnen fmeeden. 'Immers dit fchynt niet mooglyk, ten zy men ook de buigingen, gedachten, tyden, wyzen, en Syntaxis der woorden onder het gebied ftelle van byzondere tekenen, afgefcheiden van die, welke alleen het Corps du mot^het woord op zichzelve en zonder eenig opzigt op deszelfs buiging of verband met anderen; aanwyzen, gelyk wy zien zullen dat de Mtnieux gedaan heeft. Wy vinden dus het oogmerk van den Hoogleeraar Wöhkc lofwaardig, doch twy'felen zeerof hetmid"del, door hem aangegeven, wel immer ter bereiking daarvan zal konnen dienen, en dit al mooglyk zynde, zou hetzelve nog meer den naam van een 'Cyffer, dan van een Wysgeerig Tekenfchrift verdienen.
De verdiensten van den Burger de M. en de voorrang die hy als Pafigraphist boven zyne voor-
tangers verdient, zullen ons nog duidelyker in et oog vallen, wanneer wy de bovengemelde door hem uitgegevene Elcmens zelve inzien, en zyne vernuftig uitgedachte méthode van Figuürlyk Schrift een Weinig ontleeden, waartoe wy ons in een onzer volgende N°s.,zoo veel doenlyk, zullen bevlytigen.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN. NUTTIGE UITVINDINGEN.
Drukkery voor Blinden.
In het Journal Politype des Sciences & des Arts ;/an 1786, vindt men,'onder het Artikel Arts Agreables, eene uitvinding van zékeren Hauy, des-, tyds onderwyzer der Blinden te Parys, aangekondigd, om zoo te drukken, dat blinden op het ge-i voel zulks lezen konnen. Het middel beftaat! daarin, dat de let'ers, waarmede men drukt, zeer; diep in het papier zinken en dusfpooren nalaaten, welke voor ieder, d e de figuur der letters kent,' -voelbaar zyn. — Eene bygevoegde plaat .vertoont de Drukpers, tot dat einde gefchikt —Indien men overweegt, hoe fyn het gevoel, hoe fclierp de aandagt der meeste blinden zy,.en hoe veelen hunner enkel op het gevoel de Mufiek en andere Mechanifche Konsten geleerd hebben, zal men aan de mooglykheid van hen door het opgegeven raiddel te leeren leëzen, niet konnen,
twyfëien, en dus de meer algemeene iaanironcling daarvan, ten nutte dier'Ongelukkigen:, die van het edelst zintuig beroofd zyn, haitlyk'wenfehen.' .
Papier van- Papier gemaakh-
* fn -den jaare 1774 gaf -de Gottingfalie ^Hoo*gleeraar Klaproth een hleen gefchriftuk, ter aanpryzing van het gebruik des i ouden papiers, -om daarvan, hy mangel-van linnen en-wolien^Lompen, met weinig moeite en «kosten, nieuw papier ■te maaken: en daar de Papier-Fabrikeurs-gewoonlyk -voorgeeven, dat zy de oude boeken alleen tot het maaken der Pappen'konnen ga'brai-ken, heeft hy, ten.'bewyze van 'het tegendeel, dit gefchrift zelve doen drukken op papier van papier gemaakt, het geen taaml-yk ftevig en Wit is, en den nieuwen Druk zeer goed fieeft aangenomen^ -Tevens heeft KL -daarby opgegeven de v/yze, door hem gevolgd, in het vér-vaardigen van dit papier. • . ■ Offchooii wy. ons verzekerd houden, •datonae Papiermaakers reeds zedert eenigen tyd zich, mm wel als de Franfchen en Duitfchers, veelal bediend hebben van de !konstgreep, om onder de 'Lompen ook andere meer goedkoope ftoffen, en dus odkoud'papier te mengen, meenden wy echter, dat-de openbaare herinnering .-.dér .methode door KI. aangekondigd, niet ten onpas kwame in eenen tyd, waarin aan den eenen kant het Schryf- en Drukpapier, by mangel van de nodige Lompen, zoo buitengewóón i'chaars, en dermate in prys geftegen is,- dat. men zelfs voor de inlandfche foorten- byna de helft meer dan' voorheen befteeden moet, en waarin aan de andere zyde de overlaading van Winkels en Magazynen met oud'en nietswaardig DrukwerlcalommehysJer groot is. —— Wy-bevéelen dus dit hulpmiddel aan de oplettendheid onzer Fabfikeurs en overige landgenooten.
ZONDERLINGE KLEDERPRACHT IN DE XI—XIV EEUWEN.
(Eene Anecdote.y^ &>ïA£T>*vï*<(V<tt''xvi -i > V?.«iè* sfcv. y.t 'nrififiw u\o,c In de Elfde-en Twaalfde Eeuwen was het onder lieden, inzonderheid Vrouwen',,vamVor&telyken ftand de mode , zich te veriieren .met góudenien zilveren gordels en boorden om de Klederen, die bezet waren met klinkende fchelletjens of klokjens (nagenoeg, in dien fmaak, als zommige vrouwen thands gewoon zyn.aai\de halsbanden der ichoothondjeris te gebruiken)*. Dit gebruik
moet



C 53 3
moet nog langen tyd daarna hebben aangehouden', want in de Gefchiedenis der Stad Gëttingen vindt men eene befchryving van net -in den <ja»re 1-376 daar terplaatfe-gehoudenTouriTotrifpel, waarvan het -Origineel zich nog in 1785 op het Raadhuis aldaar bevond, en welke onder anderen deze zonderlinge woorden bevat: „ Fuerunt 'hic multa, muiier es -valde, valde, yakle pulcra., „ purpureïs mduta veslibus, et VinguUs jiercinèJa „ fqnantikiti>: 'Seftur, fihur, fchur, 'Hing, 'kling, w 'kling, ei in poster ioribtis vulde a-mp!<e." Dat is, volgends- de vertaalmg van een oud Chronykfchryver: Veele-Vrouwen en Jonkvrouwen, -die ge'komen waren om {liet /pel) te zien, waren zeer ,magtig,fchoon ver fier cl met heerlyke-pïirper-Wce'deren 'en ■■met Klinkende gordels en 'boopèkn-van goud -en zilver, met lange rokken, die gingen alle: fchur, fchur,, ichur, -en kling, kling, 'kling; ook waren zy van agteren vry dik.
T'ot.opheldering<van dit 'laaïftebyvoegfeldient, dat het .onder de vrouwen -van' dien tyd mede du Ton wasteen foort van Lendenkusfcn (of Cul postiche) te drangen; dit moge ons in den eerften: opflag doen glimlagchen, maar Wy zullen 'er ons minder uver verwonderen,- wanneer ^wy ons de! Pa?2fc'rs, de&uit- en Heupkusfens, de -Buik- en BoezemMtyMttva» onzen tyd herinneren, maar-vooral, wan-' neer wy weeten, dat op dit oogenblik te Parys, zoj men oris wel onderricht heeft,een foortgelykLen-déh-küsfen in den omloop der mode - wereld gebragt. wordt, dus onze hedendaagfche vrouwen! weldra gelegenheid zullen hebben, om ê la Cul postiche et Ceinture fonnantc zich te kleeden.
Wat de fchelletjens betreft, het is zeer waarfchynlyk, dat de afbeelding derzelven op dei Ipeelkaartcn, -in de veertiende Eeuw en van vroe-, geren tyd, aan het bovengemeld gebruik zy toe-' tefchryven.
Byzonderheden aangaande den Koophandel en het Financiewezen by andere Volken.
Men verzekert, dat de opbrengst der tegen- ■ woordige Heffing op de Inkomften in Engeland, (welke, zoo wy onsmeenen te herinneren, 8aio pCt. bedraagt) kan berekend worden op 100 Miltioenm Hollaridsch.
De Uitvoer uit dat Ryk bedroeg van January tot 10 October 1797 ruim 11 Millioenen P. St. en van January tot 10 October 1798 iq| Millioenen P. St., zynde dezelve dus in den tyd van één jaar 1 Millioen:, 249,390 P. St. toegenomen.
Pe Wollen goederen, in den jaare 1798-tot October uitgevoerd, zouden eene waarde bedraagen van meer dan h£ Millioenen; waarby nog niet gerekend zyn die, welke naar Oost-Indien en ; -China zyn verzonden.
G
Met de Engelfche Retourvloot uit China, voor ■j het afgelopen jaar, worden meer dan 34'Miüioe1 nen --f§ Thee «verwagt.
1 De iBritfehe Visfchery is :zeer \'©orfpoedjg gec weest. Onlangs hebben drie Huizen -te Leverpool
■ 'in .ééne week "ingevoerd 5,2.96,030 Haringen, en
■ '8 tonnen verfche Z'dra.
1 Odk zyn van .deh 6 tot den «g jfattamsy-1. h tc
■ Londen- -ingevoerd 879,000 fOhinafcfce Appelen.., 1 -en i;o83,000 Citroenen.
Uit Denemarken -verneemt men, dat 'de lading - der' Aliatifche Comp. -Retourfehepen voor ;dat 'Ryk, welke -over liet jaar 1798 uit O. indien-va China terug verwagt worden, eene waarde bedraagt van 1 Millioen 344,000 Ryksdaiers, buiten nog'de onkosten der uitrusting enz. ter.foanna van hyna 300,000 -Ryksd.
Men ziet dus hieruit, -en het fmart ons in de ziel , 'er dit te moeten by voegen, hoe zeer 'vreemde Natiën thands meer en meer in het bez,it geraaken van de goudene takken onzes wyleer \ zoo-ibloeienden Koophandels, shoe inzonderheid : de Britfche Commercie en welvaard hand over hand toeneemc, en welke rykdommen 'erop dit
oogenblik in Engeland gewonnen worden.
Echte berichten van daar verzekeren ons., dat niets te vergelyken is by de winsten en fchatten van zeer veele Huizen van Commercie 5 en geen wonder, het hedendaagsch Carthago heeft zich, terwyl het den Oorlog op 't vaste Land gaande-houdt, van alle de resfources,des Koophandels genoegzaam alleen meester gemaakt, het-zet de Markt, de Wet, aan en by alle Volken, en deszelfs ontelbare Vlooten befchermen zynen Koophandel door de geheele wereld, houdende Havens- van andere Zeemogendheden geblokkeerd, en fchuimen alle-Zeeën af. — Voor.wien is dit alles doodlyker, .dan voor ons , in vroeger tyden de leermeesters der Britten P — ó Tempi
Pas/tui! Nederlanders! 'Volken der aarde!
■vereenigt 11 toch eindelyk met-elkander , .laat éénheid van belang u allen door de banden des Vredes voor altoos zamenvoegen, vormt zoo eene geduchte macht, eenen algemeenen opftand, ter beteugeling van uwen overweldigenden vyand, en rust niet, voor gy hem ten minste hebt geftraft voor zyne vermetele fnoodheden, en doen terugkeeren binnen die grenzen van billykheid en gelykheid,, welke de eenige waarborgen konnen zyn voor uw verder aanwezen ! — Doet gy dit niet, dan zal het einde der 18^ Eeuw ook het einde van uwen welvaard zyn, en de eerlooze Pin zal het helsch vermaak hebben, van .eensals Despoot over geheel het ilandeldryvcnd Mensclidom .deze wereld te verlaaten. —~-



C 54 5
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. De volgende Waarnemingen omwent de koude, voorleden week door een Liefhebber te Pur merend gedaan, ons medegedeeld zynde, maken wy daarvan by deze een dankbaar gebruik: dezelve zyn aangetekend volgends een Thermometer, die reeds verfcheiden jaaren gebruikt, en nagenoeg met anderen overeenftemmende gevonden is.— Den 7 Febr. 'smorgens ten 8 uuren 7-Vsmidd.auuria0, 's avonds nf uur. ai. — Den 8 's morgens 8
uuren a° onder o, 's middags 3 uuren 8°
's avonds nf uur. 00. — Den 9 's morgens 8 uuren 70 — 'smidd. a uuren 160 — 's avonds uuren ia°.
Pryzen van eenige voornaame Koof waar en en Levensmiddelen, te Amfterdam, den 11 Febr. 1799. De Geraffineerde Suikers zyn even zoo, als den 4 dezer (Zie ons No. 6 ) — Zoo ook de Theën.
De West-Indifche Cofy in Vaten is van 25^ tot aö§, dus zedert 4 dezer nog | ft. per eg gemonteerd, gelyk mede de St. Domingo in Baaien. Kaas, boter, enGraanen, als den,4 dezer.
Te Dordrecht, ir February 1799.
Waren de Candybrooden en losie Candyën nagenoeg zoo als den 4 dezer, en dus zedert onze opgave van 21 J an . iets gemonteerd.
De Syroop was R 98 a 100.
Te Schiedam, 11 February .1799. Moutwyn 7\ £ de 30 Virtels, zonder Fust. Gcnever 8i £ dito, dito. Gênevcr 43 k 43 gl per Aam, Amfi. Proef. Gedroogde Rogge a 161 f6 per Last 148 ggl.
Te Utrecht den 9 February 1799. Waren de Roode en Witte Weit, Kogge en Boekweit, zedert den 19 Jan. (zie ons Ivo 4.) doorgaands 1 a ik gl. gemonteerd; dsGroenerwteu, Witte Boonen, Paardeboonen, en Haver, zyn ook zedert williger. De Winter en Zomer Garst \ a | gl. hooger.
Pryzen van zommige Binnenlandfche Effecten , te Amfterdam, den 14 Febr. 1799. BATAAFSCHE REPUBLiEK.
Intr. Prys pCt.
Recep. van Anticip. Penn. ten
laste't Bondg. te Lande, 1797. &3pCr. 39^40! dito uit de Heffing tot herftei der
Marine . . 33 - 39=340*-
dito uit de Brab. fchaêvergoed. a^ - .39 338 dito uit de Heff. van 98, op de \
Bezittingen, naar rato vanfom*
-men en Comptoiren . . a3§ - 4418485
voorleden week door een Liefhebber te Purmerend
Pryzen van eenige voornaame Koopwaar en en Levens-
Bat. Refcripticn ; &4pCt.
Losbaar 1799 . — - 92^94^
1800 . — - 78-'a79i
— 1 — - 68 a69l
——— 2 . — - 63fa6a
3 • — - 60^58!
4 • — - 57^56
Na den Vrede by loting — - 44^43! Voormalig HOLL'AND. Recep. uit de geforceerde Geldlicht.
van 95 en 96 . aafpCt. S7lzl
dito uit de Lotery van Febr. 96 aa* - 36 %\ dito uit de Vrywill. Negot. van
Octob. 97 r £15 - 6aja62l
Certificaten van dito . -15 316
Reeep. uit de Gorinch. fchaêverg. a 5 . 56a 56!
Voorm. UTRECHT. Oblig. a a|, a|,3, 4 pCt. . van41 tot56pCt. Recep. uit de Aslignaten . &3§pCt 74376, dito uit de 50! en 100e Penn. aai - 38339,
Voerm. GELDERLAND. Oblig. . a3 pCt.36a38
Recep. uit de Vrywill. Negot. 97 35 - 54355! dito uit de Geld. fchaêverg. 34 - 41840
Voorm. OVERYSSEL. Oblig. a a£ en 3 pCt. . van 37tot44pCt. Recep. uit de ioo?. en 5oe. Penn. 34 - 45346
Voorm. ZEELAND. Oblig a 3, a|i 3 en 4 pCt. vsn 28tot48pCt. Recep. uit de Lotery 97 . aq pCt. 36^3374
Voorm. FRIESLAND. ". Oblig.üzzt de jaaren van losbaarh. £3 pCt. — — dito . . 33 - 37338
dito - . . aa| - 40 a 41
O. I. COMPAGNIE. Oblig. ten lasten diverfe Kamers aa pCt. 27329 Recep. van Anticip. Penn. . £13 - 33334 Oblig. vsn allerlei aart, rentende
a 3ï 3, 35 pCt. met of zonder
vergoeding der verl.Intresfen, van 3itot47pCt. Wis/elbr. ter Kamer Zeeland a 4§ — 40 a 43 Uitgeloot. Compt. Oblig. naar de jaaren. 80384 Aflosfings-billetten . ƒ 33 a 24
Uitgcl. dito- . . « 430 a 435
COUPONS. Der O. f. Comp. van 1 Dec.
i797en.98 -. a89a9oeii76a77pCt. dito dito van 1 Oct. 97 en 98 a 89 a 90 en 75! a 77 dito van Holl. en Zeel. 1797
en 98, en 99 a8ia82en 67a69en58a6o Keizerl. by Goll eu Comp. . 49ia50 dito op reken, betaalde . 50 a5i
dito by Ozy .. . . 46 347
BELEENBANK GELD. ^4 Febr. 99J a 991 pCt.
' Specie-



< SS )
Spécie-Cours té Amfterdam, den t4Febr. 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15*
Oude gerande dito * . " 5:14I
Ligte dito . , == 49 r. per once
fcouvereinen , <• 17 : - per ftuk
Spaanfche Piftolen . = 45 : - per once
Franfche dito . n
Prufsfifché dito . - >'- 45: to per once. Lunenburger dito . ^ Nieuwe Louis d'Or . » 11:1* per ftuk. Zonne dito ." . = ïi•i£ Guinea's . . l2':i6
Carohnes . «13-
Baaien Goud . » tfai* pCt.
Los Goud . . «18: —
Goude Crufaden , *■ i7ï:
Pil aaien, per Mark Beo. ?=> 24:10 Mexicanen, per dito .5 dito per ftuk . s —.■r»».
Fr! Ryksd. . . ---'-*o'~ dito Kroonen, per Mark . =24*10 dito dito per ftuk . . s —: <7 Brab. Kroonen . = _"2*
Fyn Zilver, per Mark 26: 1
dito van n penn. . <g L, 2<5: J: • '
di to van 9 di to en tiaar on d er J ( = aó ■
Bücatons . . cjs . g,.
Holl. en X Ryksdaalers T :ro Nieuwe Ryksd. . s —: 55 pGt, •
Wisfeh Cours van 14 Febr. 1799, te Amfterdam, t op de Steden
Madrid . , 2 m: Ufo " & 76
/f/Zfoo . . dito „ 76
Cadix . . dito 75 Sevilien . . dito . = 75 ZMo« . . . dito "** . , Port a Port . fi rjfo van 3 m- * 6ot Venetién . a m Ufo . - 02* Livorno . dito . * ioc
Genua . . dito . , Qg Parys, kort. betaalb. in Specie • óoïa*
. . 3 m: Ufo . =
Bordeaux . —
dito . 1 Ufa / , 6 ;
Hamburg, kort. Banco . • ft$f '«
dito . . 2 m: Ufo . = WiïXfc JRro&a . . 6 weeken dato * //^««ï . . dito . "» Ui-A
Zeeland . . , VfiJSL
Rotterdam . i f5
Bankgeld . ' * pUtr
NB. De plaatfen, óp welken fèen* Wisfel- i <-ours is, zyn opzetlyfe weggelaten. ]
*JS S /, t 1'™ ?,ft;der 9ofte Generaliteit*, m Bataaffche LOTERY, welke is begonnen te trekken op Maandag den n February ,lyn uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzem
ijle Lyst No. 8431 met ƒ 1000;-
, 4Ö03 . 1000:-
J ~ 12921 — - 2,500:3de — No. 8767 - - zSóo:.
2!08o — - iooo: , 5^5 — - iooo:-
4ae No. 24404 — - 7,500:-
M, _> 3I5°9 — - 1,250:-
7* • No. 9411 - . lQl0._
<\ri, Kn 16954 1000 •'-
8jfc — No. ïo3i7 _ . 10qo:_ pr_
37085 — - jqoo:- pr. e0:*
29488 - - IOoo:- 5
zeetyding.
.. . Genomen en Geconfisqueerde Schepen. WPSSt^^- #¥f* van z».
bss--* voik is- —
« ff Zweedsch Schip
gel Kapt. Danberg. — Te ó>. » 't Schip
TC* -r ? onderfcheiden Franfche Havens vvf Amenkaanfche Schepen, waar onder ^ ^ cn the Adventure. _ In de CorunhaZTt chepen, waar onder een Engelfche Brik van HalÈï'rZ ïCAaWes de En^'*he Brik ^ C& Tonde™~ ' C" ^ >Aa van «aar
deHwü1Cr' e/' bi™en§ebragt te Cowes 't Schip mar% 2/ ° ^api: #W van St. 7homas IffeS^ ; CNB-, dlt,ls '£ zeïfde «chip met aengSgtO ' V ge"4s V°°rige te Cor*hia' Prysvei-kiaard Schip en lading van F. PFvtlbs rl AA "aa.r *rde*™-» r^JJopgebragt Te 't Schip ^ G^ Hofnung, Jg Te
t Schip ^^««««■Kapt.iW/l». - Te met de lading 't Schip van V. f Brenmehl tan Dordrecht naar Livorno - Dooi-hSfrSu e Ofiende het P/uisiisch Schii,^ Sl^St Jurgens van 2i#^^ naai.n^£
Spe1VgeSI^ltCn d00r Cen Fra^
Scheept



Scheepsrampen.
Vertm gel tikt, op de Kust van Audierne't Schip Mariafinè\i$$t. P. Boegvald; 3 man van 't vólk is verongelukt. — By Woodbridge de Schepen Norske Loye Kapt. Aretan'der, Norge Kapt. Backe, en ë& Jowg-ö Chrisüna Kapt. Ryland; het volk alleen is gered. — Op de Engeffche Kust 't Schip Zo$$ Augusta. ——
Geftrand, voor Calwyk 't Bomfchip Louifa Kapt. Dubbelaar van Londen naar Rotterdam. Op /Jora/zo/z» 't Schip Welvaren 'van de Reedcry Kapt. Stemming van Dantzig naar Leverpool. Te Goeree 't Bomfchip ^ Getrouwigheid Kapt. Knoesten Van Scheveningen naar Flisfingen; 't zelve zalwegzyn, doch de lading is geborgen. By Oost-Capelle het door een Franfche Kaper by de Mz<w genomen Schip Marianne Kapt. üte /fo^tf van Hamburg naar Amflerdam; de Prysmeester hadt twee gaten in 't Schip laten kappen, én de lading is genoegzaam weg.
Met fclrade binnen, te C&yu by Manclahl Kapt. yf. Jacobfen van Mallaga naar Hamburg. Te GMyiW Kapt. Schuilt van Bremen naar Surinamen; moet Iosfen en repareeren.
Het Schip van !ff. JVzcofo van Embden heeft ddor '£ Ys lekkagie en zwaare fchade aan de lading, die gelóst Wordt.
Te fJuinkerken is wegens fchade binnen geweest, doch reeds weder vertrokken, L. Nosten van Mdrféille naar Hamburg.
Te Delfziel is met fchade binnen en ingeysd Kapt. O. Wietes, Van naar LIamburg.
Be Schepen van Kapt. Hcegeman en C. Schatter, beiden van Bordeaux naar Amflerdam, zyn door
B E R IC 11 T.
Eerlang zóodra men daartoe door naauwkeuriger berichten van den algemeenen toedragt der zaaken zal zyn in ftaat geftéid, zullen wy onzefi Lezeren in een Extra- Nommer mededeelen een Volledig en Van eene achtingswaardige hand zaamteliellen Ver/lag van den tcgenwoórdigen ftaat der RiVïërert Tsdammèn, en hundatiën in ons Vaderland, van de loflyke pogingen des Algemeenen Dyk- en Waterbettuurs nevens deszelfs Ambtenaren, byzondere Dykcollegiën, en de Gecon/litueerde Magten by die Eenheid aangewend, en van derzelver gevolgen. — Wy vleien ons daaruifliandtastelyk te zullen doen zien het nut eener algemeene Opperbeheering over den Dyk- en Waterftaat der geheele Republiek Waarvan de tegenwoordige Watersnood verfcheidêne proeven oplevert.— Men zie intusfchen de volkomen echte berichten dienaangaande in de Haarlemfche Courant van 7,9,13en 14 February.
Te AisfterdaiB, by C. COVENS * Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam* i
het aanzeilen by Bleye zwaar' befchadigd, en moeten ter reparatie ontlaadén. ' ' "
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 8, 9 en 10 Jan. niets gepasfeerd. Texel vol ys. De Wind O. en Z. Den 11. niets gepasfeerd. De Wind Z.*0. Deft 11. niets gepasfeerd. De Wind O. Den 13. niets gepasfeerd. De Wind Z.
Helvoetfluis.
Den 6 eh 7 Jan. niets gepasfeerd. De Wind' O. N. O. de ftroom vol ys.
Den 8 en 9. niets gepasfeerd. De Wind N. O. : Den 10 en 11. niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Brielle.
Den 6 en 7 Tan. niets eepasfeerd. De Wind O. N. O.
Volgends nader bericht is 't Bomfchip van Kapt. van der Harst, agter Rockanje geftrand, na volk" en lading geborgen te hebben, geheel weg.
Dén 8 én 9. niets gepasfeerd. De Wind N. N. O. en N. O.
i Den 10 en 11. niets sepasfserd. Dc Wind Z. en Z. W.



N°. 8.
23 February 17P9.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zee* vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van bejlaan.
t OECONOMISCHE KUJX DIGHEDEN.
Over de voornaam/Ie belemmeringen en hinderpaalen der Nationale INDUSTRIE en ARBEIDZAAMHEID.
■VTa in N°. 4 en 5 de gefchiktfte middelen ter opJ-l wekking van de Volksnyverheid te hebben voorgedragen, zullen wy thands voordgaan tot eene opfomming der voornaamfte beletfelen, di^ daaraan doorgaands afbreuk doen of hindernis toebrengen, en, fchoon wy gaarne erkennen, dat deze belemmeringen niet allen by ons even zeer aanwezig zyn, gelyk by zommige andere volken, zullen wy echter, om een foort van geheel te leveren, de gantfche volgreeks derzelven onafgebroken voordraagen, en hierin wederom de leiding volgen vanCrampe in deszelfs Prjsverhandehng over de beste middelen om een Volk arbeid en verdiensten te verfchaffen (*), welke ons voorkomt het ftuk vry volledig en in zyn waar gewricht behandeld te hebben; altoos echter met de nodige wyziging, met opzigt tot ons Vaderland 111 het byzonder.
Hoe moeilyk het ookzy, ingewoiteldc gebreken, van aart als die wy thands op het oog hebben , uitterooien, heeft nogthands de befcheidene voordragt derzelven hare wezenlyke nuttigheid Menig een, wien de zaak aangaat, wordt'daardoor oplettend gemaakt, en gewekt om in zynen kl ing pogingen te doen ter verbetering van misllagen, die hy misfchien te vooren uit onkunde of gewoonte hielp bedryven. /\lthands, de verfrandige merkt 'er op, en hoopt fteeds, dat eene duidelyke ontdekking van de oorzaken der kwaaie den weg moge baancn tot eene gelukkige genezing of opbinding derzelve. 6"
(*) Dit voortreflyk gefchreven ftuk, in 1702 bekroond door de ierfche Academie te Dublin, m in ■1796 door Wichmann in het Hoogduitsch vertaald met byguvoegde, zomtyds geWfgtige, aantekeningen, verfè'worS ^ °nS Vaderl3«d ™& bekend
' 11
Veelen zyn de oorzaaken die, in byzondere landen, konnen medewerken ter ftremming van handel en bedryf: de voornaamfte echter en vrv algemeene, beftaan in het navolgende.
I. Mangel aan genoegzame vryheid, in hét arbeiden en dryven van Koophandel. Deze ontbreekt overal, waar de perfoonlyke rechten niet bepaald en gehandhaafd worden door lieden, welke een waar volks-reprafematief hebben, — waar de wetten niet voor allen gelyk zyn, _ en, waarde belastingen met algemeen, evenredig, billvk en op eene verftandige wyze geheven worden
Dat willekeurig üespotismus, verdrukking. Leenheerichappy , en zucht naar veroveringen ten allen tyde de volken ontmoedigd, werkloos gemaakt, en verarmd hebben, terwyl integendeel eene geregelde burgerlyke Vryheid, die ons dc waarde van den mensch doet gevoelen en eerbiedigen , als eene vrugtbare moeder alom nvverheul, uitvinding, onderneemzugt, en welvaard 111 heurenlchoot kweekt: is eene waarheid, waarvoor zoo veele voorbeelden van handeldrVvende Staatcn, als 'er ooit aanwezig waren, ons borge bly ven De oude wereld vertoont ons hier 7W, Ortckenlands Staaten, en Carthago. De Midden eeuwen wyzen ons op de ïtaliaanfclie Gemeenebesten. En de laatere Eeuwen bieden ons proeven aan van beiderlei aart, in Turkyën, Polen, Spanje, de Nederlanden, de Planfee-Sieden, Engeland, Noord- Amerika enz. _ pj0e gelukkig duseen volk, dat, met wysheid de vrugten lyner Vryheid inoogftende, dezen fchat aanlegt, niet tot lediggang en loszinnige weelde, maar tot een nuttig en moedig volks -bedryf!
3. Onzekerheid van perfoon eii eigendom is een ander beletfel der algemeene nyverheid. Immers, waar deze heerscht, waar de mensch niet zeker is van het ongeftoord genot zvnes levens en zyner goederen, daar houden alle prikkels tot werken en verbeteren van zynen ftaat op, Algemeene vrees, wantrouwen, en moedeloosheid bemeesteren er den volksgeest. Commercie en vlvtbetoon vluchten weg van d.n bodem, die door wil-
• ' le.
\



ïekeurige knevelary en geweld i# ingenomen. Waar de krygswet moet gebieden, en de krygstrom zyn gerommel doet hooren, daar ftaat de arbeidzaamheid veelal ftil, de bedeesde Koophandel durft niets waagen % en het openbaar crediet waggelt ginds en weder. — Muiuimannen, gy, die door de eeuwige trillingen van uwen Staat, door de eindeloze willekeurigheden uwer Paella's dat loom en byna werktuiglyk volk geworden zyt, waar tegen uwe aanleg u moest waarborgen, en het geen Moham&d nimmer van u dagt te maaken, weest gy getuigen voor de droevige waarheid onzer beweering ! — Wy erkennen, dat niet altoos de weitelingen van.het algemeen volkslot,zoo min als van dat der individus, zyn voortekomen: 'er zyn tydftippen ,. vooral in den oorlog, wanneer de algemeene belangen ook in dezen uitflappen vorderen, die anderszins den ftrenglten toets der wetten niet houden konnen , en dit kan op meer dan éénen Europifchen Staat in onzen tyd worden toegepast; dan, gave de Hemel, dat lbortgelyke onvermydbarefchokken immer Hechts voorbygaande en oogenbliklyke wanfpoeden opleverden, daarzy, door aanhoudend zich te hervatten, den gewisfen dood der'volks-nyverheid en welvaard vroeg of laat zeer zeker ten gevolg hebben!
3. Een derde hinderpaal vindt de Nationale werkzaamheid nog in veele landen van Europa, en vondt zy wyleer ook hier te lande, in de willekeurige vorderingen en afpersfingen van het Jlel/èl der Leenregeering. Dan, daar dit bezwaar, het geen boven dien uit zynen aart tot het naastvoorgaand artikel behoort, gelukkiglyk 'zedert de eerfte oprigting dezer Republiek, en voornaamlyk zedert de invoering eener staatsregeling, die by Art.XXlVen XXV der Grondbeginselen het geheele Leenftelfel vernietigt, by ons heeft opgehouden te beftaan, gaan wy hetzelve,.na eene enkele aai> ftipping, voorby, en ftaan liever ftil by
4, Een vierde beletlèl, gelegen in eene onberedeneerde en daardoor veellyds onbillyke, en hoogstfchadelyke. inrichting der algemeene belastingen.
De twee voorname kenmerken eener welberekende eh goede belasting zyn derzelver gelykheid ;|n werking, en zekerheid m--opbrengst. Elke Schatting, die den éénen ftand meer drukt dan den anderen, of waarvan de opbrengst eenigermate, of geheel, afhangt van den willekeur des epbrengers of des invorderaars, houdt op eene goede en heilzame fchatting te zyn. En hoe weinige belastingen hebben dan aaufpraak op dezen naam!
De eigenaartigfte, }a de éënige natuurlyke. fchatting der burgeren is die, welke geheven wordt van den bebouwden Grond., van Landeryea die, 'door de milde natuur bezwangerd,
eene wezenlyke vrugt geeven. Deze kan in Landbouwende ütaaten volmaakt goed werken; dan in Handeldryvende Landen, waar der meesten vermogen ih goederen, waaren, fchepen, ere? diet, en rentebrieven beftaat, is dezelve deels likt toereikend ' voor de Staatsbéhoeften, deels ook zeer onzeker en moeilyk uittevoeren. Hier moet men dus tot andere belastingen, b. v. op Huizen, Huuren, Inkomften, verteeringen, en andere zaaken, die indirect te bezwaaren zyn, te gelyk toevlugt neemen; en als de uitgaven en fchulden hoog klimmen, gaat dit zoo ver, dat men, gelyk in Engeland, licht, lucht, Modes en Huisdie en, kortom alles belasten moet, wat de mensch van den Hemel ontving om te genieten.
Elk gevoelt, by dc eerfte aanritfeling, het onnatuurïyke van dit denkbeeld in 't afgetrokkene: genieting toch is eene weldaad der Natuur, die het Maad'chaplyk verdrag eigenlyk niet behoorde te beknibbelen : alles wat winst geeft, kan dóór den Staat voor een gedeelte benaderd worden, maar het geen niet dan voor eene zekere teruggave van waarde te verkrygen is, het geen dus altoos genoten wordt ten koste van een zeker verlies, het zy door arbeid, dienst, of koop, dat 'móest in den eigenlyken zin geen voorwerp van cynsbaarheid wezen. — De nood alleen heeft den Staat gerechtigd, en in zommige landen, b. v. het onze, verplicht, zich van 'deze loont van fchattingen te bedienen.
Dan, éénmaal aan zoodanige belastingen het recht van inwooning vergund zynde, op hoe veelerlei wyze konnen dezelven dan nog, het zv door ongelykheid, het zy door onbeftemdheid van werking, dubbel fchadeiyk en drukkende gemaakt worden ! Hoe veele Haaien levert hiervan de Gefchiedenis der nieuwere Staatenvan Europa ï , Zekere'.Standen in de Maatfchappy, die grondbezitters zyn, van den last, op de gronden van alle andere burgeren gelegd, te verfchoonen ; — te dulden dat een aantal Landen lastvry blyve of worde door byzondere en eeuwigdurende vergunningen; — overal eene onevenredigheid te gedoogen tusfchen de waarde van den grond en 'het aandeel dat dezelve heeft in'slands fchattingen, zoo dat de eene Grond-eigenaar te veel, en de andere te weinig naar evenredigheid daarin draagt; dit alles indedaad levert eene onbillykheid op, welke zich doet gevoelen aan ieder, die bezeft, dat men, ook in het Scaatsbeftuur,de lasten moet evenredigen aan de kragten die ze te draagen hebben. — Doch, het' nadeel hiervan komt nog in geene vergelyking met dat, 'welk ontftaanmoet uit eene p'erfoonlyke fchatting, welke ineerendeels of geheel afhangt van het oordeel des invorderaars of van het goeddunken des belastigden
zei-



~- Zedert Verfehéidèn jaaren" hebben w
de- ongelukkige werking van foortgèlyke belai tmgen gezien, en wy durven 'er by voegen, d: geen land onder de zon uit zynen aart minder gc Ichikt is voor dezelven, dan bet onze.
Dan, laat ons een weinig meer byzonder fpree XJfn over zommige foorten van gebruiklyke belas tingen, die zeer nadeelig zyn aan de Industrieel arbeidzaamheid der Natiën. Hiertoe behooren
a Belastingen van zoogenaamde konstiae o óntbeerlyke levensbehoeften, alsmede van onmis bare noodwendigheden. De eerfte vérdoovei den algemeenen vlyt, om dat zy de verkrygint van óntbeerlyke behoeften, waarin een voornaan roeriel tot Industrie gelegen is, voorde geringere ftanden onmooglyk maaken ; terwyl delaatfteiios veel meer ftrekking hebben, om armoede, lusten werkloosheid by een volk te verwekken. „ Door ,| het levensonderhoud der behóeftigen te dfukken, zegt Raynal, beneemt de Staat hun voed„ fel en kragten om te arbeiden; zoo wordt de ,, arme tot een bedelaar, de werkman tot een »» ledigganger, en de noodlydende tot eenroover 9, gemaakt; kortom, zoo brengt men eenen uit„ gehongerden mensch, door den hoogen nood, ,,'tot het fchayot." Bovendien wórdt hierdoor de bevolking geftremd, de uitvoer van eigen Producten, door verhooging der dagloonen en pryzen, aanmerklyk benadeeld, en dus het verbod' Van vreeinde Fabricaten onmooglyk gemaakt. Aan Voormalige •belastingen van dieilaart heeft'méh de vermindering van onzen Nationalen Handel en Fabrieken voor een gróót gedeelte toetefchryvén
b. Belastingen op de voordbrengfeleh van' inlandfche nyverheid en arbeidzaamheid gelegd, eii geevenredigd aan de maté en waardy dier Voordbrengfelen. Elk denkend lezer zal zich voorbeelden van zoodanige belastingen herinneren , en- het' doodlyk gevolg derzelve levendig gevoelen. De grootfte vyand van eenen Handeldryvenden Staat zou geen beter middel tot deszelfs verdelging konnen uitdenken.
c. De heffing der zoogenaamde Tienden. Doch veimids dezen voorheen in ons Vaderland nooit tot de algemeene Staats-belastingen behoord hétben, en eerlang, zoo wy hoópém, op eene billyke wyze geheel zullen worden opgeheven, gaan wy die niét ftilzwygen voorby.
d. Belastingen op het perfoonlyk vennoten deiIngezetenen. Niet alleen werkt deze foort van lchattmg-zeer onzeker, maar zy fchrikt ook, op i den duur gebezigd, den Landzaat af van zvn ve£ 1 mogen tot Landbouw, Fabrieken enz. aantelen-- < gen, om dat hetzelve daardoor bekend wordt ] Liever geeft men dus in zülk eenen Staat zyn l geld aan vreemdelingen tegen eene goede ren- j 1 *e: en hierdoor wordt elke helling op de'
II :
I kendt?011111*00 hoögSt 6öSeIyk druk-
t e. Belastingen op arbeidsloonen, die wyleèr i»
- Irankryk geheven werden, en nog heden in zommige landen, b. v. in Bohenien, gebruiklyk zvn*
- doch gelukkig nimmer in ons Vaderland, onzek
- wetens, zyn ingevoerd geweest.
i f. Hoofdgelden. Dezen wérken zeer ongélvk drukken den behóeftigen ftand genoegzaani aL ^©ög Staatsregeling hier te ïè
i _ g. Alle' belastingen, die de vryheid van dèé i inl™dlchen Handel en het vertier der Produélen belemmeren en moeilyk maaken: b. v. Tollen bmnenlandfche Rechten, Tranfito- Gelden, bezwaarmgen des invoers en doorvoers van dea éénen oord des lands in en door den anderen, Gilden- rechten enz. _ Het is zeer te wenlchen, dat dit ftuk door eene voorzigtige eiï algemeen gelyklyk, werkende wet mM Vaderland eerlang volkomen moge geregeld worden.
Wat ,n het byzonder de Gilden en derzelvêr Rechten betreft, wy ontkennen niet dat dezen in voorige eeuwen, by het opkomen der Industrie daaraan op eene zekere wy*e dienstbaar hebben konnen zyn; thands echter, daar alles in Europa eene andere gedaante heeft aangenomen, zyn zl we - verre van den Koophandel en »$ö te bevoordeelen daaraan , ten uitérfte fchadely] • zoo, om dat zy het bedryf der Ambagren tot een zeker uitfluitend Genootfchap van menfchen S paaien, en' daardoor de aanmoediging' Kg M dernemen van arbeid en handel MéSM ui hooide der daarmede verbondene geld-afpersf L gen; ten behoeve van eenovenolligGildeSuS" Het een en ander veroorzaakt, dat wdK S
t0el£gSen' en dus dSSv ? by mangel van naaryver, een zeker monopolie-mr. den, waarvan eemge enkele burgers, tennadeele der geheele Maatfchappy, de vl-ugten genieten
erwyl de prys der Producten 'er bovendien meiklyk door verhoogd wordt, in Engeland zvn de voor,s;,e Manufaa-tiuroorden, & v. ■ er, Leeds, Btrmtngham enz. vry van deze kr^i lende Gilde-bóeich. Men laat Ln Lle Ver L .' gezetenen de keus hunner eigene Anft>a2ts - On generen, en dit geheele gl-oote werkg wor£ foor etnérf ConjldW, met behulp van wehihle suppoosten, zeer goed waargenomen "cim£Q h. Belastingen op den invoer van "Materiaalei*' m ruuvye Hoofdftoffen, zoo van binnen! zhlZ
uiten >S> lands, onder welken wy ih ons Va. Ierland inzout erheïd mede de drukkende be asnngen op ftiri • • Brandhout, Steenkoolen n andere voor het Fabriekwezen onontbeeSykè ehoeften, met leedwezen nog raugfchikiÏÏv > NoS fchadeiyker moet het verbieden of bé-
zwaa-



C oo )
zwaaren van den uitvoer der inlandfche voordbrengfelen en Manufacfuuren naar buiten zyn voor de algemeene werkzaamheid der Natie. Intusfchen maakt de Oorlog zomtyds, gelyk op dit oogenblik by ons, ten dezen aanzien maatregelen, anders op zich zei ven zeer nadeelig, vblfrrekt noodzaaklyk.
Eindelyk brengen wy tot de Industrie en Handelsvlyt benadeelende inftellingen ook nog de uitfluitende Handels-Sociëteiten. Niet alleen zyn dezelven in alle landen van Europa ongelukkig uitgevallen, zynde 'er, volgends de opgave van den Abt More/let, zedert het jaar 1600 niet minder dan 65 zodanige corporatiën van buitenlandfchen Handel alomme opgericht en te niet gegaan; maar zy hebben ook met de daad het getuigenis der rede en der ondervinding tegen zich, daar zy, ten behoeve van tien indiyidus b. v., de arbeidzaamheid en onderneerazugt van 990 leden der Maatfchappy belemmeren, en fteeds geëindigd hebben met den handelstak, hun aanbetrouwd, geheel te dooden. — Wy houden dezelven dus met Smith, Crumpe, en andere beroemde Cameralisten, voor in allen opzigte fchadelyk, en gelooven dat de Oosteifche en Westerfche Handel onzes Vaderlands, buiten Gcpriyilegterde Compagnicn, op den duur, en onze bezittingen in Oost en West behouden blyvende, veel meer invloed zal maaken op de algemeene Industrie en den welvaard der Natie.
In het vervolg zullen wy van tyd tot tyd eenige bedenkingen over het beste Systema van Industrie en werkzaamheid voor onze Republiek mededeelen.
Bedrage tot de C ULTUUR-GES CHIEDENIS van ons Vaderland.
Daar de Tabaks-Cultuur in verfcheiden Oorden onzes Vaderlands, voornaamlyk in 't voormaalig Gelderland en Utrecht, geenen onaanzicnlyken tak van beftaan voor de Ingezetenen uitmaakt , en by afdaaling ook veele anderen in de Kooplieden daarvan welvaaren(*), kan het onzen lezeren niet onaangenaam zyn, in de hier onder: geplaatste Tabelle te zien den loop der Pryzen van dat Vaderlandsch Product, gedurende de j laatfte 20 jaaren. Dezelven zyn onderfcheidenlyk 1 opgegeven van alle die plaatfen, waarvan zy den | zender van dit ftuk bekend waren geworden; Amersfoort, Scherpcnzeel, Barneyeld, Nykerk,Putten, de Oyerveluwe, de Oyerbetuwe enz. ontbree-
(*) In La Richefe de la Hollande wordt dit getal te Amfterdam alleen op 300© begroot. 1
ken hier, doch wy hoopen ook van daar foortgegelyke Pryslysten te ontvangen, en deelen die alsdan op gelyke wyze mede.
Men weet, dat de Tabaksplant in America inheemsen is: zy groeit zelfs wild in 't Ryk van Chili. Gewoonlyk zegt men, dat onze Landgenooten dezelve uit America naar Europa gebragt hebben; AmUlloa, Beekman, en andere Botanici, twyfelen hier aan: zy houden de Tabak voor eéne Afatifche Plant, en meenen, dat dezelve vóór de ontdekking van America reeds in Europa bekend geweest zy. .
Nicot, in 't midden der XVIe Eeuw Afgezant van Frankryk aan 't Portugeefche Hof, naar wien de Plant in 't Latyn ten onrechte Nicotiana heet, kocht van eenen Hollander, die uit Americakv/nm, het Zaad, en zondt het naar Frankryk.
Reeds in 't begin der voorige Eeuw, en wel in 1Ö15, begon de fabak in Utrecht, Gederland, en Overy fel gebouwd te worden; fpoedig nam deze Cultuur toe; zy werdt in de voorige Eeuw ook in Friesland, en in onzen tyd in Holland beproefd; dan, of de daaling der pryzen, of de mindere gefchiktheid der zwaare kleigronden aldaar ,deedt die ondernemingen mislukken,zoo dat zich de voornaamfte Tabaksteelt thands wederom tot Utrecht, Gelderland, en een gedeelte van Oycrysfel bepaalt, en ook hier heeft men dezelve nog voor weinige jaaren, wegens de laagere markt, zeer verfiaauwd gezien, fchoon dezelve zedert de laatfte vier jaaren met vernieuwden luister is opgeleefd.
Het is bekend, dat onze inlandfche Tabak voorheen byna geheel niet by ons pleeg gebruikt te worden tot rooktabak, maar dat zy meestal naar buiten 's lands pleeg te worden verzonden, of wel gefabriceerd tot fnuiftabak. De fterke reuk en fmaak derzelve, door overvloedige zout. en olydeelen veroorzaakt, en welke men daaraan dour muien of andere konstmiddelen nog niet heeft konnen beneemen, was oorzaak, dat niet dan de gemeende en fchraalfte bladen door den geringeren ftand gekorven en gerookt, of ook wel door de Tabaksfabrikeurs onder de gemeende qualiteiten van Rook-tabak gemengd werden. Dan zedert een volflagen gebrek aan toevoer van Araerikaanfche Tabak dit artikel tot eene zeldzame hoogte van pryzen heeft doen ftygen, is de zaak eenigermate veranderd, en de nood heeft meer en meer gebruik doen maaken van ons eigen Landsproduét. Wy geven daarom by deze gelegenheid in bedenking, of men niet met vernieuwden ernstbehoorde te denken op de uitvinding van een middel , om de inlandfche Tabak rookbaar te maaken, waardoor de Cultuur dezer plant by ons aanmerk, lyk zou uitgebreid en een aanzienlyke fchat', die |nu buiten's lands gaat, in omloop binnen's lands
zou



C oi }
zou gehouden worden. Ons dunkt, dit was, i weerwil van voorheen hieromtrent mislukte pc gingen, een taak, onzer Nationale Huislwudelyk Maatfchappy en die van den Landbouw ten volf waardig. - ...
Dat de aanbouw der Tabaksplant zeer voordee lig zy, in weerwil, der kosten welkezyvereischt en van de groote verwoestingen die wind enweêr, vooral de Hagel, zomts plotsling daarin konner aanrichten, is eene onloogchehbare waarheid, welke door eenige refultaaten, uit de onderftaau
™ afgeleid, kan worden bevestigd.
Men ziet daaruit, dat de gemiddelde Prys dei labak van 1779—1794 ingefloten, dus over 16 jaaren, te JVagemngcn (welk wy ten voorbedde zullen neemen om de volledigheid der Pryslyst) geweest is, van 't Aardgoed ruim 8 en't Bestgoed J3ï g'. — Terwyl de middel-prys over de vier laststverloopen jaaren gemonteerd is tot ruim ïk\ en byna 23 gj, voor die beide foorten_ Dus js tie
Prys yan t Aardgoed door elkander genoegzaam verdubbeld, en die van 't Bestgoed bf gl. verhoogd. Het verfchil tusfchen den Iaagftèfl enhoogIten Prys, m 1792 en 1798, is niet minder dan van |4j en 25 gl. — Nogthans moeten wy erkennen , dat op andere plaatfen de ryzing niet in dezelfde proportie ftaat, het geen dikwyls aan de mindere deugdelykheid van het gewasch, of aan een geringer vertier der byzondere foorten is toetefchi yven. Qver het geheel is het zeker, dat de besttoegemaakte gronden en beste qualiteiten der 1 abak het meest deelen in de verhooging der marktpryzen.
Het verfchil tusfchen. 1797 en 1798 is op onderichcidene ^plaatfen zeer aanmerklyk, zynde hetzelve te Wagcningen in de pryzen van 't Aardgoed 4 a 6 gl. en van 't Bestgoed 12 a 15 gl. geweest. — By de pilzen van het jaar 1798 komt mets zoo naby, als d'e van het Bestgoed, op zommige plaatfen, in 1779.
De voornaamfte reden der tegenwoordige duurte onzer inlandfche Tabak is gelegen in het algemeen gebrek aan de Americaanfehe foorten, zoo hier als elders. Dit doet de verzendingen onzer bnuilcarotten naar Span/en, Italië, Frankryk enz verdubbelen, en het inlandsch gebruik tot Rooktabak merklyk toeneemen; de algemeenheid der ryzing-zedert vier jaaren bewyst, datzulksgeenszins de vrucht eener fpcculatie zy, maar eene wezenlyke verhooging der Confumtive waarde.
Wanneer men overweegt, dat een Tabakker te Wagemngcn, indien hy, jaarlyks door elkander gerekend, voor zyn Aardgoed 8 en voor zyn Bestgoed ra gl. maakt, kan bly ven beftaan, gelyk ons meermaalen verzekerd is, dan heeft hyin delaatstverlopene 20 jaaren flechts drie wanjaaren gehad 1 waarin hy op zyne Cultuur wezenlyk verloor, en 1 deze wanjaaren waren nog meestal het gevolg van 1
H
1 toevallige oorzaaken, r, w. Oorlogen en Revolu- tiè'n; dan daartegen is de gemiddelde prys in 16 s jaaren altoos boven dat peil geweest; terwyl die ï der vier laatfte jaa;en genoegzaam het dubbel daarvan heeft bedragen, en men voor 1798 alleen
• byna eene tweedubbele overwinst berekenen kan.
, Offchoon het nu waar is, , dat te gelyk met de Tabak ook andere benodigdheden tot dérzelver teelt, b. v. Landpacht, Schaapen-en Duivenmist, Hakhout tot Rysheggen enz. aanmerklyk duurder zyn geworden , is evenwel deze winst zeèr aanzienlyk, en heeft dezelve ook met de daad eenen • waasfem van welvarendhdd over de Tabaksplantende Oorden verfpreid, die by het geledene dooide landzaatcn voor en door de Revolutie, gelyk ook by de anders zoo algemeene kwyning des Nationalen welvaards, zeldzaam genoeg affteekt. Indien de tegenwoordige markt nog een paar jaaren mocht aanhouden, zou al het geledene in die ftreeken geheel vergeten, en een algemeene voorfpoed nog meer zigibaar zyn. Men heeft ons verzekerd, dat op zommige plaatfen van Gelderland, waar de grond goedkoop is, de Tabakker voor zyne overwinst in 1798 de akkers in natura heeft konnen aankoopen, waarvan het gewasch hein dezelve hadt opgeleverd.
Indien wy den opbreng van een morgen wel toegemaakt Tabaksland berekenen op 1000 W Aarden Zandgoed, en aoco g& Bestgoed, 't geen beneden de gewoone calculatie is, dan zal de waarde daarvan, volgends de gemiddelde markt van 1779-1794, te Wageningcn bedragen 3^0 gl., volgends die van 1795^79^, 73° gk. en volgends de pryzen van 1798 alleen, 1085 gl. — Wy kennen geen Product van onzen Landbouw, hetgeen in jaarlykfehen opbreng hier mede te vergelyken is, zelfs na aftrek van kosten, fchade, cnrifco.— De tabaksplant is gewis zeer teder, eene hagelbui van | uur kan meer dan een half gewasch verwoesten; dan, tegen zoodanige rampen, die boven dien vry zeldzaam zyn, zou men het gewasch, te veld (taande, konnen laateu verzekeren.
Te midden der onzalige tyden van algemeene ichaarsheid, duurte, kwyning en verarming-, die wy bekeven, en waarvan de akeligheid door den tegenwoordigen geduchten Watersnood verhoogd wordt, meenden wy doorditBerichteemoe ti-oostdroppelen, in den kelk van tegenfpocd geftort, aan onze Landgenooten te moeten toereiken. — Wy wenfeheh tevens, dat hetzelve dienen moge, om veelen onzer vermogende Medeburgeren op de Vaderlandfche Cultuur te duni rerlieven, ten einde zy daarin veel eer hun gelei, :ot groot voordeel voor zichzelve en de Nvae, tanleggen, dan in gevaarlyke buïtenlandfthefhemlatiën en geldleeningen, die meer en m< ei tenklyk worden Voor den.Rentenier, d dan, en doodlyk voor den Nationalen v 3 PKV-



C & )
PRYZEN van het TAB AKS-GE WASCH, zoo Aardgoed als Bestgoed, per 100 van üe onderftaande Plaatfen in 't voormalig Gelderland en 'Utrecht.
Pryzen van eenige voornamne Koopwaar en en Levensmiddelen, te. Amfterdam, den iS Febr, 1799 Zedert den 11 en 14 February is 'er gcene verandering van Pryzen in die Artikelen, welke wy gewoon zyn optegeeven ; alleenlyk zyn de Geraffineerde Suikers doorgaands nog iets gerezen; daartegen is de Ligtbruine Suiker \ % per g@ minder, en de Syroop Q 99.
Te Dordrecht, 16 February 179?. ': Waren wegens het befloten water geene vasté Pryzen van de Stakers enz. te noteeren.
Te Schiedam, 30 Ftbrmiry 1799. Mótttwyn 7* £ de 30 Virtels, zonder Fust. Gen ever 8| £ dito, dito. Genever 42 k'4$'gl per Aam, Am ft. Proef. Gedroogde Rogge 161 SS per Last 153 ggl.
Te
Wageningen. Rheenen. . Amcrongen. Valburg. Heeteren. Betuws.Dorpen Maaswaah
A.G. B.G. A.G. B.G. A.G. B.G. A.G. B.G. A.G. B.G. A.G. B.G. A.G. B. G.
1779 Aoi, ƒ23 — ƒ«£ ƒ12,/sa /rol, ƒ23 ƒ 8, ƒ 34 ƒ7 /6,/ioaIai5
1780 8, 14918/9,— 9i» i& '10, 15 8, 16 7af, 13I 6af, nfai2
1781 6\, lil ' 8, ia]- 8, i'il 8], 14 61, 18 6, 14a 17 $f, 8fa| 1783 8, 13 9, na 13' 9l> 13 8|, 12 8f, 13! 738, io| 7*1» Sjaio 1783 8, 12^13' bf$*>'x? — Ia — 13 6la7,10 — 8| 2784 8, 14 — 14 101,14 91, i4§ 8,13314! 8, li* 7, 7fa8| J785 7l-> -14 , I0> H — 14! 7a8, 14I i 7-> "ia| 61, ioa.8 1786' 81, 14 11, 14 — 13 81, i4| 81, i\% — ioa8l
1787 9, 14 '9l>,&M 11' 13*14, IO> I4i ' 9»io!aui 8|, ioa8!
!
1788 10» 11. 11 — ut — 10 — 10 — 8J
1789' 71, 12 7, 11 8 — j 81 — 61 — 6 —
1790 8» h% 8, 9a! 91, 101 ;|; 8, io|-. 7, 11 61, 81 sfaf,' 7
1791 8|, 17 — 16 . 8, 11 — nl 7, 10 6, 738 1793 7> ioa* 71— 8!,io ' 8|, io|.'; 61, 11 6, 7la8 — 7a!
1793 7, 10I 7 —' 7l» 10 81, io :'. — zoal — 8fa9 7
1794 7> i°I |' 7> 10 . — iol — 11 — 9
1795 9-> *&■ — 14 ; — 14 — 15! — laaf ' — n!ai3
1796 16, 31 — 20! 14, 22 — 20 ; — i8fai9 — i6ai8!
1797 16I, 30 — 19 17, 31 17, 21 — 20 —18 14, 16 *798 ?*> 35 21', 26a30I c2, 35 ' 20, 32 20, 30 f



C<?3 )
Te Utrecht den 16 February 1799,
Witte Weit - - ƒ iï'-aïa*Roode dito. - . * lo^aii^
Boekweit - . * of a/
.Groote Graauwerwten - = ÏW18 : Middelföort dito -
Groenerwten, Middelfoort - * 17*318*
Kleine zuivere dito - tot 16'
; ' Witteboonen - tot I(f
Paardeboonen - = 6zi7T
Wintergarst - £ gfj,$
Zomer dito . s 6fa'7
Pryzen van eenige Binnenlandfche Effecten, te Amfterdam, den 3X Febr. 1799.
Rccepisfen, Marine . a o pCt. (tót & ,0 dito « fchaêverg. a 4 . |f? * 4? dito 4 pCts. Heffing. a 31, 3' 0
naar rato van Comptoiren en Sonrai. 46' a 48e Bat.. Refcnpuën, ï799 . . ^ | Jj*
1800 • • 79 a 80
1 * . ■'68J 4 6o|
2 • • 6i| a 6al
3 • • 57J | 58|
Na den We by'loting M f f|
Hollandsch geforceerd . . «£f „Jjf „v, Vrywillig dito . .
Geld. fchaêverg. \ || |_|
Specie- Cours te Amfterdam, den ai Febr 1700
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ gt rK 7*9'
Gude gerande dito . =
Ligte dito . r£vi * .
Soüvereinen „ f? : " Per °nce-
Spaanfche Piftolen w " J:." £ef fiuk-
Franfche dito . 45" p^ once-
Pruisfifche dito . (-„~.T~
. Lunenburger dito . ( ' 45'10 per once-
Nieuwe L'ouis d'Or -TT.,r.n
Zonnedito . * ' ."-""Sperftuk.
Guinea's , * ' "gé
Carohnes . * M?;^
Baaren Goud , : 5 „
Los Goud . ; i4ai5 PCt.
Goude Crufaden * , ïh*
Pd aai en, per Mark Beo. 'fi fit^l 1
Mexicanen, per dito . $ ■ - 1 dito per ftuk
Fr. Ryksd,. . ;«f^> v
duo Kroonen, per Mark . J 3/.?° ! dito. dito per ftuk , sf?:*°aI
Brab. Kroonen : s—
Fyn Zilver, per Mark . ev arf- *
dito van 11 penn. . ' fff. 2g.' * dito van 9 dito en daar onder § 26*. —
Ducatons . - " £ J - Zjtyi
■ mm en X Ryksdaalers T = —
Nieuwe Ryksd. . » — :'• 5* pCfe-
Wisfel. Cours van 21 Febr. 1799, te Amfterdami », ; ., °P de Steden ' *
bilbao .... . dito . *2y
. . dito 1%
Sevilien . . dito . s /i5*
Lisbon . . dito . . *jia*
f^f^. ilUiovangni:^3'. renetten . 3 m. TJf0 . |
Livorno . dito - t i
Genua . '. dito " Ip^*a*
Parys, kort. betaalb. in Specie * |oa*
—-— • . 2m: Ufo . * 4
Bordeaux . _
dito . . ï ufo * °
Hamburg, kort. Banco - „o, a
dito . . fl ra: Ufo . s o38la"'ft
^/■«A»/ » . 6 weeken dato » J 3 "
. . dito . , _
. ^ \ \ 3o| ff.
Rotterdam , * f * E^"
Bankgeld * ? PCt NB. De Plaatfen, óp welken ^Wisfel
Cours is, zyn opzetlyk .weggSaten!
^M^MfeW^ Generaliteits, nu
m&Smmm^^ begonnen t£
No. ,08;"4f ~ " ï%or,
i,u- 0^251 — - 1000:-
33796 1— - ioeo:-
24418 I250:. pr
8555 — - 1250:.
3?£S8 — - 12,500:"545° 1000:-
^de — No r - l35o:-
5.^ en Laatfte ipgj-S Pr^
z E E T Y D I N G,
T Berichten.
- ___!!!!' 5f ' ~ i*



C °4 )
Tc Memel. I . 76*6 Schepen.
Te Stettin . . 1083, en uitgezeildioJ-ÓSchepen.
NB. Mier onder zyn gerekend de Schepen met , ballast, en de Lagters.
Het getal der Schepen', welke door de laatfte j ftrenge vorst zyn verhinderd geworden om te Cuxhaven binnen te loopen, wordt begroot op 9508 , waar onder 2698 Engelfche, 2153 Zweedfche, 819 Deenfche. en 1468 Pruisftfche.
Te Londen zyn in publieke Veiling verkogt de volgende dertien Groenlandsvaarders: De Visfchery Command. B. de Roer voor 1600 P.St.
jan Ilenrichs K. D. Boek 1650
Wel te vred n —■• C .Thcunisfe 12 to
Vigilantie J.Gcrrits IOio
Vreede C.Comelisfe—-1670
De Stad Embden ■ < D.Claa/en —- 1070
De Eemftroom W. Jaufcn 820
*i Fortuin ■ j. Jan/en 1480
Embden « R.Pielers —— 1350
Dt goede Intentie C. Boekjes — 980
De Noordftar A.Laurens 1560
DeG.enH.de Groot — j C.Casiricum -1190
'p Genoegen ' 1— Infe B.,nne 910
te zamen voor 16,500P.St.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt door een' Franfche Kaper te Concorfio 't Schip the Ruby van Boston naar Amflerdam; men was bezig de papieren te onderzoeken; 't Scbip hadt veel geleden en moest Iosfen om te repareeren. — Te O/icnde 't Schip Metta Margaretha van Embden. — Te Port Mulo 't Schip Oeconomie van Salem onder Zweedfche Vlag. — Te Bayonne 't Schip the Pcrle van N. Tork. — Te Perros drie Engelfche Pryzen. — Te Mallaga het Schip St. Anthony Kapt. Herzog van Amft. naar Livorno, zynde door 't Engelsch Esquader verhinderd in Cadix binnen te loopen. — Te Brest 't Schip Advcnture Kapt. Bioren van Philadelphia naar Hamburg.— Te Bordeaux the. Mary Kap/. Howard van N. Tork. — Te Ramsgate L. Noske. van Marfeille naar Hamburg, laatst van Duinkerken.— Te St.jan de Luz, the Mary van Salem.— Te Rochefort, the Washington van Leverpool naar Baltimore. — Te Port Malo, the Daniël van Bristol. — Te Livorno door Franfche Kapers de Keizerlyke Schepen Andromaca Kapt. Battarini, en Savio Benefattorc Kapt, Cofovich, beide van Triest.— Hernomen, doof 't Engelsch Fregat Diomedes, en te Lisfabon binnengebragt de Americaanfche Schepen de drie Vrienden Kapt. Heferen van Hamburg naar' N. Tork, en Actiye Kapt. Haper van Ncwcastle naar Londen.
Het Schip Diana is wegens 't ys te Duinkerken binnengeloopen, en loopt gevaar van aldaar te worden Prysverklaard.
Te Amfterdam, by C. CüVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.
Scheepsrampen. Met fchade binnen, te Fahrfund Kapt. P. Heler ftrom, van Gothenburg naar Antwerpen. — Te \ochefort Kapt. D. Terry van Duinkerken naar Lisabon, zynde ook te Guernfey met fchade binnen jeweest. —-— ^ Texelfche en Vlie-Lyst. Den 14 Febr. in Texel binnen Broden Mi Hofs /an Mogador en C. Bakker uit Zee. De eerfte cvas door 't ys by 't binnenzeilen in groot gezaai- geweest; doch met behulp van 5 floepen in t N. Diep gebragt. De Wind N. N. W. Den 15. niets gepasfeerd. De Wind Z. Z. W. Den 16. binnen P. Berg uit Zee. De Wind W. Den 17. niets gepasfeerd. De Wind N. NB. Den 15 dezer is op de Noorder Haaks verongelukr 't Schip de Vrouw Catharina Kïiy>t. J. Heeren van Surinamen naar Embden; 't volk is geborgen, doch weinig van de lading.
Den 18 en 19. niets gepasfeerd. De Wind Z. en O.en Z. W. Texel vol ys.
Den 20 niets gepasfeerd. De Wind Z.
Den 11 in Texel binnen, "jan Boden, 't Schip Ner, \ht Zee, R. tiendriks, 't Schip de jonge Catharina Theodofia, dito, niets uitgezeild.
Helvoet/luis.
Den 12 Febr. niets gepasfeerd. De Wind O.
Den 13 en 14. niets gepasfeerd. DeWindN. W.
Den 15, 16 en 17. niets gepasfeerd. De Wind N. W. en N. O.
Den 18 en 19. niets gepasfeerd. De Wind O.
en Z. W.
Brielle.
Den 12 Febr. niets gepasfeerd. De Wind O.
Den 13 en 14/ niets gepasfeerd. De Wind W. N. W. j. Hcnncyanger is gister avond met zyn Bomfchuit uit de Haven aan den Heuvel gaan liggen.
Den' 15 en 16. niets gepasfeerd. De Wind W. N. W.
Den 17. Kapt. Henneyanger heeft een Loots aan boord gekregen om van den Heuvel naar Zee te zeilen. Benoorden Gaats een Brik, die door ftilte en hooge Zee niet kan binnen komen. De Wind N. O.
Den 18. in Zee Kapt. Henneyanger naar Vlisflngen. De Wind Z. O. ten O.
Den 19. niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Te Flisfingen binnen G. johannes van Newry; te Ackumerfiel binnengeè'ysd K. janfen van Hamburg naar Amfterdam.
** Het Stuk van j. V. S. over de Schrikken jaaren, zal in ons volgend N°. geplaatst worden; dienende dit tot deszelfs naricht.
I



N°. 9. 2 Maart 179^.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zee* vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
NB. Dit N0., benevens eene ophelderende Tafel van Pafigraphifche Tekenen, wordt voor de intekenaars a 2 ft. en voor anderen a a| ft. uitgegeven.
I. UECÜNOMISCHE KUJNDIGHEDEN.
Eenige Byzonderheden en algemeene Denkbeelden aangaande de thands zoo veel gerucht smakende PAS1GRAPHIE, of het AL SCHRIFT.
CVeivolg van N°. 7. bladz. 53.)
De Pafigraphie is naar de wyziging van de Menieux, ,, de Konstwetenfehap van zulk een „ figuurlyk of Tekenfchrift, waardoor men, zon„ der tusfehenkomst van eenige andere dan zyne „ moedertaal, zoo min als van, Woordenboeken „ of Vertaalingen, zyne gedagten aan elkander verftaanbaar zal konnen mededeelen." Hiertoe behoort derhalven deels een zamenftel van zoodanige tekenen en regelen, waardoor menieder begeerd woord, elke buiging en wyziging van hetzelve, kan uitvinden; en dééls — de "overbrenging van dit zamenftel in alle gebruikiyke taaien, ten einde anderen in hunne moederfpraak door dezelfde tekens tot dezelfde denkbeelden geleid worden. — Het eerfte heeft de M. in zyne Elemens werklyk geleverd, terwyl het tweede wagt op de edelmoedige medehulp van eenige geleerde Mannen in Europa, die deze taak zullen willen qp zich neemen, en met wysgeerige liaauwkeurigheid volbrengen.
Hoe gaarne wy ook een geheel en volledig denkbeeld van 't vernuftig leerftelfel van de M. geven wilden , is zulks, zonder ophelderende voorbeelden en zonder eenen voorraad van Pafigraphifche Characters-, alleen door woordelyke omfchryvingen, niét wel mooglyk (*). Om evenwel onze landgenooten eenigszins met
(*) De geleerde- De Fm deed t, -in het afgelopen jaar, by de Maatfchappy Feiix Meritis te Amfterdam, eene iraaie Verhandeling ■ over de Pafigraphie, welke voor 's mans Auditorium, naar 't getuigenis van veelen, zeer bevatiyk moet zyn geweest, des het niet uitgeeven derzelve door-den druk indedaad te bejammeren is.
de Pafigraphie, eene konstwetenfehap,die thands de nieuwsgierigheid opwekt, en in t vervolg misfchien belangryk voor veelen worden kan, bekend te maaken, hebben wy bedoren eene korte fchets van den inhoud der Elemens de Pafigraphie medetedeelen, ten welken einde wy hebben doen vervaardigen en hierby voegen eene Tafel van Pafigraphifche Tekenen, waarin, onder XIV verfchillendé No*., alle dc foorten van Characters voorkomen, van welken zich de M., zoo tot het uitdrukken als wyzigen en zamenvoegen deiwoorden of denkbeelden, bedient. Wy zulleri ter opheldering, van tyd tot tyd, op déze Tafel terug wyzen.
N°. f. dezer Tafel vertoont ons de twaalf teke^ men die, daar zy in de Pafigraphie dienen, om het Corps du mot of het woord op zichzelve uittedrukken, of aantewyzen, als een Pafigraphisch Alphabeth, door de M. Gamme genaamd, te befchouwen zyn, en waarby men nog moet opmerken, dat een ftip, boven het teken geplaatst ot» deze wyze d, a, de kragt heeft van hetzelve te verdubbelen.
Tweeledig is het gefchrift van de M. De eerfte afdeehng bevat twaalf Pafigraphifche regeren, volgends welke men eene rede in het Tekenfchrift moet uitdrukken of daaruit ontcyfferen ; drie woordenlysten, hiertoe behoorende', maaken den inhoud der tweede afdeeling uit.
Over het algemeen moet men op 't oog houden, dat het Pafigraphisch of Tekenfchrift geenè fyllabeu of articulatie van woorden uitdrukt, maar wel geheele woorden, of liever de denkbeelden m de woorden vervat. De tekens, hiertoe gebezigd, zyn van tweeërlei aart: de eerfte foort dient ter aanwyzing van de woorden op zichzelveii, (Corps du mot); de tweede wordt by de woorden gevoegd, om de wyzigingen, de bykomende toevalligheden der woorden, volgends de gronden van Grammatica en Syntaxis, te beftemnieri. Onder de eerfte tekens vallen b. v. de woorden man, mensch, zyn, ziek, dood, Cfub(lamtve genomen) enz, de tweede foort wyzigt 1 . 1de-



C 66 )
deze woorden, als men ze modificeert, b. v. een s
ziek man, die menfchen zyn dood. a Alle woorden op zichzelve, (Corps du mof) i worden in de Pafigraphie uitgedrukt door een I zamenftel van 3, 4 of 5 tekenen. Die van drie c tekens zyn enkel aanvullende of reden - bindende c woorden, b. v. zo, maar, helaas! nadat. — Die 1 van vier tekens drukken voorwerpen, denkbeelden, aandoeningen of handelingen uit, die in 't i gemeene leven, in huisgezin, maatfchappy, bloed i verwantfchap, liefde, vriendfchap, koophandel, enz. gedurig voorkomen*— Eindelyk, die van i vyf tekens vullen aan', 't geen aan de voorgaande 1 twee foorten van woorden ontbreekt, inzonder- , heid in 't vak van Konsten, Wetenfchappen, : Zedenleer, Staatkunde, enz. — Jn de bygevóegde tafel onder N°.. II. geven wy eenige voorbed- : den van woorden uit 3, 4 of 5 tekens beftaande, waarvan echter de tekens willekeurig en 1 zoudet 'opzigt op eenig bepaald woord, geno-t men zyn. — Op de eerfte linie ziet mèn de j tekens afzonderlyk, in derzelver natuurlykeü \' ftaat, byë'engebragt, doch op de tweede is naast j< jedet zoodanig Corps du mot geplaatst eene koppeling of verkorting der tekenen, welke, fieraads en gemakshalve uitgedacht, op veelerlei wyze gefchièden kan, en waarby men moet in acht neemen, dat men altoos, van de llinkerhand naaide regte voordgaande, het bovenfte teken* Vóór het onderfte, waarmede dat verbonden is, moet neemen, in de orde der daarby geftelde nominer? 1, s, 3 — 1, 2, 3> 4 — x, 2, 3, 4, 5.
„ Maar waarom juist tot zommige woorden 3,1 „ tot anderen 4, tot anderen weder 5 tekens ge- ! „ bruikt? — waarom juist die eh geene andere
tot een gegeven woord gebezigd? — en hoe :,, uittevinden, welk woord door zekere gegevene „ tekens worde aangeduid, of welke tekens een „ gegeven woord vereifche?" — Dit gaan wy den lezer, zoo veel het onderwerp gedoogt, verduidelyken.
Wy hebben gezegd, dat de tweede afdeeling der Elemens beftaat uit 3 woordenlysten. Het zyn j geene Woordenboeken in den gemeenenziu, want1 zy bevatten flechts zoo veele woorden, als tot het uitdrukken der menschlyke denkbeelden om-1 trent de gewigtigfte onderwerpen nodig is, ook i rangfehikken zyde woorden niet naar derzelver; "beginletters in "eene Alphabetifche orde, maar in een Redekundig verband, en fchaaren dus. onder byzondere hoofden of algemeene opfchriften, de byzondere of bydenkbeelden te zamen, in eene foort van progrësfie, of volgreeks, die van 't onderwerp tot de hoedanigheden, van 't geüagt tot de foorten, van het meer tot het min bekende of gewigtige voordgaat, en alzoo een zeker geheel.
an denkbeelden, tot ieder onderwerp betreklyk, an de hand geeft. — Men kan des iedere zoodaige Woordenfyst befchouwen als eene Simplicie[as, waarin men onder ieder geflacht de begeer;e lborten en onderdeelige foorten van woorden f denkbeelden, in eene fystematifche orde geangfehikt, met een opflagvan 'toogkan aantreffen..
Zulke Woordenlysten zyn 'er drie. De eerfte s alleen voor woorden van 3, de tweede voor voorden van 4, en de derde voor woorden van ?yf tekenen. — Nogthands is 'er tusfchen de drie ^ysten een zoo konstig verband, dat men, onder ïetzelfde opfchrift, in de gelykloopende (corre'atiye') plaatfen, volmaakt gelykaartige, en alleen n wyziging verfchillende, denkbeelden aantreft.
Om deze, indedaad verwonderlyk fraaie, in•ichting der Pafigraphifche Woordenlysten een veinig duidelyker te maaken, zullen wy hetdaarimtrent zoo even gezegde met een voorbeeld, rit het werk zelf genomen, ophelderen. In de ;erfte Lyst b. v. vindt men, boven de vierde Coom , dit opfchrift: Dierlyke Mensch 'Hommei Phy/iqué) en onder dezen titel treft men illerleie bind-woorden aan, die in het fpreken )ver dat onderwerp konnen te pas komen. — Nu jaat uien over tot de hiermede gelykftaande plaats 11 de tweede lyst, en vindt daar, boven aan het tierde vak denzelfdeii titel: Dierlyke Menïch; lan, onder dit Hoofd-opfchrift treft men weder>m zes byzondere Colommen aan, vervuld met even zoo veele woordenreekfen of denkbeelden, die, ieder afzonderlyk,- behooren 1. tot 's menfchen Ligchaamlyke deelcn. 2. Hoofd. 3 LeeftycL \ Vermogens. 5 Daaden\\en handelingen en 6 kwaaien, ziekten en dood. Onder elk dezer onderdeelige opfchriften zyn wederom verfehillende foorten van byzonderheden geplaatst, die nogthands allen te zamen tot dat geheel behooren, waarvan derzelver opfchriften zoó veele fmaldeelen uitmaaken. — Op dezelfde wyze vindt men in de tweede en derde Lysten geclasiificeerd de op-fchriften ÜEVofcinGE Mensch, Verstandlyke Mensch, Gkzellige Mensch, Beschaafde Mensch, Godsdienstige Mensch. Alles, wat daaromtrent in de eene Lyst niet gezegd is, wordt door de andere aangevuld. — Het gevolg hiervan is, dat men, een zeker woord verlangende te vinden, niet werktuiglyk volgends het Alphabeth kan te werk gaan, maar verplicht is natedenken,' tot welk geflacht, tot welk foort in dat gedacht., en tot welk onderdeel in die foort het denkbeeld, daardoor uitgedrukt, behoore, om zoo trapswyze te komen tot de plaats, waar zich 't verlangde woord iri zynen Redekundigen fchakel bevindt. Dus, wanneer ik 't woord Voorzienigheid, Geest, of Hemel begeere, dan moet ik dit zoeken in die Colom der derde Lyst, waar boven ftaat Go o,
wyl



C 67 )
,wyl het denkbeeld van zulk een wezen my natuurlykerwyze tot die bydenkbeelden leidt. — .En dit is de reden, waarom de woorden in deze lysten niet Alphabetisch volgen, maar in eene Logifche orde : b. v. G o o, oorzaak, mooglykheid, macht, hoog/Ie, oneindigheid, enz. ftaan onmiddelyk onder elkander; in een tweede Koppel van dezelfde Colom vindt men voorzienigheid, voorwetenfehap enz.; eene derde begint met zyn,. aanwezen. — enz.
Wanneer ik nu een gepaflgrapheerd woord be' zie, dan bepaal ik terftond, op welke der drie Lysten ik hetzelve te zoeken heb, naar mate hetzelve 3, 4 of 5 tekens heeft.
Maar wat willen nu deze 3, 4 of 5 tekens? .hoe brengen zy my tot de juiste plaats, waar het bedoelde woord is uitgedrukt? Óm dit te bewerken, heeft de M. elk zyner Woordenlysten op verfchillende wyzen verdeeld, en aan elk dier afdeelingen een byzonder teken van de Gamme toegevoegd. De zamen voeging, het ligchaam dezer plaats-tekenen is het 'gepaflgrapheerd woord, of leidt ons van ftap tot ltap ter ontdekking van het denkbeeld daardoor uitgedrukt. Laat ons dit ophelderen.
De eerfte Woordenlyst (Plndicule) heeft niet meer dan drie verdeelingen, t. w. 1 in twee vierkante vakken of pagina's, naast elkander geplaatst, welke te zamen twaalf Colommen van regels bevatten, 2. In zes koppels of risten van woorden, waarin elke Colom gefmaldeeld is. En 3. in zes regels, ieder van 1, 2, 3^4 woorden, waaruit ieder koppel beftaat. — Nu heeft elk dezer afdeelingen, iedere Colom, Koppel,en Regel zyn byzonder eigendomlyk teken uit de Gamme, en de twee laatften, als niet meer dan een zestal uitmakende, hebben 'er zelfs twee, waarvan men 'er een naar welgevallen, fieraadshalve, in het fchryven verkiezen kan, mids men altoos teken 1 met ia, 2 met 11, 3 met 10, 4 met 9, 5 met 8, en 6 met 7 verwislcle (zie de Tafel I.). Dus heeft men tot aanduiding van een woord uit de eerfte Lyst niet meer dan drie tekens nodig, waarvan het eerfte (van de'linkehand af beginnende) de Colom, het tweede de Koppel, en het derde den Regel in die Koppel en op die Colom aanwyst; en deze drie tekerre op de Lyst vindende, heelt men het woord zelf gevonden.
De tweede Woordenlyst (Peilt Nomenclatcur) is op vierderlei wyze verdeeld, naamlyk 1. in twaalf vierkante vakken, elk van twee pagina's naast elkander geplaatst, en waarvan de hoofdopfchriften juist terug flaan op die der 12 Colommen van de eerfte Lyst. 2. ieder vak in zes Colommen. 3. Elke Colom in zes Koppels. En 4. ieder koppel in zes Regels. — By elk dezer afdeelingen is wederom een byzonder teken geplaatst,
i,../;/ , ■ 1
en zelfs heeft men,. om bovengemelde reden, by ieder Colom, Koppel, en Regel de keus uit twee. — Ter aanwyzing van een woord uit deze Lyst worden dus 4 tekens vcreischt, naamlyk van 't Vak, de Colom, Koppel, en Regel; wanneer ik dus een woord van vier tekens vinde, dan zoek ik op de tweede Lyst by 't eerfte teken het Vak, by 't tweede de Colom, by 't derde dc Koppel, en by 't vierde den Regel; en deze vier gidfen brengen my allengs by Jt woord, dat ik verlangde.
Op dezelfde wyze is de derde Lyst (Grand Nimenclateur) ingericht (§), doch deze heeft vyf verdeehngen, zynde 1. in twaalf Clasfen of Rangen, waarvan de hoofd - opfchriften wederom allen beandwoorden aan die der Vakken in de tweede, en der Colommen in de eerfte Lyst. 2. ElkeClasfe in 10 Vakken. 3. Ieder Vak wederom in zes Colommen. 4. Elke Colom in zes Koppels, en 5. ieder Koppel in zes Regels. — Een beftemd teken wyst hier wederom iedere byzondere verdeeling aan, en voor de Colom, Koppel, en Regel kan men weder tusfchen twee tekens kiezen. — Woorden van deze Lyst verehchen dus niet minder dan 5 tekens, en deze leiden ons tot de juiste Clasle, van de Clasfe tot 't Vak, van 't Vak tot de Colom, van de Colom tot de Koppel en van de Koppel tot den Regel, dat is, tot de byzondere plaats van het individucel woord, dat o-etfe. ven was. dt 6
Het eenige onbeftemde, dat hierby nog overblyrt, is dit, dat men zich , daar'ér doorgaands ?' 3 a 4.woorden op, éénen regel ftaan, in de keus van eén derzelven kan vergisiën; dan ook hiervoor is gezorgd: wanneer, by woorden van 3 tekens, geen der ongekoppelde tekens, bv die van 4.geen der drie laatfte tekens., en by die van 5 geen der vier laatfte tekens, allenongekoppeld Doven de overigen uitfteekt, b. v. op deze wyze' man, maan, maand, dan neemt men het eerfte woord van den regel;' het tweede wordt aangeduid door het laatfte teken, fchoon ongekoppeld grooter ofcapitaal te maaken, b. v. dus: maN' het derde woord heeft tot kenmerk de vergroei ting des tweeden ongekoppelden tekens van agteren, b. v. m An; en het vierde die van het derde teken van agteren, b. v. mAan.
(5) Van deze Lyst zyn in het uitgegeven ftuk van ie M. nog maar eenige brokftukken geleverd, t. w 10 van de 72 vakken, waaruit dezelve, volled'ig zynde, beftaan moet. De Scbryver is op dit oogenblik aezig, met medehulp van een groot aantal Geleerden ieder van welken heefc op zich genomen eene volledige Woordenreeks, tot zyn byzonder vak van Studie beboorende, ie zullen bydraagen, bet Supplement voor zynen Grand Nmnenclateur te vervaardigen, zullende de uitgave van dit byvoegfel de Elemens de'Pafiiraphit tot eea zeker geheel maaken. • En



C 6 8 -5
En ziet . daar het groot geheim der 'Pafigraphie opgelost; het beftaat eenvouwig hierin, dat men, met behulp der twaalf tekenen van de Gamme, 'de gedaante yan een woerd uitvinde, door deszelfs plaats in een der drie Lysten te zoeken, en omgekeerd die plaats ontdekke, door middel zyner gedaante. Vermids nu elk de woorden zoekt, en vindt, in zyne eigene landtaal, en dezelfde tekens by ieder volk dezelfde woorden en denkbeelden aanwyzen, fpreekt het van zelve, dat men zich door middel der Pafigraphie kan doen verdaan, zonder eenige taalkunde, overzetting, of Woordenboek , buiten de drie hiertoe vervaardigde Woordenlysten, ter hulp te roepen, b. v. 't woord God komt in deze lysten overal op dezelfde plaats voor, dus is het overal onder dèzelfde tekens vmdbaar, en het wordt door ieder Pafigraphist terftond'verdaan, fchoon hy nietweete, dat dit woord in 't Grieksch luidt Iheos, in 'tLatyn Deus, in 't Rusfisch Bog, in 't Zweedsch Gud, in 't Spaansch Dios', in 't Italiaansch Iddiofm 'tFransch jDieu enz. -——
[Het vervolg in N°. ro.J
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Jets over de Gregoriaanfiche Intercalatie of de SCHR1KKEL J A AREN.
(Medegedeeld door J. V. S.)
Met verwondering las ik in de Amfterdamjche Courant van den is February 1. 1. het volgend, pit een Fransch Dagblad overgenomen, artikel :
„ Veele lieden verwonderen zich, dat het jaar >> 1799 (O- S.^geen Schrikkeljaar is; doch de na,", volgende aanmerking zal voldoende zyn, om „ hen uit de dwaaling te helpen:"
„ De Zon heeft 365 dagen en 6 uuren, min 11
minuten, nodig om de 360 graden van de liclip3, tica (of Zonneiyn) door te loopen; de 6 uuren „ die overblyven, maaken alle vier jaaren een ,? dag uit, én dit vierde jaar van 366 dagen wordt „ een Schrikkeljaar genoemd; maar dewyl 'er „ (jaarlyks?) ir minuten te min zyn, en die 11 a» minuten in den tyd van 180 jaaren éénen dag ,, uitmaaken, heeft.Gnegorius XIII, in den jaare „ 1582, by het verbeteren van den Almanach, „ vastgefteld,datmen alle4oojaarendriefchrikkel„ dagen zou overüaan, en dat het laatfte jaar van ,., elke Eeuw geen Schrikkeljaar zou zyn, ujtge,\ zonderd van 400 tot 400 jaaren."
gehoon ik geeii Tydrckenkundige ben, merkte
'■ ik terftond de onkunde of onnaauwkeurigheid vah den Schryver dezer aanmerking. Immers wil hy daarby het jaar 1799 als een gewoon Schrikkeljaar doen voorkomen, daar nogthands nimmer een ' oneven jaar een Schrikkeljaar kan zyn. Volgends de inftelling van Gregorius moet ook niet het laatfte jaar, maar wel het eerfte, eener Eeuwe als Schrikkeljaar worden voorbygegaan. Ook is het niet waar, dat het tekort van 11 min. en 20 fee. jaarlyks in de 180 jaaren éénen dag zoude uitmaaken, want zulks bedraagt in dat tydsverloop 34 uuren, en het zyn dus Hechts 131 jaaren, die daartoe vereischt worden, als makende de ii min. 20 fee. in dezen tydkring 24 uuren, 44 minuten en 4 fecohden.
in de Haagfche Courant van den 18 January wordt dit wel eenigszins beter voorgefteld', doch ook daar is nog een misfiag begaan, met naamlyk te berichten, dat de eerfte dag van 't jaar 1800 niet zou gerekend, maar de 2 January als de eerde dag van dat jaar befchouwd worden; daar de waarheid der zaak deze is , dat het jaar 1800 een gewoon jaar van 365 dagen, en geen Schrikkeljaar zal zyn.
Het is ■bekend, dat Julius Cafdr het eerst de Schrikkeljaaren of Intercalatie heeft ingevoerd. Deze Tydrekening, naar hem de Juliaanfche genaamd, heeft in de Roomfche Landen ftand gehouden tot het jaar 1582, in de meeste Proteftantfche Landen tot het jaar 1700, en in Engeland tot den jaare 1752, zynde op die onderfcheidene tydftippen allerwege, met uitzondering alleen van Rusland, waar.de O. Styl nog hedén gevolgd wordt, daarvoor aangenomen de Gregoriaanfclie of'Nieuwe Styl.
In het Concilie van Nicea Ao. 325 werdt bepaald, dat de viering van het Paaschj"eest zou gefchicden op den éérfien Zondag na de 14de dag der Maan van de eerfte Maand, zoodanig dat, wemneer deze 14de dag op een Zondag viel, men tot den volgenden Zondag zoude wagten, en dus 7 dagen klater het Paaschfecst vieren: verklarende wyders, dat door de eerfte'Maand ver/laan werdt die, waarvan de '14 Ie dag der Maan op den dag der Nacht-, eyening viel, of dien onmiddclyk volgde.
Uit deze vastftelling volgde noodwendig de bepaaling van den dag der Lente-Nachtevening, die der tydmerken van de Paaschmaanen, en die van den bedoelden I4den dag der'Maan. Tot den dag der Lente -Nachtevening werdt, na ingenomen advis van Alcxandrynfche Starrekundigen, bepaald de 2ifte Maart. — De tydmerken der Paaschmaanen, dat is van die-Nieuwe Maarien, welke jaarlyks het Paaschfeest moeten regelen, werden gefteld van 8 Maart tot 5 April. —■ En werdt tevens befloten, dat de 14de dag der Maan, welke het Paaschfeest zoude regelen, zou gerekend



TASIGHATHISCHE TEKEHEK,Bëhooi'endetot de ©ECONOMISCH*: COTJBANT.'ÏÏ- IX.






C 69 3
kend worden van de eerde N. Maan, in dat tyc vak voorvallende.
Daar nu de bepaling van Ptolomaus, volgend welke het Zonnejaar groot is 365 dagen 5 u. 55 ra. door dat Cqncilie was aangenomen, vooronder ftelde men dat de Nachtevening altoos op dei 01 Maart zoude invallen; dan, daar laatere ont dekkingen der Starrekundigen leerden, dat dc waare duuring van het Zonnejaar omtrent 6 mi nuten korter is,, clan fitolomaus hetzelve hadt ge. field (*), moest dc tyd der Nachtevening by aan houdendheid meer en meer verloopen, en dit verfchil was,, ten tydc van Paus 'Gregorius XIII. reeds aangegroeid tot 10 dagen , zoo dat de Nachtevening destyds plaats hadt op den iï, in ftede van den 21 Maart. Hierom deedt de gemelde Paus van het jaar 1582 tien dagen wegneemen. en 111 de plaats van 5 Oétober den 15de fchryven, zoo dat het jaar 1583 reeds begon op den 22 December 158a O. S.
En om voor te komen> dat in het vervolg een diergelyk verluop geen plaats meer konde hebben, maakte Gregorius, op voordel van eenige daartoe byëen geroepene "Starrekundigen, deze verordening, dat het eerfte jaar van iedere Eeuw Hechts om de 400 jaaren een Schrikkeljaar zoude zyn, door welk middel de meergemelde veragteri?g» zynde van omtrent 3 dagen in de 4 Ecuwen, ten naastenby zoude konnen vergoed worden. , .Het jaar 1600 zou, gelyk de Juliaanfche tydrekening zulks bepaald hadt, een Schrikkeljaar blyvën, dc Eeuwjaaren 1700, 1800, 1900, ' 2200 enz. zouden gemeene jaaren, maar
2000,, 2400 enz. zouden Schrikkeljaaren zyn. Ingevolge hiervan hèeft 'er, met opzigt tbt.de Schrikkeljaaren, tweeërlei volgreeks plaats. Alle jaaren, wier getal door 4 deelbaar is, zyn in het gemeen Schrikkeljaaren; doch hiervan zyn uitgefloten de eerfte jaaren van iedere Eeuw, als welke geene Schrikkeljaaren zyn, ten zy het jaartal eerst door 100 gedeeld zynde, het facit op hieuw door 4 konne gedeeld worden. ;Het volgende zal dit nog duidelyker maaken: .Men bediende zich, terVèf betering des" AÏmanachs, van de Tafelen van Copernicus cnReinhold, welke de duuring van het Zonnejaar ftellen op' 365 D. 5 U, 46' 16" 23^", en dus hetzelve nagenoeg 11 min. korter maaken, dan Ptolomaus het bepaald hadt. Deze 11 min. beloopen in den tyd van eene Eeuw 18 u. ao m. — Was dit beloop nu juist 24 u. of één dag, dan was het verfchil gemaklyk te vereffenen, door alleen den Schrikkeldag in het eerfte jaar van iedere Eeuw,
. (*) Eigenlyk is de waare grootte van het Zonnejaar, volgends Lalande's AJlrowmie « £86, 365 d. 511., ,48', 45f"-
T 1
- als zynde volgends de Juliaanfche orde fteeds een Schrikkeljaar, niet intevullen, maar de gewoone ; lengte van 165 d. te doen behouden. Dan, daar , dit wederom. in . elke Eeuw een verlies zoude
■ geeven yan byna 6 uuren (eigenlyk 5 u. 40 m.) 1 't geen in dé 400 jaaren -genoegzaam éénen dag • uitmaakt, moest hef eerfte iaar van iedere 'vierde
Eeuw weder een Schrikkeljaar zyn, waardoor
■ dan de te groote aftrek van 6 uuren 'op elke 100
■ jaaren vergoed wordt, en de dag der Lente; Nachtevening nagenoeg altoos op den 21 Maart | blyft invallen.
| Dit is de waare reden, dat het jaar 1800, zoo min als 1900, geen Schrikkeljaar zal zyn, 'zul'< lende de bovengemelde kleene vereffening vèor i de eerfte maal nodig wezen in den jaare 2000, als zynde ruim 400 jaaren na de verbetering des Aimanachs door Gregorius in 1582.
Men kan verdere toelichting hieromtrent yerkrygèn uit Blondei's Histoire du Calendrier Romain, en Lalande's AJlronomie § 1545—1549.
[Wy bedanken den -geëerden Zender der bovenftaande aanmerkingen, en vertrouwen dat hy ons de verfchikkingen en byvoegfelen, ter verduidelyking van zyn opftel, niet ten kwade duiden zal. Tevens nodigen wy hem uit, om ons de f yrugten van zyn onderzoek, in den kringvan dit Dagblad vallende, van tyd .tot tyd medetedeelcn, zullende daarvan altoos het beste gebruik worden gemaakt.]
Bcjluitvan het Fransch U. Bewind omtrent den ■ UIT VOER van H OUT.
Het Diredtoire Executif, op het aan haar gedaan verflag van de noodzaaklykheid tot het handhaven der vrye uitvoer van Hout uit de Nieuwe Departementen op den linker Rhynoever ,befluit:
Art. 1. De Uitvoer van alle foorten van Hout wordt toegeftaan naar Holland, door de nieuwe Departementen der overwonnen Landen op den linker Rhynoever, tegen betaling van 5 pCt. van derzelver waarde, by den Uitvoer.
Art. 2. Is hiervan uitgezonderd het Hout, tot den Scheepsbouw gefchikt, 't welk voor de Franfche Marine zal opgetekend zyn; dienvolgends zullen de Koopérs of' Eigenaars van dat Hout hetzelve niet mogen uitvoeren, dan na verzocht.onderzoek van de Agenten der Marine, eh op verklaring derzelven, dat gezegde Houtvvaaren , ter uitvoer beftemd, niet tot gebruik der voorn. Marine zyn; met verderen last, om de destinatievan deze Houtwaaren voor de 'éataaffcheftjaripé te-tfewyzen of doen blyken.
Dit befluit is genomen den 25 Brumaire van het 7*. jaar, zynde 15 November 1798. 3 \Pry



C 70 )
Pryzen van eenige yoornaame Koopwaar en en Levensmiddelen, te Amfterdam, den 35 Febr. 1799.
Peper en Speceryen, by 't gg in Bankgeld.
Peper, bruine . . % 50 dito witte . . '54
Nagelen . . ft. 65
Foely blanke . . £75 dito ongegarb. . . * . 75
Muscaat • Nooten . ft. 440
dito ongegarb. . ■ » 350
dito geftoken . = 300
dito Hukken . . =120 Caneel, lange . . * 1553200 dito korte , . s 100
Geraffineerde Suikers by 't eg.
Candybrooden a 2 en 3 gg § 44 a 45 Poeyerbr. dito' . . - 42^43 Raffinade dito . . s 41 a§ Melisfen, 1 gg . «39^40 dito van 3 dito , * 37!£138!
Lomp Melisfen . « 36^371
dito 12 en 7 gg . = 35 a 36
Witte Candy . . = 43ïa44§
dito blanke . . « 4021431
dito geele . . * 37^391
dito ligt bruine . = 35t*37i
Basterden of Farin . . 27 a 33
Bruine Syroop, by de 100 fg U 99
Thee en Coffy, by 't eg.
Thee Boei in Kisten . ft. 20329 Congo . 41a 54
Soatchon . ' 453 53-
Pecco . . = 72 a 90
Hyfant Schin . *
Hyfant . . = 80 aio 2
Coffy, Martini: in Vaten. s z6\
dito in Baaien . - 28jaf
St. Domingo in Vaten = 25^26
dito in Baaien . = 27^28
Surinam. in Vaten » a6k
dito in Baaien . s 28|a§
Bourbonfche . =
Zout by 't 100, van 404 Maaten.
Alamats . , £ ,50
St. öbes , . , ,00 a 75
Lisfabons . . =100370
St. Martins . . =1123100
Wit Zout . . é 22032,50
Tabak by 't ge.
Varinas Cadix . . ft. 34340
Varinas Kust . . /30 a 32
. Portorico . . ~. « 18 a 19
Maryl. Bladen , "■- i^aiö
Virginy dito . . = j 52820
Ukraine de 100 gg • . ' =42346
Inlandfche dito ; = 24856
Carotten . . = Soa 82 '
Kaas en Boter.
Kaas, de 100 eg. EdamfeRoodkorst van divers gew. f 17 aas.
dito Witkorst . . * 15 317
Stolkfche van 20 a 30 ® . s igaaa
dito van io a 16 eb . * i6ai8 Leidfche Comyn 't Schippond « 23826
dito Friefche . * 14316
Boter de 92 gg bruto,
Delffche . . « 36838
Leidfche . . * 35a 37
Friefche - . . » 31333
Hooiboter - - * aj a 30
Eenige Graanen, by 't Last.
Tarwe. ggl.
Poolfche, bonte en witte ' <= 1903215
roode . » 1803195
Koningsb. . . e 1658195
Voorl. roode . - 146 a 160
dito witte . . « 146 a 160
Gron. en üldambt. . «1468160
Voorl. Gron. en Old. roode = 1403160
Friefche . . * 1563176
Bovènlandfche . = 1558180
Zeeuwfche . . . * 1753195
Vlaamfche, roode en witte 1653106 -
Rogge.
Pruisüfche en Koningsb. ggl. 1303145
Pomer en Stett. - - ■= 1283144
Boveni. j • • ' 'n6 a 136
Bruine 5 , '
Brab en Vlaamfche , =1203136
Gedroogde ... - 136.3150
Garst.
Voorl. Winter j . ggl.
Friefche Winter 5" . » 90a 110
Gron. en Old. Winter ?
Zeeuwfche en Overm. dito J = 90a 1.0
Zomer dito . . - 85aio5
Haver.
Brouw . . ggl. iooano
Witte Voeder ? „„„„o
dito Eider en PoolfcheS ' 'daö0 '
Boek'



C 7t )
Boekweit, &c. Brab. en VI. -* Boveni. f Amersf. en Gorinch. f • ' c£ 20 aai Voorlandfche J Paardeboonen • * 30
Te Dordrecht waren den 25 Febr. de Geraffineerde Suikers enz. nagenoeg als vooren.
Te Schiedam, 05 February 1799. Moutwyn 73 £ de 30 Virtels, 2o«^/- /W,. Geneyer 8| £ dito, dito. Geneyer 43 a.44 gl per Aam, ^m/Z. iVoe/. Gedroogde Rogge 161 gg per Last 156 ggl.
Te Utrecht waren den 23 Febr. de Roode Weit, Groenerwten, en Boonen iets minder, dan den 16. Daartegen was de Hayer een gl. gemonteerd.
Pryzen yan eenige Binnenlandfche Effecïen, -te Amflerdam, den 28 Febr. 1799. Recepisfen, Marine . a 3 pCt. 391 a |8j dito .örró. fchaêverg. a 4 , . dito 4 pCts. Heffing, a 3$, naar rato van Comptoirenen Somm, 43,1, 47846 Mat.. Refcriptiën, 1799 . . _ 93" a 9a 1800 ...... . 79 a 77!
1 , . 62 k 67
2 . . 6o's a 59I
3 • • 57 a 551
ut j i , *, • ' 541 i 53i
Na den Vrede by loting . 43, 42 a|
ïioUandseh geforceerd . . 35J a-|i'3$
Vry willig dito . . ,. 6o| a sol
Geld. fchaêverg. ... . ■
Specie-Cours te Amfterdam, den 28 Febr. 1799. I
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15
Oude gerande dito . = 5: 14
Ligte dito .. . . . 49:. per once.
Souveremen . , 17 : - per ftu]c>
Spaanfche Piftolen . s 45 : 5 per once'
Franfche dito . ->
Pruisfifche dito ' U 45:15 per once.
Lunenburger dito . 3
Nieuwe Louis d'Or . 5 n: 14fperft.uk.
Zonne dito . . = 11:16
Guinea's . ,. = 12:16
Carolines. ,. «12:
Baaren Goud . =14315 pCt
Los Goud . .. , jgjr
Goude Crufaden , \> yp
Pilaaren, per Mark Beo. ?= 24- iQ
Mexicanen,,oer dito . ƒ
dito per ftuk* ., ; *- -5ot- t
Fr. Ryksd. ; ; s — • «3
dito Kroonen, per Mark . =24 -10 dito dito per ftuk . = -I^a*
Brab. Kroonen . = -'«a*
Fyn Zilver, per Mark .. -g "j. 26: 4
dito van 11 penn. . ^ U 26: 2
dito van 9 dito en daar onder J (= 26*
Ducatons . . cjs
Holl. en X Ryksdaalcrs 7 = _U§ Nieuwe Ryksd. . = —■: 5I pCt.
Wisfel-Cours van 28 Febr. 1799, te Amflerdam, op de Steden
Madrid . . 2 m: Ufo & 76
Bilbao . . dito . 76
Cadix . . dito 76
Stvilien . . dito . s 76
Lisbon . . dito . «.(fof
Port d Port . ii Ufo van 3 ni: = 6o|
Venetien . am.TJfo . aafagq;
Livorno . dito . = i0Ir
Ge/wtf . - . dito . * Q7i
Parys, kort. betaalb. in Specie * 59*^3
• ; 2 m: Ufo = * *
Bordeaux . — . =
dito . . 1 Ufo
Hamburg, kort. Banco . = ao* ft
dito . . 2 m: Ufo . = 285af* 1L.
Bres/au . . 6 weeken dato »
Weenen . . dito . * 052 fl.
f ^ ' 3* pCt
Rotterdam . , s 1 p£t
Bankgeld . . t ±£ pCu
NB. De plaatfen , op welken geen Wisfel Cours is, zyn opzetlyk weggelaten..
ZEE T Y D I N G.
Bericliien.
Te- Londen zyn by publieke Veiling verkogf de. volgende Prysverklaarde Fluitfchepen: Agatha^ Kapt.//. Comelis voor2560P.St.
Fonuna p. Lammers 2500
Oath. en Johanna S. Feddes 2qr0 —
De Jonge Jacob A. Jurgens %\qo
De Waakzaamheid M. Hoogerzyl 1i-0
Fredrik s„ Hoogerzyl 6*0 ■
De Schepen Wezerflusz, Eensgezindheiden'visch^ ust, zouden mede binnen kort verkogt worden.
Dit jaar zullen van de ^/veen./F^,terRobbem Walvischvangst, uitgaan voor Hamburg rg. schepen , voor Ahona 11,. voor Flensburg1, voor ■jüickflad ïo-, voor Bremen 9, en voor Fanoe 2.
fe Gat/ienburg zyn in 1798 binnengekoniem r332, en Uitgezeild 1199 Schepen,.



C 72 )
Genomen én Geconfisqueerde Schepen. Genométfeii te Plymouth opgezonden een Fransch
Fregat vari 14" ftukken. :
Opgebragt in de Corunha 't Schip Wilhelm Kapt. Jcus, v-m êaUimoreriüAX Hamburg. —TeArendsdahl in Noorwegen door een Engelsch Schip, 't Schip Pitleife'- Kapt. Malkey van Memel naar Engeland. — Te Eisfabon 't Schip Eenzoom van Batavia. Te Confiantinopel 't Schip St. Nicolo Kapt. Georgio, van Marfeille rtÊxrSmirna; de,lading is gelóst, en wordt vaiï de eigenaars gereclameerd.— ■ Te ó>. Malo Schip Bonafide Kapt. Matthiefen van Livorno naar Hamburg. — Te Algefiras door een Franfche Kaper Ha/dop van' Bremen naar i5'r. Lucar; 'er was order gefield tot reclame van Schip en lading, zullende de laatlïe, by vrygeving, over land naar Mallaga getransporteerd worden. — Nog te Algefiras Kapt. C. Lindved van Kopenhagen naar Livornó'.-'
Hernomen en te Douvres binnengebragt 't Schip Pleyadcs Kapt. Wilfon, van Wihdau naar Schiedam ; de lading is voor neutraal eigendom verklaard, en zou, na. reftitutie der kosten voor de henïeeming, weder inlaaden, eii zyne reis vervolgen.—
Prysverklaard tt-Falmouth 't Schip van H.J. Jonker, van Rotterdam naar Lisfabon; -over de lading was nog geen. vonnis. — Te Mallaga inet de lading 't Schip die Gebrudern Kapt. Banning van Hamburg naar Livórno, — Te Dieppe met de lading 't' Schip Reicherfiieg Kapt. Comclis van St. Thomas- naar Ationa; de Kapt. was naar Rouen vertrokken om te appelleeren. — Te Parys dooiden Raad der Ouden by Appél de lading van G. M. Mahts van Hamburg naar 'SF. Thomas.
Wegens, het opgebragte Schip Flad Oycn is te Londen uitfpraak gedaan; zynde hetzelve aan de Engelfche eigenaars teruggegeven, tegen uitkee- j dng van | der waarde.
Scheepsrampen. ■ Verongelukt by Kopenhagen 't Schip van Kapt. . Gibfon van Londen naaf de Oosszee. — Ook vermoedelyk by Cuxhaven 't Engelsch Brikfchipïvófsrpina, met de Equipage.
Geftrand by Havre de Grace 't Schip van Kapt. 'C. E. Sparrcboom vw-Amfi. met ballast naar Bordeaux; was den 1 Dec'. reeds met fchade teRamsgate binnen geweest, • en den 7 Febr. van daar vertrokken.
Met fchade binnen , te' DouVres' J. Pet'erfen Van Bafcehna, D. Segelken van Bordeaux, en L. Jacobs van Mallaga, allen naar Breinen.
•Kapt. C. J. Potjewyt,te Embden liggende, heeft door het ys eenige lekkagie en fchade aan de onderfte lading bekomen.
Door het Engelsch Fregat Aftrea is den 4 Febr.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.
op de hoogte van Texel in een flegten'ftaat gezien't Schip de goede Oeconomie van LeverpoolütaïDantzig.
Texelfche en- Vlic-Lyst. : Den 22 Febr. niets gepasfeerd. De Wind Z.
Den 23. uitgezeild de Franfche Kaper te' Jafon naar Zee. De Wind Z. O.
Den 24. niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 25. binnen de Franfche Logger Matlhias uit Zee. De Wind Z. W.
Den 26. uitgezeild bovengemelde Logger. De Wind W. Z. W.
Den ■ 27. niets' gepasfeerd. De Wind W. ■
Den 28. ni.ets gepasfeerd. De Wind W.
In hei Vlic is van den 30 Jan. tot dén 23 Febr. niets gepasfeerd.
Helvoetfiuis.
Den 20 Febr. niets gepasfeerd. Dé Wind Z. W.
Den 21. By "t vertrek der Post een Schip in 't gezigt, uit Zee komende. De Wind Z. W.
Den 22. 't Schip , gister in 't gezïgt, zynde de Johanna Kapt. 6. Vink, is op de Haven gekomen. Een Brik, uit Zee komende, ligt heden onder Goeree ten anker.- De Wind Z. W.
Den 23. De Brik , gister onder Goeree gekomen, is Daphnc Kapt. J. Allan naai' Chichestér. De Wind Z. W. .....
Den 24. Twee Franfche Kapers, gister onder Goeree ten anker, zyn heden naar Zee gezeild. Door een derzelven zou genomen zyn een Bomfchip voor het Tcrveerfche gat, denklyk dat van f. Hcnnévanger, den 17 van den Heuvel naar 'Slis fingen'gezëilè, alwaar hetzelvé'is binnengebragt.
Dén 25. gister -uit Zee 't Schip Aeolus Kapt. Wtlfon vaii Londen; is op de Haven gekomen. De Wind Z. W. . & . . .
Den 26.. gister onder Goeree ten anker twee Franfche Kapers. Heden uit de Haven van So;nnelsdyk opgezeild K. H. Schut en M. Balie; en" lit Zee binnen 't Schip.Polly Kapt. Scharner- van Philadelphia. De Wind Z. W.
Brielle.
Den 20 Febr. niets gepasfeerd. De WindZ.W.
Den 21. Gister avond zyn 'er 3 Schepen hcloordeh de Maas geweest, doch met Zonnen ondergang gewénd. Naar Zee, twee Brikken en :en Driemast Schip. De Wind Z. W.
Den 22^24. niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 25. Heden zyn opgezéild naar Roitcrda?u 't Schip Aeolus Kapt. Lohman van Hamburg,li-mi van Douvres, alsmede Kapts. S. Rymjes, F. Ttipoer, en M. Spaanderman. De Wind W. Z. W.
Den 26. opgezeild naar Rotterdam J, Mooye Kinn, J. Zuiderduin, en K. Hafenoot. De Wind
w. z. w.



IO' P Maart" "1799;
OECONOMISCHE COURANT.
Ter lenrdering van Nationale Huishtadkunde , Nnerheid 'ÉÏMjii -7 raar,, FairUUn, Trafieken, M^é^MkMf&P andere middelen van beftaan.
t OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Byzonderheden en algemeene Dankbeelden aangaande de thands zoo veel geruchtsmakende PA Si GR A PHIE, of het ALSCHRIFT.
CVervolg van N°. 9. bladz. 68.)
Het geen wy tot dus verre hebben voorgedra gen, bepaalt alleen de wyze om het woord op zichzelve, en zonder opzigt tot eenige buigins of wyzigmg, (Corp du mot), uittedrukken; dan dit is niet genoegzaam, wanneer men zich door eene zaamgeftelde rede wil doen verdaan, b v man, trouwen, kinderen, hebben ,fteryen zyn zeer goede en verftaanbare woorden, doch die te zaaien gevoegd geenen bepaalden zin opleveren, ten zv men dezelven volgends de regelen van Qrümmatica en Syntaxis te zamen binde, en dus wyziVe (modificeert) b. v. deze man is getrouwd gelcett, maar hy is geftorven zonder Kinderen te hebben, of de man is getrouwd en heeft Kinderen gehad, die geftorven zyn. -Daar nu de 3, 4en 5tekens der Pafigraphie, waarvan wy tot dus verre fpraken, Hechts de woorden in derzelver geïfileerden ftaa aanduiden, rs de vraag: hoe kan men dezelven Pafigraphisch aan elkander binden en zoodanig modificeeren dat zy eenen gefchakelden, voor elk verftaanbaren zin opleveren? — Dit is een tweede vraagftuk, het welk de M. niet minder Se Cn Voldoende heeft opgelost, dan het
^wLdie,n einde' naa«dyk , hedient hy zich in tl mPlaats van Zin - wyzigings - tekenen CSig-
Z ef °t{lCrmrSl WClken ^lsi byvoegfels voor of aster het Corps du geplaatst worden, en wel
den' wv^ ZC, dffVan duidelvk kan onderfcheiSeVt inrJ; T W00rd voo^fgaande, daaraan IS > dl" d°,or eene tasfehenkomende Apo-
leS de'r r ^ ï01^' ^ aIt00s ^ len^l Grammattcale en Tel-tekenen is, door eene dwarsftreep , 0ftwee dreepen ~ T
3
f a 0p ,onz,e TekentafeI vindt men, onder N° TJT de geheele lyst der het woord voorafgaande z hl* wyzmgs- tekenen geplaatst, waarvan wy de b2ofllg^t^ volgendsyde orde
opgef^n 'by ultSedl-ukt> ^ands zullen
U Dit teken duidt aan de daad van te worden tf e docn worden \ geen het woord zegt. b. v. 't
of^,zS^^ datisS:
Berekent de daad van bedryf, uitvoering
tr°ïAhrF^ vau 'l geen ^t woord zegt b ^* hulp 2a hu/p 1S de daad%an h ] 0f oof zelf
u^edrukt zynde, helper oïheZlr t *t de daad van herhaald, dikwylig bedrV? em
tot't^zeïvè1 f vTlyï bedSvf' va" hebUSid K ff ""adel of mftrument van 't bedryf enz b. v. , 2* moord is moordtuig, moorlgew lr.
dlkwvk ' 3cB,etfkenen de daad van éénmaalof di wyls - of altoos en heblyk in zich te omwaaien, t geen het woord zelve zegt. b. v. het woord
m$f*> da" f" fLrtlyk gevoe •
3'finart, meermalen, telkens wederkeerendgevoel van fmart; en y fmart, een gevoel van Et dat nimmer ophoudt.dat heblyf en byblyvend s'
daad v,an iets' waai-over i^nfpreekt te plaatfen in of by 't geen het woord leTZ f. die, van zulks daarvan weg te neemen b v
or onaet wyn. — vKwaf ywr 4* wo„j d °; d£ wegneming van koud vuur uit de wond.
u a^d v.a?1 't gei]oemde voorwerp te beK?' beftrooién, beftryken enz. methet ge?n door't volgend woord wordt uitgedrukt. - £d£ van hetzelve daarvan te ontblooten. b. v^ een Paard 5, Zadel iS,de daad van een ^aardtezadeen, met het Zadel te bedekken, en 5* die van letzelve te ontzadelen. 5 ' 0
6« De ^-p ^ofv^'t voorwerp, in het woord k zei-



C 74 )
zelve uitgedrukt, en —» 6i de afkeer, tegenzin van 't zelve. b. v. &- vrouwen is zugt voor dezelve, verliefdheid, en 6'> vrouwen is vrouwenhaat.
• 7a Handel met of in 't geen liet woord zegt. — 7£ de Konst of Wetenfchap van 't geen het betekent, b. v. 7« Koern is Koornhandel, en Jb Star is i5W* rekujide. ff :"
8fl De zelfftandigheid, het wezen, de quintesfentie van'Y geeft het wóórd; uitdrukt'. — ft De §«menflelling of mengeling, waarvan dit 't voornaam beftanddeel uitmaakt.
9« Geflacht, aart, foort, clasfe van 't geen in het woord ligt. — gb Deszelfs uitwendige gedaante of voorkernen. \
10" Werking, aanwending,, gebruik of vrugtgevolg van 't geen het woord betekent. — 10'' deszelfs geluid of'geroep. — roe de flag daardoor veroorzaakt. ''■
iia De proeve, proefneming, met 't geen het woord zegt. — t# de Fabriek of verwerking daarvan (of zelfftandig, Jfabrikant:daarin). — neHet Inflrument of Handwerk, waardoor men....
i2fl.De verzameling van .... — iM* Magazyn, opgelegde voorraad van ....
13a Overvloed van — 13^ gebrek, behoefte
van - ■ >s •
. 14 Tyd, faifoeii, duuring van ....
15 Gewoone plaats, van ..... b. v. 15 Openbare Godsdienst is Kerk.
. i6<? Heeft -de kragtvan verdubbeling of'herhaaling. 3 i-6*'die van, vergrooting.
if Heeft de kragt vasft»^&w#j&KJv; xjkind, een kleen kind, kindje. — 17* die van ontkenning of berooving. b'. v. Ifb deugd is ondeugd.,
18 Betekent het yergeeffche of vrugtlooze van te zyn, te worden, of te doen, 't geen het woord zelve zegt, en drukt dus 't zelfde tut als te vergeefs, men moge vry enz.
• Wy hebben verfcheidene byzonderheden in deze lyst', die ons toelcheenen in den eerden opflag het .minst bevatbaar te zyn, met- een enkel voorbee'd opgehelderd; by allen was zulks niet mooglyk, en ook, onzes bedunkens, min nodig. Elk, die gewoon is te denken, zal met weinig moeite de toepasfing dezer tekenen leeren maaken'," zelfs zonder voorraad van Pafigraphifche te kenwoorden, 'door dezelven voor woorden of denkbeelden, in gewoone letters uitgedrukt, te plaatfen. -
-•ieder gevoelt lichtelyk,-welk een rykdom van betekenisfen, welk eene verfeheidenhdd vari zin , reeds alleen door middel dezer 38 Wyzigings -tekenen, en dus met zeer weinig omflags, aan de* Pafigraphifche woorden konne worden medegedeeld*, - zonder dat het Corps du'mot, of het woord op zich zelve'daardoor eenige de
h toom ,'{':)WH . r f v-,. ,'.\ :.\ :~ - 1
., \ 'v X Jti
[ minde verandering van gedaante onderga; hoe de- Pafigraphie dus, 'als 'een' fupplement of volmaking van alle bekende taaien der wereld, in ftaat zy de armfte derzelven op eene uitnemende en gemaklyke wyze te verryken; hoe zy dit w.erk verrigte met eene verwondeïlykemeclianifche 'eenvouwigheid niet alleen, maar ook eenparig-, heid, welke ten, fterktten affteekt by de wankelbare ongelykheid, die ten dezen aanzien, zelfs in de volkomènfte taaien, heerfcht (£); en eindelyk, hoe zy hare leerlingen verplichte, om hunne gedagten wysgeerig te ontleeden, en de wyzig'ng van ieder denkbeeld Logisch te beftemmen , eer zy het waagen durven, om het ter nedergefteld Corps du mot "te gaan modificeeren. —
Een tweede foort van Zinwyzings - tekenen, duor de M. uitgedagt, beftaat uit de zoodanigen, | die alleen achter'het woord geplaatst worden-,"en ! welke" byzonderlyk dienstbaar zyn, om, hét Gefiagt, Getal, en den CaJ'us of Uitgang der zelfftandige woorden uittedrukken.
leder .woord is in de Pafigraphie, op zich zelve : genomen', een zelfftandig naamwoord', b. v. "paard, huis, de daad van gaan, het hoesten., enz. Het Corps du mot drukt derhalven niets meer uit, dan de ondeelbare zelfftandighcid van het enkelvouwig denkbeeld, zondereenig Gellagt, Getal, enz. te bepaalen.
Het groot Grammaticaal teken in de Pafigraphie is de dwarsftreep, aan 't eind de,s woords gevoegd —; alle tekens, die daar boven,, onder, of achter, geplaatst zyn, betekenen eene Grammaticale' wyziging van 't woord zelve. Dit eindteken kan naar welgevallen verlengd of ingekort
' wor.
(5) B. v. (w^nt Wy bepaalen ons thands alleen tot onze moedertaal,) om de daad, van dikwylig of gewoon- bedryf, van beblykbeid of gewoonheid, uittedrukken , bezigen wy verfcbillende- eindklanken : zomtyds is 't er, zuiper, roover; zomtyds aat-j bedelaar, logenaar; zomtyds aart, trotschaart, valschaart; of ook wel, ief, War moe fier, Piekenier, Kruidenier, enz. Hoe onbeftemd is hier alles ! de Pafigraphist behoeft en gebruikt ter aanduiding van hetzelfde denkbeeld, by elk woord , het geen .de .hoofdzaak in zich bevat, niets anders dan zyneenvotiwig wyzigings teken, op de Tafel N°. 111. 2 <•' te vinden. — Zoo is mensch, dwerg, en reus' by, den Pafigraphist 'f zelfde woord, deels in. zynen natuurlyken ftaat. uitgedrukt, deels voorgegaan van het teken-16' of 17'. — .Kortom, alles wat flechts wyziging en modilicatie is van 't zelfde woord, wordt in de Pafigraphie, door hetzelfc. de Corps du mot, met hyvoeging alleen van tekenen, die den aart der wyziging beftemmen, uitgedrukt, waaruit derhalven volgt, dat men, met behulp van een kleene voorraad van woorden, eene oneindige • verfcheidenheid van denkbeelden kan- mededeelea. tr



C 75 )
worden, naar mate het van veele of weinige wy .zigings-.tekenen yerzeld is..
a. Het byzonder Geflagt, in andere taaiendoor gaands bepaald, c-f door een grillig gebruik, o door eene byzondere eindklank, b. v. in 0113 lyden lyderes; fichoenmaker, fchoomiiaakfier; boer, boerin. verandert, hier het woord zelve niet, maar wordi uitgedrukt, dooragter hetzelve te plaatfen _i voor het Manlyk, en —?. voor het Fromvlyk geflagt dus is, b. v. r/wnsch —L., man; en mensch ~r, .vrouw.
b. De benamings - of aanwyzings-tekenen, waar door men het voorwerp of de voorwerper van het denkbeeld beftemt,. zyn te zien op de bygeyoegde Tafel onder N°. IV., en hebben, achter-het woord'gevoegd, ieder eene byzondere kragt, te weten,
A. In 't Enkelvoud..
Zonder opzigt op eenig geflagt.
1. Is het woord op zich zelf, b. v. Dier.
2. Een Dier, (zonder hier. 't woordje één te drukken.)
3. Het Dier.; \ <- ■ .', '
■ 4. Dat Dier, (zonder zich tot cén individu te bepaalen.)
5. Dit (bepaald) Dier. (Cet animal-ci) . 6. Dat (bepaald) Dier. (Cet animal-ld.)
7. Zulk een, een zeker Dier.
B. In 't Meervoud.
Zonder bepaalU'g van eenig geflagt.
1. Dieren, (op zich zelve genomen.)
2. Dieren , (als 't woord in eene zamenflelling of Confiruétie voorkomt,, 't geen de Franfchen onderfcheiden door des b. v. er zyn Dieren, wilde Dieren, groote Dieren.)
3. De Dieren.
4. Deze Dieren, (niet individueel genomen.)
5. Deze Dieren, (bepaaldlyk, Ces animaux-ci.)
6. Die Dieren, (bepaaldlyk, Cesanimaux.ld.)
7. ■ Zulke of zekere Dieren.
e. Het algemeen teken van 't Mcervouwig 'Getal is in de Pafigraphie altoos de aanhegting van het talteken ƒ aan het groot Grammaticaal ,tekeiv of—, op deze wyze 7 ; b. v. mensch 7, nien-'j fchen; jaar "7 , jaaren.
De. byzondere tekens .van quantiteit of hoeveelheid, hoegrootheid enz. in de Pafigrapliiegebyuiklyk, vindt men op de Tafel, onder N°. V, en hebben de volge.nde ouderfcheidene kragten van betekenis.
i. Meervoud, (van meer als twee.) ■ &.jTweevoud, (van twee bepaalde voorwerpen, (b. v. de oogen, handen, twee dagen f)
3. Eenig, iets van de of van het. . 4. Aleer, meerder. ,
p Veel, zeeiVërootlyks, fterk.
■ / .';;;,:.!!.;... ..]; 1 K i
6. Genoeg. .; - \ ,
7. Zoo veel,
■ 8., Zoo (tant, amfi.) zoodanig.
' 9. Al te, of, te. b. v. te veel, te oud.
10. Weinig, een weinig, iets gerings.
11. Minder. ,
12. Niet, geheel niet, noch, geenerlei.
d. De Tekens der Algemeene Declinatie of Eindbuiging der zelfftandige woorden, zynde zeven in getal, naar gelang der byzondere ftaaten of wyzigingen, (Etats de. Régime) wa rin een woord door de geenen die hetzelve oiiigeeven, gebragt kan worden, zyn afgebeeld onder N°. Vi. en hebben de volgende kragt.
1 Dit teken ftelt het woord in den Cafus nominativus, of den ftaat, waarin het een onderwerp aanwyst, op de vraag: wie, wat, welke? b. v, da. man, het uur.
2. Beandwoordt de vraag: van wien, of wat? in zoo verre het daar van een deel, oorzaak» bron, gevolg, inhoud, eigenfehap, toevalligheid is, enz. b. v. 's menfchen ziel, de bron van het leven,-eene vrugt van of der liefde.
3. Beandwoordt de vraag; aan wien of wat? in den toevoeglyken zin. ■
4 Beandwoordt de vraag: voor wien, waarvoor , waartoe? d. i. ten wiens behoeve, of tot welk einde? in wiens of welks plaats ? ten welke pryze? enz. voor den armen, ter uitdeeling, voor de geenen die my gelastigd hebben, voor een gulden enz.
5. Beandwoord de' vraagen : van wien , van waar? m den zin van ontleenen, herkomftig zyn, verwyderen,. berooven, trekken, omvangen, enz. — waarvan of waarmede ? in den zin van pryzen, laaken, beloonen, draden <, betaalen, vrymaaken enz. — en waarmede ? in den zin van ledig of vervuld zyn.
6. Beandwoordt de vraag: door wien, waardoor, door wat? ter aanwyzing van' het middel of werktuig, de oorzaak, door welke enz.
7. Beandwoordt de vraag: waar, waarin, by wtcn, in wien, onder welken,, rondom wien, in welken omtrek? ais men van de plaats of den kring fpreekt, waarin zich iemand .of iets bevindt.
In de pafigraphie Worden alle woorden (Corps du mot), zich op de 3 Woordenlysten bevindende , aangemerkt als Subjlantiyd of Zelffiandige • daar.zy zulks echter niet allen zyn, maar onder dezelven veele werk-, by voeglyke , en andere woorwai voorkomen , moet. de Pafigraphist weeten dezelven in Sübjlantiva te veranderen ol'te fubftanufieeren: en,dit"geiChieut,door dezelven met eene oiinehryving (m zyne gedachten) te bekleeden, 0. v. op deze wyze: Plet. doen, waarvan men 'preekt. Een Suuyven in dien fmaak. Plet s-koÓTE.» dit muaaki» , dat plaagiinpe, zyn
' JA,



( 7d )
ja, zulk een helaas! die maar's, deze indiens enz. waar van de rede is. Zoo worden de woorden doen, fchryven, groote, ontaarte, plaagende, ja, helaas! enz- wezenlyk verzelfftandigd, en wy hebben zelfs in onze taal voorbeelden genoeg van zulk eene omfchepping, door alleenlyk het of dat voor de woorden te plaatfen — Daar nu in de eerde Pafigraphifche woordenlyst geheele fpreekwyzen voorkomen, die door hetzelfde drietal van tekenen worden aangeduid, b. v. boven alle verbeelding, het acht er ft e voor, van alle zy den enz. bekomen ook deze fpreekwyzen eenen zelfftandigen zin , het geen merklyk de fchryfwyze bekort.
Aldus tot fubftantiva gemaakt zynde, zyn alle woorden in de Pafigraphie vatbaar om door bygevoegde tekens, waar van wy reeds het gebruik hebben aangewezen, een bepaald Geflagt", Getal, (Numerus) en Uitgang (Cafus) te ontvangen.
Zelfs de Modificatie-tekens, onder N° III op de Tafel uitgedrukt, en boven befchreven, zyn in het denkbeeld van den Pafigraphist zelfftandige woorden, welke hare kragt voegen by die, waar voor zy geplaatst worden, b. v ia ryk, betekend de daad van zulks te worden, of iemand te doen worden, en is dus het voorteken op zich zelve vatbaar voor Grammaticale byvoegfelen, die het zelve den zin geeven, b. v. van deze daad enz. door deze daad enz. die daaden van enz.
Het groot voordeel der Pafigraphie, boven veele andere taaien, door deze inrichting, is niet alleen eene meerdere juistheid van uitdrukking, maar tevens eene verfcheidenheid van ftyl en woordenfchikking , die niet belemmerd wordt door de noodzaaklykheid , om de betreklyke kragt der woorden aanteduiden, door middel van de plaats waar zy in de rede ftaan, b. v. in 't Fransch betekend monfrèreaime votrepère, myn broeder bemint uwen vader , terwyl votre père aime mon frère de daad van den eerden omgekeerd aan den laatften toekent (§);doch dit is geenszins het geval in de Pafigraphie: zy beftemt den ftaat van elk woord in betrekking tot de overigen door byzondere tekens, en dus is hetonverfchillig, hoe men hetzelve plaatfe, voor, agter, of in het midden, even gelyk in hetLatyn: Deus amat homincs, h. a, D , a. D h., a, h. D., h. D. a., altoos dezelfden blykbaren zin oplevert.
(5) Schoon onze moedertaal, minder dan eenige andere, aan foortgelyke kluisters gebonden is, 't geen één der bewyzen voor hare volmaaktheid oplevert, is zy echter niet geheel daarvan ontheven, b. v. Men kan zeggen : u groette hy, en hy groette u, maar;in het eerfte geval heeft het woord u eenen uitflnitenden zin , die in het laatfte niet noodzaaklyk is: en zeg ik groette hy u, dan fpreek ik geen goed Nederduitsch, ten zy de woorden vraagenderwyze inkomen; u groette , of u hy groette, is onzin» \
. e. Een ander foort van aanhangstekenen komt voor op de Tafel onder N°. VII. t. w. de
tekens van Aandoening.
Nu. i. is het gewoone uitroepings- teken.
3. Betekent een uitroep van verbazins , beyreemding, verwondering.
3. Een uitroep van fimart, droefheid enz.
4. Een uitroep van vertedering, gevoel.
5. Een uitroep van vrees, fchrik, angst.
f- Onder No VIII. vindt men zeven of acht tekens, die, mede achter het zelfftandig woord gevoegd wordende, hetzelve tot een onderfcheiden ioort van Byvoeglyli woord, (Adjeiïiyum) jmaaken, waarvan men zich ter uitdrukking der hoedanigheden en eigenfchoppen van het onderwerp bedient. Zy hebben de volgende kragt:
I. Maakt het woord, waarby het gevoegd wordt, gefchikt om uittedrukken den ftaat van vatbaarheid om te zyn of te worden, 't geen hetzelve betekent; b v- vrees, vrees 1, dat is, vreesachtig, yiam, vlam 1 ontvlambaar'. Dood', dood 1, ftervende, zieltoogende.
2". Schetst het onderwerp als daadlyk bejegend door 't geen het woord betekent; b v. liefde, liefde bemind Plaat, haat 3,,, gehaat. — Stelt het onderwerp voor als daardoor bejegend geweest zynde; b. v. dood ib, oyerieden
3 Schetst het onderwerp als doende of ondervindende, 't geen het woord zegt; bv. toorn <zt toornig. Val 3, vallende. Slag 3 , fiaande.
4 Stelt hetzelve voor in de mooglykheid of het gevaar van te zyn of worden, 't geen het woord zegt, b. y berekening 4, berekenbaar. Toegang 4, toeganglyk. Dood 4, fiervelyk.
5 Stelt het onderwerp voor als in zich hebbende, oi gelykaartig aan, of in oorfprong, foort hoedanigheid, telorde, gewigt, hoeveelheid enz. overeenkomende met, 't geen het woord uitdrukt, b v- grootheid 5, groot. Hardheid 5, hard. Steen 5 , fteenachtig. Een 5, eerfte. Zwaarte 5, zwaar enz.
6. Schetst hetzelve als waardig , 't geen het woord uitdrukt; b v liefde 6, beminlyk. Straf 6, ftrafwaardig. Begeerte 6, begeerlyk.
7. Stelt het onderwerp voor als gefchikt om medetedeelen, voordtebrengen, te doen, teveroorzaaken, uittewerken, 't geen het woord zegt; b. v. Gevaar 7 , geyaarlyk. Vrugt 7, vrugtbaar.. Voordeel 7, voordelig. Twist 7, twistziek. Dood 7 , doodlyk, den dood aanbrengende.
Het onderfcheidend kenmerk derhalven van het byvoeglyk teken, in vergelyking met dat der ■Sübjlantiva of Zelfftandig gemaakte woorden, is, dat hetzelve ter wederzydeeenedwarsftreep heeft, waarmede het aan de woorden wordt vast gehegt. Men vergelyke ,in de bygevoegde Tafel, N°. VII en VIII met elkander..
Elk



C 77 )
Elk gepaflgrapheerd woord, elke zinwyzings ( modificatie tekens,zelfftandig genomen zynde,ka in een byvoeglyk woord veranderd worden.
De zelffïandigc en byvoeglyke woorden, die t( elkander behooren, moeten altoos overeenkome in Geflagt, Getal en Uiigans fin genere, numer etcafu).
(Het Vervolg en Slot, behelzende de Pafign phifche vorming der Werkwoorden, Per/bons en Voomaamswoorden (Adverbia), Dubbele c zaamgeitelde woorden, Accenten enz. in or volgend N°. u.)
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht van de Openbaare SCHOOLPROMOTIE door het Bef uur der STADS ARMENSCHOOLEN, voor de Eerflemaal, gehouden in de Kerk van het St. Pieters Gasthuis te Amfterdam , den 27 van Sprokkelmaand 1799. ' De Commisfie van Beftuur der Siads Armenfchoo* len heeft, op Woensdag den 27ften van Sprok kelmaand laatstleden, in de St. Pieters GasthuisKerk, ten o verdaan van Curatoren der Nederduit fche Schooien binnen deze Stad, plegtige Promotie gedaan van de Leerlingen in dezelve StadsArmenfchookn. in de tegenwoordigheid van eene zeer talryke en aanzienlyke Vergadering, waai onder verfcheidene Leden van het Burge'rlyk Beduur, midsgaders eenige Hoofden van Kerkgenootichappen en Beftuurers van Armenfondfen welken in eenige betrekking tot deze Schooien ftaan.
De werkzaamheden, ivelken het voornaam "■e deel te van deze plegtigheid moesten uitmaaken zyn ter uitvoer gebragt door den Burger Willem Avagtendorp Eekman, Medelid van de gemelde Commisfie van Beftuur, als Examinator
De orde, waar in deze plegtigheid gefchredde, was aldus: tusfchen negen eh half tien uuren des morgens werdt 'er een treffend Muziek aangeheven door een zeer weibezet Orchest, datnide Kerk op de Gaandery, ter rechterzyde van den Predikftoel, geplaatst was, enbeftuurd werdt door den Burger Jaques Kuiper: beftaande uit een aantal der meest geroemde Toonkonftenaaren dezer Stad, waar onder veelen, welken, zonder daar voor eenige belooningen te genieten, alleen ter liefde voor en uit overtuigend gevoel van deze zoo nuttige inrichting, zich bereidwillig hebben getoond, om deze plegtigheid door hunne medewerking niet weinig luister by te zetten. Mid lerwyl werden de Leden derMunicipaliteit,midsgaders de Curatoren der Nederduitfehe Schooien, welken in de Regenten-Kamer van 't St. Pieters Gasthuis waren te zamen gekomen, door de Comansüe van Beftuur in de Kerk geleid, en der-
K3
ifj zeiver zitplaatzen aangewezen, terwyl daarop de n Examinator door den tydelyken Secretaris van
gem. Beftuur, den Burger Laurens Jacobus La» it maijon, naar den Predikftoel werdt geleid n Alle de Kinderen, welken op gem. Armen0 lchoolen onderwys genieten, waren (behalven die
genen , welke nog aan 't leeren der Letters zyn} ; met hunne Meesters en Meesteresfen by deze ge7 legenheid in de Kerk.
f De Examinator opende zyne werkzaamheden s met een beknopt betoog: „ Dat de zorg voor de „ opvoeding der Jeugd eene der eerfte van alle de „ Maatfchappelyke pligien is." het welk weder door eenig Muziek werdt vervangen.
Waar na hy, ter voldoening aan het hoofdoogmerk van deze plegtigheid, zich tot deze s Hoofdbezigheden bepaalde: de ifte behelsde eene korte opgave van den tegenwoordigen ftaat dezer Stads Armenfchookn, waar uit hy zyne toehoorers deedt zien, welke verbeteringen by dat gedeelte van
■ het Schoolwezen dezer Stad zyn daargefl'eld.
Hier na werdt weder eenig Muziek aangehe-
■ ven, gedurende het welk de Examinator zich van den Predikftoel af, in het Doophuis begaf, en zich met de gezamenlyke Leden van de Com' nnsfie van Beftuur aan eene Tafel vervoegde, welke aldaar op eene verhevene zoldering geplaatst was, ter uitvoering van zyne 2de hoofdbezigheid, beftaande voor eerst: In het uitdeden van 82 Eerepryzen, te weeten:
a) Tot een eerfle Prys, van de derde Clasfe: „ Kinderplïgt en Zinnebeelden met plaaten, door Joh Hazeu Cornsz." voor Christen Leerlingen; en „ Kleine ,„ Natuurl. Gejckieden. voor de Jeugd, met af'gezette plaaten-" uitgegeven te Zutphen by den Boekhandelaar Thkne* voor Joodsgezinde Leerlingen , aan: Barend Salomons, oud 14 jaaren, Toodsch.
Betje Foorzanger, — 14 idem
SietBos, - 10 — Gereformw
Iryntje van Hennekelaar, — 10 idem.
Mofes- Sanmel Cohen, — 12 Toodsch
Anna Maria Binks — j3 Roomsck
Johannes Wilhelmus Lentrop, — n idem.
Anna Munkes, — « idem.'
Christiaan Beyen, — 12 — Gerefbrrm
Johanna Helena Miks, <— 12 — Roomsch. b) Tot een tweede Prys van dezelfde Clasfe:
■ Proeve eener Redeneerkunde voor de Jeugd, met plaaten, „ door K. P. Moritz." aan: y Jacob ToUas, oud 14jaaren, Joodscfi. Uiristma Charlotta Keizer, — 10 — Luthersch' Jan Barend van der. Fegt, — 10 —. Gereform/ Johannes Teyfen* — rr — idem.
Jacobus Binks, — IO Roomsch*
Esther Levie, _ 0 Joodsch.
Johannes Eamboer, — 11 Gereforrrt.
Willemina Bmyns,. — 10 - Roomschv
Pieter Aders, — 12 idem'.
Elizabeth Fisfer,, — 11 — idemC
Jam



C 78 )
J-.iFredrik Chistiam Hèerfemtm, — io — Lutberscb.
' ■;: Eilers, — 11 idem.
■Tryntje Machielfe, _ IO .idem.
l\ ,dïik Koelhof, _• ri — Gereform.
c) Tot een ew/?e Prys van de iiwerfe Cto/e:
„ Letter-gefckenk voorde A'ederL Jeugd, met plaaten;" uifpegeven te Haarlem by den Boekhandelaar Loosjes. aanj: i' oac Salomons, 0ud 12 jaaren, Joodsch.
.,,/.7.rw Comelia Shotman, — 12 — Roomsch. Hendrik Gyzelaar, -r 20 — Gereform.
^drianq Fris, — n idem.
■'''•i 'nk Herman Overkamp, — 12 — Roomsch.
Hcndrika Rofé, 9 idem.
Nico'aas Sweers, 10 '. idem.
■Maria Schik, — 10 — Gereform.
Hendrik Schades, j0. i idem.
-Johanna Lotze, _ I0 Roomsch.
, Damel Pont , _ 0 — Luthsrsch.
Johannes Fredrik Roetliek, — 9 idem.
Geertruy Wühelmina Pieters, — 11 — Gereform.
L>iena Charlotta Lewis, — 13 Luthersch.
Lodewyk Goudkuil, — I2 idem.
Barnardus ten Bosch, n . Roomsch.
Catharina Kersfens, . 12 — idem.
Johannes Ryf, — 12 ■ idem.'
Jacobus Teepen, 1-5 . idem.
'PieterLas, — n Gereform.
Maria Bekker, _ la — Roomsch.
Jansje van Zuiderwaard, — 10 — Gereform. Andries Nieuwenhuizen, — 13 — idem.
dj Tot een tweede van dezelfde Clasfe:
,, Leerzaame Spiegel, of Vertellingen voor Kinderen , met „ plaaten;" uitgegqeven by dgn Boekhandelaar Gravius, te Amfterdam, aan :
Guillaume Davenne, oud 10jaaren, Roomsch.
Elifabeth Willemina Pelmer, — i> .— idem.
Gerrardus Adrianus Parre, — 11 — idem.
Grietje Buefink, —10 — Luthersch.
Anthmie Koekkoek. — 8 — Gereform.
Rachel Levie, — ii — Joodsch.
Jurriaan Heil, — 9 — Roomsch.
Camelia Kapel, — 11 • idem.
Christoffel Boekftal, — 10 — Gereform.
Elifabeth Lotze, —13 — Roomsch.
Maria Poll, — 11 Gereform.
Johanna Joen, .-— 11 — Roomsch.
Anna Sophia Bos, 9 — idem.
Caatje Cdenradi, — n Luthersch.
Helena Nieuwenhuizen, — u — Gereform.
é) Tot een eerften Prys van de eerfte Clasfe: ., Leerzaame Gefprekjens, met plaaten;" aan:
Fraiiciscus Slootman, oud 8 jaaren, Roomsch.
Johanna Sophia Barends, — 9 Luthersch.
Jacob van Dyk, •— 9 -—■ Gereform.
Jphanpa Nikel, — 10 Roomsen.
'jDavid Nehemias Salomons, — 9 —— Joodsch.
Anna Maria Gooftg, '> — 10 Gereform.
Jacob Hofmeester, — 8 Roomsch.
"Anna de Jong, — 8 — idem.
Hermams Philip Huster, — 10 idem.
Catharina Parmentier, — 10 idem
ƒ) Tot een tweede Prys van dezelve Clasfe:
Vaderlcmdsck A. B. Boek,voor de Nederlandfche Jeugd,
met plaaten;" uifgègeevèn by den Boekhandelaar TV.Hsl'rop, te Amfterdam ; (met weglaatirg van dé Leesoeffeningen , behelzende de gefteldheid der voormalige Regering dezer Republiek) aan :
Jan iVülem Janfen, oud 8 jaaren, Roomsch.
Maria Geertruy Meijer, — 8 idem.
Adrianus Spons, — 10 idem.
Eva Janfen, , — 13 ■ Gereform.
Jan Blomhart, — 9 • Luthersch.
Johanna Glidinie, ' — 9 Roomsch.
Anthonie Hornig, — 12 idem.
Diena Gallé, \ —• 9 idem.
Dirk Spilze, ~— 9 idem.
Maria Therefia Mulder, — 11 idem.
g) Voords aan: Jean Micliel Davenne, oud r3 jaaren.
Elifabeth van de Velde, — 14 en
Antonia Oostendorp, — 10
welken, het gebruik van de regtehand misfende,tnet de linkehand Het fcb'ryven leeren, tot erkentenis van hunnen betoonden Yver en Naarftigheid, midsgaders om hen. aan te moedigen, hier in beftendig voord te gaan: elk 2 Hembden en 2_paar Koufen.
Ten iden in het Promoveeren van 66 Kinderen uit de 2de naar de 3de, en 103 Kinderen uit de ifte naar de 2de Clasfen.
Ten ylen in het uitdeden van een lojfdykGetuigfehrift, midsgaders, 2 Hembden en 2 paar Koufen, aan de volgende veertien Leerlingen, welke, hunnen Leertyd met vlyt en lof volbragt hebbende, hunne Schooien zouden verlaaten. Te weten, aan: Jan Maal, oud 15} jaaren, Gereform.
Margaretha Homburg, 14! idem.
Barend Salomons, -— 14 • Joodsch.
Jacob Tobias, 14 idem.
Betje Voorzanger, —— 14 idem.
Sara Maria Vlek, — 14 Roomsch.
Annaatje Roelofs, — 14 Luthersch.
Dirk Leijer, 74 ■ idem.
Anna Coenraads, 1— 14 idem.
Johannes Lof kuiter, 13 Roomsch.1
Annatje Abrahams, — r3 Joodsch.
Anna Selmer, 13 Luthersch.
Abraham Bierens, — 12 «—. Gereform.
Alida Schotten, — 12 idem.
welke drie verrigtingen, elk met daarby voegende aanfpraaken, door den Examinator werden befloten, waarna weder van het Orchest eenig Muziek werdt aangeheven,het welk echter oogenblikkelyk werdt afgebroken door den Jongeling jacobus Binks, welke, zoo voor zich als in naam zyner mede-Schoolieren, eene dankbetuiging in dichmaat uitfprak, het welk niet minder treffend cn aangenaam verraste, dan hetzelve door hem werdt uitgevoerd, wordende hy daar voor door den Examinator kortelyk bedankt.
Hier op werdt het aangevangen Muziek hervat en vervolgd: midlerwyl verliet .de Examinator het Doophuis, en beklom andermaal den Predikftoél, alwaar' hy, na 't eindigen der "gemelde Muziek, 'ter voldoening aan zyne 3de Hoofdbc-



C 79 )
sigheid, deze plegtigheid befloot met eenige op wekkingen en uitnodigingen aan de Ouders de Kinderen, Leermeesters en "Meesteres/en van de Stad Armen-Schooien, de Hoofden der byzondere Kerk Genooifchappen, de Leden van het Stedelyk Beftuur Curatoren der Nederduüfche Schooien, zyne Mede le Jen van de Commisfie van Beftuur der gem. Armen Schooien, en de Gemeente yan Amfterdam, tot me dewerking en onderfteuning van eene inrichting, zoo lofwaardig en belangryk als die der Stad; Armen-Schooien reeds is, en onder den alle* vrugtbaarmakenden zegen van God Almagtig éénmaal zal worden..
Waar na de "Examinator, onder het aanheffen van een fraai Hot-Muziek, den Predikftoel verliet, en, tevens met zyne Medeleden der Commisfie van Beftuur, de Leden derMunicipaliteit, en Curatoren der Nederd. Schooien, weder uit de Kerk en naar dc Kamer van Regenten van 't St. Pieters Gasthuis terug geleidde.
Zynde alzoo deze plegtige Promotie, thands voor de Eérftemaal gehouden, tot groot genoegen en onder veele aandoeningen van d.en Spreeker en de'Hoorders volbragt; met den hartelykften wensch en het niet ongunftig vooruitzicht, dat. hetzelve zal beandwoorden aan deszelfs hoofddoeleinde.
Zullende de by deze gelegenheid uitgefprokene Redevoering en Aanfpraaken van den Examinator W. Wagtendorp Eekman, op verzoek Van veelen, eerlang het licht zien, en ten voordeele der Stads Armen-Schoolen worden gedrukt en uitgegeven.
Pryzen van eenigevoomaamc Koopwaar en m Levensmiddelen, te Amfterdam, den 4 Maart 1799. D.e Geraffineerde Suikers zyn allen f a 1 $ hooger dan den 25 Febr. —. De Tarwe, Rogge en Garst doorgaands 5 a 10 a 15 ggl. gemonteerd. De Haver over 't geheel minder. — De Boekweit, in alle foorten, gerezen tot £ 33 .33.
Te Dordrecht ; den 4 Maart 1799. Zyn de gemeene Suikers nog % a f williger dan den 35 Febr., en de Syroop 1 jj gerezen.
Te Schiedam, 4 Maart 1799. Mouiwyn $g £ de 30 Virtels, zonder Fust. Geneyer 8| £ dito, dito. -Geneyer 43 a 44 gl. per nam, Amfi. Proef. Gedroogde Rogge 1Ö1 eg per Last 156 ggl.
Te Utrecht den 2 Maart 1799. Zedert den 16 Febr. (zie ons NQ. 8.) zyn de Graanen, Graauwe, Groene en Witte Erwten door- gaands iets minder. — De Paardebooncn zyn gerezen tot 7 a 71 gl., de Haver tot 4± a 5 gh, de|,
"* jr ... .... — , —,—_J„-.r„_
- Winter garst tot 6\ a 7| gl., 'en de Zomer dito c tot 71 gl.
Pryzen yan eenige Binnenlandfiche Effeblen,, te Amflerdam , den 28 Febr. 1799.
- Recepisfien, Marine . a 3 pCt. 381 a 39'
dito Brab. fchaêverg. a 4 . . 57* a t ;
dito 4 pCts. Heffing, a 3I, naar rato van Comptoiren en Somm. 46} a 48I
Bat. Refcriptiën. 1799 . . 93" a 94"
1800 . . 79| ^ 80|
1 . . 68} k69f
2 . . Sr| a 6a£
3 • - • 58 a 59
4 • • 56' a 57I Na den Vrede by loting . 45! a £ .
HoUandsch geforceerd . \ nfii a qj\
Vrywillig dito . . . 6Qi a t
Geld. fchaêverg. . . . «g* a
BELEENBANKGELD. 99|pCto!
[Wegens de ruimte yan het Voorwerk'heeft de SpeciE-en Wisselcours ditmaal moeten agter blyyen.}
Z E E T Y D I N G.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Hernomen door een Algerynfihe van een Franfche Kaper, en naar Algiers gevoerd eenZweedsch Schip van Venetië naar Hamburg; de lading is door tusfehenkomst van den Zweedfchen Conful vrygegeven, doch de Franfche Equipage totflaaven .gemaakt. — Door een Engelfche van een Franfche Kaper, en te Falmouth opgebragt'tSehip de 3 Vrinden Kapt. Radinius van Lisfabon naar Embden.
Opgebragt te Nantcs door een Franfche Kaper een Engelfche Lettrc de Marqu.e.— In de Corunha door Franfche Kapers de Schepen Margaretha Elifabeth Kapt. Wiebes,en MercuriusKa.pt. Jakobs, beiden van Amfi. naar Lisfabon. — Te Duinkerker, 't .Schip Fr au Helena Kapt. Follers van Londen naaf Hamburg.
Te Portsmouth zyn aangehouden de Schepen Kenfington van- Bengalen, en Jphigenia Kapt. -Br-j-cas van St. Helena.
. Prjsverklaarddoor'tTribunalte/Wjv'tDeensch Schip Venskabet Kapt. Rahmberg van St-, Thomas naar Bremen.
Vrygegeven, met de lading en vergoeding- van kosten, H Schip Asfiftence Kapt. Hanfen, te Duinkerken. — Het Bomfchip dc Jonge Alida Kapt;Hennevanger te Flisfingen,- met vergoeding van' kosten. .
Scheepsrampen. Verongelukt by- 't binnenzeilen te Fecamp \ " Schip Alcxdnder -Kapt. Janfen van Lisfabon; 'r
>' f r-- '(j :> ■ tr: r'1'



C 8o )
volk is met moeite gered. — Tn de Straat var Bahama 't Schip Jupiter Kapt. Kopper van Hamburg naar de Haven. —. In Zee gezonken tin Amphion van N. Tork naar Hamburg; 't volk is gered.
Geftrand op de Kust van Lincolnshire 't Schip America Kapt. Hardy van Philadelphia naar Hadt burg; 't volk is geborgen. — Op Helgoland 't Schip van J. Peters van N. Tork naar Hamburg; van de lading is weinig geborgen. — Nog aldaar t Schip van N. Briche van Buenos- Airos naar Hamburg; van de lading is weinig gered.
Het Schip van J. Braseli van N. Tork, op de Klippen by Helgoland gezeten hebbende, is gelukkig daar af geraakt.
Met fchade binnen in Noorwegen C. T. Moldrup van Barcelona naar Hamburg. — Te Sandwich by Arendsdahl met lek Schip en gedeeltelyk befchadigde lading N. Flolbeck van Kopenhagen naar Embden-, moet Iosfen en repareren. - Te Christiaanzand 't Schip Sophia Kapt. Banniste-r van Riga naar Embden; was bezig met Iosfen. — Te Aforgate, na van 't volk verlaten te zyn, 't Schip Ingeburg Kapt. Hultman. — Te Plymouth in ilegten ltaat 't Schip; Emanuel Kapt. GV</van Livorno. — e Cuxhayen door Blankenezers 't Schip Triptolemus, Kapt. G/tf/è, zynde door 't volk verlaten.
Kapt. Koers van Mallaga naa Hamburg, te Cuxhayen liggende, heeft door 't Ys aangeftoten en lek bekomen.
Texelfche en File-Lyst. Den i Maart niets gepasfeerd. De Wind Z. Den 3 binnen D. Poppes van Zto/o«. De Wind IV. N. W. Den 3 niets gepasfeerd. De Wind Z. Den 4 , 5, 6, niets gepasfeerd. De Wind Z. O., O-, en N. O.
Van 23 Feb. tot 1 Maart is in 't Vlie niets gepasfeerd» °
Den 2. in 't Stortemelks Gat binnen en naar Terfchelling gezeild een Franfche Kaper, by zich hebbende een Brik, van Londen naar Hamburg Den 3 niets gepasfeerd.
met ofÏÏdSaiK2rT Cen aartI&' buite"verblyf, beftaande in eene Huizing en Coepel
bC! CovEWfr^ "thal Uur Van de?e Stad' ^er gelegen voorde Visfchery; te bevragen tïl^ S -^Kunstverkoper, op den Vygendam te Amfterdam. ö
iV« 1 70^7oFc7vnln1^ltPrer deZCr C°l"-ant,en deszelfs Correspondenten alom uitgegeven^. Zat d^r Rivier^l KX£ S «T^ant behelzende .<» Nauwkeurig Verfiag van dentegcnwoordigen ^aZtLfi n'^ leZaieHaf: S° f^ycr/lroomingen, welke de gedugteTsgang in aezelve yeroort^l^^l^^r Part t0t °P]^lde™g van hetzelve, voorzien met glkllurde aanwyzingen wffoS^ïSvS?^^^ WaaTVaU de verklarillg daar neve»s ^voegd £ de prys van het ten
ii°dekr SS^T 5* P^blieH bericht' dat> negens het thands open water, N». ^en^^ Nos.indPeweek,/to
inplaS/van xo ^fiS.^"^ Drukfeili»gefloPe»' moetende aldaar
'Te_ Amfterdam, by C. CüVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam,
Helvoetjïuis.
J?Ani? Feb-,binnen 't Schip <W,
van Ballimore-, laatst van Sheernef. — Uit de Ha
*eV/aar *°^n fzeild G- d^aan, TV. mifon , J-AUan, f..Haadop,J.Pietersycen. De Wind Z. W.
JJen 28 naar boven gezeild E. Evertz, H L Larfyns, J.C. Schultz, J. F. Godelman, R. Hak.
Z\ 6;, F > R'é°ïfJ> H' Schier^n, D. Sjouw en J. Schamer. De Wind W.
Den i Maart, gister uit Zee binnen 't Schip lariieKapt. C.Bardjbn van Londen. De Wind Z W
Den 2. de twee Franfche Kapers, onderG^ree geankerd, zyn naar Zee gezeild. De Wind N.
Den 3. gister uit Zee binnen P. Tornerey van St.Ubes, als bylegger. De Wind W.
Wind JN." Ok d£ WaVen geZdld P' S0hcp' De
! Den 5. naar Zee 't Schip Foretager Kapt. <fc
Aöw^c naar Bordeaux. De Wind N. O.
1 Brielle.
[ Den 128 Feb. uit Zee arriveerde C. Jurgens, de
Johannes Claas Andriesfen van Embden. De Wind
W. A. W.
Den 28. uit Zee binnen J. Altona, 't Schip de Maria en Adriana, van Altona. De Wind W
Den 1 Maart niets gepasfeerd. De Wind Z. Z. VV.
TT. 3- opgezeild naar Dordrecht T. hoon.
Uit Zee gearriveerd J. E. Kleyn van Guemfey en H. Steur van Embden. De Wind N. W. Den 3. niets gepasfeerd. De Wind'tCompasrond.
Den 4. naar Zee $. Byloo, M.Dirks, naar St. Ander0; C. Brosfe naar St. Crux; Geurts Reiden naar St. Martin; G. PVillems naar Bordeaux; van der Weyde naar Bergen; J. A. Wilkftrom naar Maasier land; M. Kroefe naar Embden; Goethal, Janjen en Botterweg naar ^//s««. De Wind O. _ Den 5. Alle de gister gezeilde Schepen zyn ü? Ze.e, gekomen; Kapt. Byloo heeft by zich een franfche Kaper; Kapt. Anderfon, Berg, Amenberg en Booyjen hebben Loots aanboord, om naar Zee te zeilen. De Wind O. N. O.
[Vermids de menigte van (tof in dit No. plaats deed ontbreken. zullen wy de Weeh.kun.d7ge Tafel voor de Maand February, in i\o. 11., dat aanftaandc Woensdag wordt üitgeeeven. ulaat7en.1



N . 11. I3 Maart 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter hevordering van Nationale Hmshmdktmde , Nmrkid, KoMandd 7„ vaart, FaMelen, Trafieken, mfimdiihnf^ÈéaWfS^ andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Byzonderheden en algemeene Denkbeelden aangaande de thands zoo veel geruchts- makende PAS1GRAPHIE, of het AL SCHRIFT.
(Vervolg en Slot van N°. 10. bladz, 77.)
De geest van alle taaien is het Werkwoera Daar alle andere woorden Hechts gefchik zyn om de voorwerpen als beelden in derzelve wezen, fort, eigenfchappen, hoeveelheid enz. aai onzen geest te vertoonen, is het 't Werkwoord al leen, dat die beelden levendig maakt, in werkini brengt, en te gelyk met alle derzelver handelt gen, neigingen, driften, en bedoelingen, aan * menschlyken geest vertegenwoordigt. Alle Werkwoorden kan men, om zoo te fpreeken, oploslen, m eenen ftaat van gelykheid brengen, door by voeging van het woord zyn. b. v. doen, doende zyn; fprekcn, fprekende zyn; bemind, bemind zyn; geworden zyn, enz. In de Pafigraphie kan men door middel van dit woord alle andere woorden, daarvoor vatbaar, yerbifieeren of in den werkwoordelyken vorm brengen, en dewyl de ftaat van te zyn, of het aanwezen van iets kan beichouwd worden in drieërlei betrekking, als to"komftig of overgaande tot, als tegenwoordig °LT'\ Va C ,aa,lvveziS> e" als verleden of niet meer beftaande, ontftaan hieruit drie Pafigraphifche wortel-werkwoorden, dat is, in de Pafigraphie heeft men geene andere Werkwoorden, dan
gïngfn™' Zy" d°°r CCn Va" deze drie ^yzi"
W//S'Ag«en het;?^*^' oïgefubftantipceia ( ; Byvoeglyk woord, in één zyner
opC?ichzeTe ï ZSdp raa,«^ dat alle woorden , .™2lvJ'1 ,de Pffigrapke voorkomen als SubftanA me",,T%%%ds/y^ykm verzelfftandigen, ffileren k3„. 6 ZeMm^n, des behoevende, IdjecU
1
zeven gedaanten (zie dezelven op de Tafel
m"? N<<Pl\- en de verklaarifgf boven bladz. 76) betekent. '
Zyn, 't geen het Zelfftandig, 0f Byvoeglyk Tekent.' " eeniSerIei foor£ °f gedaaffiX
Iedere van deze werkwoordelyke vormen wordt ; in,de ?ateraplne uitgedrukt door een byzonder t tel en gevoegd agter het woord, en ƒ indien
• hetzelve geene andere Grammaticale tekenen tot ' ^Menvïï^ï' ?nmidde,yk Varaan verbónaen.
• Men vindt eenigen dezer tekenen, ten voorbeel■ de, aangewezen op de Tafel, onder N°. IX, tot
verftand van welken dit weinige genoeg zy: NoN f,'}5 het tel^? °P zichzelve vm worden. N>.2. dat van zyn. NQ. 3. dat van ophouden te zyn N». x*, a«, 3S is ditzelfde teken, zoo als het by een Jubftantivum gevoegd wordt. b. v.mensch il is mensch worden. Man a« is «m» Maagd ^
is ophouden maagd te zyn. 6 5
M°. iJ. aj. 3''. is wederom hetzelfde teken maar gevoegd by een Adjcêtivum, en wel van dé eerfte; foort, terwyl voor de .fer overige foortea by de M. zoo veele onderfcheiden tekens zvS aangegeven , die wy , beftekshalve , moesten agterlaaten. - b.v liefde, gemaakt tot een !?" jcct.vumvan de eerfte foort, is gefchikt, vatbaar voor liefde, anders verliefd: dus betekent hetzelve met het teken 1*. verliefd worden, ver lieven• niet 4*. verliefd zyn, beminnen; en met a* vérliéfil geweest zyn, ophouden van het te wezen niet meer te beminnen. — op gelyüe wyze maakt me,» van hetzelfde woord , P& de tSe foort v n AdjeBiva gebragt , en dus den zin hebbende van bemind, met het teken 1». bemind worden, zich thl^T™ ' ^fi}^p bemind zyn, beminnaarshebben, en met ophouden bemind te zyn, niet meer bemind worden. - En zoo met alle dl overige foorten. uvl ' Veraiids elk woord in zynen natuurlvken ftaat den Pafigraphist als Zelfftandig voorkomt, en hy
-ook



C 82 )
ook de deelwoorden (Participia) als zoodanig | neemt,kan hy dezen mede verbifieeren. b.v.zynde, .doende, kan hy vereenigen met worden, zynde worden d. i. beginnen te zyn; doende worden d. i. beginnen te doen; zoo ook met zyn :. zynde zyn, doende zyn, d. i. werklyk beftaan, werkiykdoen; en met opJwudeu te zyn: ophouden van zynde, doende, te zyn-d. i. niet meer te zyn of te doen.
Welk een rykdom van wyzingen in taal, ftyl, en denkbeelden ook hier wederom, gepaard met den eenvouwigften toeftel, die ons tot den oorfpronglyken geest, tot de wording der woorden terug leidt, en waarvan al de fchynbare moeilykheid, door in gewoonte alleen veroorzaakt, by , een weinig oefenings dra verdwynt! !
Het Werkwoord drukt elke daad of lyding uit in onderfcheidene tydsverdeeling en verhouding tot andere voorwerpen; en hier uit ontftaatinalle taaien de buiging des Werkwoords in Tyden en Wyzen ([Tempora et Modi), gewoonlyk Conjugatie genaamd.
In de Pafigraphie heeft Hechts ééne algemeene Conjugatie plaats. Derzelver verfchillende Tyd n en Wyzen worden uitgedrukt door één of twee verfcheidene tekens te plaatfen, boven de flinkezyde van één of twee dwarsftreepen — =, — —, = =r, die, gelyk wy reeds zagen, het woord zelve verbifieeren.
Onder N°. X. hebben wy een drietal van proeven gegeven, hoedanig de drie hoofd wyzen van het Werkwoord, zynde de Infinitivus, Indicativus, en SubjunSlivus, van elk der drie Wortel-werkwoorden , worden, zyn , en ophouden te zyn, Pafigraphisch worden gevormd of aangewezen; de geheele Tafel der tekenen, tot de Algemeene Conjugatie b> hoorende, te plaatfen, was ons ondoenlyk; zy flioet in het werk zelve worden nagezien.
\a iK ic. zyn de tekens van den Infit.iiivus (de onbepaalde wyze) der drie algemeene Werkwoor den : b. v. ia met 't woord, betekent eenv.mwig te worden, 't geen hetzelve uitdrukt, iJ. Zulks te zyn, b. v. beminnende te zyn, doende te zyn, d. j. te doen, te beminnen. ic. optehouden van zulks te zyn.-
ia. 2?'. «?. zyn de tekens van den Indicativus (de aantoonende wyze), betekenende %a. ik worde; oP. ik ben; en 2,°. 'ik boude op te zyn, 't geen het woord ^&elve uitdrukt (%).
3«- È'. 3C- ZVil de tekens van den Sttbjunlïivus,-
(5) Eigenlyk wordt het voornaamwoord, ik, gy, JJy, gelyk wy ltraks zien zullen, door een byzonder teken aangeduid, het geen dus overal, waar peribonswexkingis, moet worden bygevoegd;.
'de Byvoegende of onderfchikkende wyze) van dé drie Werkwoorden worden, zyn, ophouden te zyny betekenende 3". met 't voornaamsteken, dal ik...\. wierd; 3'. dat ik (b. v. beminnende.) ware, of, beminnen mocht; 3c. dat ik ophield (b, v. bemind}' te zyn (*).
Men begrypt geteedlyk, dat, daar wy de gegevene ftaalen Hechts van boven af, en als 't ware 'uit den hoop der buigingstekenen van de drie Pafigraphifche Werkwoorden genomen hebbeu, dezelven geheel niet voldoende noch gefchikt zyn r om zich een volledig denkbeeld te vormen van de Algemeene Pafigraphifche Conjugatie; ten dien einde moesten wy de geheele Tekentafel derzelve hebben overgenomen, 't geen ons beftek niet toehet, noch ons oogmerk vorderde, hebbende wy alleenlyk bedoeld den Lezer eenig denkbeeld te doen hebben van de Verbificatie over het algemeen, in de drie Voornaamfte wyzen (Modi) van elk der drie algemeene Werkwoorden.
Het zal uit al 't dusver gezegde blykbaar genoeg zyn, dat het woord in zynen natuarlyken ftaat (Corps du mot), in de Pafigraphie, doorroevoeging van Wyzigings- Zelfftandigmakende- o£ üyvoeglykmakende , Perfoons- Geflagts- GetalsWerkwoords- en andere tekenen, op onnoc.nlyk veele wyzen, in gedaante en betekenis konne veranderd worden , en zelfs trapswyze konne aangroeien tot eene vollezinfnede, zonder daartoe iet anders, dan bykomende tekenen, te bezigen^ Om dit nog met een voorbeeld opteheldcien. In deze zinfnede : zy zouden beide veel minder deugdzaam geweest zyn, is deugd de wortel, waaruit, alle de bydenkbeelden , die hetzelve omgeeven, als zoo veele loten voordfpruiten, en het éénig eigenlyk gezegd woord, terwyl al het overigedaaf aan wordt ^gehecht door middel van Wyzigende te-amen van verfcbillenden aart, waartoe 75 Pafigraphifche Characters vereischt worden...
Wy gaan over tot de Foornaamswoorden, welke
(*) Men ziet hieruit, dat deze drie tekens niet den> eerften of t° jnwoordigen tyd van den Subjunüiius,■ maar., den tweeden of onvolmaakten tyd aanduiden; de redenhiervan is, dat de M. het prafens SubjunBivi, gelyk ook. den Imperaüvus, by alle de drie werkwoorden, op zyne: Tafel geplaatst heeft aan 't einde der Indicative tyden,. terwyl de tweede colom- of rei van SubjunStive tyden (Suite du SubjoiiBif) met den onvolmaakten tyd aanvangt.. Deze kleene misflag, zo het 'er een is ten aanzien, van ons oogmerk, om enkele voorbeelden der buiging van 't werkwoord, te geeven,.. zal de.lezer, ons gaarne ten, beste, houden..



ke van tweeërlei aart zyn , t. w. of Pcrfioonlyke, t v. -ik,, gy, hy — wj enz., of'eigendomlyke, (Pos/es fifis) b. v. myn, uw, zyn — hun enz. — Deeefft.! foort is by de Werkwoorden, de tweede by dt Zelfftandige woorden gebruiklyk: b. v. ik ben, myn huis ènz. — üe tekens van beiden Wordet agter het woord gevoegd, op eene wyze, die men in het werk zelve moet nazien, vermids wy dezelve, by gebrek van Pafigraphifche Characters, niet geiioegzaamzaam duidlyk konnen maaken.
Van de eerfte foort, (zynde tekens van Perfoonlyke Voornaams-woorden) hebben wy eenige weinige voorbeelden gegeven onder N°. XI. deiTekentafel, zynde derzelver betekenis deze : In het Enkelvoud. Manlyk, teken i. Ik.
2,. Gy.
3- Hy-
Vrouwlyk, teken 4. Ik.
' 5- Gy. 6. Zy.
{In het Meervoud. Manlyk, teken 7. Wyt In het Dubbel of Tweevoud. Vrouwlyk , teken 8. IVy beide,wy twee.
De tweede foort (die van eigendomlyke Voor«aams-woorden) is hiervan geheel onderfcheiden, ën wordt gevormd door enkele of zaamgeftelde tekens uit de Gamme, agter het woord gevoegd, en daaraan door eene (') Apofirophe verbonden; men kan dezelven in de Elémens zelve nazien, gelyk ook de wyze van aanhegting der beiderleië tekenen aan het Corps du mot
Nog heeft men in de Pafigraphie een algemeen eigcndomlyk Voornaam s-tek en, het geen men agter het woord voegt, om het denkbeeld van verbindtenis of gemeenfehap te volmaaken, cn 't geen, hoe zeer zulks in onze taal wanluidend en overtollig zy, by de Franfichen eigenaartig wordt uitgedrukt door chez.t De Pafigraphist fchryft dus: ik kome van b y mynen Vriend, ik zal dit door b y myne Vrienden verzoeken enz. liet teken van dit aanhangfel by is ro of beknopter
Hebben de Zelfftandige woorden derzelverByvoeglykcn of Epithétes, de Werkwoorden hebben desgelyks de hunnen , die men achter dezelven plaatst, en die onbuigbaar (indeclinables) zyn. b. v. Vriend, yriendfichap zyn Subflantiva; yriendelyk, bevriend, zyn Adjectiya; vriend'of bevriend worden enz. zyn Verba (Werkwoorden;, en als een vriend, op de wyze van eenen vriend, vriendfehaplyk, als iemand die bevriend is, enz. zyn Pafigraphifche Adverbia ofRywoorden; kohnendemen hier dus eenen geheelen volzin tot den ftaat van Adverbium doen overgaan, b. v. Hy gaat, als ie-
h
C 83 )
. mand die öp eieren treedt! hier is als iemand die op ■ eieren treedt eigenlyk een Adverbium, om dat het i by de daad van gaan eene wyzé of hoedanigheid : voegt, welke door dien geheelen zin wordt aan-•' geduid. — De By woorden worden altoos en overal uitgedrukt door twee ftippen, geplaatst en onder de èén of twee dw,-rsftreepen, welke volgends N°. VUL, bet teken der 4dfeStiva, en volgends Np. IX., dat der Werkwoorden (Verba) zyn. Vermids nu den Pafigiaphist hier door het Byvoeglyk woord in alle deszelfs foorten, en het Werkwoord in deszelfs drie hoofdvormen, ja zelfs eene geheele reeks van woorden, eenen vollen zin, kan maaken tot één By woord (abverbifieeren) , ontftaat daar uit een verbazende rykdom van Pafigraphifche Bywoorden , die het gebrek aan dezelven in bykans alle taaien vergoedt. — Voords kan het Bywoord in de Pafigraphie gewyzigd worden door hoeveelheids- of iioegrootheidstekeneu: b. v. zeer verliefd(adverbialiter genomen), al te grootlyks; door teltekenen: b. v. als gekoppelde osfien, als een paar tortelduiven; en door alle andere tekenen van uitroeping, tyden, wyzen, enperfonen der Werkwoorden.
Men heeft in bykans alle taaien zaamgeftelde woorden, d. i. dezulken, die uit twee , drie, of meer woorden, aan elkander gefmeed, beftaan, en waarvan het een het ander regeert; b. v. in onze moedertaal: Kurkentrekker, Karreman', Waschlichtmaaker, ondcrfielling, vooronderfielling, naastvoorgaande, Oud ■ Voorzitter, Oud - Opperkrygsbevelhebber enz. Van deze aankoppeling of woorden - 1'chakeling kan zich de Pafigraphist desgelyks bedienen , mids hy zorge, dat het woord, welk alle de overigen regeert, het laat/ie Wr ('t geen wel in onze taal, maar niet in alle taaien, altoos het geval is), en dus dewyziging, die de geheele koppel in den zamenhang hebben moet, alleen en voor alle de overigen konne ontvangen, die, ieder in zyn, eigen ftaat blyvende, en de tekens daarvan beiioudende, agter zich ableen het aanhegtings-teken CO of ^bekomen.
Tot de Pafigraphisch zaamgeftelde woorden of fpreekwyzen,. die als één woord worden aan. gemerkt, behooren b. v. waarom niet, niet dan ten zy, en veele anderen, welke, fchoon in de woordelyke Confiruclie zomtyds van elkander ge1'cheiden, niettemin ééne gemeenfehaplyke kragt van betekenis hebben.
Soortgelyke koppelingen zyn zomtyds in de gewoone taaien door het gebruik zoodanig ge. ivettigd, dat men,, door dezelve te vermyden, luider of belagchl-yk wordt. h. v. indien ie. nand in de plaats van Handfchoenmaaker wilde i zeg.



t 84 )
•zeggen maaker van Schoenen der handen, zou hy voor 't minst zich onverftaanbaar uitdrukken; dan, juist deze woordontleeding is in de Pafigraphie nodig, om aan elk beftanddeel van het zaamgefteld woord deszelfs regte plaats en ftaat van regeering toetewyzen.
De telwoorden of woorden van hoeveelheid, hoegrootheid, enz. gaan in de Pafigraphie vóór die van het onderwerp, wier getal zy uitdrukken , en waaraan zy door het gemeenfchaps - teken (W) gehegt worden; wordende het onderwerp geacht te regeeren, en deszelfs getal of hoeveelheid als eene bykomende hoedanigheid -aangemerkt, b. v. millioenen Ganzen, honderden van Eendvogels. Hier ontvangt het eerfte ivoord millioenen, honderden, alleen het verdubbelings-teken, doch het tweede, daarby gevoegd door middel van «o en meervouwig getekend, verirygt de tekens van geflagt, uitgang, enz. welken de geheele uitdrukking, in betrekking tot de omgeevende woorden, hebben moet.
De Pafigraphist bedient zich ook van de bekende drie Accenten of nadrukstekens, geplaatst boven de woorden, buiten de linie van derzelver letteren. De lichte of fcherpe accent (/) boven het Gepaflgrapheerd woord geplaatst, geeft aan hetzelve eenen Boertigen Qroniqueti) zin, en verdubbeld, (//) eenen befpottenden, gekfcheerenden, koddigen, laagen of gemeenen zin.
De zwaare accent (\) hegt aan het woord, «vaar boven zy geplaatst is, het denkbeeld van nadruk, verhevenheid, edelheid, pracht; en verdubbeld, (\ \ ) dat eener zekere opgeblazenheid, «verdryving, of overfpanning. — Indien deze ■accent niet boven het woord zelf, maar boven de ' Grammaticale tekenen, die onmiddelyk hetzelve ' volgen, gevonden wordt, geeft zy aan dat behaalde woord eene vragende houding, welke door -ons gewoon vraagteken (?) aan de geheele zinIhede wordt gegeven.
Zo één dezer beide accenten dubbel wordt ge- ' plaatst boven de aanhangende tekenen agter 't ; woord, maaken zy hetzelve tot eene overdragt- , Jyke of landeigene manier van zeggen (métaphore ; m idiotisme); en wel, de eerfte accent (/) in den j klugtigen, en de tweede (\) in denernftigenftyl. < En hoe noodzaaklyk is het, dit aantewyzen, j daar elke taal hare oneigenlyke en byzondere i zegswyzen heeft, die, naar den letter overge-,; bragt, de ongerymdlle denkbeelden zouden kon-h jien verwekken. Zoo fpreskt de Chinees van vyfW ■en twintig woorden, als hy de Hemelfiche woorden ;'< of leer bedoelt. Zoo heeft de Engeischman zyn [ 1 tver.head and cars. in loye, de Franschman zyn!
entre chien & hup, de Nederlander zyn hals over hoofd K by 't mesjen af, Hoeksch en Kabeljaauwsch, en duizend d. g. waarby de vreemdeling moet gewaarfchuwd worden, om niet allesletterlyknoch in den eigenlyken zin opteneemen.
De dubbele accent {circonflexe, boven één der tekenen van het woord zelve geplaatst, heeft de kragt van dat teken tot een Capitaal te maaken, fchoon hetzelve niet boven de anderen uitfteeke; het geen te pas komt by de aanduiding van het tweede, derde, of vierde woord van denzelfden regel in de Woordenlysten (zie boven, bladz. 67 col. 2). — Geplaatst boven de tekens van hoeveelheid, hoegrootheid, dient zy tot wyziging derzelven. Zie de Tafel N°. V. van 7 tot 12.
Men kan ook, des goedvindende, de Pafigraohifiche tekens in de plaats der gewoone letteren ftellen, en dus als een getekend Alphabeth of Tekenfchrift gebruiken; doch in dat geval duidt ieder teken flegts zyn eigen letter aan, en 'er beftaat geen Corps du mot meer, voor wyzigingstekenen gefchikt, en aan de voorgaande regelen Dnderworpen. Wy hebben op de Tafel, ónder N°. XIII, de 26 tekens, zoo als zy in dat geval met onze Letters A, B, C, D, E, enz. te verivisfelen zyn, afgebeeld. — Van dit Alphabetisch Tekenfchrift, waarby de accenten niet dan derzelver in de gewoone taaien gebruiklyken dienst toen, bedient men zich in de Pafigraphie ter aitdrukking der eigen naamen van perfönen of jlaatfen, die in de Woordenlysten niet bekend, W onder geene bepaalde omfchryving te brengen zyn, en men onderfcheidt zoodanige woorien van de Gepafigrapheerden, door ze tusfchen iubbele haakjens te ftellen („ ")
Eindelyk zien onze lezers onder N°. XIV roorgefteld eenen geheelen Gepafigrapheerden vol:in, ontleend van het Titelblad der Elémens van le M., en uitdrukkende deze woorden: Pafigraihle, of Eerfte beginfielen der Nieuwe Kenstwetertchap van te fichryven en ie drukken in eene taal p zulk eene wyze, dat het kan worden gelezen en •erflaan in alle andere taaien zonder overzetting, )f, om de Franfche woorden, die de M. eigenyk pafigrapheerde, zei ven te geeven: Pafigraphie ou Premiers Elémens du nouyel Art-Science fécrire & d'imprimer en une langue de manier e 1 être lu & entendu dans toute autre langue fans raduStion
Wy



C 85 )
Wy hebben dus, zoo goed ons in zulk ee eng bedek, en zonder voorraad van Pajigraph. jchc figuren, mooglyk was, het geheele zamende van de M. doorlopen, en den lezer eenig op pcrvlakkig denkbeeld getracht te geeven van all de deelen eener Konstwetenfehap, die, zoo vei nuftig uitgedagt, als oordeelkundig bewerkt zeer gemaklyk aanteleeren, en misfehien in on derfcheidene vakken en betrekkingen tot de al lernuttigfte einden bruikbaar is. —■ Wy erken nen, de eerfte beginfelen derzelve zich eigen t< maaken, vcreischt eenige infpanning en gezet heid; dan, indien men de moeite, die het aan leeren der gronden van de gemaklykfte levendigi taal, zelfs van onze eigene moedertaal, on; kostte, met die, welke men heeft aantewendei by het leeren der Pafigraphie, onpartydig verge. lykt, zal men bevinden, dat de laatfte zich ooi van dezen kant aanpryst boven alle de gewoone - taaien. Bovendien wordt het woordlyk en plaatslyk geheugen hier oneindig minder dan in eenige dezer laatften overladen. Ên, wanneer men overweegt, tot welk eenen graad van heblykheid meidoor langduurige oefening het lezen en fchryven zyner moedertaal kan brengen, zoo dat een geoefend lezer eenige honderden van bladzyden op eénen dag doorloopt, en dikwyls op het zien van één enkel woord eenen geheelen zin verftaat,terwyl het vormen der letters met de pen bynazonder nadenken door hem, die gewoon is te fchryven, gelchiedt, is het dan niet zeer waarfchynlyk, dat mem binnen weinige niaanden, door dagelykfche oefening, de veel geringere mechanifiche moeilykheden der Pafigraphie zou konnen overwinnen? — Geen wonder dus, dat de M., zen Pafigraphisch injhtut hebbende opgericht, thands reeds 2,0 a 35 Lléves telt, die met y ver en met 'c gelukkigst gevolg zyne lesfen bywoonen, terwyl veele lieden van aanzien en geleerdheid, zoo in Frankryk als cluers, zich voor deze Konstwetenfehap ztevintere!fieren. — Hartlyk wenschten wy daarom, dat I ook één onzer jonge landgenooten, van de vereischte geestvermogens en applicatie,.'t zy uit eene der Fondatiën van Renswoude of van eenig ander Gefticht, voor rekening van dezelven, gezonden werdt naar Parys, en aldaar eenen tyd -lang het onderwys van de Menieux zelve genoot, ten einde vervolgends ook in ons Vaderland een Pafigraphisch Injlitut voor alle daarin belangftellenden te konnen daarftellen; waartoe wy hoopen, dat ook deze onze pogingen de geenen, die liet vermogen daartoe in handen hebben, eenigermate mogen helpen opwekken.
n II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
I Bericht wegens hei doodlyk gevolg van een on-
voorzigtig gebruik der bekende HAAR5 LEMMER-OLY.
, XMcdegedeeld doorH. van den Bosch,
Stads Med: Do&or te Wageningenf)
■ ■■ Onder de zoogenaamde Pluismiddelen, welke : zich in ons Vaderland, vooral door het overzeg-
■ gen aan elkander, en den ophef, waarmede zy
■ van tyd tot tyd in de Nieuwspapieren worden aan: gekondigd, eenen gevestigden roem by het alge; meen verworven hebben, en wier inwendig ge1 bruik, onvoorzigtig en eigcndunkelyk te baat ge• nomen, niettemin van de allernadeeligfte uitwerking kan zyn, bekleedt voorzeker de bekende Haarlemmer - Oly geene geringe plaats. Ik heb het daarom nodig geoordeeld, ter waarfchuwing van onkundige lieden, het volgend geval, hier van ten bewyze ftrekkende, door middel van uwheder Dagblad, zoo fpoedig mooglvk, akemeen bekend te maaken. ■
Op den 17 February 1.1. des morgens ten 8 uur werdt ik geroepen by eene behoeftige HoveniersWeduwe in deze Stad, welke, zoo men my berichtte , door zeer hevige buikpynen werdt afgemat —- Ik vond de vrouw in eenen jammerlvken toeftand, gefolterd door zwaare kranippVnen in de i?",1!' bedJ 'Ogende. De oorzaak dezer ongefteldheid onderzoekende, vernam ik dat de vrouw den voorigen dag aan eene natte koude blqotgefteld geweest zynde, ter middernacht door buikpynen was aangetast; tot verlichting van dezelven hadt zy, van tyd tot tyd by herhaling, eene aanmerklyke hoeveelheid Haarlemmer - Oly, met Geneyer gemengd, ingenomen. Dan de pynen fteeds verheffende, naar mate zy hiervan gebruikte , hadt zy vervolgends eene fpoelkom vol gekookte Koemelk gedronken, door welker tegenftrydige werking echter haar toeftand van uur tot uur verergerd was, zynde 'er wel eenige geringe braaking, met veel benaauwdheid vergezeld, door ontftaan,doch geene. de minste buiks-ontlastingen. Ik befpeurde een aantal krampachtige toevallen, liet van uur tot uur verzagtende Lavementen aanwenden, deed de buik ftooven met pappen van Camillen- en Melilot - bloemen en wat Eyn- meel, en fchreef een krampltillend diankjevoor; dan, geen dezer middelen hadt de gewenschte uitwerking, flechts éénmaal volgde 'er eene geringe buiks-ontlasting, intusfchen verergerden de toevallen, en vooral de hevige en allerinnigst me.deyden verwekkende pynen, hand overhand, de-
pols



C -86 )
pols werdt weldra fneller, zwakker, en tusfchen-» poozende,_ de neus, handen en voeten, werden op den middag reeds koud, en dit ongelukkig flagtoffer van een verkeerdlyk aangewend Huismiddel ftierf des avonds ten 10 uur.
Zonder te willen betoogen, hoe zeer uit dit geval blyke, dat het geringst geneesmiddel, zonder oordeel, zonder kennis van Artfenyën en ziekten, door eene onervarene hand toegediend, allerfchadelykst, ja een doodlyk vergif kan worden; moet elk, die zulks leest, met my bejammeren dat, aan het einde eener zoo verlichte Eeuw, het menschdom grootendeels nog derwyze verblind is, van onbedagt2aam en by voorkeusde herftelling zyner gezondheid te vertrouwen aan onkundige gelukzoekers, en aan zoogenaamde Huismiddelen, die door hun uit onbetaamlyke winzucht in de Nieuwspapieren opgevyzeld, of door dwaalende overleveringen als vermogende Hulpmiddelen aangeprezen worden, en waarvan zich de gemeene man in die gevallen, niet zelden met het noodlottigst gevolg, bedient.
Mocht dit voorbeeld alle myne Landgenooten, inzonderheid die van geringer ftand, eene les verffxekken, om nimmer zoo lichtvaardig hunne gezondheid en hun leven in de waagfchaal te dellen , maar veel liever de hulp van een kundig Geneesheer interoepen, wanneer zy zich door ongefteldheden voelen aangetast; daar toch de oorzaaken der ziekten zeer menigvuldig en onderIcheiden zyn, en zelfs heilzame middelen, ten onpas gebruikt, niet zelden eene tegenltrydige uitwerking doen!
[Wy bedanken den Geëerden Zender van dit Bericht, en vertrouwen dat Hy ons de verkorting van hetzelve, waartoe wy befteks-halve verplicht waren, ten goede zal houden. Voor het overige paaren wy onze wenfchen gaarne met de zynen, en zien daarom de ontwikkeling van het heilzaam plan des Agents yan Nationale Opvoeding, ten aanzien der Geneeskundige Staatsregeling, met ongeduldig verlangen te gemoet.]
Nieuwe AREOMETER van HASSENFRATZ.
In N°. 76 en 77 des Franfche An/tales de Chimie vindt men eene Verhandeling van Hasfenfratz over de Aréönietrie, waarin deze Geleerde voorfteit om, in plaats der tot hiertoe gebruiklyke middelen, ter ontdekking van de foortelyke Cfpecifique) zwaarte der vaste ligchaamen, zich te. bedienen van eene fles, naauwkeurig gevuld metgedestilleerd water, en waaruit men vervolgends dat volumen van water doet ontlasten, het "welk door een vast ligchaam, daarin voorzigtiglyk geplaatst, verdrongen wordt. — Deze Aréömeterl
heeft geenszins het ©ngemak eener Hydmflatijcle. Balans, die, gelyk H. door proeven bewyst, eene mindere of meerdere foortelyke zwaarte geeft, naar gelang de ligchaamen, alles voor hef overige gelyk ftaande\ aan het water meerder of minder oppervlakte bieden. De Schryver meent, dat eene der voornaamfte oorzaaken dezer verfcheidenheid gelegen zy in het waterig bekleedfel (couche d'eau) dat zich aan de oppervlakte van het ligchaam hegt. — Ondertusfchen, (zegt De la Mètherie, uit wiens Journal de Phyfïque &c. wy dit ontleenen) daar dit waterbekleedfel in evenwigt is met de omgevende Colommen van hetzelfde vogt^ zien wy niet, hoe hetzelve invloed konne maaken op de fpecifique zwaarte des lighaams, ten minsten indien hetzelve niet in digtheid (denfite), door een gevolg der aankleeving aan het ligchaam, verandere, 't geen niet te vermoeden is. — Het is wel der moeite waardig, eenige opheldering te verfpreiden over dit gedeelte der Natuurkunde, als betrekking hebbende tot eene der nuttigde werkingen ter onderfcheiding der Delfftoffen (Mineralia).
NIEUWE UITVINDING.
De bekende Hoogleeraar Chladini te JPittemberg heeft, in zyne onlangs te Eeipzig uitgegevene Entdekkungen über die Theorie des Klanges, (of Ontdekkingen aangaande de Theorie der Geluiden) een aantal zeer keurige proefnemingen medegedeeld, betreffende de regelmatige lynen en boogen, door de trillingen van klankgevende ligchamen befchreven wordende. Om dezelven des te meer in het oog te doen vallen, bedient hy zich van ronde glasfchyven, die hy met een zeer fyn ftofzand beftrooit, en onder de geluid-gevende fnaaren plaatst. Door de trilling der fnaaren geraakt het dof in beweging, en vormt op het glas onderfeheidene regelmatige figuren, die naar den aart en de fterkte der klanken verfchillen. — Deze figuren, door CIil. refonnanten of wedergalmende genoemd, beftaan uit evenwydige {/ymmetrique) lynen en boogen; hy bepaalt daardoor de rustpunten met die der Inftrumenten gelyk ftaande in de harmonifche geluiden, gaat derzelver evenredigheid na met de toonen die daardoor ontftaan, en fielt voor, om eene nieuwe Theorie der geluiden hieruit afteleiden.
Deze waarnemingen verdienen indedaad de oplettendheid der Natuurkundigen, die ongetwyfeld zich fpoeden zullen om dezelven te heriiaalen.
ZEE-



( 37 >
ZEETYDING.
Berichten.
Volgends Brieven van Batavia, loopende tc 30 September j. 1., was alles aldaar nog zeer wel en in goeden ftaat.
Den 2 December is te Newfork gearriveerd he Schip The Deftancc, in 22 dagen "van Suriname by welks vertrek vin Suriname alles in die Co lonie mede nog wel was.
Genomen en Geconfisqueerde Scheven. Genomen door een Franfche Kaper 't Schil King Dahomevm Demerary naar Londen, en 't Sloep fchip the three Sisters van Cork naar Lisfabon. — Door de Kaper la Mouche na een hevig geveg van 3! uur de Engelfche Lettre de Marqué thi Union.
Opgebragt te Portsmouth \ Deensch Schip Graf yon Bernstorf, uit de Indien naar Kopenhagen. — Op Ameland door een Franfche Kaper D. Christiaans van Newcastle naar Embden. — Te Duinkerken , G. Föllcrs van Londen naar Hamburg. — Te- OJlende onder Zweedfche Vlag 't Schip Emanuël naar Lisfabon. — In de Corunha 't Americaansch Schip the Eagle, Kapt\ Churcil. — Te Martinique 't Schip the E/ifa van Surinamen naar C/iarle>towu.
Door een Fr.mfche Kaper opgezonden naar St. Crux 't Deensch Schip Anna 'Maria. —
Door een dito, te Bordeaux teruggekomen, zyn verbrand, na daaruit eenige goederen en geld geborgen te hebben, Prinfes Amclia van Leverpool en Vulture van Londen. — Door dezelfde genomen en in de Corunha opgezonden de Brik Aurora onder Americaanfche Vlag, naar Londen, en the s Rcpublikain van Bahimore.
Het Brikfchip door de Franfche Kaper le Serpent- te Terfchclling opgebragt, is genaamd dellanji Kapt. Onna, van Lisfabon naar Hamburg.
Vrygegeven door het Tribunal te duinkerken, . en geconfirmeerd door die te Douay en Parys, '1 Schip Rofa en Barbara Kapt. Praet van Londen komende, en in Juny 1. 1. te Oflende opgebragt.
o , TT. , A D Vjjj RT ENT! £7 " ~~'
„J?X °en U^gwer dezes zyn Exemplaaren te bekomen van het belangryk Rivierkundig Werk,. IPZTl' FfZfTrl§ KaM°rten> ^baaien,- en verdere Stukken, betreffende de Doorfnydingcn en' Werken,_ zedert de Conventie van 1771 op de Bovenriyier tufchen Emmerik cn Arnhem aanbel gd, %oo tof b voidering yan derzelver Vaarbaarheid als ter voorkoming yan Overstromingen by open Rivier p ^gegeven op last yan 't Provinciaal Commhtc van Holland, in II Deelen in Folio, nevens een dito Atlas van 13 voortreflyk uitgewerkte Speciaal-Kaarten en twee Plaaten. .De prys is te zamen 14 lulden ~-Zy, die dit allerbelangrykst en Clas/iek Werk, het geen onder het voorig Beltuur, /ingedrukt zynde, voor particuheren met te bekomen was, op deszelfs juiste waarde weeïn te fel attenr zullen moeten erkennen, dat hetzelve onontbeerlyk is Voor allen die zich een mem- dan oppeL
gelegde Werken tot derzeiyer bevaarbaarmaking en ter verhoeding van zwaare inundatiën, en vanfe"f en "uflaS. der P°ginge» > van. wege. het Agentfchap aangewend by gelegenheid der jongfte: S^ff&fflER^S* v9°$°mW-™ a«appi»g van dezelven, alLltfevan de plaatsfy\e Suf ,'af ^f'^gvuWig Plaatsgehad hebbende Dykbraaken.. — Wy vertrouwen,
deihalven dat zy, wierJiefhcbbery-ftudie zich hiertoe bepaalt, of die een levendig KgTellen.
Z&ll°nd,&?mS:ï-nn S Ia!,ds Fh^kcn ftaat' dcze g^egenheid zullen waar^iKSffiS onfehatbaar.- Werk,, indien,zy hetzelve uo&niett bezitten^ aantefohaffen..»--r
|' . , , Scheepsrampen. . Verongelukt by Padflow 't Schip die WohlfahrS t Kapt. ejc»wr/ van Mallaga naar Hamburg.
Met fchade binnen te Margate 't Schip «fe 0«<fcr. Kapt. z>//-& van £///w. — ln Duins the : CommcrceK^K Smith van Baltimore naar i?e?*er» fe; -7. Te Lisfabon Kapt. Ziclisch, zynde zwaar - belchadigd; doch hadt wegens 't flegte weer nog niet koniAen Iosfen. —' Te Edwog in Noorwegen J. Wachter van Bahimore naar Bremen.
Kapt. .0. Brons, van Bordeaux naar Embden, heeft op de Rivier fchade bekomen, en moet aluaar terug komen om die te herflellen.
Texdfche en Vlie-Lyst. Den 7 Maart uitgezeild E. Waterman naar Zw:<*5黫. De Wind O.
De^Windü"* ^ S1°0t opgezeild & A ^ Wind"/ ' Qr de SI°0t °Pgezeild ^ H.Mugge. De
De 10. niets gepasfeerd. De Wind N. N. O.
Den 4—8. in 't Vlie niets gepasfeerd. Helvoetfluis.
Den 6 Maart niets gepasfeerd. De WindN. O.
Den j. naar Zee gezeild de Franfche Kaper le Barras. De Wind N. O.-
Volgends rapport der Lootfen zyn gister, twee mylenende Helder, gezien twee Engelfche Oorlogfchepen en een Kotter.
jfnker? D^linlf ^ ^ by f Brielle.
Den 6 Maart, gister is in de Pit gezeild H. A. Amenberg dc Flora, mvx St. Ander0. Heden naar Wind 'N O ' ^ Eena:ragt, naar Nantes.- De
Den 7. gister in Zee Kapt. Amenberg. Voor baats door de Lootfen gezien twee Engelfche Fregatten en twee Kutters. De Wind Of
Den 8. terug wegens den N. Wind Kapts.ftr^ in hooyjen. In Zee Kapts. de Lange en Schalie laar Bordeaux. De Wind O



I WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op. ZWAANENBURG |
li gedurende de Maand February 1700.
i ■ Feb. baro- thermo- winden. luchtsge- Feb. j baro- thermo- winden.' luchtsoe-
j , I meter, meter. Streek Kragt steldheid. I meter. [ meter. I Streek Kragt steldheid.
I f29 3i 22 N. O. — 6 Betrokken. Sneeuw F29 2 32 N. W. 2 Betrokken.
I 1 29 4 25 — 6 17 < 29 4 .32 2
1 129 2 23 6 — I29 64 25 2 —
1 f,29 ? 34 O Z.O. 4 — r29 8| 29* Z. O. 2 Een weinig betrokk.
| 2 J 29 35 Z.O. 2 — 18 < 29 81 32I O. Z.O. 2 Betrokken.
j (.28 ij J30 ■ a - 129 61 30 Z. O. 2 -
1 r 28 11^ 31 W.N.W. 4 f29 5T39Ï Z. W. 2 ■ Regen.
I 3 s 28 n| 33 W. t. Z. 6 > Sneeuw 19 < 29 5* 39* 2
129 3f N. W. 2 • (.29 31 39Ï • 2 •
f29 3* 29* , — 2 r/29 4| 3$ 2
14. s 29 4 29 — 2 Een reinig betrokk. 20 s 29 4* 33* — 2 Regen. 1
129 4* 26 ■ 2 Betrokken. I29 4* 36* Z. Z.W. 2 —-
T 29 6 24 O. N. Ó. 4I ' f29 4T39* Z. tenO. 4 1 Regen. 1
; 5J } 29 6f 24 —- 4 Een weinig betrokk. 21 s 29 5 43 . . ■. ■ 4 Zeer Betrokken. [
t-29 6 17! N. O. 4|Helder. I29 4 39! Zuid 4 Bet. Pond, enBliks.
f29 7* 20* O.N. O. 6 Betrokken. f29 7 40* ZTW. 6 Betrokken
6 ^ 29 7* 34 ■ « 6 Zeer Betrokken. 22 < 29 9 39* 4
t-29 8* 15 N. O. 6 Helder. C29 io| 41 Z.Z.W. 2 Een weinigbetrokk.
f29 10 1 ri ——• 4 Zeer Betrokken. f29 10* 36 Z. ten O. 2 ■
, 7 "S29 10J 15* 6 23 < 29 11* 44 ■- 2 • ' - •
(-29 10^ 8 ■ 4 Helder. (.29 111 37 Zuid 2 « —■ ■ ■
f29 1~ ——"2 Zeer~~Betrokken. f29 11 38* Z. ten O. 2 Zeer Betrokken.
. 8 s 30 \ \.ïi 4 Een weinig Betrokk. 24 < 29 11 42 Zuid 2 —
130 2 6 2 Helder, (.29 11 38 2 Betrokken.
T3o 12* 0.t.Z. 2 Zeer Betrokken. f29 n I40 W.Z. W. 2 Zeer Betrokken.
9 ^2911* 20* 4 Betrokken. 25 <2onf4i* West 2 Een weinig betrokk.
C29 11 18 ..2 Helder. C30 j}34. ■ 2 — ■■ N.Licht.|
f30 | 23 Z. Z. O. 2 Betrokken. Mist. f29 11*38* 2 Betrokken
10 < 30 1 35* Zuid. 2' ■ 26 09 11 42 ■ 2 Zeer Betrokken. I
L30 * 32 » 2 Betrokken. \^^L_}ol 39 ■ 2 Betrokken. 1
f29 gl 32* Z. O. 2 ' Sneeuw. f29 8* 40 —- 2 — n
11 < 29 36 Z. Z. O. 2 Regen 27 < 29 81 43 2
(■28 ii| 34* N.W. 2 ■ C29 8^ 42* W. N. W. 2 EenweinigBetrokk,|
I™ f29 3 25 N.O.t.N.io f29 ui 38* .2 Betrokken.
12 -S 29 6* 30 —6 Zeer Betrokken. 28 < 29 xi* 43* W.tenZ. 2 Zeer Betrokken. |
I29 9* 23 ■ ■ 2 Betrokken. (.29 n* 3/* Z.W. 2 Betrokken. ff
f29 93? 24 Z. O. 2 . ij
13 H29 8| 32 Z.Z.O. 2 —— f
J.29 7j 29 Z. tenW 2 1
j-29 7IÏ3S "^wTN.W. 2 ~ I
(■29 7|! 33 Z. tenW. 2 —|
f29 3! 35* Z. Z.W. 2 1
15 ■< 29 3* 40 Z. W. 2 Een weinigbetrokk. I
C29 2* 37 Z.tenW. 2 - ■ ■ • I
#-28 n* 35 Z. W. 2 Betrokken. ! , h
16 < 29 37 W.Z.W. 2 I
I29 | 35 W.tenZ. 2 | g
Gevallen Regen geduurende de Maand February 29 Lyn. |
De Uilwazeming is 3 Lyn |
umm«-»* — ■——_—————■■■■■■ ■ ■ ■ ■ ■ —-i
Te Amfterdam, by C. CüVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.



N°. Ï2. 16 Maart 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende -Konften, Landbouw, en alk andere middelen- van beftaan.
1. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige gewichtige by dragen, ter beandwoording van de vraag: Welk.Systema van VolksIndustries» Arbeidzaam hei
liet gefchiktst en nuttigst voor ons Vaderland?
Dat ieder Land zich een byzonder Systema van Industrie en Arbeidzaamheid behore te vormen, berekend naar deszelfs byzondere lig■ gins-., grondsgefteldheid, voordbrengfelen, behoeften, buitenlandfche bezittingen, befchaving, regeeringswyze , volks - character , en andere verfchil lende wyzigingen , is eene waarheid, waaraan niemand twyfelen zal. Eenige algemeene beginfelen, ten grondllage van zoodanig een Nationaal Indujlrie- Systema te leggen, fchynt ons niet alleen nuttig, maai- zelfs volftrekt noodzaaklyk te zyn: zoo alleen toch kan men een waar, zamenhangend, en in de hoofdzaak onveranderlyk ftelfel voor den Nationalen vlyt en welvaard vormen, terwyl men anders en de Natie aan onberekenbare fchaden, en den tydelyken Wetgever aan het gevaar, van die door ongepaste en telkens zich zelfvernietigende wetten te vermeerderen, reukloos bloot Helt.
Het algemeen ftejfel van nyverheid en arbeidzaamheid , dat tot nog toe door alle de volken der wereld aangenomen cn gevolgd.is, verdeelt zich in twee voornaame Hoofdtakken, gevormd door de twee wezenlykftebronnen van hetmenschlyk beftaan, t. w. den Koophandel of de ruiling met andere Volken, waar onder men het Manufacluur- en Fabriekwezen rekent; en deLandlyke Geneering, waartoe alles behoort, het geen den Ingezetenen door hun eigen bodem tot arbeid en onderhoud verfchaft wordt, b. v. Landbouw, Veeteelt, Visfchery, enz. — Er zyn weinige of geene landen van den aardbodem, Venetië misichien alleen uitgezonderd, die niet beide deze ji takken van beftaan in eene zekere mate te zarnei. li
M
voegen, en wier. welvaard door beiden niet gevoed wordt. Is een Staat voornaamlyk landbouwende, dan heeft zy overdaad van groei moe produclen, en moet dus een groei deel derzelven tegen ontbrekende konftige bflioeftem, door dai handel met andere volken, ven uilen; en beftaat een land grootftendeels van den Koophandel, dan poogt het altoos zoo veele eigene grond- of Coloniale producten, als mooglyk, jmruiling te geeven tegen 't geen het van elders ontvangt", op dat het verhes-niet geheel aan de zyde van deszelfs Ingezetenen zy. — Eene wyze en naauwkeurig berekende afweeging dezer beide gewichten tegen, elkander, waardoor zy in de fchaal des Nationalen belangs elkander het evenwicht houden , is een meesterftuk des menschlyken vernufts, en eene zeldzaamheid, welke flechts enkele Staaten, en wellicht niet ééne in den volden nadruk, zich beroemen konnen te bezitten.
Het ongeluk van meest alle volken is, dat zoodanig een Grond-Systema van Nationale Indujlrie by dezelven geheel ontbreekt, of ten minde zeer gebrekkig, en vaak op verkeerde beginfelen, is ingericht. Vanhier, dat doorgaands de ééne tak vm beftaan zoodanig overvoecfis, dat even daardoor de andere, van alle voedfel beroofd, aan eene doodlyke kwyning wordt overgelaten. Meu heeft byzonder in de twee laatfte eeuwen den Koophandel bykans overal voorgetrokken niet alleen, maar zelfs ten-koste der Landlyke Generingen opgebeurd en onderfteund, en het js uit dezen hoofde geenszins te verwonderen, dat in ^eer veele landen, zints dien tyd, de Koophandel in bloeiftand geraakt, maar ook te gelyk de LandDOiiw, Manufacturen enz in eene jammerfyke kwyning geftort zyn, waarvan Delft, Haarlem, » Leyden, Noordholland, en andere oorden onzes Vaderlands, ons de droevige fpooren maar al te dchtbaar voorhouden.
Niemand heeft wellicht meer lichts over dit ) iderwerp verfpreid dan de beroemde.^. Smith n deszelfs Onderzoek over den aart en dc oorzaakea
yart



C 90 y
van den rykdom der Vollen (§). Dit Clasflek Werk heeft eene duidlykheid en ontwikkeling aan het geheele ftelfel gegeven, welke voor,'den wysgeerigen befchouwer zeer belangfyk is, en waaraan meest alle volgende Schryvers over de StaatsOeconomie hunne toorts ontdoken hebben. Ook Crumpe heeft veelal de grondftellingen van Smith. geyofgd. Wy zullen het voornaamfte van die beiden, in zoo ver hetzelve met betrekking tot ons Vaderland kan in aanmerking komen, zeer beknopt voordragen, met invlegting van zoodanige befcheidene bedenkingen, als ons toefchynen van wezenlyk belang te zyn.,
Wy bepaalen ons derhalven eerst tot liet vak van den Koophandel, om vervolgends by de inwendige of landlyke takken onzer Nationale Industrie ftil te ftaan. — Na eenen algemeenen voordrag-, van het wezenlykfte der ■grondbeginfelen, gefchikt, om het een en ander in een Systematisch verband te brengen, zullen wy eindigen met daaruit eenige belangryke gevolgtrekkingen afteleiden, toegepast op htt Oeconomhcb en arbeidzaam beftaan onzer landgenooten,
Het Handels- of Commercieel Systema poogt niet enkel den inwooneren van eenig land arbeid en onderhoud te vérfchaften, maar zelfs hen ryk te maaken; en zulks door twee-voornaame middelen, t. w. het verkrygen eener voordeeïige Handels-balans, of. de verhooging der Valuta of waarde der uitgevoerde boven die der ingevoerde goederen. Het hoofddoel van dit Systema is derhalven, den invoer van buitenlandfche goederen en -waaren tot inlandsch gebruik (behalven alleen de ruuwe materiaalen) te verminderen, en den uitvoer van Producten van binnenlandfche Industrie te vermeerderen.
Ditgefchiedt door bepaling van den-invoer, en begunltiging van den uitvoer, der waaren en goederen.
De bepaling-van den invoer is tweeledig: 1.omtrent uitlandfche goederen en waaren tot inlandsch gebruik beftemd, die in het land zelfgemaakt konnen worden. 2. Omtrent alle goederen en waaren, inkomende uit Landen, waarméde het Vaderland gerekend wordt eene nadeelige Handels-balans te hebben.
1. Belemmert eene Regeering den invoer van goederen en waaren , die in het land zelf gemaakt en gefabriceerd worden, dan wordt'aan het inlandsch vertier derzelven min-of meer een Monopolie of uitfluitend verkoops-recht, toegevoegd.
(jT) 4*. Tuquirf i?ito- thb Natura and Cdujes of the Wéalth
«/ mtmi, 11 Vei; gr. go> Van di£ w^k zeden
WSr-JW zes Drukken in Engeland, en één' Nadruk m-^ï.yerfchenen, nevens.twee Hoogduitfche, fchoon gewesJtigeoverzettingen;: Wy keunen'er-secne veria.ling:y.n ia onze...moedertaak.
Hierdoor wordt die tak van werkzaamheid' Begumftjgd, maar niet' de algemeene Industrie der geheele volks-masfa vermeerderd;, want:
De algemeene Industrie moet zich regelen naar het beloop van 'tcapitaal, welk een geheel volk bezit. Maar nu kan lïchtelyk,. door zoodanige bepalingen en Monopolie-wetten, een grooter gedeelte van het algemeen volksvermogen in éénen enkelen tak van bezigheid worden" aangelegd, dan het algemeen belang eigenlyk vordert. En kan op deze wyze het algemeen belang niet worden bevoordeeld', dan vermeerdert zulks ook de algemeene Industrie niet. Ieder een kan zelf best beoordeelen, welke handelstak voor hem. het voordeeligst zy, en men zou het voor zeer onrechtvaardig houden, indien eenig Wetgever zich het gezag aanmatigde, om de ingezetenen te-verplichten , van hun geld bepaaldelyk aanteleggen m. zoodanig vak, als hy voor hun nuttigst keurde. Ondertusfchen gefchiedt dit werklyk, op eene middelyke wyze, door foortgelyke bepalingen van den, invoer en het monopolifecren der inlandfche Fabricaten, als waarvan wy fpreeken, om dat het volk daardoor als 't ware gedrongen en verleid wordt, om een grooter eapitaal'tot zekere byzondere vakken van Handel aanteleggen, als anders zoude gefchiëd zyn. —■ Dit nu kan niet dan na-deelig-zyn voor de 'algemeene vIndtntrie en welvaard. — Het inlandsch Product kan of tot eenen gelyken prys met het buitenlandfche geleverd worden , of 'het laatfte tot minder prys. In het eerfte geval heeft het inlandsch Product het voordeel, dat hetzelve' vry van vrachten, verzekering , inkomende Rechten enz. ter markt wordt gebragt, en dus de voorkeus heeftboven het van buiten 's Lands ingevoerde.. [Dit zou doorgaan-, indien de zucht voor het. vreemde de Natiën niet verbyfterde, als mede, indien de inlandfche. Fabrieken door derzelver bloeiënden ftand . reeds zoo ver gevorderd waren ; van in allen-opzigie voor dezelfde pryzen even goede qualiteiten als de buitenlanders te konnen leveren, doch daar het een- en ander, helaas!; omgekeerd waar is, kan deze -aanmerking geen fteek houden. Kcdacl.] — In het tweede geval-, wanneer het vreemde goed tot minderprys te bekomen is-, is alle belemmering, vam deszelfs invoer en verkoop fchadelyk, wyl daar door noodwendig het algemeen vermogen, (wegéns de verplichting om voor het zélfde goed meerder foms uittegeven) verminderd wordt.. Een huisvader b. v. zal niet voor zyn huisgezin zelf maaken^ 't geen hy goedkooper- van een ander koopen kan; nu kan, het geen wysheid is - in - den■ huisvader, geene - dwaasheid zyn b'y een geheel- volk. Indien dus de vreemdeling ons goedkooper iets kan leveren, dan wy zeiven. het zouden fabriceeieu, is het beter-zulks-
van



™" te/oppen, dan het zelf te. maaken; en dit benadeelt de algemeene Indujlrie niet
H ï, CapUf*' welk 'anders j» zoodanig v»n zvn ;aailgelegd, op veele andere wyzen j kan vermeerderd worden, - die eene grootere winst belooven. [Onder hetwelneemenvfnbefde
M^^'^f^f^^ ^ «'"erop aanmerken, dat in deze redeneering wordt voorbv
S^' aan„den éénen kant, het onberekenbaar nadeel, welk er voor eenen byna alleen handel
SSSrtt shaat' geI^ ons ^"d is geboren Pffiii T de ve™dedng van het algemeen Lap.taal door• negativen handel met andere volken; «Laan de andere zyde, het onfchatbaar voordeel ter vermeerdering van het algemeen vermogen, welk noodwendig ontftaat dofx de raeerdèK-
Stff™ m hCt land,blyvende fommen' ^k dan ::elfs, wanneer voor dezelfde waarde van producten veel meerder foms moet bedeed worden b v i *ooo ellen Lken worden uit Duitsehland inae- i voerd, en daar voor niet meer dan 5o_o el. tit het Land gem.kken; deze fom is, voor .zoo vee < men nier in eigene producten trocqueeren kan, < Voor ons Land verloren; maar'de zelfde waarde i is by onze eigene Fabrieken te bekomen, midsmen l 6000 a 7000 gl befteede: nu lydt de algemeene e beurs, ja, een fchynbaar verlies van ƒ ÏOoo '< i 2000 :• maar niettemin gewint zy aan den an fl deren kant oneindig meer, om dat dit geheele ca- d pi taal genoegzaam in 't land blyft, de" circulatie h vermeerdert, en duizende handen werk en winst v geelt; het is toch een heilige regel in de Staats- d Oeconomie: .dat niet-de grootheid, maar de veelvuldige omzetting en roulance van een capitaaL 'svolks v< waaren rykdam uitmaakt. Redact,'] ■ bi tiet 'is waar, door zoodanige bepalingen van V den buitenlandfchen invoer konnen zommige Ma- t. ïiufacluren vroeger, dan anders zou gefchied zyn, fo in een land worden tot ftand gebragt, en de in- va Jandiche babnel en ko inen, op deze wyze, door ge den tyd worden 111 ftaat gefteid, om te>en den Nvreemdeling te markten; doch daaruit volgt nog Ni niet, dat het algemeen capitaal of bezigheids- mi fonds langs dien weg vermeerderd worde, inte- en gendeel moet hetzelve, door de hoogere pryzen ree van het inlandsch gemompolifeerd Product in den ink beginne, verminderen; daar het intuslchen niet! zoo zeker is, of dit verlies in het vervolg wtl door om gelyke voordeden der Monopolie van hetiukn isch te b gemaakte goed zal worden opgewogen. — De fcht natuurlyke voordeden van eenige Staaten in het mar. voordbrengen van zekere Producten zyn, vol- wat gends Smah, zoo aanmerklyk, dat het dwaasheid tref zoude zyn, daarmede te willen wedy veren* b. v om men1 kan in Schotland door middel van broeiëry en r. en Stookkasfcn zeer goede Druiven teelen, maar terfc zou het met onverftarVig weien, ihdien dè Brit- 'van
M 2
fche Regeering daarom den invoer der vreemde
Wynen verboodt? Maar, zou het een trek van onverltand.zyn, hieraan 30 maal grooter fom van het algemeen vermogen, enkel ten behoeve van een inlandsch Producf, te befteeden, dan moet hetzelfde, ichow.; minder in het oog lopend,plaats hebben ten opzichte van alle voordbrengfelen, die binnen 's lands duurder,bereid worden dan buitens s lands. Men moet in dezen elke Natie de prarogattven, haar door de Natuur gegeven, laaten, en doen , even gelvk men in 't Huishoudelyke gewoon is te doen, waar men Schoenen by den Schoenmaker, Brood by den Bakker, enz. haait. [Wederom moeten wy hier ons zoo even gezegde herinneren, en 'er by voegen, dat het aangetogen voorbeeld niet gepast is op 't onderwerp wyl hetzelve een natuurlyk en primitief jrond-Product betreft, waaromtrent geen vlyt ïocii arbeid het eene land de voordeden van het indere kan bezorgen, daar integendeel, naar ons nzien, de vraag alleen valt: of zoodanige Proucten, die dourKonst gefabriceerd worden, en lus (alles gelyk ftaande) overal even goed en perikoop te maaken zyn, binnen 'slands moeten angemoedigd, dan alleen van vreemden, die ze erder of 111 den beginne beterkoop leveren, ingeogt worden ? En dit laatfte is het, dat wy ten fterke blyven ontkennen, ook op grond der zoo even oor Smith en Crumpe erkende voordeden, aan -t miandsch fabriekwezen verbonden. Men ;rgelyke voords onze aangevoerde bedenkingen enaangaande in ons N°. 1. bladz. 2, 3. RedaclJ Twee gevallen zyn er nogthands , waarin, dgends het oordeel van Smiih en Crumpe, de iitenlandfche. invoer met wezenlyk nut voor het meriand kan belemmerd en bezwaard wordenw. ï wanneer de bevordering eener zekere art van inlandfche bezigheden tot verdediging n een land nodig is, gelyk in Engeland het val is met het Zeewezen; zynde daarom byde ivigatie- acte van dat-Ryk de vragtvaart tot een tionaal Privilegie gemaakt, ten einde door dit mei bet getal van Zeelieden te vermeerderen , dus de Zeemagt te verfterken. En 3. wanneer ds op het inlandsch Produét, dat van buiten amende bezwaard wordt, eene belasting li-n dat de bezwaaring van het Iaat.te alleen ftrektl deszelfs prys met het inlandfche in evenwf t rengen. — Dan, hierop me;kt de Hoogduit: Uitgever van Crumpe's Prysfchrift ,C. A. IVichn te Letpztg, met zeer veel recht aan, dat, de Navigatie • acf e van Groot Brittannië be, deze hier verkeerdlyk wordt aangevoerd dat Engeland, indien hetzelve flechts biilyk :chtvaardig wilde handelen, en van zyn meeshap over de Zeeën afzien, geene vlooten eenig belang, en dus ook geene zoo talryke
met



C 9° )
.menigte-vsn Zeelieden, zoudenodighebben; gevolglyk zou het zoo haatlyk Vragt-Privilegie, aldaar by de Navigatie acte ingevoerd, en het geen den Staat zoo zeer vernedert, mede konnen gemist worden (*):' moetende zoodanige wet, ééns algemeen by alle volken wordende, de doodlykfte gevolgen voor den Koophandel der geheele wereld 'hebben. En Wat aangaat het bezwaaren van buitenlandsch ingevoerde Producten, wyï de inlandfche van dezelfde foort xeeds bezwaard zyn; dit laatfte zegt Wichmann met reden, is een geval 't geen, als onderdrukkend voor de Vaderlandfche Indujlrie, en eene belasting van den Nationalen arbeidzelve zynde, in eenen welbeftuurden Staat nimmer behoorde plaats te hebben. [Zie boven bl 59.J
[Het vervolg in N°. 14-]
BEPROEFD MIDDEL
Om eene eerst-beginnende Pleuritis of het Zydewee, zonder eenig fchadelyk gevolg, te voorkomen.
Men weet, dat de Pleuritis, een der gecompliqueerdfte ziekten zynde, wanneer zy tot eenen zekeren graad gevorderd is, en de ontfleeking zich op eene bepaalde plaats gevestigd heeft, de hulp eener kundige hand ter genezinge noodwendig vereifche; en het is in dit geval, dat wy, zoo fterk als iemand, het gebruik van alle zoogenaamde Huismiddelen afraaden en wraaken.
Dan, 'er is een tydftip, het geen deze plaatsneming, althands de ontfteeking der Pleurique dofte, doorgaands vooraf gaat, en waarin men ' met het allergezegendst gevolg het terftond optegeveii middel gebruiken kan , zonder .daardoor zyne gezondheid of zyn leven in het minst bloot ïe ftellen.
Men neeme, naamlyk, fyn gewreven Saffraan voor 1 ft., en het Wit van één Hoenderei, en menge het een en ander behoorlyk tezamen in
(*) Hoe waar en hoe gewichtig is de volgende aanmerking van W. „Engeland vormde zyne Zeemagt met het roofziek oogmerk, om der geheele wereld op Zesde wet te, ftellen, te rooven naar goedvinden, buitenlandfche Volken onder voogdy te brengen, en hebzugtige Kooplieden tot Nabobs opteblaazen. De NavigatieA&e was louter eene uitvinding van den Voermans of Schippers geest der Britten, waarvan het onrechtvaardige eiken onbevooroordeelden lichtelyk in het oog ötaalt» —•
een fteenen Mortier. — Men doe vervolgends by dit mengfel driem Lepels Roofemvater, en roere alles wel door elkander. — Voords giete men daarby twee Lepels vol fterke Brandewyn; doch men moet, door fterk te roeren, zorg draagen dat het Eiwit hierby niet fchifte.
Dit mengfel wordt op ééns ingenomen, en de .lyder begeeft zich onmiddelyk 'daarop te bed, zich op de pynlyke zyde leggende.
Dewyl daardoor eene zweeting wordt verwekt, moet de lyder zich, zoo lang dezelve duurt, zorgvuldig in het bed, en warm houden.
'Er zyn veele voorbeelden, dat dit middel, op zyn tyd gebruikt, eene volftrekte Pleuritis. heeft voorgekomen, en den lyder binnen korten, tyd volkomen genezen.
ÏL OECONOMISCHE BERICHTEN. STAALTJE van RUSSISCHE WEELDE.. (Overgenomen uit F/e ^ C h ath.eri ne II.
imperatrice ae luisjie , par 1 akuusu g* fous fa direélion.')
Dat Catharina II., overledene Keizerin aller. Rusfen, te gelyk met alle heure Wysgeerige en Vorftelyke grootheid, eenen graad van zwakheid; voor de pylen van Cupido gevoelde, waarvan in • de Gaandery der hedendaagfche Vorften.en Vorftinnen maar enkele voorbeelden'te vinden zyn ; dat zy dit haar Sexen-zwak op eene uitbundige wyze gekoesterd, en het goede'Rusfifche Volk daardoor, gedurende den tyd harer régeering, onnoemelyke fommen gekost hebbe ; is eene waarheid , waarvan geheel Europa de bewustheid draagt.
Schoon wy anders het fpreekwoord: de mortuts nil nifi benei gaarne eerbiedigen, konden wy ons echter niet weerhouden, van de volgende lyst van uitgaven der overledene Keizerin, ten behoeve harer van tyd tot tyd opgevolgde gunfteliugen gedaan, zedert hare komst tot de Rusfifche. Alieenheerfclrappy tot aan haren dood, als een aanmerkelyk -ftaai van Rusfifche weelde, en eene bydrage tot de Gelchiedenis der Menfchen- en Vorftenkennis, overteneemen, en onzen Lezeren . medetedcelen: zynde daarvan nog weggelaten onderféheidene giften van Boerfchappen of Boeren aan dezelven, welker laatften getal, aan de favorits der Keizerin in-lytèigendom gefchonken, op 68,000 begroot wordt De onderftaande giften, beftaan dus alleen in geld,. juweelen, huizen, meubilen, en andere k-ostb. * 'heden.
.Aan



C i>3 >
Aan de vyf Broeders Orloff 17,000,000 Roebels
Aan :Jfös/ettstof in 2 maa nden 300000
■AznlVaftlitfchikoff, in aam. 1,110.020
Aan Prins Potemkin, naar gis 50,000,000
Aan Zawadoffsky, in 18111. 1,380,000 ■
AanZoritz, ininm. i,43j,ooo ——■—
AanKorzakoff, ini5m. 910,000 >—
Aan Lanskoy, in 4jaaren 3,250,000
A-anTarmolof, in 16 ra. 550,000
Aan Momonojf, in 16 m. 880,000 ,
Aan Plato Zouhoft', (byhaar
overlyden nog in gunst) 2,70^,000 ——»
Aan V. Zouhojf, deszelfs "
Broeder 800,000 —
Behalven nog eene jaarlykf'che uitgave,' op 250,000 R. berekend, voor derzelver tafelgelden en verteeringen, dus in 34 jaaren. 8,500,000 ■
te zamen 88,280,000 Roebels
Het geen in ons geld niet minder bedraagt dar eene waarde van f 124,348,000: — Of ruim Honderd vier en twintig milioenen guldens.
Ongelukkige Volken, over wien gekroonde Slaaven of Slaavinnen van Fenus het Scepter zwaaien!!
Nader Bericht wegens dc SC HRIKKELJAAREN.
(Ter opheldering van het Iets daarover, geplaatst in N°. 9. bladz. 68, 69.)
Daar ons door den Burger L. zyn toegezonden eenige befcheidene bedenkingen op het ftuk van J. V. S. over de Schrikkeljaaren, geplaatst in ons 9. bladzyde 68 en 69. ftrekkende hoofdzaaklyk om aantetoonen, dat . de Schryver der aldaar uit een Fransch Dagblad aangehaalde periode, door het laatfte Jaar van elke Eeuw niet zoti hebben verftaan de jaaren 1799, 1899 enz. maar wel de Eeuwjaaren 1800, 1900 enz. Weshalven de belchuldigi'ng van onoplettendheid diens Schryvers, in het Jaar 1799 tot een' Schrikkeljaar te maaken, door J. V. S. gedaan, ongegrond zoude zyn; en dat in de daad niet de" Jaaren 1799, 1899 enz., maar de volle jaaren- 1820, 1930 de laat-, fte- Jaaren der Eeuw, die voorging, zouden zyn, en niet de eerften der aanvangende Eeuw, gelyk J. V. S. dezelven heeft doen voorko3nen; — meenden wy de drie volgende ophelderende aanmerkingen omtrent dit ftuk, zool
M •
. 1 ter beandwoording van L. als ten behoeve on- zcr overige Lezeren, te moeten mededeelen.
j. Dat de Franfche Schryver, wiens woor• den bladz. 68. col. 1. zyn aangehaald, door het laatfte Jaar dezer Eeuwe niet, gelyk L. wil, het
■ -Jaar ï8oo, maar wel degelyk dat van 1799 verdaan hebbe, en dus misgetast met hetzelve" voor een gewoon Schrikkeljaar të neemen, blvkt
■ al teklaar uit 's mans eigen woorden, dan dat zulks betoog nodig hebbe, daar hy in 't begin zegt: yeele lieden verwonderen zich, dat het Jaar 1799 geen Schrikkeljaar is, enz Deze verwondering zal de man nu doen ophouden* en ten dien einde voert hy de fchikking van Gregorius aan, om flechts het laatfte Jaar van. iedere vierde Eeuw te iniercaleeren. Indien hieruit nu niet volgt, dat het Jaar 1799, en het laatfte Jaar der Eeuwe, 'by dien Schryver verwisfeld worden, en dus dezelfden zyn, dan verftaan wy geene Logica meer.
2-, ,, Maar, dit al eens zoo zynde, is dan de „ rekening, volgends welke het jaar 99 voor V „ laatfte der Eeuw, en het volle Eeuwjaar'100 „ voor het eerfte der beginnende Eeuwe gehouden „ wordt, wel juist, en is niet indedaad het volle „ getal 't Complement, de volmaking der voor-' „ gaande Eeuwe? En heeft dus J. V. S. niet ,, misgetast, met de jaaren 1800, 1900 enz. de „ eerften der volgende Eeuwen te noemen?"-— Wy erkennen, volgends de gewoone wyze van rekenen is deze bedenking gegrond: iemand die my, 100 gl. te betaalen hebbende, met den 99™ gulden voor voldaan wilde houden, zou ik verzoeken 'er den roocn by te tellen. Even zoo was 'er, by 's werelds begin, ten einde der 99 eerfte Zonnejaarcn geene Eeuw vervuld; maar wel aan het fiat des lGfft$ jaars. ■ Dus heeft de -Burger L, in zyne voorgedragene bedenking voor zoo°verre, volmaakt gelyk. — Maar "dit neemt niet weg, dat 'er vóór de telwyze van J. V. S. iets te zeggen valt. t. w. in de Arithmetifche progresfie der getallen is het een vaste en .bekende regel „, dat het volle of ronde getal, waardoor een nieuwe graad van getallen ontftaat, nooit gebragt kan worden-tot de voorgaande, maar"altoos belmore tot de volgende reeks van getallen: b. v, 1 —'9 zyn ééntallen. 10 — 99 zyn tientallen. 100 — 999 zyn honderdtallen. 1000 — 9999 zyn duizendtallen enz. In deze opklimming behoort 10 niet tot de ééntallen, maar vangt hetzelve de tientallen aan,zoo ook 10b de honderdtallen, ioao de duizendtallen, en op deze wyze voordgaande, en dus het jaar 17-03, als bevattende eene nieuwe orde der :ientallen, tot de daarmede beginnende Eeuwréienendë} volgt van zelve, dat met het jaar 1799 i d«



( 94 )
de achttiende Eeuw gefloten wordt, en de negentiende Eeuw met i° January 1800 begint
3. Is het opmerklyk, dat zoo wel BlondeVm zyne Hifioire du CalendrkrRomain, tls Lalande'm zyne A/lronomie, de jaaren 1600, 1700, 1800, enz. annêes feculaires of eeuwjaaren noemt, welke benaming, indien door deze Schryvers de Eeuw 'net. I(5oi, 1701, 1801 enz. gerekend werdt te beginnen, dan, onzes eragtens, al zoo wel aan dezen als aan de jaaren 1600, 1700, 1800, enz. zou pasfen. Ja , de zaak wordt door Lalaude voikomen beflist, wanneer hy in zyne /Iftronomic, % 1580. met zoo veele woorden zegt: dezelfde regel G'. (fpreekende van de EpaSten) in de algemeene Tafel zal voor de geheele 19e Eeuw dienen,"welke in het jaar i8od begint. En een weinig, laager: dus zal de aae Eeuw, die met het jaar 2100 begint, enz.
Verkiest iemand niettemin by de gemeene telwyze te blyven, en de volle Eeuwjaaren 1800, 19:0 enz. de laatflen der Eeuwen die voorgingen, ■ te noemen, wy voor ons mogen het lyden, daar wy geene liefhebbers der Logomachie (woordenftryd) zyn; doch dan houde men op het oog, dat J. V. S. de gewoont leiding gevolgd zy, en dat by hem het jaar 99 de Eeuw belluit, en 100 de volgende begint.
Hiermede hoopen wy aan de vriendelyke begeerte van L, voldaan te hebben,
Pryzen van eenige voornaame Koopwaar en tn Levens.tmddelen, te Amflerdam, den 11 Maart 1799.
De Geraffineerde Suikers en Candyen zyn zedert den 25 Febr. (zie N°. 9.) nog f $. 1 a 1 <S gemonteerd. 024 0
De Varinas en Portorico Tabak is a ft per fg gemonteerd , en de Virginy dito § ft.; de Ukraine is per 100 fg ƒ 46 a 48; de Inlandsche per dito f 24 a 6a.; de Garotten zyn 84 a 83.
Behalven de Friefche larwe zyn alle de overige ioorten iets, zommige 5 aio ggl.hooger. — Ook is de Rogge williger. — De Haver is minder in' prys. — De Boekweit ko'a 11 £ hooger.
Te Dordrecht, den 11 Maart 179;.
Candybrooden - - q 4éx a
Pocjer dito - . ff a ~*
Rafinadcn - . .Ji a f
Melisfen 2 en 3 ® . „?\ *
Lompen - - „ „-s a Zq\
Stampfuiker -*.<■•_ %pfi g
Basterden - - . è~4 a'"4
Candyën, d verfc - . s'6f a lia
■ - ' I? ico a Ïoj
Te Schiedam, 11 Maart 1799.
Moutwyn S £ de 30 Virtels, zonder Fust. Genever 9 £ dito, dito. Geneyer 44 a 45 gl. per Aam, Amfi. Proef. Gedroogde Rogge 161 ® joer Last 156 ggt.
Te Utrecht den 9 Maart 1799.
Witte Weit - - ƒ Roode dito. - 9*aio5
Rogge - - * 8:14
Boekweit - - « 6+
Kleine Graauwerwten - s 141
Kleine zuivere Groene dito * iaPh\z1
Witte Erwten - * a ^
Paardeboonen - = 7'a85
Haver - . * 4 aft*
Zomergarst - s 7f
ZVjze-» V4W Binnenlandfihe EffeSlen ,
te Amfterdam, den 14 Maart 1799.
BATAAFSCHE REPUBLIEK.
- * 7«/r. iVjj pCt.
Recep. van Anticip. Penn. ten
laste'tBondg. te Lande, 1797. a3pCt. 38^ 4 dito uit de Heffing tot herftel der
Marine . ^ ^3 - 08T a s
dito uit de Brab. fchaêvergoed. k± - s^asiS^ dito uit de Heff. van 98, op de ^ Bezittingen, naar rato van fommen en Comptoiren . aql . j,-' Bat. Refcriplicu . aipCt
Losbaar 1799 . . . 'na!aoc>
— isco . _ . yv/7%
ZZ l ' - • 67I a-68|
2 • — - 60 a 61
3 • — - 5dla 57
4 • — - 54 355 Na den Vrede — 43J a 44*
Fcrmalig II O L L A N D.
Recep. uit de geforceerde Geldlicht.
van 95 en 96 . aijpCt 36 af'
duo uit de Lotery van Febr. 96 a 21 - q« a2 diio uit de Vrywill. Negot. van 2 3 Getob. 97 a - . 59iagp
Certificaten van dito . . ir'aióf
LUt de Gorinch. fchaêverg 05 . 55a56*
Voorm.



norm. UTRECHT.
uit de Aslignateri . asAitV^nV duo uit de 50' euVode Penn! aj/1.
GELDERLAND,
0%.
uit de Vrywill.. Negot.. gyhl ~ JfaS dito utt de. Geld. fchaêverg. )7 \\ . gj5l
Voorm.. OVERYSSE L.
£Swt», ZEELAND.
Obhg. i.j j!,. 3 en 4.pCt. van sStot^nPr ! mt de Lotery 9/ . a3:pCt Jr5a| 1
Voorm.. FRIESLAND.
®Mg. naar de. jaaren van lösbaarh. a 3 pCt.
diïo- .* " t\ ' 3<Sa38
- 401141
ö- K GOM P A G. N I E.
g%. ten lasten diverfe Kamers as- pCt 27320 üece/>. van Anticip. Penn i, Z P „ t 9
O^van allerlei aartf rentende 3" 3 k*5S
a 3ï' 3'3i5 4pCt.metofzonder
vergoeding der; verl. Intresfen, varrjitol4,pet '
Compt. Oblig. naar de jaaren. * tfafd i Jiflosfengs-billetten J > '2ll09 ^
Uügt/. dho ' J 20asi /
' 3653360 V
C O U P O N- S- I Der O. i;Comp..vm 1 Dec 2
dito op reken, betaalde " «f.* 39 ^
dito b jrO^- ; " 35.1 ^
BELEENBANK GELD. x4:M^to9lai pjf'
C 96- )
I - GW, te Amfterdam, den 14 Maart 179$
. Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ « ,«.
Oude gerande dito . =
Ligtc dito. . s x*
Souvefèm-cn „ *2 *! Per onca
Spaanfche Piftolen. " . . i7-"?01SPrr ftuk»
Franfche dito •> 45 ' l°per once-
Pruisfifche dito . (* . na„
Lunenburger dito ' ( 4 per oncc'
Nieuwe Louis d'Or .. „ lr. T.
Zonne dito . . "'.14 Perltuk
Guinea's .. ' ' n
Caroline» " . *3.: 19
Baaren Goud '. , li'aT^p,
Los Goud . , i42ar5pCts.
Goude Crufaden . * a to .* Pilaaren, per Mark Beo. ? = s4 • *io~" Mexicanen, per dito .. ƒ 4 dito per ftuk . s
Fr. Ryksd. . . rÜif3
dito Kroonen, per Mark . ««.'ff dito dito per ftuk . •--•Saa
Brab..Kroonen . - *
'Fyn Zilver, per Mark . ', o.k'.55A duo van n penn. . L 26- t
dito van 9 dito en daar onder | fN 26". *
Ducatons . c J - __" J~
Holl. en X Ryksdaalers T e—.1Nieuwe.Ryksd.. e .5°
fVlsfeP Cours van 14 Maart 1799, te Amfterdam;, op de Steden. r
ff/^' • arm: Ufo- & Ttfa w
. . dito- °c . . dit0 " |6
. . dito ,
fbon . . dit0 •
yt a Port. ï| U^-Vaif3 ^ 6cl
dito- .. -rn--
kort.'betaalb. in Specie. " &>3
—-— • • s m: Ufo .. s s
ordeaux'. . _„ ,
dito . . j ufo. .* J,ü-oa^3 ^röS kort. Banco • ..
dito ... 3 Ulo % . ftV.
. 6. weeken dato » °9s °9 «»« . . dito . ' , ar- n;-.
NB.- De'plaatfen , óp welken
V0*03 % zyp op^etlyk weggelaten.
Z.E.B,



C 96 )
ve
2 E Ë T Y D I N G. lla
Genomen en Geconfisqueerde Schépen.
Opgebragt ts OJlende het Schip van Kapt. Byloo tl voeren gemeld en door een Franfche Kam oenomen. - te St. Crux de Tenerfe door een dito K. Remmers dé Jong van Sevthen naar *
^Svsvfrklaard te Cadlx het Deenfche Schip die Hoffnung Kapt. S. NeSttlt. - Te Parys by het ?rL»| * de ?cfhe|»en.%«»^.
Kapt. M »fWf V
?«?«r, en tóe Kapt. - Dooi
het Tribunal te Aix de Deeniche fchepen f5 Schwestern, Kapt. Noifiman; ProvidcriHa Kapt. Lm™/-*»,- en * Mwtf/to- Kapt. Andricsfin, onder voorwendfel, dat dezelven in Ruslar^Mn&m gebouwd zyn. - Te met,.d,e ladmf 1 ,
Schip C^'kfe EliTabSï^t, aajelop van Zf«- h S« naar iwr. - Te M«g de lading van 't Schip Si. Anthony Kapt. Hertzog van naai
^Vrygegeven door ft Tribunal te de Deenfche Schepen Daandels en Nerge. .
Kapt. O. van naal' Lttfabon, in de
C«k opgebragt, meldt, dat zyne lading far we aldaar is Prys verklaard, doch zyn Schip as Pruisfisch eigendom vrygegeven; zou ten eerite vertrekken.
Scheepsrampen.
■ Verongelukt by 't uitzeilen van Tavera, waar hetzelve was opgebragt doch vrygegeven t Deensch Schip Providentia Kapt. Holm naar SevtMn; 't volk is gered, r— n „
Met fchade binnen te Embden Kapt. iJ. ^ ifra van Bordeaux; is door een Engelfche Kaper te óchorcham opgebragt geweest, doch na het zien der papieren vergund zyne reis te vervolgen. — Te Norfolk Kapt. Loring van Mallaga naar Boston _ Te Ramsgate Kapt. IFacklein van óï. Anchaêl. — Te Ato^ Kapt. Dtrks van
Te Amfterdam, by C CÜVENS, Boek- en Kunstverkoper oP den Vygendam, te Amfterdam..
Volgends tyding van Cuxhaveh, zyn uit 't Schip n Kapt. Banfic drie ligters gelost, en het Schip y buiten gevaar.
Texelfiche en Vlie-Lyst. ,
Den 11 Maart uitgezeild, J. Klad, naar Dordcht. De Wind O.
Den 12. niets gepasfeerd. De Wind. O.
Den 13 en ï4.nie'ts;gepasfeerd. DeWindZ. Z. O.
Den o en 10. in 't Vlie niets gepasfeerd. De i/ind N. O..
Helvoetfiuis.
Den 9 Maart, in Zee de Franfche Kaper, en ! .Poort, deBerlyn, naar i»fl»ö. De WindN. O. 'Den 10 en 11. niets gepasfeerd. De WindIN. O.
Den 12 en 13. niets gepasfeerd. De Wind U. n N. O.
Brielle.
Den 0 Maart, sister na posttyd in Zee M. Andcrfin, C. Hulshof, F. G. Seijehs, mar Bergen in Noorwegen; E. Schroder en B. J. Booyfiennaax St. Andcro; de laatfte dezen nagt uit de Pit va Zee — M G. Berg, op de Bank onklaar geraakt, is heden morgen alhier op de Reede terug gekomen. De Wind N. O. -' Den 10 en 11. niets gepasfeerd. De Wind N. O. t. O.,
Den i". gister na Posttyd zeilde in de Pit, en heden morgen in Zee, H. Laarman v,aax Bergtn. Nog zeilde naar Zee M. G. Berg naar Altona, doch is door 't laag water vastgeraakt, yervolgends in de Pit gezeild, en zal, de Wind dienende, dezen avond in Zee zeden. De Wind O. N. O.
Den 13: gister en heden kruisten hier voor Gaats een Engelsch Fregat en een Kotter. De Wind N. U.



N°. 13. 20 Maart 1799.:
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Kon ft en, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN. \
Befchryvlng van eenen nieuwen VUURMETER (PYROMETER), die tot alle 'foorten van arbeid en proefneming, waarby het op eenen befiemden graad van hitte aankomt, bruikbaar is.
(Overgenomen uit het Leipziger Journal für Fabrik, ManufaStur, Handlung und Mode.)
Het is bekend, dat by zeer veele Konst- en Fabriek-werkzaamheden, gelyk ook by Chemifche en Natuurkundige proefnemingen, alles aankome op de bepaalde kragt van het vuur, waar van het plus of minus de begeerde proeven en \litkomften vaak doet mislukken,althands minder volmaakte voordbrengfelen ten gevolge heeft,of wel den Konftenaar, den Fabrikant verplicht meerder kosten te doen, dan eigenlyk nodig was, waardoor hy een gedeelte zyner begeerde voordeelen verliest.
Zoo belangryk dit onderwerp is, zoo onbeftemd is hetzelve tot nog toe: het bleef tot op dezen tyd meestal aan de ervaring of gebrekkige proefnemingen des Werkmans overgelaten, liet waare punt der hitte te bepaalen.
De Fahrenheitfche Thermometer tekent de warmte tot op den sia«> graad, zynde die van kookend water. Wyl de Kwik uiet eer dan op den 6ooe« graad kookt, kou men, door verlenging der Kwik-, buis, nog 388 graaden warmte by de eerften voegen; doch de glaskogel, onder aan de buis geplaatst, verduurt doorgaands'dezen graad van hitte niet, zy fpringt in weêrwil der bestberaamde voorzorgen van één, en de Kwik loopt weg. De Thermometer is derhalven als Pyrometer niet bruikbaar.
Daar de vaste Metaalen, zoo wel als de Kwik, zich door de hitte uitzetten, heeft men eenen Pyrometer uitgevonden, beftaande uit eene Yzeren Staaf, waarvan het ééne einde in een raderwerk vat, het geen dient ter ronddraaiiïng van
* N
eenen wyzer,. achter welken een Cyffertafel gey plaatst is. Naar gelang de Staaf door vermeerdering der hitte zich uitzet, beweegt zich deze wyzer, en tekent een verfchillend Cyffer op de Tafel.
Doch, zal de uitzetting van het Yzerop deze Cyffertafel merkbaar worden, dan moet de Staaf eene zekere lengte hebben. Zy kan dus niet in alle vuuien geplaatst worden, en wanneer niet de geheele Staaf gelykmatig wordt verhit, zal dezelve zich natuurlykerwyze niet aan het einde, waar dezelve den wyzer regeert, maar wel aan het gloeiend einde uitzetten. Bovendien is het Yzer tegen eenen zeer Herken graad van hitte niet beftand , maar fmelt zich. Men ziet hieruit, dat deze foort van Vuurmeter, fchoon tot Phyfifche proefnemingen genoegzaam voldoende, niet gefchikt is om in de Chemie en Fabrieken gebruikt te worden.
W1 dgewood, bevindende, dat de uitzetting der ligchaamen door de hitte geene gefchikte eigenfehap was, om den graad van warmte te bepaalen, zocht dezelve in hét tegengeftelde, naamlyk in de zamentrekking en verkleining van zommige ligchaamen door de hitte. Daar nu de. klei een zeker gedeelte waters, het geen deszelfs volumen vergroot, hardnekkig bewaart, en niet dan door middel eener groote hitte laat oplosfen, floeg hy voor, ter bepaaling der graaden van warmte, kleine kogels of ballen, van klei gevormd, inliet vuur te leggen, en dezelven vervolgends tusfchen twee halve, uitgeholde en allengs naauwer woxdende Cylinders, te la'aten loopen. Hoe laager zy daarin nederloopen, hoe kleiner derzelver omtrek geworden is, hoe meer waterdeelen 'er zyn opgelost, en dus, hoe grooter de hitte geweest moet zyn.
Maar, wanneer men bedenkt dat de klei, fteeds min of meer andere foorten van aarde by zich hebbende, niet altoos even veel waterdeelen bevatten , dus niet altoos door denzelfden graad van hitte even veel inkrimpen kan, en dat een veel minder graad van hitte, dan die tot de gewoone
fmelt*



C 98 )
fmeltovens nodig is, alle de waterdeelen uit de klei oplost, zal men overtuigd worden, dat de ballen of kogels daarvan gemaakt, weinig gefchikt zyn om, by een algemeen gebruik, noch den bepaalden graad van medegedeelde hitte, noch alle mooglyke graaden derzelve aan te wyzen.
Men is derhalven op eene andere eigenfchap der ligchaamen bedagt geweest, waardoor dezelven zouden kónnen dienen, om deze aanwyzing, zoo wel in het zwakde als in het fterkfte yu.yr, dermate naauwkeurig te bepaalen', dat alle Pyrometers, daartoe vervaardigd, in dezelfde omstandigheden eene gelyke uitkomst gaven. Deze eigenfchap meent men gevonden f e hebben in de Jmeltbaarheid der ligchaamen. Elk rVJeta,} 'heeft eenen eigenen graad van fmeltbaarheid, of wordt in eene hitte van bepaalden graad vloeibaar, en deze graaden konnen, door middel van het vermengen i[Logiren~) der Metaden, tot in het oneindige vermeerderd worden. Zoo fmelt b. v. eene compofitie van tin, lood, en IVismuth of Msmuth reeds in kookend water, terwyl de Platina niet dan in het brandpunt der Zonnehitte vloeibaar wordt. Dan, men heeft ten dien einde by verre na niet alle Metaalen noch alle derzelver verfchillende mengelingen nodig, en kan zich dus van dit middel op eene min kostbare wyze bedienen.
Under alle de Metaalen is 'er geen goedkooper dan het Izer, en hetzelve is niet alleen van die allen het nnnstvloeibare, (zomen de Platina zelve alleen uitzondert), maar het kan ook. door het Met de Zwavel, waarmede het van alle Metaalen degrootde verWandfchap heeft, te verbinden, tot de lichtstvloeibare Erts gema kt worden. Het is gekend, dat wanneer men aan eene door en door
floeiende Yzeren Staaf eene pyp Zwavel houdt, et Yzer oogenbliklyk zich in gloeiende droppel., «ntbinde. Hoe meer Zwavel men dus by liet Yzer mengt, hoe ilcrkeren graad van fmeltbaarheid men aan hetzelve kan mededeelen; en uit hoofde van deze twecërleie'eigenfchappen is dit Metaal alleen genoegzaam, om eenen byna volMaskteii Pyrometer opteleveren.
Wil men zich ten dien einde van het Yzer, als Vuurmeter, bedienen,'dan behoort men op dè Volgende wyze te werk te gaan:
1. Men fmelte zuiver, buigzaam Yzer met Zwavel te zamen, in alle mooglyke graaden van ver menging, van de grootlie"hoeveelheid Yzer met de kleer.de hoeveelheid Zwavel af, tot de kleenfte hoeveelheid Yzer met de grootlte hoeveelheid Zwavel toe*
a. Men tekene de verhouding dezer twee beftanddeelen tot elkander in elke gef noltene masfa nauwkeurig aan, en brenge de vertchilleudel
masfa's onder nommers of getallen N° t « • 3. enz. ' 9
3. Men neeme kleine kroezen of bakjens van klei, die tegen het vuur beftand is, en benommere dezelven msgelyks.
4. Vervolgends doe. men in elk dezer kroezen een gelyk gewicht van elk der genommerde Yzermasla s, en wel zoo, dat het nommer van iedere byzondere masfa met dat der kroes, waarin dezelve geplaatst wordt, overeenkome : de masfa N° 1. m de kroes N° i.enz. — Men zette alle de op die wyze gevulde kroezen in een GlasImeltoven, en verfterke trapsgewyze het vuur tot zoo lang, dat alle de masfa's, zelfs die van onvermengd Yzer, waarvan men een gelyk gewicht in éene byzondere kroes, behoorlyk genommerd, by de anderen plaatst, vloeibaar worden. .
5. Gedurende deze werking van het vuur op dë onderfcheidene masfa's , tekene men, met behulp van een goed Uurwerk, ('t geen minuten enfeconclen aanwyst) het tyddip aan, waarin elke derzelven begint te fniëlten, en dat, waarin zy geheel vloeibaar js^ . 0
6\ Vü jA'iQ de gefmoltene masfa's zoeke men 'cr 6 ot 8 uit, die, ten aanzien van derzelver vloeibaar-wording, op gelyke tydsafltanden, b.v.van 5 tot 5 minuten, elkander opvolgen, en deze kieze men uit om daarvan voor het vervolg gebruik te maaken. Langs dien weg bekomt^nen eene rei van masfa's., welke elkander in juist SE gemetene graaden opvolgen, en waarvan de eerde, by den zelfden trap van hitte als de Zwavel genoegzaam, fmelt, terwyl de laajite den graad der hitte van fmeltend onvermengd Yzer aanwyst.
7. Verlangt men nog, bovendien, zekere vaste graden te bepaalen voor de, zelden voorkc leende, hitte welke die, waarin het Yzer fmelt overtreft, tot de hitte van het Zons-bindpunt roe: men kan zich ten dien einde bedienen van de Platina, mids men, by de vermenging derzelve, in de plaats van Zwavel , waarmede de Platina geene geineenfchap heeft, het Arfenicum gebrtuke. Voor het overige handelt men met de vermenging der Platina even als met die van het Yzer, doch men heeft hier niet zoo veele onderfchfeidéne clasfen of verhoudingen nodig, dewyl men den graad van grootfte fmeltbaarheid der Platina, op eenen gelyken tyds-aldand van dien waarin zuiver Yzer vloeibaar wordt, voor den éérften, en dien, waarin de zuivere Platina vloeit, voor den laatden neemt; deze twee graaden fchynen tot het bedoeld oogmerk genoegzaam te zyn.Wat de kostbaarheid van de Platina betreft, zy behoeft niemand aftefchrikken: men kan toch voor eenige weinige guldens wel zoo veel 'er van bekomen, ais tot het bedoeld oogmerk nodig
is.



C 99 I
is, en daar dit Metaal door eene foortgelyke vermenging of ontbinding geheel nief bedorven wordt, 'heeft men deze kosten flechts éénmaal te maaken, waartegen men het beftendig voordeel geniet, van by zynen arbeid altoos den vereischten graad van hitte te konnen geeven, zonder dat men gevaar loope van noodelooze verfpilling, of mislukking zyner zomtyds zeer kostbare proefnemingen, door de te geringe of te groote kragt van het vuur. — Zelfs kan men, daar het geval zelden voorkomt, waarin men eene grootere hitte, dan tot het ontbinden van zuiver Yzer, behoeft, de Platina geheel achter laaten.
8. De graaden van fmeltbaarheid der verfchillende Yzer- masfa's volgends art. 6. befterad hebbende, giete men elke derzelven, nu vloeibaar zynde, in een fteenen vorm, zoo dat zy de gedaante eenes- Cylinders bekomen van ij duim lengte, en 3 a 4 lynen wydte of Diameter, hebbende onder aan eenen plat-ronden voet ofplaatfe, yan 4 lynen dikte, en omtrent 8 lynen Diameter, waarop het Staafje ftaan kan. Men tekent elk derzelven op den voet met het nommer, waaronder het gerangfchikt is (*).
9. Nu moet men zich nog een plaat of bak van tegen het vuur geharde ttoffe aanfchaflen, op welke men deze Cylinders of Staafjens in het vuur plaatst; waartoe de Meisfenfehe Porceleinaarde, wegens derzelver onfmeltbaarheid en andere goede hoedanigheden, het gefchiktst is. Deze bak zy omtrent st duim 3 lyn breed, 3 duim 4 lyn lang, en 1 duim 3 lyn hoog of dik. Zy hebbe voords 6 ronde uitholingen of gaten, van 9 lyn in doorfnede, en ï duim diepte, op gelykeafftanden van elkander geplaatst, blyvende dus de buitenfte omtrek en de bodem eene dikte van 3 lyn behouden; terwyl ieder gat voorzien is met een nommer, van 1 tot 6.
10. in deze verdiepingen of gaten plaatfe men de Metaalen Staafjens of Cylinders, waarvan wy b. v. een twaalftal in het geheel onderftellen; men zette vervolgends de bak, aldus toegefteld, zoodra men begint te ftooken, in den oven, waar mede men arbeidt, en geeve naauwkeurig acht, wanneer en in welk eene orde de een half duim boven hunne holligheden uitftekende Cylinders, van tyd tot tyd, door de vloeibaarwording wegzinken, en onzichtbaar worden. Op deze wyze kan men zeer naauwkeurig bepaalen en anderen aanwyzen, welk eenen graad van hitte men tot zynen arbeid gebruikt hébbe.
Het is onnodig, een bak of plaat te hebben
(*) Wyl het Yzer door het vuur verwoest wordt . en geheel ontaart, kan men zich voor ieder nommer - van zoo veel voorraad der Compofitie, als men zelf goedvindt, voorzien.
voor afle de ia onderfrelde Staafjens, óm dat men ze allen niet te gelyk aan het vuur behoeft blootteftellen. Meft hebbe b. v. tot zynen arbeid geene grootere hitte nodig dan tot N°. 4; zou het nu niet vrugtloos zyn, ook de volgende nommers, 5, 6, 7 enz. ih het vuur te brengen, daar dezelven door eene hitte van den vierden graad niet worden aangedaan? Even zoo nutloos zou het wezen N°. 1, a, 3, 4 enz. in het vuur te plaatfen, wanneer men lot zyn werk eene hitte van den achtflen of tienden graad behoeft. — Men brengt alle de Cylinders nooit te gelyk in het vuur, dan alleen in het geval, wanneer men by eiken graad van verhitting eenige nieuwe verfchynfelen verwagt, welke men be* geert waarteneemen.
11. Zoodra de Staafjens In hunne holligheden gei'molten zyn, giet men derzelver masfa's daar uit: de Yzermasfa's worden, als onbruikbaar, weggeworpen , doch die van de Platina worden, ter affcheiding der Arfenicale deelen, gegloeid (gcrbsief), en vervolgends op nieuw in de voorheen beftemde verhoudingen met Arfenicufn vermengd, en alzoo tot verder gebruik in de vormen gegoten.
Indien de Scheikundigen konden goedvinden, onderling eenige regels vastteftellen omtrent de verhoudingen der mengfels van Yzer met Zwavel, en van de Platina met Arfenicum, zou mea zoo alierwege denaauwkeurigstovereenftemmende Pyrometers konnen invoeren.
De tot dusver befchrevene Pyrometer is niet alleen voor allerleie foorten van Ovens, maar ook voor de Blaazeryën, en over het geheel ia alle foorten van vuur, tot den arbeid gefchikt,bruikbaar. In de Zandftooven kan dezelve gemist worden, daar men by dezelven de hitte niet hooger dryft, dan tot het gloeiend worden der Retorten.
[Elk, die eenige Chemifche beoefenende kennir heeft, kan zich zoodanig eenen Vuurmeter lichtelyk, en zonder veele kosten toebereiden; doch de uitvinder biedt te gelyk aan, dien tot eenen zeer matigen prys te leveren, ten welken einde men zich door gefranqueerde brieven melden kan aan het adres der Boekhandelaren Vosf en Comp, te Leipzig.]
1 HUIS»



HUISMIDDELEN.
Zonderling Middel tegen de zwakheid Der Zenuwen, en daaruit ontfiaande
trilling der leden.
Een zeker Duitsch Misfionar.it was door Ou oerdom en geledene ongemakken op zyne veel Vuldige reistogten dermate verzwakt, dat hy nie meer ftaan noch gaan konde. — Wanneer hy eenh eeten of drinken aan den mond wilde brengen gelchiedde zulks met veel moeite, en niet zondei gevaar van ftorten of breeken, uit hoofde dei ïterke beevmg, die hy in zyne handen gewaai werdt. Men raadde hem derhalven een middel te gebruiken, 't geen in Engeland vry bekend is. en daarin beftaat, dat men eenen gewapendeii Alagneetfteen, aan een band gehangen, op de korst draagt. — Zedert hy zich hiervan bediende, kon hy wederom ftevig ftaan, en zonder moeite een glas water aan den mond brengen. — Hy heeft den Magneet alleenlyk boven hethembd gedragen; doch volgends het getuigenis van anderen, die met goed gevolg dezelfde proef genomen hebben, is deszelfs werking nog fterker, zo men dien op het bloote lyf draagt.
Om de Boom en van het Mos zuiveren. (Uit het Nutzliches Handbuch van Kirschbaum.)
Het Mos, waarmede de Vrugtboomen, inzonderheid de '5ppelboomen, in veele oorden overdekt worden, is dezelven zeer fchadelyk. De vogtigheden, die daardoor worden opgehouden, verzamelen zich op de fchors, veroorzaaken in dezelve fcheuren , verkankeringen, of ook uitwasfehen, welke den Boom doen kwynen, en allengs-onvrugtbaar maaken; terwyl het Mos bovendien ten fchuilplaats en broeinest verftrekt van^eené groote menigte vernielende infecten, -die bladeren, bloehèms, en vrugten bederven.
Ter voorkoming en wegneemmg van dit allerIchadelykst aanftag of boomroest, beftryke men in het voorjaar , wanneer de hippen uit den grond in het hout der Boomen ftygen, derzelver ftam en ftevigfte takken met een pinceel of kwastje, gedoopt in geroerde kalk, die wat gebonden is. — Hierdoor laat zich het reeds aangegroeide Mo* veelal los, en de Boom verkrygt of behoudt eene gladde fchors, het zeker kenmerk van deszelfs volkomen welvaard.
Om Inktvlakken uit het Linden
te doen.
Men neemt een ftuk kaars of andere zuivere talk, Iaat dat fmelten, en doopt daarin de ge■ vlekte plaats van het Linden, vervolgends doet ; men hetzelve met het overig wit goed in de wasch, en de vlakken verdwynen, zonder dat . het Linden er iets door geleden hebbe.
1 ■ Hoe men van Konstplaaten of Gefchriften eenen Afdruk kan maaken, zonder die te befchadigen.
CVolgends Kirschbatttn.')
Men neemt de beste Venetiaanfiche Zeep, aart tukken gefchraapt, en doorgezifte asch van Beukenhout, van elks 2 W, ongebluste kalk 1 a aif EB. — Deze drie ftoffen vermengt men wel onder elkander, doet dit mengfel in een nieuwe pan, en laat het met fchoon water kooken. Wanneer de ftoffen nu behoorlyk gezonken zyn, giet men de loog, of het waterig afkookfel, er voorzigtig at, doopt daarin een penneveder, en beftrvkt het gedrukt papier of de plaat aan beide zVden zagtjens daarmede, zoo dat liet papier overal daardoor bevogtigd is. ~- Vervolgends legt men tegen deze beftrekene bladen fchoon fchryfpapier, doet het boek, waarin dezelven zich bevinden, toe, en legt het 1 h 2 uuren onder eene pers, of by mangel derzelve, onder een zwaaren fteen of auder gewicht, of men beukt hetzelve met eenen zwaaren hamer; hoewel de pers het Verkieslykst is. — Wanneer men nu, na verloop£ van dien tyd, het boek opent, zal men dekonstplaat of het gefchnft zeer duidelyk afgedrukt' vinden, zonder dat daardoor aan het origineel eenige de minfte fchade is toegebragt geworden Integendeel wordt hetzelve daardoor nog duideiyker.
Men moet nogthands op het oog houden, dat in deze afdrukken de fchryftetters verkeerd, of het achterfte voor ftaan ,. weshalven men die niet, dan door het papier voor eene fpiegel te houden, leezen kan; doch dit heeft, gelyk natuurlyk is, geen plaats omtrent de konstplaaten.]
I J "■.v ' '.j 'f! »as? isd '.ril (*5
latn. 10c icof risw nyiit bê* .ue,r 10 ferfè* na
j K** «P .9UQo}i«93 tab bisnooï !-;-,- oei lus*
i/3 *ek .:.ü*. , ibiiivt
Hoe



C ioi )
Hoe men eenig Schrift kan uitwisfichen, zonder het Papier te benadeelen.
(Volgends denzelfden.)
Neem Vygenmelk, doe dezelve in een glaasje met een wéinig Loodwit -Poeierlaat het te zamen in de fchadiiw daan, tot dat het droog wordt. — Wryf het menglél dan tot een poeier, giet er andermaal Vygenmelk op, en laat het wederomdroogen, als te vooren. Dit moet tot viermaal toe herhaald worden, en de overblyvende Poeier in een befloten glas bewaard. — Wanneer men nu eenige woorden of regels uit het papier wil wisfchen, maakt men een lindendoek in het water vogtig, drukt dien uit, ftrykt daarmede zagtlyk over de woorden of regels, en ftrooit er dan van dit Poeier op. — Zoo laat men het éénen nacht ftaan, en wryft er'sanderen daags met eenftukje pergament over, waardoor het Schrift geheel verdvvynen zal.
dermaal Vygenmelk op, en laat het wederomdroo-
II. OECONOMISCHE B1RICHTE 4
'Eenige bedenkingen over den Russischen Scheepsbouw en Marine.
(Met eenige veranderingen overgenomen uit een Hoogduitsch Tydfchrift.)
Dewyl Rusland aan alle de Zeemogendheden van Europa eenen overvloed van alle benodigdheden tot derzelver Scheepsbouw levert, zou men daaruit natuurlyker wyze belluiten, dat hetzelve de ontzagchlykfte Marine bezitten moest. Dit Ryk heeft in de nabyheid zyner Zeehavens, alle de ftoffen, die de Scheepstimmering vereischt, alles wat tot de betuiging, uitrusting, en proviandeering der Schepen nodig is, het Eikenhout alleen uitgezonderd, welk op eenen verren afftand, van Kafan en Astrakan, moet worden aangevoerd. Dan, tot nog toe hebben de Rusfen niet dan een zeer onbeduidend gebruik weeten te maaken van de voordeelen, hun door de Natuur gefclionken. Zy bereiden de houtwaaren, diezy tot hunnen Scheepsbouw bezigen, vooraf niet behoorlyk, laaten dezelven met etlyke jaaren te vooren in het Zeewater liggen, gelyk in alle andere Europifche Zeehavens en Scheepstimmerwerven gebruiklykis, dewyl daardoor het hout harder, en van geile fappen gezuiverd wordende, een vaster en duurzaamer gebruik oplevert. Ook draagt de Natuur hier te Landenietweinigby,omhettydvak van duurzaamheid der Rusfifche Schepen aanmerk]yk te verkorten: want, vooreerst, liggen de1
N
Schepen en Vaartuigen altoos bepaaldelyk in het zoet water; en ten tweede, is het Eikenhout, uit Kafan en Astrakan komende, en aan de Ru fifiche Schepen gebruikt wordende, van eene zeef wecke en poreufie zamenflelling. Dit een en ander is oorzaak, dat een Rusfitch Schip, naauwlyksi^ jaaren gediend hebbende, reeds onbruikbaar is voor de Zeevaart (§) ; en het is iets zeldzaams, wanneer een nieuwnagel, na vier jaarens dienst, niet ter herftelling naar de Werf van Archangcl moet gebragt worden.
In de laatfte jaaren heeft men een ander middel beproefd, om het Mechanisch leven der Rusfifche Schepen en Vaartuigen een weinig langer te rekken. Men heeft naamlyk te Kroonfladt eene ruime en veilige Ankerplaats of Dok aangelegd, welke door Sluizen wordt gedekt, even gelyk die te Portsmouth en te Brest. Het eenig oiiderfcheid tusfchen deze beide Dokken en dat van Kroonfladt is, dat in de eerften het wegvloeiend water, by de Ebbe, de Sluizen van zelve toefluit, terwyl men daartoe te Kroonfladt Pompen moet bezigen. Tegenwoordig bedient men zich ten dien einde van de Vuur- of Stoommachine.
De Rusfifiche Scheepstimmerlieden verftaan nog in geenen "deele de Wiskundige en Mcchani/c/h regelen der Scheeps- Conftructie, waarby alles op de behoorlyke proportie en het verband der deelen, en op de juiste verdeelmg van het zwaartepunt (Centrum grayitatis) aankomt; weshalven de meeste Schepen, die zy van Stapel doen loopen, eenen waggelenden gang hebben, en niet veel deugen (*); ook zyn zy doorgaands liegt bezeild.
! Rusland heeft ook geene Scheepvaart genoeg, om het vereischt getal .van bevarene Zeelieden
en
(§) Dit verfchilt zeer veel van onze Nationale Schepen; want, in weerwil van alles wat dezelven, inzonderheid in vroegere jaaren, door het veeljaarig ftil liggen in drooglopende, flikkerige Dokken, te lyden hadden, is het echter niets zeldzaams by ons Oorlogfchepen te zien, die 30 a 35 jaaren oud zyn. Het outfits Schip by onze Marine, onlangs gefloopt, was Utrecht, deze bodem was gebouwd in 17153, en bereikte eenen ouderdom van 33 jaaren. Schiedam, mede voor niet langen tyd afgedankt, hadt wel 40 jaaren gediend. — Hèt is niet alleen de ftofFagie en behandeling der Schepen, maar ook voornaamlyk derzelver bouworde en ConfiruBie, die tot hunne duurzaamheid veel medewerkt. [Redaiï.]
(*) Hiertoe zal de verkeerde plaatling van bet zwaartepunt in 't algemeen verband niet weinig bydraagen, vermids daardoor een Schip reeds, door deszelfs wankelenden gang, by het afloopen gekraakt wordt, en eene doorzakking verkrygt, die door deszelfs hoogen middenrug zich al fpoedig openbaart. [Redaiï.]



en ■ Matrooze'i te bevitten. Om bekwaam en geoefend Scheepsvolk te hebben, moeten de lieden door aanhoudende Zeereizen, door een langdurig Scheepsverblyf, door het bevaaren van verfchillende Zeeën en Havens, kortom door de ondervinding zelve, geleerd zyn. Het is daardoor alleen, dat zy eene Zeemans-jloerheid ver-' krygen, en met eene onverfchrokkene rustigheid, te midden van den hevigften ftorm, tot in den top der masten leeren opklouteren , zich aan zylwerk en touwen als aapen leeren vasthouden enz. Om een Zeerob te wezen, behoort men genoegzaam van zyne kindsheid af aan op dat Element, het geen zynen bewooneren een zoo; eigen Characler mededeelt, te hebben rondgezworven.
Zonder vreemde Stuurlieden en Officieren, zou de Rusfifche Marine niets minder dan te vreezen ■zyn voor andere Natiën. Men verbeeldt zich hier, dat het gebrek aan praclikale kennis door eene geleerde Theorie vergoed konne worden; en deze dwaling is al zeer oud. De herhaalde monfteringen der Zeelieden, in het byzyn der Admiraals gedaan, zyn eigenlyk niets meer dan een belagchlyk tydverdryf. Of geeft de kennis eener zaak ook te gelyk de bekwaamheid om die in oefening te brengen V Collegiën en Schooien van Zeevaartkunde zullen nimmer in ftaat zyn, om eenen bekwaamen Matroos te vormen; hiertoe wordt meer vereischt. Iemand, die daarin jaaren lang zich geoefend, en alle de kundigheden, welke aldaar onderwezen worden, vlytig aangeleerd heeft, vindt zich, aan boord komende, en de manoeuvres mede moetende maaken, handeloos en in eene verlegenheid gebragt, die alleen door aanhoudende oefening en ervarenis wordt overwonnen.
[indien de Schryver de fchoone inrichting van ons Nationaal Amfierdamsch Zee - Kweekfchool gekend hadt, en geweten, hoe veele uitmuntende Bootsheden, Zylemakers, Stuurlieden, en Scheepsofficieren hetzelve reeds aan het Vaderland hebbe opgeleverd, en fteeds voordgaa te verfchaffen, hy zou voorzeker omtrent alle Schooien van Zeevaart niet gefproken hebben, zoo als hy hier doet..— Dan, het is ook waar, dat daartoe, ! behalven de uitmuntende inrichting van het on- derwys in ons Kweekfchool, niet weinig by- \ draagt, aan den éénen kant, de inrichting van < de levenswyze der Kweekelingen volmaakt op • den Scheeps-voet, en aan den anderen kant de verbindtems van Theorie en Pracfyk met elkander t Alle de werktusglyke Scheepsoefeningen worden \ toch aan boord van een Konst-Schip verricht, i even gelyk zulks in Zee pleeg te gefchieden 1 en wanneer de Eléves tot eenen zekeren. graad t gevorderd zyn, vergunt men hun eenen togt aan !
boord van liet een of ander Oorlogs- of Koop. vaardyfclnp te 'doen, terwyl zy na hunne terugkomst, zelfs uit eene krvssgevangenfchap, wederom in het KweekfchooT worden opgenomen, tot voltooyïng hunner Studiën. Reda&f^
Bericht aangaande de Cultuur en het Fabriceeren der Chicorey-wortel.
Van hoe veel belang en uitgeftrektheid de Cultuur en het Fabriceeren der Chicorey-wortel, tot dagelyks gebruik, in de plaats van of vermengd met de Coffy, reeds voor eenige jaaren geweest, i en vooral in dezen laatften tyd, by de onvoorbeeldige fchaarsheid en duurte der Coffy in bykans geheel iiuropa, geworden zy, kan men opmaaken uit het volgend bericht, welke zich alleenlyk bepaalt tot de Stad Brunswyk en deszelfs omtrek.
In 1770 verkreegen de Majoor von Haine, en de Logementhouder Förfier te Brunswyk, het uitfluitend recht, om de Chicorey te bouwen en daarvan Coffy te Fabriceeren. Hunne Fabriek echter hieldt niet lang ftand, by gebrek van verzendingen. Om dezelfde reden bleef ook de zedert ontftaane Fabriek van zekeien Lehman zeer onbeduidend. Dan, voor omtrent 18 jaaren, gelukte het den tegenwoordigen Fabrikeur Bleibtreu, zyne Chicorey - Coffy in naam te brengen, ook buiten 's Lands. Zyne Fabriek nam daarop binnen kort zoodanig toe, dat hy dezelve uitbreiden, en ruim zoo menfchen in het werk nemen moest. Hadt zulks minder opzien gebaard, B. zoude, by de toenmaals nog booge pryzen der gebrande en gemaalen Chicorey, binnen weinige jaaren aanzienlyke fchatten hebben opgelegd. Doch, daar hy geen Privilegie hadt, en zyne winften ook anderen uitlokten tot eene foortgelyke onderneming, werden er weldra door de Kooplieden Hauswald, Grasfiau, H'egener, Bruckmcier, Blume, en anderen dergelyke fabrieken opgericht, wier fnelle en fterke opgang alom bekend werdt, en veele navolgers verwekte. Alle deze Fabrieken te Brunswyk zyn thands in eenen bloei enden ftaat, oflchoon de voordeelen, wegens deu verminderden prys der Chicorey-Coffy, niet zoo aanzienlyk zyn, als in den beginne.
In de eerfte jaaren werden de gefnedene wor. tels op Eesten binnen de Stad, en by de Bierbrouwers gedroogd, dan, na denbrand hierdoor in 1791 ontftaan, zyn de Fabrikanten verplicht, het droogen en branden buiten de Stad te laaten doen. Ten dien einde hebben zy buiten de Stad gebouwen aangelegd, waarvan op het einde



C 103 )
de van 1791 reeds twaalf tot fta-nd waren g< bragt, hebbende zommigen 5 a tooo gl. gekosi In dit zelfde jaar brandde reeds één dezer Fi briek-huizen wederom af.
Door het menigvuldig gebruik van hout in d Chicorey-brmderyën, is zekerlyk de prys vai dit materiaal vjy wat gedegen, het geen d Ingezetenen zoo wel als den Fabrikant drukt doch dit nadeel komt in geene aanmerking b\ de voordeden, die Brunswyk daardoor geniet De uitvoer bedroeg reeds in 1794 eene waarde van byna een halfmillioen7)W.^, (datis,omtrent 900,000 guldens,) waarvan ten minde | zich over het algemeen verfpreidt, dewyl nagenoeg qooo menfchen door de Cultuur en Fabriek der Chicorey grootendeels hun beftaan vinden. Hierdoor is het dagloon wel iets verhoogd, doch tevens heeft Brunswyk er in drie jaaren 1000 nieuwe Inwooners döör gewonnen. — Ten bewyze, hoe veel deze,tak van Indujlrie tot den algemeenen welvaard bydraage, verftrekke nog dit, dat de Fabrikeur Blcibtreu alleen, in de laatfte iajaaren, louter aan dagloonen heeft betaald een fom van ruim 30,000 Thalers, en aan de planters der Chicorey een millioen Ihalers. Al dit geld is genoegzaam van buiten ingekomen.
■Daar dit ber;cht niet verder dan tot 1795loopt, en zedert dien tyd de trek der Chicorey Coffy zoo tterk is toegenomen, kan men nagaan, welke aanzienlykfte winften er in dit vak, ook voor ons Vaderland, in oorden waar deze plantweelig groeit, zouden te doen zyn.
Waarnemingen omtrent den hoogften graad van Hitte, welken de Mensch kan door f aan.
Het dierlyk ligchaam, vooral van den mensch, < is zoodanig gevormd, dat hetzelve onder allerlei ■ luchtftreek , van de Verzengde af, tot tusfchen 1 het Poolys en op den top der Ysbergen, leeven t kan; en het zou wel der moeite waardig zyn, de c twee uiterfte afttanden van hitte en koude naauw- r keurig te beftemmen, binnen welken hy, vol- i gends de wetten hem door de Natuur gefteld, iï alle de graaden derzelve kan doorloopen, zon- 0 der zich aan een onmiddelyk levensgevaar bloot b te ftellen. £ In de Philofophical Transa&ions Vol. LXV. vindt n men eenige waarnemingen betreffende dit onder- e< werp medegedeeld door Blagden, Fordyce, óolan- Q der, en Banks„ Dezen naamlyk hielden het eenen geruimen tyd uit in eene hitte, geftookt tot 140 graaden op de Thermometer van Fahrenhcit» i Vervolgends verfferkten zy de hitte'tot 211 graa-f den, en bleven daarin 14 minuten.""— Zelfs be-'.
-flMöUJÜeffl ;-i Sg^VtÉÊI ^,0lc;o;hüVlïGijH £
:-| vonden zy, dat de mensch'het kan uithouden'i* . j eene hitte van 640, ja van 260 graaden, mids gekleed zynde, terwyl hy naakt geen 220 graaden kan doorftaan. — Een hond wederftondt eene i] hitte, waarby de Thermometer "op asó" eraaden 1 tekende. H Wc%
ï) Zy namen waar, dat de hitte van een vertrek ; afnam, naarmate zich daarin menfchen bevonden • zelfs was dc invloed van één enkel perfoon daar* op merkbaar.
Hieruit leidt Blagden af, dat de dierlyke liga chaamen niet alleen het warmte-verwekkend maar ook een zeker warmte - temperend of abforbeercudvermogen bezitten, en dat derhalven hunne natuurlyke warmte niet, gelyk men voorheen beweerde, het uitwerkfel eener inwendige wryving of gisting zy, maar eene eigenlchap van het dierlyk levensbegin fel zelve. — Hunther merkt aan, dat hy rondom eenen Karper het water van een vat, dat anders overal was vastgevrozen heeft zien openblyven. Volgends Martine fteeg de Thermometer in eenen Byënzwerm geplaatst; tot 97 graaden. — Men weet, dat de eieren der Infecteri in eene ftrenge vorst van binnen vloeibaar- blyven. — En men meent zelfs, dat de Planten eene zekere inwendige levenswarmte bezitten , het geen de oorzaak zoude zyn, dat de Sneeuw b.. v* eerder wegfmeft van een grasveld dan van eene barre, zandige vlakte..
Hoe veele belangryke, tot nog toe duister vakken der Natuurkennis blyven hier nog optehelderen f Welke kleenelichtftippen zyn 'er flechts verfpreid over de menigvuldige geheimenisfèn deiNatuur ! — Indedaad, met al- den opfehik onzer rcindfche wetenlchap, zyn de meeste vakken der schepping voor ons nog even zoo onbekend, als le binnenlanden van Africa voor de Kaapbewoolers. Wie verheugt zich niet over de jongfte Jiemijche vorderingen in de leer der luchten en vooral ook van het Gaz Calorique? dan, hoe veel dyft iner nog te onderzoeken, hoe veel nog od ehelderen, hoe veel gantlchelyk omtearbeilen! Wat weeten wy met zekerheid van het lantenleven, en van de gemeenfehap, die het roeiend ryk, welligt tot in zyne laagfte clasfen iet het dierlyke heeft? — Hoe duister is voor ns nog de geheele dierlyke levenswarmte, enhet
egmlel, waardoor dezelve gevoed wordt! .
>it alles, en hoe veel meer") doet onzen fioogoed de oogen zediglyk ter neder flaan, en met :ne handvouwing van verbaasdheid uitroepen;, uamtum est, quodomnes omnim nescimus f



( TC4 )
Deze Courant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaturdags, uitgegeven, te Amfterdam, by Cs. C o vens; — te Alkmaar, by J. Hand; — te Arnhem, by P. Nyhoff; — in den Bosch, by Palier en Zoon, en Noman en Zoon; — te Deventer, by G. Brouwer; — te Dordrecht, by P. yan Braam; — te Enckhuifen, by de Wed. Lub, geb. Vlaming; —te Gorcum, by J.yan de Wall; — te Gouda, by J.yan der Ben; — te Groningen, by W. Zuidema; — tc Haarlem, by A. Kampman; — in den Haag, byj. du Mee; ■— te Hoorn, by L, Vermande; — te Leiden, by D. du Mortier; — te Leeuwaarden, by G. M. Cahais; — te Medemblik, by C. Visficher; — te Middelburg, by J. van den Sande; — te Rotterdam, by D. Vis; — te Utrecht, by J. Visch; — te Zaandam, by P. Ouakkeljlein; — te Zwol, by J. de Vri; — en verder alom.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.
ZEETYDING.
Berichten.
i
Volgends Brieven van Curacao van den 17 December 1798, was in die Colonie toen alles nog wel.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Volgends geruchten zou Kapt. E. Waterman, den 7 dezer uit Texel naar Lisfiabon gezeild, kort na het uitzeilen door een Franfche Kaper genomen zyn.
. Opgebragt op de Rivier van Bordeaux een Engelfche Lettre de Marqué, en een Deensch Schip van 400 a 500 Ton. — Te Algeziras het door een Franfche Kaper genomen Schip van F, B. Manoe van Hamburg naar Mallaga. — Te VOrient een Spaansch Vaartuig, door een Franfche Kaper van de Eugelfchen hernomen, genaamd N. S. Nieza, met Leder, Talk en Kaarsfen. — In Goeree het door een Franfche Kaper by de buitenfte Battery genomen Schip the Mary, Kapt. Huil van Boston.Op de Taag de Franfche Kaper l'Intrepide, zynde genomen door het Engelsch Fregat Flora.
Prysverklaard met de lading te Douvrcs het aldaar opgebragte Schip de PIoop, Kapt. Lekkerkerk van Dordrecht naar Duinkerken.
Scheepsrampen. Geftrand op de Brouwersplaat by Embden *t Schip de Vrouw Jacoba Kapt. Michielfien, van Londen naar Amfi.
Texelfiche en Vlie-Lyst. * Den 15 en 16. Maart niets gepasfeerd. De Wind
N. en N. N. O.
Den 17 en 18. niets gepasfeerd. De Wind N.
en N. O.
Den u, ia en 13. in 'tVlie niets gepasfeerd. De Wind Z. O. en O. en N.
Den 14 en 15. niets gepasfeerd. De Wind O. N. O. en N.
Helvoetfiuis.
Den 13 Maart. Gister avond uit Zee binnen ;en Franfche Kaper, leggende onder Goeree ten mker, als mede ten anker 2 Schepen, uit Zee tomende. De Wind W.
Den 14. De Kaper, gister gemeld, en heden op le Rhee gekomen, is le Mattheis, Kapt. Boylan. De andere twee Schepen zyn de Vriendfichap, Kapt. J. Klad, laatst uit 't N. Diep, en Mary, Kapt. Huil, van Boston; de laatfte is door bovengemelde Franfche Kaper genomen by" de buitenfte battery der Goeree. — Heden uit Zee binnen de Johanna, Kapt. Gerstman, van Embden. De Wind O.
Den 15. Dezen morgen in Zee G. Jurgens naar Livorno, N. Willcms, B. H. Lindt, naar Lisfiabon. By 't vertrek der Post een Schip uit Zee in 't gezicht. De Wind N. O.
Brielle.
Den 13 Maart. Gister avond uit de Pit in Zee Kapt. Berg, doch is door ftilte terug gedreven, en ligt nog in de Pit ten anker. De Wind W.
Den 14. Kapt. Berg ligt nog als vooren ten anker. — Hedenmorgen naar Zee deEogonia, Kapt. Dregcr, van Koningsbergen.
Den 15. De twee Schepen, gister gemeld, liggen nog in de Pit, nevens Kapt. Berg,door hooge Zee. — Gister avond zeilde in de Pit Kapt. Johannes naar 'Altona, en naar Zee Kapt. Ryntjes naar St. Thomas; de laatfte is op de Bank vastgezeild, en zit daar nog. — Ook zeilde in Zee Kapt. J. Teunisfe van Rotterdam naar Bergen; dezelve is op de Westplaat geftrand, zoo dat Schip en dading weg zyn, het volk zal men tragten te bergen, fchoon tot nog toe zulks door hooge Zee ondoenlyk is geweest. — Nog naar Zee Kapt. Bradfiort naar Boston, die men niet weet of wel in Zee gekomen is. De Wind N. O.j



^ ' i 23 Maart 1759;
OECONOMISCHE COURANT.
Ter Vordering W Nationale Huishoudkunde , Nynrheid, Khophandel, Zee. vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Lmdbom, en alle andere middelen van beftaan.
; I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Benige gewichtige by dragen, ter beandwoording van de vraag: Welk Systema van VolksIndustrie en Arbeidzaamheid is Uet gefchikst en nuttigst voor ons Vaderland?
(Vervolg van N°. ia. bladz. 93.)
Ook verdient het overweging, (dus vervolg! Crumpe) of niet, wanneer andere volken den invoer onzer Producten in hun land verbieden, het algemeen belang vordere, met gebruikmaking van het wedervergeldings-recht,'dit zelfde te doen omtrent hunne goederen. Wy vinden ten minde, dat de Staaten van Europa doorgaands op die wyze gehandeld hebben. Kan zoodanig eene wederwraak, uit haren aart, te weeg brengen , dat de buitenlandfche belastingen en belemmeringen van invoer onzer goederen worden opgeheven, dan kan het gebruik daarvan nuttig zVn; doch in het tegengefteld geval zou het zeer onverftandig wezen, de fchade, aan een gedeelte der Natie, t. w. aan de Fabrikanten, toegebragt, te willen herftellen door eenen maatregel, die ade de overige leden der Maatfchappy benadeelt, dat is, door het verbieden van vreemde Manufacturen, waarvan het gevolg is, dat de ingezetenen genoodzaakt worden, dezelfde goederen van inlandfche of andere werklieden tot hooger prvs te koopen. 0 r J
[De Hoogduitfche Vertaaler W. merkt hierop aan, dat foortgelyk eene wederwraak nimmer door een recht gekend Handelsbelang kan worden ingegeven: dewyl het belasten van den invoer on- ■ zer Producten m een vreemd land, of wel deszelfs volftrekt verbod, hoe fchadelyk ook voor derzelver vertier, door eene wedervergeldins yan dien aart nimmer kan vergoed worden Ten bewyze hiervan beroept hy zich op Le Trom die m zyngefchrift: L'lntéret d'Etai, fprekende van liet zwaar belasten van den invoer der Franfche Wynen 111 Engeland, aanmerkt, dat dooi eene
O
wederkeenge handelwyze van Frankryk de Engellchen nog meer buiten ftaat zouden geraaken, om tot hooge pryzen de Wynen van daar te ont-< bieden ; dat dus het grootfte nadeel aan de zyde van Frankryk zelf zoude zyn ; dat, integendeel, de opheffing van zwaare inkomende rechten van de Engelfche goederen der Franlche Natie niet dan voordeel konde aanbrengen, dewyl daardoor de prys der ingevoerde waaren natuurlyk verminderen moest; dat het gevolg van foortgelyke belastingen altoos is duurte, en dus, dat niet de verkoopende, maar de inkoopende Natie, daardoor bezwaard wordt: vermids de verkooper tot den couranten prys verkoopt, zonder zich te bekreunen, waar de goederen heengevoerd of verm- a TXfnl Z00,.dat hY daarby geene andere fchade heeft, dan die van een geringer vertier; dat eene koopende Natie befchouwd moet worden, als geheel uit confumeerende leden beftaanhJf?n 1 5y' ,aIs- zo,odai»"g- geen ander belang heeft, dan de buitenlandfche Producten, voor hare Confumtie benodigd, tot de minstmooglyke
pryzen intekoopen, enz Wat ons betreft -
wy erkennen gaarne, met W. dat het oefenen van wedervergelding, ook in de Commercie, op zich zelf befchouwd, een vernederend denkbeeld oplevert, en dat indedaad niet zelden de wreeker daarby evenveel of meer fchade lydt, dan het ' voorwerp der wraake; dan met dat al, zien wy met, hoe het Systema van Commercie, zoo als het werklyk tusfchen de volken van Europa beftaat, 111 alle tyden en om Handigheden te behouden zv, zonder het evenredig leggen van inkomende reg! ten of verbod op den invoer van vreemde Producten in een land, naar mate de uit dat land ingevoerde goederen by het produceerend volk vera. f bezwaard zyn. Immers, zonder dit, wordt de Nationale handel, met betrekking tot zoodanig produceerend volk, volmaakt negatief 'L v lsba,£U]s vei*eert geheel in hetnadeel es Vaderlands Indien b. v. op dit oogenblik le Engelfche Havens voor onze Producten voltrekt gefloten waren ('tgeen het geval juist niet
is)



C k6 >
is) en wy van onzen, kant alle Engelfche Manufaêktren en goederen vry lieten inkomen, dan zouden wy met betrekking tot dat Ryk geheel confumeernde zyn, en dus niet alleen deszelfs winst niet met tegenwinst, maar zelfs met baar geld, dat uit het land ltroomde, zonder daarin wedertekeeren , betaalen. — En het is ter afwending van dit doodlyk kwaad, maar niet zoo zeer tot afbreuk der Engelfche Manufacturen (waaraan toch ons inlandsch vertier weinig kan toebrengen) dat wy in vredestyden de belasting, en thands het geheel verbod van derzelver invoer moeten billyken. Wy erkennen gaarne,, dat hierdoor wederom veele individus fchade lydcn, maaide fchade van eenen volftrekt mgativen handel zou oneindig grooter zyn, en dus dient van twee kwaaden het beste gekozen. RedaB.]
Wanneer door het langdurig gebruik van invoers-belastingen, gelyk ook door het aanhoudend Monopolie der inlandfche goederen, een aanmerklyk getal vair werklieden door eenen zekeren tak van Manufacturen in een land zyn beftaan vindt, zou het ongetwyfeld eene ongemecne behoedzaamheid en omzigtigheid vereilchen, dezen bevoorregten handel te doen ophouden, door het openftellcn der inlandfche markt voor alle buitenlandfche goederen van hetzelfde alloy,Qn van eene gelyke waarde. Het zou toch onrechtvaardig zyn, aan duizende menfchen éénsflags eene bron van. arbeidzaamheid en beftaan te ontweldigen, welke zy zich geopend hebben in het vertrouwen ,, dat de markt humer Producten voor allen indrang van buiten ten volle beveiligd ware. Hier ^an kon (en zou hoogstwaarfchynlyk) het gevolg zyn, dat verfcheidene buitenlandfche Artikelen binnen kort tot minder prys (al ware het zelfs U) den beginne zonder winst voor dc. producenten, enkel om zich een gevestigd vertier te bezorgen) in het land zouden ingevoerd en verkogt worden, (vooniaamlyk uit zulke landen, wier Phyficke ligging en staatkundige betrekkingen, de ingezetenen minder verplicht, om door zwaare en drukkende belastingen 's lands kas aanhoudend te ftyven) waardoor een aantal menfchen tot den bedelzak zoude worden gebragt , althands in deerniswaardige omftandïghedeifgedompeld. —
Evenwel zou, zegt C, de fchok door zulk eenen maatregel veroorzaakt, waarfciiyulyk niet zoo groot zyn, als men zich in den ecfiien opilag wel 'verbeelden zoude, dewyl. de voordeden, duor een langdurig Monopolie van inlandfche Producten verkregen, den Fabrikeur en Handelaar genoeg in ftaat zouden ftellen, om alsdan in prys de buiten!'andfche Producten gelyk te komen; hehalven allee n van zulke goedeièn , max-primum of hQofdftof aan het land. niet matuur)yk eigen,
en waarvan de verkryging by uitftek moeilyk en kostbaar is , gelyk b. v. die der ruwe Zyde in Engeland. [By deze gelegenheid merkt IV. te recht aan, dat alle manufacturen, waarvan de ruwe hoofdftof niet in het land zelve valt, maar van elders moet getrokken worden, eigenlyk gedwongen zyn, ■en geen vast fteunpunt opleveren. Van hier,, dat de jongde Oorlog van Frankryk met Sardinicn op ééns eene menigte aanzienlyke ZydeFabrieken te Lyons deedt bezwyken. — Dan, .het zyn niet alleen deze Manufacturen, welke "hier eene uitzondering maaken: hetzelfde geval, door C. ais zoodanig erkend, heeft plaats ten aanzien van alle of meest alle Fabricaten by een volk dat, gelyk de ingezetenen dezer Republiek, eeiien zeer ftiefmoederlyken grond bewoont, tegen de woede van Zeeën en Rivieren geftadig te worftelen, en uit hoofde van dit een en ander, zoo wel als van zyne Staatkundige betrekkingen en Coloniale belangen, eene duurte van de eerfte levensbehoeften, en eene zwaarte van Staatsfchulden en lasten te bellryden heeft,die,, vergeleken met deszelfs resfources, alles te boven gaat, wat men van dien aart by eenige andere Natie op den aardbodem kan aanwyzen.. In dit land, derhalven, is het althands zeer zeker, dat de Koopman, de Fabrikant, by eenen vryën invoer van vreemde Producten, zyne eigene Fabricaten niet kan gelyk ftellen in prys, ten zy hy zichzelven en duizenden met hem, ten bcrhoeve van het algemeen, volftrekt arm wilde maaken; het geen nogthands 't belang van allen nimmer wezen kan. RedactS] Terwyl,. bovendien, de daardoor werkloos gewordene handen op eene andere wyze wederom konnen benuttigd cn aan den arbeid geholpen worden. Offchoon op het einde van den Oorlog duizenden van Matroozen en. Soldaten afgedankt en plotslings uit hun beftaan gezet worden, verfpreiden zich dezelven oogchbliklyk door het Land, winnen door andere middelen den kost, en niemand hoort, dat de Maatfchappy daardoor eenig nadeel lydt. [Zeer gepast is hierop de volgende aanmerking van IV., 'die wy van gsntfcher harte beaamen moeten: voor zoo veel men fpreekt van daglooners en andere lieden , wier gering beftaan flechts eene gemeene handteering, weinig oefenings, en geene konstkennis in het geheel vordert, die dus overal f huis zyn en werk vinden konnen, gaat Crumpë's gezegde vry wel aan; doch, daar de rede hier is van het verftooren van Manufacturen en Fabrieken, zelfs die van weelde-artikelen niet uitgefloten, welker bearbeiding niet enkel ligchaamskragt, maar tevens geoefendheid en^eene veeljaarige ervaring, vereischt , heeft C. buiten, kyf ongelyk. De Horlogic.- maker,, b, v,, de-Goud- en Zilver- Smeeder,.
de



de Zydeweever, de Lakenbereider, en zoo Veeli andere Werkgasten der Fabrieken, die hun ge heele leven hebben doorgebragt, om zich in hui vak bekwaam te maaken, en die daardoor to niets anders opgelegd noch bruikbaar zyn, zoudei bezwaarlyk, by het ophouden vau hun beftaan met het metfelen, timmeren, houthakken, land bouwen enz. te recht komen : en dus zou hur lot, ten verderve hunner huisgezinnen, zyn, 01 met een berooid hoofd, ilegte Soldaten en Matrozen, of dieven, of landloopers en bedelaars te t worden. — En dit alles zou het gevolg wezen van ' het onbelemmerd toelaaten van vreemden invoer, ten kosten van zyne indu/lrieujè ingezetenen,op eene wyze, die niet van politieke ontrouw zoude zyn vrytepleken ! indedaad, wy verheugen ons in een Land te wooncn, waar zulks tot nog toe niet ten re -
fel der Staats-Oeconomie is aangenomen, en wy ouden ons verzekerd, dat alle deskundigen zullen gevoelen, van hoe veel belang het voor ieder Produceerend en Commercieerend Volk zy, door wyslyk berekende Tarifs&n belastingen der invoer van vreemde Fabricaten, voor zoo 'veel dezelven binnen 's lands tot gelyke, ja al ware het zelfs een weinig hooger, pryzen te bekomen zyn, wel niet geheel te verhinderen, ffiaar evenwel zooda nig te bepaalen, dat de Nationale Indujline niet ten éénenmaal gekrenkt, en al het voordeel van den handel aan vreemden weggegeven worde. Wy fpreken hier niet" van den Tmnfito -invoer; dit is' eene gantsch andere zaak, waaromtrent wy elders onze gedagten zullen voordraagen. Redact.] a. in de tweede plaats, pleeg men den invoer van alle handels-takken uit een vreemd Land te bepaalen, eii door het vorderen van zwaare inkomende rechten moeilyk te maaken, wanneer de Handels-balans met hetzelve, zoo men meent, voor 't Vaderland nadeelig is ; d. u wanneer een zeker Land ons meer van zyne. Producten toevoert, "dan wy aan hetzelve daartegen in ruiling konnen geeven, zoo dat wy, bY het ilot der rekening, altoos debiteurs van hetzelve blyven, en tot vereffening baare gelden moeten remrttceren.— C. oordeelt deze belemmeringen vau vreemden invoer nog ongerymderen niet minder fchadelyk, dan die, waarvan wy tot dus verre, gelproken hebben. Hy beweert, dat daardoor het'algemeen Capitaal of Nationaal vermogen, en derhalven ook de algemeene werkzaamheid en Indujlrie, ten fterkfte verminderd wordt. Laat ons zien', hoe hy deze Helling pooge te ftaaven. . Offchoon de Handels - balans tusfchen twee Volken, zegt C, by het vryftellen van allen invoer, ten. voordeele van één derzelven uitvallen mocht, volgt daaruit nog niet, dat de handel van het ander Volk niet dat Land tot deszelfs eigen nadeel ftrekke, of'dat de Balans over het geheel
O i
: nadeeliger zy, dan by de gewoone invoers-be■ paalingen het geval zoude zyn. Integendeel, i wanneer (om het voorbeeld van Smith bier-te : gebruiken,; de Franfche Wynen beter en goed« i kooper zyn dan dc Portugeefche, of de Franfche , Lywaaten dan de Duitfche, dan zal het voor Engel and voordeeliger zyn, ' deszelfs Wynen en Lywaaten uit Frankryk, dan uit Portugal, te ontbieden: want, al wordt daardoor de Valuta. van Franfchen invoer in Engeland jaarlyks zee« aanmerklyk vergroot, zal echter-te gelyk de Valuta of het beloop van den geheelen invoer v'aa buiten '$ lands daardoor met zoo veel verminderd zyn, als die beide Franfche Producfen goedkooper waren d n de Portugeefche en 'Duitfche. Ge'volgelyk zal ook het algemeen Capitaal van Engeland, het algemeen Fonds van Indujlrie, vergroot worden in ge'yke reden met de fommen, welke dat Land zal hebben befpaard, door die twee artikelen liever goedkoop van de ééne Natic, dan tot hoogen prys van de andere, inteflaan; en dit, niettegenftaande de Handels-balans met Frankryk op deze wyze in het nadeel van Engeland moge uitvallen. [Jn dit geval, en in alle anderen, die daarmede gölyk ftaan, wanneer het naamlyk zulke Produóten betreft, die hy het confumeerend of ontbiedend Valk niet inheemsen zyn, noch konnen zyn, ftemmen wy met Smith en Crumpe volmaakt in. Doch., beeft het tegengeftelde plaats, dan moeten wy hier, even zoo izeer.als boven., van bekten veiïchi\len„Redacï..]
Men heeft in zommige Landen de- maxime aangenomen, van aan dén invoer der vreemde waaren uit zulke Landen, welke onze Producten op hunne markten begunstigen, ter vergelding dezer gunst een gelyk voordeel toeteftaan. b.v.Omdat de -Portugeefen de Engelfche Manufadturen meer voortrukken dan de Franichen, moesten de Portugeefche Wynen in Enge/and de voorkeus hebben boven de betere en goedkopere Franfche. Wanneer eene Natie ons "hare clandifie gunt, 'moeten wy, zegt men, haar ook de onze gunnen. Zoo verheft men de hage konstgreepen van ellendigc Kramers, tot Staats - en Handels ■maximes! de groote Handelaar, integendeel, koopt zyne goederen altoos daar, waar hy die 't best en goedkoopst aantreft, zonder op ioortgelyke kleinigheden te letten. [Zeer richtig, indien het alleen de keus geldt tusfchen twee of meer vreemde markten. Anders koopt .de waarlyk vaderlandminnende Koopman liefst in zyn eigen Land. Red.] Over het geheel is het ftelfel der zoogenaamde Handels - balans zeer nngerymd Trouwends, hetzelve onderftelt, dat, wanne.r die balans tusfchen twee volken in evenwigtis, dat-is, wanleer zy over en weder evenveel aan elkander toevoeren, en dus met geflotene beurzen, zoo als '' men



C 108 )
wen zegt, elkander betaalen, alsdan geen van beide vvinne noch verlieze; doch dat één van beiden, aan wiens zyde de uitvoer den invoer overtreft, winnende, het ander volk in dezelfde evenredigheid verlieze , door zoo veel minder uittevoeren dan te confiumeeren. Het een en ander, is even ongerymd.
Men moet onder den naam van winst niet zoo zeer de vermeerdering van het numerair, of der hoeveelheid van goud en zilvergeld, in een zeker land, verdaan, als wel voornaamlyk de vergrooting der verhandelbare waarde (Valuta) van den jaarlykfchen opbreng der landeryen en des Nationalen arheids, met andere woorden, de toename der jaaflykfche verdienden van de ingezetenen. — Hangt nu de handelsfchaal tusfchen twee volken in het evenwigt, door onderlinge ruiling van goederen en waaren, dan zullen zy meestal beiden winnen, en wel in eenen gelyken of nagenoeg gelyken graad. Elk der beide landen zal in dit géval de markt voor het andere zyn, tot vertier van een gedeelte zyner overtollige Producten, en daar dit gelyk ftaat met 't geen ieder land op de markt van het andere afzet, en waarvan hetzelve de voordeden heeft verfpreid over zoo veele ingezetenen, als ter bereiding daarvan zyn -werkzaam geweest, worden de beide landen hier door in ftaat gefteld, om in 't vervolg een gelyk Capitaal met dezelfde voordeelen op nieuw daarin aanteleggen; terwyl intusfchen, zoo wel de bearbeiding, als de wederzydfche uit- en invoer, verdienften en beftaan geeft aan een groot aantal ingezetehen vau allerlei foort en rang. [Hier hadden wy gewenscht, hetzelfde betoogd te vinden omtrent het tweede geval, wanneer naamlyk , de invoer in een land grooter is, dan deszelfs uitvoer, met betrekking tot eenen anderen ■Staat; doch hiervan vinden wy voor ons noch hier, noch hier onder eenig afdoend bewys; ondertusfehen volgt uit de grondftelling van Smith en Crumpe nog in geenen deele, dat in zulk een geval de debiteur niet zoude verliezen. Immers, offchoon het waar zy, dat niet de vermeerdering -van geld zoo zeer, als wel van _verdienften, 'svolks waaren rykdom uitmaake, is het echter tevens niet minder zeker, dat de aanhoudende vermindering van het numerair, (waarop toch c:n nadeelige Handels-balans altoos moet uitloopen, dewyl het deficit in Producten door baar geld of geldswaarde moet-worden aangevuld) eene vermindering van arbeid, induftrie, onderneming.n, en verdienften moet naar zich fleepen. Dit ziet men ten duidelykfte zedert vier a vyf jaaren in ons Vaderland, en het is uit al het te vooren gezegde en by ieder Commercieel Occonomist gereedlyk erkende zoo middagklaar, dat wy niet begrypen, hoe men zulks by mooglykheid zou konnen wegredeueeren! Redact.'}
Ondertusfchen is 'er wezenlyk eene andere Balans, van de gewoone Handels-balans grootlyks verfchillende, en die by elke Natie 7 naarmate zy voor- of nadeelig uitvalt, noodwendig derzelver welftand of verval ten gevolge moet hebben: dit is de Balans tusfchen jaarlykfchen opbreng en gebruik. Is de verhandelbare waarde des opbrengs, jaarlyks, grooter dan die der confumtie , dan moet het vermogen der Maatfchappy ieder jaar zoo veel toeneemen, als dit overfchot bedraagt; daar dat vermogen, in het tegengefteld geval, ieder jaar zoo veel moet verminderen, als het deficit beloopt. Zoodra de uitgave der ingezetenen derzelver inkomften te boven gaat, wordt het Capitaal aangetast, en met hetzelve moet natuurlyk de Valuta van 't jaarlyksch voordbrengfel der algemeene Indujlrie trapswyze afneemen.
Deze weegfchaal is van de gewoone Handelsbalans wezenlyk onderfcheiden: want, terwyl de laatfte nadeelig is, kan de eerfte voor even denzelfden Staat voordeelig wezen. Eene Natie kan eene halve eeuw achter één eene meerdere Valuta of geldswaarde uit- dan invoeren, al het goud en zilver, daarvoor inkomende, kan, zonder aftrek, oogenbliklyk wederom worden uitgegeven, de in omloop zynde baare geldmasfa kan genoegzaam geheel onzigtbaar worden, en deszelfs plaats vervangen door allerleie foorten van papierengeld, ja de Nationale fchuld by andere volken, met welken de Natie handelt, kan allengs hooger ftygen: en niettemin kan haar wezenlyk vermogen, de verhandelbare Valuta haarer landeryen en arbeid, het fonds haarer werkzaamheid en Induftrie, gedurende dezen tyd in nog veel fterker graad hebben toegenomen. De tegenwoordige toeftand van Noord-America, en deszelfs Handels-verhouding omtrent andere volken, bewyst, volgends Smith en Crumpe, de waarheid dezer beweering. [Indien deze redeneering moet ftaaven, gelyk het fchynt, dat de nadeelige Handels-balans geen zeker bewys oplevert voor de vermindering van het algemeen vermogen, en dus van de algemeene Induftrie, dan betreuren wy de zwakheid van het voorbeeld, door onze Schryvers gebezigd, ter onzer overtuiging. Laat toch, ten opzigte der Amerikanen, de geheele redeneering gegrond zyn, en dus worden toegeftemd , daaruit volgt echter geenszins, dat zy even waarachtig zy omtrent alle andere Handeldryvende volken, en nog minder, dat zy een algemeen Handels -maxipie oplevere. Het enkel voorbeeld eener opkomende, door de weelde nog niet heerfchend befmette, en in derzelver Landbouw en Cultuur een onuitputbaar fonds van vermogen bezittende Republiek, gelyk die van Noord-America is, kan hier niets fceflis-
feu



fen ten aanzien van zoo veele andere Europithe Staaten, wier omftandigheden geheel anders liggen. America's belang is het voorzeker, de fchtildenaar der geheele wereld te worden, zoo lang hetzelve daardoor zyn Staatkundig aanwezen be. vestigen, en de bronnen zyner Volks -Indujlrie en welvaard vermeerderen kan. Dit land gelykt eenen Koopman, die overal gelden opneemt, om door zyne fpeculatiën, het dubbel van 't geen hy daarvoor betaalt, te winnen ; maar even daaruit blykt dan ook, dat de Handels-balans van America niet nadeelig, maar wel voordeelig voor hetzelve is: met andere woorden, dat dït land, in weerwil zyner geldeloosheid, geenen negatiyen, maar wel degelykeenen />^w;/handcldryft(§). Het is waar, een land kan met één of meer andere landen eene nadeelige Handels-balans hebben, en echter over het geheel meer opleveren dan gebruiken; dan, in dit geval wordt het nadeel van zoodanige balans door het voordeel eenespofitiven handels met de overige volken vergoed, en niets is met dat al zekerer, dan dat, de Handels-balans van eenen Staat met alle andere Staaten nadeelig zynde, zulks een ontegenfpreeklyk bewys oplevert , dat in zoodanigen Staat het geheel gebruik den geheelen opbreng te boven gaat. Deze weegfchaal is derhalven niet onderfcheiden van de gewoone Handels-balans; integendeel, de ééne regelt zich doorgaands naar de andere. Reclaéï.]
Het zoude weinig moeite kosten, zegt GY, de overige hulpmiddelen, die men veelal heeft aanamgcwend, om hetHandels-fystema van deze en geene volken in betéren toeftand te brengen, op dezelfde wyze nategaan: b. v. het aanleggen van Coloniën, het voorbehouden der Monopolie van den handel met dezelven, ten behoeve van byzondere Sociëteiten, of van den Staat, bet begunftigen van derzelver Producten op de Vaderlandfche markt, het verkenen van Pramiën of fehaêvergoedingen aan eerstbeginnende Fabrieken en Manufadtureni, enz. doch dit alles is overbodig, daar de beroemde Smith in zyn Werk over den Rykdom der Volken ten volle bewezen heeft, dat alle foortgelyke inrichtingen, en bepaalingen van het recht tot in- en verkoop, op den duur eerder eene ftrekking hebben tot vermindering, dan wel tot vermeerdering, van het algemeen vermogen, en dus ook, in dezelfde evenredigheid, van de Nationale arbeidzaamheid erf Indujlrie. [Wy zyn het in dezen, over het geheel, volmaakt met onze Schryvers ééns. Alle uitflui- i tende voorregten en begunftigingen zyn doodftee- « ken voor den Nationalen Handel en Vlyt, overliet t
I
(§) Misfchien deelen wy eerlang eenige byzonder- 1 heden omtrent den Noord-Americaanfcben Koophandel 1 mede, die dit buiten allen bedenking zullen ftellen. n
O3
geheel; elk,-die een weinig nadenken kan, gevoelt dit. Dan alleen,-wanneer eene byzondere Handels-fociëteit de debiteur der Natie geworden is, en deze de hand gelegd heeft op deszelfs boedel, gelyk het geval is met onze gewezene O. f. Compagnie, kan het algemeen belang voor eenen zekeren tyd den uitfluitenden handel tot fchadeloosftelling van de Nationale Kas gebieden, en dus maakt dit eene uitzondering op den regel.
Voor het overige is 'er helaas! maar ai te veel waarheid in deze laatfte aanmerking vau Crumpe : het zyn de Kooplieden en Manufacfuriers, die, in de meeste Staaten van Europa, de Regeeringen hebben weeten te overreeden, dat het vermogen en de nyverheid der Natie voornaamlyk gegrond zyn in het ryk maaken van eenige weinigen, ten koste van alle de overige Leden der Maatfchappy. Uit dien hoofde hebben zich de landeigenaars, landbouwers , arbeidende Clasfen enz. overal eenen last van Monopoliën, bepalingen, en Handels-belemmeringen laaten opleggen, waardoor eindelyk de prys der natuurlyke en konftige levensbehoeften tot eene hoogte gedreven is, die i anders nimmer zou hebben beftaan, en die, het algemeen vermogen in de kasfen van eenige weinige individus overbrengende, eene fchroomlyke armoede over de masfa der volken veripréi'd, en de Volks-Indujlrie zeer aanmerklyk verzwakt heeft. [Wy gevoelen, met onuitfpreeklyken nadruk, de waarheid dezer aanmerking, en wenfchen dit zelfde gevoel toe aan allen , die nog in ftaat zyn, van den laatften ftag, welke onzen Vaderlandfchen Handel en ons volksvermogen dreigt, door tegengeftelde maatregelen aftewenden! Redact.]
Over het Systema der Landlyke Geneering CLandwirtlifchaft) zullen wy by eene eerstkomende gelegenheid handelen.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Wat kan de Koopman al doen, ten nutte van zyn Vaderland!
(Eene Rusfifche Aneedote.)
Geen geflacht heeft wellicht ooit grootere dienten aan zyn Vaderland bewezen, dan dat der Stroganoff's aan Rusland. Deszelfs Stamvaler was van Tartdarjche herkomst, en een beecrling der Griekfche Kerk. Deze fneuvelde oemryk door de handen zyner eigen volkeingen, en zyn nagedacht maakte zich de uitneïehde voorrechten, door Demitri bxanowitsch
Dons- ,



f 110 )
'Dansloi aan ■ 'hetzelve verleend , door .oroote ■ dienden aan Rusland en deszelfs Koophandel te bewyzen, overwaardig.
Het waren de Stroganof's, die in dat Land de ■Chineefche wyze van rekenen het eerst invoerden. De rekentafel, hier by gebruiklyk, beftaat uit een kleen vierkant vlak, met evenwydig loopende yzerdraaden overtogen, in den fmaak der colommen, die in onze rekenboeken gebruiklyk zyn; aan elk dezer draaden bevinden zich negen coraalen of balletjens, die open neder gefchoven konnen worden, en de negen ééntallen voorftellen.
De twee gebroeders, Stephan Jofephaxx IFladimir Stroganoff, waren de aanleggers der beroem-' de Zoutwerken van Ustjug, waarvoor hun uitftekeride Privilegiën werden toegedaan.
Anica, het hoofd dezer Familie, werdt Voor zyne weldaaden aan 'het Vaderland niet minder •beloond. Aan hem heeft men de ryke Zoutwerken van iolikamsk in Permië te danken ; wordende het Permisch Zout voor het beste van geheel Rusland gehouden.
in 1607, wanneer de valfche Demetrius opflondt, boodt Andreas Stroganoff den nadruklykften byftand aan zyn Vaderland. Hy en zyn gedacht, reeds aanmerklyke goederen van de Kroon ter leen ontvangen hebbende, werdendaardoor tot den rang der Rusfd'che Notabelen verheven . Lucas Stroganoff kocht 'in den jaare 1Ó10 den' Grootvorst IVajilei IVaflliwitsch Temnoi van de Tartaar en, die hem gevangen hielden, ten zvnen eigenen koste vry. — Ookreddeden te Stroganof's de Stad Moscau uit de handen der Poolen, in 1614.
De verovering van SibeHën met eene handvol volks,, waarover destyds geheel Europa verbaasd ftondt, was mede het werk van eenen Strogaiwf: Deze, een groot Koopman zynde, hadt zyne platboomde vaartuigen, van welken zbmnfigel tot honderd tonnen toe laaden konden. Hy hadt tevens zyne Factoors in alle de groote Steden aan de -Rivier de IVolga, gelyk ook die, welke op de daarin zich ontlastende ftroomen ligo-en Zelf ftrekte zich zyne Correspondentie uiftot .aan de Oevers der Ohy, alwaar hy eenen voor deehgen ruilhandel dreef. — Door zyn lano-du rig verkeer -in Siberiën hadt hy 't vertrouwen der landzaaten gewonnen, zoo dat zy hem ongehinderd lieten doorreizen, om de liff<nn,r van Plaatfen en Rivieren natelpooren. Ëinddyk alles wel onderzogt hebbende, en de Geoüra phifche gefteldheid des Lands kennende, deelde hy zyn ontwerp mede aan het hoofd der Cofalc, ken, Jermak, die, door de vaartuigen en een sanzienlyk vooffëhot van Sirogdnof gQUaÜm ' de verovering van dit'uitgeftrekt Land, hou-*
derden vierkante mylcif .grond* in zich bevattende, gelukkiglyk ten uitvoer braat.
Toen Czaar Peter de Groote tegen de 'Zweeden oorlogde, en by mangel van geld gevaar liep yan den kryg minder fpoedig en roemryk te eindigen, dan werklyk gefchied is, kwam hem de grootmoedige onderlteuning van Gregoor üemeiriowitsch Stroganoff zeer te ftade. Deze hadt den Monarch ter maaltyd genodigd De tafel, waaraan zy gezeten waren, ftondt op een vat, dat met goud en zilver gevuld was Na den maaltyd bedankte Stroganoff den Vorst voor zyne gunst, en verzogt hem de tafel met deszelfs toebehooren, als een gering bewys van erkentenis, te willen aanneemen. Hierdoor werdt Peter in ftaat gefield, om den oorlog doortezetten, en de Zweeden tot eenen hem voordecligen vrede te dwingen.
Geen wonder, dat de Stroganof's, door zoo veele verdienften waarlyk veradeld, totdenranpvan Eaelheden, ja zelfs van Ryksgraaven verheven werden, en zich eenen uitftekenden rykdom van Landgoederen, Zout- en Mynwerken in Rusland verkregen hebben, waarvan Nowo-U/olie in Permiën het middenpunt is. — Hier bevindt zich de grootfte Zoutmakery van geheel het Rmfifch kyk: het Zout wordt er in 79 groote ketels gekookt, in welken jaarlyks nagenoeg 3 millioenen Pud Zout (öat is, zeer naby deToo millioenen ponden} bereid worden: de Kroon trekt alleen van dit Zout eene jaarlykfche fchatting van 300,000 Roebels.
[Indedaad, een treffend voorbeeld van de onberekenbare voordeden, welken een weldenkend en vermogend Koopman en Fabrikeur op den duur aan zyn Vaderland kan toebrengen, maar tevens van die bemoedigende waarheid: dat het goeddoen zich zelve beloont, en dat hy, die aanhoudend medewerkt tot het algemeen 'heil dn de. wederkcerige weldaaden, hem door een dankbaar Vaderland bewezen, en in den altoos levenden roem der nawereld, zyne ftreelendile belooning vindt! — Wy wenfehefl ons dierbaar Vaderland veele Stroganoff's toe, en zuilen ons verblyuen, indien hun voorbeeld dezen en gee? nen braaven moge hebben aangevuurd, om met verzaaking van een alles-overheeifdiend eigenbelang, het doof hun aangewezen voetfpoor te drukken!]
Pryzen van cenigeyoornaamc Koopwaar cn en Levensmiddelen, te Amflerdam, den 18 Maart 1799. De. Pryzen der Artikelen, in onze Courant N . 9. gemeld, zyn volkomen als den u. dezer. Alleeniyk is de Martitiique Coffy in vaten zedert 11 Maart iets minder willig, en de -St. Domingo nog \ $ gerezen.
Te



C ui )
Te Dordrecht, den 14 Maart 1790. KooIz.,InI. en Zeeuwsch, per last.. 73-475a 77 c Zaai-Lynzaad, Inl. enZeeuwsch,'
per achttendeel . 88 a 93 11
Raap Oly, per /\am. .. 76 gj
Lyn dito ..... 64 gl
Raapkoeken, per 1000 . 60 gl
Lynkoekeu, per dito . c«iuo al
Den 15 Maart. 6 Ruuwe VJasfen, per Steen . 30 a 45 ft Moutwyn, per 30 Vïrtels . 8's J, Genever, per dito . 8^ ^
Luikfche Kooien, per Hoed 30 g],
Waag dito, per 100 Waag . 30 J Den 18 Maart. De Pryzen der Geraffineerde Suikers enz. waren als den n dezer. Zie dezelven in 1N°. 12. Te Schiedam, den 20 Maart 1799. Moutwyn B-£ de 30 Virtels, zonder Fust. Geneyer 9 dito, dito. Geneva- 44 a 4^ gl. per Aam, Amjl. Proef. Gedroogde Rogge 163 W per Last 156 ggl.
Te Utrecht den 16 Maart 1799, Witte Weit - - - f f$i Roode' dito. - = io|
Rogge - ... * bf Boekweit' - -■ - » 6| Capucyners, middelfoort - * 23" Groote Graauvverwten - = i8| dito middelfoort - - ' * 17 Kleine dito - -' - s 15 a jA üngelezene dito - - ' « 12 a 14* Groene Erwten, naar droogte » i8j a 19 Kleine zuivere dito - - = 15' a 16 Ongelezene dito - « 13i a 14 j
Witte Erwten - . =12^
Witte Boonen, (Bosfche) - - ió\ Paardeboonen - - = 8* a 9 Haver ■ - . = 4* a ^
Wintcrgarst - - . : j .} -\ Pryzen yan eenige Binnenlandfche Effecten, * te /Imjlerdam, den 2[ Maart 1799. Itccepisfeti', Marine . a 3 pCt. 08 a 1
dito Brab. fchaêverg. a 4 . . ^4 a nz I dito 4 pCts. Heffing, a |f, oo naar rato van Comptoiren en Somm. 44? a 471 Mat.,Refcriptié'n, 1799 . . 03! a 9.3!
1800 . . 771 a 78! i' • . 67 i68
2 • • 5<) k 60
3 • • M a 571
4 • • 54't a ^5! / Na den Vrede by loting. . 43 a " |
Hóïlandsch geforceerd . ; 34-f a 36^ l Vrywillig. dito . -.. . sf;k6o i Geld. fchaêverg.. . . . 38 a 38' B E L E E N BANK G ELD. 09 3 f p€tov
■ 1 Specie - Cours te Amfterdam , den 21 Maart 179 j.'
/ Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15
. Oude gerande dito . = 5: 14
. Ligte dito . , * 49 : - per once.
. oouvereinen . * 17:. pCr ftuk.
. Spaanfche Piftoleu . s 45 : loper once*
Franfche dito . *)
Pruisfii'che dito . >* 45:15 per once,-
kuilenburger dito . J
Nieuwe Louis d'Or . 1 n: 14 perftuk.
Zonne dito . . » ri:17
Guinea's . . = 12:16
Carolines ,- » 13;
BaarenGoud . si4iai5fpCt.
Los Goud . . * i8|
Goude Crufaden . s ig ;.
Pi laaien, per Mark Beo. 24:10
Mexicanen, per dito . 3
dito per. ftuk . =
Fr. Ryksd. . . » —'50
dito Kroonen, per Mark . = 24:10
dito dito per ftuk . = ;gy
Brab. Kroonen . = -e-c
Fyn Zilver, per Mark g,") = óö: 5
dito van 11 penn. . ^ \ dito van 9 dito en daar onder j. \- aé\ 3
Ducatons . .3-1= :6%
Holl. en X Ryksdaalers- . « — • F0
Nieuwe Ryksd. . s —: 5| pCt.
WisfeF Cours yan 2,1 Maart 1799, te Amfterdam op de Steden
Madrid . ,.3 m: Ufo- % ?6
Bilbao ... dito .- 751
Cadix . . dito 75? Scyilicn . . dito .-'
. .. dito . > 60] /V* « iJwü . h i| Ufo van 3 111: * 6o<Vcnetien . 2 m, Ufo . = 93 j Livorno . dito . = 105*-
Genua . .. dito . * 97A"
Parys, kort. betaalb. in Specje * óolai
.- . 2 m: Ufo . '
Bordeaux . — - . =.".
dito . . 1 Ufo .- * 60^ Hamburg, kort. Banco .. = 39ïla-Jft..
dito '.. •. 2 m:.Ufo - . s"39fa^ ik Iresfau . . 6 weeken dato- f Veen en ... dito . * 37 f},.
Ceclaud . .. . a ai pQt..
lotterdam . .. « | pCt.
•■ •• 0-94'ipCt..
NB. De plaatfen , op welken geen - Wislel-Cours is, zyn opzetlyk- weggelaten.



C "2 )
ïn de Derde Clasfe der 90de Gener allteits, nu Bataaffche LOTERY, welke is begonnen te trekken op Maandag den 18 Maart, zyn uitgetrokken de volgende Nos, en voorname Pryzen. .' ifte Lyst No. 26169 met ƒ 1000:. " 37902 — - ioco:-
29277 — - 5000:-
ade No. 31826 — - 1250:-
. 3<& ' No. 25020 — - 1000:- '
33°43 1000:-
.^.je . No. 39174 — - 1000:-
32173 — - 7>5o°:38059 — - 1000:16291 — - 1000:24564 — - 1250:, 6de —« No. 15129 — - 1250:-
10399 1250:-
618 -— - icoo:-
ZEETYDING.
Berichten.
Volgends tyding van Gluckftadt, waren van daar, den 10 Maart, zeven Schepen naar Groenland onder zeil gegaan.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door een Franfche Kaper, doch op de Kust van St. Malo totaal verongelukt, met behoud alleen van 6 a 7 pypen Brandewyn, 't Schip de St. Anthonyde Westphalen ,van Rochelle om de Noord.
Voor Gaats van Texel zyn genomen, en naar Engeland opgezonden, 4 Zandvoordcr Visfchers, alsmede een Galjas, dat in 't N. Diep heeft overwinterd, naar Lisfiabon beftemd; zynde denkelyk de Saturnus, Kapt. Waterman, den 7 uit Texel gezeild.
Opgebragt te Calais\Schip Flora, Kapt. Amenberg, van Rotterdam naar St. Ander0.
Prysverklaard te Mallaga, 't Schip de Jonge Boy, met de lading, Kapt. Quedèm\ van Dordrecht mar Livorno. — TeCarthagcna, 't Schip dc Margaretha Johanna Marta,Ka\}t. Men[en,\a\\*Ferrol naar Cadix.
De Dcenfche Schepen Norwegen, \Lax>ï..Schultz, en de Konig van Dannemark, Kapr. Wint her, zyn aan de Kaap dc Goede Hoop voor een korten tyd onder embargo gelegd.
Vrygegeven te Cdrthagena, 't Schip Margaretha Doroihca, Kapt. DidrichJ'en.
Scheepsrampen.
Geftrand by Calais, 't Schip Brittannia, Kapt. Guttack, van Rotterdam mar Altona.
Kapt. Mikisch, van Gibraltar mar Koppenhagen, volgends voorige te Lisfiabon binnen, meldt: dat hy wegens lekkagie geftadig twee pompen hadt moeten gaande houden, zynde meer dan \ deilading Zout gefmolten. ';
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.
Texelfiche en File-Lyst.
Den 19 Maart niets gepasfeerd. De Wind Z.W
Den 20. Uitgezeild de Schepen de Zilveren Aal, Kapt. M.Willems: en de twee Jongvrouwen, Kapt. H. Albertus, beide naar Antwerpen. De Wind O. Z. O.
Den 21 j Uitgezeild het Schip de vier Gebroeders, Kapt. Gosfie Reynst, naar Antwerpen.
Den 18 Maart, uit de Sloot opwaards gezeild, O. Koops, van Norden.
vPz l\vin 1 niets gepasfeerd- De Wind
Den 23. Binnen gekomen, 't Schip de Vrouw IVilhelmina, Kapt. Jan H. Kruyfie, van Embden.
Uit de Sloot op de Rheede gezeild, 't Schip de Vrouw Sufidnna, Kapt. A. Oorman.
Helvoetfiuis.
Den 16. Het Schip, gister in 't gezigt, is the Fame Kapt. Bradfort, uit de Maas; heeft op de Plaat■ gefloten, en komt wegens lekkagie binnen als .bylegger. By 't vertrek der Post een Schip uit Zee in 't gezicht. De Wind N.
Den 17.'t Schip, gister gemeld, is de getrouwe Zcebode, Kapt. van Dyk, van Oleron. Namiddag uit Zee binnen Kapt. Willedfien van Tarmouth, Stof els van Bergen, en C. Bradfort naar boven opgezeild. De Wind O.
Den 18. naar Zee 't Schip Elifabeth, Kapt. de Vaan, naar Lisfabon. De Wind O.
Den 19. Kapt. de Vaan is niet in Zee gekomen, ligt op de Rheede. De Wind W.
Brielle.
Den 16. In de Pit liggen ten anker Kapt. Dreyer, Ehlert, Berg en Johannes; Kapt. Ryntfes is heden morgen in vlot-water gekomen, 't Verongelukte Schip is gevoerd geweest door J. Teunisfe; 'tvolk is gered, behalven den Jongen, die uit het want is doodgevallen, 't Schip is vol water, en, de Zee ftd wordende, heeft men hoop van de lading te bergen. De Wind N.
^ Den 17. Gister kwam uit de Pit op de Rhee Kapt. Johannes; de overigen liggen in de Pit. Ook is hier aangebragt eenige tu'igagie uit 't verongelukte Schip. — Heden naar Zee Kapt. Johannes; alsmede Kapt. Ryke naar St. Andero. De Wind O. N. O.
Den iü. De twee Schepen van gister, alsmede Kapt. Rynijcs, zyn wel in Zee gekomen. Er wordt veel goed uit 't verongelukte Schip geborgen. De Wind N. O.
Den 19. Kapt. Berg ligt nog in de Pit, en A. G. Dreijer en D. Eklert liggen by 't Steenenbaken ten anker. De Wind W.



^ * *S' &7 Maart 1799?
OECONOMISCHE COURANT
Ter levertering van Nationale HuMoudkmde, Nyverheid, Koophandel, Zeo. vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
I OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Aanpryzing der Engelfche Spin-Machine.
(Schetswyze ontleend uit een Hoogduitsch Tydfchrift.j
T\e uitvinder dezer Machine was zekere En ff geischman, genaamd Richard Arkwrisht, to;
ËJviï?' 7?4«en geringe «^rdfcheerder. Doo, een Konmglyk Patent verkreeg hy het uitlluitenc verkooprecht derzelve, en dit bezorgde hem, ir Ponden Set^f *" een omogen van 8oc,ooc
,,;£fnSLtt-erei?de ?Pgang dezer fraaieMechanifche m vinding in Engeland, en hettydftip, welk dezelve gemaakt heeft in het Britsen Manufactuurwezen, moeten ons als konstminnaars, en nog meer als beminnaars van ons eigen Vaderland, de volgende bedenkingen van eenen vreemdeling die, jaaren lang in Manchester zelf gewoond heb bende, zynen laudgenooten de Engelfche SpinMaclune op gronden van eigen ondervinding11kSn.met eCne 0npartvdiS^ belangneeminggdóen Daar Mode en Smaak de lichte Catoenen Stoffen in Engeland gefabriceerd wordende, b v Musfehnen, Muslinets, Diemetten, Callico's enz ™i CTi T!, alêeraeene voorkeus tot de vrotl' I welyke klederdragt gegeven hebben, welke Z J boven de Zyden stoffen, door derzelver fynheid van zamenftelimg, fterkte, verfcheidenheid1 én fraaiheid van desfeinen, gelchiktheid om te was fchen, en goedkoopen prys fchynen te verdienen •
Stoffen d5 êZ%rm™ kan' dat ^ boenen otunen dei Engelfchen eene in het oog vallende
ëtSdlfs,dhe.ezitteniboven die
re iNatien, is het voorzeker eene zaak, over waardig om naauwkeurig onderzogt te worden ./ en waardoor men, m andere landen, Jeze Stofen ^ven zoo goed en goedkoop, als in Engeland zfudel konnen fabriceeren? teneinde zich Ceenëou deel der winsten te bezorgen, welke „u" £ |
N
dit Canaal, uit alle oorden van Europa, genoeg zaam alleen den nyveren Brit toeftroomen.
Hiertoe kan men noch door het verbod, noch door belasting van den invoer dezer Engelfche goederen geraaken; men moet trachten, die Natie door den tyd op zyde te ftreeven, door dezelfde goederen tot gelyke pryzen te Fabriceeren, als ■ zy doet, en, daar dit grootendeels afhangt van de aanwending der Engelfche Spin-Machine, be-
hT'Lmen-, at wuerktuig overal aantepryzen en in he gebruik te brengen. - Wy verzoeken derhalven onze Vaderlandfche Fabrikeurs en alle vrienden van Konst en Indujlrie, de volgende be! denkingen in ernftige overweging te Sï
i. Om de Catoenen Stoffen, by ons gefabriceerd wordende, tot dien graad vai volkomenheid te brengen, dat zy di! der Engelfchen £ deugd en prys gelyk komen, en teven!, om daar van eenen genoegzamen voorraad tot in-Tn uiï fefcfE Vertl,er gekomen, is het volftrekt noodMac)Èe\ Z1Ch 16 bedi6nen Van de £flgelfche 45*.
Immers, de fchoonheid dezer Engelfche Fahricaten ontftaat met uit de beterheidd&ruiehoSfiL ftof welke wy even goed hebben, maar alleen u t derzelver ^werking. Het komt hier boven alles aan op de fynheid, gladheid, en gelykheid der draaden; en daartoe6wordt vereischt die evenredige ronding, welke menfehenhanden aan
Snfn™5 m% gCVr k0,llUen' hoe »aauwkeudg het ^pimad ook gedraaid worde, vermids het niet mooglyk is, de Stof onder het fpinnèn zooi iist te verdeden, dat de draad van het begin tot het einde volkomen gelyk blyve. - Ook word ?£ dien einde cent fynheid van draad'vereischt die
>s0°Men S"inPt'iUSgen°egZaam °»beïeib?a? is. Men lpint in Manchester uit i ® Catoen 200 Hanks oi 100 Duitlche ftukken Garen. En deze fynheid en geykheid zyn des te noodzaaklyker?
daat is, aan de gVwec ie Stoften die lchoonneid van verwen en zin-
ïfê& Va" dmkie geeven' weJke d der lm idichen zoo vooideeug onuerlcheidt.' Bovendien



e i:
dien hangt de goedkoope prys der goederen al- < leenlyk af van de gemaklyke en fpoedige toebereiding derzelven, door Machines, die de kostbare en meer omflagtige hulp van menfehenhanden uitwinnen. De Engelfchen koopen hunne ruwe Materiaalen nagenoeg tot dezelfde pryzen in als wy, het 'arbeidsloon is by bun over het' geheel veel hooger dan hier te lande; zy moesten dus wel andere middelen beraamen, om, in weer wil dezer zwaare uitgavenhunne Fabricaten tot gematigde pryzen te konnen leveren: en deze hebben zy, behalven in de plaatfing hunner meeste Fabrieken in de Landfteden en ten platten lande, gevonden in de vereenvouwiging en vermenigvuldiging van den arbeid door de Spin - Machine.
Willen wy dus met de Britten in dit opzïgt wedyveren, willen wydoor de vermeerdering, verfraaijïng, en goedkooper pryzen onzer eigene gefabriceerde Catoenen Stoffen ons zeiven die voordeden bezorgen, waarvan zy thands in het uitfluitend bezit zyn, dan is de invoering dezer Machine by ons volftrekt noodzaaklyk. De handfpinner kan aan deze vereischten onzer Fabrieken niet voldoen: zyn werk ftaat tot dat der SpinMachine als i tot io. Ih Manchester zyn Fabrieken, waarin, door" middel dezer Werktuigen\ 4000 draaden te gelyk gefpotmen worden. Het huis van Holywell, Comp. laat weeklyks 4 tonnen of 8000 g§ Ca"toen verfpinnen. Wat al menfehenhanden zouden tot dit een en ander vereischt worden, en hoe veele kragten , kusten, en tyd, worden door zoodanige Mach-nes uitgewonren !
2. De algemeene invoering derzelven, kan niet wezenlyk fchaden aan dat (gering) gedeelte onzer landgenooten, het geen thands door het hahdfpinrad de kost verdient: immers de Spin-Mashine zal, voornaamlyk in den begjnne, alleenlyk de fyne. Garens bereiden, waartoe onze handfpinners althands den genoegzamen voorraad niet zouden konnen aanbrengen. Het graver Garen kan dus voor deze laatften overblyven.. En komt men eindelyk zoo ver, dat men, gelyk thands de En gelfchen, ook daarvoor en zelfs voor de Schaapswol -fpinnery de M.achine gebriiike, dan zullen deze lieden tyd en gelegenheid hebben gehad, om voor een ander middel van beftaan te zorgen. Er is toch een geruime tyd nodig, eer een binnen *s lands verbeterde Fabriek-arbeid cuen der buitenlanderen, welke reeds eenen hoogen trap van volkomenheid heeft, verdringe,waarby 1 og komt de- kost-baarheid der eerfte aanlage, de mueilykheid om, by het invueren van een nieuw werktuig, het nodig getal deskundige werklieden te bekomen, enz. — Dus zal het verlies der handIpinners zich niet dan trapswyze doen gevoelen, en. het kan hun , lust tot arbeid- hebbmde, Rif-etn teuè gelyk het onze-, waar de huiuflrie alles is,.
% )
waar n^g zoo veele vakken van bezigheid op yverige handen wagten, waar zoo veele onbebouwde oorden de nyverheid der ingezetenen fchynen uittelokken, met één woord, waar niemand van gebrek behoeft omtekomen] nimmer aan werk ontbreeken (*). — Zy zullen, geen C.atoen te fpinnen hebbende, Vlas of Wol fpinnen, waardoor het gebrek aan Linnengarens vergoed, en de handel daarin wederom verlevendigd zal worden. — Maar, behalven dit alles, zal men ook .nog veele werklieden tot de Spin - Machines zelve nodig hebben. Men berekent in Engeland voor elke 16 a 18 Spoelen, nevens den daaraan onderhoorigen arbeid, één perfoon. Een aanleg, van 6000 Spoelen kan dus aan 40operlönen, die echter flechts oude lieden of kinders behoeven te zyn,. werk verfchaffen.
,, Maar. zal men zeggen, wanneer één arbei,, der hetzelfde doen kan, 'tgeen anders de han„ den van tien menfchen vereischt, dan blyven „ evenwel negen hunner werkeloos." — Dit zou doorgaan, indien de hoeveelhdd der gefabriceerde en vertierd wordende Catoenen goederen by ons dezelfde bleef; dan alles doet vermoeden, en de voorkeus, het fteik vertier, de verbazende toeneming der Engelfche Catoen- waaren zedert. eenen geruimen tyd, bevestigen deze. hoop, dat, die hoeveelheid ook by ons. aanzienlyk zoukonnen vermeerderd worden. Indien dus de arbeid door Machines verkort wordt, zal deszelfs meerdere uitgeftrektheid onze werklieden fchadeloos ftellen. Dezelfde vrees voor het beftaan der handlpinners hadt voorheen in Engeland plaats by de uivoering der Spin-Mach'ne, en voor d'nè. der braay werkslieden hy de oprichting der kousfehwèevefs. ftoelen; evenwel heeft de ondervinding geleerd, dat deze vrees in het een zoo wel .ds in het ander opzigt ongegrond, geweest zy.
3. Integendeel zal hoogstwaarfchynlyk de intioering der Spin-Machine voor ieder Land' nieuwe bronnen van nyverheid en beftaan ope* nen, dewyl daardoor "meer geld in hetzelve
be-
(*) [Wy vinden het, bovendien, eene zonderlinge? Maxime der Staats -Oeconomie — en zy is het niettemin in veele landen — dat men verbeteringen, die zulk een aanzienlyk voordeel over de geheele Maatfchappy moeten verfpreiden, en die—- daardoor alleen— voor zommige enkelden fchadelyk konnen worden, afwyze, om deze, weinigen in vergelyking met de volksm'asfa, niet van hun beftaan te ontzetten! is dit niet even hetzelfde, als of men een Schip ten prooi der,golven, liet, om niet. eenige weinige tonnen van de lading; over boord te werpen? — Wy herinneren ons over. dit onderwerp, voor eenigen tyd, in één onzer Maand» fchriften eclyke oordeelkundige aanmerkingen vartaaldi gelezen te: hebben. Rsdaft.]



C "5 J
behouden of gebragt, en dus de geldsomloop met de algemeene Indujlrie, vermeerderd word Trouwends, de grond van allen Manufatluur rykdom ligt in de Konst Machines en Werktui gen, ter bereiding van dezelven gebruiklyk en door de Engelfchen (grootftendeels) uitgc vonden, als waardoor de goederen beter, goed kooper, en in grooter hoeveelheid konnen gele verd worden, dan zonder dezelven mooglyl was._ — Ook befpaaren zy aan een Land di aanzienlyke lommen, die hetzelve eertyds voo Catoenen waaren en Garens aan vreemden moes uitgeeven, en belooven door den tyd eenet uitvoer, welke het Nationaal vermogen telken' doet aangroeien.
In de eerfte plaats zal een Land, waar de Spin-Machine wordt ingevoerd, zich niet langei yerftoken vinden van de voordeden der inland. fche verwerking van het ruuw Materiaal: en dezen zyn doorgaands zeer aanzienlyk, vooral wanneer wy de vermeerdering der Volks -vlyt, d-aaruu geboren wordende, hierby tevens in aanmerking neemen; een paar voorbeelden zullen dit genoegzaam duidlyk maaken. — Één Ég Fernambucqs Catoen kost ruuw 2 fchell. 2 pence f "gfIsch^ en totr blanks of 50 Duitfche Hukken Garen gefponnen, is hetzelve 15 Eng. fchell waardig. - Een eg onbewerkt Catoen van het Afncaansch Eiland Bourbon, 't geen 7 fchell. kost, kan door de Spin - Machine tot ee nen draad van 3oo Blanks of 150 Duiifche ftukKen Oaren worden uitgefponnen, en wordt dan voor 30 a 22 Gumeas verk:gt. : M,aar i in .de tweede Plaats, worden hierdoor de kosten uitgewonnen, op den invoer der gelponnen Catuen-garens lopende. Op 1 m eefponnen Catuen, N°. 20 , wint een Commisfionan te Manchester aj pCto. _ De verzending van daar naar Huil met de emballage kost per ®, tj pence. Hier bedraagen de onkosten, het verzekeren enz. if pCto. De fcheeps vragt van Huil op eenige Haven van dit Land kost wederom zoo veel; de Expediteur of die het ontvangt, geniet zoo veel. Eindelyk moet men nog het verfchil tusfchen Engelsch en Nationaal gewicht berekenen. Gevolglyk belopen zich deze kosten al lichtelyk op 6 a 8 percent Dit alles gaat zonder eenig nut voor het Land verloren mdien men zich van vreemde en reeds verweri te producten, ten behoeve zyner Manufacturen, bedienen moet J '
Hoe voordeelig de inlandfche bewerking der
f? p?af Vy-\&n hüe fterk de Catoen-handel m3F vermeerderd hebbe, zedert de ,
Machine van Arkwnght de Spinning tot zulk eenen graad van volkomenheid heeft doen ftygen, za < men best konnen zien uit de volgende Tabelle c
N a
, van den invoer des ruuwen Catoens in dat Ryk,
:. van 1781-1791., zynde dezelve uit de Engel-
- lche Tolboeken in de openbare papieren van • Manchester, en in de Eloyds lyst overgenomen , geworden. — Op de tweede colom is, tegen
- over elk getal vau ponden, geplaatst eene in
- diezelfde papieren gemaakte berekening van de
- waarde de ingevoerde, maar nu bewerkte ftoffe:
> Hoeveelheid ingevoerd Catoen. Waarde door bewerking.
■ Ï774- - 2,569,829 m - - 800.C00 P. St.
1781. - 5,ior,v2o — - - 2,000000
1782. - 9-546,179 _ . . 3,000,000 ■
1783. -11,080238— - - 39:0,000
1784 -11 360 893— - .- 4.000,000 •
I7«5- " 17ï992^86 — . . 6ooo,cod
1786. - 19.151 8Ó7 — - - 6500,0-0 —
1787. - 22600-0:0 — - - 7,5-0000 -—
1788. - 20 305,000 — - - 6,600,000 —
1789. - 32,1715507 — - - 9,000000 —
1790. - 34^743.336 — - - 9,880.000 —■
179I« - 3^3°3->734 — - - 13,000,000 1
Indien al het Garen, dat nu door de Machines gefponnen wordt, en het geen de Engelfchen jaarlyks tot hunne Catoen-Manufacturen verbruiken , met de handen koude bereid worden, zouden daartoe ten minften i\ millioen menfchen , worden vereischt. Dan, het is niet te vermoeden, dat zulk een groot gedeelte der handvverks| lieden zich alleen met het fpinnen van Catoen zoude willen geneeren. Dus zou Engeland, buiten de Spin - Machine, by verre zulk eene groote hoeveelhèid ruuw Catoen niet verwerken Konnen, en, ter voldoening aan de vraag zyner nabuuren, zou het gropte fommen naar O. Indië moeten zenden ter bekoming van het ontbrekende O-aren, waardoor niet zoo zeer de deelhebbers als wel de roofzieke Agenten der O. Ind. Compagnie zouden bevoordeeld worden.
Voords wordt, door de invoering der Machine zelve, aan een aantal menfchen werk verlcliatt, zoo tot derzelver vervaardiging, als ter oprichting der daarby nodige gebouwen. Ook vindt de Konftenaar hier nieuwe bezigheid, en de Konften en Wetenfchappen, b. v de Werk. tuigkunde, Tekenkonst enz worden er door aangemoedigd. Daarenboven zouden onze Weeveryen , aldus van het benodigd fyner en beter oatoenen Garen voorzien wordende, veele artikelen vim Catoen konnen bereiden, die zy nu, ay mangel of te hoogen prys van het primum ierzelven, niet maaken konnen. ^En deze verbetering en vermeerdering der .atoenen inlands gefabriceerde goederen, tot enen gelyken prys met de Engelfchen , zou
na-



BaruBrlykerwyze van tyd tot tyd derzelver vertier, zoo binnen als buiten 's lands, vergrooten, het geen niet nalaaten kan, op de Nationale werkzaamheid en Indujlrie eenen zeer voordeeligen invloed te maaken.
Ook wordt deze laatfte nog op eene andere Wyze door het Spinwerkiuig bevorderd, t. w. in zoo verre hetzelve aanleiding geeft, om de Vaderlandfche Jeugd vroegtydfg tot het Fabriekleven oprekweeken. Men kan toch by 't gebruik der Machines jongens en meisjes, van 6 jaaren af en vervolgends, te werk fteflen. Deze kinders verdienen langs dien weg hun brood, zyn niet langer voor de Maatfchappy verloren, en worden al vroeg bekend met allerleie konstbegrippen, waardoor zy het in 't vervolg, zich vlytig toeleggende, verder konnen brengen. Ook verwerven zy zich, door aanhoudende oefening, zekere eigene kleene handgreepen en behendigheden, welke te zamen op het werk toegepast, hetzelve verbeteren en lichter maaken. De zamenwerking van veele hoofden en handen prikkelt den naaryver om goed en goedkoop te arbeiden. De eene Fabrikant zoekt het den anderen aftewinnen. Er ontftaat, met één woord , in de Natie een Efprh de Fabrique, het geen by de Engelfchen wonderen doet.
Nog één voordeel, dat de Machine aan de Indujlrie toebrengt, beftaat in de Mater-laaien zeiven. Daardoor, naamlyk, kan zelfs gemeene Wol of Catoen tot eenen hoogen graad van fynheid gefponnen, en dus zeer veredeld worden. — Fn welk nut is daarvan voor de Doek- of LynwaatManufacJuren te trekken ! De Engelfchen bedienen zich van 't begin tot het einde van derzelver bereiding reeds werklyk van Machines: zoo dat er, tot de voltooying van het doek toe,geen arbeid is, waarby zy niet te ftade komen.
•Ten bewyze , hoe zeer de Engelfche handel in Gatoenen Lywaaten zedert het gebruik der SpinMachines jaar op jaar is toegenomen, deelen wy hier nog mede de volgende opgave der quantiteit van jaarlyks vervaardigde Lywaaten, ontleend uit het Journaal van 't Committef of Trade in Torkshire.
Breed Doek.
In 1780 . 94,635 Stukken . 2,802.671 Ellen
1781 . 102008 . 3,099,137 —
1783 . 113,470 . 4,458405
5783 • iS^oQa . 4563,376
• 2784 . 138033 . 4,094,335
Ï785 • 157^75 ~ • 4-844 "55
1786 . 158.793 . 4,934,975
1787 . 155748 . 4850832
3788 . 1394-6 . 4,244322 -—
2789 . 154.134 . 4,716-460 ,
179» • 172,588 . 5,13^67? —*- <
Smal Doek.
In 1780 . 87,309 Stukken . 2,571,324 EHem 1701 . 98,721 . 2,671,397 .—
1./03 . 108,641 1 . 3,292,002 ■ 1
1784 • 115-500 . 3,356648
1785 • 116,036 >——: . 3,409.178 *
ï7%6 . 123,025 . 3-536889 .
1787 • 12^740 . 4058 157 :
I7ó8 . 132,143 . 4,208,303 i
1789 • 145-495 • 4.409';>73 —«
i79-> • 140,407 ——• • 4*582,123 .
Volgends het Journaal van 't Committé of Trade in Lancashire telde men in 1791 in Engeland 400,000 Spoelen, welke door vuur of water, en 2700,000, die door de handen gedreven werden. De waarde der Gebouwen, Machines, en Gereedfchappen van de eerfte foort werdt op 1,700,000 P. St., en die der laatfte op 1,500,000 P. St. berekend.
4. Eindelyk moeten wy nog aanmerken, dat het des te noodzaaklyker is, alles, wat het Handels- en Fabriekwezen begunftigt, overteneemen voor zulke Landen, die eenen armoedi-gen, of, naar gelang der bevolking, kleenen grond hebben, en waar dus de Koophandel alleen den Landbouw moet onderfchraagen en in bloeir ftand brengen. Trouwends, naarmate de Confumtie der Kooplieden en Fabriek-plaatfen een grooter vertier bezorgt aan de Producten des Landmans, wordt ook deze meer aangemoedigd, am dezelven te vergrooten, wyl hy daarvoor eenen goeden prys maakt. Het gevolg hiervan is eene zekere welgefteldheid der Landlieden, die voor Akkerbouw en Veeteelt zeer weldadige gevolgen heeft. Zoo fchept Handel en Manufatluur naarftige Landlieden, arbeidzame boeren, vlytige daglooners, en welbebouwde vel*" 3en: men ziet hier van het duidelykst bewys in den omtrek van Handel-of Fabriekplaatfen, waar alles werkzaamheid en bloei tekent, en de onvrugtbaarfte grond tot eene zekere volmaaktheid van Cultuur gebragt is. — Van alle foorten vanr Koophandel is die, welke met eigene Fabricaten ' gedreven wordt, buiten kyf de voordeeligfte; vooral ■ dan, wanneer het land zelfde Matertaaien daartoe splevert. De Catoenen Stoffen verdienen echter :>p deze lyst eene voornaame plaats, omdat de" orys derzelven die der hoofdftof, waaruit zy ge- naakt zyn, nog meer overtreft, dan die der Wallen en Linnens, vermids zy meer behande-■ ling en bearbeiding vorderen, en eene goede 1 vinst geeven. Ook is het vry waarfchynlyk, dat ie Catoenen goederen, vooral by detegenWoor- ' iige kwyning der Zyde -Fabiieken in Frankryk
en



c
en de duurte dier Stoffen wegens den fteeds voor durenden oorlog, meer en meer aftrek zullen b komen. En wanneer wy Engelands doorbreke; den indrang in het Commerciewezen van alle c Europifche Staaten kragtdadig willen tegengaar blyft ons genoegzaam geen ander middel overh dan _ dat Ryk in zyne hoofdfterkte aantetaster dat is, deszelfs ManufaSiuur-wezen op zvde t ftreeven, en door mededinging te fnuiken — Soortgelyke ondernemingen gaan veelal het pei ioonlyk vermogen des Burgers te boven; da de Staat zelf kan en behoort hieromtrent han den aan het werk te flaan, en zyne ingezetene; met alleen te onderfteunen, maar zelfs uitteno digen en aantemoedigen, tot het aanwenden vai pogingen, die eene ftrekking daartoe hebben Voorzeker indien het Beftuur ten dien ejndi de gefchiktfte voorwerpen en middelen uitkoos zou het zich over de gevolgen voor 's Landi Commercie en Fabriekwezen geenszins te beklagen hebben: de Nationale penningen, hiertoe befteed, zouden met aanzienlyke winst in de Gemeene Kas terugvloeien, en duizenden van thands behóeftigen zouden op de nuttigfte wyze arbeid en brood verkrygen! fa y
WERKTUIGKUNDE.
t Bejchryving van eenen grooten Lywaat-
IV1 ANGtt (*).
Een omwentelend Waterrad, het geen door eene kleine hoeveelheid waters m beweging wordt ge-' f/agt, doet door een aan deszelfs Spil geplaatst Kamrad een Draairad bewegen. De Spil van dit laatfte Rad draait wederom een Raderwerk, het geen in een Horizontaal Kamrad vat; hierdoor wordt de rechtftandige Spil van dit Horizontaal Kamrad omgedraaid , gaande dezelve opwaards tot in de tweede verdieping van 't gebouw, alwaar deszelfs boven-einde door middel van eenen arm of dwarspen naar verkiezing links of rechts ton gefchoven wo.den, en een" Raderwerk om : zich heeft, loopende tusfchen twee Kamraden ] die beiden verbonden zyn met eene andere Suil' 1 welke gedraaid wordende, door middel eener ] Ketting 0f Koorde den Mangel doet loopen. j
Tg Deze Machine is zeer gefchikt voor Catoen-Druk T keryen en andere Fabrieken, alsmede voor openbare I] Stichtingen en Kostfchoolen. waarin men groote par- !''
£lv/Waat tV^V6 heeft ^ ""ken 1 SZ1 l Trey;k D«'"tschland in gebruik, onder h
Xelrf^S^ HmdlmS tUSfCh6n MmSje%
Pa''
rif 3
i- Wanneer men nu, door het water de Raderen ia e- beweging gebragt hebbende, de in de tweede 1- verdieping opgaande en beweeglyke Spil, met
1, Mangellpil drukt, dan loopt de Mangel voor-
;, waards en drukt men dat Raderwerk tegen het
, rechter Kamrad, dan gaat de Mangel tfrug of
e achterwaarts. Wil men den Mangel doen ftil-
- taan, _ dan laat men de Spil en het Raderwerk in
- het midden ftaan, zoo dat er eenige tusfehenn ruimte blyve tusfchen hetzelve en de beide Kam-
- ™£eren' en ftremt ^ gelyk den loop van het
; II OECONOMISCHE BERICHTEN.
! BALANS van IN- en UITVOER,
in Frankryk en Engeland, van 1716—1790.
. D,e volgende Balans van in - en uitvoer, zoo !Lw Pk aIs }? ingeland, overgenomen m £ 7ïl m§S %ya£es m France> vertrouwen wy dat aan onze Commerciëerende Landgenootea met onaangenaam zullen zyn: daar zy8uit dezelve met een opllag van het oog konnen zien de tiapswyze toeneming van den Handel der beide Staaten, en vergelykingen maaken omene"£ndPe betïf W/ke graadeifvan beider aanwasch en hoegrootheid, tot op het jaar 1788 a 17.0.
Gemiddelde opgave vanFR as kryuls Inmr. Uitvoer.
van tot Livres. Livres.
ï£fc2?' •I\Yre^e- &o79,°oo. 106,216,000. 1721—1733. m Vrede. 80.193,000. 116 765 00c. J733-I735-in Oorlog 76,600,000. 1^ ggp=o. 1736 739. in Vrede. 102.035,000. 143,441000. 1740-1748. m Oorlog. h2,8o5,ooo. iploj/ooo.
%T ^ ï"Xrefe- ^555.000. 257ioJ,ooO.
756—1/63. lnoorlog.133.778,000. 210,899 000.
r704- 1776. 111 Vrede, 165,164,000. 309,245,000. Wr*7ll' ^or^-30M36,ooo. 259 7fêocS. 784-1788. m Vrede. 301,727,000. 354,423,0».
)aartegen bedroeg Engel. Invoer. Uitvoer.
\)ll7- " - - - 6,346.768. 9,147,700.P.St.
Ifl^f' "'352,480. ~
8,160,184.13,544,144.-—
- . . . 7,438,960.12,289.495. —
Uil': ' ' ' ti^.^pm^
- . . 8,625,029.14,36461.1.—
In



C «8 )
Jp. 170.3. - - - 11,665,035. i6,t*o,i3i.P.St.
|ni?7i. - - - 1^821,995,17,161,146.—
ïni783. - - - 13,122,235.15,450,778.—
1111785. - - - 16,379419.16,7-0,228.—
In 1787. - - - 17.804,000.11,869,000.—
In 1788. - - - 18,0-7,000. 17,471,000.—
In 789. - - - 17,821 -.ooo. 19,340,000.—
Ini 93. - - - 19,130,000.20,120,000.—
Uit de onderlinge tegenftelling dezer twee Handels-balansen blykt het, dat Engelands Commercie van 1717-1790. niet alleen geene vermindering heeft ondergaan, maar zelfs integendeel van tyd tot tyd is toegenomen, ündertusfchen ziet men er tevens uit, dat deze aan wasch noch zoo fnel, noch zoo groot geweest is, als die van den Kooph.mdel der Franfchen, welke in 1784—1788 3I maal zoo veel bedroeg als in 1716-1720.; daar integendeel de Engelfche Hechts ruim verdubbel1 is. De Franfche Koophandel is vooral zedert 1763 aanmerklyk meer en fneller toegenomen, dan de Engelfche. Daartegen heeft de Landbouw en Cultuur, welke in Frankryk flechts weinige vorderingen maakte in Engeland groote lchreden gedaan; offchoon de Commercie, by gebrek van de nodige onderdeuning des Gouvernements, daarvan geene aanmerklyke voordeelen getrokken hebbe.
Iets over den invloed der yerfchillende foorten van Lucht, op de Toonen van het GtLUID,
(Uittrekfel uit eenen Brief van den Hoogleeraar Jacqtdn te Weenen, aan den Schryver van het Fransch Journal de Phyfique etc., den Burger De la Métherie te Parys, nopends dc eigenfehappen der onderfcheidene Luchten, als geluidgevende ligchaamen enz., geplaatst in het Journal de Phyfique, Tom. IV.)
De Hoogleeraar Chladni (of Chladini), reeds vermaard door veele andere nieuwe ontdekkingen, thands bezig zynde met eene belchouwing van de Theorie der Geluiden, verzogt my, gedurende zyn verblyf te Weenen, om met hem proeven te neemen omtrent de eigenfehappen der onderfcheidene foorten van Luchc, als geluidge-i vende ligchaamen befchouwd, inzonderheid aan-!: gaande die foorten, waaruit onze Dampkring I bedaat, en die het klanktuig der ftem zyn — i, Wy namen ten dien einde een glazen Klok, van' boven voorzien van eene geel koperen Kraan,-gelyk die, waarvan men zich bedient, om deL'icht-Iblaazen te vullen. Wy oia^ten de binnenfteJ:
opening dezer Kraan in gemeenfehap met een klein tinnen Fluitje van 6 duimen lengte. - De Klol' a!dus in de Luchtbak (_Cuye Pneumatique) geplaatst, en met eenig foort van lucht gevuld zynde, werdt eene Blaas van foortgelvk eene Kraan voorzien, en met hetzelfde Gaz als de Klok gevuld, aan dc Kraan der Klok gebrast, en hierop deeden wy de Fluit geluid geeven? door zagtelyk de Blaas te drukken. _ Öp deze wyze namen wy onderfcheidene vergelykende proeven, zoo met de> Dampkrings-lucht, als met het Gal Uxygène, tlydrogène, Acide Carbonique, en het Gaz Nitreux. De kragt des geluids was in alle deze gevallen dezelfde; doch, in vergelyking met den toon der Dampkring! - lucht, gaf het Gaz Oxygène een halven toon laager. Het Gaz Azote , op yerfchillende wyzen zaamgefteld , gaf ook iteeds omtrent een halven toon laager. Het Gaz ^-^«integendeel gaf 9 a 1. toonen hooger. Doch het Gaz Acide Carbonique een tien, (tn\Gaz Nitreux genoegzaam een tien laager. Een mengfel van Gaz Oxygène en vau Gaz Azote, (in de tempering der Dampkring! - lucht), gaf op nieuw den toon der laatstgenoemde, zynde * toon hooger, dan elk dier beide Luchten op zich zelve. Zoo lang de twee Luchten niet volkomen vermengd waren, hadt er eene verbazende ontftemming der toonen (Détonation) plaats. — Chladini zal een uitvoerig verüag van deze gewichtige proefnemingen in het licht geeven ; zynde dezelven geheel en al verfchillende van die van Priest. ley, medegedeeld in het Phyfisch Journal van Vogt en Lichtenberg.
Aanmerking van den Starrekundigen Lala ND e over de Plarde (Finten.
(Uit VEsprit des Journaux, PAn VII. Tom. IV.) |
Men moge vry fpotten met lieden, die altoos redekavelen en berekeningen maaken; dezen hebben daartoe zomtyds geen minder reden omtrent hen, die zich enkel ophouden met het doen van waarnemingen. Men ga de lyst der ftrenge winters na, te vinden in het Journal General de trance van Jan. 1789, in de Memoires de l'Acad soor dat zelfde jaar, en in de Mémoire de M Mans, uitgegeven te Gend in 1792, en men zal" jevmdeu, dat de 5 en 9 tallen zeer weinig in/loeds op dezelven hebben De aangetekende HarJe winters zyn die van de jaaren 763, 8ox , 1067. [210, 1272, 1305, 1354, i35d, i36r, 1364, [420, 1480, i4y3, 1507, 1522, 16.-8, 1638, 655, 1657, 1663, 1670, 1677, 1709, 1740, [776, 1708, \fjS~'96, en nu 17^—^9. —
Voor



Voor het overige heeft men op bet Ohfierva, rium van Mesfier te Parys, den 26 Decemb 1798. de ftrengfte koude van 14 gr. (fchaal v; Fahrenheit) doch die flechts eenige uuren g duurd heeft, waargenomen-
LÜCHTVERSCHYNSEL,
Waargenomen op het Observatorium te Parys, den 5 January 1799,
Des avonds precies quartier vóór acht uuren terwyl de Thermometer-, op de R e * u w u n s c h ii fchaal, eene koude van bykans 8 gr oude het vriespunt tekende, werden de Starrekundigt Jeaurat, Oudfte Beftuurder, en - de Burger Et Comte, Opziener over de Kunstverzameling-, var het Obfieryatorium éénflags getroffen door eene weerhchtftraal of de uitbarfting eener lichtende ftoffe, die een fterk febynfet door de geheele lucht veripreidde. Hun gezicht was op dat oogenblik naar het Westen gekeerd ; hierop vaardig hunoognaar het Noorden wendende, namen zv in het Noordwesten , op eene hoogte van omtrent 20 graaden eene foort van roode vlam waar, die als het ware fcheen voordtekomen uit eeiie Luchtbol, foorte lyk heter geworden dan een even groot Volumen Dampknngs-lucht, in het eigen oogenblik verdween het gantlche Verfchynfel, 't geen in het geheel wellicht niet langer dan zes fieconden heeft geduurd. Vervolgends tintelden de ftarren od nieuw, en de lucht was helder, zonder wolken.
NATIONALE LOTERYEN.
In de Derde Clasfe der 9ofte Generaliteit,, nu Êataaffche LolERY, welke is begonnen te : trekken op Maandag den 18 Maart, zyn uiteetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen0
yde Lyst No. 41806-met ƒ xooo--
yft No. 7651 - - - 1500:- Premie
3S#4 30'-°o:-HnogfteL. 1
31089, _ . 1503;. Premie
ZE. ETYDIW G-
Genomen en Geconfisqueerde Schepen;. '•
Omtrent liet neemen van 't Amerikaanscli Schip j' *? Ma!'y. fm Bnion, door een Franfche Kaper ,,,'
C n9 )
b-1 onder de Battery van Goeree', verneemt men thands
n zich, op Bataafsch Territoir, van dit Schip mees.- ter te maaken, daarin verhinderd is geworden door den Commandant der Helvoetfiche Rheede Gervats, die beide Vaartuigen onder zvn gefchut beeft doen ankeren, ten einde deze zaak nader zou konnen worden onderzogt.
Opgebragt te Tenerifie 't Schip Anna Maria Kapt, van der Ohe-Paficke, van Altona naar St, Uhomay— le VOriënt 't Schip the Betfiey van van 16 ftukken van Sr. Crolx naar Leverpool. — In Plymouth 't Schip Calypfi Kapt. Sprik van Cayen' Sf' %n de 7Fran^he Kaper le Zelevan 18 ftukken -
■ 1 e Guadeloupe de Schepen the King William, van Afirica imzr de W. Indien, en the Union vm Lan-
■ caster naar St. Kits, ~- Te Napels 't Schip the bujannah van Falmouth naar Napels. — Te Mal laga 't Schip the Minerva van Falmouth mar dito — Te Algefirias, 't Schip the Frultfiulvine van Tarmouth naar Livorno.
Scheepsrampen.
Verongelukt by Rye 't Schip die Liebe undHof- ■ nung Kapt. Engel van Stettyn en Douvres naar- Levcrpool; een gedeelte der lading en fcheepsgereedfehappen is geborgen, ^"ccp^c.
Met fchade binnen in Falmouth 't Schip Vertierne Kapt. Mollcr van St. Ubes naar HaSurg ; 2lt
af Tri rT'eeje"- ~ WeSens lekkagie*' Schip de 2 Gebroeders Kapt. May boom van Hamburg naar Port a Port. - In Cowes 't Schip ihe Rover-Kapt Lramby van Boston mar Hamburg^ the Commefce Kapt hi idgcr van Charlcstown naar Hamburg-.
ïr^T £Chadn is,te Clyde ^ruggekomen % Schip Aluo Kapt., Gurdy naar Demerary.,
Texelfiche en Vlie-Lys^ Den 22 Maart binnen de Schepen, Vromv Minm
.kPZee^£)eV Wi?d oT' " ^ Den 23.. niets gepasfeerd.. De Wind O Den 24 binnen Kapt.. Doedes Bakker van Bor-
'eoux. De Wind Z..O., en O.. '
Bi het VÜe den ar, 22. Maart, niets gepasfeerd' Den 23. Uitgezeild J. /M, naar /yj;£s^eici"



C i0o J
Helycetjluis.
Den 30 Maart. Heden naar Zee Kapt. P. Fornerey naar Noorwegen, en G. de Vaan naar Lisfabon. De Wind Z. O.
Den 21. De Schepen, gister gemeld, zyn wel in Zee gekomen. Gister avond naar Zee H. C. Maack naar' Livorno. De Wind O. N. O.
Den 22. Uit Zee binnen Kapt. N. A. Redeker, de Franfche Kaper l'Entreprife, en de Schepen da Jufrouw Gezina Kapt. Schulte, en de Stad Lubek Kapt. Fokkcs van Bordeaux. — Naar Zee gezeild de Schepen de vliegende Mercurius Kapt. de Vries, en de Vrouw Anna Hermina nazi St. Martin. De Wind O. iN. O.
Den 23. De laatstgenoemde is wel in Zee gekomen. Nog naar Zee Kapt. H. C. N. Maack naar Livorno; C. S. de Haan naar Bordeaux. — Uit 2ee binnen Kapt. Damits en C. Ackerman van Bordeaux, alsmede P. Kruifen en M. F. Schulte van daar; by 't vertrek der Post is een Schip in 't gezigt. De Wind Z. O.
Brielle.
Den 20 Maart. Uit de Pit in Zee Kapt. Berg,, Dreijer en Ehlert. Naar Zee gezeild Kapt. S. van Adrighem naar St. Andero, J. Allan mar Bergen , R. Hakker naar Altona. De Wind O. Z. O.
Den 21. Kapt. Allan en Hakker liggen nog in dc Pit ten anker. Kapt. van Adrighem is met na Zee zeilen op de Bank vastgeraakt, en zit nog daarop. Nog zeilde gister naar Zee Kapt. G. Daun naar St. Andero; en heden hapt. H. Schut naar Bordeauz, en M, Balie naar Embden. De Wind O.
Den 22. Gister na Posttyd binnen J. H. Spelde van Bordeaux. De twee Schepen gister gemeld, zyn wel in Zee gekomen. Kapt. van Adrighem is weder vlot en ligt op de Rhee, doch heeft eenige fchade, die "herfteld woidt. R. Flakker ligt in de Pit. P. Rynbcnden en C. de Vink hebben Lootfen aan boord. De Wind O. N. O.
Den 23. Naar Zee Kapt. Rynbenden naar öt. Andero, en de Vink naar Altona, nog in Zee R. Hakker. De Wind ü.
ADVERTENTIE N.
Daar men, van tyd tot tyd, is ontwaar geworden, dat de zoo zeer bekende JOBS TRAANEN, veel toebrengen tot gemaklyk en fpoedig doorkomen der Kinder Tandjes: Een middel dus, om de kleine Lydertjens van veele fmarten te bevryden, mag niet aan de vergetelheid worden opgeofferd, en 't is daarom, dat een gezelfchap Menfchen-Vrienden dezelve hebben verkrygbaar gemaakt, by de Wed. Bakker in de Boekdrukkery op het Water, by den Dam te Amfteldam, alwaar de Snoertjens tot een zeer civielen prys te bekomen zyn.
Een nieuw uitgevonden MIDDEL, in plaats van WASCH. Dit beproefde Middel is extra goed voor alle-lei (horten van GLADHOUT; volgens 't Voorlchrift gebruikende, zal men met verwondering zien, dat 't (met weinig moeite) een fraaije Glans op hetzelve geeft, en de Worm daar ook tut verdryft; is mede goed voor alle Verlakte Goederen &c, 't Potje met een Berigt kost 6 St. Is alleen te bekomen te Amft. in de Boekdrukkery van de Wéd. Bakker, op 't Water, by den Dam.
Deze Courant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaturdags, uitgegeven, te Amfterdam, by Cs. C ovens; —te Alkmaar, by J. Hand; — te Arnhem, by P. Nyhoff; öin den Bosch, by Palier en Zoon, en Noman en Zoon; — te Deventer, by G. Brouwer; — te Dordrecht, by P. van Braam;—te Enckhuifen, by de Wed. Lub,- geb. Vlaming; — te Gorcum, by J.yan de Wall; ■— te Gouda, by A. van der Ben; — te Groningen, by W. Zuidema; — te Haarlem, by ■A. Kampman; — in den Haag, by J. du Mee; — te Hoorn, by L. Vermande; — te Leiden, by D. du Mortier; — te Leeuwaarden, by G M. Cahais; — te Medemblik, by C. Visfcher; — te Middelburg, by J. van den Sande; — te Rotterdam, by D. Vis; — te Utrecht, by J. Visch; — te Zaandam, by P. Quakkelftcin; — te Zwol, by J, de Vrt; — en verder alom.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op denVygendam, te Amfterdam.



N°. ï6* 3° Maart l799*
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart , Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Over den jaarlykfchen aanwasch van het Goud en Zilver in Europa.
(Overgenomen uit een Hoogduitsch Tydfchrift.)
Offchoon men vry naauwkeurige befcheiden heeft van den opbreng der Goud- en Zilvermynen van de meeste liüropifche volken, zyn dezelven echter hier en daar zoodanig verftróoid, en uit dien hoofde zoo moeilyk byeentezamelen, dat eene geregelde en volledige opgave, van het geen Europa aan Goud en Zilverstoffen jaarlyks uit zyne eigene Mynen en die zyner Colonicn trekt, onzen lezeren niet dan aangenaam kan zyn. Wy zullen ons eerst bepaalen tot den jaarlykfchen aanwasch van Goud en Zilver in ieder land afzonderlyk, en dan alles te zamen trekken.
Hoe gering ook de rol moge zyn, dien Portu gal op zichzelven in Europa fpeelt, verkrygt deze Staat echter, door deszelfs Brafilifche rykdommen in Zuid-America, een groot aanzien. Portugal verwaarloost deszelfs Europisch Goud, waarvan zich de duidlykde fpooren opdoen, vermids de Tajo of Taag veel Goudzand met zich voert; dan het is des te werkzamer, om de onderaardfche fchatten van Brajil optezoeken, en overtreft, daardoor, in natuurlyken rykdom aan Goud, tot heden toe bykans alle de landen der wereld. — Nog niet zeer lang is het geleden, dat men deze waardy van het Portugeesch America heeft leeren kennen. In 1698 gingen eenige Portugeefche Soldaten van Rio Janeiro op eenen krygstocht tegen de Wilden in het binnenlte van dat land uit. Op hunnen togt ontmoeteden zy eenige Indiaanen, die met Gouden Angels vischten ; dit wekte hunne hebzucht op, om te vraagen, van waar zy dit kostbaar Metaal bekomen hadden? De Indiaanen weezen hun de plaatlén aan, waar hetzelve in groote korrels onder het van de bergen afgelpoeld flib gevonden werdt. Men Iteiüe dus eene menigte Sfaaven te werk, om dit Goud¬
zand van het flib aftefcheiden, en daagde hierin zoo gelukkig, dat van dezen tyd af tot het jaar 1756 toe reeds voor 630 millioenen Thalers t.oud aan waarde naar huropa was overgevoerd (*). Bovendien opende men ouk de ryke^Goudmynen in de drie nieuwe Gouvernementen MinasGarans, Go/as, en iVJatto Grosfo, die men, wegens den rykdom van Goud, welken zy opleveren, het land der Mynen noemt. Van 1728 tot 1734 het gelukkigst tydvak voor de BrafitjcheGoudgravers, vyon men zoo veel, dat het aandeel des Konings daarin (§9 jaarlyks ruim 2 250.000 Thalers bedroeg, dus ruim ééns zoo veel als thands. Evenwel is deze fchat onuitputbaar, en men vondc nog in 1782, volgends openbaare berichten, by Bahia eenen klomp dicht Goud, die 2560 ponden woog, en op 1,230,0:0 gl. gefchat werdt.
Dc Koning veroorlooft eiken Portugees,. om in Brajil Goud te vergaderen, of Mynen aanteleggen, mids hem daarvan het gevorderd aandeel ten behoeve der Kroon betaald worde. Dit aandeel berekende men in laater tyden op i,8oo,coo Thalers, en dus de jaarlykfche aanwinst van Goud op 9 millioenen, voegde daa by nog 3 millioenen Thalers aan Goud, het -geen te San Sagramemo tegen Spaansch Zilver van Buenos- Aires verwisleid, of ter Huik ingevoerd wordt, en begrootte dus alles op eenen jaarlykfchen opbreng van omtrent 12 millioenen Thalers. Dan, offchoon in de eerlte helft dezer eeuwe zoo veel fchats uit Brajil naar Portugal ging, heeft zulks thands geen plaats meer. De Abt Rajnal, die het. beloop daarvan zeer naauwkeurig heeft opgegeven, berekent dat, 10 jaaren door elkan.ter gellagen, al het aangewonnen Brafihch Goud jaaiiyks niet rneer bedraagt dan ruim 6 millioenen 300,000 Ihalers. Hierby gerekend, het geen de Kroon nog aan het munten van zyn aandeel tot geld, en aan Traniport- en andere kosten wint, kan men deszelfs geheele jaarlykfche mkomfte van het Goud - uit
(*) De TJmler wordt berekend óp 36 ft. Hollandsch.
{§) Dit beftaat in f der geheele waarde.



( 122 )
uit Brafdiên, waafvoor de Staat geene kosten behoeft te maaken, bepaalen op nagenoeg i millioen 775,000 Thalers.
Portugal heeft ook fpooren van Zilveimynen, doch men benuttigt dezelven niet. In den jaare 1759 werdt in het Brafiliaansch Gouvernement van Maranhaon eene ryke Zilvermyn ontdekt, doch om redenen, die men met weet, wederom gefloten. Het ware zeer te wenfchen, dat dit Metaal zorgvuldiger werdt opgefpoord, dewyl de masfa van Goud in Europa, tegen het Zilver berekend, bykans al te groot wordt,en het gemis van dit laatfte in zommige gevallen nietdoor'over-
vloed van Goud kan worden vergoed.
Van oude tyden her was Spanjcn als'het rykfte land in Goud en Zilver bekend. De Phccniciers en Romeinen haalden van daar reeds zeer groote rykdommen; doch deze bron werdt opgeftopt, gelyk trouwends Spanjen in het geheel geene enkele fchaduw van deszelfs oude grootheid en bloeiftand meer bezit. Men ziet in dat Ryk nog veele Mynwerken der Romeinen en Arabieren aan pumhoopen liggen. In de Pyreneefche en Ajlurifche Gebergten waren eertyds ryke Goudmynen, en 'er bevindt zich nog eenig Goud in alle de Rivieren van Spanje, doch waarvan het uitwasfchen en verzamelen te veel kosten veroorzaakt, om 'er voordeel van te trekken. Evenwel heeft men in laater tyd wederom eenigen Zilver-Mynen in de Gebergten van Caftiliën opgeruimd, en daartoe zelfs Bergwerkers van den Harz-Q") ontboden. Veele buitenlanders, onder anderen de voor eenige jaaren geftorvene Banquier, Graaf Fries te Weenen, namen aan deze onderneming deel;doch derzelver opbreng is zoo gering, dat zy niet verdient in eenige aanmerking te komen
Dan, zoo veel te milder betoont zich het onfchatbaar Spaansch of Zuidelyk America, ongetwyfeld het rykfte van alle landen der wereld, jegens zyne bezitteren. Onmiddeiyk na deszelfs ontdekking werden ook zyne onuitputbaar ryke Mynen uitgevonden, die evenwel, in plaats van den gouddorst te dillen, denzei ven nog fterker deedèn toeneemen. Het meeste Goud komt [uit het vrugtbaar Mexico en uit het bekoorlyk Chili, ■ gelyk het meeste Zilver uit het heete doch niet • minder fchoone Peru. Men vindt de Goudkorrelen \
1
(f) Een zeer bekend, en zoo wegens zyne voor- ] treflyke Bergwerken en Metaalgroeven, als wegens de J Indujlrie zyner bewooneren, van ouds beroemd Gebergte in Duitsehland; men vindt 'er eene fchilderach
Vólkerkunde, door Profesfor Papst uitgegeven. V Band d
S. 1 — 121. alwaar men tevens naauwkeurige berichten d
ontmoet aangaande den ftaat ea opbreng der Harz- n
Bergwerken. AedaB.] * 6 1 mrz \
m Mexico doorgaands doch zomtvds ook wel 5 ® zwaar, zelfs ontdekte men by la"Paz in 1700 eenen klomp digt Goud, die 9dW woog, en waaruit dus 5Ó70 Ducaten gellagen konden worT,n h Zu nlCA aan»eemt' dat van één Mark Goud
63 Holhmdfche Ducaten worden gemunt
Goptaps m Chili heeft den naam, van de rykfte Stad der geheele wereld te zyn: zy ftaat op eene Goudmyn, waarin geftadig icoo menfchen naar dit Metaal woelen, die- eertyds gewoonlyk 19 Maik, of de ftof tot 997 Ducaten, % daags leverden. De Goud groeve by Pachuca, in Nieuwpanjen, is ruim 300 ellen diep, en verfchaft bezigheid aan meer dan 1000 Negers. De ontzettend hooge Cordillera's (£), wier fpitfen door de wolken heen booren, zyn de rykfte groeiplaatfen van Goud en Zilver; hy, die dlzen fchat ontdekte, zou ongetwyfeld het aeauivatent bezitten van de geheele overige Natuur. Alle de Stroomen yan dit Berggevaarte hebben met hun flib eenig Goud gemengd, het geen door kneeding_ en afwasfehing in het water, wordt afgefcheiden. ö
Nog fterker aast de hebzucht der Spanjaarden op het Zilver, waarvan zy meer verzamelen, dan al het overig menschdom te zamen genomen. Huu rykfte Zilverwerk was tot hiertoe by Potofi m de Provincie la Plata. Hetzelve werdt in zcie door het volgend toeval ontdekt. Hualpa, een indiaan uit dien oord, vervolgde by dezen Berg eenige wilde Geiten. Om eene rotiige fteilte te beklimmen, greep hy eenen ftmik aan; de ftruik fcheurde af en met deszelfs wortelen trok Hualpa eenige ftukken masfief Zilver los. Deze oord was langen tyd de verborgene bronader zyner rykdommen, tot hem eindelyk een trouwloos mend verraadde Onmiddeiyk ontftondt by den Berg Potofi eene Stad van dien naam, waarin men
%t A5lT,°- \nwoo"e!"s .teld-e- De Koning van Spanje deedt zich, gelyk in geheel America, het Ufde deel van het gegraven Zilver door de deelaebbers betaalen, 't welk, volgends Raynal% ie eerfte jaaren 1,100,000 Thalers bedroe*- V/olgelyk leverde deze Myn alleen, iaarivks /oor 5400,000 Ihalrrs aan Zilver op. Dan, thands naakt dezelve plaats voor nieuwe Bergwerken m is byna uitgeput; want, zedert twintig iaaren >edraagt de winst, door elkander gerekend niet neer dan 1,705,850 Thalers, en het \ V00r den Comng 341,170 Thalers. — In de 93 eerfte jaaren
na
(1) Een keten van hooge Bergen in Zuid America
12 ™ V6',- eng^e van meer dan I0°° mylen van e Magellaanfche Zee-engte tot het land der bS itftrekc, en waardoor Chili en Peru van het overig md-Aiuenca gefcheidea worden. Redaiï.J 5



Cv I2S }
tfa deszelfs ontdekking werdt uit liet Zilver deze Myn gellagen voor 527,492,000 Thalers aan Zi vergeld. Wie ftaat niet verbaasd over dezen ryk dom der Natuur? te meer, wanneer men ovei denkt, dat Spanje, zedert de ontdekking en be zitneming van dit ryke werelddeel, volgends een waarichynlyke berekening, voor meer dan 6,45' millioenen Thalers,of ruim 11,622 millioenen Gul' dens, aan Goud en Zilver uit hetzelve getrokkei heeft! ö
Naar de meest geloofwaardige berichten lever het Spaansch America nog heden jaarlyks voor 4millioenen Thalers aan Zilver, en voor 10 millioenen Thalers aan Goud op. - De pracht in de Hoofdlieden van dat land gaat alle verbeelding te boven: de inwooners behouden jaarlyks omtrent 5 millioenen van alle de gewonnene edele Metaalen voor zich, en deze fom wordt meerendeels aan voorwerpen van pracht en tot fieradiën in de Kerken beiteed. Met de Galjoenen van Acapulco wordt jaarlyks een millioen Piasters in Zilver naar Manilla en China uitgevoerd. Spanje bekomt, naar de opgave van Raynal, ruim 22 millioenen Thalers Even zoo veel gaat er naar Europa, door de van alle Handeldryvende Natiën, in weerwil der Spaanfche Kustbewooneren, zoo fterk gevoerden Sluikhandel, zonder ooit Spanje aan te doen. Hiervan verdienen de Engelfchen en Hollanders ieder 7 millioenen, de Franfclien ruim 4, de Portugeefen, Deeneh en andere Volken ruim 3, te zamen wederom 22 millioenen uitmakende. Van deze 44 millioenen edel Metaal, welken Europa jaarlyks verzwelgt, beftaan ongeveer 8 millioenen uit Goud, en 36 uit Zilver, die meestendeels in de Europifclie Munten tot geld gellagen worden. Indedaad een aanwasch, die verbazing wekt, die den opbreng van alle de overige Mynwerken der geheele wereld ver te I boven gaat, en in Europa den grootften overvloed van gemunte Speciën moest en zoude veroorzaken, indien wy, fchrandere en verlichte Europeërs! niet zulke onnoemlyke fchatten aan onnodige of fchadelyke dingen, aan nietigheden, verfpilden. —
Frankryk heeft gebrek aan Goud en Zilver. Het is waar, by de Romeinen was het zeer fyn Galhfch Goud gezogt, en waarfchynlyk bevatten de PyreneëfcJie gebergten Goud in zich; dan, tegenwoordig (in 1794) zyn er in den gantfehen omvang des Franfchen Gebieds geene Goudmy- 1 neb in het geheel meer. Reaumur noemt 10 rtroo- f men of vloed en in Frankryk op, die Goud (tof me- P devoeren , waaronder hy de RhSne en de Cèze I telt. Het aanmerklykfte zyn nog de Goudzameh'ngen uit de Rivieren le Garonne, Aringe, en \ Salat, waaruit in de laatfte jaaren, (voor de om- c wenteling) door elkander 300 Mark Goud gewas- %
Q2
r fchen, en naar de Munt van Touhufe gebragt zvn
- geworden. Dit zou dus eene waarde opleveren
- van 12,600 Ducaten, of 35,700 Thalers. Inden
- omtrek van Pamine zamelt men jaarlyks gewoon-
- lyk 24 a 30 Mark, en dus voor omltreeks 5,55c ï 1 halers. Van weinig belang zyn de Goudzamelin' gen in den Elfas aan den Rhyn. Over het geheel
verdiende nogthands deze tak van beftaan in 1 brankryk nog meer opmerking. Men heeft, ja, (pooren van Zilvererts in het voormalig Lant>edoc : en Bourgondië, in het Wasgaufche {des Fosges) en in de Rhóne; doch het voordeel, dat men er van trekt, is zoo gering, dat het niet in aanmerkingkan komen. — Het is derhalven des te meer te bewonderen, dat Frankryk onder alle de Staaten van Europa voorheen het meeste geld liet (laan, en wel doorgaands voor 10 a 12, ja zelfs in 1783, voor 30 millioenen Thalers aan waarde. — Een uitwerkfel van bloeiende handel, en van vernuf. tig Staatsbeleid! —
De Romcinfche Schryvers verzekeren, dat En. geland oudstyds Goud- en Zilvermynen hadt; dan deze zyn waarfchynlyk ten laatften uitgeput, en even gelyk in Spanje verlaten geworden. Van 1293 toti.295, en dus in drie jaaren tyds, werden nog 1600 Ponden of 3 200 Mark Zilver uit dc Mynen van Daron gegraven, uitmakende eene waarde van 64,000 guldens. Tegenwoordig zyn j deze Bergwerken niet noemenswaardig meer, oficlioon er in al het Engelsch Lood nog eenig Zilver ichuilt. Aan den oorfprong van den Stroom | Clyde in Schotland heeft men (pooren van Goud en Zilver gevonden, en in Cornwallis zyn werklyk nog eenige ryke Goudaders. De menigte van Goud en Zilver, die Engeland munt, wordt dooide Induftrie det Natie uit Portugal en Spanje aangevoerd. — Holland (de Bataaflche Republiek), betreklyker wyze het rykfte Land der geheele wereld, telt onder de menigvuldige grond-producten, aan welken hetzelve gebrek heeft, ook het Goud en Zilver, waarvan het geene deminfte (pooren op zynen bodem kan aanwyzen (*). Deszelfs Colonié'n Q) zyn daaraan even zoo arm als
het
(*) Zyn onze bergachtige oorden overal wel ?e noegzaam onderzocht, om dit zoo Heilig te konnen verzekeren? — Wy meenen ons te herinneren dat joor etlyke jaaren hieromtrent genomene proeven' wel legelyk het aanwezen van eenige edele Metaaldeelen n onze Bergen en Rivierbeddingen, fchoon zekerlyk an weinig belang, hebben doen-kenbaar worden, (t) In weerwil van onzen Schryver, moeten\y« ner herinneren, dat reeds in 1743 en 1740, behalven e daar aanwezige Yzer- en Kopermynen, aan de .aap de Goede Hoop eene Zilvermyn is ontdekt gewor» en, waarvan men een kort verflag vindt in de Art aks de Chemie van Von Creli. Annee 1797. '



c i24 )
het Moederland, en de Franfche en Engelfche Volkplantingen. Dan, des te meer gewint dit Land, met die beide Natiën in den Koophandel wedyverende, door dc arbeidzaamheid van des zelfs ingezetenen.
Welke fchatten deze drie Volken uit America naar i uropa trekken , is boven reeds door ons opgemerkt. Wy voegen 'er thands nog by, dat zy, aan het geldwinnen gewend, ook aanmerklyke fojnnjen uit Africa yerkrygen. Voor klei nigheden, en goederen die niemand in Europa begeert te koopen, berooven zy de Goudkusten van Guinea jaarlyks van 2 millioenen Piasters, of 3 millioenen Thalers aan Gbud. Het is dit zelfde land, van waar voorheen, eer de Portugeefen hetzelve in 1452 ontdekt h.idden, de viytige cn fnedige Biscdyers veel Gouds naar Engeland overbragten, het welk de Stoffen ..pleveme welke tot het liaan dier bekende Britfihe Goudmunt; welke men ter gedachtenis aan deszelfs oorIpronglyk Vaderland, Gutneds genoemd heeft.
[Hei overige in- N°. 17.]
Middelen, om het Yzer voor den fchadelyken indruk van Lucht en IVater (het RotsïE ay te bewaaren.
(Uit Crells Annales dc ChimieP)
Tot dus verre kende men, zegt de Schryver, niet meer dan twee middelen om het Yzer voor liet roesten door toedoen van lucht en water te bewaaren,naamlyk: hetzelve met eenigolyachtig bekleedfel te overdekken, en het vertinfël. ^-By de aanwending van het eerfte ndddel, bedientmen zich gewooniyk van de zwarte couleur, | als die de zonneftraalen volkomen opneemt, en i vatbaar is voor eenen graad van hitte, waardoor) zelfs de natuurlyke couleur van het Eikenhout verandert Wordt (f).
Het olyachtig bekleedfel voegt zich niet naaide uitzettende en inkrimpende bewegingen van het Yzer, door de onderfcheidene tempering dei lucht veroorzaakt wordende. Het fcheurt zich;, laat lucht en water doordringen, en vernindert dus den roest met.
Het vertinfël, hoewel fchynbaar minder aan deze gebreken onderhevig , is echter daarvan niet ten eenenmaal bevryd, gelyk blykt uit de roestvlakken, die op het vertind Yzer ontdaan. ln-j
(f) De Schryver heeft hier voornaamlyk het oog *p de Yzeren plaaten, waarmede men zomis den top *ex Daken pleeg te beleggen.
dien het gebruik minder kostbaar ware, zou de Schryver tot het bekleeden van Yzer de Zink verkiezen.
Voor het overige meent de Schryver, dat de gewoone Tar of Teer, tot eene zekere dikte op het Yzer gefineerd, en overdekt met Tinblad, aan de verlangde oogmerken volkomen zoude konnen voldoen; dezelve heeft ten minfte, gedurende een reeks v;.u jaaren, de eigenfehap van buigzaam en rekbaar te blyven.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Kort Vcrjlag aangaande eenen nieuwen Statltifchcn of Staats -Almanach, , in Erankryk uitgegeven, onder den Titel yan :
Annuaire du Département du Bas-Rhin, paar Van 7 dc la République Francaife, par C. Bottin, Secrétaire en Chef de l'Adminiflralion Centrale de ce Département. Petit in 120. Strasbourg.
Onder dit opfchrift geeft de B. Bottin eene aaneéngefchakelde befchryving, een algemeen 1'afer el van alle de merkwaardigfte byzonderheden, de Natuur- en Staatkundige gefteldheid, den toeftand der Indujlrie, van Landbouw,Konden, en Wetenfchappen, binnen het Departement van den Neder-Lihyn, betreffende; hy heeft zyne berichten, aangaande alle deze onderwerpen, uit de beste bronnen gefchept, en in eene ge. leidelyke rangfehikking voorgedragen ; door deze onderneming heeft hy de erkentenis zyner landgenooten verdiend, en aan alle de overige Centrale of Departementale Bef uuren, zoo in zyn als in ons Vaderland, een navolgenswaardig voorbeeld gegeven, om, door het vervaardigen en jaarlyks uitgeeven van foortgclyke Jaarfchriften , ieder in zyn Departement, eene algemeene kundigheid te verfpreiden aangaande de wezenlyKfte takken van den Natiönaalen welvaard, gewyzigd naar de byzondere gefteldheid cn be- . hoeften der onderfcheidene 'afdeelingen van de Republiek. Daar zoodanig eene keunis en voor de Leden, en voor de Beftuurders der Maatfchappy van het alleruiterst gewigt, en genoegzaam het éénig middel is, om zich waare grondregelen tot bevordering van het algemeen geluk te leeren vormen, begrypt een ieder het gewicht van looitgetykebydraagen,enhetis ter bekendmaking der gegevene proeve van B , en ter aanmoediging van onze (a^imaande) Departementale Bejtuurdcrcu, om 'smans loflyk voetipoor in dezen te di ukken ,



» ' wy J ec volgend kort verflag van dei inhoud dezes Almanachs mededeelen ; Men ontmoet hier, in de eerde plaats Be richten aangaande de verdienftelykfte daaden de, ingezetenen van het Departement, en van iede C^»« m het byzonder. De Schryver vermeld de naamen dier Neder-Rhvddit Burgeren die Leden zyn van het Ató«ö/ *j»w?ffie in de Schooien of op de Nationale Keesten bekroond zyn geworden enz. - Een byzonder vak deze? waare lofrede wordt ingeruild aan de verdienften der zoogenaamde Garde Nationale fedentai.\ re of PlaatsJyke Burgermacht, by welke ^tegenheid een bericht voorkomt van het Lykflcst
S,deeiïz.d00d van Hoche te ^rffï
^ Hierop volgt eene overziening van de voor cSSt^f! dingen: le Boekcry dei" dl w ;S-?0l';,;.met derzelver kostbaarheden e Werktuigkundige Verzameling; de Kruid ton , de mnchtmg der Wdegraph%hedinS v£n ,tGt ^elkeöniet eer tor volko
menheid gebragt is , dan in April i?o3 en ; waaromtrent de Schryver een voó beeld .cel? I, van ae Inelle werking dèfe$MS2 h g zynde met meer dan H uur nodigen, eenen 1 brief van eemge regels groot naai- PcZ te Slïnem ™ *f £ "üdl^ ^woofd te f Wyders doet de Schryver verflaa- v™ rW £ ftaat des Landbouws in di fcjS&^ÖJ a s zeer bloeiend wordt afgefchetst Men hééft S er jaarlyks eenen dubbelen oogst, beftaande ii u aapen, die onmiddeiyk- na den koornTg t w gezaaid worden, en een ryk voedfel voor El Z
u onbekend.-- By eenen gewoonen oogst we\d ti
?-?è tJ££Z3me!d vfrbluikt' én in fcTSal S iehe tyden wordt het departement door zvne ei nabuuren voorzien. * y c C11
Zeer fterk en gelukkig is in dit gedeelte van Frardpk de Koolbouw,° zynde er ^SSmS van Kooien, die 80 ffl |ewogen heb ben■ S
wordt veel zuurkool ingemaakt^ e naar alle oorden verzonden. 7
De Schryver vergeet niet, den roem dezer'UfJ Stad te vermeiden, door het fchetfen van der J deredel? n ff de ^d^ofvèlStó^
£ fifS°rtlf' d°Ch tC ****** manende, C nam tn 1436. proeven van eene Drukkerv met U?^
d Smfhvï ^raVC^ let«^ vveïkemÜ: zeA d öö %rna-ra« in Afcw* v< ord-ifTfc
y<«6 familie, vondt, volgends K ,h> <-«,,,,, , I«t rs uit en drukte dïSfe£lel£ïiS W zynde een De eerfte opet !S
uitgaf J NS^s^^fïJf Fransch SfjJÏÏ ï" "oogduitsch en
neeft Solob^l ^JbSerilde-ri°Ct' weerwil der W„fti|^^fc^» » vcrlclu lende uitgaven gedrukt -- Eene V?
gkyaarin worden
le ^de'% ""f 7Ct men Ilier een ^reel van alle at. Manufacturen en voordbrengfelen der iL dullric van dit Departement. ^ T
. ,lcn, "'fte deelt de Schrvver mede «Tri i,« oop des r;krar^e ASeSlfenf g de"
velke^ i??11 Jaai"? ,ldaar voorgelen, ei veuven, gelyk natuurlyk is, verfchillende a-»n luemngen by den lezer verweklten? and?n£e ^f.^0:^^ thands in ons Vadern-a • ' ^ deu ^nachs.vovm ee^Sn
iientecje — Almanachen, enz enz waardnnr 1_ mkeiraamen onzer Bq^SSSI9?^ idelooze taamng ondergaan.
K O N S T-B E S C I-I O U W I N G.
)e Konstkoper en Graveur 6'. de Medici te geeft uit de twee volgende nieuwigheden;
"J' ■ I. •„ - \, ,;:
arte Génerale du Thédtre de la Guerre en Italië am les süpcs, depuis ie paffase du Var , (U 20 17921 jusgiici l entree des Francais d Rome!° ff; ^t is: Algemeene Kaart
bet Oorlogstooneel 111 Italië en de Alpen n den overtogt.der rivier de Far tot den in' fler b raiftcheu in Rome; door Bader Dalbc, tem der Canoiuners,eu gedurende deze veid-
tog-



< 126 ")
toeten den Generaal buo naparte ve-rzcld hebbende , als Chef van het Bureau Topographique )
Deze Kaait, die een meesterftuk der Konst, / en enkel in zyne foort is, en zich uitftrekt over ten het geheele grondgebied van Italië en de nieuwe lint Republieken, Zwitferland, en de nieuwe Frontie- i y> ren der Franfche Republiek en van Oostmryk, van 1 de MiddellandfcheZeetot aandenllhyn, is op- ge, gemaakt,na de ftrengfte beoordeeling van Starre- be\ kundigen, uit de keurigfte waarnemingen van be- der roemde Iialiaanfche geleerden, uit eene zeer tal- ze ryke verzameling van Kaarten, Memoriën, en bel Reisbefchryvingen, en uit alle de bronnen, die eer de Bibliotheken en Archiven van Italië daartoe doi konden aan de hand geven — _ by
Zy is zeer naauwkeurig in hare mcetingen en da; verdeelingen, van eene Clasfieke egtheid, en by nu uitftek fraai , in eenen geheel nieuwen fmaak, Ge uitgevoerd. . lc
•T geen hare waarde vermeerdert, is eene Ca iuiste aanwyzing op dezelve van alle de mar- ee: fchen, campementen , veldflagen, en gevegten zy der Franfche Armée, opgehelderd door eene by- 2. gevoegde Gefchiedkundige verklaring, on Zedert een geheel jaar hebben 30 Konftenaars aan ve dit omflachtig werk gearbeid, onder het opzigtvan di; den beroemden Autheur, die* zedert 8 jaaren in Pc de Alpifche gebergten gewoond hebbende, en dus ga volkomen berekend voor deze groote taak., en 111 ge ftaat om door byzondere aanduidingen den ver- de fehillenden ftaat dier bergen aan het oog voor- mi teftellen, zelve aan ieder blad dezer Kaart de wi laatfte hand gelegd heeft. - , h£
Het geheele werk beftaat uit 30 gedrukte bladen of geheele vellen vmfelin papier; men kan dezelven, des goedvindende, tezamen voegen, en op één groot paneel plakken. ' v«
De uitgave .gefchiedt in drie afleveringen, elk: van 10 bladen, Waarvan reeds twee afleveringen het licht zien, en de laatfte dit jaar ftaat unrekomen. — De Prys is hy intekening 144 Livres, P en voor anderen 200 Livres.
Daar dit ftuk van het grootst belang is voor alle ftanden van Burgeren, en inzonderheid voor den Krygsman, den Staatsman, den Koopman, den o; Wysseer,en den ftaatkundigen befpiegelaar, die met een oplettend oog de groote gebeurdtenislen g van onzen tyd nawaart; daar hetzelve tevens een v modél ter navolging is voor den Konftenaar, en J\ een uitnemend fieraad voor de Boekeryen apk- _ vert ; tvvyfelen wy geen oogenblik,of onze Land- i< genooten zullen met gretigheid gebruik maken 1 van de gelegenheid, om zich een konstgewrogt van dat belang aantefchaffen. 1 _ f Hetzelve is te zien en te bekomen in net Konst- jd Magazyn van den Burger Maaskamp in de Oude j'I Lelie/iraat te Amftar&dtn; „gelyk aldaar mede te;a bekomen Ui
dbleaux Hï/loriques & Topographiques , qui linèrent la fameufe Campagne de ifjó. fur le n, Ouvrage enrichi de Caries , de Plans &c. \l. gr. in 8vo. . >it, vooralle Krygskundige, Gefcluedkundien Wysgeerige onderzoekers belangryk werk at i Een verilag van den beroemden Hertogt Generaals Moreau in 1796,611 vergelykingderzen met dien der X duizend Grieken onder het
eid van Xenophon. Hierby is gevoegd
e 7yprometi/che Kaart van alle de Gewesten, >r welken de Keizerlyke en Franfche Legers die gelegenheid zyn heen getrokken, zynde nop de marschroutes, de plaatfen en dagtekegen der Gevegten , naauwkeurig aangeduid, k is aan fet hoofd van dit ftuk geplaatst eene dlderachtige afbeelding van de FalUe d Rn/er, ferondsyalei) in het Schwabifche Schwartzwald , 1 bykans onbruikbare doortogt, welke Moreau 1 Leger in Octobe.r 1796 deedt pasfeeren. — Verilag van het merkwaardig beleg van Kehl, der de orders van den Aarts-Hertog Corel; nens een uivoerig Plan der aanvallende en verdelende Krygsbewegingen , en het wegend rtraltèes Aarts-Hertogs. —- 3. Bericht aanande de voornaamfte omftandigheden der belering van het Bruggenhoofd van Hunmngen, onr aanvoering van den Prins van Furftemberg , ■t een uitvoerig Topographisch Plan van alle de srken, zoo aan de zyde der belegeraars als der legerden
Deze Konstberichten zullen van tyd tot tyd rvolgd worden.
s.yzen van eenige voornaame Koopwaar en en Levensmiddelen, te Amflerdam, den 25 Maart 1799.
De Candyën en Geraffineerde Suikers zyn zedert ize opgave in N°. 9., nog £A 1 $ gemonteerd.
De CÏfy in vaten en baaien is min of meer iets -daald. Het Alamats Zout is 150 a 200 dat in St. Ubes 90 a 100, Olerons 110 a 125. en St. larlius^ 105 a 110. .
De Tabak is zedert onze opgave 111 N°. 12. nog :ts gerezen, en onder anderen de Ukrame per 30 ffi, / 4-6 a 48. „ , ,
De Tarwe, behalven de Friefche en Bovenlandhe K ggl- williger dan den 25 Feb. — Zoo ook e 2<osge. — Dé Garst 8 a 10 a 12 ggl. hooger. )e Hayer is iets minder. — En de Boekweit 4. 32
33- Te



C "7 )
Te Dordrecht, den 21 Maart 179;..
Koolz.,Inl.enZeeuwsch,perIast... 77a 79 ^ Zaai Lynzaad, Inl.enZeeuwsch,
per achttendeel . 90 a iod ft,
Raap Oly, per Aam. . 78 g].
Lyn dito per dito . . , 65 gl.
Raapkoeken, per 1000 . 60 gl
Lynkoeken, per dito . uo gl. Nieuw Zomerzaad tot zaaijen, per last. 122 £
Graauwerwten, per Z. Zak. . 28a 30 j
Groene dito, per dito. . . 25 a 28 Jj'
Den sa Maart.
De Ruuwe Vlasfcn, Moutwyn en Geneyer, als den 15 dezer.
Luikfche Kooien, per Hoed . . 27 g] Waag dito, per 100 Waag . . ag |i'
Den 35 MaartDe Candybrooden zyn even als den ri Maart f. 1. (zie ons N°. 12.) De losfe Candyën zyn van 36I tot 43J De Syroop is ioo a ici R.
Te Schiedam, den 27 Maart 1799.
Moutwyn 8 £ de 30 Viriels, zonder Fust. Geneyer 9 dito, dito.
Geneyer 44en45 gl. per Aam , ZVöc/. j
Gedroogde Rogge 163 ® per Last 156 ggl.
Te Utrecht den 23 Maart 1799.
Witte Weit - - . ƒ Ias
Roode dito. =
Rogge - B gi
Boekweit - - . » ó_
Capucyners, groote - • 2/
dito middelfoort - . * 20 a 22 dito kleine - - . - « 14 a 15
Groote Graauwerwten - = 19 a 20
dito middelfoort - . =17
Kleine dito - . . ,14 a 15
Ongelezene dito - .. , x\ a i yroene Erwten, naar droogte » 17J a 10'
droog middelfoort . „ , a g
Kleine zuivere dito - j% «. T<
Ongelezene dito . . , +4
Witte Erwten . . s ,! . „3 1 Witte Boonen, (Bosfche) - = x<
Paardeboonen - „ * % „ 01
Haver . . *? a ?f
Wintergarst . . ". ^\ f
Pryzen yan eenige Binnenlandfche Efe&en, te Amfterdam, den 28 Maart 1799.
Kecepisfen, Marine . & 3 pCt. "8 a *
dito Brab, fchaCverg. a 4 . . cö' a *ïl\ dito 4 pCts.Heffing. a \\, ó naar rato van Comptoif en en Somm. 46 4 48*
Bat. Refcripticn. 1799 . . go| ^94!
1800 . . 78| a 79J,
1 . . (58 4 69
a • . 6o\ a 6i|
3 • • 58 a 59
Na den Vrede by loting . 43J a 44? Hoïïandsch geforceerd . . 36 a 36^ Vrywillig dito . . . 6oI a 6o| Geld. fchaêverg. . 28 a 381
. BELEENBANKGELD. 99aJpCÏo.3
Wegens plaatsgebrek hebben de Specie- en ^ felcours ditmaal moeten agterblyven»
NATIONALE LOTERYEN.
n In d,e, ^f'de Clasfe der 9ode Generaliteit*„ nu Bataaffche LOTERY, welke is begonnen te trekken op Maandag den 18 Maart, zyn uitgetrokken de volgende Nos. eu voorname Pryzen.
tide Lyst No. 16834 raet - 15000:-
18483 '1000:-
,. 43103 — - 1000:..
mde No. i«58t — - 1000:-
, „, 227 1000:-
14de No. 7511 — . IOOo:-
l5de No. 14007 — - 2500:.
AT 37433 — - i^5°:16de No. 21744 1000:»
ZEETYDING,
Berichten.
Volgends brief van Demerary van den i« January 1. 1., was in die Colonie alles nog wel. n Hen 21 February zyn te Londen verkogt de Piuisfifche Schepen Neptunus, Kapt. H. Kuyp, voor 1500 P. St. j en de Stad Embden, Kapt. J. Jacobs, voor 1240 P. St.
Ga.



C 128 }
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
De Deenfche O. I. Schepen Maria Magthilda, cn die Gute Abficht, zyn voor een oogenblik aan dc de Kaap de Goede Hoop aangehouden, doch ook Z weder ontllagen. — Wegens 8 andere thuiskomende Schepen, zoo te Lisfabon als in Engeland vr opgebragt, was nog geen uitfpraak door 'tAdmirafiteits- Hof te London gedaan. zj
Genomen door de Franfchen, de Schepen Metca Margaretha, Kapt. Folies, de Johanna Elifa- C beth,, Kapt. Amels, en de Vriendfichap, Kapt. Bolenius, alle van Londen naar Bremen. Sc
Door een Franfche Kaper is genomen 't Schip de dc Kleine Bctty, Kapt. Schroder , van Hamburg £ naar St. Bartholome; drie man van hetzelve zyn er met de Kaper aldaar aangekomen, het .Schip was n; nog niet te Martiniquc
Opgebragt te St. Kits, het Bremer Schip Theo- Sc dora, Kapt. Ruytcr Michie'sz, van Bremen naar St Thomas- — Verder, volgends de Lloyds-Lyst, 't Schip de Diana, Kapt. Reijche, van Guernfey V naar Amflerdam, en dé Vrouw Helena, Kapt. Volkers, van Londen naar Hamburg, te Duinkerken.— II Te St. Malo, de Martinus, Kapt. Schroeder, van Lisfabon naar Bremen. de Pieter, Kapt. Plan \ A fen, van Hamburg naar Philadelphia, te Boulogne. — Te vS?. Andero, 't Schip Catharina, van MarbleJiead. — Te larmouth 't Schip Almendlighedcn, Kapt. Watfes, uit de Mmt; naar Livorno. — Te Guernfey, 't Schip /Zoop, Kapt. Hendriks, van Tork naar Hamburg.— Te Livorno, 't Deenfche Schip V Goefi? Succes, Kapt. Hintze, van hetEiland' Z1 j;^.—Ut OJlende, G. de Vaan, van Dordrecht cl naar Lisfabon. V
Prysverklaard by bevestigend vonnis van 't Tribunal te Parys, 't Schip «fe Gebroeders Fockema, en lading Zout, van S£ naar Amflerdam, te / VOriënt opgebragt. ' \
Volgends brieven van Londen, was 't Schip «fe 7o72ge Jan, Kapt. Klafen, van Ncrva naar f/o/fe«V/, te opgebragt, met de lading vryge- } geven.
Scheepsrampen. 1
2
Geftrand by Scharhorn, 't Schip Commercium, \ Kapt. Kruidenberg, uit de Havanah; men hoopte '( echter, met hulp, 't zelve 'savonds weder vlot te krygen. Hetzelve is , na het Iosfen van eenig r. goed weder vlot geraakt. v
Met fchade binnen te Neuhaven S. Dlrks van 1 Bremen naar Amflerdam; de natte lading is gelost, en moet repareeren. — Te Brest E. Waterman 1 van Amfi. naar Lisfabon. 1
Kapt. Behrends van Bremen tc St. Lucar aange- ] komen, lost befchadigde lading. i
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op denVygendam, te Amfterdam.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 26 Maart. Binnen M. Hegeman, van RöuFaux; J. Charnac, van Rotterdam. De Wind W. en O. Z O
Den 27. Binnen 't Schip IJls, Kapt. Moesken, n Nautes.
Alle de Schepen, gister in 't N. Diep leggende, •ri opgezeild.
Den 28. Binnen 't Schip Anna Catharina, Kapt.
Kobbe, van Morlaux. Uitgezeild de Schepen Reformatkn, Kapt. J. heepe, OJtvader Sirene, Kapt. C. Frederich, en i/rouw Johanna; Kapt. A. Cornelisze, alle naar iibden; de Vrouw Engel, Kapt H. H. Rotgans, 1 de Vrouw Hcndrina, Kapt. tl. J. Ryke, beide ar Bourcleaux. De Wind N. N. O. 't Galjas, den 23 uit Texel gezeild, is van P uter, naar Embden'
In het J7/eden 24, 25 Maart, niets gepasfeerd.' Den 26 en 27. niets gepasfeerd. De Wind Z. Z. K en Z. W.
'iiy Terfchelling liggen Kapt. ü. jfotó en ^f. J. twüfe, van Altona
Voor eenige dagen is in Zee gezeild Kapt. J. nderfon, naar Dramme.
Helvoetjluis.
Den 24 Maart. Gister in Zee de Franfche Kaper Entreprife. Het Schip, gister in 't gezigt, is 5 Vriendfchap Kapt. M. Pust, van Bordeaux. Dc Vind Z. O.
Den 25. niets gepasfeerd. De Wind O.
Oen 26. Gister avond uit Zee binnen, 't Schip Velbcdagt, Kapt. Zierkens,' van Bourdeaux. ■ De Vind Z. W.
Brielle.
Den 24 Maart. Gister binnen PI. R. Noutx vsn. iltona en een Franfche Kaper. Nog binr,en een ^a'hfche Kaper, die in de Fit ten anker ligt; ynde beiden gejaagd door een Engelfche Kotter, leden morgen in Zee 't Schip the Polly Kapt. Charnac naar Amfi. De Wind Z. O.
Den 25 Gister avond in Zee een Franfche Kaer. Heden naar Zee Kapt. van Adrighem, naar if. Andero; ligt nog in de fit ten anker. De Vind J. Z. O.
Den 26. Door contrarie wind op de Rheede erug Kapt. van Adrighem. Heden is een inkoüeiïde Smak, denkelyk van C. óotterweg, op de Jank vast gezeild. Voor Gaats een Engelfche Cotter; De Wind W. Z. VV.



N°. 17* 3 April ifg$.
OECONOMISCHE COURANT,
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en allé andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Over den jaarlykfchen aanwasch van het Goud cn Zilver in Europa.
(Vervolg en Slot van N°. 16. bladz. 124.)
Kfoorwegen vergoedt het gebrek van Denemarken •f aan Goud en Zilver. In de Goudmyn by Edswoll wordt nog wel gearbeid, docb zy is van geen belang. De uitgaven daartoe mogen niet meer 'bedraagen dan 1500 Thalers, en daarvoor leverde dezelve van 1768 tot 1770 fiechts 13 Mark, of eene waarde van 756 Ducaten, op. Koning Christiaan 1F liet in 1647, tot overtuiging van hun, die niet geloofden dat in zyn Ryk Goud gevonden werdt, de bekende Bril-ducaten daan. Uit de Zilvergroeven by Koningsbergen en in het Graaffchap Jarlsberg, te zamen genomen, haalt men jaarlyks ten minde voor 350,000 Thalers aan Zilver.
& Zweden is een Goudmyn by Oedelfors in de Provincie Smaland, die by derzelver iterklte inzameling in 1771 voor 1565 Ducaten Goud opbragt; doch men kan door elkander niet meer dan voor 800 Ducaten of 2,266 Thalers rekenen. ™t ™de Zilver-Bergwerk by Sala leverde in de XlVe Eeuw jaarlyks eene waarde uit van 24,000 Mark of 320,000 Thalers, en thands gewoonlyk niet meer dan 1800 Mark. Wanneer men hierby voegt het geen uit de Mynen van minder belang getrokken wordt, kan men al het Zilver, dat Zweden jaarlyks van zyn eigen bodem inzamelt,
op 2000 Mark of 26,700 Thalers begrooten.
Geheel anders zal het hier gelchapen zyn, en •men zal zich niet. langer mét Visch- en Berkenbiood (f) behoeven te geneeren, wanneer de voorzegging van Theofhrastus Paraceljus ééns hare vervulling bekomt, dat naamlyk in het Noorden , ■tnsjchen den 60 en 70^ graad, met der tyd zulk een rykdom van Goud en Zilver zal worden
(t) Een gemeen foort van Brood, uit den fchors der lerKenboom, in Lapland gegeten wordende.
R
ontdekt, als nimmer in het Oosten gêvonden werdt. De hoop hiertoe mag men ten minde den inwooneren van het Noordelyk gedeelte van Eurona-
niet betwisten.
Rudand, het geen alle de nodige levensbehoeften 111 menigte oplevert, geniet tegenwoordig reeds eene ryke inkomrte van edele Metaalen, en heeft nog veele grootere uitzigten daaromtrent, indien deszelfs Mynen, die nu eerst in derzelver opkomst zyn, eens tot meerdere vol* making worden gebragt. Vooral belooven de Bergwerken in Sibericn, aan de Cltineefche grenzen, zeer veel. Het is waar, dit Colosfaal Ryksgebied heeft, zoo veel men tot nog toe weet, geene Goudmynen, doch het Zilver der meeste Rusfifche Bergen bevat zoo veel Gouds, dat men 1 gg daarvan trekt uit 35 gg Zilver. • Het is eene handtas'telyke onwaarheid, dat, volgends een der jongde berichten, op die wvze jaarlyks 7000 Mark Goud in Rusland zouden gewonnen worden. Richtiger is de begrooting dezer aanwinst op 25 Pud of 1750 Mark, uitnukende eene waarde van 240,000Thalers,ieder jaar. — Nog aanzienlyker is de rykdom van dezen htaat m Zilver. Ungetwyfeld. valsch is de berekening daarvan op 34Ó9 Pud, of 242,830 Mark, gelykftaande met 3,237,733 Thalers,- berichten, waarop men kan haat maaken, bepaalen den jaai-lyklchen opbreng der tot hiertoe geopende Zilvermynen op 150 Schippond, ofóS.cco Mark, ter waarde van 900,000 Thalers. Vier Mynen leveren dezen febat uit; voegt men nu hierby nog de aanwinst van drie nieuwe, zedert" 1772 geopende, ryke Mynwerken, dan moet men Ruskinds jaarlykfchen Zilver-oogst ten min-
tten op een millioen Thalers begrooten.
Polen heeft eenige Lood-erts, waaruit eenig Zilver getrokken wordt, doch in geene noemenswaardige hoeveelheid. By de verdeeling vau dit ctyk heeft Oosicnryk zich de meestbelovende LVlynwerkcn geëigend. —
Even weinig komt Europisch Turkyen hier in lanmeiking. De;Riyiér Olta in IPallachïén, en
meer



C r3o )
meer andere• Stroomen, voeren wel Goudkorré's met zich, gelyk ook veele Bergen van Oud-\ Griekenland wegens hun Zilver beroemd warciu! dan, de Turk woelt niet gaarne onder den grond, en maakt zich uit dien hoofde de ryke Goudaders by Syderocapfa in Maccdoniën, en de Goudwasfchery in IVallaehie niet ten nutte. JJy verkiest liever vreemde Metaalen, die hem geenen arbeid kosten, tot het munten zyner Oegte gcidfpeciën te gebruiken. Niettemin kan men al het gevvasfchen en gegraven Goud van Turkym jaarlyks op 20,000 Thalers berekenen. ~—
In Italië heeft de Milaneefche Vallei Vallenfasco, gelyk ook Napels en Sicilië, eenige Goudmynen; doch die, allen te zamen genomen, niet meer dan voor 10,000 Thalers aan waarde uitleveren. — Naauwlyks zoo veel becl-aagt het Zilver, dat men by Arbus en Gufpinam Sardiniïn, en by St* Fiorenzo op het Eiland Corfica gewint.
Zwitferland, zoo ryk anders aan Delfdollën , bezit weinig voorraad van edele Metaalen. Het is zoo, men heeft aan den Rhyn, de Goldbach (GoudbeeF), de Reus/, de Adda. en Entmat, Goudwasfcheryën aangelegd, maar zy brengen niet boven de 500 Thalers jaarlyks op, en hetVeinige ■Zilver, dat Zsvitftrland. verzamelt, is niet noemenswaardige
De Staaten van den Duitfchen Keizer, die in' natuurlyken rykdom alle andere landen van Europa overtreden, dingen ook ten aanzien der 'edele Metaalen naar den voorrang.. Tlungaryin inzonderheid heeft tot nog toe daarvan den grootden overvloed, hoewel men weet, dat deszelfs Mynwerken reeds zedert 2000 jaaren geopend zyn..
De jaarlykfche opbreng der Ihiugaarfche rnZeyenbergfehe Mynwerken cn Goudw'aslcheryën bedraigt'7 millioenen Guldens, of ruim 4,-600,000 Thalers. De 'meeste Z'ilver-ertfen bevatten veel Goud, inzonderheid die der ryke Mynen van Gremuitz en i-chamnitz, alwaar jaarlyks voor ruim
twee millioenen 7halers-Goudgeld gemunt wordt,
meer, dan al het overige van Europa voordbrengt! — De Mynen 'te liapnick leveren dit voor 35,500; die te Fclsobanil-n voor 1.7.750 Tha'krs; m het Bannaat. van Femeswar wasciit men wit de Stroom Theis of Teisfe vour 5,400 Thalers. De vyf Mynwerken en drie Goudwasfchëryën te Samoz,. Alaroz. en Zeyenbcrgm, waar alle de -Stroomen en Beeken Goud met zich voeren, 1 geeven eene aanwinst van 400,000 Tlialers. Deze groote inzameling van Goud, uitmakende de aanzienlyke fom van 2-458,750 Thtilèzs jaarlyks, is met volkomen Zekerheid bekend.. De ryke Bergwerken van Nagybanie, Fockctobanie, AJizbiiriic; en veele andere oorden, moet men ten minden op 50.250 Thalers, en de 40 vrugtbare ftioudgroeven in Zevenbergen op niet minder dan
160 coo Thalers jaarlyks rekenen. Neemt men hierby aan, dat de menigvuldige zeer voordelige Goudlcheidingcn uit de Rivieren de Donau,Murr^ San, U/au en Nera Hechts voor 30,000 Thalers aan Goud jaarlyks afwerpen, zo'verkrygt men met de twee naastvoorgaande fommen eene waarde van 250,000 Thalers dis, by de voorige caoitale lom gevoegd, een geheel maaken van 2708,000l haters. Welk land van Europa is van Natuur zoo ryk bedeeld ? - In Bohem.n levert het Mynwerk by Eula voor 4,600 Thalers. Den opbreng der Garinthijche en vuordeelige Tyrelcr Goudgroeven zullen wy Hechts op 7.400 Thalers aanllaan. Dus zalal lwt Goud, dat m's Keizers Staaten int de aarde getrokken wordt, jaarlyks de verbazende lom bedraagen van 2,720,000 Thalers.
Aan Zilver leveren de onuitputbare Mynen yan ciungaryën jaarlyks uit voor 2,oq3,coo'27**. Iers, waarby Neder - llungaryèn eene fom van 700,000, en Ncufohl alleen 200,000 Thalers voegt. Van yoacnimsthal, Ruitenberg,- Clitow, en andere ZHvergroeven 111 Bohemen wordt voor 16,667 — uit Annaberg in Oosienryk voor 226,667 - cn uit hclmaz m Tyrol voor 20,000. Ihalers ten minitenaan zilver ingezameld ; te zamen voor 273 qc-4
Ihalers. a]]e de Ooslcnrykfche f anden te
zamen genomen, doen derhalven een jaarlykfc'fe aaii winst van meer dan 2,280,000. Thalers aan Zilver, 't geen, gevoegd by dié. aan Goud, hier boven opgegeven, eene waarde uitmaakt vam^r Millioenen Thalers edel Metaal, welke de Staaten van Oosienryk ieder jaar aan hunnen Bezitter uitleveren. —
Offchoon Duitsehland Mynwerken van belanè hebbe, kan men die echter met de Ihinguarlcffe nier gelyk dellen.. Aan Goud' is dit Land arm in &<tx\ Rammehbcrg by Goslar wordt voor omtrent: 2C00 Fhahrs gewonnen. Al liet geen uit de Saltlbnrgjche bergen, uit den Rhyn, de Eder of Aar in Hesjenland en IFaldorf, en uit eenige Stroomen inOpper-daxen en Silè-Jiégetrokken wordt, zalook met meer bedraagen dan 18.000 Thalers. De geheele opbreng van het groot en belangryk DuUAiland zal dus de lom Van 20,000. Ihalers. niet te boven gaan!
Ongeiyk veel aanzienlyker zyn deszelfs Zilvermynen. Het alomberoehid Hartz - gebergte is verminderd, en levert tegenwoordig | minder dan voor 50 jaaren: bedragende deszeifs jaarlykfche :rpkomlte thands nog maar 600.000 Thalers Zilver li ven zoo veel brengen Ook de Saxifche Bergwerken op, waartoe dat van Freyberg 402,000 — en dat van Martenberg 53,000 Ihalers levert. — Alle le overige Mynen van Duitsehland, m'SileJiën , HcetiAlcnnebcrg, iVestphalen en Eerpland; in de Rhyn{reitfen, en m. de Graaffchappèn Mark en Trier julien naar gjsfiug niet veel meer geeven, dan
5QQ.,odq.



( 13* >
500,000 Thalers Zilver. De geheele jaarlykfche aanwinst van Duitsehland aan Zilver-en Goud kan dus begroot worden op 1,700,000 'Ihalers.
Ten flotte zullen wy alle de fommen van Goud en Zilver, die Europa jaarlyks aanwint, het zy die van buiten dei waard vloeien, of op deszelfs eigen bodem verkregen worden, kortelyk te zamen trekken.
Goud. Uit Spaansch Amerika 8,000,000, Th. Uit Portugeeseh Amerika 6,328,000. — Uit Afrika - - - - 3,000,000. — In de Staaten van Oostenryk 2,720,000. — In Rusland - - - - - 240,000. — In Frankryk - - -' - - 50,000. — In Europisch Turkyën - - 20,000. — ln Duitsehland - - - - 20,000. — In Italiën en Denemarken - io,oco. — In Zwitjërland en Zweeden - 5,000 —
te. zamen 20,393 0°0- Tn> Of eene waarde van ruim 36 mill.'Hollandscb. Zilver. Uit Spaansch Amerika 36000,000.'/'//.
In de Oostenrykfc]ieSta.3XïTi2,a'iïo.ooo. — In het overig Duitsehland 1,700,000 — In Rusland - - - - 1,000,000. — In Denemarken - 350000. —
ln Zweeden ----- 26,700. — !h Italiën en Polen - - - 10.000. —
te zamen 41,366,700. Th. Ofeenc waardevan meer dan 73 mill.tfollandsch. Dit zyn de rcfultatcn der bovenftaande naauwkeurige en getrouwe nafpooringen over den jaarlykfchen aanwasch der edele Metaalen in Europa. Het is zoo, men heeft tot hiertoe de berekening van /Ichcnwall omtrent de vermeerdering van het Goud vry algemeen aangenomen, volgends welke die aanwasch niet grooter zoude zyn, dan van 28 millioenen Thalers in Goud, en van 22 millioenen Thalers in'Zilver ; doch, hoe ze^r wy anders ook Achcnwalls vlyt en naauwkeurigheid- hulde doen, is deze zyne berekening niettemin tegenwoordig blykbaar valsch, en zy moest dit worden, daar, na den tyd waarin dezelve'-geiflaafet werdt, eene menigte van Mynwerken vervallen is, waartegen anderen zyn toegenomen, cn veelen I eerst nieuw geopend.
Daar de masfa van Goud , die jaarlyks wordt aangewonnen, naauwlyks de helft van die des Zilvers bedraagt, blykt hieruit de onrichtigheid der aangenomene verhouding of waardeeringdezer beide Metaalen tegen elkander? doch, daar dit een nieuw onderwerp is, fpaaren wy zulks tot eene nadere gelegenheid. 1
/turi Jdcra fames, quo non mortalia cogis
Pcëlora! S
R 2
Het Ontdekt Gbheim yettt M«. Wedgwood.
(Uit het Journal Uniycrfel de Chimle , dó M. Schercr.j
Men heeft (leeds de fraaije couleuren bewonderd, die Wedgwood tot het befchilderen zynet* Plateel - of Porcelein - werken (Faysnees) gebruikte, doch men kende de Hoofd ftolfen niet, waaruit dezeiven waren zaamgefteld. Het kan dus den Kondenaren cn Fabrikanten niet dan aangenaam zyn, hieromtrent het volgend onderricht te ontvangen.
I. Aanwyzing der Hoofdstoffen.
N°. 1. Men laat gedurende een half uur doorgloeien de blanke aarde van Ayorca in Noord ■ America.
2. Poeder om te bronzen. Men ontbindt eenig Goud in het Acide Nitro-Muriatique, (Koningswater), precipiteert deze ontbinding door het Koper, zuivert de neergeplofte dof behoorlyk in het water, en gebruik; dit poeder tot het bedoeld oogmerk.
3. Men mengt twee oneen Sul/ar Antimonii, (Spiesglas-zwavel), twee oneen Potlood of Tink alk, zes oneen Geruis, en calciueert
■ dit alles met glas van lieaumur.
4. Men vermengt acht oneen Blaauwfel met één once\ gecalcineerde Borax, vier oneen Menie, en één once Salpeter, (Nitrate de Potasfe), en doet dit mengfel gloeien in een Plateelbakkers Fournui: voor het tweede bakfel (Fourneau a Bifguif).
5. Men calcincen twee uuren lang Sulfate de fcr (Groene Vitriool) tot eenen genoegzamen graad van hitte, om dezelve gloeiend te maaken,doch niet fterker; vervolgends wascht men die uit in kookend water, en laat ze droogen.
6. Geruis.
.7. Gecalcineerde en Gepulyerifeerde Vuur/leen (Silex-).
8. Zwarte Bruirtfteenkalk.
9. Saffraan.
10. Zwarte Koperkalk.
II MüNGiïLiNG d er Couleuren.
\. Vlet glanzig Zwart-wordt gemarkt uit 3 oneen van N0.. 8, 3.dito vnn N'J 9, 3 dito van N°. 10, 11 oneen van N6. 6, en 6 oneen van het groen beneden onder \j. F. befchreven.
5. Het Rood wordt gemaakt uit 3 oneen van N°. 1, 2 dito van fsQ. 3, 1 dito van N°. 5, en 2 dito van N°. 6. 5
C Het



C 132 }
C. Het Oranje wordt gemaakt uit 2 oneen van N°. 1, 14 dito van N°. 3, £ dito van N°. 5, en a dito van N°. 6. ~ ,
D. Het Grondzwart uit één once van N°. 4, en 1 dito van i\°. 8.
E. Het Wit uit 2 oneen van No. 1, en 2 dito van Ne 6.
F. Het Gro<;/; uit één once van N°. 1, 2 dito van No. 3, en 5 dito van No. 4.
G. Het Blaam beftaat uit één once van N°, 1, en 5 dito van No. 4.
H. Het Geel is N°. 3 alleen.
III. Gebruik van het Brons, en
der Couleur en.
I. Wanneer de aarden vaaXen of figuren gereed zyn om gebakken te worden, doch nog niet geheel en al droog, roert men een weinig van het poeder No. 1. met Terbentyn - Oly tot een mengfel. Hiermede beftrykt men zagtelyk de vaten of beelden, door middel eener fpons of van een pinceel, maakt dezelven voords glad , en doet ze bakken, waarna men die opnieuw glad wryft.
IV. Plaatsing van het Brons op de Biscuits (*) , die men aan
geenen hoogen graad van hitte kan blootstellen.
J. Men vermengt 4 oneen van N°. 6. met één once van No. 7, bedekt het Biscuit met dit poeder, en doet hetzelve heet worden in eenen ge woonen Plateelbakkers-Oven, tot dat dit poeder gcfmolten is; waarna men er het poeder N°. 3 op doet. Hierop laat men de vaten bakken, tot dat dit laatfte zich daarmede wel vereenigd heeft, en polyst ze vervolgends.
V. Plaatsing van het Glanzig Zwart, in d e n smaak der Et-
kurische Vaasen, op roode ' ■Va a s e n. '
• K. Men moet de couleur A. vermengen met Ter- ' bentyn-Qly, daar mede de afbeeldingen, naar ' 'het voorfchrift gemaakt, aanvullen, en voords de ' vaafen ftookentut dien graad van hitte, waarin het zwart begint te fmelten. ( j
(*) B'ftu't noemt men zoodanig Pouelem- of Aar- • den werk, het geen den ecrtten graad van gaarte heeft j I bekomen, waarop no^ geen Glajiatr of verglaasd is,!1 en het geen dus riog allen glans mist. '.
.Andere Manie».
L. Men grondverwt de tekeningen op de roode vaafen met Zwart, en'brengt daarop vervolgends eene roode of andere couleur naar verkiezing; mids altyd de verwen met TerbenlynOly mengende, en de vaafen ftookende in een Smelt-Oven of onder den moffel.
Nog eene andere Manier.
M.Meu grondt een zwart Biscuit met het Rood B, of met het Oranje C, en gebruikt tot dekverw het Zwart D, met of zonder byvoeging van andere couleuren. ' .
Kundigheden , aangaande de Chineejche en Japanfche foort en van Thee.
De Thee wordt in China op dezelfde wyze als in Japan gekweekt. De tyd tot derzelver .inzameling gefchikt, naderende, huuren de eigenaars van eenen hoek gronds, met Theeboomen beplant, een daaraan geëvenredigd getal arbeiders,, welke de behandeling dezer cultuur verftaan. Eén arbeider kan op éénen dag ia a 15 gg verzamelen. De eerfte oogst gefchiedt op het einde van February óf met 't begin van Maart. De Japanners noemen de Theebladen, welke alsdan worden ingezameld, Sicki-tf/aa of fyn gemalen Thee.- Zy zyn van eene geeie couleur, van eenen zagten aart, en worden in EuropaKeizers-'l heegenaamd.
Udfi-tfjaa en Tacke-Sacki zyn foortgelyke Jaoanfche Theeën, die dus genoemd worden naar de plaatfen, waar zy vallen. Udfi b. v. is eene kleene Stad, naby de Zee, niet ver van Mcakd.
Op het einde van Maart of in den aanvang van r\pril gefchiedt de tweede inzameling.- Eenige jladen hebben dan reeds derzelver volkomen rypieid, andere nog niet; men plukt die evenwel dien te gelyk, en forteert ze naderhand. Dit ;eeft wederom onderfcheidene foorten, naar den niderdom, de gedaante, en de meerdere of minde•e goedheid der bladeren. 'De jongde foort wordt likwyls voor Keizers - Thee van de eerfie inzamt'ing vetkogt. • De in dit jaargetyde ingeöogfte fhee heeft den naam van Too tfjaa öf Chineejche riiee , wyl zy op de Chineefche wyze bereid vordt. De Kooplieden fchiften dezelve in vier borten.
De derde en laatfte inzameling valt in de Maand [uny, wanneer de bladen derzelver volkomen ïrcei hebben. De/.e foort heet Ban-tjjaa, en is le groffte, weshaiven zy Hechts door genieën* ieden wordt verbruikt.
Tv Lm



C i33 )
Men heeft in Japan openbare Gebouwen, waa in de Thee wordt toebereid. Iedereen, die daa toe geene gefchikte plaats in zyn huis heeft, < die 'er niet behoorlyk mede weet om te gaan,ka daar zyne Theeën ter bereiding heen brengen naarmate zy droog worden. Deze gebouwen bc vatten van vyf tot twintig Ovens of Fournuifen elk van 3 voet hoog, boven welke brecde yzere plaaten of ftoofpannen geplaatst zyn. Een aantE arbeiders, om eene lange, laage, met matte gedekte tafel gezeten, zyn bezig dc Theeblade ren, welke daarop hoopsgewyze worden uitge ftort, te rollen. Wanneer de plaat of het blil tot eenen genoegzamen graad verhit is, fchud men eenige ponden versch gezamelde bladerei daarop uit. Een arbeider roert dezelven fterk om en wel, zoo lang hy de hitte verdraagen kan,me de bloote handen, doch vervolgends met een yze ren fchop of lepel, waarna hy die op de tafe overftorr. Eenige werklieden rollen dezelven vervolgends met de vlakke handen, die zy altoos ir ■eenerlei richting beweegen, terwyl anderen geftadig daarover waaien, om de* bladeren fpoedigei te verkoelen, en derzelver ronding langer tc doei: behouden.
Deze behandeling wordt twee- drie- en meermaalen herhaald, eer men de Thee in het Magazyn brengt, op dat alle waterdeelen daarvan ge• fcheiden worden. By elke herhaaling maakt men -de plaaten minder heet, en gaat met meer behoedzaamheid en naauwkeurigheid te werk. — Waarna de gekrulde en gedroogde bladeren geforteerd, cn in Magazynen en vaten of bakken geborgen worden.
De ÓM/-Thee wordt hetfterkstgedroogd, wyl men ze, by het gebruik, doorgaands tot ft'qf wryft. De jonge, tedere en kleine bladeren worden in heet water gedoopt, terftond wederom daaruit gehaald, cn gedroogd zonder gerold te ■zyn.
, Minder toeftel maaken de Landlieden by het :droogen hunner Thee; zy bereiden die Hechts in
aarden potten. Niet zoo veele kosten daaraan -dohrde, konnen zy dczelvcook goedkooper leveren.
De laatfte hand wordt aan de Thee gelegd, wanneer zy eenige maanden in het Magazyn gedegen heeft. Men neemt dezelve dan uit de vaten, en droogt ze andermaal boven een zagtyuur, ten einde alle nog overgeblevene vogtigheid te doen uitwazemen.
De gemeene-. Thee wordt bewaard in aarden potten of vaten met naauwe halzen, de fynere in potten van Porcelein. De Ban-tfjaa of grove Thee wordt door de landlieden in korven van ftroo, die de gedaante van yaatjens hebben, ingepakt; dezen piaatfen .zy onder het dak, naby de opening waaruit de rook optrekt, en zy ver- |
R 3
[• ^jjjen zich ' dat zuIks de Thee fiiet bena-
)f Nagenoeg op dezelfde wyze als de Japanners, n bereiden ook de Chineefen hunne Thee. De fchoon , fte en beste loorten pakken zy in kegelvormige of
vierkante kistjens van Tutenack, Tin of Lood , met fyne Bamboes-bladeren bekleed, of ook in 1 vierkante houten kisten, bedekt met Tinlood 1 drooge bladeren, en vloeipapier.
1 TiEr ZJ71 veeIe foorten en tusfehenfoorten van
- 1 bee; de voornaamften echter, die in den Han-
- del voorkomen, zyn drie hoofdfoorten der groene
c en vyf hoofdfoorten van de bruine of zwartget kleurde Thee. — Ziet hief derzelver kenmerken. 1 Groene Theefoorten.
, 1. De Keizers-Thce heeft breede, fyne en zagte : bladeren van eene fchoone en helder groene kouleur, en is fyn en aangenaam, doch niet fterk van geur.
2. Hy-Kiong of Hy-tfjan, by ons Hyfon of Hyfant genaamd, by overneming van eenen Engelfchen Koopman, die deze foort het eerst in Europ-t bragt, — heeft fyn gerolde bladeren, die blaauwaehtig groen zyn.
Dc Chineefen hebben nog eene andere foort van Hyfan-Thee, Hyfen-Utchin of Tfchin genaamd. Deze heeft korte en fmalle blaadjehs. De langere en lmallere foort noemt men Gobee. ö
3. Singlo of Songlo-Thee heeft haren naam van den oord, waar zy het meest gebouwd wordt.
Soorten van Thee -Boe of Boa, van eene zwartachtige of bruine couleur.
1. Sutchong, Soatchong, by de Chineefen Saatyang of Su-ty-an, heeft geelachtig bruine bladeren. Het aftreklel kleurt groenachtig geel.
Padie- Sutchong is fyner, en aangenamer van iinaak^met breede en geelachtige bladeren. Deze loort wordt met gerold. Men pakt dezelve in papieren zakjens tot rf ep zwaarte. De Rusfifche Caravanen brengen deze Theefoört in den handei.
2. Kamphu of Gampho heeft de geur van vlooien, cn eenen aangenamen fmaak. Het aftreklel is van eene bleekc kouleur.
3. Congo of Bong-Jo heeft een breeder blad, dan de voorgaande foort. Zy gelykt uitérlyk naaide liiee- Boe.
Lin-Kifam is eene foort met fmalle cn harde bladeren, die fterk onder de Congo gemengd wordt.
4. Peckao of Pccco, by de Ciftfieefen Pack-ha', laat zich door de witte toppen of punten zyner bladeren van de overige Theefoorten onderkennen.
5. Gemeene Thee-Boe, die de Chineefen Moji noemen, heeft bruingroene óf zwartbruine bladeren, van éénerlei couleur. De beste Bic-Thee is de zoogenaamde Tdo-Kyonn. De ftegtfte, waarvan de bladeren geelbruin zyn, heet Au-Kat, of 3ok Honam of 'Kult.
•: • r OE-



C JS4 >
II. OECONOMISCHE'BERICHTEN. .
1/
Staat der Konden, fraai'je Welcnfcbappen, en
Indufirie, /«Frankryk. \
In het afgelopen jaar zyn in Frankryk aan de volgende Konftenaars Patenten voor nuttige uitvindingen verleend: 1
Aau Bardel voor ftoffen, uit dierenhair en be- t ftanddeelen van het groeiend ryk bereid. — Aan \ Chcnavard voor gefchilderd papier, in den fmaak
van Musfelinen. Aan Argant en Monlgolfier [
voor een Werktuig, Beiier Hydraulique (vvaterweegkundige BalansHgenaamd. —- Aan Herkan, Firmin, Didot en Gatteaux voor uitvindingen van j het Drukken met ftaa'nde of onbeweeglyke vor- •> men. — Aan Foulton voor een nieuw ontwerp van bevaarbare Canaalen. — Aan Breguet voor eene nieuwe bewerktuiging der uurwerken. — ; Aan 7F. Robinfon voor eene nieuwe Spin Machine < der Hennip. -— Aan de gebroeders Erard voor eene verbetering der Harp. — Aan Cammard < voor een nieuw foort van Reverbères. i
Voords zyn aan verfcheidene Konftenaars en < Fabrikeurs belooningen uitgedeeld.
De Voorzitter van het Nationaal Inflitut heeft ; aan den Prelideut van het Üirciloire Exccutif de volgende lyst der voornaamfte' Wetenfchaplyke Schriften, gelyk ook der uitinuntendfte Konftejiareö en Konstftukken, zedert eenigen tyd ten 1 voorfchyn gekomen, medegedeeld. 1
In de Wis- en Natuurkunde. ;
Traité, du calcul differentiel et inlegral, van i Lacreix- >
Traité de la réfiftance des folides, van Gcrard. .
Nofograpkie Philofphique, van Pinel, i
Voyages aux Pyreriées, van Pazumot. ^ <
Traité du blanchimcnt des Toiles, van Pajol- desCharmes.
De laatfte deelen der Foyages dans les Zlpes, van i de la San f ure. ; De beide Zce^Uurwcrkeu, van L. Bert houd.
Schilder/lukken.
Servilius en zyn Vader Sordfius-, door Sablnus voor den Raad van Rome aangeklaagd, door den overledenen Gagneraux, leeiling van Devosges.
Pfyche en Amor, van F. Gerard uit Rome, leer- ■ lïng van Dayid.
De dood van Ca jus Graclius ,VAX\Tapino Lebrun, leerling van Dayid.
Philodete; te Ltimm, van Lflhiére uit GuafieIvvpc, leerling van Doyén.
Apollo en de M'ufa-n, Calliope en Clio, drie Schik deryen van Meyn'u'n,. leeiting van Vincent.
De dood van Eurycdce, van G. cerangeli uit Rome, leerling van Dayid. .
Leander eii /fere, van Taiïïasfan, leerling van %'«.
Oedipus en Antigone, van Iheyenin, leerling ■an Vincent.
Andere Konstftukken.
De Standbeelden van Cyparisfa, door Chaudet, eerling van Stauf; en van Vincent dePauleSticher van het Vondelingshuis, door leerling ?an Coufcau.
Twee ontwerpen van een Zee-Hospitaal, door R. A7. Trouille te to;.
Twee tekeningen van Pcyron en Vernet.
De opvoeding Van Achi/les volgends Regnault, •egraveerd door C. C. Bervic, leerling van -üeiö& (*).
Nog zyn beloond de Pryswerken
1. Van Schilderkonst. De Stervende Cato, die ynen Geneesheer afwyst, en zyne wonden >penrukt,
2. Van Bceldhouwkonst. Ulysfe\ en Neoplolemus, lie aan Philocletes pyl en boog van Hercules ontooven, om hem te dwingen tot het bywoonen Ier belegering van Troje.
3. Van Bouwkunde. Een openbaar Koornma* ;azyn voor groote Steden.
Botanie.
De Planten, door Baudin in 150 kisten overge)ragt, groeien voorfpoedig, en zommigen heb)en zelfs gebloeid. ■— Eene Bignonia Pentaphyld heeft vleeskleurige bloemen in den fmaak der "atalpa, doch grooter. — Eene foort van Touritfortia, die nieuw fchynt. — Vier foorten van ?alm beginnen optefchieten, waaronder de 'socomoot "cn de Koolpalm. — Merkwaardig is
:en boomaartig Polypodium of Vaarenkruid.
\lan de vrugtdragende boomen en planten hoopt non de volgenden te behouden: Launis Perfea 'fAyocayérj door de .Spanjaarden uit Zuid-America naar Valencia gebragt. De vrucht is brciachig, en van den omtrek eener zeer groote Peer: nen eet ze met zout en peper. Corica Papaija 'le Papayér). Diotcorca Alala en Aculeata, twee horten van Soms • worteL Convolvulus Bataten, zen witte cn roode Kartofiel.
De onderwerpen der Pryzen, den 15 Vendeniairc (1798 ) door het Nationaal In ft nut uitgeleekt, waren:
ln de Schilderkonst, de tweeftryd der Horaciers ;n Curiaciers.
ln dc Beeldhouwkunde, Marcellus, deKonsjtweiV iètt van SyracuJ'a naar Rome overbrengende.
En
(*) Terlang zullen wy deze frraie Gravure onzen eieren nader djtn kennen.



( m 5
En in de Bouwkunde, het plan eener Koophandel - Beurs in eene Zeeftrd.
In deze Zitting berichtte Camus, dat de door VAcademie des Arts ct des Sciénces begonnene Befcluyving der Ksnfien zal worden voordgezet. Verfcheidén andere Geleerden hielden bela'ngryke ver., handelingen over onderwerpen van veelerlei aart.
Dayid heeft deszelfs Scbilderei, den Slag tusfchen de Romeinen en Sai/ynen voo;'Hellende, voltooid. Hetzelve is thahds voor geld te ziet'; indien dit de verlangde fom opbrengt, zai hy liet ftuk aan de Republiek vei eet en.
K O N ST-BESCHOU W I N G.
Te Parys, by de' Graveurs Delettre en Bod. trok wordt ingetekend op eene Gallerie Antlque, ou Colle ct ion d'oeuvres d'ArchitcSures, Sculpture et Peinturc Antiques. Elke aflevering" van 8 bladen kost te Parys g Livres ib Sous. leder blad is 7 duim 9 lyn hoog, en 10 duim 6 lyn breed. De orde der. afbeeldingen naar de verdeeling der Landen, is deze: Griekenland, Syrië', Groot -Gric kcnlaud, Balie, Egypten en Frankryk. — Men fchynt door dit werk, tot eenengoedkoopen prys, algemeen te Willen maaken de afbeeldingen, die Chambeós, uit China; Lc Roi, Stuari, Reyet, en Chuifai.l uit Griekenland; Savery, Volney en pauw uit Egypte; IFood van Balbeck en Palmy-: ra; Brown uit Lylië enz ; $t. N-on en Plouél uit' üicilie; Percie'r en Hubert in nog onuitgegeven e, en die' van Piranefe overtreffende tekeningen,, van Itallefts oudheden; Cafas uit Syrië en üalmatie; en Clcrisfcau. van de Franfche oudheden., geleverd hebben.
Het Mufée des Arts (Konst •Mïtfieum'y te Pa. . nys heeft de -openftelling der tweede verzamelingvan paliaanfche Schilderftukken-, ter openbare . bezichtiging aangekondigd, en beloofd eerlang het Publiek gelegenheid te zullen geeven, ter befchouwing der talryke galery van paliaanfche Standbeelden; zullende deze laatften opgcfloten blyven, tot dat het daarvoor bellemd locaal in de Louvre gereed zal zyn. Eenigen der groottle tafcreelen zyn nog niet gemonteerd. De meesteh van die,. welke thands ten toon hangen, zyn nog overdekt van een rookachtig waas, waardoor dc levendigheid der couleuren , de fynheid der omtrekken en der uitdrukking merklyk verdoofd wordt;, dan, daar dit een bewys oplevert van derzelver ohgefchonden natuurlyken ftaat, heeft men ze niet willen onthouden aan-] het oog van 't algemeen, tot dat zy behoorlyk , fchoon."gemaakt,, en in al hunnen natuurlyken !<
luifter herfteld zullen zyn. — Ook is de tegenwoordige plaatfin'g dezer Konstftukken Hechts voorloopig, zullende een aan dezelven waardig hcaal in het vervolg daarvoor gemaakt worden»
Nader befiuil van het Uitvoerend Bewind vatvf haN'Myk, onitrent den Uitvoer van Hout.
Na het daaromtrent door ons in N°. 9. bladz» 69. medegedeelde, is nader door het Uitvoerend Bewind van Frankryk bepaald, dat proviftoneel cn tot 22 September 1799. het Hout, voor den aanvang van het VII. jaar'gehakt, uit de vier overwonnen Departementen aan der»' linker PJiynocvcv naar de Bataaffche Republiek zal mogen worden uitgevoerd, mids betalende een uitgaand' Recht van 5 pCto. der waarde, zonder da vifita-tie der Agenten van de. Marine enz. by befluit van den 15. November l. 1. bepaald, doeh waaraan al het Hout in 't VII2 jaar of vroeger gehakt, en den 22 Sept. 1799. nog op de plaatfen der verkooping liggende, zal onderworpen zyn.
NATIONALE LOTERYEN.1
In de Derde Clasfe der 90de Geherallteiis, nu Bataaffche LoTERY, welke is begonnen tetrekken op Maandag den 18 Maart, zyn uitgetrokken de volgende Nos. en-voorname-Pryzen.
ijde en laatfte Lyst. No. 20340 met ƒ 1000:-22iS- — - 10,000:-
% E E T Y D I N Gr
Genomen- en Geconfisqueerde Schepen.
Kapt. F. Beard, van Amfterdam naar Philadclohia-, te. Cowes binnengelopen, en zyne reis onder Engelsch convooy willende vervolgen, is te Spi■head aangehouden, onder voorwendfel-, dat voor EioUandfche rekening was-. Men zou. tragten de oewyzen van Neutralen eigendom te doen gelden,.
Het vonnis van confiscatie, wegens 't Schip en. lading the Ruby Kapt. Keef van Boston naar Atiifierdam, Rotterdam of Embden, te Corcemeau opge» jrag't,.. is door 't Tribunal te 'Nantcs vernietigd.
Vrygegeven! te Galais x, 't Schip vau Kapt;. Schwecrs, van Bremen naar St. Thomas ^ aldaar »pgebragt.v
Scheeps*



C t3<5 )
Scheepsrampen.
Verongelukt, by Sneek een Vaartuig met Tarw, te Delfzyl geladen ; de «aam onbekend.
Geftrand op de Eems 't Schip de Vrouw Heyla Kapt. Leeuw van l ondm naarEmbden. — By Zand voord, Kapt./' Soute, van Amfterdam mar Embden, zynde door een Engelfche Kotter gejaagd. Zou tragten zoo veel mooglyk te bergen.
Met fchade binnen te Charlestown Kapt. Hiorn Van Hamburg. .
in een Haven van Christiaanfand, naby Drontheim, met lek Schip Kapt. L. IV. Birch, van 'Plymouth naar Dantzig; dezelve hadt reeds zes weeken reis.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 29 Maart, binnen 't Schip de Naarftigheid Kapt. T. dc Vries, van Bordeaux.
Uitgezeild de Schepen Nepthunits Kapt. Hanfcs, en de Jonge Rendolf Kapt. Feykes, naar Lisfabon.— 'De 2 Gezusters, Kapt. Lodewyk, de Nclly Kapt. Per rus, en Frederica Dorothca Kapt. Peterfe, allen naar Embden. — Nooit Verwagt Kapt. D. Jam op avantuur om de West. De Wind O. N. O.
Den 5o. en qi. en 1 April niets gepasfeerd. De Wind O.
Te Ameland binnen, S. Comelis, van Ilamburg naar Rotterdam.
Helvoetjluis.
Den 27 Maart. Uit Zee binnen de Franfche Kaper VEntreprife, Kapt. Joly; alsmede de Franfche l'Indujlrie, Kapt. Condier; en 't Schip Sally, Kapt. J. Holbrook , van Boston. De Wind W. Z. W.
Den 28. niets gepasfeerd. De Wind W.
Den 29. Gister namiddag uit Zee binnen 't Schip Mcrcurius Kapt. lardsley van Philadclphla, laatst van Portsmouth, en 't$ch\p de ZwaanKapt.Blaauw van Cadix. De Wind N. O.
Briellc.
Den 27 Maart. Gister avond uit Zee binnen C. Bottcrweg, van Altona; en heden morgen 't Schip de Jonge Johannes, Kapt Th. Vink, van Embden; die Hofnung, Kapt. j. Zuiderduin, van De Wind W. Z W.
Den 28. Heden morgen uit Zee binnen, 't Schip the Mahalawinfer, Kapt. T. Lorins:, van Boston. De Wind N. N. W.
Den 29. niets gepasfeerd. De Wind O. N. O.
[ADV E R. T E N T I E.
Deeze Courant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaturdags, uitgegeve»
te Amfterdam, by-Cs. Covens; —te Alkmaar, by J. Hand; — te Arnhem', by P. Nyhojf;
in den Bosch, by Palier en Zoon, en Noman en Zoon; — te Deventer, by G. Brouwer; — te Dordrecht, by P. van Braam; — te Enckhuifen, by de Wed. Lub, geb. Vlaming;—tc Gorcum, by J van de Wall; — te Gouda, by A. van der Ben; — te Groningen, by IV. Z"idr.ma; — te Haarlem, by A. Kampman; — in den Haag, by J du Mee; — te Hoorn, by L. Vermande; — te Leiden, by 'D. dn Mortier; — te Leeuwaarden, by G. M. Cahais; — te Medemblik, by C. Pisfcher; — te Middelburg, by J. van den Sande; — te Rotterdam, by D. Vis; — te Utrecht, \>y J. Visch-; — te Zaandam, by P. Qjiakkelftein; — te Zwol, by J. de Vrt; — en verder alom.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op denVygendam, te Amfterdam.



N°. 18.
0 Apnl 1799:
OECONOMISCHE COURANT
Ter teyoriering yan Natmak imwflmie, Nynrteid, Koophandel, Zee raart, FaMele», Trafieken, Beoefenende Konjlen, Landtou», en alle andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
T e c hnologische ( Konstkundige V Vraagen aan Reizent/en;
(Uit het Hoogduitsch van Joh. Beckmann.)
JL aan Ge eerden, die door-Arabiën en geheel het Oosten reisden, heeft de bekende Höogleeraar
fvfeWS„,/GOr?enige" de volgendelSgryke Teehmhgtfche vraagen Cdie ooi? voor t'huis blyvendeonderzoekers en begunstigers van Konden en Indujlrie gewichtig zyn) aan Reizenden door t^uropa, wereldkundig gemaakt. 1. Zedert eenige jaaren wordt tot het bereiden
SEi-SktngD K BA Po?er W*m<iktÊM
gebiuikt Dit gebruik, 't geen zoo aanzienlyk is, dat daardoor de invoer dezer wortel uit Spanjen 111Engeland zeer is toegenomen, herinnert men zich met in eenig Engelsch werk over het Bierbrouwen te hebben aangewezen gevonden
^&SSÊÊ^^^^ Afsmet van bun, dieEondenfche Brouweryëu bezoat hadden, om er de voordeelige werkingen der Stoommachine te zien Een uiWig naricht van deze nieuwe aanwending dér Zoethott-wortel, welke ook-in Duitsehland gebouwd wordt, [en waarom met even zoo wel in ons Vaderland?] zou too? Landbouw en Cultuur van nut konnen zvn
2.Is het waar, dat men in Engeland eene Tiuftuur of gekleurd vogt verkoopt,waöarmede mén op Linden en Catoen zoo%ast kan tékenen , danie > figuren, noch door wasfehen noch door bleeke mmmer daaruit verdwynen? Het is bekend, dat , men tot het tekenen op Catoenen goederen zich
cardium Urientale bediene, welk vogt, Sfeer bytend ook, die goederen niet verteert Sok ï weet men, dat het fap van zommige boomen u bet geflagt der Rhus oïSumack duwzame vlakken m het Lmden maakt, die door den tvd zwaren / door het wasfehen met zeep nog wodï.
S^°eLneZeJ°ren °?k hier te lande k0"«en wr« * geIyk men jn onze Droogery- win-
S • j t.Zo.er een Tincfuur, tot het boVensezou dTlS hnïkh™> in mé aanwezig wafe, Sr È wenSfz"? » deSZdfS beft-dd-len
et hebben1 van f?Ga'anterie-waaren, die den naam
iieoDen van uit Paarlemoer gemaakt te zvn ï ™en er ^ die, uit hoofde vai deizélver
n -de Sfrfif' .d in gevatte Oorringen,
11 cie 1 e les Coqs, toques de Perle, Burseauv ™ r,J gaudines der Franfche Juweliérf ^Mseen n zeer waarfchynlyk vermoeden zyn deze SkS
y- nuugiecraai ttermann te Straatshrn-tr
■t ^y;tdeSlakkenfchaai ÊS^Sm
t \ZVUrmurattf ë^omen zouden zyn. Deze t laatfte is voorzeker fchooner dan het PaarlerrnZ?
t fn Tl1' VOlêends doo7df£SS
e\-ddtemenV^i ^bruikt.-^fbef
P . .m,en te -M^c/r Camcën u t flakkenhm^n
» ^M^S± ve,rhandeli"g over deëSlaklfen. ■ vvnrTn P5"' ,die ,voor ^rlemoer gebruikt
hrS ^ 0VC1' den handei darmede en he ïïbiuik er van, zou de erkentenis verdienen van geleerde Natuuronderzoekeren, en Koiftenaien Is het waar, b. v. dat de Konftenaarsaar! verfde plaatlen der Scheipen deffSfSllf wederom weeten medetedeelen? Hoe Teichiedt
komen andere daarnaarzweemende Schelpen ?Toï welke pryzen worden zy verkogt? en^.
4. De gemeene Darmfnaaren worden ook in Duitsehland gemaakt, en menig Burger vndt daar
fJ? Mufiek-inaaren worden alieeniyk S Utalien, en wel byzonder te Rome, nog meer en ^eterteiV«M, bereid. De wywm^SSiS
wordt



C ï3* )
Wordt overal geheim gehouden. Evenwel heeft men reeds eenige goede narichten dienaangaande, mt b. v. in de Reizen van dc la Lande, in Volkmam dij Reisboek, in_de Encyclopedie, Art. Bogaudiér, va en in het Giornale d'Italia m. p. 327. Doch alle b. deze kundfchappen fchynen nog onvolledig, en ho zelfs- de Engelfchen zyn niet gedaagd in het fabri- Ce ceeren van Snaaren, voor zy, door toedoen der co Oeconomifche Sociëteit, Italiaanfche Konftenaars V hadden ontboden. Voorzeker zullen, wy liever zi onze Darmfhaaren uit Italiën doen komen, dan. g< onze Lammeren 7 maanden oud Aagten, om die w zelf te konnen maaken; echter kan eene volledige te belchryving dezer Konst hare nuttigheid hebben. d< 5, Wat isdeZo«£iz, die, wegens derzelver aan- z; genaame geur,by verfchülende foorten van Snuif- ri tabak gebruikt wordt? Dit is zeker, dat zy eene k boomvrugt zy, naar de Amandel gelykende. De. o' fchil derzelve is dik, van buiten fponsachtig en Z ruig, inwendig glad en. glanzig* De kern heeft n: «le gedaante eener zwarte boon, waarvan het k vleesch graauw is. Doorgaands wordt de kern » gonder fchil verkogt, en de laatfte geeft dikwyls r< een fyn geeryftallifeerd. zout van zich , het geen e vermoeden doet, dat men deze vrugt inzout, p Men wil, dat dezelve door Spanjen of Portugal uit America kome; maar is dit zeker? Hoe heet de g loom waaraan zy groeit? waar wordt die gevon- k den? van waar,, en onder welke benaming ont» u biedt men de Tonka ? tot welke pryzen wordt zy g ter plaatfe harer eerfte. aflevering verkogt? in v welke fchriften vindt men eenig. naricht omtrent I' dezelve ? v
6. Hoe worden de Kaarfen uit Walrus of Sper- ó ma Cethi gefabriceerd?. Een zektre.Gallop te Lon- d jen wordt gezegd daarvan eene groote menigte te g jnaaken. Tot nog toe heeft men daaromtrent, v noch ook omtrent de verhouding dezer Kaarfen in c prys en.-branden tot gewoone Smeer - en Wasch- d Kaarfen, geene genoegzame befcheiden^ (
7. Op wat wyze kan men. het Hoorn zoodanig e toebereiden, dat het nagenoeg volkomen de ge- d daante van het Schilpad hebbe ? Waar vindt men v üe grootfte Meesters in deze Konst ?. — \
8. De Genueefen bedienen zich, volgendsLabat \ ih zyne. Reisbefchryving. naar Span/en enz. ,.. van , een rood mengfel, in de plaats van Lak., ter ver- g zegehng hunner brieven, het geen niet alleen z aeer licht is, maar ook de fterkte van L.ym heeft, a Hoe wordt dit mengfel zaamgefteld?' |
9 Hoe en waar worden gemeene, met Wasch 1 gevulde Paarlen gemaakt?' Wat kosten dezelveby 's tien eerften uitüag ? Zy zyn niet.dezelfde met x die, welke haaien glans ontvangen doormiddel r der Esfcnce d'Orfent, en waaromtrent, men eenige : Kundighed'eifaantreftih.2?ecvt«*<ï/wj Beytragen zur Qe/chichte der Erfi/tdungen.. W. Th. S. 327. t
ro. Het ware zeer te wenfchen, dat men eene er naauwkeurige kennis hadt van de menigvul* ;e vreemde foorten van Hout, voornaamlyfe n Vervv-hout, die in den Handel voorkomen: V.Roodhout, Brafili'è-hout,Fernambucq, Blaauw tt-, St. Martenshout, Siams- of Japans-hout, ■liaturhout, Bimas, Ebbenhout, Palmhout; Ni° ragahout, Sakerdanhout, Suikerkistenhout enz. ;rfcheidene dezer benamingen fchynen éénerlei 1 te hebben, en ook zelfs de beftemming dier lykluidende naamen is van belang. Men heeft el omtrent eenigen der opgenoemde Houtfoorn hier. en daar verlpreide berichten, doch, daar rzelven zeer onzeker en onderling tegenftrydig ui, wenschten wy liefst dienaangaande ondereht te worden door zoodanige Kooplieden, Ma. daars enz., die niet bekend zyn met het geen /er dit onderwerp door anderen gefchreven is. y moesten ons volgends hunne ondervinding elden, van waar elk der-opgenoemde foorten mie? welk het wezenlyk verfchil tusfchen dedven zy ? in hoe groote ftukken en masf&s iede! foort over. kome? tot welke onderfcheidene Inden zy gebruikt worden?, welke derzelver ryzen zyn? enz„
11* Ook, in dc kermis van gemeene Koopmansoederen zyn hier en daar nog onaangevulde vaken*. b„. v. men weet, dat het gemeen wit Kryt it Engeland en van elders als ballast wordt aanebragt; doch hoe? waar? van wien? en tot reiken prys koopen het de Schippers? Waar* :hynlyk zamelen het deoorfpronglyke.bezitters ryelyk in, en hebben zy hetzelve in voorraad; an misfchien is de A^j/verzameling ook hier en aar een uitfluitend eigendom, der Kroon QRcaal). — Over het geheel ontbreekt ons by veele raaren de genoegzame kundigheid, hoe zy uit e. eerfte hand, of. van den eerften oplegger, in ie van. anderen overgaan. De beste Sandarach Hars of Gom der Jeneverboom') komt uit Arabi'èn n Africa; dan, de grootfte voorraad daarvan, ie men in Europa verhandelt, wordtookin dit werelddeel, uit de Jeneverboomen getrokken, Vaar verzamelt men in Europa Sandarach ? waar omt dezelve het éérst ter. markt.? —
[Hier. eindigt, de Schryver. — Hoe. veele vraaen waren nog hierby te voegen , en hoe nuttig ou derzelver bondige beandwoording voor het lgemeen zyn? — Wy nodigen onze deskundige uidgenooten daartoe uit,, en bieden hun ons )agblad,.als een gefchikt middel ter algemeenraking hunner kundigheden daaromtrent, met feimeenendtn. ernst aan. Redact*]
Ge.



c 139 )
Gemaklyk* Methode, om den inhoud van Vaten, Ketels w«. te berekenen.
(Voor Verwers en andere foorten van Werklieden).
Niet zelden vinden zich de Verwers en andere Werklieden verlegen om uitterekenen , hoe veel vogts een Ketel, Vat, Kuip enz. bevatten konne; en daar dit te weeten echter veelal van groot belang voor hunnen arbeid is, deelen wy daaromtrent de volgende gemaklyke Methode hun gaarn mede
Indien het Vat, de Ketel enz. rond of van eene Cilindervormige gedaante is, moet men eerst den Diameter (de middellyn) van deszelfs grondvlakke meeten. Daarna tien omtrek van deszelfs cirkel berekenen, welke, vermenigvuldigd met het l gedeelte van den Diameter, den inhoud van de grondvlakte geeft. Deze met de perpendiculaire hoogte vermenigvuldigd, wyst den geheelen CuHeken inhoud van het Vat aan.
Men onderftelle b. v. eene Kuip of Ketel van 22 duim hoogte, en wiens bodem 30 duim in diameter houdt. Om deszelfs ligchaamlyken inhoud te bepaalen, berekent men eerst den omtrek van deszelfs bodem', door het dellen der evenredigheid, volgends welken 7 ftaat tot 22, als 30 tot .... het vierde getal of de uitkomst, welke den omtrek aanwyst, zynde ln dit geval ruim 94; welk quotiënt men, gelyk bekend is, verkrygt door de twee middengetallen 22 met 30 te vermenigvuldigen, en het facit door het eerfte getal 7 te deelen. — Wyders vermenigvuldigt men dezen omtrek: 94 met het \ van den diameter of 7±, gevende in dit geval 352! vierkante duimen, ; voor den oppervlakkigen inhoud van deszelfs < bodem. 1
Deze inhoud alzoo bekend zynde, vermenig- ; vuldige men deszelfs fom; 352^ met het getal der < duimen van de hoogte des Vats: 22, en de uit- 1 komst daarvan; 7755 zal het juist getal der Cu- i bleke duimen, of den ligchaamlyken inhoud, van 3 het geheele Vat aanwyzen. —> Is het Vat van t boven wyder of naauwer als beneden, dan kan t men zich behelpen met, de bovenfte en beneden- t fte diameter zamen te addeeren, en de helft daar- t van te neemen voor de diameter der grondvlakte v van het Vat. t
Na het ontdekken van den inhoud, moet men q de Cubiehe duimen tot eene voetmaat brengen, t Daar nu de quadraat - voet 144 quadraat - duimen, L en de Cubiek-vozt 1728 Cubieke duimen bevat, z deelt men ten dien einde , by ons onderfteld P voorbeeld, het getal 7755 door 1728; de uit- I komst: 4I zal dan nagenoeg het getal der Cubiek- I weten vogt zyn, welke de Ketel of Kuip houden f
S 2
kan. Dewyl nu de Cubiek - voet ftroom water circa eene zwaarte heeft van 64 ponden, zo volgt daaruit, dat onze onderftelde Kuip of Ketel 288 fg« en dus nog geene ton, Stroomwater in zich konne bevatten. —
Wanneer het Vat.vierkant is, heeft men, tot het vinden van deszelfs ligchaamlyken inhoud, alleenlyk de lengte en breedte der grondvlakte, en het facit daarvan wederom met dè hoogte van het Vat te vermenigvuldigen.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Iets over de Staande Legers in Europa.
Het is eene algemeen erkende waarheid, dat de invoering van ftaande Legers zoo te Zee als te Lande by de Mogendheden van Europa, waarvan men het eerde Voorbeeld aan Lodewyk XI. te danken heeft, de voornaamfte bron geworden zy van die zwaare belastingen, waarmede bykans alle volken van Europa zedert eenen geruimen tyd overladen zyn geworden, en van die ontzagchlyke ('chulden, welke thands een jaarlyksch Deficit in de gewoone inkomften van genoegzaam alle de Staaten dezes Werelddeels veroorzaaken. Dit was dan reeds het gevolg van de oprichting cn inftandhouding der Krygslegers op den ouden voet. Dan, welke zullen in de aanftaandeXIXe. Eeuw wel de uitwerkfelen zyn, by eene zoo geduchte vermeerlering der bezoldigde Krygsbenden, als wy zedert de laatfte tien jaaren hebben zien tot ftand brengen, en welke wy nog dagelyks zien aangroeien ? Wat moet er eenmaal van het menschlom worden, by eene aanhoudende en zich meer ;n meer uitbreidende opfchryving] van alle de onge lieden, zelfs der zuigelingen, tot den dienst les Vaderlands? Wat,by eenedoorgaande)navoIging ran het Napolitaansch Gouvernement,het geen, eeni>e oogenblikken voor de jongfte omwending in dat lyk, alle onderdaanen van 17 tot 45 jaar oud, e wapen riep? Wat, van gedurig herhaalde Na* wnaleopzittingen, Landftormenenz. ? - Groot-Britanje telt op dit oogenblik, (een 150,000 tal Maroozeri daaronder begrepen), ruim 400,000 ge/apende Manfchappen. De Krygsmagt van Oos'■nryk wordt op 340,000, en die van Pruisfen op 40,000 Man begroot. Rusland heeft, naar de este berekeningen, 470,000 Soldaten in dienst.— le gezamentlyke Arméën der Franfche Republiek 30 in als buiten Europa, moettenminfteóoo,oea lan fterk zyn. Berekent men nu al de overige [rygsmagt der kleinere Staaten en Ryken van luropa, tezamen genomen, Hechts op 400,000 Manfchappen, dan zal het geheel der bezoldigde
Trou*



C 140 )
Troupen m dat Werelddeel niet minder belooper dan op 2,450,000 of byna <x\ millioen menfchen.— Wanneer men nu ■— zonder in Staatkundige befpiegelingen te treden — deze ontzettende vergrooting der Krygsligchaamen in Europa wysgeerig betracht , die met de geheele bevolking van ons werelddeel vergelykt, de menigvuldige neêriïaagen der Arméën gadellaat, en overweegt, wel* keinvloeden dit alles op den duur maaken moete op de bevolking der landen, op den ftaat Van Indujlrie, Koophandel, Landbouw, Konften en Wetenfchappen, — op de inkomften, uitgaven, belastingen, en fchulden der onderfcheidene Staaten, - op het natuurlyk en zedelyk Characfer der Natiën, - op de grondlhgen van het Maatfcliaplyk leven, op onderlinge verbroedering, Staatsbetrekkingen , enz. enz. dan kan men niet nalaaten over den tegenwoordige^ toeftand, en de toekoniftige lotgevallen van het mcuschdom te zuchten en ftille traanen van Weedom te ftorten; al moet men ook anders, in weêrwil vanzichzelven m heillooze noodzaaklykheid van het Systéme Sol•datesque in de omftandigheden van onzen tvd erkennen (J). J
Zonderling voorbeeld van eenen uitgebreiden i Boekhandel, in deXV^Aeuw.
. In het laatfte vierdedeel der XV^ Eeuwe, van J47°-I5°°»en dus naauwlyks eene halve eeuw na de Uitvinding der edele Drukkonst, bloeide dezelve reeds zeer fterk in de Stad Neurenberg. Onder alle de Boekhandelaren en Boekdrukkers van dien tyd muntte.byzonder uit, en was ongetwyfeld de eerfte en voornaamfte, Amon Koberger ln zyne Drukkery gingen dagelyks 24 Persfen, waarby hy meer dan 100 Werkgezellen of medehelpers hadt Boven dien liet hy nog op andere Drukkeryë'n' zoo in Neurenberg als te Bajel en Lyons, Werken drukken. — Zyn Boekhandel was verbazend «itgeftrekt; hy hadt in Neurenberg verfcheidene opene Winkels en Pakkelders, en hieldt zyne Facfoors of Commisftonairs in de voornaamfte Steden van Europa; er zyn dus hedendaags zelfs weinige landen, die een pendant van dit een en ander, m één perfoon vereenigd, konnen aanwyzen. - Deze wyden omvang van Handelsbezigheden nam Koberger zelf tot zynen dood'toewaar welke in het jaar 1513 voorviel.
'^(S)^M-Zie di-e "o^aaklykheid betoogd,in Archiv i jür Aufklanmg uber das Scidatenwekn I Band 1 St Leipzig 1792. " ,
Merkwaardig Staal vanperfoonlykelxnvsTRiE, in Noord-Amerika.
COvergenomen uit J. D. Schöpfs Reife durch eimge Nord- Amerikanifchen Staaten nach Ost-Florida und den Bahama - Infeln.)
De Schryver verzekert, dat hy met zynen reisgenoot te Blackhörfe in New-Terfey eenen Waard bedt aangetroffen, die tegelyk Weever, Schoenmaker, Höeffmid, Wagenmaker, Boer, en Tuinman was;-terwyl hy'nog, daarteboven , zyn eigen tSrood bakte, zyn eigen Hier brouwde, zyne Z wynen zelf ftagtte, zyne Ploeg - en Egge - Werktuigen zelf Heep, zyne Wooning zelf timmerde, barbierde, aderliet, de Heelkonst oefende en, des noods , als Soldaat voor zyn Vaderland te veld trok. — Hy verzekert nie't alleen de waarheid van dit verhaal, maar tevens, dat fbortgetyke voorbeelden in Noord - Amerika niet zeer zeldzaam zyn, «
Welk een Steven van der Klok voor het vreedzaam en gelukkig Blackhörfe! — Welk een fchitterend toonbeeld van het geen dc mensch vermag, wanneer hy, aan den éénen -kant door da noodzaaklykheid gedrongen , en aan -de andere zyde door nyverheid en braafheid aangevuurd, alle zyne vermogens oproept, alle zyne kragten aanfpant, om, voor zyn Gezin en Vaderland, zoo veel nut te doen als hy kan! — Welk een verfchil in I2, a 15 onderfcheidene betrekkingen zich zelf en anderen te konnen dienen, of even zoo veele wezens nodig te hebben, om in elk dier betrekkingen gediend te worden! — Indedaad, het ware te wenfchen, dat foörtgèlyke voorbeelden, die in den ouden tyd, onder-onze voorvaderen; niet onbekend'waren * thands ook-by ons herleven mochten. Wy ftaan gereedlyk toe, dat de opkomende bloei van'nog weinig bevolkte Staaten uit haren aart meer eene ftrekking hebbe, om zulke weldadig werkzame en algemeen nuttige Burgers te vormen, dan wel de verweelderde bn kwynende ftaat eener door hare voorige Induflrte ryk gewordene Natie; dan, wanneer wy den bekommerlyken toeftand van alle de welvaardsbronnen dezer Republiek op dit oogenblik beden, en eene Nederlandjche ziel nog in onzen ooezem fpreekt, konnen wy het dan onze: lieve Vrouwen en Kinderen, ons Vaderland, onzen Naneeven weigeren," eene algemeeriü verarming ;n verwoesting te voorkomen, door handen aan iet werk te leggen, en voor devèrbetering van ms en onzer nakomelingen beftaan te zorgen, loor alles te doen, wat wy met eere te-doen /inden? ~ Waarlyk, als wy ons aan werkloosïeid, weelde, en het uitputten onzer nog overige /ermögens "blyven overgeeven, Landgenooten !
dan



C 141 )
dan treden wy op nieuw de verbasteringen, de barbaarschheden, en de verwoestingen der Middeneeuwen te gemoet; dan zullen misfchien onze Kindskinders bewaarheden, het geen, nu mogelyk eeirweinig te overdreven, van zekere naburige Natie door een van derzelver leden onlangs gezongen werdt:
De tous les Commérces nombreux
Qida P.,.. on peut faire, Je foutïëns que le moins heureux
Est celui de Librairc. Vos Livres doiyent yous rester,
Car, yous avèz beau dire, Qeux, qui pourraient les ach&er,
Ne savent pas les lire.
Pryzen van eenige voornaame-Koopwaar en en Levensmiddelen; te Amfterdam, den 1 Apirl 1799.
■ Zedert den 25 'Maart zyn de Geraffineerde Suikers en Candyïnf. a | a 1 i>. per m gemonteerd. De Syroop-is 99 a 100 £. — De Congo Thee 1 ft. per fe hooger. De 2 «4 ft. — De Delft fche Boter-is f 38 a 42. De Leydjche f36 a 38. De Fritfchc ƒ34 a 36. De PJooiboter f21 k 34. — De Tarwe, Poolfche Bonte en Witte 190 a 2.15' ggl. Roode dito 180 k 210. Voorl ..Roode en Witte 160 a 180. Gron. en Old., 160 a 175. Dito Roode 155 & 170. Friefche 170 k 185. Bovenlandlche 175 k 190. Zeeuwfche 180 ,k 195. "VI. Witte *75 a 195- — De Rogge doorgaands 5 ggl. hooger. — De Garst 12 a 14 ggl. gemonteerd. — De Haver iets minder. — De Boekweit £ 25 a 28.
Vermids de op nieuw ingevallen vorst vermoedelyk het ftaande gewasch grootftendeels zal verwoest hebben, is het Koolzaad en de Kaap - Oly dezer dagen verbazend gemonteerd, en nog ryzende.
Te Dordrecht, den 28 Maart 1799.
Koolz.,Inl.enZeeuwsch,periast.. 76a 80 h£ Zaai Lynzaad, Inl. enZeeuwsch,
per achttendeel t . 90 a roo ft.
Raap Oly, per Aam. . 82 el
Lyn dito per dito . , 66 |f
Raapkoeken, per 1000 . 60 fl
Lynkoeken, per dito . 100 li"
Nieuw Zomerzaad tot zaaijen, per last. 120 J> Graauwerwten, per Z. Zak. . ' Groene dito, per dito. .
S 3
f Den 29 Maart.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 30 a ag ft. Moutwyn, per Virtel . . . 84 p Gene ver, per dito .... 8 ^ ^ Luikfche Kooien, per Hoed . '. 27^ gl. Waag dito, per 100 Waag .■ . 28 gl.
Den 1 April.
Candybrooden - . $ 441 a 45
Poe/er dito - - 43 a *
Raffinaden - . ^1 a |3
Melisfen 2 en 3 gg - 371 a 40I
Lompen - - - 36 a §
Stampfuiker - - * - 36J a 40,5
Basterden ■ - - A7| a 40I
Candyën, diverfr - - j^i a .h
Syroop --- $ I00 a I0I
Te Schiedam, den 3 April 1799.
Moutwyn 8 j£ de 30 Virtels, zonder Fust. Geneyer 9 ^ dito, dito. Geneyer44en45 gl. per Aam, Amft. Proef. Gedroogde Rogge 163 fg per Last 156.ggl.
Te Utrecht den 30 Maart 1799.
Witte Weit - ƒ jar
Roode dito. - - . = IO| a n
Rogge - - - - 8| a «
Boekweit - - - . 6:14
Capucyners, groote - 0
dito middelfoort - - e
dito kleine - - . • « 14 a 1?
Groote Graauwerwten . - » 17J
dito middelfoort - - = ió"*
Kleine dito - . - - s iq a
Ongelezene dito - . 0 13
Groene Erwten, naar droogte 0
droog middelfoort - . •
Kleine zuivere dito - . -. e 15J a 16
Ongelezene dito - . ■ io'a irt
Witte Erwten s
Witte Boonen, (Bosfche) - =
Paardeboonen - ' 4 = 81 a 83
£a-ver * - - 4f2a si
Wintergarst - - . = 63 a 7 Zomer dito - . * -7/
(Vry-



Pryzen yan eenige Binnenlaiidfche Effetten, te Amflerdam , den 4 April 1799.
BATAAFSCHE REPUBLIEK.
Irdr. Prys pCt.
Recep. van" Anticip. Perm. ten
laste'tBondg teLande, 1797. agpCf. 38 a § dito uit de Heffing tot herftelder ] .Marine . . ag - 38 a f
.dito uit-de Brab. fchaêvergoed. a 4' - 37 a \ »dito uit de lied. van 98, op de Bezittingen, naar rato van fom» men en Comptoiren . & 3! . -46 avjUi /Bat. Refcripticn . .a4pCt.
Losbaar 1799 ,. — . 914394'
1800 . — . 781380
1 ... — - -68"atf9
« . — - 6o|aëi|
3 — - 57 358
£ . — - 55 350
.Na den Vrede — 43* a |
.Varmalig HOLL AND,
Recep. uit de geforceerde Geldlicht.
van 95 en 96 . aalpCt. 36 a| .
.ditö uit de Lotery van Febr. 96 a2§ - 34 a! dito uit de Vrywill, Negot. van
Octob. 97 . ' 35 . 60a *
■Certificaten van dito .«, - 12 a 14
Recep. uit de Gorinch. fchaêverg. &-g - ggl a 56J
Voorm. UTRECHT.
Oblig. k ö|, a\r 3, 4 pCt. . van41 tot56pCt. .Recep. uit de Aslignaten . a.3JpCt 87389 dito uit de 50e en 100= Penn. ka} - 38 a 39 .
Voorm. GELDERLAND.
Gilig, . . as pCt. 36338
JLecep. uit de Vrywill. Negot. 97 a5 - 53354 A\q uit de Geld. .fchaêverg. £14 - 38a \
Voorm. O VER'YS SE L.
Oblig. a ai en 3 pCt. M van37tot43pCt JUe#>.*itde 100-. en 50e. Penn. £4 - 45a4Ö
Voorm. ZEELAND.
miig \ a,a\, 3 en 4 pCt. van 28tot44'pCt. J&eeep. uit de Lotery 37 . a.3 pCt. 36 a |
Voorm. F R I ES LAN D.
Oblig. naar de jaaren van losbaarh. a,c; pCt.
Iito . La - 36338
iito .. .. aa| - 40*141
O. I. CDMPAG NI E.
Sblig. ten dasten diverfe Kamers as pCt. 24326 Recep. van Anticip. Penn. . a3 - 28330 Oblig. V3n allerlei asrt, rentende
a ali 3,33,4 pCt. met of zonder
vergoeding derverl, Intresfen, vsn 29§tot43pCt. 25 Jarige Renten a 6 . . 34336 Uitgeloot, Compt. Oblig. naar de jaaren. 62*60 dfiosfings-biHellen .. ƒ 16 a 15
Uiigel. dito .. ><
COUPONS.
Der O. /. Comp. van 1 Dec.
* 797 en 98 . 3 80 a 81 en 70a 71 pCe. dito.dito van iOcf. 97en,98a83a84en7o a7i dito van Holl. en Zeel. 1797
en 98, en 99 a8oa8i en 64a65en5i a 52 Negotiatie 1785 van 1795 . . 94 a 95 I n J786 van 95 en 96 , 94 a 95 ƒ ^ '
97 • • • 7* a 73
BELEENBANK GELD. 4 April 99! a * pCt.
Wisfel'Cours van 4 April 1799 , te Amflerdam, op de Steden
Madrid . * 2 m: Ufo § 75Ï
Bilbao . . dito 755
Oadix . , dito 75I a 75
Sey Uien . . dito «76
Lisbon . . dito . • 6l|
Port a Port . i| Üfo van 3 m: * 6i\
Venetiën . a m; üfo . * 95
Livorno » dito . * 107^
Genua . .. dito . « 98; , •
Parys, 'kort. betaalb. in Specie * 61 a \
. . 3 m: Ufo . , »
Bordeaux . —~ —— . -
dito . . 1 Ufo , e 6i\
Hamburg, kort. Banco . ~» 39I ft.
dito .. . 2 m: Ufo *. » 395* »| & Breslau . . t5 weeken dato • Weenen . . dito , » 37 ft.
Zeeland . .. . * a} pCt.
Rotterdam . . « f pCt.
Bankgeld . . * 93S»f%pCt.
NB. De plaatfen, op -welken geen WislelCours is, zyn opzetlyk weggelaten. i
(*) Gemonteerd wegens de voordganghebbende aflosfing.
sp*



c m y
Specie'Cours te Amfterdam, den 4.April 1799,
Nieuwe.Ducaten per ftuk . / 5:15
Oude gerande dito . - 5M4
ISigte dito . ♦ * 49..: - per once.
Souvereinen . » 17.:-- per ftuk.
Spaanfche Pilloten . * 45 : loper once.
Franfche dito . ")
Pruisfifchedito • > «* 46:—per once.
Lunenburger dito . >;
Nieuwe Louis d'Or = .11:14 per ftuk.
Zonne.dito . ... - 11:16
Guinea's . ,. = 12:18
Carolines »_ « n: 16
Baaren Goud » i4fa rj'pCt.
Los Goud . . « i8.|a 18
Goude Crufaden ., > iS
Pilaaren, per Mark Beo. 24:10'
Mexicanen, per dito . y
dito per-ftuk .-- S m~ ' 53i
Fr. Ryksd. . . » —: 50
dito Kroonen, per Mark . * 24:10'
dito dito per ftuk . * —: 57
Brab. Kroonen . - —: .
Fyn Zilver, per Mark . = 26": 6
dito van 11 penn. . \. 26: 5
dito van 9 dito en daar onder .g f» 26^ 2*
Ducatons - . .£.Js —63
Holl. en X Ryksdaalers . ==—:5o
Nieuwe Ryksd/ . * —~ gs p£t,
Z E E TYD I N G.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Opgebragt te Tdrmottth 't Schip' de Wilhelmina Kapt. D. D. Minnen- van St. Martin naar Altona^ Te 6'/. Afo/o 't Schip Bonafides Kapt. Matthiefe vau Flensburg. — By iW Brieux 't Schip Joltanna Kapt. 2Y;«yê van Altona.-^- In de Golf van ó><jdoor een Franfche Kaper, Kapt. C. Lindeyed van Kopenhagen naar Livorno, zynde. reeds in Spanfin opgebragt doch vrygegeven geweest. — Te Livorno door een* Franfche Kaper 't Schip Madonna Della Kapt. M. Tromha ^van Tunis, en nog'twee Toskaanfiche Vaartuigen.
Het Schip Toleramla Kapt. Schweers van Bremen naar iSV. Thomas, is te Ctf/fow opgebragt geweest, doch alle de papieren in-orde zyndev, terftond weder, vvygegeeven.
Prysverklaard te Aix de Deeni'che Schepen Amicitia -Kapt. Meytr, en Margaretha Johanna j Maria Kapt. Mumfen, om dapzy hunne pasfen in Holland ontvangen, hadden.
Vrygegeven door \TribunalteAix het Deensch Schip de Jqfieph en lfiabeila vai Géwjö naar AoAc«door-een Franfche Kaper te Mallaga op je-1
1 biagt, en door den Conful aldaar gecondemneerdf geweest zyi de; alsmede 't Schip die 3 Bruderne met de lading, Kapt. Krög. ——
Scheepsrampen. Met fchade binnen aan st Eiland Bulién B. P. Boy/én van Hamburg naar Bilboa,-,zou tragtetf te Nantes te komen om te repareeren.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Dén 2" April binnen J. O. Scholte, E. C. Wouters , en A. Arends van Bordeaux, en J. Bodeman uit Zee, F„.J. de Witt v-m-Altona. — Uitgezeild Bdnnits naar Lisfiabon, De Wind O. N. O.
Kapt. Scholte, naar" Z^cr moetende, gaat naar " ÏJFdrlingen om te repareeren. Kapt. Bodeman, naar Embden, is wegens lekkagie in 't Diep gezeild, Kapt. Wouters is in 't binnenzeilen tegen de fteenen vastgeraakt, doch met hulp van Sloepen we- der vlot geworden.
Kapt. Rabbe, den 28 1.1. binnen, is in 't opzeilen aan den grond geraakt, en heeft een ligter tot hulp.
fi Den 3. binnen 't' Schip de Vrouw Tetje, Kapt; G. Rykes uit Zee. — Uitgezeild de Schepen Europa Kapt. Teyes naar Lisfiabon, en Margaretha Kapt. Heusker naar Tanger. De' Wind O..
ij Den 4. uitgezeild 't Schip de Welvaard van Pillau Kapt. P. J. Walboom na Lisbon en de Jonge Elifiabetlv Kapt. C/<««j ó»w/ op avantuur. Niets binnen. De Wind O.-
\\ Te Ameland binnen H. ter Veer van'Hamburg.
Helvoet/luis.'
Den 30 Maart. Gister namiddag hi Zee 't Schip. Nephtunus Kapt. J.-Pieters Veen naar Ceudres. De Wind O.
't Schip Mary Kapt. Huil, opgebragt door de Franlche Kaper leMatheis, beiden onder het gefchut van- den "Schout by Nagt Gervais gelegen hebbende, is1 ontflagen en gister avond naar bo> ven gezeild.
Den-ji-en 1 April, niets gepasfeerd. De Wind O. en O. N. O.
Den 2. Dezen morgen naar boven gezeild Kapt, J. ALardslej. De Wind O. -
Briellc.. ■
; Den 30-Maart. Niets gepasfeerd. De'zeilree liggende Schepen konnen wegens de wind, hooge Zee, en gebrek aan water, niet vaaren. De Wind O. N. O.
Den 31 en r April, nretsgepasfeerd. De Wind O. 1 Den 2. De Franfche Kaper le Sans Peur ligt nog op de Rheede, l et geen de ter Rheede liggende Sc iepen door vrees we^riwudi van uitteloopen^ Dé Wii.d c. n. o.
WEER,



WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG gedurende de Maand Maart 1700.
Maart baro- thermo- winden. luchtsge- Maart baro- thermo- winden. lucrtsgé-
| meter. [ meter. Streek Kragt steldheid. \ | meter, meter. Streek Kragt stfÏdmid.
f29 n\\m Z.W. — i Betrokken. Mist. T f29 7i 38 nTnTÖ, 2 Betrokken'.
1 )lr\lfrl ——2- 17K29 7Ï 36§ 2 Zeer Betrokken.
. L.r2JLJ 42 2 Zeer Betreken. ) I29 ?| 34 2 Betrokken.
f29 8 [38 ■ 2 Betrokken Mist. r-29 7 33 _ ~ . ., " ■"
2 4 29 PiUi W.N.W.2 Zeer Betrokken. 18 < 29 7 35 -. z
129 ii*|36i 2 Een weinig Betrokk (.29 7f 33 N. 2 ■ '
■ , i"3° !351 mw' 2 zecr betrokken- f29" 7,0 Z. W. 2 Zeer Betrokken."
1£ t* « MKrm'«i ~^~Z 19 V9 7i^o ' • 2 Een weinig Betrokk
-h3Q ii 35 N.N.'O. 2 Een weinig betrokk. Uo 6j 3S N. 2 Betrokken?
M S ,4? N~n t^TlZ 20 i2* 2 Zeer Betrokken.
C3° 1 32 N-°- 2 Betrokken. j29 5- 35 p. tj N. 2 Betrokken.
f30 31* O.t. N- 4 w f29 MSsT """" z . ■ "
5 ■< 30 ii 3Si 4 Zaer Betrokken. 21 <( 29 él 4i§ Oost. 2 -
t^o 1*32* N. O. 4 Een reinig betrokk. (,29 6| 36 N. O. 2 ;
f3° | 32 " 1 4 Betrokken Sneeuw. f29 7f£n«ï i' j." ' ~*~
6 -j 30 32 -2- 22 < 29 71 ,391-. O.N.0. J
,. C29 ui 32 ■ 2 Zeer Betrokken. C29 7134. N. O. 2
- 'lï lïl 2 Betrokken- rz9 7 ^.1' , Ö5?ï 2 Betrokken. Sneeu^
l,o 3? , ~ 23 <29 7 381- -* , 2 , !
z32 ir —7—L_2 —• (.29 61 36 — 2 .
po 30* O. t.Z. 2 Betrokken. Mist. f29 7 05Ï z~Ö ~ 1
8 -<29iii34i -~ * Zeer Betrokken. 24 29 6 ft O ZO 2 -H
- *ag" 30i °-N-°- 2lHeld^ U 6i 37 PitTN.' 2 E^wemigbetrokk.1
9l $11 ''o \l O ?K l Betrokken' JsTTIëi NTO 2 Zeer BetrokkenTi 9) S 29 9 34 O. t. N. 2 . 25 < 29 6 50 O.iN. O. 2 . ■
C29 IO 32 — 2 Helder- ^29 6 4.x 2 Eenweinigbetrokkl
10 ilo 2? n?'n - 2Cer BclrokRen" , f29 7i/4^ï w. t, N. 2 Betrokken. mTsTI
10 < 30 35 N. t. O. 2 — 26 < 29. 71 47 W. t. Z. 2 Zeer Betrokk™ 1
h° 34 N. W. 2|EenweinigBetrokk. (29 gffi 4 Betrokken i
BaJa-^Uifaa ■ ■ 2 — -——. r20 ■, r., . 7—^ ■ ——1—-—;I
n < 29 -io} 4iï. 2 Zeer Betrokken. 27^29 li 1< ' 4 ' 1
- (-29 I0'I36 M2 Een weinig Betrokk. i 29 4 [401 *'* T£ I
12 (2? te *£ °-L N- 2 — —~ e r29"4 40—wrcN^z-———I
1 B t2, 2 ' 2» -j 29 si 37* W.N. W 2
ƒ29 7 32 2 : ■ r29 ~ —n q—r: 1
I3-< 29 5 40 — 2 Zeer Betrokken. ap 4 20 «i « 4 7ppr T. f ... ' j
■ 1.29 4 36 WZW 2 Retrnkkpn 7 1 rJ ~ ~~ 4 Zeer Betrokken. |
' C29 3135* NTw^Ëg.- S^fe-f^ !
ÉJ1 ^ 2ZZ=: 30 {2911* 30 ' —1 JSTTeuokken. Z= g l^9_2o*[-2 5i — 6 Betrokken. I
f29 7133* Ni 2 : "?: 1 ' -r-r — f
16 J 29 8| 36* — 2
C29 8^133 N. t. O. 2 Zeer Betrokken.
Gevallen Regen "en fe^wTgeduurende de Maand Maarf t? Lvn.
De Uttwazeming is 9 Lyn 0 ^
Te Amfterdam, by G. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.



^ * l9' io April i7pp.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter Unrkrim van Nationale Huishoudkunde, Nyrerkeid, Koophandel, Zeeraart, Fahrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Gefchied- en Werktuig.kundige denkbeeldet aangaande de inrichting en het gebruik der Telegraphe.
Het Werktuig, gefchikt om belangryke brie: wisiehngen tusfchen plaatfen, op verren al itand van elkander liggende, ongelooflyk fnel en met de grootfte verzekering van geheimhou ding, te doen plaats hebben/bekend onder dei naam van Telegraphe, werdt in 1793 door'den Pa ry/chen Burger Chappe bekendgemaakt, en ver wierf, zoo by het Gouvernement van Frankryj als in geheel Europa, dusdanigeft byval, dat hei zelve, voornaamlyk in de Franfche Republiek, terftond met de beste gevolgen in werking gebragt, en zedert tot eenen merkwaardigen graad van Volkomenheid opgevoerd werdt. Welke gewichtige dienften de Telegraphifche lyn of gemeenichap, vooral tusfchen Straatsburgen Parys, den tranlchen in hunne veldtogten over den Rhyn, in Duitsehland, Italiën en Zwitferland tot hiertoe gedaan hebbe, en nog fteeds doe, is algemeen bekend. En dtt Werktuig is belangryk genoeg geworden, om niet alleen de nieuwsgierigheid van het geheel Europisch Publiek, maar ook den weetlust van veele Konftenaars, Werktuigkundigen, en Geleerden optewekken, en dezen aanteipooren tot het nabootfen van Chappe's Werktui°zn kleene modellen (*), of ook, tot het fchryven yan Artistijche Verhandelingen over de Werktuiglyke inrichting, aanwending, en het gebruik der Jc cgraphe. —En indedaad,niemand,die Kous; en Wetenlchap mint, niemand, die als Wysgeer de iprongen van het menschlyk vernuft gretig na-
Tvi£^Zc^°'™ngs, ;//erd£ een z°odanig fraai gewerkt Modél aan de Maatfchappy Felix Meritis ter befchoawws aangeboden door den Amjlerdamfchen Burger A.Heianti, die ook daarvan, by eene verhandeling in die Maat-
Sf&ïn^ < M Leden eene zeir duidelvke vsiiiianng heelt gegeven. ' 1
T
oogt, niemand vooral, die alle de vernuftsfneehngen van het meer verlicht wordend menschdom zoo gaarne dienstbaar wenscht te maaken aan het
Un het onyerfclulhg zyn, 0f hy eenig uitgew kïfid™ }uist denkbeeld verkryge, dan niet, van * T VVe/U"1§' het welk> behalven het Staatkum
Sf?!' gebhli)k'tot n°S toe va» hetzelve gemaakt, nog oneindig gewichtiger fchvnt te ! konnen gemaakt worden* door hetzelve dien tbaar , te doen zyn aan de Koophandels- en SE £Wf^. en andere voornaame betngeu" . dei Maatfchappy, of van derzelver byzonderefe!
Dit is dan ook de reden geweest, dat men in Duitsehland en elders veel over dit onderwerp gefchreven heeft; dan onder alle deze gelcTiriften is er geen, welk zoo uitvoerig, naaUwkS en PraSttsch'ingericht is, als de VeEde van den Geleerden Bufchendorf te LeipzZd"e wy voor ons hebben liggen, en waarin dezl'kuiidigc Schryver zich met bepaald heeft, tot het geeven van eenige oppervlakkige en enkel de alledaagfche nieuwsgierigheid voldoende berichten aangaande de Telegraphe, tevens eene naaufkeunge befchryving mededeelt, en door de nodige bygevoegde afbeeldingen opheldert, van eene Telegraphe voor Duitsehland, welker Mechanifche zamenftelhng gelyk is aan die van Chappe, doch waarvan de aanwending, het gebruik, en dé daartoe yereischte Alphabets, Cyfers, en Tekentafels, van 's mans eigene uitvinding zyn, en met de meeste duidelykheid worden aangewezen
Daar er tot nog toe in ons Vaderland, zoo veel wy weeten, geene opzetlyke verklaaring der Telegraphe is uitgekomen, en men alleen in 170, eene ellendige Carricatuur van dit werktuig hi plaat heeft uitgegeeven, meencn wy liet Vaderlandsch Pubhek geenen ondienst te zullen doen met aan hetzelve m eenige achtereenvolgende" Wocnsdagfchc Nos onzer Oeconomi s c h b : Courant, het zaaklyke uit de verhandeling rm Bi medetedeclen. Men begrypt gerecdlykj'
dat



( 146 }
dat wy ons hierin, wat het werktuigkundige en b de bewegingen der Telegraphe betreft, alleenlyk g tot eenige weinige oppervlakkige Kundigheden u zullen moeten bepaalen, daar hét volkomen be- d grip dezer zamenftelling en bewegingen niet moog- ii lyk is overtebrengen zonder behulp van figuuren, v Cyflers, en tekeningen, die, door de kosten van a Gravure en Plaatdrukken, een al te groot bezwaar v op den geringen prys van dit ons Dagblad zouden d opleveren, dan dat wy die, zonder ons zeiven t< grootlyks te benadeelen, hierby zouden hebben d konnen overneemen. n
Het is bekend, en 't oogmerk waartoe men zich \ tot heden in Frankryk van de Telegraphe bediend 1 heeft, .brengt zulks mede, dat de eigenlyke uit- a drukking of betekenis der daardoor gemaakte ft- p guren een diep geheim is, alleen bekend by den eerften gever en laatften opvanger der tekenen, \ terwyl alle de tusfehenfehryvers of Mechanifche . \ werklieden even onwetend zyn omtrent het geen f zy overbrieven, als een Postbode of Cour Ier aan 1 gaande den inhoud zyner byhebbende Depêches, r Men kan dus van de "Franfche Telegraphe, men 1 moge dan een domme idioot of een grondig werk- c tuigkundige zyn, te Parys, te Straatsburg, te 1 Rysfel niets meer zien noch ontdekken, dan dit: dat men zeer oplettend,op de toorens dier Steden, 1 dit werktuig in rust — of in beweging befchouwe, ( en deszelfs hoofdgedaante, met de menigvuldige 1 verplaatftngen van zommige deelen, daartoe be- i hoorende, op eenen aanmerklyken afftand gade- 1 fla. Hetzelve van naby — van binnen te zien , 1 de betekenis der figuurlyke taaltekenen, de wyze van die te geeven en optevangen, de fnelle over 1 gang van de eene figuur tot de andere, te onder- i zoeken, en zoo een volledig konst-begrip tc ver- j krygen van dit zonderling Werktuig, is zoo min . te Parys, te Straatsburg enz. mooglyk, als tc i Amfterdam of te Conftantinopel (*-),
Dan, éénmaal de figuurlyke inrichting der verreSchryfmachine bekend zynde, laat zich de menschlyke geest in zyne nafpooringen niet wederhouden; integendeel, juist het geheimzinnige vuurt deszelfs yver aan, en hy rust niet, voor hy ten minften het middel gevonden hebbe, om, op zyne wyze, met een foortgelyk Werktuig, in gegevene , omftandigheden, even'hetzelfde te konnen doen.Eene Mechanifche inrichting, door welke het mooglyk wordt, alle buitengewoone bewegingen en onderlinge richtingen 'der deelen gemaklyk, fnel, en zeker vnordtebrengen; de byzondere wyze, op welke deze richtingen, die bewegingen
(*) Volgends de publieke Papieren zou men ook aldaar eene Tehgraplii/cke lyn met Egypse willen tot ' ftand brengen. — De mooglykheid hiervan is by ons, j im meer dan eene reden, nog zeer twyfelachtig. '
nverkt, aan anderen vertoond, en door hun naebootst worden; en de verbindtenis derzelven et de taal of uitdrukking der menschlyke geichten, zoo dat anderen, maar ook alleen zy die i de affpraak zyn, deze bewegingen even goed erftaan, als of er tot hun gefproken, of een brief m hun gefchreven werdt; en dit alles met zoo eel Systematifche vastheid, dat zich zoo min e bloote werkman, als de fchryver of lezer der :kenen , mids behoorlyk oplettende, nimmer aarin bedriegen kan; — zulk eene inrichting, icn moet het erkennen, is één der waardigfte oprwerpen voor de nafpooring van het mensch/k vernuft, welk in deze, en misfehien in eenie eeuw der wereld, zich onder ons bereik gelaatst heeft.
De uitvinding van Chappe heeft het voordeel an zeer eenvouwig, en te gelyk vatbaar te zyn oor eene byna taliooze vermenigvuldiging van guren. Zyn Werktuig laat zich gemaklyk beandelen, werkt op eenen verbazenden afftand iet de fnelheid der Iichtftraalen, én wordt, ge, yk andere middelen om van verre te fpreeken , loor deszelfs gebruik niet met de daad onbruikiaar gemaakt.
Het wezeulyke der Telegraphe beftaat in eenen ireeden beweegbaren vleugel of dwarsbalk, die op en tooren of verheven gebouw, of op eene hooge >ergfpits, even gelyk een hefboom, aan eene egtftandige fpil is vastgemaakt, en aan welksjeide einden andere beweegbare vleugels of wieten verbonden zyn.
De onderfcheidene richtingen van dezen draaf* >alk —• konnende dezelve Horizontaal, Diagonaal, :n Verticaal (waterpas, hellende, en loodlynig) jefteld worden — en de verlchrllende bewegingen in ftrekkingen der eind-wieken, welke van 45 ot 45 graaden den geheelen cirkel rondloopen, :y.n de tekens, waardoor de 'Telegraphe tot eenen /er af zynde waarnemer, van de betekenis dezer /eelfoortige figuren vooraf onderricht, fpreekt ia hem doet verftaan, wat de beftuurders van iet Werktuig hem laten weeten, of melden wilen. — Deze waarnemer, voorzien van eene goeie Telescoop, ten einde de bewegingen der Telep-aphe duidelyk te konnen onderkennen, brengt jen inhoud van het Tclegraphisch Cyfferfchrift tot iet bedoeld gebruik in de gewoone fchryftaal 3ver, of hy copiëert oogenbliklyk de waargenomen e tekens door eene tweede Telegraphe, en deelt die mede aan eenen verderen waarnemer, indien de ontyangene kundfehap naar eene meer verwyderde plaats moet worden overgebragr.
De uiterfte afftand of Station tusfchen twee aangrenzende en op elkander werkende Telegrafhen is eigenïyk die, waarin derzelver wederzydfche bewegingen, door middel van eenen goeden re-
flcc-



e 147 )
fle&cerendcn Zeckyker, nog duidelyk te zien zyn dan de ligging der plaatfen, over weiken de Telt graphifhc post gaan moet, en de beletfelcn va het doorzicht Cperjpcelive') uit de gedaante der op pervlakte van het aardryk zelf ontftaande, maa ken het dikwyls noodZaaklyk, dezen uiterftei afftand intekorteu, en de twee aangrenzende werk tuigen veel nader by elkander te plaatfen. Ove: de hooge ruggen van het gebergte, gelegen tus fchen twee plaatfen, die anders in elkanders ge. zicht zouden liggen, maar tusfchen welke nu alle gemeenfehap voor het oog onmooglyk is, kan dc '1 clegraphifche route niet worden voordgezet, dan doormiddel eener tusfchen -Telegraphe, geplaatst op den hooglten bergtop. £11 wanneer twee voorname Steden te ver vau elkander liggen, om door middel van Kykers elkander duidfyk genoeg in het gezicht te hebben, is men genoodzaakt in eene tusfehenbeiden gelegene plaats, zomtyds zeer naby een dier Steden, eene derde Telegraphe aanteleggen.
Zyn er geene oneffenheden van het aardryk in den weg, dan kan men de Correspondeereude Telegraphen op afltanden van 5 tot 5, ja van 6 tot 6 uuren, gevoeglyk plaatfen. By de eerfte proefneming van Chappe in' Augustus 1794 waren de twee briefwisfelende toorens die van 't Park Pelletier St. Fargeau en St. Martin du Tertre, op eenen afftand van 8i Franfche myl, of uuren gaands. In deze ruimte was Hechts ééne tusfehenpost nodig, op de hoogte van Ecouai. Tusfchen Parys en Rysfel, waar de eerfte Telegraphifche post of linie werdt aangelegd, zynde een afftand van 30 Duitfche mylen of 60 uuren gaands, vondt Chappe niet meer dan 12 Telegraphen nodig aanteleggen, hoewel de ligging der plaatfen, waar hy die werktuigen plaatfte, hier en daar vry wat afwyke van eene regte lyn. Tot de Correspondentie met Duinkerken bragt hy er 16 in werking.
Groote afftanden moeten dus, gelyk men ziet, in verfcheidtne Stations doorloopen worden; doch deze tuslchenftelling vanTelcgraphi/che boodfehappers brengt, indien zy vaardig hun werk doen, geene merklyke vertraging toe aan de fhelheid, waarmede de Telegraphijche kundfehap voordvliegt. Van Leipzig b. v. tot Rysfel — een afftand van 100 Duitfche mylen, zouden 36 a 38 Telegraphifche werktuigen nodig zyn ; en echter zouden deze 38, gevoegd by de 11 Telegraphen van Rysfel tot Parys, dus in het geheel 50 Stations, indien derzelver beftuurders allen werkten gelyk 1 het behoort, en zonder tusfehenkomst van ne- 1 veis, regen en zwaare ftorm, niet verhinderen, i dat eene boodfehap, welker Telegraphifche aan- 1 duiding omtrent 15 feconden vereischt, in 8 1 a 10 minuten van Leipzig te Parys aankwam. Dit luidt fchier ongelooflyk, en niettemin is C
T
; het voor elk, die de inrichting en wyze van wer-
- king der 'Telegraphe van naby kent, boven alle ï bedenking. Ja, het geen verdergaat, dit tyds-
- verloop kan nog bykans voor de helft verkort
- worden. Indien alle de Telegraphen van Leipzig 1 tot Parys vooraf onderricht waren, dat b. v. heden
- morgen ten 8 uur eene tyding van de ééne naar • de andere Stad zoude komen, indien de uurwy■ zers van alle de Telegraphen- wachten naar den Leip-
zigcrtyd gefteld waren,ofdatalle dezelvenophunne uurwyzers, welke den Waaren plaatslyken tyd aanduiden, konden zien wanneer het te Leipzig b' uur is, en omftreeks dien tyd op hunne voorliggende Telegraphen acht gaven: wat zou hun aan beletten, de waargenomene tekens oogenbliklyk natebeelden, allen tot Parys toe gelyktydig vyerkzaam te zyn, en in het eigen oogenblik lebier aldaar te verhaalen, het geen de Leipziger Tclegraphist aan zynen nabuur te Merfeburg op dit pas berichtte? Alle de Telegraphen dienen flechts tot voertuigen voor de ftollooze tyding, die met de fnelheid des blikfems voordvliegt.
De eenige ophouding die hier plaats grypt, ontftaat uit de langzame -beweging der machine, welke niet zonder tusfehenpoozing werken kan, en deze moet dus mede in rekening komen. Myn aangrenzende Telegraphe - wachter neemt de bewegingen van myn werktuig waar op hetzelfde oogenblik, vvairin ik die maak; doch zyne machine heeft dan nog eenigen tyd nodig, om in beweging te geraaken, en dus verloopen er eenige jeeondes, eer dezelve uit den ftaat van rust tot dien van werkzaamheid overga, en het eerfte aanduidend teken geve. Dit onvermydelyk tydverbes groeit aan, naar gelang van het getal der tusïc\viT\-Pelegraphen, welke allen dat teken herhaaien moeten. Stelt men nu voor deze eerfte beweging Hechts 5 fecondes, zo zal, door eene öomalige herhaling derzelve van Leipzig tot Parys, eene vertraaging van omtrent 5 a 6 minuten veroorzaakt worden.
Dan, al werdt ook tot het mededeelen eener tyding vyf ja zesmaal zoo veel tyds vereischt, dan nog zou geene andere wyze van overbrengen derzelve tot eenen verren afftand, in fnelheid te vergelyken zyn met die der Telegraphe, vermids daardoor nog altoos een gewigtig voorral, te Leipzig b. v. na den middag gebeurenie, vóór den middag reeds te Parys zou konïen bekend zyn, dewyl het te Parys, 10 graaien westlyker liggende, ruim 40 minuten laater mddag is, dan te Leipzig. Ma dus te Leipzig net fmaak gegeten te hebben, kan men zynen 'tienden te Parys zeer gevoeglyk eenen fmaakyken maaltyd toewenfehen.
Evenwel is de fnelheid der werking van "hoppe s werktuig, by deszelfs aanwending, niet a zoo



( 143 )
zoo groot, als zy Volgends de Theorie wezen kon en moest, want eene Telegraphifche Depêche van Parys tot Rysfel heeft 13 minuten nodig; en dit ontftaat daaruit, dat dc aangrenzende Telegraphe de geheele boodfehap eerst ontvangt, alvoorens zy die aan haren nabuur overbrenge, en ook zomtyds eene nadere verklaring vraagt van tekens, die niet wel gezien of kwalyk begrepen zyn, het geen van Station tot Station gefchiedende, noodwendig eenigen meerderen tyd wegneemt. Doch met dat al, blyft deze fnelheid nog groot genoeg, om onze bewondering te verdienen, daar zy, in weerwil der opgegeven e belemmeringen, weinig minder is, dan die, welke ik zoo even bepaald heb. Volgends deze laatfte berekening toch zou men in 36 minuten eene tyding van Parys naar Leipzig, of omgekeerd, zenden konnen. 's Hertogenbosch ligt 26 mylen (52 uuren gaands]) van Rysfel, waar aan dien kant van Frankryk de laatfte Telegraphe is, en des onaangezien, hadt men door dezelve te Parys denzelfden dag, waarin zulks gebeurd was, bericht van de overgave dezer Vesting aan de Franfchen in 1794; het geen een half uur daarna aldaar zoude zyn aangekomen, indien de verfte Telegraphe zich op de oostelyke grenzen van Braband bevonden hadt. Wat Courier, al ware hy Mercurius zelve,- zou dit durven onderneemen, en in ftaat zyn uittevoeren?
Wie bezeft niet, dat eene zoodanig fnelle overbrenging van belangryke tydingen en berichten, waarvan men vóór de uitvinding van Chappe geen denkbeeld hadt, — zelfs zonder acht te liaan op het genoegen van zyne nieuwsgierigheid op de fpoedigst- mooglyke wyze bevredigd te zien — voor het algemeen nut, voor Gouvernementen, Politie, Koophandel, en Krygs-Tafliek de wezenlykfte voordeden konne aanbrengen ? — Wie berekent niet, dat, door eene gepaste aanwending van het Telegraphisch werktuig, aan de handelingen der Commercie een veel fneller loop, aan de bcdryvigheid der menlchen een nieuwe en kragtige zwaai, en aan de rust der Staaten een grootere waarborg kan gegeven worden? — Indedaad, de gelukkig llaagende voordaad der Franfchen verdiende in dit opzigt de navolging van alle andere landen, en zelfs van byzondere Maatfchappyën, in zoo verre zy by de voordeden daarvan een meer onmiddeiyk belang hebben.
[Het vervolg in N°. ai.]
HUISMIDDELEN.
Middelen, om Vlakken uit Zyden of Wollen Klederen te doen.
(Volgends Kirschbaumfy
1. Wanneer de natuurlyke couleur van het Zyden - of Wollen goed veranderd of uitgebeten is, giet men een weinig TinEtura Benzots in fchoon water, en laat de gevlakte plaats daarin zoo lang liggen, tot de eigene verw weder opkomt. Als de vlak verouderd is, moet dit wel 6 maal 24 uuren duuren.
2. Allérleie vlakken van Oly of Wagenfmeer neemt .men uit Zyden of Wollen Klederen weg, door Terbentyh - Oly daarop te gieten ; waarna men die wel uitwryft, de natte plaats over een kool- vuur droogt, en met Brandewyn nawaschft
3. Om Vetvlakken, van welken aart ook, uit het Fluweel te doen, neemt men in een Servet; of Linden doek eenig heet Zand, ftrykt daarmede zagtelyk over het Fluweel heen en weder, en de vlakken verdwynen terftond. Is -de gevlakte plaats uitgebeten, dan herftelt men de couleur door het middel N°. 1.
4. Onderfcheidene foorten van Vetvlakken kan men uit Wollen goed wegneemen, met daarop het geel van een Eiër-doijer te fmeeren. Men wascht dit vervolgends met fchoon water wederom af, en herftelt, des nodig, de couleur met N°. 1.
5. Inktvlakken verdryft men, door die te wryven met fchoon water, waarin eenig Spiritus Vitrioli (Vitriool - geest) geftort is. \De verw wordt herfteld door N°. 1.
6. Drie a vier droppels Spiritus Vitrioli, met een weinig water op de vlak geftort, neemen de Wynvlakken weg. Is de vlak groenachtig, dan giet men er Oly van Wynfteen op; en is dezelve aschgraauw, dan laat men fchoon water door de Zon destilleeren, en wascht het goed daarmede ééns of meermaalen.
7. Tegen Vetvlakken kan men ook een fmeerfel gebruiken van Spaansch Kryt en Pottebakkers Aarde, van elks evenveel, met Voorloop gemengd. — Ook worden de Vetvlakken uit Zyde of Papier verdreven, door die uittefmelten ofte fchroeiën. Men braade naamlyk in een nieuwe aarden pot of fchoteltje gemeen Keukenzout, beftrooië daarmede, terwyl het heet is, de vlakken, legge er Vloeipapier op, en ftryke er over met een heet Strykyzer.
8. Om Kwikzilver - vlakken uit de Tresfen wegteneemen, legge men daarop gouden Ducaten; dezen trekken het Kwikzilver naar zich, en dus verdwynen de vlakken.
9. Met



C 149 )
9. Met de volgende Zeep kan men meest alle Vlakken weg doen:
Neem een halve Osfegal, het wit van twee Eieren, 1 eg gebrandde Aluin, en een weinig gemeen Zout. Vermeng alles wel, en voeg daarby een gelyk gewigt van witte Spaanfche Zeep; maak er balletjens van, cn droog die in de Zon. — Wil men dezelven gebruiken, dan wasfehe men eerst de vlakken met fchoon water, wryve ze dan met deze vlakballetjens, en laate er de Zeep een weinig op zitten. Vervolgends fpoele men er dezelve met water wederom af, en de vlakken zullen verdwenen zyn.
10. Ook is de navolgende Spiritus zeer goed tegen allerleie vlakken van Vettigheidi Oly, Wagenfmeer, Pomade, en Zweet, in Wollen en Zyden Goederen, Fluweel, Zyden Linten van allerlei couleur, ook in Hoeden.
Men plaatst naamlyk een fchoone Trechter op een ledige Fles , en (lelt daarin eene tuit of peperhuis van vloeipapier. Hierin dort men een paar handvollen gemeen Zout, en giet daarop i £ü witte Spirit. Terebinth. waarin zich het Zout moet ontbinden. Om deze Spiritus te gebruiken, legt men onder de gevlakte plaats een fchoone Linden doek, giet eenige droppels van dezelve op een ftuk Zwam of Spons, en wryft daarmede de Vlak zoo lang, tot dat die uit het goed in 't Linden getrokken is.
Men kan zich van deze Spiritus ook tegen de Motten in het Pelswerk en Wollen goed bedienen.
Ecnwouwig Middel tegen Brandwonden.
Wanneer men zich gebrand heeft, neememen eenvouwig Aardappelen, fchrape dezelven, na die gefchild te hebben, fyn, legge dit fchraapfel op een doek, ter grootte van de gebrande plaats, en omwinde dezelve daarmede, zoo dat zy overal door het fchraapfel bedekt zy. — Dit Middel, hoe gering ook in den eerften opftag, is by uitnemendheid gefchikt, om de pynen te ftillen, en denbrand uittetrekken, waardoor het zweeren der brandwonden wordt voorgekomen. Men ververscht het gemelde omflag 3 a 4 maaien daags.
Tegen de Vlooien der Honden.
Wanneer men, byzonder in het voorjaar, by de Honden Vlooien befpeurt, neeme men eenige droppels Anys-Oly, en beftryke hen daarme-i
T ;
de; doch by jonge en tedere Honden moet men hiermede omzigtig tc werk gaan, en óp plaatfen, die zy met de tong lekken konnen, niet meer dan 2 a 3 droppels neemen, dewyl er voorbeelden zyn, dat dezelven door een te fterk gebruik der. Anys-Oly, — hoe beproefd dit Middel anders ook wezen moge, — geftorven zyn.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
KONST-BESCHOUWING.
Nouvelle Carte de la Suisje & de fes Alliés, 'levëe Trigonomótriquemcnt, & desp'nëe en projection Stefreographique , d'après des principes nouveaux, fous i'entreprife de J. R. Meijer a Ar au, par j. H. Weiss, en lófeuilles, accompagnëes cCrnte Carte generale.
[Of, Nieuwe Kaart van Zwitserland, envan deszelfs Bondgenooten, Trigonometrisch opgenomen $ en volgends eene nieuwe methode, naar eene Stereographifche projectie getekend, onder opzicht van j. R. Meijer te Arau, door j. ff; Weiss; in 16 bladen, verzeld van eene generale Kaart.]
Niet tegenftaande er van het, in meer dan ééne betrekking, zoo merkwaardig, en door de Reizigers met zoo veel graagte befchouwd wordend Zwlt. ferland,* Kaarten voor handen zyn, welke, in zeer veele opzichten hare waarde hebben ontbrak het echter, tot hier toe, aan eene verzameling van goede Kaarten van dit Land, welke de byzondere deelen van hetzelve, met de vereischte uitvoerigheid en naauwkeurigheid, voorftelden. Het was de Heer Meijer, welke het ontwerp fmeedde, om van dit Land een plan in Reliëf, iri navolging van dat van den Generaal Pfyffer te Lucern , te formeeren. Hy vondt in den Heer Weiss den man, die de verfchillen.de talenten tot dit werk nodig, in zich verëenigde, en welke, na het Reliëf, dat thands in de BoèkereyvanZte/v/ bewaard wordt, en dat, welk de Heer Meijer te Arau zelve bezit, gelukkig volbragtte hebben, voordging, op de plaats'zelve, èene reeks
van
(f) Onder dezelven mag men tellen de zoo zeer bekende als geachte Kaart van den Hoogleeraar Scheucher te Zurick, waarvan eene uitgave, in 4 bladen, by de Kaarthandeiaren Mortier Covens en Zoon, alhier, voorhanden is; en de fraaie Kaart door Palmer en Baker, ten diende der Reizenden door Zwitserland, van lYïlliam Coxe vervaardigd, van welke eene fraaie. Gravure, naar de origineele Eagelfche gemaakt, door bovengemelde Kaarthandelaren aan onzeLandgenooiïi; bezorgd, en by hun te bekomen is. I



C ï^o J
van Kaarten opremeeten, welke de naauwkeurige en nog meer volmaakte af beelding van dit Rdïei zelve bevattede. — Eene twaalfjarige, moeilyke en onafgebrokene werkzaamheid bragt hem zoo ver, dat hy eindelyk in ftaat was, om onlangs de eerfte proeve van zynen arbeid aan het Publiek rnedetedeelen, beftaande in vier bladen van deze fchoone Kaart, op welke de hoogte der Bergen boven het waterpas derMeeren, de overhangina der Bergen, de Valeiën, Bosfchen , en vooral dc Ysvelden, met de uiterfte naauwkeuriglieid zyn aangetekend. — Ieder blad is omtrent 26 duim lang, en 19 duim hoog, en getekend naar eene lcnaal van omtrent 18 lynen voor ééne myl van een uur gaands. — De generale Kaart zal q8 duim lang en 26 hoog zyn.
De prys van ieder blad is 9 Livres. Eeneproeve van dit Konstgewrocht, beftaande uit de bovengemelde 4 bladen, is te zien by de Kaarthandelaren Mortier Coyens en Zoon te Amfterdam.
Daar het ontwerp van den Generaal Pfyffer, welke ondernam een der bergachtigfte gedeelten van Zwitferland in Reliëf of verheven beeldwerk aftebeelden, de eerfte grondftagen tot het vervaardigen dezer fraaie en uitvoerige Kaart gelegd heeft, oordeelden wy onze Lezeren geenen ondienst te zullen doen, met hun de volgende byzonderheden dienaangaande, getrokken uit Cvxe's Reize door Zwitferland, alhier rnedetedeelen.
Het modél, welk voornamelyk vervaardigd is' uit een ciment van fteenkoolen, lym, klei, en een weinig pik, zeer dun met wasch overtrokken beftaat uit honderd tweeënveertig afdeelingen van onderfcheiden grootte en gedaante: deze^zyn allen genommerd, en het geheele ftuk kan uit elkander genomen, en wederom met even zoo veel gemak verëenigcl worden (indien wy groote zaaken met kleine mogen vergelyken), als de Landkaarten, dié men uit elkander neemt, om de kinderen in de Aardrykskunde te onderwyzen.
Het Lucerner- m£\x ten naasten by het middenpunt van Zwitferland zynde, maakt in de afbeelding msgelyks het middenpunt uit, het welk op een gedeelte van de omliggende Cantons Zurich, Zug, Schweaz, Undcrwaldcn, I^uvern en Bern, alsmede op een klein gedeelte van de Bergen van Glarus, rust. — Het bevat eene tusfehenruhnte van i8| uuren (f) in de lengte, en 11 in de breedte; de maat van het model is 20Ï Franfche voeten in de lengte, en 12 in de breedte; 2<z^ vierkante mylen worden, op eenen evenwydigen vierhoek van 246 voeten, of omtrent 2\ Engelfche mylen, door éénen vierkanten Engelfchen voet afgebeeld.
(f) Een uur bevat 2,288 toifes, zynde 13,728 FrcmJclie vueten, of 14,643 Engelfche voeten.
| Let hoogde van het modél, uit de oppervlakte van het middenpunt genomen, is omtrent 10 duimen en dewyl de hoogde Berg eenen ryzenden grond van 1475 Fwfet, of 9440 voeten, boven het Luccmer-Men uitmaakt, kan men de hoogte van een duim, volgends eene ruuwe berekening, in het modél gelyk Ichatten met omtrent 900 voeten Het is ten hoogfte verwonderingswaardig, orn 'de 1 verbazende werken der Natuur, op eenen zoo kiemen omtrek,met zulk eene volmaakte gelykenis te zien aigefchetst.
Ffyffür maakte met dezen moeilyken'arbeid een begin, toen hy 50 jaaren oud was,' en offchoon hy in 1783 in het 70^ jaar zynes ouderdoms was, vervolgde hy echter zyne jaarlykfche reistogten in de Alpen, met een vuur en yver, die een veel jonger mensch zouden afmatten.
'l ot een bewys der naauwkeurigheid en yver, met welke de Generaal dezen zynen arbeid heeft volbragt, kan het volgende ftrekken: Hy ontwierp op de plaats zelve de fchetfen, nam de verfchiilende hoogten der Bergen op , en bragt die vervolgends naar derzelver onderfcheidene maaten op het modél over. Wanneer hy een byzonder gedeelte hadt voltooid, ontboodt hy de boeren en Jagers die naby de plaats woonden, en verzogf hun& om naauwkeurig ieder Berg nategaan, of deze'lve, voor zoo veel de bekrompenheid van het modél toeliet, met deszelfs natuurlyke gedaante overeenkwam ; en verbeterde vervolgends, door menigvuldige veranderingen, de gebreken. Hy berekende zyne hoogten naar de oppervlakte van het Lucerner-Men, welke, volgends de berekening van den Hoogleeraar de Sausfure, omtrent veertien honderd en agt voeten boven de Middel, landfche Zee verheven is. — Wanneer hyverpligt was om eenigen tyd op de Alpen te verblyven alwaar geen voedzel kan verzorgd worden,' nam hy gewoonlyk eenige Geiten met zich, wier melk hem tot voedzel ftrekte. Zyne ftandvasti«heid in het te boven komen van alle zwarigheden*', die onvermydelyk in het beloop van deze onderneming moesten voorkomen , zyn waarlyk byna onbegrypelyk. —
Byzonder bewys van alles te bovengaande
ZwiTSERSCHE TROUW.
Aan iedere zyde van den weg, die door de Vallei van Muotte, in het Canton Schweitz, heenloopt, vindt men verfcheidene onbewoonde kleine winkels, welke met onderfcheidene goederen gevuld zyn, en waarvan de pryzen zyn opgete:end; eenige Reizigers, die het een of ander aegeeren te koopen, gaan in de winkels, neemen
de



C 151 X
de koopwaaren weg, en leggen de bepaalde prys 1 rn< drar voor neder, welke de eigenaars des avonds]/*/ komen weghaalen. . •
Waar vindt men voor dit heerlyk fchilderci „ van Nationale goede trouw en eerlykheid — op „ het fiot der XVIIL Eeuw, een tegenhanger? — „ Helaas!.... "
C
Anecdotes omtrent Suwaroff (Suwa- w row)'thands Generalisfimus over ds Keizer' ■ h'ke Legers m Italië. «•
p<
(Uit Seumè's Zwcy Briefen uber die ncuest&n fc ver ander ungen in Rusland.~) v
De Graaf Veldmaarfchalk van Suwaroff, thands ft een grysaart van 73 jaaren, maar wiens ziels- h kragt nog gelyk ftaat met die'van eene bloeien- n de jeugd, heelt, door deszelfs veeljaarige dien- a ftch, by de Rusfifche Armee een onbepaald ver- k trouwen en den eerbied der Soldaten verkregen, d Toen de Grenadiers, by de jongfte verdeehng w vau Polen, Warfchau aangreepen onder het beleid lj van den dapperen tgelftrom, wenschten zy Suwa- d rok' by zich, en zeiden, midden in het vuur: „ Ja, „ „ was Vader Suwaroff hier, dan zou alles K „ fpoedig gedaan zyn." >"■ Men verwyt hem wreedheid en ftrengheid , van aart; doch geen zyner Officieren of Soldaten ^ klaagde ooit daarover. De eenige klagte der ,; Armee tcr*en hem is, dat hy niemand voordlielpt_, . 't geen zyne grootfte lofreden is, wyl hieruit 1 .blykt, dat hy den rang van bevordering alleen li aan verdienften en jaaren van dienst overlaat. 2
Suwarofis zeer belezen, en zyn Laconieke geest is uit menige rapporten van hem bekend. — Hv is een goed Soldaat, omdat hy enkel Soldaat is. — Wanneer hem eenige Mimsteneele waardigheid werdt opgedrongen, wees hy de- 1 zelve af, met te zeggen: „ daar heb tk geen ver- t ,, ft and van, en dus moet men er my niet toe gebrut- J ken." > •-,•',
Toen de Rusfen Warfchau hadden ingenomen, 1 hadt een voornaam Officier der Cofakken een ] Poohch meisjen in zyn quartier doen brengen, j Zy vondt gelegenheid, om op dc Parade aan ; den Veldmaarfchalk een papier te overhandigen, 1 waarin zy voldoening vraagde voor het geweld < en den hoon, haar aangedaan. De Pooljche vrou- < wen zyn zeer bevallig, en weeten daarvan door s fpraak en houding een voordeeiig gebruik te 1 maaken. Het meisje was fchoon, zy lprak Suwa- 1 roff roerend aan, en fchrcide. Deze rigtte haar | op, werdt driftig op het hooren van haar ver- < baal, ftortte trainen van verontwaardiging en i
■delyden, en riep den Gouverneur van Wat " au, Generaal Buxhoevden, wien hy deze woorn tchamper te gemoet voerde: „ welke ongenoorde dingen, mynlleer! gebeuren er hier onder uwe en myne oogen, die men mooglyk op myne rekening fielt ? Kent gy uwen pligt niet, om voor de openbare rust en veiligheid t.e waakenS wat moet er van de krygstugt worden, als de Soldaat zulke zaaken ziet cn hoort?" Hy bedreigde den 3mmandant,by de geringfte nieuw voorvallende morde , van hem naar Rusland te zullen zenden. Suwaroff diende in den zevenjaarigen Oorlog ais aior bv de Rusfifche Armee. By de overromding van Berlyn, hadden de Cofakken eenen hoonen jongen knaap, dien zy voor denzoon «3 een voornaam man hielden, medegenomen, e jongen weende, en kon de Rusfen met veraan, noch door hun verftaan worden. Suwaroff, >m ontmoetende, fprak hem vriendelyk aan, im hem by zich, en deedt hem zoo veel goeds, s in eenen veldtogt mooglyk is. De jongen 3ii ter naauwernood den naam zyner moeder, en 3 ftraat waarin zy woonde, noemen. T0?" Su iroff'Ae winterquartieren betrokken hadt, lchreet v zelf uit Koningsbergen aan haar, zynde zy Weuwe, dezen brief: „Lieve Moedertje! uw Zoontje is by my in veiligheid. Zo gy hem aan my wilt overlaaten, zal hem niets ontbreeken. Ik zal voor hem zorgen, en hy zal als myn eigen kind zyn. , Wilt gy hem terug hebben, dan kunt gy hem hier af haaien, of my fiechts melden,waar ik hem zenden moét. Dat de ondeugende Cofakken hem hebben '' éea'egenomen, is volftrekt buiten myn toedoen." — )e' overledene Capitein von Blankenburg verzekerde aan Scume, dat hy dit briefje van Suwaroff elf gelezen hadde.
ZEE TYD I N G.
Berichten.
Volgends eene Circulaire van den Ondercomilsfaris der Franfche Marine te Viisfingcn, Bar>iér, aan de Correspondenten cn Rheeders der h-anfche Kapers, in dato 7 Germinal Vil jaar, iceft de Minister der Marine van Frankryk hem 'elast te zorgen, dat de Kaapvaart, door het ileegen van geweldenaryën, geene aanleiding, reve tot billyke klagten en rcclamatiën aan de 'yde der Geallieerden óf Neutraalen; moetende ly Commisfaris ten dien einde de Acten van Commisfie van zulke Kapers, die Geallieerde >f Neutraale Vaartuigen in het gezicht der Harens van de cerstgemelden, of op het oogenblik lat die Schepen "naar buiten gaan, aanhouden nopten, terftond intrekken.
Volgends de Engelfche Nieuwspapieren is loor Lord Gremille aan de Buitenlandfcne Smlisters te Londen aangezegd, dat de Havens der
voos-



voormalige Vereenigde Provinciën in ftaat vai olocqueermg zyn verklaard, en alle Vaartuigen «elke tragten zouden daar binnen te komen' ovcreenkomftig het recht der volken zullen worden behandeld.
Volgends nader bericht van Noordwyk, omtrent het aldaar op ftrand gezet cn door de Engellchen befchoten Schip, was de Kaper leBar. ras, die hetzelve genomen hadt, en welks Lieutenant Théfe daarop Prysmeester was, reeds 4 dagen daarvan af geweest, eer dit Schip door de Engelfchen gejaagd werdt. — Van de lading kan men, zoo mm als hy, onderricht zyn, voor uezelve gelost wordt.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. ■ Genomen door vier Spaanfche Fregatten op oe breedte van 26, 30" en lengte van 2- J vyf Engelfche Schepen naar de West-Indien een derzelven is door 't volk hernomen, en té Barbados aangekomen. ■— Door het Schip the Priton en by Plymouth op ftrand gezet, de Brig la yidoire, van Bo'urdeaiix naar Brest
Opgebragt te St. Mulo 't Engelsch Brigfchip the Frtendfhip van Bamflable. _ Te Bouïogne \ Engelsch Brigfchip the Lion. — Te Pa mpole de Engelfche Brig the Ifafard.
Opgebragt te Plymouth, de Franfche Kaper Happy Chance, van 20 St. van Bordeaux. — Te Torbay, de Kaper the Swallow, van 16 St. door welke een Afrikaansch Schip en een Kotter oenomen was. - Te.iWï, the King of Dahomy, Hapt. Dixon, van Demerary naar Londen: en in een andere Franfche Haven 't Schip Echo, Kapt Callim, van de Kaab naar Londen. . Vrygegeven te Tarmouth het Koffchip van S Mulder, waarvan zich de Equipage van 't bv lexel gebleven Engelsch Fregat Apollo hadt meester gemaakt.
Scheepsrampen.
Verongelukt op de reis van Tangcrak naar ConflMunopel 't Schip St. Gluvanni Theológo Kapt. I. \onjtamino.
Verongelukt op het Steile Zand 't Schip Anna Maria, Kapt Jurgen, van Altona naar Bergen; een gedeelte der lading is-geborgen, gelyk men ook het overige hoopte te doen. — Op dcElye, t ".chip Margaretha, Kapt. Burnellen, van Hamburg naar Tenerifè.
Met fchade binnen te'' Chrlsliaanfand Kapt. L. 1
MAGÜS, Astwlogist en Meester der Vryë Konlten, agter de groote Vleesch-Hal bv de Kh!" ^HO^M Vfrzoekt de Brievif^de^ lot
*, —cW111, uy UUVEINS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.
1 m Birch yan Plymouth naar Dantzig. — Te Char lenown in llegten ftaat the James Kap*. GernlnyZn Hamburg naar Philadelphla. '^"rmnyym r^T' F°rfirom heeft door ftorm te Cuxhayen fchade geleden, en is zoo lek geworden, da door pompen moest worden lens gehouden _ Ook waren de Schepen die Gebrüder,Kapt iuft'^f^rina, Kapt. G»r/a, min of meer befchadigd, en de laatfte heeft 4 voet wa°« in en 10 man aan de pompen. '
Texelfche en Vlie-Lyst. » Den 5 April, niets gepasfeerd. De Wind O Z O
O. en' N.C¥' WtS gepasfeercL De Win^ O.' Z."
üc A7. Hoop J. H. Receler na Gottenbure. — De Gebroeders N. Hendriks na Gottenburs
Den 29 Maart. In 't binnen J. H. Hulst cn Zfo««, van Bordeaux.
Den 30. binnen van Stokholm.
iJen 31. en 1 April, niets gepasfeerd. ' Den 2 Uitgezeild P. Comclis, naar * Bost \ van Frankryk; ;}. Berends, naar Altona; enC.f omit, naar Embden. J' 1 Kapt. .ta heeft aan boord Kapt. Broekman en zyne Equipage, die zyn Schip den 25 Maart by Gallooper verlooren heeft, zynde beftemd êe weest van Bremen naar Suriname. ö
Den 3. Uitgezeild 't Schip de Jonkvrouw Anna, Kapt. J.C. Nep; en Juffrouw Dirkje, «.apt. ^f. Menfega, beiden op avantuur. Helvoeljluis.
„Dc" 3- April. Gister namiddag in Zee de traniche Kaper l Entrepreneur, Kapt ?e/y, en het Schip de 2 Gebroeders, Kapt. ói, op avan tuur. De Wind O. P Den 4. Niets gepasfeerd. De Wind O Briellc.
Den 3 April. Naar Zee de Kaper le Sdns Peur, Kapt. Kirce; ligt nog in de Pit ten anker. — Eenige zeilree liggende Schep.n hebben Lootfen aan boord. De Wind O.
Den 4. De Kaper le Sans Peur is in Zee gezeild. Gister na Posttyd naar Zee de Jufrouw Hendrina, Kapt. de Fries, van Olt naar Bordeaux. Nog naar Zee 't Schip Stettyn, Kapt. Jakobs, naar Bergen in Noorwegen. De Wind O. N. O
Eenige Schepen hebben Lootfen aan boord," om naar Zee te zeilen.



N°. 20.
13 April 1799."
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Kopijlen, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN. !
'1
■Over de Diamantgroeven in Brasiliën. \
1
De Brafilfche landftreek, welke Diamanten op- ( levert, ligttusfchende22|en 16 graaden Zui- 1 derbreedte, en bevat eenen omtrek van bykans 1 670 mylen (_Ueux). Zy grenst ten Oosten aan 1 Rio Janeiro, ten Zuiden aan San Pablo, ten Noorden aan de Sertoens of het binnenland der Zeekust vau de Baay Todos los Santos, gelyk ook aan een gedeelte der Mynen van Goyares, en eindelyk ten Westen aan het overig gedeelte der laatstgenoemde Provincie, en aan de woestenyen en bosfchen, die door de Wilden bewoond zyn, en zich uitftrekken tot aan de grenzen van Paraguay. Aan den kant van San Pablo is deze landftreek omgeven van uitgeftrekte onbebouwde landen. Inwendig wordt dezelve doodbeden van hooge bergketenen, bevallig afgewisfeld door prachtige dalen, en aangename, vrugtbare vlakten. Er is alomme overvloedig houtgewasch. Een groot aantal ftroomen en beeken bevogtigen den grond, en verligten den arbeid in-de Goudmynen, die of adersgewyze onder den blooten Hemel gegraven worden, of in het uitwasfchen der Goudkorrels uit de ftroomen en beeken, naby de Mynwerken, beftaan.
Men verdeelt deze Provincie in 4 Diftriéten of Comarcas, welke van het Zuiden naar het Noorden elkander in deze orde opvolgen: 'St. Jago, del Rei, de Villa Rica, en Sabara of Serro Dof rio (koud gebergte) door de Wilden Tritaüray genaamd. Uit dit laatfte Diftrift komen de Diamanten , terwyl het geheele land ryk is aan Yzer, Antirnonie, Zink, Tin, Zilver, en Goud.
ifet zyn de Paulisten of inwooners van het oud Gouvernement San Vincente, die deze Mynen ontdekt, en den daardoor zoo ryk en oord, gelyk bok Mato - Grosfo, Cuiaba, Goyanes en Rio grande de San Pedro bevolkt hebben. Zonder hun zou . Voorzeker het binnenfte van dit land, met alle dèszelfs onuitputbare fchauen, nog geueel onbe-
V
eend en onbewoond zyn. Het moederland oogst hands de vrugten in van hunne alles te bjven jaande werkzaamheid en onderneemzugt; het genet de voordeden van derzelver gevaarvolle ontlekkingen. Steeds de wapenen in de hand heb>ende, om zich tegen de aanvallen der Wilden e verdedigen, te midden der bosfchen of van oniöordrrngbare wildernisfen, twaalf jaaren lang tan hongersnood en alle de ongemakken van een ■uuw Climaat blootgefteld, overwonnen zy alle ainderpaalen, die hun in den weg lagen. Niets was tegen hunnen onwrikbaren moed en hunne [tandvastigheid beltartd. Geen ééne berg, geene ïroom noch beek, geen één Mynwerk, welken ïy niet ontdekt, bevaren, en onderzogt hebben. Antonio Soary, één der Paulisten, die het eerst ic Serro Dof rio ontdekte, heeft dezen berg naar zichzelve genoemd. Eerst groef men daaruit Hechts Goud, doch daarna ontdekte men in Riacho Fundo ook Diamanten, welke in den beginne daaruit gehaald werden. Vervolgénds trok men die voornaamlyk uit de Rio do Peixo. Ook zyn zy in groote menigte gewonnen uit de Rivier Gtquitigogna, welke daarvan ryklyk voorzien is. Eindelyk ontdekte eene Horde van byna 3000 Sluikhandelaars , hier Grimpciros genaamd , in 1780 en 1781 Diamanten in Terra de Santo Antonio, uit welker Rivier eene verbazende menigte dier edele Gefteenten door hun getrokken werdt; dan men dwong hen, om dezen fchat aan het Pacht-wezen overtegeeven. Zedert dien tyd verwandelde het voorgaand vermoeden in 'eene volkomene zekerheid, dat de Bergen de echte baarmoeders der Diamanten zyn. Dan, daar de arbeid in de beddingen en aan de oevers der Rivieren minder omflagtig is, meer in het groot kan vei richt worden, en wyl ook de Diamanten daar grooter van ftuk pleegen te vallen dan in de bergen, heeft het Pacht-wezen 't Diamant-graven uit deze laatften geftaakt, en integendeel aanzienlyken toeftel en uitgebreide inrichtingen ten dien einde gemaakt aan de oevers, en in het bed der Foucambirucu-tïïQQiv. Die Rivier ft roomt dooide



C 154 )
de dalen langs dezen bergketen, ter lengte van bykans 90 Mylen. Naauwkeurige navorfchingen hebben doen zien, (dat de geheele aardbedding dezer landftreek, wélke onder de bouw-aarde of den teelgrond ligt, meer" of min met Diamanten doorzaaid zy, zynde dezelven geplaatst in eenen eenigermate vasten en yzerachtïgen grond, doch nimmer adersgewyze, of tusfchen de randen der geaderde fteenen befloten.
Reeds van den beginne af aan heeft men getracht, de byzondere Diamant-graveiyën te beletten, doch, daar de fluikhandel zkh weinig hieraan ftoorde, en veele Diamanten onder den naam van Oosterfche fteenen door de Brafilfche vlooien werden uitgevoerd, befloot de Regeering dezen handelstak 111 pacht uittegeeven. "Bisburo Caldeira, een Paulist, was de eerfte Pagter; hy aanvaardde deze Firma onder de belofte, van niet meer dan 600 Negerflaavenin het. geheel tot den Diamant- bouw te zullen gebruiken; dan deze voorwaarde is altyd gebrekkig nagekomen, en er zyn nooit minder dan 6 a 8000 Slaaveri/in het werk geweest. Evenwel is dit getal een weinig verminderd, zints de Portugeefche Regeering, ter ftuiting van dit misbruik, en om den prys der ■fteenen, door derzelver al te groote vermenigvuldiging, niet geheel te doen vallen, dezen handelstak voor eigen rekening liet dryven. Naderhand befloot de Kroon om andere redenen wederom, denzelven andermaal te verpagten. Hoewel nu de Koninglyke fchatkjst hiervan 'groote voordeden trekt,lyden de ingezetenen er meer en meer fchade door, wyl de omtrek, binnen welken Diamanten gegraven worden , telkens grooter wordt, en integendeel onafmeetbare ftree ken lands, die ryk aan Goud zyn, onaangeroerd, dus onbenuttigd, moeten blyven liggen,—
Thands gaan wy tot dc fteenen zelve over.
De uiterlyke gedaante der Diamanten is verfchillende. Zommige zyn in 8 gelykzydige driehoeken befloten, ontftaandc uit de vereënrging van twee Pyramidaal -vormen, die in vier gelykzydige driehoeken loopen,. Zoodanig is de Adamas ÓSlaedrus turbinams van Wallerius ofde OStaëdre by Romé dc l'Isle. Deze fteenen vindt men altoos beftendig in den bovenften korst der bergen. Anderen zyn fteeds volkomen rond, het .geen veroorzaakt wordt door het rollen of kantelen ; zy gelyken naar die Oosterfchen, welke de portugecfen en Oosterlingen Reboludos, gerondde ©f gerolde fteenen noemen. Nog andere zyn langwerpig rond, en zien er uit als de Adamas hexaedrus tabcllatus by Wallerius. De twee laatfte foorten vindt men gewoonlyk in de bedding der Rivieren en Stroomen, gelyk ook aan de oevers, die door het water aanllibben. -—-
Men vindt de Diamanten ook, gelyk wy zei¬
den, in den buiten-korst der bergen. Deszelfs aan gefpoe 1de aarde beftaat uit eene laag of fchacht van yzeraartig fyn zand, met gerolde of geronde keyën doormengd," vertoonen.de dezelve eenen okerachtigen Pudding, die zynen grondllag heeft in eene ontbinding van Amaril (Smergel) en Yzeroer. Men noemt deze bergaarde Cascallw, eh de tchachten Taboleiros. Dc laatften draagen naar derzelver onderfcheidene natuur en ligging nog meer andere naamen. Horizontaale en gelyk eene Rivierbedding liggende bergfehachten zyn eigenlyk de waare Tabolciros der Portugecfen. Wanneer dezelven zich heuvelsgewyze voordoen, noemt men die Gapiara. Bevat de fchacht veel Amaril of Smergcl, dan noemt men die Tabanhua Carga in de Brafilfche taal, dat is zwarten of Yzer-fteen.
Op zommige plaatfen ligt de Cascallw blootj elders is dezelve bedekt met een foort van oerachtige groeiaarde Qiumus Damascena L.~), of met een grof roodachtig zand, waarin zomtyds gerondde of gerolde kyzelfteenen voorkomen; . en dit is byzonder het geval aan den voet der bergen, of aan de oevers der groote berg - ftroomen. Dit zand heet Plfiara. De ohderlaage der Cascallw is een weinig zandige lei- of yzer-fteen, In de Cascallw vindt men ook dé Goudkorrels, of het Goud in Pyrietvormige gedaanten, het geen vermoedelyk uit de verandering van het Goudzand door den invloed van lucht en weder ontftaat, want het geaderd Goud heeft een andere vorm, en deszelfs fteenbekleediel of bed beftaat in vette Qjvariz, fyn gekorreld üypz&nd,Gneisfi,of Qiiart'zig Yzererts (Tophus Ferreus Lfj.
Men verzamelt daaruit de Diamanten, door de bedding eener Rivier te verleggen, en vervolgends het zand te wasfehen, ten einde de edele gefteenten er uit te konnen fchiften.; of ook, door de Cascallw met groote zwaare hamers te verbryzelen , waarna dezelve in kleene booten of waschmachines gezuiverd wordt. Deze behandeling verfchilt zeer veel van de Goudwasfchcry, want tot het zoeken van Diamanten neemt men flegts een weinig Cascalho, met een kleen gedeelte helder water, te gelyk; by het Goudwasfcllen integendeel heeft het een en ander omgekeerd plaats. — De arbeid wordt door zwarte Négerflaaven verrigt; zy werken naakt, en hebben enkel een fchórt of fchootsvel voor, om geene Diamanten te konnen fteelen. Des onaangezien,- en in weerwil van al de oplettendheid der menigvuldige Opzieneren, vinden de Slaaven.echter middelen en wegen uit, om eenige fteenen te verdonkeren, welke zy naderhand tot zeer geringe pryzen aan de fluikhandelaars verkoopen, wordende hun daarvoor Tabak en Rum geleverd.
Dit is genoegzaam, alles, wat men met de vereischte zekerheid van de Diamant - zameling in Brafil
be»



C 155 5
berichten kan. — Alleen moet hierby nog gevoegd worden, dat ook andere Brafilfche gewesten deze edele gefteenten opleveren, b. v. Cuiaba en de landftreek van Guara-Puara in de Provincie San Pablo; doch de groeven aldaar worden niet bearbeid. —
[Tot dus verre onze Hoogduitfchc Schryver. — Daar de Diamanten-praaf thands in Frankryk, Rusland, en elders, meer en meer begint te herleeven, meenen wy onzen lezeren geenen ondienst te doen, met nog de volgende byzonderheden aangaande dit edel gefteente, en deszelfs aanwinst in Brafillèn, er "by te voegen. —
Volgends de Foyage autour du monde, par la Frégatc duRol, la Boudeufie &c. en 1766-1769, bevinden zich onder de Brafilfche Diamanten, ook Topaazen, Chryfiolithcn, en andere fteenen van minder waarde. De gevondene fteenen worden in kastjens gefloten, en door den Vice-Koning verzegeld naar Lisfiabon gezonden, waar dezelve in het byzyn des Konings geopend worden, die alsdan de besten er uit zoekt, en voor zichzelven houdt; de overigen worden aan de eigenaars tegen vastgeftelde pryzen betaald. — Elk, die Diamanten wil laaien zoeken, betaalt aan de Kroon een Piaster daags voor eiken Slaaf. — flet Goud, dat de Koning aanwint, wordt geheel tot geld gemunt; het beftaat in 1,125,000 Piasters jaarlyks, uit Rio de Jcmeiro alleen. De Diamantpagt zou jaarlyks 240,000 Piasters aan de Kroon opbrengen.
Onder de voornaamfte en grootfte Diamanten , die in Europa bekend, zyn, munt die uit, welke boven aan het Scepter der Rusfifche Monarchie, vlak onder den Adelaar, geplaatst is: dezelve is van een zeer fchoon water, eirond, van de grootte van een Duiven-ei, en weegt 779 Caraat. De overledene Keizerin Catharina Ü iieeftdezen fteen gekogt voor 450,000 Roebels, en daaneboven eene jaarwedde van 20,000 Roebels aan den verkooper (*). — Het naast hieraan grensden de Hoofdfteeneu der voorheen Franfche Kroon, meer dan ooit berucht geworden door derzelver jongfte fchaaking.]
(*) Veyéz M. L. Du te ns, des Piêrres précieufes & fines, avec les moyêns de les connoitre & de les évaluer. Paris 8°. 1778.
Iets over den Tockaijer WïN.
De Stad Tockaij in Natoliën ligt op den 48^ graad Poolshoogte. Zy wordt meestal door Proteftanten en Grieken bewoond, die voorheen uit Turkyën* derwaard getrokken zyn. De grond is er kleiachtig, met eenige kalkdeelen vermengd. De Wyn, zoo beroemd onder den n^mvznlockaijer, groeit aan de Zuid-zyde van den heuvel, en wel de beste daar, waar de heuvel het allerfteilstis* Schoon men zulks overal, zelfs in het noorden van Duitsehland geloove, is het echter niet waar, dat de Toe kaijer Wyn zoo zeldzaam, en niet anders te be« komen zoude zyn, dan door een gefchenk van het IVeener Hof. Men drinkt dien in alle voornaame Huizen te Weenen, in Hungaryën, Polen en Rus» land. Ook is het onwaar, dat het geheel gewasch van dezen Wyn den Keizer alleen zoude toebehoren; hy bezit niet eens de meeste noch de beste Wyngaarden. Veele Adelyke Geflagten, zelfs de Jefuiten, hebben er een groot gedeelte van in eigendom.
De Druiven zyn allen wit. De Wynoogst gefchiedt zoo laat als mooglyk is, dkwyls eerst omtrent St. Maarten of den 11 November. Men fchroomt de uitwerkfelen van de vorst niet, maar rekent die voordeclig.
Vier foorten van Wyn worden uit dezelfde Druiven getrokken, te weten, Esfience, Uitdrukfil CAusSruchy, Maslach, en Landwyn. — Ter bekoming van de eerfte foort doét men de verwelkte, halfgedroogde Druiven in een vat, welks bodem met kleine openingen doorboord is, en verzamelt het fap dat daardoor, zonder eenige andere drukking, dan die der Druiven op elkander, uitloopt. — tieVViidrukfel verkrygt men, door de dus uitgelekte Druiven met Most van andere Druiven te begieten, en die alsdan te treden of uitfepersfen. — Maslach wordt gemaakt, door op dezelfde Druiven andermaal Most te gieten, en ze daarna met de handen uittewringen. — De Landwyn eindelyk wordt door geringe en armoedige landlieden uit allerlei foort van uitgefchotene Druiven onder elkander, getrokken.
De Esfience is dik , nimmer geheel fchoon of klaar, en zoetachtig. Vermengt men die met de Maslach, dan bekomt men een Wyn, die vaak voor Uitdrukfel of tweede foort verkomt wordt; zynde het eigenlyk deze tweede foort van Tockaijer, die de buitenlanders bekomen; — De couleur derzelve moet niet rood, maar witachtig zyn ; zy heeft eenen geheel eigenen , Aro/uatiekenümak, die niet is natebootfen. Zy is eerst recht goed op haar vierde jaar. — Het is een onwaarachtig voorgeven, dat de Wyn te Tockay reeds eenige jaaren vooruit zou worden opgekogt. De Rus'ijche Kroon heeft zedert langen tyd_cen vasten *. Agent



X 150 5
Agent in deze Stad, ter inkooping van de nodige Wynen voor dezelve; en dit behoorden ook andere Natiën hatevolgen, indien zy goede foorten begeeren te hebben, wordende bovendien daartoe Commisfionairs in Warfchau en Dantzig vereischt. — Wanneer de Tockayer Wyn over Zee gevoerd wordt, g;st of werkt zy wel.driemaal, en telkens wordt zy beter.
Behalven de Tockayer zyn er meer dan honderd verfchillende foorten van Hungaarfche Wynen, waarvan men een kort verilag aantreft in de Phi'hfophical Transactions, vol. LXIII.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Eenige byzondere Uitgaven voor het Gouvernement yan Frankryk, in het VUe Jaar.
(Ontleend uit der Genius der Zeit, van January 1799.)
Schoon wy voor de Officiëele egtheid der volgende opgave niet willen noch konnen inftaan, noch ook de bron, waaruit de Schryver die geput heeft, vinden aangewezen, fchynt dezelve echter merkwaardig genoeg, om ze in ons Dagblad overteneemen
De Raad der Ouden kost:
Aan gewoone uitgaven - - 3,680,520 Francs.
Aan buitengewoone dito - . ii3'50°
Aan onvoorziene dito. - - 49,000 ——■
De Raad der 500 kost
Aan gewoone uitgaven - - 7,321,2.50
Aan buitengewoone dito - io,oo:>
Aan Restanten - - - - 400,000 -——
11,574,270 Francs.
De kosten der Archive Nationale zyn:
Gewoon Francs.
Buitengewoon. ------ 3,520
Nog eene byzondere uitgave, tot het in orde brengen van eenige zaaken ö.oco ■
64,520 Francs,
De kosten van den Minister der Policie zyn: Voor deszelfs bezolding - - 67,000 Francs. Voor Huisraad, Rydtuig, en onderhoud van de Wooning - 30,000 ~<
Voor Huisbedienden - - - 7,000 Francs.
Voor Comptoirbedienden enz. 697,732 ■ —
Voor Drukwerk - . - - - 88,coo —— Voor gedaane Arreftatiën - ' - 8,000 • Geheime uitgaven - - - 1,200,000 — Voor de inrichting van een nieuw Comptoir tot-verbanning der Emigrés - - - - 105,000
Nog byzonder uitgegeven - ia,coo -
2-,214,732 Francs.
De uitgaven in Parys en in de Departementen van deSeinebeloopen " 16,192,189 Francs.
Dus bedraagen dezer byzondere Posten der Begrooting voor "1798—99 alleen ruim 30 millioenen Francs, of Livres,
KONST-BESCHOUWING. ..
Van Heden af aan is by de Boek- en Kaashandelaren Mortier Coyens en Zoon, op den Vygendam te Amflerdam, te zien de origineele, op last van den worigen Raad der Gemeente, door den Landmeeter A. Munro vervaardigde fraaie Tekening van ^Platte Grond der Stad Rotterdam, waarvan de Gravure reeds in 1797 is aangekondigd, en waaromtrent gemelde Konsthaudelaars onlangs hebben geadverteerd, dat de uitgave, met voorkennis van de tegenwoordige Municipaliteit dier Stad , voordgang zoude hebben, en daartoe reeds de nodige toebereidfelen gemaakt werden.
Gemelde tekening is een voortreflyk uitgewerkt ftuk der Konst. Op dezelve worden niet alleen" alle de Havens, Straaten en Steegen der Stad Rotterdam zeer duidelyk aangewezen, maar ook alle de Gangen , Vaarten enz,; terwyl tevens de platte gronden der Publieke Gebouwen op dezelve zoo uitvoerig zyn aangetekend, dat men de byzondere vertrekken der benedenfte Etage duidelyk onderfcheiden kan. Dezelfde naauwkeurigheid is in acht genomen met betrekking tot de cnvirons der Stad, ziende men hier alle Paden, Buitenplaatfen, Tuinen en Bleekeryën in derzelver omtrek met de grootfte duidelykheid afgetekend.
Deze tekening, waarvan de Gravure en uitgave thands zeker voordgang zal hebben, zal door den kundigen Graveur CvanBaersel gefneden , en op 4 vellen dubbeldOlyphants-Papier gedrukt worden; zullende de geheele Kaart, aan elkander geplakt, beflaan eene hoogte van 4 voet 1 duim, op 5 voet 5 duim Rhynl, — Dezelve is door den



C 157 )
bekwamen Munro, Fabriek' enLandmeeler van Schleland, hiertoe door Wethouderen en Raadcn van Rotterdam gelast, in 1796 en 1797 vervaardigd, na de geheele Stad en deszelfs omtrek op nieuw tc hebben gemeten en gccartcerd
Dit voortreflyk bewerkt ftuk, aan welks prachtige uitvoering noch arbeid noch kosten gel'paard zyn en verder zullen worden, zal vermoedelykin Maart of April 1800 aan de Intekenaars konnen worden afgeleverd; konnende intusfchen daarop nog (mids ten fp^edigften)-ingetekend worden te Amfterdam by bovengemelde Mortier Covens en Zoon, te Rotterdam by D. Vis, P. Holfieyn, en J. Hofhout en Zoon, en voords by de voornaamfte BoekJiandelaars in de Republiek. — De prys isvoor de Intekenaars ƒ10:-; doch buiten Intekening zal geen Exemplaar minder dan tot/14: worden afgeleverd. — Voor het afzetten, des begeerende, betaalt men afzonderlyk.—
Wy twyfelen geen oogenblik, of alle beminnaars van Vaderlandfche Konstftukken, inzonderheid zy, wier beroep het bezitten der in hunne foort volmaaktfte Land- en Stedelyke Kaarten voor hun onontbeerlyk maakt, gelyk ook de Ingezetenen van Rotterdam zelve, wien deze Kaart aeer aangenaam moet zyn, zullen zich haasten, om deel te neemen in eene onderneming, die en der Rqtterdamfche Municipaliteit en den daaraan arbeidende Konftenaren zoo veel eer aandoet; en wy wenfehen hartgrondig, dat het wel flaagen daarvan ook andere Steden en oorden zal aanmoedigen, om, in navolging van Rotterdam, ftukken van foortgelyke volkomenheid te doen vervaardigen en in het licht geeven, daar het toch zeker is, dat in dit vak, op ons kleen Grondgebied, nog, vry wat te verbeteren valt.
Pryzen van eenige voornaame Koopwaaren en Levensmiddelen, te Amfterdam, den 8 April 1799.
Peper en Speceryen, by 't gg in Bankgeld.
Peper, bruine . . % 50
dito witte , . "54
Nagelen . . ft. 65
Foely blanke . . & 75
dito ongegarb. « . ' 75
Muscaat-Nooten . ft. 440
dito ongegarb. . * qro
dito gedoken . = 300
dito ftukken . . * 120
Spaneel, lange . . 1553200
ito korte , ,- " s i0o
Geraffineerde Suikers by 't gg, I Candybrooden a 2 en 3 gg % 462147 '
V
Poeyerbr. dito . ., § 44a 45
Rafïinade dito . . = 43343
Melisfen, 1 g§ ■. « 40] 1141J
dito van 3 dito ♦ * 39^40]
Lomp Melisfen . «' 38^39"
dito 12 cn 7 . = 37! 38
Witte Candy . . =45346
dito bhnke . . s 42344}
dito geele .. = 39*341;
dito ligt bruine . = 371359!
Basterden of Farin . * 292130
Bruine Syroop, by de 100 gg & 100
Thee en Coffy, by 't gg.
Thee Boei in Kisten . ft. 20349
Congo . s 42a55
Soatchon . * 45353
Pecco . . * 76 a 93
Hyfant Schin . *
Hyfant ... = 80a 102
Coffy, Martini: in Vaten. * 26Ï
dito in Baaien . s 2g'|
St. Domingo in Vaten = 25! a26;-
dito in Baaien -. * 283281"
Surinam. in Vaten * 26*
dito in Baaien . s 28i-
Bourbonfche . s
Zout by 't ioo, van 404 Maaten.
AJamats . . 150 a 209
St. IUbes , =903100 Lisfabons .
Clerons ....... 1103115
s£ Martins . . s 1053110
Wit Zout . . . s 2203250
Tabak by 't gg.
Varinas Cadix . ft. 36340
Varinas Kust „ . ƒ32334
Portorico . . -- i8a22
Maryl. Bladen , , 14*315!
Virginy dito . . * 151 aio
Brafil, in Rollen . . =17320
Ukraine de 100 gg . = 363^8
Inlandfche dito . s 24362
Carotten . . = 84 a 88
Kaas en Boter.
Kaas, de 100 gg. EdamfeRoodkorst van divers gew. / 17322
dito Witkorst . . * 15317
Stolkfche van 20 k 30 (g . =19322
dito van 10 a 16 se . - i6ai8
Leidfche Comyn 't Schippond . 23326
dito Friefche . = 14 a 16
Boter de 92 gg bruto,
Delffche . b * 38342
3 Leid-



Leidfche ' i i /S6a38
Friefche ► • 1 34a 3»
Hooiboter - - - 21 236
lisnige Graanen, by 't Last.
Tarwe. ggl.
Poolfche, bonte en witte , s 2003230
— —— roode • - i8oa2io
Koningsb. . . '~ 1803195
Voorl. roode - 1603175
dito witte . . ' 165 3180
Gron. en üldambt. .. = 160 3175
Voorl. Gron. en Old. roode = 155*17°
Friefche . . =1753190
Bovenlsndfche , = 175 3 190
Zeeuwfche . * 1^03205
Vlaamfche, roode en witte ' = 1753200
Pruisfdche en Koningsb. ggl. 1363155
Ponter en Stett. - = 136 3150
Boveni. 5 . , = 130 3140 Bruine 5
Brab en Vlaamfche f, = 1353145
Gedroogde . . > 145 3155
Garst.
Voorl. Winter ? . ggl.
Friefche Winter 5 ' . = 1203 136
Gron. en Old. Winter > ,
Zeeuwfche en Overm. dito 5 =1203130
Zomer dito . . . = 116 a 130
Haver.
Brouw . ggl. 953105
Witte Voeder -,
dito Eider en Poolfche $ ■ ' '70375
Boekweit, &c. Brab. en VI. -1
Boveni. I „
Amersf. en Goifche. f • ^25337 Voorlandfche J
Paardeboonen • c 29330
Te Dordrecht, den 4 April 1799.
Koolz.,Inl.enZeeuwsch,periast..86a903 92 ZaaiLynzssd, lnhenZeeuwsch,
per achttendcel . 90 a 100 ft.
R33p Oly, per Asm. . 95 gl.
Lyn dito per dito . . 70 gl.
Raapkoeken, per 1000 . 70 gl.
Lynkoeken, per dito . 100 3105 gl.
Kieuw Zumerzaad totzaaijen, per last. 13 j £
Graauwerwten, per Z. Zak. \ t Groene dito, per dito.
Den 5 April.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 30 a 45 ft.
Moutwyn, per Virtel ... 8 £
Genever, per dito .... 8| r£
Luikfche Kooien, per Hoed . . 27 gl.
Waag dito, per 100 Waag . . 28 gl.
Den 8 April.
Candybrooden - - $ 451 a 46I
Poeijer dito - - 43! a 44
R afinaden - - - 42 a ;
Melisfen 2 en 3 gg - 38| a 41
Lompen - - - 36 a j
Stampfuiker • • . 37* a 40J
Basterden - - - 285 a 36
Candyën, diverfe • - 37 a 46
Syroop - - . jg 100
Te Schiedam, den 10 April 1799.
Moutwyn 9 e£ de 30 Virtels, zonder Fust. Genever 10 dito, dito. Genever46en47 gl. per Aam, Amfi. Proef. Gedroogde Rogge 160 gg per Last 160 ggl.
Te Utrecht den 6 April 1799.
Witte Weit - - ƒ ia|
Roode dito. - - - = io§' a ji
Rogge t - - *• %i a 9: a
Boekweit - - « 6:18
Capucyners, groote p
dito middelfoort •
dito kleine - - . e 14 a 16
Groote Graauwerwten » = 21
dito middelfoort ... =
Kleine dito « 141 a 15
Ongelezene dito - « 13J a 14
Groene Erwten, nasr droogte #
droog middelfoort - »
Kleine zuivere dito - = 15J a \6\
Ongelezene dito - * jg» a 14
Witte Erwten - . - = 13 a i
Witte Boonen, (Bosfche) •> = 15 D
Paardeboonen. - - * 8* a 9
Haver - - - , = 5i a 6
Wintergarst - - - 7 a \
Zomer dito - ■ - m = ó~J a 7?
P>~y-



< 159 J
Pryzen yan eenige Bihnenlandfche Efetlen, te Amflerdam, den n April 1799.
Recepisfen, Marine . a 3 pCt. 3.7I a 38 . dito Brab. fchaêverg. a 4 . . 37 a 38 dito 4 pCts. Heffing. & 3*, naar rato van Comptoiren en Somm. 46^ a 48? Mat. Refcripticn. 1799 . . 94* a 95 1800 . . 78? a 79'•
1 . . 68i a 69! .
2 . . 6\.\ a 62
3 • • 565 a 57I
4 . . 55 a 56 Na den Vrede by loting . 43^ a 44
tiollandsch geforceerd . \ 36 a 36! Vrywillig dito . . 60 a èof
Geld. fchaêverg. . . 38 a q8|
BEL EEN BANK GELD. 99*a»pCto.
Specie-Cours te Amfterdam, den tl April 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15
Oude gerande dito . 3 5: 14
Ligte dito . « 9 49 : - per once
Souvereinen . « 17 : 3 per ftuk
Spaanfche Piftolen . » 45 : loper once
Franfche dito .■ "1
Pruisfifche dito . > * 45:15 per once
Lunenburger dito • j
Nieuwe Louis d'Or . =11:13 per ftuk.
Zonne dito . . =11:17
Guinea's - . . = 13:18
Carolines » * 12: —
Baaren Goud .. = 141a i5|pCt.
Los Goud . . = 17 .
Goude Crufaden . = 18 :—.
Paarden, per Mark Beo. ? = 24: io
Mexicanen, per dito . 5
dito per ftuk . = —:
Fr. Ryksd. . . = — -.,50
dito Kroonen, per Mark . = 24; IO
dito dito per ftuk . =__:^7
Brab. Kroonen . = — :rr
Fyn Zilver, per Mark . = 26: 5
dito van 11 penn. . l£ 1= 26: 4
ditovan9ditoendaaronder^ fs 26 : 3
Ducatons • . .£-)=—:63
Holl. en X Ryksdaalers . = —: 50
Nieuwe Ryksd. » * —: 51 pCt,
Wisfel- Cours yan 11 April 1799 , te Amfterdktöf, op de Steden
Madrid . , 3 m: Ufo. § 75 Bilbao . . dito . 75 Cadix . . dito ■ 74!
\Seyilien . . dito . e Lisbon . . dito . » 6lf Port a Port . rf Ufo van 3 m: * 6x\
Venetim . 2 m: Ufo . • 95 Livorno . dito . s 107J
Genua . . dito . * 98 t
Parys, kort. betaalb. in Specie » 61I
■ . . 2 m: Ufo . «
Bordeaux . ~. —— . s
dito . . 1 Ufo . o 6if
Hamburg, kort. Banco . = 39a affft.
dito . . 2 m: Ufo '. = 39^ a f ft. <
Bres/au . . 6 weeken dato »
fPeenen . . dito . » 371 ft.
Zeeland . . , s az pCt.
Rotterdam . , si pCt
Bankgeld . . #93§a&pCr.
NB. De plaatfen, op welken geen WisteK
Cours is, zyn opzetlyk weggelaten.
NATIONALE L O TER YEN.
In de Eerfte Clasfe der vier en zeventigfte Utrechtfche LOTERY, welke is begonnen te trekken op Maandag den 8 April, zyn uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen.
i/ft? Lyst No. 2886 met/ 2000:-
428 — - 4000:-
6807 -— - 1000:-
1de No, 7031 — - 1000: =
3°73 1200:-
5063 — - 1000:-
ZEETYDING.
Berichten.
Van Hall zyn uitgezeild 3 Schepen mzx Straat* dayids, en 20 dito naar Groenland.
Het Zweedsch Schip, te Noordwyk op ftrand gezet, is gevoerd door C. Geersch, van Londen
naar Hamburg; de lading wordt geborgen;
dezelve rapporteerd, dat door het Engelsch Fregat Latona, op de hoogte van Texel genomen zyn 4 Schepen, naar Lisfabon beftemd, en 2 dito van • Bordeaux, zynde allen naar Tarmouth opgezonden
Ui*



C 160 )
Üit Bfielle verneemt men, dat het Gouvernement aan den Lieutenant Bezemer, commandee» 1 rende 's lands Hoeker de Maasnimph, order heeft i gegeven, om des noods' met geweld te keer te gaan zoodanige Franfche Kapers, welke zich van i de uit onze Havens gaande Bataaffche of Neutrale Schepen zouden willen meester maaken.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. J Door een Kaper is genomen 't Schip Ary en Maria, van Rotterdam naar Londen, en opgebragt te Ofiende. —> Door 't Engelsch Schip the Najad dc Franiche Ksperd'HeureUx Hazard van ió St.
Opgebragt te Falmouth, de Schepen Stad Embden , Kapt. Defiander en de Hidde van Camminga, beiden van Bordeaux. — ln Tarmouth 't Schip de Stad Bergen, Kapt. Rolys, van Ghristiaanfand, en 't Schip Liefde cn Lenigheid. — In onderfcheidene Franfche Havens de Engellche Schepen the Peggy, van Leverpool naar Port d Port. — The Echo, van de Caab naar Lond n. — The Elifia, van Leverpool naar Martinique. — In Deal J. J. Kuiper van Siviliën, laatst van Lisfiabon, "haar Plamburg. — Te Duinkerken 't Engelsch Schip the two Brothers, van Cork'naar Londen. — Te Plymouth 't Schip le jeune Zelie, van Bordeaux naar St. Domingo , en 't brigfchip la Victoire, van Bordeaux naar Br est. — Te Algcziras door Spaanfche Roeibooten, de Engelfche Schepen the Elifabeth, van Falmouth naar Venetië, the Pomona, van Salcombe naar Livorno, eh een TransportSchip, nevens twee Roeibooten. — Te Plymouth de Franfche Kaper Vlnfatigable van i5 St. — In Ierland de Franfche Kaper le Mercure van ió St.Scheepsrampen.Met fchade binnen, te Fékamp, J.Fykcs, van Amfterdam naar Lisjdbon; dezelve heeft een lek Schip, is dour een Engelfche Kaper genomen geweest, die' hem te Tarmouth wilde opbrengen, doch door ftorm van hem afgeraakt. — Te Plymouth, wegens zwaare lekkagie 't Schip Andrëas, Kapt. Jacobfcn, van Bordeaux naar Hamburg. — Texclfche en Vlie-Lyst. Den 8 April. Naar Zee J. PI. Sicrach, naar Memel. — J. H. Riekeles, naar Gothcnburg. — N. Bindixcn , naar Kopenhagen.
Den 9. niets gepasfeerd. De Wind Z.W Voor eenige \lagen is nog uit '[exel gezeild J. F. Fr etter naar Lisjdbon.
* Den 4 en 5 April. In "t Vlle niets'gepasfeerd. |
ADVERTENTIE.
V Die begeerig is den invloed der PLANEETEN te weten, zo ten opzigte zyner Ligchaamsgefteldheid, als Caracfer en Hoedanigheden, beneffens zyne Lotgevallen te ontdekken, door het laten trekken zyner HOROSCOOP, om gedreigde gevaaren tc ontworftelen, die geeve zyn Geboorteplaats, Doopnaam, het Jaar, Maand, Datum en het Uur zyner Geboorte op, by A. NEOMAGUS, Astrologist en Meester der Vryë Konlten, agter de gioote Vleesch-Hal, by de Fluweele Burgwal, agter de Spekllager tc Amfterdam.. Verzoekt dc Brieven franco-, de Prys voor elke HOROSCOOP, is gefteld op één Ducaat.
ie Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.
Den 6. binnen een Tjalk, de naam onbekend. Jitgezeild J. Janfeti op avantuur, en H. M.Bonekoe naar Altona.
Den 7. De Tjalk, gister gemeld, is van J.
Schroder, van Bremen.
By Terfichellingbhvaew J.Hendriks, van Embden.
Git de Sloot op de Rheede gezeild j. T. Jan"cn, A. H. Hort, fV. Madjën, G. L. Doornbos, en E. L. Veltman.
Den 8. Uitgezeild G. B. Kolk, naar de Oostzee, ff. Booyfen op avantuur.
Op de Soutkamp G. H. Glafiemeyer], van Bordeaux. Helvoetfluis.
Den 5 April. Gister namiddag in Zee de Kauer rjndüftrie. De Wind Z. O. "
Den 6 en 7. Niets gepasfeerd. De Wind Z. en W.
Den 8. Gister namiddag zyn van de Rheede in t Zuid-Diep gezeild en daar geankerd, 'sLands Schip van Oorlog Oldenbamevcld, Kapt. Gervais; 2'n 's Lands Brig van Oorlog Brutus, Kapt. Dekker. De Wind Z. W.
Den 9. In Zee de Schepen Aun, Kapt. R. Lord, en Tarnen, Kapt. Bredfort, beiden naar Boston. — er arriveerde uit Zee de Franfche Logger le Coui-ageux, Kapt. van Vliemen. De Wind Z. VV. Briclle.
Den 5. Gister naar Zee F. F. Kleyn, naar Emb-Jen; J. C. Schultz, naar Bergen; en uit de Pit in Zee C Jurgens en L. Holberg, mar Embden; J. van Adrighem, IL L. Carfyns, J. C Jurgenjen, m A. Rccdyk, naar St. Andero; P. J. Oosterloo', J. E. Kluin, D. Drap rs, naar Lisfiabon. Nog zeilde uit de Pit in Zee Kapt. Runke Jakobs. DeWind O. z. O.
Den 6. Terug en in de Pit ten anker Kapt. van Adrighem, Jurgens, en Reedyk. Volgends rapport van een Visfcher, was er gister een Franfche Kaper benoorden de Maas. Stil.
Den 7. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. VV.
Den 8. Gister avond binnen 't Schip de Stad Embden, Kapt. Hanfen, van Embden. Door tegenwind zyn uit de Pit op de Rheede teruggekomen Kapt. Jurgenjen en Reedyk; Kapt van Adrighem ligt aldaar nog ten anker.. De Wind W. N. W.
Den 9. Gister waren twee Franfche Kapers voor de Maas, waar van de eene naar Zee gewend is, de ander is ha Posttyd binnen gekomen, zynüe le Robollon, -van Duinkerken. — Gister avond in Zee 't Schip Unitas, Kapt. Peteron, naar Noorwegen; en S. van Adrighem. De Wind Z.



N°. 21.
17 April 1799»
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zee, vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van bejlaan.
L OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Gefchied- en Werktuig -kundige denkbeelden, aangaande- de inrichting en het gebruik der Telegraphe (*).
(Vervolg van N°. 19. bladz. 148.)
De kosten, tot het oprichten eener Telegraphe vereischt, zyn niet zoo aanmerklyk, als men wellicht vermoedt. Tot een Telcgraphisch itelfel van Chappe in het groot, heeft men niet meer nodig dan 1500 Thalers, (dat is, 2700 Guldens Hollandsch , de Thaler berekend tegen 36 Huivers), en wanneer nien de nodige Teles copen en Pendules bezit, flegts 910 Thalers (1638 Guldens Hollandsch1), het geen voorzeker, en inzonderheid in den tegenwoordigen tyd, eene aanzienlyke fom is, doch niet zoodanig, dat zy een Gouvernement, Handels - gezelfchap, of Konstgenootfchap eenig opzien zou konnen verwekken, tegen het daarftellen eener inrichting, die van de belangrykfle gevolgen voor hetzelve, vooral in oorlogstyden, worden kan.-
(*) Zedert de Uitgave van N°. 19 zyn wy nader onderricht geworden, dat wel de Mechanifche toeftel •der in Felix Meritis vertoonde Telegraphe het werk is van den Burger Heiand, doen dat de verhandeling daarover is gehouden door den Burger F. j. Men/art, welke ook de nodige teken- of feintafels daartoe heeft geprojecteerd, en door wiens goede diensten wy gelegenheid zullen hebben, om, na den afloop dezes uittrekfels uit het werk van Bujchendorff, onze Lezers rnser in byzonderheden bekend te maaken met de Mechanifche inrichting en de feintafelen, volgends welke de genoemde Burger zyne Telegraphe doet werken, verfchillende de wyze daarvan nog aanmerklyk van die van B., boven welke zy zich aanpryst door hare eenvouwigheid en beknoptheid. De werking van den Burger M. is volmaakt op de.Fra?ifcke manier ingericht. Onder anderen heeft dezelve in Felix Meritis een 12 regetig Alexandrynsch vers, by geheele woorden, in 98 tekens daaimede overgebragc. RedaQ,}
De Burger Bufchendorf meent, dat men deze kosten nog aanmerklyk zou konnen verminderen»,-' cn voor 11 a 1200 Guldens Hollandsch alle dfe daartoe vereischte uitgaven be dry den.
Na de fraaiheid en volledigheid van Chappe's werktiug andermaal erkend te hebben, bericht ons B., dat hy de voorname beftanddeelen, de hoofdvorm van hetzelve heeft overgenomen maar alleen weggelaten, het geen hem onnodiV voorkvyam, en dat hy enkel heeft toegezien' wat uit deze overneming volgde, wat zich van het gemelde werktuig liet maaken. — Hy meent dat zyne Machine nog voordeden hebbe boveni die van Chappe. Hy heeft, zegt hy, een fVstema voor de richtingen of ftellingen der Telegraphe uitgevonden, het geen hem in ftaat ftelt om de figuren, tot allerlei gebruik, tot 584 maaien toe te veranderen, daar die van C. hecht» ico veranderingen toelaat. — Hy verzekert dat zyne wyze van betekenen of uitdrukken door de figuren van zyn werktuig, zeer licht te gebruiken, te verdaan, èn natemaaken is, en voor alles gefchikt, wat men ook verkieze daardoor te fchryven. Zyne Telegraphe, zegt hy, fchryft even fnel en beknopt, als zeker en beftemd; zy fchryft even gezwind woorden en getallen, en drukt alle gebruiklyke zinfhydinfstekenen behoorlyk uit. Derzelver Mechanismus of werktuiglyke zamenftelling en beweging is zeer eenvouwig en gemaklyk. Één enkel perloon kan de geheele werking der Telegraphe met gemak beftuuren, hy behoeft niet uittezien, of de Machine volgeV hy werkt enkel in het vertrek, dat onder dezelve zich bevindt, onbezorgd voord, -en is verzekerd, dat zy in allen deele naauwkeurig nadoe, het geen hy wil dat zv yemgten zal. - Hy gelooft wyders niet, dat Chappe's werktuig, offchoon zoo eenvouwi°- als het zyne, even zeker en gemaklyk zy in de aanwending. Zyne 7clegraphe- wachter behoeft het Telcgraphisch Alphabeth niet eens van buiten te weeteu, hy vindt vóór zich, op de Machine " zelve, alle aanwyzingen die hy, om rigtig te
fchry.



fchryven en te copiè'eren, nodig en flechts te volgen heeft. En om dit Alphabeth zelve te leeren verdaan, zoo dat hy Me Telegraphifche fchriften uit het hoofd fchryven en copiëeren konne, heeft hy, hoe groot ook het aantal der figuuren te zamen genomen moge wezen, niet meer dan etlyke uuren nodig, terwyl eene oefening van weinige dagen hem eene vaardigheid daarin doet verkrygen, waardoor hy in itaat is, om zonder fchroom of hindernis, zonder lang zoeken en nazien, zyne Machine tc wenden en te beftuuren.
jbreed, om aan het oog eene grootere oppervlakte te bieden; doch te gelyk ?eer dun, 0n dat dezelve zich licht bewege. Dezelfde breedjte hebben de aan heide einden der Dwarsbalk 1 aangebragte byvleugels of wieken DD, DD die nog dunner zyn, en minder dan de helft der lengte yan den Hoofdvleugel hebben. Zy zyn, zoo wel als de Standaart, van verlakt yzer, gedekt met eene gloeiende, op verren afltand werkende, liefst helder roode couleur.
Eer wy den Telegraphifche» toedel verder "ontwikkelen, zal het nodig zyn, te melden, wat dit werktuig volgends de vereischten der gewoone fchrift- of fpraak - taal, behoore te verrichten, om daarna te doen zien, hoe hetzeive daar aan voldoe, en waarom het zoo, en niet anders, ingericht zy.
Vereischten der Telegraphe.
i. Moet dezelve alle gebruiklyke fëhrift- en teltekenen, of letters en cyffers, nevens derzel*vér verwisfelingen en betrekkingen, duur andere licht te herkennen tekens uitdrukken, urn alles, wat opgegeven wordt, te konnen nafchryven of nabeelden.
i. Behoort deze Machine de nodige tekenen gereed te hebben tot het uitdrukken van alle gebruiklyke voorzetfels en plichtplegingen, wanneer men iemand aanfpreekt, eenig niéuws mededeelt, eenen brief wil voorlezen, of vaarwel zegt, voor aanfpraak en affcheid, knikken en fchudden, nevens alle invallen, vraagen, en be» denkingen die men, wanneer men niet kaaii's lop woorden behoeft te zyn, gewoon is breedfprakig nittemeeten.
3. En dit een en ander moet de Telegraphe zoo kort en klaar mooglyk verrigten.
In onze landtaal heeft men de volgende elf onderfcheidene gebruiklyke klanken of (enkele en dubbele) Vbcaalen.
a, ai, au, e, ei, eu, o, 01, ou, u, VI.
Alsmede deze zestien medeklinkers: b, ch,
d, f, h, j, k, b, m, n, p, r, s, t, v, w,
die allen vóór of na. de gemelde klanken konnen geplaatst worden, de j, alleen uitgezonderd, welke alleen kan voorafgaan; dezen vereifchen dus, tot een dubbel gebruik, 31 verlchillende tekenen. — Wat de overige letters betreft, de. zen konnen, of moeten zelfs, naar het taaleigen, door anderen vergoed worden , b. v.c door k. — q, door k. — (ju door uw. — x door ks. — en z door ds, terwyl de Griekfche ïh niet anders is als onze f,.
- Deze
De Telegraphe van B., waarvan wy de hoofd, figuur hier b >ven med.ede.elen, is geplaatst op een platronde Lantaarn of Koepel, rondom verlicht door ft vengfr.crra.amen,. om aan allen kant te konnen uitzien en overvloed' van. licht te bekomen. De beweeglyke Dwarsbalk of Hefboom derzelve (le Regulateur) BB is in het midden, C, verbonden met een rechtdandige Spil <d Srandaart AA, die in de Lantaarn afdaalt, en in deszelfs bodem gezonken itaat, zoo, dat dezelve daarop kan vvordeiirondgedraaid,en, op het goedvinden des Belhmrders, naar alle zyden face maaken. Deze Standaart heeft eene hoogte Van 30 a 21 voeten, welke vereischt wordt, om de bewegingen der byvleugels of wieken voor den waarnemer meer in het oog vallende te doen zyn.
De Hoofdvleugel of Dwarsbalk, die eene lengte heeft van 10 a 12 voeten, en aan den Stajidaart gehegt is door eene Spil, zoo dat dezelve «p- en. aedswaards- kan bewogen worden, is



Deze letterfiguuren vorderen te zamen reeds
42 onderfcheidene Telegraphifche tekenen.
Wy bezigen, tot onderfcheiding der woorden , tusfchenruimten; en ter affcheiding der zinfne4en of woordenkoppels, deze acht zinfnydingstekenen, dit even zoo veele tekens der Telegraphe noodzaaklyk maaken.
r . . 2 » "i
Lj ' • • • • « J
En tot het bepaalen der hoeveel- of hoegrootheden, tien cyfferletters.
[o, 1, 2,3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.]
Waarvan de eenvouwige uitdrukking, — de waardeering of rangfchikking derzelven in één — tien — honderd — en duizendtallen — en derzelver onderlinge verhouding door additie, fubftraëtie, multiplicatie, en divtfie, wederom achttien nieuwe tekenen behoeven
Alles te zamen genomen, vereischt derhalven een ftel van 68 Telegraphifche tekenen of figuren.
■ Voegt men nu nog hierby de tekens van rust en van eene correspondentie te beginnen; van affcheid; van den aanvang en 't einde der brief wisfeling; van kwalyk verdaan en niet verftaan; van herltelling der misdag,' en wel verftaan; van afbreeking en verandering; dan groeit dit getal aan tot 78 a 80
Welke zyn nu hiertegen de vermogens of
Dienflen der Telegraphe,
Of van den gevleugelden Hefboom (Regulateur)? ~ Dezelve biedtmeer, oneindig meer, dan deze 80 benodigde tekenen aan; men kan toch door denzelven, gelyk reeds boven gezegd is, 384 byzondere figuren maaken, en, wanneer men deszelfs bewegingen mede iets wil doen betekenen, een nog veel grooter aantal. —
Dit geheele ftel van 384 figuren wordt daadlyk aangewend, en niet te min is het zeer gemaklyk, dezelven te leeren kennen en gebruiken.
Laat ons zien, [in zoo verre zulks hier terplaat fe, zonder behulp van plaaten en figuren, mooglyk en bevatbaar is] , hoedanig de richtingen der Hoofd- en Byvleugels zyn konnen, en hoe zy in het oog vallen.
De Hoofdvleugel of Dwarsbalk beweegt zich van deszelfs Horizontale richting boven - of benedenwaards, tot den verticalen (loodlyhigen) ftand toe: zy gaat van htiZenith tot'het Nadir (*), doch overfchrydt nimmer deze grenzen.
■(*) Zenhh is het denkbeeldig punt, dat boven ons het verst van den Eorizonvetwyd&id is, endus het loodlynig punt des Hemels, boven ons hoofd; Nadir is het tegengefteld punt, of het verst van den Horizon verwydsrde, beneden ons.
Xa
Dus komt deszelfs regte arm nooit over naar
den ilinkezyde van den Standaart, en zoo ook omgekeerd. Elke zyde heeft deszelfs eigen boog of halven cirkel van beweging, het geen 't oogmerk en de inrichting der Machine vorderen. En om te verhinderen, dat de Vleugel niet verder overfla, is aan den Standaart, ter plaatfe zyner vereeniging met de Hoofdvleugel, wederzyds eene ftuiting aangebragt, waardoor deze in den verticalen ftand wordt opgehouden.
De twee Byvleuge s integendeel konnen zich in den geheelen omtrek rond bewegen; doch by het gebruik der Machine gaan zy , wyl zulksonnodig is, niet verder buiten de verticale lyn, dan opof nederwaards tot eenen hoek van 45 graaden« van waar zy weder terug ftaan; mogende nimmer, om benedenwaards te daalen, de plaats, waarde Hoofdvleugel aan den Standaart verbonden is, pasfeeren.
In dezen omtrek of loopkreits der Hoofd - en Byvleugels, zyn verfchillende Stations, Stand-of Rustplaatfen, op welke zy ftilhoudeude, eene betekenende kragt verkrygen.'
De Hoofdvleugel of Dwarsbalk, die zich alleenlyk in den bovenften halven Cirkel, of door dezelve befchreven boog, uitdrukkend beweegt, heeft in dezen loop-kreits zes zoodanige rustplaatfen van 30 tot 30 graaden, te weten in de waterpas-Helling, in de loodregte, in de vlakfchuine naar de linke of regtezyde, eri eindelyk in de fteil-fchuine naar den linken ofregten kant.
De Byvleugels hebben in derzelver omkreits ieder agt rust- of ftandplaatfen van 45 tot 45 graaden, die hunnen aanvang neemen ter plaatle van de zamenvoeging der Hoofdvleugel met den Standaart, en van daar, links en regts, voordloopen tot zy, den geheele Cirkel befchreven hebbende, wederom in derzelver natuurlyken ftand of eerfte rustpunt terug komen, zynde de Horizontale rigting , in welke zy geheel en al onzigtbaar, agter de in rust zynde Hoofd vleugel ichuilen; volgends byftaande figuur.
ö 2 5 7 13,
4 I » 1 4
3i 7 5
4 6



C ï64 )
Hieruit ontftaan menigvuldige veranderingen in de (telling van elke, of van'beide de Vleugels in verbindtenis met elkander. Üp een bygevoegd plaatje vertoont de Schryver een 63tal derzelven, in eene fystematieke orde ontworpen, met derzelver Telegraphifche betekenisfen.
De zes rustplaatfen of Hellingen der Hoofdvleugel zyn, even weinig als de Standpunten der Byvleugels, geenszins willekeurig: zy worden xloor den aart der werkzaamheden, tot welke men zich van het Werktuig bedienen wil, voorgefchreven, en dewyl zy zich door verhefling boven of nederdaling onder de Horizontale lyn gemaklyk aan het oog voordoen, heeft men geene onduidelykheid noch verwarring van meeren minder fcherpe hoeken te vreezen.
[Hierop volgen by onzen Schryver eenige afdeelingen, ter verklaring van de wyze van uitdrukken of aanduiden door de Telegraphe: in welke hy handelt over het Telcgraphisch Alphabeth, de fyllaben- en woordenyorming, de uitdrukking der getallen, de tekens van zinfnyding, enz. met byvoeging der vereischte ophelderende tabellen. Wy gaan dezelven, daar het onmooglyk is den Lezer van alles een denkbeeld te geeven zonder behulp van de vereischte afbeeldingen, met ftilzwygen voorby.]
Het fnel- fchryven der Telegraphe.
De Telegraphist kan zich van zyn Werktuig tot de Tachygraphie of het fnel-fchryven bedienen , wanneer hy, in byzondere en vooraf bepaalde gevallen , enkele tekens doet dienen ter uitdrukkingvan geheele woorden, formulieren, naamen van Perfoncn, Steden, Genootfchappen, Collegiën enz. en ter aanduiding daarvan deze tekens indult ia deze of foortgelyke uffchcidings-figuren j f. of ook, wanneer hy, volgends onderlinge af fpraak, door één enkel teken geheele zaaken of gebeurdtenisfen mededeelt, b. v. - a. De Vrede te Rajladt is heden getroffen. — z. De Armée van den Donau trekt terug. — m. Ehrenbreitfiein Capituleert <txd.
Men kan ook de veelfyllabige naamen van vaak voorkomende en uit den zamenhang bekende perfonen, plaatfen, zaaken, en gebeurdtenisfen dikwyls, gelyk B. reeds vroeger getoond heeft, genoeg verftaanbaar maaken, door de eerfte lettergreep derzelven aantegeeven, en er een punctum agter te plaatfen; b. v. de Aartsh. heeft yerfterking bekomen. — Lef. is gekwetst. — Anc'. is-over. — Wy hebben 2000 gey. bekomen. — enz. — Alle de Telegraphifche jignalen of feintekens, waarvan vervolgends nader, zyn proeven van zoodanig eene fnel - fchryf konst.
Maar, zal men zeggen, indien de Telegraphe
op deze -wyze. wordt ingericht, zal dan- niet elk een, die' Uegts op derzelver bewegingen achr^ geeft, lezen "konnen, het geen daardoor wordf overgebriefd ? en neemt dit de geheele nuttigheid, dezer uitvinding niet weg, daar toch de geheimhouding van berichten en depêches meestal van. dezelfde aangelegenheid is, als derzelver fnelle overkomst? Wat zou tochheiTelegraphischfchiift baaten, indien hetzelve gelyk ware' aan eenen openen, voor het Publiek' ten toon gehangen brief?
Dan, dit is geenszins het geval. Ër zyn middelen in overvloed voorhanden, om zoodanig eene openbaarmaking te voorkomen. De geheele wereld moge de inrichting van het werktuig kennen, ieder een moge het gebruiklyk Alphabeth in zyn geheugen hebben; en. met dat al kan de Telegraphist zoodanig fchryven,dat niemand zulks verfta , ja zelfs, zonder dat de Telegraphen - wagters, die de tyding van post tot post overfcin yven, iets het minste daarvan ontdekken. — Her openlyk Telcgraphisch lchrift is dus oneindig zekerer en meer vertrouwd, dan een tiendubbel verzegelde brief, door een Courier of over de post gezonden. De laatfte kan in honderd gevallen verloren, geopend, vertraagd, onderfchept,door befchadiging onleesbaar gemaakt worden; daar de Telegraphifche boodfehap integendeel, van geene ftollyke toevalligheden afhangende, door niemand, aan wien zy niet gericht is, kan worden ontdekt, vertraagd, of geheel vernietigd. Voor elk, die niet in dc affpraak is, is zy gelyk een vogel, die door deszeis hooge vlugt ïioêh bereikt, noch geftuit kan worden; zy verheft zich zegevierend boven de laage aanfiagen van list en geweld, en wandelt door de verhevenergewesten van onzen dampkring, als een onzigt-; bare zendeling van Mercurius.
[Ha vervolg in NP. 23.]
HUISMIDDELEN.
Middelen tegen den Lintworm.
Men weet, dat de Lintworm, welke de hardnekkigfte toevallen en ziekten veroorzaakt, by ' uitftek moeilyk is aftedryven, zoodanig ten minfte, dat de kop niet binnen blyve, en dus op nieuw aangroeië. — Men ouderfcheidt de Lintwormen in koriledigen en langledigen. De volgende geneesmiddelen tegen deze laatfte foort , voorheen een geheim van den Lyfmedicus Weglcr in Duitsehland, naderhand van het Desfausch Philautropin, doch voer eenigen tyd in de Geneeskundige



C •165 ) v
Annalen'vin Df. Frilze algemeen gemaakt, worden als zeer beproefd opgegeven, weshalven wy die, ten algemeenen nutte, daaruit overneemen.
Recepten.
N° 1. Mercurius Dulcis.
Geprepareerde Oester- of Mosfelfchelpen.
Van elks 12 grein. I>C° 2. Zoete Amandel-Oly. 2 lood. N° 3. Zynde'dit het Hoofd-recept.
Gummi Guttcs. 36 grein.
Gard. Bene di Et.
Pulv. Markgrav. van elks één Jêrupcl. Rad. Angelica. 8grein. ■alles vermengd, en in 3 poeders afgedeeld.
Gebruik.
1. Na een zagte avondmaaltyd, neemt de lyder het Poeder N° r. met koud water in.
2. Een half uur daarna wordt de Amandel-Oly N° 2. ingenomen.
3. Na hierop gefiapen te hebbeu, neemt de lyder, des morgens by het opftaan, één Poeder van N° 3., met Thee gemengd.
Op het gebruik van dit laatfte Poeder, volgen doorgaands twee braakingen en even zoo veele ftoélgangen. Op elke braaking drinkt de lyder Thee van Cardebenedicï getrokken, of ook gemeene Thee.
4. Na verloop van twee uuren zedert het gebruik van dit Poeder, onderzoekt men de ontlasting. Is de fpitfche kop van den Worm nog niet uitgeworpen , het geen zelden op 't gebruik van één Poeder volgt, maar vindt men alleen leden of ftukken; dan geeft men het tweede poeder van N° 3. op dezelfde wyze in.
5. fs óok hierdoor, na verloop van iiuur, de Worm nog niet met kop en al afgedreven, dan gebruikt-de Patiënt eindelyk het derde en laatfte Poeder op dezelfde wyze, als de twee éérften. Hierdoor wordt de geheele Worm zeker geloosd.
Eindelyk befluit de lyder met het drinken van laauwe Thee cn koud water.
De bovengemelde giften zyn gefchikt voor een volwasfchen mensch. By kinderen geeft men, gelyk van zelve fpreekt, llegts de helft van alles. Vrouwen moeten het gebruik van deze middelen gedurende hare zwangerheid, en op andere tyden vermyden. Ook moet niemand zich daarvan bedienen, ten zy hy zeker weete, eenen Lintworm by zich te hebben. Het eenig zeker kenmerk daarvan is, dat men van tyd tot tyd gedeelten of
X
leden van zoodanig eenen Worm ontlaste» —- I Offchoon nu geen één der tot nog toe uitgedagté middelen altoos zeker doorga, kan men echter verzekeren, dat het opgegevcnédoorgaands en in gewigtige gevallen eene voortrellyke uitwerking heeft gedaan.
Er zyn Verfchillende oorzaken, waarom de proef zomts mislukt, b. V. wanneer de lyder meermalen middelen tegen den Lintworm gebruikt heeft, wanneer deze zich met den kop aan 't ge-' darmte hegt, en vooral, wanneer de lyder al tefpoedig de Poeders N° 3 wederom uitbraakt; indien men dus licht vomeert, kan men na 't gebruik van elk Poeder eenige geconfyte Curacaufchillen neemen.
Eene eerfte proefneming mislukt zynde, kan men dezelve, na verloop" van eenige maanden vherhaalcn. In enkele gevallen moet men-vooraf door middel van het Worm - mos (Helminthochortosj de llym, waarin zich de Worm verhoudt, losmaaken.
Om zeker te weeten, of de Worm geheel zy uitgedreven, plaatst, men in een Stilletjen of Nagtftoel eene Plairzeef, waarop de Worm blyü liggen. Men fpoeli die af, en onderzoekt den-» zeiven met een vergrootglas, of doet dien in eeii: glas fchoon water of Genever, wanneer men den* kop met het bloot oog onderkennen kan.
Het best is, dat de Worm als een knods in' ééns uitkome; dan, indien dezelve zich als een band of lintje voordoet, moet men daaraan niet trekken, maar laauw water onder den lyder zetten, zoo dat het benedenfte einde van den Worm daarin bange, waardoor hy gewoonlyk van zelf uitkomt. Intusfchen moet de lyder koud water drinken. — Zomtyds blyft de Worm als een doode knots in den endeldarm hangen, en dan1 is een lavement van 3 lood Terbentyn-oly met Eier-dooren verbonden, noodzaaklyk. Ditzelfde mengfel kan ook den lyder worden ingegeven, wanneer men niet zeker weet, of er een Lintworm befta; want alsdan zal hy gewoonlyk ftukken er van kwyt raaken.
By 'i gebruik der Poeders N° 3. krygt de. lyder zomtyds llaauwten, doch die niet gevaarlyk zyn. — De Geneesheer, die de middelen toedient, kan best beoordeelen, of de lyder alle die Poeders verdraagen konne, dan of men met de tweede moete eindigen! — Is de kranke afgemat, zo kan men hem door 't gebruik van Wynfoep verfterken; ook kan men hem daarna, tot verfterking van de maag, eenige dagen lang, vóór het eeten, een weinig Poeder van Quasfia* met Suiker en Caneel ingeeven.
3 II. OE.'



C 166 J
11. OECONOMISCHE BERICHTEN. KONST-BESCHOUWING.
In ons N° 17. gewaagden wy, by gelegenheic Van eene opgave der belooningen , door het Nationaal Inftitut te Parys aan Franfche Konftenaar' toegewezen, van eene fraaie Gravure van Bervic, verbeeldende de Opvoeding van Aehilles, en beloofden, daarvan onzen lezereti eenig nadei verilag te geeven. — Wy hebben het Genoegen gehad, om deze fchoone Plaat te zien in'het Konstmagazyn van den Burger E. Maaskamp te Amflerdam. Dezelve is hoog 22, breed 16 duim; zy is gegraveerd naar het origineel meesterftuk van Regnault, en ftelt den Jongen Achilles voor zoo als dezelve door den Centaurus geleerd wordt Boog en Pylen wel te behandelen. De zuiverheid en kragt der omtrekken, de levendige werking der fpieren, de zagtheid der vleeschachtipe deelen, de voortreflyke houding der beelden, met één woord, alles wat een meesterachtig Graveeryzer uitdrukken kan, vereenigt zich, om deze uitmuntende Gravure tot één van de voortreflvkfte ftukken der Konst te maaken, welke tot nog toe aan het licht gebragt zyn. — Men kent reeds den verdienstelyken Servië uit de konftige, door hem vervaardigde Plaat, Czynde de afbeelding van den laatften Koning der Franfchen^ LodcwykXViï welke hy genoodzaakt werdt, in de Nationale Vergadering, onder het oog van Robefpierre en deszelfs fchrikbewind, te verbreeken; het geen eiken gevoeligen konstminnaar, zoo wel als hem zelve, ten fterkfte grieven moet. — De prys der boven befchreven Plaat is 10 guldens. -
By deze gelegenheid konnen wy niet voorbv onzen lezeren te berichten, dat, volgends eene Engelfche, by gem. Burger Maaskamp te lezene annonce, eerlang een groote en uitvoerige Konstplaat, verbeeldende de gevolgen van den Zeedag van 11 October 1797 by Camperduin, door M? Orme.op het Slagveld zelve getekend, en dooide beste Engelfche Meesters gegraveerd, in Engeland ftaat uittekomen. — Dit ftuk ftelt voor het Halfdek van het Schip des Engelfchen Admiraals Duncan, even na de gemelde voor ons noodlottige Acfie, op het oogenblik, dat de Admiraal de Winter by denzelven aan boord komt, en den overwinnaar zynen Degen aanbiedt • in het verfchiet ziet men de overige Schepen van
het Britsch en Bataafsch Esquader.
Volgends de gemelde annonce heeft M'\ Orme alle kragten mgefpannen, om deze gedenkwaardige gebeurdtenis naar het leven aftemaalen Hv hadt, by vergunning van den Engelfchen Admi- : raai, het voorrecht van zich destyds. en no°langen tyd daarna, te bevinden aan boord van ]
W^NTr?^-in|eze,fciaP van den Admiraal de VV 1 nter, die de goedheid hadt van voor hem
m fzvnen'n" ' M- Wdl<e Va" ^«"itenTvisfdde we-df"^Overwinnaar die weldra zyn vriend Schtn\^ -?R^E heeft «der gedeelte van het M«mn?enUUfeU5g ee,tekend' en verfcheidene SS' 6 dG •aChtlilg hunner landslieden verdienden, geportraiteerd. Tot de kleinfte byzonderheden toe is de natuur gevolgd, zelfs in de afbeelding van het Scheepswantfz^o al hïï vaii S 'l Q va" Admiraals aankomst aanboord van the Venerable bevondt. De hoofdpartv der tekening vertoont den Admiraal Lord Viscount duncan, in de houding van in zyne Caiuit te nodigen den Admiraal de Winter, die hem? ten teken van zyne overgifte, zynen Degen aan!
bèfeefdehff6 n°gthan/S d00r de"n oveiiinnaar beleefdelyk geweigerd wordt. Kapitein W. G. Fairfax, meenende dat zyn vriend Duncan uL^L kng umu den Hollandfchen Admiraal met ziet„ bericht hem dezelve in een verlegene houding. - Digt by hem ftaat de verdienstelyke Majoifrellop, leunende op een ftuk Canon. Naby den Admiraal de Winter ftaat de Lieutenant Richardfon, van de Circe, zynde afgevaardigd geweest, om hem aan boord van den En* gelfchen Admiraal te brengen, in de houding van hem te rntroduceeren. - De kundige Schipper
£n &fd7?e L°r0tS fr0Wl Z*n gekende met den Cadet Thompfon; boven hen ziet men den braven Matroos Crawford, nederkomende van het groote Mast-want, met de Zeiiïngbout in zvne hand, waarmede hy, na dat er in het heette van t gevegt een Vlag van de groote Bramfteng was weggefchoten, een tweede Vlag daaraan hadt vastgehegt _ Ter regterzyde van Duncan ftaat deszelfs Secretaris Mr. Jumet met eenKvlter in de hand, om-n e Winter te zien. - Achter Duncan ftaat zyn eerfte Lieutenant, die order geeft aan een der Schepelingen, om de agtertakeling der Kanonnen van de Campagne ooteruimen, en Lieutenant Renten met het Seinboek in de hand, aanwyzende den verfchriklyken toeftand van het Hollandsch Schip Hercules!waarvan1 3e Spiegel gedurende het gevegt in brand geraakte en tot welks byftand Sloepen gezonden werden: ~ Achterwaarts worden van the Triumph gezien qc Loots Portent, Lieutenant Linie Mr. Hanulim, en van de Kotter the ASiive de Lieutenants Oswald en Skinmer, welke laatfte in het gevegt zyn hoed verloor: hy wordt-verbeeld de Weevehngen der ftukgefchoten Hoofdtouwen vegtefnyden; gelyk ook in de Bakboordgan" iich vertoont dè Cadet Clarke, de Win te I net zyn Kyker naöogende, en digt by hem de Matroos, die den Bataaffchen Admiraal aanprak, na hem uit het water geholpen te hebben



C r67 }
ben, toen hy voor de tweedemaal, aan de zyc van Duncans Schip, in Zee viel, enz. — ]n de Admiraals - boot, aan de niet dienend zyde van het Schip , is onder anderen de Bi, taaffche geëmigreerde Marinier O- Melly. — Ü eenen kleinen afftand vertoont zich het Schip va den 'Admiraal Onseow, the Monarch, the Tn umph, alsmede IVasfienaar, the Ixusfei, en Haat let». — Het Esquader van den Admiraal Sto ry wordt op eenen verren afftand wykende ge zien; naby hetzelve ziet men de Kust van Cam
perduin en het Dorp hgmond. Midden o]
het tafereel is de brandende Hercules, en aai deszelfs zyde de Boot van the Triumph nevens d Kotter the JEttve, om de Equipage te redden, waar van 50 man over boord Uoeg in de drift om zich ui den brand te behouden, zynde ftegts één derzei ven gered. — Ter linker zyde ligt the Arden reddeloos, waarop de Kapt. Burgelf fneuvelde voor wien het Britsch Gouvernement een Gedenk teken heeft opgericht ; en by hetzelve de Alk maar, die voor hem ftreek. ;— Verder agter waards de Logger the Speculator, en regtsenlinki the Belliqutux, Powerfull, Mommuth, Montagne Bedfort, Delft. Monnikendam enz. —
Uit deze fchets kan men zich een denkbeeld vormen van de uitvoerigheid en belangrykheid van dit ftuk.
Staat der Behoeften van de Bataafsche Republiek, voor den Jaare 1799.
3. Algemeen Beftuur - - ƒ 1,207,054: — : —
2. Buitenl. Betrekkingen - - 509,225: — : —
3. Defenfie te Water - - 12847830: —: —
4. Defenfie te Lande - - - 19,539,040: : —
7. Adminiftratie derPolicie,
en van den Algemeenen
"VVaterftaat - - - . . 1.901,985: 2: 8 10. O. lnd. Handel en Bezit-
zittingen - - . . - 8 879 577: 8: —
ï . West lnd. dito dito - - 1,388733:11: 8
12. Levantfche Handel - - 50,000: —:
13. Voorm. Gewest Holland - 16,282,616:13:9,1
J4. Zeeland - 1,936,707: b': —
15. Friesland - 1,733,123: 38•:14
Io. ■ — Utrecht - 1,382,-51. 15; —
17. Gelderl. - 995 74i:ió: 8
18. ——— Stad en
Lande - - 792 670: — : —
jo Overysfel - 605853: 6:n
flo. v :■>. -,• -' —'-- Bataafsch
Braband ----- - 711617: 1: —
m. 'j - Drenthe - 102 a/6. 7;—■
e ;j 22. Renten en IntresTen van de
zoogenaamdeGeneraliteit, e voormalige Admiraliteits-
Collegiën, enz 6,713.074:—-t a
1 Summa ƒ 77-5^4 777 '■ 14T3Ï
- - NB. De ontbrekende fommen, N° 5, 6, 8 era
- 9, zynde de behoeften der Agenrfchappen van
- Financie, Juflitie, Nationale Opvoeding, en Qcco-
- nomie, zyn nog niet vastgefteld.
) De overige nog in advys gehoudene artikelea 1 beloopen tezamen ƒ 2,082,129:7:8.
t
■ Belastingen en Uitvoer van Groot» ' Brittanniën in 1798.
Volgends de publieke Engelfche Papieren bedroeg de fom der belastingen van dat Ryk ire 1798 ruim het dubbel van die, welke er in 1783 geheven werden, zynde dezelven geweest in
1783 10,194,259 P. St.
J798 ai,049,945 .
Daartegen poogt men de Natie te vertroosten, door het bericht, dat de fom van Uitvoer def Britfche Manufacturen in 1783 en 1798 nagenoeg dezelfde verhouding heeft, zynde geweest in
1783 - - 10,314,000 P. St.
1798 ..... 1q,77ijooo ——
Welk een verfchriklyk fystema, liet geen dg onvergelyklyke en verdubbelde resfourees van een Volk, voor nyverheid en vryheid geboren, meer dan geheel verzwelgt, om Europa in ilaverny, en den bloedftroom des oorlogs gaande te houden ! — 0 Pit ff trilt uw hart niet, wanneer gy de nieuwe menfchen - üagtingen in Graauwbundten, in Tyrol, in Zwaben en Italiën, dagelyks in uwe dépêches leest'? — Neen! dit hart is voor de menschljkheid onkwetsbaar!
ZEE TYD ING.
Berichten.
Alle Britfche Kruisfers hebben bevel bekomeiïs, om de Schepen, uit Texel komende, 't zy met ballast of met goederen geladen, te nemen en optebrengen.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Aangehouden te Plymouth, de Schepen van jp„ P. Barnet en F. J* Fonk, van Bordeaux.
... . i



C 168 )
Opgebragt te Ofténde 't Sloepfchip Hofmng, — | Te Calais 't Schip the Rover van Cowes. — Te U Fiego door een Franfche Kaper 't Portugeesch l ^Schip Anna. — Te Calais 't Schip Europa, Kapt. Feykes van Amfterdam naar Lisfabon. — Te Tar- t tnouth de Schepen Nooit Ferwagt, Kapt. Douwes, i en Nelly, Kapt. Perun, beiden 29 Maart uit 7e.r^ 1 gezeild. — Nog 't Schip Nooit Gedagt, Kapt. (Valrayen, van Bergen naar Dordrecht. — Te #9tfr'deaux door een Franfche Kaper 't Deensch O. I. < Schip Antoinetta, onder voorgeven dat in een En- < -g-eliche Haven was binnen geweest, en Engelfche goederen koirhebben ingenomen.— Te Tarmouth 1 Kapts. J. Barnet en F. J. Fonk, van Bordeaux. — Te Fowey 't Schip Fortuna van Bordeauxnaar Duin- 1 kerken. <— Te Bordeaux de Schepen //z<s Charles, \ Hhe Columbia van iV. 2 o/^; Joanna en WJ* Ptf/van Philadelphia. 1
Agt Amerikaanfche Schepen, te Bayonne opge- ; bragt, zyn aldaar gecondemneerd. -
Vrygegeven door het Tribunal de Casfation te \Parys, by vernietiging van het vonnis op Corftca gellagen, 't Deensch Schip ChristiaanColbiorufen. .
1
Texelfche en FUc - Lyst.
Den 10 April binnen G. P. IFouder, endeFrouw . Johanna van Rotterdam, zynde door een Franfche 1 Kaper genomen en hier opgebragt. — Nog binnen : een Hoeker, de naam onbekend, en een Brig, zoo men zegt, T. Fisfer van Lisfabon■. De Wind ' Z. Z. w.
Wegens harde wind is deze nagt geen Postfchuit gevaren. Op de Noorder-Haax isdoorftorm vervallen 't Floekerfchip Plandelslust, Kapt. Kiar van Smirna, 't Volk is gered, doch Schip en lading zal denklyk weg zyn.
Den 11. Gisteren in Zee en geftrand de Jonge Elifabeth Kapt. Klaas Swaart op avantuur. De Wind W. Z. W. harde W. Binnen\Sc\\\tiAltoniaKapt. M. Berier van St. Ubes, Mogentheid, Kapt. L.Diedcriks van Lisfabon, de Hermlha Kapt. J. TF. Janties, van Bordeaux. Na Posttyd een Americaans Fregat de naam onbekend. — Het Fregat gisteren gemeld is geheel verbryzeld, doch een gedeelte van de lading geborgen.
Den 12. binnen H. Alberts van Antwerpen en PI. E. Bontekoe met fchade en lek; gaat naar Me- , denblik repareeren. De Wind Z. Z. W.
Den 13. Uitgezeild A. Hoffteed, E.Hanfen,J.Prader, en J. Barends naar Lisfabon. A. Breem, B. Gcerts, 'D. Folk, J. Kunst, G. Nicolaas en A. Barthel, om de bogt yan Frankryk, op avantuur. — B Hendriks, op avantuur om de West.
C. Swart is niet gezeild, zoo als te vooren gemeld , maar E, Wouters naar Hamburg. De Wind N.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendaoi, te Amfterdam.
Den 14. naar Zee S. Kraag en J. Roeper naar rankryk. — C. Swart op avantuur. — W. Slieoom naar Altona. De Wind N. N. O.
Den 15. Uitgezeild H. M. Smith, 't Schip di lommerce naar Lisfabon. - A. H. Roske, 't Schip ■0 4 Winden, naar de Oostzee, op avantuur. De Vind Z. O.
Den 8 April uit 't Flie gezeild G. B. Kolk, naar le Oost Zee. — H. Boyfen, op avantuur. — Uit ie Sloot op de Rhee gezeild E. S. Feitkamp.
Den 9. Uitgezeild de Zeemeeuw, Kapt. C. Thu'Is, na de Oostzee^. De Wind W.
Den 10. Binnen Gaats ten anker een Smak, dè ïaam onbekend; door zwaare lekkagie is op de ^oordwrd van Stortemelk geftrand T. J. Fisfer , t Schip de Frouw Aletta, van Londen naar Emblen, \ volk is geborgen, doch Schip en lading ;yn denklyk weg.
Den 11. Niets gepasfeerd.
Den 12. Binnen een Smak, de naam onbekend..
Op de Noordwal van Stortemelk geftrand een 3rig, van Mallaga komende, heeft asliftentie; le lading wordt geborgen.
Uit de Sloot op dc Rhee gezeild 's lands Brig le Kraay, en P. Mickly. Naar Zee J. N. Heeres :n N. Grosf naar Gothenburg. -— R. Hitlier, ïaar Zee.
Den 13. De Smak van gister is E. J. Postma, /an St. Marten naar Embden. Komt binnen wegens fchade.
Nog geftrand in 't Rustmans-gat een Brig ; is naar Terfchclling gegaan. — De Brig, gister ge[trand op Stortemelk, is van O. O. Fester en geraamd Garder-Croonflad, beftemd van Mallaga ïaar Amfterdam, een deel der lading is geborgen, 211 't Schip vol water.
Plely'cetftuis.
Den 10 April. Uit Zee binnen 't Schip die Plof•tung, Kapt. Barends, van Bordeaux. De Franfche Kaper le Courageux, is naar Dordrecht gezeild, om zyn mastte repareeren. DeWindZ.W.
Brlelle.
Den 10 en 11 April niets gepasfeerd. De Wind Z. en W. Z. W.
Den 12. Uit Zee binnen L. yan der Weyde, van Bergen. De Wind Z. W.
Den 13. Uit Zee binnen als by legger Kapt. D. Drapers, van Boulogne, alwaar dezelve is opgebragt, doch vrygegeeven. Komt nu binnen wegens fchade om te repareeren. De Wind N.
Den 14. Binnen Kapt. F. Tapper, met 't Schip de Stad Oldenburg, van Bremen ; en 't Schip Goodyenners, Kapt. óoulby, van Altona. De Wind N. N. O,



20 April 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart s Fabrieken? Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alk andere middelen van bejlaan.
ï. OECONOMISCHE KUi\DIGHEDEN.
kundigheden, de Paarlen en Paarlvisschery betreffende.
|"TVTa onlangs eenige betichten omtrent de Goud|_[\ mynen en Diamantgroeven in ons Dagblad te hebben medegedeeld, oordeelen wy het niet onvoeglyk, daarop ook iets over de Paarlen en Paarhisfchery te laten volgen.]
De Paarlen groeien in Schelpen, en zyn ten aanzien van de dierlyke bewnone/s derzelven nagenoeg, wat de Kreeftsoogen by de Kreeften zyn. Over den oorfprong van beiden is men het onder de geleerden nog met volkomen ééns. — Er zyn tweeërlei foorten van Schelpen, die Paarlen bevatten.
i. De Paarlmosfel. (JMya margai'itifera. LiNN.) Daaruit komen de Ëuropifche Paarlen, wordende deze Mosfel in de Stroomen van Noorwegen, Zweden, Lapland, Engeland Lyflartd, Polen, Bohemen, Silefiën, Saxen, en elders in Europa gevonden. Dezelve tiert in een fchoon, helder water, over eene zandige of kleiachtige bedding loopende, byzonder daar het water zich van de Bergen in de dalen afftort.- Men vindt ze ook in de Barbaryfche Stroomen. Zy groeit tot eene lengte van 5 a 6 duim en eene breedte van a| duim. Hare vorming zweemt naar die der zoogenaamde Schilders- of gemeene Mosfelen, welke men hier te lande in bykans alle waters en vloeden aantreft; allecniyk is de Paarlmosfel zwaarer en dikker van Schelp. Derzelver Schelpen zyn
(§) By Perth in Schotland is een Visfchery, die voor eenigejaaren io.ocoP.Sr. aarlyks opbragt. De zwaaifte Paa» i hadt 33 giein gewoogen. Thands is ...ezelve, door de fchraapzugt der Pagters, geheel vernield. — Aartige berichten omnent de Euiop;fche Paarien vindt men in Schriiem Gevluchte der Fiusj-Cottchyliën. Halle, 1779.
Y
langwerpig eirond, aan de einden fpïrs toeloo» pende, en achterwaards by de zamenvoeging dik opgezwollen ; zy vatten aan de fluiting met kegelvormige tanden in elkander. De buitenfte ruwe huid is grof, van eene bruin- of zwartachtige couleur; van binnen vindt men het fraaifte Paarlemoer, wan in allerleie verwen fpelen.
De Paarlen, die men in het dier of binnen aan de Schelpen vindt, zyn dikwyls even fchoon, als de Oosterfche. Die, welke aan den binnenkant der Schelpen zitten, ontftaan door tusfehenkomst eener uitwendige kwetfing, daaraan toegebragt door de naruurlyke vyanden der Mosfelen, byzonder de Phöladen. Dezen naamlyk doorbooren de Schelpen, met oogmerk om derzelver bewoofter uitiezuigen; dan de laatfte, het gevaarbemerkende,beftryra de gemaakte opening van binnen met eene kalkaartige ftof, welke ras hard wordt, en den glans of het vernis van den binnenkant der Schelp aanneemt. — De Paarlen, in het dier zelf gevonden wordende, en die men anders als eene ziekteftof van hetzelve aanmerkt, konnen op eene foortgelyke wyze ontftaan zyn. Wanneer b. v. in de geopende Schelpen zandkorrels komen, en zich in het zagte vleesch der Mosfel indringen, moet dit haar even hinderlyk zyn als een fteek of wonde; dus bekleedt zy waarlchyn-* lyk by inftindt dit vreemd ligchaamtje met de Paarl-ftof. Hiervandaan de konstgreep der Afiatifche Paarlvislchers, om de Mosfelen tot het voordbrengen van Paarlen te noodzaken. Zy nemen die naamlyk uit het water, dwingen haar, zonder verdere kwetfing, de Schelpen te openen, werpen er eenige daartoe opzetlyk vervaardigde ligchaamtjens in, en doen ze dan wederom in het water. — Na verloop van eenigen tyd visfchen zy dezelven andermaal op, en vinden deze ligchaamtjens met oe fraaifte Paarlftof overtrokken, en in de fchoonfte Paarlen verv/andeld. Op dezelfde wyze doen de Chineefen de kleene Paar-, len, die weinig waarde heoben, wederom in de Schelpen, en laten ze eenige jaaren daarin groeien»



( i7o 3
ën (*). De'groote Linnjeus heeft desgelyks < in zynen tyd e^n geheim ontdekt, om Paarlen in \ Schelpen te verwekken, en hy werdt, ter beloo- : ning daarvoor, van den Zweejfcheh Koning tot den Adelftand verheven; dit middel is nog niet wereldkundig gemaakt, maar wordt fchriftelyk bewaard in de Archiven van Zweeden. Veellicht beftaat hetzelve in niets anders, dan in het doorbooren der Schelpen, en, zo dit doorging, zoude men niet alleen eene menigte van Paarlen konnen doen groeien, maar ook zulke, die rond en welgevormd waren, 't geen nu niet altoos het geval is, wyl de Pholaden enz. vaak zoo wel fchuine als regte gaten booren , waarnaar zich de Paarlen vormen. — In Duitsehland levert de Elfier inzonderheid Paarien van eene aanzienlyke grootte en fchoonheid. — In Noorwegen gefchiedt de Paarlvangst na Si. Jan onder 'sKoniiigs opzigt, zynde dezelve een Regaal der Koningin van Denemarken.
2. De Paarlemoer-Oester (Mylilus margaritifcrus. Linn.) is de tweede foort van Schelpdieren, in welken de beste en meeste Paarlen gevonden worden. Van dezelve komt het zoogenaamd Paarlemoer, waaruit Hegten voor mesfen, Tabaks-en Snuifdoozen, Knoopen, en andere Galameriewaaren, gemaakt worden (f). Deze Oesters bevinden zich in den Indifchen en Americaanfchen Oceaan ; op zommige plaatfen vallen zy meer overvloedig dan elders, en deze noemt men Paarl-banken. De Schelp derzelven is rond, plat, dik, met verfcheidene ruwe huiden bekleed, die aan den rand in iange tandjens uitfteeken, en door een foort van dik breed fcharnier te zamen fomgen. — Men vindt de Schelpen van 8 duim lengte, en nog breeder.
Niet zonder het grootfte levensgevaar worden deze Oesters int de diepte der Zee opgevischt; dit werk verrigten de Duikers of'Duikelaars, welke ten dien einde in gewoone manden, of onder zoogenaamde Duikers ■ klokken in het water worden nedergelaten. Zy moeten zich van hunne tederfte kindsheid af aan het duiker, gewennen, om de eivormige opening van het hartevlies ge lieel te doen vergroeien. Ecnigen tyd voor den aanvang der Paarlvisfehery houden zy een b\zonder diëet, en beftryken het ligchaam dikwyls met oly. Vervolgends begeven zy zich by eene Paarlbank, ontkleeden zich geheel, ftoppen de
(*) Grill verzekert zelfs, inde Handelingen derZweedjclie Academie van 1772. dat de Chineejen kogeltjens van Paarlemoer aan draaden rygen, en in de Schelpen doen, sn ze in het volgend jaar, met het fchoonftePaarlvernis overtogen , er wedeiom uithaalen. De Zweedfche Academie bezit zoodanig een Paarl-Snoer, gevonden in den Mycüns C-jgneus. RedaB.]
(■{) Het Paarlemoer is eigeidyk de Schelp zelve, ?raaiin zif-a de Paaïlen bevinden»
joren toe met Katoenwol in oly gedoopt, klemnen zich den neus toe door middel van een gepieten en veerkragtig ftuk hoorn, en binden /oor den mond een zwamachtig gewasch, het reen hun eenigen tyd de nodige lucht ter ademïaling verfchaft, zonder dat het water kan doorhingen. Hierop worden zy aan een touw of toord vastgeftrikt, en zoo, met een zak om het lyf en een mes in de hand, in Zee nedergelaten, èheuren in alleryl de Oesters van de rotfen af, leeken die in den zak, en geven alsdan een teten, waarna de geenen, die boven in de boot dtten, hen wederom ophaalen. Zoo wisfelt de ;ene Duiker den anderen af tot aan den avond toe. Dit ambagt kan doorgaands niet lang gedreven worden, dewyl de Duikelaars of verdrinken, üf van eenig Zeegedrocht verflonden worden, of aan bloedfpuwingen fterven.
De opgebragte Oesters begraaft men in het zand, laat ze daarin bederven, en de Schelpen opengaan. — Vervolgends worden zy er uitgehaald, gereinigd, en geforteerd, naar derzelver grootte, vorm, en glans. De Duikers konnen reeds van buiten aan de Schelpen zien, of zy goede Paarlen inhebben, dan niet; de geenen, die niet deugen, werpen zy weder in Zee, op dar deze fchat niet verloren ga.
By deze korte fchets van de Paarlvisfchen en
Paarlvisfehery voegen wy nog cemgc byzondere berichten, van het geen dienaangaande in onderfcheidene landen, vooral in Afta en America, plaats heeft.
In den Perfifclien Zeeboezem en by het Eiland Bahara of Baharem vischt men de Paarlen tweemaal 's jaars, te weten in Maart en April, en in Augustus eh September. De verkoop duurt van Juny tot December. — Wanneer men ze gaat visfehen, zeilt eene groote menigte Barken des moigens vyf mylen ver in Zee, om dat men daartoe niet minder dan 4, en niet meer dan 12 vademen diepte dient te hebben, 's Namiddags komen de Barken terug, bevindende zich in elk derzelven een byzondere Duiker, die ook door eenig teken van de anderen onderfcheiden is. , Wanneer de Duikelaar te water gaat, heeft hy aan zyn groote teen een gewigt van zes ponden 5 :ook wordt hem onder den arm een fteen gehangen , die door een koord aan de Bark vastgemaakt is. — Deze zwaarte doet hem fchielyk naar beneden zinken. Zoodra hy op den grönd ;s, maakt hy den fteen los, die wederom opgetrokken wordt. Middelerwyl vult hy zeer fpoedig zyn net met Oesters, zynde hetzelve aan den ingang van een yzeren ring voorzien, op dat het mwerpen der Oesters hem niet belemmere. Zoodra hy den adem niet langer haaien kan, ueiU bv aan het touw, dat onder zyne armen door-
gaat.



gaat. en wordt oogenbliklyk naar boven getrok- •
ken.' De Oesteis blyven in het net op den bodem i
liggen, en worden naderhand door een byzonder '
daaraan gebonden koord opgehaald. Deze ge- ■
vaariyke oefening wordt in den tyd van 10 uuren i verfcheidene reizen herhaald.
Zommige Duikers neemen oly in de mond, om i
het des te langer onder water te konnen houden, i
gelyk ook, om, door het ftorten van eenige drop- ]
pels oly, van tyd tot tyd den bodem der Zee i
he'derer te doen worden.
?s Namiddags worden de zakken met Oesters i
opgehaald, en de wind gunftig zynde, zeilende t
Barken terug naar de wal. Dewyl de Schelpen, 1
door het bederven van de visch, zich zelf ope- :
nen, en deze wegens derzelver wanfmaak door i
niemand gegeten wordt, geeft men zich daarom- i trent geene de minde moeite.
De arme lieden verkoopen de Paarlen tot eenen i
geringen prys; doch de Jooden, die daarin han- <
delen, houden ze terug, tot de tyd der visfehery 1
voorby is, wanneer zy die flyten aan de Banianen .
en Moor en, welke dezelven in foorten fchiften. ,
Ten dien einde bedienen zy zich van koperen ;
Zeeven, waarmede zy de groote van de kleine, :
de ronde van de hoekige, en de helder-witte van 1
de gevlekte of dofte, afzonderen. Vervolgends i
worden de Paarlen door de Arabieren geboord, ;
cn wel met zulk ppne behendigheid, dat men in '.
de allerkleinfte foort de opening naauwlyks met <
het bloot oog ontdekken kan. — Eindelyk wor- .
den dezelve by het gewigt, in Per JU by den I
Abas, en in de Staaten des Mogols by de Rati, ver- j
kogt. Men berekent de inkomften dezer visfehery <
jaarlyks op 198 millioenen Hollandsch. 1
De ouden meenden, dat de Paarlen in de Schel- i pen ontftonden uit daauwdroppelen, en dat elke
Oester niet meer dan ééne Paarl bevattede; doch <
-beide denkbeelden zyn even ongegrond. De i
Paarloesters liggen niet zelden wel 10 vademen <
diep, en hoe zou de daauw tot deze diepte door 1
het water konnen dringen? men weet, boven- 1
dien, dat de daauw niet anders is dan het zweet (
of de uitwazeming der planten; maar. hoe zou 1
dezelve dan de eigenfehap konnen hebben van in (
Paarlen te verwandelen ? zoodanig was het by- 1
geloof der voorgaande eeuwen! alles, waarvan <
men den oorfprong nog niet verklaaren kon, 1 moest van hooger gewesten herkomen; de Paarlen waren daauwdroppels, en de zweevende dwaallichten ftarren. Thands kent men ze beiden voor uitwazemingen van onzen aardbodem. ——
Even ongegrond is het gevoelen, dat ieder Oester £ flegts ééne Paarl bevatten zou; men vindt er zom. tyds 7 of 8 Paarlen in. Zy vermenigvuldigen zich in de Schelpen, gelyk de Eieren in het lig-; chaam der Hoenderen. De grootfte dooijers be-J
/inden zich fteeds aan den mond of de üuiting, le overige liggen meer binnenwaards, om des te jeter te konnen uitgroeien; even zoo is het met le Paarlen: de grootfte derzelven ligt vooraan, le kleine volgen daarop, en die nog onvolkomen :yn, blyven op den bodem der Schelp liggen, :ot dat de Natuur ze tot eene zekere rypheid jfengt. Ondertusfchen bevatten niet alle Oesters Aarlen, maar in veelen ontbreeken die geheel :n al.
[Men vindt Paarlen van eene zeer aanzienlyke megrootheid en waarde. Bekend is die van Clepatra, waarvan Plinius gewaagt. Philips II jezat er een, ter grootte van een Duiven-ei, [4,000 Ducaten waardig gefchat. Keizer Rodolph ïadt eene Paarl, 30 caraat wegende, en welke le Pelegrine of Önvergelyklyke genaamd werdt. /olgends Tavernier zou een Keizer van Perfie'n er n 1633 een van eenen Arabier gekogt hebben mor eene waarde van 114,000 P. St. —— Pallas )efchryft in de Nordifche Beytrdge van 1781 eene 5aarl van buitengewoone grootte, welke van Batavia door zekeren Sander medegehragt, en tan de overledene Keizerin van RuslandVoor 10,000 d. ter verkoop was aangeboden, nevens de Schelp waarin dezelve gelegen hadt; dezelve woog 578 :araat, en was in Indien aangenomen voor 50,000 guldens; zy droeg den naam van de Slapende Leeuw, wegens haren gedaantezweem, waaraan le konst echter het hare fchynt te hebben toe;ebragt. — Volgens het bericht van Pallas was lezelve destyds in het Cabinet van D. Gildeneester te Amfterdam. — Wy herinneren ons ?oor eenige jaaren dit zelfde ftuk, of een foort;elyk, gezien te hebben by een onzer landgelooten, die van eene Indifche herkomst was. —■
Men moet de egte Paarlen wel onderfcheiden 7au de valfche of nagemaakte, welke laatftenop rerfcheidene plaatfen in Europa worden gefabri:eerd, en zedert eenige jaaren fterk in zwang :yn. Onder anderen vindt men daarvan eene Famek by St. Jcan de Maizel in Frankryk, waar lagelyks 10,000 Glaspaarlenpleegen gemaakt, en net een Paarlachtig Vernis overtrokken te worlen. Dit Vernis wordt bereid uit de lchubben :ener kleene Visch, Able of Ableite genaamd, :n in de Saone gevangen wordende, welke desyds 15 k 18 Livres het gg kosteden q*). Redact.]
(Het overige in N°. 24.)
(*) Foyez Defeription Hijlorique &c. du Duché de Bout. ogne,pa.T Courtejiee & Beguiliet. Tom. IV.
HUIS-



C 17a )
HUISMIDDELEN. ^
Heilzaam Middel tegen de W urmen.. 1
(Volgends Kirschbaum.~) 1
1
Dit Middel is reeds zedert eenigen- tyd (in; 1 Duitsehland) door de rtpöthêtóipg verkogt geworden onderden mamvan Worm ^ Mosch {Heïmintho- i chorios') Eigenlyk is hetzelve geen Mosch, maar . een Watergewasch, welk by Linnaus ontbreekt. < Naast grenst het aan de Conferva diSteatama L. . waarvan het echter wezenlyk onderfcheiden is. Zoo als men het uit de .Apotheeken bekomt, 1 fchynt er tweeërlei foort, de roode die grover .: Valt, en de fynere witachtige, van te beftaan j. de 1 laatfte is de gemeenzaamfte..
Het Vaderl nd dezer weldadige plant is de . Middellandfche Zee, by het Eiland Cor/ica; zy . groeit gewis ook elders , doch wordt er niet -t opgefpoord. — Reeds voor veele jaaren gebruik- ■•, te men dit Middel op Cor/ika ■ tegen de Wormen; gedurende de jongtte onlusten op dat , Eiland, hebben de Fran.che Artfen dit gewasch, onder den valfchen haam van Coralle de Corfe, j maar Frankryk overgebragt, en in omloop doen ] komen.
Reeds in 1780 kwam te Straatsburg een korte • verhandeling uit over de gefchiedenis,. eigenfehappen , en kragten van het Worm - Mosch. — in > verfcheidene oorden van Duitsehland, onder anderen te Hildeiheim . heeft hetzelve , zoo wel als 1 te Straatsburg, gewigtige dienden gedaan tegen < de groote zaamgerolde Wormen, en alles doet | vermoeden, dat net tegen alle foorten van Wormen met veel nut kan worden aangewend.
Het is geen fterk aangrypend, zeifs in den volden zin geen purgeer - middel ; ook doodt her, gelyk andere fcherpe Middelen, de Wor- ; mm niet, het verftoort derzelver huishouding alleeniyk. —- De lmaak is-niet w;]geiyk, maaralleen een weinig ziltig, terwyl het_den gewonnen reuk der Zeeplanten heeft.. — By een Chemisch onderzoek is gebleken, dat deszelfs voorname beftanddeelen zyn: gemeen Zout, Zout vair Giaubcr, en Sol Atcali. — Hfct Zout doet du.hier de voornaamfte werking, en ontbindt of lost de dikke taaie Wonuuyin op, zonder den lyder in het minst te benadeelen; daar andere W^rrn- Middelen of den ftyni flegts oppervlakkig aandoen, zonder de Worm-nesten te ont bii den, of, zo zy dit laatfte'. doen,- den'lyder tevens in gevaar* brenger'.
Misfehien is ook de reuk van dit gewasch voor de Wonnen onverdraaglyk. — Het ver• dient, voor 't overige, ook daarom de voorkeus hu ven. andere Worm-Middelen,, wyjl het zonder
enig gevaar of hindernis kan gebruik*, en ge» nakiyk zelfs door kinderen, op alle mooglyke vvzen, ingenomen worden.
t. Als Poeder, gelyk het Zeverzaad, waarvan iet geenszins het walglyke heeft, wordt het net Water, Melk, Syroop, of iets van dien aart jemengd.
Een "kind van 2 a 3 jaaren geeft men een Poeier van 1 of 1^ Scrupel;, nog jonger zynde f Scrupel..— Kindêrs van 4, tot 10 jaaren neemen 1 Scrupels, of meer, naar hunnen ouderdom.— Gadeel kan het hun in geenerlei geval toebrengen*
2. Men kan het Poeder ook met Suiker of net Honig tot een Lik-Syroop maaken; — of iet, gemengd met Meel en Suiker, tot Worm'.oek/ens bakken..
3. Ook gebruikt men het als een Thee of eem DecoSum, 't geen de eenvouwigfte manier is..— \ls Thee getrokken, moet men eene dubbele dois neemen, wyl het anders- geen-nut doet. Afgekookt als DecoStum, gebruikt men het met ifonig. of Suiker, en deze infufte kan zelfs tot dvementen gebruikt worden.
Indien de Wormen al te vast. zitten, moet nen, by 't gebruik van het Worm-Mosch, nog een inikzuiverend Middel van de Jalappe-Harst ,of >Vortel voegen; mem neemt hetzelve één of neer dag n achter; een des morgens nugter in, ;n onthoudt zich van Vleesch,. en taaie, onverteerbare voedfel».
Zeer waarfehynlyk zouden andere Zeegewaschen, b. v. de Zwammen, Hoorngewaj'chen, (mids lm fcherpen dieilyken aart der laatfteu grondig tennende) enz. eene looregelyke uitwerking doen. >e Winkel Coraal is een , oud Wormdryvend Vliddel, 't geen alleen in onbruik is geraakt, iy gebrek van genoegzamen verleken voorraad., in dit laatfte geldt ook van het Worm-Mosch; 10e verfcher men dat.bekomen kan, hoe beter.
[I. OECONOMISCHE BERICHTEN,.
Over den oorpprong en voordgang der
P A R U I K E.N - D R A G T.
(Ontleend ■ uit D. G. Schrebers Sclwuplatz-der' Kun/ie und Handwerke.)
De oudfte Koningen van.Frankryk lieten, zoo min als derzelver onderdaanen , nimmer hun hoofdhair afïhyden. Dan, toen Frangois I, door een buitengewoon toeval aan het hoofd gewond, verplicht was zich het hair te. doen wegneemen, volgde ieder een zyn voorbeeld,,tot de Geestelykea-.tue,. die, zich eenen kruin lkten fcheeren.



C 173 7
jZedert-dien- tyd bekommerden zich de Franfche Koningen weinig daarover, of men lang dan kort hair droeg. — Zy, die by toeval htm hoofdhair verlooreif, droegen kapjens van leder, dieechter, vooral wanneer zich geheel geene hairen meer vertoonden, eene zeer onbevallige vertooning maakten. Onder Ledcwyk XIII begon men aan de randen van deze Iedere kapjens of Calottcn valfche hitken te hegten, zoo dat dezelve fcheenen uitliet hoofd zelve gegroeid te zyn. — Kort daarna vondt men uit, om de hairen aan eenig linnen doek te hegten, gelyk ook eene foort van franjes, die men Milaanfche Kanten noemde. Dit zamenweeffel reeg men vervolgends aan reiën op Calotten, van dun fchapènvel gemaakt, en men noemde deze dxagx. Peruque, Paruik. —Eindelyk maakte men eene foort van hairtresfen, die men op dezelfde wyze bereidde, aan linten of andere doffen hegtte, en vervolgends op houten koppen fatfoenet-rde.— Lodewyk XiV ontboodtin 165Ó ten zynen Hove 48 Werklieden, die te gelyk baardfeheeren en Paruiken maaken moesten, ge ïyk ook aoo zoodanige lieden, welke ten dienfte Van het algemeen moesten arbeiden; doch van dit laatlte kwam niets, des die Monarch in 1673 andermaal order gaf, tot het te werk fteüen van 1200 Barbiers en Paruikenmakcrs, het w/e!k dan ook werdt uitgevoerd, en in volgende tyden een be• ftaan voor deze lieden opgeleverd heeft. — Ten tyde van Colbert zou men in Frankryk de Paruiken weder hebben wi-llen affchaffen, wyl er te veel geld ter bekoming van het nodige hair, busten 's lands ging; doch dit hadt geene ge volgen, wyl men bevondt,d n de uitvoer van Paruiken n^ar ande re ■ Landen niet minder gelds in Frankryk terug deedt komen; Het gebruik der Hair-Poeder fchynt eerst onder de regeering van Lodewyk XIV te zyn opgekomen. —
Frankryk bekomt het nodig hair tot het maa ken van Paruiken uit Vlaanderen, uit onze Republiek , en uit deszelfs. eigene Departementen, en wel de beste foorten uit het voormalig Normandie. Het gebleekt hair komt uit Engeland en Zwüferland, het is van natuur rood,*"doch' wordt op het grasveld, even gelyk het linden, uitgebleekt; dit hair kan niet gekroesd ofgetappeerd worden, maar dient alleen om Huik te hangen. — t loe minder het hair aan de lucht wordt blootgefteld, hoe beter het is voor 't gebruik; dus- komen de beste foorten uit die landen, waar men gewoon is beftendig mutfen te drakgen. —- De witte hairen zet men in eene fterke tinctuur van Indigo te trekken, om-daaraan eenen blaahwachtigen gloed te geeven;
Men vergelyke voords Withofs Anatomifchc Verhandeling overlietMenfchenhair,in Comnic;,t. Stciè't. Goetiing. Tom. II., en in het Hamburg. M\gazin, Th. Xlii. S. 171 u. f.'
y
Hoe! zeer meet nog deze tak van Indujlrie in Frankryk zyn toegenomen , zedert men voor vrouwen en mannen de PdruikèW-'dragt, zelfs by
eenen overvloed van het fchoonfte hoofdhair,
in algemeenen omloop heeft gebragt! — En ach!
dat dit de grootfte, de fchadelykfte dwaasheid
onzer tyden ware!
Vaderlandfche Maatfchappy ter bevordering van den Landbouw.
Wy achten het Van belang, onzen Lezei'en tc berichten , dat het onlangs van de Pers gekomen Xüf<= 'Deels Ic Stuk "der Verhandelingen ,van de loflyke Maatfchappy ter bevordering-van 'Hen Landbouw in zich bevat het Ic Deel van een Landbouwkundig Schoolboek, naar het-Plan vau J. F. Muller, door den waardigen VaderlandfchenLandman Ponsf.voornaamlykvervaardigd, en gefchikt om de jonge lieden en anderen, die zich voor den Landbouw beftemd hebben, eene zeer gelchikte en Voldoende handleiding te geeyen , ter aanleering dier voortreflyke Konst- wetenfehap. — Het belangryke van dit ftuk lokt ons uit, om het wèzenlykfte, en vooral de nicu, we inrichtingen en verbeteringen, ten nutte van i hun , die door de kostbaarheid van het werk verhinderd worden^ om zich hetzelve eigen te maaken, van tyd tot tyd daaruit, door middel van ons Dagblad, medetcdeelen.
Tevens herinneren wy het Publiek aan de volgende, in 1798 uitgéfchrevene Prysvraagen der Maatfchappy:
1. Tér beandwoording voor of op 1 December 1800, andermaal voorgefteld.
„ IFelke gevolgen heeft de Weêrkuddè {Météorologie) met betrekking tot den Landbouw? — Zyn er, ten dien opzichte, ondervindingen, die meer of min tot een vanen regel voor onze Landlieden kunnen dienen, om hunnen- arbeid op de voordeeligPe wyze , daarnaar interichtcn ; —en in hoe verre zoude men van de waarnemingen, die, zoo hier als elders, in deeze wetenfchap reed' gedaan zyn, ten hunnen nutte gebruik kunnen maaken?'''
je, Mede te beandwoordén voor of op den 1 December 1G00.
,, Welk pra&ikaal'nut' en voordeel kan men voor ons Vaderland, uit de Landbouwkundige vorderingen van andere Landen, alwaar dé Landbouw' bloeit, trekken?1'
3, Ter beandwoording. voor of op. den 1 December 1799.
3 • - }, Welke



„ Welke ziektens en gebreken zyn de Graanen , in de yerfchillende gronden yan ons Vaderland', gcduurende haare groeijing, onderhevig ?"
„ Aan welke oorzaaken of omftandigheden zyn dezelve toctefchryyen ? —— Welke zyn de beste middelen, die of vóór het zaaijen, of geduurende het te velde ftaan, daartegen, met een gewenscht gevolg, in't werk gefield kunnen worden?9
De Prys der bekroond wordende andwoordenis eene Gouden [Medaille , ter innerlyke waarde van vyftig Ducaten; en het gewoon adres der verhandelingen aan Mr. H. Calkoeh, op de Keizersgragt by de Beereftraat, ofMr. A, Watia, op de Colveniers Burgwal, by het Oude Manhuis, te Amfiardam, als Sccretarisfen der Maatfchappy.
Zonderlinge Verdeeling der Jaarge tyden in Lapland.
In het Gebergte van Zweedsch Lapland, \ myl \ boven de oppervlakte der Noordzee verheven, en \ beflaande eene lengte van 150 mylen by 12. a 15 ] mylen breedte, duurt de Winter beftendig voord : tot den Zomer-zonneftand of 2.1 Juny, na welken tyd in 8 dagen de fneeuw wegfmelt, in de volgende 8 dagen het veld groen wordt, nog 8 dagen laater alles zyn vollen wasdom heeft, na an- { dere 8 dagen alles in bloei ftaat» wederom 8 , dagen daarna alle zaaden ryp zyn, en na nog 8 , dagen de Winter wederom begint, zoo dat daar j ter plaatfede Lente, Zomer, en Herfst, allen te j zamen, niet langer dan 6 weeken duuren. Niettegenftaande dit fchynbaar zoo ongundig lot, j wordt het gemelde Gebergte bewoond door 7000 ( Zielen, waarondermeer dan 300 Huisgezinnen, ^ bykans \ der bevolking, Colonisten zyn, die zich
van elders daar hebben nedergezet. Het Land
zou zeer wel te bouwen zyn, zo men zich van de zandige vlakten bediende, en poelen en moeras-
fen droog maakte. Hoe zeer wederlegt ook
dit voorbeeld de fpreuk: ubi bene, ibi P atria!
Pryzen yan eenige voornaame Koopwaar en en Levensmiddelen, te Amflerdam, den 15 April 1799.
Zedert onze opgave van den 8 dezer, in N°. 20, zyn de Geraffineerde Suikers | a 1 a il % gemonteerd, en de Syroop 2 $ per ee,
De Tlieeën zyn doorgaands wat williger. —— alsmede dc Cofy,s £ a f ft. per f&
Van de Graanen is de Tarwe doorgaands 5
io ggl. gemonteerd. De Rogge doorgaands
williger. De Garst 5 a 7 ggl. gerezen.
De Haver 335 dito. De Boekweit mede
ryzende.
Te Dordrecht i den ir April 1799.
Koolz.,Inl.en Zeeuwsen, per last.. 84 ^85* 90 Zaai Lynzaad, Inl.enZeeuwsch,
per achttendeel . 90 a 100 ft.
Kaap Oly, per Aam. , 94 gl.
Lyn dito per dito , . 72 gl.
Raapkoeken, per 1000 . 70 gl.
Lynkoeken, per dito . 100a 105 gl.
Nieuw Zomerzaad tot zaaijen, per last. > Graauwerwten, per Z. Zak. Groene dito, per dito.
Den 12 April.
luuwe Vlasfeu. per Steen . 30 345 ft. Vloutwyn, per Virtel ... 9h & jenever, per dito . . f . 9V e£ milefche Kooien, per Hoed . . 3.7 gl. A^aag dito, per ico Waag . , 28 'g\.
Den 15 April.
'landybrooden • - § 46 a 47
Joeijer dito - - 44 a 45
'inf naden - . 42i a ,2
Melisfen 2 en 3 @§ - 39* a 4i|
tompen - - - 371 a „8
<tampfuiker - - . 38 a 41
lasterden - - „ 29 z o£l '
landyën, diyerfie - - 373 a ,ff
jroop . - - IJ 1004 a 101
Te Schiedam, den 17 April 1799.
Moutwyn 8} £ de 30 Virtels, zonder Fust. Geneyer 9] £ dito, dito. G<?w<-r40en47 gl. per Aam, Amfi. Proef. Gedroogde Rogge 16b ® per Last ióo ggl.
Te Utrecht den 11 April 1799.
Witte Weit - - . f s.2\ Roode dito. - - - = io| a 11 Rogge - - * * 8f a9
Boek-



c *75 )
Boekweit - . - ƒ 7:6 1
Capucyners, groote - - » 23 ' dito middelfoort * 15] a 16 I
dito kleine - - . - « 13' a 14
Groote Graauwerwten - *
dito middelfoort - - - 16
Kleine dito - - - s 14I
Ongelezene dito - - * a 13 Groene Erwteiy^arai'-droogte «19
droog middelfoort * - £ 17I Kleine zuivere dito = 15! a i6|
Ongelezene dito - - » 135 a 15" Witte Erwten - = 13"
Witte Boonen, (Bosfche) - *
Paardeboonen • - - = 8= a 9
Haver - - - = 5! a 6
Wintergarst - - - = 7 a f
Zomer dito - - « s 7l z 7è
Specie - Cours te Amfterdam, den 18 April 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15
Oude gerande dito . * 5:14
Ligte dito . ♦ * 49 : - per once.
Soüvereinen . «17:3 per ftuk.
Spaanfche Piftolen . - 45 : 10 per once.
Franfche dito . *5
Pruisüfche dito . > * 46: — per once.
Lunenburger dito . 3
Nieuwe Louis d'Or . =11:13 per ftuk.
Zonne dito . . » 11:17
Guinea's . . = 12:18
Carolines . » 12: —
Baaren Goud . *i4ai5pCt.
Los Goud . . t 17 i
Goude Crufaden . » ig
Paarlien, per Mark Beo. 3» 24.: TO
Mexicanen, per dito . 5
dito per ftuk . s
Fr. Ryksd. . . s —: 50*
dito Kroonen, por Mark . = 24:10
dito dito per ftuk . * ~-: 57 \
Brab. Kroonen . • —: cc .
Fyn Zilver, per Mark . g,)' 26: 4
dito van 11 penn. . ^ U 26: 3
dito van 9 dito en daar onder,g f» 26: 1
Ducatons . ,gJ>—-.63
Holl. en X Ryksdaalers . -- —: 50
Nieuwe Ryksd. . 'i -~: ci p(jtj
! f
Wisfiel-Cours yan 18 April 1799 , te Amfterdam op de Steden
Madrid , ♦ 2 m: Ufo § 73 ZfzTfoo . . dito . 73 Cadix . . dito ! 73
Seyilien . . dito . * 73
Lfrfo» . . dito . « 6ifa* Port d Port . i| Ufo van 3 m: * 6i|
Venetien . 2 m Ufo . = 95I
Livorno . dito . * 1075 a 108
Genua . . dito . * 99; af
Parys, kort. betaalb. in Specie s 61 f
. . 2 m: Ufo .
Bordeaux . —• , »
dito . . 1 Ufo . » 6rf
Hamburg, kort. Banco . (» 39$ ft.
dito . . 2 m: Ufo '. s 39^1 ft,
Breslau . , 6 weeken dato 8
Weenen . . dito . » 36J ft.
Zeeland . . . * 2| pCt.
Rotterdam . . pCt.
Bankgeld . . # 93r?pCt.
NB. De plaatfen, op welken geen WislelCoursis, zyn opzetlyk weggelaten.
Pryzen yan eenige Binnenlandfclie Effe&en, te Amfterdam, den 11 April 1799.
Recepisfen, Marine . a 3 pCt. 37? a 38 ' dito Brab. fchaêverg. a 4 . . q7~a ojS dito 4 pCts. Heffing, a gg, raar rato vanComptoirenenSomm. 46% a 48I Bat. Refcriptiën, 1799 • • 93i a 92J 1S00 . 78 a 7ó|+
i . . 661 t 65i * ' • 59f a 58J
3 • • 54 a 55
4 • • 52 a 53 Na den Vrede by loting . 42' a 43
Pollandsch geforceerd . 36 a 36*
/rywillig dito . . . 60 a 59! rèra; fchaêverg. . . . a BELEENBANKGELD. 99}a2pCto.
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
r Aangehouden te Douvres 't Schip Elifabeth, kapt. R'jpers, van Zr/s de France. Opgebragt te Ramsgate 't Schip Nephthimus,
Kapt.



< T75 )
Kapt. Ffanfet, den 29 1 1. uft Texel gezeild, heb
bende vojr Duim eenige fchade bekomen.
Te Tarmouth de Schepen Jacoba Tda, Kapt. Ba • rends, van Bordeaux, en Anna Maria, Kapt. Han-1 Jen, van Mallaga, — Te Tertola, D. Volmers, vn St. Thomas naar Bremen, en Kapt. Koper, naar iV. ïor£,- de laatfte heeft veel fchade - Te Helvoetjluis het Engelsch Schip the Friendfhip, Kapt. Harrifon, van.Sunderiandhaar Londen, door em Franfche Kaper genomen; gemelde Kaper had nog genomen drie Brikken en een Sloep.
Genomen door de Franfchen, doch door de Engelfchen hernomen 't Schip de kleine Batty, Kapt. Schroder, van Hamburg; is te ót. Bartholome
aangekomen. Nog hernomen door de Kngel-
fchen the Betfey, Kapt. Goodhere, vmCkarlcslown, en Aurora, van Port d Port, beiden haaf piamburg; zynde het eerfte XeFalmomh, en't laatfte
te Plymouth aangekomen. Door een Deensch
Fregat hernomen en te Mallaga ;opgebragt, 't Schip Kierligheid, Kapt, Lorfon,.van Livorno naar Leverpool
Vrygegeven te Aix het Schip Louifa Augusta, Kapt Efchal, jnet de lading.
Van Stokholm meldt men, dat drie Zweedfche Schepen, in de Middellandfchc Zee door Franfche Kapers genomen, door de Algtrynen hernomen, ên in vryheid gefteld zyn.
Scheepsrampen.
Verongelukt by Havre de Grace de Deenfche Schepen Alexander.en Schoone Juftine, 't volk is gered, en 't laatfte Schip hoopte men aftebren-
gen, doch het eerfte is gezonken. Op Good-
winfand 't Schip the Nepthunus, Kapt. Freno, van
Embden; 't volk is gered. Op de Live een
Schip van Bordeaux. ■ Op de Rheede van Leith
't Schip the Catharine, Kapt. Good, van Leverpool naar Hamburg,
Geftrand op Scharnhorn de Faketboot van 1
April, en een Amerikaansch Schip. By Alde-
bourgh \ Schip Plans Falkenburg, Kapt. Bergote, met Deelen
Met fchade binnen te Br est, met Iekenontram poneerd Schip O. O. Renneklé, van Si, Martin Me de Rhé naar Cherbourg. — fe Ramsgate het Schip 'Iwo Friends, Kapt. Bordon, van Cliarlestowu naar Hamburg. —— Te Plymouth't Schip Fhetis, Kapt Drewitt, van Barcclona. .
Texelfche tn Vlie-Lyst.
Den ió" April. Niets gepasfeerd. Voor de Helder is genomen 't Schip de Dolphyn, Kapt. Wilfms, van St. Ubes. De Wind W. Z. W.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.
Den 17. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W Den 18. Niecs gepasfeerd. Fe Wind W.Z. W. De Brig, den 13 dezer in 't Rustmans - gat 'binnen, is B. Gotterberg, van Alikanten.
Den 14 April in 't niets gepasfeerd.
Den 15. Binnen M. F. Olbrecht, vznDrontheim.
en O Planfen, \mChristiaanzand. Naar Zee
H. J. Boon, naar Noorwegtn. — Uit de Sloot opwaavds gezeild C. E. O Ion.
Den 16. Uitgezeild Jan Laarman, 't Schip de
Jonge Geertrui, naar de Ooszee. A. 1 yaards
't Schip de Vrouw Mar gr aha, na Gottenburg. ■
P. H. Ibfen, 't Schip de Anna Margrit ha, na Randers. — Jan D. Piek, 't Schip de Broederlyke Liefde, na Noorwegen. De Wind Z.
Uit de Sloot opvvaards gezeild Pieter van der Wind, 't Schip ae Stad Embden.
Den 17. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Helvoetjluis.
Den rr April. Den 9 dezer 's avonds zvn gezien, op 8 vadem water, de Goer-ee ten O. Z.O., » Engelfche Oorlogfchepen, en 1 Kotter. - Uit Zee^binnen een Franfche Kaper. De Wind W.
Den 12. De Kaper is le Rtnaud, Kapt. Hauneck en is opgezeild. — Uit Zee binnen 't Schip de Vrieudfchap, Kapt. Boezaard, van Fekamp. Een Franfche Kaper, de naam onbekend, ligt onder Goeree ten anker. De Wind Z. W.
Den 13. Niets gepasfeerd. De Wind N.
Den 14. Uit Zee binnen 't Schip de Vriendfchap Kapt. Harrifon, van Sunderiand naar Londenzynde genomen door een Franfche Kaper dié nog zou genomen hebben 4 andere Schepen. De Kaper van den 11 is weder in Zee gezeild! De Wind N.
Den 15. In Zee de Kaper le Courageux. Binnen M. Anderfon van Embden, J. Vlieland en F. Parleyliet, van Altona. !)e Wind O. Z. O.
Den 16. Binnen C. Hulshof en O. Stro'otman, van ifcwgasr, en G. Wlllems, van Bordeaux. De Wind Z. Z. W.
Erielle.
Den 15 April. Een Visfcher bericht, dat door een Franfche Kaper genomen en westwaards gevoerd is een nieuwe geladene Kof, naar Rotterdam moetende; de naam onbekend. De Wind O. Z. O.
Den 16. Nieis g-pasfeerd. De Wind Z.



N° 23- 24 April iygp:
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan*
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Gefchied- en Werktuig -kundige denkbeelden, aangaande de inrichting en het gebruik der Telegraphe.
(Vervolg van N°. 21. bladz. 164.)
Telcgraphisch Geheimfchrift.
Tot_ het houden eener geheime Correspondentie kan men het opgegeven Alphabeth en het geheele ftelfel van Seinen, dat men heeft aangenomen, dikwyls en op verfchillende wyzen veranderen, mids elke Correspondent fiechts de nodige verfcheidenheid der gekozene Seintafels bezitte.
De vyf enkele Vocaalen alleen dulden reeds 120 verplaatfingen, en de 16 medeklinkers konnen een zoo groot getal van vei wisfelingen ondergaan, dat de fom daarvan, in cyffers uitgedrukt, bykans niet te noemen is. — Het kost dus weinigmoeite, om den fnedigften beloerer millioenen maaien te misleiden.
By elke atwisfeling der Seintafels of Sleutels, behoort de Correspondent door een byzonder teken verllendigd te worden, welke derzelven hy vervolgends hebbe intezien, en te raadpleegen.
Om deze geheime briefwisfeling gemaklyk te doen plaats hebben, zonder daarvan aan de tusfchen-Telegraphisten iets te doen blyken, behoeven de twee uiterfte Telegraphen ilegts in afspraak te zyn omtrent het nommer der Seintafel, waarvan men zich tot geheime narichten bedienen zal, en daarvan aan elke wsichen-'Telegraphe een paar' affchnltcn te bezorgen. B. v. Rysfel hebbe tot het geheimfchrift het Alphabeth N° 7 of 9, dan verdaan de tusfchen-bedienden, die dit Alphabeth in zyne waare beduiding niet kennen, de daarin overgebriefde en door hem mgebootfte depêche geheel niet; en indien Duinkerken met N" 21 correspondeert, is het onmooglyk, dat men 111 Rysfel weete, wat de daarnaar gegevene
tekens beduiden, by gebrek van den nodigen Sleutel.
Bovendien kan men de figuren der Hoofd- en Byvleugels op veelerlei wyze van betekenis doen veranderen, en daardoor tot in het oneindige nieuwe Alphabeths vórmen.
Ook kan men met de getalen of cyffers op verfchillende manieren geheim fchryven. Een getal kan b. v. afgefprokene letters, fyllaben, en geheele woorden uitdrukken.
Men kan aan de woorden eenen vreemden, oneigenlyken, tegengeftelden zin geeven; ook hier en daar onbeduidende woorden, fyllaben of letten tusfchen inveegvn. Kortom, men kan zich bedienen van alle de konstgreepen van het cyfferfchfift der Cabinetten, en die nog op tailooze nieuwe wyzen vermeerderen.
Geheime Telegraphe voor byzondere Perfonen.
Voor lieden, die eene byzondere geheime briefwisfeling met elkander willen houden, zyn verborgene of cyfferwoorden zeer gefchikt. Zy, die den Sleutel niet hebben, konnen niet, of ten minste niet dan gebrekkig, den z;n derzelven uitvinden ; inzonderheid dan, wanneer de inkleeding zoo natuurlyk is, dat zy geen vermoeden van eenige geheimhouding verwekke. — Ook konnen zoodanige Correspondenten hun gefchryf voor de tusfchen-bedienden, die hetzelve overbrengen, op de volgende wyze gemaklyk verbergen.
Zy veranderen naamlyk vooraf telkens het gebruiklyk Alphabeth, vormen zich uit de figuren en richtingen der Vleugels een nieuw ftelfel, en deelen elkander door de gewoone post deze nieuwe Seintafel mede, willen zy nu iets belangryks aan elkander melden, dan geeft de brieffchryver aan de naastbyzynde Telegraphe de tekens van het aangenomen cyffer!chrift, waarin hy voor zynen Correspondent alleen verftaanbaar is, met byvoeging van deszelfs adres in gewoone letteren. Deze Telegraphist verzendt de Cyffertekens, zonder
ïich



C 178 >
sich over den zin derzelven te bekommeren, verder aan het gegeven adres, tot dat zy eindelyk door den ïaatften Telegraphe - Schryver op het papier gefteld worden, en zoo in handen komen van hem, die daaraan door zynen bekomen Sleusel eenen zin weet te geeven.
Deze foort van verre - Schryf konst, Cryptographie genaamd, kan nog oneindig korter gemaakt worden, wanneer men de Tachygraphie of lhe!Schryfkörist daarmede paart, het geen op de volgende wyze gefchiedt.
De Telegraphist kan van elke vocaal 17 klanken vormen, door er de 16 klinkers voor te ftellen, b. v. a, ha, cha, da, enz. en nog 15 door er de; "klinkers achter te plaatfen, b. v. aif ach, ad, af enz. dus reeds 32 tweeletterige fyllaben, die door ééne figuur konnen worden afgebeeld. .
De eerfte 17 fyllaben zyn gemaklyk te vermeer- '•■ deren tot 240, door dezelve tot dricletterige te maaken, b. v. bab, bach, bad enz. — Deze 240 met de voorige 32 zaamgevoegd, geeven van elke vocaal reeds 272 lettergreepen, die gemaklyk aftebeelden zyn. — Wanneer wy nu dit getal met 5, het getal der enkele vocaalen, vermenigvuldigen, bekomen wy reeds 1360 klanken, of lettergreepen , waarvan de Telegraphifche uitdrukking door ééne enkele beweging gelchieden kan.
De byzondere bezigheden der Cabinetten, der ■Krygsbevelhebberen, der Kooplieden, van bloedverwanten-, bepaalen derzelver fchryfftof doorgaands tot een zeker byzonder vak, waarvan de hoofd-denkbeelden, de konstwoorden, de gewoone plichtplegingen, vraagen, berichten enz. niet zeer menigvuldig zyn, en door eenvouwige fyllaben meestal konnen worden uitgedrukt. — ■ Men legge dus een Seinboek aan, waarin men, voor elk dezer Correspondentie-vakkeu, de nodige en meest te pas komende uitdrukkingen en konsttermen op onderfcheidene Tafels van lettergreepen te zamen'brengt, in eene orde, die voor Eet geheugen geleidelyk is, en de verlangde woorden gemaklyk doet vinden.
De paginas van dit Seinboek, het geen men 1 een Telcgraphisch Correspondentie - Ifvor■denhoek zou konnen noemen, worden als naar gewoonte gesnommerd, of liever, elk..ftel van klanken ontvangt een eigen nommer ift hetzelve. — Agter elke klank wordt uitgedrukt, het geen dezelve Telegrqphisch betekenen moet. — Men deelt zyïien Correspondent een volkomen gelykend af-! febrift daarvan mede, en {preekt met hem af [of ■ geeft hem door een voorafgaand fein te kénnen]1 op -welke bladzyde hy'de verklaring der te gevene klanktekenen hebbe te zoeken, b. v„ in het Forümdier- -of Seinboek van eene Oorlogende Mo- . gendheïd en der Krygsbevelhebberen ftaan de^ •volgende orders, door de voorafgaande fyllaben. ... 'fcrekend-;
ba moet zich verdedigen tot den laatften aan toe.
cha zynen post liouden.
da —— eenen uitval doen.
fa —— zich niet in een gevegt wikkelen.
ga terugtrekken.']
ha voorwaards rukken.
ja over de Rivier trekken,
ka den vyand aantasten.
enz. enz.
Gefteld nu, dat deze volgreeks van Militairs orders op bladz. 35 van dit Seinboek gevonden worde, en dat het Gouvernement zynen Generaalsoogenbliklyk wille gebieden den vyand Jlag te leveren; zo wordt aan denzelven eerst het getal 35, en dan de lettergreep overgezonden door twee a drie bewegingen der Telegraphe, welke in 3 a 4 fecondes konnen gemaakt, en waardoor de order in ééne minut 40 mylen ver kan medegedeeld worden. — De Generaal, door de Telegraphe gewenkt, om op bladz.'35 de betekenis der lettergreep ka te zoeken, vindt daar zyne nieuwe order, en tast den vyand aan; daar hy zich integendeel zou hebben moeten terugtrekken, indien de klank ga geweest ware.
Op dezelfde wyze kan een commandeerend Officier zynen Chef met weinige figuren zynen toeftand melden, nieuwe bevelen vraagen, bericht geven van zyne verrigtingen enz. — Een beïegerJe_ Stad of Vesting kan hare inwendige gefteldlieid, behoeften, voorraad, de fterk te van hare bezetting enz. aan de Legers of het Gouvernement doen weeten, ten einde men daarnaar zyne maat-" regelen neeme. — De Koopman kan advis geeven van koop en verkoop, van faillisfementen, van de verandering der pryzen, Van de'Cours der Wisfel enz. of hy kan zynen Commisfionair bevelen doen toekomen, om tot zoodanigen prysdeze en die artikelen te kóopen of verkoopen; hem de afzending of het terughouden eener lading gebieden, hem ophelderende vraagen doen,, die hy,tot het wel beleggen eener fpeculatie, nodig heeft enz.-enz.-met één woord, de Koopman kan op deze wyze altoos veel vroeger dan anderen weeten en uitvoeren, het geen de loop des Handels en zyn eigen belang noodzaaklyk maakt.-
Indien men eenige woorden nodig heeft, die in liet Seinboek niet voorkomen b. v. eigen naamen, aedient men zich ter aanduiding derzelven van de Telegraphifche figuren der gewoone letters, mids loor een byzonder teken den Correspondent daaiv im vooraf verwittigende.
Men kan ook in de getallen of cyffers veranderingen van Telcgiaphifche figuren maaken, welkev aoewel minder talryk dan die der letteren, echter nenigvuidig genoeg zyn, om ook daarin een vol» tomen geheimlchi'ift voor de Telegraphe ie weer vaardigen»



"C '79 3
Vermlgaaa treedt de Sdstyver tot eene naauw-
keurige feefcliryvirag der Telegraphifche. Correspondentie-tekenen, van de Mechanifche inrichting en beweging, zoo- van het geheele werktuig, als tan den Boofdylêugel en de Byvleugels in het byzonder, en van de wending of het draaien der Telegraphe; doch, daar de meeste dezer byzonderheden, hoe duidelyk ook voorgefteld, zonder bygevoegde ophelderende figuren, voor onze lezeren een volftrekt onverftaanbaar Galimathias zouden opleveren „ en wy in het vervolg gelegenheid hoopen te bekomen, om hen met de werktuiglyke inrichting, bewegingen, en feintekenen der Telegraphe van Heiand en Menfart nader te doen bekend worden, gaan wy het een ander thands met ftilzwygen voorby, en neemen van B* alleen deze algemeene kundigheden over- •—
De Correspondentie-tekens der Telegraphe, als alleen tot naricht derzelver Beftuurders of Wagters dienende, moeten duidlykheidshalve onderfcheiden zyn van de Telegraphifche depêche zelve, en vorderen dus een byzondere manier van. aanduiding»
Het gevoeglykst teken van rust der Telegraphe, of van niet-fchryven met dezelve, is de verticale of loodregte ligging der Hoofdvleugel, met ver berging der Byvleugels» — Wanneer de voorliggende Telegraphist uw iets fchryven wil, en zynen nabuur daarvan waarfchouwen, dus fein doen van eene beginnende Correspondentie, dan brengt hy eerst de Hoofdvleugel in de Horizontaale rigting, en vervolgends ftelt hy de wederzydfche Byvleugels in derzelver bovenften boog of halven Cirkel,, zoo dat zy, buitenwaards, van den Hoofdvleugel ftaande, eenen hoek van 45 gr.met de Horizontale lyn maaken, en dus nagenoeg deze, figuur hebben.
, eéa feïra» fcetn gegeven, 'nfefe verHaatt» oi aiat genoeg onderfcheiden, zo ftett hy deByvIetf-iels binnen waards, met eenen hoek van 45 gr- op-dezs
En heeft hy, door eene nadere beduidenis, het eerst gegeven, teken nu wel gevat, dan keert hy de Byvleugels nederwaards om, in dezelfde richting:
Afbreekingen, tusfchen beiden inkomende, worden te kennen gegeven door eene geheele verberging der Byvleugels: zie de figuur op bladz,. 163. col. 2. — Wanneer de Correspondentie hervat wordt, worden de Byvleugels, gelyk de Regulateur ftaat, Horizontaal uitgeftrekt.
De loodregte ftelling der Byvleugels bovenwaards.
Kan ten teiten aienen, aar men ae correspondentie of het medegedeelde herhaalt, en denzelfde ftelling der Byvleugels benedenwaards het einde der Correspondentie betekenen.
Het affcheïds-fein wordt gegeven, door eerst de Byvleugels zaamtevouwen, en dan de Hoofdvleugel uit deszelfs Hqpizontale ligging in die der rust,' dat is de verticale, te brengen.
[Dus hebben wy het byzonder gebruik aangewezen van de 8> onderfcheidene (tellingen of rigtingen der Byvleugels, in den boven op bladz. 163. col. 2. gcgevene figuur, met 1, a, 3, 4, 5, 6, 7 aangewezen. De agtfte ftelling is die van van zamenvouwing, dat is, wanneer de Byvleugels agter de Hoofdvleugel zich geheel verbergen.]
Onder aan het Werktuig , in het Wagt- of Werkhuis, is in het klein een Hoofdvleugel met twee Byvleugels aangebragt, die met de bovenfte 2 eené
In welke ftelling de Telegraphe zoo lang blyft, tot dat de naastaangrenzende Machine het teken van opmerking geeft, zynde omgekeerd aldus :
Waarop dan de Tdegraphrfche briefwisiëhng zelve begint, met voorafgaande aanduiding van dé plaats, werwaard de volgende depêche beftemd | is.
Heeft- de eerstvolgende Telegraphen-wachter,1



C ï8o )
eene gelyke proportie en beweging hebben, zoo dat de Beftuurder der Telegraphe volmaakt verzekerd is, dat het Werktuig van boven juist zoo wyst, als hy beneden hetzelve richt. Voor deze richtings-Machine geplaatst, vormt hy, door middel van dezelve, de Telegraphifche figuren, welke hy, ter uitdrukking der voor hem liggende gefchrevene depêche, volgends de aangehome Seintafel, nodig heeft.
Dewyl de Telegraphe, om met meer plaatfen te konnen correspondeeren , naar alle kanten face maaken moet, is onder aan derzelver Standaart eene Dwarsfpil geplaatst, waardoor men het geheele werktuig naar goedvinden kan ronddraaijen.
Voor het overige is de Standaart ook zoodanig beweeglyk ingericht, dat, in geval van zwaaren ftorm, of wanneer er iets aan het bovenwerk te herdeden is-, dezelve, na affchroeving der beneden aangeb:agte richtings-Machine, kan neder gelaten, wo den, zoo dat de Dwarsboom of Hoofdvieugel afdaale tot op het Plat of Dak van het "Werkhuis.,
De- Telegraphe by dén Nacht.
Om by nacht van de verre Schryfkonst te konnen gebruik maaken, behoort men zich te bedienen van hangende windlampen, die met 5 a 7 pitten voorzien, of naar de wyze.van Arganjbn ingericht, en zoo in het midden en aan de einden ven den Regulateur, als aan de beide einden der Byvleugels aangebragt zyn, en wel zoodanig, dat de lampen by alle wendingen der Vleugels, de loodrechte ftelling blyven behouden. Derzelver bakjens moeten van boven, daar de pitten uitfteeken, kleene openingen hebben, waardoor de lucht tot de oly kan indringen, en de oly door de pitten naar boven ftygen.
Door de vlammen dezer lampen worden derichtingen der Hoofd - en Byvleugels by den donkerIten nacht even zoo duidelyk, als door derzelver zigtbare gedaante by dag, aangeduid; en daar de 5 of/matige verdubbeling der pitten een fterk-1 fchynehd licht veroorzaakt, is het vry waar-j fchynlylt, dat dit- op den afftand eener gewoone Telcgruühi/ehe Station onderfcheidenlyk genoea; kan woraen waargenomen. Ondertuslcheu zou! men door proefnemingen de vereischte fterkte van' het licht konnen en moeten bepaalen. 3. verzekeit, dat hy by nacht het fchynfel eener enkele' lamp met het bloot oog op eenen afftand van \ myl j .zeerduidelyk hebbe waargenomen.
Het gebruik der lampen by den nacht — hoe' groot zy ook wezen mogen, — veroorzaakt in de b .'weging en behandeling der Telegraphe geene an -: dere hindernis, dan dat de wending der Byvleu $els9, ter voorkoming van heUtorten. der lampen,
nu een weinig langzamer moet gefchiedèn. Het is waar, door de aanhanging der lampen aan derzelver buiten - einden , verliezen zy het voorig evenwigt,. 't. geen maakt, dat zy aan den éénen kant op de naarboventrekkendekoord of ketting, en aan de andere zyde op de terugdringende veer fterker werken; dan, deze terugdrukking is, wegens de ligte zamenflelling der lampen, van geen belang, en kan den Beftuurder gee&e aanmerklyke moeite baaren; ook kan men, door aan het tegengefteld einde eenig lood te plaatfen, het verloren evenwigt volkomen herftellen.
De menigte van pitten zal het uitgaan der vlammen, zelfs by eenen vry fterken wind, voorkomen. In eenen nacht van hevigenftorm, wanneer evenwel de Telegraphe werken moest, zou men de vlammen met-glas moeten bedekken.
Holle Spiegels of Reyerbères, agter de lampen geplaatst, zouden zeer veel kunnen bydraagen», om het fchynfel der lampen duidelyker en op verderen afftand zigtbaar te doen worden.
\llet vervolg in N°. 35.}-'
LANDBOUWKUNDIG ONDERRIC FIT..
(Schetswyze overgenomen uit het Landbouwkundig Schoolboek, uitgegeven door de Maatfchappy ter bevordering van den j Lakdbou w.)
Eerste Uittreksel.
I. Over de onderfcheidene foorten van Rouw* of Tecllanden..
Na eene korte opgave van de verhevene waardy. des Landbouws, opgehelderd door een jaarlyks; Feest der Chineefen, waarby de Keizer met eigen hand den ploeg dryft, wordt de verhandeling gefchift in drie hoofddeelen — over het Land, dat bebouwd moet worden, — over de Bouwgereedfchappen, en — over het bebouwen der Landen zelve.
De Landen, ter bebouwing gefchikt, zyn KleiVeen- en Zandgronden. Men kan best by de ondervinding bepaalen, den graad van vrugtbaarheid der byzondere plaatslyke gronden; — de voedfeldeelen der vrugten zyn AardT WaterOly- en Zoutdeelen. — Dezelven worden door bemesting der gronden en Vern eerderd, en* gemaklyker tot' de wortels der planten gebragt. Dat lucht en regen deze voedfeldeelen vernieuwen, waar zy min of meer uitgeput zyn, blykt onder anderen uit.het braakleggen der Landen.:—
De,



Deze voedende deelen, door de warmte in beweging gebragt, door de wortels aangetrokken, door de geheele plant omgevoerd, worden gedeeltelyk uitgewazemd, gedeeltelyk in de vaten der plant verdikt; in dit laatfte geval doen zy de plant uitzetten of groeien, en hierom is de groei by nacht, wegens de verkoeling der lugt, fterker dan by dag.
De vrugten of planten trekken ieder die voedfeldeelen naar zich, welken derzelver aait vordert; daarom groeien zy liegt in gronden, die weinige deelen van dien aart hebben. Op een welgebraakten en fterk gemesten grond groeit geene goede Tarw, maar wel Koolzaad of Win tergarst. — Daartegen teelt men goede Tarw op Koolzaad -ftoppeïen, en minder "goede op de ftoppelen der Wintergarst, ten zy men dezen grond alvoorens nog eens met Vlas, cn daarna met Tarwe bezaaie. Beide Koolzaad en Vlasof Lynzaad leveren Oly uit; dus zyn het eigenIyk de ulydeelen die, daardoor uit den grond getrokken, te vooren der Tarwe nadeelig waren. — Van daar ook, dat de Zeeuwfche brakachtige, gronden de beste T;:rw opleveren, en de haardasch, veele Zoutdeelen bevattende, een uitnemende mist voor dit graan is.
In vrugtbare gronden hebben alle de voedfeldeelen, gelyk ook de warmte, eene evenredig heid. Veengronden, die veel water en tevens eenen gelyken graad van warmte hebben, zyn niet gefchikt voor vrugten, die dróóg en meelryk zyn , of door iheilén groei ligtelyk mislukken. — Men moet dus eiken grond bezaaien met zulke vrugten, als derzelver byzondere geaartheid vordert.
Kkigrqnden zyn of zwaare, of middelbare, of zwavelgrondcn, die elk weder hunne tusfehenfoorteii hebben. — Op deze gronden teelt men Koolzaad, Spelt, Zomer- en Wintergarst, Zomer- en Winter-Tarwe, Rogge, Haver, Paarden- en Duivenboonen; nevens groene en graauwe Erwten, Hennip, Vlas, Kanariezaad enz.— De middelbare kleigronden zyn, om derzelver gemaklyke bearbeiding, te verkiezen. — Zwaare kleigronden leveren grooter en volkomener Paardeboonen op. — De Aardappelen der zavelgron den zyn het best van fmaak.
Veengronden zyn over het geheel beter tot Weiland dan tot Bouwland gefchikt. Uit hoe meer klei- en zanddèeien zy .beftaan, hoebeter; enkele turfaarde is geheel onvrugtbaar. Dc Veengronden bevatten veel water, Salpeterdcelen, en dus ook- veel warmte. Alles, wat men er op zaait, groeit fchielyk, doch is meestal voos en waterachtig. — Men teelt er in Rogge, Zomergarst, en klaver — in de Friefche Veenen ook Boekweit, na deze Landen te hebben afge- I
Z 3
brand — doch al dit graan valt h'eter dan op de klei- en zandgronden; voords \ kis, Hennip, Koolzaad, en Aardappelen, die doorgaands meer vogtig van aart, doch zeer goed eh duurzaam zyn.
Zandgronden zyn te beter voor de teelt,naarmate zy meer klei- of veenaarde in zich bevatten. Zy zyn koud van aart, en konnen de voedfeldeelen, door lucht, regen, en bemesting aangebragt, niet zoo wel bewaaren, maar laten die eerder doorzakken. Zyn zy wel toegemaakt, dan teelt men er Koolzaad, Rogge, Zomergarst, Haver, kleine witte Erwten, Boekweit, Vlas en Aardappelen op; in de fchraaler zandgronden groeit alleen Rogge en Boekweit. — De zandvrugten zyn doorgaands- zeer goed, meelryk en zwaar.
Vo >r de Meekrap zyn' de brakke Zeeuwfche en Noordho/landfche gronden de gefchiktlte; echter groeit deze plant' in alle foorten van grond. Lr is nog één kenmerk van de vrugtbaarheid der verfchillende gronden, wanneer zy driest liggen. Zyn zy maar eenigszins vrugtbaar, dan brengen zy in dezen ftaat gras of onkruid voord mr de wee1-igheid daarvan wyst den graad der vrugtbaarheid aan. — Ook bly kt deze uit den weeligen groei van het gezaaide. — Landen, die, na droog gelegen te hebben, doornat regenen, en dan eene donker-bruine kouleur hebben, zyn doorgaands vrugtbaar. Ook bly ft op goed en wel bewerkt Land het regenwater niet ftaan.'
Schoon veele Landen vrugtbaar gehouden worden, door ze beurtlings te bezaaien en te weiden, is dit echter niet'algemeen bruikbaar. Zommige Landen zyn te laag om bebouwd, andere te hoog om geweid te worden. — (Op de hooge Weilanden omftreeks Hoorn valt het grootfte Vee,, waarvan het ras, zelf, in de Iaage en fchoone Beemfter- Weilanden, kleiner wordt.) — Zelfs die vjn middelbare hoogte zyn niet allen gefchikt voor' eene verwisfeling, wegens de zware kosten daarmede gepaard. — ln veele veen- en zommige kleigronden kan men klaver zaaien, en ze zoo, met de nodige bemesting, tot Weiland maaken;. waarna de Landman die beurtlings, of aan gedeelten, bezaaien en beweiden kan. -—
Hv Over de Bouw -Gereedfchappen.-
Dezen zyn- behalven. de Egge of Eegd Voofnaamlyk de Ploeg, waarvan alle de byzondere; deelen, nevens derzelver werkingen, befchreven-; worden. — Om de Ploeg dieper te doen gaan,, trekt men de Ploegvoet, vooraan den Ploeg in de: gedaante eener omgekeerde x geplaatst, en met een houten wig vastgezet, een weinig hooger;', laat men dien zakken, dan gaat de Ploeg ondieper,.



C 383 )
fxsr» — Kef feMJÈar tikyët des g^ond Igff» doch • afe atee «at fföfpers rf raÉgtte- foraat is, Mrjftr . «Jütr wel voor het Kouter ïftteir, en hier door ijst de Ploeg' uit den grond ; daarom' gebruikt men in zulk Land liever de Schyf, zynde een een rond ftuk yzer, aan alle zyden gefcberpt, en in 't midden van een rond gat voorzien. — Deze wordt zoo* aan den Ploeg gehegt, dat zy al rondloopende. den grond fnydt, en dus kan er geen vuilnis voor blyven zitten..
De eigenfehappen eener goede Ploeg zyn: dat zy onder, van de punt van het fchaar tot aan het agtereinde van het zooihout, vast over den grond ga, — Dat zy regt op, of liever een weinig voorover, gelyk de Landlieden zeggen, op den duim ga.- — Dat dezelve vast ga, niet uit den grond ryze, en, tot gemak dér Paarden, door den Ploegdryver ligt heen en weder konne bewogen worden.— Dat zy de aarde wel weglegge, en de vooren goed opene, zoo dat de aarde niet weder terug valle^— Onze Vaderlandfche Ploeg heeft deze voordeden, dat men er, wyl zy kort is,- tot op het einde des lands toe mede omploegen, zeer naby Haagen, Greppen, en Slooten, daarmede werken, en dezelve van hairbreed tot hairbreed dieper of ondieper doen fnyden kan.
Men heeft ook in oris Vaderland andere foorten van Ploegen, die doorgaands ligter zyn, van vooren twee raderen hebben, en losfe risters, welke aan het einde der fnede telkens omgeftoken worden. — Zy zyn zeer goed in landen tegen de helling van hooge bergen liggende. <
Met onze gewoone Ploeg bouwt men ligt en zwaar Land. — ln taaie en door 't water hard geworden gronden is de Ploeg met raderen, als wel zinkende en vasterftaande , te verkiezen, doch dit vereischt meer, zomtyds zes, Paarden voor ééne Ploeg. —
Indien men onze gewoone Ploeg zoo maakte dat zy, in de plaats van n a ia duim, flegts o a 9; duim breed lheed, en niettemin 10 a 13 duim diep ging, zou dezelve den arbeid in zwaai e gronden zeer veel verligten, en men zou er, met even Veel paarden, zel& dieper door konnen bouwen, dan door de gewoone zwaardere Ploeg. — ln 't Land van Altena heeft men Ploegen, die fmalkr vooren-fnyden dan de gewoone. —
Wat het aanfpannen der Paarden betreft, doet men altoos het best, 't zy men er twee, drie, of vier nodig hebbe, van die naast, en niet vóór el kander te plaatfen, gelyk men in zommige oorden onzes Laiids gewoon is, — Meer dan vier Paarden behoevende, gebruikt men twee Ploegen agter elkander, en fpant voor de eerüg twee adrie, cf!' voor dc tweede drie a vier Paarden. — De Ploeger be-ttuurt- altoos' raaa-r één der Paarden,
f daammaa fat Lympsmrd gsnrompdl, Weenat tmm er osiii tweedte fojx dam gasait dit ter regte -gyde- è»r 'de vooren, era heet daarom! het Foorpaarê; het !derde noemt mem Buitenpaard', wordende hetzelve • ter Hnkezyde van het Lynpaardgeplaatste Heeft ■men een vierde Paard nodig, dit komt tusfehert het Lynpaarêera het Foorpaard in, en wordt zeer naauw aan het eerfte gekoppelde Ook wordt het Fborpaard aan dit vierde Paard gebonden, doch wat ruimer, wyl de Ploeger tusfchen deze twee Paarden moet konnen doorzien. — By zulke diepe bouwingen wendt men altoos, tot gemak der Paarden, aan het einde links om- — (Als men in Zuidhollandmet 334 Paarden ploegt, fteekt men de lyn aan de twee buitenfte Paarden, en koppelt de twee anderen.) — Voor drie Paarden gebruikt men een Swing of Oorshout van^voeten.Iang, zoo verdeeld, dat twee Paarden aamhei korte einde ter regtehand, en een- aan 't lange einde ter flin» kehand, in volkomen evenwigt, trekken. — Voor 4 Paarden dient een Swing van 6 voeten, en aan beide zyden trekken twee Paarden; deze manier is nog weinig bekend, en verdient den naam eener nieuwe Uitvinding. -—
Hierop volgt eene naauwkeurige befchryving van de Egge of Eegd, waarvan vyf hoofdfoorten in gebruik zyn, te weten: de Vierbalkte, de Vyfbalkte, de-Koppel- of Span-Eegd, de Klaverzaad-Eegd, en de Eegd met houten tanden; welke allen verfchillen door meerder of minder zwaarter van werking, zynde de Span-Eegd de allerzwaarfte. Zy dienen om ruuw of kluitig Land te breeken, de wortels daaruit te trekken, en het Zaadkoorn te dekken. Naar mate de grond minder of meer ftug is, verkiest men de foort van Eegden, die zich daarvoor het best fchikt. —De Klaverzaad-Eegd dient, om het Land van.allen opflag van onkruid te zuiveren; ook in Landen , waarop de zwaardere Eegd reeds het Zaadkoorn heeft ondergeflegt, e» om het Klaverzaad onder te llegtem-— Verder worden de onderfcheidene deelen der Egge, derzelver byzondere nuttigheden en gebruik duidelyk opgegeven.
Wyders vindt men hier nog gewag gemaakt van den grooten Rol, dienende tot het vastrollen der bezaaide Landen in t voorjaar, en in den zomer en 't' najaar, om in Zandlandeu het gezaai vau Stoppelknollen en Winterhoorn door het rollen voor verftuiving en uitdrooging te bewaaren. — Ook zouden door dit werktuig, in 't voorjar by nacht gebruikt wordende, de Hakken gedood worden. — Tot het breeken der kluiten is hetzelve in weinige gevallen van nut; alleen maakt het dezelven altoos met het overig Land gelyk , en doet
dus den regen beter daarin dringen. Een
Rol van 400 a 500 fg.is voor allc.Lauden.bruikbaar,
Eln»



Eindelyk wordt het Motbord in zamendellingen gebruik, nevens de Aardkar befchreven.
(Jiet vervolg eerlang.')
II. OECONOMISCHE BERICHTEN. MERKWAARDIGHEDEN.
Zeldzame Gelofte van een Saxisch Edelman, om zich in <5 weeken niet weder aan den Drank te buiten te gaatu
(Eene Anccdote uit de .XVlIe Eeuw.)
Volgends de Beytrdge zur Sachffche Gefchich<fe, beflnders des Sachf. Adels, vindt men nog te ■Altenburg in Saxen de volgende gefchrevene ge lofte van den Ridder Wolf Dictcrich van Brem .denftem. — „ /| ondergetekende heb, wegens myne moedwillige dronkenfehap op gister, waardoor ik hchtelyk het leven had konnen verliezen, en myne arme Vrouw en Kind ongelukkig maaken, befloten my van heden af aan tot St. Jacob (of den 25 July) aan dit kwaad niet meer oyericgeeven; en ten einde ik deze gelofte des te vaster hbude en naAome, yerbinde ik my telken reize, wanneer ik binnen dien tyd wederom daartoe vervallen mocht, een paar goede MuiLPEEREN van mynen Genadigen Heer, of van iemand, wien Dezelve daartoe zoude willen lastgeeven , te ontvangen, of einders zoodanige andere .buitengewoone jiraf vau Adeldom te ondergaan, ah Dezelve goedVinden mocht my opteleggen. — Tot meerder be- ; kragugmg heb ik dn gefchrift eigenhandig onder- \ tekend. Altenburg den 9 Juny 1Ó92.
Een kodd;g, doch tevens merkwaardig voor- j beeld van de eenvouwige Duitfche zeden van dien tyd; en eene nadruklyke herinnering aan veele Gr aanpikken van onzen tyd, om zich, befchaamd gemaakt door de edelmoedige zelfsverloo"che •Hing van een Saxisch Edelman, waardiger3 aan hunnen Republikeinfchen Adeldom te leeren gedragen! — Onder die misbruiken der lieve Vryheid, der edele Vaderlandsliefde, welke zedert S jaaren meer en meer het Nationaal diameter, de n Zeden, de Huisgezinnen, en de algemeene Indujlrie \ by ons jammerl.yk verwoesten , betreuren wy voor- e al ook de verbazend toegenomene, en nog hand over hand aangroeiende buireni'porighedeii 111 bedrinken van Genever. — Muilpeeren zyn juist het Specificum tegen deze ziekte niet by de Republikeinen ; wy 'wenfcheiWdat eene góede dofis v Zedelykheul, niet eenige greinen -Osconomie ge- C niengd, veelen genezen., cn .voor eene awaarüe-- z ic tuur behoedt,-» . niu&ei I f-
Zonderling voorbeeld van eenen veelvreetenden
G u o g c h e l a a r.
Voor eenige jaaren deedt de beruchte Googchehiar en Veelvraat Dufour te Parys de volgende zonderlinge, en gewis voor elk ander mensch met zeer den eetlust opwekkende, maal-
1. Hagedisfen-Soep; de Hagedisfen lagen in kookende Oly. 6
e. In de plaats van Groenten; Distels, Klisten , cn Lrandenetels. De daarby gevoegde Asfeiten beltonden uit Padden, Rotten, Mollen, en Vledermuifen.
3. In de plaats van Visch; Slangen, in eene Saus van heet en vloeibaar Pik.
4. Een gebeden Uil, waarby in eene Sauciére ot Sauskom, gloeiende Zwavel, en voor Salade daarby Spinnewebben, Sisfers van Kruit, Vleugels van Kapellen, met St. Jans Wormen
5. Tot Disfert of Nagericht: eene Schotel voi Vliegen, Pisfebedden, Krekels, Schallebyters, Spnnghaanen, Spinnen en Rupfen.
Zyn drank was ontvlamde Brandevvyn. — Tot befluit at hy alle de Lichten, Kandelaars en Snuiters op.
. C^en begrypt Hchtelyk, dat dit alles alleen m ichyn, en door bedrog dèr oogen van de lanfchouwers, gefchiedt zy; even gelvk wv neermaalen zoogenaamde Wilden, raauw VÏeesch Keien, enz. verflindende, op de Jaarmarkten rebben zien vertoonen. — Wy beklaagert hierjy altoos zoo veele minvermogenden, die aan oortgelyke grillen hun kostelyk geld verkwisen. Mochten zy wyzer worden, en hun geld uet langer uitgeeven voor het geene geen brood
Z E E T ¥ D I N Gv
Berichten.
Van Petersburg wordt gemeld, dat aan den Se', aat bevel gegeven is, op alle Schepen, dié onder ' lamourger Vlag thands inKusfilche HavenszVn, en embargo tc leggen.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Door het Franjbhe FregatVlfiurgente, hetgeen irvolgends door het Amerikaansch Fregat the onfiellation m een gevegt van t% uur genomen is, ;ii genomen en te Guadeloupe opgebragt, de s^ge«: the Gsorge* .van Lancaster naar Martini-



r is4 >
6ue; the Bridget, van Africa naar de West; the ispencer, van LondenrnaarJamaica ■ iheBetftey, van Londen naar öV. Lucie; en nog twee Scheepen van Londen, en an \meficaanscfi Schip. — Door de Jbranfche Kaper l/engeur, K ipt. Conney,' van I (. tt , is op Doggersbank genomen; het Engelsch Briklchip liachus, met Steenkoo en , van Shields naar Hamburg; de daarop geftelde Prysrneester, Cours zettende om het Schip naar Grwceoptebrengen, wie.d daar in verhinderd door 3 Engelfche Fregatten en één Kotter, die op hem jagt maak ten, waardoor hy op den Ooster aan den grond raakte, en genoodzaakt wierd zyn prys te verlaten; zynde hy, benevens 6 man, met de Boot aan het Goereefche ftrand gekomen De Engelfche zyn vervolgends met Sloepen aan boord gekomen, en hebben het Schip in brand gedoken.
Opgebragt te Vlisjingen 't Schip de Voorganger, Kapt. E Evers, van Rotterdam naar Bergen. — Te Alikamen door een Franfche Kaper 't Deensch Schip Bakken, Kapt. Serenfen, van Mesfina haar Hamburg. — Te Boitrdcaux de Americaanfche Schepen the Charles, Kapt. Lee; the Columbia, Kapt. Smner, van N. Tork; the Johanna, Kapt. Bóggo; the Pallas, Kapt. Vernon, van Philadèlphia; en the Union, Kapt. Hunt, van NewburryPort. — Te Plymouth de Fraufche Sloep Si. Jofeph, van Rochefort naar Br est; de Kaper Plndefategable, van 16 ft.; en 't Schip le Dubut, van Bourdeaux naar Caycnne. — Tc Calais the Flora, Kapt. Amenberg, van Rotterdam naar Belfdst. — Te ÓV. Afo/c z/ze Bonifades, Kapt. Mathiefou, van
Straat naar Plamburg.
Prysverklaard te Bayonne acht Americaanfche Schepen.
Vrygegeven te ZzVj Kapt. //. Ruyter, van Bremen naar Thomas, alwaar dezelve den 15 Feb. dagelyks verwagt werdt.
Scheepsrampen.
Den 17 dezer is by het CWe op Texel
door het weigeren van wenden, aan de grond geraakt, het Pinkfchip de Stad Koppenhagen, het zelve had voor ƒ 503;— een Schuit tot adfiftentie aangenomen, en is tegen den avond weder vlot geworden, en op dé bank geankert.
Het Schip de Stad Embden, Kapt. S Kraay, den 14 dezer uit 'Texel naar Frankryk in Zee gezeild, heeft door aanzeilen het Roer en Boegspriet verloren, en is gister in Texel terug gekomen.
Geftrant by Ferwert op de Wadden, het Smakfchip de 3 Gebroeders, Kapt, J. C. de Fries, van '
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam,
Amfterdam naar Embden; h volk is geborgen, en by goed weder zou men tragten 't Schip weder aftebrengen.
Met fchade "binnen te Hamburg, S.' M. Sieboom, van N. 'lork.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Voor eenige d igen is nog uit Texel gezeild G. Ludwich/on, naar lisfabon.
Den 19 April binnen "S. Kraay, terug uit Zee.
Den jjo. Niers gepasfeerd. De Wind N. N. O.
Den 31. Urrgezeild M. C. de Boer, naar Lisfabon; J. W. Sligthorst, naar Bourdeaux; P. Klinken, naar Embden De Wind N
Den 22. Niets gepasl'eerd. De Wind Z. W.
Den 18 April in het Vlie niets gepasfeerd. De Wind N. N. O.
Den 19. Binnen A. Cornelis, van Embden. — Uitgezeild G. Cornelis, naar Koppenhagen. De Wind Z. W. en i\. O.
Den ai. Niets gepasfeerd. De WindN.N. W.
Van Terfchelhng is opgezeild J. Hendriks, van Londen naar Embden gedestilleerd, dezelve heeft by Terfchelling fchade bekomen, en gaat naar llarlingen repareeren.
Helvoetftuis.
Den 17 April. Niets gepasfeerd. De Wind Z. z, w.
Den 18. Naar Rott rdam is opgezeild de Engefche prys the Friendfehap. De Wind Z. W.
Den 19. Gister namiddag arriveerde uit Zee F. Schadacrt, Aathalia, van Alicanten, als Bylegger. By 't vertrek der Post zyn er 2 Schepen in 't gezigt, uit Zee komende. De Wind
z z. w.
Den 20. De twee Schepen, die gister gemeld in 't gezicht waren, zyn gevoerd door N. Herlopen, lufticatie, van Arendsdahl; F Janfe Vonk, dc Vriendfchap, van Bourdeaux. De Wind W.
Den 21. Gister namiddag arriveerde uit Zee J. Peijes Wolff, Eenige Broeders; C.Madfen, Refoluiion, beide van Bergen. — B. Gelher, de 2 Gebroeders, van Dramme. De Wind N.
Briellc.
Den 17 April niets gepasfeerd. De Wind Z.
Den 18. ju de Maas binnen een Vlaardinger Vishoeker, Kapt. Vinke, komende van Bergen en Noorwegen. De Wind W. Z. W.
Den 19 Niets gepasfeerd. De Wind Z.



N. 24» , 27 April 1799;
OECONOMISCHE COURANT
Ter bevordering_ van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel Zett vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan»
(Het Vervolg over de PAARL VIS SC HE
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Beknopt verflag aangaande den Handel en de Indujlrie van Zwitserland.
(Overgenomen uit een Hoogduitsch Tydfchrift)
De Helvetifche en Bataaffche Republieken hebben meer in het oog lopende overeenkoinften en verfcheidenheden, dan eenige andere Landen in Europa. — ln beiden vindt men onder anderen, by eenen zeer anmedigeri bodem , eene fterke bevolking, en in zommige oorden eenen hoogen graad van Indujlrie in den fchoot der Vryheid. Zekerlyk kon Zwitferland nimmer de fterkte van den Nederlandjclten handel bekomen, wyl het die Republiek daartoe aan de nodige Hulpmiddelen, Zeekusten en Havens, Zeevaart en Buitenlandfche Bezittingen mangelt. Niettemin hebben de Zwhfefs de veelvuldige belemmeringen van hunnen uitvoer gedeeltelyk overwonnen ; zy zenden eene aanzicnlyke menigte hunner Fabriekgoederen niet alleen naar alle Landen van Europa, maar ook naar andere werelddeelen. -* Eenige Diftricten van Zwitferland hebben zich door dezen Buitenland.fchen Handel verrykt, terwyl andere door weelde-verbiedende wetten, of door het vrywillig bewaaren der oude eenvouwigheid en fpaarzaam heid, zich daarvoor hebben fchi.deloos gefteld. Op deze wyze heeft zich dat Land gedeeltelyk tot eenen ftaat van overvloed verheven, gedeeltelyk eenen welftand weeten te behouden, die aan deszelfs Nabuuren, fchoon door de Natuur meer gezegend, ontzegel fchynen te zyn. — Niettemin is de voorfpoed dezer Republiek onbetwistbaar aan het afnemen, en deze vermindering van derzelver bloei wordt bevoiderd door inwendige kwaden, door de toenemende Indu fine van anuere Natiën, en door de b;paahmen der aloude voorregten van den Zwttjerjchen
Handel buiten ü Lands. j
'. ' * A;
RY, fpaaren wy om redenen tot ons N°. 26.)
De gewigtigfte tak van beftaan en Handel der Zmtjers is ongetwyfeld het Rundvee, de Boter en Kaas. — Behalven het Vee, dat de buitenlanders, tot verbetering hunner teelten, uit Flelvaie trekken, gaat ook eene aanzienlyke menigte van fhigtbeesten naar Itallin, inzonderheid naar het Milaneefihe. — Vau de Zwitfirfiche Kaas is de Thuuer, Grierzer en Emcnthaler in de Cantons yan Bern en Freyburg, die uit het Diftriót Sanea in het BernJ'che, en die uit het Urfierenthal m 't Canton Urip het meest beroemd. —- De groene Schaapenkaas uit Glaris wordt ook door geheel Europa verzonden. — Men rekent, dat de uitvoer van Saner en Gryer of Grierzer-Kaas alleen, over Fcvay en Genéve naar Frankryk jaarlyks door elkander 30,000} Cemners (30,00000 ponden) bedraagt. — De laastgenoemde foort van Kaas, welke met recht den eerften rang bekleedt, heeft yan binnen eenige weinige groote oogen of holligheden, en is daaraan te onderkennen, zoo wel als aan de betere zuivelftof, van eene nagemaakte Gryer-Kaas, die daarvoor dikwyls wordt uitgevent, en welke uit het voormalig Franfche-Comté, Lotharingen, Dauphiné en Savoyen herkomftig is. — Ook wordt de Êmentfialer Kaas, uit het Camon Bern, voor zeer uitmuntend gehouden, en men maakt in dit dal Kaaien van 60 a 100 B
gewij^t De Gryer Kaas valt even zoo groot, en
overtreft de Emcnthaler of Bcrufihe, gelyk men die buiten Zwitferland gewoonlyk noemt, in deugdzaam ïeid en fmaak. De Kaas van Urjèren is nogthands vettei; doch veele buitenlanders, de franfchen vooral, vinden dezelve al te fterk van fmaak. -— De groene Zwttferfihe of Schaapen- en Kruidkaas wordt eigenlyk in het Canton Glaris, niet van Geitenmelk, maar van Koemelk, even gelyk de Faschrein in het Urjerdal, gemaakt. Men voegt daarby nog wilde Steenklaver, welke gedroogd, tot een zeer fyn Poeder gewreven, en niet de Kaas-ftof vermengd wordt, die daarop in eene Ipits-tueioopende of kegel-vorm wordt zaamgedrukt, en aan de lucht blootgefteld, oni rerder tot den veieischten graad te drooger. Vervol-



C 186 )
volgends fchüdt men dezelve weder uit de.vorm, hangt ze in een houten ring, en bekleedt die met i grof linden. — Men legt èr een houten bord op, "Ên^geeft er de vereischte vorming aan. — Deze K2as is gezonder dan de andere foorten, wyl de wilde Steenklaver veele Zout-en Oly-achtige deêien bevat, welke zich met de Kaas-(lof vereenigen, en dus verhoeden, dat dezelve in het menschlyk ligchaam niet totflyrmoverga, daarin tegendeel de'zoutdeeltjens de flym, in maag en darmen zich bevindende, oplosfchen.
De Kaas uit Emen- of Emmcnlhal, uit Brictiz in het Bernfiche, gelyk ook die van het Urferthal, wordt in groote menigte op deFrankforterMiste koop .gebragt, cn .over Lyons door geheel Frankryk verzonden. Alle de'Schepen der Franfche Marine nemen eenen voorraad daarvan in, vooral,'wanneer zy groote reizen doen, b. v. naar 'Oost- en IPest-Indic, de Zfricaanfche Kusten, den Levant enz. — Ook is de Zwitfcrfche Kaas een goed Handels-artikel naar de Franfche Eilanden.
Wat de Schaapenteelt betreft, deze is in Zwitferland flegts middenmatig, en de Wol is niet van den besten aart.
De westlyke gedeelten des lands 'voeren Paarden uit. De Cantons Bern'an Freyburg hebben inzonderheid goede Paardenftoeteryën. Te Iiemont of Rement worden jaarlyks verfcheidene Veemarkten gehouden, waarop duizende ftukken Vee gebragt worden. In het Faltelinfiche pleegen de Franfche veele Paarden optekoopen. ' Wilde Geiten en Valken leveren in veele Oorden, voornaamlyk in het Canton Solothurn, een kleene tak vau beftaan op, die echter van weinig belang is.
Meekrap, Vlas, Hennip, Zyde, Tabak, fyne en gemeene Boomvrugten, Wyn en Brandewyn, worden wel geteeld en gewonnen , doch niet in ■ genoegzame maate, om den Handel daarin gaan- i de te houden, en zelfs gedeeltelyk alleen tot bin- ■ nenlandsch vertier. — in de Italiaan/che Gouver- ■ nementen byzonder, teelt men Zywoimen.' —— i Wynbouw vindt men in bykans alle de Grensdiftriéten van Zwitferland; de Fdlteleinerwyn is voornaamlyk beroemd. . By Laufanne wascht de i hecrlyke Ryffwyn (Fin de la Faux). De VVynen, . die aan de oever van het Genever - meïr vallen, : zyn van eene voortreflyke hoedanigheid, doch worden alleenïyk binuen het 'Canton Bern ver- : tierd.
Men vind in verfchillendé oorden van Zwii- ' firlmd voortreflyke CryfidlgroeyejL In den Camerberg in het Relrdhal, by GefiJnefm 't Canton Üri\ en in den Grïinfdberg in"'t Bernfche, worden ftukken Cryrtal van 7 a 8 Ctntners ge- 1 ttigt gebroken. Men verzendt daarvan zeer veel j
naar Milaan en het overige van Italicrt. Minder belaugryk zyn de Lei-werken in den Plattenberg in het Caritön Glaris. ~ Over het geheel moeten de Bergen van deze Landftreek ryk aan Minerale voordbrengfeien wezen; doch men wendt geene de minfte moeite of vlyt aan, om die te benuttigen. Yzer wordt er uit de Gebergte der Jura, van Ncuburg, en in het Bisdom Bafelgetrokken, zynde hetzelve- van een middenmatig goed foort. De voorraad van inlandsch Zout, waarvan te Aaien in het Canton Bern jaarlyks omtrent 10,000 Ceut/iers (10,00000 ponden)gewonnen worden, is ïoo gering, dat wel tien of twaalfmaal zoo veel van buiten, en wel uit Beieren, Tyrol, Lotharingen, zn Franfiche- Comté moet inkomen.
St. Gallen is'voornaamlyk beroemd wegens zyne Linnen- en Catoen-Weeveryën, zyne Bleek-.en Dfukkëryën. Alle de omliggende oorden, inzonderheid Turgau, het Rcinthal, Sargans, gelyk Dok Zwaben, zenden derwaard hunne ruwe Lindens en Gaarens, om die. te laaten bleeken'en bereiden. — Men rangfehikt deze Stad te recht onder de voornaamfte plaatfen van Koophandel en Induftrie in Zwitferland. Zy onderfcheidt zich van meest alle de overige Helvetifiche Steden dooide fraaiheid en zindelykheid harer Straaten, Huizen, en openbare plaatfen. St. Gallen .is niet 3-root, en echter beloopt het getal der inwooneren met de Voorlieden en 't daaronder bchoorend Grondgebied op 8000 en eenige honderden.
Het Grondgebied van St. Gallen is zoo klein, lat hetzelve dc Stad noch van het benodigd 3raan, noch van genoegzame Wynen voorzien tan; het Koorn wordt uit Zwaben, en de Wyn rit het nabuurig Reirdhal getrokken. De Bodenzee levert de nodige Visch op. De overige levensmiddelen komen uit het Canton Appenzcl. — De groote lommen gelds, welke door dezen toe/óer van allerleie levens-noodwendigheden geftahg uit de Stad naar buiten gaan, worden ryklyk /ergoed door hare Indujlrie enHaradel, waarvan ie 'voornaamfte takken beftaan in eene groote nenigte van Linnen- Catoen- Chits- en MusfelinFabrieken, Verweryc'n, Catoen-en Chits-Druk■eryën, en Appretuur-werken (*). De hier wooicnde Kooplieden leveren daarvan niet alleen door le geheele Republiek verbazende partyè'n af, naar dryven ook daarmede handel naar alle oorlen van Europa. Ook hebben zy in de voornaamle Kooplieden van dit werelddeel, byzonder in 'talie, Frankryk, Spanjeh en de Nederlanden ge^ vigtige Magazyneu en Beftellings-huizen opgericht.
{*) Appretuur noemt men het opmaaken, glanzen, lersfen , rollen, en inpakken der Linnen- en Catoenen. oederem RedsEl.'}



richt. Tót"meer gemak voor den Handel, als de eenige bron van welvaaren dezer Stdd, heeft de Regeering niet alleen onderfcheidene nuttige inrigtingen gemaakt, maar ook eene Lywaaten-. kas gcftigt. De Kooplieden zyn tot eene byzondere Maatfchappy onderling verbonden, uit welke de Leden van het Handels - Directorium vau tyd tot tyd gekozen worden. Dit Gollegie onderzoekt en beflist alle Commerciëele verfchilleu, en heeft ook opzigt over het Postwezen.
Men rekent dat hier jaarlyks meer dan 100,000 ftukken Catoen, Chits, Musfelin, en meer andere Catoenen waaren, buiten de gedrukte Doeken, bereid worden.
Appenzel en Glaris ftaan met St. Gallen in naauwe Handelsbetrekkingen. Beide deze Cantons leveren aan die Stad niet alleen eene groote menigte Lywaaten, maar ook Gaaren van derzelver Spinneryè'n, genaaide en geftikte goederen enz. Dezen worden hier thands even fraai gemaakt, als in Oest-Indien. — De voornaamfte Handel der Landlieden beftaat uit de Veeteelt, in bereide Huiden, Boter en Kaas. Ook levert de Hennipteelt en verwerking van Catoen en Wol eenen aanmerkelyken tak van Indujlrie op. Men maakt hier veele zoogenaamde ZwitJ'erfche Linnens, geverwde Linnens, Catoenen Doeken, Bercans, Musfelinen , geborduurde Musfelinen , Boefelaars, Halsdoeken, Sluiers, Floerfen, Chitfèn enz., welke naar alle kanten verzonden worden.
Glaris of Glarus is een der acht (gewezene) Cantons van Helyetië, en heeft eene lengte van 8 uuren; het beftaat uit eene langwerpige Vallei, aan beide zyden ïriet hooge Bergen, bezet. De grond zou zeer gefchikt zyn voor den Landbouw; doch, wyl dè inwooners zich beter bevinden by de Veeteelt, wordt 'er niets meer gebouwd of geplant, dan Aardappelen,Garst, enPeulvrugten. Zy trekken dus het benodigd Graan meestendeels uit Zwaben, en ook voor een gedeelte uit Italië, vooral uit het Milaneefche. Wyn wordt uit het Badenfche en den Elfas toegevoerd. De geheele Landftreek is, door aangename uitzigten, voortreflyke Weilanden, en naby elkander liggende Dorpen en Vlekken byzonder fraai. Ook is hier, wegens de veelfoortige heilzame planten, die op de Alpen en andere naby gelegen Bergen groeien, eigenlyk het Vaderland der alom bekende Zwit-
ferthee. Dc voornaamfte Minerale voord-
brengfeien beftaan in Cryftal en Ley. Deze laatfte wordt in verbazende menigte uit de Bergen gehouwen, gepolyst, in houten raamen gezét, en door geheel- Europa verzonden.
Buiten dit een en ander, beftaan de meeste ingezetenen van de Veeteelt en Catoenlpinnery, waartoe de ruuwe ftof uit yenetien ontboden wordt, terwyl men het Garen wedetom naar He
rifau, St. Gallen en Zurlch aflevert. Ook zyn er met goed gevolg allerleië Manufacturen van Zakdoeken, Halsdoeken, Indiennes, Linten en Zyden Goederen, Ratins, Mutfen en Kousfen aangelegd. Herisdu is het fchoonfte vlek en detalrykfte Gemeente in den buitenften omtrek vau het Canton Appenzcl, en ligt in eenen zeer aangenamen en vrugtbaren oord. De landftreek heeft ï'choone Manufaéturen, en er wordt met Linnens,Musfelinen, en Catoenen een fterke handel gedreven.
Zurich levert veel half en geheel Zydene Goe. deren, halve-Doeken en Zakdoeken, Kouslen, Krip, en glad Rouwfloers, wit Floers, Gaas of Dundoek, Chitfen, Catoenen, en Wollen Stoffen van allerlei foort. Ook trekt deeze Stad veele in het Canton gemaakte Linnens, die daar gereed worden, en op verfchillende wyzen met voordeel wederom afgeleverd. Inzonderheid roemt men hier de Zyde-Fabriek van Efcher, en Cramers Zye-Filatorium of Zyde- Wind-machine, ^waar-r door de ruuwe Zyde gefponnen, en tot KoordStik- en.Naaizyde bereed wordt.
In het noorderdeel van Bern wordt veel Linden geweven, het geen in Langenthal ter markt komt. Deze landftreek is byzonder merkwaardig, wegens den fterken handel, die aldaar weeklyks, en op de drie jaarmarkten in gebleekte Linnens, Catoenen, heele of halve Zyden — en gefchilderde Doeken, Linten, Vlas, Hennip, Vee, Graanen en Emmemhalcr Kaas wordt gedreven.
In het Ambt Lduffen bouwt men een goeden rooden Wyn , die fterk wordt uitgevoerd naar Zwaben en veele oorden van Zwitferland.
In het Ambt Lenzburg wordt veel Catoen vervaardigd, zelfs rekent men jaarlyks wel op 100,000 ftukken. Te Arau, Zofingen, en Bafel zyn genoegzaam de eenige Lintfabrieken in Zwitferland^ |De eerfte plaats heeft bovendien ook Cadrille» Catoen - en Chits-manufacturen. In den omtrek zyn Yzermynen, waarin men werklyk graaft. De Mes-Smeederyën alhier, zyn wegens devoortreflykheid van hun werk beroemd, doch het vertier is zedert eenige jaaren zeer verminderd.
Bafel heeft zich door deszelfs uitftekende vlyt en Indujlrie in het bezit van eenen uitlluitenden handel met Zyden Linten weeten te handhaven. Derzelver goedkoopte ontftaat uit de aauwending der Lintmoien, waardoor één werkman, met behulp van een kind, 20 en meer ftukken Lint te. gelyk maakt. Men bereidt daarvan jaarlyks wel voor drie millioenen guldens, cn verzendt dezen
voorraad zelfs naar O. en W.lndïë. liajelis
de grootfte Stad vau Zwitjetïavd, zeer gelegen tot den Handel, cn wordt van den liliju en de Bicrftg dooiiheden; evenwel is het weinig bevolkt, en :ievert in alle vakken minder Konftenaars op, dan 2 wyl-



wyleer. Dit.verval werdt gedeck.-lyk va-oorzaak t ■door. de moeilykacid om fvopr de laatfte omwending] het Burgerrecht iu eene /JriitocratifcheStad teverkrygen. De werkeloosheid der ingezetenen, de weinige naaryver onder de Konftenaars, e;i de -geringe wektand der arbeidende Clasfen, ftetken zeer af by de heerlyke ligging der plaats. De voorname handel beftaat hier in omtrent 20. Zyden ^Hitfabrieken, die afcm aanmerklykc zaaken doei. Ook worden hier veele Grcsdutoïirs, Taften, gefchilderde Doeken, Zydene Handfchoenen, enz gewerkt. Er zyn ook Papiermolens, Vei wei y■en, Leerlooijeryën, enz.
De aanzienlyke Catoendrukkeryën van Mühf haujen, Waarvan men er voor eenige 'jaaren meer dan twintig telde, hebben door het voormalig verbod van derzelver invoer in Frankryk veel af , breuk geleden. — De zwaare belasting, zedert op den invoer gelegd, is met veel beter. i
In het voormalig Vórftendom NeÜbunmofNcuffchatel houdt zich een groot aantal menlchen tot djs < verin ftilte bezig, met eenen arbeid vau Konst en ; Indujtrie, vooral vindt men er eene menigte Ca . toendrukkers, Speldewerkfters en Horiogiéma- 1 kers. fcien rekent, dat hier jaarlyks 80,0 jo ftuk- t
ÏZl aneD eV ChitS' nevcns *5o:o groote oi kleene Uurwerken — Voor zoo veele cle afzon- v derlyke ftukken, daartoe nodig, betreft — «e Wbriceerd worden. L b t
■ Het ryk en welgelegen Genéye is het midden- e punt van eenen grooten handel in Horloges en al- fc Jet Goud- en Zilverwerk. . >0k dryft men hier eenen voornamen Expeditie - cn Commisfiehandel d met Frankryk, De fkiik&y pleeg dus zeer iu r zwang te zy„. [Mislèhien is hier omtrent ook d reeds eene merklyke verandering zedeit konen 5 tyd voorgevallen.] — f Behalven andere bc.emmeringen derManufaótu- n re" w Zwitferland, worden dezelve ook 110a' onder- •>■ gehouden dom- de hooge riagloonen. Hierom heb- d beu vencheidene Zwitferfche Fabrieken reeds ze- é dert eenige jaaren in het nabuurig Zwaben Voor 1< hare rekening laaien werken, doch dit heeft ook ei zyne ongelegenheden, cn herftelt de zaak niet ge ai & ~ t fetn()ë Sroütei hindernis werdt [voor d heen] aan rie Nationale nyverheid toegebrsgtdoor Z het uufh.nend Burgeriecht, en de moeilfkl dd v Voor vreemdelingen, om hetzelve te vërk ygén ti ?e Zuricl\ b' v- hadt »>en , vóór de omwen t,no-' m meer dan 150 jaarön geencn |k[,. atógé*
men; ondertuslchen mag niemand\ dan ffls Buruer zynde, zelfs geen Landbewooner van hef panton, aldaar goederen ter markt brengen. Niet mmdcr is dc dwang der Gilde - wetten
Weinig onderlinge gemeeufchap heóben de ver ; ichil.ende Cantons mee elkander, vooral binnen
slands, waar »og da oud - Zwitferfche IsvenswyBé en ingetogenheid heerfehen. Ook mangelt het hier aan goede, bruikbare Land-of Postwegen, m Noorden en Westen vm Helvet F gevon,tT"„ ln & üll.arldlche Meiren fo. v. het IVatifldner, I Vallenjiatter, dat yan Neufchatcl va Genei-e'worden, nevens de Aar en Rhyn, zeer goed benut*Mgd tot het transport van goederen. Intus, mm is het vreemd, dat in geheel' Zwitferland net ééim Stroom bevaarbaar gemaakt, en niet liw Canaal van belang tot verbindtenis van Meien of Stroomen, b. v. tusfchen de Nofon en Feioge, gegraven i,s geworden.-
Zwitferland trekt" deszelfs voornaamfte Materiaen en levensmiddelen van eerde noodzaaklykheid ut de aangrenzende laaden. Bafel tn Schaf hanfen :yn de ftrpelplaatfen van Koorh en Wyn aan de 'reuzen; binnen in het Land is de grootfte Koornnaikt en voorraad van'Wyn te Li/ccm.
De Zwitferfche Kooplieden bezoeken niet alleen Ie nabuurige Misfen of Jaarmarkien, maar ook lie te Leipzig, Trankfo>t aan den Mayn, Bogen flexandrit, Lyons enz. — Zelfs trekken zy door mnne inlandfche Misfen, voornaamlyk naaf Zurach, eene menigte van vreemde Kooplieden.
De moeilykheid van den uitvoer, en een gengtige- Tndnfito-handel hebben in Zwitferland ene ii.emgte van Magazynen en Expeditie-Compnren veroorzaakt. Vooral woonen in de Noordosteiyke Landen aan den Rhyn en l^ttt Bodemncir, . v. tc Trogau, Heraifau, Waldkirchen, St*. Galn, Lindau enz., veele Facfoors en Expediteurs ie Zwitferfche goederen opkoopen, en naar Frankfk, Italiën, Engelai.d, en liet Noorden verzenen. Te Bafel neemt n en ook expeditiën yaa witferfhe Producten naar buiten 's' lands- aan.' 1 het westen van Helvetië dry ven Nicdan, ïfern, Feyay, Morges en Genëvc hiermede ook eenen ïwigtigen handel. Niet minder aanmerklyk is' e uitvoer ten Zuiden. Een Postweg-, die metme andere over Wallerftatt in verband ftaat," opt over St.-Luciènfteig, door Maycnfeld',Chhr, 1 Gieren naar Veneiiïn èn het Milance/clie. Eene idere Postroute op Milaan gaat door LacétwQvep m St. Gotkerdsberg. Een derde weg, aan lier uidwest-einde uit Frankryk komende, ligt-over:t Gcnévcr-meir, door St. Maurice, langs Maruich, over den grooten St. Berniiard.
0E*



C *8* >
II. ^ECONOMISCHE BERICHTEN. Technologische Sc»r*ften. Duitsehland.
Allgemdnes- Repertorium zur PracHifchcn Pefurêerung der Knnfte und Manufa&uren von J. G. Ge is sla r in /-/alle. i Th. f797. mit 3 kupfertaf ur Th. 1798. mit 3 kupf. Zht.au und Leipzig bey Schops.
üit werk is eigenlyk eene overzetting van het zedert 1704 in Engeland uitkomend Tydfchrift Rtpcr toryof Artsand ManufaBUres, en beftaat in Technologijche (Koiwtkundige; Verhandelingen, overgenomen uitde PhilofophicalTransaclions, de werken van de Maat f happy der Weteufchappen te Manchester, der Sociëteit tot aanmoediging der Konftcn, Manufacturen, Koophandel, enz. — Voords iöortgelyke overnemingen uit de- Auuales de Chimie, dc Memoires de PAcademie des Sciences de Turin , en uit andere werken van geleerde Genootfehappen. — De Redacteur heeft intusfchen de ftukken uit het Brits Rcperiory niet woordelyk vertaald, maar ee- , nc keuze van ftukken daaruit gedaan, naar de 1 behoefte van zyn eigen Vaderland gefchikt en er bygevoegd uit trekje Is uit de fchriften der Academie yan IFetenjchappen te Slokholm , welke-in het Repertory njjst gevonden worden. Dus heeft hy getracht, zynen landslieden eene algemeene-verzameling te leveren van de gewigtigfte ontwerpen. 1 Uitvindingen, en verbeteringcn dezer tyden, met ; betrekking tot het K-nst- en Manufactuur-wezen. — De Allgemciné Litteratuur ■ Zfitung - I Sehryvers pryzen in hun blad van den 4 Februa- 1 ry h 1. dn, we k hunnen Landgenooten, vooral 1 den Duiifclicn Konftenaren zeer aan;— in de reeds t uitgegevene-twee eerfte deelen ontmoet men tq k verlchillcnde hukken, waaronder aanwyzingen \ tot eene beiere bereiding van het Leder; tot e-.ne C meer voordeelige inzameling en zuivering der Salpeter, Aluin ~ óal Ammoniak, Mimrale AÏcali'i \ en andere Zouten; tot gebruikmaking van zekérs ' groeiende ftoffen; tot het bereiden van verwen, R en van de ge - oxygène&rde Zoutzuuren voor de -i\ Bleekery; tot het. bereiden der harde of vaste G Zeep; van eene Compolitie, die de plaats van het E Loodwit en de Menie in veelen opzigte vervullen W kan; en van meer andere Chemifche, bereidingen, duurzame Cimcmcn, enz. — I ot meer opbeldering zyn by ieder ftuk drie in het koper geinedène Plaaten, met afbeeldingen en figuren gevèegdl -x Cc.
Wy meenden onzen Lezeren dit werk eenie- p0 zints van. naby,te moeten doen kennen, daar het ' L voor Konftenaars, Fabrikanten, en VVysgeerige Mc onderzoekers niet dan aangenaam kan zyn , «ele- L gtnheid te-hebben-,, oai eeui ^gemeen overzfgt te Sta
Am 3
bekomen van den ftaat der beoefenende Konften, en aangaande het wezenlyk e van nieuwe uitvindingen en verbeteringen in andere Lauden tvdig onderricht te worden. &
(In een volgend N°. -zullen wy onze Lezeren met meer andere der gelyke Schriften bekendt maktn.)
Pryzen van ecnigeyoornaame Koopwaar enen Levensmiddelen, te Amflerdam., den 25 April 1799.
Zedert onze opgave van den 8 dezer, in Nu. 00, zyn de Gerafineer de Suikers nijij gemonteerd, en de Syroop 2 £ per 100 ©.
Van de Graanen is de Tarwe doorgaands- 20- a
25 ggl. gemonteerd. De Rogge is 15: a 20
|gl gerezem De Zeeuwfche en üyermaaslche
Zomergarst is iets wiliigger. De Brouw.
laver is 15, en de IVitte t'oeder 15 a 20 ggk-ge. •ezen. De Boekweit is mede 1 oorgaands 4
£ gereezen. — De Paardeboonen zyn % £ genonteerd. 3 a &
Te Dordrecht, den 18'April 17971'
poolz.,Inl.enZeeuwsch,perIast..8oa86a 88> 'aai Lynzaad, Jnl. enZeeuwsch, , Per achttcndeel . g-5 % qtf ft,
waap Oiy, per Aam. . 85a* oq gl.
.yn duo per dito . . 70a 73- gl.
laapkoeken, per rooo . 70 gl.
^ynkoeketi, per dito . . 100 gl.'
iieuw Zomerzaad tot zaai jen, per last. ■raauwerwten, per Z. Zak. hoenedito, per dito. t /
Den T9 April.
uuwe Vlasfen, per Steen '. 30 a 3< ft
[outwyn, per Virtel . „ . g'^ J>
ene ver, per dito ... A> ~p
.likfche Kooien, per Hoed . \ sfï
raag dito, per 100 Waag . . 30 |u'
Den 22 April.
ndybrooden - - 4£| a 4.71.
^/-dito - . 44ia45t
finaden - . ^ a .g
lisfcn.2en.s.m . a|>33
mpfwm - ~ pi a 41J
3k»> ■



C 190
baseerden » api a 364
Candyën, diyerfe • - 38] a 46* »Sjvöo/> - - {$ 101 a 102, ■'"
Te Schiedam, den 125 April 1799.
Moutwyn 9 <$■ (cont.) de 30 Virtels, zonder Fust. Geneyer 10 ^6 (cont.) dito, dito. G<s«eyer47en48 gl. per Aam, yfr«y£. Gedroogde Rogge 16a gg per Last 174 ggl.
Te Utrecht den 24 April 1799.
Witte Weit - - - f ja|
Roode dito. ... = iol a 11
Rogge - - - » 8^9:4
Boekweit - - - . «7:12
• Capucyners, groote •
dito middelfoort - «
dito kleine - - . - * 145 a 15!
Groote Graauwerwten - * 17! a 18"
dito middelfoort - - == ióï a 17
Kleine dito - - r sia'zï^
Ongelezene dito < 11^ a 13"
fJrnene Er"'*'"1, ""f «Jroogtc »
droog middelfoort - . « 17 a 18-1
Kleine zuivere dito - . = iö a ióf
Ongelezene dito - . % ïq% a Ti-f
Witte Erwten - . , *5i
Witte Boonen, (Bosfche) - *
. Paardeboonen - - * 81 a o
Haver - . . 9 -l a 6
, Wintergarst - - s
, Zomer dito - . - - =7' 1
Pryzen yan eenige Binnenlandfchc EffeSten, te Amflerdam, den 25 April 1799.
Recepisften, Marine . a 3 pCt; 37 a «71 j dito Z»Vtf£, fchaêverg. a 4 . . ok1 a a»?* dito 4 pCts. Heffing, a 3|, naar rato van Comptoiren en Somm. 44? a 471 Bat. Refcriptiën. 1799 • • 90f a 884 1800 . . 75 a 75*
1 • • 59 4 57"
G 54 a 52
3 • 49 a 47
Na den Vrede by loting . 4t i 9a,1
Hollandsch geforceerd . . <3>rï a
Vrywillig dito . . . /8°x4 4 *» Gc/rf. fchaêverg. . . . a 97
BELEENB ANKGEI^D. 99I pCto.
ó/>«/'d - Cours te Amflerdam, den 25 April 1799. - -
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15
Oude gerande dito . * 5:14^
Ligte dito . , * 49: . per once>
Souvereinen . , 17 : ï per ftuk.
Spaanfche Piftolen . = 45 = 10 per once.
Franfche dito . 7
Pruisfifche dito . U 45:I5 per once.
Lunenburger dito . j
Nieuwe Louis d'Or . • 11:1a perftuk.
Zonne dito . . =■ n: 18
Guinea's . ' . 5 13':ig
Carolines , «12:
Baaren Goud . = 1 ti pCt. i
Los Goud . . s J72 x
Goude Crufaden . s 17 ;1» Pilaaren, per Mark Beo. ?== 26:10 Mexicanen, per dito . 3 dito per ftuk . . s ^l-Vi
Fr. Ryksd. . . s _ : ij dito Kroonen, per Mark . = 25:--
dito dito per ftuk . = : eyx
Brab. Kroonen . s 'z-l
Fyn Zilver, per Mark . «■) = 26: 4* dito van n penn. . ~ L 26: " dito van 9 dito en daar onder J { = 26 - 1
Ducatons . . c Js .gr,
Holl. en X Ryksdaalers 7 =—-co Nieuwe Ryksd. . s _.' pCt>
Wisflel- Cours yan 25 April 1799 , te Amfterdam op de Steden
Madrid . . 2 m: Ufo & 70
Bilbao . . dito \ ^77o
Jadix . . dito 7o
Seyilien . . dito . s £0 . .
. . dito . « 621 '
Port a Port . i| Ufo van 3 m: 62Ï
renetten . a m rjfo . = qA
Ltvorno . dito . =108
\enua . . , dito . « 100
°arys, kort. betaalb. in Specie « 61-1 a ór
• • 2 m: Ufo . = 4
Bordeaux .
r/k,° • • J Ufo .* .'fiijaöi
Hamburg, kort. Banco . = A0i ft
„dito . . 2 m: Ufo . * 39**391 ft.
tresïau , . 6 weeken dato s
Fee«e/z . . dito > ngi n.
beland . ff^g' 'iotterdam . .1 ^^i,. '
• • 4^93ipCt.
NB. De plaatfen, op welken geen WislelCours is, zyn opzetlyk weggelaten.
NA-



^ NATIONALE L O TER YEN.
In de vierde Clasfe der 90de Generalheits m BataafJche LOTERY, welke is begonnen te trekken op Maandag den 22 April, fyn uitge trokken de volgende Nos. en voorname Pryzen.
ijle Lyst No, 1465 met/ 1000:- Premie.
Sde No. 16802 2000:-
38291— - 49,000: - Hoogfte f.
. jt loaiy — - 2000:- Premie.
Ade I\o 26115 1000:-
, AT '4353 — - 5000:-
§f —No. 14943—1000
6de *— No. 5385 — . iooo:- Premie
15020 — - 20000:-
2667 — - 1000: - Premie
ZEE TYDING.
Ni ' - ■ Bericht cn.
Vit Elzeneur wordt in dato 13 dezer gemeld, dat het zederd eenige dagen fterk gedooid heeft waar door het ys in de Zond en by Koppenhagen is losseraakt, doch dat. hei vsariWrrIW tn 1 ' dryfys zynde, men-vreest, dat, byafdicn er geen fterke wind opfteekt, die het ys in ftukken ftaat, de vaart nog niet fpoedig, zonder gevaar, zal kunnen gefchieden. ,
• In de Petersburger Hof- Courant van den 2 dezer leest men het volgende:
,, De Vloot welke beftemd is om, geduurende „ deezen Zomer, onder bevel van den Admiraal
Krufe te ageeren, zal langs de Pruisfifche en ji .'Pommerfche Kusten kruifen, en byaldien fom„ mige Schepen van elkander mosten afraaken, „ haare verzamelplaats op de Dantziger Reede „ hebben."
In het gepasfeerde jaar zyn voor de eerftemaal 1 Americaanfche Schepen, door het Schleswig-Hol- i ftèiulèhe Kanaal gepasfeerd.
■ Genomen en Geconfisqueerde Schepen. \
Opgebragt te Plymouth het Schip Bellona, Kapt. 1 J. Zielesch, van Lisfabon naar Hamburg gedesti- \ neerd. t
Door. de-Franfche Kotter ie Soufleur en dej Kaper le Ccaragcux vari Bourdeaux, zyn kort-11 iings 6 rykgeladene Schepen , waarvan 5 tot* 1
( ï9ï )
r een Engelsch Convooy, komende van Jamaica,
\ behoorden, genomen, en te St.Malo opgebragt, 'jnec rykfte van dezelve is geftrand, doch men hoopte de lading te bergen. \ Pe beroemde haper TAventure, van Bordeaux, is in de Wateren van Lisfabon genomen, na zei' ven, geduurende 3 jaaren 118 pryzen te hebben gemaakt, waarvan er 66 behouden zyn gearriveerd. ■ De Engelfchen hadden 1000 Guinies
belooft aan die hem opbragt.
Volgends gerucht is hiér voor Texel genomen G. Cornelis, van hier naar Koppenhagen sedestineerd.
Van Koppenhagen'word gemeld: Het Deensch Schip van Kapt. Halfe, in het voorleden jaar op zyn terugreis van Batavia te St. Helena aangehouden en na Engeland getransporteerd, is door het ' Admiralueits Hof te Londen, met de lading, verbeurd verklaard, men rekent de waarde van dit Schip wel op 8 a 900,000 Daalders.
Scheepsrampen.
Met fchade binnen ttChrJstiaanfandL. L. Hey. lerdahl, van Trieste naar Hamburg, dezelve moet
m^mmsmmm — dkms&att,££l
Maria, Kapt. Moller van Lisfabon naar Hamburg. — Ln Darmouth het Schip Hendrik, Kapt. Petcrfen,
van Charanten naar Altona. In Falmouth het
Schip Guflaaf Adolph, Kapt. J. Belfelfiierna, van Oadix naar Gothenburg, en Hannakand Elifabeth, Kapt. Emery, van Firginiën naar Hamburg. — in Douvres het Deensch O. I. Schip Stavanger, /an Bengalen naar Koppenhagen. — Te Flayre het Schip de Jonge Jacob, Kapt. Roos of Frooyes, /an Rochc/le naar Duinkerken gedestilleerd, hy rad in een Orcaan, zyn Masten, Zeilen , en Bouwwerk moeten kappen, en 10 dagen in een ikelige toeftand op Zee rondgezworven, waarna ïy ter naauwernood in bovengem. Haven is binïengelopen, hebbende met de Bezaansmast aleen, het Schip moeten redden. — Te Glukflad s, met verlies van Ankers en Touwen, binnen gekomen Kapt. M. Slieboom, van New - Tork naar Hamburg.
Verongelukt by Galloway, het Schip the Molly, £apt. Cunninglmm, van Leverpool naar Hamburg, :en 'gedeelte der lading, is geborgen. — Op de. Noordkust van Engeland 16 Engelfche Schepen, vaarvan verfcheiden met Steenkolen geladen, deiieestc met het volk.
Verbrand op' de Kuistyan Schotland the Dapf uc [apt. Allan, van Rotterdam naar Schotland geiestineerd,



C 19a )
tHrrfoetrnmn, 1!
Te tiwrdsattx K. Schut, van Dordrecht. — Tc Hamburg J Remkes, van Zaandam; J. A. , Kuiper en 'J. Remmers, van hier.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 23 April Uitgezeild P. Niels, naar Livorno; G. Hendriks, naar St. Marton; H. Heerc, naar de Bogt op avantuur; C. Dirks, J. J. Schuu ring, C. J. Groot en R. IV. Huystnan, op avantuur om de West; H. Alberlus, naar Antwerpen. \ De Wind O. n I
Den 24 Binnen de Adelaar, Kapt. //. J. Bor, uit America; en <fc Jcwge Neletta, Kapt. J, Pertcnaar, van Embden.'
Uitgezeild rfe Elifabeth, Kapt. /F. ififcwfri naar Zee. De Wind N. O.
Den 25. Binnen de Jonge Catharina Kok, Kapt. .0. Pro«/fe, van Grietziel. De Wind N. N. W. harde Wind.
Ctöratn. De Wiha ^."vV.'
Helvoetfluis.
r Den 22 April. Gisteren namiddag arriveerde uit Zee: Jacob Pieters, Welkom.Jlcn, van Dramme. De Wind Z. W.
Den 23. Gisteren namiddag arriveerde uit Zee: G. Mortenfen, Anna cn Catharina; G.Moglesfen, Peter en Anna, beide van Dramme. Van
Te Amfterdam, by C. CUVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam,
ADVERTENTIE.
V Een uitvoerig en naauwkeurig Verslag van den tegenwoordigen Jlaat der Rivieren in om Vaderland, en van de Overstroomingen, welken de geduchte Ysgang in dezelve veroorzaakt heeft, verzeld van een beele veis Kaart, waarin op eene zeer duidelyke wyze alle de gebeurde Dykbraaken, en Inundatiën, zyn aangewezen, vindt men in eene By lage tot de Oeconomi. fclie Courant, welke a 15 ft. by den Boek- en Konsthandelaar C. Covens te Amflerdam, en in de Buitenlieden by de voornaamfte Boekhandeiaaren, wordt uitgegeven.
le morgen arriveerde uit Zee W. Wilfon, Ado* ia, van Altona. De WiSd Z. O.
Kapt. N. Herloffen en B. Geiher, uit Noorwegen te Helvoetfluis aangekomen, berichten, dat sy door Engelfche Oorlogfc hepen aangehouden jyn geweest, en met hunne Papieren aan boord derzelven gehaald zyn, alwaar zy hebben moeten beëdigen, dat volgens de Connosfementen, de Goederen geladen geweest zyn,vóór dat de order tot de blockade der Hollandfche Havens , in dato 21 Maart 1. 1., ter plaatfe hunner inlading is bekendtgeweest; met declaratie, dat inlgevalle de Goederen geladen waren, na dat men daar ter plaatfe kennis van het gezegde belluit van het Engelsch Gouvernement kon hebben, de Schepen opgebragt zouden worden.
Brielle.
Den 20 April. Gisteren naar Posttyd kruisten er voor Gaats 2 Engelfche Oorlogfehepen van Linie, een Brik en een Kotter, dezelve zyn tegen den avond weder in Zee gezeild. De Wind VV. ftil.
Den 21. Arriveerde uit Zee: A. de Jong, de
TT • - t>-\"Jln.A IV. W.
Den 22. Niets gepas eerd. De Wind W. Z.W.
Den 23, Zeilde naar Zee, J. Altona, de Ma> ria Adriana, G. Reedyk der Kauf handel; J, C. Jurgenjen, de Eendragt; J. H.Blaauw, de Vrouw Martha; P. D. Wever, zum Guthen Entzwick, alle naar St. Andero. — J. Oelrichs, de Jufvrouw Hendrica; W. Bakker, de Vrouw Alida; N. A. Reedeker, de Jufvrouw Ena, alle naar Bergen in Noorwegen. — A. Schulte, de Jufvrouw Gezina, naar Bourdeaux. — R. Hiddcn, de Dolphiu, naar Memel, dezelve leggen alle nog in de Pit ten anker. De Wind O. Z. O.



1^0 i May 17P93
OECONOMISCHE COURANT;
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Ze& .vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
L OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Gefchied - en Werktuigkundige denkbeelden, aangaande de inrichting en het gebruik der Telegraphe.
(Vervolg van N°. 23. bladz. 180.)
Toejlel, by de Telegraphe behoorende.
Deze toeftel beftaat in eene goede Telescoop van 435 voeten, om de aangrenzende Telegraphen, ook by eene taamlyke benevelde lucht, fcherp en duidlyk te konnen zien ; — verder in een even zoo ver draagende Kyker; — en in eene ïichtig loopende Seconde-wyzer.
De Telescoop, welks voet met raderen voorzien is, om dezelve gemaklyk naar alle kanten te konnen wenden, en in alle richtingen Te konnen ftellen, dient alleen tot het waarnemen der bewegingen, tot het leezen der aangegevene figuren van de naastbygelegene Telegraphes, wanneer die werkende zyn.
De Kyker, waarmede men gevoeglyk van glasraam tot glasraam gaan kan , heeft men enkel no-( dig om uittezien , of ook de eene of andere nabu-' rige Telegraphe fein doe van eene Correspondentie te verlangen of aantekondigen, of het teken van werking ook ergends opgezet zy of worde ?
Zoodra men het Werkteken waarneemt, richt men de Telescoop op de fein doende Telegraphe, indien dezelve niét reeds daarheen gefteld is, en ftaat nu de bewegingen, die deze Telegraphe maakt, om zich te doen verftaan, gade.
Twee Telescopen by de hand hebbende, kan men het zonder Kyker doen, wyl men alsdan aan eiken kant voor de nabuurige Telegraphe eene byzondere Telescoop gebruiken kan, het geen zeer voordeelig is tot het doen van naauwkeurige waarnemingen.
Om de byzondere ftanden van de Hoofdvleugel of Wyzer duidelyk te herkennen en naauwkeurig te enderfbjieiden, brengt men in het brandpunt
B
der Telescoop twee kruislings over elkander looi pende draaden aan, waarvan de ééne Horizontaal, en de andere Verticaal gefpannen is.
Het Uurwerk dient om te zien, hoe lang elke prekende figuur ftaande blyve; alsmede, ter niste waarneming van den tyd, wanneer eene reeds te vooren afgefprokene, inelwerkende Correspondentie zal plaats hebben, ten einde men daartoe vooraf niet, door een langwylig en tydirèrfpillend opzetten van het//Steken, behoeve te v/orden opgewekt.
Over het geheel komen er by de Telegraphe verfcheidene gevallen voor, waarin men eene flipte bepaaling van den tyd nodig' heeft, het zy dan a:n op het vereischte oogenblik te konnen waarïemen en Correspondeeren, of wel, om zelf door le afmeetingen des tyds feinen en tekenwyzingen te konnen geeven.
Misfchien bedient zich Chappe by zyne Telegrafie van de Pendules nog tot een ander oogmerk: te weten, ter uitdrukking van de tweeklankige jf dubbele Vocaalen, die der Franfche taal eigen zyn, of ook, tot het vei anderen van de betekenis, of tot het buigen zyner figuuren. Dan, dit zyn loutere vermoedens, waaromtrent zich niets met zekerheid bepaalen laat. —
Bediening der Telegraphe,
Tot het beftuur of bedienen der Telegrapheheeft men twee perfonen nodig, die echter geene domkoppen behooren te zyn, maar zich het opmerken en Wuiarneemen moeten hebben eigengemaakt. .
Een van hun betracht door den Kyker de bewegingen der aangrenzende en Correspondeerende Telegraphe, waarvan hy de tekens en figuren of by fyllaben of woorden overluid nafpreekt, of, indien het cyfferfchrift is, de figuren alleen volgends het gewoon Alphabeth opgeeft, of ook de ligging der Hoofdvleugel en de {tellingen der Byvleugels, door middel der getallen en hoekgraaden. — De tweede perfoon ftaat aan de richtingsMachhie (zie boven, bladz. i8o,Cul. 1.) en beeldt 3 daar-



daardoor op zyne Telegraphe het geen hem vóórgezegd wordt, zoodra hy zulks hoort, voorde daarop volgende Telegraphe na.
Deze beftuurder der Telegraphe moet het aangenomen Alphabeth, de tel- en zinfhydingstekenen, de verkortingen en cyfferingen wel in het hoofd hebben. Hy moet elke'figuur in derzelver verhoudingen fnel en zeker weeten te vormen , en de byzondere hoedanigheden en behandeling van zyn Werktuig naauwkeurig kennen. Hy moet vaardig genoeg zyn, om elke opgegevene fchriftelyke depêche in Telegraphifche hguuren'overtebrengen. Even vaardig moet hy dè Telegraphifche tekens en narichten konnen ontcyrleren,' en in gewoone woorden overbrengen.. Ook behoort de Telegraphifche tekenfpraak hem zoo eigen te zyn, als de taal der gebaarden aan eenen Doordrommen.
Openbare berichten, die men hem te verzenden geeft, tekent hy in de Telegraphifche taal kortbondig op,, laat, zonder den zin te benadeelen, al het onnodige en overtollige, alle beuzelachtige lange tytels en complimenten, die men zomts voor proeven van beleefdheid en eener goede opvoeding houdt, achter wege, dringt deomilagtige volzinnen kort in een,, kiest de natuurlykde opvolging der woorden, neemt de vloeibaarfte wendingen, en drukt.met weinige, korte Woorden, juist, beknopt,'en fierlyk uit,hetgeen gebrekkige Schryvers ellendig ter nederftellen. Een drie quarto bladz..langen brief eener naar haren afwezigen Zoon reikhalzende Moeder, waarin zy. dezen vermaant,, bidt en.bezweert, by haaien de naar hem fmagtende, doodlyk verliefde Frederica, welke hem duizend groetenisf en, en honderd duizend kusfen toezendt, terug te komen , dringt hy in zeven woorden of tien fyllaben te zamen, en fchryft:
Zoon! ik en Fritsje verlangen; Koom toch!:
En nu'weet de Zpon, indien hy een gezond Menfchen-verftand en hart heeft, alles wat hem kon gezegd of gefchreven worden.. ' Andwoordt deze Zoon en Minnaar, dat hy gaarne reeds voor lang naar huis teruggekeerd was, doch dat gewichtige bezigheden hem tot heden toe, helaas!.in dit voornemen verhinderden, en dat hy genoodzaakt zal zyn, nog langer te blyven; dat hy echter in acht dagen zyne zaaken zal afdoen, en dan zeker t'huiskomen; zo drukt de Tfilegraphht zyne meeni-ug uit met de volgende twintig woorden:.
Moeder! Bruid! gewichtige bezigheden hieldén \ my dus verre, en houden my nog, op; doch Manen. 8 dagen kome..ik.zeker».
Met dezelfde zamentrekking brieft hy Staatsdepêches over, zoo opene als geheime, indien hy flegts van deze laatfte den inhoud weet.
Geheime narichten,, welker inhoud hem en niemand, buiten de twee Correspondenten, bekend mag zyn,, brengt hy, zoo als ze hem zyn opgege~ ven, onveranderd over, en bewaart het gefchreven opftel tot eenig nader vereischt wordend gebruik.
De Telegraphe-w-3gter moet een geoefend opmerker zyn, alle de Telegraphifche tekens naauwkeurig kennen en verftaan, en die vaardig weeten te noemen,. waarteneemen, te leezen en aanteduideh. Lieden van een zwak gezicht zyn tot dezen post ongelchikt.
Offchoon eene verdeeling der werkzaamheden tuslchen den waarnemer en beftuurder der Telegraphe den laatften gemak zoude toebrengen, is het nogthands beter, tot voorkoming van andere ongelegenheden, hen zoo veel mooglykverè'enigdte doen arbeiden.
Het is ongetwyfeld beter en gemaklyker voor den beftuurder der 'Telegraphe, dat hy de figuuren; en daarftelling der figuuren van zynen vóórliggenden nabuur zelve zie, dan dat hy dezelve vam het o verzeggen zich moete verdeelden, en door middel der verbeelding op zyn werktuig namaaken.. Ook gaat het eerfte zekerer: de waarnemer kan dwaalen 'in eene opgave, dia by aanhoudendheid eene ingefpannene opmerkzaamheid vordert, en de beftuurder kan zich vergüfen in het nabeelden der figuuren, waartoegeen mindere oplettendheid vereischt wordt.. Aan beide zyden is er dus feilbaarheid, en daardoor mooglykheid,.om dezelfde fout te verdubbelen.. De waarnemer zal,, tot herftelling van een misdag, zich herhaalen, en de beftuurder tot zyne zekerheid nader vraagen.. Dit een en ander moet noodwendig, aanleiding geeven tot verwarringen, die tot aan het ïinde der Telegraphifche lyn voordloopen, en daar. misfehien eenen geheel anderen zin doen opvat-:en.. Doch, neemt de beftuurder zelf waar, dan ■ s men tegen foortgelyke misflagen beveiligd. Zyn jog omvat, met éénen blik, de figuur, welke inders door verfcheidene uitdrukkingen , tot zyn : Dor moest worden gebragt;.het bewaart de ont/angene beeldnis; zyne verbeeldingskragt inte^ wendeel doet dezelve alleenlyk voordduuren door iet overbrengen der getalen en ftellingen, welke: cy hem zelve deedt vormen..
Men plaatfe dus de Telescoop achter de rich- ■ ings-machine fa zulk eenen ftand, dat zy door ie vaste en aanhoudend blyvende ftellingen der Vleugels niet kan bedekt worden ; of, zo dit: liet mooglyk is, naast het werktuig zelve, zoo iat de 'Telegraphe-beftuurder,. zonder nodig te aebben .de.handen van zyn werktuig^aftetrekken,
«eai



C 195 )
3 eten., Komen zeldzaam, m met dan m zommjge
1 omflandigheden, voor. Deze bepaalen zich bf ; tot eenen zekeren oonl, en dan kan men die veelï al voorzien, en door de gewoone Telegraphe--post
: eenen zekeren dag tot onafgebrokene opmeik, zaamheid vooraf vastftellen; of zy zyn atgemeeta ■ bekend, gelyk in den oorlog, en dan is het geftadig uitzien evenwel noodzaaklyk. In zooda: nige gevallen moet men tot het doen der waarnemingen onderfcheidene perfonen hebben, die zich van uur tot uur afïosfen. — Ook kan alleer» by zulke omftandigheden de Telegraphe by naghc te ftade komen.
Een benevelde "Dampkring kan zomtyds de Telegraphe verhinderen , en de tydingen ophouden , tot dat de lucht wederom helder wordt» Is er des onaangezien eene oogenbliklyke Corresdentie nodig, dan moet men middelen by de hand hebben, om door fterke geluiden, h„ v. kanonfchoten, op het gehoor te werken, na alvoorens' omtrent de betekenis van derzelver getal en tus» fchenpoozingen aflpraak te hebben gemaakt. —
Het. voeren der Telegraphifche Correspondentie*
Kan op tweeërlei wyze gefchieden: of langzaam en afgebroken, of fnel Ier en zonder tusfchenpoozen.
De eerfte manier, welke de gemaklykfte is, er* de minftc oplettendheid vereischt, beltaat daarin, dat de eerfte Telegraphe aan de tweede, na voojafgegevene feinen van werking en opmerking, de geheele te verzendene depêche in ééns overlchryve , en dat de tweede, eerst na die geheel ontvangen te hebben, ze aan de derde mededeeje.
Een op deze wyze verzonden bericht"toeft by elke Telegraphifche Station zoo veel tyds, als tp? het uitdrukken yan hetzelve nodig is. indien er b. v. 40 fécondes tot het Tejegraphceren van dit bericht zelve vereischt worden, kan hetzelve van de tweede Station niet eerder vertrekken, dan na verloop van 82 fecondes — (twee feconden voor de aanvangs- feinen mede gerekend}. — van de derde niet eer dan na 124, van de vierde na 166", enz. Eene zoodanige Telegraphifche depêche heeft lerhalven 14 minuten nodig, om eene ruimte' /an 60 Duitfche mylen, of twintig Stations, 'te loorloopen.
ln weêi wil dezer mindere fnelheid, is de op;egevene manier van fchryven echter, vooral by tortbondige of gewichtige berichten, zomtyds e verkiezen. De eerften neemen weinig tyds veg, en de tweeden kan men daardoor, ter voor:oming van influipende feilen, op elke TelegraAc-wagt herzien : de ontvangende Telegraphe yendc zich dan naar de toezendende, en ftelt aar de erlangde reeks van figuuren ter naziening-
2 we-
■ ten minfïe niet langer dan voor ééne feconde, o eene gevoeglyke wyze zelf door de Telescoop ka zien. Wanneer hy tusfchen beiden het werktui: loslaten moet, dient de beweging van hetzelv alleenlyk wat langzamer voordtegaan, en elk< betekenende richting zoo lang te blyven ftaan dat de beftuurder der Telegraphe dezelve, doo: de Telescoop naast zyn werktuig, links of regts. waarneemen, en daarop nabeelden konne, Deze vertraaging kan echter niet zeer aanmerklyk zyn, en ten hoogfte gerekend, niet meer dan het dubbel" van den gewoonen tyd wegneemen tot hei overbrengen eener depêche; daartegen wordt dil kleene tydverlies tiendubbel vergoed door de grootere mate van zekerheid en juistheid der briefwisfeling, gelyk ook door het uitwinnen van eenen afzonderlyken waarnemer. — Zelfs houdt alle vertraaging op, indien het mooglyk is, de Telescoop zoo te ftellen, dat de beftuurder te gelyk de figuur der voorliggende Telegraphe waarnemen, en op de zyne namaaken konne.
Intusfchen heeft men by deze laatfte inrichting evenwel een tweede perfoon nodig ter waarneming van het Telegraphisch Secretariaat. — Tot meerder zekerheid en naauwkeurigheid, dient men by elke Telegraphe eenen contra-rolleerenden Schryver te hebben, die de opgegevenc, ont vangene, en voorbvloopep.de depêches in woorden of Telegraphifche tekenen, naarmate de aart der boodfehappen vor' ie de figuu¬
ren, door den bed >p .iet werktuig ge¬
maakt, nafehryft, en in zyn Dagboek, het "welk eene Gerechtlyke geloofwaardigheid behoort te hebben, het een en ander bewaart. Hf kan al het nodig fchryfvverk doen, cn zoo lang de Machine niet aan den gang is, helpen rondzien naar de feinen der aangrenzende Telegraphes.
Het eindeloos uitzien en met den Kyker waarneemen, of ook eenig nabuur eene Correspondentie begeere aantevangen, zou zoo verveelend a}s afmattend voor het oog zyn. Dit ongemak kan men wegneemen, door het bepaalen van vaste
Tydjllppen tot de Telegraphifche Correspondentie.
Tot de gewoone dagelykfche briefwisfeling kieze men twee bepaalde uuren voor, en twee na den middag; voor de buitengewoone Correspondentie beftemme men, in de overige of vryeuuren, den aanvang van elke 30 minuten. Hierdoor weet j men op elke 'Telegraphifche Station naauwkeurig, 1 wanneer de gewoone Post fta aantekomen, én 1 wanneer men op eene buitengewoone tyding be- 1 hoore te letten. Gedurende al den tu.siïthentyd 1 zit men gerust, en heeft men flegts nu en dan op | den uur- of fecondewyzer te zien. Dringende >. gevallen, die geen uitftel yan een half uur dul- f
Bh



C 196 >
wederom voor. Dsze leest na, geeft het teken van richtigheid, wanneer geene misdagen ont dekt geworden zyn, of verbetert de fouten, dooide misduide tekens te herhaalen.,
Depêches in cyffer, op deze manier te verzenden, moeten,, by derzelver ontvangst, geheel worden uitgefchreven; eene voorzorg, waardoor het geheugen te gemoet gekomen wordt, en die ook b uitvoerige of belangryke depêches in de gewoone 'I clegrapliifche taal zomtyds noodzaakJyk is..
Veel fnellër werkt de tweede manier van Telègrapheeren, om dat daarby alle de Telegraphes der geheele linie,, tot aan de plaats der beftemming van eene. vliegende depêche- toe , in hetzelfde t oogenblik elkander nafchryven, en de laatfte Te- ti legraphist, al is hy de sojïe of de 100/le* even < fpoedig het. fchrift van den eerden bericht-afzen c der leest, als of hy de tweede 111 rang ware. f
Het waameemen en beftüuren gefchiedt alsdan \i döor één en dezelfde perfoon, op de boven be- f fchreven wyze; ieder opgemerkt teken dér voor- e liggende /elegraphe wordt onvei wyld nagebeeld, c en dus heeft er tusfchen ontvangst en verzending r geen meer tydsverloop plaats, dan het oogenblik", r dat tot het veranderen der figuuren of ter bewe- I ging der Machine nodig is, het geen, by eene \ vaardige bediening, niet.langer dan ééne feconde t behoeft te zyn. Zoo veele leconden na de verzen- j ding dus, als er Stations zyn tusfchen de eerfte j en dè laatfte Telegraphe, bereikt de overvliegen-, r de tyding derzelvei eindpaal. Hieidoooi vermeidt'2 men het.affchryven van langwylige en incyffersic bevatte brieven, en de herziening der opgemerkte \ï figuuren; doch er wordt tevens eene ongemeene\\ opmerkzaamheid toe vereischt, gepaard met eene ij volmaakte kennis en vaardigheid in het onder- 1 fcheiden, en nabeelden , der tekens. 1
Deze inrichting is de ge'chiktftc voor Telcgra- { phifche onderhandelingen tusfchen twee verafgele-'i gene plaatfen, gelyk ook voor Koopinans- en an-jl dere briefwisselingen, die over en weder fchry-jt ven en herhaalde ruggelpraak vereifchen; kon- 1 nende men zich in dat geval, tot vermelding van ( een groot getal tekenen^ en van het daaraan geë- 1 venredigd gevaar om.misdagen te begaan,,vol-ii gends de boven opgegevene regels bedienen van 1 eèa verkort geheim-fchrift. j
[Het vervolg en flot in N°. 27.] >
1
LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT.,
(Schetswyze overgenomen uit het L andbouw-~ kundig Schoolboek, uitgegeven door dc ■ JHaaifchappy ter bevordering van de» Landbouw.)
Tweede Uittreksel.
111- Over de Bereiding dér Bouwlanden in het algemeen..
Het Ploegen, gefchikt om dö aarde te keeren, ; breeken, en in eenen muilen grond te hefvor» ïen? moet nimmer gefchieden, als de Landen loornat zyn, dan alleen iu het najaar op Landen, ie 's winters onbebouwd blyven liggen.- Het nat ioegen fchaadtnog meer in klei- en goede zavelronden, dan in veen- en zandgronden. De Ploeg eept dan de aarde onder en boven zoo digt, dat' r de lucht niet op werken kan; dit laatfte onertusfehen is nodig, om het Land breekbaar te' laaken, dat zonder den indrang van wind en zoneftraalen niet wel gelchieden kan. — Drooge .anden vallen meer open door de Ploeg, enbreeen aan fcheuren, waardoor warmte- en regenles <e beter konnen indringen.
Zelden kan men te veel, maar wel te weinig , iloegen. Het getal der ploegingen is niet algereen te bepaalen; doch het Land moet alroos 00 lang tusfchen beiden ftil liggen, tot de lucht iaarop gewerkt hebbe, en men opflag zie van aad- onkruid. — Braaklanden worden door veel doegen rul én fchoon gemaakt, in zwaare klei,ronden ploegt men die in den Herfst, en herlaalt dit 't volgend jaar van Maart tot den Herfst vel 7^8 maal', om het kweekgras cn de öiri;etroos volkomen onder te houden. — Na twee ïloegingen liegt men de Biaak-kleilanden met de ïegd, en de ligte zavel-zand-en veengronden, pr beteugeling van het kweekgras, worden twee-naai ligt omgebouwd, en na elke ploeging eens f tweemaal geëgd. - Vervolgends Molt men de Jraaklanden by droog, weder, graaft greppen en looten op, en maakt dc einden van het Land geyk, die door het wenden van den Ploeg doorgaands aanhoogen. — Men ploegt ze wyders liep, en gebruikt daartoe drie a vier 1 aarden, jf; in zwaare kleigronden, twee Ploegen agter ilkander; hebbende men ten dien einde by de ' /oorgaande ligte ploegingen de akke.s hoog opgrond. — Hierna wordt de diepe ploeging en legting beurtlings nog eens of tweemaal herhaald; lan de niest opgebragt en ondergeploegd, behal-/en in zwaare, 'wel bewerkte kleigrondem, diegene.'mest behoeven; > waarna nog .een k twee:
ploe*



c ï'97 )
p^egingen en flegtingen volgen, zoo dra de ruigte I wederom opflaat. — Zoo veel arbeids is er ho- < dig, om de uitgeteelde voedzeldeelen in de braakliggende Landen te herftellen.
Klavers , gebraakt geweest zynde , draagen doorgaands beter dan droppels of Koornlanden. — Zullen redelyk vrugtbare Lauden wel draagen, zy moeten, in den tyd van 8 of 9 jaaren, twee jaaren klavers, en één jaar braak zyn; moetende men, tot beter verftand hiervan, opmerken. I. Dat de klaver, waarfchynlyk door hare dieper gaande penwortelen, weinige voedzeldeelen van andere vrugten naar zich trekt, maar integen deel de vrugtbaarheid van den grond op onderfcheidene wyzen vermeerdert, s. Dat in de Klaverlanden veele zaaden van onkruiden verdikken moeten, of, opkomende," afgeweid of afgemaaid worden, eer zy zaad geeven, weshalven op zyn tyd geklaverdc Landen veel minder onkruid geeven dan anderen. — 3. Eindelyk, dat de Landen, door het klaveren, rul en breekbaar gehouden worden, om dat zy fchetnen krygen, die wel wedeiom toezwellen, maar nooit volkomen weder zamentrekken; en om dat de grond daaronder, drie jaaren lang, door wormen en andere inf.'cten doorboord en dus breekba^rer gemaakt werdt.
De Veenlanden hebben ook nu en dan het klaveren nodig, tot het weekmaaken van den grond; en deze Landen behoeft men op het derde jaar niet te breeken , dewyl zy, na 't vergaan der kla ver, doorgaands goed gras leveren; men verandert ze daarom het best onmiddeiyk van bouwin wei-, en van wei- in bouwland. — In de zand gronden, waar de klaver de vrugtbaarheid herItelt, levert dezelve weinig op, dan alleen het eerfte jaar, en vergaat ze Spoedig.
De Maanden May en Juny zyn de besten om te braaken. Men kan echter de braaklanden, niet te zeer vervuild, wel eens booijen of tot half Juny beweiden, voor zy gebraakt worden. Dit noemt men een halve of basterd-braak.
Landen, die vrugt gedragen hebben, konnen in dat jaar niet wel meer dan driemaal geploegd worden. De eerfte ploeging, zoodra dé vrugten van 't veld zyn, brengt de ftoppels onder. De tweede gefchiedt in die Landen, waarop men Winterkoorn wil zaaien, b. v. Koolzaad-, Garst-' en Vlasftoppelland. Wyders ploegt men de Landen; beftemd om in 't volgend voorjaar bezaaid te worden. Nu liegt men alle die Landen te gelyk, en laat ze liggen tot eropflag veïfchynt. Stoppellanden , waarin men ■ Winterkoorn 1 wil zaaien, moeten driemaal-, of voorde tweedemaal diep geploegd worden. —\ Paarden- of Duivenb'oonén, en Erwten komen te laat van 'fveld, dus ploegt men derzelver Landen veelal maar
ééns, 't geen beter is, dan twee ploegingen. Voor de derdemaal ploegt men eerst de Landen voor het Wintergraan, 'en daarna die voor het Zomerkoorn; de laatften WOiden niet geflegt, om beter te doorvriezen.
ln het voorjaar worden de kleigronden, die den voorigen ri zomer wel bebouwd zyn, veel» tyds maar ééns geploegd, daar integendeel zand-'' en ligte zavelgronden voor yerfchillende foorten van graan twee a drie bouwingen nodig hebben.Het Vlasland ploegt men zelden in de Lente, en Erwten, Boonen, ook Zomergarst, ploegt men doorgaands op het Wintermul, na vooraf geflegt te zyn, onder.
Wat de diepte van het ploegen betreft, men moet nimmer de kwade aarde boven ploegen, of met de goede vermengen. Braaklanden mag men, vóór den Winter, zoo diep ploegen, als de go;cle'aarde toelaat. Minder diep ploegt men1 die voor het. Winterkoorn, en wel niet dieper dan 4 a 5 duim, tierende het Graan beter in den het voorig jaar doorgroeiden grond, dan in aarde, die laager gelegen heeft. — Dit alles is te verftaau van dé laattte najaars-ploeging, want de voorgaande gefehieden ondieper, als meestal enkel gefchikt, om ftoppels en onkruid onder te brengen. — In de Lente dient eene ondiepe bouwing, voor Haver- Zomergarst- en Boekweit-" landen ," om den grond te zuiveren en verwarmen, waarna eene tweede, diepere bouwing,dezen grond onder brengt.-
Kwaade aarde kan, door geduurig dieper te ploegen, niet verbeterd worden.-
Door het ploegen en eggen worden de Landen van-wortels en zaaden der onkruiden gezuiverd. — Zy ontlasten des te gemaklyker het overtollig water, -indien zy op akkers van 3! a4 roeden gebouwd zyn, 't geen in gronden, die eenen vasten bodem hebben, volftrekt nodig is, wyl het water anders daarin te lang blyft ftaan, ■ en de vrugten als in den modder groeien, wordende ook deze gronden by volgende droogte ' hard en korftig. Evenwel is hét hoog-opronden der akkers nadeelig, want men ziet doorgaands het Koorn op 't midden zeer fchoon, doch in' de helling, waar het door afzakkend regen- en fneeuwwater te veel verkouwd wordt, veel fchraaier ftaan. De akkers moeten maar even uit het' water liggen, of een weinig rónder in zand- en ligte zavelgronden-, die meer zamenzakken. - Iu zulke gronden zaait men het Winterkoorn op' kleine ronde akkers, die- op de'hoogde, plaatfen' nog met de Spaê dwars -wordeifdoorgegraven. — Voords' drinken geploegde en geilegte Landen meer water in,-en behouden-in fterke droogte
langer hunne vogtigheid; ..
Wil meu Weilanden breeken of tot Bouwlandl
iriaé-u



c >
smaken, dan pToegt men die, vrugtbaar zynde, twee vooren diep orn,. door twee ploegen agter elkander te doen gaan; doch in veen- zwavel- en zandgronden is het beter niet. re tweevoor en, maar .alleen de graszoode onder te brengen, waarop men terftond Haver zaait, en er een hord van eikentakken, met eene tamelyke zwaarte daarop, overfleept, tot dekking van het zaad. — Kleigronden breekt men voor den Winter; in anderen zorgt men, dat zulks in 't begin van Maart verrigt zy. — In 't laatst dier maand of begin van April zaait men in dezen gebroken grond Haver (*), én liegt denzelven vervolgends. Door 't groeien der Haver verrot de graszoode, en het Land laat zich daarna gemaklyk breeken, en met Vlas beteelen;. wil men er ten eerde Vlas in teelen, dan Moet men het gras overal met 4 duimen aarde bedekken, den grond met de Egge wel fyn breeken, en het daarin geworpen zaad onderÜcgtert. Dit Vlasland kan nog in dien zelfden Zomer bereid wo;den voor Koolzaad of Rogge»
Op dezelfde wyze behandelt men Duin- Hei- of Geestgronden; na die, alvooreas ze te breeken, door afbranden 'en maaien, van alle ruigte en hout-opflag gezuiverd te hebben. -— Kreupelbosclv-gronden worden voor de eerde maal best met de Spae omgezet, en van alle wortels gezuiverd. ——
(Het vervolg eerlang.)
H. OECONOMISCHE BERICHTEN. Technologische Schriften.
Duitsehland. 1.
O. C. B. Buscii, Almanach der Fgrtfchritte, neueften Erfindungen und Entdeckupgcn in IFisfeufchaften, Runjlen, Manufacturen und Handwerken, von Ostern 1797—1798. mit 3 kupf, op Jahrgang. Brfurt, 1799.- Ooktebekornen onderden Titel: überficht der Fortfchritte, neuesten Erfindungen u f, w
Daar wy den voornaamden Opfteller dezes Almanachs, den achtingwaardigen Busch, door geloofwaardige berichten kennen als eenen man van wezenlyke kunde, die zich op de onderfcheidene vakken van Koophandel, Konden, en Wetenfchappen, zedert eene reeks van jaaren, met yver toegelegd, zelfs Engeland, deze Re-
(*) Kleigronden, gebroken zynde, fcheurt men in Jaly om, en bezaait die het voordeeligst voor d*t jaar «et Koolzaad.
spubliek, en andere vreemde Landen, ter vermeerdering zyner Kundigheden, bezogt, en zyne. bekwaamheden daaromtrent reeds in meer dan ëén gefchrift aan den dag gelegd heeft, — en daar de twee eerde ftukken van zynen Almanach der Uitvindingen in Duitsehland veel opgang hebben gemaakt, en in onderfcheidene Boek - beobrdeelende Tydfchriften op eene voordeelige wyze gerecenfeerd en aangeprezen zyn geworden; durven wy, in navolging daarvan» dezen arbeid, die ten vervolge ftrekt van 's mans Handbuch der Erfindungen, onzen Lezeren, als hun onderzoek teu vollen waardig, gerustlyk aanbeveelen.
3.
VoMftandigc Befchreibung und Abbitdung einer neuen Dresch - Mafchine, welche, ohne alle- verwlrrung des Strohes, nicht nur rein ausdrischt, fiondern auch wdhrend des Drefchens lèlbst, das gedrofchene Kom ausfiebet und einmisfiet; auch, wenn man will, nach einer geringen ab'dnderung, Statt einer Flachsbreche dienen kann; von B. G. Pessleh. Brauufchweig, 1799. mit 4 kupfertaf.
Van deze nieuw uitgevondene Dorsch- Machine, gefchikt om niet alleen het Koorn zuiver uit te dorfciien, maar ook gelyktydig te wannen en temeeten, en, met eene geringe verandering, ook tut het vlasbraaken bruikbaar, vindt men eene zeer uitvoerige befchryving cn aanpry'zende beoordeeling'in de A. /.. Zèituhg van den 2$ February 1799. waarbj iet liet bericht wordt, dat het Werktuig in her grootgemaakt, en door meer dan honderd Landbouwkundigen en andere lieden van bevoegde bekwaamheid, drie maanden lang, met een gelukkig gevolg, beproefd geworden is. — Wy konnen ons in byzonderheden daaromtrent niet inlaaten, doch neemen alleen het volgende, omtrent de wyze van werking der Machine, over.
Dezelve kan door twee of drie perfonen bcftuurd worden. Met drie perfonen — waarvan scn de 2 Paarden beftuurde, een ander de fchooven aanbragt, en het uitgedorschte ftroo wegdroeg, en de derde het ftroo wegftiet, en de nieuwe fehooven onder het Werktuig leide. — iorsehte dezelve, in den tyd van 5 uuren, 170 i 180 fehooven van allerlei Koorn uit; dus zou men, met behulp van 3 menfchen en 2 Paarden, to uuren daags arbeidende, 360 fehooven Koorn tonnen uitdorfchen; en met eenige geringe verbeteringen, zou dit getal Hchtelyk tot het dubbel, of 723 fehooven", te brengen zyn, hetgeen, :ot de gewoone werking der Dorfchers ftaat als 3:1. —"Boven dien heeft men hier geene fterke lieden -tot het dorfchen nodig; één jongen en
■ de-



c m >
twee vrouwen konnen zeer wel den dienst by deze Machine waarneemen. — Zelfs kan men zich met twee perfonen behelpen; doch dan Iydt het ftroo- eenigermate, Ichooh niet aaninerklyk.
De kosten, tot het maaken dezer Machine in één der dutirfte oorden van Duitsehland, bedroegen niet meer dan 400 thalers, of ruim 700 guldens; doch konnen dezelven, op meer dan ééne wyze, verminderd Worden Het Werktuig vordert eere ruimte van ten minfte 74 voeten lengte en_ ra voeten breedte. — In de A. L. Zeitung vindt men 'nog eene en andere verbeterende aanmerking omtrent dit onderwerp medegedeeld. —
Wy wenfehen, dat van deze Dorsch-Machine, welke in Duitsehland zoo veel geruchts maakt, ook in ons- Vaderland door deskundigen, des noods ten koste van de Occonomifche Maatfchappy te Haarlem, of die van den- Landbouw te Amflerdam, modéllen gemaakt, en daarmede de vereischte proeven genomen mogen worden. —
Door denzelfden Authour is ook aan het Publiek medegedeeld;.
• 3'.
Kurze Befclïreibung und Abbildung eines ncu erfundenen,'fehr cinjachen Eutterfasfes; mit welchem die Jbnst fo befchwerliche arbeit des Butterns nummchro felbst von einenfunfjarigen Kinde, oder auch cine erwachfene Pcrjbn, die aber alsdan ilïre plande dabey zu verfchiedenen andern arbeiten, als z. e. naken, f rieken etc. noch völlig frey behalt, auf die bequemjle art verrichten kann. JSebst einem Anluinge. 1797. mit 2 kupjcrtafeln.
Ooggetuigen van de werking dezer op eene nieuwe wyze ingerichte Karn - Machine verzekeren, dat dezelve volmaakt beandwoordt, in het gebruik, aan het geen de kundige P. daarvan
op den bovenftaanden Tytel vermeldt. Een
kind van 5 jaaren kan deze Karn-Machine be- 1 wegen; en een vol wasfehen mensch kan te ge- 1 lyk eenig ander handwerk, b. v. naaien, breyën, , enz,, daarby verrigten. — De Boter, daarmede gekarnd, was zeer goed van fmaak; alleen was 1 de Karnemelk bitter, en dus voor menfchen onbruikbaar, doch dit ontftondt vermoedelyk door j eéne yzeren Spil,-welke gebronsd of op eenelt andere wyze bekleed kan worden. — De opga-11 ve der kosten is zeer onderfcheiden. P ftaat die s niet hooger aan, dan op 50 a 60 ftuivers, daarU anderen in tegendeel verzekeren, dat zywef20 ,a guldens belóopen».
• ' 0
JSieuwe Ontdekking eener vreemde Wo&V
Volgends de Engelfche Dagbladen heeft Mv Andcrfon aan de geleerde Maatfchappyen van Londen en Edenburg toegezonden eene vreemde loort van Wol, op de Kust van Coromandel'door hem ontdekt; zynde dezelve, volgends daarvan gegevene belchryving, van eene zeer levendige en lchitterende Goud-couleur, omtrent 3- duim lang, lyn en glanzig als Zyde, en aan de huid' van het dier, welke dezelve draagt, vastgehegt.lndien deze ontdekking wezenlyk, en de Goudcouleur natuuriyk is, gelyk verzekerd wordt, zou men hieruit een bewys kunnen afleiden voor het werklyk beftaan van het zoo beroemd Gulden Pltes der aéloude Dichteren.
NATIONALE LOTERYEN.
In de vierde Clasfe der 9,ofte Generallteits, np Bataaffche LOTERY, welke is begonnen te trekken op Maandag den 22 April, zyn uitge-trokken de volgende Nos. en voorname Pryzen.
fde Lyst No, 38008 met/ 1000:-
ö7°5 — - 10,000:-
Bjle No. 23524 — - 1250:-
37796 — - 1000:- ,
0<sfc No| 21932 — - jooo:-
lode No. 44305.— - 1000:-- .
7545 — - icoo:-
Z E E T Y D f N G.
Berichten.
Volgends Brieven van Suriname van den 28 Jan-lary L I., was destyds in die Colunie alles nog vei. Er waren 4 Schepen van Kopenhagen, Breien en Plamburg, binnengekomen.
Door twee befluiten van het Franfche Directoires fan 18 Germinal, An 7, is verordend :
1. Dat alle Lettres de Marqué, afgegeven in talie door eenigerlei Agenten der Franfche Repuihek, worden ingetrokken, en een embargo geëgd op de gewapende Vaartuigen, daarvan vooft-ïen. — Blyvende alleen in kragt die Lettres de 'larque, welke door den Minister der Marine zyn fgegeven.
2. Dat de'Minister der Coloniën geene Lettres e Marqué kan uitgeeven, zonder uitdrtiklyke olmagtiging van; het Dircötoim ■



C 200 )
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
• Opgebragt te Oftcnde H. C. Okken, met Steenkoolth. — in Noorwegen 5 Engelfche Vaartuigen, genomen door de Kaper le Barras, nevens een Neutraal Schip uit Engeland komende, en met fyne goederen beladen. — Te Tarmouth de Schepen van R. Jakobs, van Hamburg naar Amfterdam en de Jonge Albert, Kapt. Wierfter, van Bordeaux* Vrygegeven in de Corunha 't Schip Mercuur, Kapt. Jacobs, van Amfterdam naar Lisfabon; de
lading is prys. Te Calais met de lading ?t
Zweedsch Schip Flora, Kapt. Amenberg, van Rotterdam naar St. Andero; de Kaper is in de kosten gecondenseerd.
Scheepsrampen.
Verongelukt op de Baar het Schip de Vróuw Ciafina, van Amflerdam naar Lüjabon; de Kapt. en het Volk zyn te Vivero aangekomen. — By Duinkerken 't Schip de Noordftar, van Slokholm naar Lisfabon.
Met fchade binnen, te Cuxhayen M. Tobinfon Jr. van Hamburg naar St. Thomas;- moet loslèn en repareeren. '
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 26 en 27 April. Niets gepasfeerd. De Wind K. O. en N. N. W.
Den 28. Binnen Kapt. R. Holm, van Embden. De Wind N. N. W.
Den 29. Niets gepasfeerd. De Wind N. N. O.
In 't Vlie. Den 23—28 April. Niets gepasfeerd. De Wind N. N. W.
ADVERTENTIE.
By F G. onder r>e Einden, te Amfterdam, wordt met veel fucces gedebiteerd. Het ongemeen fchoon uitgevoerde FRANSCHE ZAK-BYBELTJEN, in i8» Formaat, met een fraaiie Romeinfche Letter, op Postpapier gedrukt, en een derde dunder dan de Holl. BYBEL in dat Formaat, als ook 't NIEUWE TESTAMENT met de PSALMEN, en de PSALMEN afzonderlyk, in denzelfden fmaak als het B YB EL T JEN, en in alle foorten yan de keurigfte Banden,
Te Amfterdam> by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op deuVygendam, te Amfterdam.
Hehoetfluis. ~1
Den 24 April. Uit Zee binnen de Schepen Pé* ter en Anna, Kapt. Barselfen, Eenigheden, Kapt. Buil, de 4 Gebroeders, Kapt. Janfen, Refolution Kapt. Lee en Hoofreun, Kapt. Christenfen, alle vau Drammen. — Uitgezeild, en onder Goeree ten anker liggende, 't Schip Aeolus, Kapt. Lohman naar Altona. De Wind N.
Den 25. Kapt. Lohman is weder op de Rhee ten anker gekomen. F. Schadaert is naar boven opgezeild. De Wind N.
Den 26. Binnen de Kaper le Refolu de Calais, dezelve heeft 8 Engelfche Pryzen gemaakt, en den 25 tusfchen de Westbank en Texel verfcheide Engelfche Schepen gezien, waarvan hem een Fregat tragtte aftefnyden, zoo dat hy in Goeree moest binnen loopen; is naar Rotterdam opgezeild. — Nog binnen Kapt. M. Kruge, van Holm ftrand. De Wind N.
Den 27. Binnen Kapts. //. P. Henrikfen en E. Neskill, beide van Dramme. De Wind N. Den 28. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Brielle.
Den 24 April. De uitgezeilde Schepen zyn wel in Zee gekomen. Op de Rhee ten anker de Franfche Kaper le Rebateur. — Uit Zee binnen 't Schip Maria Camelia, Kapt. Seyen, van Embden. De Wind N.
Den 25 en 26. Niets gepasfeerd. De Wind N. ten W. en N. N. W.
Den 27. Binnen Kapt. G. Metskes, van Bergen in Noorwegen. De Wind N.
Den 28. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z.W.



N°. 2(5.
4 May 1799.
OECONOMISCHE COURANT
Ier bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konden, Landbouw 'en ■Jiiï
andere middelen van bsftaan.
ï. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Kundigheden, de Paarlen en PaarlvisSCHery betreffende.
(Vervolg en Hot van N° 12. bladz. 171.)
Op veele plaatfen vindt men Paarlen; doch de dc kostbaarlle, die het fchoonfte water hebben en meest doorfchynend zyn, worden by het Eiland Bahara en aan de Kusten van Catifa in Gelukkig Arabic gevischt, onder welke men de minfte geele en hoekige aantreft. De geele couleur der Paarlen ontftaat daardoor, dat de Kooplieden zomtyds 14 dagen of langer wagten, eer de Oesters van zelf open gaan, en zy dus de Paarlen daaruit neemen. De Visch, nu, reeds geheel bedorven zynde, fteekt de Paarlen aan, en doet ze eene geelachtige vew aannemen. Het ware dus beter, dat men de Oesters terftond met geweld opende, in de plaats van die eerst te haten derven; want, offchoon men daardoor gevaar loopt van de Paarlen zomtyds te befchadigen, zou men dit met eenige behoedzaamheid, gelyk in andere landen, zeer wel konnen voorkomen.
Er zyn ook Japanfche Paarlen; doch, daar de Japanners, zoo wel als de Chineefen, minder, werks dan wy maaken van deze Steengewasfehen, wordt de /W/-visfehery by hun zoo zeer verwaarloosd, dat men zich niet ééns de moeite geeft om de Banken optezoeken, waar zy in den grootften overvloed gevonden worden. — Zeer naby de Philippynfche Eilanden, zelfs aan den mond der Rivieren, treft menuitmuntende witte Paarlen aan. De Paarlemoeren van dezen oord zyn veel ichooner, dan anderen; maar deinwooners van het land maaken daarvan tot hun voordeergeen gebruik.
Eene verbazende menigte van Paarlen wordt gevischt op de Kusten van Caltfornie,- inzonder*mt- van \c{ho St. Lucar af tot aan het wit voorgebergte, door de Indiaanen- Alzates genaamd.
C
Deze inlanders, die ons zulke fchoone Paarlen konden toezenden, gaan moedernaakt, en zwerven rond als de.beesten: zy bouwen en zaaien het land niet, maar leven enkel van wortelen en vrugten, gelyk ook van het Wild, dat hun in handen valt. Hunne Oesters openen zy over het vuur, en eeten derzelver vleesch, waardoor de Paarlen al derzelver luister verliezen.
Ook de Spanjaarden visfehen Paarlen van het voorgebergte Coriéntcs tot Acapulco toe. Doch, deze' Steenen zyn grootendeels van eene onzuivere loodkleur, en ongelyk van duk; de Europifche vrouwen zouden dus weinig prys daarop dellen De Mexicaanfche vrouwen, integendeel, draagen dezelve in de ooren en aan de armen, wyl zv zich aan de witheid der Paarlen weinig bekreu nen, indien die flegts goedkoop, en hare armen hals-licraaden tamelyk zwaar zyn.
De Kusten van Peru en Panama geeven groote Paarlen; doch aan dezelve ontbreekt het water' der Oosterfche, ook zyn zy platachtig, en van eene zwartachtige of loodkleur, vermids zy op eenen llegten bodem, en zomtyds niet dieper dan 1 of 2 vademen onder water, groeien. . Voorheen vondt men ook fchoone, groote en blanke Paarlen by liet Margariten-Eiland (het grootfte Eiland der Antilies}; dan, thands zyiidcze Paarlen zeldzaam, en de visfehery is hier geheel'verloopen. — Het Eiland St. Manha, én anderen' meer, leveren mede Paarlen op, hoewel geene van eene byzondere waarde. — (*)
De Paarlvisfclmy in America gefchiedt on de volgende wyze: r i In de Zee-engte by Panama liggen 48 Eilanden, waarop men zich met deze visfeherv bezig houdt. De Paarlen zyn van de gemeende foort.
AI-,
(*) Voorheen waren ook de Paarlen van Joh, inzonerherd by de Hollanders, zeer gezogt. In le Centils royage dans les mers de l'Inde tóest inen, dat de Paarlen ildaar alle jaaren niet evenveel gLns hebben, doch dac is Indiaanen de konst verjiaan, van dezelve eenigermate e bleeken. KeaSp.} 0



C 3^ J
Alle lieden van een'g vermogen Houden daartoe een aantal Zwarten, 'j en dien einde zoetten zy uit alle hunne Slaaven die geenen, welke he gefchiktfte zyn voor dezen arbeid, dat is, dit goed konnen zwemmen, en den adem lang inhou den. Dezelven dus gekozen hebbende, zendt mei hen naar de Panama-FAlanAm,, alwaar zy hunne Punchenes of eigene wooningen en vakken tot deze visfehery hebben.. Hier worden zy hoopsgewvze tot 18 a- 2.0 en-meer, naar gelang het vaartuig draagen; kan, op. de Barken verdeeld, en elke zoodanige bende verkrygt haar eigen Corporaal Vervolgends roeien zy naar die hoogten, waar zy weeten dat Paarlen gevonden worden, op'eene diepte yan 10, ja a 15 vademen. Aldaar komende, werpen zy het anker, maaken zich om den middel aan een zeel vast, het geen met het ander einde aan de zitplaats des visfebers in de Bark verbonden is, en laaten zich, door een klein gëwigt des te Ineller zinkende, in de diepte neder. Zoo dra zy grond voelen, rukken zy een Ues.er los,, en neemen die onder den Hinken arm, een tweede onder den regten arm, een derde in de regte hand, en zomtyds een vierde inden mond. Met dezen prooi komen zy yflings weder boven om adem te haaien, cn wernen dc gevangene Oesters in eenen zak. Na zich een weinig hervat te hebben, duiken zy op nieuw onder, en houden hiermede aan, tot zy hun aandeel Paarlen gevangen hebben, of afgemat zyn. Elke Duiker moet een zeker getal van Paarien aan zynen meester leveren, zynde de bepaaling daarvan by alle eigenaars van Slaaven doorgaands dezelfde. Zoodra de Mooreri dit getal hebben, houden zy op, en , beginnen de opgevischte Oesters te openen. Zy . neemen er de Paarlen uit, en geeven die aan den ^ Opziener; hierby worden alle kleine en llegte i hikken medegerekend, en al vindt een Slaaf in" i !e fchelpen, die hy boven zyn aandeel bekomen' I ïeeft, de grootfte en fchoonfte Paarlen, zyn de5 jelve echter voor hem, zonder dat hy die zelfs ■ aan zynen meester behoeft te verkoopen. Men vermoedt- evenwel hchtelyk , dat deze laatfte doorgaands• in de gelegenheid is, om die van jzyne Slaaven tot eenen billyken prys intekoopen.
Dan,, niet eiken dag brengt.ieder Slaaf zyn "vereischt aandeel op.. Zomtyds vaneen zy oesters, waarvan de Paarlen nog niet hard, of waarin :er geheel geene. tc vinden , of waarvan de visichen • geftorven zyn. Soortgclyke gebrekkige ftukken worden-r.iet mede-geteld, en zy moeten1 tharvoor andere Paarlen de Kecibo leveren, - dat i as-dezulke,die-bruikbaar zyn en dus aanneemlyk.', Behalven den moeilykerj arbeid, die de arïne1 Duikelaars by dez-- visl'chcry te. verrigten hebben ,.. terwyl de fchelpcn 1 doorgaands- zoo > vast! *aa«de.wttóa--g§hegt zyn, dat weuze uaauwlyks!
daarvan Kan affcheuren, — hebben zy ook veel te lyden van zommige groote Visfchen, die zich op : deze hoogte menigvuldig bevinden, en welke de ! Zwarten, 111 de diepte aantreffende, of verflindenof zich op hun nederzetten, waardoor zy, we1 gens derzelver ontzagehelvke zwaarte, verpletterd worden of flikken.. " : Gèen Visch is in dit opzigt gevaarlykerenmeer te dugten dan dc Plaay, {i>qualus Carcharias Ltnn.) of Plondshaay , Zeewolf,- Menfchen - ecter enz. — Men verzekert, dat dezelve liever zwarten dan blanken eet, en het is, als of deze Zeebewouners de kostbare fchatten van hun Element befchermen wilden tegen den aanval van die ftoute roovers; want, fchoon men dezelven allervvege op deze Kusten in menigte aantreffe, en zy overal te vreezen zyn, worden zy echter het allermeest gevonden op plaatfen, waar Paarlbanken zyn (*}.
De Haay heeft eene lengte van 20 a 30 voeten, eene dikte van 9 a 10 voeten, cn weegt van 10 ; tot 15 duizend ponden. Zyne kaaken zyn ruim , genoeg, om een geheel mensch te verllinden, en men heeft in de maag van eenen Haay van 15 voeten lengte, twee Tonynen en een man in volle kleeding, en in eenen anderen, een geheel Paard gevonden. De Hoogleeraar Muller verhaalt in zyn Ltnneïfchcs Naiurfysrem lil Band. s. 268. de volgende merkwaardigheid, wa«rvan hy zelf ooggetuige is geweest. In 1758 viel een Matroos vau een hregat by ftormweder in de Middellandfche Zee. Oogenbliklyk bevondt zich daar ter plaatfe een Haay, welke den zwemmenden. en fchreeuwende drenkeling verzwolg, eer zyne toefèhietende makkers hem met de floep bereiken konden De Scheepsbevelhebber, die aanfchöuwer hiervan was, hadt zoo veel tegenwoordigheid van geest, dat hy gelyktydig een ftuk gefchut, dat op het verdek geladen ftondt, óp den Visch liet richten en losbranden. Dit fchot'trof zoo gelukkig, dat de Visch terftond zynen prooi weder uitfpoog,. en deze door middel van dc Sloep, weinig, befchadigd, werdt opgehaald. De Haav werdt met Harpoenen en Stroppen verder afgemaakt, naar het Fregat gefleept, -opgehangen en gedroogd.
In de Deenfche Misfionarïén (Zendelings- berichten; leest men het volgend ftaal van de menfchen vreetery der Haayeu. Een fcheepsjongen zich in Zee badende, werdt door een dezer Visfchen.
(*) Niets is natuurlyker, wyïzy daar gedüurig in de gelegenheid zyn, om zich op nieuwen buit te vergasten. De Schryver doet de Haayen te Teel eer, met aan hunne' welwillendheid voor hun Vaderland, en hunne Medeburgeren, de Oesters,. - toetefchry.ven, het geen louter een fpel van Inftinü en eigenbelang ia. — Zyn er enkel*



< 401 )
ichen aangegrepen, die hem een ftuk vleesch uii
-de lendenen beet. De jongen icbreeuwde on hulp'jdoch, toen men hem uit het waterwilde •optrekken, greep hem de Visch andermaal aan. en beet hem zyne beide beenen tot aan de knieën' toe af, zoo dat hy in het oogenblik, wanneet men hem aan boord bragt, den geest gaf. Meer iöortgelyke voorbeelden worden er verhaald. Het is dus waarfchynlyk een foortgelyke Visch geweest, welke oulings den Propheet Jona verilondt, want men treft in de MiddellandfcheZee, waar dit moet zyn voorgevallen, veele Haayën en Cachelotten aan, terwyl de eigenlyke Groenlandfche Walvisch te naauw van keel is, om een volwasfchen man te konnen doorzwelgen. — Dit Zeedier heeft eenen vlakken rug, en deszelfs kaaken zyn bezet met zes ryë'n driehoekige tanden, die zaagsgewyze in elkander fluiten, "ten getale van ongeveer 30 in elke rei; de tanden zyn | duim lang, waaruit men kan opmaaken, hoe fcherp het gebit der Haay zyn moet. De agterfte tanden zyn beweegbaar, en konnen, naar goedvinden, binnenwaards gebogen en weder opgericht worden. De huid is gekarreld, witachtig of donker graauw. — Een kleene Visch, de grootte eener Haring hebbende, en Pilote of Stuurman genaamd (G-cftcroflris DuStor, Linn.) zou voor de Haay heen zwemmen, en den weg wyzen, van waar dezelve zynen naam ontleent. Deze wordt door de Hmy niet alleen niet aangerand, maar zelfs ongeftraft binnen het grondgebied zyner kaaken geduld. — Wanneer men de Haayën wil vangen, laat men eenen krommen en fcherpen haak van eene vinger dikte, met een goed ftuk vleesch voorzien, aan eene ketting, door middel van een fterk touw, in Zee neder; dezen haak of angel verflindt hy gretig,-en indien dezelve afbreekt, neemt hy terftond den tweeden beet, en verlaat niet licht het Schip, waarby hy zich op deze wyze ééns gevoegd heeft. — Up die wyze gevangen zynde , hebben twee a drie perfonen werk, om hem aan boord te brengen. Zyne voornaamfte fterk'.e is in de ftaart, waarmede hy een mans-been kan aan ftukken ftaan. Zoodra hy derhalven op het Schip getrokken is, valt men hem met byicn en mesfen aan, om zynen ftaart aftekappen. Dikwy.s doet .hy zulke geweldige iprongen, dat men hem niet dan met levensgevaar naderen kan ; en zomts Ipuuwt hy, in zyne woede, met den angel zelfs de ingewanden uit.
Men kan zich gemaklyk veibeelden, hoe rampzalig het lot der arme Paarl- visfchers zy, wanneer zy zulk eenen vyand in hunne nabuurfchap hebben. Om zich daartegen en tegen alle andere ' roofvisfchen te beveiligen, wapent ieder Duikelaar zich met een langwerpig, fpits, en fctierp j mes. Zoodra hy nu zynen vyand gewaar wordt,
Cc
floot, hy hem aan dien kant, -iVas» dezelve hen! niet fchaaden kan, dit mes in het lyf. De Visch, zich gewond voelende, neemt de vlucht, en laat den Zwarten ongemoeid. De Corporaal der Slaaven, die het opzigt over hun heeft, neemt de Haay van boven uit de Bark waar, en geeft den Duiker, door middel van het zeel, dat om zyn middel gellagen is, een teken> zoodra hy bemerkt, dat het dier denzelven naby komt. Wanneer de Duikers dit fein voelen, weeten zy dat zy zich hoeden moeten, en menigmaal fpiingt de Opziener zelf, met een mes gewapend, in Zee, om den /•««/•/-visfcher uit het gevaar te helpen redden. — In weerwil van alle deze voorbehoedleien , gebeurt het echter nog niet zelden, dat de Duikelaars in de maag der Haayën hun graf vinden, of met verlies van armen of beenen uit Zee weder opkomen. Men heeft zich beyverd, om middeien en werktuigen uittedenken ter afweering dezer dieren; dan, tot nog toe heeft men niets gevonden, dat in alle gevallen door» gaat.
De Paarlen, die in America gevonden worden', zyn doorgaands van eene zeer fchoone couleur, en zommige derzelven zyn algemeen beroemd geworden wegens derzelver grootte en gedaante. Men brengt er ook een gedeelte van naar Europa; doch de meeste worden naar Lima, de Hoofdftad van Peru, verzonden, alwaar de Paarlen ongemeen in trek zyn, en van waar zy naar alle de binnenlandiche gewesten van Petu worden verzonden.
[Wat is hier de ééne fterveling voor en by den anderen? Wat kost het niet, eenen fraaien (misiehien afzigtigen; hals met Paarlen te bekleeden* En welk gevoelig vi-uutïu.i,„u, m* k»« ui00j 0^ de rampen denkende, die welligt hare weelde der menschheid kostede, zou geene traanen van berouw daarover ftorten, edeler in het oog der Godheid, dan de lchitterendfte keten van Paarlen,, die ooit vrouwenhals droeg 1' — Redact.'}
Iets over de Boomente elï.
CBriefsgcwyze aan de Schryvcrs der 0. C. medegedeeld.')
„Voor het overige wilde ik U doen opmerken, dat de Steller van het Artikel in N°. ï. uwer Courant, getyteld Eenvomvige Middelen tot gelukkige aankweeking van vreemde en tedere Boomgtwasfehen , by zyn tweede middel, bladz. 4. col. ï, wat te algemeen fpreekt, en dat, zo men naar zyne vxoifciiriften, van de vreemde en tedere boom-
2 . <T£.



( ao4 >
geWasfchert eens zoo veel te zekerder wilde befluiten tot. onze inlandfche Woud-boomen, dit opgegeven middel zeer ten nadeele der Boomkweekery in onze Veengronden zoude uitloopen. Immers, wanneer men in 'die landen, waarvan de geheele laag goede aarde veelal, op zyn best genomen, flegts ik a s voeten diepte heeft, de wortels dwingen wilde,-om naarionderen en niet ter zyden uit te groeien, ben ik uit myne. ondervinding verzekerd, dat alle zoodanige Boomen, geen één uitgezonderd, zullen, kwynen, en'binnen weinige jaaren geheel derven, —"
„ Laat ik u reden geven van dit myn gevoelen. De gemeene laag Bouw-of Teelgrond, gelyk ik zeide,. gaat doorgaands niet dieper in onze Veengronden, dan tot ij voet of daaromtrent; volgenide daarop dan de Turfa;rde, .zomtyds ter diepte van 3, 4 of meer voeten. De meerdere voorraad van Salpeterdeelen, en dus de warmere tempering van deze gronden fchynt wel voor het gevoelen van den gemelden Schryver te pleiten, indien men naamlyk'tevens aanneemt, dat eene vogtige warmte voor de Boomwortelen beter is dan dc droogc; dan, ik durve het tegendeel hiervan be.weercn. Eene langdurige ondervinding van verfcheidene proef jaaren heeft my geleerd, dat zelfs een Wilgenboom, die anders, gelyk men weet, ge-j heel niet vies valt, met zyn pen of perpendiculairen damwortel in den Turfgrond komende, en dus dieper dan rf voet werkeiide, wiskondig zeker afneemt, en langzaam gaat derven. . Door de Turfaarde worden de wortels verfchroeid, en de Boom verkankert. Dit is nog meer het geval met andere Boomen van kiefcher natuur. Een Eik groeit volftrekt in de Veengronden niet, ten zy men, in enkele gevallen, zyne wortels dwinge, nm «odorv™aLdo_, maar naar buiten uit te groeien, en dus zich in de laag van if voet goede aarde uittebreiden ; en dit is het geval mét alle andere Boomen, die eenen kiefchen aart hebben. •- j, Van daar, dat in de Veengronden geene Boomen beter tieren, dan de Es/en, als uit derzelver na tuur gewoon, hunne wortelen waterpasltellig uittefchieten; en evenwel kwynen ook dezen, zoodra de wortels te digt by de i urfaarde komen. — Ik heb om die reden altoos met het beste gevolgde Es boven den grond, met eenen goeden ftoel aarde omgeven, geplant. Zoo lang'de Boomen in dien ftand blyven, en door eigen zwaarte in > den Iosfen grond niette veel doorzakken, groei- , ën zy weelig, en neemen jaarlyks in dikte en hoog- |i te toe; maar bereiken derzelver wortels by het aanhoudend doorzakken, de 'lurfmoer, dan begingen zy te kwynen."
.„ Het komt my-derhalven voor, dat het diep planten of het noodzaaken der Boomen, om perpendiculair te wortelen, in veele gronden.van ons-
Vaderland eer doodlyk dan voordeelig zoude
zyn." wua ■" : [ ad
„ Voor het overige moet ik nog melden, dat, volgends myne waarnemingen, op Veenachtige gronden de Zonnewarmte , wel verre :van de Boomwortelen, te benadeekn, integendeel derzelver wasdom bevordeit. — ik heb daarom altoos tegen het voorjaar den grond rondom de Esfenboomen een weinig laten affpitten , en de wortels een weinig ontbiootcn,.oin daardoor de koude, die naar myne / heorie een uitwerkfel der vogtige gronden is, uittedryven, en eene vrugtbaarmakende warmte te doen indringen'; het geen my altoos wel gelukt is.:' .
„ Ik ben, enz."
[Dank hebbe de geachte Toezerider van dezen Brief, voor de mededeeiing zyner boven geplaafc» fte, oordeelkundige bedenkingen! — Wy neemen de viyheid, Hem te herinneren, dat wydë middelen in ons N° 1 opgegeven, ontleend uit de ondervinding van den beroemden Medicus te Manhcim , alleenlyk ter beproeving, in ons Vaderland hebben aangeprezen, voor vreemde en 'edere. boomge wasfehen, en wel by derzelver ccr.jle planting. Daar het nu zeker is, dat derzelver wortels eenige jaaren nodig hebben, om eene diepte van meer dan ik voet in den grond te bereiken, ja, daar weinige vreemde en tedere gewasfehen in ons land ooit dieper gaan zullen, meenen wy, dat over het geheel onze raad kan blyven gelden, behoudends de erkende waarheid der medegedeelde, op de ervaring i:n Vcengron* den alleen rustende, bedenkingen, welke nog daarenboven inlandfche booingewasfehen betreffen. - Voor het overige, zyn wy het met den Schryver volmaakt eens , omtrent de volftrekte onvrugtbaarhéid en het nadeelige der Turfaarde i'oor den groei der Planten, waarvan de Chemirche redenen algemeen bekend zyn; maar dit neemt niet weg, dat de ondervinding op klei- za/el- ,en zandgronden geheel yerfchillende regelen en aanzien der boom - Cultuur kan aan de hand geeven. Immers, dit blyft ontcgenlpreeklyk, lat men het verderf van veele Boomen in ons Vaderland voorkomen zoude, indien men. dezel«to, door ze dieper te doen wortelen, minder tan de verwoestingen van natte koude en uitIroogcnde hitte blootftelde, waartoe het opgegeven middel van den Manhcimer Botanicus een ier geichiktften fchynt te zyn. Redact.]
ii* 5
IL OS»



II. OECONOMISCHE BERICHTEN Merkwaardigheden.
Van Groningen meldt men, dat aldaar den a>. April drie Doodlammen, Kweek dingen vai het fnftitat van: den recht Eerwaardige n Guijop, genaamd Grietje Syken, Cornelis Boers.; cn Annt Gmhjriöda van Raabie, hunne belydenis van dei Hervormden Gixksdienst in het openbaar hebber afgelegd, .-en-tot-aandoenlvk genoegen van-eer aanzicnlyk getal aanfehouweren, dé duiclelykftc blyken, ook -in gefchrifte, gegeven hebben var hunne bedrevenheid in de befchouwende en werk dadige gronden van het Christclyk Geloof.
[Redacï. meent tc weetèni, dat de laatstgenoemde van deze drie, eerlangimet eenen Groningfchcr, jongeling van braaf gedrag,, en van goeden hui' ze, in den Echt ftaat verbonden te worden. Dit beminlyk, fchrander, en gevoelig meisje heeft hy zedert verfchcidene jaaren vau naby'gekend, en hare vorderingen onder het beftuur vim D. Guijot menigmaal bewonderd.]
Te Utrecht is den 27 April 1. 1. dc Huisvrouw van Hermanus van Zwol verlost van drie voldragene Kinderen, zynde twee Zoons en ééne Dogter, die ook allen het Sacrament des Doops hebben ontvangen. Den 25 April 1798. beviel deze zelf de Vrouw van twee doode Kinderen, en één levendig; hebbende dus, in één jaar en twee dagen, 6 Kinderen ter wereld gebragt. — Het opmerklykfte by de laatfte geboorte is, dat dezedrie Ktnders te zamên niet meer dan ééne Placenta hadden, waaraan de ééne ftreng in het midden, en de twee anderen aan den buitenitea omtreK gefiegr, waren.
Te Veryiers in het Luikfche overleedt onlangs een gewezen Geestelyke in den ouderdom van 108 "jaaren, hebbende hy, tot zynen dood toe, het volkomen gebruik zyner zintuigen, en eene engemeeiic vrolykheid van geest behouden.
Uitnodiging.
Daar wy tot nog toe, zoo veel'ons bekend is, geene Technologifehe Verhandelingen van eenig belang in onze taal over de gefchiedenis en bereiding der Vaderlandfche Kaas en Boter bezitten, en deze artikelen echter voor de Nationale Occonotnie en Hendel van geen gering gewicht
. I zyn, nodigen wy alle onze Lezers en anderea
onzer Landgenooten vriendlyk uit, pm ons daaromtrent eene Konstkundige Verhandë'ling, ofwel
I eenige byzondere bydraagen toetezenden, zullende i ,dezelve ten algemeeneri nutte, met dankzegging,
, door ons worden aangewend.
Bericht.
[NB. Wy bedanken den ongenoemden Utrecht' ■ fchen Brieffchryvcr, wiens, letteren van den 29 Apiil 1. 1. ons zeer wel geworden zyn, voor deszelfs inlichtingen. — Wy zullen trachten daarvan, by gelegenheid, een nuttig gebruik te maaken. Intusfchen zou dezelve ons. zeer verplichten, niét ons een uittrekfel uit Scheuchfers Itinera Alpina, (welk werk wy nietbezitten,) hetonderwerp betreffende, het zy in 't Latyn , of wel vertaald, rnedetedeelen; in het laatfte geval zullèn wy de kleene gebreken van den Nederlandfchen ftyl, waarvoor Hy fchynt bedugt te zyn, gaarne verhelpen.]
Pryzen van eenigevoormame Koopwaar en en Levensmiddelen, te Amjlerdam, den c May 1799.
Zedert onze opgave van den 25 April, zyn de Theeën nog iets gemonteerd.
De Pruisfifche en Koningsberger Rogge 'is nog ! iets gerezen. De Brabandfche en Vlaamfche dito nog 6 ggl. hooger, « tl De Haver heeft geen vaste Cours; '•'• Voor het overige zyn de Gradnen nog op de* zelfde Pryzen, als den 25 1. 1.
Te Dordrecht, den 25 April 1799.
Koolz.,Inl.enZeeuwsch,perlast..8oa86a 88 Zaai Lynzaad, Inl.enZeeuwsch,
per achttendeel . 86a 96 ft.
Raap-Oly, per Aam. , geen vaste cours. Lyn dito per dito . - . 72 gl.
Raapkoeken, per 1000 . 70 gl.
Lynkoeken, per dito . ico a 105 gl. Nieuw Zomerzaad tot zaaijen, per last. Graauwerwten, per Z. Zak. s Groene dito, per dito. 0 ii
Den 25 April.
Ruuwe Vlasfen, per Steen , fi8 a 45 ft. Moutwyn, per Virtel , . . 9^ ^ Genever, per dito . % . , 9* Luikfche Kooien, per Hoed , . &p gl, Waag dito , per ioo Waag . , £8 gU
Den



Den fl9aApi;ii,
,Candyhrooden - - 46* a 47^ § 1
Poeijer dito - .- 44^ a
Maffiaaden > 43 a 431
Melisfen 2 en 3 eg - .40 a 42!
Lompen - - - 38 a a
Stampfniker - « .- '39 a 42
Basterden 291 a 36!
Caudyën, <#vfr/tf 1 - - ' 38I a 46!
tty/w/» - . ' io? a 103
Te Schiedam, den jt May 1799.
Moutwyn of de 30 Virtels, «<wm5?/- • Genever io% dito, dito. Genever 49en50 gl. per Aam, Amfi. Proef. Gedroogde Rogge 158 ge per Last J85 ggl.
...
Te Utrecht den 27 April 1799.
Witte Weit - - . ƒ Iat
Roode dito. » . . s Icji a jji
Rogge ^ - e 4
Boekweit - - . s 7; 13
Capucyners, groote - - st.*fli 'a 24
dito middelfoort - - » iö a 18
dito kleine - - «. ~ == 13
Groote Graauwerwten - s 17 a 18
dito middelfoort * - == 16
Kleine dito - - „ s 14 a i<
Ongelezene dito - - * 12 a 13
Kleine zuivere dito . j T^3 a J9
Ongelezene dito - . , J a 17
Witte Erwten , . , 145 a # ■ Witte Boonen, (Bosfche*) - \
Paardeboonen - . a.>ü
Haver - „ . J*g; ,
Wintergarst » - p ' 52 a ö
Zomer dito - . \, \ g a g,
/Vy^w y<*« Binnenlandfche E/Fe&en ,
te Amfterdam, den * May ,7%. ' J
BATAAFSCHE REPUBLIEK. '
Recep. van Anticip. Penn. ten' pCt, faste'tBondg teLande, 1797. a3PCt. 36 337 j.
dito uit de Heffing tot herftel def
Marine . . &3 - 36337
dito uit de Brab. fchaêvergoed. k± - ai a« dito uit de Heff. van 98, op de
Bezittingen, naar rato van fom
men en Comptoiren . a sf - 44 a46i Arf. Refcripticn . alpCt
Losbaar 1799 -è _ - 87,93 a 9r
— ifcoo • — - 69,73^70
I • — - 62,63 359
, l — - 5°>55 a 51
3 . — - 48,54 350
4 • — • 46 52 3 48 Na den Vrede — - 38,401337!
Voormalig HOLLAND.
Recep. uit de geforceerde Geldlicht.
van 95 en 96 . WpCt, 35ja|
dito uit de Lotery van Febr. 96 a - fa * a34 duo uit de Vrywill.'Negot. van
Octob. 97 . i5 . 5?ia58i
Certificaten van dito . - io ao
A*«5p. uit de Gorincb. fchaêverg. 45 . 54| a 55I
Voorm. UTRECHT.
Oblig. a a|, 2|, 3, 4 pCt. . van40tot56pCt. Recep. uit de Aslignaten . a3ipCt 8*a87 dito uit de 50* en 100* Penn. aai - W*W
Voorm. GELDERLAND.
°nbUs' . , :T ' • *3 PCt 36336
Recep. uit de Vrywill. Negot. 97 a* -
dito uit de Geld. fcnaêverg. 34 - 35336
Voorm. OVERYSSEL. Obliff. a 2i en 9 iiCt-
Voorm. ZEELAND.
Voorm, F R I E S L A N D. )%. naar de jaaren van losbaarh. a3 pCt
ito * ' t2l ' 3öa3§
. ?a| - 40*41
O. I. COMPAGNIE.
füg. ten lasten diverfe Kamers i« „Pt leccp. van Anticip. Penn. . % P.^if*
0%.



C se? )
Obl/g. van allerlei aart', rentende . i ïjS 3,3é,4pCt.metofzonder vergoeding der verl. fntresfen, van 291 rot43pCt. 25 Jarige Renten a 6 . . . . '. 34336 Uitgeloot, Corapr. Oblig. naar de jaaren. Aftosftngs-billette/ï • . ƒ 15 a 14
Uitga, dito . . . » i
e ou? o n s.
Der O. I. Comp. van 1 Dec. ■ 1797 en 98 . a 74 a 75 en 67 a 68 pCt
dito dito van 1 Oef. 97 en 98- a 74 a 75 en 67 a 68 dito van Holl. en Zeel. 1797
en 98, en 99 Negotiatie 17H5, van 1795 . .961a 97
*- - •— 1786, van 95 en 96 . 96 a 97
■ ■ — 97 ... 68 a 69
beleenbank geld. 2 Miy 993 a % pCt
Speek - Cours te Amfterdam, den 2'May 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . f 5:15
Oude gerande dito . = 5:14^
Ligte dito . , s49 «- per once.
Souvereinen . * 17 : 1 per ftuk.
Spaanfche Piftolen . « 45 : ioper once.
Franfche .dito- . ")
Pruisfifche dito . > » 4f>: 15 uer once.
Lunenburger dito . j 1
Nieuwe Louis d'Or . * 11:13 perftuk. t
Zonne dito . . «11:18 t
Guinea's . . = 12: 18
Carolines . ■ 12: — 1
. Baaren Goud . * 141 pCt.
Los Goud . . * 17 : i6J I
Goude Crufaden . * J7i:—
Pilaaïen, per Mark Beo. ?= 26: ïo -
Mexicanen, per dito . $
dito per ftuk . s —154 ■
Fr. Ryksd. . . » —: 50 r
dito Kroonen, per Mark - 25: —
dito dito per ftuk . * —: 57J
Brab. Kroonen . * —.: g§i
Fyn Zilver, per Mark.. * 26: 4"
dito vac 11 penn. . tg U 26: g
dito van<) dito en daaronder^ (s 26: 1
Ducatons . c. J s „.go
Holl. en X Ryksdaalers . ti —:go
Nieuwe Ryksd. . s ^ pCt,
vc
I Wisfei- Cours yan 2 Miy 1799 , \£\Amf}erdam: op de Steden
Madrid . , 2 m: Ufo § 64
j#m) . . dito ti 64
Ödafê* . . ditó . <s±
Scyilien . . dito .- c 64
£«4ö« . .. dito . » 6i| • Port d Port . i k Ufo van 3 m: - 62I
Venetiën . 2 ra. Ufo . = 95
Livorno . dito . == io8:
Ge««# . .- dito . » 10o
Parys, kort. betaalb. in Specie * 6o|
" . . 2 ra: Ufo .
Bordeaux . s
dito . . j Ufo . * * 6or-
Hamburg, kort. Banct) . * 4o|af hV
dito . . 2 ra: Ufo . « 39l a || fti-
Breslau , . 6 wecken dato »
Weenen . . dito . » orï ft
. ... s feeti
Rotterdam' . , = 1 p(jt
bankgeld . . , 9if afpCt.
iNB. De plaatfen , op welken geen Wisfei» Cours is., zyn opzetlyk weggelaten, f
NATIONALE LOTERYEN.
bataaffche LOTERY , welke is begonnen te •ekken op Maandag den 22 April, zyn uit ge. •okken de volgende Nos. en voorname Pryzen.-
ide Lyst No. 24253 met ƒ 1000 :-
2145 — ~ 1000:-
ide —— No. 12976 — - 25,00:-'
yie —— No. 19229-— - 1000:--
25761 — - 1000 :•
1869— - 1250:-
555° — - 1250:--
p/<? —- No. 23822 — - iooo:-
22930 — - 1000:-
37766 — - icoo:--
21885— - 1000:-•
Z E E T Y D I N G.
Berichten, -
De geheime brieven eh berichten , fchryft men1 n Londen, waaruit dc ongeöorlofde Handel,Van1 Scheiden Londen/che Huizen in Dèenfclie Sche*n op en vair dê indien-blykt> zyn gedrukt en'



e 208 )
aan' de Leden der O. I, Comp. rondgedeeld. Onder verfcheidene Huizen, die daarvan betigt worden, is dar van Dunsfield\en Comp. te Kopenhagen, en van Scott en Comp. te Londen. — Deze ftuikhandel was zoo uitgebreid, dat alleen voor de goederen, in Batavia liggende, Schepen vereischt worden, die te zamen 50,000 Tonnen konden houden.
Voor eenige dagen zyn 340 Koolfchepen op de Theems gearriveerd ; 43 andere zyn gedurende de laatfte ftormen -vergaan.
Volgens een Firman der Hooge Porte van 8 Maart 1.1., zyn de Hollandfche Conful en Kooplieden gelast, 'het Turksch grondgebied te verbaten; verbiedende echter tevens "alle mishandeling van dezelven. Men vreesde voor geene apprehenfiën, en hoopte zelfs, dat de geëmployeerden wel zouden konnen blyven, en de Kooplieden, onder andere befcherming genomen, niet zouden worden-lastig gevallen.
De Koning van Pruisfcn zou aan den Senaat van Flamhurg hebben laaten weeten, niet tc zullen gedoogen, dat deze ..Stad door eenige Mo gdndheid overmeesterd, of met Troupen bezet werdt. — Ook zou Z. M. op een voordel van Rusland, om de Stad Hamburg te bezetten, geandwoord hebben, dat de Neutraliteit van het Noordlyk gedeelte van Duitsehland dezen maatregel niet toeliet, maar dat Hy die Stad door zyne éigene Troupen zou laten bezetten, indien dezel-
vw üiwt vpatü* u...,,..» Hwj^iaj ......A„
Van Petersburg wordt in dato 39 Maart 1. ]. gemeld, dat het Embargo op de Hamburger Schepen gelegd geweest zynde, weder opgeheven is.
■Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen- op de Portugeefche Kust door een Kaper 't Schip the Cor-nbrook, Kapt. Stcphans, van Gallipoly naar Londen.— Door de.Franlche Kaper le Courageux, na een gevegt van f uurs, een Engelfche Corvet van 33 St. en agt Schepen van deszelfs bynebbend Convooy van Jamaica, meer dan 3 millioenen waardig gefchat; zynde meest allen reeds te Pasfague aangekomen.
Opgebragt door Franfche Kapers te Figos 't Schip the Anna met- Kooien. —- Te Oftende de Sloep the Phfnjng. — Te Calais, the Rover of Cowes. — Te Boulogne de Sloep the Flans. — ln Duins 't S.chip het Welvaren van Plllau, Kapt. Walboom Mm 'Amfterdam naar Lisfabon; de papieren zyn naar Londen verzonden. — Te Portsmouth
een Deenfche Bnk van Batavia naar Amfterdam Te Tarmouth de Schepen der Hortiger Haan, Kapt T. Orswaag, van Saffee; Maria, Kapt. Jurgens', van Oftende; Oefrus, Kapt. Zubcvic, vmStettkFAnna, Kapt. de Boer, en Sea fos Rende uit Noorwegen.
Volgends de Deenfche brieven zou het Schip Spitsbergen, met eene lading van 300,000 Speciedaalders van Copenhagen naar Manilla gezeild, en aldaar na onderzoek van den Gouverneur voor Deensch eigendom verklaard zyn; doch de Fiscaal, daarmede niet te vreden, heeft aan de Rechtbank te Madrid geappelleerd, alwaar nu .moet bewezen worden, dat dit Schip door Deenfche Kooplieden voor particuliere Engelfche rekening bevragt is geworden. 5 Vrygegeven doorhetFranfcheConfulaat'tSchip Planfa, Kapt. Onnen, op de reis van Lisfabon naar Plamburg voor Texel genomen, en te Terfchelling opgebragt.
Sch eepsrampen.
Verongelukt by'Duinkerken 't Schip the Nordflem, vau Stokholm naar Lisfabon. — Op Ameland het Deenfche Schip die Hoffnung, Kapt. Stocke, laatst van'Kragerue; van de lading, in Pypenduigen beftaande, zal een gedeelte waarfchynlyk geborgen worden.
Op de Wadden is geftrand en vol water geraakt 't Schip van //. Freriks van Hamburg naar Amfterdam: een gedeelte wordt geborgen.
Met fchade binnen te Plymouth 't Schip .Johannes, Kapt. Peterfen, van St. Thomas naar Bremen,
Texelfche en F7ie-Lvst. NDi\,n ö° ApiiI' NktS gepasfeerd. De Wind
Den 1 May. Binnen 't Schip de Goede Hoop, Kapt. Jan Hanfen, van Bergen f Minerya, Kapt. D.Pyfpers, van Boston. De Wind N. ftil. ■
Den 2. Binnen 't'Schip Koppenhagen, Kapt. J. B Friker, van Copenhagen. — de Vrouw Antje, Kapt J. Albers, van Bergen. De Wind N. O.
In 't Vlie den 39, 30 April, en 1 May Niets eepasfeerd. De Wind N. O.
Plelvoetfluis.
Den 39 April. Niets gepasfeerd. De Wind N. . Brielle.
- Den 39 April. Niets gepasfeerd. De Wind N.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op denVygendam, te Amfterdam.



N°. 27. 8 May 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Kon ft en, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
I, OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Gefchied- en Werktuigkundige denkl erfden, aangaande de inrichting en het gebruik der Telegraphe.
(Vervolg en Hot van N° 25. bladz. 19')
De verzending van het bericht gefchiedt alsdan op deze wyze: . Het bericht gaat af op den tot de Correspondcntie bepaalden tyd, of, indien er geen tyd is om dezelve aftewagten, tusfchen tyds, na de onderling gegevene tekens van opmerking, en van werkzaamheid.
Op den gewoonen tyd wagten alle de op elkander volgende Tekgraphcs op de voorliggende, tót het ontvangen van betekenende feinen. — De eerde Telegraphe geeft vooraf aan de tweede het teken en cyffer van de plaats, werwaard het volgend bericht beftemd is. — Dit teken deelt de tweede onverwyld mede aan de derde, deze aan de vierde enz. tot aan de beftemde plaats toe.
Onmiddeiyk na dit plaats-aanwyzend teken, begint de eerfte Telegraphe in gewoone of in cyfferTelegraphifche tekenen te fchryven, en gelyktydig worden die tekens door de tweede, derde enz. nagemaakt. — De laatfte Telegraphe copiëert de tekens niet, maar ontvangt de geheele depêche op het papier, en bezorgt die waar zulks behoort. — Indien er flegts één enkel bericht te geeven is, volgt aan deszelfs flot het teken van affcheid; wanneer alle de Telegraphe-wagters en
beftuurders hun werk ftaaken is er een tweede
bericht, welk niet zoo ver gaan moet, als het eerfte, dan wordt, nog vóór het aflcheidsteken, de naam der plaats, werwaard hetzelve beftemd is, aangegeven. — Die berichten, welke de afgelegentte beftemming hebben, verzendt met het eerst. —
Moet men eene depêche binnenstyds afzenden, dan zet de eerfte Telegraphe het teken op Van
Dc
eene Correspondentie te verlangen, en Iaat hetzelve ftaan, tot de tweede het fein doet van opmerking. — Daarop wordt de plaats van beftemming der boodfehap bekend gemaakt, tot aan dezelve toe, en niet verder; koaneride de verder gelegene Telegraphe- wagters, wanneer er op bet teken van beginnende Correspondentie door hunnen vóórliggenden nabuur geen nader fein aan hun gegeven wordt; gereedlyk nagaan, dat dé briefwisfeling tot hen niet komen zal. — De laatfte Telegraphe , ter plaatfe waar heen de tyding gaan moet, doet terftond fein van opmerking, 't geen langs de geheele linie terug gaat, tot aan de eerfte Iclegraphe.
Tot de verwisfeling dezer tekenen , en het bekend maaken der uiterfte Correspondentie-grens zyn niet meer dan 5 a 6 fecondes nodig. Menzon dus, gefteld zynde dat tusfchen Staatsburs en Leipzig, eenen afftand van 80 mylen, 30 Stations zich bevonden, en dat alle de Telegraphe-waters behoorlyk oppasten, binnen de 3 minuten ter laatstgemelde plaatfe tyding konnen hebben, dat er een buitengewoon bericht van Straatsburg ftondt aantekomen, en hierby gerekend tot den terugloop van het opmerkingsteken nog 30 fecondes, of ten langften één minut, zou men binnen de 4 minuten te Straatsburg de begeerde verzending van
het bericht naar Leipzig konnen aanvangen.
Onderfteld nu, dat dit bericht niet geheim, en in het geheel 100 fyllaben lang zy, en dat men ter aanduiding van elke lettergreep 2 feconden nodig hebbe, dan kan de tyding zelve binnen 4 andere minuten te Leipzig zyn, en dus door middel der Iclegraphe een gewjgtig nieuws in het geheel binnen de 8 minuten overgebragt worden tot eenen afftand van 8o Duitfche mylen;
Het enkele woord Vrede zou tot deze reis niet meer nodig hebben, dan 2 minuten, zelfs de'feinen van opmerking daaronder gerekend; terwyl bet gebuluer tier kanonnen hetzelve in dien tyd met verder dan 33,240 Paryfche vonten ofnaauwlyxs i| Duif cue myi zouden hebben konnen xengen, en er dus tot de geheele overbrenging 1 "vah



{ 2io >
van dit heugchlyk nieuws, van Straatsburg tot Leipzig toe, meer dan een uur zou vereischt geWorden zyn.
Door de onoplettendheid der waarnemerenmoet de tyding natuurlyk langer onderwege blyven; doch nimmer kan zulks langer dan een half ; uur du-uren. — By fterke regens en opkomenden i nevel moet de Telegraphe tusfchenbeiden ftilftaan, ; tot het beletfel ophoude; maar deze gevallen zyn 1 zeldzaam. Wanneer intusfchen zoo iets gebeurt, < brengt men zyne figuuren, om die niet te vergee- i ten, op het papier, waarnaar men die vervolgends met de Telegraphe wederom vormt..— Deze cn foortgelyke hindernisfen boodfchapt men van : de plaats, waar zy invielen, aan den eerften». die < het bericht afzondt, terug..
Wil men door de Telegraphe een gefprek hou- i den, of eene onderhandeling, die over- en we- ; derfpraak vereischt, dan gaat men dus te werk: < • Gefteld, te Hamburg komen eenige Noorweegfche Schepen binnen, om Graan te laaden. Er zy aldaar geen voorraad van de begeerde Graanen, maar de Graanhandelaar S. hebbe gelegenheid, om die uit Bohemen te trekken; doch dit ■ vereifche allen fpoed, wyl de Schepen binnen 10 dagen hunne lading moeten in hebben. Intusfchen worde er oogenbliklyke zekerheid vereischt, dat het Koorn te Hamburg kan geleverd worden, en de aflevering zy zeer voordeelig. -— Wat doet nu s? —' Hy neemt zyn Seinboek, en vraagt door middef der Telegraphe zynen Boheemfchen Correspondent H. te Praag, in het geheim,, of deze hem de party konne zenden ?
Zyn Telegraphe -beftuurder , naamlyk, geeft eerst het teken van eene begeerde Correspondentie, dan dat voor Praag, dat voor den naam van 11., dat van geheime briefvvisfeling, en eindelyk het naamteken van iS..., ter verdere verzending vau alles. — Dit een en ander konit, doorlaas fprongen of Stations, gemaklyk in den tyd van 5 minuten van Hamburg ie. Praag, zynde een afftand van 70 mylen. .
PI. krygt terftondt bericht van de gegevene leinen, gaat onverwyld met het gebruiklyk Seinboek op den Tooren van Praag, en zendt het teken van opmerking terug. Hiermede verloopt op zyn 'best ééne minut. Binnen de 6 minuten kan dus S. te Hamburg zyne aanvraag doen.. — Nu fchryft deze met cyffer- en lyllaben-tekens; b. v..
■ per Rogge., Garst, en .Flop te bekomen P. hoeveelP tot-was prys Pr
ff. .antwoordt; b. v..
Ja! — 2500.fchepels Rogge, 3040 fchepels Garst, 18,900.tonnen Hop. — Koorn, 1, m. 3 Thalers., \
S. Schryft wederom :-
Zettd my terftond' 2.300 R., 2.500 G*, JOQOH.
En ontvangt daarop tot befcheid:
Dit zal nog deze week gefchieden. Vaarwel! S.
Deze briefwisfeling vereischt niet meer dan § ninuten tyds, en dus heeft S. in 8 minuten de ekerheïd, dat hy een zeer voordeelige koop kan luiten. H dóet de graanen terftond inlaaden, en leze lading komt, langs deElve, by eenen guntigen Z. Ü. wind, in 8 £ xq dagen te Hamburg. ïan.
Op deze wyze kan men alle mooglyke onderlandelingen tusfchen zeer afgelegene plaatfen met inbedenklyke fnelheid houden.. Welk een voorieel voor Handel, Induftrie, en het gezellig lezen! — Ook voor de Wetenfchappen zou daarvan mt te trekken zyn, en de geleerde briefwisfeling :ou in Veele opzigten langs dien wég het gemis ran een onmiddeiyk byzyn vergoeden konnen..—
Gemengde Aanmerkingen over de Telegraphd
Zedert de opkomst der Telegraphe is daarover zeel gefchreven en gefproken. Eer men iets zekers wist nopends de wyze van werking, las men met gretigheid, eerst de onbeduidende befchryving /an Ashley te Londen in de Hamburger Zeitung, ;n vervolgends de Franfche Verhandeling vznBur•a te Berlyn, waarin deze, by eene opgave van /erfchillénde wyzen der oude en langzame Teler jraphie, twee eigene manieren van verre-fchryfr ionst opgeeft..
De ééne manier beftaat in het uitfteeken eener lange, wyde buis naar den kant der Corresponieérende toorens. Achter deze buis wordt eene vlam ontftoken, en vóór dit licht fchuift men vierkante plankjes-, waarin de letters van het a, b, c, zyn uitgefneden..
De tweede wyze van Telegrapheercn gefchiedt door middel van vier fakkels of toortfen, die agter ien voorhangfel op verfchillende wyzen geplaatst worden, het zy by twee, drie, of vier te gelyk, doch zoo, dat zy altoos op verfchilfende.hoogteu te ftaan komen; b. v..
r* I I *|** r **| ®L 1**1
1*1* I «*U* ' *l* I* «I * I i-ö. 1 *i** I *#|#** 1 *#*| I #**l*#* I $*l*# I *l* li
I ** U #1 * I * *l* **l
!***e 1^***1 ~" deze 22 ftellingen der toortfen laat hy.de letters *, b, c, d, e , f , g, h, i, f m, n, 0, p, q,r,s,t, u,v,x,en z, betekenen, zynde deze genoegzaam tot het. vormen van alle
woorden». _
De-



C &" 3
Deze methode is eenvcuwig, en heeft iets gelykroatigs in de figuuren met de Tclegraphie van Chappe; doch de tekens, fchoon flegts 22 in getal , zyii wegens de zamenkomst van 334 lichtftippen moeilyker te onthouden en natemaken, dan die van den Regulateur en der Byvleugels.
By het ftuk van Burja is gevoegd het bericht van Laeanal, in de N. V. gegeven nopens het werktuig van C. — De daarby vermeldde blikke Deuren of Lantaarns in den Regulateur, die zich & la Perfiénne zouden openen en fluiten, fchynen weinig of niet gebruikt te worden. Misfchien heeft C. dezelve voor zyne Landtaal nodig, ter wyziging der vocaalen.
De in Leipzig uitgegeve befchryving en afbeelding der ParyJ'che Telegraphe was niets meer, dan eene Boekverkopers-fpeculatie. Zy was gedeeltelyk opgemaakt uit de berichten van een ooggetuige, doch deze betroffen alleen het uiterlyke van den toelfel, de bewegingen, en eenige gefchiedkundige byzonderheden; het overige moest de Schryver er uit zyne eigene verbeelding byvoegen.
De daarby beloofde nadere befchryving van het werktuigkundige der Machine moest uit dezelfde bron geput worden, fchoon een ydel gezwets de papieren van Rebespierre als de bronnen derzelve aankondigde. —-
De bekende Achard te Berlyn heeft eene andere, zeer eenvouwige, doch weinig bruikbare manier van verre-fchryven medegedeeld. Een Lineaal, Cirkel, en Driehoek, allen aan derzelver einde om eenen gemeenfchaplyken As beweegbaar, dekken en fnyden elkander op verfchillende wyzen, en vormen daardoor onderfcheidene figuuren. Dan, de moeilykheid om die figuuren te vormen en van verre te herkennen, deedt onzen Schryver van deze, en andere door hem zelf uitgedagte, tekenftelfels altoos terug komen tot het eenvouwig en genoegzaam Vleugel-werktuig van Chappe. ' B. heeft getracht dat werktuig te volmaaken, dooi- aanbrenging van een derde By vleugel in ft midden van den Regulateur, waaruit eene merklyke vermeerdering vap figuuren ontdaan moest; doch, behalven de grootere moeilykheid, om zoo veele tekens aan te leeren, zou het werktuig, dus ingericht, drie handen, en dus twee beftuurders vereifchen, terwyl de eenvouwigheid van twee figuuren de Telegraphe even ipoedig doet werken en waarneemen, als by eene meerdere zamengelteldheid des werktuigs mooglyk zoude zyn> _ Met nog een Byvleugel op beide einden te p'laatfen, zou men geheele woorden en fyllaben te gelyk konnen afbeelden, doch de Schryver oordeelt het beter, letter voor letter te vormen. [Wy zullen in 't vervolg zien, dat men indedaad, ook door de Telegraphe in Chappe's ma-
D d
nier, zonder meer toeflel, met enkele figuuren, geheele fyllaben en woorden kan en moet uitdrukken , indien men Stcnographisch gebruik van dat werktuig wil maaken. Alles komt alleenlyk aan op goede, en uitgebreide teken-tafels. RedactA
De uitvinding dezer eenvouwige Machine word aan Chappe betwist. In het Gentlemen Magazine wordt dezelve toegekend aan zekeren Amontom uit Normandie, die in 1663 geboren wordt. Als leerlin? in de derde Clasfe der Latynfche Schooi te Parys, verloor hy het gehoor, en was dus genoodzaakt, zich met eene fpraak voor het gezicht jf tekentaal te behelpen; dit bragt hem op de ^edagte, om door dit middel zoo ver te fpreken, ds men met een Kyker zien kan. De wyze, hoe hy zyne tekens hadt ingericht, is niet bekend.
De Hoogleeraar Berg/lrasfer te Hanau geeft deti Engelschman Hood als den eerden uitvinder der Telegraphe op. — Dan, wat hiervan ook zy, Chappe heeft ten minden de eer, van het eerst dit werktuig in het grootten nutte aangewend, en dus anderen ter navolging' uitgelokt te hebben.
Gemelde Hoogleeraar B. heeft zich zedert veele jaaren met de Seinkonst bezig gehouden, en eene Synihematographe, of Werktuig door verkorte tekenen geheele zinnen op eenen afftand te fchryven, uitgevonden, welke van de Telegraphe zeer onderfcheiden is, en waarmede hy verzekert door 5 tekens te konnen doen, het geen by de Franfchen100 figuuren vereischt; kounende daardoor alles, wat in eenige taal voorkomt, leesbaar uitdrukken.
B. heeft over zyne Synthematographe eene verhandeling in het licht gegeven; doch, daar wy dezelve niet gezien hebben, konnen wy met onzen Schryver niets bepaalen omtrent derzelver wyze van uitdrukking. Misfchien gefchiedt dezelve door Combinatie;- doch deze manier is langwylig, en voor den waarnemer lastig. Men verliest dus in den tyd meer, dan men in figuurftellingen uitwint.
Indien de Hoogleeraar, gelyk het fchynt, zich tot zyn oogmerk van rook- en vuur-colommen bedienen moet, (waarvan de eerfte 9 en de twee de ia uuren ver zouden draagen) kan men door de Telegraphe, mids dezelve hoog en groot genoeg zy, even hetzelfde doen, zonder daartoe zoo ontzagchlyk veele brandftoffen te verflinden. — In eenen naderen brief erkent B., dat zyne Synthematographe niet zoo zeer gefchikt is voor eene bepaalde Correspondentie, als om in den omtrek van zekere plaats aan de Legers feinen te geeven. Hy verzekert tevens, dat door zyne uitvinding de Cavallerie van één der grootfte Duitfche Armées zedert eenen geruimen tyd gecommandeerd wordt.
Zedert het in werking brengen van Chappe s Telegraphe heeft men.deze uitvinding ook in andea «



C ais )
re landen gelukkig nagebootst. In Engeland zyn zedert eenen geruimen tyd tusfchen Londen en Douvres Telegraphen aangelegd. Stokholm correspondeert door dit middel met Drotningholm over Traneberg. Ook heeft Beekman te Carlsruhe voor cemgen tyd hieromtrent gelukkige proefnemingen gedaan (*). - Te Leipzig hielden zich verfcheidene heden bezig met het uitdenken van het inwendig mechanismus en de bewegingswyze dezes werktuigs, waartoe men zich, naar verkiezing,' van verfchiilende hulpmiddelen bedienen kan, b. v. van de Pantographe, van rollen en Hefboomen, v. n raderen en veeren, van koorden met tegenwicht, van het ophangen des Regulateurs buiten deszelfs zwaartepunt enz.
De Schyver badt zich nog eene vereenvouwio-. de inrichting van zyn werktuig voorgefteld, beftaande in twee handvatfels, door welke neder te trekken, men de Hoofd- en Byvleugels naar welgevallen zoude konnen beweegen. Hy meent' dat deze methode, als de natuurlykfte en eenvouwigfte, indedaad door Chappe gevolgd worde Evenwel heeft hy dezelve in zyne verhandeling en afbeeldingen niet gebruikt. — Hy biedt aan volgends die eenvouwigere zamenftelling, of naar de door hem gegevene tekening, kleene modellen van Telcgraphes, uit Hout of Staal gemaakt, en zeer net bearbeid, ten billykften pryze te leveren ; ten welken einde men zich vervoegen kan ' door brieven of in perfoon by de Boekhandelaren ' Vosf tn.Comp. te Leipzig. — Hun, die alleen voor byzondere briefwisfeling of tot vermaak 1 zulk een werktuig begeeren, zonder de grootst < mogelyke fnelheid van beweging daarby nodig < te hebben, biedt hy hetzelve, van Hout'zaam 1 gefteld, aan, tegen 20 a 30 Thalers, of %6 a zo ' guldens Hollandsch. (
j
[Eerlang zullen wy onze in N° 21. beloofde i nadere ophelderingen der Franfche Telegraphe 1 mededeelen.] ü c <
(*) Wy verneemen dat ook, zedert de omwending <
van 1795, in ons Vaderland lelt'grafnes zyn opgericht t
cn wel tusfchen Groningen en Femfum. — Wymeenerï (
echter, dat zulks niet op publiek gezag, maar alleen c
piaatfelyk, of ten koste van eenige byzonderepcrfoo- ,
nea, gefchied zy. Redaiï.} r '
j
LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT.
(Schetswyze overgenomen uit het Landbouwkundig Schoolboek, uitgegeven door dc Maatfchappy ter bevordering van den Landboü w.}
Derde Uittreksel.
h Over de Bemesting der Landen, en de foorten van Mest.
Schaapenmest is kragtiger dan die van Koetjen, Paarden, en Varkens. Paardenmest, wel gerot, geeft fchielyker, maar Koemest wederom aanhoudender vrugtbaarheid. Koemest is beter m Zandgronden, maar tot het openen van taaie en koude gronden is de Paardenmest te verkiezen. De Varkensmest is op Bouwlanden niet zeer aantepryzen, om dat zy veel onkruid geeft; men raadt dezelve echter aan tegen het Heermoes (*). — Om de Schaapenmest, die de meesre zout- en olydeelen bevat, toe te maaken, aat men dezelve in 't Schaapshok blyven roten, tot dezelve op het Land gebragt wordt. _ Het water der dieren, 't geen de meeste land-' leden met opzet laaien wegloopen, bewaart den Vfestvaalt voor fchimmelen en uitdroo^en, en naakt de Mest kragtiger. Men moet hetzelve lus zoeken te bewaaren, door b. v. agter de ioeijen een digte grep te maaken, waarin !waer en Mest tc gelyk bewaard worden, tot men IlCoPrde1 .Mestvaalt brengf. Agter Paarden :n Osfen leide men door een digte goot het vater naar een zinkput, en hooze het daaruit ran tyd tot tyd over den Mestvaalt. De Pair lenmest rot moeilyk door hare hette-en broeiing; doch dit wordt bevorderd door he* bvkonend dieilyk water. ' y
Men legt de Mest op een drooge plaats, want n het water wordt dezelve, koud, taai, enkragtoos. Aan de Noordzyde van het huis rot zy beter lan aan de Zuidzyde. — Een Bouwman moet .1 zyne Mest op éénen hoop brengen, en die 'an Paarden en Koeijen door een mengen, ten inde zy elkander temperen. - Alles, Vt roting onderhevig is, vooral het ftroo, vermeerert de Mest. Men voert het beste daarvan aan le Paaiden en 'tjonge Vee, en gebruikt het .verige tot ftrooifel. Om de Zomermest d e onder ftrooijing meestal verdroogt, te benu'ïgen, ftrooit men des Zomers' den bogt of le melkplaats. — Ook moet men by het hok
der
LD. III. St."'1Md' d* Mmfck Vmdm Landb0llw>



C 213 3
der Mestvarkens een loop maaken, en daarin ftroo werpen, 't geen veel Mest geeft, en de Varkens minder ftram doet worden.
De mesting wordt het best verricht op braakliggende Landen, wyl dezen het zuiverst van onkruid, geopend en verwarmd zyn, waardoor vermoedelyk, de Mest er inkomende, eene vrugtbaarmakende gisting ontftaat. In eennietzeer losgeploegd land zal men weinig nut van de Mest hebben, al ploegde men hetzelve daarna even dikwyls om , als tot de braaking vereischt wordt. — De Mest [moet niet diep ondergepioegd, maar ilegts even met aarde bedekt worden, wyl zy door hare eigene zwaarte genoeg zakt. — Men ploegt dezelve niet onder, terwyl ■het land nat is. — Koemest, die door overmatige nattigheid niet heeft konnen rotten, ftrooit men eerst over bet land, tot zy droog is, Ver-volgends ondergeploegd, en doorregend, breekt men die met Ploeg en Égge, ten einde zy hare vettigheid aan de aarde medeueele. — Om de Koemest te verwarmen, en te breeken, kan men dezelve nu en dan omzetten; doch het is niet goed die een jaar overtehouden. — Over het geheel behoorde men de Mest niet over het land te brengen, voor dezelve gerot is. -—
Heeft de Bouwman, na het bemesten zyner braaklanden, nog Mest over, hy kan dezelve op vroeg ontblootte akkers, b„ v. vlasftoppelland, waarin hy Wintertarvv zaaijen wil, brengen. —.
Wat de hoeveelheid van Mest betreft, men rekent doorgaands 75 a 80 wagens op één morgen lands; doch men moet hieromtrent letten op de natuur der landen en der mesfie. — Minder Mest behoeven landen, die aan] klavers hebben gelegen, dan Stoppel - akkers. — Ook maakt het verfchil, wat men er op wil zaaijen ; voor Koolzaad en Spelt kan men fchier niet te veel mesten; minder behoeft zulks de Rogge of Wintergarst; Vlasftoppelland, waarin Wintèrtarw komt, heeft weinig Mest nodig, gevende anders de Tarw veel ftroo, doch mager graan.
De Zomer is de beste tyd om te mesten. Regen, veel ruigte, enz. konnen dit wel eenigen tyd vertraagen, doch men moet tragten de braaklanden bemest te hebben, tegen dat dei graanen ryp worden, op dat men tyd hebbe, dezen intezamelen enz.
Men moet nooit de landen te veel uitputten, eer men die braakt of aan klavers legt. Goede Klei- of Zavelgronden, wel toegemaakt, konnen 5 a 6 jaaren agter één bcieeld worden; minder vrugtbaare, gelyk ook Zand- en Veengronden, flegts 4 a 5 jaaren; en fchraalere niet meer dan 3^4. Veele Zandgronden konnen i
maar twee fehooven, ééns Rogge en ééns Boekweit, draagen. .
By mangel van genoegzame mestfloffen, kan men goed land in ftaat houden, door het om de 10 of 11 jaaren ééns te bemesten, en daarna, vier a vyf fehooven gedragen hebbende, te braaken; waarna men er nog zoo veel fehooven op teelen kan, eer men. hetzelve aan klavers legt. — Men kan ook de landen vrugtbaar maaken, door ze dikwyls te klaveren; door de klavers een jaar langer te houden, en er jong vee op te weiden; door een land, dat men braaken wil, met Paardeboonen te bezaaien,- en als die wel in bloei zyn, ze by droog.weêr onderteploegen; ook, door rypgewordene Raapen onderteploegen. Deze middelen zyn byzonder gefchikt voor Zand- en andere ligte gronden.
Asch van hout en turf, ftraatvuilnis, ftadsbagger , poortaarde, plaggen enz. leveren een goede Mest op, doch zyn meestal niet in genoegzamen voorraad te bekomen. — Gewoone bagger is zeer goed op-de Teellanden. — Die uit de ftaalen in de Veenlanden getrokken, door de gewoone Mest heen gewerkt, verbetert dezelve^— Straatvuilnis is een uitnemende Mest, die, in ' genoegzame menigte op het land gebragt, lang van duur is, en allei'leië vrugten heerlyk doet groeien; alleenlyk geeft dezelve veel onkruid.
Een Bouwman moet dus alle rottende enbaggerftoffen op zyn mesthoop brengen; ook fchöorfteenroet en haard-asch, mids deze laatfte eerst afzonderlyk verzamelende, om brand te voorkomen. — De Brabanders trekken dc haard-asch met geheele Schepen vol uit ons Land. — Men moet deze Mest met de hand over het land ftrooië'n, wyl zy, te dik daarop komende, hetzelve nat, vast en onvrugtbaar maakt. Dit laatfte heeft veelen onzer Vaderlandfche Bouwlieden, onbillyk, daartegen ingenomen. — Ook behoort de asch, om hare kragt te behouden, droog gehouden, en dus onder het dak verzanield te worden..— De Brabanders hebben die in ons Land veelal eenige jaaren vooruit in koop of pagt; doch dit was voortekomen, indien dé Stedelyke Beftuuren zulks affchaftén, en de asch met de maat alleen verkogten. — De haardasch, veele zoutdeelen bevattende, moet in, Veen - en Zandgronden fpaarzaam , doch kan in Kleigronden dikker geftrooid worden; de Bouwman moet hieromtrent met oordeel des onderfcheids te werk gaan. Eene ruime bemesting doe: men in twee keefen, en niet op éénmaal, ten einde het land er niet të vast door worde, ;n de vrugten beter groeien.
Landen , met Wintertarw bezaaid, beftrooit nen in November met 2 k 3 fchepels Amfter-
dafti'



C 214 >
édmfchc ffizzt pér morgen. Men kari ook deze ftrooyïng in February nog ééns herhaalen, om een goeden oogst te hebben. — De asch fcherp en heet zynde, zou des zomers de Graariplanten bcnadeelen, ten zy dezelve vooraf door den regen verkoeld ware. — Door onderploegen verliest men het voordeel der asch, wyl de zoutdeelen dan te diep in den grond zakken. . De landen, voor het Zomergraan in het najaar wél geploegd, beftrooit men met asch in February of Maart, en dezelve in den grond zakkende, behandelt en bezaait men deze landen naar den eiseh.
Geene Mest is duurzamer dan dé asch; fpaarzaam en wel gebruikt, maakt dezelve den grond luchtig en droog. Natte en taaie gronden worden daardoor droog gemaakt en geopend.
Nog kragtiger werkt het fchoorïteeriroet, mids < met nog meer behoedzaamheid gebruikt worden- j de. Het bevat veel oly en zout, 'tgeen eigen- 1 lyk in alle Mestftoffen de voedende deelen voor den grond zyn; hierom kan men met ééne wagen ; Hoender- of Duivenmest meer gronds bemesten, dan met vyf wagens beste Koemest. De beste Mest is dus die, welke de meeste zouten olydeelen in zich bevat (*).
II. OECONOMISCHE BERICHTEN-
. £>e Blindgeborene Gelieven (t>
(Eene waare' A'ncedoicP)
Te Franconville, in het Departement d'Eure Loirc, woonde een jongman en een meisje, die beiden blind geboren waren. Hunne ouders hadden hen by elkander geplaatst, op dat zy zich
Mén zie, omtrent de Haard-asch, de Verhandeling 4ér Maatfchappy van den Landbouw. I Deel; en omtrenc meer andere Mestftoffen, hetzelfde werk, X Deels II Sitik.
(f) Uit l'Efprit des Journaux. Tom. VI. An Vil. pag. ft>5—115 zien wy, dat de weldoener dezer Blinde Gelieven is geweest zeker Franschman, uit de gevangenis verlost by den val van Robespierre, en dat dit geval bree<ter zal worden befchreven in een eerlang uitkomend ^verk, gétyteld: Voyageur Sentiméntal en France fous Ro- : Üespierre, paf Vernes de Genéve, Schryver van le Voyage 1 Sentiméntal a Tverdun, Adelaide de Clarence, &.c. — iïy |1 voridt de Gelieven by een Paruikmaker te Franconville, U waar hy zich, op reis zynde, liet kappen, en hoorde ,c hen t€ zamen ftemmelyk en met de Viool muficeeren. f Zy,zongen de bovenftaande Romance. — Aandoenlyk is t de fchildering der onderling worftelende aandoeningen j van Antonin en Cecile, vóór den aanvang der Operatie, |( m groot was de verbazing dezer laatfte, by de eerfte |<
wederzyds zouden konnen vertroosten. Dé vertroostingen der vriendlchap verwandelden byhun weldra in gevoelens van liefde. Reeds was de dag hunner Echtverbindtenis doof beide Familiè'n bepaald, wanneer zeker vreemdeling, by hun gebragt zynde, e«h zoo gevoelig deel nam in hunne Dmftandigheden, dat hy hen naar Parys deedt komen, en hunne oogen door eenen Oculist liet onderzoeken. Deze oordeelde, dat een hunner te genezen was. Men gaf hun hiervan kennis, zonder te zeggen,, wie van beiden tot dit uitnemend :reluk beftemd ware. — Toen ontftondt tusfchen le twee gelieven eene zeer aandoenlyke woorde-nwisfeling over de vermoedelyke verandering van gevoelens, welke de te doene Operatie by den geenen van hun, die hö gezicht wederkreeg, .vellicht zoude konnen verwekken, eindigende lit teder verfchif' met eene wederzydfche betuiging van onverandeflyké ftartdvastigheid en vercleefdheid. —
Het meisjen onderging de operatie, welke het gelukkigst gevolg voor haar hadt, en, fchoon rare Ouders toen wel overhelden, om haar aan 2en ander man uittehuuwen, gaf zy echter, getrouw aan haar gegeven woord, hare hand aan Jeu voormaligen deelgenoot van haar ongeluk, voor wien zy de oude genegenheid volkomen behield , en wien zy daarvan nog dagelyks de bewyzen geeft, met zoo veel edele kieschheid als beminlyke ftandvastigheid.
Dit aandoenlyk geval heeft aanleiding gegeven tot het maaken der volgende
ElÓMANCE DE DEUX AmANS AVEUGLES.
Jamais les rayons de Taurorc
Ne viennent enchanter nos y'eux; Puur mus fculs rie'n ne fe colore, Et nous cherchons én vain les cicux; , Mais fi Pautcur de la lumière A -privé notre ame au jour, II voülut Touvrir toute entière Au feu du plus tendre amour.
ISlon ame, auprès de ce que faimc, Comprend les charmes des couleurs,
Et
anfehouwing der grootfche Natuur," maar niet minder, iy het zien van haren Antonin, welken zy altoos in ïare verbeelding voor den fchoonften der mannen hadt ;ehouden. ■— Niettemin was hare liefde onwankelbaar, n zy gebruikte de grootfte kieschheid, in hem aan den enen kant de voorwerpen beter te doen kennén, maar evens aan de andere zyde, voor hea alles te verberen, wat zy hem niet, kon doen genieten, en het geen lus de fmarten van net gemis des edelften zintuigs nkel by hem vergrooten- zoude.



( H5 >
Et croit, que la beauté fiuprSmc Rcsfiemble au penchant de nos ccturs.
Qttand fa voix approche & me touche, Au jour mon ame croi.t s'ouyrir,
Et Ji je rencontre fa douche-, Je crois ayoir vu le plaifir*
Pour nous feuls l'ammr n"a point d'alles,
Et nous lai.fe dans fon printems; Le régard fait des infidèles,
II nous eüt rendu plus confians. Apres la mort fi la tendresfie
Nous clonne l'immortaiité, Sans doute alors, nous votr fans cesfe,
Sera notre felicité.
M E R K W A A R X> I G H • E I D. "
Wy verneemèn, dat in de afgelopene Maand April, by het aanhoudend waaien der Oostelyke Winden, te Geertruidcnberg, op éénen dag omtrent 500 Zalmen zyn ter Markt gebragt; zynde daarvan 53 a 54 in ééne Zalmfuik gevangen geworden. — Soortgelyk eene overvloedige vangst was aldaar, ten minde by onzen leeftyd, buiten eenig voorbeeld.
NATIONALE LO TER YEN.
In de vierde Clasfe der 90de Generaliteits, nu . Bataaffche LOTERY, welke is begonnen te trekken op Maandag den 22 April , zyn uitge trokken de volgende Nos. en voorname Pryzen.
15de en laatfte Lyst. N°, 26276. met ƒ 10,000 Premie.
Z E E T Y D I N Gi
. Berichten.
Volgends Hamburger brieven van 23 April, . \varen aan de Elve by Cuxhayen twee Engelfche Kanonneerbooten aangekomen, doch, met welk oogmerk was nog onbekend.
Genomen en Geconfisqueerde Schepeni Opgebragt te Plymouth twee Franfche Kapers 1 Van 16 en van 20 Stukken. — Te Algeziras door < een Franfche Kaper 't Schip van Kapt. PI. A. \
mrichfen,. van Hamburg naar Barcelona. — Op t de Rivier van Bordeaux een Engelsch Schip met Oly, en andere goederen..—- Te Dieppe de En- 1 gelfche Sloep the Forrcfier..— Te Tarmouth Kapt. 1 R. Jacobs, van Hamburg naar Amflerdam, en 1 't Schip de Jonge Albert,- Kapt. , IFur/ler, van ! Bordeaux Te. Lisfabon, door een Engelfche -
Kaper 't Schip de Stad Alton*, Kapt, de Bso, va* Allcanten.
Scheepsrampen.
Met fchade binnen te Charlestown"iSchip Ja* mes, Kapt. Gerwing, van Hamburg naar Philadelphia. — Met lek Schip ineen Haven by Dekkum 't Schip de Vrouw Catharina, Kapt. Broekema, van Embden mz\- Rotterdam; zal denklyk moeten Iosfen om te repareeren.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 3fMey. Uit Zee terug Kapt. K. Dirks; heeft omtrent de Hoofden zyne masten verloren. In Zee K. Wykmeijer en D. Bergwerf, naar Bergen, en L. Johannefen, naar Altona. De Wind N. O. Den 4,5cn6. Niets gepasfeerd ..De Wind N.O.enO,
Den 2 cn 3 Mey. In 't Vlie niets gepasfeerd.
Den 4. Binnen een Kofl'chip, de Haam onbekend. Geen Postfchuit aangekomen.
Den 5. Uitgezeild 't Schip de Jonge Jan,Kapt. F. J. Dik, naar Embden. — De Kof, gisteren gemeld, is de Vrouw Alida, Kapt. B. B. Kool, van Noorwegen,
Helvoetjluis.
Den 30 April. By 't vertrek der Post is een Schip in 't gezigt, uit Zee komende. DeWindN.
Den 1 Mey. Het Schip, gister in 't gezigt, is Ie% Gebroeders, Kapt. Gicrjbe, van Dramine.- De Wind W.
Den 2.. Naar Zee zeilden Kapts. J. Tardsley, laar Philadelphia. — J Holbrook, naar St. U'ies. — H. Ruyter, naar Bremen. —. G. Jurgcnfcn, laar Altona. De Wind Z.
Den 3. De Schepen gister gemeld, zyn wel in Zee gekomen. Nog naar Zee A7. Herloffen, naar drendsdahl; T. Loring, naar Boston; ff. Schieman,f. Lohman, en M. F. Schultz, naar Altona; zynic "allen onder Goeree geankert. Heden naar Zee S. Gethcr,, naar Noorwegen; is weder teruggekoncn en op de Rhee geankert. De Wind N.
Den 4. Naar Zee IV. J. van Dyk, naar Olerou; p. Loring, II. Schieman, J. Lohman, M. F. Schultz,V. fferlojfen, en C. Gether. De Wind Z. Br lelie..
Den '30 April. Binnen een Franfche Kaper, velkein de Pit ten anker is gekomen. DeWindN.
Den'i May. Niets gepasfeerd..De Wind Ni
Den 2. De Franfche Kapers le Rabotteur en een lit de Pit zeilden, in Zee — Ook zeilden derwaard le Kapts. P. Ddmitz, naar Altona; D. ■ Draper, 'an Altona naar Lisfabon; C. Ukerman op avanuur; J. P. Zwarts, naar Charente. De Wind Z. O.
Den '3. Alle de Schepen van gister kwamen vel in Zee; alleen geraakte Pf-Damitz aan de >ank vast, doch zal met de vloed wel weder los :omen.. Gister waren voor dc Maas 4.groote En-;elfche Schepen en 1 Kotter in 't gezigt.. De Vind N..N.-0..
■ weer.;.



WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAAlNElNBURG ■ gedurende de Maand April 1799.
1 'pril "AR°" raE5M0- winden. I lucht5ge- . .. tiiersio- baro- winden. luchtsce-
■ meter, meter. Streek Kragt\ steldheid. ap™ meter, meter, ürttk Kragt steldheid.
I tï9~~i\i6\ [N. O. — 6 Een weinig Betrokk. ~~ ÏÏ9~J'4 45 Z.~VV\ 5 Zeer Betrokken.
I I <29 7 38f 6 . 17 J2Q _| 50 6 ,
1 . t>9 8f 3oi j~——_6 — ■ I (j.29 1^47 Z.Z.O, 4 — : ■
§ C29 9 29 2 Zèer' Betrokken. (,"29 i 44 Z. 4 Betrokken. ~
I 2 ^29 f>'t 35 nn.O. 2 . =. j8 «(29 II49 Z.Z.O. 2 .
I C.29 ro 28 [O N O, 4|Fen weinig betrokk. £28 11)41 |N. W. 4) —.
I ^'29 10 2ö lüost. 4|Z«er Betrokken. I C29 §40 Z. Z.O. 41 Zeer üetrokken.
I 3 <29 9433 4j Een reinig betrokk 19 < 29 § 52 ■ 2 — I
I / 2° 9 20 I v Helder. | [29 i 45 Z- t. O. g|Betrokken, Regen. I
I U9 9i 29 . O. ZÜ. 2 Zeer üeuuAken. V29 1 43 Z.Z.O. 2 Teer Betrokken.—1
■ 4 <29 9I 351 O. t. Z. 4 HeWer. 20 <29 2 49$ 2 . _____
1 (.29 8i 30I 2 ■ [29 3i 4i N.IST W. 4!Betrokken.
I ^29 6 3 ri Z. O. t. O.4 Betrokken. ^29 5^41 N. VV. ZJ~~=~
I 5 r9 4? 4L £'?T* ^ 4 21 < 29 7 43ï 2 Zeer Betrokken.
I £29 31 38i O N. O. 4 £29 71 40t 2 Betrokken.
§ ^29 3l 38! N. W. 2 BetioKKen, Mist. ï T29 8 141 NTtTvV- 2
I 6 <29 3i4o| 2-- 22 <2) 74 Sol Wen 2 Zeer Betrokken,
I f.29- 41 371 • 2 _ £29 C\ .;4i Z.Z.W- 4 — —
I *) 29 5ii361- N. N. VV. 2 Betrokken Mist. C29 "6 44 Z. a niZZZ" _ -
| 7 <29 6| 39i . West.- 2 ■ 23 <29 5^531 O. N. O. 2 I
I C29 H\37 2 - £20 6 44 N.n.O. 2|Betrokken. I
I V29 7l|37 IZ. W. 2 [ietrokken. t'29 0J4I N.JN.W. 4! " f
i 8 <29 7 48 2 24 ^29 7 44§ 6
I L29 Sikol " ■ 2 Een weinig Betrokk. ^29 8 48 ■ ■■ 8| ff
I C29 6 I40 W. Z. W. 2 Betrokken. C29 9 13^ I 'V N. wTfr ———■ —•'■
I 9 '< 29 61 47 2 Zeer Betrokken. 25 < 29 9 48 ' 6 -
f £29 6 [42 Z- W. af ■ L29 8 Us 1 4 Zeer Betrokken. f
i \"29 ii 41 Z.Z.O. 6 Betrokken. I ^"29 71 9 |N. W. 4 Zeer Betrok! erTT I
[10 <i8 ioï 44 Z.Z.W. 6 Regen. 20" < 29 7 42 4 , f
I C.28 H3I40 ■ ' ■ 8 Betrokken. | C.29 7i!.3Sf • 2 Betrokken. ' j
I C29 1 '42 p — ójZèeiHsèïrokken. C29 sT/fci "l""——_ *2| — '"'' "' I
i ii. 09 2 46 Z.W. 4 Een weinig BetroKk. 27 ^29 9 48 ' 4 Zeer Betrokken, 1
I r.29 2 4Qi I ■ _2l- L- ji9 9l4Q _ ! — 41 Betrekken I
[ *y9 3TT1 W. N. W. 21 Zeer Betrokken. C29 8442 Z. (\77~'*~2 -" •' """"' " I
12 < 29 4§ 46 2 • 28 {29 7| 43! —i. 2 l
* / 29 ft 4 r ■ 2l Een weinig Retrokk. ( 20 75140?- N. W. ■ ?1 ■ f
\29 9 N. W. 21Zeer BdiroKken. v'29 7! 40! ~~*~**" ~ *" j
13 <29 11 44§ 2 Betrokken. 29 < 29 8 43 4I
13 37 -y;\;-~ .. '■' | delder. L?9 9 39i 4 j— ______ 1
C30 ||4oi —- 2|BetroT;ken. K 30 9142 N. JM. W..4| '|
14 <33 ï 44ï N. N. VV. 21Zeer Betrokken. 30 < 29 10 46 — 4 Zeer Beirokken 1
/gg 10I-U0 N. O. 6 [leider. <-?g__S>|f39i. Betrokken. ' 1
^'29 0 44 [ " " - 4.JZeer""Betrokken. f - I " I
15 <29 5 52! Z. t.VV. 4 <
C29 3 49i Zuid. 2jBetrokken. L 1 'I
f29 2!|;8 Z.Z.O, 4T " r~~° "T8"" , ^— 1
iö <29 .2 495 Z W. 6 Betrokken Regen. < I
_"9 2 (45 Zuid. 6 Zeer Betrokken. L 1 1
Gevallen /4<sgys« en i";<'eti/)r', geduurende de Maand 'April, 29 j^yn. De Uitwazeming is 15 Lyn
Te Amfterdam, by C. CÜVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam.



ïi May 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Iets over do Land-Oeconomie of Landlyke Geneering.
rVYAJlebben in N° J4- bladz. 109 beloofd, L v,v.by eeiie volgende gelegenheid over de Land-Oeconomie (Landwirtlijchaft) te zullen handelen, en gaan thands aan deze belofte voldoen; men hebbe dus dit ftuk aantemerken, als een vervolg van het geen in dat en eenige voorgaande, omtrent het beste fystema van Indulrh
en arbeidzaamheid gezegd is geworden. Wy
zullen hier wel wederom den leidraad van Crumpe volgen, doch vry, met zeer veel verkorting, en met mvlegting, waar het nodig zal zyn, van anderer of onze eigene aanmerkingen.]
Het fystema der Land- Oeconomie is in Frankryk uilgedagt, by gelegenheid dat deze gewigtige tak van volksbeftaau in dat Ryk door den overweegenden bloei van Handel en Manufaiïuuren , ten gevolge der fchikkingen onder het beftuur van Colbert gemaakt, zeer'aan het kwynen geraakt was. — De voorname ontwerper van het gezegd fystema was Francais Quesnay, die weldra een groot aantal navolgers zoo in Frankryk als elders verkreeg, hebbende zich dezelven zedert dien tyd den onderfcheiden den naam gegeven van O economist en. — De Engelfchen, ook Smith cn Crumpe, hebben, veelal ten onregte, de pogingen der Franfche Oeconomiiten in een ongunftig daglicht geplaatst.
De Oecouomisten verdeelen de inwooners van een Land in drie foorten ofclasfen, te weeten: 1. Landeigenaars; 2. Landbouwers, Pagters, Boeren enz.; dezen noemen zy de Produceerende of vrugtdragende clasfe; en 3, Handwerkslieden, ManufaÜurlers en Kooplieden, door hun genaamd de Niet produceerende of onyrugtbarc clasfe.
De grondleer, waarop het ftelfel der LandOcconomie gebouwd is, is kortlyk deze: — De wezenlyke en oorfpronglyke rykdom der menfchen ontftaat alleenlyk uit de aarde, of den grond,
E
dien zy bewoonen. Deze rykdom wordt voordjpbragt door het bouwen van den grond, en door de jaarlykfche aanwinst van nieuwe vrugten uit wel bearbeide Landen. De Indujlrie-arbeid tot het verkrygen van dezen rykdom onmiddeiyk mets bydraagende, is het blykbaar, dat de d^rde clasfe geen merklyk aandeel heeft in het vermeerderen des waaien volksvermogens. — De Indujlrie- arbeid dezer volksclasfe kan niet beftaan, zonder de voordbrengfelen der tweede of Landbouwende. De Molenaar b. v. kan niet maaien , de Bakker niet bakken, de Grutter niet grutten, ten zy hy de ftoffen daartoe alvoorens van den Landbouwer ontvange. Dus ontftaan alle de bezigheden der Indujlrie uit de Landlyke Geneering, en de nyverheid op zich zelve kan geenen volks-rykdom geeven, maar is alleen eene gedeeltelyke aanwending van denzelven. — Het i? derhalven eene kwalyk begrepene Staa'kunde^ den Nationalen Landbouw te belemmeren en te drukken, ten behoeve der Indujlrie.
De Landbouw de eenige voordbrengende bronader van den volks-rykdom zynde, noemt men ,dat gedeelte der ingezetenen, welk zich daar ;mede bezig houdt, te recht de vrugtdragende of produceerende volksclasfe. — Indujlrie brengt eijgenlyk niets nieuws voord, maar vormt en verar[beidt de Producten der aarde, en in dien zin ' inoemt men de clasfe der Handwerkslieden enz. billyk onvrugtbaar.
I De Landbouwer voedt ons allen, van den Koning tot den Bedelaar, hy levert ons al het overige, dat wy tot ons beftaan nodig hebben. Van den welvaard of de armoede der gezamenlyke Landbouweren hangt het algemeen vermogen «cheel af. |_üit is eene waarheid ten aanzien van alle Landen, welke eenen ujtgeftfekten en vrugtbaren bodem hebben; doch in ons Land, waarvan de iiitgeftrektheid kieen, en dc landlyke opbrengst, in vergelyking met de inwendige Coni'umtie, veelal zeer gering is, km de Landbouwende clasfe niet de eenige produceerende, noch die van Indujiricuje Arbeiders, Kooplieden cn e Mi>



C -i3 )
Manufa&uriers, volftrekt onvrugtbaar genaamd worden. Integendeel waren de Commisfiehandel, die onzer Colonlëu, en het Fabriekwezen, vanouds de zenuwen onzer Commercie, en ryke bronnen ter vermeerdering van het volksvermogen. Deze aanmerkingen moet men hier en vervolgends wel op het oog houden. Redacl.~\
jNyverheid wordt door den Landbouw gevoed, en dus is de jaarlykfche opbrengst des laatften zoo wel voor de 'niet produceerende als produceerende clasfe belangryk. Men kan dezen tak van beftaan niet drukken, zonder de overigen zeer te benadeelen.
[Er heeft zedert eene reeks van jaaren 'm Frankryk cn elders, (ook in ons Vaderland}, eene geheime worfteling plaats gehad tusfchen de tweede en derde clasfen, waarvan de ftrekklng was, eene van beiden haaren volkomenften bloei op den ondergang, althands op de kwyning harer mededingers ie vestigen; en welke ook ten allen tyde invloed hadt op het fystema van Staats-Oecotiomie, door de Regeeringen hier en daar gevolgd. — De waare volkswelvaard kan niet anders gevestigd worden, dan door een fystema Van vlytbetoon en wetgeving, het geen, vry van alle partydige overhelling naar de ééne of andere zyde, zich alleenlyk grondt op de natuur der dingen zelve, en op het ondeelig belang van den byzonderen Staat, waarvoor hetzelve gefchikt is. De regte verhouding van Landbouw en Indujlrie tot elkander, blyft, voornaamlyk in dit Land, het •nog nooit geleverd proefftuk van wysgeerige StaatsOeconomie, Redact.]
De eerfte clasfe, die der Landeigenaren, draagt 'tot de algemeene inkomften by door zoogenaamde Grond - uitfehotten (avancés foncières), befteed ter verkryging of vermeerdering der voordbrengfélen van de aarde; b. v. het ontginnen, bepooren en beplanten der gronden, het aanleggen van de nodige gebouwen voor Landbouwers, Vee, en Have, het droogmaaken cn bedyken van Meiren en onvrugtbare moeraslén, het verbeteren der Hoflieden en Lande'ryen, enz. enz. — Deze grond-uitgaven, zonder welken de aarde geenen telkens wederkeerenden rykdom opleveren kan? zyn een wezen,yk gedeelte van het grondvermogen der ingezetenen zelve, en geeven den geenen, die dezelve deedt, een altoosduurend en overërvend regt op de voordbrengfelen, welke de aarde hem daardoor oplevert, als eene eeuwige rente voor zyn uitgefchoten capitaal, waarvan hy echter by aanhoudendheid wederom een gedeelte beiteeden moet, om deze bron zyner inkomften gaande te houden.
Tot de jaarlykfche opkomften van den grond brengt de tweede claslé, van Landbouweren enz., liet haare toe, door het geen men in de
Land- Oeconomie, avances primitiyes £? annuclles noemt, dat is, door bekostiging van het geen tot de Cultuur der Landen cn tot nieuwe Landbouwsondernemingen jaarlyks vereischt wordt. De fommen en den arbeid, daartoe benodigd, zet de Landbouwer op winst uit, en, zoodra hy daarvan geene voordeelige vrugten trekt, moet hy zyne poging opgeeven, cn naar een ander middel van beftaan omzien. — Alles, wat hem, na aftrek der nodige onkosten, overblyft, is eene grondrente of Pagt, welke den Grondeigenaar toebehoort; en wyl de Landbouw jaarlyks zulk een overfchot afwerpt, cn dus het volksvermogen geduurig vermeerdert, noemt men deze clasfe de vrugtdragende of produceerende.
De avances primitiyes of uitfehotten tot daarftelling van Landbouws-inrichtingen, in Duitsehland Wirfhfchajts-lnyentarium genaamd, worden aangewend ter bekominge van teel-, baatige-, en werkbeesten, van Have, Bouw- en andere Gereedfchappen. — ln Frankryk was dit alles, vóór de omwending, het eigendom niet van den Grondheer.maar vanden Pagter, die, eene groote uitgeftrektheid van Landen cultiveerende, en de daartoe benodigde voorlchotten doende, aanfpra>k hadt op een ruim deel der jaarlykfche land-opkomften; by den kleenen Landbouw (petitc Culture') behoorde deze geheele toeftel aan den Grondeigenaar, en de Boer, op zulk een Landgoed woonende, heette Métayer, Meycr of halve Pagter, uni dat hy het jaarlyksch overfchot, na aftrek van alles wat hétLandgoed gekost hadt, met den eerften deelde. Alle de voormalige grondregels der Franfche tand-Oeconomie, als op deze byzondere inrichting fteunende, zyn voor andere Landen en
nu ook voor Frankryk zelve — volftrekt onbruikbaar.
Tot de avances annuelles behooren de jaarlykfche uitgaven voor Zaadkoorn, Mest, onderhoud van 't Huisgezin, Dienstbooden , onderhoud en voedfel vair het Vee, en Daghuuren. — Deze uitgaven, nevens de renten van het aangelegd grond - capitaal, maaken de inkomften van den Landbouw (reprifes de la Culture) uit, welke voor alles moeten worden afgetrokken, eer men aan een zuiver overfchot kan denken. Dit laatfte beftaat enkel in het aanwinnend, of, na aftrek van al het voornoemde overblyvend, gedeelte der voordbrengfelen, waarvan den Staat, voor hetbefchermen der byzondere eigendommen en takken van beftaan , als grondbelasting , een gedeelte toekomt.
De derde clasfe, uit Kooplieden en Handwerkers beftaande, wordt door de Oeconomisten onvrugtbaar genoemd, niet, gelyk Smith en Crumpe willen, in dien zin, als of derzelver Indujlrie niet ten hoogfte nuttig en voordeelig voor den Staat
zou-



e 219 )
?oucTe zyn, maar in den gezonden, boven verklaarden Phyjiocratifchen zin , voor zoo veel de Indujlrieaüeenlyk verwerkt, omzet, en doof vorming of verplaatiïng der goederen winst geeft, maar nimmer de winstgevende producten zelve gedurig op nieuw voordbrengt.
Een ruuw materiaal wordt niet zelden door den Indullric-arbeid tot eene zeer hooge valuta of koopwaarde gebragt. Dan, het volksvermogen groeit niet aan in dezelfde rede met de innerlyke valuta van deszelfs gezamenlyke Manufacturen, om dat deze laatfte geene wezenlyke rykdommen, maaralleen zulke Producten zyn, Waaraan de Indujlrieeene jaölice waarde heeft gegeven, die niet van derzelver geftalte, maar louter van overeenkomst en andere toevalligheden, afhangt.
De Landbouw fchept nieuwe rykdommen, de indujlrie doet niet dan dezelven aan te wenden, door ze onder nieuwe 'gedaanten te brengen. — Het is waar, veele noodwendige levensbehoeften worden ons door de hand der nyverheid toege ■ diend, doch de Producten der aarde zyn alleenJyk vrugten van den éCrften arbeid K terwyl de tweede arbeid meestal vereischt wordt tot het bereiden en bruikbaar maaken dier voordbrengfelen. Daar de laatfte dus niets, het geen er niet was, voordbrengt, noch de masfa van natuurgaven vermeerdert, kan het algemeen vermogen daardoor ook niet toeneemen, vermids de koopwaarde der verarbeidde Producten fteeds ryst of daalt naar dep minderen of meerderen voorraad, die door. den eerften arbeid daarvan wordt ingezameld, en ter markt gebragt. [Dit laatfte is over het geheel waar; doch in oorlogstyden hangt de ryzing en daaling' dikwyls ook nog van geheel andere oorzaaken af. Ook is de overgang van het ruuw materiaal tot het voordbrengfel van Indujlrie dikwyls zoo groot, dat de meerdere of mindere voorraad van het eerfte geen den minften invloed op de waarde van het laatfte kan hebben; het Brmfelfche Kantwerk (om dit voorbeeld eens te neemen,) zal niet goedkooper worden, al is de Vlasbouw overvloedig en gezegend geweest, ilier geeft Indujlrie bykans alleen de geheele waarde, terwyl de hoofdftof genoegzaam in geene aanmerking komt; en het is om deze laatfte reden , dat de In-, 'drfjlr'ie- arbëjd veelal even voordeelig is, als de produceerende. Redact.']
Het zyn eigenlyk de Landeigenaars en Landbouwers alleen, die aan de Maatlchappy opbrengen, en daartoe het vermogen bezitten; de overige Leden , der Maatfchappy zyn alleen te befchouwenalsbe- j zoldigden, die niet in ftaat zyn meer te koopenen , te betaalen, dan hunne verdienften door tusichenkomst der twee ewfte clasfen toelaaten. — De Indujlrie - arbeid heeft ook zyne uitfehotten te , doen, en onder die één, welk daaraan byzonder
Ee
eigen is, t. w. ter aanfehaffing der eerfte hoofdftoffen j dan, de Landbouw ftaat ten dien opzigte alleenlyk onder den invloed der Natuur,- en houdt dus eenen regelmatigen gang. De jaarlykfche oogst vult hier telkens het ledig vak aan, door de confumtie van het laatfte jaar veroorzaakt. De Landbouw is dus voor zich zelve genoegzaam: zy voedt haren oefenaar, die niet nodig heeft van iemand iets te ontvangen,-en zy deelt nog daarenboven een zuiver overfchot uit aan de geheele Maatfchappy, ter betaling van allerlei ai beid en dienften. — De Handwerksman bevindt zich in een geheel ander geval? hy kan de opkomst van zyn uitgefchoten capitaal niet inzamelen, maar* moet daartoe de tusfehenkomst van anderen, als Koopers, afwagten. liy geeft door zyne nyverheid eene nieuwe waarde aan de hoofdftoffeu, die hy ver arbeidt; maar, wyl en de aankoop dier ftoffen, en zyn arbeid daaraan, uitgaven vordert, zonder een wezenlyk nieuw Product opteleveren, is eigenlyk de vermeerderde valuta zyner voordbrengfelen alleen eene vergoeding van gemaakte kosten, die veelal van toevallen," cn den willekeur van anderen, afhangt.
De koopwaarde der konstgewrogten is dus de waarde der hoofdftof, vermeerderd met de waarde der daar aan gebragte vorm; dan deze laatfte onzeker en willekeurig zynde, weet de Handwerksman nimmer, of hy by zynen arbeid verliezen, dan winnen zal? — Het beftaan der geheele Maatfchappy komt dus eindelyk geheel en al neder op den Landbouw, en de produceerende volksclaslén. — De Manufafturier, de Koopman kan groote winften doen, doch zy zyn alleen voordeel voor hem, en verryken de Natie niet.
[Hoe veel waarheids er ook zy in de bovenftaaiide redeneering, als theorie befchouwd, blyft niettemin de zaak, in toepasfing gebragt, voor veeie bepalingen vatbaar. In Landen, gelyk het onze, waar de kleene en ftiefmoederlyke grond te weinig oplevert, om de ingeaetenen, als Landbouwende Natie, te voeden, en waar alles de Indujlrie, den Koophandel, de Manujdcïuuren begunftigt en uitlokt; in zulke Landen treeden deze laatften voor een goed gedeelte in de plaats van den Landbouw, en léveren zy, te gelyk met denzelvcn, 's volks algemeen vermogen op. —■
Men kan ook niet onbepaald beweeren, dat de nyverhcids- of konstavbeid, noch ook de Handel, geene • vermeerdering aan het volks capitaal toebrengen, want de ondervinding van alle handel.Iryvende en Manufactureereude Natiën logenftraft lië ftelling. Van waar NcSrlands oude, fnel toejénómehe-, bloei en rykdom, anders dan van deszelfs Fabrieken en Commercie ? De laatfte brengt ie grond-Producten van de ééne hand in de andere, en de afval daarvan is dikwyls aanmerklyk a ge-



( 220 1
genoeg, om niet alleen fchadeloos tc ftellen,maa ook zuivere en ryke winften te doen overhouder terwyl door de eerften eene zoo groote verhoc ging aan de waarde der hoofdftofï'èn wordt bygt zet, dat het tiitfchot voor dezelven, en voor hc daaraan verrigt handwerk, kan worden afgetrok ken, en echter een goede fom voor den Fabrikar ■overblyven. In beide gevallen wordt de produ ecerende grord door nyverheid als 't ware o onzen eigen bodem overgebragt, en de vreemde fmg, ais kooper,ofverkooper,' vergoedt door zyn betaahng, het geen anders de Natuur nlsproducer, aan den Landbouwer fchenkt. — Wy erkennen de waarde der konstgewrogten is grootendecl toevallig, en aan fnelle en groote daalingen on derworpen; dan, ditzelfde heeft ook min of mee plaats ten aanzien van de voordbrengfelen de aarde, die nog daarenboven aan wanjaaren, mis gewaslen, Vee-fterfte enz. onderworpen zyn. — Het capitaal van Kooplieden en Manufacturiers, 't is waar, verrykt onmiddeiyk alleen de bezit ters, terwyl de Producten van den Landbouw het vermogen der geheele Natie doen aangroeien: doch, middelykenvyze verfpreidt zich ook de eerde foort van rykdom, 300 door arbeid als verteering, weldra onder alle de ftanden der Maatfchappy, terwyl dezelve eenen wederkeerigen invloed heeft op de verbetering en vermeerdering der grond-Cultuur en van den Landbouw. Men ziet deze laatften in ons Vaderland allerwege het meest bloeien in den omtrek van onze voorname Koop- en Manufaetuurfleden, b.v. Amfterdam , Rotterdam , Leyden , 'Delft, Haarlem enz. — Alles komt dus, ten aanzien van ons Land, al wederom neder op eene welberekende afweeging der belangen van Landbouw, Fabrieken, en Koophandel, tegen elkander. Redact.] {Het vervolg in N° 30.)
Mi st van Wolken Lompen enz.
De Vryheer von Hartmaan heeft in deszelfs Oetommifolte Abhandlungen aangetoond, dat Wollen Lompen, en Snippers van Hocdenvilt een uitnemende Mest opleveren. Zedert lang bemesten de Papiermakers m Saxen, in het Markfche, en elders , Landen en Moestuinen met de uitgefchoterie W7l>ife-, Vodden.t- Goa-geutigèn verzekeren, dat van twee naast elkander liggende akkers, waarvan de een met Schapemnest, en de andere met Lompen bemest was, op deze laatstgenoemde het Graangewasch ongelyk veel zwaarder, hoofer en weeiiger ftondt dan op de eerfte; zynde°het voordeel der Lompen- boven de Schaapenmest zelfs nog m net tweede jaar zigtbaar. I
r Snippers van Hoorn doen hetzelfde nut, fchoon ; zy ook langen tyd nodig hebben om te rotten. —
- Men heeft zelfs, met het gelukkigst gevolg, de-
- ze Snippers in hetlaate najaar, als eene Mestftof, t zeer dun over het reeds uitgefproten Winterkoorn
- geftrooid, op Landen, die in langen tyd niet bet mest, cn dus geheel uitgeput waren.
i Middel, om de Roode Verw in Zyden t Stoffen vast te maaken.
5 (Uit het de Annalen van von Crell en
van Mons.)
Dit Middel is uitgevonden door den beroem• den Stokholmer Verwer A. Hardt, en wordt op deze Wyze toebereid:
Men aluint ieder pond Zyde met \ pond Rameinfche Aluin; men flaat dezelve fterk door die ontbinding, en doet ze voords \ uur lang kooken met 1 once Cochenille, f once Galnooten, 1 once Wynfteenzout (Criftal de Tartre^),\ lood Arfenicum, en | lood Marienglas. — De Konstverwer behoort zelf den omvang zyner Verwkuip te bepaalen, naar mate van het hoogfel (nuance), welk hy aan zyne couleur wil geeven. •
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nuttige Uitvindingen.
Men verneemt, dat in Duitsehland, Frankryk en elders , de teelt der zoogenaamde Runkelrdbc of Ronkelraap, rprasftca Rapa L.) en de bereiding eener zeer goede Suiker uit dezelve, welke reeds voor 10 a 12 jaaren begon opgang te maaken, meer en meer in zwang komt. Men zie daaromtrent Diaion. hncyclop. daverden, art. o u c r e ; FEsprit des Journaux Tom. VI. An VII. \?o" !2o ' 199' e" JlSemee'ie Fonst- cn Letterbode', i\ . 26tf, 273. — Achard te Berlyn, de grootfte ondernemer dezer nuttige pogingen, berekent dat hy voor de geheele Confumtie van het Pruisfisch Ryk, welke hy op 13 millioenen ponden Suiker lchat, niet meer dan i^ duitfche mylTeelgrond zoude nodig hebben.
Het is te wenfehen, dat eene zoo voordeelige, en byzonder in deze tyden zoo belangryke uitvinduig, allerwege de nodige onderfteuning en navolging moge vinden! - Wv verneemen met genoegen, dat men ook in ons Vaderland begonnen beeft, Suiker uit Raapen, en Syroop uit K.oode Winterwortelen of Peên te be-
rei-



( én j
reiden , welke beiden in het gebruik uitmuntend voldoen. — Omtrent beide deze bereidingen, alsmede omtrent die der thands in het voormalig Gelderland zoo algemeen, in plaats der Italiaanfche Boom- of Sla-Oly, gebruikt wordende Papaver-Oi/Y, hoopen wy binnen kort onzen Lezeren eenig nader verflag te geeven.
Een onbekende Slang, op het Eiland Barbados ontdekt.
Dit monfterdier was 40 voet 6 duim lang, en hadt eenen omvang van 29 duimen. Het viel met eene gedugte fnelheid aan op de geenen, die toegefchoten waren, om hetzelve aftemaaken, en wederftondt verfcheidene fnaphaanfchoten, welke door het ligchaam drongen; tot dat een groote kogel, het hoofd getroffen hebbende, deszelfs oogenbliklyken dood bewerkte.
De tanden van dit dier waren 4 duimen lang, en de tong was grooter dan die van een Os. Een jonge Neger van 14 jaaren, door nieuwsgierigheid gedrongen, tastte met vinger en duim het uiteinde der tong aan , en gevoelde daarop de fnelle werking van een zoo fterk vergif, dat men genoodzaakt is geweest, hem de beide aangeraakte vingers aftezetten.
De Koninglyke Maatfchappy te Londen houdt zich thands bezig met het onderzoek, hoe hetmooglyk zy, dat een monfter van dien aart, de Barbados bereikt hebbe, daar het zeker is, dat hetzelve geen inboorling is van dat Eiland.
Anecdote omtrent BübtfAparte.
Buonaparte, de overwinnaar van Italië, hadt zeer veel moeite, om de inwooners van dat Land, natuurlyk beleefd, en destyds nog weinig bekend metdegrondbeginl'elen vnuhst Fransch Republikanisme, te overtuigen, dat het onvoeglyk en zelfs befpotlyk was, zyne Vrouw te noemen Mevrouw de Generalin! — ,, Myne Vrouw, (zei„ de hy hun), is niets meer dan de Burgeres Buo„ napartc; zy is zoo weinig geftegen in rang by „ myne Armée, zy is zoo vei- af, van daarby Mc„ vrouw de Generalin te wezen, dat zy nog niet „ eens Mejuffrouw de Corporaalfche is.'' —~ 1
Eene nuttige les voor allen, die op eertytels aazen, en inzonderheid voor Vrouwen, die zich op den Nii. uwen rang harer Mannen zouden willen te goede doen!
Ee 3
\Prysen van eenige voornaame Koopwaaren en Levensmiddelen, te Amfterdam, den 6 May 1799.
Peper en Speceryen, by 't gg in Bankgeld.
Peper, bruine . • % 50
dito witte ■ . . 6 54
Nagelen . . \ ft. 65
Foely blanke . . £ 75
dito ongegarb. . „ "75
Muscaat • Nooten - . ft. 440
dito ongegarb. . « 350
dito geftoken . = qoo
dito ftukken . s ï_o
Caneel, lange . . = 155 a 209
dito korte , . s jqo
Geraffineerde Suikers by 't g?.
Candybrooden a 2 en 3 tg § 47348
Poeyerbr. dito .. . = 45 a 46
Raflinade dito . . = 43,^44
Melisfen, 2 ge . «= 42!a |
dito van 3 dito , * 40^342
Lomp Melisfen . . » 303a4oJ
dito ia en 7 . * 58^ a^WitteCandy . .
dito blanke . „ s 4^3.4.6'
dito geele . . . 5&_V
dito ligt bruine , s sS'ixao1-
Basterden of Farin . »2oa"öi +
Bruine Syroop, by de 100 fj f? ioo *
Thee en Coffy, by 'f tig. ? Thee Boei in Kisten , ft 20339 Congo ' . , 43a56 Soatchon . = 47a5fj Pecco . . 82398 Hyfant Schin . = Hyfant . . = 853102 Coffy, Martini: in Vaten.' = 26*327 dito in Baaien . = 28] 339 St. Domingo in Vaten * 25! a2ö| dito in Baaien . - 28§a29a Suriham. in Vaten = 26^27 dito in Baaien . _8|a29 . Bourbonfehe . = 20^ Java in Gonje, by 10 Baaien, Ct. ■ . . s.^ó"!
'out by 't 100, van 404 Maaten.
Alamats . . £ 1503200
St_. Ubes , , 90a 100 Lisfabons .
Olerons . . . 5 ncaii/r
St. Martins . . = 105 a 110
Wit Zout . .. , asoasA'ö
Ta,



C 2—t )
Tabak by *t af.
Varinas Cadix . ft. gftfegti
Varinas Kust „ . /Saa33
Portorico . • = idaso •
Maryt. Bladen ♦ ? *3iai4+
Virginy dito . . s i4aï&
Brafil. in Rollen . * i3ai7
Ukrajne de 100 . 5 36 a 37
Inlandfche dito • = 24 a 6a
Carotten . . . * 84 a 83
Kaas en Svter.
Kaas, de 100 fjg. EdamfeRoodkorst van divers gew. ƒ 17a sa
dito Witkorst . . * 15317 Stolkfche van 20 a 30 fë . » 19822
dito van 10 a 16 t8 . * 16a 18 g Leidfche Cornyn 't Schippond * 23326
dito Friefche .. * i4aió
Boter de 92 gg bruto» - I
Delftfche * . '■ , ƒ 38 a 43 J)
Leidfche . . «36338 (
Friefche . . s 34 a36 I
Hooiboter - - * 21334 "\
Fenige Graanen, by 't L3St'.
Tai-we. ggh (
Poolfche, bonte en witte * .2203250 j
. - ■■ roode • 5 2103230 1
Koningsb. * » 2003215 1
Voorl. roode . - 176" 3195 1
dito witte . . « 1803200 &
Gron. en Oldambt. ' . * *75a*95 1
Voorl. Gron. en Old. roode = 1073198 (
Friefche : . * 1853210 >;
Bovenlandfche . = 19082x0
Zeeuwfche . . . * 3103230
Vlaamfche, roode en witte * 200a335
. Rogge.
Pruisfifche en Koningsb. ggl. 155^176 Pomer en Stett. - - - i55ai7ö
Boveni. } . » s 1503165 Bruine 5
Brab en Vlaamfche . * 166 a 176
Gedroogde . . =1653175
Garst.
Voorl. Winter ? . ggl. 1203140 Friefche Winter 5*
Gron. en Old. Winter ? .„„uo Zeeuwfche en Overm. dito i 1-03140
Zomer dito * . ? 1153133
Haver.
Brouw . ggT. Witte Voeder \ dito Eider en Poolfche j"
Boekweit, £rV. Brab. en VI. t Boveni. ( „
Amersf. en Goifche. f &> 29a3.°
Voorlandfche j Paardeboonen • e 32a33
Te Dordrecht, den 2 May 1799.
Wegens den Hemely aarts - dag zyn er hedes eene Goederen ter markt gebragt.
Den 3 May.
Luuwe Vlasfen, per Steen . 28 a 45 ft. fouiwyn, per Virtel ... 9A e£ ienever, per dito .... 10^ c£ aiikfche Kooien, per Hoed . . 37 gl. Vaag dito, per 100 Waag . . 38 gl.
Den 6 May.
'atidybroeden - - 46I a 47! 1|
'oeijer dito « - 44! a 45_
\ajjinaden - - '43^ a -f
Misfin 2 en 3 tg - 40 a 42!
.ompen - 38J a 39
'tampfuiker - - - 39342
'asterden « 29! a 36J
'andyën, diverfe • - 38\ 3 46-I
yroop - - » - IJ 100 3 101
Te Schiedam, den 8 May 1799.
Moutwyn 10 c£ de 30 Virtels, zonder Fust. Geneyer 11 <fL dito, dito. Geneyer5161153 gl. per Aam, yfey?. /Vo^f. Gedroogde Rogge 163 gg per Last 192 ggl.
Te Utrecht den 4 May 1799'.
Witte Weit - - - ƒ 13J Roode dito. - - - = 12' a 13!
Rogge * io£ <f.
Boekweit - - - * 7ia8:6 Capucyners, groote . - »
dito



C «23 >
. dito middelfoort - - • j
dito kleine - - - - « io a ib, J
Groote Graauwerwten - s <
dito middelfoort - - • 19 • a ai J
Kleine dito - - - * l5* a 16 '|(
Ongelezene dito - - » ia a 13 ,<
Groene Erwten, naar droogte » j
droog middelfoort e J Kleine zuivere dito - '- t
Ongelezene dito - * Hs. ! Witte Erwten Witte Boonen, (Bosfehe)
Paardeboonen - - s t J
Haver - - - ' 6~> a 7;
Wintergarst - - ~' Zomer dito - f s 0 a ö4-
Pryzèn yan eenige Binnenlandfche Effecten, 1 te Amfterdam, den 9 May 1799. j
gteWlifcni Msöfee . a 3 pCt. 3<5§ a 37 t dito Brab. fchaêverg. a 4 . . 345 a 355 dito 4 pCts. Heffing, a 3I,
naar ratu van Comptoiren en Somm. 43^ a 40$ <
Bit. Refcriptiën. den7,8,en9May
1799 . . 94Ï a <
1800 . . 74 a 75 , „ j
1 . . 61' a 63 aoa
2 . • 53~ia 51
3 . . 49i- a 5^ a5°I
4 . . 48 a 4 )i Na den Vrede by loting . 39 a 40* a 39
Hollandsch geforceerd ^ • 351 a 3^i
Vrywillig dito . . • 59 a %
Geld. fchaêverg. . . .• 3° a 3°5
BELEENBANKGELD. 991 i ipCto.
__3<r«<!- Coz/rc te Amfterdam, den 9 May 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5*15^
Oude gerande dito . ~ 5 '• «te
Ligte dito . . • 1 49 •" per once.
Souvereinen • « 17 : - per ftuk.
Spaanfche Piftolen . * 45 : 10 per once.
Frani'che dito • 7
* Pruisfifche dito . > * 45:*5 Per once-
Lunenburger dito .3
Nieuwe Louis d'Or . « n: 13 per ftuk. .
Zonne dito . • * ia: —
Guinea's . . = ia:18
Carolines . e 12: —
Baaren Goud . a.i+i PCt*
Los Goud . . e 17 i6i
Goude Crufaden 5 17 :— '
'ilaaren, per Mark Beo. > * a6": 15;
Mexicanen, per>dito . 5"
Iito per ftuk .. s —: 53l
?r. Ryksd. . . ' —: 50
Iito Kroonen, per Mark . = 24:10
Iito dito per ftuk . s —: 57s
Jrab. Kroonen . s —: 55i
7yn Zilver, per Mark . J^aö: 5
Iito van 11 penn. . f; v« 26: 3 Iito van 9 dito en daar onder 2 y 26: r
)ucatons • . .SJ*—163
folf en X Ryksdaalers . * —: 50
sheuwe Ryksd. . s —: 5l pCt.
Wisftel-Cours yan 9 May 1799 , te Amflerdam op de Steden
Madrid . . 3 m: Ufo •» i/T&zo . . dito 5 1*0 a <8 &
W« . . dito f 5y 5 »
ieyilien . . dito . J
. . dito . § 6i| 3o;-' « .Por' . i| Ufo van 3 m: - 63§
renetten . 3 m. Ufo . s 94|
Livorno . dito . * 108
Irenua . . d^to . » 99I a f
^ry-r, kort. betaalb. in Specie * 6\\
. . a m: Ufo . s
bordeaux . —■■ • ■ . »
dito . . 1 Ufo . " 61*
Hamburg, kort. Ban co . s 40$ ft.
dito . . 2 m: Ufo . s^fafft.
Breslau . . 6 weeken dato 9
Weenen . . dito . * 36^ ft.
Zeeland . . % s 25 pCt. .
Rotterdam . . • \ pCt
Bankgeld . . * 92sa|pCt.
NB. De plaatfen, op welken geen Wislel-
Cours is, zyn opzetlyk weggelaten.
ZEETYDING.
Berichten.
Te Stokholm is, zedert het verbod der Coff, dit artikel zoo hoog gerezen, dat men tot 1 Rekhs'haler en 16 Schellingen voor het g§ betaalt.
Den 23 April zyn de eerfte Schepen uit de Noordzee op de Rheede van//^»^;-aaiigekomen„
Men verneemt, dat door de Bataaffche Kaper ie Vos, Kapt. S. Jan/en, genomen en in een Noordfche Haven opgebragt is eeü Engelfche Brik»



C 224 )
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. \ Opgebragt door een Franfche Kaper te Rochelle } het Schip the Mary, behoorende tot het Convoy van Jamaika.
De confiscatie van het Schip Fortuna,_ Kapt. J. Slotcrdyk, van Smirna naar Rotterdam, voorleden jaar te Almeria opgebragt, en te Mallaga '. Prysverklaard, is nu door het Tribunal te Aix , bekragtigd, als Ottomannisch eigendom in gehad ! hebbende.
■-
Scheepsrampen.
Geftrand by Bayouue Kapt. K. Harms, van Ham- '. burg derwaard.
Met fchade binnen, te Carolinerziel zeer lek en befchadigd 't Schip die Freundfchaft, Kapt. Carfieu, van Hambórg naar Rotterdam; moet Iosfen en repareeren. — Te Eswog in Noorwegen, in flegten ftaat 't Schip John Parisch, van Bcnga- . len naar Hamburg. ■
Kapt. J. F. C. Kramp, van Hamburg, teCharlestown aangekómen, heeft door ftorm lekkagie en fchade aan de lading bekomen, en een anker ver- i loren ; hadt tweeimnl een Franfche Kaper aan < boord gehad, die hem zyn Sloep heeft ontnomen.
Kapt. Schijf man, van Lubek naar Bordeaux, ' heeft by Douvres ankers en touwen verloren, en avary gemaakt.
Kapt. Stukenberg, voerende 't Dantziger Schip de Hoop, is by Gillelyen geftrand, doch na eenig goed over boord geworpen te hebben, weder vlot geraakt; heeft een zeer lek Schip. — De Koningsberger, waarvan onlangs, zit nog op ftrand.
Texelfche en File-Lyst. Den 7 May. Uitgezeild//. Hacntjes, naar Antwerpen. De Wind"O. Den 8. en 9 Niets gepasfeerd. De WindN. Den 6 en 7 May. In 'tFlie niets gepasfeerd.
AD VERT E NT IE N.
ONTWERP tot verkryging van een SOLIDEFONDS, ter instandhouding van den Openbaaren Eerdienst der GEREFORMEERDE GEMGElNTE, binnen Amsteldam. Een Ontwerp dus, 't welk de volledige mooglykheid aanwyst ter bekoming van zulk een Fonds, behoeft geene verdere aanpryzing: — liet is, a o, ftuivers tc bekomen te Amfteldam, by de Wed. Bakker en Zoon, op 't Water, by den .Dam, P. den Hengst, 7. C. Kuypcr, IV. van Vliet, N. T. Gravius, en A. B. Saakes.
NB. In de Tafel van Weerkundige Waarnemingen N°. 27. bladz. 216. is, door het uitvallen eeucr cyiferletter, eenige onduidlvkheid ontftaan, onder den 26 April ftaat, in de colom van den Thermometer, (waar boven verkeerdlyk Barometer geplaatst is), by de aantekening van derzelver hoogte des morgens 9, moet zyn 39 gr.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygcndam, te Amfterdam.
Den 8. Uitgezeild 't Schip Bastlaan Johannes, £apt. Broder Taelfen, naar Gottenburg. — DeGoede Hoop, Kapt. Ghristiaan Theunis, naar Dramme.
Helvoetjluis.
Den 5 May. De Schepen van gister zyn wel in £ee gekomen. In het Zuiddiep is voor anker raan leggen 's lands Fregat Juno. — In Zee W. Bloot naar Altona ;G. Morlenfen en G.Mogleshla laar Dramme. — Gister hebben onze Zeelootfen :usfchen de Maas en Goeree gezien twee Engelfche fregatten, een Kotter en Logger. — Heden in £ee J. Janfen en N. Bertelfien naar Noorwegen. De Wind O.
Den 6. In Zee Kapt. J. Pieters en M. Buil mar Dramme; J. P. Hendrikjèn naar Noorwegen. De Wind Z. O.
Den 7. Naar Zee Kapt. C. Lee naar Noorwegen. De Wind Z. 6
Briclle.
Den 4 M^y- Gister heeft een Engelfche Kotter :en gewapende Sloep op een onzer Visfchers, iie in den mond van de Maas bezig waren met dsfehen, afgezonden, om hem te neemen ofte /erjaagen. Het eerst de Schuit van P. Hoogewerf laderende, wilde deze het ontvlugten, doch veidt door een fèfiot uit eenige Donderbusfen, vaardoor één man op de Schuit gedood werdt,
ïeuvvongen zich over te geeven. Ook is de
Schokker van J. de Klerk voor de Maas door de lingelfche Kotter genomen, waarop hy de manxhap iiet overgaan, die gister avond weder alfier is aangekomen. De Visfcher en de Schuit syn in Engeland opgebragt. — P. Damitz is wel in Zee gekomen. De Wind O. N. O. —
Den 5. Gister avond nog in Zee J. Blaauw' naar Bergen. De Wind O.
Den 6 en 7. Niets gepasfeerd. De Wind O. Z.O.



N°. 29. 15 May
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zet* vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk ■ andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUiNDIGHEDEN. I
r
Over de Oesters en Oester-Visschery. t
c
Gebrekkig en onzeker is alles, wat men van l de inwendige vorming, de levenswyze, het r voedfel en de voordplanting dezer Schelpdieren e weet. Zy leeven in eene Hoofdftof, waar wy f geene waarnemingen konnen doen, op Kosten, c waar weinige Natuurkundigen woonen, en zyn 1 van alle andere bekende dieren zoo zeer onder- \ fcheiden, dat men, uit het geen daaromtrent is 1 waargenomen, geen befluit kan maaken met be- 1 trekking tot de Oesters. — Het volgende zal c genoegzaam zyn, om eenige algemeene Kundigheden daaromtrent te verfpreiden. 2 .. De Oester (Ostrea.. edulis, Linn.) leeft aan t de Oevers, vooral aan rottige en zandige Oevers a der Zee, op de Kusten der Eilanden, aan de 1 Klippen, en op Zandbanken; dezelve fchynt het t best te tieren aan den mond der Stroomen, waar j deze het zoute zeewater eenigzins temperen, s Misfchien trekt de Oester Oi>k eenig voediel uit ] het dierlyk ftym, door de in Zee Hortende Ri- < vieren medegedeeld. Hierom fchynen die Oes- * ters, welke by het Canaal van Venetië gevangen 1 worden, zoo vet en groot te zyn, vermids daar 1 ter plaatfe een zoo groote overvloed is van dier- < lyke uitwerpfelen, dat men er van walgen zou- 1 de. Doch, in het ryk der Natuur is elk ver- \ rottend ligchaam wederom voediel voor een ander, waarin het tot eene nieuwe vorm over- 1 gaat. Wie walgt b. v. van de Meloen, om dat 1 zy uit Mest-aarde getrokken wordt? t De gewoone ry- of teeltyd der Oesters is in s dat jaargetyde, wanneer het water door de Zon i verwarmd is; zy werpen dan eene ontelbare t menigte van kleine, gantschlyk gevormde Oes- \ tertjens. Deze vrugtjens ontwikkelen zich in £ ieder Oester, even gelyk de zaaden of vrugten \ der planten, welke tweellachrig zyn. Uiefbe- c hoeft het mannetje geen wyf>e te zoeken,, het 1 wyfje geen mannetje met ongeduld aftewagten. 1
Ff
lier behoeft het mannetje zyn gekozen wyfje iet vegtenderhand te verdedigen, gelyk de Harsn, Honden, Katten enz. Men bedriegt zich Les, wanneer men van Mannetjens-Oesters en van Fyfjens fpreekt. Zyn er eenige onder, die niet yen, men behoeft dezelve noch voor Monniken n Nonnen, noch voor fiere of vergetene Jufirtjens te houden, maar heeft de nog onbekene oorzaak daarvan in iets anders te zoeken, ioe zou het toch mooglyk zyn, zich tcpaaren, 'oor dieren, die veellicht hun geheele leven ang hunne plaats niet, althands geene duim ireedte , verlaten-, en wier eenige beweging is, lat zy hunne Schelpen een weinig openen?
Hoedanig mag wei het leven eener Oester yn? — Van een dier, dat in zich zelf opgefloen, onbeweeglyk, nimmer gepaard is, aan 't velk deszelfs voedfel van zelve toeftroomt,. en iet geen, zonder nieuwen toevoer daarvan, nog enen geruimen tyd leeven kan. —, Heeft de latuur ook dezen dierlyken Zee - Ilermiet de angename genietingen des levens toegeftaan? )it is ons onbekend; zeker weeten wy, dat dc Jester ook is blootgefteld voor een aantal geraaren, belagingen, en ongelukken. En ,is er vel eenig levendig fchepfel, welk zyne natuuryke ongenoegens niet op de eene of andere vyze vergoed vindt ? Dan, laten de Heeren 'oorftandeici der beste wereld dezen knoop ontwikkelen !
Zeer dikwyls zyn de Oesterfchelpen begroeid riet een coraalachtig gewasch. Niet zelden v ndt ïen daarop ook aangegroeide kleene Schelpjens 11 Wormhuisjens, die altoos op de bofte zyde ich bevinden. Deze fchynt dus de bovenfte te yn, en de Oester, op de platte zyde te rusen. — Menigmaal zyn de beide Schelpen, als ■ermolmd hout, van de Wormen doorboord en fgeknaagd. Alle die vyanden arbeiden aan 't ■erderf der onfchuldige diertjens, zoo wel ais le Wormen of infecten, die ïiiin tusfchen de Peesachtige deelen des Oesters, op de eene daats nienigvuldiger dan op de andere, aantreft
He.



Het is twyfelachtig, of deze Wormen tot deGor dit oï Nereides dan wel tot een ander geflacht be hooi'en; doch dat zy-, gelyk in het Receuil cle dip ferens traités- de Phyfique & dHistoire Natar, pa-, Defiandes, Bruxelles 173Ó. pag. 208. en in he PLimburg. Magazin Tom. XIX. s. 444. verhaak Wordt', accoticheurs of geboorte-helpers der Oes ters zouden zyn, luidt even belaehlyk, als da mende uintwormen wilde uitventen voor fchoon make s van het menschlyk gedarmte.
[Behalven de gemelde Wonnen vindt men oj de Oesterfchelpen ook, kort na dat zy uit Zee komen, zeer kleine Wormtjens die een Phosporiscl licht geeven, wanneer men de Schelpen in het donker tegen een hard ligchaam werpt, of op eer Steen iaat vallen. Zy rchynen volkomen dezelfd* te zyn met de lichtende Zeewormtjens, die aan de Zeilen, in Zee natgemaakt zynde, blyvenhangeu ■Linn^us noemt deze foort Nereis No&iluca.
Gedugter vyand der < iesters fchynt de kleene aalswyze gevormde Visch te zyn, die men op ■Helgoland Nugnogen (Negen oog") noemt, en welke men over het algemeen den naam van Vyfvingervisclp heeft opgedrongen. Lin-n^eu s noemt die Ophldion imberbe; men kan by hem en in Beekmanns IVaarenkunde. II. Bk 1s. StucL f. 86. een aantal Schiyvers vinden, die daarover gehandeld hebben. Zomtyds vind.t men deze Vischjens in Oesterfchelpen die vast gelloten zyn , en waarin zich geen fpoor van deszelfseerftenbewoonermeer opdoet. Zy liggen daarin als een ring gekronkeld, en de Vitfchcrs zyn eenparig van gedachte, dat de Oester door dezelve verteerd is. Om deze reden hebben de Engelfche Visfchers dipte bevelen, om dezelven, waar zy dievindeu, te dooden. — Maar, hoe komt deze moordenaar in het huis des Oesters? Waarfchynlyk fluipt hy er binnen op het oogenblik, dat de Oester zich opent, en hieruit fchynt men te moeten opmaaken, dat de Schelpen gewoonlyk wyder open gaan , dan Keimarus {over dc Konstdriftcn der Dieren) en anderen gemeend hebben.
Nog ééne vraag, Hoe komt het, dat de oudere Ichthy.Jogen of Vischkundigen wel van deze Visch gewag maaken, maar niet melden, dat die in de Oesterfchelpen zomtyds gevonden wordt? daar dit toch in onzen tyd vry gemeenzaam is.
In of even na den rytyd zyn de Oesters het magerst, weshalven ook dan in Engeland en overal, daar eene goede Politie werkt, de Vislchery derzelven verboden is. — ln Spanje houdt men te■vais in dat jaargecyde het gebruik der Oesters voor der gezondheid fchadelyk.
De Oesters fchynen ten minfte drie jaaren oud te moeten zyn, om eetbaar te wezen, én daar, ■ waar men voor het behoud der Oesterbanken zorgt, hebben de Vislchers in last, om alle klei-
■ nen, die aan de groote Schelpen gehegt zyn, er
■ aftekrabben. Er zitten zomts wef twintig kleine
■ Oestertjens aan ééne Schelp.
Doorgaands verbeeldt men zich, dat de SeheF: pen der Schelpdieren- jaarlyks eenen nieuwen l groei of fcheut krygen, zoo dat men uit het getal
■ van ringen , daarop re zien , derzelver ouderdom : zou konnen opmaaken % doch Poli in TcstaceisUtr-
■ uique ólciliae, waarvan het eerfte Deel te Panna in 1791. in Folio is uitgekomen, verzekert, dat
i volgends zyne waarnemingen de groei der Schel-
■ pen niet zoo regelmatig voordga. De Engelfchen
■ noemen de kleine Oesters Oesterzaad, Culth of Spat. ■
Zeer ftrenge Winters. benadeelen de Oesterbanken, en verooïzaake» eene lterfte, waarvan men in 1740 allerwege de bewyzen aantrof. —. Niet minder léhadelyk zyn hevige ftormeffi int het voorjaar. Ook zyn veele Banken ontvolkt door eene al te fterke visfehery. #ï Javius (de R omanis Piscibusy verhaalt.,, dat nog in zynen tyd Oesters van de Kust van Pcfaro naar Rome werden gebragt, terwyl men naderhand, de Banken aldaar geledigd zynde, zich met de Oesters uit Corfica, die dikwyls onder weg bedorven waren, moest behelpen. — Er is geen dierlyk vleesch, dat fpoediger bederft, dan. dat der Schelpdieren, zoo wel eetbaren als anderen, i De vorm der Schelpen, en de natuur en fmaaklykheid van het vleesch der Oesters, is onderfcheiden naar gelang van den bodem, waarop zy groeien. Kundige visfchers konnen op het gezigt, jen geoefende proevers door derzelver fmaak be■paalen, waar elke ' ''ester gevangen.zy. Op eeneu | kalkaartigen grond vallen de Schelpen losfer en jbreekbarer; die aan eene vaste rots gehegt wak-en, zyn meer diigt, en zwaarder. Waar de bodem mergelachtig of uit kalk en leem. zaamgefteld is, zyn dezelve minder aardagcig, woeker, en bevatten meer dierlyke fïym; nog olyaehtiger en ryker aan dierlyke deelen zyn zy op modderige gronden. —- Even zeer verfchtlien de Oesters ook in fmaak; b. v. aan de Oostelyken rotfigen Oever der Adriatifiche Zee, zyn alle Waterdieren magerer en minder linaakiyk, dan aan de Westzyde, waar de grond vetter is. — De Oesters op kalkaartige fteengronden vallen grooter van ftuk, doch zyn niet zoo aangenaam van fmaak, als die, welke in llibbige moerasfen groeien. — ln Noorwegen houdt men het minst van Oesters, die op eenen leemgrond gevangen worden, wegens derzelver m idderigen fmaak; beter zyn die van eene Bank, b. v. die van Tondern en Fladfirand in Denemarken. Voor de allerbeste keurt men de BergOesters, wc ke zoo hoog aan de rotfen vastzitten, da., zy door de ebbe en vloed beurtlings ontbloot en weder overdekt worden; offchoon men in En- s
ge-



geland overal de voorkeus geeft aan Oesters, di< dieper onder water liggen. *— De Berg-Oester zyn grooter en hebben meer vleesch, doch dc Schelpen vallen dunner, en vlakker; men kan ei zomts doorheen zien, als door hoorn. DeBcrgfclu ton van gewoone grootte, waarin naauwlyks ? a 400 Zand-Oesters gaan, kan wel 7 a 800 Berg Oesters bevatten.
De Oesteivisfchery gefchiedt zeer eenvouwig en vordert weinig toeftel. Veelen verzamelen Oesters met de hand, op plaatfen welke by hei ebben der Zee ontbloot worden. Waar dit niei geleideden kan, bedient men zich van een zwaai vierkantig yzeren , of rondom met yzer bekleed kistjen of bakjen,aan een lange fteel vastgemaakt', het geen men op den .grond laat zinken, langs denzélven voordlleept, en van tyd tot tyd ophaalt en ledigt. In de plaats hiervan hebben anderen een fterk net of fteepzak van lederen riemen gevlogten, en gefpannen op een zwaar vierkant yzeren raam, waarin men de Oesters op dezelfde wyze vangt; Nog anderen bedienen zich van eene Hark, voorzien met ongeveer twintig fterke, yzere, gekromde, ftompe tanden van 8 aio duim lengte', welke aan een lange buigzame fteel is vastgemaakt. De Visfchers, in de Boot zittende, fleepen deze Hark langs den grond, en rukken daarmede de Oesters los, welke in een .bygevoegdeu houten bak opgehouden, en dus van ' tyd tot tyd opgehaald worden. De Harkfteel moet buizaam zyn, om naar de oneffenheden van den grond te konnen mc-degecven. — Daar, waar men de Oesters met mecromzigtigheid.verzamelt, en de Banken wil verfehodnen, haalt men, by klaar water, alleenlyk de grootfte Oesters op doormiddel van lange houten tangen , en laat de overigen ongefchonden voordgroeiën. Welligt zyn er hier en daar nog;andere wyzen van Oesters te visfehen in gebruik; doch dezelve zyn niet algemeen bekend. Over het geheel verdiende de Oestervisfchery in al haren omvang, met naauwkeurige afbeeldingen van .alle de daartoe gebruiklyke gereedfehappen, befchreven te worden; wy bezitten tot nog toe geen werk van dien aart. Duhamèlbeloofde hetzelve te geeven, in zyneadtvoerige Verhandeling over de Vislchery (Traite des Pfchesy-, dan, dfc'dood heeffhem daarin verhinderd.
Voor -eene groote lekkerny •worden de groenachtige Oeste:s of Grcenbaardjens gehouden ; derzelver groene ''couleur, is echter geen gewrogt derNatuur, maar der konst. Men maakt naamlyk. aan .'den-Zee-Oever kuilen of putren, die mam met fluitdcuren bedekt. Hierdoor laat men het Zeewater ten "tydé van den-vloed indringen, be-' houdt hetzelve ter hoogte van'eenige voeten in de putten, cn werpt daarin de Oesters., -welkemeir' jpeenen-of verfynen wil, .Bywarin weder wordt
Ft
: dit water weldra groen, en binnen weinige dagefl • neemen de Oesters dezelfde couleur aan, fchoon : zy, om recht goed gelpeend te zyn, eerst na verloop van 6 of 8 weeken daaruit genomen moe-
■ ten worden.
Vermoedelyk ontftaat deze groene verw van de in het water groeiende rotachtige planten, b. v. van de U-lve, Conferva of Tremel/a; dit is dc gisiing van Bradley en Bcckmann. Men heeft in •Engeland hiertegen ingebragt, dat in eene put, op eenen voet afltands van eene andere gegraven, het water nimmer groen werdt, en dat zommige
■ putten, die altoos groene Oesters opleverden, door den tyd hare verw verloren hebben ; doch,, dit alles laat zich. misfchien verklaaren uit het groeiend beftaan (ydgétation) dezer waterplanten, ]
In geheel Europa worden de Engelfche Oesters .voorde beste'gehouden. De Franfchen willen., dat dezelve herkomrtig zyn van die, welke eer-' tyds van de Kust van Concale, naby St. Malo,, gehaald en op dc Engelfche Kust verplant werden (*), doch dit is niet ten volle bewezen, inzonderheid hebben de liefhebbers veel op met de Oesters van de Esfexfche ftranden, van waar het Oesterfchot in verfcheidene waters by Colchester wordt verplaatst. Hiertoe dienen veele Armen en Canaaleu der Rivier Coln, welke door die ftad ftroomt. Soortgelyke Oesterputten vindt men b. v. in menigte by het Dorp Row-hedge in het ■Kerfpel Cast- Domland; leverende zy een aanzienlyk middel van beftaan op voor dien geheelen oord. Na het einde van May mogen geene jonge . Oesters van de Banken gehaald worden, wyl raeii.j by ondervinding weet, dat in zulk een geval an-" dere Schelpdieren en Slakken zich aan den grond. hegten, en de Oesters verdringen. — Zy, die dit verbod overtreden., worden door de Admiraliteit, het opzigt over de Oestervisfchery hebbende, als dieven geftraft. — De zoo even ge-' melde foort van Oesters wordt, onder den naam van Colchester, hy voorkeus gretig gezogt. De allerbeste, die van Pyefleet komen, zyn zeer vleefchig en hebben dunne, doorfchynende Schelpen. Intusfchen zyn zy, zelfs in Colchester, duur;men. betaalt er de beste tegen 5 a 6 ringelfche fchellingen het Pech; ook is het een misbruik, dat de 'Londenfichc Vischkoopers volftrekt alle Oesters van de Visfchers 'Dredgers^), zoo dra zy gevangen zyn, opkoopen, moetende men die dus uit hunne -handen breeken. Men befchuldigt deze opkoe>pers, van oude en verfche O sters onder elkander te vermengen, en dikwyls voor Colchcsier-öesters te vetkoopen de geene, die op de vVestlyke Kuaten van Engeland.gcv&ngen zyn.
filet overige in 31.J (■*) Voye-z Lettres.ide VAbbé L k B l a n c fur.les Anglais . J! -les-sFmncais, .Amfi. j 7i> n°. 1, JU. p, 281. a LAND-'



C aa8 >
LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT.
fJSchetswyze overgenomen uit het Landbouwkundig Schoolboek, uitgegeven door de Maatfchappy ter bevordering van den
L A N D B O ü W.)
Vierde Uittreksel.
Over de Vaderlandfche foorten van Graanen en l eldgewasfchen.
Het is voor den Landbouwer noodzaaklyk te weeten, hoe hy zyne volgende bezaayïngen fchik'ken moete naar de geaartheid, die liet Land door voorgaande bouwiiigen verkregen heeft, en welke vrugten dus de neut of nood van ieder ftuk lands verdere.
Algemeen bekend zyn de meer heerfchend gebouwd wordende foorten van Graanen en Aardvrugten in ons Vaderland. Tot de min gemeene, die flegts in zommige oorden of in minder hoeveelheid worden gecultiveerd, behooren de Meekrap, Aardakers, witte Boonen, Canariezaad, Mosterd-, Comyn-, Anys-, Klaver- en Uyenssaad, Uyen, Tabak, Hop, Mangel wortel, geele Wortelen, Chicorey enz. — De Meekrap teelt men vooral in Zeeland en Voorne by den Brief zynde een opene, brakachtige grond daarvoor best gefchikt. Wegens de moeite der bearbeiding en de kosten der bereiding breidt zich deze teelt niet verder uit; ook kan Zeeland genoeg Krap opleveren. Van daar komen ook zeer veele Aardakers , witte "Boonen enz. er is by deze vrugten veel oppasfens nodig, doch zy brengen ook, by een goed vertier, groote winsten aan. — ln den Wicringet waard en naby Alkmaar beteelt men ge heek morgens metCanane-, Mosterd-, Comynen Anyszaad, Papavers, Artisjokken enz. — ln Gelde/lar+d en Utrecht teelt men in vetgemeste zandgronden Tabak. — De geele en Mangel wortelen lieren zeer wel in veengronden, twee fttek omgedolven, en met oude Paardemest gemest; de Mangelwortcl, een zeer goed en voordeelig voediel voor het Hoornvee zynde, verdient meer en meer te worden aangekweekt. De KLver op goede zavelgronden al te weelig groeiende, kan deszelfs zaad alleen op zandgronden gewonnen worden. — Hop wordt meer in Hoven en Boomgaarden, dan op het Veld, geteed. — DeOierst, die weinig by ons gebouwd wordt, vereischt eenen Iosfen grond.
Hierop volgt eene opgave van de orde en fchikIkingen, volgens welke de La dman zyne Akkers fceziayen moet; waarby onder anderen wordt aan gemerkt, dat Land, waarop Aardappelen geteeld ayn, en het geen dus goed Ichoon gehouden is,
reeds. het voordcéi eener halve braakligging heeft, en dus goed is om te braaken; konnende men er anders, mids niet te ver uitgeput zynde, Vlas, Wintertarw, Zomertarw, Haver en Zomergarst, en op zandgronden best Winterrogge in zaayen.
Voords ontmoet men eenige proeven van de beste verkozene opvolging der verfchillende zaayingen, naar mate ; van den verfchillenden aart der gronden en der Graanen of Vrugten; waarby gewaarlchuwd wordt, van het Land, tusfchen de braakjaaren, niet meer dan ééns, of op zyn hoogst tweemaal, en van zommige Vrugten niet ééns, met hetzelfde te bezaayën. Vlas moet men doorgaands liever om de 12 dan om de 8 jaaren in denzelfden grond bouwen.
De Landman verdeelt zyne Landen in zoo veele deelen of kampen, als derzelver graaden van vrugtbaarheid vorderen; hy fcheidt die door llooten of haagen van elkander. — Hier volgt eene opgave van etlyke voorbeelden, hoe deze verdeeling 't best interigten, ten einde zyn Land in ftaat te .houden, en jaarlyks eenen goeden oogst te hebben; echter kan hy door het bevriezen of verdrinken van zyne Wintergraanen, en door meer andererarapfpoedige toevallen, verhinderd worden, om deze leiding altoos te volgen.
Het is moeilyk te bepaalen1, welke foorten van G aanen het meeste voordeel geeven. De Landman wordt daaromtrent door drie dingen bepaald, i. Moet hy het meest zulke Vrugten teelen, welke met den aart zyner gronden het best overeen komen. Zeeland b. v. geeft de beste Tarw; Gelderland en Utrecht de beste Boekweit; Groningen en Friesland de beste Haver; en dit zeilde heeft dikwyls plaats omtrent '.anden van dezelfde bouwery. — Wanneer een Land even gefchikt is voor twee fborten van Graan, fchikt men zich in zyne keus naar 't gcliel der Saifoenen, de marktpryzen, het voorLiitzigt eener volgende zaayïng, enz.
a. Komt in aanmerking het vertier der Vrug:en. Zommige Producten van byzondere plaat[en zyn meer gewild, ichoon die elders even goed i/allen; b. v. de groene en graauwe Erwten0van Gelderland en Utrecht. Vlas en Hennip worden veel in Holland en Zeeland geteeld, wyl zy goed water vereiichen om ie rotten, of groen van 't veld komende, te water vervoerd te worden. De Aardappelen worden het voordeeligst-geteeld naby Havens, waar men die kan inlaaden, en ter fcheep naar de groote fteden vervoeren.
3. Teelt men het meest zulke Vrugten, die [iet Land weinig uitputten en verarmen. Spelt, Kogge, Tarw, en Haver berooven meer het Land; dan Koolzaad en Garst; weinig doen dit
dg



C 229 )
de Paarde- en Duivenboonen, en al'e Erwten.^ Op Land. eerst met Paardeboonen, daarna met Tarw bezaaid , kan men nog eens Boonen i zaayen; deze verbeteren het Land door broeiing en bemesting van derzelver loof en bladeren. Als men dus eenen. Vkker een jaar langer beteelen wil, kiest men daartoe de Boonen, dok in zandg o den. Als men Landen, waarop ééns Rogge en Boekweitgëceéld is, met vroege witte Erwten bezaait, konnen zy nog een vierde fclioof draagen, te meer, wyl men na den Erwten-oogst nog zesmaal pluegen kan- „ - a \
- De Knollen of Raapen, vaak op Roggeftoppe- 1 len gezaaid, wegens gebrek aan voeder, verar- ( men den grond zeer; zy trekken veel vaag daar uit, en bet Land mist de diepe najaarsploeging, i die'hetzelve anders zoo voordeelig is. — Er zyn c in ons Land een aantal meer of min bekende.plan- . ten, die een beter en voordeeliger voedfel voor ( 't Vee zouden opleveren, dan de Raapen. — Met een enkel woord wordt gewaagd van de , Vrugten, tot voeding van Paarden, Varkens, en 5 Hoenders enz. . '
Het Lyn- of Vlaszaad, ons uit het Noorden 1 toekomende, moet om de drie jaaren veranderd worden, of elk jaar voor een gedeelte vernieuwd. Wil men in Holland of Zeeland Groninger en Frisfclic Haver zaayen, dan moet men telkens Haver neemen, die daar gewonnen is. — Het is altoos voordeeliger, zyn Zaadkoorn uit een andere Polder of Provincie aantekoopen. Men kan het Zaadko >rn niet te dikwyls verwisfelen, wyl alle Graanen, lang agtereen op denzelfden grond geteeld, minder draagen.
Middel om de Kooi. voor Rupsen te behoeden.
(Uit de Saclififche Landwirth enz.)
Men zaait rondom het vak lands, met Kool te beplanten, en als hetzelve groot is, zelfs aan ryën midden door hetzelve, Hennip. Hierdoor worden de Rupfen en zelfs de Kapellen, die den reuk der Hennip niet verdragen konnen, afgehouden; terwyl die. reuk het gevogelte lokt, «vaarvoor de Rupfen ten lekker beetje zyn*
Ff
E. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Vittrekftl van eenige byzonderheden uit het verhandelde in de jongde Zittingen van het Institut National ts Parys.
Natuurkunde.
i. Nieuwe waarnemingen omtrent de geele ouleur, uit het groeiend Ryk getrokken, ten lehoeve der Verwkunde, door den Burger
'hapial.
a. Eenige berichten aangaande het proefonderdndelyk nut eener leerzame mededeeling van mdcrlinge kundigheden en waarnemingen ia '<rankryk, ter bevordering van den Landbouw, loor den B. Teisfidr.
3. Scheikundige Waarnemingen van den B. °drmentier, omtrent de beftanddeelen der Koeien- en Ezelinnenmelk, waaruit blykt, dat het ;erfte gedeelte van dezelfde maal waterachtiger ;n minder voedzaam is, dan het laatfte. Wil ncn dus tot voeding of als geneesmiddel de^ Vlelk van eene Koe of Ezellin gebruiken, dan noet men de laatst getrokkene Melk verkiezen.
4. Proeve eener nieuwe rangfehikking en verdeeling van het Ryk der Vogelen, door den B, Lacépède.
5. Bericht van den B. Brousjbnet omtrent de bereiding der Geiten vellen, waarvan men het Maroquin maakt, te Fez en Téluan, gelyk ook, omtrent de Planten en Kruiden, van welke men zich ten dien einde in Barbarye bedient.
6. Hoe men van oud Vischwant en Touwen, een zeer. goed ftevig Papier, in verfchillende foorten, bereiden kan; en hoe nuttig het dus zoude zyn, Ln Zee-gewesten het Fabriceeren van dit Papier aantemoedigen, daar hetzelve, zeer lievig zynde, tot het dubbelen der Schepen bruikbaar is, en men zoo een voordeeliger gebruik maakt van het Werk, dat anders dient tot het calfateren van Vaartuigen. Door Teisfier.
7. Eenige gedagten van denzelfden over het blaauw worden van zommige Melk, na twee a di ie dagen gertaan te hebben. T. fchryft zulks toe aan het eeten van Planten, die naar de Pastel en de Indigo zweemen, doch belooft tevens een nader plaatslyk en proefnemend onderzoek.
8. Eene Chemifche Verhandeling van de B. B Fourcroy en Vauquehn over de beftanddeelen en. gedaante-verwisielingen der menschlyke Urine. Zy hebben daarin het acide phosphrique, alumiue, . en phosphate de tnagnéjie gevonden. Eene eigenaartige dierlyke ftof, daarin aanwezig* .vormde zeer gereedlyk hüiammononiak. Zy o be»



C as° )
feclooycn zich uit de verdere door duin te doen onderzoekingen der Urine veel nuttigs voor d ^feft éskundo.
9. Nafpooringen omtrent de oorzaken, gevol gën> en geneesvvyze der atrabilalre of Zwartgal hge sielüén-, doör den B. Batlntik
Staatkundige TVetenfchappcn.
De B. Legrand las eene Verhandeling ove; deii (laat der Franfche Marine in den aanvanr. der XiVe Eeuw-, gevende daarby eene befchry ving van -den Zeedag tusfchen de -Franfchen er Vlamingen in 1304, volgends een- Diehterlyk Werkje, "daarover gefchreven in -1306, door 'G, Gusart, onder den tytel van la' Branche, aux 'rOyaux lignages. Men vindt daarin eenè fchets van de voornaamfte Sïheeps-mauoc-wres Van dien tyd, en fponren vau.de fooitcn van Schepen en v^j# van 'die te wapenen, destyds in gebruik. Ëf blykt uit, dat tot op Francois I. de 'Koningen "van Fran'kryk geene geregelde Marine gehad-, maar zich alleenlyk in hunne Zee-oorlogen van Kaper- of Koopvaardyfchepen bediend hebben. r
Eene Verhandeling van de B Anquctil over de Staatkundige en Handelsbelangen van -Frank ryk en Turkyen, doet onder anderen, uit eene Memorie van zekeren Franfchen Afgezant, die onder het oud beftuur 16 jaaren te Conftantinopel gerefideerd heeft, zien, dat men reeds van oudsher hét ontwerp gevormd hebbe, om eene Franfche Volkplanting in Egypte te vestigen, Waartoe het 'destyds alleen aan een bekwaam uitvoerder ontbroken heeft.
Letterkunde en Schoons Kon ft en.
De B. Langlet, die reeds te vooren de uit-1 vinding van hét Compas, van het Papier en der Drukkónst', aan de-Euröpëéïs betwistedc, be-; weefde in eene niéuwe- Verhandeling, dat wy; de treurige ontdekking van het Buskruid niet aan dén Dtiitfeheïi Monnik 'Bdrthold Schmrtz, maar aan de Arabieren hebbe*'te danken, die het Kruid reeds ■ by • de1 belegering van -MtkkaAn 690 -zoüden gébruikt, 'en 'Van de -Indianen ohtvangen hebben. L. méént, >daft de terugkomenden van de kruistogtemdcze met veele ^anëeifc-'Oosterfche Konden in Europa hebben'overgehpagt^doc-h de kruistógtcneindjgdeuhykafis twee Ke-uwdn voor' het begin der Drukkónst. Het Buskruid 'Wfctdt 't eerst gebruikt in den-Mg Vun'Gr&jui,'Waar de Engelfchén 6 ftukk'öh Kanon h.-dden. —■ i
Onderzoek nopends 'het verwen - der -ouden, byzonder in roode coulcuren; door den b. Ameiih&n, Zy bedienden zieh-tot' h«t ScharMen-xoid
-. van het Cocus of hedend'aagrchë Kermes. — Het 2 geliefkoosd Purper trok m sa t it tweeërlei Zeelchelpen, de Bucelnum en Mui ex.
. In een Werk over den oorfprong der uitwendige Godsdienst - verteringen , betoogt de B. Dupuis, dat de oude Befcherm- Heilig van Frankryk, St. Denis, niemand anders is dan de Badtas of Dionyfos der ouden; hebbende de domme .Monniken dus, misleid door den byuaam, den Heldenfeiten Wyngod tot een der grootfte He:hgen van het Christendom gemaakt.'
De B. Gibelin betoogt, dat de beroemde Glar dtator van Borghcze, doorgaands- gehouden voor het beeld van eenen Zwaardfchermer, in de houding van zyne Konst werklyk te oefenen, met anders is dan een worftelaar, die met den bal kaatst. — Het is waar, toen dit beeld in c.e ruinen van Antium ontdekt werdt, ontbrak aan hetzelve de regte arm; men heeft by de hei* ftelling daarvan, door den fchyn misleid, het beeld een Degen-gevest in de hand gegeven, eii hieruit zyn meer andere dwalingen ontftaan. Doch dc rigting der oogen bovehwaards , dc beweging des linken arms, en de uitroep van veele Roineinfche Konftenaars, by het zien van l zekeren beroemden kaatfer. van Pefaro, op het Vdticaan te Rome, zie daar den Gladiator! een geroep, telkens, wanneer hy den bal uitfloeg, herhaald : — hebben den Schryver doen bcfluiten, dat dit beeld inciedaad eenen Rameinfchen Schenner in diezelfde houding voorftelle. — [Deze gedagte verdient de overweging der liefhebberen van Oudheid- en Beeldhouwkunde.]
Zonderlinge dood van den Engelfchen Meur
P AL ME R.
Dc beroemde Acteur Palmer, van het Tooneel Gevént - Garden te Londen, fpecldc zints eènigen tyd te Leverpool. Dc dood van zyne Vrouwen Zoon deedt hem zomts in vlaagen van diepe droefgcesttgheidVervaHen; niettemin 'fpecldc hy eenio-en tyd daarna'een zy'iier voornaamfte rollen - m yan' den Jongen iVilding m dén {Leugttnat/r, -toët Veel levendigheid.;en'luim.
Den 1 Augustus des voorleden jaars 1798moest ' hy den mocilykcn rol vervullen van den l reemrtelmg in Menfchcnhasf und reue van Koifcbue — ln de twee eerfte Bedry ven zag men aan Palmer ^eene verandering. By het openen van fet derde, op het Tonte; verfchyneiide, icheen hy zq-i aangedaan; cn, toen hy den Major, (of,
in



in 't Engelsch Stuk, den Baron Stainfbrt) moesi andwoorden op de vra:;g: hoe zyne Einders voeren ? deedt hem het verlies van zynen Zoon dermate- aan, dat hy op den grond vieU eene diepe zucht loosde,, cn oogeuMik-Iyk den geest gaf.
In 't eerde oogenblik dagten de aa.wfchouwers, dat het flegts eén Coup ah Thedire was; doch toen zy het l,yk zagen, wegdraagen van het Tooneel, zag en hoorde men eene algemeene ontroerenis. Mr. Aikin, die op het Theater kwam, om dit ongelukkig geval te melden, kon door het gefnik en gekerm geen woord uitbrengen. Mr. Incledon, die hem verving, was naauwïyks in Haat, van eenige weinige woorden te fpreeken.
De laatfte woorden van P. waren: There is hnot-htr and a better fiér ld! Er is een andere en betere Wereld, dan deze! ■- Deze.woorden zullen op zyne Graftombe te Walton , waar hy zeer plechtig begraven is, gegraveerd worden. — Hy ftiérf in den. ouderdom van 57 jaaren,
Zyne fcbuldeifchers (want"zyn vermogen was in geenen voordeeligen ftaat) hadden zyn leven verzekerd voor 2000' ponden St., die nu moeten betaald worden. Hy laat een tah'yk en behoeftig huisgezin na.
' Men herinnert zich hierby de foort gelyke voorbeelden van Molière, de Montfleurt en Bond, die allen, onder het opzeggen hunner rollen, op het Tooneel geftorven zyn (*).
By gelegenheid van het geven eener Reprzefentatie te Leverpool, ten behoeve van Palmers vier Kinderen, deedt Plolman eene vooxafrede, duor den beroemden Roscoë vervaardigd, en die veel, indruks maakte. — Lady Derby., die voorheen met Palmer op het Tooneel lpeelde, gaf alleen, voor die Reprsfentatie, 50 Bonden Sterling.
. ene foortgelyke Reprjefentatic, te Londen gegeven, heeft"^00 Ponden sSt. opgebragt. — De Broeder van P. wilde by dje gelegenheid een gefprek_ houden, opgefteld door Colman; doch zyne fnikken en traanen beletteden hem te fpreeken ; en dit broederlyk gevoel verwekte meer , medegevoel en levendiger toejuichingen, dan de fehoonfte redevoering.
(*) Meer voorbeelden van zonderlinge fterfgevallen zie men in de Esfatjs ie Monïaigiie, Liv. I. Cbap. XIX.
ReA<$,
Tl'rksche V■iprgtyoele.ns,e% Votrzeggingen.
Het is. zonderling, dat alle de venrjogende.en ryke Turken hunne lyken cn die hunner Familiè'11 uit Gonftantinopel laten- overbrengen naar het uitgeftrekt Kerkhof van Scutari, uit overtuiging, | dat men hunne Natie Feenigen tydc uit Europa verdry ven zal,
"Paul Eucas, een Fransch Geneeskundige van het laatst der voorgaande Eeuw bericht'in deszelfs Voyagc au Levant, dat hy in 169.9. geroepen zynde by eenen Cadi, en met denzelven in ge. fprek gerakende over de ligte zamenfteiling van het fchoon Paleis door hem bewoond, op zyne vraag: waarom hy zulk een gebouw niet fteviger en duurzamer hadt doen maaken? ten antwoord bekwam : „ Wy hebben onder ons eene Voorzegging,
f dat de Franken t'eenigen tydc incest ers ztdlen yor.dcn
wan al het Land der Mufiulmannen. Dit zoo zynde, zouden zy myn Paleis bewooncn,' daarin Varkens-* vleesch eeten, en het vérontreinigen, Laat hen nu
'doen wat zy willen; onze huizen hullen "zoo lang niet
'duur end'
Hóe gemaklyk zou Buonaparte zynen vriend [ Mohame.d konnen accrediteren l
ZEETyp rjSQ.
Berichten,
Volgends een brief van Surinamen van den 5 Febnjary, waren den 37 IJanuary 1.1. aldaar aangekomen 4 Spaanfche Fregatten en een Proviandfchip van Cadix, overbrengende ^oC^ manTroupes, ten dienfte dier Colonie.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen-
Het Deenfche Schip van Batavia, onlangs t§ Portsmouth opgebragt,is America Kapt.Fersgaard> beftemd naar Kopenhagen.
Opgebragt te Rochelle 't Engelsch Schip the William, van Martinique naar Leverpool., — Te Camerinos de Engelfche Brig the Peggy, van Cabon naar Dublin. — Te Harwich Kapt. P. J0m bert, van Amflerdam naar hmbden.
Te Elfeneur is birnen gekomen Kapt. N Bon-, dikfien, van Amflerdam naar Kopenha,i en; was in ie Nooiozee dom- eeii tkttgejfc e Kaper genomen, doch in den nacht van hem afge aakt; 't zelve is door de Stuurman binnengebragt.
Schéeps-



ADVERTE NTIEN.
V By Mortier Covens en Zoon, Boek- en Landkaartverkopérs op den Vygendam te Amfterdam, word uitgegeven:
]. Nieuwe algemeene Kaait der Bataafsciie Repuüliek, verdeeld in VJII Depa rteme nt e n.1— II. Nieuwe Kaart van het Dep a r te me ntvandeEems. — III. Nieuwe Kaart van het Departement van den OudenYssee. — IV. Nieuwe Kaart van het De pa kt tment van den Rhyn. — V. Nieuwe Kaart van het Departement van den Amstel, het ftuk afgezet a 6 ft. — De 4. overige Departementen welke reeds onder handen zyn, zullen mede fpoedig volgen.
By F. G. onder pe Linden, te Amfterdam, wordt met veel fucces gedebiteerd. Het ongemeen Ichoon uitgevoerde FRANSCHE ZAK-BYBELTJEN, ini8e Formaat, met eert fraai je. Romeinfche Letter, op Postpapier gedrukt, en eenderde dunder dan de Holl. BY13EL in dat Formaat, als ook 't NIEUWE TESTAMENT met de PSALMEN, en de PSALMEN afzonderlyk, in denzelfden fmaak als het BYBELTJEN, en in alle foorten van de keurigfte Banden.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- cn Kunstverkoper op den Vygendam, te Amftcrdara.
Scheepsrampen,
Verongelukt op de Kust van Girone 11 mylen yan Bayonne het Schip de Jonge Tiede Tromp Kapt. Harms, van Hamburg naar Bayonne; het volk is gered, doch 't Schip zal denklyk weg zyn. —
Geftrand op Schiermonikoog "t Schip Charles and Henry, Kapt. Bulley, van Plymouth naar Hamburg; volgends bericht zouden 'er Vaartuigen met goederen uit geborgen zyn. — By Landscroon 't Schip van C. P. Veen, van Papenburg met bal last naar de Oostzee; 't zelve is geborften, en vol water. —
Texelfche en Vlie-LysS.
Den 10 May. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Den 11. Uitgezeild Th. Stickie naar Embden. De Wind W. Z. W. en N. W.
Den 12. Niets gepasfeerd. De Wind N.
Kapts. Barrach, Charmach en Burgie zyn tot in 't gat geweest, doch door ftilte weder terug gekomen.
Den 13. Uitgezeild 't Schip de Sufanna Jankenes Kapt. H, Hldees naar Antwerpen. De Wind N. O.
Den 9 en 10 May. In t l/lie niets gepasfeerd.
Den 11. Binnen G. Johannes van Altona. — In Zee F. fVeyfe naar Embden.
Den ia.'Niets gepasfeerd. De Wind N. N. W.
Hehoeijluis.
Den U May. 't Schip, waarvan gister gemeld, is wel in Zee gekomen. De Wind Z. Z. W.
Den 9 en io. Niets gepasfeerd. De Wind N. en W.
Den 11. Naar Zee C. Madfen naar Noorwegtn. De Wind W. 6
Den ia. Kapt. Madfen is wel in Zee gekomen. De Wind N. O.
Brielle.
Den 8 May. Gister en heden waren er wedètr voor de Maas een driemast Engelsch Schip en een Kotter. — in Zee Kapt. E. Hendriks naar Bergen. De Wind Z. 6
Den 9, 10, 11 en 12. Niets gepasfeerd. De Wind N. N. W. — W. N. \V. ~~ W. en N. O.
Drukfeil.
In N°. 26. bladz. 205 col. 1. reg. 7 van bo* ven ftaat van Raabie, moet zyn yan Raab.



N°. 3C% 18 May 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konjien, Landbouw, en .alk andere middelen van beftaan.
l. OECONOMISCHE KU.\ DIGHEDEN.
hts over de Land-Orconomie of Landlyke Geneering.
(Vervolg van N°. 28. bladz. 220.)
Met dat al is de Wlanufaclureerende en Handel dryvende clasfe voor de beide anderen niet alleen nuttig, maar zelfs noodzaaklyk. Door tusfehenkomst van dezelve koopen zy alle benodigde buitenlandfche waaren, en binnenlandfcbe goe deren, tot eenen veel minderen prys in, dan waar voor zy die zeiven ontbieden of bereiden zouden. — Nimmer dus kan het belang der producee rende clasfe vorderen, dat men -den Indupriearbeid belemmere of drukke. [Integendeel, men. moet dien m Landen , vooral gelyk het onze, op alle wyzen aanmoedigen, doch zonder den Landbouw, die geen mindere aanmoediging verdient, te benadeelen. RedaÜ.-] _ Het is onverftandig, b. v. de Nationale nyverheid te drukken, door derzelver voordbrengfelen met zwaare belastingen te bezwaaren ; de waare Phyfocratie is'hiervan zoo warsch, dat zy zelfs geene andere dan grondfchattingen duldt; doch, hoe ver is deze lluorie nog af, van alom in oefening te konnen worden gebragt ! _ Eene onbelemmerde vryheid van Handel en Handwerken (indien dezelve mooglyk ware, 't geen zy wegens veelerleië by komende omftandigheden en betrekkingen werklyk mét m zou het meest gefchikt middel zyn, om landbouwende volken op zyn tyd te voorzien van alle benodigde Handwerkslieden, Manufatturicrs en Kooplieden, en om langs dien weg derzelver gevuhen a3n op de v°ordeeligfte wyze. te verEen alleenlyk landbouwend Volk heeft geen zuiver overlchot van deszelfs aangelegd capitaal, 200 lang er nog Cultuur-gronden op deszelfs b^m te ontginnen ofte verbeteren zyn; hierin i legt hetzelve alles aan, Wat van de jaarlykfche I gumüopkomften overblyft. — En zelfs dan.1,
G|
wanneer in dit vak niet meer tc doen valt, zal zulk een volk geene andere Fabrieker aanleggen, dan die van eenen weinig omflagtigen aait zyn, en waartoe het de voordbrengfelen, op zyn eigen bodem [of uit zyne Coloniën, of ook door den Handel, tot zeer geringe pryzen, van 'andere volken] verkrygen kan. Voor het overige leeft de Landbouwer met zyn huisgezin onbekrompen, milddadig jegens de armen, en tot vrywillige onderfteuning van loflyke en algemeen nuttige Vaderlandfche ondernemingen; terwyl hy van het overige zynes vermogens een goed erfdeel voor
zyne kinderen oplegt.
Het is eene nog onbewezene, en zelfs met grond te wederfprekene ftelling, dat Handel tn Manufatiuuren eene Natie meer verryken zouden, dan dc Landbouw. Zy verryken voorzeker enkele ondeelige Leden der Maatfchappy op eene verbazende wyze; doch het vermogen der geheele Maatlchappy groeit daardoor geenszins aan, gelyk by landbouwende Volken het geval is. —Niettemin kan ook een gedeelte der rykdommen van deze laatften op eene nuttige wy^e tot den Induftrtc.arbeid befteed worden, in zoo verre daardoor de uitvoer van een gedeelte des algemecnen capitaals naar buiten 's lands, ter bekonnng van benodigde goederen cn waaren. verhinderd, en jdus middelykerwyze dat capitaal vermeerderd, of deszelfs vermindering voorgekomen wordt.
Het waare ftelfel der Land-Oeconomie is dus geenszins, gelyk de hhXGaliam, Smult, Crumpe en anderen ,het doen voorkomen, aan alle vreemde koopgoederen en Fabricaten de onbepaalde vryheid te verkenen, en zoo den Landbouwer, ten koste van het inlandsch Munufactuurwtzen, uitfluitend te verryken. Dit, indedaad, zou eene zeer kwalyk berekendeJpcculatie zyn. De grondfelling der Land - üeconomie is deze: „ zTeh te aten bedienen door hem, die het best en goedkoopst bedient." — Enderhalvcn, geenbyzonder gelang van eenige weinige inlandfche woekeraars loor Monopoliën, of daarmede gelykftaande belas-



C «34 )
lastingen van buitenlandfche Producten, te voeden. [Dit grondbcghifel is zeer verftandig- en heilzaam; alleenlyk behoort de'toepasfmg van hetzelve getoetst te worden aan, en afgemeten naar de byzondere behoeften van eiken Handeldryvenden Staat. Men vergelykc, het geen \w in voorige N«s daaromtrent, met betrekking tot ons Vaderland vooral, gezegd hebben. fofMP.l
Door de voordbrengfelen van andere' volken met hooge inkomende rechten of met een volftrekt verbod te bezwaaren, benadeelt eene Landbou-" wende Natie zich op tweeërlei wyze. i. Wordt daardoor de prys der buitenlandfche goederen opgejaagd, en dus het algemeen capitaal of overfchot van de binnenlandiche grond-opkomften in zoo verre verminderd. a.Déwvl het beloop der winften van inlandfchen Handel en Fabrieken langs dien weg vermeerderd wordt, wordt in dezelfde rede afbreuk gedaan aan het Landbouwend Nationaal vermogen, zoo in geldmiddelen als in handen enkragten, welke anders alleenlyk tot de grond- Cultuur zouden zyn aangelegd ge worden. —. [Hierop merken wy aan : dat men geene buitenlandfche Pröducfen verbieden of drukken moet, dan door dringende omftandigheden genoodzaakt, of, in zoo verre die binnen *s lands even goed te bekomen zyn. — De tweede bedenking houdt op een wezenlyk nadeel te zyn, Zy geeft zelfs een aanmoedigend voordeel aan de hand, in Landen, gelyk het'onze, die volftrekt, niet alleen van de Agricultuur konnen beftaan. J keda£t.~]
Wie meer en uitvoeriger onderricht aangaande de verfchillende ftelfels der Land - Occonomie en over den Handel verlangt, kan' daartoe inzien een wel gefchreven Engchch werkje, getyteld-: Nc\v and old Principles of'1 rade compared; or, a Treatife an the PrincipUs of Commeixe bclyxen Na- \ tions, waarvan eene Hoogduitjchc vertaling door j lllchmanu te Leipzig by Jacobaccr ïn 1793 is uit- 1 gegeven onderden tytel: Uber Freyheit und' einJchrankung der Handels-gefchdjtïe; o'der nettere und Uitere Regicrutigs • maximen acr Handel'folicey in Contrast.
Leopold II., nog Groothertog van Toscane zyn- • de, heeft door daacizaaken getoond, hoe veel ! een wys en weldadig Landsbeftuur konne toebren- [ gen, om, door eene gelyktydige opbeuring van 1 ïMationalen Landbouw cn Vlyt-, de gekrenkte menlchen-rechten cn onderdrukte Handelsvry- ; heidby een volk te hcrftellen, ën langs dien weg 1 over eenen kwynenden Staat een waasfèrh van j nieuwen bloei en welvaard te verfpreiden. Uit i dit oogpunt verdiende de Staatsverwaltung von < 'Foscana , unUsr der Rcgicrung Leopold II, in han- j den van al ie Wysgeefen, beminnaars van hun < Vaderland, ea vooral van eiken verftandigen U
Staatsbeftuurder, te zyn. Het geen' deze Vorst in .24 jaaren, ondanks den vreeslyken tegenftand, van vooroordcelen, waarmede hy te worftelen hadt, in Toscane heeft uitgewerkt, ftrekt, hoe zeer met volmaakt, ten aanmoedigenden bewyze, wat men in eenen onbepaalden tydsomvang ook elders zou konnen doen. — "Immers moeten Crumpe, Smith, cn de grootfte tegenftrecvers derLandöeconomte erkennen, dat deze zedert eenen geruimen tyd in Europa op eene onverftandige wyze ter opbeuring van het Commercieel fystema is gekrenkt geworden, en dat, zoo lang niet alle Volken cn Gouvernementen van dit werelddeel gelykerhand wederkeeren tot de oorfpronglyke eenvouwigheid cn billyke voorfchriften der Natuur, met terzydeftelling van alle die eigenbatige en wraakzuchtige beginfelen en vooroordeedeëlen-, waarop het in Europa heerfchend Hafldelsftelzel van onze dagen gebouwd is, er zoo lang ook onmooglyk eene algemeene opheffing van drukkende Handelsbelastingen, noch ook eene doorgaande opluiking van den Landbouw, te verwagten is. [Juist dit bevestigd ons voorheen geuit denkbeeld, dat alle byzondere of éénzvdige affchafli ng van belastingen op buitenlandfche goe, deren louter nadeelig moet zyn voor de affchaffende Natie zelve. Het ftelfel der Tarifs in Europa is een ingewikkeld zamenftel , waar van de ééne draad aan de andere gefponnen is, en ivaavin de losrükking van één enkel draadje geene verandering kan bewerken. Wanneer ieder volk flegts naar zich toehaalt, en fchraapt, dan moet men wel, in weerwil van zich zelve, tot behoedende ofwedervergeldende maatregelen den toevlucht neemen. Redacl.]
Hierby komt nog, dat eene phtslinge verandering van het tegenwoordig, ten nadeele van den Landbouw overdreven, Handels-ch flanufaüuur.ystcma zeer gevaarlyk zoude' zyn, zoo wegens je menigte van menfchen, die daardoor een betfin hebben, en zulks in dat geval cénsflags■ouden moeten derven, als uit hoefde van de diepe verwikkeling diens bedorvenen ftelfels met de Staats-financie van veele Landen, welker 00renbliklyke affcheiding niet dan wanorde en Staatsbankroeten ten gevolge zqud'e hebben. — Evenvel moet de braave Staatsbezorger hierom zyne bogingen ter herllelling van de natuurlyke ord* lef dingen niet' opgeeven ; hy moet alleenlyk lec•en met voorzigtige behoedzaamheid, langzaam, in trapswyze het monsterachtig tovergebouw, dat lan alle volken in zynen val den dood dreigt, tc mdermyneh en aftebreeken, en van ftap tot ftap laarvoor iets beters in de plaats te ftellen. Dit ndedaad is een werk, waartoe dc wyshcid , moed , :» kragten van eenige opvolgende gedachten vcrischt 'worden,. De wysgeer echter wanhoopt niet
aan



c
aan de mooglykheid: hy weet, dat hier tege ingewortelde vooroordeelen en misbruiken te ftrj den, maar ook voords de leiding der eenvouwig Natuur flegts te volgen valt; en dat men door tyd vlyt, en het bewandelen van de voetftappen de Natuur zelve, onberekenbaar groote dingen ka uitwerken, (*)
Zelfs heeft de goudftroom des koophandel langzamerhand als van zelve - tot hare hoof bron den Landbouw, beginnen terug te vloeien, daa reeds veele ryke Kooplieden [vooral by de te genwoordige onzekerheid van alles] hun capitaa in de Vaderlandfche Cultuur hebben aangelegd Mocht dit loflyk, regt Vaderlandsch voorbeelc eene algemeene volgzucht verwekken, en zoo d< natuurlykfte, .de edellte, de rykfte tak van beftaan onder ons wederom opleeven! — Het is de Landbouw, die een volk waarlyk vry, onaf hanglyk, voor zich zelf genoegzaam, ryk en groot maakt. Het is de Landbouw, die de echte gelykheid minzaam invoert, en die de waare gronden legt tot een wysgeerig en billyk belastingsftelfel! — America geeft ons, in deszelfs nieuw geborene Republiek, een fpreekend bewys voor de waarheid dezer beweeringen, en hoe groot kan dat vereenigd Gemeenebest worden,' indien hetzelve zich uit den maalftroom van byzondere uitfluitende Handelsvergunningen, waarin de Britfche list en baatzugt bezig zyn hetzelve te wikkelen, nog in tyds weet te ontwarren!
[Konnen wy het verouderd en reeds uitgefleten werktuig van ons Vaderlandsch Handelsftelfel niet zoo volkomen de regelmatige bewegingen dier geheel nieuwe Machine doen neemen, wy konnen niettemin van de grove gebreken, die door den tyd daarin gelopen zyn, het een en ander uitneemen, en naar den eisch van tyden en zaaken verbeteren. Wy konnen langzamerhand het ftelfel van den alleenhandel voorzigtiglyk ontzenuwen, onze Tarifs verbeteren, Diplomatieke flappen doen tot opheffing-van buitenlandfche wangebruiken, het Vaderlandsch ManufacHuurwezen door gepaste middelen opbeuren, en vooral het byna nog onbetreden veld van Nafionalen Landbouw en Cultuur alomme met moed inftappen. RedaSt.]
{Het Slot in N°. 32.)
(*) Meh zie behalven Le Trosne's werken, de Occo.
rtomijche RegierungsmaxiMen eints Agricultur Staaten. Leipzig 1787- en J. A. Schlmweins wichtigjie Angelegenheit fur das Publikum. Carlsruhe 1776. Alsmede deszelfs' Gtundftste der Staaten, Giesfen 1779. |
v.ii-d^^S'a'i^'^b ;cii.yjijï mjy jmij^ifoi I,
Gg
=35 )
n VEETEELT.
e Iets over het fokken der Kalveren.
r (Uit G. Schmundts Preisfchrift betref, die r, futterung und pflege dermilchenden Rtthefy
s. De beste kenmerken, waaraan men onderken, j nen kan, of uit een Kalf eene goede Koe zal * groeien, zyn taamlyk fterke en welgeplaatftc ■t knokken of beenderen, en een breede dikke 'pMüih Kalvers, die acht tanden mede ter wereld f brengen , zyn beter, dan die er by de geboorte maar zes hebben. — In iorkshire worden de :|Kalvers, die een witten Snuit hebben, en wier Neusgaten van binnen rood zyn, gemest en geflagt, gelyk ook die, welke geheel wit Hair hebben, wyï men de eerstgemelde voor de fokkery te zwak acht, en de andere te zeer aan het ongedierte onderhevig zyn. — Over het geheel is de beste kleur van Hair voor een JKoekalf donkerrood , en roodfchimmel. De zwarte, blaauwe, en bonte verw ftaat het meest bloot voor de aanvallen van Vliegen en andere Infecten; ook geeven de Beesten, die dus gekleurd zyn, zoo veel Melk niet.
Om een goed ras van Vee te hebben, moet men de eerfte Kalveren, die een Vaars of Koe werpt, niet opkweeken. Deze verkrygen nooit de behoorlyke fterkte. — De beste Fokkalvers zyn die, welke met de derde en vierde, tot de iagtfte dragt ingcfloten, geworpen worden.
Hét zuigen bekomt de Kalveren beter dan het drinken; ook is het voor het Melkgeeven der Koeijen voordeeliger: de Melkvaten worden daardoor beter geopend, en de Koeijen geeven dus naderhand des te meer Melk. Doch ten dien einde is hef nodig, dat men de Kalveren langer dan 3 dagen zuigen laate.
i-'iui \\\\k'm HUISMIDDE L E N.
Beproefd Middel, om afgaande Koortsen zeker wegteneémen.
Dikwyls is het nadéelig, en .zomtyds gevaarlyk, geregeld afgaande Koortfen_, het zy door jn- of uitwendige middelen, plotfeling aftebreeken, en men moet nimmer daartoe overgaan, zoo lang de Geneesheer oordeelt, dat er nog eenige Koortsftof (materies peccans) in de eerfte wegen zich ophoude, en dat de kragten des lyders niet te veel zyn uitgeput. -— Dan het gebeurt niet zelden, vooral by een gevoelig en prikkelbaar zehuwgeftel p en na lang. aangehou2 den



( a36- ï
tien hebbende anderen- of derdendaagfche Koort ien, dat eindelyk, door de heblykheid die di •Natuur verkregen heeft, om op zekere vasti tyden zulk eene beweging te ondergaan, welki wy Koorts noemen, deze hem byblyve, na da de inwendige oorzaken er van reeds zyn weg genomen. Zoodanig eene Koorts noemt mei zender fl.of (fine materia), en zy heeft niet zeidei plaats by een gezuiverd ligchaam, met een on behagen tong, terwyl de lyder buiten de Koort; wel eene zekere flapheid gevoelt, maar voor he overige zeer gezond isi — In dit geval kan he zonus nuttig, ja volftrekt noodzaaklyk zyn, di Koortsachtige bewegingen te doen ophouden wyl daaruit zomtyds- waterzucht, uitteerendi ziekte, en andere doodlyke kwaaien, geborei worden».
En het is alleen in de laatstgemelde omftan digheden, dat wy het volgend middel, ter ze kere wegneeming van de Koorts-, als beproeft en genoegzaam nimmer feilende, durven aanpryzen:.
Men neemt naamlyk des avonds, te bed gaande, een weinig fyn gewreven Campher en eenf ge verfche IFynruite (deze niet te bekomer 2ynde, kan men gedroogde gebruiken); mei: legt dit te zamen op de pols van beide de handen, omwindt die met Linnen zwagtels, en laai het een en ander in dien ftaat blyven, tot zich op den gezetten tyd geene Koortsachtige bewegingen meer doen gevoelen; het geen doorgaands binnen de eerfte twee etmaaien-het-gevolg, is» — Vervolgends kan men alles afnèemen, en. de lyder heeft zich alleenlyk te wagten voor het geen de ongeregelde bewegingen van liet bloed en der zenuwen wederom zoude konnen opwekken, b. v. fterke aandoeningen, zwaaxefatigues, ..vette, zwaare, prikkelende, de ontlteking bevorderende voedfels, enz.
Wy herinneren ons eene menigte Van gevallen, waarin dit eenvouwig. middel, met het beste gevolg is aangewend..
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Vaderlandsch-- Konst ge nootsc happ e n.
Dordrecht, den i:r May. Hèt Genootfchap EiCTURA alhier, waarvan de hoofdbedoeling aanvanglyk- alleen , was het beoefenen der Tekenkundê., in het. afgelopen Jaar tot het befluit gekomen zynde, om een Tweede Departement optexichten,. waarin. aan. don ■ leergierigen gelegenheid verichaft-: wierd,, onx: ook', in ^ te-Bouwkunde ,,o^
- Wiskunde gegrond, onderwys te erlangen-, zag : deszelfs pogingen geenszins te loor gefteld. — : Daar twee van deszelfs Medeleden, te weten: : het Werkend Lid Jan van Stky, en het t Honorair Lid Jacob van Daalen, den
• moeijelyken taak van Beftuur te gelyk met het. i Onderwys in dit belangryk vak op zich namen,, i deedt zig weldra het aanzierdyk getal van 18 Leerlingen op, om deze gelegenheid zich ten i nutte te maaken; en de voorbeeldige yver der : Onderwyzeren, zoo wel als de pryzenswaardige : naarftigheid der Leerlingen, gedurende dezen : winter betoond, hadden den gelukkigften uit» , (lag..
: Na den afloop der lesfen, voor den winter i bepaald, gaven de laatstgemelden, allen, aanmerkelyke blyken van hunne, in dit kort tyds-
- beftek gemaakte,- vorderingen.. —
Directeuren van Pictura, om aan dit vlytbetoon te beandwoorden, en om den lust, tot de beoefening der fchoone Konften, verder op-, tewekken, beflooten, van nu af, hunne belofte, by de uitnodiging gedaan, natekomen, en alle de Leerlingen, door het vervaardigen van een hun optegeven werkftuk, naar eerepryzen te doen dingen.
Het was op heden, dat wy alhier voor de eerfte maal het genoegen fmaakten, van de overwinnaars met de door hun welverdiende Lauw-.'
ren te zien bekroonen; de Vergadering, ten
dien einde belegd, werdt door den voorzittenden DireSteur Abraham van? Stry, met eene op die gelegenheid toepasfelyke verhandeling,, waarin hy het nut van een geregeld onderwys in de Bouwkunde, en den invloed, welke het zelve mede op de verbetering en verfyning van den algemeenen fmaak, door het aankweeken van bekwaame perfonen, natuurlyk hebben moet, ten klaarfte betoogde, geopend. — Welke verhandeling het Honorair Lid Jan Smits, wienmen tevens mede onder het getal der mededingeren telde, ook uit naam zyner Medeleerlingen, op eene bevallige wyze, in betuigingen van dankbaarheid, aan het Beftuur van JPictur a in hetgemeen, en-aam de volyverige Beftuurderen, te gelykertyd Leeraaren in het Departement der.
Bouwkunde in het byzonder, beantwoordde. "
Vervolgends de tekening, waardig gekeurd deneerften uitgeloofden Eereprys wegtedraagen, van het bord ontzegeld zynde, bleeK het, dat dezelve vervaardigd was door Jan van L kxmond, wien dan ook, door den oudften Directeur Jacobvan Daal.en, onder het uitfpreeken van, eene korte en gepaste lofrede, zoo over hem, als zyne overige Medeleerlingen , ter verdere aan— moediging,van allen, de groote Zilveren ger-pen*nïngy werdt toegereikt. •
Üec



Dc Tekening, welke den tweeden Eere-prys was waardig gekeurd, hierop mede ontzegeld zvnde, zo werdt Jan de Greep , die daarvan de maaker bleek te zyn, door handen van den Directeur Jan van Stry, mede onder eene ]<orte lofrede, ook ter aanmoediging van de overige Mededingers, met de tweede Zilveren Eerpenning befchonken.
Waarna de Tekeningen der overige Leerlingen, welke allen, in het algemeen, den gröotften lof ■ verdienden, ten toon gelegd zynde, door alle de g tegenwoordig zynde Werkende en Honoraire Le- I dene met veel genoegen befchoud werden; en a eindelyk, deze Vergadering, onder de klaarbly- c kelykfte tekenen van goedkeuring over de ge- <maakte vorderingen, geëindigt werdt.
[Wy voldeeden, door eeneonveiwyldeplaatüng ) van het boventband Bericht, gaarne aan het vei langen dezes loii-yken Genootfchaps, in welks toeneemenden bloei, tenuutte-dei Vaderlandfchen Schoone Konften, wy ons-innig verheugen ;• wenfchende voords, dat deszelfs verdienftelyke po gingen, meer en meer met de beste vrugten bekroond, kragtdadig medewerken, om de zoo be vallige als nutrige 'leken- en Bouwkunde in dit Land tot dien luifter opteheilën, waarvoor zy vatbaar, en dien zy beide zoo waardig zyn! Redact.}
P r y s- v r a a g e n.
Door de Berlyner Academie zyn ter beandwoording voor het Jaar 1800. uitgefchreven de volgende vraaaen , waarop de bestgekeurde andwoorden, iedel-, zullen bekroond worden met eenen Prys van Honderd Guldens.
r. Welke Zelfftandigheden konnen, by den Land bouw, in 'plaats van de gewoone Me st,^«. bruikt worden-, met een gelyk gevolg voor dc ontwikkeling der groeijing (^egatation.?) -~ Verlangende men, dat de Schryvers hunne ftellingen voornaamlyk gronden op de on dervinding.
a Op welke manier, en van welke Zaaden, even gel)k het Lynzaad en andere in de Pruisft J'che Staaien-.verbotiwd wordende , kan men. zonder zwaare kosten, een O lï haaien, dit
- voor Boom- c/Slaa-Oly kan dienen, en tevens-op den duur goed blyv.cn?
(*) Van- de Duitfche Olyachtige planten, zie men onder anderen Bejchaftigungm der Bsrlin. .Gejeljchaft Na turforfchender Frèwde 'von 1777-ƒ• rS7 «■ f- ~ Van de middelen om deR.ajp.oly eetbaar te maaken, Praité Jur la tneillcure maniere de Cultiver la Navette '« Colfat. Paris 17,74; par Rafter.— Durand beveelt in dsBiblioth. Phyfico- .
•*■* é- ■
)
By gelegenheid van deze laatfte vraag konnen vy niet afzyn, het volgend bericht tc plaatfen.-
Bereiding en gebruik der Pap AVER-Ot.v.
In veele Oorden van het voormalig Gelderland iedient men zich, zedert eenige jaaren, van de oedkoope en aangenaame Papaver -Oly, inde ilaats der anders gebruiklvke foorten van 1 tal tanfche Boom- oïülaa-Oly. — De tegenwoordige luurte en fchaarsheid van dit artykel heeft de ]ultuur der Papavers in dien oord zoodanig doen oeueemen, dat men thands hier en daar geheele kkers en vakken gronds daarmede beplant ziet; er wyl de Oly, daarvan gellagen, by aanzienlyken n geringen, zelfs in zommige voorheen-adclyke fuizen van Gelderland, op den duur met een foed gevolg gebruikt wordt.
Men zaait de Papavers zeer dun in eenen Zanligen of Zavelgrond, en, na die gedund te hebben, zaait men er dikke Wintel-wortelen voor iet Vee tusfchen..— Men-laat dezelven op de tengels ryp worden, en dorren. — Vervolgcnds nydt men ze af, en legt ze op den zolder te iroogen. — Wel gedroogd zynde, dorscht men :r het zaad uit, en laat zulks in den Ulymole-n .iitflaan. — De Oly, daarvan komende, wordt,ils gewoonlyk, in kruiken bewaard.
Het Papaverzaad, vooral dat, welk veelkleu■ige of gefpikkelde bloemen geeft, bevat niet illeen veele Olydeelen, maar levert ook een zeer j-oede Oly op, die blank en helder van couleur', Roetachtig van fmaak, vettig, en vau allen onlangenamen reuk bevryd is. - Indien men het liet weet, eet men dezef/e by de Slaa voor de ;)este Italiaanfche Boom-Oly. — Het verdoovend •n llaapwekkend vermogen, aan den fchors e| le bast des Papavers eigen, deelt zichaandeszelis ;aad niet mede; de Papaver- Oly is' zeer gezond, ■li kan zonder eenigen fchroom gebruikt wor-
. Wy
econom. van 17$?,. de Oly uit het Zaad van Ónopordum JcanMum (Pedane). — Uit- Druiven - korrels bereidt men in Italië en elders een zeer goede Oly, die tusfchen le' Nooten- en O'.yven Oly in ftaat. — 'Ih' Hungaryë ivordt veel Oty van Kauwoerden, Maanbollen, en Nooten'smaaktV zie Hermans Abrisf der' Phyftc. Befchaffenheit Ier Oejlerr. istaaten. u. f. w. Petersburg und Leipzig r;82.RedaB.^
(*) Deze Öly' wordt onder anderen in het'Bnsgaxi-' ehe veel gewonnen, en door de Kooplieden van dien' wd gebruikt,.om die niet'de Boon-Oly te veimengeriJïedatt ]; f



c
Wy twyfèlen geenszins, of de nuttige an kweking van dit Bloerngewasch, 'het geen a ders» hoe fraai ook voor het oog, wegens dc zelfs fterke voordplanting in onze tuinen va als een opkruid bedreden wordt, zal zich ■ nu in «ris Vaderland meer en meer uitbreide' waartoe wy alle Oecommisten en beminnaars d Vaderlandfche Cultuur uitnodigen.
Pryzen van eenige voornaante Koopwaar en en Leyei middelen, te Amfterdam, den 13 May 1799,
Zedert onze opgave van 6 May hebben volgende veranderingen plaats gehad:
De Candybrooden en Poeijerbrooden zyn 1 minder. De Melisfen a 3 gg zyn 1 8 hooger £ Lomp ■ Melisfen % dito. De Blanke Canch •* minder. De Geele | dito. De Ligtbruine ie minder willig.
De St. Domingo .Coffy is iets minder.
De Koningsberger Tarwe is iets gemonteen Zoo ook de Voorlandf. Roode en Witte — D Gron en Oldambter 5 ggl. per last gerezei Ook de Voorl. Gron. en Old. Roode is will ger. De Friefche en Bovenland!'. 10 a 1* M hooger. De Zeeuwfche en Vlaamfche is insee lyks eenige ggl. gemonteerd.
Te Dordrecht, den 9 May 1799.
Koolz.,Inl.enZeeuwsch,periast..84a86a 00 A Zaai Lynzaad, Inl.enZeeuwsch,
per achttendeel Raap Oly, per Aam. -7 Lyn dito per dito . (geeil vaste courg
Kaapkoeken, per 1000 \ Lynkoekeri, per dito
Den 10 May.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . a8 a 4c ft Moutwyn, per Virtel , . . ^ ~f Genever, per dito .... jM u\ Luikfche Kooien, per Hoed . & 26* el Waag dito, per 100 Waag . . 28 fj>
Den i3 May.
De Pryzen der Geraffineerde Suikers zyn als den o May.
JJ I Te &hhdam, den 15 May iy^p,
s Moutwyn io| ^ dc 30 Virtels, 4»J£ Fust,
ik Gwwr ui ^ dito, dito.
is Genever50 en53 gl. per Aam, Amfi. Proef.
U Gedroogde Rogge 161 gg per Last 204 ggl.
Te Utrecht den 11 May 1799.
«r; Witte Weit . . ƒ I7i
Roode dito. % Jg „
Ro?ge . . . ï?ï ,
Ee Boekweit . . ] '£? 5 ^
Capucyners, groote - . I 2 ' 9
dito middelfoort . . ,
'ej duo kleine - . . . s l6
% Groote Graauwerwten „ «
ts dito middelfoort - . s Kleine dito -
Ongelezene dito - - * l4| a 1? l. Groene Erwten, naar droogte *
e. droog middelfoort - .
1. Kleine zuivere dito - . s
1- Ongelezene dito . . , l6 j. l7
• Witte Erwten . . - 7 - Witte Boonen, (Bosfche) - »
Paardeboonen - . s tft a t-*
Haver . . . \ '? * *°-
Wintergarst • . „ /2
Zomer dito - . , ' 8,* a 9
> "
Pryzen jan eenige Binnenlandfiche Effe&Ten, te Amfterdam, den 16 May 1709.
, Reccplsfin, Marine . a -2 pCt. «S- a ar dito Zfra*. fchaêverg. a 4 . . LI f Ei dito 4 pCfs. Heffing, a ^ o5i
naar rato van Comptoiren en Somm. 44 a 461 Bat. Reficriptiën, den 16 May
1799 • . 96 a 941 1000 . . 751 a 74 1 • • 61 i 6o~
l • • 55 k 5ii 3 • . 50 a 49
; Na den Vrede by'loting . & 4 «fi Hollandsch geforceerd . S $J J T* Vrywillig dito . . . Ja è *, Ge/tf. fchaêverg. . ■ %J a p/*
BELEENBANKGELD.' 1^4 |pCto.



C =3
Specie. Cours te Amfterdam, den 16 May 1799. }
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15§
Oude gerande dito . s 5 H~ï
Ligte dito . . -= 49 : - per once. |
Souvereincn . ' ?7 • - per ftuk.
Spaanfche Piftolen . » 45 = i°per once.
Franfche dito . 7
Pruisfifche dito . > s 45: ^ Pei' oncc-
Lunenburger dito . J
Nieuwe Louis d'Or . « 11:ia perftuk.
Zonne dito . • s 11: l-Z
Guinea's . . =12:16
Carolines * * 12:~
Baaren Goud • * I4 PCt-
Los Goud . • «17316
Goude Crufaden «'Ifi —
Pilaaren, per Mark Beo. y 17: —
Mexicanen, per dito . S
dito per ftuk • s — :53s
Fr. Ryksd. . • ' — ■ 5°
dito Kroonen, per Mark . « 34: —
dito dito per ftuk . « ~-57l
Brab. Kroonen . « — : 55Ï
Fyn Zilver, per Mark . J*1f«'iS$j 4
dito van 11 penn . g U 26: 3
dito van 9 dito en daaronder^ f3 26: 1
Ducatons ■ • .S-*5—-63
Holl. en X Ryksdaalcrs . « — :5°
Nieuwe Ryksd. , f ,—; 5| pCt.
' Wisje!-Cours van 16May 1799, tt Amfterdam op de;Steden
Madrid- * « a m: Ufo "1
Jtófe» • • dit0 • \zonder cours58$ Cadix - .■ dito I S'evilien . . dito . -J Lisbon . .. ■ dito j... . % 6o\ Port a Port . if Ufo. van 3 ms ? 6o^ Vcnetiën . a m Üfo * 94J
Livorno' . dito .' «108 Ge««« •' • • &to- -■ ' • * 99l Parys, kort. betaalb. in Specie « 6i£ -bui ■ ... a m: Ufo ,• * Bordeaux- . —*- • s
dito . . i Ufo .. « 01-* Hamburg, kort. Banco . « 40;; ft.
dito . . a m: Ufo . « 3©| ft- • Breslau . . 6 weeken dato Weenen . . dito . % 3°^-, a ?
Zeeland . PGtRotterdam • ~—» —* 4 pCt.
Bankgeld • *
NB. De' plaatfen •, op welken geen Wiste!-. . Cours is, zyn opzetlyk weggelaten, |
9 J>
NATIONALE LOTERYEN.
In de Tweede Clasfe der vier en zeventigfte Utrechtfche LOTERY, welke is begonnen tc trekken op Dingsdag den .14 May, zyn uitge* trokken de volgende Nos. en voorname Pryzen.
jfle Lyst No. 4350 met/ icoo: 2471 — - 1000:-
3de en laatfte Lyst. N°. 575 - 1250:aao — - 1000:1150 — - 5,000:3762 — - . 2,590:-.
ZEETYDING.
Berichten.
Uit Elzeneur wordt in dato 7 May gemeld, dat de fituatic van het Ys in de Zond nog even gevaarlyk is ; in de Bogt van Hornbok ligt een Compagniefchip, van Bengalen t'huis komende,, het geen niet buiten gevaar is, cn door ftilte niet naar Landscroon- kan zeilen, alwaar 150 Schepen lagen, en omtrent 50 kruisfende waren , of ten 'anker lagen, 't Schip van C. P, Veejt met ballast van Papenburg naar de Oostzee is in het Ys op.de fteenen. ftuk gefloten, .en; zit yol water.
Den 19 April is het Ys in de Ncva losgegaan-, na dat die Rivier 140 dagen met Ys bedekt was geweest.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen op de Hóllandfiche Kust. door ëènKaper 't Schip the Rofia, Kapt. Gierich, van Londen naar Hamburg.
Opgebragt te Tarmouth de Schepen de Dolfthyn Kapt. IFtllems, van St'. Ubes;, de Stad. Embden, Kant. Haak, 'van Calais, alwaar hy opgebragt, doch Aveder vrygegeven was; voords, dè Commercie, Kapt. Schmidt, Van Ainfterdam naar Lisrabon;. de Jonge Jochcm, Rapt. Parreel; Unverhofit Kapt. Cornelis, van Amfterdam naar Kopenhagen^ jjn 't Schip'.Poster Uit Noorwegen. — Te Lciht t Schip 'Duke ofi BmnSwich van de Hayanah. — Te Mallaga door een Franfche Kaper'tZwccdsch Schip Mineryd,L Kapt. Luther, van 'Lisfiabon haar de Straat. — Te"Caïais door een Franfche" Kajer de Engelfche Brig the Ssvin. — In Noorwegen door een dfto Kaper de Schepen me Jfabclla van.
Jjanfi;



C 240 )
Batif; Joan Van Dundee; Elifabeth en Jeune and
plary Van A'berdeen.
" Hernomen door Engelfche Fregitten van een Franfche Kaper de Americaanfche Schepen the Nym/j/i en, the Mincrva; zynde beiden te Plymouth en té Falmouth binnen gebragt.
Scheepsrampen.
Verongelukt op de Hollandfche Kust 't Schip ■de Vrouw Metta, Kapt. Fisfer, van Londen naar Embden.
Geltrand in dc Swin 't Schip Commerce, Kapt. Ihrwege, van Hamburg naar Engeland; 't zelve zit vol water. •
Texclfche en Vlie-Lyst.
Den 14. May. Uitgezeild J. Charhack naar Philadelfhia; J. D. Burger naar N. Tork; F. Banna naar Boston; N. Willcdfe naar Lisfabon; B. Mclloffen naar Bordeaux. De Wind M. O.
Den 15 en 16. Niets gepasfeerd. De Wind N. K O. en N.
Den 13 en 14 May. In 't Vlie niets gepasfeerd.
ADVERTENTIE N.
V Een uitvoerig en naauwkeurig Verslag van den tegenwoordigen ftaat der Rivieren in ons Vaderland, en van de O vers tr 00 mi n ge n, welken de geduchte Ysgang in dezelve veroorzaakt heeft, verzeld van een heele veis Kaart, waarin op eene zeer duidelyke wyze alle degebeurde Dykbraaktn, en Inundatien, zyn aangewezen, vindt men in eene-Bylage tot de Oeconomi. fche Courant, welke a 15 ll. by den Boek- en Konsthandelaar C. C ovens te Amfterdam en in de Buitenlieden by de voornaamfte Boekhandelaaren, wordt uitgegeven.
F Deeze Courant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaturdags, uitgegeven te Amfterdam, by Cs. C o v,e hs; — te Alkmaar, by J. Hand; — teArnhem.by P. Nyhoff; — in den Bosch, by Palier en Zoon, en Noman en Zoon; — te Deventer, by G. Brouwer; te Dordrecht,' byP. van Braam; — te Enckhufen, by de Wed, Lub, geb. Vlaming; — te Gorcum, by J van de Wall; — te Gouda, by A. van der Ben; — te Groningen, by W. Zuidema; — te Haarlem, by 4- Kampman;. — in den Haag, by J du Mee; — te Hoorn, by L, Vermande; — te Leiden^ by
D. du Mortier; — te Leeuwaarden, by G. M Cahais; — te Medemblik, by C. Pisfcher; te
Middelburg, by J. van den Sande; — te Rotterdam, by D. Vis; — te Utrecht, by^. Pisch; — te Zaandam, by P. Quakkelftcin; — te Zwol, by J de Vrt; — en verder alom.
ffTe Amfterdam, by C. CÜVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amfterdam,
Den 15. Binnen 't Schip Emanuël, Kapt. C Thogcnis, van Noorwegen.
Helvoetjluis.
Den 13 May. Naar Zee Kapt. E. Neshill mzr No rwegen; H. Giertfou en F. Cluistenfen, naar Dramme; en M. Kruge naar Holmftrand• — J pakker is v«n de Rhee gezeild en in 't Zuiddiep geankerd. De Wind O. &
Den 14. De Schepen van gister, op de Rheê teruggekomen, zyn weder naar Zee gezeild, als mede J. Pakker naar N. Tork; dezeive zyn by t vertrek der Post reeds iu Zee. De Wind N. O.
Brielle.
Den 13 May. Naar Zee V. J. Soully en J. Geysman naar Bergen; P. Kroefe naar Altona'. Kapt Soulby is door ftilte aan de Bank vast geraakt. -_" Gister avond waren er weder 6 vymdlyke Schepen voor de wal, en heden wederom eenme De Wind O.
Den 14. De Schepen van gister zyn wel in Zee gekomen. — Heden naar Zee PI. Fockcs en K. A. Jongebloed op avantuur. De Wind N. O.



N°. gl* 2ü May 1799,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zet* vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van bejiaan.
t OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN, Over de Oesters en Oester-Visschery. (Vervolg en Hot van N°. 29. bladz. 227.)
Veelen evenwel verkiezen boven de Colchester Oesters die,- welke aan de Kusten van Dorfetshire, vooral by het Vlek Pool, gevangen worden. De laatfte, zegt men, bevatten ook meermaalert en grootere Paarlen, dan die van andere oorden. De meeste Engelfche Oesters, welke jaarlyks door meer dan honderd Hollandfche Vaartuigen pleegen afgehaald te worden, wor den gekogt van de Visfchers te Feyersham, een Steedjen in het Graaffchap Kent, ten Noord westen van Canterbury gelegen, en hetgeen, zoo wel als de nabuurige Steedjens Milton en Midd-ï leton, wegens dezen handel beroemd is. — Men Vindt mede veele Oesterbanken aan het Eiland Wight; ook zyn die, welke zich by Tenby aan de Zeekusten van Zuidwalles, en by Milfore/haven, in de nabyheid der Hoofdftad Pembroke, bevinden, zeer bekend.- — De grootfte, maar misfchien ook de flegtfte Oesters, zyn die van Blackroth by Leverpool.
Het fchynt, dat de Engelfchen zich meer dari andere Natiën hebben toegelegd, niet alleen om de aanwezige Oesterbanken op hunne Kusten te houden, maar ook, om nieuwe daarby aantewinnen. Dus werden er zedert 1712- zeer veele Oesters gevangen aan het eng Caiïaal of den tvyden Stroom Menay of, Menen, welke Anglefey van Caemarvonshire fcheidt, alwaar men zeker wtet,- dat vóór 1700 nog geene Oesters- waven. Het is- bekend, dat kort daarna zeker iemand eenige honderden Oesters daar ter plaatfe heeft doen m Zee werpen, welke zich ailenvege,. eenige mylen ver, hebben verfprcid; des men er tegenwoordig- veele Vaartuigen met déze Vislchery bezig houdt. — Het fchynt, dat bet uesterlchot door de Zeeftroomen wordt 1. ed-'-"evoerdj en men weet ook- aan dc Iloljlciti^he
Ë
Stranden, dat hevige Stormen, in den rytyd* de Banken benadeelen ($)\ —
Ierland heeft zeer ryke Oesterbanken by het Vlek Arkkw, ten Zuidoosten van Dublin, van waar het fchot op de door Konst verwekte Banken ten Noorden dier Hoofdftad, by Cloutarfi en verder Oostwaards by Sutton, niet verre van Howth, is overgebragt. Voords zyn er ook Banken in de nabyheid van Dublin, by iV lebeg en Dalkey, voornaamlyk by Irelands eye, alwaar de grootfte en beste Oesters wel 1-8 a ao vademen ouder water liggen; verder, ten Noorden van Dublin, by Rush en Skerries, zynde echter de Oesters van dezen laatften oord ziltiger en taaijer, dan op plaatfen, waar meer zoet water in Zee ftroomt (t> —■ Schotland heeft mede eenen grooten voorraad van dit Zeeproduef: ,op de Kusten van Keth of Keith, tegen over Edenburg. of Leith liggende.■ Offchoon het ons oogmerk niet is-, alle de aanwezige Oesterbanken optetellen, kan echter eene aanwyzing van de voornaamfte derzelven op veelerlei wyze hare nuttigheid hebben.
Ook op de Franfche Kusten vindt mem aan zeer veele oorden Oesters. By den mond der Seine worden weinige, maar goede Oesters gevangen. De Kust van Caën heeft eene Bank, die 6 mylen' lang en 1 myl breed is. Ook vindt men Oesters aan de Baay van Ifigny. By Cherbourg worden, onder anderen, de kleine Oesters in Vischhokken in het zoet water overgebragt. Men ftelt daar byzonder prys op die , welke in den- mond der Stroomen, vanwaar het
Zce-
(*) Meer heriebten omtrent de Engelfche Óesterbanken vindt men in het Journal Oecon. 1753. p, !<5<5, 170.—In Savaty DiHion. ds Commerce. — The fliftory and Antlq. of Colchester, by Moraht, Lond. 1748, — Ilijl. de laSorièiéroyalu de Londres, par Sprot- Genêve. 1609. — NariuirkundigB reizigers zouden echter nog veele nieuwe, belangrykebyuraagen «tasrtoe konnen opzamelen, s
(ï) Naturil- Hijiory of the- Couuty of; Dublin-, by Rutty, 1- P- 376.
,h-



Zeewater dSfewyls terrag wylktr,. 'gcran^ftl-, ra '< huipres. de pleet genomd' worden. Volgends k J&J&t i qe dtttis les* D&artemetts dé. ld Tra;- e'.zo\x men tc . "branville In Normandie m'et deze Visfehery jaar- . iyks 50,000 ij'vm winnen.— Bretagne beeft zeer goede -Oesters.,, yopmaamlyk •.hy.l,Gw™/er' W*r ook 'veele' derzelven "in hokkën gezet -worden. De Oest-erbank by Pal/ml,dsriiagtmoeg gehe.&l uit-;, geput. "Voot 'bet '•ovëYïgc-Vrndt fbch. Oekefsaair ' den mond der Lairc, tusfchen de rotfen. aan de Kust vanPottou, en op de Kusten van /h.nis- cn' Saintogne, alwaar men ook Oesters fpeent, die evenwel nimmer in fmaak gelyk komen met de groene Oesters van Saintogne; verder, d la têt'è de Buch by Bordeaux; by Cap Leucate in het voor- . lualig Lcnguedooi, waar eene Bank fe van .'aaftófr, demen diepte; en by den mond der Rhohi\ ®pt dé Kusten van Provenec. — Te Parys houdt men , •her meest v .n de Oesters, die int Bretagne, van, Roebelle, Bordeaux, en vooral van Medoc komen. — i tj
De Nrderlanders hebben.eenige Oesterbanken'op de Zeeuwfche Kusten by Zier-ikzee. Daar, ge dyk ook-te Brouwershaven, en voornaamlyk-te Pct•ien in Noordholland, fpeent men de Oesters in 'putten; de laatfte zyn onder den n. am van Pa■tenfche Oesters alom bekend. Men haalt jaarlyks veele fcheepsladinten met Oesters uit Engeland, die in deze putten geplaatst worden. De Oesterbanken op onze Vauerlandfche Kusten zyn ' eerst in het begin-dezer eeuwe, kort voor de ontdekking der Paalwormen, ontftaan. (*). —
.Zeer .vrugtbare Oesterbanken bezit het Hertogdom Sleeswyk en het nabuurig. "jutland, van waai men in het .Nó'orden van Duitsehland de .meeste Oesters bekomt, De volgende berichten daaromtrent zyn herkomftig van den Lceraar Tod/en te Uberg by Tondem.
Alle de Koninglyke (Deenfchey.Deste.Ttbmker\ liggen aan de W-éstlykeKustvan^/«wyA,. tiisrchen de Eilanden Fanbe, Rom of Rom'óe, Sylt, Fóhr, Amröm, Nordjlrand, Silworm, Sückr'og, .en (trekken zich uit van het Stift Ripcn tot aan Helgoland.
Men berekent het getal der Banken, aèajtliajids konnen bevischt worden, op 50, draagende de - meeste den naam.van derzelver eerfte-uitvinders. Verfchcidene derzelven zyn g, \ en | myl lang, en van ailcrlei breedte, 'lodfen fchryft te rechi de byzonder goede hoedanigheden dezer Oesteri toe aan het zoet water, welk in het voorjaar, by eenen beftendigen Oostenwind, door Caiiaalen . en Sluizen van het vaste land in Zee vioeit. — De Oesters zyn niet dezelfde op alle de Banken: op zommige plaatfen vallen zy groot, elders mid-
(*) Zie Sellii Hifi. Nat. Teredinum , en Leeuwenhoek Ariana Nature en Expsrim., et xContemplaï,
c y
üeïwatrg:, en op auJfere p-ïaatfêni Wt'vrï worderïfi leze laatfte, hoe oud ook, niet grooter- He jrootfte worden Dèpuiaai-Oesters, de over ge Kmpmahs- OestSr^ genaamd.' ;
Tot in 1794 jpleeg de'Koninglyke Rekenkamer ie. Oesterbanken telkens Voor. 6, jaaren aan den ne'estbiedérii--tê veVf»a^èS; ^'&'/' da?.'r déze-] tyd voeg de Pacters -te kort en daarom voor de Visf&èfy 2eèr uadè'èBg was, zyn dezelyé.by .de laatfte vèrpagting aan den Koopman Asmusfen te Ton-km■, ■•'■bekend door het aanleggen van verfcheidene Fabrieken, van 1795 af tot zynen dood roe, n lyfpagt gegeven voor eene fom van 7505 Thalersjaarlyks, welke penningen altyd een jaar vooruit noeten betaald worden. Asmusfen heeft zich onder mdétcn 'moeten vc'.i;Mnden:,.:ömjaarlyks; na* .ton Oesters, van tyd tot tyd, doch nooit meer dan 8 Hack minder "dan 4-TQnnen-.te;.gelyks, .ten behoeve der Koninglyke Hofhouding, vragtvry te zenden ïaar Hadèrslebcn, eene Stad,. 10 mylen ver van bet vlek Hoi/er naby Tondern, waar de Oesters mtladeh worden,, gelegen ;• mogende hy geene Oesters vangen noch verkoope.n, dan inde vier ;erfte en in de vier laatfte maanden van het jaar,
Men vangt hier de Oesters, gelyk elders, met leepnetten, welke uit riemen vau Zeehondsvelen zaamgevlogten, en om een yzeren raam gepannen zyn. Wanneer de Visfchers ver genoeg □ Zee gevaren zyn, worden deze netten door niddel van zeelen of touwen opgehaald. Asmusfeu rischt thands met 18 Vaartuigen, volkomen gelyk ian die, welke Duhamel befchreven heeft.
De Oesters .worden naar het vlak Hoycr, of ïaar de.ötad HuJ'um, 7 mylen Tondern, ge'M gt (*). Van Hier gaan zy naar Apenrade en Flensburg, waar zy ingefcheept worden naar de Oostzee, zynde het vertier, denvaard hetfterkfte, lóa dat daar niet zelden de Ton met 100 Roebels oetaald wordt, ilet Is onwaar, dat de esters tot hooger prys aan tie ingezetenen dnnanrv eemdëlingen verkogt worden. Voor 100 ftuks geeft rien een Thaler ('36 ft.).cn voor eene ton, van 800 1 1000, iets meer of minder dan 10 ''Thakrs. Vreemdelingen moeten de party, die zy begecren, toor hunne vrienden laten hertellen, wyl de Pager geene briefwisfeling daaromtrent aanneemt.
Ue vangst en het verder zyn jaarlyks zeer on.lericheiden. By ftormachtig wéér en. iterke v-.rst van er in 't geiieel niet gevischt worden. 'Pot .liertoe hebben de Pagtcrs het juis: getal du- ggriiiiffV' s- stfisfib 310^ J*5" ïfxvrA-M -6t 't¥*P-
(*) Te Hufum pleeg voor. den welvaard der Oester?isfchery in de Kerk gebeden te worden; dan, dit rebruik zou door den voormaligen Pagter, die den ledikant daarvoor geene 200 Oesters wilde zenden, iedere eenige jaaren zyn afgefenaft.



vangene Otters geheim gehouden, 't geen men cl hun niet ten kwaa'de duiden kan; dit is zeker, C dar zy met de waarde van tweeduizend -tonnen v naauwlyks de Pagt en andere zwaare onkosten 't konnen goedmaaken. ?
Vorst en ftormen benadeclen de Oesterbanken u meer of minder, naar maté van derzelver verfchil- o lende diepte. ' BV do fteikfte ebbe behouden 2ommige Banken nog 3, andere 3, en Veële ïiaauw- \\ lyk's 1 vademen waters;' de laarre lydéli hermeent; v\ vair eene aanhoudende vorst, met Oo-stelyk'e of y Noordeiyke 'windtn vergezeld, wyl alsdan de ii vloed op deze Kust niauwlyks bemerkbaar is. De h ftormen* overdekken zomts de Banken met zanden I zeegras, doch het een en ander wordt op dezelfde 0 wyzo ook wederom daarvan weggevoerd. Wan- 11 neer eene Bmk met aanllikking, of overdekking f van zand, fchelpen en zeegras bedreigd wordt, 0 tracht rnen dezelve fpoedig geheel ledig te visfchen; daar men integendeel die Banken ontziet, g waar zich veel jong Uesterfchot bevindt.' d ' Men noemt hier de Vyfvingervisch Starrevhch v QSternfisch). In oude ziéklyke uesters vindt 'r men de lange, veelyoetige, roode worm. Drie- S iaarige Oesters worden voor eet- en verkoopbaar \ gehouden , en de P gter mag , 'op verbeurte eener t zwaare ftraf, geene jongere laten vangen; moe- 11 tende de Visfchers deze laatfte zorgvuldig uitzoe- li ken, en op de Bank weder in Zee werpen. Wan- k neer men met den aart der Bank,, waar men vischt, t bekend is, kan men de driejaarige en jongere C Oesters aan de" verl'chiliendè gedaante cn grootte f der Schelpen onderkennen,. -— ■ v
'De' Juijehe Oesterbanken bevinden zich aan de c Oostzyde des Noordl.ykeh uithöeks van Flad- \ (Ir and, een marktvlek aan den overtogt naar Noor- c wegen'; en verder by het Eiland -Lesfoe in het Cat- e tWt'i>'-$ mylen van Sabie in het Stift dalberg ge- e
légen. " , . , '
Te vergeefs heeft men een- en andermaal be f proefd, ook in de groote Zee-engte van Lüm- 1: florden, welke uit het Caitcgat 20 mylen diep v landwaardsin ftroomt, en het vaste land bykans 2 geheel doorfnydt, Oesters te planten; deze po- 1 gingen zyn hier, zoo wel als aan de Kusten van r Zeeland, [een Deensch Eiland tusfchen het Catie e gat en de Noordzee] fteeds mislukt. — r ' Op de Westkust van Noorwegen vindt men uit- \ muntende Oesters, iu groote menigte. Ook hier i zyn de Berg- Oesters, die aan rotien groeien, de a beste. Men zout er veele van in, en verzendt n die in glazen offiesién , van .eene ton bevattende, naar onderfcheidene plaatfen aan de uost- t zee. Niet zelden worden er Paarlen in gevonden, g die wel groot, maar niet genoegzaam glanzig z
.zyn. f
Zweeden heeft-voortreflyke Oesters, en we! aan e
öh
! P
e Kusten der Provincie ïïahus, aan het Eiland asicroe , eene niyl ten Westen van Str'ómftadt, an waar dezelve, gelyk ook van Udewalla, door
geheele ryk verzonden worden. Volgends het iegen der Visfchers van dien oord, zou eene itgevischte Bank vier a vyf jaaren nodig hebben, M- zich te herftcllen.
De Palïaanfdie Oesters zyn van verfchillende aarde. Die, -welke omftreeks Ancona gevangen orden, vallen groot, maarniet zeer aangenaam an fmaak. Voor de beste houdt men die, welke 1 ongeloofiyke menigte naby Taranto, en wel in et Mtiï-Mare Piccolo of// Ficciol Mare, groeien. >eze ruime Zeeboezem ftrekt zich voorby Paraniet ostelyk' land-swaards in; men mist -derzelver aam in de meeste Aardryksbefchryvingen en -andkaarten, doch zy wordt gevonden op eene ude Kaart vau Terra di Otranto, door J. Jamfon.
In de Middellandfche Zee vindt men over 't eheel naar evenredigheid meer Schelpdieren an ergends in den grooten Oceaan; maar geen ak van dezelve heeft daarvan eenen grooteren ykdom, dan de Golfo Tarantitw, de Haven dier tad, en het Picciol Mare. De Visfehery is de oornaamfte ja eenige tak van beftaan der Tarenmers, waarvan .zy allen leeven, en die groote ïkomften geeft. Men draagt derhalven de op:ttendfte zorg voor het behoud en de aankwèeing der Oesterbanken, Thands zyn zy zeven in geil, waarvan zommige den Koning, andere der leestelykheid, en de overige aan byzondere permen toebchooren. Zy worden alle yerpagt. Al /ie den cigenaaren 30 Carolines (ruim 350 gulens) betaalt, mag van St, Andreas tot Paafchen isfehen. — - Men verzekert, dat het pagtgeld ver het geheel jaarlyks 21348 Ducaten,bedraagt, n dat dc ontvangst der uitgaande rechten van de chelpdieien en Visfcheu, die naar buiten woren verzonden, voor 5615 Ducaten jaarlyks veiagt wordt. Voegt men hierby nog het geen door et verwerken der Mosfelzyde QLana penna) geronnen wordt, dan kan men, volgends de verekering vau Capecc-Latro enyoniaiis, het bejop van dezen geheelen handel jaar op jaar geustlyk op 100,000 Ducaten fchatten. -— Men i^ r hier ook zeer op gezet, dat de Oesters in den /tyd niet gelioord, en alle de jongen weder boen de Banken in Zee geworpen worden. — Voor et overipe is men er nog in.het gevoelen, dat He SeheTpdiercn by voile Maan het vetst eu leest gevul f zyn.
De ouden kenden reeds de Tarentynjche Oes- . ?rs op eene voordeeliga wyze, en Gcllius oï qïenlyli Varro roemt die als een lekker beetjen, jq wel- als de Oesters uit de Lucrinifche Zee iu 'ampanië, welke laatfte thands nietsmeeris, dan en ltinkend moeras, ln J53S tradt ueZee, byge%



C 244 *)
tegenheid eeuw aanhoudende zwaare aardbeving, terug; en het nabuurig fteedje Tripergala werdt met alle deszelfs ingezetenen verzwolgen.
Van de Fenetiaanfche Oesiers is reeds melding gemaakt; zy worden tot Weenen toe, en mooglyk njg verder, verzonden. — Belagchlyk was de voorllag van zekeren Schroedcr, om te Weenen Vyvefs met Oesterfchot aanteleggen.. Deze dieren aarten alleen in het Zeewater, en zelfs daarin willen zy niet overal voordplanten. De Oeconotnifche Maatfchappy te Londen heeft meermalen Pryzen uitgeloofd voor het aanleggen vau nieuwe Banken. Men zie Memoirs of Agriculture, by Dosfte. Lond. i?68.
ln 1795 kwamen er te Hamburg onder anderen Oesters aan uit Wangerooge, een der Gostfrielche Eilanden, naby Jevern, alwaar, volgends het getuigenis yan J. J. Winckelmann, omftreeks het midden der voorgaande eeuw, Oesters geplant zyn, die er zich vervolgends ook gevestigd hebben.
Middelen, em allerlei VrugtbooMen, vooral in laage landen, of in Grasvelden •vrugtbaar en weelig te maaken , en ml te doen draagen.
Zeker Vlytig Landbouwer, woonachtig onder het Rechtsgebied der laage Zwaluwe, heeft zedert een aantal jaaren waargenomen,, dat het volgend middel zeer gefchikt is, om 'den was• dom en de vrugtbaarheid der Ooftboomen, vooral in laag gelegene oorden, zoo als daar ter plaatfe, aanmeiklyk te bevorderen:
Tegen den Winter, b. v. in November, graaft men rondom den Boom in eenen omtrek van a a 3 voeten, van den Stam af gerekend, de aarde af, zoo dat de Wortels min of meer ontbloot worden. Men vult vervolgends deze opening met Garflenkaf, zoo dat hetzelve met den overigen grond gelyk kome, of zelfs eenigszins boven denzelven opryze; — In het voorjaar wordt de afgegravene aarde wederom over het Kaf, dat nu aanmerklyk geflonken is, heen geftrooid, en alles met den grond gelyk gemaakt. Door dit eenvouwig middel wordt de grond, die aan de Wortels raakt, los gemaakt en verwarmd. De ondervinding heeft de geringe moeite, daarmede verbonden, rykelyk beloond, want de zoo even gemelde Landman (Leenden den Engelfe genaamd) hadt alle jaaren eenen weeligen en weldraagenden Boomgaad, en oogste overvloed van Appelen en Peeren in, ook dan, wanneer de Ooftboomen by alle zyne nabuuren mislukt waren.
Dit bericht herinnert ons, het geen wy voor eemgen tyd gelezen hebben iu de Anzeigen der 'iiehfifchen Leipziger Societdt von 1794, als gefchikt ter bevordering van den fpuedigen wasdom der jonge Ooftboomen, voornaamlyk in Grasvelden, die niet jaarlyks omgezet, noch behoorlyk van het onkruid gezuiverd worden; zynde hetzelve medegedeeld door den Pastor Germershaufen. — Deze kundige Landbouwer liet rondom den Boom, zoo ver de wortels reikten, Vlasfteelen leggen, waardoor gras en onkruids-wortelen verdikt, de grond open en vet gemaakt, het opflag der Boomwortelen geweerd, en zelfs oude, onvrugtbare Stammen vrugtbaar gemaakt werden. — Vervolgends nam G. dezelfde proef met jong geplante Boomen, waarvan, in weerwil van de ftrengfte uitdrooging in het Zomerfaifoen van 1793, niet één enkele ftierf, terwyl het jong plantfoen, waarby de VJasltengeis niet waren aangebragt, of ftierf of kwynde.
Tot oat zelfde einde wil G., dat men het afvallend Blad in het najaar rondom de Boomea kg^e, en met eenige zwaarte bedekke, op dat het door den wind niet verftrooid worde; konnende men daartoe op Grasbodems eene kleene afgraving in den grond maaken, het geen met de Vlasfteelen niet nodig is, wyl zy van zelve vast liggen. Inzonderheid heeft hy zich wel bevonden by het gebruik der Nootenbladeren, welke meer Zout - en Salpeterdeejeu fchynen te bevatten of aantetrekken, dan die van andere Boomen.
G. pryst het gebruik der Vlasftengels mede zeer aan by het kweeken van Uitlandfche eq tedere Boomgewasfchen, die men uit Zaaden teelt, of aan het Vaderlandsch climaat gewenneu wil. Zy weeren yan het teder plantfoen de vorst en het nestelen der Muizeu en Ratten af.
Ook kan men zich van dezelve bedienen, om de vorst langer in de wortel-aarde te houden, wanneer men naamlyk de Vlasfteeien voor den aanvang der vorst daarvan wegneemt, en er die, wanneer de vorst eenige duimen diep in de aarde gedrongen is, wederom oplegt. Dit zou misfchien een zeer gefchikt middel zyn, om de Nooten-, Perfiken-, Abrikoofen- en foortgelyke Boomen eenige weeken laater in het Sap te doen fchieten, en langs dien weg de bloeifems en vrugten van de voorjaarskoude te bewaaren.
Hoe



C »45 )
Hoe men jonge Boomen planten moet.
Men graaft in den grond een gat, waarin dt wortels zonder drukking konnen zinken, een weinig dieper, dan de Boom te vooren geftaar heeft. — Hierop ftort men er eenige rulle aarde in, zoo dat de Stam even hoog, als in den geboortegrond, te ftaan kome. Men maakt den bodem van het gat gelyk, en zet er den Stam in, waarby men in acht neemt, dat ieder ge deelte van den Boom naar dezelfde Hemelftreek gekeerd zy, als vóór de verplanting; ten welken einde men aan de Oost- of Westzyde, by het uitgraaven, een teken aan den Stam geeft. Vervolgends ftort men op de wortels 2 duimen hoog rulle aarde, fchudt den Stam een weinig, en treedt daarop de worteis een weinig vast, evenwel niet zoo fterk, dat zy befchadigd konnen worden. — Men herhaalt dit nog eens, en vult dan de opening tot even beneden den om liggenden grond, op dat de vogtigheid rondom den Boom meer blyve hangen, konnende deze beter het vogt dan de droogte wederftaan. — Wanneer er een paaltje by den Boom gellagen wordt, moet hetzelve aan de Zuidzyde worden gezet, ter befchutting voor de middaghitte, en men behoort te zorgen, dat de wortels er niet door worden befchadigd.
Indien men by het graaven op eene bedding van leem of fteen komt, die onvrugtbaar is, moet men niet dieper fpitten, mau„ 'ievtr den grond, waarop men plant, met goede teelaarde ophoogen, zoo dat de boomen even diep als gewoonlyk in den grond komen te ftaan.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Eenige byzonderheden uit het Journal de l'Ecole Polytechnique (Algemeene Konstfchool) te Parys.
[De Minister van het Binnenlandfche (Francais de Neujchateau) heeft de laatfte openbare Zitting van deze Koiistfchool bygewoond, en by die gelegenheid eene fraaie redevoering gehouden over de" verhevene oogmerken der Wetenfchappen in eene vrye Republiek.] , 1
Dit 5e ftuk van het Journal de l'Ecole Polytech- 1 tiique, waarin van, tyd tot tyd verilag gegeven wordt aangaande den ftaat dier Oefenfchool, de vorderingen der Leerlingen, en de werkzaamhe- t den der' Onderwyzeren; bevat wederom onder- c fcheidene wetenswaardige byzonderheden. Onder anderen: Eene befchryving van de wyze, op welke de
Hh
in de Fabriek der Faubourg St. Antoine gegotene .spiegelglazen gepclyst en verfoelyd worden, , oor Samuel Bemard, één der Schoolieren.
Uittrekfel uit eene verhandeling van den B. Bremontier over de middelen, om de Duinen tegen htt verftuiven te behoeden. — De Schryver bericht, by deze gelegenheid, dat het Steedje la Teste, nevens meer sndere Steedjens en Dorpen, naby de Duinen in het westen van Frankryk gelegen, niet langer dan eene Eeuw konnen bevryd blyven van het verilindend geweld der ■ zandftuivingen , indien daartegen geene maatregelen beraamd worden. Binnen tien jaaren, op zyn| langst, ftaat de Toren van Mimifan door het zand verzwolgen te worden, zynde de Kerk reeds daaronder bedolven. Een gelyk noodlot bedreigt op den duur de aanzienlyke Koopftad Bordeaux; vermids de Duinen jaar op jaar meer dan 10 toifes Oostwaards indringen.— Op deze wyze worden tevens aan dien kant de Canaalen opgeftopt, waardoor zich anders de Rivieren en Stroomen in Zee ontlasten ; het geen aanleiding geeft tot het ontftaan van zeer fchadelyke moerasfen. —- ln 1; 87 heeft men volgends het ontwerp van Bremontier proefnemingen gedaan tot ftuiting van deze gevaarlyke verftuivingen, waarvan dc gelukkige nitllag door officieele ftukken van 1794 en 1795 geftaaft wordt.
Befchryving van de zamenflelling en het gebruik des Dynamometers of van een werktuig, gefchikt om de betreklyke kragten van menfchen en beesten, gelyk ook de trapswyze toeneeming derzelven van de kindschheid af' tot den rypen teeftyd toe, naauwkeurig te meeten en te bepaalen; door den B. Regnier. — Dit nieuw uitgevonden werktuig, waarvan hier eene volledige afbeelding voorkomt, en het geen aan de vergeefs aangewende poogingen van Bufon, Guencau de Montbclleard en andere Natuurkundigen ten volle beandwoordt, is weinig grooter en omflagtiger dan een gewoone Graphometer. Het geen dit werktuig aanpryst boven allen van dien aart, welke tot hiertoe zyn uitgedagt, is, dat men iaardoor niet alleen in ftaat is, om de fpierkragt /an eene hand of vinger te meeten, maar ook, >m dezelve te berekenen by ieder ander afzonderlyk id,en ten aanzien van alle de leden des ligchaam* :e zamen. — De uitvinder heeft er, totopheldeing en bevestiging, eene menigte van keurige iroefnemingen , met zynen Dynamometer gedaan, lygevoegd. — Men kan deze werktuigen bekoicn ten zynen huize, aux cidevant Jacobins, rue'u Bacq, it Paris.
3 Nieuw-



( 245 )
Nieuwfte Berichten uit ENGELAND.
De menigte der Straatroovers (fligkwaimaii) in, den omtrek van Londen is denvyze toegenomen,! dat het niet meer mooglyk is, langs een den groote wegen tc reizen, zonder door hun aanJ gevallen en geplonderd te worden. In het begin] van November ï'g'i werden niet minder clan ió Wagens op den' weg van Hunslaw 'aangerand. Drie bedienden der Politic koozcn met opzet, dezen weg, om Roovers te ontmoeten,' en waren, gelyk zy zich uitdrukken, gelukkig genoeg, van door niet meer dan twee derzelven'' aangehouden te worden. Een hunner vuurde op'de Postchaife, en werdt uit dezelve oogenbliklyk beandwoord, waarop zy beide de Roovers in vollen ren zagen vlugren. Vcrmoédelyk was één vau beiden gewond. — In de Herberg de, Paardekop te Hundaw was een man aangekomen, die geklaagd hadt, dat hy door eenen'val van zyn Paard den fchouder hadt bezeerd, en die eene Postchaife hadt gehuurd, waarin twee'perfonen naar St. George Plclds te Londen waren gereden..
Eenige dagen daarna werdt John thiines als Straatroover gevat, en voor de gekwetfte perfoon gehouden. De grond tot dit vermoeden was deze: een Paarden-verhuurder kwam by zekeren Carpmeal, wien hy zeide, te vreezen dat hy.zyn Paard aan eenen Roover, {Harrif genaamd) verhuurd hadt, wyl deze het Paard niet terug hadt gebragt, maar hetzelve onder die geenen zich bevondt, die onlangs waren aangehouden Marris werdt als de vermoedelyke Roover gevat, doch zeide het Paard gehuuru te hebben voor éénen Haines, wiens wppriing hy opgaf. — Na ecnigen tyd vrugtloos te hebben ■ gezogt, ontdekte men dezen, cn vondt by hem de Vrouw van den .beruchten Barrington, mei: welke hy leefde. Hy was bedlegerig, en niet in ftaat om vervoerd te worden. De fchoot hadt zyne flinkezyde en fchotider met een kogel en vier ganzenhagels gewond, waarvan drie nog niet waren uitgebragt. Hy werdt hierop 'ten 'i huize van Carpmeai gebragt, alwaar hy onder- : vraagd werdt, doch niets "beleedt., weigerende l zelfs te zeggen, hoe hy gewond was geworden. ] Juffrouw Barrington werdt mede overg bragt, . doch terftond, ais onfchuldig , iu vryheid ge de ld. — (
Ten zelfden tyde, dat. Engeland zoo weinig \ Vermogen heeft, om den biunenlandfchen rooi' 1 tegentcgaan, onderhoudt hetzelve 4oo,o..o man v Landtroupcn,-en 120,000 Zeelieden, om eenei 1 voor hetzelve en voor geheel "het menschdom allerverdervelykften oorlog te voeren! — Men t kan Roovers ophangen, het is waar, maar di j agdeu der Natie, die alleen het ontftaan dezer e
horden konden beletten, laten zich moeilyk herfteilen, wanneer zy. ééns tot dien graad bedorven zyn.
Uit de in Ierland- plaatshebbende Staatkundige Pnquifttic blykt, dat het Jpionneeren en aanbrengen thands in Groot Briltannic de beste tak van beilaan zy.' Intusfchen is blykbaar niets nadeelige r voor de Nationale Zeden en goede Trouw, dan even dit verfoeilyk middel. — Lord GV«wèlits, die in Ierland de; gemoederen op eene eerlyke wyze bevredigen, en liet-Land in rust brengen wilde, heeft in dit cdelaartig opzet niet konnen flaagen, en keerde dus naar Engeland terug. Zyne opvolging gaf aanleiding tot dc grootfte intrigues. - Het Minifterie- ziet nog niet in, dat de voordduuring der Prj'die onlusten alleen het werk is van hun, die de gepaste middelen ter herftelling der openbare rust'rusteloos tegbnwerken. The people, zegt de Morning Chronicle, whom fate devotcs it preyiouslji iiifdtuates.-
Het Militair Gouvernement, de Militaire Rechtspleeging is 'ook in Ierland in volle werking.
Het vonnis des doods in 1798 over ThcobaldIVolf-Ton'e, als hoofd der Muitelingen, in lerkind door ceft Krygsra'ad geveld, heeft in- de Koninglyke Rechtbank te Dublin eene merkwaardige Zitting veroorzaakt. — Curraw, die dezen gevangenen verdedigde, beriep zich op de Court ■>f King 'sBench, als deszelfs eenigen bevoegden Rechter. Daar Curraw bemerkte, dat er geen tyd - te verliezen was, wyl 'I one oogenbliklyk ftondt gerecht te worden, terwyl men over het echt van hem te vonrusfén twistte, vraagde hy voor Jen Opziener der 'Cafcrnen én derrMajor Sands , :e Dublin , om een Habeas Corpus - Aéte, ten ïinde den veroordeelden in perfoon voor het gemelde Hof tc brengen. De Hofcancelier wilde deze acte uitvaardigen, doch, daar men verlam , dat de executie intusfchen zoude voordgaan , verdt er een Shertf (Gciechtsboode) naar de Hafernen gezonden, om tc berichten, dat zoodalige acte te komen ftondt, en men dus met de trafoefening niet moest voordgaah.' De Sherif ;wam terug met het andwoord, dat de Major \ands onder de orders ftondt van Lord Cornwallis.
Het Habeas Corpus kwam, doch de Generaal Zraigh weigerde .daaraan te voldoen. Hierop verat de Sherif gelast, den Opziener der Cafericn en den Major té arrefteeren, doch hy werdt loor Craigh teruggezonden met enen Franfchen hnigrant, die Veld -Chirurgyn was. — Deze iragt de tyding, dat Tone zich dc keel hadt afgetreden, het geen de Chirurgyn bevestigde. Te' ergeefs badt Curraw, om een ander Woiidheeler y den lyder te mogen brengen; dit werdt rm-
mensclï-



siensc^Tylfc afgefïagen. Indien Few voor de Konfnufyfc; R'.'chtb.mk vèrfchenen was, zou hy als Officier in Franfchen dienst waarfchynlyk het leVen behuiiden hebben.
. Als eene groote vernedering des Britfióhen Nationaal -trots kan men het befchouwen, dat.de vertaalihg van -Kotjebucs Kind der ijebe door.Misf' ■phimpYee reeds vyf iterke drukken beleefd heeft, terwyl zy zich thands met het vertaa.'en van drie andere Drame's van denzelfden Tooneeldichter bezig houdt»
Tott de Merkwaardigheden der Natuur in Engeland-behoort de Taxusboom van Darley, 5 Engelfche mylen van Marlbk Bath, welks omtrek nagenoeg yan 32 voeten 8 duimen is, zynde de Stam, van den grond af tot aan de benedenuYe takken toe, 8 voeten hoog. Men wil, dar deze Boom 400 jaaren oud zoude zyn. Deszelfs topisafgebruken.
Omftreeks . Edinburg (in Schotland) heeft ééne Garftenkorn 55 rype «iren, van 16 a .20 korrels ieder, eb dus in het geheel 880 a-noo Graankorrels vöordgebragt. —. Eene Haverkorn van Botany Baay heeft 15, en eene Wytkorn van daar 19 halmen gefchoten.
Te Bridgewater is onlangs een nieuwe Brug van gegoten Yzer gemaakt. Dezelve beltaat uit éénen boog, die 7-, vutten diameter heeft, en 24 voeten breed is. Twee bypaden op dezelve voor voetgangers zyn met zes lampen verlicht. De kosten, 4000 honden Sterlings beloopende, worden door eene verbooging van den Brugtol goedge maakt. De oude Brug hadt 5 eeuwen gedaan, en was herkomlüg van eenen der eerde Graavtn van Bridgewater.
Veel .gemors veroorzaakt de in Engeland opge-1 legde belasting van 10 percent op dè in'komlten: I zeifs heeft 'men Mr. Pitt in de Moming-Chronicle ] durven verwyten, dat hy, om des te beter dei eigendommen te verdedigen, zoetvoerigen van tyd | tot tyd een Corps van Highwayman zoude oprig-!< ten, en de inning der Staatsbelastingen aan het|: 'Krygsdepartement toevertrouwen, om zoo den Lan-; \ de kosten en moeite uittewinnen. — Verfcheidene f wel beredeneerde aanmerkingen op deze Heffing '; zyn in de openbare Engelfche papieren geplaatst. - ^
' I
• " J" 'IJ
Z E E T Y D I N G.
Berichten.
Van den.Rriel meldt men, dat de Franfche Kaper .Picnajo van Duinkerken, den 17 dezer in de Maas binnen gekomen, by Nmndwyk door een Engelsch' Fregat is op ftrand gejaagd. De gngelschman zo'ndt hierop Sloepen 'aan deszelfs boord, die den Kapitein en 4 Officieren haalderu De Sloep van den Kaper, het willende ontvlugten, is met5 man verongelukt. Men fchoot vervolgends van de Battery op de Kaper, waardoor de Engelfchen moesten afhouden, zynde daarby 1 Matroos, het been afgefchoren, en 1 ander gedood. De Kaper is, na veel goed te hebben oWr boord geworpen, 's nagrs binnengekomen, en naar "de Stad opgezeild..
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
. Genomen in 't Cattegat en naar Engeland opgezonden de Franfche Kotter-Kaper le Vengekr van 14 Stukken.
Opgebragt te Tarmouth 't Schip de Jv ge fan, Kapt. van der Weyde, van Bei gen naar Hamburg^ 't Volk is gevangen gezet. — 'ïa .Guernfey tSci.ip Johanna lVilhelmina,Kmpx. Siynfeld ,van Bo/ dcauJo naar Dantzig. — Te Roebelle door een. Franfche Kaper 't Hamburger Schip Lhonora, Kapt. Boy/en /an Hamburg naar Philadelphia.
Te Tarmouth zyn opgebragt de volgende Scl.ef>en: tbenezer, Kapt., Sorenfien, van Dramme; Nee/log en Manha, Kapt. Peter Pon, van Arends:lahl; dc Jujj'r uw Plendrica, Kapt. Oeldriks, van .ïe Man:.; de 1'rouw Alida, Kapt. Bakker, van Rotterdam,, beide naar Bergen; Emanutl, Kapt. EyncrJ'cn , ;van Dramme naar Dordrcchi; Nepiunus Kapr. Nielftn, mar Liyorn»; de Harmonie, Kapt. * Boer, naar Lisfabon;-. :Addaïde, Kapt. Htfc, raar Charlatown; de Jufrouw Harmina, Kapt. Wfkmeyer; die Ncuc llufii.uhg, Kapt. bergwerf, ■le Vrouw Amje, Kart. Albers, naar Birgen; de rJ. cn J. Petrus, Kapt. yohannefeu, r\i.\fidllona; le. Jonge iNeleiia, Kapt. Post/na, naar Embden , ,le laatfte 8 allen vm .n?n \idam; de Vrouw Siber]ina, Kapt. Hcrns, de Vrede, Kapt. Hfker, beife van Londen; cn Liiedtl i ennere, van Guernfey, die drie naar Embdm.
Opgebragt te Néwcastte de Schepen: de Jonge Petronella, Kapt. Keus en de jmg, jannetje, Kapt. 'an der Plas, beidé van Rotterdam na.r i.mbden.— fe Deal 't Schip Charloita, van Nwjork naar imfierdam. — e Plymouth 't Scin'p Zeeland^ Capt. Dt-rkfen, van tsle de i rauce; Hoffiiung, Kapt.
1 Brui



C 248 5
Brunefen, van Morlaix; zum guten Endzweck. Kapt. Weever, en een Franfche Brik. — Te Falmouth \ Schip de Vrouw Martha, Kapt. Blaauw ■ de drie laatfte van Rotterdam naar oV. — Te ^«/r«r 't Schip <fe /We, Kapt. CW/«, van Bahimore naar Livorno
't Schip 0f />c.r/c«, gevoerd by Kapt.
neyl, van Dronthem, onlangs te Tarmouth opge-
gekomen* ^ * May °P dC R'Vier Van Lo™™
Scheepsrampen. Verongelukt, met de Equipage, op de Kust van Roscojf een Schip van circa 150 vat; er zyn
fpoeldXh<^en r°°da £n -Witte Wyn Van aange" Met fchade binnen, iu Cowes 't Schip Sophia Margaretha Kapt. Knuttel, van Bordeaux naar Al tona. — Met befchadigde ladingen de Schepen van A. Wieling, J. G. Voorwerk, M. Sars, M. V roost, J. Greve en J. Wachter- uit America te Bremen; en die van J. D. Wiggers, C. F. fohnaolis, en. /V F.. Wouters van Lisfabon, te Hamburg.
Texelfche en Vlie-Lyst. z> /J1 '7 May. Binnen R. IV. Huysman, van Embden. De Wind W. Z.W.
* ^V8, Uitgezei,d G.Reyns, naar Antwerpen, k'■f™ems naar Hamburg. De Wind W.Z.W ^7" r& Uitgezeild ^. 77yj£« en H. Meiier naar I
"4 Ubeli en H-Atberts naar Antwerpen. De Wind
Z. en N. W. ,
Den go. Niets gepasfeerd. De Wind W.
jrp. w. A D V E R T E N T ï Ë n!
i, " ™ EEKBtAD voor DEN zo o g-E na a MD E GEMEENE Man; lliteeiïeven dnnr pp,,,»
Gomimsfie uk het Groninger Departement, van de Maatsghappy tot n ü t v I n Sl *E",; wo,rd geregeld elk week met een Nummer vervolgt. — Een Nutt in bltovk VoTkT iStlJ. Tflk ^Cde,' v"fmakelyke, en voor 't ongeoefend* verfland, ligt bett behelst ;■ ten einde by den trage en onverfchillige de leeslust optewekken • en nuttiL e? waarheden verder uit te breiden; om vooroordeelen te keeren, en vooral om b^vt&Tte h^
?n wlS-Jnn 1 » bed°ell°ge ™n een Blad.'t welk by aanhoudenheid met gïaagti gelezen" ^7
■m waarvan de nog meer algemeene verfpreiding.onder het Volk, aan-alle waare MeS
zeis en\^Xw W°rd aa.nbeJ°0uIetV Me» l?an hier verder over ni^TÏÏ^^STSSS
Biblotlieek È llTf Z°in deBockzaa'> de Vaderlandfche Letteroefeningen als Vderlanifchè
tfibiotheek Hetzelve word uitgegeven by W.,Zuidema te Groningen, H Keyzer te
dam en verder alom tot de buitengewoone Prys van 6 duiten ieder Nommer Van Veerde en twi t
^geljynjiogeenige. volledige Exemplaaren te bekomen a 39 ft. ieder Pee,; C£de
woïd-IlitriS™ e" Poekwinkel van d- v a,n d er R eïden H e ndkiks zoon te Rotterdam, r %«TfT,ï "".v? alom v?r,Z<?ndrCn' l'Wng'Vallen van kleine Adriaan en Claas, Zr
tèM"* *'Wv*r—" Vernmkiyk Leesboek;e is verdeeld in 14 HoofdftuRken, als.- Het Mosfe-
- H«K—~ ^^d^Bor^efe^ Te-AimterJam* by c7^u VJitf-S,. en liuftstverkoper oB den VygcaÜa£ '
Den 16 en 17 May. In 't PJie niets gepasfeerd.
Den iü Uitgezeild S.FredriksnaarMa3stvland\ C. van der Wy den mar Faro; C. A. Dykhuys naar Noorwegen; en 5. ^. «fe ^r naar Embden.
en N W9" NktS gepasfeerd* De Wind z« Z. W. ; De Bataaffche Kaper deHusfaar, Kapt. 5. is even buiten Gadts zynde, door een groote Engellche Oorlogsbrik, welke verfcheide lchoten 00 hem gedaan heeft, genoodzaakt weder na binnen te zeden, en alhier op de Rheede terug gekomen»
Helvoetfluis.
Den 15 May. Uit Zee binnen TV. W^de Lange, van Bordeaux. In Zee gezeild J,r Sierkens op avantuur. De Wind N. O. *
nt0611^6 en *7' Niets gepasfeerd. De Wind N. en W.
: Den 18. Uit Zee binnen A. O. Schulte, va» Bordeaux. By 't vertrek der Post is een Sloep in t gezigt, zynde een Engelfche Prys;- de naam onbekend. De Wind Z. W.
Den 19. Het Engelfche Sloepfchip, gister gemeld, is Lamy, Kapt. Broun, van Embden naar Londen; is genomen door de Franfche Kaper /0 6'ryo» van 15 ftukken. By 't vertrek der Postis een binnenkomend Schip in 't gezigt.De Wind Z. Wl
' Br lelie. Den 15 May. Naar Zee M. Pust en ff. J.Veen'-
DeZewfndyN °P de Rheede terug gekomen. Den 16. Niets gepasfeerd. De Wind N.



N°, 32. *5 May 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter beyordering yan Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
X OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Iets over de Land-Oeconomieo/ Landlyke Geneering.
(Vervolg en flot van N°. 30 bladz. 235.)
Wy zullen nu nog met weinigen betoogen, dat de Landbouw of Landlyke Geneering de voornaamfte bron van nyverheid is, en het meeste bydraagt ter vergrooiing van het algemeen Capitaal of Volksvermogen.
Geen ander Capitaal van eene gelyke waarde brengt zoo veel nyverheid en arbeid voord, als dat des Landbouwers. Hy zelf, zyn Huisgenooten, zyn Vee, de Natuur zelve, arbeiden gemeenfchaplyk. Het groote doel van dien arbeid is, de vrugtbaarheid van den grond te vermeerderen, en dezen de nodige behoedaniging te geeven ter voordbrenging van planten en vrugten. —■ Het gevolg er van is niet alleen de jaarlyks jvernieuwde opbrengst van eene zekere waarde ^ tot vergoeding der gedaane uitfehotten, en tot fchadeloosltelling van den Grondeigenaar, by wyze van rente, maar nog bovendien een jaarlyksch overfchot of aanwas van Capitaal. Dit is geenszins het geval by den Manufaüuur - arbeid: want, fchoon deze, vooral door den invloed der Mode en der weelde, dikwyls den weg tot ongehoorde winften baane, is dezelve echter, gelyk wy te vooren betoogd hebben, niet produceerende: hier doet de Natuur niets. Er woidt niets nieuws voordgebragt, maar alleen, het geen er is, omgearbeid. De marktprys rust veelal op eene ingebeelde waarde: het hangt van de grilligheid en den fmaak van anderen af, of de Manutacturier, en voor hoe veel hy, zyne waaren zal verkopen, zyne winst beftaat mt den alleenhandel, en zoodra hy daarin mededingers krygt, daalt de valuta zyner verwerkte goederen", Zelfs niet zelden binnen weinig tyds, tot o toe. — De Landbouw is dus van alle middelen van beftaan verre weg het voordeehgst voor een volk. 1
I
Te meer, daar zy naar evenredigheid aan veel meer handen werk verfchaft, dan andere foorten van arbeid. Men fchat het getal van menfchen, die in Engeland en Frankryk zich daarmede geneeren, zoo middelyk als onmiddeiyk, op |, ten minften op j, van alle de ingezetenen. Volgends Siewarts berekening zou de evenredigheid zvn, als 3: 4. Hierom verdiende de Landbouw,"als de moeder des levens, als de bronadei van bezigheid en rykdom, als het roerfel van allen menschlykcn arbeid, ten fterkfte befchermd en aangemoedigd te worden. -1
De Landbouw verfchaft eenen beftendigen arbeid. Manufactuuren en Handel, hoe zeer ook in een Land gevestigd, zyn daaraan nimmer onaffcheidbaar verbonden; zy zyn ambulant. [De gefchjederiïs van ons eigen Vaderland leert ons, helaas! maar al te zeer, hoe die vergang!yke en ougettadige bronnen van beftaan naar elders verlegd, en geheele takken derzelve uitgedroogd konnen worden. De herinnering van den ouden bloei onzer fchoonfte Manufactuur- en Kooplieden maakt het treurig tooreel van derzelver tegenwoordig verval dubbel befchreienswaardig. Eenzame Steden, ledigftaande Huizen, met gras begroeideftraaten vervallene Fabrieken, een drom van bedelaren \ zyn de droevige getuigen vamdeze vluchtige 011geftadigheid der menscldyke rykdommen," door vlyt en Koophandel wyleer verkregen. — Belastingen, oorlogen, naaryver en vlyt van andere volken, veranderingen m de Staatsbalans der wereld, enz. konnen Handel en Manufdttuuren als met arends- vleugelen van een volk doen wegvlieden, en Paradyzen in Woestenyën omfchepuen. Dit is zelfs veelal het lot geworden van alk Fa-
bnceerende en Commercieerende Sta; ten!
Dan, geheel anders is het met Landbouwende Staaten gelegen. Al het capitaal, tot Cultuur van den Vaderlandfchen grond aangewend, wo.dt grondvast gemaakt, en kan onzen nakomelingen, in zekeren zin, even weinig als die br-dein zelf, ontweldigd worden. De Natuur, eene vui^tbaie en milde moeder, bewaart getiouweiyk de lchlit' tui,



ten, die hare kmders in heuren fchoot nederleggen; zy doet meer, zy levert hun dezelven met een fteeds vernieuwd voordeel wederom uit. By haar is altoos plaats, om rykdommen met winst te bergen. En, indien men in ons Vaderland zich zedert twee eeuwen meer bepaald hadt tot deze vrugtbare bewaarplaats van gewonnen fchatten, zouden wy op dit oogenblik geene sooo miliioenen fchats in vreemde Landen hebben, niet <de llagtoffers van meest alle vreemde Mogendheden,-zelfs onzer natuurlyke vyanden, noch, in eenen Staatkundigen zin, de gcldeloosfte Natie van gantsch Europa zyn! Redact.]
Een bewys hiervan verft rekken, behalven Lomwrdyen en Toscane, de voorheen Oostenrykrdie Nederlanden. Dezen, en inzonderheid Vlaanderen, hebben de Cultuur tot eenen hoogen graad van volkomenheid gebragt. Oudstyds waf het Ardennenvoud bykans over deze geheele Provincie intgeftrekt; de Schelde, nog niet beteugeld door menschlyke handen, overftroomde telkens het geheele vlakke land, en liet eene menigte van poelen en moerasfen na. Het is de Landbouw, die. na de opheffing der geweldenaryën van het Leen t ' c d 111 het vrugtbaarst oord herfcha-
pen heelt — De naderhand aangelegde Fabrieken bevorderden deze grond-Cultuur. De Landsvortten moedigden dezelve aan door vereerende belooningen. In de twaalfde eeuw werden de bosfchen uitgerooid. Men graafde waterleiding gen. De Schelde werdt binnen zyne oevers beflo ten En zoo werdt Vlaanderen het vrugtbaarst
en best bebouwd Land van geheel Europa.
Het bleef zulks, in weerwil, dat de Leuyenfche Manufactuuren, de Antwerpfche Koophandel ver loren gingen, de hardnekkige oorlogen der XVIe Eeuw het Land uitputteden* en Konften en Handwerken in diep verval bragten, en de willekeurigheden van Jofcph II de "Natie in rep en roer zetteden. — Van de gevolgen der jongfte gebeurdtenisfen in Vlaanderen en Brabant zwygen wyCeen wonder, dat Raynal en anderen tién LamL bouw zoo zeer hebben verheven en aanbevolen. „ Zonder Landbouw, (zegt deze vernuftige Schryver) is alle Handel onvast, wyl daaraan een vast Fonds, iu voordbrengfelen beftaande,' Silangelt. Handeldryvende en aan Zee gelegen Volken trekken wel voordeel van hunnen Handel, -dan de Stam dier vrugten behoort aan de Land bouwende Natiën. — Van de Grondcultuur hangt alles ah Deze maakt de inwendige fterkte der ' Staaten uit , en lokt de rykdommèn van buiten
Eerwaard Alle middelen van beftaan , die niet :
'uit den Landbouw voordvloeiè'n, konnen door i .andere Volken ondeTnrynd of overweldigd wor- i den;, een wel gecultiveerd Land brengt vrugten \ < ■oöenfehen, eq. fchatten voord. De Landbouw is] i
als de melk van Juw, die den Hemeï bevolkt met een talloos heir van darren! — Het beftuur moet dus eer het platte Land dan de Steden begunftigen; deze laatfte worden door het eerfte onderhouden en gevoed. Men moet den boom aan de wortels bevogtigen, en wanneer het platte Land bloeit, zullen de Steden welvaaren.— Zelfs verdient de Landbouwende clasfe de voorkeus boven die der Fabrikanten en Konftenaars. Deze laatften te willen begunftigen, zonder den Landbouw aantemoedigen, zou hetzelfde zyn , als de grondzuilen eener Pyramide wegteneemen, om haren top daarmede optetrekken." — Men vergelyke de inleiding van een Hoogdultsch werk, getyteld ; Oeconomifche Rcgierungs-maximen eines
Agricultur - Staates. •
Men waane niet, dat door de aanmoediging des Landbouws Manufa&nuren en Handel zouden gedrukt worden; het tegendeel is boven reeds aangetoond. Ook behoort men deze laatften niet uit het oog te verliezen, daar zy den Landbouwer g-legenheid geeven, om van zynen overvloed zich, tot eenen billyken prys, allerleië genietingen aantefehaffen, en bovendien de waarde der Grondproducfen door eene ruimere confunrtie verhoogen. Daarteboven keert het overvloedig vermogen van den Koopman en Fabrikant , [mids het verfoei-lyk gebruik der buitenlandfche Geldleening niet heerfche]. eindelyk tot zynen eerften oorfprong, den Landbouw, terug. „Elk Landbouwend volk, zegt Raynal, heeft Konften nodig om zyne voordbrengfelen aantewenden, en Landbouw, om zyne Konftenaars te voeden. Zeer bepaald zoude doszeifs Induflne zyn, indien dezelve enkel in Grondcultuur beftondtrhetzou dan weinige behoefte^ hebben, maar ook weinige pogingen tot vordering doen, weinig arbeiden, en niet, tot volkomenheid brengen. — Hadt dit Volk meer Konften dan voordbrengfelen, het zou een prooi van andere M.geudheden worden, die deszelfs Manufacluuren zouden verwoesten» Maar, verëenigt een Voht het een en ander tezamen, dan heeft her i e de vermogens van beftaan en zclfsbchoud, ilie de zaaden van voorfpoed en grootheid in zich zelve." - Nimmer behoort dus de Konstarbeid ten koste van den Landbouw te worden voorgedaan; zy behoeft alleen vryheid van beroep, en /an Handel, om zich opteheffen. — Landbouw,' tiandcl en Manufaètuuren zyn zusters, dochwaar/an de oudfte de voedfter der anderen is, en dusiet eerst en meest behoort verzorgd te worden. [Het befluit van alles is derhalven , dat de ^andlyke Geneering eenen voornamen. eenen eerten rang verdient in de zorgen van het Staatsbetuur onzes Vaderlands; te meer, daar dezelve >ver het geheet zoo lang en zoo zeer is verwaaroosd geworden, terwyl er op ons kleen plekje
-gronds



C 251 )
grondt zelf, nog 'aanzienlyke. vlakten en.heuvels| gez even woest liggen als voor aooo jaaien, öiei- gio dnnï m door Ie gepaste vyheid, aanmoediging, P frbellhenn ng val Koophandel en Fabrieken, vru 3 onze kwynende welvaard weder opgebeurd, g en al het leed, welk eene onberadene Staatkurt-[Zee Se, verdervelyke oorlogen, buitenlandfche geld- zaa leeningen, verloop van Commercie, m Britfche-, zw onSrniping oi/zoo lange gebrouwen lebben, v, dubbel verzoet worden! - Gave ^ He»el' Rc dat onze wenfehen daaromtrent geene ydele droo- za. men bleeven!!] Ig ■ I en
LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT. w<
(Schetswyze overgenomen tut het Landbouw de
kundig Schoolboek, uitgegeven door de di
Maatfchappy ter bevordering van den <■
Landboü w.) ;
Vvfde Uittreksel. m
Over den Zaaityd, de foorten en deugdzaam of held van het Zaadkoorn. ^
Goed Zaadkoorn alleen geeft goede vrugten, L ■heuelve moet niet muf noch verbroeid, maar zui- z ve en onvermengd zyn , en in eene gepaste hoeieelheid geftrooid worden, dus op Ichraal Landfz wat digtei-, en naarmate der grootte öfklewhad * vShet laW, en der uitftoeling van verfchülen-j L
devInnTarwe, Rogge, Haver en Garst zaait men j d
* S^ rzakken per morgen. Van Lynzaad j g mei Va Spelt, Boonenen Erwten 3 Zeemfche n Eén. Van Boekweit een halve, van Koolzaad 1 i zak. Van Klaverzaad 18 a 20 ponden, . 1 I
* Men kan eer te digt dan te dun zaaien; n 't y eerde geval verdikt net Graan, en fchiet ,n't < Stroo. ln 't laatfte heeft men gevulder airen en g
"DeTaaikasTs in onze Zandgronden voor Win-/; terrogoezeervoordeelig; doch kan op kluitenge. k'Konden niet dienen. - Het Engelsch Zaai ( befchreven in de Werken der Maatfchappy , < irif^ Deels V Swh verdient alle aanpryzmg. —
Hoe kloek er gronden, hoe vroeger men zaait. ter voorkoming van den al te weelige.n groei val het Stroo; en zoo ook omgekeerd. - A,s mei, SnOfSiütuifee regens verhinderd wordt, op zyn fyd te zfaiën,°kies?men een-ander Graan, dat
U^r^^^ « tot half Augustus.Rogge, Spelt, Winter-garst en.Winter- tarvvin 'V llatst van September en «Sober. - Winter-1 ga st en Tarw kan nog in November enDeeember
aaid worden, gelyk ook de Rogge in ligt
"aïr"'mate men 't Koolzaad in eenen vetten, otbaren grond vroeger zaait, kan men minder 1 gebruiken. In 't begin van Augustus, is « mfche zak per morgen genoegzaam: wam K00Ld, vroeg en digt gezaaid, Ipdt op, en geett ikke planten; dun integendeel, wordt het fte er , en meer beftand tegen de vorst. -^ Re kan men, op goed Land, het vroegte ïm Dezelve moet niet zwaar met aarde geworden, ook moet zy met te dun ftaaru ük wordt op vrugtbaar Land ook vroeg.gezaaid^
dieper met aarde bedekt. - Het ^™ad ,rdt eerst gewasfehen, gezuiverd, en met Zout
Kalk wngd; nemende men van elks „ geeS def Zaaèloorns. Dit doet men om den ■n-ï wit de-Tarw te weeren. — Menztgt, cue 'l og beter is het Zaad eenige uuren in een
Jvan Pekel en Kalk te laten vveekem Men kt de Tarw met 3 a 4 vingeren aaide , t geen
gebroken Zavelgronden ^tdePlig Jn mnet Wil men dit 111 zwaare Kleigionüen, VSrdeboonen - ftoppels doen , dan moet de efe Dlnemns 't laatst gelchieden. — w ™ SjSlSIt t laatst gezaaid, en m gebroken Jnden ondergeploegd't geen fteviger Stroop vaarder Graan geeft —- v7„m„ mwS
Wat het Zomerkoom betreft , de Zomer - rogge alt men, in Zandgronden, midden 111 den Win' van January. af, gelyk de Winter-rgge^van ■ftober af tot in December. - Op Kltilanaeri e'inf men, zoodra de vorst over en de grond Sög gei ÖVg is, met Paarden-en Duivenboonet , r^mve en o-roéne Erwten. Daar men deGraa* en Tomg?P?oegd en te vooren gelyk geflegt and zaait,& en met den Ploeg dekt, legt men de :oonen iu de vooren 5 h 6 duim van elkander, en loeot. die geWkelyk onder. - De Erwten worln op wdgdoorvroyzen Kleiland of op Winter and èzaaid enondergeflegt, en ^ dan img bloothg ende met ftokje-ns in den grond geit ken. - Ao ner-tarw wordt op goede Klei- en Zavelgronden u Maart gezaaid, en het Land droog genoeg e» ebr Sn /-ynde, ondergeploegd, ot audeis met te Ö gedekt. - In M,art zaait men ook nog Vinte?gai"t: deze Maarifche Garst valt he best, S^WenWinw^p^Moot^W^i JS in Maart gezaaid worden, om goedGraan ■1 bekomen, en wel in eenen ^ gemestengebiaak-en arond van niet meer dan eéne füWoU op £a vï l'SS. - De tyd te ver veidopen zynde . röit men, in de plaats daarvan, tot m t begin
an A? i , Zomergarst of Friefche 1 laver. - Graauwe of AErwten, in ligte ZnMg^ Sld, worden niet goed gaat gekookt j de Raai den in Duivlnbeenen 4 Zemei-tarw «oetmen,, voU
a *



( ag» ^
faS dc0nJ^ven regel, in deze gronden laa /aaien gelyk ook de vroege witte Erwten, f ver; Zomer-garst, Vlas en Hennipzaad. Vlas en Hennipzaad zaait men het bestin Am
1 zelfeirTn V V°gdg ,Land' '£ *een S ™Jldemn' c vo,01-laar P'oegt. Het wederdrc zynde, moet men 't Land ten eerfte rollen De Boekweit wordt gewoonlyk in de 'twee
vóórTpAe,V§d^eI pv0€gt mende Zandgi-oi.de S-rr nri£n en d.Sr Zomerg™nen, meer dan Kleigronden, wyl zy meer zamenpakken, lang
ti^ hTKbPnbdh0U?^,en mi»der inwendige wal behandel? f dC kleigronden , mids deze w beha ik e d zyn, en 's Winters niet onder loooe feSf ^ heeft duurzamei ïoo deeTvi dc naiaarsploegmgen, blyft luchtig en open la c water gemaklyk door!, behoudt dë kou de d met zoo lang, en is in 't voorjaar eerder droo. De Zomerhitte benadeelt het Graan op Za,Xt-ó,
nS mtdïf-!* da" üp ^gronden, SafSw nog minder dan weinig en ondiep ploegen Vei
$gg ÏSSgfil ef vermee
B1Ö P!.aat,s van. kleine Pootaardappelen kan me
£ sB^,ft?ken gefned""> geb™ik™
o• i i. 1 [tUk éen a twee oogen of vrusrtbe ?dói lnywn' Men poot die in Landen, wS ian rdf" ^5-^ geploegd zyn, tei' wydtl dl laatéV.Ti ,n ' vierkant-j de vroege J ei wor tn 5 7 d".men diep. De meesten eciite. rf? J V df Voorcn omgeploegd. Men kar t £ardaPPe en Pooten, zoolt? de Vinter voor n ' a Landen droog genoeg zyn .
i£*M^fkeSl W01'den ™n de woneis voordgezet. Men legt dezen m welbereide aarde aan ryen, op ia duimen afftand, en bedekt ze met aarde DoorgaancIs dcIft men ze na tweg
tertt* groot onkruid zynde, is derzelver
teeling met zeer aanteraaden.
fvSemS^ hl fPrH °P, g°ed' Wel bewerkt,en "gevm, kt La^ gehaaid, op dat het zaad niet te diep valle. - Men kan de Zaadbollen, ia a zj
wZniwf eIkiand!rk den grondgeftoken. en deze TL f Z ^h0l,den zy"de , twee jaaren in den grond laten liggen en er dus a oogften van haaien.
Tens/,£timenr°P,daa;'t?e g^akte HeuveltE uKaat die by "okken opklimmen. De plant blyft ftaan, tot men ze uitrooit.,
»p£ iïf tWKdt in vvarme bakken gezaaid, en in zeei fterk bemest, zandig Land, 5p hooèe bedden geplant. De teelt vereischt veil opplsfens , en._eene byzondere kundigheid.. uP^iens> iJ^i MeekraP ^vm planten der jaarige Krap voordgezet, wordt op bedden van 36 a q8 duimen, icuiuins, ia den gprnd gepoot ,, om.'t uitfprui-
:er r ten van nieuwe planten, den groei enz. te bevorla- deren. Men zet 4 a 5 planten op ééne rei, dwars •1 5Ver 1 bed» °P afftanden der reiè'n van 11 a 12 il, duimen. De Meekrap moet, vooral 't eerfte jaar, ar- zuiver gehouden, aangehoogd, en tegen den Winog ter met eene handbreed aarde gedekt worde». Na twee Zomers wordt dezelve gedolven; een jaar de langer blyvende ftaan, moet men ze wederom
*" houden ~—ekkCn ' C" '* La"d mul 611 vogtig l' ^öHiei'by wwden nog eenige hulpmiddelen opgcie jjeeyen, welke de Landman, door zyne Bouwteef reedlchappen, kan aanwenden ter bevordering n- van den groei der gezaaide Landen. Hy moP% e. die wel eggen, gelyk maaken, doorflegten, roln. ien, zomtyds onderpfoegen" (b. v. Haver, die in men vreest dat te geil zal groeien) enz. By de 1. i.aardenboonen moet het doorflegten zeer omziels c,g' by goed weder, gefchieden. . *
- De Wikken, in April gezaaid, worden meest1- al, wegens derzelver hoogte en zwakheid, tus: leliën de Haver gezaaid, om het rotten te voor:i komen. Groen onder elkander gemengd, geeven
- zy een goed voedzel. Gedorst, Ichiften zy zich gemaklyk uit de Haver. — Men zaait ook Wik-
i ken onder Paarden boonen, 't geen ongedorst een
' ffr2, , voeder, en gedorst goed ftroo geeft. — De
- Wikken zyn, gelyk de Aardakers, een onkruid, : welks teeling niet is aantepryzen.
: Nog zaait men kleine groene Erwten onder 1 Paardenboonen, en graauwe Erwten onder Dui• yenboonen, tot bekoming van meer en beter ftroo
ln dit geyal neemt men van de Erwten iets min-'
der dan de gewoone maat. Het Klaverzaad zaait men in April, en bedekt
het met weinig aarde. Doorgaands wordt het met
de rol of met het fleepen van een doormak <re.
noeg gedekt. — *¥"
U. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Eenige Byzonderheden, getrokken uit de Gefchiedems der Starrkkundê voor het Jaar 1798, door j. Lalandë aan het Starrekundig Genootfchap, of Ooilege de France te Parys, medegedeeld.
Eene nieuwe meeting der Aarde, op o? graaden van den. Meridiaan, van Duinkerken tot Bar. celona, door de.bekwaaine Starrekundigen Delambre en Mechain in Juny 1792 aangevangen, is in November 1798 ten einde gebragt. Men mag zich daaruit veele nieuwe ophelderingen belooven omtrent de grootte, gedaante, en-onregelmatigheden, des- Aardbols- — De twee genoem,.



noemde BB. honden zich nog bezig met een nieuwe berekening der lengte vmFa/ys, welk Lalande, op grond van zeer veele waarnemingc met den Graadboog van Borda, voor drie-jaare bepaald hadt op 48 graaden 50', 15".-:"
Het groote werk van het tellen 'der zigtbaar Starren, in 1789 begonnen, is reeds tot een ge tal van 47,000 gevorderd, ontbrcekende er gce ne 2000. meer in den geheelen omtrek des He mels tot aan den beneden (ten Keerkring. Twe graaden verder gaande, zal men het getal to 50,000 konnen brengen.
De Burger Lejrancais hoopte in den afgelo pen winter dezen arbeid te voleindigen. — "Óol zouden zich de Franfche Starrekundigen met d waarneming der Comeeten, welk vak'tot nogto het minst bearbeid is, gaan bezig houden, in velband met het 11eHel der overige, reeds ontdekte, Starren. — Urn over het gevvigt der ont dekkingen van Lefrancals,te oordcelen, behoef men Hechts te weeten, dat hy in eenen omtrel (Zóne) van 3 uuren, ter breedte van 2 graaden
. 30 nieuwe Starren van de 5C, 6e en 7e grootti gevonden heeft, zynde er te vooren niet mee dan 3 bekend. Den 10 December 1789 nam b} er 100 waar, waar onder 13 van de 6C grootte van. welke er flegts één bekend was, zynde di 11 overige dus voor ons nieuw. — Her/che, heeft met zyne Telescoop van 20 voeten ook ee ne hcrfchouwing yan den Starrenhemel onder.
. nomen, doch deze bepaalt zich tut de moeilyl zigtbare Nevel darren, terwyl de 'Franfclü Waainemer de ftandplaatfen van alle de Starren, welke zigtbaar en dus voor den Starrekundiger bruikbaar zyn, naauwkeurig bepaalt. — De Burgeres L., die er reeds 6coo heeft aangewezen, beloofde dit jaar een getal van 4000 andere te leveren, wordende voor elke byzondere Star 36 verfchillende werkingen vereischt.
De B. Laplace waargenomen hebbende, datjook ïn de verfchillende .ftanden der Maan van Eeuw tot Eeuw Aequaii'èn plaats hebben, en tot ftaVing daarvan het gezag der middeneeuwen behoevende, heeft men in een Arabisch Handfchrift van Ibn-junis, van de Xc Eeuw, daaromtrent keurige waarnemingen gevonden. Het oorfprong lyk Manujcript bevindt zich in de Leydjclie Boekery; doch men heeft er onder de Handlchiiften van J. Dtlisle een affchrift van gevonden , waarvan men zich thands in Frankryk bedient. —
De B. Mesjlcr, voordgaande met het zoeken van Staartftarren, heeft er een ontdekt den 13 April 17-8 naby de Pleiades. — Dit is de aifte door hem zedert 175,8 ontdekt, en de 4i'te die hy beeft waargenomen. — Het getal der thands bekende Comeeten is tot 88 gevorderd. — De
it
e Comeet van den 12 April, die klein, zonder' e Staart, met het bloot oog niet zigtbaar, en nagea noeg even ver van ons afwas als de Zon. is na 1 den 24 May niet meer te zien geweest. De Hoogleeraar Olbers te Bremen heeft dezelve mede waa-r; genomen. — Den 6 December 1798 heeft de
- Burgeres Bouvard de 89^ Staartftar ontdekt in
- het Geftarnte van Plercules. Zy is 5 dagen lang te
- zien geweest, en ook dnor Olbcrs hc'kend. — ; Den 18 January zag de B. Dangos te Tarbes eene t Comeet, als een zwart vlakje, de Zon pasfee en;
de loop dezer Star is rot nog toé volftrekt onbekend. Het Starrekundig Obferyatorium te Gotha is c het fchoonfte en nuttigfte van geheel Duitschi land. De Hertog heeft er meer dan 200,000 Liï vres aan ten koste gelegd. Dc Zach, Beftuurder
- van dit Obfcrvatorium , is een der beroemdfte
- Starrekundigen van Europa. Door middel van ■ zyn A/lrouomisch weik-uig, neemt hy de Pool: ftar waar op ééne fèê'orïde, terwyl men in Frank: ryk daaromtrent nog eene onzekerheid hadt van , 100 fecondes.. 1
: De B. Bode te Bèrlyn is bezig met het ver• vaardigen van een ftel van 20 Kaarten, ter af-
- beelding van den Starrenhemel ; 15 derzelven , zyn reeds afgewerkt. Deze verzameling zal ; 13,000 Starren bevatten;- dus 8000 meer, dan ' men voorheen op de Hemelglobe vondt, — B.
heeft 1500 derzelve zelf waargenomen. — Men zal op deze Kaarten mede vinden de 2000 N-evelftarren van PFrfchcl, en 5 a 6co dubbele
Starren van denzelfden. ■
Het Obferyatorium te Manheim heeft door de werking der homben in 1796 veele verwoestingen geleden.
Het Obferyatorium te Parys heeft voor 10,00.0 Liyres aangekogt den Wand - Graadboog van le Monnier, van 7f voet. — Dit werktuig is een belangryk fieraad voor het fchoonfte Obferyatorium der wereld, welks oprichting men fchat op een millioen Livres, zonder nog de grondftagen en kelders van het gebouw, die eene diepte hebben van 80 voeten, te berekenen.
Den ia Juny 1798 heeft het hiflitut den prys' voor het beste Zee-Uurwerk of Log, ter bepaaling der lengten op Zee, toegewezen aan twee Chronométres van L. Berthoud, wier loop Lalande' en Mesfier geduurende 6 maanden hadden nagegaan. Op de reis naar Gotha, eenen afiland van 2co Franfche mylen, was één derzelve, door L. medegenomen, geene enkele feconde daags verlopen^
De twee laatfte deelen der Cnnnoisfancedes lemps,voor de jaaren 1799. en 1800, door het Bureau des Longimdes te Parys onder het opzigt van L. uitgegeeven, behelzen, onder veele andere merkwaardige byzonderheden, nieuwe Starrelysten,. % ta--



C *54 y
tafelen tier Utirsbeweging van die Maan door Belambre, en waarnemingen van de Planeet Mercurius door Vidal, die over dit onderwerp , te vooren met eene diepe duisternis bedekt, al het mooglyk licht verfpreid, en dus alleen meer verricht heeft, dan alle de Starrekundigen van alle de eeuwen der wereld te zamen genomen. —
[Het overige m een volgend N"*}
Iets over de Politie m Zeden van Londen.
(Uit VEfprit des Journaux.y
Men fchat de waarde van het geen jaarlyks ïn Londen geftolen wordt, op 3 millioenen Ponden Sterling®.
Het aandeel der Dieven en Bedriegers in het geheel vermogen der tilbare rykdommen van Londen, wordt berekend op één ioofte gedeelte van derzelver volle waarde.
Alle morgens ftaan er in Londen 30,000 perfonen op van hun leger, zonder te weeten, waar zy den volgenden nacht huisvesten, en hoe zy hun leven tot aan den avond brengen zullen.
Men telt te Londen 5,204 Bier- of GeneverKroegen, welke den Dieven eene fchuilplaats verftrekken. —• De geftolene Goederen, van Spykers af tot Diamanten toe , worden in de afgelegene oorden der Stad in 3000 Winkels verkogt.
Het getal der ontuchtige Vrouwen wordt op 50,000, en dat der Speelhuizen op 2000 begroot.
In den tyd van vier }aaren zyn er i3,cob perfonen uit de gevangenisfen ontflagen, die allen, zegt men, de galg verdient hadden.
[Verfchriklyke waarheden , indien zy ook üegts voor de helft waarheden zyn!]
FaYZEN van eenige voornaame Koopwaar en in Levens middelen, te Amfterdam, den 20 May 1799,
Zedert den 6 May (zie ons N°. 28.) zyn de
Gcrafiinecrde Suikers over het geheel niet gemonteerd; eenige foorten zyn f a | % minder. De Syroop is 98 $.
De Portorico Tabak is \ ft. gerezen. De Brafilfche Rollen zyn 2 a 5 ft. minder. De Marylandfche, Virginy en Ukratne 1 a 3 ft. minder De Inlandfche jg iets hooger. De Garotten zyn 2 a 4 gl. per 100 g minder. De Hongaarfiche 3 a 3 mm per 100 gg; en de Dmtfihö 1 a 3 dito.
i De Thee en Cefty is nagenoeg, op dezelfde pryv zen. By eenige iooiten'verfchiit zulks i a: ï ft minder of meer. a "
De Tarwe is doorgaands 10 a 20 a 25 i 30 ggl. per last hooger. De Rogge 45 i 50 a 6a ggl. dito. De Garst 10 ggl. dito. Ook is de. Haver veel gerezen. De ^Boekweit 7 per last gerezen; en de Paardeboonen 4 ggl. dito. — Alles ten gevolge van den Oorlog, het fluiten onzer Zeehavens, en de belemmeringen der Noordfictie Scheepvaart.
Te Dordrecht, den 16 May 1799.
KooIz.,Inl.enZeeuwsch,perlast..8da88a 90 ZaaiLynzaad, Inl.tnZeeuwsch,
per achttendeel
Raap-Oly, per Aam. Q0 gL
Lyn dito per dito , 73 g]a
Raapkoeken, periooo 70 gl'
Lynkoeken, per dito » xoo gil
Den 17 May.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 28 a 45 ft.
Moutwyn, per Virtel . . . 10&
Genever, per dito . . . n d2
Luikfche Kooien, per Hoed . 25^26 gL
Waag dito, per 100 Waag . . 28 gl.
Den 20 May.
Gandylrooden - _ * 46"i a jfll &
Poeijer dito - - " ui a /A
Kafilnadcn 1 - _ 43 a *
Melisfen 2 en 3 g . .*» 'a Ai
Lompen r - - ogi a f
Stampfuiker - «. . 39* a 43
■Basterden - » 291 a 36^
Candyën, diyerfe ■ - . ^ a 4$ .Syroop .... ico2£
Te Schiedam, den 22 May 1799.
Moutwyn 14 £ de 30 Virtels, zonder Fust. Genever 15 £ dito, dito. Genever$om y^gh per Aam, Amfi. Proef. Gedroogde Rogge iócen 161 fgper Last350ggl.
Té



Te Utrecht den 18 May 1799.
Witte Weit - ' - - / \$\ a
Roode dito. - - - = 15' a 16
, Kogge . - - * iaj a 13
Boekweit - - - = 8^ a 9*
■Haver - - - e 7f a Wintergarst - - '\%
Zomer dito - - - = 8J a 9
Pryzen yan eenige Binnenlandftche EffeSten, te Amfterdam, den 23 May 1799.
Recepisfen, Marine . a 3 pCt. 3*5* a | dito Brab. fchaêverg. a 4 . . 331 a 34I dito 4 pCts. Hefiing. a gj,
naar rato van Comptoiren eh Somm, 43 a 45I ito. Refcriptiën. den 23 May
1799 • • 93! a 95
1800 . . 72 a 74 1 . . 50 4 6o o . . 50 a 52
3 • • 47 a 49
4 . . 46Ü 47I Na den Vrede by loting . 38 a f
■Hollandsch geforceerd . . 33. a 34
Vrywillig dito . . . 58 a §
Geld. fchaêverg» . . . 33J a 04*
BELEENBANK GELD. 9Qja£pCto.
Specie-Cours te Amflerdam, den 23 May 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . f 5:15%
Oude gerande*lito . s 5: f4!
Ligte dito . ^ • 49 : - per once
Souvereinen . » 17 : - per ft.uk-
Spaanfche Piftolen . * 45 : 15 per once.
Franfche dito . 7
Pruisfifche dito . \ * 45:15 per once.
Lunenburger dito . j
Nieuwe Louk d'Oï « s n: 12 perftuk.
Zonne dito . . « 12: —
Guinea's * , = 12:17
Carolines , » \i:
Baaren Goud . * 14 pCt,
Los Goud . . s ióa 17
Goude Crufaden s 17 —
Pilaaren, per Mat'k Ba>. 5= 27:—-
Mexicanen,per dito . •ƒ
dito per ftuk „ * — :53f
■Fr. Ryksd. . . » : ^Q
dito Kroonen, per Mark . * 35: —
«dito dito per ftuk , » 'Sïï \
Brab. Kroonen : < -.:r^s
Fyn Zilver, per Mark . o ■) * 26: 5*
dito van 11 penn. . *S la 26: 4, dito van 9 dito en daar onder.g f = 26: 2
Ducatons . . .2 J» :6j
Holl. cn X Ryksdaalers '. - — .'50
Nieuwe Ryksd. . s ~: 5§ pCt» j
Msfel. Cours van 23 May 1799, te Amfterdam op de Steden
Madrid . ♦ 3 m: Ufo •%
cüS : : dito ' ponder Geld.^1^
Seyilien . . dito . J
Lisbon . . dito . § 60 a 60J
Venettën . 3 m. Ufo . » 94"
Livorno . dito . s ro8
Ge««« . . dito . «100
Parys, kort. betaalb. in Specie -- 6if a 62
. . 2 m: Ufo . =
Bordeaux ■ . —..- # s
dito . . 1 Ufo . «= 63.
Hamburg, kort. Banco . = 4o| a 40 ft.
dito . . 2 m: Ufo . a 09" a fa 4
5m/«« . . 0 weeken dato »
fPëenen . . dito . * S7 ft.
Zeeland . . , s
I Rotterdam . . s 1 r*P«-
Bankgeld . . /PU'
NB. De plaatfen, op wrfken geen Wïsfeï-
Cours is, zyn opzetlyk weggelaten.
Z E E T Y D I N G.
Berichten.
De Zond is zedert den 13 dezer geheel vry van Y.s, tusicnen Elzeneur en Kopenhagen echter is dezelve nog met geheel klaarf
Volgens bericht van leggen drie Engel-
fche Oorlogfchepen- op de Wezer by de Jrmwv en twee anderen by de Muil-ton. Hunne beftemmmg fchynt te zyn, alle Schepen, vooral die yan en naar Holland gaan, te vifiteeren, en dezelven, verbodene goedereninhebhende, terug te zenden, of optebrengem *



C 256 5
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Opgebragt te Tarmouth 't Schip Eolus, Kapt. Lohman, naar St. Thomas, en Calypfo, Kapt. Schulte, naar Andero, beiden van Rotterdam; Cbarlotte.en Heloïfie, Kapt. Kwyfcr, var\ Rotterdam naar met ballast; deVenners, Kapt. ZW-
van Guernfey mar Embden. — In Douyres de Schepen Johanna Maria, Kapt. Drapen, naar Lisfabon; en Jupiter, Kapt. Damitz, naar rfe/o,- beiden van Rotterdam; Henrietta Louifa, Kapt." Radelof, van Z>/c£pfi naar Elzeneur en /JtoZw, — 'l e Lisfabon door een Engelsch Fregat 't Schip Aurora, Kapt. Dubin, van ÓV. Domingo naar Bordeaux. — Te Fecamp \ Zwecdsch Schip Nepthunus, Kapt. Meijer, van Almeria naar
Onaangezien de proteftatiën des Deenfche» Confuls, wordt de lading van 't Deenfche Schip uinctta, van Kopenhagen naar de Or Indien, te Bordeaux opgebragt, aldaar gelost. .
Het Tribunal te Parys heeft bevestigd de confiscatie der Deenfche Schepen lfabella Margaretha, Kapt. Allerfien, en Margaretha Johanna Maria, Kapt. Mouj'cn.
Vrygegeeven te Darihmouth Kapt. Z. jfo/w
Texelfiche en Vlic-Lyst.
Den 21, 22 en 23 May. N-iets gepasfeerd. De Wind VV. Z. W., VV. en VV. Z. VV.
Den 20 May. Uit 't J7/e naar Zee gezeild A/. F. Albrecht naar de Oostzee; P. T. Bergh mar Embden.
Den 21 en 22. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en W. N. W.
Helyoetfiuis.
Den 20 May. De twee Schepen, gister in 't gezigt, zyn die van G. Dauw van St. Andero, als bylegger; H. Steur van Chattem, medebrengende 32 krygsgevangenen, van genomene Bataaffche Oorlogfchepen en Groenlandsvaarders. De Wind West.
Den 21. Uit Zee binnen W. Steward Win China, als bylegger-. De Wind W.
Brielle.
Den 17 May. Binnen een Franfche Kaper, zynde een Logger. De Wind. W.
Den 18. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 19. in Zee H. E. Mariens naar Elzeneur Gister waren er weder 435 Engelfche Oorloglchepen in 't gezigt. De Wind 2,. W.
Den 20 en 21. Niets gepasfeerd. De Wind
w. z. w.
A*DVERTEN TIEN.
Bv D van der Reyden Hendrikszo#n, Boek- en Muziekverkooper te Rotterdam,
en in de voornaamfte Boekwinkels der Bataaffche Republiek, wordt van heden tot halt Juny aanftiande ingetekend, op een Werk getiteld: Nagelaten Brieven van Maria Christma Hoogenboom TToT^Sen^ haar twintigfie Jaar, den 6 November ,798. — Een bericht van hetzelve is alom giatis te bekomen.
Ph. van der Schley, J. de Bosch, Jeronz., B. de Bosch, Jeronz.,]. Yver ai C S Roos, Makelaars, zullen op Woensdag den 26 Juny 1799. ten Huize van C. 0. Koos, in het Huis yan,T r, op de Kloveniers Burgwal, te Amfterdam; verkopen: eene Beroemde VerS?5e« Schiederyën, als: door N. Berchem, G. ter Burg, G. Douw, B van der Hdst M dl Hondekoeter, G de Lairesfe, J. Lingelbach, F. de Moucheron, AvanOstade, Af rond van Rhyn, G. Schalker, N. Verkolje, Philip PPouwcrman en andere beroemde Meesters, alies met veel kunde byëengezameld en nagelaten door een voornaam Liefhebber te Mumiikkendam, zynde de Catalogüs bv bovengemelde Makelaars, en alomme in de Buitenlieden te bekomen, mits beSende 2-fuivefs voor den Armen, — Deze beroemde Verzameling zal daags voor de Verkoping Voor een ieder te zien zyn.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N°. 33. «9 May 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering yan Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Kón ft én, Landbouw, m alle andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Over het Catoen, en Catoenen Goederen.
CSchetswyze ontleend uit de vorbereitung zur Waarenkunde, von J. Beckmann.)
Verfeheidene zaaden van planten zyn met zoodanige omkiéedfcej] voorzien, die, ryp geworden, naar Wol of Zyde gelyken. Geene foort van Zaadwol is van oudsher algemeener in gebruik geweest, dan het Catoen, of de Boomwol.
Alle Catoen ontftaat van één en hetzelfde plantengeflagt; de vérfchillende foorten dezer plant groeien tusfchen de keerkringen in het wild, doch worden ook in andere warme luchtftreeke'n aangekweekt. — De orde der Monaddpliïa of Malve is de rykfte aan draadachtige voordbrengfelen ; de Natuurkundigen hébben veele andere planten opgegeven, diermin of meer van denzelfden aart zyn, en het is wanrfchvnlyk, dat men er een nog grooter aantal van zou konnen tezamen brengen. •— De bloemen van alle Catoenplanten hebben eemgen zweem naar die der Malven en Stokroozen.
Dit planten-geflagt (Gos/ypiumj bevat wederom veelerleie aarten offoorten, waarvan de onderfcheidende kenmerken nog niet volledig aénoeg beftemd zyn. — Tot nog toe heeft men ze aan dc bladeren alleen onderkend, doch dit is geenszins toereikend. — De benamingen, door Koopheden aan de verfchillènde löorten van Catoen, naar gelang van derzelver hoedanigheid en waarde, gegeven, zyn nog onzekerer gidfen. — Over de juistheid der rangichikking van LinnJeus 111 5 loorten valt zeer veel bedenking. De zékerite onderlcheidirg is tot nog toe die van boomaartWi eri /iraili- of plantaartige Catoenplanten.. De eertte loortjs een wezenlyk boomgewasch, de tweede groeit volmaakt,als een éénjaarige plant. Onlangs zyn er nog twee nieuw»,.-aan-den grooten L. onbekende, foorten van Gosfypium ontdekt
Kl<
en door Murray befchreven; en er zyn narichten van twee andere loorten , welker ééne in Arabie en dc andere in Cayénne zoude groeien.
Op de Westindijche Eilanden heeft men eene foort, die Coton de Stam heet. Wyl het zaad allereerst van daar gekomen is. 'Derzelver Wol of Catoen is geelachtig of van eene bleeke coffy-
,kleur; zy is zyachtig, en laat zich ongemeen ïyn fpinnen; de kousién, daarvan gemaakt, ge-
Jyken naar zydene. Dan deze Catoenplant groeit traag, en draagt weinig; men heeft moeite om
Vu .jatoen met de vingers van de zaaden aftelcheiden, en de verwerking gaat langzaam. Hier-
,om kweekt men deze foort weinig aan ; het Ca-
,toen wordt niet aan baaien, maar by het pond verkogt, en meestal op de Eilanden zelve verbruikt.
Het beste cn fchoonfte Catoen wast in Stam, Bengalen, en in de Eilanden, die voorheen onder den grooten Mogol behoorden. Het wordt daar mieest van hoogtlammige boomen gewonnen, is lyner, zyachtiger, fterker van draad, en trekt meer naar het roode, dan in de aangrenzende landen, waar hetzelve grover en korter van draad, maar tevens zeer wit is. Acra , Cyprus en Alexandrie leveren daar nog het beste Catoen; dat van de Noordlyker ftreeken, vau ómyrna, Salonichi,eilz. is veel ■flegtèr. Het Catoen van America en de West-Indien, fchoon meestal aan éénjaarige planten groeiende , komt dat van Siam en Bengalen nader, dan het Turkjche en van 't Noorderdeel van AJrica.
Hoe laager de Stam is, waaraan het Catoen groeit, hoe minder deszelfs inncrlyke waarde wordt. In Bengalen valt de Catoenboom ia a 15 voeten, omftreeks Acra en Alcxandrië flegts- ó voeten, en op Maltha 3 voeten hoog. - Op Siciliën en in Spanje is het niet meer dan eene plant, die na verloop van wéinige maanden fterft.
Siam en bengalen verzenden weinig ruuw Catoen ^debestewitte looit,aklaarvailende,wordtin het Land zelve verwerkt. Zomtyds evenwel komt een gedeelte daarvan over Cairo naar Europa,
doch



C =53 )
doch dit Catoen is zeer duur, en met ftoppels en vuil veimengd. — De gekleurde foort gaat meestal naar China, inzonderheid naar Nanking, alwaar zy gebruikt worde, om er het Nankin Chamois of Nankings- Catoen, dat zyne geelbruine verw door het wasfehen niet verliest, van te maaken. — Zelden echter bekomen wy de echte Nankings; men weet het witte Catoen in China zoo te verwen , dat het onderfcheid voor minkundigen nrauwlyks te ontdekken is. In Rusland komt het echte Nankings-Catoen meer voor dan by ons, wordende het daar onder den naam van Kitaika veel gebruikt. — Zedert cenigen tyd maakt men de Nankings in Europa na, doch de couleur derzelven is niet beftendig.
Men ftaat verbaasd over de menigte en de uitmuntende hoedanigheden der goederen, die in Indien uit Catoen gemaakt, en jaarlyks naar Europa overgevoerd worden; zy maaken één der voor deeligfte takken uit van den O. Indifchen Handel. Deze goederen worden vervaardigd door ellendige Slaaven, wien de Europeërs hun arbeidsloon voor ui t moeten betaalen. Zy fpinnen het Catoen aan zulke fyne draaden, dat er geoefende vingers vereischt worden om die te behandelen, en men dezelven niet kan wee ven, dan by vogtig weder. De Indiaanfche Weefftoel is draagbaar, en van eene allereenvouwigfte zamenftelling; waarfchynlyk hebben de Grieken dit Werktuig oulings van de Egyptenaar* ontleend. In Sonnerats Reize tiaar O. Indien en China vindt men eene korte befchryving en afbeelding van hetzelve; dan zoo wel Beckmann als Roland de la Platiére (*} betuigen, zich daaruit geen behoorlyk denkbeeld van dit Weefgetouw te konnen maaken. De Indiaanen fpoeden zich om het Catoen, in February gewonnen, in May, Juny en July, te verwerken; of zy weeven het in vogtige holen onder den grond, en zetten water onder den Weefftoel, om de niet voelbare draaden vogtig te houden. — Een ftuk Catoen van U7 ellen is dikwyls niet meer dan ééne handvol, en laat zich door een vingerring trekken. — Men heeft ftrengen Gaaren gezien van aoo ellen lengte, die minder dan 30, ja dan ao greinen woogen.
De Europeërs laten of het Gaaren in de Indien verwerken, of zy koopen de daarvan geweven goederen in, zoo gebleekt als ongebleekt; de laatften worden door middel van Limoenfap cn andere plantzuurcn wit genmkt. De geweven goederen zyn of effen , of gebloemd, of gekeperd. Veelen worden ook door mannen en vrouwen met de naald geborduurd, andere met kouleuren gedrukt, of gefchilderd, of gedeeltelyk gedrukt en
(*) Vuyez Encyrtop. Mathui, des Memufactures, Atts& Witters, T. I. p. 128.
gedeeltelyk gefchilderd. — Tot dit laatfte bedient men zich, by Wyze'van penfeel, van een ftukje fpits gepunt en aan 't einde in draaden gefpleten Bamboes- of rottinghout. Een duim boven dit uiteinde is een knods Catoen .ang^bragt, waarin de verw gehouden, en waaruit dezelve door den fchilder naar berieden gedrukt wordt, zoo dikwyls zulks nodig is. — Up lbortgelyke wyze gebruikt men thands in Frankryk penléelen, uit riet gemaakt.
Onze Catoenwerken zyn eene nabootfing der Indiaanfche, waarin wy, ondanks onze, in dat werelddeel nog onbekende, vorderingen in allerlei Konst en Wetenfchap , echter nog niet volkomen gedaagd zyn. Daar het fynfte weefièl in liuropa niet flaagen wil (*), zoo by mangel van de nodige behendigheid, als by gebrek der vereischte ftoffen, cn wyl de Europeer Zich aan den ellendigftcn arbeid voor een gering loon niet wil overgeeven; koopen wy de ruuwe geweven ftof van de Indiaanen, en drukken die zelf, na deze Konst van hun geleerd, en aanmerklyk verbeterd te hebben. Dit zyn onze Catoen- of IndienneDrukkerycn, waarvan Plinius reeds gewag maakt. Men houdt van de Indiaanfche Catoenen Compagnies-verkoopingen te Amflerdam, Londen, Kopenhagen en Gothenburg. Men noemt dezelven ten onregte Indiaanfche Lywaaten, daar zy eigenlyk gezegde Catoenen zyn, een naam uit het Arabisch ontleend, en Boomwol betekenende.
Wegens de menigte van foorten en gedurige naamsveranderingen, is het niet wel mooglyk eene befchryving van alle de Indiaanfche Catoenen te geeven. Van tyd tot tyd verdwynen en verfchynen er naamen op de Pryscouranten. Elke Natie fpreekt en fchryft de vreemde naamen op hare eigene wyze, dit vermeerdert het getal derzelven verbazend, en men moet zich naar alle deze omfcheppingen voegen, om in den Koophandel te konnen voordkomen. — Niettemin zullen wy tragten, eenige van de voornaamfte benamingen der, Catoenen goederen optegeeven (f). De meesten hebben wederom verfchillende onderdeelige foor-, ten, die naar plaatfen, waar het goed wordt gemaakt of ingekogt, genoemd worden. —
Baffetas of Baftas, een grove Catoenftof.
Bafins of Bazins, een gekeperd Doek, waaronder ook de Bombaftn (van het Italiaanfche Bombace
of
(*) [Evenwel hebben onze Vaderlandfche Weeveryën in vroegei k ' ie fynheid en deugdzaamheid der Linnens toi senen 'ïoogen graad van volmaking gebragt. Men zie Naiuurl. Hijtorie van Le Franc van Berkhey, Martin ..< (ereenigd N'.derl. bl. 506, en anderen. Red.]
(f) pe lengte uer ftukken wordt doorgaands in de Prjzrcburaiaten opgegeven by Cubites of Cubits} een Q»4fe is | Aitt/lerdmtner elle.



'C *59 )
of Catoen, en Bombagino of Neteldoek, ontleend) behoort, uit welk woord men Bommezyn, Boomzyde, Roombi,st en Bast gemaakt heeft.
Bétillc, Bethtllis, tot de Mousfelinen behoorende.
Caladarls, met gecouleurde ftreepen.
Chelles, Chellas, Chilas, Chillas: geruite Catoenen.
Chites, Chits, Zits, meestal met allerleie hooge couleuren gedrukt. De Engelfchen noemen ze Callicoes, en de Franfchen zeer oneigenaartig Perfes.
Gueras, Garats, Gerras, Gerraes; uit Bengalen.
Gingans, Gutngands.
Lampes, Lampasfes: gefchilderd Doek.
Mallemolles, Malmolens. En — Maar is, Mouris, 'Mourys, Maurits: eene bekende Deken-voering.
Mousfellne, eene los gewevene rtof van draaden, die weinig in één getweernd zyn. Dezelve is dus ruig van oppervlakte, en in het gevoel als een zagt Mofch Qnousfe). — De oude naam dezer ftof, Neteldoek, is uit een misverftand ontftaan, wyl men van een zeker foort van Netelen aan de Cafpi fche Zee werklyk Koord, eenig Gaaren, en grove ftoffen bereidt.
Percalles of Percales.
Salam- of Salempouris, Salems-pourys.
Sir/ake, Sirfakas, Sirfacca, Serfukers: eene ftof van half Catoen en half Zyde.
Terindannes, Terindains, Therindains.
Volgends Raynal zouden jaarlyks 3,500 baaien Catoen van Coromandel naar yerfchillende Handelsplaatfen in de Indien gebragt worden, waarvan het aandeel der Nederlanderen 15.0 baaien zoude zyn; hy fchat deze geheele party op eene waarde yan 3,360,000 Livres. — Coromandel zou jaarlyk.9,500 baaien naar Europa verzenden, (waarvan e; 3,200 naar deze Republiek gaan), en daarvoor.. behalven andere retouren , omtrent .5 millioenen baar geld terug bekomen. —-
ln Africa, waar het Catoen zonder Cultuur groeit, heeft men er eenige voortreflyke foorten van; b. v. een hooggeel, dat niet mag worden uitgevoerd, te Wida of Juida of Jakin, op de zoogenaamde Slaavenkust. In Opper - Egypten de boomaartige, en in Neder- hgypten de plantaard ge foort; moetende echter de inwooners, daar zy niet genoeg Catoen tot eigen gebruik hebben, zelfs Cyprifch Catoen koopen. Niettemin levert Alcxandri'e Catoengaaren op. — Clarkfon heeft, in deszelfs Vertoog over het OripiaatkundigevandenSlaavenhandel, bewezen, dat de Engelfchen van de Westkust van Afrika voor 57 P St. even veel Catoen bekomen konden, als nu voor 100 P. St. uit Braftl.
Het Levantfch Catoen is, fchoon minder goed dan het Indiaanfche, echter beter dan dat van j' Noordelyker landftreeken. Het is wit, maar kort, I droog, hardaehtig, onzuiver, min of meer met'
Kk
knobbels bezet, en dus moeilyk te fpinnen. Europa zou jaarlyks, zoo men zegt, 12,000 baaien ; uit den Levant trekken, terwyl in het Land zelve 68,000 baaien zouden verwerkt worden.
1 Het beste Catoen valt op het Eiland Cyprus; doch de beste Levant^he foorten heeten allen in den Handel Cyprifche. 0t Catoenteelt is bykansnog het eenige, dat die ongelukkige Eilanders, onder het flaavenjuk der Tu/kfche regeering, van hunnen ouden bloei onder de Fenetiaanfche regeering hebben overbehouden. De Koopers moeten ook op Cyprus een jaar vooruit betaalen, weshalven de Opkoopers, gelyk die der Wynen aan den Rhyn, veel meer dan de Landbouwers zeiven winnen.— Intusfchen is de Catoenoogst aldaar zeer aanmerklyk verminderd. In plaats van 30,000 baaien, die de Venetianen otilings, en der 8,oco, die zy nog voor ruim 50 a 60 jaaren van daar trokken, heeten thands 5000 baaien een fchoone oogst, terwyl deze zelden grooter is dan van 3,000 baaien. —— Men befchuldigt de Joodfche Makelaars en Füctoors, dat zy de beste foorten ver val fchen, des men de baaien by de aflevering gewoonlyk wederom opent.
Men onderfcheidt op Cyprus het Catoen van 't Land en van het Water, (Coton de ter re & de mer). De laatfte foort, als aan den oever der beeken geteeld zynde, zou beter dan de eerfte zyn, fchoon anderen willen , dat het Coton de terre uit Natoliën, en "t Coton de msruit Salonichi, Gallipoli, en de Dardanellen kome.
Men zaait het zaad in April, in vooren; dunt het uit; zuivert den grond en hoogt de vooren aan in Juny en July ; oogst in October en November; en levert niet voor February of Maart des volgenden jaars af. — Het groutfte nadeel doen de felle, heete Noordewinden in July.
Smirna levert het Catoen, dat in Natoliën groeit. Het land wordt daar 2 a 3 maal geploegd. Men zaait et in April, en in September is de vrugt ryp. Eiken morgen plukt men de daartoe bekwaame knoppen af; die, welke de eerfte twee dagen geplukt zyn, keurt men de beste, en bewaart ze afzonderlyk. Na dezen oogst bezaait men het land met Wyt of Garst.
Veele Landlieden brengen het Catoen, -nog in zyne buïsjens befloten, onverwyld ter markt, de meesten echter zuiveren het alvoorens van de zaadkorrelen, door middel van een draairad, welk ook door kinderen kan behandeld worden. Men vindt dit werktuig by Flachat, Gmelin, Krunitz en anderen afgebeeld. Dat, in de West-Indien gebruiklyk, is"~door Fahlberg in de nieuwe Zweedr 'che Abhandlungen XI T. l. S. 10 befchreven en in plaat gebragt. — De beste zaadkorrels dienen Dm weder te zaayen, de overige dienen tot voeder en mesting van het Vee.
2 Het



. He* gehuiverd en wel gedroogd Catoen wordt m grove kle'eden van geiten- of ander hair gepakt. Wyl deze kieeden veel in Perfiègemaakt worden, vermoedt men, dat zy reeds te vooren ter embaleering van Perfiaanfche waaren, met de Caravaïjen naar Stnirpa komende.^gediend hebben. Door middel eener houten-kas'v waarin men de kieeden voegt, en van eene fterke pers, wordt deze luchtige ftof zoodanig zaarqgepakt, dat 2 a 300 ponden Catoe ■ niet meer beilaan dan 3 voet in de lengte, jf in de breedte, én 2.in de hoogte. Onze Vaderlandlche Schepen konnen 1000 en meer zul ke baaitjens laaden. — Men bevordert dc zamenpersfing zomtyds, door de hiirklceden van buiten vogtig te maaken, doch nimmer mag het Catoen ?eif daardoor nat worden.
Het Srisch Catoen wordt van Saïde en Acra uitgevoerd, en voornaamlyk door de Franfchen paar Marfcillc getrokken.
Ook in Macedonië bouwt men veel Catoen, 't geen fiegrer, doch ook goedkooper is dan het Smymfche. Eenige Manufa&urkrs verzekeren echter, dat dit voordeel Hechts fchynbaar is, wegens de zwaare embaleerhïg, en het vuil, dat met de ftof zelve vermengd blyft. Men wd, dat Macedonië jaarlyks 120,000 baaien of 60,000 Last Catoen uit Salonichi zoude afleveren.
De Grieken dryven met dit gewigtig artikel eenen uitfluitenden Handel. Dikwyls komen Macedonifche Kooplieden met eene lading van ctiyke honderd wagens naar Weenen (de voorname marktplaats van dit Catoen), verkoopen daar hunne party» of gaan dieper Duitsehland in, en verkoopen eindelyk ook hunne wagens en paarden, om naar Salonichi terug te keeren. — Het 15 te verwonderen, dat men niet op het denkbeeld komt, van zelf het Catoen aldaar aftehaalen, en wel te water , waartoe de weg over Trieste open ftaat. — De Handel met Catoen te Weenen geeft aanleiding tof eenen Wisfelhandel tusfchen die Smd, Salonichi en Conflantinopel.
Ook de vlytige Bewooners van Malt ha, wien, in de plaats van volk, land ontbreekt, en diedeswegen hunne rotfen zorgvuldig met aarde bedekken, bereiden Catoen, het geen wegens zyne witheid en fynheid beroemd is. Zy fpinnen het zelf, en verkoopen het Gaaren, daarvan gemaakt, | voornaamlyk aan de Franfhcn. Intusfchen ver- j ■zel en men, dat het meeste Gaaren niet van In landsch.Catoen, maar van het geen uit Calabrië, \ Sicilië cn den Levant komt, gemaakt worde. Men j fchat het Gaaren , dat jaarlyks 'van daar wordt af- ■ geleverd, op 2,000 baaien, ieder van ooip-inden. Een kleen gedeelte daa.van w<ordt op net Eiland Gazo tot.Doek, Kousfen, Muilen en Zakdoekui verwerkt.
Men kweekt op Maltha de boomaartige Catuen-
5o >
' plant, die het eerfte jaar fterk gemoeid wordt ea niet draagt, en'na het tweede cn derde jaar Ui September gedragen te hebben, fterft. Volgends het bericht van reizigers meenen de Malthefers \ . dat zy by de ftruikaartige foort beter zouden ftaan. Voor eenige jaaren ontbobden zy uit Siam zaad van de gecouleurde foort van Nanking; ook heeft de gewezen Bailly de Suffren naderhand eenige lieden met hunne werktuigen uitZ«/#ëdóe$ komen, tot verbetering der fpinnery.
In alle de Provinciën van Perfiê, voornaamlyk in Mafanderan, wordt de ftruikaartige Catoenplant gekweekt, en ruuw of verwerkt aan de pabuürlge landen afgezet, zoo dat 'er weinig van ' naar Europa komt. Een kleen gedeelte gaat naar Rusland, 't geen echter meer Catoen van de YBulgaren ontvangt, welken, gelyk meer andere volken in Aiiatiseh Sibcriën, dit Product kweeken of opkoopen, en naar Orenburg verzenden.
Siciliën en Spanje zyn de eenige Catoenbouwen' de landen van Europa. Up Sicilië wordt dc plant, in April gezaaid, en groeit dezelve 435 hand! palmen hoog. ln 't Napolitaanfche groeit de beste foort overvloedig, vooral in Bari,"'Lcccc en Bafilicata. Het Catoen van Calabrie is veel ilcgter. De inwooners van Lecce meenen,dat hetLevantsch Catoen wel witter, maar minder fyn, lang en fterk zy, dan het hunne. — De beste foort is de Ventinella. • De Boomaartige Catoenplant is op Sicilië- niet, hoewel veele reizigers zulks verzekerd hebben. Men voedert ook aldaar het overvloedig zaad aan 't Vee. — ln Spanje v/int men, omftreeks Valcncia, eenen goeden voorraad 'yan Catoen. Men zaait in Maait en npril; de planren groeien ongeveer ééne elle hoog. • Van 50 ponden zaad komen naauwlyks 800 ponden Catoen. —
De Gaarenliandel verdient hier eene byzondere melding. Veel Catoenen Gaaren pleeg in ons land uit de Oost- Indien te worden aangebragt. Nog meer komt er uit den Levant, onder den naam van Giarens van Maltha, Jerufaiem en GallipolL In 1764 rekende men den voorraad van ruuw Catoen, alleen tc Marjëille ingevoerd, op 3,831,620 ponden, waarvan ons Land 81,324 ponden trok, en 2,328,244 ponden in Frankryk bieeven. — Destyds werdt de invoer van Levantsch Gaaren begroot op 2,oi3.,694 ponden, en die uit Italiënop 1,-84 ponden; van het een en ander gingen naar deze Republiek 94,999 ponden, terwyl er 1,332,521 ponden in Frankryk verwekt werden.j— Ue voornaamfte foorten van het Gaaren van Damascus noemt men m den Handel Coton d once, of once gaaren ; en dat van jernfakm, Bazas. Veele Gaarens wouteii va Furkye tOjod geverwd, en zoo vezouden: hiervan komt jaarlyks een groote voorraad uit Salonichi op de Lcipziger Mis. —
{Het Vervolg cn oiot in N° 34 ) .
IL ü£-"



II. 0EC0N01MISCHE BERICHTE IS
Eenige Byzonderheden, gesrokken uit de Gefchiedt nis der Starrekunce, vopr het Jaar 17^8, door j. Lalande aan het Starrckundig Genootfchap, of Collége de France te Parys, medegedeeld.
De Geographifche Ephemeriden van von Zach t( Gotha, een onlangs aangevangen Maandlchrift behelzen, belangryke waarnemingen; aankondi gingen van nieuw uitkomende Boeken en Kaarten nieuwe Reisbefchryvingen; Geographifche Kaar ten, b. v. van Ierland, de Zwarte Zee ew Africa Portraiten, b. v. van Herfchel, Delambre, Bank enz. Kortom, alles wat Voor Starrekundigen, beminnaars der Aa drykskunde, en Zeevaarendet wetenswaardig kan geacht worden. — De uitge breidfte briefwisfeling (telt V. Z. in ftaat, om aar dit werk eene- algemeene waarde te geeven. — By deze gelegenheid heeft'Lalande voorgefteld. om in het .College de France ook eenen Hoogleeraar in de Hoogduitfche\aa\ te benoemen.
M. Triesnecker te Weenen heeft een belangryfc werk uifgegeeven over de ■Echpfen' der Zou en der Starren, waarin meer dan 150 verfchillende waarnemingen berekend zyn. Voor 1760 hadt men daaromtrent bykans geene berekeningen ir het geheel.
De Starrekundigen van Bologna hebben in het ■licht gegeven de Aftronomifche Ephemerides vooi 1799—1810; zynde dezelve onder anderen zeer gelchikt ten gebruike der Almanach-fchryveren.
In de Bibllotheque Britanniquc von Gcneve, voor ■Maart en April, vindt men gewichtige kundigheden omtrent de behandeling'van M. Blair in het -verbeteren der verichillendc'ftraalbuiging van de glazen der Kykers, cn van derzelver afwyking van de bolronde of klootfche gedaante{l'abcrration de Spi\dricitej. ...-•-..'
De )J. Pemy,d\e zedert 1795 meer dan 40 driehoeksmee'tingen -te Brugge, Gent, Oftende, Antwerpeiï, Middelburg enz. gedaan heeft, is naar de Bataafche Republiek vertrokken, waar men hem a Icn nodigen onderhand, tot voordzetting van dezen arbeid, beloofd heeft.
Het gezelfchap van geleerden te Parys, zedert January ?7y8 onledig niet het ontwerpen van een nieuw ftelfei dei tVlaaten en Gewichten, bettaat, w^t de buitciiiaivd'ehe leden betreft, uit de volgende elf peifbnen:
Uit Denemarken, d,- H. Bugges, | >irecfeur van het Obfcivaiij.ium tx hupenhagt;,^ bekend duor oiide-ftnciuci.c bciaj)öijke Kluften.
Ki
Uit de Bataaffche Republiek, de BB. van Swinden en Aeneae.
Uit Spanje, de HH. G. Ciicar en A. Pedraijcs.
Uit Toscane, de H. Fabroin.
Uit Sardinië, de Graaf Balbo, destyds Sardonisch Afgezant te Pary .
Uit Zwitjèrland, de 13. Tralies.
Uit de Ligurifche Republiek (Genua) dc B. Moltedo.
Uit de Cisalpynfche Republiek deB. Mafcheroni, met roem bekend geworden door de Veldtogten : van Buonaparte.
< Uit de Romelnfche Republiek de B. Franchiui.
Iets over de Cultuur en Veeteelt in. Engeland.
In een Hoogduitsch werk, het geen uit de ■ nieuwfte en beste Engelfche fchriften over den 1 Landbouw oordeelkundig is zaamgefteld, en ge| tyteld: Einleitung zur kentnisf der EngUfchen Land\ wirthfehaft , und ihrer neueren Praclifchen und Thei oreiifchen-fortfchritte, von A. Thaer. 8°., I1'. Tij. ^Hanover bey Halm, 1798. vindt men een aantal keurige waarnemingen, inzonderheid de onderlinge verhouding van Veeteelt en Landbouw tot ; elkander , ten nutte van den laatften, betreffen* j de, zaamgebragt.
J De volgende byzonderheden achten wy merkIwaardig genoeg, om daaruit, ter aanpryzing van 1 Let werk zelve, overteneemen.
Voor 200 Engefche Acres Zavelgrond, in den besten ftaat yan Cultuur gebragt, betaalt mea in Engeland 1200 Duitfche Ryksdalers pagt; het uitfehot daaraan bedraagt jaarlyks 13000 Ryksd. j en niettemin verkrygt de .Landbouwer daarvan een zuiver overfchot van 1500 Ryksd. of omtrent 12 percent rente. —
ln 1792 werdt een Spring/lier voor den tyd van 4 maanden door den éénen Pagter am den anderen verhuurd voor 152 Guineas; de Rammen worden zomts voor 400 a 500 Guineas gedurende den fpringtyd verhuurt), beiden dienen alleen ,om goedSlagtvee re fokken en de rasfen te verbeteren. —
Door eene oordeelkundige afwisfcling en opvolging in het bouwen van aardvrugren, [doende men jaailyks op het Graan b. v. olyachtige vrugten , K >ol, ■ ardgewasfehen, Klaver enz. volgen] wmt men in Enge tandhel braakleggen, het ongebroken laten der Weilanden, en het Stalvoeder uit. -— Men houdt het t.and zuiger van onkruid door middel eener Hand- of Paarde-Aaxt, die ook in Ntderfaxen ,maari\erge\ïti$-eldeïs, in gebruik is. — In de plaats van aangeffuogde bedden of akkers, beuicnt men zich, tot droogmaking-der Lande. 3 ry-



ryen, op ccncn laagén eti natten gro'rd, van on 4eraardfcbe gootcn of canaalen. De kosten daarvan, tegen liet'voordeel er door aangebragt, zyi gering; een Pagter onderneemt het graaven var zulke eaijaalen op gronden, waaraan hy nog maai 3 jaaren Pagt heeft.
Iets naders over dc nieuwe KoNSTSUIKER van Acharb,
In ons N°. 28. bladz. 220. gaven wy eenig bericht van eene uitvinding van Achard te Berlyn, om uit dc zoogenaamde Ronkelraapcn eene Koiistfuiker te bereiden; thands konnen wy onzen Lezeren de volgende meer naauwkeurige byzonderheden dienaangaande, uit een bericht van den Burger van Mons, in deszelfs Journal geplaatst, mededeelen. '
De, Wortel door Achard gebezigd, is geene andere dan de alombekende Roodcbeet-Mangoldof Mangel - Wortel {la Racine d Abondance. Beta Vulgaris. Linn.), welke voorheen niet dan tot voeding van het Vee gebruikt pleeg te worden.
25 van deze Wortelen, te zamen 32! eg weegende, een weinig aan (tukken gefneden en geftampt zynde, hebben, door 2e te persfen, io| fg fap uitgeleverd; men liet hetzelve uitdampen 111 eene welvertinde Ketel over een koolenvuur, tot het de dikte van Honig verkreeg, en fchepte er van tyd tot tyd het fchuim af, door het uitgisten des Wortels veroorzaakt. — Toen het vogt dezen graad van verbinding bekomen hadt, Verminderde men het vuur, en vervolgde met de uitdamping, tot dat de masfa hard genoeg was geworden, om in een mortier tot poeder geüampt te konnen worden. — Dit poeder hadt eene helder-bruine couleur, en volkomen den fmaak van onbereide Suiker; het woog 2 ponden, en 3 oneen. _— Om dit Suikerpoedcr wit te maaken, ontbindt men hetzelve over een zagt vuur in Alkohol of Brandewyn, tot dat de geheele masfa gefmolten en daarin opgelost zy. Vervolgends laat men dit vogt bekoelen, en filtreert hetzelve door grof linden; herhaalende nog eens dezelfde werking met het geen daarin terug blyft. Op deze wyze wel gezuiverd zynde, laat men de Brandewyn over een matig vuur uitdampen, cn hierdoor verkrygt men een blanke Suiker, waarvan de hoeveelheid tot het gewigt der gebruikte wortelen ftaat als 6:100.
Men kan dus op een vierkant ftuk gronds, van 36 voeten inhoud, zoo veele wortelen bouwen, als vereischt worden, om, volgends de bereiding van Achard, 6* f6 goede Suiker te bekomen ; of — elke vierkante voet gronds levert ,
•| de ftof op ter verkryging van meer dan 1 eg Suiker, 't geen indedaad' een zeer aanmerklyk 1 voordeel belooft.
Prysvraagen.
I. Fan het Injlitut National te Parys.
(Uitgefchreven in deszelfs openbare Zitting, den 4 Maart 1799.)
1. Gtfchiedkundige Vraag: ,, Door welke oorza„ ken heeft zich de geest van Vryheid ontwikkeld
I „ zeden de tyden van F r a n 9 o 1 s I. tot in !„ 1798?" — te beandvvoorden voor den 6 October 1800 uiterlyk.
2. Voor de Bouwkunde: „ Te onderzoeken hoe„ danig, van de vroegfte tyden af lot heden toe, ,, de vorderingen der verfchillende Folken geweest ,, zyn in dat vak van ArchiteStuur, 't geen men ,, noemt: de wetenfehap van het zamenftellen „ van gebouwen (ConflruStion des Edifices). —„ te beandwoorden uiterlyk voor den 2a Sep„ tember 1800.
II. Van het Landbouwkundig Genootfchap te Kopenhagen.
Dit Genootfchap heeft onderfcheidene Pryzen, van 300, 100 en 50 Ryksdaalers uitgeloofd aan den geenen, die vóór den30Septemberaanftaande zal inzenden de best gekeurde Verhandeling over het kweeken van Boomgewasfchen, die het meest gefchikt en dienstbaar zyn tot den aanbouw van Schepen. Men verlangt in het byzonder proefkundig bewezene ophelderingen omtrent de volgende vraagen:
1. „ Welke grond is de voeglykfle voor deze on„ derfcheidene Boomgewasfchen, en hoe behoort men „ die te kweeken?"
2. „ Zyn er middelen voor handen, om aan de „ bedoelde foorten van Hout de vereischte buiging „ en gedaante te geeven', zonder derzelver flerkte „ te benadeelen?""
3. ,, Wanneer moeten deze Boomen gehakt wor„ den?''
4. Is het voordeelig, den fchors der Boomen weg,, teneemen, eer men die rooije? Zo ja, hoe moet „ men daaromtrent te werk gaanV
III. Van het Zweedsch Konstgenootfchap.
„ Dewyl de oprichting der voornaamfte open1, bare Gedenkftukken in het Ryk.van Zweeden, 1, uit Steen of Brons gemaakt, den Staat voor
n het



( ^3 1
„ het minst la Tonnen Gouds (a] h 3 m lir e-
„ nen Hollandsch') gekost heeft, en deze aaft„ zienlyke Tom voor den Staat geheel verloren „is; zo is de vraag: op welk eene wyze men tot ,, oneindig minder prys, en dus tot meerder voor„ deel van den Lande, andere gedenktekenen daar,, voor in de plaats zoude konnen /lellen, die even „ gefchikt zyn, om de nagedachtenis van -groote „ mannen tot wier cere men dezelven oprichtte, ,, roemryk te vereeuwigen?"' — De tyd ter inzending der, naar den Gouden of Zilveren eereprys dingende, andwoorden is bepaald tot den laatften September 1800.
Nieuw Vaderlandsch Instituut.
Men verneemt, dat het, Amflerdamsch Tweede Departement van de Bataaffche Maatfchappy: tot Nut van 't Algemeen, welk reeds zedert 1796 bezig is, door het in werking brengen van een Leer- cn Kweekfchool voor Jongelingen, op de gelukkigfte en kragtdadigfte wyze medete werken aan de algemeene volksverlichting, en inzonderheid aan de daartoe zoo nodige verbetering van het Schoolwezen en in de opvoeding der Vaderlandfche Jeugd; befloten heeft, om I als nu deszelfs heilzame pogingen nog verder uitteftrekken, en ten dien einde optericiiten een Leer- en Kweekfchool voor Jonge D o c ii t ë r e n. Hebbende het gemelde Departement reeds, by de Publieke Nieuwspapieren, zoodanige Echtelieden, die de vereischte talenten bezitten, zoo man als vrouw, en genegen zyn, om de taak van Onderwyzers in dit Leer- en Kweekfchool op zich te neemen, uitgenodigd, om zich ten dien einde, voor den laatften Juny aanltaande, te vervoegen by deszelfs eerften Secretaris, den B. J. G. iPyfe, op het Rokkin te Amflerdam.
[Zoo zeer wy ons over den toeneemenden loflyken yver dezer vlaatfchappy, en byzonder van Ampels Tweede Departement, verulyden; zoo zeer wenfehén wy, dat derzelver edelaartige pogingen meer en'meer met de vrugtbaarfte gevolgen mogen bekroond, en alle weldenkende Ouders uitgelokt worden, om zich .an de gelegenheid, hun aangeboden om hunne kinderen tot waardige leden der -Maatfchappy te doen,
vormen, wedyverend te bedienen i Mocht
ook éénmaal het Beftuur zyne weldadige zorgen over het algemeen óchool-ünekrwys an ons geheele Vaderland uitftrekken!] -
|
- 1
•Auccdotesiomtrent Piciiegru.
(Uit eenen Londcnfchcn brief, geplaatst in den Genius der Zcii. van February, 1709.)
Zedert de ontvlugting van Pichegru uit Cayénne, en zyn verblyf in Engeland, zyn er vèelé en gewigtige bedenkingen ontftaan by de geenen, die voor dien tyd nog altoos overhelden, om hem van een eigenlyk gezegd verraad, of geheime aankleving van de party van Lodewyk XVI, vrytepleiten.
Volgends geloofwaardige berichten leeft Pichegru in Engeland op eenen zeer goeden voet. Hy heeft van het Gouvernement een wel aangelegd Buitengoed tot zyn verblyf ontvangen, nevens de nodige bedienden, en alles, wat tot eene onbezorgde levenswyze vereischt wordt. —
Na hem zouden La Rue en Boisfy dAnglas zyn omgekogt. — Men heeft zich veel moeite gegeven, om ook de overige Gedeporteerden in Engeland te doen blyven, doch zy'hebben niet gewild ; vooral fchynt men te wenfehen, dat Darlhelemy aldaar vertoeve; dan, zulks zal wel vrugteloos zyn. [Zoo wy meenen is ook deze reeds naar St. Olerbn vertrokken. RedaS.] ■
Men zegt thands algemeen, dat Pichegru in r795 tot het inneemen van de Bataaffche Republiek door de Franfche Commisfarisfen, die by zyn leger waren, gedwongen is gewerden. Rousfelin befchuldigt P., in deszelrs levensbefchryving van den Generaal Ploche, dat hy, zelf in overvloed levende, zyne Armée liet uithongeren.
De gefchiedenis van deszelfs verradery in 1796 wordt op deze wyze verhaald:
Pichegru werdt voor de party van Lodewyk XVIII gewonnen door twee geëmigreerde Generaals, Toulongeon een vóórnaam man uit' Lbtha-'1 ringen, die zelfs aan de -Oostenrykfche Familie vermaagfehapt is, en Langenn. Dezen hielden met hem aan den Rhyn eene geheime bycenkomst; beiden kenden hem van naby, hebbende één hunner hem het eerst tot den rang van Officier bevorderd. Het moest dus zynen hoogmoed ftrêelen, door zulke lieden als Generaal aangezogt, en met eene vertrouwelyke onderhandeling vereerd te worden. Zy fielden hem voor de onmooglykheid, dat de Franfche Republiek kon blyven ftaan, en hy zelf fchecn dit te gelooven. Men fchilderde hem verder de fchoonfte uitzigten onder eenen Koning, door hem ten tfiroone gevoerd. — A.fprak van eene Conflitutioneele Monarchie. — Men noemde dit een ellendig ontwerp, maalde de Confituanten met zwarte verwen af, en poogde hem te overtuigen, dat dezen zelf het Koningfchap gewild
had-



hadden, doch dat zy daartoe flegts den weg hadden durven baanen.
Welk Bevelhebber geeft zich over by de eerlte opeilching ? P. ftondt den eerften aanval door; doch weldra befliste eene tweede ontmoeting zyne keuze, en hy verpandde zich aan lodewyk XVIII, als onbepaald Monarch.
\_De nadere ontwikkeling hiervan in N°. 35.]
ZEETYDING.
Berichten.
Op het Pinkewad is, na het neemen van het Schip van R. H. Meijer door de Engelfchen, een gewapend vaartuig tot dekking der Schepen komen liggen.
Te Londen zyn verkogt de volgende Prysgemaakte Schepen:
van Kapt. P. J. Oosterend, voor 875 P.St.
H. J. Norder, 835
■ K. Rommeling, 735 .
——— J. Arends, 78.3
F. Wytfes, 1150
■■' J. Tsbrands, • 905.
Volgends brief van Elzeneur van den 18 dezer, zou in alle Rusfifche Havens bevel gegeven zyn, om geene goederen, van wat aart ook, uittevoeren; dit vereischt nogthands confirmatie.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door een Sloep , onder Engelfche vlag, die men denkt een roover te zyn, voor het Pinkewad het Tjalkfchip van R. PI. Meijer, van Amfterdam naar Plamburg. — Door een Kaper het Schip Amafioon, Kapt. Barnes, van Charlestown naar Suriname.
Opgebragt te Rihadco de Engelfiche Brigantyn the Grenville Bay,. behoord hebbende tot een Convooy van Plymouth naar Gibraltar. — Te Tarmouth de Schepen Prosper, Kapt..Williams,, naar N. Tork; Amphurile, Kapt. Ruime, naar Baltimore; Johannes, Kapt. EiJ'es, naar Lisfabon, allen van Hamburg; Michael en Windfor, Kapt. Loring van Rotterdam naar Boston; de Stad Kopenhagen, Kapt., Frehel, van Amflerdam naar Kopenhagen; 'Theodorus, Kapt. Plendrikjhn, van Dordrecht; de Jonge Pieter, Kapt. Munjkr, van Londen naar Embden; en Emanuel, Kapt.. Forfien, uit Noorwegen. — Te Plymouth de Tri ton, Kapt. de Boer, en
Te Amfterdam, by C. GOVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
't Deensch Galjoot Summers, van 5"/. Martin. — Nog te Tarmouth de Jonge Jan, Kapt. Dek, van Flisfingen naar Londen.
Het Schip Posten, te Tarmouth volgends voorige opgebragt, is van Kapt. P. Hyl; hetzelve is 4 mylen van 't Vlie genomen, en van Tarmouth naar Londen gevoerd; heeft eenige fchade bekomen.
Prysverklaard het te Oftende opgebragt Schip de Jonge Berend, Kapt. Ocken, van Newcastle naar Nörden.
Scheepsrampen.
Verongelukt by Figueiia \ Schip de Vrouw Cla. ftna, Kapt. Blom, van Douvres naar Lisfiabon.
Het Schip Orange Kapt. Orange. van N. Tork, is te Madera op Zee gedreven.
Met fchade binnen, tc Nantes Kapt. Freeman, van daar naar Bremen; dezelve heeft Ankers en Touwen verloren, doch Schip en lading zyn in goeden ftaat. — Te Bristol met zwaare fchade terug gekomen 't Schip Angeunanland, Kapt. Norberg, van daar naar St. Andero — Te Chi/dpcak Kapt. Kooper, van Londen naar N. Tork.
Texelfche en Flie-Lyst. Den 24, 25 en 26 May. Niets gepasfeerd. De Wind W.
. Den 27. Uit Zee binnen 't Schip de Vreedè, Kapt.FolkertPleeg, van Bergen. De Wind W.N.W.
Den 23, 24, en 25 May. In 't Vlie niets gepasfeei d.
, Den 26. Uitgezeild de Schepen Anna Maria, fCapt. Eylt Sibolts ; de Jonge'/ eltlng,Kapt. J. Claasz; de Vrouw Juliana, Kapt. S.J. Duyf, allen naar de Oostzee. - de Drie Kindereu , Kapt. J Shonesfen, naar Noorwegen;' en de Vrouw Barbara, Kapt. L. Boofe, naar Bremen.
Helvoetjluis.
Den 22 May. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Den 23. Uit Zee binnen Kapt. D. Dcuvies, van Vannes. Kapt. Dauw en 't Engelsch Piysfchip Lainy zyn naar Rotterdam opgezeild. De VV ind W.
Den 24, 25 en 26. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Briellc.
Den 22 en 23 May. Niets gepasfeerd. Dé Wind W. en W. Z. W.
Den 24, 25 en 26. Niets gepasfeerd. De Wind W.



N°. 34. - Jany 1799-
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Beknopt Gefchiedkundig Verflag, nopend* de Oost-Indische Handels-ComPAGNiÈN in Europa.
(Volgends het Franfche van Anquetil Duperron.")
De Portugecfen deeden hunne intrede in OostIndièn in de jaaren 1497, 14^,8, als veroveraars : zy hadden er destyds nog geene Comptoiren, en waren onbekend met de gefteldheid van den Handel aldaar. — Hunne fchraapzugt, door geweld onderfteund, verhinderde weldra de Indiaanen, hunne eigene Zeeën te bevaaren; en de Onder-Koningen drukten zelfs de Portugeefche Kooplieden geweldig. Na het verloopen van onderfcheidene Handels-Compagniën te Lisfabon,tn van yerfchillende Privilegiën aan byzondere Kooplieden verleend, zynde de twee laatfte inrigtingen van dien aart in 1723 en 1753 te niet gegaan, maakten zich de Jcfuiten meesters van den uitftuitenden Handel in de Indien; doch zy werden in 1761 uit Goa verdreven, en de Engelfchen vervingen hunne plaats.
Hoe zeer de Portugecfen het beftuur hunner Comptoiren en Volkplantingen in de Oost zeer verbeterd hebben, verdienen dezen echter naauwlyks eenige aanmerking. Te Goa is geen één Portugeesch Koopman, die voor 15,000 £ 20,000 guldens aan Goederen kan afleveren; en misfchien beloopt de gantfche Handel dier Natie aldaar geene 350,000 guldens jaarlyks. De Schepen , welke van Goa naar Lisfabon gaan, zyn naauwlyks vol geladen. Jn 1789 waren de Magazynen 111 deze laatfte Stad meerendeels met puin gevuld, en verfeheidene Handels-huizen
lagen mgeftort.
Bekend zyn de verbazende infpanningen der Nederlandfche Oost - Indifche Compagnie, welke in 1595 ontftondt; dezelve verkreeg in 1602 onder
L
de befcherming van wylen H. H. Mog. al die jmagt, welke zy tot in 1795 bezeten heeft. — | I e midden der beroerenislén eener opkomende Republiek, in weerwil van rustelooze binnenen buitenlandfche oorlogen, heeft zich deze Compagnie eenen bloei en welvaard weeten te verwerven, en te behouden, die gedeeltelyk aan derzelver uitgebreide betrekkingen in de Oost is toetefchryven, gedeeltelyk vooral aan haren uitfluitenden Handel inCaneel, Muscaatnooten, Foely, Kruidnagelen, gelyk ook aan hare Japanfche Commercie. ——
. De Engelfche Oost- Indifche Compagnie werdt in 1599 en 1600 onder de regeering van Elijabeth opgericht, en hadt zedert dien tyd verlchillende voor- en tegenlpoedige lotgevallen. In 1698 werdt zy door de geheele Natie aangevallen , en door eenen vloed van gefchriften in het ongunftigst daglicht geplaatst. In 1720 bedreigden haar dezelfde ongelukken, als welke de Zuidzee-Compagnie troffen, ln 1764 was zy door de verovering van Madras bykans geheel verdelgd geworden. — In weêrwil van dit alles is dezelve eindelyk tot dien graad van grootheid en rykdom geftegen, welken zy thands bereikt. Een rykdom intusfchen, die meer in het uitgeftrekt bezit van grondgebied, dan in Mercantiele voordeden beftaat, en waardoor de Engelfche Koophandel in Oost - Indien éénmaal zeker moet ten gronde gaan. —
De Deenfche Compagnie, in 1618 gevestigd, behieldt tot op heden de zwakke Comptoiren, welken zy van tyd tot tyd in Oost-Indien hadt aangelegd. Derzelver voorlpoed heeft in 1777 ook foortgelyke Compagniè'n voor Guinea en de Oostzee doen oprichten. — Twee Kooplieden van Kopenhagen, Konink en Rejcffon, zyn wegens hunne goede dienden, aan de Oost - Indifche Compagnie bewezen, door den Koning gratis tot Staatsraaden verheven: een bewys van de hooge achting, welke men in Denemarken den Handel en Zeevaart toedraagt. —. 1 Ia



C z66
x. 7rU){ f •' • Wy'
Tn Zweeden wilde reeds Gustaaf Adolph eene v O^t-Indifche Compagnie oprichten; doch hy x werdt door den jaarigen Dttitfchen Oorlog £ daarin verhinderd. Hy gaf het Patent daartoe c uit in 1626. Naderhand vernieuwde men zyn 2 ontwerp, en in 1731 richtte men wcrklyk eene Compaq:iefcbap op, die-Handel dryft op Oost- \ Indien, doch zonder daar e.;nige Comptoiren te . c bezitten. — Één enkel Schip, om de 3 a 4 jaa- \ ren naar Suraite gezonden, kun naadwlyks in \ aanmerking komen by het befchouwen der groo- t te Handels-ondernemingen van Europa naar de ; Indien, zedert drie eeuwen plaats gehad heb- 1 bende. —
Phtlippus V, Koning van Spanje, wilde .in ' 1733 eene. Compagnie voor de Phïlippynfche. Ei- . lauden doen • ontdaan, wedt ontwerp" des'.yds, i door het verzwakt Nationaal Crediet, ' mislik'e. Intusfchen heeft men hetzelve wederom hervat, en de PUffippvneu - Compagnie is door bevel van Carel i i in Maait 1785 werkiyk tot ftand gebragt. Deze Compagnie heelt in 17^,0 eene fom van 4 millioenen Piasters opgenomen, welke zy in 10 jaaren weder w-1 aflosten, te beginnen met het zesde jaar jder opneming. Waa.fehynlyk 'zal dezelve z eh daardoor volftrekt ruineeren. &y een nader Koninglyk bevel wordt aan alle Ettropifche Natiën vergund, van 1790 af, drie 'faaren lang, Oost Indifche Goederen naai de Mara'lies te veie re n , en daartegen Compagnies-goederen te ruilen ; het geen doét zien, dat men er op uit is, om den Handel in.eenen bloeié'nden ftaat te brengen
Zedert den aanvang der XVIfe Eeuw begon'cüen de- Franfchen Handel te dry ven op Oost - 1 Indien, doch met geene zeer gunftige gevolgen. in iöc9 doeg men 's Konings Min.fterie voor, eene Compagnie, in den fmaak der Nederland- . feite, optericllten. Deze voorllag, fchoon door' de beste verftanden onderfteund, kwam niet tot! fiand- — -Men heeft nog een Reglement, welk [ ten behoeve 'der deelhebberen van de te Parys j gevestigde Oost - Indifche Compagnie in Februaryj 2719 is vastgefteld.
De Algemeene Compagnie van Ponant, den • Levant, en der verre Zeeryzen (Compagnie Qcnë ■rak du Ponant, du Levant, & des y >yage s dc . ïbiig G-ars), in 1626 aangevangen,, of de zoogenaamde Morbthans - Compagnie, gelyk ook de ; Compagnie van Madagascar, in 1642, ontftaan,! 'eit verbonden met de 'Zeetogten van de la Mcilieraye,. waren alieuilyk een voorlpei van de volgende Hafideïs-ondememingen der Franfchen naar de Oost.
Zedert 16I64,. wanneer Colbert de Oost - Indifche , Csraar Skgnie vestigde , heeft, de Oost - Indifche, \ Jskma. «ói Frat/d-rjk een-; «eerdere vastigheid'
j
erkregen. De fchorsfing derzelve van 1709 tot 719, en die van 1769 tot ï/05, heeft treurige ev'olgen gehad. In 1719 moesten de Franfchen e Oost - Indifche Waaien driedubbel boven derel ver waarde aan de Buitenlanders betaalen.
In 17:2 .verleende de Keizer van het Duitfche Lyk Octrooy aan de Compagnie van Oftende; toch in 1727 fchorste hy dezelve, op aandrang ■an meest alle' de Europifche Mogendheden,, ■oor den tyd van zeven jaaren. — Niet voor [en jaare 1744 werden de Oftendenaars uk Bengalen verdreven. — Dezelfde Compagnie is noghands, onder den naam der Compagnie van Ff leste, ten einde niet tegen den letter der Fractaaten te zondigen, door een nieuw Privilege van 1780 wederom heifteld geworden, 111 :eh tydflip, wanneer de Mogendheden, die op lost-Indien Handel dryven, niet bemoeijenisfen fan eenen geheel anderen aart bezet waren. — .ntusfehen kan deze laatfte inrichting geene aanmerklyke gevolgen meer hebben, ten zy ét Keizer, na het bezetten van de FeneliaanfchèKevubl-ick zedert October 1797? eenige meer ukgeftrekte bedoelingen mocht hebben. —
Een gelyk lot, op lboitgelyk eene öndemèv ining, heelt de Pruisfchcn ge trollen. Waanende, Jat zy van de Europifche Staatslkten in Bengalen niets te vreezen hadde , vertrouwde de limbder Compagnie haar Fonds aan zekeren Joung, een Schollander, die Opper - Factoor in een Engelsch Compagnie-huis geweest was. \— Deze liet, in verftandhouding met de Engelfchen te Calcutta, het eerfte Schip dier Compagnie aan d.en Mond der Ganges in 1756 ltranden;'. het tweede Schip vertrok in. 1761 van Schandcrnagor, om het overfchot van het eerfte optezoeken. — De Aftatiaiifche of Cliinafche Compagnie van E?nbden ontftondt in 1751, en het Octrooy -voor Bengalen, en aangrenzende Kusten is, met bewilliging dier Compagnie, in 1753. uitgegetveu.
ofuujrfyruufrxi -i;Vl. ftSyjwsaHtfi sb iasa »off.
[Eerlang zullen wy eene fchets geeven van. de voornaamde gionüen,, en, zoo 'm Engelandals in Frankryk uitgekomene fchriften voor en tegen het inttandlioudeu der Oost - Indifche Handels - Ccffipagniëu. lied/dl.}
■ ■
' • -.sqhii -sbfwsadnov ob ftsjs ft- --^j . 3bm> soöi ai: cïthWïv aybsab «JpUóflato.&jfèi



C 267 )•
LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT.
(Sclietswyze overgenomen uit het Landbouwkundig Schoolboek, uitgegeeven door de Maatfchappy ter bevordering van den Landbou w.)
Zesde Uittreksel.
Over de fchadelyke Onkruiden, en derzelver uitrooyïng.
, &.UH,;- ch '•* • ; „ viti st» int , i;ü09-jï<5
De fchadelyke Onkruiden verdeelen zich in twee foorten, naar mate zy zich of door wortels '■ voordzetten, of alleen van het Zaad voordkomen. Men vindt beiden hier opgeteld.
De voornaame middelen daar tegen zyn het ■ ploegen, 'flegten, klaveren, en wieden; — Ditj laatfte gefchiedt met den Schreepel of het Wiedyzer, wanneer de Graanplanten nog jong zyn.| Wanneer zy grooter zyn geworden, wiedt men] ze, gelyk het Vlas altoos ,'"met de hand. — Vroeg! wieden benadeelt al tyd het Graan minder, is;] minder moeilyk, en dus aanteraaden. - By eens langzamen groei der Graanen krygt men eenentweeden opflag, dés men andermaal wieden moet.1 ''Wanneer het Onkruid dezelven bedekt, erfdéfi] grond inneemt, moet men het Land omploegen,; en andermaal bezaaien. j
Het Kweek- of Puingras teelt fterk voordin Zavel-, Zand- en Veengronden. Hetzelve moet door herhaald ploegen eh eggen alleen overwonnen worden. — Ook moet inen zorgen, dat het uit de Walkanten niét weder voordloope. ■ Hcermoes heeft mén meest in Zavelachtïg Land ; dit Onkruid wortelt diep, is niet uittevvieden, groeit, afgehakt zynde, des te fterker uit, fterft in den Herfst boven den grond, en is door den Ploeg niet te verdelgen. — Het braaken kort hetzelve wat in; doch verfche mest, in Maart of April daarop geworpen, Haard-asch, cn Var-j kensmest zyn er de beste middelen tegen.
Het Hoeveblad is noch met wieden noch me'ta ploegen uitterooyen; het vermindert alleen met! braaken. 't Is zonderling, dat de bloem van.het-j zclVe eéf, dan de plant of bladeren, ten voorl'chynl komt. — Men verzekert, dat de Hoeven door}' eene kragtige bemesting, b. v. van Haard-asch met Straatvuil, vergaan.
Van deze drie Onkruiden is Puingras het nade'eligst, om dat het in de bovenfte aarde groeit. Hierop volgt het Uoeyeblad, wegens zyne breede wortelen en bladen. — Heermoes is net minste fchadelyk.
Dc üicekels zyn met den Ploeg niette verdel-} gen. Door hun zweepen kwetién zv de planten, j
LI
en doen die kwynen. Men moet ze met de handuitwieden, terwyl het land zagt is.
De Zeugdistel of Melkwyd, een allerfchadelykst Onkruid, kan met den Ploeg gemaklyk worden uitgerooid, en groeit, in het braakjaar dikwyls geploegd zynde, zich zclven dood.
De Winden, meest in goede Zavelgronden tierende, kan men door herhaald wieden en ploegen overwinnen, zomtyds zelfs in éénen Zomer.
De Aardakers verarmen het Land, klimmen tegen de halmen op, en groeien dikwyls boven het Koorn uit. Men moet ze uit Wintartarw, Wintergarst en Rogge uitwiedèn. Het best verdelgt men ze door uitgraaven.
Riet, meest in laage Kleilanden groeiende,kan niet wel uitgeploegd worden. Men legt de Landen, waarin'het groeit, aan klavers, en beweidt die twee a drie jaaren met Paarden en jong Vee; wiardoor de Rietwortels vergaan.
Van de Zaad - Onkruiden zyn de Oot, de Hark en de Dollik het allerfchadelykst.
De Oot is een Zaad, dat wel naar de Haver gelykt; ryp zynde is dezelve bruin en ruig. in Duitsehland noemt men dezelve Flughaber. Alle fchadelyke eigenfehappen vereenigen zich in dit Onkruid. Het groeit in alle foorten van Landen zeer weelig, neemt alleen alle voedfeldeelen uit den grond weg, en is zoo gelyk aan de witte Graanen, dat men' het niet onderkennen kan, voor het uit fchède van den halm is: men moet het dus zeer omzigtig uitwiedèn en zorgen, dat het zaad niet uitvalle, 't geen by de 'Oot zeer fcliielyk't geval is". Ook moet dit Onkruid, gewied zynde, fpoëdïg' van het Land gedragen worden. Men moét de wortels mede uithaalen, wyl die anders aangroeien. Het is noch door ploegen, noch doof klaveren en weiden, weg te krygen. Het zaad der Oot blyft wel 30, misïchïen 100 jaaren, goed.
De Hcrk is niet min fchadelyk, en zet, 't geheele jaar door, nbg fterker voord. De Ploeg verdelgt die flegts ten deele. Het is byzonder dat deze plant, wanneer zy geen tyd genoeg heeft om te bloeien , evenwel nog zaad geeft, vindende men hetzeive in het midden der fta'in, naby den grond, beilöten.
Nog nadeeliger is het Mosterdzaad. — Ook doet de Dollik veel léhadej de laatite heeft mor; alleen in 't Wintergraan. Zoo veel rften kan, fnydc men de Graanen boven de Dollik af, om het zaad niet inteobgften , waardoor het brood /.wart en bitter wordt gemaakt.
Het beste middel tegen de Oot en Hèrk is het wieden, eer zy zaad geeven. — Op Landen, waar zy veel zyn, kan men om 't ander jaar Paardeboonen of Aardappelen teelen, wyl deze v'r'ug.en ruim ftaan. en wei er va 1 it onderkennen a zyn.



ïyrr — ö'iïïti is- tnoeilyker uittewleden, wyl die ©nd'er het Wintergraan" eerst in de Lente opkomt. Men- meent, dat' dit Onkruid alleen fchiet op Landen, die in 't voorjaar niet geploegd en met Gram bezet zyn.
Meer andere Onkruiden, b v. de Boldert, de Dravik, de Beker, de Vogehnek, en de Slecnklayer, groeien alleen of voornaamlyk in het Win terkoorn, en vermengen derzelver zaad met de Graanen. — Dit laatfte is ook 't geval met de & kef en Wilde Boekw-yp
De Kleef-plant is in 't begin teder, en wordt vaak voorbygezien; vervolgends groeit zy weelig, hegt zig aan 't Koorn, en rukt de halmen naar beneden. Zy brengt veel zaad voord* 't geen niet van 't- Graan te fchciden is, en vooral de Tarw iu waarde, zeer vermindert.
Nog. heeft men onder 't- Graan de zaaden der Kamille, welke plant ook- in klavers groeit. Kfaverhoor met Kamille vermengd, is liegt Paardevoeder. Dit Onkruid, op 't laatst byna den geheelen grond bedekkende, doet de Graanen, vooral Wintergarst en Erwten, zeer veel nadeel.. — Rood beert of wilde Wilg, boomsgewyze, vooral in koude Landen groeiende, heeft fterke wortels, cn is zeer fchadelyk voor het Vlas. — Allerfchadelykst zyn bok de Klaproozen, die meest in ligte Zavelgronden, en in het Winterkoorn,, groeien. Waar zy veel zyn, heeft men nooit een goed gewas. Men heeft e: in 't Wintergraan minder nood van, als men. 't Land in den nazomer ondiqo en by droog weer omploegt.
De Blaauw i f Koornbloemen vindt men alleen ih fchraale gronden. Tegen het Zaadgras, 'rgeen zoo veel nadeel doet, vooral aan Koolzaad en Wintergarst, en, met de nodige voorzorgen, by het Zomergraan beter is onder te houden, gelyk ook tegen andere zaadgevende grondvuilte of opflag, zyn klaveren , weiden en ploegen dè beste hulpmiddelen. — Ook vernielt men ze, door de Graanen, nog kleen. zynde, met de Klaverzaadeegd doorteflegten.
den, die fterk- afgekookt Worden, in den omtrek van eenen kwynenden Boom in den grond gegraven , bevordert deszelfs groei aanmerklyk. — Steenkoolen , gloeiend in water gebluscht, en om den Boom gelegd, behoeden denzelven in eene fterke hitte voor het uitdroegen, wylzy devvarmte ftof niet doorlaaten. -—
De Burger Haugh heeft een middel uitgevonden , om de couleuren van gedroogde Bloemen te bewaaren; hy doopt dezelve, wanneer zy in vollen bloei zyn, in Alcohol.
De B B. Fourcroy en Vauquelin, meer dan 800 Steenen, uit de meuschlykt Waterblaas genomen, ontbonden hebbende , kondigen een middel aan, om op eene, zeer zagte wyze de lyders van dit fmartyöl en doodlyk ongemak te genee.ien.
DïM, Opziener eener Porcelaiu - Fabriek ts P-arys, heeft Smel'tverwen uitgedagt, die in het fterkfte vuur derzelver couleur volkomen behouden.
De gryze Generaal Montalembert heeft ten dienfte der Zee-Artillery eene reeds proef kundig jonderzogte methode uitgedagt, waardoor \ der anders benodigde manfehap, in hetzelfde tydsverloop, driemaal meer werking aan eene Scheepsbattery kan geeven, dan op de gewoone wyze.
De B. Fiallon heeft een werktuig uitgevonden r dat zonder raderen en pompen,. en zonder grootö kragten te behoeven, het water tot de grootfte hoogte opvoert.
Leval en Paytes hebben middelen aan de hand gegeeven tot het gebruiken vau Scheeps - Telegraphes, door. hun P'igigrayhes genoemd.
De B. Bonnemain gaf eene befchryving van een werktuig, 't geen hy Regulateur du feu (JSuurgtleidery noemt. Hetzelve behoudt in de heetfte Ovens eenen gelyken graad van hitte, en is zeer nuttig voor Brouweryën en Branderyën.
Paul, een Werktuigkundige te Gendve, heeft eene Balans uitgedagt, die met de grootftenaauwkeungheid de zwaarfte lasten Weegt, en te gelyk de oude en nieuwe QRepublikein/c'he) hoegroothe* - den des gewigts aanwyst.
M OECONOMISCHE BERICHTEN!
NlJIT IG F. ü I T V I N DIN G E N in'
Frankryk.
fla.fenfratz en andere Scheikundigen hebben' bevonden, dat fpaanders en- tot ftof gemaakte'| beenderen twee of drie jaaren daarna den grond1 ong meen vrugtbaar maaken;. in Auvergne gebruikt men- daartoe zedert langen tyd Je beenderen- van dieren- Een Geley uit dierlyke beftandébelen,, b.v. zenuwen,, beenderen,hoorn,.en hui* L
Keurige Narichten omtrent de Poo.LSCHE
H AIR VI EGTE N.
(Getrokken uit eenen Brief van Ü. J. Seetzen aan^ D. G. Wardenburg, te Göttingen; gefchreven uit Swartowa, in We ■ t-Pruisfen, den 30 Maart 1; 98.)
,-, Geduurende myn half jaarig verblyf te Swartowa hadt ik meer dan ééns gelegenheid,-om my aangaande den oorlp ong, voordgang, en de genezing, van dit zbndeihng. ongemak te doen onderrigr
ten*,



C ^9 )
teiv; dan, daar vooroordeel en bygelcof by de metsten hieromtrent meer geldt dan een grondig onderzoek, verlangde ik zelf eenen lyder aantetreffen. Uit gehikte my zoo min te Dantzig als te Swartowa, waar de Hairvkgt ongemeen zeldzaam is.',-- Dan, zoodia men over de kleene Riviei Piaschnitz in Westpruhfen komt, vindt men in ieder Dorp Mannen en Vrouwen 111 menigte, met dit gebrek bezogt,"
„ lk hoorde van den Leeraar tPedekind, dat in het Dorp IFirschgozina een Man woonde, wiens Hairvkgt aanmerklyk in grootte Was. Jn ging derwaard, verzeld van den Schoolmeester als tolk, wyl niemand aldaar Hoogduitsch fbreekt. — lk vernam, dat de bedoelde Man Meesterknegt was by den Dorpsfchout (Veiwa/terj. Deze ontving my vry beleefd, doch ver wonderde zich, dat ik die reis hadt ondernomen, om eene — daar te Lande zoo gemeenzame, — Hairvkgt te zien. — Op den middag kwam de bedoelde Man t'huis. Hy was in den beginne verlegen , en fcheen zich over zylie natuurlyke Paruik te fchaamen; hy was Wel gemaakt, groot en iteik. Zyne wangen waren bleek, 't geen doorgaands het geval is by de Caszuben of lyfeigenen , wegens hón ftegt voedzel, onreinheid , en overmatig gebruik van fteiken drank "
„ Ik onderzogt vervolgen Js zy:"e Hairvkgt. Boven op den fchedel , waar het Hair aanvangt, begon dezelve, liep over het agterhoofd breeder uit, en hing, van boven af gei ekend, 2 voeten langs zynen rug neder. Op de hoogte van den nek was zy 9 duimen breed, doch laager werdt dezelve fmaller, en eindigde in eene ronde fpits. Zy hadt de dikte van één vinger. De zylokken, omtrent 9 duim 1 ang, wai en van 't overige Hair afge- fcheiden,en met bandjens aan dttVkgt vastgemaakt. „ De Hairen zaten zoo vast in één, dat geen Paruikmaker in ftaat zoude zyn , een vaster ftaan te maaken, noch die te ontwarren. Wanneer ik dezelve van onder aantastte, kon ik ze als eene ParUik geheel oplichten. - Intusfchen kon ik geene kleefftof tusfchen de Hairen ontdekken : zy waren drooger dan by andere menlchen. De couleur der Hairen was onnatutlrlyk, en gelyk aan die van dood of verzengd Hair De Fkgt werdt door ftof, hooi, en allerlei fineer nog afzigtiger gemaakt. — Dezelve een weinig optillende!, ontdekte ik, dat de Hairen 'j. duimen van 'r hoofd af volkomen nafuurlyk waren , en dat de zamen vlegting van dr.ar eerst begon. Deze gezonde Hairen fcheenen, wegens het broeien van zulk! eene Paruik, een weinig vogtig."
,, Omtrent den aanvang en voordgang van dit [ gebrek, verhaalde hy my, door mynen tolk, het,' volgende: hy was nu 43 aaien oud, en droeg deze \ Ir kgt ïeeds zedert 14, jaaren.. Zyne Ouders hau '
L
den er g..ene, miar wel eene Zuster, die dezelve verloren hadt, doch daarna zwaare verzweeringen aan de beenen bekomen. Hy hadt ook iets van dien aart gehad, doch dit was gebeterd,, zoodia hy de Hairvkgt k;eeg. Eer dezelve uitbrak, hadt hy hevige pynen door alle de leden gehad ; docM na dien tyd was hy gezonder dan ooit geworden.— Hy hadt voorheen de Hairen naar's Lands wyze kort gedragen, en zich alle morgens behoorlyk gekamd. — Op zeke en morgen bevondr. hy zommïgen zyner Hai en zoo verward, dat hy er bykans de kam niet konde doorhaalen. Den volgenden morgen was zulks nog mociiyker. Eindelyk was al zyn poogen vrugteloos, en de ftreng groeide hoe langer zoo meer, tot dezelvé hare tegenwoordige lengte bekwam. — Er waren nog andere lieden in liet Dorp, die Hairvlegten hadden ; zelfs hadt een jong kind in Czarnovieh ef eene. — Van zeker Klooster - Geestelyke teStoltenberg kogt hy een fcherp vf'ater, welk hy, tot verdelging van het ongedierte, om de 8 a 14 dagen in de Hairvkgt goot." —r—
„ Ik boodt my aan , om dezelve aftefnyden. Om 's Hemels wil niet! riep hy; — indien de Vlcgt nog niet al het gif uit het ligchaam getrokken fiadt, was ik ongelukkig, en zou ik mét groote fmarten een tweede krygen; ook zoudt gy gevaar' loopen, van er eene te" bekomen, of ten muiften, om uwe handen te verdraaien. - Dit werdt door den Schout en alle de omftandersbevestigd !" — „ lk wilde de Hairvkgt van hem koopen, eh .boodt hem daarvoor a ducaten; doch hy bleef onverbiddelyk." —
Men noemt dit ongemak in Iolen% Koltun of Kautünn en Slrang; in P ommerenKiatieo'?Maht< klatte, enFkchte; elders ffeichfelkopf^iIlaatfilz:' „ Men houdt hier te Lande de Hairvkgt ov eral voor befmettelyk. Sterke geitellen zjudën zomtyds twee jaaren lang fukkelen, eer d zelve uitbreekt. — Het bygeioof houdt ze v or 't werk* i/an Tove heklen. die iemand eenig ftof Van eer.e verbrandde Vkgt doen verzwelgen I"
„ De Hervormde Leeraar van Krockow ver-haalde my, dat een driejaarig kind van zynen Zwager ééiiflags eene Vlegt bekoméri hebbenue, men deszelfs Minne had', onderzogt, en bevonden, datzy er insgelyks eene'droeg. Waarfchynlyk was' het kind door haar zog b fmet geworden.1'
Zeer vermoedelyk is de Flegt zomtyds eene" Familieziekte. D. ll'edekindverzekerde my, by een eerstgeboren kind daarvan reevlslpooren gezieil' te hebben.5'
,, Behalven de fmaftlyke pyrien by het uitbreeken der liegt, misvormt dezeive' zeer het vrouwlyk huïfel, eh verwandelt hetzelve in hét Hair' der Eumenidcn. — Doorgaands bepaalt zich het ongemak tot de Hootdhauen, doch er zyn voor«3 beeli>-



C 97° 3
"beelden, dat nok de baard der Poolfche fooden daarvan is aangetast; ja, eene Vrouw te Kamelo, in de nabuurtfehap van het Steedje Neufladt, in Westpruisfcn, kreeg er eene op de allergevoeligfte plaats, gelyk men my verzekerd heeft. Haar Hoofdhair was reeds gevlogten, en hare kinders hadden dit zelfde gebrek."
[flet overige in N°. 36,]
rji) ,rj ijs-ihoob sbnb5? tsht maj. ft) eiisay/t '.is j Pryzen van eenige voornaame Koopwaar en en Levens middelen, te Amfterdam, den 27 May 1799.
De Geraffineerde Suikers zyn, zedert 6 May, {zie N°. m) doorgaands |V§' a |ïi 1 % minder.
De 7heën zyn iets williger.
De Coffy is over het geheel iets minder.
De Virginy - bladen zyn 14 a i3 ft. De Era ftlfche rollen 13 a 17 ft. De Maryl. bladen ïöj a 17. Ook is de Ukraine 5 a 6 gl., de Inlandfche ca Garotten 4 gl., en de flongaarfche eti Duitfche Tabak 6 a 7 gl. — per 100 g§ gedaald.
De Tarwe is doorgaands 40 a 50 a 60 a 65 gglv per last gemonteerd. De iïcgge 85 a 90 ggl. dito ; de gedroogde 35 ggl. dito. De Garst 40 ggl. dito. De Brouwhaver is op 140 a 156 ggl., en de overige foorten op 115 a 120. De Boekweit is op 37 a 40 (g. — De Paardeboonen zyn op 38 340^.
Te Dordrecht, den 23 May 1799.
Koolz.,Inl.enZeeuwsch,periast..86a88iï 90 <£■ Zaai Lynzaad, Inl.enZeeuwsch,
per aclittendeel
Raap-Oly, per Aam. \f\l 9° Sh
Lyn dïto per dito . , , 7.0 gl.
Raapkoeken, per 1000 7° gk Lynkoeken, per dito •
Den 24 May.
Ruuwe Vlasfen. per Stëen . 28 a 45 ft.
Moutwyn, per Virtel ... e£.
Genever, per dito . ... 15 ^
Luikfche Kooien, per Hoed . 25 a 26 gl.
Waag dito, per 100 Waag . . 28 gl.
Een 27 May.
Candybrooden - - 46J a 471 %
poeijer dito - - 44t a 45+
Raffinadcn - - 43 a £
Mdisfcn 2 en 3 8 - 393' a pf
Lompen - - a ? 8 '
Stampfusker - - _ 39 a 42
Basterden - J „ 29^ a 36^ Candyën, diverfe « - ég' a .ó5
Syroop - . ' . .
Te Schiedam, den 29 May 1799,
Moutwyn — £ de 30 Virtels, «afetf^ jiJtofc Geneyer 14 ^£ dito, dito. Genevcr[66tn 68 gl. per Aam, ^tb/?. iW/. Gedroogde f.ogge 160 g§ per Last 320 ggl.
Te Utrecht den 25 May 1799.
Witte Weit - - - f i6ï z ïfL Roode dito. - - - = j^l a 16
Rogge . fö| a iö
Boekweit - - - * 8' a 9f.
Haver - - . = ?I a 8 Wintergarst = Zomer dito - - - = 8j a 9*'
Pryzen van eenige Binnenlandfche Effecten, te Amfterdam , den 30 May 1799.
BATAAFSCHE REPUBLIEK.
Inlr. Prys pCt.
Recep. van Anticip. Penn. ten
laste't Bondg tc Lande, 1.797. aspCt. 35^36]; dito uit tle Helling tot he'fftel der
Marine / . a 3 - 36" a f
dito uit de Brab. febaévergoed. £4 - 32'333! dito uit de Héff. van 98, op de
Bezittingen, naar rato van lom
men en Comptoiren I - 41^345 Bat. Refcriptiën, den 30 May . a4pCt. Losbaar 1799 . _ . 04 a 95 1800 . _ - 68':zfo
1 ~ " 53 4i
2 . — - 48 a 50
3 • — - 44 346 4 • — - 44 345?.
Na den Vrede — - 35330!
Voormalig HOLL AND.
ecep. uit de geforceerde Geldlicht, van 95 en 96 . a^|pCt. 35 a^
-ifto uit de Loury van Febr. 9^ a2| - 33334
uuo



C 27* >
dito uit Je Vryu-iil. Negot. van
üetob. 97 • a5 - 554a|
Certificaten van dito . - ü a i
uit de Gorinch. fchaêverg. a 5 •• 53 a 54
foor vi. UTREC li T.
a 2Ï, at, 3, 4 öCJ* • van 40 tot 55 pCt. uit de Aslignaten . as^pCt 85387 ■ dito uit de 50 en 100' Penn. aaj - 35336] ,
Voorm. GELDERLAND.
Oblig.
33 pCt 36338
Recep,. uit de Vrywill.. Negot. 97 35 - 53a54 duo uit de Geld. fchaêverg. 34-34335
Voorm. OVERYSSEL.
Oblig. a ag en 3. pCt. . van 37tot43pCt. Recep. uit de 100 . en 50^. Penn. 34 - 42344
Voorm.. Z E E L A N D.
Oblig, a 2, aJ, 3 cn 4 pCt van 28tot42pCt. Recep. uit de Lotery 97 . a 3 pLt 36 a -%
Voorm. FRIESLAND.
Oblig. naar de jaaren van Iosbaarh. a.3 pCt.
dito . - t% ' 33a'34t
dito» . - " 4oa4i
O. I COMPAGNIE.
eW"-. ten lasten diverfe Kamers ki pCt. 24aco" Recep.-van Anticin. Penn; . - 3^34
Otó'iJ. van allerlei* aart, rentende;
a 21-, 3> 3-' 4 pCt. met of zonder
vergoeding'der verl. lntreslen, van 29! tot43pCt.
%c lange Renten a 6 34 a m ■
mgdoöh Compt. Oblig. naar. de jaaren. 08 a 73
Jfiofings-billeUen . f Il£ai3
£/%e/. dito .... *
COUPONS.
Der O..L,Comp. vm r Dec.
1797 en 98 • |63 a70, en63 a64pCt
ditu duo van r Oct 97en98-368370, en 63 364 J Negot. van IdolLen Zee. 1797 I
én, 98, en 99. . . a66 a 6B, en 59 a 611, en 50 a 51 Ncgouatie 1705, van 1795 . - 98 a £ |
•— 1786 , van 95, en 96 . 97I a
4 — 07; . . . 68 a 6*9-. |
BELEENBANK GELD.. 3. May gga i p.Ct.I
Coaw yf« 30 May 1799, te Amflerdam op de Steden
Madrid ■ . 2 m: Ufo •»
. , dito . I ^ gQ, Cadix . . dito f Seyilien . . dito . J Lisbon . . 'dito . = 59; a 59"' '
Port a Port . i£ Ufo van 3 m: - 50I Venetiën , • 2 m Ufo . 1 94 Livw«o. '. dito . • * f& iétlV. Gc»«« .. dito . * 101
Parys, kort. betaalb. in Specie = ói£ a |
. , 2 nu Ufo . *
Bordeaux . —■<- —— • ?
dito . . 1 Ufo . 1 6a| Hamburg, kort. Banco . 8 40--} a 40 ur..
dito . . 2 m: Ufo . « 39Ü a i ft. Breslau , . 6 weeken dato » IVeenen . . dito . * 37 ft»
Zeeland ■ ■ ><v'!,>.■♦;.«V ^l-jvtW'f 00 nfl
Rotterdam * • s i pCt.
Bankgeld » 93i
h i \»b jfijsa ?8ü ffisbaoimay vs
NB. De plaatfen , op welken geen WislelCours iö, zyn opzetlyk weggelaten^
NATIONALE LOTERYEN.
In de vy/a5é Clasfe der 90de Generaliteits?w Bataaffche LüTERY , welke is begonnen te trekken, op Maandag den 27 May, zyn uitgetrokken de volgende Nos. eu voorname Pryzen.,
r/£cLyst.Nff. 37320 met ƒ 1000 :3</« No. 34554 — -■ 1000:-
4T701 —'- rooo:^de No. 120389 — - 1250:- Premie».
24503 25,000:-
42410 — - 1250: - Premie;.
gde Nb. 41138' 1250:.
6(lt __ No. 13078, — - 1,2500:- . ■ yde ~— No. 8310 — - icoo:-
6263. 7>5°°'-"
Kri . y.'.'.».yOiA'fc y 'tav' ; -1-— 4gjgj|
.«Mi. .uvi t:f r: ft$uM>3b ttcv"vw^ï^Vi wU qirfag i« - >W* didbè ** ^jmai 'jT
—: —Vr-—- :-^ke£e£-



C 472 )
Z E E T Y D I N G. ,
Berichten.
Door den Magiftraat van Elzeneur is by Circulaire bekend gemaakt, dat de Deenfche Schepen, door Kapers opgebragt wordende, moeten kennis geeven aan de Deenfche Confuls ter plaatfen, waar zy opgebragt worden, om de reclames te bezorgen.
Aldaar is den 19 May gepasfeerd 't Deemch Oorlogfchip Ditmarfen van St, Helena en de Kot ter Heüetlynderen met vier O. I. Schepen, waar onder drie van Batavia.
Men verneemt, dat zedert den r8 May een vloot van 45 350 Vaai tuigen, onder Ameland, dooide Bataaffche Kaperboot de Vlieg in befcherming was genomen tegen de geweldenaryën eener gewapende Engelfche Sloep, welke de Smak van Kapt. J. Remfe Meijer van daar hadt weggenomen, en op de overige Vaartuigen gel'choten.
De Engelfchen wyzen veele Schepen voor Texel af, en viliteeren op de Wezer en Elve allen, die zy vermoeden, dat naar deze Republiek gaan.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Door de Franfche Kapers zouden genomen zyn 't Sloepfchip VAmi van Londen; twee Engelfche Sloeplchepen en eene Goelette, te Bergen opgezonden ; een Engelfche Brik, te Stavanger opgezonden; een Engelfche Kaper van 6 St.; en 't Amerikaansch Schip l'Arethufe; dit laatfte is op Rivier van Bordeaux verongelukt, de Equipage is met moeite gered, men hoopte de lading te bergen.
Opgebragt te Tarmouth, de Schepen Bastiaan Johannes, Kapt. Tadfen, van Amflerdam naar Gothe/ibarg,; 5 Gezusters, Kapt, Pcarfon., van Bergen naar• Dordrecht; de Noordflar, Kapt. Mengles, van Duinkerken naar Altona; Rofe, Kapt. Rofe, van Havrc; de Jonge Alida, Kapt. Pollyent, van Londen; de Verwagting, Kapt, Dirks, van Londen naar Embden; die llojfnung von gtwlnn, Kapt. Tammes, van Huil tiaar Embden; Reformator, Kapt. Scheper , van Guirnfey; de Voifzigtigheid, Kapt. fVilledfe, van sJ/nfterdam naar Lisfabon; Bergen, Kapt. Melfoffen, van Amfterdam naar Bordeaux; en Rcfolution, Kapt. Madfen, van Dordrecht naar Noorwegen. — Te Deal't Schip Sufanna, Kapt. Eggert, van /j/e </<s France. — Te Bergen in Noorwegen 't Schip //?e Nephtune, van Londen naar Stokton. Te Mallaga 't Schip Aurora, Kapt. Harmens. —
Vrygegeeven te Mallaga het Deenfche Schip Sper |
Te Amfterdaia, by C- COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
culatlon, Kapt. Heiman, nevens het Brigfchip </# Frednk, Kapt. Harder. Prysverklaard te Mallaga de ladingen van het Biiglchip Eenighcden, opgebragt te Almeria, en van de Vrouw Brigitla, Kapt. Aimmerman, te d/a//ögö opgebragt. ——
Scheepsrampen.
Met fchade binnen te Workum Kapt. 2\ ij/.
Klaafen, van Amfterdam naar Embden.
Uit £rf;we« meldt men, dat de lading van Kapt. T. Jenfen, van Bremen naar Amfterdam, wordt overgeladen in de Schepen de 3 Gebroeders Kapt. 7>j/, en ^/-cay Dcyerina, Kapt.
Texelfche en Vlie -Lyst.
Den 28 May. Niets gepasfeerd. De Wind N. N. O.
Den 49. Naar Zee de Schepen : de Charlotta IVilhelmtna, Kapt. J F.Schults; de August Fredrik, Kapt. J F.Dimftry; delfts, Kapt. Fredrik Meeske; de Vrouw Hendrica, Kapt. J. H.Schulisde Vrouw Margretha, Kapt. J.Schulenburg* alle op avantuur. De Wind Z. O.
Den 30. Niets gepasfeerd. De Wind W. ftil.
Den 27 en 28 May. In 't Vlie niets gepasfeerd.
Den 29. Uitgezeild de Schepen: Harminius, Kapt. G. Schuits en de Jonge Dirk Henne, Kapt. C. H. Ruyl, beiden naar de Oost sec. De Wind" Z. Z. O. en N. O.
Helvoetjluis.
Den 2.7 en 28 May. Niets gepasfeerd. De Wind N. W. en Z. W.
Brielle.
Den 27 May. Niets gepasfeerd. De Wind W. N. W.
Den 28, Uit Zee binnen 't Schip Cornelia Albertina, Kapt. J. Brandt, van Embden.- M.Post, heden morgen naar Zee gezeild, is op de Rheede teruggekomen. — Heden zyn wederom 334 Engelfche Liniefchepen voor de wal. De Wind N.



N°. 35- 5 Juny
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zee» vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk mdere middelen van beftaan.
t OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN,
Over het Catoen, en Catoenen Goederen.
(Schetswyze ontleend uit de vorbereitung zur Waarenkunde, von J. Beckmann.)
(Vervolg van N°. 33. bladz. 260.)
De Europeërs hebben de Catoenplant ook iu America overgebragt, in welk werelddeel aelfs meer dan één foort derzelve inheemsch is; zynde het Catoen daarvan door de Vrouwen der
inlandfche jimertkanen, eer zy door dc Europeërs overheerd werden, ingezameld en verwerkt geworden. — Het Catoen van Zuid - America komt in wezenlyke waarde dat der Oost-Indien het naaste by. De Europeer ontgint daar de woeste en flegts even opgedolven gronden met de Cultuur der Catoenplant, en wanneer vervolgends het Land door nog voordeeliger Producten is uitgeput, keert hy tot diezelfde Cultuur terug, om eene lastige en kostbare bemesting te vermyden. De Struik bloeit er tweemaal in het jaar, geeft om de 6 a 7 maanden type vrugten, en levert zomts in 2 jaaren 5 oogtten op. —
Uitnemend goed is het Catoen, door de Portugecfen uit Brajil, voornaamlyk uit Maranhaon of Maragnan aangebragt. Hetzelve is wel zeer onzuiver, wegens de flordige behandeling, doch fchikt zich niettemin, beter dan eenig ander, voor het bereiden van een Fluweel en Pluis, welken ongemeen glanzig zyn.
Daarop volgt het Catoen van Cayénns, waarvan de Franfchen de fraailte Doeken, Kousfen, Mutfen, en hun Fluweel maaken. In 1752 bekwamen zy van daar 17919 ponden, en thands, na die Colonie aanmerklyk verbeterd te hebben, zal de oogst waarfchynlyk veel grooter zyn. b
Zeer veel en zeer goed Catoen trekken de T
Mm
Nederlanders uit Berbice en Surinamen, waar deze Cultuur nog naauwlyks eene halve Eeuwgevestigd is geweest (*). In 1750 vindt men de eerfte aantekening van uitgevoerd Catoen uit óuriname naar Amfterdam, belöopende 7765 ponden. -— De Struiken, welke hier niet huoger groeien dan 5 voeten, worden tusfchen de Cbffyboonen in geplant. Doorgaands geeft ieder Boom \ f§ Catoen jaarlyks, en de besten draagen niet meer dan 1 \ éE. Men onderfcheidt er drie foonen, waarvan de ééne vrugtbaarder in het draagen is, dan de andere. — fiet Catoen wordt in zakken van fterk Linden gepakt, die men vogtig maakt, om hetzelve des te fterker te konnen zamendrukken. leder zak of baal weegt 350 ee. Van 1753—1774 trok Amfterdam alleen van daar 1,600,650 fe, zynde, tegen 8 duivers het m berekend, eene waarde van ruim doo,ooo guldens, ln 1771 ontvingen Rotterdam en Amfterdam te zamen omtrent een millioen ponden.
De meeste West - Indifche Eilanden vinden zich het allerbest by deze Cultuur. Cacao, Coffy, Jndigo en Suiker groeien ïiiet overal, wyl het den grond of de luchtftreek aan de daartoe vereischte hoedanigheden ontbreekt. Het Catoen integendeel groeit in eenen zandigen, mageren, uitgeputten grond, het behoeft zelden regen, deszelfs teelt geeft minder arbeid, en tusfchen deszelfs planten kan men nog andere gewasfehen aankweeken, b. v. Indigo, Maïs, ffetHolcusSor§um, Angolifche Erwten enz. Deze vrugten zyn een paar maanden eer ryp dan het Catoen,'en benadeelen dus hetzelve niet.
Ook op de West-lnd. Eilanden is dezeplam bloot jefteld aan de verwoestingen van den regen, van
aan-
(*) Zie Fermins Befck-eibung der Colonie Surinam. Berin, 1775- — Antlt. 'Bioms Feikandel van den Landbouw n (te Colonie van Suiinamen. Amft. 1787. — Bicarde landbuck der Kaufleute, uebsrfelzt vm Gadsbusch, ca aa» leren.



C 274 >
aanhoudende fteffce winden en Inferften.- De witte Lindkreeft (Oancer vocans) knaagt de eerst uit1'pruitende planten by den grond af j nog gevaarjyker evenwei zyn verfchiliende foorten van Rupfen. Indien dezen vroeg komen, fpruiten de Catoenplanten wederom uit, doch niet zelden komen zy herhaalde reizen, en dan derft het gewas. Zommige Mieren nestelen zich zoo vast in de fchors, dat men de dammen by den grond moet wegfnyden, om een nieuw uitfpruiffej te bekomen. Voords klaagen de Eilanders nog over een gebrek, dat zy Coulagc (van het Franfche Coulure') noemen, en waarby bloeifems en vrugten ontydig afvallen.
Op St. Domingo bouwen de Franfchen Catoen tusfchen Indigo en Maïs. Men heeft er drie foorten, waarvan die met langwerpige vrugten het fynst Catoen geeft, en in die gedeelten van het Eiland, welke Gonaiyes en Artïboniie heeten, geteeld wordt. — In den oogsttyd moet ieder Negerflaafog a 30 gg daags daarvan zuiveren;- konnende men zulks tot 50 eg toe brengen, indien men het Catoen llerk in de zon broeit, wyl hetzelve als-, dan zyne zaadkorrelen ligter vallen laat. Men maakt hier baaien van 300 f§. Volgends Nlcolfon, die de jongde berichten van St. Domingo mededeelde, zouden de Franfchen (voor de omwending.) jaarlyks voor 4 millioenen Livres aan Catoen uit deze Colonie getrokken hebben. In 1754 zouden er, volgends Raynal, 6,300,367- Catoenftammen gegroeid, en in 1767, omtrent 3-millioenen fSt Catoen uitgevoerd zyn.
Martinique hadt,, volgends denzelfden Schryver, in 1737, ruim 2 millioenen Catoenftruiken; evenwel fchynt dit getal naderhand vry wat verminderd te zyn, en in 1769. zou Frankryk niet meer dan ruim 6oo,oco Catoen van daar hebben ©ntvangen..
Guadeloupe, zegt' R., hadt in 1755 nagenoeg 13. millioenen dammen, en het nabygelegen Ei- ; land Marie Galante 4! millioen. — Evenwel le- i verde Guadeloupe met deszelfs onderhoorige Eilan- < den in 1768 aan Frankryk naauwlyks 1,200,000 gg Gatoen.. 1
Van alle de ^Engelfche Eilanden bouwt Jamaïka 1 het meeste Catoen. In den beginne waanden de c Britten,: dat zy hunne Fabrieken van deze dof 1 uit hunne eigene volkplantingen alleen genoeg- 2 zaam zouden konnen voorzien, doch dit misluk- i kende., heften zy de belastingen der vreemde Ca- c toenen op, en hieruit ontftondt eene zoo groo- k te daaling, dat hunne Colonisten de Catoenteeh a zints weiniger achteden. — Volgends Campbell L a;yn in 1770 uit Jamaïka'm het Britfche Ryk a249 baaien Catoen, ter waarde van 22,490 P. St..ingevoerd;. eu uit alle deszelfs Eilanden, te zameu jfrekend,. voor ioii,32&:P,.St..in;koapprys> zon- L
der vragt, lasten, en andere ongelden te bere* kenen.
Spanje bekomt dit Produel: uit Chili, Feru,Flof rida, Paraguay, Louifiana, de Antilies, Spaansch St. Domingo, Portorico enz. — De Deenen trekken een weinig Catoen uit de Caraibes, voornaamlyk van St. Croix. — Ook de Zweeden poogen thands deze Cultuur op het Eiland St. Barlhelemi, waarvan zy Zedert 1784 bezitters zyn, uittebreiden.— Eer wy voordgaan, moeten wy onze lezers1 waarichuwen voor eene vry algemeene dwaaling,. Men verwart naamlyk met het gemeen Catoen eene byzondere foort van Boomwol, die in de Oost Kapok of Mapu, in West-Indien door de Engelfchen Silk-Cotton, door de Franfchen Coton de Fromager genaamd wordt, en welke de Europeërs Zyden Catoen of Zydenwol noemen (*). Deze wordt gewonnen van eenen Boom, die by de Kruidkun-digen Bombax heet, en welke op Amboina, Sumatra, en op de meeste plaatfen in Oost-Indien, op de West - Indifche Eilanden, en in veele landen van Zuid-America, op eenen zandigen., dorren bodem in het wilde groeit. — Deze Boom geeft een breed en aangenaam lommer, en bereikt dik«wyls eene dikte, welke door xó menfchen niet kan omvat worden;- men maakt daaruit booteu, die 150 menfchen konnen bevatten. Deszelfs vrugt heeft de groote van een Ganzen-ey, en wordt,, ryp zynde, met eenen zwaaren llag gebroken; zy
bevat 30 a 40 roodachtige gladde zaadkorrelen
waaraan eene zeer korte, fyne, zagte, paarlkeurige, zyachtig blinkende Wol gehegt is. Men zegt, dat de Chineefen deze korrels nu en dan onder de Peper mengen, naar welke zy eenigermate-' iweemen.
Deze Wol- wordt wegens derzelver kortheid liet gefponnen, noch geweven, maar, gelyk wat«:en, totpeuluwsen kusfens gebruikt, welke laatïen veele lieden in Indün op de maag draagen, om dch na heete dagen tegen de avondkoude te dek*ten. Labat houdt deze kusfens voor gezond, loch Miller meent het tegendeel.
Percival, Beckmann en anderen meenen, dat nen deze Wol wel degelyk zou konnen verwerden , en b. v. tot het Hoedenmaakeii', in de plaats Ier duure Beverhairen, gebruiken; Het vilten'chjmt wel byzonder aan het dierenhaif eigen te" yn; doch, indien het algemeen zeggen gegrond 3, dat de Zydewol, even gelyk de Vederen,oor de warmte uitzette, moet dezelve eene veêrragtige geaartheid hebben, en dus even viltbaar Is het hair zyn. Ook zou, volgends le Breton ew ,abat, derzelver invoer ïnFrankryk verboden zyn ,
om-
(*) Men zie-daarover dè Schryversi, aangehaald by" ■mmis, sa in Beckmann,'s JVaarenhunde. 1- Th. Si 42.-



C *75 )
om alle vermenging van dienaarttevoorkomen.—
De draaden dezer Wol laten zich zoo gemaklyk los van de zaadkorrelen, dat zy, door wannen of fchudden in eene zeef, daarvan gelcheiden worden. —-
Het eigenlyk gezegd Catoen, tot hetwelk wy nu terugkeeren, heelt boven de dierlyke Wol en Zyde dit vooruit, dat hetzelve, zonder eenige voor afgaande bereiding, zonder eenige zuivering met loog of zeep te behoeven, terftond kan verwerkt worden. Ook is deszelfs natuurlyk wit, 't geen door het bleeken nog kan worden bevorderd, zeer gefchikt tot het bereiden van veele ftoffen uit hetzelve Geverwde couleuren neemt het Catoen, gelyk alle plantaartige ftoffen, minder gemaklyk aan, dan de dierlyke,en het verliest die wederom lichtelyk door het gebruik, of door nat te worden.
Lang zou men aan de mooglykheid van het Catoen verwen hebben moeten wanhoopen, hadden ons de Grieken en Indiaanen niet al zeer vroeg tydig daarvan bewyzen gegeeven. Behalven hunne bont gekleurde doeken, behoeft men zich flegts te herinneren aan het voortreflyk rood geverwd gsaren, dat wy zedert lang uit den Levant bekomen.
Deze verwery bleef eenen geruimen tyd een onoplosbaar raadfel. Nu eens verrn- edde men, dat het Adrianopeh rood uit eene byzondere, ons Onbekende, Itof gemaakt werdi; dan weder vohdt men de oorzaak van het vaste dezer couleur in het Water. Men wendde vnor, dat de Ooeterfche wyze van verwen zeer kostbaar w>s, en. beklaagde zich over de wangunibge geheimhouding der Grieken daaromtrent. — E.nuelyk liet men de zaaden der Levantfche roode verwftof herwaard komen, zaaide die, en vondt, dat zy by ons even; go-id groeiden, als daar te lande. — Dejongftej vorderingen in de Chemie hebben ook veele befchuldigingen, voorheen op de verfchilJende geaartheid van het water gelegd, tenéénemaaldoen vervallen. — Ook is de bedenking omtrent het bezwaarlyke vau den arbeid aanmerklyk verflaauwd, nad«t de Mynwerkers in het Bannaat en elders hebben doen zien, dat Induftrie, door het uitvinden van Werktuigen en goede inrichtingen, even veel, ja meer vermag,dan de ftrengfte infpanning van (laavenkragten. — Voor het overige 'iaat zich eene zoo konltige geheimhouding, als men voorwendt, by zorgelooze Turken en onnozele Grieken niet vermoeden. Hoe zou het mooglyk zyn, iets van dien aart te verheelen Voor Europeërs , die zelfs elkander zoo menig konst- en uitvindingsgeheim affteelen? trouwends men maakt van deze verwery, zoo min in Grie- j kenland ais in de Indien, eenig geheim.
[Wegens overvloed van ftof, fpaaren wy het]' eyer.ge van dit ftuk tot A°. 37.] 1
Mm
Voorfchrift eener Compositie, ter genezing
yan allerleie Wonden en uitwendige gebreken der Vrugt- cn andere Boomen, nevens de wyze van behandeling derzelven, en van het aanleggen der Bereiding.
(Medegedeeld door W. Forfyth, Opzigter van den Koninglyken Thuin te Kenfington.')
Men neemt
Een fchepel Koemest. Een half fchepel Kalkpuin van oude Gebouwen, (liefst van het platfond eener Kamer-zoldering). Een half fchepel Hout-asch. -h fchepel gegraven of Rivierzand. De drie laatfte beftanddeelen moeten voor derzelver vermenging fyn gedampt worden. Vervolgends werkt men alles met een fchop, en daarna met een houten hamer, wel onder één, tot de masfa zoo effen is als een pleifter of fmeerfel.
Alvoorens hetzelve aanteleggen, zuivert men den Boom van alle doode en beichadigde takken, en fnydt die af, tot op het gezonde hout.— Men fnydt de ontblootte oppervlakte zeer gelyk , en rondt de fchors of bast aan de kanten met een mes voorzigtlyk, en volkomen gelyk, af, zynde dit een wezenlyk vereischte. Alsdan beftrykt men het ontblootte deel met het mengfel, ter dikte van 1$ duim, doch zoo, dat de laag zeer dun uitloope aan de kanten.
Wyders neemt men gepulverifeerde Hout - asch, gemengd met § deel Asch van gebrandde beenderen ; doet dit poeder in een blikken bus, wiens dekfel is doorgellagen, en beftrooit daar mede het fmeerfel, tot dat hetzelve er geheel van overdekt is. ■— Men laat het i uur in dien ftaat, ten einde zich het poeder met de vogtige Compofitie verbinde , en hervat dan de ftrooyïng met het poeder, welk men er zagtelyk met de hand inwryft. — Men herhaalt dit ftrooién en inwryven zoo dikwyls, tot dat het pleifter eene drooge, gladde oppervlakte bekomen hebbe.
Boomen, die by den grond afgehakt worden, moet men met den byl of hak gelyk maaken, en aan de kanten by ronden. — Voor dit gebruik vermengt men het poeder met droog ftof van Marmer of Gyps, op dat het fmeerfel den drop en zwaare ftortvlaagen des te beter konne weJerftaan.
Het overfchot van dit mengfel kan men bevaaren, door er Urine of menfchen-water op te gieten, zoo dat het daarvan overdekt, en dus /oor het uittrekken zyner kracht door de buitenlucht, bewaard blpe»



C 276' y
By gebrek van Kalkpuiti, kan men ook gemalen Kryt of gemeene, een maand te vooren geleschte, Kalk neemen.
De wasdom van den P.öom maakt met den tyd het fmeerfel aan de kanten, waar hetzelve aan de fchors raakt, los,.en licht hetzelve op; men móet derhalven zorg draagen om, zoo dra dit plaats heeft, en er. regen gevallen is, de opening of fcheur met den vinger wederom toe te ftryken, op dat het pleifter in zyn geheelblyve, en noch lucht noch water tot de wonde indringe.
[Dit middel is zeer beroemd.. Men kan er het gebruik aan de Beminnaren der Bóomcultuur niet te zeer van aanraaden; en zy zullen op de proef bevinden, dat daardoor menige vrugtbare pf fraaie' Boom, het fieraad eener geheele Laan, au het leven kan behouden worden.]
H U I' S M I. D D E L E, N.
Aangeprezen middel ter genezing van het: Hoofdzeer der Kinderen..
Eèn- onzer geëerde Correspondenten , wiens goedwilligheid wy met dankzegging erkennen,, deelt ons hetvolgend zeer eenvouwig.hulpmiddel t-bgen het Kwaadzeer der Kinderen, als byna,, zo met volftrekt,. onfeilbaar door ondervinding by, hembekend, mede.
Men fnydt het hair open rondom de bulten van het hoofd, zoo veel doenlyk,.weg, en neemt een groote Uien, waarvan men den kruin alfnydt; vervolgends kerft men de platte zyde derzelve met kruislingfche fneden, om er het lap des te beter te doen uit komen. — Met deze gekorvene vlakte wryft men de bulten overal behooclyk. en laat het hoofd een halfquartier uurs in dien ftaat, op dat het Uienfap er in trekke.—Dan neemt men bruine of ongezuiverde Honig,, en beftrykt daarmede dunnetjens de bulten; — Men herhaale dit 's morgens en's avonds, 4, 5 a 6 weeken. lang, naarmate het kwaad veroude.d is, en men zal, na verloop van dien tyd, bevinden, dat de< rooven- allengs wegvallen, ea de hoofd-huid tot deszelfs gezonden ftaat1 wederkeere..
Om de genezing te befpoedigen, is het ,goed. IQzelfe noodzaaklyk] dat uien den Kinderen alle . icherpe voedfels en vet ontboude, en hen, zoo \ veel mooglyk ) Melkfpyzen doe gebruiken..
j
Iets voor de II üishoudin o;.
Om bruin geboend Hout, dat door lekken of andere oor zaaken. uitgebeten en gevlakt is,, weder bruin en glanzig te maaken,
Neemt men Wasch, Terbentyn-Oly, en Wouw;* van elks zoo veel, om er, gefmolten zynde' een zagt fmeerfel van te maaken. — Men fineert dit. een weinig dik op de. uitgebetene en gevlakte plaatfen; neemt vervolgends een gladde Sleutel,, welks handvatfel. men over het vuur heet maakt, en wryft. daarmede lugtig. over de befineerde plaatfen,,. tot dat de iJompolitie in het. i Hout dringt; waarna men er met gewoone Doe- ■ ken over heen boent, en de voorige couleur eni glans volkomen herfteld zal vinden.,
II. OECONOMISCHE. BERICHTEN,
Eenige byzonderheden, dén Koophan-del.der:■ Stad N Ejt.v. a i betreffende...
(Getrokken uit eenen Brief uit Nerva,^ gefchreven in November 1798.) -
Nérva ligt 145 .Werften of isi'- Duitfche mylen, van Petersburg. —.Men legt dezen weg op dü' Kusjifche wyze met Sleeden in minder dan i±r uuren af. a Werften- boven de Stad is de be-. roemde Waterval der Narowa,. by- welke vyfj Houtzaagmolens worden gaande gehouden. Het gedruisch. dezer waterval is zoo groot-, datmen, naby dezelve, elkander moettoefehreeuwen, om zich < te doen verftaan. Op den. afftand van 3. Werften. hoort men hetzelve reeds, en in den geheelen. omtrek valt geftadig . een fterke. en,^ koude, ftofregen»'.
De menigte van Hout; dat hier, gezaagd of ' ruuw, afgeleverd wordt, is zeer aanzienlyk. Nerva. /oert jaarlyks voor meer dan, 5oo..ooo Roebelslan HouU Hennip, Vlas enz. uit, en koopt, iaartegen 1 voor niet meer dan 50,000. Roebels lan goederen in. . — Onder anderen werdt iiv 1755.de' uitvoer van: Hout verboden, doch in.-* [7611 wederom de uitvoer .van 60 Scheepslading ;en toegeftaan. — Het. is bekend, dat ook thands ;een Hout uit Rusland gaan mag. —
Het meeste Hout leveren.de.Landftreeken aam 1 ien Oostlyken Oever der Peipits- of Peybuszee-: fp den Grenzen, van >Lyf- en Rusland), en die. ïan de Luga gelegen;.— VeelHoutwordthierdoorr r Molens, in. deelen gezaagd,. waarvan >er tweev: tan den mond der Zee.liggen.,.— Jaarlyks loo->en . 80 a. $oo,. ja, volgends. anderen, wel 170 v, x l SShe*-



Schepen iti de Haven van- Nerva binnen. — Zedert twee jaaren echter is dé Handel dezer Stad eer af- dan toegenomen. — Het jaarlyks beloop van den Handel zou volgends Siorch 720,000 Koebels zyn, van welken de uitgaande Handel alleen 6501,000 Roebels, en het inkomende niet meer dan 70,000 Roebels bedraagen zoude.
In Nerva woont een aantal ryke Kooplieden. Men weet, dat deze Stad in den jaare 1200 door Albrecht, derden Bisfchop van Eyfiand, met zyne Kruisvaarderen-, geftigt is geworden.
pRYSVRAAGEN Van de BATAAFSCHE
Maatschappy der Wetenschappen ie Haareem.
De Maatfchappy geene nieuwe Prysvraagen uitgefchreven, maar een aantal reeds opgegevene thands herhaald hebbende, welke uit voorige Programma's reeds- bekend zyn, en ook niet allen onmiddeiyk tot het vak ox\zexOeconomifcheCourant behooren, zullen wy daarvan alleen de volgende mededeelen; kunnende men de nadere ophelderingen dienaangaande, gelyk ook de verdere van nieuws herhaalde vraagen, vinden in het Programma der Maatfchappy voor 1799, uitgefchre ven in derzelver Algemeene jaarlykfche. Vergadering, den 18 May 1. 1.
I. Men vraagt een wel beredeneerd en meest uitfoerlyk Plan ter algemeene ontginning en vrugtbaartnaking der uitgejlrekte ftreeken van woestliggende landen, zoo hooger e hei- als laager e broekvelden, bekend onder den naam van Meenten of gemeene gronden in deze Republiek, inzonderheid in de voormalige Gewesten van Gelderland, üveryslèl ,Dren-j the, en Bataafseh Braband. — Te beandwoorden voor i November' 1800.
II. Wat heeft de ondervinding geleerd omtrent rt mity 't geen zommige fchadelyk fchy tiende- Dieren, iyzondtrlyk in- Nederland, aanbrengen; en welke emzigtigheid heeft- men dienvolgends in acht te neemen in het uitroei jen van dezelven?
lil. Welke Inlandfche, tot hiertoe min beproefde, Plantgewasfen- konnen met nut gebruikt, en in onze apotheken ingevoerd worden,- in plaats van Uitlandfche Geneesmiddelen?-
IV. Welke Inlandfche, tot nu toe ■ niet in gebruik zynde, - Plantgewasfen ■ zoude men tot een goed en goedkoop voedfel konnen gebruiken ? Welke Uitlandfche -, niet in ■ gebruik zynde, Gewasfen zouden, hier te lande, tot hetzelfde einde konnen voordgeteeld
worden? De drie laatfte-vraagen voor eenen
onbepaalden tyd.
V. De - nuttigheid der Ventilators-op onze Oorhgs-% Qvst-Indifche en mdtrc Schepen,-aer bewaring-
Mm
van de gezondfieid, en ter hcrflelling der ziekten der Zeevaarendc lieden, op de meest voldoende wyze te' betoogen, en tevens proefondcryindelyk te doen zien, welke foort van Ventilators daartoe het gefchiktst cn minst kostbaar, en wat wyze van deselven te gebrai■ken de beste zy?
VI. Een beredeneerd vertoog over de beste en voor" deeligfle wyze van onvrugtbare Duin- en Zandgron* den ter voordteeling van voedende Plantgewasfen bekwaam te maaken, afgeleid uit het geen de Scheikunde thands leert omtrent de beflandcleelen der Planten, en uit het geen, zoo door Scheikundige als door andere waarnemingen, omtrent de oorzaken der onvrugtbaarheid van zoodanige gronden bekend is, of blykbaar aangetoond kan worden-.-
VI. Een beknopt yerflag van de yerfchillende' proefnemingen, zoo veele men kan nafpooren, op der gelyke gronden elders genomen, en van den voorof nadeeligen uitflag van dezelven, opgemaakt uit echte berichten, die daarvan voorhanden zyn of konnen verkregen worden,- en zoodanig ingericht, dat dc welgelukte proefnemingen met genoegzame naauwkeurigheid befchreven zyn, om ten richtfnoer te konnen verflrekken, en dat men uit de mislukte beoordeelen kan,- welke beproevingen op fchraale Duin- of Zandgronden met geene hoop van een voordeeligen> uitflag kennen ondernomen worden';
Vill. Wat weet men thands van-den lóóp of de'
beweging der Sappen in Boomen en Planten?'
Hoe zoude men tot meerdere kennis konnen geraaken van het geen des aangaande nog duifier of twyfelachtig is? — En konnen 'er-, uit liet geen hiervan door proefnemingen ■ of ondervindingen wel beflist is, nuttige aanwyzingen-tot het voordkweeken van • boomen en planten ■ worden afgeleid?
Deze laatfte vier. vraagen te beandwoorden voor^ r. November 1799,.
(Het overige in N°'. 56.')/
Anecdotes omtrent Pichegru..
j- (Vervolgden flbt van' N°.' 33. bladz. 263.)^'
Het plan;was,: Bëfanpon aan de Oostenrykersté"leveren>i.Pichegru van deil Rhyn tot Chalons tédoen terugtrekken', en de Troupen, die niet te-' vertrouwen waren4 ftukswyze te laten gevangen neemen.' In Befdncon commandeerde de zwakké1-
Generaal Ferrand, die van Pichegru afhing.
Om' Franche Comté te bereiken, moest men door ' Zwitferland 'trekken ;-men oordeelde'dus Barthelerny nodig te hebben. Pichegru hadt een mond- géfprek m£t>hem-te'AIxitoingen; B': wilde allés aan 1 het Z)//f^/>ö openbaaren-,uocii men-zuste -hem ^~ 3j 'estu



£n br agt hem door redenen, van het eigenbclai . .ontkend, tot zwygen.
Intusfchen moest. GlairfW de Rhyn-Unie ver veren.. Hy verklaarde dezelve voor onverwiniyli cn v.a neer men hem liet blyken, dat men nu P. in affpraak was, vraagde hy : „ zyt gy het 01 „ met zyne Armée, met Jour dan, .en zal deze o;
r> niet in den flank vallen?'" Hy aarzelde
doch men geboodt hem te zwygen en te gehooi .zamen, zeggende , dat 'er voor alles gezorgd wa: By den aanval van Clairfait weeken de eerft voorposten, die omgekogt waren, terug. O het onverwagts verfchynen van 300 Roodmantel werdt het Hoofdcorps van Pichegru door omge kogte lieden in verwarring gebragt. Hy zelf fprai
van retireeren. „ Niet voor wy gevogten hel
P. ■' antwoordden St. Cyr en Dejaix, Pichegt, hieldt vol; men toonde hem een koppel Phtoo len.; de woordentwist werdt hevig. „ Erkent g
myvoor uwen Generaal?" vraagde P, „Ja
„ andwoordden zy, indien gy ons tegen den yyam „ aanvoert; zo niet, dan marcheer en wy bui „ ten u!"
P. moest toegeeven, Clairfait vondt, in plaau van eenen vlugtenden vyand, eene ^rmée die hem afwagtte. Jour dan was ook aangerukt, 'sManf vrees was vervuld, hy verviel in ongenade, en ?nen begon P, zelf te wantrouwen.
Even zeer mislukte de toeleg, om de goedgebleven Troupen .aan de Oosteniykers te leveren De affpraak was, van 4 tot 4 uuren kleene Corp len van 6000 man tegen IFurmJér te detacheeren, en die te doen omcingelen. Men maakte dezelven diets, dat zy een klein Corps Oostenrykers gingen verdryven. De eerfte Colon was, by hare aankomst, zeer verwonderd, van eene Armée voor zich te zien. Zy verdedigde zich , zoo goed zy kon; intusfchen rukte eene tweede aan, die, van verre het Canon hoorende bulderen, haren marsch verdubbelde, en de eerfte Colon ver fterkte, Eene derde voegde zich eindelyk daai by, en belliste de overwinning voorde Franfchen.
Manheim moest ook overgaan, en een Guarni foen hebben van 10,000 mannen, die P. niet vertrouwde, en welke zoo in handen der Oostenrykers vielen; gelyk gebeurd is,
Dat P, de verandwoording hierover in dit oogenblik ontdook, hadt hy aan zyne fterke party te Parys te danken, Er werdt wel eene Commisfie benoemd, om hem te vonnisfen; doch zyne reehors, een wenk gekregen hebbende, dat men hem fpaaren wilde, befteedden eenen geheelen nagt, om de papieren, die tegen hem getuigden, te verfcheuren, en te verbranden. •—. (*)
(*) Dus verhaalt men in Engeland elkander! maarts fcettegelooven? RedaSl.] :
ig Men is zeer benieuwd geweest, omtevemeemen., op welk eene wyze de 8 Gedeporteerden, > waaronder F., van Cayëune ontkomen zyn. — , Zie^ hier dienaangaande eenige byzonderheden. ;t Gereedlyk werden de ballingen het onderling k eens, om te ontvlugten ; alleen Barbé Marbots is weigerde zulks. — Een Schipper leende hun ; zyne Sloep, en hadt hen zelf willen ovtrbren- gen, indien hy zyn Schip, 't geen zeilree lag, i. haat durven verlaaten. — Zyn Stuurman, die e aan wal bleef, verborg zich des nachts in een p bosch, en kwam den volgenden morgen by hun. s De Wagts waren dronken gemaakt, en de Ge■ deporteerden ontfhapten hun. Alleen de buiten\ fte Schildwagt was teruggebleven; dan deze werdt, onder voorwen dzef van te vraagen: hoe 1 laat het was? overrompeld. P., die men zegt dat • zeer fte;k is, greep hem aan, en wierp hem, ' half gewurgd, in Zee.
, Toen de vlugtelingen in de Boot ftapten, hadf den zy fiegts 2 vlesfen Rum by zich. — Kort daarna hoorden zy alarmfchoten. — By het aanbreeken van den dag waren zy zeer verwonderd, van den Stuurman geheel overdakt te zien met blaauwe vlakken, door het fteeken van ongedieite in het Bosch veroorzaakt. Zy zwierven 7 dagen op Zee om.
P en zyne Vrienden beraamden op de reis wraakztigtige ontwerpen. Dit bewoog Barthelemy om hen allen, midden in Zee, onder den blooten Hemel, te doen zweeren, van nimmer aan eenige w;aakneming tegen hec Vaderland te zullen denken Allen zwoeren het, ook P.J
Zeer afgemat, kwamen zy den zevenden dag te Suriname aan; zy waren zoo verzwakt, dat zy naauwlyks door het flik waaden, en de Zee-
mosfelen tot hun voedfel opraapen konden.
Zoo kroopen zy 24 uuren rond, eer zy menfchen zagen. Toen kwam er eene Patrouille, om eene wagt van 8 dagen aftelosfen. De Stuurman, die nog de meeste kragten behouden hadt, viel voor dezelve op de knieën, en badt met gevouwene handen om genade. Bykans was hy net flagtoffer zyner trouwe geworden, want de wagt, uit niet meer dan 3 Soldaten beftaande, cn de Boot met volk ziende, hieldt hen voor Engelfchen, en leide het Geweer op hun aan. Eyenwel gelukte het de overigen, fchoon geen Nederduitsch ipreekende, de wagt beter te onderrigten, en er werdt voor hunne redding gezorgd.
Men zondt hun de nodige klederen, voedfels, en geneesmiddelen, nevens een gefchikt rydtuig, om hen naar het verblyf van den Gouverneur Fredertci te brengen. Een droom van menfchen ging hun buiten de Stad gemoet, verwelkomde en vertroostte hen. De Boot, waarmede zy geland waren, werdt in zegepraal door de Stad
ge-



C 279 >
gevoerd: de Stuurman zat daarin, omringd van jonge Meisjens, alle in het wit' gekleed. ■
l)e Commandant van Cayenne eischte weldra dè uitgewekene Gedeporteerden van den Neder, landfihen Gouverneur van Suriname terug. Deze andwoordde, dat hy zoodanige Heden niet kende; dat eenige Kooplieden, van eene Schipbreuk met gevaar gered, aldaar waren aangekomen, en dat de menschlykheid geboden hadt hen te redden. -— liunne pasfen bevveezen, wie zy waren. — De Franfche Bevelhebber erkende deze pasfen voor vafsch, en herhaalde zyne vordering. Juist deze lieden, zeide hy, waren zyne gevangenen , die hy terug eischte.
Hierop Ichreef hem de gebelgde Gouverneur Frederici terug: „ lk heb u het middel aan de „ hand gegeeven, om u door het bericht uwer „ vrugtlooze navorfchingen te rechtvaardigen. f, Nu gy dezen wenk niet hebt willen opvolgen, ver„ klaare ik u, dat ik uwe Gedeporteerden u nimmer f, zal terug geeven, en dat ik het voor my en de Co„ lonie eene eere rekene, hen gered te hebben''
[Wy laten dit verhaal, alsmede het geen er de Brieffchryver byvoegt aangaande eenen toeleg op Suriname, die Ba/thelemy zoude genoodzaakt hebben naar Engeland te wyken, in deszelfs volle waarde. - De tyd alleen' zal de waarheid
ontdekken.]
NATIONALE LOTERYEN.
In de vyfde Clasfe der 90de Generaliteits, nu Bataaffche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 27' May, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voornamePryzen.
ïoafeLyst.N0. 7509 met/ 1000:-
1774a — - 1000:-
40967 1000:-
nde No, 21785 — - 1000
Z E E T Y D I N G.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen*
Opgebragt, in een Engelfiche Haven, ;t Schip Eolus, Kapt. M. Ziebach, van Nerva naar Amfterdam; in Plymouth 't Schip de Stad Kopenhagen, Kapt. M. Rei/er, van Suriname mar Altona, cn 't Schip' Kenteren, Kapt. Paul/en. — ln Douvre, : *t Schip Amiciella, Kapt. Christiaanfe.-■— Tc : Daptfort 't Schip Gamle Norge, Kapt. Lorentfen.— "Ï^q-Tarmouth de Schepen Chrisiina Elifa, Kapt.]1
Pelerfen; Foretage, Kapt. M. de Lange, van Bordeaux naar Atona; de Johanna, Kapt. Gietsman, van Rotterdam naar Hall en Pblly; Kaptj Chamook van Amflerdam naar Phil'adelphia; 't Schip Christïan Sophon , Kapt.- Kranfie, van Rotterdam naar •• .- • . .;' the Rover, Kapt,-Grumby van Cowe? naar Hamburg; de Jonge Sergemout, Kapt. Plalting, van Embden mar Londen; the American, Kapt. Burger, naar N. Tork; Ginet, Kapt. Barrat naar Boston, beiden van Amfterdam; de goede Ven-* ners, Kapt. Soulsby, van Rotterdam naar Huil; de Vrouw Anna, Kapt. Nicolaas,- van Bergen naar Barcelona. — Te Portsmouth 't Schip EHJ'a, Kapt. Noble, van Boston, en Fortuna, Kapt. Nordftrom, van Gothenburg.
Prysverklaard te Vigos de ladihg van Kapt. J. Barends, van Amfterdam naar Lisfabon, zynde hy aldaar door een Franfche Kaper opgebragt; we. gens het Schip was nog geene uitfpraak gedaan-
Vrygegeven het Schip de Vrouw Johanna; Kapt.Woude, van Rotterdam naar Bergen, door een Franfche Kaper in Texel opgebragt geweest; is' naar Rotterdam gezeild, om te repareeren.
Scheepsrampen,
Kapt. F. Bannitz, voerende 't Schip Carolïna' Elifabeth, van Amflerdam naar Lis/abon, heeft door zware itorm de Jol verloren, veel water in gekregen, en uit vrees van zinken een gedeelte der' lading moeten over boord werpen, is vervolgends gedreven naar Kaap Ortegal, doch geen Correspondent-koniiende vinden, heeft hy tot gocdma-king der kosten een gedeelte van de lading moeten verkoopen. In zyn afzyn was zyn Schip door een Kaper beroofd, doch ook wederom verlaten geworden , waarna het door de Spanjaarden tot 2' nylen van Vivero aan wal gebragt is. Dezelve sou andermaal, tot het goedmaken der kosten, ;enige Kaas moeten verkoopen.
Verongelukt op de Wadden met het volk , em selfs met de Loots, de Bataaffche Kaper de Husraar, Kapt. Bly<th. — Op de Kust van America, t Schip Hibernia, Kapt. Smithwich, vanSt.Ubesnaar Bahimore.
Geftrand by Boulogne Surener 't Schip Ebenefery Kapt. van der Burgh, van Barcelona naar Bergen; 't volk is geborgen, gelyk men ook de lading aoopte te doen.
Met fchade binnen, te Bahimore met'lek eri bechadigd Schip Kapts Raupert, van Petersburg' ïaar Amfterdam.
Het Schip die Fratt Carolina, Kapt. Berends ,-> ran Bordeaux, is op de Wezer gekomen, met verlies'



C 280 )
lies van ankers en tsuwen, en zit; op een weeke 1 Bank, doch zonder gevaar.
Texelfche en Flie-Lyst.
Den qi Mav en 1 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind 1 W. '
Den 3. Uit Zee binnen //. Haantjes, van Antwerpen. De Wind W. Z. W.
Den 3. Uit Zee binnen Michiel Balie, 't Schip de Francina, van Bourdeaux.
Den 30 May. 't Vlie Uitgezeild Th. Hammens, naar de Oostzee; C. E. Olfen naar Bergen; J. W. Braun en Af. Hanerweg, naar Hamburg.
Den 31. Niets gepasfeerd.
Den 1 Juny. Uitgezeild J.Theves, naar de Oostzee; C. Christenfe, C. Pieters en H. FFiegerts naar Noorwegen.
Den 3. Uitgezeild de 2 Gebroeders, Kapt. Hen* drik Willems; de Jonge Catharina Theodora, Kapt. Remmert Hendriks; en de Stad Embden, Kapt. Simon Kraay, na de Oostzee.
Hehoetfluis.
Den 29 May. Naar Zee gezeild Kapt. H. B„ Hanfen, naaide Oostzee; S. Theunis, nazrDramme; en C. Wimher, naar Cuxhayen. De Wind Z. O.
Den 30. De Schepen, gister gezeild, zyn wel in Zee gekomen. — Nog in Zee J. Tadfen, naar Kopenhagen. De Wind W.
Den 31. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Den 1 Juny. Naar Zee Af. Huil, naar Altona* De Wind N. W.
Den 2. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Brielle.
Den 39 May. Naar Zee gezeild Kapt. Af. Postt naar St. Andero. De Wind O.
Den 30. Af. Post is in de Pit ten anker gekomen , waar dezelve nog ligt. De Wind W. Z. W.
Den 31. Af. Post is uit de Pit op de Rheede gekomen. De Wind N. W.
Den 1 en a Jnny. Niets gepasfeerd. De Wind W. N. W. en W.
NB. De Weerkundige Waarnemingen voor May zullen wy agter N°. 36. plaatfen.
ADVERTENTIE N.
By D. van Der Reyden Hendrikszoon, Boek- en Muziekverkooper te Rotterdam, en in de voornaamfte Boekwinkels der Bataaffche Republiek, wordt van heden tot half Juny aanftaande ingetekend, op een Werk getiteld: Nagelaten Brieven van Maria Christina Hoogenboom de Vos, overleden in haar twintigffe Jaar, den 6 November 1798. — Ecu bericht van hetzelve is alom gratis te bekomen.
Deeze Courant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaturdags, uitgegeven te Amfterdam, by Cs. C ovens; — te Alkmaar, by J. Hand; — te Arnhem, by P. Nyhof; — inden Bosch, by Palier en Zoon, en Noman en Zoon; — te Deventer, by G Brouwer; — te Dordrecht, by P. van Braam; —te Enckhuifen, by de Wed. Lub, geb. Vlaming; —te Gorcum, by J van de Wall; — te Gouda, by A. van der Ben; — te Groningen, by W. Zuidema; — te Haarlem, by A. Kampman; — in den Haag, by J du Mee; —• te Hoorn, by L. Vermande; — te Leiden, by D. du Mortier; — te Leeuwaarden, by G M. Cahais; — te Medemblik, by C i'isfcher; — te Middelburg, by J. van den Sande; — te Rotterdam, bv D. Vis; — te Utrecht, byjf. Visch; — te Zaandam, by P. Quakkeljlein; — te Zwol, by J de Vrt; — en verder alom.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N°. 36. :' ' 8 Jufly 1799-
O E C ÓK0M IS C HE C OURA NT.
Ter bevordering van Nationale''Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Kon/Jen, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
h OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT.
(Schetswyze overgenomen uit het Landbouwkundig Schoolboek, uitgegeeven door de Maatfchappy ter bevordering van den L andbou w.)
Zevende Uittreksel.
Over het vernielend Ongedierte, de middelen daar tegen, enz.
Onze Aardgewasfen lyden het meest van de Aardvlooyën , Luizen, en Slakken. De rlardvlooyën vertoonen zich van May af tot in September; vooral op Kleigronden, en als men, na den'Zaaityd, kouden regen en daarop drooge koude krygt. — Zy vallen het meest op Vlas, Koolzaad, en Knollen. De Paardeboonen en Erwten doen zy zoo veel nadeel niet; maar zomtyds zelfs voordeel, door derzelver groei te matigen.
Er is weinig raad tegen dit ongedierte, alleen moet men het nat ploegen en flegten vermyden, en alles aanwenden om de Landen zagt en moerig te maaken. Het bemesten met Haard - asch en oude Bagger is ook'zeer goed. —
De Luizen', die alleen de Paarden - en Duivenboonen en Erwten aantasten, cn zomtyds geheel vernielen, komen in July, en blyven tot deze vrugten droog en ryp worden. Het beste middel daartegen'is, deze vrugten zoo vroeg mooglyk te zaaien, hebbende men dan minder fchade te wagten ; en komen er nooit Luizen op Erwten, die hl Augustus ryp worden. —
De Slakken eeten in den Herfst geheele ftukken Wintergraan af. Zy zyn klein en graauwachtig ; zy fchuilen voor de vorst in den grond. Daargraaven zy holen, en leggen hare eieren. — Men vindt de Slakken het meest op goed Kleiland. Zy onthouden zich niet in aebraakte Landen, maar overvloedig op zulken^ die Koolzaad, Boo»en en
N
Erwten'gedragen hebben. Een natte Herfst behoudt haar in 't leven.
Men poogt de Slakken door droogte en honger te verdelgen. Hiertoe ploegt men, zo mooglyk, terftond na het oogften der vrugten, en 8 dagen daarna nog ééns. — Men bezaait de Landen vroeg- 1 tydig, of nog beter, zeer laat, b. v. in 't laatst van November, of begin van December, op dat de wintervorst de Slakken verdelge, eer 't Graan uitkomt. — Ook breekt men de kluiten zorgvuldig met de Egge , en trapt den bovengrond vast. -
Nog wordt aangeprezen het vangen der Slakken op groote Kooisbladeren, op gelyke afftanden, na- :' by elkander geplaatst, en in een emmer oftobbet- -' je daarvan afgewasfehen; ookishetgoed, deLanden by nagt met het Rolblok te rohen.
Er zyn veele andere foorten van ongedierte, b. v. Rupfen, Kevers, Springhaanen, MoÏÏen, Muizen, Kikvorfchen, Peurwormen, enz. die zomtydsveel nadeel doen, doch waar tegen geene genoegzame hulpmiddelen bekend zyn. — In gebroken I Weilanden heeft men de blaauwe en geele 'Eemt-' wormen, die 'onder de aarde de plant afeeten. In het Vlasland kan men er weinig tegen doen; doch op andere Landen liegt men den grond, zoodra de Graanplanten fterk genoeg zyn, by droog weêr, met de Klaverzaad-Eegd door, of hakt'dien om met de Schrepel. Haard-asch, in den grond gewerkt, of daarop geftrooid, zou dok zeer goed zyn. Men wil zelfs, dat de Brabanders hiertoe meestal de Asch, die zy uit ons Land trekken, gebruiken. — Misfchien zou het ook nuttig zyn tegen dit ongedierte, het Land te rollen. —
Behalven het ongedierte, hebben de Graanen nog andere vyanden, inzonderheid het Brandkoorn of Zwart in de Tarw, en de Honigdaauw.
Het Zwart, of de brand in de Tarw, bederftden geheelen oogst; want de zwarte airen leveren geen' Graan op, cn beimetten nog het gaave Graandoor haar ftof; vooral by.-het dorfehen, -wanneer de zwarte korrels breeken. Dit ftof is onaangenaamvoor reuk en fmaak. — Het Zwart wordt door ibefmetting voordgezet, doch van waar het in 11 bla



( a82 )
blanke Tarw kome, is onbekend. Zomtyds valt het op een ftuk Lands, terwyl de naastgelegen akker, van hetzelfde Zaadkoorn bezaaid, er van j bevryd blyft; eenige dagen laater zaaiëns konnen dit verfchil bewerken. — Evenwel is het beste middel er tegen, dat men zuiver, blank Zaadkoorn gebruike, en dit met Kalk en Zout menge, of in Boterpekel weeke, waarby men dan Kalk of Aluin voegt.
De Honigdaauw, welke men nog niet zeker weet of die uit de lugt dan uit de planten zelve voordkome, doet de Graanen, vooral de Tarw, veel 2 nadeel, ontkragt de planten, cn veroorzaakt wei- ( mg en mager Graan. — Dezelve is hetlchadelykst j op dun ftaande en wel uitgeftoelde Tarw; doch ( benadeelt minder, als het Graan nog jong is. , Er zyn geene middelen tegen den Honigdaauw. j Het best is nog op kloekegrohden vroeg tc zaaien, t en wanneer dezelve reeds in 't Graan is, dit zoo j dra mooglyk, ryp zynde, van het veld te breu- j
gen. i
Voor het overige (lam de Wintergraanen bloot , voor verdrinken en doodvriezen. Het verdiende door , proeven onderzogt te worden, of dit laatfte door j vroeger of laater zaaien niet ecnigermate voone- j komen zoude zyn ? Koolzaad bewaart men tegen 1, de vorst, door het na de zaaijing niet te eggen, j
maar de vooren te laten ftaan. J
Versch Rivierwater, tydig op en van het Land , komende, verbetert hetzelve; doch zout water ; beneemt voor eenigen tyd de vrugtbaarheid. — , Men moet dus de zoutdeelen tragten uit den grond te 'dryveh; hiertoe is het ploegen en ftegten niet genoegzaam. Beter is het, in Polders, die hun . eigen (luizen hebben, een en andermaal 2oet water over het Land te doen loopen. Andere l.an den moet men , droog wordende, met Klaverzaad bezaaien en beweiden , herhaaïende dit in het volgend jaar. Het Zout zakt door zyne zwaarte, zoo dat men het binnen drie jaar-en weder bebou wen kan, mids niet diep ploegende. Evenwel is het beter, zulk Land 4 a 5 jaaren lang te bewei den. — Men kan het alsdan braaken, en bezaaiën zonder megting, overtreffende hetzelve doorgaands andere gronden in vrugtbaarheid.
Het veenachtig Grasland by Warder, 4 35 maanden door zeewater overftroorud, ftondt het eerfte jaar als verzengd , doch gaf in de volgende ^aren dubbele vrugten. — Dit zelfde blykt ook uit de vrugtbaarheid van verfcheidendrooggeworden Polders in Zedand.
Op Landen, van het zeewater droog geworden, ♦ei mindert de regen waarfchynlyk het overtollig zout.
HUISMIDDE LEN»
r0orfchrift omtrent het beplakken der BiNNEHmuuken met Papier, het geen men vervolgends bejchilderen kan.
(Overgenomen uit Eeckmanns Deytrdge zur Oeconomie, Technologie u. f. w.)
Ten dien einde moet men de Muuren, nieuw ynde, niet met Kalk beftryken, maai de Steeneu doot laten. Is de Muur oud, dan hakt men de [alk er ichoon af. Vervolgends beftrykt men Lier» met Lym zoo gelyk, dat alle oneffenheden erdwynen. De ) ym volkomen droog zynde, ilakt men daarop befchreven of gedrukt Papier, [oor middel van Boekbinders Styffel Men moet derby in acht neemen, dat men de bladen Palier niet het eerst aan de kanten vastftryke» naar midden in beginne, en van daar, met beile de handen buitenwaards, hetzelve tegen den nuur drukke. Hierdoor voorkomt men de plooien en de luchtledige plaatzen of blaazen in het 'apier, welke naderhand niet weder wegtencenen zyn. — De Styffel wordt met een Kwasten op de muur geftreeken, en zo daardoor de ..ym eenigszins week w.Tdt, bellrykt men er >ok het Papier mede. — Ook moet men geene il te groote vakken van den Muur op éénmaal net Styffel befmeereii, noch geheele vellen Palier neemen é, \ of f van een vel te gelyk;. aat zich het best en gladst aanplakken. Drukpapier, b. v. van oude Couranten, en foortgeyk, is boven Schryfpapier te verkiezen, wyt iit laatfte door zvne Hevigheid weldra van den Muur wederom afwykt. — Zoodra de Styffel en het Papier droog is kan men allerleië Oly- of Warerverwen daarop fchilderen
Men doet zich veel voordeel, wanneer men de Boekbinders-Styffel zelf maakt, het geen op deze wyze geleideden kan. - Men mengt eene zekere hoeveelheid drooge Styffel met koud water in een aarden pot, zet dezelve op een koolenvuur, en giet er van tyd tot tyd, onder een geftadig omroeren, zoo veel kuokend water by, tot het menglei eene bekwaame dikte verkryge, om het met een Kwastjen op den Muur te fmeeren. De Styffel moet op het vuur met kooken, maar tot den daaraan grenzenden, hoogften graad van hitte gebragt worden.
Msd-



C aÖ3 ■ 3
'Middelen om gemaklyk Visch te vangen.
Men kookt a lood Hart^hoorn in een mutsje Regenwater, zygt dit door een Doek, gieter een half vlesje Eau de la Reine van de gewoone grootte by, en bellrykt daarmede de Hengelfnoeren. — vervolgends mengt men het zeilde vogt met Zoetekoeksdeeg, en maakt er balletjens van, die men aan de Airgels flaat.
N 13. Dit vogt kan meer dan 3 maanden goed blyven.
Ander.
Men neemt oude, rottige Kaas, die niet zout is, wryft dezelve aan ftukken, en mengt ze met het zetlèl of den droesfem van Olyven- ol' Booraoly. By een fg van dit mengfel doet men 3 oneen Campher, en zoo veel Wytenmeel, als nodig is om er kleene balletjens van te maaken. Daags voor men gaat visfehen, werpt men ter beftemder plaatlé een of twee zulke balletjens in het water, waardoor de Visfehen aangelokt, en Haar boven gebragt worden. - De Vischtyd begint, wanneer de Els groene knoppen heeft.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Prysvraagen van de Bataafsche Maatschappy der Wetenschappen te Haarlem.
(Vervolg en flot van N°. 35. bladz. 377.)
IX. IN Eene duideljke en kort bondige Natuur kun■ dise bejehouwing yan de oorzaken, die den rook tn
de Schobt fteenen doen opgaan of denzelyen daarin belemmeren ; 3) Aanwyzingen of regelen uit zoodanig eene bejehouwing afgeleid, hoe de Schoor/lecnen behooren ingericht te zyn, en wat hierby, naar de yerfchillende omjlandigheden, behoor e in acht genomen te gorden , om vau rook beyryd te zyn ?
X. IVelke inlandfche Plantgewasfen, lot hiertoe niet in gebruik, konnen volgends genomene en wel bevestigde Proeven, eene goede Verw b ofc opleveren, die met voordeel zoude konnen bereid en in gebruik gebragt worden ? — En welke elders groeiende Planten zouden er hier lefande, inzonderheid opfchraale of ledigliggendc gronden, met voordeel lot Verwjlojfen konnen worden voordgeteeld?
Beide deze vraagen vuor den 1 November 1799 te beandwoorden.
XI. Welke, zyn de onderfcheiden Rasfen van Schaapen, die in de Vereenigde Nederlanden gevonden worden, en de yerfchillende wyzen van bezorging van dezelven ? - Men verlangt /derby te weeten derzei-! ver gewoone grootte en zwaarte; de afmeetiugen en
Nn
zwaarte van den romp en der leden; de gewoons lengte, fynheid. en het gewigt der Wol; het getal der jongen, welke zy jaarlyks werpen. en of het grooter aantal der wervelbeenderen, door Daubentü» :n z mimigen meer dan in anderen waargenomen, aart eenig byzonder ras eigen zy, dan alleen voor eene fpeding der Natuur moele gehouden worden? Alsmede, of er onder de yerfchillende rasfen nog é€n sorfpronglyk, aan dit land eigen, gevonden worde f Te beandwoorden voor den 1 November 1800; zynde de volgende 4 vraagen voor eenen onbepaalden tyd uitgefchreven:
XII. Hoe verre kan men thands, uit wel bevestigde en btflisfende Proefnemingen en ondervindingen, eene wel gegronde Theorie omtrent den aart van het vuur en de oorzaak der warmte opmaaken ? .en wat heeft men hieromtrent nog als iwyfelachtig aantemerken ?
Xlii. Kan de nuttigheid, en derhalven ook de noodzaaklykheid van den Rhynlandichen Slaaperdyk, in geval van overloop, 't zy uit de befchouwing van vooren, of ook door ontwyfelbare bevindingen, aangetoond worden?
XIV. Wat leeren de latere ontdekkingen in de Scheikunde omtrent den aart der Gisting; en welke voordeden zouden zommige '£r afteken hieruit konnen trekken, by welke gistende ftof'en gebezigd worden ?
Van het Gezelschap ter bevordering van den Landbouw, Vesteelt, enz. opgericht aan. den Ley dsc hen dam.
Wat is de oer zaak, welk is het beloop, en welke zyn de middelen ter volmaakte genezing of voorkoming van de ziekte der Runderen, bekend onder den naam van het Bloedpisien?
Andermial uitgefchreven den 19 May 1. T. on» te beandwoorden voor 1 November 1709. — De beloofde Eereprys is van 10 Ducaien, en de voorwaarden zyn te vinden in het Programma des Gezellchaps, van 27 October 1798.
Keurige Narichten omtrent de Poolschb Haxkvlegten.
(Getrokken uit eenen Brief van U. J. feetzen aan D. G. Wardenburg, te Göttingen; gefchreven uit Swartowa, in West-Pruifen, den 30 Maart 1 \ 98.)
(Vervolg en flot van N°. 34. biadz. 369.)
De Brieffcliryver S. leerde op zyne teragreis in Pontm°ren een man kennen, die tweemalen geheel Polen dooireisd hadt, en die een zeer ge-, a vormei



< 284 )
vormd verftand bezat; van dezeil vernam hy aangaande de Hairvkgt nog de volgende merkwaar-1 " digheden.
„ Nergends is dezelve gemeenzamer, dan in Cu/aviën,by Bromberg enz.In Podolië endeUkraine vondt hy die zoo wel by Jooden en Roomschgezinde Kristenen, als by de Grieken. Dan, hy herinnerde zich niet, dezelve in 'eenig Joodsch
. Dorp te hebben aangetroffen."
„ Allermerkwaardigst was zyne ontmoeting in
' het DiftricT: der Netze. Een klein, lief kind van ïf a 2 jaaren hadt zyachtig hair, nog flegts één duim lang. Van deszelfs hoofdfchedel af hing een Vlegt, die f voet lang was. De hairen verwik-
' kelden zich eerst op den afftand van \ duim van 't hoofd. Aan den oorfprong was de ttreng dun, en hadt flegts den omtrek eener Pypenfteèl, doch laager was dezelve plat, en een vinger breed. De Moeder weigerde hem, dezelve afteihyden." ,, Eéns hadt hy een Paard gehad, welks maa-
' nen gevïogten waren in twee ftrengen,- die van onderen zamenliepen. Hy gaf zich alle'moeite,
• om dezelven uittekammen, doch den volgenden
: morgen waren zy wederom even zeer zaamge-
1 ward. Hy wilde de Vlegt affnyden, doch liet zulks na op raad van iemand,' die hem zeidei dat zyn Paard dan niet meer groeien zoude. - Soortgelyke verfchynfels by Paarden vindt men ook in FVestphaleti en elders; volgends Friebe hebben de Rusfifche Paarden allen gevïogten maanen."
Het zelfde 'ongemak hadt hy ook by onderfcheidene foorteh* van Honden en Haafen waargenomen/'
„ Hoewel de'Hairfirenghet meest by den Boerenftand heerscht, is de Burger- en Adelftand in Polen daarvan niet bevryd. Men vindt zelfs aan sienly.ke Poolfche Familié'n, die er mede behebt 2yn. — Onder anderen gewaagt 5. van zekere ' Gravin Sierakowsky, die, van haren Priester vergezeld, jaarlyks eene bedevaart houdt, om daarvan verlost te worden; dan, tot heden toe vrugtloos."
By de Jooden zou dit ongemak zeldzaam zyn. De Proteftanten in Westpruisfien befchuldigen de Catholieken, vaii alleen Vlegten te hebben; doch deze laatften. wreekén zich van dien laster, door er de eerften-mede te helmetten." —
„ De onreinheid der iclayonifiche volken fchynt
: eenë voorname oor'za'ak van dit kwaad te zyn, en deze is zoo Etlgemeeh, dat zelfs eenige minvermogende Adelyke Familiën, fpotswyze Panken of Heertjens genaamd, in één vertrek met de Zwyïièn eeteri. — By de Rusfien is de Vlegt minder algemeen, het geen misfchien aan het veelvuldig
'gebruik der warme baden is toetefchryven. — Dat eene door onreinheid belette uitwazeming
' tot dit gebrek aanleiding geeve, is te waarfchyn-
tyker wegéns'andere ziekten, die'met betont'
ftaan de f Vlegten gepaard gaan, b. v. oogenziek ten; Engborftigheid, trekking der léden, verlamming, beeneeters, been - verzweeringen ,hoofdpynen, zelfs onzinnigheid. — Het isopmerklyk, dat de Natuur zoo veele kleene canaalen bezigt, om de ziekteftof afteleiden, en door eene fterke uitwazeming onder de Vhgt verhindert, dat die niet op edeler deelen valle."
,, Waarom deze ziekte zich'bykans alleen tot de Sclavonifibhe volken bepaale? is even weinig te verklaaren, als de oorzaak van andere landziekten, b. v. Kroppen, Cretins, Melaatsheid, Huidworm enz. — De gemeene man houdt de Vlegten Voor eene bovennatuurlyke bezoeking, welk bygeloof de Geestelykheid aankweekt. Veele bedevaarten doen de lyders'jaarlyks naar Neuftadt; zy ontvangen daar onder anderen geweide hulpmiduelen. — Eindelyk wordt de Vlegt afgefneden, en onder veele verwenfehihgen in een afgelegen moeras geworpen."
„ Zoodra men bemerkt, dat de Vlegt, na het doorftaan der gewoonlyk voorafgaande fmarten, zich begint te vormen, gaat men met een goed vriend of vriendin op een kruisweg ftaan, alwaar deze de Vlegt zoo lang tusfchen twee keien ftampt, tot het hair verplet is.— Deze cuur wordt voor onfeilbaar uitgevent, en een daardoor genezene zou nooit weder eenè Vlegt'\xygeti; doch ook zomtyds zou de Operateur zichzelven er den dood door berokkenen." ...
,, Onder de gepresten in West- en Zuidpruisfien, zedert 124 jaaren door den Koning van Pruisfien geëigend, komen meermalen Vlegten voor; de Veldchirurgyns doen dezelven affnyden, en dit lieeft geenerlei nadeelig gevolg! — Warme baden, bloedverdunnende en uitwazeming - bevorderende middelen zouden w&arfchyntykzeer goeie werking tegen dit kwaad doeiv^r*—
Pryzen van eenige voornaame Koopwaaren en Len vensmiddelen ; ■ te Amfi er dam, den 6 Juny 1799.
Peper en Speceryen, by 't gg in Bankgeld.
Peper, bruine . . % 50
dito witte - •. . . ' 54
Nagelen . ■. ft. 65 -
Foely blanke . . $ 75
dito ongegarb. . • 3 75
Muscaat ■ Nooten , ft. 440 •'• „
dito ongegarb. * 350
dito geftoken » * 300
dito ftukken . . 3 ïao
Caneel, lange . » * iga-zsao
dito korte f- <, »ï©p' ;
Ge-



C &5 ?
Qeraffineerfc Suikers by 't ggf
Candybrooden a 3 en 3 gg §
Poeyerbr. dito . * Raffinade dito' . , = 43 a §
Melisfen, a gg . = 42 a f
dito van 3 ditö s 4°^4Ïf
Lomp Mehslen . * 39^40
dito 12 en 7 . s og2 ^ og
Witte Candy . . 25^6§
dito bhnke . . s I"" fU5
dito geele . .• = 3o|a4.i|
dito ligt bruine . = n-it ^ óq
Basterden of Farin . , 'lQ\ogt
Bruine syroop, by de 100 gg ioo° -
ZJfciw e/z Co/y, by 't gg. Thee Boei in Kisten . ft 21a 39 Congo . = 43 a 57 Soatchon . =47356 Pecco . . , 84398 i Hyfant Schin . = ' « ^yfaét5 •• r- -- 86 a 104 Coffy, Martini: in Vaten. = a6|a37 dito iu Baaien • . = 28 a 1 St. Domingo in Vaten = 35! aa&f dito in Baaien ' . s 27^28 Surinam. in -Vaten *• 25fa26f dito in Baaien . ■ s aja a 3 Bourbonfche ■ . = a8ï a | Java in Gonje, by 10 Baaien, Ct. . . ,
Zout by 't 100, van 404 Maaten.
Alamats . , ^ 1503300
bt Ubes = , . * ooaioo Lislabons ; . «.
01er°ns . • - * 1103115
St Martins . . SJo5aiio
Wit Zout . . 3203250
Tabak by 't gg.
Varinas Cadix . ft. 32334
Varinas Kust „ *'. ƒ 30 a "2
Portolico . . s i6ai8
Maryl. Bladen . s ioaraJ
Virginy dito . . ^ 10314
Brafil. 111 Rollen . „ ^ 8 a io
'Ukraine de 100 gg „ = 3£a qo
Inlandfche dito , = 20 a 63
Garotten „ . * 78380
Kaas en Boter. I Ka3s, de 100 gg. I EdamfeRoodkorstvandiverssew. f 17a aa I
•hto Witkorst . f •15817 I
Stolkfche van 20 a 30 (8 . 3 19 322
dito van 10 a 16 . » i6ai8 Leidfche Comyn 't Schippond « 33 a 25
dito Friefche- . % 14 a 16
Boter de 92 gg bruto,
Delftfche . ƒ 38 a 43
Leidfche . , . 36338
Friefche . , =34336
Hooibqter . - . . - = 21 a 34,
Eenige Graanen, by 't Last.
Tarwe. ggl,
Poolfche, bonte en witte * 2408280
_ roode . , 3253260
Koningsb. . 2003250
Voorl. roode . -2003230
dito witte - . « 200 a 330
Gron. en Oldambt. . = 200 a2"o
Voorl. Gron. en Old.-rood» = aooasaV
Friefche . . * 3303360
vf Wr u -* _ - ' 3 240 a S75
Vlaamlche, roode en witte - * 330337» Rogge.
IS1' } * ; ."8°—
Gedroogde ■. . «.aooaaxo
G^r^. den 3 Juny
Voorl. Winter ■> , ffffi
Friefche Winter f gg ' 7°a 185 Gron. en Old. Winter p
Zeeuwfche en Overm.ditoy 9 I?oai85
Zomer dit0 • • * 1653180
Haver. Brouw * .
Witte Voeder ° ^iSÏÏS
dito Eider en Poolfche "oai^
Boekweit, &c. Brab. en VI. Boveni. [
Amersf. en Goifche. f • «£36238. Voorlandfche J
Paardeboonen » s 39340
•
Te



C &8Ó )
Te Dordrecht, den 30 May 1797. 1
Kook., fnl. en Zeeuwsch, per last.. 86 a 88 a 93 g Zaai Lynzaad, Inl.enZeeuwsch ,
per achttendeel .
Raap-Oly, per Aam. 90 gl.
Lyn dito per dito . 70 g).
Raapkoeken, per 1000 70 gl.
jLynkoeken, per dito • loo gl.
Den 31 May.
<
Ruuwe Vlasfen. per Steen . 38 a 45 ft.
Moutwyn, per Virtel . . . 13.^ ^
Genever, per dito . 13! e£
Luikl'che Kooien, per Hoed . 25 a 26 gl.
Waag dito, per 100 Waag . 27 a 28 gl.
Den 3 Juny.
Candybrooden - - 46 a 47 $
Poeijer dito - - 44 a 45
Aapnaden - - 423 a 43]
Mdisfm 2 en 3 fg - 39J a 42^
Lompen - - - 38 a i % Stampfuiker - 383 a 41J
Basterden - '<--■'• 29 a 364 Candyën, diyerfe • - 37] a 46 tyroo/) - - - - joo fi
Te Schiedam, den 5 Juny 1799.
Moutwyn — e£ de 30 Virtels, zonder Fust. Genever 12 dito, dito. Geneyeróom 6agl. per Aam, y^wy?. /'roe/. Gedr. Rogge 163 ge per Last 250 ggl. (geveild)
Te Utrecht den 1 Juny 1799.
Witte Weit - - - tot/171
Roode dito. - - - * 141 a 15
Rogge - - --„ --" *a§ a 13
Boekweit - - - » 8* a 9
Haver - - ■ 7*
Wintergarst ... =
Zomer dito - -- - *
Paardeboonen - - • io|
Pryzen van eenige Binnenhndfche Effecten, te Amfterdam, den 6 Juny 1799. j
Receplsfen, Marine . a 3 pCt. 36* è 37 d'to Zlr^r. fchaéverr, a 4 . . y a js *iu>4iC.:.Htffi.ig. a 31, 0 M
ïaar rato van Comptoiren en Somtr. 41 a 45! ito. Kefcriptiën, den 6 Juny
1799 • • 9*i a 94
1800 . 68 a 69* 1 • • 52 a 531 3 46 a 47§
3 • • 43§ f 44f
4 • • 42l a 44 Na den Vrede by loting . 35 a ,6
hollandsch geforceerd . . 35' a 36
/rywilltg dito . . . 56J a %
leid. fchaêverg. . , . 34 a
BELEEN BANKGELD. 99* pCto. '
Specie-Cours tc Amflerdam, den 6 Juny 1795.
Nieuwe Ducaten per ftuk . / 5:15
Jude gerande dito . * 5 :14
Ligte dito . , * 48 : - per once.
?ouvereinen . * 16.10 per ftuk,
Snaanfche Piftolen • * 45 : 5 per once.
Franfche dito . *)
Pruisfifche dito . S * 45:10 per once.
Lunenburger dito . . j
Nieuwe Louis d'Or . * 11:13 per ftuk.
Zonne dito . . 611:17
Suinea's . . =13:14
"arolines , • x 1:15
Saaren Goud . s igi pCt.
Los Goud . -* igf a£
joude Crufaden 'e 15
?ilaaren, per Mark Beo. ?• 27: —
Vlexicanen, per dito . 5
Iito per ftuk * * — : 53a
?r, Ryksd. . . . s _ :'g0s
Iito Kroonen, per Mark . = 24:10
iito dito per ftuk . * —: 571
irab. Kroonen .< =
7yn Zilver, per Mark . £p\* 16: §
iito van n penn . 43 U 26: 3 Iito van 9 dito en daaronder^ 26*: 1
Ducatons . . £J* '63 ■
ffoll. en X Ryksdaalers . » — ':5o
^ieuwe'Ryksd. . s L.: gi p£t#
fPisfel-Cours yan 6 Juny 1799, te Amfterdam op de Meden
Mizdrfcf . . 2 m: Ufo .1 9/#<zo . . dito . I fi _„ 'ladix . . dito > ^50
Stvilien . . dito . J
, . dito . s 57J- a 2
/><#»



e 287 3
-fort a Port . i§ Ufo van 3 m: * 57* a | Venetien . 3 m: Ufo . * 93? Livorno . dito . * lo8| a 109
Genua . . dito . « I02f Parys, kort. betailb. in Specie ■ 6i£ a ^
. . . a m: Ufo . *
Bordeaux . — . s
dito . . 1 Ufo . 0 6 2.1 a f Hamburg, kort. Banco . » 40I a 40 ft.
dito . . 2 m: Ufo . * 393 a i ft> Breslau . . 6 weeken dato » Weenen . . dito . » 37j a | ft.
Zeeland . . • s
Botterdam . • s £ pCt
Bankgeld . . 93 J a &
NB. De plaatfen , op welken geen WislelCours i», zyn opzetlyk weggelaten.
NATIONALE LOTERYEN.
In de vyfde Clasfe der 90de Generaliteits, Bataaffche LOTERY , welke is beginnen te trekken op Maandag den 27 May, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en vooinamePryzen.
14de Lyst.NQ. 42^14met/ 1250:-
ÏVI93 ~ " 1000:-
15de 'No. 3.036 1000:-
16de —■—■ No. 4'594 — - 1000:-'
£6596 — - 1250:-
7475 — - 1000
360a 1000:-
17^ No. 36615 — - isoo:-
7667 1250:.-
l&de No. 17382 — - iooj:-
36814 — - 5,0001-
ZEETYDING-
Berichten.
Volgends brief van Hamburg,vim den 21 dezer, Zouden de gcfchitl'en tusfchen Rusland"endie Stad bygelegd zyn, en Paul I. beloofd hebben, zynen Minister derwaard terug te zenden, en de onzydigheid dier Stad te eerbiedigen.
Drie gewapende Engelfche Vaartuigen zyn den 25 May de Zond gepasfeerd.
i.n de ópaanfche Havens zyn onlangs voor meer dan 100 millioenen Piasters aan O. L waaren aangekomen.
Te Bordeaux zou voor 3 weeken Embargo op alle Neutrale Schepen gelegd zyn.
Genomen en Geconfisqueerde ScJiepen.
Hernomen van de Franfchen en te Guernfey binnengebragt 't Schip Jacob PfendrtcL
Opgebragt door de Franfchen de volgende Sche ' pen: in de Gorunha ifu Chesterfield-Pdckei. K. pt: Joms, van XV. lork naar Falmouth t en the Apolio,
Kapt. Lex, van Lynn naar Porto;-te Pasfaguethet Maay, Kapt. P ar fyn, naar Charlestown, en nog 4 Engelfche Schepen ; te Bordeaux the fSieutrality, Kapt. Dawfm van leverpool naar Savannah, en te Granvdle the Poll, Kapt. Carey, van Virginie naar Londen. — In Torbay opgebragt een Deensch Galjoot van Teneriffe. — Te Deal de Schepen Joh. Maria, Kapt. Kroger, van Isle de France, en Kapt. Nisfen. ~ Te Roebelle 't Schip Eleonora, Kapt. Boye, van Hamburg naar Philadclphia. — Te Sogcndahl in Noorwegen 't Schip Deleght, Kapt. Bernie, van Londen naar Peterhead. — Te Pasfague the Admtral Kingsmill naar Londen, en Atf. cavery , naar Leverpool, beiden van Jamaika.
De Bataa/fiche Kaper rfu ^c;, Kapt. /fej/ê/j is door twee Engelfiche Kotters te Elfeneur opgebragt; 22 man der Equipage, naar een Engelsch Fregat getransporteerd wordende, overmeesterden de Jol, en hebben zich, fchoon door 3 Engelfiche Schepen vervolgd en befchoten wordende, met de vlugt gered. De overige Equipage is , aan de wal komende, door de Engelfchen in vryheid gefield, doch 6 man daarvan worden vermist. —
Vrygegeven te Londen de Deenfche Schepen Anna Boletta, Kapt. Peterfen, en St. George, Kapt. Jenfin.
Kapt. J. Michiclfe voerende 't Deensch Schip de jonge Juffrouw Esther, van Smirna naar Amflerdam, meldt, dat men hem zyne lading te Maltha doen lu^fen en betaald heeft.
Prysverklaard te Figos, waar dezelve door een Franfche Kaper is opgebragt. de lading van 't Deenfche Schip de trieudfihap, van Amflerdam naar / isfiabon; over 't Schip was nog geene uitfpraak gedaan.
Texelfiche en File Lyst. Den 4 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. ftoimw. er, waardoor geen Postfehuit is aan/n> komen. ° Den 5. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. D*:u 6. Niets gepasfeerd. De Wind VV. Z*W Den 3 Juny. 't Flie uitgezeild M. H. Laues en J. Joukes naar Embden. Den 4. Niets gepasfeerd. De Wind Z„ W. Den 5. Binnen 't Schip de Hendrica johanna Kapt. Barend Hendriks, van Ceudres* De Wind VV. Z. W.
Den 31 May. Te Delfzyl binnen de Bataaffche: Kaper 4e dezelve zou eerstdaags weder
uitloopen:
Helvoetjluis.
Den 3 Juny. Uit Zee binnen J. F. Smit, van St. Oleron; nog #. D. de Jong en i3. H. Pluist mede van daar; C. L. dc Haan, van BordeauxH- B. de Boer en J. Luitjes, van St. Oleron; G A. Menjinga, van Nantes. De Wind Z. Z. W.
Den 4. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W„ ' B'rielle.
Den 3 en 4 Juny.Niets gepasfeerd. De WindZ. \rv.. en Z» Z. W.
n WEER-



( 288 \
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG
gedurende de Maand Maij 1799- 1
.„ ■■ baro- thermo- winden. luchtsge- M ,• j baro- thermo- winden. luciwscf> |
j meter. meter. Streek Kragt ' steldheid. ' I meter. meter. Streek Kragt steldheid. B
ï*9~~j| 38I n7ToT~2 Betrokken. ' V39 zi 44I n.n. w. 2|Zeer Betrokken.' ,
r <29 45f N.N. W. 2 * 17 <3o 2 Si West. 2
iwjit 4Qi- ■ —_2 Een weinig Betrokk. I ffo §48 Z.O. 2 Betrokken.
• ~\*2S> 7ÏÏ43" "O. Z~0. 2" Zeer Besrokken. 1 C29 io| 48 Z.Z.W. 4
2 <29 7 49 O. N O. 2 J8 < 29 8*4-9 Z.W. 4
£29 7 U2 N N O. 2 Een weinigbet.N.L. (29 li 50 Z. Z. W. 2
(."29 7*142 IN. O. 2 Zeer Betrokken. C29 i| 51 Zuid. 4
3 {29 7 |ds! I 2 5 19 <29 4| 52 Z.W. 6
/29 7ll43ï lO.N.O. 2 Betrokken. (.29 6 50 - 4
C29 8* 455 ;—— 2 Betiokken. C29 3| 52 Z.Z.W. 8 Betrokken, Regen.
4 < 29 8| 50 O. t. N. 2 20 < 29 3| 5<5i Z. W. 6 Betrokken.
^20 Si 44 O- N. O. 2 Zeer Betrokken. f,29 72I|45i 2 Een weinig Betrokk.
C29 8|44l O. t. N- 4 — \>9 81 50 W. t. Z. 2--
3'5 < 29 8 52 4 ■ 21 < 29 8 52 6 Zeer Betrokken.
^29 7I 50 N. N. O. 2 Een weinig het N.L. (.29 5ï SQ 6 Betrokken.
ë29~~7l"52* O. t.N. 2 Zeer Betrokken-. C29 7T49 W- t. N. 6" ■ ■
6 / 29 7 64 2 i 22 <29 iof 534 West. 6 Zeer Betrokken.
ƒ29 7 57 ■——— 2 Bet. Reg. dond bui. f,2911450 Z.W. 2 —
C29 6 54§ O.N.O. 2~Zëer Betrokken. "T29 loFiö 1 6 Betrokken.
7 <29 5!- 56I O. Z.O. 2 . 23 <29 9 53 6
^ gi S4 , 2 Betrokken. (f.29 10I 48 1 2 Een weinig Betrokk.
C/29 Si 532 Z. O. 2~Zëêr Betrokken. I ("29 9} 51! I ójBetrokken.
8 <29 5| 60 O.Z.O. 2 24 <2S> 9 54i W-*-^;^ - .
f.29 5! 57 N. W. 2 Een weinig Bet.N.L. ([.29 n§- 45 |W. t IS. 4|Een weinig Betrokk.
Cacr"V 5.s~—— 2 Zeer Betrokken. T f30 1 49 West. 2 Zeer Betrokken.
0 )2o | 2 25 <30 ilsxi ■ *l—
9 KI ll 11 ■ 2 Betrokken. j.30 H 5Q W-Z.W. gj-^- ■
^—-TT^ ZTW 2 - " T3o ij?? —— 2 Betrokken.
m /-n *ï 2 Zeer Betrokken. 26 ^29 n| sii W.t.Z. 2
)"9 5J 49 2 Ll2J2kèL W. N. W. 2 Een weinig Betrokk
J"-" Aii0 2!^^— — ■ I ""^29 ir 48 2~Zeer Betrokken.
rr ) ,a cfcli • 2 27 <3o i Sii 2 Een weinig Betrokk
KJ <^ N. O- 2 ho 1 Us N.t.O. 2- -~—,,
rT^n^l ! T^eTrTklêiT "V30 if 48 Noord. 2 Zeer Betrokken.
ia ^20 6 7 N.N. O. 2 Zeer Betrokken. 28 < 30 2 53 N. O. 2 Een weinig Betrokk.
)2p 7 46 N. 2 Een weinig Betrokk. f,30 i| 49 2 Helder.
8 | ■— n> q 2 ■■ - ■ : f"3o 1 50 |0. t. Z. 2EërTweinig Betrokk.
11 ),o 7' <2Ï —-—- 2 Zeer Betrokken. 29 (29 n 60 O.t. N. 2 Helder.
(29 7I 5r N.N.p. 2 ■ ■■ I ( 2910 58 N-O. a| Een weinig Betrokk.
—"cin 4t7ZT r~~°^ ■ .~k~- ï \'29 7l Co Z. Ö. 2
)1 U g' 2 30 < 29 8 58 W N W. 2 Betrokken.
M29 4\l<t Noord. s Betrokken. .c.29^8è 51 _ N. 0^___2———
f^r~^""il't ~ .- 4 ■ <T29 9|Sii N.W. 2 Een weinig Betrokk.
„ }ll llttl . 4 3i < 29 "i,57 W.N.W. 2- . ~~—
'™ T2j^l_ZI—291HU7 N.W. 2 Betrokken Mlst.._
~fï<s in* — — "™~" J | |
16 <30 i\ 4ö N.N.W. 4 , • * ) I I
^30 g|l42i 1 2 Zeer Betrot-^pn- L I 1
v . Gevallen fo^o» geduurende de Maand 19 Eyn.
De Uitwazeming \s 39 Lyn
Te Amfterdam, l>y C. COVENS, Boek - en Kunstverkoper op den Vy^endam.



OECONOMISCHE COURANT.
Ter bev'ordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel,, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
h' OECONOMISCHE KUN DIGHEDEN.
Over het Catoen, en Catoenen Goederen.
£Schetswyze ontleend uit de yorbereitung zur Waarenkunde, yon J. Bcckmannf)
fVervo'g en Slot van N°. 35. bladz. 275.)
Intusfchen hebben eenige berichten van Reizigers bevestigd, het geen eene gezonde befchouwing reeds geleerd" hadt, en indien men deze voorlichtingen hadt willen benuttigen, zou men thands waarfchynlyk niet meer genoodzaakt zyn, om het roode Gaaren van de Grieken nog altoos intekoopeu.
De reden, waarom de Boomwol of het Catoen .200 veel moeilyker te verwen is, dan de dierlylyke Wul, móet voorzeker in den verfchillenden aait van beider beftanddeelen gelegen zyn. By een naauwkeurig onderzoek bevindt men, dat de hairen der Dieren, als fyne buisjens of pypen, veel meer gefchiktheid hebben dan de minder opene Catoenen-draaden, om de verwen inwendig te laten doordringen; en hieruit volgt, dat men alle middelen behoort aantewenden, om de inwendige openingen van het Catoén te vermyden, cn de verwftoffen zoo dun immer mooglyk te maaken.
Boven dien heeft de dierlyke Wol meer vogten, meer flym, en dus meer brandbare of oly? achtige deelen in zich, daar integendeel de Boomwol meer verdikte, harsachtige doffen bevat. Van hier, dat gefchroeide Uierenwol een zoo onaangenamen reuk verwekt. De geheele zamenvoeging van derzelver beftanddeelen docr die lichter tot verrotting overgaan, en de Lgyptifch'e Mumïén zouden z;ch vermoedclyk niet zoo veele duizende jaaren in ftand gehouden hebben, waren zy met Wollen wiridfels omwikkeld geweest. Meermalen heb ik (zegt de Schryver) fteenen cn tinnen Lykkisten zien openen , waarin
nog eenige Lindenftof, maar geen fpoor van Wol* le te vinden was. Veellicht vindt de heerfeheHde gewoonte, vjin de Lyken met Linden te bekleeden, hierin haren grond, dewyl deze ftof ten dien opzigte met het Catoen gelyk ftaat. — Zeker gaat het ten minde, dat alle Êyriierige zeepachtige doffe» geieeder de verwen, die men er aan geeven wü, aanneemen, dan meer digte en harst-, achtige. — Hieruit volgt dus, dat men het Catoen beter verw zou konnen doen vatten, indien men daaraan meer flymachtigc of olydcelen konde mededeelen, het geen misfchien de Konstgreep is, die men omtrent het rood Gaaien van Adrianopcl gebruikt. Volgends de proefnemingen van Beckmann verliest dit Gaaren zyne couleur noch in de zon, noch in het zeepwater, hoewel het door fterk wasfehen met Zeep of Loog, gelyk ook door het bleeken, hclderer en bevaïliger wordt. . Een zeer fcherp Loog evenwel tast het rood aan, doch-niet de Wyngeest, noch ook de Urine. De Minerale zuuren verteeren de draa* den, zonder de couleur merklyk aan te doen; wanneer zy zeer geconcentreerd zyn, doen zy het rood geel worden en allengs verdwynen, gelyk het geval is met alle plantaartigc verwen. — Alle deze proeven bewyzen, dat het rood in het Turksch Gaaren zeer vast is; en niettemin laat die couleur zeer fpoedig los, wanneer men hetzelve eenen korten tyd in Boom- of andere. Oly legt, cn daarmede wryft.
Dat men in den Levant en Oost-Indien het Catoen eene vetachtige ftof doe aanneemen, om hetzelve de verw beter te doen vatten, blykt uit de berichten, die men daaromtrent heeft, en waaronder die van Pallas, aangaande hetvdiwen: der Armeniërs in Ajlrakan, de duideiykfte en ge-, tiouwftc zyn. Deze lieden leggen hunne Gaarènsdikwyls ia een vischaartig vet tc wecken, droo» gen die telkens weder af, zuiveren ze eindelyk, cn laten ze dan in een aftrekfcl van Meekrap couleuren , waarby zy Schaapenbloed gieten, om door deszelfs olyachtigheid de verw des te beter te doen indringen. — Zy verzekeren , dat } het



veel!t,l r,Vlsfchen vSeI doordringender, en dU! wonne cl -arei' t0A t °°g™rkeis, dan de ge E v? YT}' r, 0ok bv de is het Ie
d?ïooSzaatrIyk Vet. e" d'*W zeeP - d— 7nrf^n/' hie,'om^'ent proeven wilde neemen S• v, i ZJ^C venvers' warmende dat zy d< hv £nT'hct'Satoen TOod te venvei1' beter dat pen «,ï i:n' onderfcll^ene' monfters van hun ei da I i t By ec1 nader onderzoek bevondt hy. dat de beste monfters- indedaad, fchoon de Verwers zulks ontkenden, met vet waren toebereid n„H, r ^,UItmU"tend S°ed Gaaren wordt thands onder den naam van Turksch verkogt, het geer
mecï dtVr^VCl'Wd is' ~ MéuVlaagt flgeSriif 2 GTens te£emvoordig vogtiger er n en 4 L yn' da,1n V00I'been. MikhVheeft men i echt,, om-zulks aan eene bedricgery der ve'^r\në van hetgewigt, toete-
£öV' ?ch i?et lste §e!yk zeker? d" dit S,a ?n ,".00dweildjg moet ontftam, zoodra het Sverd f "°?f Van,zvn verachtige deelen gezuiverd wordt. Hetzelve heeft by de beste Turk-
i-nde r.o S g6?? ,plaats; daar de Europifche roode Gaarens zelfs het papier, waarin zy gerold zyn, fmeeng maaken, .deelt het beste Gaaren van vifkkeTf; T in dG hitte vaH ee"en °ven , ge n déze mtttite !hCt ^Pler mede— Dat iMusftfhen blvkt »S ^ °nSt "ög n,et a!g'emee» bekend zy,. S L rfdaaromtrentuitgefehrevenePrysvraag ^^Maatfchappy van Haarlem in 1780. -—.
k^0^ WGef?f' dat tot onze tyden geko«n,, \f te-We-te" dat derwindfelsvan de Lgyp.
vei mids deze ftof daar te lande inheemsch is en SI wo?d"ner da"L VrlaA^"^kweekt ér virwerlt SS!!ld™" °f fc^kt het Catoen zich voor dn heet chmaat beter dan Linden, wyl hetzelve de. uitwazemingen gemaklyker doorlL, en er
laat zich wr3;1 a,s dit laa^. oLby
iaat zich het Catoen lichter toebereiden. — Met aat ai is-de zaak nog. niet ten vollen uitgemaakt-
het Vla, l i mindei' Viee,md' daa* men thands tót Vlas zoodanig weet te bereiden, dat heton-
fö?&iiUSfChCU Linden eQ Catoen onmcSBy. deze gelegedheid merkt B. aan,-dat het Veel moeilyker te beflisfen valle, dan men door |5fds3rffifnt'^^nigoud Handfchn^S: vam Catoen dan wel van Linnen gefchreven zv n hy erkent volmondig, geene zelere niP7kL1y.5
S'mToT ^f^^^ vfn SSaïïer ST? ykiden ^"deren. aart 1 Men fchvm Jn^e^«^« aanduiden moge. i om allePonderll"g ^eeugekomen te zyn, : ■ ou1..alk-üude,;ruuwe,.2a^te.papieren voor uiti,
C ^ >
■ Catoen gemaakt te verklaaren, en wanneer men-
■ een weinig met oude Handrchriften bekend is?- kan men- Hgtelyk nagaan, welke papieren naar
het oogmerk der Diplomaten van Catofngemaakt moeten■ heeten..-. Dan ZUieeft by hun z3fc bv , onzen Vaderlandfche., Meerman?geele Ai%Z : bewyzen voor hun gevoelen aangetroffen.. M^
Zf ff ?Pheldef''"g ^ de Scheikundigen ge" zogt ;,dan dezen fchynen hier weinig hulp te konnen aanbrengen. Beiden het Catoen In hetLinS beftaan uit plantaartige deelen, die, na geweekt' geftampt,.e„ tot papier verwerkt te zynf ine^genoegzaam te onderkennen fchynen.. Vis waar ons gewoon papier wordt zagter, luchtige? en-
Iruuwer van oppervlakte, wanneer ^eii efSen" ftoffen by voegt;, doch wie v/eet, door hoe veele
: onbekende toevallen het Linnen-papiei aar1 da?
tvórdS^en te^dien 0Pzig^gelykVebbe¥onnen. SI11' of Iuen "'et ouhngs de konst veraftaan hebbe, van het Catoenpapier voor deEuopeers, d.e gewoon zyn met vefirkragtige pennen te fchryven, gladder en fteviger te nfaake??
in /ijie, waar men het eerfte Papier gemaakt heeft, bediende men zich ten dien efnde fanvS jfchillende foorten van Planten, naarmate ieder ; and dezelven opleverde. VolgendsDuhalll^lt het papier 111 Buchartst, waar de Arabieren hel I zelve eerst leerden kennen, uit Bamboes-riet en volgends Balk ook uit de fchors van Moerbe-' fienboomen,. boomwortelen, en de beste-foort uit Catoen, gemaakt. - Dat men in China ten dien einde zeer verfchillende Planten bezige, blikt ™Lt gr0°Te v5fcheidenheid der ChJefèhe papieien. - In Japan wordt het gemeen papier gemaakt van de fchors der witte MoerbeiënboSm . en het beste uit die der Morus rapyrifera. ~ ln Hmdofian1 maakt men zylen, netten, en ook napier uit de zoogenaamde Chineefche Hennip., Crotolraia JunceA). welke plant daar als Hennip gebouwd wordt, en waarvan de Oeconomifche Maat- ichappy. te Londen de cultuur heeft aangeprezen Ue Arabieren maakten hun papier van Catoen". en bragten deze konst over in Sicilië, Maltha en spanje. - De Europeërs, i las en Hennip kweekende, vonden weldra.de konst uit, om ook daar uit papier te bereiden. Misfchien hebben zyrn den beginne Linnen en Catoenen Lompen onder één gemengd; hun tegenwoordig vooroordeel, alsof Linnen-papier het besre van allen ware, is enkel toeteïchryven aan la: gduurige gewoonte, aan gebrek van andere-ftoffen om papier te maaken en lan het gebiuik van veerkrautige pennen, waarzoor zich het Linnen-papier, beter dun eenig inder, fchikr, -- °
Na de oprichting der groote Handels-Compa;men nam het vertier dc buitcnlandiche Catoeen goederen in Europa toe; men poogde dus den •
aan-.



C 491 5
.aanmerklyken uitvoer van geld, daaruit vloeiende, eenigermate te verminderen, door het ruuwe materiaal te ontbieden en binnen 's lands te verwerken. Van daar de hedendaagfche CatoenWeeveryè'n en Drukkeryën in Europa. Hoe zeer dezelven in Engeland zedert eenige jaaren zyn toegenomen, blykt uit de volgende kleene opgave der waarde van het aldaar verwerkt Catoen jn 1781-1788.
1781 voor a,ooo,cco P.St.
178 a. 3,000,000 ——
1783 3,300,000
1784 3,950,000
1585 0,900,000
1786 6,500,000
1787 —■ 7,500,000 .
In dit laatfte jaar werden in de gezamenlyke Engelfche Fabrieken aa,6oo,ooo 83 Catoen verwerkt, waarvan ongeveer de helft West-Indifch Catoen zoude zyn. — In het Brandenburgfche begunftigt men de Catoenen goederen, aldaar gefabriceerd, zelfs ten koste der inlandfche Schaapenwol; de vrouwen gewennen 'er zich meer en meer aan. Dit zelfde zwak is tot andere landen overgeflagen; zelfs heeft een verbod van invoer daar, waar geene inlandfche Catoen-Manufaclu ren beftonden, hetzelve niet konnen ftuiten. —
In de jongfte tyden heeft men veele proeven genomen, om inlandfche planten voor het Catoen ie gebruiken. Onder die is zekerlyk de afval van van het Vlas, of het Werk, te verkiezen, en men heeft daarvan bereidingen gemaakt, die aan het Catoen volkomen gelyk waren; doch de duurte, de moeilykheid van toebereiding enz. zullen hetzelve altoos beletten het Catoen op zyde te ftreeven. — Anderen hebben daartoe de Wol der Salix Pentandra, die d;-r fmalbladige Wederik, en van den Populierboom aangeprezen. — In Siberië gebruikt men de Wol der wilde Anemone. — Dan, zo men al eens onderftelde, dat deze en andere ftoffen even goed waren als het; Catoen zelve, zou men zich dezelven echter noch zoo menigvuldig, noch zoo goedkoop, als nodig! is, konnen aanfchaffen. HetCatoen komt tot ons' uit landen, waar het dagloon minder is, en de weinige ftoffen, die onze eigene planten ons le veren, vereifchen te veel moeite en kosten. — Intusfchen hebben proefnemingen in Beyeien doen zien, dat men van één Fopulierboom jaarlyks 40 gg Wol kon trekken, die ruim de helft min der kostte, dan het eigenlyk Catoen, -
Nog verdient het opmerking, dat de Griekenen Indiaanen hun Catoen niet kaarden noch kammen,, maar zaamgehaspeld; het is te verwonderen, dat; , men deze voordeelige manier van bewerking ook by ons niet in de Catoenfabrieken behouden heb \ be, gelyk in de Hoedenmakeryèn. — in 1756 i
Oo
fchynt Flachat daartoe in Frankryk te vergeefs pogingen te hebben aangewend; dan,in hetTugthuis te Milaan zag Huward (Voor weinige jaaren) het Catoen zamenhaspelen \Fachen is het Hoogduiisch konstwoord, net geen, zonder omfchryving niet wel te vertalen is. Redaclf]
Hoe men in de Papiermolens van Angoümois in Frankryk aan het Païieb. eene blaauwachtige couleur geeft.
Het is thands bekend, "t geen voorheen een geheim was, dat de Nederlanders, om hun Papier eene blaauwachtige couleur tc geeven, zich van een mengfel van Blaauwfel en Styffel bedienen; doch juist hierdoor ontftaat waarfchynlyk het gebrek, dat de Pen op het Hollandsch Papier fpoedig ftomp wordt.; ook maakt de Styffel. het Papier des te brosfèr, — Zedert eenige jaaren heeft men in Frankryk een beter middel uitgedagt, het geen wy. uit Munièrs Esfai d'unt Méthode propre a étendre les Connoisfances des Vf yageurs hier raededeelen.
Men neemt 3 gg goede Salpeter en g| Ê8 witte PFynJleen. Het een en ander wordt tot een fyn Poeder gezift, in een Ketel aangefteken, en met een langen yzeren Lepel beftendig omgeroerd. Eindelyk dooft men den gloed uit, door er i| gedampte en gezifte witte Wynjleen op te ftrooyé'n, waarna niefi alles in een Mortier bekoelen laat.
Vervolgends neemt men het geronnene van versch Oslénbloed, en kookt hetzelve, ondereen geftadig omroeren met een houten Lepel, in een Ketel-, tot dat de masfa zamenloopt. —- Men brandt dezen klomp uit in eenen Oven, zoodat men dien ftampen en doorziften kan. Van dit Poeder neemt men 3 fg, en mengt hetzelve met de opgegevene bereiding, waarna men alles in ten yzeren Pot doet, die een Dekfel heeft van i duim dikte. De Pot wordt geplaatst in een □ven, die van boven r6 duim en onder ï voet diameter heeft; men zet dezelve op een Rooster, waarvan de drievoet 18 duim hoog is. Onder de Pot moet eene aanmerklyke ruimte blyven, }'m er kooien in te leggen, en tusfchen de Pot m den Oven — die van Bakfteenen gebouwd s — moet eene ruimte zyn van 3 a 4 duimen, jm dezelve insgelyks tot boven toe met kooien lan te konnen vullen. Het vuur brandende, en le Pot gloeiend zynde, werpt men er de bovengemelde masfa in. Men moet geen kooien fpaa•en, maar het vuur even fterk gaande houden. 3m het uur opent men de Pot, en roert het nengfel met een yzeren Lepel om» ürie uuren 1 ' dus



C 292 y
dus geftookt en geroerd Hebbende, neemt men een Ketel van gegoten yzer, waarin men 6 pinten water doet, en waarop men een houten JJekfcl,, dat \ duin» diep binnenwaards zinkt, zeer vast doet fluiten. In het midden van dit Dekfel is eene opening, ruim zoo groot als het bomgat van een Vat. Men fchept met een yzeren Lepel iets van dè masfa uit de yzeren Pot, die in den. Oven ftaat, ter grootte van een Okkernoot, eu ftort dit door "de gemelde opening in de Ketel.. Gaat de val daarvan ip het water met eenen zwaaren ilag vergezeld, dan is dc masfa lang genoeg op het. vuur geweest; anders ftookt men het vuur van nieuws aan, tot dit verfchynfeï by eene nadere proefneming zich opdoe;, en dan giet men de geheele masfa zoo fpoedig mooglyk, met de Lepel, uit de. yzeren Pot in de Ketel met water over. . Daarna wordt, alles overgeftort-in een andere Ketel, met. by voeging van 31 pinten fchoon wa ter, men kpikt. het i uur, en.giet het uit op een behoorlyk gefpannen Linnen raam, waardoor het vogt in een daaronderftaande Ketel of Bak loopt. Al wat in of op het Linnen blyft hangen, zondert men af, en..bewaart het. tot verder gebruik. . '"' i Het doorgelopen vogt- wordt in, de Ketel , waarin het gelekt is, op nieuw wederom te koo -ken gezet. Gelyktydig kookt men in een andere •Ketel 82 pinten fchoon water, iöf e§ beste Zwcedfche Aluin, en i| £ü groene. Vitriool.
Beide Ketels doorkookende,, moet men eene zuivere Kuip of Tobbe, nevens 3 Handlangers,, gereed hebben. De één fchept" met eene'maat van 6 pinten te gelyk uit de Ketel N°. 1, en •de andere met een gelyke maat.uit die N°. 2, gietende beiden dit vogt beurtelings in de Tobbe, terwyl de derde man zoo fnel mooglyk met een ftok daarin roert, om dc verfchülchde loo.gen wel te doen vermengen. De Tobbj moet ongeveer 2 Oxhoofden vogt bevatten konnen. Na alles-daarin gemengd te h-.ben, vult men dezelve met koud water aan, en den volgenden dag zal men' de blaauw.e verw op den bodem vinden liggen.
Alsdan.tapt men door een Kraan, boven den bodem -der Kuip geplaatst, het water af, en giet de overblyvende verw etlyke maaien door een op raamen gefpannen 'Linnen, tot.zi.ch al het .nederpioffel daarop verzameld hebbe, 'X. geen .men dan 5 dagen laat'liggen te.droogen.
Van deze verwftof ontbindt men i~ €8 hl \2\ pinten, water, welke men door. Linnen laat loopen. Van die ontbinding giét men 2. pinten in vde Papierkuip voor de eerfte.fenep QPorfe), en ,-voor elke vo.gende nitt meer dan f pint; echter tkaji men meer of minder neemen, naar mate men
het Papier blaauwachtig verkiest te hebben. ["Hat Franfche pint. bevat, ruim 2 gg water.]
Het is twyfelachtig, of niet het gewoon Berlynsch Blaauw even goed zoude zyn tot dit oogmerk, als het befchreven Konstblaauw der Franfchen ?:
HU IS M I D DE L ET N..
Middel om Kanten nieuw te. wasfehen.
Neem een glazen ruit, bekleed die met baay,. hoe wolliger ïioe beter, wind de kanten daarop,, (la er een linnen doek omheen, leg het een en ander in-een aardenfchotel in zeer zuure Karnemelk .24 uuren hing te trekken, en giet er een Theekopje vol Alcohol'by: Zo de Kanten, al te geel zyn, laat men ze tweemaal 24 uuren-..iu dit nat liggen. — Vervolgends neemt men ze daaruit, doet er den linnen doek af, en begiet ze met Huy van Karnemelk, waarby een weinig blaauwfel gemengd is.. Men doet alsdan de Kante.1, nog nat zynde, van het glas af, en - zet die tusfchen . fchoone .Papieren, in de Pers.
M.- OECONOMISCHE BERICHTEN.;
Berichten- omtrent het Fabriceeren van 1
•gekleurd papier. .
(Volgends -Breitkopf.) ■
Reeds veele jaaren oefende men deze Konst .in ■ Neurenberg cn Augsburg, doch*Brekkopf'te Leipzig heeft dezelve tot eene verwonder!yke volkomenheid gebragt. .
Zyne. wyze. van het zoogenaamd Turksch of ge- marmerd Papier-te vervaardigen, is deze: men doet een water, waarin Gom Dragant behoorlyk opgelost is, in een-houten of blikken Bak, ter grootte ruim van het Papierformaat. Hierin droppelt men de in water fyn gewrevene en met Üsiègal vermengde -verwen, welke men aan 't Papier geeven wil, in zulk eene gedaante, .als men dc tekening op het Papier verlangt. Tot groote marmervlakken laat men een tweede droppel-op de eerfte vallen, .waardoor-de-laatfte uitgezet en vergroot wordt. Voor het geaderd maimer worden de verwen met -een houtjen-of-veder iu aders ge- ■ trokken. Andere figuren maakt men met kammen. Verlangt men witte vlakken tusfchen beide, dan , fprengt men er wat Rundergal tusfchen., welke : de vér wen hier en? daar. vaui elkander, .icheidt
Ver- f



C m )
Vervolgends legt men het Papier d'oog op dit gekleurd vogt, drukt het een weinig, neemt het ai 'legt het in een daartoe gefchikt werktuig op laten , ten einde het overgebleven Dragant- water ii Tobbetjens er aflruipe-, hangt het dan te droo gen , en gladt het eindelyk op een houten plaat.
Papieren, die flegts ééne couleur van verw hebben , worden anders bereid. Die van Neirfeh terg en Augsburg, welke zeer goedkoop, doel ook maar aan ééne zyde geverwd zyn, worden roe het penleel beftreken. "De aan beide kanten ge vjr'wde Papieren-worden of van blaauwe cn roodt Lompen gemaakt, of in de kuip gekleurd; doel dit laatfte geeft altoos fietfche verwen.— De Hol landers maaken een geheim van hun blaauw Suf kerpapier, en men heeft dit in Duitsehland er elders te vergeefs getracht natemaaken. Zelf; zouden maar weinigen onder hen het waar gehein dier bereiding bezitten. — De overige fyne blaau ■we Hollaudfche Papieren worden ongetwyfcld bui
• ten de kuip geverwd, gelyk men ze ook var
■ dien aart te Dresdcn vervaardigt.
B. heeft eene manier uitgevonden, om het gekleurd Papier op beide zyden zoodanig fraai te verwen, dat men er geene penfëelftreeken in ontdekken kan; hy levert thands hetzelve, zoowel Druk- als ■ Schryfpapier, zoo. fraai en gelyk, als een geverwd Taft of'Zydehftof, wéshalyen men
■ fiet ook- 'i.afpapier noemt. Fyn Postpapier, op deze wyze geverwd', 'wordt tot- het maaken van konst- of verfiërde bloemen gebruikt.
Uit Engeland krygt men een Chlnecsch Papier j dat aan de ééne zyde zeer Ichoon rood gekleurd is. B. vermoedt, dat dë Engelfchen het-zelf deze couleur geeven. De verw tigt niet vast oo het Papier , maar kan er,dender hetzelve tc be'fcha-
• -digen, worden afgelicht. Da-ar de verw naar het Cochenille zweemt, gist B., dat men veellicht het
-wit Papier op ge ver wè Scharlaken legt, eu-daar- mede in de pers zet. —
INog een andere foort van bónt'Papier werdt allereerst in- Herrenhuth gemaakt, cn heet daarom nog Herrenhuths Papier. Men beftrykt het Papier -eerst- aan alle kanten 'meteen Sryffclpap, en dan met eene daartoe gemaakte 'Styffel verw. i Voords heeft men-een hout, dat naar het gekozen model uitgehold is, en ftrykt daarmede, volgends ten.: met de hand gemaakte ftrecp, over het befmeerd j blad .Papier. Hierdoor wordt de verw wederom daarvan afgehaald, en er;ontftaat een met kouleuren gellangd, getralied of getand wit.- De onene vakken worden mee houten ftempe'.s-gedrukt* om er of de verw van wegteneemen, of andere daarop, .te bréngen^ .ookraeemt men wel met kleine fponfen de verw. af, ',t geen een foort van wolken nalaat, die niet kwalyk .ftaan.;
Wederom- andere gekleurde wolke:x ontdaan op
Oo
ctPapier, wanneer men'twee bladen, diebeiden,
- vooraf eene verfchil lende .couleur ontvangen heb-' ben, op elkander legt en plotsling weder van één ]■ . rekt; even gelyk ér allerle'ic gedaanten ontftaan
■ op twee gladde en geverwde fteenen, die men van elkander fcheidt. — Anderen leggen het ge-
' verwd Papier op een gladde plank of tafel, en
■ fchurven het daarop heen'en weder, waardoor i yerfchillende wolken ontftaan.
• liet zoogenaamd Chits-Papier wordt met hou-
■ ten vormen gedrukt, waarvan er zoo veelen in i elkander moeten fluiten , als men couleuren verkiest. Dit Papier komt alleen uit Augsburg, waar hetzelve door de Fabriekgasten , als een -bywerk,.
■ met de rfgewerkte Catoenplaaten gemaakt wordt; het kan dus nergends elders zoo goedkoop ge-
i maakt worden..
Het behangfelpapier", waarvan men hedendaags in byna alle landen Fabrieken heeft, wordt met houten of koperen plaaten gedrukt, en aan patrooncn uitgeschilderd.
De zoogenaamde Gouden- en Vergulde Papieren komen van Augsburg: Men belegt het nat ge- verwd Papier met Goudblad, cn drukt daarop wanne ftaalcn vormen, welke er■ de'beelden aan mededcelen; wordende de overige metaalftof afgewischt. Voorheen belegde men ook hetgladi goudeir of verguld Papier'met Bladgoud; dot^h i tegenwoordig maakt men hetzelve te Augsburg op : eene meer geraaklyke manier. Men beftiykt naamlyk het Papier,. door middel van het penibel, met daartoe fyngemaakt Metaal, Tin oi Aurum \ Mupivum, welk zich laat polysten, en er beter uitziet, dan het Bladgoud. — B. heeft hieromtrent voortreflyk gt (la.rgde verbeteringen beproefd, , en het Goud ook op-gemarmerde en andere geaderde Papieren aangebragt, waardoor aartige mengelingen van couleuren ontftaan. I üene byzonuere melding verdienen nog de : voortreflyke Behangfe'ipapieren van B. -— Dezeï- • Ve beelden zeer naauwkeurig , en geheel volgends "de nattïur; al'lerleic 'foorten van Marmer, Porphyr, en andere Gefteenten af, volgen is de • tekeningen en omtrekken der vakken, door den Architect aangegeven. — Ook omvangt men de : vakken veel met bewerk.a ld Grecr.m, waarvan de fraaifte desfeiuen voorhanden zyir.
In de Fabriek -van fi. 'worden ook omflagen tot : het inbinden'van -Boeken -vervaardigd,- die zeer in den fmaak zyn. Zy worden gedeeltelyk met houtfneden- plaaten -.gedrukt, gedeeltelyk met couleuren, en met Gótid of Zilver b.dègd.
i f -' D v' ■ W \ m:'d:y



foort rcflyke inrichting voor Waanzinnigen.]
Zeer navolgenswaardig is de inrichting van het Waanzinnigen huis, te Charcnton nzby Parys opgericht ten koste van den Staat, onder hetopzigt'en beftuur van den Burger Toulcrer en den Geneesheer Guaftaldy. — Dit huis heeft eene goede ligging, eene zuivere toeftrooming van lucht, een .ruim uitzigt, fraaie Tuinen, en in deszelfs nabyheid de Bosfchen van Vincennes. De Natuur zelve fchynt hier de lyders te nodigen, om tot rusten beda rd indenken wedertekeeren. — Tot nog toe bevinden er zich niet meer dan 50 kranken. — De zorgvuldige behandeling derzelven wordt zeer 'geprezen, en fchynt uitnemend goede gevolgen te hebben. — Verfcheidene vreemde 'Ministers hebben deze inrichting onderzogt, en zyn het .huis komen bezigtigen, ten einde dit als een voorbeeld ter navolging, waarvan men reeds de weldadige- uitwerkfelen ziet, by hunne Hoven aantepryzen.
Anecdote omtrent den beroemden PicclNl.
De beroemde Piccini, wiens Tooneel -Mtifyk zoo vaak den geest veradelde en het hart roerde . verviel in het óofte jaar zynes levens tot eeneni armoedigen en behóeftigen ftaat. — in 1792. naar. Napels, zyne Vaderftad, teruggekeerd, wyl hy' zich onder de fchokken der Revolutie van dien tyd: niet langer in Frankryk kon ftaande houden, hadt hy eerst het genoegen, dat zyne in Frankryk gemaakte Opera: AUcsfandro Nel Indie, doo.r hem nu nog aanmerklyklyk vermeerderd, een volkomen opgang maakte. — Even veel toejuiching bezorg de hem zyn in de Koninglyke Capel uitgevoerd Oratorium: Gionala, en in het Carneval zyn Ercole del'Ihcrmodonte op het Tooneel yan St. Charles. Dan, kort hierop volgde een allernoodlottigst tydvak voor hem, buiten zyn toedoen, en tegen zyne verdiende,
Zyne Dogter werdt in den Echt verbonden met zekeren Gaffreau, een jong Fransch Koopman , ten wiens huize het huwlyk , in 't byzyn van alle de aanwezige Franfchen, ook der Gezanten van die Natie,, voltrokken werdt. Men zong eenige Aria's, die, hoe zeer alleen uitboezemingen van gulle vreugde, ftof tot verdenking gaven. De haat viel op den gryzen Piccini, die niet mede gezongen hadt. Hy werdt aan het Hof .en door de geheele Stad voor een Jacobyn omgedragen. De Hovelingen, laage vleiers van het Vorstlyk vooroordeel, onttrokken zich zyner. Geen één 'theater gebruikte hem langer tot Muficale Compofimn; de Mufikanten wierpen hem met fteenen en vuilnis. Men
poogde hem van zyn penfioen te berooven; dodi dit liet hem de Koning nog behouden. Hy moest dus met zyne Vrouw, vier Kinderen en twee Zusters , van een zeer gering inkomen leeven, zich binnen de muuren van zyn huis opfluiten, en zyne Godlyke Konstvermogens werkloos laten verkwynen. — Hoogstwaarfchynlyk is het, dat Piccini het flagtoffer geweest zy van een of ander wangunftig Mufikant, die den glans zyner talenten niet langer dulden kon.
P. heeft zich van Napels moeten verwyderen, en bevindt zich werklyk weder in Parys , waar men, hem ter eere, de Opera: Dido wederom heeft ten Tooneel e gevoerd,
Nieuv/c Ma aten en Ge wigten.
Men verneemt, dat de Vaderlandfche Hoogleeraar van Swinden, Lid der Commisfie in Frankryk benoemd tot het daarftellen eener evenredigheid in de Maaten en Gewigten, op den 25 May 1. 1. het, daaromtrent door hem in naam dier Commisfie vervaardigd, Rapport in de Mathemaiifche Clasfis van het Nationaal lnftitut te Parys gedaan , en daarby niet weinig eere ingelegd heeft. — Dit gewigtig werk aldus ten einde loopende , heeft het Publiek weldra de belangrykfte ophelderingen dienaangaande te verwagten.
Nuttige Uitvinding.
De kundige Koopman Braumuller te Berlyn heeft eenige gelukkig uitgevallene proeven medegedeeld van eene, door hem uit Honig bereidde, witte en bruine Konstfuiker. Dezelve voldeedt zeer wel by een fcheikuudig onderzoek, zelfs tot Medicinaal gebruik, doch liet alleen nog een weinig te veel den Honigfmaak doordraaien, - Wy wenfchen daaromtrent weldra, ook door proefnemingen van onze eigene Landgenooten, nadere ophelderingen te ontvangen.
Belangryke Schriften yw Commercie.
Tarif of Lyst van de Tolrechten der Fransche Republiek, of van Haarc Inkomende en Uügaandcji echten, benevens aanwyzing van de verbodene Koopwaaren, en van de Frydommen enz. enz. voorgegaan van het Arrëté van 13 Mesjidur .6 Jaar, 't welk deze Tarif yerpligtcnde maakt
voor



C 295 >
yöfir de vier Nieuwe Departemente?
yan den linker Rhynkant, enz.- — Naar het origineel Fransch in eene Alphabetifehe orde vertaald. Te Dordrecht by A. Blusfé' en Zoon 1798:
Dit gemaklyk, in 120 gedrukt Zakboekjen, waarvan de Titel den voornamen inhoud aanwjst, js in de tegenwoordige' tydsomftandigheden onontbeerlyk voor de geheele Commercie, en inzonderheid voor alle Commis/iouairs en Kuizen, die met Frankryk eenigen Handel dryven; daar hetzelve alle de Commerciëcle Wétten en bepalingen der Franfche Republiek, voor zoo veel den ineh uitvoer der goederen betreft, in eene Alphabetifche orde voordek, eh dus gefchikt is, om den Koopman aan den éénen kant te bewaaren Vöor de onaangename en ichadelyke gevolgen van eenen Handel, waardoor hy zomts onwetend de wetten dier Republiek lebenden zoude, zoo wel als voor de onbepaalde knevelaryën der 'l olbedienden enz.;- en aan dé andere zyde om hem eene grondige berekening te doen maaken van de kosten, die eene of'andere Speculatie vereifchen kan, en hem dus omtrent zyn wezenlyk belang voortelichten. — Wy pryzen den nuttigen yver der uitgeveren van dit Werkjen , en achten her enkel noemen van hetzelve genoegzaam, ter overtujging onzer Handeldryvende Medeburgeren, om zich hetzelve aantefchaften; te meer daar men hier met één opflag van het oog kan worden te'recht gewezen omtrent eene menigte van onderwerpen, Waaromtrent de kunde by onze Vaderlandlche Commercie nog niet zeer algemeen venpreid-is.
NATIONALE LOTERYEN.
In de vyfde Clasfe der 90de Genèraliteits, nu Bataaffche LOTERY , welke is beginnen t. trekken op Maandag den 27 May, zyn veder uitgetrokken de-volgende Nos. en voo> narnePryzen.
it)de en laatfte
Lyst, N°. 6916 met ƒ 2.500: Premie.
47-1 — ■ 50,000:- Hoogde L.
1Ó18Ó 0,5 0:. Pijenhe.
40,07 — - 1150:15461 —• - io,oco:-
Z E E T Y D I N G." •
Berichten. ,
Volgends dé laatfte Borduiufche brieven was 1
het Embargo, op de Schepen aldaar gelegd, we-1
oer opgeheven,- 1^
j Ook is het verbod van uitvoer 'der Graanen uit' I de Rusfifche Havens wederom ingetrokken.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen doof de Franfchen de Schepen the Hygera, van St. Thomas naar Lancaster; the Good Intent en Margaret, van Grenack naar New Providence; en Caroline, van Leverpool naar Newfoundland. — in dè IFest Indien 't Schip the Admiral Nelfon, van Londen naar Dominika.-
Opgebragt in de Bermudas 't Schip^ de Goede Vrienden, Kapt. de Lange, van Bordeaux naar N. Tork. — Te Deal de Schepen de Zcenimph, Kapt. de Jong, van Surinamen, en Brufcnbcrg, van Philadelphia, beiden naar Bremen, — 'i'e Tonningen door een Franfche Kaper 't Engelsch Driemastfehip Oliye Branch. — Te Copto by Mallaga 't Schip Atlas, Kapt. IVestermarkt, van Genua naar Leverpool.— Te Pasfague de Engelfche Schepen the Jeance, van Jamai'kamm- Clyde; the Mary van - Clyde naar Charlestown, en the Mary; van' Clyde naar New Providence. — Te Bergen door de Franfchen de Schepen the jean, van Dundée naaf Dublin ; the Elifabeth en the Jeane and Mary, beiden : van Aberdeen. — Nog, Volgends de Lloydslysten, te Tarmouth 't Schip de twee Gebroeders, denkelyk van J. R. Meijer, van Am/lcrdam naar Hamburg;Fox, Kapt. Flamket, van N. Tork naar Hamburg; ■ iJcplhunus, Kapt. Boyfen, van' Kopenhagen mm UJti-ndr.; de Vrouw hawke, Kapt. Martens, van \ Rotterdam;- de Jonge Chriflofer, van Bordeaux;' en de 'jonge Peter, Kapt. Gcrmcs, VanEmbden. — Te ueal t Schip Brigitta Maria, Kapt. Nicsf van ' Bordeaux naar Hamburg. -— Tc Douvres 't Schip de (Jldenburger, Kapt. Roelofs. — Te Plymouth 't Schip -de 2 Broeaers, van Christiaanzand naar'' ót. -Malo. ■—.
Scheepsrampen.
Verongelukt by- Bahimore 't Schip van P. jl Thameu, van daar mar Port d Port. - Op Schier-" monikoog een Tjalk met Boter en Kaas, waarvan' ;en gedeelre geborgen is; ook waivn aldaar en1 rp ^mdand verfcheidene lyken aangefpoeid. — Jp Zee 't Schip Modena Calamiiofa, van Conftan^ inopel naar Tanjarock.-—
Geftrand door de Loots by Bremen Kapt. Lub-" >ers, naar Barcelona; ? heeft zyne Ichade reeds her-'' teld, en lag den 29 May. zelree.
Met fchade binnen in de Bermudes de Schepen1 he lton, Kapt. Artwood;-vm Martinique naar '
NieusF>'



fftétê Lm&n; the jfdfOffate, Kapt. A%fcr,^van IHiiladclphia mat Sltg&; the Htnry en Elifis, Kapt. //'/'&, van iVttwr Candina naar Jameika; de twee eei itc zyii gecondemneerd. — 't Schip <fe Andreas Hendrik, Kapt. Marges; is zwaar befchadigd, en moet losfen om- te repareeren. — Te Kopenha gen met lek Schip Kapt. M. W. Breslack, van Stettyfi; heeft in de Oost Zee zykn verloren en ge üoren, moet losfen om te repareeren. — lu het l/U;è met verlies van ankers en touwen Kapt. G.
JXikolaus, van üorüeaux naar jsmown*
Kapt. Salomo* onlangs van Tangarack te Conflanüwptl gearriveerd, heeft eenige lading over boojd moeten werpen, en fehadevan het Zeewater bekomen.
Kapt. Paul/en van Hamburg te Lhfabon .gekomen, loït befchadigde lading.
Texelfche tn Vlic-Lyst.
Den f Jüny> Niets gepasfeerd. De WindZ.W.
Den 'è. Naar Zee T. G. Hengiï naar Moriaix; Q. Mickly naar St. Martin.; C. Schelpevoort naaide Oost Zee; R. Wé Huisman en J. Broers opavantuur; en H, Haantjes, naar Antwerpen. De Wind O. N. O.
Den 9. Naar Zee H. Aiberts en M. fPiUems naar Antwerpen; en Q, D. van Lier op avantuur. De Wind ü. —.
Den 10. Niets gepasfeerd. De Wind N. O.
Den 6 Juny. Uit 't VMe naar Zee L. L. Dyk, naar de Ooszce.
Den 7. Niets gepasfeerd.
Den 8. Naar Zee C. F. Thcmfon, A&Jfr, G. //. Guidensfolw,, j\a.tir Bordumx; en ifósdrager, naar de Oostzee.
Den 9. Niets gepasfeerd. De Wind O. N. (X
Hefvoetfluis. .
Den 5 Juny. Niets gepasfeerd. De WindZ.W. Den 7 en S. Niets gepasfeerd. De Wind W. en Z. O.
Den 9. Naar Zee de FranfcheKz^tx le Refhla, Kapt. Placket. De Wind ü.
Brielle.
Den 5 Juny. Naar Zee gezeild Kapt. M. F. Hanfen; dezelve is wegens de Westelyke wind weder teruggekomen. De Wind Z. W.
Den.6 en 7. Niets gepasfeerd. De Wind W.Z. W.
Den 8. L\<tar Zee gezeild V. Becrcnds,naarEmbden; M. Post, naar Andero; en il/. £. Hanfen* naar de Noordzee. De Wind O.
Den 9. Uit Zee binnen JF. N. Kombcek als bylegger naar Lisjdbon; dezelve heeft ichade aan de grobte Mast. Een Engelfche Kotter voor Gaats hadt hem gepermitteerd ter herltelling binnen te zeilen, en is dezelve naar Dordrecht opgezeild. Gister waren twee Engelfche Loggers en een Dricmastlchip voor de Maas, De Wind O.
ADV ERTENTIE.
_ o p ttt p v T de Bosch, Icronz., B. de Bosch, Jerom., J. Yves en.
HJ,thM. Mtg^'fcfi^jföitmHrdm a «toi beroemd; Mesters, alles met van Hliyn, <f- Muiter,»•r ''"'■>,•„ JL, „„ voornaam Liefhebber te Mmuukiniiam, zynde veel kunde byeenge ra atomae in de Imi.enlteden te bekomen, mits be-
S S»^bSS?r^-i^^ Verzameling zal daags «« de Vetkoping voor een ieder .te zien zyn.
Te Anifterdam, by C. Cü VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N°. 38. *$ Ju»y 17**
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart , Fabrieken, Ir afteken. Beoefenende Konflen, Landbouw, en alk andere middelen van beflaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Kundigheden nopends de bereiding der S U 1 k e r , derzdyer yoornaame foorten, en den Handel* daarmede gedreven*wordende.
Het is niet alleen het Suikerriet, dat deze zoete en aangename (lof oplevert; te Queèeck' bekomt men die ook in menigte van de Catoenboomen, en in Canada van eenen Boom, dien de Inwooners Ahorn noemen. — Het eigei lyk Suikerriet gelykt zeer wel naar dat foort'van Riet, het geen by ons in poelen en aan ondiepe oevers groeit. Het eenig vertchil beftaat hierin, dat ons Riet harde pypen heeft en geen fap in zich bevat; terwyl het Suikerriet uhwendig minder hard is, en inwendig een kern heeft, die vol lappen is; deze foppen zyn echter minder of meer zoet, naar mate de grond, waarop het Riet groeide, min of meer goede zon heelt, en het weder, ten tyde w.,nneer hetzelve gefneden wordt, gunftig ofongunltig is; ook h iPgt er veel af van den ouderdom van het Rietgewas zelve.
Gewüüijiyk groeit het Suikerriet 5 a6 voeten hoi g, en ter dikte van 1 a 1 duimen. Op het Eiland Tabago vindt men hetzomts, van 9 k 10 voeten, en dik naar evenredigheid. De .tengel is in onderfcheidene knoesten afgedeeld , die omtrent 1 voet van elkander at' zyn. Hoe wyderdeze afltand van de ééne knoest tot de andere is , hoe meer Suiker een Riet bevat. Boven aan den top des Hengels groeien eene menigte langt, kroonswyze by elkander gevoegde, en zoo lcherpe bladeren, dat men zich daaraan, by onvoorzigtig aanhaken, ligtelyk kwetl'en kan. Midden tusfchen deze bladeren vertoont zich de bioeiiem en bet zaad. Ook uit elke knoest ipruiten wel bla deren, doch dezen vallen af, zoo dra het Riet hooger opgroeit, en wanneer men aan hetzelve bladeren van dien aar* vindt, is zulks een bewys, of dat hetzelve nog verre af is van ryp te zyn, of dat het niet deugt. — Ryp zynde, is het Riet gevuld met een wit en i'uppig merg, waai uit het
1J
Suikerfap geperst wordt; ditmerff, naiuurhkeof
oorjprongljk gegroeide Suiker genaamd, komt niet tot ons over.
dmerica* inzonderheid Brafilië nevens de omliggende Eilanden, brengt veel Suiker voord5 niet minder groeit dit ProducT: in Africa, vooral op de Kusten van Guinea en Congo, gelyk ook op de Canarifche Eilanden, op Madagascar,Madera„ St. 'Ihomas enz. Afia vertoont ons zyn ryk OostI/idië, waar het Suikerriet, zelfs tot in China. toe, wascht, zynde de Chineefche Provincie Suchuen daarvan inzonderheid ruim voorzien. -—Men heeft dit Riet van de Canarifche Eilande» ook in Europa overgebragt, zynde hetzelve in Spanjen, mProvence, maar by zonder Napel), wel gedaagd.
De Suikerriet-plant vordert eenen luchten, vetten en vogtigen bodem, en wordt in vooren vaa | voet diepte geplant. Dit gefchiedt op tweeërlei manier: of, de daartoe bekwaame Rietttengels worden in derzetver lengte in de vooren gelegd, en dan geeft elke knoest een nieuw uitfpruitfel; men moet dit jong plantfoen dikwyls uitwieden, doch, hebben de wortels éénmaal gevat, dan duuit hetzelve veele jaaren, ten zy het door wormen aangeftoken worde, in welk geval men best doec van alles weder uitterooyen, en op nieuw te planten. Of, ten tweede, men neemt ionge uitfpruitiels van oude Rieten, en plant die in de vooren. — Zomtyds wordt het Suikerriet in 9 ax» maanden ryp. Men kan hetzelve wel 3 a 3 jaaren in den grond laten ltaan, eer het verdort, doch het best en veiligst is, alle jaaren het Riet inteoogften, en by den eerlten knoest aan den grond aftefnyden.
By de bereiding der Suiker komt het deels op het kooken, deels op het raffineeren aan.
Wat het eerlte betreft. Het Suikerriet, bekwaam zynde, wordt afgefneden, van deszelfs tcp en verdere bladeren gezuiverd, aan bosfehen gebonden,- en zoo naar de Suikermolen gebragtDeze Molen beftaat uit 3 houten, met yzer of ltaal bekleedde, rollen, welke rechtftandig tegen P el-



C i
elkander geplaatst zyn, en waarvan het middei ite — het geen de dubbele lengte der twee andere heeft, en dezen door middel van een Starrera beweegt — door Osfen, Wind, of Water, wou omgewenteld. Tusf'chen deze rollen wordt h( Riet gekneusd, zoo dat het fap er uitloopt", Ik geen in fteenen Kuipen of Kruiken wordt opgc vangen. . Dit fap is zeer dun, zoet van fmaak en geneigd om te gisten; dan, hetzelve wordt u: de Suikermolen door gooten geleid naar de Su: kerziedery, zynde een naby gelegen groot Ge bouw, in de gedaante eener ruime, verheven Zaal .waarin het Suikervogt gekookt en tot Suike bereid wordt. Dewyl dit fap niet langer dan 2. uuren ftaan kan zonder te gisten en zuur te woi den, perst men in de Molen nooit meer te gely! uit, dan in 24 uuren kan gekookt worden. — Di kooken gefchiedt aldus:
ï. Wordt het fap in een koperen Ketel, die d< Klaarheid genaamd wordt, over een matig vuu gekookt, tot er de grootfte onzuiverheden me lepels van afgefchuimd zyn. Dairop wordt he vuur vergroot, zoo dat het vogt fterk doorkookt en intusfchen fchuimt men het zeer naauwkeurig Om het fchuimen te bevorderen, werpt men ei van tyd tot tyd eenige lepels vol van een fterk loox in. Tot dit werk gebruikt men in groote Ziede ryën drie Ketels, wordende het fap van de eene in de andere overgeftort. — Na het afloopeii de zer fchuiming
■ s. Wordt het fap door een dik, wollig doel? gegoten, andermaal in Pannen van gegoten metaal over een fterk vuur gekookt, en gezuiverd, tot dat hetzelve op de behoorlyke dikte verkookt is, 't geen men daaruit ontdekken kan, dat het, uit de Pan naar bovengehaald wordende, in hetnedervallen aan één blyfthangen, en draaden maakt. — Dit dik gekookt fap heet in de Ziederyën Syroop, welke men echter met onze gemeene Syroop niet verwarren moet. — Ook tot het 'kooken van het Suikerfap bezigt men drie onderl'cheidene Pannen of Ketels, de ééne na de andere. In de laatfte wordt het langst gekookt.
3. Vervolgends laat men hetzelve in verfche Pannen of Ketels bekoelen* blyvende men niettemin aanhouden met roeren, tot dat men in de Syroop als het ware zandkoneltjens ontdekt, 't geen het onbedrieglyk kenmerk is van eene volledige Suikerbereiding.. Evenwel zou al het kooken-en roeren niets anders voordbrengen dan eene dikke, kleverige .zelf Handigheid, indien niet, by ■de tweede kuoking, terwyi de Suiker door het vuur in de fte kile beweging gebragt is, eene zekere dofis van in koud water gebluschte Kalk of "Potaseh daarby kwam_ — Om het overkooken •voortekomen, doet men er de grootte eener Hafei 3wos vexiche boter of wat zuivere, verfche Boom- i
>98 )
1- [oly in, waardoor de opbruifching óogenbliklyk n geftild wordt. — By het eerfte zieden moet er d geene vettigheid noch zuur, en by het tweede ;t zieden, gelyk by het eerfte, geen loog in komen, t of alles is bedorven. — Het Suikerfap nu zoo ver t tot volkomenheid gebragt zynde,
4. Wordt, terwyl het nog warm is, in houten » bf- aarden- Kegelvormen gegoten, aan wier benet deneinde eene opening is, welke men toeftopt.
- i In deze Vormen beftalt hetzelve, en gaat door-
- {gaands' in 34 Uuren over tot eene verharding, ge2 iyk een zout.
r j 5. Hierop wordt de Suiker in deze Vormen bo\.' ven een daartoe vervaardigd Vaatwerk geplaatst, -; na alvoorens de geflopte- opening aan het fpitfe ï einde geopend, en het Suikerbrood doorboord te t hebben, ten einde het grof en flyrne-rig vogt, ne| vens andere nog overgebleven onreinheden, daar; door aftefchejden, en de Suiker tot eenen hooger I ren graad van zuiverheid te brengen. : 6. Wyders beftrooit men het ltompe einde of : den voet des Suikerkegels verfcheiden maaien met ,! fyn geftampte Fypaarde, of by gebrek daarvan , J met Kryt of Asch; dienende zulks, om de Suiker 'jnog meer te zuiveren, en witter te maaken. — ; Alle üymige en onreine vogten dus weggelopen
■ zynde,
7. Slaat men den Suikerkegel aan grove ft ukken , die dan graauwe Moscovade genaamd worden ,, en de eerfte Suiker opleveren, waarvan alle andere foorten worden gemaakt.
Op het Suiker-kooken volgt het Rafflnceren welk daarin beftaat, dat men de onzuivere, zwartachtig-bruine Moscovade op nieuw zuivert , en tot: allerleie foorten van fchoone, fyne, en blanke Suiker kookt. — Het werkhuis, waar zulks gefchiedt, heet eene SuikerraffinaderyMen vindt deze zoo wel in landen, waar de Suiker groeit,, als alom in Europa. De meeste Raffinaderyen zyn in Frankryk, Engeland* Holland en Duitschland* ijok zommige in Portugal. Schoon men in veele Steden van Duitschland raffineere, komt echter de meeste geraffineerde Suiker,die daar verbruikt werdt, uit Amfterdam en Hamburg. De Hamburger raffinade - Suiker is veel meer zaamgedrongen of harder, dan de Amjlerdamfche* weshalven zy ook wordt voorgetrokken, want hoe harder en. witter, hoe beter de Suiker is.. Het Suiker-rafEneeren gefchiedt op deze wyze:: Men mengt een loog van ongebluschte Kalk en Water, giet hetzelve met Eywit op de Suiker,, en roert alsdan de masfa, onder een geftadig kooken, zoo lang om, tot zy al het overgebleven fchuim of vuil heeft afgeworpen. — Om nu de bygevoegde loog weder aftefcheiden, zygt men de dus opgekookte Suiker door een doek, en laat
■ dezelve andermaal kooken,, tot de loog geheel



C 399 )
verteerd en uitgedampt is. — Dan giet men de Suiker op nieuw in aarden Vormen, beftrykt dei zeiver ftomp einde of voet met Pypaarde enz., en brengt ze eindelyk tot volkomenheid.
Uit deze dubbele bereiding der Suiker blykt, dat dezelve eigenaartig verdeeld wordt in Ruuwe* gelyk de Moscovade is, en Geraffineerde Suiker.
{Het overige* omtrent de verfchillende foorten van Suiker, en den Handel daartnede, in N°. 40.]
LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT.
{Schetswyze overgenomen uit het Landbouwkundig Schoolboek, uitgegeeven door de Maatfchappy ter bevordering van den Landboü w.)
Aotste Uittreksel.
Over den regten Oogsttyd,
De Graanen zelve wyzen doorgaands den regten Oogsttyd aan. Evenwel kan een meer of min gunftig faifoen den Landman zomtyds overvallen, en verïcheidene Graanen te gelyk doen rypen; en dit is door vroeger of laater zaaien niet voortekomen, want ieder Graan haast zich, om op den daartoe beïlemden tyd ryp te zyn. — Maar men kan en moet vermydén, zulke Graanen te zaaien, die men weet dat gelyktydig ryp worden; men kiest vrugten uit, die gewoonlyk na elkander ryp] worden.
Wordt iemand door den Oogst overvallen, datf is het nodig, meer werkvolk aanteneemen, vooral by aanhoudende regens, die hetftroo bros maa^ ken, en de korrels doen fpillen. — Vreest men voor overvalling by groote droogtte en hitte, dan begint men in tyds met afdoen der Graanen, die by het droogen aan hoopen niet kwalyk vaaren. Evenwel niet , voor het melkachtig vogt in de Graanen geilold is. Dus jeugdig gefneden, vallen zy wel wat kleiner van korrel, maar ook dunner van bast, en dus beter in het gebruik.
De orde, w.iarin de Winter-graanen pleegen ryp te worden, is deze: Koolzaad, Wintergarst, Rogge, Tarw, en Spelt.
Een kundig Landman bouwt twee deelen Wintenarw tegen één deel Garst of Koolzaad; maar die twee deelen bouwt hy op Landen van verfchillende neut* zoo dat zy op onderl'cheiden lyden ryp worden.
De kenmerken der rypheid van ieder Graanmoeten worden gadegellagen,
PP
1. Koolzaad is ryp, als de Peulen bruin worden, en het zaad daarin zwarte vlekjens krygt. Men Ihydt het jeugdig af, om minder zaad te (torren. Men droogt het op 't veld, waar het ook op een Kleed of Sprei gedorst wordt. — Zo mets het omkeeren moet, gefchiedt zulks, eer de gar» ven van boven geheel droog zyn, wyl zy anders niet weder vast gaan liggen. — Zo er Klif of Graszaad onder is, moet het in huis door de. Waaijer en de Zeef of Rol gezuiverd worden.
2. De Wintergarst wordt gemaaid, als het Stroo blank is. Hetzelve moet niet geheel droog zyn, op dat de airen niet af breeken. — Men laat dit Graan, eer men het opbindt, eenige dagen op het Land liggen, en wel, indien er Heermoes onder is, tot hetzelve winddroog worde. De Garst kan meer regen doorftaan, dan andere Graanen; het Stroo wordt daardoor zelfs beter tot voeder, fchoon het Haveritroo te verkiezen is, als minder met ftekels bezet.
3. De Rogge is ryp, als de leden van het Stroo bruin worden. Zelfs kan men ze, des noods, wat' eer afdoen. De Roggekorrel ftort niet, en het Stroo is taai, des men weinige halmen verliest. -. De Rogge gefneden zynde, moet terftond gebonden en aan hokken gezet worden. Geen Graan fchict eerder, door den regen. Men moet hetdus,' by droog weêr, fchielyk inryden-
4. Spelt en Tarwe worden ook ten eerfïen gebonden en gehoopt. De Spelt moet op den halmniet volkomen ryp worden. De Tarwe is ryp, als de Strooleden bruin worden. — Beiden moetmen, by droog weêr,, fpoedig t'huishaaleri.
De Landman doet een ftaande fchoof van hetzelfde Graan eer af, dan een liggende, waaraan de wind minder fchade kan doen. Hy fnydt het eerst Tarw, waar in Honigdaauw * en Tarw, die doorgewasfen is. De Zomergraanen volgen, in rypheid, aldus: Het Vlas is eerst ryp; en byna gelytydig ook de witte Erwten. De groene Erwten rypen, naar gelang der verfchillende foorten, met of even na, de Tarw; zoo ook de graauwe Erwten. Boekweit, Paarden - en Duivenboonen komen het laatst vau 't veld.
Het Vlas wordt, goudgeel zynde, geplukt, s dagen los op 't veld gelegd, aan fchrankengebonden, aan fchooven van 6 a 8 fchranken gezet, die van onder wyd uit een (taan; en wel droog zynde, naar huis gehaald., om hetzelve fpoedig te reuten te leggen.
De'Hennip, op het Vlas volgende, wordtin twee keereii geplukt. De mannetjens plukt men, als zy het Stuifmeel hebben laten vallen, en onder aan den ftam geel worden. — De zaaddragende wyfjes blyven ftaan, tot het zaad ryp is. Het zaad wordt op 't veld gt-dorst en gezuiveid, a As



De Zomergarst, Tarwe, en Rogge hebben dezelfde tekens van rypheid, en worden even zoo behandeld, als de Wintergraanen van die foort.
Alle Erwten maait men, zoodra zy in de Peulen van de eerfte bloemen droog worden ; wat jeugdig gemaaid, worden zy minderwormfteekig. Men legt ze los op 't veld te droogen, en keert de garven eens om, doch, na zware regens niet, dan na het Land wat opgedroogd is.
Groene Erwten maait men jeugdig, en haalt ze van 't veld eer zy droog zyn, om de groene couleur te behouden. — Graauwe Erwten, jeugdig gemaaid, zyn dunner van fchil. Men laat ze op 't veld hard worden, en rydt ze goed droog in, wyl zy anders na 't dorfchen zwart worden. Men zet ze, om bederf van regen voortekomen, op kleine rooken of hoopjens, zoodra het Stroo winddroog is.
Het Klaverzaad, in 't begin van Juny ééns gemaaid zynde , wordt in September ryp, en wordt doodtyp gemaaid.
De Haver, niet volkomen ryp gemaaid, wordt ten eerfte gebonden eu aan hoopen gezet, om den regen te wederftaan.
Boekweit moet jeugdig gemaaid, en, na eenige dagen liggens, aan hokken, ongebonden, te droogen gezet worden.
De Boonen maait men, als de bladeren afvallen, Stroo en Peulen zwart worden. Men laat ze eenige dagen liggen, eer men ze opbindt, en rydt ze droog binnen, wyl zy by de minfte broeijing j zwart worden.
Men rydt de kostbaarfte vrugten het eerstin. Garst kan meer i»at doorftaan dan Rogge of Tarw; doch deze is op den halm weder minder aan fchade blootgefteld , dan ander Graan. Koolzaad, Spelt, en Boekweit, vorderen eene naauwkeurige behandeling. Erwten konnen niet veel regen doorftaan; maar wel de Paardenboonenen.
De gereedfchappen tot het fnyden of maaijen van Koorn zyn: de Sikkel, en de Sigt. Welk van beiden te verkiezen zy, is twyfelachtig. Als men 'f Koorn Sigt, zyn de ftoppels kort, en 't ftroo is lang, doch met veel onkruid vermeiagd. — Gefneden zyn de ftoppels langer, en men heeft minder ftroo; ook blyft ei veel onkruid op 't veld. —
Wat de Aardappelen betreft, de vroegen delft men in 't begin van July en zomts eer; de laatere foorten volgen. De gewoone Zeeuwfche zyn in 't begin van Oétober ryp; men doet wel als men ze in die maand uitrooit en in putten of kelders tegen de vorst bezorgt. — Men begint Aardakers te graven, na het-' inooglten der Aardappelen en Meekrap. Deze laatfte begint men in 't laatst van Augustus te delven. — De Tabak wordt geplukt Zoodra de onderfte bladen ryp zyn, tot 't begin
van de vorst toe. — Het Uyënzaad begint men te fnyden , zoodra er rype bollen zyn, en gaat daarmede allengskens voord. Men legt de afgefnedene bollen op kleeden te droogen. — De Uyëns zyn ryp , als het loof fterft. — De witte Boonen worden van Stoelboonen of Kruipers geteeld. — De Hop is in 't laatst van September of begin vanOctober ryp.
Boe men Uyëns van verbazende grootte kan teelen.
De Uyënbollen worden geduurende den winter naast of op eene Schoorfteen gelegd, waarin men dagelyks vuur ftookt, zoo dat zy geheel uitdroogen. In het voorjaar legt men dezelven in den grond; zy fchieten dan geene ftengels, maar de bollen worden zoo groot, als een groote Raap of Knol. Men vindt er zomtyds ftukken onder, die een 66 en meer weegen.
f HUISMIDDELEN.
Zeer goade Spiritus, om allerlei Vlakken uit Lakensche, Wollen, en Zydïn Klederen te doen.
Men neemt 4 lood fyn gefchraapte Spaanfche Zeep, doet die in § pintje kookend regenwater, klopt het een en ander tot een papje te zamen, doet er dan § pintje Franfche Brandewyn by, hoe witter, en hoe ouder, hoe beter, en roert er 5 geklopte doiren van Eiëren door. Eindelyk doet men er in een Osfegal en een weinig Zout. Deze öpiritus wordt zeer geprezen.
Verzagtende Smeer ing, voor de Takken of Aambyën.
Men trekt Wyn - azyn 1 b dagen lang op Goudgelit, giet die vervolgends af, mengt daar mede beste Boomoly en Bloem van Zwavel, zoo, dat het zich tot een zalfje binde, en fineert daarmede by aanhoudendheid. — Dit verzagt ongemeen, zonder het ongemak naar binnen te dryven*
II. OE-



II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nuttige Geschriften.
Het zestiende Stuk der volledige Befchryving van ■alle Konflen* Ambachten* Handwerken enz. enz. met plaaten, uitgegeven wordende hy A. Blusfd -en Zoon te Dordrecht, ziet thands-het" licht. — Dit Stuk bevi.t den Bierivro uwer en Mouter, en behelst, na eene korte Inleiding over de Nuttigheid der Biouvveryën voor de Maatfchappy, de oorzaaken van derzelver verval hier te Lande, en de Vaderlandlche wetenichaplyke Schriften over dit onderwerp, twee Hoofdafdeelingen, waarvan de Eerfte over den Bierbrouwer* en de Tweede over de Moutery handelt. —
De Eerfte Hoofdafdeeling fchift zich wederom in vier onderdeden, i. Over de Brouwery* derzelver /land, fchikking en zuivering; over de yoordeeligfte Ketels* waaromtrent de Schryver de voorkeus geeft aan de ondiepe, half bolronde vorm, met brandranden voorzien, en tevens eenige bepalingen maakt omtrent de vereischte dikte van het Koper; voords over de beste Ovens; en over de Kuipen en Koelbakken. Hier verkiest de Schryver Lek- of Ontvangbakken van best, droog Grynenhout boven die van Steen; en wil deze Bakken in eene bedding van Ebflik of Leem geplaatst hebben, om het kromtrekken en verrotten voortekomen. — 2. Over de Materialen, nodig tot het Brouwen van Bier; als ha Brouwkoorn, waarvan de welgemoute Wintergarst voor het best gekeurd wordt; het maaien van 't Brouwkoorn; de Hop, Alfem, Scharlei, het Water, welk ten minste zoo zoet moet zyn, dat hetzelve door bymenging van zeep helder blyve en fchuime, terwyl de S. geen nadeelig denkbeeld hegt aan 't gebruik van Ys- en Sneeuwwater, in tyd van nood; en over de Brand/lof, waartoe hy boven alles de Sunderlandjcht Mynkoolen aanpryst. —
III. Over de beste wyze van Brouwen. Deze afdeeling is zeer naauwkeurig, met oordeel, en Pra&isch uitgewerkt. — IV. Óver eenige rampen, •waaraan men in 't Brouwen onderworpen is, en de middelen tot her/lel, als: over liet Lymen van het Meel; over de wormen in het Bier en de Gist * yerzonierd en zuur Bier, tegen welk laatfte de S., indien het zuur van niet veel belang is, aanraadt op een half vat Bier \ lood kleingeiheden Alantswortelen te werpen; zynde anders het best, dat men het zuur Bier in het water voor de Nazoo weder bygiete, vermids de zuure deelen dan in 1 den Draf blyven hangen; over vaats en duf Bier, , 't geen meestal verbeterd wordt, wanneer men een groote handvol gefchyfde gede peen in het
Pp
Biervat laat zinken, en hetzelve, eenige dagen in dien ftaat onaangeroerd laat; over Larigbier, 't geen te verhelpen is, door een lepel vol Mostaard, of een Bierglas vol Moutwyn of Brandewyn door het vat te roeren, of er een klein bundeltje Hyfop inteharigen.
De Tweede Hoofdafdeeling, over de Moutery handelende, fchift zich in twee onderdeden. 1. Wordt gehandeld van de Graanen, die gemout en tot het Bierbrouwen gebezigd worden, als: van de Garst* Tarw* Spelt* Haver en Boekweit, terwyl de S. op het einde de Brouwers waarfchuwt, van geen nieuw Graan, dat jaar gegroeid, en 't geen dus nog niet uitgezweet heeft, te mouten, voor Oétober, November of December, en zo men vroeger daartoe moet overgaan, alsdan een handvol of drie Graan in een aarden Pot vooraf te laaten weeken en kiemen, om te zien, of zulks op den Moutvloer gelukken kan. 1 a. Befchryving van de beste Eest, en beste Eestkleedcn. — De S. geeft eene naauwkeurige befchryving en afmeèting van het een en ander, roemende hy boven alles de Eesten in de Brouwery de twee Leeuwen te Rotterdam, en pryzenzende hy de Eestkfeeden van Paardenhair aangemaakt by Jan van Jerfel te Drunen in de Lange ft raat.
In vier bygevoegde Plaaten geeft de Schryver 1.) Eene juiste aftekening eener volledige, wel ingerichte Brouwery; r>.) Afbeeldingen van vyf onderfcheidene Brouwketels. 3.) Af beelding van het binnenwerk des Brouw-Ovens, en 4.) Eene egte afbeelding van de beste Eest, nevens eeuig» Werktuigen, in de Brouwery gebruiklyk.
Wy twyfeleu geenszins, of dit duidelyk, beknopt, en algemeen nuttig ftukjen zal, gelyk alle de voorgaanden , met graagte door onze Landgenooten ontvangen, en door allen, die liet Bierbrouwen oefenen, met voordeel doorgebladerd worden.
Nog eenige byzonderheden omtrent APoolsche hairvee gt.
^Ontleend uit P. R. Vicafs Memoire fur la Plique Polonoife. Laufanne chez Grasfet & Conip. 1775.)
Ficat * die deze byzonderheden in de bovengcnelde Verhandeling mededeelt, oefende5jaaren ang de Geneeskunde in Warfchau, Litthauwen, ;n L)fland; en hadt gedurende dien tyd veele ^Ag/zieken behandeld.
Stabel meent, dat deze ziekte omtrent den jaare 1287 uit 0°5t Indien tot de Tartaren en Ukrain3 fche



( soa )
fche Cofakicn* en van dezen in Polen* Silefiën Hungarycn enz. zy overgebragt. Fonfeca* Saxo nia* en anderen, hadden dien tyd omftreeks ik6i bepaald.
■schoon niet zoo algemeen, treft men de Vlegt ook in andere landen aan, b. v. in de Nederlanden langs den Rhyn* in het Brisgau/che, den El/as. Tyrol, Walliferland en een gedeelte van Zwitferland,
Sennert zag te Dresden een Paard van een Hungaar sch Officier, 't geen eene F legt hadt, die tot op den grond afhing. - Ook ontdekte hy gevlogen hairen op het voorhoofd van een oud Soldaat, wiens moeder zeven ftrengen gedragen hadt, van 4 ellen lang ieder. — Even gelyk andere familieziekten, erft de Vlegt zomtyds over by het tweede geilagt, b. v. van Grootvader op Kleinzoon, terwyl de Zoon vry gaat.
De Vlegt deelt zich mede, vooral door de uitwazeming. Zekere Duufche Dame kreeg die, na een harer Kapfels aan eene Poolfche Vrouw geleend te hebben. — Vreemdelingen, zelfs die in verfcheidene opvolgende geflagten in Polen voordplanten, zyn daarvan doorgaands bevryd.
De groote Boerhaven en anderen fchynen de Vlegting der hairen toetefchryven aan een gebrek
van het nodig hairvoedend, olyachtig vogt.
V. oordeelt integendeel, dat dezelve ontftaat uit overvloedigen toevoer van dit hairvoedfel, wanneer hetzelve van eenen i'cherpen en ziekachtigen aart geworden is.
Indien deze ziekte uit de Indiën herkomftig was, zou men dezelve waarfchynlyk ook daar nog aantreffen ; 't geen nu het geval niet is.
Er zyn verfcheidene gevoelens over de meer af gelegene oorzaaken der Hairvlegtcn; doch die allen min of meer twyfelachtig zyn. V. meent, dat de oorzaaken te zoeken zyn in de koude luchtsgefteldheid en ongezonde dampen, 'door moeras1'en en mynen in Polen uitgewazend, en in het onzuiver, troebel water, welk de inwoonersgebruiken enz.
Hoe zindelyker en zedelyker iemands levenswyze is, hoe minder gevaar hy loopt, van deze ziekte te krygen. Vencrifche geltellen worden zeer licht daardoor aangetast. — Bloedryke en galachtige temperamenten* en zy, die door overerving niet befmet zyn, hebben dit kwaad zeldzaamer dan anderen.
Er zyn zomtyds algemeene of byzondere voor tekens, waaruit men kan opmaak en, dat iemand eene Hairvlegt zal bekomen, b. v. bedorven eetlust^ ftinkend zweet, etterachtige gezwellen, vuurig uitflag, allerleie foorten van koorts, rheumaüsmns, vliegende pynen, jigt, oogenziekten, -droefgeestigheid, zinneloosheid, lammigheid ,be 'roerte, engborftigheid enz. enz. — De Vlegt op het uitbreekenltaande, gevoelt de lyder eene ver-
, bazende zwaarte 'in het hoofd, met fterke, knaa-
• gende pynen vergezeld, het vel is bleek en geel, . een overvloedig ftinkend zweet wordt uitgedreven enz. . '
Stabel en V. vinden in deze ziekte zeer veele yerfchynzels, die met de toevallen der Venerifche kwaaien overeenkomen; zy heeft ook iets gemeens met andere bekende ziekten. — Alle die onaangename toevallen verminderen, naarmate de Vlegt meer doorbreekt en uitzet, weshalven de lyders zich zeer wagten voor alles, wat daaraan
hindernis kan toebrengen. .
De 'Hairvlegt groeit zomtyds tot beneden de lenden en nog langer. Men heeft er gezien, die ao ge en meer v/oogen, en door derzelver zwaarte een aanhoudend pynlyk trekken van hethoofdhair veroorzaakten. In dit geval moeten de lyders iets op den rug draagen, waarin de Vlegt rusten kan. In de PhiloJ. Transa&ions Tom. VI. fig. 73 ziet men de afbeelding eener vrouwelyke Vlegt van 4 ellen lengte, 1 fpan breedte, en 2 duimen dikte; de ongelukkige lyderes hadt dezelve 50 jaaren gedragen. ö
Men onderfcheidt de Staartvlegt van de veel zwaardere MoÉrvlegt Qa plique femelle), die zich oneindig heviger doet gevoelen en verder uitftrekt, ja zelfs op de tederfte deelen des ligchaams valt.
De Vlegt nu gevormd zynde, durft men dezelve niet affiryden, om dat men den lyder daardoor op nieuw aan dezelfde toevallen, ja aan eenen fpoedigen dood blootftelt.
Stabel en anderen voeren een menigte van merkwaardige toevallen aan, die zy by het uitkomen en ontydig affnyden der Vlegten hebben zien gebeuren. °
Behalven de waare Vlegt heeft men ook eene vallche of ingebeelde, by lieden, die hun hair niet bchoorlyk gereinigd hebben; en eene voorgewende, by diegeenen, die .Venerisch zyn.
De duuring der Vlegt is onzeker. Zomtyds valt dezelve fpoedig af, doch doorgaands duurt zy 1*2. jaaren, en niet zelden 10, 20, go jaaren, ja zoo lang men leeft.
De Polen hebben zich wel getracht tegen deze ziekte te beveiligen, door het hoofd bykans geheel kaal te doen fcheeren, doch zonder eenig nut er van te trekken.
De geneeswyze door V. aangeprezen is dezede uitbarfting der Vlegt te bevorderen, doch het kammen natelaten, de eerfte wegen zagteiyk te zuiveren, de fcherpigheden der Vicgtüoiic plaatslyk te verminderen, en de uitwazeming te doen vermeerderen. Doch over dit aiies, en het geen verder hiertoe behoort, moet men bet werkje'zelve nazien. — De Schryver, die veele zieken van dien .aart behandeld hee'ft, beklaagt zich zeer over
de



C 303 >
de onbuigzaamheid, eigenzinnigheid, en het wan trouwen der lyders, waardoor de Geneesheer dik wyls verpligt in, allerleie konstgreepen te bezi gen, om hen tot hunnen pligt te beweegen. — Hy roemt op het einde zyner verhandeling de edelmoedigheid van den Graaf Zalucki, Bisfchop van Kiovië, die hem den vryen toegang tot deizelfs Boekery, welke uit 400,000 Boekdeelen beftaat, ter zamenftelling van dit Gefchrift, vergund hadt.
Pryzen van eenige voornaame Koopwaar en tn Levens middelen, te Amjlerdam, den 10 Juny 1799.
De beste foorten van Geraffineerde Suikers zyn |, de mindere 1 % minder, dan den 6 Juny. (zie N°. 36 dezer Courant). De Basterden zyn 27 a 36 |; en de Bruine Syroop per 100 fg 83
De Coffy is doorgaands f a \ 4 f ft. minder.
Van de Garst is geen vaste marktcours te bepaalen. De overige Graanen zyn als den 6 Juny.
Te Dordrecht, den 6 Juny 1799.
Koolz.,Tnl.enZeeuwsch,periast.. 86^90 &
Raap ■ Oly, per Aam. 00 gl.
Lyn dito per dito . 70 gl. j
Raapkoeken, per 1000 70472 gl.
Lynkoeken, per dito . 95Èiioogl.
Den 7 Juny.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 48945 ft. Moutwyn, per Virtel . . .
Cenever, per dito .... nf ^
Lurkfche Kooien, per Hoed . 25 a 36 gl.
Waag dito, per 100 Waag . 27 4 38 gl.
Den 10 Juny.
fcandylrooden = - 46 a 47 %
Poeijer dito - - 44 a 45
Maf naden ~ - 4a| a 431
Afeftjfar 2 en 3 & . 39i a 42^
Lompen - „ 38 a h
Stampfuiker - - - 38 a 41 '
Basterden » 2g| a 36"
■€axdyënt diverft - - 57? a a6> !
Te Schiedam, den ia4Juny 1799»
Moutwyn — ^ de 30 Virteïs, ziwafer Genever 11 dito, dito. Gen ever 56 en 58gl. per Aam, iVoe/. Gedr. Rogge 102$ per Last 230 ggl. (geveild)
Te Utrecht den 8 Juny 1799,
Witte Weit - - - mï *5l * Roode dito. - - - = i3f a I4
£°gge . - - - - in* ïl
Boekweit - . - s ga
Haver - - . e -1
Wintergarst - - _ £■«
Zomer dito - . = ■
Paardeboonen s ioï
jPrjse» y*» eenige Binnenlandfche Effenen?, te Amfterdam, den 13 Juny 1799. •
Recepisfen, Marine . 4 3 pCt. q6i 4 97 dito Zfrvtf. fchaéverg. a 4 . . a |1 dito 4 pCts. Heffing, 4 Jj, 3 * 3j | naar rato van Comptoiren eh Somm. 461 a 45 Bat, Refcriptiën. den 13 Juny
'799 . . ■ 93i i 941 1800 . . ó>| a 69
1 • - §a| a 53f •a • • 45f a 47 3 * • 43i a 44I
Na den Vrede by "loting . c? > a tU
Hollandsch geforceerd' . f &ï 4 3*
Vrywillig dito . . a i
Geld iehaêverg.. . . f£ a *
BEL EEN BANKGELD. |#pCto.
Specie-Cours tQAmfterdam, ,dcu 13Juny 1799*
Nieuwe Ducaten per ftuk ... ƒ 5:15
Oude gerande dito . » 5 • I4z
Ligte dito . , s 48 :. *
Souvereinen . . ï6:IO £er ftuki
Spaanfche Piftolen. „ == 45 : fgr once-
Franfche dito „ 7
Pruisüfche dito . J = 45:5 per once.
Lunenburger dito „ j
Nieuwe Louis d'Or = ëir« perftnk.
ionne dito „ . « ai. j-
Buinea.'* „ „ ^ .12:15



C 304 5
Carolinès * /'ia: —
Baaren Goud . » 13. pCt.
Los Gr>ud . . ~» i5f"a 15
Goude Crufaden * 15]
Pilaaren, per Mark Beo. ? «■ 37:-—
Mexicanen, per dito . 5
dito per ftuk . » —
Fr. Ryksd. . . * » : 50
dito Kroonen, per Mark . s 35: —
dito dito per ftuk . » —: 58
Brab. Kroonen - = —: 56
Fyn Zilver, per Mark . g,") == 36: 4
dito van n penn . *S >= -6: 3 dito van 9 dito en daar onderü L 36: 3
Ducatons • . .sJ-—163
Holl en X Ryksdaalers => — : 50
Nieuwe Ryksd. . * —■: g| pCt.
Wisfel• Cours yen 13 Jur,yi799, ^Amfltrdam op de Steden
Madrid . ♦ 3 m: Ufo ^
ifr'/£<«o . . dito . I o „ Cadrx . . dito f Se yi li e n . . dito . J
lishon . . dito . 1 57 Pc/-/ 0 iV* . ï'f U'b van 3 m:» 57I
Vtnetiën . a m. Ufo . - 9-3
Livomo . dito . * io8|
Genua . . dito . « 103J
Parys, kort betaalb. in Specie « (Ji*
—— . 3 m: Ufo . *
Bordeaux . — —. =
dito . . ï Ufo . = 6%\
Hamburg, kort. Banco . * 40 ft.
dito . . 3 m: Ufo . = 39I a * ft.
Breslau , . 6 weeken dato 8
Weenen . . dito . * 37! ft.
Zeeland ... . »
Rotterdam . . s J pCt.
Bankgeld . . , p3|
NB. De plaatfen , op welken geen Wisfel-
Cours is, zyn opzetlyk weggelaten.
ZEETYDING.
Berichten.
Den 7 Juny 1. 1. is op de Eems gekomen een Engelfche Brik van 18 Stukken; dezelve heeft vier
Te Amfterdam, by C. CüVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendara.
kleine Vaartuigen genomen, e;i is daarmede n«nr
Zee gezeiki.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door een Franfche Kaper een Deensch Schip van ót. Crux naar Kopenhagen, een Zmedsck Schip van Norfolk naar Londen, en 't Schip the Eredrik uit Africa komende.
Opgebragt te Algeziras t Schip the Aurora,.van Charlestown naar Liyorno. — Te üffende 't Schip Courage, Kapt. Williams;,van Embden naar Guern/ëj. — Te tW/'ï 't Engelsch Schip Amity,vzn Londen naar Gibraltar. — Te /^oj de twee Portugeefche Jagten ^VaAo/- tó Navigantesea Lorette..
De z;>ak van het Deensch Schip tóe Hofnung, Kapt. /-V/éryè is tusfehen de Rheeders en den Kaper gevonden, zullende de laatstgemelde 30000 Uvres bekomen, en van alle verdere aanipiaak afzien.
Prysve.klaard door het Tribunal te y#x, het Ahonader Schip met de lading Fertuna, Kapt. ó'/#-
terdyk.
Texelfche in Vlic-Lysi.
Den 11, 13 en 13 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind O. N. O., N. en N. N. W.
Den 10, 11 ca ia Juny. In 't Fik niets gegasteerd.
HeJyoetfluis.
Den 10 en 11 Juny. Niets gepasfeerd. Dê Wind N. O. .
Bricïïe.
Den 10 en 11 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind 0. N. O. en N. N. O.



N°. 39. rp Juny 179^.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konjlen, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Het voor én tegen der uitfluitende OostIndische Handels Maaisc ha pp yen.
ÊjTn N°. 34. gaven wy een beknopt Gefchiedkuni dig verflag nopens den oorfprong der Oost-In'fche Handels-Compagniën in Europa. Men weet, dat over het nut en de noodzaaklykheid , of nietnoodzaaklykheid en fcludelykheid dezer Handelsligchaamen, vooral in Engeland en Frankryk, zeer veel en door wederzydfche groote mannen getwist is geworden, en dat tot heden toe dit verfchil nog niet ten volle beflist is. Het onmiddelyk belang onzer Landgenooten by een zoo aangelegen onderwerp deedt ons toen belooven, hun een kort tafereel mededeelen van het vour en tegen dezes pleitgedings. Wy gaan thands die belofte volbrengen, en volgen ook hier, in eene zeer zaamgtdrongene fchets, de leiding van den beroemden Anquetil Duperron.]
Tot het ontginnen en ombouwen eener woeste, boschachtige landftreek, in een afgelegen werelddeel , ter aanwending van de zwaare kosten daartoe vereischt,, en tot het voeren van eenen gevestigden Zeehandel, zyn uitfluitende Handels-Maatfchappyën niet alleen zeer nuttig, maar zelfs bykans onontbeerlyk. Zie Conjideratims politiques fur l Etai du Commerce de France. 1793. — Alle de Europifche Zeemogendheden ftondén, zeden twee eeuwen, in dit gevoelen; en het belang der geldopfchieteren toteenen Oost-Indifchen Handel,der Kheeders — van het Scheepsvolk — der In diaanfche Coloniën of Comptoiren, — en der Inboorlingen met welken men Handel dryft—fchynt eenpaarig daarvoor uitfpraak te doen. — Niette min werden de Oost-lndifche Handcls-Compagniën van den beginne af tot nu toe door machtige wanden bedreden, en het is dus wel der moeite waardig, de gronden voor en i^CTiiategaan, diezedert twee eeuwen, vooral in Engeland'enFrankryk, door yóoniaame Schryvers zyn aangevoerd geworden
Q
Engelfche Schryvers. In 1626 fchreef Purchas vóór den Oost-Indifchen Alleenhandel. Hy beriep zich, onder anderen, op het voordeel van de bekeering der Heidenen !
_De Ridder Child verdedigde in 1694 dezen Handel, onder beding, dat ieder Engelschman, tegen toelage eener matige fom gelds, daaraan gemaklyk konde deel neemen.
John'-Cary fchreef, in 1Ó95, tegen den OostIndijchen Handel, ten zy onder zekere bepalingen, die denzelven, naar zyn oordeel, voordeelig voor de Natie zouden konnen doen wo den. — In 1Ó97 ontving het Parlement van allen kant fmeekfchrlften ter ontbinding van de Oost Indifche Compagnie. — Dayenant verdedigde dezelve daarop. Hy beweerde, dat, hoezeer Europa, zonder .den Oon-Indifchen Handel, ruim een derde ryker zoude zyn dan nu , men echter in den tegenwoordigen ftaat van zaaken dien Handel niet kon opgeeven, zonder dien aan andere Zeemogendheden toetevoegen. Hy oordeelde, dat elk volk, het geen zich in het volledig bezit van dezen Handel Hellen mocht, aan de geheele wereld de wet zou konnen voorfchryven; en hoe juist is dit in zyn Vaderland zeden 1760 tot heden toe bewaarheid! Hy beweerde dus, dat de Oost-Indffche Handel aan Engeland voordeelig, voor deszel'fs Wollenen Zyden-ManufaSluuren over het geheel niet fchadelyk, en het verbod van dien Handel, door veelen begeerd, de doodltcek voor de Oost-lndifche Commercie zy. Zyn ftellël werdt heftig bedreden , doch hy verweerde zich in 1698, en Meldt inzonderheid flaande, dat de uitvoer van geld uit een Handeldryvend land, waarvoor hetzelve andere goederen met winst terug bekomt, geen nadeel maar vo. rdeel oplevere: een llelregel, door Rotours, Necker en anderen, ten opzichte van Frankryk, ten fterkften onderfteund. Verder betoogt D. dat ten zynentyde de 500,000P.St., die uit Engeland naar Oo-t-Indien jaarlyks werden uitvoerd, een 'retour gaven van één millioen, welks verkoop in en buiten het Ryk, nevens den af1 breuk



C 50$ )
breuk daardoor aan den Mandel der buitenland, ren toegebragt, en de befpaaring van inlandfel Producten, die nu konden worden uitgevoerd öy bepaalt op een 'plus van 6,800,000 P. St. Vourds beweerde D. dat de Alleenhandel metg meen 'honds voordeeliger voor de deelhebberen e de geheele Natie zy, dan met afzonderijk Fond dat is, waarby ieder deelneemer voor eigen reki ning op Oost-IndiSn Handel zoude konnen dn ven. Zyne fchriften — Esfay,andDi>courfes,o;i il East-India-trade — verdienen ten allen tyde ln oplettend nadenken van alle volken, die by d onderwerp eenig belang hebben.. The Britisch Merchant, een werk in 1713 dor - Ktng uitgegeven, en van 8 kundige EngelfcL Kooplieden gefchreven, yverde vóór den Om Ijtdi/chcn Alleenhandel, en betoogde deze twe ltelhngen : 1. De invoer van ingekogte of in at ruilde goederen is altoos voordeelig voor een INatie, wanneer dezelve naderhand grootftendeel wederom worden uitgevoerd, gelyk het geval i met de Oost-lndifche wanen ;.en a. De vragtvaart Qt het overbrengen van goederen uiten naarvreem de binden, is.een voordeelige.Handelstak — D eerfte waarheid wordt door Flachat en Anqueti ook op ^rö«*rj^ toegepast», het geen, door d, Oost- Indifche goederen naar den Levant, Afrit* en America weder uittevoeren, zich een aanmerk Jyk voordeel zou konnen bezorgen.
In 1720 verfcheen, te midden'der menigvuldig twisten over de Oost-lndifche Handels-Compag men in Engeland, een werk onderden tytel: Tin advantages of the India-trade to England Cmfiderit, &e. waarvan de Schryver liet nus des-Oost - Indi fchen Handels uitvoerig aanwyst, maar tevens beweert, dat dezelve, zonder uitfluitende Maatichappyen gedreven, nog oneindig voordeeliger voor den lande zoude zyn. Hy (telt mumlyk, dat het voordeel grooter is, wanneer allen een grooter Fonds .tot minder interest, daarin beleggen dan eenige weinigen een kleiner Fonds, tot groter interest; b.,vyY 300 P. St. tot 10 percent Peeven meer winst, dan iqo P. St. tot 20 percent.' Het laatfte geval is dat der Compagniën, het eerfte dat van eenen- vrjën Handel. — Ook bef'choinvt /Jen vryën Handel op Oost-Indien als het beste middel om den woekerhandel met de Agio en IVisJelbrieyeti te fnuiken, de openbare eerlykheid en goede.trouw .te herftellen, de inwendige verdeeld-i lieden te dempen, de Koninglyke tollen te bevoer-! deelen, en?. - Doch A. D. ontkent de richtig-! beid zyner aangenomene onderftelling, en houdt'1' itaande, dat eene Handels-Maatfcliappy even zoo f wel en beter, dan ondeelige Koopliedeneen f kynds var,1 100 P. tot 300 P. yergroo.ten kan; dat rtgraslyer Handel geenszins die van een by zonder ' l eripon of Huis, van. Negotie is,, en dat'de Cm-
iApagme-geest, d. i. de winzucht, zich zeer wel ie met het algemeen balang; verdragen kan; en ein, delyk dat de geheele Oost-Indifche Handel, door
- particulieren gedreven, volgends des-Schryvers
- eigene redeiieermg, weldra geheel te niet zoude n ioopen.
, Joshua Gée, een der Schry veren van The Britisch :- Mercaant, jieéft in deszelfs Trade and Navigation -1 of (areat Britain Confidcrcd (1738) ook eenige geei dceiten van den Afiaüfchen Handel in oogenfehyn t|genomen.. Zyne bel'chouwing valt ten voordeele ti van dien Handel uit, zonder zich over het nut of nadeel der uitfluitende Compagniën te verklaaren. r 3 Alleemyk raadt hy der Engelfche Compagnie aan, e om den binnenlandlchen Indifchen Handel, dat
- j is, die van Kust tot Kust, van Eiland tot Eiland e-J aldaar gedreven wordt,.aan byzondere Kooulie-
- den toeteftaan..
ïj Decker verklaard zich in deszelfs Esfay on the 5j Laufes of the Decline of te -foreign trade &c. gfc. 3 ft75?', 115^ I7570 voor den Oost-Indifchen , Handel, doch tegen alleAileenhandelende Maat-•lcnappyëu; en wel op deze gronden : 1. De duur* ï.jte der Uitgevoerd wordende Wollen Manufactuu^ ren. wegens derzelvei' kostbare vervoering naar : de Hoofillad, .als de eenige .ftapelplaats der Cómt. pagnjè'n.5 gelyk ook de kostbaarheid der inge■; voerde materiaalen , eer zy door 'f geheele land \ veripreid zyn, oin dezelfde reden.- Doch hierop andwoordt A.D., dat even deze kosten het geld, ; met den Oost-Indifchen Handel gewonnen, door : t geheele land verfpreiden, en alle ftanden alora . doen deelen in deszelfs voordeel. — 2. Hetbelan» der Compagnie is, de waarde der naar Oost-Indien uitgevoerde Manufaëtuuren te verhoogen, en dus de menigte derzeiven te verminderen. Zy voert liever 5,000 dan 10,000 Hukken Woilengoed uit, indien zy daarvoor denzelfden prys maaken kan. //. IJ. andwoordt hierop, dat byzondere Koophandelaarsin ditgevaleven hetzelfde belang hebben als de Compagnie,en dus ook liever5,000ltukken voor denzelfden prys zullen uitvoeren, dan 10,000; dat de overblyveilde 5,000 elders eenen uitwee zullen vinden, en nieuwe winst geeven; terwyl' eene overvoering, van goederen naar Oost-Indien aldaar de pryzen noodwendig moet doen daalen, beroepende zich, ten bewyze hiervan, 0p het gebeurde in Noord-America omtrent de Britfche Manufaauuren, volgends Sluffitld. — Voords beroept zich Decker op de ontzettende kosten, die ©Ik Compagnies-ligchaam in en buiten Europa veroorzaakt, en welke door den byzonderen Handel meestendeels zouden konnen vermyd worden; [en deze bedenking komt, ons, onder het welnee men van A. D.. en van alle de voorftanders der Compagmln^ geenszins als. de geringde voor. Reda£f,f\ — Op het nadeelige, van zyne belangen
door



C 30? 5
door anderen, aTs Directeuren, Commisfionairs en Faéhjors, te moeten laten waarneemen, en doo: dezen den fluikhandel te zien begunftigen tot hun byzonder voordeel, [waartegen A. D. met reden eene vryftelling van den Handel in Oost- Indien, mids betaalende de gewoone lasten der Compagnies-goederen, aanpryst, fchoon wy niet gelooven durven, dat deze flagboom kragtig genoeg zy, ter weering van den fluikhandelftroom in een land, dat zoo afgelegen, zoo wanzedelyk, en zoo befmet is door den kanker derfchraapzucht. Rcdci6ti.~\ — Op de eerloosheid en zegevierende fchelrriery, die de Compagnie -geest in Engeland verwekt heeft; op de:i ontmenschten Slaavenhan del, enz. — Terwyl hy eindelyk beweert, dat de vryftelling des Oost-Indifchen Handels inéén land , den val der Compagniën in alle landen van Europa zoude na zich fleepen.
Poshlethwayt heeft in 1757 eene Engelfche overzetting, gegeven van Savary's Ilandclkundig Woordenboek, waarby hy belangryke aanmerkingen en byvoegfelen heeft "ingevlogten, en waarin voortreflyke ophelderingen voorkomen omtrent den oorfprong, degefchiedenis,rampen, tegenwoordi gen ftaat, takken van Handel enz. der wosterfche Maatfchappyè'11. Inzonderheid onderzoekt P. of de Oost-lndifche Handel voor Europa:, en dus ook voor Engeland, nuttig zy? en of men denzelven behoore te privilegeeren, of vry te laten? by die gelegenheid meldt hy, dat Ferdinand v n Toscantn in de XVF Eeuw dikwyis aanzienlyke lom men aan zyne onderdaanen renteloos voorfchoot. om die buiten 's lands in den Handel te verbruiken, en dit hadt den grond gelegd tot'de groot heid van Uvorno. — Zoo zeer hy het nut van den Oost-Indifchen Handel beweert, verdedigt hy de noodzaaklykheid eener uitfluitende Maatfchappy, in Oost-Indië voorzien met alle Politiek gezag , zoo wel als met het recht van Koophandel; terwyl hy Itaande houdt, dat twee of meer Compagniën, of Handeldryvende mededingers, niet konnen beftaan. De Staaf behoort, volgends hem, dezen Handel te beichermen en te begünftigen; en het geen men, tot verkleining van de waarde der Oosterfehe retoureti, artikelen van weelde ge lieft te noemen, is voor geheel Europa noodvven dige behoefte geworden, dus geen onwaardig voorwerp, om daarvoor zoo veele fbMteö uittcvoeren. — Tegen het nadeel, darde Oost-bidifche Handel aan de Wollen Mauufa&mircn mocht toebrengen, ftaat het voordeel over, dat de'Natie zich tot minder prys kleeden kan, enz.
Indoen 1773 fchreeven twee kundige, voornaame Kooplieden van Bengalen, Bolts en Vereist, over den Staatkundigen en Commercïèelen toeftand v;m Bengalen, waarby de eerfte zich voor den 1 Out-lndijthtn Handel, doch- tegen den AUeen-
handel eener Compagnie verklaarde, terwyl de laatfte, voorheen Gouverneur dier Colonie, ook dezen Handel tegen B. verdedigde. Beide fchriften verdienen oplettend te worden nagedagt, doch behelzen geene nieuwe gronden voor of tegen het gevoelen. — Wy gaan dus, met A. D. over tot de
Sp.nanfchc Schryvers.
Don Geronymo von Uftariz fchreef in 1724 eerr belangryk werk over den Handel en het Zeewezen, waarvan men in hef Engelsch, Hoogduitscht en Frdnsch Vertaalingen heeft; de laatfte onder den tytel:: Iheorie pratique du Commerce & de la Marine &c. (1755.) in dit Stuk verklaart U. zich; althands in-'Éénhoofdige Staatsregecriugcn, egen Souvercine Handelsmaatfchappyën, in welke eigenfehap derzelven hy niettemin de bronader harer waare grootheid en bloei vindt. Hy verKlaart zich dus, in Monarchiën, voor eenen vryen en byzonderen Handel, als gefchikt om een grooter Fonds daarin aanteleggen. Evenwel helt hy meer over tot eene Oosterfehe, dan tot eene Westerf'che Compagnie, onder de behoorlyke bepaahngeu. Volgends zynen voorflag ontwierp men in Spanje (1732) eene'Philtppynfche Compagnie; doch het plan kwam niet tot ftand.
in 173a deedt Don Miguel dn Zavala y Aunon eene Memorie aan Koning PhiHppus V aanbieden, nebbende eenen tytel,welke by A. D. uitgefchreven ftaat, en niet minder dan na regels in gr. 8°. .net e^n zeer kleehe letter, bellaat; — en waarin deze Staatsman zich voordeCompagniënveikiaart, byzonder op grond van de beftendigheid en onuit^utbaarheid haarer Fondfen, in weêrwil van afitervhig der deelhebberen, en andere tegenl'poejett. — Hy beweert, dat zoodanige rVlaatfchappyën het eenig middel zyn, om Manufactuuren, Fabrieken en Handel gelykelyk, op den duur te doen bloeyen.
[Op dit oogenblik ligt voor ons het Hoogduitsch Journaal: der Genius der Zeit, m A. Ilenuings, May 1799; in welk Stukjen, onder den tytel: West-Indien. S. 92. 99 een kleen, niet bnaartig gefchreven, vertoog voorkomt over het nut der vryftelling van den Westhulifchcn Colonie - Handel in geheel Europa. — Wy pryzen hetzelve ter lezing aan by allen, die daaitoe Hoogduitsch genoeg verftaan. Redact.]
(liet vervolg, de F r a n s c h e Schryvers ove? dit onderwerp bevattende, eerlang.)



C 3
Gewigtige Huishoudkundige Regelen voor Huismoeders.
(Vervolg van N°. 6. bladz. 45.;
o^-i^j-' Wat men ™ eeni&?n voorraad, voor di Hutsaouding opdoet, moet op zyn tyd, en niet dar, eerst, wanneer men zulks nodig heeft, ofdevoorraao verbruikt is, aangekant worden.
Hierdoor yerkrygt men of betere qualiteiten van goed, of men koopt tot minder prys in. — b. v. Novembers en Maarts Bier is duurzaam, daar integendeel het Zomerbier doorgaands ras zuur wordt, en het Winterbier veelal fchraal en llaauw is. Men doet dus best, van, indien men berging heeft, tweemaalen in het jaar, en wel in het begin van April en December, zynen voor raad van Bier voor de Huishouding opteleggen.— Eieren verfche Boter, Kaas, gerookte Himmen, ^ateryleesch, enz. zyn gewoonlyk in zekere tydvakken tot minder prys te bekomen, dan voor of na dien tyd; men -behoort die gunrtiee epoques in acht te neemen, en er zich destyds van te voorzien, wyl men anders, al het geen een vroeger of laater inkoop meer kost, moedwillig wegwerpt. Tevens behoort de goede Huismoeder bedagt te zyn op middelen, om den dus opgelegden voorraad buiten bederf te houden, ten einde zy van dien kant niet dubbel verlieze, het geen zy door inkoop gewonnen hadt. - Wil de Huishoudfter Boonen, Kool, Bladgroente, enz. inleggen, zy koope dit alles m; wanneer het overvloedig te bekomen en dus goedkoop is, mids liet failöen ver genoeg verlopen zy, om het te konnen conferyeeren. Üitftel in dezen te neemen, om dat men eene Wasch over de vloer heeft, of uit de Stad moet gaan, of volk heeft gelogeerd, enz. gelyk al dikwyls plaats vindt, is zeer onhuishoudelyk, en veroorzaakt, dat men dikwyls llegte waaren krygt, en die nog ten duurfte betaalen moet, waarvan men den geheelen winter dan het onaangename ondervindt. — Wil men eenen voorraad van Kaarsfen opdoen, men kieze daartoe de maand van CWober: aldsan is het licht niet week, maar door het koel weder beklonken, terwyl men, laater inkoopende, gevaar loopt van nieuw fmeer te bekomen , het geen altoos nadeelig is.
By deze gelegenheid moet ik een gebrek tegengaan, dat veele Vrouwen eigen is. - Zv geeven naamlyk voor, dat zy van koopjens houden, dat is, van het waarneemen der gelegenheden, om goedkoop of tot minder prys iets, dat haar voorkomt, zich aantefchaffen;en intus' fchen wyzen zy niet zelden wezenlyke koopjens *L, alleen onder het voowendfel:.ik heb het,
„ niet nodig! — Ik ben nog voorzien! — Wie „ denkt daar nu al aan? enz." _ Er zyn veele goederen, die voorde kleeding of het Huisgezin geduung te pas komen, en welke men, zonder Ichade, opleggen en bewaren kan. Waarom dezen niet ingekogt, als men zulks met voordeel kan doen? Bedenkt toch, Huismoe, ders! dat de gelegenheid zelden tweemaal voorkomt, en dat de Fortuin aan het agterhoufd kaal is, en zich met laat grypen, wanneer zy ons ééns den rug heeft toegekeerd. — Nu moogtgv eene zekere waar niet nodig hebben; maar zult gy dezelve over 6 maanden, na verloop van 1 a 2. jaaren, niet behoeven? zult gy er dan wellicht niet j of | meer voor moeten betaalen 2 en wint gy niet veel met uw geld, wanneer gy — om het minfte te neemen — in één jaar o^oercent wint? , •' ■'
5. Evenwel moet ik de goede Huismoeders waarichuwen voor een tegengefteld zwak, dat maar al te heerfchend is, te weeten: de Koopzwt. Deze ziekte is des te gevaarlyker, wyl zy volmaakt den fchyn eener blakende gezondheid naar buiten vertoont: ik wil zeggen, zich in bet masker van Huishoudelykheid vermomt. Vrouwen — en ook helaas .'"Mannen — van dit euvel behebt, , konnen niet nalaaten van te k'oopen, het geen zy zien, om dat het — zoo zy zeggen — fraai, fterk, voor het Huisgezin nodig, en — dol goedkoop is. Dit is nog de gunftiglte Paroxismus, want in den hoogtten graad der': ziekte koopt men, alleen — het geen mode is ' door anderen ook gedragen of gebruikt wordt'' en wel ftaat. — Arme lyderesfen! ik beklaag u met geheel myn hart! Gy zyt waarlyk de fpeelbal van Modekramers en Snuisteryhandelaars! Zy lagchen met u, als met kinderen, die zich. voor eene wel geftoffeerde Poppenkraam ' verhitten; en hunne boertery is geheel ten koste van uwe beurs! Hoedt u toch voor hunne guiteryen, en zyt verzekerd, dat, wanneer gy'heden wel voldaan van hun weg gaat, zy morgen een fraaier ftof, een nieuwer modd, een fmaaklyker desfem, een hooger gout, gereed hebben, om een ander even zeer als u te bedriegen en u zoo uwe dwaasheid te doen betreuren, ofwel u 111 nieuwe verlpillingen te wikkelen! — Koop. ziekte en Speelzugt zyn voor de beurs, voor het Huisgezin, voor de zeden , even zeer verderflyk. Zy zyn het grootst en kragtigst lokaas in de hand der verleiding, zy befmetten alles, wat haar omringt, en zyn byzonder het kragtigst vergif, waardoor gy al vroeg uwe kinderen, vooral uwe Dogters, voor altoos bederft. — Ik heb heden gekend, die zoo . lang Koopjens deelen , tot hun eigen Inboedel indedaad voor- een Koopje by Executie gelleten vverdt, en anderen*.
meer



meer vermogend, wier zolders ' gevuld waren met overcompleete, vermolfemde en 111 duigen vallende Meubilen, — Koopt daarom toch met. Huismoeders', dan het geen gy of nodig hebt, of nodig zult hebben, en nu beter koop' dan ooit ver- a krygen kunt! ,
6. By de naastvoorgaande lesfen voegt eene b andere : laat alles in de Huishouding, zoo veel immer mooglyk is, op geregelde tydfiippen gefchie-, z dcni _ b. v. opdaan, te Bed gaan, ontbyten, e ceten, drinken, het Huiswerk, het reinigen der Kinderen, het gaan der Wasch, het inmaaken d der Winter-provifie, enz. enz. — Deze regel g is van een onberekenbaar belang. Orde is de ö grootde wet, waardoor de geheele Natuur (taande t blyft. Orde in de Huishouding, is het éemg d middel, om dezelve wel te beltuurcn, om ieder 1 tot zynen pligt te houden. Orde doetgemaklyk, / ftil, net, en voordeelig werken. Orde neemt t veel moeite, onaangenaamheden en kosten, uit \ den weg. Orde tticht ééndracht, ondergefchikt- \ heid, weltevredenheid, en gehoorzaamheid. Or- r de is het kenmerk eener deftige opvoeding en 1 fatfoenlyke Huishouding. Orde maakt van de 2 geringfte zaaken iets goeds, en brengt de ver- c wardde zaaken te recht ! — Orde, met één 1 woord, is het eenige, dat alle zaamgeftelde werktuigen, en dus ook de Huishouding, gere- { geld doet gaan en werken. — Belchouw eene 1 ontredderde, ordenlooze Maatfchappy! welkeen 1 poel van ellenden is dezelve niet! maar even dit < is eene verwarde Huishouding, in het klem. — ) Weinige lieden verdaan het in orde brengen of ' houden eener huislyke Oeconomie. Van Mannen, ' die hun beroep hebben, van Kinderen, die los- 1 zinnis zyn, van onbefchaafdeDienstbooden heeft 1 men &dit niet te wagten; Gy, Huismoeders! Gy < zyt de hoofdfpillen, waarop alles draait. Uw voorbeeld, uwe bevélen, uwe fchikkingen, zyn het alleen, die deze heilige Orde moeten fchep- : pen. — Stelt en bewaart Orde! en gy zyt goede Huishoudders! — Veele uwer meenen, dat het met aanhoudend werken, loopen, en gebieden te doen zy, ik verfchoon u van dit alles onder | één beding — dat gy goede plannen maakt, al- ; les in de vereisehte Orde doet gefchieden, en zoo niet de dommekragten,. maar de geest, de ,; fbringveei-en uwer Huishouding zyt.
QHct vervolg. eerlangJ) ;
■
l -
Middelen om veele en groot e Wortelen of Peën te bekomen.
1. Moet men het Zaad zelf winnen, wyl men ider-s niet zelden oud en verdroogd Zaad be-' ;mit. Tweejaarig Zaad is over het geheel het
'2. Moet men tot het teclen der Wortelen welige, warme, en losfe gronden uitkiezen; a die goed bemesten.- .
as Moet men den grond behoorlyk voorbereien. De meeste lieden zetten hunnen Wortelrond eerst om in February, Maart, of in het egin van April; dan, hierdoor wordt de aarde ; veel uitgedroogd, en het Zaad, dat bn-iten ien lang in den grond ligt, fpruit niet eerder it, dan nadat de warmte reeds eene menigte Lardvlooyën heeft uitgebroeid, welke dan de ïdere kiemen afknaagen , en 't gewas bederen. — Men moet reeds voor den winter den rond omdelven; hierdoor dringt het vrugtbaarïakend wintervogt in de aarde, en men-kan, idien het weder zulks toelaat, reeds na Kersmis. aaien. Zoo doende komt het Zaad vroeg uit[en grond , eer de Aardvlooyën hetzelve kon-ien benadeelen.-
Over het geheel is het goed, den Zomer-teel;rond nog voor den winter omtezet-ten. — Het s waar, de Wortelgrond draagt in dat geval neer onkruid dan anders, doch, wyl dezelve loorvrozen is, blyft die 't geheele jaar door ui, en kan dus oneindig lichter worden viitgevied. Ook kan men dézen grond aanhoudend vieden, terwyl die, welke in het voorjaar is imgefpit, by de minde droogte te hard wordt y nen moet dan op regen wagten, en het onkruid likvvyls zoo groot laten worden, dat de Worte-en er veel fchade door lyde-n. Eene proefne-ning van 3 achteréénvolgende jaaren heeft doen: den, dat men op een akker, die in het najaar oegemaakt en gezaaid was, altoos meer en groeier Wortelen teelde, dan op eenen naar ge-voonte behandelden Akker, 1'choon daar naast1: relegen. Men kan>ok, in plaats van eenetweede-' vieding, den grond rondom de- Wortelen loswkken en aanhoogen, 't geen grooter vrugterv jeeft. — By de eerde wieding moet men ze: zeel uitdunnen, wyl zy anders elkander onderIrukkenj en klein blyven,
Er zyn voornaainlyk vyf Èr zes foorten vaw amme Wortelen of Peeën. Men vindt ook in Duitschland en elders wilde Wortelen (Dutuus 'ïarotta Sylvestris) waarvan de tamme foorten' lerkomdig fchynen.-



C S*o )
II. OECONOMISCHE BERICHTE!
Iets aangaande de Witte Negers,
Indien men alle de afgelegene oorden derwere ooorliep, zou men op meer dan ééne plaats wezei aantreffen, aan welken men moeilykerden naam v; Menfchen zoude durven toeftaan of ontzegen, df aan de gewoone Negers en lieden van couleJr.-■^oucfen de inwooners der Bosfehen van Barnet waarvan eenige Reizigers gewag «waken, minde denkende wezens dan wy zyn, om dat zy Aaper ftaarten hebben ? Zou men, het geen aan blan mch zwart blykt verbonden te zyn, willen doe afhangen van het getal der wervelbeenderen?
dXw f rigtC; dif den Noordl^n Oceaan va! teSttUc Zee fcheidt, bevinden zich, zoomen wil' Menfchen, die veel blanker of witter zyn, dar eenig bekend ras -wan Europa. Hunne hairen zol men voor de blankfte Wol inzien; hunneoogen te zwak om het daglicht te konnen verdraaien: nS" ™C?Jr°h da1^ in de duisternis van dei: her i'pn h %a.woor.d* ZV 2yn i" hunne foort, Vogelen Vledermuts en de MactouU is onder dè
Het is een zeer merkwaardig verfchvnfel dat die geheele breede ftrook lands, weS nren gewoon is de verzengde Lueluftreek te noemen, niet dan door zwarte of zeer taankleurige Menfchen bewoond wordt; in weerwil der aflcheuringen, in Afrtca Afia en America door de Zee veroorzaakt, treft men er, zoo wel op de Eilanden als op het vaste Land, enkel lieden van couleur aan ■ want d,e Nacht - menfchen, waarvan wy zoo even ipraken, gelyk ook enkele blanken, die nu en dan geboren worden, zyn flegts uitzonderingen op den
ttaar mate men zich van de MSddagtfme ver wyderr, heldert de couleur der Volken trapjewyze op. Zy is nog zeer bruin aan geene zyde des Keerkring», en wordt niet eerde? blank, vooizen tot de gematigde Luchtftreek gekomen is; en het is op het tnterfte dezer Landftreck, naby de Poolen, dat men de blankfte Volken aantreft. De Deenjche Vrouw met blonde hairen treft door haare blankheid den verbaasden Reiziger, die naauwlyksgelooven kan, dat het voorwerp, welk hy thands befchouwt, en de Afnkaanfche Vrouw diehy voorheen zag, tweegelyke Menfchen, twéé Zusters zyn. —. *:
De^Afnkaanfche Reizigers maaken-cew*°- van een foort van Negers, die, fchoon van zwarte Ouders geboren, niettemin blank zyn, <relvk d« I Europeirs, en deze couleur hun leven langblyven inhouden. Wy zullen hier twee bcfctaiyvingen
vm. deze IFitte Neger? mededeelen; de eerfte Is ontleend van den geletterden E. Caslef inwoont .v vm iaramartbo, de tweede is van D>\ Ph F^rmi*
S*? tuigen vanhet JeTzy uienatingaande berichten
d 7n?„G WUte Nege!;' welfeen Castel zag, was de d Zoon van .eene. der allerzwartfte Negerumen
n toSLS ÜVC1'ig hair,bla»k' ^ ^adt root In n diuipende oogen , en kon veel beter zien by het - maanlicht, dan Dy het licht der zon. n fyót , toen C dezen Neger gezien heeft, was hyomtVcnt « tm jaaren oud. Een anderen Neger van deze Toon ,
iZrt"' 8eTBBl* -Zag hy°P dePIantagie S v fmèprg, waar hy fhuis behoorde. Beiden deszelfs
' ffiS f«^*«***-*».m. Zyne moe! der hadt 8 kinderen ter wereld gebragt, en hier* erVT" I£ f°4« Mulatten* de%\ 6* . en 8q Zwarten. Het 3- was de witte Neeerfn i waarvan in de HistoJ de l'Acad afs ScielTe Z Paris van 1734 gemeld wordt, en het 5e waJ hy waarvan wy Ineripreken. Hy werdt in 17,8 g£ boren Zyn neus was zeer dik, plat en breed hy hadt dikke lippen, en zyne twee bovenfteS ai den waren veel langer en breeder dan de overigen. Dit fcheen hem byzonder eigen te zyn do-1
gemeen hadt, was: dat het buitenfte bekleedfel
adeitjens, hebbende de regenboog (Iris) in het midden eene opening, en voords eene gemen-de gryze en witte couleur, terwyl de appel van eene vuurcouleur was, en eene feWttS van ■«en gaf,- als een edel gefteente; in het Suister ^ raaide er een helder licht uit/dat by het g. licht wederom verdween. Deze Neger kon bv & niet dan verward, maai: 'snagts ^eeSSyl
7v t ÏT Zynf, °?gen naar ee" 3Ilde^'" kant' Zy,i hoofd en alle de deelen des ligchaams, die gewoomyk met hair bezet zyn, vvlre, 3a"Wan we voorzien; zyne hairen geleeken meer Zlv Geitennair, dan naar Wol. ~ Hy was /voeten en 4 duimen lang, en zeer wel genLkt ~ NeZrinviï °S dG P,ant3gie la fierfevcrance eene
twee volrirLaS }' die,in 1?6° VËrlöSte v«
deren H g, we]Semaakte, en fchoore kinS; H,et eei^e was een zwart meisfe; daarop volgde, 1 uurs laater, een blanke jongen d ? met één enkele trek van den Neger had! welk? zich by het meisje allen voordeede:,. lede, kind
geval befhsfend , om de overbevrugting te bewv-
nSsien%enWNfrt ^ ^ de Vadegr van het M i en JNegcr' en die van den iongen een
mg, -word. daardoor ook het gevtelen wederlege!, v 'daï
1



C 3?' 3
dat altoos uit eene vermenging van blanken en Negers of Negerinnen Mulatten zouden voordkoraen, gelyk uit de Negers met Indiaanfche vrouwen Kabuughs, en uit dezen» vereenigd met blanken, Mulatten, waarvan de kinders lialfblunkcaA en de kleinkindei's geheel blank zyn.
Byzonderheden uit Denemarken;
By de'laatfte ukdeeling van Pryzen op de Academie der Zee-Cadetten te Jiopenltagen heeft de Hoogleeraar Dichmann eene Lofrede gehouden op defi, beroemden. Koning Chrisiiaan IV*, die, in den Zeedag by Volberg, in zyn 70= jaar, na reeds 33 wonden bekomen te hebben, dooreenen fpiinter een oog, een oor, en zyne tanden verloor, en, fchoon tegen den grond geworpen, wederom opftondt, naar zyn Zwaard greep, en uitriep: „ Ik ben gekwetst, maar nog yloeit er bloed door ,, myne aderen! kinders, onder/leunt my, en wy „ zegepraalen!" -,—
Een Land-Edelman in Noorwegen heeft zyne Adelyke Privilegiën als;een offer, ten aïgemeenen nutte des Vaderlands, aangeboden. De braave man heeft zynen naam niet ontdekt. — [By zulke daaden vervrolykt -zich het neergebogen hart des verlichten menfehenvriends! zoo zou men het zich Bog tot eene eer konnen rekenen — mensch 4e zyn! RcdaSt.~\
Men heeft in Noorwegen van ouds eenNaastingsof zoogenaamd Odelsrechs gehad, volgends welk een Ktygsman, na lang ai'zyn, zyne goederen, door anderen intusfehen bezeten, weder naasten kon. Dit recht, fchoon met eenige bepalingen, beftaat nog, en in 1798 is aan zekeren,eiiciïer een Landgoed toegewezen, 't geen eene wezenlyke waarde van 3i,oco Ryksdalers hadt, voor 13,850 Ryksdalers; na dat daarover 18 jaaren lang Proces was gevoerd.
Zedert 1795 hebben de eigenaars van Bosfehen ■in Noorwegen vryheid, cm dezelveri naar goedvinden uittcrooyen, het geen voor dien tyd verboden was.
-Één der moeilykheden, waarmede de Noorweegfche Landman te worftelen heeft, is de Nachtvorst die reeds in Augustus begint, en waardoor zyn Koorn, eer het ryp is, wordt aangetast, hieruit ontftaat vaak zulk eene fchaarsheki~van Graanen,' dat hy van boombasten brood moet maaken, of in de plaats daarvan Moschplanteil gebruiken. De' kundige Landman Sivert rlarfoi/t, • van- Molde, heeft des morgens voor Zömtenopgang die Landftreeken opgeipoord, waarop de minfte ryp te befpeuren was. Dezen heeft hy gebroken, met Aardappelen beplant,- en, wanneer deze tedere •plant de .nachtvorst dooiftondt, ;er -Koorn op ;g£--l
zaaid, het geen zonder merklyke fchade is ryp geworden. Hierdoor heeft hy zyn Landgoed met een aanmerklyk gedeelte Zaailand verrykt, en zynen Landgenooten een nuttig voorbeeld ter navolging gegeeveir. -—-
Van het" gegraven wordend Canaal, van de Noordzee, tot de Stad Odenzee in Funen, was aan 't einde des verleden jaars 1798 een derde deel afgewerkt. Dit Canaal zal een myl lang, 10 voeten diep, en op den bodem 12 a so ellen breed zyn; de grond is overal zoo hard, dat die met breekyzers moet geopend worden. 80 a 120 Arbeiders Zyn flegts aan dit werk bezig. Binnen twee jaaren hoopt men echter hetzelve te voleindigen.— Hoe zwak is deze onderneming, vergeleken met' de grootc pogingen der Zweeden, Britten, Rusfen, Franfciien, eii Nederlanden n !
De overledene, beroemde Gcfchiedfchryver-" Suhm, het fieraad van 't geletterd Denemarken, liet eene Boekery na van meer dan 100,000 banden;- dezelve hadt, hem ruim een ton gouds gekost. Hy befteedde jaarlyks 4 a 5000 Ryksdalers* om dezelve te vermeerderen.
Onlangs heeft zich te Kopenhagen een gezelfchap vereenigd ter oprichting van een Theoretisch, en zo ntooglyk Practisch, Inflituut voor Handwerkslieden; hetzelve heeft eene Prysvraag uitgefchre-• ven, ter aanwyzing van de nuttiglte en fpaarzaamfte inrichtingsvvyze van zoodanig eene Oefenfchool. >
Het Zedert 1796111 de BaronieBrahe-frolleburgopgericht Kweekfchool voor Schoolmeesters, waarmede een Opvoedings- Inftituut en Schrynwerkers-leerwinkeï verbonden is, -maakt zeer goeden opgang. Men zal het onderwys in allerleie Handwerken, waaronder ook het Draai jen, Mandemaaken, Boekbinden enz., meer en meer uitbreiden. O'; Ier andere geleerden, die onderwys geeven, bevindt zich ook de beroemde Viltaanü van Bêrlyti. Er bevinden zich thands in Brahe-Trollcburg 17 leer-" lingen 'en i-O kweekelingen. .
Het Dragonder Regiment te Puimen heeft zedert 1792 eene vob'rireflyke inrichting op eigen kosten gemaakt, ter onderwyzing van de kinderen der Onderofficieren en gemeenèn. Ook de Burger-kinders van Odenzee konnen zich daarvan bedienen. Deze School beftaat thands uit 6b Regi- ments- en go Burger kinderen. Er wordt niet van buiten geleerd; er heerscht geen fèhooldwang. De Officiers betaalen daartoe jaarlyks 133 Ryksd. en 't overige wordt doorrndéreMenfchenvriénden goedgemaakt. [Hoe roemryk is deze onderneming! hoe navolgenswaardig! — maar ook hoe ' befehaamènd voor alle Gouvernementen, die-de kosten van zulk eene nuttige inrichting op'de beurs van eenige braave ■iadivJdus-htw nederziaken-!- ReéacU\



( 3" )
ZEETlDING,
Berichten.
Volgends brief van Embden zouden er op de Èems weder 10 Schepen door de Engelfchen genomen zyn, en daaronder vermoedelyk W. Rumbert van Embden naar Amfierdam.
Over deze fchendjngen der Demarcations-linie hadt men zich reeds aan de Koninglyke Krygs- en Domeinkamer geadresfeerd, met h»op op eenen goeden uitflag.
Den 5 dezer maand is ,by het DireStoire Executif een beiluit genomen tegen de uitvoer der Graanen over Grenzen van Frankryk, onder anderen langs de Zeekusten van Havre de Grace af tot Vlisfingtn toe en op de Schelde, wonlende alle Geconlti meerde Magten en Ambtenaren gelast, alle misbruiken, daaromtrent te beteugelen en te duiten, zelfs niet byttand der Gewapende Magt.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te Roche/hrt door twee Franfche Oorlogsvaartuigen de Engelfche Kotter the sldiive van Jerfey. — Te Tarmouih de Schepen de Vrouw Hendrica, Kapt. Hulst van Amfierdam; die gute Hinficht, Kapt. Winter, van Rotterdam naar Lisfabon.; en de twee Gebroeders, Kapt. Kien, van Kopenhagen naar Lisfabon. — Te Portsmouth 't Schip Rofalia en Belty, Kapt. Gebhart, van Isle de trance; een Galjoot van Bordeaux naar Hamburg; en de Schepen la Julie naar Isle de trance en la Friponne riaar St. Domingo, beiden van Bordeaux. — Te Ccith dg Franfche Kaper le Rufe van 14 Stukken.
Kapt. Mulder van Amfierdam naar Petersburg, heeft by de Wezer Engelfchen aan boord gehad, die hem i~ kist Candy hebben afgenomen, en meer andere goederen mishandeld.
.Prysyerkiaard met de lading het te Cherbourg opgebragt Americaansch Schip Anifierdam, Kapt. A. Scott, van Anifierdam naar Cha/jestown; de Kapt. heeft van dit yonnis geappelleerd.. — Nog ihysverklaard de lading van 't in een Spaanjche
ADVERTENTIE.
By Mortier Covens en Zoon, Boek- en Landkaartverkopers op den Vvgendam te Amfterdam, word uitgegeven; L Nieuwe algemeene Kaart der Bataafjchc Republiek, verdeeld in ym Departementen, — II. Nieuwe Kaart van het Departement van de Eems. -5 UI. Nieuwe Kaart van het Departement van den Ouden fsfcl. — IV. Nieuwe Kaart van het Departement van den Rhyn V, Nieuwe kaart van het Departement van den Amfiel. - VI. Nieuwe Kaart van het Departement van Texel het ftuk afgezet a ó ft. — De 3 overige Departementen welke reeds onder handen zyn, zullen mede fpoedig volgen, "«üuui^u,
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendara.
Haven opgebragt Schip die Hofnung, Kapt. Michelfon, van de Straat naar Alto'na.
Scheepsrampen.
Verongelukt, in volle Zee, op de hoogte van Goudftaan 't Schip van Kapt. J. O. Jesfen, van Delfziel naar Lisfabon; hy cn zyn volk werden door een Brik geborgen, die den 4 April mede op de Kust van Ierland vergaan is, zynde toen andermaal geborgen en te Cork aangekomen.
Met yeelfchade, by Saliy, binnengelopen, na op de Klippen gezeten te hebben, t Schip de Anna, Kapt. Berk, van St. Croix naar Kopenhagen.
Texelfche en Vlie-Lyst.
DenI,r4.^ny- Bini:en^- Hiddesz, van Antwerpen. De Wind N. x. W.
D^n IP ^ 16.'Mets gepasfeerd. De Wind N. en n. N. O.
Den 17. Uit Zee binnen 't Schip de % Gebroeders', Kapt. Leenderd telen. De Wind n.
Den 13, j4 en 15 Juny. In 't Vlie niets gepasfeerd. 0 r
Den 16. Binnen de Schepen de Vriendfchap, Kapt. T. Blank, van Lolberg; de% Gezusters^, Kapt. D. J. Mop, van Ter Memel; de Vrouw Jantje, Kapt. 6. li Dykhuis, van Noorwegen ; en dé Vrouw Janke, Kapt. E. Klaasfens, van Embden. De Wind jn. n. O,
Helvoetfluis.
Den 12 en 13 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind n. O. en n. W.
Den 14, 15 en 16. Niets gepasfeerd. De Wind N. en N. W.
Brielle.
Den 12 en 13 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind N. en jn. W.
Den 14. Mets gepasfeerd. De Wind N.N.O.
Den 15 Voor de wal 334 vyandlyke Schepen. De Wind N. N. O.
Den 16. Niets gepasfeerd. De Wind NJ



N°. 40. 22 *uny im'
• OECONOMISCHE COURANT.
Tor bevorder in? van Nationale Huishoudkunde * Nyyerheid, Koophandel, Zee¬
vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alk andere middelen van beflaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Kundigheden nopends de bereiding der S u 1 k e r , derzelver voornaame foorten, Handel, daarmede gedreven wordende,
(Vervolg en flot van N°. 38. biadz. flj#.)
De verfchillende foorten van Suiker ontleenen derzelver naamen of van den Oord, waar zy groeien of van waar zy worden aangevoerd, of van den trap van volmaking, welken zy bereiken, of eindelyk van derzelver onderfcheidende gedaante.
1. Naar de plaatfen, waar zy groeien of van ■Waar zy komen, benoemt men de volgende foorten.
a) Madera -Suiker, komende van het Eiland van dien naam, het geen in de Atlantifche Zee, aan de Africaanfche Kust ligt, en den Portugeefcn toebehoort. Deze foort is van allen de beste en fynfte ; zy overtreft zelfs de beroemde CanarieSuiker. Dan, dezelve komt zelden tot ons over.
U) Canarie-Suiker. Deze draagt den naam van de Canarifche Eilanden, zynde een Spaansch Eigendom in dc Atlantifche Zee, van waar dezelve in den beginne werdt aangebragt. Na de Madera Suiker is zy de beste ; men vindt er drie foorten van, de ééne beter,dan de andere, welke den naam draagen van: ordinair fyn of gemeeue Canarie- Suiker, fyn, fyn, en fyn fupra fyn, of Candybrood.
c~) Valencia-Suiker, die te Valencia in Spanje gemaakt en geraffineerd wordt. Zy heet ook fyne Suiker of Rafinade, wegens Iïare zuiverheid en fraaie', glanzige gedaante. Men vindt er wederom drie foorten van fyn, fyn fyn, en fupra fyn.
d) Melis-Suiker, die dezen naam ontleent van het Eiland Maltha, waar dezelve wordt bereid. Men noemt ze ook Broodjuiker, of Spysfuiker, wyl zy voornaamiyk tot het toebereiden der Spyzen gebruikt wordt.
R
c) Thomas.Suiker. Zy komt van het Eiland Thomas, aan den Zeeboezem ót. Thomas, zynde een Portugeesch eigendom op de Kust van Guinea. Deze foort is de flegtfte van allen, die wy uit .Portugal hebben. Evenwel is de Thomas - Suiker gewoon!yk zagt, zoeter en gezonder dan de Rafi* ■nade, en van eene bruinachtige of roode couleur, weskalven men ze bruine Suiker of Farin noemt. De beste is die, welke zeer droog en roodachtig grys van couleur is, en geheel niet brandig ruikt.
2. Naar den verfchillenden graad van volkomenheid, benoemt men de Suikers aldus:
d) Moscoyade of graauwe Muscovat, (Moscovade grife, of Sucre des Isles non attère'.') Zynde dit de ruuwe Suiker, zoo als dezelve oorfpronglyk uit het fap der Suikerrieten gemaakt, en in de eerlte vormen van Suikerbroodèn ontvangen wordt, en waaruit alle betere foorten bereid worden. De Suikerkegels der Moscovade zyn zoo groot, dat één derzelven dikwyls 10 f8 weegt; wanneer men dus dezelve naar Europa verzendt, Haat men die aan ftukken, en ftanipt ze vast in houten kisten te zamen. Ieder kist wordt gerekend op 650 a 950® Hollandsch. — In Europa wordt de Moscovade of ruuw verkogt, of in de Raffinaderyen wederom opgekookt, tot kleinere Brooden gevormd, en daaraan de vereischte trap van hardheid en witheid gegeeven. — By den inkoop van Moscovade moet men die kiezen, welke niet vet en fmeerig, maar, zoo veel mooglyk, droog en fcherp van korrel is, witachtig graauw van couleur, en niet brandig noch rookachtig, maar aangenaam, zoet van fmaak.
b~) Casfonade-Suiker, welken naam zommigen daarvan afleiden, dat deze foort gewoonlyk in kasfen of kisten overgebragt wordt, offchoon ook een gedeelte daarvan in kleine tonnen tot ons komt. In de Zeeftedeu wordt dezelve Poeijerfuiker genoemd. De beste foort moet droog en korrelig zyn, zeer blank van couleur, zoeten aangenaam van fma tk, met een reuk als van Vlooien. Deze foort komt uit Brafil, De Franfchen gieten de
Cas-



C SH )
Casfonade tot Brooden, die zy in blaauw papier wikkelen, en zevenfonds -Suiker (Sucre de fept tivres) noemen, offchoon ieder Brood gewoonlyk meer dan 7, ja tot 12, fg toe, weegt. — De Hol tenders verzenden deze groóte Brooden, in palmbladen gewikkeld, van waar zy den naam onfleenen van Palmfuiker.
c~) De gelekte Suiker-(Sucre Pasfé~) is iets harder en witter dan de Moscovade, en een middenföort tusfchen deze en de Casfbnade. — Uit de opgenoemde foorten maakt men in Holland en Hamburg, door herhaalde zuiveringen in een loog van levendige Kalk, nog meer andere Suikers, die, naar den verfchillenden graad .van•fynheid, zuiverheid, en hardheid, onderfcheidene naamen draagen. De allerfyhfte foort is die, welke de Franfchen
d~) Sucre Royal of Kbningsfuiker noemen. Dezelve moet volkomen zuiver en glinlterend wit zyn, moeilyk van elkander breeken, van binnen naar Cryftal gelyken, wanneer men ze doorbreekt, lchitteren, en by eenen zoeten, aangenamen fmaak min of meer den reuk van viooltjens hebben. Hierop volgt by de Franfchen
e~) De Demi- Royal; welke beide foorten overeenkomen met onze beste Canarie Suiker. De overige heeten by ons
f) Rafinade, waarvan men wederom verfchillende foorten heeft, als: gemeen, fyn, en f in fyn.
gj De Candy- Suiker is die, welke door het veelvuldig zuiveren en ftollen tot. eene Cryflallifatie gevormd is geworden. Om dezelve te bereiden , laat men de Suiker met water kooken, tot daaruit een gebondens Syroop ontftaat. Deze itortmen kookend heet in een aarden Vat of Pot, waarin men vooraf eenige kleene ftokjens, met draaden voorzien, geplaatst heeft, en die men vervolgends, toegedekt, in een vertrek plaatst,
net geen 14 dagen lang op eenen matigen graad Van warmte moet gehouden worden; middelerwyl Candifeert of zet zich de Suiker aan. V er volgends neemt men dezelve uit den Pot, en laatzê uitdruppelen en droog worden. Het overblyvend fap Wordt wederom opgekookt, en als vooren behandeld. — De ilokjens moeten van Dennen- of Pynboomenhout zyn, waaraan zich de Suiker betelen eerder zet, dan aan ander hout. — Men heeft tweeërlei foort van Candy: de eene is blank, helder en doorfchynende, én deze wordt van de beste Madera - of Canarie-Suiker gemaakt; men noemt ze witte Candy. Dezelve is in landen,- die goed water hebben, veel helderer dan elders; en uit d en hoofde wordt de Hollandfclie Candy altoos duurder betaald dan de Fraufche, De andere foort, fchoon ook helder, is bruin, en wordt nooit blank: men noemt dezelve daarom bruine Candy: ."De witte Suiker, te .iang of te dikwyls gekookt
wordende, neemt deze couleur aan; fchoon de bruine Candy ook, op dezelfde manier als de witte, onmiddelyk van de Si. Thomas- of bruine Suiker en Farin gemaakt wordt. -— Goede Candy moet zeer wit of bruin gecryjïallifeerd, helder en doorfchynende, droog,'-hard, zuiver, aangenaam zoet zyn, eu langzaam in den mond fmelten. Nog heeft men
//) De Schuimfuiker, die week en vloeibaar als dunne Syröop is; zy wordt uit het fchuim der Suiker, van de laatfte Ketels, gemaakt. Deze foort wordt op de Eilanden, waar men Suiker bereidt, in vormen gegoten, komt in tonnen naar Europa, en is laag in prys.
O Eindelyk heeft men Buffers en Halve Buffers, het geen de allergemeenfte foort van Suiker is, die men gewoorilyk weder in de Ketel werpt; zy wordt in Holland, Hamburg, en elders in Duitschland bereid.
3. Wat de gedaante der Suikers betreft; ook deze geeft aanleiding tot eene verdeeling in foorten. De eerfte clasfe bevat de Suikers in ftukken; b. v. de Candy, en alle Suikerbrooden. Men heeft Brooden van allerlei zwaarte, van 15, 2, 3, 4, 6, 7 tot 20 toe. Hoe kleiner het Brood valt, hoe beter Suiker. De Suikerbrooden worden in blaauw of wit papier, of in palmbladen gepakt, of ook wel ontbloot gelaten. — In de tweede clasfe behooren alle Poeijerfuikers, die uit de Suikérlanden gewoonlyk, aan kleene (hikken geflagen, in houten kisten, vaten of manden gepakt, verzonden worden.
De eigenfehappen van goede geraffineerde Suiker zyn: 1. dat dezelve hard zy. Zy moet, wanneer men er met den vinger tegen flaat, als glas klinken. — 2. Dat zy glanzig zy, en in het doorbrceken als Cryftal fchittere. -— 3. Dat zy blank zy. Hoe witter de Suiker is, hoe meer kalkaartige en hoe minder olydeelen zy bevat. Men behoeft zich wegens de Kalk niet te ontrusten, want dezelve neemt enkel de zuure zoutdeèlen daaruit weg. — De witte Suiker zoet minder aan, dan de mindere of bruine foorten; wyl deze laatfte meer vette of flymige deeltjens in zich hebben, en uit dien hoofde langer in den mond blyven hangen, en de finaakzenüwen iterker prikkelen.
Uitgebreid is de Hankel, die met de ruuwe en Geraffineerde Suikers gedreven wordt. De Portugeefen, Spanjaarden, Franfchen, Engelfchen en Nederlanders brengen dezelve uit Oost- en IFestIndiè naar Eiuopa. Elk dezer volken heeft zyne eigene Suikerdragende Landen. Portugal bezit de. 'Allerheiligen -bódy en eeuigén vamleAmillifcheen Caribtfche EilancLn. — Frankryk heeft Martini' que, Si. Domingo enz. — Engeland heeft Jatnafc ca, de Barbados-Eilanden, Kingthon enz. — En
ons



C 3T5 )
óns Vaderland deszelfs bekende West - Indifche Eilanden t.*). — Duitschland wordt inzonderheid door Amfierdam en Hamburg van Geraffineerde Suikers voorzien, welke van daar aan Brooden, in vaten of kisten gepakt, allerwege verzonden worden.
Nog merken wy met één enkel woord aan, dat de afval der Suiker by het kooken en raffineeren , deel? in lchuim, deels in het lymigfap, dat uit de Suikerbrooden lekt, deels in hef of'droesfem beftaat, welke, by het doorzygen der fappen, op het doek blyft hangen. — Deze afval wordt wederom op andere wyzen benuttigd. Het fchuim dient tot voedfel voor het vee; of, er wordt een Huisdrank, gelyk ook de Schuimfuiker van gemaakt. Het uitgelekt fap, dat niet ftollen wil, wordt wederom gekookt, gezuiverd, in tonnen gedaan, en onder den naam van Syroop verkogt. De heffe of droesfem dient, 0111 er de Rum of'Suiker-Brandewyn van te ftooken.
[Wat voor het overige den Suiker - Ahorn betreft, waarvan in het begin dezer verhandeling gemeld werdt, dezelve heeft, na de vrywording van Noord-Amerika, voornaamlyk gediend, om dat Land van den nodigen voorraad van Suiker te voorzien. — Ook in de Pruisfefche Staaten heeft de H. von Burgsdorf eenen Boom begonnen te kweeken, en de Hoogleeraar Hermbfiddt heeft reeds daaruit, en uit de'Acer Platanoides en Pfew doplatanus, een fraaie witte Suiker bereid, die echter niet vry van byfmaak was. Zie der Neue Deutfche Stelyertreter des Indifchen Suckers. u.f. w.\ 8°. Betiin, Oemigke. 1799. ~ Eene Gefchiedenisi der Suiker in de Oude en Middeneeuwen vindt' men in Falconers Memoirs of the Society of Manchester, Vol. IV. P. II.
LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT.
(Schetswyze overgenomen uit het Landbouwkundig Schoolboek, uitgegeeven door de Maatfchappy ter bevordering van den Landbou w.)
Negende Uittreksel.
Over hel opleggen en de verdere bereiding der Veldy rugten.
De ingeoogfte Graanen moeten voor nat, broeien en rotten bewaard worden. — Zomergarst en
(*) Zie Fermins Defcriptim Generale de la Colonie de Surinam. 1L Toni. (1768.) Ook op Batavia zyn eenige Suikermolens. Zie de Verhandel, van het Batadnasck Gwootjchap. I Deel hl. 173 enz.
• Rr
Haver, te groen ingevoerd, broeien het lichtst. Boonen en Erwten worden door het broeien ter(tond zwart, en bederven; de groene Erwten worden er roodachtig door, en kooken niet goed gaar. — Als men voor broeijing vreest, kan men de Graanen vertasfen ; ook bedekt men die met één of twee laagen Stroo, waarin het nat van de Graanen trekt. Doch na het broeien neemt men dit Stroo weder weg, wyl het anders Muizen lokt.
Om de Graanen voor het inwateren te bewaren , legt men die aan den buitenkant afwaterende of dakswyze, en bedekt de ftapels, rookeu ofmyten van boven met Bladriet.
Men dorst eerst die Graanen, waarna de meeste vraag is, of anders die, welke het meest dooide Muizen gegeten worden, gelyk de Haver, Spelt enz. — Om voor dit ongedierte de Graanen te bewaaren, moet men dezelven niet aan kleine partyé'n opleggen, noch op de Tarw enz. Boonen en Erwten tasfen, maar deze laatften er verre van afhouden. Ook moet men de Graanen zoo leggen', dat er de Katten, die men in menigte houden moet, gemaklyk tusfehen konnen komen. - Om de Muizen uit den berg te weeren, legt men een klamp Hooi van 4 voeten hoog onder in, en fteekt dit rondom binnenwaards fchuin af; ook bekleedt men den voet der bergroeden met Blik, en zet er potten met water by.
Het opleggen der Graanen in bergen heeft eenige nadeelen, en een wyde Schuinss daarom verkieslyk; men kan dezelve neemen 40 voeten wyd, de wanden 14 voet hoog, met twee afdaken, één van 15 voeten voor den Koeftal, en één van ia voeten, om de Gereedfchappen voor de Koeyen te bergen. Verder een pad van ia voeten, om met geladen Wagens langs de tasfen te ryden, en de overige 28 voeten voor de tasfen zelve; dezen vol zynde, kan men het rypad ook vullen. — By gebrek eener zoo ruime Schuur doet men best, van de Rogge en Tarw in ééneu berg te plaatfen, op Hooy, zonder andere Graanen er op te leggen. Haver zet men liever aan een ftapel, en dorst die fpoedig, wyl zy de Muizen lokt. — Ander Graan zet men zoo weinig mooglyk aan ftapels, en dan nog het liefst de Paardenboonen. —
De Graanen wel droog en uitgezweet zynde, kan men die dprsfe.u; anders verplet men de vogtige korrels door den Vlegel, en dorst allermoeilykst. Ook is nat Graan onbruikbaar tot Brood , ongezond voor het Vee, en moeilyk voor bedeif te bewaaren.
De Klei- of Leem-dorsvloer is de beste, indien men daartoe goede fpecie en kundige werklieden heeft.
Tot 'het dorsfen bedient men zich van een Vlegel, waarvai de beste zam\anftelling deze is, dat men aa:i he: einde van den ftok een rond yzerena baut-



C 3*6" )
boutje, van i\ duim lang en | duim dik over 't kruis, met liet beilag verbmde, welks boveneinde voorzien is van een ronde knop. Men bindt dan den Vlegel met een aalsvel om dit ronde boutje; de Vlegel, daarom draayende, maakt het dorsfen vry gemaklyk: hy breekt niet zoo dikwyls af, en het werk gaat met minder tegenfpoed voord. — Verder gebruikt men een Gaffel, om 't gedorfte Stroo te fchudden, en een Ryf of Hark, om de gebrokene airen zaamteharken, enz.
De Boonen, Tarw, en Garst worden op den blooten dorschvloer uitgedorst; maar Rogge, Haver en Spelt legt men met airen op losgemaakte 1'chooven, die verkeerd om, dat is met de airen naar den wand, gelegd worden. De Boekweit wordt met 't Graan regt over einde uitgedorst. Van alle Erwten fcheurt men het Stroo, eer men dorst, luchtig op, wyl de Erwten dan beter uit de peulfchillen gaan.
De Garst alleen kan men door Paarden laten uittreden; de Tarwe wordt zomtyds'uit het Stroo gegeesleld, en wel op -een fchuinftaande gegoten yzeren plaat, tegen welks kant de dorsfer van een losgemaakte fchoof zoo veel, als hy met twee handen houden kan, aanflaat, tot er de Tarw uitvalle. Het Stroo op de ééne zyde uitgeflagen zynde, keert hy de handvol om, en Haat die aan de andere zyde ledig. — Men dorst dit Stroo met den Vlegel nog eens na. — In Noordholland Haat men het Graan veelal met twee handen uit op een vaste bank, die ten minfte 3 duimen dik is, klop pende het vervolgends met een ftok van 2 voeten lang op die bank over; in dat geval behoeft men hetzelve met mtedorsfen. — Het geesfelen verligt den arbeid; ook is de gegeesfelde Tarw minder geplet en glanziger, en blyven op deze wyze de verbrande korrels meer heel, als er zwart in de Tarw is; men zuivert de gegeesfelde Tarw byzonder, om best Zaadkoorn te hebben.
Het Klaverzaad wordt best gedorst, door, by vriezend weêr, op een digte dorsvloer, de bollen Van het Stroo zoo lang te flaan en te zuiveren, tot juen de Zaaddopjens alleen overhoudt, die men «an ook uitdorst.
Tot affcheiding van het kaf uit de Graanen bedient men zich van [hier naauwkeurig in zamenftelhng en gebruik befchreven] Molens, waarin dezelven tweemaal doorgemalen worden.-Voords van Zeeven, waarvan men vier foorten heefr: de Tarwzeef, Garstezeef, Erwtenzeef, en Zaadzeef; het Voornaam onderfcheid derzelven beftaat daar3n, dat de gaten ruimer of naauwer zyn, alsmede xn het verfchillend gebruik, dat men er van maakt.
[Het werige in N°. -42.J
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
• SCHOONE KONSÏEN,
Auswahl antiker Gemalde, aus den von Graf en Caylus nur in wenigen Exemplaricn ausgegebenen werke, mit erlauterungen von A. Rode. in 3 Heften grösien Folio-form. auf besten Schweitzerpapier; jeder mit 8 Colorirten Küpfertaf. und er lanterndèn texte. Desfau, im Verlage des Chalcograph. Gejelfchafts. (20 Reichsthaler per Heft.)
Het is bekend, dat Caylus met Mariene in 1757 te Parys een kostbaar en prachtig werk deedt drukken onder den tytel van: Reaeuil des Peintures Antiques, trouvds a Rome, waarvan de tekeningen en gravures door twee goede Italiaanfche meesters van dien tyd bezorgd werden; dit werk, waarvan (legts 31 exemplaaren door C. werden uitgedeeld, was eigenlyk ontleend uit eene verzameling van Antieke aftekeningen van den Spaanfchen Camillo de Masfimi, welke naderhandin het Cabinet van Louvois gekomen, doch daaruit verdonkerd was geworden door deszelfs Kamerdienaar, tot dat eindelyk C. dezelve nog gelukkiglyk redde uit de handen van eenige Kinderen, die bezig waren, daarmede te lpeelen. — Men betaalde voor een exemplaar van het gemelde Receuil, op de Boekverkoopihg van Outard, 2270 Livres. Naderhand werden er ioo exemplaaren door Molinet en Lamy van herdrukt, zynde de plaaten van nieuws opgehaald, en met 55 nieuwe vermeerderd, waarvan ieder exemplaar, in 1782,900 Z,*Vr« kostte, en zelfs tot iaoo L. fteeg. — De tegenwoordige uitgave, die een onwaardeerbaar gefchenk is voor de beminnaars der fchoone konften, en inzonderheid der Antieken, is vervaardigd naar het keurig exemplaar van den H. Erdmansdorff'te Desfm, die hetzelve daartoe aan het Chalcographisch Gezelfchap edelmoedig heeft ter leen gegeeven. De uitvoering is uitmuntend, en de ophelderingen van Rode zyn zeer fchatbaar. — Deze drie ftukken bevatten : I. De Pyramide van Cestius te Rome, met deszelfs Antieke beeldnisfen. 11. Antieke afbeeldingen uit de Baden van Titus te Rome. en III. Antieke afbeeldingen uit de Baden van Conflantyn.
Trekken van Zwitsersch Vernuft.
Men befchuldigt de Zwitfers van weinig vernuft te bezitten. Misfchien is in deze aantyging iets gegronds; evenwel ontbreekt het niet aan uitzonderingen op den regel. Ten bewyze ftrekken de volgende twee Dicht -ftukjen*.
In-



Inpromptu van R. die, te veel Wyn aan de tafel 'gedronken hebbende, by het opflaan nèdervtel. t
On dit le vin plas fort que l'eau, d
Et je le crois fans peine.
Veau détruit tout, maifon, troupeau,
Et deracine une chëne;
ür, ft dans fon debordement,
Ricn ne refifle a fa eolere,
Faut ü s^élonner un moment, i
Que te vin m'ait jet té por ter re? \ I
1
Graffchrift eener Zwitsersche Dame j op J. J. Rousseaü.
Ci g/rRousfeau! chez lui tout fut contraste: 1 II aima les humains, mais ce fut pour les futr. II per dit fa Patrie, en voulant la fervir. Modeste avec orgeuil, il fut pauv're avcc faste; J Ne Jut pas vlvre — & fut mourir.
Proeve van den verlichten fmaak in Opper- 1 Oosten ryk.
Owen bericht in zyne Reisbefchryving door ver fcheidene Landen van Europa, [waarvan wy, on- i zes wetens, tot nog toe geene Neder cluifche Vertaaling hebben] dat hy op eene tafel in zyn Logement te Engelharzel, in 1793, de volgende Klooster-latynfche Dichtregelen met gouden letters gefchreven vondt:
Vivant arma Majejlatis! Vivat Laudon cum Croatis! Vivat rex, vivat gr ex! Vivat fummus Pontifex!
Waarvan de zin is: „ Gezegend worden 's Kei«,zers wapenen! ieeve Laudon met zyne Croaten! leeve Koning en Volk! Ieeve de Paus!"
Tryzen van eenige voornaame Koopwaar en sn Levensmiddelen, te Amfierdam, den 10 Juny 1799.
De Havanakist. blanke Suiker is % 31 a 37. dito Moscovados 27 a 30!. — De overige foorten van Geraffineerde Suikers zyn allen i§ a | a 3 a 3 % minder , dan den 6 Juny. (zie N°. 36.) — De Syroop is 8a !S per 100 «.
De Cofy is g a f a 1 ft, minder dan den 6 Juny.
Rr
Verfcheidene foorten van Tabak zyn § a 1 ft. eo ïeer gedaald. .
De Prys der Graanen; is volmaakt, als den 6 ezer.
Te Dordrecht, den 13 Juny 1797.
:oolz.,Inl.enZeeuwsch,perIast.. 86a88£19© e£ Laap-Oly, per Aam. 9° §}•
,yn dito per dito . 7° g »
Laapkoeken, per 1000 72 g**
-.ynkoeken, per dito • loo gl.
Den 14 Juny.
Luuwe Vlasfen, per Steen . 38 a 45 fh
doutwyn, per Virtel . . . 9/5 e£
Jenever, per dito . . . . 10 <**
.uikfche Kooien, per Hoed . 25 a 26 gl.
Vaag dito, per 100 Waag . 27 328 gl.
Den 14 Juny. _
sundybrooden - - tfi a 47 %
'Joeijer dito - - 44 a 45
'laf naden - - 42J a 43|
Melisfen 2 en 3 gg - 39 k'$f&
Lompen - - - 37 a i
Stampfuiker - - 37.J a 40^
Basterden - - • 37! a 35i
'Jandyëni diverfe • - 364 a 46
Syroop • - - - 93 a 92 #
Te Schiedam, den 19 Juny 1799.
Moutwyn % g de 30 Virtels, Zonder Fust. Genever 10J e£ dito, dito. Genevcr54en 56gl. per Aam, Amfl. Proef. Gedr. Rogge 16466 per Last 235 ggl. (geveild)
Te Utrecht den 15 Juny 1799.
Witte Weit - - - tot/'14! Roode dito. - - - s ü§ a l$§
Rogge - - - «= i°ï a ii
Boekweit - - * 7i
Haver - • • ' 7ï Wintergarst ... Zomer dito Paardeboonen



C 318 )
Pryzen yen eenige Binnenlandfche Efetitin, te Amfierdam, den 20 Juny 1799.
BATAAFSCHE REPUBLIEK.
_ , Intr, Prys pCt
Recep. van Anticip. Penn. ten
laste't Bondg; te Lande, 1797. a3PCt. 36*337 dito uit de Helling tot heriteider
Marine . . a, . 0^1 any
dito uit de Brab. fchaêvergoed. 34 - o2\ni dito uit de Heff. van 98, op de
Bezittingen, naar*rato van lom-
menenComptoiren . l3i . ,0 a4ifotf. Refcripticn, den 20 Juny . jupCt. Losbaar 1799 . - -95, 93 a 94
— 1800 . -68*, 66^07*
. * ~ ' 53 a5;il
Z ■ — - 4Ö a 44i
_ 3 . • — - 43^342
'Wa den Vrede Z .* g^fgf Voormalig HOLLAND.
Recep. uit de geforceerde Geldlichr.
van 95 en 96 . a2*pCt «i jJ
dito uit de Lorery van Febr. 96 as*.* ffatt dito uit de Vrywill. Negot. van
Octob. 97 . a _ . „Jal
Certificaten van dito . 7i+a8
A«<5p. uit de Gorinch. fchaeverg. a 5 . 5aa53^
UTRECHT.
Oblig. & ah. 2| 3, 4 pCt. . van 40 tot 56 pCt. Recep. uit de Asiignaten . a 3fpCt. 81 a 82 dito uit de 50e en 100e Penn. aij- 35^37
^oora. GELDERLAND.
Oblig. . . a„ p£t n/ca5o
toe^uit de Vrywill. Negot. o7Ja< .'»a<4 dito uit de Geld. fchaêverg. '? l\ r^ï§
Foora. OVERYSSEL.
OMfc. a 2§ en 3 pCt. . Van 37tot4«pCt. Recep. uit de 100?. en 50e. Penn. a4 - 42344
Voorm. ZEELAND.
Oblig. k a,.3|, 3 en 4 pCt. van 28tot42pCt. i Wt de Lotery 97 . ag pCt, $afg?
iFoorm. FRIESLAND. O^.naar de jaaren van losbaarh. 33 pCt. — — dito ; 'i* - 33334
%i% - 40:141 O. I. COMPAGNIE.
Oblig. ten lasten diverfe Kamers 33 pCt.24a26
Recep. van Anticip. Penn. . aq . la !
Oblig. van allerlei aart, rentende 3 3 3*
a ^i» 3»3§»4PCt.metofzonder
vergoeding derverJ.Intresfen3van2o| tot riipCt 25 Jarige Renten a 6 ... Va
W^/oo*. Compt. Oblig. naar de jaarén.' 68 a 7% Aflosfings-billetten y ^iZ'*
Uit gel. dito . , ƒ Hsaij»
COUPONS.
Der O. /. Co«p. van 1 Dec.
1797 èn 98 . a68a7o,enÖ3a64.pCt. dito dito van l Ocl. 97 en 98-i68a70, enö3aX Negot. van Holl. en Zeel. 1797
en 98, en 99 . . a66a68,en59a6i,en5oa<i Negotiatie 1785, van 1795 . . ö 0 — J786, van 95 en 96 . 96* a 97I
BELEENBANK GELD. 30 Juny f91 \ f p.Ct.
Wisfel-Cours van 20 Juny 1799, te Amfierdam op de Steden
Madrid . ♦ 2 m: Ufo
. . dito . f n
CW/x . . dito ( ^ "
Sevilien . . dito . J
Lisbon . . dito . s ^6'- a 4
Por* ^ Port . if Ufo van 3 m:« 57"
Venettén . a m. Ufo . f 02'
Livorno . dito . = IIO} a 111
LrC««ö . ditO . * IOO
Parys, kort. betaalb. in Specie = 6of a f
• 3 m: Ufo = * *
Bordeaux . , .
dito . . 1 Ufo .' = 63 Hamburg, kort. Banco . = qgS a -3 ft dito . . 2 m: Ufo . ■ 391. a I ft| W*» . . 6 weeken dato •
.' . dito . » 06?
Zeeland . , \ s 0 4
botterdam . . = 2 pct
bankgeld . . '
NB, De plaatfen, op welken geen WisfelCours is, zyn opzetlyk weggelaten.
We-



C 319 )
[Wegens plaatsgebrek heeft de Specie-Cours ditmaal nioeten agterblyven.]
NATIONALE LOTERYEN.
In de Derde Clasfe der vier en zeventigfte Utrechtfche LOTJiRY, welke is begonnen te trekken op Maandag den 17 'Juny, zyn uitgetrokken de volgende Nos. eu voorname Pryzen.
zde Lyst No. 5*45 — - 1000:-
3389 — - 6,oco:-Hoogde L.
1407 — - 3,oco:-
4442 — - 1000:-
2449 1500:-
tjfife Lyst No. 12,66 — - 1000:-
ZEETYDING.
Berichten.
Volgends brieven uit Riga, wal aldaar voor 18 millioenen Roebels aan Koorn door vreemde Natiën opgekogt,en lagen daar reeds 40,000Lasten Graan ter infcheeping gereed.
By de Hevtoglyk-Oldenburgfche Wefertol te Elsfeth is vastgefteld ,dat de uit Holland en Hamburg komende ladingen niet meer door de Schippers volgends Paspoorten en Connosfementen, zullen vertold worden, maar de opgave en het Tolgeld daarvan te Bremen van de Ontvangers zal worden gevorderd ; konnende de Schippers aldaar des te lpoediger geholpen worden, indien zy ter plaatfe, waar zy uitzeilen, dubbele Manifesten laten vervaardigen , en één derzei ven met de Post aan den j Scheepsmakelaar A. Tiedemann aldaar toezenden, waardoor de Tolgelden vooraf worden ingevorderd, en de Tolbrieven by de aankomst der Schippers konnen gereed liggen.
benomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door een Franfche Kaper in de Noordzee de Engeliche Schepen the Rover, van Riga, en the Gailford, van de Pillau naar Huil. —
Opgebragt te Guernfey het Schip Jacob Henrich, Kapt. A. Jans, van Usfabon naar Hamburg; zynde hernomen. — Te Leith de Franfche Kaper le Rufe van. 14 St. — Te Bayonne het Deensch Schip Aam. Niets Jutl, Kapt. Elgers, van St. Andero naar Hamburg. — Te Vigos \ Schip Anna Christi- J
na, Kapt. A. O. Hofmeijer, van Port è Port naar Hamburg.
De 4 Schepen, den 6 Juny op de Wadden genomen, zyn die van Kapts. W. Runhard, RÏnfe Wiebes, en nog twee Motten, zynde alle 4 te Tarmouth opgebragt. Dit rapport is van Kapt. Runhard zelve, die het over Embden ontvlugt is.
Prysverklaard by het Tribunal te Parys 't Schip de Engel Gabrïèl, Kapt. Reders; en verworpen het Appel voor 't Schip Providentia, Kapt. Henrichfen.
Te Londen zyn twee Schepen van Embden derwaard, waaronder dat van R H. Ellens, vrygegeeven; — en te Parys het Schip Mediteraneum7 Kapt. Henrichfen.
Scheepsrampen.
Met veel fchade binnen te Tenerife het Schip Raskheden, Kapt. Fedderfen, van Mogador naar Altona, dezelve heeft zyn groote Mast verloren, en zwaar lek bekomen; by het losfen waren veele pakken verrot, en andere goederen van 't zeewater befchadigd. Hoopte op 't einde van April weder te vertrekken.
Kapt. J. N. Schade, van Lisfabon te Hamburg gearriveerd, lost befchadigde lading.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 18 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind N. Den 19. Uitgezeild T. f. de Fries en B. A. Bon op avantuur. De Wind. N. Den 20. Niets gepasfeerd. De Wind N.
Den 17, i8en iojuny in 't Plie niets gepasfeerd, Helvoetfluis.
„7Den 17; en 18 Juny. Niets gepasfeerd. Da Wind N.
Brielle.
Den 17 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind N. N. O.
Den 18. Gister waren er 6 vyandelyke Liniefchepen en o Loggers voor Gaats. De Wind N.
B E-



BJ^RJCJII aanm INTEKENAARS en BEGUNSliGERS der OECONOMISCHE COURANT
den duur met allen yver dienstbaar te zyn aan het nut hunneTl*ZJ££ïï»J - S *' da" °P daartoe, buiten hunne eigene fchade, ieïs StS ^^•^^^«^^ Intekenaars en Begunstigers van dit Dagblad uft- L virh SJ,-uiï y S alle July eerstkomende, te melden by een der e,^^^SA^£^^^Z
inteken zullende aan deze njeuwe intekenYar^,1 derbe^d^deTa^N^^ lïverd. S ' n°g 0VCnge ExemP!aare» %^ kau Stegen den to?ekenp9 worden a|S
Voor het overige worden de Boekverkopers en Correspondenten dezer rinmhtt ^a, ^ heele Republiek, vriendelyk verzogt, aan den Uitgever'^^^^'^^sf^a^^" uiterlyk voor den July aanftaande te willen ^Sv^^t£^Z^dt^& Exemplaren, welken zy debiteeren zullende het anders daarvoor gehouden worden dat zv hS toegezonden getal van Exemplaaren by voordgang blyven debiteren • VUIUCIJ> nar zy net
™% n61*,,21?1: d-00r ecne gehikte uitvoering en nuttige afwis'feling van ftoflen tot hiertoe aan dit Dagblad eenige waarde te hebben bygezet, en her Publiek kan verzekerd zvn dat ri? yyer der Schryveren, om algemeen nuttig te zyn, zoo wel als de toevoer van belaneX'ftoffè? niet verflaauwen zal, maar eerder aangroeien "c"*"giyKe norren,
Daar men verlangt, dit Dagblad meer en'meer onder den gemeenen Man, vooral ten olatten YrtX'- e/°eS belint ^ordai, nodtg* men zoodanige menfchenvrienden ïn teiï&^I1 irrek herd der Republiek, die zich tot het houden van%iekenlysien, en het atteyeref^ndeO^o nomifche Courant, m de plaats en den oord hunner wooning, zouden wil lei/kenen vriendelvk ui , om zich ten dien einde Franco te melden by den Cfitgeever C. Covens te Amllrdam omlangenf ' V001' Exemplaaren, door hun gedebiteerd wordende, het ^£ds
Voor het overige, blyven de Voorwaarden der Intekening dezelfden, als die by de eerfte aan kondiging dezer Courant, (van welke nog eenige Exemplaaren by den Uitgever dezes gratis tè bekomen zyn), zyn vastgefteld. J a t/SCb Srat" te
i. Tweemaalen in ieder Week, des Woensdags en Zaturdags, verfchynt een N°. dezer Courant befiaande een geheel, vel in 4°., gedrukt met gelyke letter en op hetzelfde Papier, als dit N° dende deze Courant gelyk de gevvoone Nieuwspapieren, door de geheele Republiek verzonden
3. De Prys van ieder N°. is voor de Intekenaren *§ ft., doch voor anderen 2 ft
3. De Intekening gefchiedt voor 53 Nommers, of een half jaar
4. By de Intekening wordt niets betaald; doch het Intekengeld wordt, na de uitgave van de eerfiV 20 N«*;, vragtvry bezorgd aan den geenen, by wien men heeft Ingetekend.
In deze Courant worden mede allerleie foorten van Advertentiën, mids genaamtekend en wast vry aar. den Uitgever toegezonden wordende, geplaatst, a 10 ftuivers, indien zy niet meer £n 6 regels beflaan, en anders a i| ft. per regel; dezelve wordt tweemaal per week uitgeeeeven" te Amfterdam by Cs. Covens;- te Alkmaar, by J. Hand; — te Arnhem, by P Nvh7fF- JL in den bosch, by Palier en Zoon, en Noman en Zoon; — te Deventer, by G, Brouwer ■ _ te T)nrrl recht, by P. van Braam ; — te Enckhuifen, by 'de Wed. Lub, geb. Vlaming • _ te Gorcum hv v«»~. de Wall; - te Gouda, by A. van der Ben; - te Grpningenf by W. Zui'dema; -TS^rfenT' Z A. Kampman; - in den Haag, by J du Mee; - te Hoorn, by Lt Vermande; — te Leiden' bl £>. du Mortier; — te Leeuwaarden, by G. M. Cahais; — te Medemblik, bv C vl&her Z Middelburg, by J. van den Sande; — te Rotterdam, by D. Vis; — te Utrecht bv 4 Vilh~ te Zaandam, by P. Oiiakkelftein; — te Zwol, by J de Vri; — en verder alom ' rncn, —-
NB. Men zal, tot gemak der Bezitteren van deze Courant, na de aflevering der eerfte-ra Nnc ten fpoedigften uitgeeven een Titelblad, en Alphabetifche Bladwyzer op dl inhoud dieiNnT ten einde dezelven te zamen m een bekwaam Boekdeel te konnen doen inbinden
Te Amfterdam, by c. covens, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyyerheid, Koophandel, Zeevaart , Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konjien, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan»
L OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Konsïhmdige aanmerkingen en waarnemingen omtrent de Verwery.
(Zaamgetr-okken uit onderfcheidene Verban» . • delingen over dit onderwerp, in het . Journal fur Falrik , Manufadtur, Handlang und Mode geplaatst.)
'I. Over óc Verwery in H gemeen, en de ploffen, die men gewoon is te verwen.
De Verwery is de konst om allerleië' couleuren, uit zekere ftoffén getrokken, aan Linnen, Catoenen, Woilen, Zyden en andere goederen medetedeelen. Dit gefchiedt, door deze goederen, met behulp van bykomende mengfels, zoodanig te wyzigen, dat dezelven eene verfchillende ftraalbreeking des lichts, en dus riieuwe couleuren aanneemen.
Óffchoon zommige Natuurkundigen fiegts drie hoöfdcouleuren erkennen, t. w. de geele, roode en blanuwe; en fchoon indedaad, natuurkundig gefproken WH en Zwart niet anders zyn, dan de 'volle lichtftraalen teruggekaatst, en eene geheele berooving van licht, bèhooren echter, konstmatig, deze twee laatften wel degelyk op den lyst der couleuren; en de zoo wenschbare uitvinding eener vaste zwarte Verw, benevens het wit bleeken der goederen, valt ongetwyfeld in het vak van den Verwer.
Gelyk alle Waterverwen licht verfchieten, ja geheel verdwynen, terwyl de Olyverwen zich innerlyk met het goed verbinden en dus duurzame couleuren geeven; zoo verdeelt men de Verwery in de onechte of gemeene, en de echte of volkomene.
De eerfte foort van Verwery beftaat daan'n, dat men in de poriën of openingen der ftot', die men verwen wil, zoodanige gekleurde vogten doet indringen, welke wegens derzelver dunheid en-gebrek aan de nodige-lymigheid, zich daar-
lan niet vasthegten, -of ten mmfte met vasc ?enoeg, om tegen de uitdryvende werking der nicht en der zon beltand te zyn., — By de laatfte foort van Verwery wordt een zeker Verwmeel in de openingen van het goed gebragt, welk zich daarmede verbindt, en door lucht en zon niet kan worden uitgedreven.. Deze verbinding gefchiedt door tuslchenkomst of van eene middenftof, die men vooraf aan het te verwen goed heeft medegedeeld, of van een lym, dat daarin gevonden of door de Verw daaraan toegevoegd wordt. [Dit onderwerp zal, in eene volgende'afdeeling, naauwkeuriger worden behandeld.]
De echte of volkomene Verwery heeft dus verfchillende graaden en vakken, naar gelang van den veifchillenden aart der aangebragte lymftof. Zommige Verwltoffen hegten zich op Wol en Zyde, andere op Linnen, Hennip en Catoen. Eenige wederftaan enkel de werking der zuuren, andere die der vaste Alcalina of Zouten. -De eerfte zyn toereikend voor Wol en .Zyde, -die nikt met Zeep gewasfehen worden, de Mweede worden vereischt tot het verwen van f noden en Catoen.
De ftoffen,..die. men gewoon is te verwen, zyn Wol, Zyde, Catoen , Linnen -en Hennipof Getweernd -garen. Dezelven verfchülen m gefchiktheid tot het aanneemen en behouden der Verwftof, naai- mate zy van eene onderfcheidene zamenftelling zyn. — Hoogstwaarfchynlyk was de Wol de eerfte llof, die. mei? ondernomen heeft te verwen, het zy in bereide Beestenvellen, of in gefponnen Wol. Naderhand eerst leerde, men de Zyde en het Catoen kennen. Het verwen van Linnen was ten tyde van PUnius nog eene nieuwe uitvinding.
De . Wol -beftaat uit eene ,talioo.ze menigte, .yaji> hairen, waarvan, elk is zaamgeftcld uit eenen bondel van.doorfchynende kleene, buisjens, die, gelyk het meufchenhair, te zamen genomen, één hair uitraaaken. Deze. buisjens zyn bezet met een vctachtig .merg, en door het vergrootglas
ons-



C 3» }
ontdekt men daarin tallooze, kleene openinge naai- gelang van welker menigte de Hairen mind ot meer krullen, of zamenfpringen.. De gekruh Wol heeft veele poriën, waardoor vreemde ftoffi Konnen indringen, en zich in de geheele openii der buisjens verfpreiden ; en dit is de reden ,waa om de Wol, als onder alle Weefftoffen het mee porieus, het gemaklykst van allen te verwen i en de meeste couleuren aanneemt.
De Zydefiof is een kleverig vogt, uit het li: ehaam eener Rups of Worm ontftaande, en hi geen zich verhardt, zoodra het door dezelve gi fponnen wordt. Waarfchynlyk ontftaat dit voj uit het taai on lymig fap der Moerbeibladerer het welk in het ligchaam der Rups, door verbh ding met het vlugge loogzout, tot een dierly geley overgaat; de verharding van dit geley i de open lucht wordt vermoedelyk geboren u het zamenftoUen der olyachtige en zoutdeelen i hetzelve. Eene proeve van dit zelfde verfchynfi hebben wy in dc vogtdroppelen, die zich op he Zónnekruid (Ros fulis) vormen, en welke zich,- aa de Zon blootgefteld, met den vinger in witte dunne draaden laten uitrekken. Bovendien fchyr de Zydewurm zyne draaden nog te omgeeven me een verdikte olyftof, niet ongelyk aan wasch. De Zyde is dus in den grond niets anders, dai een verlengde rei van deze geleiachtige verhardi dêeltjens, by welker zamenvoegïng noodwendii portin of openingen hebben moeten ontftaan, ge lyk deze dan ook in alle ligchaamen, als doo; zamenvoeging van deelen met ongelyke oppervlak ten ontftaan, gevonden worden, zelfs dedigtftt metaalen niet uitgefloten. — Vermids nu de Zyde wel uitwendige poriën heeft, maar geene inwendige holligheden of canaalen, kan dezelve enkel zagte en fyne deelen, in geringe menigte, aanneemen, en vereischt zy. daartoe veel fterker lymof kleefftoffen, dan de Wol, vermids de opgenomene deelen zich wel aan de Zyde hegten,'maar tot hare zelfftandigheid niet konnen indringen. — By gevolg moet de Zyde moeilyk echt en duurzaam te verwen zyn, en meer verw verflinden, dan *de Wol; Men vervvt een pond Wol met één once Coehent/U, terwyl men voor een pond Zyde ten minsten af once nodig heeft. Ook zyn de couleuren in Zyde minder, vast, dan in de Woh
Het Gatoen is eene vaatachtige ftof, die niet, gelyk zommigen gewild hebben, door eene uit■"wazerm'ng- van het vocdfelfap der plant ontftaat , maar door eene. wezenlyke groeyïng (Fegetation) op dé-oppervlakte des Zaadkorrels, welks vogten gefchikt zyn, om-dezelve te voeden.. Daar nu geene-groejënde zelfftandigheid eenig voedfelfap ontvangen kan, ten zy die met buizenen canaalen nsoorzren zy , door welken het fap -kan rondloogea>, zo i volgt- daaruit) natuurlykerwyze,-. dat de
i, vezeltjens van het Catoen, even gelyk de-wolhai11 ™> inwendig hol moeten zyn; doch, vermids ie de Catoenvezels veel fyner zyn dan die hairen,» -n en dus mmder grove verwdeelen ontvangen konig- ^nen, moet het Catoen zich moeilyker laten verr- wen, dan de Wol. Deze groeiftof heeft voor het st overige ook uitwendige poriën, die met de in wen>, dige buisjens gemeenfehap hebben, en. deze laatften zyn aangevuld met een vetachtig merg, ontleend van de uitwazeming der Zaadkorrel. Het :t is volftrekt nodig, dat men dit merg uit het Ca!- toen wegneeme, eer men hetzelve verwt, wyl ;t anders de verw er niet kan indringen, maar aan i de buitenzyde moet blyven hangen. — Het aan-
i wezen van dit inwendig fineer in het Catoen ontk dekt zich duidelyk in de moeilykheid, om hetn zelve water te doen inzuigen,wanneer het niet t gezuiverd is, terwyl dit zeer gemaklyk gaat na
ii de zuivering; ook is de Catoenvezel in het eerfte l geval niet doorfchynend, gelyk in het laatfte.-
t Wy gaan over tot degefponnene Hennip en Vlas.n i De ftengels of fteelen der planten beftaan allen , uit drie deelen, t. w.. uit een mergachtig of hout- • t aartig middenrif, uit de houtvezelen, en uit eene t oppervlakkige huid of bekleedfel: nagenoeg, gelyk de dierlyke beenderen beftaan uit merg, been-) dof, en een vlies of vliezen om hetzelve heen. — ; Het merg verdroogende en houtaartig wordende, \ vereeuigt zich door middel eener flyroachtige ftofi ■ welke door de uitwazemingen der groeiende fappen verwekt wordt, min of meer met hét hout. Dit is het geval met de ftengels der Vlas- HennipHop- Netel- en meer andere planten, vooral met die, welke tot het geflagt der Castanjeboomen behooren,van welken men-draaden trekken kan.Het hout zelf beftaat uit eene zamenvoeging.vafi vezelen, welke door een taai en lymig vogt verbonden, en met de fyne vliesjens, die dit vogt vormt, bekleed zyn* Vermids nu deze lymftof tusfehén alle die vezelen doordringt, en zich van buiten verhardt, kan men van de gemelde plantett geene draaden bekomen, ten zy men. die lymige; (tof in bet-water week maake en ontbinde. Dezebewerking wordt rooten genoemd, hetgeen of gefchiedt door de ftengels in water te laten weeken , of door die eenen tyd lang aan den daauw bloot té ftellen.. De laatfte manier is meer langwylig en aan rampfpoeden onderhevig, doch anders dezekerfte, om, buiten overmatigen regen, de ge-heek kragt der draaden te-behouden. ~ Er wordt kunde, en ervaring vereischt, om de duuring van dit rooten, waarvan dé deugdzaamheid dér draaden afhangt, wel te bepaalen, want duurt"zulks langer, dan tot het ontblooten der vezelen van derzelver (lymig bekleedfel . nodig is , dan verzwak, ken en bederven dezelve;. trouwends het rootèn zelf is: eene-zuurachtige gisting, , die, niet tea



C 3»3 )
hehoorlyken tyde geduit wordende, in rotting .overgaat. — Veeltyds gelukt het daarom den landlieden niet, goed Vlas en Hennip te teelen, behalven in de Nederlanden en in Vlaanderen , waar men lieden vindt, die zich het rooten zeer goed verdaan, en daarmede alleen zich bezig houden.
Geroot zynde, laat men de Vlas- en Hennipftengels droogen, en fcheidt de fchors, die nu zeer los aan het hout zit, door middel van het braaken, of trekt dezelve by ftrooken, daarvan af. — In dezen ftaat is de fchors nog in verre na niet volkomen gezuiverd van de taaie lymftof. Voor zoo veel deze ftof de ééne vezel aan de andere verbindt, laat dezelve zich als een droog ftof afwryven of uitkloppen, waardoor zich tevens de draaden verdoelen, en dus fyner en fterker worden ; doch de aangedroogde lymftof aan de buitenfte oppervlakte der vaten of vezelen, die dezelven de witte couleur beneemt, moet door het bleeken en wasfehen met veel moeite worden weggenomen.
De houtvezelen zyn kleiner van poriën, fchraaler en vaster, dan die der overige tot verwen gefchikte ftoffen, weshalven zy ook het moeilykst van allen te verwen zyn. Gereedlyk neemen zy de onvaste couleuren aan van Blaauw- en Roódhout, van Orjëille of het Verwersmos, van de Sapbloem (Safflor') en van alle vogten, welker heffe of flib , wegens zyne zagtheid, in de poriën gemaklyk kan indringen. Wat het vast of egt verwen betreft, zulks gelukt alleen dan, wanneer men de verwftof in de tuslchenruimte der vaten brengt, uit welken de draad of het Linden beftaat. Dit ten minften is zeker, dat tweern-Garen zich ligter laat verwen, dan los gewonden Garen, vermoedelyk, om dat by het eerfte meer zoodanige tusfehenruimten voorhanden zyn.
Uit dit alles ziet men, hoe noodzaaklykde Verwkonst vooruitftelle eene grondige kennis, niet alleen van den aart der verwen zelve, maar ook der ftoffen, dit men verwen wil, en van de mindere of meerdere gemeenlchap tusfehen dezen en de Verw-heffen of flihben, die zich daarmede verbinden moeten. Hieruit laten zich onderfcheidene verfchynfels oplosfen. b. v. dat de zelfde verwftof, die de Wol Scharlakenrood verwt, niet even goed op Zyde, en geheel niet op Catoen vat; de Zyde bekomt daarvan flegts eene couleur als bleeke Wynmoer, vermids de deelen der Cochenille, met de Tinkalk in het verwmengfel voorhanden, eene foort van Lak voordbrengen, om welk te ontvangen de poriën der Wol groot genoeg, doch die i van de Zyde te naauw zyn; terwyl de dunnere deelen, die opgenomen worden, door de 1 inkalk van derzelver couleur beroofd zyn. Het Catoen, vooraf gezuiverd zynde, neemt, om dezelfde re- , den, van de Cochenille de couleur der Wvnmoer i
Ss
aan. Wat de Krap en Kermes fj*) betreft , daarvar ontvangt eene wel toebereide Zyde de couleurei. zeer . goed ; voor de ontdekking der Cochenille pleeg men dezelve altoos daarmede te verwen, en dit noemde men Scharlakenrood.
Uit het te vooren aangemeikte blykt het, dat goederen van verlchillende zamenftelling in dezelfde Verwkuip onderfcheidenefchakeeringenvan ééne couleur zullen aanneemen, gelyk ook ftoffen van éénerlei beftanddeelen, op onderfcheidene wyzen geverwd, niet dezelfde couleur zullen vertoonen. Het verfchil beftaat hier in de meerdere of mindere zamentrekking der poriën, waardoor meer of minder verwdeelen worden opgenomen. — Van daar, dat een Scharlakenroode ftof in de doorfnede zich wit vertoont, dewyl de verwdeelen te grof zyn, om daarin te konnen doordringen ; doch dit is geenszins het geval met andere ftoffen, die, eer men ze verwt, met Aluin Dereid worden. — Voords ontftaan ook uit de verfchillende richting, (trekking, en fynheid der liairai in rie Wollen ftoffen veelerlei (chakeerin2;en en verfcheidenheden van glans of gloed, naar gelang de lichtftraalen daardoor op eene byzondere wyze gebroken worden.
II. Over de beste wyze van de Stoffen tot het Verwen yoortebereiden.
Eene getrouwe vergelyking van den toedand der Konften by de ouden'en by ons moet ieder overtuigen, dat ons hedendaags geene handgreeoen der Verwkonst bekend zyn, die de ouden liet ook reeds gebruikten, maar wel, dat zomuige hunner kundigheden in dat vak voor volgende tyden zyn verloren gegaan.
By de Grieken beftondt het verwen in drie zaaken. i. In het openen dar poriën van de ftoffen tot het beter ontvangen der verw. n: In het verwen of coloreeren zelf. En 3. in de verw door bykomende zamentrekkende hulpmiddelen vast te naaken.
Tot de eerfte dezer werkingen bedient men zich ledendaags van het opkooken, waardoor indedaad ie kleene openingen der ftoffen verwyd worden.— De laatfte verrichting der Grieken kan men eenijermate vergelyken met ons Aluinen, want de dluin is wezenlyk zamentrekkende, en Tournefort Dericht, dat men te Gora by het Geelverwen eene* 'n/ufie van een weinig Aluin gebruikte, intusfehen s het waarfchynlyker, dat de Griek n zich bettend hebben van eene foortgelyke bereiding, als
on-
(*) Van deze Verwftof ontleent zich de couleur, die le Franfchen Carmoijin noemen. De beste groeit in La* [uedoc. Redact.} i *



( 3-4 )
onze Verwers tot het bedoeld oogmerk gebrul ken, uit de Sumack, Sparregom, Galnooten er ioortgelyke duigen zaamgefteld. De uitwerking daaivan is eene zamenkrimping der vezelen, waa door derzelver vaste deelen nader tot elkande worden gebragt, en de ftof niet alleen ftevige; gemaakt, maar ook de Verwdeelen meer inge wonden, en tegen de werking van lucht en zoi: beveiligd.
De Romeinen kenden ook reeds deze handgreep, en noemden die Colorem alligare. Minmn gewaagt van een daartoe gebruiklyk Wier, hei geen de Verw onaffcheidbaar aan de Wol verbindt Uume heeft eene foort van deze Zeeplant aangewezen, die op de Engelfche Kusten groeit, en tot dit gebruik zeer gefchikt fchynt, wyl dezelve ongemeen veele Zoutdeelen bevat, offchoon zy tevens nog eene andere ftof in zich heeft, die haar ongefchikt maakt, om het Linden te bleeken. Dit Zeewier deelt daaraan eene geele couleur mede. Uit alle de proefnemingen van U. blykt, dat de Asch of het Loogzout dezer plant een a-llerkragtigst middel ter bereiding Van Wol, Zyde en Catoen voor het zwart verwen zoude zyn, en het is< niet onwaarfchynlyk, dat dit Wier hetzelfde zy met de alga marina, welke volgends Plinius by de Ouden diende, om de Verwen- vast te maaken. -
' (Het vervolg in N°. 43.)
HUISMIDDE L E N.
Heilzaam, Middel voor Koeyën, die uit de Melk. geraak en.
Men ontdekt zulks terftond daaraan;- dat de Beesten weigeren te drinken, fteeds leggen blyven, en de Melk niet fehieten wil. —
ln dit geval doet men ze vooraf bloedtesten.
Vervolgends neemt men'5 Ég begraasde boter , 5 n gemeene Syroop, .3, 'handvollen Anyszaad, en één aarden kop vol Gist, men zet dit alles te zamen op het vuur, maakt het laauw warm, roert het aanhoudend, en geeft het de Koe op éen-s in. —-?*J B. n.én.nioet wel zorgen, dat het fhengfel niet aarbrande.
Voords dekt men de -Koe 'omzigüg toe, ztii<krt die aanhoudend-van mest en-vuiligheid, en ! neemt van tyd tot tyd de proef om haar temelken.
Dit middel wordt zeer .geroemd.
Manier om Zwart goed te wasfchen, het zy Fluweel, Daken, Zyde, Kant, of Gaas.
Men neemt i pintje Bier, van de in N°. 38:. ■ bl. 300 opgegevene Spiritus om vlakken uitte'doen • ï vingerhoed vol, en i theekop Wyn-afyn, ilaai dit door elkander, en wascht daarmede de zwarte ftoffen. — NB. het Fluweel moet niet gewreven, maar heen en weder geflagen worden, —. Voords hangt men het goed te droogen, en laat I-het, geheel droog zynde, persfen; doch het Fluweel moet hol geftreken worden.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Eenige Merkwaardigheden uit de Zittingen van het Instit.ut National te Parys, in de afgelopene Maanden Maart, April, cn May.
I. Zeden en Staatkunde.
De Burger Papon las eene verhandeling over de vraag: „ Welke zyn de middelen, om de „ Pestziekte te weereu of te beteugelen ?" getrokken uit een werk, het geen hy bezig is over dit onderwerp te fchryven. Hy klimt daarin op tot den oorfprong dezer verdervelyke ziekte, en doet opmerken, dat dezelve in Egypte, ten tyde van deszelfs bloeiftand en verlichting, niet bekend was. In die eeuwen was de jPest byzonder in Italië inheemsch, en eene jheerfehende landziekte. 25 Maaien Woedde dej zelve aldaar, geduurende de g, eerfte eeuwen. | der Romeinfche Republiek. Naarmate de befchaving der Romeinen in de twee volgende eeuwen toenam. Verminderde dezelve; doch kwam onder de la rtfte Keizers wederom op, hc#vatte haar geweld in de barbaarfche midden-eeuwen, en verwoestte de fchoonftefandftreeken van Europa, tot zoo lange, dat de herlevende Wetenfchappen dezen Verderft-Engel andermaal verdrongen, en naar de Kusten van het onbewoond Africa terug dreeven. Men ziet hieruit, van welk een belang uit dit oogpunt voor Egypte de verlichting en ■befchaving zy, die dat Land zich belooven kan, indien de Franfchen zich aldaar, konnen vestigen» De B. Gregoire las onderfcheidene gedeelten zyner verhandeling over de behandeling der Slaaven, en deelde daarin mede eene gelchiedenis der Negers, en van derzelver behandeling in Noord-America, In dat werelddeel bevinden zich nog werklyk, volgends-hem, 700,000 van deze ongelukkigen, -die hun. leven ia de-ellendig-



digde flaverny voordfleepen, t. w. 50,000 in •Noord-, en 650,000 in Zuid-America. — Eene andere afdeeling befchouvvde de Negers aan de zyde hunner Induflrie , bekwaamheid tot de Mcchaniïche Konden, en de vorderingen, door zommigen hunner in de letteren gemaakt. Onder deze laatden gewaagt hy van zekere Phyllis ïFeaihky, die in 1761 , zeven jaaren oud zynde, uit Airica in America werdt overgebragt, vervolgends naar Engeland vervoerd, alwaar zy, na zeer fpoedig het Engelfch en het Latyn geleerd te hebben, op haar 19e jaar in de. eerde taal eene fraaie verzameling van Dichtdukjens Uitgaf Ook van den zedelyken kant roemt G. de Negers-, naar hunnen ftand., en wyt hunne meeste ondeugden aan hunne tirannen zelve.
In een vertoog over de begiaafplaatlen der Ouden, verleuigde zich de £L Legrand tot eene hefehouwing van de aeloude begrippen der volken omtrent den dood en' deszelfs gevolgen. Zoo wel in Europa als in Aha werdt de dood •befchouwd als een overgang in eene andere we reld, waar men de behoeften en genietingen der tegenwoordige wederom aantrof. Uit hoofde van dit denkbeeld leide men met de overledenen hunne wapenen, .kleederen, fieradiën, enz. in het graf; men verbrandde met en naby hun hunne Paarden , - SIaaven, zonits ook hunne Vrouwen. De Gaulen wierpen- zelfs eene lyst der opendaande vorderingen van den geftorve<nen op zynen branddapel, ten einde hy, by de eerde ontmoeting, die van zyne fchuldenaars .mocht konnen eiichen. Ook fchynt het verdichtfel van Cato by de Gaulen zoo wel als in Egypte te zyn aangenomen geweest, vermids men in veelen hunner graflieden, onder de tong der dooden, een ftuk gelds gevonden heeft, ter betaling van den overtogt over den Styx. — Door zoo veele rykdommen werdt de hebzucht der levenden tot den grafroof uitgelokt/» terwyl -echter die «oovers zeiven qp hunne beurt den -buit wederom met zich in het graf namen. Men kan. dus, in Tarlary'èn vooral, en in de Noordlyke Landen, fchier geen graf openen, zonder daarin eenen vry ryken-fchat te vinden. — Voords doetje Schryver zien, hoe men, van de vroegfte tyden af tot heden toe, voor de zekerheid der dooden in Frankryk gezorgd hebbe. Eerst maakte men holen in ruuwe .fteenen, van buiten bedekt en 'verfierd met een rechtopftaande fteenen zuil. Vervolgends maakte men ronde grafkelders , zaamgelteld uit zwaare pylaaren , die men vart boven met eenen fteen van verbazende grootte dekte. Wyders, aarden grafheuvels, van 'de .aarde die «ien uit andere banden (als overwinnaar) hadt niedegebragt. Naderhand, gemetXelde iSeldefs, .Kisten- v*n .gehouwen of .gebak
.Ss
ken fteen, en van lood. Eindelyk, met den aanvang der X!IIe eeuw, kwamen de hedendaagfche graftombes van Marmer en Brons in gebruik. — Men vindt in de oudfte graffteden van Frankryk niet dan wapenen met beenen punten of fcherp geflepen fteenen voorzien; in latere zyn koperen fïeraden en werktuigen; in nog latere, yzere wapenen, en verfierfels van gouden zilver. In die der Frankifche Koningen bevinden zich de meeste kostbaarheden, gelyk in dat vaa ühilderic, by Doornik ontdekt in de voorgaande eeuw. By het graaven in de Kerk van St. Germain des Frës te Parys vondt men in 1704 een Monument, dat zich als zeer ry-k voordeedt, doch het geen men niet heeft willen — [of durven?] — openen. De B. Legrand ftelt voors dit gedenkftuk andermaal te doen opdelven.
\Hct vervolg in N°. 43,J
ken fteen, en van lood. Eindelyk, met den aanvang der X!IIe eeuw, kwamen de hedendaagfche graftombes van Marmer en Brons in gebruik. — Men vindt in de oudfte graffteden van Frankryk niet dan wapenen met beenen punten of fcherp geflepen fteenen voorzien; in latere zyn koperen fïeraden en werktuigen; in nog latere, yzere wapenen, en verfierfels van gouden zilver. In die der Frankifche Koningen bevinden zich de meeste kostbaarheden, gelyk in dat vaa ühilderic, by Doornik ontdekt in de voorgaande eeuw. By het graaven in de Kerk van St. Germain des Frës te Parys vondt men in 1704 een Monument, dat zich als zeer ry-k voordeedt, doch het geen men niet heeft willen — [of durven?] — openen. De B. Legrand ftelt voors dit gedenkftuk andermaal te doen opdelven.
\Hct vervolg in N°. 43.J
P r y s v r. a a g e n.
I. Van de Maatfchappy der W.itenfchappen van Jablonowsky te Leipzig, om te beandwoorden vóór eenen nader te bepalenen tyd, onder uitlooving eener gouden Eeremunt van 34 Ducaten:
Aantewyzen het nuttig gebruik, dat men van de .tegenwoordig ycrfpreide kundigheden, nopends de verfchillende foor ten van lucht, zoude konnen maaken, vooral met betrekking tot de Natuur- .en Huishoudkunde.''''
II. Van het Oeconomisch Gezelfchap te Bern., te beandwoorden voor den 1 January 1801. De Eereprys is van 2.0 Ducaten.
Vermids de in Zwitferland heerfchende Motten alle Wollen en Zyden goederen aantasten, ta inzonderheid voor die van Paardenhair zeer nadeedig zyn, (hebbende men daarover reeds in 1796 en 97 Prysvraagen uitgefchrevenj) zo wordt gevraagd : 1. Eene naauwkeurige befchryving van dit Infelï, met bepaling , of .hetzelve de Tinca Vertionclla, pellionolla, lapetrella of rarietella L, dan wel eene andere foort van Motten zy? 2,. Eene .uitgebreide Naiuurlykc Historie van dit ongedierte.
3. Eene oudervindelyke en wetenfchaplyke beproeving der tot nog toe daartegen aangewende middelen. En
4. Een met proefnemingen ge/laaf de voorflag, hae-' danig men ztch. het best tegen deze Motten beveiligen konne?'* - - -



< 3*6 5
/tó/, nopends den onlangs gebeurden Overgang vt Meh.cuk.ius over den Zonneschyf.
In de AlgemeeneGeogmphifche Ephemeridenvm men eene uitvoerige verhandeling over dit mer] ,waardig Natuurverfchynfel, waarby de overgar .der Planeet voorloopig berekend is volgends c meuwde Tafelen van Lalande en de Zonnetafel van von Zach, op de Middagshoogte van het Se bergs ■ Mercurs - Obfervatorium.
De beroemde Lalande heeft dienzelfden ove gang waargenomen binnen dezelfde minuut, welk daartoe volgens zyne nieuwe Tafelen was aang( wezen; het geen te voldoender is, daar, by ae laatstvoorigen overgang van Mercurius ,óen 4Ma 1706, eene misrekening van 40 minuuten in d (beste Tafelen van die Planeet plaats greep.
Nuttige Uitvindingen.
De B. Benin te Parys, bekend onder anderei .wegens zyne uitgave van het SyMne Uniyerfel & ..complet de Sténographie, ou ManiCre abregée d'écri fe, mventé par S. Taylor, & adapté è la laugu< Frangoife, heeft zich op nieuw verdienftelyk gemaakt door eene nieuwe Franfche Uitgave van.X<: Fontaine's Fabelen in Sténograplii/che tekenen o: Characters, volgends de door hem in bovenge meld Syfiéme aangenomene grondbeginfelen. — Men weet, dat de Sténographie of de konst, on met verkortingen, en dus zeer fnel te lchryven. ten allen tyde het voorwerp geweest is, waarop zich de pogingen van groote vernuften gefcherpt hebben. Onder onze tydgenooten kan de Hoogleeraar Taylor, die deze konst aan de Hoogefchool van Oxfo/d zedert eene reeks van jaaren onder■wy.st, als de grondlegger en volmaker van het Sténographisch leerftelfel worden aangemerkt. De B. Benin heeft de grondbeginfelen van Taylor op .de Franfche taal toegepast, e.n hieruit is bovengemeld leerbegrip ontdaan, het welk hy nu door eene uitgave van La Fontaine's Fabelen daadlyk m toepasling brengt; zynde reeds 334 dukieDs .daarvan in het licht gegeven.
Onder de nuttigde uitvindingen, of liever verbeterde inrichtingen van onzen tyd, (want eene verkorte fchryfwyze is al zeer oud,.en by de ouden reeds vry algemeen in gebruik geweest j mag men voorzeker de Sténographie rekenen. Niet alleen dient dezelve om, voor fchryver en lezer beide eenen dierbaren voorraad van tyd te bezuinigen; niet alleen zou de prys van aanzienlyke Drukwerken, indien de Boekhandelaars en Drukkers daartoe belangeloos geliefden mede te werken, daar-
'■n door zeer aanmerklyk verminderd , en een onberekenbare fchat aan minder verbruikt Papier in Europa uitgewonnen worden; niet; alleen zou jt langs dezen weg één menseh al den arbeid konnen . verrigten, die nu de zamenwerking van vier of ^ vyf lieden vereischt; — maar bovendien zou de e wereld zich door eene meer algemeene invoering n en aanleering der Sténographie in het bezit gedeld vinden van duizende nuttige kundigheden, en fChiiterende trekken van het vernuft, die nu voor .. aftoos verloren gaan. Om dit met een paar voore beelden optehelderen. Hoe veele heerlyke rede,. Voeringen heeft de welfprekendheid niet uitgeboe„ zemd, hoe veele goddelyke invallen het vernuft „ niet doen geboren worden, die, met welk eene e verrukking ook aangehoord, in hetzelfde oogenblik weder tot het ryk der nietigheden zyn teruggekeerd, dcwvl zy de vrugten waren van een onvoorbedagt improvifeeren! de Sténographie is het/die ons deze kostbare fchatten voor het vervolg bewaaren kan, want zy vangt den droom der fprake op, en volgt de vlugt der radde tongen! — aan haar hebben wy onder anderen eene menigte i van de fehoonde Redevoeringen (wy befchouwen die nu alleen aan de zyde der wysgeerte) in de twee Raaden van het Wetgevend Ligchaam van
■ Frankryk gehouden, te danken, welke nimmer • tot ons zouden gekomen zyn, indien niet de Lo\ gographisten dezelve door middel der Sténographi-
■ Jche iehryfwyze hadden weeten optevangen. —Hoe weinig hebben tot nog toe de Ichranderde en kundigde reizigers in en buiten Europa ons konnen mededeelen, van het geen zy wezenlyk zagen, hoorden en waarnamen op hunne, dikwyls overhaaste, reizen, by gebrek van tyd om alles aanteteekenen, waartoe zy, op de gewoone wyze uuren zouden hebben nodig genad; terwyl naderhand hun overkropt geheugen die duidelyke en juiste voorftelling van zaaken verloren hadt, welke een Scfuyver hebben moet, om nuttige waarheden aan het publiek medetedeelen ! — Hiertegen is de Sténographifche handgreep het éénigst rniddel: de leiziger, daarvan zich bedienende, en
, ooor oefening eenige behendigheid verkregen hebbende, zal 111 daatzyn, om iobladzyden metdof jte vullen in dat korte tydsverloop, welk hem dagelyks overblyft, en waarin hy anders naauwlyks ! 1 a a bladzyden fchryven kan. Hv zal dus alles konnen optekenen, daar hy nu flëgts het voor\naamfle, en zelfs dit nog niet altoos, kon bewaaren. In dit opzicht komt ons de Sténographie injzonderheid als zeer belangryk voor. | Deskundigen verzekeren, dat het weinig moeite kost, zich met de figuurlyke kennis of het mechanieke der Sténographie gemeenzaam te maaken. — Behalven Benin is ook de B. Breton te Parys met roem bekend wegens deszelfs talenten als beoefenaar



( 3*7 >
•aar en onderwyzer dezer nuttige konst-wetenfchap.
Wy hoopen eerlang onzen lezeren van de Gefchiedenis en den aart der Sténographie of verkorti fcJiryfwyze nader verflag te doen.
II. Les Ètbennes de Cadmus of Let te £• leerend Nieuwjaars-Geschenk.
Onder dezen tytel heeft men in Frankryk uitgedagt en vervaardigd een foort van Kaart- of Loteryfpel, door middel van het welk men kinderen Van hunnen téderften lèeftyd af'aan, zoodra hunne redelyke vermogens derzelver eerfte fchemering Vértoonen, al fpeelendé, op eene aangename en gemakiyke wyze, niet zoo zeer de letters van het A- B. C. in het afgetrokkene, als wel de geheele lettergreepen of woorden, aanleeren kan, en dezelven onmiddelyk niet'alleen tot het leezen brengt , maar ook te gelyk hunne denkbeelden verrykf, en dus zoo welde woorden, als de zaaken daardoor uitgedrukt, in ééns dóet kennen. Dit Spél beftaat in een negental van Clasfen of reekfen van Kaartjens, waarvan elk een zeker woord, vöor den kring der kinderlyké kundigheden géfchikf, bevat, het geen door hetzelve getrokken, by het zien der letters, die dat woord vormen, herkend, uitgelproken, en dus gelezen wordt. Men begint met de eer'te clasfe of kaartenreeks, als de gemaklykfte; na daarmede het kind' te hebben gemeenzaam gemaakt, gaat men over tot de tweede, en ook déze aangeleerd zyndé, tot de derde enz. — Volgends- de aankondiging van dit leerzaam Spel, zouden er 15 a 18 maanden vereischt worden, om een kind behoorlyk te leèren leezen, mids zich de ouders of onderwyzers de daartoe vereischte moeite willen geeven, en met gezetheid hunne pogingen doorzetten. — Het geheele Spel beftaat uit -296 Kaarten, die in twee Cartonnen Kokertjens geborgen worden. — Er zyn byge voegd eenige Kaartjèns, Waarop 400 enkele letters gedrükt'ftaan, om door middel van dezelven kinderen, die meer gevorderd zyn, zelve Woorden te leeren vormen en veranderen; . dezen bevinden zich in een derde Kokertje. — Ook vindt men by iedere clasfe eene byzondere aanWyzing, hoedanig men 'daarmede moet te werk gaan; terwyl eerlang een klèen Leesboekje, tót dit Spel betrekking hebbende, en gelchikt, om dé aangeleerde Lees- en Spelkonst in oefening te brengen, ftaat te Worden uitgegeeven.
Men vindt deze htrennës té Parys by Mèrigot, quaidesAuguflins, NV.%S.mbyHousfet, rueneuve d'Euftache N°. 8vwordende dezelven in commisfie
verkogt by de Erve Cuerin in de Doeleftraet té Amfierdam.
Wy beveelen dit Spel, ter proefneeming, in1 hoe verre hetzelve aan zyn nuttig oogmerk zou konnen voldoen, aan de oplettendheid van alle Ouders, Onderwyzers, en Maatfchappyén, die zich de verftandelyke vorming der lieve, tedere kinderen tot eene edele taak géfteld hebben, en die met ons overtuigd zyn, hoe omflagtig en in zekeren zin tegennatuurlyk, hoe flaafachtig en afmartelend daardoor voor kinderen en hun die ze onderwyzen, de gewoone, tot nog toe gevolgde methode zy, om de letters, het fpellen en leezen aanteleeren. — Niet ten onrechte zeide Kousfeau: dat hy, die leezen kan, de moeilykfle van alle konften ver/iaat. Van hoe veel belang is het dan, deze konst tot een aangenaam en van zelf zichaanleerend Spel , dus tot eene- uitfpanning, ja heb' lykheid voor de kinderen te maaken. En hoe zeer is het te wenfchen dat men, deze proef wel gelukkende, het tliands aangekondigd Letterleeleerend Nietwjaarsgefchcnk in alle de taaien en hitden van Europa overneeme !
Schoóne Konsten;
Te Königsberg en in commisfie by Nicolovius,' wordt uitgegeeven: lirleichiung des Klavierfpielens vermóge einer ncuc einrichtung der Clayiatur, und eines neuen Noten-Systems, vorgeflagen von J'.Rohleder. 1793. 44 Seiten in 40. mit 1 Kupfertaf. De manier van den Schryver, om het werktuiglyke der Clavier-fpeelkonst door eene verbeterde inrichting der Claviatuur, en van de toonverdeeling meer gemaklyk te maaken, is zeer oordeelkundig uitgedacht, en fchynt de overweging van alle^voretifche beminnaars dezer aangename Konst te- ver. ' dienen.- Eene breede opgave van den inhoud vindt= men in de Alg. Eitt.-Zeiwng voor April ^79^
Pcrkooping van Thee, by het Committé tot1 den Oost-Indifchen Handel, enz;
i Op Dingsdag den 30 July 1709-zal het restant der verkooping van 37 November LT. geveild; worden,^beftaande in:
35732 ® Thee Congo; 3600 f§ dito Soatchon^ 57$- 8 dito Hysfant; 61 f6 dito Joosjcs; en 44.®2 dito Soulang.



C 328 >
Z'EETYBINC'
Berichten.
Volgends brief van Bremen van 19 dezer zyn de Engelfche Oorlogsvaartuigen, die op de Wezer gelegen hebben, van daar wederom vertrokken, zoo dat de Scheepvaart aldaar nu weder ongehinderd is.
Genomen én Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te Bordeaux een Schip met Thee, groot rooo a raco Ton Deensch. — Te Tannouth de Schepen de 3 Gezusters, naar Kopenhagen, en de Refolutie, Kapt. Hanfen, beiden van Amfierdam; Mary, Kapt. Frenoh, van Rotterdam naar Dublin; J. Zachenie, Kapt, Haak, naar Dordrecht; de Vrouw Dorothea, Kapt. Bendert, van Memel; de goede Hoop, Kapt. Pronk, van Londen; en de goede Hoop, Kapt. Dyk, van Embden naar Amfierdam. — In de Bermudos door een Engelfche K^per het Schip de goede Vrienden, Kapt. de Lange, van Bordeaux naar Philadelphia ofN. Tork, de lading is prysverklaard, doch het Schip en Kapteinsgoederen zyn kosteloos vrygegeeven. — In een Engelfche Haven het Deensch Schip die zwei Bruder, Kapt. Schalie, van Bengalen naar Kopenhagen.
Aangehouden te Douyres het Schip Anckerftein van Christiana , komende van Charente. ■ Vrygegeeven te 2armouth de aldaar opgebragte' Schepen de Jonge Pieter, Kapt. Germaus, van Embden naar Londen; en de kleine Sigismundo, Kapt. Ellert. — Nog in een Engelfche Haven het Schip van Kapt. Schulenborg, van.Bordeaux naar Bremen, en Kapt. Volmers, van St. Thomas naar Bremen; laatstgemelde eischt fchaevergoeding voor het ophouden..
ADV E R T E N T I E.
V Werkdadige Verhandeling over de Schoorsteenen, bevattende volkomene onderrichtingen om het Rooken derzelve voor te komen of weg te nemen; uit het Engelsch vertaald, en met eenige Aanmerkingen vermeerderd door een Liefhebber der Wysgeerte; voorzien met eene uitüaande plaat. — „ De Bataaffche Maatfchappy der Wetenfchappen te 'Haarlem, in het Program„ ma dezes jaars 1. eene duidelykeen kortbondige Natuurkundige befchouwing, van de obrzaken, „ die den Rook in de Schoorftëenen doen opgaan of dezelve daarin belemmeren, en 2 Aanwyzingen „ of regelen uit zodanig eene befchouwing afgeleid,hoe de Schoorftëenen behoren ingelicht te zvn, „ en wat hier by, naar verfchillende omftandigheden, behoore in acht genomen fe worden om van „ rooken bevryd te zyn?" vragende, kan dit beknopt Werkje, het welk niet alleen desaangaande zoo vele wetenswaardige-zaken bevat, maar ook zodanig is opgefteld, dat men eenp-ezond denkbeeld wegens de ware Theorie der Schoorftëenen 'er uit kan leeren; voorden nafpeurer'der bovengemelde Vraag met onverfchilhg zyn. — Daar ook alle Bouwlieden, dit nuttig Werkje met veel vrugt zullen gebruiken. Word uitgegeven by den Boekverkoper S wa lm te Amfteldam, de prys is 15 ft
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Scheepsrampen,
Overzeild door een Kaagfchip het Schip van M. Jans, iiihebbènde circa 20 Last Rogge, uit het Schip de Courier, Kapt. Dahl van Wmdau.
Vermoedelyk met zwaare fchade binnen te Ham» 'foirgKapt. Henrichfen, van N. Tork.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den ai Juny. Uitgezeild H. Hiddes, naar Antwerpen; G. Gus en A. Janfen op avantuur. De Wind N. O.
Den 22 en 23. Niets gepasfeerd.De Wind N.O.
Den 24. Binnen de Vrouw Cornelia, Kapt. H* H. Zeerlingh. De Wind N. N. W.
Den 20 Juny. in 't Vlie niets gepasfeerd.
Den 21. Binnen R. W.Huysman, van Norden»
Den 22. Niets gepasfeerd.
Den 23. Uitgezeild de Wilhelmina, Kapt.C. d& Koe, naar Embden.
Helvoetfluis.
Den 19, 20 en 21 Juny. Niets gepasfeerd. Dè Wind N. O., N. en N. O.
Den 2a. In .Zee gezeild J. Nielfen Karnbeek* naar Lisfabon. De Wind O.
Den 23, Niets gepasfeerd. De Wind W. Brieile.
Dén 19, 20 en 21 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind N., N. N. O. en O. N. O.
Den 22. Naar Zee gezeild J. P. Wol, naar Noorwegen. Gister waren er voor de wal 17 vyandelyke Schepen, zoo groot als klein; door dezelven [is genomen en westwaards opgevoërd een driemast Bootje, denkelyk van J. Altena. De Wind O.
Den 23. Kapt. Wol is wel in Zee gekomen, doch hééft terftond een Engelfche Logger en Fregat aanboord gekregen, of dezelve genomenis. weet mén niet. De Wind W.



N°. 42. 29 Juny J7^.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bev'ordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart , Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van beflaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Befchryving van de wyze, op welke men in Astrakan het zoogenaamd Secsyn of Chagryn vervaardigt.
De Oosterlingen hebben van oudsher boven dé Europeërs uitgemunt in de bereiding van het Leder, en trekken nog veel gelds uit ons wereld deel, wegens hunne bekwaamheid in het maaken van •• zommige der beste foorten, hoe zeer men ook zedert de laatfte tien jaaren in Engeland en elders zeer groote vorderingen ten dien opzichte moge gemaakt hebben. Het is waar, eenige dezer Oosterfche konlten zyn door de Tartaren naar Ruskind en door de Arabieren naar Span/en overgebragt, dan de kennis derzelven is-niettemin verre van algemeen over Europa verfpreid te zyn, en onze konftenaars =, de Oosterfchen naftreevende, zyn van de voorfchriften dezer laatften zoo ver afgeweken, dat hunne waaren doorgaands veel (legter uitvallen dan die, welke wy uit Afië bekomen.
Tot de voortreflykfte foorten van Oostersch Leder behoort ook die, welke wy Chagryn of Segryn noemen, en die wy uit Perfië, Con/tantinoJ>el, Algiers en Tripoli bekomen. — De berichten van Theyenot en dAryieux omtrent de bereiding van dit Leder of Pergament zyn gebrekkig. In de uitgegevene werken der Academie des Sciences te Parys, van 1709, treft men weleenverflagaan, van den toenmaligen Franfchen Gezant te Conftantinopel aangaande dit onderwerp, doch daarby wordt alleenlyk bericht, dat de huiden van Paarden en Muilezels te Conflantinopolen en in eenige gedeelten van Syrië het best tot Segryn verwerkt worden, en dat men zich ten dien einde van het fynfte Mostaardzaad bediene. Sayary, Buffon, en anderen hebben enkel deze berichten nagelehreven ; zelfs de vlytige Martini heeft in de Berliner Maunigfaliigkeiun er niets anders weeten by te voegen. Het volgend bericht van Dr. Palias kan dus als het volledigrte en getrouwfte,datwydaar-
T
omtrent bezitten, worden aangemerkt, en tot eenige verbeteringen van onze gewoone Lederbereiding gelegenheid geeven.
Zeer oud is in het Oosten de bereiding van het Segryn; dezelve fchynt in Europa nog niet in oefening gebragt, zelfs niet genoeg bekend te zyn. Het kan dus niet dan nuttig zyn, de wyze en manier medetedeelen, op welke men deze foort van Leder in Aflrakan vervaardigt; komende de handgreepen der Tartaarfche en ArmenifcheSegrynmakers aldaar overéén met die van Turkyë, Perfi'èn en Bucharest. Zelfs erkennen de Aftrakanners, dat zy hunne konst oorlpronglyk van de Perjianen hebben ontvangen.
De gefegrineerde Paarden- of Ezelshuid wordt door de Tartaren Sauwer, door de Perfianen Sogre, en van de Turken Sagri genoemd, waaruit de Europeefche benaming blykbaar ontftaan is.
De Aftrakanfche Tartaren en eenige Armeniërs aldaar woonende, zyn de eenigen in geheel Rus' land, die Segryn weeten te maaken. Zy winnen niet alleen veel gelds, door hetzelve aan de Aftrakanfche en Cafanfche Tartaren te verkoopen, die daarmede hunne Laarfen en ander Lederwerk verfieren, maar ook door het verzenden van enkel glad gemaakte en nog niet ge/egrtneer-de'Pa.aïdenhuiden, waarvan er jaarlyks veele duizenden, het honderd tegen 75 a 85 Roebels, naar Perfië worden ingefcheept; men heeft daar aan zulke Huiden gebrek, en bereidt vaia die, welke men uit Afirakan bekomt, genoegzaam den geheelen voorraad
van het in Perfië verbruikt wordend Segryn.
Ondertusfchen is daartoe alleen het ruggeftuk der Paardenhuid bruikbaar, het geen op eene byzondere wyze ten dien einde wordt uitgefneden, terwyl al het overig Leder voor den &gry#maaker volftrekt verloren is.
De uitgefnedene ruggeftukken worden in eene Kuip vol fchoon water gelegd, en blyven daarin eenige dagen liggen, tot dat dezelven regt doorweekt zyn, en het hair van zelve loslaten. Dan neemt men die één voor één uit de Kuip, en fpreidt dezelven op eene tegen den muur leunende
ta-



C 33^ 5
tafel zoodanig uit, dat één der punten over den rand der tafel hange en dus geklemd en vastge ; houden worde, waarna men met een (lompe Schaaf (Urak~) de hairen met de opperhuid af fehaaft, en de gezuiverde vellen wederom in i fchoon water te weeken legt. Alle de (tukken op deze wyze gezuiverd zynde-, herhaalt men de. voorgaande bewerking met de Schaaf nog eens aan de vleeschzyde, gelyk ook de hairzyde andermaal, zeer naauwkeurig gezuiverd wordt, zoo dat Van de nu ten eenemaal weck gewordene Huid niets meer dan het zuiver vaatachtig zamenweelfel overblyve, het geen tot Pergament dient, uit digt zaamgevoegde bundels van witte peezen of draaden beftaat, en er even zoo uitziet, als eene Varkensblaas, die in hst water geweekt is.
Na dit alles fpant men de vellen met koorden, zoo gelyk en vlak als raooglyk is, over zekere -raamen (Palzi) die uit een regt en een halfcirkelvormig gebogen hout zyn zaamgefteld, en dus -nagenoeg de gedaante der vellen hebben. Men bevogtigt dezen, onder het uitlpannen, by aanhoudendheid, met fchoon water, ten einde die vogtig te houden en alle ongelyke fpanning voortekomen. De vellen gefpannen zynde, Worden nog eens bevogtigd, en de raamen naast elkander vlak op den grond gelegd, met de vleeschzyde ■naar beneden.. De bovc-nzyde wordt dan zeer digt foeftrooid met het zwarte, zeer gladde en harde zaad der Ganzeveet (Ghenogodiutn), door de 7 ar- : garen Alabuta genoemd, en die aan de oevers der zuidelyke Wolga in overvloed manshoogte groeit; om dit zaad te dieper in de huid te doen dringen, j wordt hetzelve met de voeten daarin getreden, na t er een dekkleed over gefpreid te hebben.
Men zet vei volgends de raamen, zonder het ] Saad aftefchudden, in de open lucht tegen een i muur ofl'chutting te droogen, doch keert de met i zaad bedekte zyde naar den muur toe, op dat de > zon daarop niet fchyne. Zoo laat men ze eenige 1 dagen achter één droogen,. tot er geen fpoor van i eenige vogtigheid meer in overblyft, en men die van. de raamen kan afheemen.. Als men nu het i losfe zaad van de hairzyde afklopt, ontftaan daar- . in die menigvuldige holletjens, die raauwheid, ; welke het Segryn eigen zyn, en waaraan de laatfte \ hand door gladden' en verwen nog moet gelegd worden..
Het gladmaaken gefchiedt' op eene fchuin af- hangende tafel, voorzien van een yzeren haakjen, en bekleed met eenige dikke Schaapenvagten, waarop de drooge vellen zagt konnen liggen. Men maakt de-zen aan het haakjen vast. door een der openingen van het rygfnoer, en bindt aan ieder ©inde. een koord, waaraan een fteen of gewigt 'hangt, ora ze onbeweeglyk te doen hangen. Dan glaut aiec ze uoor middel van. twee werktuigen.
Het eerfte, Takar genaamd, is een yzer, dataan het einde haakswyze omgebogen en gefcherpt is-. Hiermede krabt men de "oppervlakte van her Se. oryn vry fterk af, om de grootfte ongelykneden wegteneemen, zorgende nögthands, dat men de indrukfelen van het zaad op het Leder niet al te diep wegfchraape, door den krabber zeer fterk te drukken. Vermids de fcherpte van dit yzer vry fmal is., wordt het Segryn daardoor wat oneffen, weshalven men de geheele oppervlakte nader gelyk: noetmaaken door middel van een fcherp Schaafmes 3f Urak, het geen flegts geringe lpooren van de. dlabuta overlaat.
Paarna> legt men. de vellen wederom in het wa:er. om die zagt te maaken, en het nerf van het: Segryn te doen uitkomen. De afgekrabde zaaden ïaamlyk hebben zekere holligheden nagelaten,die: n het water opzwellen, en het Segryn - nerf voruen. Ten dien einde laat men de vellen tweemaal! 14 uuren in het water liggen, en flaat ze dan ;tlyke reizen door een fterk en heet loog, het *een uit eene te Aflrakan gemeenzame Zoutaarde ■ 'Schora) gekookt wordt. Uit deze loog komende, vorden de vellen warm op elkander gepakt, en In dien ftaat blyven zy eenige uuren, het geen ze nerklyk doet opkomen en zagt worden, waarna nen ze 24.uuren in eene taamlyk fterke zoutpekel egt, het geen daaraan een fraai wit geeft, en kzelven geichikt maakt om te verwen; dit laatle gefchiedt, zoodra zy uit de pekel komen. —. De begunftigde couleur,, die men aan het Segryn jeeft, 15 het Zeegroen; doch oude kundige Se? rrj«make-rs weeten,het ook.blaauw, rood, zwart, n zelfs wit te verwen.
Tot het groen behoeft men alleenlyk fyn Kblervylfel en Salmiak. Men ontbindt dit laatfte n heet water, en beftrykt daarmede de.nog vogige, ongenerfde of vleeschzyde van het Segryn* vaarop 'men vervolgends eene dikke laag Koper-. ,'ylfel ftrooit, en Haat dan de vellen toe met dii Irooifel binnenwaards, rolt ieder derzelven in een jyzonder kleed of vagt, ftapelt alle deze rollen jp elkander, en zet die 24 uuren lang onder een waar en gelyk drukkend gewigt.. In dien tus'chentyd. wordt zulk eene menigte koperdeelen ioor.de Salmiak opgelost., dat de geheele huid /an.een bevallig Zeegroen doordrongen wordt, ïene tweede behandeling van dien aart maakt deze rouleuri volkomen, en men heeft voords de vellen ;nkel te zuiveren, uitterekkenen te droogen. —
De blaauwe couleur, wordt verwekt door de rndigo, welke, zonder kooken, met de. overige t ffen zaamgeroerd en daarin ontbonden, wordt. Men doet 2- êê fyngewreven Indigo.ia een Ketel, *iet daarop koud ltroomwater, en roert dit, tot ie verw .zich begint te ontbinden;,dan lost:men idarin op 5 68 geftampje Alakar t eeueXoort van-
0»t



C $3* )
*nzmvere Sbudet, d?e de Armeniërs en Kalmukken ye Irarden; bierby voegt men nog a Kalf en * {■ « zuivere Honig, welk alles onder elkander ge- hf roerd en eenige dagen lang in de zon gezet wordt, mi terwyl men het omroeren telkens herhaalt. De IJ, J«?ry«vellen, die men daarin verwen wil, moe- er, ten niet in zoutpekel, maar in een loog van bit- 4 terzoutr&/!or«),geweektzyn. Voords vouwt men ec men die, vogtig zynde, te zamen, met de gefe- ne srineerde zyde buiten, naait ze aan den rand digt nt aan elkander, en doopt dezelven eerst driemaal kc in eene oude Verwkuip, die men by de hand d; heeft, drukkende telken reize de overvloedige er verwftof weder uit. Eindelyk doopt men ze m de al verfche verw, die niet uitgewrongen wordt; en vi hangt de vellen in de fchaduw te droogen, waarna b; men ze zuivert en in orde brengt. . Vi
Wil men het Segryn zwart verwen, danbeftrooit m men de van het pekelen nog natte vellen met een ei dikke loog van gepulverifeerde Galnooten, rolt d< die op, en legt ze 24 uuren lang op elkander, d lntusfchen heeft men een heet loog van bitterzout fSchora) in kleine bakken of troggen gereed, waarin ieder vel etlyke maaien ginds en weder eellagen wordt; voords beftrooit men de vellen ép nieuw met Galnooten en handelt als vooren,waarna men ze laat droogen, en bet aanhangend poeder er af ftaat. Daarna beftrykt men die aan den Seeryn-kmï. met gefmolten Schapenvet, en legt ze in de zon, op dat dit vet er 111 trekke. Ook pleegen de SegrynvavkzTS ieder vel, byzonder opgerold, tegen een hard ligchaara te flaan, om het vet des te beter te doen indringen; het overblyvende daarvan wordt met een ftompe houten krabber wederom afgekrabt. Na de vellen in deZen ftaat eenigen tyd gelaten te hebben, beftrykt men die aan beide zyden met eene ontbinding van Yzervitriool, waardoor dezelven een fraai, glan- ! zig zwart verkrygen. 1 Om wit Segryn te hebben, moet men de vellen c aan de Segryn-zyde vooraf verzadigen met een ( fcherp ^/«/«water; dan befmeert men die aan t beide zyden met een deeg van Wytenmeel ,'t geen ; men er op doet droogen, en dan in ^/«/«water ' wederom afwascht, waarna men de vellen 111 de 1 zon droogen laat. Droog zynde, befmeert men ze met Schapenvet, laat dit door de zon er m trekken, waarna men ze, vel voor vel, op bovengemelde afhellende bank of tafel uitftrekt, er warm water over giet, en het overtollig vet met houten krabbers afkrabt. Dus bewerkt, vertoont het Segryn eene witte couleur.
Zelden echter laat men hetzelve wit blyven. Men geeft er doorgaands een fraai rood aan , het geen zonder de laatstgemelde voorbereiding,met zoo volkomen vat. De vellen, die men dus verwen wil, moeten eerst-na de zoo even aangege-
T1
ne bereiding in zoutpekel gelegd worden»waar» men ze, vóór het verwen, 24 uuren of korter •o-en laat. Om de roode verw te maaken, laat :n omtrent één pond van het gedroogd kruid ■hagan (zynde eene foort van Soda\ï\x\d, Salfola 'coïdesj een groot uur kooken in een ketel van gemeene emmeren water, het geen daardoor ne groene couleur bekomt. Men neemt er dara t kruid uit, en-doet er \ €8 fyn gewreven Cachc'Je in , waarmede men het nog een goed uur oken laat, onder een aanhoudend roeren, op t de ketel niet overkooke. Eindelyk doet men nog by 15 a 20 Solotnik van de Orfeille, laat les eenige reizen opwellen, en neemt dan het lur weg. De uit de pekel komende vellen, ih kken op elkander uitgefpreid, worden nu tot ermaal toe met deze verw begooten, waarby en ze telkens met de handen inwryft, en. vervoW ■nds uitwringt. — Gedroogd en opgemaakt zynworden deze roode vellen Segryn veel duur;r dan de overigen verkogt.
LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT.
(Schetswyze overgenomen uit het Landbouwkundig Schoolboel, uitgegeeven door de Maatfehappy ter bevordering van den Landbou w.)
Negende Uittreksel.
Over het opleggen en de verdere bereiding der Veldvrugtcn.
Men maakt ook fommige Veldvrugten, b. v, irwten, Boonen» en Koolzaad fchoon, door ze e /makken of te werpen, het geen beter is dan met ien Molen; daartoe wordt een Dorsvloer verischt, ten mïnfte 18 voet langen 12 voetbreed; erwyl de ligte Graanen, of zoogenaamde binnenin^ , daarna°op dezelfde wvze konnen gezuiverd vorden, of ook wel door ze te hutlen in den Van, het geen nog thands veel tyds wegneemt, ïvenwél kan men den Wan op den Dorsvloer liet misfen, wyl men er doppen in werpt, kaf nede wegdraagt enz.
Gefmakte Boonen en Erwten worden op de ïrwteuzeef gezift, om er het kleine goed, de wgeblevene kleine Zaaden enz. uittekrygen; wo ook de gefmakte Garst, Tarw, Rogge en daver, ten einde die van doppen te zuiveren, vei volgends laat men dezelven over de Herp of Harp loopen, zynde een Traliezeef van K >periraad, welker zamenrtelling en gebruik hier ïaauwkeun'g befchreven worden. —
3 na



c
Na het fchoornnaaken bewaart men de Graa ren op eene koele en drooge plaats. De buiter muuren daarvan moeten, zoo hoog de Graane fiSUt b£fCh0/en Zvn ' devengfters moe hoJIn °m de V0gt^e Iu^° buiten t
S . f d°Jh te,vens 200 ftaan' men erffii icne lucht door kan doen inkomen. — Men let de Graanen niet te dik op één, en verichiet ai dikwyls by droog weder. Stoffig wordende Herpt men ze, om het duf worden voortekc
A-r De °PSegevene behandeling is het bes gefchikt om de Wolf en Klander uk het Graa ;te weeren wyl tot het uitbroeien van derzelve Zaaden of Eieren een zekere trap van warmt, vereischt wordt. _ De Wolf, die veel overeen
fnS ^.Kielde Tarw gevonden. De Klande, i°a ,„ -rd Va" Zaad' dat in de Tarwekorrel ,belloten is, en wordt uitgebroeid door de Zo merwarmte. Beiden doen veel nadeel, en ver
finnr M V™ K"o!zaad» en wordt verdreven,
r,Pn t\ °£ ecn.Graanzolder te leggen; ook ka.
S' £° ^Ie" Tde' ee«ige zakken nieuw Graai
S^n.-.r3™ 5eei,werken; of eenige ftutker
fflV geD °f ^ndfr Ilout illde" Koornhoop
SSft' 'VTa-Van de lucht V001- de Gander onveidiaagiyk is. —
^pïe^7cïIïieerderil1^ van de Mest' gebruikt men het Stroo tot voeder voor het Vee; ten ware de Landman het Stroo duurder verkoopen kon, dan de daarvan komende Mest hem in aankoop zoude komen te kosten. ^
Het Vlas wordt niet gedorst, op dat het niet warre en ongelyk worde, maar door een digtftaande rei van yzeren Pennen getrokken, walrdoor de Zaadbollen er van gefcheiden worden. Dezen, gezuiverd zynde, laat men door Paarden klein treden, of klein dorsfen. - Om de grove deelen van het Zaad aftefcheiden, bedient men Zich van de Snee- of Lynzaadzeef. Voords wordt Het in de btofftoof gedaan, en de blinkert, een wit Zaad, er afgedraaid. - Plet Vlas, aanbosjens zeei- los zaamgebonden, wordt te rooten gelegd
Dit rooten, gefchikt om het lint of den draad van t houtig gedeelte der plant losteweeken, moet net van pas gedaan worden, wyl men an ders of het Vlas niet kan fchoon kryeen.-of ■veel er van verloren doet gaan. - Om het Vlas blank te rooten, wordt een goede grond en frisch water vereischt. _ By warm weder zyn de draaden eer losgeweekt, dan wanneer de lucht koeler is. Ook verichilt het, of het Vlas fyner of grover van Harrel is. Jeugdig geplukt Vlas as altyd eer geroot, dan het volkolen rype ViT. ,de;\ "euen l>'d te weeten, wanneer'het VIM uit het water moet genomen worden, haalt
53* 3
-jraen, uit het midden der laag, een boot, en uit
- het midden daarvan een Harrel, die men even i boven den wortel afbreekt. Men trekt er het
- lint zoo ver af, dat men het naaste Hammetje e kan vasthouden. Een duim of zes hooger breekt
- men den Harrel aan Hukken, en wanneer dan, t by herhaalde proefnemingen, het lint van het e houtig gedeelte kan getrokken worden, moet , het Vlas uit het water. — Men laat het dan
- éénen nagt op den kant liggen, ten einde het t water uitzakke, fpreidt het 's morgens, eer het i droog wordt, over het veld, kiert het met r [tokken, laat het nog eenige dagen liggen, en : haalt het, wel gedroogd zynde, aan boffen ge-
- bonden, t'huis. De gepaste tyd daartoe is, wfnï neer het Vlas aan de boleinden pluizig of wollig • wordt; doch , zo de regens het t'huishaalen als ; dan beletten, moet men hetzelve aan Huiken zet-
ten, tot het droog is — Men moet methetvlasrooten zoo veel fpoeden, als mooglyk is, op dat er geene Wormen, die het lint opëeten, hl komen, en hetzelve door regen, hagel, en winden, met befchadigd worde.
Om het geroote Vlas te droogen, heeft men een muur van fteen of graszooden, i» of meer voeten lang, en 3 a 3| voet hoog, nodig, aan beide enden van een dwarsmuurtje voorzien. Ter wederzyden van dezen muur legt men ftokken, die op de dwarsmuurtjens rusten, en waarop men het Vlas hangt. In een grep langs den muur ftookt men een vuur van de fyne fcheeven, waarover men het Vlas droogt, tot het aan ftukken gebroken kan worden. Drooo- zvnde ftopt men hetzelve in een «een, digt gefloten! huisje van net of fteen, van waar het, bv klei! ne gedeelten, naar de braak gebragt wordt
Van de [hier naauwkeurig befchrevenei braak komende, moeten nog de fyne fcheeven uit het Vlas geflagen worden, ten welken einde men hetzelve in de keep vaii een glad gefchaafd eiken-plankje legt, aan het einde, wel vasthoudt en met een houten fpaan, die ovaalrond en van een handvatfel voorzien is, onder een geftadifr keeren, de kleine fcheeven daaruit Haat _ !Schoon zynde, wordt het opgebonden, en ter markt gebragt (*).
De Hennip wordt nagenoeg op dezelfde wvze a's7 £et v|as behandeld. Van de Stoppels der Wyfjens-Hennip maakt men de Zwavelftokkein
[Het Slot, over de Houtteelt op fchraale gronden verwagte men in N°. 44.J
HUIS-
(*) Men zie voords omtrent de Vlasteelt en derzelver bewerking, het IV D. en XI D. I St. der Ver handeling van de Maatfehappy.



( 333 )
H U I S M I D D E L E N.
Ter genezing van geflokene Wonden.
[Wy zyn verzogt het volgend eenvouwig, ei door de ondervinding beproefd , Heelkundij middel aan het Publiek bekend tb maaken.]
Daar men dikwyls ondervonden heeft, dat di door een hoekig werktuig, b. v. een Paknaald Hooivork, Spyker enz. bekomene wonden ii handen of voeten niet gemaklyk geneezen, ui hoofde der daarmede gepaard gaande ontftekin^ en zwelling, heeft men hiertegen dit onkostbaar sn heilzaam werkend middel beproefd.
Zoodra men op de gemelde wyze eene wonc bekomen heeft, neemt men een halve, overlang; doorgefnedene, witte Boon, en legt die, met dt vlakke of opengefnedene zyde, door wat fpeegfel'vogtig gemaakt, op de wond, latende dezelve zonder eemg windlel daarop liggen. Hierdooi wordt de wond in a a 3 dagen volkomen genezen. — Men heefe nog onlangs hiervan eent fterke proef- gezien by eenen Jongeling, wiens wang met een Eist geheel doorltoken was.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nuttige inrichtingen ten behoeve der Armen en Behoeftig en.
De Maatfchappy ter aanmoediging van Landbouw, Manufaéturen en Koophandel, te Bath, houdt zich by aanhoudendheid bezig met het uitdenken van middelen ter verligting der rampen van de be hoeftige ftanden der Maatfchappy ; derzelver Secretaris Matthews heeft daartoe gepaste voorflagen gedaan in het voorberigt, voor het Vll[e Deel der Letters and papers on Agricuhure, Plan ling tkc. dier Maatfchappy geplaatst. Hiertoe behoort mede D*. Gray's a Planfor Suppiying London Wtth bread at on uniform price\from one year to another; en H. Morton Pitfs to the landed Interest on the deficiency of habitaiions and fuel jor the ufe of thepoor; en voornaamlyk Raports of the Society for lettering the condition of the poor, waarvan reeds vier rapporten zedert 1797 het licht zien. — Men heeft ook reeds .veele proeven genomen omtrent de door Rumford voorgeflagene inrichtingen, onder anderen door het ïticfiten van huizen, waar de Armen tegen eenen geringen prys zich voedzame foepen konnen aanlchaffen, hoedanig eene Soepkookery QSoup brewery) thands zekere Hillger te Londen heeft opengelïeld; bevindende zien aan het hoofd dezer weldadige menfchen-'
Tt
vrienden Lord Winchelfea, die het lot der Armen op zyne Landgoederen, door het verdeelen van kleene ftukken gronds onder hen, om te cultiveer en, reeds zeer verbeterd heeft. — j De meesten dezer ftukken, voornaamlyk uit 1 h£t Hoogduitsch, zyn overgenomen en te vinden ' in het Recueil des Memoires fur les Etablisfemens , d'humanité, traduits de l'AUemand & de TAnglais, welke te Parys , onder het opzigt van den j [thands reeds gewezen] Minister prangois . de Neufchateau, ftuksvvyze worden uitgegeven, ; en waarvan reeds 9 rtukjens ten minfte het licht ' zien. Men vindt daarin onder anderen — een ' bericht van den Grave van Rumford, nopends eene Handwerks - inrichting voor de Armen te ; Munich, aan welks ingang.gefchreven ftaat: Hier ' ontvangt men geene aalmocsfenl — Een verfiag aangaande eene Dorps-winkel te Mongewel in Oxfort, waar de Armen alle benodigdheden voor de huishouding ruim j beneden den gewoonea prys bekon.en konnen; vindende men aldaar tevens Winkels voor Soep, Steenkoolen enz. —■ Wyders, een verflag van de-nzelfden omtrent een Schoorfteen, die % van den gewoonen brand befpaart. — Eene verhandeling van denzelfden over de algemeene beginfelen, die men by inrichtingen voor de Armen alom te volgen heeft. [Eene andere, over de vuedfels der Armen, die byzonder daarom gewigtig is, wyl zy middelen aan de hand geeft, om de in gebruik zynde Spyzen veel voedzamer te maaken. — Eene gelchiedenis der Gast-..en Ziekenhuizen van Europa , en der Engelfche Gevangënisfen en Hospitaaien, door Ilowart. — Eenige ophelderingen .van Roberjeot omtrent de [met roem bekende]
inrichtingen voor de ,Armen te Hamburg. enz.
Men verneemt, dat in navolging van het volgends den voorlkg van Rumford in Engeland werklyk tot ftand gebragte, ook te Parys door het Bureau de Bienfaifauce, op de place Vendome1, is opengefteld eene Boutique ■ de Traiteur- of Schaftwinkel, waar een Aibeidsman voor 35 Centimes zich voor den geheelen dag verzadigen, en dus tyd, moeite en brand troffen tot verwarming van zich zelve befpaaren kan, zynde daardoor hoogstwaarfchynlyk in den afgelopen knellenden winter veele ellendigen by het leven behouden geworden. — [Uit dit oogpunt beichouwd', zou men van onze Schafthuizen en Gaarkeukens in de Kooplieden een' allernutrigsu nog weinig behartigd gebruik konnen maaken, vooral, indien uien fooitgelyke inrichtingen ook 111 de mindere Steden en ten platten .Lande tot liund bragt. Redafi.J Do Minister Francais verlangde ook de zwangere Vrouwen en Minnens te dyen deelen in het ge.iot djzer loöyke initclijfig ,
f. -Neg



C m j
Nog beboört hiertoe de uitgave van een Hsog» iuitsch werkjen, ouder den tytel: Ucber den mangel an gefinde and arbeitsleuten, ttnd diewirkfamfien L, mittel, iïun abzuhelfen. Leipzig bey Supprian. &°. P I7qq. Dit ftukjen is zeer goed gefchreven, en a de hulpmiddelen door den Schryver opgegeven, A ter vermeerdering van het getal der Huisgezinnen L en Werklieden, verdienen de aandagt van a-Hen, ói die het vermogen ki handen hebben, om dezelven B, in minder of meer uitgebreidheid aantewenden. 6 Zy zyn : eene betere vorming van het Soldaten- & f en Matroozen-] wezen — aanmoediging der Huwlyken — verbetering van het Schoolbestuur — zorg voor Minnemoeders en Vroedvrouwen — ftremming der uitfpattende weelde — verdeeling der Weeskinderen onder de Boeren ten platten Lande — oprichting van meer en beter Armenhuizen, inzonderheid op het platte Land, enz. —
TZoo zien wy m meer dan één Land van Europa den veegen nood en het/liep bederf onzer tyden dienstbaar worden aan de heilvolle zorg voor het lydend gedeelte van 't menschdom. - Mochten deze voorbeelden den naaryver van alle Gouvernementen en Maatfchappyën ontvlammen, en mocht men éénmaal met daaden toonen te gelooven, dat de armen te helpen, de eerfte pligt jegens Vaderland en Godsdienst is-!]
PrYZeN van eenige voornaame Koopwaar en tn Levensmiddelen, te Amfierdam, den 34 Juny 1790.
Zedert onze opgave in ïf. 40. zyn de Geraffineerde Suikers, naar gelang der verlchillende foorten, nog i a * 3 f a 1 a a ^minder.
De Coffy is zedertvvederomf a 1 ft.per« gedaald /
Het Alamats Zout is £ 325 a 230. St. übes g 124. Lisfiabons dito, dito.
De Graanen zyn nog, als den 6 en 13 Juny. r
Te Dordrecht, den 20 Juny 1799.
Koolz.Jnl. en Zeeuwsen, per last . . 86 a 90 £
Raap-Oly, per Aam. 88 a 90 g .
Lyn dito per dito . 7° a 7* è •
Raapkoeken, per iooo 7° a 7* g •
Lynkoeken, per dito • 100 ê'u ;
Den 21 Juny. . 1
Ruuwe Vlasfen, per Steen „ 3° a 5° ft-
Moutwyn, per Virtel ... 9^ ^
Genever, per dito . . . . io4, e>
Luikfche Kooien, per Hoed . 23 a 24 gl.
Waag dito, per 100 Waag . ao gl.
Den 24 Jmf.
mdybroodea •• - 45 a 4^ i
icijér dito - - 43 a 44
afinaden - - 42 a %
'el'isficn 2 en 3 ffi - 38 a 411
impen - - 36 a 5
ampfiuiker - - - 36 a 40 uterdcn - s6| a 35
mdyën, diverfie - - 35i a 44
roep - - - 90 U
Te Schiedam, den 26 Juny 1799.
Moutwyn 9 de 3o Virtels, zonder Fust. Genever 10, ^£ dito, dito. G^yersaen 54gl. per Aam, ytoy?. 2Vo<;/. Gedr. Rogge iÓ3ge per Last 335 ggl. (geveild)
Te tftrafo den sa Juny 1799.
Witte Weit - - - tot / \$\
Roode dito. - - - " I3i a *4l
Rogge - - - = nf a ia
Boekweit - - - » 7f
Haver - - * 7i
Pryzen van eenige Binnenlandfche Efeêent te Amfierdam , den 27 Juny 1799.
[ecepisfen, Marine . a 3 pCt. ;#SJ a 37I dito Zk-öö. fchaéverg. a 4 , . 3a a | dito 4 pCts. Heffing, a 3!, aar rato van Comptoiren en Somm. 40 a 44-i Bat. Reficriptiên. den 37 Juny
J799 • • 93 a 95 1800 . . 67-i a 68| I . . 5*1 a 53s 3 . . 45 a 461
3 . . 42ï a 44
4 . • 41! a 42I Na den Vrede by loting . 36 ^ a j
Hollandsch geforceerd . . 35+ a I k/ryvvillig dito . . . 55 a . i leid. fchaéverg. . . ■ . 34 a 35 BELEENBANKGELD. 99! pCto.
Spt*



C 335 )
Speeie-Cours re Amfierdam, den 27 Juny 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5 15
Oude gerande dito . ' 5'■ Hi
Ligtc dito . » * 48 :10 per once.
Soïïvereïnen • .16:15 pe. ftuk.
Spaanfche Piftolen . ? 45 ? — Per once-
Franfche dito 7
Frulsfifche dito . >*45:S per once.
Lunenburger dito .3 •
Nieuwe Louis d'Or . ' xx: raf perftuk. j
Zonne dito .- • * Ti ug
Cuinea's . • =13:16
Carolines ƒ11:15
Baaren Goud . * iaé pCt.
Los Goud • • = I5fai6
Goude Crufaden . * 15I: —
Pilaaren, per Mark Beo. ? « 27:1
Mexicanen, per dito . 5
dito per ftuk * 9 —: 53i
Fr. Ryksd. . • ' —: 50
dito Kroonen, per Mark . * 24:10
dito dito per ftuk . "—-571
Brab. Kroonen . * — :55l
Fyn Zilver, per Mark . £1 * 26: 4
dito van ij-penn . 53 y. a6: 3
dito van 9 dito en daar onder J y 26: 1
Ducatons - .£-»*—= 63
Trloll en X Ryksdaalcrs . = —150
Nieuwe Ryksd. . • —: 6 pCt;
Wisfel-Cours van 27 Jtinyi799, tt Amfierdam op de Steden
Madrid . ♦ a m: Ufo "J
##00 . . dito • f ? 51' Cadix . . dito J
Sevilien . • dito .. =52
. . dito . 58 a l
port d Port . i| Ufo van 3 m:« 585 a 59
Venetiën • 3 m Ufo . • 94I
Livorno dito . = 111 k f
Genua . dito . « 102 a ioif
Parys, kort. betaalb. in Specie «,6oI a |
. . . 2 m: Ufo .. *
Bordeaux . — . s
dito . . 1 Ufo . * 61? a 62:
Hamburg, kort. Banco . « 39 ] ft.
dito . . 2' m: Ufo . f 391 ft.
Breslatt . . 6 weeken dato s
Weenen . { dito . " 36J' ftv
Zeeland . „ »
Rotterdam. , . s f' pCt.
Bau&geld ..- .«• *-9at
NB. De plaatfen, op welken geen WtefelCours is, zyn, opzetlyjc weggelaten. (
ZEE'TYDIN
Berichten
Den 17 May is in het Ys in Groenland veronge* ukt het Schip van Commandeur H. P^JDaal van Hamburg. — Volgends eene lyst der vangst het)jen .35 Commandeurs, zoo te Hamburg, Altóna, ?n Gluckfladt als Bremen t'huis behoorende, 986' Quart. Robbefpek en 30 Walvisfchen gevangen.
Te Stokhdm kostte, in weerwil van den grooten :oevoer van Graanen uit Rusland, den 11 Juny 1.1.. jen ton Rogge nog 8 en een ton Garst, 7 Ryksialers.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door een Engelfche Kotter een ryk geladen Spaansch Schip, van Cadix naar Vera Crux, met omtrent 500 Óuintalen Kwikzilver.
Opgebragt te Plymouth dé Franfche Kaper le Venus van 14 St., welke genomen had het Schip theClarence, v.m Lisfabon naar Londen, en nog 3 neutrale Schepen. - In een Engelfche Haven J. F.Bondrager, uit het Vlie naar de Oostzee.
Het te Bordeaux opgebragte Schip met Thee is he Rodney, zynde genomen door dé Kaper le Scipion..
Scheepsrampen. Met fchade binnen te Embden, na op de fteenen by Delfzyl geftoten te hebben, M. Jaiifen, van^ Embden naar Amfierdam;, dezelve moet losfen omte repareeren..
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 25 en 26 Juny. Niets gepaïfeerd. De Wind Z. W. en W.
Den 27. Uitgezeild de Schepen de Dogtèr GëTi-da, Kapt..//, J, Bontckoe, naar Riga;, en de Anna Maria, Kapt. M. Haman-, op avantuur. DeWind1 W. n. W.
Den 24 en 25 Jiiny. In 't Vlie niets gepasfeerd..
Den 26. Uitgezeild de Schepen de Goede Trouw, Kapt. A- Arends; dé Jonge Jan Swart, Kapt. H„. T. Bonjer; en Catharina Elifabeth, Kapt. J. Sie— bels,, allen naar de Oostzee; Fortuna, Kapt. R.Anes,, naar Altona.. De Wind Z. en W*.
Helvoet/luis. ■
Den 24 en 25 Juny..Niets gepasfeerd«DeWindN.O..,enW,
Erieïïe..
•Den 24. Juny.. Niets gepasfeerd.. De Wind'
:)..n:.n.
Den 2$. Hét Smakfchip de Vrouw Mdrgaretlia ? \apt. Vee-i, is. .naar. Dordrecht .opgezeild.. JJ.&' Wind n..N. W-
3£~



c 536" )
be^™'"an °e INTEKENAARS en BEGUNSTIGERS der OECONOMISCHE COURANT
Ï^%^$^^J& ^S^fe,? h6t C°"traft ™ Intekening met den duurVt allen yver dienstbaar fe zyn aan het S^&^JÏÏ?1** ^'^n, clfn op daartoe, buiten hunne eigene fchade, iets konner bvdZ 1?',tra' zoo verre zy Intekenaars en Begunstigers van dit SbÏÏ „f ' *t ^ hv deze" alle
July eerstkomende, te melden by een de• gewoone fn, Ln ^ "l^01' Ult£rIyk Vüor den at*™ lyst heneden zal worden opgegeven, of lel\Zderzè ver ïl'" ^^^i C°,Urant' waai'van d^ Intekening voor de tjede%i N0s. t^veLiExfwr Mge,™or'e, ^verkopers, om hunne inteteekemn, zullende aan deze nieuwe Intekenaaren de"hZtllnl a y°°'f;7?e ;W daaroP het getal der nog overige Exemplaaren itrekkenïaï' Sen Hg ,^t,f ° 52 eer$6 Nos"' 200 verre
Voor het overige worden de Boekverkoperên P,f,™c jmekenPrys morden afgeleverd, heele Republiek, vriendelyk verzoet, ïïEPSL EÖrS? C°UraM; door de ge"
u.terlyk voor den 25^ ff,ly aanltfandé te ïben «tö étaftaS^ .te ^>«, Exemplaren, welken zy debiteeren, zullende het anderVdL Zr i T ^rékenarén of der. toegezonden getal van Exemplaaren'by voordgang byven debS ef dat-zy **
Men vleit zich, door eene gelchikte uitvoering pi™ »!"„ 7- ?V aan dit Dagblad eenige waarfe te hebben byS' en l ef VuSuïf ï g' ^ roE hiertoe
LanS tlJef^ISi^ feïïSj tnfcTf^ » v?oral - platten ftrektheid der ReDü.bUek;.'die,2ich tot ha h^Z^^i^^P^f^ m de -Rehee,e tlitSe" C»««, in de plaats en den oord hunner woonh^f 4f*& Oeconomifche
ten dien einde te melden by den Uitgeevei C Co^lfJ**,' vrie,,ldelyk llit' om zich
tiental Exemplaaren, door bun gedebiteerd S&de hltó/Xf 2yI1^e Zy' voor elk
Voor het overige blyven de Voorwaarden deif &eri»* Jfttf * * °?tVW* kondiging dezer Courant, (van welke nog een ge E nLren S'h ' Hvdle by de eerfte aa«bekomen zyn), zyn vastgefteld. ë g exemplaaren by den Uitgever dezes gratis te
*. Tweemaalen ieder Week, des Woensdags en Z&ürdd^ verlchvnt eer, mo ^„ ^ beOaande een geheel vel in 4°., gedrukt met gelyke letter en n ES p ■ N°-dezer Courant, dende deze Courant, gelyk*de glwoone ^S^^~^^^^^St d" N°-5 wor-
2. De Prys van ieder jN°. is voor de Intekenaren t1 v 1° , ö,eneeie j>cpubhek verzonden.
3. De Intekening gefchiedt voor 5* flbffiw een halfjaar ^ ?"deren *
4. By de Intekening wordt niets betaald; doch het lntekenüeld wóivli- n,
20 Nos., vragtvry bezorgd aan den geen'en, by wkïïffiSS eerfte
In deze Courant worden mede allerleië iborten van UAnHsK ■ ' y/j aan den Uitgever toegezonden wordende, èLratdw&ffte^W en ^ 6. regels beflaan, en anders a i| ft. per regel f dezelve wordt tweel\, ™ Zy,met meer da« te Amfterdam > by Cs. C o ve ns j — te Alkmlat, bv% ■ ffiJ S a P Tek nuitêe§eeven: in den Bosch, by Palier en Zoon,, en ;w» en 'té Deventer bv r T' by P' N^ ~
recht, by i>. ya« j5/vm»2 ,• _ te EnckhuPen bv de ivèd i „I ; vj, • y ^ Brou»er; — te Dord^ te Gouda,'by ^a7SeTZ)lV ^üm, by J.y,„
A?^««,- _ in den Haag, by ^ ^«! -Tffoorn Lf / ^ te Haarlemi by
D. da Mortier; — te Leeuwaarden, bv G M rJL S *1> mande; - te Leiden, by Middelburg, by J. van den sZ^MA^éït %~D $^d*?ï??t ^ C, ~ £
te Zaandam, by i». Quakkelfiein; - te Zwol, by j de %( ?%Z<rf T^' by ^ Fi5chi ~
NB. Men zal, tot gemak der Bezitteren van de{e 4urant~~na Z \t' ^ , ten fpoedigften uitgeeven eon Titelblad e AlDhabeS
ten einde dezelven fe zamen in een gSfoS fiaeeS^ Sb&^ ^ N°S-
Te Amfterdam, by C. CUVENS, Boek- en Kunstverkoper oP den Vygendam/



N". 43. 3 Ju'y rm.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeekaart , Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk ■andere middelen van beftaan.
1. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
■Konstkundige aanmerkingen en waarnemingen omtrent de Verwert.
■II. Over de leste wyze van de Stoffen tot het -verwen voortebereiden.
fVervolg van N°. 41. bladz. 324.)
a) Van het byten of hogen der goederen*
Onder den naam van bytmiddelen verftaat men alle zouten, die men in water oplost, om daarmede de goedereu, die men verwen wil, te verzadigen en ontvangbaar voor de verwftof te maaken. Zy zyn voornaamlyk Aluin, Zeezout, Salpeter, Salmiak, Wynfieen, vaste of vlugge Loogzouten , en verfchillende Metaalzouten.
Bekend is van overlang het nut der Kalk in de Verwery, zynde dezelve reeds ten tyde van Plimus daarby in gebruik geweest. Het meest bedient men er zich van in de Geelkuip, gelyk ook in de Blaauwkuip, wanneer men koud wil verwen-, evenwel kan men de Kalk ook nog tot meer andere einden benuttigen. Het fchynt, dat deze ftof door den maker der Natuur beftemdis, om de Zouten en de Aarde, twee zeer verfchillende zelfftandigheden,met elkander te verbinden.Door het vuur wordt dezelve in water opgelost, terwyl zy zich door den invloed der lucht en door het omroeren weder zamenzet; dus kan men daarvan, door byvoeging van andere ftoffen , veelerleie duurzame Cimentèn of lymen (Kitten j, bereiden, en het is als zoodanig, dat de Kalk aan veele verwen eene vastigheid geeft.
Iets foortgelyks doet ook de Aluin, die bovendien nog de verwheffe naar zich trekt. Hierom bedienden zich de ouden reeds by het verwen van de Aluin, en gaven aan die foorten van mergelaarde, die van eenen Aluinachtigen aart waren,
V
de voorkeus boven de Kalkaarde. Zy deeden deze aardfoorten, door indooping in verwtinctuuren, verfchillende couleuren aanneemen, en dit gaf aanleiding om te beproeven, hoe men, door middel van het indringen dezer gekleurde aarddeeltjens in de tusfchenruimten der Wol, dezen ftof meer gefchikt zou konnen maaken om de verwopteneemen envasttehouden. Dq Aluin, de aarddeeltjens in eenen ftaat van ontbinding houdende, beandwoordde aan dit oogmerk ten volle. — Men heeft daarvan tweeërlei foort: de gemeene of witte fteen-Aluin, en de roodachtige of Romeinfche. De eerfte en verre weg goedkoopfte foort wordt gebruikt tot het blaauwverwen, gelyk ook by zulke couleuren, die naar het zwart trekken; dan, daar de witte Aluin niet zelden yzerdeeltjens bevat, verkiest men, vooral by alle lichte en heldere couleuren, de Romeinfche Aluin, die geene yzerdeeltjens in zich heeft, waardoor de gloed der couleuren kan verdoofd worden. — De Aluinaarde maakt door derzelver witheid de verwen glanziger, en hegt dezelven vaster aan de goederen , wegens hare vasthoudende en kleverige geaartheid, en bovendien door hare gefchiktheid, om zich in alle mooglyke gedaanten in de openingen der ftoffen, die men verwt, te voegen.
Men gebruikt by de verwery ook Salpeter, Sal- . miak, Zeezout en Wynfteen, hoewel niet zoo zeer als bytmiddelen, maar om de couleuren te veranderen, b. v. De drie eerfte ligchamen verbleeken het rood, en geeven er een Carmolynzweem aan; de Wynfteen en verdere zuuren integendeel verhoogen die couleur, en doen dezelve naar het Oranje trekken.
Het gebruik der Metaalachtige middenzouten dient ook niet zoo zeer tot het vastmaaken, als wel tot het wyzigen der couleuren, vermids de verwftoffen verfchillende fchakeeringen aannneemen naar gelang der metaaldeelen, waardoor zy worden aangetrokken. De Aluin doet denzelfdea dienst, in zoo verre zy eenige metaaldeelen bevat. — Slechts twee metaalachtige middenzouten v zyn



C 338 3
zyn van eene .zamentrekkende natuur, en hebben dus ook de kragt van een bytmiddel, te weten: het' Koperwater of Yzervitriool, en de blaauwe of Cyprifcha Vitriool.
b) Van het- verwen van zulke goederen, die met Aluin zyn toebereid.
Volgends de aanmerking van Macquer neemt de Aluin, vogtig zynde, gretig alle vette deelen naar zich en houdt die hardnekkig vast; dus heeft zy ook de eigenfchap, van de verwheffen gemaklyk opteneemen en lang te bewaaren. Om nu het gebruik derzei ve by de verwery wel te bepaalen, moet men de voorname vereischten tot het onderling aantrekken der ligchaamen kennen; t. w. i.) Het aantrekkend vermogen moet wederkeerig zyn. 2.) He twee aantrekkende ligchaamen moeten van elkander zynopeenenafftand, welkegelyk ftaat met derzelver onderlinge kragt van aantrekking. 3.) Deze kragt moet grooter zyn, dan die, waarmede zy aangetrokken worden van de vloeiftof, in welke men de ligchaamen beweegt.
Om derhalven eenig goed te verwen, moet de verw, die men er aan geeven wil, in kleene ligchaamtjens beftaan, die in eene vloeibare ftof dryven, en door eene bykomende middenftof zich daarvan laten affcheiden, welke laatfte meergemeenfchap met de verwdeeltjens heeft, dan het water. Deze middenftof is de Aluin-aarde, ten opzigte van die verwheffen, welke egte couleuren geeven. Er zyn ook andere verwftoffen, die door Aluin niet worden aangetrokken, doch die nog minder gemeenfchap met het water hebben dan die, welke vooraf eene Aluinbereiding vorderen, en dus dringen zy, zonder medehulp van deze laatfte, in de openingen der te verwen goederen in; doch hierover in het vervolg nader. — Wat de egte couleuren betreft-, tot welken de goederen door het Aluinen moeten worden voorbereid, dei> zelver heffe of droesfem verbindt zich met de Aluinftof door middel der aantrekking, en gelyktydig met dezelve wordt het Aluinzuur door de vereeniging van beider beftancldeelen verdoofd. Het fchynt niet mooglyk, dat zouten, hoe hard zy ook zyn mogen, b. v. de Vitriool-Wynfteen, de ruwe Wynfteen, enz. in derzelver oo'rfpronglyk wezen in de tasfchenruimten der geverwde goederen op den duur zouden konnen blyven beftaan, zonder dat dezelven door herhaald -wasichen voor een goed gedeelte ontbonden worden, en dus ook de daardoor vastgehoudene couleuren zich loslaten of veranderen; terwyl integendeel de Kalk of Aluin, die het grondwezen der verwen zoo hardnekkig vasthoudt, eene meerdere befteadigheid der couleuren moet ople¬
veren , waaraan de zuuren alleen afbreuk konnea doen.
III. Oyer het verwend begin/el of de Verwflojfen.
Het is bekend, dat de verfchillende couleuren ontftaan door de onderfcheidene wyzigingen eener hoofdftof, waarvoor men wyleer het Phlogiston uitgaf, en thands het Gaz der Scheikundigen houdt, door bymenging van olyen, zouten, en aarddeelen. Ook weet men, dat men door by voeging van een zout eene plantaartige, olyachtige zelfftandigheid, welke geverwd is, geheel van couleur kan doen veranderen, ja volftrekt van dezelve berooven, vermids hier het zout de ontftaane verbindtenis ftoort of wegneemt. — Verandert het zout de couleur geheel niet, dan heeft er tusfchen het Gaz der geverwde zelfftandigheid, en de verwdëelen eene volkomene vereeniging plaats; kenden wy de natuur dier vereeniging, dan zouden wy alle de vaste couleuren theoretisch konnen aangeeven, en door konst nieuwe konnen zamenftelleri, gelyk het geval is geweest met de Zinneber; zelfs zou er zich dan hoop opdoen, om de onvaste verwen even zoo duurzaam als de vaste te maaken. Dan, fchoon wy tot op eene zekere hoogte de werkingen van het zout op de verwftoffen kennen, blyft er echter nog veel ter navorfching overig aangaande de natuur en wyze van verbindtenis der verw - beftanddeclen met de ftoffen ; onze vaste verwftoffen draagen derhalven dezen naam alleen, wyl wy dezelve niet wederom weeten aftefcheiden, en in zoo verre, als zulks iu onzen tegenwoordigen kring van kundigheden onmooglyk is.
Van die verwen, welke in het groeiend en dier-lyk ryk voorkomen, vertoonen zich zommige duidelyk iu de ligchaamen, die dezelve voordbrengen, terwyl andere daarin verborgen zyn, en alleen door tusfehenkomst van verfchillende zouten zich daaruit ontwikkelen. De wyze dezer ontwikkeling maakt een gedeelte der Verwkonst uit, offchoon de verwers niet altoos zelf de moeite daartoe neemen, wyl zy de verwftoffen goedkooper van anderen koopen konnen, of om dat dezelven van buiten' 's lands moeten worden aangevoerd. Doorgaands koopen zy dus deze verwen ten gebruike toebereid, b. v. het blaauwe zetfel der Anil, bekend onder den naam van Indigo; dat, welk men in Languedoc uit de Tournefol-phnt (een voornaam lóort der Ricinoides) trekt; de roode verw, die veele Boommosfchen opleveren, waarvan men de Orfeille maakt enz. — Wy zouden een veel grooter menigte van deze verwen bezitten, indien men meer andere, nu niet gebruiklyke, ftoffen daartoe bezigde; b. v. 1.) Het
melk



( 339 )
melkachtig fap der wilde LaRuca (Latuwe), de gladde Haafen-kool of Latuwe, der wilde Endiyie der ftekelige Sauwdistel, enz. welk, door tus fchenkomst eener loog, eene vuurroode of leven dige Iiwaniaat.vQrw oplevert, die weldra in een< vaste gcele couleur overgaat. 3.) Het fap van hei wilde Rloedkruid of het Draakcnbloed', welks Car mofynroode couleur van zelve in een blaauw verandert, dat men zou konnen vast maaken. 3.) De gemeenerups van Witte- of Hagedoorn, die, dooi middel eener loog, eene vaste^purperroode verw geeft. 4.) Het Amber\d<z\\ng Scolopendrium, geevende eene vaste, Hemelsblaauwe couleur. 5.) Behoort ook hiertoe de purpcrroode verw, die men in Zweden uit wilde Mairan, Welgemoed of Dost trekt. 6.) Eindelyk zyn er verfcheidene Boommosfchen, die geele verwen uitleveren. — Wy hebben deze voorbeelden aangetekend ten behoeve van hun , die in dit vak proefnemingen mochten willen doen.
De verborgene verwen, die de verwersgewoon zyn zelf uittetrekken, beftaan in de blaauwe uit het Wouwkruid, gelyk ook uit het Campechehout, waarvan het eenvouwig mengfel donker purperrood is; in de roode uit de Krap wortelen, uit de Safflor enz.
Elke kouleur onderftelt vooraf een zeker vast ligchaam, waarvan dezelve eene behoedaniging is. Het water toch, dat 't voornaamfte deel der fappen uitmaakt, welken men uit wortelen, bladeren, bloemen, plantvrugten, of uit dierlyke vrugten, b. v. Urine, bloed, gal enz. trekt; dit water is op zich zelve niet vatbaar voor eenige couleur, dan in zoo verre het door bymenging oneindig veele verwende deeltjens ontvangt en in zich heeft.
Plinius bericht, dat de oude Galliërs uit bovengemelde fappen dezelfde verwen trokken, welke de Romeinen uit de diepte der Zee moesten opfpooren, en hy noemt veele planten, die thands by de verwery niet meer gebruikt worden; men vindt daarvan ook een merklyk aantal in de Botanifche fchriften van vroeger en laater tyd. Ongetwyfeld heeft men op goeden grond van het gebruik dier fappen afgezien, na dat men, door de uitbreiding van Koophandel en Konften, by andere volken ftoffen hadt leeren kennen, die vastere couleuren gaven. Plinius zelf erkent, dat de couleuren van lbortgelyke groeiende fappen het waslchen niet konden doorftaan; trouwends, die fappen zyn wezenlykeolyën, die, of door een loogzout, of door een zeepachtig middenzout, gekleurd ; worden. Vermids nu diergelyke zeepachtige ver- ' mengingen, fchoon in de openingen van het ge- 1 verwde goed ingedrongen, derzelver eigenlchap \ van oplosbaarheid in het water niet verliezen, \ konnen die couleuren niet anders dan los zyn, en
Vv
• zy moeten in de lucht zelfs fchielyk verblikken, , wyl hare oiyachtige beftanddeelen zeer vlugti» ■ zyn. Ook kan de verwftof dezer fappen noch door ■' de Aluin, noch door eenig ander bytmiddel, wor: den vastgemaakt. De gemeenfchpp tusffchen de ; de water- en verwdëelen is by dezelven zoo groot, dat men de vloeiftof zelve voor het verwend wezen zoude aanzien; deze gemeenfchap nu fterker zynde, dan de kragt, waarmede de verwheffe en de Aluinaarde op elkander werken, kan er geene waare aantrekking msfchen deze beiden plaats grypen, en dit is de reden, waarom zoodanige fapkleuren door het Aluinen geene meerdere vastigheid verkrygen; de Aluin blyft onvereenigd en afgefcheiden yan de verwheffe in de openingen van het goed hangen, en deze laatfte wordt dus of geheel niet opgenomen, of wegens hare grootere gemeenfchap met het water weldra wederom uitgedreven.
Evenwel zouden deze fap-verwen wellicht duurzamer te maaken zyn, indien men b. v. de openingen van'het goed vulde met eene opflorpende (abforbeerende') aarde, en by de verwfappen zelve zuuren voegde, waardoor het zeepige afgefcheiden , en de verbindtenis der verwheffe met de aarddeelen gemaklyker gemaakt werdt. Dan, hieruit zou tevens eene geheele verandering of verwoesting der oorfpronglyke verwcouleur kon-
1 nen ontftaan. Men heeft'hieromtrent tot nog toe geene proeven genomen, wyl men dezelfde couleuren gemaklyker en tot minder prys uit andere ftoffen bekomen kan.
Het dierenryk levert weinig verwfappen op. Door het bloed en de gal Chtmisch te.onderzoeken, kan men zich gereedlyk overtuigen, dat het met deze dierlyke vogten even zoo, als met die uit het plantenryk, gelegen zoude zyn, daar derzeiver coloreerende beftanddeelen zoo ongemeen vlugtig van aart zyn.
Uit het een en ander volgt, dat wy de vaste couleuren alleen te zoeken hebben in de daarvan natuurlyke bedeelde dierlyke zelfftandigheden, pf wel, in die verwende ftoffen, welke voorheen een gedeelte der zelfftandigheid van deze en geene planten hebben uitgemaakt. — De Verwkonftenaar bedient zich dus veelal van dezelfde verwiniddelen, als de Schilder; dan, daar de laatfte 2r alleen pp uit is, om de couleuren op de oppervlakte der ligchaamen te doen vastkleeven, is de ïerlte verplicht, die in de tusfchenruimten zyner verkftoffen te doen indringen, zoodanig dat zy tlleen door dezen te ontbinden, konnen worden; veggenomen. — Hiertoe dus, zoo wel als tot iet bewaaren der couleuren voor de aanvallen ran lucht en zon, liaan zy beiden verfchillende regen in.
De Schilderkonst heeft veel vooruit boven de
2 Ver-



C 34<* 2
Vérwery daarin, dat zy een aantal verwftoffen kan aanwenden, waarvan de laatfte verdoken is, b.v. Uhramarin, Zinnober, verfcheidene foorten van Oker aar da, en in het geheel alle verwftoflën uit het groeiend ryk. Hoe fyn en zagt men zich de verwende deeltjens- dezer ftoffen ook voor- vc ftelle, zy konnen echter door de Aluin-aarde m niet worden aangetrokken, om dat deze alleen m haar aantrekkend vermogen omtrent- vetachtige IV ftoffen oefent, terwyl de opgenoemde van eene F, in zich zelf drooge natuur zyn. En zonder Aluin g< zou men daarmede niet beter flaagen, want, al d kon men de gemelde verwftoffen in de openingen d van het goed' doen indringen, zouden zy echter, d wegens derzelver droogen aart, zich daarin niet k vasthouden, maar even gemaklyk er zich weder- g om van] laten affcheiden, als zy zich daarmede e verbonden hadden. _ 3
De egte of vasthoudende verwftoffen uit het 11 groeiend en dierlyk ryk bezitten deze eigenfehap \ alleen daardoor, dat zy, offchoon ook van eenen C uitdroogenden aart, bedeeld zyn van een taai d ]ym, welk in zommigen als een flymig beftand- c deel, in anderen als een geley, zich met de g plantaartige olyën verbindt. Deze beftanddeelen r brengen in de Verwkuip een zeker kleverig g wezen voord, het geen de verwftoffen, wanneer zy door de Aluin worden aangetrokken, en in / de openingen van het te verwen goed indringen, i op het fterkst met de Aluin verbindt, en zoo / te zamen gevoegd, een wezenlyk lym of ciment c doet worden. 1 Dit lymfel zet zich daarom te vaster, wyl <. daardoor de Aluindeeltjens als het ware worden opgefloten in de tusfehenruimten, die zy beflaan; en. de. verwen, daarmede bedeeld, zyn minder of meer duurzaam, naar mate der verfchillende zamenftelling van derzelver meel of heffe. Voornaamlyk hangt de graad van beftendigheid der couleuren af van de natuur en hoeveelheid-der oly, die het verwmeel in zich heeft, vermids daardoor de lyming meer of min fterk uitvalt, naar gelang waarvan de daardoor beflotene couleur ook al of niet beftand is tegen de aanvallen van lucht en zon.,
[Het overige, behelzende iets over de wyze van verbinding der Verwftoffen met de goederen die men verwt, alsmede een naauwkeurig: voorfchrift, om de Zyde echt Ponceau-rood te verwen, in Mp; 45.]
H U I S M I D D E LïN,
Om goede TockayërWyn te maaken.
Men neemt één vaatje, waarin twee emmerefit gt gaan, het geen men niet met Zwavel, maar ;t Muscaatnooten vooraf berookt; daarin doet en een emmer vol gemeene Franfche Wyn of ost; men werpt er vervolgends- by 20 goede vin-Suiker, roert alles met een ftokje dea heelen dag door om, en fchudt het vaatje gerurig, tot dat al de Suiker gefmolten is, wyl jzelve zich anders op den bodem vastzet. Voords net men er 30 fg beste gezuiverde en aan ftukm geihedene Rofynen in. Men fchudt vervol;nds om den tweeden dag het vaatje, dat op me warme plaats leggen moet, ftërk om, en
i 4. dagen na de eerfte vulling van hetzelve ort men in het mengfel 40 a 80 droppelen 'itrioolgeest QSpir. Vitriol'i), en 60 droppelen >]y van Wynfteen. Men keert en rolt het verder ikwyls om, laat de Wyn uitgisten, en haalt ie dan over in een nieuw vaatje, dat daarmede eheel gevuld, en aan het bomgat wel gefloten roet zyn. Hoe langer deze Wyn ligt,.hoe aanenamer en gezonder zy in het gebruik wordt-
[Dit voorfchrift, waarvan men zich in Duitsch*md zedert langen tyd bedient, is-overgenomen it eene Aanwyzing, hoe. men. uit gemeene LandsVyn allerlei'è fyr ' Wynen bereiden kan, die met 'e natuurlyke volmaakt overeenkomen, waarvan men iet affchrift voorheen te Leipzig en elders met ioo, 300 a 400 Thalers betaalde.}
Uitmuntende Balsem ter genezing zoo van: inwendige als uitwendige Kneuzingen en Wonden.
(Medegedeeld door den> Burger P.)
Men neemt
§ pint Olyf-Oly;
i once geele Wasch. -
1. once Spyk -Oly.
1 once Peter- Oly..
«i. oneen Venetiaanfche Terbentyn.
1: once. rood Sandelhout.
\ mutsje Roozenwater, 't welk men best-
s des zomers,uit de bleeke Roozen perst.
Het Roozenwater roert men vooraf met het Sandelhout en de Venetiaanfche Terbentyn wel door elkander.. Dan doet men alles te zamen in een nieuwe, verglaasde Pan, en laat het over een matiff vuur zoo lang. kooken,. tot het met meer '■ opr



( 34i )
opbruischt. Fen weinig bekoeld zynde, wringt ei mei! dit mengfel door een zuivere en iteike ö, Linnen doek, en bewaart het in potjer.s tot ge- ^
brNB. Men dient, ter bekoming van de-Spyk- gj en Peter-Olyën, in een vertrouwde Apotheek te ^ gaan, om met hoogstwaarfchynlyk qutd pro quo
•tevèellevoorbeelden bevestigen de heilzame werking van dezen Balfem ter genezing yan uitwendigi Wonden en Kneuzingen;- zynde daardoor d nog onlangs, ten huize van den menschlievenden d inzender van dit bericht, eene ontzettende drie- zc hoekig gefcheurde wond, van eene verbazende b diepte, aan de hand eener Dienstmeid, m den z< tyd vaV ruim 14 dagen, door de lyderes zelve b genezen geworden. . , ,
ë Ook ttgen inwendige Kneuzingen kan deze v Balfem mit zeer veel vrugt gebruikt worden, L moetende de lyder ten dien einde dagelyks des n morgens en 's avonds de hoeveelheid van eene
- middelmatige Muscaatnoot daarvan inneemen, z het zy met Wyn, Brandewyu, of met Water. t<
n
II. OECONOMISCHE BERICHTEN. J
/
Benige Merkwaardigheden uit de Zittingen t van to.jusTiTüT National te- I Pakys, in de afgelopene Maanden- \ Maart , April, cn May... j
(Vervolg en Hot van N°. 41. b'ladz. 325.) 1
II..Letterkunde en Schoons Konften,- 1
De Burger Gibelin, gelast geweest om de Gedenkftukkln der Oudheid in de zuidelyke Departementen van Frankryk te gaan onderzoeken, -n de voorwerpen van Konst, die het eigendom "der Natie zyn, aldaar optefpooreh, heeirdaaromtrent zeer voldoende berichten ^medegedeeldHet blvkt daaruit, dat bykans alle de oudheden die wyleer dien oord verfierd hebben, nog beftaan: de poorten en muuren wn cPAutun, de gedenktekenen van Vienne, het Theater van brange, deszelfs fraaie Triumphboog, de Amphitheaters van Mines en Ar les, het Blokhuis In andere Gebouwen die deze beide bteden vertieren, de Triumphboog en het prachtig Praalgraf van St, Remi, zyn door de nieuwe Vandalen ongeschonden gelaten, en konnen nog lang de fchoonfte Konstmodéllen opleveren,— De B G. voegde er gepaste voorhagen by , ter bewaring derzelven vöot-verdere-verwoesti; gin .
VI
i om die aan het openbaar onderwys dienstlar te maaken.
De B. D. Leroi las eene verhandeling over t bekend reliëf, door Winkelmann in het licht geeven, en verbeeldende een ftuk eener oude al ei.
IÏÏ. Mathematifchc Pfetenfchappen.
De B. Lalande heeft de lengten van yerfchel■ne Steden in Duitschland in Frankryk bepaald lor middel eener berekening van verfchillende Hsverduistei-ingen, van den ftand der vaste arren, en van êe/e'bedekking van fupiter. dert September 1796 waargenomen; waaruit ykt, dat de lengte van Hamburg, Lcipzig en; onin gsbergen wel bepaald is geweest, doch die m lialle eene kleine verbetering behoefde. — ok maakte L. uit zyne berekeningen de anders Dg onzekere lengte van Mullfeim en Coburg op.
Dezelfde B. heeft den ftand van Mars in de-' »lfs verfte afwvking van de Zon door twee 'genftanden van diezelfde Planeet berekend, en ordeelt, dat het niet wel mooglyk zy eenige. lecrde.e juistheid te geeven aan de reeds yast-' eftelde bepaaÜng des Apfteliums van' Mars.
De B. Monge^nttït een werk in het licht geeeven over de befchryvende of' afbeeldende urdmeetkunde (Géométrié defcripihe), welker wee hoofdeigehfehappen', volgends hem, be-taan: iu het duidelyk v'oorftellen" van voorwerien die drie afmeetingen' hebben, door tekemnren, welke niet dan lengte en breedte bézitten; :n , in het mededeel en, door middel eener ïaauwkeurige befchryving, van de verichillende ■edaanten der ligchaamen, met alle de waarheien, afgeleid uit derzelver vorm en betreklyke naatüngen. — Verhinderd dit werk re voltooytn ioor deszelfs zending naar Egypte, heeft M: aleenlyk zyne tekeningen doen graveeren, die -hands als modéllen by 'de Ecole Pölytechnique of dlgemeene Koijstfchool te Parys tot5 onderwys der leerlingen gebruikt worden.
In den nacht tusfehen den 23 en 24 January [. 1. heeft de B. Mesfter een vaii die regeriboogen > af kringen rondom de Maan waargenomen; welte by "cle Natuurkundigen Halos genoemd wór:len, en die nu en dan zich om dat' Hemelhg-:haam en om de Zon vertoonen, wanneer dezelven door een dunnen nevel van wolken bedektworden. De lucht was'destyds vol van kleine» ifgefcheidene, witachtige en lichte wolken, ende Maan gaf een - helder licht.- Wanneer' de wolken geheel' de Maan bedekten, vertoonde zich een volmaakte ring, die fiegts gedeeltelykzich vormde, zoodra niet meer dan een-gedeelteder Maan bedekt-werdt.' M. -heeft niet meer dan
; 3-



C W }
dan due gekouleurde ringen te gelyk onderfchei ocnlyfc waargenomen, waarvan de binnenfte geel de middenfte blaauw, en de buitenfte van een le vendig purper was.
De B. Legcndre heeft eene nieuwe methode uit gevonden, om de berekening der lengten van dei Meridiaan zeker en gemaklyker te maaken. Tot da einde bedient hy zich van eenen keten van Spheri icfi» Driehoeken, waarvan men op de wyze de eenvouvyige regtlynige Driehoeksmeting gebruit kan maken. De Middagslinie tusfehen Duin temen! en Barcehna is reeds werkelyk volgends deze manier, gepaard met; de oude methode, ge meten. &
JV. Natuurkunde.
De BB. Fourcroy en Vauqueün hebben op eene «éer belangryke en leerzame wyze de proefnemingen van den Peterburgfchen Scheikundigen M. Lownz, tot het verwekken eener verbazend groote en Inelle Konstkoude, door middel eener vermenging van de Sneeuw met het Acide Sulphurique, gelyk ook met het Muriate de Chaux, herhaald en uitgebreid. Zy hebben daardoor een AlcoholL hermometer binnen weinige leconden 43 graaden i beneden het Vriespunt doen daalen, de Kwik, in groote en kleene masfa's, niet alleen doen ftollen, maar zelfs doen hard worden, en achthoekige Crvftaifchietingen vormen. Iets foortgelyks hebben zy daargefteld met het Ammoniak-Zoat , en óeAether, welke _ laatfte in een koude van 35 graaden onder het Vriespunt Cryftallifeerde; het geen doet zien, dat men de Aether-Thermometers niet wel, gelyk die van Alcohol, tot proefnemingen gebruiken kan, welke eene grootere koude dan van 35 graaden onder o vereifchen. — Deze proefnemingen zyn herhaald en bevestigd door den B. Guyton in de 1 hcole Polytechnique. ■ \
De B. Brousjonet heeft eene naauwkeurige befchryving ingezonden van zekeren Boom, waar- 1 van men te Marocco zelfs geheej* bosichen aan- f treft, die zeer lang leeft, altoos groen is, bloemen draagt van eene aangename geur, en welks f vrugt een a twee Amandelen bevat, die een zoete tt Oly uitleveren. Deze Boom is de Argan van Ma- d rocco, in de Botanie bekend onder den naam van c Sideroxylou; het veelvuldig gebruik er van is door B. mede aangewezen. it Eene verhandeling van den B. Deijeux over de p vraag: of het mooglyk zy uit die in gematigder luchtftreek groeiende zelfstandigheden, welke v een zoetachtig fap opleveren, zoo veel Suiker te trekken, dat men in Europa de Americaanfche ci Suikers zou konnen ontbeerenV heeft doen zien, R dat de zoete fmaak van zekere planten ontftaat door middel eener van de Suiker zeer verfchillende ftof, F:
• die de vogtigheid der lucht aantrekt, lichtelyk ' rLa^vr Seestl£e Sisting overllaat, en nimmer
• Cryftalhfeert. Hy noemt deze ftof Jlym-zoet Cmu-
f*0' Zy beftaat in menigte van planten,
• onder dc getemperde luchtftreek, zelfs bevatten
■ 5™f^ dfrzelve»? \v- de eenen grooten
■ voonaad daarvan in hunne ftengels. Wanneer
■ wncd?iZeft-en^.e,f* n,0ggroe» zY"de, even gelyk het Suikerriet behandelt, verkrygt men een vogt dat, door de uitdamping, honigachtig wordt*
' doch, hoe men het ook bearbeide, nimmer in eenig Suiker Cryftal overgaat. — Volgends D zou het eenigst nut, van dit honigvogt te trekken, daarin beftaan, dat men er, na het te hebben doen gisten, Alcohol uit destilleerde ; doch J"™..^ fleSte rekening geeven ten aanzien aer Mats zelve, waarvan de voordeden veel grooter zyn. Men moet dus, volgends D., de hoop opgeeven, om ooit uit zoetachtige planten in ons ciimaat Suiker 111 genoegzamen voorraad te maaKen, en zich vergenoegen met die, welke het buikerriet ons oplevert.
Beknopt VERHANDELINGEN, <?«PrysVraagen van de Nationale Nederlandfche Huishoudelyke Maatfchappy, by gelegenheid van derzelver Algemeene Vergadering, «Haarlem gehouden den 18-30 Juny l, /.
Toegewezene Eerepryzen, en belooningen Aan den Konstfchilder H. Voogd te Rome, wegens zyne vorderingen in de Sclnlderkonst, connnuatie voor het 6e jaar. —
Aan den B. C. S. R-oos te Amfterdam, voor zvne ïogingen 0111 de kwynende Teken- en Graveer:onst m ons Vaderland optebeuren.
Aan den B. F. Wyntjes aldaar, wegens zyne oflyke pogingen, om ledige handen werk te verbanen.
Aan J. Knipfchaar te Delft, en de Comnaenie.liap van Beretla en Cranendoncq in óenHaav :r aanmoediging hunner proefnemingen om Aarl ewerk, het Engelfche evcnaarende, te Fabriceren. * r*TT
Aan Direfteuren van Middenduin buiten Haarf? vour 't beweiden van Duingrond met Sehaa-
Aan de BB II. Veen cnS. Th. Beets te Haarlem, )or hetzelfde.
Aan den B. A. Stegerhoek te Noordwyk, voor 't habarbeT ^ Verdeblteeren van meei' da[J 125 » Aan den B. J. Braun te Haarlem wegens het tbneeeren van goederen, in de Kousfenreedery
al-



C 343 )
aldaar, die hier te Lande nog niet vervaardigc zyn.
Aan G. Buis, Huisman in de Vogelenzang, vooi genomene proeven met de Saffloers-^lant in Duin gronden.
Aan den B. J. Ul/ee te Leyden, voor 't debiteeren van 59a m Quenette Garens.
Tot aanmoediging van minvermogenden, dk zouden willen deel neemen in het Lidmaatfchap. heeft de Maatfchappy hare jaarlyki'che contributie' van 2 Ducaten verminderd op 1 Ducaat.
De Pramiën en Uitrustingen voor Zeevaarende Jongelingen zyn voor een jaar verlengd.
Nieuwe Prysvraagen. . i. Daar het aan de Maatfchappy gebleken is, dat de Carthamus Tin&orius (anders genaamd Floers of Saffloers') in Zandgronden zeer wel tiert, zo beloolt de Maatfchappy eene Pramie van de Zilveren Medaille, of de waarde van dien, aan den geenen, die ten minften 200 Roeden Zandgrond, daarmede gecultiveerd; daarvan ver/lag, met opgave van de manier van behandeling, de kosten en quantitett die het heeft opgeleverd, gedaan zal hebben, alsmede voldoende aantoont, dat dezelve zoo goed is als de Turkfche. De Berichten en Getuigfchriften benevens de Monfters .inteleveren voor of op ultimo September 1800, Deze Pramie ftrekt zich uit tot ultimo September 180a.
2. Aan den geenen, die van Inlandfche Wouw of Inlandfche Hutentuet Oly Jïaat, of doet flaan, en aantoont dezelve gedebiteerd te hebben, niet hooger in prys' dan de ordinaire Oly op gewoone tyden, van ieder Honderd Guldens der aldus door hem verkogte Oly, eene Pramie van vj/perCt. Getuiglchrif'ten inteleveren voor of op ultimo September 1800. Deze Pramie ftrekt zich uit tot ultimo September i8or, mids deze Pramien niet hooger beloopen te zamen dan ƒ 500.
3. Aan den geenen, die de beste Tabak, ten minflen 1500 Pond, het zy Rook- of Snuif Tabak, zoo namogelyk aan de Amerikaanfche, binnen deze Riepubliek zal geteeld, en de behandeling opgegeeven hebben, eene Pramie van 25, 50 of 75Ducaaien, naar gelang der verbetering, ter beoordeeling der Algemeene Vergadering, en mids de kosten tot de behandeling op zyn hoogst evenaaren de verbetering, daardoor bewerkt. Monfters en Getuigfchriften inteleveren voor ultimo Septemb.r 1800. Deze Pramie ftrekt zich uit tot ultimo September 1805.
4. Aan den geenen, die vaste kentekens opgeeft, waaraan men ontdekken kan, of een Rundbeest het zoogenaamde Longen- of Miltvuur onder de Leden heeft, en het beste middel om die ziekte voortekomen of te geneezen, en zulks met Proeven fhaft, eene
l VTweede Gouden Medaille óf 25 Ducaaien. De Berichten en Getuigfchriften inteleveren voor of op ulti-
' mo September 1799. Deze Pramie ftrekt zich uit tot ultimo September 1802.
5. Daar men van tyd tot tyd ontdekt, dat op eenige weinige Landen de Runderheesten, die óp dezelve geweid worden, fterven , en dit waarfchynlyk door een giftachtig Onkruid wordt veroorzaakt, wordt gevraagd : wélke Onkruiden zyn er in ons Land fchadelyk voor de' gezondheid van het Rundvee, welke zyn de middelen om dezelve voortekomen, of zich reeds gevestigd hebbende, uitteroeyeri? en belooft de Maatfchappy aan den geenen., die zulks best zal hebben beandwoord, en met Proeven ftaaft, eene Pramie van de tweede Gouden Medaille of 25 Ducaaten; het Bericht en de Getuigfchriften inteleveren voor of op ultimo September 1800.
6. Daar men in den Jaare 1798 heeft opgemerkt eene heerfchende Ziekte onder de Paarden, dewelke veelen heeft doen fterven binnen weinige uuren, wordt beloofd eene Pramie van de tweede Goude Medaille hï 25 Ducaaten aan den geenen, die eene naauwkeurige befchryving opgeeft, van den oorfprong dezer Ziekte, en de middelen omdievoortekomen of 'tegeneezen, met proeven gtftaafd; Bericht en Getuigfchriften inteleveren voor of op ultimo September 1800; ftrekt zich uit tot ultimo Sep-
jtember 1802.
7. De Maatfchappy belooft eene Pramie van léén duizend Guldens, aan den geenen , welke door
klaarblyke Proeven, in tegenwoordigheid eener Commisfie van in dat vak van Scheikunde ervaren Mannen té neemen, en door de Maatfchappy te | benoemen zal aantoonen: 1.) welke foorten van Aardens er in de Bataaffche Republiek gevonden worden, die, of op zichzelven, of 'met andere Inlandfchea vermengd, of indien zulks onmogelyk blykt te zyn, met zoodanige Uitlandfche Aardzoorten die voor geen al te hoogen prys verkrygbaar zyn, (en welke door den Proefneemer niet alleen ten aanzien hunner zoorten, maar ook met betrekking tot de nodige ' hoeveelheid, tot het daarftellen der Masfa zullen moeten gefpecificeerd worden) te zamenverecnigd, gefchikt bevonden worden , om onder eene konstmaüge behandeling, zoodanig zoort van Aardewerk te verfchaffen, het welk het by ons bekende Engelfche evenaart, of in deugd en fchoonhcid naby komt, en hei welk tegen den fpoedigen overgang van warmte tot koude en omgekeerd beftand is, en voor alle flanden der Maatfchappy verkrygbaar.
2. ) Die aantoont, welke de beste Stoffen zyn tot het maaken van Vormen van eenen goeden fmaak, alsmede op wat wyze cn niet welke Gereedfchappcn het gevormde Goed wel gepokerd en gefchüOfd worde.
3. ) Die in ftaat is, op zoodanig Aardewerk een Glazuur te leggen, het welk door proef"óndervindc-



C 344 5
'lyke bewerking bewezen wordt van alle de gebreken . van het tegenwoordig gebezigd wordend Glazuur bevr-yd te zyn, maar daarentegen alle de bekende vereischten van een volmaakt Glazuur te bezitten (f).
De Bewyzen en Getuigfchriften inteleveren voor of op ultimo September 1800. Deze Prsemie ftrekt zich uit tot September 1801.
De nieuwe Druk van alle de thands Ioopende Prysvraagen zal zoo fpoedig mogelyk gedruktworden, en by den Algetneenen Secretaris J. J. Desfont en den Boekverkóoper A. Loos/es Pz.,tc Haarlem, te bekomen zyn.
ZE E T Y D I N G.
Berichten,
Volgends brief uit Stokholm van 14 dezer kruisfen twee kleine Kotters met Engelfche Vlag tusfehen Lubeck en Rofiok, om de Hollandfche Schepen aldaar optevangen; hebbende zy reeds één derzelven bemagtigd.
Brieven van Bergen van 8 Juny L 1. melden, dat aldaar zyn binnen gekomen de tlollandfche Fregatten de Iris en de Jager, nevens de Schooner de yliegende f is ^^korneï^-vtt-tSwiname; zynde de Schepen Met Hein en Pollux, mede tot dit Esquader behoorende, van dezelven afgeraakt. — Dooide gemelde Schepen is te Bergen opgebragt het Engelsbh Schip the Layeli, Kapt. Bouyclen, van
(*) Tot voorlichting in het een en ander kunnen drenftig zyn de Proeven, die men vindt by
P. ƒ. Kaftelein, in zyne Chem. Oeffeningen, 2de Deel, Art. Chym. bewerking voor Oeconomïe, pag. 17. enz. Psjt, Lithogeognolie.
• J. C. TViegleb, Handbuch der Algemeinen Chemie, cp 't Art. van Lithurgie oder Technifche Stein Cbimie, pag. 281. enz.
ƒ. le Francq van Berkhiy, Nat. Hift. van Holland, 2de D.eels ifle Stuk, pag. 293. enz., en 2de Deels 2de Stuk, pag- 801. enz ; doch wel byzonder de volgenden.
Ferbers, Ferfuch einer Oryüographie von Derbyshire, Wilm 1776.
Vollig, entdektes geheimnifs der Kunst Foyence, Englifches Stehigut, und achtes Porc-ellan zu muhen, Leipf.11^2.
Gmelin, Handbuch der Technifche Chemie, ijle Theil, $ 345—34-8-, 2ter Ausgabe.
-G. A. Sulkow, Anfangsgrunden der Oeconomifche und Tech .fiifche Cheviie, Her Auflage, % 567.
ADVERTENTIE.
By Mortier Covens en Zoon, Boek- en Landkaartverkoopers op den Vygendam te Amfierdam wordt heden uitgegeeven, en is alom verzonden Alphaketisc he Naamlyst van alle Steden, Dorpen, en Gehugien tn de Bat aafsche Republiek, met aanwyzing der Volksmenigte m elk derzelven, en aantekening der Voormalige Gewesten, tot dewelke dezelve behoaré hebben, gelyk ook der Departementen, Ringen en Districten, waartoe zy thands behooreu alles met de uiterfte naauwkeurigheid uit de Lysten der Volkstelling en de Pubucatien van de verdeeling der Republiek, in Departementen, Ringen en Districten opgemaakt door C. Covens. In groot 8vo. a n duivers
......,wuaj Uy w. ^ u v o, cues- en iUinstverKoper op den Vygendam»
Leverpool naar Newfoutidlafid, geladen met Zout, Wyn enz., en nog een Schip, de naam onbekend.
Men verneemt nader, dat de Pollux te Drom. heim is binnengelopen. — Alsmede, dat door 's Lands Kanonneerbooten de Otter, de Scorpioen m de Vos genomen en te Delfzyl opgebragt is de Engelfche Brig the Field, Kapt. White, van Londen naar Embden, zynde een gedeelte van een Engelsch Convooy van 10 Schepen, geleid wordende door twee gewapende Brikken, die door een welbeftuurd kanonnenvuur verhinderd zyn, deze prys te ontzetten.
Scheepsrampen. Geftrandby Schiermonikoog het Schip Dorethea, Kapt. Schroder, van Stettyn naar Amfierdam ; eeni-. ge tonnen Lynzaad waren geborgen., en men zou tragten het overige mede te redden.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 28, 29 en 30 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind N. W., W. en W. N. W.
Den 1 July. Uitgezeild 't Schip de Jonge Jan, Kapt. D. Jansz, naar Embden. De Wind Z. W.
Den 28 Juny. Uit 't Vlie naar Zee C.Pieters, naar Noorwegen. Den 29. Niets gepasfeerd. Den 30. Niets gepasfeerd. De Wind
Helyoetfluis.
Den 26 en 27 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en W.
Den 28. Uit Zee binnen een Franfche Logger, liggende onder Gveree ten anker. Dagelyks vertoonen zich vyandelyke Schepen voor de wal. De Wind W.
- Den 29. De Franfche Kaper is denkelyk le Courageux. De Wind N. N. W. Den 30. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Brielle.
Den 26 en 27 Juny. Niets gepasfeerd. De Wind Z. Z. W. en N.
Den 28. Heden zyn weder eenige vyandlyke Schepen voor de wal. De Wind W. Z. W.
Den 29 en 30. Niets gepasleerd. De WindN.W.



6 July" 1799'
N°. 44.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan»
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN. p
Beknopt onderricht nopends de Cultuur der Hop. .
[Ontleend uit een voorfchrift, het geen voor wei- V nise iiaren een- en andermaal van wege ae
Regeering des Lands aan de Inwooners n
van het Kcurmarkfche is medege- ri
decld geworden.] ^
De Hop vereischt een zwarte, luchtige en een e weinia laaze, dus vogtige, grond; en zoo- c danig Land, waarvan de oppervlakte in eene laag zwarte teelaarde van i* voet d.epte beftaat, onder welke men koel zand of leem vindt, is daartoe by uitnemendheid gefchikt (*). f Dit land moet, ter afweering van het vee, be- L hoorlvk omtuind worden, en in den Herfst fterk gemest: Koeien- of Schaapenmest is daartoe de 1 beste Na deze mesting moet men het Land om- 1 rioole'n, en volkomen breeken, of los maaken. 1 In dien ftaat blyft het liggen tot in het voorjaar. j In den aanvang van April worden de jonge plan- t ten lbruiten of afzetfels, [want, men kan ook, na het inoogften der Hopvrugten, de ranken der i oude planten inleggen en afzetten. RedaStA welken eene lengte moeten hebben vans 37duimen, diep in de aarde gezet, en wel op deze wyze
a o
b c
d'-n men op elk der plaatfen a, b, c.tweefpruiten of afzetzels bv elkander in den grond poote, ieder op de.u afftand van ruim een fpan van het midden-
(*) De tneeste en beste Hop wordt hier te Lande in , de voorirali^e Baronie van Breda gebouwd. Redaü.\
mrt o, rondom hetwelk dus de gezamenlyke tanten eenen gelykzydigen driehoek vormen ( ). Op deze planten of afzetzels ltrooit men 1 duim oog zeer losfe en luchtige aarde, welke dezel;n dus geheel bedekt.
De zes gezamenlyke Hopplanten maaken eenen aop of heuvel uit; 6 voeten verder, op dezelfde ■i, zet men er wederom zes op dezelfde wyze, n zoo voords tot aan het einde van den akker. — )p eene tusfchenwydte van 6 voeten begmt men eiie tweede rei op dezelfde manier te planten, zoo at vier Hophoopen of heuvels tezamen genomen en vierkant uitmaaken, waarvan elke zyde 6 voeen lang is, en de vierkante inhoud 36 voeten. )e ruime planting der Hop is nodig, om de lucht emaklyk tot alle de pknten te doen doordringen. Weshalven men ook zoo weinig geboomte moogyk om en naby het Hepland moet hebben. Red.} luimer plantende, dan zoo even gemeld is, zou aen van het Land minder party trekken, dan men an; en minder ruim pootende, zou men by man'el van de nodige lucht den groei der Hopvrugen of bollen zeer benadeelen.
In het midden van eiken hoop, ter plaatfe met o langeduid, wordt het eerfte jaar een .taak van omtrent 6 voeten lengte in den grond geltoken, waaraan de ranken der 3 of 6 planten naar boven *eleid worden. Deze ranken groeien het eerfte jaar niet hooger dan 5 a 6 voeten, en er komt dan nog weinig Hop aan, die men daarom in Duitschland Juffers-Hop noemt. - Men kan gedurende het eerfte jaar allerleie foorten van Wortelen of Kool tusfehen de reien m planten, het geen de Hopplanten niet benadeelt, en V00Jrde£
(*) Anders pleeg men in ons Land doorgaands, op afftanden van 7 * 8 voeten heuveltjens van ii voet omtrek 6 i 7 Hopplanten te zetten, en wel zoodanig, dat er één in het midden, en de overige rondom deze middenfte plant te (laan komen, terwyl men tusfehen de reien der planten eene ruimte laat van 6 i 7 voeten doch de hier opgegevene manier fchynt om meer d»n ééne reden te verkiezen. Redaiï.}
X.



C 346" )
grond voordeeüg is; doch de volgende jaaren zoi zulks aan de Hop zeer veel nadeel doen, ooi zouden de gemelde moesplanten dan niet we llaagen.
Wanneer, omftreeks Michaïlïs (den 29' Sept.) naar dat de Zomer warm of nat en koud gewees is, de koppen der Hopplanten een weinig geel ei kleverig worden, 't geen een teken is van ryp heid, worden de ranken ééne fpan breedte bovei den grond afgefneden, onder het dak gebragt en de koppen of bollen er af geplukt.
Men rekent gewoonlyk, dat de Hop ryp i 4 weeken, na dat zy heeft begonnen te knoppen evenwel hangt zulks veel af van het Saiiben. Afgeplukt zynde, wordt dezelve in de zon of or kleeden onder het dak dun uitgcfpreid, en zoc lang gedroogd, tot zy inwendig aan den ftenge! of deel volmaakt droog is. Dan wordt zy aar hoopen gelegd, of ook in tonnen gepakt en bewaard. Men heeft ook hier en daar [byzonder in Engeland] opzetlyke Eesten tot het droogen dei Hop; doch het is waarfchynlyk, dat by zulk eene fterke drooging veele goede deelen derzelve verloren gaan..
Gedurende den Winter bedekt mende Hopheuvels met eenige mest, om de planten tegen den vorst te beveiligen.. In het begin van April, wanaieer de vorst uit den grond is, ontbloot men de planten van derzelver aarde en mest, en fnoeit al het oude hout li a a duimen boven den wortel weg; [het is niet kwaad, dat men de ééne fpruit wat langer late dan de andere, om het-onderling verband in het groeien te bevorderen. Rcdaët.] Waarna men de aarde, wel gemengd met de mest, die er des winters op gelegen heeft, en volkomen rul gemaakt, wederom ter hoogte van 1 duim boven de planten er op ftrooit, en den grond in den geheclen omtrek door het omhakken los maakt.
De Hop nu i| a 2 voeten boven den grond opgefchoten zynde, wordt by elke plant eene Spar of Esfenftaak, [men gebruikt er ook wel Willigen, Eslen, Populieren, en ander hout toe] hebbende eene lengte van 26 a 28 voeten, ftevig in den . grond gedoken ;. dus 3 Maaken up eiken heuvel. Aan ieder dezer ftaaken bindt men losjes, met zagte biezen of het hes van Moscovifche matten, 4.a 5 r..nken vast, naarmate de grond vet is; de overige ranken rukt men af, in plaats van -die aftefnyden, en op dezelfde wyze handelt men met de uitlpruitzels, die zich naderhand vertoonen.
Om St. Jan wordt de Hop aangehoopt, en de groud rondom heuvelsgevvyze opgehoogd; vervolgends, heeft men daaraan , tot zy ryp is, niets meer te doen, dan de opklimmende ranken van ïyd tot tyd aantebindem.
1 Het blad van de Hop-ranken kan gedroogd,
j en des winters aan de Schapen gevoederd worden.
1 Ook kan men van. den bast der ranken, onder de behoodyke toebereiding, een fterk foort van
, linnen of lyvvaat maaken ("*). — Derzelver boven-
t einden, gedroogd en gefneden, kan men, met-
1 water gemengd, het Rundvee te eeten geeven.
>
, LANDBOUWKUNDIG ONDERRICHT.
' (Schetswyze overgenomen uit het Landbouwkundig Schoolboek, uitgegeeven door de Maatfchappy ter bevordering van den. Landbouw.)
Tiende en laatfle Uittreksel.
Over den Houtteelt op fchraale gronden. :
Gronden, die zoo fchraal zyn, dat men ze tusfehen eiken braaktyd, maar. twee jaaren kan beteelen, of die men door overdaad van mest moet in de vaag houden, kan men, indien zy niet te hoog hggen, tot Weiland maaken ; en daartoe te hoog gelegen zynde, voordeeliger met hout beplanten.
Op Kleilanden, die door het Heermoes mgtnomen zyn, zet men liefst Esfenftik, 4 voeten van elkander,, 't geen men voor de eerfte maal op het derde jaar, en vervolgends om de 6 a 7 jaaren hakt. De kosten van dit plantfnen Joopen niet hoog, en het voordeel is zeer aanmerklyk.
Onder de hooge Zandgronden zyn er in het voormalig. Holland en langs de Zeeduinen, die alleen voor Stoof- of Hakhout gefchikt zyn; doch anderen zyn natuurlyk gefchikt voor den Houtteelt. — Dewyl het hout een losfen grond be- ■ mint, moet men de in zichzelf vaste Zandgronden wel bretken-en aan akkers leggeri van.2 a 3 roeden bieed, waar tusfehen men greppen maakt v;m 3 voeten wyd, doch niet te diep, op dat de Unjer niet boven kome.. Deze greppen moeten zich in flooten ontlasten. Hierdoor wordt de grond luchtig gehouden, en het vogt daarin bewaard.
Men
(*) D •. Schaeffè'r te Regensburg heeft dé konst uitee- ■ vonden, om daatvan een zeker grof maar ftevig foorr < van Papier te maaken; . ten dien einde.kookt men ?jk ranken f uurs in water, trekt de fchil of bast van ,hec hout af, hakt ze aan ftukken, en ftampt ze, even «elvk de lompen, 8 uuren lang; fehept men .de pap z0 bekomt men een bruin, taai, fterk Pakpapier. dat zonder- lym zeert goed zamenhangt,, doch ine „ét men er lompen onder , dan vak her.wat blanker. Jledad ]



C 347 3
Men moet den grond, waarin men hout teeler Wih ten minde 5 voeten diep bezien, en dier beneden de 2 voeten egaal bevindende, in den winter diep omzinken; hierby brengt men de roode klei of het roestkleurig zand boven, wyl hel hout, met de wortels daarin komende, blyft kwynen. De bovenfte fteekaarde, die doorgaands de beste is, brengt men hit best ouder, en de onderfte boven.
In Zandgronden vindt men zomts op 3, 435 voeten diepte eene laag van klei, darry of fchelpen, waarop niets groeyën wil, en die kundige lieden zelfs, aan 't geen op een land gegroeid is, konnen .onderkennen. Men moet deze bank doordelven, en wel zoo, dat de flegte grond onder kome, dan de betere, daarop de goede of caluwaarde, en geheel boven de blaauwe of graauwe klei en darry; beiden verbeteren den bovenden Zandgrond.— De fchelpbank moet men, de fchelpen niet konnende verkoopen, door den bovengrond heënwerken, 't geen daarvoor niet nadeelig is, maar eer de vrugtbaarheid bevordert. — De blaauwe of graauwe klei, door lucht en vorst verbeterd, laat zich fyn flegten, en nog beter is het, dat men zulk omgezonken land den volgenden zomer braake. — De kleibank dieper dan 5 voeten liggende, behoeft die niet doorgegraven te worden. — In drooggemaakte Polder»- zou men veel flegt land goed konnenmaaken, door eenen goeden kleigrond, die dikwyls maar 2| a 3 voeten diep ligt, boven te brengen, zo de kosten niet te hoog liepen.
In het omzinken der landen moet eene zekere Mette orde gehouden worden, om de verfchillende foorten van aarde in de juiste laag op elkander te brengen, fchoon anderen beter keuren, tot voorkoming van eene nieuwe bankzetting,dat men alle de foorten door elkander werke.
Het jong plantfoen moet men tegen de Zeewinden dekken, waartoe men eenige ryën AbeelenPopulieren- en Wilgcnboomen, inzonderheid op booge Zandgronden de Virginifchc Populieren, van het Zuidwesten tot het Noordoosten, buiten em hetzelve planten kan.
In een zwartachtig of veenig zand, als-men een kleibank heeft gebroken, zet men Els, Esfen of Wilgen. — In witter zand, Berken, Eiken, Esdoorn, kleine Abeel met blad dat van binnen glimmend groen en van onder wit en ruig is, Populier en Italiaanfche Wilg. ■— In waterachtige gronden moet men geen Eik planten, maar wel Berk, mids het land gegreppeld zy. De Esfen konnen het koude water niet verdraagen. — Gronden, waarin yzermalig of blaauw zand is, zyn de flegtften; men kan er nog taamlyk wel Berk en Wilgen in teelen, mids zorgende, dat de wortels niet in de roode of blaauwe aarde komen, ten weiken
Xx
einde men de Wilgen .flikken 200 ver van de fchif dringem' denkt dat Zy daarn 2U'le»
Eer men in Zandgronden hout plant, doet men het best, van eerst met drie a vier foorten eene proeve te neemen, welke foort daarvoor de meeste gefchiktheid hebbe.
Om een voordeelig en duurzaam bosch te hebben, moet men aan de grepkanten Wilgen planten ter wydte van omtrent 4 voeten; naast- deze rei een rei Esfen op dezelfde wydte, en even zoo ver van de rei Wilgen af; en in het midden reien a u t wJd^ 7an 3ï voet tusfehen elke rei, doch langs de Esfen op den afftand van 4 voeten. Zoo groeien alle deze foorten het best" zonder elkander door drukking of drop, die de Els niet yeelenkan, te benadeelen.— Negenjasrig Elzenhout, op Zandgronden geteeld, is zeer goed om te branden. — Men plant het hakhout in ons land doorgaands wel minder ruim als boven is opgeien, doch men zal bY deze fchynbare giondveripilhng 1U beter gewasch zyn voordeel vinden.
Om voordeelig hout te planten, moet men ook by het aanleggen der Bosfchen voor behoorlyke Kywegen zorgen; de meest getrokkene foorten, waarvoor het land vatbaar is, kiezen;en het plantteen zoo verdeden, dat niet alles te gelyk, maar ieder jaar flegts eenige perceelen gehakt worden.
Geestlanden en ftuifgronden zuivert men niet, voor het gewiede onkruid den grond voor verftuiving bewaaren kan. Anders houdt men den grond I de twee eerfte jaaren zuiver, waartoe men dien | in het tweede jaar een paar maaien vlegt. - Voords past men de twee eerfte jaaren wel op het inboeten, met ftikken die wat fteviger en langer dan gewoonlyk zyn.
Het voordeeligstis, zelf zyn plantfoen te kweeken, wyl men dan hout heeft aan den zelfden grond gewend, bovendien kan toezien dat de wortels niet gefcheurd noch te kort afgeftoken worden, en terftond na het rooyen het ftik kan doen planten. — De beste wyze van kweeken der plantlbenen wordt hier tevens opgegeeven. —
Een jong Bosch hakt men doorgaands om de 5, voor de tweede maal om de 7, en vervolgends het best om de 9 jaaren. Dit maakt en het hout zwaarder, den g-ond vetter, en de ftooven fterker. — Het hakken moet, inzonderheid voor de eerfte maal, door deskundigen op de gepaste hoogte gefchieden. De jonge botten vm'bls'en berk fchieten uit de wortels, en konnen dus door lang afhakken niet bedorven worden. — Het Wilgenhout hakt men op 18 en de ftuoven op 5 <$ duimen ; langere ftompen zyn nadeelig. — De maand Maart fchynt voor het hakken de beste te jyn; Wilgenhout, geuakt, ais de fappen even a be*



< 34§ )
beginnen te klimmen, fcbiet zeer goed lot. Zvvaa- j.< re Berkenbodmen, tot befchuttingoftotZaadboo- 1 men blyvende ftaan, en gehakt wordende, raoe-1' ten de ftompen met een graszoode bedekt worden, < of zy fterven.
Zoodra een Bosch gehakt is, moet men het : met kloeke Esfenftikken vol boeten, of, indien hetzelve nog jong is, op de ledige plekken de takken der ftooven inleggen, die met een haakjen in den grond vastfteekende. Men kan ook EikenBerken- of Esfenzaad er tusfehen zaayen; of tusfehen beiden zaadgeevende ftruiken hebben, die van zelf nieuw plantfoen geeven. Ook laat men het eerfte jaar een Bosch i a a maal uitmaaijen, of door Rundvee of Schaapen den grond afeeten, 't geen echter anderen voor fchadelyk houden. —
De opkomst van een morgen Houtland rekent men jaarlyks op 25 a 30 guldens; en dit moet toeneemen, naarmate de pryzen van het hout, door het afneemen onzer Hollandjchc Vecnen,meer fteigeren. — Byzonder voordeelig is de Els, tot heiwerk en Zalmftaaken gefchikt, wyl dit.hout iu 't water duurt; en het Eiken hakhout, waarvan run en taan gemaakt wordt. — Opgaande boomen tusfehen het hakhout fchynen meer nadeelig dan voordeelig te zyn. — Veengronden kan men zeer goed met Hoephout of teenen beplanten.— Doorgaands brengt het hakhout meer op, dan opgaan de boomen. Tot dit laatfte oogmerk is Eikenhout, ■de grond zandig en droog zynde, het verkieslykst, en anders de Els.
Het geheele land, waarin men opgaande boomen planten wil, moet eenige weeken te vooren omgedolven, en de fchil of bank, zo die er in is, doorgefpit worden. Om en onder de wortels legt men wat bagger-aarde of flootwal. Men plant meer of minder diep, naarmate men diep gedolven heeft; te diep geplant, groeien de boomen niet wel. — Groote opgaande boomen plant men 24 voeten van elkander, en zet tusfehenbeiden een Zeeuwfchen Olm, of Esfen, die men* ftaan laat, tot de Beuken, Ypen of Eiken den geheelen grond nodig hebben. — Anderen verkiezen de Es liever alleen, wyl dezelve fchielyk groeit. Zy wordt niet met de fpil gezet, maar 5 voeten ingekort.
Een opgaande boom, wel groeiende en goed befnoeid, zou jaarlyks, zoo men wil, 6 ft. aanwinnen; als men nu op een morgenlands 150boomen rekent, in afftanden van 24 voet geplaatst, zal deze winst per morgen 45 guldens bedragen.
Nnodzaaklyk hier en daar, en zeer voordeelig is het aanleggen van Dennenbosfchen. De gefchiktfte foorten hiertoe zyn, de grove en de fyne Den. — Geene Cultuur is onkostbaarder dan deze: de Dennen worden niet geplant, maar gezaaid, — in gronden, die flegts even omgevoerd of i voet diep omgezet zyn, — en welke men na-
lerhand niet behoeft fchoon te houden. — Men
lakt daaruit 1.) het 6e of 7e jaar na de zaayïng en /ervolgends Booncflaaktn, die 4 gl. per 100 waarlig zyn. 2.) tien jaaren daarna de Dek/porren, 15 a 19 ftuivers per ftuk waardig, en waarmede nen voordgaat, tot men er Heipaalen uit verkoopen kan. 3.) dezen zyn ten minde 25 ft. per ftuk waardig. 4.) eindelyk verkoopt men de boomen, die, door het uithakken van dit een en ander, bchoorlyk gedund zyn, veelal voor 5 a 6 guldens per ftuk. 5.) waarby nog komt het voordeel der takken, die men aan bosfehen tegen 334 guldens bet honderd flyten kan, en eindelyk de verbetering van den grond zelve.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
SCHOONE KONSTEN.
Tableaux Hifioriques des Campagnes & Reyolutions •JItalië, pendant les années 4, 5, 6 & 7 de Vere Republicaine, Cempofés de XXIV gravures ixécuties par les premiers artistes dè Paris, d'apres les desfins de C. Vernet, & d'un frontispice repre'fentant le Oeneral Bonaparte &c.
Dit prachtig ftel van 24 Konstplaateu, verbeeldende zoo veele voorname Veldllagen of Staatsgebeurdtenisfen, zedert 1795 in Italië voorgevallen, zynde by elke afbeelding ten minfte 4 folio bladzyden letterdruk ter verklaring gevoegd, moet zich op de voordeeligfte wyze aanbeveelen by allen, die een gevoelig deel neemen iu het lot der Franfche Wapenen, vooral onder den grooten Bonaparte, en niet minder by alle Beminnaars der fchoone Konften en der : .efchiedenis, — Trouwends niet alleen debelangrykheid van het onderwerp zelve, maar ook de fchoonheid en volkomenheid der uitvoering van dit werk, maakt hetzelve tot een waardig gedenkftuk en kostbaar fieraad van alie Kunstverzamelingen en groote Boekeryën.
Er is niets gefpaard, om aan dit Tafereel even veel gefchiedkundige waarheid, en tekenkundige volkomenheid, als uitwendig fchoon en pracht bytezetten. — Een der Uitgeveren doorreisde zelf twee jaaren lang Italië, om op de plaatfen zelve de egtfte en uitvoerigfte befcheiden optezamelen. Een bekwaam Konftenaar tekende van plaats tot plaats de verfchillende pofitiën der Legers naar het leven; en een aantal Schilders van alle oorden droeg het zyne by, ter getrouwe afbeelding van gebeurdtenisfen, die onder hunne oogen waren voorgevallen. Men zal dus hier alles byéén vinden, wat er zedert 4 jaaren merkwaardigs te Rome, Livomo, Genua, Reggio,



( 349 )
Turin, Napels, Lucca, in de Levantfche Bilan-U den , en op veele andere pïaatfen, is voorgeval- c len terwyl overal de vereischte narichten om- t tient wetten, zeden, gewoonten, Costumen, enz c zyn ingevlogten, en in de Tekeningen daarop r beboorlyk gelet is. - bovendien zal men hier aantreffen eene afbeelding van alle de Gedenk- t penningen, op last van Btnaparte in Halte geflagen, en waarvan de Uitgevers reeds een vyi- 1 tal in natura bezitten, terwyl hun de aftekenin- 1 o-en der overigen döor den beroemden Apptam ± zvn toegezegd. — Nog zal men hier vinden eene « afbeelding van den Triumphboog te Eaënza , en van de beruchte medaille, door den Koning van Afopefc by voorraad gemunt, om onder zyne t zegepralende Armée uittedeelen.
ï)e tekening en gravure dezer Plaaten is in de beste handen. Men behoeft flegts den naam 1 des Tekenaars C. Vernet te noemen, om iets £ goeds-te verwagten; zynde het óverig werk toe- '< vertrouwd aan Duplesjis - Btrtaux, Copta, Cfiof- c fard, Masquelier den Oudften, en Pillemont den < Zoon, waarvan de meesten reeds eenen alge- < meenen roem verworven hebben. — De Druk 1 is met fraaie Didutfche letters, op Jefus-Veltn ' Papier, zeer ryk en prachtig uitgevoerd.
Het Eer/ie Livraifon van dit belangryk itel Konstplaaten ziet thands het licht, en bevat, m twee afbeeldingen, de veldflagen van Mtlleftmo en Mondovi, beiden in het IVe jaar der Franfche Republiek voorgevallen. — Wy hebben de fraaiheid en uitvoerigheid dezer Konstplaaten, waarvan alle de kleine beelden in Aquaforte gewerkt zvn, bewonderd, en durven dezelven met de besten van dien aart, die zedert eenen geruimen tyd zoo in Engeland als in Frankryk ten voorichyn kwamen, voor het minst gelyk ftellen.
Op de beste wyze pryzen wy dit Konstftel den Vaderlandfchen Liefhebberen aan; kennende de eerfte aflevering daarvan gezien worden bv de Erve Guerin in de Doelenftraat te Amfterdam, by wien hetzelve a 5 gl. 5 ft. ieder Livraifon te bekomen is. De verdere afleveringen zullen van Maand tot Maand elkander opvolgen.
D* OkcoNOMISt, de grootfte Weldoener van zyn Vaderland.
(Eene Noord- Amcricaanfche Anecdotef)
De nieuwlings in Frankryk uitgekomene Reisbefchryving door de Verëenigde Slaaten van Noor America, van Larochefoucault - Liancourt, onder den tytel: Voyage dans les Etats-Unis d'/JmertSue, fait en i?95> 9<5» & 97- 8 Volumes in 8w.
ichelst eenen f eurigen fchat van de oordeelkuni dte waarnemingen zoo nopends den werklykep selfand van dat Land, als met betrekking tot e zeden en geüartheid van deszelfs ingezetenen; ien vindt hier van eiken oord al het merkwaarige byëengezameld, dat dezelve heeft aantewyen voor hun, die Landen en Volken willen :èrën kennen, b. v. de voordbrengfelen des ands, de pryzen der levensmiddelen, den ftaat er Handwerken, der Canaalen, Wegen, Brugen, Markten, en andere nuttige inrichtingen nz. — Een werk van dien aart kan niet najaar ;n doormengd te zyn van byzonderheden, zoo ;erzaam voor het verftand, als aandoelyk voor iet hart. De volgende Anecdote kan hiervan eene angename proeve verftrekken.
De Kapitein Wtlliamfon woont omftreeks het deir Ontario. Deze man is zedert eenige jaaren igenaar van een millioen, vyfmaal honderd duieud Acres onbebouwd land, dus, van eene mafmeetelyke uitgeftrektheid gronds. Zes maanlen befteedde hy, om deze landen te doorreizen, ■n den ltaat derzelven opteneemeu; 'thuis gekonen zynde, fmeedt hy een uitgeftrekt ontwerp. >m dezen aanzienlyken plek gronds in bloeiftand ;é brengen. Hy bakent overal wegen af, en legt le grondflagen tot het ftigten van niet minder ian zes Steden. Hy geeft de daarby gelegene gronden, aan Perceelen gedeeld, in koop uit; ioch alleen onder voorwaarde, dat de Kooper jinnen één of twee jaaren een zeker getal van huisgezinnen in zoodanigen oord vestige. — Overal, waar deze nieuwe Cölonistcn vier huizen bouwen, ftigt hy zelf het vyfde, fraaier dan de overigen, en gefchikt om tot modél te dienen voor het vervolg. — Jaarlyks bezoekt hy alle de wooningen, die op zyne goederen gevestigd zyn. Hy gaat nimmer buiten zyne eigendommen ; en is altoos te fpreeken voor de Koopers, altoos billyk, altoos infchiklyk jegens de geenen, die iets van hem gekogt of verkregen hebben. ~ Hy vestigt, hy begiftigt de openbare Schooien in de nieuw aangelegde Caatuis. In elke Hoofdplaats richt hy Kruidmengwinkels op, en geeft het nodige tot derzelver onderhoud. Hy vormt Paarden-ftoeteryën, en looft pryzen uit voor derzelver wedloopen. Uit Engeland ontbiedt hy modéllen van alle de werktuigen, die nuttig zyn voor den Landbouw en voor de onöntbeerlyke Konden. Hy doet zich van alomme de fchoonfte rasfen van aderleië Huisdieren bezorgen. — Intuslcrun verkrygen zyne Landen eene onberekenbare waarde door alle deze bekostigingen. Hv maakt zich ryk door zyne geldfpillingen, zyn fortuin groeit dagelyks aan door zyne vermaardheid, zyne . weidaden en zyn roem vermeerderen dpor zyn fortuin. Met één woord:
3 m'



Wiïlïamfon ziet nergends meer grenzen gefte'< aan hét goede, dat hy rondom zich kan ftigten en aan het vermogen, welk hy voor zich zelvi yerkrygen kan. — Welk lot van eenigen fterve . ling is met het zyne te vergelyken?
[Edele Americaanl Weldoener van uw geluk ikig Vaderland! — Ontvang, aan de ftille maai zalige Oevers der Ontario, den wedergalm dei gevoelige toejuichingen van al wat Europa — het verfcheurd, bebloed, verarmd, ondermynd afgefolterd, ontvolkt Europa — nog braafs en aandoenlyks in zich bevat! — Het zyn geene traanen van wangunst, maar van gevoelige deelneeming in het geluk, dat uwe deugden over uwe eigene wooning en over uwe vólkplantelingen verfpreid hebben, die in ons nog blinken ! Uw voorbeeld, goede tVilliamfonl ieere ons de Konst, om, in plaats van zich vet te mesten met de fchatten van allen, wien men door Agiotage, fluikhandel, en tot den Hemel roepende knevelaryën, uitzuigen en bedriegen kan, ryk te worden door deugd, door weldoen, door de fchatten der aarde voor anderen te ontüuiten , door zich, gelyk gy, opteofferen voor het heil der menschheid en des Vaderlands! — dit alleen — is en vermag de waare Oeconomie! Redaiï.]
Pryzen van eenige voornaame Koopwaar en tn Levensmiddelen, te Amfterdam, den i July 1799.
De Geraffineerde Suikers zyn, zedert 24 Juny L 1., doorgaands nog § ■% minder geworden.
De Cofy is doorgaands J h 1 ft. per eg minder.
Van de Graanen is de Tarwe over het geheel 5 i 10 a 15 ggl. per last afgeflagen. De PruiJifche, Koningsberger, Poolfche, en Stettynfche Rogge is ook minder. De Brouwhayer is 10 ggl. minder. De Boekweit 8 ggl. dito. De Paardeboonen zyn 43 h 44 £.
Te Dordrecht, den 27 Juny 1799.
Koolz.,Inl.enZeeuwsch,perlast . . 86 ï 90 hC Kaap Oly, per Aam. . . qq „\ Lyn dito per dito ... ;0 S]
Raapkoeken, per 1000 . . 72 a 74 gl' Lynkoeken, per dito . JOo a 105 gl.
Den 28 Juny.
Ruuwe Vladen, per Steen . qo a «3 ft.
Moutwyn, per Vircel • Q_. 3 e
Genever, per dito . . - , * £ï ^
1 Luikfche Kooien, per Hoed . aq i 24 el , vVaag dito, per 100 Waag . S £ f,.
Den 1 July.
' Candybrooden - . ..3 „ s
Poeijer dito - . . ™ Z f5? 3
Mehsfe» 2 en 3 » - 37I a lot
Lompen - ,. . %'\ *
Stampftuiker - . . Et J 3°}
Basterden - l . f i 3 fj
Candyën, diverfe - . 3|fa44]
- • - - 90 \Ws
Te Schiedam, den 3 July 1799.
Moutwyn 9 ^ de 30 Virtels, zonder Fust Genever 10 £ dito, dito. Geneverp^cn 54gl. per Aam, Amft. Proef. Gedr. Rogge 162 gg per Last 225 ggl. (geveild)
Pryzen yan eenige Binnenlandfche EffeSten, te Amfterdam, den 4 July 1799.
Recepisfen, Marine . a q pCt. c63 ï 57!
dito Brab. fchaéverg. a 4 _ U \ E*
dito 4 pCts. Heffing, a % 6 3 3
naar rato van Comptoiren ën Somm. 40! a 4.^ Bat. Refcriptiën. den 4 July
• . 69^701
l ' • 53**541
3 • • 46ia47t
3 • • 431 f 44|
4 • • 421 a 4a1 Na den Vrede by loting . qó^ a oyi
Eollandsch geforceerd . i S
Vrywillig dito ... 543 a
Ge/rf. fchaéverg. ... ^4 a f|*
BELEENB ANKGELD. 99i . ptto.
(Wegens overvloed van ftof hebben wy de Specie- en Wisjel-Coursfen voor ditmaal moeten asterlaten.)
NATIONALE LOTERYEN.
In de iffe Week van de zesde Clasfe der oofte Generaliteit*, nu Bataaffche LuTEKY9 welke
is



C S5i )
is beginnen te trekken op Maandag den r Jul\ zyn uitgetrokken de volgende Nos. eu voornan Pryzen.,
ijle Lyst No. 19346 — / 1000:-
27960 — - 1000:-
5dc No. 6571 — - 1250:-
4* —- No. 19783 1000:-
19992 — - ioco;-
22253 — - 1250:-
2728 — - icoo;-
sde . No. 184C0 1000:-
2j668 —1 - iooo:-
7de • No. 25755 2000:-
39861. — - 1000:-
4J082 icoo:-
%fte No. 25816 1000:-
ZEETYDING.
" Berichten, Van Groningen meldt men, dat den 28 Junyl.: tusfehen Outmerkorn en de Zoutkamp door de En gelfchen genomen zyn 6 Tjalken; alsmede nog b' bet Friefchc Gat twee Smakken, een Kof, bene yens zes Vischfnikken.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt in Tarmouth de Schepen de Vriend fchap, Kapt. Pust, naar St. Andero; die Hoffnung Kapt. Berends, naar Embden, beiden van Rotterdam; en het Schip van J. P. Veen, van Marennei naar Embden. — Te Geeslendrrp op de Wezer hei door de Engelfchen op de Wadden genomen Schip van H. Douwes, van Hamburg naar Amfterdam. Te Tarmouth de door de Engelfche Vloot in de Noordzee genomen Schepen: de Jonge JVillems, Kapt. Burhert, van'Amfterdam; Hoffnung, Kapt Berends; de Vriendfchap , Kapt. Pust, naar Londen; Nepthunus, Kapt. van Suttels, naar Embdende laatfte-drie van Rotterdam; voords Vrouw Feti'a Kapt..Poppes; de twee Broeders, Kapt. JVybes; Sarah, Kapt. Smith; Fanny,-Kapt. Jones; allen van Embden- naar Londen; de' Vrouw Engel Rotgers, Kapt. Tappers; de 2 Broeders, Kapt. Gerd van Embden^ naar Amfterdam;. de Juffrouw M. Zeyts,
Kapt. Cooks, van Bordeaux naar. Stettyn Te
F.almouth de Schepen Proyidcntia, Kapt. Hofman van i//M« naar A/«/o,v en Nepthunus, Kapt' Anderfon, van Random. naar .— Nog te
.£w-«0^/>de Schepen Adelaïde,. Kapt./tor™ ■
, Kapt. .LVmW,- en Bridgewaters- Condemnatiun, van Grutzy/mar Gucrnfey, werwaard de 2laatfte reeds vertrokken zyn.. " ■
Opgebragt te HulL \ . Schip de-Stad: Bremen Kap,t= Schut, - van 1 inaar: Suritfas/ie. T&,
* P^T"th. de Schepen Catharina en Maria, va* e »fto naar /)/^,- en de Vrouw Dtdda 'Kapt. cfe A>/«, van Morlaix naar Hamburg. — Te 2armouth de Vrouw Maria fVynke, Kapt. Papenboy, van Hamburg, en volgends berichten oók ieOctaw
Kapt. Parker, mt de Afezj- naar iV. 2V£ Te
Algeziras the Betfey, van naar Gibraltar %
en the Swist, van Z,ey«2>oo/naar Mesftna.
Vrygegeyen door het 7W£W te het Schipdie Rofe, Kapt. Darrum, van Triest naar Bremen ,. en te Morfitlle opgebragt; mids de eigenaars de kosten betaalen. 0 Scheepsrampen. Verongelukt by Tarmouth 't Zwwak/z Schip f%ra. Kapt. AV/Zste, van Stokhoim naar
Verongelukt, met de Loots aan boord, in het Friefchc Gat, het Schip Catharina Margarotha, Kapt. Smit, van Kopenhagen naar Embden, met btofeeR.,"- Dne lIuren van £/-<wm» het Schip de Vrouw Margaretlm, Kapt. ilo«/o/r, van Bremen naar Amfterdam; zynde hetzelve door de Loots' geftrand op een Zandbank, en vervolgends gezonken. — Op Goodwmfand het Schip die Hofnuns,, . Kapt. Sybrands, van Hamburg naar Mallaga; '\ jvolk is^ geborgen .- Te Mallaga door brfiid 't ^V^dolph Prednk, Kapt. van ■ Geftrand by /HV/^* 't Schip de Hercules, Kapt Lundgreen, van Salon.- F Met fchade binnen te Carthagena 't Schip Jtyj»..
' I5apt' F?Ur' van naar Hamburg.—
le ^/far, naby-Kopenhagen wegens lekkafie <fc Jonge Hilleije, Kapt. //or»y?r«, van Amfterdamnaar kopenhagen;, dezelve hoopte binnen 8 dagen zyne destmatie te bereiken. _ Te Tonningen Kabi • van Amfterdam naar Kopenhagen,
'lexelfche en Vlie-Lyst.
Dé w\ndJZU! WMitgeZeild * naai' J!Wf^
W?N. W.3' C" 4' NktS gePasfeerd- De Windi
Den 30 Juny. In 't Vlie niets gepasfeerd.
Den 1. july. binnen B. H. Pothuys en H. Fockes,, ™ St. Martin. — Uitgezeild H. Hendriks en %. Muller-, naar de Oostzee; J. Rikkerts en C. Norberg, naar Embden..
Den 2 Uitgezeild //. IFiegerts,. naar Noorwegen.'
Den 3. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en N. O. Helyoetftuls. ■
Den 1 July. DeFranfche Kaper le Courageux ié naar Zee.gezeild, en ligt onder, de laatfte battery van Goe/ee ten anker.. De Wind Z. W.
Den-3..De Kaper is heden in Zee gezeild, als*™Q(teC..L..de.Haarji naar Archanecl. De Wind'. Z.. W.. . •
Brie/ie.-
Den ï.ens.jAiiy;Nietsgepasfeerd.Dè Wind Z;W;.
W-EE-Ri-



C 35* )
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG gedurende de Maand Junij 1799.
't { baro- thermo- winbzn. luchtsge- r,„:: baro- thermo- winden. j IXTHTSGÏ-
jumj metir. meter. Stretk Kragt steldheid. j ' meter, meter. Strsek KragA steldheid.
' TJi W.Z.W 2 Zeer Betrokken. C30 49l Koord. 2 Betrokken. I
1 ^9io| 59 2 17 <3o 54 2 Zeer^Betrokken.
10 54 I 2 EenwetnigBetrokk.il j%o |48 — 2 Melder. :
C29 8i 53f zTtTW. 21 Betrokken. ~~' T3Ö 5°i • 2 Betrokken.
2 < 20 8i sif Z. Z. O. 2 Betrokken Regen. 18 < 30 54s '
} 29 7«- 52 2 Zeer Betrokken. | £30 - 4-8 |N. N. W. 2 .
C20 7 54 IZuiJ. 4 V3Ö T56 N. W. 2 ■
3 h9 6i 58 !Z. W. 4— i9 <3o i 58* 2 Zeer Betrokken.
/20 6j 52 j 2 F.e:i weinig Betrok1'. (.10 i 48 |N. N. W. 2 Betrokken.
C29 35 53^ Z. Z. O. 4 Zeer Benogen. y30 i 48 2 ~" '
4. s*9 a| 5<S Z. W. 10 Een weinig Becrokk. 20 < 30 1 55 ~ 2
/29 4 51 6 Zeer Retro'tken. | / to 1 } 4.8 2|-
f2Q 7<Si ~ 6 — \~ö 1 48 K.c.O. 2
N <29 8*5^ 4 21 <3° 6l» N'°- 2 Zeer Betrokken.
| Kp I0J jTf — 2 ■ ■ 1 I.30 ii|S7 N. N. O. 2 Betrokken.
r-C-30 52| W.Z.W. 2-^ - y.o ii 57 N. t. W. 2 Zeer Betrokken.
6 ^30 ii 6oi 2 Een weinig Betrokk. 22 < 30 1 67 2 ■ <
)3o rt s6t r-r— 2| : 7.3Q Til |N. t- O. 2 Helder. .
, f 3o 2§ 5.6f , 2 Zeer Betrokken. 1 V'29 10 62 O. t. K. 2 Een weinig Beüokk
7 < 30 3 63 West. 2 Een weinig Betrokk. 23 < 29 8| 68 Z W. 2-
I I30 3ils7 Noord. 2 ■ jao 3j 5it N K. O 2 Betrokken, Regen.
f'30 3||63i O. N. O. 2 Helder. ' v'29 10 j'53 " Betrokken. ,
! 8 X.30 3i 6J 2 Een weinig Betrokk. 24 < 29 io§ 54 2 Zeer Betrokken.
I X30 Af f53i N. O. 4 Helder. / 29 i'i 48 - 2| ■
'e3ö"~2~62T io. n. o. 4I-- n T3Ö 5Ör^ Z- O. aj ■ —
o <3o 1 7Ü N. O. 4 25 <3Q 1 62 Zuid. a.-
9 ).jjo \il 67 -2 3Q I 54 ■ 2lBetrokKen.
r-2Q lr3 gr g V2' 11 *157 N' W' 2j——
i ïo < "o nl -3 4 1 2« <29 11 6s 2 Een weinig Betrokk.
L.20 io| 58$ " N. K. O. 6 Zeer Betrokken. / 29 11 54 Moord. 1 Helder.
P29 „|IS3 NTÜ. 6 r— II V29 iii|s.5 ' IN. W.2 Zeer Betrokken. .
ït;'TlViïi'?3i —— <5 27 ^29H§6iï 2
)so « Koord. 4 ■ / 20 n| 54 N. K. W. 2
* -C3o ï153i n.u. 2 ■ — f] \3Ö I 55 ' ' N. W. 2 Een weinig Betrokk
) 00 X i%k 2 28 <3o I 64 ' 2 '
)29ii|48 N.t.W. 2| /.3Q ii sa K.K.W. 2 Betrokken.
V29 7i|50 vvêlT! 4 f Betrokken. I ^30 fll |N- w- 21; „ ' ,,
, W. t. K. 4 29 <3o 1 56 4 Zeer Betrokken.
tl* ll ïl W N W.tl * |N. K. W. 2 Betrokken.
C29 ' 7 49 IN. W. 4 ieer BetrokKen. j ^ 49é N. W. 2- —
ia ho 73 <o 6 30 <29iii57 West. 2 Zeer Betrokken.
).29 af 47* N.N.W. 4 /.29 "V53i z-=^_aJtonweiSj|B^k.
% C29 10 i47 ' IN. W. 4fBetrokken. C
15 <29ioi5ii - — 4 Zeer Betrokken. i
(29 li 47 K. N. W. 4 Betrokken. I / I , .
fïo 48 \. *i-—- ■" ■" r y i
16 <30 — 2I ) |
^30 4-,| Noord. 2 ■- - ., ,,, 1 .
- ' Gevallen liegen geduurende de Maand junij, 4 Lyn. De Uitwazeming is 47'.vn
■I l'l I ■■■■li 1 ■! 1IMIWII hiilllllllPHMMIMWrBBBMMMTrTTMMIinTtlTIMT^
Te Amfierdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart , Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan»
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Ktnstkundige aanmerkingen en waarnemingen omtrent de Verwery.
(Vervolg en flot van N°. 43. bladz. 340.)
III. Uts over de wyze van verbinding der Verwftoffen met de goederen die men verwt.
Het geen wy op bladz. 321 hebben aangemerkt, omtrent de verbindtenis van het Verwmeel met de goederen die men verwt, waarvan de hoogfte graad alleen het vast verwen uitmaakt, vereischt eene nadere ontwikkeling. Ten dien einde zal het niet ongepast zyn, de verfchillende gevoelens over dit ftuk kortlyk te herinneren.
Hellot, een beroemd verwkundigc, oordeelde, dat het verwen volkomen werktuiglyk moest behandeld worden. Men moest, volgends hem, de tusfchenruimten van het te verwen goed verwyderen, vreemde verwdëelen daarin doen dringen, en dezelven door een bekleedfel of lym zoo vast daarin opiluiten, dat noch water noch zon die wederom kon nithaalen. Men moest dus fyne verwdeeltjens neemen, welke door de in kookend water geopende -poriën der ftoffen gemaklyk konden worden opgenomen, en, de ftoffen weder bekoelende, door het lym, van eene voorafgaande bereiding daarin overgebleven, vastgehouden werden, even gelyk de Diamant in de kas van eenen ring. — Dit gevoelen omhelsde ook de Schryver van het Artïkel, onder Afdeeling li in ons 41 N°. medegedeeld. — Ondertusfchen fchynt het zeker uit natuurkundige gronden, dat de fynheid en dunheid der verwdeeltjens geenszins de oorzaak zy, waarom de ééne ftof minder van die deeltjens in zich behoude, dan de andere: want, indien dit zoo was, zoude eene ftof, hoe ruimer van poriën, des te minder gefchikt zyn om het verwmeel te verbinden; doch het tegendeel blykt | uit het voorbeeld der Wol, die, fchoon ruimere 1
Yy
portin hebbende, dan het Catoen en de Zycfe,
üorién hebbende, dan het Catoen en de Zyde» niettemin tot nog toe de meeste verwdëelen opneemt en die het langst vasthoudt. — Even w»inig is het lym der zouten, waarin het goed gebeten werdt, oorzaak van het vastbiyven des verwmeels in hetzelve, maar het een en ander fchynt illeén uit de wetten der aantrekkingskragt te moeten worden opgelost.
De nieuwe theorie der verbindtenis van de verwftof met de goederen verklaart dit verfchynfel dus uit eene fcheikundige verwantfchap tusfehen die beiden, en niet, gelyk Hellot, uit eene werkuiigiyke zamenhegting door middel van het lym, dat de zouten iu de te verwen goederen hebben nagelaten.
Dufay en Berthollet in derzelver Elémens de l'art de la teinture hebben reeds aangemerkt, dat de verwftoffen geneigd zyn, om zich in meerder of minder mate te verbinden met de opneemendc vitten ; want was dit' zoo niet, dan zou flegts een gedeelte dier verwftoffen in het goed blyven hangen, en daaraan de couleur van het verwmengfel mededeeien, terwyl het overige in het water zou terug blyven; daar nu integendeel het couleurend vogt der Verwkuip na het verwen zomtyds zoo klaar wordt als fchoon water, en dus alle de verwdëelen aan het goed gehegt zyn; waaruit zy dan befluiten, dat deze deelen minder zamenliangen met het water, dan met de vaten der Wol, b. v. —
Btrgmann was, volgends B., de eerfte, die dit Huk uit Chemifche gronden ophelderde, en de versving der Wol en Zyde in een doorZwavelzuuren jntbonden Indigo-mengM verklaarde, door eene ledcrploffing, gegrond in de meerdere verwantfchap der blaauwe verwdeeltjens met de Wol en £yde, dan met de verdunde zuuren; eene verivantlchap, by de Wol zoo groot, dat zy de In%o-ontbinding geheel van die couleur berooft, laar de Zyde zulks niet dan gedeeltelyk doet. Van deze verwantfchap hangt dan de vastigheid m deugdzaamheid der verwen af. En uit dit fcheikuadig beginlel laten zich meest



C 5*4 )
alle de verfehynfels der verwery zeer goed verklaaren.
De werking der bytmiddelen, in Neutrale- en Midden zouten betraande, en waardoor de vereeniging tusfehen het goed en de verwftof bevorderd wordt, rymt zeer wel met het aangenomen begin-' fel. Deze tusfehenftoffen toch oefenen eene verbindende kragt zoo wel op het goed als op de verwftof zelve, waarvan B. het volgend voor-] beeld, van den Catoendrukkery ontleend, ten' bewyze aanvoert. i
3 g§ Aluin en i eg Loodfuiker worden opgelost] in 8 eg heet water, waarby men nog 4 loot Alkali ui,t groeiende Itoffen getrokken (Vtgetabilifche Alkali), en 4 loot gepulverifeerd Kryt voegt.
De Loodfuiker wordt door de Aluin aangedaan, wyl de Loodkalk, als een onoplosbaar zout, met het Zwavelzuur nederploft. De hierdoor afgefcheidene Aluin-aarde 'verbindt zich met het Azynachtig zuur en de Loodfuiker, en vormt eene azynzuure Aluin-aarde. Tevens verzadigen het Kryt en het vegetabel loogzout het vrye zuur, dat uit de bygebragte zouten is overgebleven.
De voordeden van deze bereiding der azynzuure Aluin-aarde zyn: dat de Aluin-aarde nu door eene veel zwakkere verwantfchap gebonden is dan in de Aluin zelve, en dus hare oplosfingsftof gereeder verlaat, om zich met de goederen te verbinden. — Dat het azynzuur, waarmede de Aluin-aarde vereenigd is,veel minder op de verw werkt, dan liet Vitrioolzuur der Aluin zou gedaan hebben. — En eindelyk, dat de azynzuure Aluin-aarde zich niet cryltallifeert, en dus de loog, welke met Styffel of Gom verdikt wordt, om daarmede de plaatfen der figuren tebeftryken, niet kruimelig wordt, gelyk het geval zoude zyn, indien dezelve Aluin bevattede.-
Het Catoen op de plaatfen der figuren het bytend vogt of loog ontvangen hebbende, doopt men hetzelve in de Meekrap - kuip, waardoor het wel geheel en al gecouleurd wordt, doch veel donkerer op die plaatfen, die met het bytend vogt beftreken waren. Hier verbinden zich dus de verwdeeltjens met de Aluin-aarde en het Catoen , zoo dat hier drieërlei verwantfchap plaats heeft. Het Azynzuur, by deze gelegenheid van de Aluin-aarde gefcheiden wordende, trekt in de Kuip. —
Kookt men nu het Catoen hei haalde reizen met klei op, en legt men hetzelve vervolgends op de bleek , zo worden de verwdeeltjens, die zich met de Aluin-aarde niet verbonden hebben, door het klei-zuur opgelost, waartoe de indrang der lucht medewerkt.
Men kan dus aanneemen, dat de verwftoffen • ieheikundige eigenfehappen bezitten, welke zy ' door derzeLver onderfcheidene verwantfchap met
de zuuren, loogzouten, Metaalkalken, aardens", en goederen van Wol, Zyde of Catoen, uitoefenen; en vervolgends, dat de bytmiddelen of loogen mede in eene zekere verwantfchap konnen gebragt worden, zoo met elkander, als met de goederen en de verwftoffen, waardoor de verbindtenis tusfehen de twee laatften begunftigd wordt.
Volgends deze aangenomene beginfelen 'zal dan de egtheid of duurzaamheid der verwen haren grond hebben:
1. In de middelen ter voordbrenging van het Couleurfel (Pigment) uit de verwende itof.
2. In de gemeenfchap tusfehen dit Couleurfel of Verwmeel en het goed dat geverwd wordt.
3. in de werking der bytmiddelen zoo op het Pigment als op de te verwen goederen.
Het eerfte wordt vereischt, om eene goede, met verwdëelen wel voorziene Verwkuip te hebben. Het tweede is daarom noodzaaklyk, wyl hut Pigment, door onderfcheidene verwantfehappen met de Wol, Zyde en Catoen, zich door de ééne dier ftoffen gemaklyk, en door de andere wederom geheel niet, laat aantrekken. Zoo neemt b. v. de Catoen in die zelfde Verwkuip, welke der Wol eene Scharlakencouleur geeft, geene verw in 't geheel aan. Volgends Berthollet liet Dufay eens eene ftof maaken, welker fcheering van Wol en de inflag van Catoen was, en om verzekerd te zyn, dat beiden op dezelfde wyze bereid werden, deedt hy deze ftof vollen; evenwel nam alleen de Wol het Scharlakenrood aan, terwyl het Catoen wit bleef. — Het derde eindelyk wordt vereischt om die foorten van Pigment af Verwmeel, die uit zich zelf niet naauw genoeg met de te verwen goederen verwant zyn, daarmede te verbinden by wyze van een toenaderingsmiddel. De bytmiddelen of loogen zyn dus in de meeste gevallen dienstbaar om eene verwandfehap van toenadering tusfehen de Verw en het goed :e ftigten.
De wyze van werking der lucht en zon op de verwen is nog niet genoeg opgehelderd. Berthollet meent, d?t de zuurmakende ftof uit de levenslucht van den Dampkring zich met de verwen verbinde, en zoo derzelver couleuren verflaauwe, en tevens, dat die zuurftof op het waterachtig gedeelte der verwen werke, dat zy water vorme, en door de daarmede gepaarde verfchroeijing of verteering de koolftof der verwen de overland doe verkrygen, des de couleur der koolftof ïich met de voorheen aanwezige couleur min of meer zoude vermengen.
Men kan derhalven aanneemen, dat by het verven van vaste couleuren er, door de naauwe vervandfehap tusfehen de Verw en het goed, of wel ioor de innige gemeenfchap (affiniteit) der loog
met



C 355 )
met Verw en goed beide, eene twee- of dnevouwige verbinding ontftaat, die alleen in ftaat is om aan de invloeden der lucht tegenftand te bieden, en zich niet laat verbreeken dan door Scheikundigterugwerkende middelen. Uit dit laatfte zyn de
.Chemifche proeven ontftaan, die, gelyk men weet, zich altoos naar de verwen en bytmiddelen moeten richten.
By de gemeene Verwery worden de verbindingen der Verwen deels door zulke tusfchenkomende middelen, die verwandfehap genoeg met Verw \ en goed hebben, niet verfterkt, deels vooral, is • er geene neiging in de gebruikte verwen zelve, < om zich met de geverwd wordende zelfftandigheid genoegzaam te vereenigen; weshalven licht, i lucht, en andere oorzaaken, hier veel fpoediger eene verkleuring bewerken.
Uit dit alles blykt, dat het mooglyk zy, door uitvinding van een toereikend aantrekkings- of
■ verbindmiddel, alle gemeene verwen in vaste te veranderen (*).
IV. Voorfchrift om de Zyde door middel der Cochenille vast Ponceau-Rood te vemen.
Men ontbindt in vier deelen Sterkwater (Aqua forte) één deel Zeezout, en één deel Tin. Deze ontbinding lengt men aan met eene ruim dubbele hoeveelheid van water. In dit mengfel laat men de Zyde 24 uuren lang te weeken liggen, waarna men er dezelve uit neemt, en ze zoo lang in fchoon water wascht, tot dit niet meer melkachtig wit wordt.
De H. Scheffer te Stokholm meldt, dat deze infufie zomtyds de Zyde geel doet worden; doch dit heeft zelden plaats, tenzy het Sterkwater yzerdeeltjens bevatte', waartegen de Verwer in dit geval op zyne hoede moet zyn. — Even weinig bederft de opgegevcne ontbinding door het macereeren; men behoeft ilcgts de hoeveelheid te verminderen, en het gebruik er van dikwyls te hcrhaalen. Alleen moet men niet meer op éénmaal bereiden, dan men fpoedig verbruiken kan, want met den tyd ploffen zich eenige tindeeien neder. Na het indoopen der Zyde in dit vogt, moet men dezelve terftond uitwaslchen en nog denzelfden dag opkooken , ten einde het zuur geen tyd hebbe, om eene nadeelige werking op de ftof te doen.
(*) By deze gelegenheid moeten wy den geenen die belang by dit onderwerp hebben, ter lezing aanpryzen een nuttig en bruikbaar gefchreven (tukje, getyteld: Farbenkunde fut Maler und liebhaber der Kunst, von J. L. Hoffmam. Erlangen, 1798- 8°. het geen zich echter voornaamlyk by de verwen der Schilders bepaalt. Redatl-i
Men kookt de alzoo geweekte Zyde \ uurs lang met § dcekn Cochenille in een weinig of § deel water, zonder daartoe ooit eenig koud mengfel te gebruiken, op dat het zuur des te beter konne werken. Doch om Carmofin-rood te verwen, moet tnen eene grootere hoeveelheid Cochenille neemen. Het gekleurd vogt, dat overblyft, kan dienen jm de Wol daarin te baden, of wel volkomen te cooken. Ook kan men hetzelve bezigen tot het ichter verwen van Zyde, zelfs tot een echt Carnofin-rood, mids 1 k i\ once Cochenille op 1 g§ £yde er by voegende, en de Zyde vooraf weekenIe in Aluinwater.
Indien de Zyde in de ontbinding der Tm niet reel wordt, neemt zy vervolgends alleenlyk eene aooge Roozenroode couleur aan.
De manier van Zyde Scharlakenrood te verwen, 3oor Macquer in 1768 bekendgemaakt, is nagenoeg dezelfde met die van Scheffer. Hy geeft dezelve dus op: voor 6 gg Zyde mengt men in 4 68 Sterkwater 2. g8 geest van Zeezout (Spirit. Sal. Salini) en werpt er 1 once Malaks Tin, dat fyn gemaakt is, in. Met de byvoeging van Tin gaat men, in eene gelyke hoeveelheid, aanhoudend voord, tot dat omtrent 3 gg, zonder nog eenige verwcouleur aan het water te geeven, ontbonden zyn; de laatfte 5 a 6 oneen kan men te gelyk er in doen. De ontbinding moet donkerbruin en doorfclrynend zyn. Zoodra men ophoudt met Tin er by te mengen, doopt men er de Zyde in, die reeds in het eerfte zoogenaamd Orleans-bad geweest is, laat dezelve daarin \ uur liggen, wringt ze dan uit, en wascht die, tot zy in het water niet meer afgeeft. Om deze Zyde voords te kooken, neemt men \ f6 Cochenille en \ loot witten Wynfteen voor ieder pond, laat dit vogt kooken, en giet het over ter bekoeling, tot men er de hand in houden kan. Dan wordt de Zyde er in gedaan, en het vuur aangezet. Wanrcer de Verwkuip ééne minuut lang gekookt heeft, neemt men de Zyde er uit en fpoelt ze af. Deze Verw trekt de zeepdeelen uit, en valt llegts een weinig in het [loozenroode, wanneer men het goed 5 a 8 dagen lang in de zon hangt; hetzelfde geval heeft plaats met daarin geverwde Wol, waartegen de roode Saffloer-verw oogenbliklyk geheel vei bi kt. Behalven dat het verwen met de Saffloer duur en bezwaarlyk is, wordt daardoor ook het gewigt der Zyde niet, gelyk door de Cochenille -verw, \ verzwaard. . • • • • . ~
Wanneer men de in Tinoplosfing geweekte ^yae uitwringt, en eenen geheelen nacht in eene voude ontbinding van Aluin,? 1 once op ieder oint water, laat ftaan, dezelve voords uitfpreidt ifn te droogen, hierop wascht en eindelyk opkookt , neemt zy alleenlyk een bleek Ponfeau-
aan' ' Giet



( 35* )
Giet men de Tm-opïosfing droppelsgewyze in liet kookfel van de Cochenille, dan verliest dezelve zoo veel zuure deelen, dat het metaal nedergeploft en gekleurd wordt. Dit fcharlakenverwiglak, het geen in de vloeiftof omzweeft, hegt zich wel aan de Wol, maar niet aan de Zyde, al is deze met dierlyke fappen, of met Zeep uit Minerale vettigheden getrokken, hiertoe voorbereid.
Volgends de jongfte ontdekkingen worden alle dierlyke fappen door de Mcrcuriaal-Salpeter, onder eene min of meer roozenroode couleur, nedergeplofr: een verfchynfel, het geen veellicht over verfcheidene nog dtiiftere vakken der Verwkunde licht verfpreiden kan.
Wascht men de Zyde, na eenen geheelen nacht in eene Aluin-ontbinding geftaan te hébben^ behoorlyk uit, zoo dat al de Tinkalk, die vry is, daarvan afgefcheiden wo-de; brengt men ze dan andermaal in een nieuw Aluinwater, waarin zy 6 uuren blyft, en kookt men ze op volgends de boven aangeduide wyze, dan wordt zy alleenlyk Carmofm-rood.
Ontbindt men r. deel Tin in 4 deelen Koningswater,, mengt men hierby 8 deelen water, en laat men de Zyde daarin 12 uur lang trekken, vervolgends wasfchen, en daarna kooken als vooren, zo verkrygt zy eene blaawachtig Carmofm-roode couleur. — Even zoo, maar een weinig blaauwachtiger, valt de couleur uit, indien men, na het bytmiddel als vooren gebruikt te hebben, de Zyde uitwringt, in koud. water, door een weinig Vitriool-Oly zuur gemaakt, éénen- nacht laat trekken, vei volgends dezelve wascht, droogt, en opkookt.
Legt men," na de boven befchrevene maceratie, de Zyde eenen geheelen nacht in Aluinwater, en kookt men die, na gewaslchen, gedroogd en gekookt te zyn als boven gemeld is, nogmaals in eeu fterk Tinctuur van Cochenille, waarby men een weinig Vitriool - Uly voegt,, zo bekomt men eene fehóene Ponceau roode couleur.
Door de opgegeevene- infufie in eene koude ontbinding van Tin verbetert men aanmerklyk bet. rood van 't Verwhout, welk anders eene onvaste roode couleur geeft. Een fterk aftreki'el van Rood of Brafiliën-hout geeft aan de geele Zyde eene fcharlakenroodecouleur, die, fchoon minder dan die van de Cochenille, even wei fraaier en vaster is, dan by eene enkele weeking m Aluinwater, en zelfs de proef van Wynafyn kan doorftaan, gelyk echt Carmofm en Ponceau - rood, — Op dezelfde wyze kan men door- middel van het Campechehout, ook eene baaié Violet-couleur maaken. ' Door het opkooken in de met water gelengde ontbjudrng^ van Tinbeneemt men aan de Zyde.!
haren natuurlyken glans, gelyk blykt uit de volgende proefnemingen.
Men laat de Zyde i§ uur, of, zo er geene zeepacntige deelen in zyn gebleven, flegts 4 uurs in f der Tin - ontbinding kooken, wascht die, en kookt ze f uur lang met ft deelen Cochenille op;, en de Verw wordt eindelyk veel bleeker, dan zy eerst geweest is. Eenige droppels Vitriool-Oly in de Tinctuur geftort, verhoogen dezelve min of meer, doch de couleur blyft flaauw, en de Zyde zonder glans.
Gekookt in de Tin -oplosiing, uitgewrongen, en éénen nacht in eene ontbinding van I deel Aluin gezet, voords gedroogd, en % uurs met % Cochenille opgekookt zynde, couleurt zich de Zyde roozenrood, doch mede zonder glans.
Zoo verkrygt men ook eene Carmofm-roode Verw zonder merklyken glans, wanneer men de Zyde, na 24 uuren in eene ontbinding van Tin, koud zynde met Wynfteen verzadigd, geftaan te hebben, uitwringt, den geheelen nacht in eene andere ontbinding van 1 once Aluin op ieder pint water laat ftaan, voords uitwascht, en i uurs lang met g deelen Cochenille opkookt.
Weekt men de Zyde eenen geheelen nacht in de koude ontbinding van f Aluin, en kookt men dezelve, ha die wel te hebben uitgewrongen, met |s deelen Cochenille en een weinig Steikwater gedurende den tyd van ao minuten op, dan verkrygt men eene goede Purper-roode couleur.
Het weeken in een mengfel van Aluin- en Salpeter-ontbindingen is veel minder voordeelig, dan wanneer men flegts één van die beide zelfs Handigheden' gebruikt..
HUIS M I D D E L E Ni.
Om de Boter lang goed te houden. . (Volgends Kirschbaumf)
Men neemt twee deelen best Keukenzout,, één deel witte Suiker, en één deel Salpeter;,' ftoot dit te zamen klein, en mengt het naauwkeurig door elkander. Op ieder gg Boter neemt men 2 loot van dit mengfel, kneedt hetzelve wél daardoor heen, en bewaart de. Boter zoo tot het gebruik. —
De Boter,.op deze wyze behandeld,.verkrygt. sene zagte geaartheid,. ziet er keurig, uit, èn wordt nooit fterk noch pekelig van fmaak. Doch,, men moet dezelve, één maand laten: ftaan, eermen ze gebruikt.
Om:



C 357 )
Om van de Br andenetels Vlas te winnen. (Volgends denzelfden.)
Van de Brandenetels kan men, gelyk bekend is, Vlas gewinnen, het geen zelfs tot bet maaken van Neteldoek [dat daarvan, fchoon ten onregte, den naam ontleent] bruikbaar is. De Netel groeit- jaarlyks uit zyue eigene wortelen, en tiert weelig in eene vette , zwartachtige aarde,. -— De bdvenfte deelen der (tengels leveren een goed voedfel op voor de Koeien, en doen die veel Melk geeven; doch ander tam vee eet dezeiven niet. — Wil men eenen grooten voorraad van Netels teelen, dan moet men de plaats, waar zy groeien, omploegen, als het Bouwland, en ze voords ongeltoord laten groeien. — De rechte tyd om dezelven aftefnyden is, wanneer de onderlte bladen der plant beginnen zwart te worden. Men kan ze zelfs tweemaalen fnyden, de eerde maal, wanneer de Netelrups de bladen aantast, en de tweede maal tegen den Herfst. Men behoeft de wortels niet tegen de winterkoude te dekken, want dit doen de overblyvende ftengels genoegzaam. —
De ftengels gedroogd zynde, legt men.die in het water of' op het grasveld te rooten, gelyk de Hennip; de tyd hoe lang is niet te bepaalen,vvyl zulks van het weder afhangt, doch de rooting is voldoende, wanneer de draaden licht geel zyn; De dikfte en langfte (teelen moet men er uit zoeken, en één voor één met een houten hamer wel aan ftukken liaan; met de fynere (teelen handelt men als met de Hennip en het Vlas. Voords worden dezelven doorgaands even gelyk het Vlas bereid, behalven alleen dat de leden der ftengels, zoo wel van de grove als fyne INetels, naauwkeurig moeten gekneusd worden, wyl anders de draaden op die plaatfen afbreeken.
ÏL. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht aangaande het Instituut voor D o o ven en Stommen te Groningen.
[Met innig genoegen plaatfen wy, op verzoek van Diredteuren dezes lofiyken en nuttigen Inftituuts, het onderdaand bericht, terwyl wy. met' alle waare menfchenvrienden, ons over den aanhoudenden bloeiitand eener zoo weldadige inrichting., en over den onverflaauwden yver var, derzelveiv eerften. Infteller en zynen waardigen Medehelper,- gevoelig,verheugen. — Mocht eene
Vy
algemeene dedneeming der Natie beiden in (laaf (tellen, om nog meer zegen en verlichting rondom zich te konnen verfpreiden!]
Groningen den stj Juny. Heden nademiddag hadden wy hier het genoegen, dat de Kweekelingen van 'het Inftituut tot ondeiwyzing van
■o. ven en Stommen in 't Choor van de Broêrkerk hun Negende openlyk Examen deeden. De Inftituteur H. D. Guyot opende deze plegtigheid met eene zeer treffende aanfpraak, waarin hy voornaamlyk eenige trekken opgaf van de beste wyze om de jeugd te onderrichten, zoo wel Dooven en Stommen, als Hoorenden. Waarna de fchriften der Schoolieren vertoond werden , onder welken vooral twee zeer uitmunteden. Toen werden, ter befpaaring van tyd, aan twee uit elke der vier Clasfen fommen opgegeeven, welke ze met de gvootfte vaardigheid, zoo op hunne leyën1 als. op hoogftaande lesfenaars, ten einde een ieder hunne manier van werken te beter zoude kunnen aanfehouwen, uitrekenden. Hierna dicteerde één der Leerlingen met tekenen aan de' anderen, het geen hem door den Inftituteurmet deu mond wierd voorgezegd; als mede geheele volzinnen, welke hy zelf bedacht, en die de' andere in verfchillende bewoordingen opfchreeven. Voords vertelde hun Guyot -kleine verhaa-len door tekenen, welke de Schoolieren daarna alle met ongelyke woorden ter neder ftelden. Verder fchreeven zy verhaalen die hun uit de boeken opgegeeven werden, met andere woor-den en in een geheel verfchillende vorm en ftylop; gelyk zy mede zeiven iets opftelden, onderfcheidene vraagen van de Omftanders beandwoordden, verlcheiden fpreekwoorden verklaarden, en verwarde conftruétiën vol taalfouten, herftelden en in orde bragten. Zelfs dicteerde' één hunner iets, dat hy zelf bedacht, met den' mond aan eenen anderen, die het hem voorgezegde volkomen naauwkeurig opfchreef. Vervol-gends liet de volyverige Medehelper van. den; Inftitüfeur, de verdienftelyke- Metger,. verfcheidene Leerlingen de deelen van eene rede, en< byzonderlyk de kracht- en het onderfcheid der tyden , zuo door. tekenen als door woorden! verklaaren. Waarna hy overging om hunne vorderingen in het fpreeken te laaten hooren, be-ginnende met de jongstaangekomene, die hy' '^erst klanken, daarna enkele woorden en getallen, en eindelyk korte, volzinnen verftaanbaaren duidelyk liet uitfpreeken. Toen overgaanderot de meergevorderden, werdt door zommigeni dezer geconjugeerd, en-door anderen eenige verhaaien uit boeken voorgeleezen. Eindelyk hielden vier van hun eene zamenfpraak,, die door' Üe omftanders met> aandoeningen, van bewonder ring en genoegen werdt-- aangehoord,.- waarom, zy/
3 de^



C 358 3
/de vergaderde menigte ook bedankten voor der-1 zeiver betoonde aandacht en ftilte.
Na den afloop van dit alles gaven allen bevvyzen van hunne vorderingen en bedrevenheid in de onderfcheidene Handwerken en Ambachten, die zy beoefenen, door het vertoonen van eenig ftuk werks, dat elk van hun gemaakt hadt. Hierop werden aan die Leerlingen, welke nu als bekwaam van het Inflituut ontflagen werden, de bepaalde getuigfchriften en prasmiën ter hand gefield ; wordende vervolgehds nog elf Schoolieren met pramiën befchonken voor hunne gemaakte vorderingen in de Aardryks- en Zedekunde, in het Opftellen, in den Godsdienst, in de Natuurlyke Historie, in het Rekenen, in het'Schryven, in de Bybelfche Gefclhedenis, in het Spreeken, en in de Ambachten, alsmede wegens Zedigheid en Weetgierigheid. Waarna de Inftituteur, na den afgaanden Hoofd-Directeur hartelyk voor zynen aangewenden yver voor deze inrichting dank betuigd, den nieuwgekozenen verwelkomd, en de aanfchouwers voor hun toegenegen by wezen bedankt te hebben, deze plegtigheid eindigde, met het Inflituut ernftig aan de menschlievende bezorging en deelneeming van een iegelyk aan te beveelen. Eene plegtigheid, die de aandoeningen van bewondering en medelyden, van blydfchap en dankbaarheid, op het gelaat der aanwezigen zigtbaar zyn, en niet weinige traanen van het zuiverst gevoel deedt vloeien, en waarvan wy de beste hoop voeden, dat zyveelenonzertydgenooten opgewekt zal hebben, om daadelyk deel te nee men in de onderfteuning van deze loflyke Inrichting, ter verzagting van het ongeluk onzer Doofftomme Natuurgehooten! — Een ieder, welke zich hiertoe verplicht acht, kan zich ten dien einde alhier aangeeven by den Rentmeester van het Inflituut, J. S. Muller, en in de Departemen ten by derzelver Direéteuren.
Nog wordt by dezen bekend gemaakt, dat op den 25 April jongstleden, door de vergaderde Contribueerende Leden, na aanhooring van het jaarlyks verflag en nazien der Rekening, tot HoofdDirecteur is verkozen de Burger P.L. van der Steege.
S C II O O N E K O N S T E N,
Cfilleélton de 36 Port rails, reprefentant les Perfonnagts, qui out le plus marqué dam la Revolution Fratifdife, Dit ftel van 36 prachtig in Zwarte Konst uitgevoerde Afbeeldingen, van zoo veele perfonen, die ten goede of ten kwaade in de Franfche ttaatsomwending hebben uhgemunt, en zich
door geheel Europa doen noemen, is eigenlyk gefchikt om het tweede gedeelte of aanhangfel uittemaaken van de Tableaux Historiques de la Revoluiion Frangaife, een werk, waarvan reeds byna 70 Livraifons het licht zien, en het geen in elks handen is, des wy de waarde er van niet behoeven aantekondigen. Niettemin maakt de verzameling van Portraiten een volledig werk uit op zichzelve, en wordt ook als zoodanig aan de Intekenaars afgeleverd. — Zy derhalven, die de Tableaux Historiques bezitten, konnen niet wel een aanhangfel ontbeeren, het geen daartoe onaffcheidelyk behoort, terwyl anderen, wien de prys der Tableaux wegens derzelver uitvoerigheid te hoog is, zich niettemin door het aankoopen dezer verzameling van Portraiten in het bezit konnen Hellen van eene belangryke galery van afbeeldingen, voorflellende zoodanige perfonen, welker gelaatkundige befchouwing en korte levensgefchiedenis eene merkwaardige herinnering oplevert van de zoo enkelfoortige als verbazende gebeurdtenisfen der Franfche Revolutie, voor dit en de volgende gedachten, en dus onmisbaar is by de verzameling van zulke gefchiedkundige werken, die over dit onderwerp reeds zyn, worden, of nog zullen worden uitgegeeven.
Wat de uitvoering betreft, dezelve is ongemeen fraai. Elk Portrait, waarvan de meesten, zegt men, zeer gelykende zyn, en zommigen verre afwyken van de geenen, die tot nog toe van dezelfde perfonen zyn uitgegaan, is gedrukt op een folio blad Velin Papier, en boven aan in een groot Medaillon geplaatst. Daaronder ziet men, in eene byzondere afdeeling, zeer fraai voorgefteld de voornaamfte levensrol van den Man, wiens gelaat in het Medaillon is afgebeeld. — Terwyl hét overige van het blad gevuld is met eene korte fchets van deszelfs openbaar en byzonder leven, uitgedrukt in gefnedene Drukletteren. — Elke aflevering bevat 3 Portraiten, en kost by intekening te Parys 8 Francs. ■— De tot nog toe uitgekomene 6 Livraifons bevatten de helft'de;- 36, dus 18 afbeeldingen, en wel die van: Bailly, la Fayctte, Camille Desmoulins, Mirabeau, Dumouriez ,Neckcr, Chalier, Mar at, Charlolte Corday (deszelfs moordenares), Cecile Rcnaud, Jiobespierre, Chalier, Condorcet, Pelletier, RolandQdela Platlére), Louis X'/I, Petion, Lavoifier, en Fouquier -Tainville. — De meesten van deze perfonen zyn, gelyk bekend is, of vermoord of Geguillotineerd geworden; terwyl de beroemde la Fayette, na het doorworftelen van zoo veele ysfelyke lotgevallen, zich zedert eenige maanden, met zyne Familie, op Buitenlust, ' een Landhuis even buiten Vianen, met der woon heeft nedergezet, alwaar dezelve het hem zoo lang ontroofd genot eenes flillen, ambtlozen levens fniaakt. Redacteur heeft hem gezien, en kan
ge-



C 359 3
getuigen van de welgelykendheid zynes Portraits; alleen hebben keikers en tegenfpoeden eenige meer verouderde fpooren inhetoorlpronglyk gelaat doen ontftaan.
De aflevering gefchiedt by de Erve Guerin te Amfterdam, alwaar de reeds uitgekomene 18 Portraiten te zien zyn.
Bidmens du Desfin, ou Proportions des plus belles Figures de i'Antiquité, a fu/age de ccux qui fe des • tinent aux Beaux arts, &c. d Paris cliez F. A. Davld. 1798. 40. Pi:x 8 Francs. — Te bekomen by de Erve Guerin.
Dit kleen maar belangryk werkje, het geen niet alleen voor Leerlingen der Tekenkunde, maar ook Vöor alle Beminnaars van Teken-, Beeldhouw- en Schilderkonst volflrekt onmisbaar is, is bewerkt en uitgegeeven door den alömberoemden Graveur David, die, nevens Beryic, het Frarisch Graveeryzer tot eenen luisterryken trap van volkomenheid gebragt, en zoo veele heerlyke Konstftukken aan Europa gefchonken heeft.
Hetzelve bevat I. een eenvouwig onderwys of Catechismus in vraagen en andwoorden , behelzende de voornaamfte aanvangsgronden of eerfte beginfelen der Tekenkunde. en wel 1. Gefchiedenis der Konst. 2. Aanleg daartoe. 3'. Over de Grondbeginfelen (Principes). 4, Over de Evenredigheden (Proportions'). g. Over de manier van tekenen. 6. Over de Doorzigtkunde, Ontleedkunde, Uitdrukking , Smaak , Bevalligheid, Licht en Schaduw QClair - Obscur~), Harmonie, en het Landfchap,
II. Een del van 33 Plaaten, waarin voorkomen 37 afbeeldingen van Antieke beelden, met de afmeetingen van alle derzelver byzondere gedeelten, volgends de proportie van het hoofd, als 1/ Onderfcheidene afzonderlyke ledematen. 2 Apollo de Onverwinnelyke. 3. Endymion. 4. Esculapius. 5. Venus. 6. Andere houding van Venus. 7. Mars door Venus overwonnen. 8. Mars. 9. Mcrcurius. lo. De Liefde in de houding van pylen te fchieten. 11. Een zittende Bacchus. 13. Een Faunus. 13. Plerculcs eenen Centaurus vellende. — Voords 14—17 Vier onderfcheidene Hellingen van den Laocoon met de afmeetingen. 18, 19, 20. Drie verfchillende afmeetingen van den Hercules van Farneze. 21—04. Vier dito1 van den Apollo. 25, 25. Vier dito van Mdéager of den zoogenaamden Antinoüs. 27, 28. Vier dito van de Venus de Medicis. 29. Afbeelding, met meetingen, van eene Griekfche Herderin. 30. Twee afgemetene ftellin-! gen van den Egyptifclien 'Phermes. 31, 32. Pyra- S mus. 33. De zoogenaamde Gladiator of fiervende '. Zwaarajchermer, volgends Winkelmann een fter-! vend Held,
lil. Konstkundige Befclsiyvingen van den Las coon, Hercules, Apcllo, Mélêagér, de Venus, eiï den Gladiator, door den beroemden Winkelmann ,• voorafgegaan van eene inleiding over het Antieke door denzelfden.
Wy fpoeden ons , pm onzen Vaderlnndfche Liefhebberen en Beoefenaren, inzonderheid den Leerlingen der bevallige Tekenkonst, dit fraaie werkje bekend te maaken en aantepryzen, terwyl wy het Publiek tevens moeten herinneren, dat alle de hier voorkomende Antieken uit Italië nazi Frankryk zyn overgevoerd, en ziet» thands in het Mujaeum te Parys bevinden.
NATIONALE LOTERYEN.
In de ifte Week van de zesde Clasfe der 9ofte Generaliteits, nu Bataafjlhe LoTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 1 july, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos, en voorname Pryzen.
9de Lyst No. 28637 met / 10,000:-
10de No. 15808 — - 1000:-
I2757 — - ioco:-
6836 — - icoo:-
11de —— No. 34046 — - 1000:-
4:455 — - icoo:-
30 — - iooo:- j
12de No. 30759 — - 5,000:-
ZEETYDING.
Berichten
Van Delfzylmeldt men, dat op ieder der Sche-pen, onlangs door de Engelfchen op het Friefche" of Pinkewad genomen, 4 Hukken Kanon geplaatst zyn, om de kleine Schepen, en zo mooglyk' de' Kanonneerbooten, aldaar te neemen. Den 1 dezer kwamen zy daarmede de Wester-Eems binnen' om een Tjalk wegteneemen, doch zyn door de' Kanonneerbooten naar Zee gejaagd, zynde één Slóep met 6 man genomen enlteD^j/opgebragt,. gelyk ook denkelyk een gewapende Snik van hun is veroverd.
Men verneemt van Arnemuiden op Walcheren ,> dat door een met Engelfchen bemande Blankenber-ger Visfchuit, by het Eiland Schouwen, 5 Vis!. fchersfehepén zyn weggenomen , onder begunftf-ging van een Engelsch Fregat,Kotter en Logger.— En nog van Leeuwarden, dat een Engelfche gewapende Sloep in het gezigt van het Dorp Paafaïs 8 a io Schepen heeft weggenomen. — Ook zoudevan'



c 3<fc y
■•van de Frkfche Kust weder een aantal Engelfche Oorlogs- en Transportfchepen gezien zyn.
Te Bordeaux was, volgends brief van 23 Juny, sembargo op alle Neutrale Schepen gelegd.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te Boulogne de Engelfche Sloep the Helles en de Brik the Berry. — Te Lisfabon 't Amerikaansch Schip Raby, Kapt. Gerard, van Philadelphia; en 't Franfche Schip le bon Citoyén, van Guadeloupe. — Ie Tarmouth 't Schip de Bremer Vlag, Kapt. Meijer, van Bordeaux; en e/c 2 Gebroeders, Kapt. Alberts, van Embden; de laatfte hoopte vrytekomen. — In America 't Schip Baronfparre, Kapt. Loosk, van Alikanten. — Te Martinique 't Schip öfo /Jo/tf, Kapt. Noxfen, van Cayenne naar Hamburg.
Scheepsrampen.
Verongelukt op het Rif van Ameland 't Americaanseh Schip van J. Smith, van Hamburg naar Suriname, en nog een Schip, de naam onbekend.
Met fchade binnen in 't /^A'tf 5. //. Pothuys en /ƒ. Fockes, van 5f. Martin naar Embden ; dezelven zyn aangezeild, moeten losfen en repareeren, en men zou de ladingen met kleine Vaartuigen tragten optczenden. — Te Alicanten Kapt. G. H. Waak, van.Barcelona naar Lubtk, zynde aangezeild door een Oorlogfchip, en aan de tuigagie zeer befchadigd, doch 't Schip digt. — TeSwitteroe Kapt. Jacobs, van Pillau naar Embden. — Te Minurca met lek Schip Eliza, Kapt. Haaslop, van Londen naar Smirna.
Het Schip Dorothea, Kapt. Diedrikfen, van £*-
BERICHT.
De Uitgeevers der Oeconomifche Courant, zich zeer vereerd vindende met de Correspondentie van onderfcheidene Maatfchappyën en byzondere perfonen in ons Vaderland, waarin zy zich by voodduuring hartlyk aanbeveelen; moeten, uithoofde van de kostbaarheid der Briefporten, door welke het Fonds van dit Dagblad aanmerklyk gedrukt wordt, hunne geëerde Correspondenten verzoeken, dat zy voordaan hunne brieven en ftukken, ter plaatfing ingezonden, vragtyry gelieven te doen toekoomen aan het Adres van C. Covens,' op den Vygendam te Amfterdam.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendara.
GELTKHEID, V R. T HEID, BROEDERSCHAP.
A D V E R T E N T IE.
De AGENT van NATIONALE OECONOMIE der Bataaffche Republiek, wiens werkzaamheden zich uitftrekken tot Koophandel, Zeevaart, Visfcheryen, Fabrieken, Landbouw, en alle andere Middelen van Beftaan, adverteert hier mede: dat dezelve voor een ieder, die zoude mogen begeeren, over zaken, deszelfs Agentlchap betreffende, hem te fpreken, daar toe vaceeren zal op Woensdag en Donderdag, des Middags van 12 tot 2 uuren.
vorno naar Bremen, "is op de hoogte van Mallagain flegten ftaat door de Equipagie verlaten, die door een Engelsch Schip te Majorca aangebragt is.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 5, 6 en 7 July. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W.
Den 3. Uitgezeild 't Schip de Vrouw Hermina, Kapt. ƒƒ. Sant/er, naar Archangel. De Wind
W. z. w.
Den 4 July. In 't Vlie Niets gepasfeerd. Den'5. Uitgezeild C. H. Dykhuis, naar Noor~ wegen.
Den 6. Niets gepasfeerd.
Onder de Schepen, voor eenige dagen op de Wadden genomen, 'is dat van H. Everts, van Hamburg naar Amfterdam.
Den 7. Niets gepasfeerd.
Helvoetftuis.
Den 3 en 4 July. Niets gepasfeerd. De Wind W. en Z. W.
Den 5, 6 en 7. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en W. Z. W.
Brielle.
Den 3 July. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W.
Den 4. Gister waren twee Engelfche Loggers voor de wal, zynde een Stuurman door dezelven bykans genomen geweest, doch nog gelukkig ontkomen. De Wind W.
Den 5, 6 en 7. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W.



N°. 46. 13 July '7W'
OECONOMISCHE COURANT.
2V bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN. Iets over de Soja. ( Volgends Beckmann.)
Ouder dezen naam bekomen wy uit de Oost- Indien een bruin, ziltig lap, het geen zoo tot geurigmaking van onderfcheidene 1'pyzen , vooral van het gebraad, als tot verbetering van verfchillende foepen, gebi uikt wordt. Het komt uit Japan over in kleene houten tonnetjens, doch uit China en andere oorden van Oost - Indiê in glazen vlesfen, die by elkander in eene kist gepakt zyn. Algemeen en zeer oud is het gebruik der Soja in de "Oost; dezelve wordt daar in de plaats van zout by eiken maaltyd voorgezet, om het Vleesch, de Visch, en andere fpyzen daarin te doopen. _
Dc Japanners worden gehouden voor de uitvinders der Soja; ook trekt men de hunne voor boven andere foorten, fchoon kenners verzekeren, dat het verfchil meer in de pryzen dan in wezenlykheid beftaat. — Niet eerder, dan in deze Eeuw, fchynt de Soja in den Europifchen Handel gekomen te zyn: men vindt dezelve noch op de oude Pryscouranten, noch in de vroegere kookkundige werken, noch by Savary of Ludovtct vermeld. Kaempfer is de eerfte geweest, die de wyze van bereiding dezes laps by de Japanners in Europa heeft bekend gemaakt.
In de plaats onzer bekende Roomfche oïTurkfche Boonen gebruikt men in Oost-Indiê tot voedfel, eene daarmede vermaagfchapte vrugt, bekend 011 der den Botanifehen naam van Dolichos, waarvan ééne byzondere foort Dolichos Soja heet. Deze plant is geheel tuig; derzelver tedere ftengel groeit tot omtrent eene manshoogte. Zy heeft kleene, blaauwachtige of violette vrugtbloemen. — De ruige peulen bevatten gewoonlyk niet meer dan twee zaaden of boonen, die in gedaante, grootte en fmaak veel gelyksvormigs met onze Doperwten hebben, behalven datzy eenigermate
... Ia
eivormig en platachtig zyn, en voorzien van zwart-
eivormig en platachtig zyn, en voorzien van zwartachtige kiemen (*;.
Uit deze Boonen wordt de Soja voornaamlyk bereid. Men kookt dezelve in Japan af, mengt daarby dezelfde hoeveelheid grof Gavften- of Wytenmeel, (welk 'laatfte eene meer donkere couleur aan de Soja geeft), en laat het een en ander, 24 uuren lang, toegedekt op eene warme plaats ftaan, waardoor dit mengfel aan het gisten geraakt. Dan wordt er even zoo veel keukenzout, en anderhalfmaal zoo veel water by gedaan, en alles te zamen geduurende a a 3 maanden twee of driemaal daags met een lepel omgeroerd, en telkens wederom digt toegedekt. — Na verloop van dezen tyd wordt het mengfel doorgezygd, of door een linden doek geperst. Het doorgelopen vogt, in houten vaatwerk bewaard, wordt door den tyd klaarer en beter. De gebondene ftof wordt nogmaals met water begoten', en, na wederom eenige dagen omgeroerd te zyn, als vooren uitgeperst.
■Eckeberg geeft in de Verhandelingen der Zweedfche Academie aangaande de bereiding der Soja in China het volgend verflag: 35 m zuiver gewasfchene boonen worden een paar minuuten lang in een toegedekte ketel gekookt, tot men dezelve tusfehen de'vingers gemaklyk kan verbryzelen. Dan doet men die in eene zeef, en wentelt ze, nog vogtig zynde van het afgelopen water, in een fyn meel of bloem van even dezelfde Boonen, zoo dat zy daarmede geheel overdekt zyn. In dezen ftaat doet men dezelve in eene kleencre . zeef, of legt ze op gladde matten, ter hoogte van if duim op elkander, en zet ze in eene mand, die men met matten toedekt, 3 a 4 dagen weg, tot zy beginnen te fchimmelen. Daarop worden
zy
(*) Men vindt deze plant afgebeeld en befchreven by Kaempfer in Amoenit. Exot., by Bergius in de Verhandel. der Zveedjche Academie, XXVI D., by 1'hunberg in Kêra Japon., en by Jacquin in Collect. ad Botanie. £f Bijl, Nat Vol. I. .. Z



C 363 )
zy in de opene lucht, door de zon, of opeem warme plaats, zoo hard gedroogd, dat men de zelve met eenen hamer kan aan Hukken flaan, er nu wryft men ze tusfehen de handen, om hel meel en fchimmel volkomen er van af efcheiden, Alsdan doet men ze in een aarden pot, en giet er eene pekel op van 20 g§ zout, in 100 gg bronwater ontbonden. Deze pot wordt by dag in de zon gezet, en 's nagts toegedekt of op een warme plaats bewaard, zes weeken lang, op dat alles behoorlyk uittrekke. Zoodra de pekel donkerbruin en dik wordt, giet men die af, en kookt ze etlyke maaien op, om dezelve nog dikker te doen worden. Zommigen doen hierby Suiker, Gember en andere Speceryen, laten dit te zamen eenige dagen liaan trekken,en zygen dan het vogt door. <
ln de Pryscouranten der Nederlandfche Oost-lndifche Compagnie van 1775, !77<5 en 1777 komtde Soja met voor, maar wei in die van 1778, 1779 en 1780; hebbende toen ieder Kist of Kelder gekost i6~ a i8i gulden Banco.
■ Uit het gezegde blykt, dat de bereiding der Sofa zeer wel by ons zou konnen geleideden, indien wy flegts de vereischie foort van Boonen hier te lande konden bouwen. Dan hiertoe is, volgends Bergius, weinig hoop, wyl de plant zelfs in broeikasfen zoo laat bloeit, dat de zomer te kort is om vrugt te geeven. Doch dit is niet zelden het geval met vreemde gewasfehen, die door onze Tuinlieden in de ftookkasfen, ai te goed be-j handeld, worden opgepast. Vermids dezelven eerst beginnen te bloeien, wanneer hunne voe-! ding afneemt, en zy eenen ftilftand in het groeien j maaken, is het zeer mooglyk, dat dit in eenen' zeer vrugtbaren grond of by eenen te grooten toevoer van voedfel al te laat gebeure. Kweekt men diezelfde gewasfehen in een weinig magereraarde, -en minder bedekt, in de open lucht,' dan groeien zy wel niet zoo geil en hoog, doch zy bloeien eer, en draagen vaak rype vrugten, die zy, zoo lang de Tuinlieden dezelven ais zeldzaamheden in kweekkasfen bewaarden,nimmer hadden voordgebragt. — Het fchynt dus wel der moeite waardig, dat men proeven neeme, om deze Boonen in de vrye lucht te bouwen, en het is niet onwaarfchynlyk, dat zy dan, ten minden in zommige zomers, rype vrugten zouden geeven, te meer daar Jacquin uitdruklyk meldt, dat de plant te Mieenen ook in de open lucht groeide en het leven behield.
Althands, volgends de meening van Bergius, zou men, door de opgegeeveneofeenefoortgelyke beweikmg, uit onze inlandfche Boonen of Erwten eene Slja konnen verkiygen, die geen ander gebrek zoude hebben, dan dat zy al te goedkoop'en te ras in algemeen gebruik zoiide zyuj
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht wegens de Academie van Teken-, Bouw-, en Zeevaartkunde, te Groningen.
By een ieder, die eenigszins met de bronnen van den welvaard van ons Gemeenebest bekend is, loopen oogenbliklyk het oprichten en 111 ftand houden van Fabrieken binnen hetzelve, en het voeren van Koophandel en Zeevaart naar bunen, als twee fteunpilaaren in het oog, die wel voornaamlyk dezen welvaard moeten fchraagen, zal dezelve duurzaam zyn en toeneemen. Hy de.halven, die met eene waarlyk Vaderlandlievende zucht voor onzen bloei en welltaud bezield is, kan zich verzekerd houden, van daaraan mede te werken, zoodra hy arbeidt aan de verbetering van Handwerken en Zeevaart. De befchaving in deze vakken is zoo zigtbaar by alle nabuurige Volken tot het toppunt geklommen, dat er yver en werkzaamheid vereischt worden, om met hun op die hoogte te blyven, dat onze voordbrengfelen en de kundigheden onzer Handeldry veen, door mindere volkomenheid, ons niet aanmerklyk by hun doen daalen. Ieder menfehenvriend , en hy vooral, wien de welvaard en bloei zyner Natie ter harte gaat, befchouwt daarom, met eene waare deelneeming, de welmeenende pogingen, welke hy zyne Landgenooten ziet aanwenden, om dien ny veren geest te doen herboren worden, en die uitftekende talenten te Üoen herleeven, welke den voorouderlyken leeftyd kenlchetften, en ons Gemeenebest wyleer tot het toppunt van welvaaren bragten. — Vooral erkend hy met dankbaarheid de verrichtingen der genen, die met zoodanige loliyke oogmerken hunnen tyd en vermogens ten koste leggen, om, ter bevordering van den Natioalen bloei, nuttige Stichtingen en leerzame Kweekfchoolen opterichten. — Deze denkbeelden althands bezielden een aantal Menfchenvrier.den in Groningen, toen zy in het laatst van 1797. eene Academie yan leken-, Bouw- en Zeevaartkunde aldaar begonden te ftichten , en vervolgends met onvermoeiden yver tot ftand bragten. Hunne edclaartige poogingen bleeven ook geenszins onbeloond ; eene menigte Kweekelingen werdt weldra met het gelukkigst gevolg in dezen Tempel van Minerya onderwezen, en reeds belooft deze inrichting aan tydgenoot en nakomeling in dit Gemeenebest de fchoonfte vrugten. — Het bericht, welk wy voor korten tyd, omtrent de openbaar gehoudene Prys-uitdeeling dezer (lichting, (waarin, geduurende het laatfte jaar, 67 Leerlingen in de Tekenkunde, 6 in de Bouw-
kun-



C 363 >
kunde, en 10 in de Zeevaartkunde gratis onder- 1 wezen zyn, buiten het getal der geenen, welke daarvoor betaalen) in de Nieuwspapieren lazen, vermeenden wy alleszins eene plaats in ons Dag- / blad te verdienen, ten einde onze Landgenooten daardoor aangefpoord worden ter navolging, onderfteuning, of benuttiging van dit lofwaardig voorbeeld; wy zullen dat bericht in zyn geheel overneemen. -—
Groningen den 0.6 Juny. Heden werdt alhier by de Academie van Teken- Bouw- en Zeevaartkunde, in tegenwoordigheid eener talryke menigte Aanfchuuweren, de Uitdeeling der Pryzen aan de Leerlingen der onderfcheidene Clasfen en Orders van het vak der Tekenkunde openlyk verrigt. Ten dien einde verfchenen Hoofd - Directeuren en Inltituteuren des namiddags ten drif^ uuren in de ( Konstzaal van dit Gebouw; waarna door den Hoofd - Directeur P. de Gavere deze plechtigheid, met eene treffende Aanfpraak, geopend en voords de Pryzen, voor het grootfte gedeelte op Francyn gefchreven en met het Zegel der Academie voorzien, aan de eerden der geenen, welken om de eer der overwinning, in den loop van dit Jaar, hadden getekend, werden uitgedeeld; als: in de Eerste Classe, eerfte Order, aan J. C. Busch; tweede Order, aan Mejuffr. Guirtje van Olst; derde Order, aan S. P. van Idftnga. In de Tweede Ceasse, naar Pleister of Gips, aan G. J. Geufendam, en daarenboven nog tot aanmoediging een buitengewoone Prys voor het Boetfeeren, aan P. Gobbels en S. P. van ld/in- '. ga ter hand gefield; welke Leerlingen, alsmede zommigen, die de tweede plaats hadden verdiend, daarvoor, en voor het onderwys, aan deze Academie genoten, in dankbare bewoordingen, en een van dezelven tévens in fierlyke verzen, hunne erkentenis openlyk betuigden.
Hoofd-Directeuren, zoo wel als de Aanfchouwers, ftonden verbaasd over dc vorderingen en Konstwerken der onderfcheidene Leerlingen, en het genoegen hier over was op ieders gelaat zigtbaar te lezen. Vervolgends werdt deze plechtigheid door den Hoofd - Directeur, die dezelve hadt geopend, in gepaste bewoordingen gefloten, en daar by de veelvuldige ftukken van Konst, in dit Gebouw ten toon gehangen, ter bezigtiging aangeboden.
Hoofd-Diréctcuren moeten by deze gelegenheid berichten, dat tot Hoofd-Directeur, in plaats van den afgetredencn, PJ'ybe Wouters, op den 24 dezer maand door de Contribuerende Leden is verkozen de Medicina Do&or J. Reynders.
[Wy hoopen eerlang onze lezers met de inMch ting van, en het onderwys aan deze pryzenswaar dige Academie, waartoe ons thands de plaats-ontbreekt, nader bekend te maaken. Redaét.]
Z/i
'ryzen van eenige voornaame Koopwadren en Le*
vensmiddelen, te Amfterdam, den 8 July 1799.
'eper en Speceryen, by 't Êg in Bankgeld.
Peper, bruine . . - % 50
dito witte . ... ° 54
Nagelen .. . ft. 65
Foely blanke . . JJ 75
dito ongegarb. . • * 75
Muscaat - Nooten . ft. 440
dito ongegarb. . » 350
dito geftoken . = 300
dito ftukken . , 9 120 (
Caneel, lange . • s 155*1200
dito korte . . ioq
Geraffineerde Suikers by 't gg,
Candybrooden a 3 en 3 tg %
Poeyerbr. dito . , *
Raffinade dito . . 40^41
Melisfen, 1 gê . * 38! a 39^. '
dito van 3 dito , » 35 &3>|
Lomp Mëlisfen a 12 en 7 gg . = 34 a|
Witte Candy . . = 44 a45f
dito blanke . . * 39;&43i
dito geele . . > 365 & 39
dito ligt bruine . * 35^ 36
Basterden of Farih . » 22^31-
Bruine Syroop, by de 100 f8 8 84
rhee en Coffy, by 't gg.
Thee Boei in Kisten * ft. 31 aap'
Congo . s43a57
Soatchon . s 47 a 56
Pecco . » » 84 a 98
Hyfant Schin t *
Hyfant . . . \ = 86 a 104
Coffy, Martini: in Vaten. =24 a25
dito iu Baaien . ■
St. Domingo in Vaten » 22 a24
dito in Baaien ; = 24^25
Surinam. in Vaten = 23 824
dito in Baaien . « 24^25!
Bourbonfche . s 265 Java in Gonje, byioBaa- *
len, Ct. . . * 24
Lev. en Mocha . « 32 a 34
Zout by 't 100, van 404 Maaten.
Alamats . ♦ et 0253330
St. Ubes ♦ . =125
Lisfabons . . s 135
Olerons . . * noan^
St Martins . . * 1053110
Wit Zout .. . » 320 a 350
,2 Ta-



€ 3°4 )
Tabak by 't ff.
Variuas Cadix . .ft. ^,»,
VannasKust „ . fl%^0
Portonco . . . t6ito
Maryl. Bladen .
Virgiuy dito . .7310
Brafil. in Rollen ., . . 7*l°
Ukraine de 100 gg . i8a°o
Inlandfche dito . . 2oa^6
Carotten • • - 64*70
Kaas en Boter. ■ Kaas, de 100 gg.
EdamfeRoodkorst van divers gew. fixm'm
dito Witkorst . . -i~ai7 Stolkfche van 20 3 30.® . . jL,!,
dito van 10 a 16 eb . . - tóaig
asr,(sci:irao,K'
Boter de 92 gg bruto,
?e^/lhe •' /38 a 43
Leidfche < - 36 a 38
Fnefche . .. J4a^ó
Hooiboter -. , . |^||
Menige Graanen, by 't Last.".
Tarwe. gg\^
Poolfche,. bonte en witte. 1 2303280
— —roode ., -21030,50
Komngsb ..- -2IOa2Óo
Voorl. roode . . Iooa,2ao.
dito witte . ^j^,
Gron.. en Oldamot. , . IQoa220
Voorl. Gron. en 01df roodé'. - jooa'u.r
Fricfche .. . -2203350
Bovenlandfche . . 3IOa2io
Zeeuwfche . . . . - 240 a 370
Vlaamfche, roode en witte --saoasóo
Rogge.
Pruishfche en Koningsb. ggf iooa^io
Pomer en Stett. ■ _. . bS [ /9Q^10
Bnnne } " " - 1803200
Brab. en Vlaamfche .1 - 190 a 205
Gedroogde , ..: . . iga3£|
Garst.
Voorl.. Winter ,
Friefchc Winter j
Gron. en Old. Winter l geen vaste cours.
Zeeuwfche en. Overm. dito,!
Zomer dito - „ j
T/ayer.
Witte Voeder » * noarrj
dito Lider en Poolfche noair^.
Boekweit, &c. Brab. en VI. -j Bovenl. ( Amersf. en Goifche. f - e£ 28832: Voorlandfche J Paardeboonen .. = 43844;
Te Dordrechtt. den 4 July 1799.
Kooiz.,Inl.enZeeuwsch,periast 88., 92393. ^ Raap-Oly, per Aam. .. . 91 a 92 gl. Lyn dito per dito ..... 72 2,1
Raapkoeken,, per 1000 .. . 73 gl.
Lynkoeken, per dito. .. 100 ai.05 gl.'.
Den 5 July.,
Ruuwe Vlasfen, per Steen, .. 30350. ft..
Moutwyn, per Virtel .. . . 9^ ^
Genever, per dito .. . . .. . 9|
Luikfche Kooien, per Hoed. .. 23 a. 24 gl.
Waag dito, per ioq Waag . 2, gl..
Den 8 July,
Candybrooden: — » 44! a 45I
Boei/er dito. - - ... 42] a 44I
Rajfinaden - -.. 4Ii a 43
Melis/en, 2'en 3 gg, - 37 340^
Lompen -. 351 a
Stampfuiker - -~ - 36* a gt>i.
7 " " a5l a 34* Candy en, dty erfe •■ .. 35i a 45z - u - - - 4
Tè Schiedam,, den 10 July 1799*
Moutwyn 9 e£ de 30 Virtels., .zowakr jHw^ Geneyer 10. d2 dito, dito. G«zwr53en 54gl. per Aam, iV*£/.Gedr. Rogge 160 gg per. Last 313. ggl. (geveild))
Te Utrecht den 6. July 1799.
Witte Welt t - - - tot f 15I a ïfo
Roode dito. - - -. s 13I- a 14'
Rogge. ... ... - * 11,! 3 ia.
Boekweit» - — — » 8j| -



( 30*5 )
Haver - - - ƒ 6\ a 7
Paardebooncn * 9!
Pryzen van eenige Binnenland/bh e Ejfe&en, te Amfterdam, den 11 July 1799.
Recepisfen, Marine ."33 pCt. 365 a 37
dito j3a?5. fchaéverg. a 4 — 30 a 3 r£ dito 4 pCts. Heffing, a 3I —
naar rato van Comptoiren en Somm. 40 a 44J Rat» Refcripiiên., den 11 July
1799 • • 9*J a 94§
180.0 . «. 65^67
1 . . 49 a 51
2. . . 44 a 46
3 • • 41 342!
4, . . 40 a 41
Na den Vrede by loting . 34I a 351
Hollandsch geforceerd . . 35I a |
Vrywillig dito ..' .. . . 54! a 55,
Geld- fchaéverg.. . . .. 33 a 35
BEL EEN BANKGELD. 99* a * pCto.
Wisfel-Cours van 27'Juny 1799, te Amfierdam op de Steden
Madrid . ♦. 2 m: Ufo Y
Bilbao . . dito .. I o
CW«; •■ • dito f ^5
Sevilien • • dito J
Z«fc« . .. dito . s 56I Po/-? « Pórt" . r| Ufo van 3 m: * 56]
Venetiën .• 2-m: Ufo .. * 92.5 a 93'
Livorno . dito . = iioj a |
Genua . dito . * ioif
Parys, kort. betaalb. in Specie * 6i|
-. . . 2i. n1': Ufo . =
Bordeaux- . —- . s
dito . . i'Ufo . * 62 a f',
Hamburg, kort: Banco . « 40 ft..
dito . . 2 rn: Ufo . = 39I ft. .
Breslau . . 6 weeken dato; 9
Weenen . . dito . * 363 ft.
Zeeland . .- - »■ s
Rotterdam .- •■ - \ pCti
Bankgeldi «. .. * 925
NB.; De plaatfen , op welken geen WisfelCours is, zyn opzetlyk weggelaten.
Zz.
iSpecie-Cours te Amfierdam, den 27' Juny 17$$* Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15! Oude gerande dito . * 5 : i6§ Ligtc dito . ♦ - 48 :10 per once. Souvereinen . « 16:10 per ftuk.
Spaanfche Piftolen . » 45 : — per once. Franfche dito . "5 Pruisfifche dito . >*45:8 per once.I.uilenburger dito . j Nieuwe Louis d'Or . = 11: i2§ perftuk> Zonne dito . . s 11:15 . Guinea's . •■ = 12:16
Carolines * = n M5
Baaren Goud . =13! pCt.
Los Goud . . - 15"
Goude Crufaden . = 15J: —i
Pilaaren, per Mark Beo; y* 27: Mexicanen, per dito . 5 dito per ftuk . = —• ZlX
Fr. Ryksd. . . s — ."51 dito Kroonen, per Mark . =24:10 ditoditoperft.uk . =—•573-' Brab. Kroonen . « —;
Fyn Zilver, per Mark . = 2.6: 5dito van 11 penn. . % Is 2.6: 4; 'dito van 9 dito en daar onder jS f= 26: 3
Ducatons • . .g J - :6$ 7
iHoll. en X Ryksdaalers . =—:go Nieuwe Ryksd.. .. s■ —: 6 pCt;
NATIONALE LOTÉRYEN:-
In de 2de Week van de zesde Clasfe der 9offè' Generaliteits, nu Bataaf fiche LOT ER Y, welfie: is beginnen te trekken op Maandag den 1 July, zyn verder uitgetrokken de volgende' Nos. en' voorname Pryzen.
13^ Lyst No. 43566 met ƒ 1000:--
30991 — - 1000:"14de ■ No. 33721' — -■ ioöö;-- .
1708 — - 1000:-•
15de No. 16283 — - 1000:--
16de.—— No. 11545 — - 1000 :--
31656 — - 1000:-■ , 12443 ■- — — 1000":--
18^ —— No. 38409 — - icoo>-
33 ■ Jbb-



C 36ó )
t —— ====. ——
ALGEMEENE TAFEL
DER
WEERKUNDIGE WAARNEEMINGEN op ZWAANENBURG,
geduurende de Eerfte Zes -Maanden van het Jaar 1799.
TA AR 1 hoogte van den\lnooGTZ van deri.lH.zEzs. hoeveelheid
J . barometer. thermomet: ! wind: gevallenen TTJCHTSGESTELDHEID
i7oo r~-"^> r~^^) r^^ir-^-n uitgew:water
' groot: klein: groot: klein: |
d. I. d. I. graad, graad. ' gevall. uhgew.
dinT7 JeriTl 1W tW 26 daSen ^trokken.
den 1 's 37. den 27'srnorg1 O. — — 5 duo Helder.
JANÜARIJ. 'sav. en 28 'smidd 14 1 Z. 0 13 «ito Mist.
■smor. O. 1 dlto Sneeuw.
I 30.' sf 29. 2 44. 20 dag. O. den 24 en 31 Storm.
|j Vorst. '
I den 8 j| 26 dagen Betrokken,
den 8 den 2 den 23'smorg; N. O. 2 dito Helder.
ttfr-rttarit 'S aV' 'saV' 'SUlidd 4. fj N. O. on „ 1 dit0 Mist.
FEBRUARIJ., , z_ w 29 3 3 dit0 Sneeuw. 2 dito Regen.
30. 2. 28. 11. 44. 13 dag. : W. 1 dito Donder. 1 maal N. L.
I Vorst, i.' 3 d. Storm, den 12 zwaareStorm.
• den 3 1 ;den 30 _ ' 3°" dagen Betrokken,
i'ssv. d.den 14 den 25' en 31 N. O. 1 dito Helder.
ma abt :5.'sav.'s midd 'smidd'smorg O. „ _ 4 dito Mist.
MAART- den 7 25. N.NO. 3 9 2 dito Sneeuw.
I's midd I3 dag. N. O. 2 ' dito Storm.
|i 30. t! 29 s| 50. (Vorst. _ den ji zwaare Storm.
j den 1 : 28 dagen Betrokken,
den 30 den 10 den 23's morg O. 2 dito Helder.
a t>p tt i's mor.'smidd 'smidd1 26i Z. W. ,„ 2 dito Mist.
Al | Z.Z.O. 9 - 5 3 dito Regen.
30. 9! 28 lof 53 ï '4 dag. N. W. 6 dito Storm.
1 SVorst. den 10 en 24 zwasre Storm.
' ~ den 20 ' j i| ' 3o dagen Betrokken,
den 16's mor den 6 den 1 | O. * dito Helder.
. 1T 'sav. en ,'s midd Is morg Z. W. ,ft 1 dito Mist.
MAIJ- 'smidd ,,Z. W. 19 39 1 dito Regen.
30. 2I 29. 3| 64. 38§ W. 3 maal N. L. 1 dito Donderb.
II 5dagenStormdeii2oen24zw.St.
' ' ji 26 dagen Betrokken,
den 8 den 4 den 10'den 15' Z. W. 4 dito Helder.
T TT M TT 'smor.'smidd 'smidd 'sav. N. O. , ,, 2 duo Regen.
J u N NNW. 4 47 2 dito Storm.
30. 3| 29, 2f 73. 47. N. W. den 4 zwaare Storm.
, , 166 dag. Betrok. 20 dag. Storm,
den 3oden 10 den 10-Ien 8 j.. rT u t
JANUARIJ, Febr. IS dito Helder. 7 maal zwaaie
tot ' APril APril Jum'j oost. 92 113 ,2lditoMist- Storm.
6 dito Sneeuw. 2 dito Donder.
JUNIJ. «opiiMol 73. Mag. n dito Regen. 4 dito N. L. j
t ================================^
Si



C 3°> )
Verklaring van de Algemeene Tafel der Weerkundige Waarnemingen.
Daar wy,.na den afloop van elke Maand, in dit ons Dagblad eene '] afel van Weerkundige Waarnemingen, geduurende dezelve Maand op Zwaanenburg gedaan, hebben medegedeeld , oordeelden wv het niet ongepast noch nutteloos, by het einde van de eerlte helft des jaars eene Recapitulatie van alle deze Waarnemingen te doen, en aan onze Lezeren eene Algemeene 'J'afil van Weerkundige Waarnemingen te geeven, door welke zy in Haat gedeld worden, "om den Hoogften en Laagffen Stand der Baro - en Thermometers, de Heerfchende Winden, de hoeveelheid gevallen en uitgewazemd Water, en de Luchtgefieldheld in elke Maand gemakkelyk en by elkander te konnen vinden.
Men ziet dus op deze Tafel, welke in 5 Hoofdcolommen verdeeld is, vooraan de nannen der Maanden geplaatst, naast welke de Hoogjle en Laag/ie Stand der Barometer voor die Maand, met het tydftip wanneer, in de eertte coloni is aangetekend.
In de tweede colom is op dezelfde wyze de Hoogfle en Laagfle Stand van de Thermometer aangewezen , terwyl onder de laatfte mede, in hetzelfde vak, bet getal der dagen van Vorst, dat is van zoo veele dagen der Maand, als waarop de Thermometer doorgaands onder 3a0 geltaan heeft, gemeld wordt.
In de derde colom vindt men voor elke Maand vier ftreeken der Wind, zynde de bovcnlte altoos de Wind, die van de ie tot de 7e dier Maand geheerscht heeft; — de tweede die, welke van den 8e tot de 14e; — de derde de Wind, die v.n den 154 tot de aie; — en de vierde die, welke van den 22e tot het uiteinde der Maand, het meest gewaaid heeft.
Jn de vierde colom is de hoeveelheid van gevallen en uitgewazemd IPatcr in lynen uitgedrukt.
In de vyfue colom eindelyk, vindt men, onder den Tytel van Luchtsgejlelaheid, het aantal van B' trokAcne , Heldere er. Mistige Dapen in ieder Maand aaj getekend; terwyl de dagen van Sneeuw, Regen , S arm en Noorderlicht daarby mede te vinden zyn. — Bctreiïendc de aantekening van Stoim, zal het enkel nog nodig zyn, aan onze Lezers te herinneren, dat wy in N°.6. bladz. 47. van deze Courant gezegd hebben, dat de Kragt der Winden in onze Maandclykfche Weerkundige Tafelen naar de Hypothefe van Musfche/? broek, volgends welke 6 graaden kragt storm betekenen, is aangewezen; op die dagen dus, welke door ons in deze 1 Algemeene Weerkundige Tttfcl ,;ls dagen van Storm worden aangetekend, heeft de Wind met eene kragt van 6 graaden gewaaid; niet eene meerdere
kragt gewaaid hebbende, hebben wy deze dagen onderfcheiden door byvoeging van zwaare Storm.
Voords hebben wy, onder aan, nog ééns alle deze Algemeene Waarnemingen zaamgetrokken, en dus in het onderfte vak van deze Tafel den Hoogften en Laagffen Stand der Baro- en Thermometer, de Heerfchende Wind, de gantfche hoeveelheid gevallen en uitgewazemd Water, eni de Luchtsgejleldheid van alle 6 de Maanden, door elkander genomen, aangetekend.
Daar er ter zamenflelling onzer gewoone Weerkundige Tafelen, drie waarnemingen op eiken dag gedaan worden, hebben wy in het berekenen van het getal der heldere, betrokkene en ftormachtige dagen, elke aangetekende waarneming op \ gedeelte van een dag [berekend, dus maken dan b. v. 9 waarnemingen van Betrokken weder, 3 Betrokkene dagen uit}, terwyl wy, om niet in gebrokens te vallen, de overfchietende f voor één dag gerekend, doch f overbJyvende, het gebroken weggelaten hebben.
De nuttigheid eener dusdanige Tafel is zeer blykbaar, daar men nu op één blad, en als met een opflag van het oog, het refultaat der toepasfing van die menigte waarnemingen vindt, welke noodzaaklyk geweest zyn om hetzelve daarteftellen, en dus door een paar diergelyke Tafels over den ftaat des Dampkrings en Luchtsgefteldhei'd van ons Vaderland, byzonder van onze Stad en deszelfs nabuurfchap geduurende een geheel Jaar kan oordeelen.
ZEETYDING.
Berichten
De uitvoer van Tarwe is in het Oud-Markfch» op ftraffe van confiscatie verboden. — «Jok mag er voordaan geene Potasch uit Stlejië, Zuidpruisfen, Maagdeburg, Pommeren, Keur- en Nieuwmark naar buiten 's laiids gevoerd worden. —• Voords moet van alle ingevoerde goederen van Marmer en Albast eene belasting van 6 grosfen per Taaier van de waarde betaald worden.
Den 28 Juny h h lagen voor 't Friefche Gat by Schiermonikoog 3 Engdlche Oorlogfchepen,aBrikken, en daarby 17 diyerfche Vaartuigen, waarfchynlyk die op de Wadden genomen zyn. Een Kotter zeilde aren aan, een Óorlbglcbip'dm dB Oost komende, bragt een Kof en twee .smakken by het Ësquader. bes anderen daags vertrokken deze Schepen, en den Volgenden Zondagzagmen vier Oorlogsvaartuigen. — De attaque van 13 gewapende Sloepen "Sn 2 Snikken op net Wad, den ï July gedaan, is door de Kanunnee,booten de Otter tn de Vos afgeïlagen mee verovering van een
der



C 3°* J
der vymdlyke Sloepen. — 's l.ands magt 01 de Fems en JVadden zal tot beveiling der Scheepvaart verfterkt worden \ zynde reeds twee Kanonneer. Galeyè'n, te Amfierdam op 's Larids Werf gebouwd, derwaard vertrokken, welke eerstdaags van de overigen zullen gevolgd worden.
Op alle de in Franfche Havens zynde of komende Zweedfche Schepen is Embargo gelegd.
Oenomen en Geconfisqueerde Schepen, Genomen door een Hollansch Fregat 't Schip the Expeditie, van Montrofe naar Archangèl. — Door een Fransch Fregat genomen en naar Isle dcFrancè opgezonden 't Schip the Concord, Kapt. Thompfon, van China naar Phlladelphia; zynde vei vulgeucls dat Fregat zelf genomen, en aan de Kaab opgebragt. — Door een Franfche Kaper in de Spaansch Zee 't Schip de Hoop, Kapt. Jaköbs', van St'. Ubes naar Embden; de Stuurman en vier Matrofen zyn op een Zweed>ch Schip overgezet; denkiyk zou liet Schip ieVtgos worden opgebragt. — Door de Engelfchen op de Wadden de Schepen van H. Evers, G. U/fcrs en L. Dirks, van Hamburg.
Prysverkiaard te Parys 't Schip Jerfey met de lading, Kapt. Berends, van America naar Hamburg. — Te Aix 't Deensch Schip St. Thomas, Kapt. Janfen. — Te Gibraltar Schip en lading van Kapt. H. Alberts, vunSiyilte naar Hamburg, te Lisfabon opgebragt. — In Engeland 't Deensch Schip Graaf Bernsdorf, Knpt.Bona, onder voorwendfel van voor Bataaffche_ rekening te vaaren.
Vrygegeeven te Aix het Deensch Schip Rtfolution, Kapt. Hendriks. — Te Tarmouth 't Schip van Kapt. jones, van Embden naar Londen; dezelve moet te Sheernes quarantaine gaan houden.
GELTKHEID, V R T HEID, BROEDERSCHAP.
ADVER TENTIE. De AGENT vanNATIONALE O E C O N O MIE der Bataaffche Republiek, wiens werkzaamheden zich uitftrekken tot Koophandel, Zeevaart, Visfcheryen, Fabrieken, Landbouw, en alle andere Middelen van Beftaan, adverteert hier mede: dat dezelve voor een ieder, die zoude mogen begeeren, over zaken, deszelfs Agentfchap betreffende, hem te fpreken, daar toe vaceeren zal op Woensdag en Donderdag, des Middags van 13 tot 3 uuren.
BERICHT.
De Uitgeevers der Oeconomifche Courant, zich zeer vereerd vindende met de Correspondentie van onderfcheidene Maatfchappyën en byzondere perfonen in ons Vaderland, waarin zy zich by voordduuring hartlyk aanbeveelen; moeten, uit hoofde van de kostbaarheid der Briefporten , door welke het Fonds van dit Dagblad aanmerklyk gediukt wordt, hunne geëerde Correspondenten verzoeken, dat zy voorda'nn hunne brieven en ftukken, ter plaatfing ingezonden, yragtvry gelieven te doen toekoomen aan het Adres van C. Covens, op den Vygendam te Amfterdam.
Te Amfterdam, by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Scheepsrampen*
Verongelukt te Bengalen door brand 't Schip Charlotte, Kapt. Carnigue, van daar var Londen.
Op de Slootenermecr in Friesland heeft geftooten het Schip van B. Abels, van Hamburg naar Amfterdam, heeft veel fchade, en moet losfen en repareeren, flegts één vat Tabak was onbefchadigd. Nog op een Zandbank by Ameland vastgeraakt 't Amerikaansch Scbip Sophia, Kapt. Smith, van Hamburg naar Suriname; 3 man is verongelukt, doch men hoopte eenige takelagie te bergen.
Texelfche en Vlie-Lyst. Den 9 July. Nietsgepasfeerd. L)e WindN.N.O. Den 10 en n. Niets gepasfeerd. De Wind N. en Z. O.
Den 8 July. In 't Vlie binnen M. Willems, van Arawerpon. — Uitgezeild E. B. Holweyler en F. Blank, naar de Oostzee; J. H. Poolman en G.Ryns naar Embden.
Den 9 en 10. Niets gepasfeerd. De Wind N. N. U.
Helvoet/luis.
Den 8 July. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 9. Kapt. Steward, den 30 May als bylegger binnengekomen, is gister naar boven opgezeild. De Wind Z. W.
Den 8 en 9 July. Niets g'epasfeerd. De Wind W. Z. w.



N°. 47. 17 JuIy ,79S*
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, NyverheiJ, Koophandel, Zetvaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Kottften, Landbouw, en alk . , andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN. I
c
Iets oyer het werken yan Kanten in het 1 Ertsgebergte • j
(Uit eenen brief van den Hanoverfchen
Landbouwbeftuurder Zieglerf) i
— » /^elyk ik van Freyburg tot Augmtusburg J VJ aan de deuren van alle Boerenhuizen , Catoen had zien fpinnen, zoo zag ik te ZwSnitz ëü verder op naar Schneeberg overal Kantenwer- ' kers. By myne intrede in elke wooning vondt ik even zoo veele KantenWerk-kusl'ens over den vloer, als er vrouwen in huis waren. Kinders van 5 jaaren begonden reeds Kanten te werken, j waartoe hechts "4 paar Klosfen vereischt werden, en het fpeelgoed van een driejaarig meisje : beftaat doorgaands in een ronde Zak of Kusfen ; met vier Klosfen, voor Lits - koord gefchikt. — Hoe nader by Schneeberg, hoe breeder, fyner, . en fraaier Kanten er gewerkt worden; men maakt ze daar zelfs van Goud en Zilver. De vlyt dezer lieden levert een aangenaam fchouwfpel op, én boezemt achting v-bor hun in. Dikwyls heb ik een geheel huisgezin, uit grootmoeder, moeder en dogter beftaande, voor de deur zien zitten Kanten te werken, terwyl de mannen in huis bezig waren met het louteren der door hun gegravene metaalen. Meer dan eens zag ik eenen ruigbaardigen Grenadier in den kring van jonge meisjens onder een Lindeboom zitten, het zelfde werk verrichtende. Niet zelden vond ik ook eenen Mynwerkcr of Landbouwer daarmede bezig, indien hy er meer door dagt te konnen verdienen. In het ééne Dorp werden Kanten, in' het andere Blondes, elders Linten, zwarte Kanten, of ook witte, het zy van Tweern-garen, Neteldoeks-garen of van Zyde vervaardigd.
(*) Deze landftreek behoort tot den Saxifchen Kreits met de daarby ingelyfde Landen, en ligt op de Grenzen van Boheemen. Redabï.] 1
Aa
)oorgaands is dit werk door Kooplieden befteld* ie men daarom Kant-heeren (Spitzen-herren} oemt. Dezen leveren ook de ftoffen, b. v. Gaen en Zyde, welke zy uit Italië, Frankryk en 'laanderen bekomen, gelyk ook de modéllen Ier Kanten; het zyn kleine tyraunen der Fabri:eurs, welke hun uit armoede eene driedubbele vinst moeten overlaten. Evenwel ftaan zy, die leiteld werk hebben, er nog het best mede, vant de overigen moeten hun goed toch aan de jantenkoopers veilen, of hetzelve op de weekykl'che Markt te St. A?maburg brengen. — Eén jerfoon, geoefend zynde, en vlytig arbeidende, Lan de weeklykfche verdienden tot éénen Thaler '46 ftuiv. Hollandscli) brengen; doch'niet allen verdienen zoo veel. Ik heb Kanten gezien, vaarvan de el 3 dagen werkèns gekost hadt, en ïiettemin voor één Thaler verkogt werdt. Ook :ag ik % el breede Blondes met bloemen doorwerkt, als of het met de naald gedaan ware/'
„Ondanks alle aarigewendde vlyt konnen deze ieden echter flegts even beftaan, en voor weilige jaaren ftierven, by eene langdurige fchaarsreid, in het Dorp Crottendorf jjlfeen etlyke honierden menfchen, terwyl de overgeblevenen nog lang daarna de merktekenen van hunnen doöfjeftaanèn nood op het gelaat droegen. De wyze yan huishouding dezer Bergbewooneren is z er zonderling. De man, hy zy Mynwerker of Fabrikant, zegt tot zyne huisvrouw: vrouw! ik aezorg het brood, gy moet vleesch en groente verfchaffen, en het gebraad leveren ons de veriienlten onzer kinderen! — Dus bezorgen dan .ie kinders hunnen ouderen de lekkere beetjens, waaraan het ook doorgaands niet ontbreekt. — Vermids nu de man weeklyks zyn loon ontvangt, hydt de vrouw des 'zaturdags haar werk van i'ie week af, brengt hetzelve te Annaburg ter Markt, of wel by de Kantenkoopers, die 111 steden en Dorpen menigvuldig woonen, en voopt voor het gebeurde geld Oly, Vleesch, iyst, enz. De man, Bergwerker zynde,. verlient met het licht te houden weeklyks 1 Thaler, ï en



C 37o )
en de vrouw geeft het hem niet gewonnen. Jon! meisjens van 14 a 15 jaaren winnen omtrent c helft, bene Kantewerkfter, die hare eigene hui houding heeft, behelpt zich ongemeen fobe Haar gantfche middagmaal beftaatde geheele wee door iri Ranofleh (eene grove foort van Aard ai pelen), welken zy, in water gekookt, op ha; ichoot heeft (taan, terwyl het brood en het zoi naast haar geplaatst .zyn. Zoodra zy met de lii kehand eenen (lag doet, grypt zy met de regti band een Aardappel, doopt dien in het zoul lteekt hem in den mond, en brengt te gelyk no een fpeld aan onder den zoo even gemaakten (las Zoo vlytig en zuinig deze fchoone (want ik vei zeker u, dat veele van h,ar dien naam verdienen door de week is, zoo opgetooid en verkwisten is zy op Zon - en Feestdagen. Zy arbeidt ee reeks van dagen als eenedavin, ornharenminnaa éénen dag genoeglyk te konnen onthaalen. Wan neer er een Feestdag op handen is, rekent z< vooruit op denzelven, en arbeidt dagelyks vob eenige penningen meer, om de fchade daarvai mtenaalen. Even zoo handelt zy omtrent de Kemis or Jaarmarkt, welker bywooning nooit doo haar verzuimd wordt." '
,, Ik wil u nu ook de werktuigen dezer Fabri kanten befchryven. Een Kanteirwerkkusfen be itaat uit een zak van grof Linnen, ftevig opgevuld met Stroo, dat wel gebeukt is, in den vorm eener rol van 8 duim diameter en 9 duim iengte. Om hetzelve die gedaante te doen behouden, wordt «r aan beide einden een dun plankjen aan gehegt het geen van buiten eenige gedraaide boogen en -andere fieraaden heeft, ook wel met figuurèn beIchilderd is. Op deze plankjens wordt de zak vastgebonden, beftaande dezelve uit één ftuk Linnen, van 1 el lang en f el breed; doorgaands M zy met Catoen overtrokken. Deze Zak, of liever du Werkkusfen, ligt in een cylindervor mige bak, naar eene Koornmaat gelykende, en van dun hout gemaakt. Op hetzelve ipeldtmen het patroon der Kanten vast, zynde dit een ftrook groen, rood of ander donker gekouleurd Papier, Waarop de tekening met fpeldegaten is afgebeeld.Er zyn vrouwen, die voor den kost niets anders doen, dan zulke patroonen natefteeken, en die er van beftaan. Omftreeks Schnuberg hebben de j arbeiders niet eens deze nageftokene voorbeelden nodig, wyl zy naar het modél zelf werken. _ De arbeider zet het Kusfen voor zich, werkt zoo met de Klosfen, en draai:, naarmate zyn werk vordert, de Rol ofhet Kusfen van zich afin den eyliiiderbak. De gewerkte kant wordt agter her Kusien, onder een bekleedfel, waardoor het gemaakte werk voor fmetten bewaard wordt, on een Kantenraam of Kaart gewonden, of, zo de arbeid fiiel voordgaat, ouder het Kusfen doorgehaald,
'e en van vooren onder het bekleedfel geborgen, dtt le by het uitfcheiden des avonds over-de Klosfen s heen wordt gellagen. — Men behoort naaralyk r. wel op het oog te houden, dat de Kanten hier te k lande ongewasfehen worden afgeleverd, weshal)- ven men die zeer zindelyk behandelen moet. In ir Braband worden de Kamen doorgaands gewasfehen, it eer men die verkoopt. Een ftuk Kant houdt ge1- woonlyk 10 ellen; de Bhndes vallen wel to a qo :- ellen lang. Het grootfte deel dezer goederen wordt , m Polen, Rusband, Zwitjirland en Italië vertierd." g „ De Klosfen, die doorgaands eenigszins van ;. de gemeene afwyken,zyn van Ahorn-ofEschdoorn-
- hout gemaakt, gelyk ook de kapjens of cylinder) vormige Icheeden, welke daarover getrokken wori den, als het Gaaren er op gewonden is, 0111 dit 1 voor vuil en ruig worden te bewaaren. Hoe fyr ner de Kanten zyn, hoe kleiner Kloslen men ge-
- brmkt." &
1 j " het F*ren Wordt op de Klosfen gewonden r door middel van een Windfpoel, welk,"hoekleen 1 en eenvouwig ook, zonder afbeelding niet wel te
• befchryven is. Klosfen, Windfpoel, en-andere
• kleinigheden, liggen onder het Kusfen in den boven befchreven bak ten gebruike gereed."
„ Als men wil Kantwerken, zet men dezen bak voor zich op de-tafel, of op een Kantwerkersvaatjen van dezelfde hoogte, waarvan men zich hier doorgaands zonder den bak bedient. Anderen hebben een houten voetftuk, waarop de bak met het Kusfen geplaatst wordt. — By den winter plaatlen zich de Kantenwerkers gezamenlyk rondom eene tafel , in welker midden een kaars of lamp ftaat. Elk hunner heeft voor zich een met water gevulde glazen bol of K.intwerkers-vles, om daardoor des te meer liehtftraalen op het werk te doen vallen; op deze wyze hebben zy allen genot van één licht,, en beter, dan indien elk een byzonder byzonder licht voor zich hadt. — Nog vernuftiger is de volgende wyze van verlichting uitgedacht. Men heeft een ronde tafel, op vier pooten ftaande, in het midden van welker blad eene ronde opening gemaakt, en onder dezelve tusfehen de pooten een tafelbord of plankje vastgehegt is. Hierop wordt het licht geplaatst, zoo dat het door de opening (legts even boven het tafelblad uitkomt, moetende dus, zoodra het afgebrand is , wederom opgeichoven worden. Op de tafel ftaan zoo veele Ikiitvlesfen of bollen, als er arbeiders zyn, dus gewoonlyk zes. Dezen zitten op Taüouras, en hébben de Kusfens op ftoelen voor zich. — Des winters voegen zich de meeste mans by dit werk der vrouwen, wyl zy met ander werk niets verdienen konnen.".
„ Meisjens1, die voor het beraad zyn, hebben an Ier haar Werkkusfen een voetftuk met alierleie joate coupuren befcüiiderd, zynde zomts ;nn
den



C S7i )
den éénen kant een fpiegel, en aan de andere zyde de naam der eigenares aanpebragt. Ook verfiert men de (pelden, die op het werk fteeken, zomtyds met knoppen van gecouleurd glas of met cbraalen; gelyk mede de deelen der KlosfenAUerleie verfieringen geeft men ook aan de groote ïpelden, die men gebruikt, om een geheele party Klosfen nu en dan ter zyde te fteeken.enz.
[Voor het overige zie men over de Kantenwerkery in Pruisfen, en byzonder te Berlyn, Jacebfotis Schauplaiz der Pruifijchen Z: ugmanufaSiuren u.fi w. Ir. Band, Berlin, 1773. en men vergelyke over het geheele onderwerp de Encyclopedie Methodiqnc van iioland de la l'latiére, art. Dentelles, Blondes ê? Points. Deze laatfte worden met den naald ge maakt. De ouderdom dier konst is niet bekend; de oudfte Moiilterboeken zyn van het midden der zestiende eeuw. Te Rysfel wordt tot dit naayen der Kanten een Garen gefponnen, dat 1800 Livres het 16 pleeg te kosten. — Allerkostbaarst is ook die foort van kant,die men in Balie' Punto in Aria noemt, en welke het eerst voor het Huuwlyksbed van Keizer Jofephus te Venetië gemaakt is geworden. Ook werden daar in de voorige eeuw Kanten van wit menfchenhairgewerkt,welke LodewykXIV het eerst aan hadt ten dage zyner Krooning. Zie Zenons Opera Postuma. Tom. VIU.p. 317 en yolgg. JLedaét."}
Ophelderingen vregens de thands in Frankryk en elders gebruiklykc Sténographie of
verkorte SCHRYFWYZfc (*).
De konst om by verkorting te fchryven is zeer oud. De Grieken kenden die reeds; Xcnophon was"de eerfte, die, om de woorden Van Socrates optevangen, een verkort fchrift bezigde, waarvan Plutarchus de figuren befchryft. Het is aan de Sténographie, dat wyhet aflchrift der redevoeringvan Caio in den Raad over C<efars vonrgcllagen maatregelen tegen het verraad van Catilina te danken hebben." Cicero, die zelf ook verkort fchreef, en wiens vrygelatcne Tiro een uitmuntend Stènographist was, liet dit fchoone ftuk door een aantal Schryvers, in de Raadzaal geplaatst, uit Cato's mond nalchiyven. Voor het overige vindt men van deze konst by fforatius, Jtivenalis, Virgilius, Ovidius, Marttalis , Ennius, óeneca, Varro, Suetonius en veele anderen gewag gemaakt. By Aa/bnius vindt men een aartig lofgedicht op eenen zekeren Sncljchryver van dien tyd. — De Keizers zeiven leerden deze konst, en vermaakten zich er mede; zy werdt openlyk onderwezen, was by
(*) Vergelyk ons N». 41 bladz- 3l6>
A a
de Rechtbanken in gebruik, en alle Staatsftukker
werden oor/pronglyk in verkort fchrift opgefteld, fchoon zy geene kragt van wet hadden, dan na vervolgen d's vol u t gètchreven en behoorlyk getekend te zyn. — Op dezelfde wyze werden de aéten of gedenkfchriften der Martelaren in de eerfte Christenkerk zaamgefteld, en daarna op last van Paus Fabianus in gemeen fchrift overgebragt.
Schoon hef' aantal van Sténographifche Handfchrfften, uit de oudheid tot ons gekomen , kleen is, wyl men de meesten in de middeneeuwen verbrand" heeft, daar men ze voor het werk van toveraars aanzag, vindt men er echter etlyken in Frankryk, onder anderen die van Lodewyk den !Sr»omen, welken Carpentier in 1747 in gegraveerdefiguuren heeft uitgegeeven, met een Woordenboek tot gemak der lezeren.
Uit Italië kwam de konst naar Engeland, waar zy door een aantal geleerden onder veelerleie naamen en gedaanten werdt voordgeplant (*); geen hunner eVenwel bragt dezelve tot dien graad van volkomenheid, als Taylor, dien men indedaad den 1'chepper of herfchepper der Stén graphie mag noemen.
Onder de Engelfche Stènographist en gebruikten zommigen de voorfte, middenfte, en agterfte letters der woorden ; doch dit is geen verkort fchrift, en het vormt eene verwarde en onverftaanbare zamenftelling van figuuren. Anderen drukken de vocaalen uit door ftippen op eene byzondere wyze geplaatst, of breeken de woorden by lederfyïlabe af, om de medeklinkerts te zetten op zekere bepaalde hoogte, die de ie, <x", 3- vocaal enz. uitdrukt; doch alle deze methoden zyn belemmerend, langwylig, en verwarren het oog des lezers. — bovendien is hun Alphabeth doorgaands bezwaard met een zeer groot aantal van zinnebeeldige tekenen ter aanduiding van zekere clasfen van woorden , hoedanigen ook Seneca reeds ten getale van' 5000 hadt uitgedagi, doch die voor het algemeen weinig bruikbaar zyn, om dat zy een ontzettend fterk geheugen vereifchen.
bedient men zich integendeel van een Alphabeth, uit eenvouwige trekken zaamgefteld en gemaklyk te onthouden, dan zal de Sténographie veel lichter aanteleeren, en bruikbaarder voor ieder een zyn.
De verkeerde richting, die men eenen geruimen tyd lang aan deze konst gegeven heeft, heeft veeleu daarvan afgefchrikt. 'laylor heeft dezelve tot een zeer eenvouwig en niet minder volledig ftelfel terugge.eid , en Bcrün heeft dit ftellei overgebragt
(*) Onder anderen gaf Addy in 1687 een Nieuw Testament uic in verkorte lateis, het geen thands zee» ieldzaaai voorkomt, a a



( 37* )
bragt tot de Franfche taal, maar zoo, dat betzelve op alle andere tongvallen kan worden toepaslyk gemaakt.
• De Sténographifche tekens, Waarvan zich deze laatften bedienen, zyn geene willekeurige uit drukkingen van woorden, tot in het oneindige vermenigvuldigd; neen, hunne woorden zyn ge vormd door vaste letteren van een regelmatig en gelykvormig Alphabeih. Deze letters verfchil" len alleen door derzelver meerdere eenvouwig-heid, gemaklyker uitdrukking, en meerdere verbindbaarheid op het Papier, hegténdè zich dezelven aan één zonder tusfehenkomst van eenige bytrekken of linié'n, anders dan die de letter zelf uitmaaken.
Men behoeft zich niet te laateh affehrikken door de vrees, dat het aanleeren dezer Konstj veel tyds wegneemen,. de hand van fchryven bederven, of de zuivere fpelkunde verbasteren zal.j Bertin verzekert by ondervinding, dat een onderwys of eene overdenking van 6 uuren toereikend zy, om iemand een befchouwend denkbeeld te geeven van de gronden der Sténographie. — Daar derzelver tekens niets gemeens hebben met de gewoóne fchryfletters, kan" het gebruik er van zoo min de hand bederven, al> het beoefenen der Tekenkunde. — En., hoewel de. Sténographie als- het ware de echo ' der uitfpraak is , kan zy niet fchadelyk zyn anti de zuivere fpelling,. daar toch de verkorting v.m letters geene verkeerde aanwending of i'chakeering der lettergrcepen onderltelt. Dé onvergelykelyke Richardfon pryst integendeel overal in zyne Romans deze Konst aan.,, eri Muünatx, zyn beroemde vriend, deedt dezelve door zyn éigeij zoon aanleeren.
De door Taylor uitgedagfe methode, de yrugt van een veeljaarig onderzoek, onderwys, en v'-n tallooze verbeteringen,. heeft de algemeene goedkeuring van geheel (fr.ootbrittanje weggedragen, en hem een onbedenklyk groot getal Vin leerlingen en aanhangeren bezorgd. Dë beroemde Beaitie gaf hem getuigenis, ai* een man, die de fnellchryfkonst tot het hoogstmooglyk toppunt . van volmaaktheid hadt gebragt; en niettemin is T.. zedig genoeg oni te 'gelooven, dat hy den hoogden trap dezer wetenfehap nog niet bereikt heeft. Nogthands heeft, hy dezelve zoo zèéfvereenvouwigd.en onder vaste regelen gebragt, dat men volgends zyne manier in één uur riteer kan aflchryven, dan in 8 uuren cp 'de. gewoond \ wyze,
Vermogende en lezende menfchen vinden in " de Sfeaographi/che lectuur en Scbryfkonst een aangenaam en onderhoudend tydverdryf;- B. zelfs ) heeft de Emtfc van1 liousfnu, Mullere bykans ■ 'geheel,, de, werken, vaa- BernarU, een gedeelte 1
van Racine, twee .deelen der Fabelen van laFontaine, en meer andere werken, uit enkele liefhebbery in zoodanige tekens overgebragt. En indedaad,- het geeft aan onzen geest een wezenlyk vermaak, eene groote menigte van gefchakelde denkbeelden in eenen zeer klcenen omtrek te konnen zamen brengen. Men kan op deze wyze met cénen oogblik den inhoud van geheele bladzyden overzien; en was men voorheen reeds, door middel van een gebrekkig verkort fchrift, in ftaat den ^èheeieh Mids \&n Homerus-: in een nootendöp te bevatten, hoe veel kleener plaats zou men dan nu behoeven voor een Stémgraphisch afi'chrift van dit meestci ftuk!
Niet minder nuttig is de Sténographie voor Rechtsgeleerden er, Rechters, om de bewyzen van party, de uitfpraaken der Rechtbanken, de andwoorden der- befchuldigden en-gevangenen,. de verklaringen der getuigen enz. naauwkeurigaanteteekenen. In het berucht pleitgeding tusfehen Burke en tlastings werden "wederzyus verkortfclnyvers gebruikt. — Reeds voor io'SS wasdeze handgreep in Engeland algemeen in zw.jiig. Carcl 1. bediende er zich vanln zyne gevangenis, gelyk men uit cenigen zyner brieven .zienkan,, en (meier Carcl ii. werdt de Prediker AV fivsM'i -ais fchuklig aan hog verraad, ter dood veroordeeld wegens eene plaats in zyne Leerredenen, die in verkortfehrift uitgedrukt was. — .-studenten zyn in ftaat van-; daardoor, de 1 esfenhunner Hoqgleeraaren volkomen natefchryven.. Hoe bruikbaar is verder de Sténographie vuvr ' Reizigers die aantekeningen maaken-, voor hun die de*openbare -boekeryèn bezoeken, voor beminnaars van het Tooneel! enz. — Bungmgrduna% Geheimfchryvcr- van de Kamer der i-deien in Zveeden, is aldaar een wonder vurichvnfel van Snelfchryfkunde: niet alleen vangt hy" met: de pen t-lic de gefprekken der Redenaars in die Kamer op, maar. hy houdt zelfs aantekening van. hunne verfchillende ftembuigingen en ligchaamsbewegingen, des men, zyne' gefchrevens. handj[iiigen naziende, zich als het ware in de Raadzaal der li delen zelve vindt Overgebragt. . - De grootfte nuttigheid Vaa Taylors en ,'Jcrsinsleerwyze is, dat hunne gronden, zich in alle taaien en tot alle Landen laten overbrengen, en; .lus gefchikt zyn, om een algemeen-Sténograpfcsch■■ dipitabeih te vormen. De Boekdrukkers zullen hij hoogstwaarfcbynlyk verpligt zyn, zich voordian op. deze Konst met yver toeteleggen,. teii ritrde^van tyd. tot tyd.de Sténographijche uitgave/an fchriften, die by. hun. gedrukt-worden, te.: connen bezorgen.
Wyl 'de zin van- ieder Sténographisch woord; ifhangt-. van het geen er voorafgaat en volgt, is iet niet nodig, ...byzonderemcrktekenen.uitr.eden-■
keu,.



C 373 3
ken, ter onderfcheiding van zekere woorden, die, fchoon dezelfde 1 medeklinkers hebbende, uit hoofde van het verfchil der vocaalen in betekenis verfchilten; b. v. men en man; mannen en minnen; tittsn, zetten en zotten; daad en dood; enz. Een kleene graad van. oplettendheid is genoegzaam r ter oogenbïiklyke onderfcheiding van deze en andere vry gelykluidende khmkkoppeKrigeD. — Men mag, men moet zelfs aan bet vernuft iets overlaten, om het geheugen minder te belasten, en gelyk men de Algebra eene Ma» thematifche Stèn'osraphte genoemd heeft, zoo kan men de Sténographie eene fchryfkundige Algebra heeten-
. (Ilct vervolg tn N° 49.)
II. OECONOMISCHE' BERICHTEN.
Nattige inrichtingen in Pruissen.
Zedert 1730 heeft het Pruisfach Gouvernement , ter verbetering van het ras der Paaiden, ecm>e mvlen.van Klningwergen eene Paardenftoetery doen aanleggen en onderhouden. Men "heeft van tyd tot tyd Engelfche Heugden der-; waard doen komen, waarvan- in den beginne 'ieder 1500 Thalers kostte; doch vervolgend» ontboodt men anderen , die minder grof en•?waar waren, en dezen-kosteden niet meer dan jpö Thalers het ftuk. De oude Fredrik was te zeer aan het lpaaren gehegt, om deze Stoeteiy "in volkomen bloeiftand te brengen : de beste rasfen en Hengden werden er van tyd tot tyd •uit verkogt. Een fpan Waauwvl'ikkige Paarden, onder anderen , kogt Prins Potemkin voor de 'Keizerin voor scoo Ducaten ; 'm net volgend raar bekwam Prins Kadüvil een Koppel, dat nng fraaier was. Onder de tegenwoordige Regeering, die zich meer opzetlyk toeleg", op de volmaking der Stoeteryën, zouden dakraan; en aan de 'Vee - Artzenyfchool te Berlyn, reeds meer dan 3 millioen Thalers zyn ten koste gelegd. —
Deze Artzenyfchool zal nog etlyke jaaren vereifchen, eer zy in volle' werking komen kan. Men berekent het jaarlykseh onderhoud derzei ve op- i<-coo. Thalers. De Tuinen van den Graaf Reasfi 'zyn daarvoor aangekygt ter- forame van go,ooq. Thalers.. Het gebou.v, voor de Ontleedkunde gefchikt, kost alleen 30,000'Thalers, en de geheele inrichting, afgemaakt zynde, worut op 200,000 Th. begrooti - In-de Klein*, Schriften vermischten Inhalls van G. F'. Peterfen tzHauvvcr wordt, de fom, die jaarlykseh in de Prmsfjche Staaten ter inftundhouding. der Paardentuchi be•-ftefid-: wordt,.aangefi igen,op. 900,000.Thalers.
Ai
Afval van Beenderen en Hoorn to$ Mest benuttigd.
Te Tliiers aan liet Riviertje Drolle in het voor» malig Auvergne in Frankryk, en in dien omtrekft beftaan ten fninfte 20,000 menfchen van de Schaareri- en Mesfen-Smeedery; deze goederen, die niet fraai gemaakt, maar goedkoop zyn, gaan zedert de omwending, naar Spanje, Mexico, Peru, Buenos-Airos, den Levant en de Indien. Het gros Mesfen (dat is de 12 doufyn) kostte er m 1787 en 1788 niet meer dan 4, en het gros Schaarcn nier meer dan 6 Livfes. Evenwel gaf dit een en ander den Ingezetenen een jaarlykseh' inkomen van 1.600,000 a 1,700,000 Livfes. — Wvl nu dé Hegten der Mesfen en van andere werktuigen meestal van Hoorn en Beenderen gemaakt worden, benuttigt men, zoo het fchynt eerst zedert de laatfte jaaren, den afval, de {'nippers daarvan tot bemesting der landen, welk gebruik door Legrand in deszelfs Voyage en Auvergne enz. ten hoogfte geroemd wordt.: Zedert 1775 heeft men zelfs een Stampmolen aangelegd, om ook andere Beenderen tot dat zelfde gebruikte verbryzclen ; welke inrichting ook elders verdiende te worden nagevolgd. Het Oiuntaal van dit Poeder kostte in 1.788 - 7 Livrei 10 Sous.. Het best- fchiict zich deze mesting voor vogtige: gronden en voor de Wyngaarden.
Aanpryzing van het kweeken der Onechte ° Acacia- Boomen.
De beroemde kruidkundige Medicus te Man-helm gaf zedert eenige jaaren ftuksgewyze een werkje» uit onder den tytel van: Un achter Acaciïn-Baum, gefchikt, om in geheel Duitschland het kweeken van deze BoomJ'oort aantepryzen en in gebruik te brengen, en de kundigheden te' Verfpreiden, welke mèa tot het wel flaagen daarvan nodig heeft. Zyne pogingen zyn ook op verfchil lende plaatfen reeds van het gewenschtgevolg geweest, en men vindt werklyk hier en* daar in Duitschland geheele kweekeryën en jonge plantfoenen van dit nuttig en fierlyk Boom-gewasèh.. Men weet, dat de Acacia ■eens Americaanfche plant is, doch dat zy uit het zaad voordgeteeld, en onder elke gematigde luchtftreek, in eenen losfen en niet al te dorren grond; 'gekweekt kan worden.- M. raadt zyne Landge'yooten, dit in het kleine te beginnen,, en de: 'iKweekery allengs uittebreiden. De Acacia is.: leen Boom, dk niet alleen wegens deszelfs hoo-teen., zwaarerii. en 'gladden ftam, fierlyke blade! jWrt , en bevallige bloemen,; een fieraad voor
Land*-



C 374 1
Landgoederen en Bosfchen opleve t, miar zy i> tevens allernuttigst voor het gebrnk. Haar houc is taai en b.eekt niet licht; het dimt om er allerleie huiscieradien, ftoelen, tafels, kasfen, lezenaars enz. van tc maaken, ook is het zeer gefchïkt voor wagen.aslen, en om aan Huizen-, duikers en andere waterwerken gebruikt te worden. Volgends gcdaane waarneemingen laat Zich Wèze Boom ook in eenen fiegteren grond verzetten. — Wanneer men eenen hoek gronds met Acacia's bezaayen wil, moet men zulks aan fmalie"bedden doen, waar tusfehen breede paden blyven, en op eene plaats, die aan de vrye Zon is biootgefteld; zelfs is het voordeelig, dat men de-zonneftraalen tegen eene planken fchutting of planketfel opvangt — De fuelle gro.-i van deze Boomen ls proefondervindelyk bewezen. — Men moet het jong plantfoen by het verplanten niet fnoeiën, ten einde den groei der wortels niet te vertraagen. — Geen Boom lchikt zich beter tot het aanleggen van zoogenaamde Engelfche partyè'n, dan de Acacia. — De boven de toppen worden lichtelyk door de vorst aangetast, doch om .dit te verhinderen, moet men vroegtydig den grond romdorn den Ham met bladloof bedekken, waardoor de groei der wortels geftremd, de Boom tot (tilftand gebragt, en veroorzaakt wordt, dat de Zoo en lucht alleenlyk op de ftam cn de kroon werken, zoo dat de Boom in dat faifoen niet hoogeropgroeit, maar
alieen zyn hout wyder uitzet
M. vleit zich, dat Acacia-boom alleen in ftaat zoude zyn, om het gebrek aan hout, welk zich In den Winter van 1796 in Dui'schland, nevens de rampen des Oorlogs, zoo verfchriklyk deedt gevoelen, grootftendeels te herftellen; en daar zich in ons Vaderland diezelfde nood meer en meer knellend openbaart, daar de verzetting der Saifoenen allengs eenen grooteren voorraad van brandltoffen vereischt, daar onze Turf-Veenderyën reeds tot eenen aanmerklyken graad zyn uitgeput, en er zich gegronde vrees opdoet, dat dit Land binnen eene eeuw ook daaraan gebrek zal hebben, meenden wy het onze plicht te""zyn,door middel van ons Dagblad, de aandacht van onze Landgenooten, inzonderheid van de aangeltelde Machten, op dit onderwerp te vestigen, en hen dringend uittenodigen, om ieder in zyne betrekking kfagtdadigc pogingen te doen, ter invoering van de Cultuur der Acacia, en tot het aanleggen van Kweekeryën, Plantibencn en Boslchen van dat zoo voordeelig lioomgewasch, waartoe zoo veele driesthggendc of nog nimmer geopende gronden den landzautalommeicliynenaaiitemoedi'ren Wy verneemen met genoegen, dat van tyd tot tyd hier en daar in Gelderland geheele vakken ' Heide omgezonken en tot Sparrenbosch bezaaid! worden; duch ongetwyfeld zou de Acacia op den S
duur veel grorer voordeelei afwrrpen, en we* i enlyk. de Vaderlandfche bi ar.dftofvermeerderen.
Eenige zonderlinge trekken uit hei lenen van
eckhait.
Tot nog toe heeft men in Duitschland, zoo veel wy weeten, geene volledige levensbefchryving van den onder Frederik Willem* Regeering zoo beroemd gewordenen J. G. von Eckhart. Hoe merkwaardig nogthands het leven van dien man geweest zy, en hoe veel meer belang eene getrouwe befchryving van hetzelve zou inboezemen, dan geheele doufynen van andere alledaagfche levensverhaalen, waarmede men de Boeken en Tydr fchriften in Europa geduurig opvult, mogen onze lezers zelven beöordeelen uit de volgendezondcrlinge trekken van '$ mans lotgevallenen Character, ontleend uit een kleen, weinig bekend Fransch ftukje, getyteld: Ephratm Jufiifié; Memoire hiftortque & railonnéefur Vet at pasjé&futur des finances de Saxe;aycc le paralléle de f économie Prusfènne & Saxonne. A Erlang, d l'enfeigne de Tuut-est du. 8°. 1758.
„ Ik eindige, myn vriend! door u eenige byzonderheden te melden betreffende den beruchten Baron Eckhart, Minister der Financiën van wylend den Koning van Pruisfen. — Eckhart was Schoorlleenveeger te Berlyn, toen hy zich, door eene kansrekening ten behoeve van 's Lands kas door middel van zyn beroep, op eene voordeelige wyze by Frederik Willem bekend maakte. Deze zonderlinge en uitmuntende man intusfehen is geftorven in de ongenade van den grooten Frederik, welke, in de plaats van zyne dientten te begeeren, hem zelfs het grootst gedeelte derappoinclemcnten, door deszelfs Koninglyken Vader ter belooning aan hem toegelegd, hadt ontnomen. — Onder de Regeering van dezen Latftcn genoot ELckhart eene blakende gui st ten Hove; Frcdaik Willem hieldthenj voor eenen anderen Colbert, en het voor hem te Berlyn een fraai huis bouwen, waarvan het opfchrift boven den ingang aanduidde: daiheizclye '.en gedenkfluk was' van 's Konitigs dankbaarheid jegens ".entn waardigen dienaar.'''
Nog Schoorfteenveeger zynde , ftelde Eckhart den Koning voor , om zelf deel te neemen in het lchoonmaaken der Schoorftëenen in zyne Hoofd- en Hofftad. „ Sire! zeide hy, er is geen „ ééne Schoorfteen, die niet jaarlyks 6 a 8^m„ Jchen aan zynen SchoonmaaKer opbrenge. Ue „ menigte der lieden van dit beroep heeft het„ zelve in verachting doen komen, niemand maakt „ daardoor eenig fortuin meer; men meest dus „ deze lieden verplichten om eene andere kost-
« win-



( 375 )
rt winning te zoeken. — Indien Uwe Majefteït ,~, mynen raad wilde hooren, moest zy een rot „ (escouade) van ao a 30 Schoorfteenveegers op„ richten, welk getal voor geheel Berlyn genoeg„ zaam zoude zyn,mids men elkhunnertoeftondt v een of twee leerjongens te mogen houden. Zy „ moesten van wege de Kroon bezoldigd worden, „ en het uitfluitend recht van Schoorlteenveegen ,, hebben; maar daartegen moest Uwe Majet'teit „ op elke Schuorfteen eene jaarlykfche belasting „ leggen van 6 a 8 grosfchai. Dit zou, dunkt ,, my, eene blykbare winst geeven." — Frederik keurde zyn ontwerp goed, en bragt hetzelve met de daad in werking. — Er ontbrak niets ander aan de verheffing van Eckhart, dan dat hy éénmaal ten Hove werdt gebragt. — Daar hv het oor van den Koning hadt, wist hy dezen door zyne Oeconomi/che vindingen derwyzeinteneemen, dat Z.M. hem ten zynen koste liet reizen door zyneStaaten , en Memorié'n opftellen ter mededeeling zyner bevindingen. De Financier bevondt onder anderen', dat de Pruisftfche Bierbrouwers hunne Brouwketels op zeer hooge voetftukken geplaatst hadden, en deedt hun opmerken, dat zy, door de pootén 4 a 6 duimen te verkorten, veel brandhout zouden uitwinnen. Die goede lieden gaven hem gehoor en bedankten den vindingrykeu Eckhart; dan hy was de man niet, om hen daarmede vrytelaten. Hy verzwaarde hunne jaarlykfche pagten aan de Kroon niet de helft van het geld, dat zy langs dezen weg minder behoefden uictegeeven.
„ Door deze en fbortgelyke vernuftige trekken vermeerderde hy 's Koningsinkomltenmet2oocoo guldens. — Wanneer hy eer.s, onder het leezen van zeker werk met den Monarch, influimerde, liep deze op zyne teenen naar de Kame.deur, om' de geenen, die daaraan eenig gedruis maakten, te beltraffen, en gelastte hun den werkzamen Eckhart , zoo afgemat door zyne zorgen voor het welzyn van den Staat, in zynen llaap niet te ftoo-:
ren." j
. J754 kwam Eckharts Expcrimental-Oekonomie m het licht, een werk, dat, by zeer veele en grove gebreken , tevens veel goeds en nieuws be-' vattede. De tweede Druk daarvan verlcheen in 1763, en in 1779 bezorgde Profïsfor Suckow tejeria '< er eene gezuiverde en vermeerderde uitgave van.'
NATIONALE LOTERYEN.
In de ode Week van de zesde Clasfe der oofte Geueraliteiis, nu Bataaffthe LUTERY, welke is oegmnen te trekken op Maandag den 1 July, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voo;namc Pryzen.
19de Lyst No. 38454 mét / iooo:-
ao^e Ne. 33409 — - 100c:-
ziftc No 4866 iooo:-
. 30565 — - 1.250:-
rtyte i\o. 31203 — - 1000 :-
715 — - 20,cco:-
>T 439-6 ~ - icoo:-
zyi* ——• T\o. 2C503 — - icoo:-
21152 — - ioco:-
12065 — - 100c;-
247?<? No. 3534a — - 1000: -
35007 — - 1000:-
20922 — - 5,000:-
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Genomen in de West-Indien 't Schip the Thomas en Betfty, van Londen naar Tabago; the Arm, van Lancaster; the Princes of Wales, van Glasgow; eu the Experiment, van Halifax, alle drie naar Jamaica; voords the Induftry, van Wilmington naar de West-Indien.
Opgebragt te Tenerife 't Schip Attentie, Kapt, \de Jong, van Seviliën naar Altona. — Te Tarmouth j't Schip Anna Bouke, Kapt. Joukes, Jufrouw Mar[tha,en nog een groot Schip, allen van Bordeaux; voords de Schepen Ster te, Kapt. Johnfin, van Embden; de 2 Gezusters, van Hamburg, en de Franfche Kaper TAnacreon van 14 St. — Te Plymouth de Schepen Jupiter, Kapt. Mads, van Suriname naar Kopenhagen; enPallas, Kapt. Bursottien, van Udewal naar Aantes. — 'ie AIallaga\ Deensch Schip Minerva, Kapt. Lorentfe, van Gr" Tipoly naar Hamburg; 't Schip zal denklyk vrV zyn, doch de lading goede prys. — Nog te Tarmouth de Vrouw Maria, Kapt. van Papenburg, van Hamburg naar Antwerpen; Rofa Barbara Kapt Prat, van O/lende; Maria Adriana, Kapt. 'Altenal yan Newry naar Altona; de Jonge Ludwig, Kapt. Hcivage, van Amfterdam; de ïrouw . Anna. van Elbing naar Hamburg; de Sara en Bcrnhardus en Habet anker, Kapt. Lyderfon, beiden van ChrisHf"£,;i,de, 3 Cebrocae>'s■> van Elving naar Oliëndede Wilhelmina, Kapt. de Koe, van Amfterdam naar Embden; Friendship, Kapt. Sclanders, en Fründs Kapt. White, van Embden naar Londen. — No? te Plymouth de 2 Gebroeders, Kapt. Kuiper, van Bajonne naar Hamburg; Minerva, Kapt. CarUbn van Burdcaux naar Embden; en John, Kapt i)ay' van Lemr.ik. - Nog te Mallaga de 3 Deenfchl Schepen van Kapts. Hanfen van Petra>jo, m fourentjen van Gallipoly, beiden naar Liyurno; en J. A. Kolk, uk Noorwegen derwa rds; en de Zweed (che bchepen van Kapts. Bnnmehl Vdn Pattrmt,
en



en Lundfen van Trieste,beiden naar Lisfabon. — Te Port « Por* het hernomen Schip the IVohlfart, Kapt. Brand, van daar mar Ierland. — Te Ponteyredo door een Spaaniche Kaper the Mary Elifabeth , Kapt. Culley, van Lisfabon naar Londen. — Te O/lende de Engelfche Sloep //;o Fortitude.
Opgebragt te Lisfabon een Spaansch Schip, van Cadix naaf iPfera Crux. — Te föwfiï 't Schip van ƒƒ. ^f. Redelzcr, van Bordeaux naar Altona. — Te Tarmouth L. L. Dyk, van Amfierdam naar Noorwegen. — In Douyres E. - IV. Groenewald, van Rouen ■ naar Altona. — Te Guernfey H. Helman, van jB/z/tjmore naar Hamburg. — Te Jerfey 't Schip van y/. G'. Plette, van Bordeaux naar Bremen; 't zelve zit aan den grond en is vol water. — Te 7JW de Schepen Ranger, van Bordeaux, en </e Jufrouw Magdalena, Kapt. Pleenfihe, van Rouen, beiden naar Hamburg. — In Douyres 't Schip van Zorenfen, van Rouen naar Hamburg..
Prysverklaard te ó>. Af«/o Schip en lading van ƒƒ. Schroder, van Lisfabon naar Breinen.
Vrygegeeven te Tarmouth met betaling van de vragt, 't Schip Calypfo, Kopt. Schierman, van Rotterdam naar Altona; doch de lading zou ver kogt worden, waartegen de Kapt. heeft geprotegeerd.— Nog in Engeland 't Schip van & Muller, . van Bordeaux naar Amfierdam; met teruggeving
G E L T K II E I D , V R T H £ I D, BROEDERSCHAP. ADVERTENTIE. De AGENT van NATIONALE O ECONOMIE der Zta* aaffche Republiek, wiens werkl zaamheden zich uitftrekken tot Koophandel, Zeevaart, Visfcheryen, Fabrieken, Landbouw, en alle andere Middelen van Beftaan, adverteert hier mede: dat dezelve voor een ieder, die zo'ude mogen begeeren, over zaken, deszelfs Agentfchap betreffende, hem te fprèken, daar toe vaccererï zal op Woensdag en Donderdag, des Middags van in tot a uuren.
GELTKHEID, V R T H E 1 D.
ADVERTENTIE. De AGENT van FIN ANCIEN der BATAAFSCHE RE PUB Ld EK, als belast met de executie van het Decreet des Vertegenwoordigenden Ligchaams van den 6&n July deezes Jaars by het welk de Algemeene Bcgropting der Staatsbehocften voor deëzen loopende Jaare in zoo verre' ïs gealtereerd, dat de Post voor Intresfen van het resteerende Capitaal, voormaals ien -laste yanFrankryk genegotieeid', op dezelve^ Begrooting, onder de 22^ Summa, over den Jaare 1798 en-1799, d Drie ^Percent gebragt, als nu is gefteld op Fiér ten Honderd over het Jaar 1798 en Zes Maanden yan deezen Jaare 1799, — en waarby al verder is verordend, dat deze Intresfen, op de respective vervaldagen, in den Jaare 1800 mede zullen betaald worden tegen Vier ten Honderd over de resteerende Zes Maanden van het Jaar 1799, en over het vervallene in den Jaare i8co.
Adverteert mits deezen, by alteratie van het dienaangaande, by deszelfs Advertentie van den goten April deezes Jaars, bekend gemaakte, aan alle Houders van voorfchrevene Obligatiën, dat de Ontvanger-Generaal der Administratie te Lande gelast is, om, in conformiteit van het gedachte Decreet de ïntresfen tegen Fier Percent over den Jaare 1798 en Zes Maanden over het vervallene in deezen Jaare 5799 te doen aanbetaalen. —
Gedaan in den Haag, den i2t1cn July, 1799, het vyfde Jaar der Bataaffche Vryheid. * Ter Ordonnantie van voornoemden Agent.
'F. C. D E BO RL> E S. .
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
ran vragt en kosten' is de lading geconfisqueerd.— 'lexelfchc en Vlie-Lyst.
Den ia, 13 en 14 July. Niets gepasfeerd. DeWind Z. en Z. W.
Den 15. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 11 July. Uit 't Vlie naar Zee A.S.Pranger,naar de Ooszee.
Den li. Niets gepasfeerd. De Wind W.Z.WT.
Den 13. Binnen 't Schip Gustaaf Adolph, Kapt'. J. G. Troostrom, van Mallaga.
Den 14. Na Posttyd binnen een Galjas,de naam anbekend. De Wind W.
Helvoet/luis.
Den 10 en 11 july. Niets gepasfeerd. De Wind N. en Z. O.
Den ia. In Zee gezeild G. /I. Men/inga, naar de Oostzee. Twee Schepen, uit Zee komende, "zyn in het gezicht. De Wind W.
Den 13. De twee Schepen zyn van G. II. Qtiedens ï» IV. Broekfmit, beiden van Alicanten. De WTnd W;
Den 14. Niets gepasfeerd. De Wind W. Brielle.
Den 10 July. Niets gepasfeerd. De Wind N.
Den 11. Binnen F. Fredriks,van Bergen. Gister ivaren er twee vyandlyke Schepen bewesten de Vlaas. De Wind O.
Den 12,13 en 14.Niets gepasfeerd. De Wind W.



N°. 48. 20 JuIy 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
. Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zee~ vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Iets over den Mergel, deszelfs gebruik in ons Vaderland, en de aamvending daarvan ter verbetering der Bouwlanden by onze nabuuren.
De Engelfchen, Franfchen, Zweeden, Deenen, en vooral de Duitfchers, die de Landlyke Oeconomie over het geheel tot eenen hoogen graad van volmaaktheid gebragt hebben, weeten zich op eene zeer voordeelige wyze tot het bebouwen hunner gronden te bedienen van de in ons Land nog weinig bekende, althands weinig benuttigde Delfftof, die men Mergel noemt. — 1 -e in ons N°. 35. bi.' 277 voorgeftelde 5e en 6e vraagen van de loflyke Maatfchappy der IVetenfchappen te Haailem, nopends het vrugtbaar maaken der onvrugtbare Duin- en Zandgronden, vestigde onze aandacht by dit onderwerp; en daar de aart van ons Dagblad medebrengt,dat wy den Landgenoot zoo veel mooglyk alle hem onbekende hulpmiddelen ter bevordering van zynen welvaard bekend maaken, willen wy onze lezers ditmaal kortlyk onderhouden over den Mergel, befchouwd als eene gefchikte ftof, niet zoo zeer tot bemesting, als wel ter verbetering en vrugtbaarmaking deigronden, welke bebouwd worden. — Wy geeven thands maar eenige algemeene trekken, en zullen onze lezers nu en dan op dit belangtyk onderwerp terug brengen.
Mergel QMarga, Agaricus mineralis') is eene zekere kleiachtige of leemftof, vermengd met eene groote hoeveelheid kalkaarde; waaronder ook zand, doch veel meer Bitter-aarde gevonden wordt. Deze delfftof ligt op verfcheidene diepten in de aarde, en wordt zomts zeer diep uitgegraven, zomts integendeel maakt zy de oppervlakte van den grond uit. Men vindt ze inzonderheid op waterachtige plaatfen, aan Meiren, wier beddingen er dikwyls mede overdekt zyn, alsmede by de wellen in zandige oorden. Zy komt voor in onderfcheidene couleuren, als: rood, vleeschcouleurig, geel, wit, biuin, blaauw, zwart enz
De witte en geele Mergel echter komt het meest voor, en is het algemeenst in gebruik.
De voorname eigenichap des Mergels is, dat dezelve, aan de lucht en zon blootgefteld, verteert of aan korrels valt, en door byvoeging van zuuren opbruischt. — De Mergel heeft eene vetachtige eigenfchap, én komt in fmaak zeer naby de bekende bolus, van welken hy ook het kleevende of aanhangende aan de tong heeft.
Men ondertcheidt er drie voorname fooren van. 1.) Mergel-aarde of Stofmergel. 2.) Halfharde Mergel, Papier-mergel. 3.) en Steenmergel.
De eerfte foort is zagt en ftoffig; zy ontbindt zich grootitendeels in water, is dof van couleur, en voelt niet zeer vettig. Zy wordt meestal in de Kalkfteengroeven gevonden. — De tweede en derde foort vindt men doorgaands aan ftukken, het zy gebroken of gefchilfèrd, of ook in vaste laagen of beddingen, ^in de aarde.
De verhouding der beftaandeelen van den Mergel , belchouwd in deszelfs verfchillende zamenftelling, is de volgende:
1. Als Mergel, beftaat die uit 70 deelen Kalkaarde, en 50 deelen Klei.
2. Als Kalkmergel, uit 55 a 75 deelen Kalk, en 45 a 25 deelen Klei.
3. Als Kleimergel, uit 55 a 75 deelen Klei, en 45 a 25 deelen Kalk.
4. Als Gypsachtige Mergel, uit 75 deelen Klei, en 25 deelen Gyps.
^5. Als Gypsachtige Kalkmergel, uit 75 deelen Kalkmergel, en 25 deelen Gyps.
6. Als Gypsachtige Kleimergel, uit 75 deelen Kleimergel, en 25 deelen Gyps.
7. Als Bitteraardige Mergel, uit 75 deelen Mergel, en 25 deelen Bitteraarde.
8. Als Bitteraardige Kalkmergel, uit 75 deelen Kalkmergel, en 25 deelen Bitteraarde.
9. Als Bitteraardige Kleimergel, uit 75 deelen Kleimergel, en 25 deelen Bitteraarde.
10. Als Zandachtige Mergel, uit 75 deelen Mergel, en 25 deelen Zand,
b ii. Als



( 378 )
li. Als Zandachtige Kalkmergel, uit 75 deelen Kalkmergel, en 25 deelen Zand.
ia. Als Zandachtige Kleimergel, uit 75 deelen Kleimergel, en 25 deelen Zand.
13. Als Zandmergel, uit 50 deelen Mergel, en 50 deelen Zand.
14. Als Steenachtige Mergel, uit Mergel en Zwaarfpathaarde. — Deze ibort is gemeenzamer, dan men doorgaands denkt.
De Heterogene of toevallig bykomende deelen van den Mergel zyn meestendeels yzerachtige-, aard-, vette deelen, Vitrioolzuur, gemeen Zout, Loogzout, enz.
Eigènlyk is de Mergel niets anders dan een zwaar foort van aarde, dat doorgaands ter diepte yan één voet onder de oppervlakte van den grond ligt, en zich voordoet het zy als aarde, of als lei- of fchilferfteen. — Deze fteenachtige of verharde aarde wordt gewoonlyk na verloop van iaa jaaren tyds door de lucht, vorst en zonneftraalen tot een poeder verteerd, in welken ftaat komende, dezelve eenen luchtigen en losfen grond maakt, en dus gronden, die door al te groote vastigheid of fiyfheid, gelyk men het noemt, on vrugtbaar zyn-, als eene luchte byaarde zeer verbetert. —
Waar wordt de Mergel gevonden?
Gelyk hy in alle Landen van Europa voorkomt, zoo houden wy ons verzekerd, dat dezelve ook in ons Vaderland aan veele oorden te vinden zy, voornaamlyk is die overvloedig voorhanden in bergachtige ftreeken, waar de grond niet te veel dooiwaters en ftroomen befpocld wordt. — (Bekend is de Mergelgravery in den beroemden St-, Pietersberg by Maaflricht. (*) — De Natuur toch is onophoudelyk bezig, om in haren fchoot aardens tot fteenen, en omgekeerd fteenen tot aardens te vormen. — Men ontmoet den Mergel zoo wel in zwaare als in lichte gronden. Menigmaal delft de Landman een gedeelte daarvan op uit het midden zynes akkers, zonder de waarde er van te kennen; hyftoot, onder het graaven, op witte of anders gecouleurde fteenen, die voor de Spade afbreeken, en werpt die doorgaands,als een fchadelyk ding, ter zyde. Dit is niet zelden het geval, by het omzetten van zandige en Heygronden. — Het is alleen de Mergel, die zommige Landen als met eene witachtige oppervlakte bedekt.
In Landen, waar het regenwater diep indringt, ligt de Mergel zomts eenige vademen diep in den grond gezonken. — Zomts ontdekt men dien reeds even onder de oppervlakte der aarde.
In veen- en moerasfigc gronden is de Mergel niet te vinden, maar bykans alleen in zandige en bergachtige landftreeken. .— Wanneer men daar
(*) Men zie daarover Berlhefs Nataurtyke Historie van Holland, «11 andere Schriften. '
eene zekere dorheid en fchraalheid in den grond befpeurt, is zulks een doorfiaand bewys, dat er I Mergel voorhanden zy, wyl op denzei ven, als | eene vaste en zwaare ftof zynde, geen onkruid jwil groeien, inzonderheid niet die grasfoort, welj ke by Linnaus Confero heet, en die anders in vogtige Landen, by het ploegen, veel nadeel doet.— Welke zyn de voorname eigenfchappeni des Mergel s ? '
Deszelfs hoofdeigenfehappen zyn, behalven het weeren, gelyk zoo even gezegd is, van den groei der onkruiden, dat dezelve, in behoorlyke hoeveelheid en van de vereischte foort op het Land gebragt, de losfe, natte, zandige gronden tot meer getemperde, vaste gronden, en omgekeerd al te vaste tot meer rulle en opene gronden maakt, de overtollige vogtigheid uit de aarde wegneemt, en het fcheuren van den akker in groote droogte of vorst, waardoor de wortels van het Graan te zeer ontbloot worden, aanmerklyk verhindert.
De Duitfche Boeren fchryven aan den Mergel een mestend vermogen toe, en meenen, dat men, waar deze geftrooid is, geen Mest nodig hebben. Wy voor ons gelooven, op het voetfpoor van beroemde Scheikundigen en Landbouwers, dat de werking des Mergels minder beftaat in het mededeelen van vrugtbaarmakende deelen aan den grond, dan wel in het verbeteren en ter vrugtbaarheid voorbereiden van denzelven, hoewel het niet te ontkennen is, dat de kalkaartige en olyachtige deelen dezer delfftof konnen medewerken tot den groei der planten, die daarin geteeld worden. Zeker is het, dat men met minder Mest en zeldzanier mesting een Land, waarop Mergel gebragt is, beteelen, en daarvan een uitmuntende oogst trekken kan. De Natuurkundige Landman zal toch gemaklyk bevroeden, dat, hoe veel voordeel Kalk, Gyps, Mergel enz. ook aan den grond toebrengen, dit voordeel nogthands door bykomende dierlyke vettigheden of mestftoffen tiendubbel vergroot wordt. >
Hoe en tri welke hoeveelheid moet men den Mergel op zyne Landen brengen ?
Men ftrooit dien gelykelyk over het Land ter dikte van | duim; doch men kan van de witte en geele meer neemen, dan van de andere foorten» üp een akker van 300 vierkante roeden zyn ioo> A'agenvragten , door 4 Paarden getrokken., genoegsaam. — Nog moet men opmerken, dat er des te neer Mergel vereischt worde, naarmate de grond i/ogtigei is. Is er hier of daar een hoek van den ikker,die byzonder laag en vogtig is,men brengt ;r wat meer Mergel op. Bevindt men, dat hier Df daar wat te veel Mergel geftort is, zo werpt nen er eenige gemeene graszoodenoverheen, die, daardoor verteerd, den grond verbeteren.
Dan, niet voor alle Landen is de Mergel gefchikt;



C 379 )
fcriikt; dezelve is van geen nut in gronden die zeer droog van aart zyn, noch ook in vaste en vrugtbare kleigronden, waar hy veel meer fchadelyk zoude wezen; in koude, waterachtige, moerige gronden doet dezelve eenig nut, door de overtollige waterdeelen opteflorpen, den grond fteviger te maaken, en een vettig, voedzaam gras te doen voordkomen; in eenen rooden, kleiachtigen grond doet hy mede eenig voordeel, doch niet dan na a jaaren daarin gelegen te hebben. Dan, voornaamlyk fchikt zich de Mergel voor losfé, rulle, koude, natte zandgronden, hoedanigen men in ons Vaderland aan de Berg- en Duinkanten maar al te veel onbebouwd of in eenen deerlyk vervallen ftaat vindt, en welken men door dit middel in vrugtbare, wel draagende Landen zou konnen herfcheppen, indien wy moeds en nyverheids genoeg hadden, om het voetfpoor onzer nabuuren te volgen, en ons de wegen openden, om bet zy uit onze eigene landftreeken, of wel uit derzelver nabuurfchap, b. v. uit het Land van Maaflricht, langs de Rivier de Maas, eenen genoegzamen voorraad van Mergel te bekomen. —
En welke voordeden belooft ons het gebruik des Mergels?
Daardoor, Landgenooten! zult gy de vrugtbaarbeid van veelen uwer akkers verdubbelen, eene groote uitgeftrektheid gronds, die nu genoegzaam niets voordbrengt, vrugtbaar maaken en dus aanwinnen, uwe landeryën, die nu veelal door het onkruid ingenomen zyn, daarvan bevryden, en uwe Graanen eenen ruimeren groei en meer voedfel bezorgen, enz. — Dit is van te meer belang, daar het gebrek aan de gewoone Mestftoffen een der voorname oorzaken is, van het woest cn onbebouwd of zeer onvrugtbaar blyven van veele gronden in ons Vaderland, die dus voor den algemeenen volkswelvaard volftrekt verloren zyn, terwyl de Mergel, met een weinig Mest vergezeld, dezelven in fchoon, zwaar, vettig Bouw- en Weiland zou konnen herfcheppen. — Ook is het een groot voordeel, dat met Mergel beftrooide landen, mids vlak liggende, hunne vrugtbaarheid wel 15 a 20 a 25 jaaren lang behouden. — Getuigen hiervan ©nder anderen de Landlieden van Kupfferzell in 't Graaffchap Hohenlohe, die reeds yojaaren lang zich van deze Delfftof bediend hebben met dat gevolg, dat zy er ryk door geworden zyn. —
Wy zullen van tyd tot tyd iets naders hieromtrent mededeelen, en wenfehen vuurig, dat het reeds aangevoerde de aandacht onzer landbouwende Medeburgeren, byzonder onzer Vaderlandfche Maatfchappyè'n en van het Gouvernement, voor de eerfte maal of van nieuws vestigen moge, terwyl wy den geenen, die verlangt meer opzetlyk daaromtrent onderricht te worden, verwyzen n*ar de volgende fchriften:
Bbl
G. A. Suckows Anfangsgründe der OekonomifcJie
und Technifche Chymie. § 585. P. J. Maquers Chymifches Wörterbuch. I Th. f.
619—701. V. Th.f. 289. Wieglebs Handbuch der yj/gem. Chymie. § 1619. J. C. Schede/s Waaren - Lexicon, f. 54. Lemery's Woordenboek der Droogery'tn. bl. 486. W. Ltwis, Experimental Histtry of the Mater ia
Medica. p. 255. En Jordmarg Tjanlig til mager jords Förbdttring» Fleresthdes i fwerige funnen, enz. af L. W. Kolhof. Göteborg 1773.
Onfchadelyk Middel tegen de R u P s E NV
Men fnyde een gedeelte Bremkruid (Herbagen». ta~) klein, doe hetzelve in een pot, en vuile die ivoords tot aan den rand met kookend water. — Dit mengfel late.men ftaan tot den volgenden dag, dan doope men daarin een bezem, glazenwasfer, of iets diergelyks, en befproeië daarmede de Vrugtboomen, Kool, of andere planten, waaraan men Rupfen befpeurt. Hetzelve een en andermaal herhaalende, fterven de Rupfen.
Om groote Knol-S eldery-Struiken
te bekomen.
Men giet de Selderyplanten zeer dikwyls, doch laat'telkens den grond weder droog worden, op dat de wortels geenen waterachtigenfmaak verkrygen. Wanneer de planten half"volwasfen zyn , ontbloot men de wo.tels rondom van derzelver aarde, fnydt de by wortels of zydelingfche uitfpruitfels met een mes weg, en hoopt de aarde vervolgends wederom op tot de Knollen toe. Op deze wyze verkrygt men ongemeen zwaare Knol -Seldery.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nader ver/lag wegens de inrichting van, en het onderwys aan, de Academie van Teken-, Bouw- en Zeevaartkunde te Groningen.
Deze Academie, die in den jaare 1797. door eenige weinige edeldenkende begunftigers der Weten l'chappen cn des Vaderlands, naamlyk de BB. G.van Olst, W. Siccema, H. van Calkar, W. Wouters, P. de Gavere en G. J. Keifer, werdt opgericht, heeft thands reeds 289 deelnemende Leden > 2 aan-



C 3«o )
aangewonnen. - *ÏV Inftituteur in het vak der
rekenkunde werdt aangenomen de bekwaame Konstichilder G de San, en tot Inftituteur in de li''uw • en Zeevaartkunde aangefteld de nyvere en Kundige /(. J, Koers van Leeuwarden. Onder icheidene menfchenvriendeh hebben met raad er daad tot de.inlhndbrenging dezer Academie mede gewerkt; ondei anderen heeft de achtingswaardige Geneesheer y IV.Qu^im te GfoningeiT aan dezelve een volkomen manlyk geraamte, ter tekening naar de figuur, ten gefchenke gegeeven. — De jaarlykfche contributie der Leden is 5 guldens en 5 duivers, wel meer maar niet minder. - Zy zyn 111 Departementen verdeeld, waarvan dat te Groningen het Hoofd is. — De direcfie beftaat uit 6 Leden, in die Stad woonende. — De t eerlingen zyn in clasfen verdeeld. — Vermogende lieden betaalen voor het onderwys aan hunne kinderen te geeven eene zeer matige ibm, naar gelang der vakken van onderricht; minder vermogenden leeren tot minder prys, en geheel onvermogenden worden om mei geleerd. — Jaarlyks worden de verdjenften by elke clasfe beloond door uhdeeling van zilvere Medailles, door mededinging naaf een gouden Medaille, openbaar onderzoek, be zigtiging van het werk der Leerlingen, en bevordering naar hoogere clasfen. '
In het tekenkundig vak wordt onderwys gegeeven i.m roodaarde, ter tekening van klein? koppen, gro,te koppen, en naakte figuuren. 2. Naar Gips of Pleifter. 3. Naar het naakt menfebenneelj. Ln 4. Compofitie. — Ook zal er in 't vervolg om een gouden Medaille naar 't leven geichnderd of getekend worden.
Wat de verdere vakken aanbelangt, wordt onwezen :
I. In de zuivere Wiskunde; en wel in deze orde: 1. Rekenkunde - Stelkunst. - fl. Meetkunde. - i latte Pnehoeksmeeting. - 3. Verhevener Meetkunde, of Kegelfneden en Kromme lyneh.en Difterentiaal en Integraal- rekening; makende dit alles de Eerfte Clasfe uit.
II. In de toegepaste Wiskunde; en wel: 1 Werktuigkunde. - Waterweeg-, en Waterloop kunde. - a. Gezichtkunde. - Aftekenkunde. Spiegelkunde. — en Vergezichtkunde. - Zynde dit ue lwcede. Derde, en Vierde Clasfe-
lil. In de Bouwkunde, die de Vyfde Clasfe uit maakt ; en weh ï. Het tekenen der Orders, cn over de hoedanigheid derBouwfbffen — 2 Trapen, Gewelven, Schoorftëenen, Gebouwen, in 't algemeen en byzondr-r.
IV. In de Zeevaartkunde, zynde dit een afzon dcilyk vak; en wel: Stuurmanskonst. — Scheeps. bouwkunde. — en Berekening omtrent de lengte ' op /.et'. b
Ouk in de hcogfte Clasfeder Bouwkunde, en
der Zeevaartkunde, wordt jaarlyks naar een gouden Keremunt gedongen.
Voor het overige heeft de Academie, behalven eene Verzameling yan Stukken, nor uitgegeeven eene Schets van het Onderwys , het welk door den Inftituteur K. j. Koers aan de Teken-, Bouw en Zeevaartkunde zal worden gegeeven; kunnende men deze fchets, die zeer vulledigis, aanmerken als een legger of Compendium van's mans menigvuldige en oordeelkundig ingerichte lesfen.
Nog moeien wy melden, dat zedert den aanvang van 1798. weeklyks openbare lesfen by de Academie gegeeven worden.
Bericht wegens de Maatfchappy tot Nut van 't Ai.gf-Me en. — Departement
PUR MERENDE.
[Gaarne plaatfen wy, op verzoek, het volgend ftuk.]
Purmerende. 15 July 1799. Ook alhier t<a*t het Departement der Maatfchappy tot Nut van >t Algemeen, aan hare bedoeling met allen yver te beandwoorden. Niet alleen is door hetzelve eene Leesbibliotheek ten gebruike van den zoogenoemden Gemtenen Man opgerigt; niet alleen is door hetzelve aan Behoerbgen gelegenheid gegeeven, om, door de IVol/pmntry, voor 't minst gedeeltelyk in eigen behoeften te voorzien; maar ook was de verbetering van het Schoolwezen, zedert eenigen tyd, een byzonder doel van deszelfs werkzaamheden. Eene Commisfie uit haar midden, gevoegd by eene Commisfie tot het Schoolwezen dezer Stad, ook meest allen uit Leden des Departements beftaancte, en door de Municipaliteit aangefteld, toonde 'op laatstleden Donderdag, den n. dezer, dat zy niet te vergeefs werkzaam geweest was. — Op uien dag naamlyk hadt de plegtigheid plaats, van het uitdeden der Eerèpryzen aan de Schooljeugd. Des morgens ten half ro uuren begaven de beide Schoolmeesters dezer Stad, Honoraire Leden van ous Departement, zich met hunne Leerlingen in orde naar de groote Kerk, vervolgends werden de Leden deriVlmricipahteit, en daarna de Leden van het Departement, door tweeLedcnuit de School-Commisfie plegviglyk afgehaald, en hun b; zondere voor hun gefchikteplaatiénaangewezen. De Burger G» Habbema, jongde Leeraar der Hervormde Gemeente alhier, deedr vei volgends eene ko:te , doch gepaste redevoering, die door detalryk zaamgevloeide menigte met ziütbare biyken van genoegen werdt aangehoord. — De Eerepryzen, beftaande in werkjens voorde Jeugd gefchikt, yerden, r.a een voorafgegaan naauwkeurig ondersoek, aan de vuigende kinderen afgegeevèn:
In



C 38r >
In de Derde of hoogde Clasfe. Aan Piet er frauia. n
F. J. B. IFormer. J Aan Muus Krom. ^
Jfn Fisfeher. / d de p ^ Geertje Gorter C J Tryntje Kaai, j
En een Acces fit, aan
Jacob de Keuter.
Oer ril Kamman.
Jan ter Meulcr, Cornelisx.
Jan Comelis Portugees.
Elifabelh Schefer.
Doortje Hendriks.
In de Tweede Clasfe.
Aan Comelis Drcgman. r\
Gerardus Halsma. ( dfi eerfte pryzen. Doortje Klinkers. \ Antje Kegel. -j Aan Jan Bakker. ~\
Jan van Balen. ( d pryzen.
Grietje Heereman. f uc J Jojina Vlasman. J
En een Accesftt, aan Sybrand de Fries, s In de Eerde of laagde Clasfe..
Aan Ferdinant Reycrfe.
Jacob Koene. / d è ft p ^
- Antje Bosman, c ■>
Jannetje Berkhout. J Aan Jan Pappot.
Gerrit Brinkman. / , , Prvzen
iV^to/i Reyeffe. > de tweede iryzen. Chrisiina Wilkcns. j
En een Accesfit, aan Hermanus Rynink, en Tryntje Kortfljut.
Terwyl aan alle de overigen mindere Pryzen werden uitgedeeld.
Aangenaam werdt de aanzienlyke Vergadering verrascht door den Jongeling Hendrik Schaink, die in den mam aflet zyner Medelchoolieren eene gepaste dankbetuiging voor de vuist voordroeg. — Een weluitgevoerd Orgelfpel zettede aan dit alles luider by; traanen van eene warme aandoening waren niet vreemd, en alles werdt voleindigd ten genoegen der aan wezenden, en in 'i byzonder van de Leden des Depauements.
Bbi
Pryzen van eenige voorraame KoopWAARE» en Levensmiddelen te Amsterdam, den 15 July 1790.
De Gerafneerde Suikers zyn allen, behalven de ügtbruine, §a 1 a \\ 4 minder dan den 8 July.
De Martinique, St. Domingo,■ Surinaamfche en B'jurbonjchc Cvjj'y is \ d. per gg minder.
Te Dordrecht, den 11 July 1799.
Koolz.,In!.enZeeuwsch,perlast 88, 922193 r£ Raap Oly, per Aam. . . ( 92 gl. Lyn dito per dito . . . 71 a 72 gt. Raapkoeken, per 1000 . • 73 Lynkoeken, per dito • iooaio5gL
Den 12 July.
Ruuwe Vlasfen. per Steen . 30 a 50 d.
Moutwyn, per Virtel . . . 9,5 c£
G^n^ver, per dito . 9% a-
Luikfche Kooien, per Hoed . 035124 gl.
Waag dito, per 100 Waag . oö gl.
Den 15 July.
Candybrooden - - 435t a 44* $
Poeijer dito - 41I a 42^
Raffinaden - - 40' a 4i3
Mcllsfen 2 en 3 fg - 35i a 39| .
Lompen - - - 34] a 35;
Stampfuiker - - -' 35 a 38.Ï
Basterden - - - 24^ a 33
Candyën, diyerfe - - 34; a 45I
Syroop ... 88 U
[Tq Schiedam, den 15 July 1799.
Moutwyn 9 c£ de 30 Virtels, zonder Fust, Genever 10 rf- dito, dito. Genever53en 54gl. per Aam, Amfl Proef. Gedr. Rogge 160 fg per Last aia ggl.
Tc Rotterdam, den 15 July 1799.
Nieuwe Zeeuwiche Tarw, 34 a 36 $ deZ. Zak.
Gemeere dito . . 31 a 33 — ■
blaauwe dito . 26 .t 27 •
Zeeuwiche Rogge . 24 a 25
3 Eia»



Bwbantfche Rogge ; 20o a aio ggl. 't Last.
Vlaamfche en (irab.j ndfcne
boekweit, op 150' 3 03 0
Paardeboonen . . s<f a .
Wintergam . . % a ^ g|,'tHoed.
Zomer dito . . . 70 a 7" - '
FnefcheBromvhaver . 34 a g ^ 't Last.
ditoZeeuwfche . . . 5Sa 54 gl. 't Hoed
Pryzen van eenige Binnenlandfchc Effecten, te Amsterdam, den 18 July 1799.
BATAAFSCHE REPUBLIEK.
_ Intr. Prys pCt.
Recep. van Anticip. Penn. ten
laste/tBondg te Lande, 1797. aapCt. 36 aï dito mt de Heffing tot herftefder
Marine . . s 3 - 36 a '
dito uit de Brab. fchaêvergoed, a4 - 28 aagt dito uit de Heff. van 98, op de
Bezittingen, naar rato van lom
men en Comptoiren £ «f - 40 a 44I
Bat. Rejcriptióu, den 18 July . alpCr. Losbaar 1799 . g f ,
12 1800 * - - 59
. l • — ' 44 H7
Z • — - 40 344
. f . — - 36 338
Na den Vrede — - 3? a3al Voormalig HOLLAND.
Recep. uit de geforceerde Geldlichr.
van 95 en 96 . a^pCt. 35|a|
dito uit de Lotery van Febr. 96 a ai - la*aaa dito uit de Vrywill. Negot. van * d^
Octob. 97 . è- . _ al
Certificaten van dito . - 7' a 8
ikoy. uit de Gorinch. fchaéverg. a 5 . gaa 53x
Vborm. UTRECHT.
Oblig. a aK 2\, 3, 4 pCt. . van 40 tot 5^ pCt.
_ uit de Asiignaten . i afpCt 68 aVo dito uit de 50= en 100e Penn. aa| - 35*337
Voorin. GELDERLAND.
°^%> • . a.5 pCt °6 ar'8
Recep.uitdeVrywill.Negot. 1797a< - a<öi dito uit de Geld. fchaéverg. a 4 - 31 aff"
OVERYSSEL.
a aj en 3 pCt. . van 37 tot4*.pCfc Recep. mt de ïcov en 50». Penn. a4 - 42344
Voorm. ZEELAND.
Oblig. h 2,aï, 3 en 4 pCt. van 28tot4apCt. uit de Lotery 97 . 33 pCt, 34'335!
Voorm. FRIESLAND.
Oblig, naar «e jaaren van losbaarh. £ a pCt. _
dlt0 • • aal - 4o4t
O. I. COMPAGNIE..
Oblig. ten lasten diverfe Kamers aa pCt 24826 Recep. V3n Anticip. Penn. . a3 - 38a59 Oblig. van allerlei aart, rentende * ^, 333l,4pCt.metofzonder vergoeding der verl. Intresfen, van 26 tot41 pCt.
25 Jarige Renten a 6 3^36
Uitgeloot. Compt. Oblig. naar de jaaren. 62 a 66 4/tos/ings-billetten . / n!aia
Uiiget. dito . . B 3203330
COUPONS.
Der 0.1. Comp. van 1 Dec.
1797 en 98 . 374376, en6ra67pCt.
dito dito van 1 Oft. 97 en 98 - a 74 a 76, en 65 a 67 Negot. van Holl. en Zeel. 1797 ö /
en 98, en 99 . . 372374,en6i a6a,en<oa <i Negotiatie 1785, van 1795 . .
1786, van 95 en 96 . 96* a 97*
97 . . .68 3 69
BELEENBANK GELD. 18 July 99 af p Ct.
Specie-Cours te Amsterdam, den 18 July 1799
Nieuwe Ducaten per ftuk . / 5:16*
Oude gerande dito . * 5 : 15!
Ligte dito . , * 48 :— 'per once.
Souvereinen . „ x6:io per ftuk.
Spaanfche Piftolen . s 45 :— per once.
Franfche dito . 7
Pruisfifche dito x. >' 45' 5 per once.
L Uilenburger dito . J
Nieuwe Louis d'Or . <= 11:12 per ftuk.
Zonne dito . . * Ia-— wigtig.
Guinea's » . » 12:10
Caroiines . e 12:
Baa-



C 3% D
Baaren Goud . ƒ 14 pCt.
Los Goud . . = 15
Goude Crufaden • . a 15?:—•
Pilaaren, per Mark Beo. ?« 27:
Mexicanen, per dito • 5
dito per ftuk . - — :5a
Fr. Ryksd. . . = — : 50
dito Kroonen, per Mark . 5 24:10
dito dito per ftuk . - — : 575
Brab. Kroonen . * —: 55I
Fyn Zilver, per Mark . * 26: 5
dito van n penn. . % ls 26: 4 dito van 9 dito en daaronder J5 C- 26: 3
Ducatons • . —163
Holl. en X Ryksdaalers . - —: 50
Nieuwe Ryksd. . 5 —: 6 pCt,
Wissel-Cours van iS July 1799, te Amsterdam op de Steden
Madrid . , 2 ni: Ufo ? s
ü//^o . . dito S $ 53
Cadix . . dito ? ,
Scyilien . . dito > * 5+
Lisbon . . dito . = 57J a f Pa;-/ ^ Po« . i| Ufo van 3 m: - 57] a 58
Venetiën . a m: Ufo . - 92
Livhrno . dito . « 112
Genua . dito . * 101 a iooj
Parys, kort, betaalb. in Specie = <5i|
■ . . 2 m: Ufo . -
Bordeaux. . -~- . *
dito . . 1 Ufo . * 62
Hamburg, kort. Ban co . « 40^ a & ft.
dito ..ara: Ufo . * 39U a § ft.
Bres/au . . 6 weeken dato * s
Weenen . . dito . 1 37 ft.
Zeeland . »
Rotterdam . . s
Bankgeld . . *
NB. De plaatfen, op welken geen Wislel-
Cours is, zyn opzeüyk weggelaten.
NATIONALE LOTERYEN.
In de %de Week van de zesde Clasfe der 9ofte Gencraiiteits, nu Bamaffehe LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 1 July, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos, en voorname Pryzen.
%$jle Lyst No. 286 met ƒ xcoo:-
4481 icosK- j
26/le Lyst No, 12902 — - 1000:-
30675 — - 1000:-
^5329 — - ïooo:-
9209 — - 1000:-
2jfte No. 38122 — - icoo:-
2%fte No. 18682 — - 1250:-
20/lc No. 23199 — - 1000:-
9396 — - 1000: -
10406 — - 1000:-
ZEETYDING.
Berichten.
Men verneemt dat de Engelfchen dezer dagen een Lands Ligter onder Ameland in brand geftoken, en twee Motfchepen met een Tjalk, van Hamburg herwaard, genomen hebben.
Het Spaansch Gouvernement heeft befloten, dat de Producten zyner Staaten niet regtftreeks naar Gibraltar en Port-Mahon zullen mogen gevoerd worden, en dus geen Neutraal Schip in de Havens van Spanje Spaanfche Producten geladen hebbende, zal mogen uitzeilen, voor en aleer de afladers de waarde der lading zullen hebben gedepofkeerd of genoegzame borg daarvoor gefteld.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Opgebragt te Jerfey 't Schip van A. C. Platte, van Bordeaux naar Bremen; zynde in de Haven aan den grond en vol water geraakt. — Te Bordeaux 't Schip Canningholm, Kapt. Alcock, van China naar Kopenhagen. — Te Tarmouth 't Schip de Vriendfchap, van Savannah naar Hamburg. — Te Algeziras 't Schip the Ardent, van Baltimore naar Livorno. — Te Lisfabon het hernomen Schip de Hoop, Kapt. Jacobs, van St. Ubes naar Embden; Schip en lading is voor 6000 Crufaden gerantfoeneerd; — nog H. F. Paulfen, naar Barcelona. — Te Ramsgate T. J. Kunst, van Noirmoutier naar Dantzig. — Te Carthugena 't Schip the Hanoverr van Zanten naar Brlstol.
Vrygegeeven te Tortola Schip en lading van Kapt. D. Pblmers, van St. Thomas naar Bremen? aldaar opgebragt, behaiven 30 zakken, die prysverklaard zyn. De overige lading wordt gelost om 't Schip te voorzien, en voords met ballast naar St. Thomas te zeilen. — Te Huil 't Schip van J. Klaafen.
Scheepsrampen.
Met fchade en lek Schip binnenin Douyres Kapt» J. B. Bakker, van Bremen naar Lisfabon; moet losfen en repareeren,
Geftrand by Leyerpool 't Schip the Mariann^ . Kapt. Nal, van Desmrary „r hetzelve is byna voï w.iter.



C S§4 5
Met fchade binnen te Cagliary 3. Pleterfen van Triest haar Bremen<■ ;_ moet losfen en repareeren'.
Texelfche en Plie-Lyst. Den ió July. Niets gepasfeerd. DeWindN.W. Den 17. Niets gepasfeerd. De Wind W.Z.W. Den 18. Niets gepasfeerd. De Wind Z O* en Z. W.
Den 15 en 16 July. In 't Flie niets gepasfeerd. 't Galjas, waarvan in onze laatfte gemeld is, is van J. Smith, yan Hamburg naar Bordeaux; komt
met fchade binnen, en gaat te Amfierdam repareeren. *
Den 17. Niets gepasfeerd. De Wind W.N.W.
Helvoet/luis.
Den 15 en 16 July. Niets gepasfeerd. De Wind W. Briclle.
Den 15 July. Niets gepasfeerd. De Wind W. Den i<5. Gister waren 4 vyandiyke Schepen en een kotter voor de wal. De Wind N. W.
. A DVERTENTI£N.
aX^JoA ^ZlVvenn ^T;Z°"k- M Landkaartverkoopers op den Vygendam te alle1 Steden', Dorpen \ el 8ehunln L 2 r A verzonden Alpha b e.tis c h£ NaamËyst v^i
door C. Covens) iïg^t 8™ftU^*1"^^' R'»Sen en ^«iftaT opgemaakt
in den tótó S 'én Zt'^JjZ\ ^nTerX,7
BERICHT
De Uitgeevers dei- Oeconomifche Courant, zich zeer vereerd vindende met de Correspondentie van onüericheidene Maatfchappyen en byzondere perfonen in ons Vaderland, waarin zvï°c bv voo4duunng hartlyk aar.be veden; moeten, uit hoofde van de kostbaarheid der 13 iïïo?^ iïeïke he bonds van dit Dagblad aanmerklyk gedrukt wordt, hunne geëerde Corresponderen verzoeken
koomLrntiet'kdies^la'n ingezonden, ^ffSfe
Koomen aan net Adies van C. Covens, op den Fygendam te Amfierdam,
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N» 49: *4july i799-
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zee» vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
% OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Byzonderheden nopends de eigenfehappen en het voordeelig gebruik des Ahorns
of eschdoorns.
De byzondere eigenfehappen, en het nuttig gebruik van dezen in ons Vaderland nog te weinig aangekweekten Boom, deeden ons befluiten onzen Lezeren daaromtrent -het een en ander medetedeelen, ten einde, ware het mooglyk, denzelven meer in de Vaderlandfche Boom-cultuur te brengen, en tot een zoo aangenaam als voordeelig plantfoen te doen aanwenden.
De Eschdoorn of Booghout, (Acer. L.) Hoogd. Ahorn; Eng. Mapple; Fr. Erable, is een (hevige, booggroeiënde, zwaare Boom, van welken men wel'S a 10 bekende foorten vindt. De drie voornaamfte, en nuttigfte foorten zyn: ; ifDc kleine Eschdoorn (Acer. Campestre L.) met een graauwe gefcheurde bast, middenmatig groote bladeren, die meestal 335 ongelyke, ftompronde infnydingen hebben, en aan roodachtige fteelen geplaatst zyn.
a) De Noorweeg/che of Berg-Eschdoorn (Acer. Pfeudoplalanus) Hoogd. Urlenbaitm,. heeft een gladde graauwe bast, en groote, fraaie, wyngaardcouleurige bladeren, die aan de bovenzyde donker en van onderen zeer licht groen zyn, met zwaare aderen doorweven, en paarswyze aan lange roode fteelen hangen.
3) Acer Plantoïdes L. Hoogd. Leimbaum of Lehne. Deze foort onderfcheidt zich van de voorigen door hare gladde, zagtere en fyne bladen, Zynde dezelven van boven heider groen, van onderen iets bleeker, met 5 k 7 puntige, gekartelde infnydingen; gelyk ook door haren vroegeren bloei. Alle de opgenoemde foorten hebben gelykfbortige groengeele bloemen, en doen zich zoo daardoor als door den vorm van derzelver zaadbuisjens als wezenlyke verfcheidenheden van het gedacht des Eschdoorns onderkennen. Zy groeien alom,
vooral de, eerfte en gemeenfte foort, op bergen en
vlakten, in bosfehen en aan de wegen, liefst echter in eenen lichten, droogen grond.
üe Eschdoorn is, wegens derzelver bevallig ? breed en fchaduwryk blad, ruim uitgespreide tak-' ken, fchoon en regelmatig gevormden kruin, weinige maar ftevige wortelen, en fnellen wasdom, inzonderheid gefchikt tot het aanleggen van haagen en alleïs. — Uitnemend fchikt zich ook dit plantfoen voor diergaardens, wyl het wild daarvan afkeerig is, en dus de jonge ftammen niet belchadigt. — Ook is hetzelve zeer te verkiezen boven andere Boomgewasfchen in de nabyheid der Zee, om dat de Eschdoorn noch door wind en water, noch door zeevlammen in derzelver groei benadeeld wordt (*).
De aangeduide en meer andere foorten van Eschdoorn geeven van zich een aangenaam, zoetachtig fap, dat beter van fmaak is dan het Berkenfap. Volgends de berichten der Maatfchappy van Wetenfchappen te Londen, kookt men dezelve zeer voordeelig met het Mout, in de Brouwketel, waardoor men een uitmuntend goed Bier verkrygt.
De proeven, door Diihamet, Gleditsch en P. Rush genomen, bewyzen, dat men uit de roode Eschdoorn, gelyk ook uit die, welke bovengemeld zyn, een goede Suiker, en vermids de groeiende fappen fpoedig tot gisting overhellen, ook een kragtige Azyn, ja zelfs Brandewyn bereiden kan. Volgends Lemcry (f), zouden wy uit Frankryk eene zekere foort van Manna bekomen, die van dezen Boom verzameld wordt. - VitAmericakomt een groote voorraad van Eschdoorn-Suiker, die in Engeland niet zelden voor de egte Riet-Suiker verkogt wordt. Lewis (§) verhaalt, dat hy van deze Suiker heeft in handen gehad . welke in Canada bereid was; zy hadt een bruine'couleur, en was veel liefiyker van fmaak, dan de gewoone
Riet-
(*) Zie R. Bradley, PhilofopJikal and Praiïhal impri* veinents on planting and Gardening.
(+) Woordenboek der Enkele Droogeryè'n. Art. Eschdoorn. {§) In zy"0 Experimental HisU of the Materia Mediea*
CG



( 38<J )
Riet_- Suiker; men verzendt dezelve naar vei 'fcheidene plaatfen van Eurupa, inzonderheid naa Frankryk. Voords bericht hy, dat het onberei de fap een zeer goed middel is tegen de Scorbu of Scheurbuik. — Ebert (*) bevestigt dit, ei zegt: ■>, onder de buitenlandfche Eschdoorns i de Amcricaanfchc een der opmerklykden, doo 2, dien men uit dezelve eene goede foort vai 5, Suiker trekt, zynde het fap vry zoeter dai „ van onze inlandfche foorten. Men noemt de s, zelve daarom ook in America Suiker • Esch 5, doorn." (j).
Gladitsch bericht, dat de jonge bladeren vai dezen Boom, kort na derzelver uitbotting, var eenen aangenamen fmaak zyn , en een der beste voorjaars - faladen opleveren.
Een ander nuttig gebruik van het Eschdoorn hout is, dat hetzelve zeer gefchikt is, om allerleie werktuigen en gereedfehappen daarvan tt maaken. Dit hout, in de doorfnede byzondei wit, en zomts fraai geaderd zynde, en van eer harde maar tevens brosfe geaartheid, laat zicf met de fchaaf zeer glad en glanzig maaken, ï-choon niet bruikbaar voor het buitenwerk. wegens deszelfs vatbaarheid voor de aanranding tier houtwormen en voor verdikking in het nat kan men hetzelve met veel vrugt voor alle binnenwerken gebruiken. Het is uitnemend goed ter vervaardiging van allerlei Timmermans-, Kastenmakers- en andere Handweiks gereedfehappen <Jok bezigt men hetzelve met veel nut tot allerlei fny- en inlegwerk, inzonderheid wyl het zeer ligt, en ontvangbaar is voor allerleiè' verwcouleuren; b. v. tot fraaie Snaphaan-en Piftoolkusfehen, tot Vioolen, Basfen, Forte-Piano-, Clavier-, en andere bladen van Mufiek- Inftruinenten. — In Engeland maakt men daarvan meestal houten borden, fchotels, lepels, en ander in het huisgezin bruikbaar draai werk, alsmede zeer fraaie Wandel- en Billard-dokken. Van de zwaare dammen worden dampers voor Oly- en andere Molens gemaakt. De planken Van Eschdoornboomen gezaagd, zyn zeer goed tot het fabriceeren van allerlei huisraad, b v. rafels. Stoelen, Kasfen, Banken enz. konnende men dit hout door middel van loopen of bvtVogten allerlei fraaie couleuren geeven.
Het gemeen Eschdoornhout is in allen opzigte voor Draaiers en Busfchenmakers te verkiezen boven het Beukenhout; en wanneer hetzelve gelyk dikwyls het geval is, veele knoesten heeft,' worot het door de Kastenmakers en Schrynwer-
(*) In deszelfs Naturlehrcf. 272 u.f.
(f.) Men zie de wyze, hoe het Eschdoorn-fap in Canada Vtrgiruen enz, verzameld worde, in Choimls Wmdmbow, art. Eschdmn.
- kers gretig opgekogt, die daarvan dunne plaaten r Inyden, welke, zeer fraai geaderd of gevlamd
- zynde, gecouleurd en tot inlegwerk gebruikt t worden; zynde bekend onder den naam van 1 Paauwen/taarlen - hout.
s De verdiendelyke Dambotirney heeft ook met r dit hout verwkundige proeven genomen, waar1 van hy het volgende aantekent (*;: „ 3 oneen 1 „ verfche of groene takken van de Eschdoorn
■ „ worden klein gehakt, en 2 uuren lang in 1
■ „ pint water gekookt: — f loot Wol, vooraf in „ zeker vogt geweekt, wordt 3 uuren lang by
1 „ dit hout gekookt, en verkreeg daardoor eene-' ,, fraaie nootenbruine couleur. — De bast der
: „ Eschdoorn alleen deelde op dezelfde wyze „ aan de Wol eene foortgelyke couleur mede: „ haalde men de Wol door zemelwater, dan „ werdt het een castanje-bruin, en in de Azyn „ geweekt, trok de couleur naar het goudgeele. ,, Wederom in een ander vogt geweekt zynde \ „ nam de Wol eene roode verw aan, die eer! „ weinig naar de caneel- couleur zweemde."
Ziet daar, Landgenooten! u eenige kundigheden medegedeeld, nopends eenen Boom, die nog weinig in foort en gebruik onder ulieden bekend is, en die u evenwel zoo veele wezenlyke voordeden aanbiedt, en dus verdient door u gekend, gekweekt, en tot uw voordeel aangewend te worden, te meer, daar dezelve in uwe Duinen Heigronden zeer wel zoude tieren, en dus eene landdreek, die nu byna geheel renteloos ligt, tot een ryke bronader van groei en winden herfcheppen. Welaan! beproeft het kweeken van een zoo nuttig en bruikbaar Boomgewasch, en blyft niet altoos flaaven van uwen ouden dender, ■ ten nadeelê van u zelf, en tot fchande voor uw Vaderland!
Wy voegen hierby nog het volgend
Middel, om het Eschdoornhout eene Mahony- couleur te geeven.
Men maakt hetzelve vogtig met Sterkwater, en fchraapt het vervolgends glad. Dan bedrykt men het, door middel van een zagt pinfeel, twee a driemaal, naarmate men de couleur donker wil hebben, met de volgende Tinciruur:
I lood
(*) In zyne Verfuche und erfarungen über die achten mi imerheften Farben, fur WMsns Zeuge. S. 13-5,



C 387 )
1 lood fvn poeder van Draakenbhed. \ | lood Alcana of wilde Osfentong- wortel. | lood Aloë.
hierop giet men een mutsjen overgehaalde Wyngeest, en filtreert dit vogt.
Ophelderingen wegens de thands in Frankryk en elders gebruiklyke Sténographie of
-verkorte schryfwyze.
(Vervolg en flot van N°. 47. bladz. 373.)
Dewyl het voornaam oogmerk der Sténographie is dei! fpreeker te volgen, of wel zeer veele denkbeelden in weinig tyds en met weinige werktuiglyke tekenen uittedrukken, beneemt Het niets van derzelver waarde, al vereischt de ontwikkeling van hare tekenen eenige meerdere oplettendheid; maar ook deze zelfs wordt onnodig, wanneer men zich met het Sténographeeren een weinis; gemeenzaam beeft gemaakt, ja men leert langzamerhand in dit verkortfchnft veel radder leezen, dan in de gewoone letteren, om dat het ooa te gelyk de tekens van een geheele koppel denkbeelden omvat. Zoo vertegenwoordigen b. v. de bekende vier letters s. P. Q. R. aan ons oog en onzen geest op éénmaal, het geen anders | door 33 letters en 7 woorden in onze taal wordt, uitgedrukt: * Raad en het Folk van Rome — Op dezelfde wyze is het met de Cyffertekens, en Mufieknooten gelegen. \ De heblykheid van hetverkortkhryven onder-^ deunt merlclyk het geheugen, het geen zeer ver- \ list wordt door het zien van tekens, die door; dtrzelver kenmerkende en byzondere gedaante. iets hebben van die Phyfwgnomifche trekken, die door derzelver nieuwheid ons treffen en de voorwerpen duidelyker herinneren. Zoo herken- , de Cyneas, Afgezant van Koning Pyranus by de Romeinen alle de Raadsheeren m Plebejm, die \ hv gezien hadt, en noemde den volgenden dag hunne naamen op, zonder éénen enkelen oyerteflaan Zoo wist Gyrus zich de naamen te herin-;
eren van alle de Soldaten zyner Armée , en; Hortenfius, ééns eene openbare veiling te Rome bywoonende, onthield op deze wyze de naamen cn pryzen van alle de verkogte goederen, gelyk ook die der koopers, waarvan zyne opgave, iuist overeenftemde met die des uitroepers. — j Door middel van het verkortfchnft weeten zicht de Rechtsgeleerden, Acteurs en anderen die fn het openbaar lpreeken moeten, in Engeland, een konst-geheugen aantefchaffen , welk hun veel beter dient dan het gewoon fchnft. — Met djt-
sdfde inzicht bragt de beroemde Winckelman def Logica van Arijlotcles in tekens over.
Men waane niet, dat eene zoo vermogende hulp aan het geheugen toegebragt, eene onverIchillige zaak zy. Het hcrinnerings-vermogen is de bron der verbeeldingskragt, en het voornaam reerfel van alle de werkingen van het oordeel. Er zyn proeven voorhanden van de groote voordeden, die zommige beroemde mannen daarvan getrokken hebben, b. v. le Grand\. Baron, la None, Molière, Shakespear, Garnick, Macklin, en Pascal, die niets vergat van al het geen hy ooit gedaan; gelezen of gedagt hadt.
Voor het overige kan de Sténographie zeer dienstbaar zyn aan alle vriendfchaplyke en andere vertrouwde briefwisfelingen, of mededeelinoen van gedachten. Men kan zich door eenvoudige tekens op eenen afftand, zelfs by nacht, door middel van een tuslchenbeiden geplaatst licht, doen verdaan, en uit eene plaats van Aefchylus omtrent het verwoesten van Troje blykt, dat foortgelyke tekens reeds 500 jaaren voor Julius Ccefar bekend geweest zyn. — Zelfs kan men door middel dezer handgreep, met dommen of dooven een gefprek voeren, op het n-evoel, gelyk de Indiaanfche wilden doen methunne Guipos en lederbanden van Wampuin. — Men behoeft niet te vreezen voor een Diplomalisch misbruik der Sténographie, want, tot het uitvinden van een geheimfchrift is de enkele verplaatfing der gewoone letteren genoegzaam, hebbende de wiskundige Tacquet berekend, dat men daardoor Êa0443,40i,733^39-.439^6o:oo0 verfchillende letterkoppelmgen kan maaken. — De beruchte Franfche Minister Vergennes hadt een geheimfchrift uitgedagt, welk zoodanig vermomd was,] dat hy, onder de gedaante van een ongezegeld briefje van aanbeveeling, een lettrc de cachet kon uitvaardigen, bevattende des vertooners naam, beroep, woonplaats, en hoedanigheden. Zie BuscWs Handbuch der Ei fndungen, art. Cryptographie. — _, / _
Dat alle de tusfchenvocaalen by deze fchryfwyze worden weggelaten, geeft geen de minde duisterheid in het leezen; men weet, dat by de Perfen, tlebreërs en andere Oosterlingen de klinkerts een afzonderlyk aanhanglel van het ligchaam des woords uitmaaken, en dat zy vaak geheel dit byvoegfel weglaten. Wie leest b. v. niet zonder eenige moeite deze woorden: te Cnflntnpl hft de Grte tir Znn Ztl; en evenwel zyn hier niet minder dan 14 vocaalen uitgevallen 2 Ta, welke Latynfche leerjongen van de eerde fchool verdaat Cicero niet, wanneer hy a.n het hoofd zyner brieven fchryft: ƒ. v.g.e. y. dat is: zo gy welvaart, verheuge ik my; ik ben gezond? — Veel kan men zich in het aanvullen ö de* 3 2



( 388 )
tfezer ontzielde fyllaben voordhelpen, als rr.en < enkel in zyne gedagten de e tusfehen voegt, bh kende het dan uit den zin genoegzaam, welke vc caalen men eigenlyk hebben moet. ~ Eindelv kan men, door een oogenbiik den geheelen volzï natedenken zeer gemaklyk de grootfte duister beden, die by een enkel woord mochten ovei blyven, zich ontcyfferen.
Tot de beoefening der Sténographie worden ecli ter zekere voorafgaande kundigheden vereischt dewyl, gelyk Cicero reeds heeft aangemerkt d oogen van het ver/landdaarby nu en dan het ligchaam lyk oog moeten ter hulp komen; men moet daarto eene geoefende verbeeldingskragt en een finaal van werken of applicatie hebben.
Wy gaan thands over, om eenige beginfelei van deze konstwetenfehap zelve kortlyk voorte draagen. J
Het Sténographisch Alphabeth beftaat uit tK te kens, verbeeldende de letters b, d, f, e, /? i *, /, m, n, p, q, r, /, t, y, x , _ Voo.
ïnf f" ^,SebrLllk]t ,men de /. - ƒ en v hebber eenerlei teken, gelyk ook g en j. L. k en q
,7teze *£ ^kens komen er nog tien; één voo: I h Z$, t- °f/j' en 9 voor allerleie uitganger of eénfyllabige woorden. - Deze 35 tekens zyn allereenvouwigst uitgedagt, wy konnen die niet figuurlyk mededeelen, maar alleen melden, dat zy allen ontleend zyn van de regte lyn, boog, zaamgeftelde regte en kromme ly.,u het commalr punct. De 15.tekens.zyn aldus :
4regtlynige I, 4.boogswyze (J, en 5 zaam-
gefielde p&q, nevens een % cn de r.,
dit zal genoegzaam, zyn, om den lezer een denkbeeld te geeven ,van de eenvouwigheid der zamenitelling. van dit verkort fchrift. 't begin van ieder woord, gelyk ook de e en i Wordt aangeduid door het punéf. (.)• •
In 't midden der woorden worden de vocaalen altoos weggelaten, en zelfs aan 't begin, indien daarop de accent niet valt.
Men moet in 't fchryveri nooit de pen opheffen, tot .t woord geëindigd is, en alleen om den uitgang ües woords door. een comma of punct uittedrukken.. r
Van twee vocaalen in ééne fyllabe, die het woord aanvangen , drukt men er maar één uit iVlen kan ook zomtyds médeklinkerts uitladen, t. v. nimer voor nimmer, Sciper. voor Schhpcr, dermometer voor Thermomeier.
Voor de c kan men ook ƒ en k gebruiken.
mtfÈi^ °£ - einde der fyJl^e zomts ver
:i H geen accent hebbendé, kan uitvallen, zm-
• and- voor zyne hand. oewel voor hoewel. — /. en ft»
- drukken de uitgangen lyk en heid op 't einde des v woo-ds genoegzaam uit. b.. v. duidel. duidelyk; ge. l legenh. gelegenheid. J 6
" r- Ven}'heiden letterverwisfelingen meer iaat de
- branfche en zommige andere taaien toe
De drie. eerfte plaatjens, by dit w'erkie ge-
- voegd, vertoonen alle de figuuren en voorbeel; 2gtóf °Pheldenng van het dus ver gezegde
- Plaat IV en V geeven voorbeelden van de let-
- terkoppeling 111 het fchryven, het geen befpoe> digt, en tot het wezen der Sténographie behoort.
fn Plaat VI. en Vlf vindt men volzinnen gellénographeerd_ met de gewoone letters er tegen over K ter oefening van beginnendenmen ziét cfefcruit
■ de verwonderlyke eenvouwigheid en kortheid dezer ichryfwyze.
■ Voords vindt men in Plaat VIII en IX voorbeel. den van Sténographifihe volzinnen, zonder tus-
ichengevoegde woorden, en zonder de vocaalen 1 aan het begin der woorden. — Terwyl PlaatX alle mooglyke verkorting en verkleining, aan deze Ichryfwyze gegeeven, voorftelt.
Onder de raadgevingen voor hun,-die de Sténographie willen aanleeren en oefenen, is die van (taaien pennen, ofwel die van platina te gebrui-
■ ken, welke te Parys by Breton, rue Cherchemidi, f\Q. 790 yerkogt worden. Men moet glad papier en dunne^inkt hebben. Nog beter is het te krab-, hen op zwart papier, door daarop een geölyd zy. den of vloeipapier te leggen, 't geen al de figuuren, die men er op krabt, aan beide zyden" be-
Ihoudt. Om dit fchrift te leezen, legt men er een zeer wit, doorfchynend papier tegen. Twee vloeibiaden op eikander liggende, fchryft men gelvktydig den tekst dubbel. De ftift of fchryfpen kan m dit geval van Metaal, Y.voir, Hoorn, Elpenbeen enz. zyn..
Plaat XI. toont de wyze aan der koppeling van de eindklanken of uitgangen met de. laatite letters |der woorden.,
By deze gelegenheid geeft 5. eene methode op„ om zonder ipreeken door eene tekentaal zich onderling te verftaan, waarvan wy de bewegingen, alleen zullen opgeeven tot vermaak onzer lezeren.. Zy zyn: 1. de vinger ichuiu onder het regte oog." 3. de vinger fchuin op de regte hoek der mond. 3. Dezelfde op de linke hoek der mond. 4. Dito op de linke wang, 5. Boven aan 't hoofd. 6.Op. de bovenlip. 7. Schuin boven het linke oog. 8. Op den mond. 9. >p de hem den lip. 10 Om het kloofje der kin.,— 11. De mond geopend., ia. De vinger regt tusfehen de twee lippen. 13. Dito op de neus.. 14, Dito aan den hals. 15 Dito . tusfehen derweukbra.auw.en open neJerwaards..
i&.Dito,



C 389 )
16. Dito op de regte wang. 17. Dito aan het voorhoofd. 18. Dito perpendiculair onder het regte oog. '19. Dito dito onder het linke. 20. Dito aan de regte vleugel der neus. 2.1. Dito aan de linke. 22,23. Dito aan of op de regte en aan of op de linke wenkbraauw. 24, 25. Dito aan de regte en linke flaapen van het hoofd.
De beginletter wordt aangeduid, door het vlak houden of uitfteeken der vinger. Als men een naam zal noemen, opent men de geheele hand. By 1 einde van een woord knypt men den vinger toe. Als de zin uit is, fluit men de geheele hand. Tot het tellen bezigt men de duim in plaats van de voorfte vinger.. By een dubbele letter herhaalt men het teken. — Men kan volgends deze tekens zelf een Phyfiognomisch Alphabeth naar verkiezing zamenftellen. -—
Eindelyk vindt men hier nog in de XIIIe Plaat eene afbeelding, en bygevoegde verklaring in den tekst, van'een figuurlyke-' tafel ofbladwyzer voor Adyerfaria of aantekeningen van allerleien aart, door Locke uitgedagt, en een ander Sténographisch ontwerp daartoe', van Benin zelve. —
Wy pryzen dit kleen en vernuftig gefchreven ftukjen, liet geen in alles niet meer dan 116 bladz.; 'in groot 8po bevat, zeer aan ter lezing en over- j denking by allen, die eenig vermaak vinden in de uitbreiding van konst en wetenlc-hap, en vooral] by bun, wier ftand of betrekkeng het onderwerp ! zelve voor hun belangryk maakt. : j
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.:
Nuttige,, nieuwuitgekomene , H 00 gd uitsche Schriften.
T. Auffdtfe atts der Höhern Oekonomie, fur Garten/runde, Thier'artzeundManufaclunstcn. Leipzig 1797- 8°. Dit werkje bevat voor de beminnaars van Ooft en Moezery, voor de dierlyke Geneeskunde en het Manufacfuurwezen, een aantal nuttige en gewigtige waarnemingen en voorlchriften.
II. Memoire fur la nature c? la txaniére d'agir des engrais, par Mr. Parmentier. Vertaald in het Hoogduit>ch> onder den tytel: Uber die itatür und werking der Dungungsmittcl von Hn. P. 8J. Lingen 1:797.-, -— Uit ftukjen is gefchikt om op gronden der nieuwe. Chymie,.. aantetoonen, welk gebruik men van de verleidllende ftoffen te maaken heb be, mids vooruit (tellende het onderfcheid, dat er is-tusfehen eigenlyke mestftoff'en , als dierlyke drek,., bagger, . water,, luchtten dampkring; en tusfehen. middele'l ter verbetering,of voorbereid ding. van den grondb. ,v.. Mergel,. Kalk.,, Kryt,: Gips.en.Asch..
Gcx
III. Verfuch vb er den besten plan zu cinerpraStU fchen Schu/e fur den Ackerbau, in ruckficht nuf da f enige, was und wie dafelbst gelehrt werden foll von C. G. Rasn., Altona. 8°. 1798. Dit ftukjen ia eigenlyk eene uit het Deensch vertaalde Prysverhandeling, uitgegeeven door de Koningl. Academie van Kopenhagen, op deszelfs Prysvraag, uitgefchreven van vvege het Eonds van den Generaal Major Clasfen, het geen vastgemaakt is tot het geeven van een volkomen Landbouwkundig on-derricht aan 10 a 12 Deenfche jonge lieden, die zich voor dien nuttigen ftand beftemd hebben. Overeenkomftig het oogmerk dezer inrichting heeft de Schryver op eene oordeelkundige wyze aangetoond: 1. welke wetenlchappen by dit Inflituut moeten onderwezen worden, en 2. de beste wyze, hoe dit onderwys, practisch en vrugtbaar interichten. — De zaak zelve verdient in alle. landen navolging, en dit gefchrift het gezet onder-zoek van deskundigen en van hun, wien de Oeconomie van Staat is aanbevolen.
By zonderheden wegens den F r anschen Neger «Generaal Toussaint Louverture».
Op S t. D o min go.
Tuusfaint Louverture voert den tytel van Opper Generaal des Legers van St. Domingo, welke C0I0-nie, 75 mylcn lang en van 30 tot 5 mylen breed, in 5 Departementen verdeeld is. — Hy is een geboren Creool-Neger, 52 jaaren oud, van middelbare grootte. Hy werdt naby Cap Franpais als flaaf geboren op eene flantagie, die-beftuurdt werdt door Baillm Libertodt. Vermids hy eenen aanleg; tot bekwaamheden toonde te hebben, werdt hy door zynen meester zorgvuldig opgevoed, en by het opgroeien als een Vryman tot den arbeid ge-bruikt en daarvoor beloond.
Tot meerder nadenken komende, kon hyzich: niet verklaaren, hoe de Slaverny zoo naby aan de Vryheid kon beftaan, en waarom een zwarte huid minder voor vrye lieden dan voor (laavcn gefchikt zoude zyn?. Eenige plaatfen uit Raynal, die hy nu en dan hoorde leezen, b'eiddcn zyi.edenkbeelden uit, by wist zich eindelyk in 't bezit van dat: werk te (teilen, en hierdoor ontwaakte zyn geestdrift voor de aigemeene V.ryheid. Dikwyls en: gaarne herlas hy meuyerrukking dieplaats, 'waar' Raynal tien Veriqsfer van hec verdaafd gedeeltedes menschdoms fchynt voorlpeld te hebben.-
Thands werden door de omwending in Ffaiik'ï■■■yk de eeuwige Rechten van den Mensch afgekon. digd. De eeilte berichten die hiervan xms America •■ overwaaiden ,-bi-agten Tousfaint-op den inval ,:diem hy naderhand-heeft .uitgevoerd.. Um-den-draad derf -Si



c 390 )
gebêurdtenisfen te hebben, kogt hy van een Fu ropcër de Franfche Dagbladen, in dat zelfde tyd ftrp zogt hem iemand van couleur, die zich door het voöfftaan zyner lotgenooten riem verworven hadt, aan, om de zaak der Negers ter hand te neemen ; doch de bedenkingen die men in Frankryk maakte, om de Negers Voor menfchen te erkennen, en de Decreeten van 15 May, 24 September ï 791 en 4 April 1792, waarby de flaverny bekragtigd werdt, verflikten zyne hoop, en van nu af aan was hy er op bedagt, om zich met geweld te bezorgen, 't geen het recht hem ontzeide.
Spanje boodt hem en eenige andere Negerhoofden in den beginne der omwending de Vryheid ann, indien zy in zynen dienst treden wilden. — 'Tousfaim toonde zich hiertoe genegen , doch, toen Frankryk door het Decreet van 16 Pluviofe de Negers op de /jntilles vry verklaard hadt, keerde hy naar St. Domingo terug; meer andere Negerhoofden volgden hem, en niemand hunner is tot nog toe verrader zyns Vaderlands geworden.
Een bevoegd getuige meldt het volgende omtrent zyn perioonlyk charaéler:
„ Ik koroc van Enery, waar Tousfaint zyne Plantagie heeft, en alwaar ik twee dagen heb doorgebragt. Myne waarnemingen omtrent 'smans huislyke levenswyze hebben my een groot gevoelen van .hem doen opvatten. Het is in dien kring, dat men de zedelyke waarde of onwaarde van den mensch kennen leert."
,, Zints 1 ;ng begeerig om Tousfaint in zyn eigen kring te begluuren, reisde ik naar zyne woonplaats, en werdt door een zyner neeven by hem ingeleid. By myne aankomst vondt ik zyne Echtgenoote alleen, en fprak met haar. Intusfchen meldde men haar de komst van haren man. Op het höoren noemen van dien naam werdt haar gelaat opgeruimd, zy ftondt op, en omhelsde hem. Vervolgends gingen zy naast elkander zitten. Op de eerfte woordenwisfeling volgde een kortflondig zwygen, gedurende welken tyd ik met verbazing de dille roering hunner ziel in houding en gelaatstrekken waarnam, welke die van twee tedere gelieven was. — lk brak het zwygen af, en betuigde den Generaal myne blydfchap van hem te zien. Hy andwoord. de door een glimlach, nam my by de hand, en ^omhelsde nogmaal zyne Vrouw. Ras werdt het gèfprek levendig, en den geheelen avond (brak hy van niets anders, dan van haar. Hy verhaalde my tot in kleine byzonderheden zynen twinfigjaarigen huislyken levensloop, waarvan verfcheidene trekken belangryk voor my waren, en den Man aankondigden, gefchapen om groote invloed op anderen te maaken, en gewichtige zaaken daartellellen."
„ lk heb myne Vrouw zelf uitgekozen, zeide
Tousfaint. Myne meesters wilden my doen trouwen met eene jonge, vrolyke Negeidavin, doch naar myne wyze van denken over het huuwlyksgeluk kon ik geenen wil opvolgen, die met ™yne neigingen dreedt. -r- Tot de uitbarding der Revolutie toe hadt ik nimmer een uur myne Vrouw verlaten. Hand aan hand hebben wy onzen akker gebouwd, en ons de lasten des levens licht gemaakt. De Hemel zegende onze vlyt; wy leefden niet alleen ruim, en konden opleggen, maar waren zelfs in daat aan behoeftige Negers levensmiddelen uittedeelen. Op zonen feestdagen gingen wy ter Kerk, met onze bloedverwanten. Na een vrolyk middagmaal met onze familie, (keten wy het overige van die dagen genoeglyk, en fcheiden met een algemeen gebed."
„ By den aanvang der omwending viel het my allerhardst, myne Vrouw te moeten verlaten; nooit heb ik met moed gevochten, en met koele bedaardheid myne plans gemaakt, dan wanneer ik wist dat zy in veiligheid was. Niet eer ben ik volkomen gelukkig geworden, dan nadat ik deze zekere fchuilplaats voor haar gekogt had; ik (lyt er myne aangenaamde levens(landen, ontlast van alle daatszorgeu en bemoeijehisfen."
,, De ligging van 's Generaals Plantagie is de bekoorlykde en fchilderachtigde die men in de geheele Colonie vindt. Het is een dille en aangenaame kluizenaarswooning, 9 Franfche mylen van Genaivon, en 3 van de voormalige Spaanfche grenzen gelegen. Het hoofdgebouw en de huizen der Planters daan op eene vlakte die een weinig verheven is; aan den voet daarvan lig. gen de Coffyplantfoenen aan den oever eener Rivier, die uit Spaansch St. Domingo afkomt, en in haren loop | deelen van het gebouw omgeeft. Met éénen opflag van het oog overziet men alle de plantfoenen, die in den besten daat zyn. De landdreek is van alle kanten door rotfen ingefloten, wier ftand het dal bekoorlyk maakt, en de fchoonfte partyën oplevert."
„ In het huis ademt alles orde en gefchiktheid. De Vrouw zelve, hoe zorgvuldig ook het huisgezin beftuurende, arbeidt mede aan de Coffycultuur. Tousfaint wees my een vak gronds, door zyne Echtgenoote en hare vrouwlyke bedienden alleen bearbeid. — Zy is omtrent 40 jaaren oud en niet onaangenaam, fchoon de dikfte aller Vrouwen zynde, die ik op St. Domingo gezien heb. Haar gelaat is zagt en zeer open. Zy fchynt de befcheidenheid te hebben van een meisje van 20 jaaren. Alles, wat haar omringt, deelt in hare eenvouwige zeden. — Met wederzin verliet ik dezen oord."
NA-



NATIONALE LOTERYEN.
In de 3de Week van de zesde Clasfe der oofte Generaliteit!, nu Bataaffche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 1 July, zyn vérder uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen.
%xüe Lyst No. 24870 met ƒ 1000:32y?« No, 18248 — - 1000:-
18816 — - 1000:54#<; ——- No. 570^ — - icoo:35b6 No. 22868 — - 1000:-
41697 — - 1000:BjSJie <——] No, 30305 — - 1000:-
36140 — - 1000:-
29753 — " 1000:*
40270 — - 5000:- Prsemie.
37/?e . No. 19797 — - 1000:-
38/(5 —- No. 2996 — - 1000:-
37076 — • 1000:-
ZEETYDING.
Berichten.
Van Groningen wordt, in dato den 15 July, gemeld: Van de op gisteren hier loopende gerugten, opzichtelyk het verfchynen van gewapende Vaartuigen en een party Manfchappenophet/'/W, agter Usquert, kan men thands heilig zeggen, dat er laatstleden Saturdag een gewapende Vischfnik in het vaarwater op het Wad, agter Usquert, zich heeft vertoond, waaruit een party volks is gekomen, en zich van verre op het ftrand heeft laten zien, zonder echter de wal te naderen: En aangaande het ontftaan gerugt, als of te Delfzyl het uitloopen van Schepen door vyandelyke Vaartuiv gen belet wierde, kan men, volgends ingekomene x berigten, van daar thands ftellig verzekeren, dat die gerugten valsch en van alle waarheid ontbloot zyn.
Van Groningen wordt, in dato den 16 July, gemeld: Saturdag morgen omtrent 5 uuren zyn 3 Kotters en een Fregat of Brik, met een der genomen Snikken, de Wester-Eems binnengekomen, welke de Kanonneerboten, die in het afgaan van de Wad ten anker lagen, zo byna overrompeld hebben , dat zy genoodzaakt waren hun ankers te kappen en te vlugten; hebbende fterk op hun gefchoten, en door de nabyheid een man de ' bil afgefchoten, waaraan hy reeds overleden is en haar zoo vervolgd tot de Benhoorn; voords zyn op het Groninger Wad 1 Kof, 2 Smakken, men meeud na Petersburg moetende, met 3 a 4 Ligters en 4 Tjalken, genomen; het ftormagtig weêr heeft hun belet, anders hadden zy nog wel 6 Schepen m.er- 1
der gekregen; zy hebben, volgends bericht, zelfs voet op het Land gehad; gisteren zyn eenige Militairen daar na toe gedetacheerd.
Schipper E. Klaasfen, voerende het Schip de Jonge Jtuke, is, tusfehen den 10 en 11 July,voor Nes, onder Ameland, liggende door de Engelfchen genomen of geënterd; doch is door 's Lands Barcas Chimera ontzet, die, door geweldig fchieten, de Engelfchen noodzaakte te vluchten , waardoor gemelde Schip, benevens nog wel 10 anderen, bevryd zyn. — De Schippers J. Douwcs, H. H. Mellema en R. Rynden, inhebbende de lading van E. J. Postma, van hier naar Petersburg gedestilleerd, zyn door gewapende Engelfche Vaartuigen op het Wad van de Water Eemi gejaagd, doch nog ontvlucht; en thands te Ismerfiel by het Schip van Postma, waren de Engelfchen aan boord geweest, doch men heeft van dezelve noch geen verder bericht.
Het Americaansch Brigantyn-Sehip Nancy, Kapt. Stephan Murriens, geladen met Catalaanfche en Xeres Wynen, Oly, Brandewyn, Oly verw en 200 Baaien Papier, in de Baai van Cadix is in de nacht van den 7 Juny, terwyl de Kapt. aan de wal was, door cle Stuurman en 4 der Matroozen het Kabeltouw gekapt en met geweld naar Zee 3ebragt.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 19 July. Uit Zee binnen 't Schip de Juffr. Eft?r-} Kap*- T. Michielfe, van Allicanten. De' Wind Z./O. en Westelyk.
Den 20. Binnen H. li. Pliddes, van Antwerpen De Wind W. Z. W.
Den ai. Niets gepasfeerd. De Wind W. N. W.
Den 22. Binnen 't Schip de Vrouw Brune, Kapt. Eppe J. yan Dam, van St, Balju.
Den 18 July. In 't Vlie binnen 't Schip den Jongvrouwen, Kapt. Albertus, van Antwerpen; üitgazeild't Schip Concordia, Kapt. G. Plooy, na de Oost zeeDen 19 en 20. Niets gepasfeerd. De Wind Z.o. en Z. W.
Den 21. Niets gepasfeerd. De Wind N. W. Helyoetfluis.
Den 17, 18 en 19 July. Niets gepasfeerd. De' Wind Z. W.
Den 20. Volgens rapport van de Zeelootzen en Visichers, zyn er daaglyks vyandelyke Schepen /oor de wal. De Wind W.
Brielle.
Den 17 July. Heden waren er weder eenige vy» mdelyke Schepen voor de wal. De Wind W.
Den 18, 19, ao en 21. Niets gepasfeerd. D& Vind W,
BE-



c 39* y
BERICHT Xan dé INTEKENAARS en BEGUNSTIGERS der OECONOMISCHE COURANT.
D"hetnrJeNo 4LSh;//" Courant h« licht zien, en het Contraél van Intekening met , 5 * „• Seeindigd zoude zyn, terwyl de Uitgevers niets vuuriger verianeen dan on
tLil ^ alle" yVCr- d]ens^ar ^ zyn aan het nut hunner Landgenoot in J£ Verre z? ■daartoe, buiten hunne eigene fchade, iets konnen bydraagen; - nodigen zy bv dele? alle
Tu^ etrXnfende^teS^h'?M Va" dk Da«bl'd uit' om zich' "S^ vh ï£o3& Ivst benedenT^l wS^ t^Jj Mn df g^oone Correspondenten dezer Courant, waarvan de ntek nin vr ï ,5f§ Vï °f weI by derzelver gewoone Boekverkopers, om hunne S^f^llH f tweede 5z Nos. te vernieuwen, of ook voor de eerfte maal daarop tnteteekenen, zullende aan deze nieuwe Intekenaaren, des begeerende, de ki Eerde Nos zoo verre 'hetfn ailde/ nüg.over>ge Exemplaaren ftrekken kkn tegen denIntekenpry5^TvvoiÊ afïeleïml! hedeReoub^r^vr^f0^6 Boekvei'koPf * en Co'rrespondenten feL Counm^dow de geu^^^^:-S&-S^iÖ M Uitgever derzeIve' C' Covens té Amfierdam, ExImnhreS wllken?; ^ aanrtaande te willen opgeeven het getal hunner Intekenaren of der
toSezonden'^ het amierS daarv00r gehouden worden, datAzy ket
toegezonden getal van Exemplaaren by voordgang blyven debiteeren.
aan St nilhi^'J^l ^ gefchikte uitvoering en nuttige afwisfeling van ftoffen, tot hiertoe wer der Srhrvverpn g * hebl?en bvgezet' en het Publiek ka» verzekerd zyn, dat de
liet verflnanS?l%aIgen?een ""ttig te zyn, zoo wel als de toevoer van belangryke ftoffen, niet vernaauwen zal, maar eerder aangroeien.
Lande" K^ÏÏfölfi D3gblad n,-er en meer onder den gemeenen Man, vooral ten platten ftrektlidd der RenuS, %° 'l' ¥M m?n zoodanige rnenfehenvrienden in de geheele uitgeCouram in £n??, Z1C^ 0t te'kenlysten , «» /,« *yfcy«™ v*« de Oeconomifehe
ter!Tdlen'e nde /£, , den oord hunner vvooning, zouden willen leenen, vrienddyk uit, omzien êitriS^WéZ^ h 5en by iie,"- Ult§eever C- Covens te Amfterdam, zullende zy, voor elk
S r hT£ ^\ 0ur *T g;deblteefd wordende, het gratis ontvangen. *
Irnnri^-nS .Wr Ê bl3n;en/e Volwaarden- der Intekening dezelfden, als die by de eerfte aanm&^4^^: Welke n0g Cenige Exemplaaren by den Uitgever* dezes gratis te
r. Tweemaaleri ieder Week, des Woensdags L Zaturdags, verfchynt een N°. dezer Courant, \^T Lfr gehed VeI,m, i '' gedrukt met gelyke letter en op hetzelfde Papier, als dit N°., woi' . dende deze Courant, gelyk de gewoone N;euwsr apieren, door de geheele Republiek verzonden.
2. De Prys van ,eder N°. is voor de-Intekenaren i| ft., doch voor anderen aft.
3. De intekening gefchiedt voor. 52 Nótamersl of ee'n halfjaar,-.
- 4 by de intekening wordt niets betaald; doch het Jntekengeld wordt, na de uitgave van de eerfte 20 Nos., vragtvry bezorgd aan den geenen, by wien men heeft Ingetekend.
In deze Courant worden mede allerleië foorten van Advertentiënf mids genaamtekend en vragtvry aan den Uitgever toegezonden wordende, geplaatst, a 10 ftuivers, indien zy niet meer dan 6 regels bdlaan, en anders a if ft. per regel; dezelve wordt tweemaal per week uitgegeeven: te Amfterdam by Cs. Co vens; --te Alkmaar, by J. Hand; _ te Arnhem, by P. Nyiïo/F; - ' m den bosch, by Palter en Zoon, en Namanen Zoon; — te Deventer, by G. Brouwer; - te Dordrecht, by P. van Braam;~K: Enckhuifen, by de Wed. Lub, geb. Vlaming;-te Gorcum, by J van de Watt, - te Gouda, by A. van der Ben; — te Groningen, by W. Zuidema; — te Haarlem, by A. kampman; — m den Haag, by J. du Mee; - te Hoorn, by L. Vermande; - te Leiden, by S-/£iimn V t tC Leeuwaarden,.by G M. Cahais; - te Medemblik, by C. Pisfcher; - te iviirtdeiouig, by J. van dcnSande; - te Purmerende, by B. Peereboom en Zoon; — te Rotterdam» by V. fis; — te utrecht, by J. viseh ; — te Zaandam, by P. Ouakkelfteiu ; — te Zwol, by 7 de Vrt; — en verder aiom. ~ ; * J
NB. Men zal, tot gemak der Bezitteren van deze Courant, na de aflevering der eerfte « Nos. ten Ipoedigften uitgeeven een Titelblad, en Alphabetifche Bladwyzer op de inhoud dier Nos.» ten einde dezelven te zamen in een bekwaam Boekdeel te konnen doen inbinden.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyyerheid, Koophandel, Zee* vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Kon ft en, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
NB. Dit N°. met een Plaatje, verbeeldende het verbeterd GLOSSOCOMIüM, wordt voor den gewoonen prys uitgegeeven.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Afbeelding en befchryving van een verbeterd zoogenaamd Glossocomium, of Werktuig ter herftelling van den ontwrichten Schouder.
(Medegedeeld door den Burger J. C. Pelletier van Amflcrdamf)
Medeburgers!
„ \7an ouds her is het in de Heelkunde een werk .
V >■> van veel overleg en arbeid geweest, de „ ontwrichtingen van den Schouder of Opperarm, „ op de veiligfte en gemakkelykfte wyze, 't zy „ met of zonder werktuigen, te herftellen. Ge „ lyk de handgreepen hiertoe veele en onderfchei„ den zyn, zoo is het ook niet minder met de „ werktuigen. Dikwyls heeft men gezien, dat „ de handen alleen, of met behulp van banden, „ niet kragtig genoeg waren tot herftelling, en „ dus was men genoodzaakt, zich van werktuigen „ te bedienen;'welke in alle gevallen ook niet aan „ het oogmerk beandwoordende, heeft men die van „ tyd tot tyd zoeken te vei beteren, of nieuwen in „ derzelver plaats te gebruiken. Een minder „ zaamgefteld werktuig is altyd meer te waar„ deeren, om dat men zekerder in de werking „ gaat, en van al het overtollige, dat dikwyls ,, maar nadeel en belemmering toebrengt, is ont„ Hagen." Dus fpreekt een ongenoemd Heelmeester in zyne Befchryving van een verbeterd werktuig, tot herftelling van den ontwrichten Schouder. (*) Dan alhoewel dit werktuig den zeer kundigen Heelmeester Hufem in verfcheide op-, zichten wel beviel (f), deeden echter de ongemakken waarmede deszelfs gebruik vergezeld ging, als ook, dat het wat te veel zaamgefteld was, hem daarvan afzien en een nieuw uitdenken, hetwelk
(*) Uitgeziekte Verhandelingen IV. Deel, bladz. 574-c7S. (t) Befchryving van een verbeterd Werktuig enz. door B. Husjem, bladz. 10. „
D<
en minder te zamengefteld is, en waardoor de ontwrichtingen, by (welken dit werktuig gebruist is, allen volkomen zyn herfteld. (*)
Het is zeer natuurlyk dat men vraage: hoe dit werktuig dan nog kunne verbeterd worden? Doen de lezer gelieve zyn oordeel optefchorten, tot dat hy het volgende zal hebben ingezien. — Hoe wel uitgedacht en ingericht dit werktuig ook moge zyn, kunnen er nogthands zoodanige toevallen by plaats hebben, die zeer groote moeielykheden Heel meester Hus-
;n minder te zamengefteld is, en waardoor cumtwrichtingen, by (welken dit werktuig gebruikt is, allen volkomen zyn herfteld. (*)
Het is zeer natuurlyk dat men vraage: hoe dit werktuig dan nog kunne verbeterd worden? Doen de lezer gelieve zyn oordeel optefchorten, tot dat hy het volgende zal hebben ingezien. — Hoe wel uitgedacht en ingericht dit werktuig ook moge zyn, kunnen er nogthands zoodanige toevallen by plaats hebben, die zeer groote moeielykheden doen ontmoeten, gelyk de Heelmeester Rusrem zelve erkent, (f) Onder het opnoemen der Proeven of Herftellingen, door dit werktuig verricht, zegt onze kundige Medeburger: „ In de „ negende Proef ontmoette ik zeer groote moeielyk'„ heden, welke ik hier dien te melden om anderen ,, daar voor te waarfchouwen: By den Hr. de V...,
wiens Schouder ontwricht was, wierd door my ' en de Ih. B. de herftelling met dit werktuig l\ beproefd. Het was in de maand January 1778
en juist een dag, op welke wy een fterke vorst ", hadden. Na dat ik myn werktuig aangelegd „ hadt, en bezig was daar mede te werken, fprong '„ er een tand uit hetyzeren Rondzelrad, en dus „ werd myn werktuig onbruikbaar, lk liet op „ het oogenblik den Hr. van Gesfcher (voor wien „ ik het zelfde foort van werktuig had laaten vei„ vaardigen) verzoeken, om het zyne ter leen te „ mogen hebben, en na dat ik dit weder aange„ legd hadde, draaide by de werking de kruk „ om de yzeren fpil rond, zoo dat het niet meer „ in beweging kon gebragt worden, en dus werd „ ook deze machine onbruikbaar. Ik zond ter„ ftond by den Hr. Zwagerman, die een foortge„ lyk werktuig had. Als ik deze machine weder ,, had geplaatst, en den Arm byna op het hoogde „ punt van uitrekking gebracht hadde, zoo dat „ ik van meening was om nog een vierde flag met ,, de kruk te laaten omdraaien, brak de haak aan
„ de
(*) Ibid, bladz. 16—42, Ct) Bladz. 38—40.



^LZQe! af> en <3it gaf een geweldigen fchok i, ,/den Schouder des lyders." ......
« In het eerst konde ik niet begrypên, wat di », reden* waare, waarom aan deze werktuigen tel „ kens iets aan ftukken brak, daar het geweld o „ de kracht, welke ik daarmede verrichte, nie ,» zeer groot was, en die eigen werktuigen reed » in voonge her-Hellingen het zeer wel haddei " "ltg|1?,ouden '•> maai- naderhand begreep ik, da » de felle vorst, die zeer veel uitwerking op he » ftaal en yzer heeft, alleen de oorzaak van al di „ aan ftukken breeken was geweest, en hier ui w leerde ik de noodzaaklykheid om, wanneer il
ui t vervolg weder met dit werktuig by eet " telle v°rst moest werken, alsdan al wat var » itaal of yzer daar aan is , eerst warm te maken ,: A^r-l worden dit door onzeu kundigen Medeburger zeer groote moeielykheden genoemd: 5&C5de omfta»digheden kunnen dezelve nos
HZrllJ'Tl e" S°°ïer maaken' Het kan toch ' dat een Heelmeester toteene dergelyke
Tr of twee buiten de Stad zyner woon nge, of zo het ten platten Lande is, van zyn
£™T,r ,6 gehaaId' in welke gevallen het veel Ï5S?y w'-Z° "'I onm°geIyk, kan zyn, om JL\erl5tulgeIn te bekomen. My is verzekerd, Sn ,I rblCk.? !e,r.tanden van het yzere rondfel aan verfcheide Chirurgyns is wedervaren; Een dunner verhaalde my, dat dit hem ook was gell„ ' cn„dat bvna het geheele werktuig gebroKen was. Het was, dagt my, dus. wel der moeite
C 394 )
i waardig, om- op een middel bedagt te zyn, dat alle deze moeielykheden ,konde voorkomen, 't i welk ik vertrouwe dat door eenige veranderingen aan het werktuig zeker konne gefchieden;. doch t eer ik dezelve opgeve, moet ik kortlyk zeggen,, t dat een Clururgyn, welke my toen bediende, wees tende dat ik eenige zucht voor de werktuigkunde i had, my vroeg, of ik wel een Glosfocomium zoudet kunnen maaken, waartoe hy commisfie hadt voor t een Chirurgyn, m Westfriesland woonende, van t welk werktuig hy my de afbeelding in de-boven- gemelde befchryving Van den Heelmeester Husfem liet zien. Ik beandwoordde dit ftellig , doch wenschte dar, zo er mooglykheid toe was, ik het werktuig zelve mogt zien. Hy zeide my, niet te twyfelen, of de Heelmeester Husfem zoude de vriendelykheid wel hebben, van my dit te vergunnen, gelyk deze my zulks ook zeer gulhartig toeftondt. Ik vervaardigde er dan een, in allesgelyk aan dat, het welk ik had gezien en dat zeer wel voldeedt. Ik werd vervolgends gevraagd om een tweede te maaken; dan, inmiddels de ongemakken overwogen hebbende, waaraan.dit werktuig, dus ingericht, onderhevig is, heb ik er deverandering aangebracht, welke uit de nevensgaande afbeelding, vergeleken met die in het meergemelde ftuk je van den Heelmeester Husfem, te zien is,, door welke vérandering de opgenoemde moeielykheden, zo het werktuig wel gemaakt wordt, zeer zeker kunnen worden verhoed.
' A I*



C 595 5
A' is een 'plankje van eikenhout ter lengte van ï voet en 5 duim breed ,van duimshoutgefchaafd. BB twee ftaande kardoesjens hoog 5 duim en | duim dik, op wier bovenkanten een koper ftuk C wordt gefchroefd, om de tap van den ftaalen fpil in te doen draaien. D is de koperen fpil, | duim diameter of middenlyn, van eene lievige dikte, welke regtïtandig tusfehen de kardoesjens moet worden geplaatst en met zyn onderfte tap desgelyks in koper moet draaien; de bodems in de Ipil moeten met koper of zilver worden ingefoldeerd. E is het Rad, 't welk onder aan de ipil wordt gefchroefd,welks middellyn is 2 duim, zynde hetzelve | duim dik. Men zorge zoo veel mooglyk, dat dit Rad van zuiver Koper en tamelyk hard geflagen zy. Dit Rad moet twintig jfchuins ingefneden tanden hebben, gericht naar de fchuinfe keeren of gangen van de zoogenaamde fchroef zonder eind, welke hetzelve met de fpil doet ronddraaien, wordende de kant van het Rad katrolsgewyze hol ingedraaid, op dat de fchroef zonder eind des te meer koper konne vatten. F is de fchroef zonder eind van welgel'meed doch ongehard (laai, 6| a 7 duim lang, ter dikte, waar dezelve in de tanden van het Rad werken moet, van |j duim. De keeren of gangen in de fchroef moeten naauwkeurig verdeeld worden, en de afftanden geëvenredigd zyn aan de wydte tusfehen de tanden vaa het Rad. Bezyden de keeren van de fchroef wordt de fpil tot op de dikte van | duim afgedraaid, en moet met deszelfs tappen in koperen bosjens loopen, ter voorkoming van de verwyding der gaten in de kardoesjens. Gis de yzeren zwengel met deszeifs Palmhouten kruk, ter lengte van 8 duim, breed 1 duim en 5 duim dik. H is de koord, een vadem lang en omtrent een \ duim dik,welks ééne einde boven in de fpil wordt vast gemaakt, tn het ander aan een koperen knop op de plank by het kardoesje B geplaatst. I is een kopere katrolfchyf van ij duim middellyn en | duim dik. K de koperen beugel met deszelfs fterken haak, tusfehen welke de fchyf loopt en die in de lits gehaakt wordt, welke aart den armriem is gehecht. LL zyn de voorzyden van de beide kardoesjens, om dc werking van de fchroef in het Rad E, onder tegen den bodem van de kopere ipil gefchroefd, des te bcterdoente bevatten. Wat de koperen borstplaat, door den Heelmeester Husfem gebruikt wordende belangt, wy hebben die' bier niet bygevoegd, om dat wy onderftclden, dat veele Chirurgyns het voor hun in meer dan een opzicht zeer belangryk linkje van gemelde Heelmeester zouden bezitten, en deze afbeelding dus overbodig zoude zyn. Zy, die hetzelve niet mogten hebben, konnen het by den Boekhandelaar van Es in de Kalvtrflraat tc Amfterdam bekomen»
Dd
Het zal thands myus oordeels-gemakkelyk zyn de verbetering optemerken, welke deze fchroef zonder eind aan het werktuig heeft toegebragt; 'want, daar de tanden in het yzeren rondzel aan het werktuig van den Heelmeester Husfem om zo te fpreeken geïfoleerd of op zich zelve ftaan, zo komt de gantfche kragt, welke er mede moet worden verricht, op één enkelen tand aan; ditzelfde geldt ook ten opzichte van het koperen Rad;maar in de fchroef zonder eind zyn de keeren of gangen, éénenkelen, doorgaanden, aan elkander verbonden altoos werkenden tand die drie tanden van het koperen Rad te gelyk aangrypt, en nimmer tanden loslaat, zonder eerst weder anderen aangegrepen te hébben, wanneer anders de tanden van beiden wel verdeeld zyn, gelyk duidelyk uit E en F is afteleiden, en van welke dus geen van beiden kunnen bteeken, indien het ftaal en koper wel gefmeed en zuiver gegoten is.
Het is ieder, die eën weinig in het vak der werktuigkunde ervaren is, bekend, dat men met de fchroef een groot vermogen kan oefenen; voorleden jaar eene proeve willende neemen, hoe ver ik het met de fchroef zonder eind brengen konde, vervaardigde ik een werktuig, met het welk ik door dezelve een vermogen van 1 tegen 1300 konde oefenen, of met andere woorden, waarby de kragt van de macht tegen de last ftond als 1 tegen iooo. Nieuwsgierig zynde, om te weeten, welk een vermogen de fchroef zonder eind met deszelfs zwengel in het afgebeeld werktuig zou konnen doen, hing ik in K een Mahohnyhouten balkje ('t welk ik voor het zoo even gemeld werktuig had laten maaken) met lood gevuld, wegende 12 Ê8, en aan den kruk der zwengel 1 once; toen de zwengel een weinig buiten de loodlyn was gedraaid, v-icl het once zeer fnel naar bededen, het welk dus eene kragt deedt, zonder eenig bykomend vermogen, van circa 1 tegen 200. In hoe verre mrdeze magt by die ter herftelling van eenen ontwrichten arm konne berekend worden, is buiten mynvik, en zy aan deskundigen overgelaten. Zeker is het, dat geen last van 200 ponden in K en van 1 gg aan den kruk der zwengel gehangen het werktuig, indien alles wel gemaakt -is, by mooglykheid kan verbreeken.
Aan de gulle vriendlykheid van dén Heelmeester Husfem eenigermate willende beandwoordden. verzocht ik hem, een werktuig, 't welk ik voor eigen liefhebbery gemaakt hadt, en dat volgends de bovensftaande befchryving was ingericht, te ; komen zien, het geen dan ook door zyn Edi is aangenomen en gefchiedt. Het was my een zeer gevoelig vermaak te zien, dat dezelve zooedelmoedig was, van het nuttige dezer nieuwe inrichting te erkennen* Vertrouwende dus, dat de bekendmaking van dit verbeteid werktuig 9 door d a UW-



uwheder Dagblad geenen ondienst aan de beoeff naars der zoo edele en noodzaaklyke Heelkund< en aan de in deze termen vallende lyders zal doei zo blyve uwe zeer dienstwillige
Medeburger
J. C. Pelletïer.
" Iets voor de Brandewyn-Stookers.
Suckow beeft in deszelfs verbeterde uitgave va Eckharts Experimental-Oekonomie S. 52,1 het volgen middel opgegeeven, om uit Koornbrandewvn r Genever een Franfche Êrandewyn te maaken.
Men menge één emmer vol gemeene Brandewy met ia t| ® Sterkwater, en deftilleere dit mena lel. Men doe het vervolgends op een goed eike vaatje, en late dit een halfjaar (lil liggen. Ho ouder deze Brandewyn wordt, hoe gelyker de . zelve is aan die der Franfchen, zoo in couleur al lmaak. Ook kan het geen kwaad, dat men ii den Stookketel eenige handvollen eiken fpaanei of fchors werpe, eer men de Brandewyn ftookt: hierdoor wordt de geele couleur vermeerderd. D< bymenging van Sterkwater is in geenen deele ge vaarlyk, want daarvan verkrygt men flegts eer zwakke, zoetachtige Salpeter geest, die nuttig is voor het menschlyk ligchaam
By deze gelegenheid geeft S. te kennen zyn vermoeden, dat de zoogenaamde Franfche Brandewyn voor een groot gedeelte buiten Frankryk door konst nagemaakt worde.
In 1796 gaven J. F. Westrumb en Grave te Hanover uit Lemerkungcn und vorfchldge für Brantewembrenner. waarin zeer veele op de nieuwere Chymie gegronde, en voor de beoefenaars dezer babnek belangryke aanmerkingen en kundigheden voorkomen. Dit werkje verfpreidt over het zoo even gemeld vermoeden, dat meer en meer fterkte verkregen heeft, een aanmerklyk licht, vermids daaruit blykt, dat in Stéttin eenOepriviligeerde Fabriek van nagemaakte Franfche Brandewyn is, toebehoorende aan den Hof-Apothekar Meijer. Men zou daar zelfs uit Tarwenmout een zekere Biergist of bereiding (Bierwurtze) maaken, waarvan een zeer goede Brandewyn wordt ge? ftookt. W. meent, dat de zuurachtige reuk dier Konsbrandewyn ontftaat door byvoeging van eeni ge ftoffen b. v. van Wynfteen, by het Mout
iat men de Brandewyn eenigen tyd op VVynvaten laat liggen - lntusfchen wordt de Wn ojge. gevene methode van Suckow hier geheel afgekeïrd «n m vermeet zich, dVOr waarneming en onder-
C 39ö 3
>!vinding zoo ver gevorderd te zyn, dat hy alle ., K -ornbrandewyn, ook de gemeende Genever, in 1, waare llyn- of Franfche Brandewyn kan veranderen. Zyne konstbereiding heeft reuk, fmaak-, couleur, geest, kortom alle de eigenfchaoDen der natuurlyke Wyn-Brandewyn, egn oveiS dfe vmGratfchaft, wien de Oeconomifche Maatfchapnv te Petersburg daarvoor eene belooning van ao Ducaten heeft toegelegd. W. verzekert, dat de omfchepping m Franfche Brandewyn volgends zyne methode reeds by de gisting of ook by het destilleeren gefchiede, en hy belooft in het vervote dezelve geheel te zullen wereldkundig maaken.
i
HUISMIDDELEN.
Vermaard Middel tegen de Vallende 1 Ziekte.
"i, ,Dit ,middel is zedert een aantal jaaren met roem > b:kend geweest, en uit een der aanzienlykfte gej ilachten in Gelderland herkomftig. Men neemt.
§ loot wild Mostaardzaad. : l loot Peper.
8 grynen Bezoar.
8 grynen Duivelsdrek.
8 grynen Cypres - nooten. En
8 grynen Lavas-zaad.
Dit alles wordt te zamen fyn geftoten, en in 6 Poeders verdeeld. Hiervan gebruikt men, drie agtereenvolgende maanden, elke maand l Poeders , en wel op den éérfien dag van het eerfte quartier der Maan, de éér [te Ppeder, 's morgens nucteren zynde, met wat Bier gemengd, moetende men z uuren lang daarop vasten. De tweede Poeder neemt men den derden dag daarna, op dezelfde wyze. - En dit herhaalt men in de tweede en derde maand.
De lyder moet, geduurende en zelfs na »et gebruik van dit middel, zich onthouden vanWvn fterke dranken, zwaar Bier, Varkensvleesch, en van de hoofden van allerlei gedierte. Ook moet hy niet hard ryden, niet fterk op dryvend water ftaaren, noch op iet.= , dat zwymend voor zyn oog kan komen. Hy moet niet fterk rooken, en geene geele brwten eeten. 6
Indien de kwaal niet zeer verouderd is, en de lyder in geen vuur noch water heeft gelegen, is dit middel onfeilbaar, zoo ais men ons verzekerd heeft.
ifj. II. OE-



II. OECONOMISCHE BERICHTEN. Schoone Konsten.
ï. Befchreibung der Kurfurstlichen Antieken-Gallerie zu Dresden, nach hinterlasfencn papieren J. F. IVackers, ehcmaligen InfpeStors der G. von J. G. • Lipfius. Dresdtn. 1798. 40. mit abbildung von der fogenanten Agrippina und 10 grundrisfe diefer Gallerie. — Dit werk bevat eene vry volledige befchryving van een der merkwaardigfte, en echter nog weinig bezogte cn in Europa bekende Cabinetten, t. w. dat van den Keurvorst van Saxen te Dresden. Alle de fchoone ftukken der oudheid, daar ; in voorhanden, worden hier naar derzelver verdeeling in genommerde Kamers konstmatig befchrevèn, zynde de befchryving der7eerfteKamers uitdepa- ; pieren van W. opgemaakt, en het overige door Lip- < fius er bygevoegd. Vooraf gaat eene verhandeling over het Costuum der Egyptenaren, Etrufccn, Grieken en Romeinen in betrekking tot deze Gallery; muntende in dezelven voornaamlyk uiteen fchoone < naakte Jongeling in N°. IV. waaraan alleen de neus en berieden-armen nieuw zyn; dit beeid grenst 't naast aan den hoogen ftyl, en is waar- , lchynlyk een jeugdig overwinnaar in de Griek/the j Speler. — De Minerva in f\°. IV. in de houdingder bevalligheid. -- lil N°; VIII. een Hercules A. en een Groep van Amor èivPfy'ehe. — In 1N°. IX. de Venus en de Val des PVorftelaars, waarvan in het! Paleis Pitti te Florence twee fraaie Copyën zyn. Voords nog een Colosfale figuur, die men houdt voor Alexandcr den Grooten, en een Kop van Anlinoüs, uit rood Marmer, van den tyd vmHadrianus.
II. Dejcriptiott du Cabinet de Mr. Paul de, Praun a Nümberg, par C. T. de Murr. ayec 7 planches. 8Q. 1797- Nurnberg. — Dit Cabinet van Schilder-' ftakken, Tekeningen, en Konstplaaten enz., een van de lchoonfte in Europa, die door particulieren verzameld zyn, is in de 16? Eeuw in Italië zelf, onder het opzigt der destyds beroemdfte Schilders, zaamgefteld, en bevat een aantal van keurige zeldzaamheden. Men vindt er onder anderen in 250 Schilderyen van de eerde Italiaanfche, Duiijche en Ncderlandfche Meesters. Onder de Tekeningen 63 van Italiaanfche Meesters, als Rapha/l, Michacl Angelo, Annibal Caracci, "julio Romano, Guidu Rheni, 'lintoretti, 'fitiaan enz. Onder de Konstplaaten zyn er 350 van A. Durer in hout en koper. — Het getal der geinedene fteenen bedraagt 1163, waaronder % m relicf. — Met één woord, dit Cabinet is der bezignging, en het werk van Murr daarover, ook wegens ue ■ bygevoegde af bee.dingen van Perfij'che ge&fcderfe fteenen i der lezing ova waardig. .
"Iets naders ar.lrerit 'de KüNsTsuike & yan Achakd.
De ontdekking van den beroemden Achard, om uit de Roodebeet-wortel eene Konstfuiker te bereiden, waarvan wy in N°. 28 en 33 reeds eenig bericht gegeeven hebben, begint meer en meer opgang te maaken. Beroemde Scheikundigen, LamRadius, Scherer, ilestrumb en anderen hebben uit le weinige wortelen dezer plant, die de koude fes afgelopen winters hun hadt overgelaten, eene 5uiker bekomen, die in fmaak, couleur, wryfjaarheid en andere hoedanigheden, volkomen geyktnaarde zuiverfte Rietfuiker. Het blykt, dat nen de gemaklykheid, om uit de Beete de Suikerichtige ftof te trekken, voornaamlyk te danken ïebbe aan de weinige flymige (mucilagincufè) deeen, die dezelve bevat. Inzonderheid behoort men tanhoudend te letten op de behoorlyke regeling :n matige onderhouding van het vuur geduurende ien tyd der uitdamping, zonder welke de Suikerlof geheel ontaart en zich verliest.
Tot hiertoe is men onder de Botanisten nog vry mzeker omtrent de foort van Beete, waaruit de Suiker van Achard getrokken wordt. Deze twyieling ftaat weldra te worden opgehelderd door len B. de Rooyer, beroemd Apothekar en Chymist :e Brusfel, aan wien Achard eenen goeden voor•aad zaad van de Suikerbeet, indien men dezelve 500 mag noemen, heeft toegezonden; hebbende gemelde de R.oover terftond alle pogingen aangevend, om de ontdekking van Achard door nieuwe proeven te bevestigen, en ten algemeeners lutte aantewenden.
Zonderling mcnschlyk MiSGEWASCil
in OOST-GOTHLAND.
In de Nieuwe Handelingen van de Koninglyke dcademie der Wetenfchappen te Stokholm, van 1798, /mdt men de befchryving en bygevoegde afbee> iirig van eene zonderlinge manlyke misgeboorte, laif welke handen, armen, heupen, en meer anrlere gewoone leden des menscblyken hgcfiaaros jntbieeken. Deze ellendeling is in 1760 in Oost'J-uthland van arme Ouders geboren. Zyn Vader was mismaakt, fchoon anders een goedaartig, braaf man j tóch zyn Moeder deugde niet veel, en reisde met ïera rond, om hem voor geld te laten zien, tot hy :e Soderköping in het Hospitaal kwam. —- Hier bezwangerde hy, nu tien jaaren geleden, een licderlyk,geboggeld vrouwsperfoon , dat hem 111 het Hospitaal kleedde en oppaste. Hy wildehaar trouwen, maar dit werdt niet toegedaan. —Zyn hoofd maakt ayna i deel van zyne geheele hoogte uit, zyn. de zyne gelede lengte van de v.a.ue, waatop hy
o zit,



< 39 3 3
•zit, afgemeten, naailwTyks a| eb Met de tweei
beweeglyke teenen van zyn linkervoet fchryft'hy zeer goed, tekenc figuuren, kantenwerkt, fny .-dert, en naait, met de naald in den mond; hy fel eert zich, fpeelt op de Violoncel, beweegv zich van de ééne plaats naar de andere, laat zich in eer. karretje, door een hond getrokken, overal heci voeren, cn maakt allerlei houten Gereedfchap, waartoe hy zich van mes, zaag, byl en .andere werktuigen verwohderlyk weet te bedienen.— Hy is vry gezond van ligchaam, en klaagt ,zeld-n over iets. Zyne dochter, by zyne oppasser verwekt, is een gezond en welgemaakt kind.
'Over een zeldzaamverfchynfelineen Hoenderei.
In het laatst uitgegeeven N°. van PEiprit des Jotirnaux (Mes/idor, an Pil.) deelt de B. Villctcr- ' que, Lid van het Inflitut National, het volgend .bericht mede van eene zeldzaamheid, waarvan hy ooggetuige is geweest gedurende zyn jongst verblyf te Surennes;
Men diende by het avond-eeten verfche Eieren voor; één derzelven was zoo ongemeen groot, ] dat ieder een er zich over verwonderde. V. werdt ] •verzogt hetzelve te openen. Men vermoedde al- 1 gemeen, dat er twee dooren in dit Ei zouden ge- 1 vonden worden. — Het Ei, dat zeker van eenU Hoen gelegd was, hadt den omtrek van een Kalkoeuè'i, en was veel langer. Het ééne einde was, naar gewoonte, veel dikker dan het andere; ook hadt de fchaal hare gewoone hardheid. — Het ] geel bevondt zich in het fcherpe uiteinde, en'I fmaakte een weinig bitter. Het ander einde,'waar ( men een tweede door verwagtte te vinden, werdt 1 met eenige omzigtigheid geopend; maar na een J weinig de lchil er van afgenomen te hebben, ftondt V. niet weinig verwonderd, van er een vast ligchaam in te ontdekken, en'wel een tweede Ei, hebbende zyn eigen wit en door, bekleed meteen ongemeen harde fchil, die zich moeilyk liet breeken, donker van couleur, veel grooter dan een Duivenei, en zeer langwerpig van gedaante. Wy wilden dit binnen-ei bewaaren, doch doorliet veel te behandelen, viel heten brak aan ftukken.
De Hen, die dit ongemeen groot Ei heeft voordgebragt, bleef a maal 24 uuren in haar nest, en beet ieder een af, die haar naderde, lk zag haar 's anderen daags eeten en loopen even als de andere. Den daaraan volgenden dag was zy den geheelen morgen zeer onrustig, liep eenige reizen de plaats zeer inel op en neder, ging weder in haar nest, kwam er nogmaals uit, en fcheen zeer te lyden. Men verwagtte ook ditmaal een buitengemeen groot Ei, doch hetzelve hadt de gewoone grootte. 0
Een foortgelyk. geval is aangetekend ïh feA&a brud. Lipf. van 1Ó83. p. aar. fdhöbri dat van Surennes nog merkwaardiger is. Eene foortgelyke ipeehng der Natuur, in het voordbrengen van een fchepfel, waarvan wy bovendien nog zoo weinige denkbeelden hebben, verdient al de aandagt der Natuurkenneren. ö
Pryzen van eenige voornaame KoopwaareN m Levensmiddelen te Amsterdam, den 22 July 1799.
De Geraffineerde Suikers zyn allen, § a 1 a 8 minder dan den 8 July. 2 *
De St. Domingo Coffy is 2 ft. — De Sur haamfche en Java £ a Ut. — En de Bourbonfchc o ft, per €ê minder. J
Te Dordrecht, den 18 July 1799.
Coolz.Jnl. en Zeeuwsen, per last 88, qq k 04. JL taap Oly, per Aam. ' . . at gt
^yn dito per dito ... <2 |],
laapkoeken, per 1000 . 73 gl
-ynkoeken, per dito . 100 a 105 gl.'
Den 19 July.
tuuwe Vlasfen. per Steen . 30 a 50 ft.
doutwyn, per Virtel . . , ~p
jenever, per dito . . . . 9I h2
Aiikfche Kooien, per Hoed . 23*424. gl.
Vaag dito, per 100 Waag . 2ó g\.
Te Schiedam, den 22 July 1799.
Moutwyn 9 ^6 de 30 Vineis, zonder Fust, Geneyer 10 ^ dito, dito. Genever^en 54gl. per Aam, Amjl. Proef, Gedr. Rogge ióo fg per Last 212 ggl.
Te Utrecht den 20 July 1799.
Witte Weit - - - tot / 15J a ifj Roode dito. = iqï x 14
Rogge . - * ïif a x*
Boekweit - - , gi
Haver • » . » 7?
Paardeboonen - » » ^\
Prp



c m ?
Pryzen van eenige Binnenlandfche Effecten, te Amsterdam, den 25 July 1799.
Reeepisfen, Marine . a 3 pCt. 36 a 3ÖI dito Brab. fchaéverg. a 4 — 29^ k 30^ dito 4 pCts. Heffing, a «$ —
Haar rato van Comptoiren en Somm. 40 a 44J Bat..Refcriptiën. den 25 July
J799 • • 93!a 95ï
1800 . . 6o' a 62
i . . 46^ a 48
s. . . 42 a 43
3 • • 37-i a 39
4 37 a3^ Na den Vrede by loting . 31I a 32!
Moïïandsch geforceerd . . 35^ a |
Xrywil'ig dito . . . 53la54
fëcld. fchaéverg. . . . 31 k 33
BEL EENBANKGELD.. 99£*99|pCt
Specie-Cours te Amsterdam*, ■den 25 July 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk . / 5:15!
Oude gerande dito . '5' 14I
Ligte dito . » 49: — per once,
Souvereinen .. * 16:8 per ftuk
Spaanfche Piftolen . = 45 : — per once.
Franfche dito .. "i
Pruisfifche dito . \ = 45: 5 per once.
Lunenburgef dito . y
Nieuwe Louis d'Or .. * 11:12 per ftuk.
Zonne dito . . =1:1:15 wigtig.
Guinea's .. s 12:9
Carolines ;i s n: 15
Baaren Goud . s pCt.-
Los Goud . . - 15
Goude Crufaden ... = 14J:
Pilaaren, per Mark Beo. 7 * 27 : ie Mexicanen, per dito . y dito per ftuk . s »—'Ci1
Fr. Ryksd. . . '—150 dito Kroonen, per Mark . > 25;.-
dito dito per ftuk . s : gyi
Brab..Kroonen . * — 'cci
Fyn Zilver, per Mark . £■) * <x6\ 3 dito van n penn . *S \ c ao~: g ditovan9dito en daaronder J [• 26- 1
Ducatons . . cjs :o-„
Holl en X Ryksdaalers .
Bïieuwe Ryksd. . ? —:. 6 ■ pCf.
Wissel-Cours van 25 July 1799;'^ A m s t e r d a m óp de Steden
Madrid . . ara: Ufo °)
/i/^öo .. . dito . I
.Cadix . . dito f § 55 * $
Sevillen . . dito J
Lisbon . . dito . » 57
Po;-; '| £>o^ . ij Ufo van 3 m: ■- 57I
Venetiën . s m: Ufo . = 92
Livorno . dito . «ma 110J
Genua . dito . * 99
Paryj-, kort. betaalb. in Specie = 6i| a 61
• . . 2 m: Ufo . -
Bordeaux . — . =>
dito . . 1 Ufo ' . = 6i|
Hamburg, kort. Banco . * 40 a 39! ft.-
dito . . 2 m: Ufo . = 39I
Bres/au . . 6 weeken dato a
Weenen . . dito . * 37 ft.
Zeeland . .. , s
Rotterdam . . *
Bankgeld ■ . . . #-
NB. De plaatfen, op welken geen Wislcb>-
Cours is, zyn opzetlyk weggelaten*
NATIONALE LOTERYEN.
In de ±de Week van de zesde Clasfe der oofte Generaliteits, nu Bataaffche LOTERY, welke is beginnen tc trekken op Maandag den 1 July, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos; en voorname Pryzen». 397?* Lyst No. 18736 met/ 1000:-
18917 — - 1250:-
4.0/le No. 1112 — - 1000:-
41/e No. 12913 — 1000:-
18859 — ■ 1000:42/e- No. 28911 — - 1000:-
21621 — - 1500:- Picemie,.
4H37 — - 30,000:-
31259 — - 1500:- Prïemie..
44/?tf. No..40816 —-- ioco:-
9663 — - 1000:-
13626 — - 1000:--
36453 — " 1000:--
Z E E T Y D I N G.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te Tarmouth 't Schip Fredrik, Kapt?. Caspers, H. H. Rotgers en G. Zlsfclienberg, alle van: Bordeaux naar Embden;, voords de Schepen CinigRild, van Bordeaux naar Bremen;. en Kispëak,'vanEmbden. — In Duins Kapt. J. Ropers, van Bordeaux' naar Embden. — Te Plymouth het Schip 1 Thuiskon, Kapt; J. S. Woitge, van Havre deGrace~m.xMogador., — Te Caygnne het Schip the Ciwis*-
te-'-



C 4C0 )
tophcr, van Lisfabon na Newfoundland. —■ Te Tri- t nidM, the Predom, van Leverpool naar 'de IVest- j Indien — Te Sandwich H. Douwes, van Hamburg.
Dcnr de Engelfche Kaper the Qucen Gltarlolte, zyn genomen en te Lisfabon opgebragt het Deensch ; £ehh> ^<5 Jonge Samuel, Kapt. ƒƒ, i7. Paulfen, met ; Tarw, naar Barcelona; en het Schip </e //oop, Kapt- F. Jacobs, hernomen den 3 funy van een Franfche Kaper, doch Schip en lading is voor 6000 Crui'ados gerandfoeneerd, en zou onder Engelsen Convoy zyn reis vervolgen.
Door de Franfche Kapers le Furet en le Poisfon Volant is genomen en te Boulogne binnen gebragt een Engelsch Driemastfchip, met Suiker en Coffy, van Martinicqde naar Londen. Gemelde Kapers haar kruistogt op de Engelfche Kust vervolgende, ontdekten een Convoy van ruim 200 Zeilen, waar van zy een Schip van 500 a 6co Ton ;ttacqueerden en na een hardnekkigen tegenftand vermeesterden.
Door een Franfche Kaper is genomen het Schip the Fricuds, van Ntwprovidence naar Leverpool.
Schipper E. J. Postma, door de Engtlfchen op het Groninger Wad aangehouden, is weder ontflagen, benevens nog een Kof en een Smak, omdat dezelven geene goederen aan boord hadden ; doch vyf geladen Tjalken en nog twee geladen Vaartui gen zyn door hen genomen. Schipper Postma zou ten.fpoediglten van de Ooster - Wadden naar Tonningen'zeWen, en aldaar zyne Ligters afwachten.
fiet Schip van J. Ohlfen te Carthagena opgebr:gt, en aldaar prys verklaard, en vervolgends door het Tribunal te Aix vrygegeeven, is nu door hetzelve Tribunal prysverklaard.
Het Schip van J. Sloterdyk, van Smirna naar Rotterdam gedestineerd, te Ahneria opgebragt, en door het Tribunal te /7/xprysveiklaard, isdoor den Conful te Mallaga met de lading voor 65470 Jfefós Durosprysverklaard. •
Door het Tribunal de Casfation is bekragtigd het vmnis, waarby het Schip en de lading van J. A. Heller, van Smirna naar Rotterdam gedestilleerd, p ysvcrkla.ud was.
Te Tonden is vrygegeeven het Schip en de Ja-
ADVERTENTIE. V SCHOUWTOONEEL DER NATUUR; EN NATUURLYKE HISTORIE.
Nimmer heeft eenig Boek den leeslust der Nederlanderen meer opgewekt, dan het zoo algemeen bekende en geachte Werk, welk te recht den bovenftaande tytel draagt. Dit meester/luk van menschlyk vernuft, of liever der Natuur zelve, thands voor den man yan jiudie niet flechts, maar in één woord, Voor elk weetgicrigen in lederen ftand der maa fchappye, tot den hoogften graad van volkoomenheid gebragt, en door de hand der,kunst met meer dan twei honderd Plaaten en Kaarten opgehelderd en verfierd, bellaat in XVII Boekdeelen in 8vo. en zal, geduurende 3 maan' den, verkogt worden voor/i 6: o: o, in plaats van ƒ 42:0:0, tot welken laatften prys twee talryke drukken bynacr zyn\dtyerkogt. — Men acht te minder noodig het Werk, hier, breeder te befchryven; en aan te beveelen, daar het in alle zyne aangenaamheid, uitgebreidheid, bedoeling en nuttigheid, kan gekent worden uit een Bericht, deswege gratis te krygen in alle Boekwinkels; in de meesten van welken het Boek zelf ook te zien is. De derde uitgaaf daarvan gefchiedt by Ga ut man, Vjjrmanüel en Holtrop, te Amfterdam.
Te Amfierdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
ling van T.J.Kunst, vanNoirmouiicrmar Dantzig ;edestineerd, en te Ramsgate opgebragt geweest* Scheepsrampen. Verongelukt by Roskof met al het volk, het schip van J. B. Blok, van Bordeaux naar Boulogne redestineerd. i
Met fchade binnen te Ermerziel Schipper J. Zonrady, van Hamburg herwaards, moet losfen en •epareeren. — Te Charlestown, Venus, van Jamaica ïaar Africa gedestineerd.
Op Itrand geraakt by Egmond op Zee het Schip yan V. Roelofs, van Hamburg naar Mallaga.
Gezonken op de Wester Eems het Schip van J. Wilkes, van Hamburg, laatst van Grietziel herwaards gedetineerd, het volk is geborgen. 'lexelfche en Vlie-Lyst.
Den 23 July. Niets gepasfeerd. De WindN. W.
Den 24 en 25. Niets gepasfeerd. i)e WindZ. W.
Den 22 July. In 't Vlie binnen C. Pieters, van Barcelona; C. de Boer, van Norden; C. Pieters, uit Noorwegen; de laatfte heeft den 21 dezer Terfchelling Zuiden 4 mylen van hem, gezien i4Üorlogfchepen en Bnkken. De Wind N. W.
Den 23. Uitgezeild de 2 Jonkvrouwen, Kapt. Fl. Hrahtjes; Che&sman, Kapt. K. Clarckfon; de Vricndfchap, Kapt) P. jesfen, naar Embden. — In 't.Gat van Siortemelk legt ten anker eenBrikfchip, de- naam onbekent.
Den 24. Niets gepasfeerd.
Het Brikfchip gisteren gemeld is Formica, komt van Benccarlo, Kapt. J. J. de Vlies.
Hehoeijluis.
Den 21, 22 en 23 July. Niets gepasfeerd. De Wind W. en Z. O.
Brielle.
Den 22. July. Heden zyn er 3 a 4 vyandelyke Schepen voor de wal. De Wind N. W. Den 23. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O.
BERICHT. V Onzen geachten CorrespondentM. xelltrecht zy bericht, dat deszelfs toegezonden Itinerarium, op zyn tyd wel ontvangen, binnen kort aan het opgegeeven adres zal worden terug bezorgd.
He Redacteur.



jsjo. £i. 3i July 1799*
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid, Koophandel, Zee* vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
I. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Iets over de Verw stof, fakend onder den naam van Napels-Geel.
(Volgends Beckmann.')
Schoon in de laatfte tyden verfchillende Scheikundigen licht verfpreid hebben over de manier van bereiding dezer Verwftof, treft men daaromtrent in meest alle de werken, die over Koopwaaren en Commercie handelen, zeer onvolledige en gebrekkige berichten aan. b. v. In de Woordenboeken van Sayary, Ludovici, Jaubert, Jacobfon, en anderen meer. Het kan derhalven onzen Kooplieden, Fabrikanten, Verwbereideren, en andere beminnaren van Konst en Wetenfchap niet onaangenaam zyn, en het is zeer in den geest van ons Dagblad, dat wy hier eene naauwkeurige en volledige befchryving van deze Verwftof, in zoo verre dit thands mooglyk is, mededeelen.
Het Napels-Geel of de Napelfche aarde, Ital. Giallollno, Fr. Jaune de Naples, gelykt naar eene aardftof, heeft eene doffe Citroen- of Oranjegeele couleur, is zwaar, korrelig, laat zich gemaklyk tot poeder wryven, verteert niet door "de lucht, trekt derzelver vogtigheid niet naar zich, en verbindt zich aan een vogtige tong. Zeer fyn gewreven, blyft hetzelve eenigen tyd met het water verbonden, doch weldra zinkt het, en vormt zich tot een zetfel op den bodem. Het water, waarin hetzelve gekookt is, heeft zomtyds eenen ziltigen fmaak. Met zuuren vereenigd, bruischt het niet; in Koningswater wordt het gedeeltelyk opgelost, in het vuur geeft hetzelve geenen zwaveldamp van zich, het wordt moeilyk tot vloeibaarheid gebragt, en ondergaat daardoor geene verandering, dan dat het wat donkerer van couleur wordt. Smelt men bet met ongecouleurd glas te zamen, dan geeft het daaraan eene melkwitte Verw, ten duidlykcn bewyze, dat er geene Yzerdeelen iu
E e
voorkomen. Door het brandbaar wezen verkrygt men eenen zoogenaamden Koning (Regulus'), die zich als eene mengeling van Lood en Spiesglasmetaal voordoet.
Deze ftof komt van Napels meestal va den vorm eener gedroogde korst, die gewoonlyk de dikte heeft van 3 a 4 lynen, en waaraan men nog de gedaante van den vorm, in welken zy gedroogd wordt, kan herkennen. Men kan dezelve echter ook van daar bekomen, als een fyn gewreven poeder; anders laaten de Verwkoopers dezelve fyn wryven tot allerlei gebruik.
Hoe lang deze Verw reeds in den Handel geweest zy, is moeilyk te bepaalen. Pomet is de eerfte Verwhandelaar, die daarvan gewag gemaakt heeft, doch hy meldt tevens, dat zy destyds zeer zeldzaam voorkwam. Runkei, die anders alle de ftoffen, tot het Glasverwen en de Glafuur vereischt wordende, zeer naauwkeurig optelde, noemt het Napels-Geel niet. Dan, zo de naam alleen den ouderdom van eenig Handels-artikel bewyzen kon, zou men moeten aanneemen, dat deze Verwftof reeds op het einde der XVfe Eeuw in Italië bekend geweest zy, vermids Ferrante Imperato in deszelfs Hiftoria Naturale, Venetia 1599, bericht, dat er tweeërlei Giallollno is, waarvan de ééne foort uit Loodwit ontftaat door de eerfte verandering of den eerften overgang. Hiermede fchynt het egte Napels-Ged bedoeld té worden, ten zy Ferrante de geele Loodkalk of het zoogenaamd Masficot op het oog gehad hebbe. De andere foort verklaart hy niet nader.
Zoo veel is zeker, dat tot op onzen tyd geenen der Schryveren over dit onderwerp naauwkeurig geweten hebben, wat deze Verwftof eigenlyk zy. Men heeft, wel is waar, duidelyk genoeg ontdekt, dat zy door het vuür ontftaat, doch de meesten hebben het voor een gewrogt der Fulcanen, het zy van den Aetna of den Vefuvius, aangezien; men zie Pomet, Montamy en anderen meer. Anderen, gelyk b. v. thl in zyne History of Fosftls, verklaarden het Napels-



C 40* )
Geel voor een natuurlyke Oker, of voor eent met Metaalkalk gemengde Kalkaarde. Gueitan hieldt herzeive liever voor eene Bolus■• aarde. Pot, aiieen in zyne Lithogeognofte heeft het aangeziei voor 't geen het waarlyk is, naamlyk eene Konst bereiding.
Fjugproux heeft de waarheid hiervan het eers bewezen, en de mooglykheid geleerd van he Napels- Geel te bereiden. Volgends zyne waarne mingen verkrygt men dat egt, wanneer-men ees fyngewreven mengfel, beftaande uit is deelei zuiver Loodwit, i deel Aluin, i deel Sal Ammo niak, en 3 deelen uitwazemende Spicsglaskalk 7 a 3 uuren lang, op een aanvanglyk matig, maa vervolgends trapswyze fterk aangezet vuur doe glueiè'n.
Dan voor Ferraute en reeds in 1758 hadt G. Pas feri in zyne Verhandeling over het Fayenee-Mnl deren een zekerder voorfchrift hieromtrent mede gedeeld. Volgends hem moet men neemen 1 Q Spiesglas, i§ Lood, 1 once /lllume dlfeccia. en 1 once Keukenzout. Vermoedelyk heeft Ferranle dit vooitchrift gekend, en de Allume di feccia voor Aluin gehouden, gelyk Leonhardi in de tweede uitgave van Macquers Chemifchcs IFörlerbuch ook gedaan heeft, terwyl anderen nogthands daardoor Wynfteenzout of Fotasch verftaan.. Pas feri meldt,'dat men de verhouding der zamenftellende deelen veelszins veranderen kan, en geeft nog zes andere voorschriften op, waarin het Allume di feccia maar enkel Feccia genoemd wordt, welk woord ongetwyfeld Wynheffeof Wynfteen betekent. Ook vertaalt Faiïa-, Hoogleeraar in de Chymie te Napels, Wynfteen- asch door ditzelfde Allume dt feccia.
Na de uitgave van Fougerwx's Verhandeling maakte de la Lande in deszelfs Foyage en Balie paris ,1780. een voorfchrift bekend, het geen hy van den bekenden Prins San Severo ontvangen hadt; wy deelen hetzelve hier beneden in 's mans eigene woorden mede {*). Hier wordt alleenlyk
(*) „ Men neemt f deelen gewigts wel gecalcineerd «n gcift Lood, mee |deelgeftampteengezifte^/i«'m#wêi deze twee ftoffen mengt men behoorlyk onder een, en doet ze dan nogmaals door een zyden Zeef loopen. VerVolgends neemt men twee platte gebakkene aarden Schotels, die Biet gevernist zyn. Men lege daarop een wit papier, en ftrooit daarop bet poeder ter dikte van omtrent 2 duimen. Deze Schotels plaatst men in een Porcelein Oven (Fourneaua Fayenee), doch alleenlyk boven in denzelven , op dat zy aan geen al te hevig vuur worden blootgefteld. De wedergloed der vlam is tot deze bewerkmg genoegzaam. Men neemt er deze ftoffen uit op denzeJtden tyd als het Fayenee of Porcelein. Men vindt &,m op de Schotels ee^e harde en geele zellftan-' digheid, die men op de fteen met water wryft. en ver volgends laat Jroogen en tot bet gebruik bewaart. Dit) i»,üet zoogeuaamd Napels- Geel." **.
i jvan Lood en Spiesglas melding gemaaïtr, pn riet '■ vai Aluin, Wynfteen, noch'van eenig ander ; -Zout..
i Dat deze Verwftof tegen het vuur beftand is,
■ meer dan de Okers uit het Lood getrokken, •tchryft Fougeroux toe aan het Spiesglas en de
t ,Alum. De eerfte dezer beide (boffen is althands c voorzeker onontbeerlyk in het Napels- Geel. Men
■ vveet dat ,het Spiesglas op zich zelve eene Hyas. cmth-couleur heeft, en dat hetzelve met de Mei nie en Kyzelftof een goudcouleurig Glas oplevert.
De Konftenaars klaagen over de moeilykheid , van het gebruik dezer Verwftof, dewyl zy niet
• altoos een Geel van hetzelfde hoogfel en dezelfde ï deugdzaamheid bekomen konnen. WaarfchynLyk
ontftaat deze verlcheidenheid hieruit, dat, gelyk
• Pasferi reeds aanmerkte, niet altoos dezelfde hoe-
■ veelheden der Metaalen en van den Wynfteen tot
■ het mengfel genomen worden. Dit gebrek, kon men gemaklyk voorkomen, indien men, by het
Imaaken van Napels Geel, even gelyk by dat van de Blaauwfel, zich van een monfter of .voorbeeld bediende, en deszelfs verfchillende hoogfels op dezelfde wyze door nommers of letters aanwees.
Men hadt Fougeroux uit Napels bericht, dat er flegts nog één oud man aldaar in leven was, die het Geel maakte, en die zyne konst zoo geheim hieldt, dat men vreesde, dat hy die met zich in het graf zoude neemen. Men wist er niets meer van, dan dit ééne, dat hy de daartoe gebruikt wordende Metaalen 24 uuren in eenen Pottebakkers-Oven deedt,gloeien..
In ons Land zou men deze Verwftof niet tot gelyke pryzen met de Italianen bereiden konnen, om dat het zweetdryvend Spiesglas,, het zuiver Loodwit, en de SaiAmmoniak by ons veel te duur zyn. Evenwel zou men er nog een gerine voordeel op hebben konnen, indien die beide Metaaien, op de baliaanfche wyze, door byvoeeinff van een weinig AlcalischZout, m een naby gelegen [Porcelein-Oven gecalcineerd werden; dan onze Vuurfchilders bedienen zich reeds van eene geele glaiuur, die niet veel van het Napels -Geel verichilt. Mer^ vindt daarvan een voorfchrift in een naamloos Hoogduiisch werkje, het geen wy hieronder zullen opgeeven (*).. Men fmelt naamlyk 1 tfi Spiesglas, i2.loot Menie, en 4 loot witZancJ te zamen. üe koek of korst hiervan ziet er zwart uit, wordt gedampt, en andermaal gefmolten. Dit herhaalt men zoo lang, tot alles volkomen
geel
(*) Vsllig entdéktes geheimnisf der Kunst Fayenee; Engli* fcltes Steingut und Perzellan zu machen.-. heipzit>, 1703. B°. Een werke, het gee.j de.datiJacht on/.er Landge-rooten, die.beUng,üy het onderweg hebben, zeer vei-iient..



( 4©3 )
g*el geworden is. Dan mengt men \ <8 van dit Geel'met 4 loot Menie, en fmelt hetzelve nog-J maals. Eindelyk moet men langs dezen omilagtigcn weg een Oranje-geele Verw verkrygen, het geen men echter volgends de boven opgegevene wyze veel fpoediger, gemaklyker en zekerer doen kan.
Alle Konftenaars, die over het gebruik van 't Napels - Geel gehandeld hebben, waarfchuwen om te zorgen, dat er geene yzerdeelen in komen, vermids daardoor de Verw naar het groene trekt, of ten mintten onzuiver van couleur wordt. Hierom moet deze Verw opeen fteen gewreven, en met een Yvoiren Spatel byéén gefchraapt worden. — Het Napels-Geel wordt inzonderheid in de Olyverwen gebezigd,.wyl deze ftof zagter, frisfcher van gloed, en vetter is, dan de Oker, het Loodgeel en Auripigment, gelyk ook uit hoofde van deszelfs meerdere duurzaamheid. Vooral kiest men het Napels-Geel tot het maaken van eene goudgeele couleur, ten welken einde men het ook met gomwater mengen, en als Waterverw gebruiken kan. — Een ander groot voordeel is dit, dat hetzelve ook tot verwen op gefmoltene of gebakkene ftoffen dienen kan, weshalven het door de Porcelein- en Fayenee-Schilders ook gebezigd wordt, geevende hetzelve eene nog fchoonere couleur, dan het Geel, dat men gewoonlyk daartoe neemt.
Voor het overige verdient het onderzoek, of de nit Wolfsram door kooken met geest van Zout verkregene Kalk, welke eene fraaie geele couleur heeft, in het gebruik even goed voldoe als het Napels-Geel ?
Iets ever de Kurkuma.
(Volgends denzelfden.)
De Kurkuma is een Wortel, die wegens deszelfs geelverwend en geneeskundig vermogen uit de Indien gedroogd tot ons komt. In veele opzigten zweemt de plant naar de Gengber, weshalven zy door zommigen geele Gengber genoemd is. Ook de Kurkuma fchiet bladryke ftengels, waaraan breede, fcherpgepmtte of lansvormige bladeren groeien. Tusfehen dezelvert vertoont zich de bloemftengel, die boven aan geele of roodachtig geele bloemen draagt. De vrugt is een driehoekig buisje, waarin veele rondachtige zwarte zaadeu befloten zyn. — De wortels zyn knoestig, geringeld of gedraaid; veele derzelven zyn ronde knollen omtrent ter grootte van een Hoenderei, anderen hebben eene meer langwerpige gedaante, en de lengte van 3 a 4 duimen. Beide ioorten {Cur- \
E et
cuma rotunda & longa. LO zyn bezet met hairwortels, die, eer de Kurkuma iu den Handel komts daarvan weggenomen worden.
Deze plant groeit op veele plaatfen 'mde fndiënt en niet zelden in het wild, tusfehen de Sago-boomen en 't Bambus-riet; dan die foort, waarvan men de wp tels verzendt, wordt in hoven geteeld. Men vindt dezelve in alle hoven van Indostan, in China, Malakka, omftreeks Goa, vooral op Java en het Eiland Baly. Wanneer de wortels 6 a 7 maanden in den grond geweest zyn, en de bladeren beginnen te verwelken, worden zy uitgegraven , en tot het einde van den regentyd in huis bewaard. In dien tusfehen tyd fchieten zy uitfpruitfels of kiemen, die men er afbreekt, en weder plant. De oude wortels reinigt en droogt men, waarby dezelven veel kleiner van omtrek en ligter worden.
Men pleeg de lange wortels meer dan de ronde te gebruiken, doch er is geen wezeniyk verfchil in. Beiden zyn van dezelfde plant, en even goed.
In West-Indlë zou de Kurkuma waarfchynlyk even goed flaagen als de Gengber. De Engelfchen hebben die op Tabago, waar de meeste Landbouwers de Suikerteelt hebben geftaakt uit hoofde van de fchaden, hun door de Mieren toegebragt, zedert 1778 nevens At Indigo cn het Catoen begonnen te bouwen, welke onderneming wordt onderfteund door de Oeconomi/che Maatfchappy van Londen. Benholet verzekert, dat hy eene wortel van het Eiland Tabago gezien heeft, die zwaarder was en meer Verwftof uitleverde,dan de Oost-lndifche.
De Kooplieden zien naar wortels, die groot, zuiver, hard, min of meer harsachtig, niet licht breekbaar, zonder wormfteeken, en zwaar zyn. Zy moeten van buiten heider geel en van binnen roodachtig geel zien; wortels, die van buireu eene zwarte couleur hebben, rekent men voor bedorven. De fmaak is wrang, een weinig bit* ter, en de reuk volkomen als die der Gengber.
De Chemifche waarnemingen omtrent deze wortel hebben niet altoos ééneriei uitflag gehad. Het geen daarin meestal gehouden wordt voor eene naauwere verbinding van Gom- en Harsachtige deelen, verklaart Förner integendeel voor eene aardachtige llymftof. Giet men er water op, dan verkrygt hetzelve eene Saffraancouleur, gelyk het afkookfel oranjeverwig,en de Wyngeestroodgeel wordt. By de Kurkuma, gelyk by alle andere geele Verwftoffen, wordt het geel door de zuuren verbleekt, en door de Loogzouten verhoogd ; zynde dezelve voor deze beiden zoo gevoelig, dat men die door de Kurkuma kan ontdekken. Eene kleene hoeveelheid Loogzout n(aakt dezelve rood- of bruinachtiger, en deze verandering ontdekt men zeiis in het Papier nat jee. Uur-



C 404 3
karna geverwd is, gelyk Neumann en BergmannX te recht hebben aangemerkt.
Dikwyls wordt de Kurkuma door de Maleyërs] en andere Indianen tot het kruiden hunner fpyZen gebruikt, waarin echter de Europeen minder fmaak vinden. Voorheen bezigde men dezelve meer dan nu tot Artfenyë'n. Thands bedient men er zich meest van afs Verwftof, hoewel de konst deze uitnemend fraaie geele couleur nog niet heeft weeten vast te maaken. Veeltyds wordt zy daarom flegts tot een hoogfel by andere Verwen gemengd, of tot Leder en andere goederen, waarby het niet zoo zeer op beftendigheid van couleuren aankomt, aangewend. De Draaiers geeven hunne werkftukken geele ringen, door tegen het op de Draaibank omloopende hout een nat ftuk Kurkuma te houden. Zomtyds wordt ook de couleur der Rhabarber, van 't Botergebak en de Boter zelve, door bymenging dezer ftof verbeterd.
Het zyn- voornaamlyk de Portugeefen en Nederlanders, die de Kurkuma uit dn Indien pleegen aantevoeren, en dezelve aan andere volken te verkoopen. — In de laatfte iJryscourant van Hamburg, waarop dit artikel gemeld wordt, zynde van 1793, ftaan de 100 gg genoteerd tot 43* ^ 57ï Mark Banco, zonder rabat.
Schoon men niet bewyzen kan, dat de Griekfche Artfen deze wortel reeds gekend en gebezigd hebben, is er echter veel waarfchynlykheid, dat de Indiaanfche Cypren - wortel van Dioseorides en Plinius niets anders is, dan de Kurkuma. Beiden vergelyken die wortel met de Gengber, fchryven daaraan een bittere fmaak toe, en zeggen: dat zy, gekaauwd wordende, dezelfde werking doet als het Saffraan. Indien dit laatfte, gelyk het fchynt, betekenen moet, dat zy ook 'het fpeegfel geel verwt, moet men ■ ten minfte toeftaan", dat alle ide opgegevene kentekens aan de Kurkuma voegen. Dioseorides en Plinius voegen er nog by, dat deze wortel het hair wegneemt, en fchoon de latere Geneeskundigen van dit vermogen der Kurkuma geen gewag maaken,- houden de vroegeren, b. v. Ruélllus, het daarvoor, terwyl men gist, dat hierom de Kurkuma in den Balfem, waarmede zich de Indiaanfche Vrouwen pleegen te zalven, gemengd worde.
De benaming der Kurkuma fchynt van Arabifchen oorfprong en door de Arabifche Artfen gevormd te zyn. Intusfchen hebben- de overzetters hunner fchriften- blykbaar de Kurkuma: en het Ghelidonium,- welk een geelachtig fap heeft, met elkander verwisfeld,. en het één voor het: ander genomen. Ook heeft de couleur aanlèiding gegeeven,. om deze. wortel-Indifche SafiQGrocusi Indieus^j Safrm de-TIerra-h^ de
Portugeefen, en by de Duitfchers Gilbwurtz te noemen. — Dikwyls wordt dezelve ook Terra merita genoemd, en het is zeer mooglyk, dat zommigen, afgaande op derzelver zwaarte, ze voor eène aarde genomen hebben, gelyk het geval is met meer ftoffen uit het Plantenryk , b. v. Terra Cacechu, ITerra Japonica, Terra Orallena enz. Waar het byvoegfel merita van daan kome, is duifter. De Engelfche benaming Turmerick is misichien eene verbastering van Terra merita; dit basterdwoord heeft veelen in verlegenheid gebragt, wyl hetzelve in de gemeene woordenboeken of ontbreekt, of niet genoegzaam verklaard wordt»
Iets voor Genever- en BrandewynStookers.
Het. is bekend, dat de zoogenaamde Koornbrandewyn of Genever, ten platten Lande of door minkundige Fabrikanten geftookt, veeltyds een onaangenaame en brandige fmaak aan zich heeft, welke men tot nog toe niet geheel fchynt te hebben konnen wegneemen. Ondertusfchen isons, onder alle de proeven ten dien einde genomen, geen aanneemlyker noch van beter uitwerking voorgekomen, dan die met het volgend zeer eenvouwig en onkostbaar raiddel.
Men doe naamlyk op elk Anker vogt 4 handvollen gezifte Hout-asch en 3 handvollen gemeen Keukenzout» — Men doe dit te zamen "in de ketel, en haale de Genever nogmaals over, waarna men bevinden zal, dat de geest derzelve een veel beter en zuiverer fmaak bekomennebbe.
Acmella-Thee.
Daar de Natie, en geheel Europa, thands zoo zeer verflaafd is aan het fchadelyk gebruik van warme dranken, achten wy het, vooral by de tegenwoordige duurte en flegtc qualiteiten van de gemeene Theeën , niet ondienftig, onzen Landgenooten eene betere, veel gezondere, en niet minder aangename Thee te doen kennen en aantepryzen , beftaande uit de bladeren der Ac. mella of het- Indiaansch waterdryvend kruid. Dit blad is fyn en aangenaam van geur,, en kenbaar aan deszelfs byzonder gekartelde randen. Hetzelve komt tot ons van Ceylon-, waar men het als eene lekkerny voor Thee gebruikt, en er elkander op onthaalt. De voornaamfte nuttigheid dezer 2h& is,, dat- zy het vvatèr fterk. naar beneden



c 405. >
den zet, 't geen wy veel dienftiger in ons vogtig elfmaat vinden, dan aftrekfels, die de waterZugt eer voeden dan tegenwerken.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht wegens, de Maatfchappy tot Nul van 't Algemeen. — Departement Rotterdam.
[Wy fpoeden ons , om het volgend , wat laat ingekomen ftuk, op verzoek te plaatfen, en deelen in de vereering en genoegens van Rotte's Algemeen nuttig Departement!]
Daar het aan iederen menfchen vriend, die zekerlyk ook een kindervriend moet wezen, niet onverfchillig zal of kan zyn, welke vorderingen door het opkomend gedacht, zoo in kennis als goede zeden, gemaakt worden. — Daar het Vaderland zich uit de welig groenende Lente der jonge Burgers en Burgeresfen eenen ryken en rypen Oogst in derzelver Zomer- en Herfstdagen, met reden beloven mag, zoo opent zich eene volle bron van waar genoegen, als men mag erv'aren, dat de opvoeding der Jeugd niet Verwaarloosd, neen, maar meer dan voorheen daaraan gedacht en gearbeidt wordt.
Getuigen hiervan zyn zoo veele fchoone voorbeelden op verfcheidene plaatfen in het Bataaffche Gemeenebest, waarvan met zoo zeer verdienden roem ; gewaagd wordt. — Getuige zy bet onlangs weder in de Geboorteftad van den grooten Defidcer, die zoo veel tot de verlichting zyner en volgende Eeuwen heeft toegebragt, "plaats gehad hebbend openbaar onderzoek naar de, door de Kweekelingen van het Departementale School, gemaakte vorderingen; welke plegtigheid, door alle daarby tegenwoordig geweest zynde menfehenvrienden, met het uiterfte genoegen bygewoond is.
Byaldien men in alle Schoolbefturen, en vooral die, welken op het Vaderland zulk eeife onmiddelyke betrekking hebben, waar alles bloeifems en vruchten van eigen grond en akker zyn, zich iets goeds belooven kan, het is vooi zeker dan, wanneer men in de Befturers welmeenende, getrouwe en wyze Verzorgers der Jeugd vindt, en j wanneer de uitvoering der gemaakte fe-hikkingen en inrigtingen, in opzigt tot de Scholen, aan ie-j mand toevertrouwd wordt, die met de vereischte j kundigheid, infehiklykheid en vriendlykheid, vry j van alle verwaandheid, de tedere harten der Kin j deren weet te buigen,' te leiden, en voor zyne \ lesfen vatbaar te maken, terwyl zy, voor welken deze fchikkirigen en lesfen moeten dienen, meer 1
Ee
dan gewoone vorderingen maken; dan kan men zeggen, dat het gewenschte doel bereikt is, en dat men de heilzaamlte gevolgen daarvan te wachten heeft; terwyl men dan niet •"alleen mag hopen, maar ook voorzeker vastftelleh, dat ieder zich zal bevlytigen, om die zoo wel Hagende pogingen tot. Nat van het Algemeen verder te~doen gelukken, en althands niet zal weigeren, eene gerihgejioelaag te doen, om de noodzaaklyke kosten, die van die pogingen onaffcheidlylc zyn, te' helpendragen.
Het geen by die plegtigheid heeft plaats' gehad, • trof, onder anderen, eenen der tegenwoordig zynde Deelnemeren in dier voege, dat hy deze vier hem daarby invallende Dichtregelen aan den vefdienstlyken Burger M. M is rfs in g oogenbliklyk overhandigde :•
Gy zyt, ó Mensing! vriend en leidsman van de Jeugd,' Daar Gy haar' geest tot fmaak, haar kart vormt tot de deugd.' Kan 't zyn, zie Rotterdam fteeds dankbaar aan u denken, Ja, zie d'Almagtigen U loon naar werken fekenkeni
Dan , ten blyke, dat men zich van gecné groctfpraak óf fnorkery bedienen wil* ftrekke het volgend-, met de waarheid oyereenkomftig berigt,hieromtrent uit naam van het Schoolbestuur gegeven :
„ Rotterdam den 3 July 1799. Heden namiddag heeft alhier, in de groote Kerk der Remqnftranten, onder eenen zeer grooten toevloed van menfchen, de plechtigheid plaats gehad, waartoe de uitnodiging in onze Couranten van den 29 Juny en a July laatstleden is gefchied ;• te weten, het gewoon'jaarlykseh Examen, benevens uitdeeling van Pryzen, door de Befturers aan de Kinderen verrigt der Schole, welke het Stedelyk Departement der Bataaflche Maatfchap py, tot Nut van 't Algemeen, in het jaar 1796,' heeft tot ftand gebragt."
,, Na dat deze plechtigheid door een der Leden van het Schoblbeftuur met' eene korte aanfpraak was geopend, werden alle de Leerlingen, ten getale van 104* door den Schoolmeester van die" Inftituut, den Burger M.- Mensin g, geëxamineerd in de gronden der Taal, de Spel-, Lees-' en Schryfkonst, alsmede in de Rekehkonst, en' eenigen in de eerft'e gronden der Zahgkónst;'waarop'cte drie oudfte Leden van het Beftuur de meestgevorderden ondervroegen in de'eerfte begïnfèlen1 der Natuur-, Aardryks-, Gefchied- en Zedenkuh-' de; gevende de Kweeklingen alleszins blyken van! gewenschte vorderingen aan allen, byzonder' aan hun, die-zich verledigden, om, door opgegeven1 vragen, de Leerlingen to- tOetzeri.1'
„ Hierop werden v dou-r dezelfde LedenVan liet ft %■ School-'



Schoolbeftuur, met verfchillende aanfpraken aan de Kinderen, naar hunne verfchillende vorderingen, belocmende of aanmoedigende Eerepryzen toegedeeld; gelyk ook, aan den verriienstlyken Schoolmeester, ëen Boekgefchenk, tot eene dankbare erkendtenis voor zynen byzondeien yver, werdt overhandigd; terwyl dit gëlchenk met eene treffende dankbetuiging, van zyne zyde, ontvangen werdt. En daar elf Kweeklingen door Befturers geö'ordeeld waren , de School te konnen verlaten niet alleen, maar ook met een loflyk getuigschrift, omtrent hunne gemaakte vorderingen en goed gedrag, werden hun die getuigfchriften thands met eene hartlyke aanfpraak toegereikt, en deze aanfpraak, door een hunner, met aandoening beandvvoord. Daarna dankte ook de oudfte der Leerlingen, uit naam van allen, met eenige dichtregelen, die vervolgends door alle de Kinderen Werden opgezongen; en eindlyk werdt alles,door een der Leden van het Schoolbeftuur, niet onderfcheiden aanfpraken befloten."
,, Deze plechtigheid, die nog vergroot werdt door eene Commisfie van drie Leden uit het Be-I ftuur eener foortgelyke Departements - fchool te' Dordrecht, welke dezelve waren komen by wonen,! is tot genoegen der Aaiafchouwers en Toehooreisj afgeloopen; terwyl het Schoolbeftuur heeft goedgevonden, om de namen der Leerlingen, die, gedurende het afgeloopen Schooljaar, in hunne verfchillende Klasfen, het meest hebben uitgemunt, en, uit dien hoofde, de hoogde Eerepryzen gekr egen hebben, openlyk te noemen. Zy .zyn:
Uit de vierde Klasfe, Hendrik Schoenmaker, oud 12 Jaren, en Maria Leer, oud is, Jaren.
Uit de derde Klasfe, Petronella Molemans, oud 11 Jaren, en Dina Hollander,.oud n Jaren.
Uit de tweede Klasfe, Jacobus Verfluis, oud 9 Jaren, cn Gerrit Jan Meuleman, oud 9 Jaren.
Uit de eerfte Klasfe, Hendrik de Zwaan, oud 8 Jaren, en Catharina Besfan, oud 8 Jaren.
„ Zy, die, door' deze plechtigheid getroffen, de inngting dezer School nader wenfehen te lee- '. ren kennen, kunnen by den Boekverkooper C van ' den Dries, op de iNoordblaak, voor a duivers, ' ten voordeele van het Schoolfonds, het breedvoerig Programma of Reglement dezer School bekomen,"
Iets over Dwep ge n.
Onder de voorbeelden van kleere Menfchen of Dwergen, die onze eeuw opleverde, zyn de volgende twee niet de minst merkwaardigen.
Het eerfte is van een Dwerg, die voorheen toebehoorde aan Koning Stanislaus, genaamd Nikolaas Ferry. Deze werdt geboren in 1741. Zyne Moeder was tóen 35 jaaren oud, en hy was de oudfte van drie kinderen,die zy ter wereld heeft gebragt. Voor hare bevalling van Nikolaas, kon zy niet gelooven, dat zy zwanger was, dan op den gewoonen tyd baarde zy, na eenen moeilyken arbeid van tweemaal 24 uuren, een kind dat omtrent 9 duimen lang was, en niet meer dan 15 oneen, dus nog geetfpond, woog. Een klomp met wol gevuld diende hem eenen tyd lang voor wieg, want zyne Ouders waren geringe Boerenlieden in het Fugeftsch gebergte. Byna 5 jaaren oud zynde, werdt hy door den Geneesheer der Koningin, Cast, gemeten en gewogen ; hy woog toen , geheel naakt zynde, 9 ponden 7 oneen. Zedert dien tyd is hy uitgegroeid tot de lengte van omtrent 36 duimen. Drie maanden oud zynde, heeft hy de kinderziekte gehad, en deze heeft hem, daar hy te vooren niet leelyk was, zeer doen veranderen.
Be-le, — dus noemde men hem ten Hove van Stanislaus — fcheen op zyn twintigfte jaar reeds eenen door ouderdom gekromden rug te hebben, hy was bleek van gelaat, zyn ééne fchouder ftak boven de andere uit, zyn arendsneus was misvormd geworden; hy hadt een zeer bekrompen t/erftand , en nimmer heeft men hem het leezen tonnen leeren.
Het tweede voorbeeld is de Dwerg van de Pool* rche Gravin Humie'ska, genaamd Borwilasky, zynde een Poolsch Edelman. Dit zonderling wezen hadt in zyn twee en twintigfte jaar de lengte van 2» duimen bereikt, hy was zeer wel gemaakt, zyn hoofd en ligchaam waren juist geëvenredigd, hy hadt een viy bevallig gelaat, geen onaangenaam Dog, en zyne ledematen hadden alle de behoorlyke afmeetingen. Hy was volkomen huuwbaar; zyn drank beftondt enkel in water, hy at weinig, liep wel, was zeer gezonden tegen vermoeienislen gehard. Zyne manieren waien bevallig, hy ton geestige flagen doen, hadt een goed geheu» *en, een gezond oordeel, en een gevoelig hart, /atbaar voor aandoenlyke indrukfelen. — De Oulers van Borwilasky , lieden van eene meer dan niddenmatige grootte, hebben zes kinderen gehad. De oudfte was welgemaakt, doch niet langer la.. 3+ duimen. De tweede, Jofeph, waarvan wy
thands



t <P7 )
thands fpreeken, bereikte met meer dan 28 cüfci men. Zyne drie Jongere broeders, alen een jan na eikander en na hem geboren, waren omtrent 5 voet lang, lterk en welgemaakt. Het jongft kind was een meisje, bevallig van gebat en fra; van leest, zynde op haar 6" jaar flegts 21 duime lang, zy hadt even zoo veel vernuft als Jofiph haar broeder.. Deze. laatfte evenwel heeft lam buiten eene goede opvoeding geleefd, en Me vrouw Humiéska was de eerfte die hem, in zyi twintigfte jaar, eenige kundigheden deedtverkry gen. Hy heeft leeren leezen, fchryven, rekenen en een weinig Hoogduitsch en Framch fpreeken Zeer bekwaam en "handig was hy voor allerle werk, dat hy ter hand nam.
NATIONALE LOTERYEN.
In de ±de en gde Week van de zesde Clasfe dei pofte Getieralitetts,. nu Bataaffphe L O T E R Y welke is beginnen te trekken op Maandag den \ July, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos en voorname Pryzen.
45de Lyst No. 1676 met ƒ rooo:-
No. 33478 — - ioco:-
29446 — » ioco.:-
47de No. 10658 — - icoor-
.487.0 —- No. 18852 •— 1000:-
35447 — - 5000:- Pramie.
4Q/te Lyst No. 41659 met- looc:-
11919 — - 100c:.-
214 — - iooc: -
3.8296 — - 1000;-
26355 1000:-
jpjjg , Np. 26850 — - 1000:~
10217 '— - ioco:-
8511 — - 1000:»
ïh dè Vierde Clasfe der vier en zeventigfte ütrechtfche LGTliRY, welke is beginnen te trekken op Maandag dén 22 July, zyn uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen.
ijie Lyst No. 1890 met/ 1000:- j
1178 — - 1000 ade. — No.. 2„99—. - 4.C00:%de.. No. 82J — - 8,000:- HöogftèL.I
5861. — - ó,coo> I
Z E E. T Y D I v.N G„
f
2 Berichten.
i Volgends bericht van Ameland hadden de Engel. 1 men den 23 1. ]. daaromftreeks genomen en ver. , brand 7 Visfchers Snikken; en twee andere Vaar; 1 ttóigen..
. De Bey van Tripoli heeft aan de Dcenen den 1 ,Oorlog verklaard; reeds zouden de Kapers twee
• Schepen van die Mogendheid genomen hebben..
i
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Opgebragt te. Tarmouth Kapt. J. Fifes, van Hamburg naar Am ff er dam. — Te Huil S. Setierberg, van Gothenburg naar N. Tork. — Te Deal A. Soltan, van Hamburg naar Bordeaux. — Te
• Cadix de Americaanfche Schepen the Hannah, , .Kapt. Robtnfon, naar Batavia en the Commerce,
Kapt. Gardner, naar Bengalen, beiden van Lisfabqn. — Nog volgends de Lloydslyst van 16 dezer te larmouth de Schepen de Vrouw Finka, Kapt. Ander fan, van Embden naar Zaandam; de Jonge Eyert, Kapt. Evers, van Hamburg; de 2 Gebroeders, van Embden; de a Gebroeders, Kapt Johnfon; de Vrouw E/ifabeth, Kapt. Fackow;'en de Vrouw Rugyna, allen van Bremen naar Amfierdam' . de Jonge,ülla Klekes, Kapt. Koster, naar Hamburg; de Elifibeth, Kapt, Kleny, van Bremen mar Bordeaux; de 5 Gebroeders, van Embden naar St. Martin; en Acteon, Kapt. Wilfon, van Hamburg naai N. lork.
■ Prysverklaard te Antigoa de lading van het Schip Aurora, Kapt. Klapham, van Surinamen; het Schip. i& met de vragtkosten vrygegeeven.
Sriieepsrampen»
; Het Schip van V. Roelofs, by Egmondgeftrand, is geheel verbryzeld;. het volk, met weinig van de lading is geborgen. — 't Schip Guftav, Kapt. Eek, van Liyorrw naar Br.imai, op i.artglutfifandgeftrand, heeft 7 voe; water in;.men weet niet of daarvan iets zal te bergen zyn.
Geftrand met zware fchade op de Indiaanfche Kust in November 1. ]. het Schip Kroonprins Fredrik, Kapt. IPendehen, van Batavia naar Kopenha. gen; moét losfen en\ repareeren..



C 408 0
GELTKHEID, V R T HEID.
A DVERTENTIE. De AGENT van FINANCIEN der BATAAFSCHE REPUBLIEK, van tyd tot tyd, ondervindende, dat veele Ingezetenen, uit misverfiand, zich met hunne Requesten, Memoriën, Adresfen en verdere Stukken, ter onrechte plaatfe vervoegen; iet, waar door onvermydlyk veele verwarringen en vertraagingen, hoogst-fchadelyk in haare gevolgen voor het belang derzelve Ingezetenen, moeten geboren worden, — en dit, zoo veel van hem afhangt, wenfehende te voorkomen, — vindt zich uit dien hoofde verplicht, alle zyne Medeburgeren ter kennis te brengen, dat, ingevolge Art. 2. van zyne Inftruclie, door het Vertegenwoordigend Ligchaam gearrefteerd,
Hy is de Intermediaire Perfoon tusfehen het Uitvoerend Bewind en alle de zodanigen, welken over zaaken, de Financien betreffende, zich aan hetzelve Bewind hebben te vervoegen; — en dat dienvolgens alle Adresfen, Petitiën, Remon/lrantien en Voor/lellen, ter zaake voorfchreyen, in de eerste plaats, aan Hem Agent behooren te worden, gedaan, of'by-hem ingeleverd; -— voorbehoudens het recht van een ieder, om zich vervolgens by het Uitvoerend Bewind, en, des noods, naar gelang der omftandigheden, by het Vertegenwoordigend Lichaam, le vervoegen.
Voords zy het de daarby Belanghebbenden verwittigd, dat Hy, voor een ieder, die zou mogen verlangen Hem over zaaken, deszelfs Agentfchap betreffende, te fpreèken, daartoe zal vaceeren op eiken Dingsdag en Donderdag, 's voormiddags van twaalf tot één uuren.
Den Haag, den 25^™ July, 1799, het Vyfde Jaar der Bataaffche Vryheid,
Ter Ordonnantie van voornoemden Agent.
T. C. .de BORDES.
B E R I C II T. "
De Uitgeevers der Oeconomifcjie Courant, zich zeer vereerd vindende met de Corréspondentie van onderfcheidene Maatfchappyën en byzondere perfonen in ons Vaderland, waarin zy zich by voorddüuring hartlyk aanbeveelen; moeten, uit hoofde van de kostbaarheid der Briefporten, door welke het Fonds van dit Dagblad aanmerklyk gedrukt wordt, hunne geëerde Correspondenten verzoeken» dat zy voordaan'hunne brieven en ftukken, ter plaatfing ingezonden, vragtyry gelieven te doen toekoomeii aan het Adres van C. Covens, op den Vygendam te Amfierdam.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Tcxelfchc en Vlie-Lyst. .
Den ad, 27 en 28 July. Niets gepasfeerd. 'De Wind N. W., Z. O. en Z. VV. Den 29. Niets gepasfeerd. De Wind N. N. W.
Den 35, 26 en 37. In 't Vlie niets gepasfeerd. Helvoet/luis.
Den 24 July. Een Engelsch Fregat en Kotter waren gister'digt onder de wal. De Wind Z. W.
Den 25. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 26 en 27. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W. en Z.
Den 28. In Zee gezeild; H. Lourens, naar de Oostzee. De Wind W.
Wederom zyn eenige vyandlyke Schepen voor de wal gezien.
Brielle.
Den 24 July. Eenige Pinkjes en Visfchers zyn gister door een Engelfche Kotter binnen gejaagd. De Wind Z. W. ö
Den 25. Gister waren er 4 Engelfche Schepen voor de wal. De Wind Z. W.
Den 26, 27 en 28. .Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W., Z. O. en Z. Z. W.
Gister waren er wederom Engelfche Oorlogfchepen in 't gezicht.



N„ 3 Augustus .799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zee* vaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beft aan»
ï. OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN. ï. Over het Geelhout of Geel-E-ra- g
siliehout. l
Dit Hout, m^Stohiahhout^Fafii^j fn' <j Fufiichvood, Fr. Boisjaune, Hoogd. Gelbholtz, tj Fuftock genaamd, en van onze Wolverwer; in v groote hoeveelheid tot allerlei hoogfels der geele 1 Verw gebruikt wordende, komt van eenen boom, t die tot het geflagt der Moerbeibomen behoort, en in de Botanie Morus tinctoria genoemd woidt. - r Deze boom groeit aan geheele bosfchen op de Antillifche Eilanden, ook in Brafthe, vooul op Jamaika, en wel byzonder by de btad St jao ie la Vega, en op alle de vlakten ten Noorden en ten Zuiden van dit Eiland, opPortortco,Fabago 1 enz. - Hy groeit aldaar ter hoogte van 6o voe- , ten en meer f zyn groei is zoo fnel, dat hy in de eerfte 8 iaaren %o a 40 voeten hoog wordt. Des zelfs vruet is van binnen zoo wel als van buiten groenachtig, en onaangenaam zoetachtig van
boomen, daar te lande gerooid, worden tfgefchild, en in groote ftukken naar Europa verzonden. - In den Handel komt dit Hout of aan groote mooten, of in ftukjens geraspt, voor. Hier K lande wordt dit raspen opgelegd aan de boeven, die in het Werk- of Rasphubt zitten, zynde zulks een zwaare arbeid. Tot het raspen is alleen gezond, onbedorven Hout bruikbaar, en men betaalt voor de 100 fg 30 duivers. Van daar da het geraspt Hout altoos vry duurder is, dan het
™tldier onderfcheidt van het gemeene Braftliehout nog eene byzondere foort, die hy Zanthoxylon noemt, en welke, aan kleiner boomen groeiende, zich ook daardoor kenmerkt, dat zy aan de fteelen harer bladeren geene enkele maar dubbele doornen of Hekels heeft. Zy groeit op jamatka en de Bahamas-Eilanden in het wilde, en wordt op dezelfde wyze als de overige loorten ten ge bruike der Verwers gerooid en verkogt. in uen
andel fchynt men daaromtrent geen onderfctieict > maaken, hoewel zommigen, onzeker op welken roX deze byzondere foort voor flegter houden. innaus hieldt dezelve voor eene basterd-looit.
Belangrvker is het onderfcheid tusfc en het 'ÏZutil het Fufiel- of Fufiet-hoMt, welke: nog* iands niet zelden door de Schryvers verwaid wden. Onder den laatften naam moet men düb Jm Crotinus verdaan , zynde een l«gftamde oom die, uit het Zuiden van Europa 111 onze .usdiovt'overgebragt, Sdett eenige jaaren den aam van Paruikboom verkregen heeft.De*ze ts lout is groen-geel, en kan voor V^wftotdie en. Zeer vermoedelyk hebben de ZuidlykeEuopeërs, voornaamlyk te Spanjaarden dtfWJ lout veel vroeger tot de Verwery gebruikt, dan Tïm rikaanih Geelhout, welk laatfte zynen
aam, uit hoofde van gelykheid in het gebrpik, /au het eerfte fchynt te hebben ontleend.
ènde nog geen ander Geelhout dan den. *taj 'irius Pomet, die op het einde der XVIb Eeuw Sneef! zegt ook, «lat het Geel-oUji/lclhoutgechüd uit l taliën en Prov«i« kume, dan1 te geiyk *eeft hy te kennen, dat er nog eene andere foort t groote mooten uit Engeland en Holland worde langevoerd, waarvan hy betuigt nog geene ge-
oeffmè kunde te bezitten .In de meuwileu raven van Savarfs Woordenboek zyn het Fu/hlCïnjtock- of Geel Braftliehout behoorlyk van elkander onderfcheiden, gelyk.mede ^^JH' dui fche Encyclopedie van Krumtz, waartegen jn het Koopmans-woordenboek van Ludmcïte bade foorten verward zyn geworden. - In den I lan del is dit Fullclhout thmdsiniet meerbekend, cn ve men het vinde onder den naam var1 bf Ftfethoüt, welke op de nieuwe Franfche rolta rifs by Mus Crotinus geplaatst is. Da Ftjethout niet hetzelfde zy met Geelhout, blykt daat
ic' dat het in de ^ Prysc»ur.njen ond«j fcheiden wordt in naam en prys. Het l/tjetiiour
iet er uit als grof verbryzelde hout- of wor elvezelen, het is vuil-geel van couleur, deelt die Verw aan koud water langzaam mede, en kan f



C 410 j ■ ■
worden * f?'^ H het Gedhmt onderkend 'De Géelc Moerbeiboom kan in Europa niet groeien, j (et zaad komt wel op, doch Mlllsr verzekert, da: men de planten naauwlyks in trekkaslen heeft konnen levendig houden. — Was het West. Indisch Geelfcout ' minder gemaklyk en goedkoop te bekomen (hoewel de Verwers, vooral 111 deze tyden, met reden over deszelfs toeneemen de duurte klaagen), men zou zich in de plaats van hetzelve zeer wel van inheemfche Planten Konnen bedienen, b. v. van de Wouw, en nog beter van de geele Saffloer - verw, welke men verzekeren kan, dat alle mooglyke fêhakeeringen van het Geel in volle fchoonheid oplevert. Dit gebruik evenwel zou dan alleen te pas komen, wanneer men vervolgends het uitgewasfehen Saffrer tot het rood verwen der Zyden boffen kon bezigen. J
Nut tig Voedsel voor het V f e , hy mangel \ van Hooy of Stroo. (
(Medegedeeld door Muflelfy \
Deze Menfchehvriend hadt in 1786 het oog met j deernis op den m Duitschland zugtenden Landman i en het deerlyk vermagerend Hoornvee gevestigd, toen hem de volgende inval op den vveg bragt c om . het gebrek aan Voeder rondom zich aanmerk x Jyk te verminderen, waarvoor hy den grootften 1 dank verwierf by alle zyne omliggende nabuuren. I
De tl. Muflel hadt altoos de gewoonte, van c zyne boomen m den Zomer te laten fnoeyën, daar \ zyne ondervinding, in weerwil van oude vooroor- c deelen , hem geleerd hadt, dat dit Saifoen byzon- 1 der gunftig zy ten dien einde, vermids de fappen z alsdan in volle werking en omloop zynde, de ge- k maakte wonden beter en fpoediger fluiten. — Hy k fcefloot dan, ditmaal de jaarige loten van het oude d hout afteinyaon, droogde dezelven in de zon als o hooy, doch net ze, byna droog zynde, aan bos- d lenen binden, waardoor de bladeren hun groen k meer behielden. — Dit voedïël gaf hy aan de 11 Paarden en Koeyën, en hy bevondt, dat beiden '1 .hetzelve boven het gewoone Hooy verkozen. n
Enten , Olmen, Eschdooraen, Beuken, Esfen a i-opuieren, Linden enz. zouden eenen overvloed e van dit Voeoer voorliet Vee konnen opleveren ; b men zou hetzelve uit wandeldreeven, bosfehen e en andere plantfoencn konnen opzamelen, daar l toch anders het fnoeifel gewoonlyk weggeworpen g of op den mesthoop gebragt wordt. Met hetzelfde ei nut zou men. het inueilel der laage heggen en é feeupelbosfchen konnen bezigen; fëtvk fok hei hl
uitfpruitfel onder aan den flam der jonge planten niet dient vergeten te worden. . Men, kan foortgelyke fnoeyëlihg der boomen inzamelen tot in de maand Oclober, doch niet aater, vermids alsdan de zon de genoegzame kragt verliest, om de houtloten bèhoorlVk te droogen. J
Men zie niet op tegen de kosten eener zoodanige inzameling. Muftel bevondt, dat één man op eénen dag zoo veel boomen fnoeyën kon, dat er 50 bostenen van gemaakt werden; terwyl al het
0cer§ ^.frk' b' v* de ï0I)ge loten Vïl" de ouden altelcheiden, dezelven te verzamelen, te keeren, droogen, bosfehen enz. door één man en drie vrouwen verrigt werdt, weshalven de kosten, daarop loopende, niet zeer zwaar konnen zyn.
Wat nu het bezwaar van veele Landlieden bedelt, „ dat naamlyk Koeyën, die groene blade., ren eeten, niet zoo veel of niet zoo goede „ melk zouden geeven:" behalven, dat dit ten lanzien van gedroogd boomfnoeifel nog niet beween is , moeten wy daarop andwoorden, dat, indien :ulks al eens volkomen gegrond ware, dan nog en Landman geenszins onverfchillig behoort te ;yn omtrent een aangeboden hulpmiddel, om in Ie algemeene fchaarsheid en het gebrek van 't ;ewoone Voeder aanmerklyk te voorzien, ofchoon ook het Konstvoeder minder wezenlyk v»i zulvel ê'eeve> dan Hooy of Haver. — IRedaèleur hadt onlangs gelegenheid om in meer an één Gewest ooggetuige te zyn van de tegenwoordige bekommerende fchaarsheid en onvooreeldige duurte van het Hooy. Hy vondt in Holmd, Utrecht en Gelderlaud eene menigte partvën ■ie tegen 20 a 25 guldens de ïooo m gepagt of erkogt waren, en wanneermenhet jaarlykseh pronét van een Rund of Paard op het allervoordeegst rekent, kan men lichtelyk nagaan, dat, bv ulke pryzen, geen Koe of Paard in verre na de osten yan zyn wintervoedfel alleen opbrengen an Wat moet dan het gevolg zyn? — 0f dat e Veehouder zyn Vee met veel fchade behoude l- verkoope, of dat hy zyn Vee in den aanftaanen winter van gebrek zie derven. — Tot vooroming van het één en ander pryst Redaéteur ten eriute het boven opgegeeven hulpmiddel aan. evens heeft hy zich moeten verwonderen, dat ien, m deze bekommerde omftandigheden voor, zich met alomme gehaast hebbe om velden 1 akkers met den heilzamen Mangold-wortel te szaayen, die, gelyk men weet, zulk een rvk i melkgevend voedfel voor het Vee oplevert — oe treurig en moedwillig zyn zomts de gevolm van een toegeeven aan Nationale traagheid' 1 ouderwetfche vooroordeelen! Wil dan de Va;riandfche Boer liever arm worden en zyn Vee :n fterven op de ftallen, dan nieuwe en beproef;
de



C 4ïï 3
de middelen gebruiken, die de voorzienigheid hem als het ware voor de voeten werpt?]
HUIS-MIDDE L E N.
Gemaklyk en zeker Middel, om de AzYN lang goed te houden.
Men weet, dat de Azyn, vooral in de zomermerhitte, en aangebroken zynde, zich niet lang goed houdt, maar met een lchimmelige huid bedekt wordt, en deszelfs zuur van tyd tot tyd verliest. Onder veele, middelen, die men heeft opgegeeven, om dit bederf te verhoeden, is het hier volgende ons als 't gemaklykfte en zekerde voorgekomen.
Men vult naamlyk één of meer vlcsfen met goede Azyn, en zet die in een ketel met water, waarin men ze eenige minuuten laat kooken Doch men dient voo?al te zorgen, dat het water niet tot aan de opening der vlesfen ftyge, en dus met de Azyn vermengd worde. — Men laat vervolgends de Azyn bekoelen, kurkt de vlesfen, en zet ze tot gebruik weg.
Op deze wyze bekomt men een zuivere en duurzame Azyn, die men jaaren lang gebruiken kan, zonder aan het bovengemeld bederf onderhevig te zyn.
II. OECONOMISCHE BERICHTEN.'
Verkort Bericht en Prysvraagen van de groote Vergadering der Maatschappy ter Bevordering van den Landbouw, gehouden te Amsterdam, den 7 Mey 1799.
De Maatfchappy heeft, op de vraag nopends de ! Vee- Artzenykundige Scholen (Ecóles Vétérinaires), 1 bekroond met hare gouden Eeremunt het and- 1 woord van J. A. Bennet, A. L. M. Philof. &Med. DoÜor te Rotterdam, en met een zilveren Medaille .1 als Accesfa dat van den Schryver onder het devies: s Dulce atque decorum est, pro Patria yivere & mori, f c •wordende dezelve uitgenodigd, om zynen naamjt voor 1 September aan de Maatfchappy te melden, j t Aan Gelrus, inzender van een bericht no- j § pends den groei van het tlout, mids zynen naam en j z de foort van Houtgewasch, door hem aangepre- j c zen, nevens de gronden daar voor gefchikt tffflj-M derzelver bereiding nader opgeevcnde,.eenExem-. b plaar van de-werken der. Maatfchappy. " 1 ji Aan den Schaapherder Lubbert JLubbertfe, bui-'n
Fff.
ten Haarlem, ter aamnn'edigïrg weaens het aanwenden van gepaste middeien'tegen het Schurft der Schaapen , een gunden Ryder; nodigende dè Maatfchappy tevens de zenders van twee voorfchriften tegen die ziekte uit, om door praéthcale proeven het nut hunner opgegevene hulpmiddelen nader te bevestigen.
Aan Eyerf Asjes in de Caslrikummcr Duinen* voor het weiden der Schaapen op de Zeeduin'en» eene pramie van tien Ducaaten.
De Maatfchappy het gebruik der Geest van Terbentyn tegen het Ongans der Schaapen proefondervindelyk nuttig bevonden hebbende, pryst dit middel op nieuw des te fterker aan, en heeft eene belooning aan Frans yan der Sanden en Lubbert Lubbertfe toegelegd, wegens het gelukkig aanwenden daarvan, volgends het Voorfchrift, v/elk zy hadt opgegeeven; zynde dit zelfde middel zeer beproefd tegen de Botten in de léver, en wel op de volgende wyze gebruikt:
-„ Men geeft aan elk gezond Schaap i lepel vol Geest van Terbentyn, gemengd met-a lepels water, na hetzelve alvoörens 12 uuren.te hebben doen vasten. Dit doet men ééns in 't midden van "fur.y, en ten tweedenmaale in October, vroeger of laater, doch voor den fpeeityd. — Wanneer de Schaapen reeds ziek of Ongans zyn, bedient men er zich op dezelfde wyze yan, doch herhaalt dan rweeinaal het gebruik, met eene tusfehenpoozing van 6 dagen telkens. — Men geeft aan een-Lam flegts de helft van 't geen vooreen groot Schaap nodig is. — Vergelyk dé Verhandelinsttn-der Maatfchappy, lf. Deels ie Stuk.
Van de agttien Prcemiën, 'door de Maatfchappy by hiur Programma van 1798 uitgeloofd aan ieder Landman binnen onze Republiek, die -den ftant van zyne Bocrdery aan haar'opgeeft, .zyn er drie toegewezen aan L. van Leeuwen''te Awlandcn^ca, ian P. C. Scheltema, Secretaris van fPymbrUferaieel, te Sneek, cn aan G. Buys Huisman in.de Vogelenzang. — Zynde nog boven, dien 'aan dezen aatflen, voof' het cultiveeren van ÉgypüjcheRogge en genoegen der Maatfchappy toegelegd,zes Lu;aaten, tot het aaijkoopen van Mest.
De Maatfchappy nader verlangende te weeten, ïoedanig • de-bepalingen behooren te zyn, vol;ends welke de hoeveelheid en aldeelingvan Wein Bouwland, naar den omtrek tier huishoudingen , :n den aart der gronden , moet geregeld-wórden en nutte, van den eigenaar en huurder en ten alemeenén voordeele; en tevens verlangende te ien aangewezen het- nadeelige van de- ophoöping er Landeryé'n onder éénen bruiker, zonder ge. oegzame hulpmiddelen - ter vtugtbaarmliking'en ewerking van den grond,, loeft van nieuws deze 3 Pramicn uit", met byvoeging van <//f<?-anderen^ ; verdeden op de volgende wyze: •'' •■ » &s



C 413 )
Zes Pr«mieo, elk van een fraai gefchilderde Zaktabaksdoos, voorzien met het Fignet der Maatichappy en den naam des bekroonden, aan zoo veele Landlieden „ die zullen hebben in.*ezon „ den de meestvoldoende opgaven van het mor „ gental Kleigronden ft zy alleen of met Zand„ oi Veengronden te zamen gebruikt wordende), „ bet getal van Menfchen en Werkpaarden daarfi, toe gebruikt, de manier van bearbeiding of „ bebouwing, 't getal van Rund- en ander Vee „ daarop weidende, en of de benodigde Mest „ daardoor wordt gemaakt, dan of men, en zo „ ja, hpe veel Mest men jaarlyks er by moet „ koopen ? " J
Zes gelyke Praemiè'n, voor „ de meestvoldoende opgaven van het morgental in Zandgronden * £ mn met andere gronden te zamen ge" W9 en verdere byzonderheden, even ge», lyk hier boven."
Zes dito. Praemiè'n voor „ de opgave van het „morgental in Veengronden, wederom met de„ zelfde bepalingen en byzonderhed.n ais, voo„ ren."
Bovendien biedt de Maatfchappy nog aan drie Pramnen, ieder van een volledig Exemplaar Haler werken met een loflyk Getuigschrift, ofwel een Zilveren Medaille., ter keuze des beloonden, en wel:-
Één aan den Landman „ die alleen of meest -,, Kleigronden gebruikende, in de behandeling, „ en het ingezonden verllag van den ftaat zynes „ gebruikten gronds, boven anderen zal hebben
uitgemunt."
■ Één, tweede aan hem, „. die ditzelfde gedaan ,, zal hebben ten aanzien van gebruikte^ Zaridgronden.'
Eïli et\ferde aan den §eere" « die ditzelfde ,, zal hebben, gedaan omtrent gebruikte Veen* „ gronden.'
NB... Alle- de bovengaande berichten intezen den voor of op i January iBco. De Maat Ichappy behoudt aan zich de friagt óm, fles noods van de zenders nader bewys hunner opgaven te vorderen.
Nog^heeft, de Maatfchappy befloten het vol. gend Voorftel te doen :■
Naardien aan de Maatfchappy van den Land" u ^W x* 4mfterdam met genoegzaame zeker„ heid gebleken is., dat de Heul oï Fapaver-QXy „ zoo Frankryk, als in de nabuurigeLanden' „ met, het beste gevolg gekweekt-wordt; is de zelve - te, raade geworden, uit hoofde der on„ berekenbaare voordeden, die voor de inwoon:„ ders- van deze Republiek uit dezen teelt zou,„ den konnen voordvloeien, uitteloven de volgeilde Praaien aan hun, die proefondervinde--
„ lyk zullen toonen, met dit Zaad eene'hoeveel| „ beid, niet minder dan een halve Morgen gronds ,, binnen dezelve, te hebben beteeld, met die „ bepaling, dat de Mededingers naar dezelve „ zullen gehouden zyn optegëeven de wyze en „ manier hunner behandeling; den aart en berei„ ding der gronden, met de Mest daartoe gebe„ zigd v den tyd en wyze van zaaijing en inöog„ fting; gelyk mede de hoeveelheid van het ge„-wonnen Zaad; met byvoeging, hoe veel Oly „ en Koeken dit Zaad heeft opgeleverd; verder ,., de kosten, die tot dit alles gemaakt zyn., ten „ einde te konnen belhsfèn, of onze gronden „. en welke derzelven, 't best in daat zyn, dit „ nuttig gewas- te konnen voordbrengen, en, „ daar t alles op aankomt, om wyders te kon„ nen berekenen , of de teelt de kosten en aan„ moediging waardig zy, en in dit geval zou ,,. konnen dienen, om onze zomtyds kwynende „ Oly-Molens beter aan den gang te houden, „ en d.e Ingezetenen tevens een or.Öntbeerlyke „ en nuttige Oly te bezorgen., die in aden deele „ de. Boom-Oly zoude konnen vervangen, zoo „ wel, tot. huishoudelyk gebruik, als tot inftaud„ houding van onze Fabrieken."
Op deze Voorwaarden dan biedt de Maatfchappy de volgende drie Prajiniëu, ieder beftaande w een ZiJvere Medaille en. tien Ducataen aan, toetewyzen:.
Eén aan Hem, „ diè dit,, in voege voormeld, „ het best verrigt zal hebben op een halven mor„ gen of meerder Kleigrond."
Één aan Hem, „ die ditzelfde, in voege voor„ meld, verrigt zal"hebben op een halven mor„ gen of. meerder Zandgrond."
Eén aan Hem., „ die dit, in voege voormeld „ verrigt zal hebben, op. een hal ven morsen of „ meerder Veenland."
En zal wyders aan Hem, die dit, zo niet op alle de drie onderfcheiden Gronden, ten minden op mee van dezelve, het best en wel op-den meestem.grond verrigt zal hebben, in plaats van de zilvere- Medaille en tien Ducaaten, toegewezen worden de goude Medaille, ter waarde van 50 Ducaaten, of dezelfde fomma in geld, met eene. zilveren Medaille, ter. keuze van den jZen- den
: De Berichten,, met genoegzaame bewyzeu geftaafd, henevens;; een Fles-Oly en genoegzaame Monfters- van.de Koeken, zullen voor of uiter-lyk op den 1. Maart 1801, aan één der Secretarisfen dezer. Maatfchappy,ter handen gefield moeten zyn.
Tot meerder, verftand dient; dat■ de • voorgeleid e teelt in het nabuurig Frankryk geichjedr « maniere.als volgt;.
De,



C 4*3 5
De srond behoort wel gemest en doorgewerkt „
te zvn fvii geëgt en verder behandeld als die, „ welke voor het Lynzaad wordt gebruikt..
' Men zaait van 15 Maart tot 15 April. «
Op een Arpent van 4co Vierkante. Toifes zaait „
men een half-pond zaad, wel zorgende, dat her „
gelyk verfpreid worde, waartoe men een ftillen „
daile"e3 komt gemeenlyk boven tusfehen den "
ia en i4 dag na de zaaijing, wanneer men den u grond weijwiedt, en de planten dunt zoo da
de eene van de andere omtrent 8 a 9 duim ver- h
^Drfden?akker heeft men geen greppels noodig. ri Evenwel fenaadt het niet, er een om denzelven 11
tCtkt zSad is gemeenlyk ryp half Augustus, d wanneer de plant uitgetrokken wordt met den n wortel. Men verzamelt zoo veel planten als men in zvne hand vatten kan. bindt'die met Mroo in een fchoof by den ander, en zet die op de wortel-enden, even zoo wyd als de tienden van elkander Haan. Men bedekt deeze met een half voet aarde, om de lchoovem voor omvallen te bewaaren. Men laat gemeenlyk het zaad 10. a 12 da-ren op 't veld ftaan, om ten volle ryp te zyn, na welken "tyd houte tobbens op 't veld gebragt worden, waar in het zaad verzameld wordt, > dooi- in téSer hand een fchoof te neemen, en die omgekeerd met den bol na beneden, tegen , elkander te wryven,, 't welk de bol doet fplytpn en 't zaad iu de tobbe doet. vallen. , No» dient aangemerkt, dat de Oh-, voor den „ mond gefchikt, koud geflagen moet worden, en dat die geenen, die naar bovengemelde Pryzen . zouden willen dingen, en vooreenen convenabelen prys het echte zaad zouden begeeren te hebben , zich dieswegens , om nadere informatie, bv één der Secretarisfen deezer Maatfchappy hebben te vervoegen; kunnende men wyders.uit het Rapport, bier na volgende, genoegzaam oordeelen en,over het gewigt der zaake en over de eio-enlyke bedoelingen der Maatfchappy. (■Wy "zullen van dit Rapport eerlang het zaaklyke mededeelen.];
Voor het overige geeft de Maatfchappy het volgend voorftel, uit hoofde van het gewigt der zaak, wederom op:
Daar menrby bevinding, weet dat, mettegenftaande mingunftige waarnemingen van vroe. " ger-tyd, het.vleiden en tevens gezond houden " der Schaapen, in de vlakten van onze Zeedui '~ Z nen, gelchieden kan (mids- de ■ hier en daar "bekende- voorbehoedmiddelen (*) tegen het ''\,Vhgdns -gebruikende); zo belooft, de. Maat-
(*) ZLe.boven bladz. 4iii- g
fchappy eene Prjemie van tien Ducaaten aaif die geenen, welke voor 1 December 1081» konnen aantoonen, dat zy eene kudde van ten minde ao Schaapen, alleen op voorfchreven wyze geweid en verzorgd zynde, geduu« rende den tyd van een geheel jaar, ten muitte zoo lang er voedzel is, in een gezonden toeftand hébben weeten te houden." Er zullen 'drie zoodanige Pramiè'n worden itgedeeld, en boven dien nog eene zilveren ledaille aan dien onder de Mededingers, die st grootst getal van Schaapen dusdanig zal •bbe'rt onderhouden. — Moetende by de 13egten ook de vereischte Getuigjckriften worden (geleverd, , ,
Eindelyk verwagt de Maatfchappy ten bepaalmtydede andwoordenopdedrievraagen, r-eeda»ledegedeeld in ons N°. aa. bladz. 173, 174..
Pryzen van eenige voornaame KoopWAAREW en Levensmiddelen te Amsterdam, den 39 July 1799*
De Geraffineerde Suikers zyn allen wederom r&>2 ■ 2* a 3 a 3; § minder dan den aa dezer.
De Cofy is zedert den aa dezer ik 1 ft. gemonteerd. .
De- buitenlandfche Tabak is iets gemonteerd, loch de binneniandfche gedaald op ƒ 34 & 54: -m de. Garotten op f 50 k 70.
Te Dordrecht, den 2.5 July 1799.
<[oolz.,fnl.enZeeuwsch,periast 88', 921193 £ Uap Oly, per Aam. . . 91 a 9a gl. _,yn dito per dito . . 72 g'*'
.laapkoeken, per.1000 . - • 7? a 74 g1Lynkoeken, per dito . 100 *105 gl.-
Den 26 July.-
Ruuwe Vlasfen. per Steen: . 30 a 50- ft.-
Moutwyn., ,per Virtel .. . . 9? c£-
Genever, per dito. . . .- 9J, e£;
Luikfche Kooien, per Hoed- S3 a 24, g .-
Waag iduo,, per 100 - Waag .. 30 Su'
C1:3 0 , Tèe



( 4J4 )
Te Schiedam, den 23 July tmj:
Mmvyn 9 £ de 30 Virtels, zonder Fust, (icnivb- io rg. dito, dito. \; Genever 5 3 en 54 gl. per A am, Am/l. Proef. Gedr. Kogge 160 $ per Last 212 ggl.
Te Utrecht den 27 July 1799.
Witte Weit - - - tot /15
Roode dito. - . - = 131 a 141
£°^e . - - - * rif a 12
JJoekvveit - - - s 83
liaver - - - * óf a 7
raaraeboonen - - »■ oJ;a 10
Pryzen van eenige Binnenlandfclie Effecten te Amsterdam, den 1 Augustus 1799. '
Recepisfcn, Marine . &'3 pCt. 37 a § I
dito Brai. fchaéverg. a 4 —- 1 aoi k 30* dito 4 pGts. Heffing. £ <j| — ',- *
«aar rato van Comptoiren en Sonim. 40 a 441 Bat^Refcriptiën, den 1 Aug.
1799 • • • 93 a 94
Iooo . . 59 aóo'
1 . • • 4Ó|a 47I
. . . » . • • 4***43
3 . e • 37a a 59
4 • • 37 a38 Na den Vrede by loting . 31 a \
Hollandsch geforceerd . , 351 a I
Vrywillig dito . . . 54" a f
Geld fchaéverg. . , . 21 a
B EL EEN BANKGELD. 99 . a | pCt.
Specie-Cours te Amsterdam, ' den 1 Augustus 1799,
Nieuwe Ducaten per ftuk . ƒ 5:15?
Oude gerande dito . s 5: 14!
Ligte dito . , s 48:10'2per once.
Souveremen . „ l0-:8 per ftuk<
Spaanfche Piftolen . F
Franfche dito . [
Lruislifche dito . f - 44 •' 10 per once.
Lunenburger dito J (
Nieuwe Louis d'Ór . * 11:12 per ftuk. >
Zonne dito , ; s j
Guinea's , . 5 I3!
Carolines , e 11:15
Jaaren Goud t » ?.,ï4 «q.
^os Goud . . = i-caij.
joude Crufaden ; . = 14
Vlaaien, per Mark Beo. ? » 27- —
Mexicanen, per dito . S
lito per ftuk . 5 _.cti
Pr. Ryksd. . . _'• -q
dito Kroonen, per Mark . =24-10
dito dito per ftuk . * —'W*
irab. Kroonen . s _ ' ?tf
tf-yn Zilver, per Mark . g,fs 'flö' *
dito van 11 penn. 1 . s L 26- s dito van 9 dito en daar onder J f; 26' JL
Ducatons . . .5 J = "<5">
Holl. en X Ryksdaalers T = —:
Nieuwe Ryksd. s' _: ,5 pfjti
Wissel-Cours van 1 Augustus 1799, te' Amsterdam op de Steden
Madrid . , 2 m: Ufo ") Bilbao . . > dito . (
Cadix . . dito f § 59 a 6Y
'S&vilicn . . dito J
Z./.^o« . . dito . = 58 a I Per* 2 Port . ï| Ufo van 3 m: r 58* s
Veneüën . a m: Ufo . =88"
Livomo . dito . =119
Öy/ztó . dito . « 99
kort. betaalb. in Specie »-6irl
; • 3 ni: Ufo . =
Bordeaux . — ■ 1—I s
dito . . . ï Ufo ." 6i|
Hamburg, kort. Banco . * 40 a 30? ft
dito . . 2 m: Ufo . = J9| y* *
B/w/w . . 6 weeken dato »
Weenen . . dito . * "7 ft
Zeeland . . . * 0
'iotterdam . , =
bankgeld . .• 3 . # •.
NB. De plaatfen, op welken geen WisfelCours is, zyn opzetlyk weggelaten.
NATIONALE LOTERYÉN.
In de 5de Week van de zesde Clasfe deroofte teneraliteits, nu Bataaffche LOTERY, welke s beginnen te trekken op Maandag den 1 July, :yn verder uitgetrokken de volgende Nos.■-en roorname Pryzen. 1



C 415 )
Slfte Lyst No. 36904 riict / 1000:-
gzfie No. 25-795 — - 10g0:-
12662 — - 1000:-
21052 — - 1000:-
4485} — - 1000:-
5ofle ^7°' 43°33 — - 4,000:- Pramie.
35889 — - 80,00c:-
la5I5 — - 4,ooo: Pramie.
18145 — - ioco:-
54^0 No. 30341 — - iooo:-
25279 1250:-
44362 — - 1000:-
3213 — - ioco:-
55/Ie No. 2957 — - a^ooó :-
33676. ioco:-
27138 — - 1000:-
S6jh No. 25665 — - 1000:-
16306 ioco:-
j
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
De Deen/die Schepen Prcvidenlia, Kapt. Davidfen en de Hoffnung, Kapt. Bahufe, door een Franfche Kaper gejaagd , zyn door een Engclsch Fregat o itzet, en te Gibraltar binnengebragt.
Door Franfche Kapers zyn genomen de Schepen the Fancy, van Livorno en the General Prescott, van Smirna naar Londen; the John andSufan, van Mesfina- the Brother, van Leverpool mzx Jamaika; Seanimph , van de Honduras naar Boston ; the Pon ^Pm Vr\N' rB naai' ^pohT; the Fanny, Clyde e" " Lydia> Van
Opgebragt te Harmouth de Schepen de Vr^uw Grofin, van Bergen naar Amfterdam; the Jane, ' Kapt. Carter van Cuxhayeu naar EmLdcn; en Alexander, Kapt. óponer, naar Hamburg. + In de Cornnha Kapt. Mortenfen, van St. Croix naar Kopenhagen. - Te jfe van jrfl$
W/naar _ Te PasfJIe'm Schip!'
the Ae/fon , van ó«//y naar ? P!
iÏÏS K^a^fde ladi"g ™ hetSchJP j Niet alleen is Schip en lkdfeg van A. Albers te! ËSt ! chnd?qUCeid' mm ^Engelsch Kapitein en er den ^la,7a" niet SeweId meester gemaakt, en ei den Kapt. afgezet, J
Vrygegeeven door het Tribunal te aw,, fv ladingen der Schepen Gamle Vennes, Kapt Bcnia mm en Ingeborg, Kapt, Theufen. - Te Y«r«0S het Schip 6Kapt. ü. Peterfende Kapt. heeft de lading verkogt, en is met zvn schip op de reis naar Embden. ö Y
Scheepsrampen.
*t Schip Gw, Kapt. 0p Langlutfefand
geftrand geweest, is door Ligters vlot gemaakt, en naar de Braak gezeild.
Verongelukt in de.Straat van Billiton 't Schip Ontario, Kapt. van CA/«« naar N.-Tork.
Up de reis van Baltimore naar Figueira 't Schip theLucy, Kapt. Addlugton.
Met fchade binnen, en met lek Schio Kapt. 7. Pieterje, van 7Wetfe naar Bremen; zou een o-edeelte der lading moeten veikoopen om te repareeren»
Texelfche en Vlie-Lyst.
ndn! \f J',Iy' Niets SePasfeerd- De Wind*
. Den 31. Niets gepasfeerd. De Wind W.
JJen 1 Augustus. Binnen 't Schip <3e Hoof , Kunt* 1\ Jacobs, vau Lisfabon. De Wind W. 2, W.
Den 28 July. Uit 't Vlie haar Zee M. Wiliems* naar Antwerpen. Den 29, 30 en 31. Niets gepasfeerd.
Flelvoctftuis.
^ D^ s9 en 30 July. Niets gepasfeerd» De Wind! Brielle,
Den S9 July.'Heden zyn een aantal Scholfchiüen cn óchevenmgfche Pinken door een Engelfche .otter bmnengejaagd. De Wind N. W.
Den 30. Niets gepasfeerd» DeWindN..\V> j



C 4*6 }
GE L IC K II E I D, F R T H E I Dx
ADVERTENTIE.
DEAG;ENT van FIN ANCIEN der BATAAFS CHE REPUBLIEK, van tyd tot tyd ondervindende, dat veele Ingezetenen, uit misverftand, zich met hunne Requesten, Memoriën, Adresfen en verdere Stukken, ur ■onrechte plaatje vervoegen; iet, waar door onvermydlyk veele verwarringen en vertraagingen, hoogst-fchadelyk in haare gevolgen voor het belang derzelve Ingezetenen, moeten geboren worden, — en dit, zoo veel van hem afhangt, wenfehende te voorkomen, — vindt zich uit dien hoofde verplicht, alle zyne Medeburgeren ter kennis te brengen, dat, ingevolge Art. a. van zyne lnftructie, door het Vertegenwoordigend Ligckaam gearrefteerd,
Hy is de Intermediaire Perfoon tusfehen het Uitvoerend Bewind en alle de zodanigen, welken over zaaken, de Financien betreffende, zich aan hetzelve Bewind hebben te vervoegen; — en dat dienvolgens alle Adresfen, Petitiën, R.emonffrantien en Voorjlellen, ter zaake voorfchreven-, in de eerste plaats, aan Hem Agent behoor en te worden gedaan, of by hem ingeleverd; — yoorbehoudens het. recht van een ieder, om zich vervolgens by het Uitvoerend Bewind, en, du noods, naar gelang der omjlandigheden, by het Vertegenwoordigend Lichaam, te vervoegen.
Voords zy het de daarby Belanghebbenden verwittigd, dat Hy, voor een ieder, die zou mogen verlangen Hem over zaaken, deszelfs Agentfchap betreffende, te fpreeken, daartoe zal vaceerea op eiken Dingsdag en Donderdag, 'svoormiddags van twaalf tot één uuren.
Den Haag, den 25^ July, 1799, het Vyfde Jaar der Bataaffche Vryheid.
Ter Ordonnantie van voornoemden Agent.
T. C. de BORDES.
ADVERTENTIE.
** Werldadige Verhandeling over de Schoorstrenen, bevattende volkomene onderrichtin. gen*om het Rooken derzelve voor te komen of weg te nemen; uit het Engelsch vertaald, en niet eenige Aanmerkingen vermeerderd door een Liefhebber der Wysgeerte; voorzien met eene nilflaande plaat. - „ De Bataaffche Maatfchappy der Wetenfchappen te Haarlem, in het Programma dezes jaars 1. eene duidelyke en kortbondige Natuurkundige befchouwing, van de oorzaken, I' die den Rook in de Schoorftëenen doen opgaan of dezelve daarin belemmeren, en a. Aanwyzmgen V of regelen uit zodanig eene befchouwing afgeleid,hoe de Schoorftëenen behoren ingericht te zyn, en waVhierby, naar verfchillende omftandigheden, behoore in achtgenomen te worden, om van " rooken bevryd te zyn?" vragende, kan dit beknopt Werkje, het welk niet alleen desaangaande zoö vele wetenswaardige zaken bevat, maar ook zodanig is opgefteld, dat men een gezond denkbeeld wegens de ware Theorie der Schoorftëenen 'er uit kan leeren; voorden nafpeurer der bovengemelde Vraag niet onverfchillig zyn. — Daar ook alle Bouwlieden, dit nuttig Werkje met veel vrugt zullen Gebruiken. Word uitgegeven by den Boekverkoper S w a lm te Amfteldam, de prys is 15 lt.
BERICHT.
De Uitgeevers der Oeconomifche Courant, zich zeer vereerd vindende met de Correspondentie van «nderfcheïdene Maatfchappyën en byzondere perfonen in ons Vaderland, waarin zy zich by voordduuring hartlvk aanbeveelen; moeten, uit hoofde van de kostbaarheid der Briefporten, door welke het Fonds van dit Dagblad aanmerklvk gedrukt wordt, hunne geëerde Correspondenten verzoeken, dat zv voordaan hunne brieven en ftukken, ter plaarfing ingezonden, vragtvry geheven te doen toekoomen aan het Adres van C. Covens, op den Vygendam te Amfierdam.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



B Y L A G E NV I. TOT DE
OECONOMISCHE COURANT.
Behelzende een Uitvoerig en naauwkeurig VERSLAG van den tegenwoordigm ' ftaat der Rivieren in ons Vaderland en van de Over ft'roomingen , welken de geduchte Tsgang in dezelven veréórzaakt heeft; voor 200 verre zulks uit het . gebeurde tot den 0.6 February 1799 heeft konnen opgemaakt worden.
Hicrby wordt tevens uitgegeven eene naauwkeurigc Kaart, waarin op eene zeer duidelyke wyze zyn aangewezen, zoo de onderfcheidene Dyklraaken, door roode blokjens in de Dyklynen, ter plaatfe waar zy zyn voorgevallen, verbeeld, als de daardoor veroorzaakte Inundati'èn, waarvan de terreinen met verwen van onderfcheidene kouleuren, naar gelang van derzelver zwaarte, zyn aangeduid; wordende in het Verflag zelve telkens tot deze Kaart overgewezen , terwyl achter hetzelve, tot meer gemak,, gevoegd is eene Verklaring der daarop geplaatfte en met Capitale Letters en Cyffers aangewezene tekeningen. r
De Bataaffche Republiek met zoo veele Rivieren doorfneden zynde , geniet gewisfelyk daardoor eene menigte voordeden: dezelven alle hier te melden, zoude overbodig zyn , wyl wy ons eene geheel andere taak hebben vóórgefteld, eene taak, welke, op zich zelve befchouwd, zoo weinig aanlokkelyks heeft, dat men, door tegenoverftelling van aangenaame denkbeelden, deszelfs akeligheid niet zal behoeven te vermeerderen. Wy zullen naamlyk , ingevolge onze beloften , by 3N°. 7. der Oeconomifche Courant gedaan, een algemeen Historisch Verflag geeven, van het geen tot das verre ,' betrekkelyic den ftaat der Rivieren en Inundatiën in ons Vaderland , gedurende dezen Winter , voorgevallen is ; terwyl het van zelve fpreekt, dat, daar deze Gebeurdtenisfen, met alle derzelver geduchte gevolgen, nog niet afgeloopen zyn, men met het geeven van een volledig Verflag tot zoo lange zal moeten wagten, tot dat dc Rivieren , die hier en daar nog met Ys bedekt zyn, en ons nog aan eene menigte van gevaaren blootftellen, binnen derzelver Oevers gekeerd zyn, en derzelver Natuurlyken loop zullen hernomen hebben. Wy meenden echter het Publick na zulk een volledig Bericht niet te moeten laaten wagten. Het Land, het geen wy bcwoonen , waarvan genoegzaam ieder voetlfap, als het ware, aan het geweld der Zee en Rivieren door konst onttrokken wordt, doet natuurlyk deszelfs oplettende Bewooners alle aandugt vestigen op den tegenwoordigen toeftand der Rivieren, zoo wel als op de middelen, welke tot voorkoming van geduchte rampen en onberekentaare fchadeu voor de Republiek en derzelver In-
A
gezetenen aangewend worden. Wy haasten ons dan, om van dit een en ander een getrouw Bericht te geeven; niet twyfelende of ieder recht geaard Vaderlander zal 'er prys op ftellen, om te weeten r hoedanig ons Phyfiek beftaan in deze omftandigheden moet befchouwd worden , en van welk een gewicht het zy te zorgen, dat wy niet aan eenen alles vernielenden inwendigen vyand ten prooije
worden gegeven.
Na dat eene byna voorbeeldeloos felle en langdurige Vorst, in de Maand December van het afgelopen jaar 1798, onze gelyk ook alle de Bovenlandfche Rivieren , by eene middelbaare Watershoogte , zeer fpoedig met zwaar Ys bezet hadt > zoo dat men over deze, arders zoo fnelftroomende, Wateren met de zwaaAe vragten konde pasfceren, kwamen al aanftonds by des kundigen, die het geheel overzien, de vraagen op: hoedanig zyn thands onze Rivieren, onze Dyken gefield V welke behoedmiddelen worden 'er by voorraad beraamd , en zoude men behooren te beraamen, om de geduchte gevaaren, (die, by het losbreeken der Rivieren , en het afkomen van menigvuldig Ys en' Water, by hun gewis voorfpeld werden) zoo veel mooglyk te vóórkomen ? Wie is met ons niet overtuigd, dat zorgeloosheid in dezen zoo onverandwoordclyk zoude zyn, als dat men by het naderen van eenen geduchten Buitenlandfchen vyand op onze Grenzen, 'er niet aan zoude denken, om ter keering van denzelven. te Wapen te fnellen? gelyk men , op even geduchtigc gronden , overtuigd moet zyn, dat, zonder eene algemeene Dire&ie, die, alle de onderfcheidene belangen tot één ,
naam-



C a )
ïaamTyk liet algemeen belang , wist te brengen , en tevens de onderfcheidene , menigvuldige, en op veele plaatfen nog maar1 kortftondig gefungeerd hebbende Directiën langs de Dyken, in algemeen toezicht konde neemen, men, zelfs met de beste intentie van alle die byzondere Directiën, een prooi der Overftroomingen zoude hebben konnen worden: even als een Leger, door verfchillende opperhoofden aangevoerd, meestal geflagen wordt, en maar zeer zelden met den lauwerkrans der overwinning terug keert.
De Staatsregeling voor het Bataaffche Volk, gegrond op Éénheid , hadt wyzelyk in deze voor lang gevoelde behoefte voorzien , door. by Art. 91. het toezicht op den ftaat van Dyken, Wegen en Wateren , aan den Agent van inwendige Politie optedraagen; geen wonder dan, dat dit Departement van het voornoemd Agentfchap zich zeer by tyds beyverde , om alles aantewenden , het geen tot verhoeding van den gevreesden algemeenen Watersnood konde dienftig zyn.
Reeds vroegtydig , naamlyk , werden alle de Dyken, welke aan de Boven-Rivieren voor Nationale Rekening moeten onderhouden worden, van het Bovsnfpyk beneden Emmerik af, tot in de Monden van de Waal en 't Pannerdenfche Kanaal toe, inden vereischten ftaat gebragt. De zoodanigen, welken men wist, dat het meest voor doorbraak en overftorting van Water blootftonden , werden sriet alleen by voorraad met opkistingen vóórzien, snaar ook by dezelven de nodige Materiaalen aangevoerd , om in tyd van nood te konnen gebruikt worden , waar zulks dienftig zoude worden bevonden. De oude Rhyn-Mond {Zie de Kaart
sVo. I.) tegen over Schenkenfchans gelegen, welks «werking by Ysgang en Hoog-opperwater zoo zeer voor den Nederrhyn , Tsfel, en Lek te vreczen 5S, (als wordende daardoor het hooge Water van den Bovenrhyn, behr".. n door het Pannerdenfche Kanaal, op gemelde iviyiertakkeh, tot groot bezwaar van dezelve ,• afgetapt) werdt in tyds tot eene,gepaste hoogte afgefloten, op dat dezelve niet meerder, dan tot deszelfs by Conventie bepaalde Capaciteit, het Opperwatcr zoude behoeven te
«ontvangen. Als men zich herinnert , welke
geduchte gevolgen eene Inbraak van den Spykfchen ï)yk, gepaard met de inflrooming van den Ouden ühymnond, in het zoo rampvolle jaar van 1784. .gehad heeft, hoe de Lymerfche Dyken daardoor bezweeken, en een aanzicnlyk gedeelte van het vóóiv xnaatfg Graaffchap Zutphen en vóórmaalig Gewest tjyerysfel, overftroomd werden (1), en men daarby
(1") Men zie de gedrukte Rekening en Ferandwcording i.cr Liefdegiften, ingezameld ten behoeve der Noodlydende door ■ 'ét Overdroomn^en van 'sLanch Rivieren, in 1784. door de, Qmnmisjï?, té OheUie van hst Departement des. Oc:onomifchm
overweegt, dat het lot der Beneden-Gewesten meestal afhangt van den loop der gebeurdtenisfert bovenwaards : welk deskundige zal dan niet -het groote nut der vroegtydige aanwending van voor-noemde voorzorgen erkennen, terwyl ieder Menfchenvriend daaruit met genoegen moet ontwaaren, welke heilryke gevolgen de Staatsregeling onder anderen ook ten dezen opzichte heeft doen geboren worden, en in 't vervolg voor alle de Ingezetenen der Republiek nog zoude. konnen te weeg brengen.
Zoo belangryk het was, de gemelde Nationale Dyken in goeden ftaat.te brengen, even gewigtig was het ook, zoo veel mooglyk te zorgen , dat dc Dyken, welke door Ambten, Heemraadfchappen, en Particulieren moesten worden onderhouden , in ftaat gevonden werden , om den aandrang van Ys en Water, die men te verwachten hadt, te konnen verduuren, daar het toch van zelve fpreekt,'dat, al wordt een gedeelte van den ring eener Dykagie in de beste orde, gebragt, terwyl een ander gedeelte verwaarloosd wordt, de moeiten en kosten aan het ecrstgemeld gedeelte vruchteloos zyn, terwyl het gevaar., waarvoor men zoodanig eene Dykagie gedeeltelyk beveiligt, door de verwaarloozing van het ander gedeelte wederom wordt veroorzaakt. • Uit het geen men langs de Rivieren, ten aanzien der laatstgemelde Particuliere Dyken , heeft zien gebeuren,beóórdeelemen de algemeene zorg, welke voor derzelver behoud, zooveel mooglyk, gedragen is: terwyl men van het een'tot het ander beftuftende, hieruit veilig kan opmaken, dat deze werkzaamheden zich in meer byzonderheden uitgebreid, en tot verdere Diftriclcii zullen bepaald hebben /dan wy in ftaat zyn, uit de publieke Gebeurdtenisfen optezamelen.
Deskundige, met het Locaal bekende perfonen 'Werden "in tyds ter Infpeétie langs de Rivier* dyken gezonden , om tevens te onderzoeken , welke maatregelen 'er by de refpeftive Dyks-Collegiëu genomen waren, ten einde by het losgaan van hctYs op de Rivieren , dc doorbraaken met alle derzelver verderfiyke gevolgen voortekomen, met last, om , wanneer zybévonden, dat men zoodanige Precauticn nog niet, of ook niet voldoende genomen hadt,. dezelve Dyks-Collegiën daartoe met al den ernst, dien het gewicht der zaake Vorderde , te vermaanen , en des uoods op hunne verandWoordelykheid te gelasten; eene geregelde Correspondentie (ingeval van Ysgang van zoo veel belang) te houden , werdt hun ook aanbevolen, terwyl zy in hét algemeen alk gevreesde onheilen, zoo aan de Nationale
als.
Tah te Amfierdam. Alwaar de droevige gevolgen van eenen doorbraak in den Spykfchen Dyk, in het Voorbericht bl. 3., en bi. 183. en 1.9. bsfefareven zyu.



( 3 )
als aan de Particuliere Dyken , naar vermogen moesten trachten rtfteweeren. c By het doen deezer Infpectie bleek het, dat zom- r rni°e Collegiën al, maar veelen niet genoegzaam ge- g zorgd hadden , om het vcnvagt wordend, meer t dan gewoon, gevaar het hoofd te konnen bicden. li Óp zommige plaatfen hadt men naamlyk wel Planken,'maar'geen Ryshout ; op anderen wel Rys- c hout, maar geen genoegzaam aantal Paaien, tot 2 nood-m.-tenanten in voorraad , terwyl 'er ook v plaatfen gevonden, werden , waar deze hoogstno- d dige materiaalen fchaars, cn niet voldoende voor- 1; handen waren, en de vereischte Gereedfehappen , t welke in tyd van nood onmisbaar zyn, ontbraken. i De bereidwilligheid der meeste Gemeente-Beftuu- ^ ren, aan welken deswege de nodige inlichting ge- c geven, werdt , gelyk ook, hoe voor het behoud e Dyken te zorgen, by inbraak van het een of ander 1 Diftriét, waarvan zy door de geregelde Correspon- f deutie - posten zouden onderricht worden, veroor- r zaakte eene zeef pryslyke werkzaamheid. Om het c nut dezer Infpeétiën te doen zien ,. zal men van j veelen Hechts één geval aannaaien: Te Varik, aan i de Rivier de Waal, vondt men aan den altyd zeer | gevaarlyken Schaardyk een aanmerkelyk defect : i eene kleine quantiteit Ryshout en Paaien was ] hier in voorraad gebragt; de attentie van des- J kundigen natutirlyk hierop moetende vallen , gaf c zulks gelegenheid, om den ftaat van gemelden 1 Dyk nader te onderzoeken. Men vondt by dat i onderzoek in de Voorlinie van het Pakwerk, voor . dien Dyk gelegen, eene verbazende diepte, zelfs J tot 22 voeten , terwyl in den Tee of- beneden- . voet des Dyks eene diepte van 12 a 13 voeten gevonden werdt. —— Dit was de ftand van eenen 1 Dyk ,. tegen eene Rivier gericht , wier bedding 1 eene diepte van tot 40 voeten heeft , en die ; bovendien zoodanig met Ys bezet was, dat by op- 1 zwelling van het Water, waardoor de gemelde 22 < voeten diepte nog met 14 voeten zouden konnen 1 vermeerderen, dit ligchaam eene verbazende pers- 1 fmg van water en aandrang van Ys zoude moeten • wederftaan. Zorgeloos by eenen zoodanig bedreig- : den Dyk te blyven , zoude niet anders geweest < zyn, dan op eene ongehoorde wyze het geducht 1 gevaar te tarten: waarom dan ook op de herftel- ' ling deezer gevaarlyke defeclen, zoo veel het nu mooglyk was , werdt aangedrongen , en daartoe het nodig Plan gefuppediteerd; terwyl, voor het : overige, al het geen (behalven aan zoo veele andere Dyken) aan den Noorder Lekdyk, fpeciaal aan den zoo zwak bevonden Dyk van den Krimpenerwdard by Lekkerkerk , en by de Vaartfche Sluis in denzelven, tot voorzorg aangewend is geworden, ten beAvyze ftrekt van de nuttigheid der algemeene zorg, welke ten de^en opzichte is werkzaam geweest.
A
Na dat wy dus een algemeen denkbeeld hebbe* egeven, van het geen vóór de losbreking van et Ys op de Rivieren langs dezelve heeft plaats ehad, moeten wy de daar op gevolgde gebeurdmisfen befchryven, welke die losbreeking vefzeld ebben.
Behalven eenige 1 beweging in het Ys, en daar oor veróórzaakte Ysfchuiving op de Lek tusfehen. 'choonhoven en Krimpen op den 18 December 1798 erelke eene opftopping van Water veróórzaakte , och door een gunstige dooy van geene gevaar» fke gevolgen was: behalven foortgclyke zetmg van eenen Ysdam by Lexmondwaar door et Water verhinderd werdt, met deszelfs gerooit verval naar beneden te ftroomen, doch die ók, door de daar op volgende ftrenge Vorst, n minder toevoer van Opperwater, geen daadefs. gevaar veroorzaakte ; waren de gebeurdtenisin op de Rivieren voor den 20 Janüary 1799 og niet zeer belangryk. Vóór dien tyd was men .oor de echtfte berichten geïnformeerd, dat de Ïoven-Rhyn, van St. Goar opwaards , allerwegé iet Ys bezet was. Van gemelde plaats tot Rema■en was een open Vak. • Van daar tot Onckeste» vas de Rivier wederom digt. Van laatstgemelde (laats tot by Mulheim open. Van Mulheim tot Zhyndarf digt. Van Rhyndorf tot Dusfeldorp was ie Rhyn open. Vervolgens tot de Li'ppe toe met ls bezet, en tot Rees wederom geheel open; tervyl van laatstgemelde plaats benedenwaards, tot 0annerden, de Rhyn en verder de Waal, NederViyn en Is fel, gelyk ook de Maas, met zeer jwaar Ys digt gevrozen waren.
Tegen deze onderfcheidene Ysvakken werdt iet Water in verfchillende hoogten opgehouden; :chter (dewyl de toevoer van boven als nog niet .anmerkelyk was) niet zoodanig, dat daar uit gemaren voor de aanpaalende Dyken en Landen konlen voordkomen. Doch het plaats gehad hebbend looy-weêr, gepaard met den aanhoudenden Regen :n de fmelting der in de Bovenlanden menigvuldig gevallen Sneeuw, deedt den 20 January •eeds eenige beweging in den Rhyn boven Keulen , :n eenen meerderen aanvoer van "Water verneemen _ ot dat den 26 het Ys voor die Stad in volle beveeging geraakte, door beurtelingfche vastzetting :n losfchieting zich tot Ysbergen formeerde, en iet Water tot eene gevaarlyke hoogte opzettede , ,vaar door Mulheim en Deulz, met alle de onliggende laag gelegen Landen , geïnundeerd werien. — Den 28 January geraakte de Rhyn an\ermaal los, en het Water werdt door eene kort iaarop volgende Ysftopping tot de enorme hoogte ran 30 voeten aan de Peilpaal opgezet. Het zwaare is richtte eene verbazende verwoesting aan. —< Schepen werden door het Ys en den fnellen Stroom 3p hooge Oevers als. tusfehen Ysbergen gezet, en 3" ia»r



C 4 }
tio zoo groote als kleine Vaartuigen geheel vt meld. Onderfcheidene Dykbraaken, zoo aan di rechter- als hnker-T^-Oever, waren de gevolg! dezer Ysftoppingem Het Graaffchap Meurs weigeïnundeerd. Dusfeldorp, Duisburg, Roeroorli en eene menigte andere plaatfen, moesten dit zelf treurig lot ondervinden, terwyl de onheilen da door veroorzaakt, onbefchryflyk, en de fchadt alomme onberekenbaar zyn.
De tyding dezer ongelukkige, doch by des kui digen wel verwachte, gebeurdtenisfen kwam, do< eene voorjif bepaalde Correspondentie, al zeerfpoi dig m die gedeelten onzer Republiek, welke de tioortogt van den reeds woedenden vyand moeste ■afwachten. Angstvallige vrees by den eenen, on zien naar eene fchuilplaats, om het naakend <r< vaar te ontvvyken, by den anderen, en verdubbefd werkzaamheid om de middelen van defenfie, by d aannadering van den geduchten vyand, in gcrcec' heid te brengen, waren de onderfcheidene uitwerk zelen van deze zoo yerfchrikkelyke berichten. De ftand van de oppervlakte der Rivier bleef echte nog eenige dagen zoodanig, dat 'er beneden Em wenk geen gevaar was. — Den 26 January wa aiaamlyk het Water te Keulen hoog 2.31 voet/ T Wezel 1 voet 5 duim. Te Rees 4 voet 10 duim en te Emmerik 4 voet 10 duim. (2). Doch, n: dat, den 30 January, het Ys in den Rhyn by Ur dingen was los gegaan, en het tegen onderfcheidcr Ysdammen opgehouden Water in die ftreeken eent vreeslyke overftrooming en veele onheilen hadt veroorzaakt, terwyl het Water by Emmerik tot 8 -voet 11 duim gewasfen was, en 'er dus nog eene opftopping van daar tot Keulen gerekend (alwaai bet Water toen 2,1 a 22 voeten aan het Peil tekende) van omtrent 12 a 13 voeten plaats hadt, geraakte 'snagts het Ys boven en voorgemelde Stad Emmerik in volle beweging. Een gedeelte van het 3os geraakt, van boven komend Ys , dreef gelukkig voorby, cn zette zich boven de Monden van de Waal en het Pannerdenfche Kanaal tegen het 'aldaar nog vastzittend Ys. ' Het Water rees vervolgends zichtbaar, zoo dat het den 31 's namiddags te Emmerik eene hoogte van 16 voet 8 duim bereikt hadt. — De oude Rhynmond tegen over 'Schenkenfchans gelegen, (zie de Kaart N°. 1.) welks affluiting op eene gepaste hoogte, gelyk bevorens aangemerkt is, geëffectueerd was, raakte nu aan het werken, en verduurde niet alleen eene
, (2) De Peilen van Roeroorth, Wezel, Rees Emmerik tekenen doorgaands by ordinaire open Rivier gelyk, ien wel te Keulen ih voet hooger als te Emmerik; -waar uit derhalven blykt, dat 'er den 25 January tusfehen- Keulen en Wezel eene opftopping van Water, ïioog 20 a ji voeten, en van Keulen tot Emmerik, van J7 a 18 voeten plaats heeft gehad. '
r-.aanmerkelyke overftortihg van Water, maar odfc :n- den aandrang van het Ys, Waarvan zommige fchol:n len op den Rhysberm, in dien Mond liggende, vast lt blecven zitten. Hier bleek het, welke goede gevolgen de genomene voorzorgen aan dien Mond le hadden, wyl daar door de Neder-Rhyn en Tsfelir met de aanpaalende Dyken en Landen, tot dus o ; verre van de nadeelige gevolgen bevryd bleeven, -; welken een meerdere toevoer van Water in die oo^en1- blikken, terwyl 'er nog geen affchot langs da Waal ir naar beneden was, zeer zeker voor de Bewooners :- der. Landftreeken langs gemelde Riviertakken zoude n veroorzaakt hebben.
n De uitwerkfelen van dit gebeurde boven de voor-
- noemde Monden van de Waal en het Pannerdenfche :- Kanaal, deeden zich wel ras meer benedenwaards e ondervinden. Verfchrikkelyk was de werking van e het Ys, het geen beurtelings dc Rivier flopte, en
- .door den aandrang van Witer weder op^ermmd
- werdt. Het Pannerdenfche Kanaal bmk den h la-'
- nuary, vóórmiddags ten 10 uuren, en de Waal r voor Nymegen 's avonds ten 7 uuren , met een ont-
- zettend geweld los; de veelheid van afkomend 5 Ys formeerde zich tot Ysbergen van onderfcheiden : hoogte, en flopte wederom fpoedig die Rivieren
, dcwyl 'er, door het vastzitten van het Ys meer bet nedenwaards, geen affchot naar beneden konde • plaats hebben. Hier door, terwyl inmiddels de : toevoer van boven zeer groot bleef, werdt de Waal tot eene hoogte van 22 voeten aan het Peil te Nymegen opgezet, wordende het Water doorliet Ys, van by de Stad tot een uur benedenwaards by* Slyk-Ewyk, ter hoogte van 7 voeten opgekeerd. Het Pannerdenfche ICanaal bleef na de gemelde eerfte beweging vast zitten, offchoomzich het Water' in den Mond tot ruim 22 voeten ophoogde. De Dyken begonden toen reeds op veele plaatfen voornaamlyk aan de Linker Waal-Oever, tusfehen. Millingen'en Keker dom, alwaar tevens eene verzinking in den Dyk kwam, over te loopen, het gééft den 2 February, na dat de Waal voor Nymegen andermaal losgebroken en wederom geflopt was en het Water eene hoogte van 24 voeten bekwam ' zoo boven als beneden die Stad algemeen werdt' des onderfcheiden Polders en Diftncten door dien overfoop geïnundeerd werden. — Verfchrikkelyk " was toen de toefland langs de Waaldyken: op veele plaatfen waren de Dyken, die zelfs over de opmaakte Bekistingen met Water en Ys overftortten in het grootfle gevaar; tusfehen beiden kwam 'er wel eens eene geringe daaling in het Water, doch de aanwas was daar na des te flerker, veróórzaakeude vervolgends, niettegenftaande alle genomen voorzorgen, de doorbraak in den Dyk by het Dorp Weurth (zie de Kaart N°. .3.)» waar. door de Landen tusfehen Maas en Waai overftroomd werden: welke overftrooming, behalven door de
Slui-



Sluizen , ook door een in tyds geftoken hulpgat (op de Kaart letter A.) ih den Dyk, by het Dorp Dreu- : mei, zoo veel mooglyk, afgetapt werdt. — Ondertusfcheri was de Nedcr-Rhyn voor de Stad Am- . hem, 's nagts tusfehen den 2 en 3 February, ook < los geraakt, en de Lek by Fianen den 4 in bewe- : ging geweest; doch dit duurde niet lang, maar . het Ys, het geen ook den Tsfelmond boven Arnhem geheel gefloten hieldt, zette zich fpoedig weêr vast. 1 Deze Ysllopping veroorzaakte, dat het Water ook < aan deze zyde tot eene zeer gevaarlyke hoogte op- 1 liep. De Neder-Rhyn, die anders, by het open 2 zyn van den Tsfel, een gedeelte van het toegevoer- i dé Water op denzelven zoude hebben konnen ont- 1 lasten, moest nu alleen met dit Water bezwaard 1 blyven. De ■Ysdammen, welke zich boven en bc- 1 neden Arnhem gezet hadden, deeden het Water < bovenwaards tot eene verfchrikkelyke hoogte aanwasfehen. De Dyken ter wederzyde der Rivier \ liepen geweldig over, zoo dat menfehclyke hulp 1 te kort fchoot, om allerwege die overftorting te 1 keeren. 1 De toevoer van Water ondertusfehen al even < groot blyvende (-3), niettegehffaande 'cr toen door < de Waal, cn langs de 0verdroomde Polders aan 1 deszelfs Linker Oever, boven Nymegen naar beneden, langs Thiel en Rommel, als tóede door den * Dykbraak by Weurth over. de Landen tusfehen 1 Maas en Waal, eene groote quantiteit ontlast werdt, : veróórzaakte, dat het Water tot eene zeer gevaar- ' lyke hoogte voor de Dyken bleef ftaan. De flor- : ting over de Dyken was vreeslyk; onderfcheiden 1 verzinkingen, werden met levensgevaar-nog, zoo 1 veel mooglyk, herfteld; doch de Neder-Rhyn, ■ in weerwil der Watershoogte van 19 voet 2 duim 11 by Arnhem, en van 19 voet 7I duim te Wagenin- j gen, nog vast blyvende zitten, terwyl de Tsfel- < mond ook verftopt bleef, (waar door derhalven 1 geene aan den toevoer eenigszins 'geëvenredigde ontlasting konde plaats hebben) deedt zulks ein- \ delyk op den 5 February de Dyken van het Ambt Lymers bezwyken, en veróórzaakte drie Doorbraa- ' ken (op de Kaart N°. 3, 46115), naamlyk, één 1 by het Iiuis Babberich of Halsaf, één ten westen van Oud Zevenaar, en één boven het Fort Gel- < der soort, omtrent ter .plaatfc waar A° 1784 een Doorbraak geweest is, van welken de laatstge- I melde zeer groot was; behalven dat de Dyk voor i de Inundatie-Sluis by voornoemd Fort inftorttc, * doch die door den achter gelegen Schutdyk nog 1
(3) Den 4Febr.washetWaterte/fewfojhoog25tvoet.
te Nymegen 23 voet.
te Gorinchem 8 v. 8 ï d.
Op den Neder-Rhyn by Malburg 22 voet. [
te Arnhem —— i8v. 9d. Op de Lek te Schoonhoven >— ov. 2d.
A
Dehouden werdt. Deze Dykbraaken, waar door iu meest al het toegevoerde Water door den Oulen Rhyntiïond, en gedeeltelyk dat van den NederIhyn zynen loop nam, veróórzaakte niet alleen, lat het gemelde Ambt Lymers, maar ook een aau■ie'nlyk gedeelte van het voormalig Graaffchap Zutphen en Gewest Overysfe', geïnundeerd werden.
Deze Inundatie", zich eerst "by Angerloo gedeelclyk over de Dyken in den Tsfel ontlast, "en geleeltelyk over dc Landen verfprèid hebbende, exendeerde zich door den verbazend grooten toevoer eer fpoedig tot tegen den Smpfelen-Dyk by Devener. Den 8 February begon die Dyk reeds over te oopen, waar door de Inundatie zich in 't voornalig Gewest Overysfel uitbreidde, en den 15 reeds ot Zwol genaderd was; inuudeerende vervolgends ierzelver Environs, en de Mastenhroeker Polder, sNagts tusfehen den 15 cn rö February, brak de ;emelde Sneppekn-Dyk '(N°. 15 op de Kaart) omrent 300 Roeden achter Deventer , ter breedte 'an 14 a 15 voeten, door, en liet het Water op. Ien 18 nog met een verval van omtrent 2 voeten, loorvlocien, waar door de beneden Landen meer :n meer overftroomden, en het droevig lot der Bevooners niet weinig verzwaard werdt.
Intusfchcn was aan de andere zyde van den Tsfel, loor deszelfs hoogte en gebrek van ontlasting, le' Dyk te Twello (N°. 13 op de Kaart) by Deventer den 7 February doorgebrooken, immdce■ende alle de laage Landen van Peluwen-Zoom tan die zyde gelegen, terwyl het Water den 8 al nede over den Canons-Dyk, tegen over Zutphen gelegen, ftroomde, en de laage vlakten agter de-, jelve gelegen, inundeerde, welke inundatie zich 'ervolgends, wanneer dezelve Dyk (AT°. 16 op de vaart) den 18 February doorbrak, hooger werdt, 11 zich verder tot de hooge gronden van de Feuwe extendeerde.
De gemelde Doorbraaken in de Lymcrfche Dyken cheenen eenig foulaas voor de tegenover gelegen Dyken te zullen geeven. Te Angeren en Huisfen verdt men dit door de daarop volgende valling van iet Water eenigszins gewaar: langs den NederRhyn en Lek viel het Water mede aanmerkelyk; loch de toevoer van boven, gevoegd by den door mderfcheiden' Ysftoppingen belemmerden aftocht' lenedenwaards , deedt dc Watershoogte weldra op ïieuw zoo verbazend toenemen, dat de overloop Ier Dyken boven Arnhem en Nymegen algemeen verdt. — Deze overftortingen, zelfs ondanks de •■emaakte Bekistingen, en eenige gevaarlyke Ver-nhkingen in den Waaldyk by Stulhurzen en Doortenburg, deeden den 6 February de verfchrikkelyke naare ontftaan, dat die Dyk aldaar doorgebroken, :n 'er niets meer tot behoud te doen was, dan lyfsjerging te zoeken.
De algemeene Overftrooming der Dyken veróór, zaak-



C 6 3
Zaaktë een ^ vervanrlyk gel'üisch ; ' allerwege zag men deLandbewooners met Vrouwen en Kinderen , Huisraad en Vee, in de barre koude vluchten, en het „ o God[, help ons!" al kermende uitgeroepen, doorfheedt allerwege de lucht. Verfchrikkelyk was voorwaar deze -toeftand; doch wie bewondert niet den ftandvastigen moed, welke 'er in die akelige oogenblikken by zommigen heeft uitgeblonken? De reeds door de Dykwachteri verlaaten Dyken werden in het holle van den nacht, niettegenilaande Stormwinden, digt'e Sneeuw, en eene overftorting van if voet hoogte, tot aan de knieën in 't Water opgezocht, en zoo lang men in ftaat was het nodig licht aantebrengen , voor doorbraak bewaard. By het aanbreken van het daglicht, in het ongunftigfte weêr, werdt deze arbeid met vernieuwden moed hervat, en daardoor een anderszins gewisfe doorbraak van den Dyk op deze zeer gevaarlyke plaats vóórgekomen. Wie zou de verdiensten van zulke uitmuntende daaden niet gaarne erkennen? te meer, daar Vry Willigers., buiten ] hunne Posten, niet weinig gecontribueerd hebben , om met gevaar hunnes levens de behulpzame hand te bieden. Wie zou dan met ons niet wenfehen, dat , ter aankweeking van werkdadige Vaderlandsliefde, deze loffelyke daaden op eene uitftekende wyze mogen beloond worden?
De zelfde vernieuwde aanwasch van Water op de Waal hadt ook in den Mond van het Pannerdenfche Kanaal plaats. De hooge overloop van Water en aandrag van het Ys deedt aan deze zyde alle menfehelyke hulp te kort fchieten. — De Be■Hiwfche Dyk brak boven de Pcppelgraaf(N°. 6 op de Kaart) door, terwyl aan de andere zyde de Polder der drie Dorpen Pannerden, Herwen en Aardt, door .twee Dykbraaken (iV°. 7.) boven de Koornmolen van Pannerden overffroomd, en deze Landen, wegens een derde doorbraak (iV°. 8.) in den zogenaamden Waardfchen Dam of Deukerdyk aan het beneden-einde van die Polder, waar door zich dit ingeflroomde Water in den Ouden Rhyn cn vervolgends door de Lymerfche Dykbraaken konde ontlasten, als in eene flroomende Rivier herfchapen werden, het geen dan ook de inundatie in de Lymers, en langs den Tsfel zoodanig deedt verhoogen, dat het Water eenige voeten "hooger dan in het zoo bekende Jaar van, 1784 oprees, en eene menigte Landen zoo aan den rechter- als linkerOever van den Tsfel tot eene zeer gevaarlyke hoogte onder Water gezet Werdt.
Dc overftorting van het Water, het geen dooide plaatshebbende Vorst zeer fpoedig in Ys veranderde , en de Ysfchollen , door de werking der Rivier overal op de Dyken gefchoven: dit een en ander hadt de Dyken als het waare in Rotfen herlchapen, en de pasfage op de meeste plaatfen zo aiet onmooglyk , ten minfte zeer moeilyk'en ge-
vaarlyk gemaakt. Dit was onder anderen het geval met den Dyk by de. reeds gemelde doorbraak aan de Peppelgraaf. Deze plaats was volftrckt niet te genaaken, zoo dat men zelfs niet ontdekken konde , of het een volkomen doorbraak van den Dyk, dan wel alleen een fterke overloop ware , die al'het aanzien eener doorbraak hadt. Uit dc gevolgen echter konde men beóórdeelen, dat'er ten minfte geen zwaare Dykbraak of Grondgat konde geloopen zyn: want men merkte op, dat, na dat het algemeen overloopen der Dyken wat gecesfeerd was, het Water op de Binnenlanden by Gent eenige duimen daalde, het geen integendeel in hoogte zoude hebben moeten tocneemen, indien 'er een zwaare doorbraak hadt plaats gehad.
Offchoon nu de Waal den 8 February op de verbazende hoogte van ruim 25 voeten aan het Peil te Nymegen ffondt (4), en daardoor dc Inbraak van ■dc Bétmvfche Dyken hoogstwaarfchynlyk ■ konde vermoed worden, febrikte echter deze gevaarlyke omffandigheid den van wcge.den Agent van Politie en Toezicht oji den ftaat van Dyken, Wegen en Wateren gcëmploiëeerden, geadfilteerd met den Dyksprefident en anderen, niet af om te onderzoeken, wat 'er eigcnlyk van deze doorbraak aan de Peppelgraaf'ware: dewyl men het moedig befluk genomen hadt, om, het kostte wat het wilde,.deze plaats te bereiken , en niets- onbeproefd te laaten, om, ware het mooglyk, de Over- en Neder - Betuwe en verdere Benedenlanden' voor geduchte overftrooming te bewaaren. Moeite noch gevaar werdt 'er ontzien, om dit bcfluit uittevoeren, het welk dan ook in zoo verre gelukte, dat men den 9 February by de doorbraak aankwam.
Eene verfchrikkelyke vertooning deedt zich hier voor het oog op: terwyl de aandoeningen van een gevoelig hart, op het gezicht van zoo veele ellendige menfchen , voor geene befchryving vatbaar zyn. — „ Verheeld U," (dus fchryft een ooggetuige , die zelve geene moeite noch gevaaren ontzag, om alle middelen ter redding aantewenden) „ verbeeld U alle de Dyken en mindere Waterkee„ ringen tot eene aanmerkelyke hoogte met Ts bezet, „ en voor de pasfage ten eenemaal onbruikbaar: de „ anders flroomende Rivier veranderd in eene me,, nigte, in verfchillende richtingen overhangende, ,, Tsbergen : de Huizen geheel met Ts ömgeeveu, en „ derzelver toppen naauwlyks zichtbaar. Verbeeld „ U overal menfchen in de akeügfle omftandigheden , „ met de doodsvrees op het aangezicht, achter kleine ., befchutfelen zich,tegen de woede van Ts en Water „ trachtende te gerfchuilen, verwonderd en aange„ daan, dat men het durfde waagen, om hun in
„ dee-
(4) In 1784. is de Rivier daar ter plaatfe op hft loogst geweest omtrent 24 voeten.



( 7 )
„ deeze akelige fttuatie, langs de gevaarlykfte we„ gen, hulp toetebrengenl Verheeld U eindelyk de ,, overal loeiende, als om hulp roepende, heesten, en „,meer andere fchrikbarende vertooningen: en oor,, deel dan , of het wel te verwonderen is, dat op het
eerfte gezicht van dit alles , byna alle moed be„ zweek , om handen aan het werk te ftaan, ten ,, einde deze en andere ongelukkigen, indien moog-
lyk, te redden."
Uit de verdere, van daar ontvangen Berichten is gebleken, dat men niet ongelukkig in dit moedig voornemen is geflaagd : want, na dat men met eene ongelooflyke moeite tusfehen cn over de Ysbergen , die ieder oogenblik fcheenen te zullen inflorten , heen geklonterd was, en de plaats van de doorbraak bereikt, hadt , ontdekte men met geen minder moeite,, dat die eigenlyk beftondt in twee doorbraaken , de eene lang 174. en de andere 56 voet, tusfehen welke een eind Dyks van 48 voeten lengte was blyven ftaan. Het Water ftroomde door deze gaten naar binnen, echter in geene groote quantiteit; door een niet min gevaarlyk onderzoek ontdekte men , dat 'er nog geene aanmerkelyke diepten of grondgaten gekomen waren.
Deze , alzoo bevondene, gunftige gefteldheid deedt den moed. meer en meer aanwakkeren. En dewyl men bevóórens reeds befloten hadt alle middelen te beproeven, om deze Landen voor eene geduchte Overftrooming te bevryden, bedacht men zich niet lang, maar floeg daadlyk handen aan het werk , om die doorbraaken te beringen. Onder eene goede. Directie (welke altoos , doch inzonderheid in zulke gevallen, zoo onmisbaar is) werdt op den 10 February, voor eerst, met alle die geenen welke helpen konden en daartoe gereq'uireerd werden, de paslage tot de doorbraak aan de zyde van Pannerden, zoo veel moogfyk, geopend. Den 11 voerde men, zoo goed men konde, reeds eenige materiaalen aan, terwyl men aan de zyde van Anger'en ook de pasfage trachtte te openen, om langs dien weg tevens materiaalen en byftand te konnen bekomen.
Intusfchen onderzocht men de fituatie van den Dam der buiten .gelegen Polder, de Roswaard genaamd, welke omtrent ter hoogte van 20 voeten Peil gelegen is, dewyl men voornemens was, om, door opkisting van dezelve, de doorbraaken te bevangen; doch men bevondt dien Dam met onderfcheiden gaten geloopen , en zoodanig, zelfs ter hoogte van 10 voeten, met Ys bezet, dat men genoodzaakt was , Gin van dit anders zeer vol-, doende en fchielyk uitvoerbaar plan aftegaan, en te bjfluiten , om de beringing by de doorbraaken z;lve te doen.
■Met veel yver werdt" hieraan vervolgends gewerkt, zoo dat, niettegenflaande het flechte reil¬
de vrees onder de menfchen om aan zulk een gevaarlyk werk te helpen , en menigerleie andere hiridernisfen van verfchilkinden aart, deze beide gaten den 17 February werklyk beringd waren , cn de ondernemers daardoor ieders erkentenis met het grootfte recht verdiend hebben.
Het Water, dat, zoo door den gemelden zwaaren overloop der Dyken, als door de doorbraaken by de Peppelgraaf, in de Betuwe geftort was , bedekte het meest de laage ftreeken, en belette, den 7 February, de pasfage over den Grift dyk of Zandweg tusfehen Arnhem en Nymegen. Den 8 ftroomde het ter hoogte van omtrent 2 voeten en meer over dien weg; zynde de pasfage oyer de Plemmenfche Zandweg', welke den 9 eerst overliep, toen nog bruikbaar.
Dit inundatie - Water vervolgends langzaam naar beneden afzakkende , ftroomde den 15 February ter hoogte van omtrent 3 duimen over den Aalstclyk (Letter B op de' Kaart) in het Land van Buuren, cn veroorzaakte eene Inundatie op de laage Landen van Buuren en Cuilenburg tot tegen den Diefdyk, gelyk ook een aanwas van Water op de Linze by Asperen, zynde die Rivier aldaar den 16, 2 duim, en den 17, 8 duim in hoogte toegenomen.
De ongunftige Berichten , welke van den ftaat der Bovenwaal- en Rhyndyken zedert het begin van February inkwamen, gevoegd by het vooruitzicht van het geen deskundigen berekenen konden nog te zullen gebeuren, deedt (dewyl een doorbraak van de Betuwfche Dyken hoogstwaarfchynlyk zoude plaats hebben) de alleszins pryzelyke voorzorg in het werk ftellen, om de overlaaten by Gellicum en Asperen in de Zuider Linge- Dyken(op de Kaart Letter C) in dien ftaat te brengen, dat dezelve Dyken, niettegenflaande de allernoodzaaklykfte voorzorgen, om over dezelven de inundatie-Wateren te konnen ontlasten , echter in ftaat bleeven , om het Linge-Waterzoo lang zulks nodig was, te konnen keeren.
Want, hoe zou men anders by een zeer fnelleh aanwas van het Water, die 'er uit hoofde van dc verbazende hoogte der Waal en Rhyn boven Ny- ■ megen, ingeval Van doorbraak, langs de Linge zeer zeker te verwachten was , dezen yzer hard bevroozen grond tot eene voldoende laagte zoo fchielyk hebben konnen opruimen, om het effect: van die Overlaaten, (van naamlyk het inundatieWater, behalven langs de Linge voorby Leerdam, Heukelum , door Gorinchem , en over het Weyfchild, ook gedeeltelyk over het beneden gedeelte van den Thielerwaard, naar Ddlem doordeNoodfluizen (LetterD) in de Merwede te ontlasten) — te konnen genieten, indien men tot dat oogmerk niet by voorraad, aldaar, gelyk ook by Dalem, de nodige prajeautien gemmen hadt, ten einde daardoor' de gevaarlyke hoogte der Overftiiooming ,
wel-



C 8 )
welke voor alle de aanpaalende Landen, en dn ook voor den Thielerwaard zelve, (daar zy dcszelf; -UVken langs de Linge gewis zoude hebben doer hezwyken) zoo verdervelyk is, zoo veel mooglyl voortekomen ? - Dan, niettegenflaande alle dc voornoemde ontlastingen door dc Dykbraaken. meel de Waal, voornaamlyk by en boven Nymegen , verbazend hoog, het welk op den 7dcn February twee Doorbraaken (No. 12. op de Kaan) in den Zuider - Waaldyk by Malingen veróórzaakte , waar by vervolgends nog een Doorbraak (N°. 14.) mqer bovenwaards in den Duffelt fchen Dyk kwam, en-waar door alle de Landen aan die zyde, tot het gebergte van Kleef en Nymegen , welke door het ovei loopen der Dyken reeds geïnundeerd waren , tot eene aanmerkelyke hoogte werden overftroomd; ontlastende zich dit Water door cn over den Qoyfehen Dyk boven Nymegen in de Waal, welke daardoor, op den 8ftcn, tot de voorbecldelooze hoogte van ruim 25 voet opgezet werdt en alle bygelegen Dyken in groot gevaar bragt ;' zynde deze hoogte daar na wel eenigermate verminderd, doch door de Ysdam , die z'ch in de Waal beneden den Dykbraak te Weurth by Nymegen gezet hadt, telkens opgekropt, zoo. dat het Water den i7den wederom de hbogte hadt van 24 voeten, waar door de Dyken oyerflortten , en in het grootst gevaar waren van door te breeken'.
Vervolgends daalde de Rivier wel wederom een weinig, doch, nadat het Ys in 't Bylandfche Kanaal dm 15 111 beweging geweest, en de Ysdam by Wezel den 19 los geraakt was (5) , terwyl de Monden van de Waal en 't Pannerdenfche Kanaal nog d;gt waren, werdt het Water te Emmerik 'sna<ns tusfehen den 20 en 11, tot de hoogte van 22 voeten opgezet, inundeerende het grootfle gedeelte van de Stad, en befchadigende veele Huizen door het Dryf-ys.
De Dyken aan den Rechter Rhyn Oever, van Wezel af tot aan den Ouden RJiynmond toe, by .welker behoud de Republiek zoo zeer geïnteresfeerd is, waren toen in groot gevaar van door te breeken; 't geen echter door vigilantie, en opkisting der Dyken geweerd werdt. De Oude RJiynmond by aanhoudendheid geheel met Ys vervuld zynde, bleef toen nog buiten werking, en daar deze afkomende groote hoeveelheid van Water nog geene opruiming van 't Ys in 't Pannerdenfche Kanaal ten gevolge hadt, werdt de Rivier by de Doorbraaken aan de Peppelgraaf (N°. 6 ) daar door zoodanig opgezet, dat, ondanks alle wel aan-
(5) Den 18 February,* wanneer de Ysdam bv Wezel nog vast zat, was het Water te Urdingen tot 4 voet en te Roeroorth tot 25 voet 5 duim opgeftuwd, terwyl het beneden den Ysdam, teWezel, flechts 13 voet, en te Emmerik 15 voet 10 duim hoog was. '
; gewend de middelen cn genomen' moeite om zulks* te verhinderen, de gemaakte bekistiging om dezelve den 19 February doorbrak, en alzoo de hoop om eene hooge overftrooming der Betuwe vóór te komen, geheel verydeldc..
Dit echter was niet het éénig gevold van het menigvuldig afkomend Ys cn Water van dcBovenRivier. Want, het grootst gedeelte daarvan zich toen langs de Waalen door de Duffeltfiche'en Milhngfche Doorbraaken by Nymegen moetende ontlasten, ftuuwde het Water voorden Ysdam, die beneden de Doorbraak by Weurth (N° 2 ) 110 ozitten bleef, op tot eene hoogte van ruim 26 voeten, en richtte groote verwoestingen aan. De htiiatie der reeds overftroomde Landen en van derzelver Bewooners , werdt daar door niet alleen veeKakehger en gevaarlyker; maar, dé overloop der Dyken van die Diftncten, welke tot nog toe voor overftrooming bewaard gebleven waren ■ werdt nu algemeen, en niet dan met veel moeite tegen de gemaakte Opkistingen, zoo veel mooglyk , gekeerd ; doch by Gent en Bemmel bove^i Nymegen- werdt de overftorting zoo gewelde dat alle pogingen om zulks te beletten, vtugtlooswaren en na onderfcheiden plaatfen op 't punt van doorbraak gebragt te hebben, eindelyk de Dvk (op de Kaart N°. 18.) boven de Bemmelfche SluisV ter lengte van omtrent 40Roeden, doorbrak, waar door dan ook de Over- en Neder - Betuwe, met de verder benedenwaards gelegen Landen tot tegen den Dief dyk, behalven door de doorbraak (N° 6 ~) aan de Peppelgraaf, ook van de zyde der Waal tot eene aanmerkelyke hoogt3 overftroomd werden en de bcvoorens geprepareerde Overlaaten (C op de Kaart) by Gelliciim en Asperen, welke daarom ook vervolgends algegraven werden, tot ontlasting in werking kwamen: zynde het inundatie-Water den 25(ten February tot omtrent 2 voeten beneden de kruin van den Dièfdyk aangewasfen • en daardoor' de Landen, beneden dezelve gelegen, in eene gevaarlyke fituatie gebrast. °
De Waal ver volgends-eenig meerder doorfchot gekregen hebbende , geraakte op onderfcheiden plaatlcn in beweging. Den 20 begon het Ys voor Gormchetn te werken; voor Hardinksyeld bleef het echter, niettegenflaande de Killen by Werkendam meest open waren, nog vastzitten, en veroorzaakte, dat het inundatie-Water van de Betuwe, gcené genoegzame ontlasting op de Merwede hebbende, tot de gemelde-gevaarlyke hoogte tegen den Dièfdyk moest gekeerd worden, en dat het Water te Gorinchem zeer hoog opliep, zoo dat het tegen de Bekistingen moest worden gefluit. Daarenboven hadt zich nog een Ysdam tusfehen Vuuren en Dalem , boyen Gorinchem , gezet, waartegen het Water zoo hoog opliep, dat de Noorder-Waaldyk (iVv. 19.9 boven Vuur en den 22, en de Me-y-
dyk



C 9 )
dyk (N°. 21.) waar door het Water uit het bovengedeelte van den Bommelerwaard gekeerd moest worden, (dewyl de BrakelfcheDwarsdyk (N°. 17.) reeds den igden February bezweken was) den23lten February op -twee plaatfen doorbrak , en alzoo de Thielerwaard en de geheele Bommelerwaard geinundeerd werden.
.Langs den Tsfel hadt deze vernieuwde aanwasch van 't Opperwater, ook de losmaking van 't Ys ten gevolge; dc mond bleef nog wel geftopt, doch van Zutphen tot beneden Deventer was den 22ften February, wanneer het Water te Deventer 21 voet a duim hoog was, reeds veel opruiming van 't Ys gekomen, het geen gegronde hoop gaf, dat, by de afkoming van het Boven-ys, de belemmeringen benedenwaa-ds zouden zyn opgeruimd, enhetYs eenen vryen doortocht zoude vinden.
. Hier mede hebben wy den loop der voornaamfte gebeur.ltenisfen langs de Waal en Tsfel, als mede langs den Neder-Rhyn tot Arnhem toe nagefpoord. Wy zullen nu vervolgends nagaan, wat'er langs de Maas, gelyk ook langs den Neder-Rhyn beneden Arnhem , en de Lek, voorgevallen zy.
■ Den 6den February, wanneer het Water te Graave eene hoogte van 20 voeten 2 duim bereikt hadt-, en derhalven de Beerfe Maas (6) reeds fterk werkte , ftroomde de Dyk by Gasfel over , het geen echter nog gelukkig gekeerd werdt; doch, wanneer op den 7den het Water de hoogte van 20 voet 5 duim bereikt hadt (7) brak de Dyk (N°. 9. op de Kaart) aan de Zuidzyde der Maas, beneden het gemelde Dorp door, waar door Gasfel en Esteren geïnundeerd werden. Omtrent terzelfder tyd brak de Maasdyk (N°. 10) by het Bastion Bek-af, aan de beneden zyde der Had Graave, door, en inundeerde de Had aan de westzyde; doch vermids de doorbraak by Gasfel niet tot een grondgat gelopen, en de Maas op den 12e tot 15 voet 10 duim gedaald was, zoude men dezelve trachten te be-
(6) De Beerfe Maas, dus genaamd naar het Dorp Beers in het Land van Kuik, hetwelk, onbedykt en laag liggende , het eerst overftroomt, is een onbedykte ftieek Lands boven de ftad Graave, tusfehen de Dorpen Gasfel en Kuik; zoo dat, wanneer die Rivier fchielyk opzwelt, dezelve zich over deze Landen ontlast, ten einde door deze afleiding den aandrang van het Water tegen de Dyken langs de Maas beneden Graave gelegen, te verminderen. Het Peil, wanneer deze overlaat begint te werken, is, wanneer het Water aan het Peil in voornoemde ftad de hoogte van omtrent 16 voeten 6 du[m bereikt heeft. Ontlastende zich dit Water over de laage Landen tusfehen Graave en den Eist, Osch en Ooyen, Rosmaalen en Lith, langs de ftad 's Bosch, naar den Baartwykfchen Overlaat, en vervolgends over de LangllraatfcheBuitenlanden op het Beigfe veld of de Bies. bosch.
(7) In 1784- heeft het Water te Graave op het hoogst geweest 20 voet 3 duin».
1
vangen, terwyl de inundatie aan de westzyde vaa' de ftad, zich op de door middel der Beerfe Maas overftroomde Landen ontlast hebbende, dit W^ter fpoedig afgetapt werdt.
In de Landen tusfehen Maas en Waal was inmiddels , door den Dykbraak by Weurth, (N°. 2. op de Kaart) zoo als te vóóren gezegd-is, op den 3 February voorgevallen, het Water tot eene verfchrikkelyke hoogte gerezen; de Waal, gelyk wy boven aangemerkt hebben, voor Nym.gen tot eene nooit gehoorde hoogte opgezet blyvende , ontlastte zich voornaamlyk, wyl 'er een zwaare Ysdam even beneden de doorbraak in die Rivier zat , over deze meestal laag gelegen Landen , en veróórzaakte daar veele onheilen; te meer, daar men de meeste huizen, ftallingen, enz. volgends het Peil der zoo gedugte overftrooming van 1784. , gebouwd hadt, en het Water nu 4 a 5 voeten hooger kwam dan toen; hierdoor is in deze ftreeken eene menigte Vee omgekomen, en de ellende der bewooneren is onbefchryflyk.
Deze overftrooming, gelyk reeds is aangemerkt, behalven door de Sluizen benedenwaards , ook dooi' een hulpgat in den Dyk by Dreumel, zoo veeL mooglyk , ontlastende , deedt de Rivier beneden Thiel en by Gorinchem eenigermate in hoogte toenemen; doch het Ys bleef, behalven dat het by Thiel den 3 February was losgegaan , maar zich fpoedig wederom gezet hadt, onbeweeglyk vastzitten , waardoor de Bommelerwaard nog buiten gevaar van inundatie bleef.
Uitgezonderd eene kleine opruiming van het Ys in de Maas, van Crevecosur tot by Hedikhuizen, dooi den fterken afloop van het zwarte Heywater, op het Riviertje de Dieze veroorzaakt, en naderhand, op, den 12 February, eene beweging in het Ys van VTymen tot Veen, bleef deze Rivier nog in rust , offchoon het Water dienzelfden dag te Heusden ter hoogte van 16 voet 8 duim aan het Peil tekende.
Het hooge fflaastWstsx weeft, behalven langs den gewooneh weg by Loeveflein en Woudrichem in de Waal of Merwede, thands ook nog ontlast door eene in 1795. voorgevallene doorbraak (N°. 11. op de Kaart) in den Hamsdyk by het Dorp Lith, welke tot heden nog opengebleven was. Dit Water , het geen zich met dat van de Beerfe Maas veréénigde , en langs de ftad 's Bosch door den Baartwykfchen Overlaat (Letter E op de Kaart) eene ruime ontlasting zoude hebben konnen vinden , werdt nu merkelyk in zynen loop geftuit, door het op elkander gefchoven Ys op het Bosfche Veld, gelyk ook door eenen Ysdam, welke zich benoorden Stortehed in den bovenmond van dien Overlaat gezet hadt; het geen dan ook de oorzaak '>\a ;, dat het W;>tn- by dien Overlaat den 4 Febriu.ry, w; naeer het te Heusden eene hoogte van
53



13-voet 6-duim bekomen hadt, nog 4! duim ondei het Peil vair overilortilig zich bevondt, cn Hecht.' £er hoogte van 15 duim werkte; terwyl het Wate: te Heusden op den 12 February de hoogte van i( voeten 8 duim hadt bekomen, daar de werking 0 averftorting van dien Overlaat , indien 'er geen* o.pftopping hadt plaats gehad , by zoodanig een< Waters hoogte, ten minfte 41141 voet zoude heb ben moeten by dragen ; wordende nu dit opgekeerde Wnter langs Vlymen en Hedikhuizen, by Heus dm, wederom op de Maas gebragt, het geen dm veroorzaakte, dat de Dyken ter wederzyde v. n de Maas eene groote perfing van Water moesten verduuren, en de Benedcndyken van den Bommelerwaard by Poederoyen den 10 February overliepen, doch welke nog door fpoedig aangewende middelen voor dos -rbraak bevryd bleeven; tot dat, op den 19 February, tevens door de hooge./^W, de averftorting zoo fterk werdt , dat de' Brakelfche dwarsdyk (N°. 17) op verfcheiden plaatfen doorbrak , en het beneden gedeelte van den Bommelerwaard tot tegen de Meydyk geinundeerd werdt; welke Meydyk vervolgends, den 23 February,zoo als boven gemeld is., door de hooge opkropping vaa het WTater voor den Ysdam tusfehen Dalem en Fuuren , bezweek, en de geheele Bommelerwaard door twee 'doorbraaken (N°. 21.) overftroomd werdt. Het blykt derhalven hieruit, dat de doorbraak in den voornoemden Hamdyk wel tot Ontzet van het bovengedeelte van den"Bommelenvaard, doch tevens uit hoofde der belemmeringen by den BaartWykfcheM Overlaat, tot bezwaar voor het benedengedeelte van dien waard, gelyk ook voor het Land van Heusden, verftrekt heeft.
Het affchot van Water door den Baartwykfchen Overlaat zoo wel dooi' het Ys. boven , als beneden deszelfs mond , dus merkclyk geftuit wordende , veróórzaakte dit Ys onder den benedenmond, hot geen zich in het mierden op de hoog bezande Landen gezet had, daarenboven dat de doorvalfende ftroom in tweeën 'verdeeld werdt, waarvan de ffcrkfte langs de zyde van Baartwyk was. Dc Eeidyk langs die zyeie werdt daardoor eenigermate b.fchadigd en liet Water liep zoo hoog, dat dc gedichte Baartwykfche Stoep of Afweg daardoor inbrak, "t welk echter weer fpoedig herfteld werdt.' -— Benedenwaards werdt dit Overlaats Water op de Lcmgjïraaifche Buitenlanden, zoo door onderfcheiden" daar liggende Kaadeni, als. door een Ysdam in het Oude Maasje boven het Raamsdonkfche pont-Veer ook aanmerk elyk in deszelfs afloop geftremd , zoo dat het meeste Water zich ten Zuiden het Maasje over de Landen moest ontlasten. fnzonderheid keerde de
de zoogenaamde Eincklir.gfche Kade omtrent de Peerifoomfche Skiis' gelegen , zeer veel Water, doch de van wegen de algemeene Directie gegra¬
ven hulpgaten in dezelve gaven eene aanmerkelykte ontlasting , tot foulaas der langs de Langftraat; fche Landen gelegen Dyken. { De werking van den Baartwykfchen Overlaat is : vervolgends grootelyks toegenomen , zynde door ! den geweldigen aandrang van Ys en , Water , en : het groot verval , het geen in denzelven plaats-.
■ héfilti, den 18 Febuiary , wanneer het Water te
■ Heusden omtrent 17 voeten hoog was, het ryzen
■ Stort bed, het geen in den Boyenmond ligt, op verfcheiden plaatfen doorgebroken, en eenige Ysbokken, welke tot beveiliging van hetzelve gefield, waren, losgerukt.
Den 19 February geraakte het Ys beneden den Overlaat in beweging , fchoof te Baardwyk en Waalwyk op en over de Dyken, waardoor het Water in den Boyenmond tot 27 a 29 duim boven het Peil daalde. Wanneer 'er echter, by den te voorcngemelden Ysgang op de Boven-Rivieren, zeer veel Water en Ys langs dezen weg afgevoerd' werdt, rees het Water wederom tot 44 a 46 duim boven het Peil, en bragt de Dyken langs de Langflraat in groot gevaar; doch , daar het opruimen der be-, letlëlen benedenwaards eene betere aftapping van dit Water veroorzaakt hadt, was zulks, gevoegd by den vermeerderden toevoer, de oorzaak dat het den 24 wederom tot 28 a' 30 duim gedaald was , en men de Dyken onder Bezoyen en Cappel door opkistingen nog heeft konnen conferveeren. j Ondertusfchen dat dit alles langs de Rivieren plaats hadt, en men niet zonder ralenen voor verdere overftroomingen vreezen -moest, hadt men iu de Landen van Heusden en Althenn, onder directie van 's Lands geëmploïeerden, alle de prascamïeiï doen neemen , welke in het geval eener onverhoopte Dykbraak dienen moesten , om de inundatie -wateren fpoedig te konnen ontlasten.
De oude Dusfnfche, Althenafche, en Uppelfchs Dyk, tegen'welke het Water-, by de inundatie'van, 1795, tot zulk eene gevaarlyke hoogte was opge-' kropt geworden , en welke in dien tyd veel j'aminers éï? ellende veroorzaakt hadt, werdt op 6 onderfcheiden plaatfen, (pp de Kaart GG G) volgends, een bevo'drens , op order van het Provinciaal Committé van het voormalig Holland ontworpen plan , (doch het geen destyds , ni-ettegenftaande men van de nuttigheid en nootbaaklykheid overtuigd fchcen te zyn, door de verfchillende belangen der onderfcheidene PolcL-rs , tot nadeel - vift het algemeen, aan den fpykcr was blyven .hangen) zoo veel zulks door den hard 'hevrozen grond mooglyk was , doorgegraven , t.n, einde de inundatie-Wateren affcliMt' op de beneden Pol-' ders zouden konnen bekomen , en -waardoor die, al mede volgends by voornoemd Plan miauw- . keurig genaakte bepalingen -, zoo op dc LfWg'Oraat'Me Buitenlanden door het hulpgat (F) in den
Eb.



Elshoutfchen Dyk, als door de hulpgaten (H. H. II. H.) in de Bakkers Kille , en op het Bergje
Veld of den Biesbosch zouden ontlast worden.
Door welken maatregel derhalven het algemeen belang' van eeti zeer aanzienlyk getal Inwooners, by wien de rampen ea overftrooming van 1795. nog versch in het geheugen zyn, aanmerkelyk bevorderd werdt -.
De nuttigheid en noodzaaklykheid dezer gemaakte voorbereidfelen bleek naderhand ten duidclyklten: want toen op den li February, de hooge Maasdyk 20 op de Kaart) b oven Hedikhuy-
fen, ter plaatle daar in 1795. de toenmaals voorgevallene twee Dykbraaken omdykt zyn, door de werking van het Ys, als 't ware ogenblikkelyk ter lengte van 40 a 50 Roeden doorgeft'okcn werdt, werden de zedert eenige jaaren zoo zeer door inundatie 'geteisterde Landen van Heusden en Althena , daardoor zeer fpoedig overftroomd , zoo zelfs , dat veele Menfchen, digt by dien doorbraak woonachtig, geen tyd hadden, om lyfsbergïng te zoeken, en dus jammerlyk in den vloed verdronken , wordende het getal dezer ongelukkige drenkelingen, zoo ver thands bekendis, reeds op 18 a 20 begroot.
Hadt .men toen eerst de gemelde Hulpgaten (GGG) in den ouden vasten dyk moeten fiecken, de tyd zou hiertoe gewisfejyk ontbroken hebben, en die Dyk, even als in 1795, tot vermeerdering van veele onheilen het inundatie-Water hebben opgebonden; daar'nu integendeel, door de genomene voorzorgen , het inundatie- Water op eene zeer gewenschte wyze op de Nieuwere of Buiten-Polders werdt afgetapt, terwyl men de opening der b.uitendyken (F. en H. H. H.) (welke, om den vloed van beneden te konnen keeren, niet eer dan na een daadlyk gevallen doorbraak mag gefehieden) terftond na de gevallen doorbraak werkftehig maakte , waardoor de overftrooming op de boven gezegde Wyze afgetapt werdt.
De omfbindigheden, welke deze doorbraak verzclden , waren verfchriklyk : want, niet alleen werden daardoor veele wooningen iu de nabyheid derzelve verbryzeld, maar, dewyl 'er in de Maas benedenwaards , in de engte tusfehen de Dyken aan 't Heleind en die van den Bommelerwaard, nadat de doorbraak voorgevallen was , een Ysdam was blyven zitten, ontlastte zich genoegzaam de geheele Rivier, welker oppervlakte met zeer veel dryfy's bedekt was , van Crevecoeur over de Buitenlanden door de doorbraak, vernielde allertvege veele Huizen, en bragt de bewooners in zeer kom-, nierlyke omftand'igheden. De fnelheid van den ftroom voornaamlyk op de binnenzyde van den Dyk aanvallende, deedt dezelve op verfcheidene plaatfen ontgronden , en'dreigde nog meer nieuwe doorbraaken te veroorzaken; wordende echter j niette-
B
genffaandc dc Dyken ter hoogte van omtrent 20 voeten met Ys bedekt waren, middelen iu 't werk gefield, om zulks vóór te komen.
De Maas derhalven zynen loop, als 't ware» veranderd en door dc Landen van.Heusden en Althena genomen hebbende, was de toevoer van Water zoo verbazend groot , dat , niettegenftaaïidè door de- .twee gemaakte hulpgaten by ('F.) en door de Doverfche Sluis eene confiderabele ontlasting op het Oude Blaasje geëffectueerd werdt, en nicttegenffaande de. zoo even gemelde hulpgaten (GGG en IIHH.) waar benevens 'er nog één, by de doorbraak van den zoogenaamden Groenen of Schinkeldyk , dóór hef Water zelve veroorzaakt werdt, eene zeer gewenschte uitwerking presteirden , het Water nogthands by Daveren over de Dyken van binnen naar buiten ftroomde, en tegen den Uppeltfen en ouden Althenafchen Dyk tot aan de kruin werdt opgezet.
Eindelyk moeten wy nu nog zien, wat 'er langs den Nederrhyn en de Lek beneden Arnhem, gedurende het losbrceken der Rivier, vóórgevaÜen zjyV waarvan wy echter tusfehen beiden,, om den Gefchiedkundigen zamenhang niet te verliezen, reeds eenig gewag hebben moeten maaken.
Nadat het Ys voor Arnhem , 's nagts- tusfehen 2 en 3 February', was losgebroken , doch zich wederom fpoedig, omtrent een half uur benedenwaards , en ook boven de ftad, vastgezet hadt, en na de doorbraaken,, zoo in de Lymerfihe.ibSri Overbciuwfche Dyken den 5 en 6 February voorgevallen, begon het Water voor Arnhem, het geen den 5e eene hoogte hadt van 19 voeten 2 duim.^i (terwyl de ,Tsfelmond nog zeer digt tot aan en op de Leidyken met Ys geflopt bleef) te vallen. Te Wageningen hadt het den 5e ter hoogte van 19 voet 71 duim , dat is omtrent tot 1 voet ï \ duim onder de kruin van deii Grebbendyk , geftaan. Te Vrceswyk.-. den 6 February 65 duim. Aan het Klaphek 65 duim. Te jaarsveld 63 duim, en te Schoonhoven 70 duim, boven het klokkenflaig (8). 3 :
Deze aanmerkelyke waters-hoogte, waardoor de-Dyken niet befchadigd , noch ook eenige rampen veroorzaakt werden, hadt echter nog geene ■ (Bi 653; I (jS be?'-■
(8) Het Klokken/lag is em zeker bepaald punt-aan het. Peil langs de Noorder Lekdyken-, volgends-het welk, dehoogte der Dyken bepaald is; te Ame-rengen, Wyk, en aan de veertig Gaarden fs cfe Dyk 70 duiui boven het Klokkebflag. Te Schalkwyk 80 duim. Te Honswyk 82 duim. Te FreeSwyk 86 duim. Langs den Lopikerwaarci 120 duim, Van Schoonhoven tot aan het Hoekfche Schoor 136 duim, van daar tot de B kkerswi'al'ïiz düim,--erï' vervolgend» tot Krimpen 88 duim boven het Klokkenflag, behalven een Zandpad op Aoiirnige plaatfen aan de b timen zyde van den Dyk , ter hoogte van nog eeaii*» ■ duünen, gevonden wordei.de. 2



Beweging of losbreeking van het Ys ten gevol-e
virfje, f,Viei"i0t den 20 February to&e overe l h Z0° dat men den ™ieer het Water te Arnhem van n voet n duim wederom tot i, voeten gewasfen Was , en te Schoonhoven op 8 voet aar s Lands peil tekende C9) , men by laLtgemddc
Vef'Z^fr/v ,meer dan gcwoone vloed u" z-ee 0p den 12 February, eenige opligtino- 0f
ruiming van het Ys by en boven Krimp n\eVoorzaakt en de Maas by en boven den VielGeopend, doch van Maasfluis kon men den ino*
Wn Rmei" tC V°et °P het Eiland
r^io^SS* e)1 #'tot dus verre maar weihebbende Se,fTen ^ atCr e»Y« gep^ticipeerd hebbende bleef dus, niettegenflaande de ryzmfiin denMondvan het Pannerdenfche Kanaal op den10 nog onbeweeglyk zitten. Den 23 was het Water by dien Mond wederom zoo hoog gefte'en daï
Dykbraaken dreigde te veroorzaaken, doch de «W toen fchot naar beneden gekregen hebbende , viel het Water dienzelfden dag aldaar nog 6 voeten en bragt de Dyken buiten gevaar. De gemelde aandrang van Water veroorzaakte eindelyk , dat de Ysgang voor Arnhem, 'snagts tusfehen den 23
°L%J 'UaiI' tei'Wyl de KfilMond, die eerst s avonds van den 34e geopend werdt , nog di*t was, begon, zynde het Water tot 16 voet 11 duim aangehoogd. Dienzelfden dag was de Lek voor Schoonhoven ook vaksgewyze open, en het Wa ter den «a tot 41 duim aan 't Klokkenflag gewas2nL vï Tgr g'?,g ^'volgends deze Rivier los, A r ,S ,dl'eef' Cbehalven dat 'er zich by 't Beuftchemfche \ eer eene' Ysftopping hadt gezet: welke echter geene nadeelige gevolgen hadt) gelukkig , zonder verder eenige aanmerkelyke fchade te doen vooiby, en gaf den reeds eenen nieuwen aftocht voor het opperwater naar beneden; zynde de beneden Rivieren voor Rotterdam en Dordrecht eenige dagen te vooren, door meer dan gewoone vloeden geholpen, losgegaan, 't welk den aftogt van Wateren \s zeer bevorderde , en het gevaar aan deze zyde genoegzaam deedt ophouden!
Nadat wy van dus deze ontzettende gebeurdtenisfen, 700 verre dezelve tot heden plaatshadden " een naauwkeurig en waar verflag gegeven hebben
SfcflS S& te§e"VTC 0rdigen 5 geheel veranderden: -oop der opgczwollene Rivieren nog eens in een kort en algemeen overzigt befchouwen.
tlS SP'nanfrs ger°n zich ^ Pannerden in twee Takken, de Waal cn het Pannerdenfche Ka-
Vo|c.3 duim aan 'sLands Peil komt overm njet 54 dmm boven het JKlokkcnflag.
C ia >
«.-w/te verdeden, vindt zich door hetYs, bv Je monden dier beide Rivieren, in zynen loop aan!
Sl? if fr'i Nm'den vemiek ^elfs hoogte, met fnel afkomende Ysvelden, de Dyken, waardoor de Inwooners anders tegen deszelfs woede beveiligd worden, en ftroomt delkynloor
J r r*/1^ Va" den Poldei- irdiïDoipen Panmrdn , Herwen en Aardt, naar de doorbraaken ,n de Lymerfche Dyken , overEoomende het Ambt van dien naam /met een aanzieSlyk gedeelte dezer Republiek , lan-s den S ■
vm7ydene ffft ™ **>
van den 2*/*/ met zwaare Ysdammen bezet
en dus niet ter belavaame ontlasting gefchikt is'
door deze aftapping van het hoog Opperwal
gevaSbl^en;5261'8 buS Ten Zuiden bezwyken insgelyks de Dyken bv Mlhngen en Duffelwaard, en laren déniRhZ deszells vryen loop door de' laa?e Landen ffig het gebergte van Kleef en Nymegen vervolgen Boven laatstgemelde ftad moet eenter dit Water wederom door de Waal ontvangen worden, en veroorzaakt door deszelfs groote hoeveelheid, overftroomingen en groot gevaar voor de aanpalende Dyken — Deze R1 vier-tak , anders gewoon zynen loop voor by Thiel, Bommel enz. te vervolgen, wordt door een zwaaren Ysdam, pas beneden Nymegen gefluit en ftuuwt het Water op tot ^| ve^ke^pogt|., doende de Landent is&%. M*as 5" Wa* door de gevallen Dykbraak Weurth, (beneden welke de" Ysdam is) over-■ flroomen. - Benedenwaards , alwaar deze ove _ ftiooming zich met de Maas- en Waal,-Wateren. V vereenigd heeft worden de beide Rivieren " tusfehen welke de Bommelerwaard bcfloten is daar ' door opgezet, en brengen, voornaamlyk door de belemmerde werking van den Baardwykfchen Qvet laat, de Dyken aan de Maaszyde in groot gevïr ' tcrwy de beneden Rivieren, In derzelver monden meestal nog gefloten blyvende , het gevaaiv nfet weinig vermeerderen , en de opgevolgde YsgarS het Water tegen onderfcheidene^Ysdammen1^opzettende , allerwege overftrooming en verwoesting aanricht. <~*wi0
Wie yst niet, na het overzien Van dit kort zaamgetrokken Noodtafereel, op het enkel denkbeeld der gevaaren, die ons door dezen Ysgang en Watervloed wederom van. nieuws rau alle zyden omgeven hebben? En wie moet d .ardoor niet meer dan ooit overtuigd zyn geworden, dat de zor°voor een nchtigen algemeen beftuur van onzen" zoo belaiigryken Dyk- en Waterftaat, de zorg- voor ons Phyfiek beflaan, de zorg voor het behoud van het kostelykst gedeelte onzer Republiek , de zor* voor honderd duizenden Inwooners met hunne Be-
attingen, Have, en Vee als een der aange-
le-



( 13 )
legenfte plichten, die de brave Volksvertegenwoordiger te betragten heelt,moet worden aangemerkt?
Maar, zal deze zorgdraaging geoefend, zal 's lands en 's volks belang in dezen genoegzaam bevorderd worden , wanneer het opzigt over die gewichtige befchutfelen, zonder welken wy een onbewoonbaar land zouden hebben, en beurtelings aan de woede van Zeeën en Rivieren ten prooië verftrekken, biootelyk werdt toevertrouwd aan hun, die dezelven ftukswyze, en ten hunnen byzonderen koste, fteeds onderhouden en hcrftellcn moesten? Wie gevoelt niet, dat zulk een gewa gd vertrouwen in eene zaak van dat algemeen belang hoogst onvoorzichtig zoude zyn ? Wie heeft niet in het gegeven verflag opgemerkt, op hoe veele plaatfen de ongelukken, die 'er hebben plaats gehad, juist daaraan waren toetefchryven , dat men niet overal dezelfde toereikende voorzorgen genomen, niet overal naar denzelfden regel gewerkt, niet overal den genoegzamen voorraad van hulpmiddelen en materiaalen, ter noodweering vercischt, voorhanden hadt, en dus juist aan de nadeelige uitvverkfelen van een gefmaldecld Dyk- en Waterbeltimr? — Iedere Rivier, elke Stroom, die door ons Vaderland vloeit, is wel aan den ééncn kant te befchouwen als een weldadige vriend, die in zynen fchoot onncemlyke rykdommeu met zich aanvoert; maar tevens , aan de andere zyde, als een geduchte vyand, die met zyne vernielzieke benden door onze Gewesten heentrekt, en die telkens gereed ftaat om allerwege roof, moord, plundering en verwoesting, vooral met zyn donderend Ysgefchut, aanterichten. Zou men het nu niet ten (terkfte wraaken, en als een lafhartig onverftand befchouwen, indien een doordringende vyand van plaats tot plaats, van ftreck tot {treek, geenen anderen tegenftand vondt, dan in de zwakke en onéénparige pogingen der daar gezetene Landzaaten? Zou niet een algemeene wapenkreet alle \s lands ftryderen daar roepen, waar de vyand zich vertoond:, en een algemeen krygsontwerp wordengefmeed o.Ti hem het hoofd te bieden , en van ftap tot flap dm 'indrang te betwisten? En waarom zouden wy onzen Watervyand, die nog oneindig meer te duch- j ten is, niet even zulk een welberaamd, alom gelykwcrkend, en door één oppertoezigt beftuurd verdediginsplan tegenflellen ? — Wy gecven gaarne den verdienden lof aan hun, die zich van wege het Slgentfchap van Oppertoezigt over Dyken , Wegen en Wateren, door het neemen van zoo veele gepaste voorzorgen en heilzame maatregelen, aan het Vaderland verdienfteiyk hebben gemaakt, gelyk wy tevens' de algemeene goedwilligheid der byzondere Dykftoelen en Direcriën, ja van de Ingezetenen zelve, die met gevaar hunnes levens gearbeid en hulp toegebragt hebben , met genoegen vermelden ; dan , wy kennen tevens niet
B
nalaaten van te doen opmerken, dat het onmooglyk is eenen algemeenen ramp genoegzaam te weeren, zonder algemeene en met genoegzame fnelheid en kragt werkende maatregelen: het is niet in de natuur der menfehen gegrond, by lieden van eene byzondere en huishoudenlyke directie alle die kundigheden, algemeene Theorie, en vooral die zuivere overgegevenheid aan het belang van allen altoos en alom te onderftellen , welke 'er vercischt worden , om, in gevallen van aart als dit, die gewichtige diensten van hun te trekken , welken men zich van «ene algemeene Beheering der Dyken, Wegen, en Wateren, bclooven mag.
Wy neemen derhalven deze gelegenheid waar, om den welmcenenden wensch te uiten, dat toch het Beftuur over onze Vaderlandfche Dyken, Rivieren , Kusten , en Waterwerken éénmaal moge gebragt worden tot één middenpunt, en dus voordaan een ge vigtig deel uitmaak en van ons één en ondeelbaar Beftuur! Zulk eene inrichting alleen kan ons het geheele nut doen trekken van de talenten en kundigheden der verdienstelyke mannen, die in dit vak nu vaak al zugtende arbeiden; en langs dezen weg alleen kan de Natie zich verzekeren, dat geene verfchillende inzigtcn, geene kwalykgeplaatlte zuinigheid, geene verdeelde plaatslyke belangen, hier en daar, de bestberaamde pogingen zullen tegenwerken cn in rook doen verdwynen. — Zoo, en zoo alleen , zullen de vereischte middelen in tyds konncn worden aangewend, om foortgelyke onheilen, als thands wederom het Vaderland geteisterd hebben , ten minfte voor een groot gedeelte in het vervolg te voorkomen (10). — Zoo, en zoo alleen, zal dit land de vrugtcn plukken konnen van een Oppertoezigt over Dyken, AVegen, cn Wateren, het geen anders, met al den yver en de moeite daaraan befteed, flechts gedeeltelyk aan zyne oogmerken beandwoorden kan, en nimmer verandwoordclyk geacht kan worden voor de nadeelige uitwerkfelcn van byzondere verzuimenisfen , wandireftie, of willekeurigheid in het medewerken tot een algemeen beraamd, heilzaam plan. Men herinncre zich hier de voorige tyden, en het Federalisme met alle deszelfs worftelingen. langwyligheden, en tegenwerkingen; en men zal
van
(10) Niets zal ons aangenamer zyn, dan dat de Bnr ger C. Zillefen, die de zwaarwigtige taak heeft op zien genomen, volgends publieke jfdvertentiën, om de middelen aantewyzen, door welken in 't vervolg het Bataafsch Gemeenebest voor foortgelyke treurtooneelen van overftroomingen zoude konnen beveiligd worden, hierin gelukkig Üagen moge, en daardoor het gebrekkige aanvullen, dat, naar het oordeel van deskundigen, in het daartoe aan de hand gegeveneby deszelfs bekroonde en bekende Pryiverhandeliug over dit onderwerp 3 werklyk overblyft, 3



< .*4 )
van de waarlu-id onzer aanmerkingen ten volle moe ten overtuigd zyn.
Op meer dan ée'nc plaats zullen onze lezers he nuttig gevolg van min of meer algemeene voorzorgen en maatregelen, zoo veel die by dezei \Vatersnoad hebben kounen plaats vinden, en nie minder de nadeelcn eener byzondere en niet eenparig werkende directie, met ons hebben opgeïaerkt: wat zou dus een algemeen beftuur over der Waterftaat op den duur, en eens in volle, onbelemmerde werking zyude, niet al goeds konnen doen, indien hetzelve volkomen georganizeerd cn in ftaa: gefield ware, om overal gelykelyk te werken, ei alle de raderen der byzondere huishoudelyke befhiuren in het groote uurwerk der Eenheid te doer vatten! Welk een onberekenbaar nut zou daardoor aan het Vaderland toegebragt, welke ontzagchlyke fchaden zouden van de byzondere ingezetenen afgeweerd, en hoe zeer zou daardoor aan de heilvolle bedoelingen der Staatsregeling voldaan konnen worden! —.—
Wy blyven onzen lezeren borg yoor de voltomene egtheid en geloofwaardigheid der bovenftaanfte Berigten; men houde allecnlyk op het oog, dat dezelven niet verder gaan dan tot 0.6 February; indien zedert dien tyd hier eu daar nieuwe byzonderheden of veranderingen in den ftaat der Rivieren cn Inundatiën zyn voorgevallen, zal men zulks gemaklyk uit de Nieuwspapieren konnen aanvullen , voor zoo veel dit door ons nader Aanhang fel niet gefchied is.
Wy wilden het publick by deze gelegenheid voornaamlyk door een aaneengefchakèld Rivierhuidig Verfiag, uit gebeurde daadzaaken en zekerheden beftaande, in de gelegenheid Hellen, om zich een geleidelyk denkbeeld te konnen vormeu van den geheelen toedragt der zaaken, zonder dien fchakcl aftebreeken door byzonderheden van eenen anderen aart, welke, hoe"l>elangryk ook in zichzelve , gedeeltelyk door de Nieuwspapieren reeds bekend geworden, eu boven dien in de verwarde oogenblikken der eerfte mededeeling dikwyls al te onbeftemd, te zeer vergroot, en te weinig bevestigd zyn, om niet den indruk van een daarmede cloormengd, anders volkomen zeker, Gefchicdverhaal op den geest des lezers min of meer te verzwakken. Aan dit gevaar hebben wy de Clasjïeke egtheid van. 't-gegeven Verllag niet wiilen blootftellen. De lezer geve dan aan het ccnvouwig verhaal der ongefmukte waarheid ten prvze, eene reeks dier deels verfchriklyke, deels bedroevende, deels roesende,, deels verrukkende en de menschlykheid vereerende tooneelen, waartoe de jongfte Watergebeurdtenisfen in ons Vaderland eenen zoo ryken voorraad hebben opgeleverd. Ontmoet hy hier geene aandoenlyk gefchilderde tafereelen van Ysbergen, die, met een vreeslyk gedruischop elkan-i
■ der .geftuwd, de verfchriklyke fchöönheden van Savoye en Zuitferland voor eenige diigeii tot onzen
: bodem hebben overgebragt,. — van'ona^ierilyke
■ vlakten, in Zeeën herfchaperi, en geen anderlpoor l van derzelvcr bewoonden ftaat opleverende, dan : het uitfteeken hier en daar van eenen eenzamen
■ Kerktooren, dan enkele veripreide riet-Hulpen, die
■ even de kruinen uit den vloed opheffen,, dan ginds en herwaards dryvende daken, boomen, fchui-
Iten, of verdronken Vee en ,Have , — van donderende,, en aan allen kant, vooral in den (lillen nagt, akelig wcdcrgalmende Watervallen, welke, door de inbraaken der Dyken veroorzaakt, zich met eene alles verflindende woede , op nieuwe vlakten nederftorten, en in derzelver doodlyken vaart allen tegenftand vcrbryzelcn, — van vreeslyke Ysgevaarten, door den vloed voordgeltuuwd, nu en dan met daken van huizen, ftukken van fchepen, geheele aaken, en afgefchcurde griendbosfchen bedekt, op huizen of dyken aandringende, en van daar, onder een wanhoopig gegil, te gemoet
Igezien door eenen drom van vruchtloos om hulp ichreiendc , cn de handen ten Hemel opftekende menfehen, — van ellendi.gen , wier droevig noodgekerm, doormengd van het geloei der beesten, I alkrwege de lucht en- het hart breekt, — van ■grysaarts, die hunne verlorene bezittingen, van iEchtgenooten, die elkanders gemis, van Ouders die den dood hunner Kinderen, van Kinderen die : den dood hunner Ouderen , met een luid gehuil ■bejammeren, — van ongelukldgen, die, ia weijnige oogenblikken van het hunne beroofd, half !naakt en hulpeloos, 't zy van de toppen der daken, of door eene kleene opening daarin gefneden (zynde de zolder hun laatfte tocvlugt ter lyfsbcrging geweest) naar allen kant angstvol uitzien en fchrecuwen om hulp,, om brood, terwyl hunne weldadige reddders, in Aaken en Boo'ten geftort, met levensgevaar dezelven nadereu, ! of ook , door de Ysgevaarten veihinderd , hen onder een akelig handgewring moeten zien omkomen, — van vlugtelingen, die, met hun Vee ter. naauwernood den vloed ontkomen , zich op de Dyken, aan alle zyden door eene Waterzee omgeven, gered hebben, en daar, onder den blooten Hemel, enkel door een rietenfchutfel tegen de guurheden van het Weder gedekt, nacht en dagkoeten verblyven , zonder hulp , zonder voedfd en dekfel, zander toevoer; —- en aan den anderen 'kant, van weldadige en moedige redders, die , alle de gevaaren van Ys, Water, eu Stormwind,, tartende, door den vloed, en over de Ysfcln tfen heen, nacht en dag zwoegen, om de.bedreigde Dyken te- bewaaren, of de ontftaane doorbraaken te beringen; die tot den middel door het Water waadende, of in Aaken en Booten, rusteloos bezig zyn, om menfehen en, beesten, uit doodsnood



C 15 )
nood te verlosfen, althands hun brood, bier, oly, en allerleien leeftogt, van Hulp tot ftulp, toe; te brengen; — van reddelingen, die, door manmoedige hulp ter naauwernood van den dood verlost, by .het bereiken van, den vasten grond, hunnen weldoeneren in de armen ftortcn, magtloos nederzygen op het wede.zien hunner dicrbaarfte panden, welken zy reeds verloren rekenden, of die uitgehongerd, half naakt, en van koude verkleumd, door medelydige traanen verwelkomd, onder het dak van lieden, die hen te vooren niet kenden, gul ontvangen, door dezelven verkwikt, gekleed, gekoesterd, gehuisvest worden! indien de lezer, herzeggen wy, van
deze en foortgelyke byzonderheden hier geene uitvoerige tafereelen ontmoet, waarmede het ons gemaklyk zoude vallen een aantal bladzydcn te vullen,, hy fehryve zulks toe aan ons byzonder oogmerk , het geen eene andere ftrekking hadt, en aan onzen opzetlyken toeleg, om niet dan volkomen en officieel bewezene zaaken te plaatfen ; daar 'er ongetwyfeld meer tyds en onderzoeks zal vereischt worden, om alle de byzondere ramp- en reddings-gebeurdtenisfen van dezen Watersnood optezamelen en in derzelver, waaren tocdragt te leeren kennen, dan wy ons durfden veroorloven vóór de uitgave van dit tegenwoordig proviponeel Verfing.
De volgende twee aandoenlyke en byzonder merkwaardige Anecdotes echter, die tot nog toe door de Nieuwspapieren niet zyn bekend geworden , en voor welker echtheid wy durven inftaau, mogen wy onzen lezeren by deze gelegenheid niet onthouden.
In den omtrek van Westervoort bevondt zich een zeker oud man van bykans 80 jaarcn, alleen, in een boerenhuis, het geen tot eene aanmerklyke hoogte ia het Water ftondt, en op welks zolder of liever zolderbalken hy, onder het ftroodak, zyn leven met moeite gered haat. Men was zulks gewaar geworden door het hooren zynernoodkrcetai, daar hy, gedurende meer dan twee dagen, misfehien zender eenig voedfel, in dien ftaat doorgebrapt hebbende, onophoudelyk- zyne fcliorre om hulp roepende ftem verhei'tc. Ondertüsfchen hadt de ingevallene ftrenge vorst het Waterveld geheel geftremd, en het huis, waarin deze grysaard zich bevondt, genoegzaam ontoegauiglyk gemaakt, zoo dat men geene kans zag, om hetzelve met-eene door onbefchryflyken arbeid aangebragte en voordgeftuwde Aak te naderen, en den ongelukkigen ïr.an, zo mooglyk,. te redden. De akeligheid hiervan vermeerderde, toen men eindelyk, door het ophouden van 's mans ichor gefclireeuw, in, het vermoeden gebragt werdt, dat hy eene prooi van het gebrek of van den vloed geworden was. Men verdubbelt dus zyne pogingen, om met zwaare Ysl;aaken zich .eenen weg door het Ys te baauen;.,
dan,, daar dit langzaam en gebrekkig voordgino-, befluiten. drie Schippersknegts, welke zich in dé Aak bevinden, om, na de diepte gepeild te hebben, in het Water te fpringen, en, fchoon tot over den middel daarin ftaande, met hunne borst het vaste Ys te breeken , ten einde zoo het huis te bereiken. Dit volvoerd, cn zy op die wyze,' met het grootst gevaar van hun leven, ter begeerder plaatfe aangekomen zynde, beklimmen zy, langs een dunne fpriet of fpar, het rietdak, fnyden daarin eene opening, tillen 'er den armen cn van koude en honger halfverkleumden grysaard door, en brengen hem, langs denzelfden weg, niet zonder de yslykfte levensgevaaren, behouden in de
Aak , en voords naar Arnhem. Zoo zeer deze
daad, welke naast die der Alkemades twNaerebouts geplaatst, en door openbare beloningen cn Heldenzangen vereeuwigd verdient te worden, der menschlykheid tot eer en tot troost verftrekt, zoo zeer zal het volgend geval onze lezers verbaazen, daar hetzelve eene allerbclangrykfte proeve verllrekt eener redding, die wy, wegens de zonderlinge omltandigheden en het ongedachte derzelve, indedaad eene Godlyke mogen noemen.
Onder de menigvuldige huizen in de Ooy, naby Nymegen, die door den Ysgang of het Water ingeftort en weggedreven zyn, behoort ook dat van zekeren Burger Mos , wiens oudlte Zoon en Dogter, nevens een Timmermans-knegt, die by hun op den zolder gebleven was, op eene wondervolle wyze gered zyn geworden. Den 11 F. bruary, des avonds ten 6 uur, allen gereed zynde om zich ter ruste te begeeven, ziet de Timmerman nog eens ten dake uit, hoe het met Ys en'Vloed gelièld zy* Naauwlyks heeft hy het hoofd binnen gehaald, of een vervaaiiyke Ysfchots verbryzelt den zymuur. Hy roept zynen beiden lotgeuooten toe, dat zy zich fpoedig ter redding in de Aak zouden werpen, die aan het agterhni» gebonden lag ;. dan zoo dra zy zulks gedaan hadden, en hy zich mede in de Aak begeven hadt, ftort het agterite gedeelte van het buis in, en hierdoor wordt een Huk van het agterdak op de Aak gefchoven, zoo dat zy daar onder bedolven lagen. De Zoon van den huize, fchoon anders het gebruik zyner vermogens mislende , was op dit oogenblik zeef prefent, kroop van onder het dak uit, en trok, 'er boven op gekomen zynde , zyne Zuster, die reeds met de beenen buiten boord lag,, mede daarop, zynde de Timmermansknegt vervolgends op die zelfde wyze van onder het dak geholpen. In dezen akeli»en toeftand dreven zy nu met dit Dak den geheelen nagt, te midden van duizend doodsangfien, door het akelig duister vergroot, op den vloed rond', als eene fpeelbal der goiven , "VY inden, en Ysfchotfen. Nu een s bevonden z-y zich .by Perpngen , dan drecVen zy by de Gmtt/ef.ide,% \vxn s dar. 'weder werden zy over
den



■
C i5 5
den Dyk cn de Waal tot by Lendt gevoerd. V: tyd tot tyd geraakte 'er-een ftuk van 't dak,waan zy gezeten waren, los, en Hortte van onder hum voeten weg, zoo dat 'er eindelyk ïlegts even plaa genoeg overbleef, om hen alle drie te draagen, t( dat, ten 5 uur in den morgenflond, een ftuk Ys oc dit nog overig gedeelte van het dak éénsflags wej nam. Tot heden toe hadden zy niet geweten, d; de Aak zich nog onder het dak, v welk hen voei de, bevondt, doch op dit oogenblik Horteden z allen te gelyk daarin neder, en vonden daarin flecht ééne riem, die hun om te roeijen was overgebk ven , terwyl 'er aanmerklyk veel Water in gekome was. Dus werden zy van het ééne levensgevaa in het andere geflort; "dan zeer toevallig was in d Aak eene Koekenpan , den voorigen dag gebruikt blyven liggen; en het was met behulp daarvan dat zy het Water uithoozen konden, en dus d Aak zoo lang boven houden, tot zy den 22 Fe bruary 's morgens ten 10 uur, na den verfchrik Hen nagt en morgen, die zich laat verbeelden, ti hebben doorgeworsteld, by de Bleek te Nymeget aankwamen, alwaar de Aak, door middel van eei toegeworpen touw, aan Lmd getrokken werdt.
Men verbeelde zich de aandoeningen dezer gelukkige ongelukkigen , vooral by het ontmoeter
hunner reeds in Nymegen gevlugte Moeder! -
Volgends hun bericht zyn hun in dezen bangen nagt wel twintig huizen of daken voorbygedreven, zynde het akelig hulpgefchrei der buuren van rondsomme, en het gebrul van 'tVee* naar hun zeggen, onbefchryflyk.
„ Hoe weinig — maar ook — (dus eindigt de „ Schryver, die ons dit bericht mededeelde) — „ maar ook, God zy geloofd! hoe oneindig veel „ kan de menschlyke Natuur niet verduuren! — ,, en — voegen wy 'er by — hoe wonderbaar, „ hoe fchynbaar toevallig zyn de wegen en mid„ delen , waardoor eene AlbeHuurende Voor„ zienigheid ongelukkige flagtoffers van algemee„ ne rampen , buiten tusfehenkomst van eenig „ menschlyk toedoen , zomts gelieft te redden."
Nog één hartroerend geval moeten wy hier mededeelen:
Jan Daane, huisman te Beuningen, met zyne zeven huisgenootcn , waaronder een jong kind, nevens de moeder die pas 3 weeken kraams was, en twee gevlugte Buuren , bemerkende, dat zyn huis door den ryzenden vloed werdt opgelicht, hadt naauwlyk den tyd om door het dak heen te brceken, en zich met de zynen op deszelfs top te redden. In deze geHeldheid werden die ellendigen op het losgerukt en dryvend geworden dak over den afgryzelykflen afgrond , vier uuren verre van hunne wooning, door den florm weggedreven. Het geen tuin in dien yslyken toeHand allermeest het
ui hart brak, was, dat zy, tèrvvyl bet dobberend dak >p langs de wooning van Daniël Paulushcen gierde ie dien ouden man met vyf huisgenootcn jammerryk fis hoorden kermen: Helpt ons, helpt ons, ach' wy )t vergaan van honger! waarop zy niet anders konk den audwoorden, dan: ach! wy vergaan ook' goe;- den nagt Vader, Moeder! goeden nagt tot in eeuit wigheid! hebbende zy ook deze ongelukkio-cn niet ■- anders dan in den Haat van Lyken weder gezien • y terwyl zy, na het doorflaan der ontzettendfte ano-s Hen en gevaaren, eindelyk allen, zelfs de kraam-
- vrouw met het zoogend wichtje, welk zy op haar 1 ligchaam vastgebonden, en met haren halsdoek ter gen den geesfelenden wind befchermd hadt te ï Puyflyk behouden zyn aangekomen.
, De landlieden verzekeren, dat hun geredde Vee , nog oneindig veel van 't roofgevogelte heeft moe; ten doorflaan, wyl de kraaien en andere vogels
- door den razenden honger, 'er met woede op aan-
- vielen, zoo dat 'er nagt en dag by moest gewaakt : worden, zynde egter zommige kocijen grooté gaten ! door de huid gebeten.
1 Menig huisgezin heeft, gedurende 10 h 11 dagen , op de waggelende zolderbalken , in de nypendfle koude, zonder vuur of licht, moeten doorbrengen , zynde het brood, dat men" at, zoo hard bevrozen, dat het in den mond moest ontdooid worden.
Het getal der omgekomen menfehen en beesten is nog niet volkomen te bepaalen, doch zal, vooral in den omtrek van Nywegen, in Maas en Waal cn in het Land van Hemden en Altena , enz. al zeer aanmerklyk zyn.
Mocht dit medegedeelde iets bydraagen, om de reeds van medelyden kloppende , en hunne oude milddadigheid werklyk uitoefenende harten onzer meer vermogende en in dit geval gunstig verfchoonde landgenooten zoodanig te roeren , dat zy hunne liefdegiften verdubbelden , om langs dien weg een fonds daarteflellen, min of meer geevenredigd aan den uitgeltrekten nood van z^oo veele duizenden, als thands, van alles beroofd , onder den blooten Hemel omzwerven, of door eenige menfehenvrienden gehuisvest, gekleed, en gevoed
worden! ó, Hoe fchoon is [de oefening dezer
edele daaden van mildheid en ontferming! hoe veele biggelende traanen zullen daardoor van bedrukte wangen afgewischt, hoe veele bloedende harten gebalfemd, hoe veele Hille zegenins-en uit beweldadigde boezems geperst, en hoe veele flroomen van vreugde-traanen alom uit verrukte 00"-en gelokt worden! — Welk een zalig aandenken Vaderlandfche weldoeners! van te hebben medegewerkt , om bevende grysaarts aan het leven, tedre Echtgenooten aan elkander, geliefde Ouders aan hun Kroost, onfchuldige wigten , zuigelingen zelfs aan
bun.



C- ? X
hunne moeders, brave jongelingen en jonge dog- c ters aan hunne ouderen ,' geheele huisgezinnen, 3 familiën, Gehugten, en Dorpen aan het Vader- 1 land wedertegeevcn! Neen, wy behoeven u niets meer ter aanmoediging te zeggen! — Ons eigen i hart voert ons daar, waar wy U wilden brengen, ( en doet ons vuurig wenfchen, om, door de uit- 1 gave van een meer yö//«//£-Verflag van zaaken, ge- ; heel ten behoeve der noodlydenden door den Wa- 1 tersnood, eerlang ook iets te mogen bydraagen ter < hunner onderfteuning eu verkwikking , waartoe t het goed vertier van dit kortbondig Bericht ons 1 merklylc zal konnen aanmoedigen , en de mede- { hulp onzer Correspondenten , wier edelmoedige onderfteuning wy hier openlyk, dankbaar vermei- < den, vriendelyk door ons wordt ingeroepen'. 1
AANHANGSEL,
uit eenige laater ingekomene Berichten opgemaakt.
Betreklyk den Ysgang op den Tsfel, waarvan tot den 32 February gewag gemaakt is, konnen wy nog het volgende berichten.
Den 24 February , wanneer het Water voor Arnhem des namiddags tot de hoogte van 16 voet II duim geklommen was, geraakte het Ys in de Mond van den Tsfel in beweging, ên was reeds 's avonds tot aan het JVestervoortfche Veer geheel geopend. Dit hadt daadlyk de valling van hef Water op den Neder-Rhyh ten gevolge'; want 's avonds ten 8 uuren was het voor Arnhem tot 15 roet 11 duim gedaald , en de Tsfel participeerde toen, door deSzelfs Mond ± voor een aanmerklyk gedeelte in het Water, *t geen de Neder-Rhyn van boven ontvangen hadt. Dit veroorzaakte dan ook, dat de Ysgang op den Tsfel _ ah gemeen werdt.' Den 35 , wanneer deze Rivier tot beneden Deventer reeds geheel open, en het Water tot 30 voet 8 duim geftegen was, bleef het Ys nog op ééne plaats, tusfchen Olst en Wyhe, vastzitten. De opfchüiving van het Ys , welke den 24 aan het Cother-Veer tot de hoogte der aldaar gelegene Schans hadt plaats gehad, geraakte den 25 los , doch ttCampen was het den 04 's morgeus nog vast, uitgezonderd het Ganze Diep en Geute , Welke toen reeds open waren ; doch 's avonds begon het Ys boven en beneden de Brug te werken, met dat gelukkig gevolg , dat , offchoon de Brug in groot gevaar was, dezelve echter met kleene' fchade nog bewaard bleef, en de~ Monden tot in Zee genoegzaam geheel los waren; waardoor eene aanmerklyke menigte Waters met eene zeer groote fnelheid geloosd werdt.
Te Wilfum böven Campen was den 24 nóg eene gevaarlyke Ysftopping, welke door het overloopen
er Dyken groot gevaar deedt duchten, zynde het rs zoodanig op den Dyk gefchoven, dat de pasige daardoor ten éénemaal geftremd was. "Voords heeft de opzetting van het Riviertje de 'recht achter Zwolle deszelfs Dyken aan den Linker )ever doen bezwyken, waardoor nog verfcheidene >uurtfchappen geïnundeerd waren. Gelyk ook, an de andere zyde van den Tsfel, het Water uit lie Rivier in de Grift terug gelopen zynde, door teszelfs hoogte de Dyken, en die van de Nieuwe. Vetering , hadt doen doorbreeken , en daardoor Ie laage Diftricten van Veluwen-Zoom , verder ;eiuundeerd.
Te Doesburg, alwaar het Water den 7 February >p 't hoogst geweest is 30 voet 3 duim, was het len 26e tot 16 voet gevallen.— In 1784. was hetzelve aldaar op 't hoogst geweest 18 voet 8 duim.
Offchoon de geïnundeerde Landen \>\ Westervoorn tan den Tsfel den 27 February 4 voet 5^ duim Binder hoogte van Water hadden, blyven dezelren echterwegens de hoogblyvende Rivier van [5 voet 3 duim te Arnhem, nog diep onder Wa:er; zynde deze hoogte, welke voornaamlyk ook ioor de Z,;ym«ycfeDykbraaken veroorzaakt wordt, zoodanig , dat het inundatie - Water zich by Doesburg den q6 February nog over de Tsfeldyken in die Rivier ontlastte.
Te Graave ftondt de Maas den 30 's avonds töt de ongehoorde hoogte van 30 voet 6 duim. Den as begon zy te kruien, doch raakte weder vast. De Dyk te Neder-As feit en Keent brak door; in die Dorpen en Balgoy is byna al het Hoornvee verdronken, 's Nachts tusfchen 21 en aa woei het een vliegende ftoffii, waardoor verfcheiden reeds waggelende Huizen ingeftort zyn. De Inwooners van het Dorp Gasfel hebben, door 48 uuren na den anderen te werken, een gat van meer dan 60 voeten lengte in den Dyk geftopt. Zedert is de Rivier , zoo te Graave als te Raveftyn, geheel los geraakt, eti was reeds merklyk gevallen.
De menigvuldige doorbraaken aan den Rechter Rhyn - oever, tusfchen Wezel en Emmerik, bedraagen, volgends berichten, te zamen eene lengte van omtrent 350 Roeden.
Van het gepasfeerde na de losbreeking van dert Ysdain, den 19 February, by Wezel xxn. de Tolkamers tegen over Schenken-Schans gelegen, kan men nog het volgend naauwkeuiïg Bericht mededeeleft.
Den 19 February was de Rhyn by afwisfeling vallende en wasfende, en het Ys voor den Mond van den Ouden Rhyn voor een gedeelte opgefchoven, doch in den daarop volgenden nagt werdt het Water zoodanig opgezet, dat het Ys in het Bylandfche Kanaal daardoor in beweging geraakte , het welk echter fpoedig wederom vastzettede : dus al het afkomend Ys daar voor opgekeerd werdt.,
en



tn zich tot aan het Spyk extendeerde. De aandran Van Water en Ys werdt vervolgends zeer gewe dig: van de Tolkamers tot aan de Lobithfche koorr tooien kruide het Ys over den Boterdyk , en he fchadigde veele Huizen, terwyl 'er één met eenig toornen geheel om verre geworpen werdt. Het ge Toep der Inwooneren om hulp was allerakeligst én de nood algemeen.
• Den -1 February, 's namiddags, geraakte de Oud Rhyn-MonA, die wederom geflopt geraakt was Andermaal los; het zwaare Ys dreef toen over ei langs den Boterdyk , regt op het Dorp Lobith •fcnn; doch werdt nog gelukkig door den Dorps dyk, die overliep, gekeerd, zoo dat het kort lang liet Dorp heen, over de Weilanden ftroomende ■even beneden het Dorp tegen eenen dwarsdam vai •den Osfenwaard gekeerd werdt, zich aldaar flopte ten zoo doende boven het Dorp in rust kwam. Ge durende deze bange oogenblikken voor de Inwooners van dit Dorp, was het Water geweldig hooc opgelopen, en nog ruim een half voet hooger dar den 9 February. Indien 'er toen nog meerder toeVoer van Water gekomen was, en het zwaare dryfys zich niet in rust gezet hadt, zoude dit Dorp «vaarfchynlyk geheel verwoest, en met den ftroom mede gevoerd zyn geworden. Aan de Tolkamers was het dien zelfden dag ook zeer akelig gefield, en <le Inwooners liepen 't grootst gevaar van om te fcomen. Het Water vervolgends eenigszins gevallen zynde , befpeürde men van daar tot aan het Bylandfche Canaal open Water , doch dit Canaal fcleef nog met Bergen van Ys bezet.
De nacht tusfchen den 2ï en 22 February verzwaarde dezen akeligen toefland nog aanmerklyk. Een zwaare ftorm, verzeld van Blikfemen Donder, maakte het tooneel van zoo veele rampen zeer verfchriklyk ; doch gelukkig duurde dit niet lang, en de val van het water in dienzelfden nagt (door het doordryven van de Waal en den doorbraak by Bemmel veroorzaakt) gaf eenige verademing. Het Ys zich in den ouden Rhynmond vervolgends den 03 wat opgeruimd hebbende , terwyl het Water ■vallende bleef, gaven de Huizen , met zwaar Ys omringd blyvende, eene vreeslyke vertooning, en verftrekten als zoo veele tekenen van het gevaar waarin derzei ver bewooners geweest waren. '
Den 24 February ging de Oude Rhyn tot omtrent ■sian t Houbergfche Veer open , zynde toen het Water hoog, volgends het Pannerdenfche Peil gerekend, omtrent 18 voet.
Den 27 February, wanneer het Water te Pannerêen eene hoogte hadt van iö| voet, werkte de oude Rhynmond niet meer dan door deszelfs bepaalde Capaciteit. De bevoorens gemaakte affluiting ter bepaling van denzelveu doet derhalven thands eer onberekenbaar nut voor de overftrc-omde Diftricten langs den Tsfel; want* daar het toegevoerde Wa-
g ter door deZ^^feDykbraaken (N°. 3, 4 en k\
- ontlast, is hetlichtelyk optemaken dat,'zonder de
- gedaane voorzieningen, 'er eene veel grootere quan-
- titeit van het boven-Water langs dezen weg, tot 2 aanmerklyk bezwaar voor de geïnundeerde ftree-
- ken langs den Tsfel, zoude zyn afgeleid geworj den. — 0 0
De Spykfche Dyken zyn wel geconferveerd geble-
■ VCil ■> zynde de overloop door opkistingen gekeerd, , Voor 't overige zyn de fchadcn aan de andere Dy1 ken niet van groote ;aangelegenheid; de Boterdyk , heeft door het overkruiend Ys wel het meest <?e-
■ leden. D
> In Schenkenfchans heeft het Water ter hoo°te , van 6 voeten op de iiraaten geftaan, zynde 1 duimen hooger geweest dan in 1784.
De Polder der 3 Dorpen Pannerden, Herwen en Aardt, weet men nu, dat zes doorbraaken in deszelfs Dyken heeft: naamlyk , behalven de twee doorbraaken (N°. 7.) te zamen breed 40 Roeden en behalven den doorbraak (N°. 8.), nog drie Oostwaards op langs den Ouden Rhyn, welke nu te zamen eene breedte van 47 Roeden hebben. De twee eerfte waren den 26 February door de Kaden van de Buiten-Polders byna bevangen, en lieten weinig Water meer door; van de vier anderen, die nu eigenlyk tot ontlasting van de Polders moe-, ten dienen, was de eerfte, (naamlyk N°. 8.) het fterkst werkende, lozende dezelve het Water met een verval van omtrent 3 voeten.
De ondernomene beringing van de doorbraak (N°. 6.) aan de Peppelgraaf, waardoor men de Overftrooming van de Betuwe en verdere benedeft Diftricten hadt getracht te vóórkomen , doch welke den 19 February voor het fchielyk aanwasfend Water heeft moeten bezwyken, is echter daar na nog van vruchtbare gevolgen geweest: men is naamlyk daardoor in ftaat gefield geworden , om den dam der buiten gelegen Polder, de Roswaard genaamd, te bevangen: zoo dat deze doorbraak op den 27 February geen Water meer doorliet, tot merklyke verlichting der reeds hoog geïnundeerde Landen, en, indien de Dyk op den 2ifle te Bemmel aan de Waalzyde niet ongelukkiglyk doorgebroken was, thands de overftrooming der Betuwe fpoedig ontlast, en tot geene groote fchade verftrekt zoude hebben. — De inundatie in de Betuwe blyft by aanhoudendheid hoog , doordien de doorbraak te Bemmel tot eene wydte van omtrent 40 Roeden verbreed is , en nog fterk werkende blyft: zoo dat het Water op den ifte Maart voor den Dtefdyk nog maar zeer weinig gevallen was, en men alle zorg en moeite tot behoud van denzelven moest blyven aanwenden. Te Gorinchem was de Rivier echter vallende, 't geen doet verwachten , dat het gevaar van die zyde ook meer en meer zal geweken zyn, en de geïnundeerde Landen wek dra verligt zullen worden, Be*



( 19 ) .
Behalven de Doorbraaken in den Brakelfchen Dwarsdyk en Meydyk in den Bommelerwaard(N°. 17 en N°. 21.) is de Bommelerwaard nog geïnundeerd geworden van de Waalzyde, door eenen Dykbraak beneden Zuilichem, 't geen die Waard dieper onder 'water zet, als anders door de eeistgemelde doorbraaken zoude gebeurd zyn.
Van den gelukkig geëindigden Ysgang, langs den Neder~Rhyn en de Lek, kan men nog het volgende rnededeelen.
Den 34110 February de Rivier voor Arnhem, en 's avonds de Tsfel, los gegaan zynde , .viel het water van 16 voet 11 duim tot 15 voet 11 duim, welke val tot den 25e aanhield, wanneer het op 15 voet 5 duim bleef ftaan. By het Lekskesveer was den 34e 's middags ten 12 uuren eenige bewegingin het Ys, en 's namiddags ren twee uuren het zelve in volle werking. Het water kwam 's nagts te Wageningen tot de hoogte van 16 voet 8 duim, eu was den 25= aldaar op den middag 15 voet 7 duim, en de Rivier geheel los en open. — Den 24e 's avonds ten 6 uuren, was het Ys aan de Grebbe los gegaan, en dreef daar ook gelukkiglyk voor"by, zonder fchade te doen, zynde het water toen tot 18 voet 2 duim gewasfen, doch 's nagts begon het te vallen, ftaande den 25e op 16 voet 6 duim. — Te Schalwyk was het Ys den 25e 's morgens ten 11 uuren opgebroken, en was toen te Amerongen ook dryvende, met eene vallende Rivier, ftaande het
Water 's middags ten 12 uuren op 52 duim , en 's avonds ten 8 uuren op 39 duim , boven 't Klokkenflag. By 't Beuftchemfche Veer hadt by die gelegenheid nog eene Ysftopping plaats gehad, doch was fpoedig door den aandrang van 't Water losgegaan. — Te Vreeswyk is het Ys den 23c 's namiddags ten één uur losgeraakt, met de hoogte van 30 duim aan '1 Peil, tot aan het fchoor van de Horde toe; het dreef vervolgends zeer fnel voord, en het Water liep 's avonds ten 7 uuren op tot 52 duim, waarna het eenigszins begon te vallen. - Tusfchen Ammers, Lekkerkerk en Krimpen, was het Ys den 25e ook in beweging, doch zette zich fpoedig weêr vast, en formeerde daar eenen Ysdam, welke echter gelukkiglyk zoo gefitueerd was, dat dezelve veel Water doorliet; den 25e 's namiddags geraakte deze Ysdam los, en de Rivier verfchafte voor het menigvuldig afkomend Opperwater eenen vryen aftocht, doende dus het gevaar , waar voor men met zoo veel reden gevreesd hadt , aan de Lekdyken cesfeeren. Deze Dyken hebben alzoo maar weinige fchade bekomen , en een zeer aanzienlyk gedeelte der Republiek,aan de Noordzyde der Lek gelegen, is nog voor overftrooming bewaard gebleven, welks Bewooners , zoo wy wenfchen , dit hun voorrecht opmerkende , des te gereeder zullen zyn , om tot verkwikking en redding van zoo veele ongelukkige Bewooneren der overftroomde Landen iets by te draagen.
VERKLARING der KAART.
Op deze Kaart zyn alle de overftroomde Landen door onderfcheiden kouleuren gedekt: die Landen, op welken het Inundatie-water het hoogst geftaan heeft, worden door de hoogere, en die, welken tot eene mindere hoogte overftroomd zyn, door de ligtere kouleuren aangewezen • de loop der Beerfe Maas en van den Baardwykfchen Overlaat is, tot meerdere onderfcheiding, met eene geele kouleur gedekt; de Dyken zyn allen met eene bruine kouleur getekend, en de onderfcheidene Doorbraaken met roode Blokjens en hy gevoegde Nommers op de Dyken aangetekend: dienende hét volgende tot eene nadere uitlegging der Nommers.
• 1. De Oude Rhynmond tegen over Schenkenfchans 'gelegen, welke, tot eene bepaalde hoogte afgefloten zynde, den 31 January is begonnen over te ftorten.
2. Doorbraak in de Zuider Waaldyk , by het Dorp Weurth, heneden Nymegen, den 3den February.: waar door de Landen tusfchen Maas en Waal overftroomd zyn.
A. Hulpgat in den Dyk by Dreumel beneden Thiel, om deze overftrooming zoo veel mooglyk te ontlasten. .■
3- 4.5. Doorbraaken in denLymerfcheê Dyk, den
C £
5den February, waar door het Ambt Lymers en een aanzienlyk gedeelte van het voormaalig Graaffchap Zutphen, en verdere Landen langs den Tsfel, geïnundeerd zyn.
6. Doorbraaken" in den Over-Betuwfchen Dyk by de Peppelgraaf, den 6den February, waar dooide Over- en Neder-Betuwe geïnundeerd, doch door tydig aangewende middelen ter beringing van denzelven, voor eene hooge overftrooming bewaard werdt.
B. De Aalstdyk by Buuren, waar over dit inundatie-water, den j^dcn February, ter hoogte van omtrent3 duim, cn vervolgens meerder, overftortte, . " eis.



C 20 )
en de Landen van Buuren en Cuilenburg tot tegci den Diefdyk inundeerde, terwyl het zelve voord: langs het Riviertje de Linge, gedeeltelyk voorbï Asperen, Leerdam en Heukelum, te Görinchem, « gedeeltelyk, wanneer den toevoer grooter wordt door
C. De Oveiiaaten in den Zuider Linge-Dyk bj Gellicum en Asperen, over het beneden gedeelte vat den Thielerwaard, door
D. De Dalemfche Sluizen, in de Waal of Mrwede moest ontlast worden.
7. Twee Doorbraaken in den Pannerdefchen Waaldyk, en
8. Doorbraak inden Deukerdyk, den öden February , door welker twee eerften de Polder der drie Dorpen Pannerden, Lierwen en Aardt overftroomd, en door de andere , op den Ouden Rhyn en voords door de Lymerfche Doorbraaken N°. 3, 4 en 5, ontlast werdt.
9. Doorbraak in den Zuider Maasdyk by Gas/el, boven de Stad Graave en
; ïo- Doorbraak in denzelven Dyk, even beneden die Stad^ beide den 7den February, door welker eerfte de Dorpen Gasfel en Esteren , en door de tweede de Landen ten Westen dier Stad geïnundeerd zyn, en waarvan het inundatie-water op de Beet fe Maas (wiens loop een met geele kouleur afgezet is) ©ntlast wèrdt.
Jl' Doorbraak van I795in den HamdykbyLhh, tot heden open blyven liggen, waar door het hooge Maaswater op de Beet fe Maas gebragt,en vereenigd met dezelve, langs de Stad 's Bosch, naar' «ten Baardwykfchen Overlaat
E. Geleid, en over de Langfiraatfche Buitenlanden op het Bergfe Feld of den Biesbosch geloosd wordt.
13. Twee Doorbraaken in den Zuider Waaldyk i>y MUhngen, den ydm February.
13. Doorbraak in den Tsfeldyk by Twello, den oden February, waar door de laage Landen van reluwen-Zwm geïnundeerd zyn.
14. Doorbraak in den Dufelfchen Dyk, den i<den 1-ebruary, door welke, gezamenlyk met de Doorbraaken N°. 12, alle de Landen tusfchen den Rhyn
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam, te Amflerdam.
1 r de Waaien het gebergte van Kleef cn Wifmd tot 1 eene aanmerldyke hoogte overftroomd zvnf worboven M door den Ooyfchen Polder
t boven Nymegen wederom in de Waal geloosd
' 's SSSlSri^ S*M&m ^Deventer, ■ L~ ga ^uskhen den 15 en iöden February, waar door ^ Inundatie zich in het voormalig Gewest Overysfeluitbreidde, en zoo in den Tsfel nis™ % Zwarte Water beneden Zwol o-Pivk nnh V a Mastenbroeker Polder, gelS S " ^
agter denzelve/gelegen,Z£o*<£yï ^
18. Doorbraak in den Noorder Waaldyk bv Bern mei, waar door de Over- en NrJ* è * 1 halve door N°. 6 aan de P.11 'BeJmv' be" zyde der Waal overflïóomd jff^^ v™ ^
19. Doorbraak in den Noorder Waaldyk boven
den van /W«i en Althena overftroomd zyn . F- Hulpgat in den Elshoutfen Dyk om'dit inundatie-water op het rw* /i/r • V ' 1 rnr ,, „ ,p er Afe«/<? te ontlasten.
ff£H2" Ï5f het 0ff* en de 5^;-c
wórdt"PJlet ^ Fdd of afgetapt
21. Doorbraaken in den Meydyk, den asften Fe Wy waar door het bovengedeelte den Botnmelerwaard geïnundeerd werdt. .
aa. Doorbraak in den Waaldyk beneden Zuilichem verzwaarende de inundatie va=«den BommfawlS
23. Doorbraak in den Maasdyk te Nederasfelt en den aiften February^ waar door df
Dorpen en Balgay geheel zyn overftroomd '
Sp^fS ab'gVeVP?olin to^»f' Mn d£ G^len
op de Kaan te kunnen aanwyzen. ' ^ t0t n0g toe te ™beftemd, om dezelvfn



KAAKT VAN HET VOORMALIG GELDERLAND.
Tot opheldering van het VERSLAG van den TEGENWOORDIGEN STAAT dbr RIVIEREN in ons Vaderland en der OVERSTROOMINGEN, welke de geduchte Ysgang in dezelven veroorzaakt heefc; voor zoo verre zulks uit het gebeurde tot den 26 February 1799 heeft kunnen opgemaakt worden; behoorende tot de BYLAGE N*.i der OECONOMISCHE COURANT,