1



OECONOMISCHE
COURANT
Ter bevordering van NATIONALE HUISHOUDKUNDEj NYVERHEÏD, KOOPHANDEL, ZEEVAART, FABRIEKEN TRAFIEKEN, BEOEFENENDE KON-' STEN, LANDBOUW, en alle andere MIDDELEN van BESTAAN.
N. 53-104.
Van 7 Augustus 1799. tot 1 Tébruary 1800.
Tt AMSTELDdM, ly C C O V E N S.
MDGCf,






BLABWTZEM.
DER VOORNAAMSTE
HOOFDZAAKEN",
In dit Ilde DEEL der OECONOMISCHE COURANT vervat.
A.
Aard-Amandelen; Oly daarvan. N°. 97- Bladzyde 355-
Aardappelen; Aanwyzingen nopends derzelver Cul1 ■ tuur en aanwending. N. 57. 33~36. N. 58.
ai—44. N. 59- 49—51- en N. 60. 58—60. t. onrype; of fchadelyk voor de ge¬
zondheid zyn. N. 66. 108 en 109.
Ni».»™» Voorfchriften ter bewaring
en aanwending daarvan. N. 104. en 4*1-
- hoe te kooken , te droogen, en
daarvan Brood en Vermicelli te maaken. N. 82.
,a°^ °^ om bevrozene bruikbaar te maaken.
N. 82. 235- . „ , . .T
& hoe goede 'uit Zaad te winnen. N.
87. 273 en 274. Acacia (onechte) ; iets daaromtrent. N. 69. 134Afdampen in befloten Houtwerk; toeftel daartoe.
N 96' 348-
Ja-ent van Nationale Oeconomie ; Misfives van denzelöven. N. 60. 57 en 58. en N. 100. 377-379» 'Ahorn- of Eschdoorn-Suiker. N. 94. 33S■Amerika; deszelfs Schulden voor den Oorlog. N. 63. 87-
Anecdotes. ,
1. Eenige Byzonderlieden omtrent Roberjeot. SS.
55. 2r en 22. 1. Chineerche Merkwaardigheid. N. 58. 46.
3. Azo II., of voorbeeld van eenen hoogen Ouderdom. N. 61. 71.
4. Iets naders omtrent eene zeldzaamheid in een Hoenderei N. 62. 76-
5. Franfche gevoelens voor de Revolutie in dat Ryk. N. 64. 94- , • . ,
<5. Zonderlinge trekken uit de Levensgeschiedenis van den beroemden Hoogduitjchen Dichter en ïooneelfpeler Bra.nd.cs. ald,
7. Waarfchuwing tegen een nieuw foort van Beurzenfnydery. N° 66. Bladz. ui.
8. Natuurkundige Merkwaardigheid uit de Diergaarde van het Mujceum te Patys. N. 67. )I9-
9. De Italiaanfche Roover Francesconi. N. 68. 126.
10. Iets over de Iniiaanfche Vuur - Aanbidders.
N. 69. 135- ^ , _
ir. Uitmuntend Staal van Krygsmans Deugd. N. 70. 150 en 15 r.
12. Een paar treffende Voorbeelden van Schyndooden. N. 72. 158.
13. Proeve van Mongolfche Oeconomie. ald. en 159-
14. Anecdotes uit hét leven van den grooten Frederik. N. 73. 174.
15. De Voorreden in zeven Boekdeelen. N. 75. 183.
16. Anecdote , betreffende den Rusfifchen Generaal Hermann. ald.
17. Anagramma op den Grooten Buonaparte. ali. 184-
18. De Oogen - Uitdrukkers in Amerika. N. 77. 199 en 200.
19. Bericht wegens de Juweelen en verdere Kostbaarheden der Franfche Kroon. N. 78. 106. en N. 8r. 231.
20. Levensbyzonderheden van Maria Wollflonocraft Godwin. N. 85. 262 en 263.
21. Edelmoed en laagheid van Ziel (eene Engelfche Anecdote van onzen tyd.) ald.
22. Iets' over de Georgifche en Circasfifcbe Mannen en Vrouwen. N. 91. 311.
23. Drie Anecdotes. N. lor. 389.
23. Anecdote wegens Krünitz. N. 102. 398. . Angel ieren ; hoe daarvan afzetfels te bekomen. N. 90. 297.
Aschloog, om Linnen en Garen te loogen. N.
99- 373 en 374. Augurken; hoe veele en groote te teelen. N. 95. 340* Aventurino of Goudfteen. N. 70. 190.
* a B. Be-



( IV )
B.
Berichten van de Maatfchappy tot Nut van 't Algemeen. N°. 58. Bladz 45 en 46. N. 59. 54 en 55. en N. 83- 246 en 247.
— 't Bataafsch Genootfchap te Rotterdam.
N. 61. 70.
't Inftituut National te Parys. N.
61. 71.
■ de Commisfie van Superïntendentie
over de Duinen. N. 63. 85 en 86. Jt Genootfchap ter bevordering der
Heelkunde te Amfterdam. N. 73. .65 en 166. . Je Maatfchappy der Wis-, Bouw-j
en Tekenkunde te Leyden. N. 75. 183. 't Genootfchap van Teken - , Schil-1
derkunde enz. te Amfterdam. N. 80. 22 r. eene meer algemeene verfpreid'ing van
dit Dagblad. N. 89 289—291 de Diakonie - Fabriek te Amfterdam.'
N. 103. 407. , eene opterichten Graanmarkt, en'
Prajmiè'n daartoe uitgeloofd , te Haarlem. N. j
104. 413,
— aan de Commercie; zie Commercie.
Eeddeveeren en Dons; Verhandeling daarover. N.
66. 105-107. en N. 68. 121—123. Beetwortelen ; Suiker daaruit. N. 64. 93 en 94. Bevrozenen; hoe te behandelen. N. 76. 188. Bier; door Genever - takken en Besfen verbeterd.
N 70. 141.
Blikfem ; daardoor getroffenen , hoe te behandelen. N. 76. 189.
Bloedgiers of Gierst; in Bohemen gebouwd. N. 63. 87.
Bloemenkweekery; verbeterd. N. 94. 331 en 332.
en N. 95. 338—340. Bóekdrukkery, verbeterd. N. 102. 395. te Leipzig, hoe veel Papier daartoe
verbruikt N. 73. 166. Boekweit (Siberi/che); derzelver Cultuur aangepre-1
zen. N. 63. 87. Bohemen; Suiker - Raffinaderyën 'aldaar. N. 63. 87. Botanybaay; berichten daaromtrent. N. 94. 334. ! Boter; hoe door de Zwitjerfche Wederdoopers gemaakt wordt N. 54. 12. I — - en Kaas; eenige Vraagen omtrent en Aanteke-1
rangen over derzelver bereiding en Handel by ons
en andeje Volken N. 63. 81—84. N. 65. 97—100.
N. 67. 113 -115. N. 69. 129—132. N. 71.
145--147. en N. 73. 161 en 162. Boterboom in Afrika. N. 78. 205 en 206. Borax; over het zuiveren en raffineeren derzeive. :
N. 69. 132 en 133. Bouwkunde ; Engeijche Gefcbriften daarover. N.
66 109.
Brand in de Tarwe. Zie Tarwe. ] • in de Schouwburgen; hoe voortekomen. N.
60 61 en 62. j i—- in Hooimyten enz. hoe te voorkomen. N. 88. 1
281 en 282.
Brand; inrichting daartegen te Hanover. N«. 00 Bladz. 300 en 301. en N. 91. 310 en qii
Telegraaph. N. 79. 214.
daardoor bezeerden , hoe te behandelen N
76. 189.
Brandfpuit-emmers en Slangen van Hennip. N. 09.
| Brandewynflookery; verbeterd. N. 70. iai pn
N- 97- 353 en 354Breikonst; leerftelfel daarvan. N. 64. 93 Broeibak, voor 't geheele jaar. N. 90.' 298 en
Bylevelds Linnen. N. 99. 373 en 374.
c.
Cabinet (Koophandels-) van Oezel te Potsdam. N 53- 5 en 6.
Calbasvrucht; derzelver Oeconomisch gebruik. N.
67. 116. Camera Obfcura. N. 94. 330. Catoenkloppers Machine N. 98. 361 en 362.
~~ ' Cylinder - Drukpers, ald. 362.
Chals van Cafimir enz. N. 79. 210 en 211. Cicer-Erwten. N. 94. 334.
ClMseh Inftituut, te Leipzig opgericht. N. 65. 103. Commercie; belangryke berichten aan dezelve. N.
63. 86. N. 65- 101. N 67. 117. N. 71.
149 en 150. N. 75. 182 en 183. N. 76. 180
en 190. N. 77. 109. N. 79. 213 en 214. N.
84- 253. N. 86. 268. N. 87 o7*_*<a. N.
92. 315 en 316. N. 93- 324. N. 94. 332 en
333- N. 100. 382. N. ros. 396 en 397. en
N. 103. 404—407Compas; een nieuw uitgevonden. N. t\,
en 168. ' '
Coraal-visfchery te Capri. N. 73. 167. Couleuren; hoe de valfche in Chitfen en Catoenen
van de echte te onderfcheiden. N. 53, 4 en 5.
D.
David; Byzonderheden en Konstberichten aangaande dien Schilder. N. 80. 219 en 22a en "N. 8r. 227 en 228.
Denemarken; vStaat der Geleerdheid en Konften aldaar. N. 95. 342 en 343.
Departement van Texel. Zie NoordMland.
Deurwas - Oly. N. 94. 332.
diamanten, hoe optelosfen. N. 69. 134.
van de Franfche Kroon. N. 78. 20Ö.
en N. 81. 231.
in Golconda. N. 99. 374.
Dieven, die inbteeken, hoe te ontdekken en te verdryven. N. 9r. 305—307- en N. 94. 332.
)olligheid ; aanmerkingen over dezelve. N. 73. 167.
)ons en Beddeveeren; verhandeling daarover. N. 66. 105—107. en N. 68. 121—123.
Dood ;



C v )
Dood; Kentekenen derzelve. N°. 74. Bladz. 17] en 172.
Doubletten; wat, en hoe kenbaar. N. 76. 190 Drukkonst. Zie Roekdrukkonst. Drukpers. Zie Catoen-Drukpers. Drukwerk (Steréotypisch); iets daarover. N. 65 I03 en 104.
Duinen; bericht dienaangaande. N. 63. 85 en 86 Duitschland; Veecultuur aldaar. N. 97. 357 en 358^
E.
Engeland; desze'fs Schulden , door den AmerikaanJchen Oorlog gemaakt. N. 63. 87.
——;—~ Iets over den Koornbouw en Graanhandel aldaar. N. 79. 211 en 112.
—; Staat der Konften en Wetenfchappen in
dat Ryk. N. 81. 229—231.
deszelfs Belastingen en Nationale Schuld.
N. 82. 238.
deszelfs Financie - Wezen. N. 86. 269
en 270. en N. 88. 284 en 285. Eschdoorn. Zie Ahorn.
Esparfette; het voordeelige van derzelver teelt. N
72. 154. en N. 94. 334. Esfaijeurs; Handboek voor hun. N. 73. 167.
F.
Fonds tot berftelling van Noordholland. Zie Noordholland.
Frankryk; berichten van daar. N. 87. 279.
G.
Galnooten ; verhandeling daarover. N. 61. 65- 68. en N. 62. 73—75- j
Ganzen (tamme); derzelver Natuurlyke Historie en Osconomifche aanwending. N. 64. 89-91.
Geboorte-, Trouw- en Sterflysten. N. 95. 349' cn 350. N. 98. 366. N. 99. 374 en 375. N. ior. 389- en N. 104. 414. 1
Geitenhair; Natuur-, Fabriek- en Handelkundig' befchouwd. N. 75. 177-179 N. 77. 196 en1 197. N. 78. 204 en 205. en N. 79. 209—211.!
Genevertakken en Besfen tot het brouwen van' Bier gebruikt. N. 70. 141.
■ ftookery. Zie Brandewynftookery.
Gefchriften, belangryke voor Konften en Wetenfchappen , Handel , Induftrie of Fabrieken , aangeprezen. N. 55. 22. N. 57. 38—40. N. 61. 69 en 70. N. 64. 93. n. 66. 109 en 110. N. 67. 117—119- N. 68. 125 en 126. N. 70. 141. N. 74. ' 173 en 174. N. 85. 261 en 262. N. 90. 301 en 502. N. 92. 317. N 93- 324—326. N. 98. 303. en N. 104. 413 m 414. ^
■G?enktNa.d0707r. ^t^V^ 1 ^ * behandCGlafuur voor Potten en Aardewerk, zonder Looddeelen. N 83. 244 en 245. N. 9" 347 en I 348. en N. 103. 403 en 404. 47
S r'^n'' d?SZGlS bereidinS en gebruik voor , de Glasblazeryen. N. 96. 345 en 346 Golconda ; Diamanten aldaar. N. 99 374 Gothen1; niet meer in de Krim aanwezig, ald. Goudfteen; in Italiën en Engeland. N 76 100 Graanen; hoe te weegen, enz. N. 104. ' 412?' Graanhandel in Engeland. Zie Engeland. Graanmarkt cn Handel te Haarlem aangemoedigd.
N. 104. 413. 0 °
Griffelen (dubbel) der Vrucbtboomen. N. o? Groentens (vroege) zonder Broeibak te teelen. N
90. 298.
Gronden (woeste) ; onderzoek en Tabellen wegens dezelven. N. 100. 377-379- N. ior. 3^6-388. N. 102. 393-395- en N. 103. 4or en 402
H.
Haarlem. Zie Graanmarkt.
Hairpoeder, zonder Styffelmeel te bereiden N 97- 355-
Hamburg; iets daarover. N. 96. 348 en 349 Fabriekwezen, Scheepsbouw en Vis'fche-
ry aldaar. N. 99. 372 en 373. Hamilton's Cabinet. N. ■ 73. 166. Hanover; Brand - inrichting aldaar. N. go. 300 en
3qt. en N. 91. 310 en 311. J Helgoland; Schelvis- en Kreeftenvangst aldaar N
82. 237 en 238. Hennipdraaden; Machine om die te verfynen N-
64. 93. * ' *
Hetrurifihe Vaten te Capri. N. 73 166
HNdeinoi. ^sT^ WerktufS tot h" opmaaken der) Hoedenmakery, verbeterd. N. 86. 265—267.
in Frankryk. N. 90. 300
Hoornen Kandelaars der Chineefen. N. 00" 571 Hooimyten en Bergen ,- hoe den Brand daarin te
voorkomen. N. 88. 28r en 282. Hooizaad , hoe te winnen. N. 93. 323 Houdon (de Beeldhouwer); byzonderheden wegens
hem. N. 82. 236 en 237. wegeni» Houtwerk; hoe tegen den Brand te beveilieen
N. 93. 321 en 322. »i"6c"« Huishoudkunde; belangryk Tydfchrift voor dezeL
ve aangekondigd. N. 66. 109 en 110.
~, ~~ Regelen daaromtrent voor Huismoeders. N. 59. 51—53. Huis en Hulpmiddelen.
1. Om de Melk voor het Zuurworden of Hotten te bewaren. N. 54. 13. w"
2. Byzondere manier om groene Erwten en Boonen inteleggen. ald.
3. Middel tegen Kies-, Tand - en Hoofdpynen. alt. 3 4. Om



C vi )
4. Om eene onkostbare Vrugtazyn te maaken. N°. 55- Bladz. 20 en 21.
5. Eenvouwig middel ter voorkoming van de Ziekten der Graanen. ald.
6. Hoe men Koornwyn of Genever, in plaats van Franfche Brandewyn , gebruiken kan tot het maaken van Liqueuren. N. 56. 29.
7. Om Haazen of Konynen van de Kool enz. aftehouden. ald.
8. Voornaam middsl ter genezing van Paarden , die gedrukt of gekneusd zyn. N. 57. 36 en 37.
9. Nog een heilzaam middel te^en de Vallende Ziekte , al heeft de Lyder in Vuur of Water gelegen, ald.
10. Iets voor Huisvaders en Huismoeders ten platten Lande. N. 58. 44 en 45-
11. Om Perfiken x Druiven enz. lang te bewaaren. N. 59- 54-
12. Iets over de middelen tegen het Zuur der Kinderen. N. 60. 60 en 61.
13. Middel om den Groei der Planten te befpoedigen. N. 61. 68
14. Hoe men de Paarden voor de helft der gewoone kosten onderhouden kan. ald.
15. Hoe men Bier of Melk , aanvanglyk Zuur wordende, bruikbaar maaken en voor Ver-" dere verzuuring bewaren kan. N. 62. 75.
16. Iets betreffende het geneezen van gedrukte Paarden. N. 63. 84 en 85.
17. Zeer voordeelig voedfel voor de Zogvarkens. ald.
18. Nieuw ontdekte Blaauwverwende Stof, tot hst opdoen der Was , veel fraaijer en voordeeliger dan de Lakmoes en ruuwe Indigo. N. 64. 91 en 92.
19. Hoe men allerleië Steenvrugten , b. v. Perfiken , Pru.imen enz. fpaarzaam kan inleggen, ei jaaren goed houden, ald.
20. Vaste Zwarte Verw, om de Schaapen , zon• der benadeeling der Wol , te merken. N.
65. IOi. ;
21. Eenvouwig middel, ' om den Brand in de Wyt of Tarw te voorkomen, ald.
11. Om het Vlas voor uitdroogen te be-.vaaren. N. 66. 08.
23. Konstvogt, voor de Spinfters, in de plaats van fpeegfel , tot het bevogtigeu van den Spindraad. ald.
24. Over de Miltzugt en Duizeling der Zwynen, en wat daarby te verrichten is. N. 67. 116 en 11 .
25. Nut der Suiker, tot genezing van de kwetfuuren der Dieren. N. 68. 125.
26. Gemaklyke manier , om Goud en Zilver uit oude Galonnen . Franjes en Kwasten te trek-
r„. ken. N. 69. 133.
27» Qm Vetvlakken uit het Papier te doen. ald.
28- Voorfchrift, om een goede Pest- en befmettingweere.nde Azyn te maaken. ald.
29. Güiees- sn Behoedmiddelen voor het Hoornvee. N... 7o. 139' en 140.
30. Raadgevingen omtrent de verwarming der Woonvertrekken en des Ligchaams. N°. 72. Bladz. 155—158.
31. Om ingelegde Boter wederom versch te maaken. N. 73. 162.
32. Om de Boter lang goed te houden, ald.
33. Om de Boter te verwekken , wanneer de Room in het Karnvat niet Boteren wil. ald.
34. Om jonge Hoenderen des Winters Eijeren te. doen leggen, ald. 164.
35. Om Walnooten of Okkernooten lang te be. waaren, ald.
36. Om de Melk , in de grootfle Hitte, goed te houden, ald.
37. Over het maaken van Azyn en Brandewyn uit het fap van Appelen en Peeren. N. 74. 172 en 173.
38. Tegen de Wormen der Kinderen, ald.
39. Uitmuntende Pleirter en Balfem voor Brandwonden, ald.
40. Voorfchrift, om Engelfch Pleister te maaken. N. 75. 182.
41. Om Kies - en Tandpynen fpoedig te ftillen. N. 78. 205.
42. Tegen het doorliggen der Zieken, ald.
43. Om geel Linnengoed weder wit te maaken.N. 79- 213.
44. Tegen de Vallende Ziekte, ald.
45. Om Glas en Aardenwerk van Vettigheden te zuiveren, ald.
46. Behoedmiddel tegen de vochtigheid van Gepleisterde Muuren. N 80. 220 en 221.
47. Uitmuntende Pekel enz N. 81. 229.
48. Nut der Bading van gefnedene Schaapen en Varkens, ald.
49. Honig-Azyn. N. 82. 236.
50. Wyn te verbeteren, die eenen Vatfmaak heeft. ald.
51. Middel tegen de blaauwe Melk der Koeijen. N. 83, 245 en 246.
52. Witte Verw, die niet geel wordt. ald.
53. Nieuw voorfchrift van een zwarte en glanzige Inkt N. 86. 267.
54. Om roode Inkt te maaken. ald. 268.
55. Nieuw middel tegen den Lintworm. N. 88. 183.
56. Tegen inwendige Kramppynen. ald.
57. Middel ter ontdekking des Lintworms. N. 91. 308.
58. Nieuw Geneesmiddel, ald.
59. Om de Boom - oly goed te houden. N. 93. 324.
60. Nieuw Krampftillend middel in de Geelzucht, ald.
61. Zogvermeerderend middel. N. 95. 340.
62. Nieuwe Theorie en Hulpmiddelen omtrent het Tanden-krygen der Kinderen, ald.
63. Het middel van Labat tegen de Vyt. N, 68. 363
64. Verbetering van het Engelsch Pleister, ald.
65. Middel ter afweering en ftuiting der Koortsbefmsttingen. N. 99. 372-
65. Hoe



C vu )
66. Hoe men in Engeland de Eijeren goed houdt. N°. 104. bladz. 412.
I en J.
Indigo; groene. N. 89. 362.
Inftituut; nieuw Clmisch te Leipzig. N. 65. 103.
. National te Parys; merkwaardigheden
uit deszelfs Zittingen. N. 73. 167 en 168. Jooden , die geenen Koophandel dryven. N.
99- 374.
Juweelen ; hoe de echte van de onechte te onderfcheiden. N. 97. 354.
K.
Kaarsfen (Rusfifche) N. 70. 140 en 141.
voordeelige manier, om die te maaken.
. N. 71. 147 en 148.
Kaas (Noordiio'.landfcke"); hoe rood geverwd. N. 91. 307 en 308.
hoe door de Zwitfeijche Wederdoopers gemaakt. N: 54. 12.
en Boter Zie Boter en Kaas.
Kalbas. Zie Calbasvrucht.
Kandelaars (hoornen) der Chineefen. N. 99. 374.
Kastanjes (wilde) ; derzelver Ueconomisch gebruik. N. 73. 162 en 163,
Kemelshair; Natuur-, Fabriek- en Handelkundig beichouwd. N. 75. _ 177—179 N. 77. 196 en. 197. N. 78. 204 en 205. én N. 79. 209 — 211.
Kinderen, gefmoord of fchynbaar dood, hoe te redden, N. 77. 198 en 199.
Klaverweide, voordeelig N. 72. i"^—155.
Klaverzaad; hoe te winnen. N. 93. 323.
Knoflook; iets over deszelfs Cultuur en gebruik. N. 61. 123 -I2J.
Kooken zonder vuur; Werktuig daartoe. N. 104. . 411 en 412.
Koolendamp. Zie Gejliktsn.
Konstplaaten en Kaarten; nieuwe aangeprezen. N- 57- 38—40. N. Cl. 69 en 70. en N. 90. ,ior.
Koophandels - Cabinet. Zie Cabinet.
Koornbouw en Handel in Engeland. N. 79.. 211 en 212.
Koornbiandewyn, hoe deszelfs. vvanfmaak te verbeteren. W. 70. 141.
Koper, hoe van rood, geel te maaken. N.. 97- 355-
Koraalvisfchery te Capri. N. 73. I67. Kousfen - weeftouw, waar uitgevonden. N. 54. 13 en 14.
Kreeftenvangsc op Helgolani. N. 82. 237 en 238.
L.
Lak, éat even goed is als het Engelfche. N».
78 Bladz. 206. Lakenfabrieken te Aken, Burfckeid en Vaals. N.
90. 300.
Lamp, (nieuwe Kantoor- of Studeer-) N. 59.
371 en 372. Land (onbebouwd), hoe bruikbaar te maaken.
N. 85. 261. Landbouw (Vaderlandfche); onderzoek en Tabellen daaromtrent. N. 100. 377—379. N. ioi.
386—388. N. 102. 393—395- en N. 103.
401 en 402. Leder, hoe met Melk te bereiden en Saffraan
te verwen. N. 70. 141. Leerlooijeryën, verbeterd. N. 65. 100 en 101. Leezen ; beoefenende Leerwyze daarvan. N. 73. 168.. Leipzig, nieuw Clinisch Inftituut aldaar. N. 6> 103. hoe veel Papier aldaar tot de Druk-
keryën verbruikt. N. 73. 166. Leifteeu ; Kundigheden daaromtrent N. 53. 3 en a. Linnen (Qsmbmgs); Handel daarin. N. 56. 28.
en 29.
(Bylevelds) ; N. 99. 373 en 374.
Londen, hoe veel Vee daar weeklyks eeltachc.
N. 80. 222.
wat er' het Vleesch koste. ald.
iets over de Zeden en Politie van
N. 92. 318. en N%< 93. 325-327. Loodwit, Stollen in de- plaats daarvan. N. 94.
33o en S3J- ■ Lucerné; 't v.oordeeligë van derzelver teelt. N.
T.j. 154 en 155. en- N. 93. 354.
M.
J Maa/fbicht. Zie Pietersberg.
Maatfehappy- {Ownomifctie) te Petersburg. N. 69. 134. Machine tot verfyning der Hennip. Zie Hennip.
draadm. Maïs. Zie Turkfehe Tarwe.
Marken (Vaderlandfche) ; Onderzoek en Tabellen daaromtrent. N. 100. 377—379. N. 101.
I 386 — 388. N. J02. 393 — 39,5- en N. 103. 401 en 402/
•Melk (blaauwe der Koeijen) hoe te verbeteren. N. 83- 245 en 246.
Mergel , hoe aantewenden. N. 73. 163.
Mercurius, deszelfs overgang over den Zonncfchyf. N. 73., ,167.
Mest (konftige) tot vrugtbaarmaking der aarde. N. 66. i®7 en 108.
voortreilyke. N. 85. 261.
—- nieuwe voor Bouw - en Weilanden. Nt 92. 315.
■ uitmuntende voor Bloemplanten. N. • 90. 8-97.
Misfives van den Agmt van-Nationale Oeconomie. .; N. 60. 57 en 58. en N. 100. 377—379.
N. Noord-



c vin )
N.
Nosrdholland; Plan om de aldaar geledene Oorlogsfchaden te herftellen. N°. 76. Bladz. 185—-187. N. 77. 193—196. en N. 78. 201-204.
Numerair, aldaar voorhanden. N.
76. 187.
Oeconomifche verbeteringen, daar te
maaken. N. 77. 195.
O.
Oeconomifche Maatfchappy te Petersburg. Zie Maatfchappy.
Oezels Cabinet te Potsdam. Zie Cabinet. Oly van Aard-Amandelen. N. 97. 355.
Papavers. N. 53. 6 en 7.
Olyphantstanden in Afrika. N. 87. 275 en 276. Olyverw van Blachnann. N. 94. 330. Oostenryks Staaten ; Suiker - Raffinaderyën aldaar. N. 63. 87.
Aardryks - en Handelkundige
berichten daaromtrent. N. 92. 316 en 317. Opvoeding; Gefchriften daarover. N. 104. 413 en 414.
Osnabrugs Linnen. N. 56. 28 en 29.
F
Paarden; hoe veel in Engeland. N. 79. 21 ?.
en N. 80. 221. —— (oude); hoe hun het kaauwen der
Haver gemaklyk te maaken. N. 85. 260 en 261. Paardenftoetery; Wet daaromtrent. N. 100. 380—382. Pankum Sanginale. Zie Bloedgiers. Pannenbakkery, verbeterd. N. 83. 243. Papaver -Oly, verflag daaromtrent. N. 53. 6 en 7. Papier (Druk-) hoe veel te Leipzig gebruikt,
en hoe gemaakt. N. 73, 166. -—— van Moerbei - bast en van Maculatuur.
N. 99. 371.
—— geölyd en Tekenpapier te Nurnberg en
Augsburg. N. 73. 167,
hoe best te olyën. ald.
(Steen-) hoe bereid. N. 69. 134 en 135.
Papierfabriek, verbeterd. N. 84. 249—351. en
N. 99. 371Papier-maché, wat daarvan gefabriceerd. N. 76. 190. Pafigraphie. N. 73. 167.
Pasfementwerkers ; nieuw Werktuig voor hun. N. 86. 276.
Peperwortelen ; derzelver Cultuur en gebruik. N. 81. 225—227.
PiUographie; iets daarover. N. 83. 241 en 242.
Pietersberg te Maaftricht; byzonderheden daaromtrent. N. 57. 38-40.
Tm ; een beroemde Diamant, befchreven. N. 99. 374- 3
Pottenbakkery, verbeterd. N*. 96. Bladz. 347 Programma. Zie Berichten. * Prysvraagen van de Maatfchappy tot Nut van 't Algemeen. N. 58. 45 en 46. en N. 59. 54 en 55.
; 't Bataafsch Genootfchap te Rot.
ter dam. N. 61. 70.
. „ : 1 't Legaat van Monnikhoff te
Amfterdam. N. 65. 102.
„ ,— 't Genootfchap ter Bevordering van Vaderlandfche Induftrie te Nümbere. ald. en 103.
" ~~; 't Genootfchap ter Bevordering
der Heelkunde te Amfterdam. N. 73. 165. de Maatfchappy der Wis • ,
Bouw-, Natuur- en Tekenkunde te Leyden.
N. 75. 183. — het National Inftitut te Parys.
N. 88. 283 en 284. Teylers Godgeleerd Genootfchap
te Haarlem. N. 89. 294. * Teylers tweede Genootfchap te
Haarlem. N. 98. 364. Voorftel van de Maatfchappy
van den Landbouw te Amfterdam. ald. het National Inftituut te Parys.
N. 104. 413. Pyro-Telegraaph of Brand - Telegraapk. N. 79. 214.
R.
Kegelen (Huishoudkundige), voor Huismoeders.
N. 59- 51—53Run, tot afdamping der Azyn in de Loodwit-
makeryën. N. 07. 354 en 355. Rundvee; hoe opgepast en behandeld door de
Wederdoopers. N. 53. 1—3. en N. 54. 9—13.
| s.
Saffloer; de teelt daarvan in Bohemen verboden. N- 63. 87 en 88,
SafFraanteelt; iets daarover. N. 92. 313 en 3T4.
Saxen; Zyde-Manufactuur aldaar. N. 59. 30 en 3r.
Scheepsbouwkunde; byzonderheden daaromtrent. N. 93- 325 en 326.
Schelvisvangst op Helgoland. N. 82. 237 en 238.
Schilderkonst, verbeterd. N. 94. 329 -331.
Schoolberichten. N. 87. 278 en 279. N. 97. 358. en N. 98. 334—31*6.
Schoolwezen; nuttige Gefchriften daaromtrent. N. 104. 4t3 en 414.
Schouwburgen, hoe den Brand daarin te voorkomen. N. 60. 61 en 62.
Schrifttekenkonst; iets daarover. N. 83. 241 en 242.
Schuld van Engeland. Zie Engeland.
Noord- Amerika. N.' 63. 87.
Schyndooden; verhandeling daarover. N. 74. 170-172.
Voorzichtigheids - Regelen en voorbeelden omtrent dezelven. N. 75. 179—182.
Si-



( IX )
üUerifcbe Boekweit. Zie Boekweit.
Slavonifche Drukkery te IVurtemberg. N". 90. Bladz.
301 en 302. Smeerkaarsfen; hoe in Beijeren gemaakt. N qa
333 en 334Snoeijen (over het) der Vruchtboomen. N. 0?. 338 Souda, hoe meer Cryilallen daaruit te trekken.
N. go. 299. Soymidabast, een nieuw Geneesmiddel. N. or so8 Spectesbank (Mordfche en Dmtjché); derzelver Staat tot 1 Jüly 1799. N. 79. 2I3 en 214. Spinmachine ; nieuwe. N. 64 92 en 9Steenpapier; hoe bereid. N. 69. m en' ik Sterfiysten. Zie Geboortelysten. JS' Steréotypisch Drukwerk; iets daarover. N. 6<; ios en 104. J •
Stofgoud in Afrika; berichten daaromtrent. N.
84. 251—253. Suiker uit Beetwortelen. N. 6a. 93 en 94
"1T"CrA1?orn of Eschdoorn. N. 94. 333. &u**r "Raffinaderyën in Bohemen en OtómtjL N.
T. * x v
T£!S39iA'eemeene WeerkundJge- N. 101. 39© -
Tarwe; middelen tegen den Brand daarin. N„ M 87. 274 en 275.
96elba34k7er/' verbeterd> N- 83- 243- en N, TC
Tekenkonst, verbeterd. N. 94. 339-331. W Trouwiysten. Zie Geboortelysten? 93 323 t0t verbeterinS der Bouwlanden. N. -
Turkfche Tarwe; voordeelen van derzelver teelt' —
«• 79. 169 en 170. lurnips; een nuttig Paardenvoedfel. N. 80. 221. —
U. j
Uitvindingen ; nuttIge en fraaije_ N _S N. 80. 221 en 222. N. 83. 247 en 24] ,
S |: 235J S St I; f jg ; ; ;fj
en N. 101. 388 en 389. 5 357' J
o'
Wil
V. Wo
Wo
Veecultuur in Duitschland. N. 97. «57 Cn q<« w^
Veeren. Zie Beddeveeren. ' °57 358,
Vernis van Martin. N. 78. 206
Verw. Zie «fae
jets*. * srsten 2°* s<»°o<-
ISW58T Raadgevi"2en daaromtrent. N. 72. Violet - Purper verw. N. 04. 330
«V , , yU hoe te bere den. N. <?6. at—J7 Vrouwe yke (W*/,; voorwerpen dïzelve. N 66. 109 en no. en N. 67. 117-no
ytboon,»; ^ fnoeijen en te zuiveren, fnoeijen. t S*&- Mea en
w.
^achteljagt te Capri. N. 73. l67 /!cSChi'' °rer het b!eeken daa"an. N. 55. 17-20 literÏhJÏ"'' vei-handeli«g daarover. V7 r tfmaSÏT S rn3°4eraSfig); h°° TeTzewï N:rt7o.br37a-!.dre39len e" f°°rten ™
eegfchaal (verkleinde? om ^Zef
eerkundige Waarnemingen van July 1799. N.
S2~8o Augustus. N.
7r. IS2. September. N.
~9. 216. Oétober. N.
8. 288~ " November. N.
7. 360. December. N.
uand ; hoe veel in sv, » j -ji'0,.en 39L rd2vèe en pSen.%^ 2^ ^
•Ce 8^246.diS "iet ged noch b'uin ^rdr. Mte Gronden. Zie Gronden. lemanufaftuur, verbeterd. N. 99. Wo en n» ■gaarden; wanneer te fnoeijen. N. co. |#;
Y.
^N.V°«?LxS raD8fChlkkeD Cn * — boe te cimenteeren. «W.
Z. Zaa*



c x j
Z. 1
Zaaden. (vreemde); niet vruchtbaarder dan eigene.
No. 93. Bladz. 323 en 324.
Zeepziedery, verbeterd. N. 91. 39®- en 310. en
N. 103. 294 en 295.
Zegellak (blaauw). N. 76. 190.
Zegellak - Fabriek, ald. .
Z-L verbeterd. N. 85. &57 en 258.
Zydefabrieken; wanneer in Europa ingevoerd. W-
55- M.
Zydemanufacltmr in Jajem.' N.- '56. 30 en gr. Zydewinders Werktuig N. 86. 267. Zydewormen ; wanneer in Europa overgebragt. N. 55'- 23.
derzelver drek een goede Mest
voor Bloemplanten. N. 9o. 297-
Zwartfel (nieuw) voor de Boek- en Plaatdrukkers. N. 85- *59 en 260.
Zwitferland; deszelfs Geleerdheid, Konften en Induftrie. N. 89. »94 en *95- en N. 91. 309
[ en 3i°-



N°. 53-
7 Augustus 179$
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid5 Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konjlen, Landbouw, en alle andere middelen van bejlaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
; Ove* de BEHANDELING en OPPASSING van het RUNDVEE op zeker LANDGOED in HANOVER, door zoogenaamde WEDERDOOPERS bewoond.
[Uit, hel Hoogduitsch.)
De Wederdoopers, of Doopers, gelyk zy zich' liever noemen, werden om hunne Godsdienstige gevoelens uit Zmtferland verdreven, en zetteden zich in den El/as neder. Zy hebben geene andere beftuurders dan hunne Geestelyken, welke, nevens hunne Gemeenten, desj jioods inflaan voor ^ie goede trouw van eiken Dooper, dien men in dienst neemt. Trou- i wends deze lieden zyn eerlyk, getrouw, en ' naarftig, doch wars van alle plichtpleeiungen. jl Hunne kleeding is gemeen, van alle kostbaar- < heden ontbloot, doch zeer zuiver. Hunne le- \ venswyze is zeer onkostbaar, geneerende zy zich t meestal van JVJeik, Room, Boter, Kaas, Brood, een wemig Vleesch, Kool en Wortelen, 't ; welk zy alles zclven bereiden, zonder tot hun 1 ne huishouding eenige hulp van Vrouwen nodig z te hebben» Zy venigten alles zelf, voederen, j melken, maaken Kaas en Boter, reinigen hun 1 huis en het vaatwerk dat zy gebruiken, hou- t den de Wasch, en laten zelfs* niet gaarne eene 1 II. Deel.
Vrouw komen by het maaken van Zoetemelkskaas. Zy eeten tweemaal daags, te weten 'smorgens na, en 's avonds voor de voedering van het Vee. Zy leven zeer matig, drinken weinig Bier en nog minder Wvn ; De Brandewyn of Genever dient hun " voor artfeny , wanneer zy onpaslyk zyn. Hun uitzigt en de lievigheid van hun ligchaam , bewyst hunnc bloiende gezondheid. Hunne fterkte blykt uit het volgend voorbeeld: een hunner wilde eenen Jokos, die wegens het fteeken der vliegen wild geworden was, helpen aanfpannen, de Os wilde zich niet laten behandelen, en daar de man, die hem by de hoornen hieldt, gevaar liep van, zo hy losliet, eenen. floot te krygen, en zo hy yastnieldt in een mestput te itorten, rukte ny de hoorns van het beest af, en liet hetzelve in de put ftorten. Als afbeeldfels der gezondheid zyn zy fchilderachtig, doch niet in de manier der tedere en vreesachtige fchooïen, want zy draagen lange baarden. Zy zyn getrouw, minzaam jegens elk , en by alle nenichen bemind, behalven van de Herders en /eehoeders, die vreezen dat zy hun benadeeen zullen. Hunne zindelykheid is uitmuntenIe, en deze komt hun vooral by het maaken 'an de Zwiiferjche Kaas, zeer te ftade, wyl lezdve anders ligtelyk zuur of ranzig wordt. Hun huisraad en hunne gereedfehappen zyn eer geknikt en eenvouwig. Hun Karnvat is ond , hangt in een fbort van ladder, en is oodanig gemaakt, dat een jongen van 8 a io laren hetzelve draaien kan en io a io & ioter karnen, waartoe men anders twee a drie erfonen nodig heeft, liomann heeft in zyue .aart van • Zwitfethnd dit Werktuig , nevens A een



( * )
een' veerkraglige Wip , waaraan een kopere i Ketel over het vuur hangt, in welke de zoete Melk tot het maaken van. ZwHfcrfche Kaas toebereid wordt, en meer ander gereedfehap afgebeeld (*). Hunne Melk-emmers zyn, van boven in de doorihede omtrent 12, duimen wyd, en van onderen niet wyder dan 4 a 5 duimen, ,wyl zy dezelven op,die wyze onder het- melken beter- tusfehen' de beenen konnen vasthouden. De gewoone melkfters verkiezen dit formaat niet,, 'om' dat de. emmers by het nederzetten lichte!yk omvallen. De Zmtfers zeggen, dat. men, zindelykheidshalve, by het melken het gereedfehap niet op den grond moet zetten, en niets met de hand aanraaken , dan de fpeenen en de - emmers. Ten dien einde hebben zy een melkbankje, het geen zy met riem en gesp achter zich vastmaaken , en het -welk ■ gelyk de bankjens der Straatmakers, op één voetftuk rust, hiermede gaan zy van plaats tot plaats verzitten ■om te melken , zonder hetzelve aanteraaken. Na het 1 melken wordt dit bankjen aan een haak opgehangen, hooger dan een mans lengte, en laager dulden zy geene haaken-of fpykers, : waaraan iets gehangen wordt.
De Melk zygen zy niet door een doek, waarby het overblyvende met de hand moet ■worden uitgewrongen. Zy zetten een houten Melk.emmer zonder bodem , op een houten drieftapel, en ftoppen dezen bodem toe met een foort van zuiver riet ter dikte van 3 duimen, of, wyl men dit riet daar te lande niet vindt , bedienen zy zich ten dien einde van eene in het wild groeiende plant, welke het algemeen Fosfenflaart noemt. Hierdoor lalen zy de Melk loopen.
Hunne Waschkuipen zyn niet zoo diep ah ■de onze, om het gereedfehap des te betei daarin te konnen omkeeren. Hun gereedi'cha]; ■ligt .of flaat nooit, maar wordt aan hooge haaker opgehangen , of in hangende rekken [geborgen ' By 130 ,a ^140 fluks Vee , waarvan '70 a 7* Melkbeesten, - gebruikte de 'mededeeier van di bericht, in Hanover woonende , drie Weder doopers, benevens eenen inlandfchen Hérder wyl hun- de landftreek aldaar minder bekent was ; ' terwyl hy- tot rhetzelfde werk voor diei tyd 7 a. 3 perfonen hadt moeten in het werl ftellen.
(*) Men vindt daarvan ook befchryvingen en af beeldingen in Ücheuchzers Isiner. par Helv. Alpin. regio nes, uit' welk werk wy eerlang een uittrekfel zul len mededeelen betreffende het bearbeiden der Zwit ferfche J£aas. &edaU.'\
De fokkery en behandeling van het Rundvee is in den Elfas bykans de eénige bezigheid, waarvan, deze heden beftaan. Van daar, dat zy eene grondige en uitgeftrekte kennis hebben van de behandeling en geneezing der Runderen , en men moet zich verwonderen over de juistheid der grondregelen , volgends welken zy deze hunne wetenfehap beoefenen. -By de gebooorte van een Kalf beftrooyen zy ..hetzelve met Zout, .en laten het zoo lang voor, dij 'Koe„liggen, tot dat .deze het fchoon : en droog gelikt heeft. Vervolgends binden zy hetzelve r terftond aan de Kalverkrib, en laten het tweemaal daags,' des morgens en 'savonds, zuigen doch telkens by drie tusfchenpüzin-gen, en flegts zoo veel als zy oordeelen naar deszelfs grootte nodig te zyn, op dat het zich niet overlaade ; waarna zy het weder vastbinden. Door dit vroeg binden der Kalveren wennen zy hun Vee van jongs af om vastgebonden te zyn , ten einde het Vee, grooter wordende, zynen hoeder niet ontloope , elkander niet bezoedele, noch aflekke, geene hairen van elkander binnen llikke, en op dat de Kalvers , by het losloopen door de Stal, elkander of zich zelve door fpringen en trappen niet benadeelen-, maar door ftille rust, (welke voor alle eerstgeborene Schepfelèn, die meer ilaapen dan waaken moeten, hoogstnuttig is) te beter groeien. Of men een Kalf zal fpeenen en aanhouden, wordt beflist door het onderzoek, of het gezond, lievig van knooken, behoorlyk gekouleurd en getekend, en ter rechter tyd aevvorpen zy? — Dit alles zoo zynde, moet het Kalf gedurende de eerstvolgende 14 dagen op de gezette tyden nog even dezelfde hoeveelheid Melk drinken, als het' te vooren gezogen heeft, en zulks wederom met 3 tusichenpozingen. In de daarop volgende 14 dagen wordt er dagelyks zoo veel water by de Melk gevoegd, dat het Kalf, 6 weeken oud zynde, niet dan water-te drin' ken kryge , het geen op de gewoone wyze : wordt toegediend, terwyl men hetzelve intus■ fchen hééft leeren Hooy eeten, door zulks tweemaal daags voortewerpen. By ieder maal i Melk • en water, of water alleen, wordt zoo 1 veel Zout gedaan , als men tusfehen twee. • vingers kan houden. — Het allerbeste Hooy, waarin zich de beste kruiden bevinden, vyordt voor de Kalveren uitgekozen , en in hunne ryven gedaan, zelfs meer dan zy op konnen, niet om ze te overvoeren, maar op dat zy 1 er het beste konnen uitzoeken, blyvende het . overfchot voor de oudere beesten. ' Geen Meel, afval van het Koorn, Raapkoeken, Hui, noch
eeni-



C 3' )
eenige warme pap , die menig gering Landman , om zyn Kalfjen recht goed te doen, hetzelve voedert, kortom niets' dan fchoon water en best Hooy . wordt den Speenkalveren gegeeven. By eene al te weeklyke opvoeding krygen de Kalvers dikke buiken (hetzelfde ongemak dat dikwyls by Kinderen , die veel meelpap gebruiken, plaats grypt) verftoppinpen, fehurft, ongedierte, doorloop, en meer andere ongemakken; zy blyven, het leven er afbrengende, zwakke verpodde fchepfels, die met dan na a of 3 maal geweid te zyn, tot beter ftaat komen, en dan nog niet de behoorlyke grootte en fterkte verkryp-en. De benchtgeever verzekert, dat zyne eenjarige Kalvers , op deze wyze behandeld , reeds zoo groot waren als zyne tweejarige Vaerfen, die hem veel meer gelds gekost hadden. — Speenkalvers bleven in het leven ; één der i zelven werdt zeer ziek, doch genas weder. - 1 Zoodra er genoegzaam gras op het veld en ; het weder niet al te ftreng is, . worden de < Kalvers gehoed, en in de eerfte weeken kort 1 voor het uitdryven een weinig met Hooi se- yoederd; bovendien geeft men hen, gelvk al t het Hoornvee, zoo des morgens als 'savonds, 1 ten mmften éénmaal 's daags, naar de even- i redigheid van 3 a 4 vingergreepen Zout voor 1 een volwasfen beest, het geen men hun ] fpaarzaamheidshalve , in den mond fteekt , v gaande het geheele jaar door daar mede voord. - 1 De Kalve/hoeder ontvangt geen hond by zich- c' hy moet de Kalveren vry ver uit elkander n laten weiden, fchadelyke vogtige plaatfen v^r-' h myden , als er goed gras is, dezelve niet voorddryven, ze laten rusten als zy dit wil- t len doen, en 'savonds tegen 6 uur, ten min- h ften by eene fterk benevelde lucht, er mede n t'huis komen. v By het afneemen der weide in den Herfst d vermindert de trek der Kalveren tot het'eeteV s en deze jaarige Pinkkalvers worden tot aan d het voorjaar toe, zoo fpaarzaam als moo"lvk / is, gevoederd. Omftreeks 6 uur des morgens u krygen 2y ongeveer elk 2 kort Sroo" of ti Kaf Qkrumm Sirolt) , waarop men hen laat o zuipen; daarna geeft men hun nog 1 fg Stroo & van allerlei aart, en 'savonds ontvangen zy E wederom even zoo veel als 's morgens —- v In dien tusfchentyd wordt de Stal, buiten L noodzake niet geopend, maar het Vee rust k< Met het aankomend voorjaar worden dez<* Pin' z\ ken met het overig guisd Vee afzondeii.yk, hc en niet met de Melkkoeyën, gehoed [of is de weide gedaan] ; wyl het guisd Vee tusfehen ib beiden, gelyk de Schaapen, gezaamenlyk gaat ro
liggen;, en akkers en weiden bemest, en wvF bovendien dit jonge Vee te vlug, en te onrustig is voor de Melkkoeyën, welke zy het beste gras voor den voet wegfeheeren, en die des te beter vaareri , hoe ïtiller zv weiden konnen. J
[Het overige in N°. 55.]
Eenige Kundigheden aangaande den LEYSTEEN, als HANDELS-ARTIKEL beschouwd.
Leyfteen, Lat. Arde/la, Schistus, Fr. ArdoiCe )f Schiste, Hoogd. Schiefer, noemt men eeïen donkerblaauwen, groen-, rood-, geelachigen, of donkerbruinen Steen, die week van tart is en zich gemaklyk in dunne fchyven >f ichilfers laat fplitfen, en zoo' tot het ineggen van Tafelbladen, tót Schryfieyën enz. ;ebruikt wordt. Dezelve pleeg in vroegere' yden bykans algemeen tot het beleggen der luisdaken gebruikt te worden, en fchoon de nvoering der Pannen, als veel goedkooper, ueraan veel afbreuk gedaan hebbed ontbreekt et nog niet aan groote en openbaare gebouwen, welke met Leyè'11 gedekt zyn'; Het .eyè'ndak is wel duurder, maar tevens veel igter en beftendiger dan dat der Pannen; ïen vindt zelfs zommige landftreeken. waar etzelve nog zeer gemeenzaam is. In Frankryk wordt voórnaarhfyk in den omek van, Jngers in Anjou eene verbazende □eveelheid Leyfteen gegraven, en van daar aar Parys, Roven., de Franfche Eilanden enz. erzonden. De plaatfen, waar men in Anfou e beste foorten verzamelt, zyn Trelaze en Uraux, twee uuren van Angcrs af, muntene aldaar voornaamlyk uit de Leygroeven van mts - Carraux en la None, De Leyfteenen it de groeven te Jouvenciére. du-Bois en Pet-Bots zyn wel even donker van couleur en ? Jfö °°g even zoo goed als de eerften, 3Ch in het bewerken zyn zy te hard en.ftue. et Leyfteemverk te Fillechicn in het Kerïpel tn -St. Leonard is desgelyks beroemd. De eyè'n van Meziéres zyn reeds weeker en bree■n of fchiiveren af. Die omftreeks Charleyille n op zich zelve zeer goed, 'maar misfen t donkerblaauw of zwart der anderen. De Franfche Leyfteen wordt in verf'cinllende prten verdeeld, b. v. in Poil youx of vaalode, gros mir' of donker zwarte, poil noirj a gros-



e 4 >
erosfimire, canto forte, en canto fine. Van fe afvallende brokken maakt men wederom drie andere foorten, die men Tot lette, Cattellette of Carlette, en Fendis■ noemt.
^«Ttf Cö/f«« is de foort, die het meest tot dekking der Koepels van Kerken en Toorens gebruikt wordt. Men maakt deze_ Leyen uit fteenklompen en brokken, die eemgszms krom gebogen zyn, weshalven zy ook tot zoodanig een gebruik uitnemend gefchikt zyn Zy komen zeldzamer voor dan andere foorten. De Carlette is de kleinfte foort van Leyfteen, die hier voorkomt. .. .
De fvnfte en beste Leyen-plaaten gaan naai Parys en Rouèn ; de Ardoife grosfe noire en andere gemeene iborten, worden meestal naai Qtaino en de landftreek tusfehen SauMur en Orleans verzonden. _
' Poil noir en Poil gros notr verzendt men Daar Nantes en de Landen aan de Loire ge-
De twee foorten Carrée fine en Canto fort, gaan meestal buiten 's lands. De eerfte ï.s i; f n duimen br.eed en hoog, by de. diktf ééner lyn. De Carrée forte heeft de le.ngt< van 10 a- n, de breedte van 6! a 7 duim en de dikte van 2 lynen..
Deze Leyën worden by het 100, het 1.000 of ook' wel by partyën Qfourniiares) verkogt houdende deze laatften 2.1,coo ftuks.. Wannee de aflevering uit. de groeven zelve geichiedt krvst de kooper op ieder honderd 10 fluk toe, tot fchadeloos.ftelling voor de Leyen «laaien die, gelyk. maar al. te veel gebeurt door het. ftooten, der. voertuigen br.eeke Mochten.. . . . .>_• y.
Men rekent, dat m Anpu jaarlyks te minfte 100. raillioenen ftukken Leyfteen gebn ken worden.
Frankryk heeft nog meer andere Leyei groeven omftreeks Sedan in Champagne, nab Condé, la Jaille, Juvigne für Loire en Uu zeau -Gouthier ,. onder welken alleen die va Sedan yverig bearbeid wordt,, gaande de. ovi rigen zeer flaauw. — Voords zyn er ook 1 Blanquercy in Nörmandie.,. te. FJee en Jailh loon in Anfou, te Fumay in Henegouwen, . Montherme.. 3 uuren van Mcziéres, en. te M\ rat in Auvergne,
In Buhschlani leveren het Gfaaffchap Man fcld, Bohemen, Saxen. Coburg, en voornaamlj Sonnenberg*, Leyën in groote menigte op. . het Saxen Coburgfche. vooral: zyn lehooi ' groeven, uit welker fteenen men de Leyê: bladen of plaaten maakt, waarvan jaarlyksc «•enige honderd, duizenden., naai. alle, oordt
der wereld verzonden woraen. uc mkuc fchilfers, waarvan geene plaaten vallen konnen , worden tot Dakleyen vervaardigd. De. Sonnenbergfche Leyfteen heeft boven de andere foorten dit vooruit, dat dezelve geene zoutdeelen noch zwavelerts bevat, welke anders, door lucht en water ontbonden, de hegtnagels of fpykers die de Leyën vasthouden., aantast en verteert; dezelve fpringt ook niet , fchoon men die in het vuar werpe, het geen by ongevallen van brand zeer voordeelig is. — Byzonder eigen aan dezen oord is eene gravery van Griffelfteen, zoo dat. ook voor deelders gemaakte Leyën de benodigde Griffels van hier moeten ontboden worden. Hiertoe naamlyk wordt een zeer vaste, uit de fynfte ftofdeelen zaamgeltelde fleen. vereischt, ten einde men zonder haften op de. Leyën er me-de konne fchryven. — De fleen moet, uitgegraven zynde.,. tegen het uitdroegen in vogtige kelders bewaard worden, waarna dezelve. \ even gelyk het hout gefpleten, en door fcha, ven in de gedaante van Griffels gevormd : wordt. Men. kan dezelve ook draaien, en van i dezen fleen allerlei, fyn werk maaken. , Omftreeks- Commotau in Bohemen wint. men. uit de Leyfteen veel Aluin.. In Italië wordt de zwartgraauwe Leyfteen, uit het Genueefche, en die van Pietra Santar in het Florentynfche, welke verfchillende cou, leuren bezit, fterk gezogt. s Ook Schotland levert eene verbazende, me-
- nigte van Leyfteen op in ftukken van 14 tot. , 18 duim hoog,' en 6 tot 9 duim breed. Jaar1 lyks worden van daar raillioenen (tukken over-
- Zee naar Engeland, Noorwegen, Canada en de-, n ïïfestrlndïèn. uitgevoerd,.
1-
1-
V HÖE men,- in a lilt e soorten van.
'~ G HITS EN en CATOENEN, de
" VALSCHE COULEUR EN van
e de EGTEN onderkennen-kan..
e Het kan veelen onzer Lezeren niet onaant- genaam zyn, dat wy van tyd tot tyd ook iets ten nutte der bevallige. Sèxe , . welke zoo s- veel belang heeft by en zoo veel "'vloed ■ op k de huislyke Oeconomie, in ons Dagblad/plaatn fen. Thands. willen wy ' Haar-eenige eenvou1e wige middelen aan de hand geeven, om zich l- voor bedriegeryen van het baarddragend geil flagt in het fluk van dca.kleenen. Haudel. tent konnen hoeden,.
Er



( 5 )
br zyn tweeerlei manieren, om de egtheid oer couleuren in Chitfen, Catoenen enz. te beproeven , t, w. eene natuurlyke en eene k'onstmatige manier. — De eerstgenoemde be ftaat daarin, dat men een daal van het goed, welk men beproeven wil, aan lucht, regen, en zon blootftelle; behoudt hetzelve geduurende 8 dagen, dat het aldus ter bleek ligt, zyne couleuren, dan zyn die voorzeker vast; maar verbleeken dezeLve in dien tusfehentyd, dan zyn ze valsch..
De konstmatige manier werkt fpoedigcr, en is daarom over liet geheel te verkiezen. — Vooraf moeten wy aanmerken, dat het helder licht geel en groen zelden of nooit een vaste couleur is, dan alleen in eenige byzonderè Engelfche Chitfen van % el breed. — Wil men nu eenige couleur beproeven, dan kan men de volgende handgreepen daaitoe gebruiken.
Men ontbinde een kleene hoeveelheid Zeep , in kookend water, en wasfche daarin zoo heet mooglyk het ftaal. - Is de couleur,, die daar door verandert, rood", dan is dezelve valsch, en zal ook terftond in de lucht verfchicten. Ontlaat zich het zwart, het blykt dan mede onecht te zyn. Maar zo de couleuren zich > houden, brengt men hetzelfde ftaal, na het ] vooraf in icho< regenwater te hebben uitgefpoeld, in een weinig Wynazyn, en hierdoor ontdekken zich weldra de verdere gebrekenHet Paars, onvast zynde , verdwynt oogenbliklyk in dit zuur; even zoo gaat het met groen en geel, doch daaromtrent geldt onze boven gemaakte aanmerking.. I's het rood in Zeepwater verbleekt, welligt zal liet in de Azyn weder opkomen, dan dit is voor deskundigen een bewys te meer voor deszelfs onè'gtheid, want het Azynzuur doet hier eenigermate dezelfde werking als onze Dampkringslucht, het ontbindt naamlyk die verwdéelen, welke zich in den draad des Catoens niet hebben konnen indringen, en welke dus reeds door de Zeep waren losgemaakt, en bet flurpt door eene byzondere hoedanigheid, die het zuur bezit, die zelfde deelenop, waarvan , de \ draad dus beroofd wordt. h
Vaste couleuren derhalven, moeten zich zoo f wel in zuuren als in zeepmengfel of loogzou- r ten ftaande houden. — Aile couleuren, die t zich in één van beiden verliezen, zyn val'sch, en tegen zon, lucht en regen niet beftand. — \ Dat zich onze Vrouwen van deze eenvouwige v en onkostbare hulpmiddelen bedienen,. en zy \ zullen er haar voordeel by. vinden-' £
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
KOOPHANDELS-CABINET van
den Pakhuismeester OEZEL té POTSDAM.
Deze kundige Handelaar, Medelid van d& Oeconomifche Maatfchappy aldaar, door zyne reizen in Duitschland', Holland, Engeland, Denemarken , Zweeden en Rusland zich eenengrooten voorraad van mercanteele kundighedenverworven hebbende, en dezelven willende lanleggen ten algemeenen nutte-, heeft zich' ?en plan gevormd -ter oprichting van een Han~iels-Cabinet, en heeft hetzelve, ten genoegen.; wan allen , die het bezigtigden, zeer gelukkig :ot: ftand gebragt.
Dit Cabinet- beftaat in eene niet zeer omlagtige en weinig plaats inneemende kas , /oorzien met 112 fchuiflaaden, in ieder vanvelke wederom 40 afdeelingen of vierkanteïokjens zyn, waarin men vindt:
1. Alle mooglyk e Materiaalen of ruuwe, on-bewerkte ftofien, zoo als die, onmiddelyk' uit de hand- der Natuur ontvangen, in den Handel komen, ih zoo verre zy tot hiertoe bekend zyn.
2. Alle in den Handel voorkomende Wortels, Kruiden, Bloemen, Basten of Schorsfen , Zaaden, Zouten enz..
3.? Alle bekende edele en bastard-edele Ge¬
iteenten, ruuwe en gefiepene Marmers, in- en uitlandfcbe Houtfoorten, Verwen, Metaalen enz;
4. Alle vloeibare ftoffen, waaronder 250; foorten van Wyn, alle Konst-Olyen, gemeene Olyen, Spiritusfën, Minerale Wateren, Vernisfen, Edikzuuren', Inkten enz.
Alle deze artikels, welke het onmoogiyk is* ier breeder optenoemen, zyn in eene Syste- ■ mtifche orde, volgends de drie Ryken der latuur, gerangfehikt, en in ieder Kyk treft ren de daaronder vallende zaaken in eene' Ufhabétifche orde aan.
De vloeiftoffen bevinden zich in' fyn gefleene met Goud verfierde Flacons; de zouten,, ergiften, en andere dingen die de' gezond-' eid benadecien konnen, zyn befloten in! dubele Horlogie-glazen, die zeer fraai t'zaamelymd zyn, zoo dat de vlöeibaarfte artikels
A 3^ zelfs,',



C 6 )
zelfs, die anders fpoedig bederven, jaaren lang konnen goed blyven.
By ieder foort van goed is , op den rand van het kastje, waarin hetzelve bewaard wordt,, deszciis verfchillende benaming, Vade/ianrï,- nut, e#< gewoone prys aangetekend, weshaiven dit Cabinet voor ieder een, inzonderheid voor beminnaars der Natuurlyke Historie, cn voor aankomelingen in den Koophandel,' eene ongemeen nuttige ftudie kan opleveren.
Daar nu de Heer Oczel zich in ftaat vindt, foortgelyke Cabinetten met weinige kosten en moeite -te vermenigvuldigen , biedt hy aan, uezelven op zeer billyke voorwaarden te bezorgen aan"" de gcenen die zich daartoe door gefrankeerde brieven aan hem zouden mogen melden.
[Zou een foortgelyk Cabinet niet een vry nuttiger gefchenk aan onze vermogende Hol landfche Kooplieden aan hunne Zoons, die zy tot de Commercie opleiden, konnen opleveren, dan wel die weinig betekenende, veel gelds kostende, en den geest van weelde en verkwisting uitlokkende' toerustingen, waar mede wy thands onze meeste Jonge Hcertjcns begiftigd zien ? — Indedaad, er gaat menig bejaard Koopman ter Beurfe, die ook nog we] een fnipperuurtje aan de laden van O ezels Ga biiiet, in de plaats van aan de fpeeltafel oj elders > befteeden mocht. Proviciat! Reda&eur.\
j ———
Nader VERSLAG van de MAAT SCHAPPY ter BEVORDERING van den LANDBOUW, met be
trekking tot de PAPAVER'
ï OLY.
P. Haak aan de Maatfchappy toegezondei hebbende eenige Monitors of Proeven deze; Oly, en de Maatfchappy hare Commisfie ver zogt hebbende, daaromtrent een naauwkeifrij onderzoek en veillag te doen, bericht dezelv( by dit haar rapport zaaklyk het volgende waarby wy meenen'dat ook het algemeen eei wezenlyk belang heeft.
„ De Papaver- of Heul-Oly wordt op eei aantal plaatfen in Frankryk, Braband en Vlaan deren, in groote hoeveelheid, niet alleen to eigen gebruik , gecultiveerd , maar ook bj duizende vaten uitgevoerd, en is hier te lan de, fchoon onbekend, in vry algemeen ge
bruik. — Het ware derhalveii te wenfehen , dat ook deze Culture in ons Land zoodanig kon worden gevestigd, dat onze uitvoer daardoor vermeerderd, Je behoefte van invoer althands verminderd, en aan de kwynende Trafiek der Oly-Molens een nieuw leven mocht |gegeeven worden."
j „ Dan, zal men deze Cultuur aanmoedigen, dan tmoet de Oly in gebruik voor menfehen, J zoo min als de Koeken voor het Vee, niet jfchadelyk aan de gezondheid zyn; en ten dien opzïgtë wordt men door het onderzoek en bericht der Commisfie volkomen gerust gefield.'' „ Reeds in den aanvang dezer Eeuwe verwekte de belangrykheid van dit product, in Frankryk zoodanige twisten over de niet of al 1'chadelykheid van hetzelve , dat het Gouvernement • meer dan ééns moest [tusfehenbeiden komen, en dit verfchil beflisfen. — De beftryders der Papaver-Oly beweerden dat dezelve, als fiaapwekkende en verdoovende, voor de gezondheid nadeelig was , als wordende uit 'de bol of bast de Opium getrokken , beweerende zy dus, dat diezelfde eigenfehap ook in het Zaad huisveste ; bovendien meenden zy, dat deze Oly opdroogende ware, en dus eeniglyk bruikbaar Voor Schilder-Oly. — Hiertegen beweerde men van den anderen kant, dat het uit menigvuldige proeven bleek, dat
• deze Oly voor mensch noch beest geenszins I fchadelyk ware , maar veeleer eene voedende
kragt bezat. Dat de Romeinen reeds in hunne tafelgebakken daarvan algemeen gebruik maakten. Dat het Zaad zoo min iets gemeens hadt met de kragt der fchil , als het fap met de
■ fchil der Oranje- of Chinafche Appelen. Dat : de Papaver - Oly, als zoet van fmaak , zich
alleszins ten gebruike aanprees, en dat dezelve niet eer verftyfde, dan in eene koude van 15 graden van Reaumur, en 3 onder o van Fahrenheii, het geen misfehieu de reden is waarom zy niet goed brandt in eene lamp; dat zy voords. veel vaste lucht in zich be-
■ vattede, en, fchoon lang bewaard, niet fterk
■ wordt, grenzende dus het naast aan de, fyne ; Huile de Proyencc, eu zeer gefchikt, om.,des: zelfs fterken fmaak, daarvan aangedaan zynde, , te leenigen. Dat deze Oly dus boven de No1 ten- Amandel- en Beuken-Oly te verkiezen
was, zonder dat zich fchyn of fchaduw van 1 eenig flaapwekkend vermogen daarin opdeedr."
„ Te midden van dezen twist viel de harde t winter van 1709 in, die de Olyven en andere
Olyachtige Boomen zeer geteisterd hebbende,
• tot de byfoorten deedt toevlugt neemen; wel-
■ dra bevondt men dat geen derzelven gelyk l ftondt



C 7 )
ftondt met de Oly uit roode, witte en zwarte Papavers , die men tot lenging van de nog overige Boom-Oly, met bymenging van \, f a \, gebruikte. Toen men dezelve enkel en onvermengd verkopen wilde, verzetteden zich de tegenltanders daartegen , en dit gaf aanleiding, dat de.zaak aan de Geneeskundige Faculteit te Parys verzonden werdt. 40 Beroemde Geneesheeren onderzogten ' dus deze Oly, en verzekerden by hun bericht flellig, dat dezelve niets fchadelyks noch gecstverdoovends in. zich bevattede. Niettemin wist men by vonnis van het Chatelet, in 1718 te,vérkrygen, dat geene Heul-Oly, op eene boete van L. 30CO , mogt verkogt worden. Dan J 1 deze. wet "iet opgevolgd, wordende, werdt in Ï735 geboden den aanwezig zynden voorraad daarvan door het. bymengen eener hoeveelheid ExtraSt van Terbemyn voor menfehen onbruikbaar te maaken; men heeft dit bevel meermalen herhaald,, doch nimmer den geheimen verkoop der Papaver-Oly konnen fluiten."
„ Eindelyk leverde een Gezelfchap bemin.■naren van den Landbouw in 1773 , na herhaalde, en gunftig uitgevallene proeven in het byzyn der kundigfte Ghimisten ;van Parys, een verzoekfehrift, in, ten betooge' van het nut .eenes vryen handels met dit artikel voor Com.mercie en Landbouw. — Na herhaelde proefneemingen, en gehoorde bedenkingen voor en tegen, befliste de- Medifche Faculteit in 1776 : volkomen gelyk zy in 17x7 gedaan hadt fl en door die van Jiysfcl in 1773 . mede gefchied was. — Zedert dien tyd is de Handel hiermede in Frankryk en Braband vrygefteld gebleven, en meer en meer in bloei geraakt, zoo dat zy thands een voornaam deel van den 1 welvaard dezer Landen oplevert en duizenden '. werk verfch-aft; ook wordt deze Oly reeds . ■in het Noorden van Frankryk door de Z^ep- 1 zieders gebruikt in de plaats van Boom-Oly;' terwyl in Braband de Koeken, daarvan gefla- 1 gen, met goed gevolg aan het Vee gevoederd \ worden." j"
„ De Commisfie befluit hieruit, dat dit artikel , als niet fchadelyk , maar zeer voordeehg zynde, de aandagt der Maatfchappy t byzonder verdient. — Zy'verfchoont 'zich, by .mangel van genoegzame proeven, voor als nog van een verflag omtrent het Landbouwkundige dezer Cultuur, en van het onderzoek of ook in onze gronden en climaat dit 6 Product zal willen groeyen, en zo ja, welke gronden daartoe het best gefchikt zyn? meenende zy in tusfehen, dat dit zeer wel zal 6 gaan, en van groot nut konnen zyn, vooral,
wanneer een ftrenge winter, gelyk thands, het Raapzaad en Lynzaad heeft doodgevrozen. Voords of het gewonnen zaad en de Oly, yergelykenderwyze , in ons Land flegter of beter zyn , dan in Frankryk en Braband ? voor welke gebruiken dezelve wel byzonder zou konnen dienen? .Hoe veel of minder dezelve , by andere Olyen gerekend, de gebruikers zoude kosten? erz.""
„ Alleenlyk bericht zy van het kleene ,Monfter oly, haar ter onderzoek gegceven , 'dat dezelve, als minder waterdeelcn bevattende , ongevoeliger is voor de koude, dan de gemeene Boom-Oly ; dat zy, als goedkoper zynde, zeer .wel by de 'fpvs gebruikt'.en voor de Zeepziederyen gebezigd "zoudd konnen worden; dat zy voor de Schilders boven de LynOly verkieslyk is-, als. bewarende beter de fchoonheid der couleuren, en by 't opdroogen minder geele korst nalatende. Schoon het ook waar is, dat zy zoo ras niet opdroogt.— Waaruit zy dan befluit: dat de zaak, Geneeskundig befchouwd, onfchadelyk is, Commercieel van groot belang, — én dus -Land' bouwkundig een nader onderzoek verdient." .
Het eenparig goedgekeurd befluit der Maatfchappy op dit rapport heeft dan ook aaiir leiding gegeeven tot het uitfehryven der Prysvraag, daaromtrent, te vinden in N°. 52. bladz. 412, 413.
NATIONALE L O TER YEN.
^ In de 5de en 6de of laatfle Week van'de zesde -las^ der 9ofte Oeneraliteits, nu Bataaffche u.O 1 ER Y, welke is beginnen te trekken op Maandag den 1 July, Zyn verder uitgetrokken ie volgende Nos. eu voorname Piyzen:
)7fie Lyst No. 84E3 met ƒ 1250 :9fie —_ jNJo. 52;709 _ . 500Q
8909 3°ooPnemie.
31911 _ . 6ooco
- L, I45^6 3000 Pncmie.
ofte No. 40446 — . 5000 Pramie.
1275 — . iooooo Hoogfte Lot, '
990 5000 Pramie. -
so374 • 7500 Pramie,
ry&'LystNo. 7980 met ƒ 1000
14694 1000
_ _ 4439 — - 1250
ijle . No. 44664 __. - 2000
I ' 54*7 • icoo .
ZEE-



C 8 3
ZEETYDING.
Berichten
In een Brief van /Vzro, in dato 2 July, wordt gêmeld: dat de confiscatie te Gibraltar van het opgebragte Schip Nieuftad, Kapt. /ƒ. Aibers, van &V///e« naar Hamburg gedestineerd, benevens deszelfs lading, niet alleen van daar geconfirmeerd werd, maar zelfs, dat een Engelsch Kapitein, na dat hy de Deenfche Vlag van boord had weggehaald, en daar voor een Engelfche in .de plaats gefield, zich met geweld meester van het Schip en lading had gemaakt; zoo dat aan den Kapitein geene keuze werd gelaten, dan hetzelve onder protest .te verlaten.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Van den 29 Mey tot den 10 July 1. 1. zyn te Mallaga opgebragt het Americaanfche Schip Patty, Kapt. A. Campbel, van Palermo naar Hamburg.; de Deenfche Schepen Minerva, Kapt. P. Loremfe, van Gallipoly naar Hamburg; Fortuna, Kapt. P. P. Fasmer, van Zanten naar Hamburg, dezelve is prysverklaard; de Stad Altona, Kapt. K. Janfen, van Embden naar Mallaga; Maria Charlotta, Kapt. Zoetelief, van Trieste mm Hamburg, eu Geertruida Helena, Kapt. D. Dedichem, van Drontheim naar Livomo, dezelve is door de Engelfchen genomen geweest, doch door de Franfetien hernomen; de zweedfche Schepen Confidenco, Kapt. D. Brenmehl Junior, van Mesfina en Palermo naar Hamburg; Charlotta, Kapt. M. Zuist, van Livomo, Tunis en Algiers naar Hamburg,, en Gustaaf Adolph , Kapt. H. Lundfon, van Trieste naar Lisfabon gedestineerd , dezelve is prysverklaard.
In Tarmouth zyn opgebragt de Schepen Mars, Kapt. J. C. Reinlrock, van Bordeaux naar Hamburg; Aniher, Kapt. Reems, van Hamburg herwaards, Sufan and Polly, Kapt. Taylor, van AV</ƒ/£ naar Rotterdam; de goede Harmonie, Kapt. de Vries, van Hamburg naar Dieppe, en Ciaries, Kapt. f/e^, van Sayannah naar Embden gedestineerd. •—• In Douvres het Schip Saturnus, Kapt. G. D. Eggers, van Bordeaux naar Steitin gedes tineerd. —- In Portsmouih het Schip Floreminus, Kapt. PI.ewt.on, van Cadix. — Te Gibraltar het Schip Liberty, Kapt. Bruhn, yan Valemia naar Ahona gedestineerd.
Door het 'Tribunal te zyn vrygefproken de Deenfche Schépen tffo ïïöye, Kapt. Dorum, Louifa Augusta, Kapt. 4Tw?/>, en -*w<?j C'//*r-
Te Amfterdam, by C. CO VE NS, Doei- en Kunstverkoper op den Vygcndam.
to, Kapt. Braven, en is prysverklaard liet Schip Frieden, Kapt. Stof els.
Te Aïgoj is vrygegeeven het Schip afe Vriend* fchap, Kapt. Jr. Barends, van hier naar Lisfabon gedestineerd, een groot gedeelte der vracht is betaald, zonder vergoeding van onkosten, doch de lading is prysverklaard.
Van het vonnis van het Tribunal Civil te Nantes, waarby de lading van het Schip Gamle Kenners . gevoerd by Kapt. C. H. Benjamin, vry verklaard is, is door de Kaper voor het Tribunal de Casfalion te Parys geappelleerd.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Kapt. F. Jacobs, den eerften Augustus , door lekkagie en verlies van Zeilen, in Texel binnen gekomen, moet naar Embden.
Den 2, 3, en 4 Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W. en Z. W.
Den 5. Door de harde wind geen Postfchuit aangekomen. De Wind Z. W.
Den 1 Augustus. In 't Vlie binnen B. J. Brons, van Bordeaux, dezelve komt binnen door fchade. Uitgezeild J. Volkers, naar fa Oostzee, IV. Madfen en T. Edes, naar Noorwogen. De Wind W.Z. W.
Den 2. Niets gepasfeerd. Oe Wind Z. W.
Den 3. Uitgezeild A. Alberlus, naar Antwerpen; C.Pieiers, naar Noorwegen. De Wind Z.W.
Helvoetfluis.
Den 31 July. 1, 2, 3 en 4 Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind Z. Z. W. en Z. W.
Brielie,
Den 31 July. Heden morgen was er weder een Engelfche Kotter voor de wal. De Wind
z. z. w.
Den 1 Augustus. Heden arriveerde A. Jacobs, de Jonge Willem, van Embden naar Londen, als bylegger. De Wind Z. W.
Den 2. Gisteren nademiddag is er een Kof en een Galjas uit den Noorden komen zeilen, dezelve zyn benoorden de Maas, by den hoek van Hólland ten anker gekomen; wegens het Noord Tey en met Zon ondergang weder onder zeil gegaan om in de Goeree binnen te komen, waarop" een Engelfche Logger uit de West is gekomen, die beide Schepen aan boord heeft gelegen, en met dezelve van de Maas gezeild is; denkelyk heeft hy dezelve genomen. De Wind West.



N°- 54-
ïo Augustus i7pp«
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andert middelen van befiaan. *
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Over de BEHANDELING en OPPASSING van het RUNDVEE op zeker LANDGOED in HA-
NOVER, door zoogenaamde
WEDERDOOPERS bewoond. (Vervolg en flot van N°. 53. bladz. 3.)
Zoo veel men kan, verhoedt men het dat de Runders op haar tweede jaar niet kalveren wyl dit derzelver groei belet, zwakke Kalveren geeft, en 4 ftuks dezer jonge Kalfkoeijcn niet zoo veel Melk geeven, als eene die op haar 3e, of nog beter op haar 4e jaar; kalft. Voor de eerftemaal laten de Wederdoo-j •pers eene Koe liever door eenen 2 a 3 jaari-' gen Springftier of Bul befpnngen , dan door! eenen 455 jaarigen, vermids deze laatftel te zwaar valt, en het kalveren,' wegens de grootte der ftukken, de Koeyën te veel benadeelt. .Zoodra. een Vaars Kalf draagt, wordt het hy de oude Koeyën gebonden.
Men laat veel of weinig fpringen, naarmate men veel of weinig Bulkalveren nodig heeft; doorgaands echter neemt men dit getal wat ruim> om, ingeval van misdragt enz., geen gebrek aan goede Stieren te hebben. — Zy zyn ongemeen keurig in het verkiezen van 'Syringftieren, en kennen gaarne derzelver va• II. Deel.
ders en grootvaders. — Zoodanig een Stier moet lang, fterk van knokken zyn, geenen al te dikken kop hebben, noch al te breed van borst zyn, maar zoo veel te fterker van lendenen. De dikkoppige Bullen zyn veelal oorzaak, dat de Koeyën zwaar kalveren en er nadeel van lyden, ook zyn zy ongefchikt om te fpringen, en bederven menig nuk Rund. Zy behouden een Springftier niet gaarne langer dan tot zyn 5e jaar, maar laten hem dan, gefneden zynde, nog eenige jaaren uitgroeiën en voor werk-Os dienen. — Eene Kalf koe laten zy los met- het jong , zo mooglyk op eene vlakte , weiden. Wanneer een Bul ééns goed gefprongen heeft, laten zy dit niet weder doen, om dat zulks voor denzelven zeer nadeelig is, de Koe het niet gemaklyk toelaat, en zo het al gelukt, zwakke Kalvers daarvan pleegen voordtekomen. De gemeene man (in Duitschlancl) verbeeldt zich , dat het niet goed is , zo elke Koe niet ten minften driemaal befprongen wordt, en zou meenen, dat zyne Koeyën benadeeld werden, indien dit minder gefchiedde.
Nooit laten deze lieden eenen Bul fpringen onmiddelyk na dat hy gevoederd is, maar ten minften een uur daarna. Zy verhaalen voorbeelden, dat meermaalen Runders , vooral die op haar tweede jaar en vuurig waren , van een gevoederde Stier befprongen, op de plaats zyn dood gebleven, of zeer ziek geworden.
Het nieuw Kalfvee wordt op de volgende wyze behandeld: Des morgens ten 6 uur worden de Voederkribben uitgeveegd; waarna twee hunner mn linnen zakken, die zy omhangen, en waarin
B zy



zy gcm°en Zout doen, rondgaan , en ieder 1 Koe zoo Vi.el zout in den mond fteeken, als' zy met 3 a 4 vingers konnen vatten. Intusfche 1 draagt de derde het daags te vooren reeds op den grond uitéén geftrooide Hooi in g:oote manden aan, en de meester verdeelt hetzelve zoo , dat ieder Koe op zyn hoogst 4 g| hek-me. Zoodra dit gefchied is, gorden zy ieder zyn melkbankjen aan, en gaan melken, de Melk wordt in een groote Kuip gedaan, waarin een ftok of fte.el ftaat, voorzien van een gefchikt handvatfel, om dien aantevatten. Eer zy gaan melken, leggen zy de ftaart deiKoe tusJ'chen den Melkemmer en hunne linkerknie, op dat zy zeiven noch de Melk daardoor niet befmtt worden. Dan tasten zy met één of twee handen het Uier zoo hoog zy konnen, aan, drukken en kneeden hetzelve een poos, van boven naar beneden, om de Melkvaten te openen, en de Melk vloeibarer te maaken. Zy houden de Speenen vast met gekromde duimen , die in het midden tegen de twee voorrte vingers gedrukt worden, en melken zoo, dat er akyd eene hand hoog fchuim op de Melk in den Emmer ftaat, wordende de Melk in de Kuip gegoten , en op de boven reeds befchrevene wyze doorgezygd. Geduurende het melken heeft ieder ftuk zyn voeder Hooi met veel graagte zoo fchoon opgegeten, dat de Kribben er uitzien, als of zy fchoon geveegd waren, en nu worden zy by 10 a 12 te gelyk losgemaakt , en uit de Stal gebragt om te drinken. In dien tusfehen-, tyd moet de Stalplaats uitgemist en van alle vuilnis gezuiverd worden, waartoe zy een handkarretjen of kruiwagen bezigen. Dit uitmesten en drinken duurt, voor 70 a 80 ftuks Vee, niet langer dan f a | uurs, ten langfte. Na het drinken krygt elke Koe althands niet meer dan 2 Ê6 kort Stroo of Kaf. Het geheele werk van 70 a 80 beesten Zout. en Hooi te geeven, te melken, te drinken, en de Stal uittemesten , is in 2 a af uur afgelopen. Zoodra de beesten het kort Stroo hebben, wordt de Stal toegemaakt, en niemand komt er in buiten noodzaak. Gewoonlyk vindt men. ze dan met de beenen uitgeftrekt liggende te flaapen, en aan deze rust fchryft men bet toe, dat het Vee, anders fpichtig en hoog van beenen, zwaarlyvig wordt en, gelyk men het noemt, gezonken is. — Tegen 6 uur des avonds worden de Voederkribben wederom uitgeveegd , niet wegens het vermorst Stroo , want daarvan blyft in de geheele Stal- geen handvol over, maar uit hoofde van het ltof, •dat. er geftadig.in valt, en zindelykheidshalve;
iaarop wordt weder, gelyk des morgens, Zout ingedeeld , 3 a 4 ég kort Stroo aan ieder ïêek voorgeworpen, gemolken, en de Stal /oor den tyd van ia uuren gefloten. f_Dë abrtie van 4 £g Hooi en 6 gg Stroo voor eder beest, gedurende geheele 24 uuren, êhynt ons toe veel te gering bepaald te zyn. Redaiï.j
Dit is de gewoone wyze van voederen, waarnede zich de Werkosfén en Springftieren ook noeten te vreden houden, en van welke niet tfordt afgegaan , behalven in drie gevallen. Vooreerst, wanneer eene Koe op haar kalven Haat, en begint uittezetten, krygt zy 'savonds in plaats van Stroo weder een paar 68 Hooi, waar na men haar uit een emmer laat drinken, en nog een paar handvollen Hooi, gewoonlyk uit de hand, voedert. Deze byzondere oppasfing duurt tot 8 dagen na het kalven. Ten tweede', wanneer een Springftier dagelyks fpringen moet; in ten derde, wanneer een ftuk Vee ziek wordt, In dit laatfte geval wordt het beest afzonderlyk geplaatst en even gelyke de Koeien , die op haar kalven ftaan, behandeld; Joch de lyderes krygt niets anders dan Hooi, fchoon water, en de nodige geneesmiddelen.
Één der Zwhferfche Wederdoopers flaapt des ïagts in den Stal, om op het kalven te pasen. By het kalven wagt hy den arbeid af, laat alles aan de natuur over, en grypt het aeest niet aan, dan in geval het van zelf liet in de behoorlyke houding geraken kan, if als hy bemerkt, dat het Kalf verkeerd ,igt, of niet regt voorkomt. Alsdan weet hy hetzelve zeer behendig te keeren of regt te leggen. Alle heete Olyën én verhittende" middelen worden vermyd, en inzonderheid het te vroeg aantasten en martelen van het lydend beest.
By de gewoone Landlieden gaat het kalven der beesten vaak verzeld van akelige tooneelen. Wanneer het Kalf niet komen wil, ontftaat er een bang gefchreeuw. Men roept eenige mannen ter hulp, die zich met hefboomen en touwen of zeelen wapenen, en de armen tot aan de elleboogen toe ontblooten. Nu wordt het arme dier veeltyds gemarteld, en het Kalf, er mogen weeën zyn of niet, met touwen afgehaald, waarby doorgaands één van beiden., en niet .zeiden Koe en Kalf beiden, fneuvelen. Gebeurt dit by de nagt, dan is het gefchreeuw en de verwarring nog akeliger', en die Kalvers zyn er doorgaands het best aan, die zonder het byzyn en de hulp van eenig mensen ter wereld komen. — In één jaar zyn op één Landgoed, onder da
be»



behandeling der Wederdoopers, 139 Kalveren gelukkig geworpen, zonder eenig het minfte verlies, behalven dat van ééne Koe, die een zoogenaamd Spekkalf ter wereld bragt, het geen 90 ee woog, en flegts twee uuren leerde. De moeder , inwendig bezeerd, kreeg zulk eene llorting, dat geene wel aangebragte geneesmiddelen noch klisteeren de ontfteking konden voorkomen. — Wanneer het Kalf geboren is, wordt het op de voorheen gemelde wyze behandeld; by de Koe wagt men de nageboorte behoorlyk af, en geeft haar intusfchen niet anders dan goed Hooi en fchoon water , waarvan de kilfte koude is weggenomen. Geene geneesmiddelen worden zonder noodzake gebruikt. Van Haringen, in de keel geftoken , van ftukken Brood met Boter gefineerd, van Oly, Meeldranken, vette warme Bierfoepen enz. komt er niets in. — Een zeker Boer van Hildetheim , die door zynen Heer naar dit Landgoed gezonden was cm de behandeling van de Wederdoopers te leeren, hoorende dat alles by hun aankwam op orde en matigheid, bleef er flegts 3 uuren, vertrok weder in ftilte, en kwam t'huis met het bericht : dat het by hun zoo niet gaan kon. rMen ziet hieruit, dat eene ftyfhoofdige verflaafdheid aan het oude gebruik en gebrek ook by den Duitfchen Boer, zoo wel als by den onzen, heerfchende is. Hoe veele foortgelyke voorbeelden ontmoet men nog in ons Vaderland! Redact.']
Naarmate het Vee meer eet, laten de Wederdoopers hetzelve ook meer drinken, doek alleen fchoon water. Het voeder te fnyder houden zy voor al te kostbaar en niet nuttig, Zv zeggen, het Vee eet er meer van, zonder dat het meer voedfel bekome ; het her kaauwt gefneden voeder minder dan ongefne den, wyl het eerfte ongekaauwd kan wordei doorgenikt, en zoo doende blyven veele ftroo deelen onverteerd in de maag, en wordei geheel weder uitgeworpen, gelyk men uit d< mest ontdekken kan. Men wint derhalven o\ deze wyze eene aanmerklyke lom aan lhyloon by eene uhgeftrekte Boerdery.
In de Stal, die zeer zindelyk gehoudei wordt, mag geen tocht komen ; zy houdei daarin eene gematigde warmte, zonder eenei Thermometer te gebruiken, weeten zy den ge heelen winter door eene luchtstempering ti onderhouden , die naauwlyks 4 graden onde .en boven de 60 graden van Fahrenheit gaa: zal. Boven in de Stalrauuren zyn openinge: aangebragt met fchuiven er voor, waardoo zy de warmte temperen, en de fchadelyk
uitwazemingen verdryven. Ook verkiezen zy in de Stal der Kalveren een vengfter te hebben , wyl anders de Kalvers , Iteeds in het donker liggende, lichtelyk blind worden. Zy geeven de Kalveren inzonderheid niet te veel warmte, wyl zy anders te licht koude vatten, en eenen doorloop krygen. Hoe nader men by het voorjaar komt, hoe meer zy de Kalveren aan de lucht wennen, op dat de ongewoonte daaraan hun by het buiten komen niet benadeele.
Wanneer de Kalvers voor het eerst in de weide gebragt worden , laten zy die by ftil weder op een ftuk toegemaakten grond rondfprinsen, en in de eerfte dagen blyven zy niet lang "buiten. Zy mogen niet in de weide komen , eer de daauw van het gras is opgetrokken. — Ieder ftuk Vee heeft zyn eigen naam, en is zoo aan den meester gewend, dat hy het, als een hond uit de koppel roepen en by zich lokken kan. Zy dulden m geenen deele, dat men het Vee met honden dryve of jaage, noch ook dat hetzelve getlagen, gefcholden of flegts hard aangefproken worde. Hierdoor, zeggen zy, verfchnkt men het Vee, en dit geeft lichtelyk aanleiding tot het verleggen der Kalveren. Toont zich een beest wederftreevig, dan flaan zy het eenige reizen met eene roede in de lendenen, en het is ongelooflyk , hoe handelbaar het Vee onder hun opzigt is, en hoe weinig de heesten elkander door ftooteu en vegten benadeelen.
Zy laaken zeer de in Duitschland heerfchende gewoonte , om het Vee 's morgens ten 4 en 's avonds ten 8 uur te melken , en beweeren, dat eene Koe geen 16 uuren lang de melk kan inhouden zonder nadeel daarvan te lyden, terwyl de Melk of afloopt, of zuur wordt, of opflaat. Zooveel mooglyk, melken zy 's morgens en 's avonds ten 6 uur, en lai ten het Vee 12 uuren lang rusten, houdende
Ideze rust voor zeer nuttig, terwyl zy het fchadelyk achten , dat men des zomers het Vee 16 uuren lang op de weiden ronddryve.— Eer eene Koe in den zomer gemolken wordt, 1 geeven zy haar, 'smorgens en 'savonds, eene 1 goede vingergreep Zout in. 1 Men zou denken, dat het Vee, na eenen ■ geheelen nagt in de Stal gelegen te hebben, : minder Melk zoude geeven, doch het tegenr deel is waar: het geeft niet alleen 'smorgens 1 een even groot maal als 's avonds , maar de 1 Morgenmelk is nog veel vetter, dan de r Avondrnelk.
i In de weide laten zy het Vee naar eigen B 3 EP^'



C is J
goeddunken grazen , wyd uit elkander gaan, en zoo dikvvyls mooglyk aan zuivere waterleidingen komen , op dat het, vooral op heete dagen, nimmer dorst lyde. In dit geval toch loopt het gevaar van zich te overdrinken , en daarop volgen ongetwyfeld ziektens. Moet het Vee op vogtige gronden-ef op plaatfen weiden , daar flegt water is, dan is het des te meer noodzaaklyk hetzelve aan zuivere bronnen of waters te drenken, ten einde het geen vuil water verzwelge, waardoor wormen ontdaan, en het Kalf lichtelyk verjegd wordt. Afval van Koorn (Schrot^), Olykoeken, Wey, en diergelyke, geeven zy zelfs niet aan Kalfdragende en Meïk - Koeijen, wyl zy dit alles voor de oorzaak van het miskalven en andere ziekten houden. Het Vee overdrinkt zich, en heeft geene goede fpysverteering; behalven dat de Olykoeken-drank , die doorgaands in een groot vat ftaande, verzuurt, de ingewanden met flym overlaadt, en eene wanfmaak geeft aan Boter, Kaas [en Melk], Moeten zy Olykoeken voederen, dan ftampen zy dezelve klein, en geeven ze droog aan de beesten uit de hand , op dat derzelver drank er niet troebel door worde.
Zoodanig is de behandeling der Wederdoopers omtrent het Rundvee. Reinheid , orde, rust , matigheid , gezond voeder en water \ een geregeld Stalbeftuur en eene aanhoudende voedering van het Zout, doen' het Vee gezond en fterk blyven, en met veel minder : kosten dan gewoonlyk grootere voordeden af- i werpen. , Wy moeten nu nog handelen over het toe- ' bereiden der Zwitferfche Kaas, en over hunne 1 geneeswyze der zieke beesten. De eigenaar J van het Hanoversch Landgoed liet flegts in den 1 Zomer deze Kaas maaken, terwyl zulks "sWin- i ters op de gewoone wyze gefchiedde. — 'J en i dien einde wordt de Avondmelk den volgenden morgen afgeroomd , en daarby de verseh ge- r molkene Morgenmelk gegoten , in de boven r fcefchrevene Ketel over het vuur gehangen , I en door een lub van Kalvermaag of wel de c Melk daarvan geftremd. De Kaas , al zoo ge- v ftremd zynde , wordt in een doek in houten h persfen gedaan , en tot 's avonds toe geperst, r Twaalf wecken lang wordt dezelve daaelvks e gezouten, en ve. volgends bewaard, tot zy oud v, genoeg is. e,
De ovei'blyvende zoete Wey wordt nog ééns z. geftremd, en uit dn ftremfeï Smeerkaas ge- z maak*, De Wey, die dan nog overig is , is dient tot fpoeling voor de Varkens-, Joch zo te asea d& Wey nier aadesuaat Jaatflremmai, ver- ei
koopt men dezelve voor een aangename en gezonde drank.
De verfche Boter, die van de zoete Room gemaakt wordt, zouten zy geheel niet , dan alleen wanneer zy moet verzonden worden, in welk geval .de kooper of ontvanger dezelve wederom laat uitwasfchen, en op nieuw naar zyn eigen fmaak zuut of ongezouten gebruikt.
3 ei Boter van zoete Room, fmeeren meer dan
4 ê§ van de zuure, en de fmaak is onvergeiykelyk veel aangenamer.
De Zwiifcrs waagen het niet, om overal hunne Landkaas te maaken, wyl zy niet op alle plaatfen de daartoe benodigde kruiden in genoegzame voorraad en even bruikbaar aantreffen. — Het is ieders zaak niet, deze Kaas te laten maaken, want, wyl dezelve eerst in het tweede jaar goed voor het gebruik is, 'moet men er eene vry aanzienlyke oplage van doen, en lang wagten, eer men ze weder tot geld maaken kan.
De fteller van dit bericht hadt nog geene kennis genoeg verkregen van de kruiden, die deze Wederdoopers gebruiken ter genezing van het Vee, om daaromtrent eenig behoorlyk verlag te konnen mededeelen. Dit alleen kon hy ir van melden.
i °P builen, gezwellen en lichte wonden meeren zy geene vettigheden , noch oude Boter, gelyk anders zoo algemeen in gebruik s ; zy~ bezigen daartoe Azyn , Brandewyn , somtyds met Kampher gemengd, en wasfchen iaarmede het lydend deel. — In verfcheiden revaileu bedienen zy zich van goeden [Rhyn-] Wyn , en inwendig van Rhabarber, Kina , ^sichenbladeren en Schors; doch meestal van Cruiden die het land zelf oplevert. Het bloedaateu van geheele kudden te selyk keuren zy f. Over het geheel hebben zy, by hunne Banier van behandelen, weinig ziek Vee. i
Als men het Vee Zout voeren wil, moet ren zelf oppasfen, dat zulks behoorlyk tweeïaal daags gefchiede. De- Boeren-knegts en 'leiden doen het niet altoos geregeld, en iri at geval is het zeer fchadelyk. Veel Zout 'eert het bederf, terwyl een weinig Zout etzelve aanzet. Men neeme b, v. een ftuk lauw v.eesch, fnyde hetzelve in 3 ftukken, 3 zoute het ééne geheel niet, het tweede een eimg , en het derde zeer fterk , dan zal :rst het ongezoutene, daarna het flaauw gemtene, en lang daarna eerst het fterk gcmtene aan bederf onderhevig worden. Het
derhalven beter geen Zout: voor het Vea : gebruiken, dan zulks nu en dan flegts, 1. dus in geyjngs hoeveelheid:te doen.-
Wan-



C i3 )
Wanneer men de Paarden dagelyks Zout ir geeft, en zy niet moedwillig aan verkoudina worden blootgefteld , krygen zy nooit deïi droes. De kosten van het "Zout voederen zyn niet groot , want voor ieder ftuk Vee heeft men in een geheel jaar niet meer nódig dan 182 loot Zout. —
[VVy hebben dit ftukjen uit een Hoogduhsch werkjen , in 1794 gedrukt, geheel overgenomen; wy weeten zeer wel, dat zommige daarin voorkomende gebruiken by ons niet te ftade konnen komen, en anderen reeds lang hier te Lande aangenomen zyn, dan met dat al vonden wy er ook veel in, dat by ons nog ontbreekt, en het geen ter verbetering van onze Vaderlandfche veetucht en teelt zou konnen worden aangewend, immers beproefd. Wy beveelen daarom dit uittrekfel aan de oplettende overweeging van allen, die zich met het fokken en behandelen van het Rundveehet zy by verkiezing of als beroepsbezigheid , bemoeijen , en wenfehen , . dat zy daarvan een onbevooroordeeld, omzigtig en nuttig gebruik maaken! Rcdaélcur.J
HUISMIDDELEN.
Om de MELK voor het ZUUR. WORDEN of HOTTEN te bê-
waaren.
Men laate daarin eenige droppels ontbonden Wynfteenzout (Oleum Tartarl per deUquium~) vallen, het geen men zeer goedkoop in de Apotheeken bekomen kan ; vervolgends kooke men de Melk op, en zy zal zich in de grootfte hitte eenen geruim en tyd goed houden..
Byzondere Manier van Groene ERWTEN en BOONEN inte-
iegge n»
Men doe de gepelde Booneu en Erwten, die vooral niet te groot moeten zyn,. in een fehotel, en ftrooije op ieder mingelen daarvan een handvol grof Zout. — Men late dit te zamen ftaan „ tot het Zout- gefinoltea is, en doe
de Erwten of Boonen dan in drooge vlesfen,. die wyd van hals zyn ; doch zy moeten niet tot boven toe gevuld worden. Men kurke de vlesfen dan wel digt, zette ze langzaam en voorzichtig in kookend water, en doe ze daarin jeen half uur lang verblyven, terwyl het water aan de kook gehouden wordt; waarna men ze uit de ketel neemt, de kurken harpuist, en de vlesfen het onderfte boven in droog Zand zet, en zoo tot het gebruik bewaart.
'Middel tegen KIES-, TANDen HOOFDPYN.
De Cajapta - Oly is tegen deze fmertvoïie pynen een zeer gefchikt hulpmiddel, uit welke oorz-aken die ook mogen ontftaan. — Wanneer men Kies- of Tandpyn heeft, legt men _ op de pynlyke plaats een Wolletje"", waarin 1 a 1 droppels dezer Oly geftort zyn, en men vindt terftond eenige verligting. — Heeft men zwaare Hoofdpyn , dan houdt men zulk een Wolletje onder den neus, en wryfe er de flaapen van het hoofd mede ; zoo zal men dadeiyk de pyn" geleenigd vinden,
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Waar is het KOUSSEN - WEEFTOUW uitgevonden?
De uitvinding van het Kousfen-weeftouw, een uitmuntend Konstwerktuig , dat uit meer dan 3000 ftukken zaamgefteld is, en waarvan de werkingen zoo eenvouwig als belangryk voor Fabrieken en Koophandel zyn,. is- lang sen twistappel geweest tusfehen de Eranfcïie» ia Èngeifchen. Deze laatften j fchreeven zich met zegepralenden roem de eér dier uitvïn"-dinge toe , en men kan niet ontkennen , dat in Engeland deze Machine het eerst in algeneen gebruik is geweest.. Dan , in het Journal Economiqtte van December 1767 vindt mers eenen brief geplaatst, welke" dit pleit- ten; roordeele der Franfchen fchynt te bellisfer;,.
£ 3> ite



c w )
ïDe inhoud vali dit ftuk komt hierop neder : „ Zekere Francais , Apotheker in het Hóiel Dieu te Parys hadt in den beginne dezer Eeuw den uitvinder vart dit werktuig gekend. Het was een Slotenmakers - gezel van Neder 'Normandie, die aan Colben een paar Zyden Kousfen, daarop geweven, ter hand ftelde, met oogmerk om ze aan Lodewyk XIV aantebbden. De Kooplieden in Mutlen, van deze ontdekking ontzet, kogten eenen Kamerdienaar van den Koning om, en deze fneedt met een Schaar verfcheidene maazen van deze Kousfen los, zoo dat, toen de Koning die wilde antrekken , er op die plaatfen een aantal gaten in vielen, het geen van dat gevolg was , dat de uitvinding verworpen wierdt. — Deze Man verkogt zyn Weeftouw aan de Engelfchen, die er gebruik van wisten te maaken, en zich nu beroemen de uitvinders van hetzelve te zyn. — Het is niet dan door eene reeks van konstgreepen , en met gevaar van het leven van verfcheidene bekwaame perlonen , geweest, dat men naderhand de afmeting en tekening der ftukken, waaruit dit werktuig zaamgefteld is , heeft konnen bekomen , en door hetzelve natemaaken, de voordeden daarvan uit Engeland in Frankryk heeft overgebragt. — De eerfte uitvinder is in hoogen ouderdom in het Hdiel Dieu geftorven. Daar dit geval in deze zelfde Eeuw heeft plaats gehad , zou men waarfchynlyk by oude, deskundige lieden , meerder narichten daaromtrent bekomen konnen! — Intusichen is het bekend, dat de eerfte Fabriek van geweven Kousfen in Frankryk is opgericht, en wel in het Chateau de Madrid in den jaare 1656 , en dat de opgang dezer Fabriek , in de plaats van dezelve zoo algemeen mooglyk te doen worden , destyds aanleiding heeft gegeeven tot het oprichten van een Kousfenweevers - gilde, dat is, van een volftrekt Monopolie met dit belangryk artikel.
(Wegens plaatsgebrek zyn de Pryzen der Waaren en EffeEten, gelyk ook de Specie- en Wisfel-Cours aangebleven.)
NATIONALE L O TER YEN.
In de 6de of laatfte Week van de zesde ^lasfe der oofte Generaliteits, nu Bataaffche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 1 July, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen:
6%f?c Lyst No. 22.305 met / 1000
ÖA/le No. 3238 — - 1000
65/le No. 9172 1000
3916Ó — - 1000
66/?<5'—— No. 386 icoo
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen,
Te Tarmouth zyn opgebragt de Schepen Adelberg, Kapt. Tepper, van Rotterdam; Hernel Margaretha, van nier; de Jonge Fredrik, Kapt. 6'. Fredrik, van Bandol; Johanna Magdalena, van Calmer; Henrietta, Kapt. Narenburg, van Colberg; de twee Gezusters, Schipper P. R. Visfer; de Margaretha, Schipper Hib; de twee Gebroeders, Schipper Nothold, en de twee Gebroeders, Schip» per Vonk, van Hamburg; H. Imke en H. Frage, van Bremen, allen herwaards gedestineerd. — Te Plymouth het Schip Juno, Kapt. Reijerfen, i van Dantzig naar Nantes gedestineerd. — Te St. Marlen J. H. Kasfens, van Bremen naar St. Thomas gedestineerd. — Te St. Thomas 't Schip the Charlolte, Kapt. Edwards, van Londen.
Door een Engelsch Esquader zyn in de Middellandfche Zee genomen, de Franfche Schepen PAlceste, van 36 Stukken en 400 Man; Junon, van 44 Stukken en 500 Man; le Courageux, van 44 Stukken en 300 Man; benevens twee Corvetten van 16 Stukken.
Door, een Franfche Kaper zyn genomen en te Bergen opgebragt de Schepen the Tay of Dundee, van Groenland; the Elizabeth, Kapt. Dick, en Providence, Kapt. Campbell, van Leiih naar Lerwick, met nog twee andere Sloepen.
In Engeland is prysverklaard het Schip en de lading van G. Comelis, van hier naar Kopenhagen gedes.ineerd.
Scheepsrampen. Tusfehen den 4 en 5 July is, in de nagt, by Schnabe in het L:md van Rugen , op een wrak gezeild het Schip Fortuna, Kapt J. Muller, van Stettyn naar Embden beftemd; hetzelve had q voet water in en begon te zinken, waarom de 0 Kap-



C 15 )
Kaptein genoodzaakt werd de zware goederen over boord te werpen, om het Schip boven water te houden en het ftrand te bereiken; volgends bericht van den Kaptein was, den 5 dito, het Schip nog in zyn geheel, doch kon niet melden wat er van de lading geborgen was.
üp L:dwéJlofffan.d is verongelukt het Schip de Vrouw Ildcia\ Kapt. ƒƒ. Rickles, van Leer naar Lot.den gedestilleerd.
Op het Nleuwö Werk voor de Elve, is op een Plaat gezeild en daardoor geboruen het Schip van •S. Pietefs, met Kalk, van Hardingen naar Hamburg moetende, het Schip en lading is weg, doch het volk is geborgen.
Het Schip van T. Geerts, van Bremen herwaards gedestineerd, reeds voor twee maanden vertrokken, wierd door de Engelfchen genomen, en, dezelve het op hetfleeptouwhebbende, kreeg, onder water, eene zo geweldige lekkagie, dat het totaal gezonken is.
» Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 6, 7 en 8 Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W., Z. W., W. N. W. en Z. O.
G E L T K H E I D, VRY HEID.
ADVERTENTIE.
Dfe AGENT van FINANCIEN der BATAAFSCHE REPUBLIEK, van tyd 'tof* tyd, ondervindende, dat veele Ingezetenen, uit misverftand, zich met hunne Requesten, Memoriën, Adresfen en verdere Stukken, ter onrechte plaatfe vervoegen; iet, waar door onvermydlyk veele verwarringen en vertraagingen, hoogst-fchadelyk in haare gevolgen voor het belang derzelve Ingezetenen, moeten geboren worden, — en dit, zoo veel van hem afhangt, wenfehende te voorkomen, — vindt zich uit dien hoofde verplicht, alle zyne Medeburgeren ter kennis te brengen dat, ingevolge Art. 3. van zyne Inftruétie, door het Vertegenwoordigend Ligchaam geaneireerd'
Hy is de Intermediaire Perfoon tusfehen het Uitvoerend Bewind en-alle de zodanigen, we/ken over'
zaaken, de Financien betreffende, zich aan hetzelve Bewind hebben te vervoegen; en dat
dienvolgens alle Adresfen, Petitiën, Remonfiramien en Voorftellen, ter zaake voorfchreven, in!
de eerste plaats, aan Plem Agent behoor en te worden gedaan, of by hem ingeleverd:
y oorbehoudens het recht van een ieder, om zich vervolgens by het Uitvoerend Bewind, en,' des' noods, naar gelang der omjlandigheden, by het Vertegenwoordigend Lichaam, te vervoegen.
Voords zy het de daarby Belanghebbenden verwittigd, dat Hy, voor een ieder, die zou mogen1 verlangen Hem over zaaken, deszelfs Agentfchap betreffende, te fpreeken, daartoe zal vaceerett1 op eiken Dingsdag en Donderdag, 's voormiddags van twaalf tot één uuren.
Den Haag, den 35^ July, 1799, het' Vyfde Jaar der Bataaffche Vryheidi
Ter Ordonnantie van voornoemden Agent.
T. C de BORDES.
WEERv
Den 4 Augustus. In 't Vlie niets binnen. Uitgezeild H. Fockes, op avantuur. De WindZ.W.
Den 5. Niets gepasfee.d. De Wind W. harde wind.
Den 6 en 7. Niets-gepasfeerd. De Wind Z.Z. W. cn Z. W., harde wind.
Helvoetfluis.
Den 5 en 6 Augustus. Niets gepasfeerd. DeWind z. z. w.
Brielle.
Den 3 Augustus. Heden morgen ontving men alhier berigt van een Maasfluisjche Visfcher, dat die 3 Schepen op gisteren door een Engelfche Logger genomen en West waards zyn opgebragt; dezelve waren geladen met Zout, komende van Si. Ubes en gedestineerd naar Dordrecht, derzei»' ver naamen zyn onbekend, ook hadt de bovengemelde Visfcher in ieder Schip een man over-; gegeeven om dezelve binnen te brengen, welkemede zyn opgebragt. De Wind Z. Z. W. Den 4. Niets gepasfeerd. De Wind W.Z. W, Den i en 6. Niets gepasfeerd. De Wind-
z. z. w.



WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG,
Ged-urende de Maand July 1799.
t j„ harp- thermo- winden-, luchtsge- tuj [ earo- thermo-1 wikden. luchtsge- . 1
* meter, meter. Streek Kragt steldheid. y meter, meter. Streek Kragt steldheid. I
f29 ïoi 60 W.Z.W 2 Betrokken. C29 p|~s6 W. N. W. 2 Zeer Betrokken. §
1 <2p io* 6r — ' 2 ■ 17 s 29 pj 58 West. 2 Een weinig Betrokk. 1
/ 20 in; so Z. W. 2 ■ I29 81 55 Z. W. 2 . 1
t-29 10 59 W.Z.W. 2 ■■ i C29 6 58 Z. o. 2 ■■ ■■■ 1
2- < 29 10*67 W.t.Z. 2!Zeer Eetrokken. 18 {29 a\ 61 Z. t. o. 2 Betrokken.
£29 ioï 63i Z. W. 2) (29 34! 54-1 Z. Z.O. 2 ■ I
C29 ID| 63 ' 2 C29 3 59 2
3 <29ii 69I ' 2 . 19 < 29 3! 63 Z. t. o. 2- ■
) 20 iil 57 N. W. 2 Een weinig Betrokk. (.29 631 W.Z.W. 2 Zeer Betrokken. I
C30 59 ■ 2 BetrolSen. " ^"29 6^ 55 w.n. W. 4 Betrokken.
4 < 30 68 ■ 2 Een weinig Betrokk. 20 «(29 6458 ; 4 Zeer Betrokken. I
/ ïo 61 W. N.W.2- (jig 7t 54-t - 4 Betrokken. 1
C30 | 62 W. Z.W. 2 Betrokken. f29 8 57 W. t. N. 4 Zeer Betrokken. |
5 <30 i 66 W. n.W.2 21 < 29 8 60 : 2 .1
( | 57 n. W. 2 — [29 8 Sii W.n.W. 2 Betrokken. I
V30 | 64 W.Z.W. 2 Zeer Betrokken. C29 8558 N. W. 4 Betrokken. 1
6 < 30 1 73 1 ■ 22 < 29 9 61 4 Zeer Betrokken. I
/30 r 63 2 Een weinig Betrokk. / 29 81 S4ï I 2 Betrokken. tg
^3° I 67 jZ. t. o. 2 Zeer Betrokken. ^'29 6\ 57 Z.o. 2 Betrokken, Regen, ff
7 s 30 | 70 W. Z. W. 2 Een weinig Betrokk. 23 < 29 6 62i 4— —■
/ 30 62 |W. N.W.2 /,29 sl 59 21 Betrokken. P
C29 n| ö3i IZ. t. W. 2 Betrokken. ("29 6 60 4 Zeer Betrokken. i
8 <29ii|62§ Z. Z. W. 2 Zeer Betrokken. 24 < 29 5 64 ——— 2 Betrokken.
[a; 11 6a (Z.W. 2 A29 5 [56 Z.W.t.W.4|- |
^29 iöl 63 2 Betrokken! C29 5t5si Z. W. 4 I
9 < 29 iof 64 West. 2 25 <29 5I '6ii W.Z.W. 4— ■ 1
f29 ïoi- 58 Noord. 2 Zeer Betrokken. / 29 6 5Ai j ■ ■ 4 — ff
f-29 11 j 5 8 ~ — al— ~— ' ^g'Si'sïï |W. N.W.2 Zeer Betrokken. ff
10 I29 11 64 n. n. o. 2 26 <29 gi 59 — 2 Betrokken.
/.29 'n 56i ■ J-l ■ - '.20 9i 5<Si [N. W. 2 Zeer Betrokk. N. L.j
C29 11 59I |Z. o. 2 Een weinig Betrokk. C29 9* 582 Z. o. 2 Zeer Betrokken. |
11 {29 10Ï 66 o. Z. o. 2 27 ^29 85 66 o.n.0. 2
£2p 8 63 o- ten n. 2 Betrokken. ( 29 i\ 59 n. o. 2 Betrokken. j
fzlTTTö? Zuid. 2 T29 6% 59 n.W.t.W.2 |
12 <29 5! 68i W.Z.W. 2 • . 28 {29 6* 6ii Z.W. 4 I
L29 5 62 Z. W. 21Zeer Betrokken. | ^29 6i 59 . Z.W.tenZ.2 ■ - |
" C-29 7 ü a- _ ^ 6, N> ^ tf, .
13 <2o 7l 63 ' ■ 4 20 <29 81 58 4 Zeer Betrokken. I
/ 29 6i;5Bj^^W.n.W^6 Betrokken, Regen. £29 8^52 n.n.W. 4,'- — N.L.'
" ^JTgj-ljö nT'W. 6 Zeer Betrokken 1 '" f 29 9 56! N. W. 4 ~ ■ ■ j
14 {29,10 60 West. 6 • 30 <29 10 57 ■ 4 • I
c29 10 ' 58-f Z.tenW. 41 Betrokken. C29 ïoi 52 —Z^Z—JL Bs^okken. I
~^^2*o^M57~~~ TTmiï57ir^~~' F \'i9 ioi|57 ! W.N.W. 2 Zeer^Bltrokkën~~" I
15 < 29 6|53 7- Z. W.6 31 <29 10L65Ï n.tenZ. 2 — i
5 )a; silsg Z.W. 4 ■ 1 ^gioils?;- \Z.Z:W. 2) J
r*9 71!55 4 Zeer Betrokken, jI )" | f
16 f.29 91 53 W. n. W.2 Betrokken. |l ( I 1 I \
Gevallen Regen gcduurende de "Maand July, 35 Lyn. De Uitwazeming is 35 Lyn.
Tc Amfterdam, by C. COVENS» Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



14 Augusêtis r^s^
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Ny verheid % • Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konjlen, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
ï.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Iets over het bleeken van WASCH, en het maaken van WASCHKAARSEN en ander WASCHLICHT.
(Uit het Journal fur Fabrik, Manufactur enz.')
De Waschdeelen zyn van' eenen olyachtigen aart, en derzelver oorfpronglyke couleur is geel; dit een en ander wordt weggenomen door > het bleeken, het geen gefchied'en moet van 't begin van Mey af tot het einde van Augustus. De Natuurkundigen zeggen , dat het Wasch der Byé'n een dierlyk vet is , vermengd met een zeker zuur. Latere proefnemingen hébben doen zien , dat men ook een Konstwasch uit zommige Boomen kan trekken. Zoo wordt uit het blad en vooral uit de Beziën der Mirica Cerifera Carolinenfis door kooken een voortreflyk groen Wasch gehaald, welk in zommige Landen de plaats vervangt van ons geel en wit Wasch. — De zwarte Pappel (Populier) geeft uit deszelfs knoppen, die zeer veele Hars - deelen bevatten , een Wasch , wanneer men ze in kookend heet water weekt en uitperst. Jammer is het maar, dat men het by kleene proefnemingen met onze inlandfche Pappel heeft gelaten , terwyl onze Waschbleekers en Fabrikanten zulks nimmer %Y. Deel.
in het groot hebben willen beproeven. — Ook verdient hier melding gemaakt te worden van de ontdekking des Franfchen Natuurkenners Rofier, die bewezen heeft, dat een zwak Salpeterzuur met Boom-Oly gemengd, en op eene matige vuurhitte van het Zandbad geplaatst , e?ne geelc , taamlyk lymige (lof, oplevere , welke in couleur en reuk* het gewoone Wasch zeer naby komt.
By het inkoopen van Wasch moet men voornaamlyk daarop acht geeven, dat hetzelve niet aangebrand zy , en by het fmelten eene zuivere geele couleur hebbe, waarin zich geene andere verwen moeten opdoen.
Om alle de deelen van het geele Wasch aan lucht en zon te konnen bloottetiellen, moet hetzelve , eer het op de bleek komt, tot ftrooken of plaaten , zoo dun mooglyk , gemaakt worden. Ten dien einde wordt het Wasch in een vertinde koperen Ketel gefmolteu, en dan plat gegoten of geplet. Dit gefchiedt door eene zoogenaamde Kernmachine, welk zeer eenvouwig en wel ingerich Werktuig belïaat uit een groot houten Vat, op een voetftuk ftaande, en welks bodem voorzien is met openingen en deuvikken , terwyl aan de zyde der Waterkuip eene pyp is aangebragt. Onder deze pyp ligt een tinnen goot of buis, die in deszelfs geheele lengte met kleene gaatjens doorboord is, en waaronder zich een platte i'chyf of rol van hard hout geplaatst vindt op eene Waterkuip, welke fteeds vol koud water moet blyven , zynde de rol zoodanig gelield, dat dezelve half in, half boven het water zich beweegt, en door middel van een zwengel kan worden rondgedraaid.
C Ter



( 18 )
Ter voorkoming van het aanbranden, wanneer het Wasch gefmolten wordt, moet de Ketel van alle kanten vast ingefloten zyn door het metfelwerk, zoo dat het vuur niet dan van onderen aan de Ketel raake, en de vlam alleenlyk het uiterst einde derzelve bereiken konne. •— Wil men nog zekerer* behoedmiddelen tegen het aanbranden, dan giet men in den beginne by het Wasch onder in de Ketel ■water, en roert het aanhoudend om; ook moet men niet te veel hitte of vuurftof in het Wasch doen overgaan, maar hetzelve langzamerhand over een zagt vuur fmelten, zoodra het vloeibaar is , uit de Ketel laten loopeu, en vervolgends overfcheppen.
Hierop volgt het pletten, welk op deze wyze gefchiedt. Men ftort of tapt naamlyk het gefmolten Wasch in een groot Vat, laat het daarin in eenige minuten ftaan, en doet, door eene nederploffing, alle de onzuiverheden die zich daarin nog. bevinden , op den bodem zinken. Vervolgends opent men de pyp, welke ter zyde van dit Vat is aangebragt, en draait te gelyk de half in het water hangende en dus altyd koudblyvende rol, geftadig om. Boven deze rol ligt een tinnen buis of goot , met veêle kleene openingeh voorzien, door welke het Wasch droppelsgewyze heen valt op de rol, die hetzelve door hare koude oogenbliklyk doet zamenftollen tot langwerpige dunne draaden of ftrooken. Vermids nu de rol nat en koud blyft, kleeven deze ftrooken Wasch daaraan niet vast, maar glyden iirhet water van de onderftaande Kuip neder. Hieruit worden zy met eene hark opgehaald, en in manden naar de bleek gebragt. Hoe fneïler men draait, hoe fyner en dunner de ftrooken zyn. Op deze wyze , weet men by ondervinding, dat in 2. uuren tyds 1300 é Wasch konnen geplet worden.
Op het plat maaken volgt het bleeken van het Wasch. Hiertoe zoekt men eene plaats uit, die zoo min mooglyk aan winden , ftof en rook, is blootgefteld. Allergefchiktst is ten dien einde een grasperk , waarlangs een zuiver water ftroomt. Op deze bleek heeft men een aantal langwerpig, vierkante, houten raamen, met linnen bekleed, die Tafels, Planen of Quarrées genoemd worden;' hierop worden de ftrooken. of fchyven Wasch enkel uitgefpreid, by fterken zonnefchyn zomtyds met fchoon koud water befproeid , en herhaalde reizen omgekeerd.. Wanneer er felle wind of ftorm opkomt, fchuift men alles by elkander, en. fpant er. de. helft, vaa het linnen overheen,.
De duuring der bleektyd hangt veelal af van het weder. Veel en fterke wind of regen vertraagt het bleeken, dan, by goed weêr, kan men in 4 a 6 weeken het buitenfte der dunne Waschbladeren of ftrooken wit bleeken; even» wel is hiermede het bleeken nog niet geheel afgelopen , dewyl van binnen in da Waschftrooken altoos veele anders gecouleurde deelen en onreinigheden overblyven. Men is dus verplicht de reeds gebleekte Wasch nog éénste fmelten , het geen men Halfwit-fmelten noemt. Dus gefmolten, wordt hetzelve andermaal als voorheen behandeld, en op de bleek gebragt, doch dit laatfte loopt doorgaands binnen 14 dagen af. Om het Wasch nu niet aan zoo dunne ftrooken te laten blyven, fmelt men het re zamen (ft geen men Wit-fmelten noemt) en giet het in vormen. — Dit is de gewoone manier van Wasch bleeken.
Vermids dit bleeken niet langer dan omtrent de vier warmfte maanden van het jaar duurt, kan men vervolgends de werklieden, die men daartoe gebruikt heeft, den overigen tyd van het jaar bezig houden met het maaken van Waschkaarslén, Waschpypen en Flambouwen. De pitten der Waschkaarsfen worden gemaakt van Catoengaren ; neemende men daartoe het liefst Catoen van de Catoenplant. Men heeft wel toetezien, dat de draad gelykmatig van dikte, niet te los noch te vast gefponnen , en zonder knobbels en onzuiverheden zy, gelyk" ook' de behoorfyke evenredigheid tusfehen de dikte der pitten en van de Kaars moet worden in acht genomen. — Hierom worden, naar mate men dikkere of dunnere Kaarsfen maaken wil, 6, 8 a 10 draaden op de pitbank, met behulp van een pitmeeter enz., te gelyk afgemeten en afgefneden. Het is nuttig , de een weinig in één gedraaide draaden met Wasch te wryven , of ze kort voor het gebruik in Wyiigeest te doopen , waarin Campher ontbonden is. Eene hoofdzaak, v/aarop de Waschlichtmaaker zich voor alles behoort toeteleggen, is, dat men het Wasch tot den hoogften trap van witheid en fchoonheid brenge; dit nu kan men niet bereiken, indien men de Kaarsfen of-in vormen giet of trekt: in het eerfte geval zou het Wasch zich vastzetten, en in liet tweede zou hetzelve op eene andere wyze nadeel lyden. Men omkleede dus het pit met Wasch op de volgende manier, welke door ervaring als de beste en voeglykfte is aangeprezen.
Men hangt de pitten aan een houten of yzeren raam, dat in alle richtingen beweegbaar is9 en bekleedt ze: van onderen» waar
zv.



( 19 >
zy geen Wasch ontvangen moeten, met blikke pypjeus. Aan dit raam hangen zy kringsgewyze ; zynde hetzelve geplaatst boven een ronde, vertinde, met eenen breeden rand voorziene, in fteenen gemetfelde Ketel, waarin het Wasch door een matig koolenvuur gefmolten en vloeibaar gehouden wordt. Hierop begiet men, door middel van een gietpan, de pitten één voor een, tot zy de helft der vereischte dikte hebben ; dit noemt men het eerfte of yóórgieten. INa hetzelve worden de Kaarsfen warm gemaakt, geglad, omgekeerd, weder aan het raam gehangen, en door die op nieuw te begieten, tot derzelver volle dikte eebragt, het geen men het tweede of nagieten noemt. Op deze wyze bekomt men Kaarsfen, die zonder vorm van onder en boven even dik zyn; hoewel men zich daartoe ook in zommige Waschbleekeryè'n van het bedruipen bedient. De eerstbefchrevene manier echter is in Engeland het meest in gebruik, en verdient de voorkeus boven de tweede, weshalven ook andere Waschfabrikeurs , in Duitschland en elders, dezelve met nut hebben nagevolgd.
Wyl men de Kaarsfen niet gaarne op éénmaal laat koud worden , legt men die, ter voorkoming daarvan, zoodra zy gegoten zyn, tusfehen bedden en doeken op eene warme plaats. Vervolgends maakt men ze volkomen rond en glad, het geen gefchiedt door middel van een rolftok, waarmede zy op een natte marmerfteen gerold worden; ten zelfden tyde fnydt men ze van onderen af, op eene gelyke lengte. Op dit alles volgt het forteeren , waarna zy , volgends het gewigt, aan ponden afgedeeld, en in wel gelymd papier gerold worden.
Op eene andere wyze gaat men te werk by het maaken der dikke en lange Altaarkaarsfen. Tot dit oogmerk wordt het geele of witte Wasch, naar gelang men witte of geele Kaarsfen hebben moet, in warm water week gemaakt, door middel van een Werktuig , de Mangel genoemd , te zamen gekneed , en hierop aan deze masfa met de hand de vereischte lengte en dikte gegceven. Voords wordt in de geheele lengte" dezer Waschpyp een voor of goot gemaakt, waarin de pit gelegd wordt, vullende men het overige ruim der holligheid met Wasch aan ; waarna men de Kaars met het rolhout op-de marmeren tafel rolt, en dikwyls nog andere couleuren geeft, verguldt en opfiert, hoewel deze laatfte byvoegléls willekeurig en niet ovual gebruiklyk zyn. Meestal worden zoo¬
danige Kaarsfen gemaakt in de Roomsgezinde Landen en in Fabrieken, die opzetlyk daarroor arbeiden. Verfchillende Kerkplegtigheden »eeven daar aanleiding tot het maaken van roortfen en Kaarsfen van allerleie gedaanten ;n benamingen, welke hier te Lande geieeltelyk niet meer bekend zyn.
Tot de Waschtoortfen neemt men een pit /an draaden, die uit Werk geiponnen zyn, ;n het geen in gefmolten Pik gedoopt, en /ervolgends door een ringyzer rond getrokken ;n glad gemaakt wordt. Dit koud'geworden Pik beftrykt men met kryt en lymwater; begiet dan de pitten even gelyk die der Waschtaarsfen, en rolt ze op dezelfde wyze. Pik:oortfen daartegen worden uit Hars, Pik, Perbentyn , en oud Wasch gegoten, en besomen een pit van dik Werk; zomtyds plaatst nen daarin, in de plaats van pit, een hou» en nokje dat met Werk bewoeld is. —- By deze gelegenheid konnen wy niet voorby, ten jehoeve der liefhebbers van aartigheden, met ién woord te te fpreeken over de Kaarsfen, die onder water branden. Wanneer men naam[yk gelyke deelen Hars en Steen-Oly (Petroleum') zamenmengt, en op de bovengezegde ivyze daarvan Kaarsfen maakt, verbranden deze ïeheel onder water. De oplosllng van dit wonder-verfchynfel is te vinden in het vlugge iuurzout en Alcali van deze zeer ontvlambare minerale Oly, welke, blykends het herhaald anderzoek der Scheikundigen, gelyk alle Boomharsfen en Balfems, een natuurlyke Zeep is.
De afval van het Wasch by het fmelten, gelyk mede die, welke na het uitpersfen der Waschfchyven of ftrooken overblyft, wordt meestal tot het maaken van gemeene Flambouwen verbruikt, of ook vèrkogt aan andere lieden, die daarvan een nog niet bekend gebruik maaken. Is daarin nog eenige Waschftof overgebleven , deze wordt door de zoogenaamde Waschflagers er uitgeperst, of ook wel tot aanftryken der Scheepstouwen gebruikt.
Tot de meestvoordeelige en winstgevende aanwendingen van het Wasch, die men met het Waschbleeken kan doen gepaard gaan, behoort het maaken van Waschpypen [hoedanige men onder anderen, rondom een Spil of Kandel aar geflingerd, in onze Bijouteriewinkels als een konstlicht verkoopt]. Men gebruikt tot het pit dezer lange pypen Linnen of Catoenen draaden, of ook die beiden te zamen genomen; deze draaden worden om een gaarenwiel of trommel gewonden, en zoo by den Waschpyp-maaker geplaatst. In het gefmolten Wasch doet men een weinig Tcrben-
C a tyn*



C 36 )
iyn:, en men houdt dit tnergrcl vloeibaar, door onder het Bekken, dat in de Werktafel hangt, en waarin zich hetzelve bevindt, een geftadig koolenvuur te maaken.
In dit Bekken is een doorhaal -yzer aangebragt, voorzien met gaatjens van verfchillendc wydte, alsmede een Werktuig, om het pit in het gefmolten Wasch neder te drukken. Nu gaat men dus te werk : de draad wordt van de trommel af, door de vloeibare Wasch, en te gelyk door de naauwfte opening van het doorhaal-yzer gehaald, en op een ander wiel gewonden. Dit hervat men etlyke reizen, terwyl men den draad telkens door een wyder gat trekt. Het Wasch hegt zich op deze wyze meer en meer aan het pit, en wordt door de openingen van het yzer gerond. By het laatfte doorhaalen laat men de Waschpyp door een nat flib loopen, om die te bekoelen en glad te maaken. Eindelyk wordt de geheele Waschpyp van de trommel afgewonden, en, aan ftukken van f, § a i & verdeeld, frerlyk in allerleie gedaanten opgerold. Men geeft' aan deze Waschrolletjens allerleie couleuren, door middel van de volgende Handgreep. By het gefmolten Wasch doet men de met een klaar Vernis gewrevene VerwftolTen, die men verkiest, b. v. Groenfpaan, Zinnaber enz., of wel, men beftrykt de buitenzyde der reeds gemaakte Waschpypen met de gemelde couleuren van Olyverw. Zomtyds bemaalt men die ook met allerleie flingers en kringen van verfchillende couleur, naarmate de heerfchende finaak zulks vordert.
Deze Fabriek gaf voorheen goede winften, en is nog niet onvoordelig , weshalven dezelve in Engeland, Span/en, Frankryk, Duitschland, Holland en elders vry fterk gedreven wordt. De Zellfche Waschbleekery levert voor ieder g§ ruuw Wasch dat men daarin brengt, een t$ Waschlicht, mids daarby toe gcevende voor het geele 4 , en voor het • witte 6. Grooten. Door de. menigte van nieuw aangelegde Bleekeryën. zyn de winden minder geworden. Hamburg hadt er in 1794 reeds 16, in Saxen zyn* er ten minfte 10, en in het Brunswyk/che 4. Zo men. driemaal in éénen Zomer bleekt, kan men.gemaklyk 150,00063 wit maaken. Voorheen, eer de Spanjaarden zelven Bleekeryën hadden, ging n tar dat Ryk en naar America eene verbazende menigte Waschkaarfen, terwyl nu in de plaats hiervan 1 meer. dan. een millioen ponden ruuw Wasch ] derwaard gaat; dit heeft de pryzen van hetjj gebleekt Wasch doen daalen, en die van het'c
i
het geele verhoogd. Evenwel gaat om het derde jaar, wanneer de Schepen uit Spanje naar America vertrekken , nog eenig Wasch*icht naar dat Ryk , wyl de Spanjaardenalsdan zelven geen genoegzamen voorraad tot de verzending bereiden konnen. — De veranderingen van den uitwendigen Godsdienst in Europa hebben ook het vertier der Waschkaarsfen doen afneemen, gelyk mede de Byè'nteelt , waartoe zich onlangs, de Kloosters hielpen verledigen.
In de Wutembergfchc Hof- en Hoofdkerk alleen pleegen jaarlyks- 900 Misfert gelezen, en S5'75° & Waschlicht verbrand te worden. De hooggeftegene weelde onzer tyden vergoede in geenen deele dit verval. — ln den beginne der XlIIe Eeuw waren de Waschkaarsfen nog onbekend, en die van Talk of Smeer werden destyds voor een artikel van buitenfpoorige weelde gehouden. Op het einde der XlVe Eeuw was het Wasch. in Frankryk nog zoo duur, dat men het voor eene aanzienlyke gelofte hieldt , wanneer Philips de Stuurjcl.e , Hertog van Bourgomlicn , die in 136X aan de Regeering kwam , den Heilige Antonius van Viénne voor de herftelling van zynen kranken Zoon zoo veel Wasch aanboodt, als deze ponden zwaar woog. — Ten tyde integendeel van Koning Fredrik Wilhelm van Pruisfin was het gebruik der Waschkaarsfen zoo fterk, dat eene jaarlykfche verdonkering derzelven, ter waarde van 6000 Ryksdaalers, niet eens ontdekt werdt. — Men wil, dat by gelegenheid van zeker Feest aan het Hof te Dregden 14,000 Waschlichten gebrand hebben , en dat indien éénen nacht 600 g§ Waschkaarsfen zouden gebruikt zyn ; en nog veel grooter is het gebruik van Waschlicht geweest by gelegenheid der in 1791 gehoudene byëenkomst van eenige,. Vorften te . Pilnitz. .
HUIS M I D D E L E N.
Om eenê onkostbare VRUGT-..
AZ YN te maaken. .
Men vuile een vaatje ruim § deelen aan 1 net Ooftmost , of het fap van eenige rype buiten , b. v. Karsfen , Beziën, . Druiven ; \ppelen enz.: en doe daarby een kleen - ge» ieelte gemeene . Wyn-azyn.-tot het ;bewerken
der..



C 2t j
der gisting. Men flbltc vervolg
gat digt met een papicrt ge et vaatjen op eene warnv | eene hitte van 6b k 70 grs dèll Op de , , •• an Fahrenhcit. Eenige "dagen in dien (ïaat gelegen hebbende , zal het vogt troebel en mei een huidjen overdekt worden ; deze huid moet men niet afneemen. Wanneer men een weinig van dit vogt in een g'as doet , en hetzelve , in de warmte geplaatst zynde, geene flymerige deelen meer vertoont, is zulks een bewys , dat de Ooftfappen tot een ware Azyn zyn overgegaan. — Men zuivert dan deze Vfügt - azyn, door dezelve voorzigtig van den droesfem aftegieten en in een fchoon vaatjen overteftorten , waarna men die, welgelloten, op eene koele plaats bewaart. — Geen andere Azyn kan in kragtigheid en aangenaamheid van fmaak met deze vergeleken worden.-. .
Eenvouwig Middel ter voorkoming van de ZIEKTEN der GKAANEN.
Onze nyvere en in de Oeconomifche Wetenschappen reeds zoo ver gevorderde nabuuren, de Duitfchers, hebben ons ook hieromtrent eene uitvinding medegedeeld , die van onzen kant ten minfte dankbaarheid en navolging verdient. Het middel , door hun gebezigd, ter voorkoming van veelvuldige Graanziekten , en ook reeds door de loflyke Vaderlandfche Maatfchappy van den Landbouw aangeprezen, beftaat hierin , dat men de Graanen, die tot het Zaadkoorn dienen moeten , alvoorens weekt in een loog, beftaande uit 30 gg water en 9 fg zuivere, ongebluschte Kalk , waarna men dezelven tot eenen zekeren graad wederom in de zoir droogt, en vervolgends zaait. Door dit eenvouwig middel kan men alle foorten van Graan , b. v. Boekweit, Rogge , Garst, Haver enz. voor veele anders onvermydelyke ziekten behoeden , raids dezelve niet voordkomen uit den aart der Bouwgronden zelve, maar van de gefteldheid der Zaadkooms of van toevalligheden in het luchtsgefiel. afhangen. .
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Eenige Byzonderheden omtrent R OBER j EO T.
Roberjeot werdt geboren te Mdgon in 1753 of 1754, Ouders of omftandigheden beftemden hem voor den Geestelyken Stand. — Hy werdt Priester in zyne Geboorteftad , en was in die betrekking de vriend der Armen, dö trooster der Lydenden , de fteun der braave lieden, en de teregtbrenger der llegten. — Hy was menfehenvriend , hy fpoorde de middelen op, om de armoede te verminderen, en dit deedt hy zoo wel buiten als binnen den kring zyner Gemeente.
Zyne rede verhefte zich boven de dwalingen eener- verbasterde Godgeleerdheid.
Hy was van den beginne af aan een voor1 (tander der omwending. — Hy verwisfelde het Ordenskleed met dat van een gemeen Burger, en hy verheide dezen naam met die deugden van zedigheid, matigheid, en goedheid , welke hy als Geestelyke hadt beoefend. —- Hy voegde er nieuwe verdienden by, predikte de Leer der Vryheid, en 1 wreekte dezelve van overdrevene buitenfporigheden. Hy behoorde tot de Patriotten van 89, en vereenigde het Pattiottismus met de goede zeden.
Gedurende de zitting der Conftituè'erende Vergadering werdt hy benoemd tot Voorzitter van zyn Departements - beltuur.. — in i dien tyd huuwde hy.
In 179a werdt hy Plaatsvervanger ■ by de Nationale Conventie van Frankryk en nam daarin: zitting in het midden van 1793. _. Dat zelfde jaar werdt hy gezonden by de Armée van Sambre en Maas, en vervulde ' zynen plicht met roem en yver.
Na de verovering van België organifeerde hy daar de openbare Magten, en- zorgde 1 er voor de inwendige rust. Hy riep de uitgewekene Fabrikeurs en Werklieden terug, in hun Vaderland, verlevendigde den </efchorsten arbeid, en daardoor den rykdom • en de goede zeden. •
Met de Franfche Armée kwam hy in Bolland in 1795, en was- Minister Plenipo- ten naris - van-. Frankryk in- dm Haag, ' C L _ Ver--



Vervolgends werdt hy naar Hamburg gezonden. Hier fchreef hy zyne Memonè'n over de menschlievende inftellingen aldaar , bekend uit het werk, dat daarover in Frankryk wordt uitgegeeven.
Te Hamburg zynde, werdt hy benoemd als Afgezant der Franfche Republiek iu den Haag, ,en van daar ging hy naar Raftadt, waar men zyn einde weet.
Roberfeot hadt veele en vcelerleie kundigheden , byzonder in het vak der Oeconomie, Handel, en Fabrieken. Hy bezat een gezond veritand, en eenen zagten inborst. — Hy was de beste Man en Vader, en, ten loon daarvoor -— ftierf hy iu de armen zyner Echtgenoote.
;HANDELKUNDIGE SCHRIFTEN.
DiBionnaire Unive-rfel de la Géographie Commercanle, par j. Peuchet. Paris, chez Blanjhon, rue Hautefeuille, N°. 14. in 40.
Dit kleen en vourueflyk gefchreven (tukje bevat eenen voorraad van de belangrykfte kundigheden voor den Oeconomist en Koopman, inzonderheid betreffende het Vaderland en den oorfprong der Konflen, der Handwerken, der voordbrengfelen van Natuur en Induflrie, den loop der verfchillende takken van den Koophandel , welke daaruit ontdaan zyn enz. enz. By deze gelegenheid deelt Peuchet oordeelkundige aanmerkingen mede, over de verplaatfing des Koophandels uit Afia en Africa naar Europa, en over de Gefchiedenis van den Landbouw der ouden en van laater eeuwen , tot op onzen tyd, doorweven met Staatkundige aanmerkingen, waartoe het onderwerp hem leidde , b. v. over de onbepaalde of bepaalde vryheid van Commercie, flierby voegt de Schryver eene vergelykende tafel van de verfchillende afmeetingen des Aardbols. Hy verledigt zich tot eene doorlopende befchouwing der Manufacturen en van het Fabriekwezen , welke hy, volgends eene oordeelkundige hoofdverdeeling, gefchiedkundig en wysgeerig ftukswyze nagaat, by welke gelegenheid wy hielen daar "veele belangryke ftukken, en nieuwe kundigheden vinden medegedeeld. Zoo komen hier onder anderen merkwaardige byzonderheden voor omtrent de beroemdite Diamanten v?n Europa; b. v. de twee grootfteu uit de voormalige Kroon van Frankryk werden genaamd Sancy en Pits of tie Regent. De eerlie der-
:elven kwam van Conflantimpel door de Harley Baron de Sancy, Ambasfadeur van Frankryk by den Grooten Heer ; dezelve woog 55 caraat, en kostte 600,000 Livres. De Pin, door den Regent van eenen Engelschman van dien naam gekogt, woog 56! Garaat, hadt 2,600,000 Liyres gekost, en was het dubbel dier fom waardig. Dan, de allergrootfte der bekende Diamanten is die, welke de Keizerin van Rusland in 1772 van een Grieksch Koopman gekogt heeft: dezelve weegt 769 caraat, is van een fchoon en zindelyk~ water, en heeft niet meer dan 2,050,000 Livres in geld gekost, behalven nog eene lyfrente aan den verkooper van 100,000 Livres; zy is viermaal meer waardig, heeft de grootte van een Duiven-ei, en eene platronde voim. Men wil, dat deze Steen voorheen een der oogen hebbe uitgemaakt van het beruchte beeld van Scheringam in den Tempel van Brama, en dat dit oog den Pagode zy uitgeftoken door zekeren Franfchen Grenadier in de Indien, die in den dienst des Malabaarfchcn Monarchs getreden , en na dezen heiligroof naar Madras gevlugt zynde, zynen buit aan een Scheepskapitein voor 50,000 Livres verkogt, van wien dezelve voor 100,000 guldens in de handen van eenen Jood overging. Dezen verkogt den Steen wederom aan eenen Griek, men weet niet voor hoe veel, en zoo kwam dezelve eindelyk aan Catharina, [prykende thands, zoo wy meenen, aan het Scepter der Rusfifche Monarchie]. — Voords doorloopt Peuchet nog met veel oordeelkunde alle de wetenfehappen, konden , en inrichtingen , die tot het Commercie-wezen eene onmiddelyke betrekking hebben , de verfchillende ftelfels der Handeldryvende volken, het belang en beduur der volkplantingen in andere werelddeelen enz.
[Wy durven dit werkjen aan onze Letterlievende , Handeldryvende en Fabriceerende Landgenooten , als eene goudmyn, vol van de nuttigde en voor hun fchatbaarfte kundigdigheden, gerustelyk en op de beste wyze aanpryzen.]
Iets over de invoering der. ZYDE-WORMEN en ZYDEFABRIEKEN in EUROPA.
Onder de regeering van Iuflinianus werden de Zydewormen in net Oostersch of Grieksch Ryk ' ingevoerd door twee Monniken , die in
Per-



C 23 >
jpertiê gereisd hebbende, dezelven van daar fnedebragten. Hierdoor kwamen de ftoffen, die men van dit kostbaar voordbrenfel bereidde, weldra meer algemeen in gebruik. Ongevoelig geraakte dit Infect in Italië gevestigd, en vervolgends in het zuidelyk gedeelte van Frankryk , alwaar een zagt climaat deszelfs ontwikkeling en arbeid begunftigde, zoo wel als den groei der Moerbei - boom, die het eenigst voedfel voor den Zydeworm oplevert. Op het einde der XIIIe Eeuw vestigden zich de Zydewormen, de Moerbei boomen en eenige Zyde - Fabrieken, in het Venaisfinfche. Dezen byval van Cultuur, Induflrie en Handel, hadt dit Graaffchap aan de nieuwe regeering der Pausfen te danken , terwyl derzelver verblyf te Avignon aldaar aanleiding gaf ter vermeerdering, afwisfeling en verfraaijmg van alle deze voorwerpen. — Men fabriceerde er effene en gebloemde ftoffen , vooral 'Damasten , welke aldaar door de Genueefen werden ingevoerd. De laatfte foort van ftoffen , uit Damas in Syrië naar Europa overgebragt, werdt in Italië gemaakt, langen tyd voor men dezelve in Frankryk kende, dm alleen in het gebruik. In weerwil van deze aanmoedigingen , maakten die van Ayignon in de XIV^ Eeuw niet die vordering inde Koutten, welke zy hadden konnen maaken , en Frankryk toonde geen belang in de kennis derzelve te Rellen voor den afloop der XVe Eeuw. Lockwyk XI en Cartl VIII nodigden de Grieken en Italianen , om de Zyde Fabrieken te Tours te komen vestigen, en van hier de aanfpraak die deze Stad maakt op den voorrang boven Lyons. Franpois I., wiens eerzucht zich verder uitftrekte dan zyne talenten , ondernam al te veel zaaken om daarin wel te tlaagen : in zynen tyd mangelde het aan ftoffen - nyverheid en fmaak. Het is onder Henrik IV , dat men het tydftip kan vastftellen van de invoering der Manufactuuren, de ontwikkeling der Induflrie, en de vorming des Koophandels. Lyon en Ayignon wedyverden met elkander, en hierdoor won de Konst, de Tekening volmaakte zich, en de fchoonfte couleuren va-toonden zich in het weeffel hunner ftoffen ; en fchoon Lyon ten dezen opzigte den voorrand hadtkon hetzelve Avignon niet trotfeeren, dan nadat in 1720 de pest en eene verzwaaring van belastingen den Handel dezer laatfte Stad geheel verwoest haddem Vóór dit noodlottig tydftip waren er in Avignon 1800 Weefgetouwen aan den gang,waaronder 500, die Da masten en- andere gemengde of- gebloemde
Zyde ftofTen werkten. Lyon herzamelde het droevig overfchot dezer bloeiende Induflrie, Zedert zyn alle de pogingen der Avignonners tot herftel hunner voormalige meerderheid , vrugteloos geweest, voornaamlyk uit hoofde der belemmerende wetten en bepalingen , aan de zyde van Frankryk, waartoe Lyon en Nismes hunne fchatten gefpild hebben, als mede door de Schraapzucht der bevoorrechte werklieden. Zy hebben nog maar alleen eenige Fabrieken van Florentynfche Taffen , Armofins, Engelfche Taffen , Damasten enz. overgehouden, waarin zy tegen andere Steden op werken, intusichen heeft Avignon nog éénen tak van Handel, van welken men hetzelve nog niet heeft konnen berooven , naamlyk de Verwery, welke door de van Petrarcha zoo hooggeroemde bron van Vauclufe, die de Stad dooifnydt, inzonderheid begunltigd wordt.
NATIONALE L O TER YEN.
Iri de 6de of laatfte Week vaii de zesde Clasfe der oofte Generaliteits, nu Bataaffche LüTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 1 July, zyn verder uitgetrokken' de volgende Nos. en voorname Pryzen:
q.ifle en- laatfte
Lyst. N°. 17411 mét ƒ 15000:- Prarmie.-
Z E E T Y D I N G.
Berichten.
Men kan van goeder hand berichten , dat' de vaart op de Wadden thands tegen allenoverlast gedekt is, en dus" veilig kan geschieden»" konnende zich de Commercie vbords alie protectie belooven.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door Spaanfche Roeibooten hétSchip the Camilla, van Londen naar Gibraltar,
Opgebragt in Tarmouth het Schip de Zee» vaart, Kapt.- Schnmaclier, van Bergen; en
\J. K. Dcifes , van Elbing naar Ofiende.
[Te Ancona Kapt; C. A. Moller, van Trieste h naar'



t n i
A DVERTENTIEN.
keurigheid uit de LWeï^ö^^iSlin^ 5*^?* ' .l? met « u"«"=
Deeze Courant wordt tweemaal per Week, en wel Hpc wh,„ a imgegeven te Amfterdam, by Cs. Coven Te Ataaf h? ftv'ü Zf^5' hem by P Nyhof In dei Bosch, by VSEF iS^Lftf r* V
Deventer , by G. Brouwer. Te Dordrecht hv P ^1 h * en Zootl- Te
* IFW, Z J geboren Vlamini Te^Sorcum^ by" J^at'T ju '
£• ïm i"' Te Groili1^»' by IT. Zuidemaf TeH arkm 'bv ^ r I by
In den Haag, bv ?. du Afre Te Hnnrn hxr i rr j l~ v kampmenu
Te Middelburg, by deo Sonde, 'ie Purmerende hv/< L 7
Te Rotterdam, by D. VU. Te Utrecht hv ^ t 'y, ' en zoon'
kelftein. Te Zwol l hy J. 'de Fri In verder ^lom' Te P'
V ^sde^£=^W^ Advertentiën geplaatst,
U re'gef * ^ ^ ^ 6 W « W.'
Te A.miterd,m, by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
**F*m4g*a. — Lttfafcf» door een Engehch \ rregat een Franfche Brfgantyn, komende'van Guadekupe. - Te Guadehupe het Schip tóe
van Trinidad naar Leverpool. Te ZW
'het Schip Magdalena, van Batavia; en
ff gekroonde Hoop, Kapt. Afo/Vr, van Bordeaux mar Hamburg. — In Portsmouth het Spaanfche Schip Saniisfimo Trinidadvan Buenos-Airos. le Newcastle het ZkcnrcA Schip Neutral, Kapt. Brvr/on. r
Prysverklaard te Z.c«</<w het D«««cA Schip Unyerhop, Kapt. G. Cornelis, van Amfterdam naar Kopenhagen, en te Tarmouth opgebragt op grond dat hetzelve uit een geblokkeerde' Haven ïs gezeild. — Alsmede onder hetzelfde voorgeeven het Ztec/wfA Schip Nephthuuis, van Amfterdam naar Lisfabon.
Kapt. F. _y. AT«««, van Nantes naar de Ootf2<r<?, te Ramsgate opgebragt geweest, is vrygelaten, en heeft zyne reis vervolgd.
! Textlfche- en F7te--£y&
Den a, ia en ïr Augustus. Niets gepast
feerd. f)e Wmd Z. W, en W.
^Den 12. Niets gepasfeerd. De. Wind W„
Den a, 9 en io Augustus. In 't Vlie. nietsgepasfeerd.
Helvoetfluis.
™Pe? £ e»1,8 Au£ust"s. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en O.
K7De?J\J° è* '«• Wiets gepasfeerd. De Wind Z. W. en W.
Brielle.
ZP^ ?, e" 8 Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en O.
Den 9, io en ïr. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en W. Z. W.



j^jo ^ 17 Augustus 1799-
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken. Trafieken, Beoefenende Konjlen, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Kundigheden nopends de VITRIOOL-OLY, ten nutte der MANUFACTURIERS.
De Vitriool-Oly is een Delfftoflyk zuur, waarvan de Natuur grooten voorraad oplevert, en het geen men den naam van Oly heeft gegeeven, om dat het, ten aanzien der vettigheid, eenige overeenkomst heeft met andere vloeiftoffen van dien aart. Evenwel is deze vettigheid enkel fchynbaar, en met met de daad aan het Vitrioolzuur eigen, komende hetzelve bovendien in geenen deele met de Olyën overeen. In het gemeene leven noemt men dit zuur enkel Oleum.
Nergends in de Natuur treft men het Vitrioolzuur afzonderlyk, op zich zelf aan. Dooi deszelfs zeer fterke ontbindende kragt verbind hetzelve met zich alle ligchamen, welken hei aanraakt, en vormt te zamen met dezelver byzondere zelfftandigheden. Zoo ontttaat b. v uit deszelfs verbinding met Kalk, Gyps, Alli bast ; met verfchillende foorten van aarde. het Zwaarfpath , Aluin, en Engelsch Zont : met Yzer en Koper. groene en blaauwe Vi triool; en met het brandbaar of ontvlambaai Weien, Zwavel.
Om de Vitriool-Oly te bekomen, moe men dezelve dus van die ftoffen, waannedi zy op de gezegde wyze verbonden is , ai II. Deel,
fcheiden. Deze affcheiding gefchiedt met altoos met een even gelukkig gevolg; men heeft ten dien einde de Zwavel en de groene Vitriool het voordeeligst gevonden, en de VitnoolOly onderfcheidene naamen gegeeven, naarmate zy uit één dezer beide ftoffen getrokken werdt. Die, welke uit de Zwavel komt, noemt men Engelfche Vitriool-Oly , ZwavelOly of Zwavel-zuur, en die uit de groene Vitriool, Nordhaufer, of Duitfche, of ruikende Vitriool-Oly. • J, ,
De zoogenaamde Engelfche Vitnool-Oly wordt niet alleenlyk in Engeland gemaakt, maar ook te Berlyn , te Winterthur in Zwüferland, en op andere plaatfen; evenwel wordt er nergends zoo veel mede gewonnen , als in En'geland, hoewel de Zwavel overal overvloedig te bekomen is.
j Daar de Zwavel eene zamengeftelde ftof is uit Vitrioolzuur en brandbare ftof, beftaat de
jwyze van bereiding der Vitriool-Oly daaruit eenvouwig hierin, dat men deze laatfte door verbranding affcheide, en het eerfte dus zui-
jver doe aanwezig blyven. Deze bewerking , hoe onomflagtig ook fchynende, gaat echter met veele zwarigheden gepaard, vermids de Zwavel flechts, aan de vrye lucht blootgefteld, en zelfs dan nog zeer langzaam, brandt, en wyl, bovendien, het Vitrioolzuur by deze uitbranding in dampen opftygt en verdund wordt, die moeilyk weder te verdikken en tot eene behoorlyk zamenhangende ftof terug te brengen zyn. De Engelfchen bezitten hier-
: toe een zeer voordeelig geheim, het geen zy van de Duitfchen geleerd hebben, en waarva 1 men alleenlyk het volgende weet. D Men



C 26* )
ivien bedient zich van glazen bollen , zoo groot dat zy een geheel oxhoofd vogt bevatten konnen (*), en in het midden "voorzien! van eenen horizontaal uitgaanden hals, door | we ken men_ de Zwavel inbrengt, terwyl een. andere opening ter zyde dient, om den damo des waters over de brandende Zwavel te la ten zweeven, en een gat boven m , om de al te zeer verdikte dampen door het inlaten van verfche lucht tc verdunnen. r~ l)c bol rust op een houten voetüuk, dat in het mid den rond is uitgehold , en het geen dient om dezelve boven eenen daaronder aan^brac ten Zandbad-Oven te plaatfen. In ZzZbad gier men een paar kannen water, en verhit hetzelve tot dien graad, dat de daardoor opftygende waasfem het glas verdoove. Nu mengt men op een aarden lepel, welk agtereinde als een ftop i„ den hals de bo fluit, eene hoeveelheid van brandende Zwavel en Salpeter bmnen dezelve, en laat die ge heel uitbranden. Gelyktydig doet men? door de opening ter zyde, uit een retort vól Kokend water den damp indringen, ten einde de verbindmg der Zwaveldampen met hef wï ter te bevorderen. Zoodra de Zwavel uitgebrand is, doet men er nieuwe in, en hilr- i roede houdt men aan tot het uit de dampen
"evu?reheeVffeSrTt,de heift d« S" ! gevuict üeeft. Dan houdt men die met zvn ;
water in°eeifydVe; P **** het Zvvavelzuu'i" zelve ^;o-Pn\Vft-]0°,pen' Waaril1 men h^- i zeiye eeingen tyd in de open lucht zet, ten I einde de brandbare ftof daaruit allenos te doen vervliegen, waarna men het ovenolla < water uitdampt, en langs dien weg hït Zwa-
s&fds*-beiLr]yke di|t£d &;
aan dampkringslucht in de bol, zonder we ke v de Zwavel "panden kan/ te vergolden? n
DiiKlyk in dampen, de dp hni i 6 "
de begeerde grootte JSwJSen- Deze^rkS Vi gaat mee eeiüg gevaar vergezeld: want zo men "
SS Sê^sfeUdriët *- »m i
br5azvnde ^ mkm treelcbm en kostbaat zyn, gebruikt men zeden eenigen ;„
%T wci£aats lrdQi: ^
Ci* wd^e, volgends het bericht van Kei"
b "^^F^^t1^ gedaametbt ■ ,n,r V.Seve.ei, IO voet hoog zyn, en e«ne ffii?hDte grondvlakte Vzittén van 6 voet lang en 4 voet breed. Om de SrdiS
5êzfrdVatenffiS * bcvorde™> « de bodem Sn d; t00S n\et eenig water bedekt. Z dlL,Watcr wo''dt ce" kleen Vaatje gel
bév 4 rifetifieJ™^ Zwavel kan üevattu-i. Men vervult de Vaten of Hm?™
fteVlfendtP7Van k,°°5end Srf e^n? aloë end Vze ^avd ,drr middei va» eei> dftJn i Tenvyl de damPei» zich ver¬
dikken het geen langzaam toegaat , wordt
eftol Si Cüerf UKgid?°fde Zwavei weder aauï daan. of verfche voorraad er by ge-
■^r?Jrêelfchen verzenden hunne Zwavel-Öly "an Q"fon .in groote glazen vlesfen van i2o ? V i. • ZIet uic de zoo even medegedeelde ™S"^ SereedIvk> dat aa^ydwSyke Sn tr verzwegen zyn ; want, behal-
^fr ±mCn ne!^nds buiten Engeland, al eef men er ook overvloed van Zwavel op le voorgefchrevene wyze deze Oly kan ma2
ïfs 'de ™r\piyS> die niet
2 Lie. vragtkosten er by gerekend , gelyk
èidL L°°k -e Wgeevene' wyze van beeiding zelve niet zeer voordeelig uitgedagt
eenge van den arbeid , de byvoecine der :alpeter , en het verloren gaa? van Vele 'anaredPrPfnA m°ete" "«odvfendigTen p,yS
anneeLn t^Z verhoJügen ' al Wllde ™en anneemen, dat elk pond Zwavel ii m Vi-
rioo zuur geeve, 't /een nogthands het^ge?al
éïn'danlio4^ Vitrfooroiv""^"1" K .en in DèLlTJen"étS%rSeTuS
hïswvze1" dS(°fdekkiDg eener ^-tere bef. •u|r ofJch"on tot heden toe zonder
Minder bezwaarlyk is het bereiden der zoo. naamde Nordhaufcr of Duhfche Vitriool-Ol? en haalt dezelve; door destillatie uit de groei j WAann zy raet w^er en Y2e?i-
af ef^M °m V00raf het overtollig Va^ r aftefcheiden, wordt de Vitriool in een
odacluig van coulfur'wordt"8 DoofdSïe!
lttë rlUeS\ dï V,itri0°l de heift van haar wigt.. lerwyl dezelve nog warm is, doet
men



C *7 )
men èïe in aarden Retorten , waarvan men | deelen er mede vult, en plaatst daaraan ontvangers (Vorlagen), die behoorlyk aangehegt en gefloten _ Zyn. Op deze wyze haalt men in den beginne by een zagt vuur een nog vry waterachtig Vitrioolzuur over, en vervolgends, na andere ontvangers a2n de Retorten gebragt te hebben * op een fterker vuur de egte Vitriool-Oly. Eeu gedeelte dezer Oly zet zich als eene drooge ftof aan den hals der Retort; men noemt dit zetfel Ys-Oly, doch in de open lucht wordt hetzelve terftond vloeibaar.
Het overblyvende in de Retort wordt Col cothar, Dooclenkop, of Caput mortuum FitfiéÜ genoemd : het is eene roode yzeraarde, die nog met eenig Vitrioolzuur verbonden is. Men kan deze ftof ter affcheiding van de geest van Zout, tot het bruineeren van glad Metaal, of ook als eene Verwftof gebruiken.
Van 800 Ê6 Goslarfche Vitriool bekomt men 90 ts Vitriool-Oly.
Deze Oly, welke niet alleen te Nordhaufen in Thuringen , maar ook , in veel grooter hoeveelheid , in het Saxisch Ertsgebergte bereid wordt, is met de Engelfche Zwavel-Oly wezenlyk dezelfde, en alleen daarin er van onderfcheiden, dat de Duitfche Oly by hare eerfte blootftelling aan de open lucht reuk van zich geeft, * het geen de Engelfche nooit doet. Deze reuk echter verliest de eerfte , wanneer men ze met water aanlengt, nemende zy dezelve nooit weder aan, hoe zeer ook door destillatie verdikt ([geconcentreerd).
De Engelfche Vitriool-Oly is, by derzelver grootfte concentratie, niet zoo fterk als de Duitfche; weshalven de Verwers, als zy de eerfte gebruiken, daarvan eene grootere hoeveelheid neemen moeten. De Duitfche Oly is ook beter gefchikt ter ontbinding der Indigo; daartegen is de Engelfche wederom bekwaamer tot het verwen van Scharlakenrood, wyl de Duitfche Oly, hiertoe gebruikt wordende , in de ftoffen hier en daar vlakken nalaat , die er als verfchroeid uitzien, iets, waarvan men geen nood heeft met de Engelfche Oly. Ter vergelyking van beider betreklyke fterkte kan men zich van het gewigt of van Wynfteenzout bedienen.
,Hoe fterker het Vitrioolzuur is, hoe zwaar der. Een glaasje, waarin 2. loot water gaat, kan 3l a -| loot Nordhaufer Vitriool-Oly bevatten, doch van de Engelfche minder. Het fterker zuur bezit natiuirlyk meer oplosfend vermogen dan het zwakkere; hoe meer Wynfteenzout dus door eene gegeevene hoeveel-
ijheid Vitriool-OTy ontbonden: wordt, hoe fterker deze laatfte is, en zoo ooit orage> keerd.
Nog een enkel woord van de zuivering der Vitriool-Oly. &
De Engelfchi is , behalven het brandbaar wezen , welk door derzelver bruine couleur wordt aangewezen , nog befm : met Vitrioolaartige Wynlteen en Lood - Vh iool , en verkrygt in de vlesfen een zetfel van beide dezeZouten. — De Duitfche is van het brandbaar wezen na de destillatie volkomen vry, en ziet er als een helder water uit. In dezen ftaat kan men die Oly behouden, zo mert dezelve in eene vies bewaart, die met een glazen ftop wel toegefchroefd is. Dan, doorgaands doet men in ze fteenen kruiken, waarvan men de ftoppen toelymt of harpuist, in welk geval de Uly het brandbaar wezen van het lymfe' of de harpuis aantrekt, en donker bruin wordt. Bovendien bevat de Duitfche Oly ook een weinig yzer , doch zy is over het geheel altoos zuiverer dan de Engelfche.
Deze geringe onzuiverheid doet aan de Verwery geen het minde 'nadeel. Het is waar» volgends het voorfchrift Om Saxisch blaauw te maken, moet men de ' Indigo Guatimalo in witte, tweemaal overgehaalde Vitriool-Oly ontbinden ; doch de wittey heldere couleur» een gevolg der volkomene tntdryving van het brandbaar wezen, is daarom overtollig, wyl dit laatfte buitendien in de Indigo genoeg aanwezig is. Ten aanzien der overige onreinigheden verzekert de (teller van • deze verhandeling, by eigen ervaring, dat de Guatimalo, zoo wel in gemeene Vitruol-Oly als in overgehaald Vitrioolzuur ontbonden, eene even fraaie Saxisch blaauwe Verw oplevere. — Deze byzonderheid is van te meer belang , wyl de moeilykheid en het gevaar van het overhaalen des Vitriaolzuurs dit laatfte ongelyk veel duurer , en dus de Fabricaten kostbaarer maakt.
Begeert men intusfehen eene heldere VitrioolOly te. hebben , men kan dezelve bekomen, door die zoo lang te kooken als nodig is. — Dan, wil men ze overhaalen, zo moet men toevlugt neemen tot de destillatie, waartoe de voeglykfte en minstgevaarlyke methode is opgegeeven in Westrumbs Phyfikatisch Ghenüfche Abhandl. S. 149.
D a Ovig.



C =8 D
Over den Handel met het OSNABRUGSCH LINNEN.
Dit Linnen gaat voornaamlyk naar de Spaanfche Indien, naar de Afrikaanfche Kust, en over het geheel naar zulke Landen , waar de Wol , wegens het Climaat, niet gedragen wordt. De Wilden kennen het onder den naam van Axbrixlinnen.
Langen tyd bragten de Hollanders alleen dit Linnen naar Spanfen, en onder dien tytel naar ïndi'è; dan, de bedriegcry der Kooplieden , zeggen de Osnabruggers, deedt dezen tak naar Londen en Bremen verleggen. — De Engelfchen verzenden hetzelve wederom naar Cadix of Lisfabon , van waar het als Spaansch eigendom, onder Spaanfche vlag, naar de Indien gaat. De Bremers handelen op dezelfde wyze, doch zenden het meeste goed op Londen , wyl zy voor de Engelfche goederen byna geen ander retour dan dit Linnen te zenden hebben ; weshalven ook in Bremen de Wisfelcours op Engeland zich daarnaar pleeg te regelen.
De Linnenhandel wordt dus, hy moge dan over Engeland, Holland, Hamburg of Bremen gaan, cigenlyk gezegd, gedreven tusfehen een Comptoir te Cadix of Lisfabon , en de Spaanfche of Portugeefche onderdaanen in Indie. Dan , vermids dit Huis van Negotie niet voor eigen rekening handelt, maar zyiie Firma leent aan Engelfchen , Hollanders , Osnabruggers enz. kan men met hetzelfde recht zeggen , dat deze Handel gedreven wordt tusfehen de Engelfchen enz. en de Indiaanen.
Indien de Osnabrugger Koopman regtftreeks op Cadix of Lifabon handelen kon, zou hy 50 pCt. meer winnen , dan nu hy over Bremen op Engeland enz. moet verzenden ; doch, hiertoe ontbreekt het aan een Comptoir in Spanjen, aan verzekering voor zee-gevaaren van Cadix naar de Indien., aan eenen Corres pondent in dat werelddeel , en aan gelegenheid om de Indiaanfche retour - goederen te verkoopen. — Alle deze zwarigheden vallen by de Engelfche Kooplieden weg.
De Eremer , die veel Tabak, Rofynen , Wynen en andere Spaanfche goederen in betaling kan neemen , heeft meestal een even groot voordeel , en betaalt zich zelve voor het afgezonden Linnen uit dë verkoop dezer letouren hierdoor ontftaat een crediet van 3 jaaren , het geen den > Handel in zoo verre bevoordeelt, als de kleine Kramers, buiten ftaat om zoo lang in voorfchot te zyn, daar- i
door wederhouden worden., van er deel in te neemen.
Het allervoordeeligfte , maar ook het ge-, vaarlykfte is, dat men het Linnen voor eigen rekening in Hollandfche bodems naar Curacao afzende , en van daar , door middel van den fluikhandel , aan de Spaanfche Indiaanen toe. voere.
De bereiding van het Linnen gefchiedt in het Osnabrugfehe op zulk eene wyze, dat geene andere Fabrieken in Ierland, of waar het ook zy , daartegen konnen op werken : want, dewyl hetzelve door den huisvader, zyne vrouw , kinderen en huisbedienden zelve gemaakt wordt in de tusfehen - uuren, die hun van den arbeid op het veld overblyven , behoeven de Osnabruggers by den verkoop geene dagloonen in rekening te brengen , daar die uuren toch anders voor hun verloren zouden geweest zyn. Het huisgezin moet buiten dit toch betlaan, en de kosten tot deszelfs onderhoud blyven dezelfde. Hiertegen nu kan geene Fabriek ftand houden, en het zou al een groot Koopman moeten zyn, die den arbeid by zyne gefabriceerde waaren op den koop toe konde geeven, of eenige jaaren lang op hooge pryzen wagten , om dezelven vergoed te krygen.
Men berekent de Linnens, die jaarlyks in het Bisdom van Osnabrug gemaakt worden, op eene waarde van i| millioeii Thalers. — Ondeilleld, dat daaraan 10,000 menlchen arbeiden , zo waagt ieder arbeider niet meer dan 150 Thalers, en nog veel minder, indien men er de konstwaarde, of aangewendde Induflrie , aftrekt.
De geheele huishoudelyke inrigting van fpeslphalen fchyiit dezen arbeid inzonderheid te beguntligen. De huismoeder b. v. kan bier, by haren haard zittende, op drie deuren , op de pot, op haar vee aan wederzyden , op hare kinderen en bedienden te gelyk pasfen , en nogthauds beitendig aan liet Spinwiel zitten , daar zy elders, in een vertrek of kamer zittende , tot alle die foorten van bywerk moet opltaan en een byzonderen gang doen ; hierdoor wordt men vermoeid , opgehouden, en des avonds vroeger tot flapen geneigd. — De Vlas kan met kou:1e vingers gelponnen worden, terivyl de Wol ntegendeel een warm vertrek vereischt.
In de meeste oorden van Hanover wordt dies uit de tweede hand ontvangen , en aan ie tweede hand verkogt. Bremen, ca Hamburg, ïoéwel geene eigene Pxoducten hebbende, zyn
af-



C *9 3
afleverings - en ftapelplaatfen, die de ontvangene goederen wederom naar elders verzenden. Veele Kooplieden van daar gaan wel naar de Brunswyker Mis , doch alles komt ook daar door de tweede hand ; de Kooplieden van Hamburg , Bremen en Leipzig zetten er de markt, en gevolgelyk is die nog hooger dan in hunne eigene woonplaatfen. — Het eenigst voordeel dezer Mis is, dat men er meer voorraad van goederen by elkander vindt, en dus beter kan uitzoeken. Daartegen wint men 30 pCt., indien men de Saxifche Fabriek-goederen , die door de eerfte hand deiFabrikanten zelve naar Leipzig komen , van Leipzig, de Engelfche waaien van Exen door de Hamburgers uit Schotland, en de Spaanfche en Franfche Producten door de Bremers uit die Landen zelve trekt.
Voorheen pleegen de Hollanders al de Spaanfche Wol , met eene winst van 15 pCt. , naar Leipzig, Brunswyk en Osnabrug, in commisfie te zenden ; doch zedert eenigen tyd heeft dezen Handel eene andere wending genomen , en onze Landgenooten winnen daarby nu niet meer, dan de vragtvaart.
HUISMIDDELEN.
Hoe men de KOORNWYN of
GEN EVER , in de plaats
van de FRANSCHE BRANDEWYN, gebruiken kan tot het maaken van L i-
QUEUREN.
Om de overtehaalen Liqueuren van den wanfm ak te bevryden, die de Genever of Moutwyn gewoonlyk daarin overlaat, moet men by eene masia van 14 vlesfen Genever en de daartoe behoorende Speceryën of Kruiden , voegen if a 2. vletien zcete Melk en 5 ff versch Osfenvleesch zonder eenig vet. — Voords geen men op de Dcstilleering naauwkeurig acht, en zondert het eerst overkomende af, daar hetzelve nog altoos eenigen brandigen reuk behoudt, liet overig vogt zal van alle onaangenaamheid in reuk en iuiaak ontheven zyn", en met het hier onder befchreven Suikerwater aangelengd , een fmaaklyk Liqueur opleveren , even goed, als of daar toe'de beste Franfche Brandewyn gebruikt waregevvorden.
Het byzondere by deze bewerking is, dat de Melk en het Vleesch, die in de ketel terugblyven , den wanfmaak en brandigen reuk der Genever naar zich getrokken hebben , en beiden zoo fterk behouden , dat de reuk alleen er walging van verwekt.
Suikerwater voor deze en alle andere Liqueuren.
Men kooke 2 f§ gemeene of Broodfuiker Cde laatfte wordt vereischt voor alle heldere, doorfchynende Liqueuren) in een vertinde ketel met een half pintje water, tot dezelve min of meer lymig wordt , fchuimende telkens de opkomende onreinigheden naauwkeurig af. Hierby voege men, onder het kooken, het wit van twee Eieren. - Alles wel zaamgefmolten zynde, neemt men de ketel af, giet het vogt in een aarden pot over, en laat hetzelve bekoelen. Vervdlgends giet men daarby het bovengemeld Liqueur, en roert alles te famen J uurs lang om, waarna men het aas dagen laat ftilftaau. In dien tusfehentyd zakt het Eiwit op den bodem , en men giet het gezuiverd Liqueur voorzigtig af. Bemerkt men , dat het vogt eindelyk troebel wordt, dan giet men het overblyvende door Filtreer - papier , en laat het langzaam doorlekken. — Men verkrygt op deze wyze een voortreflyk Suikerwater, waarmede men alle Liqueuren kan aanzoeten.
Om HAAZEN en KONYNEN
van de KOOL en het
Jong PLANTSOEN afï ehouden.
Men weet, welke verwoestingen dit wild ten platten lande, vooral aan den Berg - en Duinkant, dikvvys in het jong plahifoen 3 en niet zelden ook in de Moestuinen aanrichte, zoo dat zomts in éénen n«gt groote fcfraden daardoor geleden worden. — Hiertegen is een zeer onkostbaar en gemaklyk middel uitgedagt. — Zedert men in Duftschland begonnen heeft, de velden ter vrugtbaarmakmg met Gyps te beftrooijen, hebben de .jagers luide klagten aangeheven over het weglterven der Haazen , en hierdoor is men op den inval gebragt , om zich van Gyps en Kalk, als natuurlyke vyaadeu van dit cn loortgelyk
D 3 wild,



c 3^ y
wild» ter afweerfn^ Tan Êctzclve te. bedie nenv Men hefpfoetjè dus, ten dien einde , zyne Kool of ander jong en teder pïantfoen met een aftrekfel van Gyps of van Kalk, en men zal daarvan de voordeelige uitwerking zien. — Tevens zouden wy vooröaan , om, waar bet vak beteelde grond , of het pïantfoen ai te üitgeftrekt is, tot zoodanig ceiie befproeijing , in de plaats daarvan den grond, waarop de Kool of' het pïantfoen ftaat, of ten minften eene urooks lands rondom het pïantfoen , met zoo veel fyngemaakte Kalk of Gyps te beiïrooijen , dat de gewoone aarde daarmede bedekt zy , aan het goed gevólg waarvan wy geen oogenblik twyfelen.
tl
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Iets betreffende de 2YDE-MANUFACTUUREN in SAXEN.
Reeds op het einde der voorige Eeuw bragt de Commercie - Raad Kraft de Cultuur van Zyde en der Moerbeiboom in Saxen in voorflag, en naby Dresden, aanvanglyk tot ftand ; doch zyne poging hadt geen gevolg. Het liep aan tot den jaare 1720 of daaromtrent , eer de Zyde - Manufaétuur te Leipzig eenigermate een bloeijend aanzien kreeg.
Reeds in 1730 werden er Zyde-wefkers uit Leipzig naar Berlyn ontboden, waar de Jood David Praijer eene zoodanige Fabriek oprigtende, behalven twee Zwitfers, ook den Leïpziger Manufacturier Hollinger ontboodt; de broeder van dezen Hollinger zettede intusfehen zyne Fluweel-Fabriek te Leipzig door, waarvan ook nog eejnig fpoor aldaar te vinden is. Ondertusfchen bepaalde men zig te Leipzig voor als nog enkel tot het Fabriekmatige, zonder, zoo zeer als nodig was, acht te geeven op de teelt der Zyde. Deze laat de werdt erndig ter hand genomen door Kretschmar, en na het ontdaan der Leipziger Plantage, werdt by een Koninglyk Mandaat in 1754 het aanleggen en kweeken van Moerbeiboomen door geheel Saxen uitgelokt en aangemoedigd, moetende ten dien einde alle Magiftraten en andere Beambten , inzonderheid Predikanten en Schoolmeesters ten platten Lande, hiertoe het
voorbeeld geeven, door met da* pTantfben deopenbare plaatfén, Kerkhoven, enz. te beplanten, of de beplanting daarvan op billyke voorwaarden aan anderen , die zulks zouden willen onderneemen, toetedaan. Plet Commerciewezen gaf gratis in het licht eene voortreflyke. aanwyzing omtrent de Zydeteelt en de Cultuur der Moerbeibooraen, en werdt gelast zich de zaaden der witte Moerbeiboom en de Eieren der Zydewormen aantefchaffen, ten einde onvermogenden daarmede om niet te konnen voorzien. Er werdt gezorgd, dat men overal onderwys in deze nuttige konden verkrygen konde. Ook werden er op de goederen der onderfcheidene Landsheeren Kweekeryen van witte Moerbeiboomen aangelegd , anderen uitgenodigd om dit voorbeeld te volgen, en drenge draften bepaald tegen de fchendersvan dit pïantfoen en van alle Moerbeiboomen.
By dit alles voegde men eene uitftekende zorg voor de Zyde-Fabrieken zelve. Ten dien^opzigte maakten zich de Rabe's, Vaderen Zoon, by geheel Saxen by uitfïek zeer verdiend. In hunne Fabriek v/erden niet alleen effene Zyd en-Stoffen, maar voornaamlyk Damasten en Grosdetours gemaakt. De jonge Rabe bezorgde zich in Saxen, voor eene lom van 30,000 Ihalers, een werktuig en eene inrichring, welke geheel Duitschland buiten hem nog niet bezit, te weeten een Filatorium of Zydewmd-Machine. Ten dien einde deedt hy zelf herhaalde reizen naar Italië, waar hy dit werktuig naauwkeurig opnam, om hetzelve in zyn Vaderland te konnen doen namaaken. Eerst het hy het werktuig in 't klein vervaardigen en in zyne Fabriek plaatfen, waar hetzelve met uitwinst van veeier handen-arbeid gebruikt werdt. Hierop leidc hy een groot werktuig van dien aart aan te Maitfchen by Torgau, eene Machine, waarop etlyke iooq ipoelen te ^gelyk, met behulp van eenige weinige perfonen, die het werk aan den gang helpen en bcduuren , duizenden van draaden Zyde winden. Indedaad , zo men de Zvae-Manufactuur wil gronden op de inlandfcbe Zydeteelt, of tegen andere Natiën op werken in het verwerken van ruuwe Zyde, dan is dit werktuig volftrekt onmisbaar. Hetzelve doet in éénen dag zoo veel af, als 500 menfehen verrichten konnen, en is een meesterftuk der Technologifthc Werktuigkunde, waarvoor de Groote Fredrik, zelfs als vyand en overwinnaar m den zevenjaarigen Oorlog , zoo veel eerbied en oplettendheid hadt , dat hy hetzelve door eene daarby geplaatde wacht tegen
dc



C 3i )
d.e aanvallen zyner onregelmatige Troepen beveiligde., Thands is deze fchoone inrichting genoegz32ii .geheel vervallen. Men heeft er intuefchen eene menigte van in Itaiïèn, Engeland , de Nederlanden , Frankryk en Zwitserland, inzonderheid vindt men ze te Milaan, Bulogna, Permis* Rover edo, Me./ina, Ti/rin, Coventry, Derbyshire, Stockport. Nismet, enz.
Door den zevenjaarigen oorlog, en de pogingen van Berlyn en IVcenen, om zelve ZydeFabrieken ' opterichten , ve viel de Zyde-IVlanufactuur van leipzig. — Die van Rabe deedt groote verzendingen naar Silefië, Oostenryk en Polen. - Uit dezelve ontftondt onder anderen de Fabriek van Stic/iler, die nog werklyk bloeit. In den beginne werkte deze laatfte gedeeltelyk in lichte Zyden en Catoen - Zydcne Stoffen of zoogenaamde Sus/es naar den Engel/dien fmaak , doch voornaarnlyk in Fluweel, het geen nog derzelver voornaamfte vak is, en waarmede zy 40 Weefltoelen gaande houdt. Byzonder wordt hier veel groen Fluweel gemaakt, hebbende dit fterk en aftrek ten platten Lande, alsmede voor raansmutfen. De hiertoe benodigde Zyde wordt uit Italië getrokken , en wel grootftendeels reeds geverwd. — In de laatfte tyden heeft men door nieuwe aan- i moedigingen de kvvyning der Zydeteelt en Fabrieken in Saxen getracht te overwinnen: men heeft eerepryzen bepaald voor de grootfte aanwinst van Zyde , en belooningen voor de Weefftoelen, die aan den gang bleeven. Men heelt de inkomende Zyde vry gefteld, en 1 alles aangewend, wat doenlyk was, ter uitbreiding der Zyde-Manufactuuren. Deze maat- 1 regelen zyn inzonderheid bewerkftelligd in 1770 1 en 1780. *. Men rekent thands in Saxen 70,000 I witte Moerbeiboomen , buiten die, welke in I de Kweekeryè'n enz. gevonden worden. In meest alle de Kreitfen heeft men eenige Moerbeiboomen en Zydeteelt; doch het meeste van allen in de Keurkreits en Laufnitz. t In de laattle jaaren dezer Eeuw waren te i\ Leipzig nog meer dan 200 Weefftoelen in wer- C king, met het Fabriceeren van gladde ge- L bloemde Zyden Stoffen, offchoon de aftrek V minder, en het Fabriekwezen aan het afneesaen was.
G G G
PRYZEN van eenige VOORNAME
KOÜPWAAREN en LEVENS» MIDDELEN.
Te Amsterdam, den is Augustus 1795.
Zedert onze opgave van 22 July in ons N 50, zyn de volgende veranderingen te noteeren:
Va" Geraffineerde Suikers zyn de Raffinaden en Auehsfcn a 2 $ 1 a 1 % minder; zoo ook de Lompen en geele Candy; de Ligtbruine is i3 f- $9 de Bruine en de Basterden zyn 2 & gedaald. Daartegen zyn de Mtlis/en a % m en de witte Candy 1 § gerezen.
De Coffy is over het geheel af a q a <?| ft., per gg gemonteerd. ö ■
Van de Tabak zyn de meeste buitenlanfcheioorten !ets gerezen; daartegen is de Farinas üust a ft. gedaald, en de Inlandfcbe, gelvk Dok de Carotten, zyn flapper.
Van de Graanen is de Zeeuwfche Tarw gerezen tot 260 a 280 ggl. per Last; desgelyks is de Plaamfche 100de en witte Tarw IO, ggl. gemonteerd. De Haver is 5 a 10 ïgl. hooger.
Te Dordrecht, den 8 Augustus 1799.
koolzaad , Inlandsch en Zeeuwsch ,
Per last 88, 92 a o, j>
taap Oly, per Aam. . . 90 a o£ g} .yn-dito, per dito ... in |j*
Laapkoeken , per 1000 . . 7q a %I gf .ynkoeken, per dito . . ... I05 a I0£ gh
Een 9 Augustus.
.uuwe Vlasfen. per Steen . 50 a «0 ft Ioutwyn, per Virtel . . . Q.i ^
enever , per dito .... io1
uikfche Kooien , per Hoed . 23 a 2/ él Zaag-duo, per ico Waag . 35 |J
Te Schiedam, den 14 Augustus 1799,
foutwyn f£ de 30 Virtels, zonder Fust enever lo|. £ dito, dito. enever 55 en 56 gl. per Aam, Amft. Proef. edioogde Rogge 1Ó2 gg per Last sro ggl.
Tm



Te Amfterda», by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Te Utrecht, éeo 10 Augustus 1799.
Witte Weit tot ƒ 15I a 16
Roode dito ' 13' a x4§
Rogge 5 "ï a 12
Boekweit 8|
Haver 7ï
Paardeboonen * 1°
jrVy.ztf» van eenige Binnenland/die Effecten, « Amsterdam, den 15 Augustus 1799.
Recepisfen; Marine . a 3 pCt. 38 i 5
dito Brak fchaéverg. a 4 — 2Ö£ a 28 dito 4 pCts. Heffing, k 3i ■—
naar rato van Compt. en Somm. 411 a 44!Bataaff. Refcriptiën. den 15 Aug.
1799 . . 9°ia87i
1800 . . 49 a46 1 • . 35 *38 a . . 3a a35
3 . . 29 330
4 . • 27 a29 Na den Vrede by loting . 251 a 24^
Hoïïandsch geforceerd . . 37 f, *
Vrywillig dito . . . 55 a »
G«/A fchaéverg. . . . 3° h3l „
BEL EEN BANK GELD. a 99 pCt.
ZEETYDING.
Berichten.
De Oorlogsverklaring van Tunis en Tripoli aan de Deemn wordt by de laatfte Deenjche brieven tegengefproken. Er waren wel twee Schepen door een Tripolitaanfche Kaper opgebragt , doch alle, om dat het vyandelyke ladingen waren, wordende de manfchap te Tunis zeer wel behandeld, en de Schepen door den Deenfchen Conful gereclameerd.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door een Franfche Kaper de Schepen the Brothers, van Hamburg naar Aberdeen; en the Rebecca, Kapt. Waters, van Surinamen. het laatfte is verbrand. Door een Engclsch Fregat het Spaansch Schip Juno, van la Guagra naar Cadix.
Opgebragt te Cadix door de Franfche Vloo
de Americaanfche Schepen van J.\Adams, van Gibraltar; H. Clarke, van Boston en Mallaga met Bakkeljauw ; en J. Olen , van N. Tork met Cacao en Ryst. Te Tunis door een Tripolitaanfche Kaper het Deensch Schip die Hofnung, Kapt. Tiede, van Barcelona naar fo/rg. Nog te Gzófo een Algerynfche Brigantyn, en een Engelsch gewapend vaartuig. In Tarmouth de Schepen Indrast, Kapt. Henfen , van Embden naar Amfterdam; en Fourftfters, Kapt. Waters, van 2?orto» naar Embden.
Door het Engelsch Fregat ó>W//« is in de Oost-Indien genomen 't Fransch Fregat /« Forte, welk laatfte in de Baay van Bengalen genomen hadt de Schepen the Recovery , Chance , Tartr.duth, Endeavour, Earl Mornington, Surprice en nog twee anderen. Ook was hetzelve Haags geweest met de Schepen Ofterly en the Surprice, waarvan het eerfte genomen en tot een Cartelfchip gegeeven is.
Vrygegeeven aan de Kaap de Goede Hoopt met de lading het Deensch Schip Christiaan VII, Kapt. Sonnigfen, van Batavia naar KopenhagenTe Londen de Schepen en ladingen van de Kapteins Lorenfe en Barnholdt.
Prysverklaard te Londen Schip en lading van Kapt. J. Tjorswaag , uit Barbarije komende ; alsmede het Schip de Vrouw Johanna, Kapt. .Okken.
Texelfche en Vlie-Lyst. Den 13 Augustus. Niets gepasfeerd. Dé Wind W. N. W. Den 14 en 15. Niets gepasfeerd. De Wind
w. z. w.
Den 11 Augustus. Uit 't Vlie naar Zee J. Lubbert, A. A. Visfer , en H. E. de Vries, naar de Oostzee.
Den 12 en 13. Niets gepasfeerd.
Helvoetfluis.
Den 12 en 13 Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Brielle.
Den 12 Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W.
Den 13. Heden zyn eenige Scholfchuiten binnengejaagd door een Engelfche Kaper en Brik voor de wal kruisfende. De Wind : W. Z. W.



N°. 57-
ai Augustus 17^»
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Ny verheid ? Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konjlen, Landbouw, en alle andere middelen van bejlaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Oeconomische Aantekeningen, betreffende de cultuur der AARDAPPELEN, en
de fabriekmatige aanwending van dit gewasch.
Het zou weinig ftrooken met den aanleg en het oogmerk van dit Dagblad, eene volledige en dus zeer uitvoerige verhandeling over den aart, het nut en veelvuldig gebruik der Aardappelen aan onze Lezers medetedeelen ; het zal dus genoegzaam zv.i, omtrent dit een en ander een beknopt verllag te geeven, het geen wy vertrouwen, dat voor veelen hunner aangenaam, nuttig, en zomtyds verasfehend zal wezen , en elk een overtuigen, welk een kostbaar gefchenk der Natuur de Aardappel , dat Vaderlandsch Manna, voor geheel het menschdom, en inzonderheid voor onze Landgenooten, zy!
In 1623 bragt Waller Raleigh deze Amerikaanfche vrugt uit Virginiën over in Ierland , van waar dezelve vervolgends in Frankryk, Duitschland, deze Republiek , en andere Landen van Europa bekend werdt. — ln den beginne was het algemeen vooroordeel zeer daartegen gekant. Men hieldt, nog in het begin dezer Eeuw, het gebruik der Aardappelen voor ongezond, verbande dezelven uit de huizen der meervermogenden, en II. Deel.
liet het voedfel aan de arme lieden, of aan de Kiekens over. Dan, langzamerhand begonden de kinders der meervermogenden .als ter fteel deze verbodene vrugt mede te eeten, zy vonden er fmaak in , leeden er geen nadeel van, en logenftraften daardoor net vooroordeel hunner ouderen. Zoo drong de nederige Aardappel zich langzamerhand in de gunst en op dé tafels der burgerlyke en meer aanzienlyke Standen, en eindelyk werdt dezelve zoo algemeen, dat men dien thands op den vorftelyken disch ziet pryken , en voor een groot gedeelte gelyk ftellen met del edelfte Graanen. De Aardappel, die allen voedt, allen fmaakt, en van allen gebruikt wordt , is dus geen onaartig zinnebeeld van de oorfpronglyke gelykheid der menfehen ; hy herinnert hun hunnen gemeenfehaplyken oorfprong, en roept den Monarch, zoo wel als den Bedelaar, geduurig toe : aarde zyt gy , en tot aarde zult gy wederkeer en!
De Aardappelen (Solanum Tuberofuni) worden verdeeld in twee hoofdgeflagten, t. w. in Zomer - en Winter - Aardappelen. — De eerften zyn doorgaands om St. Jakob (den 25 july) en de laatften met St. Michaël (den 29 September) ryp.
De Win ter-Aardappelen verdeelt men in de volgende voornaame ioorten :
iT) De wite gerimpelde, met witte bloemen.
2. ) De roode langfoortige , met paarlche
bloemen.
3. ) De geele ronde, gladachtige, met geel¬
witte bloemen.
4. ) De licht - roode , rondfoortige, met per¬
fik-bloeifem.



C 34 3
5„) De licht - roode , langfoortige , eironde, met ruuwe fchil en perfik bloeifem.
6. ) De geele gladde , eivormige , met per-
fik-bloeifem.
7. ) De witte langfoortige , met geftrengelde
' wortels.
De Zumer-Aardappelen worden verdeeld in:' I.) Geel-witte Zeuiwfche, niet fterk gerimpeld.
a.) Zoete of Suiker - Aardappelen , met' - blaauwe bloemen.
3. ) Geele , platachtig ronde , met witte'
bloemen.
4, ) Roode eivormig - platte , met perfik -
bloeifem , en roode aders van binnen. 50 Groote gladde geele, met geelachtig-
witte bloemen. 6.) Groote Amerikaanfche of Voeder - Aard-'
appelen.
De laatfte foort dient meer tot mestiug van het vee, dan wel - tot voed fel voor menfchen.
Deze zyn de by ons meest bekende en gebruiklyke Aardappel ïöorten ; dan er zyn nog meer andere aanwezig , die hier zyn agtergelaten. Behalven het uitgeltrekt gebruik voor menfchen en beesten, dient dit gewasch ook meer en meer tot eene Fabriekmatige! aanwending , waaromtrent wy de voornaamfte j tot hier toe gedaane ontdekkingen in het vervolg zullen mededeelen.
De Aardappel vereischt geenen vetten , zwaaren, fterk gemesten grond; daarin wascht dezelve al te weelderig, te. veel boven en niet diep genoeg in den grond. Eene middenmatig vrugtbare aarde, die het voorig jaar voor andere teelten bemest is geweest , of ook eene omgeploegde en gefpitte grasweide , is voor dit gewasch het best gefchikt. Ja, hetzelve tiert min of meer in alle: gronden, die eenig zand in zich bevatten, zelfs in dorre aardens, waa:op men geene Graanen teelen kan. Men plant hetzelve tegenwoordig met zeer goed gevolg in' onze ba,re Heigronden, Duinen, en andere nieuw gebrokene gronden. — De Aardappel draagt in eenen goeden grond 100 a 150 voudige vrugten.
Men poot de Aardappelen gewoonlyk op iet einde van April uf in het- begin van 1 May. Doorgaands worden zy in ; daartoe ge-j ftokene gaten gelegd , of ook wel, indien de akkers zeer uitgeftrekt zyn, in de voo-■ ren, door de ploeg nagelaten , geftrooid,: het zy geheel of, indi-n zy groot zyn, san ftukken gefneden, waarna mea ze met r
aarde, en indien de grond zeer fchraal" is-, met een weinig Mest overdekt. Onkundige of verkeerd - zuinige lieden bezigen tot de Pootaardappelen wel' eens het uitfchot of zoogenaamd Kriel, dart dezen bedriegen zich zeer, want het is een hoofdregel in het planten en zaaijen ,, dat de best ryp gewordene vrugten den Landbouwer altoos de meeste voordeden aanbrengen.-
Zoodra het uitipruitfel der Aardappelen voet bóven den grond gekomen is-, trapt men hetzelve ter neder, of maait het af. Veelen v ederen daarmede het vee , doch dit is voor het melkvee zeer nadeelig , wyl de melkvormmg duyr de Aardappel-fteelen geftremd, en het uijer langzamerhand opgedroogd wordt; ook noodzaakt men daardoor de Aardappelplant , om een nieuwe ftengel te maaken, het geen de vrugt zelve van veele fappen berooft. In July worden de Aardappelakkers gewied, en van alle onkruid gezuiverd , het geen in ligte, zandachtige gronden vooral ten uiterfte noodzaadlyk is.
Om de reeds zoo vrugtbare Aardappel-plant nog meer te doen uitleveren, bedient men zich in zommige oorden van deze zeer voordeelige handgreep. Men fpreidt naamlyk in de maand July de ftoelen uit elkander, fcheurt dezelve 'gedeeltelyk van een, zoo dat de plant zelve onder den grond gefplitst wordt, treedt met de hiel der voet eenige aarde tusfehen deze afgefcheidene of gefcheurde- plantdeelen , en legt dan rondom ieder ftoel of ftengel nog l voet verfche, rulle aarde , waarna men de planten laat Voord-groeijen. Deze geringe moeite wordt dubbel beloond door een ruimer gewasch , terwyl de afgefcheurde ftengels gewoonlyk meer en veel giooter Aardappeien voordbrengen, dan indien de plant in zynen natuurlyken ftaat vereenigd blyft.
Men rooit de Winter-Aardappelen doorgaands na h.x einde, van September, ter afweering van alle fchadens eener naderénde vorst, waai tegen de Aardappelen geheel niet beftand zyn ; zy worden zoo veel mooglyk van de omhangende klei- of aarde gezuiverd, in Magazynen opgelegd, of in Koornzakken of Schepen ter Markt gebragt, gelyk ieder weet.
in Engeland heeft men eene byzondere, hier te Lande min bekende foort van Aardappelen , die men Conglomerated of ook Bedfurtshire-Patates noemt, en van welke wy, als belangi yk- genoeg , om ze onze lezers te. iuen kennen, . een weinig. uitvoeriger moeter»
fpt.ee-



( 35 )
fpreeken, in hoope, dat ook deze en'geene onder onze Landgenooten moge uitgelokt wor den , om met de nyverheid onzer nabuurer zyn voordeel te doen.
Deze Aardappel-foort vereischt eenen meet gemesten grond. In Engeland beftrooit men de akkers, die voor deze teelt beftemd zyn: in het najaar , na dat de zomervrugten daarvan zyn ingeöogst, met mest. In het volgend voorjaar worden deze Landen geploegd, geëgd , wederom bemest, en in dien Haat blyven dezelve tot den poot- of zaaityd. — Dan ploegt men ze op nieuw, en ftrooit de Pootaardappelen in de ploegvooren, s voeten -van elkander af, moetende er tusfehen de vooren zelve ook een gelyke 'afrtand blyven, zoo dat ieder Aardappel-plant een veld behoude van i voeten in het vierkant, of 4 voeten inhoud. Vervolgends werpt men deze vooren met een vlakke yzeren fchop digt, en laat er de egge overgaan, als naar gewoonte. — Zoodra de kiemen der plant zich boven den grond beginnen te verti.onen , en reeds 2. a 3 bladen hebben , eegd men het Land nogmaals ter uitrooijing van 'het tusfehen beidên groeijend onkruid ; men behoeft zich niet te bekommeren , al worden de jonge fpruiten daardoor gekneusd en van één ge■ fcheurd, want dit doet geen het minfte nadeel aan het pïantfoen, maar is integendeel, inzonderheid wanneer daarop een warme regen vólgt, voor de vrugten byzonder nuttig.
Eén maand daarna, of wanneer de ftoelèn ter hoogte van één voet boven den grond gegroeid zyn, worden dezelven afgefneden , en de overblyvende Hengels met nieuwe aarde overdekt, zoo dat er niets meer van te zien is; . het ongemeen nuttige dezer ophooging ontdekt zich kennelyk by den volgenden ©ogst. — De afgel'nedene ftoelen worden kort gefneden, gekookt of ten minften in kookend Water geworpen , en met de fpoeling aan <fe Varkens gegeeven , die daarvan zeer veel houden , en er wel by vaaren. Deze affnyding herhaalt men telkens, wanneer de nieuwe loten een voet hoog zyn; doch , wanneer zy eindelyk te hard worden , om voor voeder te dienen, laat men ze droogen, en gebruikt die tot ftrooijing voor het vee.
Half September, indien men fchoon, droog weder heeft, begint men deze Aardappelen te rooijen. Vervolgends eegd men het omgegraven Land, en fpit het nogmaals na , ten einde geene vrugten te laten verloren gaan. — Men laat de gerooide Aardappelen eenige dagen in de open lucht leggen om te
| droogen, waarna men die in Kelders oplegt voor den Winter. Zy, die geen Kelders hebben, graaven diepe kuilen in den grond, omfchoeijen dezelven met ruuwe Deelen, en werpen daarin hunne Aardappelen , jvan boven dezelven overdekkende met ftroo en aarde. ——~
Thands gaan wy over tot een ander gedeelte onzer taak, om naamlyk de veelvuldige nuttige gebruiken te fchetfen , waartoe men den Aardappel kan aanwenden, en wfrklyk aanwendt. Wy zwygen hier van deszelfs gebruik tot voeding van men'chen en beesten , niet alleen voor het Rundvee, miar ook voor Varkens, en allerlei Pluimgedie.tè, b. v. Ganzen, Hoenders , Capoenen , Kuikens , Kalkoenen enz. die daarvan zeer wel vaaren, en vet worden; gelyk wy almede niet zullen fpreeken over het keuken-gebruik dés Aardappels, waarvan men zich zedert eenige jaaren hier en daar bediend heeft tot het maaken van Pastijen, Poddingen, Pannekoeken, Wafelen, en meer ander gebak, zynde deze vrugt hiertoe byzonder gefchikt , uit hoofde van haar fyn Meel en g'istachtige neiging. — Liever willen wy ons hier bepaalen by de konftige of Fabriekmatige aanwending van dit nuttig Product , en onder eenige byzondere hoofd - afdeelingen nagaan , wat men al daarvan maakt en maaken kan.
Brandewyn.
Tot het bereiden der Aardappel- Brandewyn bezigt men inzonderheid de boven befchrevene Bedfortshi're - Patates, zoo wegens derzelver grootheid van ftuk als volfappigbeid. Terftond na dat zy gerooid zyn, begint meri toeftel te maaken tot het destilleeren van den zoo even genoemden drank daaruit, en om onzen, lezer een duidelyk en beknopt denkbeeld van die bewerking te geeven , zullen wy hier flegts eene kleene hoeveelheid tea grondilag neemen.
Men "wascht \ fchepel of 2. fpint dezer Aardappelen fchoon af, en kookt ze in de ketel, waarin zy moeten gedestilleerd worden, volkomen gaar. Dan doet men die in een vat of kuip , het geen beftemd is , om ze te laten gisten, en ftampt ze, door middel van daartoe vervaardigde ftampers, zoo fyn doenlyk. By dit Aardappelmeel mengt men vervolgends i fpint i(i Metze, Hoogduitidi) Gartlenmout, het geen vooraf in het water geweekt is, en l uurs lang in kookend water
E a bcef$



heeft te broeijen geftaan. De byvoeging van dit Mout gefchiedt daarom, wyl de Aardappel , wegens deszelfs inwendige hitte, geneigd is om al te fchielyk tot gisting overtegaan; iets, het geen door het Mout vertraagd wordt, en langs dien weg de gisting langzamer en volkomener volbragt. — Deze drooge masfa word* door bygieting van het kookend water, waarin men de Aardappelen hadt gaar gekookt, aangelengd, waarna men het mengfel 2 «uren lang laat ftaan. Dan giet men er by ia a 14 emmers koud water , zoo dat het mengfel eene warmte bekome van 20 graden op de Schaal van Eeaumur, of melk-laauw zy. Vervolgends doet men er in 6 Ê8 gist, en laat deze ftoffen te zamen wel uitwerken (*). Nu doet men alles in de ketel, destilleert het als de gewoone Koornbrandëwyn of Genever, en haalt het vogt nogmaals over, gelyk zulks behoort, bekomende men alsdan uit de gegeevene hoeveelheid 8 mingelen goede, fterke, en welfmaakende Brandewyn.
[De overige byzonderheden aangaande deze bewerking, het uitnemend voordeel daarvan voor den bereider, en meer andere nuttigheden der Aardappelen , venvagte men in een volgend N0.]
(*) Ter meer konstmatige bewerking en t« geBioetkoming dezer gisting ware het, voorzeker, zeer gepast, dat men by de inwendige warmte der ftoffen ook eene uitwendige voegde, en het vertrek, waarin de gistende masfa geplaatst is, tot eenen zekeren bepaalden en blyvenden graad van warmte bragt. Hierdoor zou het fchuimen, opbruifchen, en de ontwikkeling van vaste lucht van tyd tot tyd toeneemen, de gisting binnen 48 uuren geheel volbragt, cn de Wyngsesc volkomen gevormd zyn.
HUISMID DELEN»
Voornaam Middel, ter genezing der PAARDEN, wanneer zy gedrukt zyn, of hier of daar kneuzingen bekomen hebben.
(Briefsgewyze aan de Schryvers van dit Dagblad medegedeeld.)
Medeburgers!
Het is bekend, dat de Paarden, deze in de Maatfchappy zoo onontbeerlyke lastdragende dieren , dikwyls door het trekken en torfchen van geftadige zwaare lasten onderhevig zyn aan drukkingen en kneuzingen van verfchillende ligchaamsleden, inzonderheid aan de borst en op de fchoften, ter plaatfe, waar zy door Haamen, Tuigen en Zadels gedrukt worden. Hoe nadeelig zulks zy, vooral in oorlogstyden, wanneer de dienst der Paarden voor Cavallerie, Artillerie en Veld-Equipage volftrekt onontbeerlyk is, zal ik niet behoeven aantetoonen; gelyk het al mede onnodig is te herinneren, dat de gewoone middelen , ter genezing van foortgelyke ongemakken gebruikt wordende , veelal zeer langzaam werken, het geen by den Velddienst bykans even veel betekent, als dat die middelen volftrekt onbruikbasr zyn; terwyl ook bovendien het gevolg van derzelver aanwending doorgaands is , dat op de gedrukte of gekneusde plaatfen een wit of grys hair ten voorfchyn komt , een on« vermydelyk gevolg van alle Oly- en vetachtige middelen. — Ik heb het uit dien hoofde niet nutteloos gevonden, door middel van uw Dagblad, Medeburgers! een algemeen en van ouds beproefd middel tegen de opgenoemde gebreken der Paarden aan onze Landgenooten bekend te maaken, of liever op nieuw in aanmerking te doen komen , vermids hetzelve reeds in de groote Campagnes der geallieerde Legers in den beginne dezer Eeuw met roem bekend is geweest, en algemeen gebruikt geworden. — De eenvouwigheid en minkostbaarheid vaa dit middel pryst hetzelve ter beproeving ten fterkften aan, en de oorlogzuchtige gefteldheid onzer tyden moet ieder een verdubbeld belang in de kennis van foortgelyke hulpmiddelen doen ftellen.
Men



C 37 )
Men neemt 2 lood beste groene of blaauwe Vitriool en a lood Aluin ; men ftampt dit een en ander in een Mortier tot een poeder, doet hetzelve in een zuivere vies of nieuwe aarden kan , en giet daarop één pint Wyn-Azyn. Dit vogt laat men 4^5 dagen ftaan te trekken , geduurende welken tyd men hetzelve 4 a 5 maal daags fterk omroert, tot dat de Vitriool en Aluin volkomen ontbonden zyn ; zynde het middel nu ook volkomen bereid , en dus gefchikt, om in eene geflotene vies bewaard , en in de Campagne medegevoerd te worden.
Zoodra men ontdekt , dat een Paard op eenige plaats gedrukt of gekneusd is, neemt men een groote fpons, maakt dezelve in het opgegeeven vogt doornat, en wascht daarmede de gezwollen of gekneusde plaats, dezelve fterk en aanhoudend wryvende. — Indien de kneuzing door een Zadel veroorzaakt , en het Paard bezweet is, moet men het Zadel niet afneemen , maar alleen het Cingel zoo ver losmaaken, dat men het Zadel kan lichten en er onder komen met de fpons, 'om te wasfen; zoodra dit gedaan is, legt men het Zadel weder vast , tot het zweet is opgedroogd, waarna men in de plaats van hetzelve een dek over het Paard fpreidt. — Zo de kneuzing plaats heeft aan de Borst of in de Zyden van het Paard, bindt men eenig luchtig dekiel over de wond, ten einde die voor de lucht, vliegen en ander ongedierte te bewaaren. Men herhaalt de gemelde wasnng en wryving den volgenden dag !s morgens en 's avonds. Na de tweede of derde wasfmg zal men de bulten reeds merklyk geflonken vinden, en zo er reeds eene wond ,of opening in de huid geweest is, dezelve geheel zien opgedroogd , en tot eenen ftaat van genezing overgegaan. — Voords houdt men aan met tweemaal daags te wasfen , en indien het i'aard inttislèhén niet gebruikt wordt, zal er binnen 4 a 5 dagen op de wond nieuw vel, en zelfs h?.iv var dezelfde couleur als voorheen, ten voorlchyn komen, en, geene wond of opening plaats hebbende, zal men reeds den derden dag, en atomts nog eerder, he*- Zadel weder konnen opleggen , en het Paard zonder eenig letfel konnen gebruiken ; mids evenwel, dat de oorzaak der drukking van Zadel , Haam of Tuig alvoorens worde weggenomen.
Indien men de masfa van het 00gegeeven vogt grooter begeert te hebben, Kan men de bereiding in" grooter hoe veelheid, mids
altoos in dezelfde evenredigheid % neemen; zynde dit middel volftrekt aan geenerlei bederf onderhevig. — In de veldtogten van 1702-1709 werdt hetzelve voor de geallieerde Legers in groote hoeveelheden by voorraad vervaardigd, als een allerheilzaamst hulpmiddel overal nagevoerd, en zoo door Officieren als Gemeenen met het beste gevolg aangewend.
Met de fpoedige plaatfing hiervan zult gf verpligten
Uwen Medeburger
N. N.
Nog een heilzaam Middel tegen de VALLENDE ZIEKTE, zelfs dan bruikbaar, wanneer de Lyder reeos in Vuur of Water gelegen heeft.
In N°. 50. bladz. 396. hebben wy een beroemd, en , zoo men verzekert, onfeilbaar middel tegen de Vallende Ziekte medegedeeld , doch het geen, met veele andere min of meer geaccrediteerde hulpmiddelen tegen dit droevig ongemak, deze zomts belemmerende eigenfehap heeft, dat de Lyder, wien het wordt toegediend, zal er hoop op genezing zyn , in geen vuur of water moet hebben "gevalle», wyl daardoor de Ziekte zelf eenen hoogen graad van hardnekkigheid fchynt te verkrygen. — Het hier volgend middel behoort derhal ven als een fupplement en verdere toevlugt by het eerfte gevoegd te worden , wyl lietzelve, zoo men ons nadruklyk verzekerd heeft , ook dan proefkundig goed bevonden is, wanneer zelfs de gemelde verzwaarende omftandigheid plaats greep.
Wanneer het Veulen van een Paard ter wereld komt, ontlast het eene ftof uit den mond , die de gedaante van een koekjen heeft, en eenigszins naar de Milt gelykt. -— Men neemt dit koekjen, droogt het op een gemeene Oven, raspt het met een Smits-vyl tot poeder , en geeft den Lyder daarvan 3 maal daags telkens een vingerhoed vo] in, gemengd met zoete Melk. Hiermede houdt men aan, tot het ongemak zich niet meer vertoont.
De leefregel des Lyders, geduurende en na de genezing, is volkomen dezelfde, als die , welke wy by het eerfte middel op bladz. 396 hebben voorgefchreven. 1 E 3 ÏI. OE.



t s« )
11
.OECONOMISCHE BERICHTEN.
SCHOONE KONSTEN en NATUURKUNDIGE SCHRIFTEN.
Histoire Naturelle de la Montaigne de St Pier re- de Maaltricht, par B. Fau/as-St.- Fond', Adminiftrateur & Profesfeur de Géologie au Muféutn National d. Histoire. Naturelle de Paris f\ Paris chez J Jan/en, Rue des St. Pères' r ' V95'a ~z? W°r^1 uitg'egeeven te Amfterdam by de Erye Guerin; iedere afieveiw bevattende zes Plaaten met derzelver beichrvving, kost in Quarto 4 guldens 10 Huivers en tn groot Folio op fefus - Velin Papier o guldens. , r *
Het verftrekt ons tot een byzonder vermaak dat wy eindelyk in de gelegenheid zyn? om een voor de Natuurkennis en de GefchiedenS
frl ee" 200belaWk ub
ie , als de . vermaarde St. Pietersberg te Maas nicht wezenlyk is, in fraaie afbeeldfigen i;5 g ' rCn J** ^ste belchryvingen bege & t°,ndSrihet uüg en de aandagt van eé*ne
£n Y fi?„ -° "?êu oniangs, de eigenares van dezen fraa^en fchat was, en welke echter oyer het geheel zoo diep onkundig £ %. bleven van deszelfs waarc gelchapenheid en aangelegene waarde. Nimmer toch heeft iemand onzer Landgenooten zich verledigd, 0m daarvan eenige voldoende afbeelding of belchrvymg aan het algemeen medetedeelen 5 terwyl integendeel de Franfcha Natie naauwlyks in het bezit daarvan getreden is, of er verIchynt een werk dat aan de waarde van het onderwerp regt doet, en ons doet gevoelen wat wy ook van dien kant, by den afftand van- het Land van Maaftricht /erloren heb-
Aan het hoofd van dit' werk is eenlaam
bvnwvV2 v^TV11 Sierde vèrhanSg \ by wyze van inleiding , over het belanprvt, en bekoorlyke van dat gedeelte der Wvsge^Se ; Natuurkunde, het welk ul V ë"-enge ;
ontleding., van fë^™ £ <
ftofteTThf ,^chW der dierlvke be £ '
; ronden alomme voorhanden, s in vereelvk met de groote omwentelingen, die in dl vroeSte eeuwen op onzen aardbol zyn voorgevaren Gelyk mede over den Haat dezer weïnfch™ £ vj;oep- en laater eeuwen, by welke 11 legenheid de verdiende lof-offers aan de fcb5m e1inm°etZeh-1fC0ten CamP£r WOTden "oegebSg™ d LftS , ykCn T°Jm êewaagd van de ver! IrZ £ yfS waardlge» leerling*, den LeydHe v.5n°§leeraai' Brmmans, die in dit vak drukt Pr?e" Z5TCS leermeesters gelukkiglyk drukt. — Geevende Faujas hier tevens eenme voornaame redenen op van den nog genngln trap van vo making, Vaartoe dit gewifrig S der Natuurkennis tot heden toe8 geklommen is; eene onhandigheid, des te mierT be" 7egCnS h" S*"& der ontdekkinfa he™1 i meerdere vordering daarin , aan. het menschdom belooft. Ten voorbeeld! beroept zich Faujas op het Gebergte van Courtagnon naby Kheims, dat genoegzaam alleen
len beftaat , waarvan zommigen al derzelver ooifpronglyken luister nog bezitten, en ande-
s Zwteder/yn' dat het niet te begiypen f' ,hoe zy door een ; ftroom der Ze? hebben konnen overgevoerd worden; op dat van Grignon by Verfailhs, op de Faluns of fchelp-
laaSe nHfn^Tr' en ^ ' van welker laatlte He fftoffen de onlangs overledene Borda
S SeffhryVinS hadt aangekondigd i by «St ïn Khe.Hft men eene raenigte van ibortgeiyke Landen el!\^Wt^ en verdere NoSdffi Landen, gelyk ook in Engeland, Spanjcn , ï!f, enz. te voegen. - Inzonderheid zou Se neerdere volmaking dezer wetenfehap licht jonnen verfpreiden over het al of Set betaan van zoodanige groote viervoetige dieren, ivaarvan wy tot nog toe alleen de onderaardche overblyfielen kennen, en die menf nu , dat J" ^ Natuur niet meer bedaan iekerlyk verdient de aanmerking, waarmede ie Schryver zyne inleiding befluit, een o£ euend indenken: „ de mfnsch, 0n dekker Z dies, svat de aarde in haren fchoot bevat — yan .09 veele onmeetelyke graf/leden vol Schelven Vladreporen , Planten, Fiifchen , ZeemanTen n viervoetige Dier.n van 'allerlei grZtie ll ■och in de jonden der aarde tot nog toe te e ^eefs naar het geringfte overfchot yan zyn SffeZirdf?' <r «»»>^n SS
He eerfte aflevering van het werk zelve •ie thands voor ons ligt, bevat 1.) het piL' $ de platte grond van een gedeelte van den
«». PU-



C 39 >
St. Pietersberg, in de n'abyhèid van Maaftricht, naauvvlyks | uur gaands buiten de- Stad gelegen , zynde zelfs op de hoogfte 'fpits van dezen Berg het Fort St. Piettr aangelegd, tot dekking der Stad aan de Land- en Rivierzyde ; en het is van deze hoogte dat .de tekening des Bergs, genomen is, verfpreidende zich dezelve regts en links,- waarvan' de laatfte zyde befpocld wordt r%>br .de Rivier de Maas. Men vindt aan dezora kant Madreporen, , en andere Schelpen en houtfoorten in den (laat van verftcening, terwyl dezelve aan-de regter zyde des Bergs geheel en ai kalkaartig zyn en volkomen Wel in wezen gebleven. — Pen tyde van de belegering der Stad in 1794 deeden de Osstenrykers in het midden van dezen Berg eene Myn fpringen , waarby geene Franfchen fnewvelden , en dié nu gelegenheid geeft aan den Natuurkenner, om aan deze zyde den grond te onderzoeken en te peilen, hoe zeer daardoor de onderaardfche gangen in den Berg, welke naar alle kanten doorloopen, daar ter plaatfe zyn'ingeftort, en dus verftopt geraakt. — De bovenfte aardbedding 1 die zich hier ontdekt, bedaar- uit eene Taag ronde quartzagtige keifteènen, doormengd met andere foorten van'fteen; daaronder liggen twee ' verfchillende laagen quartzachtig zand: de bovenfte, ruim 20'voeten dik, bevat een geelachtig, . okerachtig, zwaar zand, terwyl' ere onderfte laag, hechts 10 voeten dik , uit een groenachtig graaüw zand beftaat, het geen onmiddëlyk op het vast of fteenachtig gedeelte des Bergs ligt ; welk laatfte een quartzachtig grint is , fyn van korrel, door een zagt kalkaartig leem flaauw zamenhangende , maar echter ftevig genoeg om er gevormde fteenen van te maaken, die zich zeer gemaklyk laten fnyden. — 2.) Eene afbeelding % van den hoofdingang der onderaard' feite Grot in den St. Pietersberg; deze ingangligt aan de regte zyde des Bergs , naby het Riviertje de Jaar of Jekker , en is ruim 54 Voeten wyd, zynde het werk der Natuur zelve. Ter plaatfe van deze grot' beftaat de fteen uit een fynkonelig quartzaartig zand , «en weinig zamelihangende do-r middel van een kalkachtig Ciment, hebbende eene liclitgeele roestachtige couleur, welke mede. kenbaar is ia verfcheidene Zeeligchaamen, die daaruit worden opgedolven, vooral in de Peetinites. Naby dezen ingang ontmoet men eene bedding, ter dikte van omtrent 8 duimen, geheel en al béftaande uit zeer kleene ftuk ken van Schelpen en Madreporen, waartusfchen byna geen zand ligt ; doch deze bed¬
ding verliest zich weldra in het binnénfte' van den Berg. —- By de jongfte belege-" ring hadden de Franfchen zich van deze Grot meesters gemaakt ; de Oosienrykcrs waien ' boven hun , en er werdt te gelyk onder en op den Pietersberg gevogten. — 3.) Gczigt van den hoofdingang ■ ■ der Grot , onder het Port der St. Pietersberg, van binnen naar binten ziende. Dit inwendig hol , welk een der f aaifte gezigten oplevert, en met foortgelyke zeldzaamheden der Natuur in Italië volkomen kan worden gelyk gefteld, is ruim 900 voeten diep tot aan de openingen der onderaardfche gangen, breed 51 en hoog 44 voeten. — Eene kleene boerenhut , tusfehen de klooven der rots, ter linkerzyde van den, ingang aangebragt, vertoont zich zeer Romanesk, als ware zy de zetel eener voormalige Toveres , of van den opziener der Bergholcn. Toen de Franfchen iu het bezit van dezen ingang waren , poogden de belegerden in ze-' keren nacht hert , door een der geheime toegangen uit de Stad, onder den Berg doorloopende , te overrompelen , doch de. Fran*' fchen , dit bemerkende , en by het licht der vyandlyke Flambouwen derzelver nadering ont-' dekkende, overvielen hun op hunne beurt, en dreeveii hen met verlies terug Zoo werdt' hier by het toortslicht zelfs gevogten. — 4.) Gszigt van de inwendige gedaante der voornaampje onderaardfche Gaandery'èn van den Sr. Pietersberg. De grootfte ingang, welke alleen het werk der Natuur is, ftrékt zyne bJog nl meer dan \ uur ver uit, tot aan ja voorby het Recolletten - Klooster Slavante. Dan „ naby denzelven vindt men een kleiner ingang, doof konst gemaakt, welke , wegens deszelfs mir- " dere verhevenheid gefchikter is , om de u(r* gegravene Steen- of Mergel-aarde met wagens ; daar uit te vervoeren. Door deze uitgravinr. , welke reeds eenige eeuwen heeft geduurd ,7 zyn zeer uitgeftrekte uitholingen of gaanderyin ontdaan,, welke, als een groot Doolhof, cp allerleie wyzen gellingerd, elkander doorkruis- * fen, en waarvan nergends eene wederga te vinden is. Zeer waarfchynlyk is het , datc niet alleen de Stad Maaftricht, en naby gelegene Plaatfen, gebouwd zyn van Steenen,-1 die hieruit gegraven werden , maar dat men 1 ook voorheen verbazende hoeveelheden er van langs de Maas heeft vervoerd naar Braband, 1 Holland en elders jj zynde niet alleen deze Berg, maar ook de nabygelegene Heuvels ; overal diep uitgehold en ondèrgraaven. — Ook " heeft men zich van deze kalkaart'ige' bfósfe': fteenftof veelal bediend ter bemesting of toe-



C 4° )
bereiding van zvvaare, kernachtige gronden , waartoe dezelve, wegens hare breekbaarheid lichtelyk tot een fyn ftof overgaande , zeer gefchikt is. — Over het geheel ineenen de inge:;.-.tenen dezer landftreek , dat de onderaardfche gangen doorloopen tot aan Vifö, 3 groote mylen van daar, en zelfs , dat zy onder het 'bad der Maas heen gaan; doch dit is niet, bewezen. — Men gaat in deze onderaardfche gangen by het licht der flambouwen , en komt eerst in eene foort van bak of ruime vlakte , 150 treden- lang , waarin zich de rydtuigen naar allen kant bewee gen konnen , en die zoo breed is uitgehaald, om de beste foorten van Steen te ontdekken. Aan het einde derzelve ziet men eene groote menigte van Arcades, die zich aan allen kanten in allerleie richtingen aan het oog opdoen, en de fioutfte en fchilderachtigfte vertooning opleveren. — Alle de boogen, koaftiglyk bewerkt, rusten deels op pil..yen , deels op muuren of masfa's van de tteeïi flèlye,
{Het overige in een volgend N°.)
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen,
Genomen door een Spaansch Schip het Engelsch Schip the George, van Madera naar Quebeck.
Opgebragt in eene Haven van Marfeille de Engelfche Kaper the Plorfinmnd, en tevens hernomen het Schip la Catherine, van Marfeille, 't geen door dezelven genomen was. Te l'O riem de Engelfche Logger the Plymouth, zynde een Kaper van Terfey. Te Boulögne het Engelsch Vaartuig the Swan. Te Tarmouth de Schepen die doppelie Verbindung, Kapt. Gebhard, van Alicanten; Fidelitas, Kapt. Ulrichfen , van Cette; die neue Envartung,- Kapt. Boyfen, van Oleron; Torenghaube, Kapt. Thieren, van Mallaga naar Huil; de Vrouw Rica, Kapt. Dirks, van Oleron naar Embden; en Neutraliteit , Kapt. .. . , van Embden. Nog in een Engelfche Haven het Deensch Schip Vigilantia , Kapt. Peterfen. In de Bermudes het Schip de Jonge Jofua, Kapt. Jurgenfen* van de Spaanfche Kust naar N. Tork. Te Guernfey het Spaansch Schip St. Piranujio de Paula, van Cadix naar Vera Crux.
Prysverklaard, door het A dmiraliteits - Hof te Londen 't Schip de Jonge Jochem, Kapt. F.rre, te Fahrfund t'huis behoorende, onder voorwendfel van Hoflandfche eigendom te zyn.
Vrygegeeven, door het Admiraliteits - Hof te Londen de Deenfche Schepen Ebencfer , Kapt. Lorenfen en Emanuël, Kapt. Einerfin. Te Aix het Schip die Rofe, Kapt. Dorum, van Trieste naar Bremen; doch de Kaper heeft van dit vonnis geappelleerd aan het Tribunal te Parys.
Scheepsrampen. Kapt. P. Schut van Embden heeft te Roebelle bmnengebragt en aan den Coniul aldaar overgeleverd het Sloepichip Barbara, van Bergen met Zoutevisch en Stukgoederen, zynde door hem by Heyfam in Zee gevonden van het volk verlaten, en de masten over boord.
Texclfchc en Vlie-Lyst. Den 14 en 15 Augustus. Zyn uitgezeild J. Stmpfon, naar Boston, en H. PJiddes, naar Antwerpen.
„£e? , *7 en l8' Niets gepasfeerd. De Wind W., Z. Z. O. en Z. VV.
Den 19. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W harde wind.
Den 14, 15 en 16. Augustus. In 't Vlie Niets gepasfeerd.
Helvoetfluis.
nDe^r-lJ >?n JS -Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O. en Z. W.
Den 16. Gister was er een vyandlyke Koter en Logger voor de wal. De Wind W
Den 17 en 18. Niets gepasfeerd. De Wind L. en Z. W.
! Brielle. Wkid" O4 Aasustus• JNiets gePasfeerd. De
Den 15. Gister zeilde naar Zee, als bylegger, t Schip van Adriaan Jacobs, naar Zonden. De Wind W. Z. W.
Den 16. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W.
Den 17. Gister kwam binnen het Schip de Jonge Willem, Kapt. Jakobs, met tegenwind mt Zee terug, alsbylegger, hebbende eenige fchadc aan de tuïgagie. De Wind Z
Den 18. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Te Amfïerda», by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



34 Augustus ijQf,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Ny verheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Oeconomische Aantekeningen, - betreffende de cultuur der AARDAPPELEN, en
de fabriekmatige aanwending van dit Gewasch.
(Vervolg van N°. 57. bladz. 36.)
By het destillceren dezer Aardappel-Brandewyn moet men het volgende in acht neemen.
i. Men menge, door middel van een roerfpaan of'lepel, alles wel door een, en zorge, dat de ketel genoegzaam vol zy.
a. Men flooke onder de ketel een middenmatig vuur, ten einde het mengfel langzamerhand heet worde. Eerst dan, wanneer het den vereiscbten graad van hitte heeft, plaatfe men den helm op de ketel, en een groote vies aan het einde der llang.
3. Men draage zorg, dat de ftraal van het overkomend vogt, niet dikker zy dan een pypenfteel, of, zo dezelve in tweeën verdeeld is, niet dikker dan een ftroohalm.
De eerfte overhaaling geeft doorgaands 18 i 20 mingelen vogt, zynde een halve Brandewyn van goeden reuk en behoorlyke fterk-
IL Deïl.
te. By de r;c~tificatic of het weder-overhaaleia bedient men zich van een byvoegfel van gezifte hcut-asjn en een weinig keukenzout, ter wegneeming van den brandigen olyachtigen fmaak. Nog beter is het volgende:
3 Loot Anyszaad.
a Loot Sasfafras-hout.
2 a 3 Hoornfche Wortelen, allen klein gekneusd, en te zamen in de ketel gedaan. — Deze tweede overhaaling moet langzaam gefchieden, zoodat men 7 , 8 & 9 uuren befteede tot het overhaalen van 10 & 12 mingelen zuivere Brandewyn , benevens 6 a 7 mingelen naloop. Ook is het altoos best, tot deze bewerking, zoo veel mooglyk, een zeer ftillen dag of nacht uittekiezen , wyl het vogt zomtyds door een bykomende togt wel eens troebel wordt.
By het destilleeren kan men van het overkomende drie forteeringen maaken. De eerfte is zeer fterk en ondrinkbaar. De tweede is zeer goed en drinkbaar. De derde is zwakker. Alles te zamen gemengd, gelykt veel naar den Vrugt - Brandewyn, en houdt de sigenfchaplyke proeven der gebrandde Wateren: te weten, dit vogt tintelt of korrelt iu (iet glas, en geeft, ontftoken zynde, een blaauwe vlam, die aanhoudt, tot de geettige deelen er uit vervlogen zyn.
Het geen, na de eerfte destilleering, i» de ketel terug blyft, wordt daaruit gefchept, iet nat er van zoo veel nodig afgegoten, :n de dikke ftof aan de Varkens gegeeven, üe dezelve zeer gretig gebruiken. Men retent , dat één emmer vol daags genoegzaam 'y» om één Varken te voeden ea vét 'te F ases-.



( 43 J
mesten. Zo men dus alle dagen destilleerde, en de hoeveelheid - van 10 emmers dikke ftof overhield, zou men daaruit een hok van lo Varkens konnen onderhouden.'
Men kan ook van de gekneusde en gistende Aardappel-ftof een uitmuntende Azyn maaken , indien men de bovenbefchrevene gisting niet afbreekt , maar de ftof tot eene tweede gisting doet overgaan. —- Het drabbig overblyffel dient ook in dit 'géval tot voedlel Voor de Zwynen.
Ter bevordering en verbetering der door ons befchrevene destillatie bereidt men thands op veele plaatfen de Aardappelen op de volgende wyze. Men ftampt dezelven met houten ftampers in kleine ftukken; deze legt men op eene luchtige plaats te droogen, waardoor de onaangename reuk en vogtigheid in een paar dagen wordt weggenomen ; vervolgends droogt men ze op horden van hout zaamgevlogten , in een Bakkers-Oven of boven eenen gloed van houtskoolen. Uit één fchepel ruuwe Aardappelen, weegende 110 t£, verkrygt men $ fpint vogtige, en fpint gedroogde ftukken, weegende deze laatfte masfa 26 g?. — Op deze' wyze beyverkt , is de ftof veel gefchikter voor de . destillatie , en kan daartoe in alle jaargetyden gebruikt worden , terwy de ruuwe Aardappelen integendeel in den nawinter en het voorjaar reeds beginnen uitteloopen, waardoor veel van derzelver kragt verloren gaat, zynde de Brandewyn , alsdan van dezelven gemaakt, ook veel minder aangenaam.
Eer wy dit gedeelte onzer verhandeling eindigen , deelen wy den lezer nog de volgende Oeconomifche berekening daaromtrent mede. — Een morgen lands levert, volgends den gewoonen loop, 18 fchepels Garst; die zelfde grond dra; gt gewoonlyk 240 fchepels , en een weinig met zand doormengd zynde, 260 fchepels . Aardappelen. Daar nu 1 fchepel Garst 24 mingelen Brandewyn geeft, bekomt men van 18 fchepels , of het voordbrengfel eener morgen lands, 432 mingelen. — Integendeel' 1; fchepel Aardappelen 16 mingelen Brandewyn geevende, zullen de 240 fchepels , door ééne morgen lands opgeleverd, jiiet minder geeven dan 3840 mingelen Brandewyn , zynde dus bykans 9 maal het product van de Garst. Welk eene voordeelige Cultuur , inzonderheid, wanneer men daarby nog voegt het gebruik der ftoelen of ftruiken tot' voeding van het vee, welk wy boven Jmbben 1 aangewezen..
2. B 1 e p.
Men kan ook. uit de Aardappelen een zeer goed foort van Bier of Brühan (*) berei.e:), en wel op deze wyze:
De gedroogde ftukken van Aardappelen, (men zie het voorig artikel) worden met warm water vogtig gemaakt, vervolgends in een vat of bak zaamgehoopt, als of men een Mout wilde maaken, en in dien ftaat gelaten v, tot zy beginnen te broeijen. Zoodra men er eenige warmte in befpeurt, fpreidt men ze uit elkander, en wel, zo mooglyk, op eenen bodem die een weinig hellend is, ten einde het vogt er uit wegloope. Men laat ze dan 2 a 2| voet hoog op elkander liggen, doch, wanneer men er eenige warmte van broeijing in ontdekt, roert' men ze om, ten einde zy niet door al te fterk broeijen tot rotting overgaan. — Wanneer de ftof genoegzaam is uitgedeid, brengt men die op den Eest , alwaar dezelve door de warmte van vuur of waasfem gedroogd wordt: het beste middel hiertoe is, dat men de pypen .yan een of twee Kagchels door een vertrek lèide, waartusfchen men de Aardappelftukken op houten horden ter drooging plaatst, zynde zulks de fpoedigfte en voordeeligfte manier, te meer daar de Aardappelen er geenen rookfmaak van behouden. Wil men bruin Bier brouwen; dan brandt men een gedeelte van !dit Aardappel-mout in een Coffy-fpit, en mengt hetzelve onder de overige ftukken. — Deze moeten nu verder onder de molen geplet of gebroken, worden ; dan hierby moet men zeer omzigtig te werk gian, en zorgen dat het meel niet te fyn noch ook te grof zy. Te fyn gemaalen, zet zich het meel te fchielyk op den bodem der ketel, en brandt lichtelyk aan ; te grof , integendeel, levert het niet genoeg uit. — Thands giet men op het Aardappel-mout kookend water , mengt dit wel te zamen in den moutbak, en laat het een poos ftaan. lntusfchen kookt men
eene
(*) Brühan, Breyhan of Broikan noemt men in Duitsckland een zeker foort van luchtig, aangenaam, zoetachtig Bier, het geen allerwege verzonden , en geftookc wordt uit Tarnr met een weinig Garst, zynde deszelfs Mout niet uitgekookt, maar uitgeloogd. Hetzelve zou het eerst in het Hanoverjche zyn uitgevonden door zekeren Kurt Broikan. Zie Jacobfons Technologisch Worieibuch, art, Breyhan,



C 43 3
eene genoegzame hoeveelheid van water, en giet. die kuokende op het moutmengfel , onder een aanhoudend voorzigtig omroeren. Men laat alles nu weder | uur ftaan, ten einde het drabbige nederzakke en zich op den bodem zette , waarna men he't , klaare vogt aftapt, en ,i uur lang kookt. Zo men er eene Hop-geur aan verkiest te geeven, weekt men intusfchen de Hop in eene pan met heet water, het geen men vervolgends by het overig vogt doet, en te zamen laat kooken.
Middelerwyl belegt men den bodem van eenen doorzyg-bak met ftroo , doet daarop het neergezonken zetfel der Aardappelen, en giet daai'by de kookende lop , na de Hop bladeren er uit te hebben weggenomen, in dezen (laat laat men alles 3 uuren lang ftaan te trekken; waarna men het nat zoodra mooglyk verkoelt, komende het hierby voornaanilyk aan op eene i'chielyke bewerking. Ten' dien einde heeft men groote troggen of koelbakken , die , zoo veel mooglyk op eene togtige plaats , in de opene lucht geplaatst zyn. Men hegt aan de opening van het vat, waarin het Biervogt is, een zak of linnen buis, onder welke èen houten goot geplaatst is, die met het ander einde op den rand der koelbak ligt. Nu laat men het vogt uit het vat in de zak loopen, waardoor niet dan zuiver nat dringt, het geen men thands Bier noemt. Uit de zak loopt dit Bier, dooide goot, in de koelbak, en op dat er niets verloren ga, plaatst men onder dezelve , by het vat, nog eene tobbe, om het nat, dat niet in de goot valt, optevangen. — Terwyl men het Bier dus aftapt, vult men daarmede een vaatjen, en zet dit aan door middel der gistftoffe, die wy terftond zullen opgeeven, ten e;nde te ontdekken, hoedanig het Bier zich by de gisting boude. Ook zuivert men intusfchen den bak of het vat , waarin nog de drabbige ftof der Aardappelen is overgebleven , en ftort daarin nu ;N door middel etner handpomp , het zuiver Bier, doende er vervolgends, indien de gistproef wel gelukt is, het gistend Bier uit het bovengemelde vaatje by, mdis het een en ander vooraf genoegzaam bekoeld zy. Na verloop' van 5 a 6 uuren zal men op de oppervlakte van dit menglel een wit vlies of. huidje vinden , "t geen het bewys is , dat het Bier genoeg gegist heeft. Men'ftort hetzelve dus over in fcïioone vaten, op welken het nogmaals en ten vollen uitgist. Op deze wyze bekomt men een zeer goed , zuiver, luchtig Bier of Bruhan, —»—
Tot het gistmiddel, waarvan wy zoo even
gewaagden , kan men de gewoone Biergist» fchoon in fterker graad of meerder hoeveelheid dan men anders pleeg, genomen, bezigen , en wy zouden die zelfs by voorkeus lanraaden ; evenwel kan men ook uit den \ardappel zelve eene gistftof ten dien einde af tot ander gebruik bereiden ; zynde het /olgende een zeer bruikbaar en zuiver
3. Gistmiddel.
*
Men kookt de Aardappelen tot zy volkonen gaar zyn , perst ze door eene Zeef i?an Koperdraad, werpt de grovere deelen en fchillen weg , giet op de doorgeperste pap of brey zoo veel warm water, als nodig is jm het mengfer<de dikte der gewoone Biergist te geeven , en doet op 1 emmer dezer pap 1 pintje Biergist, nevens § loot zuivere Potas, en een weinig Voorloop. Men plaatst alles te zamen by een Kagchel of BakkersOven , ten einde het ryze of giste , het geen men na verloop van 20 a 24 uuren üal zien gebeuren. 1 f§ Aardappelen levert Dmtrent 2^gg gist, welke ruim 3 maanden kan goed blyven (*).
Deze gist is niet alleen zeer bruikbaar, maar zelfs voordeelig voor de Broodbakkers, ten platten Lande, die dikwyls verlegen z^n, hoe zy de gewoone Biergist zullen bekomen, en by gebrek daarvan, zeer liegt, ongerezen Brood moeten bakken , of het bakfel eenigen tyd uitrtellen ; door dit eenvouwig konstmiddel kan men zoodanig een gebrek al-» toos voorkomen. Het is waar , men heeft van deze Aardappel - gist meer nodig, dan van de gewoone Biergist, doch dit maakt in. de kosten genoegzaam geen verfchil, terwyl bovendien het Aardappel-meel wederom de masfa van het .mengfel vermeerdert, en dus het Koorn befpaart.
Nog dient hier herinnerd te worden, dat tot het bereiden van Bier en Gist de boven befchrevene Patates van Bedfortshire, als insonderheid voordeelig, zyn aantepryzen.
Wy
(*) Kirby gebruikt, tot het maaken dezer gist, in de plaats van Potas, § loot fyngemaakte Kreeftsöogen, en 4 loot grove Suiker; en hy doet op ieder tfi Aardappel - pap ter gisting 2 lepels gist.
F 2



( 44 )
Wy gaan nu over, om onze ongetwyfeld meer en meer nieuwsgierig gewordene lezers te bepaalen by eene vierde konstmatige aanwending der Aardappelen, naamlyk tot het bereiden eener
4. S t y T S e l.
Vooraf moeten wy met een enkel woord aanmerken, dat wy, zoo tot dit gebruik als ter bereiding der Hairpoeder, waarvan wy vervolgends fpreeken zhllen, by voorkeus ■ zouden aanraaden de Zeeuwfche Aardappelen , . als meer vast en fynder van meel zynde ; 1 de Styffel, daarvan gemaakt , valt veel hel- ' derer, witter en fyner, dan de gemeene , 1 die van Wyt of Tarw vervaardigd wordt. Byzonder onderfcheidt zich dezelve in het 1 voordeelig gebruik tot het ftyven van fyne i Stoffen , als Neteldoeken , Kamerdoeken en t Kanten, die daardoor niet alleen witter en klaarer worden, dan van de gewoone Styffel, 1 maar ook eene genoegzame ftevigheid er van l ontvangen, zonder dat in het goed ftukken e Styffel of klonters, gelyk men het noemt, 1 overblyven. (*). i Men rekent, dat 1 grj Aardappel - Styffel r zoo veel kragt doet als i| 1$ der gemeene. a Dan, men behoort wel in acht te neemen, c dat men by het kooken dezer Styffel eene / grootere hoeveelheid koud water moet gebrui- e ken ter menging van dezelve, dan men an- d ders gewoon is. Het Aardappel-meel verbindt ü zicb oogenbliklyk met het w^ter, en dit is d geenszins het geval met de gewoone Styffel, welke lang moet geroerd worden, eer zy e zich met: het', water, genoegzaam, vereenigd z heeft..
ft
\_De ytyze yan bereiding dezer Styffel, het h geen men by die gelegenheid heeft in acht k te neemen, enz. zal. in N° 59 volgen fj ra
■ — je
zi
(*) Veel inlandfcbe- Aardappel-Styffel wordt le er thands by ons verkogt. Wy hebben zom- in m.ge vrouwen hooien klaagen , dat men veel lv meer daarvan dan van de gewoone Styffel no- v, d.g hebbe, om het. grove. Linnen- en tafelgoed p ftevig te maaken; dit zou nader onderzoek ver- „\ dienen,, en misfchien. is het. alleen toetefchryven feJpap6^3^ VCrlieerde jn;inIêr vaQ koeken, der. Styf-
d<
~~~ fa
Iets voor HUISVADERS en HUISMOEDERS ten plat* ten Lande.
(Volgends Kirschbaum.)
Eene verftandige en medèlydige Huismoeder dient zich ten gepasten tyde te voorzien van ïenige heilzame gedroogde Kruiden, b. v. Me. tsjen, Eerenprys, Salie, Aardbefiekruid, Maoletn, rhymiaan, Duizend - gulden - kruid of Koortskruid , Flierblóemen , Egyptifche Klaver :nz. ten einde zich en hare huisgenooten daarin in de vereifchende gevallen een gezond :n verkwikkend aftrekfèl, in de plaats van 1 nee , te konnen bezorgen , of ook om het vater, waarin deze Kruiden zyn afgekookt, n groote hitte tot eenen dorstlesichenden irank te gebruiken.
Wanneer men op de Egyptifche Klaver of et Egyptens - kruid, — dat witachtig blaauwe 'locmen draagt, in zommige tuinen wel * Hen hoog opfchiet, een regtopgaande ge:reepte ftengel heeft, en eene éénjfarige plant i, zuivere, — fterke Koornbrandewyn of Geever giet, en dit Kruid daarin volkomen laat ttrekken, zo heeft men, volgends menigvulige daarvan genomene proeven, een regte Vonderbalfcm,. die by alle gelhedcne, brandn andere wonden, alsmede by het bevriezen er ledematen, de treffendfte en fpoedigfte ulP' aanbrengt. - Dit geheim iü onlangs oor eenen menfchenvriend bekend gemaakt ti riders wordt deze plant ook aangeprezen "al* ekt™ tege" d£ TeefinS en a"dere
.Dl'Viier[?P e""Syr°0P is de gemeenzaam^ :f t" Shopte Artfeny, welke men op -t- Land hebben, kan de bereiding daarvan, oedèï müeilyk voor cene- oplettende. Huis, Indien er in haren woon-oord Berken groei.
en van6'/7- ZVCh in Mam of APljl voor-m van eenig fap, dat uit deze boomen. ^*nneer' me" die eene loodregte fnede de fchors geeft, en het geen de heerKite Azyn,. en eenen verkwikkender! drank £' Cmet z?et getemperd wordende) >ieveit. Deze wonden benadeelen de Berken, et aanmerklyk, indien men daarby omzigtig »w S o1 ' en deze,ve behoorlyk. weder -lmeert. By 6 mingelen van dit Berkenfap. >et men ruim f pint Honig en eenige Kruid, gefcn, en kookt alles te zamen één uur ig5 ichuimende het. vuil van tyd tot tyd
naauw.-



c 45 ;
sraauwkeurig af. Een weinig bekoeld zynde, doet men er eenige zuurdeeg of gist in , en laat het vogt behoorlyk gisten. Op deze wyze verkrygt men eenen fmaaklyken, gezonden , verfterkenden drank, die in wel geüotene vlesfen lang kan bewaard worden.
Ook neemt men eene handvol zuivere, wel gewasfchene Garst, giet daarop eenig water, doet er een weinig Salpeter in , cn laat dit zoo lang kooken, tot dat de Garst breekt. Dan zygt men het nat door een hnnendoek , laat het bekoelen , en mengt er wat Honig en Wyn-Azyn by; deze drank is ongemeen haitHerkende voor alle zieken.
Een handvol Salie in een kop water afgekookt, daardoor geroerd een lepel vol Honig en een weinigje Salpeter, geeft' den besten
§orgel - drank , wanneer men een zeere keel eeft ; ook is dit vogt goed om te drinken. In de plaats van Maagdroppels voorziet zich eene bekwaame Huismoeder ten platten Lande van een Maag-verfterkende Brandewyn. Deze wordt gemaakt, door goede Genever op Kalmus of op Alantswortclen, of ook op Anyszaad, Romyn, en Coriandcrzaad te laten trekken , welk aftrekfel men vervolgends fchoon afgiet. — INog beter is het volgend voorfchrift : voor drie maatjens Genever neemt men ik 4 2. handvollen Anys of Komyn , één maatje "water, en wat Honig; de drie laatfte ingrediënten laat men wel doorkooken, men giet het vogt er af, en doet hetzelve by de Genever, die daardoor een aangenamen fmaak bekomt.
Van de koude derdendaagfche Koorts Zyn veele Landlieden, zoo bejaarden als kinders, byzonder in het voorjaar, door het volgend Huismiddel genezen geworden : men neemt drooge Rooktabak , zoo v.el men tusfehen drie vingers vatten kan , liet dubbel dezer hoeveelheid zuur en fyngewreven Brood , en doet by het een en ander zoo veel' Azyn , dat er een deeg uit ontft'a, liet geen men wel door elkander kneedt. Van dit deeg legt men een gedeelte op de polsaders van beide de handen, en laat het daarop 24 uuren liggen, tot dat daardoor eenige bladders getrokken zyn , die men niet moet openen , maar van zelf laten opdroogen. Doorgaands zal de ^gemelde Koorts na het gebruik van- dit eenvouwig middel wegblyven..
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
VERKORT BERICHT en PR YS VRAAG EN..van de Algemeene Vergadering der MAATSCHAPPY TOT NUT VAN 'T ALGEMEEN, gehouden te AMSTERDAM, den 13 en 14 Augustus 1799, onder het voorzitterschaï van m*. N. SINDERAM.
Na eene inleidende redevoering, waarin' de Voorzitter betoogde : dat eene Vcrflandigc en Godsdlenftige opvoeding der Jeugd een zeer voornaam middel is ter bevordering van het Volksgeluk; werden de door de Maatfchappy toegewezeue Eeie-penningen uitgedeeld aan üs. J. Clarisfe, J. Buys, Ds. J.. A. Uil-kens , J. van Uuwerkerk de Vries, en den Gemagtigden van Ds. W. Beckeringh.
Op de vraag der Maatfchappy nopends het fchadelyk bygeloof omtrent Waar zegge ry, Tovery,. Spookery enz., en deszelfs wederlegging, is de Gouden Eereprys toegewezen aan de Verhandeling van G. Bakker, Stads Doctor en Vroedmeester te Enkhuizen, en dè Zilveren Medaille aan die van IV. Beekhuis, Leeraar der Hervormden te Garyp.
Op de vraag ter ontwerping van een LandSchoolboek is de gouden Medaille toegekend aan de verhandeling van G. B. Rcddingius, Leeraar dei- Hervormden te Schildwolda. — Ert op die wegens dè Volksverlichting do gouden Eerprys aan li. IV. van der Ploeg ,. Leeraar der Doopsgezinden te Crtyfeld.
Op de overige vraagen zyn geene andwoorden ingekomen.
; Voords heeft de. Maatfchappy. de volgende Prysvraagen uitgefchreven, om te beandwoorden voor den i February i8co.
I. Hoe zal mtn, inzonderheid dun minkundigen, op de klaarfte en gemakkelykfte wyze, den Schepper heren kennen, in zyne volmaaktheden uit zyne werken?'
Men vordert, ter beandwoording dezer Vraage, eene Verhandeling, in welke het gevraagde, op eene leerzame en opvvekkelyke ; F %



C 46 )
.wyze, worde aangetoond, voornameTyk in de fchoone orde, welke in de inrichting der Jaargetyden, in de voordbrenging en groeijing yan Dieren en Planten te befpeuren is; waarin tevens die vooroordeelen wederlegd worden, welke eenige uitwerkingen der Natuur willen aangemerkt hebben, als door den goeden en wyzen «Schepper gebruikt wordende, om zyne ■fchepfelen te ftraffen , en waarin, integendeel, worde aangetoond, dat dezelve diénen tot vermeerdering van het heil en den welvaart der Menfchen.
2. Diar Kinderen en jonge Perfoonen , voor veele verleidingen , tot bederf van hunne Zeden en Ligchaamsgeftel, bloot Haan , welke zyn de beste middelen, die , ovcreenkomflig met hunne vatbaarheid, men hun kan voorflellen, om zich voor dezelve te behoeden cn te bewaaren? '
3. Een Schoolboek/en , handelende over alle foorten van Ambagten en Handwerken.
4. Een dito, handelende over alle foorlen van Fabrieken en Trafieken: zullende in het vervolg een derde over de Kon/len , en de werkzaamheden daaraan verknocht , worden opgegeeven.
Deze Schoolboekjens moeten op zulk eene wyze ingericht zyn , dat de Jeugd door dezelven al vroeg een denkbeeld b'èkome , van alle die foorten van werkzaamheden , welken in. de Burgerlyke Maatfchappy voor handen zyn en geoeffend worden; opdat zy hierdoor ook, al vroeg, eene aanleiding kryge om te denken over een Handwerk, Kostwinning of middel yan Belfaan , gefchikt voor haai! vatbaarheid en vermogens, en in het vervolg door haar te kiezen.
5. Welken zyn de pligten der zamenleving? — \ Boe, en waardoor, worden dcze,ye ep de heilzaamfle wyze voor allen uitgeoefend? \
Men vordert, dat de beandwoording dezer vraage gefchiede, door het vervaardigen van [ een Volksboek, waarin deze piigten op eene bevattelyke en onderhoudende wyze worden ) ontvouwd, en door voorbeelden ougehei derd. r& }
6. Een Schoolboek over de Gefchiedenisfen 1 van den Bybel. — In dit Boek behoort alles wat m den Bybel Gefchiedenis is , en dat gevoeglyk aan het oordeel der Jeugd , door verklaaring en opheldering, kan toe betrouwd worden , naar de beste en bevatbaarite tydorde , en wel in tydvakken verdeeld, te worden yöorgedraagen.
\llet overige in N°. 59.]
CHINEESCHE. MERKWAARDIGHEID.
de?11^ rdere, merkwaardigheden »: te vinden m de onlangs m het Hoogduhsch en na nSi'U%^ne Reisbefchryvin£ naar China, van J. C. Huttner , een der reissenooten en bedienden van Macartnefs Gezanticnap, is ook de volgende, die een bewys oplevert zoo van het zonderling in/linSi van zommige Dieren, als van het geflepen zelve? WlnSt 3aZend Vernuft der Chineefen ,» De Meiren van China zyn vervuld met de oeste lootten van Visch , Welke een voornaam voedfel der Ingezetenen opleveren; hebbende zy middelen weeten uittedenken , die nergends elders in gebruik zyn, om dè vislchen. te betrappen. Eén der merkwaardigften is een zekere Vogel, tot het gellagc der Pehcanen behoorende (Pelicanus Piscatur), die men op het vangen der Vislchen heeft afgericht. Deze Vogels worden geplaatst aan boord der Barken, en door middel van een lang koord, het geen aan derzelver poot gebonden is, vastgehouden. Men [tan verzekerd zyn, dat geen Visch, na genoeg by de Bark komende, derzelver doordringend oog ondnappen zal ; zy vallen er op met de grootlte fnelheid , en brengen ze ny haren meester. Zo de Visch voor ééne Vogel te zwaar is, fchiet een tweede ter rulpe toe. De gretigheid dezer dieren zou ren alle de Visfchen, die zy vangen, voorseker doen verllinden, indien zy daarin niet verhinderd wierden door eenen ring die zv >m den hals hebben. Door dezen konstftrót tonnen zy niet dan kleene Vischjens flik;en, en deze «rekken hun tot voedfel. — Zeel moeite kost het, de Pelicanen deze konst e leeren ; doch , wanneer zy die éénmaal ennen , brengen zy derzelver meester zeer eei voordeel aan. Ook worden aan den keizer groote jaarlyktche Renten betaald oor net houden dezer Vischvangende Vogelen."
PRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en. LEVENS. MIDDELEN.
Te Amsterdam, den 19 Augustus 1799.
Zedert den 12 Augustus (zie N° 56) zyn ï Geraffineerde Suikers nog \ a 1 a i£ % minder.
De



C 47 )
De a.fy is- iets flaauwer. Voor • het overige zyn er geene veranderingen.
Zi Dordrecht, 15 Augustus 1799.
Koolzaad , Inlandsen en Zeeuwsch ,
per last 88, 9a k 93 £
Raap - Oly, per Aam. . . 90 a 91 gl. Lyn-dito, per dito ... 70 a 72 gl. Raapkoeken , per 1000 . . 74 a 75 gl. Lynkoeken, per dito ... 100 a 105 gl.
Den 16 Augustus.
Ruuwe Vlasten, per Steen . 30 a 45 ft.
Moutvvyn, per Virtel ... 9$e£
Genever , per dito .... 10J £
Luikfche Kooien , per Hoed . a 24 gl.
Waag dito , per ioo Waag . 26 gl.
Den 19 Augustus.
Candybrooden 41 a 43^
Poeijer dito . . . . . • • 4°fa 41
Raffinaden 37l a 3^1
Melisfen 2 en 3 Ê8 . . . . 332 a 3ó| Lompen ........ 31 a f
Stampfuiker 30 a 36
Basterden ao| 329!
Candyën , diverfe %iï a 454
Syroop . 04 a ^5 $
7/; Schiedam, 19 Augustus 1799,
Moutwyn 0* e£ de 30 Virtels, .zo/zak/- ifcrt. Genever io| e£ dito, dito. Genever 53 en 54 gl. per Aam, ^y?. /Vee/. Gedroogde Rogge 162 g§ per Last 210 ggl.
Te Utrecht, den 17 Augustus 1799.
Witte Weit .»« ƒ.15!
Roode dito = 13^ a 14I
Rogge * a 12
Boekweit ......... * e£
Haver . ...,....«*
Paardeboonen ....... r * _
Pryzen' van 'eenige Binnenlandfche EffeCTEn, te Amsterdam, den 22 Augustus 1799. ,
Recepisfen, Marine . a 3 pCt. 39J 4 | 1 ,
dito Z>V«£. fchaéverg. a 4 — 26 & 25 dito 4 pCts. Heffing. ! 3J —
naar rato van Compt. en Somm. 43 a 45I Bataaf/: Refcriptiën. den 22 Aug.
1799 . • 93ia86|
1800 . . 49 a46 1 . . 36 *33 3 • • 33 a 31
3 . . 29^27*
4 . . 28 a20] Na den Vrede by loting . 25 a 26
Hollandsch geforceerd . . 38 a ï
Vrywillig dito . . . 55ï a 5°
Geld. fchaéverg. . . • 27 a28* BEL EEN BANK GELD. a9QpCt,
Specie-Cours te Amsterdam, den 22 Augustus 1799.
Nieuwe Ducaten per ftuk ƒ 5:15* Oude gerande dito ... =5:14!
Ligte dito * 49: —peroncc
Souvereinen * 16:10 per ftuk.
Spaanfche Piftolen , . • «44: — Franfche dito ..... "3?
Pruififche dito >s 44: loperonce.
Lunenburger dito . . . J'
Nieuwe Louis d'Or . « 1 11:11 per ftuk»
Zonne dito . . . • • * 11:15
Guinea's s 12:10
Carolines . . . ... iii:i5>
Baareti Goud ..... '14 pCt.
Los Goud ...... 5 145 a 15?
Goude Crufaden . . . . =14: —
Filaaren , per Mark Beo. )s 28: —
Mexicanen, per dito . . S *
dito per ftuk ..... s —: 5i|
Franfche Ryksdalers . . *—:5a dito Kroonen , per Mark, 534: — dito dito per ftuk . . . == —: 57 Rrabandfche Kroonen . . = ■—: 5^ Fyn Zilver, per Mark. =25:15: dito van 11 penningen . ^ l = 25 14 duo van 9 dito en daar onder J f = 25:12 Ducatons . . . • • . .5)'—:6$ liollandfche en X Ryksdalers « — =50 Nieuwe Ryksdalers. . '. . * —: 5 pCf*



i 4» )
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygend™.
xv isseL'(jours van aa At/gwtus i?ag, ta ■Amstlrdam op de Steden
Madrid . . s m: Ufo . § 74 a 73
Biliao . . dito ... . „ ZOndei- prys.
Cadix . . dito ..... s 70
Seyilïin . . dito .... . 20nder prys.
Lisbon . . dito . . . . « cj! 3 WV
.Por/ « Port . |{ Ufo van 3 m: - *
Venettën . 3 m: Ufo '. » 88
Livomo . dito .... « x8
■6V/«w . dito .... = 99x a 4
Parys, kort. bet. in Specie = 6\i
• . 3 m: Ufo ... 8
Bordeaux . m . ,
dito . 1 Ufo . '. . x 'fax
Hamburg , kort Banco . * AO\ 0O7 *
dito , 3 m; Ufo" . ■ « a i9'
:Bra/«« . 6 weeken dato « 3 *
tVecncn . 3 dito ... , „6<
Zeeland s t> 1
Rotterdam . .
Bankgeld . ...".*.*. * 91^ Ct
XMB. De plaatfen , 'op' welken geen ^Wisfel^ours is, zyn opzetlyk weggelaten.
Z E E T Y D I N G.
Berichten, r By gelegenheid van het gebeurde op Schier- \ momkoog, den 15 1, K, zouden de Engelfchen aLdaar 9 ledige Tjalkfchepen verbrand heb-
"p; andere zyn het ontkomen. j f
.Jf a "Z liep £et §erucht, dat de £„ lel/then de Wester-Eems bezet hadden, en op „ het Meijer-Wad ten Türfïchip genomen, waar van zy de lading Turf hadden over boord J b geworpen. ■
*V^TW ,hebben 11 Groenlandvaarders 7 94 Visfchen medegebragt. ,e,
De üost-Indifche Compagnie aldaar heeft uit C
China ontvangen 10,456,469 gg Thee; 65,05a ffi '
ruuwe Zyde; ia4,0po ftuks Nankings f en D
5^577 f8 Kaneel. p ' u
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Genomen door een /^fc Kaper 't Schip _
Hernomen door een Kaper va£ een
'c .e-n te opgebragt 't
T*™ S<*'P Kapt? Thacrberl wL
Aorfolk naar CW«? D
'P/**™0*, van Wc« naar Phladelphta , is door een />W; Fregat eenonien geweest, doch door den Sruurrnan ?n komen" hernümcn ' en te Ph'^phia aangeOpgebragt te de Schepen Union ,
Kapt Mathtefin, van Bordeaux naar HamburA en ^«w* en Verlies. Kapt. Zetterman, vfri naar Ltvorno; 't laatfte is, by het binnenzeilen,- opftrand geraakt en in den grond gettoten. Te Douvres 't Schip van /> C van A»jo«»« naar «Sw/yw. - Te Wow/i 't
■r'■ Ip»^.- f ' Ja" naar -fitoMfe.
ie /Oriënt het Engelsch Vaartuig St. Ann
van ^cr/o-, met mond- en krygsbehoeften '
Volgends rapporten zouden de Schepen
rn 17, dCier Uit het Vlie gebild, door een' Engelfche Kotter genomen en naar Tarmouth opgezonden zyn.
Scheepsrampen, Verongelukt op de Baar van Bayonne *t Schip die 3 Freunde, Kapt. ^Met eenige lehade binnen te Dokkum Kapt.
Joosten, van Hamburg naar Amfterdamiet zou veel moeite kosten, om binnen door e komen, wegens de wydte van zyn Schip.Ie Marennes met zware fchade, na een reis 'an twee dagen, Kapt. N. Wiliems, van daar iaar Embden.
Texèlfiche en Vlie-Lyst.
Den 30, ai en 2a Augustus. Nieti jrrnac ;erd. De Wind W. en Z. W. g P
Den 17, 18, i9 en 20 Augustus in 't VlU iets gepasfeerd. * *■ r ut
amno/Liin-f!M Schl'P de F>ou» Haukma, .apt. OActö» j». ó^owa , van ^r«o.
. .fzVeaapP°rtLerf: dat ^ de" J7 deczer Z. O. 32 myl van hem heeft gezien m Ccnvoy van 63 Schepen, waar onder zt orlogfchepen en 2 Kotters 3
eD Wind9 w! 20 AugUStus' nietfl Sepasfeerd. Helvoet/luis.
Pwind9 W. 50 AuSustus' Ni?ts gepasfeerd, Brielle.
? Win1? W. 20 A"Sustus' Nl'ets gep»feerd.



N°. 59-
28 Augustus
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Ny verheid «> Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van beflaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
OECONOMISCHE AANTEKENINGEN, BETREFFENDE DE CüLTÜUR
der AARDAPPELEN, en
de fabriekmatige aanwending van dit Gewasch.
(Vervolg van N°. 58. bladz. 44.)
4. S T Y F S E L.
Men fchilt eene genoegzame hoeveelheid beste Zceuwfche Aardappelen , wascht die fchoon af, raspt ze op een daartoe vervaardigde Rasp fyn , en giet daarop zagtelyk houd regenwater , waarin men het- geraspte een paar uuren laat ftaan. Dan doet men alies In een Linnen zak, en wringt die fterk uit met de handen , of perst dezelve onder eene pers , waardoor de fynfte bloemige deelen des Aardappels , met het water verbonden , worden uitgedreven , ontftaande daardoor een melkachtig, min of meer gebonden vogt. — Men "doet dit vogt in fchoone tobbens of' aarden potten , en laat het daarin ftil ftaan ; na verloop van weinige uuren zal men reeds een witachtig zetfel op den bodem derzelven ontwaaren , "en na twee dagen wagtens zal men bevinden , dat zich alle de vaste deelen gezet hebben , en het bovendryvend vogt II, Deel.
de fabriekmatige aanwen-
geheel klaar is (*). Men giet dan dit vogt voorzigtig af, en doet er wederom fchoon water op. Deze bewerking herhaalt men 1, 3 a 4 maaien , tot men bemerkt , dat het water er zoo zuiver afkomt, als het er op gegoten is. — Men ziet intusfchen wel toe ,' dat men niets van het bezinkfel mede afgiete , ten zy zich eenige onreinigheden daarby mochten bevinden.
Vervolgends zet men de tobbens of petten op zyde , en laat het nog overig gebleven vogt van het zetfel voorzigtig aftoopen ; nog beter evenwel is het dien einde, dat men eenige ftrooken Linnen vogtig maake en ""op den rand der tobbe of pot legge, zoo dat de binnenfte helft daarvan in het vogt, en de andere helft buiten de - tobbe of pot hangt. Binnen 36 a 48 uuren zal men de Styfzelkoek op den bodem vinden , zynde dezelve nog overdekt van eene bruine meelachtige hnid of korst, die men voorzigtig afneemt, en by de teruggeblevene Aardappel - ftof in de zak doet tot nader gebruik , gelyk wy ftraks zullen melden. Deze masfa neemt men,uit de tobbe of pot, en fpreidt dezelve uit één op onverglaasde Delftjïha fchotels [die men in de Delfts-Aardenwerks-Winkels vooreenen geringen prys bekomen of beftellen kan], in welke de overgeblevene vogtigheid trekt, ten einde men vervol gends de Styffel des te beter konne fnyden en van één fcheiden. Men . , laat
(*) Over dit afgegoten vogt zullen wy beneden nader fpreeken.
G .. - 'fi



( 50 )
Iaat deze Styffelkoeken op fchotels droogen , en fnydt dezelve door middel van beenen mesfen kruislings in vier ftukken , ten einde zy van binnen beter droog konnen worden. Nu plaatst men de fchotels in een ruim en luchtig vertrek , waar doortocht is, en bedekt de Styffelkoeken, daartoe reeds hard genoeg zynde, van boven met foortgelyke Schotels, ten einde het vogt er nog meer en fpoediger uitgetrokken worde. — Bemerkt men, dat de Styflel zoo droog geworden is , dat zy op het drukken met den nagel begint te fchilferen of te ipatten, dan neemt men ze uit de fchotels,' en legt ze op eene tafel of planken , waarover fchoone Linnen doeken gefpreid zyn , in welken ftaat zy verder Volkomen droog wordt.
Zoo ver gekomen zynde, neemt men de eenigszins vuile , graauwe huid of korst, die men op de Styffelkoek ontdekt, weg, door dezelve aftefchraapen , en men bewaart dit affchraapfel tot nader gebruik (*). Vervolcends breekt of fnydt men de koeken aan kleine ftukjens, en fpreidt die uit op planken of horden, waarop men ze tot in het hart droog laat worden. Eindelyk doet men de Styffel , die nu eene helder - witte couleur bekomen heeft, in vaatjens ter verkoop en verzending.
Eer wy van dit artikel afftappen, moeten Wy nog de volgende aanmerkingen hierby Voegen.
I.} De bereiding dezer Aardappel-Styffel, zoo wel als die der gemeene Styffel, dient in het voorjaar of in den zomer te gelchieden, wyl men des winters tot het uitloogen warm water moet gebruiken, waardoor veele llymerige deelen en lymftoffen verloren gaan. Bovendien moet men zich dan , tot het droogen, van eene konstwarmte door vuur of kagchels bedienen, welke niet alleen kostbaar is, maar waardoor ook veelal eene geelheid of graauwheid aan de Styffel wordt medegedeeld.
fl.) Indien uit hoofde van de foort van Aardappelen, die men gebruikt, de Styffel niet zeer levendig en blank van couleur mocht uitvallen, kan men eene kleine hoeveelheid Saxisch blaauw door de masfa roeren , eer men die te droogen legt ; hierdoor verkrygt* dezel ve eene heldere, min of meer naar het
(*) Zie beneden ouder het artikel Sage.
blaauwe trekkende couleur, het geen
eene bevallige Styffel oplevert. 3.) Deze Aardappel - Styffel, op de fpaarzaamfte wyze bereid , zal nagenoeg op ll a a ftuivers per g§ komen te ftaan.
Wy gaan over, om onzen Lezeren medetedeelen de wyze van bereiding , uit de Aardappelen , eener
5. Hairpoeder.
De Hairpoeder is eigenlyk eene ten hoogden verfynde ftof of bloem , waarvan de ondeelige deeltjehs veel fyner zyn, dan die van gewoon Meel; evenwel is de wyze van die te bereiden, uit de boven befchrevene Styffelftof, zeer eenvouwig. Men wryft of maalt deze ftof in daartoe byzonder gefchikte Molens tot het zoogenaamd Hairpoeder, en om deze te luchtiger en meer ftuifbaar te maaken, mengt men daaronder een weinig Alcohol of zuivere Wyngeest, waarna men de Poeder langzaam droogen laat. Hierdoor verkrygt dezelve tevens dat krasfende of krakende, het geen men ontwaart, wanneer men ze tusfehen de vingers drukt, en het geen een onderfcheidend teken van derzelver goede hoedanigheid is. - Wil men aan de Poeder een aangename geur mededeelen, men menge daaronder eenige gemalen Lischvortel, of doe by de Alcohol, waarvan wy zoo even fpra'ken, eenige droppels welriekende Oly , b. v. van Bergamot, Lavendel, enz.
6. Zeepvogt.
Dit vogt is niet anders, dan het bovendryvend nat der Aardappel-pap , wanneer dezelve m den ftaat van ftyffelwording is, ea zich reeds op den bodem gezet heeft. Wy hebben boven gezegd , dat men hetzelve moest afgieten en bewaaren tot nader gebruik; nu zullen wy opgeeven , hoedanig men daarmede behoore te werk te gaan, om hetzelve ten behoeve der huishouding op eene voordeelige wyze, als een Zeepvogt, aantewenden.
indien men hetzelve opzetlyk bereiden wil, fchilt men eenige Aardappelen, wascht die, raspt ze zoo fyn mooglyk, doet ze in eene tobbe , en giet daarop eene zekere hoeveelheid waters , naarmate men by ondervinding gezien heeft , tot welk eenen graad van fterkte men hetzelve ten meesten nutte gebruiken konne. Men laat dit vogt éénen dag
ftaan



C 51 )
ftaan uitzakken , giet het dan af, en gebruikt het als een Zeepwater, om er mede te was fchen.
Dit Zeepvogt is byzonder bruikbaar tot het wasfchen van Zydene en gecouleurde Halsdoeken , Zyden Kousfen, enz. — Het is eene byzondere hoedanigheid van hetzelve, dat het de onderfcheidene couleuren bewaart, en de Zyde , by het weder opm^aken , derzelver voorige glafuur of glans volkomen doet herneeiiien, zynde hiertoe tot dus verre geen ander middel in ftaat geweest. — Niet minder gefchikt is dit Zeepfop tot het wasfchen van gecouleurde Chitfen en Catoenen, waarvan het de couleuren behoudt en zelfs verlevendigt. — Men behoeft daarby geen de minfte Zeep te gebruiken ; integendeel, Zyden, Linnens, Catoenen, en andere (toffen bewasfchen zich met hetzelve alleen veel fchooner en helderer, dan met het gewoone Zeepnat.
Wy gaan over tot eene nieuwe bereiding uit dit zoo nuttig Aardgewasch, t. w. de
7. Aab.oapfei.-Sag o.
Wy hebben den Lezer, onder^ het artikel der Styffel, (zie boven , bladz. 50.) gezegd , dat de dikke ftof, welke by het üitpersfèn van het melkachtig vogt in de Linnen zak j terug blyft, tot nader gebruik moest bewaard' worden , gelyk ook het affchraapzel der j bruinachtige of graauwe korst van de Styffel- j koek , by het droogen derzelve. Deze beide j meelachtige ftoffen zullen wy nu benuttigen , j ten ein.le er niets verloren ga, iets , waarop men in het Fabriekwezen altoos zoo veel mooglyk behoort uit te zyn.
Men vermengt dan de opgenoemde ftoffen met eenig vogt , waarin men vooraf een weinig Gom Tragacanth ontbonden heeft, en kneedt alles wel door één. Vervolgends klopt men dit mengfel , gelyk men een gebak - deeg beflaat. Wanneer de ftof genoeg doorwerkt, en als een lymige Boter geworden is, granuleert of korrelt men dezelve. Dit gefchiedt door middel van hiertoe gefehikte tinnen vormen , welke, gelyk een gaate petiel, doorboord zyn met openingen; men doet de ftof daarin ,, en maakt dezelve , 1 volgends de regelen der konst, tot korrels, «ven gelyk de West - Indtfche Sago. (*) —
(*) Het granulecren gefchiedt op veelerlei wyze, Hiarmate van den aart der ftoffen, door de^elisa aan droppels of andere kleene ftipjens, het
Zommigen maaken er ronde platte koékew van, die zy droogen, en vervolgetids tot korrels brengen.
De Aardappel - Sago is , als voedfel befchouwd, eene zagte en zeer verzadigende ftof; hierom wordt dezelve in Engeland veel tot voeding der kinderen voorgefchreven ea gebruikt, 'hebbende dezelve niet het opftoppende en bezwaarende van andere, by ons gewoone, meelfpyzen. In water ontbindt zy. zich tot een lymig mengfel , het geert echter niet zoo glibberig is als de gemeene , ontbondene Sago. — Geneeskundig befchouwd, verwekt dezelve niet die winderigheid of opblaazing der ingewanden (Flattelat iej , welke de West - Indifche dikwerf veroorzaakt. Ook heit zy niet zoo licht tot zuurwording over, als deze. — Inzonderheid wordt dc Aardappel-Sago voor teeringachtige ,geftellen, en in ziekten die daaraan grenzen , zeer aangeprezen, gelyk mede tegen' den vloed der vrouwen, en eene overmatige losly vigheid.
Men zy er op verdagt, dat men, deze Sago tot gebruik willende toerichten, de korrels in kookend vogt werpe , het zy Wyn, Melk , water , of iets diergelyks. Alsdan ontbinden zich de korrels oogenbliklyk, en vereenigen zich met het vogt tot een lymig mengfel; men neemt daarop hetzelve van het vuur, en laat het, geroerd zynde, bekoelen , of nuttigt er van. Door het kooken wordtj het mengfel te veel verdund , cu dus mist men het ware nut derf Sago.
[Het overige in N°. 6b.]
Gewigtige HUISHOUDKUNDIGE REGELEN voor HUISMOEDERS.
(Vervolg van N°. 39. bladz. 309.)
7 „ De vrede en welvaard van het huisgezitt> hangt voor1 een goed gedeelte af van den invloeit der Huisbedienden , en dus ook van het befluur
cu'
zy door persfing , doorzyging , of anderszins , ia koud water, of eenige andere ftof te doenvallen-^ Waarmede dezelven zich niet verecnigen» maar waarin die ©ogenbliilyk zamenftollen. • Ga



C 5^ >
en de behandeling dér "-'ven." — Het huisgezin is eene kieene maatfc .'ïppy, waarvan de dienstbaaren een byzonder en zeer wezenlyk gedeel | te uitmaaken. Derz?lver invloed op de rust, de orde , het voordeel , en den bloei van j het gezin is , zoo wel ontkennend als ftellig, \ zeer groot, en veel aanmerklyker, dan men i zich doorgaands verbeeldt -r wy konnen dit niet in byzonderheden ontwikkelen, doch vertrouwen , dat een weinig nadenken op eigen ondervinding onze Huismoeders hiervan genoeg zal overtuigen. Maar, hoe volftrekt noodzaaklyk is het dan, dat men zich een goed,en verftandig ftelfel vorme van behandeling en beftuur der dienstbooden ! Indedaad , Huismoeders ! hoe belagchlyk u mislchien deze ftelling moge voorkomen, ik durve u ronduit verzekeren, dat, zonder zulk een ftelfel, uw huisgezin nimmer vrede en geluk fmaaken zal, al beftondt hetzelve uit louter Engelen , al hadt gy met de uwen voor het overige Saltzmans Hemel op aardt in beoefening gebragt.— Menigmaal toont gy zelve ten duidelykfte, welk eenen onaangenamen indruk de wandaaden en kibbelarijen der bedienden op de rust en welgefteldheid van uwen geest maaken, door by elke gelegenheid , als de VrouwenCirkel ge/pannen is, klagten aanteheffen onder elkander: de eene heeft te worftelen met meiden van oplopend humeur, van liegt gedrag, van zeer verdagte eerlykheid £ de andere bejammert de gedugte opfchuddingen ,die telkens door ondeilinge twist in hare keuken ontdaaneene derde betreurt het ongeluk harer kinderen, door de llrfheid en reukloosheid van Kindermeid , Minne enz.eene vierde heeft veel te zeggen over de vooroordeelen, wangewoonteu en flegte zeden, die hare kinders van dè dienstbooden , waarvan men ze niet geheel afzonderen kan, meer en meer overneemen ; eene"^ vyfde beklaagt zich van binnen weinig tyds reeds zoo veele booden te hebben moeten laten vertrekken , en niet te weeten, hoe zy betere bekomen zal? enz., enz. Eindigende, dit fomber Adagio, doorgaands met eene algemeene kreet tegen het bederf der dienstbaaren , het toeneemend verval van zeden , enz. — Goede Vrouwen ! ik wil u gaarne gelooven in alles,-. waarvan gy u beklaagt ; maar ik bid u tevens my te willen gelooven in één ding, het geen ik u verze kerem zal , te weeten: dat al dit khragen weinig afdoet ,. en — dat gy niet zelden Voor' een goed deel'medé-oorzaak en zyt van Bet geen, waarover gy met reden klaagt." bid> u. daarom.,, fielt, iu. de plaats, hiervan
voordaan Huismo^èrlyk beleid, en een voorzigtig , wel ingericht , voorbeeldig beftuur omtrent uwe dienstbaren, en gy zult u daarvoor beloond vinden met de aangenaamfte ondervinding van orde, rust, kaïmte, eersgezindheid, welgemanierdheid , ondergeschiktheid, goede trouw, en toegenegenheid, zoo in den kring uwer bedienden als in geheel uw huisgezin: met één woord, gy zult minder redenen van klaagen hebben, en uw huisgezin zal wel vaaren. — Ter bevordering van deze heilzame oogmerken konnen u de volgende regelen van veel nut zyn..
Vergeet, nooit , dat dienstbooden over het geheel menfchen zyn van eenen (land herkom/lig, die , by gebrek eener goede opvoeding, weinige kundigheden, weinig befchaaving, veele vooroor-, deelen. en ruuwheden bezit, en dat men. by hun noch edelmoedigheid en belangeloosheid, noch beCchaafde. zeden , noch gezond ver/land kan verwagten." Uwe kinders komen dus wel veel kwaads, maar nimmers iets goeds van deze wezens overneemen. Zy hebben gaarne met de booden te doen , en dit is het fterkst bewys voor myne aanmerking, vermids het kwaad er altoos eerder in wil , dan het goed. Ik voeg dus eene tweede hierby:
„ Houdt uw kinderen zoo veel mooglyk buiten' den kring der dienstbooden!" het is ongelooflyk, welk eenen nadeeligen invloed de gemeenzame en aanhoudende omgang met dienstbairen op den geest, het hart, en de gezondheid der kinderen hebbe hiervan zouden ,. ware het oirbaar ,• boeken vol Anecdotes te fchryven zyn. — Ik wil niet, Moeders! datgy uwe kleinen vyandfehap, veragting, trotsheid jegens dezen ftand van menfchen inboezemt ; integendeel , gy moet hun altyd achting , genegenheid en medelyden daarvoor inprenten. Dan, ongevoelig en zonder gemaakt-heid, moet gy uwe kinderen terug, houden uit den zoogenaamden keuken-kring, gy moet hen doen gevoelen, dat zy een edeler aanleg hebben, en te gelyk behoort gy de boodenfteeds op eenen betaamlyken afltand, zelfsjegens uwe kinderen, te houden. Zich daarmede gelyk te ftellen, is by deze foort van lieden de eerfte ftap, waarop de tweede, naamlyk eene misbruikte gelykheid met de. hoofden des gezins zelven , weldra volgt. — Laat vooral uwe kinders niet over aan de zorg en het opzigt der dienstbaren, want één van beiden, of zy zullen er geen acht op geeven, en dan zyn uwe lievelingen in het. grootst gevaar voor zedelykheid en gezondheid ^ of zy zullen' hun- te vecL toegeeveiien dan i wordt.



c 53 )
wordt de gnnd gelegd tot allerleie ondeugden , tot vei f andhoudingen van eenen zoo gevaarlyken aart, dat menig voortreflyk grondcharacter daardoor voor altoos verwoest is geworden. Jk bid u, Moeders! zo gy niemand hebt , die de opvoeding uwer kinderen behartigen kan , laten zy dan toch zoo veel mooglyk onder uw eigen oog en opzigt zyn! • „ Verdeelt het Huiswerk geregeld onder uwe dienstbaren!" Elk hunner weete , wat hy of zy doen moet, en wanneer zulks behoort te gefchieden. Orde, Syslema in de huishouding, is een der kragtigde* middelen , om de booden te vormen, en het huisiyk geluk te bevorderen. — Hierin behoort men zoo weinig mooglyk flnfheden , verzuimen , achteloosheden over het hoofd te zien.
„ Toont uwe bedienden. . dat, fchoon gy alles ,, niet zelve doet, gy evenwel alles weet ie doen, „ alles ziet, nagaat, en beoordeelt" — Zy zyn de uitvoerende , en gy zyt de wetgevende macht. Deze laatde moet het oog en de geest zyn, die de eerde, als hare bedienende hand, beduurt. Zoodra gy dit verzuimt, fmelten de wetgevende en uitvoerende machten in uwe dienstbooden te zamen, en gy wordt zelve — op zyn best een adminidratif werkend wezentje! — Het oog der meesters, zeiden onze voorouders, maakt het paard vet; tn, voegen wy er by, het oog der Huismoeder doet de huishouding welvaar en.
„ Gaat uwe dienstbaren met een goed voor„ beeld van nyyerheid, orde, en zedelykheid „voor!" De mindere ftanden copiëeren al toos de meerderen. Booden zyn de aapen hunner meesters en meesteresfen , in goed en kwaad. Zoo als men hun voordoet, volgen zy;. en dus zyn zy naar buiten de tolken van 't geen inwendig by u omgaat. Het gaat toch vry algemeen door , dat Ylegte , losfe , weelderige bedienden in huizen woonem, waar deze wanheblykheid voedzel vindt,, en dat integendeel gefchikte, dille, braave booden.tot huisgezinnen behooren , die wel beduurd worden , en waarin zedelyke beginfels woonen. Uwe eigene eer, zoo wel als uw eigen belang, noopt u derhalven, om uwe bedienden voortegaan met een goed en navolging- wekkend voorbeeld. Wilt gy hen vormen, vertoont hum in u zelve het modél, waarnaar sy gelyken moeten, en gy zult den overwiunenden invloed van goede voorbeelden met blydfchap' ondervinden. . .
„ Draagt > vooral zorg , dat. uwe booden de „ gebleken en. zwakheden yan u of de uwen zoo ,r weinig mooglyk ontdekken J " J~)ie te ont¬
dekken , door het geen in hunne tegenwoordigheid gezegd , getoond of gedaan wordt , is allerfchadelykst voor hunns zedelykheid , en de dooddeel; voor uwe eigene achting er. gezag by hun. Zy beginnen raet die fouten natevolgen , maaken daarvan by anderen gebruik ten uwen nadeele, en eindigen met u te, verachten en te lasteren. — Laten alle huistwisten , hevige driften, bekrompene omdamdigheden van'het gezin, wangedragingen, en andcre_ onaangename omdandigheden , toch zoo veel immer mooglyk is, binten den kring der dienstbaren blyven, en voor dezen verheeld worden! Toont elkander als leden des huisgezins die achting en befcheidenheid, wel-; ke gy van uwe booden verlangt, en
,, Maakt dezen toch tammer vertrouwelingen ,, van eigene zwakheden, of die uwer Echtge„ nooten, kinderen, of nabeftaanden!" — Dit is eene zeer laage en. tevens allerverderflyk-de gewoonte van zommige vrouwen: in een zwak oogenblik , in droefgeestige , driftige, of raadlooze luimen, neemen zy hare meiden in den arm, openen daarvoor haar hart, en vertrouwen die hare belangen. — Hoe onvoorzigtig! bedenkt" toch, Huismoeders! dat gy op dat oogenblik uwe dienstbaren tot den rang uwer vriendinnen verheft,- en dus van uwe. rechten om over haar te gebieden, afdand doet ; gy zyt dus uw gezag voor altoos kwyt. 't Is waar, -gy wilt dit herneeme-n, maar, daar zulks niet in den fmaak uwer bedienden valt , en zy door : uw onu dekt geheim de niagt in handen hebben, onr u te bedwingen , wordt gy op uwe beurt hare dienaresfen. Zy beheerfchen u , gy hangt van hue oogwenken af, en, indien zy geen' zeer vast charaéter hebben, maaken zy u in en buiten uw huis veiachtelyk ; zelfs dan nog,- wanneer gy u van zulke Bonnes, of liever Mauvaifes, ontdaan hebt, wreeken zy zich aan u, door de heiligde geheimenisfen van uw gezin rondtedraagen , geheimenisfen, welker bewaring binnen die onreine lippen , geduurende eenigen tyd , u welligt aan. iienlyke fommen gekost hadt. — Zoo duur komt likwyls één woord te ftaan, in onbedagtzaam* 'leid van al te opene vrouwelyke lippen gerold 0
f» Uil ■ , | :• ■ i
g s> ' mtm>-



C 4i )
HUISMIDDELEN.
Om PERSIKEN, DRUIVEN en
andere VRUGTEN lang te bewaar en.
Neem een fpaanen Doos, ftrooi op deszelfs bodem wat Sal Ammoniak, doe daarover zeer drooge Zemelen, leg uwe Vrugten, die naauwkeurig afgedroogd, zeer gaaf, en zonder de minftè kneuzing moeten zyn, daarin, en overdek ze van boven wederom met drooge Zemelen ; in de hoeken van de Doos droppelt men voor \ ftuiver Roofenwater.
De Druiftrosfen worden op dezelfde wyze behandeld.; doch men moet die ter bewaring fris van de ranken fnyden, oogenbliklyk aan het einde der fteel een ftuk vyg fteeken of binden , en dit laatfte om de maand herhaalen, gelyk men trouwends maandelyks alle Vrugten, dus ingelegd, moet nazien. — Zy blyven dan zeer goed en lang geconferveerd.
Iets voor. de BEMINNAARS der TEKENKUNDE.
Wanneer men, vooral met een konstmatig oog, de fchoone bloemhoven doorloopt , de verhevene fchakeering der couleuren bewon dert, en den lust voelt opwellen, om deze fraai geverwde bladeren der bloemen te bewaaren, ten einde daarvan in het vervolg voor tekenpen, crayon of pinceel te konnen gebruik maaken, verlangt men natuurlyk een middel te weeten ter confervatie van zoodanige bladeren in al den luister , dien de latuur daarop ten toon gefpreid heeft. — Om onzen lezcren hieromtrent de behulpzame hand te bieden, hebben wy het volgende voor hun aangetekend.
Men vouwt van Kaartenpapier een bakje of fchuitje, en hegt daarop de bloembladeren, die men verkiest te bewaaren, door middel van een ftevig Gomwater , vast , dan giet men daarop een weinig ? nog warm zynde , vloeibare Vischlym, ontbonden in Brandewyn; deze vormt eene heldere glazuur over de bladeren , die alle de couleuren volkomen doorlaat, en waaronder de bladeren veele jaaren bewaard blyven, mids men ze niet te veel aan de lucht blootftelle.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
VERKORT BERICHT em PRYSVRAAGEN van de Algemeene Vergadering der MAATSCHAPPY TOT NUT VAN 'T ALGEMEEN, gehouden te AMSTERDAM, den 13 en 14 Augustus 1799, onder het voorzitterschap van M*. N. S INDE RAM.
(Vervolg van N°. 58. bladz. 46.)
7. Een Zedekundig Schoolboek. — Hetzelve behoort een beknopt zamenftel te zyn van alle zedelyke pligten , weiken door elk mensch, in onderfcheidene ftandcn en betrekkingen , zoO als die van Mensch, Burger en Christen, behooren beöeffend te worden. Het moet echter op Euangel.lche gronden rusten, op dat het eene Cluistelyke Zedekunde bevatte, doch in alles algemeen; en geen phgt behoort op eenig byzonder lee:ftelzel gegrond te zyn, of van hetzelve afgeleid te worden , de wyl het Botk hierdoor de algemeenheid zou veriiezen, welke hetzelve, volgends het oogmerk der Maatfchappy muet hebben.
8. Een Schoolboek over de Gefchiedenisfen van ons Vaderland, V welk klaar, voor den weinig ervarenen bevatbaar , in é6n woord, geheel in den Volks/lyl, of populair zamengejleld zy.
9. Een Aardryiukundig , of Geographisch ; Schoolboek.
I 10. Een Handboek voor de Onderwyzers in de
Schooien.
Dit Boek behoort eene volledige befchou. wing te bevatten van het Nationaal Onderwys; ten einde hetzelve tot een algemeen rigtïhoer, voor alle Onderwyzers in de Schooien zal kunnen dienen.
j Eu om te beandwoorden vóór den eerften jvan Sprokkelmaand 1801, geeft de Maatfehap* ipy de volgende Prysvraagen op:
I. IVelken zyn de gefcntktfie en tevens best uitvoer lykc middelen, om de meer en meer toeneemmde losheid in grondbeginjelen en *eden, ...... zoo



C $5 )
soo verdcrjtyk voor den Staat, te fluiten, er, den eerbied voor den openbaaren Godsdienst er, deszelfs gezag te herftellen; ten einde a/zoo ook het zoo zichtbaar toeneemend zedenbederf, onder de Kinderen van minvermogenden , met vrucht tegen te gaan?
2. Het leven van Je sus. Een Schoolboek.
Men verlangt, ten aanzien van dit Schoolboek , dat hetzelve: i. worde opgefteld in den fmaak der Gefchiedenis van Jofeph, dooi W. van Oosterwyk Hulshof; a. dat niet enkel de Gefchiedenis der Perlbonen, maar ook derzelver characters worden gefchetst; en dat die Boeken tevens dienen, om eenigermaate het land en de zeden van dien tyd te leeren kennen, waarin die Gefchiedenisfen voorvielen; moetende de Zedenleer, uit de gebeurtenisfen en lotgevallen der befchrevene Perlbonen getrokken, zoo wel tot verbetering der Jeugd, als tot vermeerdering van derzelver kunde verftrekken.
3. Het Nationaal Nederlandsch Gezang van een minder bevalligcn fmaak zynde, dan dat Van veele andere Natiën, zo wordt gevraagd: Kan men ook in de Schooien den Kinderen, by tyds, eer hun gehoor bedorven wordt, goede gronden van de Muzyk- en Zangkunde inprenten , zoo als zulks in Duitschland byzonder, in byna alle de Schooien, met vrucht in het werk wordt gefield? En welken zyn de beste middelen, om dit oogmerk te bereiken?
4. Een bevattelyk en voor den gemeenen Man gefchikt Vertoog, waarby, op eene onderhoudende wyze, volledig worde aangetoond, het fchadelyke der vooroor deelen omtrent het Horoscooptrekken en Planeet Leezen, met een kort betoog , dat noch Comeeten , noch Planeeten, op de lotgevallen der Menfchen, eenigen onmiddelyken invloed kunnen hebben.
De Maatfchappy behoudt aan haar, om, wanneer één of meerder Verhandelingen op eene of andere opgegeevene Prysftoffe mogten worden bekroond, van de overige op die Stofte ingezondene, fchoon niet bekroonde, Verhandelingen dat gebruik te maaken, het welk zy, ten oirbaare van het Algemeen, het meeste nuttig zal achten;. het zy door dezelven , als Accesfits , by de bekroonde Verhandelingen te laaten drukken ; het zy door U.ittrekzels uit dezelve te maaken, of die , by wyze van Nooten of Bylaagen, agter gemelde bekroonde Verhandeling of Verhandelingen, te voegen.
De Maatfchappy voornamelyk werkzaam zynde voor het welzyn van den minvermogenden Burger en het Schoolwezen, vordert van de
dingers naar den Eerprys, in eene Gouden
Medaille betraande , of voor de naastbykomende en mede goedgekeurde Verhandeling, zynde eene Zilveren Medaille, voqral en uitdrukkelyk een bevattelyken en onderhoudenden ftyl, zoo veel mogelyk naar den Volksfmaak gefchikt; zonder dezen is elke Verhandeling , hoedanig ingericht, voor haar nutteloos. — Zy vordert ook eene naauwkeurige en volkomene vermyding van alle Godsdienstige en Staatkundige gefchillen, als komende dezen geheel niet overeen met den waaren aart haarer bedoelingen.
De ftukken welken naar den Prys dingen, moeten vóór of op den bepaalden tyd, zoo kort en zaaklyk als mogelyk zy , ingericht, met eene andere hand dan die des Schryvers gefchreven, met eene Ziufpreuk getekend, en vergezeld van een verzegeld Briefjen, waarin de naam en woonplaats des Schryvers, en van buiten met dezelfde Spreuk gekenmerkt, welke onder de Verhandeling geplaatst is, vragtvry verzonden worden aan G. Brender d Brandis, Secretaris der Maatfchappy, op den Cingel over het Leydfche Veer, te Amfterdam.
NATIONALE LOTERYEN.
In de Vyfde Clasfe der vier en zeventigfte
Utrechtfche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 26 Augustus, zyn uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen.
ifle Lyst No. 4948 met/ 1000:-
ZEETYDING.
Genomen tn Geconfisqueerde Schepen.
Hernomen door een Engelfche Kaper het door een Franfche Kaper genomen Schip de Vriendfchap, Kapt. Lubbers van Bremen naar Barcelona; zynde hetzelve te Gavo opgebragt. Alsmede het Engelsch Oost-Indisch Schip' fht Ofierbey, genomen geweest door bet Fransch Fregat la Fortc.
Opgebragt te Surinamen door een Franfche, Kaper het Engelsch Schip the 9 Zisters, vau Dublin naar Jamaïka. — Te Roebelle het En»
geiséh



C 56 5
gchch Schip dae Acfive, van Dublin, naar. Dant-'zig. — In een Franfche Haven liet Schip the 'Hitwie , vn Figueira naar Newfoundland. — iu 'Plymouth het Schip Aurora, van Dant zig naar Bordeaux; en Elifabeth, Kapt. Chandier, vanBordeaux naar Charlestown. —In Tarmouth 't Schip & Grand Frederic, Kapt, Arlfo van Bordeaux. — Te Milford 't Schip Ciem, Kapt. /7o»ey, van JM? «fe France.. — Nog in Tarmouth de Schepen van J.. Hendriks, en /F. Adriaans, van naar Embden.
Scheepsrampen.. Overzeild het Deensch fechip Carvlina, Kapt Tembler, van naar Dublin, op,de hoog¬
te van /W,- het volk is geborgen , en 't Schip in Porismouth binnen gebragt.
Texelfche en Vlie - Lyst. Den 33, 24, 35 en 26 Augustus. Niets gep;is!eerd. De Wind W., N. VV. en W.
D:n 21 en 32 Augustus. In 3t niets gepasfeerd.
Den 23. Binnen 77. Haantjes , van Embden. Den 24 en 25. Niets eepaafeerd. De Wind N. W.
Helvoetfluii.
Den 21 en 22 Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 23 en 24. Niets gepasfeerd. De Wind W. en W. Z. VV.
Den 25. Een Schip, uit Zee komende, is in 't gezigt, denklyk onder Deenfche Vlag , die van den vooitop waait. De Wind N. VV.
Brielle.
Den 21 en 22 Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 23, 24 en 25. Niets gepasfeerd. De Wind W. N. W.
ADVERTENTIE.
Onder alle de beoefenende Wetenfchappen, welke aan verbeteringen onderworpen zyn, en waarvan het voor de meeste ftanden, maar inzonderheid voor de Commercie, belangryk ■is , de nieuwe vorderingen tot meerdere volmaking te kennen, bekleedt het zoogenaamd Ita/iaansch Boekhouden eene voornaame plaats.
Op aanzoek van „onderlcheidene kenners en liefhebbers gaf ik, voor eenige maanden , by den Boekverkooper A. Mens Jansz. in de St. Luciefteeg alhier, in het licht een klein werkjen oyer dit onderwerp, getyteld: Theorie en Praciyk van 1 het Boekhouden, waarvan nog eenige weinige Exemplaren a 14 ft. te bekomen zyn. Dan, daar dit werkje byna is uitverkogt , en veele beminnaars dezer nuttige Wetenfchap my hebben aangefpoord , om eene .tweede Verhandeling daarover- in het licht te geeven , welke niet alleen voor min geoefenden gefchikt zouden zyn , gelyk de eerfte , maar tevens door meer gevorderden , en dus voor allen, die daadlyk het Boekhouden op de Handels-Comptoiren oefenen, nuttig en bruikbaar; heb ik befloten aan' dit verlangen • te voldoen, en by wyze van Intekening 'uittegeeven een meer volkomen Leerboek der Theorie en Praciyk van het itahaansch Boekhouden , zullende, behalven de eerfte. beginfelen , in het voorig werkje vervat, ook behelzen , at' het; geen meer geoefenden in het Boekhouden nodig hebben te weeten en in acht te neemen, — Dit ftukje zal dus in zich bevatten:
ia Hoofdregelen^, telkens door onderlcheidene praclikaale voorbeelden opgehelderd. — Modellen van zoogenaamde losfe Papieren, met de verklaringen er by. — Uitgewerkte ByBoeken met ophelderingen. — En. uitgewerkte Drie Hoofd-Boeken, zynde: Memoriaal, journaal en' Grootboek, 'met de nodige verklaring van ieder Post in 't Memoriaal.
Dus zal men hier alles, wat men omtrent deze Wetenfchap zoude konnen verlangen , zeer duidelyk, beknopt, en zonder overtolligheden, vinden byééngebragt.
Jndien het getal der Jntekenaien genoegzaam is, zal'de aflevering van dit werkje ten eerfte voordgang hebben. — Men tekent in by bovengemelde A. Mens of ook by den ondergetekenden zelve, die daartoe gedrukte Intekenlysten heeft doen vervaardigen, waarop ieder zyn naam, woonplaats en het getal van Exempiaaren ftelt, die men begeert te hebben. By de Intekening wordt niets betaald , maar by de aflevering van het werkje zelve betaalt men óén gulden,
Jn. Jb. R i c k,
Amfterdam, • Boekhouder en Onderwyzer in het
den 30 rtugustus 1799. Italiaansch Boekhouden.
' Te Amfterdam, by C. CO VE NS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendanu



31 Augustus 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Ny verheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
Wy ïpoeden ons, om de volgende Misfive, ons van wege den Agent van Nationale Oeconomie dezer Republiek toegezonden , -"met verleende vryheid om dezelve openlyk in ons Dagblad te plaatfen , ter kennisïe van het Publiek te brengen , aan den éénen kant ten blyke onzer erkentenis wegens de edelmoedige wyze , waarop gemelde Agent onze heilzame pogingen ten algemeenen nutte kragtdadig onderfteuut, en, aan de andere zyde ter aanmoediging cn uitnodiging van alle die geenen onzer Medeburgeren', welke , het zy individueel of door hunne verfchillende betrekkingen in de Maatfchappy, in 'de gelegenheid zyn, om de verfpreiding van dit Dagblad te bevorderen , vooral in dien kring hunner Landen Plaatsgenooten , wier ftand en beroep hetzelve voor hun inzonderheid belangryk maakt , ten welken einde wy hen by deze gelegenheid op de .vriendelykfte en dringendlie wyze verzoeken, hunne medehulp prfs niet te willen weigeren ! — Tevens zy het aan onze Intekenaars bericht, dat als nu de uitgave der tweede 5a Nos. van de Oeconomifche Courant met zekerheid zal voordgang hebben.
De ■ Ui t ge evers der Oeconomische Courant.
II. Deel.
GELTKHEID, F R T HEID.
Jn den Haag , den 24 Augustus .1799» het Vyfde Jaar der Bataaffche Vryheid.
De AGENT van NATIONALE OECONOMIE der BATAAFSCHE REPUBLIEK
aan
De Uitgeevers van de Oeconomische Courant.
Medeburgers!
Zoo veel myne Ambtsbezigheden konden toelaten, heb ik het Blad , dat , ten algemeenen nutte, door ulieden wordt uitgegeeven , gelezen, en hetzelve myne byzondere opmerkzaamheid waardig gekeurd. — Kan ik , ter bevordering van de goede oogmerken daarin door ulieden aan den dag gelegd, iets toebrengen , door het mededeelen van .zoodanige wetenswaardige zaaken , als myne werkzaamheden van tyd tot zullen opleveren ,; en die anders door het niet openbaar zyn der handelingen van myn Agentfchap , zelden ter kennisfe van het Publiek worden gebragt , zal ik -zulks by voorkomende gelegenheden gaarne doen.
En, in het vast vertrouwen, dat door ulieden , by voordduuring , alle zorg zal H wor-



C 58 >
worden aangewend, zoo tot de verfpreiding van nuttige en wetenswaardige zaaken , ter verbetering van reeds beftaande, en aantrekking van andere , op den Vaderlandfchen bodem noch niet overgebragte, takken van welvaart, als tot de eenvoudige , duidelyke en befchaafde voordragt derzelven , zo biede ik u door dezen eenen intekening aan van Honderd Exemplaren voor de tweede 52 Nos. met het „voornemen om dezelven , door uwlieder medewerking , te doen ftrekken tot meerdere bekendmaking en veifpreiding van dit nuttig Blad.
. Heil en Broedcrfchap !
(getekend)
J. GOLDBERG.
t
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
oeconomische aantekeningen, betreffende de cultuur
der AARDAPPELEN, en
de fabriekmatige aanwending van dit Gewasch»
(Vervolg en flot van N.°. 59. bladz. gr.)
Een ander nuttig voedfel, het geen uit de Aardappelen kan vervaardigd worden, is de
8. Grutte.
..■Om deze te maaken , kookt men de onaefchilde Aardappelen niet volkomen gaar, zoo dat men ze , na het kooken ,, bekoeld zynde, zonder-bleeken kan fchillen en aan ftukken' fnyden. Men verdeelt ze dan in ftukken ter grootte van gemeene dobbelfteenen; deze ftukken worden in de zon of in den oven gedroogd, en wel zoodanig, dat zy geheel en al glasachtig of doorzigtig worden. Men doet ze , aldus beendroog zynde, in de Grutmolen, alwaar zy tot Grutte worden gemalen, na alvoorens van alle zandige onreinheid wel gezuiverd te zyn. — Hierdoor bekomt men tevens nog tweeërlei foort van Meel , het geen voor de huishouding, inzonderheid tot. allerlei ry-zend Botergebak, zeer " i
voordeelig en bruikbaar is, — De AardappelGrutte heeft veel overeenkomst met de Sago, waarvan wy boven gefproken hebben ; zy moet , gelyk dezelve , kort en weinig gekookt worden, zal zy haar zoogenaamd ligchaam of hare fubjlantie niet verliezen.
9- Kaas.
Wanneer men de Aardappel-Kaas voor de eerftcmaal proeft, zonder dezelve te kennen, is het moeilyk te ontdekken, hoe, en van welk produét dezelve gemaakt zy; daaraan gewend zynde , heeft zy by veelen de voorkeus boven de gemeene Melkkaas, zoo uit hoofde eener byzondere fynheid van fmaak , als wegens derzelver uitnemende duurzaamheid. De wyze van bereiding dezer Kaas is de volgende :
Men neemt van roode en witte Aardappelen de grootfte en beste ftukken, die er onder zyn, kookt die ongefchild, doch zoo, dat zy niet van een barften noch breeken , als waardoor de fynfte eii beste kragten uit den Aardappel worden weggekookt. Koud geworden zynde , wryft men ze door eene Zeef van Paardenhair, of van gevlogten Yzerdraad, waardoor men een zuivere fyne pap of deeg bekomt. Van deze Aardappel-pap kan men nu , met bymenging eener zekere bepaalde ;hoeveelheid Kaaswrongel, welke van alle by■ hebbende huy volkomen gezuiverd moet zyn, drieërlei foorteu van Kaas vervaardigen. Dan, men moet wel op het oog houden , dat de wröngel-rnélk niet te heet geftremd worde, vermids in dat geval de Kaas bros en brokkelig wordt, en ligt geneigd is om van een te lcheuren of te barften.
Ter bereiding ;Van de eerfte foort doet men in eene trog of tobbe b. v. 5 eg der bovengemelde Aardappel-pap en 1 & wrongel. Hierby voegt men eenig Zout en Komynzaad , naar de fmaak. Men kneedt alles wel door een. — Voor de tweede foort neemt men 4 fg Aardappel-pap en a ö? wrongel, behandelende dit een en ander op dezelfde wyze. — Terwyl men de derde foort bereidt uit 3 m dezer pap en 2 fB wrongel, alles gemengd en doorkneed als vooren. — De eerfte foort is gefchikt voor den fchamelcn Burger, die weinig of geen vermogen heeft, om zich eenige lekkernijen aantefchaffen. De tweede foort kan dienen voor den meer gegoedden en eenig inkomen hebbenden ambagtsman ; en de derde of beste foort kan niet roem eene plaats bekleeden op den disch
der.



c ê i
der ryken en aanzienTyfcen. —.. De volgende behandeling is op alle lborten te gelyk toepaslyk.
Ue masfa wel doorkneed zynde , dekt men dezelve naauwk'eurig toe, en laat die in den zomer 3 dagen , doch des winters 4 dagen , ftilftaan. Dan kneedt men dezelve wederom door elkander, en doet ze in Kaasvormen , waarin men ze onder de pers zet, op dat het overtollig vogt door de openingen dier vormen uitzypere. In deze vormen laat men de Kaazen eenige dagen ftaan, naarmate het 1 weder is, en keert ze vervolgends om, leg-1 gende de Kaazen voorzigtig op een plank , om te droogen, op eene matige warme plaats, doch vooral niet in de zon of den oven , wyl zy alsdan terftond openbarften. Indien dit laatfte evenwel , en tegen alle voorzorgen aan , gebeuren mocht , befprenge men de Kaazen met Bier of dikke Melk, drooge die wederom af, en, de fcheuren toegetrokken zynde, behandele men ze als vooren.
Nu legt men de Kaazen in tobbens of vaten , en wel op deze wyze : men beftrooit den bodem met een weinig groen Vogelkruid (Koopemkrautj, hierop legt men een Kaas, daarop ftrooit men wederom hetzelfde Kruid, en vervolgends weder een Kaas, enz. tot dat de tob of het vat vol is. In dien ftaat laat men de Kaas 14 dagen ftil ftaan; hoe langer dezelve ligt, hoe beter zy wordt.
Wil men eene by uitrtek aangename Aardappel - Kans bereiden , zo neemt men 1 deel Aardappelen en 3 deelen wrongel, laat zulks, wel doorkneed en gezouten, 3^4 dagen in de tobbe ftil ftaan , doet vervolgends een laag van dit mengfel, van één duim dikte , in de Kaasvorm , ftrooit daarop een weinig Na gelbloemen en andere fyne Kruiden, wat Saffraan, een weinigje Brandewyn, en een ftukje Boter, zoo groot als een kloeke Okkernoot , welk laatfte men met den duim in hei midden van 't deeg platdrukt. — Voords legt men daarop een tweede laag van voornoemde mengfel , en doet daarop nogmaals de gezegde Kruiderijen enz. — Voor het overige behandelt men alles als vooren. — Wanneer deze Kaas oud wordt, overtreft zy meest alle andere ons bekende foorten van dit Zuivel ; derzelver byzondere eigenfchap , gelyk ook der voorige drie lborten van AardappelKaas , is deze , dat daarin nimmer maaden gfoeijen , komende zy jaaren lang goed blyven , mids op (eene drooge plaats bewaard , eu wel behandeld wordende.
Nog krnige OECONOMISCHE BYZONDERHEDEN, r>E Cultuur en het Gebruik oer AARDAPPELEN betreffende, b Y wyze van
B Y L A G Ë tot het voorgaande,
i. Een der meestgefchikte middelen, m deze Vrugt met voordeel te kweeken , is » dat men dezelve door zaaijing van het zaad voordplante. Op deze wyze bekomt men van ééne foort verfchillende byioorten , en in die Jandftreeken , waar de Aardappelen, in plaats van knobbels te vormen , vezehichtige wortels bekwamen, en dus ontaartten , heeft men deze behandeling het gefehiktst gevonden , om de zuivere foorten weder te herftellen. Onderlcheidene proefneemingen hebben tevens doen zien, dat men, de Aardappelen zaaijende, een veel ruimer oogst bekomt, dan indien men ze poot.
Op het einde van September, wanneer de bruine Zaadbuisjens reeds witachtig, week en volkomen ryp geworden zyn, zamelt men die in, waarvan men zaad wil winnen. Men hangt ze aan de Hengels het onderfte boven op eene plaats , die niet koud noch tochtig is, of bewaart ze] tot Kersmis toe onder het ftroo. Nog liever evenwel zouden wy raaden, dat men, terftond na de inzameling, tot de volgende zuivering overga , ten einde alle rotting en bederf voortekon-jen. Men verplettert naamlyk de zaadbuisjens in eene tobbe, en laat die een paar dagen liggen, waardoor eene kleene gisting ontftaat, ter affcheiding der llyinïge deelen van het zaad ; men fpoelt dit af in eene ruime hoeveelheid van water, zuivert het door middel eener Zeef van aile onreinigheden, en droogt het in de zon of in een warm vertrek.
. in de maand April zaait men dit zaad aan reijen, in lange en diepe voorens, welke men op 1 voet afftand van elkander graaft; men bedekt die vervolgends wederom met aarde. Naarmate de jonge planten uitfpruiten, dunt men ze uit, zoo dat er eene tusfehenruimte blyve van 8 a 9 duimen tusfehen eiken ftoel. Wanneer de plant geelachtig van couH 3 leur



C «3 >
leur wordt, neemt men er de wortels van weg» — Deze zaad - Aardappelen worden op het derde , zomtyds zelfs op het tweede jaar, even groot al-s die, welke men gepoot heeft. •
2* Zonderlinge, manier om de Aardappelen voor de vorst te bewaaren. Gewoonlyk graaft men ten dien einde diepe kuilen in. den grond, waarin mén, tusfehen ftroo. of planken, de Aardappelen doet overwinteren, (zie boven, bladz. 35) doch om ditzelfde oogmerk voor de Huishouding op een gemaklyker manier te bereiken , behoeft men ze flegts in een ton of vat te doen , waarop, men een dekfel van ftroo legt, en indien men vreest , dat de vorst er doorheen zal dringen, zet men op de ton eene tobbe met water .gevuld; men ververscht dit water telkens, wanneet hetzelve bevrozen is.. Hetzelve trekt al de koude naar zich , die dus niet op de vrucht valt, en zoo wordt deze voor de vorst volkomen beveiligd.
3^. Aultig gebruik der bevrozene Aardappelen. De' bevrozene Aardappel is geenszins verloren,., maar tot fcheepsgebruik., en voor den behoeftigen (land zeer wel aantewen.den.. Ten. dien einde laat men die geheel bevriezen ,. en brengt dezelve vervolgends- in eene warme plaats , om te ©ntd.ooijen„ Zoodra dezelve week is , fchilt men die ,. en laat ze op horden geheel droog worden.. Hierdoor verliest de: Aardappel. \ van deszelfs- gewigt ,. wordt donkerbruin of zwart, en behoudt aüeen in zich een verdikte pap of brey, die- zeer hard,.. aan geen* bederf meer onderhevig' ,. en op verre- reizen volkomen) bruikbaar is. Men ftampt deze. gedroogde.- Aardappelen klein , kookt ze met. Vleeschnat,, Melk,. Water of Azyn, .en. Moeskruiden,, en zy. leveren,, dus bereid ,. een. zeer goed. en. nuttig, voed fel! op. Misfchien. zou men daarvan, ook, by het. maaken. van Brandewyn ,, (zie bladz.. 35.). zich bedienen, konnen.. — Ook kan rncn van? de- bevrozene Aardappelen; goede- Styffel. maaken zo men die.- kookt',, fchilt: . aan ichyven- fnydt, . ent droogt.. — Er. laat zich ook-, een. goed loon- van Bier uit (iooken g gelyk-, zy mede- toü het- bakken-, van. Aardappels brood',, of' tot-, voedfel. voor de; Varkens-zntr gefchikt zyn mids.- kuit: nai het: '&öraè?,eBi gebsuikit- wordende».
HUISMIDDELEN,
Iets over de Middelen tegeh wtr ZUUR der KINDEREN.
(Briefxvy ze medegedeeld aan de Schryversder Oeco komische Courant.)
Daar uwe Courant voornaamlyk is ingericht tot verbreiding van veele Kundigheden,- in het vak van Huishoudkunde , Ny verheid, Koophandel , Zeevaart , enz. enz.; zie ik 'echter tevens, dat gylieden mede tracht,. door het plaatfen zoo van eenvouwige Huis■ middelen, als van andere (lukken betreffende de Genees - en Heelkunde, ook van eenig nut te zyn,.
Hierom dé'efé ik , uit medelyden met zeer veele lydende Kinderen , ulieden het volgende mede. Tegen het zoogenaamd Zuur by jongeKinderen zyn , en worden nog dagelyks zeer veele middelen aangewend, als r. Bood' Coraal, Magne/ia Alba Kent - Poeder , zoogenaamde Ki eeftsoogen, en veele andere foortgelyke middelen meer; dan , niet zelden vrugteloos, ja dikwerf ten nadeele dier Kinderen , doordien derzelver tedere Maagen de zoo even gemelde Poeders veeltyds niet. ver-dragen konnen. Ziet hier derhalven eenige betere , en meer eenvouwige middelenMen geeve dan , tegen dit Zuur, de jonge Kinderen een Doijer van een versch Hoender"Ey , gemengd met eenvouwige zoogenaamdeBoeren - of gemeene Syroop , en wel drie a. vier. maal. daags- telkens een kleen Paplepeltje vol; dit is voor de Kinderen zeer gemaklyk inteneemen ,. en heeft meestal een zeer goed gevolg. • Men. ftoore zich. niet aan- het algemeen verkeerd denkbeeld,, dat ae Suiker, en èy.sook de. 'Syroop , flym en zuur maake : wart juist, het tegengeftelde is waar , zynde dit reeds door den grooten Boer have bewezen (*)„ By zommige Kinderen is- het. volgende- mede: van eên uitïtekenden dienst bevonden... Mem ;onthindt twaalf grein zuivere Pocasch y, (C.<~ neres C/aveilaii) in eep- haif once regsnwatci , en doet van dit met. Potasch bedeeld water , 3;; a 4. maal: - daags ,, naar den ouderdom, van het kmd , tut tien a. twaalf druppels in de- Pap die.-, zy gebruiken , of, indien zoodanig. Kind. 'zoogende is-,, geeft men- dit middel in- met een. weinig Zog. der Moeder of. Min,. of ook. met wat. Zoetemelk,,
Door
Zie;$ 1482 der Firklamge van. va»< ZlwmxEst..



( 6i J
Door dit laatfte, zeer eenvouwig middel , ""'heeft zekere Dame in deze Stad, die als een geheim dat zelve gereed maakte , en aan zeer veele gemeene lieden uitdeelde, eene menigte van Kinderen , met het zoogenaanid Zuur behebt , genezen ; dan de gettadige uitdeeling daarvan haar al te Wflagtig wordende , deelde zy het geheim zelve aan ieder een mede, op dat elk ,■ des begeerende , dit middel tot eigen gebruik mocht konnen toebereiden. Het gevolg was,- dat, toen men het geheim wist, 1.iemand zulks aan de Kinderen mee.- gaf, terwyl men liever hunne tedere fVlaagen wederom met Coraal en Kree/iseogen , zonder eenig nut , wilde bezwaaren.
Onder zeer veele voorbeelden van het goed gevolg van het eerfte middel ter genezing van het Zuur der jonge Kinderen, kan ik het volgende by eigen ervaring melden. Een Jongetjen, acht maanden oud, vermagerd als een geraamte, zeer geel van couleur, met een zeer, dikke, harde en gefpannen buik, nagt en dag fchreijende , gekweld van eenen onverzadelyken honger, met geduurige koorts vergezeld , hadt reeds vrugteloos eene menigte van bovengenoemde Poeders gebruikt, en werdt dus als hopeloos opgegeeven.
Aan dit kind werden s op mynen raad, twee zeer verfche Dooijers van Hoender-Eieren, met eene even groote hoeveelheid gemeene Syroop; vermengd, ingegeeven , en wel om de twee: uuren' een Paplepel vol, zoodanig, dat de I gezegde hoeveelheid Syroop en Eijer-Dooijers. in 24 uuren. werdt opgebruikt ; met dat gevolg, dat dit Kind zulks dagelyks gebruikende , ia den beginne hiervan een weinig purgeerde „ dan, de dikke harde buik verminderde tevens van dag tot dag, de krachten namen toe, de natuurlyke couleur kwam weder, en, toen ik dit Kind, na veertien dagen het gezegde middel gebruikt te hebben, weder zag , i'chéen het my toe niet meer het zelfde Kind te' zyn ,. en na nog andere veertien dagen, echter in eene mindere hoeveelheid, met het gebruik daarvan aangehouden te hebben r was het Kind volmaakt- gezond.
Nog moet ik hierby voegen ,; dat.de Poe.-j ders- van den wyl eer zeer bekenden Ludesnau,, \. waarvan wy het geheim nog'niet weeten,, te- j gen her Zuur der Kinderen mede van eene uitfteekende nuttigheid zyn, cn alle andere gewoone middelen daartegen verre overtreffen.
S.I.M.I>LEX. VliRi S lG.lI.4iUM.. Amfterdam-,.
afi/. Augustus £799,. 1
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Hoe is de BRAND in de SCHOUWBURGEN voor-
te komen .
(Uit het F n a n s c h van C A d e t Devaux.)
By gelegenheid van den laatften verwoes» renden brand , in het (Jdeon . te Parys ontftaan, en waardoor dat fchoon Gebouw meestendeels in de asfche gelegd is geworden *> deelde Cadet-Devaux aan het Publiek mede, het geen hy teeds in 1781 aan het Gouvernement en de Academie der Wetenfchappeii aangaande dit onderwerp hadt voorgedragenHet vuur,, zegt hy, is zynen fnellen voordegang aan niets anders, dan aan de vlam verfchuldigd.. De verbranding der Opera -Zaait in I78I7 is daaraan toetefchryven ' één voet doek ontftak in' één oogenblik honderdmaal? zoo- veel. In 20 minuten was eene Zaal v die een millioen gekost hadt, vernield,' en in andere 20 minuten werden 2000- Burgert van Parys een prooi der vlammen.
Indien de zeilen of fchermen, de koorden v de papieren, het houtwerk, en alle zeer brandbare ftoffen , welke tot de Dsceraiiender Opera gebruikt worden , onöntvlambaaF waren gemaakt, zouden foortgelyke ongeluk-ken nimmer voorvallen. De Acteur zon de' vlam der Lampions als het ware door een> bekleedfel van lucht gefluit zien, vermids de: vlam zich bepaalen zou moeten tot het maaken; van eene holligheid of opening in de voorwerpen, met zoodanige lucht bekleed. —- DeBurger Cadet-Dcyaux heeft zich onledig, ge-'luuden met het uitvinden' van zulk- een middel, waardoor men de gemelde ftoffen) ancntvlambaar zou- konnen maaken.
.Scheikundigen weeten , dat de zoutachtige; ïelfftandigheuen de eigenlchap hebben van ds; ftoffen, die dsarmede doortrokken zyn,. onontvlambaar te maaken.. Cadet-D&v-aux bepaal- • ie zich ,• pra de werkingen- van dit middel! re. beproeven,). cn; cc de kosten- yan-. te bei?elienen^
M. $ 3fte



De- Keffer, cïïe .toen in> iVsnltrji reisde, boodt liet' Gouvernement aan na" zyne terugkomst te Wcenen , ftaalen van Decoratie/. overtezenden , die tegen de vlam beftane zouden zyn ; dit aanbod wordt gretig aangenomen , doch op de vervuiling er van weirig acht geflagen. MTsfchien zou het gemelde ■voordel onder den brommenden naam van geheim beter fortuin gemaakt hebben.
Cadet - Devaux gaf zyn plan over aan de Academie der Wetenfëhappen , die ' hetzelve Helde in h..ndcn van hare twee Leden l.avoifeer en Le Roy. Het Gouvernement hadt hem toegedaan , met proefnemingen daaromtrent te mogen voordgaan. Hy deedt derhalven op Menus-plaijirs tweeërlei foorten van Decoratïèn vervaardigen, de ééne foort op de gewoone wyze bereid, en de andere van huilt, doek, koord , papier enz. doortiokken van verfchillende zoulpekels, b. v. die van Muriate de Soude, Sulfate de Polasje, Aluin enz. Eeide foorten waren met Olyverwen befchilderd. — De Minister van Parys , de Provoost der Kooplieden, de onderfcheidene openbare Machten , de Leden der Academie van AVetenfchappeu en van die der Bouwkunde, woonden de proefneeming by; zynde de uitflag daarvan deze geweest.
De gepekelde Decoratie weYdt vlak boven de vlam eener waschkaars geplaatst , waardoor alleenlyk een gat gemaakt werdt in de ftof, zonder dat de vlam voordlloeg. Men hing vervolgends de Decoratie op een hoop ftroo, 't geen in de vlam geftoken werdt ; deze . vlam omgaf dezelve, doch alles bleef onbefchadigd. Eindelyk ftelde men de Decoratie bloot aan een vuur van takkebosfen; dat gedeelte er van, welk geftadig door de vlammen getroffen werdt, veranderde in houtskool, doch vatte geen vlam.
De Commisfarisfen der Academie, hierby tegenwoordig geweest, getuigen by hun - verflag , dat zoo min het papier als het doekof touwwerk , zonder vlam te vatten , ver teerd wordt , en dat de vlam daarin alleen een gat boort ; dat houtwerk, van Aluinwater doortrokken , als een kool doorgloeit , zonder vlam te mafiken , enz. terwyl zy de toepasfmg van dit middel in het groote zeer voordeelig keuren.
De Burger Cadet - Deyaux meent, dat eene foortgelyke bewerking van alle de Decoratie» eener Opera • Zaal niet meer dan io,oco Livres zoude kosten , het geen indedaad geene fom van aanbelang is op eene bekostiging van 5 i 6 maal honderd duizend Livres. — Hy
geeft c.aarorrr » ovenreeging, ©f. dezvlve Riet de voorkeus verdienen zou boven de maatregelen , door het rra.iscli Lift voerend Bewind onlangs genomen , ter voorkoming van foortgelyke ongelukken , die , hoe héilzaam ook , van de oplettendheid en vaardigheid der mcrifchen altoos afhangïyk blyven.
PRYZEN van f. enige voorname.
KOOPWAAR EN en LEVENS. MIDDELEN.
Te Amsterdam, den 26 Augustus 1799.
Van de Geraffineerde Suikers zyn de Melisfen en Lompen , zedert den 19 laatstleden nog ij a 1 *j minder geloopen ; daartegen zyn de fPitte , Blanke , en Geele Candyën £ ii gerezen.
De Coffiy is , in alle foorten, wederom r ftuiver afgeflagen.
Verder geene veranderingen.
Te Dordrecht, den 22 Augustus 1799.
Koolzaad , Inlandsch en Zeeuwsch ,
per last 87 a 92 £
Raap Oly, per Aam. . . 89 a 90 gl. Lyn-dito, per dito ... 70 a 72 gl. Raapkoeken , per 1000 . . 74 a 75 gl. Lyntioeken, per dito . . . 100 a 105 gl.
Den 23 Augustus.
Ruuwe Vlasfen. per Steen . 30 a 45 ft.
iVloutwyn , per Vinei ... 9 \ ft
Genever , per dito .... io*
Lïifkfche Kooien , per Hoed . a 24 gl.
Waag dito , per 100 Waag . 27 gl.
Den 26 Augustus.
Candybrooden 4a a43j-
Poeijer dito ^.of a 41 *
Raffinaden ...... . . 37J 338^
Melisfen 2 en 3 fjg . . . . 323 a 36I
Lompen 30^ 331
Stampfuikcr 29" a 35
Basterden o.o\ a 29
Candyën, diverfe 31^ a 44-j
Syroop 84' a 85 U
Te



( 6S )
Te Schiedam, den 26 Augustus' 1799,
Mouhvyn 9J cê'de' 30 Virtcls, zonder Fust, Genever . ïo| dito, dito. Genever 51 en 52 gl. per Aam, yftw/?. Proef. Gedroogde Rogge 161 gg per Last 204 ggl.
7<5 Utrecht, den 24 Augustus 1799,
Witte Weit tot ƒ 15!
Roode dito = 13;- % 141
Rogge . . . . . . . . . . • jt£ a•liBoekweit *8l
j-laver . . s
Paardebooncn *
Pryzen van eenige Binnenlandfche Effecten, te Amsterdam, den 29 Augustus 1799.
Recepisfen, Marine . a 3 pCt. 40 a § . dito ümtfb fchaéverg. a 4 - —— dito 4 pCts. Heffing, a 3I —
naar rato van Compt. en Somm. 40 a 45 Mataaff. Refcriptiën. den 29 Aug.
'799 • • 61,56 a.591 .
1800 . 34 a 36
1 . .. 28 a 30"
a . . . 26 a 28
eii 3 . . 24 a 26.
4 • • sa & 23.
Na den Vrede by loting . 20 a 2'if
HoUandsch geforceerd . . ggf a 38
Vrywillig dito . . . ^ a« G«/rf. fchaéverg. . . ..
BE L EEN B ANK GE LD. 98 a 97|
Specie-Cours te Amsterdam, den 29 Augustus 1799. 1
Nieuwe Ducaten per ftuk ƒ 5:15'
Oude gerande dito ... = 5-Hl-
Ligte dito. ... . . . . s49: —peronce.
Souy.ereinen ..... * 10--; e per ftuk.
Spaanfche Piftolen . . . =44:—.
Franfche dito ...... n =
Eruififche dito >'44:wperonce.
Lunenburger dito . . . j«
Nieuwe Louis d'Or. rv . = 11: n per ftuk
Zonne dito . . . „ . ' JX: I5
■ Guinea's ., . f12.: 10
Carohnes 5 11:15
Baaren Goud . pCt.
Los Goud = 15 a 14
Goude Crufaden .... =14^:
Pilaaren, per :Maj-k Beo. )= n._ Mexicanen , per duo . . $3
dito , per ftuk ..... = :ri
Franfche Ryksdalers . . ;—150 dito Kroonen, per Mark . 324: — dito'dito per ftuk ... =—.-57 Brabandfche Kroonen . . „ _ 155 Fyn Zilver, per Mark. ■-j = 25:14 dito van 11 penningen. . V* W:?3 dito van 9 dito en daar onder J (- 25:ia
■ Ducatons c j : ^s,
Hollandfche en X Ryksdalers ÏS.50 Nieuwe Ryksdalers. .... s —: 4-t pCt.
Wissel-Cours van 29 ^Augustus 1799, tè ■ A m s t e r d a m- 0/» de "Steden
Madrid . . 3 m: Ufo . § 72
Bilbao . . dito .... = zonder cours;
Cadix ■ i - . dito * . . . =70
SêvUfén . . dito .... , zonder cours..
Lisbon . . dito a 55j
Por* « Port . ij Ufo van 3 m: > 56
Venetïèn ■ . 2» m: Ufo '. « ggz
Livomo . dito- .... s I08
. dito .... s oo£-
Parys,- kort. bet. in Specie s 6af k I
. 2 m: Ufo . . s
Bordeaux . ■ . . . s
dito . 1 Ufo . '. '. i g£s
Hamburg, kort Banco . = 1 ft
: ditO. . 2 m: Ulb . c onrr a% *
5rej/^« . 6 weeken dato = * IVeenen . 2 dito ... , n< Zeeland ....... s 0 ;'
Rotterdam ...... 0
Bankgeld \ tf , a c„
NB. De plaatfen , op welken |een Wislel* Cours is, zyn opzetlyk weggelaten.
NATIONALE LOTERYEN.
In de Vyfde Clasfe der vier en zeventiefte' Utrechtfche LOTJSRY, welke is begSf e trekken op Maandag den 26 Augustus, mn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen,



3de Lyst No. 3351 met ƒ 1000 : -
?525 ~ ' 1000:- •
4de No. 2359 — s 1000 : -
éde No. 166 — * io,cco :-
4261 — s icoo : -
7de No. 5970 — s ioco : -
P511 —s 1000:-
Sfie No. 1834 —« 1000:-
7284 — s 800 : - Pramie.
3193 — - 40,000 : - Hoogfte Lot.
6253 800 :- Pramie.
5Ó37 —■ 1000 :-
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schépen.
Opgebragt te Tarmouth het öchip de s Gezusters , Kapt. "Jurger , van Bordeaux. — Te rürhnt het Sloepfchip the Sufian, van Cork naar Lisfabon , met 2300 vaten Boter en 6 Pypen Wyn.
Vrygegeeveu in Engeland Schip en lading yan Kapt. J. Zilits, van Lisjabon naar Hamburg. — Alsmede de Schepen van H. Willems en J. Casfers, in Tarmouth opgebragt geweest; de laatfte is reeds te Embden aangekomen. Nog Schip en lading de Waakzaamheid, Kapt. Soltau , van Llamburg naar Bordeaux.
, Scheepsrampen..
Verongelukt op de Rivier van Dublin het gchip Maria Caroliha , van- Port a • Port naar Dublin.
D V E R T E N T' I E.
By Johannes van der fPal, Boekhandelaar te Gorinchcm, en in alle Boekwinkels, is te bekomen een berigt van Intekening op twee half-veis Plaaten , verbeeldende de ééne de bezetting van den Dyk door het Ts, en het. omkruijen van het■ Sieenen Wagihui 's buiten de ' Waterpoort , en het andere het gezigt van den ontzettenden Ysberg, opgekrooijen ter hoogte van 60 voelen, sp en tegen de Borstweer ing agter den Punmoolen, beide te Gorinchem, qp den 2often February 1799 ; zynde dezelve door den kundigen C. de Jonker op de plaats zelve getekend , en welke door den beroemden J. C. .Bendorp te Dordrecht worden .in het Koper gebragt; de prys voor ieder Stel met de befchr-yvinge is, Proefdrukken a gulden, en ordinaire 32 duivers. — De Boekhandelaars worden verzogt hunne liitekenaaren ten fpoeiigften op te geeven, om de oplaage daarnaar te konnen reguleeren. .
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendara.
Geftraud op.de Kust van Noord - America tusfehen Kaap Hatteras 'en Kaap Lokout, het Schip van Ludwig Deetjen , van Bremen naar Baltimore ; het Schip is weg, en van de Irding weinig geborgen. — By Hidderfee het Schip van J. G. Mey , van Koningsbergen naar Amfterdam ; van de gedeldheid van
| Schip en lading was nog geen tyding. Met ichade binnen , ' té Kdmsgate de Zweed-
fiche Schepen Amphitrite , Kapt. Hogsbome, van Mesfina naar Londen • P"ortuna, Kapt. Gebhard; en het Deensch Schip Unge Jan, Kapt. Scholly, van Bergen naar Biïboa.\
Texelfchc en Vlie-Lyst.
Van 2,6—30 Augustus geen Texelfche Lyst aangekomen. .
Van 25—30 Augustus geen FUe-hyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 26 Augustus. Het Schip , gister gemeld ,' is gevoerd by Kapt. Boyfen , komende van New-Tor L De Wind W. Z. W. Den 27. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Brielle.
Den 26 Augustus. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 27. ■ Kapt; A. Jakobs, van Embden naar Londen , reeds eenigen tyd op de Kheede liggende , is gis,er in de Haven gekomen, èn onder Embargo gelegd. De Wind Z. W. ■



N°- '6u
4 September 179^.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van bejlaan*
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Over de GAL NO O TEN.
(Volgends Beckmann.)
rpVe beroemde Schryver van het volgend \_\Jr Natuur- en Handelkundig vertoog over de Galnooten , hoe zeer alle daartoe voor handen zynde ftoffen zeer naauwkeurig verzameld hebbende , vraagt nogthands zyne Lezers verfchoning voor eenige onvolkomenheden <iie daarin, by mangel van genoegzame inlichting , hebben moeten overblyven, en wenscht deze duiftere , plaatfen door anderen weldra te zien opgehelderd. Intusfchen zal elk , der zaak kundig , gaarne met ons erkennen , dat dit vertoog het volledigfte is, welk wy tot nog toe in eenige taal van Europa over dit onderwerp bezitten ; en hierom meenden wy onzen Lezeren, vooral die tot het Commercie- en Fabriekwezen eenige betrekking hebben, met de overneeming daarvan eenen wezenlyken dienst te doen. RedacJ."]
Behalven véele andere Plantgewasfchen bezit ook de Eik die zamentrekkende of adftringeerende ftof, waardoor de dierlyke vaten vernaauwd worden, en welke , door het byvoegen eener yzer - ontbinding, eene min of meer bruine of zwarte couleur doet ontftaan. Deze ftof fchynt een zeker zuur te zyn : trouwends, zy is op zich zelve in ftaat, om II. Deel.
wy tot nog toe in eenige taal van Europa
voegen eener yzer - ontbinding , eene min of
Yzer te ontbinden , zy verhoogt, gelyk ande* re zuuren, verfcheidene verwen, b. v. de Kurkuma, en heeft in fmaak en in meer andëre opzigten veel overeenkomst met de Aluin en foortgelyke zuur-zouten. Uit hoofde van deze eigenfchappen dient de Galnoot den Lederbereider, om de vaten der fchoongemaakte Huiden digter en fteviger te maaken , en den Verwer tot het zwart - verwen , gelyk dan ook onze gewoone Inkt niets anders is , dan eene met die zamentrekkende -ftof verbondene yzer-oplosfing, of liever eene nederploffing van beiden. De Verwer bedient zich daarvan mede, wanneer hy de couleuren door het vernaauwen of toekrimpen der openingen , waardoor hy die eerst liet indringen, vaster en beftendiger maaken , als het ware daari» opfluiten wil. Van hier het fterk gebruik der Eikenfchors , die, op de molen gebroken zynde , Looy of Run genoemd wordt. Evenwel hebben niet alle de deelen der Eik eene even groote adftringeerende kragt ; men heeft die zedert lang het fterkst in de Galnooten gevonden, en zich daarom van dezelve het meest bediend.
Zekere Infecben van het gcdagt der Cynïps leggen hunne. Eijeren , door middel eenes angels, onder het opperhuidje van zommige daartoe gefchikte planten. Hierop volgt eene vloeijing en ophooping van plantfappen daar ter plaatfe , welke zich zetten tot harde uitwasfchen van eene byzondere vorm, en niet zelden van eene aanzienlyke grootte. Deze uitwerking van eene zoo kleene oorzaak , die niet befpeurd wordt, wanneer men de wonde door eene naald bewerkt, baart
I met



C 66 )
met reden verwondering, te meer, wanneer men deze toevallig ontftaane ligchamen , even gelyk en met de natuurlyke deelen der plant, ziet voordgroeijen. Het Ei , daarin opgefloten , _ ontwikkelt zich op zyn tyd, de worm groeit door een ruimen toevoer van lappen , _ zy verandert in een popjen, en opent zich zelve eenen weg, waardoor het volkomen geworden Infefl: ontkomt en wegvliegt. — up deze wyze ziet men op veelerleië planten en plantdeelen uitwasfchen ontftaan, en die uitwasfchen bezitten de fappen en eigenfchappén hunner moederplanten in eene grootere fterkte , dan de overige deelen derzelve. Hierom verzamelden de ouden het Bedeguar Rofarum , wyl zy zich daarvan uitwerkfelen voorftelden , die zich echter niet hebben ontdekt. — Dan , de uitwasfchen deiEiken hebben inzonderheid overvloed van het allerkragtigst zamentrekkend fap dezer boomen, en zyn dus van onheugelyke tyden in gebruik geweest, zelfs eer men nog derzelver waaren oorfprong kende.
Tot op het einde der voorige Eeuw hieldt men de Galnooten voor vrugten. Veelen waren in den waan, dat zy aan eene byzondere foort van Eiken groeiden , in de plaats deiEikels ; anderen , op dezelfde ftam Eikels en Galnooten vindende, hielden ze voor tweeërlei foort van vrugt. De oude Duhfchers, onder het lommer der Eiken woonende, hebben ze, naar het voorkomen, welk zy groen zynde hadden, Eikappelen of Galappelen, doch de Franfchen en Hollanders naar derzelver aanzien , wanneer zy droog zyn , Galnooten (Noix de Galleg genaamd. Galla was wel reeds de Latynfche naam , doch vermoedelyk hebben de Romeinen dien van de Duiifchers overgenomen, zynde Gall een overoud Duitsch woord , dat eene blaas betekende , en in de Hoogduitfche Woorden Wasfergalle , Glasgalk , Hertzgalle, Steingalle enz. is overgebleven.
Reeds voor meer dan oooo jaaren wist men , dat de Lcyantfche Galnooten vee! kragtiger zyn, dan die elders groeijen. Theophraslus, 'Dioscorides, Plinius en anderen roemen de Galnooten van Syrië, voornaamlyk die , welke uit het Landfchap Commagene komen , als de allerbesten, en er zyn ook nog heden ten dage geene betere bekend. — Tegenwoordig bekomen wy dit goed voornaamlyk van Aleppo, Tripoli, Smyrna en Saïdc. De grootlte markt er van is Aleppo, werA'aard vooral de Mofulfchc Galnooten, die de allerbeste zyn , ter verkoop gebragt worden ; dan, onder dezen naam begrypt men
alle de Galnooten , die verder landwaards in aan den Tiger en meer naar den kant van Perfiê worden gewonnen, voornaamlyk omftreeks Zahrofour , Gibel, Summanfu , Seny en andere plaatfen meer. Moful is een bekende Koopftad aan den Westelyken Oever des Tigen, 10 a 12 dagreizen van Aleppo, waar heen de Oost - Indifche goederen uit Basfora en de Europifche van Aleppo in menigte worden aangevoerd.
De Galnooten-Handel wordt alleenlyk door de Kiurden of Karden gedreven. Dezen komen van half September tot May toe met hunne waaren naar Aleppo, en wagten daarmede de Europifche Kooplieden af in eene Carayanferay of Herberg buiten de Stad. De Galnooten komen over in zakken , die de koopers hun teruggeeven; de allerbesten komen het laatst aan. Die, welke naar Saïde gebragt worden, zyn flegter, en nog gemeener, die uit Karamanie naar het Eiland Cy* prus worden vervoerd. De laatfte komen niet naar Europa, dan wanneer de Mofulfche niet te bekomen zyn.
De Leyantfchc Galnooten verfchillen daarin van de Europifche , dat zy kleiner van ftuk, veel harder , gevulder, zwaarer, zeer knobbelig of wel met fcherpe punten bezet zyn , en eene zwartachtige couleur hebben, die dikwyls naar. het groene of blaauwe trekt. — Evenwel vindt men daaronder , en vooral onder de geene, die over Cyprus komen, ook wit- en geelachtige ; wordende dezen echter, hoewel zy knobbelig zyn , minder geacht. Die Galnooten, welke eene opening hebben , en dus eerst na het uitvliegen des Infeéts zyn ingezameld, worden in alle opzitten voor minder kragtig gehouden. Die van Aleppo komen in langwerpige baaien , en die van Tripoli in korte dikke baaien tot ons over ; de laatfte zyn meestal in zeker geftreept goed gepakt. Volgends Duhamïl zouden er ook nog eenige Galnooten in Romante val'en, aldaar in U&ober gewonnen , en naar Thesfaloniche gebracht worden.
De ooizaak der betere geaartheid van de Leyantfche Galnooten is niet bekend. Indien de reden daarvan niet te zoeken is in het Climaat, heeft men zulks misl'chien daaraan toetefchryven, dat de ibort van Eiken in het Oosten verfchilt van de onzen. Vericüeidene nieuwe Schryvers over de Geneeskundige waaren, b. v. "Bergius. CulLn en Murray, verzekeren , dat de Tuikjcne Galnooten van die Eik-lbort komen, wdke de kruiokenners Cerris noemen, offchoon de laatfte eiKent,
.dat



C 67 )
dat hy geen bewys voor deze meening gevonden heeft. Deze Eik groeit in Spanjen , Mer en daar ook in de Oostenrykfche Staaten; evenwel vindt men in geen dezer beide landen eenige Galnooten, die met de Levantfche gelyk komen, ten minfte voor zoo veel den Schryver bekend is. — Anderen hebben gedacht , dat de Levantfche Galnoot op de Qtiercus agilops of ftekel - Eik groeie', welke ten minften aldaar inheemsch is. Maar, gefield eens, dat deze Galnooten op onze gemeene Eik - foort aldaar groeijen (het geen te meer waarfchyniyk wordt, vermids daaronder ook zomtyds die foort van Nooten gevonden wordt, welke de Duitfcliers Knoppern noemen, en waarvan vervolgends nader), zo zou men denken mogen , dat het verfchil te zoeken zy in het foort van Infecb, dat is , dat de Levantfche Cynips van de Europifche onderfcheiden zy. Deze gisfing zou tot meerder zekerheid te brengen zyn , indien men dat gedeelte des booms, welk in den Levant door het Infecb gewond wordt, konde beftemmen ; doch hieromtrent is niets met grond te zeggen. In de afbeelding eener tak van een Levantfche Eik , met Galnooten bezet , by Pomct, fchynen dezelve wel aan de takjens, en niet aan de bladeren ie zitten, doch op de ellendige plaaten van dezen Schryver kan men zich niet verhaten.
In de Koopmans - Pryscouranten ftaan de blaauwe Galnooten van Aleppo en Smirna het hoogst genoteerd; hierop volgen de Smirnfche groene, dan de Smirnfche witte, en eindelyk de gemengde in foorten, of onuitgezogte, welke niet zelden flegts het uitfchot van alle de andere foorten zyn. Omtrent de blaauwen heeft men zich voor bedrog te hoeden , wyl zy in Engeland en elders niet zelden geverwd worden ; dit kan men ontdekken deels aan de opening, waaruit het Infecb reeds ontkomen is geweest, deels aan de al te donkere of te fterk blaauwe couleur. In de laatfte Pryscourant van Am fier dam, van den 2 September 1799» zyn de 100 66 Smirnfche blaauwe Gallen genoteerd op ƒ 116 a 120:- die 'van Aleppo op ƒ 94 a 100:- de Smirnfche groene op ƒ 92:- en de witte dito op ƒ90:die in foorten zyn niet aangetekend. — Tegenwoordig zouden er jaarlyks van Aleppo naar Marfeille niet meer dan 3 a 4000 zakken Galnooten gaan, terwyl dit getal voor 30 jaaren 8000 pleeg te zyn. Hamburg trekt veel van dit artikel uit alle de Kooplieden van Europa: in 1790 kreeg die Stad 139 zakken en aa vaten; in 1791 was er de invoei 51
vaten en 342, baaien, waaronder 7 baaien van Petersburg; in 179a kwamen aldaar in 58 vaten, 44 kisten en 121 baaien.
Eene byzondere foort van Galnooten, die men eerst zedert Weinige jaaren heeft leeren kennen , is die der zoogenaamde Knoppern of Knobben, (Knobbels) welke aan de Eikelvrugt groeijen, en door de Verwers en Leerlooije s by voorkeus gezogt worden. Zy onderfcheiden zich voornaamlyk daardoor dat zy niet, gelyk de gewoone Gallen, eene ronde of klootfche gedaante hebben, maar onregelmatig van vorm , en hoekig , ook groot er en nog vaster dan de Levantfche zyn; doorgaands zyn zy bruingeel van couleur, en er zit gewoonlyk een gedeelte des Eikels aan vast. De beste komen, zegt men, nit Natoliën, en zyn grooter dan de Europifche , waarvan terftond nader. Ik meen te konnen verzekeren (zegt de Schryver) dat deze Knoppern of Knobbels in de Handelkundige fchriften het eerst voorkomen onder den Turkfchen. naam van Bazgendge, treffende men die zomwylen aan onder de Galnooten van Aleppo* De Levantfche Natiën, die zoo wel in de Verwery als in de Lederbereiding verfcheidene voordeelen kennen , welken onze reizigers, in de plaats van allerleie oude merkwaardigheden, nog niet behoorlyk onderzogt hebben , bedienen zich tot beide die Fabriekwerken van deze Knobbels veel liever, dan van de gemeene Gallen, wyl zy ongelyk veel kragti,ger zyn. Hierin fchynen hen eerst de Italiaanfche en vervolgends de Weener konfténaaïs te zyn nagevolgd, en zoo is de invoer vah deze nieuwe koopwaar ontftaan.
Wegens den hoogen prys omziende, of ook in Europa zelve iets vart dien aart te vinden ware, ontdekte men, dat dezelfde Knoppern of Knobbels ook fa. Hungarië, Mahren, Croatie, en vooral in Slavoniè' , gevonden worden. Eertyds heeft men in deze Landen, waar, uit hoofde der uitgeftrekte Eikenbosfclien, jaarlyks eene verbazende menigte Zwynen gemest wordt, de Knobbels voor een origelukkig verfchynfel gehouden, wyl dezelven in die jaaren, waarin de Eikels mislukken, altoos het menigvuldigst zyn. Dan, nu, heeft de buitenlandfche Koopman die Landzaaten geleerd, zich meer op de inoogfting der Knobbels dan op die der Eikels toeteleggen , zynde1 er tot voeding der Varkens altoos nog andere hulpmiddelen uittedenken. tiet gevolg hiervan is geweest, dat de Boeren de in Oclober afvallende Knobbels der Eiken opzamelden en verkogtén, ten minftea
la in



Verfcheidene landftreeken, doch niet in Croatjë,. welks Eikenbosfchen nogthands eenen grooten voorraad daarvan zouden konnen opleveren (*). Was de uitvoer van dit product allerwege vrygelaten , men zou daarvan aanzieulyke winden konnen trekken ; doch de Regeering wil zulks niet gedoogen. In 1774 evenwel is de uitvoer over Zee , naar de Oostenrykfche Havens aan de Adriatifche, Zee toegedaan. Zedert dien tyd dygt de prys in zommige jaaren zeer hoog, terwyl dezelve in andere jaaren wederom zeer laag daalt. — In Hungari'è levert het zoogenaamd Bakonyëryald den groottien voorraad van dit goed , wordende hetzelve voornaamlyk. te Funfkirchen opgellagep..
(Het overige in een volgend N°.)
U U I S M I D D E L E N.
Middel om den Groei, der PLANTEN, te bespoedigen.
(Overgenomen uit t.'Esprit des Journaux, Tom. XI. An 7.)
De Burger Bonnemain heeft een nieuw middel uitgedagt, om den groei, der Planten te befpoedigen. Hy bedient zich tot dat •oogmerk, van het water, welk ten geleider dient voor de warmteftof (heet water;) ; het zelve, wordt door middel van eene kachel heet gemaakt , en . loopt rond in gooten , die rondom eene zekere, bedding van aarde geplaatst , zyn, , Men heeft in den Planttuin Cte Parys') hiermede,proeven genomen. Zeer oude en. verdroogde Aspergie - ftoeien zyn in eene aardbedding geplant, welke men op deze wyze . verwarmd, heeft,; na verloop van. drie dagen zyn .dezelven. uit den grond gefproten, en. den agtften dag heeft men er Aspergiën van gegeeten.. Men vondt ze zeer zuiver, malsch, . van. eenen zeer goeden fmaak, en in allen opzigte gelyk met die, welke in de vrije lucht,, en..in,derzelver .gewoonTaifoen» vqordkomen. .
(*}.7a«Z>e verzekert^ dat men itt 1707 begonnen-, heeft in.de Oosteurykfchs 60. Stismarkfche■besfcfeea, KMhsk. intezamelen.,."
hoe men de PAARDEN voor de helft der gewoone Kosten onderhouden kani
(Volgends Kirschbaum.)
Lieden, die gewoon zyn het oudé karrepad onnadenkend te bewandelen , en die maar blindeling volgen , zoo als hunne voorouders hun zyn voorgegaan en geleerd hebben , zullen waarfchynlyk, by de opgave van het geen terftond volgen, zal, hun^hoofd fchudden ; dan, deukende wezens, overtuigd dat niet alle wysheid by uitfluiting aan voorgaande gedachten van het menschdom is toegedeeld y. [en overweegende , hoe noodzaaklyk het,, vooral in deze tydftippen is , by eene algemeene fchaarsheid van voedering voor het vee,, op middelen van bezuiniging, ook iadezen, bedagt te zyn. Redact.'] zullen daarvan ten minften eene proeve willen neemen , en , dezelve • voldóenend vindende s daarmede hun voordeel doen.
Plet is eene uitgemaakte waarheid, dat men het vee beter voeden kan met Brood , dan met ruuw, ongemalen koorn. Dit blykt niet alleen by de ondervinding, maar het kan ook uit Natuurkundige gronden -betoogd worden. — De Zuurdeeg toch,, die in het Roggenbrood en ander grof Brood, moet gemengd worden , heeft het vermogen van 1 de voedzeldeelen in het Meel zoodanig optelosfen,, dat het voor de maag gemaklyk wordt, dezelven aftefcheiden, en er het bedoelde nut van te trekken; daar integen- deel van het ongemalen Koorn , hoe naauwkeurig ook, by het kaauwen, ddor de tanden: verbryzeld, veele: voedende deelen onverteerd blyven , en dus verloren gaan , zonder > eenig nut., voot de dieren ,; die het Koorn 1 aten. .
Men doe de Haver, dié tot voeding dér ■ Paarden beftemd is , tot Meel maaien, en ■ ruim gemengd, met Zuurdeeg, tot Brooden.i bakken, en iriyde dit Brood aan-~dobbelftec-• nen onder het ftroohakfel, en-men zal bevinden, dat, men met de . helft der gewoone ■■ hoeveelheid. Haver , alzoo tot Brood gemaakt," een Paard onderhouden kan. Nóg beter is \ het, met dit Brood,. Wyten - of . Tarwen - zemelen te vermengen, in de plaats van. korf Stroo, hebbende , men in dat geval zelfs in 1 (iet geheel geen Hooi nodig. . De Paarden vaaren . daarvan zeer . wel. .
Mén



C 69 y
Men houde cfezofi raact niet voor eenen befpiegelenden inval ; neen , zy is de vrugt eener veeljaarige ondervinding, Hadden de inwooners van het Ncordelyk gedeelte van Zweeden dit hulpmiddel niet te baat, zy zouden moeite hebben , om van het ééne jaar tot het andere hun werkvee te onderhouden. Allen bedienen zy zich van het opgegeeven Haverbrood , en bezuinigen daar door zeer veel Koorn.
[Het voederen van Roggenbrood, vooral op reis, aan de Paarden, is zedert eenige jaaren hier te Lande meer en meer in gebruik geraakt: een bewys, dat men er zich wel by bevindt. Trouwends , de Paarden hebben daarvan, meer en ipoediger voedfel , dan van Haver of Boonen , en dit is op weg van veel belang. Men heeft moeite, om zommige Paarden te leeren Brood eeten , dan de meesten zyn. er zeer op gezet. Redacteur.]
II.
©ECONOMISCHE BERICHTEN.
SCHOONE KON STEN en WETENSCHAPPEN.
Histoire Naturelle des Singes, peints d'après Nature , par J. B. . Audebert, Membre de la Societë dHistoire Naturelle de Paris. Groot Folio. Papier Jefus - Felin. Wordt uitgegeeven in Livraifons, en is in Commisfie te bekomen by de Erve Guerin te Amfterdam.
Dit uitmuntend, werk , waarvan reeds vier Livraifons of Stellen, ieder- van zes fraai gecouleurde afbeeldingen, met de Natuurkundige befchryving der 'daarin afgebeelde Aapen, het licht zien, is ongetwyfeld het volledigst zamenftelfel van Konst en Wetenfchap, welk wy ., betreffende de. Aapen , in alle derzelver foorten, geflagten, en verscheidenheden , tot. nog toe in eenige taal van - Europa, bezitten. Het Portefeuille yan afbeeldingen , door den Schryver in het licht te geeven, bevat een getal van omtrent 50 , waarby nog zoo veel meer afbeeldingen zullen gevoegd worden , als de Schryver zelve, niet naar andere tekeningen ^ maar naar. de .natuur zelve, , zal konnen copiëerem
Een der grootfte verdienden van het werk van Audebert is , dat hy geene andere afbeeldingen levert, dan die naar het origineel zelve getekend zyn, hebbende hy meest alle de geene , die zyn Portefeuille thands uitmaaken r ontleend uit de verzameling van het Nationaal Mtifeum te Parys, welke, ook in dit vak, niet weinig is verrykt geworden door het uitmuntend Cabinet van den gewezen Stadhouder. — De Konstplaaten zyn door Audebert zelve getekend , gegraveerd , en met gedrukte couleuren naar het leven uitgevoerd, in een formaat, dat groot genoeg is, om alle de wezeniyke kenmerken ter onderfcheiding der foorten en verfcheidenheden met het oog, te konnen waarneemen. — Een kort verflag van het geen men weet aangaande de geaartheid en neigingen dezer dieren , derzelver naauwkeurige befchryving, en eene overéénbrenging der verfchillende benamingen» door onderfcheidene Geleerden daaraan gegeeven , maaken den inhoud der bygevoegde bladen letterdruk- uit, welke laatfte doorgaands by iedere aflevering 5 a 7 vellen in * groot Folio bellaat.
Dè thands het: licht ziende 24 afbeeldingen zyn-de volgende: Is Geflagt: Aapen zonder ftaart. De Pongo,, de Jocko,- de Gibbon , de Moloch , de Magot. (*). IIe Geflagt: Aapen met korte ftaarten. De Rhcfüs , de Maimon ,. de Ouanderou , de Mandrill. Me Geflagt: Aapen met een hondsneus of fnuit. De .Papion , in. drie verfcheidenheden.
IVe GeflagtAapen met lange ftaarten. De -
Fjouc , de Kahan , de Entelle, de : , . ■ Aigrette, de Callitriche met nog eene verfcheidenheid derzelve , de Diana , . de Mona,. de, Atys ,.. de Mangabey ' . met , nog eene verfcheidenheid , j en de Bonnet - Chinois. Zynde tevens hierby gevoegd de befchryvingen der Mouftac „ , Ascagne en Blanc-nez, waarvan de afbeeldingen in ■ het 5$ Livraifon . zullen * volgen.
Een werk van dezen aart , - zoo- keurig uitgevoerd, en door eenen man van zoo veele- talenten bearbeid , . behoefd voorzeker
geene -'
(*)' Deze en ' de;' volgende" benamingen•■ 2jn':1 allen ontleend van- Buffm- RedaSew.]-j



'4 io )
geene de minfte aanpryzing by alle beminnaars der. Schoone Konften , en der Natuurkundige Wetenschappen. Wy hebben er alleen de waarde en den korten inhoud van willen herinneren aan ons leezend Publiek, dat niet zelden , by gebrek van Franfche Letterkundige Tydfchriften te leezen , met foortgelyke belangryke voordbrengfelen al te lang onbekend blyft.
BERICHT en PRYSVRAAGEN van het BATAAFSCH GENOOTSCHAP der PR OEFONDER VIND EL YKE WYSBEGEERTE te ROTTERDAM.
By het Bataafsch Genootfchap der Proefundervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam, is in eene Vergadering, hiertoe gehouden op den voet der laatfte drie voorgaande jaren, den 17 Augustus 1799 befloten:
I. Aan de Schryvers der Verhandeling in And woord op Vraag 49, 0yer de zamenfeilende deelen der Pis yan een gezond Mensch, ingekomen onder het Opfchrift: In Phyficis nil desperandum; duce Chemia omnia bona fperanda in Medicis. Boerhaye; aantebieden eene Zilveren Medaille , mids zich binnen den tyd van zes weken bekend makende.
II. Aan den Schryver der Verhandelinge, 111 Andwoord ontvangen op Vraag 57, over de Ziekteteekenen uit de oogen in ffeepende Ziekten; onder het Opfchrift: Si fpecificam morborum genericorum diagnofin &c. Stort ; toetewyzen de Goudene Medaille; zynde by het openen van het Biljet gebleken, dat de Schryver daarvan was Dayid Heilbron Cz. , Med. Dodt., Lid yan verfcheidene Geleerde Genootfchappen, in den Haag.
III. Aan den Schryver van het Andwoord op Vraag 63, over de zamenftelltng der Masten voor zware Schepen, ontvangen onder het Opfchrift: Tot bevordering der Scheepsbouwkunde, mede de Goudene Medaille ; zynde gebleken deze Schryver te zyn Pieter Glayimans, ConfiruÜeurGeneraal by de Bataaffche Marine; wor. 4ende aan den Schryver van het Andwoord, ontvangen onder het Opfchrift:
De Scheepsbouw, een Zilveren Medaille
aangeboden, mids zich binnen zes we-
ken bekend makende. IV. Voor nieuwe Prysvraagen zyn dit laar
opgeegeven: J J
Vraag 64. Welke zyn de redenen of oirzaken , dat de Droogmakerijen doorgaands veel langer duren , en veel meer kosteh naar zich feepen , dan men vooraf berekend, en begroot Heelt ; En welk is het beste Plan om Plasfen en Meyren, 0p de fpoedigfle en minstkostban wyze, en tn het geheel ten meesten voordeele droog te maken?
Vraag 65. „ Daar men tot nog toe zoo " uI-¥a ™riet Sevorderd is, om de hoeveel„ neid Waters, welke in een bepaalden tvd " ™nr V1 eene bepaalde lnelheid, door eenig „ Werktuig tot een bepaalde hoogte kan „worden opgebragt, 0p Theoretifche gron" a\ met zekerheid te begrooten, en het „ derhalven, zoo ter onderlinge vergelyking " j" waarneming van de verfchillende beken„ de Watertuigen , als om daaraan de reeds „ geformeerde , of nog te formerene Theo" aeIVfr toetfe te brengen, van het uiter" ï -a bc'anS . zyn zoude, dezelfde hoeveelbeid Proeföndervindelyk te kunnen bepa■» len , zoo vraagt het Genootfchap: Is het mogelyk by de hier te Lande meest beproefde Watertogen (Scheprad-, Vyzel-, Pompmolens enz.) m het groot zoodanigen toe fel te maken, dat men daarmede Proeven kan nemen, die met volkomen'zekerheid het vermogen dier Werktuigen m het opbrengen van Water ' doen blyteu / — Zo ja, op wat wyze moet deze toeZiel worden ingericht ? — Zo neen , welke zyn 4e beletfelen, die dit onmooglyk maken?
Men diene onder het oog te houden , „ dat het Werktuig , onder het doen der , Proeyen , tn dezelfde omjlandigheden blyye, , waarin hetzelve zich by eene yrye uitlozing , beymdt; des, dat niet alleen het voor- en , agter-Water, gedurende den tyd der Proef, nennnge, geene aanmerkelyke verandering , in hoogte onderga ; maar ook de Stroom , van het opgebragte Water niet worde ver, minderd, vermeerderd of gefluit door den , toeftel, waarby men fomwylen mogt goed, vinden^ het Water in een maatboezem te , leiden": beiden om Beandwoord te worden roor den eerften Maart 1801.
BE-



C 7i )
BERICHT wegens het ver
handelde in de openbar! zitting van het INSTITU1
NATIONAL te PARYS, dei 3 J«h *799-
De Burger van Swinden , een geletten vreemdeling, van wege de Bataaffche Repu bliek afgezonden, om met de Geleerden vai Frankryk mede te arbeiden aan het groo werk der invoering van Qelykmatige Gcwigtet en Maaten by alle volken, heeft in het Frfnsc) een zeer llerlyk verflag gedaan van de verrich tingen der daartoe beftemde Commisfie. E is alle hoop , dat deze gehoudene redevoering volledig het licht zal zien; zynde het thand: genoeg te berichten , dat de Burger vat Swinden aan zyn onderwerp alle mooglyk be lang en levendigheid heeft weeten bytezetten. hebbende het Fransch Auditorium dezen Bataaffchen redenaar zeer toegejuicht.
Hierop volgde eene lofrede op den onlangs overledenen , zeer verdienftelyken Architebi Boullée. Deze waare Konfteuaar heeft gedenktekenen van zyne groote talenten nagelaten in het omfcheppen van 't gewezen Hdtel de la Force in eene gevangenis, en van het voormalig Oost-Indiesch Compagnie-huis in eene Koopmans-beurs. Onder de menigvuldige zeer belangryke tekeningen, door hem nagelaten , bevindt zich ook het Plan eener Nationale Bockery, waarvan het fchrandèr en wys ontwerp , éénmaal uitgevoerd wordende", het tydelyk Beftuur voorzeker tot eer zal verftrekken.
De Burger Guyton deedt verflag van zyne proefneemingen , zedert verfcheidene jaaren voordgezet, omtrent de verbranding, of oplosfing door het vuur, van den Diamant: eene belangryke bewerking, waaruit de Burger Guyton zeer wigtige gevolgen heelt afgeleid ter bevordering der Scheikunde, welke aan hem reeds zoo groote verpfgtmgen heeft.
De Burger Camus , kundig eh verdienfte yk Opziener der Boekery van het Wetgeevend Ligchaam in Frankryk , heeft eene aangeiegene ontdekking medegedeeld voor de Beminnaars der Bibliographie of kennis der oude Handfchriften, waardoor tevens een nieuw licht wordt verfpreidt over de nog zoo weinig tut volkomenheid gebragte, en tevens zoo 1'choone Drukkonst.
■ AZO II. oy voorbeeld van eenen
i ho o ge n oudes.dom.
j (Uit de Schriften van Gibbon.)
Alben Azo IV Marquis van Este, Hertog van Milaan , en Bevelhebber te Genua, was 'zeer ryk, en ftierf in den jaare 1097 meer " dan honderd jaaren oud zynde , na dat hy, 1 op het einde der Xd Eeuw geboren, de Xl<* hadt helpen beginnen en nagenoeg ten einde 1 brengen. In den ouderdom van 17 jaaren ' trok hy, voor zyn Vaderland, het Zwaard ; van opftand , en deelde in de ballhigfchap van zynen Vader en Grootvader. Omtrent > zyn 50e jaar beltuurde hy Milaan en Genua als Stadhouder des Keizers. Reeds meer dan ' 70 jaaren oud , trok hy over de Alpen, om het erfdeel van Maine voor de kinderen van 1 zyn tweede Huwlyk te vorderen. Hy was ' met zyne heldhaftige Mathilde by den Paus in de Vesting Canosfa opgefloten, en zag , Keizer Plendrik IV. "drie dagen lang barrevoets aan den voet dier Rots boete doen mee vasten en bidden. De Marquis was toen ruim 80 jaaren oud ; 20 jaaren laater vindt men hem nog in leven , nog een werkdadig aandeel neemende in de omwentelingen van vrede en oorlog. De laatfte acte, door hem ondertekend, is ouder dan eene eeuw nt zyne geboorte, en destyds was hy nog volkomen in het bezit zyner kiagten en aanziens,
Dit voorbeeld van lang-leven js zeldzaam», en wy weeten ons op de lysten der fterflykheid geenen Koning , Vorst, Staatsman , Veldheer, VVysgeer noch Dichter te herinneren, die zyn leven over de 100 jaaren gebragt heeft. — Slegts 7 van de 24,000 kinderen bereiken, volgends het gewoone peil, dien leeftyd , en dan nog moet men den ;Vorftelyken ftand hiervan uitzonderen. — Deze Eeuw leverde drie gelyktydige voorbeelden op, die Hiernaar eenigermate zwecmen, in Aurïngzeb, Fleury , en Foniet.elle. De laatfte ftierf, weinige dagen voor zyn ico« verjaarfeest. Au~ ringzeb de Koning der Mogollen , en de Franfche Staatsminister bereikten hun 9ofte jaar niet. — Zekerlyk is een lang leven veelal de gave der Natuur; doch zy, die het bereikten , fpeenden zich meestal van fterke driften , en verhittende lusten, waardoor de levenskragt met verdubbelden lpoed wordt uitgeput.
De Huizen van Brunswyk, Planover en anderen ftammen van deze Graaven van Este af.
NA-



( n >
NATIONALE LOTERYEN.
In de Vyfde Clasfe der vier en zeventigfte Utrechtfche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 26 Augustus, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen.
.gie Lyst No. 3807 met/ 1000 : t£je —. JNo. 1359 ~~ = 1000 :_ 5863 — * 1000
ZEETYD1N G.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen, Hernomen door een Frunsch Corvet van een Engelfche Kaper de Ligurifche Tartaar Madona del Rofano.
Opgebragt te Portsmouh een Zweedsch Schip, de : naam onbekend. — Te Plymouth het Schip Cccilia Sophia, Kapt. Lust, van Nantes naar Mallaga. — Te Martinique het Schip de 2 Gezusters, Kapt. Flohr, van Bordeaux naar St* Thomas; zynde hetzelve aldaar prysverklaard.
Prysverklaard te Londen het Schip Pos-1 ter, Kapt. Heyl, met de lading.
Vrygegeeven te Mallaga het Schip van I P.. Zoetelief, van Trieste naar Hamburg.
Scheepsrampen. Geftrand op de Rivier van Nantes door 1 de Loots , het Schip Gertje Chrislina, l Kapt. Nouman ; dezelve zou , wegens bekomene fehade, te Paimbeuf losfen en repareeren.
Met fchade en lek Schip teruggekomen te Raltimare , het Schip de Goede Baode van Elburg, Kapt, Braun, van daar naar Bremen ? moet losfen om te repareeren. — Met verlies van Ankers en Touwen binnen te Ramsgate , de Schepen Sophia , Kapt. Hanfin , van Boulogne; en Frcuadfchaft, Kapt. Lenfen , van Lisfabon, beiden naar Londen. — Met lek fcchip te Ply. mouth, Kapt. Backman , van Tenerife , als mede het Schip Sophia , Kapt. Blomsr, van Gothenburg naar Barcelona.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van -den 30 Augustus tot den 3 September geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 30 Augustus tot den 3 September geen Vlie-Lyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 28 en 29 Augustus. Niets gepas? feerd. De Wind Z. W. -
Den 30. Uit Zee binnen B. S. Stoffels* van Cadix. De Wind Z. W.
Brielle.
Den 28, 29, 30, 31 Augustus, en 1 September. Niets «epasfecrd. De Wind
W. z. w.
ADVERTENTIE.
By Johannes van der Wal, Boekhandelaar te Gorinrhem, en in alle Boekwinkels, is te bekomen een bengt van Intekening op twee half-vels Plaaten, verbeeldende de ééne de èezettmg van den Dyk door het Ts, en het omkruifen van liet Steenen Wasthuis builen de Waierpoort, en het andere het gezigt van den ontzettenden Ysberg, opgekrooijen ter hoogte van 60 voeten, op en tegen de Borstweering agter den Runmoolen, beide te Gorinchem, op den aolten February 17995 zynde dezelve door den kundigen C. do Jonker op de plaats zelve getekend , en welke door den beroemden J. C. Bendorp te Dordrecht worden in het Koper gebragt; de prys voor ieder Stel met de befchryvinge is, Proefdrukken 2 gulden, sn ordinaire 32 ftuivers. — De Boekhandelaars worden verzogt hunne Intekenaaren ten fpoe«ïgiten op te geeven, om de opiaage daarnaar te konnen reguleeren.
T@ Amfterdam9 by C COVENS? Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam*



N° 62.
7 September 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde , Nyverheid s Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konjlen, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Over de GALNOOTEN. (Vervolg en flot van N°. 61. bladz. 68.)
By de eerde bekendwording dezer Eikel"vrugt meende men, dat dezelve van eene byzondere foort van Eiken, en wel van den Ouercus agilops vbordkwam : men verlangde dus om deze foort ook binnenslands aantèkweeken. Dan von Burgsdorff, die verfche Eikels van dien aart en Khobben tot dat einde ontboodt, bemerkte weldra aan deze vrugten, dat de bedoelde boom geen andere dan onze gewoone Vaderlandfche Eik zy, en wel de Zomer-Eik met een lange vrugtflen■ gel (*)• E)'1 wbrdt door [Jacquet als een deskundig ooggetuige bevestigd, en wederlegt derhal ven' de meening der geene'fl , die beweerd hebben, dat ook de Quercus Cerres Knobben of Knobbels draage. Deze foort, die overvloedig groeit in de bosfchen van Cr*atttn en Bosnië, draagt dezelven nooit, maar wel Gallen in menigte, hebbende deze doorgaands een duim diameter en van boven een
(*) Zie Schriften dsr Berlin. „Gezelfch. Naturforfchender Freunden T. IV. S. i Tab. i £ƒ !, Vergel. Krünitz Encyclop. art. Knoppern. H. Deel.
getand kroontje, in den fmaak als de Papavers of Maankoppen ; zy zyn echter minder kragtig, dan de Galnooten van de gemeene Eik.
Hacquet wederlegt by die gelegenheid tevens het gezegde van veelen , waaraan ook Burgsdorff geloof heeft geflagen , dat de EikKnobbels zouden ontdaan van de deek des Infecbs in de jonge vrugtkelk. Zy worden wezenlyk veroorzaakt door het leggen van het Ei in de jeugdige vrugt, waardoor een misvormige üitwasch geboren wordt, die niet zelden over de geheele vrUgt, ja zelfs gedeeltelyk over den vrugtdop, heen groeit, blyvende beiden in dat geval zeer klein. Von Burgsdorff heeft het Ei, de Worm , en het Infëcb in de Knobbels levendig . aangetroffen , en daarvan uitvoerige afbeeldingen medegedeeld, welke erkentenis verdienen.
Men moet dus den voorgedelden naam van Knobbel-eik (Knoppcr-eichej wederom_ opgeeven, met de hoop om die vrugt ook in de overige Landen van Europa te kweeken. Dan, men zou misfchien proeven konnen neemen ter verplanting van het Oostersch Infecb, dat zyn Ei in de jonge vrugt legt, in onze Eikenbosfchen, daar hetzelve van alle dusver bekende foorten zynes gedagts wezenlyk fchynt te verfchillen. Men lagche niet over dezen inval , als onuitvoerlyk; dit toch zou niet •dan onkunde verraaden. Wy hebben, helaas! in onze bosfchen , huizen en flaapplaatfea reeds meer gasten , die ons uit het Oosten zyn komen bezoeken, dan ons lief is! Doch aan 'den anderen kant, zou men geene mindere onwetendheid aan den dag leggen, zo men ronder eenig nader onderzoek deze onderne-
K mins



C 74 )
mmg voor uitvoerlyk hieldt. Fon Burgsdorj fchynt, naar zyn bevind van zaaken , te twyfelen, of niet onze Europifche Zomers voor dit Infeft te kort, en onze Winters met te ftreng zouden zyn ? Het ware zeei te wenfchen, dat men eene volledige ge fchiedems dezer Cynips, hadt, opgemaakt uil Waarnemingen ter plaatfe, .waar dezelve valt: en hierby zou men "voornaamlyk juist diener te bepaalen,. of het Ei" reeds by het bloeijer der Eikelvrugt, dan wel kater in de reeds uitgegroeide vrugt, gelegd worde ? — Het is met dat al iets opmerkelyks, dat in 1721 oJ 1722 in het Mirnbcrger - TVald by Henbruck een Galnoot , aan een Eikel geliegt, gevonden zy, vindende men daarvan de afbeelding by Schöllenbach in deszelfs Abbildung der Wilden Baüme und Stauden. —
Reeds ten tyde van Paulus Acgineta gebruikte men zoo tot geneesmiddelen als voor de Lederbereiding, in de plaats der Gallen, ook de doppen der Eikels, welke gewoonte in halte fchynt te hebben (land gehouden , doch eerst in deze laatfte tyden algemeen bekend geworden te zyn. De Eikeldoppen worden nog hedendaags van de Grielfche Eilanden Samos, Chios, Zia, Cyprus, maar voornaamlyk van Smyrna , en de nabuurige kleine Havens Bourla en Segigieck gehaald, yan waar de Franfchen alleen te vooren .5 raillioenen gg jaarlyks naar Vtnetïèn en- Ancona -moeten gebragt hebben. — Bv het misgewasch der Knobbels iu-1779, liet - een We ener Koopman ruim 120,000 të dezer ;doppen uit Smyrna komen, welke hy met zeer groot voordeel verkogt. Thands worden zy ook. op Hamburg verzonden , waar zy op de Pryscouranteu bekend zyn- onder den plat-.Duitfchen naam "van 'Eckerdoppen.
Deze , doppen zyn, gelyk ook de Eikels •zelven, de grootften die men heeft. De doprpehi zyn dikwyls i£ a, 2 duim wyd, van binnen wollig, en van buiten met houtachtige fchubben bezet. De Eikels zyn omtrent 2 duim lang, § duim dik , en byna geheel in den dop opgefloten, zoo dat men er alleen het bovenst einde,, welk eenen diepen indruk of navel heeft, van ziet uitkomen , terwyl -onze Eikels flegts aan het ondereinde of van agtèren. in de doppen ingevat zyn (*"). — Men weet thands met. zekerheid , dat de
(*) Men zie er de afbeeldingen- van in Mïlers Jigures of Plants, alsmede, by Krünitz, Po■ 4tckey en. von Burgsdorff..
doppen, waarmede Handel gedreven'wordt, therkomftig zyn van die Eik-foort, welke men Quercus agilops noemt, zynde de fraaifte van alle foorten. Linhaus geeft Spanfen op als haar Vaderland; evenwel fchynt zy eigenlyk uit den Levant herkomftig en naar I ópa/yen overgebragt te zyn. Waarfchynlvk jzouden dus. de Spanjaarden deze waar ook konnen leveren, l'on tïroke heeft voorgeflagen, om deze Eik-foort ook inde JNoordelyke Landen van Europa te kweeken , doch naar ailen fchyn zou dit niet wel flaagen , wyl de agilops m dat climaat, volgends burgsdorff^ ter naauwernood het leven behoudem kan.
De hedendaagfche Grieken noemen dezen boom Felanida en de vrugten Felani; hien.it heeft men allerleie naamen gefmeed, b. v. i- elamdes, Helanides, Valanede, Fallania, Falanen, Fallónée, Avelanede, Gallones, en Fallonen. Intusfchen is de naam zeker herkomftig van het Griekfche Balanos, Eikel, en met , gelyk Labat waande , van de Stad Falone aan de Adriatifche Zee, waar deze Eiken in groote hoeveelheid zouden groeijen.
Het geen nog twyfelachtig blyft. is dit: of de doppen alleen, of met de Eikels daarin , dan wel deze laatften afzonderlyk tot ons- komen. Gewoonlyk ziet men de doppen ledig , hoewel nog in zommigen de Eikels vastzitten. De meeste Schryvers redeneeren er zoo ever , als. of eigenlyk alleen de Eikels de koopwaar uitmaakten ; zoo fpreeken ook lournefort, Miller en Pococke, welke laatfte er evenwel byvoegt, dat men in Holland ae doppen ook wel afzonderlyk gebruike.
lot gebruik worden de doppen, gelyk ook dé. Galnooten, verpletterd, en indien men ze tot Fabriekwerk bezigen- wil , laat men ze op de ftampmolen aan poeder- ftooten. Deze Molen,, door Labat belchreven, heeftHamers of Stampers,, gelyk een Papiermolen. — Te Hamburg werden in 1790 over Livomo en Trieste ingevoerd 1 party, 180 manden en 648 baaien Eikendoppen ; in 1791 » 684 baaien; en. in 1792., 2"vaten en-. 502 baaien.
Onder de Artfènywaaren heeten 'dè doppen ■ Cupuld, het geen zoo veel als kleene koppen of kopjens betekent. — Men zie overliet Geneeskundig gebruik der Galnooten enz. Murray's Apparatus Medicaminum enz. vol. FE 1792, vertaald in het Hoogduitsch door L.' O., Althof , en uitgegeeven by Deitrich teGottwgen 111 1792..
Mén.



t 75 )
Men vindt ook eenige berichten omtrent dc Galnooten , die in eene armmerklyke hoeveelheid^ van het gebergte Kurdi/ian' komen , in cie Viaggio da Conflanthwpoli a Basfora; e ritorno da Basfora a Conflahtinopoti , dali' abale! D. Sejlini- 1786—88. waaruit blykt, . dat deze' Galnooten van de Qtiercus Pliflks herkomftig! zyn, weiken boom Linnaus .' opgeeft aïs een! Noord - Amerikaansch- gewasch. De manlyke booin zou , volgends Seflini, geene Galnooten araageri , maar alleen de vrouwlyke , ' en als deze veele Eikels heeft , vindt men er weinige Gallen of Mafi aan. De Eikels vallen niet groot, en worden als voedfel ' door menfchen gebruikt.
Voor het overige, vindt men zomtvds eene ioort van Galnooten of uitw.aslcaeh op de bladeren der Wilgen-boomen en van ' zommüre planten j doch, deze zyn veel kleiner , en van eene verfchillende Natuur.
[De Gallen, die hier te Lande op dc Eikenbladeren groeijen , zyn doorgaands klein , \ en komen daarenboven zoo weinig voor, dat het der moeite niet waardig' fchynt, dezelven inreoogften. Evenwel heb ik er zomtvds ; enkele zeer goede en . wel uitgegroeide Huk- ,1 Ken onder gevonden. Redac~t.~] l
<
. ti. O j.S M;I ÖDELEN, i
_ • . <u: ■< [53 laftaim £ ï . \i , Hoe men BIER fl MELK, aan- ] vanglyk zuur wordende,^
BRUIKJi A AR maaken, e N ' ij voor VERDERf VEKZUURINGii] / . 'üewa aren-. kan. . ! g
^ V .bhrjtog :::: 01 >,' g . srfplfl
,'Bet Bier komt' in den Ö%n zuurwor- V ding, zooora een deel van hetzelve in Azyn k veranderd wordt.. Doet men by dit verzuu- G rend vogt eenige droppelen Loogzout, dat tc in water ontbonden' is- (bekend onder den 0 mam van Olmm Tartari), dan vereenigt zich Ë dit laatfte met het zuniwekkeud beginfel, en h hieruit ontftaat een nieuw ligrhaam wélk* K hoofdbèftanddeel eene' WynftJnïrdè ' (3§Jï f' ƒ./. ^^0. is. Deze drank is voor .het ïé menschlyk • hgchaam m geenen deele fchade- h lyk , maar ■ integendeel bevorderlyk aan de l gezondheid, verrmds - daardoor het over ollie !v zuur, datMn de -maag, gewoonlyk huisvest de
gootcndccls getemperd, fet; om nu niet-te Ipieekcn van derzdver " iUvdidtialc aanwefr
Mcn neemt dfts % pint verzuurend Bier, doe daarin r+ a 18 a 20 droppels ontbonden Loogzout lartari), naarmate het Bier
minder of meer...zuur geworden is , • roerc alles wel door een , en men zal een zeer drinkbaar , aangenaam,ren gezond Bier hebben.
Voor hun, die ten"platten Lande woonende, uit hoofde van de afgelegenheid eener Apotheek, niet in de- gelegenheid zyn, om het bovengemeld Loogzoutig vogt te bekomen., zullen wy eene gemaklyke manier ter bereiding- van hetzelve, opgeevèn ; konnende sch de huisvader, daarvan tot dit en andere einden daarvan by ■ voorraad voorzien.
iVien.'ombinde ,i © :i'ot-as & i| pint wa-er , welke ontbinding in .24 uuren zal vol3ragf zyn V mids men het een, eh ander van yd tot tyd omfchudde. Men laat het mengel bezinken , en giet het helder bovendry'cnd vogt door een digte linnen doek voorugtig at , . wel toeziende ,. dat het drabbig :etlel zich daarmede niet vermcruc. Mén )cwaait dit vogt in eene wclgeflotene vies,' en einde daarby geen lucht Ironie.
Zeer nuttig is het, eene kleine hoeveelheidaaivan by zich te hebben, wanneer men ks Zomers reizende, in Herbergen komt, vaai men doorgaands zuurachtig Bier te drinpfc ; konnende men zich , door 'het
ronen yan eenige' weinige droppels in het 'lug.as,, oogenbhklyk voordhelpen. — Hèrber!£ri c,n pertöpp'ers konnen zich tevens met
netLih frarr bcdic"e» ? geene grootere
ocyeelheid Bier, dan zy op éénen dlg denen te flyten, daarmede bedeelende, wyl k0IJ na ,de byvoeging van het oP-gecven verzoetend^vogt het aangenaamst om
4r f^1Sfl'1 rr, ir11 ,niet minder aanpryzing -1 dient dit middel by de Boeren ,die, Joral m oen Hooibouw, dikwyls zich vergen vinden,, hoe zy het Bier, voor de iasmaaijers ingelegd, zullen goedhouden : . If'CCi:' *wr UIt I?et ruim gebruik van zuur' hardgeworden Bier in het Hooiveld, niet den zeer veele ziekten en zelfs oogenbfikke fterfgevallen onder de Landlieden verirzaakt worden.
Met ditzelfde vogt kan men het hotten der elk voorkomen, dewyl hetzelve oogenblik-
5 Ze}ïdm'ef b,eS'infül overmeestert, en s de fchifting der Melk tegengaat. Alleen^ zy men bedagt, om de Melk, die op ze wyze voor verdere verzuuring beveiligd
is*



( 76 >
fs , niet tot tot het kamen van Boter, maar alleen by Coffy en Thee , of tót Melkfpyzen te gebruiken.
Men doet doorgaands 6 a 8 droppels op •en mingelen Melk.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Iets naders omtrent eene soortgeeyke ZELDZAAM HEID in HOENDER-EI, als waarvan in N°, 50. Bladz. 398. gemeld is.
Een onzer geachte Correspondenten bericht ons, dat hy voor eenige jaaren een foortge ]yk Ei , als waarvan daar ter plaatfe gewaagd wordt, gezien hebbe. Zonder zich de juiste gedaante van dit Ei meer te konnen herinneren, weet hy nog zeer wel, volgends zyn fchryven , dat het binnenfte Ei, daarin gevonden wordende, mede de grootte hadt van Duiven Ei, hard van fchaal was, en zyn eigen wit en dooijer hadt. — Hy oordeelt de zeldzaamheid van dit verfchynfel zoo groot, dat onder 50,000 Eijeren haauwlyks ééu zoodanig voorkome. — Tevens meldt hy gelezen te hebben van een Hoender-Ei, het geen een Worm inhieldt, ter lengte van het geheele Ei, en ter dikte van een pypenfteel. — fGaarne hebben wy deze aanmerkingen, hoe zeer flegts in het algemeen voorgedragen, en dus voor de algemeene overtuiging minder gefchikt, op deszelfs aanzoek willen plaatfen. Het ware té wenfchen , dat ieder op dezelfde wyze mededeelde , (al ware het dan ook ongekunlteld) wat hy van voorkomende by zonderheden in de Natuur gelezen of gezien kebbe. SLedacl.]
(OECONOMISCHE PRYSVRAAGEN van de KONINGLYKE MAATSCHAPPY der WETENSCHAP. PEN te Göttingen.
1. Door welk middel kan de Moezery of hst teelen van Tuingewasfchen , op de Dorpen, het ben bevoi-derd worden ? — Te beandwoorden vóór 1 November i8cc.
2. De juiste en volledigfte Natuurlyke Historie der Infedten, welken men Aardvlooijen (Chryfomelae) noemt, en de zeker/ie middelen tegen de nadeelen , die zy veroorzaken. — Te beandwoorden vóór 1 july 1801.
De Prys van het bestgekeurd andwoord op ieder dezer voorftellen is van 12 Ducaien ; men zendt de andwoorden op 1VV 1 mee 1*' September, en op N* 3 met i* M^y.
PRYZEN van eenige voornam*
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 2 September 1799.
Zedert de opgave der Pryzen van 26 Augustus in ons N°. 60. zyn de Geraffineerde Suikers , . in meest alie foorten, § a 1 § minder gelopen.
In de Pryzen «der Graanen is, wegens de Oorlogs - omftandigheden , eene aanmerklyke verandering, zynde dezelven heden aldus :
De Tarwe , in de meeste foorten , 20 a 30 ggl. gemonteerd.
De Rogge , uitgezonderd de Bovenland, fche , 5 a 10 ggl. gedaald.
Van de Garst is geen vaste cours te noteeren.
De Voeder - Haver is iets williger. De Boekweit is 2 a 1 minder. De Paardeboonen zyn 38 a 40.
Te Dordrecht, den 29 Augustur 1799.
Koolzaad , Inlandsch en Zeeuwsch , per last ...... 8(5 a 92 &
Raap Oly, per Aam. '. . 88 * 90 gl. Lyn-dito,, per dito ... 68 a 70 gl.
Raap-



( 77 )
Raapkoeken , per iooo . . 74 a 75 Lynkoeken, per dito ... ioo a 105 gl-
Den 30 -Augustus.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . %o a 45 ft
Moutwyn , per Virtel . . . 9% <^
Genever , per dito .... 10J ^
Luikfche Kooien , per Hoed . 1 24 S1
Waag dito, per 100 Waag . 27 gl
Den 2 September.
Candybrooden 4*1 a 43
Pocijer dito 40 a |
Pafmaden 37 a 38
Melisfen 2 en 3 fg . . . . %l\ a 36
Lompen 30 a ;
Stampfuiker 28 J a 34!
Basterden ........ 20 a 28I
Candyën, diyerfe ... • 3142441 Syroop a 84 fj
7« Schiedam, ctez 4 September 1799.
Moutwyn g\ £ de 30 Virtels, üoffflfer Genever Iq| t£ dito, dito. Genever 51 en 52 gl. per Aam, Amfl. Proef. Ged.oogde Rogge 160 \% per Last 200 ggl.
Te Utrecht,, den 24 Augustus 1799.
Witte Weit .... ' tot ƒ 15*
Roode dito .... van ƒ 13! — - I4:12 Nieuwe Rogge ... — s 9| — 5 10 Oude dito .... — s ni. — ■ 1^
Boekweit — « H — '2*
Groote Caxmfyners . . — » 26 — s 28 Wakke . . . . . . . — '- 14 — 15
Groote graauwe Erwten — * 31
Middelfoort . . . / . — s 24 —- s 26 Wakke groote gfoene Erwten . . . . . — s 17 — = 17I
Kleine zuivere dito . . — « 17 —■ = 18 Witte Erwten . . . . *— =12 — s 13
Wintergarst ..... — s 8 — s 8f
Zomer dito — * 6 5— * 6:r£
Pryzen yan eenige Binnenlandfche Effecten, Amsterdam, den 5 September 1799.
Bataafsche Republiek.
Intrest. Prys. pCt,
Recepisfin van Anticipatie Penningen ten laste 't Bondgenoot fchap te Lande, 1797 a 3 pCt. 38 a J dito uit de Heffing tot herttel
der Marine a 3 — 39 a *
dito uit de Brabandfche fchaê-
vergoeding a 4 — 20 a 3»
dito uit de Heffing van 98, op de Bezittingen, naar rato van lommen cn Comptoiren . a 3* — 39 a 44 Bataaffche Refcriptïtn , den
5 September a 4 — Nominaal.
Losbaar 1799 a 60,59,57351
— l8eo a 33 a 3°
1 .... . a 27 a 35
a a f™ 23 a ?»§
______ g a 1 - ■ 22I a 31,
. 4 a 22 a 31
Na den Vrede by loting a 30 a 19
Voormalig Holland.
Recepisfen uit de geforceerde
Geldlichting van 95 en 99 a 2lpCt. 37|a f dito uit de Lotery van b'e-
bruary 96 a 2i — 33|a 3
dito uit de Vrywillige Nego-
tiatie van October 97 . a 5 — 51 a 52 Ceniïcatcn van dito ... 7ia 8
Recepisfet uit de Gorinchem.
fchuevergoeding . . . . a 5 — 50 a 51
Voormalig Utrecht.
Obligatie a 2Ï, 2?, 3, 4 pCt. van 40 tot 56 pCt, [Recepisfen uit de rtsfignaten a 34 pCt. 68 a 70 dito uit de 50-en iooe Penning a 2. 34*a 3^
Voormalig Gelderland.
Obligatiên a 3 pCt. 36 a 38
Recepisfen uit de Vrywillige
Negotiatie 1797 . . . . a 5 — 5."ia 53* dito uit de Gelderfche fchaê-
vergoeding a 4 -— 34 a 25
Voormalig Overyssel.
Obligatie a 1» en 3 pCt. . van 37 tot 43 pCt K 3 '



c 73 :
uit de iooc en h ■ ' ' \..a 4 pGt 42 a 44
Voormalig Zeeland.
Friesland.
Obligatie naar de jaaren van
losbaarheid p.
dito . . a 3 PLtd«o . . ] "a V— 34 a 35 a 21 — 4r a 42
Oost-Indische Compagnie.
Obligatie ten lasten diverfche Kamers . . . r
Recepisfen van Anticipatie-Pen. 1 24 ? 26 ningcn .... . „ <
Obligatién van allerlei 'uit 0 39 3 40 ' rentende a~a*~ *, S. J
** -°f zonde/ veVgoedin; • I der verledene Intresten ë 1 -5 Jarige Renten' 6 ?! tot 45 pCt
Compagnie- OblLa- ' " 34 a 35
tien, naar de jaaren Aflosfmgs- Billenen . * * ' ' • 55 a 60 VJtgeloote dito . / J3 a 15 = 230 a 240
Coupons J
Oost - Indifche Com- . Ct pagnie van j Decem- . Si
ditb%fO^ber.en<*»*7pCt. &
Ke^Sifvan Holland3 746"76' e"65^7 ' g en Zeeland, 1707 en Ge
BELE£NBANKG£LDf5Sépténlber ?4,aa gj#i£
c
3,- v, v //?.
specie-cours tr A^c* \Z~<*
, UKS ze Amsterdam, av S eptember ïm. \Ban
Nieuwe Ducaten per ftuk /•'IS
Oude gerande dito 7 5:I^ J
Ligte dito ...'** = ShHk ij
Souvereinen ' " " * 48:ioperoncc.j
* ' • • '- Jö: Sper ftukj.
f !* ' - 'I
{Spaanfche, Piaolen i
i Franfche dito ' ' ' -M4- —
Pruiilichc dito ! ' " ' T'
Lunenburger dito " ' " ( ' 44 Joperonce. Nieuwe Louis d'Or" ' *
Zonne dito . ' ' = 11 •'J2 per ftuk.
Gtiinea's . * ' ' ; 11:15
Carolines . ' 12:10
Bairèh Goud " ' ' ' "' 11 :i5
Los Goud . "*.*)*• * ' J4 pCt.
Goude Crufaden ' * " s *5 a 14
['iMren, per Mark Beo. ' >-I4f:~
Mexicanen-, per dil0 L0' f28-.--.
d"o per ftuk * " =
Franfche Ryksdalers '. ' ' =~~:^r
dito Kroonen, pcr Mark ''7/5° 1
Jto dito per ftlfk fUl ' -4 = -
Biabandfche Kroonen ' " =~:5?
* ™ »• £4ï • '#P:5-
lollandlche en X Ryksdalefs = *~~: 63 Jieuwe Ryksdalers. ' ' -e-:5° „ • • • 4fpCt.
uitje . , ciitQ • • • = zonder cours.
. . dito ! " * • s 7° sbon , . dito * • • » zonder cours.
n i^ort: H uró v'-;r : 0
mw • * m: Ufo . s6i
v°rno . dito ' ' 9i a 9^
K?f . dito * ' * " 00 -
m kon-bet-iH spéciê •: f a ^
T" • 2 m: Ufo , : 3 6a*
'acaux . _____ ' 1
'nburg, kort Banco *' ! ■ ^ a 6aj
' ó weeken dato ' 4°! a f f« . 2 dito . . I ,
'erclam . . " •" * i s ■>
' * ' * * 9°; a I pCt.-
' zyn 0P2etIyk weggelaten.
NA-



c 79
NATIONALE LOTERYEN.
In de Vyfde Clasfe der vier en zeventigfte Utrechtfche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 26 Augustus , zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voort name Pryzen.
14de Lyst No. 1608 met ƒ 100c:-
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen,
Genomen door een Franfche Kaper het Schip the Olivc Brunch, van Leyerpool naar Vtrgihiën.
Opgebragt te Mallaga het Schip the Hanoyer, van Venetië naar Engeland. — In Tarmouth 't Schip Sanstmuth, Kapt. Eggers, van Memel naar Port a Port. — In Cowes 't Schip Johanna , van Bordeaux naar St. . Domingo.
Het Engelsch Schip the General Prescot, van Smima naar Londen, door een Engelsch Fregat hernomen, is andermaal hernomen door vier Spaanfche Fregatten T en in een Spaanfche Haven opgebragt.
Vrygegeeven, zonder vergoeding van kosten, Tn Engeland Schip en lading van D. König, van Bremen naar Bordeaux. — Te Aix kost- en Ichadeloos met de lading, het Deensch Brikfchip de Jonge Boey, Kapt. Ouedens, te Mallaga opgebragt, en aldaar jjecondemneerd' geweest zynde.
Scheepsrampen.
Verongelukt tusfehen de Eydcr en Hevet het Schip van j. P. Wagener, van Embden _ naar Huil; Kaptein en Volk zyn mef moeite gered.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 4—6 September geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 4—ó September geen Vlte* Lyst aangekomen.
Helyoetfuis,
Den 2 September. Niets gepasfeerd. Der Wind N. W. r
Den 3. By 't vertrek der Post is een; Schip, uit Zee komende, in 't gezist*De Wind W. 6 ö
Brielle.
Den 2- September. Niets gepasfeerd. DeWind N. W.
Den 3. Gister avond was er een Vis-hoeker voor de Maas geankerd, die heden' morgen weg is. Men denkt hetzelve een vyandelyk Schip is geweest, veraf waren nog twee Schepen in 't gezigt. De Wind, VV. z. w,.
ADVERTENTIE,.
Ry Mortier Covens en Zoon, Boek- en Landkaartverkopers op den Vygen-*dam te Amfterdam, word uitgegeven: I. Nieuwe algeineene Kaart der Bataaffche Re-publiek, vcrdeeldt in VIII. Departementen. — II. Nieuwe Kaart van het Departement
yan de_ Eems., — III. Nieuwe Kaart van het Departement yan den Ouden Tsfel.-
IV. Nieuwe Kaart van het Departement- yan den Rhyn... — V. Nieuwe Kaart'van: het Departement yan den Amflel. — VI. Nieuwe' Kaart, van het. Departement- yan-
Texel. — VIL Nieuwe Kaart van het Departement yan den Delf. VII. Nieuwe'
Kaart der Baeaaffche Republiek, verdeeld in 94;. DifriEten , het ftuk afgezet a 6~> ftuivers.. — De 2 overige Departementen,., welke, reeds., onder handen zyn, zullen; mede fpoedig volgen,
WE-ER*.



WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG, Gedurende de Maand Augustus 1799.
AugUSt. "*Rn" r!,M°- ; WBW»'. LUCHTSGE- | . j JïARO- THERMO- WINDEN. I LUCIITSGE-
METER. I ?vIETER. Streek ICfügt STELDHEID. | ƒ ^ -f nVIETEIt» metee.. Streek Kragt S.
T nriil?" ZeTr Betrokken:" C29 6|l58 Z. Z. Ü. 4 BetröXken.
K9 01 Sr 4 ' 17 Sa» 5 64i Z. WV 8 Betrokken, Repen
(-*9 8*ls^- * c.29 6 s7 Z Z.W. 2 Een weinig Betrokk
^9 94j59i |Z. Z. W. 2 c2p ói 57 - 4'Zeer Betrokken.
2 n 29 ïoi 65 -4 18 {29 61 62 6 ——
U2J°?J6lï .-TZZI-=l_g.LBetrokken. / 29 6j 57 I • ABetrokken.
)'» ^ Z-W- 2 Zeer Bitrokken. j* \>9 6 5° AlZeëTBetrokken.
3 <29 7 68 ■ 4 Betrokken. ip / 29 6 65 6
A29 6l\59t. 2|Sen weinig Betrokk. | ^29 7 57 Z, ten W. e|- ~
^29 7ijöri- < 4 Zeer Betrokken. 1 i'2b ik 771 Z W 2 '
4 <29 7||ö4i W Z.w. 2 , , 2Q )2p 65è w.z.W. 2
'29 71'59, [Z. Z. W. 2| j ^aq 3 5Ó- Noord. 2 Betrokken.
«r Kl f V \y' 4I; V2? 9 57 N. W. 2 Zeer Betrokken.
5 < 29 5; 'öi (Zuid. 8 Betrokken. , 21 {29 10} 63 2-
C.29 Ak 59 I 6(Een weinig Betrokk. / 29 t 1 i15g W.N.W. 2 Helder.
* 8 SJ ' |Z' W> 4 Zeer Betrokken, p f29 n| 58 z7W. 41 Betrok ken.
6 29 9 68 4 Betrokken. 22 <2oii_ 6sf 4
Jf9 9 58 jZ. ten O. 2 /.20 n4jo2 | 2|zeer Betrokken.
V29 8 .64 Z. Z. VV. 4 Zeer Betrokken. loiloi W. Z. W. 2 Betrokken.
) ll y9r 6f S' ^* 6 ~~ 23 \ 29 I0-f ö* 4 Zeer Betrekken.
^9 loilsfi IN- W. 4| ... )2Q IO! s.j 2 Betrokken,
j-29 ui 57 O. N. O. 4; . - c2p 10 59 VV. t. K.4 —=
8 <29ii|62i — 4 Betrokken. 24 { 29 10 óf 2 ,
-_?____ 5ö __Nj_P- io|Betr.DonderenBlix. /,29 10, 54 . 2 Een weinig Betrokk.
f-29 Bi 60 Z.W. «(Betrokken. ! C2y io 56i W. Z. W. 2 Zeer Betrokken.
9 <29 8| 65 6 Zeer Betrokken. 25 <29ii 58 4
/■29 Si 58 41 Een weinig Betrokk. [29 nf 52 „.„,r*~- 4, Helder.
S29 9l\6° ' 4 Zeer Betrokken. C30 n|~56*" JvVesc. '' 2 fEun weinig Betrokk"
10 ^29 104)64 4 26 /30 2 62 2
I29 rol|.59 21 Een weinig Betrokk.l (29 [W. ten N. 2 Zeer Betrokken. |
\29iol 59i 2 Zeer Betrokken. Cap r .| 53 Zuid. 4 Betrokken.
11 <29io§7i 2 , 2? {29101561 Z. t. O. 4 Zeer Betrokken.
C29 9 62 2 ■ —- /20 q\ 60i Z.ten W. -.. ■ ■ ■
V29 8i 68 2 ! r29 9i ci Z. Z. W. 4 Betrokken.
12 < 29 10 63 —- 2 . 28 < 29 8| 65 ■■ 2 Zeer Betrokken.
C.29 i°4 59 w. Z.W. 2 Een weinig Betrokk. \ \ jïg jj 59I- , 2 Een weinig Betrokk.
T29 11 60 [West. 2 Zeer Betrokken. ^29 |?Ts8 W. N. W.2!Zeer Betrokken.
13 <29 11 62 W. ten N. 2 Een weinig Betrokk. 29 {29 11* 60 ~ " - .
^29 xij 56 N. O. 2 Helder. [| / 20 10 I57 , 2] -
^29 nè 56 O.tenN. 2 ! ! I Un"ij|;); 1 z —Z_Z_T—
14 V29 11 68 Z. O. 2 Een weinig Betrokk. 30 {29 nf 64 2 .
C.^9 9 63t I 2 Helder. /29 l0 'gg W.Z.W. 2 ~—>——
V2~9~"6l 62| ■■ ■ "4T *~^2T^ÏÏ56 4|
1-5 < 29 61 70 Z. W. 6 Een weinig Betrokk. . 31 {29 7 6r — . 2 ■ .
' ^ 7 60 , 4 ! /,29 6^58 2 Betrokken , Regen.'
S29 61157 ■ 61 Zeer Betrokken. :| ~~T ! \ 1 ~I
16 {29 9 56 ■ 4 < !
C2.g_fl'^g. Z. O. 2|Een weinig Betrokk. [I [ \ \ I
uevanen Kcgen geduurende de Maand Augustus, uzi Lyn. De Uitwazemitig is 41 Lyn.
Te Amfterdam, by C. CO VE NS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N° 63.
11 September 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Ny verheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
li
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige losse Aantekeningen, belangende de Bereiding van, en den Handel met BOTER en KAAS, by andere Volken.
(Ontkend uit de beste Oeconomische Schriften.)
Nadat wy in ons Verflag aangaande den Handel en Induflrie van Zwiiferland, in N°. 24, iets hadden laten invloeijen wegens de bereiding en het vertier der Zwitferfche Kaas, deeden wy , by ons volgend 2Öe N°., eene uitnodiging aan onze Landgenooten, om ons eene, tot nog toe ontbreekende, Konstkundige Verhandeling, of wel eenige byzondere bydragen daarvoor, te willen toezenden over de gefchiedenis en bereiding der Vaderlandfche Kaas en Boter , befchouwd als artikelen van Nationale Oeconomie en Handel. — Wy bedoelden daardoor, dat men ons, b. v. naauwkeurige ophelderingen gave omtrent de navolgende hoofdbyzonderheden.
i. Welke is de Vaderlandfche toebereiding en bewaring der verfchillende foorten van Zuivel, zoo van de Boter als van de Kaas ? Wat is daarby in acht te neemen ? En welke en hoe veele zyn de foorten, die daarvan in onderfcheidene oorden onzes Vaderlands gemaakt worden ? II. Deel.
2. Hoedanig zyn de betreklyke eigenfchappen onzer Inlandfche Boter en Kaas , zoo in verhouding der foorten tot elkander, als in vergelyking met diezelfde Produéten der Buitenlanders ?
3. Wat is het byzondere , het charaéteristieke , en het meer of minder goede in deze Nationale Zuivels , met betrekking tot die van andere Natiën ? Wat draagt het voedfel der beesten , wa* het ras onzer melkgeevende dieren , wat de wyze van bereiding en behandeling der Zuivels zelve , enz. daartoe by ?
4. Welke hoeveelheid van Boter en Kaas leveren de onderfcheidene oorden onzes Vaderlands doorgaands jaarlyks op ? Hoe veel Kaas wordt op de voornaamfte Kaasmarkten in het voormalig Noord-, Zuid - Holland, en Friesland, eenige jaaren door elkander gerekend , vertierd ? En hoedanig is de verhouding dier hoeveelheid zedert de laatlle 25 jaaren, tot die van vroegere tyden ?
5. Hoe veel Inlandfche Boter en Kaas wordt, naar gishng op eenige waarfchynelyke gronden fteunende , jaar^lyksch binnen 's lands verbruikt ? Welke zyn de gewoone Canaalen en wyzen van verzending der geene, die naar buiten wordt uitgevoerd ? Hoedanige zyn de voordeden , zoo voor den Landbouwer , Koopman , en andere Standen, als voor 's Lands Schatkist, uit dezen tak van Handel e;i Induflrie voordlpruitende?
L 6. Zya



C 82 )
ö. Zyn er ook eenige gepaste middelen uittedenken, waardoor de Vaderlandfche Boter en Kaas in hare foort nog zou konnen verbeterd, vermeerderd , df ongefchondener bewaard , de Handel in deze artikelen zoo binnen als buiten 5s lands uitgebreid, of .voordeeiiger gedreven , en hier te Lande de beroemdfte tmitenlaudfche Kaasfooi ten , b. v. de Zwitferfche , de. Parmefaanfchc , de Engelfche Stilton - Cheefes, volkomen nagemaakt , en langs dien weg de invoer van deze en andere vreemde Zuivels by ons ten éénemaal geftremd zoude konnen worden ? — Zo ja , welke zyn deze middelen ? en hoedanig is de behandeling , welke wy , tot het laatst voorgefteld oogmerk , van die Natiën zouden moeten overneemen ? Eindelyk. Zyn er ook nog eenige verbeteringen of vereenvouwigingen mooglyk in den toeftel, die hier te Lande tot het maaken van Boter en Kaas pleeg gebruikt te worden V en Zou men, onder anderen, van de beroemde werktuigen der zoogenaamde Alpifche Sennen ten dien einde niet een nuttig gebruik konnen maaken ? Wy hebben nodig geacht, onze meening In het doen van bovengemelde uitnodiging een weinig nader te ontwikkelen, ten einde daardoor aan onze Landgenooten, Vooral aan onze Lezers , gelegenheid te gcéven', om hunne aandagt meer bepaaldelyk by dit gewigtig onderwerp te vestigen, cn alle desïtundigeff nogmaals uittenodigen ,. om ons hunne waarnemingen en denkbeelden omtrent het een of ander, eenige , of wel alle de bovenftaande vraagpunten te willen mededeelen, waarvan wy ■■, ten nutte van het algemeen, met een befcheiden oordeel , dankbaar gebruik zullen maaken in zoodanig eene Technohgifche Verhandeling, welke wy, onder beding hunner medehulp, voornemens zyn door middel van ons Dagblad over dit onderwerp, te geeven.
In afwagting daarvan, zullen wy thands ^voorloopig eenige Josfe aantekeningen plaatfen <ioor ons uit de beste Oeconomifche Schriften gezameld , betreffende de bereiding van., en den Handel met Boter en Kaas by andere Natiën, gelyk ook ettelyke voorfchriften en Huismiddelen , tot dit onderwerp betrekking hebbende.; . alsmede eene opgave van de uieuwfte 'Oeconomifche werken, die ' men daaromtrent, met vrucht kan raadpleegen.
Algemeene Byzonderheden.
Eene fraaije verhandeling over de vraag : in hoe verre de Boter by de ouden al of niet bekend geweest zy ? vindt men in de Algemeene Vaderlandfche Letteroefeningen van 1/96 A'°. 13. Mengelwerk bladz. 572. "enz.
Omtrent het maken van Boter te Bamascus en in geheel Tariaryë zie men Theyenot's tweede Ren, 1 Bock V Stuk, bladz. 36.
Omftreeks 1247 en 1256 was de Boter in Duitschlan-l reeds bekend, en gebruiklyk ter toebereiding van de Moeskruiden» Immers in 1252 werdt aan de inwooneren van zeker Klooster daar- -te Lande een zekere fom tot dat gebruik toegewezen. Vide Gudeni Cod. Biplomat. V. 19. — Dit zelfde geldt ook omtrent de Kaas, zynde toen in Duitschland bekend geweest de Preuyekaazen, Koningskaazen, en Zoetemelkskaazen. Zie Meermans Gefchiedenis van Graaf Hfillem yan Holland, III. Beel, bladz. 45, 47.
In Bohemen moet men zich met de bereiding van Zuivel veel hebben bezig gehouden , vermids Graaf Willem, als lioomsch Koning, ter vergoeding van Oorlogskosten, de Geestelykheid van zyn Ryk Plammen en Haas deedf opbrengen. Zie Meerman t. a. p. bladz.' 8.
Reeds voor omtrent twee Eeuwen .fchreef C. Gesnerus een Latynsch werk over de Melk en Melkery , met betrekking" ''Voornaamlyk tot de Zwitfers, als zich van het Zuivel voornaamlyk genèerende. " '
In 1702 tot 1709 deedt J. J, Sblieuchzcr, Geneesheer Hooglêeraar te Turin, verfcheidene reizen op de Zwitferfche Alpen, waar* van hy eene zeer geteerde, eir naauwkeurigé befchryving in het 'Latyn heeft uitgegeeven, en by welke eene Gefchiedkundige'en Prac* tifche Verhandeling over de Melk en Zuivelbereiding der Zwitfers voorkomt I hebbende die Verhandeling dit byzondere, dat daarby alle de werktuigen, door de Alpifche Sennen gebruikt , ten getale van 20, afgebeeld en naauwkeurig befchreven zyn. Het zaakiyke daarvan zullen wy , vermids er ons geené overzetting in onze taal van bekend is, -me*dedeelen. «*
Zwitserland.
Senn is de naam, die men in Zwitferland, en wel op de Alpen inzonderheid , aan den opziener en bezorger van het Vee en der Melkery geeft. Dit flag van menfchen. is
ëoüX»



doofg8a»ds ;?.eer eerlyfr , en #>fcciMfc g^ in zyne Icvenswyze. Zy dragen nooit iets-, anders aan de voeten, dan houten Klompen U*Mëm**kem «*S» van de Mi
onderfchcidcn, - dat zy daarmede adcen de voetzool bedekken, en che met twee banden, over de voeten, vastbinden, W navolging dei oude Duitfchen , en - hedendaagfche Pofch* Landlieden, welke zich op eene diergelyke wvzc met den fchors der hoornen choeijcn , eelvk zulks door Cluveruïs en Baldutnus is ifsebeeld. — Dit fchoeïiel , is nodig m het JpiscJi gebergte, om. des te veiliger en yaster op de ongelyke, rotfige wegen van hezelve te konnen gaan; hetzelve heeft eenige overeenkomst met de Holjchen, die in ,WMphalcn gcbruiklyk zyn, - De Senn wordt door den eigenaar der Sennte (zynde een getal van .20, 30-40 of meer Kpeijen, Osten en ander Vee, die op de Alpen weiden, over deze kudde gefteld,. welke hy met der aanvang van het Zomeiiaifoen naar dat ge bergte heendryft.., Hy brengt het Vee- aldaai in de weide, Haat daarop naauwkeung acht bezorgt de Melkery, bewerkt het Zuive daarvan komende , en doet zulks aan zynei meester behoorlyk toekomen. De meester zei heet Semnen of Senlner.
De Sem bewoont, op de Alpen een Melk -huis iSenhütte) uit ruuwe balken zaamgefteld van binnen met de basten van Dennen- c Pvnbbomen bekleed, en van boven gedek met- dunne houten planken, waarop fteene gelegd zyn, om het afwaaijen te beletten zvndc de vloer enkel van aarde, ot nu bovengemelde fchorfen belegd. Voor h< overige is de geheele inboedel, die me hier vindt, van hout, en zoo eenvouwig dat men zich de eerfte tyden van het mensc] dom daarby herinneren kan. Men vindt 1 noch bedden , noch dekens, noch kusfens het Hooi of Stroo dient den Senn in c plaats van dit alles, zynde eene beddu van gedroogde kruiden en bloemen , op 1 Alpen groeijende , waarop hy zich ncdc leet , en waarmede hy zich dekt. btoeh zvn er niet te vinden, maar, indien er ei vreemdeling in de Melkhut komt, wordt 1 Cen dit is een eerbewys) geplaatst op ei houten Kuip met een opftaand handvat aan 't geen hem voor leuning dient, Welke anders gebruikt wordt om de Hui na de Varkens over te brengen. Ten dien ei de wordt er dwars over deze Kuip e «lankie gelegd , waarop de ^«w-gast zi £ uedcfzetten. - De Melkhut heeft tw
.vertrekken, zynde liet eene tte 1s.aasmaK.c1 ? óf het vertrek, «sa* zich de tocftel tot het Kaaswiimren , alsmede de llaap- cn ftookolaats bevindt;, deze laatfte beftaat uit eenen. ftapel vbn Idtf'e fteenen, boogswyze 111 eenen ha-lvcn cirkel gelegd, en zoo ter bereiding van het Zuivel, als van het Voedfel beftemd. Het tweede vertrek, doorgaands ophet Noorden gelegen , is de zoogenaamde Milch iaden , • Milclikellcr of Melkkamer , waaide Melk in houten vaten of tobbens gekoeld cn bewaard wordt om te roomen. — Niet ver van dit Huis af vindt men den Koeftal, waarin de Osfen, Koetje» en Kalveren, ieder zyn eigen naam diaagende', , des nagts geplaatst en vastgebonden worden.
De Koeijen , worden tweemaal daags door den Senn gemolken, ten weiken einde hy zich bedient van een houten b.mkie ot melkftoel, die door middel van een band of koord aan zyne lendenen gebonden is, en . waaraan een zalf hooientje hangt , voorzien met oude Boter, om de fpeenen te imeeren eer het melken begint, (Vergelyk Nv.. 53..
bladz. 3.) ' , ■
, Uit de Melk-emmer komt de Melk in een f Melkvat, het geen eenige emmeren vogt bevatten kan, en daaruit wordt, dezelve, ter . bereiding der Kans, door een Zeefvat, de gedaante van een omgekeerden geknotten kef lel hebbende , en fteunende op een drier voet, gegoten tra de Kaas- of Stremketel, _ welke aan een dwarsbalk, om een, regtopftaande - ftandaart of fpil bweegbaar , gehan-
I gen is , om dus gemaklyk naar alter kanten t op of van het vuur geplaatst te worden. —. n De bodem van - het Zeei'vat is open , _ en
wordt digc toegeftopt met bladenge takjens
iJ van Dennen of van Jeneverboom, waardoor
é de Melk fchoon gezygd wordt, en al het
• vuil blvft hangen.
e De g^'ygde iMeik wordt in de Stremketel
g boven eert-zagt vuur geplaatst, en tot dien
II graad van warmte gebragt, welke zy heelt r- bv het melken. Nu doet er de Senn 1 lepel •n vol lub of ftremfelvogt (*) by , het geen m °P
y
:n • ———~
sr
:n (*) Dit ftremfel of zoogenaamd. Lub wordt
ar doorgaands gemaakt van Kalvermaagen, die men
n inzout , en in het water te, trekken zet , en
m vervolgends tot gebruik bewaart of in den
:h Schoorfteen droogt. Men gebruikt ook verfchil-
ee lende andere ftoffen tot ftremfel, b. v. fcenaL a Pea"



C 84 )
up ^.ramige piaatien droog gebruikt wordt. Darmede konnen 3 a 400 « Melk te gelyk geftremd worden ; ten dien einde roer? de Senn het ftremfel door middel van een hou ten nap of potlepel zeer fterk door de warme Melk, en vvagt vervolgends, er den leid uithalende, de ftremming af. P
Roven op de geftremde Melk" dryft een fchu.m.g uitwerpfel, het geen er met een doorboorde nap of houten fchuimfpaan wordt afgelchept, en aan de VarkensP gegeeven
met de E n']gWnde Üof Würdt eerst
met de hand, en vervolgends door middel van een dennen ftokje, rondom met dwars takjens voorzien , aan ftukken gebroken i
De alzoo gebrokene wrongel word ' over een zagt vuur ontbonden , en niet he voornoemde ftokje klein gereedI ; Tierdobr ) fcheidt z,ch de Kaasftof van het we iacln 1 vogt, dat boven dryft. Deze wei 2 " genaamd , nu nog „iet alle KaasacSê ° deden verloren hebbende, lchept me» S l van eenige maaten vol , met een dié™ u houten nap over i„ e'en ander vat of b minPblyftenIegtC; % 'tfgA S be, we,keIegfei "gezet *S^ ^ I
S-^i n°S°v™& weideden uitloopeSlp eene daaronder ftaande tobbe, vermiSs hé ?
SnfZeen "aaUW °P inkomt,'dat dé Kaas dt
ftof volkomen van alle wei' gezuiverd zy; %
en net is daarom, dat de fWrpn „ ' 'v
all en de wei op deze wyze laateafh f*
pen maar ook 'de KaaswrSgel door se '1?
wigt er op te zetten, fterk%htpersfen.g 2
(Het vervolg in N°. 65.) mi
" " — of
ant
pen-maagen, die van Haazen of Geifen v„a~ hee boormanen , Azyn , Berg en Zeezoat der de bloemen van Ca-duns 2re/iif y„„.' , °f wa; «eerne? een Ducaat , S zy ^Tlen ^
SS ini Ee",ge dr°PPels ftrem<"el. met wat zint
raeu dig N
^ ^ midi
' ' ! }j'ó« 's ï
' ' hier • ■ • < t■ ■ J gck\
HUISMIDDELEN.
Iets betreffende h£_ geneez_n
van gedrukte PAARDEN.
0riefw$ze Medegedeeld.')
^ geenen' ^
ier Paarden6 te geneez.n 21ekte" en êebrektn «a Paard een Sfterk ' dat'
>ok de Genees, en /5ff -&fr, zvnde' dus bon van Sn ^" Heelmidd^en voor deze
oneten; ten d"en in f"' fte[ken aart zyn
y hun niet tP f>" o " gunfti§e Natuur aar die alleen! k V °f te verhinderen, x huli t^KK.' d°°r Za*te »»ddelen; Daar lk nu in uwe c
tddel vinde aangekondigd ter eeneViS' HPr 'arden wanneer deze bieren Sr hél Za
t min beproefd, „iddél t?if& «?d ongemak mededeeien tógen b°VeDëe" jiet hier dan een ander en veel zagter
- ïïdS1 wïi°« *
Tze^OifW01Kle d-i
:. Sa«r t-engt° evenT^ïe S^'1 het ; te weeë — fif iB e Voe^'ge genewce£- ~ ^r» men necme een Doiier een verseh Hoender - Ei, met eene £ e hoeveelheid zoete Oly ve'rmengd; "d/S «S^?^ ^wondelp^! a de fmeering met deze opgegevene , zo he?rgL T^V?" hetPgbeTed5d
de Lucht Jan h°^ £Tea



[Ten blyke onzer or.zydigheid , plaat en wy gaarne dit ftukjen , op verzoek van den Zender. Dour foortgelyke weldingen van ver ichillende gedagten wint de waarheid altoos; en dit is ons doel. — Het is zeer mooglyk , dat dit laatfte middel even goed , ja beter zy^, dm het geen duor den Bi ieffebryver in N°. 57. was op^egeevui ; evenwel fchynt de inzender van het tegenwoordig fhikje niet te hebben op het oog gehouden : ic dat zyn nnddel het ongemak hteft van aile olyachtige fmeenngen , die naamlyk wit hair op de gedrukte of ontvelde plaatfen doen ontltaan , iets, dat voor Paarden van fieraad een wezenlyk gebrek is; en 3=. dat het, vooral in Campagnes en op groote reizen, voornaamlyk aankomt op eene fpoedige genezing , waarin het bytend middel boven alle Ülyën en fmeeringen fchynt uittemunten. Redaft.]
Een zeer voordeelig VOEDSEL : voor de ZOGVARKENS.
J
Men zaaije in het begin van Maart 3 lood \ latuw- of Kropllaê/.aad op 2 roeden lands, en verkieze daartoe zulk eene foort van zaad , die de meeste planten en de grootfte knoppen 1 geeft. Men verplante de bekwaam gewordene i'pruiten in May op den behoorlyken afitand l van elkander in eenen vlakken grond, die men behoorlyk van het onkruid moet zuiveren. c Reeds in Juny zyn de Kropplanten bekwaam, g om de Zoggen daarmede te voeden ; men l geeft die aan dezelve zes weeken eer zy werpen , waardoor de werping befpoedigd p wordt. Met het geeven van dit voedièl voord e gaande , zal men bevinden , dat de Varkens " geene Koolftruiken noch Knollen-loof zullen n willen eeten, gelyk anders, wyl de jonge Biggen door de Kropfalade een veel kragtiger 11 en overvloediger Zog van hare moeders bekomen. Ook heeft men in dit geval niet nodig, A de Biggen in het vervolg met Melk of Graan te voeden , weshalven de aanwending van dit voedzel in alle opzigten voordeelig en aanpry- ~ zenswaardrg is. — Men ziet hieruit tevens, hoe Oecmomisch men de menigte van te groot gewordene Latuw in het voorjaar, en van doorgefchotene Kroppen in den zomer, die ~ anders gewoonlyk op den misthoop geworpen — worden , ten nutte der Varkens konne aan- _ wenden.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Aankondiging van de COMMISSIE van SUPERINTENDENTIE over de DUINEN.
GELTKHEID, VRTHElDi BROEDERSCHAP.
De Commisfie van Superintendentie over het mderzoek der Duinen, gevolmagtigd door het \dminiftratief Beftuur van het voormalig Gevest Holland, by deszelfs Refolutie van 4 vlaart 1799, 0!n aan zoodanige verdienftelyke burgers, welke door eigen vlyt en arbeidaamheid woeste tuingronden ten nutte heb>en aangelegd, van wege het gemelde Betuur een Exemplaar van derzelver Algemeen iapport ten gefchenke aantebieden, als een 'erë'erend blyk van onderfcheiding, en ter anmoediging van hunnen vlyt, heeft vermeend ïr kennisie van het Publiek te moeten brengen, at zy, ingevolge van dezen last, een net ebonden Exemplaar van het gemelde Kapprt, met een toepasfelyk opfchrift en den Jaam des Duinbebouwers op den band gelaatst, en in welk Exemplaar gevoegd is ïu getuigfehrift der Commisfie , ingericht aar elks verdienften en omftandigheden, heeft oen toekomen aan elk van de navolgende urgers, door middel van de Municipalitei:n, onder welker resfort zy behooren, als:
an Eyert Asjes te Castricum.
— Jan Gyzen Middelkoop te Overyeen.
— Gerrit Buys in de Vogelenzang.
— Kryn yan Linden ~\
— J. Djferlwf en Ite Katwyk.
— J. van Eckhout j
— Leendert van der Harst-s
— Comelis van der Harst] te leningen.
— Willem Heytfeld onder Haagambacht.
K 3 De



De oiulemr'mingen Burgers in
5e Buitenduinen , zyn oppegeeven by hrf JSö/tf' Drel van het gemelde Algemeen Rop~ $ort bladz. i73-J75» *79> 184—i3d.
Ter ordonnantie van de Commisfie .voornoemd ,
(is getekend)
JAN KOPS, - Leydcn-, Secretaris. g September 1799. A, L. B. 5.
Br richten uit SPANJE,, vooi df. COMMERCIE dezer RE
PUBLIEK zeer belangrïk.
In eenen Brief uit Cadix , in dato is Ai - gustus dezes Jaars , wordt gemeld :
Dat eenige Kooplieden aldaar, ter kwad< trouw, hadden gebruik gemaakt, om m r£> pier te betalen Wisfelbrieven, welke van bu ten getrokken waren betaalbaar tn Specie ; c houders derzelven hadden niets anders kunnt doen, dan Valös te nemeen, doch hebben zk tevens voorzien van Notariëele Certificater om den wyze van betaling, voor hunne Cc Respondenten buiten 's lands , te l&nmm y rifiëeren ; die transaöie is door de Commisfi ■benoemd tot de erectie» van de Escomptee Cas te Cadix, gcreprobeerd, zoo as wy uit een Placaat in die Stad gepnbliceen welks vertaling van den volgenden inhoud
BERICHT aan het PUBLIEK.
„ De Hoofdvergadering ter organifatie « ,, Discompteer-casfe van Valss Rcales ,■ a« , opsericht, onderricht zynde , dat ( een ' Houders van Wisfelbrieven , waarvan ' paald was , dat zy in klinkende, Spec Z betaald zouden worden, getuigenisfen ' de publieke Notarisfen gevorderd hebbc
over de Speciën waarin zy zyn yolda; I doordien zulks in Valss Reales gefchied
heeft in eene Vergadering door haar geti " den , des avonds van den tweeden d ' verklaard , dat het bovengemelde een
indirecte middelen was , om de Valss
|«,'disered:t ifi hwgen« -inlfe"»-. by «fezen ver„ buden wordt , en sjöiflfcaa m< et worden „■ onder de peenaliteiten , hy het 10 Hoold„ ftuk der Koninglyke CeduUe van ; den „ ao^n September 1780 vastgefteld , begrepen „ te zyn , en wordt door den ondergeteken„ den. Secretaris van den Raad , ..met _ deszelfs„ toetkmming hiervan aan het Publiek , tot „ zyn onderricht , kennisfe. gegeven." ,, Cadix , den 5.den Augustus 1799.
Wydcrs heeft men uit Spanfen het navolgend bericht : :
„ De ziekte , ■ die omtrent in de helft der „ Maand lVley laatstleden , in zommige Staa„ ten van Marocco heerschte., is ML dat Ryk „ algemeen geworden « en bevonden een we1 „ zenlyke Pest te zyn ; de Conjuls yan - „ vreemde Natiën., te Tangtr renderende , , hebben zich reeds met Hunne f amilien en ' Geëmploijeerden , op het Eiland van Tene„rif'a geretireerd;- de Steden Fez, Mequi'■' „ nez *en Saló zyn byna geheel ontvolkt, cn ij „ hoewel deze vreesfelyke ziekte nog met tot „ de Havens van Tanger, Mogador tnlctuan " , is doorgedrongen, heeft zy echter de om-
I „ liggende oorden bereikt -y het. getal van l" menfchen, 't welk zy te Maraccc- heef 5 „ overgelaten , was niet toereikend tot het
II beeraven van hen , die door hare woede * zvn gelneuveld; huizen en ftraaten zyn al-
J" ; daar gevuld met lyken , wier verrotting V a den grootften voordgang .geeft aan de be~ ■ fmettine. — In deze omftandigheden is een l'l 1 Eègeltée vloot, beitaande uit ondcrichei1 den zoo groote als kleine Oorloglchepen, ' "in de Haven van Teluan aangekomen, wier S: , Equipagiën daaglyks omgang hebben met dc : „ Arabieren van de gebergten du Rij, van ' welken zy Fruiten kopen, en, daar de „ befmetting zich waarfchymyk ook tot die Ier gebergten uitftrekt , heeft de Koning van Ir Spanjen , onverminderd de reeds genomene ge ', voorzorgen in zyne Havens en op zyne ge- Kusten , vastgefteld , dat rik J#W*•» fën I neutrale bodems voerende, en m zyne an Havens aankomende, onder, eede zullen -n , • moeten certificeeren, dat zy m geene com~ n , municatie zyn geweest met , of gevifiteerd £ ' zvn door Engelfche Oorlogfchepen m welk ou- geval zy gehouden zyn aan eene genoegzame;- " me quarantaine." der
in - ' 0E.



( «7 )
OECONOMISCH MENGELWERK.
(Of Gemengde Byzonderheden in alle valken der Oeconomie, ontleend uit ds nicuwfte en belangryhftc Schriften, daaromtrent in Europa uitkomende.)
[Onder dezen tytel zyn wy voornemens van tyd tot tyd, in eene geregelde rangtchikking, een aantal van zoodanige berichten \ aanmerkingen en byzonderheden te plaatfen, welke verdienen onder de aandagt onzer Lezeren gebragt te worden , en waarvan wy echter geen uitvoerig verüag konnen geeven , uit ■hoofde der bekrompenheid van plaats , en om andere redenen. Wy zullen de afdeelingen hiervan, welke wy van tyd tot tyd in ons Dagblad voornemens zyn intelasfchen , telkens nommeren, ten einde men zich gedurig herinnere , dat het geen daarvan in eenig N°. voorkomt , als hèt vervolg van voorgaande ■ftukken , en dus als daarmede in verband ftaande , te befchouwen zy. Wy twyfelen geen oogenblik , of deze fchikking , die eene nieuwe verfcheidenheid en waarde geeft aan ons Dagblad , zal onzen Lezeren zeer wel gevallig zyn ; te meer, daar wy de bronnen , waaruit wy het een en ander gefchept hebben-, te gelyk getrouwelyk zullen opgeeven , en hen dus een aantal belangryke fchriften over verfchillende onderwerpen der Oeconomie , in alle taaien van Europa , doen kennen.
&v>3oi SS '%" f '':]
S t a A t K ü n d e.
%i laatfte Amerikaanfche Oorlog heeft aan de Verêenigde Staat en eene fchuld verwekt van 7,885,085 Dollars buiten-, en' 34,115,290 Dollars binnen 's lands', te zamen dus eene fchuld 'van ruim 4a millioenen Dollars., of van y-9,450,084 P. St. , waarvan de renté», tegen 6 pCt. , beloopen 567,005 P. St. — Waar tegen die oorlog de fchuld van Engeland zou hebben vermeerderd met 115,654,914 P. St. en dus met eene fom, die de fchuld van Noord Amerika bykans tweemaal te boven gaat. ^American Edition of the Eucyclopeedia.')
Geschiedenis der Industrie en Cultuur in Europa.
Mn de Suikerraffinadery van Kouigfal in 'Bohemen is het aanleggen van openbare Magazynen te Praag ,, Brünn, Lcmberg, Lintz en IFcencn toegeftaan. Verfchillende Raffinade-
I rijen , in het Oostenrykfche reeds gevestigd, I voorzien dat Land van goede Suiker. Die te I liloitemeuburg en Weetien gebruiken thands de I yoortrenykfte Steenkoolen , die zedert eenige jaaren omftreeks Oedenburg in Hungariè gegraJ ven worden , en waarvan de 100 fg ter plaatfe van het gebruik flegts 15 Kreutzers kost ; men bezigt dezelven ook reeds met voordeel in de Kalk- en Tegel - branderijen. Men heeft in Oedenburg mede eene Suikerraffinadery willen aanleggen , doch . dit is niet ge-lukt, wyl daartoe 'meer vereischt wordt, dan de geringe prys der brandftoffen alleen.
[Leopolds II. Palitïtche Gefetze u. f. f. IV. Banden. Win. 1790— 92.
Het Panicum Sanguinale, Bloedgeers of Gierst, Bluthirfe , ook bekend in Duitschland onder den naam van Manna en Schwaden , wordt in Bohemen veel gebouwd. Men, zaait het in een luchtigen grond, vroeg in het voorjaar. -Indien het zaad al te digt opkomt, laat men er een ftompe Eegd over gaan , waardoor de overtollige planten worden uitgetrokken. .Men maait dit Graan , als de korrels graauvv. ■worden , en wel met de Sikkel , op zyne •knieën, vermids hetzelve zelden hooger groeit -dan één elle ; niettemin geeft het veele Graankorrels. Op den bodern .des wagens, waarop het geladen wordt , fpreidt men een wit kleed , wyl de korrels licht uitvallen. Het dorfchen gefchiedt terftond na het t'huis ryden , en, het Graan, dat tot gebruik beftemd is, wordt in een Bakoven gedroogd, ten einde het zich des te beter , gelyk de gemeene 'Gierst , late ftampen en pellen. Een mudde dezer Bloedgierst kost even veel als een mud Rogge,; doch geftampt zynde., geldt het driemaal zoo veel. De Grutte er van eet men als brey , ook in vkesebnat. Het Stroo er van eeten de beesten.liever dan Hooi. — Na de Bloedgierst zaait men Winterrogge , doch men moet dan het land diep ploegen , om de ondergeploegde Gierstkorrels te verflikken, wyl zy an.cierseeue foort van onkruid worden.
De Siberijche Boekweit is , volgends de algemeene waarneming in Duitschland, vrugtbaar;der 111 het draagen , -en. meer gehard tegen de vorst, dan de gewoone foort van Boekweit , waarvan men nog onlangs de kennelykfte proeven heeft gehad. Ook zaait dezelve zich gemaklyk voord, en groeit dan by uitnemendheid. [Het ware te wenfehen, dat men ook daarmede in ons' Land proeven name!]
Het teelen der Saffloer is in Bohemen verboden.., Iwyl men de bloemen derzeive, in .plaats van Saffraan, tot het Kiuiden der Spy
,zen



C 38 )
zen gebruikte; nogthands verzekert men, dat een matig gebruik daarvan by ondervinding geblekan is, niet fchadelyk te zyn.
[_Bóhmifcher Ackerbau. Fortzetfung, in V Abtheilungen init 50 Kupfi. von J. Mehler. Dresden '1795. 8°. Onder deze Plaaten vindt men, N°. 20, eene afbeelding van de witte Mangold of Runkelrübe, die eene afftamming is van de Bèta Vulgaris Rubra, en welke zedert de uitvinding van Achard voor geheel Europa zeer belangryk is geworden.}
NATIONALE LOTERYEN.
In de Vyfde Clasfe der vier en zeventigfte Utrechtfche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 26 Augustus, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voort name Pryzen.
igde Lyst No. 1608 met ƒ rooo:16de —— No. 381 — * 5,000:-
lyde No. 594 — * 30,000:-
zofie en laatfte
Lyst No. 680 —- « 2,500:5532 — s 1000 > 446 — » 1000:-
ZEETYDING.
Berichten.
Te Staveren is binnengekomen en onder Embargo gelegd Kapt. J. L. Dekker, van Embden naar Amfterdam.
Te Groningen liggen J. Hendriks en P. H. Wever, van Amfterdam naar Kopenhagen; dezelven mogen hunne reis niet verder voordzetten.
Volgends berichten van de Lemmer waren alle de daarzynde Schepen geftopt, en
daaronder P. Gcrrits, van Embden naar Amfterdam ; doch volgends later bericht zou dit belet reeds zyn opgeheven.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. > Genomen by St. Domingo het Franfche' Schip la Virginie, Kapt Loriique, van daar naar Nantes. — En door een Franfche Kaper by 't uitzeilen van Cagliary het Raguzaansch Schip la Virgen del Rofario.
Opgebragt te Boulogne een gewapende Engelfche Brig met Timmerhout. — Te Palma het Schip Sophia Magdalena, van Algiers met gezouten huiden ; alsmede de Spaanfche Gabarre St. Therefa , zynde op de Engelfchen heroverd. — Te Tarmouth het Schip George Washington, Kapt. Simfon, van Amfterdam naar Boston. — Te Plymouth 't Schip Hedwig , Kapt. Rofentfen, uit Amerika naar Plamburg. — Te Portsmouth het Schip Maria Carolina, van Isle de France.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 4—9 September geen Texelfche, Lyst aangekomen.
Van den 4—9 September geen F!ie~ Lyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 4 September. Het Schip gister in 't gezicht, ^s Maasfluis, gevoerd by Kapt. J. Zwartewaal, van Tsland met Zoutevisch. De Wind W.
Den 5. Niets gepasfeerd. De Wind. W.
Den 6—8. Niets gepasfeerd. De Wind N. W., O. N. O. en W.
Brielle.
Den 4 September. De Vischhoeker, waarvan gister gemeld , was een Maaifluisfche Hoeker met Zoutevisch, zynde dezelve te Goeree binnengelopen. Kapt. A. Jacobs is naar Rotterdam opgezeild. De Wind W.
Den 5—8. Niets gepasfeerd. De Wind W. N. W. en O.
Te Amfterdaia, by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendaim



N°> 64.
7> Bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid9 Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
, Iets over de Natuurlyke Historie, en de oeconomische Aanwending der TAMME GANZEN.
De tamme Ganzen worden het voordeeligst daar onderhouden , waar men eene ruimte en overvloed van water heeft; 't geen zeker voornaamlyk ten platten Lande in het voormalig Holland, en allerbyzonderst in veenachtige oorden, of waar veel Watermolens zyn, het geval is. — Men zegt, dat zy het gras door hunne fcherpe mest en verwoeltend vreeten zeer benadeelen, weshalven men dezelve niet in Weiden of Moes-] hoven dient te laten komen ; zommige lieden,' die er veel houden , zetten by dezelven een jongen , die ze hoedt of dryft.
Voor 5 a 6 Ganzen behoeft men althands met meer dan 1 mannetjen of Gent, zommigen houden er zelfs niet meer dan één by 10 a 12 Ganzen. Geduurende 4 jaaren zyn beiden ter voordplanting bekwaam. Hunne paartyd is m December , en January, tegen welken tyd men hun wat Haver of ander verhittend voedfel geeft. In Maart legt de Gans , hare Eijeren, zelden minder dan 10, maar wel meer, tot 20 k 2,5 toe. Wanneer zy geneigd is om te broeijen , plukt zy zich II. Deel.
zelve de Veeren uit, en bedekt haar nest daarmede. Men legt alsdan onder haar 13 Eijeren, konnende zy niet meer dan dit getal omvatten ; in 26 a 30 dagen zyn de jongen meestal uitgebroeid, en komen uit den dop te voorfchyn. Men laat ze nog eemge dagen onder de moeder, om, zoo als men het noemt, nest-ryp te worden. Vervolgeuds krümmelt men eenig Roggenbrood of gekookte Aardappelen,. of men hakt eenige hard gekookte Eijeren klein, en roert daaronder eenige gekapte Brandenetels, t geen men hun te eeten geeft. Men zet hun insgelyks op een platte fchotél wat zui|yer water voor, op dat het hun aan geen tdrinken mangele; daarna geeft men hun een pap van Garften- of Tarwenmeel of gemalen Haver, met gehakte Brandenetels gemengd. Wanneer zy 10 a ia dagen oud zyn, laat men ze, by goed weêr, met de moeder buiten in het gras loopen. —
In het begin van den zomer, wanneer de groote Vleugelpennen fchieten, lïerven zv lichtelyk. Men geeft haar dan een fteviff voedlel uit Koorn, ten einde zy de daar mede gepaard gaande verzwakking des te beter konnen wederftaan. Veele fterven ook lan de zoogenaamde Luisziekte, waarvan men ze nogthands lichtelyk genezen kan, door ze landden hals te beftryken met een weinig lleufel , waaronder Kwikzilver gemengd is , Unguentum Mercuriüm of zoogenaamde Reuer - zalf). _ Worden zy gekweld door het teeken der Muggen of Vliegen in de ooren, nen befmeert die met een weinig Lamp-Oly. Jok behoedt men de Ganzen voor veele M ziek-



( 9° )
ziekten, door nu en dan een weinig Tabaksasch cn Zout onder haar voedfel te mengen.
In de Zomermaanden dryft men ze in eene daartoe byzonder gehoudene Weide , of up de Graanftoppeien ; op deze laatften weiden zv gaarne, en neemen zy zeer toe in het vleesch, zynde dit dus de beste voorbereiding om ze vet te mesten. Dit laatfte gefchiedt het best, door ze in kleine ftallen of in groote daartoe vervaardigde hokken te plaatfen of op te zetten , gelyk men het ïioemt (*)• Dus opgezet zynde , voert men ze meestal onderfcheidene foorten van Meeien Grutte-pappen, zomtyds ook alleen Haver , gekneusde Hoornfche Peé'n, en foortgelyke Wortelen.
Zonderling is de manier, op welke men in eenige oorden van Engeland de Ganzen vet maakt. Men hangt ze naamlyk, in een daar toe gefchikte Stal , door middel var een breedè band of. gordel , die men haai pin het lyf flaat, op aan houten pennen . bedekt de oogen , ftopt de ooren toe ine Wasch, en houdt ze eenige dagen in dez< bykans onbeweeglyke houding , afgetrokkei van alle voorwerpen die haar omringen. Hie door heeft het voedfel veel meer uitwerkin; op hare ligchaamen, en zy verkrygen ge woonlyk in den tyd van 14 dagen een zwaarte van 18 a 20 f8. Indien men onde het voedfel wat Zout mengt, groeit derzei ver lever zoodanig uit , dat die tot 4^ t toe weegt. — Nog moet men de mest-Gan iéti, eer men ze opzet, de kleine yett Vederen, 'op den ftuit, uitplukken, wyl z; :ahJdefs niet vet willen worden. Men zeg ook , dat het best is , altoos twee of mee Ganzen naast elkander te mesten, wyl zy 'eene gezellige foort van Vogelen zynde, war 'ïieer zy 'geheel afgezonderd zitten, treure en dus niet vet worden. — De Jooden het Tnen den naam van zeer bekwaam in liet y< maaken der Ganzen te zyn, en bedienen zie $eh dien einde veelal van de bovenbefchreyi m Engelfche manier; men zegt , dat zy di Zelve oyk 'w'Ater met zand gemengd voorzette
(*) Het is een doorgaande regel by t .niesten van allerlei gevogelte, dat men, om 1 Vogels fpoedig en ongemeen vet te maaker dezelve zoo naauw mooglyk moet opfluiten, < zoo 'ftil en donker houden als doenlyk is. I 'minfte beweeging, afleiding, of ontroering ve maaert dézölve , al krygen zy overvloed v; W beste voedfel.
In het Zuidelyk gedeelte van trankryk Cv fluit men de mest-Ganzen, wanneer zy, aan het einde van October, op het veld geen genoegzaam voediel meer vinden , in donkere hokken op. Men voed, ze: dan met Kaf van Koorn, Garst, en overvloed van fchoon water. Gebrek aan beweging vermindert weldra derzelver eetlust , doch in dat geval vult men ze op , en dit gefchiedt op de volgende wyze : men neemt een gladde yzeren tregtër of pyp van "5! duim lengte, en 10 lynen diameter , welks uiteinde even als het, mondftuk eener fluit bygefnedên en afgerond is ; by deze pyp heeft men een dun houten ftampertjen, om daarmede het eeten in dezelve voordteftuuwen. De oppasfer legt zich nu, met deze pyp in de hand, op de knie voor de Gans, brengt het uiteinde daarvan in de keel derzelve, en houdt die met de ééne hand vast , terwyl hy met de andere 1 zagtjens eenig voedfel in de pyp brengt, en dit vervolgends door middel van het ftampertje : voorzigtig aanduuwt, tot dat het voedfel 111 : de krop der Gans gegleden is. Van tyd tot L tyd giet hy ook eenig water in de pyp, en • wanneer hy bemerkt, dat de krop der Gans r gevuld is, laat hy af, en gaat voord om ' een tweede te 'vullen. Men dient zorg te » draagen, dat er -beftendig een overvloed van l versch water in het hok zy, vermids deze J onnatuurlyke wyze van voeding de Ganzen i zeer onthutst, en zy, by mangel van het . nodig vogt, lichtelyk zouden 'konnen ftikken. » Soortgelyk eene konstvoeding gefchiedt twee} maal daags, des morgens en 'savonds, wort dende daartoe , wanneer men 10 Ganzen te r voeden heeft, telkens één uur tyds vereischt.
Na verloop van 4 weeken, en zomtyds bin' nen korter tyd, worden de Ganzen, op n deze wyze behandeld, ongemeen vet, weei. gende dezelve niet zelden 18 a ao fg. t Bchalven het aangenaam voedfel, dat het h vleesch dezer Vogelen oplevert, en het nut.. tig gebruik der Ganzen-Eijeren, vooral in het >- Botergebak, zyn dezelve >nog op veelerleie \ andere wyzen van een uitltekend nut en ' voordeel in de menschlyke Maatfchappy, in- zonderheid door derzelver Dons en Vederen of Pennen, -is het niet de Gans , die , ïtt et derzelver flagpennen, door de konst behoorlyk tot fchryfpennen bereid, ons hét 'fchoon-
:n
)e — —
in '(*) 'Zie de Natuur- tn Huishoudkundige &isli*~ \ theek, W°. 2.



C 9i 3
fte werktuig oplevert, om onze geheimfte denkbeelden en belangrykfte ontdekkingen , op de ihelle wiekeft van het papier, de geheele wereld door te verbreiden, en dus als met eenen ftommen mond tot het menschdom te fpreeken ? Is het niet op hare fynfte Vederen of Dons, dat wy , afgemat door zorgen en bezigheden, zomtyds neérgeflagen door het drukkend gevoel onzer tegenfpoeden , ons op de verkwikkendfte wyze verpoozen, en zoo onze vervlogene kragten aangenaam herwinnen?...
Men plukt de Ganzen twee, drie of meermaalen in één jaar, naar dat de Vederen aangroeijen en ryp worden, waartoe omtrent 8 weeken tyds telkens nodig zyn. De eerfte plukking gefchiedt in April of May, naarmate het weder warm is, de tweede in den Zomer, en, zo men. niet-meermaalen plukken kan, de derde in den Herfst tegen St, Michïtl. De mest-Ganzen plukt men niet, tegen den tyd, wanneer men die wil opzetten, om dat zy anders, te veel kragten behoevende om nieuwe Vederen te bekomen, niet vet zouden worden. — Het plukken gefchiedt onder de vlerken, in de zyden, aan de buik, op den rug en rondom de fchenkels ; doch onder de vleugels en aan de fchenkels moet men ze niet' te kaal plukken , gelyk dit over het geheel moet vermyd worden in het voor- en najaar , wanneer het weder guur is.
De Schryfpennen worden het best in Maart en September uit de vleugels getrokken. Men verzamelt ook de uitgeruide of afgevallene Vederen of Pennen.
Het is ongelooflyk, welk eene groote hoeveelheid van Vederen men jaarlyks tot het vullen van Bedden , Kusfens en Matrasfen, nodig hebbe. Voor ieder Bed met zyn toebehooren rekent men 40 a 50 eg Veeren of Dons; hiertoe heeft men de Vederen van 200 Ganzen nodig. Dus zou eene Stad, bevolkt met aoo,oco zielen, om zich van dit zelfde getal Bedden te voorzien, nodig hebben de Veeren y,an 40 millioenen Ganzen. — 4 Gedachte Ganzen leveren 1 fB gemeene Vederen, en van ló zulke Vogelen bekomt men 1 eg Dons (*>
(*) Men zie eene vry goede verhandeling over de Ganzenvederen, en den Handel daarmede, in hst Wïttembergijches Wochenblatt &c. auf das Jahr 1780. /■ 49- «• ƒ• gelyk mede in das Canze der Federviehzucht, oder en2. van Dr. J. C. Gmhard. Erfm, ijyS*
Het vleesch der Ganzen wordt ook tot gebruik in den rook gehangen en gezouten. Tot het rocken neemt men voornaamlyk de borst; het beste Ganzenvleesch van dien aart komt uit Pommiren en Mecklenburg. — Opmerkelyk is het, dat, wanneer men eene gebradene Gans, met een bodem van haar eigen vet behoorlyk overdekt, op eene koele plaats bewaart, men dezelve den geheelen Winter door kan goed houden.
HUISMIDDELEN.
Nieuw ontdekte BLAAUWVER WENDE STOF, tot
het opdoen der WAS, veel fraaijrr en voordeeliger dan LAKMOES en ruuwe
INDIGO.
Men wryve 1 once zuivere rood gevlamde Indigo tot een fyn poeder, doe dit in een groot Bierglas, giete daarby by kleine gedeelten , met tusfehenpoozing, 4 oneen Vitriool-Oly, en roere dit mengfel tusfehers beiden telkens om; ondertusfehen moet mep. zorg draagen, dat de ftof zich, door het bygieten van te veel Vitriool-Oly op éénmaal , niet te zeer verhitte , wyl daardoor de couleur zeer benadeeld wordt. Men laat vervolgends het mengfel 12 a 18 uuren ftifftaan , en lengt dan deze Indigo -ontbinding aan met water, doch in diervoege, dat mep dezelve by kleine hoeveelheden in het water droppele, wyl men anders eene altegroot'e verhitting zoude bewerken, die het glas zoude konnen doen fpringen. De hoeveelheid van het water regelt men, naarmate men hét vogt meer of minder hoog van couleur wil hebben. Vervolgends tempert men dit blaauvv, met Vitrioolzuur bezwangerd mengfel, door daarin voorzigtig en by kleine gedeelten, fyn gemalen Engelsch Kryt te ftorten, wanneer men telkens eene hevige opbruifching befpeurt , die echter allengskens vermindert , naarmate de zuurftof door het bykomend Kryt trapsgewyze wordt opgenomen. Wanneer men eindelyk geene opbruilching, noch geene waterbellen, by het inftorten van -*t Kryt, meer bemerkt, is zulks een bevvys, dat het zuur
M % ver*



C 93 )
verzadigd, en dus deszelfs fcherpe, . bytende hoedanigheid weggenomen is. In dien ftaat laat men het blaauwiel-vogt nog 2,4. uuren ftil ftaan , waarna men hetzelve door een digte linnen doek voorzigtig afgiet. By dit zuiver nat roert men zoo veel Styffel-poeijer, tot het deeg de behoorlyke dikte om te kneeden verkregen heeft ; men roert hetzelve dan met een houten ftokje wel door één , en doet het in houten vormen, even als ftukjens Lakmoes, waarin men het volkomen laat droogen, doende de drooge ftukjens eindelyk in houten doozen, die behoorlyk gefloten zyn, en in welke men ze tot gebruik of verkoop bewaart.
Hoe men allerleie STEEN- of
PIT-VRUGTEN, b. v. PERSI'KEN, PRUIMEN enz. gelyk
ook allerleie BEZIËN, zeer spaarzaam kan inleggen, en jaaren lang goed houden.
Men plukke deze Vrugten , volkomen ryp zynde, by droog weder, èn wryve die', met zuivere linnen doeken, ftuk voor ftuk af; ook reinige men dezelve van alle fteelen , aangeftokene of vervuurde plekken , en neeme er de fteenen of pitten uit. Dan doe men dezelven in fchoone vlesfen, die wyd van hals zyn, ten einde er die gemaklyk te konnen in- en uitbrengen. Men fluite den mond der tot den hals toe gevulde vlesfen zeer digt met een natte Schaapen- of Varkensblaas , zoo dat geene lucht daardoor kan indringen. Vervolgends fpreidt men op den bodem en rondom de wanden eener koperen Ketel een bekleedfel van Hooi of Stroo, waar mede men ook de vlesfen omwindt. Men plaatst ze, zoo toegefteld , in de Ketel, en vult deze verder met koud water aan, doch legt een dekfel of plank op den mond der vlesfen, ten einde zy niet door het water opryzen én omflaan. Nu hangt men de Ketel over het vuur, en laat het water aan de kook komen , 't geen zich terftond ontdekt door het opwellen van kleine waterbellen op de oppervlakte. Men laat alles verder zagtelyk voordkooken, tot dat de Vrugten in de vlesfen beginnen . opentebarften , als wanneer zy genoegzaam gekookt zyn; dit vereischt
doorgaands 15 i 20 minuten tyds. Dan neemt men de Ketel af, laat de vlesfen daarin koud worden, zuivert en droogt dezelven van buiten , en zet ze weg op eene drooge plaats , waar zy voor het knaagen der muizen en van ander ongedierte aan de blaazen beveiligd zyn. Geduurende de eerfte 6 weeken moet men de vlesfen alle dagen fterk omfchudden, doch na dien tyd flechts éénmaal 's weeks.
De opgegeevene wyze van inleggen is zeker eenigszins omflagtig ; evenwel verdient dezelve alle aanpryzing, wyl zy de eenige is, die de Vrugten zeker en lang goed houdt; de andere meest aangenomene bewerkingen zyn niet minder omflagtig, doen de Vfugten altyd min of meer van derzelver natuurlyken lmaak verliezen , en gaan dan nog gepaard' met veele kosten aan Suiker en foortgelyke bykomende dingen, die hier worden uitgewonnen.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN. ]
OECONOMISCH MENGELWERK. II.
Technologie of Konst- en Werktuigkunde.
Aan Peter Rubinl, Graaf van Wolterflein » is een Privilegie in 's Keizers Erflanden toegedaan voor zyne uitgevondene Spinmachine. Dit werktuig zou, volgends de berichten, door middel van een aangebragt klein knipje, Qjchnsller) Floret , Vlas , en Filo d Angora lpinnen; alsmede Catoen en Schaapswol kaarden. — Hetzelve behoeft niet voorgefponnen te worden , wordende de ftof, zoo als diè van de twee rollen, welke zich te gelyk met het overige beweegen, afgewonden wordt \ aan de Machine ter verfpinning voorgehouden. — De hierdoor gefponnen draaden worden gelyktydig op Ipoelen overgewonden, door middel van kleine radertjens, die naar den verfehHlenden aart der ftoffen, onderfcheiden van vorm zyn. — Het geheele werktuig, dat ioo draaden te gelyk fpint, vereischt niet
meer



C 93 >
meer dan de hulp van één, des noods blind, mensch , om te draaijen , behalven nog een kleine jona.cn, die den draad beftuurt.
Aan Ignaz Legrad werdt een Privilegie verleend voor deszelfs machine tot verfijning der Hennipdraaden. Men zou daardoor , volgends de . opgave, van de Hennip het fraaifte en fijnfte linden konnen weeven. Dat dit gefchieden konne, vooral van de Franfche Hennip , is bekend. Maar, de jongde 'proefneemingen , om van de Vlas eene Wol te maaken , die met het Catoen gelyk kome , zyn niet gunftig uitgevallen.
SJLcopolds II. Politifche Gefetze u. f. ƒ. IV. Banden. Wien. 1790—92.]
Met den aanvang dezer maand is by Vosfen Comp. te Leipzig in druk verfchenen een zeer belangryk werk over de Konst van Breipen of Braaijen , onder den volgenden tytel : Die Kunst zu Stricken in ihrem ganzen umfange, oder volfldndige und grundliche anweifung, alle fo' wohl gewöhnliche als kunstliche arten von Stlckerey nach Zeichnungen zu ycrferligen, und ƒ. w. von J. F. Netto , und J. F. Lehmann. mit 18 Kupfertaf. Quer Folio. Preis 6 Reichsth. ■ De uitgebreidheid en volledigheid van dit ohderwys in alle bekende foorten van Breyof Naaldewerk kan uit de volgende opgave van deszelfs inhoud blyken. 1. Over het Breijen in 't gemeen, over effene, verkeerde en geknoopte maazen , over het minderen en heffen , over het verdubbelen der maazen by Hoofd- Kousfen- Leid- en andere foorten van Banden. 2. Over de' randen, kanten en naatjens, cyffers en naameii, over de verdeeling der vree , der hiel , en van het boven- en onderdeel of den fok der kousfen. 3. Over het zoogenaamd Felpel- breijen , tot Slaapmutfen, Rokken, Broeken, Vesten enz. 4. Over het veerkragtig Qela/liek) breijen der kousfen, in Engeland Paunt- kous]en genoemd, wyl in den beginne een uitüuitend recht, tot het fabriceeren derzelve verleend is geweest. 5. Verfcheidene manieren om jongens- en meisjensmutfen uit één ftuk te breijen. 6. Over het breijen van Kinder-borstrokken en foortgelyke klederen uit één ftuk , mei hals , armen , geeren , enz. zelfs met bloemen , Guirlandes, Arabesquen enz. 7. t >m twee kousfen in één tc breijen op de gewoore wyze, door middel van 5 naalden. 8. Over het breijen van Vloer-, '1 afel- , Ryd- , Stoel- en andere Kleeden en verfierfelen. 9. Over het breijen van Geldbeurzen , Tabaks- en Breyzakken , met Guirlandes en deviefen, volgends Franfche cn Engelfche modéllen, zoo met de naalden ,
als met haakjens. 10. Over het breijen, raet haakjens of met naalden, van Pantoffels , Sokken, Paardendekken, Bed- en Kinderdekens. 11. Over het Engelsch Bouteilic-breijen, zonder naalden. 12. Over eenige foorten van Filet- of 'Knoopwerk. 13. Over het breijen op een raam, met klosjens, zoo dat b. v. de eene handfehoen de andere namaakt; voords tot het maaken van Echarpes, Ryd-Cingels, Shauls of Chals , enz. op de Zwitferfche manier. 14. Hoe men, volgends de leerwyze van Juffrouw Dupoir, beroemde brey-konftenares, in één uur een paar groote manskousfen konne breijen, nevens meer andere konstgreepen. — Voords nog een aanhangfel over de breyftoffen, als Garen , Tweerngaren, Engelfche Wol, Zyde, Lint, Goud- en Zilverdraad , nevens eene aanwyzing om Kousfen , Geldbeurzen en Handfchoenen, zoo gebreid als geweven , te wasfchen en optemaaken. — De 18 koperen Plaaten bevatten zeer veele afbeeldingen , tot opheldering en ten gebruike by al het voorgaande. {Intelligenzblatt der Alg. Litt. Zeitung.] — (Wy herinneren ons niet in eenige taal zulk een volledig leerftelfel van de allernuttigfte breykonst te hebben aangetroffen, en wenfehen daarom met ongeduld , dat een of ander beminnaar der huislyke Oeconomie" zich fpoeden moge , om dit ftukje in onze taal overtebrengen , en zoo aan onze Vaderlandfche vrouwen een wezenlyk gefchenk te doen!
Bericht van Professor GÖTTLING te JENA, nopends
de bereiding der K O N S T"
SUIKER uit roode BEETWORTELEN.
De Hoogleeraar Göttling te Jena heeft in de* nieuwfte Intelligenzbladen van Duitschland aangekondigd, eene uitgave by intekening r(a 5 gl. 5 ftuivers) van :zyne gefchrevene waarnemingen en proeven nopends de beste wyze van bereiding der Konstfuiker uit die foort van Beet- of Mangoldworteien, welke de Duitfchers Runkelrübc 'of Raunfche noemen , en volgends welke- men geene werktuigen tot het verpletten' der- Wortelen, noch tot het uitpersfen van derzelver lap , nodig heeft. — Hy heeft door menigvuldige proefnemingen . M 3"



C 94 3
van allerleien aart bevondsn , dat óezz wor- . telen geheel anders moeten behandeld worden . dan het Suikerriet, of zoo als Marggraf ge- , daan heeft , om daaruit op de voordeeligfte . wyze een goede, bruikbare Farm-Suiker te trekken; alsmede, dat 100 68 dezer Wortelen niet, gelyk in de Duitfche Stellvertrcter enz. en door anderen verzekerd is , 8 fg zuivere Suiker opleveren, maar wel o§.,« goede gecryftallifeerdc Farin, en a| 68 fmaaklyke , heldere en nog zeer fuikerachtige Syroop, waaruit men door cryftallifatie nog eene merklykc hoeveelheid bruine Suiker kan haaien. Weinig verfchil maaken hier de onderfcheidene foorten dezer Wortel. — Volgends Götilmg zou men geen rekening er by vinden, indien men eene groote Fabriek oprichtte, om daarin deze bewerking te doen met Wortelen, die men van andere plaatfen rondom moest zamenbrengen, vermids de vragtkosten in dat peval te veel bezwaaren Zouden; doch, het tegendeel zal plaats hebben, zo men den Landman zelve het bereiden van Suiker en Syroop uit zyne eigene Wortelen overlaat, waarby hy te gelyk den afval tot voeder voor het vee gebruiken kan. Naar zyne berekening zou dan i 68 gecryftaftallifeerde Farin - Suiker den bereider niet liooger komen te ftaan dan op 3 grofchen en 1 68 Syroop niet hooger" dan op 18 penningen (tioogduitscli) , zonder den afval tot voedfel voor het vee te rekenen. — De Landman kan de Suiker of Syroop , die hy zelf niet verbruikt, aan de Suikerraffinaderijen verkoopen.
Fransche Gevoelens vóór de REVOLUTIE in dat RYK\
Den 14 July 1790 werden te Straatsburg öp het Altaar des Vaderlands twee Kinders, het ééne van Proteftantfche en het andere van Roomschgezinde Ouderen , te gelyk gedoopt. De Maire ftondt over beiden als Gevader, «en de twee Geestelyken, die den Doop verrigteden, omarmden zich.
Vier jaaren voor de omwending in Frankryk kwam Keizer Jofephus II. op één en denzelfden dag met den Graaf van Proyence te Xsismcs aan. De geheele Stad was in opftand. De Keizer kwam het eerst binnen , en vraagde de lieden: „ Waar gaat $y zoo driftig heen f
, Gy wik angtiwyfeld den Keizer gaan zienf"~~ , Loop ! was het antwoord ,. wy lagc'ien wat , met alle de Keizers der wereld, wanneer er , een Broeder van onzen Koning hier komt,'"
Zonderlinge trekken uit be Levensgeschiedenis van den Beroemden HOOGDUITSCHEN DICHTER en TO O NE EL SPELER BRANDES.
Johann Christiaan Rrandes is de Zoon van eenen Dorpsfchool meester , welke door tus1'chenkomende gebcurdtenisfen, in het vervolg Victualie-handelaar werdt, vervolgends (Houtkooper, en naderhand een zwerver, die van anderer milddadigheid leven moest. — Hy zelf leerde eerst den Koophandel, vej> volgends werdt hy omzwervend vlugteling» naderhand Schrynwerkersgezel % Herder van Hooggraaflyke zwynen, knecht by een Kwakzalver, laudloopend bedelaar, Tabakskramer; en eindelyk, door eene verwouderlyke wisfeling van lotgevallen , Bediende van verfchillende Heeren, Tooneelfpekr, Schryver van Nieuwspapieren, • nogmaals Bediende en Schryver , vlugteling op valsch vermoeders van eenen diefftal te hebben gepleegd , medgezel van eene bende vallche Ipeelers, huurling by een troep reizende Comedianten, en ten laatften by den braven Schuch geplaatst, waar hy zich aan eene fchoone en lieve Vrouw verbondt, met welke hy thands volmaakt gelukkig leeft.
Deze meer dan Romanesque trekken uit eenen levensloop, welke waarlyk heeft plaats j gehad, en die daarom verdient gelezen te ;worden, zyn volkomen ontwikkeld in 'smans j levensbefchryving, waarvan het Ie Deel te \ Berlyn by Maurcr wordt uitgegeeven onder ! den tytel : Meine Lebensgefchichte, yen J., \ C. Brandes.
PRY-



C 95 )
PRYZEN van EENIGE voö.RNAMFj
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN. ,
: (
Te Amsterdam, den 9 September 1799. 1
Van de Geraffineerde Suikers zyn de Melisfen a 3 t§, Lompen , Witte en Blanke Candijen, zedert onze opgave van den 2 dezer, nog iets minder.
De Coffy is iets minder willig.
De Tabak, Vatinas Kust, en Marylandfche Bladen is iets williger ; daartegen is de Brazilfche in rollen een weinig minder.
Van de Tarwe is de Voorlandfche Roode en Witte nosr 20 ggl. — De Groninger en Oldambter 40 ggl. — De Voorlandfche Groninger tn Oldambter Roode 35 ggl. — De Friefche en Bovenlandfche 10 ggl. — De Zeeuwfche 30 ggl. — En de Vlaanfche 10 ggl. gemonteerd.
De Haver Brouw is 145 a 155, en de Witte en Eidcr Voeder op 140 a .145 ggl. gedegen.
Te Dordrecht, den<$ September 1799.
LynzTrad , -fnlandsch en Zeeuwsch ,
per last 86 i eti ^f
Raap ■ Oly, per Aam. . . 83 a 90 gL Lyn-dito, per dito . .. .. - 7° S •
Raapkoeken , per i©oo . . 74 a 75 &' JUynkoekeu, per dito ... 100 a 105 gl.
Den 6 September.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 30 a 45 ft.,
Moutwyn, .per "Virtei . . . 9Ac£
Genever , per dito .... io| <£<
Luikfche Kooien , .per Hoed . 4 24 gk
Waag-dito, per 100 Waag . 27 gl-
" Den 9 September.
Candybrooden ....... 41 a 42!
Poeijer dito 3 of a 40
Raffinaden ........ 36I a 37
. Melisfen 2 en 3 f8 • • • • 3°4a 35i
Lompen . 29^ a -|
Stampfuïker . . . . . . ,. 284 a 34
Basterden . . . . . . . . 19! a 28
Candyën, diyerfe ... . . 40 a 30^
ityreo^ . a 04 15
7« Schiedam, «fe» 4l September 1799.
9i de 30 Virtels, zonder Fust* renever 10J <£. dito, dito. lenevcr 52"en 53 gl. per Aam, /f»*/?. iVo^i Gedroogde Rogge 160 êê pex Last 200 ggl..
Te Utrecht, den 7 September 1799*
iVitte Weit . . . .van ƒ 15* tot ƒ i5
^oode dito .... — * i5l
^ogge - ' io| - * 11
Boekweit . . . . . . — ■ g5 — 9*
Nieuwe dito . • • • — « 8* — * 9»
Groote Capufyners . . * 23 — = 30
Groote graauwe Erwten — 5 20
Middelfoort , — * 24
Naar droogte, groene
Erwten — =
Kleine zuivere dito . , —- s 16 — * 17
Witte Erwten . . . . — =13 — s I4r
Wintergarst s 7* ' 7i
Zomer dito —» 7
Pryzen van eenige Binnenlandfche EFFECTEN",» te A. ms tier dam, den 12 September 1799.
Recepisfen., Marine: ., a 3 pCt. 39I a 40
dito ,Brab. fchaéverg. a 4 — 19J a al| dito 4 pCts. Heffing, a 3I
naar rato van Compt. en Somm. 38 i 42 Bataaff. Refcriptiën. den 12 Sept.
1799 • • 58 a6a
. , • .1800 . . 3a & 33i
1 .. . 25 26
2 • . 23 a24i
3 . . .2a a 03
4 , ... .2ï|^22§
Na den Vrede by loting . i9|a2oJ Hollandsch (geforceerd . . 37é f 3 Vrywillig dito . . . ,5° 4 i G*//£ fchaéverg. . , . -25 &3<5 BELEENBANKGELD. .32 S<jpt. ao8l



( 96 )
A D , V E R T E N T I E.
Deeze Courant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaturdags, Uitgegeven te Amfterdam, by Cs. Covens. Te Alkmaar, by J. Hand. Te Arnhem , by P. Nyhoff. In den Bosch, by Palier en Zoon , ' en Noman en Zoon. Te Deventer , by G. Brouwer. Te Dordrecht, by P. yan Braam. Te Enckhuifen, bv de Wed. Lub, geboren Vlaming. Te Gorcum, by J. yan de Wall. Te Gouda, by A. yan der Ben. Te Groningen, by W. Zuidema. Te Haarlem, by A. Kampman. In den Haag, by J. du Mee. Te Hoorn, by L, Vermande. Te Leiden, bv B. du Mortier. Te , Leeuwaarden, by G. M. Cahais. Te Medemblik, by C. Visfcher. Te Middelburg, .by .J. yan den Sande. Te Purmerende, by B. Peereboom en Zoon. Te Rotterdam, by B. Vis. Te Utrecht, by J. Visch. Te Zaandam-, by P. Ouakt helftem. Te Zwol, by J. de Vri. En verder alom. ~
* NB. In deze Courant worden mede allerleie foorten van Advertentiè'n geplaatst,
mids genaamtekend en vragtyry aan den Uitgever toegezonden wordende,
a 10 ftuivers, indien zy niet meer dan 6 regels beilaan ; en anders a ui ftuiver per regel.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Wissel-Cours yan 5 September 1799, te Amsterdam op de Steden
Madrid . . 2 m: Ufo . §
Bilbao . . . dito .... s
Cadix . . dito .... s 64. Seviliën . . dito . ...» 64
Lisbon . . dito .... a a 54
Port d Port . li. Ufo van 3 m: - 54!
Venetiïn . 2 m: Ufo . s 91
Livomo . dito .... s ïogi h 105
Genua . dito .... s q^a
Parys, kort. bet. in Specie ■ s 62- a f
> . 2 m: Ufo , . s
Bordeaux . ■ . . -s ■
dito . 1 Ufo ... s fo!
Hamburg, kort Banco . « 39!
dito . 2 m: Ufo . • 39! & |
Breslau . 6 weeken dato s
Weenen ■. 2 dito ... '36
Zeeland . s
Rotterdam ...... 0
Bankgeld ....... „ 9o| a 91 pCt.
NB. De plaatfen, op welken geen WisielCours is, zyn opzetlyk weggelaten.
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Door_ een Rusfisch Oorlogfchip is te Shecrnesfi binnengezonden het Hamburger Schip de Jonge Pieter, Kapt. Geerts, van Buinkerken naar Hamburg.
Scheepsrampen. Verongelukt by het inkomen van de Haven van Chester, het Schip Juliana Frederica, Kapt. Anholm, van Liyorno naar Chester; een gedeelte der lading is geborgen.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 9—11 September geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 9—n September geen VlieLyst aangekomen.
Helyoetfluis.
Den 9 en 10 September. Niets gepasfeerd. De Wind O.
™Brielle.
Den 9 en 10 September. Niets gepasfeerd. De Wind O. r



j^o £^ s8 September 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konjlen, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige losse Aantekeningen, belangende de Bereiding van, en den Handel met BOTER
en KAAS, bv ANDiiRE Volken.
(Vervolg van N°. 63. bladz. 84.)
De dus afgefcheidene Wei wordt anderreaal over een nog lterker vuur in dezelfde Ketel gedaan , en geeft eene poreufe , fchuimachtige ftof op, vorbruch genaamd, die zeer fmaaklyk is, en met een vlakke houten nap of roombak wordt afgel'chept, om dezelve als room, of by andere Melklpyzen te gebruiken. By de heete Wei , die overblyft , wordt zuure Wei of Karnemelk, (Sautrtrank) gegoten in een vat, hiertoe afzonderlyk in gereedheid. Door dit middel (tollen de daarin nog overige vaste deelen oogenbliklyk te zamen, wordende dit tweede ftremfel Zieger, de Kaazen daarvan gemaakt Zïegerkafin, en het overblyvend vogt klaare fVci genoemd.
Het bovengemelde eerfte ftremfel, zich in de Kaas - vloot bevindende , wordt daarin zaamgeperst door middel van eenen vorm van hout of boomlchors Qkasjarbe) die mei. om hetzelve legt , ten einde daaraan dc ronde gedaante te geeven. Van boven -en II. Deel.
onder' belegt men de Kaasftof > met een fchoone linnen doek , waarna men er een plankjen overlegt, en daarop een zwaare (teen zet, om de Kaas te fatlbeneeren „ de nog daarin overig geblevene Wei volkomen uittepe -sfeu, en de Kaas hare be= tioorlyke dikheid of vastheid te doen verkrygen. —" In dezen ftaat laat men ze eenige dagen blyven , ververfchende • alleenlyk van tyd tot tyd de linnen doeken, tot voorkoming van alle ranfigheid.
De Kaazen opgeftyfd zynde . legt men die Op eene donkere, koele plaats ; men perst ze nu en dan een weinig, beftrooit ze met droog fyn Zout, en maakt de drukking te fterker, hoe harder zy worden. — Na eenige dagen aldus behandeld te zyn , worden ' zy zoo gelegd, d^t zy elkander niet konnen aanraken, en wel op eene beflotene plaats, waar geen wind kan indringen, ten einde de malschheid en het vettige er van te bewaaren.
JJe Kaas-vloot, waarvan boven gefproken werdt , heeft omtrent 6 voeten wydte in de doorfnede, en is één handbreed hoog. Een jaar lang gebruikt zynde, zet zich aan derzelver bodem en kamen een bekleedfel vair melkfteen (larta/us laStisj, zynde de aardachtige deelen der Meik, die zich zeer vast aan de houtvezelen hegten. — De Schryver zag by den Heer Meijet,, Burgemeester vun Tunti, in de plaats v*n houten vloten, vertinde koperen gebruiken-; neii zegt dat het Zuivel daarin langer ■ und blyit, doch verfcheidene kundige Oermomiiien ia Duitschland hebben het gebruik N **»



C 98 >
van koper en tin by deze bewerking,, als 1 zeer gevaarlyk, afgeraden. Elders hakt men ; de gedaante eener vloot in de rotzen , doet daarin het Zuivel, en legt er Ys rondom, ter langer bewaring van hetzelve.
Op deze wyze bereidt men in het Alpisch gebergte de vette Kaazen , waarin de Boter geheel behouden wordt. Ter bereiding der magere Kaazen wordt de Melk twee a. drie dagen lang "in de kelder gezet, de room tot het maaken van Boter er afgefchept, en de overige Melk zoodanig behandeld , als ter bekoming van het Kaasftremfel nodig is.
De Boter zelve wordt, in kleine Boerderijen , in een karnvat, dat 3 voeten hoog is, door middel eener karnpols, nagenoegop dezelfde wyze als by ons, uitgekamd ; doch, wanneer de masfa van room grobter is, bedient men zich daartoe van eene tobbe , die , boven en onder gelloten , van binnen met doorboorde en op het middenpunt zamenloopende tusfchenplankjens voorzien, om haar eigen fpil draait, en door middel van een handvat of zwengel bewogen wordt, hangende ten dieu einde , op eene bekwaame hoogte, in een fchuinftaand raam of ladder. De Melk wordt door een bomgat er in geftort, het geen vervolgends wel gefloten wordt.
De tweede wrongel of Zieger , welke van de herkookte Wei , na dat er de Kaas- of Boter-ftof reeds uit is, gemaakt wordt, wordt tot winter - gebruik in ronde vaatJens, van s 1 sj voet hoogte en 1 voet wydte , opgeflagen ; zynde deze vaatjens ge , maakt van boomfchors, zaamgehecht door middel van de vezelwortels der Dennen in de plaats van draaden, of ook in vierkante houten bakken, van planken zaamgetimmerd (ziegtrtrümmerri); voords legt men er een zwaar gewigt van fteenen op, ter uitpersüng van de Weidoor openingen die. hier en daar zyn aangèbragt.
' Wanneer de Wei van alle roomftof ontbloot is geworden, dient zy tot voedfel voor de
Herders en Zwynen.. >
Zeer zindelyk zyn de Sennen op al hun vaatwerk : zy fchrobben hetzelve dikwyls uit met Wei en boenders, uit boomftruiken doorhun zelve gemaakt. Zelfs waslchen zy de ianden, eer zy gaan melken. — Ook weeten deze lieden aaangename Melkfpyzen te bereiden. Hydelbrot. noemen, zy fneeden. Brood, met heete mom doorweekt; [wy zouden het Wittebrood-fop noemen.^ Hun Stunckemveme be> ftaat uit. room en meel, te zamen gekookt ^
:n Eijeren daaronder geroerd; andere neemen vfgefchepte Boter-room, Meel, en Weiwrongel (Zieger). Terwyl dit mengfel kookend heet is, verkrygt de bovendryvende room de gedaante van Boter, en blyft dezelve laauw, zoo dat zy met lepels kan gegeeten worden: een Natuurkundig verlchynfel, dat nader onderzoek verdient. — Bas yilme Schauchzer.
Eer het vee de Alpen beklimt, wordt hetzelve in Graauwbunderland (*) op de meeste plaatfen op het einde van Maart of in 't begin van April op zoogenaamde Maijenfasfe of Grasbuurten gebragt , die tuslchen de hoogere bergtoppen en de benedenfte dalen gelegen zyn, en waar ieder Veehouder nog byzondere ftukken Grasland heeft, die eens of tweemaal konnen gemaaid worden. — In den omtrek dezer buurten zyn ook bovendien groote Meenten of gemeene Weiden. Hier heeft ieder zyn eigen Hut en Stal, latende elk door eigen huisgenooten zyn vee oppasfen, en Kaas en Boter maaken.
Een groot en voortreflyk veld van dien aart is de zoogenaamde Kunkekberg aan den voet der hoogc Galama. Het heeft de gedaante van een groot Dorp, en de oppaslers van het vee leiden daar een Herders leven, het geen indedaad benydenswaardig is. In woeste oorden, b. v. het Engadinfche, ontbreeken deze tusfehenweiden geheel, cn het
vee
(*) Merkwaardig is de zindelykheid der Graawwbunders op hunne Koeftallen. De Koeijen ftaan er op een houten voetenbank, die van agter een weinig afhellende, en flegts zoo breed' is,, dat de Koe in hare natuurlyke houding daarop ftaan kan. In- de minite ftallen worden de. Koeijen 'fr avonds geftrooid, liggende zy doorgaands alleen op de houten vloer. Agter dezelve zyn groepen gemaakt van eenige voeten, diepte, en ter breedte van ruim 1 voet; hierin valt en loopt al het uitwerpfel der. beesten , terwyl men er ftroo in werpt, om er; mist van ie winnnen. Door. de Unne der bees-ten blyft hst ftroo beftendig vogtig in deze: groepen. — De Koeien worden even zuiver van ligchaam gehouden als de Paardes, en, zoodra zy op ftal komen, bindt men hare.ftaarten. van agteren op, zoo dat zy die wel: beweegen, maar. niet vuil maaken konnen. Men, voedert ze uit kribben, die. voor haar gezet, worden, en waaruit, wegens de reinheid van den vloer, die. onder, de kxibhen is, niets te looi gaat.



C 99 3
tfee gaat daar onmiddelyR ovèf uit hei dal
naar dén top der Alpen.
Drie of vier wecken daarna wordt dé gefieele Veekudde aan 3 ü 4 Alpbedienden, door de gezamenlyke Veehouders eener gemeente gehuurd, overgegeeven. Over dezen heeft de zoogenaamde Senn het opzigt; hy maakt Kaas en Boter, en heeft tot medehulp èen CnderSenn. Een lid der gemeente wordt benoemd tot Alpmeester , om in die betrekking vóór het algemeen belang, het gebergte en het weiden daarop betreffende, te zorgen. Niet overal op het gebergte zyn fchuuren aangelegd, waarin het vee des nagts kan ichuilen, maar veelal blyft hetzelve nagt en dag onder den blooten hemel. — Het drooggemaakt vee (Gdlfvieh) woidt door byzondere Herders, afg'efcheiden van de Melkkoeijen, geweid. — In de Alpen wordt de Kaas en Boter van de geheele Kudde te zamen gemaakt. En ten einde de Koeijen op dien tyd, wanneer de Melk in de algemeene masfa komt, nagenoeg evenveel Melk geeven, is er een tyd bepaald, vóór welke niemand zyne Koe by den Stiet mag brengen ; deze tyd is in April, kort voor dat het vee op de Alpen komt.
Om de aanftaa"de verdeelmg van Kaas en Boter zoo evenredig, als mooglyk is , te maaken , wordt van wege de gemeente, 3 k 4 weeken na de aankomst van het vee in 't gebergte , een dag bepaald, waarop uit ieder huis iemand zich aldaar bevinden moet. Zoodra deze afgevaardigden op de Alp komen , ftaat het gezag der Alpbedienden ftil. Den eerften avond melkt ieder zelf zyne Koeijen ; den volgenden morgen gefchiedt zulks door een ander, hiertoe door het lot beftemd ;: den derden dag eindelyk worden de Koeijen weder door derzelver eigenaars gemolken. Dan wordt de Melk gewogen, en naar de verhouding van dit gewigt gefchiedt, by het weder aftrekken van het gebergte, de uitdeeling van Boter en Kaas.
Heide deze producten worden genoegzaam alleen uit zulke oorden uitgevoerd , waar lucht en landftreek geenen of niet dan eenen zeer geringen landbouw toelaten, b. v. in de dalen van Prettigau en Engadin. In dit Latfte dal wordt meestal alleen vette Kaas gemaakt, waartoe de Melk , zoo als zy van de Koe komt, genomen wordt.
De laagtte prys der Boter of Schmalz, gelyk men ze hier noemt, is 3 marien - grqfchen \ tn eenige penningen per fg ; doch zedert 1 eenige jaaie . , vooral na 1772, wordt zy'< niet onder de 4 grofchm verkocht. De fda-jS
lgere Kaas of Zieger geldt gewoonlyk 5 m.
\Jchcn per ge.
| W. C. IVredow, ven der Landwirthfchaft iti \Graubunden; in J. Beckmanns Beytrage zur
Oeconomie, Technologie und f. w. t Th. S.
2l8. u. f.]
Veel, zeer veel belangryks over dit gedeelte van den Alpifchen Landbouw vindt men in de Bemerkungen über die Alpen-Wirthfchafi, anf einer reife durch die Schweilz gefamlet, von L. IV. Medicus 8P. Leipzig, 1795. De Zoon des beroemden Regeeringsraads van dien naam geeft hier eene korte befchryving der Zwitferfche Alpen en Alpenweiden , welke niet overal in Zwitferland, en in de Cantonsr Zurich, Luccrn, Z/gg, Bafel, Pays dc Vaud% enz. Hechts gedeeltelyk gevonden worden, zynde dezelve niettemin in de overige Caritons genoegzaam algemeen. — Het Gras óp' de Alpen blyft kort, maar is, volgends Medicus, voedzamer dan meer benedenwaards.
Opgave der voornaamfte Alpifche Kruiden ; hierdoor wordt de Melk niet zoo zeer vérmeerderd, als wel vetter gemaakt, zoo dat zy meer room en beter Kaas oplevert. Het beste voeder groeit aan fteile rotfèn , en wordt door de Landlieden met levensgevaar afgefneden en tot Hooi gemaakt. Men noemt het wild Hooi. — Berekening hoe veel, en welk foort van vee er op de Alpen geweid worde. — Al de Melk wordt gemeenfchaplyk tot Boter en Kaas gemaakt, en hiervan wordt ieder zyn befcheiden deel toegelegd, niet naar het getal van beesten , door hun aangebragt, maar naar de hoeveelheid van Melk, die de Koeijen van alle de belanghebbenden by eene proefmelking gegeeven hebben, (zie boven , colom 1.) welke "2 £ 3 weeken na dë aankomst van het vee op de Atöiik gefchiedt.
Op verfcheidene plaatfen in de Alptn worden er Kaazen gemaakt van 35 a 40 gg, en nog zwaarer; by de verdeeling krygen veelen te zamen hun aandeel, om het^ftukfnyden der Kaazen voortekomen. Dezen verdeelen dan dien voorraad onder elkander. D,k« wyls worden de Kaazen op de Alpen zelve aan Kooplieden verkocht, die zich ten dien ïinde derwaard begeeven. — By deze verieeling bedient men zich nog van kerfftok<en. De door eene gemeente aangenomens Sennen en Onder - Sennen hebben, behalven mn loon, het vry gebruik van Boter, ma>ere Kaas of Zieger, en Hui of Wei, doch nogen geen vette Kaas oplhyden. — Over Ie afzoncierlyke Alpweiden of Siaffiln, derzel» 'er verfchillende piyzen cn verpagting. Na De



De aanmerking van Toung, dat het houden van Hooiland voor den Landman het allervoordeeligst is , wordt bevestigd door het Voorbeeld der Landlieden in den omtrek van Bern, waar alles Hooiland is, en byna geen vee gehouden wordt. Het Hooi wordt verkogt aan de geenen, die in den Heifst met hun vee van de Alpen terug komen. Op iedere Hofftede zyn Stallen aangelegd, waarin het vee zoo lang geplaatst wordt, tot het gekogte Hooi verteerd is. De verkooper geeft het Stroo, en bekomt daardoor mist tot verbetering zyner landen. Veele Koehouders trekken met hun vee van het ééne landgoed naar het andere, zoodra het Hooi op is, tot dat zy hetzelve wcdér naar de Alpen konnen terug "voeren. —Dikwyls pachten zekere lieden een of meer Koeijen, trekken daarmede naar de gepachte Alpweiden , en des winters naar de Stallen, waar zy Hooi gekogt hebben. Van de winst koopen zy eindelyk zelf eene Koe, en op deze wyze worden zy niet zelden ryk.
(liet vervolg in N°. 6>.)
Iets voor de L E E R L O OIJ E R S ,
ter verbetering der LOOI-
JERYËN.
Onlangs een der laatfte deelen van de Philofophical TransaStions doorbladerende , vonden wy daarin, onder meer andere nuttige ontdekkingen en verbeteringen omtrent het Fabriekwezen, ook de volgende nieuwe en betere inrichting der Leeilooijeryën voorgefteld; wy fpoeden ons, om dezelve aan onze Landgenooten bekend te maaken , ten einde ook voor dat vak onzer Nationale nyverheid , zo mooglyk , ons blad nuttig te doen zyn.
Dr. Maclridge , een Ier/bh Geneesheer , droeg aan de Koninglyke Maatfchappy der Wetenfchappen te London voor eene geheel nieuwe manier van het Leder te bereiden, waarvan hy zich reeds verfcheidene jaaren met veel vrugt bediend heeft , en waarby gevoegd was een groot aantal van bevestigende proeven. — Deze nieuwe wyze van leerïQoijeB fteunt eigenlyk op dien grondregel, dat het Kalkwater de Eikenfchors oneindig teex uitloogt , dan gemeen water» en dat
het Leder, met Vitriool-Oly bereid, veel beter is , dan het geen door middel van Rogge-zuur wordt bearbeid. — Zie hier, noe Dr. Macbtidge volgends deze zyne aangenomene gronden te werk ga.
Men plaatst .een vat of trog, het geen van een dekfel voorzien is, en zoo groot, dat alle Looykuipen daaruit behoorlyk konnen worden gevuld; van onderen, naby deszelfs bodem , brengt men eene houten Kraan aan , ter aftapping gefchikt. Vervolgends doet men in dit vat zoo veel verschgebrande Kalk, als vereischt wordt op de masfa van water, die hetzelve bevatten kan , in de evenredigheid van 15 a 20 fë Kalk op 1 Oxhoofd water» Men roert het een en ander te zamen om, en houdt daarmede aan, tot dat het water melkachtig uitziet, of liever, tot zich de Kalk met het water verbonden hebbe. —• Voords laat- men het mengfel 2, dagen ftil ftaan, ten einde het Kalkwater klaar worde„ en dit water gebruikt men , in de plaats van fchoon water, om de Loogkuipen aantevuilen.
Eer het Zooileder in de Loogkuip komt, wordt hetzelve door middel eener zekere zuure ftof bereid. Hiertoe neemt men het Vitriool - zuur. In 800 mingelen water giet men by gedeelten , van tyd tot tyd, 4 mingelen Vitriool • Oly, in de plaats van Rogge - of eenig ander zuur, uit het groeiend Ryk ontleend. — Vindt men de Huiden van dit zuur genoegzaam doordrongen , dan doet men die "terftond in de Loogkuipen, en verricht voords daaraan het gewoone , dat tot het loogeu van Leder vereischt wordt. Men zal by deze bewerking ondervinden , dat het Zoolleder veel fpoediger van het Kalkwater doortrokken is, dan wanneer men gemeen water gebruikt. Ook zal men binnen korten tyd bemerken , dat het looijen op deze wyze veel ipoediger voordgaat , dan op de gewoone manier : want, daar het Zooileder
11 a 12 maanden, het Opperleder 8 a.
12 maanden, naai" gelang van deszelfs dikte , en het Kalfsleder ó a 12 weeken ux bereiding vereischt , zal men nu tot dit alles \ tyds minder nodig hebben. —
| Voords is het Leder, inzonderheid het Zoolleder, op deze wyze bereid, veel beter van quulitcit terwyl de febynbaar grootere uitgave aan den eéne* kant wordt vergoed door de bezuiniging der Eikenfchors , welke meu minder nodig heeft,, naarmate het. Kalkwater dezelve meer uit-,
trekt.



trekt; des de Looykuïp in dat opzicht!: veel fpaarzamer kan worden aangelegd, dan .
od de gewoone wyze. . |
De Looijers zullen de opgegeevene oehandeling korter en gemaklyker bevinden, ■ naarmate zy zich door oefening meer gemeenzaam maaken met dezelve, en de nanü . areepen leeren, die daartoe vereischt worgen * _ Wy meenen zelfs, dat reeds hier en * daar in ons Vaderland iets van dien , aart met goed gevolg beproefd is geworden door zoodanige Leerlooijers, die, mee , eeuwig aan den gewoonen llender vasthou- i dende, gaarne de voorlichting van alle tvden en volken benuttigen, en zich dus aan de fpreuk des Bybels houden: beproef alles, en behoud het goede l
HUISMIDDELEN.
Vaste ZWARTE VERW, om
de SCHAAPEN, zonder
benadeeling der WOL,
te merken.
By i ffi Talk fmelt men 6 loot Teer of ( Tar, en roei t daaronder zoo veel Poeder I van fyn gedampte Houtskooien, als nodig is,' om het mengfel zwart te nu aken. Men fmelt. voords alles te zamen, en bedient zich daarvan tot het merken der Schaapen. deze verw heeft het dubbel voordeel , dat dezelve door het water niet wordt uitgewischt, konnende de zwarte couleur dezelve echter door middel der Zeep gemaklyk worden weggenomen, zonder dat de Wol eenig het muntte nadeel daardoor geleden hebbe.
Eenvouwig Middel, om DEN - BRAND in de W Y T of
TARW te voorkomen.
Dit kwaad ontfïaat eigenlyk niet door eenige "kwade hoedanigheden van het luchtsgeftel of van den bouwgrond , maar gewoonlyk uit de wangefieldheM vans het iaadkoorn zelve, het
:y door deszelfs onrypheid , of wel door de mtfteeking van daarin fchuilende Infecten /eroorzaakt. Zedert 16 jaaren heeft men zich n zekeren oord van Duitschland daartegen met micht van het volgend eenvouwig Hulpmiddel bediend. Men ontbindt de blaauwe Galitlenfteen (dat is Koper- of Cyprifche Vitriool) n laauw water , weekt daarin het Zaad, :n laat hetzelve wederom tot den vereischten jraad in de zon of op andere wyze droogen, vaarna men hetzelve zaait. — in de Tarw , iie daarvan groeit, befpeurt men dit ongenak nimmer.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Commercieel Bericht, van wege het AGENTSCHAP van NATIONALE OECONOMIE.
Volgends berigten uit Stokliolm, heeft de fchaarsheid van "Zout, veroorzaakt door gebrek aan de nodige Scheepen tot het overvoeren, aanleiding gegeeven tot eene Publicatie van het. Commercie-Collegie, in dito den i6cn Augustus laatstleden ; waarby de Invoer van Zout aan alh vreemde Schepen tot den 31, December aanftaande wordt gepermitteerd, zonder onderhevig te zyn aan de betaling van 40 pCt. meerder, als de Nationale Schepen , zoo van inkomende regtcn als van alle Schecpsafgifte , gelyk Vuur- en Havengeld enz. , waaraan zy volgends het bekend Product - Placaat van 1724 anderszins waren gefubmitfeerd.
Daar het faifoen reeds zoo verre verlopen» is , vreesde men nogthands, dat deze 'maatregel te laat genomen , en dus van weiaig of geen effect zyn zoude,
N 3 ©E-



eene zWfpretfk ondertekend, en' vergezeld
vragtvrv toegezonden worden aan A. Bonn Prol. Anat & Chir. aan h,t. 4th,„^...„ in.,n»*
of aan F. /<.. Willet-, Mid. Doöt. en Infpeöto'f
ÜKCÜNOMISCHE PRYSVRAAGEN.
L Der Bezorgeren van het Legaat yan Wylend j. Monnik hoef te Amsterdam.
Na bericht te hebben, dat van de ingekomene andwoorden op de vraag , in Septem ber J797 uitgefchreven , Jchoon geen van beiden volkomen aan het oogmerk voldoende, met de Gouden Medaille bekroond is geworden dat van G. J. van Wy te Arnhem; vervolgt het Programma aldus :
Dat. ten zelven tyde belloten is de volgende nieuwe Vraag omtrent het beoefenend gedeelte der Breukenkennis voorteftelleu, om! beandwoord te worden vóór den eerden Maart! io8i : j „ Wat is in het algemeen de Taxis, „ en welke regelen verdienen daarby in „ acht genomen te worden ; zoo ten „ aanzien van de voorbereiding des Ly„ ders , deszelfs allergefchiktfte plaatfing, „ en daarby zomtyds noodzaaülyke veran„ ringen derzeive, onder de bewerking „ voor de onderlcheidene lbor.en van „ Breuken ? Welken zyn de beste en „ minst fchadelyke handgreepen daartoe ? „ en welken de ongelukkige gevolgen ,! „ die de Breukmeester 'daarby moet „ trachten te vermyden cn te vourko„ men ?"
Dat , ingevolge het befluit der Vergadering van het voorleden jaar, voorgefteld blyft om beantwoord te Worden voor den eerden Maart 1S00 , het volgende :
„ Welk is de algemeene Aanwyzing „ (tndicaiio) by dè behandeling der „ Breuken ? welke zyn de byzondere „ aanwyzingen in de verfchillende ge„ vallen tn derzelver onderlcheidene „ tydperken ? op welke omltandigheden behoort de Breukmeester daarby op„ lettende te zyn ? en hoe veel licht „ hebben de heelkundige fchriften en „ waarnemingen over dezelve verfpreid?' Dat op gelyke wyze herhaald wordt het voordel der vraage , opgegeven om beandwoord te worden vóór den eerden Maart Eöoi , namelyk :
„ Onder de uitwendige hulpmiddelen , „ tegen de Breuken uitgedagt en aange„ wend, is onbetwistbaar de eigenlyk „ gezegde Breukbank de gebruiklykde ; „ d« gefchiedenis van dit werktuig, tot
„ r>p onzen tyd, is niet volledig be* „ kcntl ; de vergelyking der onder„ fcheidene zamenftellingen van hetzelve „ is ondemislchen gewigtlg voor den „ Heelmeester ; de vraag is derbalven : „ Omtrent welken tyd is de Breuk. „ band Uitgevonden ? welke verandenn„ gen en verbeteringen van maakfel „ heelt dezelve van tyd tot tvd onder. „ gaan ? en welke vroegere en laatere „ >chryvers verdienen hier over nader „ geiaadpleegd te worden ?" Dat de Schryver van het meest voldoenend Andwoord op elk dezer voorgedelde vraagen , naar den wil des Testateurs, zal begiftigd worden met de gewoone Gouden Medaille, ter volle waarde van drie honderd guldens; -en tot mededinging naar dezelve alle Néderlandfche en Buitenlaiidlche Genees- en Heelkundigen genodigd worden ; onder voorwaarden , dat die Antwoorden leesbaar geldlieven zyn in de Latynfche, Franfche, Hoog - of Nedcrduitfche Taaien , en de Hoogduidche met een' Latynfche Letter ; niet met dtn Naam des Schryvers, maar met eene zmipreuk ondertekend, en vergezeld van een verzegeld Billet met het zelfde oplchnft, en bevattende den naam, tytels en woonplaatfcn des Schryvers ; moetende voords die Antwoorden, voor den bepaalden tyd, vragtvry toegezonden wordeu aan A. Bonn, Pro/. Anat & Chir. aan hu Athenatum lllullre, 3f aan /. /'.. Wrikt, Mid. Doöt. en InfpeÜof wn het voormaalig Collegium Medicum, te' Amjicrdam*
II. Fan het Genootfchap ter Bevordering van VaDEREANDSCHE
Industrie te Nurnberg.
,, Uittevinden zulk een Kookgereedfchap, , het geen, volgends de inzichten van Wcr" "fr V ÏOt be,Pari"g van Brandftoffen en „ beveiliging der gezondheid, de volgende „ eigeniehappen heeft:
1. „ Dat het uun van Kanten of van za„ menftelling zy , op zyn best * duim „ dik, ten einde met te veel wannte„ dof wegteneemen.''
2. ,. Dat hetzelve gemaakt zy uit eene „ dof, die tterk genoeg is om aan het „ Aaidenwerk , hoe dun ook , de no„ dige derkte en duurzaamheid te aee■>, Ven."
3. „ De ftof moet niet alleen het uiter-
lyk



C 95 )
„ lyk Mechanisch geweld (ftooten en „ fchüuren) maar ook het vuur, zoo „ veel mooglyk , konnen wederftaan." 4. „ Zy moet voor alle tot de Kookery „ nodige Zuuren en Zoutzuuren onoplos„ baar , en voor de gezondheid niet „ fchadelyk *zyn," g. „ Lindelyk, dit Aardenwerk moet in „ Nurnberg zelve te maaken, en het ma„ teriaal daartoe aldaar of in de naby„ heid te bekomen zyn.'' De Prys voor het bestgekeurd, en met de nodige molliters verzeld Antwoord , intezeuden voor 1 Maart 1801 aan den RaadsHeer von Welfer te Nurnberg, is 100 guldens.
Nieuw NOSOCOMIUM CLINlCUM te LEIPZIG.
Door bezorging van den Keurvorst van Saxen is in het St. Jacobs Hospitaal te Leipzig opgericht een Clinisch inftituut, op voordragt van den Vryheer von Zedwitz. Doorgaands bevinden zich in dit hospitaal 160 a 180 zieken. Hes locaal voor dit Nofocomium js aangelegd volgends het ontwerp van den kundigen Architect Hanfen. 10 Kamers zyn beftemd ter plaatfing van koortsachtige en andere leerzame zieken. Er is een afzonderlyke zaal Voor de Ontledings-lesfen, en eene andere zaal , voor ds Chirurgicale < iperatién , voo.treflyk V-rlicht door eei e Koepel- lantaarn. Er is de b. nodige toeftel van Eleëtiifche en andere, tot j redding van het leven vereischte , gereed- : | fchappen... Een behoorlyk aantal Opzieners en Leeraars is aangelteld. Vdórdenmid'dag wor- \\ den de oefeningen aan het Ziekenbed gehou- R den, en zomtyds voorlezingen in de 1 -pera- '< tie-zaal. De Clinifche Leeraar Kocli hoort da- h gelyks het verflag zyner krankenbezoekende s leerlingen, hebbende ieder, van hun eenige ft lyders voor zyne rekening.;, hy regelt de < dagboeken^ die zy daarover houden moeten. - , De Studenten woonen de Chirurgicale Opera k tien , en tweemaal, 's weeks het algemeen 2 verband, by. De Heelkundige Demmjirator ■ houdt eiken winter een volledige Curfus van v aderleiè' Chirurgicale Operatien aan het Cadu- \ ver. Alle lyken , voor de Ziekcenkunde. belangryk, die het, Hospitaal oplevert, worden ' geopend,. en een eer beoefenende leerlingen
houdt op eene gemeenzame wyze het protho col dier ontleedingen. — Het onderwys by dit nuttig inftituut is begonnen den 30, April 1799.
Iets aangaande het STÉRÊQTIPISCH DRUKWERK..
De zoogenaamde Stèriotypifche manier vara Boeken te Drukken beftaat eigenlyk daarin, dat niet alleen de Drukvormen, waarin de letters geplaatst zyn, en die anders telkens pleegen gebroken te worden, ftaan blyven,. maar dat ook de letters-, volgends eene nieuwe uitvinding, van onderen aan elkander worden verbonden of gefoudeerd; door welk een en ander men verzekerd is, dat geen enkeleietter onder het drukken, hoe veele exemplaren- ook van ieder blad getrokken -worden, kan uitvallen, of min of meer van zyne plaats verzet worden.. De Stdréotypifche drukwyze isderhalven het non plas ultra van naauwkeurigheid en fieraad in dit vak ; men kan daardoor het Boekwerk verheffen tot eenen graad van volkomenheid , die by de overige men1'chelyke voordbrengfelen zoo zeldzaam is, te weeten: dat het vry zy van alle fouten.-
De Stdrdotypie is niet geheel nieuw 5 wy herinneren ons daarvan reeds in de eerfte ïelft dezer Eeuwe fpooren gevonden te hebjen ja', men weet, dat by de beroemde Sybeldrukken van Canflein en andere weiken,, n het Weeshuis te tialle gedrukt, de letters-' eeds- in hare vormen ftaan bleven. Niettemin ïeeft deze Konst eenen zeer hoogen graad, 'an volmaking bekomen, door de verdienfteyke pogingen der Gebroeders Didot en vani 'lerhan te Parys, die ondernomen hebben , ■ene Sidrèstypifche uitgave in 18»., welke al~ erfierlykst en zuiverst is,, te bezorgen van. Ik de Claslieke Latynfche en Franfche Dich-ers , en andere beroemde werken hunnest /aderknds ; hebbende zy tenzelfden tydeok begonnen, eenigen der beroemdiie ftuk.en uit andere Landen van. Europa op dezelfde- wyze te drukken;
De volgende werken zyn tot hier toe; zooeel wy daarvan kennis draageu , op deze/yze by hun in het licht venchenen.
Publius Viigilius Mar04,
Carnt lius Nep -s..
Phcsdri Fabula».
. .' "/ ." V C 1 , ■ vd r aisbisSlmü -i. >&*



( i°4 )
F'ablcs ck la Fontai ne, Suivies £ Adonis, poëme.
Oeuvres Completies de Racine.
Manu i Repuhlicain; dit werkje, door Francais de Neufchateau bezorgd, houdt in: i. De Franfche Staatsregeling. 2. Onderricht nopends de nieuwe Maiten en Geweten, s- Nog iets over de vlakke Maaten, voor Notarisfen enz. 4. Bericnt omtrent de Munten. 5. Jaarsverdeeling of tyd ekening , volgends de Reputikkeinfche telling. 6. Woordenboek der Maaten. -7. Catechismus over het voorgaande , tot onderricht dér Jeugd.
'Jhe Vicar of IVakcfield. — Allen in iS13. _
Behalven de naauwkeurigheid en furlykheid dezer drukken , pryzen zy zich tevens aan door derzelver matigen prys; konnende eene Stéréotypifche uitgave veel goedkoper bezorgd worden, dan eene gewoone druk. De kosten voor het zetten der vormen op deze wyze beloopen niet meer, dan tegen i| Livre per bbdzyde in i8J., en men berekent, dat ie geheele uitgave daarvan , uitge/.onderd de k-sten van het D.ukpapier enz. ka'i beftre den worden door het yerkoopen van 00 a ioo Exempiaaren ; terwyl men , by de gewoone drukwyze, daardoor wel ^50 Exemplaren Hellen mag.
Wy wenfehen, dat men ook in ons Vaderland eene zoo fchooiie en voordeelige uitvinding ipuedig moge weeten te benuttigen!
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door het Engelsch Fregat Clyde naby Bordeaux, het Framch Fregat la \Ves tule , van 30 Hukken , gaande van Spanje naar Rochefort ; eene Corvette van 28 Huk ken was shet ontkomen. Gemelde Fregat is te Plymouih opgebragt.
Opgebragt door Franfche Kapers te Si. fhomas het Engelsch Schip the Charlotte, van Virgiuiê naar Marlinique. — Te Algeziras, het Schip van J. C. Hutt , van Barcelona naar Bremen. — Te Galais, de Er.gclfchi. Schepen the Godwick, van Neucasile naar Lmlehampton , en the Ajlrea , \an Sunderland.
t rysveiklaard , by confirmatie van het vonnis te Aix gellagen , Schip en lading Anna Maria, Kapt. Maage, als zynde van Engelfche Conttructie , niettegenftaande het¬
zelve als Engelfche Prys in een Franfche Haven gekogt is.
Scheepsrampen,
Verongelukt op de Swyneboede het Schip van Kapt. Bontzelflierna, van Bondon naar Stnkholm. r»
Gekanteld het Schip van J. Belin, met een lading Hout van Blieflorff; de Schipper alleen is gered. Men heeft het Schip vervolgends wederom opgericht, en, in de Haven gebragt.
Geftrand op een Blinde Klip by Mandahl, het Schip van Kapt. L. IV. i irk, van Dantzig naar Plynouih ; moet losfen en repareeren. — Bezuiden Bornholm het Schip van Kapt. M. Ridder , van Koningsbergen naar Bondon, met '1 arw, het Schip zal weg zyn.
Met fchade binnen in de Zond, Kapt. Olivarne, met Wyn , van Petersburg; dezelve heeft het Roer verloren.
l iet Deensch Schip Barbara, volgends voorige berichten zonder volk en masten te Rochelle binnen gebragt , was gevoerd by Kapt. O. Muller, met Stokvisch, van Bergen.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 9—17 September geen Texelfche Lyst aangekomen. ■
Van den 9—17 September geen Vlie* Lyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Hen 11 en 12 September. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O.
Den 13. Volgends rapport der Lootfen , was er gister een Engelfche Brik en Logger voor de Wal. De Wind W.
Den 14 en 15. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Britlle.
Den 11 en 12 September. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O,
Den 13. Gister was er een Engelfche Brik en Logger tusfehen de Maas en Goeree. Een klein vaartuig, uit het Noorden laugs de Kust komende, fcheen een Texelsch vaartuig, en heeft zich by gemelde Schepen gevoegd. De Wind Z. U. en N. W.
Den 14. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 15. Gister waren er wederom eenige Engelfche Liniefchepen benoorden de Maas, die 's avonds weder naar Zee zyn gegaan. De Wind 'L. W.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N° 66* h September 1799
OECONOMISCHE COURANT.
7<?r bevordering yan Nationale Huishoudkunde, Ny verheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
r.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN. Iets over de BEDDEVEEREN,
en het DONS.
tTn N°. 64. eenige Oeconomifche en NaX tuurkundige aanmerkingen geplaatst hebbende over de Tamme Ganzen , en derzelver •Vederen; achten wy het niet ongepast, thands daarop eenige Natuur- Handel- en Huishoudkundige waarnemingen omtrent de zoo. nuttige Beddeveören en het dons te laten volgen.]
Behalven de Slag- en Staartvederen ' tot- het vliegen , hebben de Vogels ook nog Deken Pluimvederen tot dekking harer Jigchamen. De Dekveéïen liggen fchubsgewyze over elkan-j der, en hebben breede pluimen aan zeer kor-j te penneta gehegt. De Pluimvederen zitten; onder de Dekvederen, en beftaan uit allerfynfte wolachtige vaatjens of' pluimen , Welke naauwlyks eenige fchagt hebben. Deze allerk-leinfte vederen of pluimen fchikken zich uit i hoofde van derzelver zagtheid. , lichtheid en | veerkratichge natuur (elafliciteii), beter dan ee ; nige andere ftof voor Bedden , Teuiuws, Kus fens, Dekbedden enz. weshalveu ■ zy altoos < zeer in waarde zyn gehouden, te "meer, daar 1 de voorraad, die elke Vogel daarvan ople- t vert, flegts gering is. Men heeft dus , tot ï liet voormeld' gebruik, zich ook van de Dek- 1 vederen moeten bedienen, welke evenwel veel ï . JU. Deel.
minder, daartoe deugen , ten zy men er alvoorens de pennen uit. wcgneeme ; anderen pleegen, om die moeite -te ontgaan, de veeren doortehakken. Men heeft dus Dons, gefcheurde, ongefcheurde, en gehakte Veeren.
De Watervogels hebben onder allen de meeste en beste Pluimvederen of Dons, eu van deze zyn hier te lande de Ganzen de grootrte. — Ten aanzien der Vederen hebben de wilde Ganzen den voorrang boven de tamme, vermid,s derzelver Veêren , wegens, menigvuldig verkeer in het water , zuiverer en veerkrachtiger zyn ; bovendien is het ligchaam der wilde Gans met veel fynër en menigvuldiger Dons bekleed , dan dat der tamme welke aan minder ongemakken van lucht en weder is blootgefteld, even gelyk zich ook tusichen de borltels der wilde Zwynen nog een fyn hair opdoet, het geen aan de tamme Zwynen volftrekt ontbreekt. ' •— Het rykfte nan Dons en, Vederen zyn de Ganzen in het' Noorden van Europa; in de koudfte Iand[treekeii heeft de voorzienigheid de wilde' Dieren het warmst gekleed, terwyl derzelver deed nog jaarlyks tegen de winter herfteld rf verbeterd wordt, De Noordfche Landen everen daarom ook het beste Pelswerk, vooril , indien hetzelve des Winters wordt ver'.ameld. \ ■ . • , ■ t
De Romeinen, do-ar Duitschland in het Noorlen van Europa doordringende, vonden de iedden, van de Veeren der wilde Ganzen uit lien oord gemaakt, veel beter dan die van* ' hn tamme Ganzenveêren , op de Italiaanfche ioffteden geplukt. Inzonderheid bevielen bun eer ae' witte Vederen, wélke als'een kosi-
O * *** ' ■ '» ' ' baai



12 ( 106 )
baar product, tot zeer hooge pryzen, by Plinius te vinden , in menigte naar Rome gezonden werden. Zedert dien tyd behandelden zy de Duitfche volken minder wreed, maakten jagt op hunne Ganzen, en konden weldra niet meer flaapen, dan op Donfe Veldbedden C*). Het verdient opmerking, dat het woord Gans of Gant van dien tyd af tot heden toe onveranderd gebleven is.
Gelyk de hairige Dieren ieder jaar de oude hairen verliezen en nieuwe bekomen, zoo krygen ook de Vogels nieuwe Vederen. Doch, zoo min men by de Schaapen het uitvallen der Wol afwacht, maar de Schaapen vroeger fcheert, even weinig wacht men he) ruijen der Vogelen af; men plukt ze vooi dien tyd , wyl anders een goed gedeelte ei van zou verloren gaan. En dewyl men meet Veêren bekomt, naarmate men ze dikwyiei uitplukt, (even gelyk zulks het geval is mei hét fcheeren der Schaapen) plukt men de Gan zen, die niet broeijen moeten, driemaal it een jaar, in de Lente, omftreeks St. Jacob en St. Michaël. — De meeste Veêren bekom men by het flachten der Ganzen ; de hoe veelheid daarvan is reeds boven, bladz. 9: colom 1, uitgedrukt, en doet zien, dat mei den afval van ten minfte ooo Ganzen to een gewoon Bed met zyn toebehooren nodij hebbe.
De verzamelde Vederen moeten, elke foor afzonderlyk, in de zon of by het vuur naauwkeurig gedroogd worden , zoo wegen de vogtigheid, als tot wegneeming van dei zeiver onaangename reuk. Vervolgends laa men de groote Vederen fcheuren, waardoo by goede Veêren 5 loot en by Hechte 8 loc per f8 verloren wordt. Eén perfoon moet i één uur i§ loot Veêren fcheuren , dus \ \ in io; uur.
• Voorheen, toen men zyne weelde meer aa den dag leide door den overvloed, dun doe de keurige hoedanigheden, van 't geen mc gebruikte , pleeg men de Bedden zoo vol t ftoppen, dat zy onbruikbaar en ongezon
(*) Dat de woeste Keizer Heliogabalvs c geene Kusfens flaapen wilde, dan die met Ha zenhair of Fatryzenvederen gevuld waren, fcbyi «karaan te moeten worden toegefcbreven , d; dpze wellusteling van die minzieke dieren eer aekere Sympathetijche werking verwagt hebbe; geen ook de reden fchynt, waarom hy zyr Ausfens met dat Hair, en die Vederen, zc ispjkwyls op nieuw liet vullen.
werden. — Dit is thands veranderd; evenwel verfchilt men zeer in de bepaling, hoe veel Veêren er tot een Bed met zyn toebehooren vereischt worden. Zommigen willen de Kusfens en de Bedden gemaakt hebben I van Dons en gefcheurdc Vederen te zamen, jen wel ruim de helft van Dons ; anderen verzekeren, dat Kusfens en Peuluws van gefcheurde Veêren alleen aangenamer fiaapen, terwyl zy integendeel voor Dekbedden alleen Dons verkiezen. — Volgends den nieuwften en kieschften fmaak neemt men, in de plaats van één Bed voor twee perfonen , liever rwee Bedden, elk voor één perfoon, die inen zoo naby elkander plaatst, als men verkiest, en tot zulk een Bed wordt, volgends eene zeer geloofwaardige opgave, het volgende vereischt:
Een Matras, gevuld met 16 f6 Paarde-
hair, 4 ellen lang en af el breed. Een Onderbed met 16 fè gefcheurde Veeren.
Twee Peuluws , elk van 5 a 6 te Veêren.
Twee Kusfens , van 7 f8 Veêren te zamen.
1 Een Dekbed, lang el, en a a flg el
t breed, met 5 f6 Dons.
r dus te zamen 40 f6 Dons en Veeren.
Goede Huishoudfters, Vederen riodig hebt bende, koopen dezelve liefst in kleine par, tijen van de Boeren op, en laten die zelve 3 fcheuren: trouwends, by de Handelaars iu - Veeren wordt dit goed doorgaands zeer vert valscht, men mengt er oude Veeren onder, en r brengt er meerdere zwaarte by door het tust fchenmengen van Kalk- of Mergelaarde, waari door de Bedden altoos op eene onaangename 6 wyze ftuiven. Evenwel ontdekt men het laat*fte bedrog lichtelyk, en de oude Veeren zyn n wel te onderkennen aan derzelver geknakte r boveneinden, en afgelletene kanten, n Eene groote hoeveelheid dezer Veeren komt e uit Bohemen en Polen naar Duitschland en onze i Republiek. In Litihauwen, Pruisfen en aangrenzende Lauden, waar veel Ganzen gehouden worden , koopen de Jooden ze op. — Volgends de verzekering van Rhaczynsky zouP den de inwooners van het Waywoodfchap i_ Ermeland alleen, in zynen tyd, jaarlyks 40,000 * gulden aan Ganzenvederen geleverd hebben. Veel lt Veereu gaan er uit Polen naar Frankfort aan den .( Oder en naar Elbing; de uitvoer uit deze e laatfte plaats is zedert 40 jaaren merklyk toeo genomen ; ook worden er veel Veeren uit Bohemen, Thuringen enz. naar Leipzig verzonden.



den. — Te Praag kostten in 1772, 100 eg gefcheurde Vederen 38 Thalers. Te Leipzig worden de gefcheurde Boheemfche in en buiten de Mis voor 9 a 10 grosfehen, en het D0116 voor 16* k 17 grosfehen, per tS verkocht. Mén krygt het een en ander in zakken, die met of zonder de Veeren gewogen worden. Hier en daar, in Saxen vooral, zyn byzondere Vedermarkten, b. v. den 29 November te Lommatsch by Meisfen, en den 9 October te Kirchhayn.
Hedendaags is men met de Beddevederen uit Duitschland niet voldaan ; men ontbiedt de besten uit de Landen, die meest Noordelyk liggen, uit Spitsbergen , Lapland en Tsland. Ook zyn wy niet meer te vreden met gemeene Ganzenvederen, zedert het bekend is, dat de Noordlykiie Watervogels , inzonderheid de wilde Berg-Ganzen (Eider, Eder of Edder genaamd) van dien oord de voortreflykfte Vederen en Dons hebben. — Zints deze ontdekking heeft onze weelde den inwooneren van het Noorden een beftaanmiddel doen kennen, dat hun te vooren vreemd was, wyl zy zelven de Eideryeeren en Dom gebruikten. Waarfchynlyk is de Handel in deze waaren niet ontftaan voor het midden der XVIIe Eeuw, en het was op het einde dier Eeuw , dat dezelve naar Frankryk kwamen. Buchanan (Rerum Scoticarum L. i.)fpreekt het eerst van de Berg-Gans onder den naam van Colca; hy roemt haar Dons, doch zwygt van deszelfs gebruik. Worm integendeel berichtte in het midden der voorige Eeuw, dat de Veeren dezer Vogel destyds duur verkogt werden.
[Het óverige in N°. 68.]
HUISMIDDELEN.
Nieuw Middel van KONSTBEMESTING, tot vrugtbaar-
making der AARDE.
De kundige Volksleeraar j. C. F. Bdhnns te Schwerte (een klein Steedjen in het Graaffchap Mark) heeft, in eene kleene verhandeling , onlangs door hem uitgegeeven onder den tytel : Verfuch über die einzig wahreTheerie der Naturlichen und Kunstlichen Dungmittel, nebst bckahtmachung eines erprebicni, vohljfeilen,
hochst _ tfirkfamdn, und leichi zuzubèrcitehdéh, kunstlichen dungers. Dortmund und - Leipzig bey Blethe und Comp. éene vry oordeelkundige Theorie voorgedragen aanga inde' de waaré vrugtbaarmaking der Aarde, en de middelen* zoo door de Natuur daartoe gebezigd, als in navolging der Natuur door de konst aan* tewenden. Volgends hem beftaat de vrugtbaarfte grond voor het grootfte deel uit Kleiaarde , met een weinig Zand, iets meer Kalkaarde, en nog meer Stuifaarde vermengd. — Hy neemt met Börner, heneckendorff en Germershaufen aan , dat het vrugtbaarmakend beginfel in de lucht ontrta, en houdt die ftoffen , welke het meeste Koolzuur-Gaz of brandbare lucht opleveren, voor de beste en voornaamfte middelen ter vrugtbaarmaking. Dus komt het, by het daarftellen van Konstmisten , voornaamlyk aan 0$ het verwekken en bybrengen dezet lucht. Hiertoe geeft hy het volgend middel als beproefd , onkostbaar , zéér kragtig, en gemaklyk te bereiden, op:
Men brandt -f fpint (Berlyner maat) Keukenzout in pannen over het vuur , tot dat hetzelve niet meer knapt. Men fmélt dit Zout in een oude yzeren pot op een fterk vuur, zoo dat alles gloeit, té zamen loopt, en het Zout even als gefmolten Metaal zich blank vertoont. Nu giet men hetzelve over in een andere pot, 'waarin men de masfi laat bekoelen; vervolgends ftaat men de aldus jverfteende ftof aan ftukken, en'ontbindt die tin eene hoeveelheid van 3 wateremméren kookénde mistpekel (het olyachtig vogt, dat uit de mistvaalt zakt), eer de ftof vogtig wordt. Dit gefchied zynde, neemt men deze fpecié van het vuur af, en vermëngt dezelve, iii eene mime bak of trog, met 6 emmeren vol goede veenaarde, of wel van de vetfte eii zagtfte modder uit de mistvaalt , roerende daarby zoo veel Hout- asch , tot dat alles tö zamen een dikke brey wordt. Men fchaft zich voords nog aan ï'| fchepel ongebluste, he'eté en verschgebrande Kalk. Nu heeft men een vierkante uit fteenen gemetfelde bak of put, waarin men eerst eene laag van de bovengemelde brey doet, en dan eene laag Kalk er op; daarop wederom een laag brey, en eene andere laag Kalk, en zoo beurtlings, tot de -bak gevuld is. Dit moet zeer fnel door twee perfonen verricht worden, waarvan de één brey en de andere Kalk aanbrengt, ten einde het hierin opgefloten Gaz door eene al te vroeg ontftaande gisting niet in de lucht vervliege. Zoodra de ftof in den bak is, dekt
0 a men



teen dezelve van boven- wel toe met rys- of ander l.o.ut, op dat er geen lucht by kome; en inert laat. alles in dien dant rusten.. Na verloop van eenige^-dagen is de inwendige gisting en grootfte hitte over, en men vindt het mengfel veranderd in een droog , fyn : poeder, dat terftond , bruikbaar is. — Men! ftrooit dit poeder over een land, welk reeds! bezaaid en ééns geëgd is geworden ; na- dit ftrooijen , egt men hetzelve voor de tweedemaal.
Bahrens verzekert, dat dit middel zeer gefchikt is voor alle Graanlanden, Moestuinen, en Weiden. De boven opgegeevene hoeveelheid is-, volgends hem, genoegzaam ter bemesting van 180 vierkante' roeden (Decimaalmaat), en herhaalt men deze bewerking twee jaaren aan elkander, dan kan de giond de volgende drie jaaren zonder mist daarop teeren, en dus doet eene. bemesting van a jaaren met dit poeder, 5 jaaren lang hetzelfde nut, als de beste Koemist. -—
[indedaad, indien de herhaalde proefneemingen van Oeconomifche en deskundige. Landbouweren, zoo hier te lande als elders, aan deze opgave, eenigermate mochten beandwoorden , zou, dit een allergezegendst middel zyn ter vrugtbaarmaking der landen, en eene uitnemende vergoeding van het treurig gebrek; aan, mistltoffen,. het geen aan zoo veele oor- '• den, ook van ons Vaderland, de ontginning' en cultuur der gronden hinderlyk is. — Wyj herinneren ons., eene foortgelyke. bereiding,' bekend in Frankryk. onder den naam . van terrc . végét.atiyc d'E.tajjles, waarvan men een onderZoek vindt in Roziers Obfayations &c. van April- 1772. p. 185., — Wy nodigen by dezen onze Landgeuooten uit, tot het onverwyld neemen van naauwkeurige proeven, volgends, de boven belchrevene opgave van Bahrens , die indedaad noch door kostbaarheid noch , door omllagtighei.d affchrikt, en het zal ons,, aangenaam,, zyn , de proefondervindelyke uitfpraaken van deskundigen. daaromtrent te ontvangen en,in ons Dagblad te. plaatfen. -..
IL
OECONOMISCHE BERICHTEN» O E C O NO MISCH M EN GE L W E RK,
* '1 1 ■ ■ r , fh' f-V - itv i a . ,,, ...
III.
Huishoudkunde en Nuttige Ontdekkingen..
". Ofn het Vlas voor uitdfoogen te bewaaren, fmeert men hetzelve in met verfche,, ongezoutene Boter of Varkensreuzel , waarmede men de handen beftrykt, en er het Vlas gelykelyk doorhaalt. Men legt de ftrengen vast op elkander en. zet er eenig drukkend gewigt op; op deze wyze wordt diet Vlas ook voor Muizen en ftof bewaard. (Böhmifcher Ackcr* '/au, yon.J. Mehler. Dresden, 1795.)
In. het Neues- IVittenbergifches IVochenblatt, voor. 1794:, vindt f men eenen- voorllag T om de Spinfters-eene foort van konstvogt, in de plaats van eigenfpelgfel , te doen gebruiken tot het natmaaken van den fpindraad , wyl het verlies van 8 a ia loot-der beste fappen eiken, dag , voor de iigchaamlyke gezondheid mgetwyfeld fchadelyk is. Hiertoe heeft men troeven- genomen met het flvmig aftrekfel vau iet Symphytum Officinale. QBcinwelle , Sohwarzvurzcl), waarvan i deel gedroogde, of 4-deeen verfche wortelen genoegzaam zyn, om = deelen water genoegzaam lymig te maaken. vlen behoeft alleen de gefnedeue of gekneusde, wortels in een pot met water eenige uuren ■, ip eene warme plaats te laten ftaan , of wel l uurs te kooken,, waarna men het vogt afgiet.- Dit lymig nat is byna zonder eenige euk,. en verandert. de kouleur van het Vlas ; liet.,—s
Het. Pruisfuch Collegium Medicum heeft onangs by. de openbare, Nieuwspapieren het rroegtydig gebruik der' nieuwe, onrype Aarcïippelen, als. zeer ongezond, afgeraden., Men < vil, dat alleen die Aardappelen moesten, gegeen worden, waarvan de.zaadbuisjens volgroeid i 'n de ftengels aan het verwelken zyn. - Hier egen merkt Beckmann aan, dat,, al wilde- men s len-. Aardappel: voor- eene eigenlyk gezegde ,'tugt_ verklaaren , zelfs dan nog deszelfs on«. ypheid. geene. bewezene nadeelige eigemchap,
ia...



C i°9■ )
is-. " Ohrype Ervteri eh-fiBootiën b. v.. zyn gezondir dan ryre. Dan de Aardappel is geen vrugt, hec is de uituaseh eener wortel, eene Knolwortel, cvert gelyk de Knolkool (Kool' rabi), Pootajuin' enz. Deze ge wasfchen zyn reeds, zoodfa zy ontdaan, het geen zy moeten zyn , om gebruikt te konnen worden ; ji boe jonger,- hóe luchtiger en aangenamer zy zyn. Jonge Pee'11 laa>: men zieken die aan "dè beterhand zyn, eeten, en veele menfchen!, die 's-winters de Koolrabi niet verdragen konnen , eeten dezelve onvolwasfchen zonder nadeel.. Waarom zouden de Aardappelen hier alleen eene uitzondering maaken V — Misfchien is1 het integendeel der gezondheid nadeelig, dezelven al te sang in den grond te laten' blyven, gelyk het wezenlyk ongezond' is, die in doffe, vogtige kelders te bewaaren. — Dit is waar , dat- de Aardappelen het meest uitleveren, en het langst in den winter 'duuren , wanneer zy zoo laat mooglyk gerooid worden. {Beckmanns Phy/ika■lifch Oekon. Bibüothek, en Weigels Magazin fur freunde der iNaturkhrc enz._)
S c h o o N e K o n S t E N.
In J. Taylors Archite&uralLibrary te Londen is eene vei bazende menigte van Bouwkundige Schriften te bekomen , waarvan het te wenf'chen wa;e, dat andere Natiën zich bedien den , ter uitbreiding van hunne kennis in dit allerbelangiykst vak der fchoone Konften. De 'volgende tytels van werken , in gemelde Boekwinkel voorhanden , zullen het geletterd 'Publiek in ftaat ftellen , om over de uitgebreidheid en het nut dezer verzameling te oordeelt n.
■ The Cabinet - maker and Uphol/lerc?--s galde , ' er repfiory of defigns for eyery article of hou fehold furniiure, in- the newest and most approyed taste.- By A. Heppeiwhilei
Familier Archited.ure, cenfijling of original defigns of hou fes for gentlemen and tradesmen.
Currus Civilis, tr Genteei defigns for Coa ches, Chariotx, Poit-Chaifes, vis a vis,, road and park - Phdétons , Jingle horfc-Ghaifes. En-, graved on 13 Plates, 40. . 'Defigns in Architeéture -, confijling of plans, evations, and fietiions for temples, bats cas fines, pavilions, garden fiats, obelisks, by J. Soane,. met 38 koperen plaaten.
ColumbanTs a ncw book ofi ornaments, coniaining a variety of elegant defigns por modernpannels fifc.
Rural Architeclure or defigns frorn. the fimple.
cottage to the decor and villa, hy J. Plaw, met 62, plaaten, in 40.
CBeekman ris Phy/ikalifche Oekon. Bibliothek.)
[Wy herinneren ons onlangs eene groote verzamelirg van dsfeinen cn afbeeldingen gezien te hebben, welke in Duitschland ftukswyze wordt uitgegeeven, onder den tytel: Ide'èh zur G'artnerkunde,. Baukunde u. f. f. en waarin van de bovengemelde en andere diergelyke Engelfh; en Franfche werken een nuttig gebruik wordt gemaakt. Wy hoopen, dat onze Vaderlandfche Architecten van fmaak met foortgelyke voordbrengfelen van andere Natiën zullen weeten hun voordeel te doen. R.edaft.}
Belangryk Tydschrift voor de
B e o e fe n e n d e H U I S H O U D-
KUNDE en VROUWLATKE OECONOMIE..
; Te - ■Leipzig by Leo is in de afgelopenmaand Augustus in Druk verfchenen het Ie Stuk van een zeer belangryk Tydfchrift, getyteld : Journal der Practifchen Haushaltung und Weiblichen- Oekonom-c , in der Stade und ' nuf ~ dem- Lande. Het' ontwerp van dit gefchrift verdient te meer aan onze Lezèrs, en vooral <\an onze Lezeresfen, te worden medegedeeld„daar hetzelve haar eene volmaakte fchets zal voorhouden van alle - die ■ hoofdvakken en byzonderheden , waaromtrent de zorg eener goede Huishoudfter aanhoudend behoort teverkceren:
Inleiding' tot- de Theorie der Huishoud--
kundev
1. Ontwerp tot gelykmaking van inkom den ■■ en -uitgaven , op een geheel jaar berekend. Hieiby komen' onvoorziene geval-len in ■ aanmerking.
3. Lyst der nodige- uitgaven in allerleie : Huishoudingen, in' de-' S-tad en ten platten . Lande.. Hier wordt .tevens gelet op onombeerlyk ge-wo'rdene' behoeften der weelde- in groo'ïere Huishoudingen. -
3. Hoe eer.e- verftandige Huishoudfter ; deze ■ uitgaven verminderen-, en - aan hare in- komftén ■ evenredigen - kan.-. Ontwerpen van huishouding met-2000, 1000; 6001 en 420 guldens jaarlyksch inkomen , naar gelang-■ van-, wooning, getal van ; kinderen, en dienstbooden enz,. O 3.j 4-,Le**-



C "o )
4, Lesfen tot voorzorg en bekwaammaking, om goede Huishoudfters te vormen. Beoefenende Huishoudkunde. I. De Keuken. X. Ontwerp eener volmaakt ingerichte Keuken , en van eene Stookplaats tot bezuiniging van Brandltoffen. Met de Afbeelding.
3. Hulpmiddelen voor Huisgezinnen , die geene Keuken hebben.
3. Aanwj/zing en befchryving der duurzaamfte, gemaklykfte en onfchadelyklte Kook- en Keuken-gereedfchappen, en regels om die duurzaam en fchoon te höuden.
4. Voordeeligst gebruik van Brandhout * en Steenkoolen, zonder nadeel der Spyzen. Afbeelding van een daartoe nodig
■ Fournuis, en van een zeer goedkoop Braadfpit.
5. Opgave der beste werken over de Kookkonst, alsmede verbeterde recepten daarover.
6. Inlandfche Kruiden en Gewasfchen, in de plaats van Oosterlche Specerijen en andere buitenlandfche Kruiden, met voordeel bruikbaar.
II. Provifiekelder.
ii Derzelver beste inrichting en ligging.
&. Lyst van alle eetbare en andere waaren , die men in deze Kelder bewaaren kan.
3. Bepaling des tyds, wanneer men alle deze waaren het best, en , in geval van koop , het voordeeligst kan aanfchaffen.
4. Regelen , ter tewaaring van deze Provifiën. De langst mooglyke duurzaamheid van elk derzelve. Lesfen nopends het zouten van Boter, het pekelen en rooken van Vleesch enz.
5. Berekening der voordeden , die de Huishouding door eene welingerichte en voorziene Provifiekelder verkrygt.
6. Middelen tegen de Infecben en ander fchadelyk ongedierte in de Provifiekelder.
III. Wynkclder enz.
1. Ligging en beste inrichting derzelve.
3. Behandeling der Wynen op Fust.
4. Hoe men Kruider-, Karsfen- en Ooftwyn maakt; alsmede Azyn uit Wyn, Bier, Ooft, Kruiden enz.
5. Voorfchriften om Wyngeest (Brandewyn) en eenige fmaaklyke Rofolis te maaken.
6. Onderricht , ter bewaring, in een afzonderlyk vak der Kelder, van Groenten en Wortelen ; en hoe men er Champignons in teelen kan.
IV. M.es tuin.
i. Deszelfs beste aanleg. i 1. Regelen ter beplanting van denzelven. ; 3. Hoe men zelf zyne benodigde Zaaden en Planten kan winnen. 4. Lyst van Kruiden , die voor het daaglyksch gebruik in den Moestuin moeten groeijen.
5- dito van nuttige Tuingewasfchen en Vrugten, met bepaling van den tyd tot derzelver aankweeking , inoogftmg en bewaring.
6. Regelen by het aanleggen van Broeibakken, en omtrent derzelver behandeling.
7. Voorfchriften omtrent het inleggen en bewaaren van Agurken, Boonen, Moeskruiden, Kool enz.
8. Iets over de vrugten van Leiboomen, en derzelver gebruik, bewaring enz.
9. Aanwyzing, om allerleie Vrugten te confyten, in zuur te leggen'enz.
10. Middelen tegen de Infecten en Dieren, die de gewasfchen benadeelen.
V. Drooge Moeskruiden , Feulvrugten , Meel, Brood.
1. Waarfchuwingen omtrent het aankoopen van Grutte, Gort, Gierst enz. om daarmede niet bedrogen te worden.
fl. Over de bereiding, de foorten, en het gebruik, van het Meel; alsmede waarfchuwingen voor de bedriegerijen der Molenaars, en^ hoe veel men van hun vorderen kan.
3. De beste inrichting van een Bak-oven. Voorfchrift tot het maaken van een fmaaklyk Huisbrood, en der beste wyze, om hetzelve te bewaaren.
4. Verfcheidene vvyzen, om uit Aardappelen een zeer bruikbaar Meel te bereiden.
5. De beste manier van Styffel en Hairpoeder te maaken.
(Het overige in N°. 67.)
Waar»



C i" )
Waarschuwing tegen een nïe,uw' soort van BEURZENSNYDERY.
Wy hebben het ons ééumaal ten heiligen regel geiteld , alle Staatsverfchillen , en het ( geen daartoe ftrekking heeft, geheel buiten den kring van dit Dagblad verwyderd te hou-j den, en aan deze wet zullen wy getrouw ( blyven. Maar, wanneer men onder het masker van Staats- en Godsdienstbelangen te be- i hartigen, de goede gemeente op eene bedrieg- , ïyke wyze poogt te misleiden en de beurs te lichten , dan wordt onze Oeconomifche yver opgewekt, en wy zyn , zelfs door het opfchrift van dit ons Blad , verplicht onze lezers ten minfte te waarfchuwen , dat zy zich voor fchade wachten , en voor een zamenraapfel van ongerymde logens hun kostelyk geldje , dat in dezen tyd zoo wel te pas komt, toch niet uitgeeveu.
Er beftaat dan, in Engeland vooral , een zeer lomp, openbaar verbond, tegen de uitwerklelen eener vrije Drukpers in Duitschland en in de Republieken op het vaste land van Europa. Het Britsch Ministerie fchynt hierby goede rekening te vinden , en elk, die voor den vrede en voor eene vrije Drukpers is, is by die Heeren thands niets minder dan een Jacobyn — en een Jacobyn is by hun niets minder dan — een Deïst öf Atheïst. Uit dit oogpunt heeft men te befchouwen het ■ werkje van den goeden hals Bobifon: Proofs j of a Confpiracy against alt Religions and Gouyernements of Europa, waarvan in Engeland zedert 1797 reeds 5 Drukken zyn aan den man geholpen; alsmede het nog veel zotter en ondeugender zamen weef fel van den Abt Barruël {Fransch Emigrant), getyteld: Me. moirés pour Jervir a l'Hifloire du Jacobinisme, waarvan reeds 4 deelen uit zyn, en waarvan men onlangs een Abrëgé met bazuingeklank te Hamburg heeft aangekondigd. De zotheid, het logenachtig en kwaadaartig zamenraapfel, de ongerymde mengelmoes, van Bahrdiianismus, Örlcanismus, prymetfelary, Jacobinismus, Illuminatismus, Voltairianismus enz. enz., welk in deze Hukken heerscht, en het geen door veelei leie kleene Bcekenkramers, b. v. the Brittsch Cricis» Antijacobin Magazine, Mallet du Paus Mercure Briianuique enz. tot den gemeenen man gedi nftig wordt overgebragt, verdient op zichzelven meer medelyden, dan verachting : men moet indedaad lagchen, als men zulke groote voorlichten van eenen Profesjor JenaÜ en van eene Zwabifche Mercuur in Gothal! hoort zwetfen. Dan, het jammerst
is, dat de goede gemeente in alle landen op deze wyze , door tusfehenkomst van eene vry natuurlyke fpeculatiè der Heeren Boekverkoopers, deerlyk wordt opgelicht, en voor eenige duizenden drieguldens armer gemaakt. — Daar wy nu reden hebben om te gelooven, dat deze belmett'ing binnen kort 'ook over onzen Vaderland 1'chen bodem zoude konnen waaijen, waarfchuwen wy alle onze goede lezers by voorraad , om toch , in wiirwil der zwellendfte aankondigingen , v'oor foortgelyke prullery yan eenen Robifon , Barruël en Comp. geen geld uittege'even, maar hunne kostelyke pitten tot beter gebruik in den zak te houden.
zegt het voord! PRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, dm 16 September 1799.
De Geraffineerde Suikers zyn, zedert onze opgave van den 9 dezer, (zie N°. 64.) iu alle foorten nog 1 a § $ gedaald.
De Cofy , Java in Qonfe , Bourbonfche en St. Domingo in Baaien, is \ ,k ituiver per fg minder, dan den 9 , genoteerd.
De Tarwe is in alle. foorten wederom 10 ï 15 a 20 ggl. gemonteerd. . . , , : De Rogge is iets minder willig.
Dc Haver is weder 5 .ggl. gerezen.
De Boekweit is iets minder genoteerd.
Te Dordrecht, den 12 September 1799.
Koolzaad , Inlandsch en Zeeuwsch ,
per last 85 a 90 <£.
Raap-Oly, per Aam. . . gL Lyn-dito, per dito ... gl. Raapkoeken , per 1000 . . 75 g'«
Lynkoeken, per dito . . . 100 a 105 gl.
[Den 13 September.
Ruuwe Vlasfen. per Steen . 30 a 45 'ft. Moutwyn , per Virtel ... 9^ Genever , per dito .... 10* e£
Luikfche Kooien , per Hoed . k 24 gl. Waag-dito, per 100 Waag . 37 gl.
Den



.Dm 16 September..
Candybh'oden . . . . . . .41 a 421-
Poeijer dito 39 a 40*
Ji afinaden ...... . , c6i a $
r ....... A A
Melisfen 2 en 3 ® .... 30 a 35
Lompen . ....... 29 a *
Stampfuiker ....... 28 a 011
Basterden . .. I0j a 27f
Candyèn, <ƒ. ysr/j 40! a 30
fyroop ......... "a'04 fj
Te Schiedam, den 16 September 1799.
Moutwyn — £ de 30 Viriels, zonder Fust. Genever 10] dito, dito. Genever 51 en 52 gl. per Aam, y/wy?. Proef. •Gedroogde Rogge 163 gg per Last 205 ggl.
Te Utrecht, -den 14 September 1799.
Witte Weit .... van / 15* tot ƒ 16
Roode dito . . . . —1 ïSh
Rogge — ?':iq| — - 11 : 6
Boekweit ...... — e 83 — ^ 9
Nieuwe dito ....
Groote Capufyners . . — » 18 — =19
Middelfoort dito . . — «• 15 — =16
Kleine dito -. . . - . . — > 12 — =13
Groote gra-auwe Erwten» — » 19 — «20
Middelfoort . . . . . — * 16 — «17
Kleine — > 13 — =14!
Groote omtrent drooge
groene Erwten . . . — * 15 — e 19
Droog middelfoort . . — = 14 —15
Haver — e 7 _ . -g
Wintergarst . —- * 7\ — - f
Zomer dito ..... — s 71
Wissel Cours van 19 September 1799, te Amsterdam 'op de Steden
Madrid . . a ra; Ufo . . % '
Bilbao . . dito
Cadix . . dito .' . . . = 66
Sevili'én' . . dito . . .. *
Lisbon . . dito .... «53
Port d Port . ij Ufo van 3 m: * ga|
Veneiïén . J2 m: Ufo . * 91 §
Lhoruo . dko .... s iojf
Genua . dito . *. *. . s 95i
;Ts Amfterdam, by C. CO VEN S, Boek- en Kunstverkoper op den Vygéndam.
Parys,,.kort. bet., in Specie \ 6%\ V\
. 2 m: Ufo , . «
Bordeaux . ~ . . »
dito . 1 Ufo ; . . . = 6-2|
Hamburg, kort Banco . - 39H
dito . 2 m: Ufo . « 39] {
Breslau . 6 weeken dato => f ft-
IPeenen . 2 dito ... » 35JJ
Zeeland s
Rotterdam #
Bankgeld ....... „ 90] pCt.
NB. De plaatfen , op welken geen Wisfel-
Cours is, zyn opzetlyk weggelaten.
zeetyding.
Berichten.
Volgends de laatfte Brieven van Elfeneur is er den 31 Augustus te Riga bevel gekomen, dat geen Deenfche Schepen in Rusfifche Havens mogen binnenloopen; en volgends latere Brieven v£n Petersburg. waren .verlcheiden Deenfche Schepen afgewezen, en die in de Havens lagen , moesten in 2 maal 24 uuren vertrekken.
Henomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt door een Franfche Kaper te Duuvres een 'I unitaanfche Quebeck van 8 ftLkken. . — Te Marfeille een Barbaryfcho halve Quebeck; een tweede dito, welke de Kaper vervolgde, zou mede genomen zyn.
Texelfche en Vlie-Lyst. Van den 9-1-20 September geen Texelfche Lyst aangekomen.
. Van den 9—20 September geen VlieLyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 16 en 17 September. Niets gepasfeerd. De Wind W. en Z.
Brielle.
Den ï6 September. By 't afgaan der Post is een Vischhoeker, uit Zee komende zeilen , op de bank vastgeraakt. De Wind W. N. W.
Den 17. De geroeide Vischhocker is door de Engelfihen genomen , en te Tarmouth Opgebragt - geweest \ vervolgends aldaar wéder ingekogt , en gister naar Viaardingen opgezeild. De Wind Z.



N° 67.
35 September 1799.
OECONOMISCHE COUKAJNT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Ny verheid 9 Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alk andere middelen van bejïaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige losse Aantekeningen, belangende de Bereiding van, en den Handel met BOTER en KAAS, b* andere Volken.
(Vervolg van N°. 65. bladz. 100.)
Omtrent het bereiden en zouten der Kaazen bericht Medicus zaaklyk hetzelfde, dat wy boven, gelyk ook in N° 53 en 54. reeds hebben aangetekend. Geheel Zvttfcrland door , gelyk ook in Engeland, volgends Twamley , bedient men zich tot het ftremmen der Kaas, van het Lub of ftremiel uit Kalvermaagen bereid, welke laatfte men, wegens derzelver fterk gebruik , zelfs ujt Zwaben , den Elfas en Beijcren , in vaten j doet overkomen. Dit Lub heeft dikwyls eenen geweldigen ftank aan zich, ja, men meent, dat zulks een kenmerk zy van deszelfs uitnemend goede hoedanigheid. Hieruit befluit de Schryver, dat de Kalvermaagen , oflehoon tot eene rottende gisting overgegaan zynde, niettemin derzelver zuur onverminderd behouden. Twamley integendeel verzekert, dat men in Engeland tegen het ftinkend ftremfel is , wyl hetzelve veel van de gistende of ftremmende kragt zoude verliezen en weinig uitwerking doen ; terwyl de Kaazen , daarmede bereid * eene viefe, II. Deel.
rottige wanfmaak, en misvormde couleur zouden verkrygen. — Voor het overige is het wel algemeen onderfteld, maar nog niet zeker bewezen, dat het ftremfel van Kalvermaagen door zyne zuurdeelen werke, vermid» die werking niet geftoord wordt, al doet men er een Alcalisch Zout by, en wyl verfcheidene planten, in de plaats Van dit Lub zeer bruikbaar, geene de minfte fpooren van eenig byhebbeud zuur opleveren; weshalven ook de Edinburgtr Arts T. Tour.g in deszelfs Redevoering de Latte (over de Melk) in 1761, met reden getwyfeld heeft, of de ftremming der Kaasftofte wel geheel en alleen aan het zuur zy toetefchryven.
Nog verdient gemeld te worden, dat de Kaasftof in Zwitferland niet op éénmaal van 'de Melk wordt afgefcheiden. De wrongel, 1 die het eerst, by eenen geringen graad van [warmte, uit de Melk getrokken wordt, geeft ;de eigenlyk zoogenoemde Kaas. De overige 'Kaasftof, die in de Melk gebleven is, wordt j ver volgends, by eenen veel hoogeren graa4 !van hitte, tot kookens toe, daaruit gehaald, jen dit noemt men Zieger. Wilde men alle' Kaasachtige deelen op éénmaal uit de vette Melk trekken, dan zou men niet die ftof bekomen , welke de Zwitfers Kaas noemen, maar een vette Zieger, die nergends in het. groot gemaakt wordt.
De , thands minder in trek zynde , Melkfuiker wordt op weinige plaatfen in Zwitferland meer gemaakt ; alleen op de Entlichbucher Alpen (in het Canton Lucerné) bereidt nen er nog e.ne geringe hoeveelheid van : luen dampt de Wey uit, tot dezelve in eene [ i* cu-



C ïi4 )
onregelmatige cryftallifatie overgaat,-en zuivejt ze dan bejiooilyk.
De Boter wordt in Zwitferland doorgaands gemaakt tegen het najaar , wanneer de beesten minder Melk beginnen te geeven ; doch hierin overtreffen de Hollanders verre weg de j Zmtfcft; ' '
[Voords kan men ook nog eenige narichten omtrent het maaken van Boter en Kaas in Zwitferland vinden in de Oekon. Nachrichien der Patrioiifchen Gejelfchaft in Schhjïcn. 1 B. f. s.60. u. f. — En in Andrea Britfe aas der Schweitz nach Hannover , in 1763. zwcyter abdruck. Zurich und fVinterthur. 1776. f. 313. und f. waarby bericht wordt, dat jaarlyks te Bern alleen 330,000 4 350,000 Ê8 Kaas voor het inlandsch gebruik verhandeld worden.]
Duitschland.
Men heeft in zommige oorden van Duitschland Boerderijen ingericht op denzelfden voet, als dezelve hier te lande doorgaands beftaan, en daaraan geeft men den naam van Hollandereifen. Deze Boerderijen zyn alleen gefchikt voor de Veeteelt en het maaken van Zuivel. Wy zullen hier fchetsgewyze mededeelen eenige kundigheden, omtrent het maaken van Boter, en Kaas , ontleend uit eene verhandeling over de grondbeginfelen ter bewerking van de voordbrengfelen eener zoodanige Hollinderey, geplaatst in J. Bechnann's Beytrüge zur Oekonomie, Technologie enz. VIII Th. ƒ. 157 u. f.' waaruit men zien zal de wyze van behaudeling dezer Zuivels in Duitschland, voor zoo veel [dezelve daar is ingericht naar den
Hollandfchen fmaak.
De zoete Melk geeft de room, waaruit men Boter maakt. De overblyvende, afgeroomde Melk geeft de Kaas. Het geen dan overblyft is Wei of Hui, tot voeding der Mestvarkens. — Het grootfte voordeel levert de Boter op, daarop volgt de Kaas, en dan volgen de Mestvarkens. .Wat de hoeveelheid Boter betreft, die men van eene gegeevene hoeveelheid Melk bekomen kan , het is een doorgaande regel , dat 570 kannen Rooms altoos nagenoeg 63 Lysponden Boter (dus 945 êê) moeten uitleveren.— Heeft dit geen plaats, dan heeft de Melkmeic of Melk laten bederven, of zy is niet eerlyu te werk gegaan. Het eerfte vermindert mei alleen de hoeveelheid Kaas, die van deze Melk komt, maar maakt ook eene verwarde rekening, zoo dat men niet nagaan kan, ol iaën eerlyk b>,haudeld worde, dan met. —-
De eenigfte uitzondering op dezen res;el heeft plaats op het einde van den Herfst, en des Winters ; laat in het najaar is de Ruom zwaar, en kan niet geheel van de Melk worden afgefcheiutn, al laat men dezelve langer ftaan , dan de gewoone regel anders medebrengt. Dus moet men dan wel eenige Melk laten opkooken , wyl men anders of te veel Room in de Melk zou laten , of de Meik voor het Kaasmaaken bederven. — Des Wirters roomt de Melk zoo weinig, dat, indien men het daarop alleen wilde laten aankomen, de Roomkuip bederven zoude, eer dezelve vol was, cn dus de Boter ranzig worden. Men moet dus iq dit Saifoen de Roomkuip niet langer laten -ftaan, dan tot dat de Room eenen bitteraebtigen fmaak begint te krygen ; moetende men in dit geval wel toevlugt neemen tot het opkooken der Melk, hoewel men daardoor in de masfa van Kaas verliest, en omtrent de veikregene hoeveelheid Boter in het onzekere geraakt.
Van dieu tyd af, wanneer de warmte begint, zynde half April of laater, tot dat de Koeijen gaan afnemen, en het koel begint te worden, zynde omftreeks den 10 of 12 October, moet men in de Roomkuip niet meer dan 4 kannen Melk te gelyk afzygen: hierdoor komt de Room fpoediger op, er blyft minder van in de Melk hangen , en zy wordt afgefcheiden, eer de Melk zuur wordt, het geen beter is zoo voor de masfa, als voor de deugdzaamheid , dér Kaas. — Wanneer het koel wordt, en de Koeijen afneemen , moet men 6 kannen Melk in de Roomkuip zygen, dewyl dezè dan langer kan blyven ftaan , en de Room ook in dien tyd van het jaar zwaa der is. Dus zou er, zo men in dit jaargetyde even weinig Melk in de Roomkuip zettede als des Zomers, veel Room in de Melk blyven haugen ; ook doet deze meerdere hoeveelheid van Melk geen nadeel aan de.Kaas, wyl de Melk in het najaar langer ftaan kan, zonder zuur te worden. — Laat op den Herfst en in den Winter kan men de Roomkuip wel 4, 5, 6, 7, ja in het hart van den Winter wel 9 maaien of melkbeurten laten overftaan ; tot half May toe kan zulks niet langer dan 4 maaien gefchieden , en in den Zomer tot half September toe , zo men zeker wil gaan, niet langer dm 3 maaien. — By zeer heete dagen, of wanneer er onweder aan de lucht is, moet men zeifs wel na verioop vak 24 uu-cn de
iVLlk afroomen. Dit is eene fcafk van het grootfte belang. Van de hoeveelheid Room
toch



toch hangt de hoeveelheid van Boter af, en de hoeveelheid Room ■ hangt wederom af van den tyd , hoe lang de Roomkuip ftaan kan ; is deze te kort, dan blyft de Room in de Melkj hangen, er. men bekomt zoo veel minder Boter.l Omtrent het afroomen zyn geene vaste re-I gelen te bepaalen , daar zulks gefchiedenj meet, naar gelang het weder zulks vereischt.' Dit ééne evenwel is zeker, dat eene Melkboerin de Melk niet langer moet laten overftaan , dan tot dat de Melk gekant is, of op het punt ftaat, om zuur te worden : want, zoodra de Melk zuur wordt, komt de Room niet meer op, maar zy verandert in Hottemelk, die geen Boter geeft; ook i komt van de zuure Melk zoo veel Kaas, als van die, welke gekant is, en de Kaas, van ' zuure Melk gemaakt, is niet goed, zy barst < °Pen * vei mids het zuur altoos nog eenige i Wei in de Kaaswrongel achterlaat, het geen < m de Kaas aan het gisten ftaat, en die doet , openbarften. — Men bemerkt het kanten der Melk daaraan , dat de Room zich ichift en 1 korrelig wordt; zoodra men dit ziet, moet \ men afroomen. , Daar nu zoo veel aankomt op bet zoo lang 1 mooglyk, en tevetig geen oogenblik te lang, i ftaan der Roomkuip, waaromtrent geene vas- t te vooifchriften zyn aan de hand te geeven, t is het de hoofdplicht der Melkmeid , des e Zomers vooral, nacht en dag daarop te let- t ten, dat de Roomkuip zoo lang mooglyk e ftaan blyve, en tevens ten behoorlyken tyde afgeroomd worde. Een paar uuren minder of c meer konnen in den Zomer hieromtrent veel \ verlchil geeven. — Voords moet zy ook % naauwkeung acht geeven , dat de Melkem- t mers telkens, wanneer daarin Melk geweest b is, wel gereinigd en gefchuurd worden, waar- t by men dezelven nog tweemaal in de week, ri fchoongeraaakt zynde. over brandende houts V krullen dient te houden, en door den rook g daarvan te iattn droogen, hetgeen zeer'dien n ftig is tegen het zuur worden der Melk. w In het voor- en najaar, gelyk ook des Win- z; ters , behoeft men hieromtrent minder naauw- b keurig te zyn , indien de Melkmeid (1 >chts Z zorg draagt, dat zy de Melk niet al te vroeg K uit de Roomkuip doe, en dat dezelve daarin m met langer blyve ftaan , dan tot zy begint m te kanten. — Hierby dient men ook nog' dit'b< op het oog te houden, dat zy zomtyds' ge- d: noodzaakt kan zyn, om eenige Roomkuipen,'te zomtyds zelfs een half maal, afteroomen, eer'vt de gewoone tyd van overftaan verftreken is, om er langs dien weg de vereischte hoeveelheid Kaasj
te konnen maaken, en zoo de nodige Wei of Hui te bekomen, tot voeding der Mestvarkens.
Ue menigte van Boter en Kaas, die men verkrygt, hangt voor een groot gedeelte mede af van de hoeveelheid en hoedanigheden der Melk ; en deae wederom regelen zich vooral naar de tydftjppen van het melken, indien men naamlyk goed Melkvee heeft. Hieromtrent behooren de volgende vaste realen te worden m acht genomen.
Alle Melk, in groote hitte gemolken, ftaat net lang, maar gaat terftond aan het kanten, il volgt daarop onmiddeiyk een koel luchtsTeftelj daartegen blyft de Melk, in de koele gemolken, lang ftaan, al komt er vervol;ends hitte.
Wyl de Koeijen in de hitte weinig of niets :eten , konnen zy ook weinig Melk geeven, ndien zy niet op zulke tyden gemolken worlen, dat zy , eer de hitte begint, zich ver:adigen konnen.
Vjc ,h« een e" ander volgt, dat de Melkrieid behoort te zorgen, dat de beesten des .omers op zyn laatst ten 3 uur in den mor[enftond, en 's namiddags na 4 uur, gemeft;en worden; /weshalven zy met de Melkttös n den Zomer by het eerfte krieken van den [ageraad behoort op te zyn , om vooraf de mmers te fchuuren, de Melk afteroorae», n ander nodig werk te verrichten, het geen s namiddags tusfehen a en 4 uur wederom efchieden moet.
Hoe veel emmeren Melks, by den bepaalen tyd van overftaan in ieder jaargetyde, ereischt worden , om een Roomkarnfef van o è 84 kannen te bekomen, is niet zeker ' bepaalen; dit is zeker, de weide en de eesten goed zynde , en het melken op zyn fd gelchiedende , kan het ééne jaar hieroment weinig verlchil maaken met het andere, ^el is waar, een koele en natte Zomer im meer Melk, dan een drooge en heete; aar, daartegen is in dezen laitlten de Melk ederom vetter, en vergoedt dus door deu^dlamheid, 't geen er in hoeveelheid aan ont•eekt. üus komt dit verfchil by drooge omers het meest in aanmerking omtrent de aas, welke dan minder is , uit hoofde der indere hoeveelheid Meik. Gevolglvk kan en hieromtrent door de Melkmeid niet licht :drogen worden, indien men Uegts tweemaal ags de emmers met Melk naauwkeung aankent, en van tyd tot tyd alles met elkander rgelykt, mids droogte en nattigheid, hitte
koelte „tevens in aanmerking neemende.
\tiet vervolg in N°. do.)



C 1X6 )
Oeconomisch gebruik der CALBAS-VRUCHÏ.
De Calbas of Kayocrde (Lat. Cucurlita, Ptpo. Hoogd. Kürbis. Eng. Callabasli}} wordt meestal in de Moestuinen aangekweekt , en heeft eene menigte van by- of basterd-foorten , die in verfcheidenheid van grootte , couleur, en gedaante, jaarlyks nog toeneemen. — Onder deze byfoorten komt de zoogenaamde Vies - Calbas menigvuldig voor ; dezelve is middelmatig van grootte, en heeft min of meer den vorm eener Peer. Van den fteel af tot omtrent op het midden der vrucht is dezelve met geele ftreepen bezet, eti verder heeft zy eene groene couleur, hoewel zy, gelyk de andere foorten van Calbas, aan veele verscheidenheden onderhevig is. Deze Vies - Calbas is , wegens derzelver couleur en verdere hoedanigheden , byzonder gelchikt, óm, even als de Agurken , inteleggen ; men gaat daarmede even zoo te werk, als met de Agurken , die koud worden ingemaakt. Zy, die zulks gedaan hebben, geeven aan de Calbas de voorkeus boven Agurken en Komkommers, Men gebruikt er de jongde vruchten toe, en wel die, waarvan de bloeifem den voorigen dag is afgevallen.
Indien men niet zoo veele vruchten te gelyk kan verzamelen , als men tol het inleggen begeert, kan men die , welke reeds geplukt zyn, in een drooge kelder op wat vogtig zand 6 4 8 dagen lang bewaaren , en er dagelyks nieuwe by voegen. Door het afplukken van de eerfte vrugten wordt de groei der overige befpoedigd.
Tot het winnen van Zaad, laat men eenige vrugten overblyven , kiezende daartoe dezulke , die de fchoonrte uitwendige gedaante hebben.
Alle de byfoorten der Calbas zyn uitnemend goed tot het bereiden eener Salade, in de plaats van Komkommers, welke zy ir geur en vleesachtigheid verre te boven gaan. - Ds Kern dezer vrugten, en byzonder dit Van de zoogenaamde Tulband - Calbas, kan ir de huishouding met veel vrugt gebezigd worden , inzonderheid voor verfchillende foortei ,van fyn gebak , b. v. Marfepyn, Taart, ■Amandel- en andere Koekjens, Amanddpai! enz. Men bedient zich daarby van de ont bolfterde pitten der Calbas, in de plaats vat Au andelen ; konnende men , daarvan onbewus aynde, geenerlei verlchil in 4 maak gewaa worden. — Mea beieidt ook van de pittei
eenen zeer goeden, verkoelenden drank, die voor . de Amandel-melk niet behoeft te zwigten. Dan , tot dit laatfte gebruik moet de Kern, versch zynde, gepeld worden, wyl men, dezelve droog wordende, er moeilyk het tweede vlies of bekleedfel kan afkrygen. Men laat de pitten , uit de Calbas genomen zynde, op een bord >-f plank een weinig droogen , om die des te beter te konnen pellen, wyl zy anders door de aanhangende vogtigheid jdoeir de vingeren glippen. Gepeld zynde, droogt men ze in een Oven of by een zagt vuur, cn bewaart ze tot gebruik. | De bladeren der Calbas - plant hebben een byzonder vermogen, om de Vliegen tc verdryven. Men droogt dezelven, cn brandt ze, in een beüotcn vertrek , over een koolvuur , waarna men een vengfter open zet; oogenbliklyk zullen zich deze lastige Infecten van daar verwyderen.
Dat men , reeds van oudsher, zelfs onder de Oostcrfche Pelgrims , de uitgeholde Calbasfen tot drinkbekers, waterkannen enz. gebezigd hebbe, en dat de Spanjaarden en Porttigecjen gewoon zyn dezelven te confyten, is vry algemeen bekend.
HUISMIDDELEN.
Over de MILTZUCHT en DUIZELING der ZWYNEN; en wat
daarby te verrichten is.
Deze ziekte ontftaat door het overmatig eeten , en de weinige beweeging dezer Dieren ; zy doet zich aan de volgende tekenen onderkennen: het zieke Zwyn loopt rondom, even gelyk een Schaap dat den draai of eene duizeling heeft. Het heeft geen lust tot eeten, is dampig, en heeft daarby zomtyds een droogen hoest. Aan de linkerzyde onder de ribben befpeurt men een hard en pynlyk gezwel , geboren uit de verftopping der milt, welke niet zelden met eene veritopping der lever gepaard gaat; en uit deze oorzaak ont. , ftaan alle de andere toevallen. — De aanleidende oorzaaken tot dit ongemak zyn overmatige toediening van voeder, fpyzen die ai : te dioog, te grof cn flymverwekkend zyn, len waardoor de omloop des bloed» geftremd ij wordt, en vooral gebrek aau genoegzaam * dim-



( «7 ) ^
drinken. Mestvarkens worden dikwyler can andere Zwynen daardoor aangetast.
De hulpmiddelen daartegen zyn , dat men dc Zwynen niet dan matig hun voedfel toediene; dat men ze eenige' dagen agter elkander in het land of op een ruime plaats doe weiden, en ronddiyve; en hun het volgende j ingeeve:
Men perst liet fap uit de knoppen en bladeren der Alfcm , doet daarby het uitgeperst fap der Polei-plant (Pullegiutn), cn mengt van het een en ander i mingelen vogt onder hup voedfel , roerende er tevens door \ loot fyn geltoten Sal Ammoniak, cn laat het zieke Zwyn dit in ééns gébruiken. —• Is het miltgezwel aanmerklyk groot en hard, dan bedient men zich van den volgenden drank : men neemt
i Loot Spaanfche Zeep.
i Loot Éxtract van Paardebloemen (ExtraSt. Taraxiei') en
3 Handvollen dolle Kervel (Herba Cicutd). Hierop giet men i\ pint kookend water, en zoodra de Zeep daarin ontbonden is, verdeelt men het vogt in drie deelen, geevende men eiken (dag een zoodanig derde gedeelte in : mids in drie keeren , \s morgens , 's middags en 's avonds. — Voords geeft men het Zwyn buikzuiverende middelen, b. v. i loot Glaubers-zout met 3 loot Salpeter in 1 pint water ontbonden; en dit herhaalt men nu en dan, ook na de aanvanglyke genezing.
■1—————Bsaa—111 II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht aan de COMMERCIE en NAVIGATIE; van wege het AGENTSCHAP van NATIONALE OECONOMIE.
Ha ge, den 20 September 1799.
; He ftremming, welke eenigen tyd ten aan* zfan van de vaart op Embden en hamburg bedt plaats gehad, en voordgekomeu was uit het Embargo, 't welk op alle Schepen en Vaartuigen naar opgemelde plaatfen navigeerende , gelegd was , is . voor zoo lange dc omltandighcden, en de veiligheid van dat
gedeelte der Republiek, aan de Eems gele*
gen , zulks zullen toelaaten , weggenomen , door eene order, welke van wege den Agent der Marine aan den Commandeerenden Officier ter Rheede van Delfzyl is gedepecheerd, waarby denzelvcn gelast wordt, om aan alle Schepen , gelaaden nttt Koopmansgoederen , wier uitvoer by 's Lands Wetten niet is verboden, onder zekere bepaalde precautié'n permisfie te geeven tot de vaart op Embden en Hamburg; zoo ook , aan de respeöive Beurtfchepen, op gemelde Steden navigeerende; terwyl voords by een befluit van het Uitvoerend Bewind, in dato 19 dezer, die permisfie ook is geëxtendeerd tot zoodanige • kedige Schepenwelker oogmerk is , om ladingen van Embden te haaien , en naar Delfzyl over te brengen.
Voords heeft men, by eene Misfive van den Conful Generaal dezer Republiek in het Ryk van Marocco, in dato 15 Augustus 1. 1., berigt, dat de Pestziekte aldaar met eene vreeslyke woede bleef voordduuren; dat drie Zoonen des Keizers daarvan het flagtoffer waren geworden ; dat, in plaatfe van den overleden Staats-Minister Ben Ottoman, tot de Correspondentie met vreemde Confuls was benoemd de Gouverneur van Tanger, genaamd Abdalla Abdelmeck ; en eindelyk , dat aan gemelde Confuls was kennis gegeeven, dat geduurende dit jaar geene Maroccaanfche Schepen ter Kaap zouden uitvaaren..
Belangryk Tydschrift voor
Beoefenende , HUISHOUDKUNDE en VROUWLYTKE OECONOM1 E.
(Vervolg en flot van Nö. 66. bladz. xio„)
VL Wooning en Huisraad.
1. Algemeene régelen van voorzorg, by het hu uren' van een Huis. Iets over eigene Wooningen.
2. Lesfen voor de zindefykhefd en gezondheid , in alle jaargetyden. Raadgevingen tegen de vogtigheid der vertrekken,, en tor het fehoonhouden der vloeren.
3. Ono-ntbeeriyke Ho&cieradiè'n'.iti eene Kamer; derzelver beste, duurZaamfte en gemaklykfte inrichting. Voorflagen omtrent eenige iterke bekleedfels der Mcubiles,
* 3 4, De



( 1x8 )
■ 4. Da bes'e foort van Ka perseis, die duurzaam zyn en branriftof Ypaarcn. 1 een of fmeerlel, om het fpringen derzelve, en daaruoor den ïastige'n rook ra een vertrek, re voorkomen.
5. Verfchillende miniercn om de Kamer , naar gelang zulks vereischt wordt, goed en goedkoop te verlichten. Zuinige nachtlampen , enz. VII. Huisvader en Moeder, en Kinders.
1. Hoe deze al,en tot het vak der Huishouding betrekking hebben, en konnen medewerken ; inzonderheid , de Kinderen.
ft. Nodige wasch en andere zaaken , by de geboorte van een Kind. Wat hierby onnodig en fchadelyk is.
3. Beste en goedkoopje w'vze , van Kinderen te voeden en te kieeden. — Hoe dezelven nuttig voor het huisgezin bezig te houden, en voor ziekten te bewaaren. - Jets over het Speelgoed.
4. Wenken voor huishoudelyke Moeders, om lang te vooren aan den Uitzet harer Dogters te arbeiden 1 yst van een grooten én middelbaren Uitzet, met 'berekening der kosten. Wat de Moeder zelve hiertoe leveren kin, en wat zy koopen moet.
VIII. Bedienden enz.
I. Regelen by het huuren derzelven. Naauwkeunge bepaling hunner kost en loon, maar ook hunner plichten, a. Voorlagen om de Booden goed, met verfcheidenheid, en niettemin goedkoop, te onderhouden. 3. Hoe dezelven altyd nuttig bezig te houden.
IX. Klederen, Wasch, Bedde- en Tafel/inden. I. Zonder der weelde voedfel te geeven , plaatst men hier belangryke narichten omtrent de beste wyzen van zich te kleeden, met aanwyzing, waar deze ftoffen tot kleeding het best en goedkoopst te bekomen zyn. — Middeien om de klederen fchoon te houden en te bewaaren. Voorzorg omtrent bont werk, en tegen de Motten. 3. Over den Vlsschbouw, die (in Duitschland; meestal voor rekening der Huismoeder komt; over het reuten, biaaken, hekelen, fpinnen, weeven, bleeken enz. — Hoe men de ellemaat van Linnen naar de hoeveelheid van voorhanden zynde Garen zeker kan bepaalen.
3- Over het naaïjen, breijen en borduu-
VrM a s nu"'ge bezigheden voor de Huishouding.
4. Aanwyzing der plaarfèn en Fabrieken waar men het hest en ten minften pryze, Linnen, Tafel- en Beddegoed, gekeperde Stoffen . Mousfelinès enz. kan koopen , en wat men daarby moet in acht neemen.
5. Befchryving van een goed , de gezondheid bevorderend Bed met zyn toebehooren. — Hoe men de gewoone Vederbedden lang en zonder nadeel voor
[ de gezondheid kan gebruiken. — Over
de beste overtrekken en onderlaagen der Bedden. — Voorzorgen en middelen td> gen allerlei ongedierte in de Bedden.1
6. Over de inrichting van Tafel- of Peilegoed. Onichadelyke middelen tegeft allerleie Wyn- of Ooftvlakken. — De beste en goedkoopfle aanfchaffiitg van het geen op de tafel nodig is, naar
1 onderfcheiden ftaat en vermogens.
7. Over het wasfchen van allerlei Linnengoed , en over de beste wyze en tyd van de Wasch te bleeken. — Over het lang vuil blyven der Wasch, en het voor- of nadeel van buiten 's huis te wasfchen. — Over het ftyven, ftryken en mangelen. — Hoe men Lyffieradicn, Zyden ftoffen en Kanten het best en fiaaist kan wasfchen.
3. Onderricht, om Garen, Zyde , Hoofdtooisels en Klederen, goed en zonder nadeel te verwen.
X. Hout en andere Brand/lofcn.
1. Wat men in acht moet neemen by het koopen van Hout. Hoe hetzelve voor Kagchels en Keukens het voordeeligst te za-gen, klooveh en bewaaren.
2. Voorzorgen tot bezuiniging der Brand• -ftof. Wanneer men Steenkoolen , en
wanneer men Turf moet ftooken.
3. Regelen tot voorkoming van Brandfchaden.
XI. 'Huis - Apotheek.
Derzelver beste en eenvouwigfre inrichting. — Opgave der nuttigfte Geneesen Heelkruiden; wanneer die te verzamelen , en hoe te bewaren. Tyd van derzelver bloei en rypheid; oorden, waar dezelven meest groeien. Allerlei gebruik derzelven.
XII. Allerlei Vleesch, Visch, en Wildbraad. I. Aanwyzing omtrent het bewaaren der
Melk, het affcheppen der Room , het
ma-



maaken van fmaaklyke Boter; en over den besten tyd van die optefmeken (eene Duitfche gewoonte) of intezoinen. 3. Vericheidene manieren van goede, fmaak lyke Kaas te maaken.
3. De beste wyze van Vleesch te zouten, pekelen , rooken enz. Hoe des zomers het Vleesch lang goed te houden. — Gebruik van het Vet enz. tot het maaken van Kaarsfen en Zeep ; nevens de beste methode biertoe.
4. Beoefenend onderwys in het oppasfen van Pluimgedierte ; de nuttigfte lborten van hetzelve. — Over het aankoopen daarvan in de Stad. — Voordeelige manier om ze fpoedig en fmaak]yk te mesten.
5. Gebruik der Eieren. Onfeilbaar middel om die in den winter te bewaaren , en er hetzelfde voordeel nogthands van te trekken. — Regelen . by ervaring ontworpen , om des winters jonge Hoenders , Eenden enz. te kweeken , die duur te verkoopen, alsmede om ook dan (leeds verfche Eieren te hebben. — Middelen tegen de ziekte van het Pluimgedierte.
6. Gebruik der Vederen. — Het voordeel der Pluimdieren voor het gezin berekend. — Waarfchuwing voor fchaden.
7. Hoe allerlei Visch lang in Kaaren ie bewaaren en te-voeden. — Onderricht om die te marineeren , intezouten , te rooken , enz. — Iets over Oesters en Mosfelen, enz. — Pryslyst der gedroogde cn Zoutevisch, tot naricht der Huismoeders.
8. Nuttigtte foorten van Wild. — Hoe die j inteleggen en goed te houden. — Hoe het Vleesch van tamme Dieren als Wild-j braad te bereiden, en inzonderheid daar-i aan den fmaak te geeven van het zoo i zeldzaam wordend wilde Zwynen-vleesch.!
XIII. Huisdieren.
I. Onderzoek, of er in de Huishouding' Katten, Honden enz. vereischt worden. ~[ De beste wyze van die te voeden. —! Voorzorgen om derzelver gevaarlyke dol-1 ligheid te verhoeden.
3. Onderricht omtrent We;kpaarden en Paarden van plaifier, in oe Stad genouden wordende.
XIV. Allerleie nuttige byzonderheden. \ Hier plaatst men, het geen onder de] overige afdoe imgen uit t kon gebragt j worden. Nuttige uitvindingen van Huis- '
li
houdfters. Prysopgavén van verfchillende huishoudelyke Waaren, en voodlagen tot vermindering van het gebruik der meest kostbare artikelen, enz. enz.; terwyl onder artikel XV. Eène lyst van nuttige Huishoudelyke werken, van tyd tot tyd uitkomendes geplaatst wtercfcti
Natuurkundige Merkwaardigheid uit de DIERGAARDE van het j MUSEUM te PARYS.
De Leeuw, voor twee jaaren met zyne Leeuwin door den Burger Felix uit Conftmtine overgebragt, betoonde onlangs aan zynen Oppasfer, of liever aan zynen vriend, bly» ken van verkleefdheid en erkentenis, die verdienen te worden medegedeeld. Felix eenige dagen onpaslyk zynde, verfcheen niet meer in de diergaarde , waar een ander intusfchen zynen post waarnam. Geen der Dieren fcheen deze verandering optemerken, behalven alleen de Leeuw, die altoos treurig, eenzaam, in zyn hok gedoken bleef, en de dienden van den nieuwen Oppasfer weigerde, door by deszelfs nadering telkens een dof gebrul aanteheffen; zelfs hadt hy geen fmaak in het byzyn der Leeuwin, althands hy gaf geen acht meer op haar. De onrustigheid en het lyden van dit Dier deeden vermoeden, dat hy ziek was; dan, niemand durfde hem naderen. Eindelyk herftek Felix en komt hem opzoeken. Om. den Leeuw te verrasfehen, gaat ky zagtjens op zyde langs zyn nok , en fteekt alleen het hoofd om den hoek , 'voor de traliën. Op hetzelfde oogenblik doet de Leeuw een raam naar hem toe, fpringt tegen hem op , drukt hem met zyne pooien , lekt hem de handen en her aangezigt , en brult van vreugde. De Leeuwin komt mede verheugd tpéfcfuetën'; doch de Leeuw flxot haar wirg, woiut knorrig, uit vrees dat zy hem beroove van gunstbewyzen , die hy alleen genieten wil ; er zou een twist tusfehen beioen ontitaan zyn, ware Felix niet in het hole jgegaan > om beiden te voltioen. Hy irreelt ze beurtelings , en ontvangt van bek;en dezelfde blyken van verkleefdheid.
DÏKw'yTs' bevindt zich Felix te midden deEer verfehrikiyke Dieren, waarvan hy de kragten heeft weeten te bedwingen. Nu gaat hy
met



met den Leeuw, dan met de Leeuwin om, ï die ftieelende en op dei mond kuslénde. Eén woord fpreekens van heat is genoegzaam, om ze van elkander te doen fcbeiden, en elk | in zyn eigen hok te doen gaan. Wil hy, dat zy op hun rug gaan liggen , en hunne pooten, met verfchriklyke klaauwen gewapend, of ook hunne muilen, met dreigende tanden bezet, aan de omftanders toonen ; hy geeft hun flegts een teken , en oogenbliklyk gaan zy achterover liggen, geeven minzaam de eene poot na de andere, openen hunnen muil, en genieten tot belooning het vermaak , van hem' de hand te (lekken.
Deze Dieren , 5! jaar oud, zyn van ééne moeder t'ééner dragt geboren, en altoos zamen opgevoed. Er is eene gemeenfchap tusfehen beider hokken; zynde zy den geheelen nacht en een gedeelte van den dag by elkander. Zomtyds zoeken zy elkander op uit tederheid, en meer dan eens heeft men ze zien paaien.
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen,
Genomen by de Baay van Cadix door een Franfche Kaper 't Bortugtesch Üchip 0 Leao, naar Lisfabon.
Opgebragt te Cadix door een Franjche Kaper het Deensch Schip '4 goed Succes , Kapt. C. Coufcl, van Gallipoly en Mallaga naar de Noord. — Te Cherbourg na een hevig gevegt, door een Franfche K-per, een Engelfche Brig met Steenkolen ; en nog ecn driemast Engelsch Schip met Steenkolen.
Vrygegeeven te Algeziras Schip en lading van Kapt. J. C. huite, van Barcelona naar Breinen, laatst van Tetuan, alwaar dezelve is opgebragt geweest.
Te O/lende zyn gearriveerd twee Schepen met Asch , zynde in Engeland opgebragt geweest.
Het Schip de Graaf van Bernstorf, Kapt. Funk van Zanten naar Hamburg, té Mallaga Prysverklaard, is vrygekogt voor 3524 Piasters, mids elk zyne kosten betalend.. — Ook is van een Trtpoliiaanfehc Kaper vrygekogt, en te Mallaga gearriveerd 't Schip die hofnung, Kapt. Tiede, van Barcelona naar Hamburg.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek-en Kunstverkoper op den Vygendam.
Prysverklaard te Londen de Deenfche Schepen de Vrouw Antje , Nooit gedacht en Raskheden; doch daartegen vrygegeeven het Schip Foretager.
Scheepsrampen.
Lek geworden te Ahona het Schip van Kapt, J. T. Hamminga, naar Amfterdam gedestineerd.
Met fchade binnen te Memel Kapt. F. Hen* driks, van Lisfabon naar Embden; moet losfen ea reparceren.
Texelfche en VHc-Lyst.
Van den 20—24 September geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 20—24 September geen VlicLyst aangekomen.
Helvoetfuis.
Den 18 en 19 September. Niets gepasfeerd. De Wind W. en Z. W.
Den 20 en ai. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Den 23. Gister uit Zee. binnen een Sloepfchip en een driemast Hoeker, die beiden onder de Goeres ten anker kwamen. De Sloep is heden op de Rheede gekomen, zynde genaamd Racket , Kapt. Abrahams, van Fahrfund naar Duinkerken ; komt door ftorm binnen , en is naar Rotterdam opgezeild. Volgends zyn rapport is de Hoeker, gister by hem gekomen , van Kapt. PV. Vermeulen, van Cadix met Zout. De Wind W.
Brieile.
Den 18 en September. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W. en Z. W. ten W.
Den ao—oa. Niets gepasfeerd. De Wiud W. Z. W.
DRUKFEILEN.
N°. 65. blad». 103. boven aan ftaat 95. moet zyn 103.
N°. 66. bladz. 108. col. 2. reg. 28 van onderen ftaat eigenfpelgfef lees eigen fpeegfel.
bladz. ui. col. 1. reg. 8 en 7 van
onderen, lees: British Critic en Mallet du Ran's.



N° 68.
38 September 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, . Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Iets over de BEDDEVEEREN, en het DONS.
(Vervolg en flor. van N°. 66. bladz. 107.)
De Eider of Eder heeft dezen naam van het Tslandsch woord Atdar; betekenende het woord Ede in het . Oud Duüsch een Vogel. Dunen heet in datzelfde Duitsch zwellen, zich verheffen, van waar ook ons Neder-duitsch woord Duinen en het Engelfche Dawns oorfpronadyk is; Eider- of Eder dunen of Daunen betekenen dus eigenlyk Vogelvederen. — .De Eder heeft de grootte eener Gans, waarmede zy ook in allen opzigte het meest overeen-f komftigs heeft ; het grootfte verlchil beitaat. alleen in het rimpelig bekleedfel van den bovenlhavcl der Eder, die , bovenwaards dooide fyne Vederen van het hoofd in twee gelyke deelen gefplitst wordt. Het rmmnetjen is geheel wit, met een zwarte kuif op het hoofd , die van vooren twee fcheidingen , maar- van achter flegts ééne .heeft. Achter ■ aan het hoofd en beneden waards aan den -hals is de couleur groen of groenachtig. De buik, de rug naby den ftaart, de ftaart- en voorfte •■ flagvlederen zyn zwart. Het wyfje heeft de couleur der Snippen , geelachtig bruin met graauwe of - zwarte vlakken. -Slagli. Deel. ,
en flaartvederen zyn mede zwart. — Men zegt, dat de Eder honderd jaaren oud kan worden.
Deze foort van Ganzen bevindt zich alleen aan de Noordlyke Zeeën, voornaamlyk des Zomers in den omtrek, van Groenland, .Tsland, Noorwegen, Lapland, aan de Faroe-Eilanden, by Schotland, omftreeks Bornholm, vooral op Christiaanfoe, Oefel, aan de oevers van den Noorder-Oceaan in Rusland, en aan die der Witte Zee, op Nova Zembla en Spitsbergen.— Derzelver voedfel beftaat in Visfchen en andere Zeedieren , welke zy op eene aanmerklyke diepte uit het water weten te haaien. Van het voorjaar tot den Herfst houden zy zich in tallooze benden aan het ftrand op, alwaar zy paaren en broeijen. Zy bouwen hare nesten gaarne van Jeneverboom - takken , die daar omftreeks niet zelden voorkomen; anders bedienen zy zich van holligheden die met Mosch begroeid zyn, in de nabyheid der Zee, op dat zy tot het zoeken van voedfel zich niet te ver van eie Eijeren behoeven te verwyderen. Intusfchen fchynt de vrees voor roofdieren oorzaak te zyn, dat veele Eders hare Eijeren een half uur van Zee af broeijen, en op plaatfen, waar zy gewoon zyn menfchen te zien, durven zy zelfs by hunne huizen nesten te maaken. Deze Eden bedienen zich ten dien einde alleenlyk van eenig Zeegras. Gewoonlyk broeijen zy 5 a 6, en maar zelden 8 Eijeren uit; de couleur derzelven is groenachtig. By het broeijen plukt de moeder hare eigene Veêren u>'t, cn bekleedt daarmede het nest, zoo dat 'de Eijeren daarin niet licht koud wor-
Q den9



( iaa )
den , aT moet zy door honger voor eenigen tyd dezelven verlaten. Men wil, dat de jon gen op het einde der vierde week uitkomen: zy zyn in den beginne allen zwartachtig yaii couleur, en krygen eerst op het tweede ol derde jaar de boven befchrevene fchakeering van Vederen. Tegen den Winter, warmee! de jongen vlug geworden zyn , verlaten de ouden met hun het ftrand, waar zy uit hoofde van het Ys geen aas meer vinden konnen. en begeeven zich zeer diep in Zee, waar zy zomtyds onafzienlyke vlakten geheel lchynen te overdekken.
De meeste Eder - Veêren en Dons komen uit Tsland, en. verfchaffen den Landzaaten een aanzienlyk inkomen, het geen zy echter verminderen, door de Vogels te doodèn en te eeten; derzelver fmaak is traanachtig, doch de Gothlanders poogen dit onaangename wegteneemen , door de Vogels , eer zy die bï-aaden , in Hooiwater optekooken. Ook berooft men de nesten te veel van de Eijeren, die beroemd zyn wegens derzelver fmaaklykheid. De overdryving dezer Vogel- en Eijerjagt vindt reeds hare eigene llraf in de vermindering der Veder-oogst in veele oorden van Tsland. Men zou zich oneindig meer bevoor deelen, indien men , volgends de oude wetten daaromtrent, de Eders meer- verfchoonde.
Anderen evenwel verftaan hun belang beter, zy brengen op de naakte klippen in hunne nabuurfchap , waar zich deze Vogels vertoonen, Mosch en Hooi tot het maaken van nesten. Veele Eilanders doen ditzelfde , en brengen tegen den broeityd hunne-honden en ander vee op het vaste land; hierdoor worden de Eders zoo tam,, dat de menfchen tusfehen haar door konnen gaan, en zelfs de Eijeren van onder de broeijende Hennen konnen wegneemen , waartegen deze zich. anders pleegen te verzetten.
Gewoonlyk worden de Eijeren tot tweemaal toe uit het nest gehaald, en de Eder heeft het geduld, van ten derdenmaale een nieuw nest te maaken, en hetzelve met hare eigene Veêren te vul'en (*). Dus laten de Tslanders deze Vogel driemaal zichzelve plukken, doch niet met eene tusfehenruimte van tyd, gelyk
t*) Het inzamelen dezer Veêren en Eiëren gefehiedt. drkwyls niet zonder levensgevaar, wyl men zich daartoe zomt3, by eene koord, van de fteilfte^ rotfen naar beneden moet aflaten.
men de Ganzen plukt, maar in ééne en dezelfde maand, welke voor het broeijen gefchikt is. Hierom kan de Edergans ook op zyn hoogst de Vederen tot drie nesten kve"Teh; en wanneer zy te koit komt, zou het mannetje , dat by of in het ne>t zich op■ houdt, haar van zyne Vederen byzetten, om het derde kraambed te volmaaken. Dit is te meer waarfchynlyk, dewyl men zomtyds in , de nesten geheel witte en fterkere Vederen, die alleen de maunetjens hebben , aantreft. Eindelyk v/orden ook deze nesten , na dooide moeders en jongen verlaten te zyn, uitgehaald , en men vindt dezelven doorgaands vry zindelyk.'
De boventle Vederen zyn de zuiverfle; de. onderfte zyn meer met gras en mosch vermengd , en daar alles eens of meermaalen van het Zeewater nat geworden is, vereischt zulks, eene fpoedige en voorzigtige uitzuivering. De Tslanders droogen gewoonlyk de Veêren eerst in de zon, wryven die, nog warm zynde, tusfehen de handen, en fchifteil er zoo alle onzuiverheden uit.. Anderen zettsn de Veêren in een yzeren pot op het vuur, en roeren en ftampen die daarin met een ftamper, ten einde net vuil er zich van affcheide, doch hierdoor worden zy donkerer van couleur, en fchroeijen, als de hitte te. groot wordt, waardoor zy veel van derzelver veêrkragt_ verliezen. Zedert weinige jaaren■ bedienen zich ook de Tslanders, gelyk men in de Zuidelyker Landen reeds vroeger gedaan heeft, ten dien einde van een foorrgelyk werktuig ,. als de Vihboog. der. Hoedenmakers.
Ieder nest geeft niet meer dan % gg,. en uit de drie . nesten van ééne Vogel krygt men zelden meer dan \ fg. zuivere Veêren. Die van geftorvene Vogels zyn minder elaftiek,. cn vettiger, dus moeilyker te zuiveren en goed te houden; evenwel plukt men. ook de gefchotene Vogels.
■Zeer veele- Vederen worden aan de Noorweeg/che Kusten- enz. verzameld, die meestal naar Bergen en- van daar verder gaan. Ook daar biedt men de Eders hulp tot het bouwen harer nesten. Inzonderheid zyn wegens dit produel: de nog weinig bekende Eilanden onder Helgoland,. b. v. Target, Sörheroe., Nordheroe en meer. andere, beroemd— men vindt die- Eilanden op. Pontoppidans Kaart van Denemarken, Noorwegen en Zweeden, maar Eufching's- Aardryksbefchryving heeft ze niet.
Ook van de i^roe.-Eilanden komen Vederen in zakken, doch men verzekert, dat daaronder geene Eder- Veêren of. Dons zich be~
Viiis



vinden , ten minde kan men daaruit weinig Eder-Dons haaien. Evenwel zyn de Eders in menigte op die Eilanden.
Üe Deehen bekomen ook dit product van de kleine Eilanden by Bornholm , inzonderheid van Grashalm; deze Vederen behooren aan den Commandant der kleine Vesting Christiaan' fo'é , die dezelve in den Herfst laat inzamelen, voor welken tyd niemand op de Eilandjens komen mag. Op Christiaarifoë worden de Veêren eerst in de zon, en dan in zakken op den Oven gedroogd , op eene hord met ftokken gebeukt of als de Wol gekamd, om ze te zuiveren.
Volgends de naauwkeurigfte berichten zal de jaarlykfcbe invoer van zuivere Eder-Veêren of Dons in Denemarken niet meer dan 300 a 400 f8, en die der ongezuiverde ruim 1500 a 2000 f8 beloopen. Bovendien neemt net Scheepsvolk uit alle oorden vee! Veêren mede voor eigen rekening. In 1750 verkogt de Tslandfche Handelsmaatfchappy, behalven het geen naar Gluck/iadt ging , voor 3747 Ryksdaalers aan Eder-Dons of Veêren. m 1790 kwamen te Hamburg 4 vaten Dons uit Noorwegen; doch in 1791 flegts 2 vaten dito uit Tsland.
■ Het is zeker , dat ook op de Zwcedfche kleine Eilanden de Eders gevonden , en derzelver Veêren verzameld worden , doch daarvan zyn nog weinige narichten. Men bezigt daar te Lande dat product zelden of nooit tot het maaken van Bedden. — Ook op de Rusfifche Eilanden aan de Finlandfche Golf verzamelt men Vederen, doch de meeste, die uit Rusland naar andere Landen verzonden worden , komen uit Rusfisch Lapland, van Nova Zembla en Spitsbergen , ook gedeeltelyk van Kola; ter laatstgemelder plaatfe echter zyn de Vogelnesten te veel geftoord , en dus zeldzaam geworden , dus houden de Vogels zich nu meest op in het afgelegener gebied der Petskenskifche Lappen, waar'zelden menfchen komen. Veele 1000 f38 Vederen worden jaarlyks van Archangel naar Hamburg en andere Kooplieden verzonden.
Voor het overige zyn er in het Noorden rog andere lborten van Watervogelen , wier Veêren in deugdzaamheid die der Eders evenaaren, en dus ook daarvoor verkogt of daaronder gemengd worden. Hieronder munten uit de Alca of Lommen , die , fchoon maar één Ei leggende, en door de Landzaaten in menigte gedood wordende, niettemin zeer talryk voorhanden zyn. Men vangt ze met de hand, «f flaat ze met ftokken dood. Die, welke in
de holen der klippen zitten, worden door da honden opgefpoord , en gevangen ; de Alca lorda alleen komt zomtyds in de Oostzee. Zommigen willen, dat ook met de Valken-Veeren Handel gedreven worde, doch dit k twyfelachtig.
De Donsveêren der Eder laten zich, uit hoofde van derzelver veerkragt, fterk zamendrukken , en zetten zich , vooral door tus(chenkomst eener vuurhittc , zoodanig weder uit, dat men van 2 a 3 eg derzelve een Dekbed voor één a twee pèrfonen kan toeftellen. Men plukt de Donsvederen uit één , doet eene handvol daarvan in een drooge ketel , waaronder een weinig hout brandt, om ze oogenbhklyk heet te doen worden. Men roert tevens de Vederen met een ftok om , waardoor zy weldra de geheele ketel vullen , en zich zoodanig in een vlegten, dat zy als watten te zamen hangen.
'1 e Hamburg kostte het f38 Donsvederen ia 1791 drie Thalers. Te Frankfort aan den Mayn in 1786 de fynfte foort 6 Thalers; de Poolfche 'fyne Beddeveeren 3Ó a 48 Kreutzers; de graaujwe dito 26 a 30 Kreutzers, de Bedde-dons 60 a 90 Kreutzers; het Halfdons en gefcheurde Veeren 43 & 54 Kreutzers.
oeconomische aanmerkingen n6pends de Cultuur en het veelvuldig Gebruik der KNOFLOOK.
De Knoflook QAllium Sativuin) is eene plaat met lange bladeren, doch van die der Uijens daarin veifchillende, dat zy van binnen hol zyn , en veel naar de Grasfpylen gelyken. — De ronde en gladde ftengel groeit ter hoogte van ongeveer i§ voet, en vertoont op deszelfs kruin een ronde bol , in een vlies befloten, het geen vervolgends open barst, waarna zich een ruiker van op één gepakte bloemen, en na het afvallen van dezelven , een tros zaadvrugten vertoont, die zich, even gelyk by de Uiiens, geplaatst vinden. — De bollen der Knoflook zyn genoegzaam rond , en beftaan uit eenige, over elkander gefpannene, witte of purperaderige vliezen , te midden van welken zich verfcheidene langwerpige ronde, fpits oploopende bolletjens bevinden. Deze lookbollen zyn fcherp vau reuk en. fmaak, en bezitten Q * veel



C "4 )
veel vlugzout, met eenige weinige oly- en waterdeelen gemengd-
Dit gewasch groeit het meest in de Moestuinen ; men fplitst de bollen , en poot dezelven in Maart of April in eenen tuchtigen grond , 1 duimen diep , en 3 a 4 duimen van elkander af, behoevende men verder daaraan geene moeite "te doen. . . OiTchobn de Knoflook , wegens derzelver onaangename , doordringende reuk en fmaak , niet zeer bemind is , heeft dezelve niettemin een aantal byzondere nuttigheden. Men houdt die over het geheel voor een uitmuntend behoedmiddel tegen alle befmettende dampen , door kwaade ziekten veroorzaakt : ten dien einde draagt men ei' een bollctjen van by zich, of houdt zulks in den mond. — Door deszelfs verhittenden en opdroogenden aart, verhindert dezelve min of meer het bederf der lappen ; vveshalVen dit gewasch ook door de Geneesheeren met hef beste gevolg in de pestziekte gebezigd wordt: men geeft den lyder een afkookfel van de Knoflook in 2 oneen Meê te drinken, waardoor terftond een overvloedig zweet wordt verwekt.
Eenige ftukjens Knoflook klein gehakt , in een weinig heet water afgetrokken, en dit afcrekfel gedronken , is een zeer goed hulpmiddel ter oogenbliklyke verzagting van het Wind-coliek.
Tegen de Wormen der kinderen bedient men er zich op tweeërlei wyze van met het gelukkigst gevolg. Men kookt de Knoflook in Melk of perst die uit in Wyn , cn geeft dit vogt den kinderen , onder hun eeten gemengd , in ; of wel , men vermengt dit nat met Boter of Reuzel , en befmeert daarmede een pleiftcr , die men op den navel der kinderen vasthegt.
; Desgelyks wordt er eene Syroop van het Knollooklap vervaardigd, die u.tnemend goed is tegen zwaare hoest", kinkhoest , engborftigheïd geel - en waterzucht. Men fnydt naamlyk | t$ lookbollen klein , giet daarop 1 pint kookend water , laat liet te zamen 12 uuren toegedekt ftaan trekken, zygt dan het vogt er fchoon af, en doet daarby zoo veel Honig of Suiker, als nodig is, om eene gebondene. Syroop te maaken. litervan geeft men 2 a 3 maal daags 1 ft 2 lepels vol, naar gelang der jaaren en omftandigheden. — Deze zelide Syroop is voor zwakke geitellen by 1 uatftttfc goed, ter bevordering der Ipysverteering na den maaltyd genomen wordende.
■ Lieden., die veel reizen ,. grove en zware. voedieJs nuttigen, by eene fteike hitte veelj
dorst lyden , of zich met brak of vuil water vergenoegen moeten , b. v. Matroofen , Soldaten , èn Landlieden, konnen zich met veel vrucht van de Knoflook bedienen , tot voorkoming van het bederf in maag en vogten. . Men bereidt daaruit ook eene heilzame zalf, door de Knoflook in een vyzel fyn te ftampen, en daarby allengskens een weinig Boomoly te mengen. — Met deze zalf befmeert men de voeten of andere pyulyke leden, waar aan men eene aanmerklyke verzagting toebrengt. — Zy geneest in den grond de fchurft, en het kwaadzeer der kinderen. —■ Ook doodt deze zalf, met een weinig Salpeter of Wyn - a/.yn gemengd , de hoofdluizeu en neeten.
Een gekneusde lookbol in het oor geplaatst, of met zuurdeeg vermengd, en op de armen of polfen aangelegd , ftit; dikwyls een hevige kies- of tandpyn , uit zinkingen ontftaande.
Het vogt van fyngewreven Knoflook geneest gekwetfte nagels, en trekt alle fplinters daaruit. — Op blaauwe plekken der huid gewreven, doet het dezelve verdwynen.
Wanneer een kind de pokken krygt, en men van tyd tot tyd den adem, na Knoflook gekaauwd te hebben, over de oogen van hetzelve doet gaan, blyven die van dat ongemak bevryd , en het kind behoudt dus zyn gezicht, mids men daarmede aanhoudend voordga.
Knoflook in het fap van Lel yen of in Boom-Oly gekookt, heeft een byzonder vermogen, om alle foorten van etter-gezwellen binnen korten tyd te doen ryp worden en doorbreeken. — Op Wyn getrokken , acht men die by uitftek goed tegen den fteen. .
Exteïoogeu worden genezen > door gekneusde Knoflook daarop te leggen ; men houdt daarmede aan, tot zy verdwenen zyn. —Ook zoude dit gewasch, gekneusd op de pollen der handen aangelegd, mids zulks geduurende de koude of by den aanvang der hitte gefchiede , de koorts verdryven.
Behalven deze Geneeskundige nuttigheden , brengt de Knoflook ook Oeconomifche voordeelen met zich.
Wanneer men de gekneusde Knoflook in heet water laat aftrekken, en met dit water, koud geworden zynde, de planten befproeit , verdryft hetzelve de Aardvlooijen. — De Mollen verwyderen _ zich van die plaatfen, waar
men lookbollen in den grond heeft gelegd.
Klein gefheden , en over bezaaide Koornakkers. geftrooid , doen zy de Veldflakken verdwynen. 7
By



By aanftckende ziekten ' onder het Vee wordt de Knoflook met veei vrugt als een behoedmiddel gebruikt.
Geeft men een Paard afzonderlyk Knoflook te eeten, dan zullen de Paarden, welke nevens hetzelve op de Stal flaan , mat en lusteloos worden. Iets foortgelyks, zegt men , lieeft by menfchen plaats, vooral, na het gebruik daarvan op een nugteren maag.
Wanneer men een vat Bier of Wyn, dat niet geheel vol is, in de zon legt, en daarop eenige Lookbollen doet, gaan deze vogten weldra tot verzuuring over, en veranderen in een goede Azyn.
Wanneer men drinkglazen fpoelt in water, waarin Look, of ook Peterlelie getrokken is, broeken dezelve zeer licht.
Het fap der Knoflook dient, om de nerfzyde van het Leder te beflryken, ten einde hetzelve, by de bereiding, eene blanke couleur te doen verkrygen.
HUISMIDDELEN.
Nut der SUIKER ter genezing van KWETSUUREN der DIEREN.
(Uit eenen Brief van de Sotiére.)
Een allerfraaist Artiüery-Paard van de Sotiére was zedert 3 maanden ziek op Stal , hebbende aan den 'regtervoet een Ettergezwel bekomen, waardóór dezelve wel een voet in den omtrek gezwollen was, zynde de wond reeds zoo ver gekomen , dat het' koud vuur daarin ftond uittebreeken. De itads Smeden hadden door; infnydingen, wryvingen met de Lapis infernalis. en groene Vitriool , en door het aanbrengen van allerleie' Zalven, het gezwel van tyd tot tyd doen verergeren, 'en het dier in eenen deerniswaardigen toefland gebragt. Zyn oppasfer, een Frausch Soldaat! van zyn eigen Regiment, boodt zich einde-] lyk aan, om het Paard te geneezen, enj hiertoe vryheid bekomen hebbende, deedt hyj niets anders, dan het gezwel telkens met warme Wyn nat te maaken , en daarin gemeene bruine Suiker te ftrooijen ; ook beltreek hy daarmede een linnen lap , die hy als een pleister om het gezwel floeg, en met)
I zwagtels' vastmaakte. In den tyd van 4 k 5 j weeken herlïelde het Paard door dit eenvouwig middel volkomen, tot elks groote verwondering. — Zedert dien tyd bediende zich de Sotiére in alle foortgelyke gevallen van de Suiker , met het beste gevolg; en die Boeten , welke daarvan op zynen raad gebruik hebben gemaakt ter genezing der kwetfuaren hunner Paarden, Koeijen , Kalveren en Schaapen, hebben er zich uitnemend wel by bevonden.
■■■■iin'iiniii "imr^TiWH" 1 ui
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nuttige, nieuw uitkomende GESCHRIFTEN,
1. Die kunst, das fchwache leben zu verlangern , und in unheilbare krankheilen zu fristen, von Dr. C. A. Struve, Ir. Theil. gr. 3°. 1799. Hannoycr bei Hahn. Een pendant van Hufelands beroemd werk over de verlenging van het gezonde leven ; terwyl hier de voortreflykfte voorfchriften tot verlenging en verzagting van een zwak en ïukkelend leven, onder allerleie Chronifhe of fleepende ziekten , fchynen verzameld te zyn. A. L. Z. — [Wel waardig dus, dat men dit werkjen ontbiede en zie, of het de vertaling en eene plaats naast het meesterltuk van Hufeland verdiene. Red.]
2. In Frankryk zullen voordaan Departementale Almanachén worden vervaardigd, volgends het ontwerp van den voormaligen Minister Franpois de Neupchateau, waarin men de volgende byzonderheden vinden zal: 1. De Almanach of 'J vdwyzer. 2. fïen . Geographisch overzig't van het Vaderland. 3. Staats-Aimanach der Departementen. 4. Edele Departementale trekken en Anecdotes. 5. Staat van het onderwys in het Departement. 6. Staat van Landbouw, Manufacturen en Koophandel aldaar. 7. Weerkundige Tafelen. 8. Merkwaardigüe voordbrengiëlen in het ryk der Natuur. 9. Lyst der bevolkin'g. 10. Algemeen onderricht omtrent de Maaten en Gewigtcn. — -£Soonge-
Q 3 lyk



c is6 y
lyk jets hadden wy in ons Land ook wel nodig. Redaèi.j
3, Handbuch der Chemie, zum felbflunterrichie fur liebhaber derfelbe, bsfinders fur Künstler und Fabrikante. Mit kupf. 8°. 1798, Leipzig by F eind. — In weerwil van eenige lichte gebreken, die, dit werkje heeft, verdient" hetzelve als een gemaklyk en wel ingericht Leerboek der nieuwfte Scheikunde , inzonderheid voor Konilcnaars en Fabrikanten, die zich in deze voor hunnen ftand zoo belangryke wetenlchap wenfchen te oefenen, zeer veel aanpryzing. De wyze van voordragt is zeer bevatlyk, de verfchillende verfchynzelen der Chymie zyn toepaslyk op de "onderfcheiden vakken van Konst, Fabriekwezen en Oeconomie aangewend, en volgends j de onderfcheidene ftelfels van Stahl en Lavoifier verklaard geworden. A. L. Z.
Elemens d'une Typographie & d'une Ecriwre, qui redui/ent, ia première au lièrs, Famre presqu 'au quart de celle en ufage, en confervant tout.es les lettres &c. petit vol. in 8°. & gr. 40. ayee 47 planches d'exemples, & des mots & fignes detadiés, faits d la plume, dans 38 pages. Prix 18 Francs, of, Grondbeginfelen eener Druk- en Schryfkonst, waarvan de eerfte § en de tweede | van de daaromtrent gebruiklyke manier bekort, zonder ééne letter wegtelaten. De tytel zegt verder, dat men zich in éénen dag deze handgreep kan aanleeren, en, daarin geoefend zynde, eenen redenaar woordelyk nafchryven. De afzonderlyke tekens, die by de 4?. uitgave behooren,' worden allen met de pen gedaan, gelyk men die ook, des begeerende, al zoo by den 8°. druk bekomen kan , mids dit vooraf befteld worde by de Uitgeevers A. Pront , rue de la liarpe, N°. 249. en Fuchs, rue des Mathurins, te Parys. E ,D. J. — Wy hebben nog geen Exemplaar van dit werkje gezien , en konnen het dus alleenlyk op den tytel af aan de weetlust onzer Konst en Wetenfchap minnende Landgenooten aanbeveelen. Redaü.J
DE I T a L i a a N 5 C h E R 0 O v e r ,
FRANCESCONJ.
(Uit O we Ns P.eizen door verfcheidene Landen van Europa.)
De weg van Livomo naar Genua te land loopt langs de Kusten van Lerici, over eenen keten van fleile en barre rotfen , die niet dan voor inlandfche Paarden of Muilezels te betreden zyn. In het midden dezer wildernisien onthouden zich doorgaands de ftoutfte rooverbenden , en een reiziger, die zonder , groot gevolg of militaire bedekking dien wea; [reizen wil, moet zich alleen op zyn fraai en op de trompen zyner Phbolen verlaten. — Voor de komst der Franfchen in het Genuee. fche, bevondt zich aan het hoofd dezer bandieten een zekere Francesconi , een onverfchrokken en ichrander booswigt, de fchrik dier geheele landftreek. — Een Heer, die van Genua de reis over deze bergen nam, hieldt ihl voor een huis, waarin ' Francesconi zich bevondt, en eenige ververfching gebruikte. Zy reisden te zamen af; onder weg viel het gefprek op de roovers van dezen oord, en inzonderheid op Francesconi. — „ Ik voor „ my, zeide de reiziger, heb een paar „ yoortreflyke Pifloolen by my, waarmede
„ ik my, des noods, denk te verdedigen." .
Francesconi verzocht die te mogen zien , en de reiziger willigde hem dit verzoek ter goeder trouwe in. Oogenbliklyk , zoo dra hy ze beiden in handen hadt, maakte Francesconi eene diepe buiging, bedankte hem voor zyne fraaije [Pilloolen , en voegde er, op eenen toon, waarin kortswyl en grootmoedigheid zich zonderling vermengden , by : „ de man, dien „ gy thands voor u ziet, is Francesconi , het „ hoofd der roovers!" —. Hiermede liet hy den reiziger vertrekken, vol van fchrik over het gebeurde, maar tevens wel te vreden, dat hy voor een paar Piftoolen zyn leven hadt vrygekocht.
PRY-



( )
FRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 23 September 1799.
De Bruine Peper is a % per g§ afgeflagen.
De Melisfen a 3 fS eu mindere Candyën zyn, zedert den 16 dezer, i a 1 fy. minder genoteerd.
De Cofy is doorgaands- £ a 1 ft. minder, dan den 16 1. 1.
De Tabak , Maryfandfchc en Virginifche Bladen , is iets minder; de Ukraine genoteerd op ƒ i<5 a 20: — per ico gg;
In de Pryzen der Graanen is geene verandering.
Te Dordrecht, den \y September 1799.
Koolzaad , Inlandsen en Zeeuwsch ,
per last . . . . . . 84, 87 a. 89 e£.
Raap - Oly, per Aam. . . 86 a 87 gl. Lyn-dito , per dito . . . 67 gl.
Raapkoeken , per iooq ... 74 a 75 gl. Lynkoekeri, per dito . . . 100 a 105 gl.
Den ao September.
Ruuwe Vlasfen, per Steen 30 a 45 'ft.
Moutwyn, per Virtel ... 9f?c£
Genever , per dito .... iq* tfL
Luikfche Kooien , per Hoed . a 24 gl.
Waag dito , per 100 Waag . 27 gl, ■
Den 23 September.
Candybrooden-. ...... 41 a 42 1
Poeifer dito- 39 a 40
Baffinaden ......... 36! a t )
Melisfen 1 en 3 . • . , . 30 a 34 J
Lompen ♦ s. . .. 283 a 294 J
Stampfuiker ......... 28 a 32
Basterden 191 a 27! *
Candyën, diverfé- ...... 43I a:29Ï
Syroop . . . M. .. ^ , . . 84 a83il
i
Te Rotterdam,, den 23 September 17.99.
Jarige Zeeuwf'che. Tarw,-
per Z. Zak . . . .. 37- a 3#§ g i
Nieuwe puik dito . . 32, 33. a 35 JJ r
/
Nieuwe Zeeuwfche Rogge 2r a 23 $. Nieuwe witte Erwten . . 5 „
Blaauwe dito £16 a 20 JJ
Paardeboonen, per Last 37 a 38 e£
Friefche Brouwhaver . 34 a 35 e£
Voeder dito . . • . 25 a 27
Nieuwe VVintergarst, per Hoed 7^
Zomer dito ....... p > 68 gg1-
Zeeuwfche Brouwhaver . . 64 a 68 ggl;
Voeder dito . . . . 40, 50 a 66 ggl.
Te Schiedam, den 25 September 1799»
Moutwyn- — & de 30• Virtels, zonder Fust,. Genever io\ dito, dito. Genever 51' en 52 gl. per Aam, Amjl. Proef. Gedroogde Rogge 163 gg per Last 205 ggU
Te Utrecht', den 21 September 1799/
Nieuwe witte Weit . van ƒ 14! tot ƒ 15! Oude dito ...... — = 15* — « i6£
Nieuwe roode dito . — * 15*
Dude dito dito . . — s 15I — • 16 Nieuwe Rogge .... — * iof — - 11:6-
Dude dito ....... — s ui
Boekweit, oude . ... . — * 8^ —» 9
Nieuwe dito . . . . — = 8i — * .9L
jroote Capufyners . .. — . 21^ — = 22 Vliddelfoort dito . . — « 18 — s 19.
kleine dito
jroote graauwe Erwten
Vliddelfoort . .. . . — » 18 — «19
3ngelezene dito . ... — = 13*
Sroote. omtrent drooge groene Erwten . ... — * 18.. — s 19
Droog middelfoort . .
Paardeboonen ...... — = n|
daver .
Vintergarst — s 71 — s qi
Corner dito ... ...... — » 7. —, ji
'ryzen van eenige Binnenlan,dfche Effecten;,, te Amsterdam, den 26 September 1799..
lecepisfen , Marine . t 3- pCt . 381 4 37dito Brab. fchaéverg. a 4 —< • 21 a 19J dito 4 pCts. Heffing, a 3^ — •
aar rato van Compt. en Somm. 35, 41 a 38*



C 128 )
Bataaf. Refcriptiëii. den' 26 Sept.
1799 • • 68 k63 g
1800 . . 29 £127 o ï . . 24 4 22 q 3 • • 22 a 20 > q
3 • • 20 a18 I g
4 • • 18 . a 164 I Na den Vrede by loting . 15 a 133J a
Hollandsch geforceerd . . 37 a 36
Vrywillig dito . . . . 50 a 49 ,
Geld. fchaéverg. . . . oóf a 25!
BELEENDANKGELD. 26 Sept. 99 a*
Z E E T Y D I N G.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door Franfche Kapers in de Noordzee vyf Schepen van Archangel; waarvan vier in den grond geboord zyn. — Door een Engelsch Fregat 16 Vaartuigen met Scheepsbèhoeften, van Rochefort naar Brest.
Opgebragt te Livomo door een Engelsen Fregat' drie Gcnueefche Vaartuigen met Wyn en Koorn, van Port de Maurice; en door een Keizerlyke Kaper een Gcnueefche Fluit met Wyn. — In Tarmouth de Schepen de Zeeftar, Kapt. Moller, van Archangel naar Embden , en de Vrouw Catharina Maria ,
Kapt — In Plymouih de Schepen
Denmark, Kapt. Koster, van de Blayauah naar Hamburg,' en de Vrouw Hillegonda, van Bordeaux. — In Portsmouth1 't Schip Henrietta, van Havre. — Te Mallaga ' Kapt. Keel, van Mesfina. — Te Algeziras Kapt. A. Orlandini, van Trieste naar Hamburg. — Te Livomo door een Keizerlyke Kaper twee Reigufaanfche Vaartuigen. — Te Guadeloupe door een Fransch Schip het Engelsch Schip ï/z« Briltannia, van ■ New-Brunswick naar de Barbados. — Te Penzance- door een Kaper van ïer/ëv 't Schip /« Triniléf van i?ornaar flfcsflr. — Door Engelfche Kapers in de Bermudts een Spaansch Schip, van C«<#.* naar Fot Cr«#,- nog een Spaanfche -Brik ; en het AmeriLaansch Schip Pe-
gafus , Kapt. Conchlin, van ©jjsfty en iV. 'lork naar /^ra 6V«x. — Te Falmouth het Spaansch Schip 2V. /Wtf«, van de
Caraques naar Spanje.
Opgebragt geweest, doch vrygegeeven, te Tarmouth 't Schip de Zwaan, Kapt Blaauw, laatst Kapt. Schumacher , van Bergen naar O/lende; is te Embden binnengeloopen.
Scheepsrampen.
Overzeild door een Oorlogfchip en gezonken Kapt. Ticlfe, van Kopenhagen , liggende te Krocnjladt ; men hoopte eenige goederen te bergen.
Verongelukt met het volk op de Borkommer Rif, het Koffchip van Kapt. D. Bos; alleen één jongeling, als pasfagier vaarende, is op eenige planken van het voordek gered , en na 48 uuren omzwervens op Zee, door Kapt. Jan de Boer te Delfizyl aan land • gezet. — Nog verongelukt by Kaap Lookuit het Schip Chnstiaan, 'Kapt. Deetjes, van Bremen naar Baltimore; 't volk en een gedeelte der lading is geborgen.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 25—27 September. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 25—27 September. Geen VüeLyst aangekomen.
Helvoetfuis. ^
Den 23 September. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Den 24.. 1 Kapt. IV. Vermeulen is heden naar boven opgezeild. De Wind Z. W.
Brielle.
Den 23 September. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Den 24. Niets gepasfeerd. De Wind
W. Z. W. . „ . . .
Te Amftesdam,-by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van bejlaan.
3MB. Laatstleden Zaturdag is, met N°. 68, aan de Intekenaars, voor zoo veel zy deel gehad of genomen hebben in de eerfte 51 N°s dezer Courant, gratis uitgegeeven het Tytclblad, en een Zaaklyke Bladwyzer op de gemelde 5a Nos, uitmaakende het Ie Deel van dit Dagblad.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige losse Aantekeningen, belangende de Bereiding van, en den Handel met BOTER en KAAS, by andere Volken.
(Vervolg van N°. 67. bladz. 115.)
Wat het karnen of maaken van Boter betreft , daaromtrent behoort mede de regte tyd en wyze te worden in acht genomen. Hoe warmer het weder is, voornaam-1 lyk wanneer er onweder broeit, hoe moeilyker dit verricht ,wordt: dit ontftaat daaruit, dat alsdan de Room dun, vloeibaar en"fchuimachtig is , zynde het volftrekt onmooglyk , dezelve uit de Karnemelk te haaien. Men behoort dus drieërlei gevallen | hieromtrent te Hellen, die elk eene byzondere wyze van behandeling vorderen, wil men zich niet door het verlies eener groote hoeveelheid Boter aanmerklyk benadeelen.
By matig weder, het geen niét warm noch zeer koud is , is de beste karntyd des morII. Deel.
gens ten 8 uur, na het morgen - ontbyt. Men gaat daarby dus te werk: Het Karnvat wordt eerst met fchoon water uitgefchrobd, en vervolgends met ander water afgefpoeld. Dan wordt de Room er in gegoten , en de bovenrand van het Vat, voor zoo veel hetzelve niet met Room bezet is, wel nat gemaakt. Men legt voords het dekfel op de Karn , en als men zoo lang gekarnd heeft, tot de Room begint te fchiften, giet men a kannen met fchoon water door het gat , waarin de Karnpols gaat, by dezelve; hierdoor wordt de hitte getemperd , en de ftof beter toebereid tot het zetten der Boter. Hierop gaat men met karnen voord, tot de Room zich grootftendeels in Boter veranderd heeft, als wanneer men er wederom eenige kannen water by giet, waarna men nogmaals met karnen vervolgt, doch langzaam, ten einde de Boterdeelen zich beter zamenvoegen, en men ontdekken konne, of er ook uit de Karnemelk nog iets te haaien is.
In het voorjaar heeft men tot het karnen ongeveer £ uur nodig; doch verder in den Zomer wel uur.
By warm weder, wanneer de Roomkuip geene driemaalen kan overftaan {yergelyk bladz. 114.), gaat men te werk op deze wyze: nade boven opgegeevene zuivering en bevogti-
R ging.



C 130 )
ging van het Karnvat, begint men 'savonds na Melktyd te karnen, en houdt daarmede aan, tot de Room begint te fchiften. Dan giet men 16 a 18 kannen koud water in de Karn , en laat die open ftaan tót den vateenden morgen. Na het melken en ontbyt begin}: men weder te karnen, na alvoorens eenige kannen koud water in de Karn geftort te hebben. De Room nu grootftendeels tot Boter gezet zynde , giet men er nog 4 kannen water by, en karnt vervolgends langzaam af, als vooren.
Is het buitengewoon heet, of broeit er een onweder, dan moet men op de volgende manier Boter maaken. Na de gewoone reiniging en natmaking van het Karnvat, giet men daarin flegts de helft van de gewoone hoeveelheid Room, cn voegt daarby 3 emmeren koud water , om dezelve des te koeler te doen worden. Men karnt voords, tot de ■ Room begint te fchiften, en giet er dan nog \ emmer koud water by. Onder het verder afkarnen giet men er by gedeelten van tyd tot tyd, naarmate men bemerkt , dat de Boter zich meer zet, nog § emmer water in, en gaat voords op de gewoone wyze te werk.
'Na het afkarnen der eerfte helft, en het .gieten der Karnemelk uit het Karnvat, doet men de tweede helft van Room daarin , en handelt daarmede even [gelyk de eerfte maal. — Neemt men deze handelwyze niet in acht , dan gebeurt het niet zelden , dat de Room verhit wordt, zich tot fchuim zet, en geene Boter in het geheel oplevert. Men ziet hieruit , hoe noodzaaklyk het zy, dat men by eene Boerdery , waar Boter en Kaas gemaakt wordt, goed water hebbe. ——
Belangende het maaken van Kaas , is het een door ervaring bevestigde regei, dat, wanneer men in het najaar 6 kannen Melk te gelyk in de Roomkuip zygt, alsdan uit 90 zulke kannen een Kaas van 20 a 21 fè komen moet. Dit gaat vast door, behalven a}ljeen laat in het najaar en des Winters, wauÈ&er mep de Melk by kleine gedeelten moet •opzamelen, tot dat de Koeijen weder begin.üe'n aanteneemen , of ook , wanneer men , om Hui voor de Varkens te bekomen, Ipoediger dan gewoonlyk moet afroomen. \ Van half April af, én den geheelen Zomer •door, moeten 88 kannen Melk 20 a 21 ÊQ Kaas opleveren ; tenzy men tot voeding der Mestvarkens eenige Rielk moete afzonderen, ■of dat de Melkmeid de Room niet eer hebbe afgeichept, voor de. Melk zuur geworden
was, het geen altoos een verlies in de Kaaswrongel veroorzaakt.
Daar de Melkmeid niet altoos juist zoo veel Melk op éénmaal kan afroomen, als tot hét maaken van 1, ' 2 a 3 Kaazen nodig is, behoort zy de 'wrongel, die overblyft, wel te zouten en te bewaaren. Hierdoor blyft dezelve volmaakt goed tot den yolgeuelen dag. l3e nieuwe wrongel gereed zynde, mengt zy "er de aldus gezoutene by , tot de vereischte hoeveelheid om hare Kaas'of Kaazen te vormen. Moet er wederom een gedeelte overfchieten,- dan neemt zy daartoe verfche wrongel, en zout die in, als vooren. —
Vpor elke 20 Koeijen wordt ééne Melkmeid, en ééne Mëlkfter vereischt.
In kleine Boerderijen in Duitschland, waar men niet veel Melk te gelyk inzamelt, gaat men dus te werk: de Melk wordt, zoodra zy uit de Koe komt, door een linnen doek gezygd , en van alle onreinheden gezuiverd. D.an laat men dezelve in aarden potten of houten vaten op eene taamlyk warme plaats uitroomen; in al te groote koude of hitte roomt dezelve niet behoorlyk uir. Doorgaands gefchiedt dit in of binnen drie dagen; ftaat de Room langer op de Melk, vooral in een woonvertrek, d,an wordt zy bitter. De Room wordt vervolgénds met een houten nap of lepel afgefchept, en in een Karnvat gekarnd. Groote hitte en ftreuge koude belemmeren beiden het icheiden van de Boter. — Na de Karnemelk van de 'Botërftof te hebben afgegoten , doet men deze in eene vloot, giet er koud water op, kneedt ze met een fchuimfpaan wel door, en zuivert die volkomen van de nog overgeblevene Karnemelk, welke er anders In blyft hangen. Zihdelyke Boerinnen zyn gewoon de Boter tevens uittehairen, ten welken einde zy die aan alle kanten en in alle richtingen met een mes doorfnyden. — Dit is de gewoone handelwyze der Duitfchers by het maaken van Boter; doch hunne Boter is zoo zoet niet als die der Hol/anders, wyl zy de Melk te lang laten ftaan roornen. Hierom heeft men ook in Duitschland hier en daar Hollanderijen of groote Hoflieden met Melkvee, op de Hollandfchc wyze aangelegd, en waar men even als daar Boter maakt. Onder anderen is die te^ Königshorst by Neujlaclt beroemd , en men hóudt de Boter van deze Boerdery te Berlyn voor een lekker beetjen op de tafel. — Hier laat men de Melk niet langer dan éénen nacht, op de Hollandfche
ma-



C )
fifenie^ overftaan om te roorhen, en by' gró'o-' te bi'tte dés Zomers zet men d'e Roomkuipen wél' flf koel water, ten einde het opkomen del' Room tè bevorderen. Het kamén en wasfeften gefchiedt als vooren. — De Maybotèr is de bé's'fé , niét a'lleen heeft zy eene fraaie geele couleur, maar zy is ook fmaaklyker. en kan hanger dtïuren , uit hoofde der lrisigne kruiden en' bloemen, die het vee in dat Saifoert op de weiden vindt. Liefst flaat men de Boter op in aarden potten, waarin zy behoorlyk gezöurén wordende, eh onder de pekel' ftaande, langer goed blyft. Wanneer men eeiien grooten voorraad er van heeft , meet men zé wél in vaatwerk opllaan; doch in dit geval heeft dezelve meer zout en pekel nodig, om dat zy ranzig en fterk wordt, zoodra de pekel in het hout wegtrekt, en de Boter ontbloot wordt, (ffacobfons Teclmul. IVbrierbuchf [Veel komt er, tot het gocdhouden dér Boter in vaten , aan óp dé' gaafheid der duigen, waarvan die gemaakt zyn. Zoodfa er eenig gebrék aan het Eikenhout is, deelt zich de wanfmaak daarvan oogenbliklyk aan de Boter mede. RedaW.~]
Voor het óverige vindt men zëer goede aauwyzingen omtrent de bewerking der Melk, en het maaken van Boter en Kaas , ook omtrent het bereiden dér zoogenaamde Schmehzbutter of'Smaltz (Smehboter), welke in Frankenland , Zwabeïi , Beieren en andere oorden van Duitschland in gebruik is, gelyk mede nopends de Hollandfche en Engelfche manier van Kaas té maaken , het maaken van Stremfel , en van de kleine fcherpe Hanoverfche Kaazen , in die Hausmuiter in allen ihren gefchaften. IV. B. 1780. Leifzig.
De bovengenoemde Smeltboter , beftemd om tot wintervoorraad te dienen , wordt niet ingezouten , maar by een zagt vuur gefmolten , en zoo in vaten van' Dennenhout gegoten. — Op deze wyze kan zy wel twee jaaren goéd blyvën, en zoo dra zy ranfig van fmaak begint té worden, fmelt men ze andermaal op. (Nachrichten van der Polit. und Oekon. verfasfung van Bayrcuth &c. Gotha 1780O
Over de verfchillende' wyzen van Boter en allerleie foorten van Kaas te maaken , in den omtrèk van Br'e?ncn , vindt men eenige bekhgrykë' narichten in een werkje, getyteld : peytrage zur Landwirthfchafi, in Briefen von J. IV. H'ónert , Predigern zu St. Jürgen im Herzogthum Bremen. ald. 1772.
Enge -t and.
In de Letters und Papers of the Society in" flituted at Bath , waarvan van tyd tot tyd ftukken in Engeland worden uitgegecven, vindt men ondericlitidéne narichten, betreffende de behandeling van het Melkvee en Zuivel, nevens de wyze van bereiden van Boter en Ka-as,, in dat Ryk. Wy zullen eenige losfe aanmerkingen daaruit overneemen.
Om de waarde eener Melkkoe te bepaalen, moet men meer letten op de hoeveelheid en hoèdanigheden der Room , dan op die der Melk , door dezelve gegeeven. Veele Koeijen geeven meer en beter Room , fchoon zy minder Melk geeven , dan andere. — Er is nog geen genoegzaam onderzoek gefchied , ter beftemming van den invloed der onderlcheidene foorten van voeder op de Melk der beesten. — Zoo menigmaal eene Koe gemolken wordt , geeft de Melk, die men het laatfte trekt , veel meer en beter Room, dan die, welke het eerst in den emmer komt ; men ziet des , hoe veel men verlieze , indien de Uijers niet volkomen worden uitgemolken.
Walmeer de Melk te roomen gezet wordt, is de Ronm , die zich het eerst zet, de beste ; dikke Melk geeft minder Room, maar van eenen beteren aart, dan dunne; indien rnéii die aanlengt met water, verkrygt men wel meer,, maar tevens Hechtere Room. — Het best is, dat men de Melk, zoodra zy uit de Koe komt, te roomen zette ; hoé verder zy gedragen is, en hoe meer zy gefchudt wordt, hoe minder Room zy uitlevert. — Giet men de Melk van verfcheidene Koeijen by één , dan verliest menf Er zyn Koeijen , wier Melk nimmer genoegzaam eenige Boter geeft. In de Schotfche Hooglanden, waar men veele Kalveren opkweekt, zondert men die van de Koeijen af, brengt ze op zekere tydltippen by de moeders , en laat ze zuigen , zoo lang de Melkmeid het nodig ooiaeelt; dan neemt men de Kalveren weg , de,Melk, door dezelven overgelaten, wordt uitgemolken, en deze. kleene hoeveelheid geeft naar evenredigheid de meeste Room. — Wanneer' derhalvéh eene zoogende moeder of minne twee kinderen te voeden heeft, krygt dat, welk het laatst van béiden zuigt, de voedzaamfte Moedermelk. — De Melk eener Koe, die reeds veele jaaren gemolken is, neemt, eindelyk eenen ziltigen fmaak aan, doch die zich alleen ontdekt in de Melk, welke het eerst uit de Koe komt. Scheidt men deze af van het overig maal, dan heeft dit zoodanig eenen
R 2 wan-



C 13a )
wanfmaak niet. Het Is waarfchyolyk, dat de onaangenaame byfmaak der Melk , wanneer de Koeijen Knollen, Kool , [Raapkoeken] en andere foorten van voedfel gebruiken , [en welke byfmaak vooral des winters zeer hinderlyk kan zyn] , alleenlyk de eerstkomende Melk befmette , en daardoor aan het overig maal worde medegedeeld. Men zou derhalven de Melk voor dit gebrek behoeden konnen, indien men het eerstkomend gedeelte er van afzonderlyk bewaarde en gebruikte.
[Het overige in N°. ?i.]
Iets over het zuiveren en raffineeren der borax.
Drieërlei foorten van ruuwe Borax zyn er '1 in den Handel bekend, die er allen ver- , fchillend uit zien : de eerfte foort is de 1 Bengaalfche Borax, deze beftaat in kleine 1 eemgszins geelachtige, vry regelmatig ge- i vormde, Cryftallen , welke omgeeven zyn c van eene taaije , zuurachtige ftof, die den c reuk heeft van oud , geel Wasch. — De c tweede foort beftaat in ftukken en grootere \ Cryftallen, die groenachtig wit zien, en min \ of meer als met eene aardachtige ftof befmet v zyn. Deze beide foorten zyn zeer algemeen , c en worden door Franfche en andere Natiè'n'z uit Oost-Indien aangebragt. De derde foort \ is de Tinkal, zynde van eene geelachtige h groene verw. By dezelve voegt men het Alkali e der Souda , om daaruit, door het raffineeren , ii zuivere Borax te verkrygen ; de twee eerfte d foorten zyn blykbaar een reeds gevormde Bo- ii rax. — Alle de drie foorten intusfchen hebben /, dit gemeen , dat zy in zich bevatten een 1; ftdlend Zout (Sal Scdativum) , en eene min d of meer aanmerklyke hoeveelheid van mineraal v, Loogzout of Souda, ^
De konst van de Borax te zuiveren , fteunt ir voornaamlyk hierop, dat men weete te ont- ft dekken , of het Sedatief Zout, welk van alle 0 foorten het wezenlykst beftanddeel uitmaakt, 01 daarin met in al te groote hoeveelheid voor zi handen zy , wordende in dat geval de kos- ki ten door de hoeveelheid Souda -zout, die men er by voegt, vermyd. z-
Wanneer men uit Tinkal Borax wil maaken St en zulks door byvoeging van dat Zout 'ge- vc iciuedeu zal , plaatst men een groote, ei- zc
&.' kf-pei'en Kste' op een Feurnuis, en vu t dezelve voor f deelen aan met water. Dit water heet zynde , doet men in een wyd en diep Bekken 50 g Hnkaf en *o & goede Souda roert dit wel dooréén, en plaatst he Bekken m de Ketel. Men fchept vervolgends dit mengfel met een koperen Schuimipaan weder af, naarmate hetzelve w r»t , r wordende, aan de kanten van het Bekken vastzet. Alles op deze wyze opgelost zynde , neemt men het Bekken uit de Ketel, veiflaauwt het vuur, laat de ftof een weinig .ftil ftaan , en giet dan het vogt door een Linnen zak, welke is vastgemaakt in een raam , boven een houten vat van 3 voeten diepte, ftaande twee voeten boven den 2,rond. Men laat daarin het zetfel bezinken, -n giet het klaare vogt af.
Op dezelfde wyze reinigt men de ruuwe Vorax, doch met dit onderfcheid alleen, dat
u ™g S v00 ^eel Souda er toe gebruikt, ils men nodig acht, om de verbindtenis der 3orax te bewerken. Verder komt het alleen 'P h" £aarfn aan- Ten dien einde vult nen de Ketel op nieuw met de loog der iorax , die zich reeds gezet heeft, en ftookt laaionder vuur. Op het oogenblik, wanneer lit vogt begint te kooken , heeft men aan en éénen kant gebluschte Kalk en poeder ALiLeiftee"' e" aan den anderen kant 'ïschlym, of wel geklopt en fchuimend wit an Eijeren, by de hand. Dit een en ander oet men by gedeelten in het kookend nat, tot 30 lange hetzelve geheel klaar geworden is. oords giet men het door de Filtreerzak in et vat, en laat het afdampen tot de dikte ener Syroop ; deze Syroop giet men over 1 Kommen , die 8 a 10 pinten vogt houen, en plaatst dezelve in een dampvertrek x eene hitte , die op 30 a 40 graaden van eaumurs 1 hermometer gehouden wordt; men at ze daann langer of korter, naar gelang zr omftandigheden. In deze tempering van 'armte gefchiedt de cryftallifatie niet te hielyk door middel der koude lucht, en de plaats dat zich anders kleene, ondoornynende, melkachtige ligchaamtjes vormen, nftaan er nu zeer dikke, doorfchynende, iregelmatige Cryftalfchietingen , die zoo digt rn, dat men ze met moeite moet losmaa:n en verbryzelen.
Het raffineeren der Borax beftaat dus hoofdak yk in deze vyf zaaken: 1. Dat men het datief zout van het overfchot zyner omgeende aarde ontdoe, door hetzelve met ZeeUt fdlcah Marinum) te fixeeren. 2. Dat
men



C I3S )
men het vogt behoorlyk zuivere. g. Dat hetzelve door middel van Eiwit, gebluschte Kalk en Lei - poeder klaar gemaakt worde. 4. Dat men dit klaar vogt fterk doe uitwazemen. 5. Dat men de cryltallifatie alleen met behulp eener konstwarmte doe gefchieden, ten einde de zamenftelling der zoutdeelen des te fterker zy. Indien de gefchotene Cryftallen nog niet behoorlyk doorfchynend zyn , moet men die op de boven aangegeevene wyze andermaal fchoon maaken.
Een weinig verfchillende hiervan gaan de Hollanders te werk in hunne Borax - raffinaderyën. Zy trekken de nieuwe Borax uit Perfiï, en ontbinden die zeer langzaam ; dit herhaalen zy tot 3 maaien toe , verdubbelende telken reize de hoeveelheid kookend water, daartoe gebezigd. Voords zygen zy het met de Borax verzadigd vogt door een Zeef van Yzerdraad , waarover een Linnen bekleedfel getrokken is. De Ketels en Bekkens, waarin men de Borax fmelt en doet cryftalhfeeren, zyn van Lood. De laatften houdt men warm door dezelven met ftroo en riet te omwinwinden , en er mist opteleggen. — De klaaring gefchiedt zonder bykomend hulpmiddel, en wordt alleen aan den tyd overgelaten; dan men verkrygt ook hierdoor cryftallchietintingen van zeer verfchillende grootte en vorm, en die niet altoos even doorfchynend zyn.
HUISMIDDELEN.
Gemaklyke Manier om GOUD en ZILVER uit oude Galonnen, Franjes en Kwasten te trekken.
/
■ Gewoonlyk brandt men dezelven ten dien e einde uit; doch de volgende manier is min- z der omflagtig , en weinig kostbaarder. — n Men doet in een verglaasde aarden Pot of e Pan z 4 Loot Potasch. 0 8 Loot ongebluschte Kalk. En 31 1 Mingelen Water, laat dit even doorkooken , en vervolgends bekoelen, waarna men het door een Linnen lap in een andere pot overgiet. Op deze wyze bekomt men een fcherp bytend loog.
Hierin kookt men de Gouden óf Zilveren Galonnen enz. eenen korten tyd op , en meu zal bevinden , dat alle de Zydene draaden, die met Goud of Zilver omwonden waren, nu ontbonden zyn, en die Metaalen zich zuiver op den bodem gezet hebben, welke men vervolgends met fchoon water affpoelt, en droof geworden zynde , bewaart.
Om VETVLAKKEN uit het
PAPIER te doen.
Men maakt Terbentyn - Oly kookend heet, en wrvft daarmede over de plaatfen, waar Vervlakken op het Papier zyn, na dit laatfte alvoorens mede te hebben warm gemaakt — De geelachtige wéérfchyn, die over blyft, wordt door middel van fterke of overgehaalde Brandewyn weggenomen.
Voorschrift, om een goede PEST- of BESM ETTINGWEERENDE AZYN te maaken.
Men neemt
Wynruite, Waterlook (Schordium), Say, en Vlierbloemen, van elks eene hand vol.
Angelika-wortel en Citroenfchillen ; van elks 1 loot.
, 2 Loot beste Myrrhe.
Dit alles laat men op i£ pint fterke Wyn. izyii 3 dagen lang in de zon ftaan trekken,' n ichudt de vies , waarin het een en ander ich bevindt, dikwyls om. Vervolgends giet ten het vogt af, en bewaart hetzelve wel n digt befloten. In geval van befmettende ekten neemt men daarvan eene lepel' vol iM E wascht ztch daarmede de handen en het mgezicht.
s 3 II. OE.



C J34 >
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
IV.
OECONOMISCH- MENGELWERK.
Geschledenis der Cultuur en Industrie van Europa.
De onechte Acacia of Amerikaanfclie Schotdoorn (vergelyk boven, bladz. 373 en 374.) laat. zich niet alleen door het zaad, maar'ook gemaklyk en ipoedig door het lot of uitipruitfel vermenigvuldigen , komende.- zulks , wanneer de Ham digt'by den grond wordt afgehakt, in menigte te voorfchyn. — Deze boomen groeijen in goede, een weinig vogtige gronden zoo fnel, dat zy op haar derde jaar reeds goede paaien voor de Wynranken , en op het 9e en io? jaar- een voortreflyk brandhout opleveren. Kort by elkander geplant zynde , bereiken zy in den tyd van 40 . tot 60 jaaren eene hoogte van 6b a 8o voeten, groeijende de ftam uit tot eene ,-dikte van 1 a 2\ voet. in de doorfnede. Onder alle de tot nog toe in onze luchtftreeken groeijende boomfoorten, is deze de eenige, die, in weerwil van haren ongemeen fnellen groei , een hout oplevert, dat in zwaarte, hardheid en.fynheid, met de verfchillende foorten van. verwhout der heete landen gelyk ftaat. De couleur van het Acacia-hout is lichtgeel, met roodachtige of bruine aderen en vlammen. Hetzelve laat zich goed befchaaven, en is gefchikt tot fyn Kastemakers- en Draaijers - werk. [Oesterreichs Alsem.. Baumzuclu u. f. w. von F.. Schmidt. liïen.]
Beoefenende Natuurkunde.
Om moerasfig en ander bedorven water drinkbaar te maaken, zonder dat hetzelve; de gezondheid benadeele, pryst Doel. Singer Qn de Samlung Phyfik. Affdtze &c. von einer Gefelfchaft Böhmifcher Naturforfcher , uitgegeeven door J. Maijer. Drtsden 1793O eene byzondere methode aan, waarby het voornaamlyk daarop aankomt, dat het water eerst door ongebluschte Kalk worde uitgebrand, en ver¬
volgends daarby Wynfteen cremengd. Nog fchikter hiertoe*- zou het Sulkerzuur zyn , 1 dien het niet te kostbaar ware-. : Volgends een ander bericht in dat zelfde ftuk , heeft D'. A/ai/er m 1^2 den Diamant :in eene gedtphloghtcerde lucht door middel vail een brandglas, tot dien graad van hitte gebragt, dat daarvan een rook opaing, en dezelve zonder eenige ziatbare ontvlamming verteerd werdt. Deze proefneemingen- heeft ide Graaf von Sternberg voordgezet; deze ontbindt of vernietigt met weinig moeite alle Diamanten, in eene door hem daaru e > opzet;iyk bereide foort van konstlucht, door middel van eene zelfsontfteeking. Hy belooft zyne jgeheele manier van bewerking hieromtrent in eene afzonderlyke verhandeling te zullen bekend maaken*
Konsten en Wetenschapp'en.
Zedert eenige jaaren worden in Gotha, tot eenen zeer billyken prys, Erandfpuit-flangem van Hennip, in de plaats van Leder , ge maakt en verkogt; dezelve zyn zonder naad, en 2 duimen in de doorfnede wyd. Leupold gewaagt reeds van deze uitvinding, en lchryft die aan zeker inwooner van Leipzig toe. — Op dezelfde wyze vervaardigt men te Gotha Brandemmers, die zeer licht, duurzaam, en voor het gebruik ongemeen gefchikt zyn. \_Handlungszeitung von J. A. Hildt. Gotha.,]
De Oeconomifche Maatfchappy te Petersburg heeft, zedert hare oprichting in 1765 tot iu 1790, uitgegeeven 40 Deelen harer in het Rusfisch gélchrevene werken, en in het geheel uitgedeeld 61 Pramiiè'n, van 12 Ducaten af tot 1000 Roebels toe, — Een gelchenk der overledene Keizerin van 6000 Roebels , en andere aanzienlyke giften, hebben haar tot zulk eene mildheid in ftaat gefteld ; terwyl de drukkosten harer weiken' onherrbepelyk voor rekening der Kroon genomen zyn. -—
De Zweedfche Doctor Faro vondt voor eenigen tyd de bereiding uit van een zoogenaamd Steenpapier,, of wandbekleedfel, het geen onverbrandbaar ïs, en gefchikt om de huizen .tegen brand, de Schepen of ander houtwerk tegen de aanvallen der Zee- of' Paalwormen ïe beveiligen. Hetzelve wordt zaamgefteld uit een mengfel van de gewoone Fapierftof of Pap , met * Bolus of Mergel , nevens eenige Kastemakers - lijm en Lyn - Oly. — George , Lid van de' Oeconomifche Maatfchappy te Petersburg, geeft de manier van bereiding dus op:
» Meri



c m }
„ Men wryft de natte Papierpap met de warme, geftnoltene Lym te zamen in een mortier tot een brey, doet daarby eene afgevvpgene hoeveelheid Bolus- of'Mergel-aarde, en, zo men Vitriool gebruikt, roert men er ook deze door. Na dit een en ander wel door een gemengd te hebben, giet men er Lyn-Oly op, en ftoot alles onder elkander tot een wel doormengde, 'weeke pap. Nu weegt men daarvan af, zoo veel men by oudervinding weet, tot het maaken van één blad of plaat nodig te zyn .■ fprejdt dit uit op den vorm over vloeipapier, laat er de rol over gaan , en keert het om op een andere vorm,' waarop een linden lap ligt, bcftrooid met een weinig zand; trekt het vloeipapier weg, en laat het blad of de plaat Papier droogen. indien de bladen onder het droogen oprimpe'len, fpant men ze uit in de pers , en vervolgt, zoodra zy weder gelyk geworden zyn, het droogen in de tchaduw." —
„ Tot dit alles zyn geene konftige, maar alleen gezonde handen nodig, en twee a drie perfonen konnen, mids zy alles by de.hand hebben, en de masfa*s in het groot neemen •> in ééne week eene groote menigte bladen van zoodanig Papier vervaardigen^"
„ Indien ik , vervolgt Qeorgi , voordaan tot het bekleeden van houten Huizen of Schepen Steenpapiir nodig had, zou ik voor my de Volgende wyze van bereiding daartoe verkiezen: 3 deelen fyne Papierpap, b. v. 3 'fg. — •9 Deelen Roode Bolus of eenige-andere yzercouleurige Klei - aarde , die gemaklyker en goedkoper te bekomen mocht zyn. — 3 Deelen van de goedko.opfte Lyn-Oly. — Kh op zyn hoogst," de helft a drie vierde deelen yan de geheele masfa, b. v. 7 a n fg , gemeene Kastemakers Lym. — Of ook — fyne Papierftof 3 f$. — Zuivere, gemeene, blaaywachtige Klei of Kleimergel 8 eg. — Van de, gemeende Yzer-Oker 1 eg. — Lyn-Oly 3 f$; en geen Lym. — Deze masfa's zou ik behoorlyk door elkander werken, en voords op de gewoone wyze daarmede handelen." [Oekon. Abhaudi. der freye Oekon. Gefelfclia/t, in Teutjfcher fpravhe erhalten* 1793. St. Rctcnburg.]
Iets ovër de Indiaansche VUUR-AANBIDDERS.
'Dezen zyn eigenlyk Derwifchen of jonge Geestelyken, die hunne proefjaaren doorftaan, om eens als Heiligen onderhouden en vereerd te konnen worden. Ten dien einde dryven zy zomtyds de zelfsbeproevingen en boetedoeningen tot een ontzettend uiterfte. Zommige boetedoeners liaan met één of met beide armen uitgeftrekt, dag en nacht, 5, 7 ja 10 jaaren lang , naarmate zy eenen grooteren roem van ! heiligheid poogen "te verwerven. Houten fteuni'cks en paaien , waaraan zich de boeteling vastbinden laat met uitgeftrekce armen, dienen hem dan, wanneer hy van de ondraaglykfte pynen, waarover hy inwendig klaagt en kermt, niet meer ftaande kan blyven, bf wanneer zyne voeten fterk gezwollen, en vol van invreetenele zweeren, het geheele ligchaam met eene omfteeking bedreigen. — Offcboon zyn hair, dat nimmer gekemd wórdt, en door het zweeten zaamgekleefd is, van millioenen onreine dieren bewoond zy , en zyn geheele hoofd, door derzelver fcherpe beeten, in een algemeene zweer verwandele, blyft hy hardnekkig alle de veranderingen , die zulks in zyn ligchaamsgeftel dagelyks voordbrengt, verduuren , en zyne ziel wordt eindelyk, zo hy in 't leven blyft", even ongevoelig voor het lyden, als zyne armen, die, by mangel van alle beweging, geheel dor worden en iuitdroogen. — De oppasfers , die ten dienfte der Derwifchen beftemd zyn, reiken den boeteling zeer fpaarzaam het eeten en drinken toe, 'bezorgen hét geen ter zyner ligchaamsreiniging nodig is, en houden hem in den ftand zyner boetedoening, terwyl zy zyn geduld door troostredenen otfderiteunen. Zy binden hem aan de paaien en ftaaken vast , zoodra hy door vermoeijenis. in ïlaap zoude vallen, of dat de ligchanms-krag.en niet toereiken, ora langen- ftaande te blyven en op deze wyze wagt-de boeteling het einde zyner vrywiliig .opgenomene ftraf af, hoewel yan de 10 naauwlyks één het leven er af brenge. Na het doorftaan der harde beproeving wordt zyn'uitgehongerd , uitgemergeld , als hout verftyfd, .ligchaam van de paaien losgemaakt, gebaad, en gekoesterd, tot hetzelve "wederom bekomen is. De armen alleen blyven, ten altoosduurenden gedenkteken der grootfte heiligheid, in derzelver onbeweeglyken en uitgedroogden ftaat volharden, zoo ïaug de Derwifche leeft. — ..Waartoe kan de blinde dweepzucht den armen mensch niet al Vervoeren!
ZEE-



( 136 )
Z E E T Y D I N G.
Berichten.
Men verneemt , dat de vaart over de Zuiderzee van de Hollandfche naar de Frie fche en Overysfelfche Kust geheel geftremd is, door eenige Wieringer en andere Vaartuigen , waarmede de Engelfchen agter Urk en omtrent Schokland k-ruisfen. --—•
Van Gothenburg wordt gemeld , dat te Portsmouth zyn opgebragt de twee Zweedfche Oost-Indifche Retouifehepen Maria Carolina, Kapt. Riterberg , en Frcderica, Kapt. Minten, uit de Indien naar Gothenburg beftemd.
Prysverklaard door het Tribunal de Casfation te Parys het Deensch Schip die 6 Gefchwéster, Kapt. Nor man.
Vrygegeeven door het Tribunal te Aix met de lading, de Schepen Henriette, Kapt. Klein; en Sophia Frederica, Kapt. /Iför£.
Scheepsrampen.
Verongelukt by 't Eiland IVtght het door de Engelfchen genomen Schip de Moor, Kapt. Helmer, van de Ilayanah naar Hamburg.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 28 September—i Ociober. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 28 September—1 October. Geen Vlie-Lyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 25 en 26 September. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en Z. O.
Den 27, 28 en 29. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Brielle.
Den 25 en 26 September. Niets gepasfeerd. De Wind Z. Z. W. en Z» O.
Den 27, 28 en 29. Niets gepasfeerd. De Wind Z. Z. W.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. * Genomen door de Engelfchen , en naar Engeland opgezonden Kapt. Pieters, van
Opgebragt te Gibraltar het Deensch Schip ófe Vrouw Dorothea, Kapt. Cluyfe, van Barcelona naar Altona; Schip en lading zyn door den Deenfchen Coniul gereclameerd. — Te Livorno door een Keizerlyke Kaper het Deensch Schip üfe Vrouw Dorothea, Kapt. Laurenfen, van Genua naar Altona, — Te Lisfabon door een Engelsch Fregat het Fransch Brigantynfchip /« <&«jr. yfew, van /j/s öte A/ze en ó>. Domingo. — Te Tarmouth het Schip de Vrouw Ilfabe, Kapt. Pieper, van Hamburg, en Z?'o«, van Altona naar
>fr. Domingo.
ADVERTENTIE.
Deeze Courant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaturdags, uitgegeven te Amfterdam, by Cs. C ovens. Te Alkmaar, by J. Hand. Te Arnhem , by P. Nyhojf. In den Bosch , by Palier en Zoon , en Noman en Zoon. Te Deventer , by G. Brouwer. Te Dordrecht, by P. van Braam. Te Enckhuifen , by de Wed. Lub, geboren Vlaming. Te Gorcum , by J. van de Wall. Te Gouda, by A. van der Ben. Te Groningen, by W. Zuidema. Te Haarlem, by A. Kampman. In den Haag , by J ■ du Mee. Te Hoorn , by L. Vennande. Te Leiden, by D. du Mortier. Te Leeuwaarden, by G. M. Cahais. Te Medemblik , by C. Visfcher. Te Middelburg, by J. van den Sande. Te Purmerende, by B. Peereboom en Zoon. 'ije Rotterdam, by D. Vis. Te Utrecht, by J. Visch. Te Zaandam, by P. Quak-, Mfiein. -Te Zwol, by J. de Vri. En verder alom.
V NB. In deze Courant worden mede allerleie foorten van Advertentiè'n geplaatst,
mids genaamtekend en vragtvry aan den Uitgever toegezonden wordende ,
& 10 ftuivers, indien zy niet meer dan 6 regels bellaan ; en anders a i| ftuiver per regel.
Te Aaiftexdara, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendain.



N°- 70.
5 Ocfcober 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Iets over den aart en de bestanddeelen der verschillende soorten van WATER; ten nutte der BLEEKERYËN, VERWERYËN, en C A T O E NDRUKKERYËN.
(Volgends Ha bic h.)
Daar het wel gelukken der Bleékeryën , Verwerven, Catoendrukkeryën, en van meer andere Konst-Fabrieken, voor een groot gedeelte afhangt van de goede geaartheid des Waters, waarvan'men zich tot dezelven bedient , is het volftrekt noodzaaklyk , dat een bekwaam Fabrikant eenige grondige , Natuurkundige of Chcmifche kundigheden zich aanfchaffe , zoo omtient den aart en de beftanddeelen der verfchillende lborten van Water, als omtrent de wyze van die te beproeven. Wy willen daartoe" eenige hulpmiddelen aan de hand geeven , en tevens aanwyzen, welke foorten van Water voor de opgenoemde en a:idere Fabrieken vereischt worden, en het meest nuttig zyn. .
Zuiver Water (indien hetzelve anders in de Natuur befta, of liever, indien het Water in zich zelve iets anders zy, dan eene zamenfteliing van Minerale, Zout- Aard - OlyII. Deel.
achtige en foortgelyke deelen) - zuiver Water, zonder bymenging van 'vreemde ftoffen, is ten hoogfte zeldzaam. Gewoonlyk bevat hetzelve veele aardharsachtige en vette deelen * zoo uit het Dieren - en Plantenryk, als uit dat der Mineralen , Aardens , Metalen , Zouten enz., herkomftig.
Aardharsachtige en andere Vette deelen, by het Water gemengd , zyn het minst nadeelig voor de gezondheid, en voor het Oeconomisch óf konstmatig gebruik. Men doe, om dezelven te ontdekken , ' een weinig Water in een toegedekte pan of pot, en late het daarin eenige dagen ftaan. Mert zal dan het Water troebel vinden , overdekt met een vlies , terwyl eindelyk een groen draadachtig zetfel op den bodem zal zinken. Soortgelyk Water blyft niet lang goed, doch men voorkomt deszelfs bederf, door er een weinig Potasch, Wynfteen , Sterkwater, of iets diergelyks, by te mengen.
! De Zouten in het Water ontdekt men, door hetzelve in een zuivere verglaasde pan te laten afdampen tot op 2*5 gedeelte. Hierdoor concentreeren zich trapsgewyze de daarin voor handen zynde, anders onmerkbare Zouten, welke eindelyk, door cryftallifatie volgends de konst, zigtbaar worden. Anders kan men dezelven ook op de volgende wyze ontdekken ;
De Zuurzouteh vertoonen zich , wanneer men iu net afgedampte Water een weinig Lakmoes doet , neemende hetzelve alsdan eene roode couleur aan, of ook , wanneer men eenige droprelen Potasch - loog (01. Tartan) daarin ftort, waardoor eene geweldige opbruiit'ching ontftaai. Het Water, met Zuurzouten
S be-



C rS3 )
bezwangerd, is doorgaands hard, voor bleeken of kooken niet gefchikt, voor de Verwery dikwyls nadeelig, doch zeer fmaaklyk en. aangenaam om te drinken, ten zy zich eenige Metaaldeelen , der gezondheid nadeelig, daarin opgelost bevinden.
Loogzouten vindt men minder in het Water. Om te ontdekken , of het daarvan bedeeld zy, doet men in het door afdamping geconcentreerd Water eenig Lakmoes of ook een weinig Syroop van Vioolen , waardoor het Water eene groene couicu: bekomen moet, Men kan ook een weinig Sterkwater of Citroenfap by het Water mengen, waardoor eene opbruilching moet veroorzaakt worden. Water, waarin zich dit Zout bevindt, is week of zagt van. aart , fchuimt. lichtelyk door bykomende zeepachtige ftoffen , kookt de peul- en fchilvrugten gemaklyk gaar, en houdt zich op den duur zeer goed, indien hetzelve met geene vice.nde dierlyke of plantaartige deelen bezwangerd is ;. ook ontdekt men daarin zeldzamer Metaaldeelen, dan in Water, met Zuurzout bezet.
Middenzouten , uit Zuur- en Loogzouten te zaamgefteld , fchieten by eene afdamping van het Water, Cryftallen, zood a men hetzelve aan eene koude lucht blootftelt. Ue Middenzouten, die hier te lande in het Water meest voorkomen , zyn gemeen Keukenzout en Salpeter.
. Het Keukenzout doet zich kennen. door den ziltigen fmaak van • het afgedampte Water, en nog duidelyker door zyne taarlingvormige cryftalfchieting ; deze Cryftallen knappen en fpatten, wanneer men ze in het vuur werpt. Water, met Middenzout bedeeld, blyft op den duur niet zoo goed, als dat , waarin Zuur - of Loogzout is.
Salpeter komt zelden in het Water voor ; evenwel gebeurt zulks in enkele gevallen, en dan ontdekt zich dezelve , na de afdamping van het Water, in langwerpige, zeshoekige Cryftallen , die in het vuur zonder (patten wegi'meiten , of, zo men er eenige vet chtige llof, Houtskool , of iets van dien aait by. mengt, en het een en ander heet maakt, zich nederploffen.. — Gemeenzamer is in het VVater die. looit van Salpeter , welker GryftaJlen meer naar die. van het. Keukenzout zweemen , hdtewel daarin van deze laatften verfchillende , dat zy in. het vuur fmelten zonder te. knappen of. te fpatten..
slaruns treft men-ook, in eenen ftaat. van ontbinding, iu het. Water aan, doch niet ém van eene. Zuurftof vergezeld; en daar
een met Aarddeelen bezwangerd Water doorgaands - hard en. wreed is, is hetzelve zoo voor de gezondheid als voor de Fabrieken van een byzonder belang. Meestal vindt men in het Water Kalk en Gyps.
Om te ontdekken, of er Kalk-deelen in zyn, doet men het Water niet uitwazemen , maar ftort daarin eenige droppels Ol. Tartan, waar door hetzelve, zo er Kalkdeelen in voor handen zyn , oogenbliklyk troebel en melkachtig zal worden, terwyl men, hetzelve eenige uuren latende ftilftaan ,. op den bodem van het glas een witachtig zetfel zal ontdekken , het geen zich in Sterkwater, Citroenfap of eenige andere Zuurftof oplost, en de natuurlyke Kalk aangeeft. — Laat men dit Water op §5 gedeelte afdampen, dan ploft msgelyks eene Kalkaarde neder, die door bykomende Zuuren opbruisebt., \ He Gyps onderfcheidt zich in het Water daardoor, dat , wanneer men , na het zinken der Kalkdeelen, met het afdampen des Waters voordgaat ,. zich een fchubachtig be* zinkfel op den bodem zet, het geen zich door zwakke Zuuren niet laat ontbinden , noch opbruischt. — Kalk en Gyps vormen beiden een hard Water , inzonderheid de Gyps,. zynde het Water , daarvan bedeeld , ook het heilzaamst voor- de. gezondheid en huislyk gebruik..
Men treft ook dikwyls in het Water onderderi'cheidene Metaaldeelen aan-, en wel byzonder Yzer, Lood , en Koper.
Wanneer zich eene ruime hoeveelheid van Tzer- deelen in het Water bevindt, befpeurt men zulks, aan den wrangen , zuurachtigen , fterk zamentrekkenden fmaak van hetzelve", b. v. in het Pyrmomsch en andere Minefaale Watereu. Dan , zo er flegts weinige- Yzerdeelen in voorhanden zyn, concentreert men het Water door uitdemping, en doet daarby een weinig fyn geftoten Galnooten, Thee- of Rozenbladeren enz. Hierdoor verkrygt dit Water terftond eene zv/arte couleur. Dampt men hetzelve nog verder af, en doet men er eenige korrels gezuiverde Zink by, dani zullen die als een zwait poeder op den bodem zinken;, gefchiedt zulks niet, dan zyn. er volftrekt geene Yzereleelen in voorhanden, j— Soortgelyk Water is voor het huishoudelyk gebruik en de gezondheid zeer aantepryzen , doch volftrekt niet voor het wasfchen en bleeken ,, dewy! het goed , door de Yzerdeelen belinet, nooit recht wit kan worden ,. voornaamlyk dan niet, • wanneer men tot het weekeu en waslcheti Eiken tobbens gebruikt.- Dus
is.



C IS9 )
is het gebruik van Yzerachtig of Mineraalwater voor de Konstfabrieken iu geenen deele .aanteraaden, ten zy men het tot het verwen van zwarte, bruine, donkerblaauwe en foortgeiyke couleuren wilde bezigen ; doch voor fyne couleuren, b„ v- rood, fcharhken enz. is hetzelve hoogst nadeelig.
Zeer zeldzaam komt er Water voor, dat natuurlyk en van zich zelven Looddeelen bevat. Niettemin verbindt zich dit Metaal lichtelyk met het Water, naar gelang dit laatfte minder of meer Zuurftof by zich heeft. Zelfs kan een oogenfchynlyk zagt Water een zeker gedeelte Loodftof oplosfen, wanneer hetzelve eenen tyd lang in verglaasde vaten of looelen bakken ftaan blyft. Men ontdekt zulks door middel van het Proefwater QLiquor Probatoriuvi).
Indien men vermoedt, dat het Water Koper bevat, gelyk men dit Metaal veel in hetzelve aantreft , ftort men daarin eenige droppelen Geest van Ammoniak - zout, QSpir. Sal. Ammoniaci), waardoor het Water oogenbliklyk blaauw wordt; blyft hetzelve klaar , dan zyn daarin geene Koperdeelen. — Hierdoor kan men ook ontdekken, in hoe verre een Water, dat in Koperen Ketels geftaan heeft, daarvan bcfmet zy geworden, het geen hoogst nadeelig is zoo voor de gezondheid, als voor de Verwery.
Omtrent de verkieslykfte foorten van Water tot het Fabriekmatig gebruik, voegen wy hier by nog de volgende aanmerkingen.
Water van gefmolten Sneeuw, Hagel, üaauw enz. is het zuiverfte en besté voor het bleeken en verwen.
Stroomend en Welwater, uit zandgronden komende, en daarover loopende, is doorgaands het beste.
Het beste Rivierwater is dat van fnelilroomeude Rivieren , wyl hetzelve niet zoo licht aan-bederf onderhevig is, en dus het Linden zeer zuiver cn zagt maakt. Hoe meer loogof Middenzout daarin gevonden wordt, hoe beter voor 't Fabriekwezen. ;
Staande Wateren, die op kleigronden ftaan, en zeer veele Alkalifche deelen in zich bevatten , zyn zeer gefchikt tot het verwen van blaauw , bruin , en foortgelyke couleuren. Men geeft hieromtrent eene byzondere voorkeus aan het Water van de Haarlemmer-Meer.
Regenwater en dat der Veenplasfen is het minst voor het bleeken gefchikt, en ook voor de Verwery niet zeer dienftig, ten zy alleen voor het zwart, blaauw enz.
Het is een doorgaand bewys van de goede
geaartheid eenes Waters, wanneer hetzelve aan den oever der Rivier door het kabbelen een fierlyk, hoog, wit fchuim verwekt. Hoe hooger dit fchuim opzwelt, en hoe langer zich de blaasjens , waaruit hetzelve beftaat, in wezen houden, hoe beter het Water voor de Bleekery en Verwery gefchikt is , zynde sulks een teken van de Alkalifche, zeepachtige hoedanigheid des Waters.
[Men kan over dit onderwerp verder met vrugt raadpleegen de Nouvelle Hydrologie van //. Monnet , uitgegeeven te Londen en Parys, in .8°. 1772. waarin men , onder anderen , eenige gemaklyke proeven vindt aangegeeven ter ontdekking van de gefteldheid des Waters, b. v. Water, dat veel Selenit bevat, ontbindt de Zeepftoffen geheel niet of zeer bezwaarlyk. Om de betreklyk goede geaartheid van twee of meer Waters tegen efkander te bepaalen, doe men by gelyke masfa's derzelven eene gelyke hoeveelheid fterke. Brandewyn; dat" Water, welk het meest troebel wordt, is voorzeker het ftegtfte, om d;.t daarin zich de meeste Zout- of Aarddeelen bevinden, die de Wyngeest nederploft. — Ook kan men, volgends Catheufers Wahrnemungen zum nutzen verjchiedener Künfle und Fabrtken. Giesfen, 1785. de gefchiktheid van een Water tot bleeken en verwen zeer goed ontdekken, door Loodfuiker daarin te ontbinden, zo er Kalk in is, en door er Cochenille in te mengen , zo er Yzerdeelen zich in bevinden ; in dit laatfte geval wordt het Water violetkleurig , zynde deze proef zekerer, dan die met de Galnooten, enz. Redaü.~]
HUISMIDDELEN.
Genees- en Behoedmiddelen voor het HOORNVEE.
I. Wanneer Osfen of Koeijen zich gefloten hebben.
Indien de wond gering is, geneest men dezelve , door het belhïeeren derzelve met Traan of met Lamp-Oly. — Dan, dikwyls heeft eene wond , door het ftooten met de hoornen veroorzaakt, ernftige gevolgen, wegens de daarmede gepaard " gaande inwendige ontvating van bloed, welke eene plaatfelyke en moeilyk te genezene ontfteeking veroorzaakt, tiet hoofdmiddel hiertegen is de Arnica
Sa 0f



C 140 )
of Woudbloem (Hoogd. Wolverlefi) , een Heestergevvasch, welk in Duitschland, en ook in de Zevenwouden in het voormalig Friesland, overvloedig groeit, den geneden Zomer door bloeit, en in de Kruidvvinkels en Apotheeken alom te bekomen is. — Tegen inwendige kwetfuuren of contufiën in het menschlyk ligchaam wordt de bloeifem der Arnica ook wel , als Thee afgetrokken, gedronken.
Men kookt een handvol van deze bloeifem in 1 pint water af , giet dit door een linnen doek , en geeft deze do fis tweemaal daags warm te drinken aan een Beest dat inwendig gewond is, moetende men hetzelve tevens uitwendig warm houden. In den beginne werkt dit middel zomtyds hevig, doch in weerwil daarvan moet men er mede aanhouden. Dikwyls veroorzaakt hetzelve braakingen, waarby zomts klonters bloed worden uitgeworpen; meermaalen echter werkt het laxatief", of ook wel op de Urine van het Beest.
By uitwendige wonden gebruikt men met veel vrugt, tot ftemping van het bloéden, de poeder van Bovist of IVolfsfeest (zie hieronder N°. 2.) — Zwaare wonden wascht men telkens met Genever, of ook met een mengfel van Bier en Reufel, te zamen heet gemaakt, naar gelang van den aart der wonden.
Zyn de wonden , uit hoofde van het ftooten met de hoorens , rond, en dus moeilyk te genezen , dan fnydt men dezelven open, zoo dat zy eéne langwerpige gedaante bekomen. — In den Zomer vallen de vliegen dikwyls op de wonden der Beesten , en doen daarin maaden ontftaan; dezen verdryft men, door daarop een weinig Terbentyn - Oly of Stuifkalk te fmeeren.
Befpeurt men kwaad of wild vleesch in de wonde, dan neemt men zulks weg, door middel van de volgende zalf: Men neemt
1 m Honig.
2 Loot Spaanschgroen.
1 Loot gebrande Aluin.
1 Loot Sterkwater. » mengt alles te zamen , en fmeert de wond aanhoudend daarmede.
Indien , ter plaatfe waar de wond genezen is , zich kaaie plekken opdoen , befmeert men dezelve alleenlyk met Traan , - Reuzel , Boter, of eenige andere vetachtige ftof, waar door het hair terftond weder zal groeijen.
2. Bovist-poeder, tot fiemping yan het bloeden
der Beesten, De Bovist of Wolfsgeest is een fponsachtig of mosch-gewasch , rond, eivormig van ge¬
daante , klein van fteel, eerst wit, dan vleeschkouleurig, en eindelyk, in den ftaat van rypheid, bruin uitziende. Het merg van dit gewasch vertoont zich in den beginne mede* wit, doch verandert , by het droogen en verwelken-der plant, in een droog, bruin poeder van eenen onaangenamen reuk. Men vindt de Bovist overvloedig in drooge landerijen en dorre ftreeken , waar gras' groeit; dezelve heeft eene zamentrekkende kragt, en wordt ook als zoodanig in de Artfenymengkunde gebruikt. — Meest evenwel bezigt men het drooge poeder of merg dezer moschplant in de Vee-Artfenykunde, voornaamlyk tot ' ftuiting van het overtollig bloeden der wonden, het geen oogenbliklyk ophoudt, zoodra men een weinig van dit poeder in de wond ftrooit. Men moet zich echter wachten , dat hetzelve nief in de oogen van het Beest kome, wyl zulks voor het gezicht fchadelyk, ja volftrekt verblindend is.
(Het overige in een volgend N°.) II.
OECONOMISCHE BERICHTEN, v.
OECONOMISCH MENGELWERK.
Geschiedenis der Cultuur en Industrie van Europa.
De Rusfifche Kaarsfen, die in Wologda of Wologodski gemaakt worden, 'zyn zedert eenige jaaren veel flegter geworden, dan zy in den beginne waren. Toen , voor ruim 50 jaaren , de Handel in dit artikel toenam , was de .voorraad van Talk, die men van het flagtvee in die Provincie bekwam, niet toereikende, men ontboodt dus veel Talk van andere plaatfen, die zeer oud en flegt was. — In de gemelde Provincie wordt een fterke Handel gedreven met Kattenvellen, en dus heeft men begonnen , het vet der gedoodde Katten aan de Kaarsfenmakers te verkoopen. —Kaarsfen, van de Talk der beesten, die des Zomers genacht worden , gemaakt , zyn nooit zoo ftevig, als die van de Talk der beesten nr den Winter geflacht, worden bereid. "De
' pit-



C 141 D
pitten tot dit Kaarslicht worden uit Hollam getrokken, werwaard het daartoe bereid Ca toen uit Turkyën komt. De gelhedene Catoem pitten worden aan fpylen gehangen, en zoc in dc gefmoltene Talk gedoopt, tot zy dc vereischte dikte hebben ; na alvoorens var alle knobbels gezuiverd, en in den oven gedroogd te zyn. — De beste Kaarsfen worden gemaakt van een mengfel , . beftaande uit gelyke hoeveelheden Runder - en SchaapenTalk. —- Men berispt daaraan met reden, dat ; zy onder aan al te dik vallen, en de Schryver van dit bericht'meldt , dat hy om deze reden, te Petersburg zynde , dikwyls veel fineer van de Kaarsfen heeft zien afi'chraapen , eer men die op de kandelaars kon zetten. Men moest, zegt hy, op het laatst de pitten het onderst boven in het lmeer doopen, gelyk de Wacshlichtmakers zulks doen by het gieten
hunner Kaarsfen.
Tot verbetering van den fmaak en reuk der Koornbrandewyn (Genever) bedient men zich in Rusland van het poeder van houtskoolen, welk men in de overhaalketel doet. — De-j zelfde uitwerking ondervindt men daarvan reeds J wanneer men deze Brandewyn, zonder destillatie , eenen tyd lang op het poeder van houtskoolen laat ftaan, of wel eenige reizen door hetzelve laat loopen , fchoon hierdoor wel de brandige fmaak, maar niet de onaangename reuk, worde weggenomen. — Lowitz heeft ook, door middel van ditzelfde poeder, aan de Hennip- of Lyn-Oly de helderheid der Ichoonfte Boom-Oly gegeeven. — De 011-' verdraaglyke ftank van aanvanglyk' bedervend vleesch wordt eensflags in de aangename reuk' van het zuiverfte Vlugzout veranderd , wan« neer men zoodanig vleesch met koolenpoeder fterk inwryft. — Men kan zich nog veele andere voordeden van deze voortreflyke ontdekking belooven. .
In de Noordelyke Landen van Europa wordt al het water tot Biërbrouwen gefchikt, met takken van Geneverboomen opgekookt, waardoor het Bier aangenaam van fmaak, en "ge-f zond in het gebruikt wordt. Men bedient' zich ook van zulk een afkookfel der Gene-! vertakken tot het drenken der beesten, waardoor zy meer Melk geeveii. — Uit de Gene-f vcr-besièn brouwt, men zedert' eenige jaaren in Finland en Cdrelien een zeer goed Bier. -I De Mongollers bereiden enkel hun Leder, door hetzelve met Melk te vollen. Verfche! Geiten- en Schaapenvellen weeken zy in zuure 1 Wei of Karnemelk, tot de hairen en wol daarvan. loslaten. De fchoone vellen worden
I
op den grond uitgefpanncu, met een zeker looit van Melk beftreeken, en gedroogd. Vervolgends- wringt-men dezelven herhaalde reizen uit, en beftrykt die daarmede op nieuw.—Om het Leder de fchoonfte groene Saffiaan-couleur te geeven , beftrooijen zy de uitgeftrekte velen met eenige handvollen verfche blaauwe bloemen van het in Duitschland croeijend Koortskruid (Sculellaria G'alericulata) ,'en kneuzen die met de hand, of door de vellen zelve tegen elkander te wryven. Deze behandeling herhaaien zy, en beftryken vervolgends liet Leder met een flap Aluinwater. In den beginne heeft het Leder, dus bewerkt, eene fraaije, nelderblaauwe couleur, die weldra in de lucht m het fchoonfte en beftendigfte groen verandert.
(Auswahl Oekon. Abhanaf. der freyc Oekon. Gefelfchaft, in St. Petersburg , iu Tcutfchcr fprache erhalten. 1793.)
Nuttige, nieuw uitkomende GESCHRIFTEN.
1. An Esfay on the ManufaStures of Ireland &c by Ph. Wallace. London, Muray and Lomp 1798. _ Deze proeve over de Ierjche Manufaéhuiren, zynde eigenlyk eene, mislchien ,ten onrechte, verwor-
. pene Prysverhandeling over de Prysvraaf der Dubhnfchet Academie , dienaangaande in 1792 uitgefchreven , verdient de oplettende nalezing der Staatsbezorgers en Oeconomisten van alle Landen van Europa. M. R.
2. An Esfay on the Principh of Population ff- mfl remarh on the Speculaiions of Mn Godwni, Condorcet &c. Londen, Johnfon. 1798. eene fchrandere wederlegging van God-vin^ Condorcet en anderen; betoogende de Schryver, dat men de bevolking der aarde, berekend op de ichaal van de voedende kragten der aarde, en naar het oogmerk eener zedelyke opvoeding van het menschdom, eer beteugelen, dan aanmoedigen moet. M R
3. The V and Vf Reports of the Society for oettertng the Condition , and inercafing the comforts of the Peor. London, Beckf 1790. Deze nieuwe rapporten van het lofwaardig Gezel fchap ter verbetering van den toeftand der armen enz. verdienen de aandacht van alle Gouvernementen en waare Menlchenvrienden. M. R,
S 3 PRY-



PRYZEN vax eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 30 September 1799.
De Geraffineerde Suikers zyn in alle foorten 1 a f § minder genoteerd, dan den 2.3 September 1. 1.
De Cofy is ook doorgaands i duiver minder.
De Kaas, Edamfche IVitkorsi, Stolkfdie van •20 a 30 EB , en Lcidfche Comyne, is 1 gl. per 100 te gerezen.
De Pryzen der Hollandfche Boter zyn merk lyk gemonteerd , wegens de uit Friesland be lemmerde toevoer over de Zuiderzee, zynde:
De Delftfche, per 100 fg . . ƒ 44 4 46 Lcidfche = 42 a 44
De Rogs,e is genoegzaam in alle lborten 5 i 10 ggl. gemonteerd; gelyk ook de Boekweit 4 ggl. gerezen is.
De overige Graanen en door ons genoteerde Waaren zyn nog op dezelfde pryzen, als .den 23 September.
Te Dordrecht, den 16 September 1799.
Koolzaad , Inlandsch en Zeeuwsch ,
per last . . . . . . 80, 87 \ 89 ^
Zomer dito ...... 56 a 62 £
Raap • Oly , per Aam. . . 87 gl
Lyn - dito , per dito ... 68 gl.
Raapkoeken , per 1000 . . 74 a 75 gl.
Lynkoeken, per dito . . . 100 a 105 gl.
Den 27 September.
Ruuwe Vlasfen. per Steen . 30 a 45 ft.
Moutwyn, per Virtel ... yhg
Genever , per dito .... io| <^
Luikfche Kooien , per Hoed . a 24 gl.
Waag-dito, per 100 Waag . 27 gl.
Den 30 September.
Candybrooden ....... 40! a 41
Poeijer dito 38^ a 39*
Raffinaden * ... 36 a f
Melisfen 2 en 3 gg . • . . . '29I a 33I
Lompen ......... 28*a 29
Stampfuiker . 28 a 33
Basterden 19 a 27!
Candy en* diyerfe 41^29
Syroop 83
Te Rotterdam, den 30 September 17^9.
Jarige Zeeuwfclie Tarw ,
per Z. Zak .... 38 , 59 a 40 g
Nieuwe puik dito . . 34 a 35 Jj
Gemeene dito .... 24, 28 a 32 g
Zeeuwfclie Rogge . . 23 a 24 $
Nieuwe witte Erwten . . 5'
Blaauwe dito 516 a 20 g
Paardeboonen , per Last 39 a 40 ^6
Nieuw Zeeuwsch Koolzaad 56 a 65 e£
Wintérgarst, per Hoed 7
Zomer dito 570 a 72 ggl.
Zeeuwfclie Brouwhaver ♦ . 50 a 60 ggl.
Voeder dito .... 50 a 62 ggl.
Te Schiedam, den 2 OStober 1799.
Moutwyn — c£ de 30 Virtels, zonder Fust, Genever lof <£. dito, dito. Genever 51 en 52 gl. per Aam, Amfl. Proef. Gedroogde Rogge 163 gg per Last 205 ggl.
Te Utrecht, den 28 September 1799.
Nieuwe witte Weit . van ƒ 15! tot ƒ 16
Oude dito — » lóf — * v?ï
Nieuwe roode dito . — s 15! — s 16 Oude dito dito . . — * 16
Nieuwe Rogge .... — * 102 — 5 11
Oude dito — lij
Boekweit — * 7i — * 8:7
Nieuwe
Groote Capufyners . . — * 22 — = 24 Middelfoort dito . . — <= 16 — s i8£
Kleine dito — - 12 — » 13
Groote graauwe Erwten —
Middelfoort — — * 18
Ongel ezene dito . . . Groene Erwten, naar
droogte — » 17 — * 19
Kleine zuivere dito . . — «13
Ongelezene dito . . . — = n| — s 12 Droog middelfoort . . Paardeboonen .... — — =12
Haver
Wintérgarst — » 8| — f 9
Zomer dito — » 7^ —. , 7!
Pry.



C ?43 )
Pryzen yan eenige' Bint enlandfiehe Effkcten, ft Amsterdam , den 3 October 1799.
Bataaf sc he Rebuuieev
" /«*>*ert. Prr.r.pCt.
Receptsfin van Anticipatie - Penningen ten laste 't Bondgenootlchap te Lande, 1707. a 3 pCt. 36?a 57
dito uit de_ Heffing tot henlel " '
der Marine a r> "^a 58
dito uit de Brabandfche fchaêvergoeding h . . . . a 4 — i8|a 20
dito uit de Heffing van 98, op de Bezittingen, naar rato van lommen en Comptoiren . ató ^,30^0^
Bataaffche Rcripiiïn , den 35.39^40*
T , 3 October a 4 —
L°sbaar ]P9 70 a 73 '
iüu° • - • • • — 30^ a 32I
. I 23 a 25"
- 21 a 23
3 • 18'a 20 r
~~7.—" 4 • • • . • iöfa 18 1
Na den Vrede by loting — j^g l6 •
Voormalig H o l l a n d. 6
Recepisfen uit de geforceerde
Üeldlichting van 95 en 96 a 2| pCt, 3 6" a *
dito uit de Lotery van Fe- " 2>
bruary 96 a 2f — 33 a q2 ü
dito uit de Vrywillige Nego-
tiatie. van October 97. . 35 4Qia .3 ^
Certificaten van dito . . . 7*a g4 K'
Rtcepificn uit de Gorincbem- 2
fche fchaêvergoeding. . a 5 — 44 a 45 f'
Voormalig Utrecht. D
Obligatie % af, 2?, 3, 4 pCt. van 40 tot 56 pCt di Recepufien uit de Asiignaten a 3,1 pCt- 55 a 59 dito uit de,50-. en 100e Penning a 2| —- 33^35 Ni
Voormalig Gelderland, 1
Cbligatim .......33 pCt. 3Ó a 38 BI
Recepisfen uit de Vrywillige
Negotiatie, 1797 . ... .3,5,— ^ia rq> dito uit de Gelderfche fchae- • 5 [•
vergoeding■■ . . , ... a 4, — 24 a 26
Voormalig O v e r y s s ê l.
Obligatiln a 2} en 3 pCt.. . van 37 tot 43 pCti kecephjcn uit de 100e. en 50?. inning a 4 pCt. 40 a 43.
Voormalig Zeeland.
Dbligatiën a 2:, 2/}, 3 en 4pCt. van 28 tot 43 pCê. Recepisfen uit de Lotery, 97. a 3 pCt. 33 'a 34,
Voormalig Friesland.
Wdgatien naar de jaaren- van losbaarheid a 3 pCt.
■g.'' • • a \ *34 a 35'
uo • • • - a 2| 41 a 42
Oost-Indische Compagnie.-
'bligatien ten lasten diverfe
Kamers 32 pCt. 24 a 26^
ecepisfien van Anticipatie - Penningen a 3 —-40 a 4»
bligatiën- van allerlei aart',
rentende a i~, 3, 3J, 4pCt.
met of zonder vergoeding
der verledene Intresfen . van 31 tot47f pCt.
? Jaarige Renten , a 6 pCt- . . 34 a 30"'
itgeloote Compagnie - Obliga-
til-n, naar de jaaren. . . . . . 55 a <50
dosfings • Billettcn . . ... . . ƒ 13 a 15
itgelöote dito . . . ... . . - 230 a 240;
C 0 u p o n-
:r Oost- Indifche Compagnie van i' Decem-'
ber 1797 en 98 . a 74en76, enÖ5aö7pC«.
:o dito van 1 October
jj en 98 . . . a 74 en 76, en 65 a67
:gotiatie van Holland
;n Zeeland, 1797 en
?8, en 99 . 372374, ent)ia63, en5oa5i'
gotiatie 1786, van i"q6
97 • • • ó8 a 69
;LE£NBANKGELD. 3 October 99lpC;.
Wis-



( M4 )
Wissel-Cours van 3 Oofiber 1799, te Amsterdam op dc Steden
Madrid . . 2 m: Ufo . §
Pz'/to .. dito ... • s
C*#* • ■• dito .... =65
Seyili'èn . . dito
Lisbon . . dito ..... e 51
Port 0 Port . l\ Ufo van 3 m: * 50
Venetien . 2 m: Ufo . s 915 a 91
Livorro . dito ... . • « 104
G<«aö • dito ...... s 955
Parys, "kort. bet. in Specie = 02
—. . a ra: Ufo . . -
Bordeaux . ■ • • "
dito . 1 Ufo . . . * 62
Hamburg, kort Banco . '*. 40! a 41 ft.
dito . a m: Ufo . . * 39I a 40 ft.
Breslau . 6 weeken dato s
Weetien . 2 dito . . . . s 35! ft.
Zeeland ....... s
Rotterdam ...... s
Bankgeld * 9C75 a f pCt.
NB. De plaatfen , op welken geen WislelCours is, zyn opzetlyk weggelaten.
ZEETYDING.
Berichten.
Men vernëemt, dat in de Haven . yan ' Grönfiadt in Noorwegen door het Engelsch Fregat Iris overrompeld en van daar weggenomen is geworden 's Lands Schooner de Pegafus; de Commandant en 't grootst ge deelte der Equipage zyn het met de vlugt
ADVERTENTIE.
By Mortier Covens en Zoon, Boek- eiT-£an&^ dai/te Amflerdam , wordt uitgegeeven, en is alom verzonden A .p ha.1.et is ie Naamlyst van alle Steden, Dorpen, en Gehugten m de Ba r a a f s c ii c f^J^ «aamlyst va » Volksmenigte in elk derzelven, en aantekening der Vonma-
l^G^.rriw^ke dezelve behoord hebben gelyk ook eder
Ringen en Districten,- waartoe zy thands bchooren alles met de Uit™ ™&xivr_ keuSheid uit de Lysten der Volkstelling en de iubicatien van de verdeehng der Republiek, in- Departementen, Ringen en Distnéten, byeenverzameld dooi C. Cov.ns. Iu groot 8vo. a 11 ftuivers.
Te Aailtedam, by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper .op den Vygendam.
ontkomen. — Gemelde Schooner is in Tarmouth binnengebragt.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt door het Fregat Iris 'm**Tarmouth een Zweedsch Schip. — Te St. Lucar het Schip the Lally, Kapt. Farrel, van N. Tork naar Cadix. — Te Martinique Kapt. J. Akkerman , van St. ' Bartholomd naar Hamburg.
Scheepsrampen.
Met fchade binnen in de Lemmer Kapt. H. Lammens van Amflerdam naar Embden, zynde door de Engelfchen gejaagd, en he. vig befchoten geweest. — Ie Embden Kapt, N. Loncke, van Libau.
Met fchade en lek Schip binnen te Palmouth Kapt. Brown, van Leverpool naar Napels. — Met fchade aan de lading te Embden Kapt. N. Jonker, van Libau.
Texelfche en Vlie-Lyst. Van den 2—4 Oótober. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 2—4 October. : Geen VUe - Lyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 30 September en 1 October. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en W.
Brielle.
Den 30 September en 1 October. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en N. W-



9 Oótober 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften , Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige losse Aantekeningen, belangende de Bereiding van, en den Handel met BOTER en KAAS, by andere Volken.
(Vervolg van N°. 69. bladz. 13a.)
Over de aanlage en inrichting eener Melkery. Over het maaken van Room. Men fpreekt het algemeen gevoelen tegen, dat de beste Boter zou komen van die Room, welke, niet lange? dan 24 uuren heeft overgeftaan. De Boter fcheidt zich, zegt'men , dan. eerst van de room, wanneer deze eenen zekeren graad van zuurheid verkregen heeft; dan de ïiaauwkeurige bepaling van dezen graad van verzuuring ontbreekt nog. Volgends den Sch;yver van zekere verhandeling, in het bovenge-i noemd Engelsch werk, zou het voordceligtte zyn, de Room van drie tot zeven dftgen toe te laten overftaan. Hy wil ook, dat men, by het zouten en doorkneeden van de gekarnde Boter , ter affcheidnrg der . Wei , geen water gebruike , gelyk men in ons Land en overal gewoon is. Water maakt de Boter llegter;"en hierom is het mede met goed, dat men de Boter tot gebruik by den maaltyd in water bewaare. Bedient men zich daarvan ter verkoeling dier Boter , men doe dezelve drn liever in ecu droog glas, en zette dat in het II. Deel. !
water. — Iemand , die natuurlyk warm van handen is, en fterk aan dit-gedeelte van hét ligchaam uitwazemt, kan nooit goede Boter maaken.
Op zeker Landgoed in het Graaffchap Suf folk gaf voor eenige jaaren ééne Koe 28 Pinten Melk daags. — Men is daar gewoon, de Melk door eene hairzeef in ruime , zeer ondiepe vaten of vlooten te zygen , waarin de Room weinig diepte van melk, nevens eene groote oppervlakte heeft, en zich dus gemaklyk kan zetten. — De zindelykheid op het Zuivel is er zeer groot. — Men heeft op het Land veel minder de gewoonte om de Melk met water te lengen, dan in Londen, waar zommige Melkverkoopers met eene Koe langs de huizen rondgaan, en dezelve in het byzyn der koopers -melken, ten blyke, dat zy de Melk niet vervallenen. ■
De Suffolkfche Boter wordt voor de beste van het geheele Ryk gehouden. Dezelve wordt allerwege verzonden, en zoo wel ten dien einde, als ook tot eigen gebruik, gezouten, want Smeltboter, in Duitschland zeer gemeenzaam, is hier niet bekend. De bereiding der Boter gefchiedt op deze wyze. De Room wordt 'iu een Karnvaatje geftort, het geen van binnen eenige 'met openingen doorboorde plaukjens heeft , die , van dezelfde hoogte als het Vaatje, aan de duigen vastgemaakt zyn, en in het middenpunt te zamen loopen. Men iluit vervolgends het Karn vaatjen , en draait hetzelve om zyn as, tot zich de Room djor deze beweging en het Haan tegen de pktnkjens zamen-korrelt, en in Boter verwandelt; Voords doet men deze Boter in eene
T rui-



ruime 5 ondiepe Vloot , giet daarby een weinig water, het geen. vooraf, gelyk al. het water dat tot karnen gebiuikt wordt , door een doek gezygd> is , kneedt dezelve, tweemaal door, rolt ze dan wederom te zamen, laat het water afloopen, giet er versch water op , en houdt met deze bewerking aan, tot het afloopend water volmaakt klaar en .fchoon is. Nu giet. men er nogmaals versch water op, kneedt de Boter breed uit,, ftrooit er een weinig zuivef Zout in, befprengt dezelve met fchoon wtater, rolt ze weder te zamen, en herhaalt dit zoo dikwyls, tot dat del Boter zout genoeg is. Zulk eene kluit Boteri wordt wel twintigmaal met veel* moeite ver-j werkt, en hoe meer dit gefchiedt, hoe. beter, om dat hierdoor het Zout zich beter; ontbindt, met de Boter vermengt, en alle weiachtige vogten worden uitgedreven. Voor de verzending neemt men 3 tl Zout op een vaatje Boter van ruim 50 gg, en men rekent, dat de. Boter, dus verzorgd, een jaar lang konne goed blyven. Men maakt tweeërlei Boter, de eene van Melk- of zoete Room, en de andere van zuure Room, die zich op de , eenen tyd lang. geftaan hebbende, KaasWei zet;, deze. laatfte foort [by ons Weiboter genoemd] dient ten gebruike der armen.
Men pleeg van Suffolk te zeggen, dat men het aan deszelfs Kaas wel proeven konne, waarom zyne Boter zoo goed is ; evenwel heeft de Kaas van Suffolk ook deze deugd, dat zy., wegens hare droogheid, zeer goed is op. de Schepen. Men maakt de Ka&s aldaar' van verfchillende waarde: zommige^van Melk waarvan f, andere van Melk waarvan f deiRoom is afgefchept, en een derde foort van Melk, die ongeroomd' is. Qfour meal 'Chee/e , two. meal Cheejtand one meal. Cheefe.) Deze laatfte is in Suffolk zeldzaam. Wy zullen or.s dus bepaalen tot eene opgave der bereidingswyze van de half afgeroomde Kaas , hoewel er over het geheel meer Kaas van de | afgeroomde Melk gemaakt wordt.
De verschgemolkene, nog laauwe Melk zygt men in eene. Kuip; de Melk, die "ia uuren te vooren gemolken is , maakt • men in een Ketel warm, en. doet dezelve by de verfche Melk,., zoo dat alles te zamen eene zeer getemperde warmte, verkrygt. — Onverwy'ld wordt. het. ftremfel er by' gedaan en daarin omgeroerd, waarna men de Kuip met doeken toedekt en ftaan laat , tot- de Kaaswrongel zich gezet hebbe. Dan perst men er, door het nederdrukken eener vlakke Schotel en het samendrukken der Kaasftoffe., de ■ Wei zoo
veel mooglyk uit, die men dóór eene hair-zeef in eene andere Kuip overftort. Wyders; wordt de Kaas in een Linnen doek gedaan, die in de Kaasvorm ligt, en onder deze. bewerking poogt men de Wei meer en meer er van aftefcheiden; de rondom overgangende doek. wordt toegeilagen, en op deze . "wyze zet men de Kaas onder dc pers. Een half uur daarna neemt men dezelve weder uit den .doek, wascht die fchoon uk, wikkelt er de. Kaas andermaal in , en brengt dezelve nog eens onder de pers. Dit afwasfehen en persfen herhaalt men dien zelfden dag wel 8 a 10:1 maaien; en hoe beter de Kaas is, hoe meer het gefebieden moet. — Na. 24. uuren geperst: te zyn, wordt de Kaas gezouten en opgelegd.
Men-oordeelt het op-gemelde Landgoed iir Suffolk beter, dat de ' Kaas langzamerhand, ftremme , en hiertoe bezigt men het volgend middel. Men zout een gereinigde Kalvermaag zeer fterk in, laat dezelve ettelyke dagen in het Zout ftaan,. fpant die. dan, opengefnoden zynde, op kleine latjens uit, en hangt ze op om te droogen. 'sAvonds, wanneer men den volgenden dag Kaas wik maaken , fnydt men ■ een ft-ukje van- deze Kalvermaag af, laat hetzelve- den- nacht over in een glas vol fchoon water weeken,, en giet dit vogt met het ftukje Pens in de Mélk. Na verloop van 1. a if uur heeft zich de Kaaswrongel! gevormd, en nu neemt men het ftu-kjen Lub 1 ey; weder uit. Deze manier van de Melk te dóen ftremmen is minder walgelyk en Hinkend ,. dan . de gewoone in-, Duitschland, an ook- hier en daar in Suffolk, die de Kaasftof fpoediger doet runnen.
[Genaue Befchreibung der. Landwirthfchaft au/ einern Landgute in Suffolk, und f f. te vinden in Beckmanns Beyiraue zur, Oeksnomie E£c» I Th. S. 1-79.,]
Nópends- de geheele behandeling der-Engel, fchen , by het maaken van Kaas vindt men zeer uitvoerige en naauwkeurige berichten in > Twamley"s bujinesf of. Cheefe - making., Werwick,, 1784; vertaald en met ophelderingen verrykt onder den tytel van : J, Twamkfs anweifung Englfche Kafe zu machen, u. f Erankfurt am Mayrii 1787. — Wy deelen daaruit het vol- gende mede ::
Op een goede weide kan ééne Koe in En-. geland jaarlyks wel 500 gg Kaas leveren. — Liet verdragen en veel fchommelen benadeelt: de Melk. — Veel komt er aan op den be* hoorlyken graad van. warmte. der Melk,, wanneet
maaien; en hoe beter de Kaas is, hoe meer het gefebieden moet. — Na. 24. uuren geperst:



( 147 )
ireer men Kaas zal maaken , en deze daar zynde , is het goed, dat men , vóór het hyvoegen des ftiiemfels, in de Melk eenig. Zout doe, waardoor dc fchifting der Kaasftofi bevorderd wordt. — Het is louter vooroor-j deel, dat de witachtige Kaas minder goed zy dan -de geele-; de couleur van deze laatfte wordt yeelal verwekt door het bydoen eener verwftof, bekend onder den naam van Anotto of Orlean, welke men in de Engelfche Coloniën bereidt uit de plant Bixa, hoewel de beste uit Spanje komt. Men wil , dat deze ftof niet alleen de couleur, maar ook de qualheit der Kaas verbeterc; ten gebruike daarvan in de Kaas, wryft men een klein ftuk je Orlean in de Melk nat gemaakt, klein , en doet daarvan zoo veel in een lepel vol Melk, als nodig is, om deze donker-Oranje te verwen, waarna men dit vogt, vóór het ftremfel, by gedeelten in de Melkkuip doet, tot dat de Melk flaauw Oranje van couleur is, vermids de Kaas altoos donkcrer couleur aanneemt-; hierdoor wordt noch reuk nog fmaak der Kaas veranderd. — Veelen ftampen Salybladeren , persfen het fap daaruit, en doen dit by de Melk, waardoor de Kaas groen | geverwd, en aangenaam van fmaak wordt.
Het Kaasmaaken, wil mei!, dat moeilyker worde, wanneer de Koeijen alleen met Kla-1 ver gevoederd worden; echter doet dit geenerlei nadeel. Veel hangt er ook af van de wyze van Kaas te persfen.
By het maaken van Boter moet het zuurworden der Room zorgvuldig vermyd worden, wyl anders de Boter een kwade fmaak verkrygt , en niet lang duuren kan. — Men vindt hier ook eenige aartige aanmerkingen ever den invloed van zommige planten, dooide Koeijen genuttigd, op de Melk, Boter en Kaas. —
De beste., Engelfche Kaas is die van Cheshire en van Stilten. De eerfte foort beftaat dikwyls in ftukken van 100 gg, en derzelver deugdzaamheid ontftaat voornaamlyk uit den goeden aart van het Weiland , en uit de menigte van Melkkoeijen, die elk Landman daar heeft, zoo dat men ieder, maal één of meer Kaazen kan maaken , die allen zeer groet zyn; gemaakt zynde , legt men ze op eene vogtige plaats, en keert ze daaglyks om. — De Sti/ton-Cheefes zyn bekend voor de allerbeste in geheel Engeland, en worden daarom ook Engelfche Parmefaan-Kaas genoemd. Het gg er van geldt in Engeland nooit minder dan i Engelfche Schelling of 14 Penee. Deze Kaazen worden in vierkante vormen ge- j
■droogd, of ook in een net, 't geen echter niet zoo goed is. — De Kaazen van Huntmgdonshire, Rutland, en Aorthamptonshire worden voor even goed gehouden als die van Sultan, en onder dien naam veelal verkogt; zy wcegen van 6 tot 12. gg het ftuk.
Letters and Papers on Agricuhure, planting &c. of the Society at Bath , for the Encouragement of Agricuhure, Manufatdures &c. Fol. lil, 1789.
[Vermids ons heden plaats ontbreekt, moeten wy het flot van deze Aantekeningen , Italië en Frankryk betreffende, tot iM°. 73. verfchuiven.~\
HUISMIDDELEN.
voordeelige wyze van SMEER-
KAARSSEN tot eigen gebruik
te bereiden.
De tyd, dien wy belecven , en de omHandigheden waarin dk Land zich bevindt, veroorzaaken eene ongewoone duurte in allerleie levensnoodwendigheden, welke het te vreezen is , dat nog meer en meer zal toeneemen ; ook mangelt het aan genoegzamen voorraad van verfcheidene ruuwe ftoffen, tot het fabriceeren der benodigdheden. Het kan daarom onzen lezeren , in zoo verre zy beminnaars zyn van eene beoefenende Huishoudkunde, niet dan aangenaam wezen eene zeer voordeelige manier te leeren kermen, om hunnen eigenen voorraad van Kaarsfen te bereiden. Het zal ons een wezenlyk genoegen zyn , te mogen vernemen , dat de een en ander daarop eene weikdadige aandaet gevestigd hebbe.
Het afloopen der Kaarsfen, wanneer men dezelve brandt, is veelal toetefchryven deels aan de ongelyke plaatfing en verdeeling der üatoen-pitten, deels aan de flegtheid van het Smeer of Ongel, daartoe gebruikt. — Hierop behoort derhalven de Huismoeder, wanneer zy Kaarsfen trekt, acht te geeven.
Men fpint vooraf, of laat fpinnen 3^4 [lukken Catoengaren, zoo dik als maar eenigsins door de Spoel kan worden gehaald. Dit jaren kookt men op in hout-asch-water, en aat hetzelve 's Zomers witbleeken, of in den Winter uitvriezen. Men hangt het eenige da>en te droogen, en droog zynde, klopt men
T 2 het



C 148 )
hél met houten kneppels op een fteen , gelyk het Linnen Garen ; waarna men het zoo lang met de handen wryft, tot het volkomen zagt en wollig is , en van alle onreinheden gezuiverd. Men windt het dan op kluwens, en fnydt het aan einden, die de dubbele lengte eener Kaars hebben ; zoodanige draaden neemt men 3 a 4 te zamen , naarmate men de Kaarsfen dik .wil maaken. Nu neemt inen een houten lat of fpyl, en hangt daarop. 50 a 100 zoodanige bundeltjens Catoenpit, welke hierdoor de lengte eener gewoone Kaars bekomen; 5 a 10 zulke fpylen brengt men in gereedheid.
" Men fmelt vervolgends het Smeer, en begiet daarmede de aan fpylen hangende pitten, tot deze er geheel van doortrokken zyn, waarna men ze laat bekoelen. Nu neemt men deze pitten af, en verplaatst dezelven 6 aan 6 op fpylen van twee lpannen lengte, rekkende die met de vingers uit, tot zy volkomen loodregt hangen.
' Dan gaat men over tot het indompelen deipitten in het Smeer. Men legt naamlyk op twee omgekeerde Stoelen een Ladder van 7 k 8 fporten, fchuin tegen over het vuur, waarby men werkt. Op deze Ladder hangt men de met pitten behangene fpylen aan ryën, zoo dat de pitten ruim 1 duim breedte boven den grond blyven. Men plaatst dan naast deze 'Ladder een Kuip of Tobbe met heet water-, waarop men, ter hoogte van ï| handbreedte, gefmoltene Talk of Smeer giet, zoo dat de'bovenrand van binnen f duim vry blyve. Men doopt de opgehangene fpylen in dit Vat, hangt ze, afgedropen zynde, wederom op de Ladder, om te bekoelen. Zulks herhaalt men zoo menigmaal, tpt de Kaarsfen derzelver vereischte djkte hebben.
Zoodra , door het herhaald indoopen ■, 1 duim breed Smeer verbruikt is, vult men hetzelve wederom aan tot dezelfde hoogte, uit eene Ketel met Smeer , die men over het vuur heeft hangen; ook giet men er van tyd tot tyd een weinig kookend water by. Op het einde doopt men zoo lang in , tot het Smeer op 1 duim na verteerd is, het geen men zien kan, door of een teken in de Kuip te ftellen, of wel het vet een weinig wegteblaazen.
" Voor 500 Kaarsfen van middelmatige lengte en dikte , b. v. van 6 in een gg, gebruikt men ongeveer 70 gg Smeer. Men behoort vooral ' te zorgen , dat het Smeer van alle onreinheden,-' die op den bodem zakken, wel gezuiverd - worde.; dat 'het- water, 't geen
men gebruikt, zeer 'fchoon zy; dat alles zoo zindelyk mooglyk worde behandeld , en het dekfel op de Smeerketel blyve liggen, ten einde er geen roet noch ftuif-asch in valle.'— Ook moet men zorg draagen , dat de vlam niet in deze Ketel fla, ten einde alle gevaar yan brand te voorkomen. — Nog zy men bedagt van de Talk of het Smeer niet te laten kooken , wyl hetzelve 1 alsdan lichtelyk geel wordt.
Na dit alles fnydt men de onderfte einden der Kaarsfen, die ledig van pit zyn, af, en fmelt'die 'sanderendaags wederom op met het overig Smeer, dat op het water geftold is, om hetzelve by eene volgende gelegenheid te gebruiken.
Deze geheele bewerking , tot het bereiden van 500 Kaarsfen , kan in éénen avond gefelheden, behalven alleen het voorwerk, naamlyk de bereiding en in'meering der pitten, waartoe men meestal den nacht verkiest , wegens de ftil te, die dan heerscht , en wel liefst eenen winternacht, vermids alles dan fchielyker bekoelt. Twee perfonen , die ter wederzyde der Tobbe of Kuip zitten, konnen geduurende deze bekoeling aanhoudend indoopen.; dit behoort tot aan of naby de fpyl te gefchieden , en tevens zeer vaardig, op dat het aanhangend Smeer door het ouderftaand water niet wederom ontbonden worde. Men houdt elke lpyl Zoo lang boven de Kuip, tot de pitten niet meer druipen, ten einde geen Smeer te verliezen.
Het water doet geen kwaad aan de Kaars, wyl het Smeer , dat zich onder het indoopen aan de pitten liegt, geene vogtdeelen doorlaat.
De Kuip of Tobbe moet zoo ruim zyn ^ dat men,, eene fpyl, j waaraan 6 Kaarsfen hanigen, daarin gemaklyk konnen doen zinken, en 'zoo hoog , dat de Kaarsfen , fchoon tot aan de fpyl toe in het Smeer en. water gedoopt , niet op den bodem ftooten , en dus krom buigen.
De aldus bereide Kaarsfen branden heldererdan die gegoten zyn, fpatten nimmer, enloopen zelden af, wyl de> pitten altoos zuiver in het midden van de 1 Kaars zich bevinden. — Intusfchen béhoort het. Catoen-Garen, daartoe gebezigd, tzeear dreBtg te zyn.i \ "007 bi«;bd [fvs i^vA'O-iU.Vi'u?. oCl •- .(na
II. OE.'



C 149 )
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
. C o m m e r c ië e e e berichten van wege het AGENTSCHAP oer
NATIONALE OECONOMIE.
(Translaat uit het Itali.iansdi.)
I. Notificatie.
De Dodflugtigfte Heer Auditeur N. Jofcph Martellini Benedetti, Rechter van den Hove en het Uitvoerend Departement dezer Stede van Florence, fpeciaal geauthorifeerd door den Doorlugtigen Senaat van Florence . notificeert by dezen , ingevolge de deliberatiën van dezen dag ter augmentatie en verklaring van de Notificatie, den 18 July 1799. gepubliceerd :
Dat, uit kragte van het Decreet van ondergemelden dag, gefequestreerd worden by alle lieden hoe genaamd, (byzonder daar ónder begreepen de Florentynfche Kooplieden en Bankiers , of anderen van welke Natie dezelve ook zouden mogen zyn), alwaar eenige Goederen , Koopmanfchappen , Comptanten , namen des Debiteurs en de Asfignamenten zouden mogen gevonden worden , welke op eenigerlei wyze of uit welken hoofde, ook toebehoren aan ■ Genuezen , Corficanen , Hollanders, inwoners van Geneye , en die genen der Zivüfcrfclie Landen , welke thans ondergefchikt zyn aan, of afhangelyk aan het Fransch Gouvernement , en welke goederen in het algemeen toebehoren aan . peribnen, ciie geboren en woonachtig zyn, in Provinti'ën, Landen of Staten, thans geïnvadeerd , geoccupeerd of bezet door Troüpes der Franfche Natie , in oorlog zynde met de gccoalil'eerde Mogendheden , alie welke goederen moeten worden .aangehouden , en "bewaard blyven ter dispofitie van den Doorlugtigen Senaat , om deszelfs Inoge orders af "te wagten , die' bekend zullen worden gemaakt; en wordt wyders gewaarfchouwd, dat een ieder, die binnen den tyd van 24 uuren na de afkondiging dezer Notificatie, gezegde gefequestreerde Effecten , Comptanten , Koopmanfchappen of Asfignamenten, van welken aart ook , niet zal 'hebben aangegeeven , en
[zich gevolglyk fchuldig gemaakt door dezelve 'te verbergen of te verfchuilen, (offchoon zulks door middel van verdichte Contracten géfchiede) , zal worden geftraft behalven met eene arbitraire gevangenis, nog daar en boven met de boete der dubbele waarde van het beloop derzelve Effecten; en Asfignamenten , te appliceren , de eene helft aan den openbaaren of geheimen aanbrenger, en de andere helft aan het Koninglyk Hospitaal van St. Maria Nirova , met uitdrukkelyke ' verklaring daarteboven, dat wie hy ook zy, die door nalatigheid mogt hebben verzuimd de aangevingen . volgens de Notificatie van den 18 July 1799. ' binnen den bepaalden en voorfchreeven tyd te doen, als een vyand van den Staat aangezien , en als zoodanig naar de Wetten , op dit ftuk vigerende, zal geftraft worden.
Met dien verftande nogthans , dat in deze algemene dispofitie van Sequestratie niet moeten begrepen worden, de Effecten , Comptanten en Koopmanfchappen , aan Kooplieden der bovengemelde Natiën toebehorende , en die in Toscanen, byzonderlyk egter in de Stad en Haven van Livorno, zes maanden vóór de laatfte invafie der Franfche Troupes, tot hier toe volgens de Toscaanfche Wetten en Politie zyn getolereerd geworden , en aan welke de vryë permanente inwoning in het Groot-Hertogdom is toegeftaan.
Daarenboven wordt kennis gegeven , dat de Florentynfche Senaat de magt van hem Auditeur door het bevel van den 19e July 1. 1. in die qualiteit vermeerderd, en hem als Rechter van het Uitvoerend Departement gelast heeft, om in dc onderfcheidene gevallen cn gevoelens, welke uit deze declaratie mogteii ontftaah, te procedeeren zoodanig als hy billyk zal oordeelen , en zulks ten allen tydé en aan alle perfonen , welke uit hoofde vaii eenige beleeningen of hypoteeken , of om andere redenen , hoe ook genaamd , eenig byzonder recht op de bovengemelde gefequestrcerde Effecten of Asfignamenten mogten vermeenen te hebben.
En wordt dit alles tot een ieders kennisfe gebragt, gelastende enz.
Uit de Cancelary van het Uitvoerend Departement.
Was geteekend
Gaëtonö Vestri Coadj.
T 3 II.



i i. .
Bs Dóoilugfïgfté "Heer Auditeur .V. Jofeti "Martellini Benedetti , Rechter van den Hove en van het Uitvoerend Departement dezer Stede van Florence , doet by dezen , ingevolge de 'bevélen van den Doorlugtigcn Fhrentynfchcn Senaat, by Decreet van heden ontvangen, ppentiyk notificeeren dc volgende Declaratie:
„ De Florentynfche Senaat verklaart by de» zen , ter opheldering eeniger twyfelingen, ,. door de Deputatie Van het Commerciewe„ zen van Livomo voorgefttld , voor het „ recht verftand der Notificatie van den 19= „ dezer lopende maand , alsmede ter wegn'e„ nnng van eenige verkeerde iiiterpretatien , 5, ten opzidite der bevoiene Sequestratie op „ de Effeden, Goederen , Comptanten en „ Capitalen,_ 'behorende aan peribnen, inwos, neren of inborelingen van en wonende in „ de Staten , Provintiën, of Landen . door de „ Troupes der Franfche Natie , die met de ,., gecoahfeerde Mogendheden in Oorlog is, „ thands geïnvadeerd., geoccupeerd of bezet.
,, Dat het gemelde oogmerk flegts is eene s, loutere en eenvouwige voorziening, ftrek„ kende, om alle 'loscaanfche Effetten , in s, voornoemde Staten, Provintiën of Landen s, gevonden wordende, te verzekeren, en het s, is hï'eroni dat dezelve beveelt, om de Se„ questratie, op de wyze by voornoemde No„ tihcatie aangewezen, ten naauwkeurigften in „ acht te nemen, en zulks tot zoo lange dat „ men zeker zy, dat de gemelde 'Loscaanfche ei„ gendommen verzekerd zyn, en gerefpeeïeerd S)i worden.
„ En daar de Senaat aan de eene zyde de „ maatregelen van voorziening voor de ze„ kerheid der Onderdanen zyner Koningïyke „ Hoogheid niet verder- wil uitftrekken , cn „ aan de andere zyde, zonder eenige nood„ zaaklykheid, aan den loop der Commerciële „ operatien 'in de loscaanfche Staten, en in ] „ het byzonder in de vrye Haven van Lt- t „vorno, geene hindernislen wil toebrengen,! „ verklaart dezelve wyders: dat- de bovenge- t >t melde Sequestratie terftond zal opgeheven ' „ worden van zulke Effecten , Capitalen en \ „ Asfignamenten, welke in Toscanen waren tot < „ het publiceeren der gemelde Notificatie van s „ den 19e -Augustus, als ook dat onder die \ „ Sequestratie niet zyn begrepen de Koopman- 1 .,, lchappen, Capitalen en Aslignamenten, wel-/
ke den 19e Augustus voornoemd in de- a « 'flve 2yn ingevoerd, 0f die naderhand c „ daarin mogten gevoerd worden." £
En wordt -dit alles tot een ieders kennisle gebragt, gelastende &c. SM
Uit de Cancclary van het Uitvoerend Departement der .Stede Florence, den 26 Augustus 1799. "UfeUt.
Was getekend
'Gaütonó Vestri Ctadj. HL
Door eenen brief uit Smirna van den tv* Augustus 1. I. heeft men bericht dat in deze Stad was aangekomen Cara Osman Oslou , we ,<e kort ha zyne aankomst een Fhman hadt doen publiceren, waar by gelast werdt, om alle vreemde Muntfpeciën, aldaar roulerende , met 5 a 10 pCt. verlies .te verwisfelen r op eene boete van 15 ft d. Leeuwen. aaiders , te verbeuren door .de overtreders dezer order 4 dit bevel hadt , met reden, ieder doen klagen , en aanleiding gegeven , mi cara Osman Oglou te verzoeken , de gegeven order te willen verzachten ; dan , deze .iaat al.e de klagers aan de Porte gerenvoieerd — Intusfchen was de gehele Commercie ?eltaakt, tot dat het antwoord der Porie zoude m ingekomen , vermids niemand der Koopicden Munt van den Groten Heer bezit, én -veimg of mets daarvan in circulatie is; woriende de handel met vreemde Munt gedrein en de daaglykfche behoeften daar voor ngekogt.
Uitmuntend Staat, van KRYGS-
mans-deugd.
In den zevenjarigen Oorlog kreeg de PruisMhe m]or von Marfcltal bevel , om met een Baaillon naar Lubben in de Laufitz te marcheeen, en van de Regeering van Nedèrlau/uz e vorderen een brandfehatting van 20.000 lialers. Deze fom moest binnen 3 da^en'beaald zyn, of het Landfchaps-huis een prooi Ier. vlammen worden gemaakt. — Men deedt 1 het mooglyke, om dit geld byeentebren;en , doch kon zulks niet eer, dan na verpop van 5 dagen, met zekerheid doen. Mar* •hal kende zyn plicht als Krygsman, maar ls menichenvriend bloedde zyn hart van meelyden. Hy betuigde, dat thrnds voor de erftemaal het opvolgen van 'sKonings bevélen
hem



c 15* y
liem moeite deeeït. Men fmeekte hem, dat hy den Koning wilde melden , het geld op zyn tyd ontvangen te hebben, en hun voor eigen rekening een 111 titel van twee dagen verkenen. Marfdial jindwoordde , dat die niets baten kon, wyl de Koning door den Krygsraad. Hindi., die de penningen' moest ontvangen , zeker dit bedrog zou ontdekken. Hy raadde hun by dezen te gaan, en te zien, of zy de quitantie van hem verwerven konden; dit werdt beproefd, doch Hindi was onverbiddelyk , en verfchoonde zich met redenen, van zyn eigen belang ontleend. Marfchal zwollen de traanen in het oog, en uit deze traanen blonk eene draal van menfchenliefde.
Gy kent myne tydelyke vermogens ?" zeide hy tegen den Krygsraad.
„ Ja, Heer Majoor f"
„ Nu, weet dan, dat ik gemaklyk dëze „ 2.0,000 Rylsthalers betaaleir kan. Wilt gy „ my dezelven wel voor een paar. dagen, op „ Wisfel aan vertrouwen ?"
„ Zeer gaarne" hernam Hindi..
Nu fchreef Marfdial de VVisièl', ontvong de quitantie, en redde het Landhuis. Zonder dankzeggingen aftewagten, fprong hy te Paard, en' marcheerde met het Bataillon af. Slegts éénmaal zag hy om, en blikte het geredde Landhuis aan met een oog van tevredenheid.
Ten beftemden tyde kwam het geld in; men bezorgde het den weldoener, met een aanzienlyk gefchenk in goud geld er by. Men badt hem met traanen, zulks aanteneemen.. ;
Hebt gy my kwalyk verltaan , of niet „gekend?- — zeide Marfchal. — Meent gy, „ dat eigenbaat het roeffel myner daad heeft „ konnen wezen? — Neen!, het was algemeene: „ menfchenliefde, die my tot deze overtreding „vervoerde. God dank, dat»gylieden gered ] „ zyt! neem het gefchenk mede 'terug, en „ laten de Stenden her bewaaren tot nuttiger ; „ gebruik in dezen nog niet geëindigden Oor•» iog !?'
De afgezonden fmolten weg in traanen , en' verlieten Marfchal met een blos van • edele fchaamte.' — Dagelyks nog. gedenken deze Saxen, by het zien van hun Landhuis, aan. 1 deze gebeurdnis en zeggen tegen elkander, zich wederzyds de hand drukkende':; Marfchal heeft, ons dit pand bewaard ! !
Edele. Marfchal! mocht gy veele navolgers- ] 'vinden ; en mocht uw naam in de harten °van alle braave menfchen vereeuwigd zyn i. \
WE-ER.-
Z E E T Y D I N
Berichten.
Men verneemt,- dat door den laatfïétk' Itorrn den 1 en 2 dezer een Engelsch Fregat van 44 Stukken en %• a' 3: hunner Transportfehepen op onze'Kust vergaan zyn. Van het- Fregat waren alleenlyk ruim 30 mannen gered , die op wrakken in Texel zyn aangekomen..
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Genomen in February 1. I. de Portugeefche Pacquetboot Phaöton, van Lisfabon naar Drazil.
Opgebragt te Algeziras het Schip the Hope,van Dublin naar Gibraltar. — Te St. Lucar het Schip Leon, van Cadix- naar Lisfabon. — Te Cherbourg door een Franfche Kaper een Engelfdie Chaloep, met- Meel. en Kaas..
Scheepsrampen.
Verongelukt op het Juster Rif in de Eetns;-. met de Loots aan boord,, het Schip de Vriendfchap, Kapt. T.- Blank,, van Riga naar Embden; Schip en lading zyn weg. De Kapt. en 4 Man hebben zich ter naauivernood gered.
Met fchade binnen te Ramsgate, alwaar dezelve voor 180 P. St. binnengeloost is, £apt.. D.. Mcndels, van Bremen naar Baltinore; moet losfen en repareeren.. — Te Zagliary Kapt. J. Pieten,, van. Trieste naai3rcmen..
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 4—8 October. Geen Texelfche „yst aangekomen.
Van den 4—8. October.. Geen Plie-Ly&t .angekomen..
Hélvoctfluis.
Den 2 en 3 Oéiober. Niets- gepasfeerd,, De Wind W.
Van den 4-6. Niets gepasfeerd.-De Windi V. en Z.. W».
Brielle. -
Den 3: en' 3 October. Niets gepasfeerd. )e Wind W.
Van den 4^6. Niets gepasfeerd. De. Wind.. V. en Z. w..



WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG» Gedurende de Maand September 1709.
Sept 1 bar°- thermo- winden, luchtsge- I „ baro- tiiermo- winden. | luciitsge-
. i mete-Ri meter; Streek Kragt steldheid. p ' meter, meter. Streek Kragt steldheid. §
—sy~— ^7^7—-^ Zcer Betrokken. t* \29~9i 52 Z. O. 2 Zeer Betrokken.
1 <2o 10 57 10 17 /20 9| 6oi Z. Z. O. 4 1
/gg ir 54 4- ■■ ■ i I29 ?4 S5i Z. Z, W. 2 Betrokken, RegenJ
f30 55 4 • - ~~)29 6 56 W. Z. W. 4 j Betrokken. |
2'%3o rfTOT W. N.W.2 18 <29 71 öt 4 Een weinig Betrokk.-
630 is|56" — 1 2 /.20 7 58 Z. W. 21Betrokken. §
Vso ÏMjö "West" Ti ■ f29 4 58 . f " 6 Betrokken. jj
3 <3o r§ 60 W. tenZ. 2 19 ^29 3} 63 8 Zeer Betrokken.
r'3o i;-ls3i ' 2|Een weinig Betrokk. ^29 2* 58 1 6 ■ -^3— _ I
' V30 rf'jsb W, tenN. 2" — — j \ 29 3 53* W.Z.W. 6' Betrokken , Regen.
4 \ 30 i|j64 2 .20 < 29 3 59 — 6 Zeer Betrokken. I
( 30 3f 158i- - - _ ^ _ ■■ 2 -Betrokken. j • ^29 3 53^ 4 -Betrokken , Regen.|
V30 2^ 59 N. W. 2 ■ I ^'29 5JJ54Ï VV.teuN. 2jBécïoMen. I
5 \ 30 2! 04 ~— 2 Zeer Betrokken. 21 < 29 63, 5Pi 2 Zeer Betrokken. I
6.30 59 .N.N.W. 2|- . I L29 7^501 W.tenZ.2| - |'
-f3o 3^55 O. N. O. 2 : ' C29 3 52i O. Z.O. 4rBetrokkel77*RêgërT.|
6" <3o 3ï ö"3f N. O. 2 .—i 22 < 29 2 63f - Zuid. 4 Zeer Betrokken.. I
f.3o 3i 5<5 ■ ■ 2 Een weinig Betrokk. ^29 i| 58 Z. W. 4! Helder. |j
^30 3 155 ■ • 2 ' v'29 2i 56ï 6j Betrokken. B
7 < 30 3 04I Oost. 2 • 23 < 29 3! 62 —- &\ .
(.3o 2l|55i O- N. O. 2 Helder. „____C29_Jé 5jJ .rrrr 2) Helder. _ |
po 2 54F .2 I f29 "8? 52 4 jZeer Betrokken. ~ 1
8 i.30 I • 64I — 2 ■ 24 < 29 9 59 6 — :—- M
- (.30 II57 W. O- 2 - • I -^29 9l 56 4|Be.trokken. I
V29 n|j55ï O. N. O. 2j Een weinig Betrokk. C29. :ï<ofï 55 Z.W.t.W". 4I ■■—1—~ "H
9 < 29 irl Ö3i 2! 25 <29 11 59 00 4 Zeer Betrokken ra
.129. 11II57 N. O. 2 ( 2g 1 jj-149 \L. W. 2[Een weinig Betrokk.ff
\ f29 nï| 34 Oost. 2 Zeèr Betrokken. C29 ro 52 iZ. Ö. 2 (Zeer Betrokken, §|
10 ,/.29 ril-62 2- ■ 26 < 29 8J 03 Z. Z. O. 2 -: ~ — E
C-29 Ti § 57 JN - O. .2 ■ ■, j ^29 7 62|- . Z. W. 2| Een weinig Betrokk.H
^30 56 O. ten Z. 2- • —; . je&g .7 57 . Z. Z. W. 41 Zeer BetiokkêX"™*!
n < 29 n|-6o Oost. 2 27 < 29 7! 59 — 6 — m
I29 11 55 N. O. 2 - — / 29 9 54 — 4| Een weinig Betrokk. 1
A'29 rif 55 O. N. O. 2jBetrokken. 1 ^29 8^50 . L. Z. O. ^"Betrokken. 1
12 \ 29 8 61 Z. O. 2 Zeer Betrokken. 28 < 29 3I 56} Zuid. 6'Betrokken, Regen. 1
'29 5l 58 ■ - a| |_ (.29 ij- 55i N. W. 4 Betrokken. §
V29 4fK8 2|Ï!efrokken. C/29 5 53 Z. W. 4" — ' "J
13 < 29 5 162 2 Zeer Betrokken. 29 < 29 6! 57 Z tcnW. 4 —
_' >o f \ ^ W- Z-W._2j —■■ . I lig <|52 — — §
"C29 6 53 Z. Ö.' 4 > . C29 1 kol |Z.W. 4 " ! I
14 < 20 61 58 ' 2 Een weinig Betrokk. 3o'<29 3 54J jWest. ó Zeer Betrokken. 1
—-L2j._7iJt7 ' T~. c.29 5 52" .ljNj_Ni.^y^2 1
\^9~~SÏjJsl 2 Betrokken. Vil i
!5 < 29 8|Upi W. ten Z. 2 ! < |
/20 S^K^ 2 B^eu-.DonderenBlix. I /. ' | '|
\ 29 7%l53ï iWès't. 2 j^eér Betrokken. 1 f 1 ~|
16 < 29 8 59 N.tenO. 2 ™ . < 1
L29 9l\53 N. W. 2 — II l \ ' . :,|
Gevallen Regen, geduurende de Maand September, 38 Lyn. De VitvQzeming is 2.7 Lyn.
Te Amfterdam, by C. CO VE NS, Boek- en Kunstverkoper op den VTygei>dam.



ïft O&ober iyg6*
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyyerheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
L
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Het ongemeen voordeelige der KLAVERWEIDEN aangetoond.
(Overgenomen uit een Hoogduitsch
Jaarfchriftf)
rr\e algemeene fchaarsheid en duurte van het \_\Jr Wei- én Hooigras, en de onbebouwde, dus nutloze, ligging van veele fchoone oorden in ons Vaderland by gebrek van Mist-' ftoffen , welk laatfte wederom veroorzaakt, wordt door mangd aan het nodig voeder.' voor Koeijen en Paarden , doet ons befluiten, het volgend belangryk ftukje , met veel ver- ; korting, uit zeker Hoogduitsch Jaarfchrift , in i ons Dagblad overteneeme» , of hetzelve die- i nen mocht ter. verlichting en aanmoediging i van veelen onzer Landgenooten , om door" het < aanleggen van Klaverweiden dit fchadelyk ge-ji brek te verhelpen , en hun vee in duurej tyden zeer goedkoop te konnen onderhouden, (t Rcdac~t.~} - . j
Zonder den aanbouw van gemeene Klaver j (Trifolium pratenfe~) , Esparflte (Bourgondisch j Hooi , Esper- of Zwitferfche Klaver, Saiufbén) , I en Lucerne (of eeuwigduurcnde Khmr') blyft de landlyke geneering altoos gebrekkig. Niets \ verbetert zoo zeer en zoo fpoedig de gron- \ den , dan het zaaijeu der Klaver. De kun- ï diglte Oeconomisien noemen dezelve daarom c djn Steen der IPyzen, en pryzen het zaaijen .
II. Deel.
van dit voederkruid, vooral tusfehen de Garst en Haver , ten fterkften aan.
I. De gemeene Klaver met roode bloemen is genoeg bekend, en op veele plaatfen reeds in gebruik ; zy kan drie jaaren over ftaan, indien men dezelve zoo lang op het veld wilde laten. — De Klaver levert een voedzaam en vet voeder voor het vee op, en draagt zeer fterk, wanneer zy op de regte plaatfen gezaaid wordt , dat is, in een vet en vogtig land , terwyl dezelve in eenen zandigen, heeten grond minder weelig groeit. Men kan dezelve tot viermaal toe in één jaar maaijen ; doch het Hooi kan men alleen winnen van die fnede , waarby de eerfte roode Klaverbloemen uitfpruiten. Voor een morgen lands zal men ongeveer .10 ■ a ia gg zaad nolig hebben. Men beftrooit het Klaverveld des winters met Mist, die men in het vooraar er wederom afharkt. Het tweede en ierde jaar is de oogst het ruimst, het vierle jaar geeft merklyk minder, weshalven cundige Landbouwers het Klaverland op 't :inde van het derde jaar breeken , en Rogge laarin zaaijen.
Men kan de Klaver ook, tusfehen de Winerrogge en ander Winterkoorn zaaijen ; men nydt dan het Graan, wat hooger af, en reinig tyds daarna kan men de Klaver maaien , ja zelfs nog ééns in dat 'jaar, mids aen geen vee op de ftoppelen dryve.
Den éérften winter beftrooit men het Kla■erland met Mistftoffen, en wel zeer ge'oeglyk met Gyps ; hierdoor krygt men in et tweede jaar een twee - of üriedubbelen :>gst, waarna men den akker wederom met dist beftrooit. Het derde jaar maait men
V nog



C r54 5
nog tweemaal. Men breekt hierop het veld , ploegt het 4 weeken daarna andermaal , en dan- wordt het ten derdenmale omgezet, voor Wintergraan. Op deze wyze mist men. alleenlyk de zomerteelt , die echter door de Klaver ïyklyk vergoedt wordt. De winterteelt op gebroken Klaverland Haagt zeer goed , wyj hetzelve gemest is , en de Klaver den vaag uit het land niet wegneemt, maar dien er in vermeerdert.
De Hofraad Schubart te Zeitz raadt aan , als by ervaring, nog beter bevonden zynde , dat men al hef" braak' te1 leggen zömerland , of zoo veel mooglyk daarvan , met Klaver bezaaije. Een óaxifclie akker van 2 morgen levert hem ten minden 10,000 Ég Klaverhooi , en dus geeft het braakland zelfs eene ruime inkomtte , zonder daarby eenig nadeel te lyden. — Wanneer men voor iedere Koe 20 gg van dit Hooi daags rekent , zal men van deze 10,000 gg nagenoeg $ 'Koéijen 'gedurende de 6 ftalmaanden konnen onderhouden. — Schubart heeft het ook 't voordeeligst. gevonden , dat men de Klaverftoppelen op het einde des tweeden jaars , zonder die te laten afweiden, eene handbreed hoog late groeijen, onderploege, en er Tarwe of Rogge in zaaije , 't geen , zonder Mist of braaken, zeer goed Koorn geeft.
II. De Esparfette is geene e-igeulyke Klaverfoort. Dit kruid groeit gaarne aan den bergkant , en Haagt niet zoo wel op de vlakte •, ook wil hetzelve geenen lichten grond, maar wel eenen zwaaren , al is die met lïeenen bezet. In dorre zandgronden tiert de Esparfette niet; zy daagt zeer . goed op heuvelachtige, zwaare gronden, zoo wel aan de noordlyke als; aan de zuidzyde. Hoe warmer de grond is, hoe beter zy groeit. — Men zaait dezelve in £pril , May en Juny , ook wel - in September.' Men neemt daartoe viermaal zoo veel zaad, als van de Rogge.
Om Esparfetie te zaaijen moet men,. zoc wel- als wanneer men Klaver wil bouwen, liet land omzetten, en zoigvuklig van onkruid zuiveren. Dezelve kan d;ie» en viermaal ir één jaar gemaaid en gehooid worden ; meri maait-ze, eer de fteelen hard worden. — Ééns laat men ze in het zaad fchieten, en ftroopt dit ,. ryp- zynde , met de handen af. De. dorre, iteelen , afgemaaid,, fnydt mer 's-winters onder het voeder voor Rundvee er Paarden , en , voedert die- zoo wel groen, ak gedroogd.
' Een Esparfette - land blyft ten minite 6 ■ dikwyls wel 8, , io a 15 jaaren, en nog
langer, even goed bruikbaar; na| dién tyd neemt het van jaar tot jaar af , en moet dus verwerkt worden..
Schubart zaait de Esparfette zelfs-in de dorfte gronden en op de onvrugtbaarfte heuvels, in. betere gronden , zegt hy, flaagt zy uitnemend , en is het aangenaamst., voedzaamst 'en onfchadelykst. voeder voor* de beesten; ook droogt zy lichter dan andere vöederkruiden. Men moet ze evenwel niet in de beste gronden zaaijen, wyl zy flegts éénen ruimen oogst ggeft, terwyl de tweede reeds minder, 'en de derde genoegzaam niets waardig is. In. fchraaje gronden is dit kruid daarom allernut"tigst, wyl het zoo veele jaaren blyft ftaan,., en het land na dien tyd goed is om allerleie'. vrugten daarin te teelen. Men moet de. Es» parfette niet zaaijen , waar Schaapen-driften komen konnen, en als dezen ééns op den akker geweest zyn, doet men het best van dien onneploegen , en met iets anders te bezaaijen.,
III. De • Lucerne ■ is eene foort van Klaver , die in zwaare en in' zandgroneïen beide groeit, fchoon allerbest in leemig land, en dan flegts in eenen zandgrond, wanneer men dien goed bemest, en doorwerkt. . Hoe dieper het land rul gemaakt en gemest wordt, hoe* beter de Luoente„Haagt, want zy fchiet diepe wortelen, en verdort dus nooit in zandige gronden.
Men zaait dezelve van den 33 April af tot St. Jan toe ; minder zeker Haagt het gewas, wanneer men in September - zaait.. Volgt, erop het zaaijen een zagte. regen , dan komt zy reeds den vierden dag daarna op. — Voor ruim l morgen lands heeft men, 24 gg zaad nodig, eer. meer dan. minder..
Het gras benadeelt, vooral in het eerfte jaar, de Lucerne even zoo zeer, als andere voederkruiden ; hierom moet men geen dezer kruiden in een pas gebroken grasland zaaijen.-, — Het beste . middel,, om het gras te verdelgen, is dat men de. planten - in de heetfte zomerdagen met de ploeg van boven affnyde, die in de . zon late verdorren , en vervolgends, op hoopen gebragt, met brandftoffen die licht vlam. vatten,, verbrande, waarna men de asch over het land ftrooit , en dit eenige reizen diep en aan fmalle vooren omzet , of omlpit. — Indien men tegen deze moeite, opziet, kan men in pas gebroken grasland één jaar witte Kool of .Aardappelen teelen, en hetzelve tegen den winter weder omploegen ; , hierdoor gaat . het. gras . meesten- dee,s weg.
in , het volgend . voorjaar: 'worde het. land
diep/



X f® 3
diep omgeploegd , én zoo veel mooglyk van kluiten gezuiverd , op dat het volkomen rul zy. Vóór het zaaijen., egt men hetzelve , et! flecht de vooren met een Hak. —■ Het zaaijen gefchiedt niet met de volle hand , maar ftrooijende met de vingers ; men egt of harkt het geftrooide zaad behoorlyk onder.
Wanneer de Lucerne , en elk ander voederkruid , i j a 2 duimen hoog gegroeid is , moet men het land naauwkeurig doen wieden, en zulks 14 dagen iaater nog ééns hérhaalen. De wieders moeten barrevoets gaan , om met hunne fchoenen het land en de fpruiten niet plat te treden.
■ Men maait de Lucerne voor de eerftemaal , wanneer zy één voet' lang is ; vervolgends groeit zy fneller, en wordt telkens op die hoogte afgemaaid. Dit gefchiedt het eerfte jaar 3 a 4 maal ; in de volgende jaaren kan men 4, 5 a 6 maal oogften, en reeds op het einde van April daarmede beginnen , zynde het daaitoe hoog tyd, wanneer hielen daar zich bloeifems vertoonen.
De Lucerne het eerfte jaar behoorlyk gewied zynde» heeft men er de volgende jaaren niets anders aan te doen, dan tegen 'den winter er Mist over te ftrooijen , die men in Maart of April er weder afharkt. J3y zeer vogtig weder kan men hiertoe de asch en het nat van den mistvaalt gebruiken ; doch dit moet men niet doen in droog en koud weder, noch ook by warme dagen.
De Lucerne , groen gevoerd, is een zeer melkgeevend voedfel voor Koeijen , en tot mesting der Osfen byzonder gefchikt. Men kan dezelve ook droogen , zoodra zy lang genoeg is, om op de fnybank gefneden te worden , doch dan moet men ze niet in het zaad laten fchieten ; ook moet zy niet al te dor worden , wyl anders de bladeren te veel afvallen.
By eene goede behandeling Haagt de Lucerne 6 ii 7 jaaren zeer goed; ftaat zy met het 7= jaar dunner , dan"" zaait men die op eene andere plaats. Men trekt dan nog een paar middelmatige oogften van het oud gewas , die met het nieuw gewas te zamen den gewonnen voorraad leveren. — Het omgeploegde Lucerne - land heeft volkomen den vaag voor het teelen van Graan, mids men alle Klaverplanten daaruit verdelgt. Uitnemend goed flaagt daarin het Koorn, indien men den grond , 1 \ voet diep omgezet , wel mest en met Winterkoorn bezaait; anders ploegt men het land 3 maal , en wel de tweede maal over dwars. — Nog zekerer gaat men,
indien men de Lucerne in het '6? jaar omploegt'^ en er het 7e jaar , na eene tweede ploeging', Kool , Aardappelen enz. in plant. Door het hakken wordt de grond weder volkomen gezuiverd. Men bouwt er eenige. jaaren Koorn op , en kan het vervolgends op nieuw Klaveren.
De grootfte deugd der Lucerne is, dat men er jaar lyk sch 6 oogften van heeft, en er het vroegfte en - laatfte voeder van trekt. Daardoor kan men- het vee eer dan iemand anders green voeder toedienen , zelfs in Maart of April. Ook doet dezelve , versch gevoederd wordende , minder nadeel dan de Klaver, zy droogt lichter , en geeft veel en vette Melk, hoewel niet zoo vet, als de Esparfette. Om de 3 a 4 weeken kan men dezelve maaijen , en dit duurt tot laat in den Herfst, zo er geen fterke vorst komt.
Eenige Raadgevingen omtrent de VERWARMING der WOONVERTREKKEN en des LIGCHAAMS.
(Volgends Josephi , Hoogleeraar te Rofiock.-)
Door de krampachtige zamentrekking, welke de koude in de huid veroorzaakt, wordt dé onmerkbare uitwazeming des ligchaams geftremd , en eene verftopping in de uitwazemende vattjens veroorzaakt ; de terugdryving der Ichadelyke dampen in het ligchaam geelt tot veele ziekten aanleiding. Het bloed, te veel binnenwaards gedreven wordende door de koude, verwekt zulks al mede veele ongefteldheden. Men behoort zich dus tegen 5e nadeelen der koude te wapenen , en dit 1 gefchiedt door het vuurftooken, bekleediug des ligchaams, en beweging. Dan, in het gebruik dier middelen behoort men zeer omzigtig te werk te gaan , wil men de hulpmiddelen niet erger doen worden , dan het kwaad zelve. — De volgende regelen zullen hiertoe voor veelen niet ongepast zyn. i. Maak nooit uw ïFoenvertrek plotsling door' warm, maar verwarm hetzelve trapsgewyze. Een al te warm vertrek is der gezondheid zeer nadeelig, het verzwakt de ligchaamen op meer dan ééne wyze Va on»



C ï5* )
en baart verfchillende toevallen. Ook' verwekt hetzelve, by den minden aanleg daartoe, allerleie gal - en rotachtige ziekten ; _ en eene al te fterke hitte kan zelfs onzinnigheid veroorzaken. a. Voor kom , zoo veel mooglyk , het rooken van uwe Schoorfteen of Kagchel. Behalven het onaangename van den rook , benadeelt dezelve het longgeftel en de oogen zeer. Dit is de reden , waarom de Baschkiren en Zweeden zoo veel aan oogenziekten onderhevig zyn.
3. Verwyder alles van het Vuur, Wat fchadelyke dampen in het vertrek brengen kan : voornaamlyk alle vette ftoffen enz. waardoor hoofd en longen op eene nadeelige wyze worden aangedaan. Hoe fchadelyk zyn dus die Kagchels, waarop men in Ketels , welke daartoe gefchikt zyn , het eeten bereidt, en die niettemin , vooral op het land, veelal in de Woonvertrekken geplaatst worden ! Alle Vogtige dampen tasten het zenuwgeltel aan, cn verzwakken hetzelve.
4. Men oncierhoude eene verfche lucht in \ct verwarmd Woonvertrek. De ververfching der lucht in de Kamer, waar men woont, is altoos, maar inzonderheid des Winters , hoogstnoodzaaklyk , wyl men dan zich meer daarin ophoudt, en de lucht, ook door vogtige dampen, des te eer befmet wordt. Deze Imetitoffen worden door de opflorpende vaatjens in het ligchaam teruggebragt, en daardoor bederf der vogten, rotachtige ziekten enz. veroorzaakt. Hierby komt de damp der Spyzen, der Kaarsfen enz. Men dient dus eens of meermalen op een dag, vooral na het middageeten , de raamen te openen, of een Ventilator in dezelven te doen maaken, ,ten einde er de bedorvene lucht uittrekke, en verfche lucht inftroome. — Het voordeelige der Ventilators is gebleken in de Gevangenisfen van Newgate , waarin, by de invoering derzelven , gedurende 4 maanden flegts 7 menfchen geftorven zyn, daar het getal anders elkè maand 90 a 100 beliep. In eene andere Gevangenis te Londen ftier-
• ven, zedert het maaken van Ventilators, Ui 4 jaaren niet meer dan 4 perfonen, in de plaats van 50 a 100, die te vooren jaarlyks fneuveldeii. 5. Men wagte zich zeer voor het zetten van koolpannen of doorgloeid vuur in de Kamer, ter verwarming. De mcfiitifchc dampen ,
daaruit opryzende, verpesten de lucht derwyze, dat ieder daarvan min of meer gevoel heek , _ en doodlyke toevallen zyn daarvan niet zelden het gevolg geweest. Smids, Bakkers, Koks, enz. bevinden zich ook wel in een geftadige kooiendamp , doch niet in bellotene vertrekken; dit behoedt hen voor de fch&delyke gevolgen daarvan. — Men kan eene proeve neemen van het fchadelyke der koolendamp , door onder een ruime klok een kooltje vuur en te gelyk een Vogeltjen te plaatfen ; dit laatfte zal wel dra in zwym vallen , en niet fpoedig verlche hicht krygende, den geest geeven. — Zwakke zenuwen, engborttigheid,kramp- en hoofdpynen zyn 'de gewoone vrugten van dit misbruik. O. Niet minder fchadelyk is het gebruik der vuurflooven by onze vrouwen. Hierdoor wordt een zeker gedeelte des ligchaams, en wel hct tederite , overmatig verwarmd , en daardoor eene al te groote uitwazeining, verzwakking der deelen, en by het fpoedig overgaan in de koude lucht, verpoppingen, zinkingachtige krampen, en verllymingen veroorzaakt. De witte vloed der vrouwen is een almeen gebrek , dat hieruit zynen voornaamften oorfprong neemt, en het geen niet zelden miskraamen en allerleie andere vrouwenkwaaien ten gevolge, heeft, behalven dat de Moeders daardoor 'zwakke Kinderen ter wereld brengen. Geloofden onze vrouwen al het heillooze van du misbruik , zy zouden , nimmer hare voeten wederom op eene vuurltoof zetten. — Wil eene vrouw de voeten warm houden, het -geen nodig is voor de gezondheid, .zy bediene zich van de, bekende warm-mandjens,' waarin men de' voeten door Hooi, Wol, Pelswerk, een warme ireen of waterkaunetje , eenoeg kan koesteren, zonder hare gezondheid te benadeelen. Wil' men volltrekt ïtooven gebruiken, men neerae dan ten min-, fte zulk en , die yan boven niet open, niaar met een marmeren plaat of verglaasde tegeliteen belegd zyn. 7. Men kleede- zich d s ïfinters niet te dik} noch te warm. veele lieden èinbalecreti. zich by de minile koude zoodanig , als,' of zy eene reis naar Kamtfchatka 'moesten, doen. Dit .ftremt niet alleen de vrye beweging" der fpieren, dus ook den omloop van .het bloed, tot ,groot nadeel
voor



voor dc beweging der maag cn longen ,1 maar belemmert ook de uitwazeming, en bederft de vogren. Zoodra men zich een wemigje verdunt, bekomt het vertroeteld ligchaam terftond eene verkouwtheid, met alle de ongemakken daaraan verbonden. Men kleede zich dus niet al te warm. Evenwel moet men ook des Winters zich niet door eene dunne Zomerkleeding aan de ftrengheden van het Saifoeh Hlootftellen; dit is eene zeer verdervelykc modedwaasheid. — Vroeg gewenne men de Kinderen aan het verdraagen der koude.— Heeft men zich veibroeid, men ga niet eensflags ,' maar trapswyze tot dunner kleeding over. — Dit laatfte vereischt ook ons Vaderlandsch Saifoen in het voor- en najaar. De guure vlaagen van Maart, APril, October en November vereilchen een gedeelte van het Winterbekleedfel, indien men zyne gezondheid en zyn leven bewaaren wil. 8. Men bekleede het ligchaam gelyhnatig, en niet maar alleen zommige leden, 'terwyl men anderen geheel of bykans geheel onbedekt laat ; dit laatfte baart natuurlyk verkouwtheden. Inzonderheid behoorden onze fchoonen te zorgen voor heitederst gedeelte des ligchaams, den Boezem, die nu eens in het bont gekleed, en dan weder met een fpinrag overdekt wordt. Van hier, behalven veele andere kwaaien, het onvermogen onzer vrouwen om hare kinderen te zuigen ! — Dit zelfde geldt ook van de gewoonte, om de kinderen, zoo jongens als meistens; met ontblootte borst te doen gaan, zelfs in het barfte Saifoen. — Even zeer zyn de mannen te berispen , welke, zich voor het overige warm kleedende, armen, dyen en beenderen , fieraadshalve, zeer dun bedekken, waardoor niet alleen het bloed te veel naar borst en hoofd terug gedreven , maar ook :de grond gelegd wordt tot allerleie verftoppingen in den , onderouik, en kheumcuhke kwaaien.. ). Voeten warm, het hoofd, koud! Deze re- i gel is gefchikt, on» den gclykmatigen omloop des bloeds te bevorderen, en ; dus de dierlyke huishouding van het hgchanm geregelder te doen gaan. Veele i oorzaaken werken te zamen , om het bloed meer naar 't hoofd, dan naar de .andere uiterften van het ligchaam re dryven ; yan hier hoofdpyu,-; bedwelming,! duizeligheid , onrustige ftaap , zwaare
droomen , verzwakking van 't gezihet, gehoor, geheugen, enz. beroerte, ftaapziekte en zinneloosheid, gelyk mede, oy de vrouwen, onregelmatige (tonden.— Hoe fchadelyk is dus de onmatige broeiJing yani het hoofd, door Paruiken, dikke Mutfen enz.! Niet alleen wordt daardoor meer bloed naar 't hoofd gedreven , maar ook dat ede! deel veël gevoeliger gemaakt voor belette uitwazeming. Is men aan warme hoofdbekleedfels gewoon, men ontwenne zich daaraan langzamernand. — Niet minder nadeelig zyn de vrotiwlyke Paruiken en foortgelyke broeijende hoofdtooifels , by dag en nacht m gebruik , vooral wanneer daarby komt een bekleedfel van Poeder en Pomade, waardoor het omkorstte hoofd volftrekt met uitwazemen kan. Van daar, goede Vrouwtjens ! uwe migraines, tandpynen, oprruifchingen , ontfteekingen der oogen , zinking-ziekten enz. enz. ! — Dat men dan 's winters het hoofd niet meer dan s zomers koestere ; en dat reizigers en anderen, die aan eene ftrenge koude zyn blootgefteld, dit gedeelte van het ligchaam niet te zeer bedekken ! — Kinderen vooral moet men den geheelen winter door blootshoofds doen gaan; by hun is het hoofd naar evenredigheid grooter dan by bejaarden, en dus gaat er nog meer bloed derwaard, dan bv deze laatften. De Natuur heeft door hair en zware beenderen voor de verwarming des hoofds genoegzaam gezorgd. — Hier tegen dient men de voeten vvarm te houden, ik weet wel , de mode gebiedt, dat men de beenen ontbloot late en aan koude gewenne; maar, zo men overweegt , dat hierdoor meer bloed naar hoofd en oorst teruggedreven wordt, en dat de bloedvaten der beenen en voeten worden ontwend , om het nodige bloed tot voeding te ontvangen, zal men overtuigd moeren zyn van deze nuttige les i voeten warm , het hoofd koud! 0. Zyt zindelyk op uwe klecding, vooral op de onderkieeding ! — Van hoe veel belang deze les voor de gezondheid zy, behoeft met te worden aangedrongen, t. Ligchaamsbewcging is het voornaam 'middel tot ïnftandhouding van het konstwerktuie des ligchaams; in den winter is dezelve des te noodzaaklyker , • zoo tot bevordering der doorftrabng en levenswarm* te , .als ter .verteering der meerdere en 3 zwaar-



■zwaardere voedzels; by gebrek van het -een en ander wordt het ligchaam verzwakt , en de grond gelegd tot allerleie .ziekten, die doorgaands by de verandering van 't faifoen uitbreeken. — Men begrave zich dan niet in zyne warme Kamer, maar geniete de opeue lucht , en neme daarby deze regelen in acht : De lucht , waarin wy ons bewegen, moet droog zyn. — Komt men uit een .zeer heet vertrek., of is men door dansfen enz. verhit, men hoede zich yoói „eenen plotslingen overgang in de buiten' -lucht, die zoo menigen frisfehen jongeling, zoo menig blozend meisje het leven kost te. — Hoe kouder het is, hoe fterker d< ligchaanisbeweging moet zyn. — Men g niet in ééns van groote koude tot groot* warmte over; hierdoor omftaan veele c: groote ongemakken — Reizigers , Schild •wachten , "en anderen , die lang aan een ftrenge koude zyn blootgefteld , moetei zich wagten voor een ruim gebruik vai .fterke dranken, waardoor het bloed noj meer naar 't hoofd gedreven wordt. Z) moeten hun hoofd ontblooten , zich be ftendig in beweging houden , en zoodr; zy loomheid en llaperigheid , die yóorbo .den des doods , gevoelen , hunne kragte ter beweging verdubbelen..
, | , ——maanman 1*mm&».ihi.i nijiipii.il.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
■ Een paar treffende voorbeei den van SCHYNüOODEN.
In de voormalige Kerk der Jacobynen 1 Parys werdt in 1731 het lyk eener voornam Vrouw in eene Grafkelder bygezet, welk aan een harer vingeren eenen kostbaren ring met Brillonten omzet, behouden hadt. Ee harer bedienden , op -dezen iehat belust, li Zich 's nachts in de Kerk opfluiten , ging 1 de Tombe , opende de kist, en poogde de Ring van de vinger aftetrekken ; dan", da: de handen van het lyk zeer gezwollen warer gelukte dit niet. Hy belloot dus den vingi aftefnyden , en begon hiermede werklyk. D01 fie hevige pyn, die zulks veroorzaakte, kwa #e Schyndoode wederom by » en begon ove
luid te kermen. De Bediende werdt hevig verfchrikt , en zonk van ontroerenis by de kist neder, intusfchen hieldt de Vrouw op met fchreeuwen , en gelukkiglyk was hetzelve gehoord , wegens de nabyheid der Vroegmis. >p het geluid af kwamen eenige Geestelyken naar de Grafkelder , en vonden de begravene overeinde zitten , met den knegt aan hare voeten. Zy werdt by haren Echtgenoot terug gebragt, terwyl haar roofgierige weldoener, Iweinige uuren daarna, aan de gevolgen van den fchrik overleed* ; zoo werdt de dood ■ fchadeloos gefield voor den prooi , dien men denzelven ontrukte.
Een foor.tgelyk geval gebeurde te St. Jean ! d-Angely met eene zekere Madame Lacour , ijwier Lyk door hare Kamenier en den Koster ij der Kerk ftondt beroofd te worden. De roolivers namen op haar ontwaken de vlugt , en • jzy keerde naar huis terug, hebbende nog :lveel jaaren daarna geleefd, en eenen Zoon ïjter wereld gebragt; deze, een Jacobyner ilMonnik in gemelde Klooster geworden zynde, ;jkreeg op zekeren tyd eene beroerte, en werdt
Ibegraven- Zoodra mea de kist in het Graf wilde nederlaten , viel dezelve , en de Schyndoode kreeg hierdoor een zoo geweldigen fchok , dat hy weder bykwam , en herftelde. Ziet hier twee treffende voorbeelden, hoe gevaarlyk het zy , Lyken te begraven , zonder de beflisfendfte bewyzen der ophouding van het dierlyk leven. Eerlang zullen wy hierover iets naders mededeelen.
Proeve van MONGOLSCHE OECONOMIE,
De Mongollers, een der ruuwfte Volken o'der het gebied des Rusfifbheh Keizers , eeten e geen raauw vleesch, gelyk men veelal yoore geeft. Wanneer zy op reis gaan , binden zy e een ftuk vleesch aan hunnen Zadel. Wanneer , zy eeten willen , vlegten zy van Berkentakn ken eene mand , die waterdigt is, leggen :t het vleesch daarin, giéten er water op , en n brengen het een en ander door het inwerpen n van gloeijende fteenen weldra aan de kook; ir hierdoor wordt het vleesch fpoediger _ gaar, 1, dan in onze ketels. Zou men hiervan in oor:r logstyden zich niet konnen bediene r ? —• De >r Mongollers ftroopen de Schaapen de huid af, m waaraan zy hals en voeten vastlate». In der- zen zak doen zyi het aan ftukken gefneden
vleesch



C m 3
vleesclv met water , werpen er gloeijende fteenen in, en maaken daardoor in weinig tyds eene verfterkende vleeschfoép"; laat men die- te lang kooken, dan wordt de huid gaar, en fcheurt aan (hikken. — Ook maaken zy van opgestapelde gloeijende fteenen eene holligheid van 1 voet diepte , leggen daarop eene laag groen gras , dan eene laag gelheden vleesch, en daarop weder eene laag gras, het geen zy met rys en aarde bedekken. Op deze wyze maaken zy in korte (tonden gebraden vleesch, dat voörtreflyk fmaaktj volgends het bericht van Jdhrig, gewezen Translateur in het Mogolscli , die eenen geruimen tyd onder de Mongollers en Kahtiukken- geleefd heeft.
FRYZEN van eenige voorname
KOOP WAAREN en LEVENSMIDDEL EN.-
Te Amsterdam, den 7 O Sober 1799.
De Geraffineerde Suikers zyn in alle foorten la 1 4 minder genoteerd, dan den 30 September 1.1.
De Java Coffy in Balen is iets minder; doch de Franfche Coffy in Balen iets hooger.
De Friefche Boter is gerezen tot 41 a 43 ggl. de 92 gg Bruto.
In de Pryzen der Graanen is geene yeraiit deiing...
Te Dordrecht, den 3 O&ober 1799.
Koolzaad , Inlandsch en Zeeuwsch ,
per last 80, 86" a 88 <f.
Zomer dito 58 a 63 f.
Raap - Oly, per Aam. ... 86 gl
Lyn - dito , per dito .... 64 gl
Raapkoeken , per 1000 ... 75 gi. Lynkoeken, per dito . . . 100 a 105 gl.
Ben 4 O&ober. ■
Ruuwe-Vlasfen'. per Steen . 30 ;a. 45 ft.
Moutwyn, per Virtel ... 9" f
Genever, per- dito . . .... iof &
Lu kfche Kooien , per Hoed . a 24 gl
Waag:dito , per 100 Waag. 27; gl.
Ben 7 Oc'tober.
Candybrooden . . ♦ ♦ . . . 40 341'
Poeifer dito 38 a 39
liaff naden 35! a '36
Mclisjen 2 en 3 f§ . ■ • . , . 29 a 33.
Lomfcu j8 a 5
Stampjitiker a^J a 3a
Basterden 19 a 27!
Candy én, d yerfe . . ... . 431a 275
Syroop 8s £
Te Rotterdam, den 7 October 1799.
Jarige Zeeuwfclie Tanv ,
per Z. Zak .... -38, 39 a 40 JT
Nieuwe puik dito . . 34 a 35 §r
Gemeene dito . . . . 24, 20 1 3a g .
Zeeuwfclie Rogge . . 22; 24 a 25 $
Nieuwe groene 'Erwten 24 a 26 £
Nieuwe witte Erwten . . 16 a 22 Jj
Blaauwe dito 23 a 24 JJ
Paardeboonen, per Last 3,9 a 40.
Nieuw Zeeuwsch Koolzaad 56 a' 65, c£-
Wintergarst; per Hoed -?
Zomer dito . £70 a 72 ggl-
Zeeuwfclie Brouwhaver ♦ . 44 a 56 ggh-
Voeder dito .... 44 a 56 ggb-
Te Schiedam, den 7 OEtober 1799.-
MoutKyn — e£ de 30 Virtels, zonder Fust,, Genever 10J £ dito, dito. Genever 51 en 53 gl. per Aam, Amfl. Proef. Gedrcogtie Rogge 103 , gg. per. Last 205, ggW •
Te Utrecht, den g-Oéhber 1799.»
Nieuwe witte Weit . van / 15J tot ƒ i6| ;
Oude- dito — ; —■ , iji .
Nieuwe roode dito . — = lg|.—■ = 16-
Oude dito dito . • .
Nieuwe. Rogge ... . . . — s -=ni
Uuüe dito • —= 12
Boekweit — s y\ — s 8:5-;
Nieuwe ... . . ...
Groote- Capufyners. .-.-—-» 26 _^ = og". Vliddelfoort dito ... — = 18 — - 20 ■
Kleine dito . . . . . — = 12J , 131'
Groote graauwe Erwten — =, 25* 'r--f hW'
Kle'f.-



C 16-0 )
Kleine dito . . . . .van ƒ ral tot ƒ 15* Ongelezene dito . . . Groene r Erwten , naar
droogte — s 21 — * 24
Kleine zuivere dito . , « 141 — =• 3 Ongelezene dito . . . — ? ;j,r| — = ia|
Wintérgarst . . .. . . — s 8 s 8^
Zomer dito ....„—« 7 B 71
Pryzen yan eenige Binnenlandfche Effecten, te Amsterdam, den 10 OStober 1799.
Recepisfen , Marine . a 3 pCt. 37 a i dito Drab. fchaéverg. a 4 — • 19 a 21 dito 4 pCts. Heffing, a 3,1 — •
naar rato van Compt. en Somtij. 34I, 39! a 40!
Bataaff. Refcriptiën. den 10 Octob.
'799 • • 77 a82
1800 . . 391 a 42
1 . . 28 a 29!
3 . • • . 55 a 26
3 • . 23^ a 24-I
4 • • 22! a 23! Na den Vrede by loting . 20J k 22
Uitgeloot. Refcr. 10 October 89' a 92 Hotlundsch geforceerd . . a 37
Vrywillig dito . . . 491 a f
Geld. fchaéverg. ... 2^ a zó*
BELEEN BANKGELD. 9 Ó£t. 98J a 99| IO Oct. geen affaire.
Wissel-Cours yan 10 Oolïbcr 1799, te Amsterdam op de Steden
Venetiën . 2 m: Ufo . s $ 91Ï
Livomo . dito .... •= 103? a \
Genua .dito ... . = 95è~
Parys, koK. bet. in Specie = 60 a 59' '
——. 2 m: Ufo . . = \
Bordeaux . . . =
dito . 1 Ufo ..,<=- 6x\-\ 1 Hamburg, kort Banco . = 41I ] • 1
dito . 2 m: Ufo . . = 40 > ft. Breslau . 6 weeken dato - | Weenen . 2 dito . . . . = 355 j
Bankgeld s 89I a | pCt. ,
1
NB. De plaatfen , op welken geen Wislel- ^ Cours is, zyn opzetlyk weggelaten. 2
Te Amfterdam, by C CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen in de Middellandfche Zee het Schip the Nancy, Kapt. Nelfon, van Mesfina naar Lever pool.
Opgebragt door Franfche Kapers of Corvetten, te Toulon het Engelsch Galjasfchip the Pointer , en het Spaansch Schip Saint-
Amand, door het laatfte prysgemaakt.
Te Bordeaux the Lord Bunmore van 16 Stukken, en the Juno, van Jamaïka, met Suiker, Koffy enz. 700,000 Livres waardig gefchat. — Te Galais, the Gooiden Fleccken the Prince of PFales.
Scheepsrampen.
Geftrand by Tarmouth 't Schip the Friends, Kapt. Hamshor, van Huil naar Londen. — Op Hoogland 't Amerikaansch- Schip the Betfey, Kapt. Goodhar; het volk is geborgen.
In Plymouth is vol water geraakt het Schip the Argo, Kapt. Krufe, van, Barcelona; men hoopte de lading te bergen.
Met ichade binnen te Pool het Schip Good Hoffnung, van Mallaga naar Hamburg. Met verlies van twee ftengen, aan de IVezer, een Amerikaansch Schip.
Op Zee is , zonder volk aan boord, gevonden en in Tarmouth binnengebragt het Schip the Favorite, Kapt. Seyellier, uit de Oostzee.
Texelfche en Vlie-Lyst. Van den 9—11 Oftober. Geen Texelfche Lyst aangekomen. Van den 1—n October. Geen' Flie-Ly&t
tangekomen.
Helvoetfuis.
Den 7 October. Volgends rapport der ieelootfen waren gister " tegen den avond :en Engelfche Kotter en twee Loggers voor le wal. Heden arriveerde op de Rheedeu an boord van 's Lands Fregat de EenWacht, Kapt. Evers, een Engelfche Parlen.cnair-Sloep. De Wind Z. W.
Den 8. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Brielle.
^ Den 7 October. Volgends rapport der "eelootfen waren gister en heden eenige yandlyke Schepen bewesten de Maas geien. De Wind Z. W. Den 8. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.



N°. 73-
16 Oftober 1799,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
L
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige losse Aantekeningen, belangende de Bereiding van, en den Handel met BOTER en KAAS, by andere Volken.
(Vervolg en Hot van N°. 71. bladz. 147.)
Door geheel Europa is de zoogenaamde Parmezaan-Kaas, die omftreeks Piancenza en Parrna in Italië gemaakt wordt, zeer beroemd. Men maakt daarvan drieërlei foorten: 1. de Formaggio di forma , die omtrent 8 duim dik is, "en een el diameter heeft. a. De Formaggio di Robiole. En 3. de Formaggio di Robiolini, beide van veel kleiner formaat. Men /reeft deze Kaazen eene bevallige couleur door middel van de Saffraan, die echter,in eene zoo geringe hoeveelheid daartoe gebezigd wordt, dat men tot 100 W Kaas niet meer dan 1 loot
er van behoeft.
Men noemt in Italië, Frankryk en Duitchland, niet alleen de Kaas, die in den omtrek van Parma gemaakt wordt, Parmezaan-K^as, maar ook de Milaneefche. De beste Parmezaan komt zelfs uit het Milaneefche, en wel uit de landftreek van Lodi, (zoo berucht zedert de veldtogten van Buonaparte in Italië*). — De Milaneefche Kaashandel zou jaarlyks ruim 500,000 guldens van buiten 's lands doen inkomen.IL Deel.
In de nabyheid van Brescia worden veele Kaazen gemaakt, en, onder den algemeenen naam van Parmezaanfche Kaas, allerwege buiten 's lands verzonden. 40 Koeijen geeven aldaar dagelyks een ftuk Kaas van 30 gg, waarvan men de waarde doorgaands berekent op 4 grosfehen het fg. — Men zet hier 's Winters de Koeijen op de Stal, en voedert ze Lynkoeken met Zout. — De weiden zyn in deze landftreek voortreflyk; weshalven ook de nabuurige ingezetenen van Lodi en Bergamo tegen de maand November hun vee derwaard dryven, hetzelve daar laten overwinteren, en er Kaas maaken. Ten dien einde hebben de Brescianen eene groote menigte van Stallen, die zy hun des Winters verhuuren. Men rekent elke Koe voor den geheelen Winter op 4500 ê§ Hooi , waarvan de kosten ongeveer 32 a 25 guldens beloopen ; hieruit kan men opmaak en, hoe veel voordeels de veetugt aldaar moete opleveren. (Volkmans Reisboek door Italië. Utrecht, 1773, 1774.)
In het Giornale d'ltalia, en daaruit overgenomen in de Italienifche Bibliothek Ir. B. Leipzig, 1778. vindt men eene verhandeling over de Melk en de Italiaanfche wyze van die te bewerken, waarin verfcheidene goede aanmerkingen voorkomen, en waaruit onder anderen blykt, dat de Boter by de oude Romeinen niet anders dan als een geneesmiddel, en aan den grooten Ariftotelcs geheel niet, bekend geweest zy. — De Schryver geeft een middel aan de hand, om van verschgemolkene Melk, eer zy geroomd is , Boter te maaken, die echter niet lang duuren kan. t-
In het westlyk gedeelte van het voormalig
X Lan-



C IÖ3 )
Zanguedoc in Frankryk wordt veel Schaapenkaas gemaakt. Om dezelve iang goed te honden , doopt men die in zoutpekei , laat dezelve een weinig opdroogen, en wryft ze dan |n met Brandewyn , waarin eenige droppels Boom-Oly geftort zyn. Anderen doen by het Zout water , waarin men deze Kaas doopt, eene handvol gekneusde bladeren van het rood kruipend Vuurkruid (Clematis flammula. Dodon.), waardoor zy een fterk ere fmaak verkrygt, die echter niet algemeen bevalt, Nog anderen gebruiken ten dien einde Nooteboóms-bladeren. (Memoires d'Agricuhure, &c. par la Soc. Royale d'Agricuhure de Paris. 1787. — Men zie ook eenige aanmerkingen over .het maaken en verbeteren der Kaas in Rozier's Obfryations fur la Phyfique &c, Tom. Lp. 75. 1771.) — , De Tslanders verkiezen hunne zuure Boter boven de gezoutene van andere landen. Zy karnen de Room van Koe- en Schaapenmelk onder elkander, zuiveren die volkomen -van .de daarin overblyvende Hui of Wei, en laten dezelve een half jaar lang ongezouten overftaan, na verloop van welken tyd deze Boter zuur en witachtig van couleur wordt. (Olaffetts und Povelfens Reife durch Mand &c. aus dem Ddnijchen. Ir. Th. Kopenhagen und LeipziS •> 1774- in welk- werk veele andere zeer wetenswaardige, en nog weinig bekende, byzonderheden omtrent Tsland voorkomen.) — Nog moeten wy hier aantekenen , dat men eenige nuttige bedenkingen nopende het bereiden en bewaaren der Boter aantreft in Riem's Phyfikalisch - üekonomisch Qiiartalfchrift, oder u. f. w. aufs Jahr 1788. waarin onder anderen voorkomen de volgende voorfchriften:
Om ingelegde Boter wederom versch ie maaken.
Men fnydt dezelve aan kleine ftukken, wascht ze wel uit, en doet ze andermaal in ; het Karnvat, op het oogenblik wanneer de verfche Boter bezig is zich te zetten. Vervolgends wascht men de gezoutene en verfche 1 Boter te zamen uit met water, wanneer men •weinig verfchil in den fmaak van beide foor- 1 •ten bemerken, zal. . ;
■Om de Boter lang goed te houden. 1
1
Een ftuk Boter, wel ingezouten , ongeveer 1 40 fg wegende, in eene ton vol Meel ge- < legd, zal daarin een geheel jaar lang goed ' fclyven. j
Ter voorkoming van den bitterachtigen of < •flerken fmaak, dien 'de Boter gewoonlyk 1
tegen den Herfst aanneemt, en welke ontftaat door het al te fterk worden der Room, moet men deze een uur vroeger dan naar gewoonte affeheppcn. — ^ Wy voegen hierby nog het volgend middel:
Om de Boter te verwekken, wanneer de Room in het Karnvat niet boie- , ' ren wil.
Men laat een goede handval Keukenzout in een pmt warm water fmelten, en giet deze pekel in het Karnvat, het geen men vervolgends . fterk omroert of fchommelt. Op deze wyze zal de . Room zeker boteren, doch de Karnemelk , dus gepekeld zynde, moet men aan de Varkens geeven.
[Wy hoopen , door deze losfe aantekeningen, een nuttig vermaak aan onze Lezeren gegeeven te hebben. Veel was hierby te voegen uit andere fchriften , doch daar de meesten derzelven bekend en in veeier handen zyn, hebben wy ons voornaamlyk bepaald tot onzen voorraad van aantekeningen uit mm algemeen in ons Vaderland bekende werken. HedaSi.'}
Over het Oeconomisch gebruik der WILDE KASTANJES.
De Wilde of zoogenaamde Paards-Kastanjes syn over het geheel weinig .geacht en benu':igd geworden; dan zedert eenige jaaren heeft nen daarop in Duitschland meer aandacht ge/estigd, cn dezelven voor de Oeconomie zeer Druikbaar gevonden. De Varkens eeten gaarne ie bladeren van dezen boom, de Bëijén lazen op deszelfs bh e f.m, en de vrugt zeize is een uitnemend voedzel voor Koeijen en Schaapen. Van 18 fchepels Kastanjes heeft nen drie ftuks Hoornvee in den tyd van 6 1 7 maanden zoo vet gemaakt, als of zy net Koorn of Aardappelen gemest waren, :ynde het vleesch derzelven zeer aangenaam /an fmaak geweest. In Turkyen voedert men leze. Kastanjes aan de Paarden, wanneer zy tortademig of dampig zyn. Verfchillende zieken der Schaapen worden door het gebruik laarvan , met Knoflook er onder, genezen. Lerj dien einde gewent men de Schaapen van ongs af aan het eeten der Wilde Kastanjes , lie men hun aan ftukken gefneden, zoo 'ersch als gedroogd, uit de hand voedert.
Zoo-



C ^3 )
Zoodra zich in het najaar fterke mist en ry'p vertoont, geeft men ze de Lammeren twee maal daags , 's morgens en 's avonds. Zedert 10 jaaren, dat men in zekere landftreek van Duitschland dit middel gebruikt heeft, is aldaar geen één Schaap aan eene rotachtige ziekte ' geftorven. — De fchors der ' Wilde Kastanje - 'boomen, gedroogd en tot poeder 'gewreven , is een "zeer goed Klisteermiddel voo' Koeijen, die haar Kalf verlegd hebben, en by teeringaehtige Varkens.
Deze Kastanjes, befchouwd als een voedend middel , bevorderen den regelmatigen omloop van het bloed , zyn gemaklyk te verteeren, en bevatten in zich eene melk - en zeepachtige vettigheid , weshalven de Koeijen des winters daardoor eene fmaaklyke Melk en geele Boter geeven. De bitterheid, die zy aan zich hebben , verbetert de gebreken der maag, en verdunt de' opgehoopte flymftoflen ; hierom zyn zy ook zeer gefchikt ter genezing van Paarden , die kugchen of den droes hebben , gelyk zy ook verfcheidene andere medicinale nuttigheden in zich bevatten. . [Over de aanwending dezer Kastanjes ter bereiding eener Zeepftof en van Hairpoeder, Zie men Chomels Woordenboek. — Voords vergelyke men Parmentiirs Traité de la Chataigne. Paris , 1780.J
Volgends Guiot zou de Paards-Kastanjeboom door zekeren Bachelier in 1615, en 60 jaaren vroeger in Duitschland, uit den Leyant gekomen zyn.
Het Kastanjeboomcn-hout zou, volgends het bericht van deskundigen, eens doornat geweest zynde, niet meer 'krimpen noch zwellen , en dus zeer goed voor vaten en waterwerken zyn.
Hoe men de MERGEL op de Landen met vrugt kan aanwenden (*).
Om de Mergel met vrugt te gebruiken , moet men niet doen, gelyk veelen gewoon zyn. Zy brengen die aan kleine hoopen op het land, fpreiden dezelve, zonder eenige verdere toebereiding, over de akkers, door
(*) Vergelyk I. Deel. N«. 48. bladz. 377—379-j
middel van fchoppen , harken , of eenig faorrgèlyk werktuig, en ploegen ze onder , zoodra zy droog geworden is. Deze wyze van behandeling is ten uiterfte nadeelig.
Zal de Mergel wezenlyk nut doen , dan moeten derzelver Zout - of /llcalijche deelen zich met het lucht - zuur verzadigen , en dus een middenzout daarftellen , het geen , volgends, het gevoelen van alle deskundigen, eigenlyk het voedend wezen uitmaakt, en de waa'e oorzaak is van de_ vrugtbaarheid der aarde. Dit zuurzout , waarmede het water bezwangerd is , en 't geen met hetzïlve door de wortels der planten wordt ingezogen, alwaar het verder toebereid wordt \ klimt vervolgends door de plantbuisjens wederom opwaaids , en gaat over in voedende fappen , welker geiteldheid noodwendig grooten invloed moet hebben op die der planten zelve.
Eer men dus de Mergel tot gebruik voor den Landbouw aanwendt , moet men dezelve vooraf door de lucht geheel doen verteeren , en oplosfen. Ook behoort zy niet eer over het land geftrooid te worden, dan na dat hetzelve reeds bezaaid is. Dit geeft de volgende nuttigheden :
i. De Mergel bedekt op deze wyze een groot gedeelte der Zaadkorrelen, die anders bloot liggen , en door het gevogelte weggeroofd worden. 2,. De regen, vervolgends op de akkers vallende , ombindt verder de Mergel , en . doet dezelve in den grond zinkeu ; evenwel niet zoo diep , of de groei bevorderende zelfftandigheid der Mergel blyft naby de wortels der planten, en kan daarop hare vereischte werking doen. &
3. Het kalkaartig gedeelte der Mergel weert eene menigte van fchadelyke infeéten af, die anders op het Graan aazen zouden. Eindelyk ,
4. Wordt daardoor het Zaadkoorn gezuiverd ; de korrels kiemen eer, en de ontfteeking der bedorvene zaadkorrels wordt in haren voordgang geftuit.
X * - HULS-



HUISMIDDELEN.
Om Jonge HOENDEREN des Winters EIJEREN te doen
leggen.
Doorgaands houden de Hoenders op met leggen , wanneer het koud wordt ; hierdoor worden de Eijeren aanmerklyk duurder , en dus is het zeer voordeelig des winters leggende Hoenderen te hebben , inzonderheid voor geringere Huisgezinnen , waarin de Huismoeder op foortgelyke kleene takken van Oeconomie zelve acht geeft. — Uit de bovengemelde ondervinding volgt, dat het leggen der Hoenderen door de warmte aanmerklyk kan bevorderd worden; dus moet men het Hoenderhok des winters zoo warm mooglyk houden ; ten welken einde zich veelen zelfs van eene daartoe gefchikte Ragchel bedienen. Andere Landlieden plaatfen hunne Hoenderen des winters in hun woonvertrek , in welk geval zy den geheelen winter door leggen. — Dan de warmte alleen doet hier niet alles af; er komt ook veel op het voeder deiHoenderen aan. En hieromtrent kan men het volgende by ondervinding aanpryzen.
Men moet het voeder voor de Hoenders — waartoe men gevoeglykst Garst neemt — in den winter altoos warm maaken , en zelfs, zo mooglyk , bruin roosten. — Men kan de gerooste Garst ook opkooken , en ze zoo de Hoenderen te eeten, en het nat daarvan haar te drinken geeven. — Jonge Zaaddistels, des. zomers verzameld en gedroogd , kan men 's winters afkooken , en gedroogd zynde , de Hoenders voederen. -— Zommigen. droogen Vlasftengels, waarin geen Zaad meer is, maaken er een poeijer van, welke zy , met Tarwenmeel en water gemengd , de Hoenders voorzetten. — Men wil ook, dat zy het fterkst leggen, indien men ze aan ftukjens gemeden en fterk geroosterd Brood, in een weinig Wyn geweekt, te eeten geeft, of onder haar voeder het zaad van Bokshoornkruid mengt.
Om WALNOOTEN of OKKER-
NOOTEN lang te bewaaren.
In den Herfst, wanneer de Nooten reeds joo ver gedroogd zyn , dat men de fchil er niet goed van affcheiden kan , plaatst men dezelven recht over einde in eene mand met ;and, laag boven laag , overdekt ze van boven met zand , en plaatst deze mand den geheelen winter door in de open lucht , op eene plaats, waar de Nooten aan regen, fneeuw en vorst beftendig zyn blootgefteld. Op het einde van February of in het begin van Maart, eer de Nooten uitloopen, neemt men ze uit het zand ; de lclii 1 gaat er dan gemaklyk af, en de pitten zyn zoet en lek» ker van fmaak.
Om de MELK, in de geootste Hitte, goed te houden.
Ontbindt men 1 loot Sal dlcalin. Tartars (Wynfteenzout) in % vies heet water, en giet een lepel vol dezer ontbinding by eene vies vol Melk, die men een paar maaien in eene 'andere pot of vies over giet. Zoo zal de Melk goed blyven , de Room er zich minder van affcheiden , en de fmaak zeer goed zyn.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht aan de COMMERCIE.
Uit Zweeden heeft men , met opzicht tot den voorddurenden ongunftigen ftaat der Commercie van dat Ryk, bericht:
Dat de Exportatie van het Yzer (een der grootfte producten van Zweeden) in dit jaar, tegen het vorige gerekend , minder bedraagt eene quantiteit van 45,000 Schippondèn. Dit alléén , wanneer men het Schippond Yzer op circa 14 Ryksthalers ftelt , geeft een gemis van ruim 600,000 Ryknhalers, en veroorzaakt de moeilykheid tot het bekomen van Wisfels op vreemde Lamier , en de gedurige ftygering der hooge . WiifeJcaurs ,, terwyl hiertoe
me-



c 163 y
mede niét weinig contribuè'eren de onophoudelyke hinderpalen, welke de Zweedfche Scheepvaart geftadig, zoo wel van de Franfche als Engelfche zyde, blyft ontmoeten.
Voords is het gebrek aan Zout zoo groot, als immer by menfchen - geheugen heeft plaats gehad j de - ton Zout , welke in ordinaire tyden voor flegts i| Ryksthaler werdt verkogt, is thands tot de prys van 6 Ryksthalers geltegen, waardoor de gegronde vrees ontltaat, dat, by manquement van "den vereischten toevoer , de aanltaande Haringvangst zeer veel nadeel zal komen te lyden.
Wyders is, uit hoofde van de onzekerheid, hoe veel het Graangewas dit jaar zal opbrengen, by eene Koninglyke Ordonnantie in dato 3 September, het ttoken van Moutwyn in particuliere Branderyën , gelyk mede in de meesten der zoodanige, die aan de Kroon toebehooren, (welk verbod anders met den Uten dezer maand zoude zyn geëxpireerd) op nieuw en tot nader oider verboden.
•' Programma van het Genootschap ter bevordering der
Heelkunde, te Amfterdam; voor het Jaar 1799. 00
Het Genootfchap ter bevordering der Heelkunde te Amfterdam, heeft in deszelfs algemeene Vergadering, gehouden den aden September 1. 1 , bef oten :
1. Om onder aanbieding eener goude Medaille, op den llempel deszelven gafchroefd, aan den fchryver van het zyns oordeels genoeg voldoend antwoord, de tot nog toe onbeantwoord geblevene vraag:
Welken zyn de ziekten der Slymbeurzen? waar ter plaatfe en ingevolge van welke oorzaaken , worden zy meerder of minder gemeenzaam waargenomen? Voor hoedanige wezenlyke yerfcheidenheden zyn dezelve vatbaar ? Welken zyn haare foort-onderfcheidende kenmerken, zoo onderling, als met opzicht tot alle andere daaraan Jchynbaar gelyke ziekten ? Welke eene behandeling eindelyk. is in elk dezer ziekten , overeenkom/lig met alle
op:
■ (*) Op verzoek der Zenders plaatfen wy dit ftuk geheel, daar wy anders gewoon zyn, alleen de Prysvraagjn c>verteneemen, en het overige te verkorten, ter bezuiniging van plaats.
opgemelde byzonderheden, of welbeweezen, of yermoedelyk, de beste P
by herhaaling op te geeven , om beandwoord te worden vóór den iften Mey van het jaar 1800; en de vraag over de Mondklem, voor dit loopend jaar ten derdenmaale vruchtloos uitgefchreven, intetrekken. »
1. Om , onder aanbieding eener dergelyke zilvere Medaille, aan eenen zelfden fchryver, tegen denzelfden tyd, insgelyks by herhaaling te vorderen:
Een kort, zaaklyk en oordeelkundig Uittrekzei, uit alle, oorfpronglyk Nederlandfche, waarneemingen , betrefende de wonden der Ledemaalen; met byvoeging eener naauwkeurige opgave van, den tyd waarin dezelven gefclireyen zyn, en der werken in welken zy voorkomen.
3. Om, onder uitlooving wederom eener opgemelde goude Medaille, vóór den ilten Mey van hetzelfde jaar, uit te fchryven de vraag:
Welke zyn de algemeene en byzonderc , meest gewaone en zeldzamere zitplaafen, oorzaaken en ycrfchynfelen , zoo wel als de onder'fchciden aart, der waare en onwaarc Slagaderbreuken (Aneurismata)? wede is voor ieder derzelven, de eenvoudigfte, voordeeligfte en zekerfle wyze van behandeling ? Hoe veel lichts, hebben de waarnemingen der vroegere en laatere Heelkundige fchryyers, ook onder onze Landgenooten , over dit onderwerp verfpreid; en wat ontbreekt nog aan de volmaaking der Kunsthulp, in. die gevallen?
En , onder uitlooving eener zilvere, dit voorftel:
Onder de uitgegeeven fchriften der Nederlandfche Heelmeesters , welken eenen fehat van practicaale ondervinding bevatten, verdienen die van den vermaarden Abraham Titlingh inzonderheid geteld te worden; doch waarvan de waarneemingen , zoodanig in zyne werken verfpreid zyn , dat het den Heelkundigen moeilyk \alt, dezelve, met gevallen, in de Kunstoefening voorkomende, ter handleiding te yergelyken.
Het Genootfchap vermeent daarom, den Neder landjehen Heelmeester en dienst te doen , door het uithoven eener zilvere Medaille, aan den geenen, die aan hetzelve, vóór den eerflen Mey 1800, daarvan een zaaklyk uittrekzel zal inleveren, naar de beste Leerftellige rangfehikking der gebreken gefield, en met achterlaating der niet rechisflreeks tot die waarneemingen betrekking hebbende byvoegzelen en byzonderheden.
Het Genootfchap, van opgemelde befluiten by rieezen kennis geevende, heeft gedacht, ais voormaals , . daar te moeten by voegen: — Jat geene dan Nederlandlche Heelkundigen uilen toegelaten worden, te dingen naar eeni-
x 3 ge



gen Eereprys van hetzelve, hoegertaam'; — dat men getnerleie gefchriften >ai ;ami.im.'n, ten zy gefield in het Nederduitsch, en Zièr leesbaar ' gefchreeven ; — dat de Andwoorden op voorgeftelde Prysvraagen, gelyk ook', de naar eene Pramie dingende byzondere Verhandelingen en Verzamelingen van Waarneemingen, ; met .eene Zinfpreuk moeten ondertekend zyn, en vergezeld gaan van een verze geld Billet, ten opfchrift hebbende dezelfde Zinfpredk, en inhoudende den Naam, Tytel en Woonplaats des Schryvers; — dat alle Gefchriften, zonder onderfcheid, vrachtvry moeten gezonden worden aan den Secretaris des Genootlchaps D. van Gesfcher; — dat alle byzondere Verhandelingen, Waarnecmingen, of Verzamelingen van Waarneemingen , \iiterlyk vóór den eerften July van.ieder jaar, moeten worden ingeleverd, begeert men anders, dat daarover bellist worde in de eerstvolgende algemeene Vergadering, of dezelve geplaatst te zien in het naast uitkomend Deel der Werken van het Genootfchap; — dat alle Stukken , welken het Genootfchap worden medegedeeld , het volftrekt eigendom zullen zyn van hetzelve; en derzelver Schryvers daarvan geen afzonderlyk gebruik zullen mogen maaken , buiten deszelfs toeftemming; — dat alleen de goedgekeurde Prysfchriften, in hun geheel, door den druk zullen worden gemeen gemaakt; en men van de overigen, voor zoo veel zulks nodig geoordeeld wordt, by wyze van Uittrekzels, of Aanmerkingen op het goedgekeurd Prysfchrift, den meest wezenlykenj inhoud zal mededeelen; — dat men op de-» zelfde wyze zal handelen , omtrent alle Gefchriften , het Genootfchap ter beoordeelinge cn gemeenmakinge toegezonden, en niet vallende in den term eener volftrekte goed- of afkeuring; — dat men echter* aitoos een iegelyk deszelfs recht zal doen wedervaaren; en ten dien einde, van niets eenig gebruik maa ken , dan met melding van den naam des Schryvers, als deze bekend is, en onbekend zynde, van deszelfs Zinfpreuk, geplaatst onder zyne Verhandeling, Waarneeming, Verzameling van Waarneemingen , of 'hoedanig Gefchrift het ook zyn moge; — dat de. veiv zegelde Billetten der niet voldoende gekeurde Prysfchriften, ongeopend zullen verbrand worden; — dat Beftuurdeis des Genootlchaps niet zullen mogen dingen naar' eenigen Eereprys van hetzelve ; —■ dat ook geen van deszelfs Leden zulks zal geoorloofd zyn , dan onder voorwaarde, dat zyn Prysfchrift, en het opfchrift van het daarby gevoegd verzegeld Bil¬
let, een'ander ran zyn gewoon Cachet •drB». ge, en met em '■ vreemde land gefehreven zy ; — dat einde yk - de na m eens iegelyIken , w.'en , uit weken hoefde eik, 'eene 'Pramie gefchnpktii Wordt, • ïen fpoedigftcn door middel der gewoone tvdfehriften zal bekend gemaakt worden.
VI.
OECONOMISCH MENGELWERK.
Konsten en Wetenschappen.
De Boekdrukkerijen in Leipzig verbruiken tegenwoordig jaarlyks omtrent 6000 Baaien Papier , waardoor ten minfte 30 Papiermolens aan den gang gehouden worden. Zo men nu de Baal ftechts op eenen middelbaren [prys van 13 Thalers ftelt , beloopt dit Papier te zamen eene fom van 72,000 Thalers; voegt men daarby nog het benodigde Schryfpapier, zo, kan men alles te zameh gerust op 80,000 Thalers berekenen ; in deze fom draagen de buitenlanders voor het minst f. De Oly, Zwartfel, en andere benodigdheden beloopen mede eene aanzienlyke fom. — De Papierlompen zyn fchaarfcher geworden, zedert de mindere ftanden zich ook met Catoenen Stoffen kleeden , want de Catoenen vodden geeven geen ftevig Papier.— De proefnemingen, om van andere Stoffen Papier te maaken, zyn wel gedaagd, ten aanzien van graauw of Pakpapier, maar niet omtrent het Drukpapier, waarvoor echter de Stoffen het meest ontbreeken. — in 1786 heeft zekere Lovrier Delisle een werkjen in ia°., op zulk Papier gedrukt, uitgegeeven, getyteld: üeuvns du Marquis de Filiatie. Londres. — Zeker Papierfabrikeur te Carljladt zou Asbest-poeder onder zyn Papier mengen. (Journül fur Pabrik, Manufaktur u. f. f. 1795O
Op het Napolitaansch Eiland Capri heeft ïrïen voor eenige jaaren veele zoogenaamde Hetrurifche lenen opgedolven ; dan, men verftaat thands de konst , om dezelven zeer juist natemaaken. Zekere Abt Mazzelt te Anacapri weet gebrokene vaten weder te herftellen, en zelfs het fchoon zwart Vernis der Ouden natebco'fen. — Pe Ridder Hamilton bezit de Eroctfte verzameling van deze Oudheden, begaande in omtrent 1000 ftuks, die hem 15000 Ducaaten gekost hebben. >
De Koraalvisfchery is op dit Eiland zeer
fterk



C 167 3
fterk. Des Zomers wint ieder Bark, die Koraal vischt, 4 Duckten daags, indien de vangst flegts 10 oneen, weegt. De Eilanders zyn in deze Visfchery zeer bedreven, loopen-met dej Barken van 'lorre del Q'reco in Sardihtën mO om te vislchen, en blyven den geheelen ®M mer uit. Zy, die de Zeerovers omkomen,;! keeren met een goede beurs terug ; de be-'j kyvaamfte Visfchers wooncn te rinacupri. — I De Wachtéljagt op Capri is aanmérkëïyk i\ men heeft in éénen jagttyd , die llegts 14' dagen duurt, 150,000 fluks, en op éénen dag la,ooo ftuks, Wagtcls gevangen. - (N. Had/a was Brief e über Caprfs Alter-timmer; aas dem Ilal. Er es den, 1794.)
In Engeland gebruikt men tot het natekenen geolied en doorfchynend Papier. — In NurnA ■ berg of in Augsburg maakt men het thands! algemeen bekend copiëer- of nateken-Papier, het geen veel beter is, zynde dit laatfte volkomen doorfchynend, niet vetachtig, op bei- 1 de zyden bruikbaar, en voor couleuren ontvangbaar, terwyl hetzelve er uitziet als hoorn. Vermoedelyk wordt tot deszelfs bereiding IVal-\. rus of Spermaceihi gebruikt. — Tot het olyè'n'] van Papier kan men niets beters neemen, dan 1 echte, zuivere Naphtha of Steen-Üly , wel-1 kü » by eénén kleenen graad van warmte J i geheel tut het Papier vervliegt, en er zelfs 1 geene Oly-couleur in agterlaat. (ï¥dê. Hand-\ buch fur Kunstler. aus dem Engl. lir. Th. Dres-f den, 1793.) c
\
• — c
. 1
Eenige Merkwaardigheden uit de jongste Zittingen van ^ het INSTITUT NATlONAL\\ te Parys. j>
v
I. Zeden- en Staatkundige Wetenfehappen. li De Burger Roederer las twee verhandelingen'd over de Pafigraphie; in de eerfte befchouwde e hy deze Konst-Wetenichap als een algemeen g fchrift voor ülle taaien, en als een tolk voof é alle volken, in de tweede handelde hy over d dezelve, als eene taal aangemerkt. — Deze h verhandelingen , getyteld : Premières idéés de hi la Pafigraphie , zullen • gevolgd worden van d< eene derde, over de nuttige' aanwending de-pi zer vernuftige uitvinding. — Eerlang Zullen'd; de Gecommitteerden tot het vak der Natuur- w en Wiskunde, nevens die in het vak der as Zeden- en Staatkunde, een algemeen verflag 1c doen nopends de Pafigraphie. g<
iil. Natuurkunde.
De Burger Hazard, eene verhandeling voorlezende over de dolligheid of razerny, heeft aangemerkt , . dat de uitwerkzelen dezer verIcnriklyke ziekte zeer verfchillende zyn in vieescneetericte dieren en in dezulken , die enkel van kruiden leeven; deze laatften, fchoon ook biootgeftekl aan de razerny , planten die met of zeer zelden voord tot anderen, in[ieuaact , een belangryke aanmerking, welke het nuttig ware door nieuwe waarnemingen te bevestigen. &
De Scheikundige Burger Vauquelin heeft in net -licht gegeeven een werkje , getyteld : Ihtndüoek door Esfayeurs (Mandei de rE.fayeur^ ivaann Ly de beide gebruiklyke onbekende .nameren van het Goud en Zilver te toetfén iti waardeeren naauwkeurig en volledig overweegt ; zynde dus dit werkje alle Goud- en 6ilverlmedeu , Esfayeurs en Lombardhouders, ceer aantepryzen.
KI. Wiskundig vak.
De Burger Mcsfier heeft de overgang van Mercunus over den Zonnefcliyf, op 7 April . 1., van het begin tot het einde waargenonen, en, m weerwil der tusfehenkomende ievelwol*en, een groot aantal naauwkeuriee vaarnemingen daaromtrent gedaan. Wanneer iet zonnelicht door de nevels-verflaauwd was 5 Mercunus hem voorgekomen als volkomen ond , en omgeeven van eenen merkbaren ..mpknng - De Burger Jeaurat, hetzelfde eilchynfel hebbende gadegeflagen, heeft zvnt pmerktngen dienaangaande' in eene verhandeng medegedeeld.
De Burger Casfini heeft eene befchrvvinir egeeven van een nieuw Compas, gefchikt m met rnaer naauwkeurigheid de afwvkhiff er Compas-naald te konnen bepaalen. De Jaald van dit Compas hangt aan een draad, olgends de manier, door den Burger Coumb uitvinder van eene'nieuwe manier om e werking der Konstmagneet te veiklaaren 1 te volmaaken — aangegeeven. Hierby een eheel beweeglyke Kyker en Graadboog voemde,. itelt de Burger Coulumb een werktuig lar, door middel van het welke men eenen >ék kan meeun met deze fde naauwkeurig. :id , als de Boog van Soréa oplevert. Dit ! proefneemingen met dat Compas op het at-aak van het .Nationaal Obfervatorium "ei.an , is gebleken , dat de yzeren fpylen elke zich aan dat gebouw bevinden, alle de nwyzingen der Magneet-naald aldaar vervalhen; terwyl Coulumb door zyne waamemin* *"*tm.inrt, v.y van alle uiterlyke
be-



( iö8 )
belemmeringen, gedaan , de afwyking deiMagneet-naald in Prairial van het eerfte jaar fax Franfche Republiek (May 1793) bepaald heeft op sa graaden 49 minuten. . IV. Letterkunde en fchoone Konflen. _
De Burger Frangois de Neufchaleau heeft uitgegeeven en aan het Inftituut medegedeeld eene Beoefenende leerwyze van het letten (Méthode pratique de h£iure~) waarin hy , tot de eerfte en kleenfte beginlelen dier nuttige wetenfchap opklimmende, en alle de leerwyzen tot hiertoe in het licht gebragt, geleidelyk nagaande, derzelver voor- en nadeelen heett aangetoond, en de zyne met eene zedige eenvouwigheid en bevatlykheid voo.gedragen. Hy doet het leezen en fchryven hand^ aan hand gaan, vereenvouwigt de grondbeginielen, vermeerdert de tafels van voorbeelden, en fpreekt gelyktvdig tot het oog,- het oor, en het verftand zyner jeugdige kweekelingèn. |_WY verlangen zeer,, dat dit wêrkjen iu ons Vaderland bekend, en door de loÜykè Maatfchappy tot Nut van 't ' Algemeen ter volmaking harei heilzame pogingen in dit belangryk vak benuttigd worde. RedacH.]
ZEETYDING.
Berichten,
Van Delfzyl verneemt men, dat de En gelfchen met twee gewapende Kaagen, dii lp de Embder Rheede hebben gelegen, he Fregat en de Schooner, aldaar liggende hebben overrompeld en medegenomen; zyn de aldaar den 10 1. 1. drie Engelfche Vaat tuigen voorbygezeild naar Embden.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te Lisfabon door een Engelse Freaat het Spaansch Schip Senhora das ^ drias, van Vera Crux naar Cadix; alsmed het Zweedsch Schip St. Johan , Kapt. A musfen , van Memel naar Barcelona. — 1 Bordeaux het Engelsch Schip the Polly, va Milford. — Te Guadeloupe het Schip Ftoi de Lisbon, van Brafilië naar Lisfabon. Te l'Orient het Schip Handelslust , Kap
Te Amfterdw, by C. COVENS, Boek- ea Kunstverkoper op den Vygendam.
Sanjer, van Cadix naar Gothenburg. — Te Plymouth een Spaanfche Brig met Gi aanen, 1 en de Franfche Kaper Jaques van 6 ftuk1 ken. — Te Portsmouth de Schepen Elifabeth,
Kapt , en Happy, Kapt. French. —
Te Tarmouth de Franfche Kaper ie Dragon.
Scheepsrampen.
Verongelukt op een Bank van het Eiland Wight het Schip Dorothea Elifabeth , van Stettyn naar Leverpool.
Geftrand by Smirna het Schip- Sally, Kapt. Stakker , van daar naar Londen; het Schip zal denklyk weg zyn.
Kapt. E. B. Pauk , van Riga te Embden gearriveerd, heeft, wegens bekomen lekkagie, zyn Schip op een droogte moeten zetten, om hetzelve te losfen.
Met fchade teruggekomen, te Hamburg, Kapt. G. Mannes , van daar naar Londen.
Met fchade binnen te Tarmouth het Schip Harmonie, - Kapt. Laf, van Stokholm , en Kapt. Mackey, van Memel naar Ramsgate.— Te Ramsgate het Schip Oldenburg , Kapt. Andriefen, van Oldenburg naar Dublin , en het Schip de vier Gebroeders, Kapt. St.inort, van Wismar naar Pool. — In Falmouth het Schip Hamburg, Kapt. Volkerifon, van Hamburg naar Surinamen.
Texelfche en Vlie-Lyst. ; Van den ia—15 O&ober. Geen Texelfche : Lyst aangekomen.- * ~" ' Van den ia—15 October. Geen £7<e-Lyst ' aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 9 en 10 Oétober. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. i Van den 11-13- ^iets gepasfeerd. De l Wind Z. W.
"- Brielle.
n Den 9 en 10 October. Niets gepasfeerd.
■e De Wind W.
_ Van den n-13. Niets gepasfeerd. De
t. Wind W. Z. W.



J^o *9 Oótober 1799»
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konjlen, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan. ,
I-
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN
Voordeel en uit het aankwee ken der MAÏS of TURKSCHE TARWE.
Tl/fats, Turkfche Weit of Tarwe (Zea) is eene vrugt, die in de warmere Oosterfche Landen eigenlyk te huis behoort. Behalven de verfchillende couleuren van Graanen of korrels, die men daarin aantreft, b. v. geel, wit, rood, violet enz., onderfcheidt men de Mats in de gemeene (Zea Vulgaris) en de groote (Zea Americand). — De witte en geele foorten van beiden worden voor de beste gehouden.
In de Indien, in Turkyën en Amerika gebruikt men de korrels dezer vrugt, even gelyk in Europa het Koorn , tot het bereiden van Brood en andere Meelftoffen. -~ Ook mest men daarmede het vee , en voedert dit in Amerika zelfs de groene Hengels der Maïs, wanneer het overig voeder fchaars is. — Om dezelve zoo veel te langer te kunnen bewaaren, choogt men die aldaar in ronde fteenen Ovens, waarin de airen van dit Graan boven een vuur geplaatst, en iu een Üerken rook allengskens droog gemaakt worden.
Zedert Europa den iluier der vooroordcelen meer en meer heeft afgelegd , is de Turkfche Weit ook naar onderfcheiden Landen , vooral in het Zuiden van dat werelddeel , overge biagt, en maakt dezelve ook daar reeds eei
li. Deel.
min of meer aanzienlyk gedeelte van den Hanlel uit. — Wy bekomen dit Graan meestal ut Amerika, /Jncona, Napels en Venetië, tervyl wy hetzelve wederom uitvoeren naar Spanjen en Portugal. — De Italianen noemen netzelve Granone. — Men kweekt ook veel Mats in het Zuiden van Frankryk. Het geen men in Angoumois blé d'Etpagne noemt , is „ volgends het bericht van Munter (*} niets anders dan Maïs, welke in die landftreek zekert den aanvang der XVIie Eeuw onafgebroken geteeld is, zynde die met geele korrelen de al gemeende, terwyl de Landlieden hun best doen, om die met roode Graanen uitterooijen, wyl deze een liegt Brood, en geep beter voedlel , dan voor het pluimgedierte, oplevert. — In Italië vermengen de Landlieden de Maïs met Rogge en Boonen, waarvan zy den bitteren fmaak wegneemt. In Lombardy'én^ vooral in het Milaneefche, bereidt men er aangename Meelfpyzen van , en in Verona worden er kleine koekjens van gebakken, die men er, onder den naam van Zaletti, langs de ftraat verkoopt. Te Napels wordt de Maïs in de. Soepen gebruikt,, of ook wel tot een lievig deeg gekneed, en aaii dobbelfteenen gefneden, die men in de pan braadt. Dit gebak , het geen de Koekenbakkers verkoopen, is zeer .-'voedzaam en lmaaklyk, weshalven het veel gezogt wordt.
De
{*) Esfay d'une Méthode Générale, propre a étendre les comwifemtss «« voyageurs Pc,ris, 1779.
u tolt- ■
Y



C 170 )
De Maïs groeit in al'e gronden, zelfs in dorre en zandige , die flegts eene zuivere hicht en veel zonnewarmte hebben . en kan 'dus, vooral by gebrek van de nodige mistftoffen , tot het teelen van andere Graangewasfchen, van een uitnemend nut zyn. — Men poot of zaait dezelve doorgaands- in don beginne van April, na aivoorens de Graanen in water, waarin een weinig Salpeter ontbonden is, geweekt te hebben. Men maakt,, aan ryën , op den behoorlyken afltand van 1 a 1* voet, kuiltjens van 3 duimen diepte, waarin men 3 i 5' zaadkorrels legt, "en 1 die men daarop toemaakt. Zoodra de plant 6 duim hoog is, wordt de grond naauwkeurig uitgewied en losgemaakt , waarna men er niets meer aan te doen heeft, dan de ftengels, wanneer de airen dor worden , aftefnyden , en intezamelen. Men fnydt de airen gewoonlyk kort by de ftengels af, en hangt ze , aan kleine bundeltjens-, het onderfte boven,, op eenè luchtige plaats te droogen. Een goede grond levert meestal uit ieder plant twee! airen, waarvan elk air omtrent honderd Graan-! korrels bevat. — Indien drie of meer zaaden: te gelyk opkomen, breekt men de overtol-1 lige ftengels af, en voedert die,- kleingefne-, den, het vee, gelyk men dit ook in Augus-j tus met de bladeren doen kan.
Het Maïs-meel is zeer voedzaam', hoewel een weinig, zwaarder dan het gewoone Tar-' wenmeel. In Noord-Amerika en de West-lndifche Coloniën bakt- men daarvan Brood en andere Spyzen; ook bereidt men daar uit de Maïs eene foort van Bier, en een zeer 1'maaklyke Koorn-Brandewyn. Zoo wel de-ftengels en bladereu, als het Graan zelve, zyn een] begeerlyk voedfel voor het' Hoornvee , Varkens, Schaapen-, en Pluimgedierte. —. Inzenderheid bedient men zich van het Maïs-Graan op veele plaatfen met vrugt tot het-vetmesten der beesten.
Von jfusti, Gafchitz en Meisner pryzen de ftengels der Maïs zeer aan, als gefchikt om daaruit een goede Syroop te bereiden. Volgends den laj&tften zouden dezelven , onryp geftoofd, een zeer aangenaam voedzel zyn.
Wanneer men van de Maïs eene Syroop wil bereiden,.gaat men op; de volgende wyze' te- werk : Zoodra- de • plant • in den bloeifem i ftaat, fnydt men die af, plukt bloemen en bladeren van de ftengels , en perst uit. deze laatften het zoetachtig fap, welk'daarin voorhanden, is, waarna men dezelven klein fnydt, en aan. het. vee te eeten geeft.- — By het iy.tgeperfte.HTap giet men eene hoeveelheid re¬
genwater, roert het een en ander te zamen,. en laat het tweemaal 24 uuren ftaan, waarna men dit vogt', het geen nu breyachtig geworden is , in een vertinde Koperen Ketel over een zagt vuur langzaam opkookt, onder een, geftadig roeren, ten einde de waterachtige . deelen daaruit te doen vervliegen.. Qp deze wyze "bekomt men een bruine, ongemeen zoete en aangename Syroop , die op eene koele plaats in potten en vlesfen bewaard kaïr worden.
I De groene vrugt dient., om de Osfen te mesten^ doet de Koeijen meer Melk geeven, en voedt de Paarden even zoo veel ais de Haver; dit zelfde nut doet ook de gedroogdeMaïsvragt, mids men die vooraf in liet watert doe weeken en uitzwellen.
Iets over SCHYNDOODEN, en
over de. zekere en onzekere
KENTEKENEN des doods.
(Uit de Netter Volkskalender von G.-F. Palm.: Hannoyer 1796.)
Is het een treurig denkbeeld ,, dood ter we. reld te komen, niet minder akelig is de gedachte: levendig dezelve te moeten yerlaaien. En evenwel is he& aantal der geenen , wien dit droevig lot treft,, niet gering.. Bil lyk beeft ieder mensch daarvoor terug, zoodra: hy er zich de mooglykheid alken van voorfïelt en ■ de vrees, die veelen hebben, dat zoodanig iets hen treffen zal , is niet te misbillyken. Wy weeten niet, hoe lang de luchtftrooim, die in een, naauwe kist bèflöten wordt, het dierlyk leven konne voeden , maar al ware zulks flegts: een tyd- van 10 minuten,, dan •. is dit eene eeuwigheid van angst en . fmart voor den begravenen. Men verbeelde zichr, . hoe zulk een flachtoifer, tot zichzelve komende, rondom zich grype , overal tegen de doffe kist ftoote, by de gewaarwording,, dat hy reeds onder de dooden gezonken is, fchrikke, , te vergeefs fchreie, gille, naar verfche lucht Imachte, zich in allerleie Ituipachtige bewegingen wriuge, en, eindelyk,, op de, yslykfte • wyze, den bangen adem uitblaze!
indien men gewoon was de kisten, . na eene. korte poos, in- 't graf geftaan te- hebben, te openen, zou nun. wellicht- meermaa-■ len fpooren . vinden . van. zulk eenen, toedragt
van 1



van zaaken (*). Zy, die in kelders en opene kisten bygezet worden , moeten daarvan nog wreeder ervaring hebben , en zyn doorgaands even zoo wei verloren , als anderen. En , al hadt niemand immer eenig gevoel gehad van zulk eenen vervroegden dood, is de voorHelling alleen, van een zoo edel fchepfel. als de mensch waarlyk is, vroeger, misfchien jaaren vroeger dan zyne beftemming was, aan de Maatlchappy ontroofd te hebben, voor ieder welgeplaatst hart onverdraaglyk.
Ter voorkoming van dit onheil is het niet; genoeg, dat de Wet eenen zekeren tyd bepaale, welke tusfehen het fchynbaar flerveni en de begravenis verloopen moet, b. v.l 3 maal 24 uuren : er konnen toch gevallen zyn, vooral by Epidemifche ziekten, waarin men van dezen regel moet afwyken; en daarby is zelfs dit tydsverloop niet altoos lang genoeg, om de zaak te bellisfen; er zyn toch voorbeelden van lieden , die op den vierden dag nog zyn bygekomen.
Het gevaar van eenen fchyndooden te begraven, is vooral groot by de geringde Handen. Zelden worden de zieken hier door eenen Geneesheer behoorlyk bezogt, of hunne lyken door hem gadegeflagen. — De Leeraar is vaak de eenige, die hen bezoekt, en even daarom is het van zoo veel belang, dat deze, vooral ten platten Lande, hierop acht geeve. — Na het zoogenaamde uitkleeden en kisten wordt er naar het lyk niet meer omgezien, veel minder daarby, gelyk in Duitschland onder lieden van meer vermogen gebrüiklyk is, eene Lyk - oppasfter geplaatst. Daarby wordt het verkleumde ligchaam aan alle de ongemakken der koude en lucht blootgefteld, en zoo dun gedekt, dat dit alleen genoegzaam is, om de nog overige levenswarmte geheel te verdryven. Dikwyls fluit men de kist reeds, zoodra het lyk cr in gelegd is, en zy wordt niet weder geopend, noch by dag of nacht door iemand bezigtigd.Hierby moeten wy de treurige aanmerking maaken, dat by de geringere Handen in alle Landen eene aanflootelyke ouverlcbilligheid omtrent afgeftorvenen heerscht, en menig een
(*) [Redacteur herinnert zich, tot bevestiging van dit gevoelen , voor eenige . jaaren zekeren Doodgraver ontmoet te hebben, die hem ; een zeer geloofwaardig man zynde, verzekerde, dat hy zelf meermalen, by het ruimen van gevulde graven , en het openen der kisten, een lyk omgekeerd, of .voorover, hadt Tinden liggen!]
om zyn gefrorven Paard of Hoornbeest meer droefheid betoont, dan om het overlyden van Man of Vrouw. Zo) zeer kor nen grove zinnelykheid tii onbefc larfdheid de m.nfchelyke natuur ontadelen ; i ,dien al geen meer laakbare begin:eien de oorzaken van deze ongevoeligheid omtrent de dooden zyn. Men verlangt zomts van hóogb jaarde Ouders eindelyk venlost te worden, en hun geld in handen te krygen; men vertroost zich met het beter lot van een geftorven Kind , wyl men er nog zoo veelen overhoudt. Menig een durft roemen : dat hy veele Kinderen, maar ook het graf ten baate.' gehad heeft. — Ware het niet noodzaaklyk, dat de Leeraars der Chrirtenheid over dit "onderwerp hunne Gemeenten herhaalde reizen, enitig onderhielden? Mocht iemand onzer Landgenooten de fchoone Leerrede .van D°. Sclwager te Jöltcnbcck, over het fpoedig begraven der dooden (Berlyn , 1792O in onze taal op eene duidelyke wyze overbrengen, en het licht doen zien!
Op welke kenmerken van eenen gewisfen dood verlaat men zich doorgaands ? en zyn dezelven altoos zeker, dus voldoende?
1. Men verbeeldt zich, dat iemand dood zy, wanneer de pols ophoudt te flaan, en de ademhaling eindigt. Dan, dit een en ander is ook mooglyk by eene zware flaauwte : zulks leert de ondervinding. Leeft niet het Kind in de baarmoeder, en de duikelaar onder het water, zonder te ademen? De omloop des bloeds kan zoo flaauw zyn , dat uiterlyk daarvan niets te voelen is. Welke voorbeelden leveren hiervan de verhangenen, geftikten, drenkehngen, bevrozenen enz. ten bewyze niet op!
2. 'poodlyke bleekheid en koude hebben ook in flaauwten en bezwymingen plaats , ja zelfs by zieken, die zeer verzwakt zyn. Zy bewyzen niets meer, dan de verftaauwing des levens, en geenszins deszelfs volihekte ophouding.
3. Komt daarby nog het ver/fyyen der leden, dan Helt men voor zeker vast, dat de do d daar is. Evénwel kan ook iets van dien aart plaats hebben in zwaare toevallen, by levendigen lyve. Er is eene foort van bézwyming, of zenuwziekte, waarbv uiterlyk alle doodlyke tekenen zich opdoen , en niettemin voelt en hoort de lyder alles : hy voelt zich ontkïeeden en in de kist leggen ; hy hoort het gelchrei der omftanders, het beraadilagen omtrent zyne begravenis, cn — men
^ 3 ver-



verbeelde zich, hoe hy onder dat alles.d te moede zy! zoo gaar iiy ten grave*|f en de toevloed der buitenlucht , de le |n vendigmakende uitwasemingen der aarde, 1 het gelei., mvnel en gedruis, doen hem \ weder by komen, maar — te laat. Noch i wcufteLv, noch kloppen, noch fchreeu- t wen kan hem baaten ; integendeel, zo j dit hoorbaar wordt, vlugt al wat leven 1 heeft, als voor een fpookfel, weg. Men ] heeft voorbeelden van lieden, die zich, < ter verkorting van dit lyden, de aders 1 heb! en opengebeten. — Het befprengen < met wywater heeft zomtyds zoodanige 1 ongelukkigen nog bytyds terug gebragt 1 van het noodlottig uiteinde, dat men on- ; wetend bezig was hun te bereiden.
4. Zelfs' de doodenlucht, anders het zekerst kenmerk der ophouding van het dierlyk leven, is niet altoos genoeg beflisfende. Zieken, die in het volle hunner levenskragten zyn, en nog blyken geeven van inwendige kennis, ademen zomtyds die zelfde lucht uit, ten blyke dat er inwendig een koud vuur of verlterving plaats hebbe; ook geeven wonden, -die in den ftaat van verlterving zyn, eenen lyk-reuk van zich.
\Keda6teur kan hierby voegen, dat zyne ondervinding hem geleerd heeft , hoe weinig zekere ftaat er te maaken zy op het zoogenaamd breeken van het gezicht, als voorbode van eenen nabyzynden dood; hebbende hy onder anderen één geval bygewoond, waarin het oog des zieken volmaakt overtrokken was van een blaauwachng ' hoornvlies , terwyl evenwel de lyder bykwam, en zelfs volkomen hertelde.]
Hoe mooglyk het zy , dat fchynbare Dooden begraven worden , blykt uit het bykomen van verdronkenen , die uuren lang voor dood geleden hadden ; uit voorbeelden van lyders, die zelfs etlyke dagen achter den anderen in onmacht lagen , en zeker levendig zouden begraven zyn, hadt men het vonkje leven by hun door prikkelende middelen niet wederom opgewekt ; en uit andere voorbeelden , waarby de lyders van zelve bykwamen, £ gelyk Redact. d..aivan zich een treffentl voorbeeld herinnert in zeker Jongman van zyne kennis, die in de ff est-Indien voor dood was uitgekleed , en zoo zoo begraven Hond te worden]. Het is zeker, dat dit by de Joodeu , die voor zonnen-ondergang begraven, Bug meer dan by de Christenen plaats grype;
och ook onder deze hatften zouden de aaien vry menigvuldig zyn, indien men zich ïeer moeite gaf, orii die optezamelen. — )e Romeinen ^bedienden zich reeds van de olgende drie middelen, om te ontdekken of ;mand wezenlyk geftorven ware: zy waschen het ligchaam met heet water, riepen den ;eftorvenen met luider ftemme toe , en iegroeven niet voor den achttien dag. — )aarvan is men echter, vooral in het Noorlen van Europa , door vroegtydige begra•enisfen afgegaan, hebbende men deze om verfchillende beweegredenen ingevoerd. Hoe rard, hoe folterend ondertusfehen moet diet ienkbeeld zyn voor de overgeblevenen, dat :y eenen dierbaren afgeftor'venen, hun lieftte jand, misfehien op de jammerlykfte wyze refolterd , en , tegen hunnen wensch , van mn hart en uit dit leven weggefcheurd lebben , eer de tyd van fcheiden daar was ! tndedaad, dit denkbeeld is zoo onverdraaglyk /oor elk, die mensch is , dat wy niet mizigtig genoeg in gevallen van dezen aart connen te werk gaan •, en hel is daarom, lat wy meenen onzen Lezeren eenen belang•yken dientt te zullen doen, met hun eenige aehoedmiddelen aan de hand te geeven ter yermydinge van löortgelyke , de rust des lemens in het nadenken verwoestende, misdagen, terwyl wy, tot meerder aandrang van ons vertoog , by de twee voorbeelden van Schyndooden , in N°. 72. medegedeeld , nog eenige anderen zullen voegen, die wy , als de treffendften , uit eenen grooten voorraad derzelve uitgekipt hebben.
[Het overige in N°. 75.]
HUISMIDDELEN.
Over het maaken van AZYN en BRANDEWYN uit het sap van Appelen en Peeren.
(Uit het Fransch van Cadet» Düvau x.)
Weinige jaaren zyn zoo vrugtbaar als dit, in het voordbrengen van Appelen. Deze overvloed is in zoo verre nadeelig voor den eigenaar der Boomgaarden , als de prys der Appelen er door daalt , terwyl integendeel de kosten van plukken, vervoeren enz. des
te



C if3 >
te grooter' worden. Het is dus van belang , tc weeten , welk meer voordeelig gebruik men van de Appelen en Peeren , (in zoo verre men deze laatftèn in overvloed heeft), j konne maaken.
in Engeland en Frankryk perst men deze Vrugten uit, doet dit lap gisten, en maakt daarvan eenen Appelen - en Peerendrank (Cider en Poiré) , die zeer aangenaam is, en welke openlyk verkogt wordt.
Ook kan men van dit nat een Konst-Azyn en Brandewyn maaken. — De Appel-Azyn is uitmuntend; in Noord-Amerika verkiert men die boven de Wyn-Azyn. Nog beter is de Peer-Azyn, wyl dezelve nader komt aan deze laatfte. Men bereidt ze beiden op dezelfde wyze ,'als de Wyn-Azyn. — Dan, het voordeeligst gebruik van deze geestige fappen is , dat men daaruit den Wyngeest trekke , waarvan het Appei - _ en Peerenfap eene vry groote hoeveelheid in zich bevat. iVen kan wel dit afkookfel niet gelyk ftellen met de Brandewyn , als Liqueur befehouwd ; evenwel is hetzelve te verkiezen boven de Koorn - Brandewyn , waarvan men den wan fmaak moet verdryven door middel van Ge neverbesfen ; hetzelfde middel zou men konnen aanwenden by het ftooken van Appel en Peeren-drank. — Tot hoe veelerlei ander gebruik dient intusfchen de Wyngeest of Brandewyn niet! Voor de Hospitaaleir, tot een plaatslyk geneesmiddel (Topique~) , tot het maaken van Vernisfen, enz. De overgehaalde Brandewyn of Wyngeest van Appelen en Peereu kan , tot alle deze oogmerken, de plaats der gewoone Brandewyn zeer wel vervangen.
Wy behoeven niet te zeggen, dat het voordeel van foortgelyke Azyn en vooral Brandewyn , Uit Appel - en Peerenfap gemaakt , zeer aanmerklyk zou konnen zyn.
Tegen de WORMEN der. Kinderen.
Zeker Geneesheer pryst als een der kragtigfte middelen daartegen aan het uitgeperste fap van de groene bolders der Nooten ,' 3 morgens seiner elkander, nuchteren , in de hoeveelheid van één Éïjeriepeltje telkens, ingegeeven; hy verzekert daarvan veel beter uitwerkfelen , dan van de gewoone wormdryvtnde middelen, by de kinderen gezien te hebben.
Uitmuntende Peetster en Balsem voor BRANDWONDEN.
Men fmelt gelyke deelen Varkensreuzel en Wasch in een zuivere aarden pan, laat dit bekoelen , befmeert ^daarmede een ftuk Linnen , en legt dit op de gebrandde plaats. — Indien men zulks oogenbliklyk doet , (ten welken einde men de pleister in voorraad dient te hebben) , voorkomt men zelfs het oploopen der huid , men leenigt oogenbliklyk de pyn, en de wond is binnen weinige dagen genezen.
Witte Lelybiaderen, niet nat zynde van den regen of daauw, doet men in een kruik of vies, waarop men zuivere Boom - Oly giet ; men bindt voords dezelve toe met een natte blaas, en zet die weg. Na verloop van 14 dagen kan men dezen Balfem reeds gebruiken. Men fteekt het gebrandde deel geheel in denzelven , of beftrykt hetzelve overvloedig daarmede, en legt er de Lelybiaderen op. Hierdoor houdt de pyn op , eu de ontfteéking trekt in 24 uuren weg.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nuttige, nieuw uitkomende GESCHRIFTEN.
1. Es/ais Politiques, Economiquts & Philofophiques, par B. Comte de Rum f o r d , Traduits de TAnglais. 1 vol. in 8°. Genéye & Paris, 1799. — Prix 10 Fr. & fr. de port 13 Fr, 50 Cent. - Bekend is de menfcheiivriendelyke Schryver van dit werk, en *s mans verdien* ftelyke arbeid zelve , waarvan wy hier eene volledige Franfche vertaaling aankondigen. Het voornaam doel van Runifird daarin is, ware het mooglyk, de bedclary geheel uitterooijen, het lot der lydendé mèrisebheid te verzagten, de armen voor de Maatchappy nuttig te maaken , en het levensgenot te vergrooten door de volmaking der huis-lykë Oeconomie. — Men vindt, hier, onder anderen, een uitvoerig verflag aangaande de ichoone inrichting van het Werkhuis te 'Munich , de vourtréflykfte voorfchriften ter daarftelling van nuttige Armen - geftichten in alle Landea, ter bezuiniging van van vóedzels en brandstoffen, ter dieristbaarmaking van den Militairen ftand aan het
y3 al-



C 174 5
algemeen geluk, enz. enz. Onder anderen verdienen 's mans pogingen in het oprichten van Militaire Moestuinen eene algemeene aandacht ter navolging. Deze Turnen, builen alle Guarnifoen - Steden door genoegzaam geheel Beijeren aangelegd, zyn ftukken lands, naby de Steden gelegen , ten byzöndere gebruike der Onder - Officieren en Soldaten beftemd , en door hun regelmatig bebouwd wordende. Ieder Onder - Officier en Soldaat heeft voor zich een vak van 365 vierkante voeten , het geen zyn byzonder eigendom is , zoo lang hy by het Corps blyft. Hy beteelt dezen grond, en maakt van deszelfs voordbrengfelen s gebruik , naar welgevallen ; dan hy is , op verbeurte van dit bezit, verplicht zynen hoek lands in behooriyken ftaat te houden , en te beteelen. Hiertoe worden hem de nodige werktuigen , Mistftoffen en Zaaden gegeeven. De hoofdpaden zyn gefchikt vóór eene openbare wandelplaats. De gelukkige opgang en nuttige gevolgen dezer inftelling belooven veele navolgers. Reeds ziet men daarvan in Beijcren de goede uitwerking : de nieuwfte grondbe- \ ginfelen der Cultuur verbreiden zich^ algemeen door het land ; Soldaten , die anders balda- ■ dige lediggangers worden , veranderen in we- . rige Landbouwers, die aan hun Vaderland . door vlyt, gezondheid en goede zeden we- ; dergeeven , het geen dit aan hun befteedde ; 1 en op dit oogenblik heeft Beijeren aan deze ] Militaire Moestuinen de algemeene aankwee- t king te danken van de Aardappelen , Turneps (Brasf. Napus) en andere voordeelige Moes- 1 kruiden, en vreemde gewasfchen. 1 2. Cours Théorique & pratique fur Bart de \ la teint ure &c. par le C. Homassel. — 1 l vol. in 8°. op best Papier, met Didotfche t letters. Parys, 1799. De prys is vragtvry s 5 Francs 25 Cent. — De Burger Hoinasfel, r van 1778—1787 Meesterknegt in de beroemde r Fabriek der Gobelins, draagt in dit werk een \ geregeld , zoo befchouwend als beoeienend, t onderwys voor, in ,de komt vin Wol, Zyde, 1: Garen , Catoen , Indiénnes enz. te verwen , ,, waarby nog komt eene verhandeling over het r opverwen en wasfchen, nevens eenige proef- ,. jieemingen omtrent couleurende vogten uit het ,. Plantenryk. - Wy brengen dit ftukje', reeds ,i belangryk. wegens zyn onderwerp , zoo fpoc- l< dig mooglyk onder de aandagt van allen,;n die aan de Natuurkundige of 'Fabriekmatige C zyde een meer onmidelyk belang by de'n Verwkonst hebben. z
t<
~~ h
Iz
Anecdotes utt het Leven var den Grooten F RE DER IK.
In den zevenjarigen Oorlog kwam een Majoor van, de Cavillerie, die op eene der voorposten ftondt, den Koning yilings berichten, dat Daun met zyne geheele Armee aanrukte.„ Grappen ! zeide de Koning — het zullen „ fterke patrouilles zyn." — „ Neen , Uwe „ Majei'teit! hernam de Majoor — zy komen „ in_ drie colonnen opmarcheeren." — «Ei! „zeide de Koning glimhigchende, gy hebt „ zoo iets van colonnen hooren praaten." De Majoor zweeg, cn reedt misnoegd weg. Weldra kwamen er meer rapporten in, geheele Piquetten trokken zich met overhaasting terug, en bevestigden het geen de Majoor bericht hadt. De Koning reedt zelf naar de voorposten , en bevondt, dat indedaad de vyand ïaderde. Hy wilde nu den Majoor wederom oevredigen , liet hem by zich roepen, en ïeide tegen hem: „ hoor eens 2V.... gy hebt ,, toch een goed gezicht; zeg my eens, wat , marcheert daar op gindfche bergen ?" — leze andwoordde op eenen zeer misnoegden oon: „ Och ! Uwe Majefteit! het zyn de , drie patrouilles, die ik ftraks gezien had!"Je Koning zondt hem in arrest, en wilde :elfs in den beginne eenen Krygsraad over ïem doen houden. Intusfchen verweet hem de Coning naderhand nooit dezen misflag, maar rok hem by verfchillende gelegenheden voor.
Zeker Officier van de Dragonders ondercheidde zich zeer in zeker gevecht, onder iet oog des Konjngs. Deze ichonk hem ter lelooning zyner dapperheid de Orde pour le Mérite. Dan, daar deze Officier geen vermoen bezat, en vernam, dat voor deze Orde an den Adjudants - Secretaris 10 Ducaaten roesten betaald worden, zondt hy het Ordeteken iet dankzegging aan den Koning terug, cn oegde er by, dat hy te arm was om het geld, aartoe ftaande, te konnen betaalen. De" Koing liet hem kort hierop in zyne tent komen;
Hier, zeide hy , op eene tafel wyzende, , zyn 100 Ducaten, daar ligt het Ordeteken;
kies van deze beiden, het"geen u gevalligst
is,!" De Officier tastte naar de Ducaten.
Hy heeft geene eer in zyn lyfzeide de ioning, en liet hem vertrekken. — Evenwel luntte diezelfde Officier in den Beijerfchen •orlog andermaal uit, verkreeg ten tweedenlale de Orde pour le Mérite, en toonden ch toen bereidvaardig, om de gewoone kos:n te betaalen, wyl hy nu eene Compagnie, adt, waarvan hy de voordeden genoot, om riks te konnen doen. •
PRY-



C -75 )
PRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 14 October 1799.
Van de Geraffineerde Suikers zyn de Lompen \ % en de Basterden ï % minder genoteerd, dan den 7 1. 1.
De Bruine Syroop is 76 §.
De Bourbonfche Cofy is £ ft. minder;' daar tegen is de Martimque en St. Domingo Coffy \ ft. gemonteerd.
De Stokvisch is dus genoteerd : Eollandfcbe Rondvisch , per ico ʧ. ƒ 16: — Lommen .. . ... . ... . . • • 16: —
Bremer Leng . .- " 15: —
Ro dsch , . . » 16: —
Eyne Leng . * 34: —
Te Dordrecht, den 10 October 1799.
Koolzaad , Inlandsch en Zeeuwsch ,
per last 80, 84 a 87^
Zomer dito 58 a 62 <f
Raap Oly, per Aam. ..... 87 gl.
Lyn-dito, per dito .... 65 gl.
Raapkoeken , per 1000 . . 75 a 76 gl. Lynkoeken, per dito . . . 100 a 105 gl. r
Den 11 October. i
Ruuwe Vlasfen. per- Steen 30 a 45 ft; { Moutwyn, per Virtel ... 9&e£ Genever , per dito ..... ie>| ^ \
Luikfche Kooien , per Hoed . . a- 04-gl. 1 Waag-dito , per 100 Waag .- 07. gl. '
Den 14 Octoberï
Candybroeden . . , . ♦ . . . 39*340-* 1
Poeijer dito. ... ... ... 37 a 38 •
R afinaden . . , ... . . . 34J a 35I |
Melisfen 2 en 3 eg . • . . . a8£ a 32* 1
Lompen ...» . ... ... ... 27^ a \
Stampfuiker. ........ 27* a 31^
Basterden . . ... ... ... 18 a 27
Candy'ën, diyerfe . . . . . 43^ a 27 a 28
Siroop . . . . . 81" a 8ü. £
Te Rotterdam, den 14 October 1799.
arige Zeeuwfche Tarw ,
per Z. Zak .... 38 , 39 a 40 Ê:
Nieuwe puik dito . . 34 a 35 |
Gemeene dito . ... 24, 28 a 32 ff
Zeeuwfche Rogge . . 22, 24 a 25 JJ
Nieuwe graauwe Erwten 0-4 a 26 $
Nieuwe witte Erwten . . 16 a aa - Jf
Blaauwe dito jj. j 24 £
Paardeboonen, per Last . . .
Nieuw Zeeuwsch Koolzaad'56,60 a 6%'
Wintérgarst, per Hoed 7
Zomer dito $7° * 7* gg1'
Zeeuwfche Brouwhaver , . 40 a 50 ggl.
Voeder dito .... 40 a 50 ggl.-
Te Schiedam, den 16' October 1799.
Moutwyn 9 £ de 30 Virtels, zonder Fust, 'lenever 10 £ dito, dito. 'Jenever 51 en 52 gl. per Aam, Amjl. Proef. 3edr. Rogge iöi-gB per Last 205 ggl. geveild.
Te Utrecht, den ia October 1799.'
Nieuwe witte Weit . van ƒ 15! tot ƒ 16'•
)udc dito — : i6£ — . 17
Nieuwe roode dito . — = 15J — -16 )ude dito dito- . . Nieuwe Rogge . . . . - , nl - « 12 )ude dito . .
ioekweit .. — s 7^ — » S'ig-,
Nieuwe . . . . . .
ïroote Capufyners . . —- » 28'. — * 30» diddelfoort ■ dito . . - —- s = 22 '
Cleine dito . . . — * j/^ _^ ,
ïroote graauwe- Erwten — =
öeïne dito - = 14 — 8 ?5l'
Jroene- Erwten , naar
droogte — s 22 — a 24I
kleine zuivere dito . . » 14] — = jg, higelézene dito . ... . — = n —-s
A'intergarst — s 8 — - 8?'
Corner dito . . . . . — *= 7 _ s ji ; iennipzaad . .... —. » " , g|"



C 176 )
Pryzen yatf eenige Binnenhndfche Effecten, ^Amsterdam, den 17 October 1799.
Jtecepisfen, Marine . a 3 pCt. 37* a 38 „ dito Brab. fcha. verg. a 4 — 23 a 25 dito 4 pCts. Heffing, a 3I —
naar rato van Compt. en Somnt. 33, 39* a ^8|
Bataaff. Refcriptiën den 17 Octuo.
1799 . . 90 a 9i§
1800 . . 54 ^56* 1 . . 40; a 4^ 3 • • 331»35i
3 • • 31 a33r
4 • • 3° a3Ia
Na den Vrede by loting . 254 a 27
Uitgeloot. Refcr. 10 October 92 a 95
HolUindsch geforceerd . . 36 a £
Vrywillig dito . . . 5°ia I
GW. fchaéverg. . . . 28Ja 30
BEuEENBAJNKGELD. 17 Oct. 954*96
NATIONALE LOTERYEN.
In de eerfte Clasfe der 9ifte Generaliteits, «» Bataaffche LoTERY, welke is beginnen te
trekken op Maandag den i4den October, zyn uitgetrokken de volgende Nos, eu voorname Pryzen:
vst No. 44713 roet ƒ 1000:- •
• 1000 :-
— " 2000 : •
ll% 9 — » poco : -
%dc u-V N u. 346 0 - ' 1250:-
\de i— JNo. * 1000 — 5 loco : -
gde —— No. 1 520 — * 1000 :- ■
3565 — • 1000:-
391 — * 1000:-
yde No. 16725 — 1000:-
5027 — - 1000:-
39467 — -' 1000:-
7585 - * 1250:-
Sjie No.17195 — * 1000:-
41301 — s ioco:-
38219 — * 1000:-
Z E E TYD I N G.
Berichten.
Circa 20 Schepen met Graan en Lynzaad zyn door de Engelfchen , by 't verlaten van de Lemmer, van daar naar Enkhuizen, en verdtr naar de Helder vervoerd.
Volgends de laatfte Brieven van Archangel lagen, aldaar op de Baar verfcheiden Deenfche Schepen, die afgewezen waren.
Te Amfterdam j by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Opgebragt te Tarmouth het Schip van A. H. Ro<ke, van Riga naar Embden. — in Engelfche Havens di Deenfche Schepen belkommen, Kapt Boom; henricus, Kapt. Draik ; en de Vrouw. Ifabella, Kapt. Pieper. — Op de Rivier van Bourdeaux door een Franfche Kaper het Engelsch Schip the Stockport; alsmede de Schepen the Augusta en the Stag, beiden van Levcrpool. ■— Te Dieppe het Schip the Fanny , van Mitford naar Mor gat e
Vrygegeeven te Livomo zonder vergoeding van kosten aan de Keizerlyke Kaper ^ die hetzelve aldaar hadr opgeb agt, het Deensch Schip de Irouw Dorothea, Kapt. Lorentzen, met Fruit, van Genua naar Altona. — Te Tuulon de Zweedfche Schepen die Refolution en Juftina Sophia.
Scheepsrampen, Vqrongelukt by het Eiland Wight het Schip Dorothea r.lifabeth , van Stettyn naar Leverpool.
Met fchade binnen te Briflol Kapt. J. C. Huet, van Barcelona naar Bremen '; moet losfen en repareereh. — Te Gothenburg Kapt. C. M. Mork » van Kopenhagen naar ft~remcn.
Hét Oost - Indisch Compagnie - Schip Char. lotta , Kapt. Scherman, is aan de Kaap de Goede Ho»p aangekomen , na in Zee lek bekomen , én eén gedeelte der lad.ng over boord geworpen te hebben.
Texelfche en Vlie ■ Lyst.
Van den 16—18 October. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 16—18 October. Geen Vlie-hyst aangekomen.
Helvoetftuis,
Den 14 en 15 October niets gepasfeerd. !De Wind W.
Briefte.
Den 74 en 15' October niets gepasfeerd. De Wind W.
Friff.he Kust. Te Nieuw Harlingerzyl is binnengekomen C. Sjollema, en te Jezum by Leeuwarden H. A. Feijon , beiden van Hamburg herwaards.



j^jo ^ 33 Ocïober 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere $ middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Natuur-, Fabriek- en Handelkundige Beschouwing van het GEITEN- of KEMELSHAiR.
(Volgends Beckmann.)
I^ertvds hielt men alles, wat onder dezen <, naam door zommige Stoffen - weevers, Knoopen- en Hoedenmakers verbruikt wordt, voor echt hair van Kamèelen ; thands weet men uit de nieuwfte reisbefchryvingen , dat het zvachtig hair der Angorifche Geiten , in eroote hoeveelheid , gebruikt wordt tot het bereiden van Kemelsgaren en Camelotten, weshalven men hetzelve als eene byfoort van het Kemelshair hebbe aantemerken. Het grootlte rredeelte dezer Stoffen beftaat wezenlyk uit 'Geitenhair, en zelfs niet alleen van Geiten uit Angora, maar meerendeels van andere bastaardfoorten, die in verfchillende landftreeken van Afia worden aangekweekt. — Er ontbreekt aan dit vak der waarenkunde nog eer aantal ophelderingen , die men het best 11: Smirna zou konnen bekomen.
Volgends Ballas zyn de tamme Geiten lierkomftig van die foort, welke hy Aegagru. noemt. Dezelve tiert nog in het wild op dc toppen van het Taurisch gebergte, het-geej van Rhodus af zich uitftrekt tot de IflMfb II. Deel.
grenzen van China en Tartaryèn. Op den Caucafus, een tak van dezen grooten bergketen, treft men mede fpooren aan van deze wildeGeitenfoort. Veellicht heeft dezelve ook de Europifche Alpen voorheen bewoond, of fchuilt zy nog wel onder de thands aldaar bekende Gemfen en Steenbokken.
Zeker althands fchynt het, dat onze Geiten !afdammen van Wilde Geiten, die misfehien !nog eer dan de Schaapen uit Afrika gehaald, !en getemd zyn geworden. Het veelvuldig nut !dezer dieren, door derzelver Melk, Vleesch, Smeer of Talk , Hairen en Huiden, de gémaklykheid om die te temmen eh te voeden , zelfs in zulke onbebouwde oorden , waar ; anders weinig eetbare kruiden grostijen , heeft dezelven veel vroeger en meer, dan de zwakkere Schaapen, over den geheelen aardbodem verfpreid. Men treft de Geiten overal aan, waar menfchen woonen , en zelfs niet zelden op woeste Eilanden, waar zy, éénmaal geplant , zich in groote menigte , ten nutte der Reizigers, die deze Kusten bezoeken, hebben voordgeplant.
Is het te verwonderen, dat by zulk eene verfpreiding der Geiten, dit gedierte zich in meer basterdfoorten gefchift hebbe, dan de ftammen van het menschdom zelve ? Is. het vreemd, dat eene Europifche Geit geen meerdere overeenkomst hebbe met eene van het Caucabjisch Gebergte, dan eene Europifche Princes ■met eene Vrouw van het Vuurland, of van de Eskimo's ? — Over het geheel zyn de verbasteringen - in het oitrenryk overal hei: lterkst ten aanzien- der nuttige of Huisdieren, gelyk Z in



C 17& 3
a het Plantenryk omtrent de eetbare of Moeskruiden en Ouften. — In het algemeen kan men zeggen, dat de Geiten in de warmere landen kleiner, en in het Nooiden grooter en fterker zyn ; de Bokken van Ingermanland en Zweeden b. v. vallen veel grooter*, dan die in Duitschland. Ondertusfchen zyn de verfcheidenhcden in ligchaamsvorming, hair en hoorens te menigvuldig, om die allen optetellen.
Van foortgelyke afwykingen zyn zommïgen enkel voorbygaande, doch de meeste blyven beftendig, en planten zich voord. De naaste oorzaken dier verbasteringen zyn nog niet genoeg bekend; wy brengen alleen de verlang: de foorten op onzen bodem over, en doen dezelven daar, door aanhoudend paaren, inheemsch worden. Zoo winnen wy thands, nevens veele andere Landen van Europa, Spaanfche Wol, teelen Ooft- en Moesvrugten, die "onze voorvaders uit andere Landen moesten ontbieden, en zouden indedaad nog veel meer zelf konnen. kweeken en bereiden, het geen wy nu van anderen koopen.
Onder alle de genachten der Geiten is er tot hiertoe geen , welk in voortreflykheid van hair met die van Angora of Ancyra, hoofdilad van het aéloud Galatië gelyk komt. Galatië behoort thands onder die landftreek, welke de Turken Anadoly CAnataltë) noemen, ,en de ftad Angora, waar ook de Pacha woont, heeft volgends Pococke ico,coo inwooJiers. Deze landftreek is zoo dor, dat de ingezetenen gedroogde koemist voor brandftof gebruiken moeten, en de Geiten , waar de grond niet gebouwd is, op eenen volftrekt dorren, bodem zich moeten geneeren..
De Angorafche Geiten onderlcheiden zich van de onze door derzelver. hoogere beenen, korter lyf, breed en plat voorhoofd , en vlak langs de beide zyden van het hoofd l.oopende ,- als een flakhuis of kurketrekker gedraaide hoorens.. Hieruit blykt, dat de beichryvingen van Tournefort en Hasfelquist hieromtrent niet volkomen getrouw zyn. — Dan het voornaamfte verlchil beftaat in derzelver lang, fyn, digt, glimmend, zyachtig en gekroesd hair, het geen meestal geheel wit , zomtyds aschgraauw, en maar zeldzaam zwart is. De beste fooi ten van dit hair geeven de Zyde in fynheid en zagtheid weinig toe. Het is zomtyds een voet lang, en het f'ynfte komt van de jonge Geiten; zoodra deze zes jaaren oud zyn, is het hair veel, grover.
De landftreek tusfehen Angora en- Beybafar,. waar deze. Geiten gehouden, worden.,, is.klein,
en niet uitgeftrekter, dan van ééne dagreis. Volgends het algemeen getuigenis der Kooplieden is het Geiteuhair van Angora nog beter en fyner dan dat van Beybajar , vermids de Geiten ter eerstgemelder plaatfe nog zorgvuldiger worden opgepast. Het hair van Beybafar is witter, om dat het voor de fpinnery naauwkeurig met zeep gewasfchen wordt; De Jooden onderkennen het Garen , daarvan gemaakt, door hetzelve fterk te wryven, wanmeer de zeeplucht wordt opgewekt.
Volgends het algemeen gevoelen ontaarten de fynhairige Geiten , zoodra zy van Angora verwyderd worden ; dan , deze verbastering is vermoedeiyk daaraan toetefchryven , % dat men elders _ de vermenging dezer Geiten met de grofhairigc foorten niet genoeg vermydt,en dezelve minder naauwkeurig dan te Angora. en Beybafar oppast. — Op deze plaatfen toch ontzien de Herders geene moeite noch arbeid, om de Geiten zuiver te houden. Zy baden eu wasfchen die van tyd tot tyd in ftroomend water, en kammen haar het hair uit. Bellon en Busbei verzekeren, dat. de Geiten hier gefchoren worden, waardoor vermoedeiyk het hair langer en fyner wordt. By het kammen verzamelt men alleen die hairen, welke hunnen vollen groei hebben , en door eene min naauwkeurige oppasfing zouden uitvallen en verlóren gaan. Indien men ze fcheert, neemt men niet alleen deze hairen weg, maar ook die, welken anders, nog zouden aangegroeid zyn ; hierby komt, dat, «hoe meer het hair gefchoren wordt, het zoo veel te grover- en harder wordt, en dit is de reden, waarom de Wol der Schaapen , die maar ééns ge-fchoren zyn, altoos iets fyner valt, dan vau tweemaal gefchorenen. Het is bekend, dat men in de oudfte tyden de Schaapen niet pleeg te fcheeren, maar te plukken , een~ gebruik , in veele landen lang bygehouden ,. vermids men daardoor fynere Wol bekwam, en het geen nog heden ten d.age in eenige oorden van Afia voordduurt. VVaarfchynlyk wordt de Wol niet uitgeplukt, eer dezelvezich gemaklyk loslaat.. In Kerman,. eene Provincie in Pcrfië, waar de Wol by uitftek fyn valt,, fcheert noch plukt men de Schaapen niet: men laat de hairen, of wel het geheele hairvlies, afvallen. — Een zeker Landman in Duitschland kon niet begrypen,- waarom hy. grovere Wol verkreeg dan eertyds, tot dat hy op zekeren tyd zynen Herder bezig vondt , met de fynfte Wol van de Schaarpen, vóór het fcheeren, aftekammen.. Evenwel is het niet onwaarfchynlykT. dat,
vol-



c m )
Volgends Pococke, de la Tour cVAigues (*) en Alftröm, veele Herders van Angora hunne Geiten in het vooijaar fcheeren. Volgends den tweeden der genoemde Schryvers wil de oude overlevering te Angora, dat de ftam dezer fynhairige 'Geiten uit het binnenfle van Afia derwaard gebragt zy ; hy vermoedt dus , dat derzelver Vaderland zy te Kachmir, waar ook de allerfynfte Wol gewonnen wordt. Pallas meent, dat deze Geiten ontdaan zyn uit eene vermenging van Schaapen en Geiten, het geen echter min waarfchynlyk voorkomt. Men moet nogthands gelooven , dat de vermenging van Schaapen en Geiten mooglyk zy, en de vrugten van deze koppeling geeven eene grovere Wol, weshalven in verfcheidene lan den het houden van Geitenhokken by de Schaapskudden verboden is. Buffon, Palias en anderen hebben deze bastaarden (Zwitter) on derzogt en bevonden, dat zy zich konnen voordplanten. Ondertusfchen fchynt het voordbrengfel van Geiten, door Schaapsrammen bevrugt, nog niet genoegzaam te zyn gadegeüagen, en wellicht heeft men van hetzelve alleen de fynhairige Geiten te verwachten.
Middelerwyl is het zeer öpmerkelyk, dat de fynheid van het hair niet alleen aan de Geiten, maar ook aan de Konynen, Katten, en misfchien meer andere dieren , omftreeks Angora eigen is. De eerften, wier lang, zyachtig, krullend hair zeer naby aan dat der Geiten komt, heeft Buffon het eerst in de Natuurlyke Historie geplaatst, offchoon de Engelfchen de eerlten zyn geweest in het aankweeken dezer dieren, om derzelver fchoon hair: trouwends de Engelfchen hebben tot dus ver de aanzienlykfte Konynen-teelt gehad, en zich het best van derzelver hair weeten te bedienen. In Lincolnshire zyn reeds geheele kreüpelbosfchen met het ras der zilverhairige Konynen bezet, [en het is daardoor, dat de Êrihen in ftaat zyn, om ons eenige fraaie Fabriekgoederen, die wy zedert eenige jaaren ten duurften pryze van hun bekomen hebben, b. v. Vesten en Handfchoenen van dit hair, voor den winterdragc, te leveren. Mochten wy toch eens by even zoo groote induflrie eene even fterke onderneemzucht voegen ! Redact.'] In 1777 is deze teelt uit Engeland naar Frankenland üvergebragt, en de Prediker Maifer te Obernreit heeft in 1789 eene aanwyzing
uitgegeeven, hoe de Angorifche Konynen aantekweeken en te benuttigen (*). Thands houdt men dezelven ook reeds te Göttingen , en op verfcheidene plaatfen iu Duitschland heeft men de verwelking der hairen gelukkig aangevangen.
Even zyachtig cn glanzig is het hair der Angorifche Katten ; zynde hetzelve zoo lang, dat het tot op den grond hangt, en wel het allerlangst aan den hals. — Moet men hieruit niet bèfluiten, dat de Natuur door een algemeen , ons nog onbekend middel, het dierlyk hair in Natolie, Pcrfië, Syriën, en Spanje verfynt?
De Turken, hoe weinig gefleepen anders in de Staat- en Handelkunde , verordenden zedert lang, dat dit Geitenhair niet ruuw, maar alleen tot Stoffen verwerkt , aan de buitenlanders mocht verkocht worden. Vrouwen, Meisjens, oude Mannen en Kinders, kammen en lpinnen hetzelve. Dit is het eenig handwerk in de geheele landftreek , en hetzelve wordt met yver gedreven. — Intusfchen zouden de Europifche Fabrikanten het ruuwe hair gaarne zoo duur betaalen, als zy nu het Garen doen , indien het eerfte flechts te_ bekomen ware : zy klaagen , dat het hair niet goed geforteerd en dikwyls vervalscht zy, dat het Garen ongelyk en niet goed gefponnen, en bedrieglyk, of op haspels van onderfcheiden wydte, gewonden wordt; van hier, dat hetzelve moet uitgezogt en overgewonden worden , 't geen altoos eenig verlies van ftoffagie en van tyd kost.
(Het vervolg in N°. 77.)
Iets over SCHYNDOODEN, en
over de zekere en onzekere
KENTEKENEN des doods. (Vervolg en flot van N°. 74. bladz. 172.)
De volgende voorzigtigheids-regelen, omtrent het behandelen der fchynbaar Geftorvenen, durven wy vrymoedig aanpryzen.
1. Men necme de ligchamen, die men voor dood houdt, niet terftond uit het bed, waarop
(*\ Sur les Chèvres d'Angora, &f Jur la prépa- ^ ] • ."
JaLde leur tëfon. In de Memoires dt la So- (*) Maijers .. Ammfung■ zur Angonfchm Kmme* Viété d'Agriculture &c. Paris. 1787. zucht. %°. Dmden, „tg.



C 180 )
geftorven zyn ! Mislchien is er nog een vonkje leven in, liet geen zich hervatten k..n, doch het welk wy zouden uitdooven , door het ziek , uitgeput, en verzwakt ligchaam eensflags bloot te ftellen aan eenen graad van koude , die zelfs by gezonde ligchaamen verkleuming moet verwekken. [Hoe reukeloos is dan het gedrag onzer zoogenaamde nntkleedfters of ontkleeders , die zich gewoonlyk fpoeden , om het lyk te ontkleeden, en op ftroo of matras te leggen , terwyl hetzelve NB. nog warm is, ten einde door' de verftyving van hetzelve , daarin niet belemmerd te worden 1 Redaöt.~\ — Een mensch , die in diepe onmacht ligt , houdt nog het leven gaande by verfche lucht en een weinig aangebragte konstwarmte ; berooft men hem plotsling van dit een en ander , dan berooft men den ellendeling van dit genot, en begraaft misfchieii een levendig fjhepfel, zoo edel door zyne natuur, dat hetzelve een evenbeeld der Godheid op aarde is!
2. Wreedaartig is het , den Jiervenden het ploofdkusfen of Peuluw te ontneemén, kwanswyze , om hem daardoor het fterven gemaklyker te maaken. Dit gebruik benaauwt hem wezenlyk nog meer, belemmert zyne ademhaling , en doet geenerlei nut ter wereld. Engborftige geftelleii, [en dezen zyn by het fterven, vooral hier te lande, zeer algemeen] moeten, om adem te haaien , meer zitten dan liggen. De afgebrokene adem kan zich hervatten, dit gebeurt ook zomtyds, maar laat men het hoofd nederzinken , vernaauwt men dus de luchtbuis en drukt men de longen , dan moet de lyder flikken.
3. Men moet de lyken , inzonderheid van hun die plotsling , cn in den bloei hunner krachten, fhynbaar fterven, niet te vroeg begraven: want de dood van fterke gezonde menfchen is altoos bedenkelyk, meestal onnatuurlyk , en vaak. alleenlyk een fchyndood. Dit is ten aanzien van drenkelingen, verhangenen, doodgevrozenen en verftikten vry algemeen bekend, en door de ondervinding geftaafd. Even het zelfde geldt ook van lieden , die fchynbaar aan beroerte, ftilftand in het bloed , verftikking,. ftuiptrekkingen en verfchillende foorten van" zenuwziekte fterven. — Kan een volmaakt goed uurwerk , door tusfehenkomst van één enkel Hofje, niet voor eenige minuten ltilftaan , en , door wegneeming van dit gering beletiél, wederom even goed gaan als te vbonn ? De Geneeskohst heeft verfchillende midi elen by de hand,' om iets diergelyks in
het ménschlyk ligchaam te bewerken, en om dit konstwerktuig , voor het oogenblik verdoofd zynde, deszelfs gewoone bewegingen te doen herneemen.
4. Inzonderheid behoort het bovenftaande te worden in acht genomen by lieden, wier leven door eene flerke bloeding fchynt te zyn geëindigd. De fterkfte bloedftorting put niet al het bloed uit, en het is zeker, dat het leven door een zeer klein gedeelte bloeds, fchoon flaauw en onmerkbaar, kan worden gaande gehouden. Begraaft men zulk êenen Scbyndooiden niet, komt hy weder by, dan wint hy binnen ongelooflyk korten tyd nieuw bloed aan, en herftelt zomtyds zeer fpoedig. — :Hetzelfde geldt mede omtrent lieden, die zwaare zenuwtrekkingen en ftuipen hadden : zy fchynen dikwyls volftrekt levenloos, en niettemin hervat zich by hun , vaak zeer fpade, diet beklemde leven.
i 5. Lieden, die eenen zwaarert val gedaan 'hebben, b. v. uit eenen boom, van een dak of tooien, fchynen dikwyls dood te zyn, terwyl zy nog werklyk, inwendig leeVen. Indien de inwendige levenswerktuigen onbefchadigd zyn, trekt zich het leven daarin talleenlyk terug, ;en laat zich hetzelve, onder de vereischte 'behandeling ,' niet zelden langzamerhand herftellen.
6. Waarom zou men in ons Vaderland, gelyk hier en daar in Duitschland, geene Lykhuizen konnen ftichten , waarin de lyken zoo lang opgepast en" bewaard worden, tot er .zekere doodstekenen zyn ? — Behoorde het jStaatsbeftuur , en vooral het Bureau der Ge<neeskundige Staatsregeling, zich hieromtrent niet jonledig te houden? Zou het niet goed zyn, ten dien einde op alle plaatfen één of meer fooden-Cumaiisfarisfen aanteftellen, beftaande uit ■een Geneesheer, Wondheeler, Leeraar en Gerechtel'yk perfoon , b. v. een Schout of ■diergelyken, gefchikt, om hieromtrent het nodig toevoorzicht te oefenen ? Zou ieder niet gereedlyk draagen willen in de kosten, diezulk eene inrichting zoude .mogen vereifchen, daar hy mislchien op deze wyze een dierbaar pand aan de klaauwen des doods zou ontweldigd zien?
7. Zoo lang wy geene behoedmiddelen van dezen aart hebben, moet ieder Huisvader met de zynen de vereischte bepalingen maaken , hoe met de lyken iu zyn gezin te handelen. En dan konnen wy de verordening van den Saxifchen Keurvorst van 11 "February 1792 omtrent de behandeling der lyken ten voorbedde en gidfe aanpryzen. • Daarby wordt verboden
hec



C 181 )
her wegneemen der hoofdkusfens , het overdraagen in een koud bed of op het ftroo , het toedrukken van den mond , en andere gebruiken, die de herleeving belemmeren moeten. Op alle plaatfen moet eene vrouw worden a'angefteld, die de lyken wascht en omzigtig gadeflaat. — Geene lyken mogen begraven worden , dan na 72 uuren geftaan te hebben en door een Geneesheer gefchouwd te zyn. Zo , I by het .begraven in een versch graf, zich eenig dubbelzinnig gedruisch doet hooren , moet de benedenkist terftond geopend worden. — Voords beveelt deze wet het oprichten van Lykhuizen, en verbiedt het fchandelyk begraven in de Kerken. — En wat de Sehyndooden betreft: niemand hunner mag ter aarde befteld worden, dan na dat er daadlyke blyken van bederf zyn. — ■ Doodvlakken zyn hieromtrent met bellisfende, wyl die ook in fcor butieke en rottige ziekten by het leven ontfraan konnen. — De doode moet 16 a 20. uuren lang, met het hoofd een Weinig hooger, in zyn bed blyven liggen, en aïle middelen moeten beproefd worden, om he* leven | optewekken. — Men "moet het gezicht met [ koud water befprengen, Vlugzouten en -ó>- i ritusfen onder den neus houden, geestige vó>- < ten in den mond gieten, borst, buik, armen e.n beenen, met doeken in warme Wvnazvn i of Brandewyn gedoopt, wryven, pleisters c van Mostaart en Spaanfchevlïcgen onder de c voeten en in de wadems der beenen aanleg- 1 gen, enz. zynde dit vooral nodig by lieden& E die aan vallende ziekte, moederkwaaien enz' k zonder voorgaande bedlegering, geftorven zvn'. h Dit alles zonder gevolg blyvende , kan men h net lyk in een ander, matig warm, vertrek ioverbrengen , en daar laten, tot er bederf n omltaat; intusfchen lucht men dit vertrek o reinigt het. met Azyn, doet den oppasfer mede driemaal daags Azyn en water drinken, dsar- b mede dikwyls den mond ipoelen, enz. — A
lMu nog eenige voorbeelden , ten aandrang van het verhandelde. fa p
. Zeker, nog levend Geneesheer werdt in w zyne jeugd, te Ingolflad gevaarlyk ziek en viel b( in eene onmacht, die hem v6or dood deedt 3 houden. Men ontkleedde , waschte , en leide f
vUSdePhv-"e,r^1; *dit, aUeS *'S ^'de ie lt .}Z:AhY h°0rt;e het zy"er maa- de
e.P&fë! An tUeitd m ™m beg^venis , an
e dG niaaC Van zy»e kist neemen. folterenL Zyne begrave™. onder het La
Yerken ?ynei; beangfte ziel op het na
zviïe w™? hy nY Zlch Zelve' doch ha;
*yne met Wasch en, Roozenkranlen geboeide be
h
handen kon hy niet gebruiken. Hy mét
Zjn°?e]d? f^vftië* tot hy door het vallen van 't kleed dat over hem lag, het ; Jicht, dat naast hem ftondt, omftiet, en gerucht maakte. Hierdoor gewekt, kwam men in dc kamer, vluchtte weg, en erkende hem eindelyk op zyn biddend gefchrei , IZ leVfJf- ^e dingen, zeide hy naderh!' t r "i hem vooral g^olterd: het SnHP JodPreeken van ^n Geestelyken in de
SfenH tS °d?; ~,d& Pyn' die hem ^ l, Z verzaakte, door hem den mond te roe ïuiten ; _ cn het befprengen met yskoud Wyvyater, 't geen hem tot in zyn
Sf^'i lnIde ' doch aan welk !a^e hy
wv\ Z?elHyk ZyüG redding te da,lken hadt> Vyl daardü0r 1éns, ee» goed deel water in
Sfelr0fld e? keel- zakte' het geen nem de wikkeling en beweging der longen wedergaf. —
Len Regiment Infanterie te Dole fn Frankryk dC Kerk vertoevende, hoorden -enige Soldaten een naar gehuil , 't geen zv neenden uit een graf te komen. Na lang draa-
™,7n! iet!?lve ge°Pend. e« men vondt een ong meisje, daags te vooren becraven, onder e verichnklykfte blyken van eëne worftèüng »m te ontkomen, nu werklyk gefmoord. _ * De beroemde Ontleedkundige Bruhier krëêf n 1746 het Cadaver van een jong meisie ter meeding, en liet hetzelve desSS ^ £ oeken gewonden, in de Zaal der hahé ggen Len jong Geneesheer, digt daarby apende, hoorde den geheelen nicht door laagen en zwaar zuchten, 's Morgens o-af hv iervan aan Bruhier kennis, wyl 2m des nachts hierin verhinderd hadt * — elaas! men kwam te -laat,' het ongelukkig eisje hadt hare- flaauwe krachten uitgeput! n zich uit hare windfels te redden, zv as bezweeken met den éénen voet op den •ond, en met éénen arm op den rand der natomi/che tafel.
De Cardinaal Espinofa, eerfte Minister van ultps II geftorven zynde, zou zyn lyk inmdig gebalfemd worden; de Arts", hem de w« openfnydende , het hart nog in bewef vmdende, en ziende, dat de Cardinaal g . naar het mes tastte, begon voor zyne ifoonlyke eer te vreezen, en fneedt hem
groote polsader af, waardoor het lot des
nen lyders dra beflist werdt
Voor omtrent 30 jaaren begaf zich een jong ndmeisje.in den dienst van een zekerVoo! mi man te Parys. Zy was bevallig, en. u- heer , een Haaf zyner wellusten zvride ^aagde op alle vvyzen hare onfchuld. Met
0 deugd-



deugdzaam meisje bleef ftandvastig, en dus gaf de wraakzucht hem eindelyk eenen yerfchriklyken maatregel aan de hand. Hy leide naamlyk in hare kas of koffer verfcheidene kostbaarheden , die met zynen naam gemerkt waren, en klaagde haar daarop aan wegens dievery. —- Men opende hare kas , en vondt er de goederen in. Het meisje werdt gevat en verhoord , doch beweerde fteeds, dat zy onl'chuldig was. Desonaangezien goldt het crediet van haren moordenaar zoo veel , dat zy veroordeeld werdt om te hangen. — De zoon van den Scherprechter deedt aan haar zyn eerfte proefftuk, en dus werdt zy flecht bediend. - Zeker Heelmeester kocht het lyk voor zyne Anatomifche lesfen, en ging hetzelve dien avond nog daartoe bereiden. Zoo dra hy het Incifee-mes op hare borst zettede , voelde hy levenswarmte en een gaauw hartkloppen. Van fchrik liet hy het mes vallen, en droeg het ligchaam over in een bed. —■ Weldra bragt hy haar geheel tot zich zelve, en riep er eenen braven Geestelyken by. Het meisje , de oogen openende , en meenende zy , in de andere wereld overgegaan , het Opperwezen zelve in de gedaante eenes eerwaardigeu Priesters voor zich zag, , riep met gevouwene -handen , bevend uit : Eeuwige Vader! gy kent myne onfchuld, erbarm u myner ! hiermede hieldt zy beftendig aan. Veel moeite hadt men om haar te overtuigen, dat zy niet dood was , en hoe de zaak zich hadt toegedragen. — Dit goede meisje , vervolgends herfteld zynde, ontvluchtte by nacht het huis des Heelmeesters , naar een afgelegen Dorp , alwaar zy hare - dagen geüeter heeft in onafgebrokene fchrikken voor richters, beulen en die yslyke galg , die haar fteedi voor oogen zweefde.
HUISMIDDELEN.
Voorschrift, om ENGELSCHE
PLEISTER te maaken.
Men fpant over een (houten) raampje eer ftuk dun zwart Taft, beftrykt hetzelve door middel van een fyn, vry dik pinfeel met Vischlym, die in Brandewyn is opgelost Deze beftryking moet eenige maaien herhaak Worden ; men kan er, dit verkiezende , ee.i droppel van eene of andere welriekende 01; by doen, doch hiervan maakt men eerst b; de laatfte overftryking gebruik, ten einde di o-eur in de warme oplosfing niet te doei vervliegen. QKasteleyns Chemifche Oefeningen.,
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Berichten aan de COMMERCIE. I.
Volgends berichten uit Elfeneur, was het niet zonder grond, dat men welhaast eene intrekking van het verbod , door den Rusfifchen Keizer , ten aanzien der Deenfche Schepen uitgevaardigd, te gemoet zag; intusfchen verzekert men, dat de Deenfclie Schepen welke , by het binnenloopen van Rusftfche Havens , eene Zweedfche Vlag opfteeken , aldaar worden getolereerd, blykends het voorbeeld, dat reeds vyf beladen Schepen, op dusdanige wyze te Croonfiad waren binnen gekomen.
II.
De Commerciëele onheilen van Hamburg hebben de Kooplieden te Kopenhagen bewogen, om, met goedkeuring van hun Gouvernement, eene Beleenbank opterichten , waaromtrent het navolgend ftuk aldaar is publiek gemaakt;
(Copie Translaat.")
Daar het in Kopenhagen ten behoeve van den Handel opgericht Committé voorgefteld heeft, dat het Gezelfchap van Grosfiers , in afwagting der toeftemming van zyne Majefteit, het befluit heeft genomen , den door de tegenwoordige conionéturen veroorzaakten mangel der tot den geldömloop vereischte numerairen weg te neemen , en tot dat einde een LecnInftitut opterichten , dat, onder cautie van Waren en andere Effeéten , geld leenen zal , in Intrest dragende briefjes, of ongeftempeld papier, door voornoemd Committé , aan het , welk de Executie van het plan is opgedra, gen ; hebbende gevolglyk het Committé gefolliciteerd, dat/ aan dit Inftitut dezelfde [ voorrechten voor verpandde Waren mogen 1 bewilligd worden, als aan de Species-bank
1- is toegedaan ; zo heeft het aan zyne Majelteit, na dat deze Sollicitatie aan allerhoogstdezelve is voorgedragen, behaagd, onder dagtekening van den a5ften der voorleeden maand, aan meergemelden voorflag en begeerte Hare



Hare allergcnadigfte toeftemming te geven, zullende voornoemd Inftitnt , met opzicht tot deszelfs lening , dezelf ie gerechtigheden en fecuriteit genieten, als die, welke aan dc Deenfche. en Noordfche Species-Bank door Haar Octrooi bewilligd is geworden , te weeten :
i°. Dat de Effecten en Waren , welke voornoemd Inftitnt onder deszelfs bewaring neemt, aangezien moeten worden als folid'e panden, en gevolglyk door VVisfel-ObiigatienT tot pand gemaakt kunnen worden, zonder g-Techtelyk Signalement.
2'. _ Dat deze panden , in cas van niet ■ betaaling , op den beftemden tyd , door het ; InftiMt, zonder voorafgegaan vonnis, op de \ veiiditièji kunnen worden verkogt ; zynde het \ een en ander op gisteren door een Placaat, r van wege de Deenfche Cancelary, bekend 1< gemaakt. j-
c
— . . a
l,
Programma van de Maatschappy'11 der Wis-, Bouw-, Natuur- en li Tekenkunde, onder de Spreuk: De £ Wiskunde is de Moeder der e Wetenschappen ,. ie Leyden. "
Alzo de Boeken över de Werktuiglyke i Natuurkunde veelal te kostbaar zyn voor Jongelingen, in wier handwerk de Werktuigkunde hoogstnodig. is ; biedt de Maatfchappy, eene Premie ter waarde van 20 Goude Ducaten , aan hem, die voor den eerften Maart i8co , het gefchiktfte en minst kostbaar Leerboekje met de nodige figuuren over dit deel der Kunst inlevert. rS
De Schryvers , welke lust hebben' om. naar
fel
den uitgeloofden Eerprys te dingen , behooren f.6 in het oog te houden , dat dit Leerboekje "e alleen dienen moet voor Jongelingen, die tot m: de Burgerlyke-, Militaire-, Scheeps - ofi§e Waterbouwkunde opgeleid worden. ni( De beiindwoordingen moeten uiterlyk > voor'vr bovengenoemden tyd vrachtyry, met een Spreuk jen getekend, van een bygaand briefje, waarin13.1 de Naam des Schryvers , en waarop dezelfde !nft Spreuk gefteid is, voorzien zynde, gezon-;11'1 den worden aan A. yan der Snoek, Secretaris;tn' dier. Maatfchappy , te Lcydsn voornoemd. Ar*
OUi
De Voorreden in Zeven Boek.
deelen.
(Eene ItaliaansChe Anecdote.)
De beroemde, en der geleerde wereld riosr al' te vroeg ontrukte Barthelemi verhaalt in jyne- lezenswaardige Memoires, onlangs in [fffikryk uitgekomen , dat een zekere Monfisror Baiardi, zynde indedaad een ruuwe iajert van allerleie geleerde kundigheden, en viens voorraad tot het zamenflansiën van uitvoerige werken even onuitputtelyk was, als yn geheugen uitgeftrekt, eene Voorreden 'oor zeker werk hadt begonnen te fchryven , ■an zeyen Boekdëelen in $t0 ; tot hiertoe geko. ren , was hy genoodzaakt het werk te ftaaen, uit vrees van hetzelve niet te zullen onnen voleinden. — Deze Baiardi kende alle e Geleerden , en inzonderheid den beroemden e Laylus, wien hy, in 't byzyn van Barlelemt , tegen zyne vriendin Laura hemeloog prees, met te zeggen: „ Hoor, Signora! deze_ Caylus weet alles , fchryft over alles, en is de bewondering van geheel Europa \" — Onmiddeiyk hierop wendde y zich naar Barthelemi, en vraagde hem in lendig Fransch ; „ Wat heeft die Caylus toch gefchrevem? Ik heb nooit iets vanhem gezien \"
[0- Baiardi, Baiardi! gedacht gy niet aan; tnkmar van - Repkows Nooten zonder Tekst ?j
Anecdote, betreffende den Rüs*sischen Generaal HERMAN.
Toen de in den flag by Bergen, op deiï September 1. ]., gevangen gemaakte Rusfi. <e Generaal Herman van Alkmaar naar Amvdam werdt gevoerd, ontmoette hem een r gewapende Arnlï'èmfche Burgers, die o-ecom-:ndeerd was om een aantal Rusfifche Krygt- • fangenen te helpen geleiden. Herman, nog t konnende verduuwen , dat hy niet meer f man was', beklaagde zich over zyn lot,voegde er by, dat hy geduurende zynen gen Krygsdienst', en in weénvil der meyuldige actiën, waarin hy gedeeld hadt ', imer krygsgevangen was geraakt', dan nds. — „ ja,- Generaal T' — hernam de nhemmer met al de droogheid van eenen lerwetfchen Nederlander — „ maar gy zyf ' 'ok nooit voor dezen in Holland geweestP'



( i84 J
Anagramma op den Grooten]
buonafarte.
ItaLlCVs. AlgVpto. fVvld. PaUOlnd. , EXpVgnatls. Llberatls. Spes JVDsorVM.
Dat is: De Held van Itatiin; de Overwinnaar en hevnder van Egypte, Syrië cn Palestina; en nu de hoof der jooden. De Capitale Letters van dit Jaarfclintt , m CyfFer berekend zynde, brengen het Jaar
l7HoeUgepast zou dit Anagramma , ons door een onzer vrienden .toegezonden, dan vooral zyn , wanneer zich de jongfte geruchten nopends den Vredehandel tuslchen Buonaparte en den Grooten Heer bevestigden!
NATIONALE LOTERYEN.
In de eerfte Clasfe der oifte Generaliteits, m Bataaffche LOTERY, welke is beginnen « trekken op Maandag den i4den October, zyr verder uitgetrokken de volgende Nos. ei voorname Pryzen:
xide Lyst No. isoi met ƒ 1250 :-
23467 — s 1000 :- Prsemie. 5622 —- 20,000 :- HoogfteLol 24572. — » ioco : - Prsraie.
iade • No. 159 — * 1000 : -
26984 — f 10,000 : 27038 —'s 1250:4572 —1250:507 — * 1000 : -
I2IAÓ — * 5,000:-
\<$dc No.32278 — * 1000:^
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Aangehouden door het Gouvernement St. He'lena het Deensch Schip Kopenhagen Kapt. Muller, van Batavia naar Kopenhagen dezelve verwachte met het eerfte Convi naar Engeland te zullen worden opgezondt
Opgebragt te Lisfabon door een Engel. Fregat' het Franfche Schip le Diligent n Suiker en Coffy, van Guadeloupe naar Bi deaux. — Te Plymouth het Schip Echan^ v;in Rnrdeaux.
Kapt. Muller, van Batavia naar Kopenhagen; dezelve verwachte met het eerfte Convoy naar Engeland te zullen worden opgezonden.
Opgebragt te Lisfabon door een Engelsch Fregat het Franfche Schip le Diligent met Suiker en Coffy, van Guadeloupe naar Bordeaux. — Te Plymouth het Schip Echange, van Bordeaux.
Te Amfterdam, byCCOVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Prysverklaard te Blaijc het Deensch Schip Canningholm, Kapt. Alcock, met de lading, van China; doch van dit vonnis was aan het Tribunal te Bordeaux geappelleerd. — Door het Tribunal de Casfation te Parys het te Bayonne opgebragt Schip (met de 1 ladidg) de Vrouw Anna Maria, Kapt. Janst \ van Amfterdam naar Bilbao.
Vrygegeeven in Engeland het Deensch OostIndisch Schip Margaretha Magdalena, Kapt. Predbiotn.
Scheepsrampen.
Geftrand by Bomliolm het Schip Europa, Kapt. Ridder, van Koningsbergen naar Londen ; een gedeelte der lading hoopte men te bergen. r
Met fchade binnen te Gothenburg Kapt. C. M. Mork, van Copenhagen naar Embden.
Texelfche en Vlie-Lyst. Van den 19—22 Oftober. Geen Texelfche Lyst aangekomen. 'Van den 19—22 October. Geen Vlie-Lyst 1 aangekomen.
Helvoetftuis.
Den 16 October. Volgends rapport der Zeelootfen waren gister een vyandlyke Kotter en Logger voor de wal. De Wind Z. W.
Den 17. Volgends rapport is gister morgen door een Engelfche Kotter op 3 a 4 vadem water genomen een driemast Galjoot onder Deenfche vlag. De Wind Z. W.
Van den 18—20. Niets gepasfeerd. De Wind Z. Z. O.
Brielle.
Den 16 October. Naar Zee gezeild Kapt. A. Abrahamfon , naar Noorwegen. Er zyn q a 4 vyandelyke Schepen gezien. De Wind Z. Z. W. 7 , . , . '
Den 17. Kapt. Abrahamfon is wel in Zee o-ekomen. Volgends rapport is door de Ente gelfchen een driemast Schip genomen. De 1, Wind Z.
2- Van .den 18—20. ■ Niets gepasfeerd. De )y Wind Z. Z. W.
cft Friefche Kust.
et Binnengekomen te Nieuw-Harlingerzyl Kapt. r- S Dirks; te Woudsend Kapt. J. J. Haake, fchop ; en te Haag Kapt. tf. Jans; allen van Hamburg herwaards.



N° 76.
26 Oólober 1799*
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
t
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige wenken, betrefende een plan ter herstelling van de in het DEPARTEMENT van de TEXEL (Noord-Holland) door den Oorlog geledene
schaden.
Het gewezen Noord-Holland heeft, door den jongden vyandelyken inval, door het wederzyds inrukken en inkwartieren van zoo veele Troepen, het opwerpen van Battedjen, het maken van verhakkingen , afbranden van Huizen, Schuuren, Molens, Bruggen enz., het! forméeren van Coupures en Inündati'én , het; requireeren van Paarden, Hoornvee, Schapen,; Varkens, Wagens, Graanen, Genever, Bier,! Aardappelen , Haver , Hooi, Stroo , enz. , en met één woord, door alle de duizend en één akelige omftandigheden, welke het zwart gevolg van den norfchen Oorlogsgod uitmaa]<en ? — veel, zeer veel geleden ; en deze rampen hebben zoo veel te gevoeliger getroffen, naarmate het Oorlogstooneel zaamgedrongenev, 'naaüwer beperkt, meer bevolkt was, en dus het zyne onheilen minder over eene groote uitgeftrektheïd gronds heeft konnen verjprëiden. De geheele last des Oorlogs is derhalven ter neder gekomen op de zaamgepaktt ingezetenen van eenen kleenen uithoek onzet Vaderlands, doorfneden met een geheel heirII. Deel.
leger van Waterleidingen, Dyken, en andere riatuurlyke belemmeringen der ftaande Armeen. Hier, meer dan ooit, heeft de ondervinding bevestigd, het geen de grootfte Veldheeren altoos hebben gezegd, dat naamlyk ons Land niet gemaakt was voor een Oorlogstooneel! 'iL Dit klein, watervol, moerasfig, aan de Zeeëti ontwoekerd, en nog op zyne modderige afgronden, trillend plekje gronds, door wonderen van konst en vlyt zoo vrugtbaar en nuttig gemaakt, dat men deszelfs waarde, niet gelyk elders, by mylen, maar by enkele voeten berekent; dit fchoone voorland, tot nog toe verfchoond door twee ontzagchlyke vyanden, welke zints eeuwen niet ophouden, hetzelve met al de woede van hun element aantegrimmen, en aan de verflinding van Noord- en Zuiderzee, voor milioenen fchats, zoo gelukkiglyk ontweldigd ; deze heerlyke landftreek, waarop Koophandel, ihduftrie, Manufaétuur, Landbouw en Veeteelt, hand aan hand gaande , alles byëengezameld hebben, het geen men, gantsch Europa doorreizende, belangryks aantreft; waar ieder oord wemelt van arbeidende Menfchen, Wooningen, Fabrieken, Molens, Schepen, Hoornvee en ander nuttig gedierte; waar de gantfche natuur bezield i'chyut ; waar algemeene nyverheid en fpaarzaamheid fchatteii" hebben opgeftapeld, die het gezamenlyk vermogen van menig aanzienly'k volk mislchien konnen op- ja over-weegeni waar de meeste rykdom van ons Vaderland auisvest, terwyl buiten hetzelve op de geheele wereld in een zoo eng beftck geen volksver.uogen van dat aanzien te vinden is; waar nen door eene eenvouwige en Oeconomifche Aa le-



levenswyze de zeden van den ouden tyd nog meer dan elders bewaard heeft, en de meeste rykdommen tot hiertoe zyn aangegroeid ,. in plaats van op de wufte vleugelen van fpeculatie en agiotage naar elders te zyn weggevoerd; — dit kostelyk Noord'-Holland, thands zoo gefolterd, en het fpits des Oorlogs voor alle onze. overige landgenooten hebbende afge* beten, verdient indedaad het Iiartelykst medelyden, de werkzaamfte deelneming, de zorgvolle aandacht, niet alleen van het Gouvernement, welk zich ongetwyfeld ten fpoedigfte zal gaan onledig houden met de groote. hulpmiddelen, die hetzelve alleen in handen heeft, om de geledene verliezen zoo veel mooglyk te herfteilen, maar ook van onze Vaderlandfche Maatfchappyën, en van alle die geenen onzer landgenoten, die, een menschlievend hart en edele Natie-zucht bezittende, in de gelegenheid zyn, om door hunne talenten of door daadlyke medewerking, hunne in het ongeluk gedompelde medebroeders te helpen redden op eene wyze,. die, zonder zichzelven te henadeelen, gefchikt is, om hen het geledene weldra, te doen vergeeten , ja uit den tegenipoed zelve nieuwe bronnen van vooripoed te
doen fcheppen.
Wy achten het onnodig , door het ophangen van een zwart tafereel der treurige om ftandigheden, waarin zich een goed deel van Noord - Hol/and onlangs bevonden heeft en nog werklyk bevindt , het meêvv.irig gevoel onzer landgenooten optewekken; liever willen wy, ten bewyze onzer eigene gevoelige deelneeming aau dè rampen van onzen landgenoot, eenige. algemeene denkbeelden opperen, eenige wenken geeven, aangaande de wyze hoe, en de middelen door welken , volgends ons inzien , zoude konnen worden te gemoet gekomen aan de behoeften van dit gedeelte onzes Vaderlands ; zonder — want wy verklaaren ons tot in de diepte van ons hart afkeerig van zulk eene herfteliingswyzc der geenen, die het heilloos lot des Oorlogs heeft ongelukkig gemaakt — zonder dat "men in dezen toevlucht behoeve te neemen tot eene bedelparty aan. den éénen kant,-en aan de andere zyde tot opofferingen, waarvan niets dan een oogenbliklyke fchaduw van lof en eer tot den weldoener terug keert; wy zyn in deze tyden in het ftrydperk van diergelyke opofferingen maar al te zeer afgemat, de uitgeputte mild-, dadigheid heeft nodig, zich door rust en onthouding te herfteilen, en eene vernieuwde ondervinding heeft ons maar al te duidelyk doen zien, dat het nut van, foortgelyke vol-i
ftrekte offerhanden op het altaar der barmhartigheid — hoezeer in zommige gevallen volft:ekt noodzaaklyk — veelal met geevenredigd is aan de infpanning van krachten , aan den edelmoedigen afftand, welken dezelve by het weldoend gedeelte der Maatfchappy vereischt. — Neen, landgenooten! wy willen geene eigenlyk. gezegde aalmoesfen. of vrywillige giften; wy willen de daarltelling van FondTen ,. die , onze Noord-Hollandfihe medebroeders, niet voor een oogenblik laavende, maar hun vérlies werklyk lier/lellende, de bronnen van beftaan voor hunne nyverheid weder openende en vermeerderende, ten zelfden tyde u niet alleen zeker ftellen van de behoudenis uwer G'apitaaïèn , maar zelfs u in de voordeden van een edelmoedig uitfehot doen deelen , en waarby gylieden zelve dus niets te verliezen, niets- te* waagen, niets opteofferen
zoudt hebben..
Men fchreeuwt, zedert eenige jaaren, over de fchaarsheid van baare Muntfpeciën in ons Vaderland, en indedaad, vergeleken met dejongstvoorige tydvakken, toeu een algemeene goudftroom onzen bodem dreigde te verzwelgen, heeft men daartoe eenig recht. Maar, dat men. zich vyachte van uit de karigheid der geldfchieteren, uit de loomheid der geldopbrengeren, uit de- hoogte der Wisfël- en Specie-coursfen, uit de woeker-renten der beleeningen , uit de diepe daling der reprre» fentative geldwaardens of papieren efï"e£ten, enz. enz. een befluit te trekken op een wezenlyk gebrek- aan voorhanden zynde numerair; geen Thermometer is bedrieglyker, dan die van het Handels- en Financiewezen. Het is hielde plaats niet, om de gronden dezer ftelling, te ontwikkelen; dan dit is zeker — in ont Vaderland fchuïlen. onnoemelyke fchattcn- van ge-.-, 'muntte fpecie, welken of de fchroomvalligh'eid, . of de kwaadwilligheid verdonkert, maar die niettemin gereed liggen, om, even gelyk lichte troepen, zoodra de winstkans fchoon is, te voorfchyn te fpringen, en ten voordeele der byzondere eigenaars, in wier dienst zy. zich bevinden , aanzienlyke voordeden. op, het algemeen vermogen te. behaalèn. — Het is één der gewigtigfte plichten van een Staatsbëftuur; foortgelyke embttscadeeringen zoo veel doenlyk. te verydelen „ , den geftremden geld-omloop, weder uittelobkén, en den geest van fpeculatie en' agiotagê dienstbaar te maaken aan het heil des Vaderlands, ten einde dezelve niet met eene vermoordende , roofgierige hand nog' al verder rondom zich grype, de geringere ftanden en i reeds uitgeputte vermogens geheel1 en al ver-
zweL-



< 187 >
«welge-, den Nationalen rykdom in de kas yan eenige weinige Plaiusfen opkoope, en eindige-, met het aanwezen dezer Republiek onder den Colosfus van buitenlandsch geweld en biniieaiandfchè Monopolie te verpletten.
By al het droefheidwekkende der jongfte lotgevallen van Noord - Holland, hebben dezelven ons niettemin ééne zeer zekere en zeer vertroostende waarheid geleerd, te wee ten : dat op dit gedeelte van onzen Vaderlandfchen grond ten minfte zulk een ontzettende voorraad van gemuntte fpeciën, van muntmateriaa!, van geld en geldswaarde voorhanden is, dat men er zich, zonder van naby met de zaaken bekend te zyn, geen denkbeeld van zoude konnen vormen. Zedert de landing der Engelfchen is de voorraad van comptante gelden en kostbaarheden, welke te ; Amfterdam alleen van daar zyn ingevoerd, cn < die men gedeeltelyk in de Bank , gedeelte I lyk by Casfiers en byzondere ingezetenen ge ' borgen heeft, zoodanig aangegroeid, dat men denzelven veilig op eene waarde van 50 mil- x boenen meent te konnen begrooten. Een zeer j aanzienlyk gedeelte van dit vermogen beftaat 1 in zoodanige fpecië'n, die de ryke bezit- t ters pleegen optezouten , en onaangeroerd te 1 laten hggen. Vermogende Noord- Hollanders 1 toch zyn gewoon, hunne aangeërfde fchatten, 1 zoo wel als huizen en tilbare goederen, meest- 1 al onbenuttigd, onaangeroerd te laten liggen: e dit is eene foort van luxe onder hun, een v oud voorvaderlyk herkomen, mislchien in by- 1 gelovige denkbeelden van voorige eeuwen ge- b grond, en waarvan zy, indien hunne om- e Handigheden zulks maar eenigszins gedoogen v niet gaarne afgaan C> Over het geheel is' d
z
■ —■ — d
d
(*) Ten bewyze, hoe veel numerair men zom- d tyds in de rykfte oorden van Noord-Holland by h\ elkander hoope, dient de volgende Anecdote. Een kt zeker Notaris , voor wiens goede trouw en Vl waarheidsliefde men kan inflaan , maakte voor L eenigen tyd de fcheiding tusfehen de Erfaenaamen van eenen zekeren boedel, waarin hy louter aan comptanten, te verdeelen vondt eene fom van ƒ 1,200,000 dat is : van twaalfmaal honderd duizend guldens. Veele geldzakken, waarin dit geld bewaard werdt, waren door ouderdom zoodanig verteerd, dat zy aan ftukken vielen toen men ze uit de kisten opnam. — Redad ontmoette in September 1. 1. zeker eenvouwis Noord-Hollandsck Burgertje, die met drie yzeren Geldkisten vol fpecie naar Amfterdam was komen vluchten. —— I
het zwak dezer Landzaaten, zeer veel gemuntte fpecie gereed te hebben liggen ; dit geld blyft dikwyls jaaren lang renteloos, en de reden hiervan fchynt gedeeltelyk ook daarin te moeten gezocht worden , dat de Nuord-Hollanders of mstfriefen, zoo wel als de inwooners van het voormalig Friesland, van wel£eiV, % ^u'derzee hen in vroegere eeuwen heeft afgefcheurd, eene byzondeie gehegtheid hebben aan hunnen geboortegrond en het geen dezelve hun heeft opgeleverd; zy doe.i dus ft wat mooglyk is, zy offeren er zelfs groote TOordeelen aan op, om het landlyk of plaatsyk vermogen aan zynen oorfpronglyken grond :e boeien, en zoo zeer zy vreezen van hunïen yoorouderlyken fchat naar elders te zien /erhuizen, even zoo zeer vindt men hen be•eid, om, zelfs op eene grootmoedige wvze. lenzelven aanteleggen ter herftelling of uitjreidmg van plaatslyken of gewestlyken welwaard. -— J
Daar vvy uit het een en ander gerustlyk lurven afleiden, dat het Noord - Hollands ingezetenen noch aan het vermogen noch aan -haracterneigmg en braave beginfëlen mangelt ■m de wonden van Noord - Holland zelven ragtdadig te helpen genezen, meenen wv un, en onze overige landgenooten eenen /aaren dienst te doen, met hun aantewvzen oe zy, op de menschlievendfte, nuttiafte n voor hun zelven meest vereerende en oordeelige wyze , zonder gevaar van ver es, of van verplaatfing der geldftroomen unne gereede penningen konnen aanleggen a in wandeling brengen ; eene aanwending an het ydelyk vermogen , gewis de edelfte
*% 1 k3Il VTdC1? U!të'edacJlt> en waartoe ch de ryke Landzaat van dit Departement es te eer zal geneigd voelen, wanneer hv oor de jongfte gebeurdtenisfën, met een ze;lyk oog befchouwd, heeft mogen leeren • ie ras de aardfche fchatten hunnen bestyerzè rden kerker ontvluchten, en zich met arendsengelen aan de geledigde armen des bezitters irukken konnen !
(Het vervolg in N°. 77.) r\a 3 b>>^



C 188 )
Eenige .Redmiddelen van door' Koude, Vergif, Onweder»
KoOLENDAMP, StIKKTNG, enz.
Verongelukte, of in Levensgevaar zynde Mensch en , gelyk ook van Kinderen, diü schynbaar Dood ter wereli
komen, of DiE in het Be1
gesmoord zyn.
(Uit het Hoogduisch van Dr. Struve Uilgecver van de Noth - und Hülfstafeln , te Gör/ilz.)
■ I Behandeling van eenen Bevrozenen.
Men moet denzeiven niet in een warm ver trek , noch bv bet vuur brengen , want da fterft hy zeker ; hy moet, even gelyk bt vrozene Appelen, langzamerhand ontdooijen en dit blyft mooglyk , zelfs dagen na h£ ongeluk. — Draagt hem fpoedig , met ïu hoofd recht op, in een huis, of, zo c dit niet is, laat hem dan onder den bloote
'hemel. Snydt hem de kleederen los. -
Bedekt hem geheel en al met fneeuw , tt dikte van een half el , over het gehee ligchaam , behalven alleen het aangezicht V geen vry moet blyven , en rechts ovi hangen — By gebrek van fneeuw zet me hem geheel in een koud bad, of bewindt h ligchaam en het hoofd met doeken , in kot water nat gemaakt , tot de lyder war wordt, en de leden zich laten buigen. Gelvktvdig blaast men hem, door midd van een pypjen of blaasbalg, lucht in di mond , zonder den neus toetedrukken. ■ Terwyl dit gefchiedt, wryft men de holli •heid van het hart met doeken, in koi water nat gemaakt, of fprengt daarop köi .water; men poost hiermede , gelyk ook n inblazen , telkens een oogenblik, en hen zulks wederom, tot men eenige beweging het hart belpeurt. — Zyn de kaaken zaa gekneld , dan wryft men die zagtlyk n Brandewyn, Wyn azyn , fneeuw ot ys. Ook wryft men zagtjens met Ineeuw, y of doeken, in koud water gedoopt, 1 ligchaam, den ruggegraad langs , handen voeten ; men doet by dit water een wen Brandewyn of Genever. - Wordt de ly< waim, dan legt men hem te bed, en tv perlunen. plaatkn zich by hem, om hem koesteren. De kamer moet altoos kouu b veru _ Aderlatingen zyn meestal nadeeli
behalven alleen, wanneer het aangezicht ett Ide hals - flagadcren blaauw opgezwollen zyn: in dit geval kan men aan den buitenlteii rechter - halsader of op den rechter arm 4 a "6 o. een bi ed laaten ; de wonde wordt met .en eenvouwige hechtpleifter bedekt.
M B. Verkleumd zynde , moet men geen Genever noch Brandewyn drinken, wyl dit de flaperigheid bevordert; liever eete men warme Soep , of drinke heet Bier. Het is goed , vooraf de voeten met Kaarsfmeer of Oly intevvryven. Men moet in groote koude ' geene al te naauwe Schoenen of Laarzen draagen , veel beweging maaken en niet gaan zitten ; want die inllaapt , bevriest, en ontwaakt zelden weder.
II. nehandeling van iemand die verhangen ts. Men moet hem * voorzigtig aflbyden , op 1 dat hy niet tegen den grond valle. — Zoo
- dra hy ligt, "fnydt men hem yllings den , ftrop , halsdoek , vest, kousfebanden , knie1 banden enz. los ; plaatst hem in de open t lucht of i'n een koel luchtig vertrek ; draagt r hem voorzichtig , met hoofd en borst naar n boven; legt hem een weinig op de rechte -
- zyde , zoo dat het hoofd en borst rechtop r geplaatst zyn ; bedekt hem met warme doee ken , ftroo of bedden ; befprengt en wascht , zyn aangezicht met koud water en Azyn , :r terwyl men hem ducht toezwaait ; wryft zyne n hoofdüaapen met Azyn , Genever of Brandeet wyn ; flaat hem doeken , in warme Azyn , ;d Brandewyn of Lyn - Oly gedoopt , om den m hals ; blaast hem , zagtkens aan , op de
- boven befchrevene wyze lucht in den mond , el en befproeit of wryft de borst, gelyk aldaar sn gezegd is ; zoo menigmaal hy de lucht we-
- der uitblaast , drukt en wryft men de borst, g- vooral aan de rechtezyde , van beneden naar ïd boven. — Zoodra het hart zich beweegt, ld maar niet eer , wryft men zagtkens het geet zicht, den hals, buik , rug en voeten , ■at even gelyk by drenkelingen. Ook kan men in warme of in Azyn of Genever gewarmde 11- doeken om het ligchaam liaan, mids neus iet en mond vrylatende. — Men geeft den lyder
een kauw voetbad, — Laat hem , zoodra s,hy flikken kan, telkens een lepel ■ koud iet water of Azyn met water inneemen. — Diken wyls is hier eene aderlating nodig, doch ng men tapt weinig bloed af, en hervat liever lei de lating; wil er geen bloed komen, men e. wryve oe borst met warme wollen, of in te wii me Wyn - azyn gedoopte doeken. Tabaksfy. rook en Tabaksclyitéeren zyn by deze" lyders g, zeer nadeelig.



C 189 >
III, Behandeling van Vergevenen.
Haalt by deze lyders onverwyld een Geneesheer. — Tracht hen intusfchen te doen braaken , door hun met den vinger, of een veder in Oly gedoopt, in de keel te fteeken ; laat hen warm water met ongezoutene Eoter , of Melk,- Oly, Honigwater, her nat van Haver of Garst drinken , zoo veel mooglyk is. — Dik gekookt Zeepwater, met Suiker gemengd en warm gedronken, is een uitmuntend braakmiddel en tegengif in dit geval. Alle afdryvende middelen zyn nadeelig. —- Is de lyder buiten zyne kennis , dan geeft men hem verfche lucht , en . befprengt hem het gezicht met koud water en Wyn azyn , en houdt hem dezen onder den neus.
N B. Men wachte zich van jongs af aan voor vergiftige kruiden, b. V/t Bilzenkruid, Wolfskers , Schierling of wilde Pieterfelie, enz. enz.; voor allerleie giftige mosfchen ; voor het. bont geverwd fpeelgoed der kinderen, waarvan de veiwftoifen meestal, vergiftig zyn ; voor het verglaasd der aarden potten en.pannen, 't geen, niet recht uitgebrand zynde , mede zeer .nadeelig is ; voor het kcoken in Koperen, niet behoorlyk ver tinde .Ketels ; voor het . Vleesch v. n zieke Beesten ; voor de Geneesmiddelen der Kwakzalvers, enz.
< Pottenbakkers en Loodwerkers, die met Lood bezwangerde dampen inademen , moeten 's morgens en op andere tyden van den- dag Spek met Roggebrood, .vet Vleesch, veel Oly , Salade , .Boterbrood , vette Soepen , Melk, waarin Spek gekookt is, enz. gebruiken , en zich voor tterke Dranken .wachten. ■ IV. Behandeling der geenen , die yan den Blikfem getroffen zyn.
Sprengt zulk eenen lyder met koud water of Wyn - azyn irj het gezicht, en in de, holte van het hart. — Slaat hem in koud water gedoopte doeken om het hoofd. Doet yllings een gat in de aarde graaven, waarin hy, zoo lang hy is , gelegd, ' en met een el hoog aarde overdekt wordt; doch het hoofd, recht op over de rechtezyde hangende , moet vry blyven. — Befprengt .zyn, gezicht met koud water,-. en laat hem een paar uuren zoo liggen , tot. hy. by komt. — Inmiddels moet men het volgende niet verzuimen. — Blaast hem lucht in, op dezelfde wyze als beneden by de verdikten door Koolendamp enz. zal gezegd worden , en( behandelt hem verder even als dezen.
By een onweder vermyde men alle tochten;' ■.men moet geen vuur ontlleeken , zich middenj
in de kamer, van de fchoorfteen en glazen verwyderd houden , alle Metaalen afleggen ; in het veld zynde , niet onder een boom , by poelen, moerasfen of water gaan ftaan; op weg niet fterk gaan noch ryden, maar liever ftil houden , en zich eenige fchreden van het rydtuig verwyderen.
V. By het Verflikken-.
In zwaare gevallen wordt een Arts vereischt. Inmiddels brengt men damp van Melk in den mond , laat Havernat, Melk of (Jiy drinken, klopt rug en fchouders , prikkelt met den vinger, of een veder in Oly gedoopt, in de keel, doet den lyder Tabak rooken , brey flikken, en daarop een paar lepels Oly inneemen ; men zet clyfteeren van Oly en Suiker. — Heeft iemand iets fcherps doorgeflikt , men geeve hem veel zuur, Azyn of Citroenfap , ook Oly, vooral Amandel-Oly, in menigte te drinken.
VI. Als iemand zwaar gebrand is.
Men bedekt het ligchaam met verfche Koemist, of zet den lyder in een bad van Melk en Water. — Voords bedient men zich van omflagen van koud water, Oly of Wyn azyn ; gelyk mede van . een pap uit ongeichilde , geftampte , raauwe Aardappelen , die men yerverscht, zoo menigmaal dezelvewarm wordt.
[Het overige in N°. 77.] II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht voor de COMMERCIE.
Het Committé tot den Oost ~ Indifchen Handel in Bezittingen prefemeert, op Dingsdag den 26 November 170^, te Amfterdam\ aan de meestbiedenden, te veilen de onderftaande Goederen, te betalen in Banco. - - .
67,984 eg Thee Boei ; 231,349 gg dito Longo ; 188,932 eg dito Kcmpoey ; 58-441 fg Lhto Souchon; 14.-350 gg dito Thunkay; 5,880 S dito Heyslant ; 7Ó5 eg dito joosjes ; 615 $ dito Soulang; 12,344 68 -Radix China; 7,250 m Radix Galinga ; 3,228 eg Rhabarjer ; 50,080 eg Spiaulter ; 16,260 gg Bindrottingen ; 150 Oneen Kaneel-Oly ; 200 dito Fouly-Oly; 300 dito Oly van Noten gedefileerd; 400 êf Nagel-Oly-; 3.9^0 ps. geel Nankmgs Linnen ; iqoo ps. witte dito dito; ;n 1000 ps. blaauwe dito dito.
Aa 3 De



C 19° 3
De. bovemlannde Goederen worden verkogt rrnet eenen dilltand tot primo April 1800 ; uitgezonderd de Oliëteitcn , welken verkogt ■worden met eenen ftilftand tot primo September iSoo. Zullende alle de bovengemelde Artyfcclen worden opgeveild naar dc orde, waarin dezelven hier voor zyn gebragt.
Vil.
©ECONOMISCH MENGEL WEU K. Konsten en Wetenschappen.
De Zegellak-Fabriek der Gebroeders Zetmpf te Schweinau by Neurenberg is zeer beroemd. Men bereidt daar een blaauw Lak, en twee foorten van rood, waarvan de eene in het roozenroode en de andere in het violet -couleurige vak. — Dit Lak overtreft het gewoone van andere Fabrieken iu deugdzaamheid ; evenwel fchynt het blaauwe nog eenige verbetering te behoeven^ wyl het licht van het Papier afbreekt , en ,dus niet zoo vast houdt, als het gewoone rood Lak ; daarby moet men ïiet zeer dik op 't Papier fmeeren , en het verwekt, vloeibaar zynde , veele blaasjens ; brandt het al te- lang, dan ontdaan er zwarte Hippels in, die deszelfs fchoonen gloed verminderen. Wanneer men op het rood Lak het blaauwe doet, houdt het Zegel beter aan het Papier vast, en fcheurt niet meer los; doch .dan is ook de fraaije blaauwe couleur weg. Men zegt , dat in Engeland op het uitvinden van blaauw Zegellak eene belooning gedeld is,., doch dit is twyfelachtig. (Beckmanns Phyfikal. Oekon. Bibliothek.)
Het bruine Glas met gouddippels , onder den naam van Goud/leen of Philojophifche Steen, Gok van Aventurino , bekend, wordt in Engeland veel gebezigd tot kleine fieraaden en Bijouteriën , die uit Venetië ontboden worden. Voor eenigen tyd rees de prys daarvan derk, wyl er veel van dit goed naar China verzonden werdt. Men gebruikt tot het maaken dezer Glasdeen Hechts gepulverifeerd Goudfchuirn of Bladgoud. De glasdof moet altoos lievig en dik blyven , want wanneer dezelve geheel vloeibaar wordt, zakt het Goud door, en dus verliest zich de gelyke verdeeling van hetzelve.
De Doubletten zyn dubbel gelymde, edele gsdeentcn , waarvan dikwyls de hovende jüeen alleen echt is, en waaraan men, door
het tusfehen "belden aangebracht lym , de couleur geeft , die men verkiest. Üm Doubletten van echte gecouleurde edele fleenen tè onderkenncn , heeft men dezelve alleenlyk zydelings tegen het licht te houden , in welk geval de Konst-doubletten voor en achter witte , ongecouleurde lichtdraalen doorlaten. —
Van het zoogenaamd Papier - maché, bedaande uit een dikke Papierpap met Lym- of Gomwater gemengd, bereidt men in Engeland, en vooral in Duitschland, allerleie zaaken, Snuif-, Tabaksdoozen, Schenk- en '1 heebladen , Tafelbladen enz. Het Tafelblad wordt op een ylak houten blad gehecht , en ten einde daarom een opdaanden rand te vormen , worden er rondom , naar de gedaante die men denzelven geeven wil , aan dit blad yzeren diftjens geflagen , om welken de drook Papier of l'ap, voor den rand bedemd , gebogen wordt. — Al wat rond is , wordt , droog zynde, op eene draaibank gedraaid. — De afval hiervan wordt in water geweekt , en in een mortier tot pap gedooten ; deze pap of brei wordt om blikke pypenkoppen gevormd , en daarvan maakt men de* van binnen met Blik gevoederde, Duitfche Pypenkoppen uit Papier - maché. — Moeilyk is het, de goederen, uit deze dof gemaakt, behoorlyk te droogen ; men moet ze langzamerhand aan eene grootere warmte, doch die nimmer te derk mag worden, blootftellen, en ten dien einde dookt men beneden het vuur, terwyl de goederen op de bovende verdieping geplaatst zyn.
Om Oly-fchilderwerk van het doek of paneel te neemen, en op een nieuw doek onbefchadigd overtebrengen, wordt de volgende behandeling vereischt. i. De gefchilderdc zyde van het Schildery wordt op een nieuw doek vastgehecht door middel van zulk eene dof, die daarna gemaklyk in het water te ontbinden is. a. Het oude doek wordt door middel van eenig bytend vogt geheel ontbonden, zoo dat men hetzelve van de verwen volkomen kan affcheiden. 3. Men hecht tegen de achterzyde van het nu ontblootte Schildery een nieuw doek, zoo dat hetzelve zich daarmede ten . ratuwde vereenige. 4. Eindelyk wordt het doek dat tegen de voorzyde geplaatst is, er van weggenomen door het ontbinden der lym , het Schildery wordt met water fchoon gemaakt, en voords gevernist. QPraéi. Hand' buch fur Kunstier, u, f. w.)
PRY-



C 191 )
PRYZEN V AS eenig* voorname
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Ts Amsterdam, den ai Oitober 1799.-
De Geraffineerde Suikers zyn , in meest alle foorten, wederom § a 1: % minder genoteerd, dan den 14 dezer.
De Franfche Coffy is doorgaands § ft., gerezen.
De Tarwe is .in de meeste foorten 10 a 15 ggl. gemonteerd. I
De Rogge daarentegen is 5 ggl. minder.
De Pryzen der Haver zyn merklyk gedaald, en ftaan dus:
Brouw ......... ggl. 136 a 160.
"Witte Voeder ....■>
Eider dito > ggl. wo k 115.
Poolfche dito . . . . j
Verder geene veranderingen*
Té Dor dr e c ii t , den 17 Oitober 1799.
Koolzaad , Inlandsch en Zeeuwsch ,
per last 80 > 84 k 85 <f.
Zomer dito 56 a 64 ^
Raap - Oly , per Aam. . . 87^ 88 gl.
Lyn - dito , per dito ... 67 gl.
Raapkoeken , per 1000 . . 75 a 76 gl.
Lyakoeken, per dito . ... ioo a 105 gl.
Den 18 Oötober..
Ruuwe Vlasfen, per Steen .- 50 i 45 ft. Moutwyn, per Virtel ... 93^ Genever , per dito ...... io| &
Luikfche Kooien , per Hoed . - j. 24 gl. Waag-dito, per 100 Waag .. 37 gl. ■
1
Den si ■ Ocïobert -, ,
Candybrooden ...... . » . . . 39 a 40
Poeifer dito 36J a 37I
Rafnaden . . . ... . . . 34^ a 35J
Melisfen 2 en 3 85 . *" , ...... 283 a 3a!
Lompen ......... 27 a * j
Stampfuiker . . . . ... 27 a 31*
Basterden . . . .... . . i?~jn a6f
üandyëni diverfe:' . . . . .- 43^26 a
i^rw-». . . . ... ........ a 80 5
■
Te Rotterdam-, don 3,1 Oêtoter if$f.
Jarige Zeeuwfche Tarw ,
per Z. Zak .... & * l f
Nieuwe puik dito 30 a 32 ff
Gemeene dito . . , m, $6 a 18 ff
Zeeuwfche Rogge . . 24. a 25 $
Nieuwe graauwe Erwten 24 a 28 £
Nieuwe witte Erwten . . 18 a 23 ff
Blaauwe dito 23 a 34 ff
Paardeboonen, per Last . .
Nieuw Zeeuwsch Koolzaad 68, 80 a 74 _£
Wintérgarst, per Hoed 7
Zomer dito 566 a 68 ggl.
Nieuwe Zeeuwf. Brouwhaver 2.0 ~~ * c. „„f
Voeder dito ... . p*> 5a * 54 &h •
Te Schiedam, den 23 O#o£»- 179^
Moutwyn 91 ^ de 30 Viriels, zonder Fust. Genever ro§ £ dito, dito. Genever 52 en 53 gl. per Aam, Amjl. Proef. Gedr. Rogge 160 per. Last 200 ggl. contant...
Ti Utrecht, den 19 October 1755.
Nieuwe wittè Weit . van ƒ 16* tót'ƒ 17
Nieuwe roode dito . -»■'■ f ïgi — "■ 16
Nieuwe Rogge . .. . . _ . u| _ I4
Boekweit — . 71 , g
Groote Capufyners. . .. — «29 — =30'
Vliddelfoort dito . . — «18 * 2ir-
ïleine dito . . . . . — = 14
jroote graauwe Erwten < —=24 — » a6
lito Middelfoort . . — a 18 — , 19-,.
ïroote groene Erwten —• * 25 — 3 2Ó".<
Cleine zuivere dito . — * 14
3ngelezene dito . ... — ? u| — = j^jj
kVitte Boonen 24 — s 25.
rlaver . . s 6j B 7
Paardeboonen ....... —■ * it
1 c-3l5 . ■ r • ï' lij 3Ï^:



Pryzen yan -eenige Binnenlandfche Effecten, te Amsterdam, den 3.4 OStober 1799.
Recepisfen, Marine . a 3 pCt. 38 a \ dito Drab. fchaéverg. a 4" — 29Ï a 31 dito .4 pCts. Heffing, a 3' —
naar rato van Compt. en Somm. 35, 41 a 42]
Bataaff. Refcrïptiën, den 34 Oftob.
1799 • • 94!a 96
1800 . . 67I a69§. 1 . . 56 *58 3 . . 46 a49
3 • • 39 a4a
4 • • 37 a4°
Na den Vrede by loting 35! 331 i 34I
Uitgeloot. Refcr. 34 O&ober 96 f97
Bataaffche Coupons; 24 O&ober. 94! a 95
mUndsch geforceerd . . 365 a 37
Vrywillig dito . . . 54 a 55
Geld. fchaéverg. ... 33 a 34!
BELEENBANKGELD. 24 0&. 9i| a-|
NATIONALE LOTERYEN.
In de eerfte Clasfe der 9ifte Generaliteits, nu Bataaffche LOTERY, welke is beginnen te trekken ' op Maandag den i4den O&ober, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos, en voorname Pryzen;
15de en laatfte
Lyst No. 17245 met ƒ ieoo:20855 — - 10,000:-
ZEETYDING.
Berichten.
Den 22 October zyn te Amfterdam aangekomen 5 gewapende Lands Vaartuigen var de Lemmer ; de overige aldaar liggende Schepen worden mede binnen kort verwagt. De Engelfchen hebben van daar mede ge nomen 33 zoo Smakken, Tjalken als Gat felfchepen, en andere Vaartuigen, allen ge
laden.
Volgends brieven van Bremen van 10 de zer, zyn te Cuxhaven gearriveerd 58 va ten met Geld, voor de Commercie ti Hamburg.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door de Engelfchen en naar de Helder Opgezonden Kapt. T. G. Visfer, van Amfterdam naar de Lemmer.
Opgebragt te Tarmouth het Schip de Harmonie , Kapt. Haatze , van Alikante naar Kopenhagen. — Te Gibraltar het Deensch Schip Strabfomhed, Kapt. le Cluyx.
Prysverklaard te Gibraltar het Deensch Schip de 6 Gezusters, aldaar opgebragt door een Oorlogsbrik, als zynde geweest Engelsch eigendom, door den Franfchen Conful te Bergen Prysverklaard.
Scheepsrampen.
Verongelukt by Arendahl het Schip Favorite, Kapt. Krog, van Marfeille naar Kopenhagen ; van de lading Wyn is weinig o-eborgen. — Op Borbobank het Schip the Countcsf of Caitnesf, Kapt. Grigor, van Londondery naar Leyerpool.
Met fchade binnen te Holyhead het Schip Cygnot, van Lisfabon. — Te Danizig, Kapt. J. P. Smit , van Memel naar Embden; moet losfen en repareeren.
Kapt. Hensken, voerende 't Schip Margaretha, te Hamburg gearriveerd van Radix, heeft wegens fchade, een Loots , voor 388 Ryksdaalders moeten aanneemen.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 23—35 Oftober. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 23—25 October, Geen ^7/e-Lysï aangekomen.
Helvoetfluis.
Den' 21 O&ober. Niets gepasfeerd. De Wind Z. rr
Den 22. Kapt. C. de Vink, den 20 uit het Spuy ter Rhede gekomen , is gister onder de Zuidwal geankerd, van morgen weder gekomen op de Rhede, env«volgends naar boven opgezeild. De Wind Z.
Brielle.
Den 21 en 22 Oétober. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Friefche Kust. Te Delfzyl binnen Kapt. R. R. Duit, ■ van Hamburg naar Amfterdam. — Te Wouds\\end Kapt. S. Jans, van Embden naar AmJ fier dam.



N°. 77-
30 O&ober 1709;
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid9 Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konflen, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
L
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenige Wenken, betreffende een plan ter herstelling van de in het departement van texel (Noord Bolland') door den Oorlog geledene schaden.
(Vervolg van n°. 76. bladz. 187.)
Daar het dus blykbaar is , dat het onzen Landgenooten nog niet ontbreekt aan eenen geuoegzamen voorraad van numerair; daar dit groote geneesmiddel inzonderheid overvloedig voor handen is daar ter plaatfe , waar de kwaal treft ; daar het voormalig Noord - Holland zoo veel geleden heeft, zoo veele resföurces bezit in zich zelve, om dat verlies te herfteilen , ja zelfs de bronnen van deszelfs aêlouden bloei uittebreiden en te vermeerderen ; daar deze landftreek, en de bloei harer nyvcre ingezetenen, van zoo veel belang is voor de geheele Republiek ; zou het dan niet te bejammeren zyn , dat men dezelven koelbloedig aan hun eigen lot overliet, en zich niet van alien kant ten fpoedigfte vereenigde , om een gedeelte zyner ledig liggende Capitaalen op eene nuttige wyze , met voordeel voor zich zelve, zonder eenig gevaar van verlies , tot herftel van het' geteisterd Noord - Holland, en in II. Dell.
hetzelve tot welzyn van het geheele Vaderland , aanteleggen ? Landgenooten! voelt gy niet, dat deze taak uwer waardig is ? En gy vooral, ryke Noord - Hollanden! braave ingezetenen van zoo veele vermogende plaatfen dezes Departements , Gy , die met recht zulk eene fterke gehegtheid hebt aan den. plek gronds door u bewoond, die zoo menigwerf blyken hebt gegeven , dat eene loflyke eerzucht en menfchenliefde u tot de grootmoedigfte opofferingen konden beweegen ; Gy vooral hebt hier eene onmiddelyke roeping , om uwe volle Schatkisten te openen, en uw gedeeltelyk befchimmeld Metaal te doen dienstbaar zyn aan het algemeen, zoo wel als aan uw eigen geluk! — Hoort, |bidden wy u , onze voorflagen , toetst, verbetert dezelven , waartoe uwe kunde in het locaale en uwe overige bekwaamheden u genoegzaam zullen in ftaat ftellen , en laat ons het ltreelënd genoegen deelen , van iets bygedragen te hebben ter heeling van de diepe wonden , waarmede gy rondom u een dierbaar lid van het Staatsligchaam overdekt ziet ! —
Het geen er te doen zoude zyn, ten nutte van het door den oorlog geteisterd Departement, komt ons voor van tweeërleiè'n aart te zyn, en gedeeltelyk de herftelling van geledene fchaden , gedeeltelyk de vermeerdering van beftaanmiddelen der ingezetenen , te betreffen. — Veelen , zeer veelei» hebben Huis , Molen , Schuur , Have, Vee , Voeder , Levensmiddelen , een gedeelte van hunnen Oogst, Veldvrugten , Huisraad , Geldmiddelen , Kostbaarheden j enz. verloren, en



c 194 )
zyn bovendien, door gebrek aan arbeid en dagelyksch inkomen , droevig verarmd gewordea, — Al dit verlorene evenwa.vJig te vergoeden, ftaat niet in het vemogeu van byzondere perionen of aslbciatié'n, gaat zelf* de krachten van den uitgeputten Staat te boven ; men moet in dezen' doen het geen men kan , niet het geen men, zoude willen. Bovendien zou men. veelen , door hun éeirsftags terug te geeven , al het geen zy verloren hebben, mislchien minder gelukkig' maaken dan het geen in den eerften opflag wel fchynt; en het onverwyld herfteilen van zoo veele Huizen en Gebouwen , het oogenbliklyk aankoopen van Vee en Have, enz. gaat.met zulke bezwaarnisfen vergezeld , dat men zulks, onder de onmooglykheden kan plaatfen. — Wat . is er dan te doen , tot herftcl van zoo veele geruïneerde Gezinnen ? Men moet dezelven in de gelegenheid (teilen , om door eigen nyverheid . en vlyt zich uit de ellenden optebeuren , om wederom in hun voorig doen te- genaken, ja zelfs, om van beter ftaat te worden , dan zy te vooren waren ; hiertoe ontbreekt het hun niet aan' lust, maar aan. vermogen. Men moet dan dit gebrek aanvullen , door, na opgenomen fchade , aan ieder verarmd Huisgezin een zeker aan het verlies geé'venredigd voorfchot van penningen te doen , of wel hetzelve de waarde daarvan, in naiura,. b. v. in Hoornvee, Schaapen, Paarden , Varkens , Voeder , Wooning enz. waar zulks mooglyk is ,. terug te geeven. Hiervoor moeten de Huislieden hunne per-fonen en overige goederen verbinden , als een gevestigd Hypotheek. Zy moeten verplicht •worden , het gedaan voorfchot alleenlyk, te befteeden tot herftel hunner' verlorene benodigdheden , en om daarvan, jaarlyks eene, zekere, matige rente te betalen, nevens de aflosfing Van een klein gedeelte der gemaakte fchuld , tot dat dezelve, binnen een zeker bepaald gètal van jaaren, geneel zal zyn afgelegd. Bovendien zou men met het Armenbeftuur of de Municipaliteiten der vertchillende plaatfen zekere Contracten konnen aangaan, volgends welke dezen eene zekere, fom ten behoeve van de volftrekt onvermogehden in hunne Gemeente van het opterichten Fonds negotieerden, en waarvan, de penningen zouden moeten ftrekken, om zulke Huislieden <p.nder hun resfort, die voiftiekt geene vastigheden bezitten of overgehouden hebben ,, van ©ene geichik.te Wooning", eenig Vee, jVJoesof V\ eilaiui in Luur, ftoffen tot vei werking , «f andere benodigdheden voor een volgend
beftaan, te voorzien , en dezelven dus aanden gang 'te helpen. — Op' deze wyze zou men, "eenige duizenden Huisgezinnen opbeuren uit den "druk , de Stuis - of Armenkasfen &aq het bezwaar om. die te voeden , ontheffen , de Nationale nyverheid uitlokken , om zich zelve te herfteilen in den voorigen ftaat van w.elvaaren» en zo.o • weldoen-., met vermydmg van dat groote kwaad, het geen de .waarde van alle., liberale , giften zoo zeer vermindert, t. w. dat men de "menfchen. gewent, om , als bedelaars, ledig te gaan , het gegevenc in weelde te verte-eren ,." en van anderer milddadigheid misbruik te maaken.
Dan * wy" wilden de oprichting van een hierna' te melden Fonds ten behoeve van Noord - Holland nog tot uitgeftrekter nut doen zyn : wy wilden de geledene fchaden, de veroorzaakte ruines, niet alleen daardoor helpen herfteilen , maar ook daarenboven de .voorige b onnen van wetvaard voor dit gedeelte der Republiek door middel daarvan jwyder uitzetten en vermeerderen. De gelegenheid 'toch van Noord - Holland aan 'de Noord- en Zuider - Zee , deszelfs doorfnyding =v,an Canaalen en Trekvaarten, de ruime bevolki.ig van dezen uithoek der Republiek , de ophooping van rykdommen, de vestiging van Landbouw , Cultuur, Veeteelt , Induflrie , Fabiieken , Trafieken, Visfcheiy en •; Koophandel, aldaar., de vatbaarheid eindelyk van alle deze takken van» beftaan voor zeer menigvuldige uitbreidingen en verbeteringen, dit alles moet natuurlyke wyze onze gedachten daar heen leiden, om Noord - Holland by deze gelegenheid te doen worden , alles wat hetzelve zyn kan, en 't geen hetzelve t>,t liiertoe nog niet geweest is. — De ondervinding toch van alle tyden heeft- ons' gelee;-1 , dat tydftippen van algemeene omkeering en verwoesting , in de hand der menschiyke wysheid, "onder 's Hemels zegen juist de geïchiktften zyn , om aan het lot en de werkzaamheden der ingezetenen van eene zekere landftreek , aan derzelver nyverheid cn beftaan , eene zekere nieuwe wyziging te geeven , ten hunnen merklyken voordeele: wanneer al het oude vernield is , wanneer ieder als van den grond af op beginnen moet, ter verkryging van een zeker beftaan , wanneer het oprichten vaw zekere1 Pondfen , ten algemeeneu nutte, lieden van vermogen en vaii verftand eenen meer dan gewoonen invloed geeft op de heerfchende denk- en hindelwyze hunner Medeburgeren ; dan - is het juist de tyd, om met het beste uitzicht zoodanige
ver-



c m )
verbeteringen intevoeren, waartegen ander! het algemeen vooroordeel , en de traagheid om van het oude fpoor aftegaan , byzonder eigen aan onzen landaart, zoiï hebben aangedruischt , en onoverkomelyke hindernisfen in den weg gelegd. ■Onder de weldadige befchikkingen der Voorzienigheid , die wy, met een weinig oplettendheid gereedlyk zullen konnen waarneemen , is ook deze, dat plaatfen en landftreeken , die by uitnemendheid flachtoffers van algemeene rampen geworden zyn , en als het ware den losprys voor andere oorden hebben moeten opbrengen, niet zelden ~even hierdoor iu de gelegenheid worden gebragt, om zich in beter ftaat dan te vooren te herfteilen , en , gelyk de Phxnix, met nieuwen luitter uit hare eigene asch te verryzen. — Zoodanig eene vrucht wilden wy Noord - Holland doen trekken van deszelfs tegenwoordigen rampftaat •, wy wilden deszelfs geledene onheilen doen vergeetcn, door dezelven tc doen verwandelen in nieuwe , in grootere zegeningen. En zo eenige landftreek der wereld hiervoor vatbaar is, dan is het deze. Wy zullen hier in geene byzonderheden ons verbreeden, waarover eene uitgeftrekte verhandeling te fchryven zoude zyn % alleenlyk zullen wy vraagen : „ Zyn er nog ,, geene vakken van Landbouw en Cultuur , „ waarvoor de gronden van dit Departement ,, by uitnemendheid vatbaar zyn , en die echter tot hiertoe aldaar niet zyn in wer„ king gebragt? — Zyn er in Noord-Holland „ geene onbebouwde gronden , vooral aan „ den Duinkant, waarvan de beste party zou „ zyn te nekken V — Zou het niet mooglyk wezen , volgends de nieuwfte waarnemingen „ in het vak van den Landbouw, Veeteelt „en Cultuur, in dien oord by deze geiegénheid eenige aldaar nog min bekende of „ gecultiveerde Moeskruiden , Veldvruchten . „ Graanen , Ooften , enz. intevoeren en aan„ tekweeken? de rasfen Van Paarden, Koeijen, 5, Varkens en Schaapen tc veredelen , den voorraad van Heestergewasfcn , van opgaand Boomgewasch, en daardoor van pródticee„ rende Gronden cn van Brandftoii'en, te 5, vermeerderen ? den opbrengst van geculti5, veerde Bouw-, Wei- en Móesiar.dcn te „ vergrooten , enz.? — Is Noord - Holland , i „zoo uit hoofde zyner algemeene Indujh'lt ,\ „ en reeds aanwezige Fabrieken en Trafieken,' als uit aanmerking van deszelfs ligging aan { „Zee, doorihyding van Water, "vrugtbare| „gronden, nabyheid aan Amjlirdam ,' enz.; „ niet nog vatbaar voor veele andere takken!
I „ van Arbeid en Koophandel , welke aldaar „ tot heden toe 'nog niet zyn aangelegd, en „ waarvan wy dt'is de Producten , tót merklyk ,, nadeel van het algemeen vermogen, van onze nabuuren door den Handel moeten ,, inkoopen , terwyl wy die in onzen eigen „ boezem zouden konnen bereiden ? — Kan „ de Visfchery , waarvan zich zoo veele „ Huisgezinnen , ja geheele Dorpen , aan den „ Zeekant geneeren , niet nog aanmerklyk „ worden onderfteund, uitgebreid , aange„ moedigd -?" — Wy geeven' flechts algemeene Wenken , om de aandacht onzer deskundige Landgenooten by dit onderwerp te vestigen , en nun te doen zien, op welk eene nuttige wyze zy een gedeelte hunner fchatten , ten heil des Vaderlands , zonden konnen aanleggen , indien zy ter daarfteiling van een door ons voofgeftagen Fonds., ingericht om decze groote inzichten in daadlyla; werking te brengen , het hunne edelmoedig wilden bydraagen. — Wy zyn van het gewicht dezer pogingen , cn van ;de mooglykheid en de gepastheid , om dezelven in het tegenwoordig oogenblik te doen (laagen , derwyze overreed, dat wy niet fchroomen , om daarop toetepasfen het bekende zeggen . aut nunc aut nunquain ! nu of nooit !
Dan, tot het een en ander zouden otigetwyfeld aanzienlyke geldfommen vereischt worden. Dat dezelven , "onder eene getrouwe medewerking der bemiddelden in ons Vaderland, vooral in Noord - HJland zelve, gereedlyk zyn zaamtebrengen, daarVaö houden wy ons op goede gronden verzekerd. Het zal dan rui alleenlyk aankomen op een gefchikt en uitvoerlyk Plan , om zoodanig een Fonds té verzamelen , het geen ter bereiking van de aangegevene oogmerken zal konneii dienstbaar zyn ; om hetzelve naar vereisch van zaaken en omftandigheden te doen beIteedcn en beftuuren ; — ""om de Geldfchieters tot hètzehe zeker te ftelien voor hoofdfoUi en jaar lyk i'che rente; — cn om de ingelegde C*'p1taa"e*ft op eenen gerègelden voet , binneh zeiveren bepaalden tyd , te doen aflosftn en _ terugkeeren tot derzelver edelmoedige Opfchieters. — Het volgend ruuw ontwerp daa toe bieden wy onzen Medeburgeren ter béoordeeling cn verbetering ann.
i. Er zal een zeker _aanzienlyk Fonds-worden opgericht, ter heritcl ling en vermeerdering van den bloei en welvaard van het Voormalig Noord-Holland, onder den naam van Hulp- en iie rsï e lein gs-Fonds voor bet Dëïart emeNt' van Texel.
Bb 2 2. Het



C 196 >
2. Het oogmerk der oprichting van dit Fonds is : aan den éénen kant de door byzondere ingezetenen geledene oorlogs - fchaden en ruïnes te herfteilen, door hun de hulpmiddelen ter herkryging van hun voorig beftaan toetereiken , en aan dc andere zyde de uitbreiding en vermeerdering van ondeifcheidene takken van Landbouw , Ve-eteelt , Cultuur , Induflrie en Com?nercie binnen dat Departement.
3. I en dien einde zal dit Fonds gebragt worden, zoo na mooglyk, tot zoodanige fom, als , na opname der geledene fchaden enz., door eene hiertoe te benoemene Commisfie , (zie Art. 1.0.) by calculatie, tot de bovengemelde einden, zal worden nodig geoordeeld.
4. Alle ingezetenen van ons Vaderland zullen daarin konnen deel neemen voor zoodanige, mids ronde fommen, als zy zullen goedvinden , b. v. van ico, 200, 300 guldens enz. tot icoo guldens toe; zullende hun van iedere zoodanige actie of fom , in gemelde Fonds geltort, worden afgegeeven eene lchriftelyke Obligatie of Recrpis , door Commisfarisfen tot gemelde Fonds getekend, het zy op naam of in blanco , waarin de gemelde fom ftaat uitgedrukt, .en welke, by de afiosfing, tegen betaling der ingelegde penningen, aan Commisfarisfen voornoemd zal worden, teruggegeeven...
5. Van gemelde opgefchotene penningen zal worden betaald een jaarlyks interest, tegen b.v. u.\ ten honderd , welke rente zal beginnen te loopen van den dag af, dat de penningen zullen zyn toegeteld, of wel van zoodanig tydftip af, als door gemelde Commisfarisfen nader zal worden bepaald. — En zal in den tekst van gemelde Obligatie of Recepis moeten worden uitgedrukt deels het lpeciaal verband van perlbnen en goederen der . geenen, die eenig aandeel uit dit Fonds zouden willen trekken, ter voldoening der jaariykfche interesfen en ter exftinctie der hoofdfom., deels de tyd en wyze van fucceslive aflosfing dei gefourneerde Capitaaien . aan de. geldlchieters 5 gelyk mede daarin zal moeten worden aangewezen, waar en wanneer de interesfen jaarlyks zullen konnen ontvangen worden.
6. ür zullen van wege JJommisfarisfen var dk Fünds by het Gouvernement de nodige demarches gedaan worden, om te. effectueereu; dat, by een Decreet van. het Vertegenwoordigend Lighaam, de actiën of.aandeelen var het . Fonds in den. bimenlancUchen Handel, gelyk alle andere crediet - brieven , gangbaai wór'en gemaakt, en gebeneficeerd met alle andere.. zoodanige . voorrechten , , als luer te
Lande aan foortgelyke papieren waardens pleegen te worden geaccordeerd.
[liet overige in N°. 78.]
Natuur-, Fabriek- en Handelkundige Beschouwing van het GEITEN- of KEMEL.SHA1R.
(Vervolg van N°. 75. bladz. 179O
Al het Garen van deze landftreek komt naar Angora , alwaar de bekwaamde Weevers en de Opkoopers woonen. De Camelotten worden er enkel van Geitenhair gemaakt ,. fraai ge* verwd, en overtreffen verre weg de Buropi\ fche. De Europifche Fabrikanten, zelfs die van Brusfel, mengen er Zyde en Wol onder! Dc Franfchen hebben, beproefd , fcheering en fnflag beide van Naiolisch Garen te maaken, doch zy hebben hunne Stoffen de fchoonhejd van die der Weevers in Angora niet konnen geeven. De beste Camelotten gaan naar Con-> 'jlainirwpel, alwaar zy door de ryken by voorkeus gedragen worden; de overigen verlprciden zich door geheel Afi'é. Weinig daarvan komt naar Europa, en men ziet er te. Smima zedert lang geene meer.
Het Garen wordt door de Europifche Kooplieden voornaamlyk te Smima en Conflantinopei geveild; zy houden Factoors te Angora, die daar groote partijen inkoopen, welke zy dan forteeren, de pryzen richtende naar die foorten , waaromtrent in Europa de meeste vraag is... Intusfchen heeft deze Handel ook zyne bezwaaren , daar alles aankomt op dc ervarenheid en behendigheid der Factoors. — Het Garen komt met de Karavanen , die twintig da"'en reis tot ómirna maaken; hèt is gepakt in baaien van huiden , ömüagen met dikke wol draaden. Ieder baal weegt doorgaands 24a 68 IVeener gewigt. In Smima for teert- men de ftrengen wederom. — Het fynfte Garen, Moheira-Tarn, koopen thands de Engelfchen op, doch de grootfte paftijen gaan naar Frankryk en Holland. Uit Heiland, waar men dit Garen 'lursch , of /lammen van Angora noemt; bëkomen de Duitjchers hun Kemelshair. Over trieste komt er weinig, van, en nog minder gaat er naar Italië.. Het vertier is over 't geheel afgenomen, zedert de Wollenc Camc* lottert, een namaak dei Lcvntajchen, in den
fmaak



C W )
fmaak gekomen zyn , en zints de Engelfche?}. in de plaats van gewerkte roksknoópén, geheel anderen in zwang hebben gebragt. Hel meeste Garen intusfchen , door de Knoopenmakers voorheen verwerkt, was denkelyk niet uit Angora, maar uit andere oorden van den Levant herkomftig ; gelyk zy trouwends ook gewoon zyn al hun gefponnen Garen , of. fchoon het van Zyde of halve Zyde is , Kemelsgaren te noemen.
In 1773—74 werden van Smima naar Holland verzonden 583 baaien Garen; in 1774-75, 1257 baaien; en in 1775—76, 1074 baaien, waartegen Engeland in dit laatfte jaar trok 8,808 baaien, en Marfeillo iooo dito. — Rusland koopt jaarlyks voor 16,000 Roebels Garen, voor 65,000 Roebels Camelotten, en nog voor 38,000 Roebels Trypt en Kousfen, waaraan dit Garen mede verwerkt wordt. Ver moedelyk zouden de Rusfen deze waaren veel gereeder over Sinup en Cherefèn konnen bekomen. — Angora verzendt ook Geitenvellen naar Rusland, zynde daarvan in 1786 voor 6,164 Piasters derwaard verzonden geworden.
Niets is onzekerder en bedrieglyker, dan de verwisfeling van naamen en Stoffen, die men in Europa, in het vak van zoogenaamd K melshair, verhandelt. Onder de naamen van laine of poil de Chevron , de €heyré, poil de Chameau , Pihtage, Teft'ick, Kamclhaar enz. koopt en verkoopt men zomtyds hair van Geiten , zomtyds dat van Kameelen , zomtyds zelfs Schaapenwol, en het is dus zeer moeilyk , den waaren aart van het goed zelve te beftemmen. Natuurkundige reizigers alleen zullen deze duisterheid konnen opheffen. Dit is zeker, dat onder de opgegeevene naamen alle de gemelde hairen uit het Oosten naar Europa komen, en dat dezelven grootftendeels door de Hoedenmakers verwerkt worden.
Het Geitenhair, dat herwaard komt, vcrfchilt geheel van dat,, welk te Angora verwerkt wordt , zynde her eerfte noch zoo lang en wit , noch zoo zyachtig. Volgends Poeocke krygen wy m Europa het hair van Hechtere Geiten. i)e beste foort komt tot ons uit Perfïé, en wel van Mefchad of Mefched in de Provincie Chorafau. intusfchen verzenden ook veele andere oord.n en plaatfen dit hair, welke men by Poeocke, Pcjsfonel en andere reizigers vindt aangewezen.
Men vindt in het Oosten zwart, rood, en' grys Geitenhair. Het eerfte is het .beste, en het laatfte het flechtfte. Het roode "kost f minder, dan het zwarte, en het gryze niet meer dan i van het roode.- Het zwarte hair
behoudt altocs zyne couleur, maar de twee andere foorten moeten geverwd worden, waartoe het roode gefchikter is dan het gryze ; ook verfchilt de waar in prys en deugdzaamheid , naarmate van den oord, waaruit zy> herkomftig is. — Het Perfifche Geitenhair is kenbaar door deszelfs Muskus-reuk. — Goed Geitenhair moet ten minfte half zwart' zyn, en weinig rood bevatten ; in het aantasten moet het fyn , zacht, veêrkrachtig', fterk , en zuiver wezen van alle dierlyke onreinheden.
Uit alle Havens van den Levant komt dit hair naar Europa; de Engelfchen hebben er een Handelscomptoir voor aangelegd in Rara» manië (Kermanf Het meeste hair evenwel komt over Smima. De eerfte opkoopers tt van zyn Grieken, Armeniërs, en vooial Joo. den. Wyl hetzelve zeer onzuiver te Smima komt, wordt het daar gereinigd en geforteerd, 't geen de pryzen, vooral der gemeene foorten, aanmerklyk duet ftygen. De,ze.n arbeid verrichten vooral de "Jouden, die, j nevens de Grieken en Armeniërs, dit artikel jnaar Holland en elders afzenden. Zommige Franfche en andere Europifche huizén aldaar koopen het hair uit de eerfte hand , en lat ten het voor eigen rekening zuiveren. — Men moet hetzelve voor alle vogtigheid bewaaren,j wyl het anders, even gelyk'de Schaapswol, aan bederf onderhevig is.
Offchoon het meeste zoogenaamde Kemdshair indedaad Geitenhair is, komt er echter ook hair van Kameelen naar Europa, doch het is moeilyk beide foorten te ondeifcheiden, wyl zy onder éénen naam doorgaan. De Arabieren, gebruiken, gelyk bekend is, het Kameelshaïr tot dekking hunner- tenten , en alle deskundige reizigers verzekeren, dat dit liair uit Pcrfië en van elders verzonden wordt. — Men plukt het de Kameelen uit, wanneer zy ruijen, en hun hair in krullen valt. De couleur van hetzelve is bruin , waarby weinig wit moet zyn. De ééne party'is het dubbel- van de andere waardig; het fraaifte. komt uit: haramanien en den omtrek van Kasbin. Veel' Kemelshair gaat uit Cónflamimpcl naar Rusland en elders ; doch het meeste komt met het Geitenhair over Smima.
(Het vervolg in N°. 78".)
bb 3 e



Eenige Ren middelen van door Koude , Vergif , O n weder , Koolend a Mi', Stikking, enz. Verongelukte, of in Levensgevaar zynde MeNSCHEN, gelyk ook van Kinderen, die
schynbaar dood ter wereld komen, of die in het bed gesmoord zyn.
(Vervolg en Hot van N°. 76. bladz. 189.)
VII. Behandeling yan door koolendamp of anderszins geflik'en.
Het ontbreekt niet aan voorbeelden van heden , die door koolendamp in bellotene vertrekken , of door andere opeengepakte uit wazemingen in kelders , rioolen enz. getikt, Zylu _ In zulk een geval dient het volgende bewerkfteliigd. Men opent fpoedig deinen vengfters, en brengt den lyder in de open lucht. — Ontkleedt hem fpoedig, en fnydt de kniebanden en alles wat drukt , los. — Befprengt hem met yskoud water, 't geen men hem In 't gezicht en in de holligheid van het ïiart fpuit. — Intusfchen blaast men v hem lucht in den mond, 't zy met den mond zelve, met een pypje , de fchede van een mes , pennefchacht, of allerliefst met een blaasbalg, waarvan men het uiteinde met een natte doek omwindt en , zo het te dik is, er een pypjen aan vast maakt. — Op het oogenblik , dat men de lucht inblaast, moet een ander doeken, in koud water gedoopt, op de holligheid van het hart leggen; ook moet men den Zoogenaamden Adams - appel, of de verhevenheid der rtrotbuis, zagtelyk binnenwaards drukken. _ Nu en dan toeft men met het inblazen van lucht ééne minuut, doch niet langer. Men geeft acht , of er leven te befpeureu zy , en terwyl de ingeblazene lucht weder uit den mond gaat, drukt en wryft men de borst zagfjens van onder naar boven , vooral naar dc' flinkezyde ; waarna men weder begint j'nteblazen, en zoo gaat men voord, tot men voelt, dat 'het hart zich beweegt. De een kan den ander in dit werk aliosien. — Indiër iemand niet in ftaat is, om de lucht op de gezegde wyze intefclazen, moet hy zulks liever niet op zich neemen. — Voords zette men den lyder koude clyfteeren van yskoud water, of Azyn en water, en ga daarmede voord, al vertoont zich eenig leven. —• Komt er neiging tot braaken, zo prikkele men- de
keel met den vinger of een veder in OJ'y gedoopt. - Kan de lyder flikken, daè.h niet eer.., dan geeft men hem Thee met Wyn-azyn, en warme Soep. — Met de aanwending dezer middelen moet'men, des noods, 5 a 6 uuren aanhouden. — Dikwyls helpt ook een laauw voetbad ; ook ftaat men wel warme , met Vlierbezien berookte doeken om het ligchaam.
Levenstekenen zyn de volgende : het hikken , het trekken of fnuivèn van den neus, het fterker zamendrukken der tanden, terwyl één, dik, flymachtig fchuim uit den mond bruischt. Voords werpt de lyder eene zwarte ftof uit, trilt over het gèhcele ligchaam, haalt adem —- en komt weder by.
Wil of moet men eenen geftikten uit een befloten kluis of kelder redden , men neeme dan eene in Azyn gedoopte fpons in den mond, omhange zich met' doeken in koud water natgemaakt , en drinke vooraf eenige Genever of Brandewyn. Is het een hol of riool, zo bindt men den geenen, die er zich in begeeft, een dubbel zeel om het lyf, onder de armen door, en geeft hem een byzonder koord in de hand , om daarmede een fein te konnen geeven ; vooraf zuivert men, zoo veel mooglyk, de lucht in het riool, door er kruit in te ontfteeken, er in te fchieten met het geweer, of aan den ingang een vuur van ftroo te branden. Men ontbindt een paar fchepels ongeleschte Kalk in de nodige hoeveelheid waters, giet daarvan nu en dan een emmer vol in het riool , en roert meermaalen de daarin voorhanden zynde flibben of vuile vogtigheden met lange ftokken om. Zoo lang een brandende Kaars , op den bodem van het kluis neergelaten, uitgaat, moet men er zich niet in begeeven.
Vili. Behandeling yan Kinderen, die ah dood ter wereld komen.
Men fiiyde dezelven den navelftreng vier duimen boven den navel af, en vange daaruit 3 a 3 lepels bloed. Men moet zorgen, dat. het bloed niet in het ligchaam terug keere. By zwakke Kinderen , is het aftappen van bloed nadeelig. — Men zuivere den mond van flym, en prikkele tong en keel met een weinig Zout. — Men brenge het Kind in een laauw bad van water en Wyn , of Genever, of Brandewyn. — Men blazê zagtiens aan cn by tusfeheupoozing het Kind eenige lucht in , terwyl men borst en buik van onder naaf boven luchtig wryft, en den jongen lyder lucht toewaait. — Men befproeie tip hartsholiigheid van verre, een weinig fterk, met koud water. Na elke zoodanige befpréri-
&h''g



C 199 )
ging laat men het- Kind ■ een- weinig ru-t-m. cn wryft mitklelcrwyl den ruggegraad , dc heiligheid van het hart en de enkcis, zagtel.yk met wanne dyek.cn of Flanel, in Genever of Wyn gedoopt, tclmdt "net ligchaMn voorzigtig ginds en wedur.. (kiat het Kind met de vlakke hand op. de bij Jen., en prikkele door middel J van een bbrftel den ruggegraad, cn de voet- | zooien. — Men houde jhet Kind gekneusde Uyen , Knoflook , of ook geest van Zout , onder den. neus, en gicte hetzelve aas droppels ZoU'tjgees-t of Spir. A'nodin: in. — Men zette clyöeeien- van- Zout, .water en- f%. — Zoodra een Kind flikken kan , geve men het een weinig vogt van Rhabarbcr, met fefouig Van Zee - ajuin.
Dc tekens van leven zyn : eene kleine beweging in de kaaken , het roodwurden der lippen , het openen- der- ©ogen , opheffen van de borst, fteunen,. woelen enz. — Zeer onzeker zyn de doodstekenen , des. men een Kind niet licht voor dood moet houden. . IK- Bthau-jciing yan. Kinderen , die in een lud of op eenig: andere wyze gefmoord zyn.
Legt het Kind op zyde, blaast het lucht in , drukt en wryft tevens de borst van onder naar boven. — Brengt het in de open ïudit.. — Plaatst het in een laauw bad , en zet clyfteeren van Zout, water en Oly. — "Mryft het mee doeken of Flanel, van Vlierbeziën berookt. — is het aangezicht en de hals bruinachtig rood. uiigellagen, dan tapt men een weinig bloed af.
liet leven ontdekt zich uit het flaan des 'polsaders" aan de flaapen' van. het hooid , der ademhaling , het opiLan der oogen , het , reutelen van de keel, lteuncn, en beweging der leden..
•Het- is--eene-fchadelyke gewoonte,, de Kin- . deren des nachts by zich in het bed te neemen, en dezelvei ï'tyf te bakeren; dit. laatfte alleen kan eenen Ichyndood veroorzaken.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN. ;
Berich-t aan df. COMMERCIE, wegens HAMBURG.
De Bankbreuken^ welke de Commercie deiSta. t Hamburg z 0 zeer teisteren, gaan geftadig voord ,. Strekkende, zelfs- dit ongeluk zich. tot ;
Leden van den Senaat uit; daar nu, inge-
volge^ de Conftitutie van Hamburg, flechts elf Kooplieden in den Senaat fesfie hebben, en. men zeer bezwaarlyk vier of vyf aanzieniyke Negotiar.teu zoude kunnen vinden, wier u-edict ger.i-cgzuam- boven alle bedenking is, • >m de dcficiecrcnde Raadsplaatzen te vervullen, heeft de Senaat cn Burgerf'chap in deze omftandigheid, op den 17 dezer maand, het opmerklyk bciluit genomen , dat , namelyk , eene opjfehdrting van betaling voordaan geen onmiddelyk verlies van Ambt of Bediening zal rnvolveerëu ; maar dat zulks alleen zal plaats hebben hy eene formecle declaiatie van £Üli 1'vcntie ; ook heeft men by een ander tefltofil ten aanzien der gcfailleerden deze fa. ::iliteit vasügcfteld, dat hunne accept-a tiën niet r.eer dadelyk vervallen zullen gehouden worien, maar dat de protesten eerst den laat-ften of trcn- rei'pytdag na den geftipuleerdcn- vervaldag aer Wislels zullen mogen worden opgemaakt.
Voords heeft de Burger Le Maistra, welke zedert het vertrek van den Minister Marragon, rot hiertoe met de belangen der Franfche1 Republiek te Hamburg is belast geweest, bellen van zyn Gouvernement ontfangen, om net den Conful Lagau dadelyk die Stad, iomler affcheidsgroete aan den Senaat, te ra-laten, en over liremen naar Parys te keeren, net last tevens, om die van Bremen van de neftendige vriendfehap der Franfche Republiek :e verzekeren. Dit rappél is dus het verwagt ;èvbtg der ïchand'éTyk'e uitlevering van Napper Candy en. zyne lotgenooten , gepaard met de lonende gedragingen van den Hamburgfchen, Senaat, welke zedert eenigen tyd: zeer zyn /ermenigvuidigd.
De GOGEN-UITDRUKKERS in Amerika,
Dc Gotrgers of Oogen - uitdrukkers maaken :en byzondere maatfchappy van. menfchen uit ter iuidzyde van de Rivier Potowmack in Amerika, :n doen het reizen aldaar zeer. gevaarlyk worieri. — Deze knaapen naamlyk zyn zeer beïendig in de heillooze konst, om iemand, loor het indrukken hunner duimen, de oogen rit het hoofd te persfen; en deze handgreep oefenen zy dikwyls uit aan reizigers, die zy /ermoeden van de meer aanzienlyke Clasfe te '.yn. Eerst komen zy beleefd voor , dan ioeken zy twist, beledigen iemand,, en wil
deze



( 200 )
deze zulks niet dulden , dan vallen zy zyne oogen aan. Deze wraak geeft hun een wezenlyk vermaak, en is zelfs'by zommige grooten in Virginie gebruiklyk : daar te Lande daagt men elkander op eene Oogen-vegtparty uit, gelyk in Europa op een koppel Piftoolen. (Uit von Buhws Nord- Amerika in feintn tieu/ien Zuftand.)
Z E E T Y D I N G.
Berichten.
-Volgends berichten van Cuxhayen van 19 dezer, was aldaar daags te vooren aangekomen de Engelfche Kotter the Earl Spencer, Kapt. Thomfon^ met 100 vaten geld, aan het adres van Thornton en Power, zynde hetzelve de Elve opgezeild. — Door deze aanzienlyke fublidiën in numerair hoopte men , dat het algemeen discrediet , te Hamburg ontdaan, weldra zoude ophouden, e 1 de Koophandel aldaar zynen ouden bloei her neemen-
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. ' Door drie Franfche Fregatten zyn uit de Haven van Porto Prajo weggenomen de Schepen the Venus, van Baltimore , en the John, van Salem; het eerfte is verbrand, en het laatfte is met het volk te Baltimore aangekomen.
Onder de Schepen, door de Engelfchen yan de Lemmer weggenomen , is ook dat van P. Pieters, met eene lading Hennipzaad, van Embden naar Amfterdam.
Opgebragt in Plymouth de Schepen 2 Fiiends, Kapt. Schmidt, van de Havanah, en Diedriks, Kapt. Velmas, van St. Domingo, beidèn naar Altona; alsmede het Spaansch Schip N. S. de la Solodade , van Bilbao naar Vera Crux. — Te Galais het Schip the Mary, Kapt. Roberts, van Londen naar Texel.
Scheepsrampen,
Verongelukt by Texel het Schip de Jon. ge Zeelust, Kapt. Jurrien, van London naar de Helder.
Met lek Schip en verdere fchade binnen te Gluckftad, het Schip Hermina Dorothea , Kapt. Gade, van Stokholm naar Embden.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 24—29 Oftober. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 24—29 October. Geen Vlie-Lyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 23 en 24 üdtober. Niets gepasfeerd. De Wind O.
Van den .25—27. Niets gepasfeerd. De Wind N. W.
Brielle.
Den 23 en 24 October. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O.
Vau den 25—27. Niets gepasfeerd. De Wind N. N. W.
AD VER TENT*.IE.
By H. C. A. Th ie me te Zutphen , en voords alomme wordt zeer -fterk gedebiteerd: Waaragtig en Naauwkeurig Onderwys voor den Landman , aangaande de Rundervee - ziekte. Onder de veelvuldige Schriften, die zoo wel hier, ais voornaamlyk in Duitschland, over dit onderwerp tot dat oogmerk in 't licht zyn gekomen , munt dit Onderwys over de Veeziekte, volgends het bellisfend oordeel van den doorkun ligen en byzonder in dit vak zoo bedrevenen Hoogleeraar Forsten, boven allen uk. En wie, dien het behoud van zyn Vee, en dus zyn eigen wel va aren te,- harte gaat, zou niet gaarn d:n geringen prys van ió ftuivers willen hefteden, om zich dit yoprtreflyk Werkjen , (hetwelk de Schryvers van de letteroefeningen in 1799. N°. 7. bladz. 300, "als ook die der Vaderlandfche Bibliotheek Nc'. 12. biadz. 572. zoo gurftig beoordeelenj eigen, en van hetzelve, waar e» wanneer het nodig zy , gebruik te maken ?
Te Amfterdam, by C. CO VE NS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



]S^0. ^-g. 2. November 1799*
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw + cn alle andere middelen van befiaan.
I.
OËCONOMISCHË KUNDIGHEDEN.
Eenige Wenken, betreffende
een PLAN ter herstelling
van de in het DEPARTEMENT van TEXEL (Noord Hofland) door den Oorlog geledene schaden.
(Vervolg en Hot van N°. 77. bladz. 156.)
7, rnpot de adminiftrntie van dit Fonds zou 1 den zich behooren te vereenigen 8 a 10 dóór derzelver kunde , vermogen en mensch bevende welwillendheid gefchiktê perfbnen, in Noord- Hol/and zelve, en wel, zoo veel mooglyk , in onderlcheidene oorden van dat Departement woonachtig zynde ; welke Commisfie onverwyld zoude dienen te worden zaamgeroepen, om- alle de nodige maatregelen, tot het wel uitvoeren van dit plan , met elkander te beraamen, en de daartoe vereischte werkzaamheden < nderling te regelen; met aankondiging tevens van derzelver aanwezen, en van de naamen der relpective Leden, by de openbare Nieuwspapieren. — NB. den voet en de wyze van oiganifatie dezer Commisfie zullen wy beneden nader opgeeven.
8. De aldus zaamgekomene Commisfie beho rde zich te verdeden in twee Subcommisfi ji , ieder van 435 Leden , de ééne geil amd 'tfSMélsm van Financie, en de andere
fl. Deel.
Commisfie van Directie. — De algemeene Com" misfie zoude , alvoorens de byzondere Com" misfiën derzelver werkzaamheden aanvingen * moeten opmaaken eene byzondere inftruct'ie voor elke derzelven, volgends welke dezen, ieder in den haren, zouden verplicht zyn tc handelen, terwyl tevens zekere wetten dienden te worden vastgelteld, volgends welken jaarlyks in een of meer algemee e vergaderingen de groote belangen van het Fonds zouden moeten behandeld, en het wederzydsch verflag der beide Stibcommisfiën gehoord, beoordeeld, en bekragtigd worden.
i 9. De Commisfie van Financie is verplicht zich te belasten met alles, wat den ontvang, de uitgave, en de verantwoording der penningen van het Fonds, het ontvangen en bewaaren der gecontribueerd wordende fommen , het afgeeven van Obligatiën of Recepisfen , het betaalen der jaarlykfche renten, de fuccesfive allosfing der Capitaalen, het innen der jaarlykfche contributien van de uit dit Fonds beweldadigden, het vervolgen van de daartoe onwilligen, het ten voordeele van. dit Fonds aanleggen der jaarlyks overfchietende contributie- of aflosfings - géiden , het doen verzekeren der bederflyke eigendommen van de bedeelden , het houden van Groot- en Contraboek van ontvang en 'uitgave, en het uitfehieten der nodige onkosten tot dit een en ander, betreft, enz. enz.
10. Terwyl aan de Commisfie van Direötic diende te worden opgedragen de last , om opteneemen den byzonderen flaat en de benoefren der door den Oorlog volftrekt < ngelukkig gewordene Departementale ingezetenen,
Cc tc



te ontwerpen een plan van verdeeling aan! dezelven , het zy op éénmaal of wel by termynen , of. ook jaarlyks , van zondanige gelden of geldswaarden, ' uit het Fonds geno men, als zy zouden oordeelen, dat naar dan ftaat van het Fonds , de voormalige omftandigheden, en den nood der bedeelden, oirbaar en gefchikt was. — Verder, om van dit een en ander te vormen een algemeen plan; daarby aantewyzen de middelen, welke voorhanden, zyn, om den bedeelden, zoo veel- mooglyk, in naturn terug te geeven, het geen zy dooiden Oorlog verloren hebben ;. dit ontwerp aan de Algemeene Vergadering der Commisfie ter beoordeeling en goedkeuring voortedragen ^ op volmagt van dezelve dadelyk ordonnantiën op het generaal Comptoir van dit Fonds aftegeeven, met de leveranciers en werklieden wegens de benodigdheden der bedeelden te contracteeren; toetezien, dat door de bedeelden, de leveranciers, werklieden, ^enz. aan de voorwaarden van hun aangegaan" contract voldaan worde, dat de penningen, of" goederen, aan de eerstgemelden verftrekt, door hun niet worden verkwist noch verwaarloosd,, maar overeenkomftig het- oogmerk van dit. Fonds aangelegd, gebruikt en in. ftaat gehouden; hen daartoe te doen tekenen het Notarieel of Gerechtelyk verband, waarvan in. het volgend artikel gefproken zal worden, en by aanhoudendheid te zorgen, dat daaraan door dezelven' in allen opzichte, ftiptelyk worde voldaan, enz. enz.
ii. Ten. einde Gommisfarisfen en de deel-' neemers in het Fonds , zoo veel mooglyk, zeker te. ftellen , zoo wel van den ricfitigen ontvangst der jaarlykfche renten., als van de behoorlyke aflosfmg der hoof hommen in zoodanig, een tydsbeftek , als daartoe' vooraf, zal worden bepaald, zullen alle die geenen, die verlangen uit dit Fonds te worden onderfteund, en die daartoe door de algemeene Commisfie! zullen worden toegelaten , Notarieel of Ge-j rechtelyk. voor Commisfarisfen van Directie' pasfeeren eerre Acte van fchuldbekentenis en' verband ten behoeve van het Fonds, waarby ftaat uitgedrukt, zoo het montant der hoofd-" fom in eens of in termynen, in geld of geldswaarde, door hun van hetzelve genoten, als de fom , van zoodanige contributie, als zy, in evenredigheid daarmede, verplicht zullen.., zyn jaarlyks aan gemelde Fonds te betaalen, deels ter aanbetaling der vérfchül-j digde • renten , deels tot- het • formeeren eener aflósfmgskas, waaruit op den bepaalden tyd ds. exjftijictie der gemaakte , fchuld, zal konnen
gefebieden, gelyk mede tot verzekering van zoodanige eigendommen , hun door toedoen van het Fonds aangefchaft, als blyken zullen voor vernielingen van brand, watervloeden enz. vatbaar te zyn; en zullen de bedeelden by deze Acte niet alleen moeten renuncieeren van alle gewoone exceptié'n en Rechtstermyneu, zich aan het procedeeren tegen hun by parate executie onderwerpende, maar te gelyk hunne perfoneh en goederen , (de vaste goe.en daaronder aks fpeeiaal Hypotheek ,) voor de getrouwe nakoming dezer voorwaarden moeten verbinden ; gelyk zulks, mede zal moeten gefebieden ten opzichte van zoodanige vrywillige aflosfing, als waarvan beneden (art. 14) zal worden melding gemaakt.
ia. De gemelde jaarlykfche contributie der bedeelden, door de Commisfie van Financie, na vooraf tydig rondgezondene maanbrieven of billetten , te innen , zal kosteloos door de eerstgenoemden moeten worden bezorgd aan het Comptoir van het Fonds, of aan zoodanige andere plaatfen en perfonen, als Commisfarisfen van Financie daartoe, ten hunnen byzonderen laste, gemakshalve voor de ingezetenen, zouden mogen machtigen , en by de billetten van aanmaning opgeevem. — En zal dezelve contributie,, percentsgewyze, berekend moeten worden naar gelang, der lommen of waarden, door de bedeelden uit het Fonds- genoten;., nogthands- met- dien verftande, dat,
13. Naarmate de aftosfingen van het: Fonds in het toekomende de hooi'dfom , en gevoiglyk. ook het benodigde ter aanbetaling derjaarlykfche renten, mochten verminderen, naar.dezelfde mate ook gemelde contributie percentsgewyze zal. moeten worden verminderd>. en de bedeelden al'zoo daarvan- trapswyze ge? heel ontheven..
14. Terwyl tevens die geenen onder de. bedeelden ,, die na dezen blykbaar tot beter ftaat- mochten komen , en dus hef vermogenhebben, om, het. zy op éénmaal of in meer, termynen, hunne geheele fchuld- aan het Fonds afteleggen, vryheid zullen hebben, van daartoe;, boven de gewoone jaarlykfche contributie,.. Dnder zekere, korting" en andere favorabelevoorwaarden-, zekere fommen geid-s in: het Fonds te ftorten, waarvoor hun fpeciale quitantiën, .en by het afloslën der geheele fchuld, , ;ene generale quitantie zal of zullen worden uitgereikt; en zullen die geenen, die, fchoon vermogend, echter■ onwillig of zuimachtig zouden mogen zyn,.om tot zoodanige extra-aflosling. :e contribueeren, na "behoorlyke aanmaning en het vruchtloos ' aanwenden van perlüaüve niid-
d,e-.



f 303 )
delen-, des roods door middelen van rechter daartoe konnen worden genoodzaakt, als waartoe zy zich by de Aéte van verband (art. n,r mede fpeciaal zullen moeten verbinden.
15. De Algemeene Commisfie zal eene balance van jaarlykfche ontvang en uitgave ontwerpen , volgends welke dit Fonds zal moeten worden geadminiftrcerd. — Gelyk zy tevens de wyze zal bepaalen, hoedanig te handelen omtrent bet innen der contributië'n, liet vervolgen der onwilligen, liet betaalen der jaarlyklchc renten, het aflosfen der Capitaalen enz.
16. De Commisfie zal jaarlyks op zekeren bepaalden, en by de Couranten in tyds bekend te makenen, tyd en plaats doen openbare rekening en verantwoording van derzelver gedurende dat jaar gehoudene adrniniftrade ; zullende alle de participanten in het Fonds daarby konnen tegenwoordig zyn, en des verkiezende, hunne aanmerkingen en bedenkingen op de posten , in gemelde rekening en verandwoording geplaatst, konnen inbrengen, het geen zy mede fchriftelyk zullen konnen doen binnen 14 dagen na de uitgave der gedrukte Rekening , waarvan aan ieder hunner een exemplaar gratis zal worden toegezonden. En zal, ten einde deze aanmeikingen en bedenkingen door de Commisfie in behoorlyke overweging konnen genomen worden , de gedane rekening niet eer mogen worden afgehoord en gefloten, dan 6 weeken na de gemelde rondzending der gedrukte Rekening.'
17. Commisfarisien van dit Fonds zullen geene Daggelden noch Jura mogen rekenen voor het geen zy, in deze hunne.betrekking, verrichten. Alleenlyk zal het hun vryltaan, op eene billyke wyze in rekening te brengen onvermydelyke verichotten ten behoeve van het Fonds , alsmede reiskosten , indien zy daartoe de plaats hunner wooning moeten verlaten ; evenwel zal de Commisfie voor dezen laatften post een zeker maximum, by den dag gerekend, moeten bepaalen.
18. Indien de omfiandigheden' van het Fonds, de belangen der Geldlchieters, of andere toevalligheden , in het vervolg eenige nieuwe : Schikkingen of veranderingen mochten nood- 1 zaaklyk maaken, zullen Commishinsfén zulks door de Nieuwspapieren of by gedrukte Cir- 1 culaires aan de belanghebbenden moeten voor- 1 itellen , en derzelver andwoord of ltcmming j daarop, binnen eeren bekwaamen tyd, in- \ wachten ; waarna de zaak by opmaking der c Hemmen voor en tegen, volgends den w'il .der 1 volftrekte meerderheid van alle de belang- c hebbenden, zal moeten worden beflist.— j
Ziet daar, Medeburgers! eenige ruuwe. omtrekken van een Plan , het geen wy uwer menschlievende uitvoering aanbeveelen, terwyl het daarby uatuurlyk voor veele verbeteringen zoude kunnen vatbaar zyn. — Het zal ons ecu ftreelend genoegen verllhaffen, te mogen verneemen , dat deze onze denkbeelden' eenigen byval hebben gevonden , en in plaats van , met zoo veele andere nuttige ontwerpen , in de geboorte te zyn gelmoord , met de daad handen aan het werk hebben doen flaan ter uitvoering en in werking brenging onzer theorie. — Bedenken wy toch , dat met yver en refolutie zeer veel , ja het onmooglyke , te verrichten is , en dat, naar mate eene taak moeilyker is te volvoeren, zy, by eenen goeden uitflag, den arbeid harer ondernemeren ook dubbel beloont door die fireelende zelfvoldoening, van goed gedaan te hebben aan anderen , ellendigen te hebben gelukkig gemaakt , bittere traanen te hebben afgedroogd , en iets te hebben toegebragt aan de behoudeninis van zyn Vaderland, en ter volmaking van het menschdora J
Eéne bedenking moeten wy nog wegruimen; men zal vraagen: „ Waar vinden wy' 8 a 10 „ zulke kundige, menschlievende, belangloze, ,, en vermogende mannen , die zich gratis ,, met den moeilyken post van Adminittratie „ over het voorgeflagêu Fonds zouden willen „ belasten ? en , zo zy er al zyn , hoe „krygt men dezelven by een?" — Hoe! zou geheel Noord - Holland geen tiental van zoodanige kundige menichenvrienden bevatten? wy althands kennen er, die wy daartoe gerustlyk zouden durven aanpryz 11 en uitnodigen ! wy zullen de vryheid neemen, aan zomimgen hunner ons per misfive te melden , en hun te verzoeken , om niet alleen zich zelve te willen leenen ter beóordeeling, en zo mooglyk , daadlyke bewerkfielliging van ins gegeeven Plan, maar ook anderen hunner Medeburgeren onder de hand te willen verzoeken , om met hun den gewichtigen post van Commisfarisien vrywillig te aanvaarden , als nede om voorlopig, by wyze van intekening, Jontn-btianten tot het voorgeflagen Fonds 'te villen opfpooren ; en wy twyfelen geenszins , )f hunne yver en welwillendheid zal onze >ogingen met eenen gewem,chten uitflag eerang bekroonen. — Heeft men éénmaal het ■eieischt getal van zoodanige Commisfarisfen , !an konnen dezen onderling tyd en plaats epaalen , om zich te organifeeren, en van lit hun aanwezen aan het publiek kennis ;eevende, alsmede het locaal tot de fournisCc 2 fe.



C 2C4 )
fementen bekend majcende, kan de geheele zaak onverwyld , en met weinig omflag tot ftand worden gebragt.
Natuur-, Fabriek- en Handelkundige Beschouwing van het GEITEN- of KEMELSHA1R.
(Vervolg van N°. 77. bladz. 197.)
De Kirgisftn , Kalmukken en andere Volken beftaan louter van derzelver Kameelen. Het hair dezer dieren verwerken , of verkoopen zy te Orenburg. Zy kloppen het opgezameld hair, draaijen het in ftrengen, kooken die op in water , en fnyden ze vervolgends los , waardoor het hair meer veêrkragtig wordt. Er zy.n onder de Cofakken Vrouwen, die daarvan ftoffen bereiden , welke nagenoeg gelyk komen met de Brusfclfche Camelotten ; alleen zyn dezelve te digt, al te fmal , en ongeverwd.
De Handel in het Kemelshair te Orenburg is vry aanzienlyk. Zedert 1740 lieten de Engeljchen aldaar voor eigen rekening opkoopen , en deze Handel hadt voor Rusland zeer voordeelig konnen worden, indien het Gouvernement zelve, door al het hair voor de Kroon in koop te neemen , dieu niet geftoord hadt. De Kroon liet vervolgends dit hair door Cojakfche Vrouwen in de vesting Borskaja. aan de Wolga Jpinnen, doch deze onderneming flaagde geheel, niet. • Ten blyke- v^n de verwarring der naamen van het Oostersch Kameelen - en Geitenhair diene het volgende. Flachat houdt Chevron de Perfe voor den naam van het dier, Savary, Sthmidlin en anderen verftaan daardoor het hair of de wol van hetzelve. Een ander houdt Poil de Chevre voor hair van Angora , en Laine. de Chevron voor gemeen Levamfch Geitenhair. Peysfonel verwisfelt Laine de Che. won en Poil de Chameau met elkander. Roland neemt dit laatfte voor gemeen Perfsch Geitenhair ; Chardin integendeel vei klaart hetzelve voor den naam van de allerbeste foort. — Door Peloiage. verftaan Roland en Noliet (in V-Encyclopedie MethodiquP) het hair van jonge Geitenhokken , die in kleine rolletjens of bundels verzonden worden ; anderen , b. v. Savary, neemen er de /• igugne-Wol voor. — De Franfchen noemen het beste hair uit Eerman, dikwyls alleen Carmanie, onderleidden van. Garmeline^ eene foort' van Pigogue-Wu!. - •
Taf tik heet in de Levantfche Pryecouranten Geiten- of Kemelshair, ook wel het Gareti van Angora. Volgends Chardin noemen de Perfen alleen het eigenlyk Kemelshair zoo ; anderen willen , dat het woord , van Arabi, fchen oorfprong, Geitenhair en het fynfte Kemelshair betekene. — Den naam van Kemchhair heeft men. daarom vermoedeiyk algemeen gebruikt, wyf men nog niet wist, dat het Oostersch Geitenhair enz. tot dezelfde einden verkocht en gebezigd wordt. Van daar de benoeming van Cameldtien-, reeds in de XiF Eeuw bekend geweest. — Naderhand heeft men begonnen te begrypen , dat de Oosterfche naam Kamel of Camelot niet aanduide het dier, waarvan het hair komt , maar den aart van dit hair zelve, t. vv. deszelfs fynheid en zyachtigheid ; dus zouden Camelot en. Kemelshair woorden zyn van zeer verfchillende betekenis. ——
De grootfte hoeveelheid dezer Waaren gaat tot dus verre uit Smima naar Frankryk; dan, daar dezelven voorheen alleen in de Havenvan Marfeille mochten inkomen , en de Koop* lieden dier Stad vooral het Kemelsgareu zeer hoog in prys hielden , kan men hetzelve 10 a 13 percent minder van de Hollanders en Engelfchen inkoopen. — De Engelfchen koopen te Smima alleen de fynfte zwarte foorten van hair; de Plollanders neemen er weinig; van , doch in alle couleuren. Weinig trekt: Venetiën en Livomo, meer Ancona. — Het Kemelsgaren wordt in Holland, zoo wel als in Duitschland, Turksch Garen genoemd , hoevvèfi dit anders de byzondere naam is van rood
geverwd Catoen-garen.
I De proefnemingen, om het ras der Angorifche Geiten- in 'Europa overtebrengen , zyn tot nog toe niet gedaagd. De reden hiervan is niet te zoeken in het verbod van uitvoer m Turkyën , noch ook in de. ontaarting van het ras , welke alleenlyk daar plaats heeft gehad, waar men de Ajiatifche Bokken met lnland. fche Geiten liet paaren ; de jongen , daaruit geteeld, hadden 'wel eenigszins beter hair, dan de gemeene Geiten, doch op verre na geen Angorisch. Men moet Angprifche Bokken en Geiten te zamen doen paaien , en elan heeft men geene verbastering te vreezen. — Intusfchen fchyucn landen , waar niet veel dorre, onbebouwde., en wpeste berg-oorden zyn, weinig gefchikt , om deze teelt met vrucht te doen werken. —' Meer voordeels geloofde de voorftag , voor eenige jaaren in Engeland gedaan, om de Geiten en Bokken jan Angora op het Eiland St. Helena te
plan-



planten , wyl en het climaat en de grondsgefteldheid wan dat Eiland zich hiertoe volkomen fchjfet; gelyk ook het voorftel van Guldenfladt, urn daarmede de hooge Weilanden tusfehen, Tagamock, Petrowskafa, en Back-, muth , nevens de landftreek naby Mosdock en de vescing St. EJifabeih in Rushnd, te bevolken.
In de voorige Eeuw weigerde de Turkfche Regeering eenen Vcnetiaan den uitvoer van 500 fluks Geiten cn Bokken naar Angora. — ï)a Amflardamfche Koopman VEpaul, die met het Garen van Angora veel gelds gewonnen hadt, liet voor ruim eene Eeuw eenige Geiten van. daar komen , en plantte die op' zyn landgoed Geiienflein naby Utrecht ; doch' men. wil, dat dezelve, zoo wel als de Bokken, gefneden waren , wyl de Turken, die anders niet wilden laten volgen. — in 1742 kreeg de Zweedfche Geleerde, Jonas Al/lröm, eene Geit en een Bok uit Angora, doch de eerfte ftierf weinige dagen na hare aankomst. Van den Bok, met witte Zn-eedfche- Geiten gepaard , kreeg hy jongeiv, wier hair even goed was- als het Levantfche. In 1749". bekwam hy wederom 4 ftuks, de kudcie breidde zich op zyn landgoed uit , en men beloofde zich zoo veel van deze teelt , dat de uitvoer van Angorifche Geiten in 1757 verboden werdt. Men verdeelde eenige Bokken door het Ryk; doch zedert de laatfte 40 jaaren heeft men van deze geheele onderneeming niets meer gehoord.
{Ha. overige in N°. 79.J
1
(
HUISMIDDELEN. !
1
Om TAND- en KIES P YN EN ]
t
spoedig t e stillen. {
?
Het volgend middel is eenvouwig, en geeft 2 fpoedige en zekere hulp. Men neemt 2 a 3 c vmgergieepen gefchaafde of gelchraapte Ram- 1 melas, doet dit in een kinnen doekjen, en 1 legt hetzelve op de pols. van dien aun , aan 2 welks zyde men de pyn heefr. Is de pyn aan d beide zyden te gelyk , dun oet men het op 0 dc polfen van dc beide handen. Men bindt l het compies wat ftevig aan. In 5 a 6 minu- e ten , zoodra de Rammelas begint te trekken . e zal de pyn (lillen. — De pyn ophoudende . ii neemt men het compres af, en vindt of een d
rood plekjen, of eene blaas; deze laatfte fteekt men door, en er vloeit een dun waterachtig vogt uit. De vlak verdwynt fpoedig van zelve.
Tegen het DOORLIGGEN der Zieken.
Men kookt Osfen-, Kalfs- of Scliaapenvleesch , fchept het fchuim daarvan af, en beftrykt daarmede de doorgelegene plaatfen van het ligchaam 4 a 5 maal daags; hierdoor wordt eene fpoedige genezing bewerkt.
ft
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Iets over den BOTERBOOM in
het binnenste van africa.
(Ontleend uit Mungo Parks Reizen in 1795-17970
De Schilt of Boterboom , waarvan men, zoo' vel als van deszelfs vrucht , in dit' werk :ene afbeelding vindt , behoort blykbaar tot iet gedacht der Sapota, en heeft eenige rvereenkomst met den Madhuka - boom , bechreven door Hamilton, in deszelfs Afiatic lefearches. Tom. 1. p. 300. — Toen Mungo 'ark 111 de groote Stad Kabbe kwam, vondt y de heden allen bezig met de vruchten van ezen Boom intezamelen , waaruit eene zeer maaklyke Boter bereid wordt. Deze Boomroeit in een gedeelte van het Ryk Bantbarra eer overvloedig in de Bosfchen , zonder pzetlyk te worden voordgeplant ; alleenlyk rat men denzei ven ftaan , wanneer men het md omzet, en ander houtgewasch uitrooit. ,eer veel gelykheid heeft dit gewasch met e Amerikaanfche Eik , terwyl de vrucht min f meer zweemt naar de Spaanfche Olyven. Jit de kern of- pit derzelven wordt de Boter ereid ; nsen droogt de vrucht in de zon, 11 kookt de pitten in water af. Deze zitten 1 een witachtig merg , het geen in een unnen groenen bolder bcfloten ik — De'
Cc 3 s Bo=



„Boter, Heruit getrokken , Heeft niet alleen] het voordeel , dat zy een jaar lang , zonder Zout, kan goed blyven, maar zy is ook; witter , vaster , en volgends den Schryver , aangenamer van fmaak , dan de beste Boter] van Koemelk. — Het bereiden van dit groeijend Zuivel is een "der voomaamfte vakken der Afrikaatifche Iqdullrit, , en maakt een
•hoofdartikel van den binnenlandfchen Handel uit.
[Wy verlangen naar nadere ophelderingen omtrent de mooglykheid, van dezen -Boom in Europa aantekweeken (waartoe ons het .door Mungo Park medegenomen zaad hoope geeft) en of dezelve de open lucht in ons climaat .zal konnen wexlerltaan.]
Vill.
OECONOMISCH MENGELWERK. Konsten en Wetenschappen.
De bekwame Konfïenaar Stobwasfer te Bruhs- ' wyk bereidt en gebruikt een Lak, het geen 1 even goed is als het beste Engelfche, en het ' geen gemaakt wordt uit Barrlfieén en Copaf welke laatfte ftof vooraf zeer dikwyls niet water moet worden uitgewasfehen , en uitgetrokken. — Het beroemd Vernis van Martin zou, zegt men, beftaan uit Copal en de beste. Aard-Oly of Naphtha. Deze Oly, welke in Frankryk te vinden is, wordt ook in Perfië tot de fchoonfte Lakwerken gebruikt. (Prait, ffandbüch fur Kunsiler u. f, w.j
Merkwaardigheden in Europa.
In 1791 werden eenige Gedeputeerden van de Nationale Vergadering in Frankryk belast met het ontwerpen van een beredeneerde t Catalogus en waardeering aller Kostbaarheden 5 eu Juweelcn, tot de Kroon van Frankryk behoorende ; deze Commisfie nam tot zich een aantal Juweliers, Konftenaars en Geleerden, met welken zy eerst de drie oude lys- i\ ten, daarvan gemaakt in 169,1, 1774 en i;34 v' naging, waarna zy zelven den voorhanden^ zynden voorraad opnamen , en. befchreven in een werkje, dat naderhand in druk veiichenen 'J is onder den tytel van : Inventaire des Diamans de la Couronne , Perlcs , pierreries &c. fait en eonforrnité des deer els de j'Asf. Nat.
de 26, £7 Mar fif 52 JÜJn iroï." &G.fa Paris. 1791. IJ -Fom. 8°. uit welk (tuk wy de volgende byzonderheden omleenen.
in 1774 was het getal der Diamanten van de Kroon 748a, waarvan men in 1791 miste 1-471 ftuks , gebruikt op order van den Koning tot twee nieuwe KroonftcHen (parures) voor deïtzelven, welken hy aankocht voor de fom , die hem het ■ verkoopen dezer 1471 fte.ënen opbragt. — Nog ontbrak N°. 24 der lyst van 1774; -doch het bleek, dat deze fteenen tot een kostbaar fieraad voor de Koningin gebruikt waren , en dus niet meer tot de Kroon - Juweelen behoorden.
D..e Catalogus zelve is dus ingericht, dat in de eerfte colom de doorloopende N03. ftaan, in. de tweede de befchryving der ftukken gevonden wordt, in de derde het gewicht, en in de vierde de gefchatte waarde derzelven. — Zoo bevat N°. 1. een uitmuntende witte brilante Diamant, genaamd le Régent, vierkantig net gerondde hoeken, enz. weegende 136^ Karaat, en waardig geichat 13 miilioenen Livres (6 miilioenen guldens). — N°. 3. Een :eer groote Diamant Peervormig van gedaante, jweemende naar de couleur van Peifikbloeiem, weegende byna 25 Karaat, en gevvaarleerd op 200,000 Livres.
iNog eenige andere byzonderheden aangaande dit Cabinet , moeten wy, uit hoofde van plaatsgebrek, uilflellen tot een volgend N°.J
PRYZEN van eenige voorname KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 28 October 1799.
De geele , llgtbruine en bruine Suikers zyn
W minder genoteerd, dan den 21 dezer. — iaartcgen zyn de Basterden 1 k 2 ^ gemonteerd.
De Coffy is wederom $ ft. gerezen.
De Pruisfifehe, Koningsberger , Pomerfche, lagdeburger en Markfche Rogge is 10 ggl. per ist minder; gelyk ook de Brabandfche en 7 lamfchi.
De Haver, in alle foorten, behalven de rouw , 15 a 20 ggl. minder.
Te



C C07 )
Te Dordrecht, den 2:^ OBober 179j.
Haver, Inlanfehe Brouw, per
last 24 a 26 (É
dito Paardevoer . . . . 18, « a 22 c£ Koolzaad , Inl. en Zeeuwsch ,
per last 84, 8.1 a 90 4.
Zomer dito. jó a 65 ,(
Raap-Oly, per Aam.* . . 90 g!
Lyn-dito, per dito ... , 67 gl.
Raapkoeken , per ioqo . . 77 a 78- gl. Lynkoekea, per dito ... 110 a 115 gl.
Den 25 OBober.
Ruuwe Vlasfen. per Steen . 33 a 45 ft.
Moutwyn, per Virtel .... 9;%c£
Genever , per dito .... io| ^
Luikiche- Kooien-, per Hoed . a 24 gl
Waag dito , per 100 Waag . 27 gl
Den 28 OBöber._
Candybrooden . 39 a 40
Poeijer dito ....... 36I a 37J'
Raffinaden 344 a 35^
■Melisfen i ei) 3 f§ . •- . , . 28'a 32J
Lompen . . 27 a £
Stampfuikef . . ■ . . . . 27 331;'
Basterden 17J. a 26J •
Candy én, d.yerfe . ... . . 43' a 26 a 27I ■
Syroop ......... ... ... " a 80 $
1
Té Rotterdam, den 28 OBober 1799.
Jarige Zeeuwfche Tarw , per Z. Zak .. ... 35, 36' a- 37- ,g
Nieuwe puik duo ... 26 a 28
Gemeene dito ..... . 23,. 24 a 25 jj 1
Zeeuwfche Rogge . . 22.,. 23 a 24 jf. Nieuwe graauwe Erwten 24. a 28 tf-
Nieuwe witte. Erwten ... 18 a 23 K Blaauwe dito ..... 23. a 25 tf
Paardeboonen , per Last . . Nieuw Zeeuwsch Koolzaad Wintérgarst, per Hoed ?
Zomer dito- 5'62 a 64 ggl. ■
Nieuwe Zeeuwf. Brouwhaver i„s 0r> > '' ' , £ Voeder dito £36> 39 ^42.ggl. t
\
. C
1
7 c Schiedam, den 30 OBober 1799.
Moutwyn a\ c£ de 3a- Virtels, .zo/wk/-
'enever ro| r£ dito, dito. GcA-fysr 52 en 53 gl. per Aam, Am(l. Proeft Gedr. Rogge 1Ó0 Eg per Last 200 ggl. contant,-
Te Utrecht, den 26 OBober 1799.
Witte Weit .... tot ƒ 17I
Roode dito .... van ƒ 15I — = iö|
R<ogge — 1
lioekweit — s 7* — "8
Groote Capufyners . . — s 18 — * 22 Middelfoort dito . . . Kleine dito ......
Groote graauwe Erwten — =23 — s 25
Kleine dito- . . . . .. — - 6 — *--<i3l
dito Middelfoort . . Grroene Erwten , naar-
droogte — =22—5 25..
Kleine, zuivere dito ... — - nj .
Jngelezene dito ... — = 10" = 11*'
Witte Erwten . . . . — 5 10 =11.
Witte Boonen ... . . — = 22 = 24,.
laver
■'aardeboonen . . ... . —s n{ s ua
iVintergarst 2 's g+
Corner dito . . ..... — s 6| '- 7
rlennipzaad ... . . — = (f _ , 8|_
yryzen van eenige Binnenlandfch'e Effecten",, te. A m s.t e r-d am/, den 31 OBober 1799..
lecepisfen , Marine . a 3 pCt. 381 a \ ditjö Bfab'. fchaéverg. a 4 — 39 a 32*" dito 4 pCts..Heffing, a 3' — ' *"' laar rato van Compt. en Sonim.341, 41I a 42I 'icUaajj.. Kefcripiiën. den 31 Octob.
1799 • • 97H93' 1800, . .. 75i' a 77Ï.
1 . . - 6o| a 66
2 • • 501352
3.- - •■ 44ia45f, .
4 • • ' 42'-' a 44 . Na den Vrede by loting 36138 &37L
Htgeioot. Refcr. 31 October " 98 a f
\ataafche Coupons.. 31. UCtober,. y7| a 98J ;
lollandsch gefjreeerd . . 36"! a 37*
'rywillig dito . .. .. 54I a 55A.
leid. fchaéverg.. . . . 33 a 24. iELELWBANKGELD,.
. ZE E«-



( 200 )
ZEETYDING. J
Berichten.
Onder de Schepen , door de Engelfchen va de Lemmer medegenomen zyn die van % van Laar, H. IViebes, J. Kantelaar, %. J. Weijer, R. G. Vat, allen van Embden; H. Rihsn van de (frezer; C. Bom, A. J. Smit, C. J. Hitman, A. Bisfchop, van Hamburg; H. Lammcrs. naar Lmbclen, cn F. Naatje, naar de Pekel-a.
Het getal der Vaartuigen,, door de Engelfchen op de Zuiderzee genomen, zou bedraagen 155. .
De Zuiderzee is nu wederom geheel vry. zynde aldaar geene Engelfche Vaartuigen meer te zien.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen door het Engelsch Fregat Tamar het Fransch Fregat la Republique met 600 man Trompen, van Cayenne naar Swinamen.
Hernomen door twee Engelfche Kotters van twee Franfche Kapers, het Schip the ICabella , van fVhïtehavsn en twee andere J3 '.vken, welke in Duim zyn binnengebragt.
Opgebragt te Boulogm het Schip the sparke, K pt. Sparba, Van Briflol naar Londen; en tne Flora, Kapt. Furgt.pm, van Londen naaide Kaap dc Goede 1 Hoop.
ADVERTENTIE.
De Boekhandelaar Uylenbroek, te Amfteldam, geeft uit: Fabelen en Vertelsels van Dr. P. H. Themmen, 2 Deelen, a f 3: 12. - Fabelen en Vertelsels van A. L. Barbaz, a 30 ft. Myn Letterhof, door B. Fremery, a 45 ft. Dichtpoogïngen van Mr. % C. C. den Beer Poortugael, a 30" ft. Titüs Manlius Tor» quatus, Treur/pel, door D. Bleecker, a 10 ft. en Elmire de Vilarez, Treur/pel, door A, L. Barbaz, & 12 ft. Verwacht, in het Ncderduitsch , Mathilde, Drame , par Monvel, door H. Ogelwight Jr.; Freundsciiaft und He rz e n s s wa c h e , Lustfpul, van Güttenberg , door H. F. Eyben ; Marianne, Comedie , par Marfollicr, Oedipe ï Co Lo ne, Opera , par Guillard, en Het" Feest van. Apolt. 0, Ziniiefpel, ten yyfentwintigfte verjaring van den Amfeldamfchen Schouwburg, alle door P. J. Uylenbroek,
Te-Amfterdam,. by C CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Scheepsrampen,
Verongelukt by het Eiland Barbuda, na door een Franfche Kaper genomen te zyn, het Schip Sea Forth , Kapt. Pelan, van N. Tork naar de Barbados. — By Borkum het Engelsch Fregat Latona met een maal j Brieven van 4 October.
Met fchade binnen te Tarmouth het Schip Venus, Kapt. Hindi, van Noorwegen naar Plymouth; en het Schip Aeolus, Kapt. Sctiio* mug, van Dantzig. — Te Ddfzyl Kapt. J. J. Kardas, van Elbing naar Diepte. Te Wisby het Schip van O. N. Palck, van Petersburg naar Embden.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 29—31 October. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van dèn 29—31 October. Geen Vlie-Lyst aangekoöien.
Helvoetfluis.
Den 28 October. By 't vertrek der Post is een Schip in 't gezicht, uit Zee komende. De Wind Z. Z. W.
Den 29. Het gemelde Schip is de Maria Antonia, Kapt. Muring, van Koningsbergen. ileden naar Zee Kapt. B. J. Boyfen, naar Altona. De Wind Z. Z. W.
.Briclk.
Den 28 en 29 October. Niets gepasfeerd. : De Wind Z. W.



N°- 79-
o* November typg.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid } Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Natuur-, Fabriek- en Handelkundige Beschouwing van het GEITEN- of KEMELSHAIR.
(Vervolg en flot van N°. 78. bladz. 205.)
Tn bet begin van de laatfte helft dezer Eeuwe bekwam Duitschland, door toedóen van den Prins von Lichtenflein, een vry aanzienlyke teek van Angorifche Geiten en Bokken , waarvan nog afftammelingen voorhanden zyn te kontgshtj- in Bohemen; wordende dezelven jaarlyks in luny gefchoren, en het hair daar ter plaatfe gefponnen. Evenwel is de teelt zelve fn de Oostenrykfche Staaten reeds weder te niet
^De^Keurvorst van de Paltz bekwam van den Prins von Lichtenfiein in 1768 twee Bokken en vyf Geiten , waaruit hy eene kudde te^ de, die in 1771, 80 ftuks fterk was. Zy werdt des winters , by nat weder, op de Stal met Hooi gevoederd, en zwerfde, wanneer het weder goed . was, op de hoogfte toppen van het Des/enheimer bosch rond. Dan ook hier heeft deze onderneeming niet konnen ftand houden. De hoofdftam is reeds uitgeitorven, en de basterden, die daarvan onder den naam van Zyde-Bokken nog overig zyn, zyn derwyzc ontaart of genaturalifeerd , dat men die van het inheemlche ras ter naauwerïiood kan onderkennen. Met de Bukken, die II. Deel.
destyds naar Anfpach gingen , is het vermoeielyiv niet beter afgelopen. — Nog zag Plumicke eenige Geiten van deze foort in de Diergaarde van Heilbrunn, omftreeks Salzburg.
Men heeft geene narichten omtrent den uitflag der onderneming van den Marquis Ginori, die op deszelfs Landgoed by Florence, voor eenige jaaren, zeer groue aanftalten tot het teelen van Angorifche Geiten en Bokken gemaakt, en zelfs eene Turkfche familie ontboden heeft , welke het fpinnen en weeven van Camelotten verftondt, vermids er een byzondete . handgreep toe vereischt wordt, om het hair elezer dieren alleen , zonder by voeging van
• vVol, te fpinnen.
i In Frankryk heeft de la Tour d'Aiguss op
• zyn Landgoed in Provence aan de bergen van : Leberon , zynde een voetftuk der Alpen, eene : zoodanige kudde onderhouden. Uit zyne waarnemingen blykt meer en meer, dat het fyne
1 hair der Oosterfche rasfen dan alleen by ons
■ kan wnden gewonnen , wanneer dezen met : geen ander ras vermengd worden. De la Tour ' deetlt het afgefchorene hair door middel van : fyne kammen, op eene bank vastgemaakt,
■ van de korte hairen zuiveren , wyl alieen
• lange hairen konnen gefponnen worden, hoe1 wel het korte hair weliicht zeer bruikbaar is 1 voor de Hoedenmakers. Dit fpinnen gefchiedt ■niet aan een rad, maar aan eene fpil. Het
• Garen wordt niet op den by ons gebruiklyken , haspel gewonden , maar overlangs op eene : plank, die 22 duimen lang is, in den fmaak - gelyk men de ft.engen Zyde pleeg te vervaar: digen. Met deze plank wordt de ftreng in
D d bet



...... v C 210 )
het water gelegd ; geheel doorweekt zynde, neemt men die er uit, en zet tusfehen dezelve aan beide einden der plank een klein ovcreinde ftaan d plankjen of kaai, ten einde het nu rekbaar geworden Garen uittefpannen , gelyk men 'de Vioolfnaaren doet door middel eener kam. Hierdoor wordt het Garen .gelyker, en loopt niet zöo -veel in elkander, als anders. Op deze wyze droogt men hetzelve op de plank in de zon , en verkoopt..of gebruikt het vervolgends.' 'De la Tour verkocht het zyne aan de Fabrieken te Amiéns voor 4 Francs (2 guldens} het pond ; doch hy erkent zelve , dat zyne SpMfter's niet zeer gefchikt voor dit werk waren. Door elkander geeft ééne Geit jaarlyks 4 tS Garen, en een Bok iets meer, doch ook grover. Een gefneden Bok gaf meer en fyner °Garen. By eene maar middelmatige fpiimery kan men dus den jaarlykfehen opbreng van ieder ftuk gerustelyk op 6 a 8 Francs (3 a 4 guldens) aanflaan , terwyl elke' gewoone Franfche Geit flechts op 4 Livres (2 guldens) gerekend wordt. Melk , Dammeren , Mist en Huiden bekomt men van beiden even goed.
Linnaus verzekerde, dat men in Klein-Afië, tér volkomene zuivering en verfyning 'van het hair der Geiten, zich van de wortels .der Borago Orientahs bediene , en men meent , dat de bewerking daarvan in Zweedeh, door het gebrek aan deze wortels, moeilyker gemaakt worde. Dan , daar het nut van dit gewas alleen kan gelegen zyn in deszelfs zeepachtige -fappen, zou men daartoe ook andere planten konnen gebruiken. Uuk is de Borago Orkntalis jthands .niet zeldzaam meer; dezelve groeit gemaklyk in eenen droogen grond, laat zich door het Icheuren der wortels fpoedig voordplanten , en wordt • zelfs
door den tyd een onkruid.
Reeds in overoude tyden was het gebruik yan KameeLs- en Geitenhair bekend. Zaifs in de .geweide fchnften leest men van grovere en fynere ftoffen, daaruit bereid, even gelyk wy hedendaags grove en fyne Wollene ftoiien hebben. He kleding van Jacinucs den Dooper beftondt uit zulke grove fti ifen. Oudstyds , wonnen de Caspiers de fynfte Wol , welke gelyk ftondt met die van. -Mikjium , I en tot de kostbaarfte .Priesterlyke én andere klederen , verbruikt werdt. Deze Capiers woonden in 1 de Perjifchc Provincie Chitan , .en dus dtaoh ver van de Stad Kasbin, van waar nog heden il het allerbeste, eigenlyk gezegde Kemelshair b komt. i De Ouden, b. v. Varro, Arifloteles, Aelia- [
'■•■': . ■ > :\ ,1
- . (i j
nus, Callisthenes, en Strabo, gewaagen reeds van fynhai.rige Geiten, hoewel zy die niet tot Angora bepaalen. — In eene. kleene Griekfche Aardryksbefchryving van de IVc 'Eeuw, door Galt/ried uitgegeeven , wordt gewaagd van klederen of ftoffen, waarmede in Cuppa, doci'èn en Galatië, voornaamlyk in de Hoofdftad ■ , Ancyra een fterke Handel . gedreven werdt. Daar nu de Wol van dien oord' grof en gemeen is , bedoelt de Schryver waar. fchynlyk Camelotten ; ■ zelfs wil men I, dat hy van het hair der Angorifche Konynen fpreeke, vooral uit vergelyking met Plinius.
By deze gelegenheid zal het niet ongepast zyn, ■ nog de volgende aanmerkingen te laten volgen. De Sllerfynfte, zachtfte en tederrte ftof, welke door menfchen handen tot hiertoe uit de Wol of het hair der dieren bereid wordt, is volgends de verzekering van alle deskundigen die , welke de Engelfchen Shauls en de Franfchen Chales of Challes noemen; zedert langen tyd fchat men deze ftof in geheel het Oosten hoog, en zedert het begin dezer Eeuwe kwam dezelve over BengaUn naar Europa. De ftukken daarvan zyn flechts ïJ:fEl lang, .1 El breed, en hebben ,aan beide einden eenen breeden iullag , die er uitziet als geborduurd , fchoon dezelve indedaad geweven is.
In Engeland heeft men deze ftof trachten naremaaken, en ten dien einde de allcrfynfte gekamde Wol uit Spanfen en Norfolk genomen, hebbende men van dezelve niet meer dan 20 a 24 <fg bekomen uit een geheele baal van 240 tg; desonaangezien kon men aan dat weefléi de deugdzaamheid dar Üosturfche Schals niet geeven. .Zedert dien tyd heeft mei} geloofd, dat het ruuw materiaal dezer ftof gefenS Schaapenwol zy, maar of het hair eener biyzondere fcort van" Geiten, of het fynfte liair v..n .de baret der Kameelen. Tevens neeft men vastgefteld, dat deze ftof alleen liet Product.'zy van ifaèt Landfchap Kaschmir, ilwaar de beate goederen van dien aart ver, /aardigd worden.
Dit kleen Gewest, (ook Kischmir, Kasfenire, Cachtmir genaamd., en waarvan de rekende ftof Cafimir derzelver naam ontleent) igt in Afi'è, aan het Noorderdeel van Lintistan , grenzende .aan Tibet en iiucharest, «4 .irootftendaels is :Iietzelve omgeven door eenen »k van het Caucafisch gebergte, en het wordtlewoond.door de Salkeu, een Volk het. geen ieh door zyne zeden , ■onafgelheden hair eq Godsdienst, van de 'overige Hiudostanners onlerfchcidt, en zoo men wil, eene Republi>io ,v.u,:AjZ sb vM .maas-Ank 0 nioi U&kn



C a" )
keinfche Regeeringsvomr heeft. Dit gelukkig landje, door het bolwerk der hetzelve omringende bergen gedekt tegen de aanvallen van heerschzuchtige Vorften en roofgierige volken, en het geen zelfs de groote geweldenaar van h:t Oosten , Ginghkhan , niet heeft konnen beoorlogen , is nagenoeg 30 Franfche mylen hing, eir ra mylen breed. Men vindt er noch Wynbouw, noch Oost-Indtfchc vruchten'; het is van veele ftroomen doorfnedeh, heeft de beste Weilanden, de fchoonfte Ooften, den rykften Graanoogst, en by dit alles eene zeer gematigde luchtftreek, die noch ftrenge koude noch brandende hitte oplevert. Tot nog toe heeft men niet dan gebrekkige berichten omtrent eene zoo gezegende landftreek; de beste kondfchap daarvan vindt men aioi by Berniér in deszelfs Voyages. II 'Touieu An(lcrdam. 1723, ^24. Zie Tom. II. p. 280 ei. 3.12. . Deze verhaalt, dat er tweeërlei foort van' Sclials zy : de ééne wordt' uit Kaschmirfche Wol, fyner nog dan de Spaanfche, gettiaakt, de andere van het borst-hair eener wilde Geit in Tibet. Dit hair, Tous genaamd, zou, volgends hem , zachter zyn dan het beste. Castoor-hair , doch tevens- lichtelyk door Infecten worden aangerand ; hiervan be reidde men de duurfte Sclials. Dan, hieromtrent hebben wy laatere ophelderingen.
In 1774 hadt er tusfehen den Lama van1 Tibet en Tlastings eene onderhandeling plaats, by ' welke gelegenheid des iaatften gevolmagtigde 1 Bojle eenige maanden in dat Ryk verbleef, en daaromtrent, gelyk ook aangaande de omliggende . landftreeken , berichten inwon. Hierdoor weet men nu met zekerheid, dat de alom beroemde Schalt gemaakt worden uit de Wol der Tibeifche Schaapen-, waarvan Hastings naderhand een paar voor zyne Diergaarde liet overkomen. Dit ras is klein1 van 'gewasch, en heeft breede ftaarten, gelyk in' veele Oosterfche Landen.. De Kaschtmrers laten de heerlyke Wol dezer Schaapen door hunne Fadoors in geheel Tibet opkoopen , en verwerken dezelve beter -dan de ingezetenen van dit Ryk zelven. --. De Sclwtfche Maatfchappy bezit onder alle bekende Schaapsrasfeti ook dat van Tibet. — Zoo veel is derhalVen zeker, dat de Oosterfche Schals niet van Geiten- noch Kemelshair, ma-ar van Schaapen wol ■ bereid worden.
Iets over ben KOORNBOÜW* en GRAANHANDEL m! Groot-Brittanniè'n.
(Schetswyze getrokken uit A. Dtroms an Enquiry in to the Corn Laws and Corn Trade of Greatbrittain.)
In voorige Eeuwen werdt de Britfche Landman , en daardoor ook de Landbouw , zeer gedrukt, gelyk in geheel Europa, onder de Leenheerfchappy, het geval was. Gewoonlyk moesten de drie deelen van het Ryk door andere volken van het nodig Graan voorzien worden , en dit hieldt aan tot de regeenng van Willem III. Het tydvak, dat zedert zyne komst tot den Throon tot 1763 verliep, was het aliergunftigfte voorden Bricfclicn Landbouw. Van 1710 tot 1750 bedroeg de jaarlykfche uit- . voer van Graanen uit Grootbrittanniëu nagenoeg 600,000 Ouarters (*). — Thands wordt'; veil-, gends de naauwkeurigfte berichten, in hngeland vyfmaal zoo veel Koorn gebouwd als in Schotland. .
Tot het jaar 1688 toe hadt de wetgeeving weinig toegebragt , ter verbetering van den Landbouw', In 1463 werdt de invoer van vreemde Graanen verboden, en niet opengefteld, dan wanneer de Graanen tot zekeren bepaald'en prys geftegen waren. Koningin EliCabcth 1'telde den uitvoer van Graanen uit Grooilrittanniên in 1,570 v.y , wanneer de markt laag was ; dan , wegens de zwaare uitgaande rechten, terwyl de inkomende Graanen aan geene belasting onderhevig waren, hadt de Landman, hiervan weinig voordeel. — Meermalen fchynt men den uitvoer van Koorn uit het Ryk "te hebben veroorloofd, om de inkomften der tollen te vermeerderen.
In 1688 hieldt men op , uitgaande rechten ran het naar buiten gevoerd wordende Graan, te vorderen, men moedigde zelfs den uitvoer laarvan aan door pramiëu , naar de toenmalige pryzen van het Koorn berekend ; niettenin ging de invoer van vreemde Graanen /oord', wyl de Tol-Comptoiren of Vrede•echters geen acht geven op den prys der nlandfche Graanen, die zeer hoog in prys noesten ftygen, eer deze invoer geoorloofd ,vas. Men poogde door Parlements-aften dit nisbruik te ftuiten, waarby van jaar tot jaar le uitvoer verboden of toegeftaan, en de
L -
(*) Of 57143? Last, ah maafande j»j Quartert ■en Last.
Dd a



invoer, vry van alle belastingen, of met eenig bezwaar, veroorloofd werdt. — In 177-5 werden by eene Parlements-acte alle vóórgaande grondregelen omtrent den in- en uitvoer der Graanen ten éénemaal. omver geworpen, en de invoer van buiten, zelfs by eene laagere markt dan voorheen , vrygefteld. Te vooren mocht dezelve geen plaats hebben , dan wanneer de Tarwe 3 P. St. 4 Schellingen (Engelsch^ het Quarter kostte, en de overige Graanen naar evenredigheid hoog in prys waren, of dat er een werklyk gebrek plaats Jiadt, waarby dan nog de invoer met eene tolgerechtigheid, van ruim 6 tot 19 Engelfaie Schellingen per Quarter toe, bezwaard bleef; volgends de nieuwe inrichting is de invoer van buiten vry , zoodra de prys der Tarwe op 48 Schellingen komt , en de belasting daarop verdient naauwlyks genoemd te worden, wyl zy Hechts eenige penningen per Quarter bedraagt. — Aan deze nieuwe inrichting heeft men het , waarfchynlyk , alleen te wyten , dat Grootbrittanniï thands zoo veele vreemde Graanen verbruikt, en dat de Britfche Landman zyn Koorn tegen dat der buitenlanders in prys niet meer markten kan. By het reeds gemelde komt nog de vermindering der Pnemie op den uitvoer naar buiten.
Volgends de meening van Dirom zouden ei' m Grootbrittannic zedert de Parlementsacte van 1773 , en den daardoor zoo onbectenklyk vermeerderden invoer van vreemde Graanen, 1,143,000 Quarters Koorn minder dan te vooren gebouwd worden; de Landbouw zou een getal van 137,000 arbeiders minder voeden, en in plaats, dat Groótbriitanhië voorheen jaarlyks 1,21.7,848 P. St.. door den Koomhandel won, zou hetzelve thands daarby een nadeelig Saldo hebben van 1,672,943 P. St.
Ter opbeuring van dezen zco zeer kwynenden tak des aigemeenen welvarens Haat Dirom voor, het oprichten van een byzonder Gollegie, ter bevordering van Land- en Akkerbouw , het geen jaarlyks de gevoelens van 24 gezworene Land-eigenaars over de waardy van den Graanoogst, over de pryzen der Graanen, en over den voorraad of de behoefte van het. Koorn_ zoude moeten inneemen, en daarnaar bepalingtn maaken omtrent uit- en invoer.
De voorllagen van Dirom zyn gedeeltelyk benuttigd geworden by gelegenheid'der laatlie verordening omtrent' dit onderwerp in 1791. Engeland en Schotland zyn daarby verdeeld in byzondere Kreitfen; in elk derzelven worden de pryzen. der Graanen op de. vooruaamite. mark, xm weeklyks aangetekend, en met elkander '
vergeleken ; hieruit worden voor ieder vierdedeeljaars lysten opgemaakt en aan de Tolcomptoiren gezonden, om daarnaar den in- en uitvoer te. bepaalen ofte verbieden. Ook zynT ter bevordering van. den Britfchen Landbouw, de inkomende rechten op de Graanen verhoogdOndertusfchen toont Mackic, een Schotscli Ouonomist, wiens aanmerkingen by de uitgave van. Diroms werk in 1796 gevoegd zyn, zeer overtuigend aan, dat men by de vastitelling der gemiddelde pryzen van het Koorn, waarnaar, de in- en uitvoer geregeld wordt, niet genoeg acht gegeeven hebbe op de wezenlyke waarde der Graanen , noch op de kosten, welke de Cultuur daarvan veroorzaakt. Ten bewyze hiervan beroept hy zich op den middelprys der Haver, die bepaald is tot 18 Schellingen per Quarter. Het gevolg dezer vastitelling iS:, dat zedert 1785 veel minder Haver 111 het Ryk gebouwd is geworden, terwyl de invoer derzelve ontzettend gedegen is: van 1785 tot 1793 zYn n'et minder dan 5.362,921 Quarters Haver in Grootbrittannièn ingevoerd, waarvoor dat Ryk aan buitenlanders heeft moeten betaalen 4,863,599 of byna 5 miilioenen P. St.. — Mackic oordeelt dat, om den Britfchen Landman tot het bouwen van Haver aantemoedigen, de middelprys derzelve behoorde gelteld te worden op 25 a 30 Schellingen (hngtlseh). — Voords brengt' hy nog andere redenen by , waarom de Koornbouw in Engeland, by die van voorige tydem vergeleken,, zoo aanmerklyk verminderd is, b. v het meer algemeen geworden, en fterker dani voorheen in zwang gaande, gebruik van vleesch daar er,, zynes- oordeels, thands ten minftè 5 miilioenen morgen lands- vereischt worden om het Slachtvee, dat de Britfche ingezetenen tot hun jaarlyksch voedfel nodig hebben , te weiden en vet. te maaken ;. ëen even groot vak lands zou oneindig meer menfchen konnen voeden , indien zy zich. alleen van Meel Aardappelen, en Groentens geneerden,, dan wanneer zy daarby ook vleesch eeten, zynde de. evenredigheid tusfehen dit één en ander als 392 tot 1977. — Hierby komt nog de ver' meeiuering van het getal der Paarden, welkeeenen nadeehgen invloed op den Koornbouw heelt, berekenende Mackie derzelver hoeveelheid in Grootbrittannièn op twee miilioenen waaronder 1,200,000 Paarden voor den Landbouw, en 250,000 Postpaarden; het Land, dat tot onderhoud derzelven vereischt wordt jou volgends Mackie mim-6 miilioenen mor. !,ens beioopen..
HUIS-



C 213 >
jcuuu Alm uiivwyis, voorai wanneer men er met de hand niet by komen kan, moeilvk reinigen van de vettigheid, die aan dezelven blyft hangen. — Om. dezelven gemaklyk en fpoedig daarvan te zuiveren, beftrooije en fpoele men die met het zaagfel van Hout , inzonderheid van Eikenhout. Indien de hals der vies zoo naauw is , dat men. er de hand niet kan inbrengen, bevordert men het aan kleeven van het zaagmeel aan de binnenzyde, door er een lapje Linnen of een ftuk je Misdruk-Papier in te doen, waarby men eerst
een weinig water giet. Dan, reeds op zich zelve , en zonder water er by te doen , bezit het zaagmeel van Hout de eigenfchap van het vet aan zich' te trekken. Men kan hiervan eene Droeve m-rmpn . r),„.v »0r, m:i,
"T " 1 ^'^"JJ. 1-V.1J UMlt-
ken , ïzeren of Aaiden pan,, waarin Boter, Oly of Spek heeft op het vuur geftaan ,
HUISMIDDELEN.
OM GEEL LrNNENGOED weder WIT te maaken.
Indien hetzelve door lang liggen of al te heet water geel geworden is , zette men het in een Koperen vat of ketel in Karnemelk te weeken , late het daarin 8 dagen ftaan, en wasfché het dan met laauw water en Zeep frisch uit. Baat dit voor de eerfte maal niet genoeg, dan hcrhaale men zulks. — De Karnemelk moet eenige dagen oud , en degelyk zuur zyn.. ° J
Tegen de VALLENDE ZIEKTE.
Hacquet, Heelmeester bv het Lazareth te 'Sc, Omer, verzekert, dat het volgend middel tegen de Vallende Ziekte, wanneer dezelve met aangeboren was , hem nimmer mislukt zy. Men neemt a a 3 bladen van een Oranje-boom, trekt die als i hee , en drinkt ! daarvan alle morgens nuchteren 2, a 3 Thee- , koppen- vol. ,
Om Geas- en Aardenwerk van I VETTIGHEDEN te zuiveren!
6
Glazen Vlesfen en Aardenwerk, waariir Oly of andere vettige ftoffen geweest zyn laten zich dikwyls, vooral wanneer men er met de hand niet by komen kan, moeilvk reinigen van de vettigheid, die aan dezelven blyft hangen. — Om. dezelven gemaklyk en fpoedig daarvan te zuiveren, beftrooije en fpoele men die met het zaagfel van Hout , inzonderheid van Eikenhout. Indien de hals der vies zoo naauw is-, dat men er de hand niet kan inbrengen, bevordert men het aan kleeven van het zaagmeel aan de binnenzyde, door er een. lapje Linnen of een ftuk je Mis- C druk-Papier in te doen, waarby men eerst dc een weinig water giet. Dan, reeds op zich in zelve , en zonder water er by te doen , bezit het zaagmeel van Hout de eigenfchap van Fi het vet aan zich' te trekken. Men kan hier- he van eene proeve neemen , door een Blikken , Yzeren of Aarden pan ,. waarin Boter,- W üly of Spek heeft op het vuur geftaan , va
( I
vooral ; wanneer dezelve nog min of meei warm is , daarmede aftewryven.
Drooge Paarden- of Koemist is mede zeej goed, cm fmeerige Vlesfen en Glazen van binnen recht fchoon te fpoelen.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
COMMERCIEEL BERICHT.,
De berichten uit Kopenhagen geeven te kennen, dat, niettegenftaande de mefures , lJllMf der banquerouten in het werk gelteld , de enfis echter aldaar bleef voordJuuren; insgelyks blyven de calamiteiten te Hamburg dezelfden; men hadt gehoopt, dafc
LSt\?™ ' -001' EnZdand lia'ar Eerwaards gezonden, eenige verandering daarin zouden lebben te weeg gebragt; doch met leedwezen
[rS.^r'vf3' deZ£lven £eenszins tot lat einde gefchikt zyn, maar enkel of'
foornaamlyk gedestineerd tot betaling der
ubfidien aan Rusland, en voor het Leger,
t welk op den Bataaffèhen grond zoo vele:
erwoestingen heeft aangericht
Voords zyn wy in ftaat , onzen Lezeren te
jppediteeren een affchrift van den Staat der
>ank te Kopenhagen, tot ultimo Juny 1. 1..
'OP IE.,
Summier Bericht over den Staat der DEENSCHE en NOORD SC HE SPECIES-BANK, tot den 30. Juny i799, op het
van derzelver, Agtste-
Jaar..
Tv.
Het Fonds van- het ipitaal der Bank , or de Interesfenten:
T^W p r ' SP* Rd«- 2,400,000:-Só.
1 ot het Referve - *' nds ligt in zeker-
Dp de ,'ekening vJP' ^ 44'^:59 Sclu inst en Verlies wasj, 1 den 1-July tot dem
)d 3v T'



C 214 )
3-0 Juny 1799., ingewonnen op renten en De-
pofrro--Premiè'n . . Sp. Rds. 196,948:5a Sch.
De gewone lopende onkosten, welke ingevolge § 9 Litt. B. der 'Conventie afgetrokken worden van den ontvang op de rekening van Winst en Verlies, waren, van den 1 July 1758 tot 30 Ttlly 1790, in al-
fes . . . . • . Sp. Rds. 10,457: 9 Sch.
Van extraordinaire onki sten, zoo als vermeld ftaat in § 9. Lit. A., zyn in den loop des Jnars van het Referve F >nds afgetrokken . . . . Sp. Rds. 13,573: 7 Sch.
a.
Wanneer van den
Qhtvaögj op de rekening vn WÏrist en
Verlies ... . Sp. Rds. 196,948:5a Sch* djfaagt d) Uitgaven van Onkosten Sp. i. .
10,457 9 ^eh. F) de beftemcie Uitdeed
Itrjg a 6 pCt. of 24
Rds per aftie, voor
het agtfte Jaar der
Bank , maakt Sp.
. Rds, 144,000:-Sch. Sp. Rds. 154457 9 Sch.
Blyft terug . . Sp. Rds. 41,490:43 Sch.
Welke op de Winsten Vcrlies-ieferve-Rek ening overgebragt, en gevoegd by die van voorige Jaren , tot voorsz. rekening toe-
gekeud, . . . . Sp. Rds. 90,370:83 Sch.
De fomma uitmaakt van Sp. Rds. 132,861:30 Sch.
3*
Met de Wisfel- Cours heeft de Bank tot den "o Jtniy h. a. vo-;rdeel gehad. Dit voordeel beloopt zich, ingevolge de gemaakte realifatie berekening tot op Voorn:, tyd, behalven de in
vorige jVen tot het Referve-Fonds aangerekende 4,000 Rds. Sp. Rds. 1,337:80 Sch.
4-
Uit het bovenftaande blykt het, dat de Bank, na afgetrokken te hebben hare adminiftrative onkosten en andere uitdelingen van dit haar agtfte Jaar, van den 1 July 1798 tot 30 Juny 1799 noS" thands overhoudt op zyne
a) Referve - Fonds . Sp. Rds. 44,779:59 Sch.
0 Referve - Rekening van Winst en Verlies Sp. Rds. 133,851:30 Sch,
c~) Gewoone Voordelen , door verandering van Cours , ingevolge de opgemaakte Realifatie-Berekening . Sp. Rds. 1,237; Po gch.
in alies . . . Sp. Rds. 178,878:37 6cij.
Nieuwe en nutiigj. UITVINDING,
Johan Iieinrich Lorent Panzner, destyds nog Student aan de Academie te Jena, heeft een werk'uig uitgevonden, door middel van het welk men, wanneer er by den nacht op eene afgelegene plaats brand ontdekt wordt, de ■plaats waar, en den af [land hoe ver, gemaklyk, fpoedig en naauwkeurig kan aanduiden, eene uitvinding, die indedaad, zoo tot gr. rustftelling en waarfchuwing der rondom gelegenen , als ter fpoedigèr hulptoebrenging aan de door brandfchade getroffenen, van zeer veel belang is, en daarom de aandacht ! van alle waare menfchenvrienden verdient. ' Panzner noemt zyn werktuig Pyro-Telegraaph 'of Brand-Telcgraaph , en heeft hetzelve aan het IVeitphaalsch Natuurkundig Genootfchap ter Bruckhaufen ter beproeving aangeboden; deze Maatfchappy heeft hem teritond daarop haar gewoon Lidmaatfchap gefchonken. — Wy wentellen den besten uitflag der proefneemmgen met dit werktuig te mogen verneemen, en gunnen onze Vaderlandfche Hoogefchulen veele Panznersf'
ZEE-



C 2x5 )
ADVERTENTIE.
SEDL6S v;f !iandfar ■ün.!n*Roik .e^«, geeft uit: Fabelen en Vertei, van !/ V F'T"^ 2 Peclen* a ^3 = 12. - Fabelen en Vertelsels
van A. L. Bfiifaz, a 30 It. Myn Letterhof, door j5. f«ffl<rt,- a 45 ft. Dicht-
RÏ.?^ r' hlrLf ' r£ 4&*farl a 10 ft en Elmire de Vilarez, 2><wyW, Monvfl dat Irh,/2 \V^Cht' in ^Nederduitsch, Mathilde, Drame ,p,v
EmG&ZS^ ?H F^^undschaft und HeRZENSSWACHE, 2%>ft/<
iGoVSf^^ * Marianne, Comehie , par ilf^&Tr, Oedipe
a ULONh, 0^., par Guillard, en Het Feest van Apollo, Zinnefvel ten to&MHNtfiP «m, ^ émMOmbm Schouwburg alle door A |. c/jStl'
WEER-
zeetyding.
Berichten.
Gedurende liet inhouden van door de Engelfchen, zyn aldaar aangekomen en 111 beftag genomen R. Jans, van Oleron , J. Hendriks , van Lisfabon naar Embden , wegens lekkagic en gebrek aan water; F. Banriüs, van Burguort by Kaap Ortugal, om order ; nog een Hoeker, en het Jiuisfchip van P. Lap , van St. Martin.
Onder de Schepen aan de Lemmer door hun genomen , is ook dat van Sybrand Jans, van Embden naar Dordrecht. — Het Schip van B. Luitjes, in Zee lek geworden , is terug gebragt , en alleen de lading Graan, op één last na , medegenomen.
Men verzekert , dat de fom der gezamenlyke Bankroeten te Hamburg , den 14 Oct. 1. 1. beliep 60 millioewen.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Genomen door een Frarfchc Kaper het Schip the Vi&ory, van Virginiën naar Londen. — Op de Kust van Afrika de Schelpen the -Gudgecn en Erulannia, van Lcycrpool.
Opgebragt te Pon Mah door een Fran- ■ fche Kaper de Engelfche L« g|gr the Fury, •
van 2'erfey. — Te Pasfague "een Portugeesch '
;Sehip van 250 Ton. — Te Lisfabon door «een Engelfche Kaper het Spaansch Schip
Santa Anna, van St. Lucar naar Amerika.
: Prysverklaard door het Tribunal de Gas- { ■fation te Parys ; het Deensch Schip Anna
Maria, Kapt. Janfin, om dar. hetzelve -f .zyn pas te Amfterdam ontvangen hadt.
Scheepsrampen.
Verongelukt op de Haaks het Engelse^ Oorlog/chip Nasjau, van 64 ftukken, hut volk is ter naauwernood gered.
Met fdrade binnen te Gluckffadt Kapt. J. M. Heiiman , van Stokhoim naar Emb. den; dezelve hoopte binnen 14 dagen wedei gereed te zyn , om te vertrekken. J]et lek enz. te Arendsdahl Kapt.
S 8* J ?, v,an «tór iflfe*». —
le Mandahl de Kapts. w en £. ^™'> beiden van Kopenhagen naar
Texelfche en File-Lyst.
Van den 1-5 November. Geen 7W£/2tf Lyst aangekomen.
Van den 1-5 November. Geen /%-Lvst aangekomen. J
Helvoet fluts.
re^\>f wL3Iz.lz-%bw' Niets ^as'
rce?ct%e'^md2ZNTnv: ^ g<H
™" 3" rUlt Zee biniicn ïiet Sehip GWnetcion, Rapt. yi.w , van Sevilië naar dntwerpen; als bykgger. De Wind Z. W?
Rriclle.



WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG,
Gedurende de Maand October 1799.
O-tob nAK0~ thermo- winden. luchtsge- Ofiob I ear0" ™tsm°- winden. | luciitsge-
' metïSs meter. Streek Kragt steldheid. ' I meter, meter. Streek Kragt j steldheid.
3"TgT "zTwXwTf Betrokken. ~ C29 9'" 43 Z~ÖT 2; Zeer Betrokken.
1 \%9 - 3it53i W.tenN. 4 Zeer Betrokken. 17 < 29 10 52 Z. ten O. 2 lEen weinig Betrokk. C,20 Si 48 W. N. W. 2^ Een weinig Betrokk. C29 94 45 ~ ■ 2I
( 29 6ïÜB - — 4 Zeer Betrokken. ^29 ,0 42 Z. O 2 ■ —
2 \ *9 7f 54f Z.W. 4 Betrokken. 18 < 29 10 55 2 Zeer Betrokken.
J.29 7i[50 — 6 Zeer, Betrokken. {_29 g\ 42 2 Een weinig Betrokk.
^29 64I52 W.Z.W, 4- I f29 10 9 O. ten Z. 2jZeer Betrokken.
3 s29 7j 56" 6 ; — ■ J9 < 29 10 41 Z. O. 2
ƒ29 sl'sz ■ i - — I C29 94 4of O- Z. O. 2en weinig Betrokk.
f29 4ijsci Z.w. 4 1 ; 29 • 9 s8i 2
4 < 29 3 52 W. Z. W. e 20 < 29 94 38 2 Zeer betrokken.
/ 9 3 I48 - - 4 - - (.39 9 43 Oost. 2 Een weinig Betrokk.
\"29 SI 50 vV.N. VV. 6 Betrokken. \29 ö 1*37! Z. O. 2 Zeer Betrokken.
5 < 29 8| 51 4 21 <29 7 46i 2
C.29 pi 48 I 2 (29 s*[ 46 Z. ten O. 4 Betrokken.
^29 10 I49 VV. Z. W. 2. \ 29 04465 West. 2
6 < 29 10 52 2 ■ 22 < 29 7ï-jso§ 4 Zeer Betrokken.
' 19 9 1 si — 2 . /2q 7^14-8 Z"'d. 4 Betrokken.
' 29 8||S5 Z. ten W. 4 \ 29 t| 4si Z O. 4
7 <i 29 8 56 4 ' 23 < 29 7 52 ■ 4
i>9 71:54' -_A -——— fl.29 7 47 -2
C29 s 54 4 Zeer Betrokken. C29 2Ï 45^ Oost. 4 Betrokken, Regen.
8 <29 4! 58 VV. Z. W. 4 Betrokken. 24 < 29 ï\ $oi O. Z. O. 4 Betrokken.
(.292 52 Z. W. 4 /29 1 49 Z. Z. O, 2 —
f29 4 |?ï " ■ '- '■ C2"] 5 49 Z. W. 2| :—; '
9 <29 As 54. W.tenN. 6 25 < 29 si so{ 2
(29 8| 57 ■ 4 — ■ {.29 6j 4» 'N. W. 2 -»
"""Tip 8|"}47 West. 4 • C'29 10 46 2 Zeer Betrokken.
10 < 29 54 57 ■ 4 — 26 < .9 1 té 49 2 ;
/20 ïoi 49 - 2 — /?<"> 4 47 1 - _2 [Helder.
C29 u 49 W. Z. wT'2 ' *""- ('30 il 46 Z. W. 2 Zëé7"i etrokken.
11 S 30 5^ 2 Zeer Betrokken. 27 < 30 2 52 ■ 2 ;
/ 3© 49 Z. W. 2 ' "o 2 4-Ti 2 - — ■ —
130 "53; " ZTTT. 2IHelder. f'-jo 2 42^ IZ. Z. W. 2 ■ ■
12 <29 iol5S 2 Zeer Betrokken. 28 < 30 2 51 Z. W. 2
(,20 8i.54 1 ■ 2|Betrokken. ^^^^ '.3° 2_ 45 I 2 ~
V29 7| 54ï 2 Zeer Betrokken. T ;o if 44 jZuid. 2 Betrokken.
13 \ 29 7j 55 Z. W. 2 Betrokken , Regen. 29 < 30 if 48^ Z. ten W. 2 Zeer Betrokken.
(297I 53 - 2 Betrokken. ' ?.q n^Ur } - - 2 ■ ■■
TT9 6i u ; 2" I «29 94I38I |Z. O. 2 Betrokten, Mist."
14 (29 8 52* West. 4 Zeer'Bet okken. 30 < 29 72 48 |0. Z. O. 2 Zeer Betrokken.
/,29 11 so W. Z. W. 2 Bt-trokke- I ^ ' ->. ■ 5||48 |Z. O. 2 ■
C'2V 4 47 ■ 2 Zeer Betrokïeri. I ?g 5^48 I 2 Betrokken.
15 ^20 1 1 S4 — 2 j 31 09 7§|52 /Z. ten O. 2 Zeer Betrokken.
/ 29 1I4 46I Z. W. 2 "'en wein'g Betrokk.1 / |!4ö| [Z. O. 2'Betrokken.
TÏ9 u4U6è Z. O. 2 Zeer Betrokken. II ^ I I I
16 <:9 uéK2 Z. Z. O. 2 Pïen weinig Betrokk.I < 1
20 tofiO Z. W. 2 Betrokken. II /
Te Amfterdam, by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendara
Gevallen Regen, geduurende de Maand ücluocr, 38 L^n. De Uitwazeming is .1 Lyn»



N°« 80. 9 November 1799;
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken. Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en atle andere middelen van befiaan.
t
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Eenvouwige manier, om.alle bekende soorten van yzer te toetsen en te rangschikken.
(Volgends d'Antic .)
Onder alle de Ertfcn of Metaalen fchynt het Yzer nog het minst naauwkeurig door de Scheikundigen . onderzocht te zyn ; en niettemin, zyn de Mynwcrkén van ' dezej Ertsftof dè rykften en gereedtlen om te bearbeiden , terwyl het Yzer, uit hoofde van] deszelfs dienstbaarheid ter vervulling van duizende behoeften, het kosfbahrfte en nuttigfte van, alle Metaalen mag genaamd worden.
Veele Geleerden hebben zich bevlytigd ,-' om' de fpcclfkke (of löortelyke} zwaarte van het Yzer te bepaalen , doch allen' verfcb'iilcn' zy onderling omtrent dit ftuk ; de groiiu van dit verfchil ligt in de meerdere of .mindere zuiverheid van het Yzer, waarmede zy ' op de Ilydrojlatifche fchaal proeven genomen hebben (*). — Even weinig is men het daarom ook onder de Geleerden tot nog toe ééns over de taaiheid , zamenhanging en kracht
(*) Doorgaands fielt men de zwaarte 'van het Yzer in verhouding tot zuiver water als 8—1.
II. Deel.
van het Yzer, noch ook over de, veer- eh fnelkracht van het Staal.-
liet is bekend, dat er twee hoofdfoorten zyn , t. w. bros en taai Yzer. De oorzaak van dit verfchil is tot nog toe zeer duifter ; Geleerden en Ongeleerden hebben die in de Zwavel gezocht, dan van deze ftof is in het Yzer, zelfs in de Yzermynen , geen enkel greintjen aanwezig (*). - Men heeft aangemerkt, dat de Steijerfche (§) Vylen 9 maal op nieuw konnen worden uitgehakt, zonder daarby merklyk van derzelver bruikbaarheid te verliezen. De beste Zwëedfche Vylen konnen die bewerking niet meer dan vyfmaa'1 , en de oude Franfche flechts tweemaal doorftaan. Ongetwyfcld hangt zulks af 'van' de meerdere of mindere zuiverheid des Yzers, waarui.t deze Vylen gemaakt zyn. | 1" Zommigen beweerén , dat het Spaanfche .Yzer in deugdzaamheid alle andere foorten overtreffe ; men 'leidt zulks af uit'de voortreflyke Spaanfche Snaphaan - loopen -, doch men wist 'waarfchynlyk niet, dat daartoe geen fterk nieuw Yzer, maar alléeir oude Hoofdyzers gebruikt worden. Deze Yzers moeten dus volko-/ men zamengegloeid en geflagen zyn, eu; eenen veel hoogcren graad van zuiverheid bekomen hebben , dan het Yzer in de Smeederyé'ri
en'
.(*) Anderen brengen tot de beftaandeelen van liet. Yzer, Zuurzouc, vette Aarde, een wei.iig Zwavel , en eenige Kwikdeelen. Reda£t.]
■(§) Steijer, eene kleene Stad in Opper Oostenryk, 4 mylen van Lintz, drytt eenen fterkeft. Handel in Yzer. Redaïl.J 1 Ee



C m8 )
en Gieteryën van Cataloniën. De voortreflyke Spaanfche Snaphaan ■ loopen bewyzen dus alleenlyk, dat de Spanjaarden , door eene meer volkomene bewerking, dan hedendaags in gebruik is , het zuiverde en volmaaktlle Yzer van geheel Europa hebben weeten te vervaardigen,
Vejfchiller.de Yzer-ertfen, fchoon op dezelfde wyze behandeld ■> levéren niet dezelfde qualiteiten , noch even goed Yzer op. Het verfchil hieromtrent hangt meestendeels af van de Metaalen en Haifmetaalen , die zich met het Yzer vermengen, of liever daaraan zich hechten , en by het fmelten er mede verë'enigd worden. Over dit onderwerp is nog niets voldoenends gefchreven.
Staal - Lrts , Staalmynen noemt men die , welke men voor de gefchiktlte houdt, om daaruit goed Staal te bereiden ; dan deze benaming is niet naauwkeurig , alle Yzer brengt • door het fmeiten Staal voord, en geene Yzermyh levert in deszelfs natuuriyken ft.at volmaakt Staal. — Doorgaands wordt de misjukking der proeven om Staal te maaken , aan het vuur of de wyze van behandeling toegefchreven , doch de waare reden ligt alleen in de Hechte hoedanigheden van het Yzer, welk men daartoe bezigt..
Het Ciment - daal en gegoten Staal der Engelfchen is met recht beroemd , en maakt zedert lang eenen aanzienlyken tak van Koophandel en Fabriekwezen uit ; intusfchen is het bekend , dat de Engelfchen hunnen voorrang in dit. ftuk louter aan bykomendej omrtandigheden, en betere bewerking te dan-' ken hebben , .dewyl zy tot hunne Staalwerken niet dan Stiermarhch en' Zveedsch Yzer van Dannemora gebruiken.
Het is derhalven van veel belang, een. middel aan de hand te geeven, waardoor men alle bekende, foorten van Yzer in derzelver natuurlyke orde . kan rangfehikken; daar nu (Prlniic door ui.tgeltrekte proefneemingen overtuigd was - geworden , dat zuiver Yzer alleen volkomen Staaf oplevert, en dat het laatfte 'meer of minder veerkrachtig is , naar gelang der meerdere of, mindere zuiverheid van het Yzer,. waarvan men het maakt, heeft hy dit middel gemeend te vinden in het cimenteeren (*) van onbewerkt Staal. .
(*) ' Het . cimenteerenvan Yz'er en Staal, gefchikt-, . om alle vreemde en vervalfchende beftanddeelen uit dit Metaal te trekken, gefchiedt »p . de« wyzey dat- men in den ..Gloei- Oven
Hy liet een aantal fhven Yzer, van alle
verkrygbare foorten, op de naauwkeurigfte wyze gekenmerkt, in éénen Oven cimenteeren en behoorlyk gloeijen ; de geheele Oven be(tondt uit 6o,ooo■ f§-. — Al-les bekoeld zynde, onderzocht hy de (laven-, en vondt die alle bezet met blaazen of fchilfeis van verfchillende grootte j, de Steiferfche ftaven hadden de minlte, die van het Siberisch Yzer waren daarvan als overdekt.
Deze ftaven koud doorbreekende , vondt men die van binnen met holligheden bezet , niet ongelyk aan pypzweeren in het dierlyk ligchaam. Vooral aan die zyde, die in den Oven boven gelegen hadt, ontdekte men doorgaands min of meer langwerpige fchilfers. Hoe minder de ftaven fchilferden , hoe meer zy by het doorbreeken derzelver yzerglans verloren, en eene doffe of raauwe couleur aangenomen hadden. Voords heeft dit Yzer zyne eerfte zamenftelling geheel verloren ; naarmate men aan de oppervlakte minder blaazen ontdekt , is het fyner eu gelyker van korrel geworden ; en hoe grooter het getal van blaazen is, des te moeilyker laat zich het Staal ïmeeden..
Het
een fteenen Cimenteerbak plaatfe, waarin men i duim dik natgemaakt ftof van Steenkoolen, door eene Zeef gezift, ftrooit. Hierop legt men de ftaven Yzer, zoo dat zy elkander niet aanraaken; men bedekt die laag met eene andere van Steenkoolen - ftof, weder ter dikte van i duim , waarop dan wederom eene laag ! Y.zer komt , enz. In ieder bak doet men gc!woon!yk niet meer dan 14,000 f$. — Op de bovenfte ftaven legt men gemeen nat. Zand , het geen men naar het midden heuveLsgewyie ophoopt, ter hoogte van 10 duimen. Hierop fluit men den Oven van alle kanten, latende van boven alleen eene opening van 8 a 10 duimen, waardoor men de brandftoffen op den rooster , die boven den Cimenteerbak geplaatst is, werpt , en welke mee een Yzeren deur gefloten wordt. Men hotidc het vuur 5 i 6 dagen gaande, en beproeft nu en dan de ftaven Yzer, ten wei-ken einde er aan de ééne zyde van den Oven eene kleene opening gelaten wordt, waardoor men éérje ftaaf kan uitnaaien ; doch deskundige lieden konnen aan den gloed en, de blaazen der ftaven genoeg zien , of het Staal goed is. Men laat de ftaven voords bekoelen , en geeft daaraan, door ze fterk uittefmeeden , de volkomene eigenfehappen van het Staal. Zie Jacobfons. Technel. iVirierbufh. art. . Cimentirsft des Stsklsi Redaiï.]



( 310 )
Het Siberisch Yzer werdt door de cimenteering volftrekt onbruikbaar.
Dat van Stege? U*t zich, op deze wyze behandeld , gemaklyk uitfmeeden.
Naar gelang de onbewerkte Metaalftaaf meer blaazen of fchilfèrs hadt , vertoonde zich by het doorbreeken van dezelve, na lang gefmeed en gehard te zyn , eene grootere menigte van kleene ftippen, die , als eene waare ontbinding der zamenhangende Yzerdeeleu, in het fterkfte vuur zich niet lieten vereenigen.
Alles doet ons dus zien , dat de blaazen of holligheden in het gecimenteerd Yzer zyn toetefchryven aan eene of meer vreemde ftoffen , die het Yzer en Staal zelve onzuiver maaken ; en by gevolg leveren die zeilde blaazen , ais verhevenheden op de oppervlakte der ftaven geplaatst, een zeker kenmerk op, waaraan men, zelfs met geflotene oogen. de zuiverheid en deugdzaamheid van het Yzer en Staal kan beproeven.
Volgends dezen toetfteen is de volg-reeks van alle bekende Yzer - foorten deze : den eerften rang bekleedt het Steijerfche , den laatften het Siberifche. De tusfchenfoorten vol gen dus : het Amerikaanfche, het Zweedfche van Daniiemora, het Spaanfche, dat van Ba yonne, van Rousfillon , uit Foix , uit Berry, van Thierache, het Zweedfche met een tweede merk, het gemeene Franfche, en eindelyk het Rusfifche.
Ten behoeve der Commercie verdiende hei een naauwkeurig onderzoek , door welke bykomende ftoffen het Yzer en Staal verbasterd en llechter gemaakt worden?
\ Levensbyzonderheden en Konstberichten omtrent den beroemden Schilder DAVID.
(By verkorting ontleend uit het Monthly Magazine. Vol. VI. p. 199.;
[Wy zyn niet gewoon uitvoerige levensbefchryvingeh van geleerde of beroemde mannen te plaatïen, daar dezelven niet zoo zeer in het beoefenend vak der Oeconomifche Kundigheden vallen; dan, de levensgefchiedenis van eenen David is de gefchiedenis der Schilderkonst voor onze Eeuw zelve , en dus een waardig voorwerp voor den weetlust onzer
Lezeren. Hierom deelen wy hun de volgende fchus gaarne mede]
Davids werken munten uit door verhevenheid van verbeeldingskracht, grootheid van ideën, edele eenvouwigheid van compofitie, waaiheid van uitdrukking , naauwkeurjgheid van tekening, fchoonheid der omtrekken, warmte van coloriet, en harmonie der tinten. David behoort dus ongetwyfeld tot de ukftekende Konftenaars, hoewel zyne ftukken, tof de Franfche Revolutie betreklyk, hem in dezen rang niet geplaatst hebben.
Aan dezen grooten man en zyne leerlingen heeft de Franfche School hare opkomst, na eene zoo langduurige •vernedering. zoo wel als de Studie der Antieken, en de verbinding van het ideaal met het natuurlyk fchoon , te danken. Men moet 'smans Junius Brutus en zyne Horacicrs zien, om verrukt te daan over den gloed van zyn godlyk genie.
David is de hartlyke, de ongemaakte gastvriend van eiken reizenden liefhebber der Schilderkonst. Dikwyls vertrouwde hy den Schryver de fleutel van zyne groote Schildergalery , bleef in zyn vertrek, en liet dezen ongeltoord het flreelendst genot eener konstbei'chöuwing.
Schoon David afgetrokken leeft, en enkel aan de konst geweid is , is hy nog niet geheel vry van eene Staatkundige gisting. Dikwyls valt hy plotsling in zyne gefprekken op dit onderwerp, en geraakt daarop in eene (tilzwygeridheid , waarvan men hem niet dan met moeite kan terugbrengen; evenwel neemt hy het in dit geval "niet kwalyk, zo men hem herinnert, dat men in hem alleen den Konftenaar bezoekt, en dat zyn Schildervertrek het groote fchouwtooneel der' werken van zyn genie behoort te wezen.
De lichtgelovige David zag, door zyn vuurig oog misleid, in Robespiérre alleen den yverigèn Patriot, den uitmuntenden redder des Vaderlands. Deze bediende zich enkel van David, om zyne eigene heerschzuchtige ontwerpen te bevorderen. David viel in den ftrik, en zyne komt zelve leedt by die verblinding: zy onttaartte in eenen colosfalen en belagchlykên ttyl. Men kent 'smans nionfterachtig omwerp van een gedenkteken der Vryheid\ en zyne wanhebbelyke plans tot het houden van Nationale Feesten.
Zeer waar is de aanmerking van Rousfeau in deszelfs Confesfwns, dat in' den levensloop van ieder mensch beurtwisfelende tydvakken voorkomen van eene zekere geest - vervoering, waaruit men zyn diameter niet kan noch
E e- 3 ■ müet



C 2:0 )
moet opraaaken; dit 'is ook op het geval van David toepaslyk. Men heeft hem ten laste gelegd, dat hy, uit kunstnyd, zich aan het hoofd der Franfche beeldftormers , ter vernietiging der oude Kónstltukken, gefield hebbe; niets wordt door zyn edelmoedig Char?cter, door zyne zedige gevoelens fterker wederle^d, dan. deze laster. Zeker is het nogthands, %t hy, door zyn aanzien tusfehen beide te ftellen, de woede van den beeldenftorm vroeger zoude hebben konnen duiten.
Men befchuldigt hem verder van verfcheidene .Kondenaars te hebben doen gevangen neemen, en zelfs guiljdtineerea. Dan, hiervan is nog geen één voorbeeld bekend geworden, en het is waaifchynlyk in den naaryver zyner mededingeren in de Louvre , dat deze laster haren grond heeft. — Dan wy bepaalen ons tot de befchouwing van David als Schilder.
In den beginne wilde David zich niet laten aanneemen tot Medelid van het Nationaal Inftituut van Konften en Wetenfchappen , uit vrees, dat hem zuiks in de openbare zaaken wikkelen mocht ; doch op nader verzekeringvan het tegendeel., aanvaardde hy dien postT en woonde de zittingen van het inftituut onafgebroken by. — j\a den val van Robesfiérre reddeden zyne talenten en leerlingen alleen hem van de Guillotine, en hy werdt flechts in de gevangenis gezet.
Davids Schildergalery in de Louvre is op zichzelve reeds een fchitterend en uitmuntend Konst.il/ay2saOT. De geftukadoorde, gemarmerde muuren zyn verfierd met Basreliëfs, met Bustes, met Antieken. Rondom ftaan , fchynbaar zonder geordende rangfehikking, afgietléls van Griekfche Standbeelden , en zyne twee groote Hii tonfehe Schilderftukkeu , Bruins en de Horaeters, hangen tegenover elkander. De indruk dien deze twee bewonderenswaardige meestérHukken op den konstbelchouwer maaken, is' moeilyk te bei'chryven.
De compofitie van den Brutus is hoogst dichterlyk : nooit heeft de Poéiie de Schilderkonst krachtiger de hand geboden, en nimmer is het oog des kenners meer verrascht .geworden, dan door even deze zamen werk ng Men weet , dat de held, die de Romeinlche , Republiek grondvestte, zyne eigene Zoonen, < als deelgenooten van het gefnieed verraad ] deedt ter dood b.engeiï. Hy offert deze pan- \ den aan het behoud van Rome op, en neemt 1 daardoor, als Vader 'des Vaderlands , het i Remeinfne Volk voor zyne Kinderen aan. Met ( deze troostryke gedachte verlaat de Vader e die zoo onverbiddelyk jegens zyne Zoonen a
was, na de uitvoering van het vonnis, zvn nuis, zyne Vrouw en twee Dochters. Dit rs 'her tydftip, welk de Kónftenaar gekozen heeft voor zyn meesterlyk piuléél. — In het voorportaal van het gebouw ftaat de Schutsgodin van zyn Vaderland, Dea Roma , voor Wier altaar hy zyn Vaderhart als 't ware heeft opgeofferd , met te zweeren , dr.t hy alleen als Richter uitipraak zal doen. 'Neergebogen en treurig zit hy op het voetftuk van dit btannbeeld, met het hoofd, vol van gedachten, in de hand; het aangezicht tekent manlyke ftrengheid en Stoifche gerustheid, —
De plaats, waarheen Brutus zich heeft vcrwyderd, js een halfverlichte hoek, ter rechtende van het voorplein. Voor de binnendeur van het huis ftaat de Moeder, een beeld van ïceale fchoonheid, met hare twee Dochters om het lot harer Kinderen van den richterlyken Vader te verneemen. Zy ziet de k« (Kechtsaienaars) aan de poort, op eene baathet bebloede lyk van één harer Zoonen wegdraagende.
(Het overige in N°. 81.)
HUISMIDDELEN.
Behoedmiddel tegen de vochtigheid van GEPLEISTERDE MUUREN.
Onze 'Voorouders plcegen de Muuren eem suiver te laten opdroogen , eer zv eene neuwe wooning betrokken, dewyl zy wisten lat de vochtige, falpèterachtigë uitwazemin;en der Muuren zeer nadeelig zyn voor de gezondheid. Hedendaags bekreunt men zich .yeimg hierover, en wanneer de tweede verlieping naauwlylis begonnen is, betrekt men •eeds de benedenfte vertrekken. Het vocht /an nieuw Muurwerk intusfchen tast niet illeen de hgchaamen, maar ook de meubilen tan en ten bewyze daarvan dienen zoo /eele kostbare behangfels, als van tyd tot yd volftrekt wegrotten, alleen wyl men lezeiven al te vroegtydig voor de Muuren leeft gefpannen. - Het volgend middel' is Uergeichtktst , om deze nadeelen zoo veel noogiyk tegentegaan. Men beftryke de nieuwe du uren s a 3 maal met kookende Nooten■,y.' /n^Tel om de' 3 dagen telkens, ten mde de Oly recht in den Muur trekke, en Hes behoorlyk dróóg worde. Het ïmeèrfel
de-



( 221 )
dezer Oly dringt én de poriën van het Met? felwerk zoo vast in, dat de - fchade>yke vochtigheid daardoor wederhouden wordt , en niet verder kan uitdampen.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht wegens- den gunstige n staat van het GENOOTSCHAP ter bevordering der TEKEN-I SCHILDER-, BEELDHOUW en GRAVEER KONST, te Amsterdam.
Het kan den Honoraire Leden van dit Genootfchap, opgericht te 'Arajhr.dam in het jaar 1790 in net Huis yan'Trip, onder het opzicht van den verdicnstélyken Konsthandelaar C. S. jRtw, niet dan hóogstaangtnaam zyn, by dezen te verneemen, gelyk wy hun zulks van goederhand berichten kunnen, dat derzelver bydraagen tot inftandhouding' dezer lollyke inrichting, in weerwil van de gewezene, voor deu bloei der Konften zoo ongunftige, tydsomltandigheden,, echter van eene vry gelukkige uitwerking zyn geweest. Met vermaak hebben wy ver-i nomen, dat er, in het bykans afgelopen jaar, behalven een aantal Tekeningen en Prenten, ruim twintig Schilderftukken van thands nog levende Meesters, tot"geene geringe aanmoediging derzelven , uit de Galleryën van het •gemël'üê Genootfchap, aan onderfcheidene liefhebbers verkocht zyn geworden.
De voorstanders en begunftigers i van deze nuttige inrichting durven zich vleien, dat de meer en meer tot eenen algemeenen Vrede neigende omftandighedeh, waarvan de fchoone Konften inzonderheid zich zoo veel goeds belooven mogen, ook eenen nieuwen luister en' meerderen graad van volkomenheid aan het bovengemeld Genootfchap zullen byzetten, en het getal van deszelfs contribueerende Leden aanmerklyk 'doen toeneemen ; te meer , daar eene geringe, jaarlykfche bydrage van 6 guldens den. Leden nq£ daarenboven het recht geeft, om zich, een geheel jaar door, met Vrouwen , viermaal 's weeks, te weeten 's Zondags, 'sMaandags, Woensdags en Vrydags, van 10 tot 2. uur, in gemelde Huis te konnen verlustigen met de belchouwing van drie Zaa¬
ien, opgevuld met Schilderijen, Tekeningen» Prenten, en Ikeldhouwftukken, zoo van oude a's nieuwe Meesters: een vermaak, indedaad onwaardeerlyk voor ieder , die beminnaar is van deze .fchoone en bevallige Konften, en het geen, door de afwisieling van telkens verkocht wordende en nieuw inkomende Stukken, aanmerklyk verhoogd wordt.
De in bovengenoemde Galleryën geplaatfte Stukken konnen aldaar mede tot de vastge1'telde pryzen gekocht worden.
Wy nodigen , onze Land- en vooral onze Stadgenooten uit, om door eene meer algemeene dcelneeming, en gezette, bezichtiging, ter volmaking van het' lcmyk Konst-Inititutit te helpen medewerken. Ieder, die Natiezucht en liefde voor Konften en Wetenfchappen in den boezem koestert, zal hiertoe , zonder onze verdere opfpooring, aandrifts genoeg by zichzelve gevoelen!
Nuttige ONTDEKKING.
Men heeft in Engeland bevonden, dat men voor de helft der gewoone onkosten een Paard onderhouden kan, wanner men hetzelve Turnips of Bourgondische Raap te eeten geeft. Inzonderheid .bevinden zich de trek- en werkpaarden beter by dit voedfel: zy 'worden niet zoo licht overvoerd, hun hair wordt gladder, en zy ftaan minder bloot voor den droes, en andere winteiv.iekten. De beste foort dezer Turnips is de groene Zwcedfche.
Men berekent, dat iu Engeland tot ^clen Landbouw één millioen Paarden gebruikt wordt, en men kan gerustelyk nog één millioen itelleh voor de Paarden van weelde, en vermaak der ryken (*)._— Voor deze 2. miilioenen Paarden worden ten minfte 12,500,000 morgen lands vereischt ; . dus'" heeft men .§ deel van geheel Engeland nodig , ter onderhouding der Paarden: want, volgends de: berichten, aan het Parlement zelve medegedeeld-, bevat Engeland 4Ó miilioenen morgen lands, doch waarvan bykans 8 miilioenen onbebouwd liggen , of uit zoog^ïaamde . Mem&a (gemeene landen) beftaan. Evenwel heeft men na dien tyd nog 148,000 mo;gen aangebouwd. /
De verteering van het Slachtvee in Engeland
is
(*) Vergelyk boven, N°. 70. bladz. 212. Ee 3



C 222 }
■ is buitengemeen' fterk; \mn berekent dezelve, voor Londen alleen, weeklyks op 40,000 ftuks Osfen, Koeijen, Kalveren, Schaapen en Varkens , door elkander. — Voor 40 jaaren kostte een pond Vleesch te Londen 2 Pence, thands betaalt men daarvoor 6, 7, 8 Pence; dus is de prys zedert dien tyd 3*4 maal verdubbeld.
PRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENS MIDDELEN.
Te Amsterdam, den 4 November 1799.
De Geraffineerde Suikers zyn in de meeste foorten § a 1 % hooger , dan den 28 Üélober 1. 1. — De Syroop is op 78 a 79 g.
Het Wit Zout is gerezen tot 260 a 300 & de 404 Maaten. — Zynde het Olerons geno-l teerd op 150 , en het óeudres op 140 al( 145 <£. 'é
De Garst is, in meest alle foorten , geno- * teerd tot 130 & 145 ggl. I
De Haver is merklyk gedaald, en ftaat 1 dus : I
*guv 90 a 105 ggl. {
Witte Voeder ...... 7, j
Eider dito, en ... . (70' a 80 ggl. 2
Pooifche gemeene dito . . 3
\
. 7e Dordrecht, 31 OBober 1799.
Haver, Inlanfche Brouw, per
last ........ ü2, 20 a 24 c£ A
dito Paardevoer .... 23 a, 35 ^ ^
Koolzaad , Inl. en Zeeuwsch , G
per last ...... . 84, 88 a 90 G
Zomer dito . . . ,54, 58 a 66 ^ Zaai Lynzaad, Inlandsch en
Zeeuwsch , per achttendeel. 74 a 80 ft.
Raap-Oly, per Aam. . . 89 a 90 gl.
Lyn - dito , per dito ... ,66 h 07 gl.
Raapkoeken , per 1000 . . 79 a 80 gl. W
Lynkoeken, per dito . . . a aif gl. R,
Ir,
Den 1 November, >j>(
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 30 a 4c aJm Moutwyn, per Virtel . . . 9i%d£ ki
Genever, per dito , . , . jg
Luikfche Kooien , per Hoed . a 2. sl Waag-dito, per 100 VV aag . zj °{\
Den '4 November.
Candybrooden . 38 a 39
A^rdito 35 z %
^nfden 33 a^
Melisfen 2 en 3 fg . • . , . a £f
Lompen 26* a *
Stampfuiker 26* a *o<-
Basterden i6"a a 26
'Jandyën, diyerfe 2<1 a 40
Te Rotterdam, den 4 November 1799. 'arige Zeeuwfche Tarw ,
:. 34, l45 aa II I
.emeene dito . . . . 20, « * s» ft
.eeuwfche Rogge . . 21, 23 a a, 4
sheuwe graauwe Erwten 23, 34 a 26 (?
Jieuwe witte Erwten . 51, J2 a 2? 11
.laauwe dito .... 21, sa a 23 (?
aardeboonen, per Last . aa a 28 J?
ïieuw Zeeuwsch Koolzaad 58, 60 a 64. ji
V7mtergarst, per Hoed 7 4 *
omer dito ƒ58, 60 a 62 ggl
lieuwe Zeeuwf. Brouwhaver ?„g „„ 4 ,
oeder dito .... ƒ28, 32 a 40 ggl.
7c Schiedam, den 6 November 1799. ■
routwyn 91 e£ de 30 Virtels, zonder Fust enever iof ^ dito? dito. wtfver 52 en 53 gl.'per Aam, Am/l. Proef. edr. Rogge 160 ge per Last 200 ggl. contant.
7« Utrecht, den 2 November 1799.
'itte Weit .... tot ƒ 17*
)ode dito . . . . van ƒ ic§ — = iöf
>gge * — * ni
'ekweit — » 61 — * 7f
•oote Capufyners . .' — ,24 £ 2<s
iddelfoort dito . . . — * 18 — » 19
eine dito
oote graauwe Erwten — * 25 ,28
Klei.



( "3 ) '
Kleine dito ..... van * 10 tot s 141
dito Middelfoort . . — « 18 — . 19 Groene Erwten , naar
droogte — * 24 — * 16
Kleine zuivere dito . . — 1 11 — » 12I
Ongelezene dito ... — = k>£
Witte Erwten . . . . — . 10 — mi
Witte Boonen . . . . — = 10 — : 34
Haver — , 5 # 6
Faardeboonen — = nj — s n
Wintérgarst — * 7i ' 7l
Zomer dito — » 6 « 6|
Hennipzaad , . . . . — s 7 —- » 7J
Pryzen yan eenige Binnenlandfche Effecten, «Amsterdam, den 7 November 1799.
Bataafsche Republiek.
Intrest. Prys. pCt.
Recepisfen van Anticipatie - Penningen ten laste 't Bondgenootfchap te Lande, 1797. a 3 pCt. 38 a *
dito uit de Heffing tot hl-mel der Marine a 3 — 385 a j
dito uit de Brabandfche fchaêvergoeding . . . . . . a 4 —- 31 a 33
dito uit de Heffing van 98, op de Bezittingen, naar rato van fommen en Comptoiren . a gf —343, 4a a£
Bataaffche Recriptiën , den
7 November a 4 —
Losbaar 1799" 97ia |
l8c'° 75i a 7*1 j
"~ 1 60 a 6i;
2 493* 5l" (
3 44Ja 45i
' 4 • 42'a 44
JMa den Vrede by loting ■ 361a *
Uitgeloote Rfcriptiën ... 98^a ^
i
Voormalig H 0 l l a n d. - ,
Recepisfen uit de geforceerde é
Geldlichtiug van 95 en 96 a sj pCt. 36^ 37 dito uit de Lotery van Fe-
bruary 96 a 2* 331 a 35
dito uit de Vrywillige Nego- I
tiatie van October 97; . a 5 — 55 a * Certificaten van dito ... 4 a 5"
Recepisfen uit de Gorinchem. c
fche fchaêvergoeding . a 5;— 51 a 5.^
Voormalig Utrecht.
Obligatie a a*, aj, 3, 4 pCt. van 40 tot5ÖpCt. Recepisfen uit de Asfignaten a j| pCt 55 a 59 dito uit de 50e en 100-renning a a| —- 331a 35
Voormalig Gelderlanb.
Obligatiën a 3 pCt. 36 a 38
Recepisfen uit de Vrywillige
Negotiatie, 1797 . . . .35 — cjfa 53* dito uit de Gelderfche fchaê-
vergoeding a 4 — 33a 34
Voormalig Overyssel.
Obligatiën a a| en 3pCt. . van 37 tot 43 pCt, Receptsjen uit de ioo«. en 50". Penning a 4 pCt. 40 a 42
Voormalig Zeeland.
Obligatiën au, ai, 3 en 4pCt. van 28 tot 43 pCt, Recepisfen uit de Lotery, 97. a 3 pCt. 33 'a 34
Voormalig Friesland.
Jbügatiën, naar de jaaren van losbaarheid . .... a 3 pCt.
ïïf-0 a a 34 a 35
llt0 " • - a a| 41 a 42
Oost-Indische Compagnie.
Jbligatiën ten lasten diverfe Kamers a 2 pCt. 24 a 26
lecepisfen van Anticipatie - Pen ningeu a 3 30 a 33 :
Obligatiën van allerlei aart, rentende a aj, 3,3*, 4 pCt. met of zonder vergoeding der verledene Intresfen . van 30 tot 42 pCt.'
5 Jaarige. Renten , a 6 pCt . . 34 a 36
Jitgeloote Compagnie - Obligatiën, naar de jaaren.- . . . . . 55 a 60
Ifiosfings-Billetten . . , , . , f iaai3
Htgcloüte dito 430 a 240 -;
Co Ut ons
)er Oost - Indifche Compagnie van i-Deeem-'
ber 1797 en 98 . 374 en 76, en 65 aöfpCt.ito dito van r Oétober 97 en 98 . . . a 74 en 76, en 65 *67



C "4 )
Negotiatie van Holland
en Zeeland, 1797 en
98, en 99 . a 7^74, enöiaös, cnjoa^i Negotiatie 1786 , van 1797 . 68 a 69 Bataaffche Coupons 7 November. 97! a f J3ELEENBAMKGELD. 7 Nov. 985 a 99 pC.
ZEETYDING.
Berichten.
In de Lemmer is teruggekomen het Beintfchip van G.' Gerbrands, zynde door de Engelfchen naar de Helder medegenomen , en reeds' gereed gemaakt,' om twee ftukken te konnen voeren.
Men verneemt , dat in het Fregat Lu.tine, op onze Kusten onlangs gebleven , voor de Engelfche Armee en Hamburg geladen waren 500,000 P. St. of ruim 5 millioen guldens..
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te Plymouih de Schepen Induftry, Kapt. Rol/, van de Havanah naar Hamburg; Amiable Maria, van Bilbao naar p'era Crux; en Polley, Kapt. Laskey, van Marblehead; alsmede de Franfche Corvet P-Arethude van 20 ftukken , van l'Oriem naar Cayenne. — Nog aldaar opgebragt de Spaanfche Fregatten El Thetis en St. Brigida, beiden van' 40 ftukken en .300 man, komende van de Havanah, te zamen met o| millioen Piasters aan boord. — Te Cork dl Franfche Kapers le Bordelais van jO.6 ftukken , en le grand Ferrailleur van 18 ftukken; benevens het Schip PEsperance, van Senegal. — In Tarmouth het Schip ILgland, Kapt. Sieclerberg, van Stokholm naar Porto.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendara.
A D VER T E M T I E.
De Boekhandelaar Uylenbroek, te Amfleldam, geeft uit: Fabelen en Vertelsels van Dh P." H. Themmen, 2 Deelen, a ƒ3: ia. _ Fabelen en Vertelsels yan A. L. Barbazi a 30 ft. Myn Lltterhof, door B. Fremery, a 45 ft. Dichtpoogingen van 3Vlr. J. C. C. den Beer Poortugael, a 36 ft. Titus Manlius Torquatus, Treurfpel, door D.,Bleecher, a 10 ft. en Elmire de Vilarez, Treurfpel, door A. L. Barbaz, a 12 ft. Verwacht,' in het Nederduitsch , M athild.e , Drame , par Monvel, door //. Ogelwight Jr.; Freundsciiaft und Herzensswache, Lustfpiel-, van Güttenberg , door H. F. Eybon ; Mamanne, Comeaie , par Marfollter, Oedipe a Colone , Opera, par Quillard, 'en Het Feest van A.pollo, Zinnefpel, yyfentwintigfle verjaring van den Amfleldamfchen Schouwburg, alle door /\ j. Uylenbroek.
Prysverklaard door het Tribunal te jf%fQt iet'. Deensch Schip Caritas ,. Kapt. Boyfin., wyl dezelve , te Petersburg liggende ,' van Kopenhagen zyn pas bekomen heeft.
Vrygegeeven te Londen het Deensch Schip r//c Sanjtmmh, Kapt. Eggers.
Scheepsrampen.
Geftrand by 0/ö«rf 't Schip Eupha);ia, Kapt. , van Lei'th naar Petersburg;
en by Hombcck 't Schip lfabella , Kapt. IVtlfon, van Stayang'er. — By Hmnbcr het Schip //i<5 , Kapt. Spring, van Ham¬
burg naar Lisfabon.
Wet fchade binnen te Virginiën 't Schip South - Carolina, van Londen naar Charlestown. — Te Tarmouth wegens lekkagie het Schip Jonge Piztcr, Kapt. Handerfon,
van Tonningen. — In Ramsgate Kapt. j^ry«, van Hamburg naar Br is tol. — In de Sond, na gefloten, aan den grond gezeten, en eenig verlies aan lading en tuigagie geleden te hebben het Schip the Range*-, Kapt. Vleier man t van Petersburg- naar Londen; en Kapt. E. J. Postma.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 6—8 November. Geen Texelfcht Lyst aangekomen.
Van den 6—8 November. Geen Vlie-Lyst aangekomen.
Helvoet/luis.
Den 4 en 5 November. Niets gepasfeerd. De Wind VV.
Brielle.
Den 4 en 5 November. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W.



N° 81.
13 November 1799;
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken3 Trafieken, Beoefenende Konfien, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Het nut en u e. wyze, van PEPER-WORTELEN te
TEELEN. (Uit het HOOGDUITSCII.)
Deze Wortel is een verfterkend en zeer gezond voedfel voor den mensch , en wordt in Duitschland veel gebruikt , niet alleen, gelyk by ons, geraspt met zuure faus by de Visch, maar ook klein gefneden en als Groente by het Pekelvlceseh gekookt. — Ook wordt met deze Wortelen Handel^ gedreven , daar men die, in groote partijen, naar het Noorden, tot in petersburg toe, verzendt. Ten dien einde bouwt men de Peperwortel in eene aanzienlyke hoeveelheid in de Marschlandcn (*) onder Hamburg; en te Hamburg , in Holficin en Denemarken , ja zelfs in Upper - Duitschland, is het vertier van dit Product vry aanmerklyk.
(*) Marsch- of Maschlanden noemt men in Duitschland laage, zwaare klei of leem bevattende, aan de Zee of Rivieren gelegene, en telkens door overllroomingen bevogtigde Landen, hoedanigen men onder anderen in menigte aan de Ebbe en Slye vindt, in tegenllelling der hoogere, droogere, meer zandige, cn min vrugtbare Geestlanden. RedaHt.]
11. Deel.
De Peperwortel vereischt eenen zwaaren , fterk gemesten leem - of kleigrond , doch zy flaagt ook goed in andere teel-aarde, of in gronden, die door fterk mesten verbeterd zyn. In de Marschlanden wordt dezelve op de zwaarfte Graanlanden gebouwd, wanneer dezelven, na het beftemd getal van jaaren vrucht gedragen te hebben , nodig hebben herfteld en gezuiverd te worden, of wel braak te liggen. Ook wordt het Land, door hetzelve met Peperwortelen te beteelen, waartoe de grond diep geploegd, dikwyls omgehakt, en dus zeer rul gemaakt moet worden, fterk gezuiverd van allerlei onkruids - planten , — wortels en — zaaden ; terwyl het* zelve , door het diep omzetten en mesten, bekwaam wordt gemaakt, om vyf jaaren daarna den rykften oogst van Vlas, Hennip £u Koorn voordtebrengen. ■
Er is geen twyfel aan , of het bouwen dezer Wortel, met eene fterke mesting gepaard gaande, zou in alle zwaare klei- of leemgronden eene even goede uitwerking doen, als in de eigenlyk gezegde Marschlanden; althands , men zou daarvan met £ morgen b. v. , of met eenige □ roeden lands, een en andermaal eene proeve konnen neemen. — Indien men hiertoe befluiten mocht , diende men zich van de volgende zaaken te voorzien: 1.) \ morgen zwaare klei- of leemgrond. 2) ten minlte 6 a 8 voeders goede , één jaar oude Koemist. 3.} 3000 ftukken of wor:eleinde van in den voorgaanden Herfst afge(hedene Peper-Wortelen. 4.) een fterke yzeren .Irietandige Mistgaffel, waarvan de tanden 18 hiinien lang zyn , voorzien van een zeer
Ff üer-



C 226" )
.fterke houten fteel, om de Wortelen onbefclndigd diep uit den grond te konnen haaien. 5.) zeer fterke Spaden^ 16 a 18 duimen lang tot het omspitten van den grond, rond gebogen, in het midden uitgehold, en binnenwaards naar den fteel toe veel dikker gefmeed dm aan de kanten, ten eiude dezelve niet breeken, noch de aarde laten vallen.
Na het Land in den voorigen Herfst, ééns zoo diep als gewoonlyk, met eene fterke Ploeg te hebben omgezet, wordt hetzelve in het voorjaar, zoodra het weder zulks toelaat, andermaal nog dieper geploegd, en klein geëgd. In het begin , of op zyn langst in het midden van May, wordt de bovengemelde hoeveelheid. Mist daarop gebragt ; en deze dient men, indien er geene diep genoeg infnydende Ploeg mocht voorhanden zyn, met de zoo even befchrevene Spaden J voet diep onder te delven, dezelve, zoo veel mooglyk, gelyk verdeelende , terwyl men vervolgends het Land klein hakt of eegt. Op het einde van May brengt men de ftukken Peperwortel^ waarvan wy zoo even gewaagden, er die gedurende den winter tegen de vorst in eene kuil onder de aarde moeten bewaard worden, in den grond. Ten dien einde verdeelt men dien in bedden van 3 a 4 voeten breedte , en legt daarin de Wortelen op twee ryën, die van het Noorden naar het Zuiden loopen, zoo dat er if voet ruimte tusfehen de beide ryën blyve ; men laat tusfehen elke twee bedden een pad van 2 a i\ voet. — Deze ryën met de lyn afgeftoken zyride, gaan een paar arbeiders vooruit , en maaken "met een Koolhak of gewoone Schop, -langs de lyn, eene voor van ongeveer \ voet diepte; indien men geheele morgen lands beplant, kan men deze vooren omzichtig met de Ploeg maaken. Een derde man volgt met eene mand vol ftokken of wortel - einden , en legt die overlangs , plat neder in de voor , en wel op eiken afftand van 4 voeten 3 ftokken, allen met de kroon naar het Noorden. Een vierde, die hem onmiddelyk volgt , haalt de voor weder toe, en rooit geiyktydig met een Hark het onkruid uit, dat by dezelve mocht uitgefproten zyn.
Vier weeken daarna fprüiten er uit ieder ftek veele nieuwe Wonden , die van de zyde der kroon af, welke groene bladeren uitfehiet, bènedenwaards moeten worden afgefeheutd. Ten dien einde licht men de plant aan het kroon - einde met den Mistgaffe!, boven onder N°. 4 belchreven, uit den grond, zoo dat er van onderen veel aaide aan blyve
;hangen, op dat de plant zelve door dit op> 1 lichten niet befchadigd worde. Nu breekt men jalle rondom uitgefprotene bywortelen naauwkeurig af, tot aan de laatrten op het einde, I waardoor de plant zich aan de aarde vastj hechten , en voedfel bekomen moet. Deze kleine, in wezen blyvende .wortels worden, by het diep uitrooijen der volwasfchene Peperwortelen , omftreeks St. Micha'él (jien 29 September) van dezelven afgefnedeu, en onder den grond gedurende den winter bewaard, dienende dezelven in het voorjaar tot ftekken, die men op nieuw in den grond legt.
De aldus gezuiverde planten worden nu tot aan de kroon toe wederom in den grond gelegd, terwyl men rondom dezelven, by het vervolgends uithakken en wieden der paden en bedden, wanneer daarop onkruid voorhanden is , den grond met aarde , uit de paden genomen, een weinig aanhoogt; ,men houdt voords den grond tot St. Michaël toe zuiver van onkruid. Omftreeks dezen laatften tyd worden de volwasfchene Wortelen met de boven befchrevene drietandige Gaffels of Vorken met wortel en al , nevens eene genoegzame hoeveelheid aanhangende aarde, zoodanig uit den grond gelicht, dat dezelven in geenen deele befchadigd worden; en deze zwaare arbeid wordt niet weinig gemaklyker gemaakt , door het Land in de Lente diep genoeg omtelpitten en los te maaken. Het groene loof van de Peperwortelen fnydt men af, en brengt hetzelve, zonder iets er van te laten liggen, op den misthoop. De onder aan atgefnedene, voedende wortels der plant worden verzameid , en in den grond gegraven, ten einde het volgend jaar 'voor ftekken te dienen. De Peperwortelen zelve, waarmede het geheele jaar door Handel gedreven wordt, moeten onder den grond of in kelders worden bewaard, en, terwyl men die van de ééne plaats naar de andere vervoert/ dikwyls bevochtigd.
Van de 3000 ftekken , op * morgen gepLnt, komen nu 1000 tg Peperwortel, welke per 68 gelden 6 , 8 , lo . i 12 penningen (HoogduitscK)\ berekent men derzelver waarde Hechts tegen 6 penningen het tg , dan zal de opbreng van \ morgen bedraagen ruim 20 Thalers , of 36 guldens Hollaiulsch; en trekt men daarvan" af, voor landhuur, mist, arbeidsloon enz. 20 guldens, dan zal er nog zuiver overfchieten 16 guldens, het geen per morgen de aanzienlyke fom van 64 guldens zoude uitmaaken.
Wanneer hec Land voor deze teelt volkomen



( 2*7 )
men bereid is, kan men op eene □ roede vyf bedden aanleggen, en daardoor den oogsl en het voordeel iiog f vergrooten, zoo dat eene morgen 80 guldens opbrenge. • Ieder Landbouwkundige bezef't, hoe zeer de fterke bemesting, en het beteelen vrm den grond met deze Wortelen, het Land bekwaam moete maaken voor den hoogften graad van vruchtbaarheid in het vervolg. De Duitfche Landlieden, die Marschland bebouwen, vervangen de teelt van het Vlasch en Lynzaad, 't geen de gronden zoo zeer uitput met de Cultuur der Peperwortelen , met dat gevolg, dat dc draaden van dit Vlasch derzelver volle fterkte bekomen , en, tot Linnen geweven , veel langer van duur, en veel zwaarder zyn, dan die van Vlasch, het geen armoedig gewonnen wordt.
[Zou" onder anderen ook van deze plant, by de door ons-voorgeflagene herftelling van het door den Oorlog geteisterd Noord - Holland, aldaar geen paity te trekken zyn ? Reda&.J
Levensbyzonderheden en Konstberichten omtrent den beroemden Schilder DAVID.
(Vervolg en flot van N°. 80. bladz. 220.)
Dit tydftip van het tafereel boezemt den befchouwer eene ziddering in. Brutus, dooide lykftaatfie uit zyne mymering gewekt, heeft het hangend hoofd opgeheven , cn ziet met eenen vasten blik vooiwaards. Zyne geheele ligchaamshouding verraadt eene innerlvke worfteling. Met de ééne hand op de knie rustende , drukt hy het gefchreven doodvonnis, dat half zaamgerold is , door eene krampachtige beweging , in een ; zyne beenen lig. gen kruislings over elkander, en trekken zich , als convulhef, achterwaards. Even gelyk by den dood woi (telenden Laöcoon de kramppyn zich, zelfs in de zaamgetrokkene en achterwaards gebogen teenen der voeten ' duidclyk vertoont ; ontdekt zich ook by dezen Bruuts in alle de zichtbare fpieren des • ligchaams eene geweldige pooging, om het grievend gevoel te onderdrukken , dat zyne ziel foltert. — De groep van Vrouwen
maakt met deze verhevene uitdrukking van het manlyk Character, een vcrwonderlyk conI trast. J)e Moeder fchynt, op het zien van het lyk , eenen gil te geeven , en ftrekt haren rechterarm naar de Gerechtsdienaars uit, als of zy hun bidden wilde , om ftil te_ ftaan. Met eene ylende ligchaamshouding dringt zy voorwaards , doch' hare dochters houden haar terug. Beide leunen zy op de moeder: de jongfte valt in bezwym, en wordt door 's moeders linken arm nog overeinde gehouden. De oudlte , die achterwaards op hare moeder rust , houdt de handen voor het aangezicht, welk zy naar het bloedig tooneel gewend heeft. — De onuitdrukbare fmarten van de moeder , en de ontzetting der zusters van den ongelukkigen jongeling , heeft David op de vernuftigfte en verhevenfte wyze door zyn pinfeel uitgedrukt. Alle de deelen van dit bewonderenswaardig tafereel, de hcerlyke tekening der naakte partijen, inzonderheid van handen en voeten,' de fraaije drapecring , de bekoorlyke eenvouwigheid der bouworde , de gelukkige verdeeling van het licht , — verëenigen zich , om hetzelve' tot een meesterftuk der Konst te maaken. — By het betoverend fchoone beeld der moeder , die hare wegzinkende dochter onderfteunt , fchynt de Schilder het ooggevestigd te hebben gehad op de groep van Niobc, hoewel de houding in beide ftukken
verfclhllend is.
Tien jaaren geleden fchilderde David te Rome den Eed der Horatiers, wordende zyn ftuk aldaar by de Franfche Academie ter befchouwing en als eene ftudie der Konftenaren ten toon gehangen. — Uit verfcheidene belchryvmgen kent het konstlievend publiek reeds de eenvouwig verhevene zamentïetling van dit ftuk. Een ongemeen Enihufïasmus vertoont zich in het beeld van den vader, die zyne zoonen den eed voorleest, en de drie zwaarden , door hem ten hemel opgeheven , aan den Donder - God , Jupiter, toeweidt. Moed, fterkte en gerejölveerdheid, fpreeken in het afbeeldfel der drie zoonen, be zweeren te zullen overwinnen , of voor nin Vaderland te willen fterven. Zeer roeiend is hét contrast tusfehen de neêrilachtige noeders, en de zorgloos by haar fpeelenuY onderen. Ordonnantie, uitdrukking, en zanenftelhng zyn in dit Schildery waarlvk u-ootsch verëenigd, en verraaden de hand
:enes meesters.
In een particulier huis te, Parys bevindt Ff 2 zich



C 228, >
zich nog een groot ftuk van David, verbeeldende den Bedelenden Belifarius: een ftuk , door hem gemaakt vóór zyne tweede reis naar Rome. Hetzelve werdt te koop geveild , en men vraagde er 333 P. Sterlings voor. — In edele eenvouwigheid behoeft dit ftuk voor zyne overige werken niet te zwichten. De blinde , zittende Belifarius heeft by zich ftaan een kind, het geen den omgekeerden helm van dezen held ophoudt, om daarin aalmoeslen te ontvangen. Eene Romeinfche Vrouw nadert hem met eerbied en medelyden, ten einde een ftuk gouds in den helm te werpen ; achter haar ftaat een begrysd Krygsman , in wiens gelaat ongerustheid en verbazing te kezen is , by het herkennen van zynen voormaligen Veldheer als Bedelaar.
. Het grootfte Schilderftuk , de Eed der Nationale Vergadering in de Kaatibaan te VerfailUs, welk aan David, in naam des Volks, werdt opgedragen, bleef onvoltooid. ■— De fteller van dit bericht zag het ontwerp daarvan ten huize van David. — De ordonnantie is zuiver, edel , en het geheele werk , waarin ruim 400 beelden voorkomen, zeer gelukkig verdeeld. De beroemdfte Gedeputeerden, volgends de natuur getekend, zyn in verfchillende , kenfehetfendè houdingen gegroepeerd , en 'hunne bewegingen zyn vol] energie en leven. Ter zyde , cn op denj achtergrond van het Schildery moesten de' hoofden onvermydelyk zich op elkander, drin-l gen ; evenwel heeft het verheven Génie des meesters geen deel van het groot geheel zonder beweging , geen enkel hoofd zonder uitdrukking gelaten. ■
Davids grootfte rneesterft.uk , waarmede hy zich thands bezig houdt, is de Oorlog tusfehen de Romeinen en Sabyners.. Hy heeft het belangryk oogenblik gekozen , waarin de Sa-', byufclie. Vrouwen , thands Romeinfche Echtge-! noten en Moeders geworden ,. de onderling ftryden.de Volken van elkander fcheiden. De bewegingen en houdingen der Sabyufche Soldaten aeiemen louter wraak , terwyl onwrikbare moed de Romeinen bezielt , die op hunne vyanden invallen , en hunne vrouwen en kinderen, op den voorgrond des tafereels geplaatst, verdedigen. Een half naaktetvrouw Vin betoverende fchoonheid fcheidt, met haren uitgethekten , bebloedden arm ,. twee benden, die_ op elkander aanvallen:, voor haar ligt haar jonggeboren kind op den grond. — Dit gezicht fchynt de woede der ftfyderen te
i
ontwapenen. — „ Door dit Schildery, (zeids„ David) ,.. wenschte ik de gefchiedenis in de „ zielen onzer Vertegenwoordigers gaarne te doen „ fpreeken , ten einde zy aflaten , van hunne ,, kinderen aan de yslykheden van den Oorlog „ opteofferen."" ■
Alle de ftukken , die David geduurende zyne verwikkeling in den loop der Franfche Revolutie vervaardigde , en van welken de Dood van A'Jarat , en die van Pclletiér, langen tyd in de Zaal der Conventie ten toon hingen , zyn intusfchen verdwenen, zonder dat men weet, wanneer en hoe ? Hy zelf wilde daarvan geene opening geeven , en wanneer men daarop aandrong, ter voldoening van zyne nieuwsgierigheid naar de ftaatkundige voordbrengfelen zyner Konst, andwoordde hy zeer beüisfend : „ Ga liever. „ mynen Brutus en myne Horatiers befchou„ wen, die ik in volle rust en in kalmer „ tyden gefchilderd heb. Wanneer ik eens„ het pinfeel zal moeten nederleggen, denk ik „ deze twee ftukken, nevens de besten der ,, overigen , onder myn eigen opzicht te „ laten graveeren."
Het is, ten nutte der Konst, zeer te wenfehen, dat de tyd , waarin dit laatfte gebeuren zal , nog ver af moge zyn ; intusfchen lydt hy reëels veel aan zyne oogen. — Omtrent den gryzen trien , die in zyn taclltigfie. jaar zyne Konst- nog oefent,, en wien de Parysfche Schiiders hunnen vader pleegen te noemen , zeide hy met den diepften eerbied :. ,, Aan Hem hebben wy de opftanding „ der Konst in Frankryk dank te weeten." — Met de warmfte achting fprak David ook van verfcheidene Duitfche. Konftenaars, die hy te Rome hadt leeren kennen , inzonderheid van. Fiiger te Weenen , en van Tischbein te Nd* ■pels. — Een diep cn recht vaderlyk leedwezen betuigde hy over den vroegen dood van; zynen leerling Drouais , van wien hy eene fraaije Miniatuur - beeldnis in zyne brieventas; bewaart , in weike het genie dezes Kontie? naars zich volmaakt ten toon fpreidt.,
1 HUIS-



C ^9 )
HUISMIDDELEN,
en NUTTIGE ONTDEKKINGEN.
Uitmuntende PEKEL om allerlei Vleesch te bewaren.
In de Oeconomifche Hefte van September 1795 heeft Schedel bet volgend Voorfchrift eener Pekel , ter bewaring vim Runder- . Schaapen - , Varkensvleesch en Hammen , medegedeeld. — Men neemt 4 tj gemeen Keukenzout , 1 k 66 wel Geraffineerde Suiker . 4 loot zuivere Salpeter, en 17 pinten klaar Bronwater. Dit een en ander laat men over een zacht vuur kooken , en fchuimt het af. Het vogt koud geworden zynde, giet men hetzelve op het digt in één gepakte Vleesch., zoo dat dit daarvan geheel overdekt is. Op deze wyze blyft het Vleesch veele maanden lang goed , en zelfs taai , wreed Osfen vleesch wordt daardoor zoo malsch , als het Vleesch van jonge Hoenderen.
Is het jaargetyde zeer warm , dan moet men vooraf al het bloed uit het Vleesch persfen , en het met fyn gellampt Zout invvryvèn, eer men er de Pekel op doet. Jong Varkensvleesch wordt daarin binnen 4 a 5 dagen zoo ieder , dat men het naauwlyks kvjóken kan, of het valt uit één. Haïti-, mcnvleesch moet 14 dagen daarin liggen, j waarna men hetzelve uit de Pekel neemt, afdroogt cn wryft , en in papieren zakken doet, ten einde de Vliegen daarop geene Eijeren leggen.
Dc bovengemelde Pekel is andermaal bruik-; baar , wanneer men er een weinig nieuw \ Zout by doet, en alles te zamen weder opkookt en atlchuimt...
Nut der Bading van gesnedene SCHAAPEN en VARKENS.
Wanneer de Rammen en Schaapen, alsmede de t Varkens , by matig weder gefneden wordenen daarop groote hitte volgt, gaan zy dikwyls kwy en, verliezen den eetlust , en fterven weg. Na veele vruchtloze proef nemingen hiertegen heeft men in Duitschland met het grootfte nut in dit geval de badin-| gen. aangewend.. Tegen den avond dryft men'
de Schaapen, langzaam aan, naar een klaar ftrooraend water, waarin men ieder ftuk , gezond of ziek , tweemaal dompelt, en dan naai het drooge laat loopen ; hierdoor blyven de eerften gezond, en de laatften herfteilen. By de Varkens doet dit middel , gepaard met een matig voeder en langzaam hoeden, iasgelyks de beste uitwerking.
. II.
OECOxMOMISCHE BERICHTEN.
Nieuwste berichten wegens deh staat der KONSTEN en WETENSCHAPPEN in Engeland.
Graaf Rumford (bekend en beroemd verbeteraar van den ftaat der Armen en der Godshuizen) heeft, in Maart dezes jaars, uitgegeeven deszelfs ontwerp ter oprichting van een openbaar Ondcrwyzings-Inftituut, ter algemeener verfpreiding van alle nuttige uitvindingen, werktuigen en der proefondeivindelyke Natuurkunde, onder den tytel van: Propofls for forming by Subfcription in the Metropolis of the British Lmpire a public Inflitution for diffufing ujtful mcchanical Inventions and itnpro* vements &c London , Cadell. 1799.. gr- 8°. 50 Shillings. — Reeds in den beginne der maand April waren byna 3000 P. St. ter oprichting en onderhouding van dit Inftituut ingetekend. De intekenaars belraan uit drie Clasfen : de eerfte geeft 50, de tweede 10, en de derde 1 Guineas. De eerften zyn opzieners en errlyke eigenaars van het «aftrekt; de tweeden hebben gedurende hun leven eenen vrijen toegang tot hetzelve; de derden hebben zulks alleen voor den tyd van één jaar. Dit Gefticht zal 'in zich bevatten een Cabinet'. ter bewaringe der modéllen van alle nieuwe
uitvindingen in het vak der Konften, een
Comptoir van Correspondentie ever alle verbeteringen, die de Konften 'in eenig gedeelte der wereld aanwinnen, - en een Auditorium. tot het doen der voorlezingen over dc aanwending der Wetenf'chappen , tot volmakinoder Kontten. — De eerfte beftuurders van het Inftituut zyn Graaf Spencer, Graaf Rumford,. Richard Clark, voor drie jaaren; Graaf £gremontr Sir J. Banks, R. J. Sulliyan voor twee jaa:en; en Graaf Morton, Thom, Beiham, Thom. Bemard voor één jaar,——.
Ff 3. Hat



( 23° )
'• Het Caiia.il , welk in 17,-4 v-.n de Zee 1 Swanfea af tot BreconJiirc Hiils te Atya.* in Zuidwallis begonnen' werdt te graaven, i: ehafids voltooid. Hetzelve is i'ö Engelfch mylen (5 uuren gaands) lang, en heeft 6o,oo< P. St. gekost.
Eene de'- weldadigfte inrichtingen in he Ryk van Grootbrittannièn is buiten tengenfpraali de Maatfchappy ter bevordering der Zondagfch Schooien. Dezelve ft rekt nu reeds hare pogin gen tot het Vorftendom van Wallis uit, alwaai werklyk op veele plaatfen Zondagsfchoolen zyn opgericht, terwyl* van tyd tot tyd meer Gemeentens . zich met dit loflyk Inftituut vere igen. Zedert zyne ftichting heeft dit Genootfchap reeds 117,264 Spelleboekjens, 29,281 Nieuwe Testamenten, 6,102 Bybels, in 1214 Zondagsfchoolen , onder 77,700 Kinderen uitgedeeld. •
D»'. Beddoes geeft zedert den aanvang van dit jaar 1799 een zeer goed Geneeskundig Tydfchnft uit, onder den tytel van : Goh* tribuiion on Phy/ical and Medical Knawledge, waarin hy voor het we'stlyk gedeelte van Engeland even zoo de Geneeskundige gevallen en waarnemingen opzamelt, als zulks in de bekende jaarlykfche verzamelingen van Londen en hdinburg gefchiedt , weshalven men die ook West-Country Contrikuiions noemt.
Het door Beddoes overlang aangekondigd Inftituut ter genezing van ziekten , inzonderheid van Venerifche kwaaien, door middel alleenlyk van konstluchten , onder den naam van Pncumatic Inflitution, is nog niet in werking gekomen, wyl er aan de intekening, gelyk hy zelve in een openbaar bericht zegt, nog iooo a 2000 P. St. ontbreekt. De Geneesheer Dayy is reeds beftemd , om het oppertoezicht over dit Inftituut te hebben. De nabyheid van het volkryke Briflol en deivan alle oorden des Ryks druk bezocht wordende Hottwells (warme bronnen}, waarby Beddoes woont, en waar dit Pneumatisch (de vyanden van Beddoes noemen het: winderig) Ziekenhuis zal gevestigd worden , geeft hetzelve uitzicht op een talryk bezoek van vermogende lyders. Dr. Garnett, Hoogleeraar in de Natuur- en Scheikunde te Glasgow , arbeidt zedert lang aan eene Topographifche, Oudheid en Natuurkundige befchryying der Schotfche Hoog- of Berglanden. Men is werklyk bezig, met dit werk, het geen 2 Deelen in 40. met Kaarten 1 en Plaaten zal uitmaaken, te drukken. -~
Het Britsch Tooneel heeft in de laatfte tyden « eene aanmerklyke omfchepping ondergaan, hoe- \ wel juist niet ten voordeele van fmaak en \
-Uedeïylthead. Zedeit h:t begin van 1790 zyn - veele nieuwe ftukken, opgevuld met yslyke ■ ver oonmgen en fpcokgefchiedenisfen, ten too-
i 7^le^§eT0ert> ^kitoe behoort onder anderen > The Castle of Montval, van Whalloy, eenen Geestelyken Andeie ftukken, die den groot• ften byval by het Publiek vinden, fchetfen lyn gefponnen listen van behendige bedriegers, om groote fommen te winnen of onder zich te bekomen , b. v. the Poiary of Wealth en the óccret, dit laatfte van den Advocaat Mor. ris. — De ftukken van Kotzcbue houden zich nog altoos ftaande, hoezeer verfcheidene Hemmen tegen de grondbeginfelen, door hem en bclujler gepredikt, zich doen hooren, waaraan de Directetueu der Schouwburgen zich echter niet ftooren. Kotzcbue ontvangt voor ieder nieuw ftuk, dat hv naar Engeland overzendt , te Leipzig 100 P. St. - Geen zyner ftukken, tot nog toe op het Engelsch tooneel gevoerd , is zonder de grootfte toejuichingen ontvangen Dc grootfte aanvaller der Duitfche 1 ooneeiïpelen in Engeland is de Schryver yan Ihe Shade of A. Pope at the Banks of the Ihames — Een der nieuwfte oorfpronglyke Tooneelftukken : Who is She ? wemelt van
dubbelzinnigheden, en ergcrlyke intrigues.
De zoogenaamde Miiton - Gallerie in PallMall behoudt eenen grooten toeloop. Hcinrich i'usly, die groote meester in het fchrikbaarende, heeft hier 60 Schilderyén , allen uit MAtons werken ontleend , ten toon gehangen en lokt de Engelfchen, die van het fchrikwekkende houden , inzonderheid de kiefche Ladys, door de ontzettende voordbrengfelen van zyn in hellegloed gedoopt pinfeel , derwaard. Men verzekert, dat reeds in de eerfte week de ontvang van deze konstbefchouwing waarby men 1 Schelling (Engelsch) voor het entrë, en \ Schelling voor de Catalogus betaalt — bedragen hebbe de aanzienlvke fom
van 200 P. ót.
Men geeft in Engeland uit 4 Historifche Plaaten , verbeeldende den Slag van Aboukir, waarvan de prys is, zwart 4 en in couleuren 0 Gumeas. Deze Plaaten zyn voortreflyk uitgevallen , cn doen den ongenoemden Konfte-
naar eer aan.
Tot de bevalligfte onderneemingen der konst .lehooit de zoogenaamde licczenhof van Jufrouw Lawrence , welke in 30 N<*i (elk van Irie gecouleurde koperen Plaaten, kostende o Schellingen, 6 Pencef) alle de'onderfcheilene, in Engeland geteeld wordende, foorten an Roozen uitgeeft. Dit Toilet - gefchenk oor ryke Engelfche Vrouwen geeft de Konfte-
na-



C 331 >
nares zelve uit. Haar adres is: Misf Lawrence,. Teacher of botanical Drawing. N°. 86. Qtieensflreet, Portland Place.
De twee Londeifche Boekhandelaars, Jordans en Johnjon , wegens het verkoopen van Wakefields andwoord op het gefchryf van Bisfchop Watfon' van Landajf', in hegtenis genomen, hebben reeds in Maart I. 1. hun vonnis ont-* vangen. De eerfte is voor 12 maanden in de nieuwe gevangenis Celd Bath - fieldt, of de Londenfche Baflille, gevangen gezer , en tot het ftellen eener borgtocht van 500 P. St. verwezen ; de laatfte moet eene boete van 50 P. St. betaalen, 6 maanden arrest houden,
en dan borg ftellen voor f500 P. St.
[Edele trekken van Britfche Vryheid!]
IX.
OECONOMISCH MENGELWERK. Merkwaardigheden in Europa.
Wy vervolgen thands het bericht door ons in N°. 78. begonnen , wegens de Juweelen en verdere Edele Gefteenten der voormalige Kroon van Frankryk. — Het getal der in deze lyst befchrevene Diamanten is in hel geheel 9,547. ~~ ln l7%9 zvn er nog eenige derzelven in Holland aangekocht , om dc Knoopen en den Degen des Konings daarmede' te montecren. — IN0. '346 bevat de befchryving van een zeer groote , zwaare Diamant , gevat in eene Hairfpeld , bekend onder den naam van Lefancy, weegende 33!-^ Karaat, cn gefchat op 1 millioen Livres. — JN°. 348 is de Diamant, genaamd le Miroir de Portugal, weegende ruim at Karaat, en gefchat op 250,003 Livres. — N°. 349. is de zoogenaamde dixiéme Mqzarin , ter 'waarde van 50,000 Livres. — De geheele fom der Diamanten beloopt 16,730,403" Livres, of ruim 8;., miilioenen Guldens.
Onder de Paarlen munten uit: eene fraaije ronde Paarl ; wegende 27?B Karaat, ter waarde van 2co,coo Livres. — Twee dito van .28 a 29 Karaat , te zamen op 300 000 Livres gewaardeerd. — En 25 Ituks, tot de Collier der Koningin behoord hebbende , ge ichat op 90,600 Livres te zamen. — Dt waarde van alle de Paarlen is berekend op 99 ■ /CO Livres. t
Vut: de Rubynen en andere gecouleurde fyne
[ Steenen weegt N°. 1, 56* Karaat, en is waardig 50,000 Livres. — N°. 2 , ruim 22 Karaat , zynde gefchat op 25,000 Livres. — Een groote Smaragd, vierkantig van gedaante , en ruim 16 Karaat wegende, wordt gefield op 12,000 Livres. — Een groot ftuk Saphier - fleen, zwaar 132 Karaat, gefchat op 100,000 Livres. — De Saphier - lteenen alleen bedraagen eene waarde van 152,930 Livres- — De gezamenlyke waarde van alle de gecouleurde lteenen bedraagt 360,604 Livres.
Verder vindt men de befchryving en waardeering van eenige veo name ftellen en lyffleradiën, b. v. de Star enz. van de Orde van den H. Geest, de Koninglyke Epaulette enz. alles te zamen begroot op 5,834,490 Livres.
De fom van alle de edele Gefteenten te zamen berekend, is 23,922,197 Livres, of ten naasten by 12 milhoenen Guldens.
Onder de kostbare Sieradiën (bijoux) munten uit: N°. 456, zynde een Christus-beeld van Bloed - Jaspis', met dc handen op den rug zaamgebonden aair eene Colom van RotsCryftal , hebbende de maak er van dit ftuk zich uitmuntend weeten te bedienen van de roode vlakken in de Jaspis - fteen, om de geesfeling en het bloeden van den rug aftebeelden. Dit Konstftuk is h og 4 duimen en
10 lynen , en wordt gefchat op 400,000 Livres. — Eenige ftukken van het gefchenk in 1740 door Saïd Mahomed-, Afgezant der Hooge Porce, den Koning aangeboden, b. v. een Zadel , Sabel, Pistoolen enz. — De geichenken van Tip'poe Sahib, van den Dey van Tunis enz. — Een Zilveren Vat , wegende 5 Mark , door den Koning van SÏam aan Lödcwyk XIV gefchonken, waardig Livres. — Een Toilet - Spiegel, aan Maria de Medicis vereerd door den Staat van Venetië, a 150,000 Livres. — De lom van alle deze kostbaarheden te zamen is 5.144.390 Livres.
Alle de Bronzen, Ma1 meren en andere Konstftukken van de Kroon, waaronder ook de Antieken, zyn hier gewaardeerd op 341,036 Livres; terwyl de gezamenlyke Schilderijen begroot zyn op 41,845 Livres.
Hieruit blykt, dat het voormalig Koninglyk Cabinet van Edele Gefteenten enz. enz. in Frankryk eene innerlyke waarde gehad hebbe van nagenoeg 29 miilioenen Livres , of 141
11 flliöen Hollandse!:. — Welk eene verkwisting van fchatten , die de uitgeputte >taat zoo allerhoogst imdig hadt , om zien ftaande te houden!
ZEE-



C 33* )
ZEETYDING.
Berichten.
Onder de Schepen door de Engelfchen uit de Lemmer medegenomen, zyn ook die van G. Jochems, van Embden naar Amfterdam, en H. Lubben, van daar naar Rofiöck..
Men verneemt, dat tusfehen Maandag en Dingsdag 1. L, twee groote Engelfche Schepen tegen de wal van Texel veibryzeld zyn geworden.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen,
Genomen door een Spaansch Fregat, en fin verbrand het Engelsch Schip the Black Ey's óafan, van Cork naar Lisjdbon.
Opgebragt in Tarmouth ,Kapt. IV. Bloot , van Terra Vecchia naar Embden. — Te Bordeaux door een Franfche Kaper het Schip the Stockport , van Leve/pool naar ' Philadelphia; alsmede the Brabant en the Cleopatra, beiden van Lisfabon naar Leyerpool. Te St. Martin het Schip the Katty , van St. Bartholomé naar Baltimore. — Nog te Bordeaux, door een Franfche Kaper , na een gevecht van een uur, het Engelsch Schip the Augusla , van Leyerpool naar Afrika. — Te Calais door een Franfcjie Kaper het Engelsch Schip the GJory van 400 ton, met Suiker, Kolfy en Rum, van Jamai'ka. — Te Morlatx Kapt. P. Jesfen , van Embden naar Lisfabon. — Te St. Lucar door een Franfche Kaper het Schip 11 Canopo , Kapt. Guirachich , van de Antilles naar Livomo. — Te Plymouth de Deenfche Schepen zwey Bruder, Kapt. Schmidt en Diderich, Kapt. Volmer.
Genomen geweest door een Engelsch Fregat , doch door de Eqitipagie hernomen, en in de Franfche Haven van Abrcyac binnen gekomen het Sloepfchip l'lnduflrie, van Croific naar Lannion.
Prysverklaard te Londen de Deenfche Sche pen Bergen, Kapt. Malffen, Refolution, Kapt. Hanfcn, en de 5 Gezusters, Kapt. Uglaud.
Te Amfterdam, by C. CO V £ N S, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam
A D V E R T E JU T 1 E.
Uylenbroek, te Amfleldam , is voornemens, in het Nederduitsch door B. Rekker en J. van der Stam, uittegevea: Der Eichenkranz, von A. IV. lffland. — Dienstplicht, ein Schaufpiel, von lffland. Eli se von Va lij erg, ein Schaufpiel, von
ljjland. A. Stemberg, Die Freuxden meineb ehe, ein fchönes gemalde haus-
licher glückfeligkcit, allen manneru und weibern gewidmet , befondeis für èheiusnge 1 esbar. Michaël Ruyter, oder der lohn des verdienfles, ein Lefebuch fur junge
leute, die ihr glück machen wollen.
Vrygegeeven te Londen 't Schip James, Kapt. Riewerts.
Sch eepsrampen.
Verongelukt naby Ameland het Schip Minerva, Kapt. Schijfman , van Lubek naar Bordeaux; 7 man benevens den Kapt. zyn verongelukt, en flechts 2 man gered, gelyk mede een klein gedeelte der lading en tuigagie. — Op de baar van Georgetown het Schip Saafhower, van Jamaïka naar Charlestown.
Geftrand by Portsmouth het Engelsch Oorlogfchip the Inpregnable, van Lisfabon. By de Lemmer het Schip dc 2 Gebroeders, Kapt. Santjar , van Amfterdam naar Lus, zynde daarvan niets geréd, dan de Kapt. met zyn Vrouw en Kinderen, nevens eenige goederen. — By Galais het Schip 't Hanzeïtisch Verbond, Kapt. Dodt , van Bremen naar St. Domigo ; men hoopte Schip en lading nog te behouden.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den y—12 November. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 9—12 November. Geen Vlie-Lyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 6* en 7 November. Niets gepasfeerd De Wind Z. W. * * " ' "
Den 8 en 9. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 10. Gister namiddag uit Zee binnen het Schip de Noordfche Hoop , Kapt. Kwakkerft-dn , van Fahrfund, als bylegger , na Duinkerken; dezelve is in de Haven gekomen. De Wind W.
Brïelle.
Den 6 en 7 November. Niets gepasfeerd. De Wind W. Z. W.
Van den 8—10. Niets gepasfeerd. De Wind W.



N°-,82
16 lMnv<»mT-ii*r tmn
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van befiaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Iets Naders over het OeconoMisch Gebruik der AARDAPPELEN.
rflTet volgend ftuk, dat wy zaaklyk hebben L£~I overgenomen uit de Almanach of UberJicJit der fortfcftritte, neueflen Erfindungen und cntdeckungen in pFisfenfchaffen , Kunjien u. f. yan G. C. B. Buien. 1795—1796, — kan dienen ten gefchikten vervolge 'van de Aanieke-\ ningen omtrent dat onderwerp, door ons in Nö. 57—60 medegedeeld."]
I. Óver dè beste wyze yan Aardappelen te\ kooken, zoo wel als allerleie Moeskruiden, enz).
Al wie ooit in Engeland Aardappelen gege-j ten heeft, zal moeten erkennen, dat dezelven' nergends elders zoo aangenaam van fmaak zyn", als daar te lande ; dit verfchil ontftaat niet; uit de betere hoedanigheid der Aardappeleni zelve, maar alleen uit de manier om die tel kooken. Zulks doen de Engelfclien niet, gelyk; ■wy, in water, maar in waterdamp, ten"welken einde zy de Aardappelen boven het kookend water op eene beflotene wyze plaatfen. Een vlakke Ketel [op de wyze van onze Vischketels] wordt half met water gevuld ; hm» legt daarop een Zeef van yzerdraad of een Gaatepetiel, rustende op drie voeten, en' ter hoogte van 5 a 6 duimen boven liet water, uitkomende. Hierop " legt men de Aardappelen -
lï. Deel. lv
uit, en dekt de Ketel toe met eeri dekfel, dat naauwkeurig fluit. Wanneer nu het water door de werking van het vuur in damp opftygt, doordringt deze damp. welke , van de buitenlucht afgefcheiden zynde, eenen veel hoogeren graad van hitte verkrygt, dan open kookend water, zeer fpoedig de Aardappelen, zonder_ dat dezen daardoor derzelver eigënlyke zoetheid of geur, welke anders in het water Verloren gaat, in het minfte verliezen. Op deze wyze worden de Aardappelen gaar, en behouden zy nogrlrands hun geheele wezen , weshalven zy ook veel beter van fmaak moeten zyn.
Op dezelfde .wyze- kookt men in Engeland ook allerleie Moeskruiden, en zelfs het vlee ClY; dit laatfte blyft daardoor veel fappiger en heeft een verhevener fmaak.
Huch Jones te Londen heeft, tot het kooken over den waterdamp, een zeer eenvouwig' en gefchikt werktuig uitgevonden , het geen hy Stcam Kïtchcn noemt, en waarvoor hy van den Koning een Patent (uitfluitend verkoopsreent)' verkregen heeft.
De Franfchen hebben de befchrevene manier om de Aardappelen,, fneller en lekkerder dan volgends de gewoone te kooken , van de Engelfchen overgenomen. Zy verrichten zulks np deze wyzè: men hangt de Ketel, 3 a 4 duimen hoog met water gevuld, over een fterk vlammend vuur. Wanneer het water kookt, legt men eene Zr*f van yzerdraad, ft van door elkander gevlochten teenen , op .le Ketel, die daarin wel past. en op drie tylfjens boven het water te ftaan komt. Men bent er ook' eenige' koordjens aan vast te
GS maa-



C 234 >
maaken , om dezelve daarby te konnen op haaien. De Aardappelen gewasfchen zynde , legt men die op de Zeef, zoo dat de geheele Ketel daarmede gevuld is ; waarna men deze zoo digt fluit , dat de damp er geheel in bcfloten blyft. Men legt er naamlyk een linnen dekfel op, het geen met werk gevuld is, en daarover komt het houten dekfel , welks reeten men nog fluit door middel eener vooraf natgemaakte ftroobos. Na 50 minuten kookens (*) zyn de Aardpappelen , hoe groot ook, gaar.
II. Nieuwe manier om de Aardappelen te droogen, en Brood daarvan te lakken.
Dc Burger Aviat, uit het Diftrict van Rouen , geeft de volgende manier van Aardappelen te droogen aan de hand. Men kookt de Aardappelen ongelchild , fchilt ze vervolgends , fnydt ze aan fchyven, en droogt ze in den Oven ; hierdoor worden zy zoo hard als. hoorn. Men bewaart dezelven op eene drooge plaats. Wil men daarvan Brood bakken, dan kookt men' deze ftukken in water, het geen ze doet zwellen en week worden, j Nu plet men dezelven door middel eener rolftok, en op die wyze tot Meel gemaakt zynde, mengt men er even zoo veel Koornmeel by. — De tot bloem gemaakte Aardappelen weegen driemaal zoo zwaar, als in derzelver gedroogden ftaat. — Het Brood , daarvan gebakken , is f lichter, dan het deeg , w aarvan hetzelve gebakken wordt. — Door dit middel heeft men tot het bakken van Brood flechts de helft van het gewoone Graan nodig.
J. Guillaume, Lid van de Oeconomifche Maatfchappy te Parys, heeft hiertegen aangemerkt, dat de Aardappe'.fchyven , in den Oven gedroogd , donker bruin van couleur worden, en' derzelver natuurlyken fmaak verliezen; hy raadt dus liever, dat men de gefchilde Aardappelen als ten fVJeel be-waare , in welk geval zy verfcheidene jaaren konnen goed bryven. — Men kookt de Aardappelen op de zoo even aangeduide wyze in waterdamp, neemt die voords uit de Ketel, laat ze een weinig bekoelen , fchilt ze, drukt ze met een houten rol aan ftukken , en droogt ze in den Oven op houten horden , met linalle
(*) Het komt my voor, dat, daar op da gewoone manier de harofte Aardappelen althands niet meer dan 30 minuten kookens nodig hebben om gaar te worden, de tyd van 50 minuten in dit geval wat mim genomen is. RtdȆ.\
opftaande randen voorzien, waarin, zy x\ a 2 duim hoog konnen liggen. Tusfehen elke twee horden , in den Oven geplaatst, laat men eene ruimte van 2 a 3 duimen. De Oven moet niet heeter zyn, dan die is, by het uitnaaien van 't Brood, hebbende men dus \ minder hout hiertoe nodig, dan om Brood3 te bakken. De Oven-deur blyft, na het inzetten der Aardappelen, open, 'ten einde de damp des te ipoediger vervliege. Komt er geen damp meer uit den Oven, laten zich de Aardappelen met de vingers lichtelyk verbreeken, en geeven zy onder het wryven een gekraak van zich, als of men Hazelnooten onder elkander fchudt, dan zyn zy zeker droog; men neemt ze dus uit den Uven, laat ze op de horden bekoelen , doet ze in zakken, en bewaart ze op eene drooge plaats.
Het droogen der Aardappelen moet fpoedig gelchieden en in den vereïschten graad van hitte ; anders worden dezelven zwart, en zyn minder goed voor het gebruik. — Heeft men er eenen grooten voorraad van, dan laat men ze, als Koorn, maaien. — In dezen ftaat weegen zy § minder dan raauw, en zy beflaan weinig plaats. Indien men het Aardappelmeel droog bewaart, blyft het beftendig even goed. — De Aardappel, dus gedroogd en bewaard, wordt fmaaklyker en voedzamer. Tot Tarwenbrood neemt f Aardappelmeel, doch tot Roggen- en Garftenbrood Hechts \. Het Tarwenbrood fmaakt het allerbest, indien men daartoe tegen 40 gj Tarwenmeel 17 g§ Meel van Aardappelen neemt, na behoorlyke vermenging daarby Zuurdeeg doet, en een dun deeg daarvan maakt, welk men éénen nacht over laat ftaan gisten. Vervolgends mengt men dit deeg met water af, het geen , naar gelang van het Saifoen, meer of minder warm' behoort te zyn. Het deeg moet een weinig fteviger zyn, dan van Koornmeel alleen, en men verdeelt hetzelve gevoeglyk in Brooaen van 7 gg. — Men dekt de gekneedde Brooden toe, om ze des te beter te- doen gisten, en dit gefchied zynde , plaatst men ze iu den Oven. Het éerfte quartier uurs houdt men dezen toe, doch, zoodra het Brood genoegzaam bruin van korst is, zet men de deur één duim breedte open. Uit den Oven komende, legt men hetzelve op de bovenfte zyde; de Oven gaat terftond weder toe, om er de hitte in te houden, en na verloop van § uur 'plaatst men het Brood andermaal voor één uur in denzelven, waarby de deur geheel open blyft. Dit tweede bakken, het geen niet eer I - ge-



C ^35 )
gefchieden mag, dan wanneer het Brood bekoek is, moet niet verzuimd worden. — Zout heef men weinig of niet nodig tot dit bakfel: teger 10 eg Meel is 1 loot genoeg. — Elke 57 êt Meel geeven 100 Brood, het welk 10 dagen lang goed blyft.
III. Nieuw uitgevondene manier, om van de Aardappelen gerold Meel of Vermicelli te tnaaken.
Dat men van gekookte en in den Oven gedroogde Aardappelen een voortreffelyke grutte bereiden , of ook dezelven , na wederom geweekt te zyn , als versch tot allerlei gebruik aanwenden kan , is bekend. Dan het maaken van gerold Meel of Vermicelli uit de Aardappelen is eene nieuwe uitvinding, die algemeener bekend verdient te worden. Men weet, dat het gerold Tarwenmeel bereid wordt, door hetzelve met warm water te mengen , tot een . deeg te maaken, en dit door eene met kleine openingen voorziene buis te persfen. — De Franschman Grenet volgde dit na omtrent de Aardappelen. Hy vervaardigde eene blikken buis , rondom van boven rot onder met kleine gaatjens voorzien, waardoor het nederdrukken van den flempel zeer gemaklyk wordt gemaakt. Het beneden-einde deibuis wordt gefloten door middel van een net pasfend ftuk hout, welks wyder uitloopende rand één duim lang buiten de buis uitfteekt, en alleenlyk tot het ichoonmaaken der buis daaruit genomen wordt. Men zet de buis met zyn voetftuk op eene tafel, vult dezelve met Aardappelenbrei, en drukt die, door middel van een v/el pasfende ftempel, waaraan een handvat is, naar beneden , zoo dat de rolletjens overal door de gaten heen barften. De buis behoeft flechts 1 duim wyd te zyn; is dezelve 2,6 lynen wyd , zo* voegt men aan den ftempel eene fteel van 8 voeten lengte, om denzelven te gemaklyker te konnen nederpersfen.
Tot het maaken van dit gerold Meel behoeft men flechts de Aardappelen over waterdamp te kooken, te fchilfeii, in ftukken te breeken, de buis daarmede te vullen, en de rolletjens, die uitgeperst zyn, te droogen. Dan, nog beter is het, dat men de gekookte en gefchilde Aardappelen verplettere, ïo uuren lang uitgefpreid late liggen droogen, en ze dan tot een deeg kneede, waartoe men in Frankryk een byzonder werktuig heeft vervaardigd. Wil men daarvoor geene kosten maaken , men raspe de Aardappelen, vermenge ze met een weinig water of melk tot een deeg, en persfe dit door de buis. Op deze wyze blyven de rolletjens van binnen niet
korrelig, maar zy worden gelyk, vaster, : doorfchynende, en blyven beter geheel, wanneer men ze kookt. — Mengt men onder het Aardappel-deeg | deel Meel, cn eenige doijers van Eijeren, dan verkrygt men een mengfel, het geen voor dat der Italiaanfche Vermicelli niet behoeft te zwichten.
Eer men het deeg uit de buis perst, legt men papier daaronder. Zoodra de rolletjens a a 3 lynen hoog op elkander liggen, neemt men het papier weg, en legt ze in een Oven, waaruit het Brood reeds gehaald is, of in een wel doorwarmd vertrek te droogen •, in het laatfte geval wordt daartoe een tyd van 20 uuren vereischt. — Wanneer de rolletjens by eene zachte drukking tusfehen de vtngeis van één breeken, zyn zy droog genoeg.
Legt men die op éene plank, en rot men er met eene rolftok over heen ; dan bekomt men eene Aardappel - ryst, die nog volmaakter wordt, wanneer men dezelve door éene Zeef fchudt.
IV. Om uitgelopene, en bevrozene Aardappelen voor de Keuken bruikbaar te maaken.
Wanneer de Aardappeleh in het voorjaar uitloopen, verliezen zy al derzelver geur en kracht. In dit geval geeft de Maire van Montbard, Rigoley, het volgend middel aan de hand. Men fpreidt de uitgelopene Aardappelen op horden of op eene luchtige zolder, indien mooglyk, zoo "wyd uit één, dat zy elkander niet aanraaken. In den tyd van 7 of 8 dagen zyn de uitgelopene fpruiten verdord. Wil men nu deze Aardappelen eeten, zo zette men die 'savonds te vooren in fchoon water te weeken, en zy zullen er den volgenden dag niet verrimpejd j maar veisch en gaaf uitzien, en even goed fmaaken als de verfchen.
Indien men de winter-Aardappelen in het voorjaar, zoodra de koude vermindert, op den zolder brengt , loopen zy veel laater uit, en konnen . langer tot voedzel dienen. IRedaét. kan dit laatfte proefondervindelyk bevestigen, en er by voegen, dat de Aardappelen hierdoor niet alleen meer duurzaam, maar ook oneindig beter van fmaak blyven , dan zo men die tot in den zomer toe in vochtige, duffe kelders bewaart.J •
Grenet, een Konftenaar te Parys, begoot de bevrozene Aardappelen niet, gelyk anderen, met koud water, maar kookte die over waterdamp, en maakte er dan Vermicelli en Ryst van. Men kan zelfs hiertoe nog bevrozene Aardappelen bezigen, die in de opene lucht ontdooid zyn.
Gga HUIS-



c Z36 y
HUISMIDDELEN,
HONIG-AZY N..
Mirabelk ontbondt een gedeelte Honig in water, liet het een en ander in eenen be, faoorlyken graad van warmte gisten, en verkreeg daardoor een zuur vogt, dat aangenaam van fmaak en een waare Azyn is , die do Wyn-Azyn in deugdzaamheid overtreft, en boven deze te verkiezen is, zoo wegens der, 2elver mindere duurte , als om dat men daar. by geen gevaar loopt van de gewoone ver. valfchiug,.
Middel ter verbetering van WYN, die eenen VATSMAAK
heeft.
De Mieren-nesten, die aan den voet der Eiken gevonden worden , deelen derzelver fcherp zuur aan her fap dier lioomen mede , en wanneer men daarvan duigen voor Wyn vaten maakt, gaat derzelver vvsnfmaak in den Wyn over. — Men behoeft het Eikenhoiu maar heet te maaken, te wryven en dan er aan te ruiken, om den reuk te ontdekken als van verpletterde Mieren. — Is de Wyn op deze wyze bedorven geworden , men tappe dien op een fchoon Vat af, waarin de voorige moer gebleven is , vermids het laat-: fte bydraagt ter herftelling van deszelfs goe-. den fmaak. Men legt vervolgends op het bomgat een klein rond brood , "dat onmidde* lyk uit den Oven komt, en laat dit daarop 4 a 5. uuren liggen , waarna men de bom er op flaat. — Hierdoor zal de Wanfmaak geheel worden weggenomen.
[In de voorgaande Eeuw pleeg men hl.i- te lande, ten tyde der Pestziekte, ook op den mond van de daardoor geltorvenen zulk een heet brood te leggen , ter aantrekking der fmetftof, en van alle verpestende uitwazemingen„. Rc-daïï.']
1%
OECONOMISCHE BERICHTENDE Beeldhouwer HOUDON.
Floudon verheft zich , in de koppen zvner beelden , wel niet tnt de ideale fchoonbéid , maar drukt echter de Natuur, zoo als hy die vindt, naauwkeurig en krachtig uit, en weet zeer gclnkkig het oogenblik der volkomc-nfte gelykenis waarteneemen, In de omtrekken bevat hy revens den geest en het charaéter van de geenen , die hy wil afbeelden , en dus geeft hy aan het Marmer de ipraak. Het talent van dezen Konftenaar heeft zich genoegzaam ontwikkeld in de Bustes van Voltaire, Rousft.au, Oluck, Diderot, Cagliosiro , Barthelewy , Frank/in en TFashingtón. Ook zyne volkomene mensenbeelden , hoewel niet idedal fchoon , mangelt het niet aan uitmuntende verdienden, 's Mans naakte Diana , zyn klein beevend Kind , en zyn jong , bekoorlyk , en met bloemen omhangen vleisjë , den Winter en de Lente verbeeldende, gelyk ook zyne jonge Festaalfche Maagd, wier trekken de reiiifte zielsgdteklheid aankondigen, zyn alom, ook' buiten Frankryk , met roem bekend.
Houdun heeft voor den Staat van Virginiên een marmeren Standbeeld van ■liafiin-ion vervaardigd, het geen reeds te Rïdimond is opgericht. Ten einde hetzelve te doen gelyken, begaf zich de Kniftenaar in peffuon naar Philatklphia „ en verkeerde 6 maanden lang in het huis van Washington, Het moflilj van dit Standbeeld is in Houdons werkvertrek te zien. Het Character en de houding vun dezen Grondlegger en Bewaker der Amerikaanfche Vryheid , van dezen Vertegenwoordiger eenes gelukkigen, vreedzapien' Volks , van dezen Befchermer des Landbouws , zvn m dit ïtuk even grootseh uitgedacht als gelukkig uitgevoerd. Deszelfs eenvouwig, en ten dien einde opzetlyk gekozen Castuum is m Amerika. , waar de góede fmaak nog in zyne kmuschheid is , zeer berispt geworden ; de Aiuerikanen vvenschten in dit beeld eenen Romcitjclien Held , omgeeven met alle de zinnebeelden der overwinninge , te zien ; Uoudon integendeel wilde daarin den Befchermer der vreeuzime Konften en der Vryheid voorftellen. Hashington zelf befliste in het Congres
ten



( =37 )
ten voordeelc van het denkbeeld des KonfteBaars.
De. beeldnis vertoont zich in het eenvouwig] tooifel van eenen Landman; een los geplooid kleed, half tue«eknoopt, dekt hem; hy heeft gemeene Ichoeiftls aan de voeten , en eenen mantel om , die op de b-.im is vastgemaakt,, en hem over de fchoudercn cn den'rug aihangt, om den onvermoeiden ' Landman tegen de ongemakken van het weder te beveiligen; de éé-se hand leunt op eenen ihtf, cn de andere rust op de Republikcmfche Bondels , gekroond met eene Vryheids - muts ; eene Ploeg flaat voor zyne voeten.
tluumii |ieeft zyne oiukoming aan Robespiör. re's mJjötdfucftt, welke alle verdienften en : t'alenteh lcheen te willen verdelgen, alleen- ; lyk aan zyne u!fmuntende en beminnenswaar dige Vrouw te danken, Veele Franfche vrou- , wen hebben zich destyds doen uitmunten, en , eenen onverwelkbaren 'roem verworven door , derzelver heldenmoed of behendigheid in het i volgen of verlosfen harer ongelukkige echtgehöoten , wanneer dezen dooi" het zwaard der wraake bedreigd werden. — Inzonderheid was de verbittering van den tiran gericht tegen ne Konftenaars der Louvre, en veelen hunner trof of bedreigde het vreeslyk flachtmes der Cuillotttne, — Onder dit getal was ook IJoudon , wten men het ten bfêdaad rekende . dat hy der Conventie nog 'geen Pa' riotsch voordbrengfel zyner Konst hadt aangeboden ; \ ïtseiï belJoot' hieiuit, dat hy een' vyand der Revolutie was 3 bedreigde hem met de gev'an- \ geiiis, en alle zyne beelden en Bustes , l' puk die vsn Rousjeau en Unitaire, zouden 1 hem niet hebben tassen, redden , wyl deze ,V1 mannen nog onder de becrlchappy der Mrix 1 jhcratt-e geftorven waren.
Uit dezen nood werdt Uoudon gered ttoor de tegenwoordigheid van geest einden moed II zyner Echtgenoote, Ily hadt juist m dien tyd ,v het marineren standbeeld eenes Prouwlykei. 'v mtm voltooid, welk , eenige jaaren voor i11 de omwending., door zeker Kloo.-ter te Parys n.' by hem belteld was. Deze Heilige Vrouw £ ftelde hy in de eenvouwigfte ftyl , zonder u eenig myfthk bywerk , met een geopend boek tc in de hand voor , zoo dat zy zeer we! voor 8 het beeld der Wysgeerte konde doorgaan. , Deze omftandigheid maakte zich Houdons Vrouw f ten nutte : zy ging naar het berucht Comitté di de Salut Public, en trof hier Barrcre aan , die haar verweet, dat haar man een Hecht Republikein was , wyl hy der, Conventie nor ieen Patnotsch. gefchenk, was komen aanbie¬
den ; „ l-hudon* (hernam zv), heeft reeds„ een Beeld der IVysgeerte afgewerkt. Kom„ hetzelve in zyn werkvertrek vry zien. — " 3,?e Wysgeerte, die den weg voor onze. „ Revolutie baande, heeft rechtmatige aan„ fpraak om, in den Tempel der Wet» „ naast het Beeld der Vryheid eene plaats „ te bckleeden." Barrere nam hierin genoegen : _ u Dit is een goede inval, (zeide ,, hy; 'ik bil lyk uw voordel , en zal er „ het Committé oogenbliklyk kennis van gee,, ven !" — Van dit oogenblik af trok dit wekend wezen , het geen r hoe ongelyk ook teeds aan zichzelve , niettemin nop- voor joede indrukken vatbaar was , zeer fhndons mm: Het Standbeeld eenes voormalieen Heitgs verwandelde éénsflags in het Beeld der Wysgeerte , werdt in de Voorzaal der Ccnyenie, thands de Zaal van den Raad der Ou. lm, geplaatst, en redde, [meer, dan het:elve als Heilig ooit zoude gedaan hebben! iet leven van eenen Uoudon 1
Iets over de SCHELVISCH- enKREEFTENVANGST oP Helgo-
LAND (*)..
In de Schleswig - Holfteinfche Provinzialberichle'an 179Ó ontmoet men een aantal'merkw-iarige benenten omtrent den ftaat en de inchtmg der Visfchery op dit daarvoor zoo elgelegeo Eiland, waaruit wy de volgende yzonderncden nopend»- de Schelvisch- % .reeftenvangst overneemen. '
Tot het vangen der Schelvisch worden r men, teder van 50 vademen lang en oncem een Pypeufteel dik, by eilander JL loopt, en allen, op gelyke aiftanden voorzien et óp. dunne-inoeren , waaraan angels aZ X\v:_ zyn, Tot lokaas daaraan bedient men eb m het voor- en najaar van Robben - m slenTevers; de eerfte koopt men bv geheele nnen ,111 tc Uamburg , Altona en Gluckftach , ,n de te,- Robbenvangst vaarende Schepen e Osienlevers moeten goed ingezouten wo* ■tt. Des zomers gebruikt- men in de nfefa'N arvan de bekende Zandipieringen , welke
met
(*) Een bekend Deensch Eiland: in de. Noordzee-



C 238 )
met veel moeite aan het duinftrand gevangen worden. Wanneer 50 booten ter Schel visvangst uitgaan , neemen deze a 10,000 angels met zich, en 'gebruiken dagelyks ten minnen even zoo veele Spieringen. — Voor de Spiering-, Schelvisch- en 'Kreeftenvislchery wordt in de publieke Kerken gebeden. — De gevangene Schelvisch wordt terftond naar Hamburg gebragt , als de beste markt voor deze Visch. Wanneer er overvloed van Visch is, worden er zomtyds op éénen dag 40 a 50,000 Schelvisfen gevangen, behalven nog de Kabeljaauwen, Zeebotten, Roggen enz. die zomtyds ook aan de angels blyven hangen. — Dikwyls is de vaart naar Hamburg bezwaarlyk, en het is hard , dat de arme Visfchers te Brunshaufen, aan den mond der Schwinge, worden aangehouden, om te vertollen.
De Blankenefers vangen hunne Visch in netten. — Niet zelden worden er in ééne week 100,000 Schelvisfen naar Hamburg gebragt, en! nimmer ontbreekt het aan vertier van dezen S voorraad. Na St. Jacob verdwynt de Schel-j visch geheel en al , en men weet niet, waarl dezelve alsdan blyve. Het waarfchynlykst is,) dat zy zich, uit vrees voor de Haaijen , inli het Zeeflib verberge, want, zoodra de koudein October dezen verdryft, vertoonen zich I de Schelvisfen wederom.
De Kreeften , hier Hummer genaamd , huis- 1 'esten in de klooven en holligheden der Ier klippen , waarvan het Eiland omringd is. Zy worden in fterke netten gevangen. Tot j lokaas gebruikt men Robben- en Osfenlcvers, Schelvischkoppen , en ftukken van versch gefnedene Roggen of Schollen, Men moet de- 1 zelven zeer voorzichtig uit het net, waarin , zy zich vastgewoeld hebben, uithaalen , wyl. zich anders de fcheeren lichtelyk affcheiden, 1 in welk geval men er geenen Handel mede . dryven kan. Jaarlyks worden er op Helgoland ] ongeveer 40 a 50,000 ftuks Kreeften gevan- i gen, welker waarde men berekent op 5 i. 1 6,ooo Thalers. — ln Noorwegen vangt men ( de Kreeften in fuiken , wyl het water tusfehen de klippen aldaar ftiller is.
[Voor het overige vergelyke men over dit onderwerp Chomels PVoordenboek, art. Kreeften.']
PRY-
BELASTINGEN en Nationale SCHULD van Engeland.
Men heeft in Engeland de volgende lyst van het geen de rykfte Particulieren in de
tegenwoordige belasting op de inkomften betaalen moeten :
De Heer Beckford .... 11,000 P. St.
De Hertog van Northumberland 8,000
De Graaf van Lonsdale . . . 7.500 ——
De Marquis van Donegal . . 6,000 ■
De Hertog van Bedford . . . 5,000 ——
De Hertog van Marlborough . 5,000
De Hertog van Bucelaugh . . 5,000 .
De Hertog van Devonshire . . 4.500
De Hertog van Norfolk . . . 4,000 .. ■ ■
De Marquis van Buckingham . 3,500 -
Graaf Fitz Williams .... 3,500 ■
De Hertog van Portland . . . 3,000
De Marquis van Abercorn . . 2,500 .
De Marquis van Bath . . . 3.500
De Graaf van Derby .... 2,300 ——
Sir IV. Pulteney 2,300 -
De Marquis van Landsdown . . 2,200 ——.
De Graaf van Egremont . . . 2,300 •
i.ord Pet re . 2 200 ,
De Hertog van Richmond . . a\ooo
Sir "J. Tilney Long .... 2,000 ■
De iongfte berekening der Nationale Schuld s deze : dezelve bedroeg den 5 January 793 eene fom van 248,483,782 P. Sterlings , :5 Shillings, 8| Pence; en den 24 Juny 1798 eeds 468,424,967 P. Ster-l.ngs, 17 Shillings, |. Pence. — Dus is de fchuld van Groot'srittanniën in den tyd van 5^ jaaren verneerderd met eene fom van 219,941,185 D. Sterlings, 1 Shilling, 8 Pence, en derïalven nagenoeg verdubbeld; de jaarlykfche enten van deze hoofdfout alleen vorderen :enen opbrengst van 7,200,000 P. Sterlings, )f byna 80 miilioenen Hollandsch.



C »39 )
PRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENS MIDDELEN.
Ti Amsterdam, den n November 1790.
Van de Geraffineerde Suikers zyn de Lompen en Basterden i % hfoogér, en daartegen de Bruine Suikers | % laager genoteerd, dan den 4 dezer. — De Syroop is 80
Voords geene veranderingen.
De Pryzen van alle de Graanen zyn nog als den 4 dezer.
Te Dordrecht, den f November 1799.
Haver, Inlanfche Brouw, per
last 21 4 25 cf
dito Paardevoer . . . . 14, 17 a 19 rp. Koolzaad , ln!. en Zeeuwsch ,
per last 84 a 88 JL
Zomer dito
Zaai Lynzaad, Inlandsch en
Zeeuwsch , per achttendeel. 70 a 87 ft.
Raap - Oly , per Aam. . . 88 gl.
Lyn dito, per dito » . . 65 gl.
Raapkoeken , per 1000 . . 75 gl. Lynkoeken, per dito . . . 105 & 115 gl. Nieuwe Paardeboonen, per last . 16 a 30 c£
Den 8 November.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 30 a 45 ft.
Moutwyn, per Virtel ... 93,^
Genever , per dito . . . . _ io| j£
Luikfche Kooien , per Hoed . k 34 gl
Waag-dito , per 100 Waag . 37 gl
Den 11 November,
Candybrooden ..»..,. 38 a 39
Poeijer dito ....... 35 a 36
Raffinaden q2§ a 33}
Melisfen 2 en 3 gg . • . , . 27^ a 31"
Lompen 36^ a \
Siampfuiker . 26 a 30'
Basterden . 16 a 26"
Candyën, diverfe 2g 1 a 42
Syroop 79 a8o £
Pry-
Te Rotterdam., den ti Neyember 1J99.
Jarige Zeeuwfche Tanv ,
per Z. Zak . . . 34, 35 a 36 g
Nieuwe puik dito . . 24 a 36
Gemeene dito . ... 20* 21 a 2a $
Zeeuwfche Rogge . . 21 , 22 a 23 £
Nieuwe graauwe Erwten 33, 34 a 26 $
Nieuwe witte Erwten . 21 , 22 a 23 JJ
Blaauwe dito .... 22, 23 a 25
Paardeboonen, per Last . 22 a 28 ^
Nieuw Zeeuwsch Koolzaad 50, 54 a 58 Jl Wintérgarst, per Hoed ?
Zomer dito ...... S 5% ■> a 60 ggl.
Nieuwe Zeeuwf. Brouwhaver v„2 ^ .Q. g0.j
Voeder dito .... 56 ' 3 6& *
i j
Te Schiedam, den 14 November 17991
Moutwyn — c£ de 30 Virtcls, zonder Fust, Genever 10 rfL dito, . dito. Genever 51 eu 52 gl. per Aam, Amft. Proef. Gedr. Rogge 164 gg per Last 209 ggl. contant.
Te Utrecht, den 9 November 1799.
Witte Weit .... tot ƒ vj\
Roode dito .... van / 15I — - \6\
Rogge — = iof —>■» u|
Boekweit — * 6\ — > 7k
Groote Capufyners . . — .20 — ==25
Middelfoort dito . . . — s 20 — «22 Kleine dito .....
Groote graauwe Erwten — = 21 — «25-
Kleine dito . . . . . — = 8J — s 15
Ongelezene dito . . — «8 —* 9! Groene Erwten , naar
droogte . . . . . . — * 23 — s 26
Droog Middelfoort . . —- = 20 — » 18
Kleine zuivere dito . . — * n§ — * 12J
Ongelezene dito . . . — * 8 — » 9 Witte Erwten ....
Witte Boonen . . . . — s 19 — * 23
Haver — • 4f — # 7
Paardeboonen — * 11 — s Iif"
Wintérgarst — - 1\ — * 7§
Zomer dito ■— « 6 — s 6j.
Hennipzaad



Pryzen yan eenige Binmnhndfche Effecten, se Amsterdam, den 14 November 1799.
Recepisfen , Marine . a 3 pCt. 39I a 40 dito Brab. fchaéverg. a 4 — aq» j5j dito 4 pCts. Heffing, a 5* — 60 •naar rato van Compt. en Som'm. 37, 44} a 451 Bataaff. Refcriptien. den 14 Nov. " " • 1799 • • 98f è 99 i£oo . . 78 379*
1 . - 02 a<53f
2 •■• é 51 952?
3 \6 ui?
4 • • 44 a 45
Na den Vrede by loting 39., 40H 3»] a j Uitgeloot. Refcr. 14 November 08*399 Bataaffche Coupons. 14 November. ySx a 00 PJo/iandsch geforceerd . . 37f'a 3^ Vrywillig dito . . . 5f a >q4 Ge/tf. fchaéverg. . . . a qg
BELEENBANKGELD.den 14 Nov.99 a |
ZEETYDING.
Berichten.
Te Enkhuifen is binnen gekomen Kapt. J7. Wiebe, van Embden; dezelve was door de Engelfchen in Tbce/ opgebragt geweest, doch weder vrygegeeven , na. het gruotüie ' gedeelte zyner lading Zout te hebben -weggenomen. ,
Onder de Schepen , .door die Enqdfdim genomen, zyn in het Niewjwe :Dwp irt den grond geraakt dat van. K. . Belle, van, Plamburg naar Rotterdam , nog een Schip met Potasch en Zaad,. en, een dito met Hout naaf Dordrecht. j
ADVERTENTIE ~~
<fc Eems. — w Nii»,,*/ ^T'-f ~, lf'^wuwe Kaart van het DepaHeir.em IV. Nieuwe KaTrt v,'n l - r ' S# het A<t** *«* <W« 2W. -
^^^l^^^^Nien^ |f ^X£ê $
Te Amfterdam, by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
KaïfSSr Lifaloc\A™ ^Engelfche Kapei liet J^mwi Schip V, r
SU r^f' ^regat bet ^W* Schip £ y 'nUpt' J^ekens, van i aat Dmm&4 — Te D/cam door een
ImVv te «SS £'T7' ja" naar CVvl -
ivapi. Ltnclbohm, van Suriname Prysverklaard door het Admiraliteitshof tra het Schip Bastiaan Jokamies, Kapt! ladjen, van Amfterdam naar Gothenburg.
Scheepsrampen.
Met fchade binnen te Rensburg Kapt. &. .ƒ. Postma'; moet losfen eil repareeren. — J* C/-«* Kapt. Z>. iV. Am-
/«v, van Hamburg, laatst van de Havanah; gezeild Öcuöffefpli^ aam
Kapt. fwe Volkerts te'.Delfzyl van jWw binnen, levert zyne lading befchadigd uit.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 13-15 November. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den 13—15 November. Geen Vlie-Lvtt tangekomeu. ^jtt
Helvoetfluis.
Den 11 en 12 November. Niets eewai. 'eerd. De Wind W. Z. W. g P
Miefó*
. D<r» 11 en ia' November. Niets genaseerd. De Wind W. N. w. S P



N°- 83.
20 November 179^
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid9 Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van bejlaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Over de PICTOGRAPH1E of SCHR1FTTEKENKONST.
r"p^Ta van de Pafigraphie, Sténographie en Steréotypie in voorgaande Nos. eenige byzonderheden te hebben "medegedeeld , achten wy het niet onvoeglyk, thands ook iets te melden van de Piëtograplüe of Schrifttekenkonst.'] •»
De Piëtograplüe is de Konst, om allerlei Handfchrift en Drukwerk, door middel eener niet Letters geètfte en doorgebetene Plaat of Vorm , nog fneller dan door de gewoone Drukkery , figuur lyk natedrukken en te vermenigvuldigen.
Zekere ongenoemde M te Z. heeft
zyne manier van bewerking, ter uitoeffening dezer belangryke en nuttige Konst, in N°. 110. Van den Reiehsanzeiger, 1796, uitvoerig opgegeeven. Het volgende is daarvan de zaaklykfte inhoud.
M. neemt een vlakke, gepolyste Koperen, Staaleti of Yzeren Plaat , zoo groot als eene geheele bladzyde van het natemaken werk , en zoo dik als lievig Papier. Deze befmeert hy met de gewoone etsgrond aldus : voor Koper of Staal neemt hy een mengfel van Wasch , Hars , en Zwartfel ; voor het Yzer in plaats van Zwartfel , goed Kryt. Uit mengfel kneedt hy langwerpig rond, maakt
II. Deel.
de Plaat over het vuur heet, en beftrykt dezelve met gemelde compofitie , tot zy geheel daarmede bedekt is , waarna hy die laat bekoelen. Vervolgends tekent hy het fchrift naar het origineel , dat voor hem ligt, en naar de orde of getalen der bladzyden , in het voorgefchreven formaat , met een gewoone Etsnaald of Staalen Pen , op dezen etsgrond figuurlyk na. Die plaatfen der Plaat, welke door zyne hand of arm gedrukt worden, bedekt hy met een ftuk fyn Papier, om den etsgrond niet te befchadigen. Hierop wordt de geètfte Plaat van alle kanten omgeeven met een opftaande rand van Wasch, en geheel overdekt met Sterkwater , waardoor de door het ets-fchrift ontblootte plaatfen geheel doorgebeten worden. De aldus doorbetene Plaat wordt in zuiver, koud water behoorlyk afgewasfchen. By de ronde en in eenige trekken zamcnloopende letters , b. v. 0 , a, d, p, q , enz. moet men , zoo in het etfën als bevogtigen der Plaat, toezien , dat er een klein ftipje tusfehen de zamenloopende linië'n overgelaten worde, wyl anders door het uitbyteu het geheele binnenftuk der Plaat zou uitvallen ,, en eene ronde opening , in plaats .van letter, op de Plaat zou ontftaan. Ten dien einde pryst M. de door Unger te Rerlyn nieuw uitgevondene letter, als zeer bevallig en gemaklyk aan; [wy hebben een en ander werk met deze letter gedrukt gezien , en moeten erkennen . . dat wy nog geene Hoog' duitfche letter, zoo fraai en dmdelyk als deze, hebben aangetroffen. Redact]
Het nadrukken met deze Plaaten gefchiedt op de volgende wyze : men neemt eene tafel ,
Ha die



C 24a )
die 3 ellen lang, 1 f el breed en even zot hoog is , hecht op deszelfs midden vast eene veerkrachtige lindenplank, 2 a 3 duimen dik en juist zoo lang en breed, als een uitge fpannen vel Papier. Op deze plank maak men vast een goed ftuk Vilt, een ftul Friescb,, en eenige bladen Vloeipapier 0 Misdruk, zoo dat de geheele plank dbarmé de bedekt is. Nu neemt men een blad droof Schryf- of goed gelymd Drukpapier, leg hetzelve op deze onderlaag , bedekt hetzelve met de geëtfte Plaat , en maakt alles, dooi middel van fchroeven en wervels zoodanu vast, dat niets zich verfchuiven kan, alle: wel op elkander fluit , en men in ftaat is naderhand het een en ander volmaakt op de zelfde wyze op elkander te leggen. Mei neemt in ieder hand eene gewoone Boekdrukkers Spons of Bal , doopt dezelve in de verw die men verkozen heeft, befproeh daarmede, op dezelfde wyze als de Drukkers gewoon zyn hunne lettervormen te doen. de geheele Plaat , eerst links op naar bo; ven , en dan rechts af naar beneden , overftrykt dan met een droog borftel - pinfeel de Plaat, zoo dat geen één plekje van dezelve overblyve, waarop geene genoegzame hoeveelheid van verw is, om tusfehen de uitgebetene openingen tot op het Papier door te dringen ,' maar dat de verw overal gelykmatig op hetzelve gebragt worde. Hierna maakt men de Plaat weder los , hangt die op aan twee tegen over den Drukker , achter de tafel , gelpannene koorden , of aan een bord (waarVan de befchryving te vinden is ia den Reichsanzeiger, 1 B. 109 St. f. 107^.) hiertoe öpzetlyk vervaardigd, neemt het nu" afgemaakt blad Papier van de plank af, legt hetzelve aan zyne rechtehand naast zich op de tafel . of hangt het terftond op eene lyn tc droogen ; doch. by dit laatfte moet men zorgen , dat de bladen niet op elkander gehangen worden, wyl zy andeis elkander beimetten. — Men legt voords een nieuw blad op de plank, hecht daarop de Plaat weder vast, gaat in alles te werk als vooren. Zoo dra er 100 bladen afgedrukt zyn , zuivert, men met zachte fponfen of met zuivere en zachte linnen doeken de Plaat van de verwftof, die zich van beide zyden aan den rand der letter - figuuren heeft vastgezet , tot het drukken van een geheel blad (bevattende 4 bladz. m folio, 8 in 40, of 16 in 8°) heeft men twee Plaaten nodig, de ééne voor den fchoondruk en de andere voor den tegendruk of tot het drukken der tegenzyde. '
' Tot verw of druk - inkt gebruikt men in dit geval die, welke door den Engelfchen , } Scheikuudigen L#ris , in deszelfs Gefchiedenis
• der Zwarte Verw, uitvoerig befchreven is. — : j Misfchien zou de zwarte verw , die tot het ;Jmaaken der Silhouet:en gebruikt wordt, ook : ten dien einde konnen dienen.
■j De Plaat_ éénmaal in gereedheid zynde , ij heeft de tictograaph flechts zes bewegingen te : | maaken, daar de Boekdrukker er tot ieder : blad twaalf nodig heeft ; dus fpaart men met de Vidographie de helft van den tyd. — ; De Piciograaph kan op het gecouleurd Papier i allerleie verwen van letters en figuuren bren1 gen, daar zich by de gewoone Drukkery
• geene andere couleuren van letters vertoonen i dan wit, zwart en rood. — Ook behoeft
de Drukker hierby zyne borst niet blootteftellen aan het gevaarlyk toehaalen van den Zwengel der Pers. [Men voege er by, dat de aldus uitgebetene Plaaten weinig zyn blootgefteld aan uitflyting, en geheel niet aan het uitvallen der druk - figuuren , en, éénmaal gefneden zynde, al den tyd, to: het letterzetten en corrigeeren vereischt, uitwinnen. Redact.] — De uitvinder vléit zich , [en ons dunkt , met reden] dat men , zyne Konst meer volmaakende, geheele BoekwerIken daardoor met minder moeite , veel fpoe' diger, in verfchillender couleuren, en op alle formaaten, die men verkiest, zal kon;nen vervaardigen; [mids. evenwel, dat dé tekenaar de hoogst moogiyke naauwkeuiikheid m acht neeme, wyl de kleenfte misflag, na het uitbyten derzelven , niet meer te herfteilen is. Redact.]
De eerfte aanleiding tot deze uitvinding gaf het fchilderen vai/Werktuigen, Patroonen en Speelkaarten, alsmede de proeve eener zinryke manier om. geheime brieven te fchryven, in den Gattinger Revolutions - Almanach van I?95' —. Intusfchen heeft Ms door eenigen zyner vrienden vernomen, dat zyne uitvinding niet geheel nieuw is., maar reeds in verfcheidene Konstboeken befchreven, en door de Silhouetten - Schilders gebruikt ; hy heeft dus alle Konstminnaars uitgenodigd, om de fchnften optegeeveu, waarin nopends dit onderwerp eenige ophelderingen te vinden mochten zyn.
V O O R-



C =43 )
voorslagen ter verbetering
der PANNEN- of TEGELBAKKERY.
Om Dakpannen te bereiden, welke even goed zyn als die van voorige tyden , heeft een onbekend Schryver in zeker Hoogduitsch Tydfchrift de volgende voorllagen gedaan :
1. Men moet het leem tot "de Pannen niet uit verfchillende foorten van klei zamenftellen , wyl elke foort eenen byzonderen graad van hitte in den oven vereischt. Wanneer nu de Pannen van onderlcheidene klei foor;' j> gc- j maakt zyn , wordt het ééne gedeelte door het j vuur behoorlyk gebakken , en het andere niet. ! Zommige klei Imelt niet, zelfs in de fterk fte ' hitte , andere wordt reeds vloeibaar by een j vuur, dat maar half zoo fterk is. De ver-! fchillende graaden van hitte , die elke klei•foort nodig heeft , moet een Pannen - of Tegelbakker door owdervinding leeren kennen.
2. Men moet niet den geheelen voorraad voor een volgend jaar te gelyk in den Herfst uitgraaven. Dit is wel goed ten aanzien van kalkachtige, grintachtige , en alle zoodanige klei, die derzelver verbindende ftolfen door den invloed van vorst en lucht niet verliest ;( dan zoodanige klei, welker verbindende deelen. door lucht en vo st of vervliegen of verhar-1 den, moet niet uitgegraven worden, voor| men dezelve wil gebruiken.
3. Het beste middel tegen het fcheuren, krimpen en lmelten der Pannen of Tegels zouue, volgends den Schryver, hierin. beftaan: Men menge by twee foorten van k'ei , waarvan de ééne hard en de andere licht vloebaa is , geen zand , maar gebakkene kleiftuf. Om deze laatfte in genoegzame hoeveelheid te bekomen , heelt men eenen hiertoe byzonder gefchikten bak - oven nodig , waardoor men brandftof en tyd bezuinigt ; cn tot het klein maaken der gebakkene klei bedient men zich van een zoogenaamd St-ampverktuig der Duitfche Bergwerkers , of van dezelfde middelen als by de Oly- of Runmolens gebruiklyk zyn; evenwel is in groote Bakkeryën geen afconderlyken bakoven hiertoe nodig, wyl men daar den. afval of het gebroken goed, dat anders weggeworpen w-irdt, ten dien einde gebruiken en fyn maaken kan. — Ook kan men in denzélfdcn oven klei en Pannen of Tegels bakken.
4. Door de bekende en zoo zeer in zwa g gebragte kleimolens kan men den zwaaren arbeid van het trappen of flaan der klei ve; uiyden. Door het maaien evenwel verliest eene
9 goed laat bakken, niet eïi deze cige i'di p , en moet dus, alleen gebruikt wordende, «erker gebrand worden.
ftegeil wordt ook licht vloeibare klei door het maaien of wryven dikwyls hardvloeibaar.
5. Wanneer men de Pannen iets dunner maakt, konnen zy beter doorgebakken worden ; ook neemen zy in den oven minder plaats weg , [en drukken het dak met minder zwaarte, zoo dat het houtwerk lichter kan vallen , en het geheele dak langer duuren. Rcdail.]
Tot verbetering van den bakoven dienen de volgende voorllagen: men plaatfe denzelven niet te diep in den grond, alwaar de opftygende vochtigheid den graad van warmte altoos eenigermate vermindert, maar zette dien gelyksgronds, voorzie denzelven van de nodige pylaaren en fterke muuren , plaatfe de (Stookgaten aan beide zyden zoo , dat men daarin Snoei - of Ryshout alleen , en des noods ook Steenkoolen , branden kan. Wanneer een bakoven van middenmatige grootte, b. v. 30 voeten lang , 3 voeten breed , en 9 voeten hoog, op deze wyze wordt aangelegd, en een ichoorfteen, met fchuiven voorzien, in deszelfs midden geplaatst, bevat dezelve meer dan 2,000 cubiekvoeten ruimte , en dus 400 cubiekvoeten meer , dan een gewoone bakoven van deze grootte. In zulk eenen oven brengt men het vuur door de ltookgaten zo.ider moeite overat , waar men hetzelve nodig heeft, en b engen wil ; ook behoeft men daarby geen kalkfteen , zonder verdere noodzaaklykheid , te gebruiken. Eu vermids hier de beide vuuren zonder dwang in het midden te zamenloopen , wordt al het goed gaar, 't geen in de gewoone bakovens geenszins het geval is. — Boven dezen bakoven legt men nog een droogoven van goede bouwfteenen aan, waarby men , geen bekleedfel van bakfteenen nodig hebbende, meer ruimte behoudt , dan in den onderften oven; terwyl men van de hitte een dubbel voordeel trekt, door met één vuur het bakiël gaar ie maaken, en het bovenfte bakfel, dat reeds eenigermate gedroogd is , verder ten volle te droogen of zelfs vuurhard te maaken, zoo dat dezelven, by het verder branden in den bakoven, meer op elkander gezet , fpoediger gebakken , en met minder behoedzaamheid behandeld konnen worden. — De Schryver dezer aamerkingén biedt aan, voor éénen Thaier dt tekening, en voor twee Tlialtrs het modél van zulk eenen Tegel-oven te bezorgen, ten welken einde men zu n heef- te melden aan het Verzendings - Bureau des Duujchcn K^cluanzei^ers, •——
Hh 3 Ver-



C 24+ )
Verbeteringen van het GLASUUR tot Potten- en Aarden werk.
L Bericht van Wéstrumb in de Climijche Abhandlungtn. lir. Band, 1795.
Hy vondt, by een naauwkeurig onderzoek van het gewoone Loodglaluur, de oplosfing van het Lood niet zoo aanmerklyk noch in den hoogden graad fchadelyk, als men wel heeft voorgegeeven. Intusfchen oordeelt hy het echter goed, dat men, in de piaats daarvan , eene andere Glafuur aanneeme, waarby het leven en de gezondheid geen gevaar loopen. De hiertoe genomene proeven zyn hem niet gelukt, en hy acht het zeer bezwaarlyk, zonder byvoegiug van eenige Loodftoifé, een genoegzaam hard, glad, duurzaam en goedkoop verglaasd voor het Aardenwerk uittevinden; terwyl hy tevens meent, dat men al het nadeel van het tegenwoordig in gebruik zynde Glafuur geheel zou konnen wegneemen , indien men hetzelve bereidde uk 5 deelen Loodverglaasd en 3 deelen gedroogde Vischlym, of^ deze niet te bekomen zynde , in de plaats daarvan 2 a af deelen gewoone Lym. Ook zou men in de plaats van Lym een fyn en wit Zand, waar zulks te bekomen is, konnen gebruiken. Dit Glafuur zou voor het overige tot Fabriekmatig' gebruik even goed zyn als het gewoone, mids de ftoffen fyn gemalen wierden , hei verglaasd by 't gebruik fterk omgeroerd en een weinig' dikker, dan nu, op hei Aarden■»verk gebragt.
II. Voorllagen van Whistling. Zie den Reichsttnzeiger, N". 202,. 1795.
Whistling fchryft de volgende nieuwe, en ©nfchadelyke Glafuur Voor:
iVien neeme: iv) Een goed deel zuivere ■witte Keifteen, of zo men de Glafuur roodachtig' bruin verkiest, Steenen met roode aderen of yzerdeelen bezwangerd ; deze Steenen maake men 4. a 5 maaien in den Pottebakkers-oven gloeiend, en bluslche die telkens met water uit ; de gebrokene ftukken gloeië men voor.de derde, vierde of vyfdemaal in een pot of vat, zoo dat er niets van te loor ga, en blusiche die, even gelyk gezegd is. Nu laten zich deze Keifteenen, door middel eens yzeren. Moitiers, dien elk Pottebakker tot de" Zilver- en Loodgkfuur nodig heeft, tot een fyn ftof maaien, het geen men door een fyne . Stofz'eef zift, en dan. tot gebruik verzamelt, üntbreeken de
Keifteenen", zo kan men wit Zand van de allerfynfte foort neemen, het geen men door affpoelen en roeren in een houten . vat of tobbe van dc aanhangende aarddeelen zuivert, en telkens het troebel water er van afgiet, tot hetzelve, in weerwil van het roeren , klaar blyft. Dit gezuiverd Zand ftort men door eene Hairzeef, na het in de zon of op den Oven gedroogd te hebben , en dan is her even goed als de Keifteen zelve. — Hierin beftaat het hoofdvereischte tot het Glafuur van Whistling, en dus moet men zyn voorfchrift daaromtrent flipt nakomen. — By gebrek van Zand en Keifteenen , kan men zich even goed van gemeene Vuurfteenen bedienen , die trouwends ook voor het Engelsch Aardenwerk in de plaats daarvan gebruikt worden.
3.) Nog behoort men, tot dit Glafuur, voorlopig een Zout te bereiden , ten einde' de Keifteen-ftof fmeltbaar te maaken. Men neemt daartoe ruuwe Wynfteen, zoo veel men verkiest ,. en zet die in een pot of fmeltkroes open in den Oven , waarin men Aardenwerk bakt; wanneer dezelve dus verkalkt is, neemt men daarvan ongeveer 1 tg, kookt die hoeveelheid in-3 mingefen regen- of (troomwater een half uur lang , zyge het door eenen fchoonen vilthoed , en late het in den Oven, mids niet te heet noch al te koud zynde, of over een zacht koolenvuur, en wanneer de helft reeds afgedamp: is, in de heete zonnefchyn of by een zeer matig vuur, opdroogen. Zoo verkrygt men een wit Wynlteenzout, dat tot het fmelten dér boven befchrevene bereiding nodig is. Valt deze arbeid te lastig, dan kar, men in iedere Apotheek het Wynlteenzout, QSal Tarlari) fchoon zulks duurder uitkomt, koopen. — Anders kan men ook op 1 fg Pot-asch 1 mingelen regen- of ftroomwater gieten , het mengtel, ter. ontbinding der fynfte deelen , een paar maaien omroeren, en hetzelve \ uur of een uur daarna overgieten in. een vilthoed of' vierdubbel vloeipapier, waarna men het nat, evem gelyk by het Wynlteenzout gezegd is, laat afdampen. Het óyerfchot der Pot-asch, dat niet ontbonden is, kan voor de huishouding dienen. . Hierdoor verkrygt men ook een Gla1'uurzout, dat weinig moeite, kost, en goedkoop is.
Nu vereenigt, men de aldus voorbereidde ftoffen,, en wel op deze wyze; men neemt 1 êê Poeder van Keifteen. ïoi Loot Sal Tart ar i of Zout van Pot-asch. 3 Loot Vcnetiaanjcite Borax.
dit



( =45 )
dit alles mengt men wel te zamen, en vult; daarmede een fmeltkroes tot op de helft, om het overloopen te verrfiyden; deze fmeltkroes plaatst men in het hcetfte van den Oven ,] doch niet vooraan , op dat dezelve door de, koude der buitenlucht niet barfte. Op deze wvze fmelt het mengfel tot eene doorfchynendc Glasftof, welke in een Blaasoven of Smids, indien de lucht met onmiddelyk op de kroes werkt , in 2 a 3 uuren tyds wordt zaamgefmolten. Is de Glasüof niet al te hard, dan doet men er meer Pot-asch by, tot de hoeveelheid van i a | tg Pot-asch op 1 êg Keifteen-poeder toe; meer doet men er niet by, om de Glasftof niet al te vloeibaar en dun te maaken.
Gemaklyker, maar tevens minder gefchikt voor het oogmerk, zou de volgende bereiding zyn : men ïieeme 1 €8 fyn "geftampt Vene-, tiaansch of ander wit Glas, % fg Vcnetiaanfchc Borax, en 4 loot gezuiverde Salpeter, menge alles wel te zamen , en handele daarmede , even als met de Keifteen. Het gebruik tot vernisüng der Aardenpannen is als gewoonlyk.
Indien men uit gelyke deelen Keifteen-poeder en Pot-asch een Glas wil maaken, legt men het mengfel , na de kroes gebroken, en hetzelve tot een poeder gemaakt te hebben, in de kelder op eene Glas-tafel, waarop hetzelve tot een vetachtig vocht (Liquor Sili cutrr) fmelt. Hiermede kan men het kookgereedfchap vernisfen, terwyl Whistling beloolt de zwarigheden, die zich daarby opdoen, uit den weg te ruimen, en de gebreken te zullen verhelpen.
Op de medegedeelde aanmerkingen van eenen ongenoeniden , welke het affpoelen der aard deelen van het Zand wraakte; voor het fmel ten van Keifteen of Zand onderzocht wil hebben, of deze ftoffen wel fmeltbaar zyn. vermids dit niet algemeen is ; en tot liet bruin Glazuur, in plaats van roodgeaderue Keifteen , bruin leem aanbeveelt, als eene meer fmeltbare en beter dekkende j^zeraarde, dan geene bevat, terwyl men de grove deelen er door ftampen en ziften van kan allebei den; — andwoordde Whistling in het zelfde blad, in 1796, dat een onafgelpoeld Zand geen zoo dicht Glafuur oplevert, als gefpoeld zyn de; dit laatfte fmelt wel moeilyker, doch dat ongemak is wegtenecmen door de opgegevene middelen van een Blaasoven en Loug zout. Tut een bindmiddel tusfehen het Gta fuur en de Klei, en- om een duurzamei Verglaasd te hebben ,. raadt - Wliistling^. aan ,
dat men eerst het Glafuur van leem, door den gemeldcn tegenfehryver aangeprezen , op het Aardewerk brenge, en dan het glasachtige.-
Voor liet overige belooft Whistling in eene uittegeevene verhandeling over oude en nieuwe Aardewerks-Glafuuren , 6 a 8 onfehadelyke foorten van daluur te zullen bekend maaken.
111. Nog heeft Profesfor Reich te Erlangen den konstkenneren doen opmerken de bruikbaarheid der zoogenaamde Bruin/leen en KnoopHeen (*) tot het verglaazen van Aardenwerk. De eerfte is lang in gebruik by de Cruesfi'nerfche Aarden - Fabrieken, en fchoon zy aan het goed eene bruine couleur geeft, pryst dit Glafuur zich aan door deszelfs onfehadelykheid. Nog beter oordeelt Reich hiertoe de Knoopfteen, die in het vuur van zelve fmelt, en waaruit aan den Fichtelbcrg en in het Bayreutfche Knoopen en andere goederen gemaakt worden. De proeven, hieromtrent door Frlschmann te Erlangen genomen, hebben de voortreliykhcid van het Knoopfteen - Glafuur op het Aardenwerk buiten; bedenking gefteld: een mengfel dier Steen met geftoten Glas gaf een geel of groen verglaasd , terwyl de Knoopfteen op zichzelvc een bruin Glafuur maakte. Dit bekleedfël hieldt ftand, na verscheidene dagen achter een beproefd te zyn geworden.-
HUISMID DE L E N,
Middelen tegen de BLAAUWE MELK der Koeijen.
Zeker Oeconomist ontdekte, dat de Blaauwe Vlelk der Koeijen ontftondt tioor het eeten der blaauwe bloemen . van de zoogenaamde
Paar-
(*) De Bruinfteen is een zachte, afgeevende, meestal zwartachtige Ertsrr.een , die veel gel/kt naar Spiesglas of Magneetlteen ; dezelve fmelt in het vuur tot eene geele of violette Glasftof, die de Pottenbakkers bezigen tot zwart Glafuur, en welke in de Glas-fmelterijen dient, om het groen Glas te rei. ïgen , of ook oiri dat wit te maaken. Deze Steen komt uit Piemont, Ivoorwegen, bet' Ertsgebergte, Meisjen, en ' den Hamberg. — De Knoopfteen is eene zwartachtige Ertsftof, waarvan de door geheel Europa bekende Compofitie - Knoopen ■ van > die- couleur gemaakt ww den- ■ RedaÏÏ.]
i> ha



( s46 )
ruurae/faart ? en van cue i der Klaver. Zoo lang dus deze kruiden bloeijen, m et men men de Melkkoeijen ander voedfel geeven.
Wolf te Berleben nam waar, dat de Molshoopen in zyne landen met een Zout overdekt waren, het geen naar Vitriool fmaakte, en waaraair het Vee lekte. Dit hieldt hy voor de oorzaak van het blaauwen der Melk, en hy befloot dus, ten einde het Vee van dit Z< ut aftehouden , ieder ftuk van hetzelve dagelyks eene handvol goed Keukenzout , eerst alleen, en vervolgends met een weinig kruid gemengd , integeeven. in de tweede week daarna hieldt het blaauwen der Melk reeds op. Vervolgends gaf hy het Zout niet meer dan ééns of tweemaal ieder week , en de Melk bleef altoos hare |natuurlyke couleur behouden.
WITTE VERW, dib door de lucht niet GEEL of BRUIN wordt.
Alle witte Verw , op de gewoone wyze bereid , verliest door de werking van lach* en. zon min of meer haar zuiver wit, en wordt op den duur geel en zelfs bruinachtig; op de volgende wyze bereid, houdt zy zich volkomen. — Men ontbindt in 6 tü kookend ■ ■water , i ee witte Vitriool , in een looden ol tinnen K'tel , doet daarby 6 oneen fyn gedampte Zink, en laat alles te zamen * of < i uur by een zacht vuur kooken. Hierdoor i óntftaat er in het vocht eene bruinachtige . aarde, die hetzelve zeer troebel maakt; men < moet hetzelve dus vervolgends filtreeren. In < dit gezuiverd loog, vermengd met even zoo 1 veel bronwater, giet men zoo veel Potasch- 1 loog, tot men geene roering of nederploffinji < meer ontdekt; dan laat men het nat ftilftaan, s en er zet zich op den bodem eene fraaie t witte Verwftof, die men, de loog afgegoten ( hebbende, zoo lang met water affpoelt, tot" ( de ziltige fmaak daarvan verdwynt; dan doet ( men de Verwftof op een uitgelpannen doek, l en laat die droog worden. — De overgeble- c vene korrels Zink kan men affpoelen, en tot Verder gebruik bewaaren. c
Men kan ook , tot dit zelfde einde, by < de als vooren gezuiverde ontbinding van witte t Vitriool, eene gelyke hoeveelheid ontbondent v Aluin mengen, en alles door de loog van v Pot-aseh nederploffen; verder gaat men even zoo, als boven gezegd is, te werk. . v
II.
OECOxMOMISCHE BERICHTEN.
Bericht, wegens het MIDDELBURG'SCH Departement der Bataafsche Maatschappy TOT NUT VAN 'T ALGEMEEN.
Middelburg den 6 November 1799. Heden was de dag, dat door de Commisfie tot Adminiftratie van het Fonds , ter onderwyzing der Kinderen van minvermogende Burgers, opgericht door het Middelburgsch Departement der Bataaffche Maatfchappy tot Nut van 't Alg meen, aan de Leerlingen, uit dat Fonds onderwezen, ten vierden male , Eere- pryzen wierden uitgereikt, op de gewoone plaats, zynde de Gehoorzaal van het lllustre School alhier.
Deze plechtigheid, welke ten by wezen van ;en aanzienlyk getal Burgers en Burgeresfen olaats hadt, werdt geopend door een aangenaam Muzyk , uitgevoerd door eenige Meesiers en Liefhebbers, die zich daartoe, zonder •enige belooning, hadden willen leenen; waarna ie Burger A. de Warem Jz., Lid van voorchrevene Commisfie, eene Redevoering hieldt: ■ver de verplichting van ieder Memch, om naar 'ermogen, tot de befchaying en het geluk zyner Natuurgenoten, by te dragen; en vervolgends k Burger J. A. tikken , als Prjefident der Jommisfie , dc Eer-epryzen iuitreikte aan de 'olgende Leerlingen , aan welken dezelve, >y het gehouden Examen in Mey jongstleden, varen toegekend: als, in de Eerfte Clasfe an Johan Lodewyk. Wagcner, Pieter Christofël Vlartyn en Abraham Vermoet; in de Tweede dasje, aan Hendrica Frantfe, Pieter Saay en hrneJh Eeckhout; midsgaders aan Jan Smit die by eene vorige examinatie den Prys ichaald , doch door zyne uitlandigheid niet mtvangen hadt); en in de Derde Clafe, aan rohannes Egberg en Maria Damme; — worende door gemelde J. L. Wagcner en P. C. ■lartyn, door het opleezen van eenige plaatfen it de Pryzen, hun ter hand gedekt, proeven an derzelver vordering gegeven, terwyl de oornoemde A. Vermoet, aan de Commisfie en eelnemers in het Fonds met eene gepaste rymoedigheid., en op eene bevallige wyze,
zy-



C 247 )
zynen dank, en dien zyner mede-Leerlingen,' toebragt, en alles met een ftreelend Muzyk bedoten wierd.
Het gevoelvol genoegen , dat zich op het gelaat der aauvvezenden, en in derzelver handgeklap, vertoonde, en de ruime giften, door dezelven gedaan, zyn voor de Commisfie tot het Schüolondervvys de zekerfte waarborgen van de voorddurende onderfteuning harer Stadgenooten, in welker guuilig aandenken zy het Fonds en de Leerlingen, daar uit onderwezen wordende, van nieuws, vertrouwend aanbeveelt.
'
Nieuwe en nuttige UITVIN-' DINGEN.
De Prediker B. G. Pesjter te Wedlenftadt by l Bruuswyk geeft in een door hem uitfeegeeven j werkjen eene befchryving en afbeelding van \ een door hem nieuw uitgevonden Karnvat. Dit werktuig, het geen genoegzaam niets meer kost dan het geen doorgaands in gebruik is, kan door een kind van 4 a 5 jaaren gedreven, P dc Room daarmede langzamer of fneller, naar w eisch des tyds, gekarnd , de Boter in alle C hoeveelheden op de gemaklykile wyze bereid, h en onder het karnen nog eenig ander hand- h werk, b. v. het ichoonmaaken der groenten, a ■naaijen, knoopen enz. verricht worden. f*
De Apotheker IVeber te Hamburg is uitvinder van een werktuig , waarin men door u middel van lucht kooken kan. Hetzelve is u voor 3 Ducaten te bekomen by Jacob Echter- .A nach te Casfcl. De uitvinder hoopt, indien b] hy genoegzaam onderfteund wordt , het ge- di nulde werktuig nog tot grooter volkomenheid m te brengen. g< 6 d;
De allervoordeeligfte Kagchel of Oven van fo Henry Browne, te Derby, welke daardoor de nc gouden Medaille van de Maatfchappy ter be aa vordering van Konften en ManüfaSturen behaald de heeft , is thands by de Fabrieken , waarin be vloeiftoffen moeten gekookt worden , gelyk is ook in de Biouweryen tot het eesten, en b\ va de Chemifche Laboratoriums , iu Engeland in va algemeen gebruik. Deze Machine ipaart niet ev alleen veele • brandftoffen , maar vereenigt in ee; zich alle de voordeden, die men daarvan do
zou konnen verlangen. De afdamping gefchiedt daarmede zeer fpoedig, en vereischt weinige voorzorgen, vermids men uit de hoeveelheid van het vocht juist berekenen kan, in hoe veel tyds hetzelve tot eene gegeevene mate zal zyn vervlogen. — Noch de werklieden, noch die geenen, die in de nabyheid zyn, hebben eenigen overlast van den rook of waasfem, wyl de Oven zoo is ingericht, dat alle de lampen onder de Ketel teruggeleid , en dus n het vuur opgenomen worden. _ De groote nelheid der afdamping ontftaat door de betendig gelykvormige warmte des dampkrings, he de vloeiftof omgeeft. — En daar men >y dit werktuig alle vervliegende vuurdeelen vederom benuttigt, kan men nagaan, hoe rtcl minder, brandtlof men-tot hetzelve nodig ia ~ Eén enkeI perfoon kan hier hetende werk doen, waartoe anders drie meuchen vereischt worden. — Men vindt eene ^elchryving van dit werktuig in het Journal ur Pabrik, Manufaktur, Handlung und Mode an December, 1795.
De Schilder Broek te Casfel heeft eene be» roefde manier uitgevonden , om Pastel-vei* •en op het papier zoodanig vast te maaken :e fixceren) , dat noch zon, noch vochtigsid , noch wryving daaraan eenige fchade m toebrengen. Men zie daaromtrent meer iderebenchten in Busch's Handbuch der Erndungen, art. Pastelmalerey.
De Hoofdman von Groos te Sititt^ard heeft tgevonde.n eene nieuwe foort van Xompofitie t allerlei Aarden Keukengereedichap ; het ardenwerk , daarvan gemaakt, is minder eekbaar en aan het verbranden blootgefteld, m het gewoone. Schoon harder en duurza- 21-, dan het Trlerfche, ipringt het niet , lyk dit doet , in of op vuur , al verkookt ann het vogt tot op J deel toe.' Alles iokt daarin veel fpoediger, dan in andere orten van Aardenwerk, en zoo lang er g eenig nat by is, brandt de fpys nooit n. Deze Compofitie geheel fteenaartig zyn, trekt zy noch oly noch vet aan, en neemt .niets aan den fmaak der fpyzen. Dit inzonderheid merkbaar , wanneer men daarn Coffygoed gebruikt. — Het geen daarii gemaakt is , kan met of zonder verglaasd m goed dienen. Fm Groos bezit daartoe 1 wit, grys, paille, oranje, licht- en akerbruin , en een. vies - groen Glafuur ,
waar-



C =48 )
.W^avby geene de minde minerale doffen komen. — Vermids zyn Aardenwerk geene zouten doorlaat, kan hetzelve voor de Apothekers zeer nuttig zyn. Von Groos heeft reeds eenige honderd duks daarvan laten maaKen, en .hy doet ook van deze Compofitie Bronwaters kannetjens draaijen , die even zoo goed zyn als die van 'Irier. — De Specie zelve is geen voordbrengfel der Natuur, .maar eene mengeling van verfchillende foorten van aarde. Zie den Reichsanzeiger. ïfj6. N°. 7,
ZEETYDING.
Berichten.
Men verneemt, dat in het Nieuwe Diep door de Engelfchen zyn vrygegeeven de Schepen van R. G. Vos, li. IViebes, 11. Lammen, en L. van der Wey de, allen Van Embden; en dat van P. Picters, van St. Martin , naar Embden; de' laatde ' hadt zyne papieren reeds terug, en ftondt op zyn vertrek. . — Ook .is aan de Helder vrygegeeven met de lading het Schip van J. E. Ke elaar , van Embden naar Amfler dam, zyid: van de Letnmer derwaard gevoerd geweest. Deze rapporteert, dat Kapt. Vos, bovengemeld , reeds by Enkhuifen genaderd was, en meer andere vrygegeeven Schepen in. het opzeilen waren.
De lading uit het Schip van K. Boite is door de Engelfchen daaruit genomen ; het Schip zelve zit nog op ftrand.
Een Keizerlyk bevel van den 9 October 1. 1. geeft alle Deenfche Schepen wederom de vryheid, van iu de Rusfifche Havens binnen te loopen, en aldaar te handelen.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Genomen door een Franfche Kaper het Schip the Carolina, van Leyerpool naar Phi ladelphia.
• Opgebragt in Tarmouth de Schepen - Neutraliteit , Kapt. Motter, van Riga naar Barcelona , en 't Bataaffche Wagtfchip -Lynx, van 10 ftukken en 75 man , op de Eems genomen. — Te Algeztras door een Franfche Kaper het Schip Maria Margaretha , Kapt. Mamme , van Hamburg naar Genua en Livomo , laatst uit Gowes. — I e Algiers door de Algarynen het Schip la Comtesfe Brigida, Kapt. Paolo .Grarfi, van
Te Amlterdam, by C. CO V EN S, Boek- en Kunst verkoper op dc-n V ygendam.
Smima naar Trieste, doch volgends een nader bericht is dit Schip te Trieste gearriveerd. — Te Douvres het Schip die Frcundfchaft' Kapt. Heitman. — Te Halli-
fax het Schip Emanuël , Kapt. Meijer , van New Tork naar Hamburg.
Prysverklaard door het Arimiraliteits - Hof te Londen de Deenfche Schepen Vrouw Anna , Kapt. Linde; Agerhuus, Kapt. Bloegh;
1 en Catharina Maria , Kapt. fansfen ; als zynde dezelven door een Fransch Conful
; in Noorwegen, als Engelsch eigendom, reeds te vooren prysverklaard.
Sch eepsrampen.
Verongelukt op de Tegelaarsplaat een groot Deensch Brikfchip. — By larmouth gezonken de Transportfchepen the Guernfy Lilly en the Camilla, beiden van de Helder; het volk is gered.
Geftrand op Stevens het Schip van Kapt. J. Broers, van de Pillau. — By Thijiod het Schip van Kapt. //. P. ,Bieringh, van Libau naar Embden.
Met fchade en 3 voet water binnen in Ramsgate het Schip N. S. ds Rofaris , Kapt. < Debroslayich ,' van Trieste naar Hambuig; alsmede dat van Kapt.' Engberg, vao ülullaga.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 16—19 November. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
\ an den 16—19 November. Geen Vlie-Lyst aangekomen.
Helvoetfluis.
Den 13 November. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 14. Gister uit Zee binnen het Schip de Hoop , Kapt. Huhberg , binnen door naar Vlisfingen. De Wind Z. W.
Den 15 en' 16. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Briclle.
Van 13—16 November. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Friefche Kust. Te Dokkum bir-nen Kapt. R. Mennes,
van Kiel naar Amlierdam.



N0. 84.
23 November 1799^
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Nieuwste Verbeteringen in de PAPIEPv-FABRIEK.
Daar het gebruik van Papier in alle foorten eene zoo onmisbare en deeds toeneemende behoefte is, en integendeel de pryzen van hetzelve, vooral in de fynere foorten , inzonderheid wegens iiecrfchend gebrek aan Linnen lompen, en den belemmerden toevoer der Franfche Papieren , zeer hoog gedegen zyn , en nog dygen; is het van belang , onzen Lezeren de nuttige ontdekking van den E-dinburgfchen Scheikundigen , TVilliani Cmingham', , medetedeelen. Deze naamlyk heeft eene manier ontdekt, om uit allerlei foort van lompen een veel betelen fyner Papier te fabriceeren , dan men daarvan tot nog toe, op de gewoone wyze te werk gaande , heeft konnen bereiden. — Hiertoe wordt ■ eene byzondere "Alcalifche loog vereischt. Men doet 8 tg t-ot - asch en d8 êê ongebluschte Kalk in eene ton of kuip, waarop men ioo gg fchoon water giet. Dit mengfel roert men , 8 dagen lang, dagelyks zesmaal om, en laat het telkens bezinken , tot dat het water klaar is. Van dit vogt zygt meu ioo mingelen door een Flanellen zak •> ten einde er geene de minde Kalkdeelen in overblyven , waardoor de lompen - dof by het kcoken kan befchadigd worden. In II. Deel.
de dus afgezygde hoeveelheid loogwater ka» men , met by voeging van zoo veel fchoon water, als nodig is , ioo 63 lompen kooken ; doch , eer men de lompen en het water in de ketel doet , moet men eenen losfen bodem van hout , met kleine gaten doorboord, onder in dezelve leggen, wyl anders de lompen op het Kopsr zouden aanbranden. Men kookt de lompen g|. uur lap'g, en zelfs nog langer, indien zy gróf en' d'erk zyn. Onder het kooken roert men de ketel dikwyls om, en giet vervolgends de masfa over iu eene groote zeef, waardoor het water afloopt. Dan zet men denzelven \ uur lang iu eene wasch - kuip; waarna men dien weder in de zeef doet , en daarin laat daan, tot er geen vocht, zonder persfmg, meer uit loopt. Men doet de afgezygde lompen dof in eene wel toegedekte kuip of bak, waartoe de uitvinder, voor de jpgegëëvenie hoeveelheid, ainpryst een vierkante bak?; 3 voeten en 3 duimen in het vierkant wy,! , 'en 27 duimen diep. Hierin moeten , ' fan afdand tot afdam! ,4^5 houten traliën , evenredig van elkander , geplaatst worden , ter afieheiding van even zoo veele Iaagen dier dol' van elkander. — De bak moet van boven naauwkeurig dicht gedreken worden , ten einde de lucht daaruit niet vervliege. -~In deze bak wordt een looden pyp geplaatst, die zich vcreeuigt met den hals van een retort van Dood , 'Glas cf andere hiertoe gefchikte doffen. Men doet in de rffort 2 68 Bruindeen fSIagncjiuni) en 3^ loot Zeezout, weik een en ander men met de hand wel door een mengt, zoo dat de deeltjens zoo I ü naauw



C 250 >
mauw mooglyk verbonden zyn. Hierop zet men de mur; in eene zandftoof, verbindt de Looden pyp daarmede , cn hecht die zamenvoeging door een luchtdicht fmeerfel te zamen. Dan , eer men de gemelde ftoffen in de retort, doet , mengt men langzaam 4 fg Vitriool - of Zwavelzuur met 1 mingelen water , en laat dit koud worden ; dan' giet mens dit mengfel in de retort, en roert het zoo lang om met een ftokje, tot het zuur met de overige ftoffen vermengd is, waarna men de retort, dus gevuld zynde, naauwkeurig fluit. Op dat oogenblik begint de bleekftof te werken , en men laat de retort één uur lang in dien ftaat blyven ; hierop deelt men aan dezelve , 3 uuren lang, eene matige hitte mede, welke men trapsgewyze aanwakkert , tot dat het mengfel kookt. Men houdt daarmede zoo lang aan , tot het Gaz vervlogen is , waartoe niet meer dan 10 a ia uuren nodig zyn. Om daarvan verzekerd te worden , behoeft men flechts het hoofd aan de opening der retort te plaatfen , en de ftop er uit te trekken ; indien er geene reuk meer te bemerken is , zoo is het' Gaz afgedampt, en men kan de retort wegneemen en fchoonmaaken ; doch men draage hierby zorg, dat de tocht der lucht , en dus ook de reuk, niet tegen het aangezicht kome. ÏMu neemt men het dekfel van den dampbak af, en giet deze vol water, ter verdry ving der G^z-lucht, waartoe niet meer dan 10 minuten vereischt worden ; waarna men, door een ftop uit het onderfte gedeelte van den bak te trekken, het water , zoo veel mooglyk, daaruit laat afloopen. Men doet de lompen-ftof weder in de wasch-kuip, waaruit men die., na f uurs geftaan te hebben, andermaal in de zeef ftort,, en vervolgends wederom met eene ''gelyke hoeveelheid van loog en .water in de ketel kookt en omroertDan doet men de ftof wederon* in de zeef, en behandelt ze als te vooren. Voords komt zy nogmaals in den dampbak, en in de daaraan pasfende retort doet men nu 2 gg Zwavelzuur gemengd met 1 mingelen water, 5, gg. met Zoutzuur verbondene Kalk, en 2 Bruinfteen ; doch de Kalk moet geftampt, gezift „ en wel door de Bruinfteen gemengd zyn ,, eer men die in de retort doet.. Dit alles verricht zyndevult men den' dampbak wederom, met water r om de Gaz-lucht te verdryven. — Eindelyk wordt de bereidde lompen-ftof'op' de gewoone wyze. behandeld', Sfü de. kuip gedaan,. en tot iJapicr verwerkt, lidien dezelve.% wegens, de grofheid, der lom¬
pen , na deze voorbereiding, nog niet wit genoeg tot het maaken van "fyn Papier mocht zyn, dan moet men cle bewerking in den dampbak nog ééns herhaalen , het zy met by voeging der eerst- of laatstvoorgefchrevene ftoffen in de retort , naarmate men zulks het best oordeelt. — Blyft ook dan nog een groot gedeelte der lompen zaamverbonden, men neeme zyn toevlucht, tot'het volgend middel: men doe dezelven in de ketel nevens dezelfde hoeveelheid loog ' en water, en houde aan met kooken , tot dat de knobbels en vaste deelen daarvan ontbonden zyn ; hierna doe men de ftof in den dampbak, volgends voorige befchryving, en vuile de retort met 4 gg Zwavelzuur, gemengd met 1 mingelen water, waarby men v.;egt 2 gg Zeezout» 3 gg zoutzuure Kalk , en 2 gg Bruinfteen, alles wel te zamen geroerd , terwyl men verder als vooren te werk gaat. Zulks verricht zynde , behandelt men" de lompen - ftof
even gelyk by de tweede bewerking.
Wil men van gefchilderde of gedrukte lompen Papier maaken, dan moet de half bereidde ftof 4 uuren lang in een flaauw zuur, beftaande uit Zwavelzuur en water, te trekken gezet, en voords afgefpoeld worden ; dit zuur ontbindt de yzerdeeltjens in het gecouleurde doek , welke anders de bleeking der Papierftof belemmeren. — Dan, by deze geheele bewerking komt er zeer veel aan op de kunde en behendigheid des bewerkers. —-
Welgezuiverd'e lompen verfraai jen zeer het Papier, het is dus van belang de verbeteringen te leeren kennen, die de konstvlyt der Engelfchen en Hanoverancn zedert 1755 aan het werktuig, tot het wasfchen der lompen gebruiklyk, heeft toegebragt. Mén kan hunne Wasch - Machine ook voor het' Vilt gebruiken. Vermids tusfehen elk blad. Papier, dat gefchept is , een ftuk Vilt gelegd wordt, waarmede het nat Papier onder de Pers komt, kan men berekenen , dat in eene groote Papier-Fabriek veel voorraads van die ftof wordt vereischt. — Deze Vilten moeten de werklieden leder week ééns fchoonmaaken, waartoe een halve dag nodig, is , en vermids' men dk te vooren met de voeten pleeg te doen , wilde het volk er traag aan. Dezen lastigen en tydverfpillenden irbeid heeft Lüdeman te Heiligenflach, in het Eichsfeld, doen ophouden door aanwending der Wasch - Machine ,. waarmede hy de Vilten, god wel als de lompen; en andere zaaken , ■vasclrr.. Dezelve is. tot nog- toe alieëh by - ' hc;u



C )
hem, In de Papiermolen van zynen zoon te Ilversgeliofen by Erfurt, en by d ie te Witzenhaufen in gebruik, doch verdient, wegens derzelver. uitgefifcrekte nuttigheid, algemeen bekend en in omloop gebragt te worden. Dan, vermids wy de afbeelding van dezelve hier niet konnen overneemen , moeten wy ons van eene konstmatige befchryving dezes werktuigs onthouden, en den Lezer , des begeerig s verwyzen naar de befchryving en afbeelding, te vinden in een werkje, door G. F. PVehrs te Hanover in 1795 uitgegeeven , en zaaklyk overgenomen in Busch's Almanach der Erjindungen u, f. f. van 1795—96- f. S27—332-
Lüdemann liet ctlyke reizen de Papierpap, uit den Hollander komende , in eene gevlogtene mand, van binnen met grof doek bekleed , ophangen , en verkreeg daardoor eene masfa , die zich als een gedroogde en geperste koek, welke zeer zwaar is , liet raspen. Wehrs oordeelt deze ftof gefchikt voor fyne Papierfoorten. — Lüdemann is thands bezig, met een gefchiktere Zeep voor de lompen uittedenken.
Iets over. het verzamelen van? en den Handel met STOFGOUD en OLYPHANTSTANDEN in Africa.
(Uit Mungo Park's Reizen.)
Goud en Ivoir zyn waarfchynlyk in de vroegfte tyden reeds in Afrika gevonden ; by de eerfte narichten van dit werelddeel worden deze ftoffen reeds opgenoemd, als de grootfte voordbrengfelen van hetzelve.
Men heeft gewild , dat het Stofgoud niet dan in bergachtige en dorre landftrceken te vinden zoude zyn ; dan het tegendeel heeft in Afrika plaats. Men vindt het Goud in aanzienlyke hoeveelheid in alle de deelen van het Koningryk Manding , waar de grond , eigenlyk gezegd , niet bergachtig en nog minder onvruchtbaar is; hetzelfde gevaf heeft plaats in Dfchallonkddu, inzonderheid omftreeks Buir. in deze laatfte Stad is eer groote Zoutmarkt, wordende al het Zout aldaar verruild tegen Stofgoud.
Het Goud wordt in het Koningryk Man* ding nooit in Myneii of Aders gevonden, maar altoos zuiver , in kleine korrels , van de grootte eener fpeldekop tot die van een erwt, verfpreid ' in groote masfa's zand of leem. In dezen toeftand noemen de Mandingo's hetzelve Sann Munko of Goudpoeder. Vermoedeiyk is deze Goudftof voorheen , door herhaalde overftroomingen , van de nabvselegene heuvels afgefpoeld.
De verzameling gefchiedt dus. ïn het begin van December, wanneer de oogst afgelopen en het water in de rivieren °gevallen is, bepaalt de Man/a der plaats eenen dag, waarop het Goud - wasfchen zal aanvangen, op dat de vrouwen zich tegen dien tyd gereed maaken. Eene fpade, om het zand omtefpitten, 3 a 3 kalabasfen, om het Goud aftefpoelen , en eenige pennefchachten, om hetzelve te bewaaren , zyn de geheele toeftel , die daartoe vereischt wordt. Des morgens , eer zy uitgaan , wordt een Os gellacht, men prevelt gebeden en toverfpreuken, om gelukkig te beginnen, want het ongeluk van den eerften dag wordt voor een kwaad voorteken gehouden. Toen den Manfa van Kamalia en zynen 14 medeftanderen het Goudzamelen den eerften dag mislukte , hadden weinige lieden moeds genoeg, om het werk vo irdtezetten , en die het deeden, Haagden niet ; dit was zeer natuurlyk , wyl zy groeven op dezelfde plaats , waar zulks reeds jaaren te vooren gefchied was , en waar dus weinige groove korrels meer te vinden waren
Men verkrygt het Stofgoud allergemaklykst, door het zand, waarin het fchuilt, in de Rivier te wasfchen ; dan , op de meeste plaatfen is de grond reeds zoo naauwkeurig doorinuffeld, dat men weinig Goud vindt, ten zy de ftroom eenen nieuwen loop neeme. Terwyl eenige lieden het zand doorzoeken, gaan anderen meer opwaards, alwaar de fnellende ftroom al het leem en zand weggelpoeld, en niet dan eene bedding van kleine keitjens nagelaten heeft. Deze bedding laat zich moeilyk doorzoeken , en de vingers der vrouwen worden daarby niet zelden geheel ontveld. Zomtyds echter vinden zy er Goudklompen ja» die zy Sanu birro, Goudfteenen, noemen. Zekere vrouw van Kamalia vondt met jhare dochter op éénen dag twee zoodanige ftukken, waarvan het ééne 3 en het andere 5 Drachma's woog. — De zekerfte en voordeeligfte wyze /an Goudzamelen is deze, dat men te midden van het drooge jaargetyde , in de nabyheid ./an eenen heuvel, welks Goudlpooren eerst
li 2 Vo0r



C 252 3
voor ' korten tyd ontdekt zyn , met kleine fpaden of koornfchoppen een diep gat graave, als of men eene Wel wilde zoeken, en daaruit met groote kalabaslèn de aarde fcheppe. Zoodra men op eene nieuwe bedding van leem of zand komt, worden een paar kalabaslèn Vol aarde afgefpocld, om eene proeve te neemen , en de graavers vervolgen zoo lang , tot zy aan eene Goud-bevatttende laag, of wel , tot zy op rots af aan water k. men. Doorgaands vinden zy het Goud in een fyn roodachtig zand , met zwarte vlakken doormengd; zoodra zy dit aantreffen, geeven zy aan de vrouwen verfcheidene ' kalabasfen vol van deze ftof, om aitewasfchen , weike tot dezen arbeid van jongs af aan gewerd zyn.
De Schryver heeft geene zekerheid konnen bekomen, hoe de Mandingo's, by het Goudgraaven, in de diepte te werk gaan; dan, de wyze van dit Metaal uit het zand te fchiften, is zeer eenvouwig, en de vrouwen verrichten dezen arbeid dikwyls midden in de Stad. Wanneer de arbeiders des avond? uit het veld t'huis komen , brengt ieder hunner gewoonlyk één of twee kalabaslèn vol zand mede , om de t'huis geblevene vrouwen ook iets te doen te geeven. Deze gaan daarmede dus te werk : een gedeelte zand of leem (want zomtyds vindt men het Goud ook in eene bruine leemltof) wordt in een groote kalabas gedaan , en daarop eene genoegzame hoeveelheid water gegoten. Dan roert men de kalabas om , tot dat zand en water zich vermengen , en de geheele masfa in eene cirkelvormige beweging komt , eerst langzaam , maar ' vcrvolgends fneller, zoo dat by elke omdraaijing een weinig van dit flibberig water over den rand der kalabas vloeit. Hierdoor blyft er niéts over, dan de groffte deelen van het zand, met een weinig flib verbomien. Na eenigen tyd daarmede te hebben aangehouden, laat men het zand bezinken, en giet het watei af. Eenig grof zand, dat nu boven aan de kalabas ha'gt, wordt met ifle hand er van weggenomen, men doet er wederom fchoon water op , en gaat als vooien te weik , waarmede men aanhoudt, tot het water klaar afloopt. Nu neemt eene vrouw een tweede kalabas , ftort de masfa langzaam over van de ééne in de andere, en houdt het geheel onder in liggend zand terug. Deze kleine hoeveelheid, waarin vermoedeiyk ' het G [ ïchuik, wordt met een weinig fchoon watei gemengd, in de kalabas omgeroerd, en tofs ) vuldig onderzocht* Komen . er eenige Gouli j
deeitjens uit, dan doorzoekt men het sand in de tweede kalabas op dezelfde wyze; doch over het geheel is men zeer wel te vreden, wanneer uit de beide kalabasfen flechts " a 4 Goudkorrels gehaald worden. Zommige vrouwen hebben door langduurige oefening de gefteldheid van het zand , en de wyze van dat te behandelen , zoo volmaakt leeren kennen, dat zy nog Goud vinden, waar andere met het geringlte ftofje daarvan konden ontdekken.
Het Stofgoud wordt in pennefchachten , waarop men proppen van gateen fteekt, bewaard , en de waschvrouwen draagen gaarne een zoodanige fchacht in het hair. — Men neemt doorgaands aan, dat een mensch, by den gewoonen graad van inipanning, in eenen goeden grond, gedurende een geheel Saifoen, voor de waarde van twee Slaaven aan Goud kan inzamelen.
Uit de eenvouwige handelwyze der MandingoNegers by het Goudzoeken kan men opmaaken, dat dit Land eene aanzienlyke hoeveelheid van dat kostbaar Metaal bevatten moetveele kleine korreltjens daarvan moeten toch het ongewapend oog ontflippen, en dat zy hunne moeite dikwyls niet .dan fchraal beloond vinden, komt ongetwyfeld daar van daan, dat zy den grond op eenen verren afftand van de heuvels, de oorfpronglyke Mynen van het Goud, doorzoeken. Het zyn "enkel kleene Gouddeeltjens , die de ftroom zoo ver kan medetleepen , terwyl de grooteren naby de plaats, van waar het water die opnam, wederom ncderzinken. Kon men de Goudvoerende ftroomen tot aan derzelver oorfprong nagaan en de heuvels, waaruit zy ontfpringen, doorzoeken , men zou in het zand , welk de bedding van het Goud uitmaakt, waarfefaynlyk veel grootere ftukken vinden ; ook kon men de kleineren , indien men zich daarby van het Kwikzilver , en andere den Afrikanen geheel onbekende hulpmiddelen bediende, met nog grooter voordeel bewerken.
Dit Stofgoud wordt gedeeltelyk tot fieraad voor de vrouwen gebruikt, het geen nogthands meer wegens deszelfs zwaarte dan fraaie bewerking verdient te worden opgemerkt. Het is masfief, maar wanftallig; dè Oorringen ,-ooral zyn gewoonlyk itoo'; • zwa.,r , dat Özy het oorlapje zouden fcheuren, indien zy niet p öt middel van ^een rood lederen riempje wierden opgehouden, dat over het hoofd gel pannen Wordt van het ééne oor tot het andere. De halsbanden zyn eenigszins beter gewerkt, en de plaatfing der Gouden Paarlen
en



C *53 3
en' plaaijens daaraan is het voornaamfte kenmerk van fmaak en zwier. Het geheele Gouden tooifel eener vrouw van aanzien, wanneer zy volkomen is uitgedoscht, bedraagt waarfchynlyk eene waarde van 85 P. St. of omtrent j.000 guldens.
Een kkin gedeelte Stofgoud neemen de Slatihs (groote Kooplieden) mede, om de kosten .hunner reize naar en van de Kust goed te maaken ; doch het grootfte gedeelte er van bekomen de Mooren in ruiling voor Zout ^en andere waaren. Gedurende Parh verblyf te Kamalia ontvingen zy aldaar voor 198 P. St. of 2200 guldens aan Stofgoud, en dit is Hechts weinig, in vergelyking met het geen er te Ka-daba, Kankarïh , 'en in andere g oote Steden van Afrika verhandeld wordt. Zeer hoog zyn in dezen oord van dat werelddeel de pryzen van het Zout; die der Europifche waaren verfchillen, naar gelang van toevoer en behoefte. Een Slaaf kostte destyds te Mahdihg 10 è i2 Minkalüs (*); een Schietgeweer 334 Minkallis; levensmiddelen voor éénen dag 1 PiiikÜi of i Minkalli ; een Os 1 Miukalli, en een Paard 10 a 17 dito.
He Negers weegen het Goud op kleine fchaaltjens , die zy altoos by zich hebben, j rusfehen Stofgoud en bewerkt Goud maaken zy geen verlchil in prys. De ontvanger van < het Goud by ruiling wee^t hetzelve met zyn 1 eigen gewigt of TtUkfsf s ^ zynde een foort < van zwarte boonen ; dezen worden zomtyds <■ in boter geweekt, qjbj ze zwaarer te maaken, 1 ja zonitjds mengen zy er zelfs keifleeiujeüs onder , die even als een TÜikisfi gewerkt zyn; evenwel, zoodanige hedriesëivJu zvn zeldzaam. ■ 0 a J
[liet overige in ISi°. 86.]
v
(*) De MinMli heeft ongeveer de waarde k van een Ducaat. 5 0
e
g 11
ft
I
c
P
il
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht aan de COMMERCIE.
De berichten uit Damzig van den éérften November 1. ]. geeven te kennen, dat de plaats gehad hebbende faillisfementen te Ham. burg, en de piotzelinge val der Wisfel-Cours op London, ook aldaar den Handel merkelvk geftremd, en eene groote pénurie veroorzaakt hadden. - Er waren meer dan drieduizend last lai we voor Engafthe rekening al laar opgekocht, welker afïchèping echter groote zwangheid ontmoeten zoude, uit hoofde, dat M . gebrek aan Wisfel - verkeer derzelver beuling hindenyk was; hierdoor zoude gevolglyk Engeland wel genoodzaakt worden, om meerder gereed geld naar het vaste land e zenden , zonder welk middel het geene graanen uit de Oostzee zal konnen bekomen De prys der Pa;we was van ƒ 600 tot op
750 gerezen, ■ p
Voord*i is men onderricht, dat het embarg» )p de Hamburger Schepen in Rusland is ontheven ; hetwelk als een gevolg moet woïen beichouwd van het bevredigd ongenoegen ■es keizers, door de overlevering van aS aruly en zyner lotgenooten. FP
Nuttige UITVINDINGEN.
In Bcyeren heeft men eene nieuwe foort an Jhrw of //^.ontdekt. Zeker Landbouwer en Haf kocht m 17^ van Geisrl te 'Rofetu urn eenige Zaadtarw, voor Winterkoor*, en ntdekte by het uitfchieten der airen in Ufi0 ïnigen derzelven, die hem ,11 haren aart sheel onbekend waren ; hy verzamelde dus 1 den oogst dezelven naauwkeurig, en verreeg daarvan eene groote h mdvol van de :hoonfte farwcimorrels, die hv in datzelfde ar wederom als W'interkooni zaaide , en aarvan hy.-in 1790 f fchepel Tarw bekwam, eze h< cveelheid werdt door hem'en iiog :n ander gezaaid, en, s den tusfehen
:ide komenden dood:.;mP lu .f, „an. de redjker Dax te Luhrdorf de verdere Cultuur
1 -3 ; vau



( *54 )
van dit nieuw gewasch op zich. Deze zaaide in 1791 het Zaadkoorn zeer dun in een droog, luchtig ftuk lands, en verkreeg daarvan in 1792 dertienvouwige vrucht ; hy liet daarvan 2 fchepels maaien, en vondt het meel veel beter, dan van de gemeene Tarw. De oogst van 1793 was even overvloedig. In dat jaar zaaiden nog twee andere , en in 1794 reeds 30 Landlieden, deze nieuwe Tarw. Derzelver wortels gaan dieper, dan die der gemeene Weit, zy heeft meer hdirwortels, en uit één korrel komen 8 a 12 tot 24 halmen voord. Bladeren en halmen zyn donkergroen , de airen zyn dik en kort , en bevatten 36 a 44 korrels. Het ftroo is veel fteviger ', en wordt door de zwaarfte regens niet licht geknakt. Het zaadvlies is zeer dun, dus komt er meer meel uit, 't geen faffraangeel van couleur is. Zeer fmaaklyk zyn de meelfpyzen, daarvan bereid. Men heeft \ minder zaad nodig , krygt dertienvouwige vrucht, bekomt meer meel, en verliest niet zoo veele korrels door het uitvallen. — Voords haalt deze Tarw minder vaag uit den grond; men vindt er geen fpoor van brand in , en het wild tast die'niet zoo licht aan. — Het eigenlyk Vaderland dezes Graans is nog niet bekend : zommigen zoeken het op de Archipalegifche Eilanden, anderen houden het voor een nieuw Product, dan misfchien is hetzelve enkel eene verbeterde foort van Tarw , die door zorgvuldige Cultuur volmaakt, en nu eerst in Beyeren bekend geworden is. [Een naauwkeurig onderzoek daaromtrent is aller-) belangrykst, en der Landbouw-bevorderende' MaaU'chappyë'n in Europa zeer aantebeveelen.J
I
G. E. Peterfen, Schryf- en Rekenmeester} te Hallef verkoopt Tabletten van zoogenaamd'. Punisch Wasch, tegen 12 Duitfche Grosfehen : het ftuk. De eigenfehappen van dit Wasch.1 zyn de volgende, in water fterk gewreven; wordende , ontbindt het zich tot eene melk-'t achtige ftof, die ter menging van alle fap-;1 en aardverwen dienen kan. Hierdoor worden! de couleuren byzonder duurzaam, en lyden : noch door de lucht noch door vochtigheid, gelyk met gomwater het geval is; ook wor-J den da couleuren er niet donkerer door. Door middel van dit Wasch kan men ook op zulke ligchamen, waarop de verwen anders wegens gladheid bf vettigheid niet vatten , of geen ftand houden, b. v. op Glas, Wasch, Vet, Suiker , Leder , Zyde , Wollen , Linnen ; J Paarlemoer, Steen, Metaal, Pergament enz.
ichilderen. Even dienftig is hetzelve, by hel borduuren, tot het tekenen op donkere gronden. — Dit vocht droogt fpoedig op , laat -ich fyn bewerken , en kan tot het laatfte toe even goed gebruikt worden. Zelfs in het nat blyven de daarmede aangemaakte couleuren vast, mids niet te fterk gewreven wordende. Peterfen heeft daarmede op roozeroode taft veeren gefchilderd, die 3 dagen en nachten in regen en zonnefchyn geplaatst zynde i zoo min als de couleur van de taft, befchadigd waren. Ook heeft hy daarmede taarten en ander fuikergebak zeer keurig befchilderd, en er diviefen op gebragt. — Ook de Pastel. verwen winnen aanmerklyk, indien men ze met dit Waschwater afmengt. Reichsanzeiser. 1796. N°. 28.
PRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 18 November 1799.
Van de Geraffineerde Suikers zvn de Witte sn Blanke Candyën iets gemonteerd; daartegen zyn de Lompen , Geele, Lichtbruine en Bruine Suikers * $ minder genoteerd, dan den 11 dezer.
De Thee is in meest alle foorten 2 ftuivers per 68 afgeflagen , de Hysfant is genoteerd ap 90 a 100 ftuivers.
De Franfche en Suririadmfche Coffy is 1 a li ftuiver per fg minder.
De Voorlandfche , Groninger en Oldampter , dito Roode, Friefche, Zeeuwfche en Plaamfchc Tarwe is 10, 15, 20 a 30 ggl. per last ninder , dan den 11 dezer.
De Buitenlandfche Rogge is in alle foorten \ ggl. gemonteerd , doch de Bruine 5 ggl. ninder.
De Garst is 5 ggl. gedaald ; en de Haver o ggl. gerezen.
De Boekweit ftaat op 28 a 3! ^; en de Paardeboonen op 36 c£.
Te Dordrecht, den 14 November 1799.
iaver, Inlanfche Brouw, per
last 24 a 25 c£
dito



( *55 )
dito Paardevoer . . . . 17, 18 a 20 £ Koolzaad , Inl. en Zeeuwsch ,
J P?r j1?t 80, 86 a 90 ^
Zaai Lynzaad , Inlandsch en
Zeeuwsch , per achttendeel. 74 a 86 ft
Raap. Oly, per Aam. . . g6 R][ Lyn-dito, per dito ...
Raapkoeken , per ioco . . 82 a 83 gl
Lynkoeken, per dito ... 115 a 120 gb
Nieuwe Paardeboonen, per last . 22 a 24 ^
Den 15 November.
Ruuwe VïaSfen, per Steen . 30 a 4^ ft.
Moutwyn, per Virtel . . . 04ri
Genever, per dito .... ioi 5
Luikfche Kooien , per Hoed . a 24 gl
Waag dito , per 100 Waag . fj |i
Ben '18 November.
Candybrooden • oga0g 1
^jp- dito 35' a#
Baf na den a n,t
Melisfen 2 en 3. gg . • . , . 27I a 31
Lompen • . . . 26Ï a ? 1
Stampfuiker / . 26 a $os <
Basterden 16 a 2V
Candyën, diyerfe nc - a 4.2 1
' ' ! 79 * & \
~ }
K Rotterdam, den 18 November 17^9. \
Jarige Zeeuwfche Tarw ,
per Z. Zak ... 0-, o/c 3 Oo <?
Nieuwe puik dito . . S5' f. I 3 | '„
Gemeene dito . . . \ „G * *f 1^
Zejuwfche Rogge . . aa' ^ a % \
Nieuwe graauwe Erwten 23, a ort "B
ÏNieuwe witte Erwten . 21, 72 t „ -8 *
Blaauwe dito . . 5 ' J s3 £
Witte Boonen . W f' 11 l ^ & '
Paardeboonen, per Last* ?' J f
Nieuw Zeeuwsch Koolzaad 48, ro a p 02
. Wintérgarst, per Hoed 5 52 ^ | Zomer dito ...... f56, 58 a 60 ggl &
Nieuwe Zeeuwf. Brouwhaver >„ 0 .
Voeder dito . . ; y34» 3° a 42 ggl. '
r Te Schiedam, den 19< November 1799,
- ^ de 30 Virtels, zonder Fust. \ Genever 10 ^ dito, dito. Gaw«r.5ï en 52 gl. per Aam, Amft. proef. Gedr. Rogge 164 per Last 209 ggl.
7* Utrecht, 16 November 1799.
Witte Weit .... van ƒ 17Ï tot ƒ l8
Pvoode dito __ s JA . Jkt
Rogge ... \%l — ' l6$
1, bP . = IOf e li
Boekweit s ^; _( '
Groote Capufyners . * _ „J __ * f''% Middelfoort dito ... 4 25
Kleine dito ■* iS* — V t
Groote graauwe Erwten' _ = o o2 _ ' „t,
Middelfoort ... _ ^ "&! Kléine dito . . . . ' " f~ J| Ongelezene dito . . 8 — * ns
Jroene Erwten , naar * M
droogte _ s „
3roog Middelfoort ' . " ." ' "4 s Cleine zuivere dito . . » „1 _ Tr> Jngelezene dito . . . s Q? " "r Vitte Erwten .... y* 95
Vitte Boonen . *
iofche dito Z . 9
iaver ...... ' J3
'aardeboonen ..'.** ! ,1 ~" * 7
Vmtergarst 7 ~ = IXr
'Omer dito ... _ =e £r = lennipzaad ... .' . ^ ~ ; g
75T<j» yart'een ige Binnenlandfche Effe ctën « Amsterdam, ^ a% NoyenJer
tcepïsfen, Marine .- a s pCt. qq3 4 w
dito Brabandfclte fchaê- 3 - 4*
vergoeding . . a 4 — „ 4
dito 4 pCts. Heffing. 4 3* di 34*
ar rato van Comptoiren en Som-
men ... .Q 1 , ri #^ Befcriptiën.' 21 Nov. ' 45ïE4 5
Ï799 - • 98| 4 99
1 • ' 62 363^ \ - * 5i' a5a 3 r • 45fa4Ó|
^ den Vrede "by loting . tiÜ44!



C 056 )
Te Amiterdam, by C CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendaqk
Uitgebate Refcriptiên 21 Nov. . 98 h 99
Bataaffche Coupons. 21 Nov. . 98? a 99
HMlahdsch geforceerd . . . • 38 3 i
Vrywiilig dito ... . . 5% a f
Gëldlichting fchaêvergoeding . s^i37l
BïLEE KJ3 AUKGELD. 21 NoV. Cy a %
SVegens gïa&tsgebtek hebben wy de WlsfclCom, moeten agterlatën*
Z E E T Y d ï N G.
Genomen cn Geconfisqueei dt Schepen.
Opacbragt te Galais' de Schépen Jacól en Henry, Kapt. Nagel, van Bahimore naar Hamburg; the Colunibid, Kapt. Haryey, van Londen naar New-Tprk'; the Hero -of the Nile, van Petersburg naar Brisiol; the Glory, van Jamaike. en Ierland naar Londen; the Harrington, van Petersburg naar Bris'tol. — Te Bordeaux het Schip r/:,; , van
Jamaika naar Londen. — Te Senegal 't Schip //is if#Vo«, van Lcvêfpool naar Dcmcrary. — Te Plymouth dc Franfche Lettrc de Marqué, THeureux 'premier, van Cayenne naar Bordeaux. ;
Prysverklaard in een Spaanfche Haven t Schip FayoHte, Kapt. 5W/A , van #/e/tf<?« naar Lisfabon.
Scheepsrampen. Verongelukt voor. Ameland het Uorlogfchir. ^- fa/É, van de //e/fifer naar Engeland. met g:o Engelfchen aan boord, waarvar Hechts' ai gered zyn. — Op de reis var Hamburg naar Z^/j^» het Schip «fe
Kapt. /to&r. — By Plymouth \ Schip F. Jf. Kapt. Samppngh , vai
Phmculh naar Noorwegen; 't volk is ge red. — By Arendsdahl 't Schip w<s /< f/
«wrf Ellfabeth, Kapt. Turpin, van naar D*«fó# - Op de Rheede Jan JTar «,-v/A 't Trarrsportfchip Gelarnfey Ctlly komer.de van de /-jfe&fcr. — Op de Tege lersplaat het onlangs* geftrand Deensch Brik fchip, denklyk gevoerd door Kapt. Ptterf naar tiaéburg. *
Geftiand op S/eva» t Schip van Kapt 7. Broers, van dc Pillau.
Het Schip *f Hanzeatisch Verbond, Kapt. Z)tó/ , van Breinen naar c?/. Domingo , 'by CWró op ftrand geraakt, is daarvan wcdeom afgebragt.
Met fchade ' binnen by Geertendorf op de Wezer Kapt. U. E. Coster, van 'St. Thomas naar Bremen; dezelve heeft aan den grond gezeten , en zware lekkagie bekomen. '— 'I e Cüjciiaven met verlies van ankers en touwen 't Schip Pyanïïrigo, Kapt. Jackfon, van Bahimore naar Bremen. — Te Ramsgate in Hechten ftaat het genomen Schip Ar. 5. de Rfario,' van Triest naar Hamburg; men vreesde, dat hetzelve gedurende de quarantaine zou zinken. — Tc Plymouth zwaar lek 't Schip Con/lamia, Kapt. Engberg, van Smima naar Hamburg; moet losfen en reparecren. — Te Ramsgaie de Schepen Iris, Kapt. Mehrtens, van Phila~ delphia naar Bremen, en Fartte, Kapt. Davis, van i5V. Sebusitaan naar Hamburg. — Te Cuxhaven zwaar befchadigd terug Kapt. D. ^c. Visfer, naar Lisfabon. — Nog te Ramsgate de Schepen Charlotta Wilhelmina, Kapt. öchults, van Stettin naar Leyerpool; en y//£/o», Kapt. Stuclt, van Stokholm naar Drogheden. — In Falmeüth 't Schip iwV Lady, Kapt. Appleton, van Londen naar New-Tork.— Te Gouw 't Schip Abigaël, Kapt. Hutthens^ van Virginien.
Het Schip S/Ti* ZVs/w , Kapt. Antony, van Lubck naar Amfterdam , heeft voor Norden door flecht weer lek bekomen, cn zou aldaar binnen loopen, om Schip en lading te vifitecren.
Texelfche en Vlie-Lyst. Van den 20—22 November. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Van den ao—22 November. Geen /7/c-Lyst I aangekomen.
Helvaetfluis.
Den 17 en 18 November. Niets gepas! feerd. De Wind W. Z. W.
Den 19. Naar Zee gezeild het Schip > Johanna , Kapt. , naar Spanjen. De
; Wind W.
Brielle.
Den 17, 18 en 19 November. Niets gepasfeerd'. De Wind W. Z. W.



•27 November 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Nieuwste Verbeteringen in de ZYDE-MANUFAC TUUR.
L Arnaud du Buisfon geeft een middel aan de hand om de Zydewormen in der-j zei ver Cocons of poppen te dooden, - waardoor de Zyde hare natuurlyke couleur behoudt, haren glans niet verliest, en niet .minder Merk blyft, dan anders. Dit middel is de Campher, welker>vlugge, doordringende deelen door de Cocon heengaan , en den Zydeworm verdroegen. Lang heeft men reeds de 'Campher gebruikt, om door deszelfs reuk Infecten te dooden, die het wollengoed, pelswerk en opgezette Vogels pleegen aantetasten ; dit J>ragt du Buisfon op het vermoeden , of men door dit middel ook de Zydeworm - poppen niet zou konnen 'dóen fterven? en zyne pioefjieemingen hieromtrent zyn gedaagd , zonder de Zyde in het minst te benadeelen. De Cocons worden versch van de takken afgenomen , en in een voor alle van buiten aankomende lucht wel genoten vertrek, op horden of netten gelegd, waaronder men de Campher ftrooit, en dit doet de Wormen fterven. Het vertrek moet ruim zyn , naar gelang men veele Cocons heeft, moerende deze niet op elkander liggen , en zoo weinig mooglyk geroerd worden. In den tyd van 36 uuren fterven de Wormen niet alleen, maar neemen zy zelfs eene zwartachtige couleur aan. Met II. Deel.
1 f6 Campher doodt men üooo poppen- Wil men eene groote menigte Cocons in ééns verdikken , dan fnydt men 3 oneen Campher aan kleine ftukjens, doet die in een verglaasde pot, giet daarop 3 glazen vol fterke Bram dewyn , zet dit mengfel op een Comfoir met gloeiende kooien midden in het vertrek, en fluit hetzelve dicht toe; zoo fterven de Wormen alle binnen weinig tyds. In de plaats van een vertrek kan men zich ook bedienen van eene kas met fchuiflaaden, welke van een gevlochten bodem voorzien is, zoo dat de lucht der Campher, die men op den onderften bodem der kas ftrooit , tot boven toe • kan doordringen. Na verloop van 36 uuren neemt men de benedenfte lade er uit, en fchuift alle de hoogere laaden ééne rei laager. De geledigde lade woreit met verfche GVWt gevuld, en in de bovenfte rei gefchoven. Vei volgends; herhaalt men het uitneenien ;der -onderfte lade alle 15 uuren, en fchuift de overige telken reize eene rei laager. '(Uit de Epliemeriden fur die Naturgcfchichte, \Oecoriomie, u. f. W. von Schedel. 1795.) ! II, 0;n aan de Zyde die geelheid te be'neemen, welke de Zydeworm op de draaden igebragt heeft, .kookt men dezelve gewoonlyk [in zeepwater ; doch dan behoudt zy niet rrfee4 den glans der Chineefche Zyde. Daar dit .gebrek wa:rfchynlyk door de olydeelen der "Zeep veroorzaakt wordt , flaat Schedel voor, in plaats daarvan de loog der Alicantfche Souda te gebruiken , als . bevattende deze etme Phlogisiiekc ftof, die de werking, van het Zout bedwingt. Ook wil hy tot het lchoonmaaken der Zyde dezelfde plant gebruikt hebKk een



C 258 )
ben, die de ouden bezigden , om de Wol te wasfchen ; dezelve heet by de Grieken Slmthion en by Plinius, Radicuta: volgends dien dien Schryver zou dezelve de Wol by uitnemendheid goed, zacht en glanzig maaken. Dioscorides wil , dat deze plant dezelfde zy met die , welke in de Krtiidwinkels onder den naam van Saponaria of Zeepkruid verkocht wordt; hy bericht, dat dezelve als Zeep gebruikt werdt, en diende om het goed van vlakken, en de Wol van-Vet en vuiligheid te zuiveren. Plardouin gist, dat "deze plant1 geene andere zy, dan het zoogenaamd F'olderskruid (Jierbe a foulon) , het geen tot het vollen van Wollene Stoffen gebruikt wordt. Volgends Linnaus bedienen zich ook de Landlieden der Spaanfche Provincie Manclia van die plant als van een Zeepmiddel, en zy is vermoedeiyk de Lanarïa, waarmede op Galabrie de Wol wordt gewasfchen. Het bekende Wasch- of Zeepkruid {Saponaria) neemt de vlakken uit ftoffen en klederen even goed weg, als de Zeep. — Nog geeft Schedel de volgende planten op , als zeer gefchikt om de Zyde te wasfchen : het Glaskruid of dag en nacht {Parietaria, Muurkruid) waarvan de bladeren door de Boeren (m Duitschland') gebruikt worden , om glazen fchoon te maa- j ken ; het Arumkruid (Arcum Maculatum), \ geen de vrouwen in Poitou weeken, tot pap, ftampen, droogen, en voor Zeep gebruiken;! eene foort van Winde, dat aan de Zeeoevers groeit (Convolvulus marinus), hebbende witte, klokaartige bloemen, en zynde eigenlyk eene , foort van Zeewinde {Convolvulus Soldanella) , waarvan men zich in verfcheidene landen ten zelfden einde bedient.
Daar de Zeep thands hoog in prys is, zyn deze voorllagen voor de Fabrieken van groot : belang. — De bovengemelde natuurlyke Zeep. ftoffen beneemen der Zyde haren glans niet, 1 gelyk de gewoone Zeep. , Vermids de werking der vaste loogzouten < op de groeiende ftoffen minder fterk is, dan % op de ftoffen uit het dierenryk, gebruikt men i dezelven alleen voor deze iaatften, en zet c die zelfs nog wel san met Kalk ; evenwel 1 verdunt men ook wel de loog dezer zouten u door byvoeging eener genoegzame hoeveelheid v waters, en verzwakt' dezelve zoo, dat zy n het Catoen niet befchadigen kan. „ Vaste loogzouten bleeken ook het Vlas- vi én Hennip-garen uit, en dit Haagt het aller- l> beste, wanneer men het Garen beurtlings in h een zachte loog nat maakt, en hetzelve in « de zon en den daauw hangt; ook moet men j r<
het van tyd tot tyd over dag bevochtigen. n Schedel pryst hiertoe wederom het gebruik Is aan van die plant, welke de ouden tot het y bleeken yan Linnen bezigden, door Plinius . Papaver fyhcstre (wilde Papaver), door andere y Herachon of Aphron genaamd ; gemelde La22S SciH'yvcr verzekert, dat het Linnen it daardoor des zomers zyne witheid en zynen p glans behoudt. Deze plant is de ronde Wolfsrj nielk {fuplmbm efula. L.f, in Frankryk i ReyeiUmatm des yignes genaamd. Schedel vert moedt, dat de kleine Wolfsmelk, die in Pro-
- vence en Langueduc groeit, de grootere Wolfst melk, die m verfcheidene landen op het veld . gevonden wordt, en de 7iihymahides óf bus-
- terd-Wolfsmelk ten zelfden einde zouden konnen 1 dienen, als bevattende allen een ruim, mclk3 achtig, fcherp bytend fap, het geen de •
- plaats vervangen kan der loogzouten, thands : tot de Bleekersloogen in gebruik.
■ ■ 111. Nieuwe manier om Zyde vast grys te verwen, . Voor ieder ® Zyde, dat men verwen wil, :;doet men 1 gg Sumack, 't geen in een Ljj>
nen zakje gebonden wordt, in een Ketel met
■ kookend water, en laat hetzelve f uurs koo< ken. oan neemt men het zakjen uit de Ketel,
doet er de Zyde in, en wmdt dezelve naauwkeurig 0p een haspel. Na 6 minuten kookens neemt men die daaruit , iboelt ze -,af, en laat ze op de rolfpil (ringnasel) wel juitloopen. Daarna doet men de Zyde in eene . kleine Kuip, waarin men 438 oneen Koperwater op 1 pint koud water ontbindt. De donkere of lichtere fchakeering, die men aan de Zyde wil geeven ,■ wordt door dc hoevee heid van het Koperwater bepaald ; mottende dit laatfte altoos heldergroen van couleur zyn. — in de plaats daaivan kan men zicli ook bedienen van eene oplosfmg vin Yzer in Salpeterzuur , waartoe L once Yzeiv tegen 4 oneen Sterkwater, 'op 1 pint gemeen water genomen wordt. Na dat de Zyde uit de Kuip gekomen is, windt men die ai', zonder ze te wasfchen , en doet ze wédei m het kookend Sumackwater, den haspel fterk omdraa.jende, geduurende a, 3 a 4 minuten. Lindelyk wordt de Zyde in ftroumeiid water uitgelpoeld. Zulk een bad van Koperwater kan voor eene groote hoeveelheid van Zyde dienen. — Wil men de Verw meer yzercouleuik maaken, dan doet men de Zyde in eene Kuip, waarin men op elke Parysfche pint water 1 looi Fttnool ftort, en laat dezelve voords uitfpoclen ; hierdoor krygt de Zyde haren glans weder, indien zy dezelve min of meer verloren, heeft. {Eplicmeriden. 1795.9 ——
Nltcw



( 259 )
Nieuw ZWARTSEL voor de Boek- en Peaatdrukkery.
Van den rook in de fchoorfteenen ontftaat, gelyk bekend is, het roet, welk, door het' vuur ontdoken wordende , wel gloeit , maar nooit vlam vat. Komt er by dit roet vochtigheid, dan fmelt het, en verandert in vast of glanzig roet, het geen in de fchoorfteenen zoo gevaarlyk is, zo zy niet behoor.lyk geveegd worden. Tot hiertoe heeft men er met op gedacht, om de eerfte foort van los roet te verzamelen, vermoedeiyk wegens de moeite., die daarmede verbonden is ; ook meende men. niet , dat dit fchoorfteen - roet . even zoo goed , als het gewoone Zwartfel , van Pynboomhout gebrand, te gebruiken ware. i Men bleef dus altoos by dit laatfte en . getroostte zich het jaarlyks verbranden' van .veele duizenden vademen Pynboomhout en j .andere harsachtige houten, alleenlyk ter be- ! .koming van Zwartfel. By de fterk toenee- l mende duurte van het hout , moest dus ook < het Zwartfel zeer in prys ftygen , en inde- < daad kostte dezelve reeds voor drie jaaren in f Duitschland 17 Reichthalers in de plaats van £ 6, gelyk voorheen. Thands kan men diii duure Zwartfel misfen, en veele duizenden \ vademen brandhout fpaaren, daar het roet i er, Zonder eenige kosten , de plaats vblko-j e men van vervult. Beiden ontdaan door den z opvliegenden en zich aan de Jigchameu hech- v tenden rook van vuur , doch hierin verfchil- v len zy, dat het gewoone Zwartfel van kcst-'n baar en nuttig hout moet gebrand worden \ terwyl het roet integendeel xvan allerleie foor- d ten van hout, die men buiten dien aan den v haard verbrandt, en dus van een byp oduét ri en zonder eenige kosten , gewonnen wordt.' v [Het verdient onderzoek , in hoe verre ook el iu ons Land , waar de voorname brandftof n turf is , en niet hout , gelyk in Duitschland, d van het roet een foortgelyk gebruik zou te h maaken zyn ? Redact.}
De eerfte proeven van dit fchoorfteen -roet D nam Neueuhahn de jongere te Nurdhaulen; de di mout - eest yan zyne beroemde Brandewyn - w Stookery, _ door hem iu een i795 uitgelid- w men werkjen opzetlyk befchreven en dge- d; beeld, levert hem eenen overvloed van deze « ftof, _ te meer, daar dezelve zoodanig voor vt den indring van vochtige luchtdeelen bevei- re ligd is , dat daarin nimmer een vast roet Y ontdaan kan. Zoo [verfchaft hem én en hetzelfde vuur Brandewyn, .warm water in het ,c
1 koelvat, mout en roet, van welk laatfte de Schoorfteenveeger elke 14 dagen eenen gehee-
en bak vol , van 3 voeten lang en i| voet breed, uit de fchoorfteen haalt,, maakende zulks jaarlyks meer dan 100 ff.
Wyl Neuenhahu voor zyne Brandery geen licht, harsachtig hout, maar alleen Beuken, hout brandt, is het roet , dat daarvan komt, niet zoo zwart, als gewoon Zwartfel, waar-
chynlyk, om dat deze houtfoort geene vette, harsachtige .deelen bevat. Hetzelve is roodachtig zwartbruin , doch , daar men in gewoone zwartfelvaten dikwyls ftoffen van dlze :ouleur aantreft , mag men vermoeden, dat jpfc in de Zwartfel - Branderyè'n niet alleen
I ynboomenhout, maar ook andere foorten , gebrand worden. — Daarby is het fchoorfteen-roet :ven licht en tuslchen de vingeren even zoo ' veimg vloeibaar, als het'gewoone Zwartfel.
lot dus verre heeft men daarmede de volgende proeven genomen, liet fchoorfteen-roet mtbindt zich niet iu water , maar wel in Jiy en anaere vettigheden, in Brandewyn of ^enever ontbonden , kan men er mede fchilleren en pakken merken , doch de verw , ven gelyk die van het Zwartfel, geeft af n trekt naar het rosfe. Het allerzwartst is ■it roet, met Oly, Vernis en andere vettige ochten vermengd. Het Leder wordt daardoor olkomen zwart, doch niet, wanneer men r Wasch onder mengt , tot een ftevig Laarenfmeer : want, zoo dra dit lmeer droog 'fis, trok het naar het roodachtige; evenwel leide zich de Schoenmaker, die deze proeve am, van met geringe kosten dit gebrek te erhelpen. De Metfelaar bediende zich van it roet tot het aanftryken der muuren, en ondt de couleur daarvan, met leem geengd , minder zwart dan met Oly. — Veralgends liet Neuenhahn proeven neemen on me Boekdrukkery te Nordhaufen , om daarede te drukken op Druk - en Schryfpapier ; i ai uk was zwart, . en vatte zeer goed , >e oud ook de letters , en hoe grof de orten van Papier waren. Alleen hadt de rukker deze bedenking, dat het Papier door U met Vernis gemengde roetftof fmeerig ordt gemaakt, en het roet zelve fteenachtig as , het geen .vermoedeiyk ontftaan is , door ;t er by het veegen eenige ftukjens leem onder raakt waren ; doch dit zou men konnen .orkomen, door het roet in eene hairzeef 21 ,?A,.,of de fchoorfteen van binnen met :er ot Blik te bekleeden. Met deze proefneming nog niet voldaan, neef Neuenhahn over dit onderwerp eene
II k ' op-



C 200 )
opzettyke verhandeling., en liet daarvan, ten 1 zynen koste, te Erfurt by de Wed. Gradcl tnüller drukken 1.00 Exemplaaren op Duiken 4 op Schryfpapier , onder dezen tytel: Ueber ein neues■ ProduB , das ohne die gertngften kosten gewonnen wirdt , und das... anftatt des... kienrusfes gebraucht werden kaan. von Nëuenhahn den jungern , u. ƒ• w.. Erfurt , 1795. (nicht mit Kienrusf, f,ndern rmt Flugrusf.) , zynde hetzelve werkje by. den Schryver zelve gratis te bekomen. De druk is zeer goed , en Haagde het allerbest en zwartst op Hollandsch Papier. Dit alleen hadt de Drukker aantemerken , dat het roet, na op dc fteen met Vernis gewreven te zyn , en ondei het drukken , opbruüchte , zoo dat men e andermaal Vernis hadt moeten bymengen.
Ziet daar jeugdige proefnemingen omtren eene uitvinding, die hoogstwaailchynlyk yoo meerdere volmaking vatbaar is L — Behalvei den eest van Aeuenhahn zyn er te Nordhauje, nog m van dien aart, welke te zamen 1,30 fg roet jaarlyks konnen leveren , eenen voor raad, waarvan men geheel Dutischland ka verzorgen. Thands geeft men dit roet t Nordhaufen om niet , ter meerdere veriprei ding van een zoo nuttig produét.
Te Oberjleinach by Coburg wordt by Horclit en Schwartzkopf een zwart zacht Kryt aa ftukken verkocht, het geen mede een goe Boek- en Plaatdrukkers Zwartfel geeft.. —
De Plaatdrukkers klaagen dikwyls, ds hunne druk - verw zich op den duur mt zwart houdt, of by het afwryven de Pla; te veel aandoet. Het Frankfortsch ot zoogt naamd Wynranken - Zwartfel is zelden zuivei maar veelal met Zand enz. gemengd; oc vervalscht men hetzelve wel met zwart Kry en zo al onvermengd, is het hoog in prys en moet nog eens worden overgebrand, waart hetzelve veel in gewigt verliest. Men hee dus proeven genomen, met het branden v Vlierpitten, waaruit men eene goede zwaï verwftof bekwam ; doch, vermids daardo dit nuttig gewasch al te zeer zou word verdelgd, zonder nogthands den vereischt voorraad van zwarte verw daaruit te konn tiekken, heeft een ongenoemde,, in de pla; daarvan , de proef genomen met harde JNc tendoppen, die men anders gewoon is wt tewerp,en. Hy ftampte die klein, om pla te winnen , deedt ze in een groote ,. zmv< pot , en floot deze met een tegel, wel hy met leem , waaronder hair gemengd wa dicht maakte.. Deze pot liet hy zoo lang een Pottebakkers-oven ftaan,. tot de poti
behoorlyk gebakken waren. Hierop opende hy dezelve voorzichtig, ten einde er niets van het leem in vallen mocht, en hy vondt de Nootendoppen veranderd in eene vaste en glanzige \ zwarte' kool . die hy in een mortier verbryzeide, en het poeder door eene fyne zeet liet loopen. Dit poeder wreef hy op een marmerdeen zoo fyn mooglyk, het geen weinig moeite kostte, wyl de ftof zeer bros oeworden was. De verw nog nat zynde, deedt hy die in een tob of vat, en goot er laauw water op , om de min of meer opgewekte loogzoutige deelen aftefpoelen, ten welken einde hy de dof en het water wel ' door één roerde, en den nacht over liet ' daan Vervolgends goot hy het water voorzichtig af, en liet de op den bodem hggen: de ftof volkomen droog worden. Deze verw • is de beste en goedkoopfte voor Schilders en 1 Plaatdrukkers. — Men kan dezelve ook be1 reiden van de fchaalen of doppen der Perti3 ken , Hazelnooten , Pruimen, en Dadels. — ■ Een klein weinig Indigo of zuiver Berlynsi blaauw er by gevoegd, verfraait de couleur. - nog aanmerklyk..
?
\ H UI S MIDDEL E N»
x .en
X NUTTIGE ONTDEKKINGEN,
k Om oude PAARDEN het kaau:, wen der HAVER gemakly.-
y K e r te ma a K. e n-
m Oude Paarden eeten gewoonlyk meer Ha-te ver, en echter neemen zy in krachten af ar hunne tanden zyn ftomp geworden , zy krmm nen dit. koorn niet meer verbryzelen , en dus en werpen zy het voeder wederom uit, zonder en daarvan gevoed te zyn. Tot meerder voeding, tts van deze dieren , en om hen dus langer by >o- het leven en de werkkrachten te benouden , g- dient het volgend middel. Men zette de us Haver, zes uuren voor men die gebruikt , ■re in water te weeken ; hierdoor zwelt dezelke ve, wordt week, en het Paard kan die s, zeer goed ftuk kaauwen. - Nog beter is in het, de Haver in eene handmolen aam grove en ftukken te- breekeli , die met eenig Hooi te



C 2.61 >
te vermengen , waardoor de ' Paarden tofI kaauwen gedwongen worden , en er eeniid Zout by te ,doen , het geen de chyl - klieren prikkelt en opent.
Eenvouwig Middel, om onbe-' bouwd LAND bruikbaar, t e j
maaken.
William Ditmdak te Torkshire maakte 100 Engelfche akkers dor Turfland op de volgende 'wyze toe : in het voorjaar brandde hy de heide af, ploegde het land overdwars,! liet hetzelve dus overwinteren t ploegde het! in Maart weder goed om, brandde toen het' onkruid af, en mengde onder de asch , diej daarvan kwam , op eiken akker 3 Quarters] Kalk, waarna hy alles onderploeg'de en het land bezaaide ; leverende hem zulks eenen goeden oogst van Knollen , Gras, Haver en Tarwe. - In de eerfte jaaren liet hy het Gras afweiden, en maakte geen, Hooi. Philof. Transact. 179Ö.
voortreflyke MESTSTOF.
Zeker Engelschman heeft aangetoond, dat dierlyke Urm en Mistpekel, (het nat, dat uit den Mistvaalt loopt) veel meer vettigheids aan den grond mededeelen , dan de grove Mestftoffen, wyl de eerften meer zoutdeelen bevatten. Hy raadt dus aan , deze! met Zout bezwangerde vochten in potten te] verzamelen , daarin het Zaadkoorn , eer men hetzelve te velde brengt, te weeken, en vooSds de Mistpekel in een vat, van onderen met eene opening voorzien , over het land te verfpreiden. — Zaait men in eenen zwaaien, koudeu kleigrond, dan heeft mén eenen zeer goeden Graanoogst, wanneer men het doorgeweekt, nat Zaad met eene gefchikte hoeveelheid Kalk vermengt, is het zaad droog, * dan herhaalt men eenige reizen het befprengen met de Mistpekel, en doet er • nog meer Kalk by , terwyl men zich in dit 1 herhaalen fchikt naar den aan der gronden , die men bebouwt.
IL
OECONOMISCHE BERICHTEN.?
Nuttige, nieuw uitkomende GESCHRIFTEN,
1. In for me a la Real junta di Commercie-, mwar, y montda, fobre el nuovo palo de tinto, Uamado Paraguatan. Madrid, lyoy —. Het hout van eenen nog onbekenden boom tut Cuiana , waarvan in dit ftukje verflag gedaan wordt, verdient alleszins het onderzoek der Natuur en Scheikundigen. De roode Verw , welke hetzelve aan het water mededeelt , wederftaat de aanvallen van Zeep en zuuren beter, dan de Verwen van Brafiliëen Campeche-hoat. De Schryver behoort onder die weinige Spanjaarden, die eene grondige Chemifche kennis bezitten.
1, Materraken zur Erweckung und übung des lerjlandes und der Urthcilskraft der Kinder &c von Lohr. 1799. 8°. Leipzig bey Fleijlher dem jungern, (16 Gro.fchen). — Ook onder den tytel: Erfle yorbereüungen fur Kinder &c. — Dit nuttig, en oordeelkundig ingericht werkie gefchikt , om op eene regelmatige" wyze-, ongevoelig, het denk- en oordeelsvermogen der Kinderen optelcherpen, tn te oefenen , bevat, 111 negen afdeelingen: eene reeks van woorden , waarvan de Kinders het tegen^cftelde woord moeten opzoeken ; — zamenvoegingen yan ongefchikte by- en naamwoorden-, m weker terechtfteliing het oordeel der kinderen zich kan oefenen; _ korte ftellin*eji onder het opfchrift : Waar en omvaar , mi de leerlingen alles zelve te doen proeven-, in aan het wederleggen van onwaare ftelliir;$en te gewennen; — vraaeen over onderweroen , die den Kinderen meestal bekend zyn, :ot opfcherping van nadenken en opmerkzaamheid ; — zeer onderhoudende Anecdotes, om iaarm het verftandige- of dwaaze te doen mtclekken. Tot befluit volgen raadzels, Cha■ades, fpreekwoorden en fpreukaartige eezegien, Fabelen, zedeiyke vertellingen en°denkneelden ter vorming van korte ^gefprekken ils eene gefehikte handleiding tot het ver'claaren van woorden. [Wy vertrouwen, dat le Lflyke Maatfchappy tot Nut yan 't Algemeen ik nuttig Schoolboekjen tot haar héilzaam )ogmerk zal- weeten te benuttigen. Kedaüf
Kka \



C 252 )
3. Refchreibung merhvüratger Höhlen &c. voni Dr. Rofenmuller und Br. Tillefius. mit 10 Kupf. 8°. Leipzig bey Rreitkopf und Hartel. 1799, (3 Reichsth.') — Eene, meer gefchiedkundige dan Aardryks- en Mynwerk - kundige , befchryving van de voornaamfte Holen of Grotten onzes Aardbols, waarvan wy, ten gevalle onzer Lezeren, de volgende lyst zullen uitfchryven : Devils - arfe en het Eldcnhol by 'Castleton ; het Psohhol by Buxlon in Berbyshire; het Hol by Kiemelshoufe in Wallis; Mortimers-hol in Xottingham; dat by Sleyns en by Dunbar in Schotland; die in Sutherland en Cathnesf, in Cantyre en by Flamboroughhead, in Schotland; die op het Eiland ^rr«« in Schotland; het Hol op 't Hebridisch Eiland //tfj ,• dat van Fingal op Staffa; de Holen te Augusfhirc; het Baarshol in Zuid-Tsland; het Zanghol, cn de Holen van Sniofell, en van Surih , in West - Tsland; dat in NieuwSpanjen; te Bondon, op het Eiland Hispaniola; op het Koper - Eiland; het Coleshol te Barbados; dat by Putsgestkoi op het Ahaïsch gebergte; die by Murom in Rusland; dat by Kungur, en die by de Rivieren Jenifei en ü/zo/z, £//>è>j;- en ó)o^/ in óiberiën; de Beenderholen in Egypte; het Sybillenhol aan de Ayerner-Zee; Grotta dl Pofilippo en het Hondshol by Napels; de Slangengrot by Ciyita- Vecchia; het Hol te Castra-Pales; de groote Holen te Alcantara by Lisfabon; het kleine geele Hol in het Dal van Alcantara , nevens de befchryving van deszelfs voordbrengfelen ; de Holen by c?ö.vtkc^,- het Toverhof by Ganges in de Savenncs; het Pilatus-hol in de Zwhferfche Alpen ; Bruderbalm in ScJweitz ,• het Hol van G/«/-«r ; dat in Saufenberg; die in het Westerwald; het Draakenhol in Plesfendarmfladt; dat by jwWc in den Opperpalts ; dat by fó&r in 't Graaflchap Zo/,- het 2j7w/ fcen Lungenhol by Sceiicza aan liet Carpatisch gebergte.; het 7ióVby Eifenach , en het Zicfelloch in het ' Cobwgfche.
Geheel nieuw en zeer belangryk is hier de befchryving der beide Holen in het Dal . cantara by Lifabon, alwaar de fchoonfte ftukken Marmer tot Kalk gebrand worden. Zy beftaan uit verfchillende laagen van allerlei couleurige Kalk en Klei, Steenmergel en Berg-, zeep. Ook treft men er gecryftallileerde Bergfpathen aan , gelyk mede hkorn/leen, trosfen ; Chalcedon, enz. — ln het geele Hol vooral treft men eene groote menigte aan van Stalaétiten , Kalkfpath - pylaaren , kalkaartige ver- : iteeningen, Koraal-verfteeningen, enz. — De ■ Plaaten geeven afbeeldingen van de merkwaar- i
digde Grotten; en N°. 9. vei toont alle de onderfcheidene foorten van verfteeningen en zoogenaamde Tzergranaaten.
Eenige levensbyzonherheden van de beruchte maria WOLSTONECRAFT GOBWIN.
Maria Wollftonecraft Godwln, beroemde Schryffter van de Vetdediging der vrouwelyke Realiten , hoewel om meer dan ééne reden %eene aanfpraak hebbende op eene eigenlyke deelneeming van. het hart, muntte boven den gewoonen vrouwenkring zeer verre uit, poogde zich hoog boven de grenzen , door de Natuur aan het fchoon gedeelte des menschdoms voorgefchreven, te verheften, bezat de zeldzaamfte Schryvers-talenten , heeft de zonderlingfte lotgevallen in haar leven ondervonden, en verdient in alle deze opzichten eene byzondere oplettendheid. Opgekweekt door eenen Vader, die naby Londen eene kleine Landhoeve bezat, en van een vreemd, grillig humeur was , hadt zy eene min of meer ruuwe en vry bepaalde opvoeding genoten, en hierdoor was de eerfte aandrift tot onafhanglykheid en een beftaan op zichzelve, welke in haar geheele leven doorftraalt , by haar verwekt geworden. Te Ncvlngton Green richtte zy met eene vriendin een Opvoedings[nftituut op, deedt ten gevalle van dezelve eene reis naar Lisfabon , en begon , na hare terugkomst, te -Londen het fchryven van Boeken. By haren Boekverkooper maakte zy kennis met den beroemden Schilder FutsJIi, voedde eene heimlyke genegenheid voor hem, en ging, om zich daarvan te verzetten ^ wyl Fu'êsfli getrouwd was, naar Parys, Hier Ieitde zy eenige jaaren te midden van de ftormen ier Revolutie, leerde er zekeren Amerikaan, Vmïay, kennen , en ging met dezen eene geheime verbindtenis aan , doch geen wettig ïuuwlyk. Zy wordt zwanger; Imlay vertrekt laar Ilavre de Grace, vervolgends naar Lonlen, en neemt omtrent haar een koel gedrag tan. Zy volgt hem,.en vindt hem op nieuw tan eene Actrice verbonden. Ten zynen ge/alle, en om hem weder aan zich te verbinden , doet zy voor zyne belangen eene ■eis naar Noorwegen; dan, terug komende, dndt zy hem even koel als te vooren. Geïeel in wanhoop gedompeld, neemt zy voor,
zich



C *54 )
zich in de Theems te verdrinken, maar wordt achterhaald cn gered. Nu breekt zy geheel met Imlay , leert Godwin kennen , en gaat met hem- eene foortgelyke gemeenfchap aan als met geenen. Eerst by het ontdekken harer zwangerheid wordt dezelve door een wettig huuwluk bekrachtigd ; dan deze kraam kostte haar het leven. Zy ftierf den 10 September 1/97; m den ouderdom van 38 jaaren.
Men ziet uit dit voorbeeld , hoe licht op voeding en lotgevallen eene overdryving van grondbegmfelen ten gevolge konnen hebben;
iV-S//?0" 'i-ing,e der wedei'varingen van Maria Wotljtonccrnfi hadt merklyke» invloed op de vr< emdheid harer denkbeelden. Haar beroemdfte werk , Verdediging van de Rechten der 1 / rouwen, is i„ I?9a, £er zy naar Parys , gmg, gcJchreven ; bovendien is zy bekend door hare Brieven uit Noorwegen, hare" Ver dediging der Franfche Revolutie, enz en" ' heeft nog, in handfchrift, vier deelen nagelaten , waaronder vooral eene Roman, getvtefd: Verongelykingen der Vrouwen. _ Godwin haar man, heeft een Gedenkjdirift of levens'befchryving van haar uitgegeeven , waaruit deze byzonderheden getrokken zyn, en waarin de man van eene edele denkvvyze en van fyn gevoel aller wege doordraait. Hare af heel- S ding, daarby uitgegeeven , vertoont meer A vrouwelykheid, daar men uit de daaden en werken van het origineel zoude gisien, haar d eigen te zyn geweest. Si
" D EDEL MOED en LAAGHEID y!
VAN ZlEE. kl
Sc
(Eene Engelfche Anecdote van onzen tyd.) mi
In het afwezen van den' Overilen Handde mZ T lf-e ont£ondt ei" een verlchil tus- Ei lenen de Majoors Pidon en Allan , en eenen de Lieutenant van het Regiment. In eenen ver de trouwelyken toef laagte Aston hun gedrag ie-' geus den Lieutenant als niet grootmoedig Zv ontdekten den inhoud van dien brief, en eisen ten eenen Kryg^raad , die hun werdt afgefla- ] & fy de" te»^umst van Aston daagden vei bem de beide Majors uit op een koppel Ka Pistoolen. Piëon , die de eerfte party hadt ( miste door het weigeren van zyn Pistool, en wa Aston fchoot het zyne in de lucht af, zeg- < gende , dat hy geen verfchil met den Majoor het mm hadt. De partyën gaven elkanderJ de var
is
s Anderendaags wilde Allan niettemin met den Overften duelleeren ; en hoe geruit ka. hy dit waagen tegen eenen man, die zvn Piftool in de lucht gelost hadt! Hy fchoot
zfch 'al? Z°i ^ °Vei;ftGn' doch deze hidS zich, als of hy met gekwetst was; hy hieldt
hehhP°nlde beene#' en het m™1 aangelegd hebbende , on, te toonen , dat hy het leven
lir\J*Tehge.pmy Jn zyne hanti had?" ftak hy die zonder te fchieten wederom op sn verklaarde, dat hy doodlyk gewond wï' -n daarom niet hadt willen .fchieten, ten einde nen met zou konnen zeggen, dat zyne laa?l£ iaad wraakoefening was gewéést. Sp g ng iy zitten, werdt naar0huis gedrageS S eff >verleedt 3 dagen daarna ondereet l§yden vaï luldeloze fmarten. . y
Welk een contrast tusfehen den waaren held iston, en den verachtelyken moordenaar Allan!
Z E E T Y D I N G.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen Genomen door een Maltheefche roovêr het chip Sanspiriaion Kapt. Bdilich. van Con antinopel naar Trieste. uo"' Aangehouden te St. Hekna en opo-ezor, ïn naar Douvres feet Deensch Oost -fedS" *?P Kopenhagen, van Batavia lndlSLh Opgebragt te Jamaïka de Franfche Lettre Marqué l'Amafine, Kapt. Roux, van £
HP ff £rf?L Aln ee" ^anft aven iiet Engelsch Schip ihc Pointer n Riga naar Lisfabon. _ Te CarthaJ dom- een Franfche Kaper het
t P<V«, <u'°' ,Va" Lhorn° »^r Londen t diverfche goederen geladen * Vrygegeeven aan de Helder het Schip Vrouw Hendrka , Kapt. fochems vin fden met Garst, hlnzelvf ou' dóór l SchlPlJer W** M> bezit genomen wor-
Scheepsrampen.
iteh^r9 '• °n!angS de Tegelaarsplaat ongelikt, is genaamd de twee Gezusters
o de /rVaa-ÓV* Th0maS naar )? de ffezer is verongelukt een Schip
uvan de . naam nog r35 bekend is P
Strand ,n de Scheeren van Gothenburg
rLTan K^'/^> van Alton?, Lralljpoly naar kopenhagen: het volk gereu, en men hoopte "de lading Oly
te



C -64 )
tc bergen. — Tc Eerbiet Kapt. Evens,
^Mec fchadjj terua in Cuxhaven, Kapt. D R Vhjer, van Hamburg naar ^ - Te Guerrfey het Schip -óeraphtn , kapt. Westenburg, van GW/x ,. na van zyne ankers geilagen , « op een rots gevallen te zyn. - in een Engelfche Haven Kapt. D. Jakobs , van Hamburg naar Barcelona; dezelve dagt fpoedig zyne reis te vervolgen. - In Falmouih de Schepen Henricus IV, van naar St. Ube>,
en <fe twee Zusters, van kopenhagen naar o, CV«>. - In Dartmouih 't Schip i^Kapt. Froiker, van Kopitmhrgm naar , en , Kapt. Bcrgftein,
van naar cV. Lbes.
Texelfche en VUe - Lyst. Van den '23-26 November. Geen Texelfche Lyst aangekomen.
Te Amfterdam, by C CO VB NS, Boet en Kunstverkoper op den Vygendam.
ADVERTENTIE!*.
Pv ün.»B>oR«, te Amjlddam, is gedrukt: ji^ÜS»i'SK^
Ee„ Ongekuwd p=,roo„, ^^1^^bSES&. /W/cfo Taaien verftaande, alsmede p ™~ , ™ ^ Commercie binnen Amfterdam, kan.
&zj%r£J^^™'^^ j■ «■marlüf-or ,lct rokkl"
by de Beurs. — De Brieven franco.
r Dceze Courant wordt — pery Week, en wel Js
Uitgegeven te Aaftadun, by .0°^.!*^fenf^,',cay dnum en Z^.Te hem* by i> Nyhof In den f*** ^ J^' w Zoo„. Te Enckhmfen .
Deventer, by 6- ^«r. Vt Gorcïm by f v*« * « Te ; Gouda,
bv de Wed. Lub, geboren *%flw»gv !^ Haarlem, by A. Kampman.
% W. Verblaam Te Groningen, by *Jj/™ Ve Yeiden, by D. In den Haag, bvj. du M ee. 'Te Hoorn, by Medemblik ,' by C. Mk*
Te Leeuwaarden , by G. u, ^ Peereboom en Zo»«.
• Te, Middelburg, by f ^ £ ly ^ Tekeningen, by g.
% & ^r-oL^'Te^Zwol, by * * W Ln verder alom.
Van den 23—26 November. Geen Flie-Lyst iangekomen,
Helvoetftuis.
Van den 20—22 November. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 23. Naar Zee gezeild 't Schip de Noordfche LIoop, Kapt. Kwakke/lein, naar Duinkerken. De Wind Z. W.
Den 24. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Brielle.
Van den 20—34. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en Z. O.
Friêfehe Kust. Gearriveerd te Groningen H. Jacobs, van Embden naar Amfterdam. Te Delfzyl T. Sokkes , M. G. Smit en B. Hendriks, van Amfterdam naar Kopenhagen.



N°- 86.
30 November 1799,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
[Het flot van 'het fluit uit Mungo Park's Reizen, in N°. 84. medegedeeld-, heeft, om zekere reden, tot N°. 87. moeten blyven liggen.]
L
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Nieuwste Verbeteringen in de HO EDEN M AKER Y.
]~I"\aar de Hoeden - Fabriek eenen belangry\_M-J ken tak der Nationale Induflrie uitmaakt, meenen wy onzen Lezeren de mededeeling der volgende twee waarnemingen in dit vak verfchuldigd te zyn.: de eerfte geeft •eene verbetering van die Fabriek aan de hand, terwyl de tweede de eerfte of ruuwe ftoffen •tot dezelve vermenigvuldigt, het geen altoos in het Fabriekwezen van veel belang is,' maar vooral dan , wanneer de gewoone ftoffen, wegens beletten toevoer , belastingen enz. zeer fchaars en duur zyn, gelyk thands met de Hoedenftof het geval is.]
I. Nieuwe behandeling van Tkoüsiér, by het bereiden van Hoeden ,uh Visch- Otter-hair (*}.
(*) De Visch • Otter, Fr. Loutre, wordt zoo genoemd, om dat dezelve zyn voedfel in het water zoekt, en op Visfchen en Kreeften aast. Dezelve heeft de grootte van een Vos, zeer korte voeten, ftevige, gladde, kastanjebruine Siairen, en een lange ftaart, die aan het einde
II. Deel,
By de eerfte bereiding der Visch » Ottervellen trekt men er eerst de zaamgebakkene
' hairen, als. tot niets goeds deugende, uit,
- en wryft ze dan in met het volgend bytmiddel. Men neemt op 12 Vellen 1 eg Sterk-
■ water en 6 loot Kwikzilver, en laat dit mengfel in een Marid'sbad of Waterftoof 6
; uuren lang digereeren. Vervolgends doet men by 1 deel van dit bereidfel 3 deelen ftroom-
; water, en wryft de Vellen daarmede in. Men laat die 48 uuren liggen, eer men ze droog maakt, doch men legt er een doek over, en zet daarop eenig gewigt, ten einde het bytvocht er wel in trekke, en de kracht er van niet vervliege. Dit bytmiddel noemen de Franfche Hoedenmakers hun geheim (fecretX Voords legt men de Vellen in een kelder, ten einde die wederom zacht en handelbaar te doen worden, om er de hairen te konnen
af-
zeer fpits toeloopt. Men heeft daarvan Duitfche- ' Noordfche, Schotfche , Poolfche, Firgimfche en Canadafche .Vellen. Deze laatften zyn de besten, era worden wegens derzelver voortreflyken glans Spiegel - Otters genaamd. Het hair der Virginifche Otters is doorgaands bruin , ruig en zacht daar integendeel de Europifche, cn vooral dé Duitfche Vellen bleek van couleur zyn. Men maakt daarvan Moffen, bonte Mutfen, enz, —5 Zie Jacobfons Technol. JVörterh Redaiï.] Li



C 266 )
affnyden. Afgefr.edon zynde, doet men by 6 toot Visch-Otter-hair i loot Bever-hair, i loot roode Vigogne - wol, en 4 loot nog onbereid Visch-Utter-hair ; dit hair kaardt Xif kamt men tè zamen, zoo dat daaruit ongeveer 12 loot gekamd hair komt, waarvan de hoed gemaakt wordt. Deze 11 loot hair worden in vier gelyke deelen verdeeld, en zoo geklopt. Na de gemelde afdeeling blyft' er omtrent nog 1 loot ftof overig, welke tot de twee deelen van de tegenzyde des hoeds gebruikt wordt. Men moet naauwkeurig toezien, dat de vier byzondere gedeelten, waaruit de hoed beftaan moet, zeer gelyk worden geflagen, ten einde zich nergends de hairen dikker opeenhoopen , het geen den hoed bederven zou. Hierop neemt men 1 van de vier gedeelten, en legt die op elkander, doch plaatst er een blad papier tusfehen , zoo dat de ftukken niet dan aan de kanten elkander raaken. De verbinding gefchiedt tus fchen de viltlap, waarmede men de ftukken een weinig inéén werkt ; hierop neemt men er de ftukken weder uit , en nu heeft men den aanleg tot eenen hoed. Nu brengt men er de itegenzyde aan , om het werk ftevig te maaken, bevogtigt dezelve met een fprengborftel , en plakt het tweede paar ftukken ook op elkander, waarna • men a'lles in de viltlap doet, en tot een geheel zamenvilt. Dit ftuk vilt weekt men in een emmer koud water, enjf,volt hetzelve; vervolgends. Eindelyk doet men 3 emmeren water en \ emmer geperfte Wyn heffe (li$ de vin pres/Ce) in een Ketel, kookt dit nat, en volt of krimpt het vilt daarin 4 uuren lang. Intusfchen moet hetzelve telkens omgekeerd en met den borftel geftreken worden. Up deze wyze genoegzaam bewerkt zynde, brengt men den hoed op de vorm, en laat dien droogen.
Proufiér , Hoedenmaker te Parys, die de bpvenftaande behandeling heeft medegedeeld, bereidt eene tweede loort van hoeden uit. 5 loot Kastoprhair, 1 loot op de zoo even gezegde wyze bereid Visch-Otter-hair, 5 loot onbereid Visch-Otter-hair , en r loot fyne Vigogne-wo). Tot bekleedfei neemt hy 3 loot onbereid Castoor-hair.
De | Castoor - hoeelen beftaan uit 6 loot bereid Visch 0tter-hair , 1 loot bereid _Cas toer-, of Beverhair , en even zoo veel'fyne Vigogne-wol. — Het bekleedfei is als vooren.
Tot halve Castoor-hoeden neemt men 5 loot Haazenhair, 3 loot onbereid Konynenhair en | loot fyne Vigogne-wol. Tut bekleedzel 2 loot onbereid Beverhair.
Ter bereiding van het Bever-, Haazen-, en Konynen-haïr gebruikt men op 1 fg ftroomwater, 1 fg Sterkwater met zoo veel Kwikzilver , als, naar evenredigheid des boven befchrevenen bytmiddels,, nodig is..
Door deze nieuwe manier van bereiding maakt Troufiér zyne Castoor - hoeden fterker en fyner. Noch de Puimfteen by het opmaaken, noch het aantasten , wanneer men ze draagt, benaeleelt dezelven; ook kan men deze hoeden omkeeren, en zy zien er als nieuw uit. Het water trekt er niet door heen. \_Schedels Ephemeriden. 1795. %:ss Quartal.~]
II. B A R k ' s proefnemingen , om uit verfchillende foorten van groeiende Wol Hoeden te maaken.
A. C. Bark te Planover heeft zedeit 1795 proeven genomen, om uit verfchillende foorten van groeiende Wol Hoeden te bereiden. Hy heeft reeds een aanmerklyk getal er van doen maaken , die zoo wel iu Hanover als elders in het gebruik wel voldoen. De ftoffen , waarvan hy zich ten dien einde bediend heeft, zyn: Gras- of Disteiwol, verfynd Vlas en Catoen, Syrifiche planten-Zyde, eri Wilgen wol. Hy heeft de Distel wol , het Catoen, en de Plantenzyde van Syrië hiertoe het bruikbaarst gevonden. Te-r • meerdere volmaking van deze laatfte raadt hy de planten aan, indien de ftof tot Hoeden beftemd wordt, by het uitplukken der Zyde, de knobbeltjens, vvaarin veele deeltjens te zamen gegroeid zyn, met de nagels van een tefcheiden, of met eene ■fchaar los te maaken, het geen ook by de Distelwol gefchieden moet. Verzuimt men zulks, dan ontmoet men in het bereiden der Hoeden veele belemmeringen, en, hoe veel voorzorg men ook aanwende , kan een Hoed hierdc.or lichtelyk mislukken. De warmte en het floppen alleen is hieromtrent op zichzelve niét toereikende, maar wel, wanneer het affnyden of losknippen vooraf gefchiedt is , wyl zulks zoo naa'uwkeurig niet geleideden kan, of er blyven nog gebreken in de ftof overig. Heeft dit laatfte plaats , dan wordt zulks 'door het kloppen QFachen') volkomen weggenomen, en dan kan van deze ftof, met by voeging van andere bekende ingrediënten , b. v. Wol , Kemels-, Geiten-, en Haazenhair, een goede, zeer bruikbare Hoed gemaakt worden. — Het krabben of hekelen der Zyde is niet dienftig. — De voornaamfte zwarigheid is gelegen in het zwart verwen der Hoeden, uit groeiende ftoffen bereid; dan Bark biedt aan, wanneer 100 perfonen, ieder voor een Thaler, intekenen , zyn recept van eene zwarte verw
me-



( 267 )
medetedeelen, welke men niet alleen hiertoe, maar ook tot het verwen van Wollene , Zy dene en andere ftoffen, met bezuiniging van veel tyd , brand en duurdere verwftoffen , gebruiken kan. Indien ico perfonen iedei voor i Louis tför intekenen , dan wil hy recepten geeven van de volgende goede, vaste verwen : donker en lichtblaauw, roozenrood-» groen, geel, violet, grys, castoor - couleur en zwart. — Het vereischt getal van intekenaren aanwezig zynde, belooft hy, ter overtuiging , vooraf aan elk hunner te zullen zeifden geverwde ftaalen van Plantenzyde, in alle de opgegeevene couleuren geverwd ; gelyk mede, zo men het begeert, van Distelwol, Catoen, Linnen en Zyde. De intekening gefchiedt by Bark zelve, of aan het 'intelligenz-Comptoir te Hanoyer. fReichsanzeiger. 1/95. W°. 1970
Nieuw W'E R K T U I G om ZYDE
te winden, voor de passé. me nt werkers.
De Schrynwerker Spag te Eslingen heeft een Werktuig gemaakt, waardoor men op eene zeer voordeelige wyze Zyde kan winden. Hetzelve beftaat uit vier haspels naast elkander, waarvan elke draad onbelemmerd , recht toe , op het fpoel loopt ; en hieruit bemerkt ieder kenner reeds het voordcel van deze Machine. Het rad, dat -de haspels in beweging brengt, gaat zoo licht, dat een kind hetzelve met den voet kan treden. Wanneer één haspel , en dus één fpoel , by het warren der Zyde ftil houdt , gaan de overigen niettemin voord, en de Zydendraad kan nimmer zoo fterk worden aangetrokken, dat zy afbreekt. Zoodra de Zyde ontward is , 't geen zeer gemaklyk valt , vermids de winder zyne beide handen' vry heeft, loopt den ftilftaande haspel en het fpoel van zelve weder voord. De haspels en fpoelen zyn zoo wel geplaatst , dat men niet hoog noch ver behoeft te reiken , om het ftilftaand gedeelte wederom in orde te brengen, en aan den gang te helpen. Het Werktuig heeft alleen ingeftokene tandraden , waardoor hetzelve niet alleen duurzamer is , maar ook de kosten ter aanfehaffing van anders daartoe benodigde fnaaren worden uitgewonnen. Het loopend raderwerk is bedekt, ter afweering van het ftof, en om alle onaangenaam geruisch
er van te verminderen ; ook kan hetzelve op deze wyze door niemand befchadigd worden. Bovendien is er nog een kastjen aangebragt, waarin men de volle of ledige fpoelen bewaaren kan. — Inzonderheid verdient nog tc worden aangemerkt, dat het rad , zoo dikwyls men aanvangt, van zelve loopt, zonder met de hand in beweging te worden gebragt. Tot eene fraaie, nette en naauwkeurige vervaardiging van dit werktuig, welk zich door eene fnelle en goede werking algemeen aanpryst , is geen vlyt noch arbeid gefpaard. Men kan hetzelve by den uitvinder zien , en, des begeerende, een foortgelyk tegen eenen billyken prys bekomen.
HUISMIDDELEN,
Nieuw voorschrift van een zwarte EN glanzige INKT.
(Uit the Rahdmaid to- the Arts.)
Men neeme een mingelen (Gallon) zoet water, en kooke daarin, gedurende \ uur,
1 Ê8 geraspt Verwhout, neeme dan dit kookièl van het vifur, en giete het nat, kookend heet, van de houtftof af, op 1 f8 poeder van de beste geftotene Aleppo - Galnooten , waarby men, om den Inkt glanzig te maaken, zonder dezelve te verdikken, 2 oneen Granaatappel -fchillen doet. Na alles eenigen tyd met een fpatel wel te hebben omgeroerd ,zette men het mengfel des zomers in de zon, en 'swinters op eene warme plaats; late het ongeveer 3 dagen ftaan trekken, en roere het intusfchen van tyd tot tyd wel om. Voords doe men er nog by \ eg poeder van groene Vitriool, en late het mengfel andermaal, als vooren, 4 a 5 dagen ftaan, hetzelve dikwyls omroerende, terwyl men er eindelyk ook kan byvoegcu 4 oneen Arabifchc Gom, in \ mingelen kookend water ontbonden. — Na dat de Inkt dus volkomen gezet is, giet men het vocht af door een grove linnen doek , en bewaart hetzelve in eene welgeflotene vies of kan tot gebruik. — Wil men den Inkt zeer glanzig hebben, dan moet men de hoeveelheid van bygevoegde Granaatappel - fchillen vermeerderen. — Indien men het verwhout niet goed bekomen kan, bediene men zich, in deszelfs plaats, van de Beziën der Sleedoorn (Blackthorn of Sloe-tree, Eng.).
LI 2 Om



1
C 268 )
. Men neeme \ gg geraspt Brafilie-hout-, late. hetzelve 2 a 3 dagen lang trekken op heldere , ongecouleurde Wyn - azyn , kocke alles te zamen 1 uur lang over een zacht vuur, filtreere het. door Vloeipapier,. zette dit vocht andermaal op: het vuur-, en ombinde daarin eerst 1 loot Gom , en daarna 1 loot Aluin en I loot witte Snilfpr. — fT\r> .c„u.A.
Cxm ROjODE INKT te maaken.
. Men neeme \ gg geraspt Brafilie-hout-,' late. hetzelve 2 a 3 dagen lang trekken op heldere, ongecouleurde Wyn-azyn, kooke alles te zamen 1 uur lang over een zacht vuur, filtreere het. door Vloeipapier, zette dit vocht andermaal op: het vuur-, en ontbinde daarin eerst 1 loot: Gom , en daarna 1, loot Aluin era ïj loot witte Suiker. —. (De Suiker evenwel is meer fchadelyk, dan voordeelig.) _ Men moet zorg draagen , dat onder het Brafilie hout geen,. Campeche-hout of- Brafilette. gemengd zy , gelyk by dit.- geraspt hout niet zelden, het geval is. — Het is jammer, dat men in de winkels. onder den naam van. Brafilie - hout allerlei goed verkoopt , weshal-J ven ook. de. Roode Inkt, fchoon naar-, hetzelfde voorfchrift gemaakt , altoos niet evengelukkig uitvalt. !
Tot verbetering der Roode Mten - bedient : men zich van de Tin - oplosfing, — Zyn 1 dezelven drabbig geworden , dan lengt men ' die aan, met, gemeene Wyngeest., mids er weinig of geen Gom in zy.
*^»É>—— I
I-L | OECONOMISCHE BERICHTEN. ï
Berichten, aaj*. de- COMMERCIE..
Volgends berichten uit StóKkölm zyn er , t. gedurende dit lopende Jaar, te Gothenburg ingevoerd 108.422 lasten Graanen, waarvan er 89,950- uit de onderfcheidene Havens in de Oostzee gelegen, zyn aangebragt.
Voords heeft men uit Kopenhagen,. dat door den Keizer van Rusland is opgeheven de Ukaze , in dato 19 Oétober, tegen het uitloopen van Deenfche Schepen in Rusflfche Havens uitgevaardigd. Het Collégie van Commercie , deze officiëele tydmg aan de refpective Bailluwen- medegedeeld hebbende, is dezelve door de Handels - Courant ter kennisfe 1 van het Publiek gebragt. In het-algemeen is men van oordeel, dat het beperken der vryheid- van de Drukpers als dé oorzaak dezer f* verandering moet worden aangemerkt.
Voords zal onzen Lezeren niet onaangenaam, zyn- de medede'eling- der navolgende : -
i
QCOPlE.y
Summiere Staat van alle be DEENSCHE SCHEPEN enVAART UIGE.N, boven de 10 Commercie -Lastes, by
het einde van het, TaAR
1,798-
Zwaarte in Commercie-
rv - Aantal, ^t. Manfchap.-.
U e n e m a,r k e n.. ~~~ ~ '
Zeeland .... ao 87*
Stift van ^Finnen. §4 1698* 35i
Langelatia en Laaland 14 ofnï óo~
>tifc vm Aalborg . yl jf-ii ncf
m van Hiborg0 . ' 7\ ï5fj . ^
Jtifl van Arhms . & IO|o7, ™
Wfi van- Ribe . / Jfr ||9
Te zamen . . . ~ "Z~T
'j oor we g'e n.
Stift van Chrisliania a&k ototo oK->«-
mvznühnstiaanfanJ |?f I5 1
*jft van Bergen • . r55. füSi . 4i>4 '
Hit van Drontheim.; 63 %l\V- 495
Te zamen. ....... 57583? ~~7~6S8
[ e r t o gd ommen.
tsPk • ^ 1045*0 - in9a-
ol/lan, met de daartoe behorende Landen . . ..... 438 ü6?s9 5o8-
Te zamen .... 105a 43245 907
Te zamen voor de Deensche
S.ta aten 2694 I34184. 2i2ói
ïëts



C 269^ )
Iets over den tegenwoordigen Staat van ENGELANDS FINANCIËN.
By gelegenheid dat Pht zyn laatfte ■ Eüdgeti opende, en liet Subfidie-Tractaat met Rustend aan het Parlement werdt voorgelegd , deelde Tierney , Lid der Oppofitie, den 2.0 Juny h 1. eenige aanmerkingen mede over den tegcnwoordigen Financieren Staat van Engeland, om te betoogen , dat-, hoezeer dei
Het beloop was : Der publieke geconfblidcerde Schuld- . . L< lier ongeconfolideerde dito . Der oude Belastingen Der nieuw- bygekomene Belastingen
Van den Invoer .
Van den Uitvoer aan Britfche Manufadtüuren Van dito aan vreemde Waaren Der gezamenlyke Uitgaven Der gewoone Inkomften . Der Uitgaven voor de Inkomften .' .' 1 Van dito voor den Ih- en Uitvoer Van het geen er voor 1799 aan Belastingen te ontvangen was . . . ...
Der. 3 pCrs. Stocks met de jaarlykfche Renten Der Uitgaven in Vrede's Tyden . ...
De belasting op de Inkomften zoir,>voI-lh gends Tierney, niet 10 miilioenen P. Sierlings, e gelyk zy door den Minister was aangeflagen , w maar naauwlyks 6 miilioenen opbrengen ; zoo tc waren ook . de 'aangewezene Belastingen (as/as- 01 fed tatert in de plaats van 11 miilioenen op di 4i gedaald. Hieruit bleek dus, dat Pitt het n< ivationaal en Handels - vermogen -20 miilioenen h< te hoog had begroot. ni Deze berekening van Tierney was- niet inge-fgc richt om de.Natie moedloos te maaken, maar df om Haar, door de voorlichting der waarheid V opmerkzaam en op derzelver waar belang be- re dacht te doen worden; billyk heeft daarom w, ook Put op het algemeen maaken vau dezel- de ve aangedrongen. 1 ve
Den 1 July 1. 1. ftelde deze-zyne calcula- va; tien tegen die van Tierney, ,welke in het ge wezenlyke met van de. eerstgèmeïde verfchil- vo len; alleen leidt hy daaruit veel gerustftel- eii lender gevolgen af. En fchoon Tierney zich de met verder in den ftryd wilde wikkelen ,
I 3
voormalige- verdubbeling der Schulden van dat Ryk zedert de laatfte 30 jaaren deszelfs endergang nog niet hadt bewerkt, men zich evenwel ook van eenen anderen kant, ten aanzien van dit onderwerp, door fchoonfchynende, overdrevcre tafercelen van voorfpoed en macht met moest laten verblinden.
Volgends zyne berekening was de Schuld van Engeland, en waren deszelfs belastingen, zedert de 7- laatfte jaaren verdubbeld. |hv gat, ter vergelyking van den toenmaligeii en tegenwoordigen Staat der Financiën , de volgende, reiuitaten op :
1,1 ij^jp In 1795 '9o53o59 P- St, — 426.450,269 P. St 10,250,534 ., , _ 17,4O5,074 .
I4,4i>4,OOÖ. _ 14,275,000 .
' ' " * " • —• 7,272,04V .1
1-9,659,358 — - . 25,654,000 —
' 0,336,851 i9-,77i,5-!o .
6,497,911' 13,883,885 ,
* ' • — 59,443'55-2 ■
— 26,039,046 ■
7>5°°,°°o
*";. V.■*".'* ' * 1 .«500,000 m
' * * *" 35%35'5;o46 .
— 35,250.000
' ' ' ' ' • 33)^4)225
1 b agt zyne vergelykmgen van den tegenoordigen Maat der Britfche Financiën tlZ
* ±7*>' ~ #36 ftelde de Nationale Schuil n S« 9f V? ^ mi»ioenen. Hy vondt -n braai der Inkomften op ruim 26 millioe:n zeer gerustttellend , ep - vooral de ver.uding van het Sinidng-r (Aflosfings) - Fonds
,iC ^atJonaie Schuld. In I786 maakte
Se lftdS 'I1" m,eer' dan h" ^ deel izelve uu, daar het, na eenen lunzen
êï'eefe-r/f Se"egen engnCun eds een 85* deel er van bedroeg: men is. dus, nader dan ooit, aan de afloS
fde?!f ;eenSChbUld' be"^ouwtlef
.ï , beWyS, van verg™otte wel»
ud. met zoo zeer, dat dc inkomften geftea waren, maar,- dat het beloop defuL -rs - belastingen- was vermeerderd. Qn het de van den voorgaanden Oorlog bedroegen ^elve 13 en thands reeds 25 millioenfn 3e Bmjche Manufacturen voeri? ii 17I4 *:' vooc



C 270 )
voor omtrent 10, nu voor omtrent 20 miilioenen uit. — Volgends zyne berekening zal het geheele Capitaal der gedurende dezen Oorlog gemaakte Schulden in den tyd van 40 jaaren afgelost, en de gantfche fom der oude Schuld van vóór 1793, in 47 jaaren, van nu af te rekenen , vernietigd konnen zyn. De Schulden van hgt eerfte jaar des tegenwoordigen Oorlogs zouden van 1808 — 1833 worden afbetaald, en zoo zou, na een tydsveiloop van omtrent 40 jaaren, geene zwaardere Schuldbelasting dan nu meer te vreezen, en intusfchen de vergrooting der tegenwoordige Schuld zonder bezwaar voor de Ingezetenen 2yn. •
Tierney noemde dit eene zeer buitengewone wyze van rekenen , vermids daarby op den gedrukten Staat des Lands geen acht - geflagën was. — Dit ftuk indedaad fcliynt de Minister uit het oog te verliezen. — Intusfchen kostte het zwaarfte Amerikaanfche Oorlogsjaar 26 , en nu kost hetzelve 59 miilioenen P. Sterlings.
Ziet hier eenige refultaten, waaruit men den wezenlyken Staat van het Nationaal vermogen en der Financiën van Engeland een weinig nader z,al konnen opmaaken.
Volgends Adam Smlth bedragen de Grond produéten en Cynfen 10 miilioenen, en her beloop des Handels 5 miilioenen P; Sterlings. Men ftelt voor . het comptant Numerair 20 miilioenen ; en begroot de waarde van het geheel Nationaal vennogen op 400 miilioenen.
Hiertegen worden alleen aan Renten der Staatsschulden betaald 18 miilioenen. — By eiken Oorlog verdubbelen die Schulden , zynde dezelven thands boven dé 400 miilioenen gedegen.
"Het crediet en vermogen van de Bank is derwyze gezonken , dat dezelve verplicht geweest is, in de plaats van Baargeld , kleine Nooten of «Cedullen uittegeeven.
De nieuwe Geldleeningen worden met zoo groote kosten en onder de uitlooving van zulke hooge Interesfen gefloten , dat , volgends Sinclair, \ des Cspitaals aan Pramiën betaald, en zedert 1793 voor 72,111,004 P. Sterlings, eene Pramie - fom van 14,283,975 P. Sterlings betaald geworden is. In 1781 ftondt Lord North voor eene beleening van 12 miilioenen, 3 miilioenen toe.
Welke bloedzuigers den Brttfchen welvaard verflinden , blykt hieruit , dat, volgends eene opgave van Burke in het Parlement, het Legioen van den Overften Tarleton alleen ■> in één jaar, heeft verbruikt voor tfo,ooo P. Sterlings aan Haver; hebbende het
proviandeeren van 40,000 man voor den tyd van één jaar gekost 1,200,000 P. Sterlings, het geen voor ieder man bedraagt 330 guldens , en in het geheel 66 miilioenen guldens Hollandsen.
{Het overige in N°. 87.]
PRYZEN van eenïge voorname
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 25 November 1799.
Van de Geraffineerde Suikers zyn alle foorten , behalven de Raffinade en Melisfen , _ £ § hooger dan den 18 dezer. De Syroop is op
85 &• j 'iL JJ
De Franfche Coffy is doorgaands \ ftuiver minder, dan den 18 1. 1., alsmede de Javafche.
De Tabak is doorgaands iets flaauwer; zynde alleen de Portorïco i ftuiver gemonteerd.
De Pryzen der Graanen zyn volmaakt dezelfden , als den 18 dezer.
Te Dordrecht, den 21 November 1799.
Haver, Inlandfche Brouw, per
last 20, 24 & 25 e£
dito Paardevoer .... 18, 19 a 21 £ Koolzaad , InU en Zeeuwsch ,
per last ....... 84, 83 a 90 g.
Zomerzaad 50 a 56 c£
Zaai Lyn zaad , Inlandsch en
Zeeuwsch, per achttendeel. 70, 80 a 8(5 ft.
Raap - Oly , per Aam. . . 87 a 88 gl.
Lyn-dito, per dito ... 65 a 66 gl.
Raapkoeken , per 1000 . . 80 a 84 gl.
Lynkoeken, per dito ... 115 a iao gl.
Nieuwe Paardeboon., per last 20, 23 a 26 £.
Den 22 November.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . .28 a 38 ft. Moutwyn, per Virtel . . . 9&e£ Genever, per dito .... io|' <£'
Luikfche Kooien , per Hoed . a 24 gl. Waag dito , per 100 Waag . 27
Den



c 271 }
Ben 25 November,
Candybrooden 38 a 39
Poeijer dito . 35 a 36
Rafnaden . . ... ... '32I a 33!
Melisfen 2 en 3 Êg . • . . . 27! a 31"
Lompen ......... 26^ a |
Stampfuiker 26 a 3oJ
Basterden . . . & a6~
Candyën, diyerfe 25$ a 42
Syroop . . 7q g
•
Te Rotterdam, den 25 November lyt)*).
Jarige Zeeuwfche Tarw ,
per Z. Zak . . 34, 36 a 38 £
* Nieuwe puik dito . . 24 a 28
Gemeene dito ..... 20, 21 a 22
Zeeuwfche Rogge . . 22, 23 a 24 1?
Nieuwe graauwe Erwten 23, 24 a 26 (?
Nieuwe witte Erwten . 21 , 22 a 23 %
Blaauwe dito .... 22, 23 a il
Witte Boonen . ... 18, 22 a 26 f •;
Paardeboonen, per Last . 22 a 28
Nieuw Zeeuwsch Koolzaad *o a *2 2 Wintérgarst, per Hoed ? Zomer dito . .... . .5* 58 a 60 ggl (
Nieuwe Zeeuwf. Brouwhaver 2„P i \*.v, Voeder dito .... f3», 4» a 45 ggl. J
3
JIs Schiedam, 'den 27 November 1799.
Moutwyn 9 ^6 de 30 Virtels, zonder Fust. Gensyer 10 ^ dito, dito. Genever 50 en 51 gl. per Aam, Amft. Proef. Gedroogde Rogge 162 en 163 gg per Last 218 £ tg . contant geveild. t
~ * G
Te Utrecht, den 23 November 1799. ^
Witte Weit .... van ƒ 171 tot ƒ 18
Roode dito — - 15J — - i6±
R.'gge '. — = iof — * 11
Boekweit — s 51 — „ yi
Groote Capufyners . . — = 25
Middelfoort dito . . . — s 17 — =19
Kleine dito — =10 » 12 ^
Groote graauwe Erwten tr Middelfoort . . ' . . —. , t7 — » 18 ui
Kleine dito ..... — = 10 —■ s 14 F;
Ongelezene dito . . Groene Erwten , naar
droogte ...... tot ƒ22
Droog Middelfoort . . van ƒ 16 — = ,7
Kleine zuivere dito . . — * n I2£
Ongelezene dito ... — = 0 _ ', £
Witte Erwten . . . . — » ib , ff
Witte Boonen . . . . ~_ ? to .
Bofche dito 9
Haver —• f 4 —07
Paardeboonen —. s 8 - 11
Wintérgarst / ' _
Zomer dito —- s 6 - 6l
Hennipzaad ♦ . . . . 4
Pryzen yan eenige Binnenlandfchc Effecten «Amsterdam, den 28 November 1799.
Recepisfen , Marine . a 3 pCt. Qof. a 4.01 dito Brabandfche fchaê- 4 vergoeding . . a 4 — 3<?i a 3* dito 4 pOts, Heffing, a gj — 33 ïaar rato van Comptoiren en Som-
men 40 ; .gi ^ a
Mationale Schuldbrieven met Cou. * * 4 pons en Uitlooting a 4 pCt. 48 a <o hto dito .... a 5 — 60 a6a »w - Recepisfen van de oude
Staatsfchulden , a 4 pCt. . 40 a 42 bataaffche Refcriptiën, 28 Nov.
J799 • 59 a ï
1800 . . 781379!
1 • • 60 ' a 63
2 • • 50! a 5af
3 • • 46 /a 47
Na den Vrede +by loting' . «Ji i ffx
ïtgcloote Refcriptiën 28 Nov. . «3 ipS*
ataaffche Coupons. 28 Nov. . 991 a ^
'ollandsch geforceerd .... 38^ a 3
rywilbg dito ...... 59|.a6S
elderfche ichaevergoeding . tfi a 37*
ELEENÈANIiGEED. 28 NoV. 99^ a |
NATIONALE LOTERYEN.
In de Eerflc Clasfe der vyf en- zeventjgfte trechtfche LOTERY, welke is be ginnen te skken op Maandag den 25 November , zyn tgetrokken de vojgende Nos. en voorname yzen.: ' * u v \- J <-* \
2de



C -7 a )
.s.de Lyst No. 1209 met/ 4CQ0.:- f|
3286" — i2co.:«
» 3526 — * 1000: -
.1730 — 'ê ' 2000:-
,g//<; —. No. 3276 — 0' iqoo:-
3185 — s iooq:-
' Wegens plaatsgebrek .is de Specie- en Whfel-Co.urs ditmaal agter gebleeyen.
Z E E T Y D I N G,
. Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Genomen deor de Engelfchen het Sp>aansch' Schip St. Antcnio, van Bilbao naar Laguaira; de Kapt. is te Plymouth aangekomen.
Opgebragt te Cherbourg de Engelfche Sloep. Diana met 27 pasfagiers. — Te St. Jean de Lus door een Franfche Kaper het Engelsch Schip the Beaver met proviant, van Dartmouth naar Terreneuve.
Prysverklaard door het Tribunal te. Con■flances het 'Amerikaansch Schip .Amftcrdanr, :Kapt. ^S?/jo« , van Am/lerdam naar Charles town; doch van dit vonnis is aan het Tribunal de Casfatien te Parys geappelleerd.
A D VERTEN TIEN.
■By Uylenbroek , te Amfteldam, is gedrukt : Aan het Vaderland, ter gelegenheid yan den aftqgt der Engelfche en Rusffche Legers, 1799, door R. IE Armzenius, a 6 ft. Lierzang op de Landing en Aftogt der Engelfchen jen Rusfen, 17991 a 4 ft. Aanspraak , in den Schouwburg, aan den Generaal Brüne, en .Zangstukjes in het Ballet de Mislukte Landing, enz. a 4 ft. Verwacht in het Nederduitsch; Pr of ets .du Mariage, ou les deux Militaires, Comedie, par Alex> Duval.
By Mortier Covers en Zoon, Boek- en Landkaartverkopers op den Vygen•dam te Amfterdam, word uitgegeven: Ü Nieuwe algemeene Kaart der Bataaffche ^Republiek., verdeeldt in VIII Departementen. — 1L Nieuwe Kaart van het Departement van de^ Eems,. — UI. Nieuwe - Kaart van het Departement yan den Ouden Tsjll. — IV. Nieuwe Kaart van het Departement yan den Rhyn. — V. Nieuwe Kaart van het Departement van den Amftd. — VI. Nieuwe Kaart van het Departement yan Texel. — VIL Nieuwe Kaart van het Departement van de Delf. — VUL Nieuwe Kaart der Bataaffche Republiek., verdeeld in 94 Dijlriclen. — IX. Nieuwe Kaart van het Departement van den Dommel, het ftuk afgezet a 6 ftuivers. — Het Departement van de Schelde m Maas, waarmede dit Stel compleet zal zyn , zal mede fpoedig volgen.
T* Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op.den Vygendam.
Scheepsrampen, Geftrand by de Zoutkust 't Schip Aurora^ van Lancaster naar St. Thomas; alsmede een Sloep met Suiker, van Leyerpool naar Grenock.
M'et fchade binnen in Weymouth 't Schip Cathartua Dorothea, Kapt. Hanfen, van Philadelphia naar Hamburg. — in Douvres '-t Schip Semiramis, Kapt. Price, van Bahimore naar Plamburg. — In Falmouth het Schip Volonterni , Kapt. Gordan, van Porto naar Tork.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 27—29 November. Niets gepasfeerd.
Van den 27—29 November. Ih 't Wie niets gepasfeerd.
Helvoetfuis.
Den .25 en 26 November. Niets .gepasfeerd. De Wind Z.
Brielle.
Den 25 en 26 November. Niets gepasfeerd. De Wind rondom en ftil.



N°- 87.
4- December 1799,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering yan Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en 'alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Om goede AARDAPPELEN uit
het ZAAD te winnen.
Hiertoe heeft PdrmcMicr de volgende methode medegedeeld. Tegen het einde van Oótober verzamelt men de kleine Zaadappelen , die aan de fterkfte '(tengels der plant hangen , en na dezelven te hebben ; doen uitgisten, drukt men ze tusfehen de j vingers aan ftukken, en ftort de bryftof, i die er uit komt , in een ruim gedeelte i waters, ten einde vervolgends door eene 1 zeef het Zaad van de lyaiige vochtiaheid, c waarin hetzelve zich bevindt , te konnen affcheiden. Daarna wordt het Zaad in de ©pene lucht gedroogd. Het is klein, langwerpig rond , bruin van couleur, en bevat een pitjen of kern in zich.
Dit Zaad zaait men op het einde van April aan ryën, in vooren van 3 duimen diepte , even gelyk men op dè bedden en in de moestuinen doet. Men plaatst v de ryën een voet van elkander, en na b het Zaad in de vooren geftrooid te heb- d ben , harkt men dezen weder toe. Wan- z« neer de jonge fpruitcn uitkomen, verplant h men dezelve , en dunt ze uit, waar zy 0; al te digt op één ftaan, zoo dat tus- zi ïchen elke twee planten eene ruimte open g> il. Deel.
blyve van Sao duimen. De overfchie-' jende planten kan men op eenen anderen hoek gronds, m hetzelfde verband, plaatten. — Zoodra de plant begint geel te worden , rooit men de kleine Aardappelen, die er aan zitten , uit, en bewaart de' zelven (liefst in den grond) tegen het uitloopen en de koude. % 1„ April van net volgend jaar poot men dezelven aan ryen , ... en.., behandelt alles verder op de gewoone wyze. De oogst van het derde aar zal even overvloedig zyn , als bv iet bouwen van de gewoone Aardappelen.
Uoor deze behandeling wordt de eigene iart der Aardappelen als het ware verengd; men kan ook de vroege Aardan>elen van de laaten onderfcheiden , en ze ut elkander fchiften , terwyl beiden , in iet Vaderlandsch climaat gewonnen , miner aan verbastering onderhevig zyn.
Voorschrift, om goed L Y NZAAD te winnen.
Volgends het algemeen gevoelen zou de oortrellykheid van het Riga's Lynzaad oven dat van andere oorden inzonderheid laraan zyn toetefehryven, dat men het:lve langen tyd laat liggen, en niet voor ;t 6f of 7e jaar zaait. Ook heeft de idervinding in Duitschland en elders doen en., dat oud Zaad het fchoonfte Vlas :eft, en nimmer ontaart.
M111 Wan.



C *74 )
Wanneer dus een Landbouwer het zelfj gewonnen Lynzaad lang genoeg bewaart , kanj hv hetzelve in de plaats van het duure Riga"s Zaad gebruiken, en het verfchil tusfehen beiden in 'deugdzaamheid zal zeer ge-, ring zyn. „ ' ,
Gelyk alle olybevattende Zaaden , kan het Lynzaad ook daardoor verbeterd worden , dat men hetzelve in een Bakkers-oven drooge; want, • men is door ondervinding overtuigd geworden , dat het dus gedroogde Lynzaad een veel langer Vlas geeft, dan dat, welk niet gedroogd is; terwyl men , op deze wyze te werk gaande, het duure Lynzaad van Riga zeer wel kan ontbeereu. — Um by het droogen eenen gepasten graad van warmte te neemen , heeft men bevonden , dat eene warmte van 39 tot 48 graad en op de Schaal van Reaumurs of van 120 tot 140 op die van Fahrenheit , niet alleen het Zaad niet benadeelt , maar ook van dit Zaad veel beter Vlas komt , dan van het ongedroogde. — Men doet hetzelve in den oven , twee uuren na dat het brood er uit gekomen is. Het wordt 4 vingeren hoog in den oven geftort , etlyke reizen met de hark omgeroerd , en zoo lang in den oven gelaten, tot hetzelve geheel koud is. Indien men het Zaad, nog min of meer warm zynde , uit den oven nam en op elkander zette, zou hetzelve aan het zweeten geraken- Hierom moet het in den oven volkomen koud worden , of men dient het op den grond dun uiltefpreiden . ómteroeren, en zoo koud geworden zynde, kan men hetzelve in tonnen of zakken tot den zaaityd bewaaren.
Hulpmiddelen tegen d e !■ BRAND in de TARWE.
I. Volgends Cadet de Veaux is het ^eenij hulpmiddel daartegen het weeken der Zaad tarw in Kalkwater, het geen men maakt door eenige emmers water op ongebluschtt Kalk te gieten ; hierin weekt men het Zaat 24 uuren lang , en wel eenige dagen eei men hetzelve zaait. Zoodanig, met Kalk be zwangerd en geweekt Zaad wordt door d< L.fecten niet aangetast, men heeft er ooi minder hoeveelheid van nodig, ündertusfchei moet men hetzelve , in de week ftaande van tyd tot tyd omroeren , by koud wede; toedekken , en , het water doQr middel eene:
kraan afgelopen zynde , het Graan in de opene lucht uitfpreiden , eenige uuren voor men hetzelve gaat zaaijen ; anders legt men het op hoopen , welke men dagelyks omroert^ ten einde het niet heet worde , en de nodige vochtigheid behoude.
2. C. F. Meijer pryst aan het weeken der Zaadtarwe in Mist-, Asch- en Kalkwater, als gefchikt , om niet alleen den Brand te weeren, maar ook om Zaad uittewinnen, onweersvogels van het gewasch aftehouden, en eenen zuiveren oogst te bekomen. Hy neemt tot 12 fchepels zaad ^ ton Mistpekel , 1 fchepel Houtasch, 3 maaten ongebluschte, of, by mangel daarvan, 6 maaten gebluschte Kalk , en | fg Aluin of f tg Salpeter. — Eerst doet men de Kalk in het Mistwater , en roert hetzelve om, waarna men er de Asch met de gedampte Aluin of Salpeter by voegt; men kan er ook nog in doen eene handvol Keukenzout. Dan roert men alles weder goed om. — Zoo liet Meijer het mengfel 24 uuren ftaan, befproeide er vervolgends de 12 fchepels Zaadkoorn mede * roerde dit etlyke reizen goed om, en zaaide het Graan 24 uuren daarna. — Veelen laten de Asch weg, en neemen alleen eene groote hoeveelheid Kalk en Zout.
3. De ■ Silefifche Oeconomifche Maatfchappy heeft het volgend middel, door eene 18 jarige ondervinding beproefd , medegedeeld : op 10 fchepels Tarwe neemt men \ fg Aluin , \ fg Salpeter, \ W Salmiak, J tg Kryt, f tg valfche Asbest (Federweisfj en 3 maaten ongebluschte Kalk. — Men ontbindt de Kalk in eene .tobbe met Mistpekel ; de overige ftoffen mengt men daaronder , na ze geftampt te hebben , op dat zy zich fpoedig ontbinden. Hiermede maakt men het Zaad , 24 uuren eer men hetzelve te veld b:engt , nat, en roert het eenige reizen om.
4. Volgends Kloch te Bellcrshcim in de Wei' terau, is' tegen den Brand in de Tarwe niets
; beter , dan dat men volkomen ryp Zaad
• neeme, en daarop goede, zuure Azyn giete, , waarna men het een en ander met de hand : wei omroert , ten einde alle de korrels nat ; worden. Men kan het Zaad , dus bevoch-
■ tigd, terftond zaaijen , en tevens hetzeive
■ wel 14 dagen laten ftaan, blyvende het niet: temin nog goed , ook tot ander gebruik. — : Zelfs zou dit ongemak genoegzaam worden 1 voorgekomen , indien men alleen de Zaadtarw , dorschte , eer zy , met de ftoppels opgelegd ,
• in den berg aan het broeijen geraakt, en ze dan op eene drooge plaats dun uitlpreidde.
5. De



C 275 }
5. De Overfte von Nummer raadt aan, de ZaadtarW in liet water te fpoelen , de iooze Korrels, dié boven-dry ven , er afteneemen , vervolgends dezelve in Zoutpekel , waarop een Ei dryft, en waarin eenige Aluin ontbonden is, 24 uuren lang te laten weeken , die dun uitteftrooijen , door het byvoegen van Kalkmeel droog te maaken, en dan onyerwyld te zaaijen.
i
Iets over het verzamelen van,1
en den Handel met STOF- '
GOUD en OL YPHANTS TAN- \
DEN in Africa. c
t
(Vervolg en flot van N°. 84. bladz. 2-3.) t
k
Niets verwekt by de Kust - Negers zoofc veel verwondering, als de fterke 'aanvraag v der Europifche. Kooplieden om Olyphantstanden- t en men kan hen moeilyk doen begrypen ', v waartoe dezelve in Europa gebruikt worden h Indien men hun al Ivoiren Mesfenhegten , f Kammen en andere kleinigheden van dien aart C toont, en hen overtuigt, dat dezelve we- e zenlyk van Olyphantstanden gemaakt zvn L zyn zy echter nog niet voldaan ; zy geloo- zi ven, dat men deze ftof in Europa tot veel n gewigtiger einden bezige, en zulks voor hun verheele, om den prys daarvan niet te hoog b te doen ftygen: want zy konnen zich niet 01 overtuigen , dat men Schepen zoude bouwen, fl! en zulke groote reizen onderneemen , alleen is om zich Ivoir tot Mesfenhegten enz. te ver- te fchatten, waartoe een ftuk hout even goed zi
Zeer menigvuldig zyn de Olyphanten in kt het binnenfte van Afrika; dezelve fchynen m yan eene andere foort, dan de Afiaiifche\ te ve zyn. Men vindt by Blumenbach eene baktand br yan beiden afgebeeld , waarin het verfchil ve blykbaar is. Ook heeft Cuvicr in het MÜga- Pc zin Encycwpedique de verfcheidenheden tus- w; Ichen üie beide foorten van Olyphanten aan- bl gewezen - Men wil , dat dëAfrikaanfche ve minder leerzaam zy dan de Afiatifche, en be dat het met mooglyk zy , denzelven te tem- 5! men. Zeker is het, dat de hedendaagfche ko
Negers dien niet tam maaken; doch, wanneer men bedenkt, dat de Carihagers altoos tamme Olyphanten by hunne Krygsheiren hadden, en dat zy er in de Tuniflie oorlogen verfcheidene naar Italië hebben 'overeebraet, helt men meer over om te gelooven, dat ?y de konst verftaan hebben van inlandfche Jlyphanten onder bedwang te brengen , dan lat zy dezelven met onnoemelyke kosten uit dfe zouden hebben gehaald. Mislchien heeft Je gewoonte der Afrikanen , om op de Olyphanten te jaagen , alleen ter bekoming van terzelver tanden , deze dieren in laatere eeuven meer wild en onhandelbaar gemaakt, dan y voorheen waren.
Het grootfte gedeelte der Olyphantstanden , lat aan de Gambia en Senegal verkocht wordt, omt uit de binnenlanden. Aan de Kusten is e grond te moerasfig, en te veel van waer doonneden , dan dat een zoo groot dier r zou konnen huisvesten, zonder ontdekt ; worden ; en zoodra de Negers flechts en ipoor van hetzelve op den grond ontdoken , is het geheele Dorp oogenbliklyk in e wapenen. Het denkbeeld van zich op het leesch te vergasten, van de huid fchoifels : inyden , en de tanden aan Europeërs te erkoopen , boezemt ieder een moed in , en et dier ontkomt zyne vervolgers zeer zelden »an,v in grootere menigte houden zich de* 'lyphanten op in de vlakten van Bambarra V 7 Kffr}a » en in de groote woestenyën van lehallonkadu; en vermids het kruit hier vrv ddzaam is, worden zy er door de inwoo:rs minder ontrust.
Men vindt de tanden menigvuldig iu de )slchen , en de reizigers zoeken die gretig ). In drooge en verhevene oorden , waar :chts eene dunne laag van groeizame aarde , pleeg de Olyphant de ftruiken en heesrs met de tanden omtewroeten , ten einde :h met de wortel te voeden, die doorands zachter en fappiger zyn , dan de takn en het blad boven den grond. Wanneer ■ zyne tanden door den ouderdom reeds rzwakt zyn , of de wortels te vast zitten eek-en de eerfte door het oefenen van zoo el krachts gewoonlyk af. In Kamalia zag rk twee tanden, welker ééne zeer groot s , die in de bosfchen gevonden, en /kbaar op deze wyze van de Olyphanten rloren waren. Ook is het anders niet te grypen, hoe dagelyks zoo veele ftukken 1 tanden by alle Fadoryën ter verkoop rmen worden aangeboden: want, wordt Mm 3 de



de Olyphant gefchoten, of ftort hy by toeval in een moeras , dan krygt men de tanden altoos geheel in handen.
In zekere tyden van het jaar trekken de Olyphanten by troepen door het land , om voedfel en water te zoeken , en daar aan de noordzyde der Niger geene ftroomen zyn, moeten zy , zoodra de putten in de bosfchen zyn uitgedroogd , zich naar dc oevers dezer Rivier wenden. Hier houden zy zich op tot het begin van den fegeutyd, in Juny of July, en gedurende dien tyd gaan alle Bamiarraners, die nog eenig kruit over hebben, druk op de jagt. Deze jagers gaan niet licht alleen, maar altoos in gezclfchappcn van 4 a 5 perfonen. Elk voorziet zich van kruit, lood, en meel , voor 5 a 6 dagen ; zoo dringen zy door tot in het dieplte der bosfchen , en geeven op alles naauwkeurig acht, waardoor zy een Olyphants - Ipoor ontdekken konnen. Hoe groot dit dier ook zy, wordt daartoe eene fcherpe en naauwkeurige oplettendheid vereischt. Afgebrokene takken, de drek , die het dier uitwerpt , de voetltappen , alles wordt zorgvuldig nagefpoord , en veele Jagers hebben het door ondervindingen langdurige waarnemingen zoo ver gebragt, dat zy, den voetftap van eenen Olyphant ziende , met zekerheid weeten te zeggen, wanneer hy daarheen gekomen is , en op welken afftand men dien zal aantreffen.
Wanneer de Negers eenen hoop Olyphanten ontdekken, vervolgen zy hen van verre, tot zy zien, dat de een zich van den anderen verwydert, en zich zoo plaatst, dat zy met voordeel op hem konnen fchieten. Dan naderen de Jagers, kruipende door het lange gras, zeer voorzichtig, tot zy het dier onder bereik van hun geweer hebben ; op dit oogenblik fchieten zy allen daarop , en werpen zich voorover in het gras ter neder. De gewondde Olyphant poogt zich terftond door middel van zynen fnuit te helpen ; doch , de kogel niet konnende uitbrengen, en niemand rondom zich ziende, wordt hy woedend, vliegt door de bosfchen rond, tot hy vermoeid en door 1 het verlies van bloed afgemat wordt, en hierdoor aan de Jagers gelegenheid geeft , om andermaal op hem te vuuren, waarna hy doorgaands op den grond nederftort. .
Terftond wordt de huid afgevild en op den grond uitgelpreid , om te droogen. De beste ftukken vleesch worden aan dunne reepen gefneden, en in de zon gedroogd , om
daarvan eenen voorraad te verzamelen , terwyl mén de tanden met een lichte byl uithakt. Dit werktuig hebben de Jagers altoos by zich , niet alleen ten gemelden einde , maar ook om hoornen , waarop wilde Honig is, omtehakken: want, fchoon zy zich voor niet langer, dan 5 a 6 dagen, van levensmiddelen voorzien, wanneer zy uitgaan, houden zy zich, indien het goed gaat, zomtyds maanden lang in de bosfchen op , en leeven van Olyphantsvleesch en wilde Honig.
Zelden brengen de Jagers hunnen buit zelven aan de Kusten ter verkoop. Zy verkoopen dien aan de reizende Kooplieden, die jaarlyks met wapenen , kruit en lood, van de Kusten tot hun komen , om de Olyphantstanden daarvoor interuilen. Verfcheidene dezer Kooplieden verzamelen in ééne jagttyd 4 a 5 Ezelsladingen met deze Koopwaar. Ook brengen de Karavanen der Slavenhandelaren altyd veel Elpenbeen uit het binnenfte van Afrika mede ; evenwel zyn er eenige Mahonieclaatifche Slalihs (Kooplieden) die, uit Godsdienftige beginlélen , geenen handel in Ivoir dryven , noch ook het vleesch van eenen Olyphant eeten, ten zy die met een fpeer gedood zy.
Uit deze laneiftreek van Afrika wordt minder Ivoir uitgevoerd , dan uit die , welke naby de Linie ligt; ook zyn de tanden hier niet zoo groot. Zelden weegen dezelve meer dan 70 a 3o Êê. — [Men ziet dus , van welk een belang eie Afrikaanfche Handel, zoo wel in Goud en Olyphantstanden , als iu Slaaven enz. zy , en welke voordeden zich de Britten van hunne aanftalten , ter aankweeking van denzelven, met reden belooven.. Redact.']
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht aan de COMMERCIE.
[De;volgende ftukken, ons van wegen rden Agent van Nationale Oeconomie ter plaatfing toegezonden zynde, achten wy al te belangryk , om dezelven niet ten fpoedigften onzen Lezeren niedetedeelen.J
(CO-



C *77 3
(COPIE.)
GELTKHEID, FRTHElD.
In den Haag, den »»;«* November 1799. Atf f^/dte Jaar der Baidafjcffê Vryheid.
De Agent van Nationale O economie der Bataaffche Republiek ,
aan
f Het Uitvoerend Bewind
derzelve Republiek.
Burgers Bewindslieden!
Ik ;had de eer, Ulieden by myne misfive van den soen October f. 1., kennis te geven , . van het aanzoek der Commercie , by my in- ; gediend , tot reclame van de Schepen, door ] de Engelfchen zoo in de Lemmer als op de t Zuiderzee genomen , mitsgaders van de aan- ] fchry vingen , door my, ter bereiking van 1 dit oogmerk , aan den Generaal en Chef Brune gedaan, gelyk ook van het andwoord, \ by my van denzelven , op myne eerfte de- r pêche ontvangen, houdende : dat hy Gene- \ raai wel gewenscht hadde, dat de reclamanten der door de Engelfchen op de Zuiderzee genomen pryzen , hunne reclames gemotiveerd en gedetailleerd hadden ingezonden , wanneer hy dezelven gaarne zoude ' hebben geappuf eerd , voor zo veel die onder eene der elau1'ulen van de Capitulatie van den 27™ Oftober konden begrepen worden , met betuiging verder , dat de Kooplieden van Amfterdam , en alle Bataaffche Burgers, hem fteeds bereid zouden vinden , om voor zo veel van hem afhing, alles aan te wenden , wat tot maintiën van hunne belangen en rechten zoude kunnen ftrekken.
Kort daarna ontving ik van welgemelden Generaal, in andwoord op myne tweede dringende misfive , aan hem afgevaardigd bericht , dat hy deze zaak hadt opgedragen aan den Generaal óimon, aan de Helder gecommitteerd. & De nadere aandrang van de Commercie en het bezef van het belang , het welk voor haar in dereusfite der ten dezen aan te wen dene pogingen gelegen was, deedt my Jjéfiuig^tr * ■■ Jv "' - J "
ten, om deze zaak nog byzonder op te ira8Q.a, den Lieutenant Colonel Directeur Kraijenhoff , welke my, zoo door den aart zyner mi>ue_ aan de Helder, als door deszelfs hoedanigheden , en goeden wil om zyne Mecleburgeren in dezen van eenen gewigtigen dienst te zyn , daartoe byzonder gefchikt voorkwam. -
Het gevolg hiervan is geweest, dat de liernaalde inftantié'n, door gemelden Lieutenant Colonel Directeur Eraijenhoff by den Engelfchen Admiraal Dickfon in het werk gefteld, het vereischt effect hebben geforceerd , zoodanig, dat alle de door den wand genomen Schepen zyn ontflagen geworden blykens het rapport, by my van meergemellen Lieutenant Colonel Diredeur ontvangen waarby gevoegd is eene copie - misfive \m ien Admiraal, Dickfon , aan welke ftukken .copielyk mer nevens gaande) ik de vrvheid leeme my te refereeren.
Het is met een byzonder genoegen Burgers _ Bewindslieden ! dat ik Ulieden hiervan tennis geeye, te meer, daar de weinige ioop , welke Gylieden zoo wel als ik , omrent den goeden uitflag dezer pogingen ladt opgevat , ons de waarde derzelve te* reer moet doen gevoelen.
Ik ben voornemens, om van deze mvne ennisgeving aan Ulieden, door de Nieuws, apieren , de nodige publiciteit te geven jt informatie voor de Commercie. *
Heil en Eerbied!
QFas geparapheerch)
J. GüLDBERG.
(Onderftond)
Ter Ordonnantie van den A°ent voornoemd, to
(Was getekend)
Carel Webbers.
Mm3 Cc0.



C *78 )
(COPIE.)
Exiraft uit eene Misfive van den Luitenant Collonel Directeur Kr a ij e n hof f , gefchreven aan de Helder, den 18 November 1799, 't Vyfdc Jaar der Bataaffche Vryheid, aan den Agent van Nationale Oeconomie der Bataaffche Republiek.
Burger Agent!
Ik heb de eer U kennis te geeven, dat myne herhaalde pogingen by den Admiraal Dickfon, tot de restitutie der Schepen en Ladingen, waaromtrent verfcheidene aanzien lyke Kooplieden van Amfterdam zich by adresfen tot U vervoegden , eindelyk van gewenschten uitflag zyn geweest.
De hier nevensgaande copie - misfive van welgemelden Admiraal , gedateerd den 17 November, kan U deen zien , dat dezelven allen zyn vrygegeeven, zonder dat ik echtei in ftaat ben U te melden, in hoe verre de Ladingen al of niet gefchonden zyn.
By enz.
(COPIE.)
(Vertaald uit het EngeUch , naar de Copie.)
Extract, uit eene Misfive van den Engelfchen Admiraal Arch. Dicks on , gefchreven aan den Lieutenant Collonel Directeur Kraijenhoff, gecommitteerd aan de Helder.
Aan boord yan Zyne Majefteits Sloep JALOUSE, 17 November 1799.
Myn Heer!
Ik had de eer uwe letteren gister te ontvangen , waarop in andwoord dient: dat ik U verzoeke U verzekerd te willen houden,
dat de Schepen , welke als pryzen genomen zyn, zullen worden vrygegeeven, om aan hunne respective eigenaars te worden gerestitueerd.Ik verzoek U enz.
Ik heb de eer te zyn Myn Heer !
Uw zeer Ootmoedige Dienaar, (JVas getekend)
Arch. D i c k s 0 n«
(Onderftond)
Voor Copie conform , (JVas getekend)
C. R. T. Kraijenhoff, Lieut. Coll. Direct.
(Lager ftond)
Accordeert voor vertaling met de bovenftaande Copie, voor zo veel het geëxtraheerde aangaat.
In kennisfe van my (JVas getekend)
Carel Webbers.
SCHOOLBERICHT.
Culemhorg , den 15 November, 1799. — Ten blyke , dat men ook alhier werkzaam is, ter bevordering vau de belangen der Jeugd, ;n zich met de daad toelegt op de verbetering van het publiek Onderwys en Opvoeding in de Schooien, kan het volgend bericht dienen.
Na voorafgaande Examen, ten overftaan van Curatoren dezer Stads Schooien, werdt op den 18 1. 1., aan de Jeugd ter Schoole van den Burger B. Batenburg, Stads Schoolmeester en Kostfchoolhouder alhier, de uitdeeling der Pryzen gedaan , en aan de geenen, welke zedert het voorig jaarlyks Schuolexamen, de meeste vorderingen in de onderfcheidene Wetenfchappen gemaakt, of byzondere blyken van naarftigheid gegeeven hadden , de door hun verdiende Pryzen gefchonken; als in de Aardrykskunde, le Clasfe, de Prys N°. 1 : Zak- en Reis - Atlas van Brender a Brandis, a..n A. Deenik Az., en e^n Kaartje der Bataaffche Republiek, als een
Prys



C ^79 )
Prys van naarftigheid in de Ih Clasfe, aan L. C. llondius, Kostleerling van Rhenoy. — In de Franfche. en Nederduitfche Taal, Ie Clasfc, de Prys N0. i. Les Avaniures de Télémaque, beste druk, en met het Stadswapen op den band verguld, aan H, Saryn,. Kostleerling van Amfterdam , en N°. 2. Abrégé de 1'lJiftoire Univerfelle &c. , aan AI.' P. van Pleyst. — Me Clasl'e, Prys N°. i, Récueil d'lliftoires plaifantes &c. aan J. Belt fes, enz. — ln de Rekenkonst, je Clasfe, Prys N°. i. Aence , Rekenboek voor de Nederlandfche Jeugd &c. in één band, verguld als vooren, aan P. J. de Weërdt; N°. 1. Blasfiere, Rekenkunde &c., aan T, M. Muller Hellewich , Kostleerling van Leiden. — 11c Clasfe, N°. 1. Verzameling van Mengelingen &c., aan J. Sweferyn , enz. — In de Schryfkonst, P-' Clasfe, (boven de 9 en onder de 13 jaaren) de Prys N°. 1. zynde een Zilveren Pen , aan A. A. Kempe, met het lot tegen J. van lleyst, Kostleerling van Vlaardingen. — N°. 2. Baars, Kabinet der Schryfkunst, a Deelen, aan G. van Kooien, Kostleerling van Utrecht, enz.ln de Leeskunst, F Clasfe; N°. 1. v«« Emdrc, Huisboekje voor de Jeugd, aan c?. 6'. Teesfen, N°. 2, Muller''s laatfte Vruchten voor de Nederlandfche Jeugd, met plaaten, aan J. de Weerdt; N°. 3. De Gefchiedenis van G. Grandifon verkort, aan C. A. J. de Groot, enz.; terwyl er nog, in de tweede Clasfe, ver fcheiden andere kleinere Boekjens, allen met loflyke Infcriptiën voorzien , vercierde Pennen , enz. ; en in het vak der Spelkonst, fyne en gemeene gecouleurde Kinderprinten &c. , zoo tot gewoone als buitengewoone Pryzen cn Prysjens, uitgedeeld werden.
Berichten uit FRANKRYK.
Eene nieuwe uitgave der Reizen yan den \ jongen Anacharfis met Didotfche letters in VU 1 Deelen in 40. en in 8°. ziet thands het licht; ; by de eerde is een Atlas in Folio, by de < tweede een in 40. De eerde kost op Velinpapier 300, de tweede 48 Francs. Tekst en Kaarten zyn vermeerderd. De echte uitgave is door den jongden Didot genaamtekend. -
ln het Manuel Vélérirair des Plant es vindt men eene befchryving der Kruiden, die vooi de Huisdieren fchadelyk en dienstbaar ter
hunner genezing zyn. — Dit werkjen is voor
3 Ft 'ancs by Pernier te bekomen.
De Broodboom, in de Stookkasfen van het
Mufceum te Parys geplant, is geïorven.
Een tweede plant daarvan , naar Cayenne gezonden, heeft, volgends het bericht van Martin, een afzetzel, het geen wortels heeft gemaakt; meer takken -tot afzetfels waren er niet aan geweest. Beide planten zyn dooide Natuurkundigen , beftemd om Lapeyroufe optezoeken, van de Vriendfchaps- Eilanden overgezonden.
Meer dan 1000 Kruidnagel-boomen zyn te Cayenne geftorven; waarfchynlyk wegens verzuim van het inzamelen der vruchten, 6n de zwaare hitte.
De Maatfchappy van den Landbomv te Parys heeft den 18 May 1799 in het Oratorium hare_ eerde openbare Zitting gehouden, en belooningen aan vlytige Landlieden uitgedeeld. Ben hunner, J. B. Michaud van Vitry aan de Seine, een arme dagloon'er, heeft voor zich een huis van Pihé gebouwd , en het hout daartoe uit de bedding dier Rivier gehaald , waarin hetzelve zoo zwart geworden was, als Ebbenhout. — Ter bekoming van water heeft hy een put gegraven van 100 voeten diepte. Op zyne voordaad zyn er in dien omtrek ongeveer 25 huizen op dezelfde wyze als het zyne gebouwd. — Hy nam niet eer bezit van het hout uit de Seine , dan wanneer hy wist, dat niemand .daarop aan(praak maakte , en by het afbranden van seker huis , het geen hy hadt trachten te blusfchen, Hortte hy met de fparren van het lak ter neder.
Volgends bevel van het (gewezen) DireStoirc moet de Konftenaar, die by de laatfte uitdeehng der Pryzen door het Nationaal Inftituut len eerften Prys behaald heeft, ten onderwerp van zyn Schildery, voor het Wetgevend Ligchaam beftemd, kiezen den moord der Franfche Gezanten naby Raftadt; ook moet ïen ander bekroond Konftenaar daarvan eene daat vervaardigen. Girodet is als Schilder en Vernet _ als Tekenaar gelast, ten dien einde laar eigen vinding een ontwerp te maaken ^emet tekent inzonderheid zeer goed Ruiters* :n Paarden; zyn Plaatfuyder zal Beryick zyn.
ZEE-



( s8o )
ZEETYDING.
Berichten.
Te Londen is de duurte en fcliaarsheid der Graanen zoo groot, dat de prys van i Qjmrter Tarwe, houdende 8 Schepels, tot 90 a. 98 Shillings gedegen is, zynde de middenprys daarvan in 1797 geweest 28 a 35 Shillings, en zelfs in 1794, toen er een algemeen gebrek heerschte , was de markt niet zoo hoog, als nu.
Men verneemt, dat het Engelsch Gouvernement de blocquade der BataafJchs Havens zoude hebben opgeheven.
Genomen en Geconfiscjueerde Schepen. Genomen door een Ffanföhe Kaper, doch hernomen door een Engelsch Fregat [het Schip Blailford, Kapt. Wilder, van Virgini'èn naar Cork ; zynde dezelfde Kaper te vooren nog door een Gulnees - vaarder afgeflrgen.
Opgebragt te Gibraltar door een Kaper het Schip de Zeepost, Kapt. Langcnberg, van Lisfabon naar St. Thomas. — Te St. Lucar het Schip Canope, Kapt» Guirneich, van St. Thomas naar Livomo. — Te Ports mouth door een Engelfche Kotter een Franfche Goriogsüoep, op de Franfche Kust genomen.
Vrygegeeven door de Engelfchen in het Nieuwe Diep, zynde door hun uit de Lemmer medegenomen geweest, het Schip van Kapt. J. Jelles, met Lynzaad en Garst, van Embden naar Amfterdam; de Schipper, hetzelve verlaten hebbende, is nog niet weder opgekomen.
Scheepsrampen.
Verongelukt en totaal verbryzeld by Borcum het Schip Anna Sophia, Kapt. Borst, van ..Gothenburg naar Embden , van de lading, zyn ruim 12 Kasfen Klipmosch geborgen. — Alsmede het Schip van Kapt. M. Bauer, van Stettyn naar Riga , de Schipper en het volk. waren met veel gevaar naby Ruggenwalde aan land gekomen.
GeiVrand by Boucaud het door de Franfchen genomen Zweedsch Schip Catharina, Kapt. Hofflad, van Portugal naar Gothen¬
burg; de Znutlading is gefmolten, cn alleen eenige takelagie geborgen, zynde 3 ZweccLn en de Franfche Prysmeester verongelukt.
Met fchade binnen , in Texel, den 30 O&ober 1. 1. het Schip Charlotta Heloifa, Kapt. Ruyter, van Bremen naar óuriname. Te Soggendahl in Noorwegen de Schepen van IP. Hanfen en J. PI. Sicvers , van Pernau naar Porto; moeten losfen en repareeren. — 1 erug op de Rivier van Charante Kapt. G. Remoer, van daar naar Hamburg; dezelve hoopte zyne reis fpoedig te vervolgen.
Texelfche en Vlie-Lyst. Den 27 November. Binnen N. Andries uit Zee , moetende naar Veere. De Wind Z. O.
Den 28. Niets gepasfeerd. De Wind O.
Den 29. Geen Postfchuit aangekomen.
Den 30. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O.
Den 1 December, Niets gepasfeerd.
Den 2. Uit Zee binnen 't Schip de Jonge Oito Blakker , Kapt. H. W. Koster, van St. Ubes, en 2 Brikken , door Franfche Kapers genomen. De Wind Z.
In 't Vlie, Van den 27 November tot i December. Niets gepasfeerd.
Helvoetfluis.
Den 27 en 28 November. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 29 en 30. Niets gepasfeerd. De Wind O.
Den 1 December. In Zee gezeild het Schip Graaf Chr. van Bernftorf, Kapt. Stewart, naar Kopenhagen. De Wind Z. W.
Brielle.
Den 27 November. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 28. Gister waren een Engelfche Brik en Kotter- in 't gezicht. De Wind W.
Den 29 en 30. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O.
Den 1 December. Uit Zee 'binnen het Schip Klein George , Kapt. Claafen, van Londen. De Wind Z. Z. W.
Te Amfterdam, by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



JS°« 88. 7 December 1799.
OECONOMISCHE COURANT.;
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN,
Middel, om den BRAND in! HOOI-MYTEN en BERGEN
te VOORKOMENl
Het Hooi dien graad van droogte hebbende, dat hetzelve zich laat buigen,! zonder aftebreeken, is het nodig voor eenei goede bewaring daarvan zorg te draagen.' Hieromtrent behoort men in acht te neemen , dat , hoe meer het Hooi geroerd en van de ééne plaats naar de andere gebragt wordt, hetzelve des te minder; deszelïs aangename reuk, fmaak en couleur behoudt, terwyl er zich allengs meer ftof in verzamelt, waardoor de Paarden engbor ftig worden. — Wanneer men integendeel het Plooi in goeden ftaat houdt , kan het-' zelve de Paarden niet benadeelen, al wor-ji den zy daarmede een geheel jaar doorji gevoederd. — Plet Hooi blyft het bést itri ftaat, wanneer men hetzelve aan Myten i of in Bergen oplegt, en zoo vast in een i trapt, dat er niet licht eenige vochtigheid \ kan in dringen; dan de ppftgpeijng van \ het Hooi moet zoodanig ingericht worden, \ dat men, zoo' dikwyls het nodig is, ver- ; fche lucht door de Myt of den Berg kat; v laten trekken, en op die wyze het Hooi verfrisfehen cn bekoelen, ten einde hetzelve . 11. Deel.
geen gevaar loópe van aan het broeijen te liaan, Hiertoe heeft men in Frankryk uitgedacht het aanbrengen ■ eener lucht- of tochtbuis in het midden der Hooimyt of van den Hooiberg.
De grond, waar mén het Hooi opzet, moet droog, vlak en naby de -voederplaats gelegen zyn. Men tekent daarop eenen kring af van 30 voeten diameter, en verdeelt dien ih vier gJyke vakken, ' door 'het haaien van twee kruislynen , die elkander in het middenpunt doorlhyden. [Wanneer men eenen Berg heeft, regelt men zich ten dezen opzichte naar deszelfs oppervlakte.] Ter wederzyde van deze kruislynen, op eenen afitaud van 6 duimen , plaatst men planken of fteenen , ter hoogte van 1 voet, welke men met planken of fteenen overdekt; hierdoor ontftaan twee gooten af luchtgaten, die dwars door de Hooimyt maande, in het middenpunt te zamen Joopen, ter hoogte en wydte van 1 voet; tan beide einden van elke goot blyft eene rpening, die gemeenfehap heeft met de niitenlucht, en de twee tcgenovergeftelde jpeningeu zyn gefchikt, om een zekere ocht in het canaal te verwekken. In het uidclen, waar de twee gooten of canaale» e zamen komen, laat men eene opening fan 1 voet in het vierkant, door de danken of fteenen aan alle kanten niet erder te doen reiken , -^dan op § voet fftahd, van het middenpunt. Het "overige an den grond vult men aan met gebonene rys - of takkebosfehen , zoo dat de rond in h'qggte met de canaalen gelyk N n kQ-



( =82 )
kome. Dit een en ander moet te zamen genomen, eenen vasten grondflag uitmaaken, waarop het Hooi tegen alle vochtigheid van onderen beveiligd is. In het middenpunt , dat opengebleven is , plaatst men een van takken gevlochten holle koker, i voet in doorfnede wyd , die , vastftaande , en va|i onder naar boven in de Hooimyt of Berg opgaande, in het midden daarvan eene buis of fchoorfteen vormt, welke beneden met de lucht-canaalen gemeenfchap heefr. Deze koker is 6 voeten hoog, en van boven voorzien met twee handvatten , om dezelve, naarmate de Hooifchelf hooger ryst , te konnen optre kken. Van binnen in dezelve, naby de bovenfte opening, plaatst men twee kruislings gevlochtene teenen, en wat laager nog een tweede kruis van dien aart , welke beiden men in den rand der koker vasthecht. Tusfehen deze twee kruisfen maakt men, in het middenpunt der koker , vast een recht opftaande ftok, die i voet boven de koker uitfteekt. Onder aan de ftok hangt men een ftuk lood aan een touw , ten einde door middel van hetzelve tc beproeven, of de opening, in het Hooi gemaakt, by het opftapelen loodrecht blyft dan niet. Boven aan hetzelve hout hecht men een touw , ten einde door middel van hetzelve te meeten, of de Hooi myt van alle kanten evenwydig van het mid denpunt blyve, het geen eenter, wanneer men een Hooiberg heeft, minder noodzaaklyk is.
Eer wy voordgaan, om de verdere behandeling van het Hooi by het opzetten en voederen optegeeven , plaatfen wy hier de eenvouwige afbeelding van dezen toeftel, in zyne doorfnede genomen, nevens de verklaring der voornaamfte deelen, waaruit dezelve beftaat.
Q-uï) Is de van teenen gevlochten koker , i» doorfnede van binnen gezien. — (bb~) Is de ronde ftok of fpil , daarin vastgeklemd tusfehen de twee kruislings gefpannen teenen (dd~)\ waaraan een touw en looden gewigt (i) hangt. — (cc) Zyn de twee handvatl'els, om den koker naar boven -te trekken; en (/) is het touw of koord, boven aan de ftok (bb~) gebonden , om daarmede den omtrek der Hooimyt te konnen meeten. ~—
Wanneer men op deze wyze het Hooi aan Tvlyten of Schelven zet, dan legt men hetzelve 2 vademen hoog, zoo, dat de Myt allengskens wyder uitloopt, en wel i vadem op de twee vademen ; hierdoor verkrygt dezelve de gedaante van een omgekeerde geknotte kegel. Verder opwaards maakt men den omtrek der Myt hoe langer hoe naauwer, evenwel zoo , dat de afrieeming naauwlyks zichtbaar is. Op deze wyze gaat men voord ter hoogte van 4 vademen , tot de Myt van boven in een Ipi.ts punt uitloopt, vertoouende derzelver top dus mede een rechtopftaande kegel. De geheele hoogte der Hooimyt is dus van 6 vademen.
De ftevigheid der Myt beftaat in het gelykmatig en evenwydig opftapelen en vast inéén treden van het Hooi; terwyl een ander perfoon bezig is, om het loste Hooi, dat van buiten aanhangt, met de Gavel afteharken.
14 Dagen na het zetten der Myt, wanneer het niet meer te vermoeden is , dat er van binnen eenige broeijing of gisting aanwezig zy , fluit men de opening der rechtopgaande pyp of fchoorfteen , en overdekt den top der Myt met Stroo. — Op zulk eene Myt blyft het Hooi uitnemend goed , zoo lang men het begeert te bewaaren. — Wil men eindelyk tot voedering daarvan gebruik maaken, dan fnydt of fteekt men een gedeelte Hooi, aan een der zyden , uit de Schelf; men bedient zich ten dien einde in Frankryk van een hiertoe gefchikt mes., welks lemmer zeer lang en breed is, voorzien van een krom gebogen hegt. Men fnydt tte Myt van boven af aan open, en wel aan dien kant, die tegenover de regenzyde ftaat ; vervolgends gaat men voord, tot dit vak tot op den grond toe is uitgefneden. Iedere portie Hooi wordt vierhoekig uitgefneden, b. v. 30 duimen diep, en naar evenredigheid hoog en breed. Deze ftukken Hooi zitten zoo vast inéén , dat men ze niet behoeft zaamtebinden, ten zy ze naar eene afgelegene plaats moeten gedragen worden , en men kan ze volmaakt als Hooibosfchen behandelen. ■
HUIS*



( *83 )
HUISMIDDELEN,
e n
NUTTIGE ONTDEKKINGEN.
Nieuw Middel tegen den LINTWORM.
Het volgend middel tegen den Lintworm, door Profesfor Weigel in Grei/swalde bekend gemaakt, is door onderfcheidene lyders met vrucht gebruikt geworden : men ontbindt £ & i once Sal mirdb. Giauberi in 2 ÊB bronwater i en geeft den lyder daarvan alle avonden) een Theekop vol ; hierby gebruikt dezelve; dagelyks tweemaal 30 droppels Elix. Vür.\ Mynfechti, of 10 droppels Elix. acid. HaUiriA in een kopje vol Suikerwater. Deze middelen; worden, naar bevind van zaaken, etlyke! maanden lang, tot een halfjaar toe, gebruikt.j Het Zout neemt het flymbekleedfel langzaam' weg, cn het Vitrioolzuur veroorzaakt die prikkeling in het datmcanaal, waardoor de Worm wordt uitgedreven.
Di-. Fricke in Brunswyk bedient zich van de EleBriciteit, wel niet om den Lintworm af-. tedryven, maar om de toevallen, die hy veroorzaakt, wegteneemeu.
Tegen inwendige KRAMPPYNEN.
Men neemt eene jange, gezonde Duif, en plaatst dezelve zoodanig tegen den endeldarm ' des lyders, dat het achterde der Duif naauwkeurig daaraan fluite. — Kort hierop vervalt ' de Duif in krampachtige bewegingen» althands in eene benaauwtie ademhaling; de lyder heeft verlichting, terwyl de Duif binnen kort derft, j of ten minde met moeite het leven er af brengt. — Schoon dit middel het kwaad wel niet weg neemt, is het echter daarom fchat-h baar, wyl door de opfchorting der toevallen,!, de Geneesheer gelegenheid bekomt, om op!, de oorzaak der ziekte zelve te weiken.
t
s l
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
PRYSVRAAGEN van het NATIONAAL INSTITUUT te Parys.
r. Welke zyn de oorzaken der volkomenheid van de_ Beeldhouwkonst der Ouden ? en hoe kan men dezelve wederom bereiken ?
De andwoorden , in het Fransch ingezonden , zullen na verloop van twee jaaren beoordeeld worden.
2. Welke moeien, in een wel geordende Republiek , de uitgeftrekthcid en de grenspaalen zyn der Hulsvaderlyke macht ?
De Prys is eene gouden Medaille , ter zwaarte van 5 Hedogrammes. De andwoorden intezenden voor den 15 Vendemaire, an 9, of den 6 September iSoo, te beöordeelen den 4 November van dat jaar.
3. Te bepaalen den invloed der heblykheid (of gewoonte) op het denkvermogen; met andere woorden , te doen zien, welke uitwerkingen eene herhaalde oefening van dezelfde werkzaamheid doe op elk onzer verftandelyke vermogens ?
De Prys is eene gouden Medaille van dezelfde zwaarte. De andwoorden intezenden voor den 15 Nivofe of 4 December 1800, en te beöordeelen den 4 Maart 1801.
4. Is het waar , dat in een Landbouwend Gewest alle foorten van belastingen eindelyk uit'oopen ten laste van de bezitters der vastigheden 'proprèe'taires fonciers); en zo Ja, komen dan ie indiredte belastingen met een dubbel bezwaar p deze eigenaars ter neder ?
Te beandwoorden , onder uitlooving eener ;elyke Medaille, vóór den 6 September i8co, :rt mede te beöordeelen den 4 December
toOO
IN B. De Zede- en Staatkundige Clasfe van iet Inflituut, deze vraagen opgeevende, be•icht, dat zy eerlang uitfpraak zal doen over le andwoorden, ingekomen op de vraag no>ends de Geldkeningen van den Staat.
5. Welke foorten van fiudie vormen , en welke undigheden kenmerken den Oudheidkenner? welke oordcelen kan of behoort de rnaatfchaplyke in/lel:ng van die kundigheden. te trekken ?
De Prys is als vooren ; de tyd van beandroording vóör den 1 Mesfdor, an 9 , of Nn 2 den



C 284 }
den 19 Juny 1801 , die van beöordeeling! den 6 September i8ctr'.
6. Aantewyzen de Aardjfofen en wyze -van behandeling , gefchikt om een Aardenwerk te maaken , dat beftancl is tegen de fnclle overgangen van koude lot' hitte , en tevens verkrygbaar voor ieder een. —- Byzonder verlangt het Inftituut eene ontleeding der Aardfoorten , in Frankryk gevonden wordende, vergeleken met die der beste Aardenwerken , om te konnen bepaalen , hoedanig eene keus van Aardde ffen men te doen hebbe tot het fabriceeren van 't verlangd .Aardenwerk , of wel den aart van mengeling der Aardens, daartoe vereischt. Evenwel , zonder hieromtrent flricte wetten te willen vi.orfchryven , zal men den Prys toewyzen aan den geenen , die een Aardenwerk van uitmuntend goede hoedanig heid levert, ook zonder byvoeging eener naauwkeurige ontleeding der Aardfoorten.
De Prys is eene gouden Medaille, ter dubbele zwaarte Van de voorigen , zynde dus ter waarde van omtrent 3,400 guldens; de tyd van inzending is vóór den J Mesfidor, an 9, of den 19 Juny 1801 , en die van beöordeeling den 6 September deszelfden jaars.
Iets over den tegenwoordigen Staat van ENGELANDS FINANCIËN.
(Vervolg en Slot van N°. 86. bladz. 270.)
Niet minder ruime voordeden heeft Pitt by zyne Geld-Negotiatiè'n zedert eenigen tyd moeten aanbieden, zoodanig zelfs , dat de yverigde Leden der Opfofitie de aanlokkingen tot winst niet 'hebben konnen wederdaan. Üok bewyst de ondervinding, dat door dit ophoopen der Staatsfchulden , wel is waar, den last der hellingen vermindert, maar tevens , dat hetzelve de masfa der Schuld ontzettend vergrooten , het crediet verzwakken , en de volgende Negotiatien allengs moeilyker maaken moet.
Volgends Wendeborn zyn f der jaarlykfche Inkomden in Engeland nodig , om de loopende belastingen te betaalen ; hierdoor wordt alles zoo duur, dat over het geheel de ltve-n.-middelen het dubbel van voonge tyd én, kusten ; en dit gaat in byzondere gevalkn
zoo ver , dat , naar de opgave van Lord Kinnoul in het Hoogerhuis, op het einde van 1791 , van het 'Bier , welks ruuw materiaal eene waarde hadt van ongeveer 9 Engelfche Schellingen, meer dan 2 P. Sterlings en 10 Shillings aan het land moesten worden betaald , zoo dat, wanneer men hierby nog rekent de nodige winst der Bierbrouwers enz. , het Bier, welks eerde doffen eene waarde hadden van 9 Schellingen , den gebruiker te daan komt op omtrent 4 P. Sterlings.
De armoede neemt in Engeland derwyze toe, dat volgends Davenant (in Sketches" of the Históry of man) jaarlyks 1,200 000 menIchen in dat Ryk van aaimoesfen onderhouden worden. — Het getal der .-Armen zou , naar 't bericht van Johufon (in den Idler, N°. 35.) ieder jaar met 66-700 worden vermeerderd; en in 1769 zouden 20 oco Schuldenaars in arrest gezeten hebben. Ghhïfmith (in zyne History of ammated nature) zegt , dat 2000 Armen op de draaten van Londen door gebrek vergaan ; en Wendeborn begroot het getal van ontuchtige Vrouwsperfoonen in Londeti op 40,000.,
Kan men , dit alles in overweging neemen de, den Minister byvallen, en dui werklyken Fmanciëslen toefiand van Engeland voor zoo gelukkig en bloeijend houden , als hy dien opdischt ? moet men niet veeleer gelooj ven , dat het daande blyven van een zoo gevaarlyk tovergebouw alleen is toetefchryven 'aan eene gelukkige infpanning (of overipanming) van krachten« en aan toevallige ömftandigheden? Deze bedaan in het uitfluitend bezit van den Mandei , het welk door de gebrekkige Staatkunde der langs dezen Weg aan Engeland cynsbaar gemaakte Staaten onderdeund wordt. -— Het is geenszins gebrek aan Waaren , 't geen de duurte veroorzaakt : er is overvloed van alles voorhanden , cn men komt overal Magazynen ter berging te kort. Maar Engeland, 't geen of den Alleenhandel heeft der Oosterfche en Westerfche Producten, of den Scheepvaart en Handel dreint van zulke Volken, die daarin mede Commercie dryven , legt zware belastingen op deze goederen , en alle Volken 'betaalen dezelven dubbel. — Zoo verhoogden eens de Wynkoopers te Londen den p:ys der Wynen met ó Pence per vies, wyl North daarop eene belasting leide van 1 Penny ; en wy betaalen op dezelfde wyze op de Thee , Suiker , Coffy en Speceryën een goed gedeelte der Etigeljchè belastingen, of. 't
geen



C 285 }
geen. op het zelfde uitkomt , wy geeven onze Producten voor de helft van derzelver waarde daartegen in ruiling. —. En dit geducht verlies bevordert de hedehdaagfche Maatkunde , als eene weldaad voor de Natiën ! — indien éénmaal het evenwigt des Handels herfteld , en de buitenlandl'che Waaren naar derzelver wezenlyke waarde verhau deld konden worden, zouden alle de Subfidiën van Engeland, die bovendien veelal door den oorlog buiten 's lands worden verteerd, gelyk een damp voor den zonnegloed, vervliegen , en het fraai Ministerieel Schil-, derftuk zou een printje worden in den fmaak der Oppoftie.
PRYZEN vax eenige voorname
KOOP WA AREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 2 December 1709. \
De 'Geele, Lichtbruine, Bruine en Baster ' den, Geraffineerde Suikers zyn ~ a 1 8, minder , dan den 25 November 1. 1. — De Syroop is 33 f5.
Ce 'Ihcecn zyn dus genoteerd : Thee Boei , in kisten . . . ft. 21 a 29
dito in i en J dito 22 a 31
Congo = 45 a 61J
Soatcnon gó a 65
Pecco = 84 a 10; I
Söhfel'o • . . . . . . . . * 43 a 52 (
lonioy = 54 a 62 2
Hyfanr Schin I, . . . . . . = 7Z a 8a ^
Hyi^t . s o8 a Io8jp
Dc Coffy is doorgaands \ a £ ftuiver min- K der dan den 25 November 1.. 1, V
De Rogge is 15 ggl, gemonteerd. P
De' Heiver is ió ggl. minder.
De Paardeboonen zyn op 32 a 36 V
Z
is
v
Te Dordrecht, den 28 November 1799. Haver, Inlandfche Brouw, per
,.Hsi ■ jij 3;i
duo Paardevoer . . . . Iq, 2J a 3£"5 Koolzaad , inl. en Zeeuwsch ,
7Per last, 84, 86 a 90 t, ';'J
Zomerzaad .
Zad Lynzaad , Iril'ands'ch 'en '
.Zeeuwocü, per aciittendeel. 74 a 85
1
Raap»-Oly, per Aam. . . 27 g\
Lyn-dito, per dito . . . 66 eL
Raapkoeken , per 1000 . . 82 a 85 el*
LynKoekeu, per dito ... 115 a 120 gl!
Nieuwe Paardeboon., per last 23 £ 27 eg
Den 29 November,
Ruuwe Vlasfen. per Steen . 28 a <?8 ft
Moutwyn, per Virtel . . . a±J.
Genever , per dito .... 10' 5
Lmkfche Kooien , per Hoed . a 2/si
Waag-dito, per 100 Waag . 3J |j*
Hen 2 December.
'Jandybrooden 08 a"o
°oeijer dito ^ a
'iafinaden
Melisfen 2 en 3 fg . • . .' .' %f a §§5
Lompen 261 a s
\tampfuiker " 26* a <->o
lasterden . . . 15 a 26
fndyên, diyerf f, a ,
W 77 a
Te Rotterdam, den 2 December i799.
arige 1 Zeeuwfche Tarw , per Z. Zak . . r>
Jieuwe puik dito . . 34' 03f ? 3f8 &
iemeene dito . . . . „0 ~p !~ 20 M
ieeuwfthe Rogge . . £' }. t 22 $
heuwe graauwe Erwten 23 ' * 25 k
heuwe witte Erwten . 8?, go a t $
laauwe dito . . OI 'l 23 jj
Wtte Boonen . . \ * \%' a 35 Jj
aardeboonen per Last* 22, g * % J
heuw Zeeuwsch Koolzaad rQ a g ^
/mtergarst, per Höe'd ? 5 ^
omer dito ...... ƒ58, 60 a 62 «wl
«uwe Zeeuwf. Brouwhaver voP } '
oeder dito .... y3°» 4a a 46 ggl.
7tf Schiedam, 4 December 1799,
10 de 30 Viitels, zonder Fust •-never 11 £ dito, dito.
54 en 55 gl. per Aam, ^ ^ -
"1 dveei{^e 103 en »-P« Last 235-
*3 ' Tt



C 0Z6 )
Te Utrecht, den 30 November 179;.
Witte Weit .... vart / i7\ tot / 18
'Roode dito — = 15I — = i6|
Rogge . . . . . . . —■ = io\ — ■ n|
Boekweit — s ói— » 7|
Groote Capufyners . . — =23 — = 25
Middelfoort dito ... — »
Kleine dito — * 11 —■ » 12
Groote graauwe Erwten
"Middelfoort — *
Kleine dito — ' n — e 12
Ongelezene dito . . — =7 — s 9 Groene Erwten , naar
droogte . . . . . . — = 23 — = 25
Droog Middelfoort . .
Kleine zuivere dito . . — » 10' - = 11
Ougelezene dito . . . — * 8 — * 8|
Witte Erwten . . . . — * 10 — ».10}
Witte Boonen .... — «19 — = oog
Bofche dito — * iji.— ■* 18
Haver — « 4 —- <» 7
Paardeboonen — s 5 — s 8
Wintérgarst — =7 — ? 7*
Zomer dito —- s 5l — s
Hennipzaad .....
Pryzen van eenige Binnenlandfche Effecten,
Amsterdam, den 5 December 1799.
Bataafsche Republiek.
Intrest. Prys. pCt.
Recepisfen van Anticipatie - Penningen ten laste 't Bondge- 1 nootlchap te Lande, 1797. a 3 pCt. 40 a 41 dito uit de Heffing tot hemel
der Marine a 3 — 40 a 41
dito uit de Brabandfche fchaê-
vergoeding a 4 — 34I a 35*
dito uit de Heffing van 98, op . de Bezittingen, naar rato van
fommen en Comptoiren . a 3! — 41, 47 a \ Bataaffche Recriptitn , den
5 December a 4 —
Losbaar iSco • 80 a 81
i 1 . 61 a 64
■ 2 Si>a 53
3 4^3 a 47§
! 4 44 a 45
Ma den Vrede by loting ■ 38I a 39
Uitgeloote Refcriptiën ... . 9^ a 5
Nationale SchtrTdbrieven met
Coupons en Uitloting . a 4 pCt. 49 a 51 idem idem met dito . . a 5 — 60 a 02 Intrest-Refcriptië'n van Oude
Schulden a 4 — 40 a 42
Voormalig Holland.
Recepisfen uit de geforceerde
Geldlichtmg van 95 en 96 a 2} pCt. 381a 39 dito uit de Lotery van Fe-
bruary 96 a 2* — 343 a 36!
dito uit cle Vrywillige Nego-
tiatie van October 97. . a 5 — 60 a § Certificaten van dito ... 10 a 11
Recepisfen uit de Gorinchem-
fche fchaêvergoeding . a 5 — 55 a 56
Voormalig U t r e c h t.
Obligatie a 2t, 2|, 3, 4 pCt van 4a|tot58 pCt.
Recepisfen uit de Asfigna'tèn a 4 pCt. 88 a 93 dito uit de 50= en iccp Penning a 2| — 37 a 3«|
Voormalig Gelderland.
Obligatiën 33 pCt. 3<5j a 37J
Recepisfen uit de Vrywillige Negotiatie, 1797 . . . .35 — 521a 53I
dtto uit de Gelderfche fchaêvergoeding a 4 — 36! a 37J
Voormalig O veryss e l.
Obligatiën a 2§ en 3 pCt. . van 39 a 45 pCt. Recepisfen uit de looê. en 50% Penning a 4 pCt 42 a 44
Voormalig Zeeland.
Obligatiën 3 2, al, 3 en 4pCt. van 28 tot 44 pCt. Recepisfen uit de Lotery, 97. 3 3 pCt. 35 a 36
Voormalig Friesland.
Obligatiën, naar de jaaren van
losbaarheid a 3 pCt.
dito a 2 34 a 45
dito a 2| — 41 a 42
Oost-Indische Compagnie.
Obligatiën ten lasten diverfe
Kamers . a 2 pCt. 24 a 26
Recepisfen van Anticipatie-Pen
ningeu a 3 — 38 a 40
om.



C 287 )
Obligatiën van allerlei aart, rentende a ai, 3, 3$, 4pCt. met of zonder vergoeding der verledené Intresten . van 33 tot44jpCt
25 Jaarigé Renten , a 6 pCt . . 33. a 34
Uitgeloote Compagnie - Obligatiën, naar de jaaren. . . . . . 65 a 68
Aflosfings-Billetten / 12 a 13
Uitgelokte- dito = 230 a 240
Coupons
Der Oost - Indifiche Compagnie van 1 May
1797,98 en 99a90apa, 8oa8=, fetio*5'a7o'pCt dito ciito van 1 Oeeemb.
97, 98 en 99 a 90392, Soa 82, en62a 65 — dito dito van 1 October
97, 98 en 99 390392, 80 a 82, en 65 a 70 — Negotiatie van Holland
en Zeeland, 1797 en
98, en 99 . a 86a88, 01176378, enÖ4a63 Negotiatie 1786 , van 1797 . 89 a 90 Bataaffche Coupons 5 December. 99 3 \ BELEENBAINKGELD. 5 Dec. 99 a i pCt.
ZEETYDING.
Berichten,
Men verneemt uit de Engelfche brieven, dat het gewezen Bataaf sch Schip de Valk van 20 Stukken by Ameland met 4 Officieren en ico Soldsten gezonken is; zynde in 't geheel flechts 13 "man gered. Genomen cn Geconfisqueerde Schepen,
Genomen by Weymotith het Schip the Refoltttion, Kapt. Dayis, van Porto naar Brislol.
Opgebragt door een Franfche Kaper het Deensch Schip Nimrodt, Kapt. Paulfen, van Bergen naar Napels. — Te Spithead een ryk Spaansch Galjoot.
scheepsrampen.
Verongelukt by Baf mouth het Schip the Nero, van Leith naar Leyerpool. — Nog' het Schip Cathafina, Kapt. Bauer, van Stettyn naar Riga; het volk is met moeite gered.
Gedrand en vol water geraakt op de Nieding de Schepen the Aid, Kapt. Christi, van Riga naar Lisfabon ; en the Mentor, }
■n rr ADVERTENTIE
By Uylenbroek, te Amfleldam, is gedrukt: Het Feest van Apolto Zin.
è&l'p% tTTo^i PT"" Vmvden amstelbamsc^^rScroUWBUR^
öooi l. j. Uyknbraek, a g ft. groot Papier 16 ft. in groot Quarto f i- — • —
WEER-
Kapt. Lanrcnce, van Petersburg naar- Z<wa, ^ j ~ °p iiet eiiand Columfa het Schip Lord Nelfon , Kr.pt. Dtó, van Petersburg naar Leyerpool; dezelve heeft de masten moeten kappen. ~- Te Swanfea met verlies van 't roer het Schip Alfred, Kapt. Moore, van St. Hiomas. — |',y Arendsburg het Schip van Kapt. H. J'. Jen fin, van daar naar Reyal; de lading is geborgen, doch meerendcels nat. — Nog geftrand Kapt. Ifestphaal, van Lubek naar Riga. — " 3 Mylen bewesten Boulogne een groot Schip uit Vost - Indien komende ; 't volk is gé-bovgen — Nog by Galais 't Schip van Kapt. Dodt, v..n Bremen naar St. Domingo; doch is wederom losgeraakt, en in de Haven binnen.
Met fchade binnen te Bremen Kapt. C. Koster, van St. Thomas. — Te Bristal m Hechten ftaat het Schip the Ann , van Rotterdam naar Boston. — in Falmóuth het Schip Carolus, Kapt. Sebbem, van Hamburg naar Baltm.ore. —- In Plymouth het Schip fTwerla' Bridger, van naar
Is ew-lork. — In Dart mouth het Schip C«/•o//»tf, Kapt. Boudier, van £>«ró^ naar jfer/iy.
Kapt. £/tzü/« , onlangs "van Bahimore te 2fc-OT<?« aangekomen, lost de Tabak befchadigd.
Texelfche en Vlie-Lyst. v 5 3 December. . Binnen J. Siemnal en f' Ir, Vrtes, van Ncwcastle, zynde twee Engelfche Pryzen, door de Franfchen genomen. Uitgezeild T. naar A'»»^-
De Wind O.
^Den 4 en 5. Niets gepasfeerd. De Wind
Den 29 en 30 November. -In 't F/« Niets gepasfeerd. * Helvoetfhtis.
Den 2 December. Volgends rapport der £eeIootfen waren gepasfeerde Zaturdag een bngelfche Brik en Kotter voor de wal gezien. De Wind N. O.
Den 3. Uit Zee binnen het Schip de iti . Kapt. Pronk, van Embden. De
Wind N. O.
Brielle.
DeDeWind O. ^O?^* Niets SePasf^.



W £ E R K UNDIG E W A A R N E M IN GEN op Z WA ANENE URG,| Gedurende de Maand November 1799.
psjov baro- thermo- winden. luchtsge- baro- thermo- winden. | luciitsge-
| meter meter. Streek Kragt steldheid. Nov. j meter, meter. Streek Kragt \ steldheid.
^29 1 47l z. O. t. O. 4 Betrokken , Regen. C30 1 42 £ W. N. W. 2[Een weinigBetrokk.
1 <29 1 52 z. o. 4 Zeer Betrokken. 17 < 30 i§ 46 ~ • 2jZeer Betrokken.
/.28 4j 5Qi Z;_ten O- 2 Betrokken. ^5,0 i\ 41 - 2) Betrokken,
V'29 1 49Ï- Zuid. 4 C30 ïl 43 2 ■ "
2 < ig 2i 51I 4 ■ 18 <3o 1146 n. n. W.2 Zeer Betrokken.
/29 5 5ij 2 — (fo i; 42 r 1 '■- 2 Betrokken.
C29 -.fT? iz. z. oT? —^= y30 2' 43 In. n. o. 2 '
3 < 29 8 49 2 Zeer Betrokken. 19 < 30 2 44 n. o. 2
/ 29 6 50 Z.W 4 Betrokken. £.30 2? 42! — 2 ■
\ 29 61147! West. 4 BetroMÏënü ^30 ;;~ 38è O. ten Z, 2 Helder.
4 lig 6i 51 W.Z.W. 2 20 <3o 3i 34- O. Z. O. 2
/s9 iiu6l 4|ZeerBetr., N.Licht. (.30 3! 39! 2-
V29 9 fisl Z. Z. W. 2JBetrokken. V 30 3 13? Z. z.. u. 2
5 s 29 3 47Ï Zuid. 4 . 21 <30 3 44Ï N". W. 2 Zeer Betrokken.
C.29 5§J4Si Z. ten W. iojBetrokksn , Regen. ^30 2l|42§ —-— 2 Getrokken.
C>9™4l I45-J 8! Betrokken, Regen.I V30 2|j43i N. O. 2
6 {29 3 46I ■ ölBetrokken. 22 < 30 2| 45 2
/;z9 2I'4^1- ■ 61 betrokken , RegenJ C3£_H 43^ 2 ' ——
C29 i| 48 Z. VV. 4.Zeer Betrokkên. C30 p 385- —•—- 21
7 V-9 14 47 West- 6| — 23 <3o 2 41' —— 2
/ 29 21 4Si j — 6|Een weinig Betrokk.] (.30 2 135 O/Z. O. 21 ■
C29 2! 47 W.N. W. 4 Zeer Betrokken. 1 " C30 ij34 Z. O. '2 j Betrokken, MÊstT
8 < 29 2 42 ■ 4!- 1 24 ^29 ii| 371 2 Betrokken.
e.29 3i|4i ■ 4! ( ^9 If ]34l 21—
C'29 5141 W. tenZ. 6j—— : VV; 10^35 Z. ten O. 2 ——■
9 <29 6 45ï 4l 25 {29 105138 , 2 1
/?q 6 4r Z. Z. W. 2I e.29 iojh9i £■ 2 r—
y29~TT45, ' ~TZ. W\ 2™B*en;okIeo. f30 ïö||43'i —— 2 Betrokken, Mist.'
10 < 29 9r 48 —— 41 Zeer Betrokken. 26 < 30 io| 43! N. O. 2 Betrokken.
(29 8l|4i |Z. Z. W. 41 Betrokken. (,3o 38,. 2 Een weinig Betrokk.
C2 9~5ÏÏ47 i West. 4* — ^"30 Oost. 2 —
H < 29 55 45§ 1 2 ■ 27 {30 ^40 O. ten z. 2 Zeer . Betrokken.
_J2S-A^L Z" W" 2 /30 n\l7i _ 2
~ T29 6 43ï 41- ! i \ 30 2 133 Z. O. 2 Een weinig Betrokk.
12 < 29 5I a-9 2 i 28 < 30 2 38! Z. Z. O. 2 Zeer Betrokken.
[29 5 50 W.Z.W. oj | /30 i||35 I-- — 2|Betrokken.
~"™T'2T~öM5 z- w- 6i~ 1 V29 11 3Ó Zui'1- 4 Bl->trokken> Mist.
13 <29 7" 46 4 Zeer Betrokken 29 <29ii|42 Z. ten W. 4 Betiokken.
' ~9 1 ^ Z- Z. W. 4!Betrokken. | /_29 n 37 2 Zeer Betrokken.
-~^To~~7"4T"~~" — 6| I "(29 ïöï 39 |Z. Z.W. 2 Betrokken", Mist. |
14 (29 Ik *8 Z. W. 4 Zeer Betrokken. 30 < 29 lof J9 4
)79 9 45 . 2lBetrokken. ) ^29 81 40 I 2 lietrokkei^ j
T27TÖT44 Z. ten O. 2 - | \" j|
1:5 <=9 " 49 2 ' S | I
/20 11 as Z. Z. W. 2 ■ ] e, 1 I __J
V29 10^144* Z. ten. u. 4ijletrofcken. m V 1 j
| ió < 2.911,47 W.N.W. 4 Betrokken, Regen' < |
I /2Q 11 i 43 2 Zeer Betrokken. || / | ^ ,„^.
Gevallen Regen, geduurende üe Maand November, 33 Lyn. De Uitwazeming is 8 Lyn.
Te Amfterdam, by C. CO V E NS,- Hoek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N°« 89» 11 December 179$,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid9 Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
BERICHT
wegens eene meer
'ALGEMEENE VERSPREIDING
i van dit
DAGBLAD.
Deelden wy, in ons 6o= N°., mede eene misfive van den Agent van Nationale Oeconomie aan de Uitgeevers van dit Dagblad . waarby dezelve , by Intekening voor 100 Exemplaren, edeimoediglyk deel nam in de uitgave der tweede 52, Nos. der Oeconomifche Courant, met • oogmerk , om door eene gratis verfpreiding van dezelve Exemplaaren , door de geheele Republiek , den inhoud va» dit Blad meer algemeen bekend en nuttig te doen worden ; \handsS hebben wy het genoegen , onzen Lezeien de volgende ilukken dienaangaande mede te deelen,' waaruit hun zal blyken , dat, hoe zeer de onlangs zoo gelukkig gekeerde omstandigheden van ons Vaderland voor eenigen tyd eene merklyke vertraaging aan bovengemeld heilzaam plan hebben toegebragt, niettemin hetzelve thands werklyk voordgezet, en aanvanglyk op eene gelukkige wyze in uitvoering gebragt is , heb- , bende wy van gemelden Agent de vryheid \ bekomen , om het een * en ander door \ middel van ons Dagblad zelve publiek te , maaken. 4 II. Deel.
GELTKHEID, VETHEID.
Extract uit het VERBAAL van den AGENT van NATIONALE OECONOMIE der Bataafsche Republiek.
Vry dag den maften November 1799, het Vyfda Jaar der Bataaffche Vryheid.
*" na«ïere' overweging genomen zynde de Misfive van den Burger C. Cóvens, in dato 9 September 1 1., en vermeld in het Verbaal der zitting ■ van den ft* daaraanvolgende, waarby dezelve inzondt een Rooster ter expeditie van agt en negentig der Exemplaren van de Oeconomifche Courant, op welke door den Agent is ingetekend, voT4C' ezelve Misflve en Bylagen al»
(Fiat infrtio in de Bylagen.)
Is gerefolveerd , de Departementale Bc/lu'■en deswegeïis aantefchryven , en dezelven daarby te kennen te geven, dat de Agent, ✓oor een bepaald getal Exemplaren der opgemelde Courant hebbende ingetekend radt gemeend dat, ter bereiking van het >ut in deze door hem beoogd, het meest 'efchikte middel zoude zyn, om aan ieder lerzelven_ een zeker getal Exemplaren, ter ■raus • distributie , toetezenden , ten einde tie door de Gemeente - Bef uren in de res
00 pee-



C 29° )
pective Departementen te doen ter hand ftellen aan zoodanige Herbergiers , Coffyhuis en Sociëteit - houders , alwaar dezelve, door de zamenkomften van Burgers, van het meeste nut konnen zyn ; doch dat de toezending der volgende Exemplaren voordaan, op eene geregelde wyze, door de Uitgevers directelyk aan hun zal gefchieden.
En is voords gerefolveerd N om , ten einde deze zaak allerwege gelylcvorrnig behandeld, en ook tevens de Expeditie befpoedigd zoude worden ,' aan de Departementale. Befluren eenige Exemplaren van eene Concept-misüve aan de Gemeente-Befluren toetezenden. — Zullende de bovengenoemde Rooster der yerzendings - plaatfen , in dezen, de Expeditie Yan het getal Exemplaren aan ieder der Departementale Befluren regelen. Luidende voormelde circulaire 'Misfive aan de Departementale Befluren als volgt :
GELTKHEID, VKT HEID.
In den Haag, den zijlen November 1799.
De AGENT van NATIONALE OECONOMIE der Bataafsche Republiek,
aan
De DEPARTEMENTAALE BESTUREN.
Medeburgers!
Daar de Oeconomifche Courant, uitgegeven wordende by den Burger C. Cóvens te AmJlerdam , een Gefchrift is , het welk, uit hoofde van deszelfs inhoud en zamenftel, niet alleen van een wezenlyk belang is voor alle Clasfen van Ingezetenen, maar ook fpeciaal ingericht voor die werkzame ftanden onder dezelven , welke het minst aan dagelykfche Lecture gewoon zyn, heb ik nodig geoordeeld , op hetzelve voor een bepaald getal Numero's, in myne qualiteit, intetekenen, ten einde eensdeels daardoor het nuttig oogmerk der Uitgevers aantemoedigen , en aan den anderen kant, de distributie te bevorderen van een Blad , ingericht ter bevordering van algemeen en byzonder geluk, tot aankweeking van de belangrykfte takken van Nationale Oeconomie en welvaard, en tot uitbreiding van algemeene verlichting, Konften en
Wetenfchappen. — Om nu. het doel eener
geregelde distributie te bereiken , en tevens ■de Intekening voor meervermogenden op het gemelde Blad te bevorderen, heb ik gemeend de gefchiktite weg te zyn , Ulieden door deze een aartal van ... Exemplaren, ter gratis distributie toetezenden, ten einde Gylieden die door de Gemeente-Befluren van ..... zoudt doen ter hand ftellen aan . zodanige Herbergiers, Coffyhuis- cn Sociëteit-houders, alwaar dezelve, door de zamenkomften van Burgers , van het meeste nut zyn kunnen ; zullende de toezending van de volgende Exemplaren voordaan , op eene geregelde wyze , door de Uitgevers directelyk aan Ulieden gefchieden.
Ten einde deze zaak allerwege gelykvormig behandeld en ook tevens de Expeditie befpoedigd zoude worden , heb ik dienftig geoordeeld , eenige Exemplaren van eene Concept - misfive aan de Gemeente - Befluren hierby intefluiten.
ik twyffel niet, of Ulieder zucht tot bevordering der nuttigfte doeleindens , en byzonder de verlichting der Maatfchappy, zal hierin myne welmenende oogmerken, op de beste en kragtdadigfte wyze, willen onderfteunen en bevorderlyk zyn.
Eerlang zal ik aan Ulieden myn verlangen te kennen geven, om my te fuppediteren eenige uitgebreide informatiè'n, betrekkelyk het vak van Nationale Oeconomie. Accordeert met voorsz. Verbaal,
J. Emmerzeel, Junior. Loco Secretarii.
Gelyktydig met deze verzending der 98 Exemplaren aan de Departementale Befluren, door ons op last van den Agent en ten geleide van deszelfs circulaire gedaan , zonden de Uitgeevers dezer Courant mede aan ieder derzelven toe een prefent Exemplaar van N°. 1—86 , nevens een gelyk getal van gedrukte iutekenljsten, daarby voegende de volgende Misüve :
Aan het DEPARTEMENTAAL BESTUUR van , te
_ Medeburgers!
By gelegenheid , dat wy U, op last van het Agcrufchap van Nationale Oeconomie, toezeniden ... Exemplaren van de Oeconomische
Cou-



C *9i )
Courant, N°. 53—86, ten fine als by nevensgaande circulaire van gemelden Agent nader is uitgedrukt, neemen wy de vryheid, dit ons Blad, het geen de uitbreiding van algemeene kennis en welvaard zoo belangeloos 1 ten doel heeft, in Ulieder veel vermogende befcherming aantebeveelen , met verzoek van deszelfs Intekening en verfpreiding zoo veel mooglyk te willen helpen bevordereu, — Wy voegen ten dien einde hiernevens ... gedrukte Intekenlysten , waarvan één voor Ulieder Collegie zelve gefchikt is , terwyl wy verzoeken van de overigen, by elk Exemplaar, in Uw Departement verzonden wordende, ééne Intekcnlyst te willen voegen ; zynde daarby tevens gedrukt de lyst der Boekhandelaren , door de geheele Republiek, by wien men zyne Intekening bezorgen , en de Exemplaren , waarvoor men intekent, bekomen kan. — Nog bieden wy Ulieden hiernevens ten gefchenke aan een ingenaaid Exemplaar van het Ie Deel of der 52 eerfte Nos. der Oeconomifche Courant, alsmede van N°. 53—86, zynde het laatst uitgegeeven Np. derzelve ; wy zullen met de toezending der volgende Nos , nevens die voor rekening van het Agentfchap , geregeld weeklyks blyven voordgaan.
Heil en Eerbied ! De Uitgevers der Oeconomifche Courant, en uit derzelver Naam
C. Cóvens. Amfterdam, den 30 Nov. 1799. het Vyfde Jaar der Bataaffche Vryheid.
i
\
Wy hebben het genoegen, dat reeds aan- '< vang yk_ deze nuttige poging van een gunftig 1 gevolg is geweest; zynde wy daadlyk van i wegens onderfcheidene Departementale Beflu- 1 ren vereerd geworden met zoodanige refcriu- i tien of Extraft-befl uiten , waaruit blykt, dat c Dezelven niet alleen bereidvaardiglyk aan ons \ verzoek, zoo wel als aan de "aanfehryving d des Agents , hebben willen voldoen; maar ook, door het bevorderen der Intekening, daadlyk helpen medewerken tot inftandhouding en veripreiding van ons Dagblad
Hartelyk wenfehen wy, dat dit voorbeeld veelen onzer Medeburgeren moge aanfpocren , om, in navolging van hetzelve, belangeloze pogingen , ter bevordering van verlichting en welvaard, vooral onder de arbeid¬
zame Standen onzer Landgenooten, aantewenden , en ten dien einde ons Tydfchrift te leezen , aan anderen bekend te maaken, en, zoo veel doenlyk, door gefchikte Bydraagen te helpen onderfteunen. — Op dit laatfte ftuk willen wy inzonderheid de aandacht onzer Lezeren gevestigd hebben. — Schryvers konnen wel allerleie' nuttige onderwerpen verhandelen , en hunnen Lezeren Kundigheden en Berichten nopends eenige vakken van Wetenfchap of Beftaan mededeelen ; dan het is_ hun onmooglyk , door daadlyke proefneemingen van allerlei aart de gegrondheid of ongegrondheid , het nuttige of nuttelooze hunner medegedeelde raadgevingen en voorfchriften , te onderzoeken en te beflisfen ; dit is de taak van den werkzamen Man, den Koophandelaar, den Fabrikant, den Konftenaar, den Landbouwer zelve, en wanneer dezen het refultaat hunner waarnemingen niet voor 2ich zelve houden, maar, door middel van :en publiek Papier, aan hunne Landgenooten nededeelen, dan eerst ontftaat hierdoor eene kvisfeling en vvry ving van gedachten , waaruit onderviudelyke kennis en gegronde theorie in ie belangrykfte vakken der menschlyke wetenchap geboren wordt. — Het is van dezen vant, dat wy meer onderfteuning wenschten, ian ons tot nog toe door onze geachte Landgenooten geboden is. — Wy verzoeken die /an hun, ten behoeve van het algemeen beang. — Ons Dagblad zal daartoe altoos voor mn open ftaan; en wy zullen middelerwyl van mzen kant de goedkeuring van het Publiek neer en meer trachten te verdienen, door ip de duidelykfte wyze, de belangrykfte onlerwerpen der Oeconomie, zoo veel mooglyk >raclisch, en met eene bevallige verfcheidenïeid, in ons Dagblad te verhandelen , en 'ooral , door de nieuwe vorderingen, die nen in een of ander vak van Konst en nduftrie elders maakt, ter kemnsfe van onze .ezers te brengen ; te meer, daar wy nu 1 Haat- gefteld zyn , om zonder verdere opffenngen van ons eigen vermogen, welk te ooren het geval niet was, dit werk aan en gang te houden.
De Uitgeevers der Oeconomifche Courant.
Oo 2 i. QE.



( »9fi )
i
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Over het Snoeijen en Zuiveren der VRUCHTBÜOMEN.
Th. Skip Dyot Bucknall, Esq, verkreeg eene zilveren Medaille ter belooning voor zyne ingezondene, en in het Reptriory of Arts and Manufaclures N°. \. geplaatlle aanmerkingen over het fnoeijen en zuiveren der Vruchtboomen , waarvan wy den zaaklyken inhoud, ten algemeenen nutte, zuilen overneemen.
Ten aanzien van het fnoeijen fchryft Eucknal de volgende regelen voor:
Elke tak, die men wegneemt, moet dicht aan de ftam worden afgelheden , wyl in dit geval de wond licht geneest of vergroeit.
Men moet de takken boogsgewyze, en wel een weinig opwaards , laten groeijen ; op deze wyze klimmen de fappen gelykmatig op in alle de deelen van den Boom.
De takken moeten niet te dicht op elkandei liggen, ten einde zy allen de werking dei zon volkomen genieten konnen. Men ontlast dus het midden of de kroon des Booms vanj de overvloedige takken, zoo dat de ééne niet over de andere ligge, maar alle de toppen opwaards ftaan. — De Boom moet eer te weinig dan te veel takken behouden.
Het fnoeijen gefchiedt in November. De loten worden met eene boomzaag dicht aan den ftam weggenomen, en de daardoor gemaakte opening Wordt met het fnoeimes zoo gelyk geïheden , dat van beide zyden het hout van de fchors af binnemvaards fchuin oploope; deze opening wordt geieedlyk met fap overdekt, en vergroeit dus weldra. — Op dezelfde wyze handelt men omtrent tedere takjens, die alleen door het fnoeimes worden weggefneden.
Inzonderheid neemt men zoodanige takken weg, welke al te na by den grond hangen, of die gekrulde bladeren hebben, wyl daaraan niet dan gevlakte en zwakke vruchten groeijen; gelyk mede loten, die fterk befchadigd zyn, of die eene neiging hebben, om dwars of binnenwaards te groeijen. Zoo veel mooglyk behoudt men de takken, die evenwydig van elkander ftaan, tot verfraaijing der kroont
De ruuwe knoesten of knobbels aan den fchors der takken worden met het mes geopend , uitgelicht, en het zuivere hout zoo diep uitgefneden, dat de wond niet grooter worde dan nodig is; waarna men deze plaats met boomzalf befmeert.
De hoofdregel, waarnaar men zich by het wegneemen der loten gedraagt, is deze: alle •takken, die men voorziet, dat binnen den tyd van 3 jaaren in den weg zullen zyn , moet men hoe eer hoe liever wegneemen. Wanneer de Boomen dus van het overtollig hout ontlast zyn , maaken zy het volgend jaar aan den ftam eene menigte van nieuwe uitfpruitfels , die men, zoodra zy zich op de fchors vertoonen, met de hand wegftrykt, doch vooral niet met het mes aanraakt, want dan komen daarvoor veele uitfpruitfels in de plaats, en door het herhaald wegfnyden krygt de Boom knobbelige uitwasfchen.
De boomzalf, waarmede Bucknaïï de befne_dene plaatfen des Booms befmeert, wordt 'op de volgende wyze gemaakt. Men neemt
i loot bytende Kwik (Mercur. Corrof. Subllmau') , wryft die in een glazen of fteenen (maar vooral in geen metalen) Mortier, het geen men toefluit, terwyl men neus en mond
Ioverdekt, om geene vergiftige ftofdeelen in'teademen; onder het wryven, of zoodra men daarmede begint, giet men by de Kwik j gg Brandewyn van Geneverbesfen of eenig ander geestig vocht, en roert het mengfel zoo lang om-, tot al de Kwik ontbonden is. "Deze masfa doet men in een' aarden pot, waarin
ii a 2 kannen nat gaan, en vult die langzamerhand , onder een geftadig roeren , aan met Teer, zoo dat allés te zamen eene wel vermengde pap uitmaake. De opgegeevene hoeveelheid is toereikende voor 200 'Boomen. — Om alle gevaaren te ontgaan, kan men tleze zalf in een Apotheek laten bereiden, evenwel moet men dezelve zorgvuldig wegfluiten, ten einde noch menfchen noch beesten daardoor vergiftigd mogen worden.
Daar echter nog altoos eenig gevaar met derzelver gebruik verbonden is , heeft de Hoogleeraar Lconhnrdi eene minder fchadelyke zalf uitgedacht, die dus bereid wordt: men neeme 2 ® verfche, zachte koemist , 2 f3 leem, 1 gg tuinaarde, \ eg Terbentyn , 4 loot fyn geftampte Zwavel, en i loot kort gelheden Hooi ; menge en roere alles wel dooréén , befmeere daarmede een ftuk linnen ter grootte van de wond, en veibinde dezelve daarmede.
Een Tuinier, ff. Schkkhor van Berlyn,
deel-



C 983 )
deelde aan Leonhardi het volgend voorfchrift mede van eene boomzalf , die , \ duim dik gefineerd , zeer nuttig is , doch zich niet langer dan 8 dagen goed houdt. M n vermenge 8 gg versch leem met a| f§ fyn gcftampte, ongebluschte Kalk, en f| eg verfche koemist , roere alles met een houten fpat'el wel te zamen , en giete er, onder het roeren, allcngskens by { fg water, tot lesfehing van de _ Kalk. — Wanneer de zalf dusverre gereed is, neeme men 4 loot witte Terbentyn , 4 Drachmas gedestilleerde Pynboonioly, 4 dito Durcliwachsoly [den Redact, onbekend]. 4 dito Eijeroly, en 4 dito Calufonium; men zette de Teibentyn in eene fchoone, fterk verglaasdè pan op het vuur, zoo dat dezelve allengs dun worde, giete langzamerhand, van het vuur af, onder een geftadig omroeren, de olyën daarby , doe er eindelyk het fyn gedampt Cahfoniwn in, roere alles wel te zamen , en vermenge deze bereiding met de voorgaande, door alles naauwkeung onder elkander te kneeden. — Deze zalf houdt zoo vast, dat men geen verband van linnen daarom nodig heeft ; de daarin zynde olyën dooden , door derzelver fterken reuk, de Infectcn en Wormen, verfrisfehen de wouden , en dienen zelfs min of meer tot voeding van den ftam.
Men fnydt de wond open tot op het gaave hout, zuivert die van alle Jnfecten, en befmeert develve dan \ duim dik met de opgegeevene zalf; hierdoor wordt het nog overgebleven ongedierte gedood, en er groeit nieuwe fchors over de wond. By afgebrokene , ot afgezaagde takken moet het hout eerst i fchuiii op bygcfueden worden, en daarna de f zalf aangelineerd. , Om Boomen, die met mos begroeid zyn, , weder te zuiveren, moet men in het voorjaar, 1 wanneer het ftip daarin opklimt, alle ruuwe L mosachtige, opengebarftene basten affchrapen, t het mos tusfehen de takken wegneemen , de ( afgcfnedene takken . en aangeftokene plaatfen c met . de zalf beftryken , en met een fterk l fnoeimes de boomfchois van onder op tot aan \ de takken toe, en wel aan de oostzyde, tot op v het hout inihyden. Ook. moet men de aarde(c rondom den wortel losmaaken, en met goede; \ mist omleggen. Hierdoor krygt de Boom n rondom een nieuwe gladde bast, en draagt'v op nieuw vruchten. — Het openfnyden der boomlchors moet alleen gefchieden aan Boomen , die met zeer oud zyn, en zonder de jeugdige, groene bast te befchadigen. Men Jsan ook z.ua;e Boomen, die reeds aan het
igpoeijen zyn, verplanten, wanneer men der. zeiver beichadigdè wortels affnydt, en de wonden met deze zalf beiirykt.
Wil men, de Boomen tegen de Mieren beveiligen, dan beftrykt men de ftammen rondom ter breedte van a duimen net de opgegeevene zalf. Het zelfde doet men, wanneer de boom tegen-latwerk ftaat, aan de paaien die uit den grond ryzen ; ftaat de Boom tegen eene muur of fchutting, zo befmeert men deze van onderen twee duimen breed met de zalf, in welk geval er geen Mier i-egen opklimmen kan. — Op dezelfde wyze kan men de Haazen van Winterkool en andere voor den winter op het veld gekuilde groentens afhouden , wanneer men paaltjens van rium 1 voet lengte, op afltanden van 1 voet tusfehen beiden, met eenige zalf befmeerd, m den grond fteekt, rondom de plaats, waar de Kool of Groente gekuild is.
Om de ontfteeking voortekomen, die door het enten en oculeeren der Vruchtboomen lichtelyk kan oiuftaan , pryst gemelde Tuinman aan het gebruik van 't volgend Boomivasch, by gelegenheid, dat men Boomen ;nt of oculeert. Men fmelte 4 loot zuiver ivit Wasch , en i Diachma ongezouten Varkensreuzel, in een zuivere pot over een zacht /uur, doe er dan 5 Drachma's dikke Teraentyn , die men alvoorens over het vuur -lun gemaakt heeft, by, roere deze vloeibare tuften beftendig om, en giete er nog i* Drachma Durchwachs - oly en 1 dito gedestileerde Pyiiboom-oly in. Ter betere vermenging laat men alles nog eenige oogenblikken >p het vuur ftaan, en giet dan de ftof in nikken of natgemaakte borden aan koeken of ilaaten. Dit Wasch laat zich zeer dun kneelen , blyft niet aan de vingeren of aan het nes hangen, en kleeft gemaklyk aan het 'ochtig hout. Ook tasten de Byén hetzelve net aan. Maakt men het in eenig aardenwerk ver een weimg vuur vloeibaar, zo kan men, oor middel van een pinceel van Varkensorftelen, de boomwonden daarmede beftryken et geen fpoediger voorugaat, minder Wasch wegneemt , en ook nog dit voordeel heeft at zelfs de fcheuren en holligheden met Vasch bedekt worden, waarby men anders iet de vingers niet komen kan. (Oecon. Hefts m Leonhardi. 1799.)
00 S II. OE-



( 294 )
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
PRYS VRAAG van TEYLER'S Godgeleerd Genootschap te Haarlem.
De Leden van dit Genootfchap hebben', in hunne jongfte Zitting , goedgevonden de volgende Vraage voor te ftellen.
Kunnen Deugd en Goede Zeden, by een Volk, vooral in dien trap van zuiverheid en algemeenheid, waarin zy , byzonderlyk ondet een'' meer yryen en Republikeinfchen Regeeringsvorm , fchynen gevorderd te worden, eenen genoegzamen fleun en 'duurzame waarborg vinden , in de beste menschlyke voorzorgen , en hulpmiddelen yan Wetgeeving , Bcfchaying en Opvoeding , zonder eenigen hoogeren en meer kragtdaciigen invloed yan Godsdienflige Begrippen en Praktyken nodig ie hebben, — en wat heeft de daadlyke Ondervinding, onder vroegere en latere Volkeren, h ierom trent geleerd ?
De Prys, aan het best gekeurde Andwoord op deze Vraag toegelegd , is eene Gouden Medaille, ter waarde van vierhonderd Hollandfche Guldens, buiten den Stempel.
Die naar dezen Prys willen dingen , moeten hunne Andwoorden zenden aan het Fundatiehuis van wylen Pieter Tey/er van der Hulst, op het Sleepershoofd te Haarlem, voor den eerften December 1800, om beoordeeld te kunnen worden voor den achtften April i8or.
De Antwoorden moeten in goed leesbaar jNederduitsch , La'yn, Fransch-, of Engelsch, gefchreven zyn; verzegeld met een Cachet, en alleen ondertekei. 1 met een Spreuk; waarby een insgelyks geeacheteerd Briefje, dezelfde Spreuk ten opfchrift hebbende, en van binnen des Schryvers Naam en Adres bevattende. f
Eenige byzonderheden wegens den tegenwoordigen Staat der GELEERDHEID, KONSTEN en INDUSTRIE, in Zwitserland.
Te Zurlch vindt men verfcheidene openbare Boekeryën , waaronder de verzameling van Handfchriften (Manufcriptenj vry aanzienlyk is. Dezelve bevat eenige aangelegene ftukken, en bydraagen tot de gefchiedenis der Hervorming, die nog niet benuttigd zyn geworden. In Zwitferland heerscht eene algemeene zucht'voor Boeken, Konstftukken, Naturalia enz.; en de reiziger ftaat verzet over de menigte van Bibliotheeken, Prentverzamelingen, Tekeningen, Medailles, Natuurkundige Cabinetten en verzamelingen van PhyfifcheWerktuigen , die hy overal aantreft. Inzonderheid munten Bafel, Zurich, Bern, en vooral Genéve, hierin boven veele groote Steden van Europa uit. Deze Konstverzamelingen zyn doorgaands van gedacht tot gellacht overgeërfd, en blyven ongefchonden voor den nakomeling achter; [welk een verfchil tusfehen de Zwit'fers, en ons! wy vermangelen alles van dien aart, en dit meestal aan vreemden! weldra zal er geen één uitmuntend Cabinet noch Boekery in ons Land meer beftaan. Zelfs de heerlyke verzameling van Printen enz. van wylen C. Ploos van Amflel ftaat nu wederom gefopt te worden! Reda£t.~\ de erfgenaam ziet die aan als een voorvaderlyk heiligdom, waaraan hy geene fchennende hand durft ftaan. Indien de eigenaar geene erven heeft, laat hy zynen Letter- of Konstfchat na tot een openbaar gebruik , of aan eenen vriend ; zoo kwam Bodmers Boekery aan Steinbrüchel, en door dezen aan Hottinger en aan de Stads-Bibliotheek.
De Zurichers fpreeken nog altoos met verrukking en met betraande oogen van hunne groote en verdienstvolle mannen , van eenen Gesfner ,• Bodmer, Heidegger, en anderen meer.
Een Zwitfer is trorsch op zyn Vaderland, hy eerbiedigt de verdienden zyner voorvaderen , en het heil des Vaderlands gaat hem naauw aan het hart. — Niet de hemelhooge bergen, noch de fchilderachtige groepen der natuur, maar edeler voorwerpen boeijen hem aan zynen geboortegrond. Burger van eene Zwitferfche Stad te zyn, is adeldom voor den Helvetier, en onder het voorig Beftuur pleeg hy dit zelfs tot uiterften te
dry-



( 295 3
dryven, die in Monopolie en Oligarchie ontaartten. — De ReSor der Latynfche Scholen te Laufanne, alwaar zyne voorvaders zedert Araïdi tyden gewoond hadden, betaalde voor weinige jaaren 30C0 Zwitferfche guldens voor het Burgerrecht dier Stad. In Bern pleeg dit ruim 15000 guldens te kosten, en men kon geen Lid van den grooten Raad worden , dan na eene inwooning van 50 jaaren. Dit lcbrikte natuurlyk vreemdelingen af, om zich in dc Steden te komen vestigen, en ontvolkte dezelven, terwyl er bovendien veele andere nadeelën voor de Maatfchappy uit voordvloeiden.
Onder anderen veroorzaakte zulks ook het verbod van openbare Schouwburgen. Te Bern en Geneye , v/aar men dezelven éénmaal toeliet , was de drift en toeloop tot deze vermaaken zoo geweldig, dat , wanneer het fpel ten 6 uur begon, alle plaatfen reeds ten 3 uur bezet waren.
De Natuurkundige Oeconomifche Maatfchappy te Zurich maakt zich zeer verdiendelyk aan den Landbouw. Zy deelt*, wel is waar, geringer prremiën uit , dan de meeste andere Maatfchappyën in Europa , doch , daar hare Vraagen minder de aandacht der Geleerde lieden dan der Boeren wekken, deelt zy niet één a twee, maar zoo veele Pryzen uit, als zy goede verhandelingen ontvangt, en ieder Mededinger bekomt eene belooning naar gelang der waardy van zyn andwoord, b. v. van 3 , 6, 12, guldens , enz. — Uit alle deze kleine opdëllen wordt dan het nuttigde getrokken , en het Publiek verkrygt , in eene uitvoerige, regelmatig bewerkte , verhandeling, het facit derzelven , de algemeene beandwoording der Prysvraag, of wel den daarop gegrondden voorflag tot deze of geene Oeconomifche verbetering, berekend voor eten grónd en het climaat der landftreek. — Men ziet gereedlyk, welke voordeden hieruit moeten ontftaan , daar de ondervinding van kundige Landlieden zich dus met de beichaafde voordragt van geletterde lieden zamenpaart. De Landlieden leezen deze ftukken met vermaak en met nu , en zy verftaan die, wyl de dankbeelden door hunne Mede la dsliêden zyn aangegeeven. [Mochten onze Vaderlandfche Maatfchappyën dit l.flyk en nuttig voorbeeld volgen , eu langs dien weg het nut, welk zy bedoelen te ftichten, zeel aanmerklyk vergrooten ! — Uitgebreide , geleerde verhandelingen, prachtig gedrukt, in kostbare werken verzameld! ueze mogen in de Boekeryën goede parade maaken ; zy ko¬
men zelden daar, waar zy nut moeten doen, en dus, waar zy eigenlyk behooren! RedaB.1
Het klein grondgebied van 't gewezen Canto» Zurich telt, op eene vierkante vlakte van 4&1 mylen eene bevolking van 175,000 zielen, waarvan de Catoen- en Wol-fabrieken alleen 60,000 arbeiders werk verfchaffen , het geen voor elke □ nvyl meer is dan 4000, eene volkrykheid , welke alleen door die van het vruchtbaar Milaan overtroffen wordt. — enz.
Onder alle de Zwitferfche byeenkomften is de zoogenaamde Ldndyerzameling te Ar au de eenige in hare foort. Zy is aan Gesfner , Ifelèn en andere beroemde Geleerden "haren oorfprong verfchuldigd ; zy beklaagdeh zich daarover , dat, wannneer hunne ambtsbezigheden hun éénmaal in het jaar veroorloofden, hunne vrienden elders te bezoeken , dezen om dezelfde reden dikwyls zich op reis^bevonden. Men doeg dus voor, in het midden van Zwitferland eene vaste plaats te beftemmen_, waar alle geletterde vrienden ééns in het jaar zouden konnen zamen komen , en eenige dagen met elkander llyten. Weldra groeide dit Gezelichap aan tot 200 perfonen, en de plaats van byeenkomst is thands Arau. Hieruit ontdaat, behalven het genoegen der aanwezigen , ook dit nut voor het algemeen , dat zy, die vervolgends in het Landsbeduur komen, elkander vooraf als vrienden leeren kennen, 't geen op de behandeling van zaalken natuurlyk invloed hebben moet; de kleine j Roomfché Canton5, Schweitz , Uri en Unleriwalden verbooden daarom hunne Medeburgers,' op ftraffe van ballingfchap , het bywóonën jdier byeenkomst, uit wantrouwen jegens hare machtigere bondgenooten.
(Het oyerige in N°. 90.)
NATIONALE L O TER. YEN.
In de tweede Clasfe der 91de Generaliteits, nu Bataaffche LoTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 9den December, zyn uitgetrokken de volgende Nos. eu voorname Pryzen:
xfle Lyst. No. 31046 met / 1000:- Prsmie. sAe No. 40308 — ; rooo:-
ZEE-



C «0 3
ZEETYDING.
Genemen en Geconfisqueerde Schepen.
Door een Franfche Logger zyn by Noordvoorland genomen, en naar Franfche Havens opgezonden twee groote Engelfche Transportfehepen, van de Helder komende, alsmede twee Brikken met Koorn. — Nog genomen door een Franfche Kaper de Schepen the John and Flelena van 100 Ton , met Haver en Garst, uit Texel; en the Providence van 168 Ton, van Shields naar Guernfcy; dit laatfte is te Calais opgebragt.
Opgebragt te Port Malo de Engelfche Brik the Courier van 300 Ton , behorende tot een Convooy van Lisfabon. — '1 e Fécamp het Engelsch Schip the Zephir van 500 Ton, van Petersburg naar Jerfiey. — Te Dieppe het Engelsch Biïkfchip the Union van 130 Ton , met Steenkoolen. — Te Port Malo de Engelfche Schepen the Charlotta , the Ocean, en the Eleonora. — Te Cuba de Engelfche Schepen the Creaping Kate , van Jamaika naar Cork; en the Elifabeth, van Newfoundland naar Jamaika. Te Oftende door een Franfche Kaper het Schip Agneta, Kapt. Oosterend, van Londen naar Embden, met Coffy, Suiker en Indigo. — Te Boulogne het Schip the Waltefs, Kapt. Nixon, van Petersburg naar Cork. — In een andere Franfche Haven het Schip the Indufiry, Kapt. Jolles, van Jerfiey naar Brisiol.
Hernomen door de Engelfchen het door de Franfchen genomen Schip Hendrik, Kapt. Peterfen, van Hamburg naar Lisfabon, zynd'e gearriveerd te Guernfiy.
Vrygegeeven, na terugbetaling der onkosten, met de lading het Deensch Schip Foretage, Kapt. M. de Lange, van Bordeaux naar Embdcu, opgebragt te Tarmouth,
Scheepsrampen, Met fchade binnen te Arendahl Kapt. S. van Adrichem, van Dantzig naar Belfast. — Te Fahrfiund Kapt. J. Ifarfen , van Dantzig naar Lisfabon, en Kapt. J. Koortz, van Stettin naar Londen.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den a—8 December. Niets gepasfeerd. De Wind O. en Z. O.
Van den 1—5 December. In 't Vlie niets gepasfeerd. De Wind O.
Den 6. Binnen II. IV. Onswedder en M. Wiebes, uit Noorwegen. De Wind O. Uitgezeild G. Reni's, haar Embden.
Helvoetfluis.
Den 4 en 5 December. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O.
Den 6. Niets gepasfeerd. De Wind N. O.
Den 7. Naar .Zee gezeild Kapt. H. B. Vroom op avantuur. De Wind N. O.
Den 8. Dezelve is wel in Zee •gekomen. De Wind N. O.
Brielle.
Den 4 December. Volgends rapport der Lootfen zyn gister, benoorden de Maas, dcor een Engelsch Oonlogfchip een Smak en een Scheveninger Visfchuit genomen. De Wind Z. O.
Oen ' 5. Uit Zee binnen 't Schip de Stad Altona, Kapt. van der Vooys, van Embden. De Wind Z. O.
Den 6 en 7. Niets gepasfeerd. De Wind N. O.
Den 8. Naar Zee gezeild Kapt. S. Swart, naar Embden. De Wind O.
ADVERTENTIE.-
Deeze Courant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaturdags, uitgegeven te Amfterdam, by Cs. C ovens. Te Alkmaar, by J. Hand. Te Arnhem , by P. Nyhojf. In den Bosch, by Palier en Zoon , en Noman en Zoon. Te Deventer , by G. Brouwer. Te Dordrecht, by A. Blusfé en Zoon. Te Enckhuifen, by de JVed. Lub, geboren Vlaming. Te Gorcum , by J. van de Wall. Te Gouda, by IV. ' Verblaauw. Te Groningen, by W. Zuidcma. Te Haarlem, by A. Kampman. In den Haag, by J. du Mee. Te Hoorn , by L, Vermande. Te Leiden, by D. du Mortier. Te Leeuwaarden, by G- M. Cahais. Te Medemblik, by C. Visfcher. Te Middelburg, by J. van den ' San de. Te Formerende, by B. Peereboom en Zoon. Te Rotterdam', by D. Vis. Te Utrecht, by J. Visch. Te Wageningen, by G. Wesfels. Te Zaandam, by P. Quakkelfiein. Te 'Zutphen,- by H. C. A. 'Phiemen. Te Zwol, by. J de Vri. En verder""alom.
Te Amfterdam, by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N°- 9°-
14 December 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
[Het overige van het Stuk ovef de Geleerdheid, Konften en Induflrie in Zwitfcrland, in N°. 89 geplaatst, zal in N°. 91. volgen.]
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Raadgevingen voor BLOEMISTEN, TUINLIEDEN en WARMOESIERS.
I. l\Aen m®et den Wyngaard niet fnoeijen, Irj terwyl het hout bloeit. Beffroy heeft in 1787 waargenomen , dat alle Wyngaarden, waardan zulks gefchied was, derzelver Druiven lieten vallen; trouwe nds het fnoeijen belemmert de rappen in hunne geregelde werking, en noodzaakt dezelve naaide uilkiemende vruchten terug te vloeijen, alwaar zy, door ophooping, tot verflyming overgaf n , zoo dat er geene volkomene bevruchting kan plaats hebben , maar de vruchten, die ontdaan , vernoodrypen en afvallen. Snoeit men integendeel den Wyn-
faard voor of na den bloeityd, dan blyven e Druiven er aan. [RcdaB.. kan deze waarneming by eigene ondervinding bevestigen : een zekere Wyngaard', die vroege Druiven gaf, liet jaar op jaar zyne vrucht vernoodrypt vallen, of de wespen gingen daarmede door. Hy beval eindelyk zynen fuinier, die gewoon was, zoodra het hout II. Deel.
begon te werken, de Wyngaarden te fnoeijen , ditmaal zulks vroeger te doen , en dat jaar gaf deze ftam veel grootere Druiven, die onbefchadigd bleeven en niet af-, vielen.] — Dit zelfde geldt mede omtrent de Pet fikboomen, die, in derzelver bloeityd, gelyk veelal de gewoonte is, befnoeid wordende, minder en niet zoo fmaaklyke vruchten geeven.
a. Om van de Angelier - planten afzet fels te- bekomen, offchoon dezelven er geene gemaakt hebben, moet men dezelven , eer zy het derde ichot doen, boven het tweede affnyden. Hierdoor mist men wel het genoegen, van dat jaar bloemen te zien, doch daartegen vermenigvuldigt men de planten van vreemde en tedere foorten, waarvan het anders doorgaands moeilyk is, afleggers te krygen. De Superintendent Schrot er 'bediende zich van de zoo even aangegevene manier, en verkreeg van de Gremble, waarvan hy tweemaal eene nieuwe plant ontboden , en telkens te vergeefs getracht hadt afzetfels te bekomen , 5 nieuwe loten , die fterk genoeg waren , om ze afteleggen', en . dit laatfte gelukte volkomen.
3. De drek der Zydewormen is een uitmuntende mist voor Auricula's en andere tedere Bloemplanten. Mevrouw Anna Williams te Gravefend heeft door dit middel Aurikelplanten, die tot aan het hart toe verdorven waren, in weinige dagen zoo ver gebragt,
pP dat



( 293 D
dat zy nieuwe bladen maakten, en een fleurig, groen vertoonden. Waarfchynlyk kan men de tederfte vreemde gewasfchen op dezelfde wyze opkwceken.
4. Om vroege Groentens zonder broeibakken te teelen.
Een ongenoemde heeft in. Duitschland het volgend voorfchrift bekend gemaakt, ter vroege aankweeking van Bloemkool, Koolrabi, Salade, Sellery en andere Moeskruiden, zonder broeibakken. Op het laatst van den Herfst, voor den aanvang der vorst, vult men eenige bakken of potten met goede bouwaarde, waarin men, met den aanvang van January , de tuinzaaden in Iiniën, die \ duim van elkander afliggen, zaait. De dus bezaaide aardbakken, die men flu en dan een weinig bevochtigt , laat men zoo lang in een door de kagchel verwarmd vertrek ftaan , tot de zaaden volkomen zyn uitgekiemd. Dan brengt men ze in eene kamer, die op het Zuiden ftaat, en plaatst ze daar voor de raamen op planken, drie hoog boven elkander. — De aarde, hiertoe gebezigd, moet niet gemest, niaar mager zyn,' wyl anders de planten verwelken; gebeurt dit evenwel, dan behoeft men rondom dezelve flechts eenige magere aarde te ftrooijen, en er dikwyls water op te gieten. — i3y tyds, doch langzamerhand, gewent men deze planten aan de buitenlucht, vooral wanneer de zon fchynt. Zoo dikwyls de aarde droog geworden i», begiet., men ze by den zonnefchyn, ten minfte tegen den middag. — ln Maart zet men dezelve etlyke nachten in de opene lucht, en tegen het einde van Maart plant, men ze in eenen grond, waaruit nu de vorst geheel getrokken is, tegen eene muur of fchutting op het Zuiden. — Met de Selleryplanten gaat men dus te werk: wanneer zy ij a 2 duimen houg zyn, ftort men de aarde voorzichtig uit de bak of pot , Ihydi den aardklomp, met de wortels en planten er in , aan ftukken van ij duim in het vierkant, en plant die, even gelyk de Palm, aan rijen op bedden, ln zulke rijen groeijen zy : fneller ; vervolgends kan men ze verplanten, < tusfehen de twee planten telkens 1 voetruimte latende.
5. 7 er ben aring yan gekuilde Boonen tegen dc ' voorpart - vorst heeft zeker liefhebber van de Moezery verfcheidene jaaren achter den anderen daarom, by of kort na het kuilen, houten ftaaken tot vorst-afleiders geplaatst. Een 1 zyner vrienden , wien hy zulks hadt mede- i gedeeld, heeft hetzelve in 1795 by ondervin- 1 ding bevestigd gezien, indien verdere proeven 1
hieraan meer zekerheid mochten geeven , zou men zich van de houten ftaaken, als afleiders van de vorst , by de vroeg gekuilde Boonen , Erwten en alle andere vruchten bedienen konnen.
6. Voorfchrift tot het aanleggen van eene broeibak , waarin men het geheele jaar door Moeskruiden kan :eekn, »
Het voordeelige dezer uitvinding, door eenen ongenoemden in de Oeconomifche' Heften van 1795 medegedeeld, verdient, dat dezelve algemeener bekend en beproefd worde. De voorname zaak komt hierop neder: tegen het Zuiden van den Moestuin laat men een gat graaveu, 5 voeten breed , 24 a 20" voeten lang, en 4 voeten , of wel zoo diep , als de gefteldheid van den grond , boven het water, toelaat. Midden in ndeze diepte, van het ééne einde tot het andere , maakt men een fteenen buis of canaal , 1 voet diep en breed. Dit canaal wordt met tegels toegelegd, doch vooraan blyft eene opening van 2 voeten onbedekt. Tot eene bekwaame ftookplaats graaft men rondom deze plaats, waar 'het canaal open is, den grond even zoo diep uit, als dezelve is binnen het canaal, dus ter diepte van 5 voeten. Vooraan by het canaal wordt een planketfel gemaakt, ter hoogte van de oppervlakte der aarde , zoo dat de opening van het canaal afgefchoten sn op zichzelve blyft; doch men moet zorg draagen , dat het planketfel niet onmiddelyk lan de opening der buis raake, ten einde aetzelve niet in brand gerake. Aan het ander ;inde wordt aan het canaal vastgemaakt eene •echtopftaande trekpyp of koker, van- aarde gemaakt, die 2 voeten boven den giond jitfteekt. — Dit verricht zynde, vult men ie geheele diepte met Paarden- of Koemist, ;er hoogte van 5 voeten , tredende men de:elve vast, in een. Vervolgends maakt men lan de opening van het canaal alie dagen .en vuur van hout, dat licht brandt en viani /at, tot dat de mist genoegzaam doorwarmd s. Hierop wordt de gantfche mistvaalt overiekt met eene laag bosch- of boomaarde, ot" net aarde van Mierennesten of Molshoopen, ia dezelve vooraf fym gewreven en gezift te. ïebben. — Gedurende dezen arbeid houdt uen aan met vuur ftooken, om ook de aarde >ehoorlyk warm te maaken. Eer men de uirde er op doet , legt men aan drie zyden ondom het bed i voet hoog doormakken n den grond, om de aardmuizen en mollen :r uit te houden; doch aan de vierde zyue, ft" dat einde , waar de ftookplaats en Le:
BBP-



( 299 )
Pjankftfel is, is zulks onnodig. — Nu omkleedt men het dus toegeftelde mistbed met een houten kas ter hoogte van 3 voeten aan de lange zyde ten noorden, en* van 1 voet aan de tegcngeftelde zuidzyde. Deze kas loopt yan het planketfel tot aan de rook buis ; aan Het benedeneinde en aan de twee lange zyden vult men dezelve van buiten aan met mist, tot den bovenften rand toe. Men bedekt de kas met glasraamen en rietmatten , zet het ftooken dagelyks voord , en bevochtigt de aarce in den bak, wanneer dezelve te droog mocht worden. Nog beter is het, rondom het bed lteenen muuren optemetfelen, gelyk mede, den grond en de zyden der mistput met tegels of bakken te bekleeden , zynde dit werk duurzaam, en voor mollen enz. ontoeganglyk. Alleenlyk neemt men de put dan zoo veel grooter en dieper, als de dikte der fteenen of tegels bedraagt.
De zaaden, hierin gezaaid, kiemen fpoediger, wanneer men die vooraf eènige dagen m een warm vertrek in water weekt ; men plaatst de hooggroeijende gewasfchen aan de Iiooge zyde der kas, en de laage kruiden 1 aan den anderen kant. — Het ftooken regelt > zich naar de koude van het Saifoen; is het i zeer koud, dan ftookt men tweemaal daags.- 1 Wanneer de planten opgekomen zyn, worden ' by zonnefchyn en ftil weder de matten afge- c nomen, en de glasraamen een weinig geopend, c wyl anders de planten verbranden of opfpil- <
• V~, let §een men in zulk ee»e broeibak *
in het begin van November zaait, kan door- e
gaands 111 December reeds gebruikt worden. — \
iJoch men moet om de 14 dagen op nieuw *
zaaijen,_ om, zoodra het ééne gewasch ver- 1
bruikt iseen ander daarvoor in de plaats v
te hebben r fl
7 7' 7%^ de Boomluizm en het verkankeren 11 der Ferfikboomen pryst de Meuye in Schedels l Epliemcridcn aan , dat men dezelven in De- n cember met Oly beftryke. Hierdoor verliezen h de boomen wel eenige takken en loten , maar daartegen maaken zy ook wederom veele e nieuwen, terwyl er de luizen , en gevolgiyk ft ook de kankervlakken, worden afgehouden. ?
b. Hoe bewaart men de Boomen voor het doodvriezen f Het zekerst middel hiertoe is , dat men de Boomen in het begin van den Herfst afbladere, waarby men echter dient toetezien, dat men de vruchtknoppen of fpooren voor' het volgend jaar niet befchadige. — Deze verrichting kan a.in alle Boomen niet op hetzelfde tydftip gefchieden, wyl de eene foort meer lappen dan de andere heeft, moe¬
tende men de bladeren van de laatfte foort vroeger dan die van de eerfte wegneemen. [Over het geheel lydt de Boom niet, en benadeelt men het minst zyne vruchtfpooren, indien men zulks verricht, na dat de bladeren begonnen hebben tc verdorren of geel te worden, en wanneer zy gemaklyk af breeken of loslaten ; zynde zulks bewyzen , dat de omloop der fappen in den Boom afneemt, en de gemeenfehap tusfehen denzelven en zyne bladeren verbroken is. Redact.]
Om meer CRYSTALLEN uit de Souda van Alicante te ha alen.
Dc Bultion ging ten dieu einde dus te werk. Na dat hy de Souda uitgeloogd hadt, en de oog laten afdampen , om daarvan Cryftallen e bekomen , bleef er nog eene groote hoefelheid moederloog overig, waaruit men ;eene Cryftallen meer trekken kon. DewVl ly vermoedde, dat een ruime voorraad van outdeelen daarin voorhanden was , liet hv ezelve geheel droog afdampen, en verkalkte eze ftof over een open vuur in de fmeltkroes. xedurende het calcineeren gaf dit zout eene eldere , vette, olyachtige vlam van zich n deze uitgegaan zynde, verfterkte hv hét uur derwyze, dat de kroes gloeijend werdt herop nam hy die van het' vuur af, 0ntondt het zout in kookend water, en na erfcheidene, herhaalde afdampingen en Crvalfchietmgen verkreeg hy eene aanzienlyke oeveelheid ëW^-Cryftal. Op deze wyze gaf
m Souda hem ook 1 gg Cryftallen, diar ien, de gewoone behandeling volgende, naauwdts de helft hiervan verkrygt. Le Blanc ontdekte voor weinig tyds mede ine byzondere manier van de Souda te Crvalhfeeren. Zie Schedels Ephemeriden 170iertes Qiiartal.



( 303 )
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
x.
OECONOMISCH MENGELWERK.
Fabriekwezen.
Te Aken , Burdfheid en Vaals worden jaarlyks ongeveer 15,000 ftukken fyn Laken, het ftuk tot 130 ellen, gemaakt ; eene gelyke hoeveelheid leveren Veryiers en Hodimont; Montjoife en Emgebruck leveren 5000, en Eupen en Difon 10,000 ftuks. Alles te zamen genomen, beloopt dus 45,000 ftukken Laken, het geen , berekend tegen 415 guldens per ftuk , eene fom uitmaakt van 18,675,00c guldens. — Hiertoe worden verbruikt 22-500 baakn Wol van 300 fe ieder , welke men begroot op 9,000,000 guldens. — [Deze Laken - Fabrieken verdubbelen dus ruim dc waarde van het ruuw materiaal.] — In Eupen alleen zyn 60 Fabrikanten, en 1,50c Lakenfcheerders. Verfcheidenen onder hen bewoonen prachtige paleizen, houden ryke Equipages en Livreibedienden. — Een Fabrikant , die 20,000 Thalers bezit , is flechts een man van rniddenmatig vermogen. [Wie gedenkt hierby niet aan den voorigen bloeiftatid onzer fcho ne Fabriekfteden , Haarlem, Leyden en Delft? Hftaas!... Fuimus Troës .' BedaSt.j —■ (die feine Tuchmauufacïer zu Eupen &c Gotha, 1796.
Tot het vollen of krimpen der Hocdenrnikers bedient men zich in Franh-yk en elders veelal van' de Wynmoer ;. en daar het eigenlyk de zuure deelen derzelve zyn > die de volling der Hoedenftof bevorderen, kan men daartoe alle andere zuuren, zelfs de Vitriool - oly gebruiken. Dc Duitfche Hoedenmakers bedienen zich van het goedkoopfte zuur , tsrwyl de Vitriool - oly veel te kostbaar is. — leder fterk zamentrekkend vocht, zelfs de loog, zou ""waarlchynlyk in dit geval dezelfde dienften doen, wyl het vollen der Hoeden nagenoeg overeenkomt met het looijen der Beestenhuiden. — (Journal Polytechuique, Paris,. an 3, ir cahier.')
Heilzame Inrichtingen.
De Göttlngfchc Maatfchappy der Weten» fchappen fchreef voor eenigen tyd eene Prysvraag uit over de beste maatregelen , die men zoude konnen neemen ter redding van goederen en huisraad uit eenen ontttaanen brand; waarvan de Eere - prys werdt toegewezen aan den Hoogleeraar Muller te Erfurt. De hoofdzaak van deszelfs verhandeling komt hierop neder, dat de gezamenlyke inwooners eener plaats, die niet tot het bedienen der Brandfpuiten behooren , de bedoelde redding voor hunne rekening neemen. iets foortgelyks is reeds in Hanoyer tot ftand gebragt, alwaar de Kooplieden en Winkeliers elkander deze wederzydfche hulp plechtig beloofd , en ten dien einde zakken en kasfen in gereedheid hebben. Het is te wenfehen, dat men overal inrichtingen van dien aart maake, waarby men echter dient te zorgen , dat het redden der goederen geene. hindernis toebrenge aan de blusfehing van den brand zelve , als het meest belangryk voor het algemeen. Men behoort met eenen afgelegenen,. en voor den brand beveiligden Stadgenoot affpraak te maaken , dat hy, zoodra er in onzen hoek brand ontftaat,' zal toefnellen , om onze beste Goederen , Geld, Juweelen, Obligatiën , Papieren enz. overteneemen, onder belofte van dezelven onaangeroerd te laten , en, met inachtneéming der geheimhouding, aan den wettigen eigenaar terugtegeeven. Hierdoor zouden de menigvuldige dieveryè'n, die by zoodanige gelegenheden , gelyk men weet, pleegen te gebeuren , worden voorgekomen.
Het onmiddeiyk gevolg van deze Prysver'handeling was , dat te Erfurt 20 Kooplieden en Fabrikanten zich ten einde vereenigden ; dan y daar zy zich in dezen aan den invloed d.T Regeering niet onderwerpen wilden , en 'deze zelve kort daarna eene vergeeffche poging deedt , om zoodanig eene verbindtenis tot ftand te brengen, gingen de eerstgenoemden tri January" 1796 een hiertoe (trekkend verdrag aan , waarvan wy den zaaklyken inhoud , ter handleiding voor onze Land. genooten, die hun voorbeeld mochten willen navolgen, kortiyk zullen mededeelen. , Grondwetten.
1. Men zal niemand, al is hy geen Lid van dit Gezelfchap, indien geen der Leden zelve in nood is , hulp weigeren.
2. Tot Leden zyn alleen en allen verkiesbaar , . die welgezind, ecrlyk en werkzaam zyrr.
3- Het



C 3pi )
3. Het getal der Leden mag niet grooter zyn dan 30, tot voorkoming van verwarringen.
4. De Leden moeten niet te na by elkander wooncn, wyl anders het oogmerk der verbindtenis niet zou worden bereikt.
5. Ouderdom of zwakheid zullen een Lid de aanfpraak op aller hulp in nood niet doen- verliezen.
Algemeene Regelen.
I. Ieder Lid moet (leeds" een aantal zakken en kisten gereed hebben, zoo tot zekerheid voor zich zelven , als
a. Om met 4 ten allen tyde gereed zynde zakken, zich yllings te begeeven naar de plaats , waar brand ontftaan is. En ten einde men terftond konne weeten , of eenig Medelid in nood is ,
3. Moet men zich de naamen en woonplaatfen van alle dezelven in het geheugen drukken , ten welken einde men eene lyst daarvan in zyn woonvertrek ophangt.
4. Dc toegefnelde Leden beyvéren zich, om voor de veilige uitbrenging cn lading der goederen te zorgen , de fpoedige overbrenging er van te bevorderen , en wacht te houden op de plaats, waar die geborgen worden.
(Plet oyerige in N°. 91.)
Nuttige, nieuw uitkomende GESC DRIFTEN en LANDKAARTEN.
1. Carré de la France, ou Von a csfayc 1 d'exprimer les conftgurations de fon territoire, l ■par une nouvelle méthode de - niyellemens , par t Dupain 'Priel. Paris chez Vauteur , Cloi'tre dc \ la Cité. Prix 3 Fr. feuille grand - cdlombier 1 ayec l'enlumlnure. Deze Kaart van Frankryk 'c is in twee opzichten eene volftrekte nieuwig- c heid, deels naamlyk , wyl de Franfche t Geographisten tot dus verre alleenlyk de e grondvlakte van Frankryk in hunne Kaarten l hebben uitgedrukt , deels wyl men hier, p door eene nieuwe wyze van nivelteeren , voor c de eerfte maal getracht heeft de afwisfelingen k van licht en duifter , ter aanwyzing van de d Verfchillende hoogte der gronden en vlakten j; uittedrukken , en dus geheel Frankryk als in d reliëf aan het oog zichtbaar voorteftellen ; iu v Öeazelfden fmaak als de Kaart van Zmtfci- v
\land-, welke wy boven, N°. 19, Bladz i4« en 150 hebben aangekondigd. —-
2. Slavi/lher Bucherdruck in Wurtembers. in XVI Jahrhuudert &c. von C. F. Schnurzer , Prof. in Tubingen. 128 f. in 8°. Tubingen bey Cotta , 17^9.
Deze Verhandeling 'over de Boeken in de Slavonifche taal , en met Slavonifche letters , ui de XVF' Eeuw in [Furtcmberg gedrukt en uitgegeeven, verdient de aandacht van alle i aal - en Oudheidminnaren, ln het gemelde Hertogdom was noch de Taal noch het Schrift der Slavcniers bekend ; de Boeken , aldaar in dezelve gedrukt, zyn zeldzaam geworden, en de aanleiding tot dit verfchynzel is vry onbekend. Dit een en ander bewoog Schuurzer om , achtervolgends de nafpooringen van M. Nasi, zedert meer dan 50 jaaren gedaan, over du onderwerp de aangekondigde Verhandeling in het licht te geeven.
Primus Truber , een Cdrinthier, GodsdienstLeeraar te Kempten in Zwaben zynde zedert J553-> k-mm in diezélfde landftreek Petrus l'uulus Vergerius, Oud - Bisfchop van Cabo d Istna; en deze twee lieden gaven aanleiding tot gemelde Drukkery te Wurtembers. 'truber poogde eerst eenige Slavonifche werken te doen drukken in Romeinfche letteren, doch hy (taakte, deze onderneeming, als al te moeilvk en kostbaar. Vërvolgends ftoeg Fergerius met hem de handen in één , en men bragt in 1557 eene uitgave van het eerfte gedeelte les Nieuwen Testaments in zoodanige letteren :ot ftand. Men vindt hier eene befchryving /an deze en volgende werken van dien aart. )e onderneeming verkreeg eenen nieuwen ryval door de aankomst van Joan Ungnad, 3arpn van Sonneg, uit Corinthie, die te Urach :ene Drukkery oprichtte in de beide Characers Glagolla en Cyruzila , zynde de twee ;ebruiklyke 1'chryfwyzen der Slavoniers, waaroor hy de nodige Matryzen enz. liet maaken, erst te- Neurenberg,. en vervolgends te Urach,. [oor werklieden , die hy van Neurenberg ntboden hadt. Truber. werdt door den Herag van Wurtemberg met het oppertoezicht n de zorg voor deze inrichting belast, /len treft, hier gewigtige berichten aan noends dezelve, en Ungnads pogingen , 0111 e kosten daardoor .veroorzaakt, goed te maa-
en. Eindelyk ftreft deze op eene reis
oor Bohemen in 1564 , en in het volgend lar overleedt zyne Vrouw, aan welke hy e inftandhöuding der Drukkery hadt aanbealen. Zyn Ipoedige dood verhinderde hem ;rdere fchikkingen daaromtrent by uiterften 1JP 3 wii



C 3*2 )
wil te maaken , cn dus trof deze fraaie onderneeming het lot van zoo veele andere heüzame pogingen der menschheid , dat is , zy verviel , met haren voornamen begunftiger, tot trof. Volgends eene hier aangehaal¬
de plaats.uit Asfémans Kalendaria Ecclef Univ., te Rome gedrukt in 1755, zyn de Matryzen enz. dezer Drukkery in de Slavonifche of Croatifche taal naderhand overgegaan in de Drukkery der Propagavia , en zy bevinden zich dus op dit oogenblik hoogstwaarfchynlyk in de Nationale Drukkery te Parys.
PRYZEN van eenige voorname
KOOP WAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 9 December 1799.
De gemeene foorten der Geraffineerde Suikers zyn nog iets flaauwer, dan den 2 dezer.
De Coffy, voornaamlyk de Franfche , is doorgaands l a 1 ft. minder.
Het Zout Seudres en St. Martins is genoteerd tot £ 125 a 150, en het wit Zout op e£ 200 a 240.
De Rogge is 5 ggl. per Last gemonteerd. De overige Graanen zyn als vooren.
Te Dordrecht, den 5 December 1799.
Haver, Inlandfche Brouw, per
last 25 & 26 e£
dito Paardevoer . . . . 19, 20 a 21 ^ Koolzaad , Inl. en Zeeuwsch ,
per last 84, 88 a 90 &
Zomerzaad 50 a 56 ^
Zaai Lynzaad, Inlandsch en
Zeeuwsch, per achttendeel. 74 a 90 ft.
Raap ■ Oly , per Aam. . . 86 gl.
Lyn-dito, per dito ... 66 gl.
Raapkoeken , per 1000 . . 83 a 84 gl. Lynkoeken, per dito . . . 115 & 120 gl.
Nieuwe Paardeboon., per last 24 a 28 d£
Den 6- December.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 28 a 38 ft.
Moutwyn, per Virtel . . . io:%
Genever , per dito .... io| ifL
Luikfche Kooien , per Hoed . a 24 gl*
Waag-dito , per 100 Waag . 27 gl.
Den 9 December,
Candybrooden ....... 38 a 39
Poeijer dito 35 a 36
Raffinaden jpf a 33!
Melisfen 2 en .3 . • . . . 28 a 31
Lompen 26| a j
Stampfuiker 26 a 30
Basterden 15326
Candyën, diyerfe ..... 25 a 425
• • • 77'£
Te Rotterdam, den 9 December 1799.
Jarige Zeeuwfche Tarw ,
per Z. Zak . . . 34, 36 a 38 g
Nieuwe puik dito . . 24 a 28 U
Gemeene dito .... 20, 21 a 22 R
Zeeuwfche Rogge . . 23 , 24 a 25
Graauwe Erwten ... 23, 24 a 26 jj
Witte Erwten .... 18, 22 a 23 JJ
Blaauwe dito .... 20, 22 a 25 $
Witte Boonen .... 18, 20 a 26 g
Paardeboonen, per Last 22, 26 a 28
Nieuw Zeeuwsch Koolzaad 45 a 48 £ Wintérgarst, per Hoed ? „ „
Zomer dito ƒ58, 60 a 62 ggl.
Nieuwe Zeeuwf. Brouwhaver ?„g .2 a ,ó g„j
Voeder dito . . , . p > t * &t>-
Te Schiedam, den 11 December 1799.
Moutwyn 10 £ de 30 Virtels, zonder Fust. Genever 11 rf dito,- dito. Genever 54 en 55 gl. per Aam, Amft, Proef. Gedroogde Rogge 162 en 164 f$ per Last 235 ggl. geveild.
Te



C S03 }
Te Utrecht, den 7 December 1799.
Witte Weit .... van ƒ 171 tot ƒ 18
Roode dito — * 15J — = i6k
Rogge _ — s iof — * 11"
Boekweit — s 6i — > 7117
Groote Capufyners . . — =
Middelfoort dito ... — 3 15 — = 22
Kleine dito — = 8 — »n
Groote graauwe Erwten
Middelfoort . . . . . — » 15 — - 16
Kleine dito — = ia — - 14
Ongelezene dito . . — -11 — * n] Groene Erwten , naar
droogte
Droog'Middelfoort . . — = 13 — = T4Ï
Kleine zuivere dito . . — -10 — s 11
Ongelezene dito ... — =7 ,8
Witte Erwten . . . . — = 10 s n
Witte Boonen . . . . — ' Wl ?-<-•■; 21
Bofche dito " - \6
*Iave,r - « 4 - - 6\
Paardeboonen — =6' = 8
Wintérgarst =7" '- 7^
Zomer dito — * 5 \ 6k
Hennipzaad ..... ■ 4
Pryzen yan eenige Binnenlandfche Effecten, ie Amsterdam, den 12 December 1799.
Recepisfen, Marine . a 3 pCt. 4133421
dito Brabandfclie fchaé-
vergoeding . . a 4 — 351 a o7
dito 4 pCts. Heffing, a 3i — M naar rato van Comptoiren èn Som- .
••n!e" 41 , 48J a l
Nationale Schuldbrieven met Cou-
pons en Uitlooting a 3 pCt. 40 a 42 j dito dito . . . . a 4, —. 50 a 52 | dito dito ....35 — 61 a 63 Inier est - Recepisfen van de oude } Staatsfchulden , a 4 pCt. . 42 a 44 s Bataaffche Refcripiiën, 12 Dec.
1800 . . 835 & 85! j I • . 67i a 70 * a • • 5r3a59 i
3 • • 50 a52|
4 • • 47 a 49 j Na den Vrede by loting 39 a | /
Bataaffche Coupons. 12 Dec. . 981 al j
Hollandsch geforceerd .... 38* a 391 2
Vrywiüig dito ...... 6oi a 61 I
Gelderfche fchaêvergocding . 37J a ggi ] Belee nbankglld, 12 Dec. 98] a 992
NATIONALE LOTERYEN.
In de tweede Clasfe der oifte Generaliteits. nu Bataaffche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 9den December zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. eu voorname Pryzen:
4de Lyst No. 7322 met ƒ icoo:-
3235° — = 1250:-
. AT 1364 - * 7.500:-
5de ~— No. 22249 — * 5,000:-
31306 — = 1000:-
6de No. 30511 — * 1000:-
J, 37I5I - 1 1000:-
rde ■ No. 635Ó — * 1000:-
Q„ _ _ 41755 — • iooo:-
tifte No. 35770 — = 1000:-
43107 — = 1250:-.
ZEETYDING.
Berichten.
Volgends brieven van Rouaan van den 24 November, was het Embargo op de Deenfche en Rusfifche Schepen opgeheven doch toen nog niet van de Zweedfchc. '
Genomen en Geconfisqueerde Schepen.
Door een Fransch Esquader zyn op de dfrikaanfche Kust verfcheidene pryzen jrenaakt. J ö
Hernomen door de Engelfchen van de ^ranfehen , en te Guernfey opgezonden het Schip Hendrik, Kapt. Peterfen, van Hamburs laar Lisfabon. 0
Opgebragt te Tarmouth de Franfche Kaper 5 Guerrier van 14 Stukken, dezelve hadt ;enomen de Brik A%, van cV/wMr naar — Te Algeziras het Schio r^e jyaly, Kapt. , van Londen en Jfe£
ycw/z naar de Middellandfche Zee. — Te .isfabon de Franfche Kaper Marche. —re C«/«2« het Schip ///e lnduftry, Kapt. o«/3'2/2, van naar Lisfabon. — Te
>'m//o£w het Schip the Terjey-Pakèt, Kapt! 'ieivenice, van Londen naar 'jerfey. — ïn 'ahmulh het Spaansch Schip ' Jo/è/;/.-, [apt. Lomias, van Portorico naar Radix. — n Plymouth het Schip van Kapt. .Sfo/»van ZWifoa naar Altona.
Schecps'



< 3<H )
Scheepsrampen»
Verongelukt by Bayontie een Zweedsch Schip, met meer anderen door de Franfchen genomen geweest. — Op de Helder het Trausportfchip Defiance, Kapt. Anderfon; het volk is behouden.
Geftrand op het Eiland Oëfel het Schip the Hannah, Kapt. Arkinfon, van Riga naar Dublin. — By Petersburg het Schip the Fanny, Kapt. Jonas , van Petersburg naar Chester.
Met fchade binnen te Kinfale het Schip Jeferfon, Kapt. Freeman, van Leyerpool naar Soiton. — Te Ilfracombe Kapt. J. Jurgen, van Bahimore naar Hamburg. — 1 e
Kapt. Z\ Paulfcn, van Bergen naar Dordrecht. — Met lek Schip te Geest, zynde op de Wezer op ftrand geweest het Schip de Modhoop, Kapt. Koster, van 'pliomas naar Bremen. — Met zware fchade in eene Haven bewesten Triand het Schip
the Aimalle Clarisfa, Kapt. Knight, van Lisfabon naar Leyerpool; zi\ denklyk moeten losfen en repareeren.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 9 en 10 'Decembar. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O.
Den ii en ia. Niets gepasfeerd. De Wind O.
Helyoetfluis.
Den 9 en io December. Niets gepasfeerd. De Wind N. O.
Brielle.
Den 9 December. Het Schip, gister gemeld, is wel in Zee gekomen. De Wind O.
Den io. Kapt. M. Anderfon heeft een Loots aan boord, om naar Zee te zeilen. De Wind N. O.
ADVERTENTIE N.
V W. van Vliet, Boekverkoper op de Heilige Weg, te Amfterdam, geeft heden uit, en heeft alöm verzonden, een Werkje, geheel nieuw in zyne foort, en gefchikt niet alleen voor de Jeugd , maar ook voor meergeoefende Liefhebbers yan onderzoek. Op eenen wysgerigen , maar tevens zeer bevatlyken trant, worden, in hetzelve, de zielvermogens der Dieren , hunne gewaarwordingen , denkbeelden, opmerkzaamheid , yerbeeldingskragt, gewoonten , leerzaamheid , taal en fchranderheid ontvouwd, en dezelven fteeds in diervoege , met de Eigenfchappen der Menlchen vergeleken , dat men er Mensch en Dier te gelyk uit leert kennen ; terwyl de treifendfte voorbeelden , waar mede alles geftaafd wordt, de verbazing opwekken en den leeslust gaande maken. De tytei van dit Werkje , dat zyne eigen aanpryzing in zich zelven draagt, is: Merkwaardige Voorbeelden, ter bevordering der kennis van de Zielvermogens der. Dieren, voor de meergevorderde Jeugd en weetgierige Beminnaars van Dieren. Verzameld, gerangfehikt en verklaard, door J. G. Trimolx. Uit het Hoogduit sch vertaald. De Prys is ƒ i:-:-
By Mortier Cóvens en Zoon, Boek- en Landkaartverkopers op den Vygeridam te Amfterdam, word uitgegeven: I. Nieuwe algemeene Kaart der Bataaffche ^Republiek , verdeeldt in VIII Departementen. — II. Nieuwe Kaart van het Departement yan de Eems. — Ilf. Nieuwe Kaart van het Departement yan den Ouden Tsfel. — IV. Nieuwe Kaart van het Departement yan den Rhyn. — V. Nieuwe Kaart van het Departement van den Amftel. — VI. Nieuwe Kaart van het Departement yan
Texel. — VII. Nieuwe Kaart van het Departement van de Delf. Vlii. Nieuwe
Kaart der Bataaffche Republiek, verdeeld in 94 DiftrlSlen. — IX. Nieuwe Kaart van het Departement yan den Dommel. — X. Nieuwe Kaart van het Departement van de Schelde eu Maas, het ftuk argezet a 6 ftuivers.
Te Amfterdam, by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



]%J0. 91. 18 December 1799.
OECONOMISCHE' COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECOXOMfSCHE KUNDIGHEDEN.
Middel, om DIEVEN, die inbreek en, te ontdekken en te v e r d r y v h n.
rï"Se menigvuldige dioveryen en, ten minfte J_jL^ beproefde, huisbraaken , waarvan men thands in deze volkryke Stad hoort , en die in het tegenwoordig .Saifoen ten platten lande pleegen voonevallen , zullen mislchien zomnrgen onder onze Lezers belang doen Hellen in het volgend middel, uitgevonden door den Opzichter der Gebouwen E. C. A. Bchrens te Sclnverin , en gefchikt, om eenen dief, het zy hy door deuren, vengfters of muuren poöge intebrecken , zeker te ontdekken , althands te ftooren en te verjaagen.]
Daar de middelen, tot nog toe aangewend , om zich tegen het inbreeken der dieven te bevti'igen , deels ontoereikend , deels wreedaartig, en deels even gevaarlyk voor anderen als voor den dief zelve zyn., wyl zy ook zon tyds eenen öniehülchgen zouden ko nen benadeelen, heeft zich lick rens vcrdienltelj k gemaakt aan de geheen. fviaatfehappy, door, ter harer beveiliging , teii werktuig aanrekortfgen , het geen ttei chef niet van 't leven berooft, maar zul eenen fchrik aanjaagt, -dat hy oogenbhklyi
Ji. Dei:;l.
op de vlucht gedreven , en te gelyk het huisgezin uit den llaap, die voor hetzelve alsdan zoo gevaarlyk is, sewekt wordt
ln het werkje, door Belirens voor eigen rekening over dit onderwerp, in het Hoogêuitsch, 1797, uitgegeeven, en niet meer dan 44 bladzyden in 8'J; beflaande, bericht de Schryver, dat hy, door onderfcheidene zwaare diefftallen in zynen oord opgewekt en overweegende , hoe elke onverwachte zinnclyke gewaarw rding eigenaartig gefchikt zy-, om eenen dief te ftooren en "op de ivlucht te jaagèn, den inval kreeg: of het niet mooglyk zoude zyn , een middel uitjtedenken, om zulks door eenig vreemd ;verfchynfel, het geen de huisbreeker zelve onwillig bewerkt, daarteftellen? een middel, jhèt geen des te nuttiger zoude zyn, inIdien het te gelyk de flapende huisgenoten I wekte, en den dief, in een vertrek wil. lende indringen, uit de duisternis plotfelim»in eci helder licht deedt overgaan. — Dit laatfte denkbeeld deedt hem eerst op jeeh Ettctifeer - werktuig peinzen ; doch de omflachtige toeftel en kosten, die de aan-> wending daarvan in dit geval zoude véfi oorzaken , en de moei'ykheden er mede g 'paard, deeden hem hier van afz en , eu! een ander werktuig verkiezen, het geen minder kostbaar en niet zoo zamemreit ld is. . b ,
Dit werktuig werkt zeker, fpoedig, en condir gev.iar, en deszelfs werking is voor .en dffcf' even oinzettend, als dezelve geustftelknd is voor de huisgenooten. Bv iet ïnkree^en van den eerlièii veroorzaakt
Ql het-



hetzelve onverhoeds eenen fterken flag , het ontfteekt e~-n licht, en doet aan het bed des (rapenden huisvaders eene fchel in beweging korrfen ; het één en ander verfchfikt niét alleen de dieven , ma?r wekt ook het volk van binnen , en geeft hun gelegenheid, om oogenbliklyk het nodig licht te bekomen, ten einde te 'konnen zien., wat er gebeurd zy , en zich des noods van wapenen 'ter verdediging te voorzien , hebbende men, om eene kaars te ontfteeken , aïïeeniyk eene koord of fnaar met den vinger aanteraaker. —- Bovendien heeft men nog, by de arnwending van dit werktuig, de keus, of men alleen het geluid der fchel, den (lag, of de verlichting, dan wel , of men dit alles te gelyk wil doen plaats hebben.
Het werktuig zelve, waarvan de zeer duidelyke befchryving en naauwkeurige afbeelding in 't gemelde werkjen te vinden is, konnen wy, by mangel van de hiertoe nodige figuuren, niet volledig befchryven. — Genoeg zy het dus , daarvan alleenlyk te zeggen ', dat de bovengemelde uitwerkfels veroorzaakt worden door het (lot eener fnaphaau, voorzien van een wel verftaalde pan, en van een fterke llag- en pan - ve~êr , en ftevig vastgefchroefd aan een voetftuk , dat 8 duimen lang, 4} duim hoog, en eigenlyk ,3 duimen dik of; breed is, doch aan de flinkerzyde van onder| naar boven zoodanig uitgehold, dat hetzelve! boven aan niet meer breedte behoudt dan van j± duim, terwyl de volle breedte van onderen niet hooger loopt dan 1* duim. Uit de pan van het , flot loopt een goot of canaal voor het vuur of ontftoken kruit, naar eene, bezyden de pan geplaatfte, loodrecht nedergaande buis van yzer, 5 duimen lang, en j duim in' doorfnede wyd, die aan het voetftuk is vastgemaakt, en waarin het kruit, dat den flag veroorzaakt, geladen is. Aan de rust of tegenhoudcr der haan Wordt een touwtje of fnaar gebonden, en zoo ftrak aan de fchel vastgemaakt , dat de haan op het punt fta van overtegaan. Wanneer men nu met den vinger maar even op dit touwtje drukt, zo fpringt de haan los, en verwekt, door de ontvlamming van het kruit een licht; en vermids de haan , by het I vsfpringen , den op twee ftyltjens beweegbaren teugelhouder voorwaards drukt, wordt het touwtje te gelyk aangetrokken, en de fchel gaat over.
Om nu het gemelde werktuig by het inbreeken van dieven in beweging te doen komen, geeft Belirens eene befchryving en afbeelding , hoedanig men uit de , vertrekken
van een huis , aan alle kanten , koorden of draaden. te fpannen hebbe, wier ééne einde aan deuren, vengfters, vengfterraamen, toonbanken enz. gehecht is , terwyl het ander einde met den tegenhouder der haan verbonden, en ten dien einde in allerleie richtingen door kamers en gangen derwaard geleid wordt. Hieruit blykt dus , dat, zoodfa door het fterk be weegen van de 11 uitingen deze draaden aangetrokken worden , en gevolglyk de rust der haan zich mede beweegt; de haan. even gelyk by het drukken op het koord, waarvan wy zoo even gewaagden , mede moet overgaan , en dezelfde verfchynfelcn voordbrengen. — Al hebben de dieven zelfs licht by zich, konnen.zy, binnen's huis zich bevindende , het aanftooten van een of ander der alzoo gel'pannene koorden niet vermydei]. ~ indien de dieven door ondervinding of algemeen gebruik zich daarvoor mochten weeten te wachten, kan men hen verrasfehen, door de koorden op eene meer geheime wyze te fpannen , en voornaamlyk zoodanig te plaatfen , dat zy geene binnendeuren konnen openen , zonder, onwillig, hetzelfde te doen, dat zy by het inbreeken hadden weeten te ontduiken. — Nog moet men in het oog houden, dat de draaden ftrak, en allen gely'kelyk, behooren gëfpannen te zyn, vooral, wanneer zy een of meer hoeken moeten maaken, op welken men telkens goede tuimelaars, die men , door ze van tyd tot tyd met Oly te fingeren, licht beweegbaar dient te houden, aanbrengen moet. — Ook behoort de fnaar of het koord , dat de fchel met de rust deihaan verbindt, niet te ftrak gëfpannen te zyn , terwyl anders de veer der haan op den duur te veel zyn kracht verliest. — De kruithuis wordt geladen met de helft van een gewoone fnaphaanfehoot, waarop men eene prop van Zeem- of ander zacht Leder zet. In het canaal , dat van de pan naar deze buis loopt, moet maar zoo veel kruit gedaan worden, dat de korrels elkander raaken, . wyl anders het ontvlammen er van dikwyls mislukt. — De kaars, die men door dit werktuig wil ontfteeken , moet een Catoenpit hebben , welk de helft dikker is , dan van gewoone kaarsfen ; liet moet eene fmeerkaars zyn. af Duim van boven af neemt men al het fineer van de • pit weg, maakt hetzelve by 't vuur warm , en ftrykt er met een vloeipapier ij duim van boven al het nog overig vet uit. Verder fchraapt men het pit eerst met den rug en dan met de fciieipie van een mes, onder een geftadjg omkteren
1 fi ' vin



( 3°7 )
van hetzelve, m poeijer van Vioolhars, tot dat het geheel wollig is en als eene pluim zich boven aan uitfbreidt, terwyl hetzelve benedenwaards hoe langer hoe meer zamenloopt, omtrent in diervoege:
j Over het Roodverwen der
NOORD.HOLLA NDSCHE KAAS.
Om de kortten der Kaas rood te verwen, gelyk de Noord-Hollanders gewoon zyn, kan men zich , volgends de opgave van J, A. Kool, in de plaats van Lakmoes, bedienen van de Tinéhmr der gemeene roode Klaproos ot Papaver (Rhocas of BüMum , L ) Van deze plant vindt men drie verfcheidenheden: de eerfte foort heeft donkerbruine , genoegzaam zwarte vlakken aan de benedenpunten der bloembladeren , de tweede heeft kleinere en minder donker bruine bladeren , en de derde is in het geheel niet gevlakt. — Men moet de bladeren inzamelen , wanneer de bloemen in vollen bloei ftaan , en niet, wanneer zy reeds zyn uitgebloeid. — bloemen , waarvan de randen wit geworden zyn , plukt men in het geheel niet, om dat zy , hare grootfte kracht reeds verloren hebbende , geene genoegzame roode verw meer afgeeven. — Men verzamelt geene bloemen , dan die volkomen droog zyn, en draagt zorg, dat geene andere deelen der plant daar onder komen. Men bewaart dezelve, door ze op eene drooge plaats uit te fpreiden, en laat die nooit langer dan tweemaal 04 uuren ljo-_ a;en waarna men ze in eene pot, met water gevuld, afkookt.
Ten dien einde neemt men op ii gg bloenen 5 vlesfen water, laat dit | uurs te lamen kooken , doet het in een doek, en j'erst het fap met de handen fterk uit, doch, vanneer men hiertoe eene pers gebruikt noet men niet te fterk drukken, ten einde iet vocht niet bruin worde. — Dit uit^e>erste nat laat men andermaal met a\ ^ÉB -erfche bloemen \ uurs kooken, en wringt letzelvc nogmaals uit, als vooren. — Op leze wyze verkrygt men meer dan 4 vlesfen lat, het geen men, bekoeld zynde , gebruikt m de kortten der Kaas te verwen. Dan, et dus verkregen verwend vocht blyft .niet mger dan 8 dagen goed ; begeert men hetelve langer te houden, dan giet men het ver in vlesfen , doet op elke vies een halve :pel vol Brandewyn (of Genever), fchudt it wel door één , giet er een weinig Oly p , om dc buitenlucht afteweeren, en fluit e vlesfen met blaazen of kurken. In dien aat kan het nac wel dne maanden lane uuren. *
Qq a Be-
Men moet het pit naar beneden eenig vet laten behouden , op dat de vlam , by het ontfteeken, nederwaards gaande, eenig voedfel vinde; voords wryft men hetzelve in met een poeder, beftaanue uit 2. deelen poeijer van Zwavel en 1 deel poeijer van Vioolhars, en kamt het na met een fyn kammetje, tot hetzelve zyne wolligheid herneemt. Vervoltrends plaatst men hetzelve zoodanig, dat dé kaars met het vuur-canaal gelyk kome, en het pit er boven uitfteeke. — Men fmek al verder 3 deelen poeijer van Zwavel , i deel Hars, en i deel Campher te zamen, doende er de Campher niet in, voor het overige gefmolten is. Hierdoor haalt men draaden van fyn Catoen , zoo fpoedig dat er niet te veel aan blyft hangen, en fnydt die draaden aan einden van ii duim. Men legt op den br>dem van het vuur-canaal een weinig droog Vlas, daarop ftrooit men wat van het zoo even aangewezen poeijer , tot by de pan van het ftot, buigt dan het rechtopftaande pit boogsgewyze zoo, dat het daaraan raake, -drukt het uiteinde daarvan op het Vlas neder, ftrooit er wederom eenig poeijer boven op, en legt daarop 6 a 8 draaden, op de gezegde wyze toebereid, of flingert die door de wollene vezelen van het pit 'heen. Hierna legt men er boven op weder eenig fyn Vlas, reikende van de pan af tot over het vuur-canaal, welk Vlas men mede zachtlyk aandrukt, en met het opgegeeven poeijer beftrcoif. Eindelyk 1 doet men kruit op de pan, cn ftrooit op het Vlas enkel zoo veel kruit, dat de korrels < zich aanraaken , doch op het uiteinde legt I men een hoopje kruit, als een groote Graauw- I erwt, het geen de fnelle ontfteckmg van het ; licht zeer bevordert. ~ Ook draagt het tot t dit laatfte niet weinig by, dat men het Vlas 1 van onder en van boven luchtig legge , wyl i het anders, door de traage uitb;èïding oer i vuurftof, wel 4 a 6 feconden na den ilpg , duuren kan, eer de kaars ontdoken is.



C 308 3
Beg?ert men de verw hoogrood te hebben, zo doet men op ieder vies '14 a i5 droppels Zoutzuur of Vitriool-zuur.
Valkenburg geeft de behandeling der NoordHullanders , by het bereiden van de roode verw hunner Kaas , dus op : by 1 * tg Klaproozen doet men 1 vies Azyn en 1 'vies Urine; dit een en ander laat men tot kdokens toe heet worden, en drukt de Klaproozen met de hand uit, tot dat ahe verwitoffen daaruit geperst zyn
Hoe verwarmt men de WOONVERTREKKEN zonder Schoorsteen of Kagchel?
Om aan Vertrekken , welke men bewoont, des winters eene gelykmatige en gezonde tempering van warmte te geeven , zonder daarin ' eenig vuur te (rooken , kan men zich van het volgend middel bedienen. Men maakt de gemeene lucht warm , en leidt dezelve, door den damp van kookend water, door middel van pypen , in de kamer , die men verwarmen wil. — Zoodanige pypen of warmte - geleiders kan men in alle huizen maaken , doch het is nog beter , dut men dezelven by het nieuw optrekken der gébouwen daarin plaatfe.
Men heeft van deze manier , om de koude lucht in Woonvertrekken te temperen , reeds gunftige proeven genomen : en geen wonder , dewyl daarmede nog verfchillende andere voordcelen gepaard gaan, als, dat men daaidoor brandttoffen befpaait, Schoorfttenen en Kagcheis uitwint, meer ruimte , gemak en üeraad aan de K miers geeft , de onaangenaamheden vermindert , die het ftdukeh op haaidileden verg. zei len , b. v. rook, gevaar van brand , het (tuiven der asch , het vallen van roet, het veegen der Scho >rtteénefi , enz., de moeite, daarmede verbonden, verinydt , en eindelyk, dat men in weinig tyds, en zonder eenigen omflag , ééne of meer Kamers door hetzelfde vuur eene gezonde warmte kan mededeelen.
Eene breedere befchryving van dit verwarmings - middel vindt men in de Oeconomifche Haften van April , i; 97.
HUISMIDDELEN,
e n
NUTTIGE ONTDEKKINGEN,
Middel ter -ontdekking des L1NTWORMS.
Het gebruik van Aardbeziën heeft, by toeval , in yerfcheiden gevallen , (lukken van eenen Lintworm doen ontlasten, en dus eenen weg aangewezen ter ontdekking van deze moeilyke kwaal. De Geneeskundigen worden verzocht , hieromtrent meer pioefneemiiigen te doen.
Nieuw GENEESMIDDEL.
De Cortex Soymiclae of 5lymtda- bast is een nieuw koortsverdryvend middel, door de Kngelfche Geneeskundigen in 'Oust -Indien ontdekt , het geen onder den mram van Switenia Soymida in Engeland verkocht en voorgefchreven wordt. Deze fchors , in den Handel voorkomende, beftaat gewoonlyk uit (takken van | tot a voeten lang, van 1 tot 8 duim breed , en matig van dikte ; de buitenfte huid is aschgraaw , en wanneer dezelve is weggenomen , komt de roode couleur der eigenlyke fchors ten voorfchyn , zynde dezelve met zwarte vlammen bezet. Deze f'ch'ors is zeer bitter van imaak, en zamentrekkende; zy ruikt en fmaakt min of meer naar Speccryën. Het (tof derzelve , wanneer men ze ilampt, verwekt niezingen, gé lyk de Aloë. De infufie met koud water, is be/allig rood , zonder reuk , en fchuirnend£ , Wannéér men die roert ; in eene n arige waitijie afgedarnpt , levert dezelve een zeer bitter en zamnentrekkend Extiaft uit , waarvan de bo»>enfte laag zwartachtig, en de óndente kleiachtig vuti couleur is. ■— Men wil , dat deze Soymidafchors niet, gelyk de Caratbifche Kina, doet braaken , noch ook verftoppingen nalaat , gelyk dc gemeene Kina. Jnzonde, iieid verdient dit poeder , dat zich by het afkpoken daarvan zet , beproefd te worden, als zynee minder bezwarend voor de maag , dan het poeder der fcho:s zelve , wegens de grootere ioeveelheid van uit laatfte — Jn koortien, ,'ooral in afgaande k)ortiën, waar de Kina cn andere middelen niets uitwerkten , heeft [de óoymida-bait uitnemende werkingen gedaan,
11. OE-



C so? )
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Eenige byzonderheden wegens
den tegenwoordigen staat der
GELEER*)HEID, KONSTEN en INDUSTRIE, in Zwitserland,
(Vervo'g en Slot van N°. 89. bladz, 295.)
üe Voorzitter van dit Gezelfchap , jaarlyks gekozen , houdt eene redevoering voor de Vergadering, en de Leden leezch verhandelingen voor, belangryk voor het welzvn der Natie. Over tafel zingt men Hymnen, en drinkt een 1'ocaal op de vriendlthap , broederfchap, en het heil des vryën Vaderlands. Dit Hclyettsch Gezeljcliap wórdt jaarlyks na Pinkfter te /Irau gehouden, en vreemdelingen hebben den toegang tot hetzelve. 13y deze gelegenheid kan men niet voorby, met lof te gewaagxn van het beroemd Basreliëf van ZwitfeHand (waarvan wy reeds b ven N°. 19. Bladz. 149 en 150 melding maakten). De verdienttelyke Pfeiffer of Pfffer, te Lucerne] fcrbeiddé en reisde 20 jaaren lang, om , ter' daailtelling van dit Konstfiuk , alle rie hoo^- J tens , Itiekkirgn, ryzmgen , dalingen, en i goepen der bergen, tie tlingèringen der 1 • wegen en vne*p..den enz. enz. opteneemen ; £ hiejiia voltooide hy zyn weik , het geen | lieeds biliyke bewondering en navolging" ver-' t wakken zal , by inlander en vreemdeling, t Het ituk is 144 □ voeten groot, en ver- 4 toont op het naaü-vt keurigst de geheele op- \ pervlakte van Zwiiferland. Er ontbreekt niet r één huis, bosch, beek, waterval noch voei- 1 pad in de afbeelding. |)e Kaart van Pfeiffer \
van 't Oanton Lucerne is hiernaar gemaakt. 1
De Bibliotheek van Hem bez t twee lbbrVgé- c lyke basreliëfs van dit Land , genaakt door f Lxchaquel. Meijer, Fabrikant te Arau, Werdt f door dit voorbeeld aangem iedigd , om , na r t n zynen koste geheel Zwiiferland Trigenome, t trisch te hebben doen opmeeien , een basreliëf 1 diarvan te óntwepen, en daarnaar eene kaart i te laten graveerèu; men is hiermede werklyk; z begonnen, en zet den arbeid voord fj. t _ li
(*) Zie hiervan nadere berichten in de Cottins g Gelekte Anztigs, 1790. N°. 168, loy, jk
, tem heelt thands omtrent 40 levende >ch-yvers. - By den Zoon van\ Halier , by Wagner, Proff. Rifold, Apotheker Morell en den Leeraar li mtembach treft men fraaije Ihrbarium's aan : von Erlach en Manuds bezitten gewigtige Naruralien - Cabinetten , en de vei zameling van Zwitferfche Vogels verdient gezien te Worden, - De Bcrnfckè Bibliotheek bevat 30,000 prachtig geconditioneerde Boek. deelen, indedaad een geringe fchat voor eenen Staat, die jaarlyks mfer dan een mi Hoen aan renten van vreemde Volken trekt, die een Armenpaleis liet bouwen, en een i lan ontwerpen voor een Raadhuis , dat 1,300,000 guldens zou hebben moeten koeten. _ Zoo wel in deze Boekery, als iu die van Zurich en Laufanne, vindt men verzamelingen, door Engclfclip Reizigers aan dezelve gelchonken. ~ intusfchen wo dt het ontbrekende aan de openbare Bibliotheek te Bern vergoed dooi- de byzondere Bt.ëkervén waarvan er Zyn, die uit 20,000 Boekdeelen beltaan. — Jn de Bernfthe Boekery zyn mco Manufripien, gedeeltelyk aan haar vereerd' door_ den beioemden Bongras, waaronder jvtimge Grickjche, maar veele Latynfche Hand-
P
wDt'VILere,,1 dcr Nat"»^u"dige en Oeconomiche Maatfchappy te Be,n fchynen meer Lieflebbei* dan Geleerden te zy^ Zy jaacen Z h™ 'andreizen Zelfs °P Vhndeis/Piïnen, Dehltoffen' enz., vertoornen die aan diander, en bewaaren ze voords in hunn • c . Mnetten , zonder daarvan eenig verder aebiuik e maaken - Gruner geeft zedeit SS yd een Occonomisch Weekblad uit, het Jen ioede praclifche verhandelingen en klei™ roeven bevat - De Maatfchappy poogt de leuwe Zaai - Machine hier in vVrking te .iengen-, en de Engelfche te vereenvouwte. .en Bermch Landman, dezelve zedert öraren gebruikt hebbende, heeft daardoor tM e hc Ift Zaadkoorn gefpaatf; imuslchen S et Haal van dit werktuig niets geleden -;hoon het houtwerk reeds tweewaal veiieuwd is geworden. De tekening daarvan h l vinden rn het IVe Deel der EraZÜ •ncyclopedie van Tverdon. > "nj""e.
Dé Hoogelchool van Laufanne is niet meer1 :>o luisterryk , als zy ten tyde va, B?za arbetrac.de Croufaz eu anderen waf Z . de Godgeleerdheid zyn de taufaZff ^ hter de Duitfche Geleerden, en de Wv -eite van Kant is er flechts in na!m lil" -^-Bykans alle do Z.ufr/che Slrfe
^ 1 6 heb-.



( 3io )
hebben zich te Lcydcn gevormd. — Dc Boekery der "Academie is niet groot ; Gibbon, die eenige jaaren als een Epicurist te Laufannc leefde, heeft een gedeelte zyner Boeken aan dezelve vermaakt. — De Engelfche jonge Heeren , die zich hier komen ophouden , doen zulks , om het Fransen te leeren en Occonomisch te leeven ; zynde er onder, die vveek.lyks icoo P. Sterlings te verteeren hebben. Evenwel is het ook te Laufanne duur leeven. De gelegenheid dezer Stad maakt dezelve gefchikt ter oprichting eener algemeene Hoogèlchool voor gantsch Europa.
Offchoon de Boer in Walliferland betere teelgronden heeft dan in het Bernfche, is hy echter minder welvarend , om dat hy geen Koorn maar Wyn bouwt; om dezelfde reden is het Zuiden van Frankryk veel armer dan het Noorden. Dit pntftaat uit de menigvuldige misgewasfen der Druiven , welke den Wynbouwer verplichten, zich in fchulden te fteeken , en zyne Wynen, by een goed gewas, voor mindere pryzen te verkoopeu. In Zwitferland rekent men door elkander om' het 7e jaar op eenen goeden Wynoogst. [Om j dezelfde en meer andere redenen is de Wynbouwende Boer in alle landen van Europa ■ veel armer dan de Koornbouwer en Veehouder. Redact."]
Bafel heeft 90,000 Jouchards bruikbaar land, van 36,000 □ voeten ieder. Hiervan zyn 26,000 met bosfchen en houtgewasch beplant, 2,000 met Wyngaarden, 26,000 bezet met Weiden en Hooiveld, 24,000 worden bezaaid, eh i2,coo tot gemeente-Weiden bettemd. De Wynbergen liaan dus tot de Koornlanden als 12 tot 10 , en dezen tot het Wei- en Hooiland als 12 tot 18 of 2 tot 3. In Zurich en Schaf haufen is de verhouding nagenoeg dezelfde, doch in Walliferland is de Wynbouw meer en de Graanenteelt minder.
De Roomschgezinde Cantons zyn nog zeer onverlicht. Wanneer een vreemdeling in het Vlek Schweitz de Mis by woont, vraagt men hem, in het lomp dialect van die landltreek, na dat hy naauwlyks 5 minuten in de Kerk geweest is „ kan er nicht baten? d. i. kunt „ gy niet bidden?" — Veele bedevaarten gefchieden er van binnen cn buiten 's lands naar het ryke Benediélyucr - Klooster te Einfiedlen. Aan het hoofd dier godvruchtige Caravanen gaat de Huisvader, met een Roozenkrans in de hand, en de Ave Marid's galmen geftadig door de lucht. Zelfs by het beklouteren der fteilfte paden, prevelt de mond nog „ bid voor ons!" — Wegens dezen grooten toevloed
vindt men te Eindfiedlen 67 Herbergen , die allen een beftaan opleveren. — Treffend is de vertooning van dit prachtig en| met kostbaarheden opgevuld KloostergelHcht, in den fchoot der zoo eenvouwige natuur. — Men heeft er eene groote Boekery , eene verzameling van Handi'chriften , een Cabinet van Penningen en Naturalia, en eenen ryken kerkelyken fchat, voorzien v^n veele gewigtige Reliquiën.
In de overige Roomfche Cantons heerscht eene groote onverfehilligheid voor den Godsdienst. In Solothum bieden de Heeren aan de Dames op de toppen hunner vingeren het wy. water aan, ten einde deze hare handen niet behoeven nat te maaken. — De meeste verlichting der Roomfche Cantons heerscht in Lucerne, waar het geleerde ton is, een Kantiaan te zyn , en de Geestelyken deibeide gezindheden zeer gemeenzaam verkeeren, en dezelfde fchriften leezen.
De Roomfche Kloosters bevatten veele voortrellyke Manufcripien. Dat van St. Gallen heelt aan Europa de eerde uitgaven bezorgd van Quintilianus, Petronius, Valerius Flaccus en ótllus Italicus. Intusfchen hebben de Kerkvergaderingen van Bafel en Conflanz hetzelve en eie overige Geestelyke Gedachten van zeer veele Handfchriften beroofd,
X.
OECONOMISCH MENGELWERK.
(Vervolg en flot van 1N°. 90. bladz. 300.)
5. Tot dit een ander voorziet zich het Gezelfchap ten gemeenen koste van eenige benodigde zaaken , als : — van eene groote lange mand met twee handvatfels , waaraan twee ftevige touwen gehecht worden , lang genoeg om tot dc derde verdieping te reiken, ten einde daarmede Linnengoed en andere kleinigheden van waarde door de vengilers , en dus lpoediger en zekerer dan langs, de trappen, te redden. — Tweeërlei foort van kleine, lichte wagens , door menfchen v: trekken , zommigen voorzien met. opltaande , van teenen gevlochten , Ieders, die, by wyze van eene mand, op den -wagen vastgehecht zyn, waarin men allerleie kleine goederen kan bergen; anderen zonder Ieders, om daarop kisten, koffers, vaten
en



( Sn )
en andere grove ftukken te laaden. — Deze wagens moeten door enge huizen, fteegen en door een gedrang van menfchen gemaklyk konnen gevoerd worden. — Eenige werktuigen, om kisten , koffers en kasfen langs de trappen naar beneden te laten zakken-
6. Deze voorraad wordt bewaard by een of ander Lid , dat midden in dc Stad woont. Men heeft lieden by de hand , die het een cn ander, by het ontftaan van brand , ter vereischter pjaatfe brengen, en zich met de vervoering der goederen bezig houden.
7. Ten einde er geen bedrog moge plaats hebbenlaat ieder Lid zyne voor handen zynde zakken eene afgelprokene couleur , b. v. groen , verwen , en zynen naam (of het teken van 't Gezelfchap) met zwarte letters daarop zetten.
Voorzieningen,
1. Ieder Medelid kiest uit het Gezelfchap eenen vertrouwden vriend, wien hy eene lyst zyner Effeéten cn te reddene goederen ter hand ftelt. Hiermede begeeft zich deze vertrouweling ter plaatfe van den brand, om te konnen weeten, wat er op elke verdieping, in iedere kamer, te vinden en te redden zy.
2. De Leden verbinden zich, om op elke verdieping van het huis zoo veele lantaarns en kaarsfen in gereedheid te houden , ais nodig is , om in geval van brand te ontfteeken.
3. Kisten en Kasfen, die niet te vervoeren zyn, worden geopend.
4. De Leden draagen zorg, dat de openingen en tochtgaten in hunne huizen gefloten zyn, ten einde, by het ontftaan van brand, de vonken niet doordringen ; eenigen hunner geeven acht, om dezelven , zoo veel doenlyk, te blusfehen.
5. Ieder kiest, tot berging zyner goederen, \ vooraf twee ver van elkander gelegene huizen, ' ten einde dezelven, hoe de wind'ook waaiie • in veiligheid mogen zyn. 1
Om te begrypen, hoe 20 a 25 perfonen 1 zoo veel konnen uitwerken, dient men te ! weeten, dat de meesten hunner Fabrikanten 2 zyn, die ieder 30 a 40 menfchen in hun werk 'i hebben, op wier hulp en trouw zy dus kon- l nen rekenen. — Het Gezelfchap heeft- zich 1 ook voorzien van eenige draagbare Brandfpuiten, die 2- Thalers* het ftuk kosten. Pn a kleine plaatfen, waar veel vermogen en seene l Brand- Asfurantie-Compagnie is, verdiende~deze 1 inrichting te worden nagevolgd. Rcdaöt.]
Iets over de GEORGISCHE en CIRCASSISCHE Mannen en Vrouwe n.
Bernier verhaalt , dat in geen land fchooner ras van menfchen te vinden zy , dan in Georgië; men vindt er naauwlyks één leelyk aangezicht, en de Natuur heeft er genoegzaam alle Vrouwen bedeeld met eene zeldzame bevalligheid. Zy zyn welgemaakt, buigzaam van lendenen , en hebben een bekoorlyk gezicht. — De Mannen zyn niet alleen fchoon, maar ook geestig, en zy zouden voor allerleie Konften en Wetenfchappen zeer veel aanleg hebben , indien zy niet zoo fterk aan den drank en de min waren overgegeeven. Het houden van byzitten is er geene fchande ; zelfs de Geestelyken zyn dikwyls dronken , en op de Feesten van Paasch en Pmxter wordt hy , die geenen roes heeft, voor geen Christen geërkend, maar m den ban gedaan. De Georgièrs zyn menschhevend , befcheiden , en zachtmoedig , maar ééns verbitterd , is hun haat onveizoenlyk.
De Circasfifche Vrouwen hebben, volgends Struys , het fraaifte teint, dat mooglyk is. Haar voorhoofd is groot en vlak, en zonder eenig toedoen- der konst, zyn hare winkbraauwen zoo klein, dat men die voor pen gebogen donkere zydendraad zoude aanzien. Ly hebben een groot, zacht cn levendig oog, eene welgevormde neus, roozeroede lippen, :en kleine lagchende mond, en eene kin , iie met het overige een volmaakt eirond ?ormt. Hals en nek zyn welgemaakt, het gel is fneeuwblank, de geftalte ryzig en los. tiaar hair is fchoon zwart, zy draagen een dein mutsjen en hairkusfen van dezelfde coueur, en de Weduwen hebben, in de plaats /an een bourlet, een fterk opgeblazen Osfen^ans op het hoofd. Dit misvormt haar zeer. Jes zomers draagen de Circasfifche Vrouwen :nkel een henibd van blaauwe of roode ftof ot aan den middel open, eu dus vertoont ïcli een volmaakt fchoone boezem. — Zy yn in den- omgang met vreemdelingen vrv ,ul, fchoon tevens getrouw aan hare, niet -hóot ' Mannen* LanS beh°"Jen zy haar
De MmgreUfche Vrouwen zyn even fchoon, s de Georgijche en Circasfifche ; het fchynt Is of deze drie volken van één zelfde menden-ras herkomftig zyn.
[Wy beveelen ons in de aanhoudende corespondentie der waarde Hand, welke. ons - dit' ukje toezondt!]
NA-



( 3" )
NATIONALE LOTERYEN.
In de tweede Clasfe der oifïe Generaliteit, nu Bataaffche L'tTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den oden December, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen:
()de Lyst No. 8259 met ƒ icoo:-
13498 — = 1250;-
10de No. 33Ó90 — 3 1000:-
24 :66 — « 1250:- Pramiie.
11516 — = 25.000:- HoogdeL.
17626 — s 1250:- Pramiie.
llde No. 44693 — 6 1250: -
18349 — iooo:-
\<ide No. J9534 — * 1000:-
29;i.:4 — i .ioco:-
i$de No. 26503 — » icoo:-
ZEETYDING.
Genomen eu Geconfisqueerde Schepen. - Opgebragt te Plymu/uh liet Schip de Boars, Kapt. Stemming, v.m Bilboa naar Altona. Te Trieste, na door een Rusflsch ■'->/ursck Esquader genomen te zyn, Kapt. O. Hendrichfin; dezelve hadt wegens gebrek aan water te Ancuna willen binnenloopen. — ln- Tarmouth het Schip van J. Rollf'fen.
Vrygegeeven te Londen het te Tarmouth opgebragt Schip de Vrouw Engel met de lading ,, Kapt. Rotgers, van Bordeaux naar Mrtnbdcn.
Scheepsrampen.
Geftrand by Halmjlad in Zweeden het Schip van Kapt. G. D. Hornbeck, met Wyn, van Madeira naar Kopenhagen.
Met fchade binnen te Brake aan de Wezer Kapt. P. G. Peterfen, van Bergen naar
Te Amfterdam, by C. COVENS, Doek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
ADVERTENTIE.
V « Dc Lettt RGiETF.RY van Joh. Enschedé en Zoonen te Haarlem, „ merklyk vermeerderd en uitgebreid zynde , door de aankoop en overneeming van „de aanzienlyke Lettergieïerï te Amfterdam, o.nder de Firma van Geurde„ ders Ploos van Am stel , tot hiertoe geëxerceerd geweest, welke i.vemee„ ming met primo january eertkomende volkomen' tot (tand zal zyn gebragt; fecöfti„ mandeeren de Eerstgemelden zich by vernieuwing aan hunne Correspondenten , en „ inzonderheid aan die geenen , welke laatstgemelde met hunne orders hebben gelieven „ te vereeren."
Rmbdai ; dezelve. dacht fpoedig weder gereed te zyn, om zyne reis te vervolgen.
Texelfche en Vlie-Lyst. Den 17. Niets gepasfeerd. De Wind O Den 14. Binnen het Schip de Vrouw
Tergena, Kapt. Klaas Pieter Piet er z, van
Noor wegen.
Van den 15—17 December. Niets gepasfeerd. De Wind O. * F
In 't Vlie. Den 8 December binnen Kapt J- J' f aster , van Londen , J. Douwen \ van fermemel, N. H. Baas, van Nuorwgen, en J. P. Kerkhoven, van Dantzigde laatfte, wegens contrarie wind binnen' heeft op de hoogte van '56 gr. 55 min' N. B. en 22 gr. 44 min. lengte den 1 dezer in goeden itaat gepraaid % C. van Drieste, van Dantzig naar Londen.
Den 9. Niets gepasfeerd.
Den 10. Binnen gekomen Kapt. B. J. Ruyl. uit Noorwegen , als Bylegger.
Den 11. Binnen P. Kraay en G. F. Votfki uit Noorwegen. — Uitgezeild' //.' Laarman, naar Bordeaux ; en IJ. stlberti/s, naar Embden.
Van den 12—14. Niets gepasfeerd. De Wind O.
Hclvoetfiuis.
Van den 11 -15 December. Niets gepasfeerd. De Wind N. O.
P rulle.
Den 11 December. Naar Zee gezeild Kapt. Anderfon , naar Embden. De Wind Z. O.
Den 12. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O.
Van den 13—15. Niets gepasfeerd. De Wind N. O.



,3i December 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid,, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
[Wegens het invallende Kersfeest zal het N°. van aandaande Woensdag des Dingsdags worden uitgegeeven.]
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN. Over de SAFFRAAN-TEELT.
De Saffraan behoort buiten tegenfpraak onder de nuttigde voordbrenglèlen van het groeijend Ryk. Als Specery gebruikt, veraangenaamt dezelve den fmaak der fpyzen , waaraan zy eene geurigbeid en bevallige couleur byzet ; als Geneesmiddel oefent zy zoo in - als uitwendig hare ■weldadige kracht uit; terwyl zy als eene Verwftof voor Schilders en Fabrikanten onontbeerlyk is.
Zedert 1775 is de prys der Saffraan meer dan verdubbeld. De gewoone prys is zedert eenige jaaren 30 a 3a gulden per gj ; en men kan voor den gemiddelden prys, door elkander gerekend, veilig 28 guldens dellen. — Naar de berekening van Pemati in het werk, weik wy ttraks zullen aankondigen, hebben 1600 Q roeien Weener maat, van 1787—1794 , ja rly-^, door één genomen, ruim 349 (Dui.jchej guldens opgebragt ; een oog.\t, waarmede iiie van het voordeeligst Graan - gewasch niet te vergelyken is, en waarvoor men ia Oostenryk een dak gronds van die uit.oedrektheid zelve kan aankoopen. li. Deel.
Het is dan niet te verwonderen, dat men in verfchillende landen .van Europa zedert een aantal van jaaren deze Cultuur zeer heeft aangemoedigd , en dat dezelve in Engeland, Frankryk, Span/en, Duitschland en elders merklyk is toegenomen. Voornaamlyk heeft de Saffraan-teelt in NederOostenryk groote voordgangen gemaakt; en daar onze Landgenooten tot nog toe zeer ten achteren zyn in de kennis en aanwending daarvan, terwyl de uitbreiding eener zoo ongemeen voordeelige teelt een wezenlyke aanwinst voor onzen Nationalen welvaard zoude zyn, rekenen wy ons vérplicht, ter aanmoediging van dezelve, ook hier te Lande, het een en ander daaromtrent medetedeelen, en verder onzen Lezeren een gefchrift bekend te maaken, waarin zy eene volkomene handleiding zullen konnen aantreffen tot het oefenen der Saffraan - Cultuur, en ter berekening van alle de kosten en voordeden, daaraan verbonden.
De landdreek van Oostenryk, waar voornaamlyk Saffraan gebouwd wordt, is niet alleen die tusl'chen Ens en St. Polten, Men vindt dezelve ook naby Melsftn , alwaar, volgends een „Kerkelyk gedenklchrift, de Saffraan-teelt vóór 300 jaaren nog grooter daa nu zou geweest zyn ; omtrent Neujlift by de Wdghani en aan den rechter oever des Donaas in het Tulncrvcld boven Weenen , alwaar , cp eene vlakte van 2 □
R r my-



c 3 *4 y
mylen de zoogenaamde Donau - Saffraan valt; en rondom Losdorf by Molk, ia mylen boven Wiencn. Bovendien wordt de Saffraan ook nog elders geteelt , zelfs in oorden , waar 'geene gronden voorhanden zyn, om Tarwe te'bouwerfj Evenwel is de inlandsch gewonnene Saffraan in verre na niet toereikende tot eigen gebruik ; in 1794 bedroeg de buitenlandtche invoer van dit Product nog ruini § miUioen guldens. Hoe billyk zorgt dus de Qostenrykfcjie Regeering voor dé uitbreiding van dezen tak des Landbouws! te meer, daar in Oostenryk en aangrenzende landen de Saffraan tot hiertoe nog alleenlyk gebruikt is, om, als Specery , ' de fpyzen te "kruiden , en niet als Geneesmiddel, of als Verwftof. Men couleurt daarmede, vooral in Gasthuizen , de Soupen , en in zommige oorden van Bohemen bedient men zich, by gebrek daarvan, zelfs wel van Kurkuma.
De meeste Saffraan - Landen in Oostenryk beftaan uit leem, waarop 1 voet zwarte 'bagger- of teel-aarde ligt. Men teelt dit Product -echter ook, fchoon met minder voordeel, in lichte, fchraale, kleiachtige of met grof zand ( vermengde gronden. — Wanneer men voordeelig bouwen wil, moet men de beste gronden met Saffraan bete den , vermids de oogst driemaal zoo groot is, als die der Tarwe. Ten aanzien van de ligging der Saffraan akkers , vermydt men, zoo veel mooglyk, bosfchen en hoogten, uit hoofde der fchaduw en der winden ; gelyk mede afhellende en zeer * laage landen , wegens het wegfpoelen,1 en al' te veel ophoopen , van het water. —1 Nogthands houdt de tedere Saffraanbloem het ook boven op de bergen uit, en zedert 30 jaaren wordt dezelve op den Manhardlsberg (in het Noord;n van Oostenryk') gekweekt. Men teelt ze zelfs in Nederlausnitz omftreeks j Liebenau, liggende op 52 graaden Noorder i Breedte. — De Cultuur te Cambridge, op ; gelyke breedte, is > van weinig belang, en 1 de overige lauden van Europa, waar dezelve plaats heeft, zyn allen Zuidelyker gelegen^ \ b. v. Span/en, Anjoumois, Zwiiferland, Italië, 1 en de Kr'm. — Pemati vondt, by eene koude I van 10 graaden onder o op de Schaal van t Keaumur (gelyk ftaande met 93 graaden. boven 1 o van Fahrenheit) in eenen grond , die tot t 4 duimen beneden de Saffraanbollen hard ge vrezen was, deze laatften onbelchadigd. / Het bloeijen der Saffraan begint doorgaands r in of met de laatfte week van September, ƒ en eindigt 8 dagen in.October; het ruimfte tydsbeftek daarvan is van half September tot □ a (.. / '' ■ i
het einde van October. — De Noordewinden
doen daaraan fchade. — Die jaaren, waarin de meeste nevels heerfchen , zyn de' rykften
in het voordbrengen der Saffraan en de bloemen verdringen alsdan elkander. '
Men vindt eene zeer volledige befchryving van deze Cultuur en derzelver voordeden in het volgend ftukie: Pradifcher Uaterricht, den Nteder-Ollerrcichifchen óafran zu bauen. Allen: guierbe/Hzern und Oekonomen &c. gewidmet, von U. Pernati, (of Perrak, Petrak) Pfarrer zu Rayelsbach , u. f. w. mit dem gemahltcn bilde des ganzen anbaues Sc. Wien und Prag, in der von Schënfeldfchen niederlage, 8°. 06 bi. 1797. — Dit werkje beVat 24 ■Hoofddoelen, t. w. 1) Over de gronden „ gefchikt om de Saffraan te teelen. 2) Van de vereischte ligging der Saffraanlanden. 3) Over de luchtftreek, die dit product vermoedeiyk behoeft. 4) Over het toemaaken der Aarde tot Saffraanlanden. 5) Over de Saffraanbollen, in allerleie opzichten befchouwd. 6) Over de wyze van die in dengrond te leggen. 7) Over het onderhouden der Saffraanvelden. 8) Over den Saffraanbloei in het eerfte jaar, of de eerfte bloem. 9) Over het plukken der Saffraan. 10) Over het zuiveren der Saffraan. 11) Over het droogen derzelve. 12) Over derzelver bewaring, iq) em verkoop. 14) Over de behandeling des Saftr-aanlauds tusfehen den eerften en tweeden bloeityd. 15) Over de tweede bloem. iój Over de derde en vierde bloem. 17) Over het uitrooijen der Saffraanbollen. 18) Over de afdeeling, hoegrootheid en vorm der Saf:raanlandeu. 19)—ai) Drie onderfcheidene >ereken.mgen der kosten en vooydeelen van len Saffraanbouw ; de laatfte met een gewaag byyoegfel verrykt.. 22) Over de grootere m kleinere vyanden der Saffraan, en de midielen, om die afteweeren. 33) Over de dekten der Saffraanbollen. 34) Én over de j-eneesmiddeien daartegen.
Eene bygevoegde, Koperen Plaat bevat uitvoerig getekende afbeeldingen der voornaamfte rooiwerpen, welke hierby in aanmerking' :omen , zelfs een mandje , waarin nog gefibene Saffraanbloemen liggen. — De Schryver 'dooft nieuwe bydraagen, voornaamlyk omrent de ziekten, der Salfraanplant.
[Omtrent de Ciiltuur der Saffraan in Engeind, vindt men'* narichten in Martyns Flora mica. Ü- Vol. in 8°. Londen , 1702, 00, '.edaót. J ' '' . *■
Nieu-



< V5 )
Nieuwe MISTSTÖP voor allerleie' Bouw- en Weilanden.
Geen der middelen, tot nog toe uitgedacht, cm den Landman behulpzaam te zyn in het vruchtbaarmaken en verbeteren zyner gronden, is voldoende bevonden. Alle Mistpekel en andere Mistftoffen , die men ten dien einde heeft voorgeflagen , bcandwoorden flechts ten dcele aan het oogmerk : zommige doen niet zoo veel nut, als men voorgewend heeft, andere zyn niet voor alle oorden en foorten van land gefchikt, en veele eindelyk komen zoo duur te ftaan, dat even daardoor het voordeel , welk zy zouden konnen aanbrengen, genoegzaam verloren gaat. De ichaarsheid der gewoone dierlyke Mist, in veele oorden van Duitschland door den oorlog en de veepest veroorzaakt, heeft zekeren ongenoemden Natuuronderzoeker en Occonomist in Frankenland aanleiding gegeeven' tot het uitdenken van een middel , het geen , vry van alle de opgenoemde gebreken , alom de grootfte nuttigheden by deszelfs gebruik vereemgt. Reeds heeft men in zyn Vaderland de waarde er van by ervaring leeren ken- t «en , en de bekendmaking van hetzelve zal c vermoedeiyk ook in andere oorden van Duitsch- ( land, en van geheel Europa, zeer welkom c zyn. Jn Opper-Saxen heeft 'Et. Giefeguth den / last op, zich genomen, om dit middel te I verbreiden , en ten dien einde alle Landlie- s den , die hunne gronden wenschten • te verbeteren , tot het doen van proefnemingen daarmede uitgenodigd.
Het bedoeld Mestmiddel is bruikbaar voor alle foorten van Landeryè'n , Velden , Wei- \ den , Wyngaarden , en Moestuinen ; hetzelve d bevordert den groei en de vruchtbaarheid van v allerleie boomen , planten en gewasfchen, Z veel fterker, dan eenige andere ftof, tot d< dus verre hiertoe aangewend. — Het do-t z\ zyne werking niet geduurende één jaar, maar zt verfcheidene jaaren achter één. — De hoe- Zi veelheid , in welke hetzelve moet gebruikt VS worden, hangt veelal af van den aart der be gronden; een ftuk Bouwland van r fchepel (bi CDrcsdensch) zaad behoeft, om eenen voordee- i da ligen oogst te geeven, niet meer dan 50 fgiva dezer Mistftof. De 100 eg zyn by Öfcf feö te bekomen voor a Thalers, en kleine panyénlge van 1 a a «bekomt ieder, die daarmede i fe( proefnemingen 111 het klein doen wil, om Va niet. JBy de ftof krygt men tevens een de naauwkeung voorfchrift omtrent derzelver ge-jtoi
brink. De tonnen of emballage worden extra betaald. Men zendt de beftellings - brieven vragtvry aan het adres van Fr. Gricfiguth te Frosfiieck by hcujladt aan de Orla.
[Het is te wenfehen , dat men ook in ons Vaderland fpoecig proefnemingen met dit middel doen moge, en hetzelve, goed bevonden zynde, aanwende ter vergoeding van v i14? v^!e 001'den zoo zeer öntbreekehde dierlyke Mistftoffen, ook tot het toemaak en van Tabaks-, Vlas-, Meekrap- cn andere Leeflanden. Redact.]
' ''^'iliM'HmrBimMrnwTiiw .11.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
GELTKHEID, VR2HEID.
ADVERTENTIE.
De Agent van Nationale Oeconomie der Ba* aaffche Republiek adverteert door dezen, tcfn lienfte en tot informatie der Handeldryvende lat ^YZ " ln^fte»en dezer Republiek , '1' J dai° ai November jongstleden, te \openhagen door de IFest-lndifche\ Guinjfche Lente - en Generale Tolkamer aldaa f s epubheeerd de navolgende *
Bekendmaking.
Men is opmerkzaam gemaakt, vermids het lui op Aanhout, het welk na voet boven
rren Vnd T ^ ftaat' in ^nen zeer -iren afftand kan gezien worden, dat dus
eevarenden , by het voorby zeilen , of inken, dat zy dit Eiland nader zyn, als • zich waarlyk bevinden , om dat het Vuur 0 dmdelyk gezien wordt , dat zv de veedfehc Kust te na ft uren, en als de Wind n het Westen waait, moeite konden hebn Koll boven te zeilen, om in de Sond men te komen; of ook, dewyl zy weten t voornoemd Vuur hoog js, ziel/verder n hetzelve giS(en, ais zy werklyk zyn, dus daar -door gevaar loopen op ftrand te raken ; — z0 heeft zyne Koninglvke Maten , op aller - onderdanigfte Voörftelling fi deze Kamer, aliergenadigst goedPevonii, te approbeeren , dat een Lantaarn-vuur . proef zal aangeftoken worden: dus wordt kra hier



C 316 O
hier door aan allen, zoo wel eigene als vreemde Zeevarenden en anderen dien het aangaat , tot nader bericht bekend gemaakt :
„ Dat den 1 January 1800 een Lantaarn „ vuur, het welk omtrend op dc halve „ hoogte van de Oosteiyke zyde van den „ Vuurtoorn op Aanhout is aangebragt, zal ,, worden aangeftoken, wyzende naar Riff „ en de Knobe - Scheren, het welk zoo wel „ van de Zuidelyke als Noordelyké zyde „ flaauvv gezien zal konnen worden , maar „ geheel onzichtbaar zyn voor de genen die „ bewesten komen , wyl als dan het licht
agter den Toorn verborgen is , en zal zo„ danig , te gelyk met het Hoofdvuur, tot1 „nadere bekendmaking, alle nagten aangefto„ ken worden."
Kopenhagen in de West-lndifche, Guinefhe Rente- en Generale Tolkamer, den 21 November 1799.
(getekend')
■ GüISKE ,
Hansteen,' fönderlund, o l d e jv burg, Malling , rosenstand ,
STOUD.
Haag, den 14 December 1799. het Vyfde Jaar der Bataaffche Vryheid.
Ter Ordonnantie van den Agent voorn.
Carel Webbers.
Nieuwe UITVINDINGEN en VERBETERINGEN.
1. De Uurwerkmaker en Smit G. Ceorge teNeufauernick in Stleziën maakt eenen verbeterden {Vegmeeter ten behoeve der reizenden. De door hem aangebragte verbetering beftaat voornaamlyk daarin, dat men in het rydtuig zelve , door middel van zyn werktuig • de afgelegenheid der plaatfen van elkander kan waarneemen , daar de gewoone Wegmeeters, aan den as of het rad des rydtuïgs geplaatst, den reiziger verplichten , om telkens uit het rydtuig te gaan , ten einde de lengte var, den afgelégden weg te bepaalen. Deze nieuwe
Wegmeeter heeft in het rydtuig de gedaante van een vlakiiggend Uurwerk, 6 duimen hoog, 6 duimen lang en a duimen breed, moetende dus het vloerkleed der koets ter doorlating daarvan eene gelyke opening hebben. — Het werktuig kost 8 Reichsthalèrs. — Indien men zulk eenen Wegmeeter bettellen wil, -kan men zich melden by G. Gcorge zelve of aan de verzendings-Comptoiren van den Verkundiger, mids er by voegende eene naauwkeurige maat van de wydte d'er achterlte
! raderen, met een touw rondom den daarom
' liggenden yzeren band gemeten.
2. Een Silcfisch Werktuigkundige meent een altoos van zelve bewegend werktuig [zoo lang de te vergeefs gezochte Steen der IVyzcn.'j te hebben uitgevonden, het geen niet alleen tot vermaak gefchikt, maar ook voor Handwerklieden en Fabrikanten bruikbaar zoude zyn. — Een zyner vrienden verzekert, hetzelve, na eene oplluiting van 6 wecken, nog in beweging gevonden te hebben. Hetzelve heeft de 'hoogte en lengte van 6 , en de breedte van 3 voeten ; het verbeeldt een Gebouw met Zuilen verheid , waai aan van binnen een Watermolen , boven in het dak een Slag - Uurwerk, en daar boven eene Fontein, die a elkn hoog fpringt, aangebragt is. De Uitvinder was in 1797 bezig , om zyn werktuig aantewenrien tut het vervaardigen van zelfsbe weegen de Molens , Mangels, Spinmachines, Uurwerken, Fonteinen , Waterleidingen enz. (Reichsanzeiger. 1797. N°. 33.) — Öffchoon dit werktuig in den ftreng-. tten zin al geen perpetuum tiivbile mocht zyn, kan hetzelve nogthands belangryk worden , indien liet toereikende kracht bezit, om andere Machines in beweging te brengén.
3. De Abt B. Toffoli in halte heeft eene, Optifclie Slypmolen uitgevonden , waarmede men alle foorten van glasfehyven en bollen, op eene gemaklyke wyze, zeer fpoedig en naauwkeurig , flypen kan. Hy heeft dezelve befchreven in de Handelingen der Societa Patriotica di Milano &c. Vol. III. en zyne verhandeling is in het Hoogduitsch vertaald, en met aanmerkingen uitgegeeven door G. Huih Bhil. DoSt. et Prof. cfc. te Frankfort aan don Oder, onder den tytel: Bfchreibung der neuen. Optifchen óchleifmuie des Abis B. Toffoli u. f. f. mit 1 Kupfert. Beriln , 179Ö. bey Belhz und Broun. — Dit werktuig pryst zich aan wegéns
des-'



C 317 )
de?zelfs eenyouw-ige inrichting cn naauwkeu-i rige wyze van werking. — Vermoedélyk zullen -de Microscoopen daarby veel winnen. De beste Engelfche glasbollen vergrooten de voorwerpen flechts 800 maal ; Toffoli daarentegen flypt op zyne Molen linzen , die zoo klein zyn , dat derzelver brandpunt nog geen hall pont bedraagt, weshalven zy de' voorwerpen 2: co maal vergrooten, en niettemin zeer traauwkcurig voordellen , het geen eene uitnemende aanwinst - is , inzonderheid voor de znr.engefl.clde Microscoopen. — Ten minde zal de Opticus nu in flaat zyn , de llerkfte Achromatifche ObjedtifVgiszeri te vervaardigen. QBusch, Almanach aer forfchritte &c, 1798.)
4. Dewyl de Nachtvogels, nacht-Infeéten, Meykevers enz. gewoon zyn, naar het licht toe te vliegen , en er zoo lang rondom te zwerven, tut zy zich verbranden, heeft men 1 proeven genomen, om, door middel van het ; «•nrfleeken van 'nachtvuuren, dit gedierte uit 1 bosfchen enz. te verdelgen, Kóberfêoi was de 1 eerfte , die daarmede omtrent de VVynbergen I gelukkige proeven nam. Dit middel is reeds < met goed gevolg overgenomen en tegen den \ zwarten Worm of de Trekmade beproefd in het I Mmisch Wald. De gemelde Worm . zich in 1 het Stenskewald in den Piifenfchen Kreits gezet hebbende, was 1 duim lang, '§ duim dik, op den mg bruin, met zwarte hairen bezet, aan den buik donkergeel , en voorzien van 10 pooten. Men liet het daarmede befmette hout weghakken , doch de Worm bleef met zyne verwoesting aanhouden. — Dan niet ver van daar liet a. Spath rondom een bosch , q waaruit de aangeftokene en nabyftaande Boo- j> men geheel waren weggehakt, des nachts \, eenige vuuren ontfteeken en gaande houden, :„ en wel tegen den tyd, dat de Worm in c eene Vlinder veranderde. Hierdoor werdt bet ie gemelde ongedierte in tallooze menigte aange- L lokt, en verbrandde; hebbende dit bosch e, daarvan geen verder nadeel' geleden. [Doe Z. nuttig zou het zyn , ook in ons Vaderland V( dit middel te beproeven in jaaren, wanneer de Trekmade zoo veele fchaden doet ; en byzonder tegen de Meykevers , die in zommige ij, i'f.ren de bosfchen van Gelderland geheel kaal a> fcheeren! Redact.] ^
w
5. De Engelschman 'Aioore heeft eene nieuwe iy foort van Ploeg uitgedacht ; dezelve is zeer di zaamgefteld , en kost 9 Guineas. De raderen er zyn van verfchillende' grootte; en konnen, zy
naar vereisch , wyder of naauwer gezet worden. Achter de lebaar, by het ftrykbord, is er een rad aangebragt , "tot vermindering der wryvmg in den grond. De befchryving en afbeelding is te vinden in het volgend we;kje: Grundl. urfachen von den blühenden zit/tande des Eng. Ackcrbaues, nebst einer zeichnung &c. yon 'Joh. Mehhr. Prag und Dresden, 1796. 80 blad/, in 8°.
ln Esfex gebruikt men zedert eenige jaaren eene Ploeg zonder raderen, die veef arbeidsen tyds uitwint , en waarvan het modél by den uitgeever der Oekon. Hef te voor 1 Speciesthaler te bekomen is. De befthryving en ^eelding &m in dat Tydfchnft, January
6. A. Gropengiesfer re Königslauter vondt in 1796 een middel uit, om de Paarden éénslags van eene Egge los te maaken, wanneer y 1 mochten hollen. — ikhlfdd vondt reeds 'óór hem eenen wagen uit, dien men, gelyk ickend is, aan den disfelhoom in een fbort;elyk geval ontfpannen kon ; gelyk ook Willem te Hanoyer reeds vroeger eene Machine adt vervaardigd, dienende, om een hollend aard ten fpoedigfte van een rydtuig afie:heiden. J °
Bydrage tot de AARDRYKSen VOLKEN-KUiNDE.
In Natur- und Kunst-Produclen-Atlas der slerreich. Teutfcheu Stunten , von W. von ■urn IPien, 1796. Een Atlas, waarin op 5 Kaarten de volledigfte opgave te vinden
X.™ alle Konften, Fabrieken, Manufacturen, elf ftoffen en natuurlyke voordbrengfeier, oo der plaats ia geheel Ooslenryksch Duitschland lorkomende, gevolgd van een Geograpischaatsbelchryvend overzicht dezes grooten Ryks 7 labellen, treft men onder anderen de' >lgende byzonderheden aan. De gezamenlyke Oostenrykfche Staaten bevatten ,369 O mylen, en volgends de jongfte telig, 34,300,000 inwooners. — De Osstenrykfche uierlanden (thands België-) zyn hier onder niet rekend. — De invoer der vreemde Waaren jrdt begroot op 18 miilioenen guldens iaarks. De uitvoer bedraagt minder; evenwel ar de vreemde waaren meest ruuw inkomen'
de uitgevoerde integendeel meestal verwerkt n, is de uitflag in het. voordeel van OostenRl* 3 ryk.



C .Bt8 )
ryk'. De tnfcrtmflcn kedraagen purlyks naar gisting 84 miilioenen. — In tyden van Vrede is de Krygsmacht 300,000 «ai»; Ééne Zoutffiyn in Opper-Oostenryk brengt -jaarlyks omtrent 4 miilioenen zuivere winst in de algemeene Schatkist.
Iets over den Staat der ZEDEN en POLITIE van Londen.
De Lofidcwfche. valfche Munters bezitten de grootfte bekwaamheid, om alle Munten, ook buitenlandiche, natemaaken , en zy weeten hunnen Mumfiag tot in de afgelegenfte Lan4en in omloop te brengen. — Ook .de b,diaanfche Pagoden , .Turkfclie Muntipeciën', Sequinen , en foortgelyke ftukken worden na-i gemaakt en alom verzonden; tot dit laatfte! leenen zich zelfs lieden van aanzien en vermogen , uit loutere winzucht. — Niet leng geleden ontdekte men in Londen en in des. j zelfs nabyheid «Heen 130 vaiiche Munters 4 en de waarde- van bet valfche geld , jaarlyks ; aldaar verwerkt wordende, beloopt ruim 3 miilioenen P. Sterlings. Hieronder behooren ook de Louis d^Or en Prüisjifchc Zilver - munten , i maar. vooral Guineas van George II, en van : het jaar 1793. Zy zyn doorgaands wigtig , < doch van een flecht gehalte. — Meest wordt het Zilvergeld nagemaakt.
Deze hellche Konst is te Birmingham tot. ! den' hoogden graad- van volkomenheid ge- ! bragt, zedert aldaar verfcheidene menglék 1 van Metaalen gemaakt, en op veelerlei wy- < zen verwerkt worden , ten welken einde even < dezelfde werktuigen en gereedlchappen, ais I die welke in de Munt voorkomen, worden t nagehouden. — Men wil , dat voor het c valsch Zilvergeld wit Koper, met \ of % Zilver gebrudct worde, in Londen is eene] lol- of pietmolen (rolling mi//), waarin men de plaaten vervaardigt, uit welke de valfche Munters vervolgends hunne geldftukken fnyden. Zy worden onder persfen geftempc-ld. Om deze Munten het aanzien te geeven , als of zy reeds oud en lang gebruikt waren , wryft men die een weinig af' met zand. Ook byt men ze een weinig 'uit'in Sterkwater, t:n einde de buitenfte oppervlakte meer Zilver houde, en eindelyk bemorst of couleurt men dezelve een weinig met Schoenzwartfel. fl - Oepiatineerde Munten (pieatcd) komen ook b
voor, doch minder gemeenzaam, wegens de grootere moeite, [die het maaken daarvan kost. Om dezeivcn te ontdekken, moet men den rand der geldftukken wegvylen. Veele Schellingen worden van wit Koper gemaakt , koud verzilverd, en wanneer het dun bekleedfei er door de behandeling van afgefleten is , ^verkoopt men die tot eenen geringen prys aan de Juoden, van wien zy wederom komen in handen van hun , die ze andermaal oyerzilveren. Evenwel gaat deze bedriegery niet -zoo fterk in zwang , om dat zy lichter te ontdekken ia, — Er zyn ook veele Kroonen , halve Kroonen en Schellingen, die in eene vorm gegoten, van wit Koper gemaakt cn dan verzilverd zyn , doch hiertoe wordt eene groote behendigheid vereischt.
Voor het overige gaat men by het valsch munten cp dezelfde wyze ; als in de Knoopfabrieken , te werk , en het bedrog' is moeilyk te ontdekken, vermids men de vormen lichter kan verbergen, dan eene groote drukaers. — Zeker valfche Munter beleedt, dat ry in den tyd van 7 jaaren 200,000 P. Sterings in haive Kroonen gemaakt hadt. — rwee anderen zouden in ééne week voor 3 1 300 P. Sterlings geheel konnen afwerken.
Men maakt ook valfche Kopermunten te linningham, ' Wedgbury, Biifton, Wolverhampon , en op meer andere plaatfen. Zommige :yn half van Lood, en zoo wel nagebootst, iat het moeilyk te zien is. De Farthings vorden wel van zuiver Koper gemaakt, maar ioo licht, dat daarop nog aanzienlyk gewonlen wordt. — Zekere Munter beleedt, dat iy daarvan voor 60 a 80 P. Sterlings in ééne veek konde maaken. — Zonderling is' het, lat de Jooden zich alleen met het maaken •an Koperen en niet van {Zilvere Munten >ezig houden, hoewel zy deze laatften in aenjgte naar buiten 's lands verzenden , en iaarin handel dry ven.
(Het overige in N°. 93.)
PRYZEN van eenige voorname KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 16 December 1799.
De Geraffineerde Suikers zyn in meest alle >orten \l j 1 | minder, dan den 9 Decemer 1.1.
De



( 3'9" ?
De Coffy is in alle foorten r a a 2 ftuiver minder-.
De Tabak is mede in alle foorten | a ij-j a 2 ftuivers gedaaiJ.
De üt^£ is 5 a ie- ggl. gemonteerd.
Alle de overige Graanen zyn nog als den! 9 dezer. .
Te Dordrecht, dot ra December 1799. I
Haver, Inlandfche Brouw, per u
l"&t » • Mi 24
dito Paardevoer .... 15, ^ a 20 ri Koolzaad r Inl. en Zeeuwsch ,
_ Per last Sa. 84 a 88 t£ <
Zomerzaad V rT (
Zaai Lynzaad , Inlandsch en '; (
Zeeuwsch, per achttendeel. 78 a 90 ft. Raap Oly, per Aam. . .. 26 gl.
Lyn-dito, per dito . . .. .'65 gl!
Raapkoeken , per 1000 . . 83 a 84 gL L-ynkoeken, per dito . . . Ï15' a i'»ó gf-1 Nieuwe Paardeboon., per last J2a 26^
Den 13 December. ^
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 28 a 38 ft. f
Moutwyn, per Virtel . . . ^ c E
Genever , per dito .... 10s e C
Luikfche Kooien , per Hoed . a 24+ gl A
Waag-dito , per 100 Waag .. 37 |f K
Den 16 December. P
K
Candybrooden . . , . . 57' a "85 ®
Poeijer dito VA a £-| G
Raffinaden . . ÏZl a i2ï
4&/«y«« 2 en .3 e§ . • . . . 37! a 31 D
. ........ 25!a2Ói £
#§fe ..... . . . * %Jl
Candycn, diverfi . . . 3,^43 ,. JJ
* • 7.7-& ~ H
Pf
Zi
Ti Rotterdam , «fe^ ï6 December 1799. M<
Jarige Zeeuwfche Tarw,
per Z. Zak . . 3Ö, 38 a 39 ff
Nieuwe pink dito . . 26, 28 a g u
Gemeene dito . . . . 23 2 a * $ •
Zeeuwiche Rogge . . j3 , 2J a 27 jj
Graauwe Erwten . . . 22:, s, a Qg * Vvnte Erwten . . . . 17. ,» a $ Blaauwe dito . . . / l87 * * f f Witte Boonen . ... I2,' l6 aa |J f
Paardeboonen , per Last 20, 24 a 4 J Zeeitfcsgfc Koolzaad . . . . it » 7p > Wintérgarst, per Hoed ? 4-° e#.
g?mer. djto 554, 56 a 58 ggl.
Nieuwe Aeeuwf. Brouwhaver -;„P , . x , Voeder dito . . . . £38» 4» a 46 ggL
7c Schiedam, den 18 December T799,
Vlomwyn 9| ^ de 30 Virfels, zonder Fust.enever pja £ dito, dito. jenever 54 en 55 gl. per Aam, yfey?. iVoe/. Jverjangt: Pernau Rogge 160 per. Last 23° ggl» Contant.
Te Utrecht» den 14 December 1795.
Vitte Weit . . . . yan ƒ i7f tot /18
00de djto r- . i5f . l64
-°SSe .• • - = iof - « n|
oekweit s _ „ A
Iroote Capufyners .. . —. s Iiddelfoort dito . . .
leine ditt> — * 11 ■ — * ia.
roote graauwe Erwten
Iiddelfoort . . l6 _ ,
lèine dito _ c j^, s j''
ngelezene dito . . —. s § _ \ % roene Erwten , naar
droogte
roog 'Middelfoort . ".
leine zuivere dito .. . _ « JO! _ . n.
ngelezene dito ... _ = 7X _ Q
'lm Krwten ... . .. _ f xl0* _ Jft
itte Boonen .... _ tol
)fche dito . . . ^ . * ™*
IVCr ....... , ryl /■
ardeboonen = * "3
intergarst _ - ~ * w*
raer dito _ , £3 _^ ' ^t
mnipzaad ....... 04 3
Pry-



C 3*g> > tr •
A D V E R T E N T l E.
Deeze Courant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaturda^ uitgegeven te Amfterdam, by Cs. C ovens. Te Alkmaar, by f. Hand. Te Arn' hem, by P'. Nyhof. In den Bosch , by Palier en Zoon , en Numan en Zoon Te Deventer , by G. Brouwer. Te Dordrecht, by A. Blusfé en ■ Zoon. Te EnckhuVen by de Wed., Lub, geboren Vlaming. Te Gorcum , by J. van de Wall. Te Gouda' by W. Verblaauw.. Te Groningen, by W. Zuidema. Te Haarlem, by A. Kampman In den Haag, by J. du Mee. Te Hoorn, by L. Vermande. Te Leiden, bv D du Mortier. Te Leeuwaarden , by G. M. Cahais. Te Medemblik, by C. Visfcher' Te Middelburg, by J. van den Sande. 'Je Purmerende, by. il. Peereboom en Zoon Te Rotterdam, by D. Vis. Te Utrecht, bv J. Visch. Te Wageningen, bv G We', els. Te Zaandam, by P. Quakkelflein. Te Zutphen, by H. C. A. Thiemen. "Te Zv.'ui" by J de Vri. En verder alom. '
Te Amfterdam, by C, CO VE NS, Boek- en Kunst verkoper op den Vygendam.
Pryzen van eenige Bmnenlandfche Effecten, te Amsterdam, den 21 December 1799.
Recepisfen , Marine . a 3 pCt. 414 a 4*1 dito Brabandfcke fchaê-
vergoeding . . i 4 — 3^ % 36* dito 4 pCts. Heffing, a 3^ —
naar rato van Comptoiren en Sommen .......... 40 ,47I a 48
Nationale Schuldbrieven met Cou. pons en Uitlijoting a 3 pCt. 42 a \
dito dito .... a 4 —- 54* a 551
dito dito .... a 5 — 67 & 69
huerest - Recepisfen van de oude
Staatsfchulden , a 4 pCt. . 42 & 44
Bataaffche Refcripiiën. 19 Dec.
1800 . . 81**83!
1 . . 63 a66
2 • • 53 a55
3 • • 48 *5°
4 • • 45i 47 Na den Vrede by loting . 38" a 39
Bataaffche Coupons. 19 Dec.' . 98I a 99 Hollandsch geforceerd .... 385a f Vry wil lig dito 59; & 60
Gelderfche fchaêvergoeding . 37J a 38! Belee nbankgeed. 19 Dec. 98! a 99
NATIONALE LOTERYEN.
In, de tweede Clasfe der 9ifte Generaliteits, nu Bataaffche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den 9den December, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen:
15de en laatfte
Lyst No. 44410 met ƒ 1250:43887 — * ioco:I33<56 — - 1250:43932 — » 10,000:- Premie.
ZËETYDING.
Berichten.
Van Lubek word gemeld, dat alle de naar Pernau beftemde Schepen bahouden 0d laatstgemelde Plaats waren aangekomen uitmen Kapt. Siebon.
Texelfche en Vlie-Lyst.
December- Niets gepasfeerd. De Wind O. ■
Helvoetfuis.
Den 16 December. Binnen de Bataaffche Kaper de Vhsfln&er, Kapt. Hammendal. De Wind O.
'Den 17. Uitgezeild B. S. Stof cis, naar Radix.
Brielle.
Den 16 December. Uitgezeild J. Vérilce& van Postdam naar Embden. De Wind (j.0'
Den 17. Het Schip gisteren gemeld * is wel 111 Zee gekomen. De Wind O
Den 18. Heden dryft er veel Ys D? Wind O. N. O.



N°. 93-
24 December 1799.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN,
Hoe kan men, onkostbaar en met weinig moeite, het HOUTWERK tegen BRAND
beveiligen, en den voordgang der. Vlammen stuiten?
(JJit de Bibliothék fur das merkw. aus fier Natur- und Fölkergesch.~)
Het is bekend , dat Teer, Oker en! foortgelyke niengfels , gelyk ook alle^ gewoone VerwftoiTen , het Houtwerk nog! meer ontvlambaar maaken , dan hetze]v-e uit zynen eigen aart reeds is, on dus is een gebouw des te fterker aan het gevaar eener geheele en fpoedige verbranding' blootgefteld', naar mate het meer Houtwerk vm of aan zich bevat. — Er is derhalven tweeërlei weg open , om een huis tegen den brand te beveiligen , of ten mihfte den fnellen voordgang der vlammen te Ruiten. De eerfte is deze , dat men, zoo weinig mooglyk, ter bekleeding der muuren zich van hout bediene , maar liever , gelyk men in Frankryk en elders meer en meer begint te doen , muuren en gantfche gebouwen van geflagene en vast 'in één gewerkte klei optrekke , het geen men II. Deel.
Ptfé of Pihd noemt (*). Deze wyze van bouwen is fterk , duurzaam, ondoordringbaar voor het vuur, en kan overal met weinige kosten worden aangewend. — Het tweede middel beftaat hierin , dat men de reeds beftaande , brandbare gebouwen , gelyk mede het onvermydelyk houtwerk "in Pifë- gebouwen , zoo veel 4oer,lyk teen brandfchaden verzekere ; en ten dien einde heeft de Archheöt Eoulard te Lyens getracht eene zamenftelJing uittedenken, wei» ke aan het hout deszelfs ontvlambaarheid beneemt.
Hiertoe vondt hy niets gefchikter dan de Zouten .(§); hy nam daarmede ver. fcheidene proeven, en bevondt,, dat dePot-asch het langst de werking des vuurs wederftondt. Zulks deedt hem befltiiten, om dezelve tot een brandweerend bekleedfei van het hout te gebruiken, en wel naar het volgend voorfchrift. Men lost in fchoon water zoo veel Potasch op , tot hetzelve die niet meer aanneemt, en bettrykt daarmede éénmaal alle houten fchotten , planken, dakwerk, enz. Dan lengt men deze Potasch - ontbinding aan met eenig water, roert daaronder zoo veel geele leemaarde,
tot
(*) Ver-gejy.k VeUteremt's S&hule der Landbaulwut. Hiidburghaufen , 1793. 8«Q.
(S) Men herinnert zich de proefnemingen , voor eenige jaaren in Zweden, Duitschland en elders aangewend ter brandblusfching, door het fpuite* pf beftryken met Zoutpekel.
S s



( 323 )
tot het mengfel de dikte heeft der gewoone houtverwen, en mengt er eindelyk,'ter betere verbinding, nog een weinig Sryffelmeel by- Met dit mctigfei beftrykt men het houtwei k nog 3 a viermaal, als met eene verwftof. Dit "bekleedfei bewaart hetzelve langer dan a uuren voor de verbranding ; deszelfs grootfte ngi beftaat daarin , dat het de ontvlamming er van .afweert, fchoon het houtwerk langer dan twee uuren aan het vuur blootgefteld blyve. Urn eene □ roede üennenplanken mot dit mengfel te beftryken , heelt men fll>u:g ao m\ leemaarde , ,ii 6g StyiTelmeel en i fff Potasch. —' indien" nu de muuren van het huis uit gèflagene klei zyn zaamgefteid, en de houten vloeien-, zolders, het dak en ander benodigd houtwerk, door middel van dit bekleedfei , voor de buitenlucht en vlam ondoordringbaar gemaakt worden, te;wyl tevens de ichoorfteenen behoorlyk worden voorzien , is zulk een huis ongetwyfeld zeer goed tegen hrandfehaden beveiligd: want, indien een bed, tafel, of ander leuk hui.ra ui rd hi brand geraken mocht, heeft men .ren rainfte a uuren. tyd om het vuur te blüsfchen of alle brandbare ftoffen te bergen , zonder dat men zich over de ontvlamming van het overig houtwerk tc bekommeren heeft. Voor het overige kan men wegens den voordgang der vlammen vry gerust zyn ,- wyl het ontdoken houtwerk wel aan kooien gelegd wordt, maar geene vlam vat. — Gebruikt men hierby nog de voorzorg , van alle andere brandftoffen, b. v. Brandhout, Tuf, Stroo, hooi, Meubilen enz. te verwyderen, (waartoe men op deze wyze den tyd beeft} en brengt n en die naar afgelegene plaatfen , in alleen ftaande gebou- wen, dan kan men zich gemakkelyk tegen brandgevaren verzekeren.
Boulïrd heeft reeds met dit middel de volgende proeven gen-men. hy befmeerde eene ouo'e k.iü van Denne h >ut met het voarge- , fchreven mengfel , pj aaide Uie in een tuin, i en leide daarby een takkenbos , die liy \ aanhak^ deze verbrandde geheel, zoilder de i k;.s aaneiteeKen, terwyl dezelve van buiten i alleen , ter plaatfe waar het vuur 't hevigst i brandde, in hou skool Verteerd werdt. Vei volgends nam hy een bos Stroo, doopte dezelve in Potasch-water, en liet die droogen. Van deze stroobos maakte hy een klein dak op twee houten paaien, en beftreek ches aan de binnenzyde met het Voorgefchreven mengfel. Nu ontftak liy onder die dak et. takkenbos, en het vatte geene vlam ; hei
Stroo verkoolde enkel, en het dak, daarvan gemaakt, brandde in het midden door, terwyl de houten paaien, meer dan eens overftreken zynde, de vlam volkomen wederftonden. —
Hierop huurde B-mlard een klein, afgelegen tuinhuis, ia voeten in het vierkant, welks ; muuren van geflagene aarde of Pifè gemaakt
waren, i De vloer en zoldering waren zeer oud , en van Dennenplanken. Door middel eener kleine, van buiten aangeblafte deur kon nien er in komen , zynde van binnen een oude kas en eenige oude doelen geplaatst. i-Va de dakpannen te hebben doen ' wegneemen, leide" hy op de houten zoldering Stroobosien, als vooren beftreken , plaatfte daar boven een Stroodak, en befmeerde den vloer vyfmaal met hetzelfde mengfel. De glasvengllers deedt hy wegneemen, doch liet de deur en vengrters zelve , welke zeer oud en met olyverw beftreken waren, blyven. ln dit tuinhuis ftapelde hy nu ia boslchen rys, in den (maak van eene houtmyt op één, ftak den brand daarin, en floot de deur. — VVyl er geene tocht - openingen waren , 1'meulde het vuur langen tyd, eer de vlam uitbarftc ; dan eindelyk geraakte alles in volle vlam, zoo dat die de vensters uitlloeg ; de venghers verbrandden, en zeils htc dak werdt aangeftokeri. Door één der vengfters kon men zien , dat de vlam langs de vloer heen zweefde, zonder die nogthands te konnen aama>ten. — De rysbosfen verbrand zynde, gmg Boulard in het tuinhuis, waar hy de vloer aan kooien verbrand vondt ; eenige balken hadden vuur gevat, doch, zoodra de vlam verdoofd was, ging dit van zelve weder jit. - De deur was' geheel onbefehadigd , ;n de kas en Üoeleu waren dcor ftroo -maten, die men er oin gezet en met het men--él beftreken hadt, geheel van net vuur Ve?ryd gebleven.
i^c/.e proefnemingen bewyzen, dat het door juicna opgegeven menglil e_.n kracatdadjo- • üiddel is , om eien brand te duiten ; men vint daardoor ten minde zoo veel tyds, dat nen in den nood zynde menietieïi hulp ;an bieden, en derzelver leven eu goederen eaatn.



C 3*5 )
tNGELSCIIE manier, om HET
KLAVERZAAD te winnen,
&!l$r&&€h*P wordt een na,-
vetlff Fwdd Sedreve»T '«« het roode Kl, yeizaad. Wanneer een Klaverveld half van couleur veranderd is , en. de Klaverbloemen of Koppen beginnen te dorren, verzamelt me deze door middel van een vverVuig, he g™eS te Brookhavm is uitgevonden, en tot welk gebruik flechts één* Paard en één man o
ESVk?**. wordt' °P ^ze wyzenk men de Klaverk..ppcn van e Ense/fcL Arm op éénen dag h zamelen, terw^ffkS ruim a •Schellingen per Acre beloo-
Dit werktuig beftaat in eene kas, die van vooren open is, gelyk ook van boven; d™ zeiver bodem is 4 voeten bi het v er£n wyd, en de rechtopftaaride «hSh YÓp'ïc zyden en van achteren zvn 3 voeten hod, Vooraan deze kas of bak' VSKé^
SS^St roet dcn bodem ■
aangeb.ag die ongeveer 3 voeren larie zvn 1 en zoo dicht by elkander ftaan , da V^de »
De trekboomen voor het Paa°d 7*n T ~~
en 4 duimen lang, eï taa'n V*nï
voor 3 voeten van elkander af. J e
Engelsch Ha ndwerk tuig , 0m '
HUOIZAAD TE VERGADnKEN,™
hel
Men bedient zich in FnïitM* iiS j'- 3?!
s
LdS Hl , g?fS «of tanden '""gezaagd. Ach.
boven aan i?nk rccht0P een l«ndvatfel,
( oven aan een weinig naar de hand gebogen. , ■ de zyden e» het achterfte gedeelte der
aan Ö? 1' ' rY ho1 °Plü0P£"< en boven bonden 1 fdvadei kün™> worden zaamgedTe" dnnr f^ ?a"gt men de Zaadkoppen, of im L t,e tanden' ,jy het roordtrekken ot voordduwen der plank", wo/den afgebro-
ha'Zafd. e" Vüü,komt dus hct ftwoijen van
lMlu; ViDdt ef"e nadere befchryving en if beelding van dit en het voortaande werku«g m de Oekon. Heftm van Juny, ,7^.3
TURFAARDE tot verbetering ■der Bouwlanden.
iSefieSenekeï ffi* 'm de door hem
WhTe^^"«/»' und Land-
,:ne\ J79<5. een duidelyk, uitvoerie er 00
.n '™"döfn,f 0"den ÏUStCnd «rflal gedaan ï Turf, J fh]üminge'M om door6 middel
ieSé? T.dei^-grond- der Bouwlanden te -roereren. Pen dien einde heeft hv deze
ede' laten ve" U"d d°e" « d^
ds te ^hlf™^^"* ,P alv°orens de ftop-ls te hebben doen afbranden, of ook zon-
Spl!°UrbereidinS' ~ ^ hee* ^ gelyk geheele wyze van behandeling, de mis-
^dé'zeer6 vü1^ ^ -le v^en heeft, ndelwwe voordcehge uitwerkfeleif, van zyne ndelwyze opgegeeven. *
VREEMDE ZAADEN niet
vruchtbaarder, dan die op eigen grond gewonnen zyn.
Sedert onheugelyke tyden heerschte er een >roordcel onder de landlieden, vofoeS welk het Graangewasch beter zoude f'J 1, indien men hiertoe Zaadkoorn, op eenen negenen grond geteeld, bezigde, dan w"nr men Uraan zaait, op dienzelfden grond ;roeid. De bekende Hoogleeraar JB ft verfcheidene jaaren acluer één proeven omen, om te ontdekken, of er eeS sd^zy voor dit als onbetwistbaar aangenomen



C 324 >
men gevoelen, Ten dien einde heeft hy een , ftuk lands in onderfcheidene vakken verdeeld, en dezen bezaaid, gedeeltelyk met eigen gewonnen Graan, gedeeltelyk met vreemd Zttad-j koorn, uit verfchillende oorden omflrecks Berlyn. Deze proeven heeft hy ook met Roggd en Haver herhaald ; doch hy heeft teikens bevonden, dat de plaats, van waar het Zaad komt, geen den minden invloed hadt op het gewasch , en dat de zoo even gemelde Helling dus op de lyst der ouderwetfche vooroordeelen behoort geplaatst te worden,
HUISMIDDELEN,
' ë M
NUTTIGE ONTDEKKINGEN. Om de BOÜM-OLY goed te
houden.
Niets is beter,, om de Boom-Oly voor ranzigheid en wanfmaak te bewaaren, dan dat men dezelve op het einde van den zomer , of meermalen in één jaar, in ander vaatwerk overftorte , en daarby het zetfel op den bodem van het vat zorgvuldig terug houde. Vaatjens van Castanje-hout zyn hiertoe het best. Men vult ze eenige dagen te vooren met water , om te zien , of zy dicht zyn ; dan giet men er het water uit, en doet er eene kan Wyn-azyn in, die vooraf met eenig water gemengd en heet gemaakt is. Men fchudt het vaatje wel om, en laat het ü4 uuren ftil daan; dan giet men er de Azyn uit, en de Oly. er in, men fluit het bomgat, en legt het vaatjen op eene zindelyke , jtoefe plaats.
Nieuw Krampstillend Middel in de GEELZUCHJ.
Dr. Vógler pryst tegen de krampachtige bewegingen in de Geelzucht aan, een mengfe ■Van m fcrupels Lyn - oly en 4 fcrupel Laudanum , in een Flanellen lap getrokken . op die plaats van den buik, waar zich dc lever bevindt, te leggen. Dit middel verdient aanpryzing, zoo wegens deszelfs eeir vouwigheid, als uit hoofde der krampachtige aandoeningen, welke veelal met deze ziekte gepaard gaan.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht aan de COMMERCIE.
Volgends Berichten uit Dantzig, van den 6 dezer maand, w;;s aldaar, voor Engelfche rekening , eene aanzienlyke party Ducaten van Hamburg aangebragt, ter betaling (zoo men vermeende) van de Tarwe , voor het Britsch Gouvernement aldaar opgekogt , ten gevolge waarvan het vertrouwen aliengskens weder begon te herleven.
Wegens het tot nog toe plaats, gehad hebbende miscrediet, hadt. men geene Wisfels konnen . trekken ,. te minder daar de Graankopers aan de. Engelfche Huizen niet veel credit geeven.
De regens hadden nog niet opgehouden.
Het nieuwe Zaad was .flecht opgekomen waardoor men op veele plaatfen het land hadt moeten omploegen, het geen weinig goeds voor den toekomdigun oogst voorfpelde.
Nuttige, nieuw uitkomende GESCHRIFTEN..
r. Waarachtig en naauwkeurig Onderwys voor den Landman, aangaande de liundcrvee - ziekte en derzelver Inenting , uit het Hoogduitsch van G. C. Reich, met eene Voorrede van Prof. R. Forsten.
Een kleen, maar zeer wel gefchreven, en voor Landlieden , die met de Veepest bezocht of bedreigd zyn , zeer bruikbaar dukje , met reden door den Hoogleeraar
'. Forficn aangeprezen, daar hetzelve zich van een groot aantal Schriften , zedert eenige jaaren over dit onderwerp in Duitschland uitgekomen, door duidelykbejd , juistheid en grondige behandeling onderfcheidt. Men
■ vindt daarin eene naauwkeurige befchryving der Veeziekte , vergeleken, met de Kinderpokjens, en wat men dus ter voorbehoeding
- van zyn Vee hebbe aantewenden ; opgave
- der wyze van behandeling van het zieke | Vee ; hoe men omtrent Beesten, die aan de ••' Veeziekte geftorven zyn, behoort te handelen * alsmede, een uitvoerig voorfchrift om-
3- trent



C 325 )
trent cTe inenting: der Veepest, tot voorkoming van de Ziekte. Ten aanzien van dit kiatde onderwerp wordt eerst een gelchiedkundig verflag gedaan, dan volgen eenige regelen van voorziening , nevens voori'cliriiten , hoe. by eu na de inenting en daarop volgende Ziekte der Beesten te bandelen. — [Onze Zccuwjclie Lezers worden verzogt, dc lezing en in werking brengtiig van dit nokje, .by gelegenheid dat de Veepest in hunnen oord woedt , zoo veel mooglyk te helpen \ bevorderen.]
2. sittkitwg zur Cul'.ur der achten Baumwolle in 0>tcr reich , von L. Trattinnick, men, 1797. in 8°. 28 bladz.
bit fiukje pryst, ter aankweeking van het echte Catoen , onder eei.e vry noordelyk liggende luchtitreek van Europa, het Gasfypfum Herbaceum en Hirfutum aan; deze planten, die flechts één jaar duuren, Worden in den H#tfst gezaaid, gedurende den Wintel] in eene ftookkas geplaatst, in het voorjaar door het openzetten der raamen voorzichtig aan de buiten- j lucht gewend, en in het midden der. maand: May buiten geplant. Eene ftookkas voor 20,000 planten , wordt op 1000 guldens aangeilageii» Deze 20,cco planten zouden in een voordeelig jaar-, wanneer elke plant 20 rype vruchten geeft, 3121 gg zuiver Catoen uitleveren. — De warmte in zoodanig eene ftookkas behoeft flechts 6 graaden boven het vriespunt, op de Schaal vm ~R<saumur, te zyn. Men zet de planten in eenen droogen, luchtigen , min of meer zandigen en taamlyk vruchtbaren grond , die in July reeds weder open is. — De Schryver heeft de moogiykheid der uitvoering door in het klein genumene proeven bewezen.
3. /llgemdnes Polyglot ten - Lexicon der Naturgefchieltie Cc von P. A. Nemnich. Ham- . burg by Nenmkh und Halle bey Gepauer. groot i 4°. 1/93—90' (Een gedeelte van het Caiho- ■ dcon;..^ Een iXauiuikundig Woordenboek in- i alle. Europifche, taaien , waarby de Latynfche taal ten grondflage gelegd is. JNiei alleen, de i eigene naamen , maar ook de -konstwoorden en ipreekwyzen, tot ieder onderwerp betrek» lyk , zyn aangegeeven , en hierby is het j Systema van Linnccus gevolgd. — Men vindt 1 by eiken Latynfclun naam van Djer-en, Plan- 1 ten of Delf'ftofien, de gelykbetekeuende - bena- \ mingen in het Hoogduitsch, Hollandse',}, Deensch, Zweedsch , Engelsch , Franseh , Italiaan sch s j Spaansch, Put tngtesch., Busjhch, Pimgaarsch', ; Poolsch , Bohee.m<ci! , Finlandsch-, ■Lapluudsch , en 1 in meer andere taaien.. Hierby komt eene vry ;
uitvoerige befchryving van het onderwerp, hier
cn daar doprmengd met belangryke aanmerkingen. — Een zoo volledig, en nuttig Natuurkundig Woordenboek in alle de levende taaien van Europa is nog niet in het licht verfcheoen.
4. Catholicun. He. gedeelte , bevattende de Marine, door J. II. hbding , met plaaten.
Ie Hamburg en Halle by' dezelfden,
Soor-tgelyk een werk over de Sckeepsbouwkunde m derzelver geheelen omvang , höe vveufch'elyk ook, ontbrak ons tot dus verre. Oe Schryver, te Hamburg woonende, cn een beminnaar der taaien en der Mathematifche Weienfchappen , is in dezen zynen arbeid door Spanjaarden , Dccnen en Zweeden geholpen, doch heeft niettemin alles zelve gezien en omhrzucht. — Vooraf gaat eene tydreknkuntiige , zeer uitvoerige opgave' van werken , the over c|e Marine handelen , waarby met lof gewaagd wordt van Ferwers Zeerechten , Amjlerdam , 1711 en 1716. tn van IFitfens Scheepsbouw. . Onder de Duitfche konstwoorden vindt men de gelykluidende Hollandfbhe, Deenfche , Zweedfche, Engelfche, Franfche, Italiaan fche, Spaanfche en Portugeefche, nevens de tot elk onderwerp behoorende, verfchillende ipreekwyzen en manieren van behandeling. —- 'J'ot .opheldering komen by dit werk 150 plaaten, bevattende ongeveer 8co afbeeldingen, zeer fraai gegraveerd.
Ter proeve van de naauwkeurigheid dezes werks dieue het volgende:
Twee Fregatten van 32 ftukken , in 17-7 ;n 1778 111 Frankryk gebouwd, kostten, niet iet -.mast- en tuigwerk, ruim 166,000 en ejo.gco Livres. — ln Engeland kostte een Dorlpgfchip van 3o ftukken , gebouwd in • 7?o, met het betuigen, 60,000 P. Sterlings, m een ander van 79 ftukken, in 1779 den wormig door de Oost-fnddche Compagnie gechónken, omtrent 70,000 P. — Een Zweedsch .yorlogicmp Kostte ,n 1755, geheel toegerust, )eiiaiv-en .de kanonnen, 367,475 Thalers.
liet Calfeaiereu zou zynen' naam ontleend ieboen van Keizer Aiichaël Calaphates, wiens /ader Scheepsrimmciman was geweest.
A.n een Franseh Schip van ïió ftukken jaau 124,886 □ voeten Eiken-,, en 10 4*4 n roeten Vuurenhout, behaiven de masten ra^s dekken en ropaarden. »* Tot een Schip van '4 ftukken worden, vereischt 77,790 □ voeten iiken- , en 7,835 □ voeten Vuurenhout. -_ lekent men Ineivan af de helft van het hout ils wegvallende by het toeftellen daarvan, en telt men de □ voet hout, met het bykomend 'zcr, . op 7.0 #g oud Franseh gewigt., dan
S s 3 , zal.



C S»6 )
M een Schip, van 116 (lukken nagenoeg ■6 miilioenen, en een van 74 rtukkèn nagê• noeg 3 __miiiioenen fg weegen, eene berekenmg, die door de ervaring bevestigd wordt'.
Achteraan zyn de volgende bladWyzers gePlaatst, 1. Eén Spaansch en Hoogduitsch. *:. Een Engelsch en Hoogduitsch. 3. Een Fran-ch en Hoogduitsch. 4. Een Italiaansch en Hoog. duit sch. 5. Een Portugecsch en Hoogduitsch. 6. lien Deensch en Hoogduitsch.
5. Waaren- Lexicon in ia Sprachen. Hamèurs bey Nemnich, Leipzig hey Höhm, 1797. in 8". de prys is I Ducaat Hollandsch.
Men vindt hierin de overeenftemmende
, HoUandlche, Zwecdfclte, Deenfche , Franfche, Italiaanfche, Spaafche, Portugeefhe, Rusjifche, Poolfche, Latynfche en Hoogduitfche < benamingen van alle Koopwaaren , ieder in 1 een byzonder /Ilphabeth, waarby telkens alleen ; de geiykluidende Duitfche naamen zyn uitgedrukt ; dan in het Hoogduitsch Woordenboek' vindt men de gelykbetekenende woorden inn elk der opgegevene taaien. [Het belangrykeu van zulk een werk voor allen, die Gomnterciek dryven, blykt vooral daaruit, dat Koopliedenf« dikwyls, door eene verwarring der naamen, in 1 het koopen of' verkoopen van hunne waaren £ zich geweldig bedrogen vinden ; terwyl de 1 gewoone Woordenboeken hun in dit geval f van geen het minfte nut zyn. Redact.] \
}
1
Iets over den Staat £> e r r ZEDEN en POLITIE van t Londen. t
9
(Vervolg en flot van N°. 9a. bladz. 318.) f
De Engelfche Wetten zyn ontoereikende ter v weering van valfchen Muntflag; eene geheele d vernieuwing der Nationale Munten , hoe zeer h ook nüodzaakiyk, zou zelfs dit kwaad niet o konnen verdelgen. — indien het Britfche d Kopergeld zyn volledig gehalte hadt, zou k hetzelve daardoor ook biuten 's lands, in u den Handel , eene waaide veikrygen. u
In 1790 gaf' //. Bolton te Birmingham der g< Regeenng eene Kopermunt aan de hand, die d onmoogiyk, ten minfte zeer nioeiiyk, kon1 worden nagemaakt. De Schryver, van wien{7: wy deze berichten ontkenen, zag zoodanig Si eene Koperen Penny , weegende juist 1 orteefgt 0yeraupets. Het is een ftuk rond Koper,id;
glad van rand. Op de voorzyde is , gëfVfc f)p alle de oude Penny's, de Maagd Britan :aa in rehef of verheven werk voorgefteld ; rondom haar loopt een reliëf - rand , waarin vaa boven Britannia en beneden het jaartal 1790, ingedrukt is. — De tegenzyde bevat het borstbeeld des Konings, met het verdiept onderichrift : Georgius IU, D. G. Rex. Deze Vïumllag vereischt eene zoo groote kracht , dat dezelve door middel der gewoone (tempels niet kan worden daargefteld.
De verkwisting in het eeten en drinken is mder de geringere Clasfen in Engeland orjedenklyk toegenomen. De eerfte Oesters , kreeften en Zeevisch, al zyn dezelven nog 3oven mate duur, worden door deze foort /an lieden gekocht, terwyl burgerlyke lieden leze lekkernyè'n eerst dan koopen, wanneer ry tot middelbare pryzen te bekomen zyn.
In Londen en deszelfs omtrek zyn thands [,204 openbare Herbergen of Bierhuizen , waarin jaarlyks aan Bier en andere fterke [ranken door de arbeidende Gemeente 3 milioenen P. Sterlings verteerd worden. Zedert enige jaaren ontzien zich de vrouwen zelve net, om met hare kinderen in de Kroeg re ;aan , en aldaar een gelag te maakenf — 'oortreflyke aanmerkingen en raadgevingen mtrent dit onderwerp vindt men in de Obfcracions and facits, rclatiye to public Hou/is. ?94-
Zeer veel nadeels doen de Uitdragers-winels, waar men allerleie metalen goederen n huisraad koopt en verkoopt. Hier neemt len de geringfte kleinigheden , door dieven : koop geveild , aan , b. v. fpykers , fleuris , glazen vlesfen, enz. — ln de laatfte o jaaren is het getal dezer Winkels van 00 tot op 3000 gedegen. Huisbedienden , .eerjongens , Daglooners en Opperlieden brenen in deze huizen alle kleinigheden , die zy Doven konnen , te koop , en zoo worden e eigenaars ongemerkt, in het klein, van tm eigendom beroofd. — De vlesfen , dus jgekocht, worden wederom gefpoeld , en by Dufynen voor nieuw aan de Wynkoopers afgeyerd. Soortgelyke goederen haaien de Joodea it rondom liggende Dorpen op, mee karren, aarvoor een Paard gëfpannen is. — Het :ftolen Tin wordt terftond verftnolten, ijien men voor eenige navraag vreest. Men pleegt behendige dieveryën op de ïcems. Niet minder dan 100,000 okshoofden ïiker worden thands ieder jaar naar Londen bi agt, waarvan ten minfte 150000 aan ; eigenaars oritftolen worüen. — De olyva-
teo



C'3*7 3
ten worden met het bomgat naar beneden in de lichters , waarop zy uit de fchepen naar land komen , gelegd , en zoo doen de arbeiders eene lekkagie ontltaan , die ongelooflyk veel bedraagt. Toen de eigenaars eens deze dievery wilden beleren , klaagden de werklieden, dat men. hun eenen byval, welke hun toekwam, , . wilde onttrekken. — Een aantal van menfchen draagt onder zyne werkkielen eene zak, die over de ichouderen gajt . en welke zy by het losfen met Suiker vullen , zonder dat zulks bemerkt, wordt vermids men onderdek , dat de rug door
het zwaar fjou wen gekromd is geworden.
bovendien vult men nog zyne zakken en broek met Poeijer- .uikcr.'
Men ondeiïcheidt in Engeland de dieven in hi -hwaynien , föotpat-robbers., burg/ars cn pkkpockeis. — Vcelen dezer .dieven bebooren tot eene beflotene Ciubb , en hebben eene zekere i Mk byééngebragt y waaruit- zy- de boeten , br i ontdekt wordende dieffcillen d. ande, voor i gemeene rekening betaalen. — Het heikelen! der Pakhuizen wordt dikwyls èêrst jaaren 5 daarna ontdekt : want, veele i gebouwen zyn [ zoo groot - en vol, dat de achter aan liggen- c de goedcfên zomtyds 40 a 50 jaaren lange onaangeroerd blyven liggen. - ■ " 1
Voorheen pleegen lieden , wien iets omfto- ü len was, by de nieuwspapieren eene belóo-f nmg aantebteden voor den geenen , die het- k zelve te recht bragt , met belofte van ver- é zwyging des -daders ; dan , vermids de dieven _ hierdoor hoe langer hoe douter en t> mer.igv- le.g -r werden, verbootlt de 'Regeering 't in 1752 foortgelyke aankondigingen, op eene a boet.- v..n 50 p Sterlings. [Evenwel adver- L tetren veelen thands -nog in zulk een geval v h. it<;fnie, order ypo$wendleï van het Z' v' 100 1 f ^ hebben, en wanneer zv er dan ui emergoede pcaemie by beiooven , komt het'G n;ét zelden wed r te recht. Redact."] — Nu Z vervoegt men zich,, iets mislende , by die te geeren-, uehe geftdlerfe goederen pleegen te in kcopen , en hierdoor krygt men veelal het te zyne voor geld cn goede woorden terug. er Op de Tïfeènis ligt een vaartuig, the Hulk ne genaamd, waarop zommige kwaaddbehders(7-5 1 eola,tst Wqfdèfi ; deze, drafoefening , zedert gu ïfiHS ^gevoerd, kostte de Natie tot 1708 ns..-. m;;.-;te:; dan 220,873 P. Sterlings. — Nop tostbarer is de vervoering der misdadiger? naar A/teuw Zuidwallis; hiervoor zyn van 1787 tot net .egin van 1792 . bedeed 400,94c P. SterltW, des men de jaarlykfche uitgave daarvoor begroeten kan op 50,000 P. Sterlings.
X* verloop Van «1 maanden waren er 77 [menfchen van deze volkplanting geftorven , en d7 geboren. In de eerde 3 jaaren moesten uit het moederland kleedingen en andere Wf!WeHl'gh^le,1 -worde.n OTergezonden; thands ™,,, 1 Coüme mindei' toevoer nodig, evenwel nog altoos zoo v^el , dat de kosten wegens groote afgelegenheid höofl loopen. legen alle verwachting aan, zyn nog eenigen fer Sm^milc. ballingen in Engeland teruggekomen. Voords verdwynt .de6 hoop, 0I1 van daar Producten te bekomen, hiel de ndrgo-teeit, waarmede men nog geene proeven genomen heeft er wellicht zoude konnen
■MrM ~ m$$s'; en zwakke
mcnlchen geene goede CoTónisten zyn , is e/e draf voor weinige lieden bruikbaar. .Ook drydt het tegen alle gronden van
?EUrM f>^ds * W^sciTiievendheid, ie wm&M fluiten 'uit-'-bet m.iatfchaplvk !«. :Haam op een afgelegen • gedeelte der werefd urtebrar-ken , e,i dezdvé" daar - tc doen za-itngisten , ter verwekking van een nieuw, öorzeker ellendig en vermoedeiyk nog dieper bedorven, mcnlchen - gedacht, het geen eirelyk trapswyze aangroeiende, zich zelven n <J!e volken der we.eld natuurlyk en zede& m-wmm t moet. Mochten- de G0|J< err-elenren. éénmaal meidchenkcnnis M-nm&bm eiue in de plciats van eene dorre Staatun.de, die geene gronden heeft dan-toeval ti teiang, tot dunne gidfen neemen! Redacll Deze byzonderheden zyn ontleend uit a eatijc on the policc.of the Metropolls éc IV dit. London. 1797, waarin men tevens veele idere men; waardige byzonderheden nopends onacn aantreft. _ Mén begroot het getal m deszelfs Ingezetenen op ^,250,000.g Er
der/ n KeiJiea ' •en *<*° Shoolai en É™, , °PVüt'dil'gs - ^richtingen ; voords 8 Uiootfcnappen ter bevordering der goede den één ten nutte der Dienstbaren t eéu > opipoonng der dieven en kwaaddoenders 1776y.pgencht. De Geleerde %aSbSfc Londen zyn 10 rii getal. - JaaiJyks ^ in het openbaar of door byzondere oerfdï ™ v mrn Ulc£cdeeld eene fom van IdWL rh"*S of ruim 8 niillioenen
óe>;3 . \a\ f.vgff 'i ozii-A M: ' vr -fn 5'-i\V :., ■■ - ■ .1- , ' ' • » •- •<• «ivo
ZEE-



C 3*8 )
ZEETYDING.
Berichten.
By Publicatie van den 12 dezer is verboden alle uitvoer van Hooi en Stroo buiten deze Republiek, by provifie tot den r Juny 1800,. en van de Graanen, proviiioneel tot den 1 Maart 1800.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt door Franfche Kapers, te Courfetih het Schip tlie Abigael, op de Rheede van Leafurd ten anker gelegen hebbende. Te Oftende het Engelsch Brikfchip the Jeune. — Te Boulogne het Engelsch Schip the Wclcomhe.
Sch eepsrampen. Ingeysd in de Rivier Maymax het Schip Antonius, Kapt. Sepkes, van Archangel naar Hamburg en Bremen; heeft ankers en tou¬
wen verloren, en moet losfen om te repareeren.
Met fchade binnen te Rochcfori het Schip van Kapt. G. Ronne, van Charente naar Altona; door embargo opgehouden , dacht dezelve eerstdaags zyne reis te vervolgen.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Van den 10—2.2. December. Niets gepasfeerd. De Wind O.
In 't Vlie. Van den 15—19 December niets gepasfeerd.
Helvoet/luis.
Den 18 December. Niets gepasfeerd. De Wind O.
Briclle.
Den 18 December. Niets gepasfeerd. De Wind O.
GELTKHEID, V R T H E I D.
A D V E R T E N T I E N.
-De Agent -Van Nationale Oeconomie der. Bataafsch? Republiek adverteert hiermede aan deszelfs Medeburgers : dat, vermids het Kersfeest invalt op de ordinaire Audiëntie - dagen, zynde IFoetrdag en Fonderdag den 25 e en oó« dezer, o-elyk mede de Nieuwjaarsdag op eene dezer Gehoordagen invalt, midsdien door hem, fn dit finguliere geval, audiëntie zal worden verleend op Maandag en Dingsdag den 30- en ,$ie dezer Maand, des middags van twaalf tot twee uuren. Zullende na dien tyd 'de voorzeide gehoorgeviagen wederom- op de ordinaire kdageu plaats hebben.,
••' :vj» den Haag," defi -ooften December 1-799. hit ' Vyfde Jaar der • Baimfjchr. Vryheid.'
< ■■■■ 'Ter ordonnantie van den Agent voornoemd ,
G ar el Weekers.
Uyxenbroek., te Am/lcldam , geeft uit: Kleine Dichterly.ee Handschriften," twaalfde Schakering, vervattende meer dan. vy-ftj.g onderfcheidene pichtftukken , door' Loots.a de Fitnes, Ka'ldenbach, du Pre', Amtzcnius, Tollens f Thewmen , Bilderdf., Ócysbeék , vair IVinler, Tsfeljlün , Barbaz, Guthuys, van Ollefen, Fokkc , Mocus, Haver, korn, Hof ham , eu anderen, a 30 ftuivers. Van de vorige elf Schakeringen .zyn nog eenige zeer weinigen apart te bekomen. Vooras Proeve van Sentimenteels Geschriften esh Ged.1iC.hten , door H. Tollens,, :Gz., a 30 ftuivers ; en Het Feest "van Apollo , - 'Zinnefpel, met 'Vignetten , door P. J. Uylenbroek, a 8 -ftuivers , groot Papier 16, en groot Qjiarto 40 ftuivers. Verwacht eerstdaags: Proeve over den Mensch, naar Pope, door van IFiuter', in txo en 410, tweede druk; Mathilde, '1 ooneel/pel; Marianne, Tooneelfpel; Edisüs, Zang/pel; Viunüs-chap tN Eerzucht, 'Tooneelfpel, enz.
Tc Amfterdam, by C. COVENS, Boek- enKunsDver&oper op den VygendaHi*



N° 94-
28 December Ï799;
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale'Huishoudkunde , Nyverheid9 Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Nieuwste Ver-beteringen in de TEKEN- en SCHILDERKONST.
i. T ang klaagde men over het gemis JLj van meesterftukken der oude Griekfche Teken - en Schilderkonst, wyl de Aldrovandifche Bruiloft, de Pitture d'Ercolano, noch de in de Baden van Titus gevondene oudheden niet toereikende waren, om een volledig denkbeeld te vormen van de Konst der oude Griekfche Schooien te Athene, Sicyon, Ephefus en Rhodus. — Het was dus voor alle Konstminnaren een aangenaam nieuws, dat er nog ongefchondene Tekeningen en fchetfen dier oude Meesters voorhanden zyn op de valfchelyk zoo genaamde Etrurifche, en thands algemeen voor oud - Griekfh werk erkende Campanifche en Nolaanfhe Vafen, welke voor meer dan aooo jaaren in Groot -Griekenland naar oude Griekfclie modéllen door bekwame Konftenaars zyn vervaardigd, en lange eeuwen in de graven ongefchonden bewaard geworden. Winkelmann en Hamilton ontdekten in de beelden , daarop te vinden, het eerst fpcoren van de Schilderkunde der aeloude Grieken. Catharina II kocht de Vafen-verzameling van Mengt in Italië voor 6000 Roebels. Het Britsch Mufaum kocht 600 Vafen van den Ridder Hamilton, waarli. Deel.
van d'Hancaryille in 4 deelen meer fraaie dan getrouwe afbeeldingen in het licht gaf: een werk , waarvan zich Wedgwood voor zyne Fabriek van Etrurisch Aardenwerk met groot voordeel heeft weeten te bedienen. — Zedert ia jaaren maakte Hamilton eene tweede, nog meer talryke en voortreflyke verzameling, waarvan hy. de beelden door den Direéteur der Napelfche Schilder - Academie , W. Tischlein , prachtig in het Koper liet brengen, zynde daarvan, zoo veel ons bekend is, zedert 1791 drie deelen in het licht verfchenen, en het yierde of laatfte nog te verwachten. — Ieder Deel bevat 60 Koperen plaaten, behalven nog ophelderende afbeeldingen. — De omtrekken der beelden , zeer getrouw gemaakt, hebben dezelfde grootte als op de Vafen zelve. Dé kosten van elk Deel zyn 4 Louis d'Or. Met behulp van Itallnskt heeft Hamilton by iedere plaat de vermoedelyke toefpeelingeh der beelden gevoegd; dan, daar deze vaak onzeker, en in het Engelsch gefchreven zyn, deedt Tischbetn de opoffering, van eenige 100 Exemplaren der fraaifte afdrukken , voor eene byzondere uitgave gefchikt, naar Duitschland oveitezenden, waarvan de uitvoerige, by te voegene, befchryving is aangenomen door den Confiftoriaalraad Bëttigcr te Weimar. Reeds zyn er door het Induflrie - Comptoir ildaar zedert 1797 eenige afleveringen van dit Oflracographisch weik gefchied, onder 41 tytel: ^riechifihe Vafen - gemülde mit Archaol. und artist. erlauterungen. in groot Folio. Men kan den Tekst en de Plaaten, r È ieder



C 330 D
ieder afzonderlyk, bekomen. Het is te wenfchen, dat de konftenaars en liefhebbers van alle landen deze onderneming zullen weeten te benuttigen.
2. Nieuwe Camera Obfcura, ten gebruike der Tekenaars.
J. D. IVeickardt, Opticus enz., woonachtig in het Auersbachhof te Leipzig, heeft eene nieuwe lbort van Camera Obfcura uitgevonden, die zoo in zamenftelling als gebruik verre boven de gewoone, Pyramidenvormige te verkiezen is. Dezelve Itelt naasnlyk de voorwerpen op een veld van 0.2 duimen lengte en 15 duimen breedte, overal even duidelyk, met de natuurlyke couleuren en juiste omtrekken, voor. Tweeërlei Objectif-glazen, die men kan infchuiven en gemaklyk vastzetten, maaken het werktuig bruikbaar voor naby zynde en afgelegene voorwerpen beiden. Om het geheele veld te konnen natekenen, is de opening, door welke de hand gaat, naar alle Kanten beweegbaar. — Door middel van een derde glas van 5 duimen diameter kan men de gezichten, voor de eerftemaa I getekend , gelyk ook alle anderen , perfpeciief maaken, en omgekeerd, perfpeèlieve tekeningen in derzelver natuurlyke gedaante terugbrengen; het geen zeer gefchikt is ter ontdekking van alle gebreken. Ook kan men , door middel van dit werktuig, hetzelfde gezicht verder af of nader by afbeelden. — De geheele Machine , eene Pyramide van 3 voeten hoogte uitmakende, wordt met deszelfs toeftel geborgen in een zindelyk Peerenboomen, gemahonyd kistje, 1 el lang, 16 duimen breed, en 8 duimen hoog, met een flot en ftaalen handvatfels voorzien. Hetzelve kost 30 Thalers, en van Mahogny-hout, 40 Thalers.
3. Georg Blackmann te Londen heeft eene nieuwe Oiyverw uitgevonden, welke in koek- , jens of tabletten bewaard wordt, en dit voordeel heeft, dat een Schilder die altyd op zyn palet kan iaten" liggen , zonder bekleeding met eenig Oly - vlies ; ook kan men 1 deze verwftof zeer fpoedig toebereiden, wes- i halven die voor reizende Schilders ongemeen i bruikbaar is. De bereiding der tabletten ge- ; fchiedt op de volgende manier. Men ontbindt i 8 loot gepulverifeerde Gom van Maf lx met ' 1 tg Terbentyn - oly langzamerhand in eene 1 vies, geplaatst in een warm, of nog liever t in een koel vertrek. — Zoodra de Mafttx i ontbonden is , giet men het vocht van het < bezinkfel voorzichtig af, en bewaart dat tot \ verder gebruik. — Dit vernis bereid zynde, 1 wryft men de verwen op de gewoone wyze i
met een weinig Terbentyn-oly op de wryffteen zoo fyn mooglyk, laat intusfchen 8 loot zuivere Walrus in eene aarden pot over een zacht vuur fmelten, mengt daarby z loot en 3 drachmaTs Papaver- of Nooten-oly, en door deze masfa roert men eindelyk de fyngewrevene verwftof, welk een en ander men voords op eene laauwe warme fteen tot een taamlyk itevige pap of deeg wryft, en dan tot koekjens of tabletten. vormt, en tot gebruik bewaart. — Wil men nu zich daarvan tot het fchilderen bedienen , zo wryft men de verwftof op eene Heen met wat Papaver-, Nooten-, Lyn - of Terbentyn-oly vloeibaar, en men heeft een zeer goede verw.
4. Nieuw Violet-purper.
Alleen door het oxygeneeren van het fap der Aloë heeft Fabroni te Florence eene Violetkleurige Purperverw bekomen, die door de Miniatuur - Schilders voortreflyk tot gebruik bevonden , en ook tot het Zyde - verwen zeer bruikbaar is , geevende daaraan eene zeer vaste couleur. Greris Journal der Phyfik, 179Ö. III B. 4* Heft.
5. Stuf en , in de plaats van Loodwit te vebruiken.
Ter ontbeering van het duur, fchadelyk en dikwyls met Kryt vervalscht Loodwit, (laat Hofman in het 'Journal für Fabriek &c. van April 1796, het volgende voor. — Meri kan zich even goed van zuiver, gewreven Kryt of Gyps bedienen. — Voords levert het bezinkfel der Zink-Vitriool en der Aluin, nids niet met Yzerdeelen bezwangerd zynde, :ene zeer bruikbare, witte verw op; om ht nederploffel goedkoop te bekomen , gebruikt men ten dien einde geene Alcalifche iouten , maar alleen Kalkwater, waarloor de verw ook beter dekt. — Alles komt uerop aan , dat men de Metaal - Zink beïoorlyk van alle Yzerdeelen zuivere, waartoe Pof man ter a. p. de vereischte middelen aan le hand geeft. 1 tg dezer laatfte verwftof, n het klein gemaakt , kost 8 Grosfehen , en n het groot zoudeu de kosten nog minder yn. De Zink-kalk is niet minder fraai dan iet Leiwit. — Ook de Aluin - aarde van Yzerdeelen gezuiverd, waartoe Hoffmann het ïodige voorfchryft, verandert in een fchiterend wit, laat zich fyn wryven , en is nzonderheid voor waterverwen , in de plaats 'an het Loodwit, met vrucht te gebruiken, r €6 Aluin geeven af tê zulke verw, en ■ net 1 eg van deze laatfte kan men meer loen, dan met 3 fg Loodwit. —
6. Nieu-'



( 33i )
o. ty/ame aer-etatngt • wyzs van het Loodwit. Dikwyls hebben zich de Schilders , Verwers , Behangfelmakers en Fabrikanten van gewascht Linnen , zeer beklaagd over het fpoedig geelvvorden van 't gemeene Loodwit, met Oly vermengd zynde. De oorzaken vai? dit gebrek zyn te zoeken zoo in de verkeerde wyze van bereiding dezer ftoffe , en in de aardachtige bymenglels , b. v. Kryt , Gyps eu Klei , waardoor dezelve vervalscht wordt, als voornaamlyk in de gecouleurde Oly, die men gebruikt, om van het Loodwit eene witte verw te mengen. — Cöttling heeft, na eene bevlytiging van verfcheidene jaaren , het geluk gehad, van eene betere bereidingswyze uittevmden ,■ en verkoopt zedert 1796 te Jena een zuiver Loodwit , waarby geene vervalfchïng in het geheel plaats heeft, .welke zoo in de Kruidmengkunde als tot Konftige aanwendingen volmaakt bruikbaar is , en het geen hy nieuw Loodwit noemt. Deze verwftof heeft, zoo op zich zelve als met Oly ge- I mengd zynde, minder de geelachtige fchaduw 1 van het gewoone Loodwit , ook is dezelve \ lichter, beter op de fteen te wryven en 1 men kan, met dezelfde hoeveelheid Oly, van j 1 fè meer verw maaken, dan van 3 © ander 1 Loodwit ; dus is het in alle opzichten voor- 1 deelig, zich van deze nieuwe bereiding te ] bedienen. —. De prys'is dezelfde, als van i 't gemeene Loodwit , en men kan daarvan t by Profesfor Gottling te Jena partyën beko- ] men , doch niet minder , dan van xi\ fg. ^
3 ■ ■ • <,:-!•.•;;/> 7... u;*TT.'.-. ?
" S
Nieuwste Verbeteringen in de \
BLOEMEN-KWEEKERY. *
0 f
. O J' S. Schröter te Euttfladt heeft een e nieuw Stel/el vm Bloemcnkunde ontworpen, en'b hetzelve in de Annalen de Gartnerey van ld Neuenhahn, lil ft. 1796 doen plaatfen. Hy legt ten grondflage daarvan de drie gelief-\B koosde bloemfoorten onzer hedendaagfche 'th liefhebbers , naamlyk de Auricula's, Vyacln- m ten en Tulipanen , aan welke men alle 01 mooglyke kenmerken moet opfpooren , om te fe ontdekken , welke derzelven zich algemeen di opdoen, en dus waare kentekens zyn , en gi welke niet , ten einde langs dien weg foorten 6 van bloote afwykingen of bastaarden te onder- Se kennen. — Men moet, ter bepaling van de iit kentekenen eenes bloemen-geflaclits, de goe-
jde, middelmatige en (lechte bloemen van hetzelve onderzoeken.
I Men moet het geheele jaar door, vooral m den bloeityd , waarnemingen doen , en op het chmaat, de ligging van den Bloemtuin. "En de geaartheid van den grond acht geeven. — Ook behoorde men eene algemeene Bloementaal aanteneemen, en ten dien einde een Woordenboek te vervaardigen. — Men moet by elke Bloem voornaamlyk kenfehetfen het, gr2crl der plant — de bloem — het zaad of de bol — dc bykomende toevalligheden der bloem — de mindere of meerdere zeldzaamheid — de wyze van behandeling — de naamen van geflachten, clasfen en foorte.n- — Eindelyk ftelt Schröter eenige hulpmiddelen voor ter gemaklyker bereiking van -it oogmerk. — In het V<= Stuk der gèmelle Annalen geeft hy de volgende beletfelen )p , welke de onderfcheidende kennis der iloemen moeilyk maaken. 1.) De tot hiertoe )eftaande Bloemlysten zyn niet naauwkeurig ;enoeg ; hy flaat dus eene herziening derzelven voor, met opgave van eenige regelen. he men te volgen hebbe. 2.) Er zyn meer iloemlysten nodig, dan wy werklyk hebben; roodchriften,' hoe die interichten. 3.3 Te veimge gecouleurde, juiste afbeeldingen van iloemen , en die er zyn , te kostbaar; men noet dus voordaan juiste, doch geene prachige afbeeldingen leveren, iedere foort van Sloemen in een afzonderlyk werk zamenvoe:en, en geene Bloemen afbeelden, dan die onder dit hulpmiddel niet duidelyk genoeg ; befchryven zyn. 4.) Duurte der goede -loemfoorten; men pooge dus door ruiling ich dezelven aantefchaffen , of koope de uure foorten aan in gezelfchap met elander, en verdeele naderhand de afzetfels nderlmg. 5.) De Bloemenkenners in verhullende landftreeken behoorden zich tot me Maatfchappy te vereenigen , die de uitleiding der Bloemenkunde zich ten hoofd3el ftelde.
3.) Ier bevordering van het uitfloelen en '■umworden der Violier - Muurbloemen (Chèiranus Cheiri. Linn.) raadt Wierzbiki te Köngsbergen, dat men den ftam der planten a den tweeden dag begiete met het aftrekl van in water geweekte -Duivenmist, e men door een Linnen doekje perst. Men ~'t op eene gewoone fchenkkan vol Mist lepels vol water , en doet daarby zoo veel Ipeter, als op de punt van een mes kan gen.
3.) Ter wegneming van het zeer fchadelyk 3 ytit



C 33^ )
wit fchimmel, waardoor de bladeren van gemelde plant rimpelen , en de plant zelve den volgenden winter fterft, wil Wierzbiki , dat men eene handvol Alsfem op eene kan water .afkooke, en daarby mede zoo veel Salpeter voege, als de punt van een mes houdt. ÏS dit afkookfel doopt men een Linnen doekje , waarmede men alle de bladeren der plant afwascht.
4. Eene nieuwe foort van Angelieren, uit Engeland herkomftig , door de Engelfchen Pinks genaamd , en een middengeflaeht tusfehen de "Pluim - Angelier en Gras - Angelier uitmaakende, is- door S. G. Pföilfchmidt te ■Dresden aangekondigd. Deze Angelieren hebben eene gevulde, getandde , naar de PluimAngelier zweemende bloem , op de wyze der Famojd zacht en aangenaam geeouleurd, op eenen roodachtigen of witten grond. Tafchenbuch fur Gartenfreunde , 1797. • •
5. ) Om veel tn goed Angelierzaad te bekomen , verplante men in het voorjaar goede -Zaadplanten in potten, en plaatfe deze , wanneer zich goede Bloemfpporen opdoen , ter bevruchting onder de overige uitgelezene Angelieren. De Zaad-Angelieren moeten ten dien . einde uit goed Zaad geteeld zyn. — Op deze wyze behoudt de plant hare jeugdi-
te krachten, draagt dus meer Zaad, dan e oude ftekken, en zy verkrygt dikwyls nieuwe fchoonheden door de bevruchting der uitgelezene ■ Bloemen , onder welke zy geplaatst werdt. Ook verkrygt men hierdoor| fterke afleggers, die bevryd zyn van" de gewoone ziekten der Angelieren.
(Het overige in een volgend Na.)
Opheldering aangaande de DURCHWACHS- of DEURBLAD-OLY.
In ons N°. 89. bladz. 293. gaven wy op eene Boomzalf en Griffelwasch, waartoe onder anderen eene zekere hoeveelheid DurchwachsOly vereischt wordt. — RedaEt., deze Oly niet kennende , en zulks by die gelegenheid edelmoedig erkend hebbende, vindt zich thands in ftaat gefteld , door de goedheid van den Buigcr J. A. Golizzi in den Haag , als een! yverig beminnaar der Kruidkunde , om daaromtrent de volgende opheldering te geeven. j.
De gemelde Oly wordt geperst üit het zaad eener plant, die by Dodonaus, Cruidt-Boek Ie. D. 1V<=. B. genaamd wordt Deurblad of Deurwasf', om dat de fteelen uit de bladeren fchynen te komen, en daardoor te dringen. ' Lat. Perfoliata. — Linnaus noemt dezelve Bupleurum rotundi - f otium. Sp. Plant.. T. I. p. 654. — De Franfchen geeven er den naam aan van Percefeuille annuelle. Foycz Dldt. univ. de Mat. Med. In het Engelsch heet zy Thozouw-warc, en in het Hoogduitsch; Durchwachs. Zie Icon. Plant. Med. Tab. 376. — Deze plant behoort tot de wondheelende, adftringeerende, en groeit in zandige gronden, VVyngaarden enz.
Wy bedanken den Burger Collzzi voor de gegevene opheldering, en verzoeken zyne correspondentie.
■ ■■ t^-'-ianHBif ———_
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
G ELTKHE1D, V R THE ID. A D VERTE NTIE.
De Agent van Nationole Oeconomie der Bataaffche Republiek maakt door dezen, tot informatie der Commercie en Zeevaart, bekend : dat op den 28ften November jongstleden, door de West-Indifche, Guinefche Rentenen Generale Tol-kamer, te Kopenhagen, is gedaan de navolgende
Bekendmaking.
Alzo het Vuur op' Lindesnas rbt dusverre is aangebragt geweest, op het Voorgebergte zelfs, zonder 'foren en zonder eenig kenmerk by dag, zo heeft zyne Koninglyke Majefteit op alleronderdanigfte voorftelling' van deze Kamer, zoodanige bevélen gegeven, dat ten gevolge daarvan een Toren op dezelfde plaats, waar het Vuur gebrand heeft, is gebouwd; — welke Toren 10 ellen in de hoogte en 9 ;llen in quadraat, alsmede met witte verwe geverwd is, om te gelyk tot een teken by lag te dienen. ■
Op dezen Toren wordt den i/len February t8oo een Kooien - Vuur aangeftoken, en zal n het vervolg op den zelfden tyd en naar
de-



C 333 )
dezelfde regelen, als het tegenwoordig Vuuri op het Voorgebergte, onderhouden worden.— Het Vuur op Markoë, regt over voor Lindesnas , blyft daar tegen zonder verandering als te voren.
Kopenhagen, in de IFest-Indifche , Guinéfche Renten- en Generale Tol - Kamer. 38 November 1799.
(getekend)
Ilan fleen, Mailing, | Fr elfen, Fönderlund, Kof en/1 and, Goiske, Oldenburg, Stond,
Kornerup. ; Haag, den i\ften December 1799. i Flet Fyfde Jaar der Bataaffche Fryheid. ' '
Ter Ordonnantie van den Agent voornd.
Carel Webbers. v
a
v
b
XL z
OECONOMISCH MENGELWERK, ë
11
Cultuur- en Landbouw. g
Betreffende de Cultuur der Ahorn- of Esch- X doorn-Sutker (*) in Duitschland konnen wV a; nader berichten, dat in 1792 de Specerykoo- n; pers te Heidelberg begonnen hebben kleine di bruingeele koeken of tabletten , onder den h< naam van Ahorn - Suiker, tegen 33 Kreutzers L liet gg, te veikoopen, denklyk wyl men deze w Suiker voor gezonder dan andere, en nuttig v< tegen hoest en heerschheid houdt. Wegens w den geringen prys werdt de gemelde Suiker te zeer gezocht, en veelen verbeeldden zich, dat or £Lft°eter vvasJ ^an de gewoone; intusfchen(>/ heeft men ontdekt, dat de Heidelbergfche ta-fva bietten uit Syroop en Meel gebakken, en be dus eene foort van Honigkoeken waren [by te,
Sr
(*) Vergelyk ons 49. bladz. 385, 38<J. Ci
ons bekend onder den naam van borst.plaat. KedacI.J, Daar dezelve door den tyd zacht en vochtig wierden , worden zy nu niet meer gezocht; hoewel het waar is, dat ook de echte tabletten van Ahorn - Suiker dit laatfte gebrek heoben. (Neucs Font - archiv &c. von von
Mbfer und Gatter er. Ulm, 1797.)
De Markfche Kamer te Berlyn bevlytigt zich zeer ter bereiding van deze Suiker: zy heeft ^ene groote hoeveelheid fap van Ahorn-boomen laten raffineeren , en daaruit volmaakt witte Suikerbrooden bekomen. Men \vil waargenomen hebben, dat de Acer rubrum (roode üschdoorn) meer Suiké? uitlevere, dan de muiQV-Ahorn (Acer Saccharinam), en dit zou te voordeeliger zyn, wyl de eerfte foort :egen de ftrengheid der. Noordelyke winters ™komea beftand is. Men wil dus den genelden boom in het Brandenburgfche aankweeten , en heeft ten dien einde eene menigte :aad uit Amerika ontboden, het geen echter n 1793 nog niet was aangekomen. — Men erzamelt ook het fap van Berken boomen, tot iet bereiden van Suiker.
In het, zoo terftond te noemen werk, /aarun wy dit ontleenen, vindt men gepaste anmerkingen over het openbooren der fchors an de Berk en Ahorn. Het fap dezer hooien ]0 .pt op alle tyden van den dag en y allerlei weder niet even fterk ; volgends Dmmigen zou hetzelve ftilftaan , zoodri de Jimeftraalen door tusfehenkomst der wolken ebroken worden. — 6 eg Berkenfap geeven eents 3 loot Syroop , waartegen 7 m fap an Acer Campeftre (kleine Eschdoorn) 8 loot yroop , aie beter is, uitleveren. Berkenbomen, ci,e Zedert jaaren 2 a 3 kannen fap aiyks gegeven hadden, gaven in het vroeg nlaan en groeijen, andere gaave boomen ets toe. By deze gelegenheid wordt ook . aankweekmg der Mays of Turkfche IVeit tot :t maaken van Suiker zeer fterk aangeprezen; Tgelyk von Justi Oekon. Schriften, f S. AlAi
n.n u-n gePlant wil hebb™ in eenen
tten, vochtigen, zelfs moerashgen grond, lardoor men wel minder airen ,° ma
meer loof bekomt. - De zaak verdient derzoek hoewel Kalm in zyne Amelt^ n tf {trJVlrS TZekert' dat de opbrengst oone. - (Ricms neue Saumlung Oekon. Schrif. Xir. und Xiür. Th. Dresden, i797' I7t8\ In dit zelfde werk, XLr. Th. T 66^1 )dt men de bereidingwyze van het pit der ^kaarsfen uit dun hout, omwonden met yj"» hetzelve in Beyeren gebruiklyk
3 is.



C 334 3
is. -— Deze Kaarsfen worden zeer aangeprezen , als langduuriger in het branden, en eene ftillere vlam geevende.
?n de Annalen der Mark. Oekon. Gefelfchaft. !Ir. B. Potsdam, 1796. wordt het gebruik der Cicer - Erwten of Spaanfche Erwten in de plaats van Coffy aangeprezen. Van deze plant, die in veele oorden van Duitschland reeds bekend is, vindt men de afbeelding in Kemcrs Oekon. Pflantzen, Tab. 317. Dezelve heeft violette bloemen , Cylindervormige peulen , die niet rechtuit loopen, maar verfcheidene hoeken maaken, (weshalven men die ook wel gehoekte Cicers noemt).
Volgends het bericht van den beroemden Hofraad Medicus in diezelfde Annalen, hebben onderfcheidene Landbouwers in het Brandenburgfche al hun land met Lucerne en Esparfette (*) bezaaid, Knechts, Paarden en Rundvee , behalven eenige weinige Melkkoeijen , afgefchaft, en zy winnen by deze nieuwe inrichting veel meer, dan te vooren. In den beginne verkochten zy het gemelde voeder groen op het veld, en lieten het de koopers Hiaaijen, enz.; dan, thands maaken zy daarvan zelve Hooi, en verkoopen dit by de ico eg. Is - de prys te laag, dan laten zy het meeste gewasch tot zaad groeijen , waarvan altoos genoegzame aftrek is. Er wordt niet gemest; alleen beftrooit men het land in de Lente met Gyps. (Eene foortgelyke inrichting vindt men ook by de Engelfche Landbouwers). '
Becker, Opziener der Bosfchen te Rostock, verzekert, dat men de fchors der Eikenboomen, die des winters gevallen zyn, in May zeer wel fchillen konne, mids men daarvan geene takken of uitwasfchen weghakke, maaide boomen ongeroerd late liggen, zoo als zy geveld zyn. ln dit geval laat de bast der Eiken, tot de kleinfte takken toe, in May volkomen los.
BY VOEGSEL.
Wy hebben in N°. 93. bladz. 327 eenige byzonderheden nopends de Engelfche Volkplanting in Botany - Baay, of eigenlyk te Port Jackfon in Nieuw Zuidwallis, medege-
[ (*) Vcrgelyk ©ns Jï°. 7a. bladz, 154. en Tolgg.
deeld. — Zy, die meer uitvi er'ge berichten verlangen omtrent de gevolgen dezer zonderlinge onderneming, konnen daaromtient voldoening vinden in An account of the Engllsh Colony in New South - Wales &c. By David Collins, late Judge Advocate and Secretary of the Colony. lllustr. by Engreavlngs. Londen, 1798. — De Schryver heeft zelve van 1788-1796 het Richterambt in deze Volkplanting waargenomen, en zyn werk behelst veele wetenswaardige zaaken en gebeurdtenisfen dienaangaande. ~
PRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 53 December 1799.
De Geraffineerde Suikers zyn zedert den 16 dezer nog | a 1 a .2 % minder genoteerd. — De Syroop is 82
De 3avafche en Sunnaamfche Coffy is 2 ftuiver per fg minder, dan den 16 1. 1.
De Tarwe is in alle foorten 10, 15, 20 a 25 ggl. gemonteerd.
De Kogge is mede 10 ggl. hooger.
De Haver 5 ggl. — en de Boekweit 5 dito.
Te Dordrecht, den 19 December 1799.
Wegens het befloten water zyn er geene vaste Pryzen van de Graanen te noteeren.
Den 13 December.
Ruuwe Vlasfeu. per Steen . 28 a 38 ft.
Moutwyn, per Virtel . . . io^c£
Genever, per dito .... 10-J e£
Luikfche Kooien , per Hoed . a z% gl.
Waag-dito, per 100 Waag . 27 gl.
Den 23 December,
"andybrooden 37 a 38
Poeijer dito ....... 34 a 35
fiaffinaden , . '33 a 33
Melisfen 2 en 3 gg . • . . . 37 a 31 lompen 25*826
Stamp»



( 335 >
Stampfuiker ....... 24* a 29 J
Basterden . . . 14! a 26
Candyën, diyerfe ü3| a 4a
•^«"P 77 a/ö g
Te Rotterdam, den 16 December 1799.
Jarige Zeeuwfche Tarw ,
per Z. Zak ... 36, 38 a 39 $
Nieuwe puik dito . . 26, 38 a 30 $
Gemeene dito .... 32, 23 a 34 £
Zeeuwfche Rogge ... 23 , 34 a 37 g
Graauwe Erwten ... 32, 33 a 25 R Witte Erwten .... 17, 18 a 32
Blaauwe dito .... 18, 20 a 24 £
Witte Boonen .... 12, 16 a 24 £
Paardeboonen , per Last 20, 24 a 28 e£
Zeeuwsch Koolzaad . . 45 a 48 ^ Wintérgarst, per Hoed ?
Zomer dito 5-54, 56 a 58 ggl-
Nieuwe Zeeuwf. Brouwhaver ;„o .„ a „„, Voeder dito .... $30' 4a a 46
7c Schiedam, 33 December 1799.
Moutwyn — ^ de 30 Virtels, zonder Fust. Genever 11 dito, dito. Genever 55 en 56 gl. per Aam, Amft. Proef. Gedr. Rogge 164 63 per Last 256 ggl. geveild.
Te Utrecht, den 14 December 1799.
Witte Weit .... van ƒ i7§ tot ƒ i3 \
Roode dito — « 15I — = i6± ,
Rogge — ioè — * i\\ \
Boekweit — = 6 \ — » 7|
Groote Capufyners . . — = Middelfoort dito ...
Kleine dito — = 11 — » 13 r
Groote graauwe Erwten
Middelfoort — . 16 — «17
Kleine dito — > 12 — s 13
Ongelezene dito . . — =8 — » 9 Groene Erwten , naar
droogte
Droog Middelfoort . . 1
Kleine zuivere dito . . — * 10J — s 11 I
Ongelezene dito ... — s jk — «9 2
Witte Erwten . , , . - mo" - j ïoi c
Witte Boonen .... tot f igi
Bofche dito
Haver van / 3I — , 6
Paardeboonen — = 6j — s 73
Wintérgarst — s 7 _ 8*
Zomer dito — «53 s
Hennipzaad .....
NB. De Pryslysten van 33 December te Rotterdam, en van 31 December te Utrecht ons heden ontbrekende, hebben wy de opgaven gelaten, zoo als die den 16 en 14 dezer waren.
Pryzen yan eenige Binnenlandfche Effecten, « Amsterdam, den 33 December 1799.
Recepisfen, Marine . & 3 pCt. 41 i ? dito Brabandfche fchaê-
vergoeding . . a 4 — 33! h w| dito 4pCts. Heffing, a 32 — tiaar rato van Comptoiren en Sommen 39 ,4,5 i x
Nationale Schuldbrieven met Cou.
pons en Uitlooting a 3 pCt. 42 a s
Jfto dito .... ^ 4 541 a 551
hto dito .... a 5 — 67 a 69 'nterest - Recepisfen van de oude
Staatsfchulden , a 4 pCt. . 42 & 44 bataaffche Refcriptiën. «3 Dec.
1800 . 82 a 83!
1 . . 63 a65|
a • • 53 *55
3 • • 47 M9
4 • • 44 «46 Na den Vrede by loting . 3Ó a37|
bataaffche Coupons. 23 Dec. . 08 a * iollandsch geforceerd .... 38 a 2
'rywillig dito ...... 59 a 60
hlderfche fchaêvergoeding . 37 a 38 Ielee nbankgeed. 23 Dec. 98*899
NB. Wegens het Kersfeest is de Pryscoulirt van den 26 Dec. heden niet uitgegeeven.
ZEETYDING.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te Algiers door een Algerynfche .aper het Keizerlyk Schip Qtiatra Fratelli, lapt. Budanich, van Sizacich naar Triest; ynde Schip en lading prysverklaard, en c manfehap tot flaaven gemaakt. — Te
Mor-



Bordeaux het Brikichip Ann , Kapt. Z««f, van Boston naar Embden.
Scheepsrampen. Genrand by Reyal het . Schip Eudocia, Kapt. Ulrichs, van Kopenhagen naar i-tawmen hoopte het Schjp aftebrengen cn de lading te bergen.
Texelfche en Vlie-Lyst. f a ^den„s3-26 December. Niets gepasseerd. De Wind O. Texel vol ys. & P
Helvoetfluis.
Van den 19-24 December. Niets gepasfeerd. De Wind N. O. &CF«-
* * tvt D * V E R T E N T 1 F iv
«& ïïrwsrai^^^ï « Sïïu, ™»r v & lfc0.
dkgm - W £W «» over * „,i •' S"^)^
»t» «ff vergis/en kan, een waare Anecdoï Y de n , een Romance, ^
ifce«», als Jufvrouwen, en ook i^fe^XS Z°° Wd die der
^/A*. by G. Roos/en alom ln %.SSSdl " *** UltSeSeeven> te
Uylenbroek, te Amfieldam, zal in het Nederduitsch uitgeven- I Mapta vnw Schwaningen, #w Trauerppiel in funf mft„rm. v 6 ' Maria von
*U ff" 'HlfZ'thJt f!l™>> ,s"eaS;:
saus.» otKc,r„^V^MF^-^;3K"»«
Feest v»„ Apoeeo ƒ X^5r Vt^if'^or^: J tóïï? ! aC\ fe? „primo January eerstkomende *ffiil^S?L^2j* overneming met
-rssr «li bssês*»" s4s^5M»2
" jeenen^ welkeJaatstgemelde lurma met hunne orders hebben gelieven te véreeren.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek-éö Kunstverkoper op den Vygendam,
Brielle.
Van den 10-03 December. Niets gepas-, ieerd. De Wind. N. O.
. De" 2+- Gister namiddag was benoorden de ^«« een Brik en een Kof in het gezicht. De Wind O.
Friefche Kust. le Leeuwarden binnen het Schip <fc ^ ', c- Groen^ld, van Embden naar Amfterdam. — Te ZM^rra Kapt. 7. o7/>van Amfterdam naar Embden. — Aan fife y/<& Ver laaien Kapt. Sitw?, van .&w$/fc» "aai" dmflerdam. — In de Zc//jotw Kapts. .ƒ. Lhristiaans, R. A. Bakker en Af. van Embdén. — Te 'Terfchelling Kapt. Atófor, van 2?/>a naar Embden.



i January 1800.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, cn alle andere middelen van beftaan.
ï.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Over het KWEEKEN en SNOEIJEN der Vruchtboomen.
1. rper verfymng der ooften , en om de X Vruchtboomen meer te doen draagen, pleeg men in Engeland boomen, die reeds gegriffeld zyn, mog eens me" ■ e38 fetere vrucht te griffelen. Op Queeftam-'
l L V- ^ ,men Peeren > en daarop' wederom nog edeler foorten van Peeren. I Om de Kentfchc Pipping tot volkomenheid! te brengen, griffelt men eerst op wilde Appelftammen den Zoeten Appel, en daarop' ZyjyV'tig zelve. (Annalen der Gartnereyr
1. Om de boomvrugten aan zommige lakken grooter van /luk en vroeger, ryp te doen[ v/orden,- _.dan gewoonlyk, fchille men in het voorjaar den bast der o a 4 benedenftei. takken van eenen Appelboom b. ^, iml dien dezelve de dikte van ongeveer één 1 •uuim hebben en. vol vruchtknoppen, zyn, , «p den afftand van f el van den dam ! •ronuom af tot 0p het hout , ter breedte ■van den rug van -een mes, zoo dat zich . daar- ter plaatfe rondom den tak een witte i ring vertoone. Men bekleede de gewonddt t
f ü\rj at' ~ De düS gcWuIK"
de takken zullen niet alleen groeiien cn vruchten draagen, gelyk de overigen maar deze vruchten zuilen ^ deel grS worden, dan die der onbefchadigde takken, en ten rmuften 3 dagen vroeger ryp zyn.
3- Verfche aarde om de wortels der Ooftboomen bevordert derzelver vruchtbaarheid. la>nlnmT alIeei\hec bemesten en bewer-
van rêL, nrgr°nd' maar °oIi de invl°ed van regen fneeuw en daauw, gelyk ook
hSd w^"Z?lfden grond' de vruchtbaarheid bevoidert, geraakte zeker Landman op kt vermoeden, dat ook de VruchtbooS, "[/f" draagen, indien men Ifi beftendig van verfche aarde, door legen en lucht bereid, voorzag. Wyl nu de oude ftamteen zich niet gemaklyk hten verzetten, liet hy , ter proefnemimr hieromtrent, in Oétober de oude aard! van de wortels derzelven weggraavcn , en wel ter diepte van i voeth&of minde?" aaimate de ligging der wortels zulks verisente, en tot op den afftand van 13 zoeten rondom den ftam ; jn de nlaats aarvam bragt hy er verfche "goede Se >P, die lang aan de werking %an regen
ele en hZ* b|?°tfiefteld , ^est, en f il H" Smlë hiervan was, lat deze Boomen eene grootere meni<nè
v?renV'U Uenrvrdr0egen,' diü Züei' flSif? varen. — Men verlangt hieromtrent de waarnemingen van meer Andere O economisten n hef nebberen der boomenteelt ter nadeie '-vestigmg ..te. zien bekend worden 4 v Dc proefondervinding van Schlez en
an*



( 338 )
anderen Treeft liet vry zeker gemaakt , dat alle Boomvruchten zich , zonder behulp van eenige konst ter veredeling , onveranderd door de pitten, gelyk mede door de woitelloten of het opflag van goede Vruchtboomen laten voordplanten , indien geene uiterlyk bykomende omftandigheden , b. v. vreemde zaadftoffen op den bloeifem, een ongewoon climaat, eene ongefchikte aarde enz., allen gefchikt, om zulks te verhinderen , op den fongen boomftam werken. — Geene mindere opmerking verdienen 's mans medegedeelde waarnemingen nopends de mislukking van het voordteelen der Vruchtboomen , door middel van Hekken, en de veel gelukkiger gedaagde en meer voordeelige pogingen ten dien einde met afleggers of" takjens, .die men , aan den ftam vastblyvende, in den grond legt. Hieruit konnen wellicht veele nieuwe ophelderingen voor de cultuur der Vrucht- en andere Boomen ontftaan , en misfclnen wordt daardoor een weg gebaand, om veele edele böomlöorten geroaklyker , eenvouwiger, en zekerer , dan door het enten en griffelen., te vermenigvuldigen.
4. Eenige bydragen tot de konst van Boomen te 'fno'ijen vindt men in de Oekonom. Heften van February 1797, waarin Dr. Rsëïfig deze konst tot zekere regelen poogt te brengen , *ecrond op de natuur der Boomen en der gi-oeijing, met de uitfpraken van ondervinding eu waarneming vergeleken.
6. Parmenüer wil, dat men , in plaats fan de Boomen te fnoeijen , de takken krom buige, en in die houding doe blyven door dezelven met teenen te binden; hierd'oor wordt veroorzaakt, dat het fap in zoodani°e gebogenè takken minder fnel omloopc, en dus , geene waterloten dryvende^, eene menigte bloeifemknoppen verwekke. Eene 15 iarige ondervinding heeft hem geleerd , dai deze bewerking het gevoeglykst in den herfst gefchiedt, dewyl de fcheuren , 111 de opperhuid der fchors door het buigen der takken veroorzaakt, alsdan vóór de lente vergroeien — Het blyft echter nog bedenklyk , of ' het mooglyk zy, de takken altoos m deze gedwongene richting 'te houden; of eene zoodanige buiging der takken , ook wanneer Boomen oud worden , nog eene genoegzame uitwerking doe, en of niet daardoor al vroeg eene ftremming der fappen en eene verfterving der takken veroorzaakt worde ? enz. • 7 Om reeds verdruogd Hoomplantfoen nog u Inhouden t grave .men eenen kuil, \\ voet diep, en zoo lang' als de Boomitammen verei-
fchen , in den grond, legge dezen, zoodra zy ontpakt zyn , naast elkander daarin, bedekke die luchtig met de uitgegravene aarde , ter hoogte van £ voet, begiete deze aarde, indien zy droog is , en late alles eenige dagen lang in dezen ftaat liggen, indien er nu nog eenige veerkracht in de fapvezelen en openingen der fchors overig is, worden dezelve door-de vochtigheid der aarde verfterkt, de voedende fappen der aarde dringen in , doen de poriën verwyderen, verlevendigen de oplloipende vaten der wortels , cn bevorderen zoo den inwendigen omloop der vochten. — Indien dus de fchors wederom uitzwelt, en zich glad vertoont , graaft men de ingelegde Hammen ,' het liefst by vochtig weêr , en eene zachte luchtsgeIteldheid, wederom uit , en plant dezelven terftond , met de nodige behoedzaamheid, ter beftemder plaatfe. — Dit middel is het eenigfte en laatfte ter redding van reeds uitgedroogde en verdorde Boomplanter*.
Nieuwste Verbeteringen in de BLOEMEN-K WE EK ER Y.
(Vervolg en flot van N°. 94. bladz. 332.)
6.) Men heeft eene aartige ftellagie ter plaatfing van 120 potten met Hyacinten of Angeliercn uitgedacht , welke In Aléonico's Nutzlichen Bemerkungen fur Garten- und Blumenfreunde, Leipzig , 1796. IVf Heft , befchreven en afgebeeld is. Dezelve is fraai , ftaat üerlyk, kost weinig , en neemt geene groote plaats in. Deze ftellagie, 6 ellen tang, kan aan vier zyden met Bloempotten bezet worden , en wordt gemaakt van dun Timmermans Dennenhout , geverwd met roode Oly ven, waaronder men een wcinigje Blaauvyfel mengt. Zy kan in weinige minuten uit elkander genomen, en, ter overwintering der planten , binnen 's huis tot eene aanmeiklyke hoogte weder opgezet worden. Van boven is een dak van grof Linnen aangebragt , het geen men , naar .eisch van het weder, op-' en uitrollen kan. Onder aan de hoofd - ftandaarts van het werktuig , ter hoogte van ruim 1 voet, zyn blikke bakken aangebragt, welke men fteeds vol water houdt, ter afweering van Mieren en Oorwormen, 1 ; '
70 Ter
;ik;ï rcuntte- lxtpzis , 1790. iv* uy* , uc-



( 339 )
/.j ter visraryvtng van de Bloemhüzen kan men om de 14 dagen over elke plant Ta- j baksrook blaazen, tot men die in de open lucht verplant. — Anderen raaden, dat men de Bloemftengels met het af kookièl van Alsiem befproeije. — Tegen de Oorwormen legt men eenige uitgeholde llukjens Vlierhout op de bloempotten ; hierin verbergen zich deze Infeéten des nachts, men blaast ze s morgens daaruit, en trapt ze dood.
8.) 'Ier bewaring van tedere Gewasfchen en i in potten bewaard wordende Planten gedurende 1 den winter, waartoe men anders ftook - en i trekkasfen nodig heeft, gelyk ook , om jonge | inlandfche Planten, eer men die in den i vryen grond plaatst , eenen aanmerklyken 1 waschdom te doen verkrygen, plaatst men « deze ven gedurende den winter in eene hou- \ ten kas, in den grond ; deze kas moet aan c de hooge zyde 36 duimen diep zyn. De c grond , waarin men de potten dicht tegen 2 elkander zet, beftaat uit droog zand. Van r buiten wordt de kas aan alle kanten me* mos 0 en bladeren ter hoogte van 12 duimen omee- 1 ven, vervolgends met dunne planken befto- e ten , en met glasraamen overdekt. Bv het e toeneemen der koude legt men op deze r raamen eerst ééne ftroomat, dan twee, en k eindelyk zelfs, des noods , planken. _ b Wanneer het weder zacht is, lucht men de g kas. De proefnemingen van Börner, op deze n wyze ingericht, zyn volkomen geflaagd. A 9O Om Bloemen, Boomen enz. duidelyk en b duurzaam ie merken. „ Men weet, dat de getallen of letters, d^e Si men met rood of blaauw Potlood op de 'ra nomraer - plankjens fchryft, zeer fpoedig uit- bi gaan , naauwlyks één jaar leesbaar blyven , ui en dus jaarlyks moeten vernieuwd worden , Iv wil men de misvattingen voorkomen. Het ot infnyden der Nos. is moeilyk , en, zoodra fc men tot meer dan twee cylFers komt, naauw- L, lyks uitvoerbaar. Gotthold te Arnftadt heeft ka derhalyen uitgedacht, om de Hommers, letters be ot tekens, ter merktekening der Bloemen fir enz. op de plankjens te drukken, ten welken Vi .einde hy ook kleine handpersjens voor 16 no Grosfehen het ftuk , aan dc liefhebbers ver- de ]£00J3t- " he Daar intusfchen de Bloemisten , wegens de' lef veele foorten , die zy dikwyls van dezelfde mj Bloem bezitten , het liefst het nommcr en no den naam op de plankjens te gelyk uitdruk- Lo ken, deelen wy ten dien einde nog eene Ze andere, hiertoe gefchikte , manier mede. Men da: maakt naamlyk de nommer-plankjens van een laa
1
week hout, §,yduim dik, u dufm breed, 6 duimen lang, en van onder afgepunt. Deze planxjens beftrykt men ééns met een mengfel van Loodwit en een Vernis , uit Lyn-oIy en Zilverglit. (Silbcrglatie; vergelvk facobfms Techno!. Wörterbuch. art. G/dtteA gekookt. J
By dit verwen lengt men de dik gemengde rerw aan met een weinig Pynboom- en onbekookte Lyn-oly. Hierdoor, en door het .eumaal verwen , verkrygt deze verw geenen ,rlans, zoo dat men daarop met Potlood de ïommers en naamen zeer donker, en even [emaklyk als op Pergament, kan fchiyven ; 'lyvende dit fchrift, jaaren lang duidelyk eesbaar. Beftrykt men het beneden - «ginde ler plankjens , welk in den grond geftoken mdin tweemaal met de gemelde veiw, dan uuren dezelve veel langer , en de letters f nommers houden zoo lang als het hout elve ftand. — Neuenhalm houdt de looden ierkjens voor de goedkoopfte tot het bedoeld ogmerk, wyl zy zeer duurzaam zyn, eri et Lood eindelyk, nog altoos tot andere inden kan verfinolten worden ; deze looden laatjens hebben de dikte van een meslènigk zyn 3 duimen lang, van onder een leine vinger, maar van boven één duim reed, en m de gedaante van een bartreden. Op dit hart kan men drie nomers ieder f duim lang, uitdrukken. — euenhahn giet deze plaatjens tusfehen twee ikfteenen of tegels, beiden aan ééne zyde ad genepen. Up de ééne tegel tekent hy : figuur, welke het looden plaatjen hebbes 3fit, en graveert vervolgends met fcherpe iteltjers in de diepte zoo veel van den fteen
' als, "et plaatje dik moet zyn , dan legt ' de dektegel daarop, hecht ze beiden valt ; elkander, en holt een klein gootje tus:ien beiden uit, waardoor het gefmolten >od in dc vorm kan loopen. Op deze wvze n1 men zoo veel plaatjens gieten , als men geen. Lik derzelven weegt, na het weerden der uitgepuilde kanten , 2 ]00t — •ords laat men by een Slotenmaker een mmer-ftempel maaken, waarop de begeer-
nommers of letters ftaan. Indien men nu : looden plaatje op een vlak houten blok t, en den ftempel met een hamer tweeal op hetzelve fluat , ^drukt zich het
?rrM°f a iette^ e» fPberp in het
xi. Men ftrooit daarin tot poeder geftampt lintje , zoo dat de ingedrukte tekens ■tmede gevuld zyn, ftrykt het overige af, t de plaatjens boven een glorend vuur /vz heet



( 340 )
heet worden, en laat ze dan weder bekoelen.Hierdoor loopt het Lak in de holligheden te zamen, en zet zich daarin zoo vast, dat de nommers of letters iieeds leesbaar blyven.
Om veele en goede AUGURKEN
te teelen.
In Enge!a?id kweekt men doorgaands de Augurk-planten zeer vroeg in potten, onder het- glas. Button, een bekwaam Tuinier te Stamshcad in Susfex gaat hieromtrent op de volgende wyze te werk. — Zoodra eene rank gefchoten is en eenige bloeii'emknoppen heeft gemaakt, buigt hy het tweede of derde lid derzelve, achter de bloeifem, naar den grond, legt hetzelve daarin, en knypt het topje der rank af. Weldra maakt het ingelegde lid wortels. Op gelyke wyze gaat hy te werk met alle uitfpruitende ranken, waardoor hy! Iteeds nieuwe planten heeft , die hy van de hoofdplant affcheidt, zoodra zy wortels hebben. Elke wortel heeft dus flechts eenige weinige vruchten te voeden , en door deze manier van behandeling aanhoudend te volgen, kan men' van ééne plant, -3, 12 en meer maanden achter den anderen vruchten bekomen , en in een kleen beftek telkens nieuwe planten kweeken. Vermidi ééne enkele zaadkorrel hiertoe genoegzaam is, fpaart men, behalven den tyd, , tot het uitfpruiten en groeijen der plant beftemd, zaad, ruimte, arbeid , terwyl men verzekerd is, van eene goede foort , indien men dezelve ééns bezit, even goede vruchten te zullen bekomen.
HUISMIDDELEN,
e n
NUTTIGE ONTDEKKINGEN.
ZOG-vermeerdèrend middel.
De Neder/andfhe Artfen meenen een nieuw, zeer goed Zog-bevorderend middel gevonden te hebben in het zaad der Catoen- of Boom-' Wolplant (Gosfypium Herbaceum), welk zaad in Oost-Indiê ten dien einde reeds zedert lang ih algemeen gebruik zoude zyn. Men kan
dit middel by wyze van afkookfel (decorum) gebruiken , of ook , wyl de fmaak op dié wyze min of meer onaangenaam is , het gemelde zaad over een za'cht vuur als Coffy drinken, het zy zuiver, of met een weinig Coffy vermengd. Tot het decoSlum neemt men 4 loot zaad op a pinten water, die men de helft, of tot 1 pint, laat verkooken.
Nieuwe Theorie e n hulpmiddel een omtrent het tandenkrygen der Kinderen.
De Hoogleeraar Uecher heeft in zyn 'Magazin fur die Pnlfiol. Anatomie und Phyfwifie. iK Hcffi AUoriaf 1796. eene verhandeling geplaatst over het. moeilyk tanden - krygen der Kinderen , en daarby eene nieuwe Theorie eu behandelingswyze dier, dikwyls zoo nood-' lottige, ziekte medegedeeld. De hoofdzaak van zyn ftelfel daaromtrent komt hierop neder, dat de afgefcheidene vochten in de dierlyke huishouding des ligchaams eene onnatuurlyke hoedanigheid en fcherpte aannemen , zoodra dat deel, waardoor zy worden nfgefeheiden, eene ziekaartige prikkeling ondervindt; op deze wyze ontaart het heilzaam Zog in 's moeders ontfto'kene borst, en het nuttig fpeekfel in den mond van een vertoornd mensch of dier , in een fl.iauw vergif. — Soortgelyke prikkeling heeft er plaats by Kinderen , die' tanden krygen, en hieruit, leidt Hecker af, dat het daardoor ontaart en 'bedorven fpeegfeï de onmiddelyk aanleidende 00.zaak is , tot meest alle die toevallen , waaraan de tedere wichten by die gelegenheid doorgaands on-' derhevig zyn. — Tot ftaving van dit gevoelen toont ' hy aan, hoe alle de .veifchynfels, b. v. hoesten , uitwerpen van taaije flym , ophooping derzelve in de borst, ftikking enz. zeer wel te verklaren zyn uit eene ontaaiting en vergiftiging der Chyl, gelyk mede het braaken , doorloop , watervrees, krampachtige tandpynen , ftuipeu , koorts , uitflag op de huid , opftopping van het water , enz. enz. — Hy beroept zich op de ondervinding,' die leert, dat, hoe meer het fpeegfeï en. de flymftof wordt uitgeworpen , en er braa-' king of doorloop plaats heeft, des te ge-' maklyker de tanden doorbrecken; voords wyst' hy zyne Lezers op de gelykheid der toeval-, len van het moeilyk tanden-krygen, met die. van- de watervrees, gélyk mede op het ont-'
las-



C S4i )
lasten van bloedigen afgang, -by Kinderen die aan deze ziekte "fterven. — Eindelyk bevestigd ook de geneesvvyze 'smans gevoelen dezelve beftaat daarin, dat men de prikkeling in den mond vermindere , de ontfteking var tandvleesch, chylklieren, mandelen enz-., weg neeme, het fcherp geworden chyl verzagte. en deszelfs ontlasting bevorSere, door braakcr en ftoelgang; eene genees wyze door de natuui zelve aangewezen, en bevestigd. — Het voornaam geneesmiddel in dit geval is het bytende vaste, en nog meer hst vlugge loogzout , het geen ook in . gclykaartige ziekten voortieilyke dienden doet. Geeft men den Kinderen dit middel vioegtydig in , eer de tandziekte krampachtige of ihtipachtige toevallen veroorzaakt hebbe , dan is hetzelve by uitftek nuttig , en kan menig jeugdig leven redden. Men geeft hun, om het "uur, één of meer droppels zuiver, fcherp, vlug loogzout (naar de fterkte of den ouderdom van ieder Kind) met Syroop y//u witte Papaver, van Manna of foortgelyke in,
■ -■■■■{■' i«3.J .* •} v\yA\b'j\\ ïdJliddio^oLn'
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nuttige UITVINDINGEN.
De beruchte Sidncy Smith heeft eene Boot of Sloep uitgevonden van eene nieuwe zamenftelling, welke, volgends daarmede gcnom'ene proeven, veel gemaklyker en gefchikter tot het bedoeld oogmerk is , dan ' de gewoone. "
In ons Vaderland wordt , thands' een vernis of fmeerfel gemaakt en verkocht-, gefchikt, om de bekende Zee- of Boorworm Van het Scheepshout aftekeeren, en daardoor het vernielen der Schepen door dit fchadelyk Infect voortekomen." In de Stad Hemden heeft men daarvan eene Fabriek, op de Birma- van C. Brooshoof en Conip. , terwyl ook 'te, AmJlerdam het gemelde vernis, in. Commisfie te bekomen is. De Plamburgfche Maatfchappy der Konften en Handwerken , die in 1794 over dit onderwerp eene Prysvraag heeft uitgefchreven, , welke zy in 1796- vernieuwde, ' is bezig., i proefnemingen mee dit vernis te doen,f waaiv
, van de uitflag nader zal worden bekend ge-
■ maakt. — Intusfchen heeft zekere O. in 'het : Journal fur Pabrik &c. van Maart , 1707.
; mede eenige middelen tegen de Boorworm ter beproeving voorgedragen, beftaande iu de
■ wyze van behandeling van het Scheepstimmerhout. Hy wil naamlyk, dat men hetzelve alleen in November of des winters hakke
• wanneer het lap" uit de boomen is; dat men de bast zuiver affchille ; de boomen vóór de warmte des voorjaars uit qle bosfchen . brenge, die niet legge op plaatfen , waar | reeds hout verteerd is, of waar vermoedeiyk Boorwormen zyn , en niet dan gaaf hout gebruike; — voords, dat men hetzelve, vóór het gebruik, eenigen tyd in fcherp Zeewater, Kalkwater, of iri het aftrekfel van. eenige andere bytende boombladeren weeke ; met Coloquintwater of 'f abakswater beftryke; of wel hetzelve daarin, ofiuLynoly, Traan enz. kooke.
Hopkinfon te Philadelphia heeft, onder andere verbeteringen der Scheepvaart , uitgevonden ' eene nieuwe foort van Log, dienende om de lengte van eenen op Zee afgelegden weg, of de fnelheid van .een zeilend Schip, naauwI keuriger, dan tot hiertoe gefchieden kon , te meeten. Dit werktuig is zeer eenvouwig,. en beftaat voornaamlyk uit eene koperen buis ter zyde van het Schip geplaatst, tot in het water afdalende , van onderen krom gebogen , zoo dat men de ooenino' naar W richting van het Schip wenden, katf, en van boven voorzien met eene glazen buis, waarin' 'men eenige Oly giet, en aan welke eene lchaal , in graaien verdeeld , is aangebragt. De hoogere of lagere klimming der Oly In ■in deze buis wyst den graad der fnelheid van het zeilend Schip aan. (Zie eene nadere befchryving daarvan in Buieh's Air -.7. der Forijcllriite &c. 1798. S. 485, 486). -
Eene andere uitvinding van HopMrhn beftaat 111 het aanbrengen van Scheepsrollen of takels met veêren ter beftuuring van het zyltuig. Het oogmerk hiervan is, de vveiking van den wind m de zylen meer .gelykvormig te doen zyn, en dus het gebrek 'van aandrywngskracht, door mangel van veerkrachtige uitzetting der takelagie veroorzaakt, te vergoeden. — Een Schip, welks zylen e'n touwen door zoodanige rollen gehouden en aanspannen worden , zal vermoedeiyk minder hngeren , fneller zeilen , en. vaster by den vind liggen. , %
Vv 3 j)e



C 341 )
De Prediker ll'cinrich te klein Reebtcnbach by IPetzlar kondigt irr liet Intelligenzblatt der A. L. Zeitung van October 1799. N°. 12.5. eene door hem uitgevondene nieuwe Ccpiceren Tekenmachine aan, zeer nuttig en bruikbaar voor Ingenieurs, Bouwkonftenaren, en Landmeeters. Dit werktuig is , door zyne verfchillende inrichting, gefchikt, om als'Liiieaal, Maatftok , Transporteur en Cirkel gebezigd te worden ; ook kan men , door middel van hetzelve, gemaklyker, raster en netter, dan anders , Wiskundige figuuren ontwerpen, en juist natekenen. Bovendien tekent hetzelve ook Automatisch , Elliptifche lynen, ovaal en, en linicn , door twee zaamgeftelde krachten, b. v. de vlugt eener Kanonkogel, befchreven, door middel eener geringe vevfehikking zyner deelen. Deze laatfte eigenfchap kan aanleiding geeven tot veele gewigtige proeven omtrent de zaamgeftelde beweging ; begeert men echter het werktuig zonder dit byvoegfel te hebben , dan is de zamenfteiling veel eenvouwiger en goedkooper. — (Feinrich biedt, by intekening, eene befchryving en afbeelding van deze Machine aan; de intekenprys js , _vragtvry aan den uitvinder zelve, 1 Rcichsthaler. :
Men verneemt, dat de Apothekar Matthieul te Berlyn, uitgevonden hebbende een radicaal [ Geneesmiddel tegen den Lintworm , 't geen ! zoo door het Geneeskundig Collegie goedge-f keurd , als door veele proeven bevestigd isf geworden , door den Koning befchonken is met den tytel van Hofraad en een pennoen.
Nieuwste Berichten wegens den staat der GELEERDHEID en KONSTEN in Denemarken.
Indien de uitmuntende pracht - uitgave van 1 Glasfieke Vaderlandfche Werken een. der vol- 1 dingendfte bewyzen is voor.de algemeene 1 verlichting .eener Natie, dan voorzeker* moeten ! wy- een gunftig denkbeeld vormen. van .lietje-. , markens tegenwoordige vorderingen in het vak van Wetenfchap en goeden linaak , by het befchouwen eener keurige uitgave van deszelfs 1 Nationale Claslieke t^chryveren, bezorgd wor- 1 djende door K, H. Seldelin, en van de fraaie ; drukken, weiken Perthes te Hamburg geleverd i heeft; behoevende dezelven voor de beste 1
Engelfche drukwerken in geenen deele te zwichten. — Den eerften rang onder de fierlyk gedrukte Deenfche werken bekleedt het Satyr isch Dicht ft uk van Holberg, Pieter Paars. Hierop volgden ' de Gezangen Van den Noordfchen Dichter Tullin.
De Tydfchrifterv, Minerva en de Bcfchouwer, alsmede de Profaifche proeven van Rahbeck, gaan voord de aandacht van alle verlichte menfehenvrienden te verdienen , en ter verbetering van fmaak en zeden het hunne by te draagen.
De beroemde Fluitfpeler en Componist Zink, onderwyzer ir, het Tooneel-Zangichool en iu het Seminarium te Kopenhagen , heeft eene algemeene Zangfchool opgericht. — Den 28 April 1. U vierde hy den fterfdag van zynen Vader, by welke gelegenheid een 5otal jonge lieden van beide Sexen 8 liederen zong. — Onderfcheidene Gezelfchappen komen op è.nen bepaalden tyd op eene hiertoe gefchikte plaats :e zamen , om zich onder het opzicht van iezen beroemden Leermeester in de edele Zangkonst te oefenen.
Veel moeite geeft zich de Bisfchop Hanfen te Christiaanfand in Noorwegen ter verbetering van het Schoolwezen. Hy heeft alle hem mdergefchikte Predikers en Leeraars opgeroepen, om hem in dit vak behulpzaam te zyn, in een tydfchrift aangekondigd onder den ytel: Archif voor het Schoolwezen en de volksrerlichting in het Stift Christiaanfand; de voorieelen daarvan zullen ten behoeve der Armenxhoolen gebruikt worden.
Een Tekenboek voor ' Vrouwen, naar de uiste grondregelen bearbeid, wordt door Grosch ntgegeeven. Deze Konftenaar heeft zich door Schilderijen in waterverw (Gouache) en het ihyden van Koperen Plaaten, zoo in de Geoonconneerde manier als met couleuren , naar Je fchilderachtige oorden-^van Noorwegen, met •oem bekend gemaakt ; zynde het .Portrait «an Lorenzen voor rekening des Hertogs van dugusteniiurg door hem gefchilderd , eu in leszelfs Hotel te Kopenhagen opgehangen. In le Geponc/jtineerde manier heeft Grosch een )aar Plaatjens bezorgd voor de Idunna , eene Vilufem»Aimanach voor 1799, uitgegeeven door 'loegii, ■Guldberg en Smttli.
Up .den noordlykften uithoek van Europa, vaar de .menschheid door koude iehynt te noeten verkleumen , waartoe 0113 .oog niet tan doordringen, en van waar niet dan zeld;aam eenig bericht tot ons komt, heeft zich n 1794 eene Vaderlandfche ■ 2'slandfhe Ma«t'chappy ter volksverlichting gevestigd. Deze 1-



C 343 D
zelve geeft in de landtaal, van hare eig?ne Drukkery voortreflyke gefchriften uit, ln 1798 zyn er niet minder dan 8 uitgekomen, meestal .van eenen Godsdienftigen aart; en dit levert een nieuw bewys op , dat de verlichting doorgaands haven oorlprong .neemt uit het Goisdienltig ui zedelyk gevoel eeres Volks. — Alle in Tdand uitkomende fchniten zyn gefchikt voor deugd, zedelykheid, ên ter vorming van goede Burgeren.
Eene belooning van ico Reichuhalers is toegewezen aan den beroemden Villauwe, wegens zyne beandwoording der Vraag : riopends de beste en gocdkoopfte inrichting van een be-; fpiegelend Inftituut*, ter vorming van jonge Handwerkslieden.
Het Armenbefluur in Kopenhagen heeft, doo,r aanzienlyke ttiehtingen, ruime gebouwen, en een mild en zorgdragend opzicht, den besten aanleg, om een der nuttigt e inftellingen in gehtel Europa te worden. De Commisfie ,• daarmede belast, en uit 14 perfonen beftaande,; heeft deszelfs uitvoerig plan den 12 May f. 1. aan den Koning overhandigd, zynde hetzelve^ door Zyne Majefteit goedgekeurd , en zedertj in druk uitgegeeven. Over het geheel ftemtj dit plan overeen met de Ifeeds vermeerderende j Armen - Inftituuten , hoedanig een men ook; in Hamburg vindt, [en waarvan men wellicht; ook in ons Vaderland eene navolging zoudej mogen wenfchen. 'RUdd&iJ. De reeds beftaan-; de 9 Hospitalen te Kopenhagen, en een Wees-' huis van 300 Kinderen , blyven zicbzelve lieftuuren , doch daan met het algemeen Ar-, menbeftuur in zekere verbindtenis. j
De jongfte Koninglyke Ordonnantie ter be-' teugeling yan de misbruiken eener yrye Druk-' pers, den 27 September 1. 1. uitgekomen,! bevat de volgende merkwaardige bepalingen, j
Alle naamloze en met vervaischte naamen uitkomende Gefchriften worden verboden, ên op de ondert'taande misdryven de daarby gevoegde ftraffen vastgetteld,
ï. Doodfirafi aan elk, die in gedrukte fchriften eene verandering der vastgellelde Regeeringsvorm, opftand tegen den Koning , of verzetting tegen zyne bevelen aanraadt. j
s. Eeuwig bannisfement voor hem, die de' Conltitutie en Regeering over het algemeen, -of in byzondere gevallen, lastert.
3, Uitbanning yan 3 tot 10 jaaren voor ieder, ■die de Monarchale Regeeringsvorm in het algemeen verimaadt! — tegen den Koning en zyn Huis nadeelige en fchendende geruchten verlpreidt, — pogingen doet ter omverwerping der Leere yan Gods panwezen of van de f . : r.:'' ■ :r;o ' r:tl\->~A f.'y
onftervelykheid der Ziel, — of openlyk fpot
met de Christelyke Godsdienst-leer.
4. De liraf yan het Tuchtlwis, van a maanden tot 2 jaaren, voor den uitftrooijer of verfpreider van valfche berichten wegens gewigtige Staatsaangelegenhedcn , of Regeerings - befluitsft. nssrbi w>towv& .ïgf.idsgnami.s yj •<•./ is-Uf.')
5. Water en Brood voor 4 tot 14 dagen, voor on'vefcheidenc oordeelvellingen over .Landwetten, en". verordeningen. " -
6. Tuchthuis.firaf van 3 maanden tot 3 jaaren, voor elk, die de met Denemarken in v'riendichap ftaande Mogendheden te na komt, en hun , zonder daarvoor eenige waarborg te kunnen opgeevcn , omrechtvaardige en fchandelyke bedryven ten laste legt.
7. Water cn Brood yan 4 tot 14 dagen voor hem',, die de zedigheid en goede zeden fche-ndr. [Nuttig — in eene Maatfchappy ,hoedanige men nog by het leven van Adam misfehien op aarde vinden kon.]
8 Tuchthuis - firaf van 2 maanden tot 2 jaaren, of Geldboete van .,§0 tot ico Reichsthalers, voor den geenen, die een eerlyk man onteerende befchuldigingen aantygt. [Zie N°. 7-j
9. Geldflraf van 200 Reichthalers en Confiscatie , voor alle naamlooze fchriften , of waarin de geheele tytel van derzelver Schryveren niet is uitgedrukt. — In Tydfchriften moet de Redatlcur , Uitgeever , en Schryver van ieder ftukjen genoemd worden. [Zedelyke onmooglykheid !j
10. Geldboete van 500 Reichthalers voor het verkoopen of veripreiden van Gefchriften , terwyl daaromtrent onderzoek gedaan -wordt , of na derzelver veroordeeMng.
[indien foortgelyke Wetten de indedaad overal te zeer misbruikte- -vryheid van denken en" Ichryven, in het Noorden van Europa, beteugelen , en er de rust der JYlaatfchappy verzékeren konnen , dan leeft het menschdom Haar nog in die gelukkige tyden der onfchuld, welke ieder deugdzaam menlchenvriend zoo gaarne terug wenschte ; doch wy vreezen , dat de leest , waarop het bovenftaande kleed gefchoeid is , voor den tegenwoordigen ftaat van het menschdom een 500 jaaren te laat kome, en dus geheel niet pasié! Redaê.]
JOJ fiOfttojüov 3brjomo:-:l«i5s y~j:utitt\ omnrr-rt ■ '- r ' '■ ^ijftm 3}ii3W <. rjji3-^° tin .5



( 344 )
Anecdote wegens SUWAROW.
" Toen Suwarow onlangs in de JTchandelyl overgegeevene] Vesting Mantua zyne intredi deedt, hadden de Ingezetenen op een opei plein eenen grooten hoop Franfche Nationalf Cokardes te zamengebragt. Suwarow fcheen di mengfel van allerleie couleuren voor bloemei aan te zien , en zeide: Welk eene groot, menigte van bloemen zie ik daar / — Mei bragt hem hierop eene handvol Cokardes var den hoop. — Zoo, (zeide hy) dat zyt. bloemen , die men gewoon is, den overwinnaren , | by hunnen intocht, voor . dc voeten ft firooifen. — De Inwoners van Mantua begreepen dien wenk, en de geheele voorraad van Cokardes werdt langs de itraat gefïrooid, waardoor de intrekkende troepen , met Suwarow aan het hoofd , hunnen weg namen.
\ Z E E T Y D I N G.
' Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt door Franfche Kapers in de Corunha de Engelfche Paket Lady Harriot, van Falmouth naar Lisfabon, 140,000 Francs waardig gefchat; cn de Goeiet the Fly, van Madera naar hamburg. — Te Villa Franca een Rusfisch Vaartuig van Patrasfi, met Catoen, Wol, enz. — In de Corunha het Portugeesch Schip ' Gretidon, met Zout, Wyn en Oly; en een Engelsch Schip, met Visch en Traan, van Terrencuf naar Engeland. — Te Bordeaux de Engelfche Paket Hallifax, van 14 Stukken.
-
Scheepsrampen. Geflrand by Bornholm de Schepen 't verwachtend Fortuin, Kapt. /I. Haar, van Riga
ADVERTEN TIE.
V „ De; Le tt e rgietery van Jon. Enschedé en Zoonen, te Haarlem', „ mcrkely^ vermeerderd en uitgebreid zynde door den aankoop en overneeming van de „ aanzienlyke ' Letteroietery te Amfterdam, onder de Firma van Gebroeders ,, Ploos van Am stel tot hiertoe geëxerceerd geweest,, welke overneeming met „primo January eerstkomende volkomen tot 'ftand zal zyn gebragt, rccommandcerèn de „ eerstgemelden zich, hy. vernieuwing aan hunne Correspondenten, en inzonderheid aati „ die geenen , welke laatstgemelde Firma met hunne orders hebben gelieven te vereeren.
Te'Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Ivvmstverkoper op den Vygendam.
dm W%% y»*™hmv»g. Kapt. Schroe. ■ S ° DarnztS naar Londen; laatstge; ?eI,de.w:aJs b,ezi§' zyne lading è bë Si
doch beide de Schepen zullen weg l%\ Met fchade binnen te Embden Kapt. 'p
mpet Kapt. G, Alexandrtnr, van Tangarock.—
: 5J" If^t Chï? ^ C?*ha*™ Kapt. Frianelle,
van Hamburg naar Londen. 1 Kapt. Schmidt, van Memel naar Amder-
lag den 9 December gereed om zyne la' ding weder inteneemen. *
Texelfche'en Vlie-Lyst. Wind" O Decenibür- Niets gepasfeerd. De Den o8. In iiet gat van Texel ten an5S ,ee" Galjas, dc naam onbekend. De Wind O.
Den 29. Binnen J. Lundgreen, van Kopenhagen. De Wiiid W.
Den 30. Uitgezeild het Schip de Charlotta Hermma , Kapt. Q. H. Ruyter, naar Surtnamen. De Wind N. O. Texel vol ys.
Helvoet/luis. O Deccmber' Niets geP^feerd. De
Den 26. Gister uit Zee binnen een Kof; dezelve ligt denklyk in de Goereefche Haven ten anker , en heeft Ysfloepen tot asfirtentie. De Wind Z.
.»Va? ~^en 27—29- Niets gepasfeerd. De
-Wind N. O.
IBr lelie. ■ <■ Den 25 cn 26 December. Niets gepasfeerd. De Wind O. en Z. I Van den 27—29. Mets gepasfeerd. De I Wind N. O.



N° 96.
4 January 1800,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid , Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMÏSCHE KUNDIGHEDEN.
Nieuwe bereiding en aanwending van het GLAUBERZOUT voor de GLASBLAZER YEN.
(Uit de Naiesle Nord. Bdtrage zur Erd- und Volkcrbcfchreib. £?<?.)
Naauwlyks hadt Marggraf het aanwezen betoogd van het Delfïtoflyk Loogzout (^Alcal, minerfy en . Model hetzelve ontdekt in de Zouten' van Ochotskoi , Perfiè' en in zommigen van Siberië , terwyl eenige Mineralogisten dit Zout in hunne leeropftelien eene plaats inruimden, of de Hofraad Laxmann te Petersburg vondt gelegenheid, door herhaalde proefnemingen omtrent de byzondere werking der houtskoolen, zich te overtuigen, dat dezen met het Vitrioolzuur in eene naauwe verwandfchap ftaan , hebbende hy met veel genoegen bevonden , dat de tot een grof poeder geftotene houtskoolen het Vitrioolzuur uit alle de in Siberië door de natuur gevormde Zouten fcheidde.
Onder de menigvuldige nieuwe eigenfcbappen dezes, van zyn Vitrioolzuur gezuiverden , mineralen Loogzouts, verdient inzonderheid deszelfs glasverwekkende of glasmakende kracht de grootfte opmerking: i. Om dat dit verfchynfel eeu nieuw tydftip voor 11. Deel.
de Glasfabrieken maakt, daar dit Zout de plaats der Potasch vervullen , en dus veel bydraagen kan tot de zoo nodige befparing des Brandhouts en der bosfchen , [waaruit in geheel Europa de ongehoorde duurte van het Timmer- en Brandhout grootendeels ontftaat. RedacJ.~]. 2. Om dat de Natuurkundigen daardoor verzekerd zyn, dat er in het Mineraal-ryk eene aan het Loogzout gelykaartige ftof befta. En 3. Dewyl het gevoelen der Franfche Scheikundigen, als of alle Zouten, die eenige Vitriool-deelen bevatten, voor de Glasmakery onbruikbaar zouden zyn , wordt wederlegd.
De wyze, hoe men het Vitrioolzuur, als hinderlyk in het maaken van Glas, door middel der brandende koolftof vati het gemelde Zout affcheiden, en daaruit verdryven, het Loogzout van dit bymengfel reinigen, en bruikbaar maaken konne, om de keifteen - aarde of het keizelzand in Glas tc veranderen, zal men uit de volgende twee eenvouwige proefnemingen ontdekken.
1. Laxmann nam 4 Pud (*) mineraal Loogzout , bekend onder den naam van Glauber-, Bitter-, Laxeer-, of Siberisch Zout, en by de Mongaleefen onder dien van Gudfchir. Deze Cryftalvormige ftof liet hy
in
(*) 1 Pud is 40 ffi Rusfisch landgewigt, of 33 t$ Jmfierdamsch, Hamburgsch of Parysch gewigt.
Xx



C 34ö )
in de opene lucht fmelten , en na verloop! van 14 dagen zich ontdaan hebbende van het tot de Cryilallifatie, nodig vocht, was dezelve in een zeer fyn, wit poeder verwandeld, en hadt de helft van haar eerfte gewigt vedooren. Dit poeder vermengde hy met 4 gg| koolftof van Fynboom- of Dennen-houtskoolen;' zynde echter de.kool van alle andere houtfoor-j ten -hiertoe even bruikbaar. Ka het één en ander behoorlyk gemengd te hebben, deedt hy) zulks in den gloeijenden fnieltoven, waarop1: het mengfel oogenbliklyk veele vonken uit-jj wierp, en een zuurachtige reuk, een weinig ,
naar Zwavellever zweemende, van zich gaf. /
Hy hieldt de ftof eenige uuren iang gloei- i jende, en roerde dezelve één cn andermaal <. om; toen er zich geen vonken meer opdee- / den , nam hy al het Zout uit den oven, 1 hebbende hetzelve thands alle de eigenfchap. ?, pen der Souda of van een zuivel min raai v Loogzout aangenomen. — Wanneer dit Zout d met 4 Pud Zand behoorlyk gemengd, en b andermaal eenige uuren in den oven gegloeid c was, fmolt het mengfel te zamen tor eene h zuivere, groene glasftof, en deze werdt , v door geftotene Qjiartz daarin te drooijen, vol- z komen wit , en zoo doorfchynend als water, b 2. Laxmann mengde 2 Pud poeder van het h bovengemeld Zout , op de vocrgefchrevene d wyze vervaardigd, 4 fg koolfïof, en 4 Pud E gegloeid fyn Zand te zamen , en ftortte dit ir mengfel, zonder vooraf te zyn heet gemaakt, d< by kleine gedeelten met een fchop of lepel b m den gloeijenden fnieltoven. Hetzelve fmolt tc in het gewoone tydsbeliek tot een zeer zuiver, le maar ondooifchynend zwart Glas, het geen G veel gelykenis hadt . met het beste tfapanschm. of Cldneescli Lak.
Uit deze proefnemingen blykt, dat Laxmann\xa uit dezelfde ftofren , in verfchillen hoeveelhe-'be den zaamgevoegd , en op dezelfde wyze be-Uvi handeld, tweeérleie foorten van glasftof b-! in komen hebbe, de ééne zeer doorfchynemic evitede' andere ondoorzichtig. — De eerfte proefiir- vo nung deedt hem zien, hoe de Natuur hierin tei volgends wetten, die verwonderlyk zamenhap- vvi gen , te werk ga : de ontftokene koolftof vo vereemgde zich met het Vitrioolzuur van 't fm Eitterzout tot een zwavelachtig wezen, terwyl zoi een gedeelte Loogzout,, van liet zuur ontdaan, be zich niet het Zand vereénigende , in Glas overging. — By de tweede proefneming heef te volgends zyne meening , de fnelle werking opi van het vuur het zoutzuur door een gedeelte wo phloghiou uitgedreven , doch het grootfte en wel het Verwend .gedeelte . daarvan overaela-
^ i
ten, waardoor het Glas ondWchynend, bui37°°" fmeItbaar' eil volkomen zwart Door deze eenvouwige proeven , reeds in 1764 genomen, doch eerst in i796 door den druk gemeen gemaakt, heeft Laxmann gewig.
liaan" R in^^tei^ nUtt£ der Giasblazeryën gedaan. Hy oedicude zich daartoe in 1764. van een Bitterzout, gehaald uit de Bronnen ian de Rivier Bmnaul, en door den Apothelai bram.^ voor de veld- Apotheken gezuiverd, n 1766 herhaalde hy zyne proefnemingen mét .out van t AngimhJ,_ Bargufiwkoi, en Selenss01. Hy vondt by die gelegenheid, dat het bovengemeld üchotskoisch Zout, door Modél nderzocht hetzelfde zy met het Angimkoi.ne. — ueze nieuwe glasmaakende ftof bleef 8 jaaren lang onbenuttigd, niet, wyl Laxlann die geheim hieldt , maar by gebrek an de nodige proefnemingen door anderen, ie er belang by hadden. In 1781 bragt hy y de Schilkmfche Glasbiazery, in de Provin1e Nertfchinskoi, in de plaats der Potasch et zuivere mineraal Loogzout , zonder bvoeging van eenige koolftof, in gebruik, /nde het dit Zout uit de Zee Sagan-nar nay Prttjm by Kurtamsch aan den voet van -t cV/Y//-gebergte, waarmede, men ook, zon;r eenige voorbereiding, Glas gemaakt heeft.indelyk kwam het mineraal Bitterzout in 1784
meer algemeen gebruik, hebbende Laxmann -styds met Baranof de Tofsi&mhe Glasfa■iek aan de Rivier Talza opgericht, - waarin
11 G'asfmelten uit Zand en Quartz aieulyk Uauber. of Bitterzout gebruikt werdt' emelete GLsfabriek heeft aldaar 1* Sen rg ftand .gehouden. f J
Vermids iu Rus/and tallooze meiren , 'moeden, dalen en vlakten zyn, wefk.e Bitterzout vatten , het geen nog onbenuttigd ligt, -nscht Laxmann dat de Potasch -handelaars, plaats van deze ftof, voordaan het Bit' •zout waarvan i:i Rusland zulk een ruime fraad, 15» , ?PQ by de binnen- als bui1 andfche Glasfabrieken in omloop brengen; uenae hy by eene nadere gelegenheid .de ..rdeelen van het door mineraal - Zout gealten das, boven dat, welk met Looait uit het groeiend ryk gemaakt wordt , «ogen. G '
Negens het affterven van Laxmann zal het bezien ftaan, of de door hem beloofde idderingen onder zyne papieren gevonden
Ver-



( 347 3
Verbeteringen in de TEGELen POTTENBAKKERY.
F. L. von Cancrin heeft, in deszelfs Abfidridlung von .... der Ziegelltuuen eene nieuwe inrichting van den Tegel-bakoven voorgeil agen , en met afbeeldingen opgehelderd. Dit gebouw heeft dc gedaante van een omgekeerde geknotte kegelj is si voeten hoog, van onder 4 voeten , en van boven 8| voeten in doorfnede wyd.' Onder hetzelve wordt het vuur gefto'okï. Het gantfche gebouw ftaat boven den vlakken grond, behalven de aschbak , die 5 voeten diep in den grond gaat. Beneden op den rooster kan ook kalk gelegd worden, of, verkiest men dit niet, dan plaatst men er misbak op, wyl hetzelve aldaar verglaasd wordt. — Eene befchryving van eenen anderen Tegel-oven, gefchikt om opeene zeer yoordeelige wyze muur- en dakpannen , gelyk ook allerlei foort van Pottebakkers waaren te bakken , door dc la Tour d'Algues, is te vinden in hét Journal fur Pabrik &c. van May, 1797. — Nog heeft 1 de Architect Eigncr te Jfarjchau eenen Tegel- ] en Pannenbak-oven , die zeer voordeelig is, 1 uitgedacht en befchreven in een weikje , ge- 1 tyteld : Befchreibung eines neuen , holtzerfpa- i renden &c. Ziegelbrennofens , fiebst risfeh: aus ^ - dem Rusftfehen, Biga und Miiiau, 1796. De < Graaf Mofihinsky, op -zyn Landgoed 111 Podo- < lië zulk eenen oven hebbende laten aanleg- j gen , vondt denzelven zoo ten aanzien der i brandftoffen als van het bakken der Tegels * zelve voordeelig. Tot het bakken van 2500011 Tegels werden 12 voeren houts , door één } lastdier getrokken, vereischt. De oven is t van onder eirond, en wordt gevormd door i twee zamenloopende , Elliptii'che lynen. Van c boven heeft dezelve een ovaalrond gewelf, met 0 luchtpypen, van daar af wordt dè voorlte en aehierlte muur loodrecht opgetr kken. Vooraan is een mond ter inwerping van het hout 1 aangebragt; van daar klimt al de warmte ib langs hlhptifche lynen naar boven , en door b de luchtpypen opgehoudm wordende , Haat z de vlam binnen w..ards terug. Deze lucht- d canaalen zyn. nóodzaaklyk , om door den ge- o Meden oven eene gelykmatige warmte te d onderhouden, neemën'de deze door middel v der gemelde' pypen toe, dewyl zy de wer- </ lung déf vuurftoife vermeerderen. De lucht- \h pypen moeten gefloten zyn, ten einde de . hitte niet naar Duiten vervliege;. evenwei laat men kleme tochtgaten daarin open. Hm •
bovenfte gewelf ontvangt de geheele' kracht des vuurs, weshalven het ook midden in eirond moet gemaakt worden , ten einde de daartegenflaande vlam de Tegels-, die daaraan grenzen, niet geheel verteere. Het benedenItuk van den oven is een weinig boven den vlakken grond verheven, op dat de onderfte Pegels niet te laag mogen liggen. In het bovengewelf komen' 9 luchtpypen of fchoorfteenen , ieder van 10 duimen in het vierkant. Men bedekt liet overig 'verwulffel met aarde, doch zoo, dat de fchoorfteenen blyven uitfteeken. De geheele hooate dezes ovens is 9 ellen ia duim, en de wydte 3 ellen en 18 duimen. Men kan denzelven □ maaken , in welk geval daarin 100,000 fegels gaan ; geiyk mede achthoekig, eu -lan bevat dezelve het dubbel van dat getal, Tot het bakken van 200,000 Tegels' in een ichtkantigen oven , hadt de uitvinder geejf neer hout nodig, dan gewoonlyk een andere jyen van 30,000 'Tegels vereischt. [Dus ber minigt de oven van Mofchimky nagenoeg S der n-andftof.] Men kan derhalven''de Tegels , >p zoodanig eene wyze gebakken, veel goed* cooper leveren ; ook zyn dezelve lichter, vyl de gelykmatige hitte, door den geheelen )ven verlpreidt, ze beter uitbrandt en alle tochtigheid daaruit trekt ; eindelyk zyn zy >ok fterker, trekken geen vocht naar zich, :n houden meer warmte in vertrekken , die laarvan; -zyn opgebouwd. [Ziegel (Tegel) is ff het Heogduhich de algemeene naam van ;ebakkene lteenen, en kan dus eigenlyke, "egels, Moppen en Pannen betekenen. Het, preekt van zelve, dat foortgelyke oven, als. ier befchreven is , tot alle die foorten van ouwfteenen kan worden 'aangewend , met 1 het ooghouding evenwel , van de, dooien 'aart en vorm der bakfteenen zelve yoorr efchrevene, veranderingen. Redact,]
Daar wy boven, N° 83. bladz. 243 eemge erichten omtrent het veibeteien dei' Potter akkers - glafuur, en het bereiden daarvan mder bykomende Metaalftoffen, hebben meegedeeld , achten wy het niet onvocgiyk , nzen Lezeren, als eene-nieuwe bydrage tot ie nuttige ontdekking , te berichten, dat, olgends von Molls Jahrlüchern der Bergnd HuitenLunde v. n 1797. ir. Band, de [oogleeraar Plermbftddt zulk eene glafuur zonet eenige metalen beitanddeeleu hebbe uitevonden. — 00k heoben von Groos v^n utigard, en de PutteDakker Rofe van Puts3 daül



C S4& )
aam den a May 1797 aan de Mark ^Brandenburgfche Oeconomifche Maatfchappy Pottebakkerswaaren aangeboden, die zonder metaal-afafuur gemaakt, en in het gebruik zeer fterk en duurzaam bevonden zyn. Zie Reichsanzci&er-> I797> N°- 119.
Nieuwe toestee, om in besloten VAATWERK iets
aftedampen..
De Hoogleraar PiStet te Oenéve heeft in eene Aarden werks - Fabriek , waarin hy zelve eenig belang heeft, eene zeer Oeconomifche en op natuurkundige grondbcginfelen ingerichte manier uitgedacht., tot het afdampen van ftoffen m beftoten Vaatwerk. By deze Konstbewerking komt het voornaamlyk daarop aan, dat dezelve, tot befparing van brandftof, zoo fnel mooglyk volbragt wordle, en dat zulks gefchiede in zoodanig Vat of ander Iigcnaam , het geen, zo al niet luchtdicht genoten, ten minfte zoo naauwkeurig overdekt is , dat de aftedampene masfa door het invallen van vreemde ligchamen niet befmet worde. Men weet, dat de wind het afdampen zeer bevordert ; deze waarneming bragt Piclet op het denkbeeld, om over de oppervlakte der afdampende ftof eenen aanhoudenden , fnellen luchtftroom gaande te houden ; 1 en om dien luchtftroom te verwekken , wordt ! een zekere overdekte toeftel vereischt, docr 1 Pictet befchreven en afgebeeld in het Journal • des Arts & Manufacd. Tom. f. N° 9 Het ' dekfel van dezen toeftel weert de' nedèrval- 1 lende ftofdeelen af, en kan, döor de daarin :l verzamelde warmte, nog tot andere nuttige 1 einden dienen. 6 [
x
u ;
OECONOMISCHE BERICHTEN '
b
Iets over HAMBURG» ':j
Een- zeer nuttig en lezenswaardig Tyd- d lehrift is het Hanfeatisch Magazin van J. Smith, d waarvan de- twee eerfte ftukken in. 1799 te e
hremen by TPihians zyn uitgegeeven. De aanleg van dit Werk is , al dilt goede en merkwaardige, dat in de van ouds genaamde tlanzce - Steden voorhanden is , van tyd tot tyd byééntezamelen , en het geen nog ontbreekt, langs dien weg te bevorderen en te volmaaken. Men vindt onder anderen, in de reeds uitgegeevene ftukjens eene gefchiedenis van de lianza of het Steden -verbond , waarop die van deszelfs verval ftaat te volgen : een onderwerp , om meer dan ééne reden indedaad zeer belangrvk , en waaromtrent wy nog veele nodige ophelderingen misfen , zoo Gefchied - als Staatkundige, waartoe hier de hulpmiddelen worden'aangegeeven. °
De Domheer de Mei/er heeft, eene verhandeling gegeeven over den tegenwoordigen toeftand der beeldende Konften te Hamburg^ Hoewel deze Stad. geen Rome noch Parys il, en dezelve noch Academie , noch groote Konftenaars bezit , heeft zy niettemin hare eigendommelyke rykdommen en fchoonheden der Konst , welke op de verlichting en den Imaak eenen voedenden invloed hebben rhertoe behooren dc menigvuldige prachtuitgaven van kostbare werken , die door d« •migratie derwaard gekomen zyn. — Chateauieuf heeft ' daarvan eene- winkel opgericht , ;n na deszelfs dood wordt deze aaogehoulen. — Men vondt, ook eene verzameling fier groote werken by Prètre, wiens- Masa:yn echter vernietigd is ; in hetzelve werdt nen op de befcheidenfte wyze , meer gelyk n een Mufaum, dan in. eene Boekwinkel, oege aten en ontvangen. Under een aantal >childeryen, hier. ten toon en te koop selangen onderfcheidde men een paar Pernets9 ene School van Schalt", een Ge'Zelfchapstuk 111 het Komnglyk Paleis van Bailly, wee. kleme ftukjens van Clievenin, eene ekeenng van Paulus. door Parrochel', een wie Berghem, eenige Tenten en O/lades, en Larel Maratti, enz.
Onder de Konstftukken van Hamburg verrem Kirchhofs^ Cabinet van Fnfirumenten., en ooral. een Schildery van den te Weencn overïdenen Konftenaar Uu ter berger, het geen zich 1 de Sak» van dezen kundigen Raadsheer, evmdt,. gezien te worden, in een Nis L eene zittende, gehainasclite Miuerva van larmer geplaatst, de eene arm fteekt vooraards, en leunt op eene Speer , terwyl e andere op een alleen ftaand Schild rust ; ; rechte knie is min of meer opgeheven ï dc Huike wat gezakt. Het beefi fchynt
ZüO



C 149 )
zoo volkomen vry in de Nis te ftaan , en uil Marnier te zyn gebeiteld , dat men naauwlyks met liet oog de werking van het paneel en pinceel kan herkennen/ Op het Schild en den uitffekenden arm ziet men een doorftralend daglicht vallen , het geen die fchynt te overdekken; alles doet de grootfte: uitwerking, en misleidt het oog volkomen. — De Schilder is ook door zyne Hebe in IVeenen bekend j hy is arm geftorven. — Voor de Minerva zyn reeds 100 Guinea's geboden , doch de eigenaar wil dien niet misl'en.
In de Gallery van le Mesnier munt uit deszelfs proefftuk by de voormalige Parys/cke Academie, voor 13 jaaren gefchilderd ; evenwel verflaauwt de al te groote gemanierdheid en de weinige deelneming des voor zyn tafereel zittenden Schilders , zoo- omtrent zyn werk , als ten aanzien der twee Vrouwenbeelden ] die achter hem het ftuk befchouw.n , en beöordeelen, min of meer den indruk, dien het Schildery anders zoude maaken. — Niet onaartig is , het- geen de Schryver'[ hierby aanmerkt wegens het geleende fchoon !, van zommige Portraitan , by gelegenheid dat'( hy by dezen Schilder, bezig om het af-J beeldfèl van eenen Hoveling te maaien, den'j Ledeman, in plaats van het origineel om-'t hangen vondt met . het fraailie Gela-Cosiuum, \ van Goud en Zilver overdekt, waarnaar de \ Konftenaar arbeidde. — intusfchen is le Mes- /, nier een uitmuntend Drapeerder in. Zyde en Atlas ^ ja zelfs in Gouden en Zilveren Bor-'0 duurfels. in zyn proefftuk was de naat, die j de witte atlas - voering aan het zyden over- j, tiekfel hecht, volkomen natuurlyk nagemaakt. .'H Ook weet hy in Olyvervv het fchoonfte enjv duurzaamfte roozenruoi. op hei paneel te \v. brengen. —- U Een andere tak van fmaak en wetenfchap ,(bi waarin Hamburg uitmunt, is de Kruidkunde ; m men vindt aanzienlyke verzamelingen van Planten en Kruiden niet alleen by der Botanicus Buek , maar zelfs Tuinlieden van byzondere liefhebbers munten in de Botanie uit , gelyk men ziet in de Pianthoveu van Schultze , Loihagen, wylend Mevrouw Voght, en SchuPeck, waarin men 126 foorten van 100zen ziet. De Boomkweekery van P'oght inzonderheid is zeer uitgeftrekt-, en behoort tot de groote ondernemingen. de Even zeer munt deze Stad uit door de da pogingen der grondbezitteren om den Landbouw te verbeteren , en daartoe gefcm'k e me werktuigen intevoeren. - Ue B.tame heeft akfaa* eeae wezênlyke aanwint gedaan döor Jo:
de uttgave der afbeeldingen van Hreves, m van de yoördzetting zeer te wenfehen is. K' " aangenaam zou het allen vrienden Ivne ArXP"' de Ho°g!ee^ar Hanfen
Sri-,n£lltec",l,r-refeeningen , met de Aard. meetku-nd-ige i%rrs, daartoe behoorende, iu
%l Per iket bren8en- ~ Ds oevers der tlbe, van Altona tot Blankenefe, zyn thands overdekt met Landhuizen, en het fSderachtige van dit tooneel verdiende eene opzetlyke befchryving; Men ziet hier den teruggekeerden Walvischvanger op den ftillen ftroom m zyn vaartuig, door vier roeibooten voordgeftuwd, zich vermaaken , kleine Sche" oen met allerlei voorraad ftadwaards ftevenen, in groote Schepen met gezwollene zeilen zich ierwaard fpoeden, enz. enz.
In het tweede ftukjen van dit Tydfchrift /indt mer1 een . uittrekfel uit de Handelingen ier Maatfchappy yan Konften en Handwerken, /oornaam.yk ter aankweeking des nuttigen ierkenbuoms , waarvan de gelukkigfte proeven e zien zyn om Jersbek, en welke te meer venschbaar is wegens de verwaarlozing der uit.uur van het Brandhout omftreeks Hamburg. ten ander nuttig pïantfoen is de Zilveropulier. Deze Boom groeit ongemeen fhel , U deszelfs hout is voortrefiyk tot het maaen- van allerlei huisraad: mecvan ziet mea _e bewyzen op het Adelyk Slot Knoop bv W-i Wyl men tevens verzekert,, dat dit out met vermolmt. Ongetwyfeld is hetzelve 3.k zeer goed. om te branden„ Van den Hamburger Volks-Almanach , waar1 men ook Landbouwkundige ftukken plaatst orden jaarlyks 2c 000 Exemplaren verkogt —*• /enichelyk. ware het , dat men- daarin liêver xolfchnften van Kumforclfche Soepen ten be >eve der onvermogenden, berichten wegens andfparende Ovens, ea Schuurfienen , enz ededeelde..
GEBOORTE*, TROUW- en STERFLYSTEN.
In het Jaar 1799 zyn te Amfterdam overzeil 7177 perfoonen , zynde dus 771 meer n in het jaar 1798.
Van het Huis der Gemeente zyn eeprocla.erd 1896 Paaien.
In de Hei-vormde Kerken zyn gedoopt 1651 igens en 1067 Meisjens, Cwaatouder 10



( 35° )
paar tweelingen en i drieling) , nevens 3 Bejaarden. Dus te zamen 3318 Kinderen.
In de 1 utherfche Gemeente zoo der Augsburgfche Belydenis, als der Herftelde, zyn te zamen getrouwd 306 Paaien , en gedoopt 560 Jongens Jongens en 662 Meisjens , te zamen 1272 Kinderen.
Zynde er dus by deze drie Kerkgenootfchappen 179 Kinderen minder gedoopt dan in 1798.
By deze gelegenheid herinneren wy onzen Lezeren , dat wy in ons ifte Deel , N°. i. Bladz. 6. alle Voorftanders der Wetenfchappen en alle Menfchenvrienden hebben uitgenodigd tot het opzamelen en om ons toetezenden zoodanige Lysten van Geborenen , Getrouwden en Geftorvenen, als zy ter plaatfe hunner wooning zouden konnen bekomen of zelve vervaardigen , ten welken einde wy by ï\p. 3. hebben uitgegeeven eene Tabelle ter meer volledige en naauwkeurige vorming der Lysten , waaruit in ieder Departement, met medehulp van het Agentfchap der Nationale Opvoudng, jaarlyks Departementale Lysten zouden konnen wi rden geformeerd. Daar het ons fpyt, dat zulks de aandacht van gemelde Agentfchap tot nog toe niet heeft getrokken, nodigen wy by dezen andermaal allen Konsten Menfehenvrienden un , om ons hunne plaatslyke Lysten, zoo veel mooglyk ingericht naar de gemelde Tabelle, by gelegenheid van; de jaarsverwisleling te willen toezenden , ter-, wyl wy tevens herinneren, dat nog eenige aparte Exemplaren van deze laatlte op Schryf-j papier by de Uitgevers dezes , a 2 Huivers het Ituk, te bekomen zyn.
PRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENï> MIDDELEN.
Te Amsterdam, den 30 December 1799.
De Syroop is 76 $.
De rryzen der Geraffineerde Suikers, en Graanen, enz. enz. zyn allen . als den 23 dezer.
Te Dordrecht, den 26 December 1799.
Wegens het befloten water zyn er geene vaste Pryzen van de Graanen te noteeren.
Den 27 December.
Ruuwe Vlasfen, per Steen . 28 a 38 ft.
Moutwyn, per Virtel . . . 10^ ^6
Genever , per dito .... io| £
Luikfche Kooien , per Hoed . a 24 gl.
Waag-dito , per 100 .Waag . 27 gl.
Den 30 December.
Gandybrooden ....... 37 a 38
Poeijer dito . . . . , . . 34 a 35
Kaf naden . . . ■ 32 a 33
Melisfen 2 en 3 gg . • . . . 27 a 31
Lompen ♦ . . . 255 a 26
Stampjuiker 24* a 29I
Basterden 14! a 26
Candyën, diyerfe 23f.ft.43
Syroop 77 a7Ó $
[Te Schiedam, den 31 December 1799.
Moutwyn — de 30 Virtels, zonder Fust. Genever 11^ ^ dito, dito. Genever 55 en 56 gl. per Aam, Amfl. Proef. Gedr. Rogge 164 Ê8 per Last 260 ggl. verkogt.
NB. Wegens het befloten water, zyn de gewoone Pryslysten van Botterdam en Utrecht, van 30 en 28 December, niet aangekomen.
Pryzen van eenige Binnenlandfche Effecten, te Amsterdam, den 2 January 1800.
Bataafsche Republiek.
Intrest. Prys. pCt.
Recepisfen van Anticipatie • Pen-
I ningeii ten laste 't Bondgenootschap te Lande, 1797. a 3 pCt. 40 a 40I
dito uit de Brabandfche Icuaévergoeding a 4— 33 > 33la 35-
dito uit de Heffing van 98, op de Bezittingen, naar rato van fornmen en Compioiren . * 35 — 413 47 a §
Ba-



C 351 3
uumujjcne Kecnjpttm , den
_ ' • ' 2 January a 4 —
Losbaar i8co 8ija 82Ï
' i .... , (JjSg ^
f] - 52 ? 53h
. I ; ; ' ' 47j a 49i
Na den Vrede by Loting " 57^56
met bybetaling der Interes-. 0 'D 4
fen zedert 22 September
1799.
Uitgeloote Rcficriptiën ... 08ia 1
Nationale Schuldbrieven met' 4 2
Coupons en Uitiotmg . a 3 pCt. 4iia 42 1
idem idem met dito . . a 4 24ïa tf
idem idem met dito . . a 5 — 66 a 08 Intrest-Reicriptiën van Oude
Schulden ... q .
a 4 — 43 a 43 Is
Voormalig Holland.
Recepisfen. uit de geforceerde £
Geldlichting van 95 en 96 a 2! pCt. o$ia 3 dito uit de Lotery van Fe. 0 + 4
bruary 96 fta* o, - „-
dito uit de Vrywillige Neo-0- * °4 'r r
tiatie van October 97. . a 5 _ ^ *oï Certificaten, van dito ... 3 ö°4.? Recepisfen uit de Gorinchem- y di
iche fchaêvergoeding . a5 -55^561
Voormalig U t r e c h t. ^
%l3/*r **$h fl'» 3, 4 PCt van 42^0^8 oCt ^
»" «e Asiignlten a 4 pCt. 8Ï a 00 dito uit de 50-en iqo; Penning a lf füt 37 J ||, N,
Voormalig Guderland. li'
Obligatiën r _
Recepisfen uit de VrywilhVe 3 P 37 39
Negotiatie, 1797 . 0 „ - " _
dtto uit de Gelderfche fchaéV 5^ 53ï
vergoeding . . . . . a 4 _ £ a ^ j
Voormalig Overyss^l. ^ ■ • , • ■ ï ; 4 pc 4, . 4* E
*** Z e B t. a n d. 2je
! Voormalig Friesland.
Obligatiën, naar de jaaren van
losbaarheid . . 3 0 „rv
dito . . a 3 pCt'
dito . . * 2, 34 a 45
a 2i —— 41 a 42
Oost-Indische Compagnie.
Obligatiën ten lasten diverfe
Kamers a „ Ct o
'iecepis/èn van Anticipatie-Pen- " "4 3
mngeii ...... a o no
Obligatiën van allerlei aart 3 49
rentende a 2fj 3, 31, 4 pct!
met of zonder vergoeding
der verledene Intresfen . evan „ totAsmTt 5 Jaange Renten , a 6 pCt 33 o45*
litgeloote Compagnie - Obliga- " ' 0 4
tien, naar de jaaren. ,n ffiosfings- Billetten . .* ' ' ' • ' 66*68 Jitgeloote dito . '' "" * T' Isï?a r3i = 330 a 340
Coupons
er Oost - Indifche Compagnie van 1 May
en Zeeland, 1797 en
-gotiatie i7do , van 1707 nx „ y
Coupons 2 Sary. '
^leenbankgeld. 2 jk ga^Ct.
NATIONALE LOTERYEN.
op Maandag Vsf D cemblr"^ te gokken de volgende 3NoTen tornS
Lyst. No. 1730 met / 2000 •-
— No. %% Z ; S0:; Ho°êfte Lot.
5543 — - 1250:.
6287 — • iooo:' N°- 5544 — = 1000:-
ZEE-



( 35* )
Z E E T Y D I N G.
Gemmen cn Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te Oftende het Schip Calypfo, Kapt. Scfilerman,' van Bremen naar Londen.
Scheepsrampen.
Verongelukt by het Eiland Schouwen op de plaat den Ooster het Deensch Galjasfchip Goncord'ia, Kapt. Berendfien met Klipvisch, van- Bergen naar Bilboa; het volk is gered.
Geftrand by Chrisiiaanfiand het Schip Carolina, Kapt. Nlelfen, van ó1;. Thomas naar Kopenhagen ; van de lading is weinig geborgen; het onbefchadigde zou naar Ao/w;hagen gebragt worden , cn V befchadigde te ' öitristiaanfand verkocht. — Op de gronden by Rorwig benoorden de Zeeuwfche Kust het Schip van Kapt. J. H, Groniug.; van Windau naar .Bremen.. — Bezyden die Kust een Jacht, waarop een man is doodgevrozen. -
Met fchade binnen te Cuxhaven Kapt. Verrelman, van Riga naar Londen.
Ingeysd te Efiens Kapt. J. Geerts de Jonge, van Nieuw-Harlmgerziel', nevens nog vier andere Schepen, beltemd naar Amfterdam ; dezelven loopën by ftormachtig weder ' gevaar van aan ftukken te ftaan. —
Voor de wal van Elfeneur een Brik , waarop geen volk gezien is.
Texelfche .en Vlie-Lyst.
Den 31 December. Niets gepasfeerd. De Wind N. ü.
Den 1 en 2 January 1800. Niets gepasfeerd. De Wind Z.. &
Helvoetfluis.
Den 31 December en 1 January. Niets gepasfeerd. • De Wind Z. W.
Het Koffchip, onlangs gemeld, onder de Goereefche Haven ten anker liggende , is de Goudvitch , Kapt. A. A. Visfer, van Riga naar Embden; komt als bylegger binnen , en ligt thands in de Haven yan Middelltarnis. '• ■
Brielle.
Den 31 December en 1 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Friefche Kust. Te Applngadam binnen Kapt. M. J. Schelles en te Bergendam Kapt. J. Kolfman, beiden van Bremen naar Amfterdam.
ADVERTENTIE N.
** Nieuwe Almanach voor Heeren en Dames voor het Jaar 1800, waarin men, behalven de nodige verëischtens tot een Almanach , vinden zal Raadgeevinsen aan jonge Heeren en Jufvrouwen , over de verkeering in Gezelfchappen en over de vermaken; Toneelóeffeninge en korte inhoud van eenige nieuwe Foneelfipellen; Veel Geraas om Niets, Blyfpel in een Bedryf, het Rovernest , een Romance , hoe men zig vergisfien kan , een waare Anecdote , de Ongegrondheid der Klagten ovtv de tegenwoordige %te Tyd, aangetoond, uit het Beftaan van de« Koopman, Wm.<eher, ltfntenier en Amntenair, als ook uit de Luxe, of Kleeder-Pragt, zoo wel die der Heeren als jufvrouwen , en ook de Kameniertjens en Dienstmeisjens , enz. vercierd met 8 keurige Toneelplaatjens en van de nieuwfte Kledingen, de prys is m papiere band ia ftuivers, franfche band ƒ 1:2:- en ,in Maroquin ƒ 1:8:- wordt uitgegeeven, te Amfieldam, by G, Roos, en alöm in de Buitendelen.
Uylenbroek, te Amfieldam, zal in het Nederduitsch uitgeven: I. Maria von Schwaningen, éin Trauerfplel, in funf aufzugen ; U. Verbrechen aus Dankbarkeit, ein Schaufpid, in zwey aufzugen; 111. Emilie, oder die Spieler, ein Lustfpill, in funf auf zugen, nach den Franz, des General Montesquiou, beaibe.tet von L. F. Huber; en IV. Die Jacobiner in Deutschland, ein Schaufpiel, in funf aufzugen. Dezelve heeft gedrukt: Lierzang op den eersten Dag van het Slotjaar der agttiende Eeuw, door Cornclts Lools.
Te Amfterdam, by C. CÓVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam,



M° 97-
8 January 1800,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Verbeteringen in de BRANDEWYN- of GENEVERS T O O K E R Y.
I'Om ^a waur *n eenen bak van aan^ merklyke hoogte optevoercn, en zoo in den Koelbak der Brandery. te leiden, heeft de Werktuigmeester Friedrich te Zellerfeld eene Windiïiolen uitgedacht, welke ook door den Konst - Timmerman Knorre, naby het het riddermatig Landgoed van von Trebra te Bretleben, daadlyk^ in werking is gebragt. Dit Werktuig, 't geen het water ter hoogte van 27 voeten opbrengt, is door Capieux befchreven en afgebeeld in een zeer klein ftukje, getyteld : Abbildung und Befchreibung einer Windmafchine, aus einem brunnen die was/er &c. aufgenommen, gezeichnet und ge/lochen von J. S. Capieux. Leipzig, 1797.
a. Om meer Brandewyn, dan gewoonlyk, uit liet Graan te trekken.
De ondervinding heeft .geleerd, dat het Koorn, in natte jaaren gegroeid, door destillatie meer Wyngeest 'uitlevere, dan het geen door de regens niet geleden heeft. Dit gaf aanleiding tot proefnemingen , of men dit zelfde voordeel niet door het mouten der Graanen zou konnen bewerken, en men heeft indedaad bevon-
II. Deel.
den, dat dit. middel aan het bedoeld oogmerk volkomen beiindwoordde. — Lamr moet de korrel niet kiemen, ook is hei' niet nodig, dat men het mout op den raoutzolder wederom drooge; men doet zulks in de opene lucht, op eene daartoe gefchikte vlakte, of wel in een Bakkers - oven.
De voorfchriften , door F. S. Winther voor geld aangeboden, om voordeeliger Brandewyn te ftooken, zyn veelal reeds in andere nieuwe werken over dit onderwerp te vinden. Het Recept b. v. , om \ gedeelte Brandewyn meer dan gewoonlyk te bekomen , is dus: telken reize na het itooken moet men de fpoeling, zoo ver die ftrekt, koud gebruiken om de afkoeling te bewerken , en het geen daaraan te kort komt, aanvullen met koud water, dat te vooren fterk gekookt is.
Üe vraag blyft intusfchen nog, of de kosten van het waterkooken en de fchade, welke hierdoer aan de varkens - flobbering* wordt toegebragt, door de meerdere hoeveelheid Koorn - Brandewyn , op deze wyze verkregen , worden goedgemaakt ? — In Riemt ■ neuer Sammlung Oekonom. Schriften ', vindt men eene duidlyke verklaring van deze methode.
3, Brandewyn, van geele Wortelen gejlookt.
In Briegers Tajchenbuch fur Gutsbe/itzer, [797 , wordt eene voordeeuge manier op*egeeven, om uit geele Wortelen Brandeivyn te ftooken, welke wy , wegens het mt, dat ea iruit wellicht kan voordvloei» fén, onzen 'Lezeren zuheu mcdedeelen.'
Yy De



C 354 ) '
De in den Herfst uitgegravene Wortelen, waarvan men zich ter proefneming bediende , woogen ana €8- Men liet dezelven op eenen vlakken grond of deel , of wel op eene luchtige zolder uitgefpreid , drie dagen lang verwelken , waardoor zy een weinig in het gewigt verloren, toen fneedt men er het loof, de punten van onderen , en de hairwortelen af, en kookte de geheele mcrfa van wortelen in 216 mingelen bron - of pompwater, drie uuren lang, tot eene breipap , de week gekookte wortelen met een groot (tuk houts in de ketel aan ftukken wryvende. — Voords perste men het fap uit deze wortelen - brei , en kookte hetzelve , nevens het nat, waarin de wortelen gekookt waren , met een weinig Hoppe , 5 uuren lang, waarna men dit vocht in het koelvat liet loopen. Toen hetzelve tot 66 graaden van Fahrcnheit of 15 graaden van Reaumur was afgekoeld , deedt men er 6 mingelen Wynmoer by. Men liet alles in een \ matig warm vertrek 48 uuren lang gisten , \ en tot op 58 graaden van Fahrenheh of 12 g graaden van Reaumur aifkoelen , zynde toen ( de moer op den bodem gezonken. — Hierop { nam men 48 mingelen nog onuitgegist worte- \ len - fap , op dezelfde wyze bereid , maakte 1 hetzelve warm, en goot het by het vocht, ri dat reeds gegist was ; nu rees de Thermometer n wederom tot 66 graaden , en de ftof gistte I andermaal 24 uuren lang. Ma wederom tot 0 58 graaden gevallen te zyn , en daar de v droesfem nu ook weder bezonken was , deedt d men alles op 4 halve oxhoofden, door welke g behandeling eene nieuwe gisting ontftondt, ? die 3 dagen lang op het vaatwerk aanhieldt. t< Zoo lang de gisting duurde , moest de lucht in het ftookhuis op 44 a 46 graaden , of 6 graaden van licaumur, warm gehouden worden, welke luchtstempering men, by koud weder, door het ftooken van vuur poogde te onderhouden. — De dus uitgegistte vloeiftof destilleerde men, en verkreeg daaruit aco mingelen QQuarty Voorloop s, welke , by eene tweede overhaling, 48 mingelen fterke Wyngeest uitleverden , het geen indedaad eene zeer aanmerklyke hoeveelheid is, gee- af vende, volgends deze berekening, 10 gg w wortelen 1 mingelen Voorloop , en \ pint ee Wyngeest. Het overfchot der uitgeperste w Wortelen woog 672 fg , welke, nevens het ge loof en de uiteinden der wortelen, alsmede or 456 mingelen fpoeling, den Zwynen tot een re nuttig voedfel verftrekten , moetende men or by den ovërilag ook dit voordeel berekenen, di Dewyl 1 morgen lands ongetw-yfeld 10,000 Pa
■f8 wortelen kan opleveren, zou men daaruit 'SPnmi^len doorloop, en 240 mingelen fterken Wyngeest konnen trekken, en dus zou een morgen Wortelland meer winst geeven , dan eene gelyke hoeveelheid Koornand. — Inzonderheid verdient deze voorllag benuttigd te vvorden in tydftippen , wanneer* et ichaarsheid of gebrek aan Graanen is.
Kenmerken, om OOSTERSCHE of ECHTE JUWEELEN van
de ONECHTE te onderkennen.
nHet voornaamfte kenmerk heeft Srisfon ia *rankr3k ontdekt, en beftaat hierin: zo één nkele kant (facettej van den fteen een r°S5P' °P, .enigen afftand van hetzelve [tplaatst, dubbel vertoont, dan is deze mgetwyfeld niet echt, maar een ftuk vloeipatu, een door konst gemaakt glas, of iets
Van,V "~ 0ok verraadt gebre'< aan aidheid deszelfs onèchten oorfprong : wanneer ien over eenen valfchen fteen met een fcherp ics fterk fchraapt,. krygt dezelve krasien. ~ >e loortelyke zwaarte van eenen fteen bevvvst p zich zelve geenszins, dat die echt is ^ ?nt er zyn valfche, gecouleurde fteenen, tc ioortelyk juist zoo zwaar zyn , als de :couleurde Diamanten , die zy verbeelden, eemt men alle de opgegeevene kentekenen : zamen , dan gaat men vry zeker.
Gebruik der RUN tot hUt afdampen van AZYN, in de LOOD WIT-FABRIEK E N
Tot dus verre is men gewoon, tot het lampen der Azyn op de Loodplaaten r ;lk , indien derzelver af byting Cconojion) npang gefchieden zal , eene aanhoudende irmte vereischt, - heete Paardenmist te bruiken. Onlangs heeft men in Engeland tdekt , dat de Run, door de LeerlooiLrs ;ds gebruikt zynde, ter verwekking en derhouding eener gelykmatige warmte in : geval veel beter geiehikt is , dan de ardenmist ; zynde ook het Loodwit, daar-
me-



C 35? )
rnecie gemengd, vee! beter, fyner en witter, dan htt gemeene. Veellicht is de reden van dit verfchynfel hierin te zoeken, dat de Run, zelve eene zuurftof bevattende, de uit de Azynbakken oplteigende dampen niét verzwelgt fabjorbeert) , maar veeleer deze zmirdampèn vermeerdert. Men heeft , wat de mafa betreft, flechts half zoo veel Run als Paardenmist nodig, en wanneer men de Loodparmen opent, vindt men er maar weinig Lood in dat niet verteerd is. — Bovendien kan men de Run ook veel langer gebruiken , dan de Paardenmist. Zie het Journal fur Fabrik Manufaclnr., u* f. w. September , 1796.
j 1
Middel, om GEEL KOPER van \
ROOD KOPER te maaken. 1
1
Emerfon , Staal-Fabrikeur in het Graaffchap 1 Glochester in Engeland, heeft eene byzondere manier uitgedacht, om uit gemeen rood|," Koper geel Koper te maaken, door byvoeginovan Zink, wordende deze foort van Koper \ zeer gezocht voor de Cylinders van Kool-| haarden enz. Om dit Zink-koper te maaken, neemt Emerfon eenige ftaven Zink, zoo als zy van de Gietey komen , en fmelt die in een yzeren pot te zamen. Deze masfa giet hy door een fchuimfpaan met gaten in een vat met koud water , waardoor zich de Zink verdeelt in enkele korrels, en tot verder gebruik gereed is. — Dan neemt hy by ® gekorreld Koper 10 tg gecalcineerde en fyngeitampte Galmei (Clemci') en i Engelsch fchepel R geftampte Houtskoolen; welke drie ftoffen p< men naauwkeung onder één mengt. — Van h< dit mengfel doet men eerst als grondlage z\ eene goede handvol in een goede fmeltkroes, w legt daarop 3 e§ gekorrelde Zink , en vult bi dan de kroes verder aan met het zoo even v£ gemeld mengfel van Koperfchroot, Galmei, na en Koolftof, tot aan den rand toe. — Op di dezelfde wyze vult men nog een tweede kroes, da zoo dat de geheele masfa van 45 eg Koper, in 37 eg Zink, 10 eg gecalcineerde Galmei, en pa 1 Engelsch Schepel Koolftof in 9 kroezen gaat, dn welke eeneii oven vullen. — Het oogmerk, he in het by voegen van zoo weinig Galmei , is het gewigt der Zink eer daardoor te vermin- be deren dan te vermeerderen; zelfs heeft Emerfon ko de Galmei dikwyls weggelaten, en niettemin dai even goed geel Koper bekomen. — Deze 9 do( gevulde kroezen plaatst hy in een fnieltoven, zaa
• 1
'en laat die 12 uu en lang daarin ftaan. In dezen tyd fmelt het Metaal behoorlyk te zamen, en Emerfon heeft daarvan doorgaands 02 eg zuiver, fyn, geel Koper verkregen, waarvan men Koperdraad, Koperen plaaten , bladen , enz. maaken kan. Journal fur Fabrtk &c. February, 1797.
OLY van Aard-Amandelen.
; Ee" ongenoemde heeft in het Tafchenbuch ur Gartenf rcunde, von Becker, 1797 bekend ;emaakt, dat uit de wortels der Aar'd-Amanlelen (eene foort van Galanga-wortel, Cypèrus fculemus. Linn.) die iu Italië, in het Oosten n in alle heete Climaaten groeijen, en welke ren onder de gematigde luchtftreek ook voor ïefhebbery aankweekt, en in verfcheidene inden gewoon is in de plaats van Nooten of /Tandden uittepersfen of op het nagericht oortedienen, mede een zeer goede en imaak,'ke Oly bereiden laat. De proeven, hieromrent in 1795 door hem genomen, zvn volomen geftaagd. J
Proeven om HAIRPOEDER zonder STYFSELMEEL te bereiden.
Een naamloos Schryver kondigde in den eichsanzeiger van 1796. N°. 33. eene Com>htie tot Hairpoeder aan , in de plaats van :t veelal zeer kostbaar Styffèlmeel , zynde ne bereiding even wit en fyn als het ge3one Hairpoeder , en dus daarvoor te fnuiken, zonder eenig nadeel voor den groei n het hair, of voor het hoofd, hoegeamd. — Er komt geheel geen Koornmeel in : Poeder, hetzelve is de helft goedkooper n het gewoone , en de ftoffen daartoe zvn veele landen te vinden. De uitvinder biedt rtijen daarvan te koop aan , en onder beig eener billyke belooning wil hy zvn gein bekend maaken. 6 Reeds_ lang wenschte men eene ftof te hebi, die de plaats van het Meel - hairpoeder 1 vervangen, en welke goedkooper was 1 dit laatfte. Men heeft evenwel de fchade )r het gebruik van het Meelpoeder veroorkt , vvaarfchynlyk te hoog aangeflagen : ■ y 3 men



C 356 )
men rekent naamlyk, dat in Duitschland jaarlyks 30 miiiioenen g§ Poeder verbruikt worden, en dat daarvan anders 100,000 menfchen meer zouden konnen beflaan. Dan , hierby wordt onderdek!, dat tot het ma-ken van Hairpoeder alleen Styffel gebruikt worde, het geen echter blykbaar valsch is. In verfcheidene Steden van Duitschland bedient men zich daartoe enkel van Gruttenmeel , en dit hulpmiddel verdient aanpryzing, zoo lang men geen beter heeft ; te meer, daar dit in het gebruik onfchadelyk bevonden is.
In Engeland heeft men met eenen zeer gelukkigen uitflag Hairpoeder van Ryst gemaakt ; hetzelve zou lichter en fyner zyn dan het Styffel - poeder. De uitvinder kan naauwlyks genoeg daarvan fabriceeren. Dit Poeder is goedkoop , wyl er in Engeland geene belasting op de Ryst is. — Zie Frank/. Staats - Rijlretto. N°. 131. 1797. en Busch's Alm. der Erfindungen. 1798.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nuttige UITVINDINGEN.
I. De Mechanicus Maf er te Koningsbergen heeft eene Telegraphc gemaakt, die van de Franfche zeer verfchilt ;, zy beftaat uit eene ronde fchyf * waarop letters getekend zyn ; op deze fchyf draait een wyzer, welke de begeerde woorden aanwyst. Men heeft reeds daarmede, op den afftand eener Duitfche myl, proeven genomen, die wel gedaagd zyn. — Deze inrichting heeft het voordeel, dat daarby geene misvatting kan plaats hebben , terwyl men in weinige minuten ieder één de behandeling en werking der Machine kan leeren. Volgends het oordeel van Klafer zouden 4 zoodanige Telegraphes toereikende zyn, om tusfehen Koningsbergen en Pil/au, het geen 7 Duitfche mylen van daar ligt, te correspondeeren.
In 1797 heeft men te Parys beproefd , om ook by de Lucht - ballons de Telegraphc te gebruiken. Men plaatst deze laatfte op de tafel in het ichmtje , zoo dat men de beneden ftaande perlbnen zeer fpoedig zyne waarnemingen kan mededeelen. Het werktuig
beftaat uit ringen'of cirkels, die znamgetrokken of uit elkander gezet worden.
Dr. Salva in Spanje heeft eene EkPtrieke Idegraphe uitgedacht, .die groote werking doet; de proeven, daarmede genomen , zyn door het Spaanfche Hof met genoegen bygewoond. Een der Pijrifen werkt met D. Salva aan eene Elearieke Telegraphe, die op eenen verren afftand werken moet.
Dq Hoogleeraar Huth te Frankfort aan de Oder heeft in J. PI. Lamberts Abhandlung uüer euuge Akustifche btflrumente &c. lierlin, 1796. voorgeflagen , om by de verre-Ipreekkonst ook roepers of fpreekhoorns te gebruiken, inzonderheid dan , wanneer de duisternis of mist het oog belet op eenen aanmerklyken afftand te werken. — Ten dien einde plaatst men op elke Telegraphifche post aan den éénen kant eene buis om te hooien, en aan de andere zyde eene pvp om er door te roepen.
2. Ten behoeve der Goudfmeden, Gouddraadwerkers en andere Konftenaren, die zich tot het fmelten en verbinden der Metaalen anders van de vlam eener gewoone Lamp bedienen, en de vuurftraai door het blaazen met den mond verfterken en op het begeerde voorwerp richten moeten, heeft van Marquard te Neuffadt - Eberswalde in het Brandcnburgfche eene nieuwe foort. van Smeltlamp uitgevonden, welke deze werking van zelve d et, en dus den werkman beide handen vry laat. — Soortgelyk eene Lamp zag Busch reeds in 1778 te fena tot het herfteilen der Weerglazen gebruiken, zynde er tot beweging der "blaasbalg een toeftel aangebragt, die met den voet getreden werdt. [Veelen onzer Lezeren' zullen by den op onze Kermisién bekenden Glasblazer Dumenle iets van dien zelfden aart met genoegen hebben zien werken. Redact.]
3. In het 'journal fur Fabrik cfc. van Augustus, 1796. vindt men eene befchryving en afbeelding van twee verichiilende foorten van IFckkcrs, die beiden door den uurwyzer van een Zak - uurwerk worden in beweging gebragt. De eerfte Wekker, welke beftaat in het daan eener hamer op eene Klok , is uitgevonoen door een Hanoverrch Soldaat; de tweede , door eenen vriend van J. tl. M. Poppc te Göttingeti uitgedacht, wekt de flapenden , door .-eene trekking aan armen of beenen te bewerken.
4. De Franjchc Burger Nehet bereidt eene nieuwe fpinftuf uit drieérleie inlandfche planten. Deze planten , met f Catoen of Zyde gemengd, laten zich zeer goed fpinnen, en
men



( '357 )
«„», uaarvan reeds fraaie Kousfen ge¬
maakt. De derde plantloon levert eene groeijende Wol op , even zoo goed a!s die der dieren ; men kan dezelve tot Matrasfen gebruiken , vooral in zulke ziekten . waarbv! de. dierlyke Wol nadeelig is. Mengt men' deze pjaritaarüge Wol met Konynennafr, danj geeft zy eene keurige Hoedenftof. Om proeven in het groote te neemen, . moet men een veld t van 4 morgens met deze planten beffi , De f^fchó Regeering heeft op dit vestigd onderwerP een zorgviddig oog ge- ;
PJ' £?°. Wee,t' , dat het Linnen - Barchem « IZ n \ ,S' dle £alf van Li™engaren, half . van Catoen gemaakt wordt. De Fabrikeur ttotlo te Holzimnden heeft aangeboden, te j Buckcburg eene Fabriek daarvan aanteleggen, v n welke hy deze zelfde ftof bereiden . zoude I uit Linnengaren en Vlas - werk , konstmatig tót Catoen veredeld. Men zie een werkje* b getyteld : Bekanttmachungen an des Publicum , fl die atilegung einer Barchent - Manufactur esc be- ü Euckeburg, i796. [Vergelyk over de li bereiding dezer ftof Jacobfons Technd. lFöricrbL art. Barchent. Redaiï.] %
1, A De Ka".tvverker M. Opferkuh te Florence d heelt eene nieuwe foort van Weversftoel uit- o gevonden, waarop blinde en lamme menfchen, w die Hechts éénen voet en ééne hand tot hunigi gebruik hebben, werken konnen. Deze uitdfe vinding as door het Weversgilde aldaar goed-jN woiïen.' e" 01' dü ReSee""g beloond ge7- Volgends het bericht van den Verkundi3er\T/97> 28 Sp, heeft, een bekwame Weever in sthjte de handgreep ontdekt, om zakken zonder naat, en dus uit één ftuk, te maaken. ny 200.000 zulke zakken befpaart men de net tot ruim 100 zakken.
8. G. E. Hablch te Casfel .in Heslenland heeft eene blaauwe 'Instuur uitgevonden, waardoor net Linnen en andere, witte Hollen , bV het ] opmaaken eene fraaie, helder witte couleur tel vei-krygen , zonder dat daardoor de ftoffen »ei eenig nadeel lyden. Ook ontftaan daarvan in L het goed by het gebruik, al wordt hetzelve wa by eene kagciiel behandeld, geene vlakken; La;
oXrk p gge" rrdt,het niet êeel' «och vei ontteik. Papiermakers konnen zich" daarvan het mede bedienen, rmds de Tintftuur niet in het W< lymwater,. maar in de ftampbak mengende, de en het Papier verkrygt daardoor eene blaauw- sul achtige blankheid , die zelfs het Hollandsch in' Papier overtreft, fcindelyk is deze Linétuur pen bruikbaar voor de Lederveiwery en voor het 5cb
Y
fgewoone verwen, 1 tot het couleuren vin • atoenen en WoIIene ftoffen , enzTl 5 kenmerk van echtheid der gèmelde Tinftuur
■i een glas met fchoon water doet en hetzelve tegen de kaars houdt moet het water zich zuiver blaauw, en niet violet of roodachtig vertoonen. In het laatfte iva |.sh de Tinctuur niet echt, en oP den duur
iciitigneio. — Habichs Tinéluur kan iaaren ieilSWgvned 7^1' *l beVJ'iest niet ^d n
■■cl' te^/^T6 den ^-Phyficus
-ck te Aub m Frankenland is de Uitvindere* an eene geheel nieuwe manier, om het binnengoed, zonder Hout en Zeep, £ den-
ïeekeT £l d3ge", zo""efchyn zeer wit te teken, beloopende de kosten voor eenuk Linnen van 30 ellen niet hooger dan uiver. Hare behandeling van hef Linnen !l :heikundig onderzocht, en in allen opzichte roefkundig onfchadelyk en zeer nunig£ onden; konnende men daardoor, behalven bezumiging van brandftof, enz. ook nog
innen 4 P,enning™ Weekgeld uit-
? ' Txr 0nder zekere voorwaarden biedt snelde Weduwe aan , haar geheim bekend ^maaken. Zie den Reichsanzetger van 1797^.
Byzonderheden wegens den' Staat der VEE-CULTUUR in Duitschland.
n 1759 vondt men by eene algemeene
gde h£S* 6" f 'yraiih 53^559 Scha"! 1, de Hamels en Lammeren mede gere~ GDe jaarlykfche opbrengst aan Wol > 101,985 gg , waarvan de helft door de idheden zelve gebruikt, en de wederhelft werkt weidt door 492 Méésters, die in
geheel ieder jaar ongeveer 209^25 ® )1 nodig hadden. & moest jaarlyks , naar
-toenmalige pryzen, voor ruim 84,000 lens vreemde Wol worden aangekocht. 1788 het men 40 Rammen en 2 Schaa, van Spaanfche Rammen en Rousfillonfche aapen geteelu , uit de Franfche Schaapeh-
y 3 Le-



C 35* )
ftoetery van Daubenton ti Montbord overko' men ; dus geen echt Spaansch ras , maa ' een basterd - ras (blendlinge). — Daar men bemerkte, dat deze Schaapen aan het oogmerk niet beandwoordden , liet de Markgraaf gemeenfchaplyk met dien van Baden, fynhairige Rammen en Schaapen uit Spanje zelve komen , waartoe de Pruisfi'bhe Gezant te Madrid de behulpzame hand boodt ; doch ongunstig weder en andere toevallen deeden veele ftukken van deze bezending op de reis omkomen. — Men heeft vervulgends wel eenige Spaanfche Rammen met grofhairige Schaapen doen paaren , doch , hoezeer hierdoor de Wol eenigermate verfynd wierd , heeft men veel meer nut getrokken van eene zuivere Spaanjihe Schaapenteelt , te Ncul'es by Anfpach aangelegd , waarvan het ras nog niet ontaart is. — Voorheen werdt de Duitfche Wol in het Anfpachjche verkocht voor 45 a 5a guldens per 100 fg, de Spaanfche ongewaslchen voor 60 guldens, en de gezuiverde dito voor 150 guldens; thands, na dat men eene betere manier van Wol te zuiveren heeft aangeleerd, geldt de eerfte foort 225, de tweede 150 , en geforteerd, ruim 187 guldens.
De Hertog van Wurtemberg deedt, na bekomen verlof van den Koning , in 1786, 30 Hamels en 10 Schaapen in Spanje , en bovendien nog 40 Hamels en 20 i>chaapen van de beste foorten te Rousftllon koopen. Deze partyën kwamen door Zuid - Frankryk , Savoyen en Zwitjerland dat. zeilde jaar iu hei JFurtembergfche aan, en paarden reeds op de reis. — De teelt dezer nieuwe Schaapen Colonie fchynt zeer voorfpoedig te gaan.
Men zie meer andere merkwaardige byzonderheden hieromtrent in het volgend klein werkje : von der JSpanifchen Schaf zucht in Ansbach und Bayrculh (fc. von G. 'F. M. Goes. Nurnberg , 1708.
SCHOOL -BERICHT.
Lochém den 24 December 1799.
Heden zyn alhier een aantal van bym zeventig Prsemiën aan de meest-gevorderden unzer Ncderduitfche School - jeugd ' op eene plegtige wyze uitgedeeld. . Het Gemeente - Beftuur , met asfumtie van zes kundige Burgers, hadt vooraf een naauwkeirig onderzoek gedaan naar de vorderingen
der Leerlingen , en de Pryzen naar verdienden beftemd.
Namiddag , ten 2 uuren , gingen de Kin-' deren , ruim 160 in getal , verzeld van hunnen ve dienltelyken Leermeester G. //. Snel, naar de Kerk , waar zich eene talryke menigte ter bywooning van dit Kinderfeest verzamelde.
Na eene treffende Redevoering , door den Predikant Bruinier, en toepa>felyke aanfpraken door den Pretident van "t Gemeente-Beftuur, werden de Prccinién , die op eene tafel voor aller oog in eene nette orde gelchaard lagen, uitgedeeld , en deze plegtigheid , die met 'vrolyke gezangen begonnen was, werdt met afwisfeiende gezangen op dezelfde wyze geëindigd.
Alles liep in de beste orde af. — Algemeen was het genoegen , en groot de vreugde der Kinderen.
Zoo wordt by ons de Jeugd aangemoedigd, de Eerzugt geprikkeld, en een aantal nuttige Boeken in de Huisgezinnen verfpreid.
De Leerlingen, aan welke de voornaamfte Pramiën zyn uitgedeeld, waren de volgenden:
jr*. IV. Kobus, Kostdiscipel van Borculo ; B. J. Oudenampfen; tJ. ten Gate, Kostdiscipel van Almelo; tl. Diepermk; C. H. Postel; M. R. A. Haytink; IJ. J. haedt ; F. W. van der Borch , Kostdiscipel van Vervolde; G. II. Snel, Kostdiscipel van Almelo; B. Alben, Kostdiscipel van Zutphen ; H. Staal, Kostdiscipel van Gouda ; G. C. J. fV. de i'V'dff; J' Gyswyt, van Amfterdam; Helen a iiruinier; L. C. Nyman ; L. Reerink; A. A. N, Vietor; J. PI. V. Preventer en jj. IV, llenfehr.
ZEETYDING.
Berichten.
Volgends officieel ingekomene berichten van Batavia, van 2 July 1799, was alles aldaar in de beste orde , en die Hoofdplaats in eenen geduchten ftaat van verdediging ^efteld. — Van tyd tot tyd waren er door de Kapers Engelfche Pryzen genomen en opgebragt.
In het jaar 1799 zyn voor Amfterdam uit Zee aangekomen, en aldaar gelost 2356 Schepen, waaronder 1076 van Embden, 730 van Plamburg, 141 van Bremen, enz. — Te Elbing zyn aangekomen 227 Schepen
uit



C S59 3
uit Zee ; 55 beladene kleine , en 8r] vreemde en inlandfche Vaartuigen; van daai zyn uitgezeild 227 Schepen naar Zee, 29? beladene kleine, en 713 zoo vreemde ah inlandfche Vaartuigen.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te Ojhndt bet Schip Lyster, Kapt. Dankwerdt, van Stokholm naar Londen; en de Pruisfifche Brik de Hoop, van Memel. — 'I e Bayonne het Zweedsch Galjoot Gaiharina, Kapt. Henzy. — Te Lifabnn door een Engelsch Fregat de Franfche Kaper le Leyrier, van Bayonne naar Guadeloupe.
Scheepsrampen,
In de Kinderbalie onder het Neuwerk zit een Helgolandcr Snik in het ys , waarop Engelfche valiezen en pasfagiers; men meende , dat dezelven van boord gehaald waren, doch konden wegens den "ysgang niet over het Wad komen, en zouden, indien de wind West bleef, van daar moeten worden afgehaald.
Geftrand den 30 December op de Horst het Moepfchip Rebecca, Kapt. ü. J. Visfir, van Londen naar Embden ; de pasfagiers en Equipage zyn gered.
ADVERTENTIE N.
Uylenbroek, te Amfleldam, geeft uit: Kleine Dichterlyke Handschriften, twaalfde Schakering, vervattende meer dan vyftig onderfcheidene Dichtftukken , dool' Loots, de Flines, Kaldenbach, du Pró, Arnt zenlus, Tollens, Themmen , Bilderdyk, Gcysbeek , yan Winter, Tsfelftein , Barbaz, Outhuys, yan Ollefen, Fokke , Moens', Haverkorn, Hof ham, en anderen, a 30 ftuivers. Van de vorige elf Schakeringen zyn noCT eenige zeer weinigen 'apart te bekomen. Voorts Proeve van Sentimenteels' Geschriften en Gedichten, door //. 'Pollens, Cz., a 30 ftuivers; en Het Feest van Apollo, Zlnnefpel, met Vignetten, door P. J. Uylenbroek, a 8 duivers, groot Papier 16, en groot Quarto 40 ftuivers. Verwacht eerstdaags: Proeve over den Mensch, naar Pope, door van Winter, in 8vo en 4to , tweede druk; Mathilde, 7 ooneelfpel; Marianne, Tooneelfpel; E dip us , Zangfpel; Vrindschap en Eerzucht, Tooneelfpel, enz.
By Mortier Covens en Zoon, Boek- en Landkaartverkopers op den Vygendam te Amfterdam, word uitgegeven: I. Nieuwe algemeene Kaart der Bataaffche filepubliek, vcrdeeldt in VIII Departementen. — II. Nieuwe Kaart van het Departement yan de Eems. — IU. Nieuwe Kaart van het Departement yan den Ouden Tsfel. — IV. Nieuwe Kaart van het Departement yan den Rhyn. — V. Nieuwe Kaart van het Departement van den Am/lel. — VI. Nieuwe Kaart van het Departement van Texel. — V[l. Nieuwe Kaart van het 'Departement van de Delf. — vili. Nieuwe Kaart der Bataaffche Republiek, verdeeld in 94 Üi/lribten. — IX. Nieuwe Kaart van het Departement van den Dommel. — X. Nieuwe Kaart van het Departement van de Schelde en Maas,t het ftuk afgezet a 6 ftuivers..
WEER-
Texelfche en Vlie - Lyst. Den r January 1800. Uit Zee binnen
rV 'hr- R?k\\, C' Lm> en H' &
De Wind VV.
«Pen rf en 3' Niets gepasfeerd. De
VVllld Z. W.
Den 4 en 5. Niets gepasfeerd. De
Wind O. «
Den 6. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Ü. Texel vol Ys.
Hclvoetfiuis.
Den 2—5 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Pridle.
Den 2—5 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
•
Friefche Kust. . Te Grietzyl binnengeysd het Schip van Kapt. H. 'F. Harde ■, van Embden naar Amflerdam; dezelve was in goeden ftaat.
DRUKFEIL.
In N°. 05. bladz. 343 reg. 2 van onderen ftaat: 500 jaaren, moet zyn 5000.



WEERKUNDIGE W A A R N E Ml Nd K X op ZWA A N K ,\ ü U HG Gedurende de Maand December 1700 ' '
T-»-r ,-. w - ^ —--^^auaa^êffiiaa . , mm, m
i W fit ^sssM\,7 k É «srissF553*
£»9 4 4q IZ. ten o. 2I— _ j )/Q >j 2* n. q, getrokken.
^29 3 39jZ.'Z. O. 2 Betrokken. f c29 si 27 Z W 2T —
■2 \ 29 3 43 Z.O. 2 Zeer Betrokken. 18 <2o 6i 26 N O J
— ^9.-3i38i_4= f.-7-—-— ■ li ?.29 20 -—; i-
\2g 4i 31 O. ten N. 2 BetrokkenT 1/20 n*i2r ~ TirTSTTTó• .r--ïT"T—TT~
, fó -2 S 2 Betrokken: c 3G ai 17 U. IN. U. 4|Ee„ weinigBetrokk.
4 )ao > ' ? 20 <3o 2|2Ji 4 Helder.
- "9 4l 3ÖJ 2 1 c.30 2! <7ï ■ ■ — 4I
6 gP???- ? ) 30 1 «* Oost. omtrokken. "
)% „30 IIIZI'IZZZ " <3o 1 aai 6 Een weinigBetrokk.
^ 9 12 II /l° } 18 ■ O. N. O. 4 Helder.
7 Hl ¥i lil ~ 1 ""^^ )3o i ,4* U. tenN.4 ~
7 4 . 23/30 | 24 ; a .
ÜP-iVS—= —T~ ' )20 rtJ^ I -^Betrokken.^
8 )ao o*« — tl f2? 9^2öT]N. W. 2 Betrokken, Mist. ),„ „' Li f; 7Ë? 24 ï2p 9* 3** West. 2 Betrokken.
C.29 9^134* 4jZeer Betrokken. 1*9 81 33t N. ten O. 2
5*29 9 34 4 Berokken." 1.29 8i 3a 'V.N.W z
9 <29 9 37 2 Zeer Betrokken. 25 h9 gl 24f 2
f 29 9j 34 2 Een weinig Betrokk.| }zg gf 31 /■ 2
' h Q-^^liSl: LIS _?i ?3* I— ^Be^kKen;01^"- 1
\2911 30 2 Len weinig lietrokk.l, C30 ijT '~' Z Q ~ "~ *~4
7~T3o risl Tz. o. 2!- : f^~rrTTr-nsTT^r^^ i —]
3 )3° J32, L 2 ^trokken , Mist. a9<a9iöiaóï - 2 ' i
/,29 nl 32i 'Oost. 2_'Een weinig Betrokk. ^29 o 2r N. O. 2 I
H [29 ïo 38§ E ^Betrokken, Mist. ! ■ 3o [fTj2 Ffl ^l^^^^j
I5)ar^o 1~ _l31 te in tedajs8""-
\29 8i,25è 4iZeerBecrokken. 1 r ] —— 1
*Ö <29 7i 27i ■ 4 ! ) I
C.29 71123 O. ten N. 4(Helder. • (| ^ I .
Gedurende de Maand December geen Regen gevallen De Uitwazeming verhinderd door de Vorst.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



hl January iSoo<
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid,. Koophandel, , Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
L
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Verbeteringen in de CATOENFABRRIEK.
I. 7\j H. Burmester, Catoen -Fabrikeur te *v* Hamburg, heeft ~eene Machine deen maaken tot het Catoenkloppen , waarmede men zulks kan doen , ponder de hulp van menfehenhanden daartoe nodig te hebben , terwyl het Catoen zelve door deze bewerking nog . verbeterd wordt. — Dit werktuig beltaat uit twee tafels, ieder 8 voeten lang, en 3 voeten 4 duimen breed; en uit acht houten latten of regels die op eJke tafel gelegd worden , lang 11 voeten, breed a\ duim, en dik 2 duimen, beflaande dus deze 8 latten te zamen eene breedte van 34 duimen, met eene fpeeling van 6 duimen tusfehen beiden, wegens de meerdere breedte der tafels. Aan het ééne einde worden zy met een beweegbaren yzeren boom te zamen verbonden. Aan het ander einde, waar de latten niet zaamgehecht zyn, worden . dezelve door ;eenen weiboom van 20 voeten lengte, 18 duimen in doorfnede dik, en waaraan 24 kleinere hevels of hef boomen in het verband geplaatst zyn, tot eene hoogte van 30 duimen opgeheven. Vervolgends fchieten deze hout - latten, de ééne na de andere, van deze hevels af, en vallen op het over H. Deel,
de tafel gefprcid Catoen . neder, zoo dat, wanneer de laatfte lat valt , de eerde reeds wederom op het vallen ftaat. Aan den wel- of draaiboom is een kamrad van 6 voeten diameter aangebragt, het geen in een tandrad van 3 voeten diameter vat, en dit laatfte wordt door een tweede, waterpas liggend, kamrad in beweging gebragt. In het midden van dit groote rad ftaat . recht op en neder een fpil, waarvan de uiteinden in eene koperen bus ■ zich beweegen. Een Paard, aan deze fpil gëfpannen, en denzelven door het rondloopen omdraaijende, brengt de* geheele Machine zonder moeite in werking , gelyk mede eene pomp ter bevochtiging van het geklopt wordend Catoen. Op elke tafel worden 6, 8, 10 a 12 ftukken Catoen, naar mate dezelven groot zyn, te gelyk geklopt. Behalven de uitwinst van kostbaren arbeid door menschlyke handen , en de meerdere werking in een gegeeven tydsbeftek, heeft het werktuig ook nog deze voordeden, dat hierby, gelyk anders wel eens het geval is , de arbeid niet willekeurig kan geftaakt worden, maar geftadig voordgaat, m dat de goederen, op deze wyze bearaeid, uit hoofde eener aanhoudende bevochtiging, welke zeer nuttig is voor het' Catoen , wezenlyk beter worden. Burmester kwam op dezen inval , by gelegenheid, dat de Catoenkloppers hunne dagioonen sigendunklyk en boven het redelyke hadden willen verhoogen. [En daar dit niet zelden met de werkgasten in de Fabrieken het geval is, ware het te wenfehen, dat zich, Zz jB



C ) ...
in dit en meer andere vakken , de daarby beiang hebbenden in ons Vaderland toelegden op de invoering van eenvouwig en onkostbaar werkende Machines, zoo tot "hun eigen voordeel , en ter opbeuring onzer Fabrieken, als ter beteugeling van het veeltyds roofzuchtigen brooddronken werkvolk, dat nu van zyne konstkunde niet zelden eene. monopolie maakt.' en zyne Meesters de wet voorfchryft. Voor eene meerdere verarming der arbeidende Clasfe wegens de invoering van werkfpaarende Machines , waarvoor men misfchien in andere landen met eenige reden beducht is geweest, hebben wy hier re lande geheel niet te vreezen, wyl het Fabriekwezen altoos flechts een gedeelte van ons beftaan zal uitmaaken, en er by ons, over het geheel genomen, meer handen, dan ftof en arbeid, ontbreeken. Redact.]
jx. Wanneer- men Catoenen en Behangfels van Linnen of Pap'ier drukt, moet men altoos de vormen van vak tot vak voordfehuiven, om een' lang ftuk goeds aftewerken , of'men moet veele vormen en patroonen van denzcl?den aart hebben, die men aan elkander voegt, lh beide gevallen vertoont zich de afl'cheiding i der drukplaaten op het goed, en d.it is voor i het oog onbevallig. Kan men de patroonen i der Catoenen e.if Behangfels op zulk eene vlakte . brengen , die beftendig in zichzelve terug keert, dan is men in ftaat, om, door middel van . één. en denzelfden vorm , een geheel ftuk Catoen, Linnen of Papier, zonder verzetting aftedrukken, cn dus het werk niet alleen zeer te beipoedigen, m. ar ook te ver-
fraaijen. ^
. In het Journal fur Fabrik, Manufa&ur Sc. " van Maart, 1797. wordt ten dien einde eene n Rol- of Cylinderpers.. aangekondigd , die ge- '\ fchikt is , om tot het drukken van Catoen, 1 Linnen, Zyde, Behangfels, en van alles, v wat eene zekere aanmerklyke lengte hebben ;!' moet , gebruikt te wo/den. Van onder ftaat u een bak met de verwftof, waarin zich eene 0 Rol of Cylinder omwentelt , welker as of u middenpunt met dc oppervlakte van. het ver- ^ wend vocht gelyk komt. Deze Rol , dus. n met verw voorzien , raakt aan een tweede ^ Cylinder, die 111 gelyke ftrekking daar boven n geplaatst, én met Leder bekleed is, zoo S' dat dezelve , van eenen vcerkrachtigen aart ^ zynde, van den eerften Cylinder de verw ^ ontvangt, en al het overtollige daarvan terug perst. B:).yen deze tweede Röi is, méqe m dezelfde ncliung, de derde of ei^onlyk*.
Monfterrol aangebragt, ..waarin de begeerde figuuren rondom gefnedén zvn, welke men op het goed zelve wil oveïbrengen. Deze Druk - cylinder ontvangt van den tweeden door aanraking de nodige verwftof, en raakt -yan boven aan eenen veel • grooteren of den vierden Cylinder, om welken het goed, dat gedrukt moet worden, gewonden is, deelende daardoor aan hetzelve het begeerde patroon mede. Het goed , dat op deze groote Rol zit, wordt daarop gebragt door eene kleinere Rol, die by dezelve geplaatst is, en, gedrukt zynde , door twee andere Rollen ontvangen en weggerold. — Op deze wyze kan een geheel (tuk goeds zeer fpoedig en onafgebroken afgedrukt worden. — Moet een ftuk meer dan ééne couleur hebben, dan verandert men de verwftof naar den eisch , en laat het goed telkens over andere Druk-cylinders gaan , die naauwkeurig op eikander' pasfen • of men doet gelyktydig 3 a 4 byzondere Urukkasien , ieder met eene byzondere verw ;n de daartoe vereischte Cylinders, werken, noetende nogthands in dit geval de Druk:ylmders zeer naauwkeurig gezet worden, ten ypde de afbeeldingen en couleuren juist op -Ikander paaien, en de volgende Rollen daar :reften , waar de voorgaande ten dieii einde :ene plaats hebben opengelaten.
Groene I N D I G O.
De Engelfchen hebben berichten medegedeeld 'egens .een groene Indigo , dien de Chiheefin ereideri int- eene plant, door hun Tfai gehemd In de Experimental rélëarches ConcerWg the -permanent Colours van M Pancrost 704 •> welk werk een onderzoek nopen'ds dè iste couleureir behelst, wördf- deze' Indtso zeer nbevolen. Volgends hem zou dezelve in ffef Londen bekend geworden , en 'in- allen Dzichte aan de biaaUwe' Indigo, de couleur itgezonderd, gelyk zyn. — Daar nu in de eiwery der Fabrieken nog eene vaste groei yerw ontbreekt, kan deze Indigo voor izelyen v;iri zeer groot belang worden , en ït is te wenichen, dat onze Landgenooten degenheid zuilen zoeken,' om' daarvan uit figelMd -moriftérs te bekomen , 'ren einde larmede proeven te konnen .neemen.'
HUIS-



HUISMIDDELEN,
e n
NUTTIGE ONTDEKKINGEN.
Het middel van LABAT, tegen de VYT.
Men neemt een versch gelegd Hoender-ei, flaat het met een houten ipadel aan ftukken , Iaat het wit wegloopen., en behoudt de doijer; men doet daarby tweemaal zoo veel fyngeftoten gemeen Zout , als men gewoon is er by te eeten ; men roert het met een houten fpadel, (want Yzer mag er niet bykomen), om het wel te doen fmelten , en de doijer geheel . vloeibaar te doen worden ; dan ftrykt men die op fyn plukfel , en men flaat het om den geheelen kwaaden vinger. '
Men doet er verder \ een verband om \\ ■ zonder den vinger fterk te drukken, en laat ' dit middel tweemaal . 24 uaren op den vinger M liggen, zonder - daar • aan te raaken ; tenp einde van dien tyd vindt mén, dat de Vyt e eene kleene opening in het vel gemaakt c heeft, waardoor de -fcherpe en bytende ftof, ^ welke de pyn veroorzaakt heeft* zich ontlast. d Men legt er vervolgends wat Roozenzalf op , v en in 2 a 3 dagen is men van het ongemak bevryd. 0 /
f'
■ tl
z
• ïjtbao-'tèti y- - n-<-,,-r>./ V ' h
Verbetering van het E N- j,
GELSCH PLEISTER. tc
ei
Aan het gewoon Engelsch Pleister mangelt f het doorlchynendë; dus moet men dat, wil \J men de wonde onderzoeken, altoos afneemen;;p waardoor deze ook dikwyls zeer benadeeld , wordt ; het Pleister is mede bros, en" breekt! 1" iichteiyk af, wanneer het op eene wond ligt.1!
Hiertegen hebben zommigen wel dit Pleister 7' van Goudvlies gemaakt, doch, vermids dit'n laatfte by de geringfte fpanning affcheurt, is hetzelve voor hechtpleisters niet bruikbaar. — lltokka, een Silefch Geneesheer, heeft een Engelsch Pleister op taft vervaardigd, het geen volkomen doorfchynend, en tevens fterk genoeg is, om wonden te hechten. Men moet Hetzelve, eer men het aanlegt, geheel nat maaken, Wlokka belooft zyn . voorfchrift te
Z
zullen bekend maaken ; intusfchen kan men dit Pleister iri ftukken of rolletjens, de middelbare oétavo - foort tot 2 guldens het doufyn , tegen comptant geld en vragtvry van ^ontbieden, oudcr hct acil'es: aan Doctor Ivlokka in Erlangen.
' , ,it f,A J ' 1 • . ''•yAQd'X'i Wb liw rii-i
II. ; OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nuttige, nieuw uitkomende GESCHRIFTEN.
Die êlteste Urhinde der Papierfabrication ii Ier A'atur entdeckt, ncbst Vorfchlagcn zu neucn Oapierfloj}en, von S ENGER, zu Reek. Dortnund bey Mallinckrodt, 1799. & Grosfhen. — ht werkje, het geen de belangryke -ontdek:ing . behelst, om van de Watenvol Papier, n meer andere ftoffen , oo.k Bedden of Maraslen te bereiden, is gedrukt op Papier, an deze ftof gemaakt, en verdient de aanacht: der Papiermakers, en aller Beminnaren an Konst en Wetenfchap. Schedels Allgemetnes und Folflündigcs Waarènextcon &c. Je uitgave. Ofcnbach by Franktrth. xï Bande, 1799. De Prys is 4 Loofaters (Leus). — By deze nieuwe uitgave jn veele byvoegels en verbeteringen aange, •agt. — De gevestigde roem van dit werk Duttschland maakt onze aanpryzing oyerlhg; dan, daar veelen onzer Kooplieden
1 babnkanten niet genoeg gemeenzaam zyn et het Hoogduitsch , om zich van het oorronglyk werk te bedienen, en een foortlyk , hoogst nuttig , Woordenboek in onze il ontbreekt, pryzen wy by deze gelegenïd de vertaling van Schedels werk ten fterk:.n aan , ■ ên willen gaarne onze Boekhandetrs daarvoor het achterblyven van een half ufyn laffe Romans en Midden - eeuwlciiè 'Idengefchiedenisfen ten goede houden.
2 a ' / PRO"



C 3*4 )
PROGRAMMA van TETLER'S Genootschap te Haarlem.
Teykr's tweede Genootfchap, thands dooiden wil des Stichters tot het opgeeven van eene Vraag, dé Dichtkunst betreffende, verplicht zynde, heeft goedgevonden de volgende Vraag voor te ftellen :
„ Welken invloed heeft de Dichtkunst, „ voornaamlyk in de vroegere eeuwen . ,, gehad op de befchaving van het men„ fchelyk verftand T'
Een gouden Eerpenning , ter innerlyke waarde van 400 Hollandfche Guldens, zal toegelegd worden aan het bestgekearde Andwoord op deeze Vraage.
De Andwoorden moeten, in het Nederduitsch, Latyn, Franseh, Engelsch , of Hoogduitsch (doch met geene Hoogd'uitftche Letter) gefchreven , op de gewoone wyze, met een verzegeld Biljet, des Schryvers naam bevattende, gezonden worden aan Teykr's Fundatie - huls, voor den 1 April 1801 , om voor den 1 November deszelven jaars beoordeeld te worden.
Voorstel der Maatschappy van den LANDBOUW te Amsterdam.
Naardemaal de meeste Winterzaaden, als Raap -, Lyn - eu Koolzaad , gelyk mede Tarw , Garst enz. in den voorgaanden ftrengen Winter zyn doodgevroozen , ten minften aan de gevolgen van dien verlooren geraakt, en dit wederom by dez»e en foorgelyke ftrenge Winters plaats hebben kan ; zo belooft de Maatfchappy van den Landbouw , te Am/Ier dam opgericht, gemerkt eenige weinige Landlieden hun Wintei-zaad behouden hebben , en zulks waarfchynlyk aan de plaatslyke ligging; de foort van grond ; het vroeger of laaier bezaaijen ; de bewerking en voorzorg als anderszins toegefchreven kan worden,
Een fraai gefchllderde Tabaksdoos, waarin de naam van den Perfoon en het gewoone Vignet der Maatfchappy geplaatst zal worden , aan elk en een ieder die aan de Maatfchappy een of meer goedbevondene behoedmiddelen of hulpmiddelen deezen aangaande medegedeeld en wyders een volledig Bericht van hunne geheele behandeling en bewerking, zoo' nopends den tyd vau zaaijen', de hoe¬
veelheid van het Zaad, het foort , den grond als anderszins , is 't nood, met voldoende bewyzen geftaafd , toegezonden zal hebben ; zullende een ieder, zonder eenige bepaling van tyd, naar deze Prremie konnen dingen, zoo lang de Maatfchappy niet goedvinden zal, dit Foor/lel meetrekken.
SCHOOL-BERICHT.
Amfterdam, den 8 January 1800.
De Commissie van Bestuur derStads Armen School en heeft, op Dingsdag den gillen yan Wintermaand laatstleden, in de Oude VVaale Kurk, ten overftaan van Curatoren der Nederduitsc.re. Schoolen binnen deze Stad, openbare Promotie gedaan van de Leerlingen in dezelve Stads Armen Schooien ; in de tegenwoordigheid van eene aanzienlyke eu talryke vergadering , waaronder verfcheidene Leden zoo van het Beftuur des Departements van den Amftel, als der Gemeente dezer Stad , mitsgaders van eenige Hoofden van Kerkgenoodfchappen en Beftuurers van Armen,. Fondfên , welken in eenige betrekking tot deze Schooien, ftaan»
By gelegenheid van deze Promotie, welke met een treffend Muziek , onder beftuur" van den verdienstelyken. Toonkonst-minnaar Jacq_ües Kuyper wierd geopend, afgewisf'eld en. beflooten ; zyn, door en onder beftuur van den Burger W. Wagtendorp' Eekman,. Medelid van de gemelde Com.iiis-iie van Beftuur , als Examinator, de volgende werkzaamheden ver.icht:
I. Ten. eerften: gaf de Examinator een kort verflag van den tegenwoordigen ftaat van het onderwys in de gemelde Stads Armen Schooien, waaruit bleek r
a. Dat, van de acht Schooien, welke binnen deze Stad gevestigd zyn , thands zeven op den voet van het nieuwe Schoolreglement , tot een Clasftcaal Onderwys zyn geregeld, en bovendien nog, één geheel nieuw school in de Gravenftraat is opgericht en op denzelfden voet reeds werkzaam is.
b. Dat het getaf der Leerlingen , welke: thands op de negen Schooien binnen, deze 'Stad', en de twee Schooien in deszelfs Bui'tenwyken onderwys genieten, in alles te zamen bedraagt 2254.
i ö. Dat



C 305 )
c. Dat by gelegenheid van het voorjanrs Examen, gehouden "in Bloeimaand 1799, (geene openbaare Promotie hebbende plaats gehad' 121 Leerlingen van de eerfte tot de tweede Clasfe en 71 Leerlingen van de tweede rot de derde Clasfe bevorderd zyn; aan 97 Leerlingen uit de drie onderfcheidene (JJasfen . welke zich het meest hadden beyveid, lierepryzen, mitsgaders aan 15 Leerlingen , dk hunne Schooloefeningen met lof en vlyt hadden volbragt, vcreerende getuiglchriften zyn toegezegd.
d. Dat wyders by gelegenheid van het Najaars - Examen , gehouden in Slagtmaand deszelven jaars, is gebleeken, dat wederom 124 Leerlingen zich hebben waardig gemaakt, om van de 'eer/ie tot de tweede, en 65 Leerlingen , om van de tweede tot de derde Clasfe te'worden bevorderd; — aan 116 Leerlingen ter erkentenis Van derzelver naarftigheid en goede gedragingen, Eerepryzen, — en aan 20 Leerlingen, die met welverdienden lof van het onderwys ontilagen zouden worden , vereerende getuigfehriften zyn toegezegd-.
U. Ten tweeden : hebben twee van de leermeesters dezer Schooien, welke daartoe 'oor de Commisfie van Beftuur waren beoemd , tot eene proeve van den aanleg der !euwe Leerwyze, en der veelbeloovende Vigten daarvan, eenigen dezer Leerlingen edervraagd in de eerfte beginfelen en grondi der JNederduitfche Taal , het konstmatig lezen , rekenen , en de gronden der Aardryskunde ; met welk onderzoek een geheel uu werdt doorgebragt, terwyl de zigtbaarfte blyen van aandoen!yk genoegen zich op het gelat der aanwezenden vertoonden.
ï. Daarna ging den Examinator over tot de 'er de Hoofdbezigheid, be ftaande :
a, Vooreerst, ln het uitdeelen van de volgent; Eerepryzen^ als -.
1. <\an 30 Leerlingen uit de eerste Claise , welken zich dit hebben waardig gemast, by gelegenheid der beide Examens, hier Mor gemeld, tot een tweede Prys: Vader Indscïi A. B. Boek voor de Nederlandfche Jeugd; met Plaaten.
2. Am 33 Leerlingen uit dezelfde Clasfe, inviege voorfchreeven, tot een eerste Prys: Leerzame Ge/prekfens, met Plaaten , door Joh. Hazeu , Corneli-sz.
3. Aan 38 Le erlïngen uit de tweede Clasïe , als vooren, tot een tweede i'RYs;.. Leerzame Spiegel of Vertellingen yoor Kinder in , met' P laai en.
4. Aan 34 Leerlingen uit dezelfde Clas¬
fe; tot een eerste Prys: Lettergefchenk voor de Nederlandfche Jeugd, met Plaaten.
5. Aan 33 Leerlingen uit de derde Classe, tot een tweede Prys: K. P. Moritz, Proeve eener Redeneerkunde voor de Jeugd, met Plaaten. '
6. Aan 29 Leerlingen uit dezelfde Clasïe , tot een e>rste Prys voor ChristenLeerlingen : Historisch Handboekjen van den Bybel, met Plaaten, door Y. van Hamelsveld. En voor Joodschgezinde Leerlingen: E. Wolff cn a. Deken , Fabelen voor de Nederlandfche Jeugd, met Plaaten.
Wordende daarenboven nog aan 2 Leerlingen uit de tweede, en 15 uit de derde Clasfe, welke by deze gelegenheid andermaal dezelve Eerenpryzen hebben verdiend , het getuigschrift daarvan ter - hand gefteld, met toezegging dat zy de waarde der Pryzen zullen, ontvangen in Hembden of Kousfen. . b. Ten tweeden. In het daadlyk Promoveeren van 124 Leerlingen uit de eerfle tot de tweede Clasfe, en 65 Leerlingen uit de tweede tot de derde Clasfe-, volgends uitipraak,- gedaan by 't Examen van Slagtmaand laatstleden; eri eindelyk:
c Ten derden. In het vereeren van loflyke getuigfehriften aan de hier boven reeds gemelde 15 Leerlingen , die by het voorjaarsExamen,. en 20 Leerlingen, die by het najaars-Examen, hunne Schooloefeningen met lof en vlyt volbragt hebben ; aan welke Leerlingen mede is toegezegd, voor ieder 'twee Hembden en twee paar Kousfen.
d. Dit alles volbragt zynde, befloot de Examinator deze Uitdeeiingen en Promotie met eene Aanfpraak aan alle deze verdienstelyke Leerlingen, het welk op eene niet min aangenaame als verrasfende wyze werdt achtervolgd ttoor twee Leerlingen,, met naame Jan du Bois oud 10 jaaren, en Anna Maria B'inks oud 14 jaaren, welke ieder afzonderlyk , zoo voor zich ais in naam van hunne Medeleerlingen-, eene Aanfpraak lazen ter betuiging van derzelver dankbaarheid aan hunne Weldoeners ; en waar voor deze Kinderen algemeen wiërden toegejuicht.
IV. Eindelyk: befloot de Examinator déze plegtigheid met gepaste opwekkingen, genomen uit het geen men nu gezien en gehoord hadt; om tot inftandhouding en bevordering van deze allernuttigfte inrichting, zoo door befchaving als onderfteuning daartoe, krachtdadig medetewrerken ; niet twyfelende- of dezelve zoude alsdan met dén tyd de heilrykfte vrugten opleveren,, in de zichtbaar toenemende Zz 3, be.-



C 366 )
befchaving en verlichting van het opkomend gedacht; byaldien het den Opperbeftuurer der wereld , en besten Vader der Menfchen behfage, zynen zegen daar over te gebieden, ' geen elk, dien zyn eigen geluk en het heil der Volksmaatfchappy, waarvan hy een Lid is, behoorlyk ter' harte gaat, hartelyk wenscht.
P. S. Daar het getal der Leerlingen in het! bovenftaande bericht niet minder als 629 beloopt, en het plaatfen van de Naamen van elk derzelven afzonderlyk, dit bericht ongefchikt zoude maaken , om in Tydfchriften of Couranten te konnen worden geplaatst, zyn dezelve weggelaten , te meer daar er binnen korten tyd een afzonderlyk ftukje betrekkelyk deze Schooien zal wórden uitgegeeven, waarin alle deze naamen zullen te vinden zyn.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
In den Haag zyn in 1799 overleden 1427! perfohen , zynde 29 minder dan. in 1798. —; Ondertrouwd zyn er 390 Paaren.
Te Rotterdam zyn van den 1 January tot '' den 31 December overleden , als :
In Mant Vrouwen Kinderen te zamen
January 64 • 66 86 216
February 37-^-59 68 l6 é
Maan 45 53 74 l?l
April 47 55 76 , I?8 f
Mey 40 4r 89 ï7o
Juny 35 43 6r 139
July 30 27 62 iïo
Augustus 26 46 55 , i3f
September 36 32 55 : I3J
Oétober 39 37 6a g
November 33 " 47 88 — 168
December 48 63 u3 004 .
48° 569 889 T938'
Ouderdom der Geftorvenen. \
Beneden het Jaar _ „on
Va» | ,«J J %
— 20-25 - —■ . • .44
— 25 — 30 . —7— - 41
— 30 — 35 47
— 35 — '4°- ! • 46
— 40 — 45 66
— 45 — 50 —— 73
~ 5o - 55 55
— 55 — 60 öa
— 60 — 65 . — 9a
z- % z &' ~z zzz §
— 75 — 80 — r 9Ö
— . 80 - 85. s — _ L
— 85 — 90 47
— 9° — 95 " 10
— 95 — 100 3
— 100 — 105 j
Perfonen, van welken de Jaaren
niet zyn opgegeven — .
Kraamkinderen' .
Onechten .—. _ -j
Doodgeborenen, . , {{j
190
Dus 265 meer geftorven, dan in 1798.
In het afgeloopen Jaar zyn in de Nedchutfche, Franfche, Engelfche en Schotfee Gereformeerde, alsmede in de Lutherfcb, iemonftrantfche en Roomfche Gemeenten e:er Stad gedoopt .... 1061 Zoons.
1035 Dochte
te zamen 2096 Kindem.
Onder deze Gedoopten zyn 6 maal Twdinen en eens Drielingen, zynde Zoons.
Voords' zyn, in 1799, ter Secretary ezer Itad, Ondertrouwd 576 Paaren.
■ 1
PRYZEN van eenige voorjame
KOOP WA AREN en LEVENSMIDDELEN.
Tb Amsterdam, den 30 December f799.
De Geraffineerde Suikers zyn in È$ meeste ionen f, § a 1 a i| % gemonteerl. x~ üe yroop is 75 g.
Ook is de Ctffy f a 1 ftuiver eerezen. De Graanen zyn op dezeifde pryzen, als 'a 30 December 1. 1. Voords geene veranderingen.
' ' Ti



( 3^7 )
Te Dordrecht, den 3 'en 4 Januafy 1800.
"Wegens het befloten water zyn er geene vaste Pryzen van de Graanen , Vlasfen, Moutwyn , Genever. enz. te noteeren. M & ' 4 '■* • • .-jFv'Ti.^K.
. Den 6 January. .f! og r. .Kiréjïvmaö »awiauê
Candybrooden . . . 37 a 38
Poeijer dito . . . 34 a 35
Ra/fnaden . . ... ...32333
Meiisjen 2 en 3 .£•§ . • . ... '27 331
Lompen ......... 25 i £ 26
Stamp/uiker . * 24' a 29^
Basterden 14^ a 26
Candyën, cliyjcrfe ..... 23^342 tyreop . . 76 ~ a 75 R -
7e Schiedam,'^» % January 1800.
MiBtwya — d~ de 30 Viriels, zonder Fust, Genever 11J a 12 ^ dito, dito. Genever 55 en 56 gl. per Aam, iVetf/. Gedr. Rogge 164 -tg per Last 260. ggl. verkogt.
' '■ \ . aaij)
Pryzen van eenige Binnenlandfche Effecten, te Amsterdam, den 9 January 1800.
Recepisfen , Bondgenoot-. ■
■ fc'iap ie Lande, . . a, 3 pCt. 40J a 41 1 , dito Brabandfclie fchaê-
vergoeding s ■. a 4 — 34 & ^ dito 4 pCts. Heffing. | 3^ —-~ naar rato.'van Comptoiren ,en Som- 1
■ rr.en ... . . ■ . .- . . 42 ,47 >a § Nationale Schuldbrieven met Coupons en Uitlooting a 3 pCt. 411 a 42 ]
dito ,dito .... a 4 —' S5\ a .-,6 j dito dito .... a 5 — ,66 a.68 ( Interest - Recepisfen van de oude
Staatsfchulden , ?a 4 pCt. . 44 a 45 '5 Bataafjche Refcriptien. 9 Jan. '
1800 ; . . 82J a 831 ; j 1 • • ■ »9ia ,645
3 • • 5?» %5^a"i
3 • • 4yi a 50" I
4 • • 45 a 461
. Na den Vrede oy loting . 37 a ? .
Holiandsch geforceerd .... 38; a f
Vry wil hg dito . . ■ . . 59^ \ f
Gplderfche 1'chaêvergoeding . 37] a 38
Belee nbankg ud. q Tan. 4 a o 1 1
Wissel-Cours van 0 January 1800, Amsterdam o/» de .Steak»
Madrid . . 2 m: Ufo . § ■» *
##40 . . dito . . . . .9 [ fito^ . . dito .... , P1
Seviliën . .dito s J
Lispabon . dito .... ? 46 a 45I Feneüïn . 2 m: Ufo . = 95 Livomo ■ . dito ... . s 96 Genua . dito .... s /Wy*, kort. bet. in Specie * = 6ol k g
. 2 m: Ufo . . = . ~
Bordeaux . . —i . 5 <r ->3 a rto
dito . t ufo . . ; s 5%
Hamburg, kort Banco . = 381 1 - dito . a in: Ufo . . = 38 a * > ft. Breslau . 6 weeken dato = '* | 'Veenen .. 2 dito . . . . = ooiJ
Bankgeld s pQtf
N B; De plaatfen , op welken geen WisCoursis, zyn opzetlyk weggelaten
Z E E T Y D I N G.
Berichten.
In de Maas - en Go<wc zyn in 1700 ningekomen 140 Schepen, zynde ^93 mmier dan in 1798; en uitgezeild 169 dito, zynde 608 minder dan in 1798. NB lieronder zyn niet gerekend de binnen.andiche Schepen, langs de Zeeuwfche Sroo«en-!^ ö6:uflgezwldi noch ook, die langs le Wadden van Hamburg, Altona, Bremen ss Lmbden, zyn gearriveerd.
Van -Archangel zyn» in 1799 -uitgezeild [27 Schepen, waaronder 105 naar Engeland :n Ierland. . ! ö
Scheepsrampen.
Verongelukt op -de Kust van Noorwegen iet Schip Andreas, Kapt. Z?/7«/è, van $fcm ten naar , Zk-ew; Van hetzelve is weinig >f mets geborgen. — Op de Rheede van lmbden het Schip Nepthunus, zoo men neent, naar Londen beftemd;. de Equipage :n Pasfagiers zyn met moeite gered, doch lebben byna niets geborgen.
Texelfche. en Vlie-Lyst. ,De" .7' 8 ei: 9 January. Niets'gepasfeerd. )e Wind Z. O. en O, Texel vol Ys*. Piel oetjluis. ' ..
De" 6, en, 7 Janui.ry. Niets gepasfeerd. )c Wind Z.
.. A £ . Brielle.
,Dei\r6, e,X 7 January. Niets gepasfeerd.



< 3*8 )
A D ve r TEN T 1 e N.
liy Uylenbroek,- te Amfteldam , is van de Pers gekomen •
T* K le x n e D ic ii t e r l y k e. H a n d s c * r i F t e n , va/file £haksrhlJ j „_ p.
II. Barbaz, Fabelen en Vertelsels, «r/fc jöee/. " • !\ 3 a
HL /?tw Poortugael , Dichtpoogingen. . . * * ' '> 2 <i
IV. Fremetj , Myn Letterhof, Afperking. '. I ft n'
V. Nieuwenhuizen en Schenk, Keur van Uiciitblormen ' * -s I n
vn Sentimenteels Geschriften en Gedichten.' \ £ ft
Ml. IVesterman , het Gelukkig Huisgezin. . 1 ^ ïr
VIII. Doodenlyst van Nicolaas Klim. . ? ,a Jï*
5;E1S/A" Utrecht, «„, Nederlandfche Gefchiedenis. J 12 ÏC
X. De Dankbare, erae Franfche Gefchiedenis. . * *T ,
XI. il^r//;z , de Geredde Onschuld, een dito. '. * $ ^° "*
XII. Patdina , de Schoone Boetvaardige, een dito." a ft
XIII. Kotzcbue, de Gevarelyke Weddingschap. ' -\ or ft
XIV. Bonn, Themmen cn Imers , Feestviering van Cüncor'dia. i as ft' XV- Helmers , .Fefstzang. & ft" XVI. Zubli, Lierzang, aan het Bataafsciie Volk. " ' ~ \ II a
XVII. Loops, Overwinning, iiy Chattam. . . 4 ft"
XV1U. Barbaz, El mi re de Vilarez, Treui fel. . '. " ' a 1° 1'
XLX. Bleecker, ïïtus Manlius ïorquatüs, Treurfpel. .' \ ft n.'
XX. Uylenbroek, Het Feest van Apollo, Zinnefpel. . 'a R ft
En zeer veele anderen. • o u.
By Mortier Cóvens en Zoon, Boek- en Landkaartverkoopers op den Vv*endam , te Amfterdam, wordt uitgegeeven en is zoo veel mooglyk verzonden : Beknopte Staats Beschryving der Bataafsche Republiek, inzonderheid me beteSng tot derzelver Bevolking en verdeeling in Departementen, Ringen en in Districten, naar aanleiding der Staats-Regeling , Volkstelling en van onderfcheidene Publicatjen dienaangaande door C. Cóvens, è. 15 ftuivers.
V Nieuwe Almanach voor Heeren en Dames voor het Taar 1800 waarin men, behalven de nodige verënschtens tot een Almanach , vinden zal Raad?» vingen aan jonge Heeren en Jufvrouwen, over de verkeering in Gezelfchappen en ov»r de vermaken ; Toneeloefeningen en korte inhoud van eenige nieuwe Toneeiniellen • V p l\ Geraas om Nieïê, B'yfpel iu een Bedryf, het Rovernest, een Romance hoe men zig vergisfen km , een waar: Anecdote , de Ongegrondheid der *Klapten over L tegenwoordige flegte Tyd, aangetoond, uit het Beftaan vaa den Koopman Winkelier Rentenier en Amptenaar, als ook uit de Luxe, of Kleeder-Pragt , zoo 'wel diéf t er Heeren , als Jufwmiwen , cn ook de Kameniertjem en Dienstmeisjens, enz. , verci-rd met 8 keurige 1 oneelplaatjeiu en van de niluwjie Kledingen, de prys is ia papierc bind 14 A"vers, franfche band ƒ ï;**,, en in Maróquin ƒ 1:8:- wordt uitgegeeven te Amfteldam, by G. Roos, en alöm in de Buitenlieden. ui^ceveu, re
By Mortier Covens en Zoon, Boek- en Landkaartverkopers op den Vv^ndam te Amfterdam, word uitgegeven: I. Nieuwe algemeene Kaart der Bataaffche Re. publiek, vcrdeeldt in VJII Departementen. - II. Nieuwe Kaart van het Departement van de Eems. — Iu. "Nieuwe Kaart van het Departement yan den Ouden Tsfcl — IV. Nieuwe Kaart van het Departement yan den Rhyn. — V. Nieuwe Kaart' vin het Departement van den Amflel. - VI. Nieuwe Kaart van het Departement van Pexel. — VII. Nieuwe Kaart van het Departement van de Delf. — VIU Nieuw** Kaart der Bataaffche Republiek, verdeeld in 94 Diftridten. — IX. Nieuwe Kaart van het Departement yan den Dommel. - X. Nieuwe Kaart van het Departement van de Schelde en Maas, het ftuk atgezet a 6 ftuivers.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N°. 99-
15 January 1800.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
& I OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Verbeteringen in de WOLMA N U F A C T U U R.
5. rTh. Konnop in Engeland heeft eene ■*■ Machine uitgevonden tot het kloppen of flaan der Schaapswol en van het Catoen, en het uitfluitend recht Cpatcrf) bekomen, om dezelve te verkoopen. Zy kan op meer dan ééne wyze ingericht ■worden , naamlyk zoo, dat de roeden of kloppers zich naar cn van de Wol af beweegen , of ook , dat het raam met de Wol dezelven beurtlings nadere , en zich daarvan verwydere. — Eene naauwkeurige befchryving en afbeelding van dit werktuig is te vinden in het Journal fur Fabrik &c. van April , if%%
2. Om de Wol ter Fabriekmatige verwerking lostemaaken en te bereiden, pleeg men dezelve voorheen met Hokken te kloppen: eene bewerking, die moeilyk, langwylig, en niet /'volkomen gelykmatig is , behalven dat' dézèlve , door het opvliegend (tof der Wol , de gezondheid der werklieden zeer benadeelt. — Ter wegruiming van deze ongemakken was men bedacht op een werktuig , het geen de Manufactuur - wol beter zoude konnen fcheuren . kammen en iosmaaken ," en men vondt_ ei verfcheidenen uit , welke ten dien eindt
.11. Deel.
zeer gefchikt voorkomen. — Onder anderen is in Engeland eene zoodanige Machine uitgevonden, welke eenvouwig en gemaklyk van zamenftelling, tot het oogmerk zeer bruikbaar, en daarom ook reeds by' veele Engelfche Wol-Fabrikanten in gebruik is ; hebbende de Handels - Maatfchappy te Londen den Uitvinder eene vereering van 12 Guined's toegeltaan. — Men kan dit werktuig met de hand beweegen, of ook door middel van een Paard, water , wind of vuurdampen doen gaan. Het wezenlykfte daarvan beftaat in eenen Cylinder , jzaavngefteld uit twee fchyven , die boven'eilander flaan, en verbonden zyn door ..middel van onderfcheidene ftaven, aan welken ter wederzyde met de bovenfte fchyf 'gelykloopende , buitemvaards gebogene , fcherjpe tanden of punten van 'kegelvormige of prtsmatifchc (driekantige) gedaante geplaatst' zyn. Aan deze punten wordt de Wol , die losgemaakt • en gekamd moet worden , 'vastgehaakt. Een tweède, op dezelfde wyze 'toegeftelde, doch een weinig grootere halve Cylinder -wordt, als een kap of .dekfel, boven den eerften geplaatst, welks kanden aan de binnenzyde ftaan , en juist tusfehen die van den onderften Cylinder doorgaan. De wederzydfche tanden of haaken "moeten naauwkeurig zoo ingericht zyn,' dat de grootfte Cylinder , zich vry en onbelemmerd in de bovenfte ,of\ dek - Cylinder naar alle kanten bewegen konne. — Door het ginds en weder bewegen des Cylinders wordt de tusfehen beiden geplaatfte - Wol beftendig van de tanden aan de ééne A a a zyde



C 370 }
zycie op die aan de andere zyde gebragt, en, zoo wel door dit heen en wedertrekken, als door de kegelvormige gedaante der tanden , geopend, en van een gefcheiden — De Wol op den grooten Cylinder geplaatst zynde, wordt de bovenfte aan den grond vastgemaakt, ten einde die tegen de heen en weder dringende kracht beftand zy , en niet uit zyne plaats verdrongen worde. — De boven - Cylinder kan ook, gelyk de groote rondom met ftaven of ftylen bezet zyn; doch m dit geval moet de ééne ichyf daarvan konnen worden afgenomen, wanneer men den boven-Cylinder op den ondeiften plaatfen of daarvan afneemen wil. — Ter vooikoming van het opftuiven der Wolleftof plaatst men over de geheele Machine eene kap of foudraal yan Bordpapier , die ron lom aan den grond Uuit, en welker opening aan de ééne zyde. tot het uithaalen der bovenfte Cylinder - ichyf ■ eelchikt, wederom kan worden dicht gemaakt - < Zoodra men deze kap optilt, kan men door c de fpylen des bovenden Cylinders heen ont- 1 dekken, of de Wol genoeg bearbeid is, dan I ot dezelve nog meer moet gekamd worden. v Men vindt de afbeelding dezer Machine in d het Journal fur Fabrik &c. December, 1706 f 3. Eene naauwkeurige befchryving en af- C beelding_van eene, door J. C. BJirfemeier, L Daken - Fabnkeur te Halberftadt vervaardigde! b nieuwe Ratineermolen, tot het maaken van g Pluis, geratineerde Lakens en Flanellen, vindt v K.efr m de Jfermischte Abhandlungen bergman- b mfchtn und Phyfcal. innhalts. ii^"£. i79§ ei 4' ?m.JLakens en andere Wollene ftoffen ir voor de Motten , en foortgelyke Infèctcn, te d, bewaaren, fmelte men ij eg Aluin en 1 « e. tremor lartari in eenige pinten kookend wa- al ter, en giete daarby , na het fmelten der m Zouten , nog ao pinten koud water. In dit m vocht doopt men de Lakenen enz. , laat de- w zelven daarin. 4 dagen liggen, neemt ze dan vr er weder uit en fpoelt ze af; op deze wyze he voorbereid, zyn dezelven voor den aanval ve der Motten en van andere vernielende Inféc- t ten beveiligd. Jm
he
By deze gelegenheid moeten wv, ter SPbeandwoording eener Misfive van één ónzer om Correspondenten, die zich ondertekent Leergraag, en van meer diergelyke, ons voorgekomene, bedenkingen, aanmerken, dat het ons, zonder eene zeer aanzienlyke geldverspilling, waartoe het Fonds van dit Dagblad ïh verre na niet toereiken kan, volftrekt on-
van tyd tot .tydë mededeelen t Slaat onz^ï
i^XSS^ Hiert°e Z0U -ne uigave veieiscit worden, die ten minfte voor f den prys der intekening verhoogde. Daar mtusv ï" di „ W^LUif" 611 «itvindinS
afbeeldZr, ■ ' dat zv zonde1, ^lke atoeeidingen mei Konnen verftaan worden en
£U%S$Ë£ befchryvingen," o?°zSelvï veeial eea ellendig Gahmathias zouden odW ren, meenen wy te moeten doen het feen uyl/on-
ï iT 01iZen Lezerc» zaaklyk" en k netietedeelen , en hen tevens te verwvzen naar
•^ekgrf?nften ' vvaaria zv eene mee\ u tvoe ige befchryving en afbeelding van het door ms aangefhpte konnen aantreffen. Deze werken run in derzelver waardy bekend te doen gorden, hen daardoor te beweegen 1 Irh ezelven aanschaffen, et lol denJefd
ezeSlvS3''^11!^ be"uttiS™> is één d r ^ezenlykfte bedoelingen van ons Dagblad —. bemand, die een vriend of beVefeimr 7, an eenig vak der Oeconomie, zazich mm
feftl °Zrd)hS,en V£n b- V- de Oekono^che We, Journal fur Fabrik gfe. , B^ckmanm \ekonomifehe Bibliothek, Buselfs 2lmaraTder [findungen, enz. _ Ondertusfchen zyn wy Eieid , om eene meerdere uitbreiding en rootere volmaaktheid aan ons Blad te gee-n, door het invoegen van meer volledige fchryvingen en afbeeldingen van werSfn B., indien de Burger Leergraag en ai déren genoegzaam aantal zich gelieven te vSbin:n tot eene driedubbele * beuling va? den zoonen Intekenprys , waartoe defelven zie sdan door vrachtvryë brieven flechts f? plden hebben aan dem Uitgeever de Oeconl
n 'e7yI ,vv i"tliSfchen vertró :
-n , dat niemand ons meerdere opoffering , or het algemeen belang, dan wy S bben gedaan, zal willen yergenf noc?
*ï»> voor ^jtnma^n 3-iö ni het half jaar, meer en meer zenlyk nuttigs leveren, dan wy meenen hiertoe gedaan te hebben. - dTSvIs
euk^te herinneren: Ne Jupiter auidetr.
DeUitgceyers der OeconomIsche COüHANT,
Ver-



C 371 )
Verbeteringen in de PAPIERFABRIEK.
r. J. F. Loschge, Papiermaker te Burgthan geeft in den Fërkundiger, 1797. 46s St. bericht wegens eene nieuwe Lompen-zeef, by zyne Fabriek ingevoerd, welke het Papier veel verbetert, en, in dien oord ten minfte, nog weinig bekend is , terwyl dezelve des te meer aanpryzing verdient, wyl de Lompen in de Zeef, aan den Lompenfnyder gewoonlyk geplaatst, flechts korte oogenblikken blyven liggen , en by het gebruik der Handzeevcn het opvliegend ftof de arbeiders ongeduldig maakt, om de Lompen behoorlyk omtefchudden. In het werktuig van Loschge, 't geen een zeshoekige, holle Cylinder is, van 5 voeten lengte, en 20 duimen wydte, ftaande op een voetftuk, waarin hetzelve op fpillen loopt, worden de Lompen door het geftadig omdraaijeu fterk door elkander gefchud, waardoor veel zand, ftof en andere vuiligheid , die het Papier en de werklieden benadeelt, wordt uitgedreven. De Zeef kan, indien de gelegenheid daartoe voorhanden is, op eenen ichoongemaakten Lompenfnyder geplaatst, en door middel van een koord of zwengel met de hand bewogen worden.
2. Papier van de fchors of bast der Moerbeiboomen.
O. de Serre, grondlegger der Franfche LandCultuur , hadt reeds waargenomen , dat de fchors der Moerbeiboomen , geweekt zynde., eene zyachtige ftof oplevert, welke men , even gelyk de Zyde, weeven kan. Deze waarneming deedt den Opziener der Bergbouwkunde, Faujas, op de gedachte vallen, j of niet de fchorsachtige ftof dezer Boomen j gefchikt zou konnen zyn tot het maaken van 1 Papier, gelyk de Japanfche Papier - Moerbei- , boom CPapyrifera Aiorus. Linn.). Hy nam \ hieromtrent proeven, en verkreeg een graauw- | achtig Papier, zonder zelfs het buitenfte vlies van de fchors te hebben weggenomen. Hy heeft by deze bewerking zich Kampfers Unterricht über die art, wie de Japanefer ihr Papier bereiten ten nutte gemaakt. — Schaper hadt reeds te vooren van het hout der Moerbeiboom Papier gefabriceerd. — (Biblioih. futdas ^ merkw. aus der Naiur- und Fólkergefch. V. Thi Leipzig, 1796.)
3. Om van Maculatuur nieuw Papier te maaken. r
De Hoogleeraar Fuchs van Jena heeft in < February 1797 by de Academie der Weten
fchappen te Erfurt eene verhandeling ingeleverd over de wyze, om uit Maculatuur (Misdruk) nieuw Papier te maaken, waarby verfcheidene proefbladen gevoegd waren. De behandeling van Fuchs is deze:" men forteert al het oude Drukpapier uit het Schryfpapier, weekt het eerfte twee dagen lang in zuiver pomp- of bronwater, ftampt hetzelve tot een pap, laat het water afloopen, doet de masfa in eene ketel, en voegt er by eene aanzienlyke hoeveelheid Zeepzieders Loog, (de Schryver bepaalt ten voorbedde 1 wateremmer vol op één Viertels-riesf, zynde eene groote Maat), waarby men % eg Keukenzout en i gg ongebluschte Kalk mengt. — Dit alles kookt men te zamen 8 uuren lang, onder een aanhoudend roeren met een houten ftok , waarna men het mengfel afneemt, eu den nacht over in de ketel laat ftaan. Den volgenden dag fchept men de zuivere pap met eene Zeef af, en laat de nu zwart gewordene Loog wegloopen. Men drukt de nog overblyvende Loog uit de fteeds vochtige pap, doet deze andermaal in de ketel, kookt dezelve twee uuren lang -met ' fchóöfo water, onder een gelladig omroeren, en herhaalt dit zoo dikwyls, tot het water fchoon daarvan afloopt. Eindelyk brengt men de pap in de Wryfmolen ([Hollander), om dezelve nog fyner te doen worden, en tot tiet bedoeld oogmerk te bereiden , waarna men er, op de gewoone wyze , Papier van
naakt.
Vermids de bovengemelde Loog door veele Zeepzieders nutteloos wordt weggeworpen, zyn ie kosten van deze bewerking niet groot. — De bygevoegde proeven waren zoodanig, als nen zulks van verwerkt Papier verwachten noet ; hetzelve mist altoos die gewenschte levigheid, vermids geene konst in ftaat is, >m de verbrokene natuurlyke vaatachtigheid en 'eêrkracht der zamenftellende deelen daaraan erug te geeven.
(Het overige in een volgend N°.)
Nieuwe STUDEER- op COMPTOIRLAMP. ,
C. F. W. Glafer vondt in Duitschland eene ieuwc Studeer- of Comptoirlamp uit, die eer gefchikt is tot gebruik, en heilzaam oor zwakke oogen. — Het pit dezer Lamp Aaaa 'wordt.



( 372 )
wordt, even gelyk by die van Argand, by ons onder den naam van Engelfche Lamp bekend en algemeen gebruiklyk, om eene blikke buis gewonden die met eene daar onder in een houten bakje geplaatite ülyvles gemeenfchap heeft. De vlam zelve is omgeven van een glazen Cylinder, én het licht daarvan wordt door een van boven aangebragte fpiegel nanr beneden, of aan welken kant men zujks verkies, teruggekaatst. Om dezen binnenften glas-Cylinder, die aan de Lamp wordt vastgeschroefd , gaat een tweede, die ruimer in doorfnede is, en de rüinïri tusfehen deze twee glazen buizen wordt aangevuld met een groen vocht, zynde eene ontbinding van Groènfpaan in Wynazyn; hierdoor wordt het geele licht der vlam groen, zynde de heilzaamhre couleur tót bewaring van het gezicht. — Voords pryst zich deze Lamp aan wegens derzelver fierlykheid op de tafel. Eene befchryving en afbeelding derzelve heeft Glafcr in 1796" te Neurenberg uitgegeeven, onder den tytel : Befchreibuug einer neu erfundenen Studie/-- und Spdrlamve &c.
HUISMIDDELEN,
e n
NUTTIGE ONTDEKKINGEN.
Middel ter afweering en stuiting der KOORTS - BESMETTINGEN.
Volgends de waarnemingen van Dr. C. Smith en den Wondheeïer Mcnzics, na menigvuldige proeven , daaromtrent door hun irj de Hospitalen te Shcernef cn, op het Ziekenfehip the Union gedaan, gelyk mede op eenige Rusfifche Schepen in de gemelde Haven , zyn de Nitreufe dampen uitnemend gefchikt ter fluiting van eene zeer kwaadaardige befmetting, welke alle zoogenaamde Gevangenis - Koorifcn doorgaands vergezelt. De behandeling van dit middel is zeer eenvouwig , en beftaat enkel in het van tyd tot tyd werpen van poeder van Salpeter op een geconcentreerd Zwavelzuur , het geen op een matig warm Zandbad geplaatst is. Hierdoor wordt de gewcldigfte befmetting in korten tyd bellremd;
de lyders gevoelen alleen in den beginne der uitdamping eenige prikkeling op de longen, die hen doet hoesten , doch zy lyden er geen nadeel door. — Smith meent , dat de fmetItoffëti van eenen lodgzoutigen aart zyn , en dus door de Nitreufe zuuren getemperd worIden. Nagenoeg op dezelfde wyze, en even gelukkig bediende men zich by het Confeil de Santé te Parys , onder liet Voorzitteifchap van Guyton-M'ariyeaux , van het /leide Mutiatique. (Zie Wedekinds Nachrichten über das Franz. Kricgsfpnal - wefen. Xr Band. Leipdg , 1797. 8°. [Zoude het niet der moeite waardig zyn , dat de Committe's van Gezondheid, de Opzieners van Cast - en andere Godshuizen , enz. hier te lande ook foortgelyke proeven namen , ten einde de befmetting der daarin heerfchende ziekten meer en meer voortekomen, en het lot der lydende menschheid te verzachten? my dunkt, ja! liedacl.J
^»a«»^c73rs»M-WniB'»— \ |M f Jipmr.-...m.... ,
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN. XII.
OECONOMISCH MENGELWERK.
Fabriekwezen, Konsten ex Handwerken.
De Zyde-weevery bloeide te Hamburg bet fterkst van 1730 tot 1742 ; in 1795 hadt deze Stad nog 42, (loeien voor het Fluweel , en 93 voor Zydene doffen. Hiertoe behoorden 46 Meesters, 104 Werkgezellen en 3 Leei jongens. Van deze Meesters arbeidden er 10 voor eigen rekening , 32 voor rekening van Hamburgfche Kooplieden , en 4 voor rekening van Buitenlanders. Er wierden eenen tydlang veele Zydene doeken gemaakt, doch die van Barcelona, veel minder in prys zynde, deeden de Hamburgers afbreuk, üe Crefeldfcite zyn onnavolgbaar fraai opgemaakt. — Lintraolefts zyn er te Hamburg niet. — In /Utona is eene Linnen - bleekery , waarop het Garen even gelyk op die van Haarlem behandeld wordt ; ook vindt men aldaar veele Leerlooijeryën. — De Mode heeft er veele Handwei ken doen uitfterven , die anders de Vrouwen veel deeden verdienen , b. v. het maaken



( m )
ken van Gouden en Zilveren Kmtewerk , her werken van Knoopen uic Goud - en Zilverdraad , allerlei Borduurwerk , en het maaken van Horologie - eu Rotting-banden. Daartegen nu doen de Catoen-fabrieken veele jonge meisjens , die z''ch ten getale van wel 600 mei het Catoen-lchilderen bezig houden , de koit winnen ; dan , dit werk kan alleen des zomers gefchieden , en dus doen zy , gelyk veele jonge lieden, eu ook wel ouden, doen: zy leeven kwistig, zoo lang zy gild verdienen en in den bangen winter' hebben zy
De Scheepsbouw te Hamburg is afgenomen, zedert men te Altona en in Sleemyk veele Schepen heeft laten bouwen. — Oiymolens zyn er niet , vermids de Hamburgen niet, gelyk de Hollanders , met eene rente van 3 ■percent van hun eerst gewonnen Capitaal te vreden zyn ; hierom moeten ook 'de zoo kostb.iar aangelegde Molens te Bremen ftil liaan. — Ook is de Papiermolen, waarin men het blaauw Suikerpapier maakt, te niet gelopen ; Hamburg heeft thands maar 2 Pa- ! piermolens meer , waarvan de ééne alleen 1 Vloei - of Filtreerpapier maakt. -—
De Vleeschhouwer j. A. IVclsf te Hamburg heeft in 178a eenen Eereprys bekomen van de Go'Aingjchc Maatfchappy op eene door hem < ingezondene Verhandeling over den Vleesch : asxys ; en eenen tweeden van de Hamburger 1 Maatfchappy der Konften , in 1790 , wegens ! zyn andwoord over het nadeel en de affchaf- ' lifig der Gi'dens. — [Van zulke geletterde 1 .VI eschflagers kan Europa wellicht geen twee- 2 tal toonen !] 1 Op de ftroom voor Hamburg is een nieuw 't Schip geplaatst , alleenlyk ingericht tot het £ gebruik der koude baden. — Men heeft ook v hier eenen aanvang gemaakt met het begraven c der lyken buiten de Stad. —— t
De Visfchery , byzonder op de Elye, vervalt zeer. De reden hiervan is, dat men de jonge Visfchen te veel opvangt, om als lok-' r,as , of voeder voor de beesten , gebruikt te n worden. Inzonderheid ftaan de bewoouers der f< .Eilanden in de Elve, tusfehen Hamburg en y, Haarburg , hieromtrent fchuldig ; zy verzor- p gen Hamburg alleen van Riviervisch , doch d diyven hun beroep zoodanig , dat hetzelve d onmooglyk langer kan ftand" houden. Vol- g gends eenen, algemeenen overftag kan men L berekenen , dat jaarlyks 60 miilioenen Schot- ft vischjens (die dat zelfde jaar zyn uitge- 01 broeid), eer dezelven eetbaar zyn, ver- te delgd, en tot fpys aan de Varkens, Ganzen, g<
I kenden en Hoenderen gegeeven wonden. Welk eene vvreede roovery ! men behoorde ftreng toetezien op de behoorlyke wydte der maazen en der fuik-teenen. — Op de Wczer is de Vischvangsr mede Hecht ; men laat er de Steuren in verre na niet tot de lengte eener
elle , gelyk het behoorde , aangroeijen.
in net Hanoyersch Magazyn van 1765 werdt door Jacubi een voorfchrift medegedeeld ter Konst - Bevruchting der Visfchen," welk weinig algemeen bekend, en benuttigd geworden ichynt te zyn, hoewel Beckmanni, Schreber en eenige andere öecbnomisten , hetzelve naderhand hebben aangeprezen , en de Verhandeling _ van Jaccbi zelfs in het Engelsch vertaald is. — [Daar wy deze Verhandeling niet pezuten , nodigen wy onze Lezers uit, om indien zy eigenaars zyn van eenig werk waarin dezelve gevonden wordt, 'ons een zaaklyk uittrekfel daaruit, ter p'aatlïng in mze Courant te willen toezenden, ten emde ïene zoo nuttige Kundigheid meer algemeen e maaken Redact.-] — (Uit de Verhand'lung. md Schrift*» der Hamburg Geflchaft zur 'eforderung der Kunfte. &c. van 1790-04O
De beroemde Westruëb heeft in de Annalen kr Mark. Oekon. Gcftlfchaft , IJr R. f. angewezen , hoedanig men met vrucht de oog van Asch, door ongebluschte Kalk verterkt, gebruiken kan, om graauw Linnen n Uaren , dat gebleekt moet worden , uiteloogen. De Kalk doet hierin veel nut' onder het goed te benadeelen , wyl dè' X)g daarin alleen getrokken , en er vervolends afgegoten wordt. Men kan de loog , ebruikt zynde , andermaal door het bydoen an Kalk klaaren en verfterken ; en 'het "een r dan overblyft, wordt in een yzeren ketel )t Potasch verkookt.
In dat zelfde werk vindt "men een bericht Dpends de Linnen-Manufaüuur in het Graaf:hap Ravensberg. — Het zoogenaamd Ry$. •■Idsch Linnen wordt in den omftreek dier laats gemaakt , en alleen door de Kooplie:n van Bylcyeld opgekocht, gebleekt en in m Handel gebragt. — Door het likken met ;polyste beenderen weeten de Weevers hun inden zoodanig opteimraken, dat men de uten en zwakke plaatfen daarin moeilvk irdekken kan. - Zedert eenige jaaren wordt Byleveld ook Batist gemaakt. — Over het :heei zyn de Raycmbcrgtrs wegens huhrfe Aaa 3 0 A.



C 374 )
Induflrie en vlytbetoon vermaard ; zynde de1 Landbouw aldaar niet minder tot volkomenheid gebragt. — Op het zandig gedeelte van het Graaffchap teelt men Hennip, waarvan een grof Linnen gemaakt wordt, Löwentlinnen genaamd, het geen dient voor Zeildoek en tenten.
Merkwaardige Byzonderheden.
Volgends Reineggs Befchreibung des Caucafus (IIr. Th. S. 69. Hildesheini und Petersburg , 1797O zouden er in Georgië Jooden woonen, die geene de minfte neiging voeden tot Koophandel of woeker, maar zich van den Landbouw geneeren ; de overige Jooden van die landftreek verachten hen deswegen, en fchelden hen uit voor Canadnieten.
Zommigen willen , dat er in de Krim en langs de zwarte Zee nog een overblyffel van de aêloude Gothen befta, wier tongval voor hun , die plat Duitsch fpreeken, verftaanbaar zoude zyn ; Reinegg ontkent dit. Deze misvatting fchynt daaruit ontftaan, dat er veele verdrevene Poolfche en Hungaarfche Jooden daar te lande woonen , die nog een Duitsch dialect behouden hebben, fchoon men hen van de inlanders niet wel kan onderkennen , dan door middel van hun op zyn Oostersch te groeten.
In Stauntons account to an Ambasfy to China. T. 1. p. 427« vindt men een verflag wegensi de voortreflyke hoornen Kandelaars der Chi-\ neefen. Zy gebruiken daartoe de hoorens van! Schaapen en Geiten, kooken die in water,j en fchilferen ze zoo fyn af, dat het hoornvlies volftrekt naar glas gelykt. Ook weeten j de Chineefen deze ftukken hoorn zoo net zaamtevoegen, dat men de voegen niet zien kan; ten dien einde maaken zy die ftukken boven eenen waterdamp week, en plakken de randen Hevig op elkander. [Men behoorde voorzeker deze fraaie konst ook in Europa natevolgen, ten welken einde wy hier de volgende hulpmiddelen aanwyzen. In de Memoires prefentés &c. T. II. p. 350 vindt men eene Mernoire fur la maniire Jingulière, dont les Chinois foudent la Corne d Lanternes, par le P. d'Incarvllle, Jefuite; men vindt daarby niet alleen de werktuigen , maar zelfs de werkzaamheden afgebeeld. Een uittrekfel dezer verhandeling, doch zonder afbeeldingen, is geplaatst in den Phyfik.-Oekon. Patrioten. lh. TH. S. 315. en in het Journal Économique, de óept. 1756. p. 9a]
Merkwaardige byzonderheden nopends de
Diamanten en derzelver inzameling by Golconda treft men aan in The View of Plindoostan , II. vol. Londen, 1797, 1798. De beroemde Pin, dus genaamd naar deszelfs eerften bezitter, Th. Pin, Gouverneur van St. George, woog ruuw 410 Karaat, en na geflepen te zyn, 135 Karaat. — Voor het fnyden daarvan werden betaald 4500 P. Sterlings. — Alleen het Diamantftof, tot het flypen daarvan verbruikt, kostte 1400 P. Sterlings. — De afgevallene ftukken hadden eene waarde van 8coo P. Sterlings. — De Regeerende Hertog heeft dezen Steen gekocht voor 135,000 P. óterlings.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Haarlem den 6 January 1800.
Het getal der gebooren Kinderen in deze Stad, in 't gepasfeerde Jaar 1799, is geweest, als volgt:
Zoonen. Dochters. te zamen.
January 52 35 87
February 43 25 68
Maart 43 35 78
April 40 —— 38 78
Mey 29 24 —.— 53
Juny 31 28 59
july 28 28 56
Augustus 37 18 55
September 19 — 35 54
October 37 26 63
November 45 . . 31 ■ f<$
December 35 ~ 34 69
Dus 439 357 796
Zynde 9 minder dan in 1798. Onder dit getal zyn geweest 8 paar Tweelingen.
Hiervan zyn in de Groote Kerk gedoopt 167 Zoonen en 199 Dochters.
In hetzelve Jaar zyn in deze Stad begraven :
In Mannen. Vrouwen. Kinderen, te zamen.
January 31 39 43 113,
February 17 19 27 63
Maart 13 17 31 6i>
April 25 16 37 78
Mey 14 15 • 22 . 51
Juny 10 16 20 46
July 11 9 26 46
Augustus 10 12 14 36
September 12 —— n —— iö —— 39



( 375 )
In Mannen. Vromen. Kinderen, te zamen
Oftober 23—16 13 ^
November 11 14 26 ■ *i
December 21 27 og - ■ ..■ ^
198 an 298 707
Zynde dus 35 minder dan in 1798.
Ouderdom der Overledene Menfchen ; als :
Eeneden het jaar — 2og
Van ï tot 10 —g„
- 10 - 20 .
- 20 - 30
- 30 - 40 —- .—, 2è
- 40 - 50 —- _— £Q
- 00 - 70 — — ^ j
- 70 - 80 — — 86 _8o_9o —- — 26
- 90 — 95 — »
Onbekenden g '
In hetzelve Jaar zyn op het Stadhuis se- i
trouwd 188 Paaien , dus 4 Paaren meer dan
in 1798. v
—' z
ZEETYDING. '1
h
Berichten. / Het algemeen Embargo, op de Neutrale A Schepen m Franfche Havens geleed js ft den 3 January 1. I. door een befluit der »■ Lonjuls opgeheven. al
Gedurende de 3 laatfte maanden zyn in oe Havens van Galais en Boulorne alleen v: opgebragt 66 meest Engelfche Schepen, wel- Si ker ladingen verkogt zyn voor 9 millioe- w ne 79,086 Livres. th
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. ~ Genomen door Franfche Kapers de En gelfche Schepen the Eleonora, van Cork V,? Charlotta en Orion , van Chichester, en' ri Mercury , van Leyerpool naar Londen - !°h
t Schip Ehfabeth, met Ryst, en les trois Breres, onder P™«^ Vlag, van Bordeaux ?pe naar Tranquebar. de Hernomen door de Franfchen van de £«-
lyk
gelfchen , en in de West .[Indien opeebraet het Schip ^to/ tefi, Kapt. Nisfon, van Hamburg naar de Havanah. I Opgebragt te O/W* door een feei Kaper het £*g«foA driemast Schip Duncombe, Kapt. Stenoord, met Tarwe, van
Dantzig naar Zw/afcv. Te jW <\e R,./r. **. -Delight, met Suiker, Coffy enz van mv-Tork naar ^W/, 'en SsUSfc 1
SS?' iad ng' van ^ "5
fan ^ sfuld ï^'t
van 6 Stukken, komende van Jamaika • de Kapt. hadt zyne Depêches in Zee £e-
?,n^/fc T JG het Schip ?%£
/an Newfoundland naar Portugal.
Scheepsrampen. ndLhnUCht &rPT™&n het 2?«^CA Oost-
Verongelukt het i^/^A Oost - Indisch ^ompagniefchip Abercroufbie. - Op de *g Kust het Schip , %Z'
v™ Anders naar Brest; van de fa!
sg scshioby!iniits ^borgen- - óPi"4Ua;
et Schip ,/* »my»m^ met Hennip enz., an • een gedeelte der lading s
an 't ftrand gefpoeld. _ 0p Zee *re-
an r»?! ^VMptuae, Kapt Dayfs,
é$g*L 'X Demra% ~ % Boulogne &clup *AÖ Bhavamck, Kapt. C«r/Ï, van
S ' van naa^.
rc««. — ie Cuxhaveu van 't Ys door leden het Schip van A*£ en zou trachten van de Scheèpsgoedlreii het mooglyke te bergen. ^ ëueaeren Door teenen ftorm Zy„ op de Rheede n Cadix den 10 en tt iJecembe veele diepen op ftrand geraakt en befchadiS' «ronder de Deenfche, CW;«* & Suland, uit de Corunha, onze Margarltha, Kapt. , ^
wn^e»; van laatstgemeld? is de geheele [uipage, benalven den Kapt. verongelukt, ords het Amerikaansch Sch p Venus, & «hal een G^#A* Polac?e, een fit
L n ï Cen S?aamch Registerfchip en ier Oorlogsvaartuig, enz. v ^eftrand by Melbykirk Kapt. D. c Haver, van Koningsbergen naar Embden-
wegg zyn. h£t Sd"P Zal dei3k!
Texelfche en Vlie - iw



( 375 )
ADVERTENTIEN.
Bv Uylenbroek . te Amfteldam , is ge j&ikt : Edipus te Koloke, Zangfpel, naar het Franseh van Gulllard , .de Muzyk van Sacchini , door p. ff. Uylenbroek , a 6 ftuivers, weik ftukje eerstdaags ten Too.neele ilaat gevoerd te woeden. Verwacht: De Schoenmaker van Damasko , Tooneelfpel, in drie Bedryveu , naar het Franseh van Vigantz le Br'w , door PI. Tollens , Comelisz.
By Mortier C o v e n $ en Zoon, Boek - en Landkaartverkoopers op den Vygente Amfterdam, wordt uitgegeeven en is zoo veel mooglyk verzonden : Beknopte. St aats-Beschryving der B a t a a f s c h e R e p ü-B-in e k , inzonderheid met betrekking tot derzelver Bevolking en verdeeling in Departementen, Ringen en in Distr ic ten, naar aanleiding der Staats-Regeling , Volkstelling en van onderlcheidene Publieatiën dienaangaande door C. Cóvens , a 15 ftuivers.
Bv Mortier Covens en Zoon, Boek- en Landkaartverkopers op den Vygendam te Amfterdam, word uitgegeven: L Nieuwe algemeene Kaart der Bataaffche Republiek vcrdeeldt in VIII Departementen. — II. Nieuwe Kaart van het Departement van dl Èemj — IU. Nieuwe Kaart van het Departement van den Ouden Tsjel. — IV Nieuwe Kaart van het Departement van den Rhyn. — V. Nieuwe Kaart van het Departement van den Am/lel. - VI. Nieuwe Kaart van het Departement van -Tevcl — VII. Nieuwe Kaart van het Departement van de Delf. — VUL Nieuwe Kaart der Bataaffche Republiek, verdeeld in 94 Didrlclen. — IX. Nieuwe Kaart van het Departement van den Dommel. — X. Nieuwe Kaart van het Departement- van de Schelde en Maas, het ftuk afgezet a 6 ftuivers.
Deeze Coupant wordt tweemaal per Week, en wel des Woensdags en Zaïurdags, uitgegeven te'Amfterdam, by Cs. C ovens. Te Alkmaar, by ?. Hand, Te Arnhem bv P- Nyhof. In den Bosch, by Palier en Zoon , en Noman en Zoon. fe Deventer , by G- Brouwer. Te Dordrecht, by A. Blutfd .cn Zoon Le Delft, by de Groot. Te Enckhuifen, by de IVed. Lub, gcboreji Vlammfr Te Gorcum, by % van de Wall. Te Gouda, by W. Verblaauw. Fe Groningen, by W Zuidema. "Tc Haarlem, by A. Kampman. In den Haag, by J du Mee. Ie Hoorn1, by L Vermande. Te Leiden, by D. . du Mortier. Te Leeuwaarden, by G, M% Lahats. Te Medembiik, by C Visfcher. Te Middelburg, by j. van den Sande. ie I jrrA-ende, by B. Peereboom en Zoon. Te Rotterdam, by D. Vis. Te Utrecht oy ? Visch Te Wageningen, by G. We fels. Te Zaandam, by P. Quakkelftcin. Tc Zutphen/by H. C. A. Thlemm. Te Zwol, by J. de Vri. Ln veruer alom.
* * NB In deze Courant worden mede allerleie foorten van Advertcnticu geplaatst.,
* ' mids ^naamlekend cn vragtvry aan den Uitgever toegezonden wordende,
a 10 "ftuivers, indien zy niet meer dan -6 regels beilaan ; en andeis a 1] ftuiver per regel.
Xe Amfterdam, by C. CO VE NS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam,
Helvoetfluh.
Den 8 en 9 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Den 10. Gister arriveerde uit. Zee het Schip Sufan en Polly, Kapt. Payler, van Ntfa, laatst van Londen. De Wind Z.
Den .11 en 12. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Brlelle.
Den 8 en 9 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Den 10, 11 en 12. Niets gepasfeerd. Dc ' Wind Z. O.



N°- ioo.
z8 January 1800.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, -Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alk andere middelen van beftaan.
t.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
■Aanpryzend Verflag wegens het onderzoek naar den ftaat der Woeste Gronden, en andere -zaaken, den Vaderlandschen Landjboüw betreffende, door den Agent van Nationale Oeconomie.
Van wege den Agent yan Nationale Oeconomie In de gelegenheid zynde gefield , en vryheid bekomen hebhende, om in ons Dagblad te plaatfen zoo deszelfs aanfchryving aan de Departementale Eejliiuren , als de aanfchryving derzelven , op zynen last, aan alle de GemeenteBcftuuren door de geheele Republiek, ter bekoming van de gevorderde opgave wegens den ftaat der Woeste 'Gronden, en van verdere zaaken den Vadérlandfchen Landbouw betreffende , fpoeden wy ons-, om deze belangryke ftukken, nevens eene aanwyzing der daarby gevoegde Tabellen, aan onze Lezeren, en aan het geheel Vaderlandsch Publiek, medetedeelen.
De aanfchryving van den Agent aan dc Departementale Meftuuren van de Eems, den Ouden Tsfel, den Ettyn , den Amfteï, de Dommel en Schelde en Maas luidt dus:
il. Deejl,
Copie,
GEL TE HEID, VRTHEID.
In den Haag, den 24*» December 1799. Het Vyfde Jaar der Bataaffche Vryheid,
De Agent van Nationale
Oeconomie der Bataaffche Republiek,
aan
De Departementale Befluren van de Eems, den Ouden Yss e l , den r h y n , den Amstel, de Dommee en Schelde en Maas.
Medeburgers!
By myne Inftrudtie gelast zynde, om my naauwkeurig te doen onderrichten, aangaande den tegenwoordigen toeftand van den Landbouw in ons Vaderland , en tevens , om op te geeven , op hoedanige wyze best zoude konnen worden voldaan aan den inhoud van Articul 54. der algemeene beginfelen van de Staatsregeling , en wel inzonderheid , om te onderzoeken , welke gronden ledig of woest liggen; welke van dezen aan de Natie, welke aan Particulieren , welke als 'Gemeente - gronden aan
Bbb ze„



C 378 )
zekere Diftric"ten, Gemeenten of Marken behooren , of onder eenen of anderen titul in bezit gehouden worden; welke Wateren nog tot vmchtbaare Landen zouden konnen worden ingedykt , zonder elders nadeel toetebengen, en welke zaaken onmiddelyk tot den Landbouw behooren , en een naauwkeurig onderzoek vereisfchen ; heb ik nodig geoordeeld, als eenen voorafgaanden maatregel, aan de refpective Departementale Befturen, deswegens, eene algemeene Aanfchryving te doen ; en gelast Ulieden mitsdien , omtrent de volgende poindten, my de nodige informatiè'n te doen geworden:
i*. Welke ledige en woeste gronden, het zy Heide- Duin- Zand- Geest- Veen- KleyGemengde- Moerasfige- Groene of welke ledige - Gronden ook , in Uw Departement gevonden worden? a°. ünder welke gemeente of omtrek die gelegen zyn, en welke benaming men aan dezelven aldaar gegeven heeft? 3". De grootte en uitgeftrektheid van deze woeste Gronden, in eiken oord of omtrek, waar dezelven gevonden worden , voor zoo verre die- bekend is, op te geven naar die grondmaat, welke in ieder oord of omtrek tof nog toe gebruiklyk is. 4°. Waar dezelven preciefelyk gelegen , en hoe die belend zyn ? midsgaders welke afzonderlyke Kaarten daarvan bekend, of voorhanden zyn? 50. Welke van deze gronden aangeflykt of geabandonneerd, of fpageftoken, ofl genaast zyn ? welke van die aan particulieren toebehooren, of als gemeente - gronden befchouwd en behandeld worden ?
,.6°. Indien 'er onder deze gronden gevonden worden, welke aan particulieren toebehooren, wie dan eigenaars derzelven zyn, en waar woonachtig?
7°. Indien zy als Gemeente-gronden , het zy van Steden , Dorpen , het zy van eenig Diltriét in het algemeen gerekend worden, van welke natuur deze gronden zyn ? alsmede , of deze Gemeenten, of Marken, zich tot één of meer Diftriéten uitftrekken? voords derzelver grootte en belending; alles in diervoege op te geven, als by IN0. 1., 3. en 4. gemeld is.
8°. Wie gerekend worden aandeel te hebben aan deze Gemeente-gronden ? '90. Of over deze Gemeente-gronden eenig
I byzonderlyk beftuur wordt gehouden*
zo ja: van welken aart hetzelve zv' hoedanig verkozen , -?.n welke man door hezclve wordt uitgeoefend? 0 10 . Of de Deelhebbers aan deze Gemeentegronden, aan eenige byzondere wetten en bepalingen, als zoodanigen, onderworpen zyn ? zo ja: welke die zyn, en hoedanige boete, op de overtreding daarvan is geftatuëerd? u°. Welke Grondlasten van deze Gemeente-gronden aan 'sLands Finantién, of die der voormalige' Gewesten, worden opgebragt?
120. Wie van deze Gemeente-gronden eenig gedeelte 111 particulier eigendom konden bekomen , en op wat wyze dit kon verkregen worden ? midsgaders welke lasten alsdan op dit particulier eigendom gelegd wierden?
130. Of de gewezen Raad van Staten , zoo verre de voormalige Generalneits-Landen aangaat, of de Staten der voormalige Provintiën, of Gewestelyke of Plaatfelyke Befturen, eenige befchikking over Gemeenre-gronden gemaakt, of eenigen invloed gebruikt hebben op het afzonderlyk beftuur, het geen hier over mocht gehouden worden"? en zo ja : hoedanig deze befchikkingen en invloed geweest zyn? 14° In welken Oord of Diftriéten van uw Departement, Zanderyën, Verveeningen, of Veengraveryën beftaan , het zV van hooge ot' lage Veenen? of dezelve go fchied zyn op eenig Oftroy of ConlenW en zo ja: door wie verleend2 midsgaders of, en welke wateren in hetzelve gevonden worden , die nog met voordeel zouden konnen worden ingedykt ?
150. Welke Droogmakeryën in uw Departement aan den gang zyn ? of zulks is gefchied op eenig Octroy of Confent i zo ja: door wien gegeven ? als mede door wien, en op wiens last onaernomen, en welke de tegenwoordige ftaat is , zoo van de ondernemingen , als die, welke by het voorig Articul zyn gemeld ?
160. Welke de voorname Markten zyn, die ' 111 Uw Departement gehouden worden, van Paarden, Hoornvee, Schapen, parkens, Gevogelte, Zuivel, Granen, Hande/gewasfchcn en verdere* voorname Produclen van den Vadérlandfchen, grond ?
9P



( 379 )
op welke tyden deze Markten gehouden worden ? of daarvan Prys-Couranten worden uitgegeeven? op wiens autboriteit, en op welke tyden? Ten einde deze opgaven zoo gemaklyk mogelyk te maken , heb ik vier Tabellen doen vervaardigen, op welke alle de Vraagpoinéten, in de Artikelen dezer aanfchryving vervat, zyn aangewezen, en gelast Ulieden, om aan elk Plaatfelyk ofDiftricl - Beduur, het welk in Uw Departement gevonden wordt, deze Tabellen toe te zenden , ten welken einde het vereischte getal gedrukte JSxemplaren hier nevens gaat; en daar het ten uiterften noodzaaklyk is, dat in dc aanfchryving over de geheele Republiek, eene volkomene uniformiteit plaats heeft, voeg ik tevens hierby het nodig getal Exemplaren eener gedrukte Misfive aan de refpeótive Municipaliteiten, ten einde dezelven, ten geleide der Tabellen , door Ulieden aan haar zouden worden afgezonden; waarin nog gevoegd zyn eenige ophelderingen, tot beter verftand van de gemelde 'labellen, alsmede de wyze van opgave der gevorderde informatiè'n, midsgaders myne uitdrukkelyke; meening, met opzicht tot de prompte voldoe-\ ning aan deze taak.
Behalven de onverwylde expeditie der voornoemde Misfives met de Tabellen, verwacht ik, dat Gylieden alles zult aanwenden, wat ftrekken kan, om de gerequireerde opgaven' te befpoedigen, en op den bepaalden tyd te < doen inkomen, eu dat Gylieden de Munici-j paliteiten, welke in dezen nalatig of gebrekig; zyn mogten , hare verantvvoordelykheid in 1 diervoege zult onder het oog brengen , dat'j zy promptelyk voldoen, aan het geen by"> deze aanfchryving van haar wordt gevorderd.!'
De informatiè'n op de gemelde aanfehryvin- ' gen , by Ulieden zynde ingekomen met de » ingevulde Tabellen, zal ik, na dat vooraf door Ulieden zal zyn geëxamineerd , of de invullingen ter regter plaatfe zyn gedaan,' dezelven , in criginali , van Ulieden terug <■ verwachten, met alle zoodanige nadere op- ' helderingen en informatiè'n, welke door U ^ zullen'konnen gegeven worden, en dat wel < uiterlyk binnen den tyd van drie maanden na c dato dezes, en dus voor den 24 Maart 1800,! te gelyk met alle die redenen van doleantie i' cn onvermogen , van voor den geftelden tyd 11 aan het gerequireerde te voldoen, welke 1* zommige Municipaliteiten mogten bybrengen, d én door Ulieden voldoende zouden zyn geöor- iJ déeld, ten einde ik, uit kragte van deze redenen van doleantie, eene nadere aanfchry¬
ving , des nodig oordeelende, aan Ulieden zoude konnen doen toekomen.
Heil en Broederschap!
QGeparaphecrd)
J. Goldberg.
QOnderftond)
Ter Ordonnantie van den Agent voornoemd,
(JVas getekend)
Carel Webbers.
By de aanfchryving aan het Departementaal Beftuur van de Delf , voor het overige met de bovenftaande van denzelfden inhoud, is nog het volgende gevoegd:
„ De 10 Exemplaren "der Concept-aanfehryvingen aan de Gemeente Befturen, welke in een afzonderlyk pakket hier nevens gaan, zyn gefchikt, om door Ulieden gezonden te wordén aan de Gemeente-Befturen van Katsvyk aan den Rhyn en A'atwyk aan Zee; Wasfenaar en Zuid' wyk, Scheveningen en Haag- Ambagt, Loosduinen, Monfter, ter Heide, 'sGravezande eu Zand-Ambagt, waarvan U de reden kennelyk sal worden door de Iefture van de laatfte periode in dezelve voorkómende "
Gelyk ook by die aan het Departementaal Beftuur van Texel, anders mede gelykluidende, leze bygevoegde periode voorkomt:
„ De 25 Exemplaren der Concept-aanfehry/ingen aan de Gemeente-Befturen, welke iu :en afzonderlyk pakket hier nevens gaan, zyn jefchikt, om door Ulieden gezonden te worden lan de Gemeente - Befturen van het Vlieland, 'exel en het Eierland, Huisduinen en de Heller , Cullantsoog, Petten en dew Hondsbosch', ïchoorl, Harge en Camp, Bergen, Wimmenum, ïgmond binnen en op den Hoef, Egmond aan Zee , Baccum f Castricum , Heemskerk , FVyk ■an Duin , PVyk aan Zee , Velzeu, Bloemen* 'aal, Overveen en de Vogelenzang, Noordwy'crlhut. , Heemftcde, Benucnbroek en Hillegom, waarvan U de reden kennelyk zal wor*den, loor de Iefture van de laatfte periode ia ezelve voorkomende." «—■
By deze belangryke aanfehryvingsbrieven raren gevoegd vier onderlcheidene Tabellen, )t de groote yoorwerpen van onderzoek be•eklyk , welke wy, nevens de aanfchryving er Departementale aan de Gemeente-Befturen, 1 onze volgende zullen mededeelen.
(Het vervolg in 1\to. ïoi.)
Bbb s Be-



( '38o )
Bepalingen omtrent de Vaderi.andsche PAARDENSTüETERY.
Daar de Paardenftoetery een allenvezenlykst deel is van de Nationale Vee-Cultuur, er. voor de Staats - Oeconomie van een uitnemend belang, oordeelen wy het , volgends den aart en de ftrekking van ons Dagblad , zeer gepast, in hetzelve te plaatfen den zaaklyken inhoud eener Publicatie van het Uitvoerend Bewind dezer Republiek , in dato 8 January - h _ 1. , waarby door het Vertegenwoordigend Ligchaam is befloten en verordend;
Dat in ieder Departement, uit *eene Nominatie van drie Perfoonen , door het Departementaa.1 Beftuur te benoemen , op voordragt van den Agent van Oeconomie , door het Uitvoerend
■ Bewind een Keurmeester zal worden aangefteld , op zoodanige Inftruclie, nader by het Wetgevend Ligchaam te bepaalen.
Bat deze Keurmeesters éénmaal jaarlyh te Kamen , op een' tyd, door den Agent 'te bepaalen , in den Haag zullen komen, om aan denzelven mondeling verflag te doen van hunne , verrichtingen , en aan denzelven fchriftelyk 'op te geeven , welke verbeteringen , naar hun in- :
■ zien , verder in den aanfok van onze Paarden zouden, kunnen worden gemaakte
Dat by ieder Departementaal Beftuur twee 'i , Commisfarisfen zullen worden aangefteld , voor ) welken de Keurmeesters hunne verrichtingen zul- L len verantwoorden, onder het oppertoezicht van het (Departementaal Beftuur, aan welke Com- i misfarisfen de Ingezetenen , ingeval van geene c goede behandeling van Keurmeesters , hunne l klagten zullen inbrengen; zullende Commisfarls- v, fen, des noods , hier van aan het Departe- a mentaal Beftuur berichten, welk daarin , naar h bevinding van zaaken ,. zal handelen. 1
De Keurmeesters zullen jaarlyks , voor reke- ' n'mg van de Republiek , 'ieder voor hun De- n partement , inkoopen 30 allerbeste Merrie - v Vealens. 1
Deze Veulens zullen door Keurmeesters en n Commisfarisfen worden afgegeeven, by loting, aan b die Ingezetenen van hun Departement , welken d zich , na voorafgaande Advertentie (die jaarlyks I door Commisfarisfen en Keunneesters , door de l Couranten , in de maand Mey zal gefchieden}, n. by dm Keurmeester zullen hebben aangegeven , 'n en welken door hen worden geoordeeld, goede gelegenheid en gefehiktheid te hebben om eene oj. beste Merrie te kunnen onderhouden. E
Indien in eenige Departementen meer, , en. ini ie
anderen minder dan 20 Veulens wierden gevraagd, zullen de Keurmeesters, vóór den loden juny , jaarlyks elkander daarvan kennis geeven, en , omtrent den inkoop en verdeeling , zoodanige fchikking maaken , dat zy jaarlyks x6o Veulens over dc geheele Republiek inkoopen en verdeden. r
En dit ales onder 'voorwaarden' Dat , by den ontvangst voor ieder Peulen , een vyfde deel der waarde, naar den inkoop geukend, aan den Lande , en 1 gulden 10 ftuivers voor kosten aan Keurmeesteren zal worden betaald
De overige vier vyfde deelen der waarde van nef feuten zullen tn vier gelyke termynen, in vier Jaaren , aan Keurmeesters worden voldaan onder ffeclaal verband van de Merrie; en zullen f iervan', by den ontvangst , door de hvuders der Meniën aan de Keurmeesters Recepisfen worden afgegeven ; zullende echter de Houders der Meniën , wanneer, dezelve bulten lun fchuld komen te fterven ,. niet meer betaaen dan de verfchenen? termynen.
Deze Merrie-Veulens zullen by den ontvangst vorden gebrand aan de linkerzyde van den hals, mdcr de maan, met zoodanig merk, nader ?y de InfiruBti te. bepaalen.
Geen verkoop of overdragt van deze MerriSn 'ft mogen gefchieden,. buiten fchriftelyk Conent van Keurmeester en Commisfarisfen , en iezelve jaarlyks tot den aanfok moeten werden g 'ruikt, by verbeurte van de Merrie , ten profyt.e •an den Lande en verdere ftraffe , ingevalle van ■cdrog , naar exigentie van. zaaken.
Deze Meniën zullen niet eerder hy der lengst mogen worden gebragt,. voor dat zy en vol.kom.enen ouderdom van 3 Jaaren hebben ereikt , en van geene andere Heneften mogen 'orden gedekt, dan die de Keurmeesters aan e Plouders daartoe fchriftlyk opgeeven by d" oete van 50 guldens.., ten. profyle van dm
De Keurmeesters Merrie-Veulens , voor rekemg van den Lande, of Hengst - Veulens , lor een of meer Plengfte - Lieden , van deze lemen begeerende, zullen voor dezelven, v\f aane en oud zynde, de hoogfle waarde, mogen daaten, en wanneer zy binnen de vier maanm, na de geboorte van het Veulen, aan den igenaar fchriftlyk declareeren , dat zy het euTen willen aanneemen , zal hetzelve aan emand , dan aan Keurmeesters of diens GeImagtigden, mogen worden verkocht.
Deze Meniën zullen, drie jaaren oud zynde, r dag van keuringe der nieuw aankomende engjten , welke jaarlyks eenmaal publiek , i» Ier Departement, in di maanl April, „p
den



C 381 >
■dm dag en ter plaatfe, door de Keurmeesters in de Couranten bekend te maaken , zal Gefchieden , aan . de Keurmeesters worde:/ vertoond lemm/d anders vermeenende. een beste Merrie voor den aanfok te hebben , zal dezelve mede ' op dien dag en plaats , aan Keurmeesters mogen vertoonen ,. welken de twintig bestgekeurde Wiemen zullen branden met het merk der Republiek , by de Inflrutiie te bepaalen , en daarenboven aan de Eigenaars eene Attestatie afgeeven waarvoor de Eigenaar zal betaalen één gulden tien ftuivers.
De 'eerstvolgende vyf Jaaren zal, in ieder JJepartemeut, aan den Eigenaar van de aller- '' bestgekem-de Merrie worden gegeeven eene pramii ■ van honderd guldens j aan den tweeden f fa: - , aan den derden ƒ 50:- en aan de zeven volgenden t 'iT 35 S*ff** t zullende de Houders van deze c Merpen pubhek door de Couranten worden be- s " kend gemaakt. . Deze prcemlën zullen- voor dezelfde Merricnl maar eins worden af gegeeven , en deeze tot den 1 ampok moeten, worden gebruikt , moetende in a het vervolg door den Eigenaar aan Keurmeesters :e worden bewezen , dat dezelve drie Veulens heb] ben voordgebragt; en , by manquement van ft dia/ * de pramie aan. den Lande worden geres- n. titueera ; ten zy zoodanige Merrie, binnen vier L Jaaren na de branding, kwam te fterven, of zt (laf de Eigenaar voldoende bewyst ,. dat dejvi Merrie , buiten zyne fchuld, niet heeft gedragen, wanneer de Eigenaar van het terilggeeven D .der pnemie zal zyn gelibereerd. Sb p.
De Keurmeesters zullen , ieder in. hun Depar- vo te.aent , jaarlyks^ , in de maand April , eene le, Schouwing , en w de maand Augustus de goed- K of afkeuring over de Sprlnghengften doen t en g geene anderen dan de beste Hengfien mogen Sr goedkeuren en tot teken, van 'goetfkeurlnge. de- ve, zelven branden 0p de rechter bil; en wanneer ke; .naderhand, uit hoofde van eenig gebrek, dezelve Hengst moet worden afgekeurd,; zal de- èa zelve op den linker bil worden gebrand. fe Een Hengst-Houder , meer dan. eenen Springt An hengst willende houden ,. zal zyn, verpügt te Ge houden twee git-zwarte , of eef zwarten met voo een rood-bruinen Hengst ,. met zwarte Beenen , Be, Staart en Maan,, (een klein tekentje zal door ml Keurmeesters mogen worden toegegeven) , de van
en de platfte vyf voeten Rynlandfche maat f bei- m^e den van mlandsch ras ; doch meer-Hengfien wil-faa-, lende houden, zal het aan zyne keute flaan , h ek welk ras of couleur hy Terkiest; mits altydT'p voor zo*, verre deugd en fchoonheid van het fooriwor aangaat , de keure blyvende onderworpen. \de
1 B
leiulT' Kouder, maar een' Hengst wfc
Hen&st 1 zfar/e of rood - bruinen
ÏÏiTchraTk " hepaald' ™ ™
Hiervan WOrdP echter het Eiland Aroelanrl
■au den Keurmeester m der tyd, en voor zoo •■'crr.e deugd en fchoonheid van het foort aanïa%aarlT ^ keu* ^vende onderwol en. ° nelten en r " r''- ?ePart™™* door Keuran dln hest^^t" Mn den EiS^aar an aui besten Spnnghengst worden afeeeee^n
Zp&mcjzhonderisrim>en
TttLa T Wonden bekend &™>**t; dee Hengfien zulle» niet mogen worden verkocht m naar buiten Is lands te lorden uitgevoerd b\ erbeiirte van vyf honderd guldens ° aan den .ande te betaalen. Deze premk zal niet meer Zvenm Tl fdSn WOrdm' ^
Geene- andere elan goedgekeurde, en dóór Keureesters gefrande Hengfien zullen moZ kZ-
f' h de7 bre va% ^5 guldens , b door dln igenaar. ah boven te betaalen , uitgZ/deTd odanige Eigenaars, Welke humie ■ oigjpirr? m^nl ef3™ Hengst willen la!ten dekken. Het Dekgeld zal zyn f <y- q- . /,„ af n ekklng l betaalJ L'tllen hlrtn^ uvers door de Ilengsthouders aan de Keurmeesters * *ru»m en reiskosten worden betaald S <de de Hei/gs-thouders zyn verpik*.' aan L ■urmeesters in de maa^ AiJg/LJ, hy dl id- of afkeurmge der Hengften , èere LZ t de by haar gedekte Meniën af te Z
to/FZ*?.. * ^[
De Keurmeesters zullen den ontvangst en uiiif, wegens den inkoop der MeJe-Vul ft
uitgaaf der Preien , de ko;tm vertent/en i„ de Couranten , de ingekLt den van de Recepisfen, ééns in-het Jaar
Gecommitteerden uit hun Departementaal hiur verantwoorden ; wordende de SS daale befluuren geauthorifeerd, 0p d<f Onteer yan hun Departement affégeêv'én de >>ge Ordonnantiën en betaalingen der Keur /Zr\ r r dezeïven ^ de overgaaf der ■lykfche behoeften van- hun DepartlJnt Z nwg te brengen.. r n>
'oords zal door de Vergadering eene CómmMe len benoemd, om-de noodige InflruEtie voor heesters- en CommJsfrisfen. oj te maall



( 38* J
By deze gelegenheid konnen wy niet voorby, onzen Lezeren te berichten, dat omtrent de Paardenftoetery in Oostfriesland in 1775 eene verordening is gemaakt, te vinden in het Gamerat- Magazin van Berglus. Th. VIII. S. 305, en eene in de Hertogdommen Sleeswyk en Hol/lcin enz. in 1779, geplaatst in Beckmanns Beytrage zur Oekonomie &c. V. Th. S. 456 u. f. waarby onder anderen de vereischten van eenen goeden Springhengst zeer naauwkeurig bepaald worden, moetende dezelve niet minder dan 4, niet meer dan 15 jaaren oud zyn, klein en mager van kop, klein van ooren , die recht op, en niet naar elkander gericht, moeten ftaan, enz. enz. — Voords moet ieder Teelhengst zonder zieklyke gebreken zyn; in July van ieder jaar moeten alle de Springhengften door eene Commisfie van 4 kundige Cavallery- Officiers met den Opperambtman m ieder Diftrict: onderzocht worden, en de bruikbaren door dezelve gebrandmerkt; ieder Hengsthouder, wiens Hengst 15 Veulens in het afgelopen jaar geteeld heeft , ontvangt eene Pramie; de gebrandde Hengfien mogen tot hun 15e jaar niet verkocht worden , ten zy men even goeden in derzelver plaats ftelle ; fterft er één, dan moet daarvan den Opperambtman worden kennis gegeeven, enz.
Men vindt min of meer belangryke berichten over de Paardenftoetery in Peierfens kleine Schriften vermischten Innhalts &c. Hanover, 179698. In Vihorgs Samlung von abhandl. fur thterdrtze und Oekon. Copenhagen , 1797. ln G. Hartmanns Anlcit. zur verbes/erung der P/erclezucht &c. ne. auflage. Tubingen, 1786, waarin onder anderen verhaald wordt, dat" in 1779 een 3ijarige Springhengst van Lord /Jbingdon geftorven zy, die jaarlyks gewoon was 25 Merriën, elke tegen 23 Guineas fpringeld, te dekken. — In Prizelius, Volftandlge Pferdewisfènfchaft, (een uitmuntend bruikbaar werk) Leipzig, 1777. — In J. C. Ploeii's Pferdekentuisf, Berlin, 1790. — en in Drumond de Meifort, Traité fur la Cavalerie, Paris, 1776. Om nu van andere werken, in onze Vaderlandfche taal daarover gefchreven of overgezet, niet te gewagen.
Voor het overige geeven wy in bedenking, of de van overlang ingeflopene vermenging onzer inlandfche rasfen met buitenlandfche, die vooral zedert de deelneming onzer Republiek in den Oorlog, van 1793 tot nu toe, ê zeer aanmerklyk moet zyn toegenomen, en de flordigheid der Landlieden, zoo in het dekken hunner Paarden, als in het handelen daarmede op de openbare Paardenmarkten,
niet nog eenige nadere verordeningen noodzaaklyk maaken, ten aanzien van het invoeren en aankoopen van vreemde rasfen in beide geflachten, en met betrekking tot den markthandel met de Paarden ; ten opzichte van het laatfte zou de Wetgevende Macht, onzes bedunkens, Waardynen of Keurmeesters dienen aanteftellen, aan wier onderzoek ieder Paard, gemerkt wordende, zou moeten worden onderworpen; ook behoorde men,, ter bevordering eener nuttige Paardenteelt, aanmoedigende wetten en belooningen vastteftellen op het aanleggen of uitbreiden der Paardenmarkten, Harddraveryën, enz. — Men weet, welk eene zorgvuldigheid de Regeeringen in Engeland , in Holjlein , in het Pruisfifche en in andere Landen, zedert eene reeks van jaaren, hieromtrent hebben aangewend, en van welke vruchtbare gevolgen dezelve over het geheel geweest zyn. Vergelyk Leopolds Handbuch der Landwirthfchaft. v. Th. Schrof]"enthal, 1795.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht aan de COMMERCIE.
Uit aanmerking van den clandestinen invoer van Caneel in het Ryk van Spanje, dooide Engelfche of zoogenaamde lerfche huizen te Cadix in het werk gefteld , is , by vernieuwing,- van wege zyne Catholyke Majefteit geordonneerd , dat, gedurende den Oorlog met Engeland, geene Caneel, hoe ook genaamd, in Spanje zal mogen worden ingevoerd, dan alleen te Lande over Bayonne, en gemuniëerd met het gebrfiiklyk Certificaat, dooiden Conful van zyne Majefteit, in die Haven refideerende, afgegeeven.
By deze order, tot uitvoering van welke de Minister der Finantiën daadlyk is gelast geworden , heeft men nog, tot meerdere zekerheid, 'sKonings wil te kennen gegeven, dat de Douane van litoria, de éénige zyn zal, langs welke de invoer mag plaats hebben.
PRYi



C 383 3
PRYZEN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENS MIDDELEN.
Te Amsterdam, den 13 January 1800.
De Portorico- en Duitfche Tabak is iets minder ; daartegen is de Brafdfche , Ukraine , Inlandfche, Garotten en Hungaarfche een weinig gemonteerd.
De Pryzen der Graanen en der overige , door ons genoteerde Waaren, zyn volmaakt als den 6 January t. 1. — Zie ons N?. 98.
Te Dordrecht, den 13 January 1800.
Candybrooden 37 a 38
Poeijer dito 34 * 35
Rajpnaden 32 a 33
Melisfen 2 en 3 gg . • . , . 27 a 31
Lompen 25J a 26
Stampjulker ....... 24' a 29^
Lasterden 14I a 20
Candyën, diverfe . . . . t 23^43 Syroop 752 a 75 g
j
1
(
Te Schiedam, den 15 January i8co i
Moutwyn — de 30 Virtels, zo/wfc/- ito Genever n| a 12 ^ dito, dito. Gejncv.m 55 en 5ó gl. per Aam, ^y?. Proef. Gedr, Rogge,164 gg per Last 260 ggl. verkogt.
~~~~ «
t<
Te Utrecht, den 11 January 1800. 1
v
Witte Weit .... van / 171 tot ƒ 18
Roode dito - = 15I - = i6j 1,
Rogge . . . . . . . — s ui _ e I2I
Boekweit — s ^ _ „ -3 o,
Capufyners, kleine . . _ = IQ2 * 11
Kleine graauwe Erwten . — - Q1- s 13 4<
Ongelezene dito . . = 71 _ s 3 5,
Kleine zuivere Groene 6c
Krwten _ » Iri 9 Ï3
Ongelezene dito ... s f _ . IO '
Witte Erwten . . . . _ s g , Q 7a
Witte Boonen .... _ * x8 — .= -Q Paardeboonen — = 8 "8'
Haver • > r- 4 4
Wintérgarst ..... van ƒ 71tot ƒ 7i Zomer dit0 - «rj/ó-. s Ó?I2
/Vy*tf» van eenige Binnenlandfche Effecten Amsterdam, den 16 January 1800.
Recepisfen, Bondgenootfchap te Lande. . . a q pCt. 4.03 a dito Brabandfche fchaê- 4 4 4
vergoeding . . a 4 — a*i k dito 4PCts. Heffing, a 3l— óói'135
naar rato van Comptoiren ën Sommen ........ 40 4.71 a, 4,8
Nationale Schuldbrieven met Coupons en Uitlooting a 3 pCt. 4^ a 42
iito dito .... a 4 —. 55I a -6
iito dito . . . . a 5 _ 66% 68
'nterest - Recepisfen van de oude Staatsichulden ; a 4 pCt. . 44 a 4c
bataaffche Refcriptiën. 16 Jan.
1800 . . 821*841 1 • . 62j a 64I
3 • . 47|*49
Na den Vrede by loting* . 36U t%
'lollandsch geforceerd . . . . ngij 3
frywillig dito . . . . . |9J a f
hlderfche fchaêvergoeding . oyi a q§
(eleenbankgeld. lo" Jan. 98* a |
NATIONALE LOTERYEN.
T" éQ JfrdeT c!asfe der 9ifte Generaliteits,
* Bataaffche LOTERY, "Welke is beginnen
• trekken op Maandag den i3den Tanuarv ioo, zyn uitgetrokken de volgende Nos. cii aorname Pryzen:
1c Lyst No. 4760 met ƒ iooo:6929 — = iooo:'e. No. 26342 — « 1000:-
, tvt -3X5 — -' ïooo -
te No. 36738 — - 1000:-
f £?0, 44703 — 3 1000:-
& No. 40381 — * iooo:-
41446 — = 15,000:-
15897 — , la50:e No. I4017 — = 1000:-
26659 — -■ 1000:-
24939 — = 1250:-
Z E E-



( 384 )
ZEETYDING.
Berichten.
Den 15 December L. L was de fchaars"heid van Koorn te Londen zoo groot, dat men er Brood van Ryst bakte..
Uit de Deenfche Havens zyn 'In 1799 naar de Middtlandfche Zee vertrokken 126 Deenfche Schepen , en van daar in gemelde Havens aangekomen 55 Schepen.
Te Koningsbergen zyn in 1,799 aangekomen 1054, en uitgezeild 1085 Schepen.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt in Portsmouth liet Schip Badford, van Bilbao. — In Jarmouth een Pranfche Kaper van 1.2 ftukken. — 'Je Hanvich de Franfche Kaper Ia Fantafie.
Scheepsrampen,
Verongelukt voor hle de France het Schip Lhfabeth, en .het Amerikaansch Schip Je Pacijique; van de lading des laatften is weinig geborgen.
Voor Elfeneur zyn den 28 December 1. 1. eenige Schepen door het Ys vastgeraakt en befchadigd.; het Schip van R. Greve, van Christiaanfand naar Kopenhagen, i<? vol water geraakt, en wordt gelost. —■ Ook is voor Plornbcek geftrand door 't Ys Kapt. R. Sharp , van Petersburg naar Londen.
Met fchade binnen te Kopenhagen het Schip the Emperor, Kapt. Baifon; dezelve moet repareeren.
Kapt. G. Melan , voerende 't Schip de Triton, van Batavia naar Bremen, heeft op xle Kust van Java gefloten en lek-
kagie bekomen; een gedeelte der Suiker jiat zynde, hadt hy die ontladen en verkogt, waarna hy, gerepareerd hebbende, den i< May 1. 1. andermaal met een volle lading is afgezeild. °
Texelfche en Vlie - Lyst. Van den 13-36 J?nuary. Niets gepasfeerd. De Wind Z. en Z. W.
Plelvoetfluis.
Den 13 january. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Dtn 14. Den n kwam uit Zee binnen 't ^chip het Vertrouwen , Kapt. Carfyns, van St. Martin; door de Mist niet gezien zynde-, is hetzelve gister door een Yslloep in de Haven gebragt. De Wind Z, O.
Brielle.
Den 13 en 14 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z. O- 8 *
Friefche Kust.
By Delfzyl liggen [in goeden ftaat A*. Franjen , J. Ballum , J. Epkes, en IV. Eilkes, van Embden, en H. Harins, fV. B. Jongbloed, J. C. Lint, K. Lucas en L. Poelman , van Hamburg , allen naar Amfterdam; — alsmede H. Eilciers , A. Hemmes, D. Deddes , J. Plendriks en j\ IVolters, allen van Amfterdam naar Bremen.
Te Appingadam in goeden ftaat binnen Kapt. H. R. Veldhuys, van Altona naai: Arn(lerdam.
ADVERTEN T I E.
Onder de .onlangs van de Pers gekomen Werken , konnen wy gamstlyk aan oiEze Nederlandfche Jufterfchap, inzonderheid, .aanpryzen , terwyl het tefr'ens van alle Mannen en Jongelingen niet minder opmerking verdient, een Werkje, getyteld: • de. Geheimen der CoquETTfiRiii, op een loslë en zeer bevallige wyze gefchreeven, waaiin alle de Intriguante Geheimen der Lichtzinnigheid, (dikwyls zoo eigen aan de fchoone Sexe) en de verleidelyke Sireenenzang der ivlamen , inzonderheid die van de Beau - Monde gefchetst zyn in de Caracters van eene Barones els Cofyto, en de Gravin Thor, nevens de' Marquis dLIerJilie , de Graaf Lubeck, en den Ridder Zethur; terwyl de droevige gevolgen van zoodanige verleidende Levenswyze , en, dc gevaarlyke Ondeugd der Coquetterie ten alierfterkfte worden geteekend ; \ en "het Berouw van de Barones de Cotyto over haare voorige Levenswyze niet nalaten zal, elke gevoelige Ziel, een. traan uit de oo°en te persfen, en tot een Spiegel voor alle jonge Lieden dienen kan; -~ hetzelve6 is gedrukt in 8°.. en verlierd met 2 keurige Plaaten, en gegraveerde Tytel, en te bekomen te Amfteldam by G. Roos, cn in de geheele Bataaffche Republiek by de meeste Boekverkopers; de prys -is ƒ 1; 10- op ordinair, en ƒ .2:4- op groot Papier, waarop maar 25 Exemplaren .gedrukt zyn.
Te Amfterdam9 by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.



N°- ïoi.
S2 January 1800.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bey ordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid 3 Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van bejlaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Nieuw uitgevonden Werktuig Tot het OPMAAKEN der HOEDEN.
Ter wegneming van alle de onvolkomenheden , welke zedert aco jaaren in het opmaaken der Hoeden zyn overgebleven , heeft de Hoedenmaker en Hofleverancier P. F. Bock te Potsdam een Werktuig uitgevonden , welks inrichting en gebruik ten nutte der Hoeden - Fabrikeurs verdient te worden bekend gemaakt. — Dit Werktuig beftaat in eene rechtopftaande Koperen ketel, met eenen vlakken bodem , van boven aan den rand buitenwaards omgebogen , waarin een ovaal uitgebogen dekfel fluit, voorzien vin een handvatfel, en doorgefiagen met openingen, even gelyk een Gate - petiel. Deze ketel ftaat vastg'emetfeld, en is voorzien met eene pyp rot afleiding van den damp; het water wordt daarin door middel van een turfvuur a.tn de kook gemaakt. — Zoodra hetzelve kookt, wordt over het dekfel een ftuk Linnen gelegd, de optemakene Hoed daar öp gelegd, en op deze wyze fpoedig gedampt [eene bewerking, die om de II. Deel.
lymdeelen in tëe Hoedenrtof te doen indringen , en deze opteftyven en te gladden, volftrekt noodzaaklyk is. Rcdaü.']. Zoo dat men dagelyks 24 doufynen Hoeden door middel van drie Werklieden volkomen kan afmaaken.
Het bovengemelde Werktuig kost 15 Thalers , doch is tevens veel duurzamer dan die, waarvan men zich tot dus verre pleeg te bedienen, terwyl hetzelve niet minder bezuinigend is omtrent de aantewendene brandftoffen. Indien echter de prys daarvan te hoog mocht zyn voor minvermogende Hoedenmakers , heelt men flechts een van draad gevlochten , ovaal gebogen , dekiel te laten maaken op de ketel , die men gebruikt, waarop men de Hoeden, over den damp van kookend water, even goed bereiden kan; moetende het vilt daarin toch, gedurende 4*5 uuren, gekookt worden. By gelegenheid daarvan kan het dampen of gladmaaken der Hoeden te gelyk gefchieden, waardoor men brandftof enz. befpaart, vermids dezelfde ketel met kookend water gelyktydig tot tweeërlei gebruik dient. — Een zoodanig gevlochten dekfel kost ongeveer 1 Bcichsthaler, en kan langen tyd gebruikt worden, zonder dat men een nieuw nodig heeft.
Breeder onderricht aangaande dit onderwerp is te bekomen by den Hoogleeraar Gotthard te Erfurt.
Ccc jaa*



( 386 )
Preciefe hg- Benaming, aan Grootte en 0f dezelve Welke K.iar- I ging en deze Gron- UitgeltreUc- Natuur van aangewon - ten hiervan beien- den ge- beid. den Grond. nen of aan- voorW dlï,S' geeven. gefokt den zyn, , ƒ z>n? i\ en waar? /
Dominïale of Nationale woeste Gronden.
! I ■ 1 I
Gronden , die
geabandon '
neerd of I Spagefto- I ken zyn.
tz I ! i i i r~
den, die ge- I naast en uit- I I
gegeven zyn j I
IjUii weft rtchi jLhior mc feeuaajt? thands gs-
Die genaast, | occupeeij?
doch nog
niet zyn uit- j
gegeeven. 1 ' J
I K I Namen van Derzelver
Woeste Gron- ] I dezeParti- Woonplaat-
den, dieaan j 'i | culieien. len.'
ren wettig
toebenorenr j
■ ■— — i ,
iDeelhebbers i Of deze Ce-, aan de Ge- nieènre - Gronniëenie- den behooren
Manten-oron- i Gron- jtoc u>n omden. «ten, t'rek van één
I of meer Ge-;
I meemen , eni
. (tot welke V. j
Aanpryztnd. Verflag wegens het onderzoek mar den ftaat der Woeste Gronden en andere zaaken, den Vaderlandschen Landbouw betreffende, door den Agent van Nationale Oeconomie.
(Vervolg van N°. "100. bladz. 379.) De Tabellen , by de aanfchryving van den Agent aan de Departementale Befivuren «voeed, waarvan wy in ons laatfte JN°. gewaagden, zyn op de volgende wyze in^rS. SeV°egn' TA BELLE, N°. I. Ter bekoming van de -nodige opgave wegens de woeste en ledige Gronden m het algemeen , gelegen in den omtrek der Gemeente van



( 337 )
Wy hebben onzen Lezeren eene proeve willen geeven van de inrichting der Tabellen, en ten dien einde N°. I. op eene verkïeende maat figuurjyk medegedeeld ; dan om niet te veel plaats inteneemen met afbeeldingen, die zich iedereen , door één enkel voorbeeld op den weg geholpen , gemaklyk kan voorftellcn , zuücn wy de inrichting der 3 overige labellen , zonder figuuren , aan onze Lezers door pmfchryving trachten, duidelyk te maaken.
IN0. II. Betreklyi de Gemeente- of Marken Gronden in het byzonder, gelegen in den omtrek yan iedere Gemeente, behelst, in 10 vakken, dc vólgende vraagen :
1. Welk afzonderlyk Beftuur over deze Gemeente-Gronden gehouden wordt?
2. Hoedanig dit Beftuur verkozen wordt?
3. Welke" macht door hetzelve wordt uitgeoefend?
4. Aan welke Wetten en Bepalingen rde Deelhebbers van deze Gronden onderworpen zyn ?
5. Boeten, op de overtreding van deze Wetten gefteld?
6. Welke Grond-lasten van deze Gronden betaald worden?
7. Welke lieden van deze Gronden iets in particulier eigendom konden, of nog konnen verkrygen?
8. Üp wat wyze dit verkregen wordt ?
9. Welke lasten op dit particulier Eigendom alsdan gelegd worden?
10. Welke befchikkingen door eenig Beftuur over deze Gemeente-Gronden gemaakt zyn?
N°. III. Gefchikt ter opgave van Wateren, die nog zouden konnen ingedykt worden, of van Zanderyën , Veengraverycn of Droogmakeryën , gevonden wordende in elke byzondere Gemeente, verdeelt zich in vyf vakken, naamlyk :
1. Wateren, die met voordeel zouden konnen ingedykt worden.
2. Zanderyën of Zandgravingen.
3. Veengravingen van hooge Vec-nen'.
4. Verveeningen van laage Veenen,
5. Droogmakeryën.
en omtrent elk dezer onderwerpen moet, in zoo veele byzondere Colommen, worden uitgedrukt derzelver preciefe ligging — grootte en uitgeftiektheid — de eigenaars der Gronden of Wateren — welke Kaarten daarvan ; voorhanden zyn? — en, ten aanzien der vier 1 laatfte_ Nos. in het byzonder — de tegenwoordige ftaat dier ondernemingen, en van de wyze waarop die zyn aangelegd ? en — of dezelve op Uétroy of Confént zyn ondernomen , en van wie?
IN0. IV. Eindelyk betreft de openbare Markten van Vaderlandfche Producten, gehouden wordende in den otr.trck van elke Gemeente. In negen byzondere vakken wordt hier gevorderd opgave omtrent de Markten van Paarden — Hoornvee — Schaapen — Varkens — Gevogelte — Zuivel — Graanen en verdere Gewasfchen, in het Vaderland geteeld, die tot voeding van Menfchen of Dieren (trekken — Gewasfchen , uit den Vadérlandfchen grond voordkomende , die tot den Handel of Trafieken dienen — en voorname Vaderlandfche Producten, die tot geen van de voorige Artikulen konnen gebragt worden; — wordende , nopends ieder dezer byzonderheden gevraagd : de tyden , op welken jaarlyks of weeklyks openbare Markt gehouden wordt , en — of er Pryscouranten van uitgegeeven worden ; op welke authoriteit ; en op wat tyd?
Ter geleide van deze vier onderfcheidene Tabellen , is door de Departementale aan alle de Gemeente-Beftuurcn in deze Republiek toegezonden de volgende Circulaire, ter voldoening aan het ,verlangen en aan de heilzame oogmerken des Agents:
QELTHKE1D, VRTHE1D, BROEDERSCHAP.
Het Departementaal Beftuur van ....
aan
>
Het Gemeente-Beftuur yan ....
Den
Het Jaar der Bataaffche Vryheid. Medeburgers !
De Agent van Nationale Oeconomie, uit aanleiding van deszelfs Inftruétie, ons gelast ïebbende hem te doen toekomen de vereischte nformatië'n, ten aanzien der Woeste Gronden :n verdere zaaken , welke tot den Landbouw /an ons Departement betrekking hebben', zenien wy hier nevens vier Tabellen, ten dien nnde van wegens den Agent opgemaakt ; Jlieden gelastende, om op zoodanige refpeéten ;n zaaken > welke gy op deze Tabellen zult
Ccc 1 ziea



( 388 )
zien aangetekend, en in uwe Gemeente gevonden worden , of plaats hebben , de gerequireerde invullingen te doen.
Wy achten het tevens noodzaaklyk, U met de oogmerken van welgemclden Agent ten dezen , meer van naby, bekend te maaken , en U midsdien te informeeren , dat derzelver eigenlyke (trekking is, om, door eene volkomene kennis van zaaken en byzonderheden, den Vadérlandfchen Landbouw, als eene der weldadigfte bronnen van welvaart voor de Maatfchappy in het algemeen, — tot geluk en voorfpoed van eiken Landman in het byzonder, met al zyn vermogen , door de meest gepaste middelen , in alle oorden en gedeelten der Republiek, naar vereisch der locale omftandigheden , te bevorderen.
Daar hy in de dringendfte termen ons zynen wil heeft te kennen gegeeven , om aan deze heilzame bedoelingen te voldoen , eisfehen wy van Ulieden, op uwe (tipte verandwoordelykheid, dat gy de gevorderde opgaven ons op het naauwkeuriglte doet toekomen , met terugzending der hierby gevoegde Tabellen, na dat die, op alle zaken,, welke uwe Gemeente aangaan, volkomen zullen zyn ingevuld.,
Aan het hoofd van ieder dezer Tabellen, is de naam van uwe Plaats of Gemeente opengelaten , ten einde die door Ulieden zoude konnen worden ingevuld op elk derzelven, Waarin zaken voorkomen, die in uwe Gemeente plaats grypen ; terwyl wy zoodanige Tabellen, of gedeelten van dien, van welke de daarop genoteerde Articulen uwe Gemeente geheel niet aangaan, oningevuld zullen terug verwachten.
(Het vervolg in N°. io2.>
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Nuttige UITVINDINGEN.
t ï. M. A. Weisf, Slotenmaker te Muhlhaufen »n Thuringen, heeft een Werktuig uitgevonden , waarmede hy in ftaat is, op eene
- geiMklyke wyze, en tegen redelyke prvzen,
- platte Yzeren Schroeven en geel Koperen Moeren te maaken, van i tot 7 duimen dik,
1 zynde dezelven zeer gefchikt ten gebruike t voor Lakentcheerdcrs. en Boekdrukkers - Pers-
- len. — Ook vervaardigt hy deze Persfen zelve t naar het opgegeeven modél, waarby de aan-
• wending van het gemelde Werktuig zeer veel ■ tyds befpaart.
; 2. Om het Heulzaad uit de bolfters te : doen en te kneuzen, kan men hetzelve ,
• gedroogd zynde, op een Linnen zyl met i eenen platten ftamper, gelyk men by het , mmanken der Zuurkool pleeg te gebruiken', : aan ftukken ftooten, of ook op een gewoone ' Koornmclen laten pellen ; dan veèl (poe-.
• diger, en op den duur goedkooper, wordt zulks verricht door middel eener bvzondere Molen of Machine, hiertoe uitgevonden dooiden vernuftigen Ftfcher te Erfurt, waar ter plaatfe vericbeidene 1.00 Akkeren lands, tot 1000 toe , jaarlyks met dit pïantfoen beteeld worden. Eene afbeelding eu befch.yving dezer Heulzaad-molen is te vinden in Busclis Fortfchritte oder Almanach der Erfind. 1798. S.. 5Ó8—572. — Tot de bewerking daarvan zyn* 3 perionen nodig, welke te zamen gemaklyk 2 Erfurtfche Mudden daags konnen pellen ei ichoon maaken. — Zulk eene Molen kost te Erfurt 4 a 5. Thalers.
3. B. mcfemann , Koopman te Disf in het Graaffchap Norfolk, heeft eene Zyl-windmolen uitgedacht met horizontale vleugels öf wieken waarvan het eigenaartige hierin beftaat, dat aan het einde der wieken verticale masten en zeilen zyn aangebragt, door middel van welken de wentelende beweging der wieken bewerkt wordt. — Zoodanig eene Molen op zyi* Landgoed vervaardigd hebbende, kreeg hv. van alle kanten aanzoek, om daarvan befchryyingen en tekeningen te geeven hy liet dus in Engeland eene befchryving en in het •Koper gefnedene afbeelding daarvan drukken? en van dit ftukjen is in Duitschland eene vertaling uitgegeeven onder den tytel: Be, fchreibung IViefemanns neuerfundenen Segel-vHndmuhle, mit 3 Kupf. 40. Leipzig. de prys is 12 Grosfehen. ■
4. De bekende Quatremère d'Isjonval vondt een Werktuig uit, waarmede blinden Hennip en Vlas konnen fpinnen, gelyk mede Krygslieden, die armen of beenen verloren hebben Men zie hetzelve befchreven in de Gothaifch'e Gelehrte Zeitung, en in het Journal fur Fabrik &c. beiden van Maart 1797,
5» In



c 389' y
5. In Crelh Chemifche Annalen, 1 B. S. 318 vindt men een verflag wegens de proeven , door Tychfen genomen', oni het Wollen-Garen vastbruin, bruingeel, en groen, te verwen.
6. Te Hartfort in Connectlcut heeft Klnsley eene nieuwe Boek-Drukpers uitgedacht, die. door aangebragte werktuigen, den Druk-inkt op de letters brengt, liet Papier daarover ftrekt, en twee bladen te gelyk afdrukt. In den tyd van 1 uur kan één perfoon daarmede 2000 vellen afdrukken en wegleggen , daar op de gewoone Persfen in dat tydsverloop twee periönen nooit meer dan 250 vellen afwerken konnen-
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
In den voorleedenen Jaare zyn te Utrecht , &n in de Vryheid van dien , overleeden :
In Mann. Vrouw. Kind. Zamen. Stad. Vryh.
January sr 40 46 117 B9 28
February 24 34 27- 85 72 13
Maart 29 29 35 93 75 18
April 23 20 38 81 66 15
May 23 32 25 80 65 35
Juny 30 21 24 75 66 9
July 27 20 26 73 64 9
Augustus xo 17 18 45 40 5
September 12 25 24 61 52 9.
October 20 25 25 70 57 13
November 17 22 31 70 61 9
December 25 45 30 98 79 19 1
271 328 349 948 786 162 1
. i
i 1
ANECDOTES* <
1
Suwarow, de bekende Rusftfche Hèrcu- 2 lts , is een zoo geflagen vyand van het \ gebruik der Spiegels , dat de overledene * Keizerin Catharina II, wanneer zy hem gehoor verleende, alle de Spiegels in de Audiëntie - zaal liet overdekken. ^Zedert 40 jaaren heeft hy zichzelven in geen Spiegel geaien, — By gelegenheid,, dat de tegen¬
woordig regeerende Keizer den Veldmaarfchalk om zyn Portrait verzocht , heeft men de aanmerking gemaakt, dat Suwarow voorzeker zichzelven niet meer moet gekend hebben uit jzyne beeldnis, dewyl hy zich zedert 40 jaaren niet gezien heeft.
. Van welke hcerlyke gevolgen de opfehortmg der llabeas Corpus Aéte in Engeland voor de perfoonlyke vryheid der Ingezetenen, en de geregelde bediening der Rechtspleging zy, Kan men uit het volgend ftaaltjen opmaaken. — Den 20 Augustus 1. 1. werdt de Overfte Despard uit het Tuchthuis te Cold Bath Fields fit dat van Shrewsbury óvergebragt , na dat hy zeventien maanden lang onverhoord gezeten , en dus zyne vryheid , het leven van des menfchen leven , gemist hadt. — Hoe weinig vergoeding hiervoor heeft het dezen ongelukkigen konnen geeven, en hoe weinig befpoedigmg zal het aan zyne rechtszaak toebrengen , dat men hem met Staatenbodens m eene Postchais, [die in Engeland zeer fnel rydt] heeft overgevoerd .». Mocht men hem. liever te voet hebben verplaatst, en te post recht gedaan ! — Omtrent zulke zaaken geldt bet bekende: bis dat, qui cito dat;, fpoedig '■e geeyen verdubbelt de waardy der gift.
Onlangs gaf de thands regeerende Koningin /an Prutsjen (eene Mecklenburgfche Princes relyk men weet) een treffend bewys van lare nederigheid, dankbaarheid en Godsdienstige denkwyze., — Haren hoogen Gemaal op le revue-reis naar Wezel vergezellende Dediende zy zich van den tyd , welken de:e 111 die Stad moest doorbrengen tot het nfpebleeren der Guarnifoens - troepen aldaar, >m een plichtbezoek afteleggen by eenen nan, voor wien zy van hare jeugd af hoogichting koesterde. Zy reedt in eene koets lechts- van ééne harer Hofdames vergezeld' laar eene plaats , niet verre van Wezel geegen , ten einde den Leeraar , die haar de .hnstelyke Belydenis voor een aantal jaaren ladt afgenomen , en welke nu in dien oord, yne ltandplaats heeft, te bezoeken; vertoefde " én en nacht ten zynen huize incognito, en wam even burger] yk in Wezel terug,
Ccc 3 AM*



( S9o )
^™ S*-~ &>&T«*r yg-^v.: ïfc^xr ^>*«^ ^""^ ®>(f'
.ALGEMEENE TAFEL
DER. ,
! WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG, '\
I geduurende de Laaide Zes Maanden yan het Jaar 1799.
■===^^======^^1===^ ~^~T==r=—=,«=^3=,—I
. j lOOGTE van DE.' fiOOGTE VAN JEÏ HEERS. J HOEVEELHEID 1
JAAR | Barometer. Thermometer. Wind. I gevallenen LUCHTSGESTELDHEID 1
\ i?99. 3.^-/s-n i—■^-^ r^-^-o r^-A»-n uitgew. Water ' '
j groot, klein. groot, klein. ,
j d. I. I d. I. graad, j graad. gevalt, uitgew. *
i ! Lyn. Lyn. '
* jJen 6 den 19 den 6 'den 16 WZW 31 dagen Betrokken.
JULY ; 'sav. 's mor 's midd 'sav. jZ. W 35 1 35 1 dito Regen. fi
j VVNW 2 dito Storm. j
^ 30. 1 j2p. 3 73. 50. | N. W. 2 maal N. L. 1
1 i [ 29 dagen Betrokken. ^
den 26 den 5 den n den 2jl Z. W, 2 dito Helder.
^AUGUSTUS "smidd 'sav. 'smidd 'sav. \ 1. W. 23} 41 1 dito Regen. '
| Z. W. I 4 dito Storm.
30. 2 29. 4^ 71. 55. V7ZVV den 8, 9 en 17 zwaare Storrn.™
[j . | 1 maal Donder. *
ï den 6 I | | 28 dagen Betrokken]
'smidd den 29 den 7 den iolfN. W. 1 dito Kelder. t>i SEPTEMB. en 'sav. en 8, 's mof. Z. O. 38 27 2 dito Regen. r 'sav. j's midd WZW 4 dito Storm. f i 30- 3^29. i i 64^ 34. Z. W. den riten zwaare Storm. ! I 1 maal Donder. ^
30 dagen Betrokken. *^
den 27 den 24 Hen 11 den 2ij WZWj 1 dito Helder. ^
'OCTOBER. en 28 'sav. 'smidd.'s mor. Z. W. 38 11 1 dito Regen.
Z. O.! 2 dito Storm. «jg
30. 2 29. 1 i 58. 3 f Z. O: 1 ochtend Mist. £
i ! | - — __ *
den 20 i 29 dagen Betrokken, 's midd den 1 den r den 28 Zuid. [ 1 dito Helder. ^ NOVEMB. en 'sav. 'smidd's mor. Z. W.j 33 8 2 dito Regen, den 5 en i . 'sav. WNW 1 dito Mist. 6 zwaare \ io. 3i 28. 4i 52- 33- N. O.! 1 maal N. L. Storm. I 3 dagen Storm. ^
den 31 J den 30 28 dagen Betrokken. £
't 's midd den 2, den 2 's morJO.t. Z. 3 dito Helder. *
DECEMBER en 3 en 4. ,'s midd 2. Oost. 2 dito Mist. g.
'sav. Oost. 1 maal Sneeuw.
30. 4! 29. 3 I 43. 18 dag. Oost. 1 dag Storm. /
> 1 I Vorst. _ - %
dén 30 '75 dag.Betrok. 16 dag.Storm.SC
JULY den 31'den 1 'den 6 Dec. 9 ditoHelder. 6 maal zwaa-/
tot Dec. I Nov. j July [ 2. Z. W. 167! 122 1 dito Mist. re Storm. ^
I 1 dito Sneeuw. 2 ditoDond. ^
DECEMBER 30.-4l 28.-4M 73. 18 dag. 1 7 dito Regen. 3 dito N. L.«T
1 I Vorst. I' V
ï_fffl -i» -.-«sa <ss «ai ... vr ^«sa ..^na *«*



c 3$0
De bovenftaande Algemeene Tafel is vervaardigd op denzelfden voet , als die van January tot Juny ■> te vinden in ons eerfte Deel, N°. 46. bladz. 366 , en dus gelieve de Lezer ooi? hier zich te herinneren , het geen wy daar tot opheldering gezegd hebben. — Alleen moeten wy er nu nog nader , tot voorkoming van misverftand , byvoegen , dat de Aantekenaar dezer Waarnemingen gewoon is, de Weêrsgefteldheid en Meteörologifche veranderingen te noteeren op de 3 bepaalde tydftippen van eiken dag; het gevolg hiervan is blykbaar, aan den éénen kant, dat op een zeer regenachtigeu dag zomwyl niet ééns liegen is genoteerd, wyl het op die tydftippen, daar ter plaatfe, juist niet geregend heeft; en aan den anderen kant, dat men den Regen , waar zy uitge¬
drukt is, niet noodwendig tot den geheelen dag moet uitftrekken , maar bepalen tot het tydpunt en de plaats der aantekening. — Hieruit volgt dan verder, dat het moeilyk valt, uit zoodanige aantekeningen en Tafels de hoeveelheid van Regendagen te beftemmen' (het geen ook te min nodig is, wy]' de hoeveelheid yan gevallen Regen enz. maandelyks wordt opgegeeverf) ; dus hebben wy verkozen , omtrent dit ftuk dezelfde methode te blyven volgen , als wy in N°. 46. hebben aangenomen.
Tot meerdere volmaking onzer aantekeningen' der Weerkundige Waarnemingen, en ten einde het Refultaat derzelve, gedurende het geheele Jaar 1799, als onder één oogpunt te brenn-en voegen wy hiernevens, de volgende & '
RECAPITULATIE
der
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN op ZWAANENBURG.,
Gedurende het geheele Jaar 1799.
.Hoogte van den| [Hoogte van den j Heers. | Hoeveelheid I JAAR Barometer. Thermometer. ; Wind. cevali.en en LUCHTSGE STELDHEID. 1799. 'f^^-^-j (-^^-o 'p^^^-j i^^^^-,1 iüitgew. Water. I ' " • j groot. klein. 11 groot, klein, i | j
I d. I. d. I. j | graad, graad. '< 11 gtvall. uitgew. i
JANUARY den 30 den 10,1 den roden 8 j I Lyn. Ly%. j 1 (56 dag. Betrok. 20 dag. Storm'.
April' April Juny j Febr. I ' 15 dico Helder. 7 maal'zwaa-
tot 30.9! 28. ïoi 73.. 1 4. 1 Oost.) 92 113 -2i dito Mist. re Storm.
6 dito Sneeuw. 2 dito Doud,
JUNY. Uodag. nditoRegen. 4dito N. L. I Vorst.
i den 31 den I | den 6 den 30' 175 dag.betrok, ifjdag.Storm.
JULY || Dec. Nov. I July I Dec. 9 dito Helder, ömaalzwaa-
tot !3o. 4§ 28. 4i 73. 2. Z. W.; I67ï 112 I dito Mist. reStorm.
'i I I 1 1 dito Sneeuw'. 2ditoDond.
DECEMBER.ll 18 dag. f 7 dito Regen. 3 dito N. L.
■ || I I! | Vorst. i
den 30 den 1 den io'den 30 j !34idag.Bettok. 36dag.Storm.
JANUARY n April j Nov. 1 Juny I Dec. i j 24 dito Helder. 13 maal zwaa-
tot '3o. 9i28. 4§ I en 2. Z.W. 259^ 225 22ditoMist. reStorm.
i| | 6 July' II ' 7 dito Sneeuw. 4 dito Dond.
DECEMBER.ll ' I 73. |58dag. i8ditoRegen. 7ditoN.L.
[l i | | Vorst. IJ j
NB. By het opmaaken dezer Algemeene Weerkundige Tafel hebben wy ontdekt , dat er in onze Weerkundig* Tafel van Augustus eene Drukfeil is ingellopen, te weten : op den 0.6 Augustus 'smorgens is in de Colom van den Barometer aangetekend 30. n| , moet zyn 30 duim netto. . -
NA-



( 39* J
NATIONALE LOTER YEN.
In de derde Clasfe der oiite Generaliteit:-, nu Bataaffche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den I3den January ï8oo, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. en voorname Pryzen:
$de Lyst No. 9055 met ƒ 1,500:- Prremie.
25803 — = 30,000:- Hoogde L. 39416 — * 1,500: - Pramiie. 20090 — * 5,000:31472 — 5 2,500.:loafe No. 35455 — * 1000:-
Iy299 — e 1000:-
*637 — s iooo:-
jidc No. 39102 — = 1250:-
12de ——• No, 33287 — * 1250:-
iyle No. 37141 — * iooo:-
ïlds — No. 6961 — * 1250:-
22248 — » 1000:-
ZEETYDING.
Berichten.
By Publicatie van het Uitvoerend Bewind van den 13 January 1. 1. is verboden tot i° May aanftaande de invoer van alle Rundvee, Hooy, Stroo en andere ftoffen in deze Republiek.
Volgends een onzer inlandfcbe Nieuwspapieren beloopt het getal der gezamenlyke Bankroeten, te Hamburg in 1799 voorgevallen , 136, te zamen 'bedragende eene fomma van 36,083,758 Mark Banco; van 1790 tot 1798 zyn aldaar gefailleerd 302 Huizen van Negotie,. ter totale fomme van 28,349,925. — Dus zou, volgends die opgave, de geheele fom der Bankroeten aldaar, in de laatfte tien jaaren, bedragen hebben eene waarde van 64,433,683 of omtrent 64! miilioenen Mark Banco.
Genomen en Geconfisqueerde Sclicpen. Opgebragt te Plymouth Kapt. J. Coruclls, van Bordeaux naar Embden.
Scheepsrampen 1
Met fchade binnen te Grayefand 't Schip 1
de jonge IPillinga, Kapt. Lahrman, uit het 1
Vlie naar Bordeaux, hebbende op de reis (
ankers en touwen verloren. — Te Nor- (
Te Amfterdam9 by C. CO VENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
derney Kapt J. //. Dreifer, van Hamburg naar Amfterdam; dezelve zal denkelyk moeten loslen en repareeren. — Door het Ys lek geworden by Nieuw Harlingerziel het Schip van P. Pieters, thands • gevoerd door deszelfs -Stuurman G. Rolfs, van Amfterdam naar Hamburg ; de lading is gelost en gedroogd.
Texelfche en Vlie- Lyst. nP^ rj? T Tanuary. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den iS. Binnen Kapt. D. W. Kwist van St. Martin.
Den 19. Einnen het Schip Nooit gedacht, Kapt. S. Comehs, uit Zee. De Wind Z. O.
Den 20. Niets gepasfeerd. De Wind W.
Helyoetfluis.
Den 15 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Den 16. Volgends rapport 'der Zeelootfen zyn gister een Engelfche Kotter en Logger voor de wal gezien. De Wind Z. Ö.
Van den 17—19 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Briclle.
Den 15 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Den 16. Uit Zee binnen 't Schip de Hoop , Kapt. Vcrfchoor, van Bilbao. De Wind Z. O.
Van den 17—19 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W. en Z. O.
Friefche Kust. Te Groningen binnen J. J. Buylin, van
Lubeck. — Te Soutkamp, J. Sfamines.
Fe Gr ou in Friesland T. Kaas bergen, de :wee laatften van Hamburg. — Te Delfzyl D. J. Lolling, van Petersburg. — 1 e Leeuwarden en Dockumer A ieuwzyl, wegens iet Ys, J. Durks, van Hamburg; en J. WiUinga, van Embden, beiden naar Amjlerdam,
NB. In ons vorig N°. zyn in de Advertentie van G. Roos de volgende Drukëilen ingellopen : regel 3 van dezelve baat Geheimen lees Gevaaren der -OQUEiïEitiE, regel 6 ftaat Gofyio lees ktyto.



N°. 102..
25 January 1800.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Aanpryzend Verflag wegens het onderzoek naar den ftaat der Woeste Gronden, en andere zaaken, den
Vaderlandschen landbouw
betreffende, door den Agent van Nationale Oeconomie.
(Vervolg van N°. 101. bladz. 388.)
Alles wat ons uit de Misfive van den Agent, ten aanzien van deszelfs wezenlyke intentie in dezen , gebleken is, geeft ons aanleiding, om Ulieden, tot nader verftand dezer Tabellen , te informeeren : Voor eerst:
Dat op Tabelle I., wegens de woeste Gronden in het algemeen , door del; woorden Natuur van Grond, boven de vierde Colom geplaatst, eigenlyk i bedoeld wordt eene opgave , of dit i Hei- Duin- Zand- Geest- Zwavel- Veen- \ Klei- Gemengde- Moerasfige of Groene i Gronden zyn, of met welken anderen 1 naam de onderfcheidene natuur dezer 1 Gronden, in den omtrek uwer Ge- i meente, moge uitgedrukt worden.
II. Deel.
Ten tweeden : Dat de opgaaf wegens de Grootte en Uitgeflrektheid, aan de derde Colom van Tabelle L, en aan de tweede Colom van Tabelle III., zal dienen te gefchieden volgends die Grondmaat , welke -in den omtrek uwer Gemeente, tot nog toe in gebruik is. Ten derden : Dat op Tabelle II. aan het laatfte of "onderfte artieul wordt' gedoeld óp zoodanige befchi k kingen, welke door den gewezen Raad van Staaten, zoo verre de voormalige Generaliteits-Landen aangaat, of door de Staaten der voormalige Provintiën, of door Gewestelyke of Plaatfelyke Beftuuren, op deze Gemeente - Gronden gemaakt mógen zyn, en of dezelve Beftuuren ook eenigen invloed gebruikt hebben op het afzonderlyk beftuur, het welk over deze Gronden gehouden wordt ? en zo ja : hoedanig deze invloed geweest zy ? Met opzicht wyders tot Tabelle IV. , vegens de openbare Markten, is genoegzame gelegenheid gefteld , om alle de Vaderlandfche Producten , welke in Uwe jemeente ter Markt worden gebragt, op e geeven, terwyl wy van Ulieden vervachten , dat Gy, inzonderheid ten aan;ien der drie laatfte articulen, met beïoorlyke onderfcheiding , elk afzonderlyk 'roduéb zult noteeren, dat tot elk artieul lehoört.
Indien nogthands eenige informatiè'n, door Ddd uiie-



( S94 )
Ulieden op zommige Articulen te geeven , te breedvoerig zyn mogten, om onder het daarvan opgegeeven Rubriek van ééne dezer Tabellen tè konnen geplaatst worden , zullen wy zoodanige informatiè'n , afzonderlyk , van Ulieden afwachten.
Voords moeten wy U onderrichten , dat het ons is voorgekomen, het geenszins des Agents intentie te zyn, dat gy, om u wegens zommigen der opgegeeven poincten te informeeren , infpeftiën in loco zoudt doen, maar in tegendeel, dat gy, uit zoodanige Papieren , als op Uwlieder Secretary berusten mogten , het zy Verpondings-Cohieren , of zoodanige Stukken, waarin gioudmetingen , of andere opnemingen van den grond worden gevonden , of uit al zulke andere befcheiden, als gy vermeenen mogt te moeten inwinnen , de gemelde vraag - poinéten zult beandwoorden , en verder alle zoodanige inlichtingen geeven , als uit hoofde van" uwe kennis en ervarenis in zaken,, uwe Gemeente betreffende, billyfc kan gevorderd worden; terwyl wy , om dit werk nog meer te faciliteeren, Ulieden het recht geeven tot de req.uifitie van alle zulke Perfonen, (mids niet in het Beduur zynde) welke U in dezen mogten. nodig voorkomen,, ten einde Ulieden gratis behulpzaam te zyn.
De Agent, fchynt het tegenwoordig Saizoen, tot het neemen dezer införmatiën, te hebben uitgekozen, vermids de Wintertyd , door mindere beroeps-bezigheden, voor veel'en zeer gefchikt is , om zich bepaaldelyk op het onderzoek der gevraagde poinclen toeteïeggen; daar toch de naauwkeurigheid der informatiè'n hem. in ftaat moet ftellen, om den Landbouw, die zoo zelden door eenig Beftuur in ons Vaderland is ter harte genomen, — zoo weinig is aangemoedigd , en te dikwerf onachtzaam is voorby gezien, meer en meer te doen bloeien, gevoelt Gylieden , dat , naar mate uwe opgaven meer juistheid in zich bevatten, uwe Gemeente zeker daardoor het best effect van zyne nuttige, en heilzame pogingen, te wachten heeft, om welke reden dan ook alle werkzaamheden in dezen, buiten bezwaar van den Lande , gefchieden moeten.
Wy zullen deze van Ulieden gevorderde, informatiè'n , en de Tabellen, in voege zoo als vermeld is, ingevuld,, van Ulieden verwachten , linnen, den tyd van twee maanden, na den ontvangst dezes ; welke termyn wy ruim. en genoegzaam oordeelen , om Ulieden in ftaat te ftellen aan bet gerequireerde, zonder overhaasting, te voldoen ;. indien echter
('t geen wy niet vermoeden kunnen) eene of andere omftandigheid Ulieden mogt beletten, om, binnen dit tydvak, ons de vruchten van uw onderzoek te doen toekomen, gelasten wy U , dezelven , voor het expireeren van den gefixeerden tyd, ons op te geeven.
Heil en Broederschap!.
Ter Ordonnantie van het Departementaal - Beftuur voornoemd.
*,
De bovenftaande aanfchryving der Departc.mentale Beftuuren is gelykluidende aan alle de Gemeente - Beftuuren dezer geheele Republiek; zynde alleen op het flot van die onder het resfort der Departementen van Texel en de Delf nog bygevoegd deze periode, welke op de plaatfelyke ligging dier beide gedeelten van ons Vaderland byzonder betrekking heeft.
„ Eindelyk moeten" wy Ulieden te kennen geeven, dat, ten aanzien van de opgave der Woeste Gronden, by dezen van Ulieden gevorderd wordende , uitgezondeid moeten worden , (doch ook deze alléén flechts) de Duingronden , in Ulieder oord of omtrek, gelegen, als reeds onderzogt zynde door de: Commisfie van Superïntendentie over het onderzoek der Duinen van het voormalig Gewest Holland; wordende echter van Ulieden ingewacht de opgave by de Tabelle 111. gerequireerd, wegens de Zanderyën of Zandgravingen, die onder uw Diftriét mogten gevonden worden."
Wy twyfelen geenszins, of elk oprecht, beminnaar van het Vaderland, die eene edelezucht heeft, om den welvaard en de Induflriein hetzelve te. zien en te helpen verlevendigen en uitbreiden, zal met ons eene innige verheuging gevoelen , wanneer hy uit deze medegedeelde ftukken ontwaart, datjie ontginning der Woeste Gronden, cn de"Statistifche zorg voor- veele andere vakken van den Vadérlandfchen Landbouw, door alle tyden heen hier te. Lande maar al te zeer verwaarloosd, thands door den Agent van Nationale Oeconomie. met zoo veel ernst als welwillendheid, wordt ter hand genomen. Is het niet vreemd, dat, daar in andere Landen de Regeeringen zich zedert een. aantal; jaaren zoo veel wezenlyke moeite , zoo veele groote opofferingen ten dezen aanzien getroost, en zoo veel nuts daardoor gefticht hebben , daar, in onderfcheidene oorden van Duitschland, het Landsbeftuur. in dit vak volkomen Systematisch te
werk



( 395 )
werk gaat ; -ons Vaderland hieromtrent np| zoo zeer ten achteren is? dat men, op zuil een kleen, fchraal, en dicht bevolkt plekjei gronds , zulk een groot gedeelte van der bodem aan woestheid , aan de heide, aai aan het water , aan disteien en doornen . heeft ten prooie gelaten ? dat men in een Land, welk van elders genoegzaam al zynen voorraad, alle de ftoffen ,zyner Induftrle, alle de voorwerpen vm zynen Handel' bekomen moet, en dus de fchuldenaar en afhangeling eener geheele wereld wordt, zich niet meer heeft toegelegd op de vergrooting van eigene Producten , op de regeling, inftandhoucling en uitbreiding van den Markthandel, van het zoo binnen- als buitenlandsch vertier, en by gevolg, op den meerderen omloop van eigene Producten en van numerair, waarin tocli de wezenlyke ryketom van een Commerciëerend volk beftaat? — Indedaad, er zyn van dit verfchynfel een aantal redenen te geeven; doch, vermids dezelve niemand tot eer zouden verftrekken , en de zaak zelve niet herfteilen konnen, willen wy daaromtrent liever het ftilzwygen bewaaren, en ons ftreelen met de hoop, dat voordaan, door de loflyke pogingen van het Agentfchap der Nationale Oeconomie, het gebrek van voorgaande tyden allengs krachtdadig herfteld, en, zoodra gunftiger omftandigheden zulks gedoogen, die pogingen door het Gouvernement met daadlyke hulp onderfteund zullen worden. — Wy zien hielden eerften fteen gelegd tot een gebouw, dat voor onzen welvaard groot en zeer belangryk worden kan, indien koele onverfchilligheid, vooroordeel tegen al wat nieuw is, en een geest van eigenbaat of van tegenwerking, de bedoelde onderneming niet verydelen, en met zoo veele pryslyke pogingen in haar vorig niet terugftorten. Wy verwachten diezelfde welwillendheid, dien zelfden yver, waarmede het Agentfchap, en de Departementale Beftuuren deze zaak aanvaarden, van den kant der Gemeente - Beftuuren , wier onderhoorigen allen een zoo onmiddelyk belang by derzelver goeden uitflag hebben, en wy zouden ons bedroeven , indien men het ergends aan de gevraagde opgaven liet ontbreeken, of zo, dezen ingekomen zynde, de zaak al wederom aan den fpyker, gelyk men zegt , moest blyven hangen. — Refolutie, doorzetten, doen — dit is het alleen , waardoor men in alle kringen , en vooral in die der Staatshuishoudkunde iets, ja alles goeds verrichten kan, en hadt men dit ten allen tyde in alle Landen ter harte genomen, hoe veel geluk¬
kiger zouden over het geheel de Natiën zyn? daar nu zoo oneindig veele fchoone zaaken, met opwelling van geestdrift ter hand genomen , by gebrek van doorzettende energie, in derzelver geboorte zyn blyven fteeken.
Ieder, die flechts eene oppervlakkige kennis van het onderwerp heeft, zal oogenbliklyk de redenen inzien , waarom het Agentfchap zoo veele voorlopige inlichtingen omtrent de i Woeste Gronden , " Mark - Gronden , Droogmakeryën en Binnenwateren, Jaar- of Weckj markten , enz. begeert en nodig heeft; zal toch in alle deze opzichten iets , met berekening van wezenlyk voordeel , voor het algemeene welzyn , konnen beraamd en ondernomen worden , dan dient men grondig onderricht te zyn , aangaande de tegenwoordige gefteldheid der zaaken, die men verbeteren wil ; men behoort kennis te hebben van de heerfcheude behoeften en gebreken , alsmede, van de voorhanden zynde hulpmiddelen; men moet weeten, wat en waar men verbeteren, helpen , nut doen kan en niet kan ; men moet een algemeen overzicht konnen vormen over alle de vakken, over alle de deelen van het geheel, ten einde juist te bepaalen, in hoe verre dat geheel of eenig bvzondcr gedeelte met vrucht, en naar de krachten van den Staat, een voorwerp van de zorg der Regeering zou konnen worden, wat het eerst, het meest die zorg verdiene, en in welk eene verhouding men de verfchillende voorwerpen behandelen moet , om waaflyk het algemeen belang, en niet dat van eenige weinigen, van enkele plaatzen, ter harte te neemen.
De gevorderde opgaven zyn dus een volftrekt noodzaaklyk vereischte ; zy zyn' dc grondflag en de werkftoffen voor het gebouw zelve ; zy zullen den Agent op de zekerfte wyze in ftaat ftellen, om een algemeen plan te ontwerpen ter verbetering en volmaking van den Vadérlandfchen Landbouw in alle deszelfs onderfcheidene vakken , en om de middelen te beraamen , die van de zyde des Gouvernements daartoe dienen te worden aangewend.
[Het overige in N°. I03.J D dd s, Ver»



( S9ö )
Verbeteringen in be B O E 1{DR UKKONS T.
De uitvinding der Drukpers door Kinsley, waarvan wy in N°. ïoi. bladz. 389 gewaagden, ichynt aanleiding te hebben gegeeven tot het uitdenken van Cylinder- Drukpersfcn, welke veel overeenkomst hebben met die om Catoen enz. te drukken» welke wy boven, bladz. 362, befchreeven. —
Dikwyls wordt de fraaiheid van den druk verminderd door de ongelyke verdeeling van het drukzwart op de vormen, wanneer men hetzelve door middel der ballen op de vorm brengt, gelyk mede, door de ongelyke drukking der Pers. Dit laatfte heeft vooral dan plaats , wanneer men perst met eene loodrechte fchroef, om dat alsdan de Druktafel lichtelyk een weinig draait en van plaats. verandert. Dit laatfte gebrek wordt verholpen, door eene in Engeland uitgevondene Pers zonder beugel en fchroef, welke zich van ! de gewoone Persfen onderfcheidt door eene horizontale fpil en eenen verticalen Drukftempel, ! waardoor zeer veele kosten, moeite en tyd,; befpaard worden , eu waarvan men eene , afbeelding en befchryving vindt in het Jour- ' nal fur Fabrik &c. van February , 1797. —. Om nu tevens eene gelykmatige verdeeling : van het drukzwart, en eene eenparigheid in c den druk zelve, te bewerken, heeft men 1 ook voor het Boekdrukken Cylinder-persfen uitgedacht, welker befchryving en afbeelding geplaatst is in datzelfde Journal voor Maart, 1797. Deze Persfen brengen het zwart van zelve en gelykmatig op de vorm, en drukken het Papierblad tegen dezelve, door middel van eenen rondgaanden Cylinder. De vorm bekomt het zwart van eenen daarboven geplaatften verw - Cylinder, waarop hetzelve, door middel van aangrenzende, mededeelende Cylinders , gelykmatig verfpreid is. Daaiop B wordt het Papier in een trommelsgewyze gebogen raam, dat aan beide zyden open gaat, tegen de vorm gebragt, en de tafel r met de dus belegde vorm gaat tusfehen twee n' rollen door, waarvan de bovenfte het Papier ei allengskens en overal gelykmatig op de vorm h drukt, ontftaande hierdoor een zeer volledig bi afdrukfel. Zoodra de vorm geheel is afgelo- 01 pen, ontvangt dezelve van de verwgevende ft, Cylinder , en deze van de mededeelende d< Cylinders, nieuwen toevoer van drukzwart. — g< Het drukken zelve gaat hierby zeer gemaklyk te en fpoedig in zyn werk, terwyl de onder- ni
laag der vorm zich in dit geval niet kan doorbuigen, maar de Cylinders van beide zyoen evenredig drukken, "weshalven er geene dofte plaatfen in den druk zelve konnen voorkomen.
Eene tweede Cylinders - pers heeft drie evenwydig boven elkander ftaande Cylinders. De bovenfte geeft de drukverwen aan, welke zy van 5 kleinere mededeelende Cylinders ontvangt. Op de middenfte Cylinder zyn de letters aangebragt, zynde dezelve zoo gegoten, dat zy op deze ronde oppervlakte konnen ftaan. De onderfte Cylinder is met laken bekleed , en dient tot persfer. Alle deze rollen zyn door tandraderen, die in elkander vatten, te zamen verbonden, en worden bewogen door middel van een handzwengel, ian de middenfte rol geplaatst. Om de beledenfte of pers - Cylinder wordt het blad Papier, dat gedrukt zal worden, vastgehecht.-' Wanneer men nu de middenfte Cylinder omiraait, loopen de letters eerst onder de jóvenfte verw-Cylinder heen, en ontvangen laarvah het nodig zwart; vervolgends gaan :y, dus gezwart zynde, over haar de onlei-fte, waarop het Papier ligt, en drukken ich daarop over. Nog vindt men in het gemelde Journal ■ an April, 1797. een Werktuig befchreven, m Boeken en Behangfel-papieren, door midel eener Drukwagen, die over eene Druktafel sopt, te drukken.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
ërichten aan de COMMERCIE.
De berichten uit Dantzig van den 3 Januar geeven te kennen, dat aldaar eenig voor:men fcheen te zyn, tot de daarftelling ;ner Uitvoer-Tol van 10 Rcichsthalers per st Tarw, en 5 Rcichsthalers per last Rogge, I iven de oude Imposten; echter was daar- : ntrent nog niets legaal gepubliceerd. — De ;rke vorst aldaar hadt veroorzaakt, dat 1 : 1800 lasten Tarw, welke naar Engeland ;destineerd, en reeds in Schepen en Ligrs geladen waren, moeten terugblyven , ïttegenftaande dezelve, met zeer veele kosten
en



( 397 )
en- moeite , reeds door het Ys naar beneden in het Vaarwater gebragt waren. De vorst was zeer geft.eng , en hadt van 12 tot 18 Reaümurfche graaden bereikt, welk laatfte met 9 graaden van Fahtenhe.it, onder nul, overeenkomt.
üe Dantziger Reedery beftaat thands uit 91 Scheipen , die 18000 lasten laaden konnen , behalven nog zeven, welke op flapel liaan, en in het aanftaande voorjaar te water zullen komen.
Wy voegen hieronder éénige Tabellen, bevattende fpécificatie der , geduurende het afgelopen jaar,- in Dantzig binnen gekomene en uitgevarene Schepen, waarvan het getal 1021 en 974 bedraagt ; midsgaders eene lyst der . aangekomen en afgefcheepte goederen , en eindelyk van de ingekomen, uitgefcheepte en geconfirmeerde Graanen.
Het getal der in Dantzig, geduurende den jaare 1799 •> Geboornen of Gedoopten, is 1193; en dat der Geftorvenen, 1511.
Uit Dantzig zyn in het jaar 1799 de volgende Waaren ter Zee uitgevoerd:
I I Fortu' I I i
„ Sal< Ham' Naar Spanjen, burg, I Enge- Hol-l Frank- Deens - Zwee-lLubeck, Rus-l lmd- 1 lmd-1 O*- I marken den. [Bremen. land. \ Totaal.
P.it-Asch (Schippond) 1243 9786 299 1 349! T1678
Weed-Asch (Tonnen) 9760 3558 450 8l Ï3776
Brandewyn-dopp .... (Guldens) 13497 567 1266 1751 78 6739 7.0j. 31319
dito Genever (Aam) 58 10 14 58 579 29 748
Bier Dantziger (Tonnen) 2456 81 51 61 6 iö 2671
Borftels (Steen) 252 88 91 31 I50 61a
£a™fteen (Guldens) "881558 3 26.3™ 6862
Vederen (Steen) 4382 278 716 110 25 85 5 5506
fals : Tarwe . . (Last) 16713 1298 7537 984 51 241 25024
Graanen , j Rogge . . 1253 1311 221 4995 1968 2905 12653
nnnm 1 J~~ £IW!en ' ■ ~" "9i 76 47 33 30 306
39250 Last.] Garst . . . —— 169 1 352 222 6 66 816
Mout . .
L Haver . . 62 56 45 288 KI
Hout, als Balken .... (Stuks) 257562027 1102 299 34c; aQ%i7
Eiken flanken . . (Schok) 620 5 i4 24 40 9fl
dito Deelen .... 136 11 9 15 *
Dennen Planken . . 516 21 4 8 8 Jrc
~ ^ito Deelen .... 1000 130 97 131 3 95 .
— Esfen Riemen . . . 225 73 ï
Diverfche Houtwaaren . (Guldens) 782136520 530618922 62 357Ï 110504
Eikene Pypenduigen (Schok) 11847 756 i843 46 35 uUt
T- ^ Oxhoofden dito 4363 345 828 8 7o t%i±
Linnen (Poolsch) - 45401 2642 8245 3076 51 1659 6107Ï
rri^SESS 3454 l 3325 X1207 4?° i8387|
,Y/f,cn (Schippond) 44 1 18 17 5 °o-
Wolle (Steen) j 287] 88 54] 8327 * 8759
(liet vervolg in N°. 103.)
Ddd 3
Aneo



( 3-.* )
Anecdote w»o*wï KRUNITZ.
De geleerde, arbeidzame en in het geletterd Europa beroemde Krunitz, Schryver van eene uitmuntende Oeconomisch - Technnlogi,rche Encyclopedie, waarvan in het Hoogduitsch reeds 73 a 74 Deelen het licht zien , en welker voordzetting aan eene goede hand is toevertrouwd , overleedt den 20 December 1796.. Twee dagen voor zynen dood 1'chreef hy aan' Teller om bericht wegens het Lvkenhuis, op het Kerkhof van St. 'Pieter te Berlyn gebouwd. Den dag voor dien nacht, waarin hy ftierf,' zondt hy de daaromtrent bekomene ltukken terug, en fchreef aan Teller op het einde van -zynen brief.: ,, wie weet, hoe fpoedig ik .,, zelf in een Lykhuis kom". Peller ontving te gelyk met dit briefje de ivete v.ta 'smans overlyden. Zyn laatst bewerkt artikel was: Le.iche (of Lyk),
PRYZEN vax eenig? voorname
KOjüPWAAREN en LEVENS MIDDELEN.
Tc Amsterdam, den 20 January 1800.
De C-ffy, zoo Javaanfche als Surinaamfche en Pranjche, is \ a 1 ftuiver flaauwer, dan den 13 dezer.
Voor 't overige geene veranderingen.
Te Dordrecht, den 20 January 1800.
Candybrooden ••*«... 37 a38
Poeijer dito . 34 a 35
Raffinaden . . . , . . . . '32 a 33
Melisfen 2 en 3 £g . • . „ . 27 a 31
Lompen ♦ . . . 25^ a 26 '
Stampfuiker 24Ia 29! '
Basterden ......... 14^ a 16 1
Candyën, dlverfe Ö3! a 43
£3ro°P 76 *75 3
Te Schiedam, dc:: 22 January 1C00
Moutwyn icj rg de 30 Virtels., zonder Fust, Genever 11] a ia 'rf. dito, dito. Genever 55 en 56 gl. per Aam, /Zot/?. Pro^ Gedr. Rogge 1.64 ÊB per Last 250 ggl. verkogt.
Te Utrecht, den 18 January 1800.
Witte Weit .... van / 17* tot ƒ 18
Roode dito — = =16
Rogge - snJ-HJf
Boekweit — * * 7|
Graauwe Erwten, Middel-
.foort — = 14
dito Kleine — s 9 an§
Ongelezene dito . . Kleine zuivere Groene
Erwten ....... — * 10 — 5 n
Ongelezene dito . . .
Witte Erwten .... , g
Witte-Boonen .... — * 18
Paardeboonen .....
Haver , .
Wintérgarst _ % yi
Zomer dito ..... s g ; I3
Pryzen van eenige Blnnenlandfche Effect e-n , te Amsterdam, den 23 January 1800.
Recepisfen, BondgenootJbhap te Lande. . . a 3 pCt.4i a -} dito Brabandfche fchae-
vergoeding , a4 — 33 a 34 dito 4 pCts. Heffing, a 3^ — ïaar rato van Comptoiren en Sommen .43,47 ^ 3
Nationale Schuldbrieven met Coupons en Uitlooting a 3 pCt. 41J a 42^
iito dito . . .. . a 4 56] a |
Iito dito .... a 5 — 60 a 68 'nterest - Recepisfen van de oude
Staatsfchulden , a 4 pCt. . 44 k 45 bataaffche Refcriptiën, 23 Jan.
1800 . . 79J k di 1 . . 60^ a 62 a . . 50 a5i|
3 • • 44 L45ï
4 . • 4ria4^
Na



C 399 )
Na den Vrede by loting . 34* a 35!
llollandsch geforceerd .... 38 a j
Vry wil lig dito ...... 59 k i
Gelderfche fchaêvergoeding . 37^ a 38. Belee nbankgeed. 2.3 Jan. 98.
Wissel Cours yan 23 January l8eö, te Amsterdam op ds Steden
Madrid . . 2 m: Ufo . ' % 48
Bilboa . . dito .... =48
Cadix . . dito .... » 48 a 50
Seyiliên .. dito ... . « 48
.Lisfabon . . dito .... * 46 a 463
Veneiiën . a ra: Ufo . -86
Livomo . dito .... * 98
Gc««« .dito . . . . »
Parys, kort. bet. in Specie = 61
_ . a ra: Ufo . . =
Bordeaux . • • . s 6*1
dito . 1 Ufo . .- ♦ s
Hamburg, kort Banco . = 39] a 3,9 |
dito . 2 m: Ufo . . = 38^ a 39 >(f.
Breslau . 6 wecken dato * •
M'eenen . 2 dito .... * 34 J
Bankgeld . «
NB. De plaatfen, op welken geen WisCoursis, zyn opzetlyk weggelaten.
NATIONALE L O TER YEN.
In de derde Clasfe der 91de Generaliteit!, mi Bataaffche LOTERY, welke is beginnen te trekken op Maandag den ï3den January 1800, zyn verder uitgetrokken de volgende Nos. eu voorname Pryzen:
16de Lyst No. 4741 met ƒ icco:syde en laat-
tle Lyst No. 21086. — « 7,500:-
6205 — = 10,000:- Prremie.
Z E E T Y D I N Gi
Berichten.
Men verneemt, dat de Keizer van Rusland den uitvoer van Houtwaaren uit zyn Ryk wederom heeft vrygeiteld..
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. Opgebragt te larmouth het Deensch Schip de Hoop , Kapt. Kraijcr, van Altona naaf
Duinkerken,
Scheepsrampen,
Verongelukt op Pon-Morks het Engelsch Fregat TEcl.alion; het volk is gered.
Door 't Ys opgezet benoorden Kopenhagen 't Schip van J. C. Reutel, van' Londen met ballast naar Koningsbergen ; 't Schip zal. weg zyn.
Texelfche en Vlie-Lyst.
Den 20 en 21 January. Niets gepasfeerd,. De Wind W.
Den 22. Na Posttyd in 't gezicht een Schip , komende van Lisfabon; de naam onbekend. De Wind N. W.
Den 23. Binnen de Schepen the Engle, Kapt. John Coper, van Virginie; en de BelIon», Kapt. C. Noordbcrg, van Lisfabon,
Helvoetfluis.
Den 20 en 2z January. Niets gepasfeerd> De Wind Z. VV.
Brielle.
Den 20 January. Gister uit Zee binnenJ. Luytjes, van Ceudres, en K. Janfe, van Ëmhdeni — Heden' binnen A. Cornelis, van Embden. — Nog een Smak by de Bank ten anker, gevoerd door A. Hordt, van Emb' den. — E. Verjchoor is naar Rotterdam opgezeild. — Dezen morgen was er een Engelfche Kotter voor de wal. De Wind Z. Z. VV.
Den at. De Engelfche Kotter heeft een der LoJtsbooten genoodzaakt door 2 fchoten by te draaijen , en eenigen tyd by zyn boord te blyven ; vervolgends is deze wederom afgevrren , en reeds te Brielle gearriveerd. A. Plorct is op de Haven gekomen. De Wind N. C
Friefehe Kust.
Te Delfzyl binnen D. J. Lolling, van .Petersburg.
\ ! ■ • AD-



C 400 )
t,t, ADVERTENTIEK -13. Peereboom en Zoon te Purmerende, hebben eedrukt m Redevoering gcdaap ter gelegendheid yan S J£ onaa? f vefz°nden :
dm 19 December 1790, 0a v?r^ ^« o . a^ 6'* nationaal Feest, op
rende, door KlaaY Honing, w der D G/ME-?NTE * Püiii/.
dezelve alle Beminnaren der Vaderlandfche' GefchtSen^n ' ~ Ook biede!i
Veeius Cronyk yan Hoorn! «« Plaaten ,ï k^S aa"' 200 §eachte werk tal Exemplaaren ftrekt, voor de %xtn faage? l?ys Tan"' fS-'^g Cen klein aa«'
By Uylenbroek, te Amfteldam, is gedrukt: Edipijs ™ ir„r ~ naar het Franseh van G«//W, de' Mulyk van SaccLnL door P ° %* rrff^I' i o ftuivers, welk ftokje heden ten Tooneele ftaat gevoerd twórdS UJknbrof ' De Schoenmaker van Damasko Tnn^/r**/ 0 . cr" . te worden. Verwacht: Franseh van Vlgantz le Brun , door^' ^f^iu. *T '
ivS^ iSoni^^^^^ X™„- onze
* Geheimen dl ^S^Sj, CdikwyL foo "74a ge'C, lr£7ea^ T Waarinc alle
en de verleidelyke Slreenenzang der Mannen SondXiH Sr ; Ichooile Sexe)
gefchetst zyn in de Garadler?vaneenftones de rW ^ de Beau-Wonde
de Marquis tffe^ , de Graaf iS^ef, «ta.rS& S,^ • fel^ ^S
van zMd»^ verleidende Levenswee , en de *Kr1v*Tfi !/ i Yi ^ ten allerfterkfte woeden geteekend ; 7S' 'b5»Uw C B S^^^^ haare voonge Levenswyze niet nalaten zal, elke gevoelile Zill 11, , 0vèr pwx/«,, en tot voor alle ion ee ml$m a ' ? traan mt de co jen
gedrukt in 8. en verf.erd met 2 keuri«eWaten en^™ ?^ •£? ? ~ het^lveJis te ^/^„ by G. Roos, en'te bekonfe.1
Boekverkopers; de prys is ƒ :IO, otdiS en^r^ Republiek by de meeste
maar 25 Exemplaren gedrukt zyn. P ' y °P Sro°t ï%er, wanrjp
i fris: ^^^\^:^r^ i * i
IU. Beer Poortugael , Dl ch t* ©ogj-jï Gen. . • • . a 30 ft.
IV. #>-«»^,, Myn Letterhof, «,y?f Afperking. ' 4 36 £'
V. Neuwenhurzen en & W, K»ü-r. yajsï.. Hic h tbl o e me *. ' * f' 5 ft
vn if^' sent"ienteele Geschriften en G- ed i c n t r n * ?6 5*
VII. het Gelukkig Huisgezin. Dichten. * 30 ft.
VIII. Doodenlyst van Nicolaas Klim. ' " * \ 12 £•
V n^SnNAAR Utrecht> «»* Nederlandfche' Gefchiedenis ' ' t l< t
X De Dankbare, eene Franfche Gefchiedenis. • * • J ^ £
X. Marnn, de Geredde Onschuld, een dito. . ' ' % 32 %'
XII. iW,„, , de Schoone Boetvaardige, een dito " * ï. S S'
XIII. Kotzebue , de Cevarelyke Weddingschap. - * * | 3- 2*
ajiv. honn , Pnemmen en Helmen* Fbsuvuuukp. r< ' ? s5 «•
XV. j^W, Feestzang. eestviering van Concordia. a 2q ft.
XVH fff' Lierzang, aan het "bataafsche Volk. ' . ' $ " S'
» /' Overwinning, by Chattam. . J "
XTY* Ï7"?* ^M1RE "E Vilarez, rr«»//s/. . ' •- t ;° f'
XX S /V^ hus ^ANLIUS 'Por quatus , Treurfpel. . .' 4 S ft
XX. Uylenbroek, Het Leest van Apollo , ZlnnefJel t l f
En zeer veele anderen. ' ^mneJPel- • a 8 ft.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kmistverkoper op den Vy^etómT



N°- 103.
59 January 1800,
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid9 Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoefenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I.
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Aanpryzend Verflag wegens het onderzoek naar den ftaat der Woeste Gronden, en andere zaaken, den
Vaderlandschen landbouw
betreffende, door den Agent van Nationale Oeconomie.
(Vervolg en flot van N°. ioa. bladz. 395.)
Het moet Indedaad den Landman de heugelykfte uitzichten geeven, wanneer hy ziet, dat het Beduur eene welwillendheid allerwege aan den dag legt, om hem tot het uitbreiden van zynen welvaard de behulpzame hand te bieden , waar zulks maar mooglyk is. In den eerften opüag moge het zommigen Landlieden misfchien vreemd dunken, dat zy door of van wege het Beftuur zouden konnen geholpen worden in het verbeteren en gelukkiger bebouwen hunner Gronden, cn in het vermeerderen der middelen van hun huislyk en perfoneel welvaren, daar dit alles voornaamlyk fchynt aftehangen van hunne eigene vlyt en kunde. Op hunne byzondere perfoonlyke vryheid , ook in dezen , billyk den hoogften prys ftellende, zullen zy zich misfchien verbeelden, dat hieromtrent geene bemoeijingen noch inzage van het Beftuur II. Deel.
konnen plaats hebben, zonder hun eenigen dwang te doen ondervinden, en hen in hunne byzondere, vryë wyze van handelen en werken te belemmeren. Dan, zulk eene (trekking kan geenszins hebben de werkzaamheid, de bedoeling van een Beftuur, dat den Landbouw, den algemeenen welvaard , wil helpen bevorderen. Juist deze perfoneele vryheid van den Landman poogt zulk een Beftuur door zynen hulpbiedenden invloed boven alles te behouden, en door het bybrengen van nieuwe of grootere voordeden te veraangenamen, wyl 't genot dier vryheid het meest gefchikt is, om den Landbouw te doen bloeijen.
Wil de Landman zich overtuigen , welk nut hy trekken kan van eene wyze zorg der Regeering voor zyn tydelyk welvaren, dan heeft hy alleen zichzelve te vraagen, of hy niet veele redenen hebbe van te klaagen , die alleen door den invloed , door 't gezag van het Beftuur konnen worden uit den weg geruimd ? Hy heeft zich flechts te herinneren , welke nadeelen en kwellingen hy eertyds ondervonden hebbe van een eigen rechtsgebied en gezagoefenend Jachtgericht, toen hy het wild, dat zyne veldvruchten kwam wegëeten , zelfs op eigen grond niet mocht doodfchiëten ; toen hy gedoogen moest, dat een ander, tot dé Jacht gerechtigd, het Wild op zynen bodem kwam vervolgen, en zyne rykbeladene Koornvelden met een hoop honden' vertrappen. Kon dit overblyffel der aêloude Leenheerfchappy, zoo hatelyk • als nadeelig, immer worden weggenomen zonder
ü ee de



( 402 )
de bemoeijing van het BeftuurV en indien daarvan hier of daar nog eenig overblyffel mocht voorhanden zyn, hoe zullen de goede Landlieden daarvan konnen ontheven worden, indien zy hunne klagten niet inbrengen bv de hoogfte Overheid ? — Op dezelfde wyze is het met veele andere zaaken , den Landbouw betreffende, gelegen. Zo er b. v. hielen daar eenige onrechtmatige opftopping van water, tot bederf van zommige Landen, zo er eenige verftuiving van naastgelegen Zandgronden, eenige benadeeling of onderdrukkingvan welken aart ook , dus eenige billyke reden I tot klagten plaats heeft, waarin het Beftuur zoude konnen voorzien, wie kan dan twyfelen, of deze bezwaaren , naar waarheid en , beicheidenheid door de daarby belanghebben- , .den voorgedragen, zullen gehoprd, 'én naar t vermogen gebeterd worden ? — Den Agent , yan Oeconomie is in het byzonder aanbevolen, t op foortgelyke klagten te letten, en deszelfs welwillendheid , deszelfs onmiddelyke betrek- \ king op het Beftuur laat geenen twyfel over, s of zoodanige grieven zullen worden herfteld, „ indien dezelve blyken wezenlyk en gegrond 0 2yn. — Bovendien , welke belangryke bron- d nen van welvaren , die dus verre gefloten bleeven, zyn er niet nog in ons- Vaderland a te openen, door de ontginning en het betee- u len der Woeste Gronden, eene verbeterde *. 1ilnC,ting omtrent het onderhoud en gebruik k der Meente-gronden, het regelen of aanleggen ; van Zanderyën , Veenderyën , en Droogma- d] keryen, het aanmoedigen eu wel inrichten k, der Jaar- en Weekmarkten! enz. Hoe veele lp plaatfen en oorden wachten daaromtrent met ke ongeduld eene meer gelukkige wending van zaaken , dan derzelver byzondere pogingen, w, of die van eene Geleerde 'Maatfchappy, bui- !^ ten den invloed der hoogfte Overheid , tot fayr dus verre in ftaat waren te bewerken ? — Indien men voorheen iu ons Vaderland de zorg der Overheid zich nimmer heeft zien' uitftrekken tot foortgelyke belangryke onderwerpen , als waarvan deze aanfchryving des Agents handelt, dan heeft de Bataaffche Landman , hoedanig ook voor het overige denkende over den aart der nieuwe orde van zaaken, alle reden om zich te verheugen i over eene meerdere oplettendheid, en alge- VUu meenen toeleg, ter verbetering van zyn lot, L maar geenszins, om zich te bevreemden dat een zulk een onderzoek nu gefchiedt! en nog veel ryk minder, om zich daarover te belgen , en, ook wantrouwig omtrent het oogmerk er van , der 3ich daaraan halltarrig te onttrekken, ■— Wel- deri
hebt zullen geheele landftreeken, die na eene piooi zyn yan dor Zand, woeste Heide of Water, geheele oorden, die „u Set dan cüstelen en doornen draagen, zich langs deïï SenVOen r a^f^ ^ Landzaafen ont" hee^lv! P Tinn? WdniSe iaareu verwandelen Vp? £ n Landouwen » overdekt met jGras, vee, Koorn, en andere Veldvruchten dip
Wordt dn alles door de ingezetenen van het platte Land, , door de geheele Republiek LaV2yne kraClK gedoeld,6.en bedenk! n2;
en enkel geliefkoosd of begunfllgd plckfln gronds le vermogens yan den Staat ten koste %g"Z erwyt al het overige van den Vadérlandfchen vdem,. meer afgelegen, fchoon misfchien milder n ryker m zichzdve, vergeten en verwaarloosd 'erdt; dan twyfelen wy geenszins, of elk unner zal gereed zyn, om alles toetebrenen, wat van hun kan worden verlangd, ter lededeelmg van de naauwkeurigfte berichten mtrent de vraagpunten, door den Agent in e bovenftaande Tabellen opgegeeven. Niet minder gegrond kan men verwachten, at de, volgends aanfchryving der Departemente öeftuuren, te requireerene perfonen tot het ïeyen van de nodige inlichtingen , zich alszins bereidvaardig zuilen toonen ter vervul}g van dezen zoo aangenamen als nuttio-en ïcht, zich verheugende van iu de gélegenid te zyn gefteld, om ter bevordering van ne zoo heilzame zaak te konnen medewe'rn, en hierdoor wel te verdienen aan hunne idom woonende Medeburgeren , aan hunne lonplaatfen, aan het Departement waarin ^gezeten zyn , en aan het geheele Vader»
Verbeteringen in de ZEEPZ I £ D E R Y.
ir Proefnemingen, om Zeep te bereiden zonder.
^Arcat , Leliéyre en Pelletier hebben M bericht, 1797 aan het Beftuur van Frankovergegeeven nopends de Zeepziederv, eene manier medegedeeld, 0111 Zeep zonvuur te bereiden. Verfcheidene Zeepziem Ifrdo&ryk: poogden, ter befparing der
brand-



( 4°3 )
brandftoffen, de verbinding der Oly met het Akali koud te bewerken, het geen hun ook op onderfcheidene wyzen gelukte. De volgende behandeling verdient eene opzetlyke
befchryving.
Men neemt een niet zeer diep fteenen of houten vat, nagenoeg de gedaante hebbende van eene boterpot. Deszelfs bodem doet men beftaan uit een wit of ongecoüleurd hout, waarin een met Yzer bekleed bomgat gemaakt is. Verder neemt men een fchoone houten ftok, aan welks einde een fpil of'ftop zich bevindt, in -deze: opening Uuitende. Deze i ftok is van afftand tot afftand geheel bezet I met .ronde dwarshoutjens, die § duim binnen den . omtrek van het vat blyven, ten einde den .„ftandaart vry in hetzelve te konnen omdraaijen. Aan het boveneinde van den ftok of ftandaart, in deszelfs middenpunt , maakt men mede een fpondegat , van binnen met Yzer bekleed, waarin eene fchroef loopt, die op de vereischte hoogte in een dwars over het vat liggend houten dekfel is vastgemaakt, fpits toeloopt, en' in het gemelde gat fluit; op deze wyze wordt de ftandaart recht over- einde gehouden, en kan dezelve zich om- , draaijen. — Eindelyk maakt men eene fpanboog, voorzien van een koord , dat 3 a 5 maal om den ftandaart geflingerd is, en hier \ mede kan men denzelven beurtlings nu links , dan rechts doen draaijen. ]
In dit vat dóet men nu 6 (g Olyf-oly, en daarby 3 gg loog tot 8 graaden , die men { vooraf van Souda en Kalk bereid heeft. — Men draait of roert het mengfel op deze'v wyze ten minften J uurs lang, giet er dan I 1 gg loog tot 18 graaden by, en" roert alles een uur lang op dezelfde manier. Voords v doet men er wederom in 3 gg loog tot 18 L graaden en roert zoo lang, tot de dat masfa zich tot een taamlyk ftevig deeg zét. — Dan a laat men dezelve 333 uuren ftil ftaan, neemt n ze uit het vat, kneedt ze in een houten E tobbe met een houten fpadel fterk door een g en deelt die af in vormen. — Na verloop ö van eenige dagen is de Zeep ftyf genoeg , a om uit de vormen genomen te worden; men Bi laat dezelve op houten fchaften volkomen i 1 droog worden, en in den tyd van * a 6 er weeken is zy bruik- en leverbaar. ^ Bedient rjaen zich by dézè bewerking van zo Oly uit Zaaden, b. v. Raap-oly, dan moet pc men eene loog neemen tot 20 graaden ; ook en heeft de Zeep in. dit geval 3 maanden tyds nodig om te droogen en opteftyven , terwyl tei zy.aeer.in gewigt. verliest, .dan die, .waarin mi
jOlyf-oly komt. - Wil men deze Zeepbereijdmg in het groot bewerkftelügen, zo kan men verfcheidene vaten of potten daartoe neejraen, die naast elkander plaatfen, en alle de u-andaarts te gelyk door middel van eenen jgemeenichaplyken zwengel in beweging brer j gen. — Om eiken ftandaart loopen twee kooden 111 eene tegengeftélde richting, waarvan het ééne einde aan denzelven, en het-andere aan den zwengel wordt vastgemaakt ; één a twee werklieden konnen op -deze wyze den geheelen toeftel in het groot doen werken. — De Burger Desquinïnare maakte zulk eene Machine voor den Burger Malherbe te Parys om de Zeep koud te bereiden. ' *
(liet overige . in N°. 104.)
Eenige nieuwe voorslagen ter bereiding van het potteB akkers - glas uur-.
Op last der Hanoverfhe- Regeering, poogde le bekende Westrumb - eene- Glafuur zonder ooddeelen uittevinden , en na een groot lantal proefnemingen , die meestal mislukten, vyl het gemeen Aardewerk den vereischten ;raad van hitte niet kon doorftaan, heeft ïy de volgende bereidingen, zoo met het mnfte gedeelte Lood. als geheel zonder dezfe :or, bekend gemaakt.
T" oV 3i deeler! Zand' T5 deelen geslierde-Potasch, 3 deelen Borax, en 8 deelen
opdglit., CBieyg/due). °eeien
na' I'; 3a! dleIe," ,Zand ■ 3 deelen gezui-
erde Potasch, 8 deelen Borax en ia'deelen oodglit. f N°. 3. 150 deelen gecryftallifeerd Glauberr >ut met 8 deelen Koolftof tot een graan* )eder gebrand, en vervolgends met 4 deelen irax, ió deelen Zand en 6 deelen Loodwit gemengd.
N°. 4. 33 deelen Zand; 11, a 20 iclen gezuiverde Potasch, en 4 i c deelen
■rax.
N°. 5. 33 deelen Glas , 16 deelen Borax ' 3 deelen zuivere Potasch. L\°. 6. 150 deelen gecryftallifeerd Glaubet*. (t niet 8 deelen Koolftof tot een graauw eder gebrand, waarby 16 deelen Zand, 1 8 deelen Borax.
Ter rechte waardeering van deze voorfchrif1 zullen echter nog veele nieuwe proeihe-
igen vereischt worden. — *
£ee 3 II. QE>



C 4^4 ) .
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Berichten aan de COMMERCIE. (Vervolg en Slot van N°. 102. bladz. 397.)
Te Dantzig zyn in 1799^ de volgende Waaren uit Zee ingevoerd:
Amandelen ----- 2293a [Ponden. Rum en Franf. Brandew. 453 | Aam.
Bier . ([Engelsch") - - 2663 Tonnen. Syroop 372.812 Ponden.
Catoen ------ 21064 iGuldens. Suiker, (Candy-) - - 100,890
Citroenen ----- 299,400 j Stuks. (Geraffineerde) - 501,291 —
Coffy 758,402 I Ponden Thee - , - 21,471
Haringen, QEmbdenfche) 55 Tonnen. Teer -1 240 Tonnen.
QZweedfche) 151899 Traan ------ 380
Hout, (Brafilisch) - - 101a Centn. Tin - 57 Centn.
Indigo, (fyne) - - - 6003 t'onden Tabak, (Rook-) - - - 142,245 Honden.
Kaarfen , (Rusfifche) - 29,604 — (Snuif-) - - - 95,142
Kalk, (fZweedfché) - - 9431 Tonnen. (Bladen) - - - 156,488
Leder, (Zool-) - - - 1364 Honden. Wytien, (Champ. en Bourg.) 7,182 Bouteill.
Lood 395 Centn. QMoefel- en Rhynf.) 9 Aam..
Moscobade - - - . - 211 520 Ponden (Franfche) - - - 6,4.76 Oxh.
Oly, (Boom-) ... -40,111 — (Zoete en Spaanfche) 0.66 Aam.
— (Raap- en Lyn-) 458 Aam. |j Wyn - Azyn - - - - 76 Oxh.
Peper ------ 47,671 Ponden IJ Yzer, (Zweedsch) , - - 2,481 Schipp.
Ryst' - - - - - - - 239,901 ' oud ... - - 1,387 Tonnen.
Rofynen ----- 149,060 ' ■ | Zeildoek ----- 779 ,Stukken.
Specifieke opgave der te Dantzig in- en uitgevoerde Graanen, in 17,9, alsmede van den aldaar thands nog zich bevindenden voorraad.
Anno 1798, den siften December, Anno 1799. Ultimo Decem-
was de voorraad ingevoerd uitgevoerd en ber 1799, bleef
geconfirmeerd aan voorraad
Lasten |Schepels Lasten Schepels [Lasten |Schepels Lasten | Schepels
Aan Weit . . . 8059 20 26,888 29 29,400 43 5547 I 6~
Rogge . . 7591 45 11,016 41 16,453 4 2155 22
Garst en Mout 551 19 2816 37 3052 8 315 48
Haver . . 30 I 1216 39 1215 9 31 31
: Erwten . . 286 33 528 24 774 28 40 29
Boekw. Grutte 76 35 229 9 246 25 39 20
' Gierst . . 31 46 206 28 200 58 28 16
' : Totaal 116,627 1 19 142*90* I 27 51,351 54 8,157 I 52
IS5SS5ÜW



( 405 )
LTST der in Ï799 te Dantzig uit Zee binnengekome, en naar Zee ff
uitgezeilde Schepen. jj
Ingevoerde Goederen. jj
B , , - .. c , Uitgevoerde Goederen. I
\ - t I ) l fDatH 1
pan- l l
Fa- Yzer r.en Bre- |
Stek- Wyn teen ring: Teer, en en mer ]
BinneneelCOffien van goede en koo»' en Pik, Ko- Stee- .Steen Aarde Brand ■ Teza-
öinnengeKou-cii vau „ ^ ^ _^ yisett Zout. Baiyn _Pg££ tigW i kalk.' wérk- liont. Ballait. men. ,
— — — 2 6 8
Bremen
Copland • • • , 250 278
?~;r. • *.\11 s 9 65 ^ ^
Frankryk 11 g 85 102'
Holland . 9 4. 10
IHamburg 6 2
Jra/ié'm » 2 112
Lubeck » . . ii ^
H £8rtMsa' 20 4 40 64
M Pommeren 20 5'
| Rusland S jo lo
II Roftock 2 2'
IReibnitz x
fS ::;::::: : * 18 ^ s? ,3?
j.Nieuwgebouwden I 6 6
| Aangekochten 1 \ _7
| Overwinterende van 1798. • «i ' . —
II ~TÖt7al 1 8» : 17 l 9 i 40 ! 7* 1 8 9 1 3* 2 4 ) 759 1040
I! . ' _ L- i——
... stiilieoe- 1 Houtwaa- asch en spauucn
I Uitgezeild naar Tren ' Graanen.' ren. -_Jo^|j5aUaM^,T£ja2r^ j
1 „ .... —t" T" 3" I «
I Bremen r 3 4
[CoaWonrf 19 , 209 8 23ö
Denemarken * Jgl I?J 3 . 369
Engeland . • * )2 . 12
Frankryk - • • • • 2p n . , . 96
Holland en £m&&n 1 to 51
Hamburg ...» «j^v .... 5 ^
JiflKn 7 2 16
Lu&ecfc 10 * 9 44
Portugal " 6 6 19
Temmeren ••• ■> g
Rusland , 2
Rojlock •
I Reibnitz I5 15
\Sfanjen * 3I 89
I Zweden •»• •••••* ^ __ " ■ ■ , ■—. 1 ■ .. ■ -i... —
I Den 31 'December 1799. S^eed 86~" 599 *34 14 6 g 978
{ liggende Schepen ^_
b r— -^Totaal 86 5?8 234 I 14 I 6 *



C 'è$ )
LTST der in Winterlage liggende Schepen uhimo December x?99.
j Bremers. | Mich. Kalf. IÏW Sommer 8 r ,rt
, B. Koestner. G L. SfiSana ^ngelfehen. 5fM<Wi .
I D. Windeleken. j D- C. Stegmann. I M. Mertz * 1 I
I M. Drdfcheid. M. Krufé.* ' £: ^""S1!3131- A. Reetzcke, Dantzigers. \ Streeg. j. p. 2icklm 1 ' H. Robenfon. Van Dantzi
R - i ^ fC asien- J> G. Kramp. R' KravS- G. Mollenaar ,
i T B Dam™» a G' van den Bergh. van dito.
II D-sS ?"r arWirr' v M. Jörns. g Pommerjchen. H. Albrecht, T D Zander £ r" ^ademache'' Jj H. Greewe. van Lsba.
«4 ifelèi f/lFf Vanfe.
, f, G Stemfelde. f b Andresfon J* Sch,"Iz-
F. Broekman. B. Döbrick nSp«?' J. D. B-rurnm. Foor Nohtlwen.
J. E. Holtz. C. L. Boldt J- B. Wagner. C Gutzmanri.
D. F. Hoppenrath. J. Groening.' fc RetST"' ?'r ^ u B. Gutzeit,
l J. ttetzefce. j j. C. Erfenberg. J ■ van Koningsbergen. I
In 1799 zyn ingekomen f Tn tjösiu ï
b in Winterlage 1799 liggen.'
Bremers ... „ ' '
Courlanders *. . • • • • 7 Bremers ....... T
Dantzigers * fl <?antzigers
Deenen ^ I Engelfchen .... 4£
Engelfchen s64 § Pruisfen ' ' 6
Hamburgers 1 307 II Pomi"erfchen .... " £ -
Lubeckers ,a Schüters * ' ' *
Pruisfen * ' ' ' *° J '
Pommerfchen f7 Uitgezeilde Schepen .'
Van Rebnitz . . f „ • • • 978
R-oftockers * I /
Zweeden ' * - j JZ I /
schüters ... * • 0 / >
3ostfriefen .' .* \ \ Ifl£ j . / '
n Winterlag£_d£_Aoi_i798._. j 9|| 1 /4^'-
8«i



C 40? ->
De berichten uit Spanje brengen mede: Dat in den jaare 1797, °P <*e onophotidelyke inftantiè'n van den Ambasfadeur Perignon, de Prins de la Paz. zich hadt laten overhaalen, om aan de Franfche Confuls , in ispanje refideerende , eene provifioneele vergunning tot uitcflbening der Jurisdictie in Zeezaken, hun: by de Wet van 8 Plorcal van het 4e Jaar | der Franfche Republiek opgedragen, toeteitaau, zonder echter daarin de Oppergerechtshoven van dat Ryk tc raadplegen; dat het Gouver-! ment zedert dien tyd dikwyls reden hadt 'ge- j had, van zich over die vergunning te beklagen;' het welk dan ook ten gevolge heeft gehad,; dat het den Koning heeft behaagd te' verkla-1 ren : dat de Franfche Confulaire Jurisdictie j nimmer in Spanjen is geadmitteerd geweest; dat' in de Koninglyke Domeinen alléén voor valide j gehouden en erkend worden de vonnisfen , j by de Vierfcharcn der Spaanfche Departemen-1 ten geflagen, en dat de Confuls, welken de Franfche Republiek*' in de Spaanfche Havens • heeft, gelyk ftaan met die 'van andere Natiën , aldaar refideerende , en op denzelfden voet zyn, als zy voor de oprichting der j Republiek waren. j
\ - 'ff 'i \ ■ > J(
Bericht, wegens de DIACONIE- i FABRIEK te Amfterdam. i
M \
Op Woensdag, den 15 dezer, is, in het j Oude Mannen- en Vrouwen - Huis van de Diaconie der Nederduitfche Gereformeerde Gemeente alhier, door deszelfs Gecommitteerden, ter beftuur. van haar Iriftitut van Werkzaamheid, in dat Hjiis in het jaar 1796 opgericht, en thands tot den ftaat van eene Fabriek gebragt, aan de Bejaarden en Kinderen , daar te werk gefield, uitdeeling gef.lüed van hetgeen voor hun, by de bezich- S tigjng, in eene busfe geftort was. i
Dè Commisfie ter direcbie van dit Departem iit der Nationale Huishoudelyke Maatfchappy z ( Morheen Oeconomifche Takj, door bovenge- h luemde Gecommitteerden tot het bywoonen 1; van deze plegtigheid genodigd, en onderricht, g dat in dit heilzaam Inftitut, wegens arbeids1 >onen van Spiunen, Breijen en Fabriceeren V n IVolle, Catoen, Kousfen, Linnens, Lakens, e Baaijen, Carfaijen en /Serges, omtrent drie-je
[en-twintig duizend guldens was betaald, en Idus het nuttigst gebruik gemaakt van de liefdegiften, by de Gemeente gefchonken ; vervoegde zich daar niet alleen, maar heeft, overeenkomftig het doel der oprichting van die Maatfchappy , om de Nationale Induflrie optewakkeren, aan zoodanige Meesters, Meesteresfen, Werklieden en Kinderen, welken, volgends opgave van Gecommitteerden, door beftuur, goed werk en yver, hadden uit-' gemunt, eenige toelagen als pramiën ter aanmoediging toegereikt.
Daar nu uit dit Inftituut de Kinderen in het Aalmoesfeniers-' en Diaconie-Weeshuizen reeds gedeeltelyk worden gekleed, een groot' deel van de Jasfen en Hembden, voor de Armée gegeeven, aldaar zyn gefabriceerd, en voor de Marine mede Baaitjes en Broeken geléverd , en hetzelve dus de onderfleuning van alle weidenkenden verdient, terwyl de geheel belanglooze en onafgebrokene moeite, zorg ia yver , van Gecommitteerden, boven allen lof is en [ten voorbedde mag worden aanbevolen voor andere Beftuurers van Armen'fondfen , om derzelver bedeelden tot werkzaamheid, waardoor de ledigheid, die het bederf 3er zeden'met zich omvoert, geweerd wordt, lantemoedigen, en het gebruik^ van inlandfche moederen te gelyk te bevorderen , vonden wy ons verpligt het ontvangen, bericht hiervan mzen Landgenooten medetedeelen, en hun te' relyk te onderrichten , dat de Kousfen uit leze Fabriek te bekomen zyn in het bovengenoemd Huis, in het Befteedelingshuis van le Diaconie , naast het Corvers Hof, en y Willem Vlaanderen, Meester der Fabriek, 11 de Kerkftraat, by den Binnen-Amftel.
ZEETYDING.
Berichten.
In 1799 zyn door de Zond gezeild 7848' chepen , waaronder . 1571 Deenfche, 1674 'medfche, 2599 Engelfche en 1420 Pruisfifche,
Van 1 April 179*5 tot 1 April 1795 yn in 't geheel 1049 ladingen TimmerDut, te _ zamen groot 83421 Commercieisten , uit Noorwegen naar andere Landen :voerd.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen, Genomen door Engelfche Oorlogfchepen, 20 rykgeladen Hollandsch Schip met Catoen a. Indigo, komende van Batavia; alsmede
eerj



( 4c8 )
een rykgeladen Spaansch Schip. — Door de Franfchen een Paket, van Jamaika, en een dito, van de Lewards- Eilanden, nevens verfcheiden Koopvaarders op de Kusten van Portugal, — Nog het Engelsch Schip the Mercury , van Londen naar Leyerpool. — Door een Kaper van ' Guernfey 't Spaansch Schip El Pestora, van Radix naar Vera Crux; zynde op de hoogte van Lifabon daarvan afgeraakt.
Opgebragt te Brest het Schip the Generous Planter, van Londen naar Jamaika. — Te Cherbourg een Engelfche Brik nut Sardyn , van Falmouth naar Gibraltar. — In Falmouth het Schip Charlotta , Kapt. Plammond, van Morlaix. — Te Carihagcna het Schip the St. Peter , Kapt. Soich, van Liyorno naar Londen.
Scheepsrampen,
Verongelukt op de hoogte van Brest de Franfche Ccrvet la Brule - Queulc, uit de Indien komende ; alsmede by het Eilaud Malone een Engelsch Fregat. — Op Lefouw twee Engelfche Schepen , zynde flechts 2 man van het ééne geborgen. — Alsmede de volgende Engelfche Schepen, meestal niet volk en lading: the Perla, naar Dublin ; the Layinia , naar Oiorto; the Campion, naar IVhitty; the Betty & Sufannah; the Aurora, the Rofe., the Svrallow en the St. Jofcpli , ' allen vau Gibraltar naar Londen; the Flore, van Petersburg naar Dublin; the tree Sisters, van Cornwal naar Liyorno; the Pantagon, van honden naar • Gibraltar ; en the Amphitrite.
Met fchade binnen in eene Franfche Haven Kapt. H. yan Aken , van Hamburg naar Amfterdam; moet losfen en repareeren.
Het Schip de Dolphyn, Kapt. Hadden, van Embden naar Lisfabon, is, na aan den den grond gezeten te hebben, door Booten te Whiteflabbe binuengebragt.
Texelfche en Vlie - Lyst.
Den 24 January. Binnen de Engelfche Schepen the B rwick en the Rubb, genomen door twee Franfche Kapers van Duinkerken. De Wind O.
Den 25. Na posttyd binnen ;een Franfche Kaper, de naam onbekend. De Wind W.
Den 25. Binnen G. Faam, van St. Martin; J. Krufe, van Embden, en een Franfche Kaper uit Zee. De Wind Z. W.
Den 27. Niets gerasfeerd. De Wind Z. W.
Helvoetfluis.
Den 22 en 23 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z.
Van den 54—26. . Niets gepasfeerd. De Wind Z. W,
Brielle.
Den 22 en 23 January. Niets gepasfeerd. De ,Wind Z. O. Den 24 en 25. Niets gepasfeerd. De
wind z: W.
Den 26. Gister uit Zee binnen Kapt. M. Plenghnalh, van Bremen naar Bordeaux, laatst van Duins; hebbende den 23 1. 1. alle zyne ankers en touwen verloren. De Wind Z. O.
Friefche Kust. Te Nieuw Harlingerziel binnen /ƒ. E. Deuntjer ; te Delfzyl D. Rykerts , beiden van Amfterdam naar Hamburg, alsmede J.
Arcnds. — Te Eenfum H. Corn dis. Te*
IVoudsend- J. P. pronk, en te Sloten IV. Evers, beiden van Hamburg.
A D V E R T E N T I E N.
Te Amfteldam, by, Uylenbroek; te Rotterdam, by D. Vis en P. Holste in; in den Plaag , by Leeuwestein en Tn 1 erry ; te Utrecht, by van Terveen; te Leyden , by Cyfveer; te Haarlem, by Walré; te Dord., by van Braam ; en wyders alöm , wordt ingetekend op eene Nieuwe Vertaling in Vaeuzen, van Racines Meesterftukken: Ifigenia in Aülis, A-ndromaché, en Mithridates, Treiirfpellen , alle drie door A- D. Barbaz, volgends een Ontwerp van Intekening, door den Nederduitfchen Dichter gratis uitgegeeven.
Uylenbroek te Amfteldam, zal in het Nederduitsch uitgeven: eene Nieuwe Vertaling in Vaerzen, yan Racines Andromaché, 'Ireurfpel, door //. 7b/Itns, Cornelisz. — Verwacht binnen kort, mede in het Nederduitsch: die Freunïen mejner Ehe, von A. Sternberg, door R. Rekker en J. van der Stam.
Te Amfterdam, by C. COVENS, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendarn.



JJ°. 104. 1 February 1800.
OECONOMISCHE COURANT.
Ter bevordering van Nationale Huishoudkunde, Nyverheid, Koophandel, Zeevaart, Fabrieken, Trafieken, Beoe; fenende Konften, Landbouw, en alle andere middelen van beftaan.
I
OECONOMISCHE KUNDIGHEDEN.
Verbeteringen in de ZEEPZIEDERY.
(Vervolg en -flot van N°. 103. bladz. 403.)
3. Jfenige bedenkingen over de wyze van Zeep te bereiden , en inzonderheid over de manier van Chaptal_, om uit Wollene /nippers Zeep te maaken.
Zeep is eene verbinding eener Olyachtige met eene Aïcalifche ftof, het zy Potasch Teen groeiëndaaTtig Alcali) of met Souda (een Mynftoflyk Alcali). De Souda geeft eene veel vastere en betere Zeep, dan de Potasch. Hoewel nu de Souda, wegens derzelver kostbaarheid, door onze Zeepzieders weinig gebruikt wordt, hebben wy echter ook eene lievige Zeep, wyl het gewoone Keukenzout, dat by Aschloog gedaan wordt, uit Souda en Zoutzuur beftaat, en dus dit geb ek vergoedt. Voegt trien Keukenzout by de Souda, dan 'fcheidt zich de Potasch van de Olydéelen der Zeepftof af, en verbindt zich met ' het Zoutzuur, daar de Souda, in het gemelde Zout fchuilende, zich met deze Olydéelen vereenigt en eene Zeep vormt. Gevolglyk bekomt men eene vastere. Zeep, dan men verkrygen zou zonder byvoeging van Zout. II. Deee.
Evenwel hangt de ftèvigheid der Zeep nede af van het Vet .of de Oly, zoo Jat Boom - oly Heviger Zeep geeft dan Kaars-ongel, en' dit wederom fteviger, dan Vischtraan. Zelfs kan men de Aschloog alleen tot het ïuiveren van Linnengoed gebruiken , doch de Wollene of Zydene [toffen tast deze loog aan , gelyk alle dierlyke zelfstandigheden, wegens haren fcherpen aart. -r- Wordt dus eene Wollene Hof in eene fcherpe Aschloog getrokken, dan ontdoet dezelve zich niet alleen van alle vetachtige vuiligheden, maar zy wordt zelve ook 'ontbonden , gaat tot eene Zeepachtige ftof over, en gaat dus te niet. — Dit ondervonden de Wolle-Fabrikanten tot hunne fchade, wahneer zy de Wollene ftoffen alleen met loog van Souda wilden fchoon maaken. De Lakens werden daardoor aangetast ; des men genoodzaakt was zyne toevlucht wederom te neemen tot de gewoone Zeep, offchoon meer kostbaar. —
Onlangs heeft Chaptal, een Franseh Scheikundige , de aandacht van het algemeen bepaald by eene zekere manier van Wollen goederen te zuiveren ' door middel eener Zeeploög , die hy Savbn de Leine (JFolZeep) noemt, welke ze&t goedkoop, e» voor alle Laken - Manufaéturicrs , Wol - Fabrikeurs, Vollers, Zydewerkers, en Linnenbleekers voordeelig is , wyl de Wol - Fabrikeurs inzonderheid het materiaal daartoe bezitten, welk , verbonden wordende met eene loog van Souda of van Potasch, eene 'vloeibare Zeep oplevert.* j Men neemt naamlyk eene der opgenoem-
Fff de



c rr . .... | " j ( 410 )
de bytloogen , maakt die aan de kook, en doet daarin de Wollene fnippers en ander oud Wollengoed, dat niet meer bruikbaar is. Deze ftoffen worden ontbonden, en men houdt zoo lang aan met er fnippers ■ by te doen , tot de loog daarop weinig werking meer doet. Door middel van deze loog worden nu de Lakens gezuiverd , zynde .dezelve 'even goed" en veel goedkoper, dan de gewoone Zeep. Neemt men, in de plaats van.. Souda, Potaseh of gemeene' Asch , dan moet mèh by ' de bereiding dezelve fcherp maaken door het byvoegen van Kalk , ten einde zy .de Wollene ftoffen des te beter ontbinde. Vermids het oogmerk niet is, eene ftevige Zeep te maaken , behoeft men in deze loog geen Zout te doen.
Deze uitvinding van Chaptal intusfchen is niet nieuw, gelyk blykt uit eene plaats in het Technolog. Tafchenbuch (Göttingen, 1786. S. 293), waarin tot een foortgelyk gebruik het affchraapfel der geloogde vellen , en de Scheerwol, die de Lakenbereiders van het Laken affcheeren, in bytloog 'gekookt, worden aangeprezen.
2. Dq Ridder de Boufflers gaf aan' de Berlynfche Academie der Wetenfchappen in Maart 1797 bericht van eene nieuwe manier om witte Zeep te bereiden, door, in' de plaats van Oly, Melk-ftremfel daartoe te gebruiken. Zie Allgem. Lifter.7 Anzeiger. 1797. N°. f54. ! 3. Ook laat zich uit het Slangcngras (Pteris) jl op de volgende wyze eene Zeep bereiden: 1 men verzamelt daarvan eenigen voorraad, en i droogt dien als Hooi. By droog eu ftil < weder graaft men een ketel in den grond, 1 zoo groot als de mas/a vereischt, en brandt i daarin het gedroogde Gras 'tot asch. Deze asch mengt men met water tot een deeo-, i waarvan men ballen maakt, van die grootte, ï dat men ze gevoeglyk in de hand kan hou- l den. Men legt dezelven op planken te droo- f gen, en bedient zich vervolgends daarvan. \ in de plaats van Zeep. Zy zyn .niet alleen r duurzaam , maar het Linnengoed wordt ook ]> daardoor zeer wit, en behoudt dien onaan- c genamen reuk niet, welken andere Zeep , r niet behoorlyk afgefpoeld en uitgewrongen' v zynde, nalaat. . g
* —
' sbrrebtow .•..'>-.,.;. at t $fe*t , nüj*ixad n
f B6V :• w,:-, nirv - §O0l Jj
•'' :' 1 •' ". -'» "■. fi; j'iy ; ü -•"30C5gq;.- ■}':, 903» IgiQifia ttóètQ rril ; -
Nieuvve Voorschriften ter
bewaring en oeconomische
aanwenöing ber AARDAPPELEN.
uJrffrS?*? Af Appelen lang goed tc houden, verdient het volgend-middel, .door 'den Burger Costel aan het Lycée des Arts opgegeeven, wegens^ deszelfs- eenvouwigheid en .|emaklykè aanwending, algemeen te worden bekend gemaaki. Men plaatst eene ketel met water op het vuur,' en wanneer: 'het water kookt, doopt men daarin de Aardappelen in een doorluchtig, gevlochten mandjen of net. Men laat dezelven Ongeveer 4 Secondes onder het water, haalt ze er dan weder uit, en fpreidt ze uk op oen grond. Inmiddels wordt het vuur aangeftookt, en wanneer het water wederom kookt, herhaalt men de voorgaande bewerking met eene tweede party Aardappelen, en gaat daarmede ivoord, tot de geheele voorraad verwerkt is. Men kan dit zelfs doen met Aardappelen, die reeds aanvanglyk zyn uifgelopen. — Vèrvölgeuds legt men dezé Aardappeen in de zon of op eene plaats, waar veel doortocht is, te droogen, eV bewaart ze dan op zolder of op eene luchtige wvifiekamer, ten einde er geene vochtigheid jy kome. Van tyd tot tyd keert men dezel-
en met houter1 fchoppeii om, en houdr.ze >ehoorlyk uitgefpreid, ten einde zy niet op dkancler drukken. Costel, heeft aan verfchillene heden zoodanige Aardappelen vertoond , he van binnen en van buiten volkomen gaaf varen gebleven , etlyke maanden , nadat hy e 111 het kookend Water' hadt p-edooot
s7^;, &m te Tetherton by Chippenham n mitilure heeft eene manier, m de AardMelen door middel yan 'waterdamp voor de eesten té kootte? (*) /„ het groot " bewerk:elhgd. HV bediende' zich ten dien einde an een oven , waarin eene Koperen ketel' aste. In deze ketel wordt, door het ftooen des ovens', water gekookt. Dan wordt p dezelve eene iiouten tobbe of kuio ee laatst welks bcdem . doorboord is met gaten an | duim, die dicht by elkander zyii aanebragt. In deze tebbe doet men de Aardde en, waarover men een wel fluitend dek:1 legt, gelyir ook. de tobbe in de ketel ■ , naauw■ > . ■ ■ ,, '
(*) Vergelyk ons N°, 82. bladz. 233 en 231.
.ïuoa cc/ srajaovyd w&nes ts& n pyjrfTSV



( 4ii )
jjasutffourig moet pasfen. — Wanneer , nu het| 'water in de ketel kookt, dan dringt de damp door de openingen der tobbe heen , en zooj 'v/ordcn de Aardappelen gaar gemaakt. — Crook' ,liet op deze wyze dageiyks '25 zakken Aard- j appelen kooken in 3 houten tobbens of kui-! pen , op even zoo veele Koperen ketels 'geplaatst. Elke kuip was zoo groot, dat zy ééne zak Aardappelen te gelyk bevatten kon. — De Aardappelen behouden hierdoor derzelver Suikerftof, blyven beter van fmaak, "n deelen aan ,het Vee meer voedfel mede.
3. Tot het kleinmaaken der Aardappelen, wanneer men daarvan eene meelftof .bereiden;, wil , bedient men zich gewoonlyk van een fny- of hakmes ; doch , "daar dit den arbeid Üangwylig maakt, en men zich lichtelyk de handen daarby wondt, heeft Baume eene foort van Hand-molen uitgedacht, waarin men de fchoon gewasfehene en gefnedene Aardappelen tusfehen twee tegen elkander inwerkende vzers ■ of mesfen .klein maakt. Men vindt dit Werk- • tuig befchreven en afgebeeld, behalven in.de 'Memoires de VAcad. des Sciences è Paris , in het . Repertory of Arts and ManufaÜ. IV0. 13, en in Geisfers befchreib. der neucst. Inflrumenten &c. 9r. Th. 1797.
_ 4- De zaadyruchten, of appeltjens der Aardappelen, als ingezoutene Olyyen bruikbaar.
J' G. Blumhof te Göttingen heeft in de Oekon. Heften van February ,1798 . uit een Zweedsch Oeconomisch Tydfchrift het volgend bericht t medegedeeld, ter aanwending der zaadvruch-jt ten van de Aardappelen, als ingemaakte Oly-'j ven. Deze appeltjens, boven aan de ftengelsji groeiende, zyn in den beginne niet grooter, < dan eene. kloeke groene .Erwt; vervol-!, gends groeien zy aan tot de gedaante vanjk ülyven , ter grootte van eene volwasfene 1 Hazelnoot. Zy zyn dan zoo hard als halfrype e Steékbesfen , en behouden eene' maand langii derzelver groene couleur; doch, verder uit-'c groeiende, worden dezelve zacht, geelachtig,'c en men vindt daarin van binnen tusfehen de.'i vleesachtige deelen eenige kleine Aardappel-'t zaadjens verfpreid. — 1 erwyl nu deze zaad-Si vruchten nog hard en groen zyn , plukt menie dezelven af, en verzamelt daarvan de ver-jc langde hoeveelheid, om intezouten. Wel af- l gclpoeld zynde, legt men ze in eene door- c gezygde, zuivere en fterke zoutpekel, waarin t men ze a maal 24 uuren liggen laat, op 1 dat zy, gelyk de Augurken, het nodig zout 1 ontvangen. Dan neemt men ze uit de 'pekel, i en laat ze eenen halven dag op de gate- <. petiel liggen, ten einde alle,pekel er "afzak- f
ke. — Nu neemt men. Wyn- of goede ge meene Azyn, en kookt dezelve daarin overeen zacht vuur, tot dat de appeltjens half doorfchynende zyn, doch men draagt tevens zorg, dat zy door het kooken niet al te week worden. — Men doet vooraf by deze Azyn de kruiden, die men verkiest, vooral Spaanfche Peper, een weinig Kruidnagelen en blaadjens Foely. — Indien men ze in Dragonazyn met een weinig Foely kookt, verkrygen zy eenen aangenamen fmaak, en zyn inzonderheid zeer verfterkende voor de maag , en ten uiterfte nuttig voor lieden , die Coliekpynen hebben. —, Terwyl de Azyn nog min af meer warm is , wordt dezelve , nevens ie bygevoegde kruiden, afgegoten; men doet ie appeltjens in eene vies met een wydeu rals, die men wel fluit en toebindt, en zoo ot gebruik bewaart. — Deze appeltjens hebben volmaakt het aanzien van U'lyven, ep nen kan dezelven, met meer nut en fmaak lan de gewoone Augurken, by gebraden /leesch enz. gebruiken.
r J ' ;f. ' I ' .'■ ' j '. / ïavil 5 3 V
W A A .4 X \ (1 H V i •ii 'i'2H .
Werktuig, om zonder VUUR
te kooken.
Voor eenige jaaren nodigde von Strombeck e Brunswyk de Duitfche Werktuigkundigen lit, ter vervaardiging van een Werktuig , ;efchikt, om door eene konst-wryving, zonler behulp van eenig vuur, de tot veele inden zoo bruikbare hitte voordtebrengen. slockenfehneider te Nienburg aan de Wezer heeft lit denkbeeld van Strombeck met de daad in iet klein uitgevoerd, en fchreef in 1797 aan en zyner vrienden in Hanover, dat hy zichnet het uitdenken van eene zoodanige Mahine zedert lang hebbende bezig gehouden, indelyk in ftaat was, om door eéne proefeming in het klein de mooglykheid daarvan e bewyzen. Stockenfchneldcr kookt naandyk •ater zonder vuur., en wel op deze wyze,; ene door middel^ van eet) zwengel omgedraaide ipil , waarin dwarstanden zyn aangeragt, (Drillingswelle) brengt een kamrad, ea ft wederom eene rechtop ftaande Cylinder in ewegiiig", boven op welke eene horizontaal ggende yzeren plaat of,ronde ichyf, vaa voeten diameter, is vastgemaakt. Deze :hyt raakt en wryft. van onderen tegen eene aarbov'en . aangebragte, horizontale yzeren laat van i duim . uwte , welke door middel
Fff 2 - ■ ' ■ va»



C 412 )
van 4 iterice aaarveeren op de fchyf gedrukt, wordt. Boven op deze plaat ftaat een blikke Cuba* of vierkante ketel vastgemaakt, waarin gekookt wordt. De door wryving verhitte plaat deelt hare warmte aan den ketel medeJ ■Alles wordt befloten in een omkleedfer van yzer. Stoekenfchneider , die in het begin van ?798, te vroeg voor de konften, geftorven Js, erkende zelve de zwakheid zyner eerst ontluikende konstbewerking, en ftemde toe, dat hy zeer lang draaijen moest, om water te doen kooken; dan eindelyk kookte het echter; [en dit moet andere Natuur- en Werktuigkundigen aanmoedigen, om het nu aanvanglyk gebaande fpoor, ter volmaking eener zoo nuttige handgreep, met yver te betreden, daar wy toch by ondervinding weeten , dat de wryving gefchikt is, om in verfcheidene ligchamen eenen vry aanmerklyKen graad van hitte te bewerken. Redact.]
I Verkleinde WEEGSCHAAL tot
bet weegen der GRAANEN.
(Voor Koornhandelarenf)
Men weet, dat de foortelyke of betreklyke 2waarte der Broodgraanen genoegzaam het eenig middel is, om derzelver inwendig gehalte of deugdzaamheid, en dus ook de waarde daarvan, te bepaalen. Daar intusfchen dfe aanwending' van dezen toets met vry van zwarigheden is meenen wy onze Lezers te veraligten, door ' hun eenig verflag te doen van een middel, daartoe in Duhscllland uitgedacht, en be- ' fchreven in een ftukjen : fiber dtn gebrauch kgc. verjungter wangen bey den liruchihatidel &e: ton J. Ehrhth. Frankfurth und Leipzig, 1797. Het voornaamfte daaivan beftaat in het i gebruik van eene verkleinde Weegfchaal , ] waarmede men, op de gemakiykfte wyze , I de foortelyke zwaarte der Graanen , en der- t halven ook derzelver innerlyke waarde , be- < paaien kan. Hoe zwaarder Graan , hoe'meer c Meel hetzelve uitlevert; dus is een. mudde < larw meer waardig , naar gelang het wigti- r ger is, en indien de prys van een mudde t beste Tarw bepaald is , kan men gemaklyk c berekenen, hoeveel een mudde van minder v foort waardig zy, naar evenredigheid van deszelfs gewigt. b. v. een mudde beste Tarw n weege 150 gg , en gelde 18 guldens, dan is c een mudde van 14c ® flechts ió;ió"- waar- %
dig. — Om nu de moeite uittewinnen, van geheele mudden Graan te weegen, flaat Ehrlich voor het gebrüik van een maatje, dat 512 maal klemer is dan een mudde , en het geen dus gemaklyk op eene gewoone hurs-weegfchaal kan, ftaan ; op dezelfde wyze verkleint men het gewoone gewigt «a maal, zoo dat een gg hier verbeeldt wordt door & loot. Eerst weegt men het ledige maatjen, en kgt daartegen een ftukje Lood in de lcliaal , dat hetzelve opweegt. Daarop vult men het maatje met Graan ; gefield nu , dat men , om hetzelve opteweegen, Si loot moet in de fchaai leggen, dan kan men daaruit befluiten , dat het mudde van dit Graan 140. eg weegt, en daarnaar den prys berekenen. _ Om zeker te gaan, vult men het maatje herhaalde reizen . met hetzelfde Graan, uu verfchillende plaatfen van den hoop gefchept, weegt het telkens wederom , en neemt, ter bepaling, van de waarde des t*raans, het gemiddeld gewigt van alle deze maatjens. — In het gemelde werkje vindt men eene nadere befchryving van de manier, hoe men zulk een ftel. verkleind gewist zelf bere:de» kan» a &'
HUISMIDDEL E N,
'E N
NUTTIGE ONTDEKKINGEN.
Hoe ken in Engeland de eijeren gold houdt»
De Engelfchen neemen een fpint versch gebrande Kalk, mengen die met wa:er tot :en dikke brei, en doen. daarby 2 oneen (ookzout en * loot Crcmor 1 artari ■ dan engen zy deze pap aan met zoo veel 'water, ot dat een Ei, daarin geworpen, wel niet ;p den bodem zinkt, maar echter zoo diep gaat, at hetzelve naauwlyks- boven, de oppervlakte !er vloeiffot uitfleekt. - Men legt de Kiieen daarin,, en zy houden zich zeer goed n versch. — Indien de waterdeelen door en tyd vervliegen , giet men er op. nieuw reder water by. ■ v
Anderen raaden aan,, de Eijeren. met een ïenglel van uitgebrande , geflampte en doorezifte Gyps en water te overftryken ; ten eiken einde men telkens niet meer mengt,
dan



C *I3 3
dan men ter' bekleeding van 2 Eijeren nodig heeft, vermids anders het mengfel te fchielyk hard wordt. Hierdoor wordt alle toegang van lucht tot de Eijeren belet. — Men kan ook het Gyps-poeder in een koker doen , waarover men van onderen een Neteldoeks lapje fpant; na de Eijeren in fchoon water te hebben nat gemaakt, bepoedert men ze aan alle kanten met dit poeder Gyps-meel , en hierdoor worden zy met eene korst omkleed. Evenwel fchynt men deze laatlte bewerking etlyke reizen te moeten herhaalen.
II.
OECONOMISCHE BERICHTEN.
Bericht wegens uitgeloofde PRiEMiÈN op het ter
Markt brengen., en koopen van GRAANEN te Haarlem.
Haarlem, den 22 January 1800. Eergister is door de Municipaliteit dezer Stad, ter aanmoediging der Cultuur van de Duingronden naby dezelve , en ter begunftiging van den Landbouw, by Notificatie bekend gemaakt , dat de weeklykfche Graan-Zaadrnarkt 1 alhier zal gehouden worden des Maandags 7s morgens van 11 tot 12 uuren, wordende tevens" eene Pramië van 100 guldens uitgeloofd aan den geenen , die gedurende de eerstvolgende 3 maanden , te beginnen met den 15 February aanftaande, de grootlte quantiteit Graanen of andere Zaaden op de gemelde Markt ter verkoop brengen zal; als mede eene gelyke Prrcmie aan hem , die gedurende denzeffden tyd de grootlte hoeveelheid daarvan' ter zelfde Markt zal hebben
fekocht j mids evenwel , dat de verkooper uiten de Stad en Jurisdictie woonachtig zy, en van daar de Graanen of Zaaden aanvoert. — Al wat ter verkoop wordt aangebragt, 1 moet met de gewoone Haarlemfclie maat, zynde 38' zakken in een- Last , gemeten ; worden. — Le Verkoopers betaalen provifio«eei geen Marktgeld, enz. — [Wy pryzen dezen loflyken maatregel van Haarlems Stedelyk Beftuur , en durven ons daarvan , indien deze belooningen wel verdiend ,. en billyk uitgedeeld worden , iets goeds voor het al te diep gezonken Haarlem belooven. Mochten
alle Stodclyke Regeringen, van de machten zorg, hun aanbetrouwd. , een even nuttig gebruik voor hunne Burgeryën maaken-ï RedJ
PRYSVRAAGEN van de Zedenen Staatkundige Classe van het NATIONAAL INSTITUUT te Parys.
I. Tot welke einden en op welk eenen voet kan men, in eenen Republikeinfclwn Staat, geyoeglyk algemeene Geldl'eeningen openen?
li. Eene opgave der groote veranderingen,. op den aardbol voorgevallen, in zoo verre die door de Gefchiedenis aangegeeven of betoogd worden.
Deze twee Vraagen andermaal opgegeeven.
lil. Is de naaryyer een goed hulpmiddel voor de opvoeding?
De Prys , van het beste antwoord op elk dezer Vraagen, intezenden voor 5 January, 5 April en 4 July 1801 , refpectivelyk % is eene Gouden Eeremunt , ter zwaarte van 5 HeCiogrammcs*
Nuttige, nieuw uitkomende, GESCHRIFTEN.
(Schoolwezen en Opyoedi-ng.y
ï. Ide'èn und yorfhldge zur verbesferung des Landfchulwefcns in der Mark Brandenburg- &c: von Th. Hdnfius. Berlin, 1798. 4 Grosfdien.
Een nuttig eu leerzaam ftukje voor hun , iie zich. op de Pedagogiek toeleggen. — De Schryver flaat voor, de verbetering der Schuolneesters in kundigheden en beftaan. Tot het :erfte pryst hy het fchryven van een hiertoe ngencht Weekblad aan , berekend naar de vatbaarheid en behoefte dezer lieden, en geèhikt, om, voor niet uitgedeeld, door hun n de Scholen gelezen te worden ; tot het •aatfte wil hy , dat er eene LandfchooJkas A-orde opgericht, tot onderhoud der SchooU meesters, gevormd uit collecten, bydragerr «n de Regeering, kleine belastingen- op htt> 1-rouwen, Doopen, enz. — Hieruit zou ook iet leergeld van arme Kinderen moeten be*' :aald worden, d. L* Z.
Fff a a. tffe,



C 4'H )
a. V'orflüg zu einer zwcckmdsfi einriuitlug der . . ■Schul-examen , von J. PP. P. Seidenfluckcr. Dortmund, 1799. 8°. Eene zeer oordeelkundige verhandeling over eene verbeterde en meer doelmatige inrichting der Schoolexamens.
3. Die Familie Werthhcim. Eine anleituni *zu einer regelmasfigen Erziehung der Kinder i^c.von J. H. G. Heufinger. Gotha, 1798,99.
Drie Deelen van dit werk , waarvoor de Schryver in 't geheel 6 a 8 Deelen beftemd heeft, zien reeds het licht , en leveren tot dus verre een zeer gefchikt beoefenend Handboek voor alle Opvoeders van Kinderen, waarvan het doelmatig gebruik een der vermogendfte middelen zoude konnen zyn ter verbetering van het Opvoedingswezen. — Voornaamlyk is de afdeeling over de Phyfieke en Inftruciive vakken der Opvoeding zeer voldoende bewerkt. Alleen daarin zullen veelen met recht van den Schryver meenen te moeten verfchillen , dat de ondeugden van het Kind op de dierlyke en gemoedsgefteldheid des Opvoeders zouden moeten werken , en dat men, waar de eerbaarheid verbiedt den Kinderen waare denbeelden medetedeelen , hun daarvoor valfchen in de plaats moet geeven, daar eene vaste ziels- en ligchaamsgefteldheid voor de Pedagogiek een onmisbaar vereischte lchynt te zyn , en het laatfie hulpmiddel gevaarlyk is, wegens de verzwakking van het vertrouwen der Kinderen op hunnen beftuurder, die uit zoodanige misleidingen moet geboren worden. — Het beste behoedmiddel tegen onzedigheid is de zedigheid zelve; deze moet men bewaaren , door den Kinderen te doen gevoelen, dat hun, zommige dingen te weeten, nog niet betaamt. ~ Men moet hun b. v. op onbefcheidene, nieuwsgierige vraagen kortaf andwoprden: daarvan /preekt men niet; of, dat is boven uwe bevatting. — Dit zal meer afdoen, dan alle misleidende vcrtellin- 7 gen, en waarfchuwingen tegen het onbetaam- ' lyke in de opvoedingsfehriften , welk laatfte J de bedorvene nieuwsgierigheid meer aanvuurt e dan fmoort. — Wy wenfehen dit werk eene % goede en fpoedige vertaling toe. p p 4. jSchulbuch oder Leit/atten zum unterricht § m den Gemeinnutzigften kenttnis/en &>c. Mei- * nungen, 1799. 8?. een goed ftukje, gefchreven door den Stifts-Prediker en School-opziener Keys/ner. * 5. Weckherlin uber die Einrichlung dor Schulen m ruckficht auf die Körperliche gc/undheid der jugmd. Dit. werkjen, voorfchriften behelzende, ter behoedi*ig van der Kinderen
ligchaamlyke gezondheid' in 'dé Schooier. ,• i<; door het Wurtemburgsch Schoolbeftuur mót zulk eene goedkeuring ontvangen, dat hetzelve aldaar ten gemeenen koste in de Schooien gebruikt wordt.
6. Eindelyk verdient hier melding te worden gemaakt van de Gircular- verordning /anamtllche Regimenter und Bataillons, den unterricht m den Garni/ons-Schulen betreffend, zynde een ftuk, door den Koning van Pruis/en den 11 Augustus 1. 1. uitgevaardigd aan deszelfs Armee, met de. vaderlyke bedoeling, om Sol™ daten tot nuttige en verlichte Burgers van den Staat te vormen , en daartoe een Militair Schoolboek te doen vervaardigen.
Nog heeft Becker uitgegeeven eene algemeene Schul- und Volks - Bibliothek voor Kinderen en Huisgezinnen. De Prys daarvan , in 60 deeltjens, is ruim 31 Reichsthalers, en met bindloon en een Kastjen er by, ruim 36 Reichsthalers, of, zo men het een en ander by Becker zelve beftelt, 35 Rcichsthalers netto.
By deze gelegenheid moeten wy als eene merkwaardigheid van onze dagen melden, dat van het bekende Nood- en Hulpboekje, door Becker in Duitschland uitgegeeven, reeds 150,000 Exemplaren verkocht, en 14 nadrukken gemaakt ?yn; terwyl de prys van dit nuttig gefchriif, n de plaats van 1 Reichsthaler en ^Grojchen, liet hooger bepaald is dan op 4 Gro/chen of' iz ftuivers Holldnchch.
GEBOORTE-, TROUW- en S T E R F L Y S T E N.
In het _ afgelopen Jaar 1799, zyn te Goinchem in Oudertrouw opgenomen 38 taaen ; geboren, by de Gereformeerden , 79 ongens, waaronder 2 paaren Tweelingen , n 60 Meisjens ; by de Lutherfchen , 9 Jonens, waaronder 1 paar Tweelingen, en 1 leisje ; by de Roomsch Catholyken 22 Jonens en 19 Meisjens, te zamen 190 Kindem. Geftorven zyn er 145 Perfooncn.
PRY-



( 415 )
' PR^YZÈN van eenige voorname
KOOPWAAREN en LEVENSMIDDELEN.
Te Amsterdam, den 27 January 1800.
De Rafflnade en Melisfen zyn § % per fg gemonteerd , zedert den 20 I. ]." De Syroop is 76 S.
De Java, Bourbonfche en St. Domingo Coffy is iets minder; gelyk ook de'Surinaamfche.
Van de Tabak zyn zommige foorten iets ilaauwer, andere daartegen iets williger.
Dè Styffel is ƒ èSjfi
De Rogge is doorgaands 5 ggl. minder, en ftaat •genoteerd tot 215 a 235 , 210 a 230, en 225 k -236" ggl.
De Garst is .9 a 10 ggl. afgeflagen.
Voords' geene veranderingen.
Te Dordrecht, den 27 January 1800.
tandybrooden . . , , . . . 37 a 38
Poeijer dito 34. a 35
Raffnaden 32333
Melisfen 2 en 3 gg . • . . . 27 a 31
Lomfn ♦ . . . 25J a 26
Stdmp'fuiker .... ... 24^ a 29!
Basterden 14I a 26
Candyën, dlverfe . . . . . 23! a 43
"SjgW • • • 7<5 a 75 $
/SPV«tf Genuafche Oly . . , . 200
].. iVï ! 1 • :■' - ■ • •
Te Schisdam, den 29 January 1800.
Moutwyn io| e£ de 30 Virtels, zonder Fust, Genever n| a 12 & dito, dito. Genever 55 en 56 gl. per Aam, Amft. Proef. Gedr. Rogge 164 £6 per Last 250 ggl. contant. ,
Wis.
Te Utrecht, den 18 January 1800.
Witte Weit .... van ƒ 171 tot / 18 Roode dito . . . *. . — = 15! — = 16
Rogge — fi.nt — «
Boekweit —. = 6i — # 71
Graauwe Erwten, Middelfoort * Ji s"jj
dito Kleine — = 9 — sn|
Ongelezene dito Kléine zuivere Groene
Erwten — e 10 — = n
Ongelezene dito . . . Witte Erwten .... — s o
Witte Boonen .... — s [18
Paardeboonen .....
Haver
Wintérgarst — s y\
Zomer dito ..... — s 6iiz
Pryzen van eenige Blnnenlandfche Effecten, te Amsterdam, den 30 January 1800.
Recepisfen, Bondgenootfchap te Lande. . . k 3 pCt. 41 a f dito Brabandfcfie fchaê-
vergoeding . . a 4 32 a 33 dito 4 pCts. Heffing, a 3* — naar rato van Comptoiren e'n Sommen 41 »47 a f
Nationale Schuldbrieven met Cou. pons en Uitloting a 3 pCt. 42 a I
dito dito . . . ., a 4 56^ a 57
dito dito .... a 5 67 a 68
Interest-Recepisfen van oude Staats-
fchulden. a 4 pCt . . . . 44 a45 Bataaffche Refcriptiën, 30 Jan.
1800 . 80 ar8
1 . . 6ci a 58 a . . 50 348
3 • 431 Mi!
4 • • 4iJ & 39 Na den Vrede by loting . 34J a 33
Hollandsch geforceerd ..... 38 a j
^rywillig dito . . . • . g£f| a 59
7elderfche fchaêvergoeding . 36^ a 37*
Beleenbank geld. 30 Jan. 98I a 991



Wissel-Cours-van go January iZoq, te A m stluda m op de Steden
Madrid . .ara: Ufo . § 49
Bilbao . . dito ....=> 49
Cadix . . dito . . . * . * 49
Scviliè'n . . dito . . . . * 40,
Lisfabon . . dito ... . * 46£
Venetien . a m: Ufo ". s 88
Livortio . dito ....'« 101 Genua .dito ... . =
Pdrjw, kort. bet. in Specie * 61
— . a m: Ufo . . =
Bordeaux . ■ - .' . 9 63j
dito . 1 Ufo . ; . »
Hamburg, kort Banco . - = 3^ j
dito . 2 m: Ufo . . •* 39"^ 38^ fft. Breslau . 6 weeken dato s I
Weenen . 2 dito . ...» 34^, J
Bankgeld «
NB. De plaatfen, op welken geen WisfelCours is, zyn opzetlyk weggelaten.
ZEETYDING.
Berichten.
Van den 15—32 December zyn in de Engelfche Havens aangekomen 7,280 Quarters Tarwe van Dantzig, 6,951 dito van Pillau, 6,089 van de Elye , 3,490 uit Holland, 410 van Embden; benevens nog 14,560 Centners Tarwemeel , cn 21,762 Centneas Haver van de Eems, Wozer en . Elve.
Te Plymouth zyn onlangs voor meer dan 100,000 P. Sterlings aan veroverde Schepen en goéderen publiek verkochtTe Kopenhagen zyn, volgends brieven van den 14 1. 1., de pryzen der Rogge
ADVERTENTIE.
Te Amfteldam , by Uylenbroek; te Rotterdam, by D. Vis en P. Holstein; in den Plaag, by Leeuwestein -en Tiiierry; te Utrecht, by van Terveen; te Leyden , by Cyfveer; te Haarlem, by Wal ré; te Dard, by van Braam \ *n wyders alöm , wordt ingetekend op eene Nieuwe Vertaling in Vaerzen, van Racines Meesterstukken: Ifigenia in Aulis, Andromaché, en Mi THRin a tes , Treurfpcllen , alle drie door A. L. Barbaz, volgends een Ontwerp van Intekening, door den Nederduitfchen Dichter gratis uitgegeeven.
Te Amfterdam, by C. CO VEN_S, Boek- en Kunstverkoper op den Vygendam.
en Tarve, gelyk mede die van het Brood, zeer geftegen.
Genomen en Geconfisqueerde Schepen. r Opgebragt te Roebelle door een ' Franfche kaper, na een hevig gevecht, een Engelsch Schip van 22 ftukken, alsmede een ander van 18 ftukken, genaamd the Duke of Gordon; wordende deze twee pryzen, met Indigo, Cochenille enz. geladen , 2 miilioenen Livres waardig gefchat.
Texelfche en Vlie - Lyst.
Den 28 January. Binnen J. IV. Moskard en J. Hendriks uit Zee ; en tegen den avond een Smak, de naam onbekend. De Wind Z. VV.
Den 29. Binnen V. Coops uit Zee, en een Smak, de naam onbekend. De Wind Z. W.
Den 30. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Helvoetfluis.
Den 27 January. Niets gepasfeerd. De Wind Z. W.
Den 28. Gister zyn naar boven opgezeild PI. L. Corfyns en D. Hanfen; de laatfte zit deukelyk by Middelharnis aan den grond. De Wind Z.'
Brielle.
Den 27 January. Heden zyn naar boven
opgezeild K. Jan/en, van Embden naar Rotterdam, en J. Luitjes, van Ceudres naar Dordrecht. De Wind Z. W.
Den 28. Naar Rotterdam opgezeild M. Plenghnath, van Bremen. Een Smak , uit Zee komende, is in 't gezicht. De Wind
w. z. w.